–

Coğrafya nedir tckorg

>Ulusl
Coğrafya, insanlar ve yer (mekân) ile bunlar arasındaki ilişkiyi inceleyen bilimdir. Yani yer ve insanlar ararası
arasındaki ilişkiler coğrafyanın konusunu oluşturur. Coğrafya sadece yerlerin isimlerini ezberleme ve barışın
bunların dünya üzerinde nerede olduklarını gösterme değildir. Coğrafya, öğrencilerin çevrelerinde önemin
olanları anlamalarına ve insanın çevre ile etkileşimi hakkında bir anlayış geliştirmelerine yardımcı olur. i
Yerlerin isimlerini, lokasyonlarını ve özelliklerini bilmek, coğrafyanın temelini oluşturan unsurlardır öğrenir

Coğrafya’nın Önemi Nedir?coğrafyacı iz.

gen
İlk insanlardan günümüze kadar geçen süre içinde insanlar, her zaman yaşadıkları
ortamı ve daha uzakları merak etmişlerdir. Yakın çevreden başlayarak dünya genelini
tanıma isteği, insanların genel eğilimidir. Çevrelerini tanıma isteklerinin yanı sıra
insanlar, doğa olaylarının da oluş nedenlerini merak etmektedirler. Gece ve gündüzün
birbirini izlemesi, mevsimlerin ve yeryüzü şekillerinin oluşumu, iklim olayları ve doğal
afetlerin meydana gelme nedenleri insanların merak konusudur.

Bu merak, insanları coğrafya öğrenmeye yöneltmektedir. Ayrıca insanlar, çeşitli

ekonomik etkinliklerde bulunurken coğrafyadan yararlanmaktadırlar. Çünkü ekonomik
etkinlikler; iklim koşullarından, yer şekillerinden ve jeolojik yapıdan etkilenmektedir.

Örneğin deniz turizmi; deniz suyu ve hava sıcaklığına, güneşlenme süresine ve

kumsalların bulunmasına bağlıdır. Aynı şekilde tarım ve hayvancılık; iklim koşullarına,
madencilik ise jeolojik yapıya bağlıdır. Buna göre coğrafi ortam insanları çepeçevre
sarmıştır.

Bu nedenle coğrafya bilimi sayesinde insanlar hem yaşadıkları ortamı tanımakta hem
de yaşam tarzını biçimlendirmektedir.

Coğrafyanın başlıca yararlarını şöyle

sıralayabiliriz:
–> Yakın çevreden başlayarak ülkemizi ve dünyayı tanırız.

–> Ülke ve çevre sevgisi ediniriz.

–> Çeşitli doğa olaylarını, sebep sonuç ilişkisi çerçevesinde algılar, bu olayların
dağılışını öğreniriz.

–> Doğa olaylarına karşı önlem alabiliriz.

–> Yeryüzündeki çeşitli ekonomik etkinlikleri öğrenir, bu bilgileri ülkemizin kalkınması

için kullanabiliriz.

–> Doğanın olumsuz koşullarından korunmak için önlemler alabiliriz.

–> Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını öğrenerek bu kaynakların ülkemizin

kalkınmasındaki önemini kavrayabiliriz.
Coğrafya’nın Tarihsel Gelişimi KSENEFON

7 42.224 6 dakika okuma süresi

İZNİK’Lİ (Nİ
İlk insanlar, yaşadığı ortamı tanımaya çalışmış, çevrede çeşitli gözlemler gerçekleştirmiştir. Bu HİPPARCHU
gözlemler, sınırlı olmakla birlikte yaşamı kolaylaştırmaya ve çevreyi algılamaya yönelikti. Merak
gidermeye yönelik olan bu yaklaşım, elbette ki coğrafya gibi bir bilim dalının ortaya çıkması ve
onun sistematik bir bilim hâline gelmesi için çok yetersizdi. Yeryüzünün bazı alanlarının tasvir ANAKSİMEN
edilmesi ve bazı yerlerin haritalarının çizilmesi, eski çağlardaki coğrafya ile ilgili başlıca çalışmalar
olmuştur.
ANAKSİMEN

Coğrafyanın bilimsel olarak ele alınması, İlk Çağ’da başlamıştır.

Bir bilim dalını tanımak için onun kökenini, anlamını, tarihsel seyrini, toplumsal hayattaki yerini ve
bu bilime katkı sağlamış önemli bilim insanlarını bilmek gerekir. Coğrafya’nın Gelişmesine
Katkıda Bulunan Bilim İnsanları aşağıda yaşadıkları çağlara göre derlenmiştir.

İLK ÇAĞ’DA
COĞRAFYA

TALES Coğrafi görüş olarak dünyanın şekli hakkında bir teori ortaya atmıştır.

MÖ 550-476 yılları arasında yaşamış olan Miletli Hekatus, biri Asya diğeri
HEKATUS Avrupa’yı anlatan iki ciltlik kitap yazmıştır. Bu kitaplarda tasvirler ve haritalar yer
almıştır.

Tarihin babası olarak kabul edilen Heredot, aynı zamanda coğrafya biliminin
HEREDOTOS
gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.

Coğrafya ismini ilk kullanan kişi olduğu için coğrafya ilminin adını ilk koyan kişi
olarak bilinir.
ERATOSTENES
Dünyanın ekvator üzerinde çevre uzunluğunu ve bir derecelik meridyen yayını
hesaplamıştır.

Dünyanın ilk coğrafyacısı olarak kabul edilmektedir.

AMASYALI STRABON Ünlü eseri Geographika “Coğrafya” seyahat gözlemlerini ve dünyanın coğrafi
yapısına ilişkin düşüncelerini içermektedir.

Roma imparatorluğu devrinde dünyayı en gerçekçi bir şekilde tasvir etmiş

BATLAMYUS
coğrafyacı olarak bilinir.

Almagest adlı eserinde dünya merkezli bir güneş sistemi önermiştir. Matematiksel
PTOLEMAİO Coğrafya alanının öncüsü olan Ptolemaios’un Coğrafya adlı eseri matematiksel
Coğrafya ve haritaları çizimi için detaylı bilgiler ihtiva etmektedir.

Yeryüzünün Tanımı veya Dünyanın etrafında yolculuk (Periegesis veya Periodos

EKATUS
Ges) adlı eseri vardır.

Dünyanın yuvarlak olduğu görüşünü rasyonel olarak ortaya koyan ilk bilim
ARİSTO/ARİSTOTELES adamıdır. Bu düşünceye ay tutulması sırasında dünyanın ay üzerine düşen
gölgesinin dairesel olduğu varsayımından yola çıkarak ulaşmıştır.
ORTA ÇAĞ’DA
COĞRAFYA

En önemli eseri Libro del Re Ruggiero (Kral Ruggiero’nun Kitabı) adlı eseridir.
İDRİSÎ Orta Çağ’da Müslüman coğrafyacıların ürettikleri coğrafi bilgi birikimini, Kitâb-ür-Rüşandi
(Roger’in Kitabı adı da verilir.) isimli eseriyle Batı’ya taşımıştır.

Astronomi gözlemlerinde kullanılabilecek ilk teleskopları yaptı. Astronomi alanındaki

GALİLEİ
bulgularını Sidereus Nuncius (yıldızların habercisi)

Gezilerine yönelik gözlemlerini bir eser halinde toplamıştır. Bu eser Avrupalıları coğrafi
MARCO POLO
keşiflere özendirmiştir.

Teleskopu kullanarak gezegen ve yıldızları inceleyen ilk bilim adamıdır. İncelemeleri

COPERNİCUS sonucunda ayın üzerindeki kraterleri, güneş lekelerini, gezegenlerin güneş çevresinde
hareket ettiğini ortaya koymuştur.

Arap tarihçi, coğrafyacı ve gezgin. “Arapların Herodotu” olarak da tanınan el-Mesûdî dünya
tarihini konu eden eseri Murûc ez-Zeheb ve Ma’âdin el-Cevâhir (“Altın Bozkırlar ve Cevher
Madenleri”) ile tanınır. Bu eseriyle birlikte tarih ile coğrafyayı geniş çaplı ve ayrıntılı bir
biçimde birleştiren ve aynı eserde sunan ilk Arap olmuştur. Irak başta olmak üzere, Orta
Doğu’da Arabistan, Mısır, Suriye, İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Hazar Denizi
MESUDİ
çevresindeki diğer bölgeleri gezmiş, ek olarak Hindistan, Sri Lanka ve Çin’e seyahat
etmiştir. Bu ülkelerin yanı sıra Hint Okyanusu, Akdeniz, Kızıl Deniz, ve Hazar Denizi’nde
yelken açmıştır. Hayatının büyük bir bölümünü seyahate harcayan el-Mesûdî, 956 yılı Eylül
ayında Mısır, Kahire’de vefat etmiştir. Her ne kadar İslam dininden coğrafyaya kadar pek
çok konuda eser vermiş olsa da eserlerinin birçoğu bugüne ulaşmamıştır.

İBN BATUTA Yaptığı gezileri “İbn Batuta Seyahatnamesi” adlı eserinde toplamıştır.

İBN HALDUN En önemli eseri Kitap El-İbar (İbret Verici Kitap)’dır.

Güneşin ve gezegenlerin eğimleri üzerinde durmuştur. Dünya ekseninin eğikliğini 23º 27′
bularak gerçek değerine (23º 26,7′) çok yakın bir sayı bulmuştur. Dünyanın çapını da ilk
BİRUNİ olarak Biruni gerçeğe çok yakın bir değer olan R=6425,7 km olarak bulmuştur.(Gerçek
değer 6376 km dir).
Jeodeziyle ilgili temel bilgiler verdiği için bu bilimin kurucusu sayılmaktadır.
ORTA ÇAĞDA
COĞRAFYA

MERCATOR Kendi adını taşıyan bir izdüşüm sistemi geliştirmiştir.

İBNİ SİNA Kitabbüş Şifa adlı kitabında coğrafyayla ilgili bilgilere de yer vermiştir.

SEYDİ ALİ REİS En önemli iki eseri :Muhît ve Mir’âtu’l-Memâlik

ALİ MACAR
7 haritadan oluşan bir dünya haritası çizdi.
REİS

KÂTİP ÇELEBİ Cihannüma

Evliya Çelebi, 1611 – 1682 yılları arasında yaşamış ünlü bir seyyahtır. Evliya Çelebi,
EVLİYA ÇELEBİ Seyahatname adlı eserinde gezip gördüğü yerlerin sosyal ve ekonomik durumunu, ilgi çekici
özellikleriyle dile getirmiştir.

Eseri; El-Kanun El-Maksudi dir.

BİRUNİ Dünyanın yarıçapın 6.425,7 km. olarak hesaplamıştır (Gerçeği : 6.376 km.).
Dünyanın çevresini 42.516 km olarak hesaplamıştır (Gerçeği : 40.076km).

Kaşgarlı Mahmud tarafından hazırlanan Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eser, aslında bir dil
KAŞGARLI sözlüğüdür. Bununla birlikte Orta Asya’nın coğrafi özellikleri ile ilgili zengin bilgiler içerdiği
MAHMUD için önemli bir coğrafi araştırma kaynağı olarak da kabul edilebilir. Ayrıca bu kitaptaki Dünya
Dil Haritası eşine az rastlanan bir harita özelliğindedir.

Eseri: KİTAB-I BAHRİYE

PİRİ REİS Dünya haritası ve Kuzey Amerika haritasının çizimlerindeki isabet ve projeksiyon
sistemindeki mükemmellik, tüm dünyada büyük hayranlık ve hayret uyandırmaktadır.

İstanbul’un enlem ve boylamını ölçerek güneş saatleri yapmıştır. Astronomi ve matematik

konusunda iki önemli eseri vardır. İki eseri vardır:
ALİ KUŞÇU
FETHİYE: Astronomi kitabıdır. Otlukbeli Savaşından sonra Fatih’e sunulmuştur.
Diğer eseri “Muhammediye” adını verdiği matematik kitabıdır.

İBN Batlamyus’tan gelen bilgileri de göz önüne alarak “el-Mesalik ve’l-Memalik (Yollar ve Ülkeler
HURDAZBİH ) ” isimli eserini yazmış, orijinal tarzda ilk coğrafi eseri telif eden kişidi
YENİ VE YAKIN
ÇAĞDA COĞRAFYA

Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilmektedir.

CARL RİTTER
Eseri: Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar

JAMES COOK Bilimsel gezilerde en önemli kişidir.

Kıtaların kayması kuramını ilk kez ortaya attı.

ALFRED WEGENER
Eseri: Kıtaların ve Okyanusların Oluşumu

Eseri: Beşerî Coğrafya (Antropocoğrafya)

FRİEDRİCH RATZEL Eseri: Politik Coğrafya – Devletler, Münakalât ve Harp Coğrafyası’’
Siyasî Coğrafya akımının kurucusu olarak kabul edilir.

Fiziksel Coğrafya’nın, Biyocoğrafya’nın Klimatoloji’nin, Okyanus biliminin kurucusu

Güney Amerika’nın batı kıyısı’ndaki Humboldt akıntısı (Peru akıntısı) onun adını
taşımaktadır.
Eseri: Kosmos
ALEXANDER VON Fiziki coğrafya açısından katkıları şu şekilde sıralanabilir:
HUMBOLT 1.Coğrafi çalışmalarda gezi-gözlem ilkesini ortaya koymuştur.
2.Coğrafya araştırmalarında temel prensipler olan ilişki, dağılış ve sebep-sonuç ilkelerini
ortaya koymuştur.
3.İzoterm (eş sıcaklık eğrisi), izohips ( eş yükselti eğrisi), izobat (eş derinlik eğrisi), profil
ve kesit gibi yardımcı görsel materyalleri kazandırmıştır.

Dünya ile bütün nesneler arasında, onları birbirine çeken bir güç olduğunu, Dünya’nın
ISAAC NEWTON tüm nesneleri yer çekimi gücüyle kendine çektiğini buldu Çalışmalarını 1687’de Doğa
Felsefesinin Matematik İlkeleri (Principla) adıyla yayımladı.
 Eseri: Anabasis (On Binlerin Dönüşü)
KSENEFON
Çizdiği harita M.Ö. 5. yüzyılın en detaylı haritası olarak kabul edilmektedir.

Güneş ve Ayın Dünya’ya olan uzaklığını hesaplamıştır.

İZNİK’Lİ (NİCEA) Enlem ve boylam daireleriyle, Dünya’daki herhangi bir noktanın konumunu belirtme
HİPPARCHUS yöntemini bulmuştur.
Geliştirdiği trigonometri yöntemleriyle birçok yıldızın konumunu belirledi.

Güneş ve ay ile diğer yıldızlar arasında ilk kez olarak bir ayırım yapmış, güneşin kendi
ışığına sahip olduğu yerde, ay da dahil olmak üzere, diğer gök cisimlerinin güneşin
ANAKSİMENES
ışığını yansıttığını söylerken, güneş ve ay tutulmalarına ilişkin olarak da doğru bir
açıklama getirmiştir.

Anaksimandros karalar ile okyanus sınırını çizen ilk insandı. Düzenli ve anlaşılır bir
ANAKSİMENDROS evreni ifade etmek için ilk defa kozmos sözcüğünü kullanmıştır.
İLK ÇAĞ DEVAMIIII
TARİHSEL GELİŞİM ERHANANADOL.COM
Coğrafya, insanın içinde yaşadığı mekânı ve onunla olan karşılıklı ilişkilerini inceler. İnsan ve onun faaliyetlerini
sürdürdüğü mekân, coğrafyanın inceleme konusunu oluşturur. İnsanın ilişkili olduğu bu mekân, canlı ve cansız
çevreden oluşur.

Coğrafyanın konusunu; hava küre (atmosfer), su küre (hidrosfer), taş küre (litosfer) ve canlılar küresi
(biyosfer) oluşturur.

Atmosfer, çeşitli gazlardan oluşmakta ve bu kürede iklim olayları gerçekleşmektedir. Coğrafyanın bu küredeki
başlıca inceleme alanı, en alt katmanda meydana gelen iklim olaylarıdır.
Litosfer, yerkürenin en üst katmanıdır. Yer kabuğu olarak adlandırılan ve kayaçlardan oluşan bu katmanın
yüzeyindeki girintiler, çıkıntılar inceleme alanını oluşturmaktadır.ve düzlüklerden oluşan yeryüzü şekilleri
coğrafyanın inceleme alanıdır.
Okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları gibi yeryüzündeki bütün su kütleleri hidrosferi meydana
getirmektedir. Su kütlelerinin büyük bir kısmını meydana getiren okyanuslar ve denizlerdeki yaşam, büyük
ölçüde bu kütlelerin ortalama 200 metrelik üst kısımlarında gerçekleşmektedir.
İşte coğrafi anlamdaki yeryüzü; atmosfer, litosfer ve hidrosferin birbirine en yakın olduğu, içinde canlıların
yaşadığı kısımdır. Her üç kürenin en çok etkileşimde bulunduğu alana ise biyosfer denir. Buna göre insanın
dışında var olan doğal ortam ile insan-doğa arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan beşerî ortam coğrafyanın
İnceleme anlanını oluş COĞRAFYA HOCASI
 KLİM
Coğrafyanın bölümleri, Fiziki Coğrafya ve Beşeri Coğrafya olarak iki başlık altında ATO
incelenebilir.
LOJİ
(İklim
A-FİZİKİ COĞRAFYA Bilimi
Coğrafyanın doğal unsurlarıyla ilgilenen alanına fiziki coğrafya denir. Fiziki coğrafya, )
yeryüzünde doğal ortamı oluşturan bitki, hayvan, yer şekilleri, sular, iklim toprak gibi
öğeleri ve bunlar arasındaki ilişkiyi inceler. İncelediği konulara göre İklim
fiziki coğrafyanın bölümleri aşağıdaki gibi ayrılmıştır. özellikl
erinin
oluşma
Fiziki Coğrafyanın Bölümleri sını
sağlay
an
doğal
JEOMORFOLOJİ (Yer şekilleri Bilimi) ortam
şartları
Dağ, ova, plato ve diğer yüzey şekillerini inceler ve oluşumunda etkili olan iç ve dış
nı,
kuvvetlerin etkilerini açıklar. Litosfer bu bilimin araştırma sahasına girer. Jeomorfoloji
iklim
çalışmalarını yaparken, Jeoloji, Jeofizik, Kartografya, (Haritacılık), Pedoloji (Toprak
tiplerin
Bilimi) ve Litoloji (Taş Bilimi) gibi bilimlerden yararlanır.
i ve
bunları
Yardımcı Bilimleri n
yeryüz
ündeki
 Jeoloji
dağılışl
 Jeofizik arını
 Pedoloji (Toprak Bilimi) inceler.
 Litoloji (Taş Bilimi) Atmosf
 Kartografya er bu
dalın
ilgi
HİDROGRAFYA (Su Bilimi) alanına
girer.
Okyanus ve denizlerdeki su hareketlerini, gölleri, akarsuları, yeraltı sularını ve Klimat
dağılışlarını inceler. Hidrosfer bu dalın inceleme alanına girer. Hidrografya bilimi de oloji
Hidroloji, Akarsu Bilimi, Göl Bilimi (Limnoloji) ve Okyanus Bilimi (Oseonografya) gibi bilimi,
bilim dallarından yararlanır. Meteor
oloji ve
Fizik
Yardımcı Bilimleri gibi
bilim
 Hidroloji dalların
dan
 Hidrojeoloji
yararla
 Patamoloji (Akarsu B.)
nır.
 Limnoloji (Göl B.)
 Oseonagrafya
 Yardımcı Bilimleri
 Meteoroloji
 Fizik

BİYOCOĞRAFYA (Canlılar Bilimi)

Bitki ve hayvan topluluklarının yeryüzündeki dağılışını ve dağılışa etki eden coğrafî
nedenleri inceler. Biyosfer, coğrafyanın bu bölümünün ilgi alanına girer. Biyo
coğrafya Biyoloji, Botanik (Bitki Bilim), Zooloji (Hayvan Bilimi) ve Tıp gibi bilim
dallarından yararlanır.

Yardımcı Bilimleri
 Biyoloji
 Jeoloji
 Botanik
 Tıp

Kartoğrafya (Harita Bilimi): Yer’in şeklini, boyutlarını, hareketlerini; coğrafi olayların yeryüzündeki dağılışını
haritalarla gösteren ve harita çizim yöntemleri gibi konuları ele alan bilim dalıdır.
 Astronomi : Uzay bilimi.
 Jeoloji : Yer Bilimi.
 Jeofizik : Dünyanın iç yapısının inceleyen bilim dalı
 Hidroloji : Sular bilimi.
 Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalı MORE >
B-BEŞERİ COĞRAFYA
Nüfus, Göç, Yerleşme, Ekonomik Coğrafya gibi beşeri unsurların dağılışını
inceleyen beşeri coğrafyanın bölümleri aşağıdaki gibi ayrılmıştır.

Nüfus Coğrafyası: Bu bilim dalı nüfusun özelliklerini, dağılışını, göçleri ve bunları etkileyen etmenleri inceler.
Nüfus coğrafyası demografi ve sosyoloji bilimlerinden yararlanmaktadır.
Yerleşme Coğrafyası: Yerleşmenin oluşumunu, gelişimini, özelliklerini ve bunları etkileyen etmenleri inceleyen
bilim dalıdır. Arkeoloji ve tarih, yerleşme coğrafyasının yararlandığı bilim dallarıdır.
Kültürel Coğrafya: Yeryüzündeki kültürleri, coğrafi bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Etnografya,
paleantoloji ve arkeoloji bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimlerdir.
Siyasi Coğrafya: Siyasi olayların nedenlerini, meydana geldikleri yerlerle bağlantılarını ve bu olayların dağılışını
inceleyen bilim dalıdır. Jeopolitik ve tarih, bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimlerdir.
Tarihî Coğrafya: Geçmişe ait belge ve bilgilerden yararlanarak bir alanın geçmiş zaman dilimindeki coğrafi
özelliklerini araştıran bilim dalıdır. Bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilim dalı arkeolojidir.
Tarım Coğrafyası: Tarım ürünlerinin ekim ve dikimini, hayvan yetiştiriciliğini, balıkçılığı ve ormancılığı; neden,
dağılış ve etkileşim ilkelerine göre inceleyen bilim dalıdır. Zooloji ve botanik bu bilim dalının yararlandığı başlıca
bilim alanlarıdır.
Sanayi Coğrafyası: İnsan faaliyetleri sonucunda ham ya da yarı işlenmiş maddelerin işlenerek mamul madde
hâline gelmesi etkinliğiyle ilgili kolları, bu kuruluşların dağılışı ve bu dağılışta etkili olan faktörleri inceler.
Ulaşım Coğrafyası: Kara, hava, demir ve deniz ulaşımını etkileyen faktörler ile bunların gelişimini ve dağılışını
inceleyen bilim dalıdır.
Enerji Coğrafyası: Enerji kaynaklarının oluşumunu, özelliklerini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.
Ticaret Coğrafyası: Ticaretin ortaya çıkmasının nedenlerini, ticarete konu olan ürünlerin özelliklerini ve
dağılışını inceleyen bilim dalıdır.
Turizm Coğrafyası: Turizmin türlerine göre sınıflandırılması, dağılışı ve mekânla etkileşimini inceleyen bilim
dalıdır.
Sağlık Coğrafyası: Mekândan kaynaklanan sağlık sorunlarının nedenlerini ve dağılışını inceleyerek
sentezleyen bilim dalıdır. Bu bilim dalı tıp biliminden yararlanmaktadır.
COĞRAFYA DEFTERİM