Mir - Az Burhan Bozgeyik Kurtulus Savasi Nasil Kazanildi - Mir - Az

BURHAN BOZGEYiK
~Cihan
Yayınları
1
KURTULUfi SAVAfiI
NASIL KAZANILDI?
a
BURHAN BOZGEY‹K
2
Kurtulufl Savafl›
Nas›l Kazan›ld›?
Burhan Bozgeyik
Türdav Yay›n Grubu

Ad›na Editör Mehmet Dikmen
Bask›ya Haz›rl›k Türdav Ajans
Bask› Çevik Matbaac›l›k
Davutpafla Cad. Besler ‹fl Merkezi
No: 20/18-19 Topkap›/‹stanbul
Tel: (0212) 501 30 19
Cilt Savafl Mücellit - (0212) 501 99 42
‹stanbul / Kas›m 2009

ISBN 978-975-6476-75-8
Yay›nc› Sertifika No: 16440
Göztepe Mh. Mahmutbey Yolu Orhangazi Cd. No:16 Ba¤c›lar / ‹STANBUL

Tel: (0212) 446 08 08 (pbx) Fax: (0212) 446 00 15 - 90
TÜRDAV YAYIN GRUBU www.cihanyay.com • bilgi@cihanyay.com • www.kitapkutusu.com
“Cihan” markas› ile üretilen bu eserin bas›m ve yay›n haklar›

© Türdav Bas›m ve Yay›m Ticaret ve Sanayii A.fi.’ye aittir.
3
KURTULUfi SAVAfiI
NASIL KAZANILDI?
BURHAN BOZGEY‹K
4
5
‹Ç‹NDEK‹LER
TAKD‹M .......................................................................... 9
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
TAR‹H‹M‹Z‹N EN KARANLIK TABLOSU ....... 11
Mondros Mütarekesi: Bir Devletin Ölüm ‹’lâm›............ 12
Çok Önceden Planlanm›fl ‹flgaller Bafll›yor ................... 13
‹stanbul’un ‹flgali ............................................................. 14
“Kara Bir Gün”................................................................. 16
‹stanbul’a El Koyma Karar›............................................ 20
‹zmir’in ‹flgali ................................................................... 21
‹flgalle Birlikte Sergilenen Vahflet .................................. 26
Sevr Antlaflmas› ............................................................... 36
‹K‹NC‹ BÖLÜM
KURTULUfi MÜCÂDELES‹N‹N
TEMEL DAYANA⁄I ................................................... 39
Cihad ve fiehâdet fiuûru ................................................. 41
fiehitli¤in Fazileti ............................................................ 46
Cihad Fetvâs› ................................................................... 50
TBMM ‹rflat Heyeti ......................................................... 53
‹limle, Kalemle, Silahla Cihad Eden Âlimler ................ 54
Mehmed Âkif .................................................................... 55
fieyh Ahmet Efl-fierif Es-Sünûsî ..................................... 63
Bediüzzaman Said Nursî................................................. 69
Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi........................... 74
Sar›kl› Mücâhitler............................................................ 76
M. Kemal Pafla’n›n Konuflmalar›.................................... 77
TBMM Nas›l Aç›ld›?......................................................... 82
TBMM’nin Kurulufl Maksad› .......................................... 89
6
Asker Toplan›rken Neler Deniliyordu?........................... 91

Hintli Müslümanlar›n Gayreti, Fedakârl›¤› .................. 93
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
‹fi BAfiA DÜfiTÜ ......................................................... 101
Kurtulufl Mücadelesi çin Kurulan Teflkilatlar ............... 102
Güney Cephesi ................................................................. 105
Anteplilerin Destanvâri Mücâdelesi............................... 106
Çocuk Kahramanlar ........................................................ 113
Marafll›lar›n Kahramanca Direnifli ................................ 117
Frans›z ‹flgali ................................................................... 118
Bayrak Olay› .................................................................... 120
22 Günlük Zorlu Savafl.................................................... 121
Urfal›lar›n Verdi¤i fianl› Mücadele ................................ 122
Ege Bölgesindeki Mücadele............................................. 125
Denizli’nin Kurtulufl Mücadelesine Katk›s›................... 126
Bergama Bask›n› ............................................................. 127
Ayd›n Muharebesi ............................................................ 128
Demirci Mehmet Efe........................................................ 130
Yörük Ali Efe.................................................................... 131
Çerkez Ethem................................................................... 133
Anadolu’daki Di¤er Mukavemet Teflkilatlar›................. 135
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEfiK‹LATLANMA DEVRES‹ ............................... 139
Harekâta Bafl Bulma Toplant›lar› .................................. 140
M. Kemal Pafla’n›n Padiflaha Çekti¤i Telgraflar ........... 145
‹ngilizler Ne Zaman Rahats›z Oldu? .............................. 148
Amasya Tamimi ............................................................... 151
Osmanl› Hâin Olmad› ..................................................... 156
Her fiey Petrol ‹çindi ....................................................... 159
Vahdeddin Yurdu Nas›l ve Niçin Terk Etti?................... 161
Erzurum Kongresi’ne Do¤ru ........................................... 166
Kongreye Kat›lanlar ve Toplant› .................................... 168
Erzurum Kongresi’nin Yank›lar›..................................... 170
Sivas Kongresi ................................................................. 171
Bal›kesir ve Alaflehir Kongreleri..................................... 173
‹stanbul Hükümeti ‹le Görüflmeler ................................ 174
7
‹stanbul Resmen ‹flgal Edildi.......................................... 176

TBMM’nin Aç›lmas› ve Faaliyetleri................................ 178
San Remo Konferans› ve Sevr Antlaflmas›..................... 180
Düzenli Ordular Kuruldu................................................ 183
BEfi‹NC‹ BÖLÜM
YUNAN ‹fiGALLER‹ VE ZULÜMLER‹ .............. 185
Yunan ‹flgali Y›llar Öncesinden Planland›..................... 185
‹zmir’de Yunan Zulümleri................................................ 188
En Büyük Silahlar› Yakmak ........................................... 193
“Halk› Koyun Gibi Bo¤azlad›lar” .................................... 198
Yüz Yirmi Binden Ziyade Muhacir ................................. 198
Kitaplar›n Anlatt›¤› Yunan Mezâlimi............................. 199
Ma¤lubiyetin Ac›s›n› Masum ‹nsanlardan Ç›kartt›lar . 201
Yunanl›lar›n Sivil Halka Yapt›¤› Zulüm ........................ 202
Yunanl›lar›n Anadolu’dan Kaçarken Sergiledi¤i Vahflet 203
Kesilen Bafllar›n Meydana Getirdi¤i Tepecik ................ 206
A¤aca As›p Yakt›lar ......................................................... 207
Kar›ndan Süngü ile Çocuk Ç›kartt›lar........................... 208
Alaflehir ve Turgutlu’daki Zulümler ............................... 210
Yunan Baflbakan›n›n O¤lunun Yapt›¤› Küstahl›k ......... 211
Bat› Anadolu Harabeye Döndü ....................................... 214
Zâlimleri ve Zulümlerini Unutmamak Laz›m ............... 217
Çok Çabuk Unutuldu ...................................................... 219
ALTINCI BÖLÜM
ZORLU MÜCADELE
(ÜÇ CEPHEDE SAVAfi) ........................................... 223
Güney Cephesindeki Savafllar ........................................ 224
Do¤u Cephesindeki Savafllar .......................................... 227
Karadeniz Bölgesindeki Savafllar ................................... 233
Bat› Cephesindeki Savafllar ............................................ 234
Yunan Taarruzu ............................................................... 236
‹nönü Savafllar›................................................................ 237
Sakarya Meydan Muharebesi ......................................... 239
fiehit ve Yaral› Say›s›....................................................... 240
Zaferin Yank›lar› .............................................................. 241
Dört Büyük Savaflta Taraflar›n Kuvvet Durumu.......... 241
8
YED‹NC‹ BÖLÜM
ZAFERE DO⁄RU ....................................................... 243
Taarruz Haz›rl›klar› ........................................................ 243
Taraflar›n Kuvvet Durumu ............................................. 245
Askerlerimiz Savafla Haz›rlan›yor................................. 245
Büyük Taarruz Bafll›yor .................................................. 247
Düflman Bozguna U¤rad› ................................................ 248
Vatan Topraklar› Birer Birer Kurtar›l›yor ..................... 250
‹zmir’in Kurtuluflu ........................................................... 250
Zaferin Yank›lar› .............................................................. 251
Yunanl›lar ve Hâinler Nas›l Kaçt›? ................................ 252
‹zmir’in Yak›l›fl› ................................................................ 253
Esirlere Nas›l Davran›ld›?............................................... 254
Kurtulufl Savafl›’n›n Bedeli ............................................. 257
Kay›p Tablosu .................................................................. 257
Mudanya Ateflkes Antlaflmas›......................................... 258
Zafer’den Sonra Neler Oldu? ........................................... 260
‹stanbul Boflalt›l›yor ........................................................ 263
Netice ve Son Söz ......................................................... 264
Bibliyografya .................................................................... 269

9
TAKD‹M
Yirminci yüzy›l›n bafllar›nda tarihimizin en karanl›k,

en elemli günlerini yaflam›flt›k. Mazisi fetihlerle, zaferler-
le, flerefle dolu, flanl› fakat tali’siz [flanss›z, talihsiz] Os-
manl› Devleti can çekiflmekteydi. Yaklafl›k yüz elli y›l bo-
yunca kalleflçe metotlarla bu devleti y›kmaya çal›flan d›fl
mihraklar, arad›klar› f›rsat› bulmufl ve akbabalar gibi ‹s-
lam yurduna hücum etmifllerdi.
Bir nesil, rüyâlar›nda görseler “kâbustur” deyip inan-
mayacaklar› bir tablo ile karfl› karfl›ya kalm›flt›. Güzelim
Anadolu, düflmanlar taraf›ndan iflgal edilmiflti. Bu yurdun
kahraman insanlar› bir anda devletsiz, silahs›z ve bafls›z
kalm›flt›. Eli silah tutan yi¤itlerin yüz binlercesi, Birinci
Dünya Savafl› esnas›nda yedi cephede verilen zorlu müca-
delede flehit, yüz binlercesi de esir düflmüfltü. Savaflm›fl yi-
¤itlerin ço¤u yaral›, hasta, yorgun ve bîtap vaziyetteydi.
Baflta devletin o tarihteki payitaht›, yani baflflehri ‹s-
tanbul olmak üzere birçok beldenin iflgal edildi¤i, devletin
Mondros ve Sevr anlaflmalar›yla “resmen” esir vaziyete
düfltü¤ü, ordusunun terhis edildi¤i, silahlar›na el konul-
du¤u, halk›n büyük flok geçirdi¤i bir atmosferde “Kurtulufl
Mücâdelesi” nas›l bafllat›lm›fl ve nas›l zaferle neticelen-
miflti? ‹flte biz bu çal›flmam›zda, bütün insanl›k tarihi için
önemli olan bu sorunun cevab›n› ar›yoruz.
Kurtulufl savafl›yla ilgili yüzlerce eser mevcut. Sava-
fl›n safhalar›, geliflmesi, teknik bilgiler, savafla ifltirak
edenlerin hat›ralar› vs… Fakat insanlar›m›z› ve bilhassa
gençlerimizi ilgilendiren en mühim husus olan, “zaferi
10 / KURTULUfi SAVAfiI NASIL KAZANILDI?
kazand›ran ruh nas›ld›?” sorusunun derli toplu cevab›n›n

bulunaca¤› eser say›s› ne yaz›kki çok az.
Dün dört bir taraf›ndan kuflat›lan ve mühim k›s›mla-
r› iflgal edilen Anadolu topraklar›, bugün de dünyan›n en
stratejik, en hassas, en hayatî noktas›nda; Asya, Avrupa
ve Afrika ticaret ve askerî harekât yollar›n›n kesiflti¤i yer-
de, baflta petrol olmak üzere dünya enerji depolar›n›n ya-
n› bafl›nda bulunmaktad›r. Bu bak›mdan aralar›nda yak›n
tarihte Anadolu’yu iflgal etmifl ve iflgale yeltenmifl olanlar
da dahil olmak üzere pek çok d›fl gücün gözü, yine bu top-
raklara çevrili vaziyettedir.
Dün, safl›¤›m›z yüzünden, dostumuzu düflman›m›z›
lay›k›yla tan›mad›¤›m›zdan, düflmanlar›n oyunlar›n› bil-
medi¤imizden, birlik ve beraberlik içerisinde olmam›z ve
“düflman›n silah›yla silahlanmak” gerekti¤ini unuttu¤u-
muzdan dolay› bafl›m›za nice ifller geldi.
Bugün, dünden ibret alarak “uyan›k” olmak zaman›.
Terekesinden k›rk küsur devlet ç›km›fl olan koca Osmanl›
Devleti’nin son miras› Anadolu’muzu koruman›n yolu,
sa¤l›kl› bir tarihî bilgiye sahip olmaktan geçmektedir.
Biz bütünüyle en sa¤l›kl› bilgilerden ve belgelerden
yola ç›karak flanl› bir mücâdelenin en mühim cihetini yaz-
maya çal›flt›k.
“Kurtulufl Savafl› Nas›l Kazan›ld›?”
Bu sorunun cevab›n› merak ediyorsan›z, buyrun bir-
likte bakal›m…
Burhan BOZGEY‹K
Eylül 2009
11
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
TAR‹H‹M‹Z‹N EN KARANLIK
TABLOSU
smanl› Devleti, tarihin en kanl› savafllar›ndan biri

O olan Birinci Dünya Savafl›nda “‹ttifak Devletleri” saf-
lar›nda yer alm›fl ve yedi cephede birden savaflm›flt›. Bu
savafl, temelde “Osmanl›’n›n bafl›n› yeme” üzerine tezgah-
lanm›flt›. Neticede de savafl›n en a¤›r bedelini ödeyen ta-
raf, Osmanl› Devleti olacakt›. Savafla kat›lan bütün dev-
letler yara bere içinde de olsa hayatlar›n› devam ettirirler-
ken yaln›zca Osmanl› Devleti tarih sahnesinden çekilecek,
yani vefat edecekti.
Osmanl› Devleti, 4 y›l devam eden savafl neticesinde,
385 bini cephede, 215 bini esir kamplar›nda ve hastanede
olmak üzere 600 bin askerini flehit vermiflti. Savafl boyun-
ca 1,5 milyon askerimiz yaralanm›fl, bunlardan yar›s› sa-
kat kalm›flt›. Sivil halktan kay›plar, kaybedilen beldeler,
yak›l›p y›k›lan yerler ayr› bir bahistir.
‹ttifak Devletleri içerisinde ma¤lubiyeti ilk kabul
eden devlet Bulgaristan olmufltu. Ard›ndan ittifak›n di¤er
üyeleri pefl pefle ma¤lubiyeti kabul ettikleri mânâs›na ge-
len anlaflmalar› imzalad›lar. Osmanl› Devleti 30 Ekim
1918’de Mondros Ateflkes Anlaflmas›’n›, Avusturya Maca-
ristan ‹mparatorlu¤u 3 Kas›m 1918 tarihinde Villa Giusti
Antlaflmas›’n›, Almanya 11 Kas›m 1918’de Rethondes Ant-
laflmas›’n› imzalad›.
Birinci Dünya Savafl›’n› sona erdiren “ateflkes antlafl-

malar›na” bak›ld›¤›nda, en a¤›r flartlar›n Osmanl› Devleti
için biçildi¤i görülür. Limni’deki Mondros liman›nda ‹ngil-
tere krall›¤›na ait Agamemnon savafl gemisinde, ‹ngiltere
ad›na Arthur Calthorpe’in, Osmanl› Devleti ad›na Deniz-
cilik Bakan› Hüseyin Rauf (Orbay), D›fliflleri Müsteflar›
Reflat Hikmet ve Genelkurmay’dan Yüzbafl› Sadullah Bey-
lerin imzalad›¤› Mondros Ateflkes Antlaflmas›, Osmanl›
Devleti’nin “Ölüm ‹’lâm›” mahiyetindeydi.
Mondros Mütarekesi: Bir Devletin

Ölüm ‹’lâm›
Osmanl› Devleti tarihindeki bu en a¤›r antlaflman›n
baz› hükümlerine bakal›m:
- Çanakkale ve Karadeniz Bo¤azlar› güvenlik içinde ve
serbest olarak geçifle aç›lacak; Bo¤azlardaki istihkamlar Müt-
tefikler taraf›ndan iflgal edilecektir. (1. madde)
- ‹tilaf Hükümetlerine mensup harp esirleri ile Ermeni
esirler ve mahkumlar ‹stanbul’da toplanacak, kay›ts›z ve flart-
s›z ‹tilaf Hükümetlerine teslim olunacakt›r. (4. Madde)
- ‹ç güvenlik ve s›n›rlar›n denetlenmesinde görevli askerî
kuvvetler d›fl›nda, Osmanl› ordusunun tamam› hemen terhis
edilmelidir. (5. Madde)
- Müttefikler emniyetlerini tehdit edecek durum karfl›s›n-
da herhangi bir stratejik noktay› iflgal hakk›na sahip olacakt›r.
(7. Madde)
- Toros tünelleri iflgal edilecektir. (10. Madde)
- Bütün telsiz, telgraf ve haberleflme istasyonlar› ‹tilaf
Devletleri taraf›ndan denetim alt›na al›nacakt›r. (12. Madde)
- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’taki bütün garnizon-
lar›n en yak›n ‹tilaf Devletleri komutan›na teslim olmalar› ve
TAR‹H‹M‹Z‹N EN KARANLIK TABLOSU / 13
5. maddede belirtilen düzenin korunmas› için bütün askerî

güçlerin Kilikya’ya çekilmesi gereklidir. (16. Madde)
- Trablus ve Bingazi’deki bütün Osmanl› subaylar› en ya-
k›n ‹talyan garnizonuna teslim olmal›d›r. Bu emre uymad›kla-
r› takdirde Osmanl› Devleti bu subaylarla ikmal ve haberlefl-
meyi kesmeyi taahhüt eder. (17. Madde)
- Osmanl› harp esirleri ‹tilaf Devletleri yan›nda muhafaza
edilecektir. (22. Madde)
- Alt› vilayette (Erzurum, Van, Sivas, Bitlis, Diyarbak›r,
Harput/Elaz›¤) kar›fl›kl›k zuhurunda bu vilayetlerin herhangi
bir k›sm›n›n iflgali hakk›n› ‹tilaf Devletleri muhafaza ederler.
(24. Madde)
Antlaflman›n 25. Maddesine göre, çarp›flmalar 31
Ekim 1918 günü ö¤le vaktinde sona erecekti. Ancak ant-
laflman›n birçok hükmü gibi bu son maddesi de yine ‹tilaf
Devletlerince ihlal edilecekti. 4 Kas›m 1918’de General
Cassel kumandas›ndaki Birinci ‹ngiliz ordusuna mensup
bir süvari f›rkas›, Musul’a girip iflgal harekât›n› bafllatt›.
Çok Önceden Planlanm›fl ‹flgaller Bafll›yor

Mondros Mütarekesi’nden sonraki geliflmeler, klasik
“kurtla kuzu masal›”n›n hayata geçirilmifl flekliydi. Düfl-
man güçler; ‹stanbul Antlaflmas› (Mart 1915’te), Londra
Antlaflmas› (Nisan 1915’te), Sykes Picot Antlaflmas› (9
May›s 1916’da), St. Jean de Maurienne Antlaflmas› (17 Ni-
san 1917’de) ile kendi aralar›nda senaryosunu yazd›klar›
“‹flgal oyunu”nu süratle sahneye koymaya bafllam›fllard›.
‹ngilizler; 8 Kas›m 1918’de Musul’u, 10 Kas›m’da Ça-
nakkale’yi ve 13 Kas›m’da bütün Bo¤az istihkamlar›n› ifl-
gal etti.
13 Kas›m 1918’de Baflflehir ‹stanbul iflgal edildi.
Trakya bölgesine önce Yunan, sonra Frans›z birlikleri
girmeye bafllad›.
Frans›z birlikleri ile bu birliklere öncülük eden Erme-

ni milis güçleri; 11 Aral›k’ta Dörtyol, 17 Aral›k’ta Mersin,
21 Aral›k’ta Adana, 17 Aral›k’ta da Pozant›’y› iflgal ettiler.
‹ngilizler, 19 Aral›k’ta Batum’u, bir ay sonra da Kars’›
iflgal etti. Mart 1919 tarihine kadar da Urfa, Marafl ve
Ay›ntap (Antep) ‹ngilizler taraf›ndan, daha sonra da
Frans›zlar taraf›ndan iflgal edildi.
‹flgaller esnas›nda ‹ngilizler, Frans›zlar ve Ermeniler
vahflet tablolar› sergilediler. Binlerce masum insan› hun-
harca katlettiler.
‹stanbul’un ‹flgali
Tarihimizin en karanl›k, en hüzün verici hâdiselerin-
den biri, ‹stanbul’un iflgal edilmesidir. Peygamber Efendi-
mizin (asm) fethini müjdeledi¤i bu flehir, 1453’te fethedil-
di¤i andan 1919 Kas›m’›na kadar bütün Müslümanlar›n
gözbebe¤i olmufltu. Yayg›n ismi “‹slambol” idi. “Dersa-
adet” diye de yâd ediliyordu. Yaklafl›k 450 y›l boyunca, ‹s-
lam ordular› bu beldeden yola ç›karak üç k›tada düzine-
lerce devleti hâkimiyetleri alt›na alm›fllard›.
Bizans zaman›nda köhne hale gelmifl ve halk› periflan
vaziyetteki ‹stanbul, ‹slâm›n idaresi alt›nda her cihetten
mâmur ve müreffeh hale gelmiflti. ‹slam devletinin idare-
si alt›ndaki gayr-› müslimler de son derece huzur ve refah
içerisinde yaflamaktayd›. ‹slam f›kh›na göre “Ehl-i zimme”
diye tâbir edilen bu gayr-› müslim vatandafllar›n burunla-
r›n›n kanat›lmas›na izin verilmez, tek kuruflluk mallar›na
dahi zarar dokundurulmazd›. Onlar tam bir hürriyet içe-
risinde yaflarlard›. Ne tuhaft›r ki, iflte bu imtiyazl› toplu-
luk, 1918 senesine gelindi¤inde beynelmilel hukuk kaide-
lerine göre de ad›na “h›yanet” denilen bir tav›r sergileye-
cek ve iflgal kuvvetlerini alk›fllarla, sevgi gösterileriyle
karfl›layacaklard›.
Mondros Mütarekesinden bir hafta sonra 6 Kas›m
‹stanbul Bo¤az›’ndaki iflgalcilerin harp gemileri
1918’de Bo¤azlar silahs›zland›r›ld›. ‹flgal güçleri 7

Kas›m’da Çanakkale’yi geçti. O gün de düflman çizmesi ‹s-
tanbul’a ayak bast›. Önce ‹ngiliz subaylar›, 8 Kas›m’da da
Frans›z subaylar› geldi. Bunlar›n görevi iflgal kuvvetleri-
nin gelifline haz›rl›k yapmakt›. Gayr-› Müslim az›nl›k, bu
subaylar› alk›fllarla karfl›lad›.
13 Kas›m 1918’de, yani Mondros Mütarekesinin imza-
lanmas›ndan yaklafl›k iki hafta sonra düflman filolar› ‹s-
tanbul Bo¤az›na girdi. 55 gemilik bu düflman filosunun
22’si ‹ngiliz, 12’si Frans›z, 17’si ‹talyan, 4’ü de Yunan ge-
misiydi. Bu gemilerdeki üç bin düflman askeri karaya ç›-
kar ç›kmaz, ‹stanbul’un stratejik noktalar›n› iflgal ettiler.
Gemiler bütün toplar›n› ‹stanbul’un üzerine döndürmüfl-
tü. En büyük harp gemisi bütün toplar›n› Dolmabahçe Sa-
ray›na çevirmiflti. Sultan Vahdeddin, kendisini ziyarete
gelen meb’uslara, “Pencereden bakam›yorum. Onlar› gör-
mekten nefret ediyorum.” Diyordu. Bütün ‹stanbul halk›
ayn› durumdayd›. Herkes neye u¤rad›¤›n› flafl›rm›flt›. Böy-
le bir tabloyu ak›llar›n›n ucundan dahi geçirmemifllerdi.
Düflman kuvvetleri, Müslümanlar›n bütün de¤erleri-
ne, devlet ricaline hakaret etmekten zevk almaktayd›. ‹fl-
galcilerin askerleri, evlerin kap›lar›n› çalarak, “Ayfle, Fat-
ma isteriz” diyordu. Baz› devriyeler zorla evlere giriyor, ev
sahiplerini d›flar› atarak oraya kendileri yerlefliyordu.

‹ngiliz, Frans›z askerler Müslüman han›mlara sataflmak-
tan çekinmiyordu. Bir defas›nda Frans›z askerleri tram-
vayda bir Müslüman han›ma satafl›nca, Cemil ismindeki
polis onlara müdahale etmek istemifl, üzerine süngü ile
yürüyen Frans›z askerlerinden birini öldürmüfl, bunun
üzerine tutuklanarak hapsedilmiflti.
“Kara Bir Gün”
‹flgal kuvvetleri komutan› Frans›z General Franchet

d’Esperey o kadar küstah biriydi ki, her vesile ile Osman-
l› devlet erkan›na hakaret ediyordu. Sadrazam› bizzat
aya¤›na ça¤›rt›yor, “Padiflah saray› boflalts›n, Dolmabahçe
saray›nda ben kalaca¤›m” diyordu. Bu küstah general, ilk
defa 23 Kas›m 1918’de ‹stanbul’a gelmiflti. 8 fiubat
1919’da ‹stanbul’a ikinci geliflinde, Galata R›ht›m›’ndan
Beyo¤lu’na kadar uzayan bir zafer alay› tertipletti. Bindi-
¤i at›, zenciler çekiyordu. Yol boyunca dizilmifl olan gayr-›
Müslimler ona alk›fl tutuyor, çiçek ve konfeti at›yor, elle-
rindeki ‹ngiliz, Frans›z ve Yunan bayraklar›n› sall›yorlar-
d›. O gün Müslümanlar için kara bir gündü. Süleyman
Nazif, halk›n hissiyat›na tercüman olarak 9 fiubat 1919
tarihli Hadisât gazetesinde “Kara Bir Gün” bafll›kl› bir
makale yazd›. Süleyman Nazif bu yaz›s›nda flöyle diyordu:
“Kara Bir Gün”
“Frans›z Generalinin dün flehrimize vürûdu [gelifli]
münasebetiyle bir k›s›m vatandafllar›m›z taraf›ndan icra
olunan nümayifller Türkün ve ‹slâm›n kalbinde ve tarihin-
de müebbeden kanayacak bir ceriha açt›. Aradan as›rlar
geçse ve bugünkü hüzn-ü idbâr›m›z flevk ve ikbale münka-
lib olsa [dönse] yine bu ac›y› hissedecek ve bu hüzn-ü tees-
sürü evlat ve ahfad›m›za [çocuklar›m›za ve torunlar›m›za]
nesilden nesile a¤layacak bir miras halinde terk edece¤iz.
“Almanya or-
dular› 1871 sene-
sinde Paris’e dahil
olarak büyük Na-
polyon’un neflide-i
mütehaccire-i mu-
zafferiyat› [zaferi-
nin tafllaflm›fl flar-
k›s› olan] tak-› za-
fer alt›ndan geçer-
‹flgal birlikleri az›nl›klar›n alk›fllar› aras›nda
ken bile Frans›zlar Beyo¤lu’ndan geçerken.
bizim kadar haka-
ret görmemifllerdir.
Ve, bizim dün sabah saat dokuzdan on bire kadar hissetti-
¤imiz yeis ve azab› duymam›fllard›r. Çünkü Frans›z nam›-
n› tafl›yan her ferd, yaln›z H›ristiyanlar de¤il, Yahudi
Frans›zlarla Cezayirli Müslümanlar da o mâtem-i millî
karfl›s›nda ayn› telehhüf [mahzun olma] ve hicab ile a¤la-
m›fl ve k›zarm›fllard›.
“Biz ise, mevcudiyet-i milliye ve lisaniyelerinin bizim
ulüvvü cenab›m›za medyun olan bir k›s›m halk›n hay-›
huy u flamatat›yla mâtem-i muazzezimize en ac› hareketle-
rin birer tokat fleklinde at›ld›¤›n› gördük. Buna, ‘müsta-
hak de¤ildik..’ de diyemeyiz. Müstahak olmasayd›k bu fe-
lakete u¤ramazd›k. Her kavmin sahâif-i hayat›nda [hayat
sayfalar›nda, tarihinde] birçok ikbal ve idbar [talih ve ta-
lihsizlik] sayfalar› vard›r. Fransa Kral› Birinci Fransu-
va’y› fiarlken’in mahbesinden kurtarm›fl ve koca Viyana
flehrini kerrat ile [defalarca] sarm›fl bir ümmetin defter-i
mukadderat›nda böyle bir satr-› elim [ac›kl› sat›r] mestur
[gizli] imifl.
“Bu hal mütehavvildir. [de¤iflkendir] Araplar›n güzel
bir sözü vard›r: ‘Üsbur fe-inne’dehre lâ yasbur’ (Sen sabret,
zira zaman sab›rs›zd›r) derler…”
Canavar, Diflinin ve T›rna¤›n›n Kiras›n› ‹stiyor

‹flgalciler o kadar küstah idiler ki, yapt›klar› harca-
malar›n paras›n› Osmanl› Hükümetinden istemekteydi-
ler. Öylesine ki, Anadolu’ya gönderdikleri subaylar›n
yakacak paralar› ile ev kiralar›n›, nakil s›ras›nda hamal-
lara verdikleri paray› dahi Osmanl› Devletinden istiyor ve
tahsil ediyorlard›. Frans›zlar, iflgal ordusunun Aral›k ay›
(1918) masraf› için 200 bin liran›n kendilerine verilmesi
istemifl, Osmanl› hükümeti ise ekonomik cihetten çok zor
durumda olmas›na karfl›l›k bu paray› ödemifltir.
Düflman güçler bu takti¤i sonraki zamanlarda da dev-
reye koyacaklard›. Mesela, Birinci Körfez Savafl›’nda
Irak’›n iflgalinden sonra baflta Amerika ve ‹ngiltere olmak
üzere iflgal kuvvetleri, hem “masraf bedeli” diye Irak pet-
rolüne el koymufl, hem de, “Sizi Saddam’dan kurtarmak
için flu kadar mebla¤ tutar›nda bomba att›k. Bunu öde-
yin!” diye baflta Suudi Arabistan, Katar, Birleflik Arap
Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt olmak üzere civar ülkeler-
den o paray› tahsil etmifllerdir.
‹ngilizlerin sinsi, dessas, küstah generali General Al-
lenby, 7 fiubat 1919’da ‹stanbul’a gelmifl, Osmanl› devlet
ricalini aya¤›na ça¤›rarak onlara hakaretler savurmufltur.
Bu dessas ‹ngiliz, en çok Musul’u iflgal etmelerine karfl› ç›-
kan ve bu iflgali aylarca engelleyen 6. Ordu kumandan› Ali
‹hsan Pafla’ya k›zmaktayd›. Osmanl› hükümetinden der-
hal yerine getirilmesini istedi¤i hususlardan baz›lar› flun-
lard›:
“6. Ordu Komutan› Ali ‹hsan Pafla derhal görevden al›na-
cak.
“6. Ordu la¤vedilecek ve silahlar› Allenby’e teslim edile-
cek.
“Allenby’in istedi¤i zaman halk›n elindeki bütün silahlar
toplanacak.
“Osmanl› jandarmalar›n›n görevine son verilecek.
“Allenby’in çal›flmaktan memnun olmad›¤› memurlar gö-

revden al›nacak, yenisi tayin edilirken Generalin onay› al›na-
cak.
“Konya’n›n do¤usundaki bütün demiryollar› General’in
kontrolüne b›rak›lacak.
“Allenby’in mesuliyet sahas›ndaki bütün telefon ve telgraf
flebekeleri kendi kontrolünde bulunacak ve Türkçe telgraf
kabul olunmayacak.
“Allenby’e istedi¤i herhangi bir yeri iflgal etme yetkisi ve-
rilecek.”
Osmanl› Hükümeti bu isteklerden hemen hepsini ka-
bul etmifl, yaln›zca 6. Orduyu la¤vetme yerine ismini de-
¤ifltirerek 13. Kolordu olarak vazifesini devam ettirmifltir.
‹ngilizler kendilerine direnen ordunun kumandan› Ali
‹hsan Pafla’y›, 2 Mart 1919’da ‹stanbul’a gelir gelmez der-
hal tevkif ettiler ve daha sonra da Malta’ya sürgüne gön-
derdiler.
‹flgalci ‹ngiliz askerleri Galata Köprüsünden geçerken...

‹stanbul’a El Koyma Karar›

‹flgal kuvvetleri, ‹stanbul’daki ve Anadolu’daki gelifl-
meleri çok yak›ndan takip etmekteydi. Payitaht, yani bafl-
flehir olan ‹stanbul ile Anadolu ayn› dili konufluyor, ayn›
duygular› tafl›yordu. Arada s›k› bir irtibat kurulmufltu.
Aral›k 1920’de teflekkül eden Osmanl› Meclis-i Meb’usa-
n›’na Anadolu’dan seçilip gelen milletvekillerinin tamam›
Millî Mücadele yanl›s› idi. Trakya’dan ve kontenjandan
seçilen milletvekilleri de ayn› duygular› paylafl›yordu. Bu
durum, Sivas Kongresinde Baflkan vekili olan Rauf Or-
bay’›n Meclis reisli¤ine seçilmesinden de belliydi.
Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920’de, daha sonralar›
“Misak-› Millî” ad›yla an›lacak olan “Ahd-› Millî Beyannâ-
mesi”ni kabul etti. Bu beyannameye göre Anadolu, Trak-
ya, Musul-Kerkük baflta olmak üzere Kuzey Irak ve Ana-
dolu’nun tamam›nda tam ba¤›ms›zl›k sa¤lan›ncaya kadar
mücadele edilecek, iflgaller ve esaret aslâ kabul edilmeye-
cekti.
Bu beyannâme iflgal güçlerini müthifl telaflland›rd›.
Baflta ‹ngiltere olmak üzere iflgale kar›flan ülkeler ‹stan-
bul’a bütünüyle el koymay› kararlaflt›rd›lar. Yap›lan plana
göre, ‹stanbul’un her yönüyle iflgali 16 Mart 1920 sabah›
bafllayacakt›.
‹flgal güçleri planlar›n› uygulamaya koydular. 16
Mart’ta ‹stanbul fiilen iflgal edilmeye baflland›. Dört bin
düflman askeri karaya ç›karak, önceden belirlenmifl hedef
noktalar ele geçirildi. Saat 5.45’te fiehzadebafl›’ndaki 10.
Kafkas Tümeni Karargah›na bask›n tertipleyen ‹ngiliz as-
kerleri o s›rada uyumakta olan askerlerimizin üzerine
rastgele atefl açt›. Befl askerimiz flehit oldu. Harbiye ve
Bahriye Nezaretleri [Bakanl›klar›] iflgal edildi. Posta, te-
lefon ve telgraf ifllerine el kondu. Meclis-i Mebusan’a [Os-
manl› Parlamentosuna] ve Bab›âliye [Baflbakanl›¤a] bas-
k›n düzenlendi. Baflta Rauf Bey olmak üzere Millî Müca-
dele yanl›s› milletvekilleri tutukland›.
Kabatafl önlerine demirleyen ‹ngiliz savafl gemileri.
‹flgal güçlerinin bu tavr›, Osmanl› devletini gayr-› res-

mî bir flekilde ortadan kald›rmak mânâs›na gelmekteydi.
Devlet bir isimden ve resimden ibaret hale gelmiflti. Bu
geliflmelerden sonra Osmanl› Meclis-i Meb’usan›’ndan tu-
tuklanmayan milletvekilleri 18 Mart 1920’de bir araya ge-
lerek meclisin fesholdu¤una dair bir karar ald›lar. Padi-
flah da 11 Nisan 1920’de ‹kinci Meflrutiyetin sona erdi¤ini
aç›klad›.
‹stanbul’un bu flekilde iflgali, bütün Müslümanlar› de-
rinden sarst›. Anadolu’da iflgallerin yol açt›¤› hüzün hava-
s› daha da yo¤unlaflt›.
‹zmir’in ‹flgali
Tarihimizin en dramatik sayfalar›ndan biri de ‹z-
mir’in iflgalidir. Bu güzel flehrimizin iflgali Mondros müta-
rekesinden hemen sonra gündeme gelmiflti. Yunanistan
Baflbakan› Venizelos’un talebi üzerine, ‹ngiltere Baflbaka-
n› Lloyd George bu iflgal plan›n› müttefikleriyle konuflma-
ya bafllad›. Paris Konferans›’n›n 3 ve 4 fiubat 1919 tarih-
lerindeki toplant›s›nda, ‹zmir ve Bat› Anadolu ile ilgili gö-
rüfllerini tafsilat›yla dile getiren Venizelos’un bu konufl-
mas› ABD Baflkan› Wilson’u çok etkiledi ve alk›flla karfl›-
lad›. ABD Baflkan›n›n da iflgale s›cak bakmas› üzerine
iflgal haz›rl›klar› süratlendirildi. 7 May›s 1919’da ABD,

‹ngiltere ve Fransa, Yunan donanmas›n›n ‹zmir’e gönde-
rilmesi ve bu flehrin Yunanl›lar taraf›ndan iflgal edilmesi
plan› üzerinde mutab›k kald›lar. Bu nihâî netice Yunanis-
tan’a bildirildi. Onlar da çok önceden bafllad›klar› iflgal
haz›rl›klar›n› süratlendirdiler.
Mondros Mütarekesini ve sonras›ndaki geliflmeleri
yak›ndan takip eden pek çok münevver gibi ‹zmir Vali
Vekili Nureddin Pafla da ‹zmir’in iflgal edilece¤ini tahmin
etmifl ve böyle bir durum karfl›s›nda mukavemet için ha-
z›rl›klara bafllam›flt›. Nureddin Pafla 1918 Kas›m’›n›n bafl-
lar›ndan itibaren ‹zmir’in içerisinde mukavemet teflkilat-
lar› kurmaya bafllad›. Camileri karargâh haline getirerek
mahallelerde eli silah tutabilenlerle toplant›lar yapt› ve
onlar› teflkilatland›rd›. Daha sonra bu mukavemet teflki-
lat›n› bütün Bat› Anadolu’ya yaymak için faaliyete geçti.
‹lk ifl olarak, 17 Mart 1919’da ‹zmir’de “Müdafaa-i Hukuk-
u Osmaniye Kongresi” tertipledi. Bu kongreye Bat› Ana-
dolu vilayetlerinin müftüleri, bölgedeki komutanlar ve
tan›nm›fl simalar kat›lm›flt›. Kolordu Kumandan› ve Vali
Vekili olan Nureddin Pafla, kongreye baflkanl›k etmifl,
yapt›¤› konuflmada, ‹zmir’in iflgal edilmesi durumunda si-
lahl› bir müdafaaya kalk›fl›laca¤›n› söylemiflti.
Nureddin Pafla’n›n konuflmas›ndan çok memnun olan
Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi, tafl›d›¤› endifleyi
flu flekilde dile getirmiflti:
“Pafla, ‹stanbul iflgal alt›ndad›r. ‹flgal kuvvetleri ‹s-
tanbul hükümeti üzerinde tazyiklerde bulunarak sizi terfi-
an veya memuriyetinizi nakil suretiyle ‹zmir’den uzaklafl-
t›r›rlar. Çünkü buradaki H›ristiyan unsurlar, iflgal kuvvet-
leriyle temas halindedirler. Sizin burada fiilî mukavemet
için giriflece¤iniz her hareketi onlara bildirirler. Onlar da
hükümete tesir ederek bu teflebbüsü akim b›rak›rlar. Bak›-
n›z, Rum papazlar›ndan metropolit Hrisistomos daha flim-
diden bu flehrin fahrî valisi gibi hareket etmeye bafllam›fl
ve Yunan iflgalinin haz›rl›klar›na giriflmifl bulunmakta-

d›r.”
Ahmet Hulusi Efendi’nin nas›l bir basiret sahibi oldu-
¤u ortaya ç›kacakt›. Tahmin etti¤i gibi, Nureddin Pafla’n›n
‹zmir’in iflgalini silahla karfl›layaca¤› anlafl›l›nca ‹zmir
Metropoliti Hrisistomos’un ikaz› ile Venizelos harekete
geçti. Durumu ‹ngilizlere aktard›. ‹ngilizler de Bab›âli
üzerinde bask›y› artt›rarak iflgalden 44 gün önce Nured-
din Pafla’n›n ‹zmir valili¤inden al›nmas›n› temin ettiler.
Nureddin Pafla’n›n yerine Ahmet ‹zzet (Kanbur ‹zzet)
tayin edilmiflti. Kolordu Kumandanl›¤› vazifesi de, evvel-
ce emekli olmuflken yeniden vazifeye al›nan Nadir Pafla’ya
verilmiflti. Bütünüyle ‹ngilizlerin iste¤iyle gerçekleflen bu
tayin neticesinde düflman kuvvetleri, pikni¤e gider gibi ‹z-
mir Körfezine girecek; ellerini kollar›n› sallayarak flehri
iflgal edecekti.
Gaflet mi, ‹hânet mi, Ahmakl›k m›?

‹flgali bir hafta öncesinden bilmelerine ra¤men kamu-
oyuna yanl›fl bilgi veren Ahmet ‹zzet ile, Osmanl› ordusu-
na karfl›l›k vermemelerini emreden Nadir Pafla, iflgalden
sonra tokatlanacak, tekmelenecek, yerlerde sürüklenecek,
a¤›r hakaretlere maruz kalacaklard›. Oysa bu flekilde iha-
net edecekleri yerde, Nureddin Pafla’n›n bafllatm›fl oldu¤u
hareketi devam ettirerek eli silah tutan halk› ve askerleri
organize edip müdafaa tertibat› ald›rm›fl olsalard›. Yunan-
l›lar iflgali öyle kolayca gerçeklefltiremeyecek, bir haftal›k
zaman kazan›lmas› durumunda Bat› Anadolu süratle tefl-
kilatlan›p ‹zmir’in imdad›na yetiflecek ve Yunanl›lar daha
ilk anda denize döküleceklerdi. Ne var ki makamlar› u¤-
runa hâin postuna bürünenler yüzünden ‹zmir ve bütün
Bat› Anadolu cay›r cay›r yak›lacak, on binlerce masum in-
san›m›z hunharca katledilecekti.
fiimdi hülasa olarak ‹zmir’in iflgaline ve neler yaflan-
d›¤›na biraz daha yak›ndan bakal›m:

‹zmir’in iflgal edilece¤ini art›k sa¤›r sultan bile duy-
muflken ‹zmir Valisi ‹zzet, Köylü Gazetesine yollad›¤› tek-
zip [yalanlama] yaz›s›nda flöyle diyordu:
“Baz› kötü niyetliler, ‹zmir’in Yunanl›lar taraf›ndan
iflgal edilece¤i tarz›nda flayialar ç›karm›fllard›r. Tekzip
olunur.”
‹zmir Valisi ‹zzet Bey, Islahat Gazetesi muhabirinin
kendisiyle bu konu üzerine yapt›¤› mülakatta yine iflgal
haberlerini tekzip ederek flöyle demekteydi:
“Bunlar›n nereden ç›kt›klar›n› bilmiyorum. fiüphesiz
maksatlar›, bu gibi flayialarla kötü niyetli, havsalalar› ha-
yalet ile dolu bir tak›m sâdedilleri heyecana getirmektir.
Mukadderat-› cihan› tanzim ile u¤raflan sulh konfe-
rans› kendi kararlar›n› gayet gizli tutmakta iken, bu ha-
vadisleri do¤ru olmak üzere kabul etmek, pek basit dü-
flüncelere has bir mütalaad›r. Herhalde Sulh Konferan-
s›’n›n [Paris Konferans›] netice-i mukadderat› gayet âdilâ-
ne olacakt›r.”
Vali, muhabirin bir baflka sorusu üzerine, Paris’te top-
lanan Konferanstan tekrar bahsederek flu de¤erlendirme-
yi yapmaktayd›:
“Bu dakikaya kadar, devletimizin menfaatine ayk›r›
Avrupa’ca hiçbir karar olmad›¤› gibi, zuhur edecek kara-
r›n aksi olaca¤›na dair de bir emare [iflaret, belirti] mevcut
de¤ildir. Bilakis, memnuniyeti mucip birçok emareler var-
d›r.”
‹zmir Valisi bu aç›klamalar› yaparken ‹zmir’deki
Rumlar, Venizelos’un kendilerine göndermifl oldu¤u, “‹z-
mir’i iflgale davet edildik” mesaj›n› birbirlerine müjde ola-
rak aktar›yorlard›.
Vali Bey, “Devletimizin menfaatine ayk›r› Avrupa’ca
hiçbir karar yok” diyedursun, kurtlar çoktan karar›n› ver-
miflti. Kuzuyu yiyeceklerdi. ABD Baflkan› Wilson, ‹ngilte-

re Baflbakan› Loyd Corc (Loyd George) ve Frans›z Baflba-
kan› Klemanso (Clemenceau), ‹zmir’in Yunan iflgaline terk
edilmesini kararlaflt›rm›fllard›.
Yerli Rumlar iflgale çoktan haz›rd›. 50 bin Yunan bay-
ra¤›n› dikip haz›r etmifllerdi. Daha önceleri Mondros Mü-
tarekesinden hemen sonra 4 Kas›m 1918’de ‹zmir liman›-
na bir ‹ngiliz savafl gemisinin gelmesini f›rsat bilen Rum-
lar, evlerine ve iflyerlerine Yunan ve ‹ngiliz bayraklar› as-
m›fl, kilisede çanlar çal›nm›flt›.
‹zmir’in iflgal edilece¤ini resmî makamlar bilmektey-
di. Kolordu Komutan› Ali Nadir Pafla, iflgal gününün saba-
h›nda emrindeki birliklere flu talimat› göndermiflti:
“‹zmir bugün ö¤leden sonra, itilaf devletleri k›talar›
taraf›ndan iflgal edilecektir. Toplar ve di¤er her türlü harp
malzemesi, bu k›talara teslim edilecektir. Bu bölgelerdeki
komutanlar, subaylar ve erler bu bölge d›fl›nda ve gerile-
rinde toplanacaklar, kolorduca verilecek emirlere göre ha-
reket eyleyeceklerdir. Bu iflgal esnas›nda katiyen karfl› kon-
mayacak, iflgale gelecek itilaf müfrezelerine gereken kolay-
l›klar gösterilecektir.”
Nadir Pafla iflgalden önceki gece bütün subaylar›n ev-
lerine adamlar salarak k›fllada toplanmalar› emrini ver-
miflti. Böylece subaylar›n büyük bir k›sm› daha geceden
k›fllada toplanm›fl ve ertesi günü k›flla pencerelerinden fe-
ci iflgali seyretmifl, daha sonra da dehfletli sahneleri ken-
dileri de bizzat yaflam›fllard›.
Halbuki Vali Bey ve Kolordu komutan› bu flekilde tes-
lim olmak yerine mukavemet için tertibat ald›rm›fl olsa-
lard›, durum çok daha farkl› olurdu. Evlerin zarar görme-
sini, hayatî tehlikeyi düflünmek yersizdi. Sonradan olan-
lara bak›ld›¤›nda, iflgal güçlerine karfl› mukavemetin her
cihetten haysiyetli, flerefli, en mant›kl› davran›fl oldu¤u
görülür.
Tam teslim olanlar, haysiyetini, flerefini, can›n›, mal›-

n› da kaybedecekti. T›pk› çok yak›n tarihte Irak’ta oldu¤u
gibi… fiayet binlerce tanka, yüzlerce savafl uça¤›na,
muazzam silah ve cephaneye sahip Saddam’›n ordusu öy-
lece kolay teslim olmasayd›, üç-befl rütbeli, vatan› 150 bin
dolara satmam›fl, üç-dört gün daha direnilmifl olsayd›,
baflta Amerikan ve ‹ngiliz güçleri olmak üzere iflgal kuv-
vetleri çöle gömülürdü. Ama yap›lmad›, sonradan bir mil-
yon Irakl› hunharca katledildi. On binlerce kad›n›n ve k›-
z›n ›rz›na tecavüz edildi. Irak harabeye döndü. Saddam ve
o¤ullar› baflta olmak üzere mukavemet etmek yerine ka-
ç›p saklanmay› tercih eden ilgililer, canlar›ndan da oldu-
lar.
‹flgalle Birlikte Sergilenen Vahflet!..

15 May›s 1919 tarihi, tarihimizin en kara günlerinden
biridir. O gün sabah saat 8.40’tan itibaren, Amerikan, ‹tal-
yan, Frans›z ve ‹ngiliz ç›karma gemilerinin tafl›d›¤› Yunan
askerleri ‹zmir’de karaya ç›kmaya bafllad›. Binlerce yerli
‹zmir Saat Kulesi önündeki Yunan askerleri

Rum, ellerindeki
Yunan bayrakla-
r› ve çiçeklerle
Kordon Boyuna
toplanm›flt›. Yu-
nan iflgal kuv-
vetlerini ç›lg›nca
alk›fll›yorlard›.
Efzun alay›n›n
ilk ç›kan taburu,
tantanal› bir tö-
renle ‹zmir met-
ropoliti Hristos-
mos taraf›ndan
takdis edildi.
Metropolit, Yu- ‹flgalciler ‹zmir’e ayak basar basmaz vahflet
tablolar› sergilemeye bafllam›fllard›.
nan bayra¤›n› öp-
tü, tuz serpti. Hristosmos sevincinden a¤l›yordu.
Yunan birlikleri hükümet kona¤› ve k›fllay› iflgal etti.
Baflta Vali ve Kolordu komutan› olmak üzere bütün ilgili-
ler ve subaylar a¤›r hakaretlere maruz kald›. Valiye ve bü-
tün memurlara, “Zito Venizelos!” (Yaflas›n Venizelos!) diye
ba¤›rmalar› söylendi. Böyle ba¤›rmayanlar tokatlan›yor,
dipçikleniyor, hatta baz›lar› kurflunlanarak öldürülüyor-
du.
Vali ‹zzet Bey, iflgali halktan gizleyece¤ine, iflgal ha-
berlerini tekzip edece¤ine gönüllüleri silahland›r›p gerek-
li tertibat› ald›rm›fl olsayd›, iflgalciler daha ilk anda deni-
ze dökülürdü. Ama öyle yapmad›. ‹hanetinin ilk bedelini
a¤›r hakaretlere maruz kalarak ödedi. Kendisi “Zito…” di-
ye ba¤›rd›¤› gibi yan›ndaki o¤luna da, “Seyfi o¤lum Zito
diye ba¤›r!” diyordu.
‹flgalcilere mukavemet etmek yerine bütün silahlar›n
teslim edilmesi talimat›n› veren Nadir Pafla, esir al›n›p
götürülürken a¤›r hakaretlere maruz b›rak›ld›. Bir Yunan
te¤meni yüzüne tokat att›. Di¤er subaylar a¤›r küfürler

ettiler. Daha sonra di¤er esirlerle birlikte Patris vapuru-
nun hayvan pisli¤i dolu ambar›na at›ld›.
K›flladan, hükümet kona¤›ndan ve di¤er resmî daire-
lerden toplanan subaylar ve memurlar r›ht›mdaki gemile-
re götürülürken yol boyunca a¤›r hakaretlere maruz kal-
d›lar. Yerli Rumlar bu esirlerin üzerine baflta kiremit ol-
mak üzere ellerine ne geçerse f›rlat›yor, küfürler savuru-
yordu. Yunan askerleri esir kafilesine tekme tokat girifli-
yor, yere düflenlere dipçi¤i yap›flt›r›yordu. ‹lk anda dokuz
subay›m›z süngü darbeleri ve kurflunlarla flehit oldu. 21
subay yaraland›. 27 subay ise kayboldu. Daha sonra bu
kaybolan subaylar›n elleri ayaklar› ba¤lanmak suretiyle
denize at›ld›klar› ortaya ç›kacakt›.
Bu fecaati yaflayanlardan Gümrük ‹daresi Baflmüdü-
rü Âgâh Bey, Gümrük binas›ndan d›flar› ç›kar›lmalar›n-
dan itibaren yaflad›klar›n› flu flekilde nakletmektedir:
“Soka¤a ç›k›nca hemen feslerimizi al›p y›rtt›lar. Elleri-
mizi havaya kald›rarak, ‘Zito Venizelos’ diye ba¤›rmam›z›
emrettiler. Bu surette ba¤›ra ba¤›ra r›ht›m üzerine ç›kt›k.
Zahire borsas› önüne geldi¤imiz zaman ya¤mur durmufl-
tu. Yürümüyor, kofluyorduk. Benim gibi fliflman yahut ta-
kat› bulunmayanlar mütemadiyen dipçik yiyordu. Böylece
kahvelerin önünden geçerken sivillerin çok kaba küfürleri-
ne u¤rad›k. ‹talyan mektebinin önünden saparak ‹kinci
Kordon üzerinde fliddetli ya¤murun alt›nda bir sokakta,
bizi götüren askerler birer birer nemiz var, nemiz yok hep-
sini ald›lar. Hatta madeni tütün tabakalar›na, benzin çak-
maklar›na var›ncaya kadar. Üzerimizde bir fley bulmak
için elbisemizi kâmilen y›rtt›lar. Biraz sonra yine r›ht›m
üzerine ç›kt›k. Ve ayn› tarzda, yani eller yukar›da ‘Zito Ve-
nizelos’ diye avaz›m›z ç›kt›¤› kadar ba¤›rarak kofla kofla
dipçikler ve tokatlarla Ayd›n Demiryolu kampanyas›n›n
Punta iskelesine vard›k. Veznedar Naz›m Efendi süngülen-
di. Di¤er arkadafllar›m›z›n ço¤u yaraland›.
“Hakk›m›zda yap›lan flenaatin en fliddetlisi burada ol-

du. Punta iskelesinde deniz askerleri ç›kar›larak tokatlar-
la subaylar›n›n huzurunda hepimizi dövdüler. Bafl›m›za
at›lan tafl, kömür, kiremitlerle yaralanmayan kimse kal-
mad›.”
Âgâh Efendi ve di¤er memurlar daha sonra da sopa-
larla dövülmüfl ve bir geminin ›slak f›flk› dolu ambar›na
at›lm›flt›.
Subaylardan ve memurlardan “Zito Venizelos!” diye
ba¤›rmay› reddedenler derhal süngüleniyordu. Albay Sü-
leyman Fethi Bey, k›flladan Yunan vapuruna sürüklenir-
ken Efzun askerlerinin, “Zito Venizelos diye ba¤›r!” ihtar›
karfl›s›nda, “Bir Müslüman subay, ancak milletinin
büyüklerine ihtiram için a¤z›n› açar, elini kald›r›r”
demifl bunun üzerine süngülenmifl ve orac›kta flehit düfl-
müfltür.
Kola¤as› Necati Bey de Yunan Baflbakan› flerefine ba-
¤›rmay› reddetmifl ve süngülenerek flehit edilmifltir. Neca-
ti Beyin 8 yafl›ndaki o¤lu, “Ah babam!” feryad› ile babas›-
n›n flehit naafl› üzerine kapanm›fl, Efzun askerleri bu yav-
ruca¤› da süngülemifllerdir.
Nadir Pafla ve di¤er esir al›nan subaylarla birlikte
a¤›r hakaretlere maruz kalan Yarbay Arif Bey yaflad›kla-
r›n› flu flekilde anlatmaktad›r:
“Hepimizin bafllar› aç›ld›. ‹ki kollar›m›z yukar›ya kal-
d›r›ld›. Allah›m›za, Peygamberimize, Kur’an›m›za velhas›l
bütün mukaddesat›m›za en çirkin ve galiz kelimelerle sö-
vüldü. Üzerimizde silah aramak bahanesiyle ne buldular-
sa ald›lar. Anahtar zincirine var›ncaya kadar soyulduk.
Parktan dörderli olarak hareketimizde kumandanlar›m›z
da dahil olmak üzere eller yukar›da ‘Zito Venizelos’ diye
ba¤›rt›lmak suretiyle fliddetli bir ya¤mur alt›nda yürüyü-
fle devam ettirildik. Bunlar› az gören Yunan askeri ve Rum
ahalisi taraf›ndan kurflun, süngü, dipçik, rövolver, kama
ve b›çak gibi her çeflit âlet ile öldürülmekte ve yaralanmak-
ta idik. Bu fecaat içinde gümrük önüne getirildik.”

‹zmir’in iflgalinden önce ‹zmir’e, “Yunan K›z›lhaç” ge-
misi ile “doktor” kisvesiyle gelmifl olan Yunanl› subaylar,
yerli Rumlar› silahland›rm›fl, silahl› milis gruplar› halin-
de teflkilatland›rm›fllard›. Bu Rum milisler iflgalin ilk sa-
atlerinden itibaren ‹zmir sokaklar›na dalarak Müslüman-
lar›n evlerine girmifl, soygun ve tecavüzde bulunmufl, pek
çok masumu öldürmüfllerdi.
‹flgalin ilk günü 400 kifli öldürülmüfltü. Ertesi gün ile
birlikte, yani iflgalin ilk 48 saatinde sivillerden öldürülen-
lerin say›s› 2000’i geçmiflti. Bunlardan 57 tanesi subayd›.
‹flgalci askerler ve yerli Rumlar ‹zmir’in tarihi cami-
lerindeki ve di¤er camilerdeki baflta, hal› ve kilim olmak
üzere de¤erli eflyalar›n› ve di¤er tarihî eserleri çalm›fllar-
d›r. Öte yandan Efzun askerleri, “silah arama” bahanesiy-
le girdikleri evlerde alt›n, para, mücevherat ve de¤erli efl-
yalar› al›p götürmüfllerdir. Bu manzaran›n benzerine
Irak’›n iflgali sonras›nda da rastlanacak ve Ba¤dat fleh-
rinin, -müzeleri dahil- içinde de¤erli eflya ve para bulunan
her yeri soyulacakt›.
Yunanl›lar, esir ald›klar› asker ve subaylar›m›zdan
birço¤unu, ellerini ayaklar›n› ba¤lamak suretiyle denize
atm›fllard›. Daha sonra Yunanl› ilgililer bu hâdiseyi, “On-
lar intihar etti” diye aç›klayacaklard›.
‹flgalci Yunan askerlerini tafl›yan gemilere refakat
eden ‹ngiliz, Frans›z ve Amerikan savafl gemilerinde bulu-
nan subay ve askerler, ‹zmir’deki bu vahfleti, gemilerin
güvertesinde film seyreder gibi seyretmekteydi.
Bu vahfleti eli kolu ba¤l› seyretmeyenler de vard›.
Bunlardan biri gazeteci Hasan Tahsin’di. Efzun Alay›n›n
üzerine atefl eden bu genç gazeteci, orac›kta vurulmufltu.
Düflmana ilk kurflunu s›kanlardan biri de ismi bilinmeyen
bir yi¤itti. Bu delikanl› elindeki tüfekle Efzun Alay›n›n
sanca¤›n› tafl›yan askeri aln›ndan vurup yere sermifl,
daha sonra tüfe¤indeki bütün kurflunlar› Yunan alay›n›n

üzerine boflaltm›fl, bütün askerler büyük bir panik ve kor-
ku içerisinde kaç›flmaya bafllam›flt›. Onlar›n panikleme-
sinden istifade eden genç de silah›yla birlikte ‹zmir sokak-
lar›na dalm›fl, evinin penceresinden bakan bir nineyi gö-
rünce flöyle demiflti:
“Nine, gördün ya, yar›n âhirette flâhidim sen ol. Kur-
flunum, cephanem tükendi, onun için tüfe¤imi omuzlad›m,
geri gidiyorum…”
Nadir Pafla da subaylar›n› hapsetmek, askerlerine
“mukavemet etmeyin!” emrini vermek yerine böyle yapa-
bilirdi. Ya da subaylar› Yunan palikaryalar›n›n önüne at-
mak yerine, onlar› ve sand›klanarak istasyona y›¤›lm›fl
olan silahlar› Anadolu içlerine gönderebilirdi. Yapmad› ve
güzelim flehir, kurbanl›k koyun gibi, eli kolu ba¤lanarak
vahflilere teslim edildi.
‹flgali Protesto Mitingleri

‹zmir’in iflgali Anadolu’da derin üzüntüyle karfl›land›.
Yediden yetmifle bütün halk infiâl halindeydi. Yurdun her
yerinde iflgali protesto mitingleri tertiplendi. En büyük
miting ‹stanbul’da yap›ld›. Fatih, Üsküdar ve Sultanah-
met mitingleri muhteflem oldu. Mahflerî bir kalabal›k ifl-
gali protesto etti. Fatih’teki mitinge 80 bin kifli, Sultanah-
met’teki mitinge (23 May›s 1919) yüz bin kifli ifltirak et-
miflti. ‹ngilizler mitingleri yasaklatmak için hükümete
bask› yapmaktayd›. Osmanl› hükümeti el alt›ndan mi-
tingleri desteklemekle birlikte zahiren mitinglere yasak-
lama getiriyordu. Bu yasa¤›n göstermelik oldu¤u, on bin-
lerin kat›ld›¤› mitinglerin tertiplenmesinden belliydi.
Artan ‹ngiliz bask›s› üzerine ‹stanbul’un fethini kut-
lamak yasakland›. Böylece as›rlar sonra bir fetih günü (29
May›s 1919), derin sessizlik içerisinde geçifltirildi.
Sevinenler…
‹zmir’in iflgali karfl›s›nda sevincini aç›kça ortaya ko-
yanlar da vard›. Fener Patrikhanesi gibi. Fener Patrikha-
nesi ‹stanbul’daki ‹tilaf Devletleri yüksek komiserlerine
birer mektup sunarak, ‹zmir’in Yunan ordusu taraf›ndan
iflgaline müsaade edilmesinden dolay› duyduklar› sevinci
belirtmifl ve ‹tilaf devletleri temsilcilerine teflekkür etmifl-
tir.
Patrikhane bu mektubunda, Türkiye Rumlar›n›n her
zaman ve ‘Türklerin bütün iflkencelerine ra¤men’ Yuna-
nistan’a ba¤l› kald›klar›n› ve ‹ngiltere, Fransa ve Ameri-
ka’y› desteklerini belirtmekte ve flöyle demekteydi:
“‹zmir’in Yunanl›lar taraf›ndan iflgali ile do¤uda ada-
let kurulmaktad›r.”
‹zmir’in iflgali üzerine iyice fl›maran Patrikhane, aç›k-
ça ‹stanbul’u da istemekteydi. Paris’teki konferansta
Türklerin ‹stanbul’da b›rak›lmalar›na karar verilmesi
karfl›s›nda üzüldüklerine belirten Patrik Vekili Dorotee,
Paris’te yay›nlanan Le Temps gazetesine verdi¤i beyanat-
ta flöyle demekteydi:
“Bu karar› (Türklerin ‹stanbul’da b›rak›lmas› karar›-
n›) büyük bir hayret ve derin bir teessürle karfl›lad›k. Bize
göre, ‹stanbul kati olarak Yunanl›lara verilmelidir. Adale-
te s›¤›n›yor ve bundan böyle Türk idaresi alt›nda yaflamak
istemedi¤imizi ilan ediyoruz. Padiflah ‹stanbul’dan at›l-
mad›kça, zorbal›¤›n hak üzerindeki bask›s› kaybolmaya-
cakt›r.”
Patrikhane, ‹tilaf devletlerinden güç alarak iyice fl›-
marm›fl, az›tm›flt›. “Mavri Mira” cemiyetini, Karadeniz’de-
ki Pontus Cemiyetini alenen destekliyor, Rum gençlerinin
bu silahl› çetelere kat›lmalar›n› teflvik ve onlar›n hareket-
lerini organize ediyordu.
M. Kemal Pafla, Nutuk’ta o esnadaki tabloyu ve Pat-
rikhane ile Rum ve Ermeni az›nl›klar›n faaliyetlerini flu
flekilde anlatmaktad›r:
“…Ordunun elinden esliha [silahlar] ve cephanesi
al›nm›fl ve al›nmakta.. ‹tilaf Devletleri, mütareke ahkâm›-
na [hükümlerine] riâyete lüzum görmüyorlar. Birer vesile
ile, ‹tilâf donanmalar› ve askerleri ‹stanbul’da. Adana vi-
layeti Frans›zlar; Urfa, Marafl, Ay›ntap ‹ngilizler taraf›n-
dan iflgal edilmifl. Antalya ve Konya’da, ‹talyan k›taat-›
askeriyesi; Merzifon ve Samsun’da ‹ngiliz askerleri bulu-
nuyor. Her tarafta, ecnebi zabit ve memurlar› ve hususi
adamlar› faaliyette.. Nihayet, mebde-i kelam [sözün bafl-
lang›c›] kabul etti¤imiz tarihten [19 May›s 1919’dan] dört
gün evvel, 15 May›s 1919’da ‹tilaf Devletleri’nin muvafa-
katiyle Yunan ordusu ‹zmir’e ihraç ediliyor.
“Bundan baflka, memleketin her taraf›nda, anâs›r-›
H›ristiyaniye [H›ristiyan unsurlar] hafi [gizli], celi [aç›k-
tan], hususî emel ve maksatlar›n›n temin-i istihsaline [ga-
yelerinin gerçeklefltirilmesine], Devletin bir an evvel çök-
mesine sarf-› mesai ediyorlar [çal›fl›yorlar].
“Bilâhere elde edilen mevsuk malûmat [kesin bilgiler]
ve vesaik ile teeyyüt etti ki, ‹stanbul Rum Patrikhane-
Yunan askerleri Sar› K›flla’da

si’nde teflekkül eden ‘Mavri Mira’ heyeti, vilayetler dahi-

linde çeteler teflkil ve idare etmek, mitingler ve propagan-
dalar yapt›rmakla meflgul. Yunan Salib-i Ahmer’i [K›z›l-
haç’›], Resmî Muhacirîn Komisyonu, ‘Mavri Mira’ heyeti-
nin teshil-i mesâisine hâdim [çal›flmalar›n› kolaylaflt›rma-
ya hizmetkâr]. ‘Mavri Mira’ heyeti taraf›ndan idare olunan
Rum mekteplerinin izci teflkilatlar›, yirmi yafl›n› müteca-
viz gençler de dahil olmak üzere her yerde ikmal olunuyor.
“Ermeni Patri¤i Zaven Efendi de, Mavri Mira heyetiy-
le hemfikir olarak çal›fl›yor. Ermeni haz›rl›¤› da tamamen
Rum haz›rl›¤› gibi ilerliyor.
“Trabzon, Samsun ve bütün Karadeniz sahillerinde
teflekkül etmifl ve ‹stanbul’daki merkeze merbut [ba¤l›]
Pontus Cemiyeti sühuletle ve muvaffakiyetle çal›fl›yor.”
(Nutuk, s. 1, 2)
Fener Patrikhanesi, “Türkler ‹stanbul’dan at›lmal›”
derken güvendi¤i yerler vard›. ABD Baflkan› Wilson, Pa-
ris’teki (Paris Konferans›) toplant›da, aç›kça “Türkler ‹s-
tanbul’dan at›lmal›” demiflti. Frans›z Baflbakan› da ayn›
görüflte olduklar›n› belirtmiflti.
Vatan ‹flgal Alt›nda, Ordu Da¤›lm›fl,

Silahlar Toplanm›fl…
Kurtulufl Savafl› öncesindeki manzaray› bu anlatt›k-
lar›m›z›n ›fl›¤›nda bir kere daha hülâsa edelim. Genel gö-
rünüfl fludur:
Baflta ‹stanbul ve ‹zmir olmak üzere yurdun en stra-
tejik yerleri iflgal edilmifl vaziyettedir. Musul’dan sonra,
Çanakkale Bo¤az› ve ‹stanbul iflgal edilmifl, Frans›zlar
Trakya’ya girmiflti. ‹ngilizler ve Frans›zlar Güneydo¤u
Anadolu’yu ve Çukurova’y› ele geçirirken, ‹talyanlar An-
talya’ya ayak basm›flt›. Öte yandan Ermeniler ve Rumlar,
iflgal güçlerine dayanarak iflgal bölgelerinde katliâmlara
‹flgalciler ‹stanbul’da Tünel’den Beyo¤lu’na do¤ru yürürken...
giriflmifllerdi.
Mondros Mütarekesi gere¤ince ordunun büyük bölü-
mü terhis edilmifl, Osmanl› ordusunun bütün toplar›, ma-
kineli tüfekleri, el silahlar›, cephaneleri ve di¤er vas›tala-
r› da düflman kuvvetlerinin temsilcilerinin nezareti alt›n-
da belli bafll› yerde depo edilmiflti. [‹zmir, Manisa, Band›r-
ma, Çanakkale, ‹stanbul, ‹zmit, vs.] Bu silah ve cephane-
lerin bir k›sm› bilahere millî mücâdele baflay›nca tekrar
zorla geri al›nm›fl (Manisa, Band›rma gibi), bir k›sm› ise
onlara nezarete memur ‹ngiliz subaylar› taraf›ndan
TBMM Hükümetine para ile sat›lm›fl (‹stanbul Maçka gi-
bi), di¤er bir k›sm› ise denize dökülmek ve di¤er suretler-
le imha edilmifltir (‹zmit gibi).
Çanakkale ve ‹stanbul bo¤az› sahil tahkimat›ndaki
toplar, dinamitlerle parçalanm›fl, böylece hiçbir müdafaa

vas›tas› b›rak›lmam›flt›.
‹flte kapkaranl›k tablo bu vaziyetteydi. Ordu yok, si-
lah yok, en mühimi devlet yok…
Sevr Antlaflmas›
Mondros Mütarekesi ile koca Osmanl› Devletinin boy-
nuna idam yaftas›n› asan düflman güçler, Sevr Anlaflma-
s›yla, koca devletin ölümünü bütün dünyaya ilan ediyor-
lard›. (10 A¤ustos 1920)
‹tilaf Devletleri ile, ma¤lup taraf aras›nda flu anlafl-
malar yap›lm›flt›:
Almanya ile 28 Haziran 1919 tarihinde “Versay Ant-
laflmas›”, Avusturya-Macaristan ‹mparatorlu¤u ile 10
Eylül 1919 tarihinde “St. Germain Antlaflmas›”, Bulga-
ristan ile 27 Kas›m 1920 tarihinde “Neuilly Antlaflma-
s›”, Osmanl› Devletiyle 10 A¤ustos 1920 tarihinde “Sevr
Antlaflmas›”
Bu anlaflmalar içerisinde flartlar› en a¤›r olan “Sevr
Antlaflmas›” idi. Bu anlaflma, yaln›zca koca bir devleti öl-
dürmüyor, o devletin çat›s› alt›ndaki bütün Müslüman
halk› da resmen köle vaziyetine getirmek istiyordu. 433
ana madde ile 38 ek maddeden ibaret olan bu anlaflma,
Haçl› zihniyetinin Müslümanlara ne kadar büyük h›nç
besledi¤inin en müflahhas delilidir.
Sevr anlaflmas›na göre Anadolu paramparça edilmek-
teydi. Bu anlaflmaya göre; Ege bölgesinde ‹zmir, Manisa
ve civar› Yunanl›lara, Akdeniz bölgesi ‹talyanlara, Güney-
do¤u Anadolu bölgesi ve Suriye Frans›zlara, Irak’taki pet-
rol yataklar›n›n bulundu¤u k›s›mlar ‹ngilizlere, Do¤u
Anadolu’nun büyük bölümü (Erzincan, Erzurum, Mufl,
Bitlis, Van, A¤r›) ile Karadeniz’de Trabzon ve Rize Erme-
nistan’a veriliyordu.
Bu antlaflmaya göre, devletin ordusu olmayacak, sila-

h› olmayacak, borçlar›na karfl›l›k bütün gelirlerine el ko-
nulacak, att›¤› her ad›mda iflgal kuvvetlerinden izin al›na-
cakt›. Bu flartlar alt›nda yaflayan devlete devlet denile-
mezdi. K›saca Osmanl› devleti öldürülmüfltü.
‹nsan›n okumaya bile tahammül edemedi¤i bu “kin
belgesi”nin baz› maddeleri flöyledir:
“Türkiye, M›s›r’daki ve M›s›r üzerindeki bütün hakla-
r›ndan ve s›fatlar›ndan vazgeçer. Bu vazgeçme, 5 Kas›m
1914’ten bafllayarak geçerli say›lacakt›r. Türkiye, mütte-
fik devletlerce giriflilen eyleme uygun olarak, ‹ngiltere’nin
18 Aral›k 1914’te M›s›r üzerinde ilan etti¤i koruyuculu¤u
tan›d›¤›n› bildirir. (Madde 101)”
“Türkiye, Fas’da Fransa’n›n koruyuculu¤unu (hima-
yesini) tan›r ve bunun bütün sonuçlar›n› kabul eder. Bu
tan›ma, 30 Mart 1912 tarihinden bafllayarak geçerli ola-
cakt›r. (Madde 118)”
“Türkiye, Tunus üzerinde Fransa’n›n koruyuculu¤unu
tan›r ve bunun bütün sonuçlar›n› kabul eder. Bu tan›ma
12 May›s 1881 tarihinden bafllayarak geçerli olacakt›r.
(Madde 120)”
“Türkiye, flimdi ‹talya’n›n iflgalinde bulunan Ege De-
nizi adalar› üzerindeki bütün haklar›ndan ve s›fatlar›n-
dan ‹talya yarar›na vazgeçer (Madde 122)”
“Yunan Hükümeti, ‹zmir kenti ile 66. Maddede belir-
tilen topraklar›n yönetiminden sorumlu olacak ve bu yö-
netimi hususi olarak bu maksatla tayin edece¤i bir görev-
liler kurulunca yönetecektir. (Madde 70)”
“89. Madde uyar›nca s›n›r tespiti, sözü geçen vilayet-
ler (Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis) topraklar›n›n tümü-
nün ya da bir kesiminin Ermenistan’a aktar›lmas›na yol
açacak olursa, Türkiye, aktar›lan toprak üzerindeki bütün
haklar›ndan ve s›fatlar›ndan, karar tarihinden bafllamak
üzere geçerli olarak, vazgeçti¤ini flimdiden bildirir, iflbu
anlaflman›n, Türkiye’den ayr›lan topraklara uygulanacak

hükümleri, o andan bafllayarak, bu topraklara da uygula-
nacakt›r. (Madde 90)”
‹flte Kurtulufl savafl› öncesindeki tablo böyleydi. Ka-
ranl›k, kapkaranl›k bir tablo… Tarihimizin en üzüntülü
günlerini yaflamaktayd›k. Kurtulufl Savafl›’n›n hangi at-
mosferde yap›ld›¤›n› ve ehemmiyetini anlamak için o gün-
leri hat›rlamak, hiç unutmamak laz›m.
—0—
39
‹K‹NC‹ BÖLÜM
KURTULUfi MÜCÂDELES‹N‹N
TEMEL DAYANA⁄I
urtulufl Mücâdelesi, hiç flüphesiz dünya tarihinde

K müstesna yere sahip bir hâdisedir. Düflününüz; Müs-
lüman halk›n 600 y›ll›k muhteflem devleti vefat etmek
üzere.
Birinci Dünya Savafl› boyunca silah alt›na al›nm›fl
olan 2.850.000 (iki milyon sekiz yüz elli bin) kifliden, 385
bini cephede, geri kalan› esarette olmak üzere 600 bini fle-
hit düflmüfl. 1,5 milyonu ise ço¤u kolunu, aya¤›n›, gözünü
kaybetmek suretiyle yaralanm›fl. Savafl boyunca silah al-
t›na al›nan askerlerden esaretten dönenleri de dahil eder-
sek, ancak 560 bini tekrar savaflacak durumdad›r.
Mondros Mütarekesi gere¤ince; ordu terhis edilmifl
vaziyette. Yani resmen ortada bir ordu yok. Silahlar›n bü-
yük bölümü düflman›n eline geçmifl. Yani silah ta yok.
Halk fakr u zaruret içerisinde. Ölmek üzere olan dev-
letin hazinesi bombofl. Yani para da yok.
Baflta baflflehir ‹stanbul ve en stratejik flehir ‹zmir ol-
mak üzere, yurdun en mühim k›s›mlar› düflmanlar tara-
f›ndan iflgal edilmifl vaziyette.
‹flte böylesine bir tablo karfl›s›nda verilen Kurtulufl
Mücâdelesini anlamak için, bu mücadelenin temel daya-
nak noktalar›n›, ana fikrini, can damar›n› çok iyi tan›mak

laz›m. Yoksa bu konuda yap›lan bütün çal›flmalar sathî
(yüzeysel) olmaktan öteye geçmez.
Biz, “Yedi Cephe: Osmanl›’n›n Sekerât›” kitab›m›z›n
sonlar›na do¤ru flöyle demifltik:
“Tarihi boyunca esir yaflamam›fl insanlar›n bu
antlaflmada dayat›ld›¤› üzere köle olarak yaflamay›
kabullenmesi mümkün de¤ildi. Müslüman, de¤il bir
kâfirin kölesi olmak, gerçekte yeryüzünün halifesi
idi. Cenab-› Hak Mü’min’e o selâhiyeti vermiflti.
Mü’min izzet ve gayret sahibiydi. Mü’min mertti, yi-
¤itti, flecaatliydi. ‹nanc› u¤runa seve seve ölümü gö-
ze al›rd›. Müslüman devletsiz yaflayamazd›. Tarih
boyunca kurulmufl olan 20’ye yak›n dünya çap›nda-
ki devletle, 50 civar›nda devletcikler bunu göster-
mektedir. ‹slam f›kh›na göre; Müslümanlar›n ba-
¤›ms›z bir devleti ve ona önderlik edecek bir lideri
olur. Osmanl› Devleti’nin mücâdelesinin mühim k›s-
m›n›, bu f›khî hükümlerin yerine getirilmesini sa¤-
lamaya çal›flmak teflkil eder.
“Anadolu’da yaflayan insanlar› düflünün: Sel-
çuklu Devletini de sayarsak, yaklafl›k 850 sene bo-
yunca güçlü devleti olmufl. Devlet karar alm›fl, halk
da ayn› inanc›, ayn› duyguyu paylaflt›¤› devletin
idarecileriyle beraber “Bismillah” diyerek yola ç›k-
m›fl. En son yedi cephede canla baflla vuruflmufllar.
‹flte flimdi, ci¤eri befl para etmez kimseler kalkm›fl,
kendilerine; ‘Sizin art›k devletiniz yok! Siz kölemiz-
siniz! Biz ne dersek ona uymaya mecbursunuz! Bun-
dan böyle bu topraklarda ezan okunmayacak, çan
çal›nacak!’ demektedirler. Bu halk›n bunu kabul et-
mesi mümkün mü? Bu bak›mdan k›sa bir müddet
flok geçirildikten sonra toparlan›lm›fl ve Kurtulufl
Savafl›’na giriflilmifltir. Neticede de bu Sevr denilen
kâbus defedilmifltir.”
KURTULUfi MÜCÂDELES‹N‹N TEMEL DAYANA⁄I / 41
Cihad ve fiehâdet fiuûru

Kurtulufl Mücâdelesinin temel dayanak noktalar›
flunlard›r: Müslüman›n mutlaka ba¤›ms›z bir devletinin
olmas› gere¤i, ‹slam birli¤inin sembolü say›lan halifelik
müessesesinin yaflat›lmas›, cihad ve flehâdet fluûru…
Gerçek savafl, öyle sinemada seyredilenlere, ya da bil-
gisayar oyunlar›na benzemez. Bombalar›n patlad›¤›, kur-
flunlar›n ya¤mur gibi ya¤d›¤›, süngülerin, kasaturalar›n
devreye girdi¤i karfl›l›kl› ölümüne vuruflmalarda, iflin
ucunda ölmek vard›r. Yani insan›n en tatl› varl›¤›n› kay-
betmesi…
Cihad, Kur’an-› Kerim’de 350’den fazla âyetle sabit
olan farz bir ibâdettir. Bu âyet-i kerimelere bakt›¤›m›zda
cihad›n üç merhalede meflru’ k›l›nd›¤›n› görürüz. fiöyle ki:
Birinci Merhale: Cihad, Hicretten evvel Mekke dev-
resinde meflru’ k›l›nmam›flt›. Bu devrede Resul-i Ekrem;
evvelemirde, Kur’an-› Azimüflflan’› tebli¤ ve kâfirleri inzar
etmekle [uyarmakla] memur idi. Tebli¤ görevi ilk önce giz-
li yap›l›rken, daha sonra aç›ktan yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Cihad›n bu birinci merhalesi ile ilgili âyet-i kerimelerden
birine meâlen bakal›m:
“Art›k Ey Resûl-i Zîflân›m! Sen üzülme! Münkir-
lerin hallerinden pek müteessir olma! Sen onlardan
i’raz et [yüz çevir] ve onlar›n sana karfl› vaki’ kusur-
lar›n› hüsn-i muâmele ile afvet. Onlardan intikam
almakta acele etme!” (Hicr / 85)
‹kinci Merhale: Kâfirler, Müslümanlarla savaflt›kla-
r› takdirde, Müslümanlara savafl için izin verilen merha-
ledir. Cenab-› Hak, Hicret’in ikinci senesinde (624 Bedir
Savafl›) Medine devresinde; kâfirler Müslümanlara karfl›
savafl› bafllat›p onlara hücum ettikleri takdirde, Resulul-
lah’a (asm) ve Müslümanlara, kâfirlerle savaflmak husu-
sunda izin vermifltir. Bu izin, cihad›n meflrûiyetinin ikin-
ci merhalesini teflkil etmektedir. Bu merhaleyi bildiren
âyet-i kerimelerden birine meâlen bakal›m:
“Mukatele olunan, yani kendilerine karfl› kafir-

ler taraf›ndan savafl ilan edilen Müslümanlara zul-
molunduklar›ndan dolay›; yani dinlerine, hayatlar›-
na ve memleketlerine tecâvüz vuku buldu¤u için,
Müslümanlar›n kâfirlerle cihad etmelerine, o zâlim
kâfirlere karfl› savafla at›lmalar›na taraf-› ‹lâhiden
izin verildi. fiüphe yok ki Allahu Teâlâ, zulme u¤ra-
m›fl Müslümanlara yard›m etme¤e kadirdir.” (Hac / 39)
Üçüncü Merhale: Cenab-› Hak, bu merhalede,
‹slâma tehdid oluflturan din düflmanlar› ile k›yamete
kadar savaflmay› farz k›ld›. Bütün zaman ve mekanlarda
kay›ts›z ve flarts›z onlarla çarp›flmay› emretti. Cihad›n bu
merhalesini bildiren âyet-i kerimelerden birine meâlen
bakal›m:
“Ey Mü’minler! Gerek hafif, gerek sakil olarak,
yani gerek hasta, gerek s›hhatli, gerek genç, gerek
ihtiyar, gerek süvari, gerek piyade, gerek zengin,
gerek fakir, gerek silahl›, gerek silahs›z olarak, k›-
saca hangi halde bulunursan›z bulunun; cihad için
seferber olun ve fîsebilillah mallar›n›z ve nefisleri-
nizle cihâd edin! Bu cihad, sizin için hay›rl›d›r. E¤er
cihâd›n sevâb›n› ve cihâddan geri kalman›n cezâs›-
n› bilirseniz.” (Tevbe/ 41)
Cihad›n K›s›mlar›
‹slâm dininde cihad, maddî ve manevî olmak üzere iki
k›sma ayr›l›r:
Maddî Cihad: Hâricî düflman olan kâfirlere karfl› si-
lahla yap›lan cihadd›r.
Mânevî cihad: Dahilî düflman olan münaf›klara kar-
fl› ilim ve hikmetle, onlar› hakka davet etmek suretiyle ya-
p›lan mücâhededir.
‹slâm âlimleri cihad›n bu iki k›sm›n› Tevbe Suresinin
122. âyet-i kerimesinden ç›karm›fllard›r. Bu âyet-i kerime-
de meâlen flöyle buyrulmaktad›r:

“Bütün Mü’minlerin, birden toplan›p savafla ç›k-
malar› do¤ru de¤ildir. Her kabileden bir k›s›m
insan savafla gitmeli, onlardan bir k›sm› da din ilim-
lerini ö¤renmek ve kabileleri savafltan kendilerine
döndü¤ü zaman, onlar› Allah’›n azab›yla uyarmak
için geri kalmal›d›r. Olur ki, Allah’›n azab›ndan sa-
k›n›rlar.”
Demek, bu âyet-i celile, Müslümanlar›n iki k›s›m
cihad ile mükellef oldu¤unu ifade ediyor:
Biri: Maddî cihadd›r ki; Müslümanlardan bir k›sm›-
n›n ‹slâma karfl› tehdit oluflturan kâfirlerle savaflmas›d›r.
Di¤eri ise: Mânevî cihadd›r ki; Müslümanlardan bir
k›sm›n›n ilim tahsilinde bulunmas›, ‹slam beldelerinde
bulunan münaf›klar› hüccetle ilzam etmesi ve mü’minlere
karfl› emr-i bi’l-ma’rûf ve nehy-i ani’l-münker vazifesini
edâ etmesidir.
Cihad konusunu bütün yönleriyle ele alan eserlerden
biri olan “Mir’âtü’l Cihad”da Maddî cihad için flu aç›klama
yap›lm›flt›r:
“Maddî cihâd: Müslümanlar, Medine Devrinde Pey-
gamberimiz (asm) ile beraber cihad emrini ald›ktan sonra,
kâfirlere karfl› bilfiil harbetmifller ve bu harbler, Resûl-i
Ekrem (asm) âhirete irtihal edinceye kadar devam etmifl-
tir. Hulefâ-yi Râflidin Devresinde de Müslümanlar kâfir-
lerle savaflmaktan geri kalmam›fllard›r. Asr-› Saadetten
sonra gerek Emeviler, gerek Abbasiler, gerek Suçluklular ve
gerek Osmanl›lar, kâfirlere karfl› bu maddî cihad› sürdür-
müfllerdir. Zirâ, ‹slâmiyetin güvenli¤i, cihana yay›l›p hâ-
kim olmas›, insanlar›n cemaatler halinde fevc fevc gelip ‹s-
lâm ile hidayet bulmalar› ve bu sayede hem dünya, hem de
âhiret saadetine nâil olmalar›, maddî cihad iledir.
“Evet, ‹slâm tarihi flâhiddir ki, bu devrelerde maddî
cihad sebebiyle Müslümanlar, devaml› kâfirlere karfl› izzet
ve refah içinde yaflam›fllar; buna mukabil kâfirler ise zillet

ve sefalet içine düflmüfllerdir. Müslümanlar, bu as›rda ise
kâfirlere karfl› olan maddî cihad› yapacak gücü yitirdikle-
ri için kâfirlerin hâkimiyeti alt›na girmifl, bunun neticesi
olarak da zillet ve sefâlete mahkum olmufllard›r.” (Mir’atü’l
Cihad, c.1/ 206)
Cihad›n Hükmü
‹slâm âlimlerinin ittifak›na göre cihâd, farzd›r. Fakat,
bu farziyet, bazan farz-› kifaye, bazan da farz-› ayn olur.
Devletin yeteri miktarda askeri varsa, di¤er gücü yetenle-
re cihada ifltirak etmek farz-› kifaye olur. Ancak flu haller-
de cihad etmek farz-› ayn hükmüne geçer.
“Kâfirler, Müslümanlar›n bulundu¤u memlekete gir-
seler; bu durumda o beldenin ahâlisine kâfirlerle savafl›p
onlar› defetmek farz-› ayn olur. Böyle bir durumda zen-
gine, fakire, köleye, düflmanlar› defetme güçleri varsa
–kocalar›n›n izni olmadan– kad›nlara da kâfirlerle savafl-
mak farzd›r. Hattâ, imkan derecesinde köre, hastaya ve
topala da kâfirler kendilerini öldürmeye kastettikleri tak-
dirde güçleri nisbetinde onlarla savaflmak farzd›r.” (el-En-
vâr 2/ 348)
Cumhur-u fukâha, flu hallerde de kafirlerle savaflma-
n›n Müslümanlara farz-› ayn oldu¤unu belirtmifllerdir:
Birinci Hâl: ‹slâm ordusu ile küffâr ordusu, karfl›
karfl›ya geldi¤i zaman, art›k cephede bulunan her Müslü-
mana cihâd farz-› ayn olur. Bu durumda cepheden kaçmak
haramd›r ve ekberü’l kebâirdendir (en büyük günahlar-
dand›r.) Harbde sebat gösterip, düflmanla savaflmak ise,
oradaki herkese farzd›r.
‹kinci Hâl: Düflman ordusu, bir Müslüman tâifesine
âniden sald›rd›¤› zaman, bu durumda cihad, orada bulu-
nan herkese farz-› ayn olur. ‹ster kad›n, ister savaflacak
gücü olan çocuk, ister yafll›, –kim olursa olsun– her Müs-
lümana, kuvveti dahilinde müdafaada bulunmak farz-›
ayn olur. E¤er bu Müslüman tâifesi tek bafl›yla düflman›
ma¤lub etmek gücüne sahib de¤ilse; onlara yard›ma kofl-
mak, yak›n›ndaki di¤er Müslümanlara da farz-› aynd›r.
Üçüncü Hâl: Müslümanlar›n devlet baflkan›, bir
Müslüman tâifesine, “Benimle beraber Allah yolunda ci-
hâda kat›l›p seferber olun!” diye cihâda davet etti¤i za-
man; kesin bir özrü olmayanlar›n bu davete icâbet etme-
leri, yani cihada kat›lmalar› farz-› ayn olur.
‹mâm ‹bn-i Kuddâme, cihad›n farz-› ayn oldu¤u yerle-
ri flu flekilde belirtmektedir:
“Cihâd üç yerde her bir ferde farz-› ayn olur:
“Birincisi: ‹ki ordu karfl›lafl›nca, haz›r olan›n oradan
ayr›lmas› haram, orada kalmas› ise ona farz-› ayn olur.
“‹kincisi: Kâfirler bir beldeye girerse, oradaki halk›n o
kâfirleri defetmesi ve onlarla savaflmas› farz-› ayn olur.
“Üçüncüsü: E¤er devlet idarecisi, bir toplulu¤u cihâda
ça¤›r›rsa; o toplulu¤un cihâda ç›kmalar› farz-› ayn olur.”
(el-Mu¤nî Ve’fl-fierhü’l-Kebîr 10/ 365-366)
Anadolu Halk› Bu Gerçeklerden Haberdard›
Kurtulufl Savafl› bafllang›c›nda yediden yetmifle her-

kes bu ‹slâmî hükümlerden haberdard›. Onun içindir ki,
çocuklardan ihtiyarlara, her yafltan erkeklerden, kad›nla-
ra var›ncaya kadar bütün halk topyekün bu savafla ifltirak
etmifltir. Çünkü cihad farz-› ayn olmufltu. Ölüm sonras›
hayat›, yani “as›l hayat›” düflünenler, fani dünyada geçire-
cekleri zaman› düflünmeksizin cihada koflmufllard›. fiayet
bu cihad yolunda hayatlar›n› kaybetseler, onun ad› flehit-
likti. Mü’minler ise o rütbeyi kazanmak için can atmak-
tayd›.
fiehitli¤in Fazileti
fiehitlik, k›saca; can›, o can› veren Allahu Azimüfl-
flan’›n yolunda, r›zas›n› kazanmak için fedâ etmek demek-
tir. Kâfirlerle savafl›rken Allah yolunda rûhunu fedâ eden
flehidlerin fazileti, Kur’an-› Kerim’de ve Hadis-i fieriflerde
tafsilatl› olarak zikredilmifltir. fiimdi flehitli¤in mükâfat›
ve faziletiyle ilgili âyet-i kerimelerden ve hadis-i flerifler-
den baz›lar›na bakal›m:
fiehitli¤in faziletini beyan eden baz› âyet-i keri-
meler:
1) “‹’lâ-y› kelimetullah için Allah yolunda öldürülenle-
re ölüler demeyiniz. Bilakis onlar diridirler. Fakat, siz bu-
nun fark›nda de¤ilsiniz.” (Bakara/154)
2) “E¤er Allah yolunda öldürülür ya da ölürseniz, flu-
nu bilin ki; Allah’›n ma¤fireti ve rahmeti onlar›n dünyal›k
nam›na toplad›klar› bütün fleylerden daha hay›rl›d›r.” (Âl-
i ‹mran/ 157)
3) “Allah yolunda savafl›p öldürülenleri ölüler zannet-
me. Bilâkis, onlar diridirler. Allah’›n kendilerine lütuf ve
kereminden verdi¤i fleylerle sevinç içinde olduklar› halde
Rablerinin kat›nda r›z›klanmaktad›rlar. Arkalar›ndan ge-
len ve henüz kendilerine kat›lmam›fl olan (flehid olacak
kardefllerine de) hiçbir korku ve üzüntünün bulunmad›¤›
müjdesini verirler. Onlar, (sonradan kendilerine iltihak
edeceklere) Allah’›n nimet ve fazl›n› ve Allah’›n imân
edenlerin mükâfât›n› zâyi’ etmeyece¤inin müjdesini ver-
mekle sevinirler.” (Âl-i ‹mrân/169-171)
4) “Onlar ki, hicret ettiler, memleketlerinden ç›kar›l-
d›lar, Benim yolumda eziyete u¤rad›lar, savaflt›lar ve öl-
dürüldüler; kasem olsun, Ben de onlar›n günahlar›n› örte-
ce¤im ve onlar› altlar›ndan ›rmaklar akan Cennetlere ko-
yaca¤›m. Bu mükâfât, Allah taraf›ndand›r ve sevab›n da
en güzeli Allah kat›ndad›r.” (Âl-i ‹mrân/ 195)
fiehitli¤in faziletiyle ilgili baz› Hadis-i fierifler:

1) Hz. Enes’den (ra) rivayet edildi¤ine göre, Resûl-i
Ekrem (sav) flöyle buyurdu:
“Cennet’e gidenlerden hiç kimse, yeryüzündeki bütün
mülk ona verilse dahi tekrar bu dünyaya geri dönmek is-
temez. fiehîd müstesna. O, flehâdetten dolay› Allah’›n ken-
disine yapm›fl oldu¤u ikram› gördü¤ünde, tekrar dünyaya
dönüp on kez Allah yolunda savafl›p öldürülmek ister.”
(Buhari ve Müslim)
2) Hz. Cabir (ra) anlat›yor:
“Adam›n biri Peygamberimize gelerek: ‘Ey Allah’›n
Resûlü! E¤er ben Allah yolunda savafl›p öldürülürsem ne-
rede olurum?’ diye sordu.
“Resûlullah (sav) ‘Cennet’te olacaks›n’ buyurdu. Bu-
nun üzerine adam, elinde bulunan hurmalar› at›p, öldürü-
lünceye kadar savaflt›.” (Müslim)
3) Hz. Ebû Hureyre (ra) anlat›yor:
“Resulullah (sav) buyurdular ki: ‘Allah yolunda sava-
fl›p flehîd olan kifli, öldürülürken, sizden birinizi bir kar›n-
ca ›s›rd›¤›nda duydu¤u elem kadar bir ac› duyar.” (Tirmizî)
4) Hz. Câbir (ra) der ki:
“Ben Uhud savafl›ndan üzgün bir flekilde döndüm.
Zirâ, babam Abdullah, Uhud’da flehid düflmüfl ve geride
boynumda büyük bir borçla beraber çocuklar›n sorumlu-
lu¤unu da b›rakm›flt›. Gece olunca Peygamberimiz (asm)
bana haber gönderdi, onun yan›na vard›m. Peygamberi-
miz (asm) buyurdular ki: ‘Ey Câbir! Allah (cc) senin baba-
n› ihyâ edip diriltti ve onunla konufltu.’
“Ben, ‘Ey Allah’›n Resûlü! Allah bizâtihî onunla ko-
nufltu mu?’ diye sordum.
“Resûlullah buyurdular ki: Evet. Allah, babana, ‘Ne
temennide bulunursan bulun, vereyim!’ dedi. Baban dedi
ki: ‘Ey Rabbim! Benim arzum, benim ruhumu geri iâde et
ve benim cesedimi yeniden dirilt. Beni tekrar Muhammed

(asm)’a geri gönder, Senin yolunda tekrar savafl›p flehid
olay›m.’ Allah (cc) buyurdular ki: ‘Ben bu hususta kesin
hükmümü vermiflim ki, ölenler bir daha dünyaya geri
dönmeyeceklerdir.’” (ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/ 172)
5) Hz. Ebû Hüreyre (ra)’den rivayet edildi¤ine göre,
Resûlullah (sav) flöyle buyurmufltur:
“Muhammed’i kudret ve irâdesiyle yaflatan Allah’a ye-
min ederim ki; Allah yolunda savafl›p öldürülmemi, diril-
dikten sonra yine savafl›p öldürülmemi, sonra tekrar sa-
vafl›p öldürülmemi isterim.” (Buhari ve Müslim)
6) Hz. Mugire (ra) der ki:
“Resulullah (sav), peygamberlik s›fat›yla bize bildirdi
ki: ‘Sizden kim öldürülürse Cennetlik olacakt›r.’ Bu sebep-
le biz, ölümü sizin hayat› sevdi¤inizden daha çok severiz.”
(Hz. Mugire (ra), bu sözlerini Nihâvend flehrinde ‹ran vâ-
lisine karfl› söylemifltir.) (Kütüb-i Sitte Tercümesi, 5/ 46)
7) Hz. Enes b. Mâlik (ra), Hz. Peygamber (sav)’in flöy-
le buyurdu¤unu rivayet etti:
“K›yâmet gününde kullar hesap için durdu¤u zaman,
bir topluluk omuzlar›na koymufl olduklar› k›l›çlar›ndan
kan akarak gelip Cennet’in kap›s›nda dalgalan›rlar.
“ ‘Bunlar kimdir?’ denilince; ‘fiehitlerdir. Diri idiler, r›-
z›klar› veriliyordu’ diye cevab verilir.’ (Taberânî)
8) Hz. Ubâde b. Sâmit (ra), Hazret-i Peygamber
(sav)’den rivâyete göre, Resûlullah (sav) flöyle buyurdu:
“fiehidin Allah kat›nda yedi özelli¤i vard›r:
“- Kan›n›n ilk damlas› yere düfltü¤ünde affedilir,
“- Cennet’teki yerini görür,
“- Îmân hullesi giydirilir,
“- Kabir azâb›ndan kurtar›l›r,
“- K›yâmetin korkunç hâlinden emin olur,

“- Bafl›na dünya ve dünyadakilerden daha hay›rl› olan
yakuttan vakar tac› konur.
“- Yetmifl iki hûri ile evlendirilir ve akrabas›ndan yet-
mifl iki kifliye flefaat eder.” (Ahmed b. Hanbel, Taberânî)
9) Hz. Ebu Musa el-Efl’âri, o¤lu Ebu Bekir (ra)’dan:
“Düflman karfl›s›nda iken babam›n flöyle dedi¤ini iflit-
tim: ‘Resûlullah (sav) flöyle buyurdu: ‘Cennet’in kap›lar›,
k›l›çlar›n gölgesi alt›ndad›r.’
“K›yafeti da¤›n›k olan bir adam kalk›p, ‘Ey Ebû Musa!
Resululla (sav)’in böyle söyledi¤ini duydun mu?’ dedi.
“Ebû Musa, ‘Evet’ cevab›n› verince; adam arkadafllar›-
n›n yan›na dönüp; ‘Sizi selâml›yorum!’ dedikten sonra k›-
l›c›n›n k›n›n› k›rarak att›. Sonra yal›n k›l›çla düflmana
do¤ru yürüdü. Ölünceye kadar savaflt›.” (Müslim, Tirmizî;
Mir’âtü’l Cihad, c.2/ 157)
fiehitli¤in faziletine ve flehit olanlar›n Allahu Teâla
kat›nda alaca¤› mükafat›n büyüklü¤üne dair daha pek
çok âyet-i kerime ve hadis-i flerif vard›r. Bu ülkenin insan-
lar›, çok küçük yafltan itibaren bu hakikatleri ö¤reniyor,
ruhlar›na yerlefltiriyorlard›. Çocuklar anneleri taraf›n-
dan, “Ya flehid ol, ya gazi!” temennisiyle yetifltiriliyorlard›.
Delikanl›lar askere gönderilirken, kurbanl›klara niflan
için k›na vurulmas›ndan kinaye olarak ellerine k›na yak›-
l›p öyle gönderiliyordu. ‹flte ecdâd›m›z, savafllarda; Ça-
nakkale’de, Yedi Cephede ve Kurtulufl Savafl›’nda bu fluûr-
la savaflm›flt›r. Komutanlar hat›ralar›nda: Birkaç dakika
sonra siperden f›rlay›p hücuma kalkacak olanlar›n, kur-
flunlara gö¤üslerin siper etmeden önce zerre kadar tered-
düt göstermediklerini, flehâdet sevdas›yla ölüme gülerek
gittiklerini, son anlar›nda Kur’an-› Kerim okuduklar›n›,
dillerinde Lafzullah ile hücuma kalkt›klar›n› belirtmifller-
dir.
Esaretten Döner Dönmez Cepheye Kofltular

‹flte bu cihad ve flehadet fluûru; yaral›, bîtap, yorgun
insanlar›m›za müthifl bir flevk vermifl, bu flevkle kükremifl
arslanlar gibi düflman›n üzerine at›lm›fllard›r. Kurtulufl
Savafl›na ifltirak edenlerden baz›lar›; 10-12 y›l cepheden
cepheye koflarak askerlik yapm›fl, baz›lar› esir kamp›nda
müthifl ›zd›raplar çekmifl, vatan›ndan ve ailesinden y›llar-
ca ayr› kalm›fllard›. Ama onlar, Mondros Mütarekesinden
sonra terhis edilip, ya da esaretten kurtulup vatana dön-
düklerinde, yurtlar›n›n iflgale u¤rad›¤›n› görünce hiç vakit
kaybetmeksizin cepheye koflmufllard›r.
Ay›ntapl› fiahin Beyi düflünün; y›llarca cephelerde sa-
vaflt›ktan, ‹ngilizlere esir düfltükten sonra, memleketine
döndü¤ünde Ay›ntap’›n Frans›zlar taraf›ndan iflgal edildi-
¤ini görmüfltü. Evinde sadece bir gece yatt›ktan sonra er-
tesi sabah düflmanla savafl› organize eden teflkilata gidip
görev istemifl ve görevi ald›ktan sonra evine dahi u¤rama-
dan do¤ruca görev yerine gitmifl, orada vazifesini hakk›y-
la yerine getirmifl ve neticede flehit düflmüfltür. Bu durum
kuvvetli imandan, cihad ve flehadet fluurundan baflka ney-
le izah edilebilir?
Cihad Fetvâs›
Kurtulufl savafl› öncesinde yurdumuzu iflgal eden düfl-
man›n ilk hedefi, iflte bu cihad ve flehâdet fluûrunu öldür-
mekti. Anadolu’da iflgale karfl› direnifl çal›flmalar›n›n bafl-
lad›¤›n› fark eden düflman, en baflta ‹ngilizler, bu direnifli
daha bafllang›c›nda tesirsiz hale getirmek için “uyduruk”
bir fetva yay›nlatmak istemiflti. Savafl gemilerinin saraya
çevrili toplar›, gerçekte, hükümet erkân›n›n bafl›na daya-
t›lm›fl tabanca gibiydi. Baflta Padiflah olmak üzere topye-
kün Osmanl› Hükümeti düflman elinde esirdi. ‹ngilizler,
bask› yaparak, tehdit ederek, ‹stiklâl mücâdelesi aleyhine
fetva yay›nlatmak istediler. fieyhülislâm Haydarizâde ‹b-
rahim Efendi böyle bir fetva vermeye yanaflmad›. Gerçek-
te çok az f›k›h bilgisi olan kimse bile böyle bir fetva verile-
meyece¤ini bilirdi. Zira bütün ‹slâm ulemâs›n›n ittifak›y-
la sabitti ki:
“Müslümanlara hücum eden küffâra hangi çefli-
diyle olursa olsun yard›m eden, onlar gibi kâfir
olur.”
Bu gerçek ortada iken, küffâr›n istedi¤i fetvay› kim
verebilirdi? Ama maalesef her devirde örne¤i görüldü¤ü
gibi, o y›llarda da düflman›n davulunu çalanlar görülmüfl-
tür. fieyhülislam ‹brahim Efendi’nin mefl’um fetvay› ver-
memek için fieyhülislaml›k makam›ndan ayr›lmas› üzeri-
ne o makama getirilen Dürrizâde Abdullah Efendi, 11 Ni-
san 1920 tarihli bir fetva verdi. Bu fetvada hülasa olarak;
Anadolu hareketinin Padiflah’a karfl› ayaklanma oldu¤u
belirtiliyor ve Kuvâ-y› Milliye kötülenerek, ileri gelen si-
malar› hakk›nda idam fetvas› veriliyordu.
Bu fetva ‹stanbul gazetelerinde yay›nlanm›fl, daha
sonra iflgal kuvvetleri taraf›ndan ço¤alt›larak uçaklarla
Anadolu’da da¤›t›lm›flt›r.
Bu uyduruk fetva ‹stanbul gazetelerinde yay›nlan›r
yay›nlanmaz, buna ilk tepki gösteren ‹slâm âlimlerinden
biri Bediüzzaman idi. ‹slâm›n hükümlerini hat›rlatan Be-
diüzzaman, “Bir ‹slâm beldesi küffâr taraf›ndan iflgal
edildi¤i takdirde, savaflmak yediden yetmifle her
Müslümana farz-› ayn olur. Bu bak›mdan ‹ngilizle-
rin desiselerine aldanmay›n, vurun onlar›!” demifltir.
O s›ralar henüz TBMM aç›lmam›flt›. Seçilen milletve-
killeri yurdun dört bir yan›ndan Ankara’ya geliyor, orada
geceli gündüzlü, kurtulufl mücadelesinin planlar›n› konu-
fluyorlard›. Ne yapabilirlerdi? Düflmanlar›n oyunlar›n› na-
s›l bozabilirlerdi? ‹lk ifl olarak karfl› fetva yay›nlanmas›
kararlaflt›r›ld›. Ankara Müftüsü ve ayn› zamanda Ankara
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi olan Mehmet Rifat Efen-
di (Börekçi) baflkanl›¤›nda befl müftü, dokuz müderris ve
alt› ilmiye mensubundan meydana gelen toplam yirmi
kiflilik bir grup, karfl› fetva haz›rl›¤›na bafllad›. Haz›rla-

nan fetva metninde, Anadolu’da iflgal kuvvetlerini yurttan
defetmek üzere yap›lan çal›flmalar›n meflru oldu¤u, Padi-
flah ve Halife’nin düflman elinde esir bulundu¤u, esir olan
Halife’ye zor ve bask› kullan›larak fetva yay›nlatt›r›ld›¤›,
dolay›siyle onlar›n yay›nlatt›¤› fetvan›n geçersiz oldu¤u
belirtiliyor ve düflmanla mücadelenin farz-› ayn oldu¤u
üzerinde duruluyordu. Bu fetva, 19-22 Nisan 1920 tarihle-
rinde Ö¤üt, ‹rade-i Milliye ve Aç›ksöz gibi Millî mücâdele
taraftar› gazetelerde yay›nland›. Ayr›ca bu fetva 16 Nisan
1920’de Heyet-i Temsiliye Riyaseti’nce Anadoluya gönderi-
lerek bütün müftülüklere tebli¤ edildi. Müftüler de bu fet-
vay› tasdik ettiler. Anadolu’nun en meflhur âlimleri de im-
zalar›n› att›lar. Böylece “gerçek cihad fetvas›n›” imzala-
yan âlimlerin say›s› 153’ü buldu.
Bu fetvadan sonra eli silah tutanlar ak›n ak›n teflek-
kül etmekte olan yeni orduya ve düflmanla savaflan kuv-
vetlere kat›lmaya bafllad›. Bu bak›mdan bu fetvaya, “Kur-
tulufl Mücadelesinin temel unsurlar›ndan biri” gözüyle
bakmak gerektir.
Fetva Metni
Yirmi kiflilik bir ulema grubu taraf›ndan haz›rland›k-
tan sonra, yurdun dört bir yan›ndan meflhur âlimlerin de
tasdik mânâs›na gelen imzalar›n› att›klar› bu tarihî fetva-
da günümüz Türkçesiyle ve hülasa olarak flöyle denilmek-
teydi:
“Düflman devletleri taraf›ndan iflgal edilen saltanat
ve hilâfet makam›n›n merkezi ‹stanbul’da Müslüman as-
kerler silahtan ar›nd›r›lm›fl, baz›lar› öldürülmüfl, tüm is-
tihkâmlar, kaleler zaptedilmifl, Bab›âli ve Savunma Ba-
kanl›¤›na el konularak halifenin halk›n menfaatlerini ko-
rumas› önlenmifl, s›k›yönetim ve divan-› harpler kurula-
rak ‹ngiliz kanunlar› uygulanm›fl ve böylece Halifenin
yarg› yetkisine kar›fl›lm›fl, Osmanl› memleketlerinden ‹z-

mir, Adana, Marafl, Urfa, ve Antep düflman sald›r›s›na u¤-
ram›fl, buralarda yaflayan gayr-› Müslim insanlarla birle-
flerek Müslümanlar öldürülmüfl, mallar› ya¤malanm›fl,
mukaddes inançlar›na hakaret edilmifltir.
“Bu durum karfl›s›nda, ‹slâm Halifesinin düflman
elinden kurtar›lmas› için bütün güçlerini kullanmak bü-
tün Müslümanlar için farz olur mu?”
“El-Cevab: Allahu Teâlâ a’lem olur.
“Bu suretle kanunî hakk›n› ve Hilâfetin gücünü geri
almak ve fiilen sald›r›ya u¤rayan yerleri düflmandan te-
mizlemek için mücadele eden ‹slâm halk› dinen âsi olur
mu?
“El-Cevap: Allahu Teâlâ a’lem olmazlar.
“Bu suretle düflmanlara karfl› aç›lan mücadelede vefat
edenler flehit ve hayatta kalanlar gazi olurlar m›?
“El-Cevap: Allahu Teâlâ a’lem olurlar.
“Bu suretle iflgalci düflman kuvvetlerine karfl› sava-
flanlara karfl› ç›kanlar ve onlara karfl› silah kullananlar
en büyük günah› ifllemifl ve fesat için çal›flm›fl olurlar m›?
“El-Cevap: Allahu Teâlâ a’lem olurlar.
“Düflman devletlerin tesiriyle gerçeklere ayk›r› olarak
ç›kar›lan fetvâlar, Müslüman halk için dinen geçerli olur
mu?
“El-Cevap: Allahu Teâlâ a’lem olmaz.”
TBMM ‹rflat Heyeti

TBMM çal›flmaya bafllad›ktan sonra “‹rflad Komisyon-
lar›” kurulmufltur. Bu komisyonun görevi, millî mücadele
aleyhine k›flk›rt›lan yerlerde halka nasihat etmek, do¤ru-
lar› anlatmak; yurdun en ücra yerlerine kadar giderek
Kurtulufl Mücâdelesinin gere¤ini ve cihad› anlatmak;
Orduya kat›lan askerlere cihad ve flehâdet fluurunu telkin

etmek, çarp›flmalardan önce ordu mensuplar›na va’z u na-
sihatta bulunmak ve onlar› cihada teflvik etmekti. 7 Ma-
y›s 1920’de seçilen ilk irflad heyetinde yer alan 17 kifliden
ço¤u dinî ilimler tahsil etmifl kimselerdir.
Bu irflad heyeti görev da¤›l›m› yapm›fl ve gruplar ha-
linde görev bölgelerini kar›fl kar›fl dolaflm›fllard›r. Bir he-
yetin baflkanl›¤›n› yapan Burdur Mebusu ‹smail Suphi
Bey çal›flmalar›n› ve kendi heyetinde bulunan Hoca Alim
Efendi’nin çal›flmalar›n› flu flekilde nakletmektedir:
“…Heyetimiz üyelerinden Dr. Tevfik Rüfltü, Hoca
Alim Efendi’ye dedi ki:
“ ‘Efendi hazretleri! Siz flimdi kentlerde, köylerde, is-
tiklal, vatan sevgisi, cihad, devlete itaat gibi zafer için
flart mevzular›n ‹lâhî ve dinî emir oldu¤unu tevsik eden
misaller vereceksiniz. Bunlar› acaba halk›n kolayl›kla, s›-
k›nt›s›z, apaç›k anlayaca¤› bir dille yapman›z mümkün
müdür?’
“Hoca Efendi, tereddütsüz cevap verdi:
“Ne demek? Neden olmas›n? Hatta böyle olmas› dini-
mizin sarih [aç›k] emridir… Biz bu hakikatleri halka m›
anlataca¤›z, yoksa kendimize mi?’
“Vazife bölümü yapt›k. Aç›klayaca¤›m›z meseleleri Dr.
Tevfik Rüfltü ile ben ele al›yorduk. Hoca Alim Efendi de
gayemize uygun telkinleri dinî naslarla apaç›k bir dille
önlerine koyuyordu. Camiler insan alm›yordu. Vazife gör-
dü¤ümüz yerlerde mahallî tâbirleri bile ö¤reniyorduk.”
‹limle, Kalemle, Silahla Cihad Eden Âlimler

TBMM taraf›ndan teflekkül ettirilen “irflat heyeti”nde
yer almasalar bile, gönüllü olarak irflad çal›flmalar›nda
bulunan pek çok âlim ve ayd›n vard›. Bunlar yurdu kar›fl
kar›fl dolafl›yor; halka, cihad ve flehadet fluûrunu aktar›-
yorlard›. fiimdi bu fedakâr sîmalardan baz›lar›na ve çal›fl-

malar›na k›saca bakal›m:
Mehmed Âkif
“‹stiklal Marfl›m›z›n fiâiri” diye flöhret olmufl bu de-
¤erli büyü¤ümüz, Kurtulufl Savafl›’nda mühim vazifelerde
bulunmufltur. Birinci Meclis’e “Burdur Meb’usu” olarak gi-
ren Mehmed Âkif Bey, Yunanl›larla ve di¤er iflgal kuvvet-
leriyle difle difl mücadeleye bafllan›lmadan önce yurdun
muhtelif yerlerini dolaflm›fl, halk› cihada ve Kurtulufl Mü-
cadelesine kat›lmaya teflvik etmifltir. ‹slâmî ilimleri mü-
kemmel flekilde ö¤renmifl olan bu de¤erli münevverimizin
Bal›kesir’in Za¤anos Pafla (fiubat 1920), Kastamonu’nun
Nasrullah Camiin’deki (Ekim 1920) mev’izeleri (vaazlar›)
halk›n üzerinde büyük tesir yapm›flt›r.
Burdur, Eskiflehir, Konya, Afyon, Dinar, Antalya’ya gi-
den ve orduya silah ve cephane al›nmas› için, mücahid
olarak kaydolunmas› için teflviklerde bulunan Âkif, 12
Mart 1921’de ‹stiklal Marfl›’n› yazm›fl, o esnada s›rt›nda
giyecek paltosu olmamas›na ra¤men mükâfat olarak veri-
len 500 liray› kabul etmeyip bu paray› bir hay›r cemiyeti-
ne vermifltir.
Birinci ‹nönü zaferinin kazan›ld›¤›n› ö¤renince çocuk-
lar gibi sevinen, Bursa’n›n iflgal edilip de Yunan Kuman-
dan› Sofokles’in Osman Gazi’nin sandukas›na tekme vu-
rarak, “Kalk da milletini kurtar” diye küstahça hakarette
bulunmas› üzerine müthifl üzülen ve “Bülbül” fliirini kale-
me alan Mehmed Âkif, o günlerde halk›n hissiyat›na mü-
kemmel flekilde tercüman olmufltur.
Mehmed Âkif’in fliirleri herkesin malumudur. Biz, bu
muhterem büyü¤ümüzün pek az bilinen vaazlar›ndan, ko-
nuflmalardan baz› pasajlar› teberrüken nakledece¤iz:
“Devlet, millet, ordu, bizden fedakârl›k istiyor. Biz bu
fedakârl›¤› dinimizi, vatan›m›z› korumak için seve seve
yapaca¤›z. Âlimler ilmiyle, zenginler servetiyle, fakirler

güçleri oran›nda, eli silah tutanlar kuvvetiyle çal›flacak.
Bundan kaçmak haramd›r, dine ihânettir. Her fleyi devlet-
ten bekleyemeyiz. Çünkü ‹slâm’›n son kalesi olan bu dev-
let, art›k hayata veda etmek üzere…”
“…Ey Müslümanlar, sizin için bu âyet-i celileye itaat-
tan baflka selâmet yolu yoktur. Takip edilecek hatt-› hare-
ket, düstur-u siyaset [siyaset prensipleri] tamamiyle bu
âyet-i celilede mündemicdir [içine al›nm›flt›r]. Binaena-
leyh meâl-i ulvisini topluca ifade edelim. Cenab-› Hak bu-
yuruyor ki:
“‘Ey Mü’minler, size ellerinden gelen fenal›¤›
yapmaktan çekinmeyen, bu hususta hiçbir f›rsat›
kaç›rmayan, dininize yabanc› kimseleri kendinize
mahrem-i esrâr, dost, arkadafl, ittihaz etmeyiniz.
Bunlar›n suret-i haktan görünerek size güler yüz
göstermelerine, hayr›n›z› ister gibi tav›rlar tak›n-
malar›na asla kap›lmay›n›z. Onlar›n gece gündüz
isteyip durduklar› sizin felâketinizden, izmihlâli-
nizden, esaretinizden baflka bir fley de¤ildir. Baksa-
n›za, size karfl› kalplerinde besledikleri düflmanl›k
o kadar dehfletli ki bir türlü zaptedemiyorlar da
a¤›zlar›ndan kaç›r›yorlar. Halbuki yüreklerinde
kök salm›fl olan husumet, a¤›zlar›ndan taflan ile ka-
bil-i k›yas de¤ildir, ondan çok fazlad›r, çok fliddetli-
dir.’
“‹flte bütün hakikatleri, âyet-i celilemizle sizlere aç›k-
tan aç›¤a tebli¤ ediyoruz, bildiriyoruz. E¤er akl› bafl›nda
insanlarsan›z, e¤er dareynde (Dünya ve âhirette) zelil ol-
mak, hüsranda kalmak istemezseniz âyât-› celilemizin ge-
re¤ince hareket ederek felah bulursunuz [kurtulursunuz].”
“Bu âyet-i celile Sure-i Âl-i ‹mran’dad›r. Sure-i Tevbe-
de de ‘Ey Müslümanlar, Cenab-› Hak içinizden hak yolun-
da mücahedede bulunanlar›, Allah ile onun Resul-ü muh-
tereminden, bir de mü’minlerden kendisine dost ittihaz
etmeyenleri görmedikçe sizler öyle

bafl› bofl b›rak›lacak m›s›n›z, zan-
nediyorsunuz?’Bu iki âyet-i celile-
den baflka di¤er âyât-› kerimeler
daha vard›r ki hep ayn› ruhtad›r.”
“Ey cemaat-› Müslimin! ‹nsan
için kendi aleyhine bile ç›ksa hak-
k›, hakikat› söylemek laz›md›r.
Ben de bir zamanlar Kitabullah› ti-
lavet ederken bu gibi âyet-i celileye
geldikçe, ‘acaba sâir milletlere kar-
fl› biraz fliddetli davran›lm›yor mu?
Yabanc›lar hakk›nda daha merha- ‹stiklal Marfl› fiairi
metli olmak icap etmez mi idi?’ gibi Mehmet Akif Ersoy
düflüncelere dalard›m. Vak›a bu
hat›ralar›n s›rf fleytanî vesveseler-
den baflka bir fley olmad›¤›n› bilirdim. Lâkin velev fleytanî
olsun, o düflünceleri içimden söküp at›ncaya kadar hayli
mücâhedelere mecbur kal›rd›m. Acaba bu vesvesenin
menflei [kayna¤›] ne idi? Buras›n› araflt›racak olursak ifli
biraz tabii görürüz. Öyle ya, gözümüzü açt›k, Avrupa me-
deniyeti, Avrupa irfan›, Avrupa adaleti, Avrupa efkâr-›
umumiyesi nakarat›ndan baflka bir fley iflitmedik. Kimi-
nin adaleti, kiminin hamiyeti, kiminin dehas›, kiminin te-
rakkiyat› kulaklar›m›z› doldurdu. Lisan bilenlerimiz do¤-
rudan do¤ruya bu heriflerin eserlerini, bilmeyenlerimiz
tercümelerini okuduk. Edebiyatlar›, hele edebiyatlar›n›n
ahlâkî, insanî, içtimâî mevzular› pek hoflumuza gitti. Mü-
elliflerinin k›ymet-i ahlakiye ve insaniyetlerini, eserleriy-
le ölçmeye kalk›flt›k. ‹flte bu mukayeseden itibaren aldan-
maya, hatadan hataya düflmeye bafllad›k. Bu adamlar›n
sözleriyle özleri aras›nda aslâ münasebet, müflâbehet
[benzerlik] olamayaca¤›n› bir türlü düflünmedik. ‹flte oku-
yup yazanlar›m›z›n ço¤una âr›z olan bu hata bir zamanlar
bana da oldu. Bereket versin ki yafl›m ilerledi, tecrübem
artt›: Hususile Avrupa’y›, Asya’y›, Afrika’y› dolaflarak Av-

rupal› dedi¤imiz milletlerin esaret alt›na, tahakküm alt›-
na ald›klar› biçare insanlara karfl› reva gördükleri zulmü,
gadr›, hakareti gözümle görünce art›k akl›m› bafl›ma al-
d›m. Demin söyledi¤im fleytanî vesveselere kap›lm›fl oldu-
¤umdan dolay› Cenab-› Hakka tevbeler ettim.
“Bunlar›n bütün insanlara, bilhassa Müslü-
manlara karfl› öyle kinleri, öyle husumetleri vard›r
ki, hiçbir surette teskin edilmek imkan› yoktur. Su-
reta dinsiz geçinirler. Hürriyet-i vicdan [vicdan hürriyeti]
diye kâinat› aldat›p dururlar. Hele Müslümanlar›, biz
flarkl›lar› taassupla itham eder dururlar. Heyhat. Dün-
yada bir müteass›p millet varsa Avrupal›lard›r,
Amerikal›lard›r. Taassuptan hiç haberi olmayan bir
millet isteseniz, o da bizleriz.”
“…Âyât-› kerime var, nâmütenâhi ehâdis-i flerife var.
Bunlara göre: Müslümanlardan biri di¤er dindafllar›n›
kendi öz kardefli bilmedikçe, onlar›n meserretiyle mesrur
[sevinçleriyle sevinçli], musibetiyle, matemiyle mahzun ol-
mad›kça tam Müslüman olamaz. ‹man›n kemali, cemaat-
i Müslimine s›ms›k› sar›lmakla kaimdir. ‘Müslüman›n
derdini, kendine dert etmeyen Müslüman de¤ildir.’ Buyu-
ran Resul-i Ekrem Sallalahu Aleyhi Vesellem Efendimiz
hazretleri di¤er bir hadis-i fleriflerinde buyuruyor ki:
‘Dünyan›n öbür ucundaki bir Müslüman›n aya¤›na bir di-
ken batacak olsa ben onun ac›s›n› kendimde duyar›m. Bü-
tün Müslümanlar bir araya gelerek tek bir vücudu meyda-
na getiren muhtelif uzuvlara benzerler. ‹nsan›n bir uzvu-
na bir hastal›k, bir ac› isabet etse di¤er uzuvlar›n kâffesi
[tamam›] o hasta uzvun elemine ortak olduklar› gibi bir
Müslüman da di¤er dindafllar›n›n ac›s›na, musibetine,
matemine kabil de¤il bigane kalamaz. Kalabiliyorsa de-
mek ki Müslüman de¤il.”
“Kale ‹çinden Al›n›r”

“…Ey cemaat-i Müslimin! Milletler topla, tüfekle,
z›rhl› ordularla, tayyarelerle y›k›lm›yor ve y›k›lmaz. Mil-
letler ancak aralar›ndaki rab›talar çözülerek herkes ken-
di bafl›n›n derdine, kendi havas›na, kendi menfaatini te-
min etmek sevdas›na düfltü¤ü zaman y›k›l›r.”
“Atalar›m›z›n ‘kale içinden al›n›r’ sözü kadar büyük
söz söylenmemifltir. Evet, dünyada bu kadar sa¤lam, bu
kadar flaflmaz bir düstur yoktur. ‹slam tarihini flöyle bir
gözümüzden geçirecek olursak, cenupta, flarkta, flimalde,
garpta yetiflen ne kadar Müslüman hükümetleri varsa
hepsinin tefrika yüzünden, aralar›nda ç›kan fitneler, fe-
sadlar, nifaklar, flikaklar yüzünden istiklallerine veda et-
tiklerini, baflka milletlerin esareti alt›na girdiklerini görü-
rüz. Emeviler, Abbasiler, Fat›mîler, Endülüslüler, Gazne-
viler, Selçuklular, Ma¤ribîler, ‹ranîler, Fasl›lar, Tunuslu-
lar, Cezayirliler… hep bu ayr›l›k gayr›l›k hislerine kap›l-
d›klar› için saltanatlar›n› kaybettiler. Biz Türkiye Müslü-
manlar› dünyan›n üç büyük k›tas›na hakimdik. Koca Ak-
deniz, koca Karadeniz hükmümüz alt›nda bulunan cesim
cesim memleketlerin ortas›nda birer göl gibi kalm›flt›. Or-
dular›m›z Viyana önlerinde gezerdi. Donanmalar›m›z
Hind Okyanuslar›nda yüzerdi. Müslümanl›k rab›tas›, ›r-
k›, iklimi, lisan›, âdât› [âdetleri, gelenekleri], ahlak› büs-
bütün baflka olan bir çok milletleri yekdi¤erine s›ms›k›
ba¤lam›flt›. Boflnak ‹slavl›¤›n›, Arnavut Lâtinli¤ini, Po-
mak Bulgarl›¤›n› elhas›l her kavim kendi kavmiyetini bir
tarafa atarak ‹slâm camiâs› etraf›nda toplanm›fl, Kelime-
tullah› i’lâ için [Allah’›n dinini yüceltmek, hükümlerini
hâkim k›lmak için] can›n›, kan›n›, bütün var›n› güle güle,
kofla kofla fedâ etmiflti. Fakat sonralar› aram›za Avrupal›-
lar taraf›ndan türlü türlü flekiller, türlü türlü isimler al-
t›nda ekilen fitne, tefrika, fesad tohumlar› bizim haberi-
miz olmadan filizlenme¤e, dallanma¤a, budaklanma¤a
bafllad›. O demin söyledi¤im rab›ta gevfledi. Art›k eski
kuvveti, eski tesiri kalmad›. Kalemizin içinden sars›lma¤a

yüz tuttu¤unu gören düflmanlar kendi aralar›nda birlefle-
rek, yani biz Müslümanlar›n memur oldu¤umuz vahdeti
onlar vücuda getirerek birer hücumda yurdumuzun birer
büyük parças›n› elimizden al›verdiler. Bugün bizi As-
ya’n›n bir ufak parças›nda bile yaflayamayacak hale getir-
diler.”
“…Ey Cemaat-i Müslimin! Gözünüzü aç›n›z, ibret al›-
n›z. Bizim hani senelerden beri kan›m›z›, ili¤imizi kuru-
tan dahili meseleler yok mu, Havran meselesi, Yemen me-
selesi, fiam meselesi, Arnavutluk meselesi, bilmem ne me-
selesi…Bunlar›n hepsi düflman parma¤›yla ç›kar›lm›fl me-
selelerdir. Onlar öyle oldu¤u gibi bugünkü isyanlar da hep
o mel’un düflmanlar›n iflidir. Art›k kime hizmet etti¤imiz,
kimin hesab›na birbirimizin g›rtla¤›na sar›ld›¤›m›z› anla-
mak zaman› zannediyorum ki, gelmifltir. Allah r›zas› için
olsun akl›m›z› bafl›m›za toplayal›m. Çünkü böyle düflman
hesab›na çal›flarak elimizde kalan flu bir avuç topra¤› da
verecek olursak, çekilip gitmek için arka tarafta bir kar›fl
yerimiz yoktur. fiimdiye kadar düflmana kapt›rd›¤›m›z ko-
ca koca memleketlerin halk› hicret edecek yer bulabilmifl-
lerdi. Neuzubillah biz öyle bir âk›bete mahkûm olursak
bafl›m›z› sokacak bir delik bulamay›z.”
“Zaten düflmanlar›m›z›n tertip ettikleri sulh flartlar›
[Sevr Muâhedesi] bizim için Dünya yüzünde hayat hakk›,
hayat imkan› b›rakm›yor. Bu sefer Anadolu’nun bir hayli
k›sm›n› yeniden dolaflt›m, halk›n fikrini yoklad›m… Bak-
t›m ki zavall›lar›n bir fleyden haberi yok. Vak›â nisbeten
havas [ayd›n] geçinen tak›m, bu flartlar›n pek a¤›r oldu¤u-
nu biliyor, lakin ilimleri son derece icmalî… Avam ise hiç-
bir fleyden haberdar de¤il. Zannediyorlar ki, memleketin
kenar›, yani Hicaz gibi, Ba¤dat gibi, bir iki yer elimizden
ç›kmakla ifl olup bitecek; Rumeli, ‹stanbul, Anadolu, Suri-
ye yine bizde kalacak, art›k çiftçi çiftiyle çubu¤uyla; esnaf
san’at›yla, dükkân›yla; ulemâ medresesiyle, mektebiyle;
tüccar al›fl›yle, verifliyle meflgul olacak! Heyhat! Düflman-
lar›m›z bizi ne hale getirmek için geceli gündüzlü çal›fl›-

yorlar, biz ise hâlâ ne gibi hülyalarla kendimizi avutuyo-
ruz!.. Allah r›zas› için olsun, flu muâhedenâmenin [Sevr’in]
bizim hakk›m›zdaki maddelerini okuyunuz. Okumak bil-
miyorsan›z birine okutunuz da dinleyiniz.”
“…Bizi mahv için tertip edilen muâhede-i sulhiye pa-
çavras›n› mücahitlerimiz flark taraf›ndan y›rtmaya baflla-
d›lar. fiimdi beri taraftaki dindafllar›m›za, kardefllerimize
düflen vazife, Anadolumuzun di¤er cihetlerindeki düflman-
lar› denize dökerek o murdar paçavray› büsbütün parçala-
makt›r. Zira o parçalanmad›kça ‹slâm için bu diyarda be-
ka imkan› yoktur.”
“Ey Cemaat-i Müslimin! Hepiniz bilirsiniz ki, buhran-
lar içinde ç›rp›n›p duran bu din-i mübin, bu mübarek yurt
bizlere vediatullaht›r [Allah’›n emanetidir]. Kahraman ec-
dad›m›z bu Sübhanî vediay› [emaneti] siyanet [korumak]
u¤runda canlar›n› feda etmifller, kanlar›n› seller gibi ak›t-
m›fllar, muharebe meydanlar›nda flehit düflmüfller; râyet-i
‹slam› [‹slam sanca¤›n›] yerlere düflürmemifller. Mübarek
naafllar›n› çi¤netmifller; yurdun harim-i pâkine yabanc›
ayak bast›rmam›fllar. Babadan evlâda, as›rdan as›ra inti-
kal ede ede bize kadar gelen bu emânet-i kübraya [büyük
emanete] h›yanet kadar zillet tasavvur olunabilir mi? Yok-
sa bizler o muazzam ecdâd›n ahfad› [torunlar›] de¤il mi-
yiz? A¤yar [yabanc›, düflman] eline geçen Müslüman yurt-
lar›n›n hali bizim için en müessir bir levha-i ibrettir [en te-
sirli bir ibret tablosudur]. Endülüs diyar›n› gözünüzün
önüne getirin. Cihan›n en mâmur, en medenî, en mütefen-
nin iklimi, vaktiyle sinesinde on milyon Müslüman bar›n-
d›r›rken bugün bafltan bafla dolaflsan›z, tek dindafl›m›za
rast gelemezsiniz. Allah’›n vahdaniyetini garb›n âfâk›na
yetifltiren o binlerce minarenin yerlerindeki çan kulelerin-
den bugün teslis velveleleri aksediyor. fievketi, medeniye-
tin, irfan›n, ümran müntehas›na varm›flken birbirlerine
düflerek vatanlar›n› üç buçuk ‹spanyola karfl› müdafa-
adan âciz kalan bu zavall› dindafllar›m›zdan olsun ibret
alal›m da ‹slâm›n son mültecas› [s›¤›nak yeri] olan bu gü-

zel topraklar› düflman istilas› alt›nda b›rakmayal›m. Yeisi,
meskeneti, ihtiras›, tefrikay› büsbütün atal›m, azme, mü-
câhedeye, vahdete sar›lal›m. Cenab-› Kibriya Hak yolun-
da mücâhede için meydana at›lan azim ve iman sahiple-
riyle beraberdir.”
“Ecdâd›n›zdan S›k›lmaz m›s›n›z?”

Mehmed Âkif, Mart 1921’de Kastamonu’nun kazala-
r›nda verdi¤i vaazlar›nda birlik ve beraberlikten, cihad›n
faziletinden bahsetmekteydi. Âkif flöyle diyordu:
“Ey cemaat-i Müslimin! Tâ âlem-i ervahta [ruhlar âle-
minde] ikrar verdi¤imiz bu din-i mübin, izzet dinidir, aza-
met dinidir, saadet dinidir. Zillet dini de¤ildir, meskenet
dini de¤ildir, sefalet dini de¤ildir. Kelimetullah’› i’lâ için
dünyan›n flark›na, garb›na, flimaline, cenubuna koflan,
önüne dikilmek istenen türlü türlü engelleri, mezahimi
[zahmetleri, s›k›nt›lar›] y›k›p geçen ecdâd›m›zdan olsun
s›k›lmaz m›s›n›z? O kahraman Müslümanlar size dünya-
lar kadar vasi [genifl] bir memleket, dünyalar› titreten bir
saltanatla tarihler dolusu mefahir (iftihar vesilesi) b›rak-
t›lar. Ya sizler evlâd›n›za, ahfad›n›za miras olarak acaba
ne b›rak›p gideceksiniz? Her kar›fl topra¤›nda binlerce fle-
hidin hisse-i flayiâs› bulunan nâmütenahi Müslüman
yurdlar›n› elimizden ç›kara ç›kara bugün öyle bir hale gel-
dik ki art›k maazallah yeni bir ric’ata imkân yok! ‹mkan
oldu¤unu farz etsek meydan yok! Önümüzdeki düflman›
sürüp ç›karmazsak, arkam›zda dini, iman›, ›rz›, namusu,
evlâd›, ayali bar›nd›racak bir kar›fl yer kalmam›flt›r. Bunu
hiçbir zaman hat›r›n›zdan ç›karmay›n›z. Anadolu’nun kö-
yüne kadar sokulmak isteyen düflman, maazallah [Allah
korusun] biraz daha ilerleyecek olsa ne yapacaks›n›z, ne-
reye gideceksiniz? Henüz hakimiyetimize, istiklalimize
hatime [son] çekilmemiflken o mel’un, o vahfli düflmanla-
r›n eline geçen yurtlar›m›zdaki dindafllar›m›z›n ne gibi
muâmele gördüklerini hiç mi iflitmediniz? Ben buna im-

kan vermiyorum. Çünkü hat›ra, hayale gelmez canavar-
l›klarla türlü türlü iflkenceler alt›nda öldürülen biçarele-
rin feryad› göklere kadar ç›kt›. Seller gibi akan masum
kanlar›n›n aksile [yans›mas›yla] ufuklar k›p k›z›l kesildi.
En kat› yürekleri merhamete getiren o muhrik [yak›c›] fi-
ganlar›, o ac›kl› eninleri sa¤›rlar duydu, siz duymad›n›z
m›? Hülagu’nun Ba¤dat’ta, ‹spanyollar›n Endülüs’te vücu-
da getirdi¤i feci menaz›r› [manzaralar›] and›ran o vahflet
nümunelerini, o flenaat levhalar›n› körler gördü. Siz gör-
mediniz mi? Yan›bafl›n›zdakinin kardefllerinizin matemi-
ne, felaketine karfl› bu derecelerde lakayt kalmak, Allah
için olsun söyleyiniz, reva-y› hak m›d›r? ‘Müslümanlar›n
derdini kendine dert etmeyen Müslüman de¤ildir’ diyen
Peygamberin huzuruna acaba hangi yüzle ç›kacaks›n›z?”
“Geliniz, Allah’›n inayetinden ye’se düflmek suretiyle
bilerek, bilmeyerek dald›¤›m›z dalâlet girdab›ndan silki-
nip ç›kal›m. Cenab-› Hakk›n kudretine, azametine, vaad-i
‹lâhisinin hulf flaibesinden beraatine olan iman›m›z› tec-
dit edelim [yenileyelim], barigâh-› merhametine s›¤›na-
l›m.”
Mehmed Âkif’in bu vaazlar› halka çok tesir ediyordu.
Küllenen cihad ve flehadet fluuru galeyana geliyor ve halk,
düflman› yurttan kovmak için yediden yetmifle görev bafl›-
na kofluyordu.
fieyh Ahmed Efl-fierif Es-Sünûsi

Önce Cezayir’de bu ülkeyi iflgal eden Frans›zlara kar-
fl›, sonra Libya’y› iflgal eden ‹talyanlara karfl› savaflan
“Sünusi” hanedan›ndan es-Seyyid Muhammed bin Ali es-
Sünusi’nin o¤lu Ahmed Efl-fierif Es-Sünusi, Birinci Dünya
Savafl›ndan sonra hilâfet müessesesinin tehlike alt›nda ol-
du¤unu görerek ‹stanbul’a gelmiflti.
Seyyidler cemaatinin mümtaz bir mensubu olan
Ahmed Sünusi, Ebâ

Eyyüb-el-Ensari
Türbesi’nde yap›-
lan Sultan Vahded-
din’in cülus merasi-
minde padiflaha k›-
l›ç kuflatm›flt›r.
1918 bafllar›n-
da ‹stanbul’a gelen
Ahmed Sünusi, ön-
ce Bursa’ya, daha
sonra Kurtulufl
Mücadelesi’nde
kardeflleriyle omuz
omuza çal›flmak
fieyh Ahmed Efl-fierif Es-Sûnûsi, M. Kemal için Ankara’ya git-
Pafla ile yan yana görülüyor. mifltir. fieyh Sünu-
si’nin vazifesi fahrî
olarak “gezici umumî vaizli¤i” idi. O, yurdun bilhassa do-
¤u bölgesini kar›fl kar›fl dolafl›yor, halka cihad›n farz-› ayn
oldu¤unu hat›rlat›yor ve küffâr› ‹slam yurdundan kovmak
için herkesin kurtulufl mücadelesi vermesi gerekti¤ini ha-
t›rlat›yordu.
Ordumuz zaferler kazand›kça çok sevinen fieyh Ah-
med Sünusi, Diyarbak›r’da iken ‹kinci ‹nönü Zaferi’ni ö¤-
renince Ankara’ya flu telgraf› göndermiflti:
“Allah’›n inayât ve Peygamberimiz (aleyhissalâtü ves-
selam) hazretlerinin meded-i ruhaniyet ve kahraman or-
dumuzun savlet ve flecaati ve azm ü sebat› neticesi olarak
‹kinci ‹nönü Muharebe-i fledîdesinden fâik ve muzaffer
olduklar› haberini meserret ve kemal-i sürûr ile ald›m.
Cenab-› Hakk’a hamd ve flükür ettim. Daha birçok muzaf-
feriyet ve muvaffakiyetlerini tebrik eder, umum Meclis’e
ve kahraman ordunun kumandanlar›yla ümerâ ve zabitân
ve efrâd›na ferden ferdâ selam›m›n tebli¤iyle azm ü sebat
eylemelerinin ilaveten tebli¤ini rica ve temâdî-i muvaffa-

kiyetinize duâ ederim.”
fieyh Sünusi’nin vaazlar› halk üzerinde büyük tesir
meydana getiriyordu. Daha önceleri iflgalci kâfirlerle sa-
vaflm›fl olan bu mücahid ve seyyid siman›n aralar›nda bu-
lunuflunun yan› s›ra onun cihad fluurunu afl›layan konufl-
malar› üzerine Do¤u halk› bütün imkânlar›yla düflmanla-
r› yurttan kovmaya kofluyordu.
Seyyid Sünusi’nin, vaazlar›na ve konuflmalar›na nü-
mune olmas› için, Sivas’da Cami-i Kebîr’de yapt›¤› konufl-
mas›n›n baz› k›s›mlar›na bakal›m:
“Ey Müslümanlar!
“Allah yolunda, din u¤runda cihad, Cenab-› Hakk›n
sevdi¤i kuluna verdi¤i bir hazinedir. Mücahidlerin Allah
indinde o kadar büyük mevkileri vard›r ki hiçbir fleyle k›-
yas olunmaz. Cenab-› Hak mücahidîn ordusunu zat-› ulu-
hiyetine izafe ediyor, bizim ordumuz diyor. Bu ne büyük
bir flereftir. Mücahitler için bundan büyük iltifat olamaz.
Din u¤runda mücahede edenleri nusretle de, zaferle de
tebflir ediyor: ‘Muhakkak ki, galebe edecek olanlar, ancak
bizim ordular›m›zd›r’ buyuruyor.”
“Ey ümmetlerin en hay›rl›s› olan Müslümanlar! Allah
sizi izzete, fleref ve rif’ate (yükselmeye) davet ediyor, sak›n
zillete düflmeyiniz. Esaret zincirlerini boynunuza geçirme-
yiniz. Müslüman, ecnebi tahakkümü alt›nda yaflamaz.
Müslüman esaret alt›na giremez. Müslüman izzetten, is-
tiklalden baflka bir fley tan›maz. Bafltan bafla Kur’ân’›n ta-
limi budur. Bütün hayat-› Peygamber’in gösterdi¤i budur.
Müslümanl›k böyle kuruldu, böyle yükseldi. Müslümanl›k
yeryüzünden zulmü kald›rd›, zilleti kald›rd›, cihanda azim
bir ink›lâb vücuda getirdi, kalpleri birlefltirdi, fikirlere
hürriyet verdi, ruhlara ulviyet bahfletti, dünyay› nurla
doldurdu. Bu sayede Müslümanlar ümmetlerin en hay›rl›-
s› olmak flerefine mazhar oldular. Refah ve saadete erdi-
ler. Yeryüzünde adaleti tesis ettiler.”
“Kur’an’›n en büyük gayesi ‹slâm’›n izzet ve istiklâli-

dir. Bunun için Cenab-› Hak, Müslümanlar› daima cihad
ile mükellef k›lm›flt›r. Müslümanlar mücâhededen hiçbir
zaman geri durmayacaklar, hak yolunda her fleylerini fe-
dâ edecekler, canlar›yla, bafllar›yla u¤raflacaklar. Mallar›-
n› bezl etmekten [bol bol vermekten] çekinmeyecekler. Her
türlü meflakkatlere gö¤üs gerecekler, her türlü s›k›nt›lara
katlanacaklar, yine düflmana boyun e¤meyecekler, zillete
raz› olmayacaklar, kâfirin hakimiyeti alt›na girmeyecek-
ler; düflmanlar istedikleri kadar çok olsun. Müslümanlar
için fütur yoktur, Müslümanlar için ye’s yoktur. Düflman›n
çoklu¤u Müslümanlar›n izzetini artt›r›r, imanlar›n› kuv-
vetlendirir. Müslümanlar ancak Allah’a dayan›rlar ve
O’na bel ba¤larlar: ‘O Mü’minler için ecr ü azim vard›r ki,
bir tak›mlar› gelip de bunlara: ‘Düflmanlar›n›z sizi mahv
için bütün kuvvetlerini toplam›fllard›r, onlardan korku-
nuz’ dedikleri zaman, bu söz onlar korkutmak flöyle dur-
sun Allah’›n nusretine olan imanlar›n› artt›r›r da ‘Allah
bize kafidir, biz O’na dayan›r›z, O’na bel ba¤lar›z, O
ne güzel bel ba¤lanacak bir Kâdir-i Kayyum’dur,’
derler.’ (Âl-i ‹mran Suresi/ 173)”
“Ey Müslüman kardefller! Sak›n ecnebi desiselerine
kap›lmay›n›z. Düflman ‹slâm memleketlerine ancak küfür
tohumlar›n› saçmak için gelir. Bütün arzular› ‹slâm’›
mahv etmek, nam ve flan›n› yeryüzünden kald›rmakt›r.
Sak›n yald›zl› sözlerine aldanmay›n›z. Onlar aran›za tef-
rika salmak istiyorlar. Müslümanlar›n vahdetini târümâr
etmek istiyorlar. Maazallah bu vahdeti k›rd›ktan sonra
vatan›n›z› istila edecek, sizi esir halde kullanacaklar. Düfl-
man›n pençesine düflen yerlerde dinin fliâr› kalkar,
Kur’an’›n ahkâm› muattal olur, ‹slâm›n mabedleri y›k›l›r,
›rzlar› pâymâl olur, cemiyetleri da¤›l›r, kalplerine zillet çö-
ker, muhitlerini sefalet kaplar.
“Uzaklara gitmeye hacet yok. Küffar›n zulmünü göz-
lerinizle gördünüz, kulaklar›n›zla iflittiniz. ‹slâm için bu
ne zillettir, ‹slâm için bu ne felakettir. Hep hile ve desise
ile düflmanlar nice ‹slâm diyar›n› istilâ ettiler, ne kadar

Müslüman milletleri esaret boyunduru¤una soktular. Ni-
ce ‹slâm cemiyetlerini periflan ettiler. Dinin ma’âlimini
[izlerini, niflanlar›n›] y›kt›lar, ‹slâmiyetin medeniyetini
çöktürdüler. En nihayet bugün savletlerini [hücumlar›n›]
‹slâm›n kalbine tevcih ettiler. As›rlardan beri ‹slâm›n ye-
gane hamisi olan bu muazzam devleti y›kmak için ellerin-
den gelen melaneti icradan geri durmad›lar. Araya türlü
türlü fesatlar sald›lar, tefrikalar soktular. Maateessüf
Müslümanlar›n aras›ndan düflman›n tuzaklar›na düflecek
ahmaklar zuhur etti. Düflman›n bu derece zâhir [aç›k]
olan bu¤z ve adavetine karfl› insan nas›l aldan›r?
“Allah’a yüzbinlerle flükürler olsun ki, bugün hakikat
tecelli etti. Müslümanlar aras›nda büyük bir intibâh
[uyanma] has›l oldu [meydana geldi]. Ümidler munkat›’
[kesilmifl] olmak üzere bulundu¤u bir zamanda Allah
Müslümanlar›n kalplerine sekînet verdi, da¤›lmak üzere
bulunan merkez-i ‹slâm yeniden hayat buldu. Mahv oldu
zannedilen bu muazzam devlet yeniden canland›. Esaret
boyunduru¤una girdi zannedilen Anadolu Müslümanlar›,
arslanlar gibi kükreyerek yine flehamet meydan›na at›ld›.
Bu Cenab-› Hakk’›n fazl u keremidir.
“Ey Anadolu’nun kahraman mücahidleri! Siz olma-
sayd›n›z bina-y› ‹slâm [‹slam binas›] y›k›l›rd›. Siz bugün
Kur’an’› yaflat›yorsunuz, her taraf›n›z› düflman sarm›flken
hiçbir fleyden y›lmayarak gaza meydanlar›nda can veri-
yor, ‹slâm’› müdafaa ediyorsunuz. Bu ne büyük flereftir.
Hak yolunda mücahede eden, hak yolunda sabr u sebat
eden Müslümanlar mutlaka galebe çalacakt›r. Allah’›n
nusreti sizin üzerinizedir. Sak›n düflmanlar›n çoklu¤un-
dan kalbinize fütur âr›z olmas›n. ‘Nice az say›da birlik
Allah’›n izniyle çok say›daki birli¤i yenmifltir.’ [Baka-
ra Suresi/ 249] Sizin dayanacak yeriniz Allah’d›r. Allah ise
hak yolunda mücahede edenlerle beraberdir.”
“Hem siz yaln›z de¤ilsiniz, yüzlerce milyon Müslüman
gözlerini sizlere dikmifltir. Sizin sabr›n›z, düflmana karfl›

gö¤üs gererek metanet göstermeniz bütün ‹slâm âleminde
bir intibâh uyand›rm›flt›r. Her taraftaki Müslüman millet-
ler k›m›ld›yor, istiklâllerini müdafaa ediyor, üzerlerindeki
zulüm ve küfür kâbusunu atmaya savafl›yor. Bütün ‹slâm
âleminde bu intibah›, bu hareketi uyand›ran sizin flehâ-
metiniz, sizin celâdetinizdir. Siz ‹slâm’›n kurratü’l-ayn›s›-
n›z [gözünün nurusunuz], siz Allah’›n tevfikine [yard›m›-
na] mazhar [sahip] bir milletsiniz. Muhakkak galebe ‹s-
lâm’›nd›r, fetih ve zafer yak›nd›r, siz hak yolunda cihatta
sebat ettikçe bu din-i mübinin ahkâm›n› [hükümlerini] ic-
rada kusur etmedikçe, Allah’›n gösterdi¤i do¤ru yoldan
ayr›lmad›kça emin olunuz ki, hiçbir kuvvet sizin cemiyeti-
nizi da¤›tamaz, saltanat›n›z› y›kamaz, flevketinizi söndü-
remez.
“Aman kardefllerim! Bu sabr u sebatta devam ediniz,
sak›n aran›za ihtilaf düflmesin. Milletleri serîr-i flevketten
[saltanat taht›ndan] hazîz-i esarete [esirlik yerine] düflü-
ren tefrikad›r [bölünüp parçalanmad›r], ihtilaft›r. Hepiniz
kardeflsiniz, hepinizin menfaati, saadeti müflterektir. Her
hususta toplu hareket ediniz, cemaatten ayr›lmay›n›z, tef-
rikay›, flikak› düflmanlara b›rak›n›z. Zaten onlar›n aras›-
na Allah bu¤z ve adâvet [kin ve düflmanl›k] ilkâ etmifltir
[yerlefltirmifltir]. Onlar küfürleri sebebiyle bu adâveti tefl-
did ederler [fliddetlendirirler]. Siz Müslümans›n›z. Müslü-
man›n fliâr› vahdettir, cemaattir. Cemaatten uzaklaflmak
Müslümana yak›flmaz. Düflman› ser-nigûn [bafl afla¤›, te-
petaklak] edinceye kadar k›l›çlar›n›z› k›n›na koymay›n›z.
Güzel memleketlerinizi düflmandan tathîr edinceye [te-
mizleyinceye] kadar gaza meydanlar›ndan ayr›lmay›n›z.
Bu yol hak yoludur, bu yol Allah yoludur, dinin ahkâm›na
[hükümlerine] sar›l›n›z, Kur’an’›n emirlerini icrâ, nehiyle-
rinden imtina ediniz [emirlerine uyunuz. Yasaklar›ndan
sak›n›n›z]. Cenab-› Hakk’›n zat-› ulûhiyetine izafe ederek
galibiyetle tebflir buyurdu¤u ‘cündullah’ [Allah’›n ordusu]
olmaya çal›fl›n›z. ‘Bizim ordumuz flüphesiz üstün gelecek-
tir.’ [Saffat Suresi/ 173], ‘O, daima diridir, O’ndan baflka hiç-
bir ‹lâh yoktur. O halde dinde ihlasl› ve samimi kifliler ola-

rak O’na dua edin. Her türlü övgü âlemlerin Rabbi Allah’a
mahsustur. [Mü’min Suresi/ 65]’” (Sebilürreflad, c. 19, say› 474, 31
Mart 1921, s. 49-50)”
fieyh Ahmed Sünusi Hazretleri zaferlerden sonra, esa-
ret alt›ndaki di¤er ‹slâm beldelerinde cihad ruhunu uyan-
d›rmak için Türkiye’den ayr›ld›. Ayr›lmadan önce Anka-
ra’da flerefine bir davet verildi. Burada M.Kemal Pafla,
Sünusi hareketini ve fieyh Ahmed Sünusi’yi övücü uzun
bir konuflma yapt› ve onun fedakârl›¤›n›n takdire flâyan
oldu¤unu belirtti. fieyh Sünusi de ayn› merasimde yapt›¤›
konuflmada, Müslüman halk›n fedakârl›¤›n›, kahraman
ordunun cansiperâne savaflmas›n› anlatt›ktan sonra söz-
lerini flöyle tamamlad›:
“Sizinle beraber mücâhede eden ve muvaffakiyetinize
[baflar›n›za] duâ eden bir insan›m. Gayemiz ‹slâm’›n yük-
selmesidir. Bu sebeple ve her suretle, ben ve memleketim
hizmetinize âmâdedir. Allah yard›mc›n›z olsun ve Hazret-
i Peygamber flefaatçiniz bulunsun.”
Bediüzzaman Said Nursî

‹lmiyle, kalemiyle, k›l›c›yla cihad eden âlimlerimiz-
den biri de Bediüzzaman ünvan›yla meflhur olmufl olan
Said Nursî’dir. Bu mümtaz sîman›n mücâhedesine ve Kur-
tulufl Savafl›’na katk›s›na hülasa olarak bakal›m:
Bediüzzaman, Birinci Dünya savafl› patlak vermeden
önce Van’daki kendisine ait “Horhor Medresesi”nde ders
vermekteydi. Bu medresenin ünvân› âlem-i ‹slâma yay›l-
m›flt›. Bediüzzaman burada, Asr-› Saadet’teki e¤itim me-
todunu uygulamaktayd›. Sabah namaz›ndan sonra ö¤leye
kadar, talebelerine fler’î ilimleri ö¤retiyordu. Ö¤le namaz›
k›l›nd›ktan sonra ikindiye kadar bu defa fiilî cihad dersi-
ni veriyordu. Talebelerine ata binmesini, silah kullanma-
s›n›, harp taktiklerini ö¤retiyordu. Niyeti bu flekilde
mükemmelen yetifltirdi¤i tale-

belerini dünyan›n dört bir yan›-
na göndermek, böylelikle ‹slâ-
m›n yeryüzüne yay›lmas› ve
duyrulmas› dâvâs›na katk›da
bulunmakt›.
O s›ralarda ülkenin bafl›n-
da büyük bir belâ vard›. Yakla-
fl›k bir as›rd›r, Ermeni unsuru
üzerine planlar yapan d›fl düfl-
manlar, çal›flmalar›n›n karfl›l›-
¤›n› almaya bafllam›fl, ehl-i zim-
me (gayr-› müslimler) aras›nda
Bediüzzaman Said Nursî
itaatkârl›¤›yla meflhur bu kav-
mi, âdeta bir canavara dönüfl-
türmüfl ve isyan ettirmeye muvaffak olmufllard›. Ermeni
çeteleri, silahlanm›fl; etraftaki Müslüman köylere sald›ra-
rak terör estirmeye bafllam›fllard›. Düzenli savafla al›flm›fl
ordu birlikleri bunlarla bafl edemez olmufltu. Bediüzza-
man, valiye ve bölgedeki ordu kumandanlar›na müracaat
ederek silah tedarik etmifl ve talebeleriyle birlikte bu eli
kanl› teröristlerle mücadele etmeye bafllam›flt›. Ermeni
çeteleri, Bediüzzaman’›n talebelerinin bafllar›nda keçe kü-
lahlar› ve sar›klar›yla geldi¤ini görünce, “Keçe külahl›lar
geliyor!” diye kaçacak delik arar hale gelmifllerdi.
Birinci Dünya savafl› patlak verince Bediüzzaman ve
befl yüz talebesi gönüllü olarak savafla ifltirak etti. Genel-
kurmay Baflkanl›¤› Bediüzzaman’a “Gönüllü Alay Ku-
mandan›” rütbesini verdi. Van, Mufl, Bitlis, Siirt hatt›nda-
ki cephelerde Rus ve Ermeni birlikleriyle difle difl mücade-
le eden Bediüzzaman ve talebeleri, bu savafllarda büyük
kahramanl›klar gösterdi. Binlerce Müslüman yafll›, kad›n
ve çocu¤un düflman çizmeleri alt›nda ezilmesini engelledi.
Nihayetinde Bediüzzaman’›n 498 talebesi flehit oldu. Ken-
disi de iki talebesiyle birlikte yaral› vaziyette Ruslar’a esir
düfltü.
Bolflevik ihtilâlindeki keflmekeflten istifade ederek

esir kamp›ndan firar eden Bediüzzaman, ‹stanbul’a geldi.
Burada Devletin en üst seviyede ilmî kuruluflu olan “Da-
rü’l Hikmetü’l ‹slâmiye”ye Ordunun aday› gösterilmek su-
retiyle üye seçildi. ‹flte bu vazifede iken ‹stanbul’un, ‹z-
mir’in ve Anadolu’daki di¤er baz› illerin düflman taraf›n-
dan iflgal edilifline flâhit oldu. Bu iflgaller Bediüzzaman’›n
ruhunda derin yaralar açmaktayd›. Kendisine, “Harb-i
umumîde ma¤lubiyetimizden dolay› fazla müteessir oldu-
¤unu görüyoruz” diyenlere flöyle diyordu:
“Ben kendi elemlerime tahammül ettim. Fakat ehl-i
‹slâm›n eleminden gelen teellümat beni ezdi. Onun için bu
kadar ezildim. Fakat bir ›fl›k görüyorum ki, o elemleri
unutturacak inflallah.”
Anadolu’nun iflgali karfl›s›nda da hissiyat›n› flöyle di-
le getirmekteydi:
“Âlem-i ‹slâma indirilen darbelerin en evvel kalbime
indi¤ini hissediyorum.”
Düflmanlar›n Dehfletli Plânlar›n› Bozdu

Savafl gemilerinin toplar›n› Dolmabahçe Saray›’na ve
‹stanbul’un en stratejik yerlerine do¤rultan iflgalci düfl-
man kuvvetleri, çok sinsi, alçakça bir psikolojik savafl uy-
gulamaktayd›.
Amerika’n›n milyonlarca k›z›lderiliyi hunharca katle-
dip de, çizgi romanlarda, filmlerde K›z›lderilileri vahfli,
Amerikan askerlerini medenî göstermesi gibi; Irak’› iflgal
ettikten sonra bir milyon Müslüman› katledip de bunu
“medeniyet” olarak takdim etmesi gibi; iflgalciler de en
baflta ‹ngilizler olmak üzere iflgallerini kal›c› hale getir-
mek için Müslüman halk› ruh cephesinden öldürmek, on-
lar› moralmen çökertmek ve iflgali kabullendirmek için
dehfletli propagandalar yap›yorlard›.
‹ngilizlerin, “Bana karfl› mukavemetiniz [direnmeniz]

beyhudedir [boflunad›r]. Müttefikinizle beraber iken yapa-
mad›¤›n›z fleyi flimdi nas›l yapacaks›n›z?”, “Müslümanla-
r›n hâmisi bizleriz.”, (Anadolu’daki kurtulufl mücadelesi
çal›flmalar›n› kastederek) “Onlar eflkiyad›r. Fetvada da bu
görülüyor!” gibisinden sinsi propagandalar› karfl›s›nda
Bediüzzaman “Hutuvat-› Sitte” isimli bir eser kaleme ala-
rak, ‹ngilizlerin bütün bu propagandalar›n› tesirsiz hale
getirmifl; bu eseri, “Darü’l Hikmetü’l ‹slâmiye”den ald›¤›
maafllarla bast›rarak halka ücretsiz da¤›tt›rm›flt›.
Kurtulufl Mücâdelesi aleyhine verilen fetvâ için; “‹fl-
gal alt›ndaki bir memlekette ‹ngilizlerin emri ve tazyiki
alt›nda bulunan bir idarenin ve meflihat›n fetvas› muallel-
dir, mesmu olamaz [Hastal›kl›d›r, sakatt›r, yanl›flt›r, dinle-
nilmez, itibar edilmez]. Düflman istilas›na karfl› harekete
geçenler âsi de¤illerdir, fetva geri al›nmal›d›r.” Diyen Be-
diüzzaman, gazetelerde yazd›¤› makalelerinde de, iflgalci
‹ngilizlere karfl›, “Tükürün ‹ngiliz lâininin hayas›z
yüzüne!”, “Ey ekpek-ül küpekâdan tekepküp etmifl
köpek!” diye hitap ediyordu.
‹ngiliz iflgal komutanl›¤›, Bediüzzaman’›n oyunlar›n›
bozdu¤unu görerek, görüldü¤ü yerde vurulmas› emrini ç›-
kartm›flt›. Buna mukabil Bediüzzaman ‹stanbul’da s›k s›k
mekan de¤ifltiriyor, çifte tabanca ile dolafl›yordu. fiayet ‹n-
giliz devriyeleri kendisini tevkif etmeye kalk›flsa bütün
kurflunlar›n› onlar›n üzerine boflalt›p ölünceye kadar çar-
p›flmaya kararl›yd›.
Bediüzzaman’›n ‹stanbul’da iflgalcilere karfl› verdi¤i
bu mücâdele, Ankara’daki idarenin büyük takdirini celbe-
diyordu. Mareflal Fevzi Çakmak kendisini ›srarla Anka-
ra’ya dâvet ediyordu. M.Kemal Pafla da ayn› flekilde ›srar-
la davet ediyor ve bunun için flifreli bir davetnâme gönde-
riyordu. Bediüzzaman bu davetlere karfl›; “Ben tehlikeli
yerde mücahede etmek istiyorum. Siper arkas›nda müca-
hede hofluma gitmiyor. Anadolu’dan ziyade buray› daha
tehlikeli görüyorum.” diyordu.

Gerçekten de ‹stanbul’da o tarz bir hizmete fliddetle
ihtiyaç vard›. Düflman iflgali karfl›s›nda herkese cihad›n
farz-› ayn oldu¤unun hat›rlat›lmas›, iflgal alt›ndaki baflfle-
hirden yay›lan zehirli propagandalar›n bertaraf edilmesi,
düflman›n moralinin çökertilmesi, oyunlar›n›n ortaya ko-
nulmas› çok mühimdi.
Bediüzzaman’›n ‹ngilizlerin hile ve desiselerini, alda-
t›c› propagandalar›n› bofla ç›karan mühim eseri “Hutuvat-
› Sitte”ye bakt›¤›m›zda bunu görürüz. Bu mühim eserden
k›sa bir bahis iktibas edelim. Eserde flöyle deniliyor:
“Alt›nc› Hatvesi [‹ngilizlerin alt›nc› aldatmas›, hilesi]
der ki:
“‘Bana karfl› mukavemetiniz [direnmeniz] beyhûdedir
[boflunad›r]. Müttefikiniz beraberken yapamad›¤›n›z fleyi
flimdi nas›l yapacaks›n›z?’
“fiu vesveseye karfl› deriz:
“En ziyade hile ve fitne kuvvetiyle ayakta duran aza-
metli kuvvetin bizi ye’se düflürmüyor.
“Evvelâ: Hile ve fitne, perde alt›nda kald›kça te’sir
eder. Zâhire [aç›¤a] ç›kmakla iflas eder, kuvveti söner.
Perde öyle y›rt›lm›fl ki, senin yalan, hile, fitnen hezeyâna,
maskaral›¤a ink›lap edip [dönüflüp] akim kal›yor. Bu defa-
ki Anadolu’ya karfl›…gibi…
“Saniyen [‹kinci olarak]: O kof kuvvetin yüzde doksa-
n› sana karfl› îtilaf kabul etmez. Muhâs›m bir cereyan,
atâlete [tembelli¤e] mahkum ediyor. Fazla kalan kuvvetin-
le dert ve dermanda müflterek olan âlem-i ‹slâm› sustura-
cak, depretmeyecek derecede eskisi gibi bir istibdad alt›n-
da tutmaya ihtimal versen, fleytan iken efle¤in efle¤i olur-
sun.
“Salisen [üçüncü olarak]: Madem öldürüyorsun. Öl-
mek iki suretledir:
“Birinci suret: Senin aya¤›na düflmek, teslim olmak

suretinde rûhumuzu, vicdan›m›z› ellerimizle öldürmek,
cesedi de gûya ruhumuza k›sasen sana telef ettirmektir.
“‹kinci Suret: Senin yüzüne tükürmek, gözüne tokat
vurmakla ruh ve kalbimiz sa¤ kal›r, ceset de flehit olur.
Akîde faziletimiz tahkîr edilmez; ‹slâmiyetin izzetiyle is-
tihzâ [alay] edilmez.
“Elhas›l: ‹slâmiyet muhabbeti, senin husûmetini
[düflmanl›¤›n›] istilzam eder [gerektirir]. Cebrâil,
fleytan ile bar›flamaz.”
‹stanbul’da iflgalci ‹ngilizlere ve di¤er düflman kuv-
vetlerine karfl› bu flekilde ilmen ve kalemen mücadele
eden Bediüzzaman, Ankara’daki ilgililerin ›srarl› davetle-
ri ve eski Van Valisi meb’us Tahir Bey’in de ›srarlar› üze-
rine Ankara’ya gitmifl, TBMM taraf›ndan kendisine res-
men “hoflâmedi” ifa edilmifltir. Yani resmen “hofl geldiniz”
denilmifl ve davet üzerine Meclis’te bir konuflma yap›p or-
dunun muzafferiyeti için duâ etmifltir.
Ankara’da bir müddet kalan Bediüzzaman, M. Kemal
Pafla’n›n kendisine yapt›¤›, fieyh Ahmed Sünusi yerine
umumi vaizlik, Mufl mebuslu¤u ve bir köflk tahsisi gibi
teklifleri kabul etmeyerek zaferi müteakip Van’a gitmeyi
tercih etmifltir.
Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi

Kurtulufl Mücadelesinde, ilmiyle, k›l›c›yla cihad edip
düflman›n karfl›s›na dikilen sar›kl› mücahitlerden biri de
Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi’dir. Düflman›n an-
cak silahtan anlayaca¤›n›, bu bak›mdan bir an önce teflki-
latlan›p düflman›n karfl›s›na dikilmek gerekti¤ini her ze-
minde dile getiren Ahmet Hulusi Efendi, bu görüflünü De-
nizli Temsilcisi olarak kat›ld›¤› ‹zmir Müdafaa-i Hukuk ve
Redd-i ‹lhak Cemiyeti Kongresi’nde Nureddin Pafla’ya da
bildirmiflti.
Bütün geliflmeler Ahmet

Hulusi Efendinin görüfllerinin
ne kadar isabetli oldu¤unu or-
taya koymaktayd›. ‹zmir’in ifl-
gal edilmesi üzerine, Ahmet
Hulusi Bey ilk ifl olarak bir
protesto mitingi tertipledi.
Müftülük Dairesinin yak›n›n-
daki camide bulunan sancak-›
flerifi ald›. Caminin önünde
toplanan kalabal›¤›n önüne
geçti ve miting meydan›na yö-
neldi. Orada toplanan kalaba-
l›¤a pek etkili bir nutuk söyle- Denizli Müftüsü Ahmed Hulusi
Efendi
di. Ahmet Hulusi Efendi flöyle
diyordu:
“Hemflehrilerim! Karfl›m›za ç›kar›lan düflman daha
dünkü uflaklar›m›zd›r. Biz onlara ma¤lup da olmad›k. Bu
düflman her kim olursa olsun. Müslümanl›¤›n son müsta-
kil yurdu olan bu topraklar›m›z da elimizden al›nmak is-
teniyor. Bizler flimdiye kadar esir yaflamad›k ve yaflaya-
may›z. Silah›m›z yoksa sapan tafl›yla düflman›n karfl›s›na
ç›kmak ve onu tepelemek her Müslümana farz-› aynd›r.”
“Yunan’›n bir ‹slam beldesini ellerine geçirmelerinin
ne mânâya geldi¤ini, ‹zmir’de flu birkaç saat içinde ifllenen
cinayetler gösteriyor. Silah›m›z olmayabilir. Topsuz, tüfek-
siz, sapan tafllar› ile de düflman›n karfl›s›na ç›kaca¤›z. ‹s-
tiklal aflk›, vatan sevgisi, haysiyet fluurumuz ile kalbimiz-
deki iman ile mücadelemizin sonunda zaferi kazanaca¤›z.
Bu u¤urda can›n› verenler flehit, kalanlar gazidirler. Bu
mutlak olarak cihad-› mukaddestir.”
“… Meflru olan yaln›zca vatan müdafaas› ve istiklal
u¤runa cihadd›r. Korkmay›n›z. Ümitsiz olmay›n›z. Bu li-
va-i hamd’in [Hamd sanca¤›n›n] alt›nda toplan›n›z ve mü-
cadeleye haz›rlan›n›z. Müftünüz olarak cihad-› mukaddes
fetvas›n› ilan ve tebli¤ ediyorum.”
Müftü Efendi bu mitingten sonra kollar› s›vad›. De-

nizli’den baflka Dinar, Afyonkarahisar, Nazilli, Ayd›n ve
di¤er civar beldelere ya bizzat kendisi gitti, ya da güven-
di¤i adamlar›n› göndererek halk› cihada davet etti. Bölge-
deki ordu kumandanlar›yla irtibata geçti. Yunanl›lar›n
ilerleyiflini durdurmak için güçlü bir müdafaa hatt› kurul-
mas›na çal›flt›. Mücahidlerin en önünde Yunanl›larla çar-
p›flt›. Nazilli ve Ayd›n baflta olmak üzere bölgedeki birçok
yerleflim merkezinin Yunan iflgalinden kurtulmas›nda ak-
tif rol oynad›.
Sar›kl› Mücâhitler
Örnek olarak nakletti¤imiz bu dört mümtaz simadan,
Mehmed Akif Arnavut, Ahmed Sünusi Arap, Bediüzzaman
Said Nursi Kürt, Ahmet Hulusi Türk as›ll› idi. Daha bun-
lar gibi, Karadeniz yöresinden, ‹ç Anadolu’dan ve yurdun
di¤er yerlerinden de¤iflik ›rka mensup olan âlimler ve
halk, ‹slâm›n emri üzerine kardefl olduklar›n›n fluuruyla
el ele, omuz omuza vermifl, cihad›n farz-› ayn oldu¤unu
ilan ederek Kurtulufl Savafl›ndaki yerlerini alm›fllard›r.
Kurtulufl Mücadelesini organize eden “Müdafaa-i Hu-
kuk Teflkilat”›n›n baflkanlar›ndan bir ço¤u din adam› idi.
Bunlardan baz›lar› flunlard›r: Müftü Yusuf Talat (Antal-
ya), Müftü Ahmet Hulusi (Denizli), Müftü Osman Fevzi
(Erzincan), Müftü Muhittin (Giresun), Müftü Hüseyin
Hüsnü (Isparta), Müftü Abdullah Mehmed (Marafl), Müf-
tü Ahmed ‹lhami (Ordu), Müftü Mehmet Hulusi (Rize),
Müftü Hasan (Urfa), Müftü Ziya (Van), Müftü Mehmet
Hulusi (Yozgat)
Bunlardan ayr› olarak, ‹zmir Müftüsü Rahmetullah
Efendi, Burhaniye Müftüsü Mehmed Muhib Efendi, Edre-
mit Müftüsü Haf›z Cemal Efendi, Manisa Müftüsü Âlim
Efendi ve daha yüzlerce din adam› ve âlim, bölgelerindeki
Kurtulufl mücâdelesini organize ediyorlard›. Bu din adam-
lar› geceli gündüzlü çal›fl›yor, köy köy, kasaba kasaba, ev

ev dolafl›yor, herkese cihad›n ve flehadetin faziletini anla-
t›yor, silahbafl› yap›p düflmana karfl› durmak gerekti¤ini
söylüyorlard›.
Kuva-y› Milliye Teflkilatlar›n› kuran, destekliyen,
baflta Erzurum ve Sivas Kongreleri olmak üzere mühim
toplant›lar›n organizesinde faal rol oynayan din adamlar›,
Birinci TBMM’de de a¤›rl›ktayd›lar. Meclis üyelerinin ek-
seriyetini ya din adamlar›, ya da medrese e¤itimi görmüfl
olanlar teflkil etmekteydi.
Birinci Meclis üyeleri aras›nda; 17 Müftü, 20 Müder-
ris, 35 din âlimi (vaiz, din dersi muallimi, fleyh) vard›. Ay-
r›ca medrese menfleli 39 hukukçu vard›. Bunlardan ayr›
olarak di¤er Meclis üyeleri de temel dinî e¤itim tahsili
yapm›fl ve ço¤u din adam› kadar dinî bilgilere vak›f kim-
selerdi ve dine hürmetleri sonsuzdu.
Konuflmalarda, Tamimlerde Referans

‹slâmiyet ‹di
Kurtulufl Savafl› bafllang›c›nda ve savafl esnas›nda,

zafer kazan›l›ncaya kadar, önde gelen simalar›n yapt›kla-
r› konuflmalara, yay›nlad›klar› bildirilere ve tamimlere,
aksiyonlara bak›ld›¤›nda referans›n hep ‹slâmiyet oldu¤u
görülür. Bu son derece net, berrak bir tarihî gerçektir.
fiimdi bu hususla ilgili binlerce delil ve belgelerden baz›-
lar›na bakal›m:
M. Kemal Pafla’n›n Konuflmalar›

Kurtulufl Savafl›’nda, ilk önce TBMM Reisi, sonra
Baflkumandan olarak bulunmufl ve o devre damgas›n›
vurmufl bir numaral› sima olan M. Kemal Pafla’n›n o
devirde yapt›¤› konuflmalardan baz› iktibaslar:
Erzurum Kongresi’nde Reis seçilen M. Kemal Pafla,

23 Temmuz 1919 günü yapt›¤› konuflmay› flu cümlelerle
bitirmiflti:
“…En son olarak niyaz›m fludur ki, Cenab-› Vâhib-ül
Âmâl Hazretleri Habib-i Ekremi hürmetine bu mübarek
vatan›n sahip ve müdafii ve Diyanet-i Celile-i Ahmediye-
nin ilâ yevmilk›yam harîs-i esdak› [Yüce ‹slam dininin K›-
yamete kadar en sad›k koruyucusu] olan millet-i necibe-
mizi ve Makam-› Saltanat ve H›lâfet-i kübrâ-y› masûn
[korunan büyük halifelik makam›] ve mukadderat›m›z›
düflünmekle mükellef olan hey’etimizi muvaffak buyur-
sun. Âmin.” (Nutuk, c.3, s. 931)
M. Kemal Pafla 7 A¤ustos 1919’da Kongre’nin kapan›-
fl›nda flöyle diyordu:
“Bu felâhpira içtimam›z [kurtuluflu düzenleyici top-
lant›m›z] hitampezir olurken [sona ererken] Cenab-› Vâhi-
bü’l-âmâl Hazretlerinden avn ü hidayet ve Peygamber-i
Zîflân›m›z›n rûh-u pür fütuhundan feyz ü flefaat niyaziyle
vatan ve milletimize ve devlet-i ebed müddetimize mes’ud
âk›betler temenni ederim.” (Nutuk. C.3, s. 933)
Sivas Kongresi dolay›s›yla Sivas’a gelen M. Kemal Pa-
fla, o günlerde ‹stanbul’da bulunan Abdülkerim Pafla ile
27 Eylül 1919’da telgraf bafl›nda saatler süren konuflma
yapar. Bu konuflma esnas›nda M. Kemal Pafla’n›n sözle-
rinden uzunca bir paragraf›, yine kendi eseri olan Nu-
tuk’tan okuyal›m:
“Ahsen ve karip olan emr-i Hudâ’n›n [Allah’›n emri-
nin] tecellisiyle bedbaht ve mazlum millet-i necibemizin
mazhar-› necat ve selamet olmas›n› deryâ-y› rahmet-i
izzetten tazarrû ve âfâk› dâimâ bir dûd- › muannitle [inat-
ç› duman, karanl›k] sar›l› olan ‹stanbul’daki baz› zevat›n
hakikat› görmekteki hiss-i hasis-i temerrüdlerinin zevâli-
ne intizar eyleriz [baya¤› ve inatç› hislerinin gitmesini
bekleriz]. Rûh-i necib-i millet [asil milletin ruhu] iflte böy-
le mütehassistir [duyguludur].”
“Muhterem kardeflim, yaln›z tekrar etmekli¤ime mü-

saadenizi rica ederim ki, evet veya hay›r suretindeki i’tâ-
y› cevap buyurulmas›n› (cevap verilmesini) istirham eyle-
di¤imiz sualler maateessüf cevaps›z b›rak›lm›flt›r. Azizim!
‘Yedullahi fevka eydîhim’ [Allah’›n yard›m›, inayeti üzeri-
nizdedir, sizinle beraberdir.], fakat bununla beraber hall-i
müflkilat ve mesâile tevessül edenlerin mukarrer bir he-
defi olmak gerektir. [Zorluklar›n ve meselelerin halledil-
mesine çal›flanlar›n kararlaflt›r›lm›fl bir hedefinin olmas›
gerekir]. Malum-u biraderileridir ki, yedi- sekiz saatten
beri birbirimize serd eyledi¤imiz efkâr ve mütâleat, zann-
› âcizânemizce ne zât-› âlinizde ve ne de bizde hiçbir gûna
yeni intibaata en ufak bir tesir dahi yapamam›flt›r. Millet
azamet-i ‹lâhiyeye [Allahu Teâlân›n büyüklü¤üne] ve
âmâl-i hakikiye-i hilâfetpenâhiye istinaden ve ilticâen is-
tihsâl-i maksûd ve temin-i matlap eyleyecektir [Millet, Al-
lahu Teâlân›n kudretine ve halifelik makam›n›n gerçek
emellerine dayanarak ve s›¤›narak maksatlar›n› ve istek-
lerini gerçeklefltirecektir]. Bu babda emr-i Hudây› ifa ede-
cektir [Allah’›n emrini yerine getirecektir]. Ve buyurdu¤u-
nuz gibi, istihkâk-› millimiz pür-sa’d ve zî-selâm olacakt›r.
Duâ-y› keremkârilerinin eksik edilmemesini ricâ ederim.
Sa’y bizden, tevfik Hudâ-yi Lemyezeldendir [Çal›flmak
bizden; baflar›, aslâ yok olmayacak olan, ezelî ve ebedî olan
Allah’tand›r].” (Nutuk, c.3, s. 1038-1039)
M. Kemal Pafla, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hu-
kuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi Nam›na Mustafa Ke-
mal” imzas›yla 2 Ekim 1919’da ‹stanbul fiehremânetine
[Belediye Baflkanl›¤›na] gönderdi¤i ve bas›na da¤›t›lmas›-
n› istedi¤i uzunca yaz›s›n›n son cümlesinde flöyle demek-
teydi:
“…Çünkü Peygamberimiz, ‘Kemâ tekûnü yüvellâ
aleyküm’, yani ‘siz ne mahiyette olursan›z, evliyâ-y› umu-
runuz da [bafl›n›zdaki idarecileriniz de] o mahiyette olur’
buyurmufllard›r.” (a.g.e., s. 1004)
Cuma Tatilini De¤ifltirmek isteyen

‹flgalcileri K›nama
‹flgalciler, ‹stanbul’da as›rlardan beri Cuma gününün
resmî tatil günü olmas›n› de¤ifltirerek Pazar gününü res-
mî tatil yapmak istemifllerdir. M. Kemal Pafla bu de¤iflik-
li¤e fliddetle karfl› ç›kmaktad›r. G. Jaeschke, “Yeni Türki-
ye’de ‹slâml›k” isimli eserinin 31. sayfas›nda bu durumu
flu flekilde anlatmaktad›r:
“Mustafa Kemal Pafla, Ankara’ya geliflinin ertesi günü
[28 Aral›k 1919], flehrin ileri gelenlerine, ‹tilaf Devletleri-
nin, ‘‹slamlar› Pazar gününü yevm-i tatil [tatil günü] ve
mübarek suretinde tan›ma¤a icbar eden [zorlayan] ve ‹s-
lâmlar›n yevm-i mahsusu olan Cuma gününü resmen ta-
n›mayan milletler olmas›ndan yak›nm›flt›r.”
M. Kemal Pafla, baflta ‹ngilizler olmak üzere iflgalcile-
rin “Pazar günü resmî tatil günü olsun!” bask›s›n› ve Cu-
ma gününden vazgeçmeyeceklerini Nutuk’ta flu flekilde
anlatmaktad›r:
“ ‹stanbul’un fethinden beri, gayr-i Müslimlerin maz-
har bulunduklar› bu imtiyazât-› vasiâ [çok genifl imtiyaz-
lar, ayr›cal›klar], milletimizin dinen ve siyaseten dünya-
n›n en müsaadekâr ve civanmert milleti oldu¤unu isbat
eder en bâriz [aç›k] delildir. Milletimize bu isnâdatta bu-
lunan muâr›zlar insaf etsinler de, dünyan›n en büyük ve
medenî milleti oldu¤unu iddiâ edenlerden, din-i ‹slâm› sû-
ret-i resmiyede tan›mayan [‹slam dinini resmî surette ta-
n›mayan], ‹slamlar›, Pazar gününü yevm-i tatil ve müba-
rek suretinde tan›ma¤a icbar eden [zorlayan] ve ‹slâmla-
r›n yevm- i mahsusu olan Cuma gününü resmen tan›ma-
yan milletler oldu¤unu unutmas›nlar.” (Nutuk, c.3, s. 1183)
“Vatan› ve Halifelik Makam›n›

Kurtarmak ‹çin…”
M. Kemal Pafla, Samsun’a ayak bast›ktan sonra, yak-
lafl›k yedi ay Anadolu’yu dolaflm›fl, o esnada Erzurum ve
Sivas Kongreleri yap›lm›fl ve Kurtulufl Savafl›’n›n teflkilat-

l› flekilde yap›lmas›n›n alt yap›s› haz›rlanm›fl, ondan son-
ra Ankara’ya gelmiflti. Ankara’ya geliflinin ertesi günü ka-
labal›k bir toplulu¤a yapt›¤› konuflmada, Cuma gününü
tatil etmekten ç›karmaya çal›flan iflgalcilerin medeni ol-
mad›¤›n› belirten M. Kemal Pafla, daha sonra konuflmas›-
n›n devam›nda flöyle demekteydi:
“…Erzurum ve Sivas Kongrelerinin bütün cihana kar-
fl› olan beyannâmesi ve nizamnâmesi muhteviyât-› hâiz-i
ehemmiyettir. Esasen muhteviyat› cümlenizce malumdur.
Fakat müsaade ederseniz her ikisinden baz› noktalar› bu-
rada tekrar hat›rlatmak isterim: Nizamnâmenin teflkilata
ait sahifesinde görülüyor ki, maksat, ‘Osmanl› vatan›n›n
tamamiyetini ve makâm-› muallâ-y› hilafet ve saltanat›n
ve istiklâl-i millinin masuniyetini temin [Yüce halifelik ve
saltanat makam› ve milletin ba¤›ms›zl›¤›n› korumak için]
z›mn›nda Kuvâ-y› milliyeyi hâkim k›lmakt›r.” (a.g.e., s.
1185)
“Her halde devlet ve milletimiz dahilen ve haricen bü-
tün mânâs›yle müstakil kalacakt›r. Bize baflka bir tarz-›
idare [idare flekli] tatbik edilemez. Bu babda birçok muh-
telif esbab›n [çeflitli sebeplerin] bafl›nda en büyük ve mü-
him sebep fludur: Dinen dahi müstakil olmak mecburiye-
tindeyiz.” (a.g.e., s. 1187)
“Cemiyetimizin nokta-i nazar›ndan çizdi¤imiz hudut
haricinde kalan dindafllar›m›zla, bu muhterem kardeflleri-
mizle ayn› hudut dahilinde as›rlardan beri vatandafll›k et-
tik. Bu kardefllerimiz her tarafta, Suriye’de, Irak’ta, Ye-
men’de, fiarkta kendi dahillerinde muhafazâ-i mevcudiyet
ve temin-i istiklâl için sarf-› mesai ediyorlar [hayatta kal-
mak ve ba¤›ms›zl›klar›n› elde etmek için çal›fl›yorlar]. Bü-
tün bu ‹slâm parçalar›n›n mazhar-› istiklâl olmalar› [ba-
¤›ms›zl›klar›na kavuflmalar›] âlem-i ‹slâm›n vaziyetinin
ne kadar rasîn [sa¤lam] olaca¤›n› flimdiden tasavvur et-
mekle pek büyük saadet hissediyorum. Mazhar-› intibah
oldu¤una flüphe kalmayan âlem-i ‹slâm›n muvaffakiyetini
o kadar kavi [sa¤lam] görüyorum ki, bu imanla izah-› his-

siyat eyledi¤imden [hislerimi aç›klad›¤›mdan] dolay› duy-
du¤um vicdanî zevk pek büyüktür. Fazla rahats›z etmek
istemem. Beni dinlemek lütfunda bulundu¤unuzdan dola-
y› hasseten teflekkürat›m› arz ederim.” (a.g.e., s.1189-1190)
TBMM Nas›l Aç›ld›?

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 23 Nisan 1920
Cuma günü muhteflem bir merasimle aç›ld›. Meclis aç›l-
madan önce, M. Kemal Pafla, bütün milletvekilleri ve o
gün Ankara’da bulunan binlerce insan Hac› Bayram Ca-
mii’ne gitti. Cuma namaz› bu camide k›l›nd›. Namaz› mü-
teakip, türbedeki Hac› Bayram-› Veli’nin sanca¤› ç›kar›ld›.
Meclise do¤ru yürüyecek kafilenin en önüne bu sancak ge-
çirildi. Bu sanca¤›n hemen arkas›nda yürüyen Sinop Me-
busu Hoca Abdullah Efendi, üzerinde yeflil çuha aç›lm›fl
bir rahleyi bafl›nda tutuyordu. Bu rahlenin üzerine
Kur’an-› Kerim ve sakal-› flerif (Peygamber Efendimizin
(asm) mübarek sakal-› flerifi) konulmufltu. Bir manga as-
ker rahlenin sa¤›nda ve solunda yer alm›flt›. Bu rahleyi
yolun yar›s›ndan itibaren Yozgat Meb’usu Hulusi Efendi
tafl›m›flt›r.
Halk bu sanca¤›n ve bafllar üzerinde tafl›nan Kur’an-›
Kerim ve sakal-› flerifin arkas›nda tekbirlerle yürüyordu.
Bu flekilde Meclis önüne gelindi. Tekbir sesleri Ankara se-
malar›n› ç›nlat›yordu. Burada üç kurban kesildi. Daha
sonra Bursa Mebusu Hoca Fehmi Efendi veciz bir duâ
yapt›. Herkes duân›n bitiminde âmin dedi.
Meb’uslar Meclise girdikten sonra hep bir a¤›zdan
duâ âyetlerini okumaya bafllad›lar. Bir k›sm› da Buhari-i
fierif okuyordu. Camide indirilen hatimlerin duâlar› da
burada yap›ld›. Hac› Bayram-› Veli türbesinden al›nan
sancak kürsüye dikildi. Rahle üstünde getirilen Kur’an-›
Kerim ile Peygamber Efendimizin sakal-› flerifi de kürsü-
ye kondu. O günden itibaren Meclis, Mehmedci¤in muzaf-

fer olmas› için duâ edilmesinin ard›ndan çal›flmaya baflla-
yacak ve bu tablo zafer kazan›l›ncaya kadar tekrarlana-
cakt›.
Mebuslar mazbatalar›n› ald›ktan sonra birer birer
kürsüye gelerek flu flekilde yemin ediyorlard›:
“Makam-› H›lafet ve Saltanat›n, vatan ve mille-
tin istiklâl ve istihlâs›ndan [kurtuluflundan] baflka
bir gaye takip etmeyece¤ime vallahi…”
Meclisin bu flekildeki bir merasimle aç›lmas›n›, en in-
ce ayr›nt›s›na kadar M. Kemal Pafla tasarlam›fl ve bunu
bir tamimle bütün yurda duyurmufltu. 21 Nisan 1920 ta-
rihli, “Heyet-i Temsiliye Nam›na Mustafa Kemal” imzal›
bu tamimi, o günkü orijinal üslubuyla aynen nakledelim:
“Tel: Gayet müstaceldir [çok acele]
“Ankara’ya acele tezkere
“Kolordulara (K.O. 14 Vekâletine)
“F›rka 61 Kumandanl›¤›na, Refet Beyefendiye
“Bilumum Vilâyata [illere], Müstakil Livalara [san-
caklara], Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyelerine, Be-
lediye Riyasetlerine [baflkanl›klar›na]
“1- Bimennihilkerim [Kerim olan Allahu Teâlân›n lut-
fuyla] Nisan’›n 23 üncü Cuma günü, Cuma namaz›n› mü-
teakip Ankara’da Büyük Millet Meclisi küflat edilecektir
[aç›lacakt›r].
“2- Vatan›n istiklali, makam› refi-i hilafet ve saltana-
t›n istihlâs› [Yüce halifelik ve saltanat makam›n›n kurtul-
mas›] gibi en mühim ve hayatî vezaifi ifa edecek [vazifele-
ri yerine getirecek] olan bu Büyük Millet Meclisinin yevm-
i küflâd›n› [aç›l›fl gününü] Cumaya tesadüf ettirmekle
yevm-i mezkurun mebrukiyetinden [Cuma gününün mü-
barek oluflundan] istifade ve bilumum meb’usin-i kiram
hazarat› ile Hac› Bayram-› Veli cami-i flerifinde Cuma
namaz› eda olunarak envar-› Kur’an ve salattan da istifa-

ze olunacakt›r. Badessalat [namazdan sonra] lihye-i sa-
adet ve sancak-› flerifi hamilen [Peygamber Efendimizin
(asm) mübarek sakal-› flerifi ve sancak tafl›narak] daire-i
mahsusaya [TBMM’ne] gidilecektir. Daire-i mahsusaya
dahil olmazdan evvel bir duâ k›raat› ile [okunmas›yla]
kurbanlar zepholunacakt›r [kesilecektir]. ‹flbu merasimde
cami-i fleriften bed’ile [camiden bafllayarak] daire-i mah-
susaya kadar Kolordu Kumandanl›¤›nca k›taat-› askeriye
ile tertibat-› mahsusa [güvenlik önlemi] al›nacakt›r.
“3- Yevm-i mezkurun teyid-i kutsiyeti için bugünden
itibaren merkez-i vilayette vali beyefendi hazretlerinin
tertibiyle hatim ve Buhari-i fierif tilavetine bed’olunacak
[bafllan›lacak] ve hatm-i flerifin son aksam› [k›s›mlar›] te-
berrüken Cuma günü namazdan sonra daire-i mahsusa
önünde ikmal edilecektir.
“4- Mukaddes ve mecruh [yaral›] vatan›m›z›n her kö-
flesinde ayn› suretle bugünden itibaren Buharî ve hatema-
t-i flerife k›raatine fluru edilerek [Kur’an-› Kerimin ve ha-
dis-i fleriflerin okunmas›na bafllan›larak] Cuma günü
ezandan evvel minarelerde salavat-› flerife okunacak ve
esna-y› hutbede hilâfetmaab›m›z padiflah›m›z efendimiz
hazretlerinin nam namii humayunu zikredilirken zat-›
flevketsimat-› padiflahilerinin ve memalik-i flahaneleriyle
bilumum tebaa-i mülûkanelerinin bir an evvel nail-i halas
ve saadet olmalar› duas› ilaveten tezkâr olunacak ve Cu-
ma namaz›n›n edas›ndan sonra da ikmali hatmedilerek
makam-› muallâ-y› hilafet ve saltanat›n ve bilcümle aksa-
m-› vatan›n halâs› maksadile vukubulan mesâi-i milliye-
nin ehemmiyet ve kudsiyeti ve her ferd-i milletin kendi
vekillerinden mürekkep olan bu Büyük Millet Meclisinin
tevdi eyleyece¤i vazaif-i vataniyeyi ifaya [TBMM’nin vere-
ce¤i vatan vazifesini yerine getirmeye] mecburiyeti hakk›n-
da mev’izeler irat olunacakt›r [vaazlar yap›lacakt›r]. Ba-
dehu [daha sonra] halife ve padiflah›m›z›n, din ve devleti-
mizin, vatan ve milletimizin halâs› [kurtulmas›], selâmeti

ve istiklâli için duâ edilecektir. Bu merasim-i diniye ve va-
taniyenin ifas›ndan ve camilerden ç›k›ld›ktan sonra bilad-
› Osmaniyenin her taraf›nda [Osmanl› devleti s›n›rlar› içe-
risindeki her yerde], makam-› hükümete [hükümet kona¤›-
na] gelinerek Meclisin küflad›ndan [aç›l›fl›ndan] dolay›
resmen tebrikat icra edilecektir. Her tarafta Cuma nama-
z›ndan evvel münasip surette mevlid-i flerif okunacakt›r.
“5- ‹flbu tebli¤in hemen neflr ü tamimi [yay›lmas›] için
her vas›taya müracaat olunacak ve serian [en çabuk flekil-
de] en ucra köylere, en küçük k›taat-› askeriyeye, memle-
ketin bilumum teflkilat ve müessesat›n ibla¤› temin edile-
cektir. Ayr›ca, büyük levhalar halinde her tarafa talik ve
mümkün olan mahallerde tab’ ve teksir ve meccanen tev-
zi edilecektir [bu beyanname büyük levhalar halinde her
yere as›lacak, ayr›ca bast›r›lmas› imkan› olan yerlerde
matbaalarda bast›r›larak ço¤alt›lacak ve ücretsiz olarak
da¤›t›lacakt›r]
“6- Cenab-› Haktan muvaffak›yet-i kamile tazarru
olunur.
“Heyeti Temsiliye Nam›na
“Mustafa Kemal”
Aynen iktibas etti¤imiz bu tarihî vesika, 5. Maddede
belirtildi¤i gibi, binlerce nüsha ço¤alt›larak da¤›t›lm›fl, bü-
yük levhalar halinde camilerin girifl k›sm›na ve meydan-
lara as›lm›flt›r.
Milletvekili Anlat›yor
fiimdi de Birinci Büyük Millet Meclisi’nin aç›l›fl›n›, o
günü yaflayan milletvekili Yunus Nadi’nin “Birinci Bü-
yük Millet Meclisi” isimli kitab›ndan takip edelim:
“1920 Nisan’›n›n 23’üncü günü Ankara’da Büyük Mil-
let Meclisi yukar›daki program›n çok muhteflem ve çok
müessir ihtifâli ile aç›l›rken bütün memleket o ümit k›ble-
sine teveccüh etmifl, göz yafll› duâlar› ile onu tâkip ve tefl-
yi ediyordu.
“Türkiye Büyük Millet Meclisinin aç›ld›¤› 23 Nisan
336 [Hicri 1336, Miladi 1920] Cuma günü, Ankara’n›n ge-
çirdi¤i muhteflem ve heybetli günlerden biri oldu. Millet, o
gün sanki kendi tâliine âit olarak esas olacak yeni bir te-
flekkülün do¤mak üzere bulundu¤unun fark›nda idi. Bu
istihlâs cidali [kurtulufl mücadelesi] esnas›nda Ankara’n›n
öyle ulvî tezahürlere sahne oldu¤u günler olmufltur ki, on-
lar› hiçbir bayram›n, hiçbir flenli¤in muhayyelelere âzâmi
vüs’at verilmek suretiyle tasavvur olunabilecek en yüksek
dereceleri tanzir edebilmekten ebediyen uzakt›r. ‹flte Bü-
yük Millet Meclisinin küflad› tarihi olan 23 Nisan 336
[1920] Cuma günü dahi Ankara bu ulvî tezahürlerden bi-
rine sahne olmufltu.”
“Daha sabahtan herkes en büyük bir bayram›n zevk
ve fletaretine [flenli¤ine] ifltirak etmek üzere evlerinden d›-
flar›ya u¤ram›fllar, kad›n erkek, çoluk-çocuk, haline göre
herkes all› güllü en güzel elbiselerini giyerek Hac› Bay-
ram Camii ile Büyük Millet Meclis-i ictimâgâh› ittihaz
olunan binaya kadar âzâmi bir kilometre kutrundaki [ça-
p›ndaki] daire dahilinde bulunan bütün arsalar›, bazan
damlar›n›n tepelerine kadar bütün binalar› doldurmak
üzere her taraf› istilaya koyulmufllard›. Yerli yabanc› bü-
tün Ankara bu muhit içine s›k›flmaya çal›fl›yor, fakat
mümkün olmad›¤› için tafl›yordu. Bir hayat manazaras›
ki, mütemadi dalgalar› ve mütevali med ve cezirleri ile ha-
kikaten heyecan verici idi.
“‹stiab kabiliyeti nihayet bin-bin befl yüz kiflilik olan
Hac› Bayram Camiinde dahi erkenden mevki alma¤a mü-
saraat edenler [erkenden yer kapma¤a giriflenler, acele
edenler] çok olmufltu. Öyle ki, Mustafa Kemal Pafla ile ar-
kadafllar›na yer bulmak için bilâhara hayli müflkilat çekil-
mifl, hayli u¤rafl›lmak mecburiyeti has›l olmufltu. Bu böy-
le olmak için yap›lacak fley, alelâde edâ olanacak Cuma
M. Kemal Pafla’n›n tamimine uygun olarak TBMM dualarla aç›ld›.
farz›ndan baflka bir fley olmal›yd›. Filhakika bu ictima

[toplant›], o gün için dinî bir ictima olmaktan ziyade, mllî
bir içtima idi, denilse hata olmaz. Halk›n nazar›nda bu iç-
tima, hayatta nâdir tesadüf olunan en ulvî ve en kudsî iç-
timalardan [toplant›lardan] biri idi.
“Hac› Bayram Camiinin Cuma namaz›na ifltirak ede-
bilenler, camiin içinde yerlerinden k›m›ldayamayacak ka-
dar kucak kuca¤a idiler, kap›lardan taflm›fllar, mermer av-
luya dolmufllar, mezarlar›n üzerine iliflmifller, sokaklarda
mevki alm›fllard›. Bu flerâit [flartlar] içinde usûlü daire-
sinde ibadete imkan yoktu. Öyle tahmin ederim ki, o gün
Ankara’n›n Hac› Bayram Camiinden baflka bir mabedinde
Cuma namaz› k›l›nmam›flt›r. Di¤er camilerin cemaatleri
de¤il, hatta imam ve müezzinleri dahi bu büyük cemaate
dahil bulunuyorlard›. Bana öyle geldi ki, o gün Hac› Bay-
ram’dan Meclise kadar bütün havaliyi dolduran halk›n
kaffesi [tamam›] mühip [heybetli] ve müheyyel yekpare
bir cemaat idi.
“Hükümetçe ve Kolordu Kumandanl›¤›nca al›nan
bütün tertibata ra¤men camiden Meclise kadar gitmek

mesele olmufltur. Ulema, meflayih (fleyhler) binbir âyet ya-
z›l› ruhani bayraklar önde, Mustafa Kemal Pafla ve me-
buslar onlar› takip ederek Meclise gitmek için kesif bir in-
san kütlesini yarmak laz›m geliyordu. Bu kolay bir fley de-
¤ildi. Sen gitmek istiyorsan, o halk da gitmek istiyordu.
Dâvâ, millet dâvâs› idi. Halk da ondan senin kadar alâka-
dard›. Binâenaleyh [ondan dolay›], yürünülmekten ziyade
bütün halk ile beraber dalga dalga ilerleniyordu. En hey-
betli iki manzaradan biri Meclisin kap›s›nda, di¤eri içeri-
de ve Millet kürsüsünde temafla edildi. Meclisin kap›s›nda
bir taraftan kurbanlar kesilirken, di¤er taraftan gür sesli
bir hocan›n Türkçe duâs› bütün o muhitte âmin sesleriyle
dalgalan›yordu. Meclisin içine girdi¤imizde kürsü, ruhânî
bir manzara arz edecek veçhile bayraklarla muhat [çevre-
lenmifl] bulunuyordu. Hatimlerin sonlar› orada ikmal olu-
narak [Son sureleri Meclis Binas› içinde okunmak suretiy-
le Kur’an-› Kerim hatimleri tamamlanarak] duâlar edili-
yor ve bunlar›n akisleri d›flar›da Hac› Bayrama kadar
azim bir gulgule [büyük bir yank›lanma] halinde temadi
ediyordu [devam ediyordu].” (Birinci Büyük Millet Meclisi, s.
29-31)
Meclis Aç›ld›ktan Sonraki Konuflmalar

‹flte bu flekilde muhteflem bir merasimle aç›lan
TBMM çat›s› alt›nda yap›lan konuflmalar, o günkü mera-
simde ortaya konulan ruha uygun olmufltur. Meclis Zab›t-
lar› ve o günleri yaflayan ayd›nlar›n hat›ra kitaplar› buna
delildir.
24 Nisan 1920 Cumartesi günü saat 10’da aç›lan Bi-
rinci Büyük Millet Meclisi’nin ikinci gününde ilk sözü
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Mus-
tafa Kemal alm›flt›. Pafla ö¤leden sonra da devam eden
uzun bir konuflma yapm›flt›r. Bu konuflmadan baz› pasaj-
lar› Yunus Nadi’nin kitab›ndan takip edelim:
“Devlet-i Osmaniye, di¤er herhangi bir devlet gibi hü-

kümdar›n›n nüfuz-u cismanisi etraf›nda müteflekkil de¤il-
dir. Makam-› saltanat ayn› zamanda makam-› hilafet ol-
mak itibariyle padiflah›m›z cumhur-u ‹slâm›n da reisidir.
Mücâhedat›m›z›n birinci gayesi ise saltanat ve h›lafet ma-
kamlar›n›n tefrikini istihdaf etmek [ay›rmay› hedeflemek]
de¤il, düflmanlar›m›za irade-i milliyenin buna müsait ol-
mad›¤›n› göstermek ve bu makamât-› mukaddeseyi esa-
ret-i ecnebiyeden tahlis ederek [mukaddes makamlar› ec-
nebi esâretinden kurtararak] ulülemrin selâhiyetini düfl-
man›n tehdit ve ikrah›ndan [zorlamas›ndan] âzade b›rak-
makt›r. Bu esasata göre, Anadolu’da muvakkat [geçici]
kaydiyle olsa bile bir hükümet reisi tan›mak ve padiflah
kaymakam› ihdas etmek, hiçbir suretle kabil-i cevaz de¤il-
dir.” (Birinci Büyük Millet Meclisi, s. 36)
“Hilafet ve saltanat makam›n›n tahlisine [kurtulufla]
muvaffakiyet has›l olduktan sonra padiflah›m›z ve halife-i
müslimin efendimiz her nevi ikrahtan [zorlamadan] âzâ-
de ve tamamile hür ve müstakil olarak kendini milletin
âgûfl-u sadâkatinde [sadakat kuca¤›nda] gördü¤ü gün,
Meclis-i âlinizin tanzim edece¤i esâsat-› kanuniye daire-
sinde vaz-› muhterem ve mübeccelini ahzeder.
“Biz, ittifak-› cumhura her kuvvetten ziyade selahiyet
bahfleden ‹slâmiyet esâsat›n› [prenbiplerini] nazar-› dik-
kate alarak Meclis-i âlinizi kâffe-i umûr-u millette do¤ru-
dan do¤ruya vaziülyed tan›mak taraftar›y›z. [Yüce Mecli-
sin milletin bütün ifllerini do¤rudan do¤ruya eline almas›-
n› tan›mak taraftar›y›z]” (a.g.e., s. 37)
TBMM’nin Kurulufl Maksad›

M. Kemal Pafla baflta olmak üzere Meclis çat›s› alt›n-
da konuflma yapan pek çok milletvekilinin, TBMM’nin ku-
rulufl maksad›n› dile getirmesi, flahsî görüfllerinin aç›k-
lanmas› de¤ildi. Bu görüfllerin dayana¤› anayasa ile ka-
nunlard›.
TBMM, 5 Eylül 1920 tarih ve 18 numaral› karar› ile

kurulufl maksat ve gayesini flu flekilde tespit ediyordu:
“Büyük Millet Meclisi hilâfet ve saltanat›n vatan ve
milletin istihlâs ve istiklâlinden [kurtulufl ve ba¤›ms›zl›-
¤›ndan] ibaret olan gayenin husûlüne [meydana gelmesi-
ne] kadar flerâit-i âtiye dairesinde [afla¤›daki flartlar çer-
çevesinde] müstemirren [devaml›] in’ikat eder [toplan›r].”
TBMM, 2 May›s 1920’de Anayasa Maddesi kuvvetin-
de bir kanunla (kanun numaras›: 3) icrâ vekilleri heyeti-
nin [bakanlar kurulunun] isimleri ile bunlar›n ne flekilde
seçilebileceklerini tespit etmiflti. Dört maddelik kanunun
1. maddesinde bakanl›klar›n adlar› s›ralan›yordu. Bakan-
l›klar›n en bafl›nda ise “fier’iye ve Evkaf Vekaleti”nin
ismi geçiyordu. Bu bakanl›k din ifllerini tedvirle vazifelen-
diriliyordu. Di¤er bakanl›klar aras›nda bir de “Adliye ve
Mezahip Vekaleti” vard› ki bu da fler-i flerife uygun bir
flekilde adlî iflleri yürütmekle mükellef idi.
20. 1. 1921 tarihli ve 85 numaral› kanunla kabul edi-
len “Teflkilat-› Esasiye Kanunu”nun [Anayasan›n] 7. Mad-
desi, “ahkâm-› fler’iyenin tenfizi” [fler’i hükümlerin ye-
rine getirilmesi] vazifesini TBMM’ye veriyordu.
30. 10. 1922 tarih ve 307 numaral› kanun saltanat›
la¤vetmekte, ancak hilâfet müessesesine daha güçlü ifa-
delerle sahip ç›kmaktayd›. Kanunun 2. Maddesi aynen
flöyleydi:
“Hilâfet Hânedân-› Âl-i Osmana [Halifelik Os-
manl› sülâlesine] ait olup halifeli¤e Türkiye Büyük
Millet Meclisi taraf›ndan bu hânedan›n ilmen ve ah-
lâken erfled ve aslah [en olgun ve en salih] olan› in-
tihab olunur [seçilir].
“Türkiye Devleti makâm-› hilâfetin [halifelik
makam›n›n] istinatgâh›d›r [dayanacak yeridir].”
Asker Toplan›rken Neler Deniliyordu?

TBMM çal›flmaya bafllad›ktan sonra, yap›lacak ikinci
ve en mühim vazife, düzenli ordular haz›rlamakt›. Bunun
için askere ihtiyaç vard›. Terhis edilen, esaretten dönen
askerler memleketlerine gitmiflti. Savafl tecrübesi olan bu
askerler ve eli silah tutma ça¤›na gelmifl olan gençler na-
s›l silah alt›na ça¤r›lacakt›? Halka neler söylemek laz›m-
d›? Birinci Meclisin Maarif Vekili [Milli E¤itim Bakan›]
Dr. R›za Nur bu konuda flu hat›ras›n› nakletmektedir:
“fiimdi tuttu¤umuz siyaset, elimizdeki düstur
fludur:
– Padiflah, Halife, Hükümet ‹stanbul’da düflman-
lar elinde esirdir. Biz vekilleriyiz. Onlar›, dini, mil-
leti, devleti kurtaraca¤›z. Ey millet! Yunan gibi as›r-
lardan beri köleniz olan bir millete nas›l boyun e¤e-
ceksiniz? Bu millet buna dayanamaz. Gayrete geli-
niz. Din gayreti laz›md›r.
“Çünkü, bütün millet âdetâ istisnâs›z pâdiflâha
mutî, dine merbut [Padiflaha itaatkar, dine ba¤l›];
padiflah, din diyor, baflka bir fley bilmiyor. Harpten
de yorulmufl, bitmifl, paras›z, sefâlette; bu haldeki
bir milleti kolay kolay yeni bir harbe haz›rlamak da
mümkün de¤il. Bunun için Rumlar ile izzet-i nefis-
lerini g›c›kl›yoruz. ‘Bakkal Yorgi bafl›n›za vali, mu-
tasarr›f; taflç› Vasil jandarma zabiti olacak, nas›l da-
yanacaks›n›z?’ diyoruz. Hakikaten Türk buna ta-
hammül edemiyor. Anadolu’dan bu esnadaki seya-
hatlerimde bizzat böyle propaganda yaparken, bu
sözlerin her fleyden müessir oldu¤unu görüyordum.
Ayn› zamanda dini de ele al›yorduk. ‘Kur’an’› aptes-
hâne ka¤›d› yapacaklar. Size flapka giydirecekler’
diyorduk. Bu da pek müessir oluyordu.” (Yeni Nesil, 11
fiubat 1988)
“Bir Gaza Ettik ki Hoflnud Eyledik Peygamberi”
Bu flekilde mukaddes de¤erlerin ön plana ç›kar›lmas›,

zafere kadar, her yerde, her objede görülmüfltür. M. Kemal
Pafla Adana’da çektirdi¤i ve daha sonra kartpostal olarak
da¤›t›lacak foto¤raf›n›n alt›na flu ibareyi yazd›rm›flt›r:
“Öyle bir gazâ ettik ki hoflnut eyledik Peygamberi”
Zafer kazand›ran bu ruhun tezahürü uzun zaman de-
vam etmifltir. M. Kemal Pafla, 7 fiubat 1923 Çarflamba gü-
nü Bal›kesir’deki Za¤nos Pafla Camii’nde yapt›¤› konufl-
mada flöyle demekteydi:
“Ey millet, Allah birdir, flân› büyüktür. Allah’›n
selameti, atifeti ve hayr› üzerinize olsun. Peygambe-
rimiz Efendimiz Hazretleri, Cenab-› Hak taraf›ndan
insanlara hakaik-i diniyeyi tebli¤e memur ve resul
olmufltur. Kânun-u Esasisi, cümlenizce malumdur
ki, Kur’an-› Azimüflflandaki husustur. ‹nsanlara feyz
vermifl olan dinimiz, son dindir, ekmel dindir. Çün-
kü dinimiz akla, mant›¤a ve hakikate tamamen te-
vâfuk ve tetâbuk ediyor. E¤er akla, mant›¤a ve haki-
kate tevafuk etmemifl olsayd›, bununla di¤er kavâ-
nin-i tabiiye-i ‹lâhiye beyninde [aras›nda] tezat ol-
mas› icap ederdi. Çünkü bilcümle kavânin-i kevni-
yeyi yapan Cenab-› Hakt›r.
Arkadafllar, Cenab-› Peygamber mesâisinde iki
dâra [eve], iki haneye mâlik bulunuyordu. Biri ken-
di hanesi, di¤eri Allah’›n evi idi. Millet ifllerini Al-
lah’›n evinde yapard›. Hazret-i Peygamberin isr-i
mübareklerine [mübarek mesleklerine] iktidâen
[uyarak] bu dakikalarda milletimize, milletimizin
hal ve istikbaline ait hususât› görüflmek maksad›y-
la bu dâr-› kudside [mukaddes yerde] Allah’›n hu-
zurunda bulunuyoruz. Beni buna mazhar eden Bal›-
kesir’in dindar ve kahraman insanlar›d›r. Bundan
dolay› çok memnunum. Bu vesile ile büyük bir seva-

ba nail olaca¤›m› ümit ediyorum.” (Zafer-i Milli Gazete-
si, 8 fiubat 1923)
Her Yerde, Her Davran›flta ‹slâm Mührü Vard›

Kurtulufl savafl› esnas›nda, yap›lan konuflmalarda,
davran›fllarda, al›nan resmî kararlarda, cephe gerisinde
ve savafl esnas›nda, elhas›l her yerde, her davran›flta
‹slâm mührü vard›. Bu kesin bir gerçektir.
TBMM’nin aç›l›fl›ndan tutunuz, cephede savaflacak
askerin toplanmas› için söylenen sözlere, Meclis kararla-
r›ndan mücadeleye destek için Anadolu’nun her yerinde
yap›lan konuflmalarda ‹slâmî esaslar ön plandayd›. Dü-
zenli ordunun kuruluflundan sonra da, t›pk› Osmanl› Or-
dusunda oldu¤u gibi birliklerde din görevlileri bulunduru-
luyordu. Çat›flmalara gidilmeden önce mutlaka taze ab-
dest al›n›yor, namaz k›l›n›yor, duâ ediliyordu. Kur’an-› Ke-
rim okumas›n› bilenler okuyor, bilmeyenler salavat-› fleri-
fe getiriyorlard›. Hücuma geçildi¤inde de Zikrullah da¤›
tafl› inletiyordu. Mehmetçik, dilinde, “Allah! Allah!” ni-
dâs›yla vurufluyor, “Allah!” derken son nefesini veriyordu.
Hintli Müslümanlar›n Gayreti, Fedakârl›¤›

Hilafet merkezi olan ‹stanbul’un ve Osmanl› Devleti-
nin elinde kalan son müstakil topraklar olan Anadolu’nun
iflgal edilmesi bütün Müslümanlar› can evinden vurmufl,
derinden yaralam›flt›. ‹lk toparlanan ve bu iflgale karfl›
kendi imkânlar›yla mücadele eden Müslüman topluluk,
Hindistan’daki Müslümanlar oldu. O s›ralar henüz Pakis-
tan, Bangladefl diye müstakil ‹slam ülkeleri yoktu. Hin-
distan topyekün ‹ngiliz iflgali alt›ndayd›. ‹flgal alt›ndaki
bu ülkede yaflayan yaklafl›k yüz milyon Müslüman, hilafet
merkezinin iflgali üzerine ayaklanm›flt›.
Paris’teki Yüksek Konsey’in toplant›s›na ifltirak eden

Hindistanl› Müslümanlar›n temsilcileri, Hindistan’daki
bütün Müslümanlar›n bu iflgale fliddetle karfl› ç›kt›¤›n›, ifl-
galde ›srar edilecek olunursa Hindistan’daki Müslüman-
lar›n da bu iflgale karfl› ve Hindistan’daki ‹ngiliz iflgaline
karfl› her türlü vas›tay› kullanarak mücadele edeceklerini
aç›kça dile getirmifllerdi.
Hindistan’daki Müslümanlar, ‹stanbul’un ve Anado-
lu’nun iflgal edilmesine tepki olarak ilk önce pasif direnifl
yapm›flt›r. fiöyle ki: Devlet dairesinde çal›flan memurlar
ve iflçiler ifli b›rakm›fl, ‹ngilizlerden madalyalar, niflanlar
alanlar, bunlar› ald›klar› makama iâde etmifl, ö¤renciler
okula gitmeyi b›rakm›fllard›. Bu pasif direnifle ilk bafllar-
da Gandi’nin talimat› üzerine Hindular da ifltirak etmiflse
de, sonradan Gandi verdi¤i sözden dönmüfl ve “pasif mu-
kavemet” denilen bu mücâdeleden vazgeçmifltir. Bunun
üzerine Müslümanlar tek bafllar›na iflgalci ‹ngilizlere kar-
fl› direnmeye devam etmifllerdir. Bu pasif direniflin yan› s›-
ra, aktif flekilde Anadolu’daki mücâdeleye katk› sa¤lamak
için harekete geçilmifl, yard›m komiteleri kurulmufltu.
Yard›m toplayanlar hususî dikilmifl elbiseler giymekteydi.
Maddî yard›mlar iki sand›kta toplanmaktayd›. Birisi,
Anadolu’daki ordu için, ikincisi ise Yunan iflgali ile yak›l›p
y›k›lan yerlerde evsiz barks›z kalan mazlumlar için…Yar-
d›mlar makbuz karfl›l›¤›nda toplanmaktayd›. Kad›nlar
kollar›ndaki bilezikleri, parmaklar›ndaki yüzükleri ba¤›fl-
l›yordu. ‹çlerinde, paras› olmad›¤› için çocu¤unu esir paza-
r›nda satarak paras›n› Anadolu’ya göndermek isteyenler
bile vard›. Bu fedakâr insanlar, Hindistan’›n dört bir ya-
n›nda “Hilafet Konferanslar›” tertipliyor, bu konferanslar-
da, halife, savafl öncesi statüsüne kavuflturuluncaya
kadar mücadeleye devam edeceklerine dair kararlar al›n›-
yordu. Bu toplant›lar 2 Ocak 1921’de Napgur’da, 25 Hazi-
ran’da Patna’da, 8 Temmuz’da Karaçi’de, 26 Aral›k’ta Al-
lahabâd’da ve daha pek çok flehirde yap›ld›. Bütün Müslü-
manlar galeyan halindeydi.
Gelen Para Ne Kadard›?

Hindistan’l› Müslümanlar›n gönderdi¤i paran›n mik-
tar› ve nerelere harcand›¤› sonraki y›llarda tart›flma ko-
nusu olmufl, onlarca kitapta bu konu enine boyuna ifllen-
mifltir.
Baz› kaynaklara göre, toplan›p da Anadolu’ya gönde-
rilen para 5 milyon liradan fazlad›r. Baz› kaynaklara göre
de bu miktar 125 bin ‹ngiliz liras› tutar›ndad›r. Gerçek
miktar ne kadar olursa olsun, bu paran›n yüklü bir meb-
la¤ oldu¤u kesindir. Öyle ki, bu paran›n bir k›sm› ordunun
ihtiyaçlar› için, bir k›sm› evsiz barks›z göçmen Anadolu
halk› için harcanm›fl, kalan k›sm› ile de on binlerce dönüm
tutar›ndaki çiftlikler al›nm›fl ve ‹fl Bankas›’n›n kurulufl
sermayesi yap›lm›flt›r.
Mustafa Kemal Pafla, gönderilen yard›mlardan dola-
y›, “Hindistan Merkezi Hilafet Komitesi” Reisine gönder-
di¤i teflekkür mektubunda flöyle demekteydi:
“Hindistan Merkezi Hilafet Komitesi Reisi Muhibb-i
Halisim Seyit Cutani Hazretlerine!
Hiçbir hak ve sözleflmeye istinat etmeksizin memleke-
timizin en k›ymetli parças›n› iflgal eyleyen ve Anadolu’yu
istila ederek istiklâl dâvâm›z› ç›kmaza sokmaya çal›flan
Yunan ordusu aleyhine kazand›¤›m›z büyük zaferi kutla-
mak için 17 Eylül’de taraf-› âlilerinden îrad buyrulan nut-
kun yaz›l› fleklini ancak bugünlerde mütalaa edebildim.
Bizim bu büyük zaferimizin do¤uraca¤› azametli sonuç
yaln›z Türkiye’nin mukadderât› üzerinde etkili olmakla
kalmayacak, ayn› zamanda bütün zulüm görmüfl milletle-
ri, kendi hayat ve istiklâllerini tehdit ve tazyik eyleyen zâ-
limler aleyhine hareket için yüreklendirecektir.
“Zat-› âlileri ve mesai arkadafllar› gibi fedakâr ve sa-
hib-i azim zevât taraf›ndan sevk ve idare edilen Hindistan
dâvâs›n›n da pek uzak olmayan bir zamanda baflar› ile
taçlanaca¤›na tamamen ümidvâr bulunuyoruz. Ve bunun
için duâ ediyoruz. Taraf›m›zdan kazan›lan zaferde, Hin-

distan için de mühim bir hisse-i fleref vard›r. Bilhassa yük-
sek himmetleriyle temin buyrulan maddî yard›m ve iâne
paralar› Türkiye dâvâs›n›n tahakkuku yolunda pek ziya-
de iflimize yaram›flt›r. Bundan sonra dahi devam edecek
mânevî deste¤iniz sonunda akdedilecek baflar›m›z›n ça-
buklaflmas›na ve millî emellerimizin istihsaline yard›m
edecektir.
Bilhassa ordumuzun emsalsiz kahramanl›¤› ile Yu-
nanl›lardan kurtar›lan yüz bin kilometre murabba’ arazi-
de milyonlarca ahali elbisesiz, me’vas›z [s›¤›naks›z] ve er-
zaks›z bir halde yaklaflan k›fl›n te’sirat›na maruz bulun-
maktalar. Yunanl›lar›n gayr-i kabil-i tasavvur vahfletleri
ve tahripkârl›¤› yüzünden bu vaziyete düflen Türkiye
Müslümanlar›, Hindistan’daki din kardefllerinin genifl su-
rette yard›mlar›na muhtaçt›rlar.
Türkiye halk› hakk›nda daima yüksek bir alaka ile
hareket eden ve her f›rsatta samimi teveccühat›n› izhar
eyleyen bütün Hindli kardefllerimize hürmetkâr selamla-
r›m›z› iletmenizi rica eder ve zât-› âlilerinize kalbî sayg›-
lar›m›z› arzeylerim efendim.
“Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Baflkumandan
Gazi Mustafa Kemal.
Ankara 9. 11. 38” (Türk Edebiyat›, May›s 1988, s.78)
Hasan R›za Soyak, “Atatürk’ten Hat›ralar” isimli ki-
tab›nda, Hindistan’daki Müslümanlar›n gönderdi¤i para-
n›n, M. Kemal Pafla’n›n flahs›na gönderildi¤ini iddiâ et-
mekte ve bu paran›n ne flekilde kullan›ld›¤›n› flu flekilde
aç›klamaktad›r:
“…Açt›¤› çetin mücâdeleye yard›m maksad›yla Hin-
distan’dan flahs›na yekûnu takriben 500-600 bin lira ka-
dar tutan bir para gönderilmiflti. O, bu paran›n 500.000 li-
ras›n› Büyük Taarruzdan önce Maliyenin karfl›layamad›¤›
baz› hususi masraflar için Bat› Cephesi Komutanl›¤›
emrine vermiflti. Yunanl›lar›n kaçarken yak›p y›kt›klar›

savafl alan›nda aç ve aç›kta kalan zavall›lara yap›lan yar-
d›m da, Paflan›n ordu ile beraber ‹zmir yolunda iken ver-
di¤i emirle yine bu paradan yap›lm›flt›.”
“Zaferden sonra befl yüz bin liran›n üç yüz seksen kü-
sur bin liras›, ‹cra Vekilleri Heyeti [Bakanlar Kurulu] ka-
rar›yla kendisine iâde olunmufltu.”
“Atatürk, bu paran›n memleket hesab›na en hay›rl›,
en faydal› flekilde nas›l ve nerede kullan›labilece¤ini
düflünüyordu; bu s›rada kendisine bir Millî Bankan›n ku-
rulmas› zaruretinden bahsedilmifltir; zaten o da yabanc›
malî müesseselerin, bu arada bilhassa Osmanl› Banka-
s›’n›n, Hazine ile yak›ndan alâkas› olmas›na ra¤men,
Cumhuriyet Hükûmetine karfl› tak›nd›¤› mütehakkim ta-
v›rdan teessür duymakta, böyle bir millî müesseseye olan
ihtiyac› çok derinden hissetmekteydi.”
“Binaenaleyh derhal karar›n› verdi; elindeki paran›n
250.000 liras›n› temel sermaye olarak bu ifle tahsis etti.
Ve ayr›ca toplanan sermayenin kat›lmas› ile flimdiki iti-
barl› malî müessesemiz, Türkiye ‹fl Bankas› vücut buldu.
Bilindi¤i gibi bu bankan›n ilk Genel Müdürü Celal Ba-
yar’d›; sa¤lam temeller üzerine kurulup memleketin tica-
ret, iktisat ve hattâ kültür hayat›na say›s›z hizmetler ifa
etmifl olan bu müessese, günümüze kadar bazan temposu
yavafllam›fl olmakla beraber, hiç durmadan geliflme ve
yükselme seyrine devam etmifl ve flimdiki seviyesine ulafl-
m›flt›r.” (Atatürk’ten Hat›ralar, c.2, s. 684)
Hasan R›za Soyak, yard›m paralar›n›n bir k›sm›yla da
çiftlikler al›nd›¤›n› söylemektedir. Soyak flöyle diyor:
“…Atatürk, yard›m paras›n›n elinde kalan k›sm› ile
de ziraat sahas›nda çal›flmay› muvaf›k görmüfltü. Kendisi,
çocuklu¤undan beri de çiftlik hayat›ndan çok hofllan›rd›;
ayn› zamanda bu saha, nüfusun büyük ço¤unlu¤unun ya-
flay›p çal›flt›¤› ve memleket ekonomisinin umumiyet itiba-
riyle dayand›¤› saha idi.”
“Birbiri ard›ndan, Ankara civar›nda Orman çiftli¤ini

teflkil eden vâsi [genifl] araziyi; Silifke yak›n›nda Tekir ve
fiövalye; Tarsus’ta Pilo¤lu Çiftliklerini; Dörtyol’da Kara-
basamak Çiftliklerini, parça parça sahiplerinden veya
metruk mallar idaresinden sat›n alarak ifle koyuldu.
“Arada flunu da belirtmeliyim ki, o zaman arazi çok
ucuz, param›z da o nisbette k›ymetli idi; bütün bu arazi
için ödenen para miktar› 100-120 bin liray› geçmiyordu.”
(a.g.e., c.2, s. 685)
Cepheye Koflanlar da Vard›

Bugün Pakistan ve Bangladefl gibi müstakil devletler
s›n›rlar› içerisinde kalan ve hâlâ Hindistan’›n zulmü al-
t›nda inleyen Keflmir bölgesinde yaflayan Müslümanlar,
bu maddî fedakârl›klar›n›n yan› s›ra, bunlardan bir k›sm›
bin bir zahmet ve meflakkatle Anadolu’ya kadar gelmifl ve
Yunanl›lara karfl› cephede Mehmetçikle omuz omuza vu-
ruflmufltur.
Hindistan bölgesinde yaflayan bu Müslüman kardefl-
lerimizin yan› s›ra, di¤er beldelerdeki Müslümanlar da
Kurtulufl Savafl› için maddî-mânevî destekte bulunmufl-
lard›r. fieyh Ahmed Sünusi liderli¤indeki Arap mücahitler
ve Filistin bölgesinden gelenler de t›pk› Hindli Müslü-
manlar gibi Mehmetçikle birlikte cephede küffara karfl›
savaflm›fllard›r.
Öte yandan Azerbaycan Hükümeti de Kurtulufl Sava-
fl› için mühim miktarda maddî destekte bulunmufltur. M.
Nazmi Çelenk Tercüman’daki 1 May›s 2009 tarihli maka-
lesinde Azerbaycan’›n bu yard›m›n› flu flekilde nakletmek-
tedir:
“Mustafa Kemal Pafla, 3 May›s 1920 günü Do¤u Cep-
hesi Komutan› Kâz›m Karabekir Pafla’ya yazd›¤› mektup-
ta ‘ Devlette hiç para kalmad›. fiu anda içeride para temin
edebilece¤imiz bir kaynak da yok. Baflka kaynaklardan

para temin edinceye kadar Azerbaycan hükümetinden
borç para al›nmas›n› temin etmenizi rica ederim’ diyordu.
Kaz›m Karabekir Pafla, iste¤i Azerbaycan hükümetine
iletti. Bu istek, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Halk Cumhu-
riyeti ile Ankara Hükümeti aras›ndaki ilk resmî temast›.
“1921 y›l› içinde Nerimanov’un flahsi emri ile Azerbay-
can D›fliflleri Bakan› Mirza Davut Hüseyinov, kazan›lan
Birinci-‹kinci ‹nönü Savafllar› münasebetiyle çekti¤i telg-
rafta ‘…Kazan›lan bu büyük zaferlerden dolay› Türk hal-
k›n› Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ad›na kut-
luyoruz.’ Diyor ve bu büyük zaferlerin flerefine Azerbaycan
halk›n›n yard›m için 30 sistern petrol, 2 sistern benzin, 8
sistern kerosin gönderdi¤ini bildiriyordu.
“Ayn› y›l›n May›s ay›nda Azerbaycan devleti, TBMM
hükümetine 62 sistern petrol gönderdi ve bundan sonra
savafl bitinceye kadar ayn› de¤erde petrol ve üç vagon do-
lusu kerosin göndermeyi taahhüt etti. Bu taahhüdün d›-
fl›nda 1922 y›l›nda Batum yolu ile Azerbaycan dokuz bin
tondan fazla kerosin ve 350 ton benzin gönderdi.
“Mustafa Kemal Pafla, 1921 y›l›nda Nerimanov’a bir
mektup yazarak borç para talep etmiflti. Bu mektubu 17
Mat 1921 günü büyükelçi Nerimanov’a ulaflt›rd›. Nerima-
nov, derhal 500 kg. alt›n gönderdi. Bundan, 200 kg. devlet
bütçesine, kalan ise mühimmat ve silah için kullan›ld›.
Daha sonra Nerimanov Rusya’dan ald›¤› 10 milyon alt›n
Rubleyi Ankara’ya gönderdi. Bu yard›mlarla savafl içinde-
ki ülkenin durumunda belirgin bir düzelme oldu.
“23 Mart 1921’de Azerbaycan hükümeti talep etmedi-
¤i halde Türkiye’ye Azerbaycan halk›n›n hediyesi olarak
30 sistern petrol, 2 sistern benzin, 8 sistern ya¤ gönderdi.
“Nerimanov, Mustafa Kemal Pafla’n›n yazd›¤› mektu-
ba cevabî mektubunda her gün kazan›lan baflar›larla
Türk halk›n›n emperyalizmden kurtulma günlerinin yak-
laflt›¤›n›, bu yüzden kahraman Türk halk›n› kutlad›¤›n›

yaz›yor ve sonra ilave ediyordu; ‘Paflam, bizim Türk mille-
tinde kardefl kardefle borç vermez. Kardefl, her zaman kar-
deflinin elinden tutar. Biz kardefliz, her zaman elinizden
tutaca¤›z ve tutmaya devam edece¤iz.’ (A. fiemseddinov, Kur-
tulufl Savafl› Y›llar›nda Türkiye-Sovyetler Birli¤i Alâkalar›, shf. 66)”
—0—
101
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
‹fi BAfiA DÜfiTÜ
irminci yüzy›l bafllar›ndaki haberleflme imkanlar› dü-

Y flünüldü¤ünde, Anadolu’daki halk›n olup bitenlerden
hayli zaman sonra, o da bölük parça haberdar olaca¤› âfli-
kard›. Birinci Dünya Savafl›’n›n safhalar›ndan, geliflmele-
rinden ve Mondros Mütarekesi’nden ço¤u kimsenin habe-
ri yoktu. Ne vakit ki ‹ngiliz, Frans›z ve ‹talyan filolar›n-
dan oluflan ‹tilaf Devletlerinin filosu ‹stanbul’a geldi, iflte
o zaman halk gerçe¤i gördü. Tarih 13 Kas›m 1918’di. Dev-
letin baflflehri iflgal edilmiflti. Ard›ndan di¤er iflgaller bafl-
lad›.
Halk›n o tarihte yüz yüze oldu¤u tablo fluydu: Ortada
zahiren bir devlet ve bir hükümet vard›. Ama bu devlet,
atalar›ndan mefâhirlerini iflittikleri, zaferden zafere ko-
flan devlet de¤ildi. Hükümet, krallara diz çöktüren dira-
yetli bir hükümet de¤ildi. Devlet isimden ve resimden iba-
ret hale gelmiflti. Hükümet ise resmen esirdi ve iflgalcile-
rin kuklas›yd›.
Anadolu halk› bu durumu kavrad›. Ye’se düflmedi, dö-
vünmedi, yaka ba¤›r y›rtmad›. Düflündü, tafl›nd›, âkil ki-
flileri yekdi¤eriyle istiflare etti. Daha sonra vakit geçiril-
meksizin hemen her bölgede teflkilatlar kuruldu.
Atalar›n›n, dinlerinin, mukaddes de¤erlerinin ezelî ve
gaddar düflmanlar›na teslim olmayacak, onlar›n önünde
e¤ilmeyecek, onlar›n necis ayaklar›n›n bu güzel vatan top-
raklar›n› çi¤nemesine izin vermeyeceklerdi.
Cihad farz-› ayn olmufltu. ‹fl bafla düflmüfltü. Yediden

yetmifle hep birlikte düflman›n karfl›s›na dikilecek ve on-
lar› yurttan kovana kadar vuruflacaklard›. Bunun için tefl-
kilatlar kuruldu. Gücü yeten herkes gücü nispetinde ha-
z›rl›k yapt›. Bu vatan›n havas›n› teneffüs etmifl, suyunu
içmifl eflkiyalar bile nâdim olmufl, vatan savunmas› için
eflkiyal›¤› b›rakm›fl, yi¤it birer fedâi olmufllard›. Düzenli
ordu kurulana kadar bu milis teflkilatlar› düflmana aman
vermeyecekti.
fiimdi, TBMM aç›lana, düzenli ordu kurulana kadar
verilen mücâdelelere hülasa olarak bakal›m:
Kurtulufl Mücâdelesi ‹çin Kurulan Teflkilatlar

Vatan›, devleti, hilafet müessesesini iflgalden kurtar-
mak için kurulan teflkilatlardan bafll›calar› flunlard›r:
Trakya-Paflaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: 2
Aral›k 1918’de Edirne’de kurulan, daha sonra K›rklareli,
Tekirda¤ ve Gelibolu’yu da çal›flma sahas› içine alan bu ce-
miyetin gayesi, Trakya’n›n Yunanistan’a verilmesini önle-
mekti. Bu cemiyet Sivas Kongresi’nin karar›yla Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne, daha sonra da
TBMM Hükümetine ba¤land›.
Do¤u Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: ‹stan-
bul’da kurulan, Erzurum ve Elaz›¤’da flubeleri olan bu ce-
miyetin hedefi, do¤u illerimizin Ermenilere verilmesini ve
bölgede bir Ermeni devletinin kurulmas›n› engellemekti.
Bu cemiyetin en mühim çal›flmas›, Erzurum Kongre-
si’nin toplanmas›na öncülük etmekti.
‹zmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti:
‹tilaf Devletleri’nin fiubat 1919’da Paris Sulh Konferan-
s›’nda Yunanistan’a Bal›kesir, Ayd›n ve ‹zmir vilayetlerini
vaad etmeleri üzerine, ‹zmir Valili¤i ve 17. Kolordu Komu-
tanl›¤›’nda bulunan Nureddin Pafla’n›n deste¤iyle, “‹zmir
Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti” kurulmufltur.
‹fi BAfiA DÜfiTÜ / 103
Bu cemiyet, 17 Mart 1919’da yap›lan “Garbî Anadolu

Büyük Kongresi”ni organize etmifl, bu kongrede, bölge-
de gerçekleflecek iflgallere silahla karfl› koyma karar› al›n-
m›flt›r.
‹zmir Redd-i ‹lhak (Müdafaa-i Vatan) Cemiyeti:
Bu cemiyet Bal›kesir ve Alaflehir’deki kongreleri düzenle-
mifl, Yunan iflgaline karfl› silahl› mukavemeti örgütlemifl-
tir. Bat› Cephesi bu Cemiyetin gayretleriyle kurulmufltur.
Kilikyal›lar Cemiyeti: Bu cemiyet Çukurova Bölge-
sinin Frans›zlar ve Ermeniler taraf›ndan iflgal edilmesini
önlemek maksad›yla ‹stanbul’da kurulmufltur.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti:
Trabzon ve çevresinin Rumlara verilmesini ve bölgede
Pontus Devleti’nin kurulmas›n› önlemek maksad›yla
Trabzon’da kurulmufltur.
Millî Kongre Cemiyeti: ‹stanbul’da bir gurup yazar
ve ayd›n taraf›ndan kurulan bu cemiyetin gayesi, iflgalle-
rin haks›zl›¤›n› bas›n-yay›n yoluyla dünyaya duyurmakt›.
Bu teflkilatlardan baflka, Anadolu’nun dört bir yan›n-
da düflman iflgalini bertaraf etmek gayesiyle muhtelif
isimlerle pek çok cemiyet kurulmufltur. Bunlardan baz›la-
r›n›n isimlerine bakal›m: Antep’te kurulan Cemiyet-i ‹slâ-
miye ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Denizli’de kurulan
Redd-i ‹lhak Heyeti, Ayd›n Heyet-i Milliyesi, Kars Millî ‹s-
lam fiûras›, ‹stihlâs-› Millî Kad›nlar Cemiyeti (‹stanbul),
Anadolu Kad›nlar› Müdafaa-i Vatan Cemiyeti (Sivas), Ha-
reket-i Milliye Heyeti (Bal›kesir), Kula Cemiyet-i ‹slami-
yesi, Turgutlu Cemiyet-i ‹slâmiyesi…
Edirne’den Kars’a Kadar

Anadolu halk› iflte bu flekilde, Edirne’den Kars’a ka-
dar her yerde fluurlu münevverlerin önderli¤inde teflkilat-
lanm›flt›. Yediden yetmifle herkes istiklâl mücâdelesine
ifltirak etmiflti. Eli silah tutan gençlerden ayr› olarak; be-

li bükülmüfl dedeler, nineler, eli k›nal› gelinler, genç k›zlar
ve çocuklar da bu mücadelede yerlerini alm›fl, canla baflla
çal›flm›fllard›r.
Kurtulufl savafl›nda Anadolu halk›n›n sergiledi¤i bu
fedakârl›k, fera¤at ve hamâset tablosu insanl›k tarihine
geçecek ve k›yamete kadar gelecek insanlar bu tabloyu
hayranl›kla, takdirle seyredeceklerdir.
Savafl boyunca bütün halk, el ele, omuz omuza ver-
mifl; ayn› gaye etraf›nda toplanm›fl, ayn› iman ve inançla
düflmanlara karfl› durmufl ve sonunda bu birlik ve bera-
berlik fluûru ve kalblerindeki iman gücüyle zaferi kazan-
m›fllard›r.
Mücadele esnas›nda maddî durumu yerinde olanlar
maddî yard›mda bulunmufltur. Fazla zahiresi olan zahire-
sini, kad›nlar zinet eflyalar›n› vermifltir.
‹lk bafllarda meydanda, do¤ru dürüst ne top vard›, ne
tüfek, ne de silahl› birlikler… Ancak ortada mevcut bir
gerçek vard›. Bu Müslüman halk düflmana aslâ boyun e¤-
meyecek; Minarelerdeki ezan› susturup çan çald›rmak, bu
‹slam diyar›nda hilal yerine salibi [haç›] sembol yapmak
isteyen düflmana hadlerini bildirmek üzere son nefesini
verinceye kadar mücadele verecekti. Hiç kimse ma¤lubi-
yeti akl›na bile getirmiyordu. Sonunda bu fluûr, bu iman
ve bu azim tesirini gösterme¤e bafllad›. Anadolu’nun dört
bir yan›nda mukavemet teflkilatlar› kuruldu. Mahir usta-
lar silah atölyelerinde silah imal etti. Ramazan toplar›,
ufak tefek tadilatlarla düflman›n karfl›s›nda ifl görecek, en
az›ndan onlar›n zaten ödlek olan yüreklerine korku sala-
cak hale getirildi. Yine ilk bafllarda, Karadeniz, Ege, Do¤u
Anadolu ve Güney bölgelerinde gönüllü birlikler kuruldu.
Bu birlikler düflmana kan kusturma¤a bafllad›.
Bu flanl› mücâdelelerden baz›lar›na konuya aç›kl›k
getirmesi için ana hatlar›yla göz gezdirelim:
Kocalar›, yavrular› flehit düflen, cephede savaflan fedakar Anadolu

kad›nlar› s›rtlar›nda cephane tafl›yor.
Güney Cephesi
Karadeniz, Ege ve Do¤u Anadolu gibi Güneyde de

halk Kuva-y› Milliye çat›s› alt›nda toplanm›flt›. Güney’de
Adana’dan sonra, Osmaniye, Haruniye, Bahçe, ‹slahiye ve
di¤er kazalarda Kuva-y› Milliye teflkilatlar› kuruldu. Bu
teflkilatlarda kad›nlar da vazife al›yorlard›. Bir k›sm› er-
zak ve cephane tafl›rken, bir k›sm› da silahl› mücadeleye
kat›l›yorlard›. Meselâ Osmaniye’de Rahime isimli bir ha-
n›m›n gösterdi¤i kahramanl›klar dillere destan olmufltur.
Bu han›m her çat›flmada en ön safta vuruflmaktayd›. “On-
bafl›” rütbesini ald›ktan sonra, “Rahime onbafl›” diye ta-
n›nmaya bafllam›flt›. Bu kahraman han›m, 5 A¤ustos 1920
günü ç›kan çat›flmada gö¤sünden vurularak flehit olmufl-
tur.
Kurtulufl savafl›nda bütün bölgelerin, bütün mücahit-
lerin çal›flmalar›n›n hepsi ayr› ayr› ehemmiyetlidir, de¤er-
lidir. Ancak bunlar içinde üç flehrin mücadelesi bütün

dünyan›n dikkatini çekmifltir. Antep, Marafl ve Urfa’n›n
mücadelesi… fiimdi bu üç kahraman flehrin verdi¤i flanl›
mücadeleye hülasa olarak yak›ndan bakal›m…
ANTEPL‹LER‹N DESTANVÂR‹ MÜCÂÂDELES‹

‹ngilizler, 15 Ocak 1919’da Mondros Mütarekesi’nin 7.
Maddesine dayanarak Antep’i iflgal etti. Bu maddedeki;
“‹¤tiflafl [kar›fl›kl›k] zuhurunda ‹tilaf Devletleri emniyetle-
ri bak›m›ndan sevkülceyfl [askerî sevkiyat] noktalar›n› ifl-
gal etmek hakk›na maliktirler” ifadesiyle ortaya konulan
flartlar›n hiçbiri yoktu. Kurtla kuzu hikayesinde oldu¤u
gibi, ‹ngilizler sudan bahanelerle, stratejik ehemmiyeti
büyük olan Antep’i iflgal etmiflti.
fiehirlerinde ilk defa yabanc› bayra¤› ve yabanc› as-
kerleri gören Anteplilerin yüre¤i kan a¤l›yordu. Izd›rapla-
r›, yerli Ermenilerin ‹ngiliz askerlerini alk›fllarla ve teza-
hüratlarla karfl›lamas› karfl›s›nda kat kat artt›. Antepliler
daha ilk günden bu iflgali kabullenmediklerini ve kabul-
lenmeyeceklerini protestolarla ortaya koydular.
As›rlarca Anteplilerle birlikte yaflam›fl, el üstünde tu-
tulmufl, flehrin en zengini olmufl Ermenilere bir haller ol-
mufltu. ‹flgalci düflmanla iflbirli¤i yapt›klar› yetmezmifl gi-
bi 25 Ocak 1919 günü hükümet binas›n› ele geçirerek ida-
reye el koyduklar›n› aç›klam›fllard›. ‹ngilizler ise Ermeni-
lerin bu gibi küstahça tav›rlar›n›, Müslümanlara karfl› kin
kusmalar›n› seyrediyor ve onlar› el alt›ndan teflvik ediyor-
lard›.
‹ngilizler Silahlar› Topluyor

‹ngilizler, 8 Mart 1919 günü s›k›yönetim ilan ederek,
flehirde ne kadar ateflli ve yaralay›c› silah varsa 24 saat
zarf›nda ‹ngiliz iflgal kuvvetleri Kumandanl›¤›na teslim
edilmesini istedi. Yay›nlanan beyannâmede, yan›nda silah

bulunduranlar›n derhal idam edilece¤i, ayr›ca ailesinden
100 alt›n ceza al›naca¤› belirtiliyordu. Bu tav›r, Ermenile-
rin flehirdeki Müslümanlar› katletmelerine zemin haz›rla-
maktan baflka bir fley de¤ildi. Zira Müslümanlar›n elinde-
ki silahlar toplan›rken, Ermenilere dokunulmuyordu.
fiehrin ileri gelenleri toplan›p, silahlar›n teslim edilip
edilmemesini müzakere etti. Sonunda silahlar›n teslim
edilmesine karar verildi. 14 araba dolusu silah toplanm›fl-
t›.
‹ngilizler 15 Mart 1919’da ikinci bir beyannâme nefl-
rederek, halk›n elindeki silahlar›n tamamen teslim edil-
medi¤ini, bu yüzden 17 Mart’tan itibaren bütün ma¤aza,
dükkân, kasap, han ve kahvelerin kapat›lmas›n› bildirdi-
ler. Bu terör on sekiz gün devam etti. Bu müddet zarf›nda
yaln›zca ekmekçi dükkânlar›n›n aç›lmas›na izin verildi.
Baflta kasap dükkânlar› olmak üzere flehirdeki yüzlerce
dükkândaki mallar çürüyüp koktu. Bu kokular yüzünden
flehrin sokaklar›ndan geçilmez oldu.
‹ngiliz birlikleri 29 Ekim 1919’da flehri Frans›zlara
teslim ederek geri çekildi. Frans›z kuvvetleri, Ermeni hal-
k›n›n coflkun gösterileri aras›nda flehre girdi. Bu kuvvet-
lerin içinde gönüllü Ermeni birlikleri de vard›.
Savafl Teflkilatlar› Kuruluyor

Antepliler üzerlerindeki floku k›sa zamanda atlatt›lar.
Devletleri perifland›, hükümet esir vaziyetteydi. Ama
inand›klar› ‹slam dini kendilerine her hal ve flart karfl›-
s›nda çare göstermekteydi. Bu durumda cihad farz-› ayn
olmufltu. Yap›lacak ifl tekti; yediden yetmifle el ele vererek
düflman›n karfl›s›na dikilmek ve onlar› ‹slam yurdundan
defetmek… Antepliler, düflman askerlerinin flehre girdi¤i
ilk günden itibaren bu necis toplulu¤u topraklar›ndan na-
s›l kovacaklar›n› düflünmeye ve bunun çarelerini aramaya
bafllam›fllard›.
Antepliler, 1919 Ekim’in ortalar›na do¤ru ciddi biçim-

de organize olmaya, teflkilatlar kurmaya bafllam›fllard›.
‹lk ve en organizeli savafl teflkilat›, “Cemiyet-i ‹slâmiye”
idi. Bu teflkilat daha sonra “Müdafaa-i Hukuk Cemiye-
ti”ne dönüflmüfltü.
Savafl› organize edecek olan Cemiyet-i ‹slamiye (Mü-
dafaa-i Hukuk Cemiyeti) flehri 26 semte ay›rm›fl ve her
semti teflkilatland›rm›flt›. Her Semt Teflkilat›n›n bir reisi
vard›. Semt teflkilatlar› kendi aralar›nda ifl bölümü yap-
m›fllard›. ‹dare Heyeti, ‹âfle Komisyonu, Sa¤l›k Teflkilat›,
Merkez Komutanl›¤›, Asker Ailelerine Yard›m Komisyonu,
Cephane ve Tamirhâne gibi gibi teflekküller zamanla ge-
liflmifl ve savafl›n belkemi¤ini teflkil etmiflti.
Antepliler köylere var›ncaya kadar teflkilatlanm›fllar-
d›. Bazan her köye, bazan birkaç köye bir çete reisi tayin
edilmiflti. O reisler adamlar›n› toplay›p iâflelerini sa¤laya-
cak, merkezin talimatlar› istikametinde çal›flacaklard›.
Bu halk harekât› dünya savafl tarihine geçecek mü-
kemmellikteydi. Semt teflkilatlar› çok k›sa zaman içerisin-
de birçok teflekkülü savafla haz›r hale getirmifllerdi.
Bu teflkilatlar›n kurulmas›ndan sonra, gönüllülerden
müteflekkil askerî birlikler meydana getirildi. Bunlar›n en
meflhurlar›, Y›ld›r›m ve fiimflek isimlerindeki iki taburdu.
Bu birliklerin bafl›na, Osmanl› ordusunda subay, ça-
vufl, onbafl› gibi görevlerde bulunmufl tecrübeli askerler
getiriliyordu. Bunlar da bu gönüllülere askerî e¤itim yap-
t›r›yordu.
Bu teflkilatlar ahaliyi silah almaya dâvet ediyordu. Si-
lah almaya gücü olmayan köylüler, kendi çoluk çocuklar›-
n›n maifletleri için ellerinde bulundurduklar› çift öküzleri-
ni; merkep, beygir ve davarlar›n›, hatta yataklar›n› sata-
rak silah tedarik etmeye bafllam›flt›.
Bu organizeler neticesinde çok k›sa zamanda bütün
halk yediden yetmifle var›ncaya kadar savafla haz›r hale
gelmiflti.
Protesto Mitingleri
Antep’te kurulan savafl teflkilatlar›, büyük bir gizlilik
içinde; bir yandan halk› silahland›r›yor, bir yandan savafl-
ç›lar› e¤itiyor, bir yandan uzun soluklu olaca¤› belli olan
savafl için erzak topluyor, bir yandan da düflmana ve onla-
r›n iflbirlikçilerine karfl› psikolojik savafl veriyordu. Bu-
nun için protesto mitingleri tertipleniyordu. 1 Kas›m
1919’da tertiplenen protesto mitinginde Frans›z iflgali ve
Ermenilerin yapt›klar› küstahl›klar tel’in edildi. Bu mi-
tinge muhteflem bir kalabal›k ifltirak etmiflti.
Akyol karakolundaki ayy›ld›zl› bayra¤›n Ermeni
gençleri taraf›ndan indirilip yerine Frans›z bayra¤›n›n çe-
kilmesi flehirde infiâle yol açm›flt›. Toplanan kalabal›k ka-
rakola yeniden ayy›ld›zl› bayra¤› ast›. Cemiyet-i ‹slâmiye
bir bildiri yay›nlayarak Antep halk›n›n bu edepsizli¤i flid-
detle protesto ve tel’in etti¤ini Frans›z kumandanl›¤›na
bildirdi.
fiehirde 10 ve 23 Kas›m tarihlerinde yine büyük mi-
tingler yap›ld›. 30 Aral›k 1919 günü, “Osmanl› istiklalinin
y›ldönümü” oluflu vesilesiyle muhteflem bir miting düzen-
lendi. Düflmana karfl› bir gövde gösterisi mahiyetinde olan
bu mitingte, Frans›zlara lisan-› halle, bu topraklar› terk
edip gitmeleri ihtar edilmekteydi.
Silahl› Çat›flmalar Bafll›yor

Antep’in d›fl›nda mevzi alm›fl olan mücahit birlikleri
düflmanla çat›flmak için f›rsat kollamaya bafllam›flt›. 1
Ocak 1920’de flehrin d›fl›nda ilk silahl› çarp›flmalar baflla-
d›. Frans›zlar›n Kilis’e giden kuvvetleri yolda çevrilerek
imha edildi.
12 Ocak 1920 günü, 400 kiflilik Frans›z askerleri ile
Ermeni gönüllülerden müteflekkil askerî birlik Antep’ten
Marafl’a do¤ru yola ç›km›flt›. Bu birlik geceyi Büyük Arap-
tar köyünde geçirmifl, burada halk› köyden kovarak bütün
eflyalar›n› ya¤malam›flt›. Civar köylere ulaflan halk olup

bitenleri anlat›nca etraftaki çeteler derhal toplanm›fl ve
köyün etraf›n› sararak düflman kuvvetleriyle çat›flmaya
giriflmifl ve bu kuvvetler k›smen imha edilmifl, geri kalan-
lar periflan bir halde Marafl istikametine kaçm›flt›r.
Karay›lan kumandas›ndaki çeteler, 20 Ocak 1920’de
Marafl’a giden bir düflman birli¤ine Karab›y›kl› mevkiinde
pusu kurarak bunlar› tamamen imha etmifltir.
21 Ocak 1920 günü, flehirdeki cihad meflalesini tutufl-
turan ve flehir içi savafllar›n› bafllatan hâdise meydana
geldi. Frans›z askerleri çarflafl› bir han›m›n peçesine el
uzat›p açmaya çal›fl›nca, kad›n›n yan›ndaki Kâmil ismin-
deki yavrusu, yerden tafl al›p annesine el uzatan Frans›-
z›n bafl›na yap›flt›rd›. Di¤er askerler de küçük yavruyu
süngüleyerek flehit etti. Bu hâdiseyi ö¤renen Antepliler
olay yerine kofltu. Kiminin elinde et sat›r›, kiminin elinde
kazma, kiminin elinde sopa vard›. Ok yaydan ç›km›flt›.
Namusa el uzatan bu kefereleri linç edeceklerdi. Herkes
orac›kta namusa uzanan eli k›rmaya yemin etmiflti.
1 Nisan 1920 günü flehirde ilk silah patlad›. Bu tarih-
ten itibaren yaklafl›k on bir ay devam edecek zorlu bir sa-
vafl verilecekti.
Savafl esnas›nda gaziler aras›nda nazma kabiliyeti
olanlar fliirleriyle arkadafllar›na moral vermeye çal›fl›yor-
du. ‹smi meçhul, flair ruhlu bir mücahid flöyle diyordu:
“Düflünme arkadafl, Allah büyüktür.

Alamaz bir tek tafl Allah büyüktür.
Sen çal›fl ve u¤rafl Allah büyüktür.
Sönmesin ‹slâm›n parlak y›ld›z›.”
Kendisiyle görüflüp hat›ralar›n› dinledi¤im gazilerden

biri olan Mahmut Osanmaz, cephede iken yazd›¤› bir fliiri-
ni bana okumufltu. fiöyle diyordu:
“Ey millet kafay› yormay›n bofla.

Allah Allah deyü bafllay›n ifle.
Her kim vatan›na cidden çal›fla
Ona olur Hakk›n lutfu ihsan›
Tel örgüsü çekin, siperler kaz›n!

Yollar›n üstüne noktalar dizin!
Sancaklara, ‘Nasrun minallah’ yaz›n!
Sizlere yard›m eder Kudret cân›”
Kahramanlar Can›n› Ortaya Koydu

Savafl boyunca Antep’in üzerine 70 bin top mermisi
düfltü. Frans›zlar tafl üstünde tafl b›rakmamaya kararl›y-
d›. Antepliler düflman›n topuna, mermisine ald›r›fl etmedi.
Befl ay boyunca muhtelif cephelerde devam eden gö¤üs gö-
¤üse muharebelerin ard›ndan, yaklafl›k alt› ayda tam bir
kuflatma alt›nda çarp›flmaya devam ettiler. D›flardan hiç
yard›m gelmeyince kendi silah fabrikalar›n› kurarak,
mermi, bomba imal ettiler, bozulan tüfekleri tamir ettiler.
Ancak tek lokma yiyecek kalmay›nca a¤aç kabu¤u, tarla-
lardan toplad›klar› kurumufl sebze, ot, zerdali çekirde¤i
yediler. Ac› zerdali çekirde¤i yiyenlerden zehirlenip ölen-
ler oldu. 21 Kas›m 1920’de düflman›n 12 bin mevcutlu ta-
ze kuvveti flehre girerek Anteplileri bir kat daha çember
içerisine ald›. 6 fiubat 1921 günü flehirdeki mücahitlerin
yiyecek tek lokmas› kalmam›flt›. Kurflunlar› ise bitmek
üzereydi. Uzun uzad›ya istiflare edildi. Sonunda eli silah
tutanlar›n bir huruç hareketiyle flehrin d›fl›na ç›kmas›na
karar verildi. fiehir teslim olsa bile bunlar d›flar›da kala-
cak, civardan toplanacak mücahitlerle ve taze bir güçle
Frans›zlara sald›r›p flehri kurtaracaklard›.
Antep Frans›z bombard›man› alt›nda harabeye döndü.
7 fiubat günü yap›lan huruç hareketiyle 450 mücahit

flehir d›fl›na ç›kt›. Silahl› kuvvetlerden mahrum kalan, tek
lokma yiyece¤i kalmayan flehir, 8 fiubat 1921’de teslim ol-
du.
Çok yak›n tarihte Irak’›n iflgali esnas›nda, Saddam’›n
emrindeki muazzam silahlara sahip Cumhuriyet Muha-
f›zlar›n›n ve Irak ordusunun Ba¤dat’› bir hafta bile savu-
namamas› hat›rland›¤›nda; Antep gibi bir flehrin, kendi
imkanlar›yla o devrin en güçlü ordular› karfl›s›nda yakla-
fl›k on bir ay direnmesinin, dünya tarihine geçecek bir hâ-
dise oldu¤u anlafl›lacakt›r.
Savafl esnas›nda Antep’teki 8000 bina tamamen ha-
rap olmufl, 6317 kifli flehit düflmüfltür. Bu flehitler aras›n-
da pek çok kad›n ve çocuk vard›r. Savaflta fiahin Bey, Ka-
ray›lan, Mustafa Yavuz, Mahmut Söylemez gibi kuman-
danlar ve çete reisleri de flehit düflmüfltür.
Antep harbi esnas›nda kad›nlar›n kahramanl›klar› da
dillere destan olmufltur. Kad›nlar, silah al›nmas› için
alt›nlar›n›, bileziklerini, küpelerini, yüzüklerini vermifl-

ler, silah fabrikas›nda çal›flm›fllar, bomba imali için ma¤a-
ralardan güherçile toplam›fllard›r. ‹çlerinden baz›lar› sa-
vafla bizzat ifltirak etmifl; baz›lar›, kurtulufl mücadelesinin
bafllamas›nda mühim rol oynam›flt›r. Çello’nun k›z› Emine
gibi. O, Frans›z keferelerinin Kâmil’in annesinin peçesini
y›rtmak istedi¤ini ö¤renmiflti. Yerinde duram›yor, bütün
gâvurlar› bo¤mak istiyordu. Küçük Kâmil’in flehit oluflu-
nun üzerinden iki gün geçmiflti ki, ahali Türktepe’den
flehre do¤ru h›fl›mla inen bir kad›n gördüler. Elinde uzun
bir s›r›k, s›r›¤›n tepesinde bir top çiçek, ortas›nda da bir et
sat›r› vard›. Kâmil’in annesi gibi çarflafl›yd›. Bir yandan
koflar ad›m ilerliyor, bir yandan da, “Erkek yok mu? ‹çi-
nizde erkek olan düflsün arkama!” diyordu. Bu hayk›-
r›fl› duyan herkes dükkân›ndan d›flar›ya ç›km›flt›. Ahâli,
dükkân›n› kapatmadan, eline ne geçirdiyse –sopa, daraba
demiri, kazma, kürek, balta– alm›fl ve bu yi¤it kad›n Çel-
lo’nun k›z› Emine ile birlikte yürümeye bafllam›flt›. Boya-
c› Camii’nin etraf›, Bu¤day Pazar› insanlarla dolmufltu.
Bu kalabal›k, “Frans›z Antep’ten ç›k›p gitsin!” diye ba-
¤›ra ba¤›ra belediyenin önüne gitmiflti. Yolda Frans›z as-
kerlerine rast gelmifl olsalar, girifleceklerdi.
Çocuk Kahramanlar
Antep’in çocuklar› da savafl boyunca kahramanca hiz-
met görmüfllerdir. Çocuklar yafllar›na göre gruplara ayr›l-
m›flt›. Baz›lar› mermi kovanlar› toplay›p silah fabrikas›na
getiriyor, baz›lar› cephedeki mücahitlere su, erzak ve cep-
hane tafl›yor, baz›lar› haberleflmeyi temin için postac›l›k
yap›yor, baz›lar› da a¤abeyleri, amcalar›, dedeleri birazc›k
dinlenirken elde silah onlar›n yerine cephede nöbet tutu-
yorlard›.
Çocuklar içerisinde vurulup flehit düflen, kolunu, ba-
ca¤›n› kaybeden, esir al›nd›ktan sonra hunharca katledi-
lenler vard›. Ancak onlar yüzde yüz ölüm tehlikesini göre
göre zorlu görevlere ta-

lip olmaktan geri dur-
muyorlard›. T›pk› Fedâi
Mehmed ve onun arka-
dafl› flehit ‹smail gi-
bi…Bu iki kahraman ço-
cuk, flehirdeki mücahit-
lerin bunald›¤› anda, d›-
flar›daki askerî birlikle-
re haber ulaflt›rmak için
yola ç›km›fl, düflman bir-
likleri taraf›ndan fark
edilince üzerlerindeki
mektubu topra¤a göm-
müfl, ancak aç›lan ateflle
her ikisi de yaralanm›fl-
t›. ‹smail ald›¤› yarala-
r›n neticesinde flehit
Aralar›nda fiahin Bey’in o¤lu
düflmüfl, Mehmed ise esir
Hayri’nin de bulundu¤u çocuk kahra-
manlar Arslan Bey’le birlikte al›nd›ktan sonra götürül-
dü¤ü Frans›z askerî has-
tanesinde aya¤› kesilmiflti. Antepteki mücahitler esir al-
d›klar› 4 Frans›z askerine karfl›l›k Mehmed’in b›rak›lma-
s›n› teklif etmifl ve bu teklifin kabul görmesi üzerine Meh-
med serbest b›rak›lm›flt›. Mehmed flehre girer girmez kol-
tuk de¤ne¤iyle cepheye koflmufltur. Onun ismi art›k “Fe-
dâî Mehmed”dir…
14 Çocuk fiehit
As›l ismi Mehmed Said olan fiahin Bey, çeteleriyle bir-
likte Antep-Kilis yolunu tutmufltu. Anteplilere söz vermifl;
“Düflman arabalar› cesedimi çi¤nemedikçe flehre gi-
remez” demiflti. fiahin Bey düflmanla defalarca çat›flma-
lara girmifl, her defas›nda onlar› bozguna u¤ratm›flt›. 25
Mart 1920’de 400 nakliye arabas› refakatinde üç piyade
Gaziantep’te Kalenin yan›ndaki 14 Çocuk fiehit an›t›.
taburu, iki süvari bölü¤ü, bir da¤ bataryas›, bir istihkam

bölü¤ü, bir seyyar hastane ile Kilis’ten yola ç›k›p Antep’e
giden düflman kuvvetlerine karfl› durmufltu. O gün saatler
süren çat›flman›n ard›ndan Antep’e bir haber ulaflm›flt›:
“fiahin Bey zor durumda. Yiyecekleri kalmam›fl!”
Antep’teki savafl teflkilat› derhal kollar› s›vam›flt›. fiahin
Bey çetelerine yiyecek götürmeye gönüllü istenmifl, koflu-
flan çocuklardan 14 tanesi seçilmiflti. Bunlar›n yafllar› 12
ila 14 aras›nda de¤iflmekteydi. Bu 14 kahraman çocuk, ça-
t›flman›n en fliddetli oldu¤u bir anda, 27 Mart 1920 günü
hayvanlara yükledikleri cephane ve erzakla çat›flma ma-
halline ulaflm›fllard›. Ald›klar› talimat gere¤i yüklerini
Dokurcum De¤irmenine indirmifllerdi. O gece de¤irmende
yatacak sabahleyin de Antep’e döneceklerdi. Ancak bu
mümkün olmad›. 28 Mart günü, Kilis-Antep yolundaki ça-
t›flmalar›n en fliddetli oldu¤u ve fiahin Beyin de flehid düfl-
tü¤ü gündü. Çocuklar›n hiçbirinde silah yoktu. De¤irmen-
den d›flar› ç›km›fllar ancak düflman›n fliddetli top ve maki-
nal› tüfek atefli karfl›s›nda tekrar de¤irmene girmifllerdi.

Düflman askerleri onlar› görmüfltü. Frans›z askerleri, fia-
hin Beyi flehit ettikten sonra de¤irmeni kuflatt›. Kap›y› k›-
r›p içeri girdiler. Bu on dört çocu¤u d›flar› ç›kard›lar. On
dördünü de kayalar›n önüne dizdiler, ellerini ba¤lad›lar.
Silahs›z ve teslim olmufl çocuklar›n hepsini kurfluna dizdi-
ler, ard›ndan da süngülediler. Bostanc› Kamberin o¤lu
Mehmet, Eski Hösü¤ün o¤lu Hasan, Bostanc› Ali’nin o¤lu
Ali… Hepsi de çocuk yafltaki bu küçük kahramanlar al
kanlar içerisinde yatmaktayd›. Düflman askerleri gittik-
ten sonra oraya giden çeteler ve köylüler bu kahramanla-
ra sar›l›p a¤lam›fllard›.
Babalar› savaflta flehit düflen çocuklar, Antep harbini
idare eden Heyet-i Merkeziye’ye giderek kendilerine de si-
lah verilmesini talep ediyorlard›. Babalar›n›n yerini bofl
b›rakmayacak, intikamlar›n› düflmandan alacaklard›. Sa-
vafl teflkilat› bu küçük kahramanlar›n gönlünü hofl tutma-
y› fliâr edinmiflti. Onlara da t›pk› mücahitler gibi elbise
diktiriyor, ellerine yafllar›na uygun silah veriyor, bellerine
fifleklik tak›yorlard›. fiahin Beyin o¤lu Hayri ile, flehid yol
a¤as›n›n o¤lu Mehmed Ali bunlardand›. Mücahidler bu
küçük kahramanlara gözleri gibi bak›yor, onlara zarar
gelmemesi için hissettirmeden kolluyorlard›. Bu küçük
kahramanlar savafl›n sonuna kadar elde silah cephede nö-
bet beklemifl, mücahitler dinlenirken siperde üzerlerine
aç›lan atefle karfl›l›k vererek meydan›n bofl olmad›¤›n›
düflmana hat›rlatm›fl, verilen her görevi canla baflla yeri-
ne getirmifllerdir.
Kurtulufl Günü
Antep, TBMM Hükümeti ile Frans›z Hükümeti ara-
s›nda 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanan “Ankara ‹tilaf-
nâmesi” ile kurtulufla do¤ru ilk ad›m› atm›flt›. 25 Aral›k
1921 günü son düflman askeri de flehri terk etmifl, Meh-
metçik halk›n sevinç gözyafllar› ve tekbir sadâlar› aras›n-
da flehre girmiflti. Antepliler kurtuluflu kutluyorlard›.

10 ay 8 gün aral›ks›z devam eden çarp›flmalar esna-
s›nda 2920 Antepli mücahidin karfl›s›ndaki düflman kuv-
vetinin durumu flöyleydi: 20 bin kiflilik Frans›z tümeni,
1.500 kiflilik Ermeni gönüllü alay›. 300 makinal› tüfek, 6
tayyare (uçak), 4 tank…
Antep harbinin Kurtulufl Savafl›’nda özel bir yeri var-
d›r. Zira Antep gibi mütevâzi bir yerin ahâlisinin bu flekil-
de direnmesi sadece Frans›zlar›n de¤il, bütün iflgal kuv-
vetlerinin gözünü korkutmufltur. Onlar bu ve benzeri mu-
kavemetler karfl›s›nda iflgali devam ettiremeyeceklerini
anlam›fl ve baflka planlar yapmaya karar vermifllerdi…
MARAfiLILARIN KAHRAMANCA D‹REN‹fi‹

‹ngilizlerin Marafl’› iflgal edece¤i haberleri yay›ld›¤›n-
da Marafll›lar buna inanmak istememifllerdi. Onlar bu du-
rumu rüyalar›nda görseler inanmazlard›. Ne var ki haber-
ler gerçekti. Olup bitenleri en sa¤l›kl› kaynaklardan ha-
ber alan subaylar›m›z, iflgalden az önce Marafl’ta ordunun
elindeki silahlar›n bir k›sm›n› kaç›rd›lar. Kalan silahlara
‹ngilizler el koyacak ve bunlar› el alt›ndan Ermenilere ve-
receklerdi.
22 fiubat 1919 tarihi, Marafll›lar için, aslâ unutama-
yacaklar› kara bir gündü. O gün ‹ngiliz birlikleri flehre
girmiflti. Müslüman halk›, bu iflgalin yan› s›ra, y›llarca bir
arada yaflad›klar› Ermeni komflular›n›n tav›rlar› yarala-
m›flt›. As›rlar boyunca Osmanl› tebaas› olarak yaflayan
Ermenilere hiçbir zaman farkl› muâmele yap›lmam›flt›.
Onlar ticaret, sanat ve ziraatla u¤raflm›fl, çok zengin ol-
mufllard›. Marafl’›n en güzel evleri, en güzel bahçeleri on-
lara aitti. Peki flimdi bunlara ne olmufltu? Normalde,
Müslüman halkla birlikte iflgalcilere karfl› ç›kmalar› ge-
rekti. Çünkü müflterek vatanlar› iflgale u¤ram›flt›. Oysa
onlar flimdi, iflgalci ‹ngiliz askerlerini alk›fllarla, çiçekler-
le, bayraklarla karfl›l›yorlard›. Bu ihanete nas›l cüret ede-

bilmifllerdi?
Bu sorular›n cevab›n› bulmak için, Anadolu’da aç›lan
ecnebi okullar›na, vak›flara, derneklere ve bunlar›n faali-
yetlerine bakmak laz›m. Yaln›zca Amerika, 400’den fazla
okul açm›flt›. Ayr›ca ‹ngilizler, Frans›zlar, Almanlar, ‹tal-
yanlar, okul ve sözde “hay›r cemiyetleri” açm›fl, bu ifl için
kale gibi binalar infla etmifllerdi. Birinci Meflrutiyet’ten
itibaren hummal› bir faaliyete giriflen bu ecnebi müesse-
selerinin gayesinin H›ristiyanl›¤› yaymak, yani misyoner-
lik çal›flmalar› oldu¤u söylenir. Ama bunlar›n as›l gayesi,
Osmanl› bünyesinde “kangren unsur” meydana getirmek-
ti. Bunun için Ermenileri kanaviçe gibi ifllemifl, yaklafl›k
üç nesil sonra ortaya Frankenfltaynvâri insanlar ç›kar-
m›fllard›. Marafl civar›nda bilhassa Zeytun’da Ermeni is-
yanlar› meflhurdur. En son 1895’teki büyük isyanda, yak-
lafl›k 20 bin Müslüman› katletmifllerdi. Marafll›lar bunu
bilmelerine ra¤men yine de Marafl’›n içindeki Ermenilerin
davran›fl›n› anlamakta güçlük çekiyorlard›. fiimdi ‹ngiliz-
lerden cesaret alarak kendilerine küfreden, mukaddesat-
lar›na hakaret eden bu Ermenilere ne yapm›fllard›? Düflü-
nüyorlard›, en ufak rahats›zl›k verici davran›flta bulun-
mam›fllard›.
Frans›z ‹flgali
‹ngilizlerin iflgali yaklafl›k 8 ay devam ettikten sonra
yerlerini Frans›zlara terk ettiler. ‹lk Frans›z birli¤i 29
Ekim 1919’da Marafl’a geldi. Ermeniler, yine en önde pa-
pazlar› olmak üzere bu iflgal kuvvetlerini de alk›fllarla, çi-
çeklerle karfl›lad›lar. Bu sefer azg›nl›klar› daha da artm›fl-
t›. Zira gelen askerler aras›nda çok say›da Ermeni as›ll›
asker de vard›. ‹ngilizler, Frans›zlar›n geliflinden ve Er-
menileri güvence alt›na ald›ktan sonra 1 Kas›m 1919’da
flehri terk etti.
Marafll›lar bu iflgaller üzerine can evlerinden vurul-

mufllard›. Herkes birbirine bak›yordu. Dile hacet yoktu,
bak›fllar›yla konufluyorlard›. 31 Ekim 1919 Cuma günü
bir yi¤it, silah›yla konufltu: Zaten fazla konuflmay› sevme-
yen Sütçü ‹mam o gün cihad meflalesini tutuflturan k›v›l-
c›m› çakt›. Hâdise k›saca flu flekilde cereyan etti:
Aralar›nda Ermeni as›ll›lar›n da bulundu¤u Frans›z
askerleri, çarfl› pazara da¤›lm›fl, Müslüman esnafa sözle
satafla satafla geziyorlard›. Bir grup asker Uzunoluk çarfl›-
s›ndan geçerken karfl›dan gelen çarflafl› Müslüman ha-
n›mlar›n› gördüler. ‹ffet timsali bu han›mlar bir gölge gibi
duvar›n kenar›nda ilerlemekteydiler. Askerler yolunu de-
¤ifltirdi. Do¤ruca bu han›mlar›n üzerine do¤ru gittiler.
“Buras› art›k Müslümanlar›n de¤ildir. Frans›z
memleketinde ise çarflaf ve peçe ile gezilmez” diyor-
lard›. Bir asker elini uzatarak han›mlardan birinin peçe-
sini y›rtt›. Bunun üzerine kad›nca¤›z ve di¤er kad›nlar
feryad etti. Ahâli koflup gelmiflti. Askerlere, “bu flekilde
edepsizlik etmemelerini çekip gitmelerini” söylediler. As-
kerlerin cevab› de¤iflik oldu. Kalabal›¤›n üzerine rastgele
atefl açt›lar. Gaffar Kabulo¤lu Osman ile Çakmakç› Said
a¤›r flekilde yaraland›. O esnada gür bir ses duyuldu:
“Yetti art›k yapt›¤›n›z kâfir dölleri! Bre köpek-
ler! Bugün namus günüdür!” diyordu. Ahali dönüp
bakt›, bu Sütçü ‹mamd›. Y›llardan beri ufac›k dükkân›nda
süt, simit, po¤aça satarak geçimini temin eder, o arada
semtin mescidinde fahrî imaml›k yapard›. Çok az konufl-
mas›yla, vakur yap›s›yla tan›n›rd›.
Bütün olup bitenleri dükkân›ndan gören Sütçü ‹mam,
Frans›z askerlerinin yapt›klar›n›, en son silaha davran-
malar›n› görünce bir yanarda¤ gibi patlam›fl, düflman›n
Marafl’a girmesinden sonra temin etti¤i tabancas›n› çek-
mifl ve peçeye el uzatan askeri aln›ndan vurmufltu. Erme-
ni as›ll› bu asker ölecek, Sütçü ‹mam ise halk›n da yard›-
m›yla olay yerinden kaçacakt›.
Bu hâdise, bir k›v›lc›m oldu. Art›k her Marafll›; “Ma-

rafl bize mezar olmadan, kâfire gülzar olmayacak!”
diyordu.
Bayrak Olay›
Sütçü ‹mam’›n kar›flt›¤› bu olaydan yaklafl›k bir ay
sonra, ikinci büyük olay cereyan etti. 28 Kas›m 1919 günü
sabahleyin Marafl kalesine bakanlar gözlerine inanamad›.
Ayy›ld›zl› bayrak indirilmifl, yerine Frans›z bayra¤› çekil-
miflti. Bunu ilk görenlerden biri olan Avukat K›sakürek
Mehmet Ali Bey derhal bir beyannâme kaleme alarak bu-
nu ço¤altt› ve camilere da¤›tt›. Beyannâmede flöyle denili-
yordu:
“Ey millet-i necibe-i ‹slâmiye! Vaktine haz›r ol. Bin üç
yüz senedir Allah’›n›, Peygamberini senden memnun etti-
¤in bir din ölüyor. Yani ecdâd›n›n, kan› pahas›na fethetti-
¤i bir kalenin burcundaki al sanca¤›n bugün Frans›zlar
taraf›ndan indiriliyor. fiimdi acaba bunu geri yerine koya-
cak sende birkaç yüz ‹slâm kan› ve gayreti hiç mi yok? Ka-
r›fl›kl›k arzu etmeyelim. Yaln›z pür vekâr ve azamet olarak
sade o al sanca¤›m›z› geri yerine koyal›m. Tekrar kemâl-i
azâmet ve mehâbetle yerlerimize avdet edelim [dönelim].
Korkma, seni buradaki birkaç Frans›z kuvveti k›ramaz.
Sen mevcudiyetini gösterecek olursan, de¤il birkaç yüz
Frans›z kuvveti, hatta bütün Frans›z milleti k›ramaz. Bu-
na emin ol…”
Ulu Camide Cuma namaz› için toplan›lm›flt›. Cemaat-
ten biri aya¤a kalkarak flöyle dedi:
“Hocam kalede bayrak yok. Cuman›n flart› nok-
san. Biz hür müyüz, esir miyiz? Esir isek Cuma bize
farz de¤ildir. Hür isek bunu göstermemiz laz›m.
Bayra¤› yeniden yerine dikmemiz laz›m.”
Camiin imam› R›dvan Hoca bu konuflmay› tasdik etti.
‹mam›n talimat› üzerine minberin yan›nda duran sancak
ç›kar›ld›. Bir ihtiyar,

“Haydin babam,
din kavgas›d›r bu!”
diyordu.
Ulu Cami boflal-
m›flt›, herkes “Allah,
Allah!” diyerek kale-
ye kofluyordu. Haber
bir anda bütün flehre
yay›lm›flt›. Sokaklar- Ressam›n gözüyle bayrak olay›
dan kaleye do¤ru sel
gibi insan ak›yordu. Kalede Frans›zlar varm›fl, makineli
tüfekle taranacaklarm›fl… Hiç kimse bunu düflünmüyor-
du. Kaleye ç›kanlar, Frans›z askerlerini tesirsiz hale getir-
di. Orada bir köfleye at›lm›fl olan ay-y›ld›zl› bayrak bulu-
nup göndere çekildi. Her ihtimale karfl›, pek çok kifli ya-
n›nda bayrak getirmiflti.
Ay y›ld›zl› bayra¤›n kalede dalgaland›¤›n› gören Ma-
rafll›lar gözyafllar›na hâkim olamad›. Cuma namaz› k›l›n-
d›. Art›k ok yaydan f›rlam›flt›. Düflmana karfl› anlad›¤› dil-
den konuflulacakt›.
fiehirde son derece gizli olarak savafl teflkilat› kurul-
du. Marafl 10 mahalleye ayr›ld›. Semt reisleri tespit edil-
di. Köylerde de teflkilatlan›ld›. Frans›zlar ve Ermeniler de
Marafl’ta büyük bir çat›flma olaca¤›n› anlam›fl ve ona göre
haz›rl›k yapmaya bafllam›fllard›.
22 Günlük Zorlu Savafl

Marafl’ta istiklal mücadelesi silahl› flekilde 21 Ocak
1920 günü bafllad›. 11/ 12 fiubat 1920 gününe kadar 22
gün geceli gündüzlü devam edecek olan bu savafl, her yö-
nüyle tarihe geçecekti. Düflman›n askerî gücü ilk baflta 6
bin kifli idi. 7 fiubat 1920’de gelen 3 bin kiflilik takviye
kuvvetiyle say› 9 bine ulaflm›flt›. A¤›r toplar›, makinal›
tüfekleri, say›s›n› bilemedikleri mermileri vard›.

Marafll›lar›n muharip gücü ise 2.500 idi. 2.500 de ye-
dek kuvvet vard›. Bunlardan ço¤u ilk defa savafl görmüfl
olanlard›. Baz›lar› çarp›flmalardan az önce savafl e¤itimi
alm›flt›. Silahlar›, mermileri say›l›yd›. Ama düflman›n he-
sap edemedi¤i bir kuvvetleri vard›: Sinelerinde tafl›d›kla-
r› imanlar›… Bu imanla yediden yetmifle bütün Marafll›-
lar cihad meydan›na koflmufltu. Ermeni evlerinden aç›lan
atefller halka büyük zarar veriyordu. Bunu gören Marafl-
l›lar, s›rf bu atefli etkisiz hale getirmek için o evlere bitiflik
kendi evlerini yak›yordu. Bu büyük bir fedakârl›kt›.
12 fiubat 1920 sabah› flehirde bir sükunet vard›. Ha-
ber bir anda her yerde duyuldu: Düflman kaçm›flt›. Büyük
tantanayla gelen düflman, büyük bir gizlilik içinde gece
yar›s› kaç›p gitmiflti. Marafll›lar kurtuluflu, hep beraber
kazand›klar› zaferi kutluyorlard›. Savafl esnas›nda 200 fle-
hit, 500 yaral› verilmiflti.
URFALILARIN VERD‹⁄‹ fiANLI MÜCADELE

Peygamberler diyar› Urfa, 7 Mart 1919’da ‹ngilizler
taraf›ndan iflgal edilmiflti. fiehirdeki Ermeniler ‹ngiliz as-
kerlerinin flehre giriflini çan çalarak kutlam›flt›. O gün
Müslüman ahâlinin yüre¤i kan a¤l›yordu.
‹ngilizler, klasik politikas›n› uygulamaya koyuldu. Pa-
ra, mevki, arazi vaadiyle iflbirlikçi arad›. Afliretler aras›n-
da sinsi propagandalar yapt›. Ancak hiçbir Kürt aflireti ifl-
birli¤ine yanaflmad›. ‹ngilizler di¤er bölgelerde oldu¤u gibi
Urfa’da da tutunamayacaklar›n› anlad›lar ve as›l hedefle-
ri olan petrol bölgesine gitmek üzere, 30 Ekim 1919’da Ur-
fa’y› Frans›z kuvvetlerine devrederek flehri terk ettiler.
‹flgal hareketinin bafllang›c›ndan itibaren Urfa’n›n eli
silah tutan yi¤itleri, ileri gelen büyükleri evlerde toplana-
rak, iflgali nas›l def edeceklerini konuflmaya bafllam›fllar-
d›.
Düflman kuvvetleri, vatan›n sahiplerini hesaba kat-

madan, kendi aralar›nda hesap yap›yorlard›. Kendi baflla-
r›na yapt›klar› hesaba göre, Urfa bundan böyle Frans›z
mandas› alt›na giren Suriye’ye ait say›lacakt›. Ancak on-
lar Urfa’n›n bu yi¤it insanlar›n› hesaba katmam›fllard›.
Urfa, Siverek, Suruç, Akçakale, Viranflehir, Birecik ve di-
¤er beldelerdeki belli bafll› afliretler bir araya geldi. Söz
birli¤i edildi. Son fertleri flehit düflünceye kadar düflman-
la çarp›flacaklard›. Urfal›lar flu hususlarda görüfl birli¤ine
varm›fllard›:
1- Urfa bölgesi umumî efkâr›n›n Kurtulufl Savafl› için
haz›rlanmas›.
2- Esas mukavemet kuvvetlerini teflkil edecek afliret
baflkanlar›yla gerekli görüflmelerin yap›larak millî kuv-
vetlerin teflkil edilmesi.
3- Urfa hapishanesindeki mevkuf gençlerin ç›kar›lma-
s›, bunlar›n silahland›r›lmas› ve bunlara mücadelede vazi-
fe verilmesi.
K›sa zamanda bütün flehir ahalisi mücadeleye haz›r
hale gelmiflti. Herkes ayn› inanç, ayn› fikir, ayn› hisse sa-
hipti. Mukadesata, topraklar›na göz diken düflmana karfl›
son fert flehit düflünceye kadar savafl›lacakt›.
Urfa Jandarma Komutan› Ali Saip Bey, Aral›k
1919’da Urfa’ya gelmiflti. O da vakit geçirmeksizin, nice-
dir yap›lan kurtulufl mücadelesi plan›na öncülük etti. 15
Ocak 1920’de flehirde iflgale karfl› ayaklanma planland› ve
17 Ocak’ta da silahl› mücadele bafllad›. Daha ilk günden
Frans›zlar neye u¤rad›klar›n› flafl›rm›fllard›. Zira her ev
bir kale gibi düflman›n karfl›s›na dikilmiflti. Düflmanlar
kaçacak delik aramaya bafllam›fllard›. fiehir haricine ç›-
k›nca da kurtulam›yor, çetelerin bask›n›na u¤rayarak a¤›r
kay›plar veriyorlard›. Frans›zlar kuflat›lm›flt›. Hiçbir yer-
den yard›m gelmiyordu. Sonunda periflan olacaklar›n› an-
layan Frans›zlar, 8 Nisan 1920 günü, birtak›m flartlarla
flehri terk edeceklerini Urfa Müdafaa-i Hukuk Cemiye-

ti’ne bildirdiler. Ermeniler bu karar üzerine telafllanm›fl
ve Frans›zlar› kararlar›ndan vazgeçirmeye çal›flm›fllard›.
Yap›lan uzun görüflmeler neticesinde Frans›zlar›n flu
flartlar› kabul edildi:
a- fiehirde kalacak Ermenilerin can güvenli¤i ve mal
varl›klar› korunacakt›.
b- Urfa’da ölen Frans›zlar›n mezar›na sayg› gösterile-
cekti.
c- Gidecekleri yere kadar Frans›zlar›n yükleri ve efl-
yalar› tafl›nacakt›.
d- Frans›z birlikleri Cerablus’a kadar emniyetle gidin-
ceye kadar on tane afliret reisi kendilerine refakat edecek-
ti.
Savaflta mühim rol alm›fl simalardan bir k›sm› bu
flartlara itiraz ediyordu. Sonunda, afliret reisi yerine jan-
darma kolluk kuvvetlerinin refakat etmesi kabul edildi.
Böylece Frans›zlar, zillet içerisinde, bafllar› öne e¤ik flehri
terk ettiler.
Yap›lan bu anlaflmay› hazmedemeyen baz› çeteler
yolda Frans›z birli¤ine pusu kurdu. Üç saat aral›ks›z de-
vam eden çat›flma esnas›nda Frans›zlar a¤›r kay›p verdi.
Haber flehre, “Frans›zlar yolda bizimkilere sald›rm›fl!”
fleklinde duyurulunca, silah›n›, sopas›n› kapan çat›flma
mahalline kofltu. Urfal›lar koflarak çat›flma yerine gidiyor-
du. Bu gelenlerin de çat›flmaya kat›lmas›yla Frans›zlar
periflan oldu. Sonunda 300 ölü ve 140 esir b›rakarak son
sürat Cerablus taraf›na kaçt›lar.
11 Nisan 1920 günü Urfa kalesinde art›k ay y›ld›zl›
bayrak dalgalanmaktayd›. Düflman geldi¤i gibi de¤il, pe-
riflan bir vaziyette gitmiflti. Urfa semalar›nda art›k çan
sesleri de¤il, Ezan-› Muhammedî yükseliyordu.
Ege Bölgesindeki Mücâdele
Mondros Mütarekesi’nden sonra, baflta baflflehir ‹s-

tanbul olmak üzere, birçok flehir ve bölge iflgale maruz ka-
l›nca, Anadolu’nun dört bir yan›nda oldu¤u gibi Ege bölge-
sinde de halk, “ifl bafla düfltü” deyip kendi bafl›n›n çaresi-
ne bakm›fl, mukavemet teflkilatlar› kurmufltu.
‹zmir’in iflgalini müteâkip; Denizli, Ayd›n, Ödemifl,
Nazilli, Burhaniye, Bal›kesir ve daha birçok beldede gö-
nüllü birlikler düflmanla çat›flmaya girmiflti.
Denizli’de genç mücahitler bir ç›rp›da haz›rlay›verdik-
leri sanca¤›n etraf›nda topland›lar. Bu sanca¤›n bir tara-
f›nda, “Yaflas›n vatan!” di¤er taraf›nda da; “Bismilla-
hirrahmânirrahîm. Lâilahe illallah Muhamme-
dü’rresûlullah. ‹nnâ fetahnâ leke fethan mübinâ.
Nasrun minallahi ve fethun karîb ve beflfliri’l
Mü’minîne. Ya Muhammed!” yaz›l›yd›. Di¤er bölgelerde
de bu sanca¤›n benzeri sancaklar haz›rlanm›flt›.
Baz› bölgelerde, bir zamanlar serhad boylar›nda ordu-
lar› coflturan Mehteran Bölü¤ünün benzerleri kurulmufl-
tu. Bu mehter tak›mlar›n›n baz›lar› yan›nda flu yaz›y› ta-
fl›maktayd›:
“Müslümanlar! Birleflelim. Kurtuluruz.”
Burhaniye ‹lk Kurtulan Belde Oldu

Düflmanla teflkilatl› bir biçimde mücadele eden yerle-
rin ilki Burhaniye’dir. Bu bak›mdan bu flirin ilçenin Kur-
tulufl Savafl›’nda ayr› bir yeri vard›r. Müderris fiükrü
Efendi’nin baflkanl›¤›nda kurulan Redd-i ‹lhak Heyeti, gö-
nüllü toplam›fl, bunlar› silahland›rm›fl ve düflmanla çat›fl-
maya giriflmiflti. Burhaniye’deki gönüllüler Ayval›k Cep-
hesine yard›m etmifltir. Ayval›k’›n iflgali üzerine Burhani-
ye’ye çekilen 172. Alay Burhaniye milisleriyle takviye
edilmifltir. Düflmana ilk kurflunu atan yerlerden biri olan

Burhaniye bir sene on bir ay sekiz günlük esâretten sonra
kurtularak çevredeki ilçelerden önce hürriyetine kavufl-
mufltur. Burhaniye daha sonra çevre ilçelere gereken yar-
d›m› yapm›flt›r.
Ödemifl’teki Kanl› Çarp›flmalar

Ödemiflli mücahitler, 1 Haziran 1919 günü Ödemifl’in
10 kilometre bat›s›nda Hac›ilyas-Faka hatt›nda Yunan
kuvvetlerine hücum etti. Burada befl saat aral›ks›z devam
eden çat›flmalarda iki flehit ve 20 yaral› verildi. Bu çarp›fl-
malarda Jandarma Kumandan› Tahir Fethi Bey taraf›n-
dan silah da¤›t›lm›fl olan 120 efe, çok üstün Yunan kuvvet-
lerine ve topçular›na karfl› saatlerce direnmifltir. Bu çar-
p›flmalarda Yunanl›lar a¤›r zayiat vermifltir. Bu Anado-
lu’nun mücahit kuvvetleri ile Yunanl›lar aras›ndaki ilk sa-
vaflt›.
Gece geç vakit Ödemifl’e giren Yunan birlikleri, ilk de-
fa böyle bir mukavemetle karfl›laflmalar›na ve zayiat ver-
melerine sinirlenerek, Çatal, Kabaköy, Hac›ilyas köylerini
bütünüyle yakm›fllard›r.
Denizli’nin Kurtulufl Mücâdelesine Katk›s›

Ege Bölgesi’ndeki cephelerden biri olan “Menderes
Cephesi”nin kurulmas›nda Denizli’nin büyük hissesi
vard›r. Buradaki teflkilatlanman›n öncüsü de Denizli Müf-
tüsü Ahmed Hulusi Efendi’dir.
Denizli Müftüsü ‹zmir’in Yunanl›lar taraf›ndan iflgal
ediliflinin ertesi günü, 16 May›s 1919’da Kayal›k Camiin-
deki sanca¤› ç›karm›fl, sokaklarda tekbirler getirerek yü-
rümüfl ve halk› belediye binas› önünde toplam›flt›r. ‹z-
mir’in Yunanl›lar taraf›ndan iflgal edildi¤ini söyledikten
sonra halka flöylece hitap etmifltir:
“…Her ne pahas›na olursa olsun Yunanl›lara karfl›

koymak gerektir. Yunanl›lar›n iflgal eyledi¤i memleketlerin
halk› için kavgaya giriflmek farz-› aynd›r. ‹flgale u¤rama-
yan memleketler halk› için de farz-› kifayedir. Ben fetva ve-
riyorum. Silah ve cephane azl›¤› veya yoklu¤u hiçbir za-
man kavgaya mani olmayacakt›r. Hiçbir müdafaa vas›ta-
s› olmayan bir Müslüman dahi, yerden üç tafl alarak düfl-
mana atmaya mecburdur.”
Denizli’de Hulusi Efendi’nin öncülü¤ünde kurulacak
olan “Denizli Heyet-i Milliye”si savaflacak gönüllülerin
bütün ihtiyaçlar›n› karfl›lamaktayd›. Bu cemiyetin 10 Ha-
ziran 1919 tarihinde yay›nlad›¤› beyannâmede flöyle de-
nilmekteydi:
“..Yar›n Yunanl›lar›n murdar ayaklar› alt›nda inleye
inleye ölmektense, bugün ya mertçesine ölmeye, yahut fle-
refle yaflamaya azmeden ve bugünkü çal›flmay› din ve na-
mus meselesi bilen kardefllerimiz son defa olarak mâlî ve
bedenî her fedakârl›kta bulunmal›, zengin ve fakir herkes
bu dinî meselede kendisini alâkadar addetmeli, seyirci va-
ziyetinde kalmamal›… Kaybedilecek zaman olmad›¤›n-
dan, düflünerek hareket etmeliyiz. Allah yard›mc›m›zd›r.”
Denizli’de teflekkül eden mücahidler birli¤i, Nazilli
baflta olmak üzere civardaki Yunanl›larla yap›lan çat›fl-
malara kat›lm›fl ve büyük kahramanl›klar göstermifller-
dir.
Bergama Bask›n›
Bal›kesir, Band›rma, Ayval›k, Salihli gibi yerlerde de
kurtulufl mücadelesi için teflkilatlar kurulmufl ve gönüllü
birlikleri teflekkül ettirilmiflti. Bu gönüllülerin “Bergama
Bask›n›” diye tarihe geçecek bir bask›nla Yunan birlikleri-
ni periflan etmeleri meflhurdur.
Ayval›k m›nt›kas›ndan, Binbafl› Cemal kumandas›n-
daki bir müfreze ile Bal›kesir, Soma ve K›rka¤aç’tan teda-
rik edilen millî müfrezeler, Akhisar’da Parti Pehlivan ve

Haf›z Hüseyin kumandas›nda gelen ahali kuvvetleri, iki
üç makineli tüfekle takviye edilerek 15/16 Haziran 1919
gecesi Bergama’daki Yunan kuvvetlerine (8. Girit Alay›n›n
bir taburuna) bir bask›n yapm›fllard›. Bu bask›nda Yunan
taburunun bir k›sm› yok edilmifl, kendilerini kurtarabi-
lenler ise, da¤lardan periflan bir vaziyette Menemen ve
Dikili istikametine çekilmifllerdir.
Bergama bask›n›, Ege bölgesindeki gönüllü birlik-

lerimizin ilk hamlesi, müdafaadan taarruza ilk geçifli-
dir. Bu hâdisenin Kurtulufl Savafl›’nda ayr› bir yeri var-
d›r. Çünkü böylelikle hem Anadolu’ya, hem bütün dün-
yaya iflgalcilerin sonunun nas›l olaca¤› gösterilmifltir.
Ayd›n Muharebesi
Ayd›n’› iflgal eden Yunan birlikleri burada vahflet tab-
lolar› sergilemeye bafllam›flt›. Bunu ifliten etrafta eli silah
tutan herkes o civara gelmiflti. Ayd›n civar›nda toplanan
kuvvetlerin yekunu 800 kifliydi. Ancak bu miktar Yunan-
l›lar›n kula¤›na 50 bin olarak ulaflm›flt›. Bu bak›mdan
korkular›ndan d›flar›ya bir ad›m dahi atam›yorlard›.
Asker ve sivil bu mücahit grubunun bir k›sm›na Bin-
bafl› Hac› fiükrü, bir k›sm›na Topçu Binbafl›s› Hakk› ku-
manda ediyor, bir k›sm› da müstakil hareket ediyordu. Bu
kuvvetlerin reisleri Ayd›n’daki Yunan komutan›na haber
göndererek; “fiehre kapanmak ve ‹slâm ahâlisini kal-
kan olarak kullanmak mertlik de¤ildir. fiehirden
d›flar›ya ç›k da boy ölçüflelim” diyorlard›.
Mücahitler, Ayd›n’daki düflman üzerine taarruz etme-
leri halinde, Yunanl›lar›n flehirdeki ahaliye zarar vermele-
rinden endifle ediyorlard›. Bu bak›mdan beklemekteydiler.
27 ve 28 Haziran 1919’da Yunanl›lar, d›flar›daki kuvvetle-
rin durumunu ve say›s›n› ö¤renmek için deneme taarruzu
yapm›fl, her defas›nda püskürtülmüfl, kaçarak Ayd›n’a ge-

ri dönmüfllerdi.
Yunanl›lar›n zulümlerini artt›rd›¤› haberi al›n›nca, ci-
var köylerdeki kad›n, çocuk, ihtiyar binlerce halk silahl›,
silahs›z, çifteli, tabancal› Ayd›n önlerine gelmifllerdi. Ça-
t›flmalar bafllay›nca, köylü kad›nlar s›rtlar›na su testileri-
ni yüklenmifller, kurflun ya¤muru alt›nda muhariplere ilk
hatlara kadar su götürüyorlard›. Birisinin testisi kurflun-
la k›r›lm›fl, suyu dökülmüfl, kulpu omzunda, fark›nda de-
¤il, hâlâ s›rt›nda bir a¤›rl›k var diye testinin kulpunu ta-
fl›y›p götürüyor. Bu halk ayaklanmas› görülmeye de¤erdi.
Yunanl›lar minarelere makinal› tüfekleri yerlefltirmifl,
durmadan kurflun ya¤d›r›yor, halk kurflun ya¤muruna al-
d›rmadan Ayd›n’a do¤ru ilerliyordu. 29 Haziran günü sa-
bahleyin Yunanl›lar›n Ayd›n’da evleri içindekilerle birlik-
te yakmaya bafllamas› üzerine d›flar›dakiler art›k bekle-
meyip, flehre hücum etmiflti. Sokak sokak, ev ev gö¤üs
gö¤se çarp›flmalar olmaktayd›.
Yunanl›lar kaçmaktan baflka çare olmad›¤›n› görünce
Ayd›n’da siviller üzerinde katliâma giriflmifl, binlerce ma-
sum insan› öldürerek ‹zmir’e do¤ru kaçmaya bafllam›flt›.
fiayet Ayd›n önlerine gelen halk› ve silahl› mücahitle-
ri idare eden dirayetli bir kumandan olmufl olsayd›, Ay-
d›n’› iflgal etmifl olan Yunan birliklerinin kâmilen imha
edilmesi iflten bile de¤ildi. Ama organizesizlik yüzünden
kaçan düflman takip edilemedi. Gelenler de bir müddet
sonra da¤›l›p gitti. Bafls›zl›ktan dolay› Ayd›n’daki silahlar
ve cephaneler tafl›namad›.
Düflman kuvvetleri, Ayd›n’da az bir kuvvet kald›¤›n›
ö¤renince, tekrar sald›rm›fl ve 4 Temmuz 1919 günü Ay-
d›n’› tekrar iflgal etmifltir. ‹ki yüz kiflilik müdafiler toplu-
lu¤u Ayd›n’› son mermilerine kadar müdafaa ettikten son-
ra Çine’ye do¤ru çekilmifltir. Yörük Ali Efe, 50 kiflilik fedâi
grubuyla Büyük Menderes’in güneyindeki vadi içinde giz-
lenmifltir. Bu kuvvet, Yunan birliklerine ani bask›nlar
yaparak onlar› y›pratacakt›.

Ayd›n’› son olarak terk edenlerden biri de 175. Alay
Kumandan Vekili Hac› fiükrü Bey idi. Kendisine 60 kadar
Ayd›nl› gönüllü yard›mc› olmufltur. Çekilen kuvvetlerin si-
lah mevcudu, 120 tüfek, 8 a¤›r makinal› ve 4 toptur. Ayd›n
halk› ise, o birkaç günlük zamandan istifade ederek civar
kasabalara ve köylere s›¤›nm›flt›.
Demirci Mehmet Efe, Yörük Ali Efe ve

Çerkez Ethem’in Gayretleri
Ege Bölgesindeki kurtulufl mücadelesi esnas›nda, pek
çok sima, Yunanl›lara karfl› verdikleri mücâdele ile ön pla-
na ç›km›fl ve bütün ülkede tan›nmaya bafllam›flt›r. Bun-
lardan üç ismi, kurtulufl savafl› esnas›ndaki çal›flmalar›y-
la k›saca tan›yal›m:
Demirci Mehmet
Efe: Nazilli kazas›n›n Piri-
beyli köyünden olan Meh-
met Efenin babas› köyün
demircisi imifl. Askerli¤i es-
nas›nda Ermeni as›ll› bir
subay›n kendisine bir tokat
atmas›ndan müteessir ola-
rak askerlikten kaçm›fl. Ay-
d›n, Denizli, Ödemifl ve ha-
valisinde eflkiyal›¤a ve soy-
gunculu¤a bafllam›fl. Git gi-
de hem maiyetindekiler,
hem de ünü artm›fl.
Yunanl›lar›n ‹zmir’i ifl-
gal edece¤i haberinin du-
yulmas› üzerine, Jandarma
Bölük Komutan› Yüzbafl›
Demirci Mehmet Efe Nuri Beye haber göndere-
Yörük Ali Efe, Kurtulufl mücadelesine ifltirak eden silah

arkadafllar›yla birlikte
rek kendisiyle hususi bir görüflme yapan ve bu haberi so-

ran Mehmet Efe, haberin do¤ru oldu¤unu ö¤renince, buna
asla tahammül edemeyeceklerini bildirmiflti. Yunanl›lar›n
‹zmir’i iflgal etmesi üzerine, eflkiyal›¤a son veren Mehmet
Efe, Temmuz 1919’da 200 kiflilik maiyeti ile gelerek
Umurlu ile Ayd›n aras›n› müdafaa eden Nazilli Jandarma
Bölük Komutan› Yüzbafl› Nuri’nin cephesine iltihak et-
mifltir. Millî Heyetlerce Demirci Mehmet Efeye, “Ayd›n
Cephesi Kuva-y› Milliye Komutan›” ad› verilmifltir.
Demirci Efe ilk bafllarda Nazilli’de yerleflmifl, askerî
harekât›n sevk ve idaresinden ziyade cepheye lüzumu
olan erleri, yiyecek maddelerini bulup sevk etmek, asayifl
iflleriyle meflgul olmak vazifesini üzerine alm›flt›. Sonra-
dan cephelerde s›cak çarp›flmalara da kat›lacak, isyanla-
r›n bast›r›lmas›nda mühim rol oynayacakt›.
Yörük Ali Efe: O da Demirci Mehmet Efe gibi bir as-
ker kaça¤› ve eflk›ya idi. Sultanhisar› nahiyesinin Kavak-
l› köyündendi. Askerli¤ini k›smen ‹zmir’de yapm›flt›. Kaf-
kas cephesine gönderilirken kaçm›fl, memleketine döne-
rek zeybekli¤e soyunmufltu. Osmanl› ordusunda subay

olarak vazife yapan vatanperverler, Mondros Mütareke-
sindeki hükümlere befl para ehemmiyet vermeksizin du-
rumdan vazife ç›karm›fl, iflgal kuvvetlerini defetmek için,
düzenli ordu kuruluncaya kadar, silaha âflina, gözüpek
kimselerle temas kurmufllard›. Ayd›n m›nt›kas›nda, Çi-
ne’de 57. Tümen Komutan› olan Albay fiefik Bey, 5 Hazi-
ran 1919 günü o bölgenin naml› eflkiyas› Yörük Ali Efe ile
görüflmüfltü.
fiefik Bey, yafl›n›n pek genç olmas›na ra¤men, kahra-
manl›¤›, at›c›l›¤›, dürüstlü¤ü, mertli¤i ile tan›nm›fl Yörük
Ali Efe’ye Yunanl›lar›n yapt›klar›n›, bu durumda cihad›n
farz-› ayn oldu¤unu, düflman› defetmek için güçlerini bir-
lefltirmeleri, el ele vermeleri gerekti¤ini anlatm›flt›. O s›-
rada henüz 23 yafl›nda olan Ali Efe’nin do¤up büyüdü¤ü
yerler de Yunan iflgali alt›ndayd›. Kendisi zaten bunu haz-
medemiyor ve Yunanl›lara bask›n yapmay› planl›yordu.
Yörük Ali Efe, fiefik Beyi dinledikten sonra kendisine flöy-
le cevap vermifltir:
“Bey amca, sen hiç merak etme. Allah’›n izni ile
biz hemen yar›n Bismillah deyip ç›kaca¤›z. Bundan
sonra iflimiz Yunanl› ile u¤raflmak olacakt›r.”
O andan itibaren Yörük Ali Efeyi Menderes Cephe-
si’nin bütün mühim çarp›flmalar›nda en ön saflar›nda gör-
mekteyiz. Nazilli’nin kurtar›lmas›nda, Ayd›n’›n ilk kurta-
r›lmas›nda Yörük Ali Efe zeybekleriyle birlikte hep ön saf-
larda vuruflmufltur.
Yörük Ali Efe çetesi, “vurucu tim” olarak çal›flmakta,
kendilerine verilen “düflman› y›pratma” operasyonlar›n›
hakk›yla yerine getirmekti. Bu yönüyle Yunanl›lar›n kor-
kulu rüyas› haline gelmiflti.
16 Haziran 1919’da Yunanl›lara karfl› yap›lan Malkoç
bask›n›n› yine Yörük Ali Efe ve çetesi gerçeklefltirmifltir.
Bergama bask›n›ndan sonra Yunanl›lara Malkoç’ta büyük
bir darbe indirilmesi kararlaflt›r›lm›flt›. Bu zorlu görev

Yörük Ali Efe’ye verilmiflti.
Ali Efe görevi ald›ktan sonra Çine’den 20 kiflilik bir
kuvvetle yola ç›km›fl, önce Sultanhisar’a 10 kilometre me-
safedeki ve Büyük Menderes’in güneyindeki Yenipazar
bölgesine gelmifllerdi. Efelerin Yunanl›lara bask›n yapaca-
¤›n› ö¤renen civar köy delikanl›lar›, kendilerine de vazife
verilmesini ›srarla istemifl, Yörük Ali Efe bu delikanl›lar-
dan 30’unu yan›na al›p yola ç›km›flt›r. 16 Haziran gecesi
Malkoç köprüsüne sokulan Yörük Ali Efe, yan›ndaki elli
kifli ile birlikte Yunan kuvvetlerine âni bask›n yapm›fl ve
bütün Yunan askerlerini imha etmifltir. Düflmandan bir
hafif makineli tüfekle çok say›da tüfek ve cephane ele ge-
çirilmifltir. Efeler derhal Malkoç köprüsünü dinamitleye-
rek, Yunanl›lar›n nakliyesine a¤›r bir darbe indirmifller-
dir. Ayn› gece Yörük Ali Efe müfrezesindeki Te¤men Zekâi,
birkaç efe ile Malkoç köprüsü ile K›lavuzlar aras›ndaki iki
köprüyü havaya uçurmufltur. Böylece düflman kuvvetleri-
ne esasl› bir darbe indirilmifltir.
TBMM aç›lmadan önce, Ege bölgesinde Yunan kuv-
vetlerine darbeler indirenler aras›nda Yörük Ali Efe ismi
unutulmaz.
Çerkez Ethem: Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflgal etti¤i tarih
olan 15 May›s 1919’dan TBMM’nin aç›ld›¤› tarih olan 23
Nisan 1920’ye kadar geçen yaklafl›k bir y›ll›k zaman içeri-
sinde, düflman› oldu¤u yerde çivileyen komutanlardan bi-
ri de Ethem Bey’dir. Kitaplarda “Çerkez Ethem” diye yer
alm›fl olan bu sima, Band›rma ve Mihal›ç kazalar› aras›n-
daki Emre köyünde do¤mufltur. Babas› Ali Bey’dir. Kendi-
si befl erkek kardeflin en küçü¤üdür. A¤abeylerinin tama-
m› da askerlik mesle¤ini seçmiflti. Hepsi de subayd›. Bun-
lardan ‹lyas ve Nuri, Rum eflkiyalarla çarp›fl›rken flehit
düflmüfllerdi. Di¤er a¤abeyleri Reflit ve Tevfik Beyler zabit
idiler. Reflit Bey bilahare Birinci Millet Meclisinde mebus
olarak da vazife yapacakt›.
Çerkez Ethem ve silah arkadafllar› isyanlar› bast›rd›ktan sonra

Ankara’ya gelifllerinde M. Kemal Pafla ile birlikte görülüyor.
Babas› onun askerlik mesle¤ini seçmesine karfl›yd›.

Ancak o ›srar etmifl, ‹stanbul’a giderek Küçük Zabit Mek-
tebine girmiflti. Mektebi birincilikle bitiren Ethem, “Zabit
vekili” olarak Balkan Harbine ifltirak etmifl, Bulgarlara
karfl› çarp›fl›rken yaralanm›fl, harpte gösterdi¤i kahra-
manl›ktan dolay› madalya alm›flt›.
Yunanl›lar henüz ‹zmir’i iflgal etmeden önce, Hamidi-
ye Kahraman› Rauf (Orbay) Bey, Birinci Dünya Sava-
fl›’nda muhtelif cephelerde çok mühim hizmetler gören Et-
hem Beye flu mühim vazifeyi vermiflti: Ege’de sa¤lam bir
mukavemet cephesi kurmak… K›sa zamanda, “Kuva-y›
Seyyare Umum Kumandan›” olacak olan Ethem Bey, ken-
di bölgesinden toplad›¤› ve gittikçe artan kuvvetlerle Yu-
nanl›lara kan kusturacakt›.
Ethem Beye ba¤l› birlikler, 25 Haziran 1920’de “Garp
Cephesi” kuruluncaya kadar Yunanl›larla pek çok çarp›fl-
malara girmifl, TBMM’nin aç›lmas›ndan sonra da emrin-

deki befl bin kiflilik kuvvetle Yunanl›larla çarp›flmaya de-
vam etmifl, ayr›ca Meclisin kendisine verdi¤i büyük isyan-
lar› bast›rma vazifelerini baflar›yla yerine getirmifltir.
Böyle bir ismin, daha sonra “hâin” ilan edilmesi yak›n
tarihimizin en trajik hâdiselerinden biridir. Biz, “Çerkez
Ethem Hâin mi, Kahraman m›?” kitab›m›zda bu konu-
yu en sa¤l›kl› bilgilere ve belgelere dayanarak iflledi¤imiz
için, daha fazla teferruata girmeyece¤iz.
Yaln›z flu kadar›n› söyleyelim ki, Kurtulufl Savafl› ta-
rihinde Ethem Bey ve onun gibilerin de mühim katk›s›
vard›r. Onlar› bütünüyle yoklu¤a mahkum etmek, yahut
gerçek ve sa¤l›kl› bilgilere ve belgelere dayanmadan “hâ-
in” ilan etmek; hem a¤›r bir vebal almak, hem de tarihimi-
zin bu flerefli sayfalar›n› karartmak demektir.
Anadolu’daki Di¤er Mukavemet Teflkilatlar›
Güney ve Ege bölgelerinden baflka Anadolu’nun her

yerinde iflgale karfl› mukavemet teflkilatlar› kurulmufl,
bunlar, zafer kazan›l›ncaya kadar canla baflla çal›flm›fllar-
d›r. Bunlardan baz›lar›na k›saca bak›p konuyu noktalaya-
l›m:
‹zmir’in iflgali üzerine ayaklanan flehirlerden birisi de
Isparta idi. Haf›z ‹brahim Beyin teflebbüsleriyle, 11 Hazi-
ran 1919’da büyük bir miting yap›ld›. Mitingte Yunan zul-
müne flahit olanlar da konufltu. Haf›z ‹brahim Bey yapt›-
¤› uzunca konuflmas›nda s›k s›k flu görüflünü tekrarl›yor-
du:
“Kardefllerim, baflka çare yok, silaha sar›lmak
laz›m, cihad laz›m, cihad-› fî sebilillah laz›m.”
O s›rada Antalya’ya asker ç›karan ‹talyanlar, Burdur
ve Isparta istikametine do¤ru ilerlemekteydi. Isparta’da
Karadeniz bölgesinde Kurtulufl Savafl›na ifltirak eden kahramanlar-

dan bir grup.
yap›lan ikinci mitinge 18 bin kifli ifltirak etmiflti. Mitingte

yine cihad ça¤r›s› yap›lm›flt›.
Ispartal›lar mitingle, sözle yetinmediler, fiilen iflgale
karfl› durmak için kollar› s›vad›lar. K›sa zamanda bin gö-
nüllü cihad için yaz›ld›. Isparta’da teflekkül eden bu kuv-
vete “Demiralay” ad› verildi. Burdur’da teflkil olunan
“Burdur Millî Taburu” da Demiralay’a kat›ld›. Demira-
lay’›n komutan›, o tarihte mebus s›fat› da bulunan Haf›z
‹brahim Bey idi. ‹brahim Bey, 9 A¤ustos 1920’de
TBMM’ye gönderdi¤i telgrafta flöyle diyordu:
“Cenab-› Kadir, mukaddes gayemize bizi vas›l edince-
ye kadar silahlar›m›z› düflman sinesinden ay›rmayaca¤›-
m›za yemin ve alay bayra¤› alt›nda ruhumuzu teslim et-
meye iman›m›zla karar verdik.”
14 A¤ustos 1920’de Denizli’ye ulaflan Demiralay, daha
sonra cepheye intikal etmifl ve düflmanla gö¤üs gö¤se çar-
p›flmalara giriflmifltir. Demiralay, “Menderes Cephesi” ola-
rak da adland›r›lan Buldan, Güney, Çal ve Sarayköy m›n-
t›kalar›nda düflman kuvvetleriyle pek çok çat›flmaya gir-

mifl, 2 Aral›k 1920’de düzenli orduya dahil edildikten son-
ra da “39. Piyade Alay›” ad›yla sonuna kadar kurtulufl sa-
vafl›nda yer alm›flt›r.
“Herkes Bir Sopa Edinsin!”

Anadolu’nun her köflesinde yap›lan mitinglerde ciha-
d›n farz-› ayn oldu¤u, herkesin gücü nispetinde mutlaka
Kurtulufl Savafl›ndaki yerini almas› gerekti¤i hat›rlat›l›-
yordu. M. Kemal Pafla’n›n Havza’ya gidiflinden sonra bu-
rada yap›lan ikinci büyük mitingde konuflan o bölgenin
meflhur âlimlerinden S›tk› Hoca flöyle diyordu:
“Ey cemaat, düflmana karfl› koymak için elde so-
pa laz›md›r. En gücü yetmeyen, en fakir Müslüman
bile bugünden tezi yok, birer sopa olsun edinmelidir.
Anadolunun dört bir yan›nda yap›lan mitingler cihad ruhunu

uyand›rd›. ‹zmir’in iflgalini protesto için Sultanahmed’teki mitinge
onbinlerce insan ifltirak etmiflti.
Buna da iktidar›m yok diyebilen kimse var m›? Var-

sa, o da evindeki kazmay›, keseri, b›ça¤›, o da yoksa
yumru¤unu haz›rlas›n. Art›k zaman› gelmifltir. Haz-
ret-i Allah da, Peygamber Efendimiz de böyle emre-
diyor.”
‹flte bu flekilde iflin bafla düfltü¤ünü gören Anadolu
halk›, genciyle, yafll›s›yla, erke¤iyle, kad›n›yla, çocu¤uyla
yediden yetmifle Kurtulufl Savafl›’na ifltirak etmiflti. He-
nüz teflkilatlanma devresinden önce, kendi imkanlar›yla
düflman› karfl›lamaya haz›rlanm›flt›.
—0—
139
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEfiK‹LATLANMA DEVRES‹
smanl› Devleti, yirminci yüzy›lda pek çok örne¤i gö-

O rüldü¤ü gibi, ‹ngilizlerin ve di¤er Bat›l› güçlerin kur-
durdu¤u nevzuhur devletlerden de¤ildi. Devlet olarak
kendine has bir karakteri ve yap›s›; bu devletin bünyesin-
de yetiflen devlet adamlar›n›n da çok güçlü bir devlet gele-
ne¤i, terbiyesi, kültürü ve bilgisi vard›. Bu bak›mdand›r
ki, tarihinde geçirdi¤i onca bâdirelere ra¤men târumar ol-
mam›fl, da¤›l›p gitmemiflti. Meselâ tarihimizde meflhur
“Ankara Savafl›”ndan sonra Y›ld›r›m Bayez›d Timur’a esir
düflmüfl, devlet zahiren bafls›z kalm›fl, ama iflte o devlet
gelene¤inin oturmufl yap›s›ndan dolay› bir müddet sonra
yeniden derlenip toparlanm›flt›r.
Birçok tarih kitaplar›nda yanl›fl olarak anlat›ld›¤› gi-
bi, “Osmanl› Devletinde padiflah devletin her fleyi, a¤z›n-
dan ç›kan söz kanundur, her ifl padiflahta biter” gibisinden
de¤erlendirmeler do¤ru de¤ildir. Bir defa, devlet hiyerar-
flisinde mühim yeri olan, çok iyi yetiflmifl devlet adamlar›-
n›n sözleri ve düflünceleri hiçbir zaman yabana at›lmaz.
Baflta askeriye olmak üzere, devletin mühim kanatlar›n-
da görev alm›fl kimseler, bilgi ve kültür cihetinden en üst
seviyede mükemmel bir e¤itim alarak yetiflirler.
‹flte bu flekilde bilgili, kültürlü, inançl›, vatanperver
kimseler, henüz Mondros Mütarekesi imzalanmadan ön-
ce, devletin âk›beti üzerinde planlar yapmakta ve alterna-
tif çözüm yollar› araflt›rmaktayd›lar. Mondros Mütareke-
sinden sonra, kesin karar verilmiflti: ‹stanbul tahrip etti-

rilmeden, Anadolu’nun sinesinde örgütlenilecek, kurtulufl
mücadelesi verilecekti. Bunun için de gerekli tedbirleri al-
maya, ordunun elindeki silah ve cephaneleri güvenli yer-
lere tafl›maya bafllam›fllard›.
‹stanbul’un iflgalinden sonra, istiklâl mücâdelesinin
Anadolu’dan yönetilmesi fikri kuvvet kazand›. Zira ‹stan-
bul’daki idare resmen “esir” vaziyette idi. Bu mücadeleyi
yürütecek, gözü pek, askerlik sanat›nda mâhir kuman-
danlarla temasa geçilmeye baflland›. Ali ‹hsan, Ali Fuad
ve Kâz›m Karabekir gibi paflalar zaten çoktan istiklâl mü-
cadelesi için kollar› s›vam›fllard›. Ahmet ‹zzet Pafla, 10
Kas›m 1918’de o s›rada Adana’da bulunan Mustafa Kemal
Pafla’ya telgraf çekerek ‹stanbul’a gelmesinin iyi olaca¤›n›
bildirdi. M. Kemal Pafla da bu telgraf› ald›ktan sonra yola
ç›kt› ve 13 Kas›m 1918’de trenle ‹stanbul Haydarpafla’ya
geldi. O gün, ‹ngiliz, Frans›z ve ‹talyan gemilerinin olufl-
turdu¤u ‹tilaf Devletleri filosuna ait 61 parça gemi de ‹s-
tanbul’a gelmiflti. Bu gelifl elbette turistik bir ziyaret için
de¤ildi ve henüz ad› konmam›fl olsa da bu bir iflgaldi.
Harekâta Bafl Bulma Toplant›lar›

1919 y›l› bafl›ndan itibaren, Anadolu’da bafllat›lacak
‹stiklal Mücadelesi için yap›lan toplant›larda, harekât›n
detaylar› flekillenmeye bafllam›flt›. Mesele gelip, bu mü-
him görevi organize edecek “bafl”ta dü¤ümleniyordu. Top-
lant›ya kat›lan askerî ve mülkî erkan 1919 Mart’›nda
Erenköy’de yap›lan bir toplant›da Nuri Pafla isminde ka-
rar k›lm›flt›. Toplant› da¤›lm›fl, herkes evine gitmek üzere
iken, toplant›ya kat›lmak için gelen Miralay Refet Bey
(Pafla), geç kald›¤› için özür diledikten sonra, harekat› yü-
rütecek isimde karar k›l›n›p k›l›nmad›¤›n› sormufl, verilen
karar› ö¤renince flöyle demiflti:
“Kanaatimce pek makul bir seçim de¤il. ‹flin, mazisin-
de daha büyük muvaffakiyetleri olan ve daha meflhur bir
TEfiK‹LATLANMA DEVRES‹ / 141
askere verilmesi laz›m. Meselâ Mustafa Kemal Pafla’ya…

Arkas›nda Çanakkale ifli var. Çanakkale’deki müdafaas›
hâlâ hat›rlarda.”
Son anda ortaya at›lan bu yeni isim üzerinde uzun
uzad›ya tart›fl›lm›fl ve sonunda, Harbiye Naz›r› fiakir Pa-
fla d›fl›nda herkes bu isimde karar k›lm›flt›. Al›nan bu ka-
rar, Bab›âliye, Sadrazam [Baflbakan] Ferit Pafla’ya gönde-
rildi. O kararda üzerinde tart›fl›lan adaylar›n da bir liste-
si yap›lm›fl ve en bafla Mustafa Kemal Pafla’n›n ad› yaz›l-
m›flt›. Sadrazam bu listeyi Padiflaha götürmüfl ve “Asker-
ler Mustafa Kemal Pafla’y› istiyorlar” demiflti. Padiflah da
yaveri olan Mustafa Kemal Pafla ismi üzerinde karar k›l-
d›. O s›ra ‹stanbul, Bo¤azlar ve Anadolu’ya giden yollar
abluka alt›ndayd›.
Mustafa Kemal Pafla’y› Anadolu’ya göndermenin yolu
çoktan bulunmufltu. Nicedir ‹ngilizler, Karadeniz taraf›n-
da Rumlara bask› yap›ld›¤›n›, o civarda kargaflal›klar ol-
du¤unu, ordunun depolar›ndan silah kaç›r›ld›¤›n› ve ‹tilaf
Devletleri aleyhine faaliyette bulunan teflkilatlar kurul-
du¤unu ve bu duruma son verilmesi gerekti¤ini söylemek-
teydi. ‹flte Anadolu’ya gönderilecek Mustafa Kemal Pa-
fla’n›n “resmî görevi” bölgeye gidip durumu yerinde incele-
mek, kargaflal›¤a son vermek olacakt›…
M. Kemal Pafla Anlat›yor

M. Kemal Pafla, Anadolu’ya gönderilme iflinden ilk de-
fa 9 May›s 1919’da haberdar olmufltu. Sultan Vahded-
din’in Sadrazam› [Baflbakan] Ferit Pafla taraf›ndan ça¤›-
r›ld›¤› bir akflam yeme¤inde kendisine Anadoluya gitme
vazifesi anlat›l›r. Bu esnada Cevat Pafla da orada bulun-
maktad›r. (Atatürk’ün ‹stanbul’daki Hayat›, Haz›rlayan: Niyazi
Ahmet Bano¤lu, c.1, s.64)
Mustafa Kemal Pafla, Sadrazam Ferit Pafla ile aras›n-
da geçen konuflman›n bir bölümünü flu flekilde naklediyor:
“Ferit Pafla: ‘Ne zaman hareket edeceksiniz?’

“Mustafa Kemal Pafla: ‘Ne vakit emir buyurulursa.
Ben harekete haz›r›m.’
“Ferit Pafla: ‘Zât-› fiahaneyi [Padiflah›] ziyaret ettiniz
mi?’
“Mustafa Kemal Pafla. ‘Hay›r, irade buyurulmad›.’
“Ferit Pafla: ‘‹rade buyuruldu. Ben tebli¤ ediyorum.
Yar›n kendisini ziyaret ediniz.’ (a.g.e., s. 60)
Bu sözleri söyleyen Ferit Pafla, daha sonra flöyle der:
“Padiflah hazretleri, sizi zaten biliyor, sizi münasip
görmüfllerdir. fiüphesiz gidersiniz.”
M. Kemal Pafla ile akraba olan Cemal Bolay›r, bu ya-
k›nl›¤›ndan dolay›, Mustafa Kemal Pafla’n›n Befliktafl
Akaretler’deki 76 numaral› evi ile fiiflli’deki evine s›k s›k
gitmektedir. Bolay›r iflte bu görüflmenin flahitlerindendir.
Tuttu¤u notlar›nda, M. Kemal Pafla-Ferit Pafla görüflmesi-
ni bütün teferruat›yla nakletmektedir. Cemal Bolay›r’›n
anlatt›¤›na göre, Mustafa Kemal Pafla, bilahere yan›nda
götürece¤i arkadafllar›n›n bir listesini haz›rlar ve bu kad-
royu Harbiye Nezareti’ne tasdik ettirir. Bolay›r daha son-
ra, Mustafa Kemal Pafla’n›n temaslar›n› flu flekilde naklet-
mektedir:
“Padiflah ile görüflmesini de bana anlatt›. Padiflah, ba-
flar›ya ulaflaca¤›na inand›¤›n› söylemifl, yard›m vaat et-
mifl. Ayr›ld›ktan sonra d›flar›da Saray Nâz›r› Naci Pafla,
Padiflah›n hediye etti¤i bir kutuyu Mustafa Kemal’e ver-
mifl. Mustafa Kemal kutuyu aç›p bakmay›nca Naci Pafla
açmas›n› iflaret etmifl. Mustafa Kemal aç›p bakm›fl, bir al-
t›n saatm›fl.” (a.g.e., s. 70)
M. Kemal Pafla beraberinde götürece¤i 18 kiflilik eki-
bini de kendi seçmiflti. Bu ekipte yer alan kiflilerin üç ay-
l›k maafllar›n›n peflin ödenmesini talep etmifl, bu talebi de
karfl›lanm›flt›.
M. Kemal Pafla’n›n resmî s›fat›, “Dokuzuncu Ordu K›-

taat› Müfettiflli¤i” idi. Ancak, kendisine verilen görev bel-
gesine ve daha sonra Harbiye Nezareti ve di¤er hükümet
daireleriyle yaz›flmalar›na bak›ld›¤›nda, kendisine o za-
mana kadar hiçbir memura verilmeyen yetkiler verildi¤i
görülür. Bu yetkiler aras›nda, gitti¤i yerlerde memur ta-
yin etmek, memurlar›n görevlerini de¤ifltirmek te vard›r.
Baflta valiler olmak üzere Mülkî erkân da emrindedir.
(Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi Daire Baflkanl›¤›’n›n
1982’de Neflretti¤i “Atatürk ‹le ‹lgili Arfliv Belgeleri” isim-
li eserde yer alan Padiflah buyru¤u. Dosya no: 54/2, Belge
no: 342984)
Al›nan görev çok mühimdir: Anadolu’da Kurtulufl Mü-
cadelesini organize etmek, halk› vatan›n her kar›fl› iflgal-
den kurtar›l›ncaya kadar savaflmaya maddeten ve psiko-
lojikman haz›rlamak, en nihayet ‹stanbul’u da kurtar-
mak…O s›rada devletin imkanlar› çok s›n›rl› olmas›na
ra¤men, bu vazife görülürken gerekli maddî imkanlar da
büyük fedakârl›klarla karfl›lanm›flt›. Kadir M›s›ro¤lu’nun
yazd›¤›na göre, padiflah bu ifl için, besledi¤i gayet k›ymet-
li yar›fl atlar›n› satt›rm›fl ve elde edilen 40 bin alt›n› Kur-
tulufl Savafl›n›n organize edilmesi çal›flmalar› için vermifl-
ti. (Sar›kl› Mücahitler, s. 56) Mahmut fievket Efendi (Sultan
Abdülaziz Han’›n evlatlar›ndan Seyfettin Efendi’nin o¤lu)
bu mebla¤›n müteaddit yard›mlarla 400 bin alt›na yüksel-
di¤ini söylemektedir. (a.g.e., s.56) Sonralar› Ayd›n Cephe-
si’nin ihtiyac› için “Donanma Cemiyeti”nin elinde bulunan
paralardan da dört yüz bin lira gönderilmifltir. (a.g.e., s.58)
Anadolu yolcular› yola ç›kmadan önce Dahiliye Nezareti
(‹çiflleri Bakanl›¤›) tahsisat-› Mestûreden [örtülü ödenek]
25 bin lira vermifltir. (a.g.e., s.60)
Devlet hayat›nda bir memurun yüklenebilece¤i en
mühim ve hayatî görevi alan M. Kemal Pafla, yola ç›kma-
dan önce de padiflahla görüflmüfltür. Cemal Bolay›r, bu gö-
rüflmeyi ve Pafla’n›n 16 May›s 1919’da ‹stanbul’dan ayr›l›-
fl›n› flu flekilde anlat›yor:
“Mustafa Kemal Pafla, ayn› zamanda Yâver-i Ekrem

[Padiflah›n yâveri] oldu¤undan Befliktafl’ta Sinan Pafla
Camiinde selaml›¤a gitmiflti. Mahfelde huzura kabul edi-
lerek veda ettikten sonra do¤ru vapura geldi. Kendisini
u¤urlamak üzere Rauf Bey, Selâmet Partisi Baflkan› Selâ-
mi Pafla ile tan›mad›¤›m birkaç kifli daha vard›. Hepsi ile
el s›k›flt›ktan sonra vapura gitmek için istimbota bindi,
biz Rauf Beyle istimbot vapura yaklafl›ncaya kadar sahil-
de kald›k.” (Atatürk’ün ‹stanbul’daki Hayat›, c.1, s.70)
M. Kemal Pafla, yola ç›kmadan önce, ‹tilaf Devletleri
Yüksek Komiserli¤i’ni ziyaret etti. Yola ç›kaca¤› günün,
yani 16 May›s 1919 gününün sabah› ise Genelkurmay
Baflkanl›¤›’na giderek Cevat (Çobanl›) ve Fevzi (Çakmak)
Paflalara birer veda ziyaretinde bulundu. Daha sonra hü-
kümet üyelerine veda etmek üzere Bab›âliye (fiimdi ‹stan-
bul Valili¤i binas›. O günkü Baflbakanl›k) gitti. Orada ba-
z› bakanlarla görüflerek veda etti. Bir gün önce ‹zmir iflgal
edilmiflti, bakanlar müthifl üzüntülüydü. M. Kemal Pafla
onlar› teselli etti ve moral vermeye çal›flt›.
Daha önce, ‹tilaf Devletleri Yüksek Komiserli¤i’ne
Samsun’a gidecek heyetin isim listesi verilmifl ve gerekli
vize al›nm›flt›. O günlerin nas›l kara bir gün oldu¤unu an-
lamak için flu tabloyu düflünmek yeter; ‹stanbul’dan Sam-
sun’a gidecek olanlar, ‹ngilizlerden vize almak mecburiye-
tindedir…
Bütün belgeler ve sa¤l›kl› bilgiler aç›kça göstermekte-
dir ki; M. Kemal Pafla Samsun’a, iflgal kuvvetlerinin gözü-
nü boyamak için ihdas edilen bir görevle; yani Karadeniz
ve Do¤u bölgesinde asayifli sa¤lamak, ordunun elindeki si-
lahlar› zapt u rapt alt›na almak, kendi bafl›na hareket
eden teflkilatlar› dizginlemek için gönderilmifltir. Bunun
için gerekli vizeler al›nm›fl, gündüz gözüne yola ç›km›flt›r.
Bu seferin perde gerisindeki kalan as›l gayesi; Anadolu’da
kurtulufl savafl›n› organize etmektir. Bundan bizzat padi-
flah›n, hükümetin ve Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n da
haberi vard›r. Bu Osmanl› Devleti tarihinde, bir görevliye
Tarihi bir yolculu¤a flahitlik eden Band›rma vapuru.
verilen “en gizli ve en mühim” vazifelerden biridir.

Hal böyle iken, ne yaz›kki baz› ders kitaplar›nda dahi
y›llarca, bu seyahat masalvâri bir havada anlat›lm›flt›r.
Seyahatin, Band›rma Vapuru isminde pusulas› bile olma-
yan, dümeni k›r›k, çürük çar›k bir vapurla gece yar›s› ve
gizlice yap›ld›¤› söylenmifltir. Bu flekilde bir anlat›m›n
gerçeklerle uzaktan yak›ndan bir ilgisi yoktur.
16 May›s 1919’da ‹stanbul’dan yola ç›kan M. Kemal
Pafla ve ekibi, 19 May›s 1919’da Samsun’a ulaflm›flt›r. Böy-
lece Kurtulufl Savafl›’n›n en mühim safhas› bafllam›flt›r.
M. Kemal Pafla’n›n Padiflah’a Çekti¤i

Telgraflar
M. Kemal Pafla, Samsun’a ulafl›p Anadolu’ya ayak
bast›ktan sonra, Padiflahla, Harbiye Nezaretiyle, Genel-
kurmay Baflkanl›¤›yla ve Devlet nezdindeki di¤er birim-
lerde bulunan mühim simalarla devaml› haberleflmifltir.
Telgrafla yap›lan bu haberleflmede iki husus dikkatleri
çekmektedir. Birincisinde, Anadolu’ya gidiflin “zahirî
gerekçesine” uygun bilgiler verilmekte. Bu telgraf›n ‹ngi-

lizlerin eline geçece¤i hesap edilmekte. ‹kincisinde ise, as›l
gaye olan, “Anadolu’da istiklâl mücâdelesini örgütleme” ile
ilgili bilgiler verilmekte. Bu ikinci k›sma giren telgraflar›n
flifresi ve gönderilifl yollar› çok de¤ifliktir. ‹ngilizlerin eline
geçmemesi için her türlü tedbirler al›nm›flt›r.
Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi Daire Baflkanl›¤› taraf›n-
dan 1982 y›l›nda yay›nlanan “Atatürk’le ‹lgili Arfliv
Belgeleri” isimli eserde yer alan 90 belge incelendi¤inde
bu gerçek aç›kça fark edilecektir. Biz konuya ›fl›k tutmas›
aç›s›ndan bu belgelerden baz›lar›na bakaca¤›z…
Çok mühim tarihî belgeleri aç›klayan bu kitapta yer
alan “Belge-19/a”ya göre; Sultan Mehmed Vahidüddin’in
30 Nisan 1919 tarihli ferman›yla kald›r›lm›fl bulununan
Y›ld›r›m Grubu Kumandan› Tu¤general Mustafa Kemal
Pafla 9. Ordu Birlikleri Müfettiflli¤ine tayin ediliyor.
“Belge-20” Harbiye Naz›r› fiakir Pafla’n›n 6 May›s
1919 tarihli yaz›s›n› ihtiva ediyor. Yaz› “Dokuzuncu Ordu
Birlikleri Müfettifli Mustafa Kemal Pafla Hazretlerine” di-
ye bafllayarak yeni vazifesinin flümûlü ile alakal› olarak
Bakanlar Kurulunda müzakere aç›larak bir talimatnâme
haz›rland›¤›n›, talimatnâme istikametinde icraatta bu-
lunmak üzere acele hareket etmesini istiyor.
21 numaral› belge ise yeni Harbiye Naz›r› fiakir Pafla-
n›n imzas› ile “Dokuzuncu Ordu K›talar› Müfettiflli¤ine
Verilecek Talimat Suretidir” bafll›¤›n› tafl›yor. Kendi ara-
lar›nda muhtelif bendler bulunan talimatnâme 7 May›s
1919 tarihli ve dört maddeden ibaret.
M. Kemal Pafla, Samsun’a ç›kt›ktan sonra, 120 keli-
melik 1102 numaral› “Devlet-i Osmaniye Posta Telgraf ve
Telefon Nezareti” kanal›yla “Sadâret Yüksek Makam›-
na”na çekti¤i telgrafnâmede hükümet ve padiflaha karfl›
hürmet ve ba¤l›l›¤›n› bildirmektedir. (a.g.e., s.26) Bu telg-
raftaki imza flöyledir: “Dokuzuncu Ordu Birlikleri Müfet-
tifli, Padiflah›n Fahrî Yaveri Tu¤general Mustafa Kemal”
Bunlara benzer daha birçok telgraf var. Bu belgeler

göstermektedir ki; Mustafa Kemal Pafla elinde padiflah
ferman›, Bakanlar Kurulu Karar›, Dokuzuncu Ordu Bir-
likleri Müfettifli, Padiflah›n Fahrî Yaveri ve Tu¤general s›-
fat› ve rütbeleri ile Samsun’a ç›km›flt›r.
Mustafa Kemal Pafla’n›n “Padiflah›n Fahrî Yaveri” s›-
fat›n› kulland›¤› 20 May›s 1919 tarihli ve “Sadaret Yüksek
Makam›na” bafll›kl› telgraf›nda; Samsun’a ç›kt›¤› gün ‹s-
tanbul’dan ald›klar› telgraf›n gerek kendisi gerek Anado-
lu insan› üzerinde meydana getirdi¤i sevinç ve ferah› dile
getiriyor. Telgrafta geçen; “Gaye ve düflüncelerini, sadece
millet ve devletin kurtulufl selametine hasreden Padiflah
Hazretlerinin kutsal kiflili¤ine olan tam ba¤l›l›k ve yeni-
den baflkanl›¤›n› üzerinize ald›¤›n›z hükümetin en kesin
teflebbüs ve hareketlerde bulunarak milletin hukukunu
koruyaca¤›na olan tam bir güven ve gönül rahatl›¤› ile sü-
kûnetin muhafaza edilmekte oldu¤unu arz ederim” ifade-
leri, Sultan Vahdeddin ile o andaki devlet ricali hakk›nda
sonradan ç›kar›lan “hâin” söylentilerini nakzetmektedir.
Mustafa Kemal Pafla, Samsun’a ç›kar ç›kmaz gönder-
di¤i –‹ngilizlerin eline geçmemesi için âzâmî tedbir ald›-
¤›– telgraflarda, “vatan ve milletin kurtuluflundan” bah-
setmekte, padiflah ve hükümet de yine ayn› gizlilikte gön-
derdi¤i cevabî telgraflar›nda; “Biz seni oraya bu ifl için mi
gönderdik?” dememekte, bilakis halktaki heyecan› gör-
mekten mutlu olduklar›n› bildirmektedirler.
7 May›s 1919 tarihli talimatnâmeye ve daha sonra ‹n-
gilizlerin eline geçmesi muhakkak olan telgraflardaki ya-
z›flmalara göre; Mustafa Kemal Pafla’ya, Dokuzuncu Ordu
bölgesinde iç güvenli¤in temini ile, sözde ‹ngilizlerin arzu-
lar›na uygun olarak silah ve cephanenin bir an evvel top-
lanmas›, bölgede askerî faaliyette bulunan muhtelif komi-
telerin bu faaliyetlerine son verilmesi görevi verilmifltir.
Bunun için de Mustafa Kemal Paflaya, hem askerî ve hem
de mülkî, oldukça genifl selahiyetler verilmifltir. (Atatürkle
‹lgili Arfliv Belgeleri, s.22-26)
‹ngilizler Ne Zaman Rahats›z Oldu?

‹ngilizler, mülkî ve askerî selahiyetlerle mücehhez
Mustafa Kemal Pafla’n›n 9. Ordu bölgesinde asayifli temin
ve silah-cephane toplamas›n› kendi maksatlar›na uygun
gördükleri için Samsun’a gidifle vize vermifl ve kolayl›k
göstermifllerdir. Ancak, Samsun’a ad›m at›fl›ndan itibaren
Mustafa Kemal Pafla’y› ad›m ad›m takip ettiren, yaz›flma-
lar›n› ele geçirmeye çal›flan ‹ngilizler, “as›l” plan› sezince
bundan müthifl rahats›z olmufl ve “oyuna getirildiklerini”
düflünerek Mustafa Kemal Pafla’n›n derhal geri ‹stanbul’a
ça¤r›lmas›n› istemifllerdir. O andan itibaren de ‹stan-
bul’daki Padiflah ve hükümet, “Bizim Mustafa Kemal Pa-
fla’n›n yapt›klar›yla bir ilgimiz yok. Kendi bafl›na hareket
ediyor. Sözümüzü dinlemiyor. Âsi oldu” demeye bafllam›fl,
bu söylediklerini teyit eder icraatlarda bulunmufllard›r.
Ancak, Kurtulufl Savafl› aleyhine yay›nlanm›fl uyduruk
fetva dahil, padiflah›n ve idarenin söylediklerinin ve yap-
t›klar›n›n bir k›ymet-i harbiyesi yoktur. Gerçekte aradaki
“manevî ba¤” hiç kopmam›flt›r. Buna dair bilgileri ve bel-
geleri de serdedece¤iz. Yak›n tarihimizin bu çok mühim
konusuna aç›kl›k getirmezsek bu kitap çok eksik kal›r.
Bunun için muhterem okuyucular›m›zdan geliflmeleri bi-
zimle beraber ad›m ad›m ve dikkatle takip etmelerini is-
tirham edece¤iz:
Mustafa Kemal Pafla, 25 May›s’a kadar Samsun’da
kalm›fl, bu tarihte Samsun’dan ayr›larak Kavak’a geçmifl,
oradan Havza’ya gitmifltir. Havza’n›n kurtulufl savafl›nda
ayr› bir yeri vard›r. Zira istiklal mücadelesinin bafllad›¤›-
n› bildiren iki büyük miting burada yap›lm›flt›r. 30 May›s
1919 tarihinde yap›lan ilk mitingte, iflgaller protesto edil-
mifl, Anadolu’ya karfl› yap›lan ve yap›lacak sald›r›lara si-
lahla karfl›l›k verilmesi için yemin edilmifltir. Bu Havza
mitinginin ard›ndan, Anadolu’nun dört bir yan›nda mi-
tingler tertiplenmeye bafllanm›flt›r. Bu mitingler, Anado-
lu’nun iflgale ve zulme boyun e¤meyece¤inin iflareti ve
kurtulufl için ayaklan›fl› idi. Ayr›ca mitinglerin ard›ndan,

baflta Amerikan Baflkan› Wilson’a ve ‹ngiltere Baflbakan›
Lloyd George’ye ve di¤er ülke devlet baflkanlar›na yo¤un
protesto telgraflar› çekilmifltir.
Bu büyük hamlenin ve uyan›fl›n, M. Kemal’in Hav-
za’ya geliflinden sonra oldu¤u ‹ngilizlerin dikkatini çek-
miflti. Mustafa Kemal Pafla, ‹zmir, Manisa ve Ayd›n’›n ifl-
gali üzerine 28 May›s 1919’da, valilere, müstakil mutasar-
r›fl›klara, baz› kolordu komutanlar›na ve Konya’daki Or-
du Müfettiflli¤ine flu tebli¤i göndermiflti:
“Tamamiyet-i mülkiyemizin muhafazas› için, millî
gösterilerin daha canl› olarak, izhar ve idamesi laz›md›r.
Büyük ve heyecanl› mitingler yap›lmas›yla millî gösteriler-
de bulunulmas› ve bunun tekmil mülhakada da teflmili ve
bütün Düvel-i Muazzama mümessilleriyle Bab›âliye mües-
sir telgraflar verilmesi ve ecnebi olan yerlerde ecnebilere de
tesir yap›lmakla beraber, millî gösterilerde âdâp ve süku-
netin fevkalâde korunmas› ve H›ristiyan halka karfl› bir
taarruz ve nümayifl ve husumet gibi tav›r al›nmamas› el-
zemdir.”
Mustafa Kemal Pafla, Havzada iken 5 Haziran 1919
tarihli ve 271 numaral› telgraf› onun ne maksatla Anado-
lu’ya gönderildi¤ini tart›flmaya mahal b›rakmayacak de-
recede ortaya koymaktad›r. Pafla bu telgraf›nda flöyle de-
mektedir:
“Sadaret Yüksek Makam›na
“Otuz bin nüfus ad›na Tercan Belediye Baflkanl›¤›n-
dan gelen telgrafta Türkün gerçek devletinin ba¤›ms›zl›¤›
u¤runda her türlü fedakârl›¤a haz›r olduklar› bildirilmek-
te, medenî Avrupa’n›n büyük devletlerinden adaletin
Türklere de uygulanmas› istenmektedir. Bilgilerinize su-
nar›m.
“Dokuzuncu Ordu Birlikleri
Müfettifli Mustafa Kemal”
Mitinglerden ve ya¤mur gibi ya¤an telgraflardan son-

ra flüphelenen ‹ngilizler, 6 Haziran 1919’da Harbiye Neza-
retine gönderdikleri yaz›da, Mustafa Kemal Pafla’n›n geri
‹stanbul’a ça¤r›lmas›n› istemifllerdir. Anadoluda mitingler
artt›kça ‹ngilizlerin endiflesi de artm›fl ve Mustafa Kemal
Paflan›n geri ça¤r›lmas›n› ›srarla istemifl, buna karfl› Har-
biye Nezareti ve hükümet, hep oyalama takti¤ini uygula-
m›flt›r. Mustafa Kemal Pafla da ayn› takti¤e baflvurmufl-
tur. 11 Haziran 1919 tarihinde Harbiye Nezaretine verdi-
¤i cevapta, “Hareketin kömür ve benzin eksikli¤inden do-
lay› gecikti¤ini” söylemifltir.
‹tilaf Devletleri ‹stanbul’daki idareye müthifl bask›
yapmaya, Yunanl›lar› ‹stanbul’a da sokarak ‹stanbul’un
alt›n› üstüne getirtmekle tehdit etmeye bafllam›fllard›.
Mustafa Kemal Pafla’n›n 14 Haziran 1919’da Amas-
ya’dan padiflaha çekti¤i telgraf çok mühimdir. Pafla bu
telgraf›nda kurtulufl mücadelesinde o zamana kadar yap›-
lan çal›flmalar› özetlemekte ve ‹stanbul’daki idarenin çok
zor durumda oldu¤unu bildi¤ini belirtmekte ve ‹stanbul’a
gelemeyece¤ini söyledikten sonra, çok zorland›¤› takdirde
askerlikten istifa edece¤ini belirtmekteydi. Telgraf›n so-
nunda bu fedakârl›¤› niçin yapt›¤›n› flu flekilde aç›klamak-
tayd›:
“…Ta ki millet istiklâle kavuflsun, saltanat ve
yüce hilafet yok olmaktan korunmufl olsun.” (Saltanat-
tan Cumhuriyete Kurtulufl Savafl›, s.145)
‹flgal kuvvetleri komutanl›¤›, millî mücâdele yanl›s›
telgraflar›n çekimini yasaklam›flt›. Bunun üzerine Posta
Telgraf Umum Müdürü Refik Halit (Karay), Redd-i ‹lhak
Cemiyeti taraf›ndan verilecek telgraflar›n çekilmemesi
için bütün telgrafhanelere talimat vermifltir.
Mustafa Kemal Pafla, 3 Haziran 1919 tarihli bu tali-
mata karfl› gayet sert tav›r alm›fl ve Dokuzuncu Ordu böl-
gesindeki postanelerde telgraflar›n engellenmesi cihetine
giden memurlar›n Divan-› Harbe verilece¤ine dair muhte-
lif vilayetlere yaz›lar yazm›flt›r.

Tan›nm›fl edebiyatç›lardan olan Refik Halit Karay,
sonradan sürgüne gönderilen 150’likler listesine dahil edi-
lecekti.
Amasya Tamimi
Havza’dan hareket eden Mustafa Kemal Pafla, 12 Ha-
ziran 1919’da Amasya’ya varm›flt›r. Burada Refet Bey (Be-
le), Rauf Bey (Orbay), Ali Fuat Pafla (Cebesoy) ile birlikte
bir genelge metni üzerinde çal›flm›fl ve arkadafllar›yla bir-
likte genelgeye son fleklini vermifltir. Tarihe “Amasya Ta-
mimi (Genelgesi)” diye geçecek bu metinde Kurtulufl sa-
vafl› verilece¤i aç›kça belli olmaktayd›. 22 Haziran 1919’da
yay›nlanan ve bütün Anadolu’ya gönderilen bu genelgenin
mühim maddeleri flöyleydi:
a) Vatan›n bütünlü¤ü, milletin ba¤›ms›zl›¤› tehlikede-
dir.
b) ‹stanbul hükümeti ald›¤› sorumlulu¤un gere¤ini
yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok olmufl
gösteriyor.
c) Milletin ba¤›ms›zl›¤›n› yi-
ne milletin azim ve karar› kur-
taracakt›r.
d) Milletin durumunu ve
davran›fl›n› göz önünde tutmak
ve haklar›n› dile getirip bütün
dünyaya duyurmak için her tür-
lü etkiden ve denetimden kur-
tulmufl millî bir kurulun varl›¤›
gereklidir.
e) Anadolu’nun her yönden
güvenilir yeri olan Sivas’ta millî
bir kongrenin toplanmas› karar-
laflt›r›lm›flt›r. Ali Fuat Pafla (Cebesoy)
f) Bunun için illerin her sanca¤›ndan, halk›n güvenini

kazanm›fl üç delegenin (temsilcinin) mümkün olan sürat-
le hemen yola ç›kar›lmas› gerekmektedir.
g) Herhangi bir kötü durumla karfl›lafl›labilece¤i dü-
flünülerek bu ifl, millî bir s›r gibi tutulmal› ve delegeler ge-
reken yerlere kimliklerini gizleyerek gelmelidirler.
h) Do¤u illeri ad›na 10 Temmuz’da Erzurum’da bir
kongre toplanacakt›r. O güne kadar di¤er il delegeleri de
Sivas’a ulaflabilirse, Erzurum Kongresi’nin delegeleri de
Sivas’ta yap›lacak genel kongreye kat›lmak üzere yola ç›-
karlar.
Bu tamim, ‹ngilizleri müthifl telaflland›rm›fl ve Mus-
tafa Kemal Pafla’n›n ya derhal geri ça¤r›lmas›n›, ya da
Anadolu’da bir yerde enterne edilmesini istemifl, bunun
için hükümete bask› yapm›fllard›r. Buna ra¤men, hükü-
met ile Mustafa Kemal Pafla aras›nda bir “dan›fl›kl› dö-
vüfl”ün devam etti¤ini görmekteyiz. Bu arada Üçüncü Or-
du Kumandan›, Mustafa Kemal Pafla’n›n rahat çal›flmas›
için, ‹ngiliz askerlerini dahile sokmam›fl, Samsun’dan ile-
riye geçmelerini engellemifltir. ‹ngilizler buna da çok içer-
lemifl ve bu kumandan›n da derhal geri ça¤r›lmas›n› iste-
mifllerdir.
Öte yandan, Anadolu’nun kurtuluflu için ihdas edilen
ordu müfettiflliklerinden birisi de Konya bölgesinde faali-
yet göstermektedir. Müfettifl ise Cemal Pafla’d›r. Cemal
Pafla da, Mustafa Kemal Pafla gibi Konya bölgesinde ben-
zer faaliyetler içerisindedir. (Atatürk ‹le ‹lgili Arfliv Belgeleri,
s.44, belge no: 45)
Belgeler incelendi¤inde aç›kça görülecektir ki; sözde
‹ngilizlerin arzu ettikleri istikamette bölgelerinde asayifl
ve emniyeti temin etmek, silahlar› toplamak üzere genifl
askerî ve mülkî selahiyetlerle mücehhez ordu müfettifllik-
leri ‹stanbul hükümeti taraf›ndan kas›tl› olarak ihdas
edilmifltir. ‹flgal alt›nda eli-kolu ba¤l› bir hükümetin bir
fley yapamayaca¤› noktas›ndan hareketle son bir kurtulufl

çaresi olarak böyle bir tedbirin düflünüldü¤ü, ‹ngilizlerin
de –malum gerekçelerle- ikna edildi¤i anlafl›lmaktad›r.
Nitekim kurtulufl haberleri ile ilgili telgraflardan ‹stanbul
Hükümeti memnun ve mesrur olup müfettifllere gerekli
yard›m› yaparken; ‹ngilizler hop oturup hop kalkmakta,
Sultan Vahdeddin ve hükümetin kendilerini oyuna getir-
di¤ini görerek öfkelenmekte ve hükümete bask› yapmak-
tad›r. Sultan Vahdeddin ile hükümet ise ordu müfettiflle-
rine zaman kazand›rmak için, ‹ngilizleri oyalayabildikleri
kadar oyalam›fllard›r. Art›k m›zrak çuvala s›¤maz hale ge-
lince, yine fazla k›ymet-i harbiyesi olmayan tav›rlar sergi-
lemeye bafllam›fllard›r.
Askerlik Vazifesinden ‹stifa…

‹ngilizler, Anadolu halk›n›n uyanmas›ndan müthifl ra-
hats›zl›k duymufltu. Bunun için ‹stanbul’daki iflgal kuv-
vetleri komutanl›¤› ma¤rur ve küstahça üslup kullanarak
tehditler savurmakta, ‹stanbul’un Rumlara verilece¤ini
belirtmekte ve Mustafa Kemal Pafla’n›n görevine derhal
son verilmesini istemektedirler. Bu bask›lar neticesinde
Dahiliye Naz›r› [‹çiflleri Bakan›] Ali Kemal 23 Haziran
1919’da bir tamim yay›nlayarak, Mustafa Kemal Pafla’n›n
azledildi¤ini bildirdi. Bu tamim metnine bak›ld›¤›nda bu
karar›n ‹ngilizlerin bask›s›yla al›nd›¤› aç›kça görülür. Za-
ten metinde de bu belirtilmektedir. Gerçekte Mustafa Ke-
mal Pafla’y› azletmek Harbiye Nezareti’nin ve Padiflah›n
iflidir. Ancak ‹çiflleri Bakanl›¤›, bu tamimle kendi emri al-
t›ndaki memurlara, Mustafa Kemal Pafla ile temas kur-
mamalar›n› istemektedir.
‹ngilizlerin Anadolu’daki ordu müfettiflliklerinin ilga-
s› noktas›nda diretmesi üzerine, elleri kollar› ba¤l› ve res-
men “esir” durumdaki padiflah ve hükümet nihayetinde
bu bask›lara boyun e¤mifltir. Hariciye Naz›r› Vekili Saf-
fet’in 3 Temmuz 1919 tarihli Sadaret Yüksek Makam›na

[Baflbakanl›¤a] yazd›¤› bir yaz› ile durumu hükümete bil-
dirilmifltir. (Atatürk ile ilgili Arfliv Belgeleri, s.44)
Ad› geçen kitapta 53. s›rada geçen padiflah ferman› ile
8 Temmuz 1919’da Dokuzuncu Ordu Müfettifli Mustafa
Kemal Pafla’n›n vazifesine son verilmifltir. Askerlik görevi-
ne de¤il, “ordu müfettiflli¤i görevine” son verilmifltir. Bu-
nun üzerine Mustafa Kemal Pafla bütünüyle ba¤›ms›z ha-
reket etmek için, 8 Temmuz gecesi Harbiye Naz›rl›¤›na ve
Sultan Vahdeddin’e gönderdi¤i telgrafla, “memurluktan
ve askerlik mesle¤inden” istifa etmifltir. O art›k devlete ve
hükümete ba¤l› bir tu¤ general de¤il, “hür general”dir.
“Atatürk ‹le ‹lgili Arfliv Belgeleri” isimli kitapta yak›n
tarihe ›fl›k tutacak çok mühim bir belge var. Padiflaha çe-
kilen telgraf metnini ihtiva eden bu tarihî belgede Musta-
fa Kemal Pafla flöyle demektedir:
“Saray Baflkatipli¤i vas›tas›yla Padiflah›n Yüksek Ma-
kam›na
“fiimdiye kadar gerek kudsî zatlar›na ve gerekse Har-
biye Nezâretine sundu¤um arzlar›mda vatan ve millet ile
yüce Hilâfet makam›n›n u¤rad›¤› ve halen içinde bulundu-
¤u ac› durumlar bana karfl› duyulan üzüntüleri ve mille-
tin ald›¤› vaziyeti, bütün safhalar› ile gerçek olarak anlat-
t›m. Bunu yapmakla, mukaddesât›m›n nefsime yükledi¤i
en yüksek ve vicdânî vazifelerden birini yerine getirmifl ol-
dum.
“Nâçiz düflünce teflebbüslerimin ‹ngilizlerce vatan›n
müdafaas› fleklinde de¤il de baflka surette kabul edilme-
sinden dolay› yüce hükümetlerinin zor durumda ve bask›
alt›nda kald›¤› irade ve ifade buyuruluyor. Yüce hükümet-
lerinin ve saltanat merkezinin zaten ne gibi bask› ve a¤›r
flartlar alt›nda bulundu¤u gerek bendenizce ve gerek soylu
milletinizce tamamen ve aç›kça bilinmekte oldu¤undan,
bu bask›n›n daha ziyade art›p genifllemesine ve bilhassa
pek büyük sadakat ba¤lar› ile ba¤l› bulundu¤um flefkatli

kalplerinizin ve düflüncelerinizin hiçbir flekilde zay›flama-
s›na raz› olamayaca¤›m. Bundan dolay› sadece flu anda
bulundu¤u görev ile de¤il, bütün övünç sebeplerini vatan
ve millet ile kutsal makamlar›n›n feyzinden ve kurtulu-
flundan alan pek çok sevdi¤im kutsal askerlik hayat›ma da
vedâ etmek suretiyle fedakârl›kta bulundu¤umu arz ede-
rim. Yüksek Sultan ve hilafet makam›yla soylu mil-
letlerinin hayat›m›n son noktas›na kadar daima ko-
ruyucusu ve sâd›k bir ferdi gibi kalaca¤›m› tam bir
ba¤l›l›k ile arz eder, bu hususta teminat veririm. As-
kerlik mesle¤inden istifa etti¤imi Harbiye Nezareti-
ne bildirdim. Yüce zatlar›n›n s›hhat ve âfiyette bu-
lunmas›na duâ eder ve her türlü âfetlerden korun-
man›z› Cenab-› Haktan niyaz etti¤imi yüksek bilgi-
lerinize sunar›m. Buyruk.
“8 Temmuz 1919 Saat 11.45 gece.
“Kullar› Mustafa Kemal”
Hürmetkâr ‹fadeler Hep Devam Etti

Mustafa Kemal Pafla’n›n “görevinden al›nd›¤›n›” bildi-
ren emrin gelifl tarihi 8 Temmuz 1919’dur. Mustafa Kemal
Pafla bu emri ald›ktan sonra ayn› gün gece yar›s›na do¤ru
yukar›da metnini iktibas etti¤imiz telgraf› çekmifl ve telg-
raf›n sonunu, “Kullar› Mustafa Kemal” diye imzalam›fl-
t›r.
Belgeler incelendi¤inde görülecektir ki, gerek Musta-
fa Kemal Pafla, gerek Kurtulufl Savafl›nda ön saflarda gö-
rev alan di¤er askerî ve mülkî erkan padiflaha karfl› hür-
met çizgisini aflacak tek kelime kullanmam›fllard›r. Bila-
kis, TBMM’deki gizli ve aç›k görüflmelerde, ç›kar›lan ka-
nunlarda da görülece¤i üzere, devaml› surette; “saltanat
ve hilâfetin kurtar›lmas›” dile getirilmifl, halka hep bu
söylenmifltir. Zafer kazan›l›ncaya kadar de¤iflmeyen ana
fikirlerden birisi de budur.

Tarih ve Toplum Dergisi Aral›k 1990 say›s›nda, ‹smet
‹nönü’ye Sakarya Savafl› (23 A¤ustos- 12 Eylül 1921) so-
nunda Osmanl› Hükümeti taraf›ndan madalya verildi¤ini
belgeleriyle ortaya koymufltur. Bu madalya da, Osmanl›-
n›n Kurtulufl Savafl›n›n engelleyicisi de¤il, destekleyicisi
oldu¤unu, “Harp hiledir” hadis-i flerifi gere¤i, ‹ngilizlere
ve di¤er ‹tilaf Devletlerine karfl› “karfl›ym›fl gibi” davran-
d›¤›n› ortaya koymaktad›r.
Osmanl› Hâin Olmad›

Osmanl› hanedan›na mensup olanlar›n hiçbir zaman
vatana ihânet etmedikleri belgeleriyle sabittir. Y›llarca
ders kitaplar›nda ve pek çok kitapta ulu orta “hâin” dam-
gas› vurulan Sultan Vahdeddin, yurt d›fl›na gitti¤inde –ve-
ya gitmeye mecbur b›rak›ld›¤›nda veya ‹ngilizler taraf›n-
dan silah zoruyla götürüldü¤ünde- Devlet hazinesinden
tek kurufl almam›flt›r. Halbuki sadece Topkap› Saray›nda
bulunan “Kafl›kç› elmas›”n› alm›fl olsayd›, kendisine ve
bütün ailesine ömür boyu yeterdi. Oysa, vefat etti¤inde
borçlar› yüzünden alacakl›lar cenazesine el koymufltur.
Bundan sonra, Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi,
TBMM’nin aç›l›fl›, düzenli ordular›n kurulmas› gibi konu-
lar› iflleyece¤imizden o bahse bafllamadan önce, Sultan
Vahdeddin’in durumu üzerine k›sa bir de¤erlendirme ya-
pal›m. Bu de¤erlendirmeyi yapmayacak olsak, bahis nâta-
mam olur. Yani noksan kal›r.
Türkiye Gazetesi’nden Mustafa Köker, Sultan Vah-
deddin’in yak›nlar›ndan Sami Necip Efendi’nin o¤lu Ömer
Fethi Sami ile bir röportaj yapm›flt›r. 5-8 Ocak 1991 tarih-
leri aras›nda yay›nlanan bu röportajda, Ömer Fethi Sami
Efendi, Sultan Vahdeddin’in, Mustafa Kemal’i Anadoluya
göndermek için nas›l u¤raflt›¤›n›, çabalad›¤›n›, bu isme
karfl› ç›kanlara; “Ama yine en iyi adam›m›z odur. En iyi
zabit odur, o gidecek” dedi¤ini nakletmektedir. Ömer Fet-

hi Efendi, daha sonra ‹ngilizlerin bask›s› ve Vahdeddin’in
tavr› için flu bilgileri vermektedir:
“Mustafa Kemal’in Anadolu’ya gönderildi¤ini ö¤renen
‹ngiliz Kuvvetleri Komutan› Ferit Pafla’ya gelerek bask›
yapmaya bafll›yor. ‘Siz bunu Anadolu’ya gönderdiniz, geri
getirin. E¤er getirmezseniz ‹stanbul’u Rumlara veririz’ di-
yor. Ferit Pafla parmaklar›na bakarak, ‘Ben uçan kuflu na-
s›l geri getiririm, uçtu gitti’ diye cevap veriyor. Bunun üze-
rine Ferit Pafla, Sultan Vahdeddin’e giderek durumu akta-
r›yor. Sultan Vahdeddin ‘Art›k giden geri gelmez, ben ‹n-
giliz Kral›na bir mektup yazaca¤›m’ diyor ve ‹ngiliz Kral›
5. George’a mektup yaz›yor. Mektubu yazan da babam Sa-
mi Necip’tir. Sultan mektupta diyor ki; ‘Sizin peykiniz
Hindistan’da, Arabistan’da flu kadar Müslüman var. ‹s-
tanbul Müslümanlar için çok önemli bir yerdir. Onlar bun-
dan memnun olmazlar, ‹stanbul’un Rumlara verilmesine
izin vermeyin.’ Kraldan gelen cevap, ‘Ben burada oldu¤um
sürece’ oluyor. Bunun üzerine Sultan Vahdeddin rahatla-
yarak Mustafa Kemal’e yard›m etmeye bafll›yor. Laz taka-
lar› ile Baltaliman› saray›n›n selaml›¤›n›n dibinden silah
ve asker gönderilmeye bafllan›yor. fiimdi kalk›p bu insana
‘vatan haini’ diyorlar. Bu hak m›, adalet mi? Bu bize hiç
yak›fl›r m›? Anadolu’nun düflmandan temizlenmesi için ilk
hareket iflte böyle Sultan Vahdeddin’in iradesi, himayesi
ve yard›m› ile bafll›yor.”
Ömer Fethi Bey, birinci elden flahit oldu¤u konu ile il-
gili çok mühim bilgileri flu flekilde aktarmaya devam edi-
yor:
‹ngiliz Bask›s› Devam Etti

“‹ngilizler tekrar tekrar Padiflaha gelip tehditlere bafl-
l›yorlar. ‘Siz Mustafa Kemal’e yard›m ettiniz. Yunan’› de-
nize dökseniz de, atsan›z da biz 150 bin ‹ngiliz askeri ge-
tiririz. Rum’u tekrar ç›kar›r ‹stanbul’u veririz. ‹zmir’de de
oturur, sizi darmada¤›n ederiz’ Sultan Vahdeddin bu du-

rumda ne yapacakt›? ‹ngilizler blöf yapm›yorlard›. fieyhü-
lislam› ça¤›rd› ve fetva ç›kard›; ‘Mustafa Kemal bizim düfl-
man›m›zd›r. Onun yapt›¤›ndan biz mesul olmay›z, bize
karfl› ç›kt›’ dedirtti. Sultan Vahdeddin’in bu hareketi as-
l›nda onun çok ince siyasetinin bir göstergesidir. Yoksa
Mustafa Kemal’e yard›m eder miydi? ‹ngilizler Mustafa
Kemal’i geri getirmek için Padiflah›n yard›m›n› istediler.
Padiflah ‘Size asker verelim, gider getirirsiniz’ dedi. Ama
‹ngilizler yutmad›. Anlad›lar ki, verilecek askerler silah-
lanm›fl olarak karfl›ya geçince geri gelmeyecek. Neticede
iki gemi dolusu asker ‹zmit’e geçti ve orada kald›. Daha
öteye gönderilmesini engellediler.
“Yunanl›lar›n kaybetti¤ini gören ‹ngilizler ‹mparator-
lu¤a ‘savafl’ emri verdi. ‹ngiliz ordusu do¤rudan Mustafa
Kemal’in ordusu ile savaflacakt›. ‹ngiliz tarihinde ilk defa
bir general hükümetin bu emrine karfl› ç›karak, ‘Burada
benim 3 bin 800 askerim var. Türkler ise 25 bin kifli. Hepi-
mizi keserler. 100 bin kifli gelmeden muharebeye girmem’
dedi. Lloyd George, Yeni Zelanda, Güney Afrika ve Avus-
turalya’dan yard›m istedi. Bu ülkeler destek sözü verdiler
ama Kanada karfl› ç›karak, ‘Hay›r biz Türkiye’de ne yapa-
ca¤›z. Almanlara karfl› bu kadar kay›p verdik. Türklerin
topu tüfe¤i yok, gidin siz ezin. Bize muhtaç de¤ilsiniz’ di-
ye cevap verdiler. Bu arada Muhafazakarlar milli kabine-
den çekildiler, kabine düfltü, di¤er kabine geldi ve muha-
rebeden vazgeçti. Yeni kabine, ‘Biz petrolü muharebe et-
meden al›r›z. Osmano¤ullar›n› kap› d›flar› ederiz’ diye dü-
flündü. Sultan Vahdettin’in yerinde bir baflkas› olsa ne ya-
pabilirdi ki? Muharebeye giren o de¤il, kaybeden o de¤il
ama hepsi bafl›na y›k›ld›. Ben o y›llarda henüz küçüktüm.
Ama ailede ve yak›n›mda bu konuda olup bitenleri duyu-
yor, tesbit ediyordum. Ömrümün flu son y›llar›nda Sultan
Vahdeddin’e yap›lan haks›zl›¤› anlatmak bana borç oldu.”
Her fiey Petrol ‹çindi

Fethi Sami Bey, burada bir hususa dikkat çekiyor.
Petrol! “Evet as›l hedef petroldü. Her fley petrol için-
di. Petrol ise Osmano¤ullar›n›n elinde idi. Bat›l›lar
b›rakmad›, bütün Avrupa’n›n H›ristiyan âleminin
hedefi oldu Osmanl›” diyen Fethi Sami Bey bu konuda
flöyle diyor:
“H›ristiyan âlemi yüzlerce sene Osmanl›n›n s›rt›na
ç›kmaya çal›flt›. Osmanl› tek bafl›na ona dayand›. Avru-
pa’n›n bütün entrikalar›na karfl› direndi. Yüzlerce sene
bunlar› titretmiflti Osmanl›lar. fiimdi nas›l olur da en za-
y›f zaman›nda tepesine binmezdi. Bize yard›m etmeleri-
nin tek sebebi Bolflevik korkusu idi. Avrupal›lar tarih bo-
yu Türk milletiyle hep bu korku yüzünden ittifak halinde
olmak istemifltir. Bu korku kalksa, Moskofla iflbirli¤i yap-
maya ve Türk düflmanl›¤› yolunu açmaya yeniden teves-
sül edeceklerdir. Bu husus asla unutulmas›n.”
Anadolu’ya Gitme Teflebbüsü Engellendi

Fethi Sami Bey gerilere dönüp Sultan Vahdeddin’in
Anadolu’ya gitme teflebbüslerinin nas›l engellendi¤ini, o
günlerde Padiflah’›n ne büyük s›k›nt›lar çekti¤ini flöyle an-
lat›yor:
“Bir gece babam bizi ça¤›rd›. Sakarya Muharebesi he-
nüz bafllam›fl de¤il, 1,5 ay kadar önceydi. Akflam bütün
kardefllerimi toplad›. Merakla bekliyorduk. ‘Yavrula-
r›m’dedi, ‘Yar›n sabah Day› Baba ile (Sultan Vahdeddin)
Anadolu’ya gidiyoruz. Rumlar halk›m›z› kesip biçip tahrik
ediyor. Memleketimizi talan ediyorlar. Gidip dö¤üflece¤iz.
Siz hepiniz silah kullanmay› biliyorsunuz. E¤er Rumlar
evimizi basarlarsa son kurfluna kadar kendinizi savuna-
caks›n›z. Kendinizi koruyaca¤›n›za inan›yorum. Çünkü
hepinizin damar›nda Türk kan› dolafl›yor. Biz ‹nflallah ya-
r›n sabah erkenden saat 06.00’da Anadolu’ya gidece¤iz.’
Kardeflim Hatice a¤lamaya bafllad›. ‘Babam muharebeye

gidiyor’ diyerek.
“Sabaha karfl› idi, saat 04.00 s›ralar›nda kap› vurul-
du. Harem a¤alar› geldi. Kap›lar› açt›k. ‹ngiliz, ‹talyan ve
Frans›z ordular›n›n bafl› Sir Hores Ramboth geldi, babam›
ald› götürdü. Padiflah› uyand›rd›lar gece yar›s›. Sabah›n
saat 05.00’i ‹ngiliz Komutan Sultan Vahdeddin’in saray›n-
da çok edepsiz bir üslup ile ba¤›rarak flöyle konufluyordu:
“‘Sen Anadolu’ya kaç›yorsun. Bizim haberimiz var. Git
biz kar›flmay›z sana, ne istersen yap. Ama biz ‹stan-
bul’dan çekiliyoruz. 5 bin Rum askeri (Yunanl›lar› kaste-
diyor) ‹stanbul’a girer. Tafl tafl üstünde kalmaz. Türkleri
keserler, ne yaparlarsa yaparlar, mesulü sizsiniz.’ ‹ngiliz
bunlar› söyleyip küstah bir edayla padiflah›n kap›s›n› çar-
p›p odas›ndan ç›k›yordu. Tabi halk›n› düflünen o büyük in-
san ‹stanbul’u terk etmiyordu. Sultan Vahdeddin’in bütün
teflebbüsleri bu gibi tehdit ve engellerle önleniyordu.”
Yalanlar… ‹ftiralar… Ve Hazin Son

“Hazineyi beraberinde götürdü, ‹ngilizlere sat›ld›’ gibi
ithamlarla suçlanan Sultan Vahdeddin’in son günlerini
üzüntü içinde anlatan Fethi Sami Bey, o günleri anlat›r-
ken, sanki tekrar o tarihe dönüp yafl›yordu:
“Bir santim paras› kalmam›flt›. Yüzü¤üne kadar satt›.
Var›n› yo¤unu satt›; bize bir tek zümrütü yadigar kald›.
Sultan Vahdeddin öldü¤ü vakit, tabutunun paras›n› vere-
medik. Kasaba, bakkala ve f›r›na olan borçlar›ndan dola-
y› 15 gün tabutunu kald›ramad›k. Tabutun paras›n› ba-
bam rahmetli temin etti. Ancak ‹talya’da ve di¤er Avrupa
ülkelerinde borcun olursa tabutun üzerine sele (sepet) ko-
yarlar, borçlar›n ödenece¤i para toplan›ncaya kadar cena-
ze kalkmaz. Rahmetli Sultan Vahdeddin’in tabutunu iki
Türk kaç›rd›. Sanremo’da Binbafl› Tahir ve Tar›k Mümtaz
Beyler vard›. Bu iki Türk karar verdiler; ‘Biz tabutu bura-

dan kaç›r›r›z ve Suriye’ye götürürüz’ dediler. Gizli olarak
bir gemide yer temin edildi, bir sabaha karfl› bu iki Türk,
polisler uyurken tabutu ald›lar ve kaç›rd›lar. Oradan Su-
riye’ye gittiler, orada Müslümanlar yard›m etti. Sultan
Vahdeddin’in kabri flimdi Suriye’dedir.”
Vahdettin Yurdu Nas›l ve Niçin Terk Etti?

Sultan Vahdeddin Anadolu’da Kurtulufl Mücadelesi-
nin zaferle neticelenmesinden sonra 17 Kas›m 1922’de sa-
baha do¤ru, ‹ngilizlerin Malaya z›rhl› gemisiyle sessiz se-
das›z vatan› terk etmifltir. Peki Sultan Vahdeddin, yurdu-
nu nas›l ve niçin terk etmifltir? Bu gidiflte kimlerin ve han-
gi hâdiselerin rolü olmufltur? Bu sorular›n cevab› bafll› ba-
fl›na araflt›rma konusudur. Bizim bu çal›flmam›z›n ana fik-
rine girmedi¤i için bu konuya çok hülasa olarak temas
edece¤iz.
Bilindi¤i gibi, Kurtulufl Mücadelesini nihâî zaferle ne-
ticelendiren “Büyük Taarruz” 26 A¤ustos 1922 günü bafl-
lat›lm›fl ve 30 A¤ustos günü akflam saat 19.30’a kadar de-
vam etmifltir. fiiddetli çarp›flmalar neticesinde Yunan or-
dular› imha edilip da¤›t›lm›flt›r.
30 A¤ustos 1922 tarihine kadar, yani nihâî zafer kaza-
n›l›ncaya kadar, Sultan Vahdeddin aleyhine ve saltanat›n
kald›r›lmas›yla ilgili resmî zevat›n herhangi bir aç›klama-
s› yoktur. Ancak 30 A¤ustos 1922’den sonra durum de¤ifl-
mifl ve bir anda saltanat›n kald›r›lmas› gündeme gelmifl,
Sultan Vahdeddin hakk›nda “hâin” ifadesi kullan›lmaya
bafllanm›flt›r.
Osmanl› Hükümetinde Maarif Naz›rl›¤› [Milli E¤itim
Bakan›] ve Dahiliye Naz›rl›¤› [‹çiflleri Bakanl›¤›] yapm›fl
olan Ali Kemal (as›l ismi Ali R›za olup yaz›lar›nda Ali Ke-
mal ismini kulland›¤› için bu isimle meflhur olmufl, tan›n-
m›flt›r), ‹çiflleri Bakan› iken Kurtulufl mücadelesi aleyhine
tav›r sergilemifl, bu tavr›n› ma-

kalelerinde de belli etmiflti. Ali
Kemal bu yaz›lar›n› ve icraat-
lar›n›, ‹ngilizlere karfl› “kötü
adam rolünü” üstlendi¤i için
mi yapm›fl, yoksa gerçekten
“h›yanet elbisesini” mi giymifl-
ti? Bu sorunun cevab› bu dün-
yada ortaya ç›kmayacakt›. Zi-
ra, Ali Kemal, 1922’de ‹stan-
bul’da yakalan›p muhakeme
edilmek üzere Ankara’ya götü-
rülürken 5 Kas›m 1922’de ‹z-
mit’te linç ettirilmifl, daha son-
Sultan Vahdettin yurdu ra as›lm›flt›r. Bu “muhakeme-
terkederken hazineye ait tek
kurufl almam›flt›. Vefat
siz infaz”da Nureddin Pafla’n›n
etti¤inde alacakl›lar› tabutu- büyük rolü vard›.
na el koyacaklard›.
Ali Kemal’i linç ettiren Nu-
reddin Pafla, ayn› fleyi Sultan
Vahdeddin için de yapt›raca¤›n› aç›kça ilan etmiflti. ‹flte
Sultan Vahddeddin’in yurt d›fl›na gidiflinde bu hâdisenin
mühim rolü vard›r. fiayet üzerinde “Osmanl› Padiflahl›¤›-
n›n” yan› s›ra “Halife-i Müslimin” s›fat›n› da tafl›yan Vah-
deddin’in bafl›na buna benzer bir ifl gelmifl olsayd›, bu hâ-
dise, tarihe kara bir leke olarak geçecekti.
Ali Kemal’in linç ettirilmesinden dört gün önce 1 Ka-
s›m 1922’de saltanat kald›r›lm›flt›. Bu mühim geliflme ve
akabinde Ali Kemal’in linç ettirilmesi, bundan sonra ‹ngi-
lizlerin müthifl entrikalar› devreye girdi¤inde Sultan Vah-
deddin, yurdu terk etmeye mecbur olmufl, bunu yapmak
zorunda b›rak›lm›flt›r.
Vahdeddin, yurdu terk etmifl, ama asla TBMM Hükü-
meti ve H›lafet Müessesesi aleyhine en ufak faaliyette
bulunmam›fl, aleyhte tek kelime etmemifltir. Bilakis o, pek

çok devletin oyunlar›n› bofla ç›karm›flt›r. ‹ngiltere’nin,
‹talya’n›n, M›s›r’›n, Hicaz’daki fierif Hüseyin’in hep h›lâ-
fet üzerine hesaplar› vard› ve hepsi de Sultan Vahdeddin’i
kullanmay› planl›yorlard›. Ancak o bütün oyunlar› bofla ç›-
karm›flt›r.
‹talya Kral› Vittario Emanuele, baflyaver arac›l›¤›yla
Sultan Vahdeddin’e diledi¤i flato ve kona¤› seçmekte ser-
best oldu¤unu ve bütün hizmet kadrosuyla beraber her
türlü masraf›n kendisi taraf›ndan karfl›lanaca¤› teklifinde
bulunmufltu. Vahdeddin, bu cazip teklif karfl›s›nda flöyle
demekteydi:
“Memleketimdeki vukuat ve hadisât her ne kadar be-
ni ebediyen veya muvakkaen taht›mdan ay›rd›ysa da üze-
rimde halifelik s›fat› mevcuttur. Ben bütün Müslümanla-
r›n ruhânî reisiyim. Peygamber postunda oturuyorum. Bu
s›fat, kendi dininden olmayan bir zat›n teklifini kabulden
beni meneder… Bundan dolay›, Kral hazretlerinin bu da-
vetlerini kabul edemeyece¤im. Beni mazur görmelerini ri-
ca ederim.”
fiayet ‹talyanlar ard niyetli olmam›fl olsalard›; ülkele-
rinde misafir olan flerefli bir hanedân›n mensubunun,
bakkal, kasap, f›r›n borçlar›n› öder, onun tabutunun rehin
kalmas›na izin vermezlerdi.
Sultan Vahdeddin, 16 May›s 1926’da ‹talya’da San Re-
mo’da vefat etti¤inde, daha önce de temas etti¤imiz gibi,
120 bin liral›k borçtan dolay› tabutu 15 gün rehin kalm›fl,
sonunda tabut iki fedakâr Türkün teflebbüsü ile Suriye’ye
kaç›r›lm›fl ve fiam’da defnedilmifltir.
Sultan Vahdeddin’in tabutunun rehin kalmas› ‹talya
hükümeti için tarihlerine kara bir leke olarak geçecek bir
durumdur.
Osmanl› Hânedân›n›n Âk›beti Ne Oldu?

Sultan Vahdeddin’in gidiflinden sonra Osmanl› Hane-
dân mensuplar› ‹stanbul’da kalm›flt›r. Saltanat kald›r›l-
m›flt›r, ama Hilafet Müessesesine dokunulmam›flt›r.
Mustafa Kemal Pafla, saltanat›n kald›r›ld›¤› 1 Kas›m
1922 günü, TBMM’de yapt›¤› uzunca konuflmas›nda H›la-
fet müessesesini övmekteydi. Konuflmas›n›n sonunda flöy-
le diyordu:
“…Efendiler, Türkiye Devletinin, Türkiye Büyük Millet
Meclisi ve onun hükûmeti mefhumlar›n›n millet ve memle-
ket için ne kadar kuvvet ve feyz ve halâs ve saadet vaad et-
ti¤ini izaha lüzum görmem. Üç senelik tecârüb-ü fiiliye [fi-
ilî tecrübeler] ve bunun semerât-› mes’ûdesi [mesut meyve-
leri] kâfi fikir ve kanaat verebilir itikad›nday›m. Bundan
sonra makam-› h›lâfetin dahi Türkiye Devleti için ne ka-
dar feyizdâr [feyizli, bereketli] olaca¤›n› da istikbal bütün
vüzûhiyle gösterecektir. (‹nflallah sadalar›) Türk ve ‹slâm
Türkiye Devleti, iki saadetin tecelli ve tezâhürüne menba
ve menfle olmakla dünyan›n en bahtiyar bir devleti olacak-
t›r. (‹nflallah sadalar›).” (Nutuk, c.3, s. 1251)
Sultan Vahdeddin’in 17 Kas›m 1922’de yurdu terk et-
mesinden bir gün sonra 18 Kas›m 1922’de toplanan
TBMM, Veliahd Abdülmecid Efendi’yi halife ilan etmifltir.
Sultan Abdülaziz’in o¤lu Abdülmecid Efendi’nin Halife
olarak seçilmesi üzerine, TBMM Reisi Gazi Mustafa
Kemal Pafla kendisine 19 Kas›m 1922 tarihli bir telgraf
çekmifltir. Bu telgrafta flöyle denilmekteydi:
“…Türkiye Devletinin hâkimiyetini bilâkayd ü flart
milletin uhdesinde mahfuz tutan Teflkilat-› Esasiye Kanu-
nuna tevfikan [Anayasaya uygun olarak] icra kudreti ve
teflri selahiyeti kendisinde mütecelli ve mütemerkiz bulu-
nan [toplanan] milletin yegane ve hakikî mümessillerin-
den mürekkep Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1 Teflrini-
sani [Kas›m] 1922 tarihinde müttefikan kabul etti¤i esbâb-
› mucibe ve esâsat dairesinde Meclis-i Âlice 18 Teflrinisani

1922 tarihinde mün’akit [toplanm›fl olan] celsede makam-
› muâlla-y› hilafete intihap buyurulmufl [yüce halifelik
makam›na seçilmifl] olduklar›n› hürmet-i mahsusa ile zât-
› Hazret-i H›lâfetpenâhilerine arz ederim.
“Keyfiyet TBMM’ce âlem-i ‹slâma ve Türkiye halk›na
ibla¤ olunmufltur. ‹ntihâb-› vâkiin [halifeli¤e seçilmeni-
zin] âlem-i ‹slâm için müteyemmen [mübarek] ve füyuzat-
bahfl olmas›n› eltâf-› ‹lâhiyeden [Allahu Teâlâdan] tazarrû
ve niyâz eylerim.” (Nutuk, c.3, s. 1252)
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Ancak yap›-
lan bu de¤ifliklikle H›lafet Müessesesine dokunulmad›.
Anayasan›n 2. Maddesinde yap›lan bir de¤ifliklikle, “Dev-
letin dininin din-i ‹slam oldu¤u” belirtildi.
Osmanl› Hanedan mensuplar›n›n ana vatanlar›ndaki
son günleri 431 say›l› kanunun kabul edilifliyle birlikte
bafllayacakt›. 3 Mart 1924 tarih ve 431 say›l›, “H›lâfetin
‹lgas›na ve Hânedân-› Osmanî’nin Türkiye Cumhu-
riyeti Memâliki haricine Ç›kar›lmas›na Dair Ka-
nun”un birinci maddesinde flöyle denilmekteydi:
“Halife hal’edilmifltir. Hilâfet, hükûmet ve Cum-
huriyet mânâ ve mefhumunda esasen mündemiç ol-
du¤undan hilâfet makam› mülgad›r.”
Bu karar›n al›nmas›ndan iki gün sonra 5/6 Mart 1924
gece yar›s›ndan sonra Halife Abdülmecid Efendi ve hane-
dandan yüz kadar erkek ve kad›n da Çatalca’da bir trene
bindirilmifl, hudut haricine ç›kar›lm›fllard›r. Art›k kanuna
göre, “transit olarak dahi” Türkiye’ye ayak basmalar› ya-
sakt›r. Gidiflleri o kadar ani olmufltur ki, hemen hepsi hu-
susî eflyalar›n› dahi alamam›fllard›r. Yine içlerinden hiçbi-
ri saraylara ait bir kafl›¤a, bir taba¤a bile dokunmam›flt›r.
Hanedan mensuplar› yurt d›fl›nda çok büyük maddî s›k›n-
t› çekmifllerdir.
Kurtulufl Savafl›’n›n tarihinin anlat›ld›¤› eserlerden
biri olan bu kitab›m›zda flu hususu belirtmezsek vebal al-

t›nda kalm›fl oluruz:
Osmanl› hanedân›na mensup hiç kimse “hâin” olma-
m›flt›r. Çok periflanl›k çekmifl, çok eziyet görmüfllerdir,
ama aslâ, Osmanl› Devletinin devam› olarak gördükleri
Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine faaliyette bulun-
mam›fllard›r.
Bu hususu belirttikten sonra as›l konumuza dönelim
ve anlatmaya kald›¤›m›z yerden devam edelim…
Erzurum Kongresine Do¤ru…
‹stanbul’daki idarenin bütünüyle eli kolu ba¤l› ve esir

durumda oldu¤una kanaat getiren Anadolu halk›, teflki-
latlanmaya ve kurduklar› bu teflkilatlar›n çat›s› alt›nda
toplanarak mühim problemlere çözüm üretmeye baflla-
m›fllard›. 1919 y›l› bafllar›nda Do¤u Anadolu için en mü-
him problem, ‹tilaf Devletleri’nin Do¤u illerinde ve Ada-
na’da bir Ermeni devleti kurdurmaya çal›flmas›yd›. Bu
plan›n akim b›rak›lmas› için ‹stanbul’da toplanan bir
grup münevver (ayd›n), “Vilâyat-› fiarkiye Müdafaa-i
Hukuk-u Milliye Cemiyeti”ni kurmufllard›. Süleyman
Nazif ve arkadafllar›n›n kurdu¤u bu cemiyet 10 Mart 1919
tarihinde Erzurum fiubesi’ni açt›. Bu flubenin en mühim
faaliyeti, tarihe “Erzurum Kongresi” diye geçecek top-
lant›y› tertiplemesidir.
Erzurum Kongresi’nin toplan›fl hikayesi k›saca flöyle-
dir: “Vilayât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemi-
yeti”nin Erzurum fiubesi, Nisan ay› sonunda Erzurum ça-
p›nda bir kongre toplayarak, Do¤udaki alt› vilayetin Er-
menilere verilmesi çal›flmalar›na karfl› neler yapabilecek-
lerini evvela kendi aralar›nda müzakere ettiler. Daha son-
ra o toplant›da bu meselenin, 13 vilayetten davet edilecek
murahhaslarla birlikte müzakere edilmesi kararlaflt›r›ld›.
Kongre 10 Temmuz 1919’da Erzu-

rum’da yap›lacakt›. Önce davet
edilecek vilayetler tespit edildi ve
bu vilayetlere tamimler gönderi-
lerek murahhaslar davet edildi.
Kongreye flu vilayetlerden mu-
rahhaslar [delegeler] ça¤r›lm›flt›:
Erzurum, Beyaz›t, Erzincan, Ri-
ze, Trabzon, Giresun, fiarkikara-
hisar, Tokat, Amasya, Van, Gü-
müflhane, Bitlis ve Siirt…
15. Kolordu Komutan› Kâz›m
Karabekir Pafla, baflkanl›¤›n› Ho-
ca Raif Efendi’nin yapt›¤› bu tefl- Kaz›m Karabekir Pafla
kilat›n çal›flmalar›n› destekle-
mekteydi. Pafla, teflkilat›n kongre yapma karar›n› Musta-
fa Kemal Pafla’ya bildirmifl ve onu bu kongreyi takip et-
mek üzere Erzurum’a davet etmiflti. Mustafa Kemal Pafla
da beraberindekilerle birlikte 3 Temmuz 1919’de Erzu-
rum’a gelmiflti. O esnada henüz görevinden azledilmemifl-
ti. ‹stanbul’dan yola ç›karken kendisine tevdi edilen bü-
tün görevlerden azledilmesi üzerine (8 Temmuz 1919),
Mustafa Kemal Pafla da ayn› gün, askerlik mesle¤inden
istifa etmifl ve bu karar›n› telgrafla ‹stanbul’a bildirmifltir.
O andan itibaren elinde, valilere bile emir verme selahiye-
ti veren resmî bir belge ve üzerinde bir üniforma yoktur.
Ne var ki, baflta Kaz›m Karabekir Pafla olmak üzere, böl-
gede vazife yapan kumandanlar –hatta baz›lar› kendisin-
den de yüksek rütbedeki subaylar, “emrinizdeyiz Pa-
flam!” demifllerdir. Osmanl› Genelkurmay Baflkanl›¤›na
ve hükümetine resmen ba¤l› subaylar›n bu tav›rlar› da,
baflflehirle olan kavgan›n gerçekte ‹tilaf Devletlerinin gö-
zünü boyamak için “dan›fl›kl› dövüfl” oldu¤unu göstermek-
tedir.
Dahiliye Nezareti [‹çiflleri Bakanl›¤›] kongre toplan-
madan önce vilayetlere gönderdi¤i bir telgrafla, Erzu-
rum’da tertip edilen kongrenin Kanun-i Esasi [Anayasa]

hükümlerine ayk›r› ve vatan için zararl› oldu¤undan top-
lanmas›na meydan verilmemesini Erzurum Vali Vekili
Kad› Hurflit Efendi’den istemifltir. Erzurum Kad›s› Hurflit
Efendi, 27 Haziran 1919’da Erzurum Valisi Münir Beyin
dönüflüne kadar vekaleten vali olarak tayin edilmiflti.
Hurflit Efendi, kongreye mani olunmas› emrini de, Musta-
fa Kemal Pafla ve Rauf Beyin tutuklanmalar› emrini de
sümen alt› etti. Yani emri yerine getirmedi.
Kongreye Kat›lanlar ve Toplant›

10 Temmuz’da toplanaca¤› bildirilmesine ra¤men,
toplant›ya kat›lanlar›n gecikmesi üzerine Erzurum Kong-
resi 23 Temmuz 1919’da toplanm›flt›r. Kongreye 70 mu-
rahhas (delege) gelecekken 56 delege kat›lm›flt›r. Bunun
sebebi, Elaz›¤, Diyarbak›r ve Mardin’den delege kat›lama-
m›fl olmas›d›r. Bu flehirlerde kongre için delege seçimleri
yap›lm›fl, fakat Elaz›¤ ve Mardin delegelerinin Erzurum’a
gelifli Elaz›¤ Valisi Ali Galip; Diyarbak›r delegeleri de dev-
rin Diyarbak›r valisi taraf›ndan önlenmifltir. Toplant›ya
kat›lanlar; Erzurum, Sivas, Bitlis, Van ve Trabzon illerin-
den gelen delegelerdi. Erzurum delegelerinden ikisinin is-
tifas› üzerine Mustafa Kemal Pafla ile Rauf Bey de onlar›n
yerine delege olarak kongreye ifltirak etmifltir.
Delegeler içerisinde en yafll›s› Trabzonlu Eyübzâde ‹z-
zet Bey idi. ‹zzet Bey, Erzurumlulara karfl› bir dostluk
gösterisinde bulunarak kongreyi açmak flerefini Erzurum
Merkez Delegesi ve Vilayât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-›
Milliye Cemiyeti Erzurum fiube Baflkan› Hoca Raif Efen-
di’ye b›rakt›. Hoca Raif Efendi’nin kürsüye gelip yoklama
yapmas›yla kongre bafllam›fl oldu.
Yoklamadan sonra Hoca Raif Efendi, kongrenin aç›fl
konuflmas›n› yapt›. Konuflmas›nda Birinci Dünya Sava-
fl›ndan sonraki geliflmeleri, ‹tilaf Devletlerinin yapt›klar›-
n›, Anadolu halk› hakk›nda idam hükmünün uygulan-

makta oldu¤unu, ‹zmir’in iflgalinin ard›ndan s›ran›n Do¤u
illerine gelece¤ini ifade etti. Ayr›ca Do¤u halk›n›n teflkilat-
lanma çal›flmalar›n› ve ‹stanbul’da Vilâyat-› fiarkiye Mü-
dafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiyeti’nin kuruluflunu, derne-
¤in Erzurum flubesinin aç›l›fl›n› ve bugüne kadarki çal›fl-
malar›n› anlatt›.
Raif Efendi konuflmas›n›n sonunda; Do¤u illeri halk›-
n›n birleflmesini sa¤lamak maksad›yla, böyle bir kongre
toplamaya karar verifllerini ve bunu di¤er illere de bildir-
diklerinde, ayn› düflünce ve duygular›n bu illerde de ya-
fland›¤›n›, dolay›s›yla ayn› mukaddes gaye için çal›flan
millet fertlerinin bir araya gelip meselelerini bir kongre
çerçevesinde görüflmelerinin daha hay›rl› olaca¤›n› söyle-
yerek kongreden büyük mutluluk duyduklar›n› bildirip
kongreyi yönetmek üzere bir baflkan seçilmesini teklif et-
ti.
Baflkan seçimine geçilmeden önce fiiran Delegesi Müf-
tü Hasan Efendi, bir dua yapt›. Ard›ndan yap›lan seçim
neticesinde Mustafa Kemal Pafla baflkanl›¤a seçildi. Pafla
seçildikten sonra yapt›¤› konuflmada, ülkenin içerisinde
bulundu¤u durumu özetledikten sonra Yunan, Rum ve Er-
menilerin emellerinden bahsetti. Konuflmas›n›n sonunu
salondan büyük alk›fl alan flu sözlerle ba¤lad›:
“Cenab-› Allah, Habib-i Ekrem’i hürmetine bu
mübarek vatan›n sahip ve müdafii ve diyanet-i celi-
le-i Ahmediye’nin k›yamete kadar harîs-i asdak› [en
sad›k koruyucusu] olan millet-i necîbemizi ve
makam-› Saltanat ve Hilâfet-i Kübrây› masûn ve
mukaddesat›m›z› düflünmekle mükellef olan heyeti-
mizi muvaffak buyursun.”
Erzurum Kongresi, 23 Temmuz’dan (1919) 7 A¤ustos’a
kadar çal›flmalar›na devam etmifltir. Neticede Kurtulufl
Savafl›’n›n yol haritas›n› belirleyen çok mühim kararlar
al›nm›flt›r. Bu kararlar›n›n baz›lar› flunlard›r:
a) Millî s›n›rlar içinde bulunan vatan bir bütündür,

parçalanamaz.
b) Her türlü yabanc› iflgal ve müdahalesine karfl›, Os-
manl› Hükümetinin da¤›lmas› halinde millet hep birlikte
direnifl ve savunmaya geçecektir.
c) Vatan›n ve istiklalin korunmas›na ve sa¤lanmas›na
merkezî hükümetin [‹stanbul Hükümetinin] gücü yetme-
di¤i takdirde, maksad› gerçeklefltirmek için geçici bir hü-
kümet kurulacakt›r. Bu hükümetin üyeleri millî kongre
taraf›ndan seçilecektir. Kongre toplanamam›flsa bu seçimi
Temsil heyeti [Heyet-i Temsiliye] yapacakt›r.
d) H›ristiyan unsurlara [az›nl›klara] siyasi hâkimiye-
timizi ve sosyal dengemizi bozucu haklar verilemez.
e) Manda ve himaye kabul olunamaz.
f) Millî Meclisin derhal toplanmas› ve hükûmet iflleri-
nin meclis denetiminde yürütülmesini sa¤lamak için çal›-
fl›lacakt›r.
Erzurum Kongresi’nin Yank›lar›…

Ermenilere karfl› Do¤u Anadolu Bölgesinin bütünlü-
¤ünü korumak ve bu bölgenin parçalanmas›n› engellemek
için toplanan Erzurum Kongresi, bu temel gayeye bak›ld›-
¤›nda, “bölgeye ait bir kongre” gibi gözükmekteydi. Ancak
kongre neticesinde ortaya ç›kan görüfl ve düflünce farkl›y-
d›. Bu kongrede bütün yurdun düflman istilas›ndan kurta-
r›lmas› için çal›flma karar› ç›km›flt›. ‹stiklâl meflalesi kuv-
vetli bir flekilde fiarktan [Do¤udan] tutuflturulmufltu.
Kongrenin yank›lar› çok büyük oldu. ‹flgal güçleri
müthifl telaflland›. Erzurum Kongresine kat›lan delegeler,
kongrenin ruhuna uygun flekilde Sultan Vahdeddin’e, be-
lediyelere ve millî cemiyetlere telgraflar çektiler.
Erzurum Kongresi kapan›fltan önce 7 A¤ustos 1919
günü tekrar toplanarak 9 kiflilik “Heyet-i Temsiliye” üye-
lerini tespit etti. Heyette flu kimseler görev alm›flt›r: Mus-

tafa Kemal Pafla, Rauf Bey, Hoca Raif Efendi, ‹zzet Bey,
Servet Bey, fieyh Fevzi Efendi, Bekir Sami Bey, Sadullah
Bey, Hoca Musa Efendi.
Erzurum Kongresi taraf›ndan yay›nlanan “tam ba-
¤›ms›zl›k beyannâmesi” ço¤alt›larak Anadolu halk›na da-
¤›t›ld›. Kongrenin alm›fl oldu¤u kararlar Anadolu halk› ta-
raf›ndan büyük bir heyecanla ve coflkuyla kabul edildi.
Kâz›m Karabekir Pafla da 6 A¤ustos 1919’da Erzurum
Kongresi’nin çal›flmalar›n› flifreli bir raporla Harbiye Ne-
zareti’ne bildirdi.
Mustafa Kemal Pafla ve arkadafllar› 29 A¤ustos1919
günü Erzurum’dan ayr›larak Sivas’a do¤ru yola ç›kt›lar.
Mustafa Kemal Pafla’n›n yan›nda, Sivas’a hareket edenler
aras›nda; Hüseyin Rauf (Orbay) Bey, Hoca Raif Efendi,
Süreyya (Yi¤it), Hüsrev (Gerede), Mazhar Müfit (Kansu),
Refik (Saydam), Cevat Abbas (Gürer), Muzaffer ve Yüzba-
fl› Osman (General Osman Tufan) Beyler vard›. Erzu-
rum’un vefakâr ve fedakâr halk›, bu kafileyi flehrin d›fl›na
kadar u¤urlam›flt›. Kâz›m Karabekir Pafla bu u¤urlan›fl›,
penceresinden dürbünle seyrediyor, “Hay›rl› kongre,
hay›rl› yolculuk” diye duâ ediyordu.
Sivas Kongresi
Amasya Tamimi (Genelgesi) ile toplanmas› kararlaflt›-
r›lm›fl olan Sivas Kongresi, 4 Eylül 1919’da topland›. Er-
zurum Kongresine Do¤u bölgesinden temsilciler gelmiflti.
Sivas Kongresine ise yurdun dört bir yan›ndan delegeler
geldi. 11 Eylül 1919’da sona eren Sivas kongresinde harâ-
retli tart›flmalar oldu. Kongrede manda yönetimini savu-
nanlar oldu. ‹ngiliz, Frans›z, ‹talyan ve Amerikan manda-
s›n› isteyenler görüldü. Ancak Kongreye kat›lan delegele-
rin kahir ekseriyeti, baflka bir devletin güdümüne girme-
yi gerektiren manda yönetiminin tam ba¤›ms›zl›¤a ayk›r›
oldu¤unu belirterek bu görüfle fliddetle karfl› ç›kt›lar.

Kongre sonunda Erzurum Kongresi’nde al›nan kararlar
oldu¤u gibi kabul edildi. Ayr›ca Erzurum Kongresi karar-
lar›nda baz› de¤ifliklikler yap›ld›. fiöyle ki:
1) Erzurum Kongresi’ndeki Cemiyetin ünvan› “fiarkî
Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” idi. Bu unvan flu fle-
kilde de¤ifltirilmifltir: “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hu-
kuk Cemiyeti”
2) “Heyet-i Temsiliyye, fiarkî Anadolu’nun heyet-i
umumiyesini temsil eder” hükmü kald›r›lm›fl, “Heyet-i
Temsiliyye vatan›n bütününü temsil eder” hükmü getiril-
mifl, üye say›s› 6 kifli artt›r›lm›flt›r.
3) “Her türlü iflgal ve müdahaleyi, Rumluk ve Erme-
nilik teflkili gayesine yönelik kabul edece¤imizden birlikte
savunma ve karfl› koyma esas› kabul edilmifltir.” ‹fadesi
de¤ifltirilerek; “Her türlü iflgal ve müdahalenin ve bilhas-
sa Rumluk ve Ermenilik teflkili gayesine yönelik harekâ-
t›n reddi hususlar›nda birlikte savunma ve karfl› koyma
esaslar› kabul edilmifltir” denilmifltir.
4) Erzurum Kongresi kararlar›nda geçen, “Osmanl›
hükümeti bir yabanc› tazyiki karfl›s›nda buralar› [yani
Do¤u vilayetlerini] terk ve ihmal etmek mecburiyetinde
bulundu¤u anlafl›ld›¤› takdirde al›nacak idarî, siyasî, as-
kerî durumlar›n tayin ve tesbiti” hükmünde ise “buralar›”
kelimesinin yerine “mülkümüzün herhangi bir parças›n›
terk ve ihmal etmek” fleklinde umumî bir kay›t konulmufl-
tur.
Sivas Kongresi ile; Kurtulufl savafl›n›n bir elden yöne-
tilmesi sa¤lanm›flt›r. Kongre ad›na bütün iflleri yürütmek
için “Heyet-i Temsiliye” kurulmufltur. Heyet-i Temsili-
ye’nin baflkanl›¤›na da Mustafa Kemal Pafla seçilmifltir.
12 Eylül 1919’da göreve bafllayan Heyet-i Temsiliye,
TBMM’nin kurulufluna kadar âdeta geçici bir hükümet gi-
bi çal›flm›fl ve kurtulufl savafl›n›n yürütülmesinde mühim
vazifeler üstlenmifltir. Heyet-i Temsiliye’nin görevi
TBMM’nin 23 Nisan 1920’de aç›lmas› üzerine sona ermifl-

tir. Heyet-i Temsiliye, kuruldu¤u andan itibaren, Anka-
ra’ya gitmek üzere Sivas’tan ayr›ld›¤› 18 Aral›k 1919 tari-
hine kadar befl yüze yak›n karar alm›flt›r. Bu kararlardan
biri de, Ali Fuat (Cebesoy) Pafla’n›n Bat› Anadolu Millî
Kuvvetler Genel Komutanl›¤›na tayin edilmesidir. Bu ka-
rarla temsil heyeti fiilen yürütme vazifesini, yani hükü-
met görevini de yapmaya bafllam›fl olmaktad›r.
Bal›kesir ve Alaflehir Kongreleri

Erzurum ve Sivas Kongrelerinden ayr› olarak Anado-
lu’nun muhtelif yerlerinde birçok büyük kongre daha top-
lanm›flt›r. Bu kongrelerden en mühimleri Bal›kesir ve Ala-
flehir kongreleridir.
26-30 Temmuz 1919 tarihleri aras›nda toplanan Bal›-
kesir Kongresi’ne; Bal›kesir, Akhisar, Band›rma, Biga-
diç, Burhaniye, Edremit, Erdek, ‹vrindi, Giresun, Gönen,
Kepsut, K›rka¤aç, Konakp›nar, S›nd›rg› ve Soma delegele-
ri kat›lm›flt›r. Kongre sonunda al›nan 29 maddelik karar-
lardan iki tanesi dikkat çekicidir. Bunlardan birinde flöyle
denilmektedir:
“Yunan harekât› devam etti¤i sürece seferberlik
hali devam edecektir. Herkes, hizmet-i vataniye ile
mükelleftir.”
Vatan hizmeti için dâvet edildikleri halde gelmeyenler
ve askerlikten kaçanlar, yakaland›klar› takdirde derhal
memleket haricine ve mümkün olursa Yunan taraf›na
gönderilecektir.
16-25 A¤ustos 1919 tarihleri aras›nda toplanan Ala-
flehir Kongresi’nde al›nan kararlardan en dikkat çekeni;
Yunanl›larla savaflmak için çetecilik metodunun de¤il, dü-
zenli bir orduya sahip olman›n daha tesirli oldu¤unun be-
lirtilmifl olmas›d›r.
Bütün kongrelerde ana fikir ayn›d›r: “Düflman iflgali-

ne karfl› son fert flehit düflünceye kadar savafl›lacakt›r.”
‹stanbul Hükümeti ‹le Görüflmeler

Anadolu’daki kongrelerin, hele Sivas Kongresi’nin ‹s-
tanbul Hükümeti üzerindeki tesiri çok büyük oldu. Anado-
lu’daki bu uyan›fl karfl›s›nda Damat Ferit Pafla hükümeti
1 Ekim 1919’da istifas›n› verdi. Hükümeti kurma görevi
Korgeneral Ali R›za Pafla’ya verildi. Yeni hükümet 2 Ekim
1919’da göreve bafllad›. Bu hükümetin en mühim icraat›,
Kuva-y› Milliye ile temas kurmaya karar vermesidir. Ya-
p›lacak görüflmede; ‹stanbul Hükümeti’ni Bahriye Naz›r›
Salih Pafla, Kuva-y› Milliye kanad›n› ise Heyet-i Temsili-
ye ad›na Mustafa Kemal Pafla, Hüseyin Rauf ve Bekir Sa-
mi temsil edecekti.
Mustafa Kemal Pafla’n›n teklifi üzerine görüflme 20-
22 Ekim 1919 tarihleri aras›nda Amasya’da gerçekleflti.
Görüflmeler neticesinde 5 adet protokol tanzim edildi. Bu
protokol maddelerinden baz›lar›n›n gizli tutulmas› karar-
laflt›r›ld›. Üzerinde görüfl birli¤ine var›lan en mühim hu-
suslar flunlard›:
a) Millî Teflkilat ile Hükümet aras›nda anlaflmazl›k
kalmam›flt›r
b) Vatan topraklar›n›n bütünlü¤ü ve istiklâli esast›r.
c) Müslüman olmayan unsurlara imtiyaz verilmeye-
cektir.
d) Hükümetin lehinde ve aleyhinde yaz› yaz›lmaya-
cakt›r.
e) Sivas Kongresi kararlar› Mebuslar Meclisi’nde ka-
bul olunmak flart› ile uygun görülmüfltür.
f) Mebuslar Meclisi’nin güvenlik bak›m›ndan ‹stan-
bul’da toplanmas› uygun de¤ildir.
‹stanbul hükümeti bu sonuncu maddeyi anayasaya

ters düfltü¤ü gerekçesiyle kabul etmedi. Bunun üzerine
yeni seçilecek meclisin ‹stanbul’da toplanmas› kararlaflt›-
r›ld›.
Milletvekili seçimleri iflgal alt›ndaki yerler ve ‹stan-
bul d›fl›nda 7 Kas›m 1919’da yap›ld›. ‹stanbul’daki seçim
ise 18 Aral›k’ta gerçeklefltirildi. Mustafa Kemal Pafla bu
seçimlerde Erzurum Milletvekili seçildi. Ancak Pafla gü-
venlik gerekçesiyle ‹stanbul’a gitmedi. Onun yerine He-
yet-i Temsiliye olarak Kurtulufl Mücadelesini yönetmek
üzere 18 Aral›k 1919’da Sivas’tan Ankara’ya hareket etti.
Ankara hem ‹stanbul’a, hem Yunanl›larla yap›lacak savafl
bölgesine yak›n, hem de Anadolu’nun içinde oldu¤u için
emniyetli idi. Bu bak›mdan oras› seçilmiflti.
Osmanl› Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920’de yetmifl iki
milletvekilinin ifltirakiyle ‹stanbul’da aç›ld›. Bu meclisin
ekseriyeti Kuva-y› Milliye yanl›s› idi. 22 Ocak 1920’de yir-
mi befl milletvekili daha ‹stanbul’a intikal etti. Meclisin
aç›l›fl›n›n hemen ertesi günü ‹stanbul Sultanahmet mey-
dan›nda 150 bin kiflinin ifltirak etti¤i büyük bir miting ya-
p›ld›. Bu mitingte, ba¤›ms›zl›k taraftar› oldu¤u aç›kça bel-
li olan Meclise destek veriliyordu.
Osmanl› Meclis-i Mebusan›n alm›fl oldu¤u en mühim
karar; 28 Ocak 1920 tarihli gizli toplant›da “Misak-› Mil-
li”yi kabul etmesidir. Bu misaka göre; belirlenen s›n›rlar-
dan bir kar›fl› bile düflmana terk edilmeyecektir. Edirne
Mebusu fieref Beyin flu sözleri ayakta alk›fllan›yordu:
“Türk milleti ya bu ahdin flartlar›n› yerine geti-
recek, ya da bu yolda flerefle silinip gidecek, fakat
esir olmayacakt›r.”
Son Osmanl› Meclis-i Meb’usan›’n›n, yani parlamen-
tosunun alm›fl oldu¤u Misak-› Millî karar›, bütün iflgal
kuvvetlerinin yüzünde bir flamar gibi patlam›flt›.
‹stanbul Resmen ‹flgal Edildi

Son Osmanl› Meclis-i Meb’usan›’n›n, Kuva-y› Milliye
istikametinde tav›r almas›, Anadolu’da istiklâl mücâdele-
sinin gittikçe kuvvet kazanmas›, bu arada silah depolar›n-
daki silahlar›n millî kuvvetlerce kaç›r›lmas›, ‹tilaf Devlet-
lerini müthifl öfkelendirmekteydi. Son olarak, Bal›kesir
Heyet-i Merkeziye üyelerinden Köprülü Hamdi Bey, Fran-
s›zlar›n el koydu¤u Akbafl cephaneli¤ini kaç›rmay› planla-
m›fl ve bu plan›n› 1920 y›l›n›n 26-27 Ocak gece yar›s› ger-
çeklefltirmiflti. Bu cephanelikteki çok say›da çeflitli çapta-
ki silah ve befl bin sand›k cephane Kuva-y› Milliye’nin eli-
ne geçti.
Akbafl Bask›n›n›n baflar›yla gerçekleflmesi üzerine ‹n-
gilizler telafla kap›ld›. ‹ngiliz iflgal ordusu baflkomutan›
General Milne, el koyduklar›; 300 bin Türk tüfek süngüsü,
200 makinal› tüfek, 1.200 top kamas› ve 100 milyondan
fazla küçük çapta silah mermisini, Kuva-y› Milliyecilerin
eline geçmemesi için denize döktürdü. Bu ifl için temin et-
tikleri arabalar›n paras›n› da Osmanl› Hükümetinden is-
tedi ve ald›. Ayr›ca Çanakkale civar›ndaki cephaneler de
havaya uçuruldu.
‹tilaf Devletlerinin bask›s› üzerine Ali R›za Pafla, 3
Mart 1920’de istifa edip görevden ayr›ld›. Salih Pafla 8
Mart’ta kabinesini kurdu. ‹flgalciler bundan da çok rahat-
s›z oldular. Zira Salih Pafla, ‹stanbul Hükümetinin Bahri-
ye Naz›r› olarak Amasya’ya gitmifl ve Heyet-i Temsiliye ile
görüflmüfltü.
‹tilaf Devletleri temsilcileri, Osmanl› Devleti ile yapa-
caklar› anlaflmaya son fleklini vermek üzere 12 fiubat
1920’de Londra’da bir araya gelmifllerdi. Buradaki görüfl-
melerde ‹ngiltere’nin ana fikri çokça tart›fl›lacakt›. ‹ngil-
tere Baflbakan› Lloyd George, Müslümanlar›n bütünüyle
Avrupa’dan ç›kar›lmas› görüflünü savunuyordu. Buna gö-
re; ‹stanbul’a el konulmal›, Müslümanlar bu flehirden
‹stanbul’u iflgal etmek üzere Sarayburnu’ndan karaya ç›kan ingiliz

askerleri.
ç›kar›lmal›, Ayasofya Rumlara verilmeli ve yeniden kilise

yap›lmal›yd›.
Anadolu’da Kuva-y› Milliyenin güçlenmesi üzerine,
bundan ‹stanbul hükümetini mesul tutan ‹tilaf Devletleri
‹stanbul’u “resmen” iflgal etmeye karar verdiler ve 16
Mart 1920’de ‹stanbul’u iflgal ederek polis, jandarma, pos-
ta idaresi gibi yerleri kontrol alt›na ald›lar. ‹flgal esnas›n-
da karakollar bas›ld›, askerlerimiz ve polislerimiz flehit
edildi. ‹stanbul Meclis-i Meb’usan› da bas›ld› ve Kuva-y›
Milliye taraftar› milletvekilleri tevkif edilerek Malta’ya
sürüldü.
Kuva-y› Milliye mensuplar›n›n bu bask›na cevab› ge-
cikmedi. Anadolu’daki ‹ngiliz subaylar›ndan baz›lar› tev-
kif edildi.
‹ngilizler ve di¤er ‹tilaf Devletleri; Meclis-i Meb’usan›
basmakla, milletvekillerini tevkif etmekle, gözda¤› verip,
kurtulufl mücadelesi taraftarl›¤›n› önleyeceklerini hesap
etmifllerdi. Ancak bu hareket, ‹stanbul’dan ba¤›ms›z bir
meclis aç›lmas› ve hükümet kurulmas› görüflüne kuvvet

kazand›rd›. Pek çok milletvekili ‹stanbul’dan gizlice kaça-
rak Ankara’ya gitti. ‹stanbul’a gidememifl milletvekilleri
de Ankara’ya do¤ru yola ç›kt›. Ankara’ya giden milletve-
killeri aras›nda Osmanl› Mebusan Meclisi Reisi Celâled-
din Ârif Bey de vard›.
Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Pafla, 19 Mart
1920’de vilayetlere, livalara ve kolordu kumandanlar›na
bir tamim yay›nlad›. Ankara’da bir Meclis’in toplanmas›
için acele olarak bir seçimin yap›lmas›n› ve her sancaktan
befl üyenin seçilmesini istedi.
Osmanl› Mebusan Meclisi ise 18 Mart 1920’de son
toplant›s›n› yapt› ve çal›flmalara ara verme karar› ald›.
Sultan Vahdeddin de 11 Nisan 1920’de, dört ay içinde top-
lanmak üzere Meclisi feshetti¤ini aç›klad›. Böylece
TBMM’nin ve Ankara’da kurulacak hükümetin önü bütü-
nüyle aç›lm›fl oldu. Zihinlerde, bütünüyle esaret alt›ndaki
‹stanbul’un art›k çözüm üretemeyece¤i fikri netleflmiflti.
TBMM’nin Aç›lmas› ve Faaliyetleri

TBMM, daha önce hülasa olarak anlatt›¤›m›z gibi 23
Nisan 1920 Cuma günü muhteflem bir merasimle aç›ld›.
Heyet-i Temsiliye ad›na bir tamim yay›nlayan Mustafa
Kemal Pafla’n›n bu tamimine uygun olarak; Hac› Bayram
Camii’nde Cuma namaz› k›l›nd›. Namaz› müteâkip tekbir-
lerle, salavatlarla Meclis binas› önüne gelindi. Burada
kurbanlar kesildi, duâlar edildi ve Meclis çal›flmas›na bafl-
lad›. Tamimde, Meclisin; “Vatan›n ba¤›ms›zl›¤›, Hila-
fet makam› ve saltanat›n kurtuluflu gibi en mühim
ve hayatî görevleri yerine getirece¤i” belirtiliyordu.
Meclis, aç›l›fl›n›n ikinci günü kendine reis seçti. 24 Ni-
san 1920 günü yap›lan seçimde, Mustafa Kemal Pafla 110
oyla birinci baflkan seçilirken, Celaleddin Ârif Bey 109 oy-
la ikinci baflkan seçildi.
Meclis ilk ifl olarak düflman›n yapt›¤› propagandalar›

önleme konusunu ele ald›. Bu maksatla 25 Nisan 1920’de
bir beyannâme yay›nlad›. Alt›nda TBMM Reisi s›fat›yla
Mustafa Kemal Pafla’n›n imzas› bulunan bu beyannâme-
nin baz› mühim k›s›mlar› flöyledir:
“‹ngilizler taraf›ndan sat›n al›nan ve milleti birbirine
düflürmek maksad›n› güden baz› hâinler, sizi aldatmak
için her türlü yalan› söylüyorlar. Ankara’da toplanan Mec-
lis, Padiflah ve Halife’yi düflman bask›s›ndan kurtarmak
ve vatan›n parçalanmas›na engel olmak ve ‹stanbul’u ye-
niden ele geçirmek için u¤rafl›yor. Biz vekilleriniz, -Allah
ve Peygamber ad›na yemin ederiz ki- Padiflah’a ve Hali-
fe’ye isyan sözü yaland›r. ‹stedi¤imiz tek fley, Hindistan ve
M›s›r’›n bafl›na gelen halden vatan›m›z› kurtarmakt›r.
Onun için ‹ngiliz casuslar›n›n uydurduklar›na inanma-
y›n. Allah’›n lâneti, düflmana yard›m eden hâinlerin üzeri-
ne olsun ve rahmet ve tevfiki de Halife ve Padiflah›m›z›,
millet ve vatan›m›z› kurtarmak için çal›flanlar›n üzerin-
den eksik olmas›n.”
TBMM 27 Nisan 1920’de Sultan Vahdeddin’e bir “Sa-
dakat Arîzas›” [büyük bir kimseye hürmetle yaz›lan ba¤l›-
l›k mektubu] gönderdi.
Bir yandan düflman propagandalar›n› engellemek, bir
yandan baflta Rusya olmak üzere birçok ülke ile diploma-
23 Nisan 1920 günü milletvekilleri meclisin balkonundan halk›

selaml›yor.
tik temas kurmak, bir yandan, isyanlar› bast›rmak için

çal›flan TBMM, hükümeti de kurduktan sonra düzenli or-
du oluflturmak için çal›flmaya bafllam›flt›.
San Remo Konferans› ve Sevr Antlaflmas›

Birinci Dünya Savafl› sonunda, ‹tilaf Devletleri, ma¤-
lup say›lan devletlerle yap›lacak olan bar›fl›n esaslar›n›
tespit etmek üzere 18 Ocak 1919’da Paris Bar›fl Konferan-
s›’n› toplam›flt›. Bu konferansta ma¤lup di¤er devletlerle
bar›fl antlaflmalar› imzalamalar›na ra¤men, Osmanl› Dev-
leti ile antlaflma yap›lmam›flt›. Paris Konferans› sonunda
Almanya ile Versailles (Versay), Avusturya ile Saint
Germain (Sen Jermen), Bulgaristan ile Neuilly (Nöyyi),
Macaristan ile Trianon (Triyanon) antlaflmalar› imzalan-
d›. Osmanl› Devleti ile yap›lacak antlaflma sonraya b›ra-
k›lm›flt›. Bu tehirin en mühim sebebi, ‹tilaf Devletlerinin
Osmanl›n›n miras›n› paylaflmada kendi aralar›nda bir an-
laflmaya varamam›fl olmalar›d›r.
Gerçi daha önceleri, Sykes-Picot (Seyko-Piko) Anlafl-
mas› gibi antlaflmalarla paylaflma planlar› üzerinde anla-
fl›lm›fl ise de bu antlaflmalar, Mondros Mütarekesinden
sonra ortaya ç›kan fiilî durumlar ile zedelenmiflti. ‹tilaf
Devletleri aras›nda çekiflmeler bafllam›flt›. Çünkü ‹talyan-
lar›n pay›n›n büyük bir bölümü Yunanl›lara verilmifl, ‹s-
tanbul’un ve Bo¤azlar›n ne olaca¤› konusunda bir karara
var›lamam›flt›.
‹tilaf Devletleri, Osmanl› Devleti’nin önüne konula-
cak “bar›fl tasla¤›n›” görüflmek üzere 18 Nisan 1920’de
San Remo’da bir araya geldiler. 26 Nisan 1920’de planla-
r›na son fleklini verdiler. Daha sonra da San Remo’da al›-
nan kararlar› bildirmek üzere Osmanl› Devleti’nden Pa-
ris’e bir temsilci gönderilmesini istediler. Bunun üzerine
Osmanl› Devleti, Tevfik Pafla baflkanl›¤›nda bir heyeti Pa-
ris’e gönderdi.
‹tilaf Devletleri, 11 May›s 1920’de bar›fl flartlar›n› Tev-

fik Pafla heyetine bildirdiler. fiartlar› inceleyen Tevfik Pa-
fla, bu bar›fl anlaflmas›n›n kabul edilmesi durumunda ba-
¤›ms›zl›¤›n yok olaca¤›n›, devletin ortadan kalkaca¤›n› ‹s-
tanbul’a bildirdi. Ard›ndan da heyet ‹stanbul’a döndü.
Tevfik Pafla’n›n dönüflünden sonra bu defa Damat Fe-
rit Pafla, 2 Haziran 1920’de heyet baflkan› olarak kendisi
Paris’e gitti. Bar›fl flartlar›n› hafifletmeye çal›flt›, ancak
bir netice alamad›.
‹tilaf Devletleri Osmanl› Devletine, bu bar›fl flartlar›-
n› imzalamak ya da reddetmek için 27 Temmuz 1920 tari-
hine kadar zaman tan›d›. O arada ‹ngilizler, Osmanl› Dev-
letine gözda¤› vererek zorla da olsa Sevr Bar›fl Antlaflma-
s›’n›n flartlar›n› kabul ettirmek maksad›yla, Yunan ordu-
sunun sald›r›ya geçmesine izin verdi. Bunun üzerine Yu-
nanl›lar 23 Haziran 1920’de taarruza geçti. Düflman kuv-
vetleri Salihli, Akhisar, Alaflehir, Nazilli, Bal›kesir, Ban-
d›rma, ‹znik, Bursa ve Uflak’› iflgal ederek Anadolu’nun iç-
lerine do¤ru ilerlediler. O s›rada henüz TBMM taraf›ndan
düzenli ordu kurulmam›flt›. Bu Yunan taarruzuna karfl›
duracak düzenli ordular yoktu. Yunanl›lar bu kolay bafla-
r›dan dolay› cesaretlenerek Do¤u Trakya’y› da iflgal etme-
ye karar verdiler ve 20 Temmuz 1920’de harekete geçtiler.
Cafer Tayyar (E¤ilmez) Pafla komutas›ndaki 1. Kolordu bu
taarruzu engelleyemedi. Neticede Edirne, K›rklareli ve
Tekirda¤ baflta olmak üzere Trakya Bölgesi de Yunan iflga-
li alt›na girdi.
Bu geliflmeler üzerine 22 Temmuz 1920’de Y›ld›z Sa-
ray›’nda toplanan Saltanat fiûras›’n›n, Korgeneral R›za
Pafla d›fl›ndaki üyeleri antlaflman›n imzalanmas›n› kabul
ettiler. Bu toplant›da Padiflah ve hükümet ad›na Hadi Pa-
fla, R›za Tevfik Pafla ve Bern Elçisi Reflat Halis’ten oluflan
bir heyetin Paris’e gönderilmesine karar verildi. Paris’e
giden Osmanl› bar›fl heyeti 10 A¤ustos 1920’de Sevr Ant-
laflmas›’n› imzalad›. Bu antlaflma Paris yak›nlar›ndaki

Sevres (Sevr) kasabas›nda imzaland›¤› için bu ad ile tari-
he geçmifltir. Sevr Antlaflmas›, sa¤l›kl› bir belge de¤ildir.
Çünkü bu antlaflma, Osmanl› Anayasas›na uygun de¤il-
dir. Kanun-u Esasi’ye [Anayasaya] göre, Padiflah›n yapt›-
¤› bar›fl›n geçerli olabilmesi için bunu Meclis-i Mebusan’›n
tasdik etmesi flartt›r. Oysa Osmanl› parlamentosu da¤›ld›-
¤› için bu mümkün de¤ildi. Meclis-i Mebusan da da¤›lma-
dan önce Misak-› Milli’yi kabul etmifl, yani vatan›n bölün-
mez bir bütün oldu¤una dair karar alm›flt›. Bu bak›mdan
Sevr Antlaflmas› yürürlü¤e girmemifltir. Hukuken bir ge-
çerlili¤i yoktur. Sultan Vahdeddin’in Parlamentoyu fes-
hetmesi, ‹tilaf Devletleri’nin y›llard›r kapal› kap›lar ar-
d›nda yapm›fl olduklar› bütün planlar› bozmufltur.
TBMM ise Sevr Antlaflmas›n› toptan reddetmifl, 19
A¤ustos 1920’de tam ba¤›ms›zl›¤a kavufluluncaya kadar
mücadeleye devam karar› alm›flt›r.
Anadolu’yu paramparça edip, bu ülkede yaflayanlar›
esir ve köle durumuna getirmeyi hedefleyen ve bu kölelik
anlaflmas›n› kabul ettirmek için de Yunan palikaryalar›n›
Anadolu içlerine sald›rtanlar hak ettikleri cevab› alacak-
lard›. Zira Anadolu halk›, iflgalci zalimlerle hesaplaflmak
için teflkilatlanmas›n› çok süratli bir biçimde tamamla-
m›flt›. Düzenli ordular da kurulduktan sonra s›ra Anado-
lu’da vahflet tablolar› sergileyen Yunanl›larla hesaplaflma-
ya, onlar› ve di¤er bütün düflman güçlerini yurttan kov-
maya gelmiflti.
Yunanl›lar ise, kendilerini Anadolu’ya salan efendile-
rine güvenerek fl›mard›kça fl›marmaya, ‹stanbul’u baflfle-
hir yapacaklar›n› söylemeye bafllam›fllard›. Yunan Meclisi,
görüflmeler sonunda Sevr Antlaflmas›n›n imzalanmas›n›
sa¤lad›klar› için ‹tilaf Devletlerine ve Yunan Baflbakan›
Eleftherios Venizelos’a teflekkür etmekteydi.
Düzenli Ordular Kuruldu

TBMM, çal›flmaya bafllamas›ndan hemen sonra, “‹r-
flad Heyetleri” teflkil ederek Anadolu’ya göndermifltir. Bu
heyetlerin görevleri; kurtulufl mücâdelesinin zaruretini
bütün detaylar›yla halka anlatmak, ayn› zamanda kuru-
lacak orduya asker temin etmekti. Anadolu halk›, yorgun
ve bîtap ta olmufl olsa, cihad aflk›yla ve flehâdet sevdâs›y-
la Kurtulufl Savafl› için silah bafl›na koflmaktayd›. Osman-
l› Ordusu’nun bakiyesi birliklerden birço¤u silah b›rakma-
m›flt›. Subaylar›n büyük bölümü büyük bir vatanperver-
likle, ço¤u aylarca maafl almayarak Kurtulufl Mücâdele-
sindeki yerlerini alm›fllard›. Do¤udaki ordu ve birlikler ise
hemen hemen bütünüyle muhafaza edilmiflti. ‹flgal alt›n-
daki yerlerde kahraman subaylar, Kuva-y› Millîye ile te-
masa geçiyor ve orduya ait silahlar›n Anadolu’ya geçiril-
mesini sa¤l›yorlard›. Kurtulufl Savafl› esnas›nda kullan›-
lan silah ve cephanelerin ço¤u bu flekilde temin edilmifl
milletin “öz mal›” olanlard›.
Anadolu halk› orduyu muhabbetle ba¤r›na bas›yordu.

Cepheler ve düzenli ordular flu flekilde kurulmufltur:

Hemen her yerde yi¤it delikanl›lar er meydan›na ç›km›fl,
gerçek âlimler fetvay› vermifl, vatanperver subaylar görev
alm›fl ve ordular kurulmaya bafllam›flt›r. Ödemifl’te, Ber-
gama’da, Ayval›k’ta vatanperver subaylar hiçbir yerden
bir talimat almaks›z›n Yunan istila ordusuna karfl› silah
patlatm›fllard›r.
Yunanl›larla zorlu bir mücadeleye giriflecek olan Bat›
Cephesi, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayr›ld›. Kuzey
Cephesi Komutanl›¤›na Albay ‹smet (‹nönü), Güney Cep-
hesi Komutanl›¤›na da Albay Refet (Bele) atand›. Her iki
cephe de do¤rudan do¤ruya Erkan-› Harbiye-i Umumiye
Reisli¤ine (Genelkurmay Baflkanl›¤›na) ba¤land›.
—0—
185
BEfi‹NC‹ BÖLÜM
YUNAN ‹fiGALLER‹ VE ZULÜMLER‹
arihimizin en hazin, en karanl›kl› devrelerinden biri

T de, Anadolu’nun Yunan iflgaline maruz kald›¤› esnada
geçen zamand›r. Yunan palikaryalar› iflgaller esnas›nda
tarihte efline ender rastlanan vahflet tablolar› sergilemifl-
lerdir. fiehirleri, kasabalar› ve köyleri bafltan bafla yak-
m›fllar, ahaliyi diri diri yakmak, müthifl iflkenceler yap-
mak suretiyle hunharca katletmifller, kad›nlara tecavüz
etmifller, gö¤üslerini kesmifller, hamile olanlar›n kar›nla-
r›n› yar›p bebekleri ç›kar›p süngülemifller, kad›nlara er-
keklerinin gözü önünde tecavüz etmifller… Bütün bunlar›
yapanlar, bu hunharl›¤›, “devlet politikas›” gere¤i yapm›fl
ve çok önceden bu vahflili¤in dersini alm›fllard›r.
Kurtulufl Savafl› tarihinin en hazin sayfalar›ndan biri
olan “Yunan iflgallerine ve zulümlerine” hülasa olarak ba-
kal›m…
Yunan ‹flgali Y›llar Öncesinden Planland›

Yunanl›lar›n iflgal kuvvetleri olarak Anadolu’ya sokul-
mas› Mondros Mütarekesinden önce planlanm›flt›. ‹tilaf
Devletlerinin yapt›¤› plana göre; müttefikler mütareke
sonras›nda ilk olarak ‹stanbul’a ç›kacaklar, sonra ‹zmir’i
iflgal edecekler, ard›ndan ‹stanbul’u resmen iflgal edecek-
ler; flayet Osmanl› hükümeti haz›rlanan antlaflmay› kabu-
le yanaflmazsa, Yunanl›lar›n Anadolu içlerinde ilerlemesi
sa¤lanacakt›.
Plan›n henüz ilk safhas›nda müttefikler aras›nda gö-

rüfl ayr›l›¤› ç›kt›. ‹ngiltere ve Fransa, ‹talya’n›n Anado-
lu’da ve Ege k›y›lar›nda yer tutmas›n› istemiyordu. ‹tal-
ya’n›n güçlenmesi Amerika’n›n da ifline gelmiyordu.
Amerika Devlet Baflkan› Wilson, ‹ngiltere Baflbakan›
Lloyd George ve Fransa Baflbakan› Clemenceau, 6 May›s
1919’da Paris’te bir araya gelerek, ‹talyanlardan önce
davran›l›p Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflgal etmesi yönünde hare-
kete geçilmesi için karar ald›lar. ‹ngiltere Baflbakan›; “‹fl
olup bittikten sonra ‹talyanlar› Anadolu’dan ç›kar›p at-
mak güç olur. Bu sebeple Yunanl›lar›n bir an evvel Anado-
lu’yu iflgal etmelerine imkan verilmelidir” diyordu. ABD
Baflkan› Wilson da bu konuda Lloyd George’u destekliyor-
du. Al›nan bu karar›n ard›ndan ‹zmir civar›ndaki Foça,
Karaburun, Urla ve Yenikale istihkamlar› ‹ngiliz, Frans›z
ve Yunan birlikleri taraf›ndan iflgal edildi.
Daha önceki gizli anlaflmalarda bu bölgelerin ‹talyan-
lara verilmesi kararlaflt›r›lm›flt›. ‹talyanlar, müttefikleri-
nin verilen sözlerden dönmesinden rahats›z oldu. ‹talyan-
lar, daha önce ‹ngiltere ve Fransa’n›n verdi¤i söze dayana-
rak 11 May›s 1919’da Fethiye, Bodrum ve Marmaris’i ifl-
gal etmiflti. 15 May›s 1919’da ‹zmir’i iflgal eden Yunanl›lar,
Venizelos’un talimat› üzerine Ayd›n’› iflgal etmek üzere te-
flebbüse geçti.
Osmanl› idaresinin Sevr Antlaflmas›n› kabul etmeme-
si üzerine, ‹ngiltere, Fransa ve Amerika, Yunan Baflbaka-
n› Venizelos’a, “Bar›fl›n zorla sa¤lanmas› için Yunan ordu-
lar›n› ileri harekâta geçirmesi” talimat›n› verdiler. Bunun
üzerine Yunan ordular› Osmanl› Devletini bar›fl antlaflma-
s›n› imzalamaya zorlamak gayesiyle 22 Haziran 1920 ta-
rihinde alt› tümenlik bir kuvvetle Milne Hatt›’ndan umû-
mî taarruza geçtiler ve birkaç koldan Anadolu içlerine
do¤ru ilerlemeye bafllad›lar.
‹ngilizler Yunanl›lar›n ilerleyiflini kolayaflt›rmak için
YUNAN ‹fiGALLER‹ VE ZULÜMLER‹ / 187
bütün imkânlar›n› seferber ettiler. Ajanlar›ndan ald›klar›

bilgileri an›nda Yunanl›lara ulaflt›rd›lar. Ayr›ca 24 Hazi-
ran 1920’de dört harp gemisi ve torpidodan oluflan bir
harp filosunu ‹stanbul’a gönderdiler. Filo, Dolmabahçe ön-
lerine demir att›. Yunan ileri harekât› esnas›nda birlikle-
rimizi cepheden uzak tutmak için Marmara’n›n güney k›-
y›lar›n› da kontrol alt›na ald›lar ve Karamürsel ile Mu-
danya’y› iflgal ettiler. ‹ngilizler Mudanya’y› iflgal etmeden
önce de flehri üç saat topa tutmufltu. ‹zmit civar›ndaki bir-
liklerimizin ilerlemesini önlemek için havadan da uçak-
larla sald›r› düzenlediler.
Görüldü¤ü üzere, Anadolu’daki Yunan iflgalinde ve
yap›lan bütün zulümlerde ‹ngiltere, Fransa ve Ameri-
ka’n›n da do¤rudan pay› ve parma¤› vard›r. Yap›lan vah-
fletlere onlar do¤rudan do¤ruya ortakt›r.
Yunan ‹flgalleri
Henüz düzenli ordular›n kurulmad›¤› bir s›rada yap›-
lan bu sald›r› karfl›s›nda, mahallî çete teflkilatlar› fazla di-
renemedi. Yunan ordusu 25 May›s 1919’da Manisa, Bay›n-
d›r ve Selçuk’u iflgal etti. ‹flgal bölgesindeki binlerce insan
göç yollar›na düfltü.
Süratle ilerleyen Yunan ordusu geçtikleri yerleri ya-
k›p y›karak Bursa önlerine kadar geldi ve 8 Temmuz
1920’de Bursa’y› iflgal etti. Öte yandan Marmara Ere¤lisi
taraf›ndan denizden Trakya’ya asker ç›karan Yunanl›lar,
25 Temmuz’da Edirne’yi, 27 Temmuz’da da bütün Trak-
ya’y› bafltan bafla iflgal ettiler.
Bal›kesir, Band›rma ve Bursa’n›n da Yunanl›lar›n eli-
ne geçmesi, yurdun dört bir yan›nda büyük üzüntüye
sebep oldu. TBMM’de milletvekillerinden birço¤u üzüntü-
sünden h›çk›ra h›çk›ra a¤l›yordu. 10 Temmuz 1920’de
verilen bir teklif üzerine TBMM Baflkanl›k kürsüsünün
siyah bir örtü ile örtülmesi kararlaflt›r›ld›. Bu siyah örtü,
Yunanl›lar›n denize dökülmesinin ard›ndan kald›r›lacak-

t›.
Yunanl›lar›n, Bursa’da sergiledikleri vahflet tablolar›,
Bursa Ulu Camiinin bombalarla tahrip edilmek istenme-
si, türbelerin y›k›lmas›, hele, ‹znik’teki Sultan Orhan’la
evlenen ve Müslüman olan Nilüfer Sultan’›n kabrinin,
“Sen vaktiyle bir Türk’e vard›n” denilerek bombalarla tah-
rip edilmesi, üzüntüleri kat kat artt›rmaktayd›.
‹zmir’de Yunan Zulümleri

Yunan ordusu, gitti¤i her yeri kas›p kavurmufl, deh-
fletli zulümler yapm›flt›. ‹nsan›n okumaya, dinlemeye ta-
hammül edemedi¤i bu zulümlerin bir k›sm›n›, sa¤l›kl›
kaynaklardan iktibas etmek suretiyle aktaraca¤›z. Ta ki
yeni nesiller, tarihimizde neler oldu¤unu, kimlerin neler
yapt›¤›n› bilsin, safl›¤›n lüzumu olmad›¤›n› anlas›n…
Prof. Dr. Mustafa Turan, ‹zmir, Ayd›n, Manisa, Deniz-
li bölgesinde sergilenen vahflet tablolar›n› belgeleriyle an-
latt›¤› “Yunan Mezalimi” isimli eserinde, iflgal esnas›n-
da ‹zmir merkezindeki Yunan Mezalimini flu flekilde nak-
letmektedir:
“15 May›s 1919 sabah›, ‹zmir’i iflgal etmek üzere 20’yi
aflk›n nakliye gemisi ile Yunan 1. F›rka askerleri limana
ç›kt›lar. Karaya ç›kan Yunan askerlerinin 50 bin kifli ka-
dar olduklar› tahmin edilmekte olup, daha sonra ‹zmir’e
mütemadiyen Yunan askeri gelmifltir.
“Yunan iflgal plân›na göre, Alsancak’a ç›kar›lan asker-
ler Kadifekale’yi, Pasaport’a ç›kar›lan askerler de Konak-
Göztepe-Güzelyal› hatt›n› iflgal edeceklerdi. Bu nedenle 5.
Piyade Alay› Alsancak ‹skelesi’ne, Evzon Alay› da Pasa-
port ‹skelesi’ne ç›kt›. Önce 200 kiflilik bir Yunan Evzon
Bölü¤ü Kordon’a ç›km›fl, bunu di¤er birlikler takip etmifl
ve iki ayr› koldan flehrin iflgali bafllam›flt›r. Yunan Evzon
Alay› büyük bir Yunan bayra¤› tafl›makta olup karakolla-
ra ve K›flla’ya Yunan bayra¤› çekilmifltir.

“Yunan askerlerini karfl›lamak amac›yla, yerli Rum-
lar Kordonboyu’na toplanm›fllard›r. Elleri çiçekler ve bay-
raklarla dolu Rum k›zlar›n›n üzerlerinde mavi-beyaz ku-
mafltan dikilmifl elbiseler vard›. Rumlar ellerindeki Yunan
bayraklar›n› sall›yor, çiçekler, alk›fllar ve ‘Zito Venizelos’
ba¤›r›fllar›yla Yunan askerlerini selaml›yorlard›. R›ht›m-
daki bütün binalar Yunan bayraklar›yla donat›lm›flt›.Va-
purlar ve fabrikalar sürekli düdük öttürüyor, baflta Aya
Fotini olmak üzere kiliselerin çanlar› durmadan çal›yor-
du. Bandolar da Yunan millî marfl›n› çalmaktayd›lar. Met-
ropolit ve rahipler diz çökmüfl, a¤layarak ve ilahiler söyle-
yerek Yunan bayraklar›n› öpüyorlard›.
“‹zmir Rum Metropoliti Hrisostomos, arkas›nda bir
grup papazla Albay Zafiriu’ya gelerek ‘Hofl geldiniz’ dedik-
ten sonra, diz çökerek Yunan bayra¤›n› hürmetle öptü ve
tuz serpti. Heyecanl› bir nutuk irad eden Hrisostomos
nutkunda, Yunan milletinin 3000 y›ll›k bir ayr›l›ktan son-
ra ve buradaki ›rkdafllar›n› Türklerin zulmünden ve esa-
retten kurtard›klar›ndan dolay› minnet ve flükran duygu-
lar›n› sundu. Alt›n s›rmal› bir elbise giymifl oldu¤u halde
sevinç gözyafllar› içinde gelenleri takdis etti. Metropolit
Hrisostomos’un askerleri takdis etmesi, Türk halk› üze-
rinde çok elim bir tesir yapm›flt›r.
“Takdis merasimi bittikten sonra Yunan askerleri yü-
rüyüfl nizam›na geçti. Askerlerin önünde Rum gençlerin-
den bir grup ve bu grubun bafl›nda bir Rum palikaryas›
bayrak tafl›yarak Yunan iflgal kuvvetlerine öncülük et-
mekte idi. Metropolit Hrisostomos da bu grubun bafl›nda
gidenlerdendi.
“‹flgal kuvvetleri K›flla meydan›ndaki saat kulesinin
önünde, K›flla’y› ve Hükümet Kona¤›’n› iflgal etmek üzere
iki kola ayr›ld›. Yunan k›talar› k›flla ve hükümet kona¤›-
n›n önünden geçerken, gerek silah çat›p beklemekte olan
Türk askerleri ve gerek etrafta toplanan Müslüman halk,
yerli Rumlar›n tahrik ve hakaretlerine ra¤men sükunetle-

rini muhafaza etmifllerdir.
“Önde atl› bir tabur komutan› ve onun arkas›nda Yu-
nan bayra¤› tafl›yan küçük rütbeli bir subay› takip ederek
r›ht›m boyu yoluyla k›flla önüne gelmekte olan Evzon Ta-
buru, etraf›nda birçok Rum kad›n ve çocu¤u ile ellerinde
tabancalar› bulunan Rum gazetecileri ve Megali ‹dea Ce-
miyeti azas›ndan baz› kimseler oldu¤u halde K›flla’ya
ulaflm›flt›r. Evzon Taburu’nun etraf›n› kuflatan yerli Rum-
lar ‘Zito Venizelos’ diye ba¤›rmakta ve Rumca baz› fleyler
söylemekte idiler.
“Evzon Bölü¤ü, K›flla önüne ulaflt›¤› s›rada bir silah
at›ld›. At›lan silah ile bayra¤› tafl›yan Yunan askeri yere
serilmifl, Yunan askerleri panik içinde kaçmaya bafllam›fl-
lard›r. K›sa bir süre sonra toparlanan Yunan askerleri
K›flla’ya atefl açm›fllard›r. ‹lk anda, K›flla’n›n nizamiye ka-
p›s›nda nöbet bekleyen ve görevlerinden ayr›lmamalar›
emrini alm›fl olan erlerden birkaç› flehit olmufltur.
“Yunan askerleri, olay yerinde bulunan ve kaçamayan
halk üzerine de atefl açm›fllard›r. Olay yerinde bulunan-
lardan pek ço¤u öldürülmüfl ve yaralanm›flt›r. Bu esnada
korkudan Ziraat Bankas› merdivenlerine s›¤›nan, kad›n
ve çocuklar burada feci flekilde öldürülmüfllerdir. Umum
Jandarma Kumandan› Miralay Ali Kemal S›rr› Bey rapo-
runda, ‘Banka merdivenlerinden sel gibi kan akt›’ demek-
tedir.
“K›flla bitifli¤indeki Giritli Said A¤a’n›n, Bahri Efen-
di’nin kahvelerinde ve Askerî K›raathane’de bulunan
Türklerin ço¤u kaçamayarak öldürülmüfl, bir k›sm› da ya-
ralanm›flt›r. K›raathane’nin üst kat›ndaki Askerî Otel’de
kalmakta olan Fehmi Bey ile bir subay, yerli Rumlar ve
Yunan askerleri taraf›ndan öldürülmüfllerdir.
“K›flla içinde 250 kifliden ibaret subay ve efrat silahs›z
bir halde ve iflgalin icap ettirdi¤i muâmelelerle meflgul idi-
ler. Bunlar bir taraftan görevlerine göre dairelerindeki
önemli evrak ve eflyalar›n› toplamakta, bir taraftan da

maafl da¤›tmakta idi.
“Herhangi bir karfl›l›k verilmedi¤i halde K›flla, yar›m
saatten fazla süren atefle maruz kalm›flt›r. K›flla’dan atefl
edilmedi¤ini anlatmak için de¤ne¤in ucuna beyaz bir
mendil ba¤lanarak d›flar›ya gösterilmeye çal›fl›lm›flt›r.
Mendil ba¤l› s›r›¤› d›flar›ya göstermek üzere alan Mülâ-
z›m-› Evvel [üste¤men] Celal [Dinçer] Bey, orta kat›n arka
penceresindeki koridor kap›s›na götürürken sa¤ kolundan
yaralanm›flt›r. Yine bu s›rada üst katta bir mülaz›m da fle-
hit olmufltur. Ateflin kesilmedi¤ini gören 17. Kolordu Ku-
mandan› Ali Nadir Pafla, s›r›¤a ba¤lanan beyaz bayra¤›
eline alarak, 56. F›rka Kumandan› Yarbay Hürrem Bey,
Erkân-› Harp Reisi [Kurmay Baflkan›] Abdülhamid Bey,
Ahz-› Asker fiubesi Reisi [Askerlik Dairesi Baflkan›] Albay
Süleyman Fethi Bey, di¤er subaylar ve askerlerle birlikte
K›flla’n›n Konak meydan›na bakan kap›dan ç›kt›lar. Bu-
nun üzerine atefl kesildi.
“Nizamiye kap›s›ndan ç›k›ld›¤› anda bir Evzon Te¤me-
ni, Ali Nadir Pafla’n›n bafl›na bir tabanca dayam›fl, Pa-
fla’n›n kalpa¤›n› yere çarpm›fl ve birkaç tokat vurmufltur.
Bir Yunan subay› da Abdülhamid Bey ile Hürrem Bey’i to-
katlam›flt›r.
Yunanl›lar ‹zmir’e ayak basar basmaz katliamlara giriflmifllerdi.

“Bu suretle yap›lan hakarete Osmanl› subaylar›n›n

etraf›n› saran Yunan askerleri, sille tokat, dipçik ile kü-
fürler ederek, tükürerek sald›rm›fllard›r. Bunlara Rumlar
da kat›lm›flt›r. Süngü ve dipçik darbeleri alt›nda subayla-
r›n üzerleri aranm›fl, Türklük ve Müslümanl›k alâmeti sa-
y›lan kalpak ve fesler y›rt›larak ayaklar alt›nda çi¤nen-
mifltir. Subaylar›n üzerlerinde bulunan para, saat, yüzük,
sigara tabakas› ve mendil gibi eflyalar› gasp edilmifltir.
Subaylar›n formalar› da Yunan askerleri taraf›ndan sö-
külmüfltür.
“57. F›rka Kumandan› Mehmet fiefik Bey, 23 May›s
1919 tarihinde Harbiye Nezareti’ne gönderdi¤i, 17. Kor.
ya mensup Matbuat Sansür Müdür Fâik ve Mülâz›m-› Ev-
vel Zekâi Beylerin ifadelerini muhtevi flifresinde, ‹zmir
K›fllas›’nda ümerâ, zâbitan ve efrad›n öldürüldü¤ünü, ya-
raland›¤›n› ve akla gelmeyen hakaretler yap›ld›¤›n› belirt-
mektedir. K›flla’daki subaylar ve askerlerin bir k›sm› kafi-
le halinde Patris Vapuru’na, bir k›sm› da Averof Z›rhl›s›’na
sevk edildiler. Yunan askerlerinin süngü tehdidi alt›nda
R›ht›m caddesi istikametine sevk olunan kafile, ‘Zito Veni-
zelos’ diye ba¤›rmaya zorlanm›flt›r. Kafile üzerine, güzer-
gahta yolun iki taraf›na toplanm›fl olan Yunan askerleri
ile silahl› Rumlar taraf›ndan atefl edilmifltir. Yerli Rum
ahali de subay ve askerler üzerine hakaretlerle sald›rm›fl-
lard›r. Bu esnada yerli Rum ahali ve Yunan askerleri tara-
f›ndan at›lan kurflunlarla subay ve askerlerin bir ço¤u fle-
hit olmufl, bir ço¤u da yaralanm›flt›r.
“K›flla’dan al›nan erkân, ümerâ, zâbitandan [subay-
lardan], bu yürüyüfl s›ras›nda Erkân-› Harbiye I. fiu-
be’den K›sm-› Salis Mümeyyizi Nadir, Levâz›m 1. K›s›m-
dan K›sm-› Salis Mümeyyizi Ahmet Hamdi, Alay Kâtibi
Fethi, Levâz›m 2. K›s›m Amiri Kola¤as› Hüseyin Necati,
Kolordu Sertabibi Kaymakam [yarbay] Mehmet fiükrü,
Eczâ-y› T›bbiye Müdürü K›demli Yüzbafl› Ahmet, ‹nflaat
Bölü¤ü’nden Mülâz›m-› Sani Fâik, 4. Kolordu Ahz-› Aske-
rinden K›demli Yüzbafl› Nazmi Bey flehit olmufl, Ahz-› As-
ker Reisi Miralay Süleyman Fethi, Heyet-i Tahkikiye Re-

isi Miralay Ali, Heyet-i Tahkikiye âzas›ndan Kaymakam
Cemil ve Kolordu Erkân-› Harbiye Reisi Binbafl› Abdülha-
mid Bey ile birlikte 22 kifli yaralanm›fl, 27 kiflinin de ne ol-
du¤u meçhul kalm›flt›r. “ (Yunan Mezalimi, s.73-79)
“Ahâlim Koyun Bo¤azlan›r Gibi Bo¤azlan›yor”

Yunanl›lar iflgalin ard›ndan ‹zmir ve civar›nda katli-
âmlara giriflmifllerdir.
Sultan Vahdeddin, Morning Post gazetesi muhabiri-
ne, Yunan vahfletini anlatarak; “Yunanl›lar Anado-
lu’da kasapl›k yap›yor. Ahalim koyun bo¤azlan›r gi-
bi bo¤azlan›yor. Mütareke flartlar› bizi silahs›z b›-
rakm›flt›r. Askerimiz terhis olundu. Vakalar daha
zor bir duruma gelmeden ‹tilaf hükümetleri bu ka-
sapl›¤a bir son vermelidir” demektedir. (‹stiklal Harbi
Gazetesi, 6 A¤ustos 1919)
Veliahd Abdülmecid Efendi ‹ngiliz Yüksek Komiserli-
¤i memurlar›ndan Rayan’a ‹zmir ve civar›nda k›sa za-
manda 20 bin kiflinin katledildi¤ini söyleyerek bu vahflete
dur denilmesini talep etmifltir. (‹stiklâl Harbi Gazetesi, 11
A¤ustos 1919)
En Büyük Silahlar› Yakmak

Yunan ordusu gittikleri her flehri, her kasabay› ya ifl-
galin hemen sonras›nda, ya geri çekilirken bafltan bafla
yakm›fllard›r. Onlar›n en büyük, silah› “yakmak” idi. Bu-
nun e¤itimini gördükleri anlafl›lmaktad›r. Yunan zulümle-
rini tespit eden bilirkifli raporlar›nda ve bu konuda yaz›-
lan eserlerde hep bu yakmak fiili ön plâna ç›kmaktad›r.
Prof. Mustafa Turan’›n eserinde, ‹zmir’in köylerinde
yap›lan dehfletli zulümler de belgeleriyle nakledilmekte-
dir. Burada anlat›lanlarda yine “yakmak fiili” dikkatleri
Binlerce masum insan› katleden Yunanl›lar kaçarken de ‹zmir’i bu

flekilde atefle verdi.
çekmektedir. ‹zmir’in kasabalar›nda ve köylerinde yap›lan

zulümler hakk›nda fikir sahibi olabilmek için kitaptan k›-
sa bir iktibas yapal›m:
“…Civar köylerde de Türk halk›na karfl› birçok zu-
lümler yap›lm›flt›r. Yunanl›lar Karaa¤açl› Köyü’nün bü-
yük bir k›sm›n› yakm›flt›r. H›z›r Köyü’nde çok say›da
Türk’ü bir camiye doldurup, diri diri yakm›fllard›r. Erikli
Köyü d›fl›nda çok say›da Türk’ü ellerini, burunlar›n›, ku-
laklar›n› keserek, bafllar›n› taflla ezerek öldürmüfller ve
çukurlara atm›fllard›r. Nahiye Müdürü Hayreddin Bey, bir
çukurda 250 cesedin bulundu¤unu ifade etmifltir. fierifo¤-
lu Ahmet A¤a, 65 kadar kifliyi bir eve toplayarak öldürme-
ye bafllad›klar›n›, kendisinin bacadan güçlükle ç›k›p kur-
tuldu¤unu söylemifltir. Yunanl›lar, Molla Osmano¤lu Hü-
seyin’in gözü önünde 24 kifliyi öldürmüfllerdir. Di¤er bir
evde, dokuz kifli öldürülmüfltür. Ayr›ca 90 yafllar›nda bir
ihtiyar› da süngüleyerek öldürmüfllerdir.
“Yunanl›lar, Karap›nar Köyü’nün büyük bir k›sm›n›
yakm›fllard›r. Halk›n büyük bir k›sm› da¤lara kaçmak zo-

runda kalm›flt›r.
“Selçuk’un Kuyumcu Köyü, Rum çeteleri taraf›ndan
bas›larak halk›n eflyas› ya¤malanm›flt›r. Ayr›ca, köydeki
camiyi tahrip edip, kerestelerini ç›karm›fllard›r. Halk, Yu-
nan mezaliminden kurtulabilmek için daha emin bulduk-
lar› yerlere göç etmifltir.
“Torbal› ve köylerinde, silah aramak bahanesiyle pek
çok kimse dövülmüfl, türlü hakaret ve iflkencelere maruz
kalm›flt›r. Halk›n eflya ve paralar› ile hayvanlar› gasp edil-
mifltir. Genç k›zlar›n ve kad›nlar›n ›rzlar›na tecavüz edil-
mek istenmifl ve edilmifltir. Halk çeflitli bahanelerle dövül-
müfltür. Ayr›ca halk›n tarladaki mahsülât› mahv edilmifl-
tir.” (Yunan Mezalimi, s.114)
Yunanl›lar kaçarken de geçtikleri yerleri yakm›fllar-
d›r. Bilhassa ‹zmir’i âdeta bafltan bafla yakm›fl, bu güzelim
flehri harabeye çevirmifllerdir. Süvari birliklerimiz 9 Eylül
1922’de ‹zmir’e girmifltir. Yunan askerleri kaçarken flehri
atefle vermifllerdir. Daha sonra Rumlar ve bilhassa Erme-
niler, kendi evlerini ve mahallelerini atefle vermifller, bu
yang›n bütün ‹zmir’e yay›lm›flt›r. 13 Eylül 1922’de baflla-
yan yang›n 15 Eylül 1922’ye kadar sürmüfltür. Bu yang›n-
da 35 mahalle ve çarfl› ile birçok resmî ve özel binalar, efl-
ya ve servet yanm›flt›r. (a.g.e., s. 116)
Yunanl›lar›n ric’atleri esnas›nda, ‹zmir ve civar›ndaki
tahribatla ilgili elde edilebilen istatistikî bilginin bir k›s-
m› flöyledir:
“‹zmir ve çevresindeki köy ve kasabalarda 150 cami
ve birçok tekke tahrip edilmifltir. Ahi fieyh Köyü’ndeki ta-
rihî Karacaahmet tekkeleri tamamen yak›lm›fl ve tahrip
edilmifltir.
“Bornova nahiyesi’nde, 7 okul, 2 cami ve mescit, 1 fab-
rika, 7 mezarl›k, 4 hane, 4 çiftlik yak›lm›fl ve tahrip edil-
mifltir.
“Torbal› Nahiyesi’nde Hükümet Kona¤›, 2 okul, 2

medrese, 1 cami, fabrika, 562 hane [ev], 2 han, 28 dükkan,
5 çiftlik yak›lm›fl ve tahrip edilmifltir.
“De¤irmendere Nahiyesi’nde 2 cami tahrip edilmifltir.
“Da¤k›z›lca Nahiyesi’nde 8 okul, 3 cami, 2 fabrika, 1
tekke, 208 hane, 2 han yak›lm›fl ve tahrip edilmifltir.
“Seydiköy Nahiyesi’nde istasyon civar›nda kalan bir-
kaç binadan baflka di¤er binalar tamamen yak›lm›flt›r. Ay-
r›ca, Develi, Karaa¤açl›, Üzümlü, Boflnak Köyler ile Gü-
müflköy ve Yeniköy yak›lm›flt›r.” (a.g.e., s. 116)
Yunanl›lar; Bilecik’te; 1.956 ev, 331 dükkan, 18 han,
hükümet kona¤›, tüm ipek fabrikalar›, okullar, onlarca ca-
mii ve türbeleri yakm›flt›.
Güzelim Bursa bafltan bafla yak›lm›fl, harabeye çevril-
mifltir. Bal›kesir Üniversitesi ö¤retim üyelerinden Prof.
Dr. Metin Ay›fl›¤›, Samsun Ondokuz May›s Üniversitesi
taraf›ndan tertiplenen ve 5-6 Haziran 2001 tarihinde ya-
p›lan, “Yeni Bin Y›la Girerken Türk Yunan ‹liflkileri” ko-
nulu sempozyuma sundu¤u, “Unutulan Soyk›r›m: Yu-
nan Mezalimi” bafll›kl› tebli¤inde Yunan mezalimi hak-
k›nda çok genifl bilgiler vermektedir. Ay›fl›¤›, Yunanl›lar›n
“yakma fiili” ile ilgili flunlar› kaydetmektedir:
“…Yunanl›lar iflgal ettikleri yerde ilk önce halka ifl-
kence yap›yorlard›. Yap›lan vahflet ve iflkencelerin, soygun
ve tecavüz safhas› geçtikten sonra yapacaklar› tek bir fley
kal›yordu. O da evi, köyü, kent ve kasabay› atefle vermek-
ti. Nitekim bu düflünce ile gerek Anadolu’da, gerekse
Trakya’da birçok ev, iflyeri hatta bütün köy yak›lm›flt›r.
Yunanl›lar›n özel olarak, yakmak ve y›kmak için yetifltiril-
mifl birlikleri vard›. Bunlar özel silah ve teçhizatla dona-
t›lm›fl, üniformalar›nda k›rm›z› bantlar tafl›yan askerler-
den oluflan birliklerdi.
“Yunanl›lar›n yang›n ç›karmadaki amaçlar›ndan biri-
si de ruhlar›nda var olan vahflet duygusunun sesine kulak

vererek, köyü, içinde bar›nan halk› ile birlikte yak›p kat-
liam gerçeklefltirmekti. Bunun için de çeflitli yerlerde gö-
rüldü¤ü üzere, yang›n mahalline hâkim noktalara, girifl
ç›k›fl yollar›na silahl› nöbetçiler konularak, yang›ndan
kaçmaya veya eflyalar›n› kurtarmaya çal›flan halk› öldür-
mek veya tekrar yanan evlere sokarak onunla birlikte di-
ri diri yakmaktayd›lar.
“Ayd›n Mutasarr›f›ndan al›nan resmî bilgilere göre
kentte 11.500 ev Yunanl›lar taraf›ndan yak›lm›flt›r. Bun-
dan baflka 50 cami, mescit ve tekke, 400 kadar han, ha-
mam, ma¤aza ve dükkan, 130 ya¤ ve pamuk fabrikas›, 160
okul, medrese, 20 resmî bina yak›lm›fl ve y›k›lm›flt›r.
“15 May›s 1919’a bafllayan ve üç sene dört ay kadar
devam eden Yunan barbarl›¤›n› anlatan en iyi kaynaklar-
dan biri de, o günlerde yay›nlanmakta olan gazetelerdir.
Bu gazetelerden biri olan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin
verdi¤i bilgiye göre, Manisa’da 10.700 ev, 13 cami, 2.728
dükkan, 19 han, 16 ba¤ kulesi, üç fabrika, befl çiftlik bina-
s› ve 1.740 köy evi atefle verilerek yak›lm›flt›r. 3.500 kifli
ateflte yak›larak, 855 kifli de kurfluna dizilerek öldürül-
müfltür. Manisa’n›n içinde üç yüzden fazla ‹slâm k›z›na te-
cavüz edilmifl ve bunlar›n birço¤u al›n›p götürülmüfltür.
Beraberlerinde al›p götürdükleri genç k›zlardan hiçbiri
geriye dönmemifltir.
“Halk›n ziynet eflyas› ve paralar› da kâmilen al›nm›fl-
t›r. Köyleri yakt›ran ve katlettirenler ise Yunan mevki ko-
mutan› Albay Paguraci ile muavini Yarbay Kalipos’tur.
“Gördes kasabas› kâmilen yak›lm›fl, 1.500 evden an-
cak 27 ev kurtulabilmifltir.”
Prof. Ay›fl›¤›’n›n tebli¤inde, Alaflehir, Salihli, Turgut-
lu’daki mezalim ve yakmalarla ilgili bilgiler de verilmek-
tedir.
“Halk› Koyun Gibi Bo¤azlad›lar”

‹zmir’deki Yunan vahfletinin içyüzünü araflt›rmak
üzere Sulh Konferans› taraf›ndan kurulmufl, “Milletlera-
ras› Tahkik Heyeti” nezdinde Türk delegesi olarak bulu-
nan Yarbay Kadri Bey, Harbiye Bakanl›¤›na verdi¤i uzun-
ca raporunda Yunan barbarl›¤›n› belgeleriyle dile getir-
mekteydi. Bu raporun baz› k›s›mlar›n› iktibas edelim:
“…Ayd›n flehri kâmilen mahv ve harap olmufl, yanm›fl
ve ya¤ma edilmifl, hülasa tarihe kar›flm›flt›r. fiehrin, Yu-
nan iflgalinden evvel 30 bine yaklafl›k Müslüman ahalisin-
den yaln›z, onlar da feci durumda, 275 kifli kalm›flt›r. Ge-
ri kalan k›sm› ya hicret etmifl veya katledilmifltir. Ayd›n
flehrinden maada [baflka] civardaki elli bir karye [köy]
ahalisi de kâmilen Nazilli, Çine, Söke ve sair bölgeye hic-
ret etmifllerdir.
“Menemen’deki Yunan vahfleti hakikaten müthifltir.
Burada Türkler, en küçük bir mukavemette bulunmad›k-
lar› halde bile Yunanl›lar taraf›ndan koyun gibi bo¤azlan-
m›fllard›r. Kaza Kaymakam› Kemal Bey de dahil oldu¤u
halde bu vakada Müslümanlardan bini mütecaviz masum
katledilmifltir. Yunanl›lar›n bu katliâm› gizleme çabalar›
gülünç olmufltur.
“Manisa, Yunanl›lar› en ziyade sükunetle karfl›layan
bir m›nt›ka oldu¤u halde Yunanl›lar burada da akl›n ala-
mayaca¤› mezalim yapm›fllard›r. Kad›nlar, müftüler öldü-
rülünceye kadar dövülmüfltür. Masum birçok kimse flehit
edilmifl, çiftlik ve köyler yak›lm›flt›r.
Yüz Yirmi Binden Ziyade Muhacir

“…Yunan iflgali karfl›s›nda Ayd›n’dan 63 bin küsur ki-
fli Nazilli, Söke, Çine ve civar›na; Bergama’dan da 60 bin
küsur kifli Soma, Bal›kesir, K›rka¤aç ve havalisine muha-
ceret etmifl ve bunlar›n hane, eflya, çiftlik ve tarlalar› ve
mahsulleri tamam› ile Yunanl›lar›n elinde kalm›flt›r. Bu
zavall› muhacirler elyevm [bugün] hükümetin ve milletin

at›fetine [yard›m›na, deste¤ine] muhtaç bir halde ve cid-
den pek elim flartlar içinde bulunuyorlar. Yunanl›lar, bun-
lar›n yerine Yunanistan’dan ve adadan Rum göçmen getir-
tip yerlefltirmekte ve metropolit Hrisostomos bunlara yer-
li Rum vesikas› da tanzim ettirerek verdirmektedir.” (‹stik-
lal Harbi Gazetesi, 11 Ekim 1919)
Ankara Ticaret Odas› taraf›ndan o devirdeki gazete-
lerde yer alan haberlerden derleyerek haz›rlatt›¤› tabloit
boydaki bu gazetenin 11 Ekim 1919 tarihindeki olaylar›n
anlat›ld›¤› sayfas›nda bir de foto¤rafa yer verilmifltir. Yere
yat›r›lm›fl ve elleri çivilenmifl, vücudu paramparça edilmifl
bir Müslüman›n ve baflucunda birisinin elinde balta, biri-
sinin elinde süngü, birisinin elinde sopa bulunan üç Yu-
nanl›n›n görüldü¤ü foto¤raf›n resim alt› yaz›s› flöyledir:
“‹flte Yunan vahfleti: Yunanl›lar›n iflgal ettikleri Türk
topraklar›nda halka yapt›klar› zulmü gösteren korkunç
bir vesika: Bir vatandafl›m›z›n ellerini, kollar›n› yere m›h-
lam›fllar, balta ve süngü ile iflkence ediyorlar.”
Kitaplar›n Anlatt›¤› Yunan Mezâlimi

Yunan Mezalimi pek çok kitapta belgeleriyle anlat›l-
m›flt›r. Bu kitaplardan baz›lar›n›n sayfalar›na göz gezdire-
lim:
Yahya Kemal, “Nihayetin Bafllang›c›” bafll›kl› yaz›s›n-
da, Yunan vahfletinin, “Yunan medeniyetine hayran olan-
lar›n yüzüne çarp›lm›fl bir tokat” oldu¤unu ve bu davra-
n›fllar›n asl›nda “sonun bafllang›c›”n› iflaret etti¤ini belirt-
mektedir. Yahya Kemal Yunan vahfletinin sergilendi¤i
günlerde kaleme ald›¤› bu yaz›s›nda flöyle diyor:
“Yunanl›lar bu son ay Hudâvendigâr sâhillerinden
‹zmir civar›na kadar olan köyleri, camileri, türbeleri,
kulübeleri, ihtiyarlar›, kad›nlar›, çocuklar› hâs›l› umran
ve insan nam›na ne varsa var kuvvetleriyle hal ve tesviye
etme¤e girifltikleri zaman, Yunan rûhuna vak›f ve siyase-

tinden haberdar olanlar dediler ki: Yak›nda ‹zmir hatt-›
müdâfaas›na çekilmek üzeredirler, bu savletleri [sald›r›fl-
lar›] ona alâmettir. ‹flgal ettikleri havaliyi, kadîm olan
usullerine göre, yavafl yavafl temdîn etme¤e [medenilefltir-
me¤e!] vakitleri kalmad›¤› için, çarçabuk temdîn edip
dümdüz ettikten sonra dar bir müdafaa hatt› tutacaklar,
orada bir müddet debeleneceklerdir.” (E¤il Da¤lar. ‹stiklâl
Harbi Yaz›lar›, s. 155)
Dr. Recep Çelik, “Milli Mücadelede Din Adamlar›”
isimli eserinde, yer yer Yunan vahfletiyle ilgili pasajlar ak-
tarmaktad›r. Manisa ve Turgutlu’nun iflgal edilmesinden
k›sa bir müddet sonra Yunanl›lar›n gerçek çehresini gös-
terdi¤ini aktaran Çelik flöyle diyor:
“…Ancak k›sa bir süre sonra Yunanl›lar gerçek yüzle-
rini göstermeye bafllad›lar. Manisa’n›n merkezi de dahil
olmak üzere ilçe ve köylerinde Müslüman halk türlü ba-
hanelerle dövülüp hapislere at›lmaya, evlere girilmeye, ›r-
za geçme, öldürme ve ya¤ma faaliyetlerine baflland›.
“Yunanl›lar›n hedef ald›klar› yerlerden birisi de Müs-
lümanlar için mukaddes say›lan camilerdi. ‹flgal ettikleri
bölgelerde ‹slâm dinini ve Müslüman halk› küçültücü pek
çok hareketlerde bulunarak camilere sald›rd›lar, Kur’an-›
Kerimleri ayaklar alt›na ald›lar. Manisa Metropolit Veki-
li, Saruhano¤ullar› devrinden kalma Ulu Cami’nin saat
kulesindeki çan› kilise çan› gibi kullanma¤a kalkm›fl ve
hatta camii kiliseye çevirme teflebbüsünde bulunmufltur.
Zorla camiye giren Rumlar Kur’an-› Kerim cüzlerini yerle-
re at›p kudsî levhalar› ve minberi parçalad›lar. Minareler-
den Rum mahallelerine flapka ve mendil sallad›lar. Yunan
zulmünden herkes muzdaripti. 1920 y›l›nda Yunanl›lar
Keçili köyünden ‹mam ‹smail Hakk›, Devecio¤lu Ali, Hac›
Ahmet o¤lu Mehmet Veli ile daha birçok köylüyü yarala-
y›p kaçt›lar. Yine, Alaybeyli Mahallesi’nde Alaybey Camii
imam› Fermanl› Hoca’n›n oturdu¤u sokaktaki evleri yak-
t›lar. Çarfl› ‹mam› Muhittin Efendi de Yunanl›lar aleyhine

dua etti¤i için dövüldü.” (Milli Mücadelede Din Adamlar›, c.1,
s.80)
Ma¤lubiyetin Ac›s›n› Masum ‹nsanlardan

Ç›kartt›lar
Prof. Dr. Osman Özsoy, kurtulufl savafl›n› anlatt›¤›
eserinde, yeri geldikçe belgeleriyle Yunan zulmünü de ak-
tarmaktad›r:
“…II. ‹nönü Zaferi, Türk ordusunun moralini yüksel-
tirken Yunan ordusunda önemli ölçüde moral bozuklu¤u-
na sebep olmufltu. Yunanl›lar, Türk ordusuna karfl› elde
edemedikleri zaferin ac›s›n› masum Anadolu halk›ndan ç›-
karma¤a karar verdiler ve ‹zmit, Yalova, Orhangazi’de
Türk halk›na ak›l almaz kötülükler yapt›lar ve toplu kat-
liama girifltiler. Halk bölgeden göçe zorland›. Yunan ordu-
su taraf›ndan silahland›r›lan Rum ve Ermeni çeteleri Ya-
lova ve Gemlik’te akla hayale gelmedik zulümler yapt›-
lar.” (Sultanattan Cumhuriyete Kurtulufl Savafl›, s. 344)
“…Bu arada Yunan Kral› Konstantin, Anadolu’ya ha-
reketinden önce Yunan halk›na bir genelge yay›nland› ve
Yunan ordusunun bafl›na geçti¤ini ve bu ordunun büyük
bir zafer kazanaca¤›n› iddia etti. Tören günü ‹stanbul’un
Türkler taraf›ndan fethi ve Bizans ‹mparatoru Konstan-
tin Paleologos’un ölümünün y›ldönümüne rastl›yordu. Bu
rastlant›y› Yunan bas›n› ve kiliseleri günlerce gündemde
tuttular ve as›rlard›r özlemini çektikleri efsanenin gerçek-
leflme zaman›n›n art›k geldi¤i konusunda halk› iyice
ümitlendirdiler. Zaten Yunan papazlar›, ‹stanbul’un Yu-
nanl›lar›n eline geçece¤ine dair uzun y›llardan beri istid-
raçta bulunuyorlar ve bunun propagandas›n› yap›yorlar-
d›.
“Papazlar›n yapt›¤› telkinlerin ard›ndan, Yunanl›lar

taraf›ndan Müslüman halka yap›lan zulüm bir ibadet nefl-
vesi içinde yap›l›r hale gelmiflti. Hatta o kadar ki, Manisa
ve Nift’te Paskalya merasiminin ard›ndan harekete geçen
Yunanl›lar önce halk› katlettiler, ard›ndan büyük bir ya¤-
ma hareketine girifltiler. Anadolu’da bunlar olurken, ‹s-
tanbul’daki Rum Patri¤i Meletios baflkanl›¤›nda düzenle-
nen ayinde Bizans bayra¤› dalgaland›r›ld› ve çevre Bizans
armalar›yla donat›ld›.
“Yunan Kral› Konstantin, beraberinde Baflbakan Gu-
naris, Harbiye Naz›r›, Teotokis’in de bulundu¤u kalabal›k
bir heyetle birlikte 12 Haziran’da Atina’dan ‹zmir’e geldi.
Kral burada Yunan ordusunun ‘Bizans’a, Ankara’ya’ diye
yükselen ba¤r›fllar›yla karfl›land›. Bu karfl›lama s›ras›nda
aya¤›n›n alt›na serilen Türk bayra¤›n› da çi¤neyerek geç-
ti. Kral Konstantin, Anadolu’ya ayak bast›¤› andan itiba-
ren, ayn› zamanda Haçl› Seferleri’nden bu yana do¤u top-
raklar›na ayak basan ilk kral oldu. Yunan Kral› ordusuna
bir bildiri yay›nlad› ve ‘Askerler! Elen ülküsü için çarp›fl›-
yoruz, ileri!’ dedi.” (a.g.e., s. 345)
Yunanl›lar›n Sivil Halka Yapt›¤› Zulüm

“Cephede Türk ordusunu dize getiremeyen Yunan or-
dusu, iflgal alt›nda tuttu¤u Anadolu flehir, kasaba ve köy-
lerinde yine büyük bir katliam bafllatt›. Bu arada Yunan-
l›lar›n, Anadolu’da yapt›klar› zulümler kulaktan kula¤a
yay›lmakta, gazete sütunlar›na kadar da yans›m›fl bulun-
maktad›r. TBMM Yunanl›lar›n, Anadolu’da yapt›¤› zulüm-
lerin bütün dünya parlamentolar›na duyurulmas› gaye-
siyle 3 Haziran’da [1922] bir Meclis karar› al›nd›.
“Anadolu’nun bafl›na gelen bu felaketler karfl›s›nda ‹s-
tanbul gazetelerinden Peyam-› Sabah’ta durumun vehame-
tini gösteren bir makale yay›nland› ve ‘Art›k ne Eflak-Bo¤-
dan’›, Irak’›, Suriye’yi kaybediyoruz. Lakin Türk’ün en son
penah›n› [s›¤›nacak yerini], o mübarek ve muazzez Anado-

lu’yu da hemen hemen elden ç›kar›yoruz. Kâinat›n yersiz
yurtsuz ve periflan en bedbaht milleti oluyoruz demektir’
denildi. Bu ümitsiz yaz›n›n yay›nland›¤› günlerde Anado-
lu’nun iflgal alt›ndaki her yerinden insan feryatlar› yüksel-
mekte ve Yunanl›lar›n daha büyük bir sald›r› için haz›rl›k
yapt›klar› haber al›nmaktayd›. Nitekim Yunan ordusu Bafl-
kumandan› General Hac›anesti, ‹zmir’den Afyon’a kadar
geldi ve Yunan ordusunun son teftifllerini yapt›.
“Yunanl›lar›n, Anadolu’da yapt›klar› zulüm üzerine,
TBMM taraf›ndan bütün Dünya Parlamentolar›na ve ba-
z› cemiyetlere çekilmek üzre bir protesto notas› haz›rlan-
d› ve haz›rlanan nota metni TBMM’nin 21 Haziran [1922]
tarihli oturumunda okundu. Notan›n metninde, ‘Bütün
bir insaniyet tarihi için leke teflkil eden, kan ve yang›nla
meydana getirilen bu müthifl iflkencelere art›k nihayet
verdirilmesi istendi.” (a.g.e., s. 379)
Yunanl›lar›n Anadolu’dan Kaçarken

Sergiledi¤i Vahflet!
“Yunanl›lar›n, ‹zmir istikametine do¤ru kaçarken öl-
dürdükleri sivil halk›n say›s› on binlerle ifade edilecek bü-
yük rakamlara ulaflm›flt› ve bunlar›n ço¤u iflkence yap›l-
mak suretiyle öldürülmüfllerdi. Bunlar aras›nda mezarla-
r› kendilerine kazd›r›ld›ktan sonra süngülenerek veya
kurflunlanarak öldürülenler oldu¤u gibi, petrole bulana-
rak yak›lanlar ve topuzla bafllar›na vurulmak veya derile-
ri yüzülmek suretiyle öldürülenler de vard›. Karatepe
köyü halk›ndan iki yüz kifli camilerde toplanm›fl ve bu ca-
miler içindekilerle birlikte yak›lm›flt›. Bir Türk çocu¤unu
benzine bulam›fl ve sonra burnundan tutuflturarak yak-
m›fllard›r. Çocu¤un att›¤› ç›¤l›klara kahkahalar atarak e¤-
lenmifllerdi. Ölüleri mezarlar›ndan ç›kararak soyduklar›,
bir defas›nda mezardan ç›kard›klar› iki yafl›ndaki bir
çocu¤u sr›¤a geçirerek sokaklarda dolaflt›rd›klar›, annele-
rinin gözü önünde kundaktaki çocuklar›n ayaklar›n› birbi-

rinden ay›r›p parçalanm›fl bedenlerini annelerinin kuca¤›-
na f›rlatt›klar›, kuyular›n içine insanlar› att›klar› görül-
müfltü.
“Öldürülenler aras›nda Kütahya Mebusu Besim (Ata-
lay) Beyin annesi ve k›z kardefli de vard›. Nitekim olay›
haber ald›ktan sonra durum hakk›nda Meclis’i bilgilendir-
mek üzere 17 Eylül’de [1922] Meclis Baflkanl›¤›’na müra-
caat eden Besim Bey, ‘Alçak düflman Uflak’tan çekilirken
validemi ve hemfliremi kurflunla flehit etmifl, evlerini dük-
kanlar›n› yakm›fllar. Memleket harapt›r. Namussuzlar an-
cak yerlerde kül, yüreklerde kin b›rakm›fllar’ dedi. Bu ifa-
delerin Meclis zab›tlar›nda yer alm›fl olmas› da, Yunan
vahfletini belgelemesi aç›s›ndan önemlidir.
“Düflman çekilirken yolu üzerindeki her fleyi yak›yor-
du. Bu arada Eskiflehir’i ve Uflak’› da atefle vermifllerdi.
Manisa’daki 14.000 evden sadece 1.400 tanesi kurtulur-
ken, Alaflehir’de 4.500 evden 4.300 tanesi yak›larak kül ol-
mufltu. Kendi kuvvetlerinin nerelerde bulundu¤unu anla-
mak üzere Bursa’dan havalanan bir Yunan uça¤›ndaki su-
bay havadan bakt›¤›nda gördüklerini flöyle anlatmaktay-
d›: ‘Manzara pek vahfli. 3.200 metre yüksekten uçtu¤umuz
halde duman bizden daha yüksekte. Yang›n›n oluflturdu¤u
duman bulutu üstümüzde bir flemsiye gibi duruyor’ demifl-
ti. Yunanl›lar, ‹zmir’i de atefle verdiler. Üç gün süren yan-
g›n s›ras›nda ‹zmir neredeyse bafltan bafla kül oldu.”
(a.g.e., s. 397)
Yüreklerin Dayanamad›¤› Yunan Mezalimi

Kadir M›s›ro¤lu’nun, “Türkün Siyah Kitab› Yunan
Mezalimi” isimli eserinde, Yunanl›lar›n Anadolu’da sergi-
ledi¤i yüzlerce vahflet tablosu belgelere dayan›larak anla-
t›lmakta. Bu eserde anlat›lanlardan baz›lar›n› iktibas
edece¤iz. Önce, 12 May›s 1922’de ‹stanbul’dan hareket
ederek, Yunan vahfletinin sergilendi¤i yerlerde inceleme-
Yunanl›lar barbarl›klar›n› böyle resmetmifller. Ellerinde baltalarla kol-

lar›n› ve bacaklar›n› kestikleri bir masumun bafl›nda utanmadan poz
veriyorlar.
lerde bulunan iki ecnebi heyetinin raporuna dayan›larak

anlat›lanlara bakal›m:
“Gasbedilen ve Çal›nan Mallar›n Yunan askerleriyle
eflkiyalar› aras›nda taksimi, Orhangazi (Pazarköy) merke-
ziyle köylerinden birço¤unun yak›ld›¤› ve ahalinin öldürü-
lerek sa¤ kalanlar›n hicret ettirilmesi…
“Orhangazi’de: Bin evlik Orhangazi’de yang›ndan
ancak befl ev kurtulmufltu. Bunlardan birisi Türk cesetle-
riyle dolu idi. Üst üste y›¤›lm›fl cesetlerin aras›ndan inle-
me sesleri geliyordu. Heyet âzalar› kan içinde olan bu ce-
setleri birbirleri üzerinden indirerek hayatta kalanlar›
ay›rmak istedi. Ancak koma halinde ve nab›zlar› durmak
üzere olan bir ihtiyarla, 16 yafl›nda bir genci ay›rabildi.
“Di¤er bir sokakta a¤z›na el bombas› konulmufl bir de-
likanl› bulundu. Gözleri aç›k kalm›flt›. Sanki yafl›yordu,
fakat omzundan sars›ld›, uyand›r›lamad› ve yan üstü top-

ra¤a y›k›l›verdi. Biraz ileride karn›ndan ba¤›rsaklar› dö-
külmüfl bir genç kad›n cesedi vard›. ‹ki ad›m ötesinde iki
yafllar›nda bafls›z bir çocuk bulunuyordu. ‹leride gübre y›-
¤›nlar› üzerinde 12 yafl›nda ›rz›na geçilmifl ve Kezban
isimli bir k›z güçlükle konuflabiliyordu. ‹ç sokaklardan bi-
rinde 60 yafl›nda olan Huriye Han›m’›n ›rz›na geçilmifl ve
öldürülmüfltü. ‘‹simler, civar köylerde sa¤ kalan Türklere
cesetler gösterilerek tespit edilmifltir.’
“Narl›, Kapakl› ve Karacaali’de

Elim Cinayetler
“15 May›s 1921 saat: 6.30
“Bu üç köy [Narl›, Kapakl›, Karacaali] atefller içinde
idi. Bilhassa Karacaali’den yükselen alevler akflam karan-
l›¤›nda insan›n içine korku veriyordu.
“Bu üç köye evvelâ ödeyemeyecekleri kadar fazla bir
para cezas› verilmifl. Ödeyemeyince erkekler Karaali’nin
mezarl›¤›na toplatt›r›lm›fl. Saat, para, yüzük gibi neleri
varsa al›nm›fl, kad›nlar da ayn› soyguna tabi tutulduktan
sonra etraflar› 200 Yunan askeri taraf›ndan çevrilmifl ve
kocalar›n›n gözleri önünde ›rzlar›na geçildikten sonra
kurfluna dizilmifller, sonra da erkeklere ayn› canavarl›k
tatbik edilmifltir.
“Kesilen Bafllar›n Meydana Getirdi¤i Tepecik
“Bu köylerde yap›lan tetkikler sona erince bîtaraf [ta-

rafs›z] heyet tekrar z›rhl›ya dönmüfl ve 16 May›s 1921’de
sahil boyunca yavafl yavafl seyrederek yer de¤ifltirmiflti.
Gemide bulunan ‹talyan mümessili dürbünle sahili tar›-
yor; vâdilerde, yamaçlarda, dere aralar›nda yanan köyleri
gözetliyordu. En yak›n köyde tetkikler yapmak için komis-
yon üyeleri sahile ç›kt›lar. O s›rada alevler dolu sokaklar

içinden bir insan f›rlad›. Bu bir çoband›. Heyet bu adam›
ça¤›rarak kendisinden malumat istedi. Dehfletinden göz-
leri d›flar›ya f›rlam›fl, yüzü sapsar› olmufl genç adam ilk ifl
olarak sa¤ tarafta bir fleyi iflaret etti. Dönünce insan bafl-
lar›ndan vücuda gelmifl bir küçük tepecik görüldü. Biraz
ilerleyince öldürülmemifl alt› ayl›k bir çocuk bulundu. Bu
korku ve heyecanla titreyen çoban›n anlatt›¤›na göre
Yunanl›lar evvelâ evlere silah aramak bahanesiyle girmifl-
ler, yükte hafif, pahada a¤›r ne varsa toplam›fllard›. Sonra
erkekleri d›flar›ya ça¤›rm›fl, hemen kap›lar›n›n önünde bi-
rer kurflunla öldürmüfllerdi. Sonra genç k›zlar› kendileri-
ne ay›rm›fllar, yafll› kad›n ve çocuklar› da makineli tüfek
ateflinden geçirmifllerdi. Bilâhere bu genç k›zlar›n bafl›na
gelenler herkesin anlayaca¤› gibidir. Onlar› da köyün ya-
n›na sürükleyip teker teker koyun keser gibi kesmifllerdi.
Sonra cesetlerden kopar›lan bafllar köy yolunun hemen
yan›na y›¤›lm›flt›.” (Yunan Mezalimi, s. 108-110)
A¤aca As›p Yakt›lar

“14 May›s 1921
“Rapor: 367
“Teke Divan› köyüne giren 300 silahl› Yunan askeri
mutatlar› üzere 6000 alt›n istemifller, fakat köylü bunu
yar›m saatte temin edemeyince evvela ihtiyar kad›nlar›
toplay›p ayaklar›ndan asarak altlar›nda saman tutufltur-
mak suretiyle yakma¤a bafllam›fllar, galeyana gelen er-
keklerin üzerine, makineli tüfek atefli aç›lm›fl, sonra genç
k›zlar toplanm›flt›r (…….) Bunlardan Asiye isimli bir genç
k›z›n iki gö¤sü b›çakla kesilerek saman atefllerine at›lm›fl
ve k›z öldürülmüfltür. Di¤erlerini 20 kadar Yunan askeri
köyden ç›karken beraberlerinde sürüklemifllerdir. Gezilen
yerlerde bu genç k›zlar›n cesetlerine rastlanmam›flt›r.
A¤aca as›l›p yak›lan yafll› kad›nlardan birinin ismi Gülsü-

me’dir.
“fiuayipli köyüne te¤men Kaçaras’›n kumandas›nda
giren 150 Yunan askeri evvela halk› camie toplama¤a ça-
l›flm›fllar, köylülerden Kaptano¤lu Cemal, Askero¤lu ‹bra-
him, Koço¤lu Bekir, Kokozo¤lu Mehmet, Demircio¤lu Aziz
Çavufl ve Çal›o¤lu Eflref kendilerine k›rbaç vuran Te¤men
Kaçaras’›n üzerine at›larak h›rpalarken di¤er Yunan as-
kerleri Çal›o¤lu Eflref’i hemen öldürmüfller, di¤erlerini ka-
fileden ay›rarak kenara çekmifllerdir. Te¤men Kaçaras’›n
getirtti¤i büyük saman çuvallar›na köylüleri koyarak as-
kerlerine dö¤dürmüfl, sonra çuvaldan ç›kar›p ayaklar›n-
dan a¤açlara asarak hepsini iki saat içinde parça parça et-
mifltir. Bu arada nereden at›ld›¤› belli olmayan bir kur-
flunla Kaçaras vurulmufl ve oraya y›¤›lm›flt›r. Bu hadise
üzerine Yunanl›lar derhal camii atefle vermifller ve korku-
dan kaçm›fllard›r. Camiden ç›kan köylüler Yunanl›lar›n
pefllerine düflmüfller, fakat birçoklar› kurulan pusulara
düflürülmüfl ve öldürülmüfltür.
“Ertesi gün tekrar 300 kiflilik bir kuvvetle bu köye gi-
ren Yunanl›lar bir tek canl› insan b›rakmadan kad›nlara
türlü azap ve iflkence (…….) yapmak suretiyle hepsini öl-
dürmüfllerdir.” (a.g.e., s. 130)
“Kar›ndan Süngü ‹le Çocuk Ç›kartt›lar

“7 May›s 1921-Rapor.
“Komisyonun elde etti¤i ikinci bir faciaya ait bilgiler:
1 May›s 1921 günü Gemlik ve civar›nda Yunan zulmünden
kurtulmak ve ‹stanbul’a gitmek için binlerce halk Kapak-
l›’ya birikmifl. Bunlar gelecek motorlar› beklerken Yunan-
l›lar taraf›ndan haber al›narak derhal buraya bin asker
gönderilmifl. Yunanl›lar Kapakl›’ya girer girmez müthifl
bir ateflle köyde bulunan binlerce Türkü öldürme¤e baflla-
m›fllar. Can korkusu ile denize atlayanlar veya daha ev-
velden motorlara binmifl olanlar bile bu ölüm rüzgâr›ndan

kurtulamam›fl, 6 saat içinde bütün Türkler öldürülmüfl,
bir ara köyün imam› Ahmet ve Muhtar Hasan Yunan ku-
mandan›na ricaya gitmifller, fakat bunlar› dinlemek iste-
meyince muhtar Hasan sert konuflmufl, kumandan ise bi-
rer kurflunla ikisini birden öldürmüfl. Sonra muhtar›n ha-
mile kar›s›n› ça¤›rtarak, gözü önünde bir Yunan askerine
süngü ile karn›ndan çocu¤unu ç›kartt›rm›flt›r. Annesinin
feci ›zd›rab›na dayanamayarak üzerine at›lan muhtar›n
k›z› Zehra’n›n s›rt›ndan saplanan bir süngü k›z›n ölümü-
ne sebep olmufltur.
“11 yafl›nda Pembe isimli bir k›z›n vücudu ikiye bölün-
müfl halde idi.” (a.g.e., s. 132)
Genç K›zlar Önce Da¤a Kald›r›ld›,

Sonra Öldürüldü
“Karacaali Köyünde
“Rapor: 234
“Kapakl›’da tek canl› varl›k kalmay›nca Yunanl›lar
Karacaali köyüne girmifller, 10 ile 15 yafl aras›ndaki k›zla-
r› seçip bir manga nezaretinde civardaki a¤açl›¤a götür-
müfllerdir.
“Bu k›zlardan Aliye, Zühre, Esma, Hatice, Hurflit k›z›
fierife, Tar›k k›z› 11 yafl›nda Emine, Murat k›z› 18 yafl›n-
daki Aliye, Hüseyin K›z› 10 yafl›nda fiahende’nin isimleri
heyetimizce tesbit edilmifltir. Yunanl›lar evlere girip evve-
la para ve ziynet eflyalar›n› alm›fllar, sonra köyün erkekle-
rini meydana toplam›fllard›r. 50 metre mesafede diz çöken
bir manga Yunanl›, bütün erkekleri öldürmüfltür. Mey-
danda komisyonumuzun Türk rehberi ‹smail 130 ceset
saym›flt›r. Da¤a kald›r›lan genç k›zlar, ›rzlar›na geçildik-
ten sonra tamamen öldürülmüfllerdir.” (a.g.e., s. 133)
Alaflehir ve Turgutlu’daki Zulümler

“Yunan ordusunun kaç›fl› s›ras›nda, flehir ve köylerde
yap›lan zulmü tahkik için yerli ve yabanc›lardan müte-
flekkil bir tahkik heyeti kurulmufltur. Heyet ‹talyan mat-
buat› nam›na Zaflnania, Paris gazeteleri nam›na Alfred
Vermon, Lö Tan, Matn ve Jurnal gazeteleri nam›na kad›n
gazeteci Madam finayder, Amerikan matbuat› nam›na
Mister Prays ve Mister Prencis, ‹stanbul’dan Naflid, ‹z-
mir’den S›rr› Bey, Amerikan Viskonsolosu Mr. Pack ve di-
¤er birkaç kifliden kurulu bir tahkik heyeti Alaflehir’e ka-
dar gidip gördüklerini bir rapor halinde belirtmifltir.Bu
heyetin raporlar›ndan mühim olanlar› buraya al›yorum:
“1- Menemen’de yang›n olmam›flt›r. Boflnakköy kâmi-
len yak›lm›fl, bütün kad›nlar›n ›rzlar›na geçilmifl, Çukur-
köyü Ahmet A¤a’n›n çiftlikte bulunan on sekiz kiflilik aile
efrad› kuyuya at›lm›flt›r. Musa Beyin kerimesi 13 yafl›nda-
ki Ayfle’nin ›rz›na yüzden fazla Yunan askeri tecavüz et-
mifl ve biçare ölmüfltür. Hisarl›k ve Dirlik çiftlikleri tama-
men yak›lm›fl, Kozluca köyü yak›ld›ktan sonra bütün ka-
d›nlara tasallut edilmifltir. Bu köyün gerek kad›nlar›, ge-
rek k›zlar› ve erkekleri, hepsi öldürülmüfltür. Menemen
ovas›nda 150 ceset say›lm›flt›r.
“2- Manisa’da 10.700 ev, 13 cami, 272 dükkan, 19 han,
26 ba¤ evi, 3 fabrika, 5 çiftlik, 1740 köy evi yak›lm›fl,
3500’ü yak›lmak suretiyle, 8550 kifli de kurflunla öldürül-
müfltür. Yang›n Çarflamba ve Perflembe günleri devam et-
mifl, fakat Cuma günü Manisa’ya giren Türk ordusu tara-
f›ndan söndürülmüfltür. Yang›n› ç›karan kaymakam Phi-
lipp esirler aras›ndad›r.
“Manisa içinde 300’den fazla Müslüman k›z›n ›rz›na
geçilmifltir. Bunlardan birço¤unu Yunanl›lar beraberlerin-
de götürmüfllerdir.
“3- 6000 evli Turgutlu’dan yaln›z kenar semtlerdeki
kulübeler kalm›flt›r. Halktan 1200 kifli öldürülmüfltür.
Yang›na ve katliâma ifltirak eden eczac› Kosti idam edil-
mifltir.
“Burada gözleri oyulmufl çocuk, gö¤üsleri parçalanm›fl

kad›nlar, ›rz›na geçilmifl ve öldürülmüfl yüzlerce ceset gö-
rülmüfltür. Sokaklarda yaral›lar inlemektedir.
“4- Alaflehir yak›l›p y›k›lm›flt›r. Buradaki yang›n› yer-
li Rumlardan tüccar Miamandapolis ç›karm›fl ve idare et-
mifltir. Burada birçok genç k›z tecavüze u¤ram›fl ve bekâ-
ret kanlar› yüzlerine sürülmüfltür.
“Taflç› Mehmet Usta’n›n kar›s›n›n gö¤üsleri oyulmufl
ve içine barut konarak atefllenmifltir. Bir ev içinde öldü-
rülmüfl otuz Müslüman›n cesedine rastlanm›flt›r. Buradan
Yunanl›lar›n beraber al›p götürdükleri kad›nlar›n say›s›
150’dir. Irzlar›na tecavüz edilen k›zlardan 14 tanesi ç›ld›r-
m›flt›r. Bunlardan üçünün yang›n külleri üzerinde flark›
söyleyip oynad›klar›n› gördük.
“300 kiflilik bir kad›n kafilesi Yunanl›larla beraber gö-
türülmek istenirken kad›nlar›n itiraz etmeleri ve kaçma-
lar› üzerine bir makineli tüfek bölü¤ü hepsini kurflunla öl-
dürmüfltür. 20-30 kad›n ancak kurtulmufltur. 72 kifli diri
diri ateflte yak›lm›flt›r.
“Salihli’nin ev, dükkan, okul, cami, han ve hamamlar›
kâmilen yak›lm›flt›r. Yunanl›lar buradan da 110 k›z al›p
götürmüfllerdir. Bunlardan 60 kadar› bikirleri izale edil-
mifl oldu¤u halde kaçm›fllar ve bilahere da¤lardan toplan-
m›fllard›r. 110 Müslüman yak›lm›flt›r. Yaral›lar›n birçokla-
r›n›n kulak ve burunlar› kesilmifltir. Bunlar›n bir k›sm›
kad›nd›r.” (a.g.e., s. 192)
Yunan Baflbakan›n›n O¤lunun

Yapt›¤› Küstahl›k!
Yunan ordusu Bursa’ya girince, ayn› zamanda Yunan
Baflbakan› Venizelos’un o¤lu olan kumandan Sofiklis, Os-
man Gazi’nin sandukas›n› tekmeleyerek, “Kalk da milleti-
ni kurtar!” diye hakaret etmifl, daha sonra aya¤›n› sandu-
kan›n üzerine koyarak küstah bir flekilde poz vermifltir.
Osmangazi’nin sandukas›n› tekmeleyen küstah Yunanl› kumandan.
Yunan ordusu Bursa’dan geri çekilirken Bursa’y› ve

köylerini bafltan bafla atefle vermifl, yüzlerce masum insa-
n› di¤er yerlerde oldu¤u gibi hunharca katletmifltir. (a.g.e.,
s. 208-212)
Bu eserde ayr›ca Kütahya, Uflak, Afyonkarahisar’daki
ve köylerindeki Yunan Mezalimi de belgeleriyle anlat›l-
maktad›r:
‹zmir’den Bursa’ya Kadar Yunan Vahfleti

‹kdam Yazarlar›ndan Yakup Kadri (Karaosmano¤lu),
Vakit Yazarlar›ndan Mehmet As›m ve Akflam Yazarlar›n-
dan Falih R›fk›’dan (Atay) kurulu bir komisyon da Yunan
mezalimine maruz kalan bölgeleri gezmifl, müflahedeleri-
ni ya notlar, ya hikayeler suretinde okuyucular›na aktar-
m›fllard›r. Bunlara Halide Edip’in konu ile ilgili hikayele-
ri de kat›lm›fl ve hepsi, “‹zmir’den Bursa’ya” ad› alt›nda
kitap olarak neflredilmifltir.
Biz konuya ›fl›k tutmas› için bu kitaptan baz› pasajlar

nakledece¤iz. ‹flte Yakup Kadri’nin “Küçük Neron” bafl-
l›kl› hikayesinden bir bölüm…
“…Manisa bölgesi kumandan› Filipos, tahrip ve yan-
g›n ç›karma taburlar›na laz›m gelen emirleri verdikten
sonra, belediye dairesinin balkonuna ç›kt›. Bu daire bir
seneden beri onun karargâh› ve evidir; bina flehrin bitti¤i
ve ovan›n bafllad›¤› bir noktada hemen her tarafa naz›r
bulunuyor; biraz sonra bafllayacak korkunç flehrayin [flen-
lik] için buradan daha iyi bir seyir yeri bulunamaz.
“Bu akflam minarelerden ezan sesi iflitilmedi. Faci-
an›n yaklaflt›¤›n› hisseden bütün Müslümanlar ortadan
çekilmifl, flimdi birer mezar fleklini alan evlerinde ölümü
bekliyorlar; bu ölüm ne türlü gelecek? Kundakla m›, bom-
bayla m›? Süngü veya silahla m›? Bilmiyorlar… Bilme-
mekte haklar› var, zira, bölge kumandan› Filipos her tür-
lü ölümü emretti; öyle ki; üç buçuk seneden beri zulümler
ve facialar yapt›rmada büyük bir al›flkanl›k peyda eden
vahflî askerleri bile bu sefer nereden bafllayacaklar›n› fla-
fl›r›yorlar. Çarfl› ortas›nda güpegündüz bafllayan ya¤ma-
lar, tecavüzler, tek tük yaralama ve öldürme vakalar› bu
flaflk›nl›k alâmetlerinin en bariz misallerindendir. Her fley,
muayyen bir saatte, muayyen bir tarzda, geceleyin karan-
l›kta yap›lmak laz›m gelirdi. Lâkin zulümlerde bu inti-
zams›zl›¤› do¤uran sebeplerin en büyü¤ü Yunan askerle-
rinden evvel flehri terk etmek zorunda bulunan yerli
H›ristiyanlar›n gasp, ya¤ma ve cinayet ihtiras›d›r. Bunlar,
askerlerin aras›na kar›flt›; zenginlerin bulundu¤u evlere
dald›; ma¤aza ve dükkanlar›n kap›lar›n› k›rd›; toplad›kla-
r› eflyay› evvelce yine Müslümanlardan gasp edilmifl hay-
vanlara, arabalara yükletip kaçma¤a bafllad› ve bu hal,
Filipos’un askerlerine de as›l vazifelerini unutarak her bi-
rini kendi bafl›na harekete sevketti. Halbuki fertleri zen-
gin etmekten ve Müslüman ahaliye da¤›l›p kaçmak f›rsa-
t›n› vermekten baflka bir fleye yaramayan bu gibi münfe-
rit hareketler, yegane hedefleri umumî bir katliâm olan
kumandanlar›n›n hiç ifline gelmez. Bunun içindir ki, Fili-

pos bütün gün, akflama kadar elinin alt›ndaki müfrezele-
re bir intizam verme¤e çal›flt›, hepsine çizilen program da-
hilinde bir vazife verdi. Kimine yang›n bombalar›; kimine
yang›n paçavralar›; kimine benzin tenekeleri da¤›tt› ve
geride kalan silahl› efrad› flehrin muayyen noktalar›nda
Müslüman ahaliyi ateflten kaç›rmama¤a memur etti.
Bunlar üç bin kifli kadar vard› ve gündüzden güya flehrin
asayiflini iâde etme¤e ç›kan muntazam devriyeler halinde
sokaklarda küme küme dolaflmaya bafllad›.
“Her fleyden evvel intizam ve asayifl seven Müslüman
ahali evlerinin pencerelerini yar› aç›p bunlara bak›yor; iç-
lerinden ‘acaba, art›k bize bir fley yapmayacaklar m›?’ di-
yordu.
Bat› Anadolu Harabeye Döndü

Gazeteci Mehmet As›m da Yunanl›lar›n yang›n yerine
çevirdi¤i bölgeleri ad›m ad›m gezdikten sonra tespitlerini
flu flekilde kaleme alm›flt›:
“…Yunan mezaliminin sorumlular›n› daha iyi bir su-
rette tan›yabilmek için bu cinayetlerin genifllik derecesi,
mahiyeti ve bu cinayetleri ifllemifl olan flah›slar›n hüviyet-
leri hakk›nda daha ziyade ayd›nlanmak laz›md›r. Onun
için ‹zmir’den Bursa’ya kadar uzanan saha üzerinde cere-
yan eden mezalim hakk›nda umumî bir malumat verelim.
“Mezalimin geniflli¤i: Malumdur ki Yunan iflgaline
geçmifl olan her flehir, her kasaba, her köy tecavüze u¤ra-
m›flt›r.
“Böylece Yunan mezalim m›nt›kas› Bat› Anadolu’da
kurtar›lan topraklar›m›z›n tamam›n› içine almaktad›r.
Gerçekten mezalim m›nt›kas›na dahil olan flehirlerin, ka-
sabalar›n, köylerin hepsi ayn› derecede tesir alt›nda kal-
mam›flt›r. En az›ndan 8000 hane olan Ayd›n merkez liva-
s›nda üç evden maadas› [baflkas›], kezalik [ayn› flekilde]
17000 küsur hane olan Manisa’n›n k›ymetçe yüzde doksan

dokuzunu teflkil eden ekser aksam› yak›lm›flt›r. Söke, Na-
zilli, Alaflehir, Gördes, Kasaba, Eflme gibi her biri binlerce
haneden meydana gelen en mâmur kaza merkezleri tama-
men kül ve kömür haline döndürülmüfltür. Birgi, Salihli,
Soma, Band›rma gibi birçok kasabalar›nsa ancak küçük
bir parças› kurtulabilmifltir. Bundan baflka yaln›z flehirle-
rin, kasabalar›n yak›lmas›yla yetinilmemifltir. Yak›lan ka-
zalara ba¤l› olan köylerin hemen ekserisi ayn› suretle tah-
rip olunmufltur. Bunlardan, yaln›z Eflme kazas›na kat›l-
m›fl olan yirmi sekiz parça köy, –Eseler, Emirli, Düz köy,
Akçaköy, Inez, Fakihli, Çobanl›, Cevizli, Güney, Manavl›,
Nar›nceli, Örgüden, K›ranköy, Dereköy, Elvanl›, Eflmeli –
yak›lm›flt›r.
“Mamafih, yap›lar itibariyle sa¤lam kalm›fl olan flehir,
kasaba ve köylerin mesut oldu¤una hükmetmemelidir.
Buralardaki Müslüman ahaliye; soygunculuk, iflkence,
katliam gibi zulmün her türü tatbik olunarak pek mühim
zararlar ve hasarlar yap›lm›flt›r. Meselâ yang›n tehlike-
sinden kurtulmufl olan Kütahya vilayetinde sadece soy-
gunculuk yüzünden vukubulan maddi zarar›n yekûnu
20.000.000 lira tahmin edilmektedir. fiu halde diyebiliriz
ki Yunan ordusunun ve hükümetinin sorumlulu¤unu ta-
yin etmek için yaln›z mezalimin genifllik derecesini göz
önüne getirmek kâfidir.
“Mezalimin fliddeti: Yunan mezaliminin fliddeti
geniflli¤inden ziyade dikkate de¤er. Tarihin hiçbir devrin-
de bu mezalimin derecesinde vahflî bir fliddetle yap›lm›fl
tahribata tesadüf etmek mümkün de¤ildir. Yunan ordusu-
nu idare edenler ricat sahalar›n› tahrip edebilmek için
pek muntazam bir plan çizmifllerdir. Tahrip edilecek her
flehri, her kasabay› ve her köyü her fleyden önce silahl›
kuvvetlerle sararak bafltan afla¤›ya kadar soymak, sonra
benzin dökerek ve bomba atarak evleri yakmak, yang›n-
dan kurtulmak için meydana ç›kan biçare ahaliyi en âciz
kad›n ve çocuklar›na kadar kurflun ya¤muruna tutmak-
tan ibaret olan bu tahrip plan› Yunan ordusunun geçifl yo-

luna tesadüf eden her flehir, her kasaba ve köye tatbik
edilmifltir. Yunanl›lar›n hakiki maksatlar› boflaltt›klar›
Türk topraklar›nda tafl üstünde tafl, gövde üstünde bafl b›-
rakmamakt›. Fakat Yunan ordusu hat›r ve hayale gelmez
flekilde bozguna u¤rayarak muntazaman ricate imkan bu-
lamad›klar› için bu maksatlar›nda tamamen muvaffak
olamam›fllard›r.
“Meselâ Manisa’y› yakan Yunan tahrip taburlar› ka-
saba ahalisinin mühim bir k›sm›n›n Manisa da¤lar›na il-
tica ettiklerini görünce yang›ndan sonra iki taraftan bu
da¤lar› sarmaya bafllam›flsa da bu s›rada muzaffer Türk
askerleri arkadan yetiflti¤i için katliam planlar›n› tama-
men tatbik etme¤e muvaffak olmaks›z›n kaçma¤a mecbur
olmufllard›r.
“Bu hal yaln›z Manisa hakk›nda vaki de¤ildir. Yunan
facialar›n› tahkik eden heyet, mezalime u¤rayan kasaba-
lar›n ve köylerin hemen hepsinde ‘e¤er ordumuz yar›m sa-
at geç kalm›fl olsayd› hayatlar›m›z› da kurtaramayacak-
t›k,’ yahut, ‘e¤er askerlerimiz bir gün daha gecikmifl olsay-
d› köyümüzde canl› bir insan kalmayacakt›,’ denildi¤ini
görmüfltür. Bununla beraber Yunan kundakç› alaylar› bir-
çok yerlerde mezarl›klar› bile yakma¤a imkan bulmufl, ve
mezar tafllar›n›n bafllar›n› k›rmak suretiyle tahribat yap-
m›flt›r.” (‹zmir’den Bursa’ya, s. 116-118)
Yunanl›lar›n tahrip ve imha planlar›n› çok önceden
yap›p, buna göre de teflkilatland›klar›n› ve “Tahrip Tabur-
lar›”, “Soygun ve talan birlikleri” gibi askerî birlikleri ha-
z›rlay›p bunlar›n ellerine gerekli malzemeleri ve bilgileri
verdiklerini nakleden Mehmet Âs›m, Yunanl›lar›n dört
safhal›k “mezâlim plan›” için flöyle demektedir:
“Yunanl›lar›n tatbik etmifl olduklar› mezalim plan›
hemen her yerde dört muhtelif safha göstermektedir. Bu
safhalar›n birincisi soygunculuk, ikincisi yang›n, üçüncü-
sü katliam, dördüncüsü göç ettirmektir.” (a.g.e., s.127)
Mehmet Âs›m daha sonra bu planlar›n nas›l gerçek-

lefltirildi¤ini belgeleriyle aç›klamaktad›r. Göç ettirilenler-
den bir k›sm› yollarda Yunan askerlerinin süngüleri ile
can vermifltir. Yunanistan’a sevkedilen esirlerin say›s› ise
44.000’dir. (a.g.e., s. 133) Bunlardan pek az› esir mübadele-
sinde geri dönmüfltür. Kalanlar›n âk›beti ise meçhuldür.
Zâlimleri ve Zulümlerini Unutmamak Laz›m…

Yunanl›lar bu vahflette yaln›z de¤ildir. Onlar› gemile-
riyle getirip Anadolu’ya sal›veren, onlara her türlü deste-
¤i veren; ‹ngiltere, Fransa, ‹talya ve Amerika da en az on-
lar kadar suçludur.
‹nsanlar›n zaaflar›n›, propagandadan nas›l etkilene-
bileceklerini çok iyi bilen sözde “medenî” Bat› dünyas›,
propagandalarla hakikatleri tersyüz etmekte de mâhirdir.
Kendileri vahflî iken, zulmettikleri kimselerî vahflî; kendi-
leri bafl terörist iken, iflgale u¤rayan vatanlar›n› müdafaa
edenleri terörist olarak göstermifllerdir. Amerika’n›n yap-
t›¤› gibi… Amerika k›tas›nda yaflayan milyonlarca K›z›l-
derili’den bugün geriye bir avuç insan kalm›flt›r. Milyon-
larca K›z›lderili yerli, vahflî flekilde öldürülmüfl, soyk›r›ma
tabi tutulmufllard›r. Ayn› Amerika, çevirdi¤i filmlerle, ya-
y›nlad›¤› Teksas, Tommiks, Zagor, Siwing gibi çizgi ro-
manlarla gerçekleri ters yüz etmifl; K›z›lderilileri vahfli,
kendilerini medenî göstermifltir. O filmleri seyreden, çizgi
romanlar› okuyanlar da ayn› flekilde düflünmeye baflla-
m›fl, böylece zulme r›za göstermifllerdir. Halbuki zulme r›-
za zulümdür. ‹flte bunun için Bat› dünyas›n›n içyüzünü
çok iyi bilen, Birinci Dünya savafl› esnas›nda ve sonras›n-
da Anadolu’nun iflgali devresinde, düflman birliklerinin
Müslüman halka yapt›¤› dehfletli zulümlere birebir flâhit
olmufl olan büyüklerimiz, bu zulümleri hat›rlatarak, söz-
de medenî, gerçekte vahflî olanlara aslâ inan›lmamas› ge-
rekti¤ini söylemifl, gelecek nesilleri bu konuda uyarm›fl-
lard›r. Merhum Mehmed Âkif, Çanakkale savafl›n› anlat-
t›¤› fliirinde flöyle demektedir:
“fiu Bo¤az Harbi nedir? Varm› ki dünyada efli?

En kesif ordular›n yükleniyor dördü befli,
Tepeden yol bularak, geçmek için Marmara’ya
Kaç donanmayla sar›lm›fl ufac›k bir karaya.
Ne hayas›zca tahaflflüt ki ufuklar kapal›!
Nerde –gösterdi¤i vahfletle ‘bu, bir Avrupal›’
Dedirir –y›rt›c›, his yoksulu, s›rtlan kümesi,
Varsa gelmifl, aç›l›p mahpesi yahut kafesi!
Eski Dünya, Yeni Dünya, bütün akvam-› befler,
Kayn›yor kum gibi…Mahfler mi, hakikat mahfler,
Yedi iklimi cihan›n duruyor karfl›nda;
Ostralya’yla beraber bak›yorsun: Kanada!
Çehreler baflka, lisanlar, deriler rengârenk.
Sade bir hâdise var ortada: Vahfletler denk.
Kimi Hindû, kimi yamyam, kimi bilmem ne belâ…
Hani tâûna da züldür bu rezil istilâ…
Ah o yirminci as›r yok mu, o mahluk-u asil,
Ne kadar gözdesi mevcut ise hakkiyle sefil,
Kustu Mehmetçi¤in aylarca durup karfl›na;
Döktü karn›ndaki esrâr› hayâs›zcas›na.
Maske y›rt›lmasa hâlâ bize âfetti o yüz…
Medeniyet denilen kahpe, hakikat yüzsüz.
Sonra mel’undaki tahribe müvekkel esbâb,
Öyle müthifl ki; eder her biri bir mülkü harap.”
Mehmed Âkif merhum, “irflad görevi” için Anadolu’da
dolafl›rken, halka iflte sözde medenî Avrupa’n›n bu içyüzü-
nü anlatmakta, Yunanl›lar›n iflgal bölgelerinde yapt›klar›
barbarl›klar› hat›rlatmaktayd›.
Merhum Bediüzzaman Hazretleri de, gençlerimize,
Bat›l›lar›n yapt›klar› zulümleri, barbarl›klar›, vahfletleri
ve kötülükleri unutmamalar›n› hat›rlatmakta ve flöyle de-
mekteydi:
“Ey bu vatan gençleri! Firenkleri taklide çal›flma-
y›n›z! Âyâ [Ey], Avrupa’n›n size ettikleri hadsiz zu-
lüm ve adâvetten [düflmanl›ktan] sonra, hangi ak›l
ile onlar›n sefâhet ve bât›l efkârlar›na [fikirlerine]
ittibâ edip emniyet ediyorsunuz? Yok! Yok! Sefîhâne

taklîd edenler, ittibâ de¤il, belki fluursuz olarak onla-
r›n saf›na iltihak edip kendi kendinizi ve kardeflleri-
nizi idam ediyorsunuz. Âgâh [uyan›k, dikkatli] olu-
nuz ki, siz ahlaks›zcas›na ittibâ ettikçe, hamiyet dâ-
vâs›nda yalanc›l›k ediyorsunuz! Çünkü flu sûrette it-
tibâ›n›z [onlara tabi olman›z, uyman›z], milliyetinize
karfl› bir istihfaft›r [küçümsemedir ve millete bir is-
tihzâd›r [alay etmedir]!..” (Lem’alar, s. 138-139)
Çok Çabuk Unutuldu!

Ne tuhaft›r ki, zulmün flahitlerinin ve o günleri yafla-
yan büyüklerimizin bütün îkazlar›na ra¤men, Yunanl›la-
r›n yapt›klar› mezalim çok çabuk unutulmufltur. Bilhassa
politikac›lar taraf›ndan. 24 Temmuz 1923’te imzalanan
Lozan Antlaflmas›’nda Yunanl›lardan tek kuruflluk tazmi-
nat al›nmam›flt›r. Gerekçe olarak da; “Yunanistan’›n için-
de bulundu¤u malî buhran düflünülerek bundan sarf›na-
zar edildi¤i” belirtilmifltir. Ayr›ca, sanki zaferi kazanan ta-
raf Yunanl›larm›fl gibi Bat› Trakya ve Adalar da onlara b›-
rak›lm›fl, iflgalde düflman kuvvetlerine alenen destek ve-
ren papazlara ve Patrikhaneye dokunulmam›flt›r.
Yunan mezaliminin bafl sorumlusu Baflbakan Venize-
los, Yunan askerlerinin denize dökülmesinden sekiz sene
sonra 1930’da Türkiye’ye resmî bir ziyarette bulunmufl,
bu ziyaret esnas›nda “devlet törenleriyle” karfl›lan›p u¤ur-
lanm›fl, Baflbakan ‹smet ‹nönü ile el ele tutuflarak dostluk
tablosu sergilenmifl, Yunanistan Baflbakan› rahats›z ol-
mas›n diye Dolmabahçe Saray›ndaki büyük tabloda yer
alan ölü Yunan askerleri tablodan temizlenmifltir. Ziyare-
tin ard›ndan Yunanistan’a yeni imkanlar sunan “dostluk
antlaflmas›” imzalanm›flt›r.
Bu tablodaki tuhafl›¤a dikkat çeken Mustafa Arma-
¤an, 20 Nisan 2008 tarihli Zaman Gazetesi’ndeki “Veni-
zelos’u Dahi Affettik, Ama Vahdettin Hâlâ Hâin” bafl-
l›kl› yaz›s›nda flu de¤erlendirmeyi yap›yordu:
“Devrin ‹ktisat Vekili, yani Ekonomi Bakan› Mahmut

Esat [Bozkurt] Bey, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 30
Kas›m 1922 günkü oturumunda yapt›¤› konuflmada Yu-
nan iflgalinin faturas›n› s›ca¤› s›ca¤›na flöyle de¤erlendiri-
yordu:
“‘Kurtulan Anadolu vilayetlerimizde iki aya yak›n de-
vam eden seyahatimde… Eskiflehir, Afyonkarahisar,
Manisa, ‹zmir ve Ayd›n livalar› da dahil olmak üzere dün
daha mes’ut ve bahtiyar olan bu memleketlerimizde flim-
di bir yang›n harabesinden, bir alay yetimlerden, dullar-
dan, çocuklar›n›n nerede gömülüp kald›¤›n› bilmeyen ak
bafll› ihtiyarlardan baflka kimseye tesadüf edemedim.
Bütün köylerimiz, en güzel flehirlerimiz düflman elinde
yanm›fl, yak›lm›fl, bir enkaz y›¤›n› haline getirilmifltir.
Dün en güzel yerlerde oturan kardefllermiz, bugün izbe-
lerde sürünüyorlar. Milyonlar ve milyonlara bali¤ olan bu
zararlar› memurlar›m›z tespit etmektedirler. Zarar yaln›z
maddî de¤ildir. Mânevî zarar da büyüktür.’
“Peki burada sözü edilen zararlar› kim vermifltir? Sel,
deprem gibi bir tabii afetten mi bahsediyor yoksa say›n
bakan›m›z? Neden fâilini özellikle meçhul b›rak›yor, biri-
lerini suçlam›yor? Herkes bildi¤i için olabilir mi?
“Öyle ya, o zaman cümle âlem biliyordu bu maddî ve
mânevî felaketlerin kimin eseri oldu¤unu. Yunanl›lar›n ifl-
gal etti¤i Anadolu köy, kasaba ve flehirlerini yak›p y›kt›k-
lar›n›, kad›n ve k›zlara tecavüz ettiklerini, erkekleri top-
lay›p kurfluna dizdiklerini herkes biliyordu. Hatta Kema-
lettin Sami Pafla’n›n kuvvetleri Manisa’ya girerken, kaç-
t›klar› da¤lardan ç›plak vaziyette genç k›zlar ve kad›nlar
koflarak askerlerin önüne ç›k›yorlar, ‘bizi kurtar›n’ diye
a¤l›yorlard›. Herhalde o günlerin havas›n› en iyi yans›tan
yay›nlardan birisi Halide Edip, Falih R›fk›, As›m Us gibi
yazarlar›n kaleminden ç›kma ‘‹zmir’den Bursa’ya’ bafll›kl›
derlemedir.
“Peki bu Yunanl›lar neden ç›km›fllard› ‹zmir’e?
Malum, ‹ngilizlerin deste¤iyle ve Anadolu ile Yunanistan’›
birlefltirmek iddias›yla. Yani ‘Megali ‹dea’… Amaç, Büyük

Yunanistan’› kurmakt›.
“Ne var ki, bu hülyay› söndürmek pahal›ya patlam›fl-
t› bize. Neresinden baksan›z 10 bine yak›n flehit, on bin-
lerce yaral›, dul, yetim ve öksüz, yanm›fl y›k›lm›fl flehirler.
Ve her fleyden önemlisi de, ‹ktisat Vekili’nin de söyledi¤i
gibi o korkunç manevî y›k›m.
“‹flte Münif Fehim’in Yunan gazetelerinde ç›kan bir fo-
to¤raftan yola ç›karak çizdi¤i resimde gördü¤ümüz gibi,
Yunanistan baflbakan›n›n yedek subay olan o¤lu Sofokles
Venizelos’un Bursa’y› iflgal edince aya¤›n›n› tozuyla Os-
man Gazi’nin türbesine gitmesini unutmayaca¤›z. O¤ul
Venizelos’un, türbenin kap›s›n› tekmeleyerek açt›¤›n›,
sandukaya çizmesinin mahmuzuyla vurarak ‘Kalk ey Os-
man! Karfl›ma geç te seninle vuruflay›m’ dedi¤ini biliyo-
ruz. Sonra da bir aya¤›n› sandukan›n üzerine koyarak ya-
k›fl›kl› bir ‘hat›ra foto¤raf›’ çektirdi.
“Savafl bitiminde Yunanl›lar›n Anadolu’ya verdikleri
zarar hesapland›¤›nda 4 milyar lira gibi korkunç bir fatu-
ra ç›kar›lm›flt›. Karfl›laflt›rman›z için söylüyorum: O tarih-
te piyasadaki toplam para miktar›m›z sadece 158 milyon
lira idi. Lozan’a giden heyete Yunanl›lardan savafl tazmi-
nat› almadan dönmemeleri s›k› s›k›ya tembihlenmiflti. An-
cak tek kurufl alamad›¤›m›z gibi, asl›nda bal gibi Misak-›
Milliye dahil olan Karaa¤aç’› bize tazminat diye yuttur-
mufllard›. ‹smet Pafla ise Meclis’te ‘Ne yapal›m, Yunanl›la-
r›n bu tazminat› ödeyecek kudretleri yok!’ diye akla zarar
bir savunma yapm›flt›. Sanki Yunanl›lar›n avukatl›¤›n›
yapmak kendisine kalm›fl gibi.
“‹flte ‹zmir’den denize dökene kadar akla karay› seçti-
¤imiz bu Yunanl›lara Lozan’da Bat› Trakya’y› da b›rak-
m›fl, böylece masa bafl›nda bir darbe daha yemifltik. ‹zmir’i
iflgal emrini veren Baflbakan Venizelos ise sözünden ç›k-
mayan Lloyd George ile [‹ngiltere Baflbakan›] perde arka-
s›ndan ifl bitirmekle meflguldü. Gazeteci Mecdi Sadettin’e
akan kanlar henüz kurumam›fl ve yang›nlar yüreklerde
sönmemiflken, ‘Düflmanl›klar› unutal›m’ mesaj›n› veren

de Venizelos’tan baflkas› de¤ildi.
“Derken devir de¤iflti. Lozan imzaland›, Cumhuriyet
ilan edildi. 1929’da d›fl konjonktürün de zorlamas›yla, ‹n-
gilizlerin Sovyetler’e karfl› bir Türk-Yunan yak›nlaflmas›-
na ihtiyaç duydu¤u bir aflamada iki ülke aras›nda gülü-
cükler gidip gelmeye bafllad›. Nihayet 1930 y›l›nda, yani
askerlerini denize döktü¤ümüzden 8 y›l sonra Venizelos
bir heyetle Türkiye’yi ziyarete geldi, ‹nönü’yle bir dostluk
antlaflmas› imzalad›. Hatta Yunan Baflbakan›’n›n gönlü
incinmesin diye Dolmabahçe Saray›’nda as›l› Zonaro’nun
tablosundan, yerde ölü yatan Yunan askerlerinin temiz-
lendi¤ini okumufltum Resimli Tarih Mecmuas›nda. Ne
centilmenlik ya Rabbi!
“Hatta 1933’te Onuncu Y›l Kutlamalar›’na, o s›rada
iktidarda olmamas›na ra¤men iflgalci bafl› Venizelos ve efli
‘fleref konu¤u’ olarak davet edilmifl ve Ankara’da Çankaya
dahil, birçok yerde krallar gibi a¤›rlanm›flt›r. Binlerce fle-
hidimizin, yaral›m›z›n, dul, yetim ve öksüzümüzün hâlâ
tütmekte olan ac›lar›n›n üzerine kal›n bir sünger çekmifl
ve dost oldu¤umuzu bütün dünyaya hayk›rm›flt›k.
“‹yi güzel, dost olal›m tabi ki. Dostluk iyidir. Laz›md›r.
Eyvallah da, Anadolu’yu manen ve maddeten katletmifl
olan Venizelos’u, aradan 10 y›l bile geçmeden affetmek bir
yana, ba¤›rlar›na basanlar›n, geçmifli unutal›m diye nu-
tuk çekenlerin, bas›n önünde el ele foto¤raf çektirmekte
sak›nca görmeyenlerin, devletin tek kurufluna el sürme-
den sessiz sedas›z ortal›ktan çekilmifl olan Sultan Vahdet-
tin’i hâlâ affetmeyifllerindeki derinlerden de derin olan
s›rr› anlamakta zorlan›yoruz hakikaten.
“Kafam›z kar›fl›yor: Süleyman Demirel’in 2005 Tem-
muz’unda a¤z›ndan kaç›rd›¤›, ‘Daha yüz y›l Vahdettin’in
hain olarak bilinmesinin gerekli oldu¤u’ fleklindeki aç›kla-
man›n Lozan’da verildi¤i söylenen sözlerle bir ba¤lant›s›
var m›d›r? Böyle de¤ilse Venizelos’u bile affeden bu devle-
tin Vahdettin’i affetmeyiflindeki derin gerekçeyi birisi bize
aç›klamal› de¤il midir?”
223
ALTINCI BÖLÜM
ZORLU MÜCÂDELE
(ÜÇ CEPHEDE SAVAfi)
urtulufl Savafl› denilince akla hemen, Yunanl›larla ya-

K p›lan savafllar gelmektedir. Gerçekte ise kurtulufl Sa-
vafl›, üç cephede verilen zorlu bir mücâdelenin ad›d›r. Biz
bu bölümde ve bundan sonraki bölümde, yediden yetmifle
bütün halk›n ifltirak etti¤i bu flerefli mücadeleye hülasa
olarak göz gezdirece¤iz.
Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan k›sa bir müddet
sonra, ‹tilaf Devletleri, bu antlaflman›n 7. maddesini ge-
rekçe göstererek Anadolu’yu iflgal etmeye bafllad›lar. Ger-
çekte bu iflgaller, Mondros Mütarekesinden çok önce ken-
di aralar›nda yapm›fl olduklar› gizli anlaflmalara dayan-
maktayd›.
Halk›m›z bu iflgale daha ilk günden fliddetle karfl› ç›k-
t›. Sözde medenî, gerçekte vahflî olan bir toplulu¤u Yurt-
tan defetmenin ancak silahl› bir mücadele ile mümkün
olaca¤› âflikard›. Bunun için daha önce temellerini, alt ya-
p›s›n›, haz›rl›klar›n› anlatt›¤›m›z üzere üç cephe aç›ld›: 1)
Güneyde Frans›zlara karfl› aç›lan Güney Cephesi, 2) Do-
¤uda Ermenilere karfl› aç›lan Do¤u Cephesi, 3) Bat›da
Yunanl›lara karfl› aç›lan Bat› Cephesi…
Karadeniz bölgesinde de Pontus Rum teflkilat›na kar-
fl› savafl verilmiflse de, bunu bir “cephe” büyüklü¤ünde ka-
bul etmemek laz›m. Ordu birliklerimiz ileride anlataca¤›-
m›z gibi bu problemi k›sa zamanda ortadan kald›rm›fllar-
d›r.
En zorlu mücadele Bat› Cephesinde verildi¤inden ve

nihâî netice de burada al›nd›¤›ndan bu cephedeki savaflla-
r› en sonunda anlataca¤›z. Önce di¤er iki cephedeki mücâ-
delelere ve Karadeniz bölgesindeki savafllara hülasa ola-
rak göz gezdirelim…
Güney Cephesindeki Savafllar
‹tilaf Devletlerinden ‹ngiltere ile Fransa, sözde Mond-

ros Mütarekesi’nin 7. Maddesine dayanarak Anadolumu-
zun güney k›s›mlar›n› iflgal ettiler. Önce ‹ngilizler, Adana,
Antep, Marafl ve Urfa’y› iflgal ettiler. ‹ngilizler, 15 Eylül
1919’da Frans›zlarla, Osmanl› topraklar›n› paylaflmak
için yeni bir anlaflma imzalad›lar. Buna göre ‹ngilizler Fi-
listin ve Irak’a; Frans›zlar ise Suriye ve Lübnan’a “hima-
yeci devletler” olarak girecekler; Urfa, Antep, Marafl ve
Adana Frans›zlara verilecekti.
Düflman birlikleri yurda ayak bast›¤› ilk günden itiba-
ren uyanan iflgallere karfl› mücadele etme fikri günden
güne kuvvetleflti ve teflkilatlanma seviyesine geldi, netice-
de Güney Cephesi teflekkül etti.
Frans›zlar, iflgal ettikleri yerlerde Ermenilerle iflbirli-
¤i yaparak onlar› Müslüman halka karfl› silahland›rd› ve
onlardan intikam alaylar› kurdu. Frans›zlar bu Ermeni
intikam alaylar›yla birlikte bölgede katliâmlara girifltiler.
Bölge halk› bu katliâmlara dur demek için silahland›lar.
Böylece millî kuvvetlerin Frans›z ve Ermeni iflgaline kar-
fl› koymak için bölgede meydana getirdi¤i bu cepheye Gü-
ney Cephesi ad› verildi. Bu cephedeki mücadelelere
“Üçüncü Bölüm”de hülasa olarak göz gezdirmifltik. Sat›r
bafllar›yla yeniden hat›rlayal›m:
Marafl Müdafaas›: Marafl, 30 Ekim 1919’da Frans›z-
lar taraf›ndan iflgal edilmiflti. Frans›zlarla birlikte, Erme-
ni intikam alaylar› da Marafl’a gelmifl ve halka a¤›r haka-
ZORLU MÜCÂDELE / 225
retlerde bulunmaya bafllam›fllard›. Marafll›lar, mükemmel

bir flekilde teflkilatland›ktan sonra iflgalcilerle ve onlar›n
iflbirlikçileriyle çok çetin bir savafla giriflti. Sonunda Fran-
s›zlar 11 fiubat 1920’de Marafl’tan kaçt›. TBMM Marafl’›n
bu kahramanca müdafaas›n› isminde de yaflatmak için
1973 y›l›nda Marafl’a “Kahraman” ünvan›n› verdi. Bu ili-
mizin “resmî” ad› o tarihten beri “Kahramanmarafl”t›r. Bu
“resmî” s›fat olmam›fl olsa da bu flehir, Kurtulufl Savafl›n-
da flerefli bir imtihan vermifl, zorlu bir savafltan aln›n›n
ak›yla ç›km›fl kahramanlar diyar›d›r.
Urfa Müdafaas›: Marafl’ta oldu¤u gibi Urfa’da da ‹n-
giliz iflgalinin ard›ndan Frans›z iflgali bafllad›. Bunlara
yerli Ermenilerin iflbirli¤i de eklenince iflgalcilerin etnik
yap›s› ve adedi ço¤alm›flt›r. Urfal›lar Ocak 1920’de iflgalci-
ler ve onlar›n iflbirlikçileriyle çetin bir mücadeleye giriflti-
ler ve 9 Ocak 1919’da Urfa’n›n yar›s›n› Frans›zlardan al-
d›lar. Daha sonra da Frans›z birliklerini kuflatt›lar. D›fla-
r›dan en ufak yard›m›n gelmesine müsaade etmediler. Pe-
riflan olan Frans›zlar, 10 Nisan 1920’de kaçarcas›na flehri
terk ettiler. TBMM, 1984’te Urfa’ya “fianl›” ünvan›n› ver-
di. O tarihten itibaren bu vilayetimizin “resmî ad›” fianl›-
urfa oldu. Gerçekte bu flehrimiz çoktan gönüllerde flan›y-
la, flerefiyle yer etmiflti.
Antep Müdafaas›: Mondros Mütarekesi imzaland›k-
tan sonra, Antep te ‹ngilizler taraf›ndan iflgal edildi. An-
tepliler bu iflgali büyük mitinglerle protesto ettiler. Daha
iflgalin ilk gününden itibaren düflman› topraklar›ndan
kovman›n planlar›n› yapmaya bafllad›lar. ‹ngilizler Antep-
lilerin elindeki bütün silahlar› zorla toplad›. Üzerinde bir
b›çak ç›kan›n dahi idam edilece¤ini, idam edilenin ailesin-
den de 100 alt›n para al›naca¤›n› ilan etti. Toplad›klar› si-
lahlar› Ermenilere verdi. ‹ngilizler çekilip Frans›zlar ge-
lince Antepliler teflkilatlanma çal›flmalar›na h›z verdiler.
Devlet teflkilatlanmas›n›n küçük bir örne¤ini sergilediler.
Savafl boyunca laz›m olacak erzak›, cephaneyi gizlice
depolad›lar, asker kaydettiler, bu acemi erleri gizlice e¤it-

tiler. Terhis olmufl, esaretten dönmüfl, er ve erbafllara mü-
him vazifeler verdiler. Te¤men Said Bey’e (fiahin Bey),
düflman›n Kilis’ten Antep’e takviye kuvvetleri getirmesini
engelleme görevi verildi. 1920 y›l› bafl›ndan itibaren flehir
d›fl›nda çarp›flmalar bafllad›. 1 Nisan 1920’den itibaren
bafllayan flehir içindeki savafl yaklafl›k 11 ay devam etti.
fiehirde âdeta tafl üstünde tafl kalmad›. ‹nsanlar gibi baz›
camiler de bütünüyle y›k›lmak suretiyle flehit oldu. Antep-
teki bütün minareler de “gazi” oldu. Bugün Antep’i gezen-
ler minarelerdeki kurflun izlerini görebilirler. Bu mâbed-
lerimiz bu kurflun izlerini sinelerinde bir “gazilik madal-
yas›” gibi tafl›maktad›rlar. Yediden yetmifle bütün halk
kahramanca çarp›flt›. Sonunda at›lacak tek kurflun, yiye-
cek tek lokma yiyecek kalmay›nca 9 fiubat 1921’de teslim
olundu. TBMM, 1921’de yapt›¤› müdafaa ile bütün iflgal
güçlerinin gözünü y›ld›r›p cesaretlerini k›ran Antep’e
“Gazi” ünvan›n› verdi. Antep’in ad› art›k “Gaziantep”idi.
Güney Cephesi’nde Frans›zlarla yap›lan savafl, 20
Ekim 1921’de imzalanan “Ankara Antlaflmas›” ile sona er-
di. Böylece Güney Cephesi kapanm›fl oldu.
Güney Cephesinde iflgalci ‹talya güçleriyle arada cid-
di bir çat›flma olmad›. ‹zmir’in Yunanl›lar taraf›ndan iflga-
li üzerine, daha önceleri birçok gizli anlaflma yapt›klar›
‹ngiltere ve Fransa taraf›ndan aldat›ld›¤›n› düflünen ve
Anadolu halk›n›n flanl› direniflini gören ‹talya, kaç›p git-
menin yollar›n› aramaya bafllam›flt›. II. ‹nönü zaferinden
sonra, birliklerini çekme karar› alan ‹talya, bu karar›n›
uygulamaya bafllayarak iflgal etti¤i bütün yerlerden çekil-
di. ‹talya ‹kinci Dünya Savafl› y›llar›nda iflgal etti¤i On ‹ki
Adalar› da geri Türkiye’ye vermek istedi. Ancak o zaman-
ki siyasî iktidar, “büyük devletlerle bafl›m›z belaya girer”
gerekçesiyle adalar› almaya yanaflmad›. Bu geliflme üzeri-
ne Yunanistan adalara el koydu ve bizden ciddi bir karfl›-
l›k görmedi.
Do¤u Cephesindeki Savafllar
Do¤u Cephesindeki savafllar hep Ermenilerle olmufl-

tur. Bu savafl, asl›nda tarihe geçecek bir küfrân-› nimetin
ve ihânetin neticesidir. fiöyle ki; Osmanl› Devleti bünye-
sindeki Ermeniler, Osman Gazi zaman›ndan itibaren dev-
let içerisinde hep imtiyazl› vaziyette, son derece refah içe-
risinde yaflam›fllard›r. ‹stanbul’da bir Ermeni Patrikhane-
si vard›. ‹nanç hürriyetleri vard›. Ticaret ve bilhassa d›fl
ticaret âdeta tekellerindeydi. Zenaat sahibi idiler. Erkek-
leri askerlik yapm›yorlard›. ‹çlerinde üniversitelerde ö¤re-
tim görevlisi, milletvekili, bakan olan bile vard›. Osmanl›
Devleti, az›nl›klar içerisinde en çok Ermenilere güveniyor,
bu bak›mdan onlara “Millet-i Sad›ka” (sad›k millet) diyor-
du. Ne olduysa, baflta Rusya ve ‹ngiltere olmak üzere dev-
rin süper güçlerinin bölgeyi ele geçirme planlar›n› devre-
ye sokmalar›ndan sonra oldu. Rusya, Ermeni unsurunu
kullanarak Akdenize inme plan›n› uygulamaya koydu. ‹n-
giltere, Osmanl› devletini içeriden çökerterek bütün Orta-
do¤uyu ele geçirme plan› için Ermenileri kullanmaya ka-
rar verdi. Amerika, Fransa, Almanya, ‹talya da kendileri-
ne en büyük rakip gördükleri Osmanl› Devletini y›kmak
için Ermenileri harekete geçirme plan›na destek verdiler.
Aç›lan yüzlerce az›nl›k okullar›na Ermenilerin çocuklar›
al›nd›. Bu okullarda beyinleri y›kand›. Osmanl› düflman›
haline getirildiler. Kurulan vak›flarda, yetimhanelerde ve
di¤er sözde “hay›r kurulufllar›nda” vazife alan çok iyi ye-
tiflmifl ajanlar Ermenilere ayr›l›k fikrini ifllediler. “Sizin
de müstakil devletiniz olsun! ‹syan edin! Biz size her tür-
lü deste¤i veririz!” dediler. Bütün bu çal›flmalar›n neticesi
görülmeye baflland›. 19. Yüzy›l›n sonlar›na do¤ru Ermeni-
ler Anadolu’nun dört bir yan›nda ayaklanmaya bafllad›lar.
1877-1878 Osmanl›-Rus Harbinde düflmana destek verdi-
ler. Osmanl› Devleti Birinci Dünya savafl›nda yedi cephe-
de düflmanla bo¤uflurken içeriden Ermeniler vurmaya
bafllad›. Kurt gövdenin içerisine girmiflti.
Ermeniler, yine büyük devletlerin deste¤i ile ayr›l›kç›

teflkilatlar kurmufllard›. Bunlardan en mühimleri; ‹sviç-
re’de kurulan ve faaliyetlerini Do¤u Anadolu’ya yayan
H›nçak Komitesi ile önce Kafkasya’da kurulan, daha son-
ra Kafkasya ve Do¤u Anadolu’daki bütün Ermeni dernek-
lerini birlefltiren Taflnak Komitesi’dir. Bu komitelerin ga-
yesi, Ermeni milliyetçili¤ini yaymak, Ermenilerin ayr› bir
bafl çekmesini sa¤lamak ve bu maksatla Ermenileri silah-
land›rmakt›.
T›pk› daha sonralar› Filistin topraklar› üzerinde ‹sra-
il ad›nda sun’i bir devletçik kurdurulmas› gibi, Osmanl›
bünyesinde müstakil bir Ermeni devleti kurdurup bu dev-
let üzerinden Ortado¤u politikas›n› yürütmek isteyen ‹n-
giltere ile; Akdeniz’e ulaflacak k›s›mlar›n Ermenilerin eli-
ne geçmesini sa¤layarak onlara kurduraca¤› devletçik va-
s›tas›yla politikas›n› yürütmek isteyen Rusya müthifl çe-
kiflme içerisine girmifllerdi. Kendi aralar›nda çekiflseler de
gayeleri bir yerde ortakt›; Ermenilerin Osmanl› devletine
karfl› ayaklanmas› ve silahl› mücâdeleye giriflmesi…
Her iki devletin yapt›¤› tahrikler neticesinde Ermeni
ayaklanmalar› h›z kazand›. Ermeni komitecilerinin çaba-
lar› neticesinde; Van, Erzurum, Sason (Bitlis civar›) ve ‹s-
tanbul’da ayaklanmalar ç›kt›. Al›nan tedbirlerle ayaklan-
malar bast›r›ld›.
Osmanl› Devleti Birinci Dünya Savafl›’nda Ermenileri
mafla gibi kullanmak isteyen her iki devletle de savafla gi-
riflti. Kafkas Cephesin’de Ruslar’la; Irak, Filistin, Suriye
cephelerinde ‹ngilizlerle karfl› karfl›ya geldi. Her iki dev-
let de Osmanl› devletini içeriden vurmak için Ermenileri
tahrik etti. Böylece devletin tam kalbinde yeni bir cephe
aç›ld›. Osmanl› Devleti Ermenilerin içeriden vurmalar›na
karfl› da tedbir almaya mecbur oldu. Bundan dolay› kuv-
veti da¤›ld›. Düflman›n istedi¤i de buydu.
Birinci Dünya Savafl› y›llar›nda, Osmanl› Devletinin
içeriye yeterince askerî güç ay›ramamas›n› f›rsat bilen
Ermeniler dehfletli katliâmlar yapt›lar. Binlerce masum

insan› hunharca katlettiler. Kafkas cephesinde Ruslarla
iflbirli¤i yapt›lar. Bu durum karfl›s›nda Osmanl› Devleti
14 May›s 1915’te tehcir kanunu ç›kard›. Kendini buna
mecbur hissetti. Çünkü kim terörist, kim savafla kar›flma-
yan halk oldu¤unu bilemezdi. Ermeni çeteleri hem cephe-
de Ruslarla birlikte savafl›yor, hem köyleri bas›p insanla-
r› katlediyor, hem de tarlada çal›fl›yor, insanlar›n aras›na
kar›flarak normal hayat›n› devam ettiriyordu. Bunun için
Osmanl› Devleti Ermenileri savafl sahas› d›fl›ndaki güven-
li bölgelere, Suriye ve Lübnan’a mecburi göçe (Tehcir) tabi
tuttu. Ermeniler sonraki y›llarda bu hâdiseyi çok kullan-
d›. Soyk›r›m yap›ld›¤›n› ileri sürdüler. Halbuki Osman›
Devleti göç edenlerin yan›na jandarma birlikleri vermifl,
onlar›n zarar görmemesi için bütün tedbirleri alm›fllard›.
Sonradan dünyan›n dört bir yan›na da¤›lan Ermenilerin
say›s›na bak›ld›¤›nda soyk›r›m iddiâs›n›n kocaman bir ya-
lan oldu¤u görülür. Ama bu mesele, Türkiye üzerine he-
saplar› olan bütün devletlerin elinde “Demoklesin k›l›c›”
gibi kullan›lm›fl, bir tehdit unsuru olarak Türkiye’nin ba-
fl›n›n üzerinde sallan›p durulmufltur. Soyk›r›m›n kabulü
demek, tazminat veya toprak talebinin gündeme gelmesi
demektir. Bu bak›mdan Amerika ve Fransa gibi devletler
bu “kozu” Türkiye aleyhine kullanmak üzere bir dosya ha-
linde ellerinin alt›nda tutmaktad›rlar. Bu ayr› bir bahis
oldu¤undan üzerinde durmayaca¤›z. fiimdi as›l konumuza
dönelim:
1917 y›l›nda Bolflevik ihtilali patlak verince Rusya, 3
Mart 1917’de, aralar›nda Osmanl› Devletinin de bulundu-
¤u birçok devletle Brest-Litovsk Antlaflmas›n› imzalaya-
rak savafltan çekildi. Bu antlaflma ile Kars, Ardahan ve
Batum’u Osmanl› Devletine geri verdi. Böylece Rusya Do-
¤u Anadolu’dan tamamen çekilmifl oldu.
Osmanl› ordusu, Brest-Litovsk Antlaflmas›ndan sonra
Kafkasya’ya kadar ilerledi. Mondros Mütarekesi’nden
sonra, Osmanl› birlikleri Kafkasya’da ele geçirdikleri yer-
lerden çekildiler. Osmanl› ordusunun çekilmesi üzerine o

topraklarda Rusya’n›n birer uydusu olacak olan Ermenis-
tan ve Gürcistan devletleri kuruldu. Bu durumda Do¤u
Anadolu, Kafkasya’dan gelen Ermenilerin tehdidi alt›na
girdi.
‹tilaf Devletleri Mondros Mütarekesi’ne, “Do¤u ille-
rinde bir kargafla ç›kmas› halinde bölge ‹tilaf Devletlerin-
ce iflgal edilecektir.” Hükmünü, s›rf Do¤u Anadolu’da bir
Ermeni devleti kurdurmak için koymufllard›.
Ermeniler, Kafkaslar’da kurduklar› Ermeni devletini,
“Büyük Ermenistan’a” dönüfltürmek için Wilson prensip-
lerini ileri sürerek harekete geçtiler ve Do¤u Anadolu’da-
ki topraklar›m›z› iflgal etmeye bafllad›lar.
ABD, Paris Bar›fl Konferans›’nda Do¤u Anadolu’da
kendi mandas›nda bir Ermeni devleti kurulmas›n› kabul
etmiflti. O esnada ‹ncirlik üssü vs. yoktu. Bu bak›mdan
Amerika, Ortado¤u’yu, Asya’y› ele geçirmek için Ermeni-
ler vas›tas›yla Anadolu’da aya¤›na yer etmek istiyordu.
Kurduraca¤› bu sun’i devletçi¤i bir üs gibi kullanacakt›.
‹tilaf Devletleri, ABD’nin de talebi ile Sevr Antlaflmas›’na,
Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmas› hükmünü koy-
dular.
Bolflevik ihtilalindeki kargaflay› f›rsat bilen Ermeni-
ler 1918’de Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’ni kur-
duklar›n› ilan etmifllerdi. Sovyet Rusya, o s›rada sesini ç›-
karmasa da k›sa bir müddet sonra böyle müstakil bir dev-
lete izin vermeyece¤ini gösterecekti.
Ermeniler, Osmanl› Devleti’nin de tasdik etmedi¤i
Sevr Antlaflmas›’na dayanarak Gümrü, I¤d›r ve Oltu’yu
iflgal ettiler. Ermenilerin Do¤u Anadolu’daki zulüm ve
katliâmlar›n›n devam etmesi üzerine, TBMM, Ermenilere
karfl› harekete geçilmesine karar verdi. Mustafa Kemal
Pafla, 15. Kolordu Komutan› Kaz›m Karabekir Pafla’y›
tam yetkili olarak Do¤u Cephesi Komutanl›¤›na atad›.
Böylece Do¤u Cephesi kurulmufl oldu.
Do¤u Anadolu bölgesindeki 3., 9., 11. ve 12. tümenler,

kolordu süvari ve topçu alaylar›, istihkam taburu ve di¤er
baz› birlikler ve millî kuvvetler Kaz›m Karabekir Pafla ku-
mandas›ndaki bu 15. Kolorduya ba¤l›yd›. Kolordunun per-
sonel mevcudu yaklafl›k olarak 13.500 kifliydi.
Bu bölgedeki Ermeni kuvvetleri ise, dört tümendi; ilk
üç tümen dört alaydan kuruluydu. Yeni kurulma¤a baflla-
nan dördüncü tümende ise, ayr›ca iki süvari alay› ve yete-
ri kadar topçu birlikleri bulunuyordu. Personel mevcudu
15.000 kifliden fazlayd›.
1920 ‹lkbahar›nda, Kars, Gümrü ve civar›ndaki Er-
meni sald›r›lar› art›k dayan›lmaz bir hal alm›flt›. Bunun
üzerine 9 Haziran 1920’de Do¤u illerinde geçici seferber-
lik ilan edildi. Ermenilerin Haziran ay› içerisinde Oltu’yu
iflgal etmesi üzerine, D›fl ‹flleri Bakanl›¤›m›zca Ermenis-
tan’a bir ültimatom verildi. Ancak Ermeniler sald›r›lar›na
devam ettiler. Bunun üzerine, TBMM Hükümeti taraf›n-
dan 7 Temmuz 1920’de Ermeni Hükûmeti’ne bir ültima-
tom verildi. Fakat Ermeniler taarruzlar›na ve iflgallerine
devam ettiler.
Ermenilerin 24 Eylül 1920 sabah› Bardiz cephesine
yapt›klar› bask›n üzerine, seferberli¤ini tamamlam›fl olan
birliklerimiz ileri harekete geçtiler. Ordumuz Sar›kam›fl
ve Merdenek’i ald›ktan sonra, Sar›kam›fl-Lalo¤lu hatt›nda
durdu. Burada haz›rl›klar›n› tamamlamas› için bir ay
bekledi. Ard›ndan 28 Ekim 1920’de Kars üzerine do¤ru
yürüyüfle geçti. 30 Ekim’de Kars, 7 Kas›m’da Gümrü geri
al›nd›. On gün devam eden bir harekat sonunda Ermenis-
tan ordular› bozguna u¤rad›. Harekat esnas›nda 46 flehit
vermifl, buna mukabil, Sar›kam›fl, Kars ve Gümrü’yü al-
m›flt›k. Ermeni ordusu yok edilmiflti. Ordumuz Ermenis-
tan içlerine kadar ilerliyebilirdi. Zor durumda kalan Er-
meniler bar›fl istemek durumunda kald›lar. Bunun üzeri-
ne Ermenistan ile TBMM Hükümeti aras›nda 3 Aral›k
1920’de Gümrü Antlaflmas› imzaland›. Bu anlaflma ile
Ermenistan Sevr Antlaflmas› ile ortaya at›lan hayallerin-

den vazgeçti¤ini beyan ediyor ve 1878 öncesindeki Os-
manl›-Rus s›n›r hatt›n› Türkiye-Ermeni s›n›r› olarak ka-
bul ediyordu. Yine bu antlaflmaya göre; 1877-1878 Osman-
l›-Rus savafl› sonucunda imzalanan Berlin Antlaflmas› ile
Ruslara b›rak›lan Kars ve dolaylar›n› (Artvin, Posof, fiav-
flat, Ardahan, Ç›ld›r, Kars, I¤d›r, Tuzluca, Sar›kam›fl ve
Oltu) geri alacakt›k.
Bu antlaflma ile Kars ve çevresi al›nm›flt›r. Misak-›
Millî’nin Do¤u s›n›r› k›smen kesinleflmifltir. Ermeniler Do-
¤u Anadolu’ya yönelik toprak talebinden resmen vazgeç-
mifllerdir. Türkiye s›n›rlar› içinde Ermeni ço¤unlu¤un bu-
lunmad›¤›n› kabul etmifllerdir.
Gümrü Antlaflmas› ile Do¤u Cephesi’ndeki savafl sona
erince bu cephedeki birliklerden bir k›sm› Bat› Cephesi’ne
kayd›r›lm›flt›r. Ayr›ca Ermenilerle yap›lan savafl esnas›n-
da ele geçirilen çok say›da silah ve mühimmat da Bat›
Cephesi’ne gönderilmifltir. Ermenilerin aradan çekilmesi
üzerine, Sovyet Rusya’dan para ile silah temin etmek te
kolaylaflm›flt›r.
Gümrü Antlaflmas›’ndan hemen sonra Ermenistan
Sovyet Rusya’n›n iflgaline u¤ram›flt›r. Bundan dolay› Er-
meni Hükûmeti antlaflmay› tasdik edememifltir. Ancak 16
Mart 1921’de Türkiye ile Sovyetler Birli¤i aras›nda imza-
lanan Moskova Antlaflmas› ve 13 Ekim 1921’de Türkiye
ile Sovyetler Birli¤i ve Kafkas Cumhuriyetleri aras›nda
imzalanan Kars Antlaflmas› ile Gümrü Antlaflmas› ile
tespit edilen s›n›rlar tasdik edilmifltir.
Öte yandan Batum, 1920 Temmuz’unda ‹ngilizler ora-
dan çekilince Gürcülerin iflgaline u¤ram›flt›. Bu hal Bres-
litovsk ve Trabzon antlaflmalar›na ayk›r›yd›. Onun için
TBMM Hükûmetince protesto edildi. 8 fiubat 1921’de An-
kara’da itimatnâmesini veren Gürcü sefiriyle bu konuda
görüflmeler yap›ld›. 23 fiubat’ta verilen kesin ültimatom
üzerine Gürcüler Batum, Ardahan ve Artvin’i kuvvetleri-
mizin ele geçirmesine raz› oldular. Birliklerimiz daha son-

ra Moskova Antlaflmas›’na uyarak Batum’dan geri çekil-
mifltir.
Karadeniz Bölgesindeki Savafllar
Karadeniz bölgesinde 1840 y›l›ndan beri bir ç›banbafl›

ortaya ç›km›flt›: Pontus Teflkilat›… Amerika’daki Rum
göçmenlerinden Klematyos ad›ndaki bir papaz ‹nebolu’da
ilk Pontus teflkilat›n› kurmufltu. Bu teflkilat›n gayesi; Ri-
ze’den ‹stanbul’a kadar olan Karadeniz sahil kesiminde
eski Yunanl›l›¤› canland›rmak ve bölgede bir Rum devleti
kurduktan sonra Yunanistanla birleflmekti.
Birinci Dünya savafl› esnas›nda d›flar›dan getirilen si-
lahlar Pontus teflkilat›na mensup Rumlara da¤›t›ld›. Sam-
sun, Çarflamba, Erbaa, Bafra’daki Rum köyleri silah depo-
su halini ald›. Bu bölgedeki Rumlar Mondros Mütareke-
sinden sonra bir Pontus hükümeti kurma sevdas›na düfl-
tüler. Bu maksatla genifl bir ayaklanma haz›rlad›lar.
Amasya, Samsun dolaylar›ndaki Rumlar, Rum metropoli-
tinin idaresinde da¤lara ç›karak, düzenli bir programla
çal›flmaya bafllad›lar. Yapt›klar› ifl, Müslümanlar›n yafla-
d›¤› köylere bask›nlar düzenleyerek halk› hunharca kat-
letmek ve bölgede terör estirerek Müslüman ahaliyi göçe
zorlamakt›…
Öte yandan ‹tilaf Devletleri, Rusya’daki Rum ve Er-
menilerin Batum’da toplanmas› için çal›flmalar yapmak-
tayd›. Burada toplanan Rumlar› tepeden t›rna¤a kadar si-
lahland›rd›ktan sonra kendi gemileriyle k›y›lar›m›za ç›-
karmaya bafllad›lar. ‹tilaf Devletleri, bu silahl› teröristle-
re “göçmen” mifl gibi davran›yorlar, onlara yiyecek, giye-
cek yard›m› yap›yorlard›. “Resmen” yap›lan yard›mlar
bunlard›. “Gayr-› resmî” yard›mlar aras›nda ise çok say›-
da silah ve cephane vard›…
4 Mart 1919’da ‹stanbul’da yay›nlanmaya bafllanan

“Pontus” adl› gazete; “Trabzon vilayetinde Rum Cumhuri-
yeti’nin tesisine çal›flmak maksad›yla yay›nland›¤›n›”
aç›kça ilan etmiflti.
Yunanistan’›n kurtulufl bayram› olan 7 Nisan 1919’da
bütün Karadeniz kesimlerinde, ayr›ca Samsun’da miting-
ler yap›ld›. 1920 y›l›n›n sonuna do¤ru Pontus Teflkilat›na
ba¤l› teröristlerin say›s› 25.000’i bulmufltu. Bunlar küçük
birliklere ayr›lm›flt›. Do¤ru dürüst bir savafla giriflemiyor,
ancak Müslümanlar›n yaflad›¤› köyleri yak›p y›k›yor, ma-
sum insanlar› öldürüyorlard›. Karadeniz Bölgesinin yi¤it
insanlar› bu vahflilere karfl› kendi imkanlar›yla karfl› koy-
maya çal›fl›yorlard›.
Merkezi Sivas’ta bulunan 3. Kolordu, Pontus eflkiya-
lar› ile mücadele etmekle görevlendirdi. Bu kolordu bölge-
ye gelerek Pontus eflkiyalar›yla mücadeleye giriflti. Bölge-
nin Müslüman ahâlisi ordumuza canla baflla yard›m etti.
3. Kolordu halkla beraber bu eflkiyalar› her yerde püs-
kürttü. Daha sonra 15. Kolorduya ba¤l› birlikler de bölge-
ye geldi ve Trabzon kesimindeki Rum çetelerini ortadan
kald›rd›. Askerlerimiz k›sa zamanda bütün Karadeniz böl-
gesini Rum eflkiyalardan temizledi.
Bat› Cephesindeki Savafllar
Bat› Cephesindeki savafllar, Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflga-

liyle birlikte bafllad›. ‹lk baflta düzenli bir ordu ve savafl
plan› tek elden yürütülen bir cephe mevcut de¤ildi. 15 Ma-
y›s 1919’den, Yani Yunanl›lar›n ‹zmir’i iflgal etmesinden
23 Nisan 1920’ye kadar, hatta bu tarihten de aylar sonra,
yaklafl›k bir buçuk sene, bölgedeki milis kuvvetleri kendi
imkânlar›yla Yunanl›larla savaflt›lar. Düzenli ordular ku-
rulduktan sonra Yunanl›larla büyük savafllar yap›ld›. Bu
savafllar›n en mühimleri Birinci ve ‹kinci ‹nönü Muhare-
beleri, Kütahya-Eskiflehir ve Sakarya Savafllar› ve Büyük
Taarruz’dur. fiimdi bu savafllara hülasa olarak göz gezdi-

relim…
Bir defa flu hususa aç›kl›k getirelim: Yunanl›lar ‹z-
mir’e kendi kararlar›yla, kendi imkanlar›yla gelmemifl,
getirilmifllerdir. Sevr Antlaflmas›n› haz›rlatanlar, bu
“idam ferman›n›” Anadolu halk›na zorla da olsa kabul et-
tirmek için Yunanl›lar› “vurucu tim” gibi kullanm›fllard›r.
Gerçekte Yunanl›lar, ‹ngiltere, Fransa ve Amerika’n›n pi-
yonundan, fedâisinden baflka bir fley de¤ildir. Gerçi Yu-
nanl›lar›n da Anadolu üzerinde hesaplar› vard›, Megali
‹dea hayaline sahiplerdi, eski Bizans’› hortlatmay› düfllü-
yorlard›, ama bu hayallerini kendi bafllar›na gerçeklefltir-
meye kalk›flacak kadar da ak›ls›z de¤illerdi. Anadolu hal-
k›n› az çok tan›yorlard›. Onlar, ‹tilaf Devletlerinin s›n›rs›z
yard›m ve destek vaatlerine aldanm›fl ve hayatlar›n›n
yanl›fl›n› yapm›fllard›.
Yunanl›lar Bat› Anadolu’yu iflgale bafllad›klar› günler-
de, 28 May›s 1919’da Ayval›k’a asker ç›kard›klar› s›rada,
ilk ciddi mukavemetle karfl›laflt›lar. Bu bölgedeki 172.
Alay›m›z düflman› ateflle karfl›lad›. Böylece Bat› Cephe-
sindeki bu ilk çarp›flma ile Yunanl›larla savafl bafllam›fl ol-
du.
Yunanl›lar Haziran’›n ilk haftas›nda (1919) Ödemifl,
Nazilli, Tire ve Akhisar’› iflgal ettikten sonra 12 Hazi-
ran’da Bergama’ya girdiler. Düflman yap›lan bir hücumla
Bergama’dan püskürtüldü. Yunanl›lar daha sonra Berga-
ma’y› geri ald›lar. Yunan birlikleri 28 May›s 1919’da Ay-
d›n’› iflgal etti. 28 Haziran’da yap›lan bir hücumla düflman
Ayd›n’dan ç›kar›ld›. Ancak milis kuvvetleri düflman› takip
etmedi, daha sonra da da¤›l›p gitti. Bunun üzerine düfl-
man Ayd›n’› tekrar ele geçirdi.
Yunanl›lar›n Ödemifl üzerine yürümesi üzerine, Salih-
li ve Alaflehir’deki kuvvetlerimiz bu bölgeye geldi. Çerkez
Ethem bu cephenin komutas›n› üzerine ald›.
Bal›kesir, Alaflehir ve Sivas Kongreleri’nde düzenli
ordu kurulmas›n›n lüzumu üzerinde durulmufltu. Buna

dayan›larak Bat› Cephesi’ni teflkil edecek düzenli ordu
birlikleri kuruldu. Milis gruplar› bu ordu bünyesine dahil
edildi.
Anadolu’daki kurtulufl mücadelesini yak›ndan takip
eden ‹ngilizler, Bat› Cephesi ile Ankara’n›n irtibat›n› kes-
mek için Eskiflehir, Kütahya ve Afyon’a birlikler getirmifl-
lerdi. Ali Fuat Pafla, elindeki birliklerle bu flehirlere yürü-
dü. Bir k›sm› düzenli, bir k›sm› milis kuvvetlerinden ku-
rulu birliklerimiz Eskiflehir yak›nlar›ndaki Cemflit mevki-
ine var›nca mevzilendiler. Ali Fuat Pafla, ‹ngilizlere flehir-
den ç›kmalar›n›, yoksa zorla alaca¤›n› bildiren bir ültima-
tom verdi. ‹ngilizlerin buna çok sert bir karfl›l›k vermele-
ri üzerine, Ali Fuat Pafla birliklerine hücum emrini verdi.
Kanl› çarp›flmalardan sonra ‹ngilizler Eskiflehir’den at›l-
d›lar. Kütahya ve Afyon’dan ise savaflmadan ayr›ld›lar.
Böylece merkezle Bat› cephesinin ba¤lant›s› tekrar kurul-
mufl oldu.
Yunan Taarruzu
Yunanl›lar, yine ‹tilaf Devletlerinden ald›klar› tali-
matla, 22 Haziran 1920’de umumî taarruza geçtiler. Üç
tümenle birlikte iki koldan Akhisar-Soma istikametinde;
iki tümenle Salihli, bir tümenle de Ayd›n cephesinden hü-
cuma geçtiler. Düflman›n kuzey kolu 30 Haziran 1920’de
Bal›kesir’e girdi. Süvarileri 2 Temmuz’da Kirmast› ve Ka-
racabey’i iflgal etti. Bu cephedeki 56. ve 61. tümenlerimiz
Bursa istikametinde çekildi. Düflman ilerleyerek Bursa’y›
da ele geçirdi. ‹leri hatlar›n› Dimboz-Aksu hatt›na kadar
götürdü. Birliklerimiz bu ani hücumlar karfl›s›nda Eskifle-
hir’e kadar çekilmiflti. Bu s›rada da ‹ngilizler Mudanya’ya
(25 Haziran 1920), Band›rma’ya (2 Temmuz 1920) birer
müfreze ç›kard›lar. Salihli istikametinde ilerleyen Yunan
tümenleri Haziran-A¤ustos (1920) aras›nda Uflak’a kadar
gelerek buray› ald›lar. Ayd›n’dan ilerleyen bir Yunan kolu
da Nazilli’ye kadar geldi.
‹nönü Savafllar›
Düflman›n ilerleyifli 1921 y›l›n›n bafllar›na kadar de-
vam etti. O arada Anadolu’dan toplanan yi¤itler süratli
bir e¤itimden geçirildikten sonra cepheye sevkedildi. 6-10
Ocak 1921’de yap›lan Birinci ‹nönü Muharebesi ile 23
Mart- 1 Nisan 1921 tarihleri aras›nda cereyan eden ‹kin-
ci ‹nönü Muharebelerinde düflman ordular› ma¤lup edildi.
Bu zaferlerin içte ve d›flta yank›lar› çok büyük oldu.
Birinci ‹nönü zaferi’nden sonra ‹tilaf Devletleri,
Sevr plan›nda tadilat yapma lüzumu hissettiler. Bunun
için Londra’da bir Konferans tertiplendi. 21 fiubat- 12
Mart 1921 tarihleri aras›nda yap›lan bu konferansa, ‹s-
tanbul hükümetinin yan› s›ra TBMM hükümeti de davet
edildi. Böylelikle ‹tilaf Devletleri de ilk defa olarak TBMM
hükümetini resmen tan›m›fl oluyorlard›. Konferansta 23
fiubat 1921 tarihinde ‹stanbul’dan ve Ankara’dan gelen
temsilciler dinlenecekti. ‹stanbul hükümetini temsilen
gelmifl olan Sadrazam Tevfik Pafla, söz s›ras› kendisine
geldi¤inde flöyle dedi:
“Türk milletinin gerçek temsilcileri Ankara’dan
gelen delegelerdir. Türk milleti ad›na konuflma hak-
k›n›n onlara verilmesi gerekir.”
Bu sözler ‹tilaf Devletleri temsilcileri taraf›ndan bü-
yük flaflk›nl›kla karfl›land›. Osmanl› Devleti hükümetinin
baflbakan›n›n bu ifadeleri çok mühimdi. Bu jestten sonra
TBMM Temsilcisi Bekir Sami Bey kürsüye gelerek hükü-
metin görüfllerini aktard› ve Sevr Antlaflmas›n› aslâ kabul
etmeyeceklerini, misak-› millî s›n›rlar›ndan vazgeçmeye-
ceklerini belirtti.
Londra’da bu flekilde sözde “bar›fl için yollar aran›r-
ken” gerçekte ise ‹ngiltere Baflbakan› Lloyd George, Yu-
nanl›larla görüflmeler yaparak, Eskiflehir-Afyon hatt›n›n
mutlaka iflgal edilmesi gerekti¤ini söylüyordu. Yunanl›lar,
300 milyon drahmi harcad›klar› takdirde Ankara’ya kadar
Mehmetçik cepheye gidiyor.
varabileceklerini söylüyorlard›. Lloyd George ise böyle bir

hareketin bir milyar drahmiden fazla bir harcama gerek-
tirece¤ini ileri sürüyordu.
TBMM heyetinin Sevr Antlaflmas›n›n yumuflat›lm›fl
flekli olan Londra Konferans› kararlar›n› kabul etmeye-
ceklerini kesin bir dille aç›klamalar› üzerine öfkelenen ‹n-
giltere Baflbakan›, Yunanl› ilgililere, derhal sald›r›ya geç-
melerini, sonuna kadar kendilerini destekleyeceklerini
bildirdi.
Yunanl›lar, ‹ngilizlerden ald›klar› sonuna kadar des-
tek sözüne de güvenerek yeniden sald›r›ya geçtiler. Ancak
23 Mart- 1 Nisan 1921 tarihleri aras›nda yap›lan ‹kinci
‹nönü Muharebeleri’nde a¤›r ma¤lubiyete u¤rad›lar.
Bunun üzerine ‹ngilizlerin Yunanl›lara itimad› ciddi flekil-
de sars›ld›. ‹talyanlar ise s›ran›n kendilerine gelece¤ini
görerek iflgal ettikleri yerleri boflatmaya bafllad›lar.
Yunanl›lar Temmuz’da (1921) yeniden hücuma geçti-
ler. 10 Temmuz 1921’de bafllayan ve büyük bir h›zla geli-
flen taarruz sonunda, Kütahya ve Eskiflehir Yunanl›lar›n
eline geçti. Birliklerimizin 21 Temmuz’da yapt›¤› taarruz-

dan bir netice al›namay›nca, bütün kuvvetlerimize Sakar-
ya’n›n do¤usuna çekilme emri verildi. O s›ralarda Anka-
ra’da ve Anadolu’da endifleli ve s›k›nt›l› anlar yafland›.
TBMM’nin nakli dahi gündeme geldi. Ancak ordular›m›z
k›sa zamanda derlenip toparland›. Sakarya Meydan
Muharebesi’nde düflmanla gö¤üs gö¤üse çarp›flmalar ol-
du. Neticede, düflman bozguna u¤rad›. Sakarya’da büyük
bir zafer kazan›lm›flt›. fiimdi 23 A¤ustos- 13 Eylül 1921 ta-
rihleri aras›nda cereyan eden bu büyük savafla yak›ndan
bakal›m…
Sakarya Meydan Muharebesi

Yunan ordusu, Kütahya-Eskiflehir Muharebelerinden
sonra bir müddet duraklam›fl, haz›rl›klar›n› tamamlad›k-
tan sonra 23 A¤ustos 1921’de Sakarya Irma¤›’n›n gerisin-
de bulunan mevzilerimize sald›rm›fllard›. ‹ki taraf aras›n-
da çok fliddetli çarp›flmalar cereyan etti. Birliklerimiz Yu-
nan taarruzunu durdurdu. Daha sonra tekrar sald›ran
düflman mühim mevzileri ele geçirerek Polatl›’ya kadar
yaklaflt›. Top sesleri Ankara’dan duyulmaya bafllam›flt›.
Mehmetçik büyük bir azimle arslanlar gibi hücum etmeye
bafllad›. “Allah Allah” sesleri da¤› tafl› inletiyordu. Yu-
nanl›lar ölümü hiçe sayan bu büyük taarruz karfl›s›nda
tutunamad›. 10 Eylül 1921 günü yap›lan bu umumî hü-
cum üzerine düflman önce duraklad›, sonra ele geçirdi¤i
mevzileri birer birer b›rakarak ric’at etmeye bafllad›. 12
Eylül’e düflman birlikleri bulunduklar› yerlerden sökülüp
at›lm›flt›. Büyük bozguna u¤rayan Yunan birlikleri peri-
flan bir vaziyette Sakarya Irma¤›n›n bat›s›na çekildi. 13
Eylül’de (1921) Sakarya’n›n bat›s›na at›lan düflman takip
edilerek Eskiflehir’e kadar kovaland›. 22 gün 22 gece de-
vam eden Sakarya Meydan Muharebesi 13 Eylül 1921’de
zaferle neticelendi.
fiehit ve Yaral› Say›s›

Bu savaflta zayiat›m›z maalesef a¤›r olmufltur. Savafl-
ta yedi tümen kumandan›m›z ve üç yüz elli subay›m›z fle-
hit olmufl, sekiz yüz subay›m›z yaralanm›flt›r. fiehid olan
er say›s› ise iki bin dokuz yüzdü. On üç bin er de yaralan-
m›flt›.
Kâz›m Karabekir Pafla, Sakarya Meydan Muharebe-
sinde her iki taraf›n zayiat›n› Genelkurmay Baflkanl›¤›na
sormufl, Genelkurmay Baflkan› Fevzi Pafla da kendisine
flu yaz›y› göndererek gerekli bilgileri vermifltir:
“Erkân-› Harbiye-i Ummiye
“30/ 9 / 1337 [1921]
“fiark Cephesi Kumandanl›¤›na
“c. 29/9/1337 flifreye.
“1- Sakarya Meydan Muharebesindeki zayiat›m›z›n
iki yüz flehit, sekiz yüz on iki mecruh zabit ve iki bin fle-
hit, on iki bin mecruh neferden ibarettir.
“2- Frans›z menabiine [kaynaklar›na] nazaran, Yu-
nanl›lar›n zayiat-› umumiyesi [genel kayb›] mecruh [yara-
l›], maktul [ölü], gaip [kay›p] ve hasta olmak üzere k›rk
bindir. Bilhassa zabitan [subay] say›s› pek çoktur. 1 Eylül
1337 [1921] tarihine kadar yaln›z zabitan zayiat› dokuz
yüz yirmiye bali¤ olmufltur. Yunanl›lar›n kendi resmî lis-
telerine nazaran Sakarya Muharebesindeki mecruh mik-
tar› on alt› bindir. Hülasa: flimdiye kadar al›nan maluma-
ta nazaran Yunan zayiat›n› vasatî olarak hesap ve kabul
etmek do¤ru olur.
“3- Düflmandan i¤tinam olunan [ganimet al›nan] eslâ-
ha [silahlar], malzeme ve hayvanat peyderpey toplatt›r›l-
maktad›r. fiimdiye kadar tespit olunanlar yirmi befl oto-
mobil, yüz seksen deve, bin arabal›k topçu mermisi, yüzü
mütecaviz a¤›r ve hafif makinal› tüfek, üç top, dört tayya-
re, befl yüz beygir ve öküzden ibarettir.
“Erkan-› Harbiye-i Umumiye Reisi
“Fevzi” (Kaz›m Karabekir. ‹stiklâl Harbimiz, s. 936)
Zaferin Yank›lar›
Bu büyük zaferin içte ve d›flta yank›s› çok büyük oldu.
Anadolu halk› zaferi bir bayram sevinciyle kutlad›.
D›fltaki yank›lar›na gelince; bu zaferle birlikte “Sevr
Antlaflmas›n› askerî güçle kabul ettirme” fikri iflas etti.
‹ngilizler, piyon ve fedaî olarak kulland›klar› Yunanl›larla
bir netice alamayacaklar›n› görerek, Yunanl›lara art›k
kendilerine para ve ekonomik yard›m yapmayacaklar›n›
bildirdiler.
Zaferden sonra ‹tilaf Devletleri aras›ndaki anlaflmaz-
l›klar gün ›fl›¤›na ç›kt›. Fransa ve ‹talya, Türkiye’ye karfl›
kat› bir politika takip eden ‹ngiltere ile yollar›n› ay›rd›.
Fransa, 20 Ekim 1921’de Türkiye ile Ankara Antlaflmas›-
n› imzalad›. ‹talya da Temmuz 1921’den itibaren Antalya
bölgesinden çekildi.
Sovyetler Birli¤i’nin teflvikiyle Kafkas Devletleri
(Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan) 13 Ekim 1921’de
Türkiye ile Kars Antlaflmas›’n› imzalad›lar.
‹ngiltere ile Türkiye aras›nda 22 Ekim 1921’de ‹stan-
bul’da esirlerin de¤ifltirilmesi antlaflmas› imzaland›. Mal-
ta sürgünleri serbest b›rak›ld›.
Dört Büyük Savafl’ta Taraflar›n

Kuvvet Durumu
Bat› Cephesi’ndeki dört büyük savaflta taraflar›n
kuvvet durumu flöyledir:
Birinci ‹nönü Savafl›’nda:
Bizim taraf; 5 bin piyade, 50 a¤›r makinal› tüfek, 28
top, 300 süvari
Yunan taraf›; 20 bin piyade, 150 a¤›r makinal› tüfek,
50 top
‹kinci ‹nönü Savafl›’nda:

Bizim taraf; 15 bin piyade, 56 top, 900 süvari
Yunan taraf›; 40 bin piyade, 144 top, 1.200 süvari
Eskiflehir-Kütahya Savafllar›’nda:
Bizim taraf; 51 bin 265 piyade, 4.727 süvari, 162 top
Yunan taraf›; 96 bin piyade, 1.300 süvari, 345 top
Sakarya Meydan Savafl›’nda:
Bizim taraf; 40 bin piyade, 4.500 süvari, 177 top
Yunan taraf›; 88 bin piyade, 1.200 süvari, 300 top
—0—
243
YED‹NC‹ BÖLÜM
ZAFERE DO⁄RU
akarya Meydan Muharebesi’nin zaferle neticelenmesi-

S nin ard›ndan TBMM hükümeti D›fliflleri Bakan› Yusuf
Kemal Bey’i (Tengirflenk) nab›z yoklamas› için fiubat
1922’de Londra ve Paris’e gönderdi. Bu ziyaretin ard›ndan
‹ngiltere, Fransa ve ‹talya temsilcileri Mart 1922’de Pa-
ris’te toplanarak ateflkes te dahil Sevr Antlaflmas›’nda ba-
z› de¤iflikliklik yapmay› kabul ettiler ve bunu Ankara’ya
bildirdiler. TBMM Hükümeti ise, bar›fl antlaflmas› görüfl-
melerinin yap›lmas› için Yunan ordular›n›n Anadolu’yu
bütünüyle tahliye etmesini flart kofltu. ‹tilaf Devletleri bu-
nu kabule yanaflmad›. Temmuz ay›nda (1922) ‹çiflleri Ba-
kan› Fethi Bey (Okyar) Paris ve Londra’y› ziyaret etti. Bu
görüflmelerden de bir netice ç›kmad›. Geriye bir tek yol
kal›yordu: Yunan ordular›n› Anadoludan söküp atmak ve
denize dökmek…
Taarruz Haz›rl›klar›
Yunan ordusu Sakarya Meydan Muharebesi’nde ma¤-
lup olmas›ndan sonra savunma durumuna geçmifl ve geri
çekilerek Eskiflehir-Afyon çizgisinde güçlü bir savunma
hatt› meydana getirmiflti.
TBMM Hükümeti taarruz için haz›rl›klar›n çok gizli
olarak yap›lmas› emrini verdi. 15 Eylül 1921’den geçerli
olmak üzere ilan edilen seferberlik sonunda 1899, 1900,
1901 do¤umlular silah alt›na al›nm›fl, ordunun asker eksi-

¤i tamamlanm›flt›.
Genel taarruz haz›rl›klar› bafllat›ld›. Do¤u ve Güney
Cephesi’ndeki birlikler Bat›ya kayd›r›ld›. ‹stanbul’daki si-
lah depolar›ndan silahlar kaç›r›larak Anadolu’ya tafl›nd›.
S›k›nt›s› çekilen baz› silahlar Ruslardan, Frans›zlardan
ve ‹talyanlardan sat›n al›nd›. Ordular›m›za taarruz e¤iti-
mi verilmeye baflland›. Ordu içinde emir-komuta zinciri
sa¤land›.
Ordu bütün haz›rl›klar›n› tamamlad›ktan sonra, 1922
y›l› Haziran ay›n›n ortalar›na do¤ru taarruz karar› al›nd›.
TBMM’den üç ayl›¤›na daha Baflkomutanl›k yetkisi alm›fl
olan Mustafa Kemal Pafla, Genelkurmay Baflkan› Fevzi
Pafla’ya, Milli Savunma Bakan› Kaz›m Özalp’a ve Bat›
Cephesi Komutan› ‹smet Pafla’ya taarruz için gerekli ted-
birleri almalar›n› emretti.
6 A¤ustos 1922’de orduya taarruz için haz›rlanmas›
emri gizli olarak verildi. Mustafa Kemal Pafla, 17 A¤us-
tos’ta gizlice Ankara’dan ayr›larak, 20 A¤ustos 1922’de
Bat› Cephesi karargâh›n›n bulundu¤u Akflehir’e geldi. Bu-
rada komutanlara bir toplant› yapt›. Taarruz plan› yeni-
den gözden geçirildi ve plana son flekli verildi. Taarruz ta-
rihi tespit edildi: 26 A¤ustos 1922… Taarruz Afyon’un gü-
neyinden Dumlup›nar istikametine do¤ru bask›n fleklinde
bafllayacak ve sonra da meydan savafl›na dönüfltürülerek
düflman kuvvetleri tamamen yok edilecekti. Ordular›m›z
Yunan cephesinin en güçlü merkezinden sald›racakt›.
Yunanl›lar böyle bir taarruz ihtimaline karfl› haz›rl›k-
lar›n› yapm›fl, Afyon bölgesini tamamen müstahkem hale
getirmifl, bunun için cephe; s›ra s›ra tel örgüleri, makina-
l› tüfek yuvalar› ve topçu mevzileri ile takviye edilmiflti.
Ayr›ca bir de geri çekilme ihtimali hesap edilerek Afyon’un
kuzeyinde ‹lbudak da¤› merkez olmak üzere ikinci bir
mevzi, daha geride de Dumlup›nar- Toklusivrisi hatt›nda
üçüncü bir mevzi haz›rlanm›flt›.
ZAFERE DO⁄RU / 245
Savafl öncesindeki kuvvetlerin durumuna ve haz›rl›k-

lara bak›ld›¤›nda Yunanl›lar›n lojistik üstünlü¤ü aç›kça
görülecektir. fiöyle ki; ‹zmir-Afyon-Eskiflehir demiryolu,
Mudanya iskelesi Yunanl›lar›n elindeydi. Keflif uçaklar›
ile, 4000’den fazla kamyon ve otomobil ordumuza k›yasla
büyük bir lojistik ve keflif üstünlü¤ü sa¤l›yordu.
Yunanl›lar bunlara dayanarak, aç›k araziden gelecek
bir tehdide karfl› hem say› üstünlüklerini koruyarak taar-
ruzu karfl›layabileceklerini, hem de keflif faaliyetleri ve
‹ngiliz casusluk a¤› ile bir taarruz için yap›lmas› gereken
bir y›¤›na¤› önceden tespit edebileceklerini düflünüyorlar-
d›. Ayr›ca, güneyden gelebilecek bir tehdit karfl›s›nda ise
Afyon-Çay istikametinde bir karfl› taarruz ile ordular›m›-
z› ikmal üslerinden ay›r›p imha etmeyi planlamakta idi-
ler.
Subaylar›m›z Yunanl›lar›n bütün bu imkanlar›n›, yap-
t›klar› haz›rl›klar›, planlar›n› çok iyi biliyor, ona göre tedbir
al›yorlard›. Büyük taarruzdaki ana hedef fluydu: Afyon’un
güneyinde mevzilenmifl 1. ve 4. Yunan Tümenleri taraf›n-
dan savunulan mevzileri bir yarma harekat› ile geçmek ve
Yunan Cephe ordusunu (1., 2. ve 3. Kolordular) geride bir
hatta çekilmeden bir meydan savafl› ile imha etmekti. Or-
dular›m›z›n lojistik kabiliyeti, orduyu ancak 60 km. içeri-
sinde destekleyebilece¤inden, harekât›n taarruz hatt›ndan
itibaren bu mesafe içinde gerçekleflmesi flartt›. Afyon’un
güneyindeki Yunan mevzileri; Toklu sivrisinden Afyon’un
güneyindeki Büyükkalecik köyü do¤usuna kadar 40 km.
kadar uzan›yordu. Taarruzun s›klet merkezi T›naztepe ile
Kalecik sivrisi aras›ndaki 15 km.’lik bir saha idi.
Taraflar›n Kuvvet Durumu

Büyük Taarruz öncesinde her iki taraf›n kuvvet duru-
mu flöyleydi:
Bizim taraf; 186.326 asker, 98.956 tüfek, 2.025 hafif
makinal› tüfek, 839 a¤›r makinal› tüfek, 325 top, 2.586 k›-
l›ç, 5 uçak
Yunan taraf›; 195.000 asker, 105.000 tüfek, 3.125 ha-
fif makinal› tüfek, 1.002 a¤›r makinal› tüfek, 352 top,
1.200 k›l›ç, 12 uçak
Askerlerimiz Savafla Haz›rlan›yor

Mehmetçik ve subaylar›m›z, büyük taarruz öncesi, yi-
ne her zaman oldu¤u gibi, taze abdest alm›fl, birbirleriyle
helalleflmiflti. Çanakkale savafl›nda ve di¤er savafllarda
oldu¤u gibi, Kur’an-› Kerim okumas›n› bilenler, yanlar›n-
da tafl›d›klar› Kur’an-› Kerim’i, bilmeyenler salavât-› fleri-
fe ve sâir duâlar› okuyorlard›. Bu flekilde bütün karargâh-
larda uhrevî bir hâva hâkimdi. Mehmetçik önceki taarruz-
larda, ölüme karfl›, sanki dü¤üne gider gibi gidiyordu.
Taarruz demek, ölümle yüz yüze gelmek demekti.
Çünkü önlerinde düflman›n kesif topçu atefli, a¤›r makina-
l› tüfek atefli, piyade tüfe¤i atefli ve en nihayetinde süngü
vard›. Mehmetçik ise, Mevlânâ Hazretlerinin ölümü “fieb-i
Ârus”a, yani “dü¤ün gecesi”ne benzetmesi gibi, savafl mey-
dan›nda ölümü bir “dü¤ün” ve “bayram” olarak görüyordu.
Zira savafl meydan›nda son nefesini vermek demek, flehit-
lik rütbesini kazanmak demekti. Hayat› ve ölümü veren,
Mü’minlere ebedî Cenneti vaad eden Allahu Teâlâ,
Kur’an-› Kerim’de flehitlere ölü denilemeyece¤ini buyur-
mufltu. Onlar Haflir sabah› cesetle ve ruhla dirilinceye ka-
dar ayr› br hayat tabakas›nda bulunacaklard›. Kendileri-
ni ölmemifl bilecek ve Allahu Azimüflflan’›n türlü nimetle-
riyle, Berzah Âleminde mesut anlar geçireceklerdi.
Büyük Taarruz öncesinde Mehmetçi¤in ve subaylar›-
m›z›n morali son derece yüksekti. Bir an önce taarruz em-
rinin verilmesi için sab›rs›zlan›yorlard›. Zira iflgal bölge-
sinden gelen haberler çok kötüydü. Yunanl›lar iyice az›t-
m›fllard›. Bir an önce kardefllerini düflman›n pençesinden
kurtarmak, cennet vatan› düflmandan temizlemek istiyor-
lard›.
Askerlerimiz, Büyük Taarruz için flevkle cepheye gidiyor.
Büyük Taarruz Bafll›yor

Taarruzun yap›laca¤› 26 A¤ustos gecesi, 5. Süvari Ko-
lordusu Ah›r Da¤lar› üzerindeki Yunanl›lar›n gece savun-
mad›¤› Ball›kaya mevkiinden s›zma yaparak Yunan hatla-
r›n›n gerisine intikale bafllam›flt›. ‹ntikal bütün gece saba-
ha kadar sürmüfltü.
26 A¤ustos sabaha karfl› saat 04:30’da bafllamas›
planlanan taarruz, sis sebebiyle ancak 05:30’da bafllaya-
bildi. Taarruz topçular›m›z›n kesif atefliyle bafllam›flt›. Ya-
r›m saat süren çok yo¤un bir bombard›man ile Yunan ön
hat mevzileri büyük bir y›k›ma u¤rat›lm›fl, topçu gözetle-
mesi ve makineli tüfek mevzileri ifl göremez hale getiril-
miflti. 06:00’da bafllayan piyade taarruzu, k›sa sürede ge-
liflmifl, T›naztepe, Belentepe, Kalecik’in ele geçirilmesi ile
neticelenmiflti. Düflman mevzileri birer birer çökertiliyor-
du.
Yunan Ordular› Komutan› Trikopis, bu durumda tek

flans›n›n eldeki bütün ihtiyatlar› ile Kalecik Sivrisi (Belen
Tepesi) istikametinde bir gece taarruzu yapmak oldu¤unu
düflünmüfltü. Ancak, ordular›m›z›n 27 A¤ustos sabaha
karfl› yapm›fl oldu¤u hücumla ve toplar›n ileri al›nmas›n›n
deste¤iyle T›naztepe, Erkmentepe ve Kurtkaya tepelerini
ele geçirmesi neticesinde, Yunan 4. Piyade Tümeni’nin da-
¤›lmas› ve 1. Piyade Tümeni’nin de a¤›r kay›plarla geri çe-
kilmesi üzerine 27 A¤ustos ö¤le saatlerinde Yunan cephe-
si tamamen çökmüfltü.
Yunan Cephesinin bu flekilde hiç beklenmedik bir fle-
kilde çökmesi, Yunan 1. Kolordusunu ikiye bölmüfl, kufla-
t›lmamak için, ‹zmir istikametinde bir geri çekilme yerine
ulafl›m altyap›s› yetersiz Kuzeybat› yönünde çekilmekten
baflka imkan kalmam›fl, Yunan 1. Kolordu Karargah›, 4.
Tümenin kal›nt›lar›, 5. ve 12. Tümenler, 2. Kolordu birlik-
leri Afyon-Dö¤er hatt›n› b›rakarak ‹lbudak Da¤› civar›na
çekilmiflti. Di¤er tarafta kalan General Frangu komuta-
s›ndaki 1. Tümen takviye birlikleri ‹lbudak hatt›nda da
duramayarak, Dumlup›nar’a çekilmeye devam etmifl ve
böylece Yunan ordusu içindeki sevk ve idare bütünlü¤ü
bozulmufltu.
Düflman Bozguna U¤rad›
27 A¤ustos’tan itibaren, birliklerimiz üstünlü¤ü ele

geçirmifl ve düflman geri çekilmeye bafllam›flt›. Kuvvetle-
rimiz Afyon’u kurtard›lar. 28-29 A¤ustos günleri baflar›l›
bir flekilde gerçeklefltirilen taarruzla Yunanl›lar›n befl tü-
menlik bir kuvveti yenildi. 29 A¤ustos sabah›na kadar Yu-
nan ordusunun ‹zmir’e kaç›fl yollar›n› kesmek maksad›yla
düflman Dumlup›nar’›n kuzeyindeki Asl›hanlar bölgesine
sürüldü. Böylece düflman Dumlup›nar bölgesinde çember
içine al›nd›.
28 A¤ustos-30 A¤ustos sabah› aras›nda birliklerimiz

ile çekilen Yunan birlikleri aras›nda yer yer çat›flmalar
ç›km›fl; Yunan birliklerinin, birliklerimizin takibinden
kurtulamamas›, mevzi almalar›na engel olmufltu. Ayr›ca
3. Kolordu ile geri çekilen Yunan birliklerinin aras›nda
aç›lan boflluktan içeri dalan 2. ordumuza ait birliklerin
Kuzeyden çevirme yapmas› Yunan ordusunun ana parças›
olan 1. ve 2. Kolordu birliklerinin Murat Da¤› eteklerinde
bir torbaya girmesine yol açm›flt›.
30 A¤ustos sabah› iyice s›k›flt›r›lan düflman ordular›
ile büyük bir meydan muharebesi bafllad›. Bu savafla, Bafl-
komutan Meydan Muharebesi, ya da Dumlup›nar’da ger-
çekleflti¤i için “Dumlup›nar Meydan Savafl›” denilir. 30
A¤ustos günü akflam 19:30’a kadar devam eden büyük
çarp›flmalarda Yunan birlikleri imha edilip da¤›t›lm›flt›r.
31 A¤ustos günü bütün komutanlar toplanarak bir
durum de¤erlendirmesi yapt›lar. Neticede, düflman›n h›z-
la takip edilmesi, ‹zmir ve çevresindeki kuvvetleriyle bir-
leflmesine f›rsat verilmemesi için üç koldan Ege’ye do¤ru
ilerlenmesi uygun görüldü.
Düflman› süratle takip etmesi emrini alan ordumuz,
düflmana toparlanma f›rsat› vermemek için h›zl› bir flekil-
de düflman› takip etti. Bilhassa süvari birliklerimiz seri
bir flekilde hareket ederek düflman› periflan etti ve önüne
kat›p kovalamaya bafllad›. Ma¤lubiyet haberini alan Yu-
nan birlikleri kaç›flmaya bafllad›. Kaçarken bile hâinlikle-
rini gösteriyor, terk ettikleri yerleri yak›p y›k›yor, rastgel-
diklerini öldürüyorlard›.
Müthifl takip sonunda birliklerimiz 2 Eylül’de Uflak’a
girdi. Burada Yunan Baflkomutan› Trikopis esir edildi.
Kaçan düflman› takip eden birliklerimiz ilerleyerek iflgal
alt›ndaki yerlere girdiler. Gediz, Alaflehir, Eflme, Salihli,
Manisa, Kula, Ayd›n, Nif kurtar›ld›.
Vatan Topraklar› Birer Birer Kurtar›l›yor

Yunanl›lar›n ard arda bozguna u¤ramas›ndan sonra
iflgal alt›ndaki vatan topraklar› birer birer düflman pençe-
sinden kurtar›lmaya baflland›. ‹lk kurtulan ilimiz Afyon-
karahisar oldu (27 A¤ustos 1922). Afyon’un ard›ndan; 2
Eylül’de Eskiflehir (iflgali 28 Temmuz 1920), 3 Eylül’de
Uflak (iflgali 15 Temmuz 1921), 5 Eylül’de Bilecik (iflgali 9
Ocak 1921), 6 Eylül’de Bal›kesir (iflgali 30 Haziran 1920),
7 Eylül’de Ayd›n (iflgali 2. defa iflgali 4 Temmuz 1919; Ay-
d›n daha önce 27 May›s 1919’da iflgal edilmifl, 30 Haziran
1919’da geri al›nm›flt›), 8 Eylülde Manisa (iflgali 25 May›s
1919), 9 Eylülde ‹zmir (iflgali 15 May›s 1919), 10 Eylülde
Bursa (iflgali 8 Temmuz 1920) kurtar›ld›. Eylül ve Ekim’de
Bat› Anadolunun geri kalan yerleri, Kas›m’da da Trakya
düflmandan temizlendi.
‹zmir’in Kurtuluflu
9 Eylül 1922 günü ‹zmir’e giren ilk birliklerimizin ba-
fl›nda Yüzbafl› fierafettin Bey bulunuyordu. Süvari birli¤i,
Müslüman halk›n büyük sevinç gösterileri aras›nda son
sürat ilerliyordu. Gaye, bir an önce hükümet kona¤›na ve
merkezi yerlere ay-y›ld›zl› bayra¤› çekmekti. Bayrak istik-
lâlin sembolüydü, kurtuluflun müjdecisiydi. fierafettin
Bey ve askerleri bu müjdeyi ‹zmirlilere ve bütün Anadolu
halk›na vermek için r›ht›m boyunda birikmifl flaflk›n ve
periflan Yunan askerlerine, vatana ihanet ettikleri için es-
ki komflular›n›n yüzüne bakacak halleri kalmam›fl, bu ba-
k›mdan Yunan askerleriyle birlikte kaçmak için vapuru
bekleyen yerli Rumlara ald›r›fl etmeden ilerliyorlard›.
Süvari birli¤imiz Pasaport dairesi önüne geldi¤inde, bir
Ermeni, elindeki bombay› fierafettin Beyin üzerine att›.
Bomba fierafettin Beyin bindi¤i at›n karn›n›n alt›nda pat-
lad›. At paramparça oldu. fierafettin Bey iki yerinden ya-
raland›. Fakat o yaralar›ndan akan kanlara ald›r›fl etme-
Bozguna u¤rayan Yunan askerleri kaçarken...
den baflka bir ata bindi ve son sürat ilerleyerek hükümet

dairesine ay-y›ld›zl› bayra¤› çekti. Yüzbafl› fierafettin Bey,
askerleri ve oraya toplanan ahâli sevinç gözyafllar› dökü-
yordu. Halk askerlerimizin boynuna sar›l›yordu. O s›rada
Sar›k›fllaya da bayra¤›m›z çekilmiflti. K›sa bir müddet
sonra Reflat Bey, Üste¤men Arif ve tak›m Komutan› Celal
Bey ile Yedek Subay Besim Efendi ve bir manga askerimiz
Kadifekale’ye bayra¤›m›z› çekmiflti.
Zaferin Yank›lar›
Yunanl›lara karfl› kazan›lan bu zafer bütün ‹slam
dünyas›nda büyük sevinçle karfl›land›. Müslümanlar bay-
ram ediyordu. Bilhassa Hindistan’daki ve Tiflis’teki Müs-
lümanlar›n sevinci görülmeye de¤erdi. Tiflis’te halk elle-
rinde ay-y›ld›zl› bayrak oldu¤u halde sokaklarda gösteri
yap›yor ve hususi olarak besteledikleri marfllar› söylüyor-
lard›. ‹ran Baflbakan› ile Irak fieyhu’l Meflayihi Uceymi
Pafla, fieyh Sünusi, Buhara Heyet-i ‹lmiyesi birer tebrik

telgraf› göndermiflti. Daha sonra ‹slam dünyas›n›n her ye-
rinden Ankara’ya tebrik telgraflar› ya¤acakt›. Bat› dünya-
s› ise mateme bürünmüfltü. Amerika ve Avrupa’da yay›n-
lanan gazeteler yapt›klar› yorumlarda, Yunan ma¤lubiye-
tini bütün H›ristiyan dünyas›n›n hezimeti olarak de¤er-
lendiriyorlard›. New York Times gazetesinde ç›kan bir ya-
z›da, Yunan ordusunun hezimeti için flöyle deniliyordu:
“Helen ordusunun Anadolu’yu terk etmek mecburiye-
tinde kal›fl›, H›ristiyanl›¤›n ve uygarl›¤›n bafl›na gelen en
büyük felakettir.”
Yunanl›lar ve Hâinler Nas›l Kaçt›?

Yunan askerleri kaçarak ‹zmir’e kadar gelmifl, burada
kendilerini bekleyen ‹tilaf Devletleri gemilerine ulaflmak
için birço¤u beklemeyerek denize atlam›fl ve yüzerek bu
gemilere s›¤›nm›fllard›. Askerlerimiz zaferle ‹zmir’e gir-
dikleri 9 Eylül 1922 günü ‹zmir liman›nda üç ‹ngiliz, iki
Frans›z z›rhl›s› ile iki Frans›z ve iki Amerikan torpidosu
ve bir ‹talyan kruvazörü vard›. 15 May›s 1919’da Yunan
askerlerini ‹zmir’e tafl›yan ‹tilaf Devletleri, flimdi getir-
dikleri askerleri periflan halde tekrar geriye tafl›yorlard›.
‹tilaf Devletleri gemileri ayn› zamanda savafl esnas›n-
da düflmanla iflbirli¤i yapan hâinleri de koruma alt›na al-
m›fl ve onlar› peyderpey tafl›maya bafllam›fllard›. Askerle-
rimiz ‹zmir’e girdi¤inde, sahil boyunda say›lar› 250 bini
bulan Ermeni, Rum ve Yahudi, flehrin aç›klar›nda duran
yabanc› gemilere binmek için bekleflmekte idi. Askerleri-
miz bunlardan hiçbirine dokunmad›.
Yaklafl›k üç buçuk y›l önce Yunan ordusunu ‹zmir’e ç›-
kartan gemiler, bu defa Yunan askerlerini ve mültecileri
götürüyordu. ‹tilaf Devletleri gemileri 15 Eylül’e kadar
Yunan askerlerini ve art›k Anadolu’da kalamayacaklar›n›
düflünen Rum, Ermeni ve Yahudileri tafl›d›.
Yunanl›lar kaçarken güzel ‹zmir’i atefle vermifllerdi.
Askerlerimiz bir tek düflman askerinin kalmamas›

için ileri yürüyüflünü devam ettirmifl, 10 Eylül’de Bursa’y›
alm›flt›. Bunun üzerine Yunan askerleri ‹znik gölünün ba-
t›s›ndan Mudanya’ya do¤ru çekildiler ve orada çok s›k›fl›k
durumda kald›lar. Vapurlara da binip kaçma imkan› bula-
mad›klar›ndan 202 subay ve 6 bin asker silahlar›yla bir-
likte teslim al›nd›.
K›l›ç art›¤› son Yunan askerleri de 16 Eylül’de Çefl-
me’den Sak›z Adas›na do¤ru kaçt›lar. Böylece yurdumu-
zun Bat› Anadolu k›sm› bütünüyle düflmandan temizlen-
mifl oldu.
‹zmir’in Yak›l›fl›
Düflman kaçarken de yapaca¤›n› yapm›flt›. Güzel ‹z-

mir’i bafltan bafla yakm›flt›. Yakmakta, y›kmakta, tahrip
etmekte çok usta olan Yunanl›lar, yerli Ermeniler ve Rum-
lar ‹zmir’i atefle vermifllerdi. Bu yang›n sonunda ‹zmir’in
dörtte üçü yan›p kül olacakt›.
‹zmir, yang›ndan sonra harabeye dönmüfltü.
Esirlere Nas›l Davran›ld›?
Yunanl›lar iflgal esnas›nda ve kaç›fllar› an›nda Anado-

lu’da dünya tarihinde efline ender rastlanan vahflet tablo-
lar› sergilemifllerdi. Yakm›fllar, y›km›fllar, öldürmüfller;
teslim al›p götürdüklerini de bir müddet sonra iflkenceler-
le öldürmüfllerdi. Mehmetçik ise esir al›nan Yunanl› as-
kerlerden yaral› olanlar›n yaralar›n› tedavi etmifl, yiyece-
¤ini onlarla paylaflm›flt›.
Düflman ordular› Baflkomutan› General Trikopis, 2/3
Eylül 1922 Cumartesi/Pazar gecesi esir al›nm›flt›. Bu
ma¤rur generali esir alan subay›m›z Dadayl› Halid Beydi
(Halid Akmansü). Halid Beyin üzerinde son derece sade
bir k›yafet vard›: Levaz›mdan al›nm›fl ve yollarda y›pran-
m›fl bir nefer elbisesi ve kaputu, aya¤›nda bir nefer çizme-
si ve bafl›nda bir kalpak… O s›ralar ekser subaylar için
durum böyleydi. Birço¤u askerlikten istifa ettikten sonra
Kurtulufl Savafl›na kat›lm›flt›. Zaman›n flartlar› öyleydi.
Subaylara rütbelerine uygun üniforma diktirecek ne za-

man vard›, ne de imkan… Kimsede de bunu düflünecek
hal yoktu. Bütün zihinler vatan›n kurtar›lmas›na odak-
lanm›flt›.
Halid Bey, Yunanl› kumandan›n tabancalar›n› teslim
alm›fl, daha sonra kar›nlar›n›n aç oldu¤unu anlay›nca on-
lara sofra haz›rlatm›flt›. Esir kumandan 3 Eylül sabah›
Uflak’a gönderilmifl, oradan da Ankara’ya sevkedilmiflti.
Esir al›nan askerler peyderpey Ankara’ya gönderil-
mekte idi. Esir Yunan Baflkomutan› General Trikopis 14
Eylül 1922’de Uflak Mevki Komutanl›¤›’na garip bir mek-
tup göndermiflti. General, bu mektubunda, esir Yunan as-
kerlerinin cephe gerisine gönderilirken yaya yürütülmesi-
ne itiraz ediyor ve bunlar›n arabalarla, trenlerle sevkedil-
mesini, kendilerine yeni ayakkab› verilmesini istiyordu.
Bu mektubu alan Garp Cephesi Menzil ‹kmal fiube
Müdürü Binbafl› Mehmet Nuri Bey esir Baflkomutana flu
cevâbî mektubu göndermiflti:
“Esir Yunan subaylar›n›n esir olduklar› dakikadan
itibaren Türk Ordusu mensuplar› taraf›ndan ne derece ih-
timam gördüklerini, ne kadar müsait flartlar alt›nda is-
kan ve iâfle edildiklerini görüyorsunuz. Onlar Uflak’›n yan-
mayan evlerinin en iyilerinde oturtuluyor. Altlar›na veri-
len flilteler ve yorganlar da –diri diri yak›lan, yok edilen
ailelerin sa¤ kalanlar› taraf›ndan– Türklere mahsus mer-
hamet hissi ve mürüvvetle verilmifltir. O zavall›lar ah u
enin içerisinde inlerken esir Yunan subaylar› dün, atefle
verdikleri bu ülkenin yan›fl›n› pencerelerden seyretmekle
memnundurlar.
Daha ne yapal›m? Tahribat›n›z yüzünden tren nakli-
yat› durmufltur; tamirle meflgulüz. Ümit ediyoruz ki sizle-
ri Afyon’un do¤usundaki Çay istasyonuna kadar trenle
nakledebilece¤iz. Oradan, nizamen yürümek zorunda olan

küçük rütbeliler Biçer istasyonuna kadar yürüyecekler, Bi-
çer’den Ankara’ya gene trenle gideceklerdir. ‹cabedenlere
de üç günlük kara yürüyüflü için, fedakâr ve zavall› köylü-
nün orduya cephane nakliyat›ndan arabalar›n› da ay›ra-
ca¤›z.
“Sekiz yafl›ndaki k›z çocuklar› bile arkas›nda cephane
tafl›yarak ordumuzu Akdeniz k›y›lar›nda kendilerini has-
retle bekleyenlere kavuflturmaya çal›fl›yor. Bat› Anadolu
halk›ndan sa¤ kalanlar, yapt›¤›n›z tahammülsüz vahfletin
matemiyle yanarken size yap›lan bu lütufkârl›¤› hangi
millet gösterebilir?
“Savafl alan›nda, y›k›nt›lar aras›nda eksiklerinizi gi-
dermek imkan› yoktur. Bunlar ancak gerilerde yap›labile-
cektir. Çok muhtaç olanlar› elbette düflünece¤iz. Birkaç
doktorumuzu, esirlerin sa¤l›k durumlar›yla ilgilenmeleri
için görevlendirdik. Bu, bizim insanî vazifemizdir. Yaln›z,
bir y›l önce Uflak’tan Sakarya’ya kadar yaya yürüyen, ora-
da yenilerek bir bu kadar mesafeyi geriye kateden subayla-
r›n›z›n bu kadar tahammülsüz ve yorgun oldu¤unu iddia
etmeniz mübala¤al› telakki edilmifltir.
“Davet edilmedikleri halde yurdumuzu harap etmekte
pek çevik davranan Yunan ordusu subaylar›n›n karadan
üç günlük yürüyüfle dayanamayacaklar› iddia olunursa
gülünç olur. Unutmay›n›z ki flu dakikada henüz esir olma-
yan subaylar›n›z, verdi¤iniz talimat dairesinde ilerdeki
köy ve kasabalar›m›z› tutuflturmakla meflguldür.”
Binbafl› Nuri Bey’in bu sade, ama gerçekleri bütün
berrakl›¤›yla anlatan mektubu, Kurtulufl Savafl›n›n bir
bölümünü hülasa etmektedir. Onlar esir almaya bile lü-
zum görmeden önlerine ç›kan masum insanlar› hunharca
katlederken, askerlerimiz esir ald›klar›ndan tedaviye
muhtaç olanlar› da düflünecek kadar lütufkârd›.
Kurtulufl Savafl›’n›n Bedeli
Yunan ordusu ‹zmir’e ç›kt›ktan sonra, kurtulufl müca-

delesini bafllatan milislerimizin mevcudu yaklafl›k 5 bin
civar›ndayd›. Büyük taarruzdan önce, yani 1922 yaz›nda
580 bine ç›kan bu say›n›n 380 bini Bat› Cephesinde idi ve
muharebeye ancak 110 bin savaflç› kat›labilmiflti. Geri ka-
lan mevcut ise do¤udaki ve di¤er yerlerdeki birliklerde,
geri hizmetlerde ve askerlik flubelerinde görevli idiler.
Yaklafl›k dört y›l devam eden kurtulufl savafl›nda bü-
tün cephelerdeki kay›p durumuz flöyleydi:
662 subay ve 8 bin 505 er olmak üzere toplam 9 bin
167 flehit. Savafl alanlar›nda yaralanarak sonradan flehit
olan 53 subay ve 1665 erle bu say›, 10 bin 885 kifliye ulafl-
m›flt›r.
Muharebelerde flehit düflen her 13 ere karfl›l›k bir su-
bay flehit olmufltur. Baz› tarihçilerin “subay savafl›” olarak
adland›rd›klar› Sakarya Muharebesinde ise flehit düflen
her sekiz ere karfl›l›k bir subay flehit olmufltur.
Kurtulufl savafl› müddetince çeflitli sebeplerden dolay›
verilen kay›plar 37 bin 219 kiflidir.
Bütün savafl boyunca gerek muharebe meydanlar›n-
da, gerekse di¤er sahalarda subay ve er olarak 33 bin 685
kifli yaralanm›flt›r. Bunun 33 bin 460’› ateflli silahlarla,
225’i süngü ile yaralanm›flt›r. Bunlar›n 159’u subay,
1284’ü er olmak üzere toplam 1443 kifli malul olmufltur.
Kay›p Tablosu
Kurtulufl Savafl› esnas›nda çeflitli sebeplerden dolay›

verilen 37 bin 219 kayb›n hangi sebeplerden meydana gel-
di¤ini gösteren tablo afla¤›dad›r:
Subay ve Er Zayiat Durumu Subay Er

Muharebe meydanlar›nda flehit düflen 662 8.505
Yaralanma neticesinde flehit düflen 53 1.665
Çeflitli hastal›klardan hastanelerde
vefat eden 147 22.543
Asker alma m›nt›kalar›nda vefat eden 118 2.828
K›talarda muhtelif surette vefat eden - 688
Toplam 980 36.239
Çeflitli Cephelerde meydana gelen muharebelerdeki flehit ve ya-

ral› da¤›l›m›:
fiehit Yaral›
Do¤u Cephesinde:
Ermeni Harekât› esnas›nda 46 76
Bat› Cephesinde:
Gediz Muharesi’nde 181 135
I. ‹nönü Muharebesi’nde 95 183
II. ‹nönü Muharebesi’nde 1493 2470
Kütahya-Eskiflehir Muharebeleri’nde 1522 4714
Sakarya Muharebesi’nde 3282 13618
Büyük Taarruz’da 2542 9977
Toplam (subay ve er) 9167 31173
Mudanya Ateflkes Antlaflmas›

9 Eylül’de ‹zmir’in kurtar›lmas›ndan sonra 10 Ey-
lül’de Osmanl›’n›n ilk payitaht› Bursa kurtar›lm›flt›. S›ra
Osmanl›n›n as›rl›k payitaht› ‹stanbul’un ve Do¤u Trak-
ya’n›n kurtar›lmas›na, Bo¤azlar›n kontrolünün ele geçiril-
mesine gelmiflti. O s›rada Do¤u Trakya Yunan, Bo¤azlar
ve ‹stanbul ise ‹tilaf Devletleri’nin iflgali alt›nda bulun-
maktayd›.
Ordular›m›z iflgal alt›nda bir kar›fll›k yer kalmama-

s›nda kararl›yd›. Bat› Anadolu’nun düflmandan temizlen-
mesinden sonra ordular›m›z Çanakkale’ye do¤ru ilerledi.
Bunun üzerine ‹ngiltere telafla kap›larak Fransa, ‹talya
ve Romanya’dan yard›m istedi. Ancak bu ülkeler yard›m›
reddetti. Bunun üzerine ‹ngiltere sömürgelerinden yar-
d›m istedi. Onlardan da red cevab› ald›. Böylece ‹ngiltere
tek bafl›na kalm›flt›. Halbuki flimdiye kadarki savaflta öy-
le olmam›fl, kendi canlar› tatl› oldu¤u için ekseriyetle sö-
mürgelerindeki insanlar› cepheye sürmüfllerdi. Ordumuz
ise son düflman askeri yurdu terk edinceye kadar savafl-
makta kararl›yd›. Bütün subaylar›m›z ve askerlerimiz ay-
n› düflüncede idi. Hele Yunanl›lar›n denize dökülmesinden
sonra moraller çok yükselmiflti. Bütün ordu, fitnenin bafl›
‹ngilizlerle savaflmakta çok istekliydi.
Ordular›m›z, ‹ngilizlerin “tarafs›z bölge” dedikleri
Erenköy’e girdi. ‹ngilizlerle çat›flmaya ramak kalm›flt›.
‹talya ve Fransa art›k ‹ngiliz menfaatleri için savaflma-
makta kararl› oldu¤unu belirtmiflti. ‹ngiltere son durumu
görüflmek üzere, 19 Eylül 1922’de ‹tilaf Devletlerini Pa-
ris’te toplant›ya davet etti. Fransa ve ‹talya toplant›da
Do¤u Trakya’n›n TBMM Hükümeti kontrolüne verilmesi-
ni kabul etti. ‹ngiltere de mecburen bunu kabul etti.
‹tilaf Devletleri, 23 Eylül 1922 tarihli ortak bir notayla
TBMM Hükümetine ateflkes teklifinde bulundu. Bunun
üzerine TBMM Hükümeti, 28 Eylül’de askerî harekât› dur-
durdu ve 29 eylül’de Mudanya Konferans›’n›n yap›lmas›n›,
Meriç Irma¤›’na kadar Trakya’n›n Türkiye’ye verilmesi flar-
t›yla kabul etti¤ini bildirdi. Bunun üzerine 3 Ekim 1922’de
“Mudanya Konferans›” toplant›. Bu konferansa ‹ngilte-
re, Fransa ve ‹talya hükümetlerinin temsilcileriyle TBMM
Hükümetinin temsilcileri kat›lm›flt›r. Yunanistan Mudan-
ya’ya temsilci göndermiflti. Ancak konferansa kat›lmam›fl,
konferans›n sonuna kadar kendilerini Mudanya’ya getiren
gemide beklemifl, görüfllerini ateflkes görüflmelerine kat›-
lan temsilcilere yaz›l› olarak bildirmifltir.
TBMM Hükümeti; Do¤u Trakya’n›n boflalt›lmas›n›,

Bo¤azlar ve ‹stanbul’un bar›fl antlaflmas› imzalan›ncaya
kadar durumunun tespitini istemifltir. ‹ngiliz temsilcisi
ise Do¤u Trakya’n›n derhal boflalt›lmas›na karfl› ç›km›fl,
bu yüzden yeniden savafl tehlikesi belirmiflti. Bunun üze-
rine ‹talya ve Fransa’n›n devreye girmesiyle görüflmeler
yeniden bafllam›fl ve nihayetinde 11 Ekim 1922’de Mudan-
ya Ateflkes Antlaflmas› imzalanm›flt›r.
Mudanya Ateflkes Antlaflmas›’na göre:
a) Türkiye ve Yunanistan aras›ndaki silahl› çat›flma-
lara son verilecek,
b) Yunan ordusu Do¤u Trakya’y› Meriç Irma¤›’n›n sol
k›y›s›na kadar on befl gün içinde boflaltacak. Boflalt›lan
yerlere ‹tilaf Devletleri birlikleri girecek, onlar da en geç
bir ay içinde Do¤u Trakya’y› Türkiye Büyük Millet Mecli-
si Hükûmeti’ne teslim edecek,
c) TBMM Hükümet Do¤u Trakya’da sekiz bin jandar-
ma bulunduracak,
d) ‹stanbul ve Bo¤azlar Türkiye Büyük Millet Meclisi
Hükûmeti’ne b›rak›lacak, ‹tilaf Devletleri’nin kuvvetleri,
bar›fl imzalan›ncaya kadar ‹stanbul’da kalacakt›.
e) Mudanya Mütarekesi ile Kurtulufl Savafl›n›n aske-
rî safhas› sona ermifl, diplomatik safhas› bafllam›flt›r.
Böylelikle bizim çal›flmam›z da burada sona ermifl ol-
maktad›r.
Zafer’den Sonra Neler Oldu?

Kurtulufl Savafl›, anlatmaya çal›flt›¤›m›z gibi, yediden
yetmifle bütün Anadolu halk›n›n, erinden en yüksek rüt-
beli subay›na kadar ordunun, düzenli ordu kurulmadan
önce milis teflkilatlar›n›n verdi¤i flanl› bir mücâdele idi.
Bu mücâdele düflman›n denize dökülmesyle zaferle netice-
lenmiflti. Peki zaferden sonra neler oldu? ‹flte bu sorunun

cevab› ayr› bir çal›flma konusudur. Biz bu kitab›m›zda o
bahse girmeyece¤iz. Yaln›z sat›r bafllar›yla ‹stanbul’un
kurtulufluna kadar neler yafland›¤›na bak›p “Kurtulufl
Savafl› Nas›l Kazan›ld›?” çal›flmam›z› noktalayaca¤›z.
11 Ekim 1922’de Mudanya Mütarekesi’nin imzalan-
mas›ndan sonra cephelerdeki savafl sona erdi. ‹tilaf Dev-
letleri, nihâî bar›fl antlaflmas›n›n imzalanmas› için 28
Ekim 1922’de Lozan Bar›fl Konferans›’n›n toplanmas›n›
kararlaflt›rd›. ‹tilaf Devletleri bu konferansa hem ‹stanbul
Hükümeti’ni, hem de TBMM Hükümetini dâvet etmiflti.
TBMM, 1 Kas›m 1922’de saltanat›n kald›r›lmas› ka-
rar›n› ald›. Bu karar›n ard›ndan “Son Osmanl› Padiflah›”
Sultan Vahdeddin 17 Kas›m 1922’de ailesiyle birlikte yur-
du terk etti.
TBMM 18 Kas›m 1922’de Abdülmecid Efendi’yi Vah-
deddin’in yerine halife seçti.
Bu geliflmelerden sonra Lozan’daki Konferansa
TBMM Hükümeti dâvet edildi.
TBMM Hükümeti 13 Kas›m’da ‹sviçre’nin Lausenne
(Lozan) flehrinde toplanacak konferansa kat›lacak heyeti
seçti. Bu heyet flu üyelerden müteflekkildi: ‹smet ‹nönü
(baflkan), Trabzon Milletvekili Hasan Bey (Saka), Sinop
Milletvekili Dr. R›za Nur Bey. Bu kurul, Lozan’da kendisi-
ne yard›m etmek üzere uzmanlardan meydana gelen bir
heyet oluflturdu.
TBMM bu heyete kesin talimat›n› vermiflti: Misak-›
Millî s›n›rlar›ndan kesinlikle taviz verilmeyecekti. Anlafl-
maya var›lamazsa görüflmeler kesilecekti, bar›fl›n imza-
lanmas›ndan vazgeçilecekti.
TBMM Hükümetinin seçti¤i bu heyet 5 Kas›m
1922’de Ankara’dan ayr›ld› ve 11 Kas›m’da Lozan’a ulaflt›.
Bar›fl Konferans› 13 Kas›m 1922’de bafllamas› gerekirken,
‹ngiltere’deki problemler ve müttefikler aras›ndaki görüfl

ayr›l›klar›n›n giderilememesi nedeniyle 20 Kas›m 1922’de
bafllad›.
Konferansa; TBMM Hükümeti, ‹ngiltere, Fransa,
‹talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya dev-
letleri kat›ld›. Bo¤azlarla ilgili konular›n görüflülmesinde
Sovyet Rusya ve Bulgaristan kat›lm›flt›r. Amerika Birleflik
Devletleri ise gözlemci s›fat›yla konferansta bulunmufltur.
Ayr›ca Bulgaristan Trakya s›n›r› konusundaki görüflmele-
re kat›lacakt›.
Konferans, görüfl ayr›l›klar›n›n giderilememesi üzeri-
ne ç›kmaza girmifl, bunun üzerine 4 fiubat 1923’te görüfl-
meler kesilmifltir. O arada çok mühim ikili görüflmeler,
kulis faaliyetleri olmufl, kapal› kap›lar arkas›nda yap›lan
görüflmelerde çok mühim kararlar al›nm›flt›r.
23 Nisan 1923’te görüflmeler yeniden bafllam›fl ve uzun
görüflmeler sonunda 24 Temmuz 1923 günü Lozan Bar›fl
Antlaflmas› imzalanm›flt›r. ABD, Ermenilere Anadolu’da
toprak verilmedi¤i için bu anlaflmay› imzalamam›flt›r.
Lozan Antlaflmas› bafll›bafl›na bir araflt›rma konusu-
dur. Bu antlaflma ile Misak-› Millî s›n›rlar›ndan hayli ta-
viz verilmifl, 12 Ada ‹talya’ya b›rak›lm›fl, Yunanl›lardan
harp tazminat› al›nmam›flt›. Irak s›n›r› ve Musul konusu,
Hatay’›n durumu da halledilememiflti. fiayet o s›rada or-
dunun kararl› oldu¤u flekilde Musul al›n›p Irak s›n›r› düz
ovadan geçecek flekilde tespit edilmifl olsayd›, sonraki y›l-
larda Do¤u ve Güneydo¤u’da ortaya ç›kacak terör belas›n-
da o kadar kay›p verilmeyecek, ülkenin bu s›n›r› daha gü-
venli olacakt›.
‹stanbul’da bulunan Ortodoks Fener Rum Patrikha-
nesi Birinci Dünya Savafl› ve Kurtulufl Savafl› esnas›nda
y›k›c› faaliyetlerde bulunmufltu. Bu bak›mdan TBMM Hü-
kümeti, Patrikhane’nin ülke s›n›rlar› d›fl›na ç›kar›lmas›n›
istemiflti. Fakat bu istek de kabul edilmemifl ve siyasî fa-
aliyette bulunmamak flart›yla ‹stanbul’da kalmas›na ka-

rar verilmifltir.
‹stanbul Boflalt›l›yor
Lozan Antlaflmas›’na göre; TBMM’nin bu antlaflmay›
tasdik etmesinden alt› hafta sonra ‹tilaf Devletleri ‹stan-
bul ve Bo¤azlar› ordumuza teslim edeceklerdi. Antlaflma
gere¤ince ‹tilaf Devletleri, 2 Ekim 1923’te ‹stanbul’u bo-
flaltt›lar.
Bir ülkenin ba¤›ms›zl›¤›n›n göstergesi, yaln›zca ken-
dine ait bayra¤›n s›n›rlarda dalgalanas›ndan m› ibarettir?
O ülkenin kendine has kültürü, örfü, an’anesi, gelene¤i,
karakteri, hukuku korunmayacak m›d›r? ‹flte Lozan Ant-
laflmas›’ndan sonra bu gibi sorular da çokça sorulmaya ve
bu konular tart›fl›lmaya bafllanacakt›r.
Biz Kurtulufl Savafl›’nda, can›n› fedâ eden, kan›n› sel-
sebil eden bütün flehitlerimizin ve gazilerimizin aziz hat›-
ras›n› hürmetle selaml›yor ve çal›flmam›z› “Netice ve Son”
söz ile “k›ssadan hisse” ç›kartarak noktal›yoruz.
—0—
264
NET‹CE VE SON SÖZ

(BU KISSADAN ALINAB‹LECEK
H‹SSELER)
urtulufl Savafl›, insanl›k tarihinde müstesna bir yer

K iflgal etmektedir. Bu tarihî hâdiseyi, bilhassa bu va-
tanda yaflayan herkes ve bütün ‹slam dünyas› çok iyi bil-
meli, her zaman hat›r›nda tutmal›d›r. Bütün dünyan›n da
bu flerefli mücadeleden alaca¤› dersler, ç›karaca¤› hisseler
vard›r.
“Toplu vurdukça yürekler, onu top

sindiremez!”
Merhum Mehmed Âkif bir fliirinde;
“Girmeden tefrika bir millete düflman giremez,
“Toplu vurdukça sineler, onu top sindiremez!” de-
mektedir. Kurtulufl savafl› esnas›nda da öyle olmufltur. Bu
vatanda yaflayan yerkes, s›k›l› yumruk gibi olmufl, el ele,
omuz omuza vermifl, kardefllik duygusuyla, cihad ve flehâ-
det fluûruyla mücâdele etmifltir.
Düflman, topuyla, tüfe¤iyle oldu¤u gibi, “fitne silah›y-
la” da tahribat yapmak istemifltir. Ancak çok fluurlu olan
halk›m›z, onlar›n hile ve desiselerini, fitnelerini bofla ç›-
karm›flt›r. Bilhassa ‹ngilizler Do¤udaki Kürt afliretleri
aras›nda kesif faaliyetlerde bulunmufl, ama bir tek Kürt
kardeflimizi bile aldatamam›flt›r. O bölgede medrese e¤iti-
mi yayg›nd›r. Halk ‹slâm›n temel esaslar›na vak›ft›r. ‹slâ-
m›n hükümlerinden biri de fludur:
NET‹CE VE SON SÖZ / 265
“Küffâr bir ‹slam beldesine girip iflgal etti¤inde,

yard›m›n hangi türüyle olursa olsun, o kâfir gürû-
huna yard›m eden, onlar gibi kâfir olur”
‹flte bu hükmü çok iyi bilen bölge halk›, düflmanlar›n
bütün fitnelerini bofla ç›karm›fl, can›n› ortaya koyarak
düflman› yurttan kovmak için cepheye koflmufltur.
Ne hazindir ki, Irak’›n iflgalinde bu ülkedeki baz› böl-
ge halk› ayn› hassasiyeti gösterememifltir. Düflman›n pet-
rollerine el koyup ta kendilerine bahflifl kabilinden yüzde
5’lik, 10’luk pay vermesini, lüks evler yapt›rmas›n›, oyun-
cak bir devlet kurdurmas›n› yeterli görerek, bir milyon
kardefllerinin göz göre göre do¤ranmas›na, ülkenin bütün
servetinin –müzeler, kütüphaneler dahil- ya¤malanmas›-
na seyirci kalm›fl ve büyük bir imtihan› kaybetmifllerdir.
Bile bile, seve seve dünya hayat›n› Âhiret hayat›na tercih
etmifllerdir.
‹slâmî fiuûr Zaferi Netice Verdi

Bin y›l ‹slam›n bayraktarl›¤›n› yapm›fl necip bir halk,
atalar›na lay›k bir kahramanl›k tablosu sergilemifltir. 10-
12 sene askerlik yapt›ktan, cepheden cepheye kofltuktan,
yaralan›p, esir düfltükten sonra memlekete dönenler, hiç
oyalanmadan Kurtulufl Mücadelesindeki yerlerini alm›fl-
lard›r. 17, 18, 19 yafl›ndaki gençler de cepheye koflmufltur.
7-8 yafl›ndaki çocuklar, analar, bac›lar, nineler s›rtlar›nda
cephane tafl›m›flt›r. Bu mübarek insanlar›n eme¤i, gayre-
ti, fedakârl›¤› unutulmaz.
Yediden yetmifle Kurtulufl Mücâdelesine ifltirak eden
bu halk, insanlardan alk›fl, madalya, âferin beklemiyor-
lard›. S›rf Allah r›zas› için bu gayreti gösteriyorlard›. Cep-
heye koflanlar›n bir tek arzusu vard›: Allahu Teâlân›n hu-
zuruna flehit olarak varmak… Herkesin duâs› ayn›yd›:
“Ya Rab, küffâr› bu Cennet vatandan kovmam›z için bize
güç ver, bize yard›m eyle, askerlerimizi mansur ve muzaf-
fer eyle!”
Hâinler Mahfler Meydan›nda Belli Olacak

Kurtulufl savafl› esnas›nda “hâin” sözcü¤ü çokça kul-
lan›lm›flt›r. fiunu belirtelim ki, bu savafl esnas›nda gerçek
hâinler oldu¤u gibi, “rol gere¤i” hâin olanlar da olmufltur.
Devletin baflflehri olan ‹stanbul iflgal alt›ndayd›. Düflman
silah›n› hükümetin bafl›na dayam›flt›. O flartlarda verilen
emirler ne derece sa¤l›kl›d›r? Görevliler içerisinde baz›la-
r›, düflman›n istedi¤i emirleri imzalarken, belki de yürek-
leri kan a¤lamaktayd›. Bu bak›mdan bu hâdisede gerçek-
ler tam olarak Mahfler Meydan›nda ortaya ç›kacakt›r.
Bu ülkenin havas›n› teneffüs edip de bu ülkeye ihânet
etmek, düflman güçlere uflakl›k etmek, en büyük alçakl›k-
t›r. Ne var ki tarih boyunca; mevki-makam, flan-flöhret,
korku-tamâ, servet-sâmân u¤runa “ihânet gömle¤ini gi-
yenler”, düflmana uflaklar edenler olmufltur.
Hâinli¤in müflahhas belgesi kolay kolay ortaya konu-
lamaz. Zira hiçbir devlet, baflka bir devlette kulland›¤›
uflaklar›n› aç›klamaz. Ancak ihânetin ipuçlar›n› ortaya
koyan birtak›m flablonlar da vard›r:
Elinde büyük imkanlar› bulunduran bir kimse, bu im-
kanlar› kendi halk›n›n menfaati için de¤il de, ecnebilerin
menfaati için kullan›yorsa, devaml› ülkeye düflmanl›k
eden güçleri koruyup kolluyorsa, ondan flüphelenmek la-
z›m. Dünyada bu gibi flüphelilerin birçok örne¤i vard›r.
Bu Ülkenin Düflmanlar› Hiçbir Zaman

Pes Etmedi
Kurtulufl savafl› tarihini, bir hikaye olarak okuyup
geçmemek, bu mücadeleden gerekli dersleri ç›karmak ve
ona göre tedbirli olmak laz›m. fiunu unutmayal›m, bu ül-
ke dünyan›n âdeta zenbere¤i mahiyetindedir. Sevr Antlafl-
mas›na bakal›m. O antlaflmay› haz›rlayanlar, hiçbir za-
man pes etmemifl, Anadolu’dan ellerini çekmemifllerdir.
NET‹CE VE SON SÖZ / 267
Onlar›n en dehfletli plan›; “Zafer kazand›ran ruhu öldür-

mek”tir.
Eskiden düflman belliydi, onun için mücadele kolayd›.
Ne var ki, zaman içerisinde kurt gövdenin içerisine gir-
mifl, mücadele güçleflmifltir.
Kendi tarihimize, kendi de¤erlerimize, bu vatan›n te-
mel tafl› olan ‹slâmiyete, ecâd›m›za, ecdâd›m›z›n mücade-
lesine s›rt çevirirsek, bîgane kal›rsak, kendi kuyumuzu
kendimiz kazm›fl, düflman güçlerin oyununa gelmifl olu-
ruz.
Gerçek ba¤›ms›zl›ktan bahsedebilmek için; Ülkemiz-
de yabanc› güçlerin olmamas› laz›m, onbinlerce dönüm
arazilerimizin yabanc›lar›n kontrolüne geçmemesi laz›m,
güçlü ordumuzun olmas› laz›m, d›fla ba¤›ml› olmayacak
flekilde silah sanayimizin geliflmifl olmas› laz›m, d›fl borcu-
muzun olmamas› laz›m, “Ben niçin sana uyay›m, sen ba-
na uy! Sen bana uymak için ‘uyum paketleri’ haz›rla!” de-
memiz laz›m. Bu ülkede yaflayan insanlar›n inanc›n›n,
kültürünün horlanmamas› laz›m, gerçek dostu, gerçek
düflman› hakk›yla bilebilmemiz laz›m, bu ülkenin imkan-
lar›n› yerli insan›m›z›n kullanmas› laz›m… Daha yüzlerce
madde s›ralayabiliriz. K›saca, “ba¤›ms›zl›¤›n” isimden ve
resimden ibaret olmamas› laz›m.
Bu ülke üzerine dün çok oyunlar oynand›. Bugün de
oynan›yor, yar›nlarda da oynanacak. Bunu unutmayal›m
ve ona göre davranal›m, hâdiselerin, “bize gösterilen tara-
f›na” de¤il, as›l yüzüne bakmay› ö¤renelim. Bunun için de
bilgi ve kültür ile donanmam›z laz›md›r.
Zaferde Herkesin Hissesi Var

Tekrar konumuza gelecek olursak; hülasa olarak an-
latmaya çal›flt›¤›m›z gibi, Kurtulufl Savafl› neticesinde
kazan›lan zaferde, yediden yetmifle herkesin hissesi var.
Zaferi götürüp bir gruba, bir zümreye maletmek; bütün o
Yediden yetmifle bütün halk, Kurtulufl Savafl›na ifltirak etti. Kad›nlar

silah atölyelerinde mermi imal etti. Efllerine ve yavrular›na cephane
haz›rlad›lar.
kahramanlara, flehitlere, kahraman ordumuza, mücadele-

de yer alm›fl olan isimleri unutulmufl subaylar›m›za ve as-
kerlerimize, düzenli ordu kurulmadan önce canla baflla
çal›flan milis kuvvetleri mensuplar›na, Kuva-y› Milliye
Teflkilatlar›n› kuranlara, s›rtlar›nda cephane tafl›yanlara,
s›n›r d›fl›nda olup ta kollar›ndaki bilezikleri, kulaklar›n-
daki küpeleri verenlere haks›zl›kt›r. Lütfen o kahraman
ve fedâkar insanlar›n ruhlar›n› rencide etmemek için bu
gibi haks›zl›klardan fliddetle kaç›nal›m.
Samimi, candan, ihlasla mücâdele vermifl olan bütün
kahramanlar›, o fedakâr insanlar› hürmetle, muhabbetle
selaml›yoruz. Ruhlar› flâd olsun. Cenab-› Hak o flehid ve
gazilerin yüzü suyu hürmetine, bu vatan› k›yamete kadar
düflman iflgalinden muhafaza buyursun.
—0—
269
B‹BL‹YOGRAFYA
Ali ‹hsan Sabis, Harp Hat›ralar›m, C.1-5

Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hat›ralar›, ‹stanbul:
1953
Atatürk Ansiklopedisi, May Yay›nlar›
Atatürk ‹le ‹lgili Arfliv Belgeleri, Baflbakanl›k Osmanl› Ar-
flivi Dairesi Baflkanl›¤›, Ankara: 1982
Bask›n Oran, Atatürk Milliyetçili¤i, Ankara: 1988
Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, Tercüman Aile ve
Kültür Kitapl›¤› Yay›nlar›, ‹stanbul: 1986
Burhan Bozgeyik, ‹stiklâl Harbinde Gaziantep, ‹stan-
bul: 1998; Do¤ru Tarihe Do¤ru, ‹stanbul: 1998;
Çerkez Ethem Hâin mi Kahraman m›? ‹stanbul:
1997
Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi
Enver Behnan fiapolyo, ‹nk›lap ve Milli Mücadele
Tarihi
Faik Reflit Unat, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti’nin Kurulufluna Ait Vesikalar
Dr. Fethi Teveto¤lu, Atatürk’le Samsun’a Ç›kanlar
Gaziler, Türkiye Muharip Gaziler Derne¤i Yay›n›, Say›:
106, Ocak-fiubat-Mart 2008
Gotthard Jaeschke, Türk Kurtulufl Savafl› Kronolojisi,
Ankara: 1970
Hasan R›za Soyak, Atatürk’ten Hat›ralar, c.2

Hayat Ansiklopedisi, c.2, 4
‹brahim Sâdi Öztürk, Ulusal Kurtulufl Mücadelesine
Karfl› Ayaklananlar, Baflkald›ranlar, Ankara:
2005
‹smet ‹nönü, Hat›ralar, C.1-3, Ankara: 1987
‹flgal’den Kurtulufl’a ‹zmir, ‹zmir Büyükflehir Belediyesi
ve Cumhuriyet Gazetesi, ‹stanbul: 2007
‹zmir’den Bursa’ya (Halide Edib, Yakup Kadri, Falih R›f-
k›, Mehmet As›m), ‹stanbul: 1974
Kadir M›s›ro¤lu, Türkün Siyah Kitab› Yunan Mezalimi,
‹stanbul: 1972; Kurtulufl Savafl›nda Sar›kl›
Mücahitler, ‹stanbul: 1969
Kara Kuvvetleri Dergisi, Say›: 22, Ekim 2007
Kâz›m Karabekir, ‹stiklâl Harbimiz, ‹stanbul: 1969
Kurtulufl (‹stiklal Harbi Gazetesi), Ankara Ticaret Odas›
Yay›n›, Ankara: 2004
Kültür, Üç Ayl›k Kültür Sanat Araflt›rma Dergisi, Say›:10
Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar
Atatürk’le Beraber, Ankara: 1966
Meydan Larousse, c.12
Mondros, Sevr, Lozan Andlaflmalar›, Haz›rlayan: ‹brahim
Sâdi Öztürk, Ankara Ticaret Odas› Yay›n›, An-
kara: 2004
M. Kemal Atatürk, Nutuk, C.1-3, Atatürk Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu Atatürk Araflt›rma Merkezi, An-
kara: 1997
Prof. Dr. Mustafa Turan, Yunan Mezalimi ‹zmir, Ayd›n,
Manisa, Denizli, Ankara: 2006
B‹BL‹YOGRAFYA / 271
M. Tayyib Gökbilgin, Milli Mücadele Bafllarken, C.1

Muzaffer Gökman, 50 Y›l›n Tutana¤› (1923-1973), ‹s-
tanbul: 1973
Niyazi Ahmet Bano¤lu, Atatürk’ün ‹stanbul’daki
Hayat›, ‹stanbul: 1974
Prof. Dr. Osman Özsoy, Saltanattan Cumhuriyete Kur-
tulufl Savafl›, ‹stanbul: 2007
Rahmi Apak, ‹stiklal Savafl›nda Garp Cephesi Nas›l
Kuruldu, ‹stanbul: 1942
Dr. Recep Çelik, Milli Mücadelede Din Adamlar›, C.1. 2,
‹stanbul: 1999
Suat Özalp, M. Âkif, Kur’an-› Kerim’den Âyetler
Mev’izeler, Ankara: 1968
Tarih ve Medeniyet, Ayl›k Dergi, Say› 43, Ekim 1997
Tarih ve Toplum Dergisi, Aral›k 1990
TBMM Gizli Celse Zab›tlar›
Türkiye Diyanet Vakf› ‹slâm Ansiklopedisi, C.30, ‹stanbul:
2005
Türk Edebiyat› Dergisi, May›s 1988
Türkiye Gazetesi, 5-8 Ocak 1991
Türk ‹stiklal Harbi, VI. Cilt, Genelkurmay Harp Tarihi
Bflk. Yay›n›
Türkiye’nin 42 Hükümeti, Baflbakanl›k Kültür Müsteflar-
l›¤› Yay›nlar›, Ankara: 1973
Prof. Dr. Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cum-
huriyeti Tarihi Kronolojisi, Ankara: 1983
Yahya Kemal, E¤il Da¤lar (‹stiklal Harbi Yaz›lar›), ‹s-
tanbul: 1975
Yahya Zekeriyagil, Mir’âtü’l Cihâd, C.1, 2, ‹stanbul:

2007
Yak›n Tarih Ansiklopedisi, C. 1, 3, 4, 5, 8, 9, 12, ‹stanbul:
1988/1989
Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Politika’da 45 Y›l, An-
kara: 1968
Y›lmaz Öztuna, Büyük Osmanl› Tarihi, C.5, ‹stanbul:
1994
Yunus Nadi, Kurtulufl Savafl› An›lar›, ‹stanbul: 1978; An-
kara’n›n ‹lk Günleri; Birinci BMM

Mir - Az Burhan Bozgeyik Kurtulus Savasi Nasil Kazanildi - Mir - Az

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mir - Az Burhan Bozgeyik Kurtulus Savasi Nasil Kazanildi - Mir - Az

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BURHAN BOZGEYiK

Türdav Yay›n Grubu

‹stanbul / Kas›m 2009

Yay›nc› Sertifika No: 16440

Göztepe Mh. Mahmutbey Yolu Orhangazi Cd. No:16 Ba¤c›lar / ‹STANBUL

“Cihan” markas› ile üretilen bu eserin bas›m ve yay›n haklar›

Asker Toplan›rken Neler Deniliyordu?........................... 91

‹stanbul Resmen ‹ﬂgal Edildi.......................................... 176

Netice ve Son Söz ......................................................... 264

Bibliyografya .................................................................... 269

Yirminci yüzy›l›n baﬂlar›nda tarihimizin en karanl›k,

kazand›ran ruh nas›ld›?” sorusunun derli toplu cevab›n›n

smanl› Devleti, tarihin en kanl› savaﬂlar›ndan biri

Birinci Dünya Savafl›’n› sona erdiren “ateflkes antlafl-

Mondros Mütarekesi: Bir Devletin

5. maddede belirtilen düzenin korunmas› için bütün askerî

Çok Önceden Planlanm›fl ‹flgaller Bafll›yor

Frans›z birlikleri ile bu birliklere öncülük eden Erme-

‹stanbul Bo¤az›’ndaki iﬂgalcilerin harp gemileri

1918’de Bo¤azlar silahs›zland›r›ld›. ‹ﬂgal güçleri 7

sahiplerini d›ﬂar› atarak oraya kendileri yerleﬂiyordu.

“Kara Bir Gün”

‹ﬂgal kuvvetleri komutan› Frans›z General Franchet

Canavar, Diﬂinin ve T›rna¤›n›n Kiras›n› ‹stiyor

“Allenby’in çal›ﬂmaktan memnun olmad›¤› memurlar gö-

‹ﬂgalci ‹ngiliz askerleri Galata Köprüsünden geçerken...

‹stanbul’a El Koyma Karar›

Kabataﬂ önlerine demirleyen ‹ngiliz savaﬂ gemileri.

‹ﬂgal güçlerinin bu tavr›, Osmanl› devletini gayr-› res-

iﬂgal haz›rl›klar› süratlendirildi. 7 May›s 1919’da ABD,

ve Yunan iflgalinin haz›rl›klar›na giriflmifl bulunmakta-

Gaflet mi, ‹hânet mi, Ahmakl›k m›?

d›¤›na biraz daha yak›ndan bakal›m:

miﬂti. Kuzuyu yiyeceklerdi. ABD Baﬂkan› Wilson, ‹ngilte-

Tam teslim olanlar, haysiyetini, ﬂerefini, can›n›, mal›-

‹ﬂgalle Birlikte Sergilenen Vahﬂet!..

‹zmir Saat Kulesi önündeki Yunan askerleri

te¤meni yüzüne tokat att›. Di¤er subaylar a¤›r küfürler

“Hakk›m›zda yap›lan ﬂenaatin en ﬂiddetlisi burada ol-

ta idik. Bu fecaat içinde gümrük önüne getirildik.”

daha sonra tüfe¤indeki bütün kurﬂunlar› Yunan alay›n›n

‹ﬂgali Protesto Mitingleri

Yunan askerleri Sar› K›ﬂla’da

si’nde teﬂekkül eden ‘Mavri Mira’ heyeti, vilayetler dahi-

Vatan ‹ﬂgal Alt›nda, Ordu Da¤›lm›ﬂ,

‹ﬂgalciler ‹stanbul’da Tünel’den Beyo¤lu’na do¤ru yürürken...

toplar, dinamitlerle parçalanm›ﬂ, böylece hiçbir müdafaa

Bu antlaﬂmaya göre, devletin ordusu olmayacak, sila-

anlaﬂman›n, Türkiye’den ayr›lan topraklara uygulanacak

urtuluﬂ Mücâdelesi, hiç ﬂüphesiz dünya tarihinde

nak noktalar›n›, ana fikrini, can damar›n› çok iyi tan›mak

Cihad ve ﬁehâdet ﬁuûru

“Mukatele olunan, yani kendilerine karﬂ› kafir-

de meâlen ﬂöyle buyrulmaktad›r:

ve refah içinde yaﬂam›ﬂlar; buna mukabil kâfirler ise zillet

Anadolu Halk› Bu Gerçeklerden Haberdard›

Kurtulufl Savafl› bafllang›c›nda yediden yetmifle her-

ﬁehitli¤in faziletiyle ilgili baz› Hadis-i ﬁerifler:

ve benim cesedimi yeniden dirilt. Beni tekrar Muhammed

“- K›yâmetin korkunç hâlinden emin olur,

Esaretten Döner Dönmez Cepheye Koﬂtular

kiflilik bir grup, karfl› fetva haz›rl›¤›na bafllad›. Haz›rla-

yarg› yetkisine kar›ﬂ›lm›ﬂ, Osmanl› memleketlerinden ‹z-