‫ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ‪ ،‬زاﻫﺪان‬

‫‪ 17‬و ‪ 18‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه‪1392‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮرﻳﺰ اوﺟﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﻮس ﻣﺤﻮري‬

‫ﺟﻼل ﺷﻴﺦ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،1‬ﻃﺎﻫﺮه ﻋﺸﺮﺗﻲ‪،2‬ﻣﻬﺪي اژدري ﻣﻘﺪم‪،3‬راﻣﻴﻦ ﻓﻀﻞ اوﻟﻲ‪،4‬‬

‫‪5‬‬
‫ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺻﺎﻧﻌﻲ‬
‫‪ -1‬داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺳﺎزهﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬
‫‪ -2‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺳﺎزهﻫﺎي آﺑﻲ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ آب‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎري‬
‫‪ -3‬داﻧﺸﻴﺎرﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻌﻤﺮان‪،‬داﻧﺸﮕﺎﻫﺴﻴﺴﺘﺎﻧﻮﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‬
‫‪ -4‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ آب‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎري‬
‫‪ -5‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك و آﺑﺨﻴﺰداري‬

‫‪j.kazemi65@gmail.com‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎ در ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدهي ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي آﻧﻬﺎ از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻴﺒﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﻮارد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎي ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎ در ﭘﻼن اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺳﻄﺢ آب در ﻃﻮل‬
‫ﺳﺮرﻳﺰ و دﻳﮕﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻚ ﻣﺪل آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺳﺮرﻳﺰ ﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﻮع اوﺟﻲ آزاد ﺑﺎ ﭘﻼن‬
‫ﻗﻮﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪﻧﻪ ﺳﺮرﻳﺰ و ﺑﻪ ازاي ‪ 4‬دﺑﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 9/2 ،6/9 ،4/1‬و ‪10/4‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دﺑﻲ ﺗﺎ ﻣﻴﺰان‪ 9/2‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺳﺮرﻳﺰ و ﺑﺮاي دﺑﻲﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻐﺮاق ﺳﺮرﻳﺰ و ﻛﺎﻫﺶ ﻛﺎراﻳﻲ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﺳﺮرﻳﺰ اوﺟﻲ‪،1‬اﻧﺤﻨﺎي ﺳﺮرﻳﺰ‪،2‬ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺳﻄﺢ آب‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع ﺳﻄﺢ آب درﻳﺎﭼﻪي ﭘﺸﺖ ﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ و در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﺳﻴﻞ دﻳﮕﺮي اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﺳﻴﻠﻪاي در ﺳﺪ ﺗﻌﺒﻴﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ آب اﺿﺎﻓﻲ را از ﺳﺪ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻓﻊ آب اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﺳﺮرﻳﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ارﺗﻔﺎع و ﺣﺠﻢ آب درﻳﺎﭼﻪي ﭘﺸﺖ ﺳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻜﻞ و اﺑﻌﺎد ﺳﺮرﻳﺰ ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎي ﻛﻨﮕﺮهاي‪،4‬‬
‫ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ 5‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎي ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎ در ﭘﻼن اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺮﻳﺎن در ﻃﻮل ﺳﺮرﻳﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺤﺮاف‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻓﺮضﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮي اﮔﺮ در زﻣﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺣﻞ ﻧﺸﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﺪاول ﺳﺎزه را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﻧﺪازد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﻋﺪم ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ آن در زﻣﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ اﺻﻼح ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺮﻳﺎن را در زﻣﺎن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﻳﻦ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ارزانﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮرﻳﺰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي آب را از روي ﺧﻮد ﻋﺒﻮر دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮرﻳﺰ ﻟﺒﻪآﺑﺮﻳﺰ‪6‬ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﺮرﻳﺰ اوﺟﻴﻤﻲ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮرﻳﺰ در ﺳﺪﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﻻ آوردن ﺳﻄﺢ آب و اﻧﺤﺮاف آن ﺑﻪ ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮرﻳﺰﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫‪1‬‬
‫‪Ogee Spillway‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Spillway Curvature‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Water Surface Profile‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Labyrinth Spillways‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Side Channel Spillways‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Overfall Spillway‬‬