Indian Society

The 16 samskaras - షోడశ సంస్కా రాలు
1.Intent to have a child ritual, Garbhadhana. ...

స్త్ర ీ పురుష తొలి సమాగమ సందర్భ ములో మంచి
పుత్రుని ఆశంచి జరిపే కార్య త్రరమము ఇది
2.Nurturing the fetus rite, Pumsavana.

స్త్ర ీ గర్భ ం ధరించినట్లు రూఢి అయిన తరాా త ఆమెకు
కొడుకు పుట్టాలని చంద్రుడు పురుషరాశిలో
ఉనన పుు డు జరిపే సంస్కా ర్ం.
3.Parting hair and baby shower, Simantonnayana

- రమంతం
తలి ు సౌభాగ్యయ నిన , పుట్బో
ట యే బిడడ దీర్ఘారాుష్షును
కోరుతూ చేసేది.
4.Childbirth ceremony, Jatakarman. ...జాతకర్మ
 Rituals before cutting the umbilical cord. There are many cables involved in this:
 బొడుుతాడు కోసే మంు చేసే సంస్కా రాలు. దీంట్లు భాగంగ్య జరిపే తంులు
చాలా ఉన్నన యి:
 Methajanana: Symbolizing strength and intelligence, ghee and honey are given to the
baby's mouth with a thin gold thread. They consider this as their first duty towards
children. This shows how much importance Hindus place on children's intelligence.
 మేథాజనన: బలానికి, తెలివితేట్లకు త్రరతీరలైన నెయియ , తేనెల ఒర సనన ని
బంగ్యరుదార్ంతో శశువు నోటిరందిస్కీరు. దీనిన పిలల ు రట్ు తాము నెర్వేర్చ వలసిన
మొట్మొ ట దటి బాధయ తగ్య వారు భావిస్కీరు. హందువులు పిలల ు తెలివితేట్లకు ఎంత
త్రాధానయ తనిస్కీరో దీని దాా రా మనకు తెలుస్ీంది.
 Longevity: Mantras invoking sages, patriarchs, Agni and Somas for long life are recited in
front of the baby.
 Shakti: The father says to the child "Tvam...shatamanam bhavati:" in the child's ear. Then
the umbilical cord is cut, the baby is cleaned and breastfed
 ఆయుషయ : దీరాుష్షును రలిగంచే ఋషునలు, పితృదేవతలు, అగన , సోముల

ఆవాహన చేసే మంత్రతాల శశువుముందు చదువుతారు.
5.Naming the baby ritual, Namakarana - నామకర్ణం
 Nomenclature means naming. న్నమరర్ణం అనగ్య పేరు పెట్డ

ట ం.
 The Grihya Sutras lay down the rules regarding the names to be given to male and female
children.
 ఆడ, మగ పిలల ు కు పెట్వట లసిన పేర్ ుకు సంబంధంచిన నియమాలను గృహ్య సూద్రతాలు
పేర్కా నాా యి.
 According to the Parasara Grihyasutras, the name should be two or four syllables long, beginning
with a consonant with a short vowel and ending with a long but not spaced syllable.
 పరాశర్ గృహ్య సూద్రతాల త్రరకార్ం పేరు రండు లేర న్నలుగు అక్షరాల పొడవుంి త్రహసా అచ్చచ తో
కూిన హలుుతో మొదలై చివరోు దీర్ ుషం కానీ విసర్ గం కానీ ఉండాలి.
 These rules are different in different Grhyasutras. A girl's name should have odd letters at the end
of the name.
 వేర్వా రు గృహయ సూత్రతాలోు ఈ నియమాలు వేర్వా రుగ్య ఉన్నన యి. ఆడపిల ు పేరు బేసి అక్షరాలుంి పేరు
చివర్ అ ఉండాలి.
 There are four methods of naming:;;;.

 పేరు పెట్డా
ట నికి న్నలుగు రదుధ లున్నన యి:
 The first is according to the birth star -మొదటిది జనమ నక్షత్రతానిన బటి;ట
 second by birth month/state ruler రండవది పుటిన ట నెల/రాశయ ధరతిని బటి;ట
6.Baby's first outing, Nishkramana - నిద్రషా మణ
 Bringing the child out of the house for the first time
 బిడడ మొదటిస్కరిగ్య ఇంట్లు ంచి బయటికి తీస్కురావడం
 Until then, when a child who has been brought up at home enters the outside
world for the first time, a lot of precautions (superphysical and spiritual) must
be taken to protect that child from the strong forces of nature and from
the clutches of supernatural forces.
 అరు టివర్కూ ఇంట్లోనే పెరిగిన బిడ్ు మొదటిస్కరిగా బయటి ద్రపపంచంో
అడుగుపెడుునన పుు డు ఆ బిడడ బలమైన త్రరరృతిశకుీ ల ంచి, అతీత
శకుిల బారి నుంచి కాపాడ్డానిక్త చాలా జాద్రగతలు ి (అధిభౌతికమైనవి,
ఆధ్యయ తిమ కమైనవి) తీసుకోవాలి.
 That is why this culture is considered very important

 అందుకే ఈ సంస్కా ర్ం చాలా ముఖ్య మైనదిగ్య భావిస్కీరు
7.Baby's first solid food, Annaprashana -అనా ద్రపాశన
 Feeding solid food for the first time (usually in the sixth month) is
Annaprashana
 మొదటిస్కరిగ్య ఘన్నహార్ం తినిపించడం (స్కధార్ణంగ్య ఆరో నెలలో)
అనన త్రాశన
 The most important process required to meet the physical needs of a growing
child. Sushruta also mentioned that in the sixth month the baby should be
weaned and given solid food.
 పెరుగుునన బిడడ భౌతికావసరాల తీర్చ డానికి అవసర్మైన అతి ముఖ్య మైన
త్రరత్రకియ. స్త్రశుుడు కూడా ఆర్వనెలలో బిడడ చేత తలిా ు లు మానిపించి
ఘన్నహార్ం ఇవాా లని పేర్కా న్నన డు.
 Even the necessary food is cooked in clean vessels amidst Vedic chants.
 ఇందురవసర్మైన ఆహారానిన కూడా వేదమంత్రతోచాచ ట్నల మధయ రరిశుత్రభమైన

ాత్రతలోు వండుతారు.
 Different types of food are given to enhance each type of guna. Performing
this ritual not only provides age appropriate food but also creates a sense of
sanctity towards food.
 ఒకోా ర్రమైన గుణానిన పెంపొందించడానికి ఒకోా ర్రమైన ఆహారానిన
అందించడం జరుగుుంది. ఈ సంస్కా ర్ం జర్రడం వల ు వయస్కు తగన
8.Baby's first haircut, Chudakarana-చూడాకర్ణ
 Hair removal. A rite for long life and beauty.

 పుట్లవట ంత్రడురలు తీయించడం. దీరాుష్షును , అందానిన కోరుతూ చేసే
సంస్కా ర్ం.
 Sushruta and Charaka also claimed that shaving gives longevity and
beauty
 స్త్రశుుడు, చర్కుడు కూడా గుండు వల ు దీరాుష్షును, అందం
చేకూరుతాయని పేర్కా న్నన రు
 There is nothing in the Grihya Sutras or the Smritis about offering

talanilas to God or Goddess! Even in the past, talanilas were sometimes
offered in temples, but it was done only on special occasions (for
children born with or after the death of one or two children).
 తలనీలాలు దేవునికి లేదా దేవతకు అరిు ంచడం గురించి గృహయ సూత్రతాలోు
గ్యనీ, సమ ృులోు గ్యనీ లేనేలేదు! పూర్ా కాలంలో కూడా కొనిన స్కరుు
దేవాలయాలోు తలనీలాలు అరిు ంచడం ఉనన రు టికీ అది కొనిన త్రరతేయ ర
సందరాభ లోునే జరిగేది (లేరలేర రలిగన పిలలు ు లేదా ఒరరిర్ఘాదరు
ర పిలలు
ు
చనిపోయిన తరాా త పుటిన ట పిలలు కు).
 According to the Grihya Sutras, this samsara should be done either at

the end of the first year or at the end of the third year. Later framers
extended this age to seven years.
9.Baby's earlobe piercing rite, Karnavedha – కర్ ణవేధ
 Ear piercing. The rites to be done within five years. The wearing of earrings
may have started for beauty purposes, but later on, due to its importance
for health, it may have been incorporated into rituals. Needle used to
pierce ears:
 చెవులు కుటిం ట చడం. ఐదేళ్ళ లోపు చేయవలసిన సంస్కా ర్ం. రరాాభర్ణాలు
ధరించడం మొదట్లు అందం కోసమే మొదలైన్న తరాా త ఆరోగయ దృష్ట్టయ
దానికునన త్రాధానయ త బటి ట దానిని సంస్కా రాలోు చేరిచ ఉండవచ్చచ .
చెవులు కుట్డా ట నికి వాడే సూది:
 With gold to the Kshatriyas,

 Brahmins and Vaishyas with silver,
 క్షత్రతి్లకు బంగ్యర్ంతో,
 త్రబాహమ ణ, వైశుయ లకు వంితో,
 Remembering God, "Seeing a Brahman through whose ear-holes the rays

of the sun do not shine, all the merits done till then are lost." He stated
that.
 దేవలుడనే సమ ృతిరర్ ీ "చెవిర్ంత్రధాలగుండా సూర్య కిర్ణాలు త్రరసరించని
త్రబాహమ ణుిని చూడడం వల ు అరు టివర్కు చేస్కునన పుణయ మంతా
పోుంది." అని పేర్కా న్నన డు.
10.Child's commencement to knowledge, Vidyarambha -
అక్షరాభ్యయ సం
 When a child's mind is mature enough to learn new things, the first thing to do is
to learn letters
 బిడడ మనస్ తగనంతగ్య రరిరరా త చెంది కొతీ విషయాలు నేరుచ కోవడానికి
సిదం ధ గ్య ఉనన పుు డు మొదట్గ్య చేయవలసినది అక్షరాలు నేరుచ కోవడం.
 This sanskar is called Akshararambha, Aksharakarana and Vidyarambha. Usually

this rite is done at the age of five.
 ఈ సంస్కా రానేన అక్షరార్ంభమనీ, అక్షర్లేఖ్నమనీ, విదాయ ర్ంభమనీ
అంటారు. స్కధార్ణంగ్య ఈ సంస్కా రానిన ఐదో ఏట్ చేస్కీరు.
 This sanskar is called Akshararambha, Aksharakarana and Vidyarambha. Usually

this rite is done at the age of five.
 విశ్వా మిత్రుడు దీనిన ఏడొ ఏటివర్కు పొిగంచాడు. కానీ కొందరు సమ ృతిరర్లు ీ
చూడారర్ణ ఐన వంట్నే చేయాలని నిర్వ రశంచారు.
11.Child's entrance into school, Upanayana - ఉపనయనం
A. అక్షరాభాయ సం లాంఛనంగ్య అక్షరాలు దిదిం

ర చడమైతే వాసవ
ీ ంగ్య పిలల
ు విదాయ ర్ జన కోసం గురువు దగ గర్కు రంపే ముందు
జరిపే సంస్కా ర్ం ఉరనయనం. స్కంసా ృతిరంగ్య ఇది అతి ముఖ్య మైన సంస్కా ర్ం.
B. అక్షరాభాయ సంతో త్రాథమిర విదయ మొదలైతే ఉనన తవిదయ ఉరనయనంతోనే మొదలవుుంద కోవచ్చచ . ఉరనయనం
జర్గడానిన స్కంసా ృతిరంగ్య, ఆధాయ తిమ రంగ్య రండవ పుట్లటరగ్య భావిస్కీరు. భౌతిర జననం రోత రలిగంచేది. ఉదాతమై
ీ నది కాదు.
త్రరమశక్షణ, విదాయ ర్ జనల దాా రా పొందే రందవజనమ రవిత్రతమైనది, ఉదాతమై ీ నది.
C. ఐతే ఉరనయన ఉదేరశ్వలు, అరాాలు కాలంతోబాటే మారుతూ వచాచ యి. అథర్ా ణ వేదంలో ఉరనయన్ననిన గురువు విదాయ రి ా
యొరా బాధయ తలు తీస్కోవడం అనే అర్ ాంలో వాితే తరాా తికాలంలో గురువు రవిత్రత మంత్రతోరదేశం చేయడమే
ఉరనయనంగ్య భావించడం జరిగంది. హందూ మతంలో అతిరవిత్రతము, శకివంతమైన
ీ మంత్రతంగ్య భావించబడే గ్యయత్రతి
మంత్రతానిన ఉరనయనమపుు డు ఉరదేశస్కీరు. అంతేగ్యర ఉరనయనం ఉనన తవిదయ కు ఆర్ంభంగ్య గ్యర మతరర్మైన తంు
దాా రా పొందే రండవ పుట్లటరగ్యనే గురింపు
ీ పొందింది. తగన వయస్స :
D. త్రబాహమ ణుికి ఎనిమిది సంవతస రాలు;

E. క్షత్రతి్ికి రదకొండు సంవతస రాలు;
F. వైశుయ ికి రనెన ండు సంవతస రాలు;
G. గరిషఠ వయోరరిమితి:
H. త్రబాహమ ణుికి రదహారు సంవతస రాలు;

I. క్షత్రతి్ికి ఇర్వైరండు సంవతస రాలు;
J. వైశుయ ికి ఇర్వైన్నలుగు సంవతస రాలు;
K. కాలం గిచే కొదీర యజ్ఞోరవీతం ధరించడమే ఈ సంస్కా ర్ంలో అతిత్రరధానభాగంగ్య మారింది. ఉరనయనం
చేయించ్చకునేవారు సూరుయ నివైపు చూసూీ ఉండగ్య వారికి దీరాుష్షును, రవిత్రతత, బలం, తేజస్స రలగ్యలని కోరుతూ గురువు
ఈ సంస్కా రానిన నిర్ా హస్కీరు. దిా జులు ఎలవే
ు ళ్లా ధరించే యజ్ఞోరవీతం వారికి తమ స్కమాజిర-ఆధాయ తిమ ర బాధయ తల
12.Vedarambha – వేదార్ంభం
 Neither the Vedarambha nor the later Keshantha appear in the oldest Dharmashastras. In the beginning, Vedic studies were
started with Upanayana.
 అతిపురాతన ధర్మ శ్వస్త్స్కీలోు వేదార్ంభం గ్యనీ, దీని తరాా తిదైన కేశ్వంతం గ్యనీ రనిపించవు. మొదట్లు ఉరనయనంతోనే
వేదవిదాయ ర్ంభం చేసేవారు.
 Neither the Vedarambha nor the later Keshantha appear in the oldest Dharmashastras. In the beginning, Vedic studies were
started with Upanayana.
 కానీ తరాా తికాలంలో వేదవిదయ తో బాటే ఇతర్ స్కమాజిర, వైజ్వోనిర శ్వస్త్స్కీలు అభివృదిధ చెందార వేదవిదాయ ర్ంభానికి
విిగ్య మరో సంస్కా ర్ం అవసర్మైంది.
 Every student is required to study the Vedas in which his clan has mastered. That is why this culture is different for students
belonging to different categories:
 త్రరతి విదాయ రి ా తన వంశం వారు నైపుణయ ం స్కధంచిన వేదాల అధయ యనం చేయవలసి ఉంట్లంది. అందుకే ఈ
సంస్కా ర్ం ఒకోా వరాగనికి చెందిన విదాయ రుాలకు ఒకోా ర్రంగ్య ఉంట్లంది:
 Dwivedi, who studied both Vedas.

 Trivedi who studied the three Vedas,
 Chaturvedi is one who studied the four Vedas.
 రండు వేదాల అధయ యనం చేసినవారు దిా వేది,
 మూడు వేదాల అధయ యనం చేసినవారు త్రతివేది,
 న్నలుగు వేదాల అధయ యనం చేసినవారు చుర్వా ది.
13.Keshanta and Ritusuddhi - కేశంత
 This ritual is related to shaving (drawing) the beard for the first time after
the age of sixteen.
 This rite reminds us of the importance of celibacy and the need to be

more careful not to succumb to the temptations of youth.
 The thread of this rite is almost similar to Chudakarana.
 At the end of this rite, the student donates a cow to his guru. That is why
Keshanth is also known as Godana.
 రదహార్వళ్ళ వయసొచాచ ర మొట్మొ

ట దటిస్కరి గడం
డ గీస్కోవడానికి
(గీయించ్చకోవడానికి) సంబంధంచినది ఈ సంస్కా ర్ం.
 యౌవన్నర్ంభదశలోని చారలాయ లకు లంగకుండా మరింత జ్వగరూకులై

మెలగవలసిన అవసరానిన , త్రబహమ చర్య ం యొరా త్రాధానయ త ఈ
సంస్కా ర్ం గురుీచేస్ీంది.
 ఈ సంస్కా రానికి సంబంధంచిన తంు దాదాపు చూడారర్ణ పోలి

ఉంట్లంది.
 ఈ సంస్కా ర్ం జరిపేట్పుు డు చివరోు విదాయ రి ా తన గురువుకు ఒర ఆవు

14.Graduation ceremony, Samavartana - సమావర్ ిన
 This rite is performed when the student leaves the gurukula after completing his studies. This is also
called graduation.
 Recognizing the greatness of the brahmacharya ashram he had practiced till then, the student takes
abhritha bath which is performed at the end of the yajnyagas.
 A student who passes the course with discipline is recognized as a graduate or an expert who swims
the ocean of education.
 Even now universities award degrees to students who have passed out, which is called a graduation
ceremony.
 Returning home after completion of studies is the most important moment in a student's life. A
graduate is ready to get married and lead a domestic life and live a life away from physical and mental
attachments with the Vedic knowledge he has acquired.
 Those who follow the first path are called Upakurvans and the second group are called Naishthikas.
 Guru's permission is mandatory for following any path.
 Until then, even if he was with the teacher in the student stage, he served him without paying any fee,
but when the student who got education returns home, he offers Gurudakshina according to his
means.
 Even if nothing can be given as gurudakshina, the permission of the guru must be taken.
 చదువు ముగంచ్చకుని విదాయ రి ా గురుకులానిన వదిలి వచేచ ట్పుు డు ఈ సంస్కా రానిన నిర్ా హస్కీరు.
దీనేన స్కన తరమని కూడా అంటారు.
 విదాయ రి ా తా అరు టివర్కు ాటించిన త్రబహమ చరాయ త్రశమం యొరా గొరు దన్ననిన గురి ీసూీ,
యజయా ో గ్యదుల ముగంచేట్పుు డు చేసే అవభృతస్కన నం చేస్కీడు.
 త్రరమశక్షణతో మెలగ విదాయ ర్ జనలో ఉతీీరుాడైన విదాయ రి ాని విదాయ స్కగరానిన ఈదిన స్కన తకుడు లేర
నిష్ట్ాుడుగ్య గురించడం
ీ జరుగుుంది.
 ఇపుు డు కూడా విశా విదాయ లయాలు ఉతీీరుాలైన విదాయ రుాలకు రటాట త్రరదానం చేయడానిన
స్కన తకోతస వమనే అంటారు.
 సమావర్నతో ీ చదువు పూరి ీ చేస్కుని ఇంటికి తిరిగరావడం విదాయ రి ా జీవితంలో అతి కీలరమైన
ఘట్ం ట . స్కన తకుడు పెళ్ళళ చేస్కుని గృహస ా జీవితం గడరడానికైన్న, తా గించిన వైదిర
విజ్వోనంతో భౌతిర మానసిర బంధాలకు దూర్ంగ్య జీవితం గడరడానికైన్న సిదం ధ గ్య ఉంటాడు.
 మొదటిమార్ గం ాటించేవాళ్ళ ఉరకుర్ా లని, రండవ వర్ గం వారిని నైష్ఠకు

ఠ లని అంటారు.
 ఏ మార్ గం ాటించడానికైన్న గురువు అ మతి తరు నిసరి.
 అరు టివర్కు విదాయ రి ా దశలో గురువుతోనే ఉన్నన ఆయనకు రుస్మేమీ చెలిం ు చకుండానే ఆయనిన
సేవించ్చకుంటూ విదయ పొందిన విదాయ రి ా ఇంటికి తిరిగొచేచ ట్పుు డు మాత్రతం తన ర్ఘాసోీ ముకు
తగనట్లు గురుదక్షిణ సమరిు ంచ్చకుంటాడు.
15.The wedding rituals, Vivaha - వివాహ్ం
 Marriage is central to Hindu culture.

 హందూ సంస్కా రాలోు కేంత్రదస్కానం వివాహానిది.
 Choosing the right groom for the bride and the right bride for
the groom is the most important part of the wedding.
 వధువుకు తగన వరుణ్ణ,ా వరుికి తగన వధువు ఎంపిర చేయడం
వివాహంలో అతి ముఖ్య మైన ఘట్ం ట .
 In Hindu society, the custom of choosing brides and grooms

from the same varna (savarna), different gotras and different
races continues.
 హందూ సమాజంలో వధూవరులుగ్య ఒకే వరాానికి (సవర్ ా), భినన
గోత్రతాలకు, భినన పిండాలకు చెందినవారిని ఎంచ్చకోవడమనే
ఆనవాయితీ కొనస్కగుతోంది.
 సపిండకుల (ర్రసంబంధీకుల)
ీ మధయ వివాహాల అనిన కాలాలోు
నైతిరంగ్యనూ, శ్వస్త్సరీ ర్ంగ్యనూ పూరిగ్య
ీ నిషేధంచడం జరిగంది.
 To know about types of marriages see Ashtavidhavahas.

 వివాహాలోుని ర్కాల గురించి తెలుస్కోవడానికి అషవిట ధవివాహాలు
చూడంి.
వివాహంలో ముఖ్య మైన ఘటాటలు:Important Moments in
Marriage:
 వాగ్యధనం: పెళ్ళళ ఖాయరర్చ్చకోవడం (నిశచ తార్ ాం)

 Vaghdhana: Confirmation of marriage (betrothal)
 వర్-వర్ణం: వరుిని లాంఛనత్రాయంగ్య అంగీరరించడం

 Vara-varanam: Formal acceptance of the bridegroom
 రన్నయ దానం: రనయ తంత్రి లేర తంత్రి ర్ఘాస్కానంలో ఉంి ఆమె

బాగోగులు చూసేవారు రనయ వరుికి అరు జెరు డం
 Kanyadanam: Handing over the bride to the bridegroom by
the bride's father or someone who looks after her well.
 వివాహ-హోమం: పెళ్ళళ లో చేసే హోమం

 Vivah-homa: The homa performed at a wedding
 ాణ్ణత్రగహణం: వధూవరులు ఒరరి చేతినొరరు రట్లటకోవడం

 Panigrahanam: Bride and groom holding each other's
hands
 హృదయసు ర్శ :హృదయానిన తారడం

 Heart touch: touching the heart
 సరీరది: సౌభాగ్యయ నికి, దాంరతయ స్కఫలాయ నికి గుర్ఘారుీగ్య రలిసి నిచే
ఏడడుగులు
 Saptapadi: Seven steps that walk together as a sign of
happiness and marital success
 అశ్వమ రోహణ: సనిన రలుు తొరా డం

 Ashmarohana: Trampling the Sannikals
 సూరాయ వలోరనం: జరుగుునన పెళ్ళళ కి స్కక్షయ ంగ్య నిలిచిన

సూరుయ ణ్ణ ా చూడడం
 Suryavalokanam: Seeing the sun as a witness of the marriage
taking place
 ధృవదర్శ నం: సి
ర్ఘా ర్
ా తాా నికి సూచిర ఐన త్రధువనక్షత్రతానిన
చూడడం
 Dhruvadarshan: Seeing the pole star which is an indicator of
stability
 త్రతిరాత్రత-త్రవతం: మూడురాత్రులు విిగ్య ఉండడం

 Triratra-vratam: Staying apart for three nights
 చతురి ి-కర్మ : లాంఛనంగ్య వధూవరులు రలిసే న్నలుగోన్నటిరాత్రతి

జరిపే సంబర్ం
 Chaturdhi-Karma: A celebration on the fourth night of the
 హందూ వివాహం ఆధునిర అర్ ాంలో చెపుు కునే స్కమాజిర
వయ వస ా మాత్రతమే కాదు.
 Hindu marriage is not just a social system in the modern
sense.
 మతరర్ంగ్య కూడా ఎంతో రవిత్రతమైన వయ వస.ా పెళ్ళ యార

భారాయ భర్ల ీ మధయ రనిపించని మూడో అ సంధానరర్ ీ కూడా
ఉంట్లంది. అదే దాంరతయ ధర్మ ం అనే బాధయ త.
 It is also a religiously sacred system. After marriage there is a
third invisible link between husband and wife. That is the
duty of conjugal dharma.
 అందుకే పెళ్ళళ అనేది విడదీయరాని బంధం. దంరుల

మధయ ఏమైన్న పొర్పొచాచ లు వచిచ న్న ఆ ధర్మ మే వారిని
ఒరటిగ్య రలిపి ఉంచ్చుంది.
 That is why marriage is an inseparable bond. Whatever faults
may arise between the couple, it is the dharma that holds
them together as one.
16.Cremation ritual, Antyeshti - అంత్యయ ష్టా
 Funeral is the last rite of life for a Hindu. After a Hindu sanctifies his life through
various rites at different stages, after his death the last rites or last rites are
performed by his descendants to bring peace and virtue to his soul.
 హందువుల జీవితంలోని చివరి సంస్కా ర్ం అంతేయ ష్ఠ.ట ఒర హందువు తన జీవితానిన
వివిధ దశలోు వివిధ సంస్కా రాల దాా రా రవిత్రతం చేస్కునన తరాా త
మర్ణానంతర్ం అతి వార్స్లు అతి ఆతమ కు శ్వంతి, సదు గ లు రలగ్యలని
కోరుతూ చేసేవి అంతిమ సంస్కా రాలు లేర అంతేయ ష్ఠ.ట
 Before death: A dying person calls his family members, relatives and loved ones
and takes one last look at them before passing away and says goodbye to them
and the world. In order for them to pass away contentedly and to be happy after
death, charity is done in their name and if possible through their hands.
 మర్ణానికి ముందు: మర్ణమాసనన మైన వయ కి ీ తన కుట్లంబసభ్యయ ల ,
బంధువుల , ఆతీమ ్ల పిలిపించ్చకుని ర న మూసే ముందు అందరినీ
ఒరస్కరి చివరిస్కరిగ్య చూస్కుని, వారికి, త్రరరంచానికి వీడోా లు రలుకుతారు. వారు
తృపిీగ్య ర న మూయడానికి, మర్ణానంతర్ం వారు సంతోషంగ్య ఉండడానికి వీలుగ్య
వారిపేరుమీద, వీలైతే వారి చేుల మీదుగ్యనే దాన ధరామ లు జరుగుతాయి.
 Before Final Yatra: They offer oblations to the sacred fire that burns for the rest of
their lives. The relatives drop Tulsitirtham and Ganga water in the mouth of the
dying person.
 అంతిమయాత్రతకు ముందు: వారు జీవితరర్య ంతం ర్గలించిన రవిత్రతాగన లోకి
 Pade: A long structure specially made with seven legs
to carry the corpse to the place of burial. The corpse
is carried over it.
 ాడె: శవానిన అంతయ త్రకియలు జరిగేచోటికి
తీస్కువళ్ళ డానికి ఏడురట్తో ు త్రరతేయ రంగ్య
తయారుచేసిన పొడవాటి నిరామ ణం. శవానిన దానిమీదికి
చేరుస్కీరు.
 Last Yatra: All the relatives, friends and loved ones of

the deceased participate in the last yatra. All together
reach the cremation ground.
 అంతిమయాత్రత: మర్ణ్ణంచినవారి బంధువులు,
మిత్రులు, ఆతీమ ్లందరూ అంతిమయాత్రతలో
ాలగంటారు. అందరూ రలసి శమ శ్వనసలి ా ని
చేరుకుంటారు.
 Anustarani: A cow considered sacred by Hindus is

donated on behalf of a deceased person in the belief
that it will help them pass the ocean of life to the
other side.
 అ సీర్ణ్ణ: జీవితస్కగరానిన దాటి అవతలికి
వళ్ళళ ట్పుు డు సహాయకారిగ్య ఉంట్లందనే నమమ రంతో
హందువులు రవిత్రతంగ్య భావించే గోవు
మర్ణ్ణంచినవయ కి ీ తర్పున దానంగ్య ఇస్కీరు.
 Dimpudakallem: In the hope of God, when Yamadharmaraja sends
back the deceased that their lifespan is not yet over, with the belief
that the dead will come back to life, even after everything is ready in
the hope that they will live, to delay the funeral rites for a few
minutes, the pada is lowered in the middle of the road to the
crematorium and called three times in the corpse's ear. This custom
was born from the fact that people who were mistakenly thought to
have died later came back to life.
 దంపుడుకళ్ళ ం: భగవద త్రగం వలోు, చనిపోయినవారి ఆ్స్స
ఇంకా తీర్లేదని యమధర్మ రాజు వనకిా రంపెయయ డం వర్ఘాలోు
చనిపోయినవారు తిరిగ త్రబుకుతార్నే నమమ రంతో, త్రబతకాలనే ఆశతో
అంతా సిదమ ధ యాయ ర కూడా అంతయ త్రకియల కొనిన నిమిష్ట్లసేపు
ఆలసయ ం చేయడానికి ాడె శమ శ్వన్ననికి తీస్కువళ్ళళ దారి మధయ లో
దించి శవం చెవిలో మూడస్కరుు పేరుపెటి ట పిలుస్కీరు. ఒకోా స్కరి
మర్ణ్ణంచార్ని పొర్బాట్లగ్య భావించినవారు తరాా త తిరిగ లేవడం వల ు
ఈ ఆచార్ం పుటి ట ఉంట్లంది.
 Cremation: Before placing the body on the pyre for cremation, the
body is anointed with water and there is some ritual as part of the
funeral. After it is done, the body is placed on the pyre and set on fire
amidst Vedic mantras
 దహనం: శరీరానిన దహనం చెయయ డానికి చితిపై ఉంచేముందు
శరీరానికి జలంతో అభిషేరం చేయించడంతోబాట్ల అంతయ త్రకియలోు
భాగంగ్య వేసే రర్మ కొంత ఉంట్లంది. అది పూర్యార ీ శరీరానిన చితిపై
 Udakakarma: Udaka (water) is offered to reduce the heat and cool the
posthumous body when the body is burnt on the pyre.
 ఉదరరర్మ : చితిపై మంట్ల మధయ శరీర్ం కాలిపోగ్య ఆ వేిని తగ గంచి
మర్ణానంతర్ జీవుిని చలబ ు ర్చడానికి ఉదరం (నీళ్ళళ ) సమరిు స్క ర్ఘా ీ రు.
 For those who are grieving after losing a comforting soul, the elders explain
the meaning of life and teach stories and truths of life from the scriptures
and reduce the burden of grief.
 ఓదారుు ఆతీమ ్ిని పోగొట్లటకుని దు:ఖ్ంలో ఉనన వారికి పెదలు ర
జీవితమింతేనని తెలుపుతూ మతత్రగంథాలోు ంచి గ్యథల , జీవితసతాయ ల
బోధరరిచి దు:ఖ్భారానిన తగస్క గ ీ రు.
 Asaucham: The house is kept empty for a year in the belief that it is not
good to live in a house where a death has occurred. This is known as
Sutakam (Sutakam is of two types: Jathashaucham and Mritashaucham).
 అశౌచం: చావు సంభవించిన ఇంటిలో నివాసముండడం మంచిది కాదనే
నమమ రంతో సంవతస ర్కాలం ఆ ఇంటిని ఖాళీగ్య ఉంచ్చతారు. దీనిా  Shanti Karma - శ్వంతిరర్మ
సూతకమని అంట్టరు (సూతకం రండుర్కాలు: జాతాశౌచం,
మృతాశౌచం).  Shanti Karma - స్కమ ర్రం
 Asthisanayanam: Even if the body is burnt to ashes, the bones are not  attentionత్రశ్వదం
ధ
completely burnt. Picking up the bones left in the ashes is unthinkable.
 అస్థిసంచయనం: శరీర్ం కాలి బూడదైన్న ఎమురలు పూరిగ్య ీ కాలిపోవు. ఆ  సపిండార
బూిదలో మిగలిపోయిన ఎమురల ఏరి తీస్కోవడం అసిస ా ంచయనం.
6/17/23, 10:59 AM drishtiias.com/to-the-points/paper1/buddhism-in-india/print_manually
Buddhism in India | 20 Feb 2019

Last Updated: October 2022
For Prelims: Origin of Buddhism, Important Buddhist Sites, Principles of Buddhism, Major Buddhist
Texts, Schools of Buddhism, Swadesh Darshan Scheme, PRASHAD Scheme, Dekho Apna Desh
Initiative, UNESCO Buddhist Heritage Sites
For Mains: Spread of Buddhism in Ancient India, Significance of Buddhist Councils, Contribution of
Buddhism in Indian Culture, Buddhism as way of Soft Diplomacy, Initiatives taken to Promote
Buddhism in India
Where does the Origin of Buddhism Lie?

Buddhism started in India over 2,600 years ago as a way life that had a potential of transforming a
person.
It is one of the important religions of South and South-Eastern Asian countries.
The religion is based upon the teachings, life experiences of its founder Siddhartha Gautam, born in
circa 563 BCE.
He was born into royal family of Sakya clan who ruled from Kapilvastu, in Lumbini which
is situated near the Indo-Nepal Border.
At the age of 29, Gautama left home and rejected his life of riches and embraced a lifestyle of
asceticism, or extreme self-discipline.
After 49 consecutive days of meditation, Gautama attained Bodhi (enlightenment) under a
pipal tree at Bodhgaya, a village in Bihar.
Buddha gave his first sermon in the village of Sarnath, near the city of Benares in UP. This event is
known as Dharma-Chakra-Pravartana (turning of the wheel of law).
He died at the age of 80 in 483 BCE at a place called Kushinagara a town in UP. The event is
known as Mahaparinibban.
What are the Tenets of Buddhism?
Buddha asked his followers to avoid the two extremes of indulgence in worldly pleasure and
the practice of strict abstinence and asceticism.
He ascribed instead the 'Madhyam Marg' or the middle path which was to be followed.
According to him everyone was responsible for their own happiness in life, stressing upon the
individualistic component of Buddhism.
The main teachings of Buddhism are encapsulated in the basic concept of four noble truths or ariya-
sachchani and eightfold path or astangika marg.
Four noble truths:
Suffering (dukkha) is the essence of the world.
Every suffering has a cause – Samudya.
Suffering could be extinguished – Nirodha.
It can be achieved by following the Atthanga Magga (Eight Fold Path).
Eight-Fold Paths: It consists of various interconnected activities related to knowledge, conduct,
and meditative practices.
Right view
Right intention
Right speech
Right action
Right livelihood
Right mindfulness
https://www.drishtiias.com/to-the-points/paper1/buddhism-in-india/print_manually 1/7
Right effort
Right concentration
Dukkha and its extinction are central to the Buddha’s doctrine. Suffering is not limited to the actual
pain but also to the potential to experience these things.
The essence of Buddhism is the attainment of enlightenment. It points to a way of life that avoids
self-indulgence and self-denial. There is no supreme god or deity in Buddhism.
The ultimate goal of Buddha’s teaching was the attainment of nibbana which was not a place but an
experience, and could be attained in this life.
Buddha also established code of conduct both for the monastic order and the laymen to follow which
are also known as the Five Precepts or Pancasil and refrain from them.
Violence
stealing
sexual misconduct
lying or gossip
taking intoxicating substances e.g. drugs or drink
What are the Major Buddhist Texts?

The Buddha's teaching was oral. He taught for 45 years, adapting the teaching to suit the group he
was addressing.
The Sangha memorized the teachings, and there were group recitations at festivals and special
occasions.
The teachings were rehearsed and authenticated at the First Council and were divided in Three
Pitakas in 483 BC.
His teachings were written down around 25 B.C.E. in Pali.
Three Pitakas
The Vinaya Pitaka consists of rules of conduct and discipline applicable to the monastic life
of the monks and nuns.
The Sutta Pitaka consists of the main teaching or Dhamma of Buddha. It is divided into five
Nikayas or collections:
Digha Nikaya
Majjhima Nikaya
Samyutta Nikaya
Anguttara Nikaya
Khuddaka Nikaya
The Abhidamma Pitaka is a philosophical analysis and systematization of the teaching and
the scholarly activity of the monks.
Other important Buddhist texts include Divyavadana, Dipavamsa, Mahavamsa, Milind
Panha etc.
What Role did the Buddhist Councils Play?
Buddhist Councils marked important turning points in the early Buddhism.

These councils resulted in sectarian clashes and the eventual Great Schism that resulted in the two
major schools, Theravada and Mahayana.
In total, 4 major Buddhist councils were convened:
First Council
It was held soon after the Mahaparinirvan of the Buddha, around 483 BC under the
patronage of King Ajatshatru and was presided by Mahakasyapa, a monk.
The council was held in the Sattapani cave at Rajgriha.
The council was held with the purpose of preserving Buddha’s teachings (Sutta) and rules
for disciples.
During this council, the teachings of Buddha were divided into three Pitakas.
Second Council
It was held in Vaishali, a village in Bihar under the patronage of the king Kalasoka in
383 BC. It was presided by Sabakami.
Third Council
It was held in 250 BC in Patliputra under the patronage of Ashoka and was presided by
Moggaliputta Tissa.
Forth Council
It was held in 72 AD at Kundalvana, Kashmir. It was presided by Vasumitra, while
Asvaghosa was his deputy under the patronage of King Kanishka of Kushan Empire.
Buddhism was divided into two sects namely Mahayan and Hinayan.
What are the Different Schools of Buddhism?

Mahayana:
It is one of the two main schools of Buddhism.
The term Mahayana is a Sanskrit word which literally means "Great Vehicle".
It believes in the heavenliness of Buddha and Idol worship of Buddha and Bodhisattvas
embodying Buddha Nature.
It originated in northern India and Kashmir and then spread east into Central Asia, East Asia
and some areas of Southeast Asia.
Buddhist schools embedded in China, Korea, Tibet and Japan belong to the Mahayana
tradition.
Hinayana
Literally Lesser vehicle, It believes in the original teaching of Buddha or Doctrine of elders.
It does not believe in Idol worship and tries to attain individual salvation through self
discipline and meditation.
Theravada is a Hinayana sect.
Theravada
It is the most ancient branch of extant Buddhism today.
It remains closest to the original teachings of the Buddha.
Theravada Buddhism developed in Sri Lanka and subsequently spread to the rest of Southeast
Asia.
It is the dominant form of religion in Cambodia, Laos, Myanmar, Sri Lanka, and Thailand.
Vajrayana
Vajrayana means “The Vehicle of the Thunderbolt”, also known as tantric Buddhism.
This Buddhist school developed in India around 900 CE.
It is grounded on esoteric elements and very complex set of rituals compared with the rest of
the Buddhist schools.
Zen
It is a school of Mahayana Buddhism that originated in China during the Tang dynasty as
the Chan school of Chinese Buddhism in and later developed into various schools.
It spread to Japan in 7th century C.E.
Meditation is the most distinctive feature of this Buddhist tradition.
How did Buddhism Spread in Ancient India?
Buddha had two kinds of disciples – monks (bhikshus) and lay worshippers (upasikas).
The monks were organized into the Sangha for the purpose of spreading his teachings.
The Sangha was governed on democratic lines and was empowered to enforce discipline
among its members.
Owing to the organised efforts made by the Sangha, Buddhism made rapid progress in North India
even during Buddha’s life time.
After the death of Buddha, his followers traversed on his path of meditation and roamed throughout
the countryside.
For 200 years Buddhism remained overshadowed by their Hindu counterparts until the advent of
Great Mauryan King – Ashoka.
After the bloodbath in his Kalinga conquest, emperor Ashoka decided to give up the policy of
worldly conquest and adopted Dhamma conquest.
Ashoka during the third Buddhist council dispatched various Buddhist missions to different
areas such as Gandhara, Kashmir, Greece, Sri Lanka, Burma (Myanmar), Egypt, and Thailand.
Through his missionary effort Ashoka spread Buddhism into West Asia and Ceylon. Thus a local
religious sect was transformed into a world religion.
What is the Contribution of Buddhism to Indian Culture?

The concept of ahimsa was its chief contribution. Later, it became one of the cherished values of our
nation.
Its contribution to the art and architecture of India was notable. The stupas at Sanchi, Bharhut
and Gaya are wonderful pieces of architecture.
It promoted education through residential universities like those at Taxila, Nalanda and
Vikramasila.
The language of Pali and other local languages developed through the teachings of Buddhism.
It had also promoted the spread of Indian culture to other parts of Asia.
How has Buddhism Acted as a Way of Soft Diplomacy?
Share of Cultural and Moral Values: The Buddhist faith, due to its emphasis on peaceful co-
existence and its wide pan-Asian presence, lends itself well to soft-power diplomacy.
Buddhism in India as a Soft Power is different from the conventional sense of the term. India
talks about shared cultural development instead of export of culture.
The values of peace, accommodation, inclusiveness, and compassion that are part of our
societies can be attributed to the influence of the teachings of Lord Buddha and Buddhism.
Strengthening Ties with Asian Countries: The ideals of Buddhism continue to intersect with the
political and economic contexts of many Asian nations with 22% of the world’s population.
Buddhism can act as an intensifying factor for Asian emotional bonding and connectivity as it
is embedded into their “nationalistic” thinking and actions.
India has in its favour at the moment an abundance of resources by way of pilgrimage sites,
the presence of the Dalai Lama, and international goodwill, as well as the right intentions.
International Buddhist Conclave: The Ministry of Tourism organises Buddhist Conclave every
alternate year (since 2004) with the objective of promoting India as a Buddhist Destination and major
markets around the globe.
In 2018, the conclave witnessed the participation of the delegates from Bangladesh, Indonesia,
Myanmar, Sri Lanka and 29 other countries.
Cultural Exchange Programme with Mongolia: Under the Cultural Exchange Programme, there
are 10 dedicated ICCR scholarships for studying ‘Tibetan Buddhism’ allocated for Mongolians to
study in specialized institutes.
The Ministry of Culture is likely to complete reprinting of about 100 sets of sacred Mongolian
Kanjur (a Buddhist canonical text considered to be the most important religious text in
Mongolia) for distribution in the main centers of Buddhism in Mongolia.
Steps have also been taken to facilitate the visa and travel of Buddhist monks from Mongolia
within India.
More recently in June 2022, four Holy Relics of Lord Buddha (Kapilavastu Relics) were
taken from India to Mongolia for an 11-day exposition to coincide with Mongolian Buddha
Purnima celebrations.
Kushinagar International Airport: The Kushinagar Airport in Uttar Pradesh became the latest
entrant in India's list of international Airports.
It is expected to provide seamless connectivity to people from South east and East Asian
countries for Buddhist Pilgrimage Tourism.
The inauguration of Kushinagar International airport is set to be a landmark in the India-Sri
Lanka relations.
What Initiatives have been Taken to Promote Buddhist Tourism in India?

Buddhist Circuit: Under the Swadesh Darshan scheme the Ministry of Tourism has identified
Buddhist Circuit as one of the thirteen thematic circuits for development under the Swadesh Darshan
scheme.
Under the scheme, 5 projects of Rs 325.53 crore have been sanctioned for Buddhist circuit
development.
A Buddhist Circuit Train FAM Tour has also been organised as part of the Dekho Apna Desh
initiative.
The tour covers the destinations Gaya-Bodhgaya, Rajgir-Nalanda in Bihar as well as
Sarnath-Varanasi in Uttar Pradesh.
PRASHAD Scheme: The “National Mission on Pilgrimage Rejuvenation and Spiritual, Heritage
Augmentation Drive (PRASHAD)” was launched in the year 2014-15 with the objective of holistic
development of identified pilgrimage destinations including Buddhist sites.
Iconic Tourist Sites: Buddhist Sites at Bodhgaya, Ajanta & Ellora have been identified to be
developed as Iconic Tourist Sites (aimed at enhancing India’s soft power).
Dekho Apna Desh Initiative: It was launched by the Ministry of Tourism in 2020 to encourage the
citizens to travel widely within the country thus enabling the development of Domestic Tourism
tourist facilities and infrastructure.
Diversity of Languages: Signages have been installed in Chinese language at buddhist monuments
in Uttar Pradesh and in Sinhala language (official language of Sri Lanka) at Sanchi monuments in
Madhya Pradesh.
UNESCO’s heritage sites related to Buddhism

Archaeological Site of Nalanda Mahavihara at Nalanda, Bihar
Buddhist Monuments at Sanchi, MP
Mahabodhi Temple Complex at Bodh Gaya, Bihar
Ajanta Caves Aurangabad, Maharashtra
What More India can do to Pursue Diplomacy through Buddhism?
Effective revitalisation of the Nalanda University project and encouragement of Buddhist studies
in well-established universities will bring International community at a common platform.
The promotion of Buddhist tourism reminiscent of the ‘Incredible India’ campaign is required to
popularise India’s association with the faith internationally.
The government faces the crucial challenge of effective execution. Buddhist diplomacy would go a
long way in countering the rise of China, strengthening its relations with Asian countries, and
helping it further down the path of its regional and global power ambitions.
Presently, it is estimated that there are nearly 500 million Buddhists all over the World and majority
of them live in East Asia, South East Asia and Far East countries.
However, a very small percentage of them visit the Buddhist sites in India each year.
Therefore, the significance of encouraging more tourists to visit the Buddhist destinations
where Lord Buddha lived and preached is immense.
India’s Buddhist heritage is not only important from the tourism point of view but is also a binding
factor that strengthens its relationship with Asian countries, in line with its Act East Policy.
As peace and sustainable development are interlinked, the Buddha’s prism can be the guiding lights
to every single stakeholder from local to global institutions and leaders, to work together for
promoting dialogue, harmony, and justice based on compassion and wisdom.
UPSC Civil Services Examination, Previous Year Questions (PYQs)
Prelims
Q1. With reference to the religious history of India, consider the following statements: (2020)
1. Sthaviravadins belong to Mahayana Buddhism.

2. Lokottaravadin sect was an offshoot of Mahasanghika sect of Buddhism.
3. The deification of Buddha by Mahasanghikas fostered the Mahayana Buddhism.
Jainism
Introduction
Jainism is an ancient religion that is rooted in the philosophy that teaches

the way to liberation and a path to spiritual purity and enlightenment
through disciplined nonviolence to all living creatures.
When did Jainism Originate?
1. Jainism came to prominence in the 6th century B.C., when Lord

Mahavira propagated the religion.
2. There were 24 great teachers, the last of whom was Lord Mahavira.
3. These twenty-four teachers were called Tirthankaras-people who had

attained all knowledge (Moksha) while living and preached it to the
people.
4. The first Tirthankara was Rishabnatha.
5. The word ‘Jain’ is derived from jina or jaina which means the
‘Conqueror’. విజేత
జైనమతం
పరిచయం
జైనమతం ఒక పురాతన మతం, ఇది అన్ని జీవులకు క్కమశిక్షణతో కూడిన

అహంస ద్వా రా విముక్తక్తి మరియు ఆధ్యా త్మి క సవ చఛ త మరియు
జ్ఞానోదయానికి మార్గాకి బోధంచే తతా శాస్త్ం ి లో పాతుకకుోయింంది.
జైనమతం ఎప్పు డు ఆవిర్భ వించంది?
1. జైనమతం 6వ శతాబ్ం ద B.C.లో లార్డ ్ మహావీరుడు మతాన్ని క్రచారం

చేసినపుు డు క్పాముఖ్య ం పందింది.
2. 24 మంది గొరు ఉపాధ్యయ యులు ఉన్ని రు, వారిలో చివరివాడు

మహావీరుడు.
3. ఈ ఇరవై న్నలుగు మంది గురువులను తీర థంకరులు అన్న పిలు్ిరు -
వారు జీవించి ఉని పుు డే ్మ్ ి జ్ఞానాన్నన్ని (మోక్షాన్ని ) పంది క్రజలకు
ఉరదేశించారు.
4. మొదటి తీర థంకరుడు ఋషభన్నథుడు.
5. 'జైన్' అనే రదం జిన్న లేద్వ జైన్న నుండి ఉదభ వించింది, అంటే 'విజేత'.
Vardhamana Mahavira
1. Vardhamana Mahavira, the 24th Tirthankara, was born in 540 B.C. in a village
called Kundagrama near Vaishali.
2. He belonged to Jnatrika clan and was connected to the royal family of Magadha.
3. His father Siddharta was the head of the Jnathrika Kshatriya clan and his mother
Trishala was a sister of Chetaka, the king of Vaishali.
4. At the age of 30 years, he renounced his home and become an ascetic.
5. He practised austerity for 12 years and attained highest spiritual knowledge called
Kaivalya(i.e conquered misery and happiness) at the age of 42 years.
6. He delivered his first sermon at Pava.
7. A symbol was associated with every Tirthankara and Mahavira’s symbol was a lion.
8. His missions took him Koshala, Magadha, Mithila, Champa etc
9. He passed away at the age of 72 in 468 B.C. at the Pavapuri in Bihar.

వర్ ధమాన మహావీరుడు
1. 24వ తీర థంకరుడైన వర ధమాన మహావీరుడు క్ీస్తి పూరా ం 540లో

జన్నమ ంచాడు. వైశాలి ్మీరంలోన్న కుందక్ామ అనే క్ామంలో.
2. అతను జ్ఞానాక్కక వంశాన్నక్త చందినవాడు మరియు మగధ

రాజకుటంబ్ంతో ్ంబ్ంధం కలిగి ఉన్ని డు.
3. అతన్న తంక్డి సిద్వధర థ జ్ఞానాక్కక క్షక్కయ వంశాన్నక్త అధరక

మరియు అతన్న తలి ి క్కశాల వైశాలి రాజు చేతకా సోదరి.
4. 30 ్ంవతస రాల వయస్తస లో, అతను తన ఇంటిన్న తయ జించి

్న్నయ సి అయ్యయ డు.
5. అతను 12 ్ంవతస రాలు కాఠినయ ం పాటించాడు మరియు 42
్ంవతస రాల వయస్తస లో కైవలయ (అంటే దుఃఖ్ం మరియు
ఆనంద్వన్ని జింంచాడు) అనే అతుకయ ని త ఆధ్యయ కమ క
ా
జ్ఞ నా న్నన్ని పంద్వడు.
6. అతను పావాలో తన మొదటి ఉరన్నయ ్ం చేశాడు.
7. క్రక తీర థంకరున్నతో ఒక చిహ్ి ం ముడిరడి ఉంటంది మరియు

మహావీరున్న చిహ్ి ం సింహ్ం.
8. అతన్న మిషనుి అతన్ని కోశాల, మగధ, మిథిల, చంపా

మొదలైనవి తీస్తకువెళ్లిిం
9. అతను 468 B.C లో 72 ్ంవతస రాల వయస్తస లో

మరణంచాడు. బీహార్డలోన్న పావపురి వద.ద
Cause of Origin?
1. Hinduism had become rigid and orthodox with complex rituals and
dominance of Brahmins.
2. The Varna system divided the society into 4 classes based on birth,
where the two higher classes enjoyed several privileges.
3. Kshatriya's reaction against the domination of the brahmanas.
4. Spread of the new agricultural economy in the north-eastern India due

to the use of iron tools.
What are the Tenets of Jainism?
It mainly aims at the attainment of liberation, for which no ritual is

required. It can be attained through three principles called
Three Jewels or Triratna i.e.
1. Right Faith (Samyakdarshana)

2. Right Knowledge (Samyakjnana)
3. Right Action (Samyakcharita)
మూలం కార్ణం?
1. హందూ మతం ్ంక్తష

ి మై
ట న ఆచారాలు మరియు క్ాహ్మ ణుల
ఆధరతయ ంతో దృఢమైనది మరియు ్న్నతనమైనదిా మారింది.
2. వర ణ వయ వ్ థ పుటటక ఆధ్యరంా ్మాాన్ని 4 తరగతుకలుా

విభజించింది, ఇకక డ రండు ఉని త వరాాలు అనేక అధకారాలను
పంద్విం.
3. క్ాహ్మ ణుల ఆధరతాయ న్నక్త వయ కరేకంా క్షక్కయుడి ్ు ందన.
4. ఇనుర రన్నముట్ను
ి ఉరయోగించడం వలి ఈశానయ భారతదేశంలో
కొత ి వయ వ్య ఆరి థక వయ వ్ థ వాయ పి ి చందింది.
జైన మతం యొకక సిద్ధంతాలు ఏమిటి?
ఇది క్రధ్యనంా ముక్తన్న

ి ్ధంచడాన్ని లక్షయ ంా చేస్తకుంటంది, దీన్నక్త
ఎటవంటి కరమ అవ్రం లేద. అనే మూడు సూక్తాల ద్వా రా దీన్నన్న
్ధంచవచ్చు
మూడు ఆభరణాలు లేద్వ క్కరతి అంటే.
1. ్రైన విశాా ్ం (్మయ క దరశ నం)

2. ్రైన ా
జ్ఞ నా నం (్మయ కాఞానం)
3. ్రైన చరయ (్మయ కు రిత)
Five Doctrines of Jainism
1. Ahimsa: Non-injury to living being

2. Satya: Do not speak a lie
3. Asteya: Do not steal
4. Aparigraha: Do not acquire property
5. Brahmacharya: Observe continence
The Concept of God in Jainism
1. Jainism believes that the universe and all its substances or

entities are eternal. It has no beginning or end with
respect to time. Universe runs on its own accord by its
own cosmic laws.
2. All the substances change or modify their forms

continuously. Nothing can be destroyed or created in the
universe.
3. There is no need for someone to create or manage the

affairs of the universe.
4. Hence Jainism does not believe in God as a creator,

survivor, and destroyer of the universe.
జైనమతం యొకక ఐదు సిద్ధంతాలు
1. అహం్: క్పాణక్త ాయం కాన్నది

2. ్తయ : అబ్దం ద మాట్లిడకు
3. అస్తయ ి : దంగతనం చేయవదద
4. అరరిక్గహ్: ఆసి ి ్ంపాదించవదద
5. క్బ్హ్మ చరయ : ఖ్ండాన్ని గమన్నంచండి
జైనమతంలో దేవుక భావన
1. విశా ం మరియు ద్వన్నలోన్న అన్ని రద్వరాథలు లేద్వ

అసితాి ా లు శాశా తమైనవన్న జైనమతం నముమ తుకంది.
కాలాన్నక్త ్ంబ్ంధంచి దీన్నక్త క్పారంభం లేద్వ ముగింపు
లేద. విశా ం ద్వన్న ్ా ంత కాసిమ క్ చట్లటల ద్వా రా ద్వన్న
్ా ంత ఒరు ందంపై నడుస్తింది.
2. అన్ని రద్వరాధలు వాటి రూపాలను న్నరంతరం

మారు్ిిం లేద్వ ్వరించ్చకుంట్లిం. విశా ంలో ఏదీ
న్నశనం చేయబ్డద లేద్వ ్ృష్ం ట చబ్డద.
3. విశా ం యొకక వయ వహారాలను ్ృష్ం

ట చడం లేద్వ
న్నరా హంచడం ఎవరిీ అవ్రం లేద.
4. అందకే జైనమతం దేవుణ ణ ్ృష్క ట రా,

ి క్బ్కక్తన వయ క్తా
ి
మరియు విశాా న్ని న్నశనం చేస్తవాడిా విశా సించద.
What are the Sects/ School of Jainism?
1. Jain order has been divided into two major sects: Digambara and
Svetambara.
2. The division occurred mainly due to famine in Magadha which compelled

a group led by Bhadrabahu to move South India .
3. During the 12 years famine, the group in South India stick to the strict
practices while the group in Magadha adopted a more lax attitude and
started wearing white clothes.
4. After the end of famine, when the Southern group came back to
Magadha, the changed practices led to the division of Jainism into two
sects.
జైన మతం యొకక విభాగాలు/ పాఠశాల అంటే ఏమిటి?
1. జైన మతం రండు క్రధ్యన విభాాలుా విభజించబ్డింది: దిగంబర్ మరియు శ్వవ తాంబర్.
2. విభజన క్రధ్యనంా మగధలో కరువు కారణంా భక్దాహు నేతృతా ంలోన్న బ్ృందం దక్షిణ భారతదేశాన్ని తరలించవలసి వచిు ంది.
3. 12 ్ంవతస రాల కరువు ్మయంలో, దక్షిణ భారతదేశంలోన్న ్మూహ్ం కఠినమైన రదతుక

ధ లకు కటటబ్డి ఉండా, మగధలోన్న ్మూహ్ం మరింత
విడదీయబ్డిన వైఖ్రిన్న అవలంబంచింది మరియు తెలన్న
ి బ్ట్లు
ట ధరించడం క్పారంభంచింది.
4. కరువు ముగిసిన తరువాత, దక్షిణ ్మూహ్ం మగధకు కరిగి వచిు నపుు డు, మారిన రదతుక
ధ లు జైనమతం రండు విభాాలుా విభజించబ్డా్ిం.
Digambara:
1. Monks of this sect believe in complete nudity. Male monks do not wear clothes while female monks wear unstitched
plain white sarees.
2. Follow all five vows (Satya, Ahimsa, Asteya, Aparigraha and Brahmacharya).
3. Believe women cannot achieve liberation.

4. Bhadrabahu was an exponent of this sect.
దిగంబ్ర:
Major Sub-Sects 1. ఈ శాఖ్లోన్న ్న్నయ స్తలు పూరి ి నగి తాా న్ని నముమ తారు. మగ ్న్నయ స్తలు
1. Mula Sangh బ్ట్లు
ట ధరించరు, ఆడ ్న్నయ స్తలు కుట్న్న ట ్ద్వ తెలన్న
ి చీరలు ధరి్ిరు.
2. మొతిం ఐద క్రమాణాలను (్తయ , అహం్, అస్తియ, అరరిక్గహ్ మరియు
2. Bisapantha క్బ్హ్మ చరయ ) అను్రించండి.
3. Terapantha
4. Taranpantha or Samaiyapantha 3. స్తరిలు విముక్త ి పందలేరన్న నముమ తారు.
4. భక్దాహు ఈ శాఖ్కు కారకుడు.
Minor Sub-Sets క్రధ్యన ఉర శాఖ్లు

1. Gumanapantha 1. మూలా ్ంఘం
2. బ్రంథా
2. Totapantha
3. తేరారంథా
4. తరంరంథా లేద్వ ్మయరంథా
చిని ఉర-్మితుకలు
1. గుమనరంథా
2. తోట్రంథా
Svetambara: Major Sub-Sects
1. Murtipujaka
1. Monks wear white clothes.
2. Sthanakvasi
2. Follow only 4 vows (except brahmacharya).
3. Terapanthi
3. Believe women can achieve liberation.
4. Sthulabhadra was an exponent of this sect.
Reason for the Spread of Jainism?
1. Mahavira organised an order of his followers which admitted both men and women.
2. Jainism didn’t very clearly mark itself out from the brahmanical religion, therefore it spread gradually into West and South
India where brahmanical order was weak.
3. The great Mauryan King Chandragupta Maurya, during his last years, became a Jain ascetic and promoted Jainism in
Karnataka.
4. Famine in Magadha led to the spread of Jainism in South India.
5. The famine lasted for 12 years, and in order to protect themselves many Jains went to South India under the leadership of
Bhadrabahu.
6. In Odisha, it enjoyed the patronage of Kalinga King of Kharavela.
What is Jain Literature? •Ang-bahya-agams (outside of Ang-agams): These texts are
expansions of Ang-agams. They were compiled by Shrutakevalin.
Jain literature is classified into two major categories:
• Monks who had knowledge of a minimum of ten Purvas
were known as Shrutakevalin.
Agam Literature:
• Lord Mahavir's preaching was methodically compiled by • Shrutakevalin wrote many texts (sutras) expanding the
his followers into many texts. subject matter defined in the Ang-agams. Collectively
• These texts are collectively known as Agams, the sacred these texts are called Ang-bahya-agams meaning outside
books of the Jain religion. of Ang-agams.
• Agam literature is also divided into two groups:
• The twelfth Ang-agam is called Drastivad. The
Drastivad consists of fourteen Purva texts, also
Ang-agama: These texts contain the direct preaching of known as Purvas or Purva-agams. Among Ang-
Lord Mahavir. They were compiled by Ganadharas. agams, Purvas were the oldest sacred texts.
1. Lord Mahavir's immediate disciples were known as •They are written in the Prakrit language.
Ganadhara.
•Non-agam Literature: This consists of commentary and
2. All Ganadharas possessed perfect knowledge (keval- explanation of Agam literature and independent works, compiled by
elder monks, nuns, and scholars.
gyan).
•They are written in many languages such as Prakrit, Sanskrit, Old
3. They orally compiled the direct preaching of Lord Marathi, Gujarati, Hindi, Kannad, Tamil, German, and English.
Mahavir into twelve main texts (sutras). These texts are
known as Ang-agams.
What is Jain Architecture?
•Jain architecture cannot be accredited with a
style of its own, it was almost an offshoot of
Hindu and Buddhist styles.
•Types of Jain Architecture:
• Layana/Gumphas (Caves)
• Ellora Caves (Cave No. 30-35)-
Maharashtra
• Mangi Tungi Cave- Maharashtra
• Gajapantha Cave- Maharashtra
• Udayagiri-Khandagiri Caves- Odisha
• Hathi-gumpha Cave- Odisha
• Sittanavasal Cave- Tamil Nadu
• Statues
• Gometeshwara/Bahubali Statue-
Shravanabelagola, Karnataka
• Statue of Ahimsa(Rishabnatha)-
Mangi-Tungi hills, Maharashtra
• Jianalaya (Temple)
• Dilwara Temple- Mount Abu,
Rajasthan
• Girnar and Palitana Temple- Gujarat
• Muktagiri Temple- Maharashtra
Note
Manastambha: It is found in the front side of the temple,

having religious importance with an ornamental pillar structure
carrying the image of Tirthankar on top and on all four cardinal
directions.
Basadis: Jain monastic establishment or temples in Karnataka.

Jain Council
First Jain Council
Held at Patliputra in 3rd Century B.C. and was presided by

Sthulbhadra.
Second Jain Council
Held at Vallabhi in 512 A.D. and was presided by Devardhi

Kshmasramana.
Final Compilations of 12 Angas and 12 Upangas.

How is Jainism different from Buddhism?
•Jainism recognised the existence of god while Buddhism did

not.
•Jainism does not condemn the varna system while Buddhism

does.
•Jainism believed in transmigration of soul i.e.

reincarnation while Buddhism does not.
•Buddha prescribed the middle path while Jainism advocates his

followers to even completely discard the clothes i.e. life of
austerity.
Status of Women in India - భారతదేశంలో మహిళల స్థితి
What Does the Constitution Say About Women Empowerment?
మహిళా సాధికారత గురించి రాజ్య ింగిం ఏిం చెబుతింది?
1. The principle of gender equality is enshrined in the Indian Constitution.లింగ

సమానతవ సూత్తిం భారత రాజ్య ింగింలో పిందుపరచబడింది.
2. The Constitution not only guarantees equality to women, but also provides the State
with the power to take measures of positive discrimination in favor of women in order
to mitigate their cumulative socio-economic and political disadvantages. రాజ్య ింగిం
మహిళలకు సమానత్వవ నికి హామీ ఇవ్వ డమే కాకుిండా, వార సించిత సామాజిక-
ఆర ిక మరయు రాజకీయ త్పతికూలతలను తగ్ గించడానికి మహిళలకు
అనుకూలింగా సానుకూల వివ్క్ష చరయ లను తీసుకునే అధికారానిి రాష్ట్రానికి
అిందిసుతింది.
3. Women have fundamental rights to not be discriminated on the grounds of sex

(Article 15) and get equal protection under the law. (Article 14) ష్ట్రలు
త లింగిం
(ఆర ాకల్ 15) ఆధారింగా వివ్క్ష చూపకుిండా ఉిండటానికి మరయు చట్ిం ా త్కిింద
సమాన రక్షణ పిందటానికి త్ాథమిక హకుు లను కలగ్ ఉన్ని రు. (ఆటర ాకల్ 14)
4. It also imposes a fundamental duty on every citizen to renounce the practices

derogatory to the dignity of women. ష్ట్రల
త గౌరవానిి కిించపరచే పదతు ధ లను
What are the Areas Where Women have Done Exceptionally Well in India?
భారతదేశంలో మహిళలు అనూహ్య ంగా బాగా పనిచేిన ప్రంతాలు ఏమిటి?
For years, women have suffered the injustice and prejudice of society. But today, with the changing times, they
have made a name for themselves. సింవ్తస రాలుగా, మహిళలు సమాజింలోని అన్నయ యానిి మరయు
పక్షాత్వనిి అనుభవిసుతన్ని రు. కానీ నేడు మారుతుని కాలింత ాటు తమకింటూ త్పత్యయ క గురింపు త
తెచ్చు కున్ని రు.
They have broken the shackles of gender stereotypes and stood to achieve their dreams and goals. For
instance:వారు లింగ మూస పదతు ధ ల సింకెళ లను తెించ్చకుని తమ కలలు, లక్ష్యయ లను సాధిించేిందుకు
నిలబడాారు. ఉదాహరణకి:
 Social Activist:
 Sindhutai Sapkal ( Padma Shri 2021) - Raising Orphaned Children
 సామాజిక కారయ కర:త
 సింధుత్వయ్ సపు ల్ (పదమ శ్ర ీ 2021) - అన్నథ పిలల ల ను పించడిం
 Environmentalist:
 Tulsi Godwa ( Padma Shri 2021) - Encyclopaedia of Forest
 పరాయ వ్రణవేత:త
 తులస గోదావ (పదమ శ్ర ీ 2021) - ఎన్సైక్లలపీడయా ఆఫ్ ఫారెస్ట ా
 Defence:
 Avani Chaturvedi - First Indian Woman to fly a solo fighter aircraft (MiG-21 Bison)
 రక్షణ:
 అవ్ని చతుర్వవ ది - సోలో ఫై్ర్ ఎయిర్త్కాఫ్ ా (MiG-21 బైసన్) నడపిన మొదటి భారతీయ మహిళ
Sports:
 Mary Kom - First woman from the country to win a medal
in boxing at the Olympics.
 PV Sindhu - First Indian woman to claim two Olympic

medals (Bronze- Tokyo 2020) and (Silver- Rio 2016).
 Indian Women's Cricket Team - Finalist, Commonwealth

Games 2022
International Organisations:
 Gita Gopinath - First Woman Chief Economist at the IMF

(International Monetary Fund).
Space Technology:
 Tessy Thomas - Missile Woman of India (Agni-V missile
project)
Education:
 Shakuntala Devi - Guinness World Record for Fastest
Human
Computation.
 Shanan Dhaka - AIR 1 National Defence Academy Entrance
What are the Current Areas of Concern
Related to Women in India?
•Gap in Male Female Literacy Rate: Despite

the government's effort to ensure equality of
opportunity for education for both men and
women in our society, the literacy rate of
women in India, especially in rural areas, still
remains very poor.
• Schools in rural India are at

considerable distances and in భారతదేశింలోని మహిళలకు సింబింధిించిన త్పసుతత ఆిందోళనలు ఏమిటి?
absence of strong local law and order,
women find it unsafe to travel long • ష్ట్ర త పురుషుల అక్షరాసయ త ర్వటులో అింతరిం: మన సమాజింలో పురుషులు
distances for schooling. మరయు మహిళలు ఇదర ద కీ విదయ క్లసిం సమాన అవ్కాశాలను
నిరాధరించడానికి త్పభుతవ ిం
త్పయతిి సుతని పప టికీ, భారతదేశింలో ముఖ్య ింగా త్గామీణ
• Traditional practices like female
త్ాింత్వలోల మహిళల అక్షరాసయ త ర్వటు ఇపప టికీ చాలా తకుు వ్గానే ఉింది.
infanticide, dowry, and early
marriage have also contributed to the • త్గామీణ భారతదేశింలోని ాఠశాలలు గణనీయమైన దూరింలో ఉన్ని యి
problem as many families find it మరయు బలమైన టసాినిక శాింతిభత్దతలు లేనిందున, మహిళలు ాఠశాల
economically unviable to educate the విదయ క్లసిం ఎకుు వ్ దూరిం త్పయాణించడిం సురక్షితిం కాదు.
girl child.
• ఆడ శిశుహతయ , వ్రక్ి ిం, మరయు చిని వ్యసుస లోనే వివాహిం వ్ింటి
సాింత్పదాయ పదతుధ లు కూడా సమసయ కు దోహదపడాాయి, ఎిందుకింటే చాలా
కుటుింబాలు ఆడపిలల ల కు విదయ ను అిందిించడిం ఆర ికింగా లాభసాటిగా
•Representation of Women in
Legislature:
•The representation of women in

different legislative
bodies remains low across India.
• According to the report

of Inter-Parliamentary
Union (IPU) and UN
Women, India ranks 148
out of 193 countries in
the number of elected
female representatives in
parliament.
శాసనసభలో మహిళా త్ాతినిధ్య ిం:
• భారతదేశిం అింతటా వివిధ్ శాసన సభలలో మహిళల త్ాతినిధ్య ిం తకుు వ్గానే ఉింది.
• ఇిం్ర్-ార లమిం్రీ యూనియన్ (IPU) మరయు UN మహిళల నివేదిక త్పకారిం, ార లమింటులో ఎనుి క్లబడన మహిళా
త్పతినిధుల సింఖ్య లో 193 దేశాలలో భారతదేశిం 148 సా
ట ి నింలో ఉింది.
•Safety Concern: In India, despite of continuous efforts in the field of Safety, women are threatened by various acts
via feticides, domestic violence, rape, trafficking, forced prostitution, honour killings, sexual harassment at workplace etc.
•Period Poverty: a lack of access to sanitary products, menstrual education and hygiene and sanitation facilities necessary to
properly manage menstruation.
• According to a United Nations Children’s Fund (UNICEF) study conducted in 2011 only 13% of girls in India are aware
of menstruation before menarche.
•Glass Ceiling: Women not only in India but across the globe face a social barrier preventing women from being promoted to
top jobs in management.
• భత్దత్వపరమైన ఆిందోళన: భారతదేశింలో, భత్దత్వ రింగింలో నిరింతర త్పయత్వి లు జరుగుతుని పప టికీ, త్ూణహతయ లు, గృహ
హిింస, మానభింగిం, త్టాఫికిింగ్, బలవ్ింతింగా వ్య భిచారిం, పరువు హతయ లు, కారాయ లయింలో లింగ్క వేధిింపులు మొదలన వివిధ్ చరయ ల దావ రా
మహిళలు బెదిరింపులకు గురవుతున్ని రు.
• పీరయడ్ పేదరకిం: సాని్రీ ఉతప తుతలు, రుతుత్కమ విదయ మరయు ఋతుత్కమానిి సరగాగ నిరవ హిించడానికి అవ్సరమైన పరశుత్భత మరయు
ారశుదయధ సౌకరాయ ల కొరత.
• 2011లో నిరవ హిించిన యునైటెడ్ నేషన్స చిష్ట్లన్

ా స ఫిండ్ (UNICEF) అధ్య యనిం త్పకారిం భారతదేశింలో కేవ్లిం 13% మింది బాలకలకు మాత్తమే
రుతుత్కమానికి ముిందు రుతుత్కమిం గురించి తెలుసు.
• గా
ట ల స్ట రలింగ్: భారతదేశింలోనే కాకుిండా త్పపించవాయ పతింగా మహిళలు మేనేజ్మింట్లో ఉని త ఉదోయ గాలకు పదోని తి పిందకుిండా సామాజిక
అడిం ా కిని ఎదుర్ు ింటున్ని రు
What are the Recent Government
Schemes Related to Women
Empowerment?
1. Beti Bachao Beti Padhao Scheme

2. Ujjawala Yojna
3. Swadhar Greh
4. Pradhan Mantri Matru Vandana Yojana
5. Pradhan Mantri Mahila Shakti Kendra
Scheme
6. One Stop Centre
7/30/23, 4:33 PM Ethnic diversities in India UPSC | Caste vs Race Vs Ethnicity| Cultural Setting | Geography of India ~ Civil Services Self Study
Caste vs Race Vs Ethnicity
The following are differences between caste, race, and ethnicity.
Caste is a social division based on social hierarchy and inherited by birth

Race is a biological division based on physical characteristics.
Ethnicity is a social and cultural concept having similar cultural practices.
Some social differences such as caste and race we inherit from birth and we can not change or we do not have a
choice.
Some social differences such as ethnicity or religion we can change or we do have the choice to change them.
There is three major Ethnic group family in India:
Indo-Aryan Ethnic Group

Dravidian Ethnic Group
Mongoloid Ethnic Group
Indo-Aryan Ethnic Group:
The following are characteristics:
Spread in Northern and central India

Language: Indo-Aryan family
Important sub-ethnic groups are:
Punjabi, Jats, Marathi, Gujarati, Bengali, Marathi, Gorkha, etc
Dravidian Ethnic Group:
It is in southern India
Major ethnic groups in Dravidian ethnicity are:

Tamilian, Malayalami, Telugu, Kannad
Mongoloid Ethnic group:
These are found in the northeastern states.

Very rich ethnic diversity
Each tribe is different from others ethnically.
Some examples,
https://www.onlyiasexam.com/2020/11/ethnic-diversities-in-india-upsc-caste.html 1/2
7/30/23, 4:33 PM Ethnic diversities in India UPSC | Caste vs Race Vs Ethnicity| Cultural Setting | Geography of India ~ Civil Services Self Study
Arunachal Pradesh:
Ahoms,
Apatani
Karbi
Bori
Mishmi
Bodo in Assam,
Naga in Nagaland
Meitei in Manipur
Mizo in Mizoram
The implication of Ethnic diversities:
On the positive side, if Ethnic diversities are good for the country but not managed well then it will
create problems for national integrity and development.
Communities may be increased. Communalism means religious or community-based politics.
Cultural and social inequality and injustices of the past of particular ethnicity may be provoked by the
opposition parties or other communities.
In India, many divisive forces are creating problems that are creating problems of national integrity.
Some examples are,
Communal riots
The demand for regional autonomy
Caste or religious-based politics
The inclination to particular communities by political party
https://www.onlyiasexam.com/2020/11/ethnic-diversities-in-india-upsc-caste.html 2/2
7/30/23, 4:34 PM ETHNIC GROUP; ETHNICITY AND ETHNIC CONFLICTS - Achievers IAS Classes
An ethnic group is a group of people who share a common heritage, culture, and/or language.
Ethnicity refers to the identification of a group based on a perceived cultural distinctiveness that
makes the group into a “people.” Concept of ethnicity is purely cultural and is sociologically used to
distinguish from race.
Ethnic Movements are manifestations of ethnic solidarity.
PAUL BRASS’S TYPES OF ETHNIC MOVEMENTS OR ETHNIC CONFLICTS
Intra-ethnic – In this, there is a different ethnic identity within an umbrella ethnic identity and
movement strives for the perceived separate benefits for its members. Eg: Shia-Sunni conflict.
Inter-ethnic – Ethnic identity of one group is seen as completely different from others. Eg: Assamese
against migrants.
Ethnic group Vs State – Ethnic group sees its identity different from larger state Eg: Naga
movement.
THE CAUSES FOR RISE OF ETHNIC MOVEMENTS OR ETHNIC CONFLICTS
Economic factors and regional disparities.

Relative deprivation.
Votebank politics.
Historical reasons like colonialism.
Internal colonialism wherein dominant community exploits the minority community.
External provocations like funding by enemy country to boost conflicts.
MANIFESTATIONS OF ETHNIC CONFICTS IN INDIA
The challenge posed by ethnic groups in India have taken the form of (i) autonomy movements, (ii)
secessionist movements, (iii) insurgency and (iv) violent conflicts on the basis of identity markers such
as language, religion, tribe, caste, etc.
In the Northeast region of India, ethnic conflicts have assumed secessionist and insurgent
proportions.
Another inter-ethnic conflict that has persisted in urban Indian politics is the one between the locals
and the migrants.
The Self-determination Movements like Khalistan Movement.
https://www.achieveriasclasses.com/ethnic-group-ethnicity-and-ethnic-conflicts/ 1/2
7/30/23, 4:34 PM ETHNIC GROUP; ETHNICITY AND ETHNIC CONFLICTS - Achievers IAS Classes
TRIBAL ETHNIC CONFLICTS
Reactionary Movements – Tries to bring back the old traditions.

Conservative Movements – Maintain status quo.
Revolutionary Movements – Bring radical changes in tribal society.
ETHNO NATIONALISM
Ethno-nationalism is a kind of sub-nationalism based upon ethnic identity of the ethnic groups.
In short, ethno-nationalism is the nationalism of ethnic groups such as Muslim, Kurds, Latvians,
Tamils etc., who define their nation in exclusive terms, mainly on the basis of
common descent, race, culture, history and language.
ETHNIC CLEANSING
Ethnic cleansing is the most dreaded dimension of ethno-national conflict.

In this type ethnic conflict, the indigenous ethnic group launches a genocide and/or expulsion of the
foreigners (those who not originally belong to that state).
https://www.achieveriasclasses.com/ethnic-group-ethnicity-and-ethnic-conflicts/ 2/2
7/30/23, 4:32 PM Ethnicity And Identity Movements
Ethnicity and Identity movements

Get a deeper understanding of the ethnic movements in India and their characteristics.
Table of Content
What are Ethnic Movements?
Characteristics of Ethnic Movements
Ethnic Movements in India
Every nation around the globe has its own culture, values, customs, and way of leading life. All these
things are clubbed under one umbrella term—ethnicity. Throughout history, colonisers have tried to
impose their culture on the native population of the countries they have had political control over. Third
World countries under colonial rule experienced whitewashing the most, which led to ethnic
movements across the globe.
An ethnic movement is a way to protect the cultural identity of ethnic groups. As groups strive to retain
their distinct identity in a diverse country, ethnic movements are bound to rise. Ethnic movements in
India emerged as resistance to the changes imposed by the British. But before we discuss the reasons
behind these culturally-significant movements in India, let us understand what ethnic movements are.
Check out the UPSC Notes
What are Ethnic Movements?

Simply put, ethnic movements obstruct social change. Any part of the population that sees its culture-
changing tends to resist it through an ethnic movement. These movements can be concentrated in
particular regions of a country or spread throughout the nation. In a culturally-diverse country, chances
of an ethnic movement increase, especially if regional subgroups feel their roots are being tampered
with. Ethnic movements are quests to save one’s culture, language, territory, religion, or region. Ethnic
groups enact them to gain power, secure their rights, and get acknowledgment. Usually, countries with a
spectrum of ethnicities tends to witness more ethnic movements simply because the integration of these
vast diversities can become politically, economically, and socially challenging. Moreover, looking out
for all ethnic groups when it comes to employment opportunities, government formation, and more has
its share of obstacles. Ethnic movements can be silent or violent. That said, movements that utilise
violence often have secessionist or separatist motives. Regardless of the nature of ethnic movements,
they can be disruptive for both democracies and societies.
Also see: UPSC Preparation Books
https://unacademy.com/content/upsc/study-material/sociology/ethnicity-and-identity-movements/ 1/3
Characteristics of Ethnic Movements

Ethnic movements differ from other types of conflicts, revolutions, and social reforms—and have
characteristics that are peculiar only to them. These nuances give an insight into how these movements
are organised. Here are some distinct characteristics of ethnic movements:
Culturally oriented
A prominent characteristic of ethnic movements is that they are culturally oriented. Their main aim is to
protect one’s culture and ensure its continuation. Ethnic movements lay great emphasis on following
roots and the traditional way of life while resisting change.
Ethnocentric in nature
Ethnocentrism refers to the perception of other cultures through one’s cultural lens. Ethnic
movements are often ethnocentric in nature, which means that the group enacting the movement
perceives strategies and decisions of other cultures and regions, as well as problems and situations, only
on the basis of the preconceived notions that are the standard in their way of life.
Ethnic groups as pioneers

Ethnic movements are always pioneered by ethnic groups. An ethnic group is a group of people that
share commonalities in language, culture, geography, religion, and customs. These groups begin
the ethnic movements to ensure that they get to live the way their culture dictates.
Rigidity and resistance

Another prominent characteristic of ethnic movements is rigidity. Groups that begin ethnic
movements are rigid in their beliefs, and thus do not applaud social changes. If policies and societal
changes are obstructing, degrading, or in opposition to their way of life, they choose to raise their
voices.
Also see: UPSC Syllabus PDF Download
Ethnic Movements in India

India is a vast land, home to diversity in every corner. Right from cities to villages, various ethnicities
co-exist together here. However, India has also seen clashes between these groups. Here are some
major ethnic movements that have taken place in India:
Ethnic movement in Punjab

Also known as the Khalistan movement, it was started by a section of Sikhs who wanted an independent
Khalistan. The movement began in the 1970s and continued till the 1990s. The group wanted more
autonomy and a country of its own and resorted to violence as means to an end. The government
launched Operation Blue Star to counter the militant actions of the group and shot down armed terrorists
in the Golden Temple in Amritsar. As a consequence of this operation, the then Prime Minister of India,
Indira Gandhi, was shot down by her Sikh bodyguards.
Gorkhaland movement
The Gorkhaland movement is one of the most recent ethnic movements in India. It began in 1980 with
the goal of carving an independent state of Gorkhaland from West Bengal on the basis of language.
Subhash Gising, the founder of the National Liberation Front, is a prominent figure in this movement,
which is also backed by Nepal.
Ethnic movement in Assam

Since the independence of India, various tribes across Assam have been organising ethnic
movements. Tribes, such as the Bodo, have been demanding a separate state to safeguard their culture
and lifestyle. Many people have been killed and left many homeless because of these ethnic movements
in the state.
Conclusion
Since before independence, ethnic movements in India have been enacted due to the vast spectrum of
diversity that the country enjoys. While some movements took root to fight the cultural whitewashing
imposed by the British, many others have been organised by ethnic groups to protect their language,
culture, and way of life. Some prominent ethnic movements of India are:
Khalistan movement in Punjab

Gorkhaland movement in West Bengal
Ethnic movement in Assam
7/30/23, 4:33 PM Main Answer Writing Practice
Approach:
Give a concise definition of Ethnicity.
Establish the differences between Race and Ethnicity.
Enumerate characteristics of Ethnicity.
Body:
The word Ethnicity comes from the root word- ethnic which loosely means race. It is based on
shared culture. People belonging to the same ethnic group believe in their common descent
because of similarities related to physiology or culture or both.
They need not always have the same religion or nationality. Ethnicity signifies self-
consciousness of a group of people united or closely related by shared experiences such as
language, religious belief, common heritage, etc.
Ethnicity pertains to the word ethnic, which however is different from the race. The traditional
definition of race and ethnicity is related to biological and sociological factors respectively.
Differences between race and ethnicity are:
Race refers to a person’s physical characteristics, such as bone structure, skin, hair, eye colour
etc.
Ethnicity, however, refers to cultural factors; including nationality, regional culture, ancestry, and
language etc.
While race usually denotes the attributes of a group, ethnic identity typifies the creative
response of a group who consider themselves marginalised in society.
Some characteristics of ethnicity are
It relates to ascriptive identities like caste, language, religion, region etc.
It is socially mobilised and territorially confined and has numerically sufficient population, and is
a pool of symbols depicting distinctiveness.
It has a reference group in relation to which/whom a sense of relative deprivation (real or

imagined) is aggregated.
Being left out of the developmental process or even being a victim of uneven development,
ethnicity causes ethnic movements.
https://www.drishtiias.com/mains-practice-question/question-1211 1/2
7/30/23, 4:33 PM Main Answer Writing Practice
It is manifested in Indian politics not merely due to grassroot discontent but it is also a creation
of vested political interest.
Ethnic groups that use ethnicity to make demands in the political arena for alteration in their status,
in their economic well-being, etc. are engaged very often in a form of interest group politics.
https://www.drishtiias.com/mains-practice-question/question-1211 2/2
Communalism-మతతతవ ం
•Communalism, in a broad sense means a strong attachment
to one’s own community. In popular discourse in India, it is
understood as unhealthy attachment to one’s own religion.
•It’s an ideology that, in order to unify the community,

suppresses distinctions within the community and
emphasizes the essential unity of the community against • కమ్యూ నలిజం, విస్ృ
త త కోణంలో అంటే ఒకరి స్వ ంత స్ంఘంతో
other communities. బలమైన అనుబంధం. భారతదేశంలో జనాదరణ పందిన
ప్రస్ంగంలో, ఇది ఒకరి స్వ ంత మతంతో అనారోగూ కరమైన
•In this way it promotes belief in orthodox tenets and అనుబంధంగా అర థం చేసుకోబడంది.
principles, intolerance and hatred of other religions and thus,
• ఇది స్ంఘాన్ని ఏకీకృతం చేయడాన్నకి, స్ంఘంలోన్న భేదాలలను
divides the society. అణిచివేసుతంది మరియు ఇతర స్ంఘాలకు వ్ూ తిరేకంగా
స్ంఘం యొకక ముఖ్ూ మైన ఐకూ తను నొకిక చెప్పే భావ్జాలం.
•Positive aspect of communalism stands for the affinity of an
individual towards his own community involving efforts for • ఈ విధంగా ఇది స్నాతన సిదాలధంతాలు మరియు సూప్తాలై
the social and economic upliftment of his community. నమమ కం, ఇతర మతాలపై అసహనం మరియు
దేవ షాన్ని ప్రమోట్ చేసుతంది మరియు తదాలవ రా స్మాజాన్ని
•However, in negative connotation, it is an ideology which విభజంచింది.
emphasises the separate identity of a religious group in
• కమ్యూ న్నజం యొకక సానుకూల అంశం అనేది ఒక వ్ూ క్కి త తన
relation to other groups with a tendency to promote its own
కమ్యూ న్నటీ రట్ ల ఉని అనుబంధాన్ని సూచిసుతంది.
interests at the expense of the others.
• ఏది ఏమైనరే టికీ, ప్రతికూల అర థంలో, ఇది ఇతర స్మ్యహాలలకు
స్ంబంధంచి ఒక మతపరమైన సమూహం యొకక
Communalism in India
•Communalism as a political philosophy has its roots in the religious and cultural diversity
of India.
•It has been used as a political propaganda tool to create divide, differences and tensions
between the communities on the basis of religious and ethnic identity leading to communal
hatred and violence.
•In ancient Indian society, people of different faith coexisted peacefully.

•Buddha was perhaps the first Indian prophet who gave the concept of secularism.
•Meanwhile, Kings like Ashoka followed a policy of peace and religious tolerance.
భారతదేశంలో మతతతవ ం
• మతతతవ వాదం ఒక రాజకీయ తతవ శాస్తసం

త భారతదేశంలోన్న మతరరమైన మరియు సాంస్క ృతిక వైవిధూ ంలో దాలన్న మ్యలాలను
కలిగి ఉంది.
• మతరరమైన దేవ షం మరియు హంస్కు దాలరితీసే మత మరియు జాతి గురింపు త ఆధారంగా వ్రాాల మధూ విభజన, విభేదాలలు మరియు
ఉప్దికతలను
త స్ృష్ం
ట చడాన్నకి ఇది రాజకీయ ప్రచార సాధనంగా ఉరయోగించబడంది.
• ప్ాచీన భారతీయ స్మాజంలో, భిని విశ్వవ సాల ప్రజలు శ్వంతియుతంగా స్హజీవ్నం చేశ్వరు.
• బుద్ధుడు బహుశా లౌకికవాద భావనను అందంచిన మొదటి భారతీయ ప్పవక.త
• ఇంతలో, అశోకుడు వ్ంటి రాజులు శ్వంతి మరియు మత స్హనం యొకక విధానాన్ని అనుస్రించారు.
•Medieval India witnessed the arrival of Islam in India marked by occasional occurrences of violence such
as Mahmud Ghazni’s destruction of Hindu temples and Mahmud of Ghor’s attack on Hindus, Jains and
Buddhists.
•While, religion was an important part of people’s lives but there was no communal ideology or communal
politics.
•Rulers like Akbar and Sher Shah Suri followed the religious policy of toleration towards different cultures
and tradition practiced across country.
•However, some sectarian rulers like Aurangzeb were among the least tolerant towards other religious
practises.
•As a modern phenomenon it has arose as a result of British colonial impact and the response of Indian
social strata.
• మధూ యుగ భారతదేశం భారతదేశంలో ఇస్లం ఆగమనానికి స్క్ష్ే మిచిచ ంద, అపుే డపుే డు మహమూద్ ఘజనీ హందూ
దేవాలయాలను ధవ ంస్ం చేయడం మరియు హందువులు, జైనులు మరియు బౌదుధలై మహమ్యద్ ఘోర దాలడ వ్ంటి హంసాతమ క
స్ంఘట్నలు చోటుచేసుకునాి యి.
• అయితే, మతం ప్రజల జీవితంలో ఒక ముఖ్ూ మైన భాగం అయితే మతరరమైన భావ్జాలం లేదాల మత రాజకీయాలు లేవు.
• అకబ ర్ మర్యు షేర్ షా సూరి వ్ంటి ాలకులు దేశవాూ రం

త గా ఆచరించే విభిని స్ంస్క ృతులు మరియు స్ంప్రదాలయాల రట్ ల
స్హనం అనే మత విధానాన్ని అనుస్రించారు.
• అయితే, ఔరంగజేబు వ్ంటి కంతమంది సెక్టటరియన్ ాలకులు ఇతర మతరరమైన ఆచారాల రట్ ల అతి తకుక వ్ స్హనం చూప్పవారు.
Reasons behind Communalism కమ్యూ నలిజం వెనుక క్టరణాలు
The major factors that contributed towards the emergence ఆధున్నక భారతదేశంలో మతతతవ ం యొకక
and growth of communalism in modern India involves: ఆవిరాభ వ్ం మరియు పెరుగుదలకు దోహదరడన
ప్రధాన క్టరక్టలు:
•British Imperialism and their Policy of “Divide and Rule”.
•Disappointment and disaffection among young and

ప్ిటిష్ ఇంపీరియలిజం మరియు వారి "విభజంచు
aspiring middle class youth, caused by stagnant agriculture,
absence of modern industrial development and inadequate మర్యు పాలంచు" విధానం.
employment opportunities, which is being exploited by • న్నరుతాా హంగా ఉని వ్ూ వ్సాయం, ఆధున్నక
political opportunists. ారిప్శ్వమిక అభివ్ృదిధ లేకపోవ్డం మరియు తగిన
ఉాధ అవ్క్టశ్వలు లేకపోవ్ట్ం వ్లల రాజకీయ
•Hindu and Muslim revivalist movements అవ్క్టశవాదులు దోపిడీకి గురవుతుని క్టరణంగా
యువ్త మరియు ఔతాా హక మధూ తరగతి
•A communal and distorted view of Indian history, taught in యువతలో నిరాశ మర్యు అసంతృప్త.త
school and colleges played a major role in rise and growth of
communal feelings among the masses. • హందూ మర్యు ముస్ం
ల పునరుజ్జవ
ీ న
ఉదే మాలు
•Separatism and isolation among Muslims. • పాఠశాల మర్యు కళాశాలలలో బోధంచే
భారతీయ చరిప్త యొకక మతరరమైన మరియు
•Rise of communal and fundamentalist parties. వ్ప్కీకరించిన దృకే థం ప్రజలలో మతరరమైన
భావాలు పెరగడంలో మరియు పెరగడంలో ప్రధాన
ాప్త పోష్ంచింది.
Major Incidents of Communal Violence in India
భారతదేశంలో మతరరమైన హంస్కు స్ంబంధంచిన ప్రధాన
స్ంఘట్నలు
• Communal violence is a phenomenon where people belonging
to two different religious communities mobilise and attacks • మత హంస్ అనేది రండు వేరేవ రు మత వ్రాాలకు చెందిన
each other with feelings of hatred and enmity. వ్ూ కుతలు స్ంఘటితమై దేవ షం మరియు శప్ుతవ
భావాలతో పరసా రం దాడి చేసుకునే దృగ్వవ షయం.
• The partition of India witnessed mass bloodshed and violence
that continued up to 1949. • భారతదేశ విభజన 1949 వ్రకు కనసాగిన సామ్యహక
రకాతం
త మరియు హంస్ను చూసింది.
• No major communal disturbances took place until 1961 when
the Jabalpur riots shook the country due to economic • 1961లో జబలక్పూర్ అలరుల ల దేశ్వన్ని కుదిప్పసినంత వ్రకు
competition between a Hindu and a Muslim bidi manufacturer ఏ ఎన్ని కల పోటీ కంటే హందూ మరియు ముసిం ల బీడీ
than any electoral competition. తయారీదాలరుల మధూ ఆరి థక పోటీ క్టరణంగా పెదద
మతరరమైన అవాంతరాలు జరగలేదు.
• In 1960s – A series of riots broke out particularly in the eastern
part of India - Rourkela, Jamshedpur and Ranchi - in 1964, 1965
and 1967, in places where Hindu refugees from the then East • 1960లలో - ముఖ్ూ ంగా భారతదేశంలోన్న తూరుే భాగంలో -
రూరక లా, జంషెడక్పూర్ మరియు రాంచీలలో - 1964, 1965
Pakistan were being settled.
మరియు 1967లలో, అరే టి తూరుే ాకిసాతన్ నుండ
వ్చిి న హందూ శరణారుథలు క్సిర
థ రడన ప్రదేశ్వలలో వ్రుస్
• In September, 1969, riots in Ahmedabad shook the conscience అలరు ల ల చెలరేగాయి.
of the nation. The apparent cause was the Jan Sangh passing a
resolution on Indianisation of Muslims to show its intense • 1969 సెపెం
ట బర్క్లో అహమ దాలబాద్క్లో జరిగిన అలక్రు
ల ల దేశం
opposition to Indira Gandhi's leftward thrust. యొకక మనసాా క్షిన్న కదిలించాయి. జన్ స్ంఘ్ ఇందిరా
గాంధీ వామరక్ష ధాటికి తీప్వ్ వ్ూ తిరేకతను చూరడాన్నకి
ముస్ంల ల భారతీయీకరణపై తీరాా నానిి
•In April, 1974, violence occurred in the chawl or
tenement, in the Worli neighborhood of Mumbai after the • ఏప్పిల, 1974లో, ముంబైలోని వర్ల ల పర్సరాలోలని చాల లేదాల
police attempted to disperse a rally of the Dalit Panthers టెన్మంట్లో హంసాతమ కంగా మారిన దళిత ాంథర్ా రాూ లీన్న
that had turned violent, angered by clashes with the Shiv చెదరగొట్డాట న్నకి పోలీసులు ప్రయతిి ంచిన తరావ త హంస్
జరిగింది, అది శివసేనతో ఘర షణలతో ఆప్గహానికి గురంది.
Sena.
•In February, 1983, the violence took place in Nellie as • ఫిప్బవ్రి, 1983లో, బంగ్లలదేశ్ నుండి 4 మిలయన ల మంద
fallout of the decision to hold the controversial state వలసదారులకు ఓటు హకుక కలా ంచాలనే ఇందరా గ్లంధీ
elections in 1983 in the midst of the Assam Agitation, నిర ణయం తరావ త, అసాా ం ఆందోళనల మధూ 1983లో
after Indira Gandhi’s decision to give 4 million immigrants వివాదాలస్ే ద రాష్టష ట ఎన్ని కలను న్నరవ హంచాలనే న్నక్ర ానయాన్నకి
from Bangladesh the right to vote. It has been described వ్ూ తిరేకంగా నెలీలో
ల హంస్ జరిగింది. ఇది రండవ్ ప్రరంచ
as one of the worst pogroms since World War II. యుదం ధ తరావ త జరిగిన అతూ ంత ఘోరమైన హంసాతమ క
స్ంఘట్నలలో ఒకటిగా అభివ్రి ానంచబడంది.
•In October, 1984, the anti-Sikh riots broke out after the
assassination of Indira Gandhi, where more than 4000 • అకోబ
ట ర్, 1984లో, ఇందిరా గాంధీ హతూ తరావ త స్కుక వే తిరేక
Sikhs were killed in Delhi, Uttar Pradesh and other parts అలలరుల చెలరేగ్లయి, ఢిలీ,ల ఉతరత ప్రదేశ్ మరియు
of India. భారతదేశంలోన్న ఇతర ప్ాంతాలలో 4000 మందికి ైగా సికుక లు
చంరబడాారు.
•Meanwhile, the Bombay-Bhiwandi riots were instigated
by the Shiv Sena when it jumped on the Hindutva
• ఇంతలో, ఆకర షణ కోలోే యిన శివ్సేన యొకక రాజకీయ
bandwagon to revive the political fortunes of the Shiv
అదృషాటన్ని పునరుదరి
ధ ంచడాన్నకి హందూతవ బాూ ండవాగన్ైకి
Sena which had lost its appeal. దూకినపుే డు బంబాయి-భివాండ అలర ల లను శివ్సేన
ప్ప్పరేపించింది.
•The Shah Bano controversy in 1985 and the Babri Masjid-Ram Janmabhoomi controversy
became powerful tools for intensifying communalism in the Eighties.
•The communal violence touched its apogee in December 1992 when the Babri Masjid was
demolished by right wing parties.
•This was followed by the worst riots of post-independence India - in Mumbai, Surat,
Ahmadabad, Kanpur, Delhi and other places.
•In 2002, Gujarat witnessed communal riots when violence was triggered by burning of a
train in Godhra.
•In May, 2006 riots occurred in Vadodara due to the municipal council's decision to remove
the dargah (shrine) of Syed Chishti Rashiduddin, a medieval Sufi saint.
•In September, 2013, Uttar Pradesh witnessed the worst violence in recent history with
clashes between the Hindu and Muslim communities in Muzaffarnagar district.
•Since 2015, mob lynching is quite prevalent in India as near 90 people have been killed.
•It can be termed as manufactured communal violence as through the use of social media
and rumours society is polarized along religious lines.
• 1985లో షా బానో వివాదం మరియు బాప్ీ మసీద్ధ-
రామజనా భూమి వివాదం ఎనభైలలో మతవాదాలన్ని తీప్వ్తరం
చేయడాన్నకి శకివ్ంతమైన
త సాధనాలుగా మారాయి.
• 1992 డసెంబరులో మితవాద ారీ టలు బాప్ీ మసీద్ధను

కూలచ వేయడంతో మత హంస దాని ఉచఛ స్ితిని తాకింద.
• దీన్న తరావ త సావ తంప్తాూ నంతర భారతదేశంలో జరిగిన

ఘోరమైన అలరు ల ల - ముంబై, సూరత్, అహమ దాలబాద్, క్టన్పూే ర్, ఢిలీ ల
మరియు ఇతర ప్రదేశ్వలలో.
• 2002లో, గోప్దాలో రైలును తగులబెట్టడం దాలవ రా హంస్

చెలరేగినపుే డు గుజరాత్ మతరరమైన అలర ల లను చూసింది.
• మే, 2006లో వ్డోదరలో మధూ యుగపు సూఫీ సనాే స్ అయిన

సయే ద్ చిష్టట రషీద్ధద్దీన్ యొకక దరాా (పుణే క్షేత్ప్తం)ని
తొలగ్వంచాలని మునిి పల్ కౌనిి ల్ తీసుకుని నిర్ణర ణయం
కారణంగ్ల అలరు ల ల జర్గ్లయి.
• సెపెం
ట బరు, 2013లో ఉతర త ప్రదేశ్ ముజఫర్క్నగర్ జలాలలో హందూ
మరియు ముసిం ల వ్రాాల మధూ ఘర షణలతో ఇటీవ్లి చరిప్తలో
అతూ ంత ఘోరమైన హంస్ను చూసింది.
• 2015 నుండ, మాబ్ లిన్ని ంగ్ భారతదేశంలో చాలా ప్రబలంగా

ఉంది, దాలదాలపు 90 మంది మరణించారు.
• స్మాజక మాధ్ే మాల వినియోగం మర్యు పుకార ల దావ రా

Factors Responsible for Communal Violence
• Divisive Politics – Communalism is often defined as a political doctrine that makes use of religious and cultural differences in
achieving political gains.
• Economic Causes – Uneven development, class divisions, poverty and unemployment aggravates insecurity in the common
men which make them vulnerable to political manipulation.
• History of Communal Riots – Probability of recurrence of communal riots in a town where communal riots have already taken
place once or twice is stronger than in a town when such riots have never occurred.
• Politics of Appeasement – Prompted by political considerations, and guided by their vested interests, political parties take
decisions which promote communal violence.
మతరరమైన హంస్కు క్టరణమయ్యూ క్టరక్టలు
• విభజన రాజకీయాలు - మతతతవ వాదం అనేది రాజకీయ ప్రయోజనాలను సాధంచడంలో మతరరమైన మరియు
సాంస్క ృతిక వ్ూ తాూ సాలను ఉరయోగించుకునే రాజకీయ సిదాలధంతంగా తరచుగా న్నరవ చించబడుతుంది.
• ఆరి థక క్టరణాలు - అస్మాన అభివ్ృది,ధ వ్ర ా విభజనలు, ప్పదరికం మరియు న్నరుదోూ గం సామానుూ లలో అభప్దతను
పెంచుతాయి, ఇది వారిన్న రాజకీయ తారుమారుకి గురి చేసుతంది.
• మతరరమైన అలర ల ల చరిప్త - ఇరే టికే ఒకటి లేదాల రండు సారుల మతరరమైన అలరు ల ల జరిగిన రక్ట్ణ
ట ంలో మతరరమైన
అలరు
ల ల పునరావ్ృతమయ్యూ స్ంభావ్ూ త అటువ్ంటి అలరు ల ల ఎపుే డూ జరగన్న రట్ణ
ట ంలో కంటే బలంగా ఉంది.
• బుజగి
జ ంపు రాజకీయాలు - రాజకీయ రరిగణనల దాలవ రా ప్ప్పరేపించబడ, వారి సావ ర థ ప్రయోజనాల దాలవ రా మార ాన్నరే దశం
చేయబడ, రాజకీయ ారీ టలు మత హంస్ను ప్పోతా హంచే న్నర ానయాలు తీసుకుంటాయి.
• Isolation and Economic Backwardness of Muslim Community – The
failure to adopt the scientific and technological education and thus,
insufficient representation in the public service, industry and trade etc
has led to the feeling of relative deprivation among Muslims.
• The resurgence of Hindu-Muslim economic competition, especially

among the lower and middle class strata has fuelled the communal
ideology.
• Administrative Failure – A weak law and order is one of the causes of

communal violence.
• Psychological Factors – The lack of inter-personal trust and mutual

understanding between two communities often result in perception of
threat, harassment, fear and danger in one community against the
members of the other community , which in turn leads to fight, hatred
and anger phobia.
• Role of Media – It is often accused of sensationalism and disseminates

rumours as "news" which sometimes resulted into further tension and
riots between two rival religious groups.
• Social media has also emerged as a powerful medium to spread

messages relating to communal tension or riot in any part of the country.
• ముసిం ల స్మాజం యొకక ఒంట్రితనం మరియు ఆరి థక
వెనుకబాటుతనం - శ్వష్టరయత మరియు సాంకేతిక విదూ ను
అవ్లంించడంలో వైఫలూ ం మరియు తదాలవ రా ప్రభుతవ
సేవ్, రరిప్శమ మరియు వాణిజూ ం మొదలైన వాటిలో
తగినంత ప్ాతిన్నధూ ం లేకపోవ్డం ముసింల లలో సాప్పక్ష
లేమి భావ్నకు దాలరితీసింది.
• హందూ-ముసిం ల ఆరి థక పోటీ పునరుదర

ధ ణ, ముఖ్ూ ంగా
దిగువ్ మరియు మధూ తరగతి వ్రాాలోల మతరరమైన
భావ్జాలాన్నకి ఆజూ ం పోసింది.
• అడమ న్నష్టసేటి
ట వ్ వైఫలూ ం - బలహీనమైన లా అండ ఆర ార్
మత హంస్కు క్టరణాలలో ఒకటి.
• మానసిక క్టరక్టలు - రండు వ్రాాల మధూ రరస్ే ర

విశ్వవ స్ం మరియు రరస్ే ర అవ్గాహన లేకపోవ్డం
తరచుగా ఒక స్ంఘంలో ఇతర స్ంఘంలోన్న స్భుూ లై
బెదిరింపు, వేధంపులు, భయం మరియు ప్రమాదం యొకక
అవ్గాహనకు దాలరి తీసుతంది, ఇది పోరాట్ం, దేవ షం
మరియు కోరం భయాన్నకి దాలరితీసుతంది. .
• మీడయా ాప్త - ఇది తరచుగా స్ంచలనాతమ క ఆరోరణలు

మరియు పుక్టర లను "వారలు"గా
త ప్రచారం చేసుతంది, ఇది
కన్ని సారుల రండు ప్రతూ రి థ మత స్మ్యహాలల మధూ మరింత
ఉప్దికతత మరియు అలర ల లకు దాలరితీసింది.
• దేశంలోన్న ఏ ప్ాంతంలోనైనా మతరరమైన ఉప్దిక్కతలు

త
6/28/23, 8:36 AM Assisted Reproductive Technology
SVR ACADEMY 7801086536
What are the Provisions of the ART (Regulation) Act, 2021?
Legal Provisions:
The ART (Regulation) Act 2021 provides a system for the implementation of
the law on surrogacy by setting up of the National Assisted Reproductive
Technology and Surrogacy Board.
The Act aims at the regulation and supervision of ART clinics and assisted
reproductive technology banks, prevention of misuse, and safe and ethical
practice of ART services.
Definition of ART Services:
The Act defines ART to include all techniques that seek to obtain a pregnancy
by handling the sperm or the oocyte (immature egg cell) outside the human
body and transferring the gamete or the embryo into the reproductive system of a
woman. These include gamete donation (of sperm or egg), in vitro
fertilization (IVF), and gestational surrogacy.
ART services will be provided through: (i) ART clinics, which offer ART related
treatments and procedures, and (ii) ART banks, which collect, screen and store
gametes.
Eligibility Criteria for Donors:
A bank may obtain semen from males between 21 and 55 years of age, and
eggs from females between 23 and 35 years of age. The woman may donate
eggs only once in her life and not more than seven eggs may be retrieved from
her. A bank must not supply gamete of a single donor to more than one
commissioning party (i.e., couples or single women seeking services).
Conditions for Offering Services:
ART procedures must be conducted only with the written consent of the
commissioning parties and the donor. The commissioning party will be
required to provide insurance coverage in favour of the egg donor (for any loss,
damage, or death).
Rights of a child born through ART:
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/assisted-reproductive-technology-2 1/2
6/28/23, 8:36 AM Assisted Reproductive Technology
SVR ACADEMY 7801086536
A child born through ART will be deemed to be a biological child of the
commissioning couple and will be entitled to the rights and privileges available
to a natural child of the commissioning couple. A donor will not have any
parental rights over the child.
Shortcomings:
Exclusion of Unmarried and Heterosexual Couples:
The Act excludes unmarried men, divorced men, widowed

men, unmarried yet cohabiting heterosexual couples, trans persons and
homosexual couples (whether married or cohabiting) from availing ART
services.
This exclusion is relevant as the Surrogacy Act also excludes above said
persons from taking recourse to surrogacy as a method of reproduction.
Reduces the Reproductive Choices:
The Act is also limited to those commissioning couples who are

infertile - those who have been unable to conceive after one year of
unprotected coitus. Thus, it is limited in its application and significantly
reduces the reproductive choices of those excluded.
Unregulated Prices:
The prices of the services are not regulated, this can certainly be remedied
with simple directives.
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/assisted-reproductive-technology-2 2/2
YOUTH UNREST
YOUTH UNREST INTRODUCTION
1. In Indian society, youth unrest is a very serious social issue. The majority of youngpeople are directly or indirectly involved in
various social issues.
2. Many of them arealso easily drawn to various anti social activities for a variety of reasons, including excessive
aggressiveness, frustration, anxiety, and depression.
3. Many young people are involved in various criminal activities such as murder, attempted murder, robbery,dacoity,
kidnapping, sexual assault, terrorism, and so on.
4. Many of them develop bad habits at this point, such as smoking, drug addiction, and other vices, which can leadto criminal
behaviour.
5. However, their defection into undesirable activities can beat tributed to a variety of contemporary issues such as a
failing educational system,unemployment, regional conflicts, religious conflict, and a failing political system, toname a few,
all of which play a major role in youth unrest.
6. Other contributing factors include a general decline in human values, an increase in individual self-centeredness,a lack of
concern for intellectual honesty, and, above all, the youth's uncertain future.
యువత అశాంతి
యూత్ అశాంతి పరిచయాం
1. భారతీయ సమాజాంలో యువత అశాంతి అనేది చాలా తీవ్రమైన సామాజిక సమసయ . మెజారిటీ యువకులు ప్పత్ షంాంా లేదా
పరోషంాంా వివిధ సామాజిక సమస్ లలో పాల్గాంటున్నా రు.
2. మితిమీరిన దూకుడు, నిరాశ, ఆాందోళన మరియు నిరాశతో సహా వివిధ కారణాల వలల వారిలో చాలా మాంది వివిధ సామాజిక
వ్ తిరేక కార్ కలాపాలకు సులభాంా ఆకరి ితులవుతారు.
3. చాలా మాంది యువకులు హత్ , హతా్ యతా ాం, దోపిడీ, దోపిడీ, కిడ్నా ప్, లాంగిక వేధాంపులు, ఉప్రవాదాం మొదలన అనేక నేర
కార్ కలాపాలలో పాల్గాంటున్నా రు.
4. వారిలో చాలామాంది ఈ సమయాంలో ధూమపానాం, మాదకప్దవ్ వ్ సనాం మరియు ఇతర దురుగణాలు వాంటి చెడు అలవాట్ను
ల
అభివృదిి చేసాారు, ఇది నేరపూరిత ప్పవరనకు
ా దారి తీసుాాంది.
5. ఏది ఏమైనపప టికీ, అవాాంఛనీయ కార్ కలాపాలకు వారి ఫిరాయాంపు విదా్ వ్ వస,థ నిరుదో్ రాం, ప్పాాంతీయ సాంఘర ిణలు, మత
ఘర ిణలు మరియు విఫలమవుతునా రాజకీయ వ్ వస థ వాంటి అనేక సమకాలీన సమస్ లకు కారణమని చెపప వచ్చు ,
కొనిా ాంటిని పేర్కొ నాండి, ఇవనీా యువత అశాంతిలో ప్పధాన పాప్త పోషిసాాయ. .
6. ఇతర దోహదపడే కారకాలు, మానవ విలువలోల సాధారణ క్షీణత, వ్ కిరత

ా స్వీ య-కాంప్ీకృతత పెరుగుదల, మేధో నిజాయతీ పట్ ల
ప్శది లేకపోవడాం మరియు అనిా ాంటికాంటే యువత యొకొ అనిశ్చు త భవిష్్ తుా.
 Youth Unrest The term "youth" refers to a group or  యువత అశాంతి "యువత" అనే పదాం యువకులుా
category of people who are considered to be young. పరిరణాంచబడే వ్ కుాల సమూహాం లేదా వరాగనిా సూచిసుాాంది.
 It is a concept that can be found in a variety of literary  ఇది వివిధ సాహిత్ రచనలలో కనిపిాంచే ఒక భావన.
works.
 ఇది ప్పాథమికాంా మానవ ఎదుగుదల మరియు అభివృద్ధదిలో ి
ఒక దశా జీవశస్తసాం ా తో ముడిపడి ఉనా పప టికీ, విద్ ,
 Though it isprimarily associated with biology as a stage in
మనసత ా ీ శస్తసాం
ా , మానవ శస్తసాం
ా , సామాజిక శస్తసాం
ా మరియు
human growth and development, it is also a topic of జన్నభా శస్తసాం
ా తో సహా వివిధ రాంాలలో ఇది అధ్ యన్ననికి
study in a variety of fields, including education, సాంబాంధాంచిన అాంశాం.
psychology, anthropology, sociology, and demography.
 21-35 సంరత్స రాల రయస్సస చాలా కీలకమైనది,
 The age group of 21-35 years is the most crucial, as it ఎాందుకాంటే ఇది ఒక వ్ కి యొ
ా కొ బాల్ ాం నుాండి
represents an individual's transition from childhood యుకవయసుు
ా కు పరివరనను ా సూచిసుాాంది, అతను లేదా ఆమె
to adulthood,complete with all of the experiences that ఏదైన్న నిర ణయాం తీసుకునేలా చేసే అనిా అనుభవాలతో పూరి ా
అవుతుాంది.
enable him or her to make any decision.
 ఒక వ్ కి ము
ా ఖ్్ మైన జీవిత నిర ణయాలను తీసుకుాంటాడు
 It is the time when a person makes important life decisions మరియు కుటుాంబాం, వృతి,ా ఆరి థక నిర ణయాలు మరియు
and tries to establish himself orherself in various areas of సామాజిక లక్ష్య్ లు మరియు లక్ష్య్ లు వాంటి జీవితాంలోని వివిధ
life, such as family, profession, economic decisions, రాంాలలో తనను తాను ద్ధసాథపిాంచ్చవవడ్ననికి ప్పయతిా ాంచే
andsocial goals and objectives. సమయాం ఇది.
 As a result, this time period is significant in human life.  ఫలితాంా, ఈ కాలాం మానవ జీవితాంలో ముఖ్్ మైనది.
 'Disturbed condition' is the definition of  'డిసర్బ్
ట డ ్ కాండిష్న్' అనేది అశాంతికి
unrest. నిరీ చనాం.
 ఇది నిరాశ మరియు అసంత్ృప్త ి

 It's a feeling of disappointment and
యొకక భారన.
dissatisfaction.
 యువత అశాంతి భావనను సమాజాం
 The concept of youth unrest can be యొకొ యువత యొకొ సామూహిక
defined as the expression of asociety's నిరాశ యొకక రయ కీ ికరణగా
youth's collective frustration. నిరవ చంచరచ్చు .
 It manifests when the youth perceive  సమాజాం యొకొ ప్పసుాత

నిబాంధనలు అసమర థమైనవి లేదా
society's existing norms to be ineffective
హానికరమైనవి అని యువత
or harmful, causing them to be ప్రహిాంచినపుప డు ఇది
dissatisfied. వ్ కమవుతుాంది,
ా తదాీ రా వారు
అసాంతృపి ా చెాందుతారు.
 As aresult, they try to alter the status quo.
 ఫలితాంా, వారు యథాతథ ద్ధితి థ ని
 They sometimes start revolting against మారు డ్ననికి ప్పయతిా సాారు.
them inorder to reset the social norm. As a
 సామాజిక కటుటబాటును రీసెట్
result, the society is in a state of upheaval.
చేయడ్ననికి వారు కొనిా సారుల వారిపై
తిరుగుబాటు చేయడాం
 Both the concept of youth unrest and the ప్పారాంభిసాారు. ీాంతో సమాజాం
concept of social unrest are intertwined. అలక ల లోలలాంా ఉాంది.
 The term"social unrest" refers to a group's, community's, or  యువత అశాంతి భావన మరియు సామాజిక అశాంతి భావన
society's collective disillusionment, dissatisfaction, and రాండూ ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉన్నా య.
frustration, with a focus on collective frustration
and disillusionment over common issues.  "సామాజిక అశాంతి" అనే పదాం ఒక సమూహాం, సాంఘాం లేదా
సమాజాం యొకొ సామూహిక ప్భమలు, అసాంతృపి ా మరియు
 Youth unrest is defined as a collective revolt by a group of నిరాశను సూచిసుాాంది, ఇది సాధారణ సమసయ లపై
young people against the current state of disillusionment సామూహిక నిరాశ మరియు వ్రమలపై దృష్టి పెడుతుంంది.
and dissatisfactionin society.
 యువకుల అశాంతి అనేది సమాజాంలోని ప్పసుాత ప్భమలు
మరియు అసాంతృపికిా వ్ తిరేకాంా యువకుల సమూహాం
 When confronted with the problem of adjusting to society's చేిన సామూహిక తిరుగుబాటుా నిరీ చిాంచబడిాంది.
unbalanced conditions, youth tend to become enraged.
 సమాజాం యొకొ అసమతుల్ పరిితు థ లకు సరుుబాటు చేసే
 The emergence of various youth agitations are notable సమస్ ను ఎదుర్కొ నా పుప డు, యువత ఆప్రహానికి గురవుతారు.
instances of youth unrest.
 వివిధ యువకుల ఆాందోళనల ఆవిరాా వాం యువత అశాంతికి
గురిాంచదగిన
ా ఉదాహరణలు.
 The following are some of the key characteristics of youth
unrest:  యురత్ అశంతి యొకక కొనిి ముఖ్య లక్షణాలు వ్రందివి:
1. Collective dissatisfaction, 1. సామూహిక అసంత్ృప్త,ి

2. dysfunctional state, 2. పనిచేయని స్థితతి,
3. public concern, 3. వ్పజా ఆందోళన,
4. need for change in existing norms. 4. వ్పస్సిత్ నిబంధనలలో మార్పు అరసరం.
Types of Youth Unrest యువత అశాంతి రకాలు
• Unrest among teenagers manifests itself in a variety of ways. • టీనేజర లలో అశాంతి వివిధ మారాగలోల వ్ క ా
ద్ధ మవుతుాంది.
• యువత అశాంతి యొకొ అత్ ాంత సాధారణ రకాలు

• The following are some of the most common types of youth ప్కిాందివి
unrest
రాజకీయాలలో కారయ కలాపాలు మరియు ఉదయ మాలు:
ACTIVITIES AND MOVEMENTS IN POLITICS:
• యువత అశాంతి రతాంలో పెదు రాజకీయ ఉద్ మాలతో
• Youth unrest has been linked tolarger political movements in ముడిపడి ఉాంది.
the past.
• భారత్దేశంలో, విద్యయ ర్పతలు త్రచ్చగా రాజకీయ
సమసయ లను తీస్సకంటార్ప మరియు ఇత్ర
• In India, students frequently take up political issues and యురనేత్ర సంసతలు మరియు రాజకీయ పార్ట ిలో
fight for them along side other non-youth organisations and కలిి వాటి కోసం పోరాడుతుంన్ని ర్ప.
political parties.
• సరిహదుు వివాదాలు, ఉకుొ కరాా ారాల పునరావాసాం,
• Students have taken part in a variety of political movements ధరల పెాంపుదల, నీటి వివాదాలు మరియు ఆాంద్ధర ల
aimed at resolving issues such as border disputes, steel వ్ తిరేక ఆాందోళనలు వాంటి సమస్ ల పరిష్కొ రానికి
plant relocations, price increases, water disputes, and anti- విదా్ రుథలు వివిధ రాజకీయ ఉద్ మాలలో పాల్గన్నా రు.
English agitation, among others.
• వారు కవాతులను భాంరపరిచారు, నిరసనలు చేశరు,
హిాంసను ఉపయోగిాంచారు మరియు పోలీసులు
• They've disrupted parades, staged protests, used violence, మరియు అధకారులను సవాలు చేశరు మరియు
and challenged and fought police and authorities. పోరాడ్నరు.
STUDENT ACTIVITIES FOR EDUCATIONAL PURPOSE: విదా్ ప్పయోజనాం వసాం విదా్ రి థ కార్ కలాపాలు:
Students have also campaigned for educational విదా్ రుిలు విదా్ కారణాల వసాం కూడ్న ప్పచారాం చేశరు.
causes.
• Students have protested, • విదా్ రుథలు నిరసన తెలిపారు.
• demanding teacher appointments, • ఉపాధా్ య నియామకాలు డిమాాండ్
• adequate supplies of laboratory equipment and • ప్పయోరశల పరికరాలు మరియు లప్బరీ పుసకా
ా లు తగినాంత
library books, సరఫరా,
• విరాళాలు మరియు కా్ పిటేష్న్ ఫీజుల రదుు,

• the cancellation of donations and capitation fees, •
• పరీక్ష్య విధానాంలో సాంసొ రణలు మరియు ప్పశా పప్తాల రకాలు,
• reforms in the examination system and types of విదా్ రి థ సాంఘాం గురిాంపు,
ా
question papers, recognition of the student union,
• విశీ విదా్ లయాంలో విదా్ రుథల భారసాీ మ్ ాం,
• student participation in the university,
• రవరిా ాంగ్ బాడీ మరియు అకడమిక్ కౌనిు ల్సు వాంటి
అడిా నిస్తసేటి
ట వ్ బాడీలలో ప్పాతినిధ్ ాం మరియు పరీషంల పోస్ట ట
• representation in administrative bodies such as the
పోన్మెాంట్, ఇతర విష్యాలతోపాటు.
governing body and academic councils, and the post
ponement of examinations, among other things.
ENERGY IN NON-ACADEMIC AREAS: STUDENT ACTIVATION ON THE SPONTANEOUS LEVEL:
• Students have also campaigned for • Students can become agitated in an unexpected way at times.
causes that are not educational or
political. • They may have disagreements with bus conductors, auto-rickshaw
drivers, hotel owners, police, and government employees, and
• For example, they have agitated for may even go on strike. This agitation can be interpreted as a youth
special bus and train concessions, as well fuloutburst. If the agitation isn't managed properly, it can become
as concessions in commercial recreational more intense and last longer, leading to more serious consequences.
centres.
ఆకిా క సా
ద్ధ థ యలో విదా్ రుథల ప్కియాశీలత:
న్నన్-అకాడెమిక్ ప్పాాంతాలలో శకి:ా
• విదా్ రుథలు ఒవొ సారి ఊహిాంచని విధాంా ఆాందోళనకు
• విదా్ రుథలు విదా్ పరమైన లేదా గురవుతారు.
రాజకీయపరమైన కారణాల వసాం కూడ్న
ప్పచారాం చేశరు. • బసుు కాండకరుట ల, ఆటో-రిక్ష్య స్తైవరుల, హోట్ల్స యజమానులు,
పోలీసులు మరియు ప్పభుతీ ఉదో్ గులతో వారికి విభేదాలు
• ఉదాహరణకు, వార్ప వ్పత్యయ క బస్సస ఉాండవచ్చు మరియు సమెా కు కూడ్న వెళళ వచ్చు . ఈ
మరియు రైలు రాయితీల కోసం, ఆాందోళనను యువత ఉపెప నలా అర థాం చేసువవచ్చు .
అలాగే వాణిజయ వినోద కంవ్ద్యలలో ఆాందోళనను సరిాగ నిరీ హిాంచకపోతే, అది మరిాంత
రాయితీల కోసం ఆందోళన చేశర్ప. తీప్వమవుతుాంది మరియు ఎకుొ వసేపు ఉాంటుాంది, ఇది మరిాంత
తీప్వమైన పరిణామాలకు దారి తీసుాాంది.
YOUTH AGITATION
• Agitation is a hostile act that is often the result of frustration and is intended to harmor object something.
• Aggression, according to Myres (1988), is "physical or verbal behaviour that hurts, harms, or destroys."
• Youth agitation is defined as youth behaviour that is directed toward a social cause rather than injuring
people ordestroying public property.
• It is not a natural reaction to frustrations or the result of aninnate destructive drive.
• It's something you've picked up over time.
• Demonstrations,slogan shouting, strikes, hunger strikes, roadblocks, and examination boycotts are all examples of youth
agitation.
In his well-known book 'Social Problems in India,' RamAhuja (2014) mentions the following preconditions for youth agitation:
• Mobilization of force for action by a leader,
• Structural strain,
• Identifying thesource of strain,
• Precipitating factor in initiative action,

యువత ఆాందోళన
• ఆాందోళన అనేది ఒక శప్తు చర్ , ఇది తరచ్చా నిరాశ ఫలితాంా ఉాంటుాంది మరియు ఏదైన్న వసుావుకు హాని కలిగిాంచడ్ననికి
ఉద్దుశ్చాంచబడిాంది.
• మైరస్ట (1988) ప్పకారాం దూకుడు అనేది "భౌతిక లేదా మౌఖిక ప్పవరన,

ా అది బాధసుాాంది, హాని చేసుాాంది లేదా న్నశనాం చేసుాాంది."
• యువకుల ఆాందోళన అనేది ప్పజా ఆసుాలను ధీ ాంసాం చేసే వ్ కుాలను ాయపరచడాం కాంటే సామాజిక ప్పయోజనాం వైపు మళ్ లాంచే
యువత ప్పవరనా
ా నిరీ చిాంచబడిాంది.
• ఇది నిరుతాు హాలకు సహజమైన ప్పతిచర్ లేదా అనినేట్ విధీ ాంసక స్తైవ్ యొకొ ఫలితాం కాదు.
• ఇది మీరు కాలప్కమేణా ఎాంచ్చకునా విష్యాం.
• నిరసనలు, నిన్నదాలు, సమెా లు, నిరాహార ీషంలు, రాసాారోవలు, పరీషంల బహిష్ొ రణలు ఇవనీా యువత ఆాందోళనకు ఉదాహరణలు.
• తన సుప్పిది పుసక ా ాం 'భారతద్దశాంలో సామాజిక సమస్ లు', రాాంఅహుజా (2014)లో యువత ఆాందోళనకు ఈ ప్కిాంది ముాందసుా
ష్రతులను పేర్కొ న్నా డు:
•ఒక న్నయకుడు చర్ వసాం బలానిా సమీకరిాంచడాం,
• స్తసక
ట ు రల్స స్తసెయ
ట న్,
• స్తసెయ
ట న్ యొకొ మూలానిా గురిాంచడాం,
ా
• చొరవ చర్ లో ప్పేరేపిాంచే అాంశాం,

Types of Youth Agitation
Agitations among teenagers are not always violent or coercive.
They frequently employ persuasion techniques as well.
The following categories can be used tocategorise youth agitations:
RESISTANCE AGITATION-
The main goal of resistance-based agitation is to reachan agreement with those in positions of power.
Consider a university's faulty marking system.
Students may resist this through agitation, which may eventually force the University's Academic Council to change the
evaluation pattern.
Students'dissatisfaction and concern about the direction in which a university is working is expressed through resistance
agitation.
PERSUASIVE AGITATION-
In persuasive agitations, young people try to persuadethose in positions of power to change their minds by discussing their
problems.
యువత ఆాందోళన రకాలు
REVOLUTIONARY
యుకవయసుొ
ా ల మధ్ ఆాందోళనలు ఎలపు
ల ప డూ హిాంసాతా కాంా లేదా బలవాంతాంా ఉాండవు. AGITATIONS-
వారు తరచ్చా ఒపిప ాంచే పదతు
ి లను కూడ్న ఉపయోగిసాారు.
• Revolutionary
agitation's main goal is
యువత ఆాందోళనలను వరీ గకరిాంచడ్ననికి ప్కిాంది వరాగలను ఉపయోగిాంచవచ్చు : to bring about drastic
changes in the
ప్పతిఘట్న ఆాందోళన-
educational and social
ప్పతిఘట్న-ఆధారిత ఆాందోళన యొకొ ప్పధాన లషం్ ాం అధకార సా
ద్ధ థ న్నలోల ఉనా వారితో ఒపప ాందాం కుదురుు వవడాం. systems.
విశీ విదా్ లయాం యొకొ తపుప మారిొ ాంగ్ వ్ వసను
థ పరిరణాంచాండి.
1. The youth agitation in
విదా్ రుథలు ఆాందోళన దాీ రా ీనిని ప్పతిఘటిాంచవచ్చు , ఇది చివరికి విశీ విదా్ లయాం యొకొ అకడమిక్ కౌనిు ల్స China in 1987,
మూలా్ ాంకన పదతి ి ని మారు డ్ననికి బలవాంతాం చేయవచ్చు . 2. the AASU agitation in
Assam in 1994,
ఒక విశీ విదా్ లయాం పని చేసే దిశలో విదా్ రుథల అసాంతృపి ా మరియు ఆాందోళన ప్పతిఘట్న ఆాందోళన దాీ రా
వ్ కీకరిాంచబడిాంది.
ా 3. the Uttrakhand
agitation in Uttar
ఒపిప ాంచే ఆాందోళన- Pradesh in 1994, and
ఒపిప ాంచే ఆాందోళనలలో, యువకులు తమ సమస్ లను చరిు ాంచడాం దాీ రా వారి ఆలోచనలను మారు డ్ననికి అధకార
ద్ధసాథన్నలోల ఉనా వారిని ఒపిప ాంచడ్ననికి ప్పయతిా సాారు.
the
4. Bodo agitation in
విప లవ ఆాందోళనలు- Assam between 1989
విదా్ మరియు సామాజిక వ్ వసల
థ లో తీప్వమైన మారుప లను తీసుకురావడమే విప లవ ఆాందోళన యొకొ ప్పధాన లషం్ ాం. and 1996 are examples
1987లో చైన్నలో యువకుల ఆాందోళన, of revolutionary
1994లో అసాు ాంలో AASU ఆాందోళన, agitation
1994లో ఉతారప్పద్దశ్లో ఉతారాఖ్ాండ్ ఆాందోళన, మరియు
1989 మరియు 1996 మధ్ అసాు ాంలో బోడో ఆాందోళనలు విప లవాతా క ఆాందోళనలకు ఉదాహరణలు
Process of Growth of Agitation ఆాందోళన పెరుగుదల ప్పప్కియ
There are different stages of youth unrest that lead to youth యువత ఆాందోళనలకు దారితీసే యువత అశాంతి యొకొ
agitations. వివిధ దశలు ఉన్నా య.
These are the stages: ఇవి దశలు:
1. అసాంతృపి ా దశ: అసాంతృపి ా దశ ప్పసుాత పరిద్ధితు

థ లతో
1. The Discontent Stage: The discontent stage is అసాంతృపి ా మరియు పెరుగుతునా రాందరగోళాంతో
characterised by dissatisfaction and growing perplexity వరీ గకరిాంచబడుతుాంది.
with current circumstances.
2. ీక్ష్య దశ: ీక్ష్య దశలో, అసాంతృపి ా మూలాల గురిాంచి
2. THE INITIATION STAGE: During the initiation stage, a leader ఇతరులను అప్పమతాం ా చేసే న్నయకుడు ఉదా విద్ధసాాడు. ఈ
emerges who alerts others to the sources of dissatisfaction. సమయాంలో, ఉతాు హాం సా ద్ధ థ య పెరుగుతుాంది మరియు
At this point, the excitement level rises, and action plans కారా్ చరణ ప్పణాళ్కలు చరిు ాంచబడ్నాయ.
are discussed.
3. ఫారా లజేష్న్ దశ: ఈ దశలో, కార్ ప్కమాలు అభివృద్ధదిి
చేయబడతాయ, పొతుంిలు ఏరు డతాయి మరియు
3. THE FORMALISATION STAGE: At this stage, programmes are వాటాద్యర్పల నుండి మదదతుం కోరబడుతుంంది.
developed, alliancesare formed, and support from
stakeholders is sought. 4. ప్పజల మదతుు దశ: ఈ సమయాంలో, యువత యొకొ
సమస్ లు ప్పజా సమస్ ా గురిాంచబ
ా డ్నాయ. ఇది ప్పజల
4. THE STAGE OF PUBLIC SUPPORT: At this point, the అవాహనను పెాంచడమే కాకుాండ్న, సమస్ లపై ప్పజల
problems of the youth are recognised as a public issue. This మదతుు ను కూడ్న వరుతుాంది
not only raises public awareness, but also seeks public
support for the issues at hand
Some Important Youth Agitations in India భారతద్దశాంలోని కొనిా ముఖ్్ మైన యువత ఆాందోళనలు
Following independence, India saw a number of సాీ తాంప్త్ ాం తరువాత, భారతద్దశాం అనేక ముఖ్్ మైన యువత
significant youth agitations that,while useful in their own ఆాందోళనలను చూిాంది, అవి వారి సీ ాంత హకుొ లో
right, had tragic consequences. ఉపయోరకరాంా ఉనా పప టికీ, విష్కదకరమైన పరిణామాలను
కలిగి ఉన్నా య.
1. The anti-reservation agitationin Gujarat in 1985,
1. 1985లో గుజరాత్లో రిజరేీ ష్న్ వ్ తిరేక ఆాందోళన,
2. the All Assam Students Union agitation in Assam in 1984, 2. 1984లో అసాు ాంలో ఆల్స అసాు ాం సూ
ద్ధ ట డెాంట్ు యూనియన్
ఆాందోళన,
3. the Anti-Mandal agitation in northern India in 1990, and
3. 1990లో ఉతర
ా భారతద్దశాంలో మాండల్స వ్ తిరేక ఆాందోళన,
4. the agitation for the creation of Uttarakhand in Uttar మరియు
Pradesh
4. ఉతర
ా ప్పద్దశ్లో ఉతరా
ా ఖ్ాండ్ ఏరాప టు వసాం ఆాందోళన
5. in 1994, riots in Gujarat in 1981,
5. 1994లో, 1981లో గుజరాత్లో అలరు
ల ల,
6. terrorism in Punjab and Kashmir between 1985 and 1995, 6. 1985 మరియు 1995 మధ్ పాంజాబ్ మరియు కాశీా ర్బ్లో
and ఉప్రవాదాం, మరియు
7. the Jharkhand agitation in Bihar are just a few examples 7. బీహార్బ్లో జార ఖాండ్ ఆాందోళనలు కొనిా ఉదాహరణలు
మాప్తమే
CAUSES OF YOUTH UNREST యువత అశాంతికి కారణాలు
There are a variety of reasons for youth unrest. యువత అశాంతికి అనేక కారణాలు ఉన్నా య.
ఈ ప్కిాందివి వాటిలో కొనిా మాప్తమే:

The following are just a few of them:
1960 UGC కమిటీ విదా్ రుథల అశాంతికి అనేక ప్పధాన కారణాలను
The 1960 UGC committee identified several key reasons for గురిాంచిాంది.
ా
student unrest.
ఇవి ప్కిాందివి:-
These are the following:-
• ఫీజులను తగి గాంచడాం మరియు విదా్ రుథల సాొ లర్బ్షిప్లను
పెాంచడాం వాంటి సాధారణ డిమాాండ్ వాంటి ఆరి థక కారణాం.
• An economic reason, such as a regular demand to lower fees
and increase student scholarships. • ఇపప టిక ఉనా అడిా ష్నుల, అడిా ష్న ల ప్పప్కియ మరియు బోధన్న
విధాన్నలకు మారుప ల వసాం డిమాాండ్.
• Demand for changes to the existing admissions, admissions
process, and teachingpolicies. • కళాశల మరియు విశీ విదా్ లయ పరిపాలన మరియు
కార్ కలాపాలు రాందరగోళాంా ఉన్నా య.
• College and university administration and operations are in
disarray. • కా్ ాంపస్టలో, హాసళ
ట లలో మరియు ఇతర చోట్ ల తరని సాాంఘికీకరణ.
• రాందరగోళాంా ఉాండే విదా్ రి థ-ఉపాధా్ య సాంబాంధాలు

• Inappropriate socialisation on campus, in hostels, and
elsewhere.
• Student-teacher relationships that are tumultuous

Politicians are instigating leaders. రాజకీయ న్నయకులు న్నయకులను ఉిగొలుప తున్నా రు.
Dibona investigated student agitations at one university in డిబోన్న ఉతర ా ప్పద్దశ్లోని ఒక విశీ విదా్ లయాంలో
విదా్ రుథల ఆాందోళనలను పరిశోధాంచిాంది మరియు మూడు
Uttar Pradesh and discovered three causes:-
కారణాలను కనుగొాంది:-
• Economic Causes: There was a sense of insecurity about the • ఆరి థక కారణాలు: భవిష్్ తుా గురిాంచి అభప్దతా భావాం,
future, as well as a disconnect between the country's economic అలాగే ద్దశ ఆరి థక అవసరాలు మరియు విదా్ వ్ వస థ మధ్
needs and the educational system, with education being viewed as డిస్టకనెక్ టఏరప డిాంది, విద్ ను ఉదో్ ర ఆధారితాం కానిదిా
non-job-oriented. పరిరణాంచడాం జరిగిాంది.
• Socio psychological causes include a flawed educational system, • సామాజిక మానిక కారణాలు లోపభూయష్ ట విదా్ విధానాం,
ఆకాాంషం మరియు సాధనల మధ్ అాంతరాం, ఉపాధా్ యులు
a gap between aspiration and achievement, social distance
మరియు విదా్ రుథల మధ్ సామాజిక దూరాం, నిబదత ి లేని
between teachers and students, non-committed teachers, ఉపాధా్ యులు, యథాతథ విధాన్నలు, అవినీతి మరియు
status quo policies, corruption and inefficiency, a large number of అసమర థత, తరరతిలో పెదు సాంఖ్్ లో విదా్ రుథలు లేదా
students in a class, or an insufficient number of sections in a తగినాంత సాంఖ్్ లో లేకపోవడాం డిపార్బ్ టమెాంట్ లేదా
department or college. కాలేజీలోని విభాాలు.
• Political Causes: This category includes political • రాజకీయ కారణాలు: ఈ వర గాంలో రాజకీయ జోక్ ాం మరియు
interference and political instigation. All of these factors suggest రాజకీయ ప్పేరేపణ ఉాంటాయ. ఈ అాంశలనీా విదా్ ద్ధరుథల
అశాంతికి మరియు ఆాందోళనకు, అలాగే సాధారణాంా
that the main source of student unrest and agitation, aswell as youth
యువత ఆాందోళనకు ప్పధాన మూలాం సామాజిక వ్ వస,థ
agitation in general, is the social system, not the youth's personality. యువత వ్ కితీా ాం కాదని సూచిసుాన్నా య.
Aside from these, there are a number of other factors that

contribute to youth unrest. A few of them are listed below.
• Inadequate Socialization and Family Issues:
Many youth have gone astray as a resultof parents' failure to raise their children in accordance with society's
culturalexpectations.
Parents' bad habits and undesirable qualities have a negative impact ontheir children's personality development.
The mental peace and emotional balance of growing children are harmed by family problems.
• Political, Economic, and Social Inequalities:
Young people are more sensitive topolitical, economic, and social inequalities, as well as exploitation.
They become disillusioned about the future as a result of existing inequalities.
• Educational System That Isn't Working:
To a large extent, student unrest andaggressive behaviour can be attributed to an outdated, uninspiring, uninteresting,
and irrelevant educational system.
• Unemployment:
Unemployment is a major cause of unrest among young people.

• సరిపోని సాాంఘికీకరణ మరియు కుటుాంబ సమస్ లు:
సమాజాం యొకొ సాాంసొ ృతిక అాంచన్నలకు అనుగుణాంా తమ పిలల

ల ను పెాంచడాంలో తలిద
ల ాంప్డులు వైఫల్ ాం ఫలితాంా చాలా
మాంది యువత తపుప దారి పటాటరు.
తలిద
ల ాంప్డుల చెడు అలవాటుల మరియు అవాాంఛనీయ లషంణాలు వారి పిలల
ల వ్ కితీ
ా వికాసాంపై ప్పతికూల ప్పభావాం చూపుతాయ.
కుటుాంబ సమస్ ల వలల ఎదిగే పిలల

ల మానిక ప్పశాంతత, మానిక సమతుల్ త దెబడ తిాంటుాంది.
• రాజకీయ, ఆరి థక మరియు సామాజిక అసమానతలు:
యువకులు రాజకీయ, ఆరి థక మరియు సామాజిక అసమానతలతో పాటు దోపిడీకి చాలా సునిా తాంా ఉాంటారు.
ఇపప టిక ఉనా అసమానతల ఫలితాంా వారు భవిష్్ తుా గురిాంచి ప్భమపడతారు.
• పని చేయని విదా్ వ్ వస:థ
చాలా వరకు, విదా్ రుథల అశాంతి మరియు దూకుడు ప్పవరనకు

ా కాలాం చెలిన
ల , సూప రిలేని,
ా రసహీనమైన మరియు అసాంబదమై
ి న విదా్
వ్ వస థ కారణమని చెపప వచ్చు .
• నిరుదో్ రాం:
యువతలో అశాంతికి ప్పధాన కారణాం నిరుదో్ రాం.

Corrupt Authority:
The youth are dissatisfied with an authority that is corrupt anddiscredited.
Among political and social leaders, corruption, a desire for power andmoral lapses, opportunism, nepotism, discrimination, and
other issues can be found.
In the minds of the youth, this has engendered contempt.
The administration has failed toset a good example for the students to follow.
• Politicians' Misuse of Student Power:
Corrupt and unscrupulous politicians are also contributing to the problem by using student power to further their partisan
political interests.
Students are being used as puppets by opportunistic politicians to furthertheir own agendas.
• Administrative Errors and Miscalculations :
Administrative errors and miscalculations are frequently the source of youth unrest.
Students are frequently forced to strike due to the administrations' lack of sympathy for their demands (both atthe university
and at the federal level).
Communication Gap: Youth unrest is caused by a lack of understanding and proper communication between students and teachers on the one hand, and
parents and children on the other.
The failure of parents to comprehend the aspirations of their young children exacerbates the problem.
• Value Disparities and Value Conflicts:
• Because some of the old values are now inconflict, value differences in society, as well as changes and conflicts in values,contribute to youth unrest.
• For the modern youth, traditional beliefs, practises, ideas,ideals, and values appear to be outdated, unscientific, irrelevant, and irrational.
• The youth are becoming increasingly rational.
• Modern values based on science andrationalism have an impact on them.
• They are not, however, in a position to completely abandon traditional values.
• They're in a state of befuddlement.
• They can't accept the new completely, and they can't let go of the old.
• They've become agitated as a result of this.
• Individualism and democracy are values that influence the youth.
• As aresult, they are rebelling against the old established order.
• They dis like it when their elders refer to them as "immature" and "irresponsible."
• They are irritated and embarrassed to be in such a helpless situation

అవినీతి అధకారాం: • కమూ్ నికష్న్ ా్ ప్: ఒకవైపు విదా్ రుథలు మరియు ఉపాధా్ యుల మధ్ , మరోవైపు
తలిదల ాంప్డులు మరియు పిలల ల మధ్ అవాహన లేకపోవడాం మరియు సరైన కమూ్ నికష్న్
లేకపోవడాం వల ల యువత అశాంతి ఏరప డుతుాంది.
అవినీతి, అపఖ్య్ తి పాలన అధకారాం పట్ ల యువత అసాంతృద్ధపితో
ా
ఉన్నా రు. తలిద
ల ాంప్డులు తమ చినా పిలల ల ఆకాాంషంలను అర థాం చేసువవడాంలో వైఫల్ ాం సమస్ ను
మరిాంత తీప్వతరాం చేసుాాంది.
రాజకీయ మరియు సామాజిక న్నయకులలో, అవినీతి, అధకారాం వసాం వరిక
మరియు నైతిక లోపాలు, అవకాశవాదాం, బాంధుప్ీతి, వివషం మరియు ఇతర • విలువ అసమానతలు మరియు విలువ వైరుధా్ లు:
సమస్ లను కనుగొనవచ్చు .
కొనిా పాత విలువలు ఇపుప డు పరసప ర విరుదమై
ి నాందున, సమాజాంలో విలువ వ్ తా్ సాలు,
అలాగే విలువలలో మారుప లు మరియు వైరుధా్ లు యువత అశాంతికి దోహదాం చేసాాయ.
ీాంతో యువత మదిలో అవహేళన నెలకొాంది.
ఆధునిక యువతకు, సాంప్పదాయ విశీ సాలు, ఆచరణలు, ఆలోచనలు, ఆదరాి లు మరియు
విదా్ రుథలు అనుసరిాంచాలిు న మాంచి ఉదాహరణను అాందిాంచడాంలో విలువలు కాలాం చెలిన
ల వి, అశస్తస్వాయమైనవి, అసాంబదమై
ి నవి మరియు అహేతుకాంా
పరిపాలన విఫలమైాంది. సాా
కనిపి య.
యువత హేతువాదులుా మారుతున్నా రు.

• రాజకీయ న్నయకులు విదా్ రి థ శకిని
ా దురిీ నియోరాం చేయడాం:
సైన్ు మరియు హేతువాదాం ఆధారాంా ఆధునిక విలువలు వాటిపై ప్పభావాం చూపుతాయ.
అవినీతి, చితాశుదిి లేని రాజకీయ న్నయకులు కూడ్న విదా్ ద్ధరి థ శకిని
ా తమ
పషంపాత రాజకీయ ప్పయోజన్నల వసాం ఉపయోగిాంచ్చకుని సమస్ కు అయతే వారు సాంప్పదాయ విలువలను పూరి ాా వదులుకునే ద్ధితి
థ లో లేరు.
దోహదపడుతున్నా రు.
వారు దికుొ తోచని ద్ధితి
థ లో ఉన్నా రు.
అవకాశవాద రాజకీయ న్నయకులు తమ సాంత ఎజాండ్నలను ముాందుకు
వారు కొతాదానిా పూరి ాా అాంగీకరిాంచలేరు మరియు పాతదానిా వదులువలేరు.
తీసుకెళ్ాం
ల దుకు విదా్ రుథలను కీలుబొమా లుా ఉపయోగిసుాన్నా రు.
ీాంతో వారు రచిు పోయారు.
• అడిా నిస్తసేటి
ట వ్ లోపాలు మరియు తపుప డు లెకొ లు:
వ్ కి ాతీ ాం మరియు ప్పజాసాీ మ్ ాం యువతను ప్పభావితాం చేసే విలువలు.
పరిపాలన్నపరమైన లోపాలు మరియు తపుప డు లెకొ లు తరచ్చా యువత
ఫలితాంా, వారు పాత ఏరాప టు చేిన ప్కమానికి వ్ తిరేకాంా తిరుగుబాటు చేసుాన్నా రు.
అశాంతికి మూలాం.
వారి పెదులు వారిని "పరిపకీ త లేనివారు" మరియు "బాధ్ త లేనివారు" అని
విదా్ రుథలు తమ డిమాాండ ల పట్ ల (యూనివరిి టీలో మరియు సమాఖ్్ సూచిాంచినపుప డు వారు ఇష్ప ట డరు.
సా
ద్ధ థ యలో) పరిపాలన సానుభూతి లేకపోవడాం వల ల తరచ్చా సమెా
చేయవలి వసుాాంది. అలాాంటి నిసు హాయ పరిితి
థ లో ఉనా ాందుకు వారు చికాకు మరియు ఇబడ ాంది పడుతున్నా రు
Inadequate Opportunities:
Young people do not have adequate opportunities toexpress their talents, cultivate their interests, or develop their
personalities.
Their dissatisfaction has been exacerbated by this.
• Disparity Between Aspirations And Reality: Young people are likely to have theirown goals and ambitions.
They'll be daydreaming about it the entire time.
However,life's realities cause them to become estranged.
Unfulfilled desires and aspiration smake it difficult for young people to relax.
• Lack of Determination and Self-Responsibility:
Some youth lack self-determination and will power. They are more reliant on others than on their own inherent abilities andtalents.
They follow in the footsteps of others and fail to cultivate a sense of self-reliance.
They are apprehensive about taking on new responsibilities.
Such youngpeople are extremely vulnerable to any kind of abuse.
• Film Influence: Modern films, which primarily depict violence, arson, looting, rape,murder, immorality, and crimes, have a demoralising
effect on today's youth.
సరిపోని అవకాశలు:
యువకులకు తమ ప్పతిభను వ్ కీకరిాంచడ్ననికి,

ా వారి అభిరుచ్చలను పెాంపాందిాంచడ్ననికి లేదా వారి వ్ కి ాతాీ నిా అభివృదిి చేయడ్ననికి తగిన అవకాశలు లేవు.
ీాంతో వారి అసాంతృపిా తీప్వ రూపాం దాలిు ాంది.
• ఆకాాంషంలు మరియు వాసావికత మధ్ అసమానత: యువకులు వారి సీ ాంత లక్ష్య్ లు మరియు ఆశయాలను కలిగి ఉాంటారు.
వారు మొతాాం సమయాం దాని గురిాంచి పరటి కలలు కాంటూ ఉాంటారు.
అయతే, జీవిత వాసావాలు వారిని దూరాం చేసాాయ.
నెరవేరని వరికలు మరియు ఆకాాంషంలు యువకులకు విప్శాంతిని కష్త

ట రాం చేసాాయ.
• సాంకలప ాం మరియు స్వీ య-బాధ్ త లేకపోవడాం:
కొాంతమాంది యువతకు స్వీ య నిర ణయాధకారాం మరియు సాంకలప శకి ాలేదు. వారు తమ సీ ాంత సాీ భావిక సామరాథ్ లు మరియు ప్పతిభ కాంటే ఇతరులపై ఎకుొ వా ఆధారపడతారు.
వారు ఇతరుల అడుగుజాడలను అనుసరిసాారు మరియు సాీ వలాంబన భావానిా పెాంపాందిాంచడాంలో విఫలమవుతారు.
కొతా బాధ్ తలు చేపటేాం

ట దుకు భయపడుతున్నా రు.
అలాాంటి యువకులు ఎలాాంటి దురిీ నియోానికి గురవుతారు.
• ినిమా ప్పభావాం: హిాంస, దహనాం, దోపిడీ, అతా్ చారాం, హత్ , అనైతికత మరియు నేరాలను ప్పధానాంా వరి ణాంచే ఆధునిక చలనచిప్తాలు నేటి యువతపై నిరుతాు హపరిచే ప్పభావానిా
చూపుతాయ.
వారి సాాంసొ ృతిక విలువల పట్ల తగినాంత గౌరవాం లేకపోవడాం, అలాగే పాశు త్ ధోరణులను అనుకరిాంచడాం కూడ్న సమస్ లను పెాంచిాంది.
యువత సమస్ లను వారితో పరిష్ొ రిాంచలేమని పెదుల ప్పపాంచాం అాంగీకరిాంచాలి.
ఫలితాంా, తలిదల ాంప్డులు, ఉపాధా్ యులు, విదా్ నిరాీ హకులు మరియు రాజకీయ పారీ టలు విదా్ రుథలు మరియు యువత వారి సమస్ లను లేదా మనోవేదనలను అర థాం చేసువవడ్ననికి
మరియు వారికి తారిొ క మరియు సరైన మార గదరి కతీ ాం అాందిాంచడ్ననికి వారి సహకారాం తీసువవాలి.
ఉమా డి లక్ష్య్ లను సాధాంచేాందుకు యువశకిని

ా వినియోగిాంచ్చవవచ్చు .
Indian water policy
భారతీయ నీటి విధానం
 National Water Policy is formulated by the Ministry of
 నీటి వనరుల ప్రణాళిక మరియు అభివృద్ధి మరియు వాటి సరైన
Water Resources of the Government of India to govern the వినియోగానిి నియంప్రంచడానికి భారత ప్రభుతవ జలవనరుల
planning and development of water resources and their మంప్రతవ శాఖ జాతీయ నీటి విధానానిి రూపంద్ధంచింంద్ధ.
optimum utilization.
 సెప్ం
ట బరు, 1987లో మొదటి జాతీయ నీటి విధానానిి
 The first National Water Policy was adopted in September, ఆమోద్ధంచారు.
1987.
 ఇద్ధ 2002లో మరియు తరువాత 2012లో సమీక్షంచబడంద్ధ
మరియు నవీకరించబడంద్ధ.
 It was reviewed and updated in 2002 and later in 2012.
 ప్రరంచ జనాభాలో భారతదేశం 18% మరియు ప్రరంచ నీటి
 India accounts for 18% of the world population and about వనరులలో 4% కలిగి ఉంద్ధ.
4% of the world’s water resources.
 దేశంలోని నీటి కష్టటలను రరిష్క రించడానికి భారతీయ నదుల
 One of the solutions to solve the country’s water woes is to అనుసంధానానిి సృష్ం ట చడం ఒక రరిష్టక ర మార గం.
create Indian Rivers Inter-link.
 భారతదేశం ఇరప టివరకు 253 బిలియన్ క్యూ బిక్ మీటర్ (BCM)
ప్రతూ క్ష నీటి నిలవ సామర్థ్యూ నిి సృష్ం
ట చడంలో
 India has been successful in creating live water storage
విజయవంతమంద్ధ.
capacity of about 253 billion cubic meter(BCM) so far.
 మొదట, నద్ధ యొకక రర్థ్ూ వరణ అవసర్థ్లు క్యడా
 In a first, the ecological needs of river have also been taken రరిగణనలోకి తీసుకోబడాాయి.
into consideration.
Salient features
విశిష్ ట లక్షణాలు
• The major provisions under the policy are: • పాలసీలోని ప్రధాన నిబంధనలు:
• Envisages to establish a standardized national information system • డేటా బ్ూ ంక్లు మరియు డేటా బేస్ల నెట్వర్క తో ప్పామాకక జాతీయ
with a network of data banks and data bases . సమాచార వూ వసను య ఏర్థ్ప టు చేయాలని భావిసుతంద్ధ.
• గరిష్ ట లభ్ూ తను అంద్ధంచడానికి వనరుల ప్రణాళిక మరియు

• Resource planning and recycling for providing maximum availability.
రీసైకింగ్.
ల
• To give importance to the impact of projects on human settlements • మానవ నివాసాలు మరియు రర్థ్ూ వరణంపై ప్పాజెకుటల ప్రభావానికి
and environment. ప్పాముఖూ తనివవ డం.
• Guidelines for the safety of storage dams and other water-related • నిలవ ఆనకటలుట మరియు ఇతర నీటి సంబంధిత నిర్థ్ా ణాల
structures. భ్ప్దతకు మార గదరశ కాలు.
• భూగరభ జలాల దోపిడీని నియంప్రంచండ.

• Regulate exploitation of groundwater .
• కింద్ధ ప్కమంలో నీటి కేటాయింపు ప్పాధానూ తలను సెట్ చేయడం:
• Setting water allocation priorities in the following order: Drinking తాగునీరు, నీటిపారుదల, జలశకి,త నావిగేష్న్, పారిప్శామిక మరియు
water, Irrigation, Hydropower, Navigation, Industrial and other uses. ఇతర ఉరయోగాలు.
• The water rates for surface water and ground water should be • చింని మరియు సని కారు రైతుల ప్రయోజనాలను దృష్లో
ట
rationalized with due regard to the interests of small and marginal ఉంచుకుని ఉరరితల జలాలు మరియు భూగరభ జలాల నీటి రేటను
ల
హేతుబద్ధక
ి రించాలి.
farmers.
• ఈ విధానంలో రైతులు మరియు సవ చఛ ంద సంసల య భాగసావ మూ ం,
• The policy also deals with participation of farmers and voluntary నీటి నాణూ త, నీటి జోనింగ్, నీటి సంరక్షణ, వరద మరియు కరువు
agencies, water quality, water zoning, conservation of water, flood నిరవ హణ, కోత మొదలైన వాటితో క్యడా వూ వహరిసుతంద్ధ.
and drought management, erosion etc.
National Water Policy 2012 జాతీయ నీటి విధానం 2012
• The main emphasis of National Water Policy 2012 is to treat • జాతీయ నీటి విధానం 2012 యొకక ప్రధాన ఉద్ఘాటన ఏమిటంే,
water as economic good which the ministry claims to నీటిని ఆర్థ ికంగా మంచిగా పర్థగణంచడం, దాని సంరక్షణ
promote its conservation and efficient use. మర్థయు సమరక ివంతమైన వినియోగానిి
ప్రోతస హంచడానికి మంప్రితవ శాఖ పేర్క ంది.
• This provision intended for the privatization of water-
• నీటి సరఫర్థ్ సేవల ప్రపైవేటీకరణకు ఉదేేశించింన ఈ నిబంధనపై
delivery services is being criticized from various quarters.
వివిధ వర్థ్గల నుంచిం విమరశ లు వెలువె
ల తుతతునాి యి.
• The policy also does away with the priorities for water • పాలసీ 1987 మరియు 2002 సంసక రణలోల పేర్కక ని నీటి
allocation mentioned in 1987 and 2002 versions of the కేటాయింపుల ప్పాధానూ తలను క్యడా ఈ పాలసీ దూరం
policy. చేసుతంద్ధ.
• The policy was adopted with a disapproval from many • అనేక ర్థ్ప్రష్టటల నుండ వూ రరేకతతో ఈ విధానానిి
states. ఆమోద్ధంచారు.
National Agricultural Policy
• The Government of India announced the National Agricultural Policy on July 28, 2000.
• It was formulated under the provisions of the World Trade Organisation (WTO).
• The primary objectives of the NAP, 2000 are:
• To actualise the vast untapped potential of Indian agriculture
• Achieve a growth rate in excess of 4 percent per annum in the agricultural sector.
• Focus on the domestic markets and maximise profits from the export of agricultural products.
• Achieve growth with Equity and Sustainability; technologically, environmentally, and economically.
• To provide insurance protection to farmers
• Increase private sector engagement and development of infrastructure.
• Contract farming and land leasing to promote private sector
• participation, accelerated technology transfer, capital inflow, and assured markets for crop production
జాతీయ వూ వసాయ విధానం
• భారత ప్రభుతవ ం జూలై 28, 2000న జాతీయ వూ వసాయ విధానానిి

ప్రకటించింంద్ధ.
• ఇద్ధ ప్రరంచ వాకజూ సంస య (WTO) నిబంధనల ప్రకారం రూపంద్ధంచబడంద్ధ.
• NAP, 2000 యొకక ప్పాథమిక లక్ష్యూ లు:
• భారతీయ వూ వసాయంలో ఉరయోగించబడని విసాతరమన సామర్థ్యూ నిి

వాసవీ
త కరించడానికి
• వూ వసాయ రంగంలో ఏటా 4 శాతానికి మించిం వృద్ధి రేటు సాధించాలి.
• దేశీయ మార్కక ట లపై దృష్ ట ప్టం

ట డ మరియు వూ వసాయ ఉతప తుతల ఎగుమర
నుండ లాభాలను ప్ంచుకోండ.
• ఈకివ టీ మరియు ససెన

ట బిలిటీతో వృద్ధని
ి సాధించండ; సాంకేరకంగా,
రర్థ్ూ వరణరరంగా మరియు ఆరి యకంగా.
• రైతులకు బీమా రక్షణ కలిప ంచాలనాి రు
• ప్రపైవేట్ రంగ నిశిి తార యం మరియు మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధిద్ధని

ి
ప్ంచండ.
• ప్రపైవేట్ రంగానిి ప్ోతస హం

National Policy for Farmers రైతుల కోసం జాతీయ విధానం
• Government has already implemented the National Policy • ప్రభుతవ ం ఇరప టికే రైతుల కోసం జాతీయ విధానం (NPF),
for Farmers (NPF), 2007 2007ను అమలు చేసంద్ధ
• which aims to improve economic viability of farming and • వూ వసాయం యొకక ఆరి యక సాధూ తను మెరుగురరచడం
increase net income of farmers. మరియు రైతుల నికర ఆద్ఘయానిి ప్ంచడం ద్ధని లక్షూ ం.
• NPF-2007లోని విధాన నిబంధనలలో భూమి, నీరు,

• Policy provisions in NPF-2007 include, inter-alia, asset రశుసంరద, మతస ూ సంరద మరియు జీవ వనరులకు
reforms in respect of land, water, livestock, fisheries and సంబంధించిం ఆస త సంసక రణలు ఉనాి యి;
bio-resources;
• మంచిం నాణూ మన వితనాత లు మరియు వాూ ధి రహత మొకక లు
• supply of good quality seeds and disease-free planting నాే సామప్గిని సరఫర్థ్ చేయడం, రైతులకు భూసార ఆరోగూ
material, issue of soil health passbooks to the farmers and పాస్బుక్లు మరియు సమీకృత తెగులు నిరవ హణ వూ వస;య
integrated pest management system;
• ప్పాంతం మరియు రంట నిరిష్
ే ట రనిముటుల మరియు
యంప్తాలు;
• region and crop specific implements and machinery;
• మహళలకు మదతు
ే సేవలు;
• support services for women;
• సహేతుకమన వడీా రేటుల మరియు రైతు-సేి హపూరవ క బీమా
• timely, adequate and easy reach of institutional credit at సాధనాల వదే సంసాయగత రుణానిి సకాలంలో, తగినంత
reasonable interest rates and farmer-friendly insurance మరియు సులభ్ంగా చేరుకోవడం;
instruments;
• support services and inputs like application of frontier • మదతు
ే సేవలు మరియు సరిహదుే సాంకేరకతల అపి లకేష్న్
technologies; agricultural bio-security system; వంటి ఇన్పుట్లు; వూ వసాయ జీవ-భ్ప్దతా వూ వస;య
• ఇనఫ రేా ష్న్ అండ్ కమ్యూ నికేష్న్ టెకాి లజీ (ICT)

• use of Information and Communication Technology (ICT)
వినియోగం మరియు వూ వసాయ విసర త ణను
and setting up of farm schools to revitalize agricultural పునరుదరి ి ంచడానికి వూ వసాయ పాఠశాలల ఏర్థ్ప టు;
extension;
• సమప్గ జాతీయ సామాజిక భ్ప్దతా రథకం కింద రైతుల
• coverage of farmers under a comprehensive national కవరేజీ; దేశవాూ రం
త గా కనీస మదతు
ే ధర (MSP)ని
social security scheme; effective implementation of సమర యవంతంగా అమలు చేయడం మరియు కమ్యూ నిటీ
Minimum Support Price (MSP) across the country and ఆహారధానాూ ల బ్ూ ంకులను ఏర్థ్ప టు చేయడం;
establishing community foodgrain banks;
• వూ వసాయ మార్కక ట్ మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి
మరియు వూ వసాయం కోసం టెరిా నల్ మార్కక టుల;
• development of agricultural market infrastructure and
terminal markets for agriculture; • వూ వసాయ విశవ విద్ఘూ లయాలలో పాఠూ ప్రణాళిక
సంసక రణలు;
• curriculum reforms in agricultural universities;
• సేంప్ద్ధయ వూ వసాయం మరియు ఒరప ంద వూ వసాయం
• special categories of farming like organic farming and వంటి ప్రత్యూ క వూ వసాయ వర్థ్గలు;
contract farming;
• వూ వసాయ గృహాలకు ప్గామీణ వూ వసాయేతర ఉపాధి చొరవ;
మరియు ప్గామీణ శకి కో
త సం సమీకృత విధానం మొదలైనవి.
• rural non-farm employment initiative for farm households;
and integrated approach for rural energy, etc.
What is National Health Policy? జాతీయ ఆరోగూ విధానం అంే ఏమిటి?
• National Health Policy was launched in 2017 by the Central Government to • ప్రసుతతం ఉని ఆరోగూ విధానం ద్ధిసాయనంలో కేంప్ద
ప్రభుతవ ం 2017లో జాతీయ ఆరోగూ విధానానిి
replace the existing health policy. This policy has introduced four significant goals: ప్పారంభించింంద్ధ. ఈ విధానం నాలుగు ముఖూ మన
లక్ష్యూ లను ప్రవేశప్టిం
ట ద్ధ:
• Changing health priorities
• ఆరోగూ ప్పాధానూ తలను మారి డం
• This policy aims to tackle the increasing non-communicable and infectious • ఈ విధానం భారతదేశంలో ప్రుగుతుని నాన్-
diseases in India. కమ్యూ నికేబుల్ మరియు ఇనెఫ క్షన్ వాూ ధులలను
ఎదురోక వడమే లక్షూ ంగా ప్టుటకుంద్ధ.
• Growth of the health care industry • ఆరోగూ సంరక్షణ రరిప్శమ వృద్ధి
• National Health Policy plans to strengthen the health care industry by • జాతీయ ఆరోగూ విధానం కొతత మరియు మరింత
అధులనాతన సాంకేరకతలను రరిచయం చేయడం
introducing newer and more advanced technologies. ద్ఘవ ర్థ్ ఆరోగూ సంరక్షణ రరిప్శమను బలోపేతం
చేయడానికి ప్రణాళికలు వేస్త ంద్ధ.
• Lower the expenditure
• ఖరుి తగి గంచుకోండ
• This policy also aims to reduce medical expenses and other health-related costs. • వైదూ ఖరుి లు మరియు ఇతర ఆరోగూ సంబంధిత
They aim to provide superior services to poor and backward communities. ఖరుి లను తగి గంచడం క్యడా ఈ పాలసీ లక్షూ ం.
పేద, వెనుకబడన వర్థ్గలకు ఉని తమన సేవలు
అంద్ధంచడమే తమ లక్షూ ం.
• Economic growth
• ఆరి యక వృద్ధి
• It aims to enhance fiscal capacity by boosting economic growth.
• ఆరి యక వృద్ధని
ి ప్ంచడం ద్ఘవ ర్థ్ ఆరి యక సామర్థ్యూ నిి
ప్ంచడం ద్ధని లక్షూ ం.
What are the Objectives of National Health Policy?
జాతీయ ఆరోగూ విధానం యొకక లక్ష్యూ లు ఏమిటి?
• The National Health Policy aims to achieve the following goals: • జాతీయ ఆరోగూ విధానం ప్కింద్ధ లక్ష్యూ లను సాధించడం
లక్షూ ంగా ప్టుటకుంద్ధ:
• It aims to offer superior health services to every age group and • ప్రర వయసుస మరియు లింగానికి ఉని తమన ఆరోగూ
gender. సేవలను అంద్ధంచడం ద్ధని లక్షూ ం.
• ఈ విధానం సహేతుకమన ఖరుి తో అదుభ తమన నాణూ మన

• The policy focuses on providing universal access to excellent
ఆరోగూ సంరక్షణ సేవలకు సారవ ప్రక ప్పారూ తను
quality health care services at a reasonable cost. అంద్ధంచడంపై దృష్ ట ప్డుతుంద్ధ.
• Promoting health care orientation in every developmental policy. • ప్రర అభివృద్ధి విధానంలో ఆరోగూ సంరక్షణ ధోరకని
ప్ోతస హంచడం.
• Offering access to better treatment, lowering expenses related to • మెరుగైన చింకితస కు ప్పాపితని అంద్ధంచడం, ఆరోగూ సంరక్షణ
health care services and improving quality. సేవలకు సంబంధించింన ఖరుి లను తగి గంచడం మరియు
నాణూ తను మెరుగురరచడం.
• It aims to reduce premature mortality from cancer, cardiovascular
• ఇద్ధ 2025లోపు కాూ నస ర్, హృదయ సంబంధ వాూ ధులలు,
diseases, chronic respiratory diseases and diabetes by 25% within ద్ధర ాకాలిక శావ సకోశ వాూ ధులలు మరియు మధులమేహం నుండ
2025. అకాల మరణాలను 25% తగి గంచాలని లక్షూ ంగా ప్టుటకుంద్ధ.
• ఈ విధానం సుసరయ అభివృద్ధి మరియు సమయ రరిమిర

• This policy recognises the importance of sustainable development రరిమాణాతా క లక్ష్యూ ల యొకక ప్పాముఖూ తను గురి తసుతంద్ధ.
and time-bound quantitative goals.
• భారతదేశంలోని జాతీయ ఆరోగూ విధానం ప్రమోటివ్,
పాలియేటివ్ మరియు పునర్థ్వాస సేవల ద్ఘవ ర్థ్ మొతతం
• National Health Policy in India improves overall health status
ఆరోగూ ద్ధిసర
య ని మెరుగురరుసుతంద్ధ.
through promotive, palliative, and rehabilitative services.
National Policy on Education (NEP జాతీయ విద్ఘూ విధానం (NEP 2020)
2020)
• మానవ వనరుల అభివృద్ధి
The Ministry of Human Resource మంప్రతవ శాఖ జాతీయ విద్ఘూ
Development formed a Committee విధానానిి రూపంద్ధంచడానికి
డాక టర్ కె. కస్తతరిరంగన్ అధూ క్షతన
chaired by Dr. K. Kasturirangan for
ఒక కమిటీని ఏర్థ్ప టు చేసంద్ధ.
preparing the National Education Policy.
• కమిటీ జూన్ 2017లో ఏర్థ్ప టంద్ధ.
The Committee was constituted in June కమిటీ
2017. The Committee • మే 31, 2019న తన నివేద్ధకను
submitted its report on May 31, 2019 సమరిప ంచింంద్ధ
What is the National Policy on • జాతీయ విద్ఘూ విధానం ఏమిటి?

Education?
• జాతీయ విద్ఘూ విధానం రటణ ట
మరియు ప్గామీణ భారతదేశంలోని
The National Policy on Education covers ప్పాథమిక మరియు
elementary and university education in విశవ విద్ఘూ లయ విదూ ను కవర్
urban as well as rural India. చేసుతంద్ధ.
• The very first policy for education was • • విదూ కోసం మొట టమొదటి
promulgated in 1968 with the second విధానం 1968లో
ప్రకటించబడంద్ధ, ర్కండవద్ధ
one following in 1986.
1986లో అనుసరించబడంద్ధ
• The first NPE was based on the recommendations of • మొదటి NPE ఎడుూ కేష్న్ కమిష్న్ (1964-66) సఫారుస ల ఆధారంగా
the Education Commission (1964-66). రూపంద్ధంచబడంద్ధ.
ఈ విధానం భారతదేశ విద్ఘూ వూ వస య యొకక 'సమ్యల పునరిి ర్థ్ా ణం'

This policy sought to have a ‘radical restructuring’ of
మరియు సమాన అవకాశాలను కలిగి ఉండాలని కోరింద్ధ
India’s educational system and equalising opportunities అందరికీ విదూ , జాతీయ సమకూ త మరియు మెరుగైన ఆద్ధిరి యక మరియు
for సాంసక ృరక అభివృద్ధనిి సాధించడానికి.
education for all, to accomplish national integration and
better economic and cultural development. • భారత ర్థ్జాూ ంగంలో పేర్కక ని విధంగా రద్ఘి లుగు సంవతస ర్థ్ల
వరకు ప్రర బిడకు ా నిరబ ంధ విదూ ను అమలు చేయాలని NPE
• The NPE also called for realising compulsory education పిలుపునిచింి ంద్ధ.
for every child until the age of fourteen, as mentioned in
• ఇద్ధ మెరుగైన శిక్షణను అంద్ధంచడం మరియు ఉపాధాూ యుల
the Indian Constitution.
అర హతలను మెరుగురరచడం క్యడా లక్షూ ంగా ప్టుటకుంద్ధ.
• It also aimed at providing enhanced training and

improving teachers’ qualifications.
National Education Policy 2020 జాతీయ విదాా విధానం 2020
కస్తతరిరంగన్ కమిటీ సమరిప ంచింన జాతీయ విద్ఘూ విధానం,
The National Education Policy as submitted by the Kasturirangan ప్రసుతతం ఉని విద్ఘూ వూ వస య ఎదుర్కక ంటుని ఈ ప్కింద్ధ
Committee submitted an education policy which seeks to address the సవా ళ లను రరిష్క రించడానికి ఒక విద్ఘూ విధానానిి
following challenges facing the existing education system: సమరిప ంచింంద్ధ:
1. నాణూ త
1. Quality
2. స్
ద్ధి య మత
2. Affordability 3. ఈకివ టీ
3. Equity 4. యాకెస స్
4. Access 5. జవాబుద్ఘరీతనం
5. Accountability
• ఈ విధానం పాఠశాల నుండ ఉని త విదూ వరకు అనిి
• The policy provides for reforms at all levels of education from ద్ధిసాయయిల విదూ లో సంసక రణలను అంద్ధసుతంద్ధ.
school to higher education.
• NEP ఉపాధాూ య శిక్షణను బలోపేతం చేయడం, ఇరప టికే
ఉని రరీక్ష్య విధానానిి సంసక రించడం, బ్లూ సంరక్షణ
• NEP aims to increase the focus on strengthening teacher training, మరియు విదూ యొకక నియంప్తణ ప్ేమ్వర్క ను
reforming the existing exam system, early childhood care and పునరిి రిా ంచడంపై దృష్నిట ప్ంచడం లక్షూ ంగా
restructuring the regulatory framework of education. ప్టుటకుంద్ధ.
• Other intentions of the NEP include: • NEP యొకక ఇతర ఉదేేశాలు:
o Increasing public investment in education, o విదూ లో ప్రభుతవ ప్టుటబడని ప్ంచడం,

o NEC (నేష్నల్ ఎడుూ కేష్న్ కమిష్న్) ఏర్థ్ప టు
o Setting up NEC (National Education Commission),
o వృర త మరియు వయోజన విదూ పై దృష్ని ట ప్ంచడం,
o Increasing focus on vocational and adult education, o టెకాి లజీ వినియోగానిి బలోపేతం చేయడం
o Strengthening the use of technology, etc. మొదలైనవి.
The NEP recommended that early childhood care & education be developed in a two-part curriculum consisting of:
1. Guidelines for Parents & Teachers of students up to 3 years of age

2. An educational framework for students between the ages of 3-8 years
The NEP talks about the implementation of these recommendations by expanding and improving the quality of the
Anganwadi system and co-locating them with primary schools.
The Right to Education Act, 2009 (RTE Act) విదాా హక్కక చట్టం, 2009 (RTE చట్టం)
• The NEP recommended extending the range of the Right to • కింద్ధ విద్ఘూ సా
ద్ధి య యిలను చేరి డానికి విద్ఘూ హకుక చటం
ట , 2009
రరిధిని విసరి త ంచాలని NEP సఫారుస చేసంద్ధ:
Education Act, 2009 to include the following education
levels: 1. బ్లూ ం &
1. Early Childhood & 2. సెకండరీ స్తక ల్
2. Secondary School
• This will allow coverage of RTE to all the children between • ఇద్ధ 3-18 సంవతస ర్థ్ల మధూ వయసుస ఉని పిలల
ల ందరికీ RTE
the ages of 3-18 years. కవరేజీని అనుమరసుతంద్ధ.
• In addition, it suggested the elimination of detention of • అదనంగా, ఎనిమిదో తరగర వరకు పిలల
ల నిరబ ంధానిి
తొలగించాలని స్తచింంచింంద్ధ.
children until class eight.
school exam
పాఠశాల పరీ్
Reforms in the school exam recommended by the NEP include NEP సఫారుస చేసన పాఠశాల రరీక్షలో సంసక రణలు వారి పాఠశాల
tracking the progress of the students throughout their school అనుభ్వం అంతటా విద్ఘూ రుయల పురోగరని ప్టాక్ చేయడం.
experience.
• ఇందులో 3, 5 మరియు 8వ తరగరలో ర్థ్ప్రష్ ట జనాభా గణన రరీక్షలు
ఉనాి యి.
• It includes State Census Exams in class 3, 5 and 8.
• మరో ముఖూ మన సఫారుస ఏమిటంే, 10వ బోర్ ా ఎగాామ్ యొకక
పునరిి ర్థ్ా ణం, ఇద్ధ ప్రధానంగా నైపుణాూ లు, ప్రధాన భావనలు మరియు
• Another important recommendation was the restructuring of
ఉని త ద్ధిసాయయి ఆలోచన & సామర్థ్యూ లను మాప్తమే దృష్లో ట ఉంచుకుని
the 10th board exam that would mainly focus and test only the రరీక్షసుతంద్ధ.
skills, core concepts and higher-order thinking & capacities.
Regulatory Structure and Accreditation of Higher Educational

ఉని త విదాా సంసిల నియంప్రతషణ నిర్మా షణం మర్థయు
Institutions అప్రకిడిటేషన్
In terms of Accreditation and Regulatory structure, the NEP అప్కిడేష్న్ మరియు ర్కగుూ లేటరీ నిర్థ్ా ణం రరంగా, NEP ప్కింద్ధ
recommended the following changes: మారుప లను సఫారుస చేసంద్ధ:
• Setting up NHERA (National Higher Education Regulatory • NHERA (నేష్నల్ హయూ ర్ ఎడుూ కేష్న్ ర్కగుూ లేటరీ అథారిటీ)
Authority), ఏర్థ్ప టు
• Separating NAAC from UGC into an autonomous and
• NAACని UGC నుండ సవ తంప్త మరియు సవ తంప్త సంద్ధిసగా
య వేరు
independent body. చేయడం.
Education Governance Financing Education
National Research Foundation
The NEP recommended Doubling the public investment for education was
In order to improve the quality of one of the important recommendations of the NEP
establishing an apex body for
research in India, the NEP 2020.
education headed by the Prime
recommended:
Minister under the name
Rashtriya Shiksha Aayog or • NEP 2020 insisted on an expenditure of 6% of
• Establishment of a National
National Education the GDP on education.
Research Foundation.
Commission.
o It would be an autonomous body
that would administer the • Doubling the current 10% of total public
• It also suggested changing the expenditure to 20% in the next decade was
mentoring, funding and capacity
name of the Ministry of Human recommended.
building for quality research in India.
Resources & Development to
the Ministry of Education. ఫైనానిస ంగ్ విదూ
నేష్నల్ రీసెర్ి ఫండేష్న్
ఎడుూ కేష్న్ గవర్కి న్స విదూ కోసం ప్రభుతవ ప్టుటబడని ర్కటిం
ట పు చేయడం
భారతదేశంలో రరిశోధన నాణూ తను
NEP 2020 యొకక ముఖూ మన సఫారుస లలో ఒకటి.
మెరుగురరచడానికి, NEP సఫారుస NEP ర్థ్ప్రరయ
ట శిక్ష్య ఆయోగ్ లేద్ఘ నేష్నల్
చేసంద్ధ: ఎడుూ కేష్న్ కమిష్న్ పేరుతో • NEP 2020 విదూ పై GDPలో 6% ఖరుి చేయాలని
ప్రధానమంప్ర నేతృతవ ంలో విదూ కోసం
రటుటబటిం ట ద్ధ.
• నేష్నల్ రీసెర్ి ఫండేష్న్ సా
ద్ధి య రన. అప్క్స బ్డీని ఏర్థ్ప టు చేయాలని
o ఇద్ధ భారతదేశంలో నాణూ మన సఫారుస చేసంద్ధ.
• వచేి దశాబం ే లో మొతం త రబిక్
ల వూ యంలో ప్రసుతత
రరిశోధన కోసం మార గదరశ కతవ ం,
• మానవ వనరులు & అభివృద్ధి 10%ని 20%కి ర్కటింట పు చేయాలని సఫారుస
నిధులలు మరియు సామర యూ నిర్థ్ా ణానిి
మంప్రతవ శాఖ పేరును విద్ఘూ చేయబడంద్ధ.
నిరవ హంచే సవ యంప్రరరత త సంస.య మంప్రతవ శాఖగా మార్థ్ి లని క్యడా
స్తచింంచింంద్ధ.
National Mission on Education through Information and నేషనల్ మిషన్ ఆన్ ఎడ్యా కేషన్ ప్రూ ఇనఫ ర్మా షన్ అండ్
Communication Technology కమ్యా నికేషన్ టెక్ని లజీ
The NEP suggested setting up an autonomous body that would సాంకేరక రరిజాానం యొకక విసర త ణ, ఇండక్షన్ మరియు
facilitate decision making on the deployment, induction and వినియోగంపై నిర ణయం తీసుకోవడానిి సులభ్తరం చేసే
use of technology. NEP said that this would be achieved by సవ యంప్రరరత త సంసనుయ ఏర్థ్ప టు చేయాలని NEP స్తచింంచింంద్ధ.
కింద్ధ చరూ లను అమలు చేయడం ద్ఘవ ర్థ్ ద్ధనిని సాధించవచి ని
implementing the following measures:
NEP తెలిపింద్ధ:
• Establishment of National Education Technology Forum. • నేష్నల్ ఎడుూ కేష్న్ టెకాి లజీ ఫోరమ్ ఏర్థ్ప టు.
o The recommended autonomous body would be administered o సఫారుస చేయబడన సవ యంప్రరరత త సంస య ఈ మిష్న్ కింద
under this mission. నిరవ హంచబడుతుంద్ధ.
• It will also include virtual laboratories in various disciplines • ఇద్ధ రిమోట్ యాకెస స్ను అంద్ధంచే వివిధ విభాగాలలో వరుి వల్
లాబొరేటరీలను క్యడా కలిగి ఉంటుంద్ధ.
providing remote access.
Vocational Courses వృిి విదాా కోర్సస లు
Recommendations of NEP 2020 with respect to Vocational వృర త విద్ఘూ కోరుస లకు సంబంధించిం NEP 2020 యొకక సఫారుస లు
courses can be listed as follows: ప్కింద్ధ విధంగా జాబితా చేయబడతాయి:
Students in classes 9 to 12 must receive vocational education 9 నుండ 12 తరగతుల విద్ఘూ రుయలు తరప నిసరిగా కనీసం ఒక
వృరలోత వృర త విదూ ను పంద్ఘలి,
on at least one vocation,
• పాఠశాలలు నేష్నల్ సక ల్స కావ లిఫికేష్న్స ప్ేమ్వర్క (NSQF)
• Schools should build expert curriculum delivery methods that సామర యూ ద్ధిసాయయిలతో సమలేఖనం చేయబడన నిపుణులైన
are aligned with National Skills Qualifications Framework పాఠూ ప్రణాళిక డెలివరీ రదతు
ి లను రూపంద్ధంచాలి,
(NSQF) competency levels,
• ఉని త విద్ఘూ సంసలు య తరప నిసరిగా అండర్ ప్గాడుూ యేట్లో
• Higher Education Institutes must also provide vocational ఏకీకృతమన వృర త విద్ఘూ కోరుస లను క్యడా అంద్ధంచాలి
courses that are integrated into undergraduate విద్ఘూ కారూ ప్కమాలు.
education programmes.
Three Language Formula
The Policy recommended that the three-language formula be continued and flexibility in the implementation of the formula
should be provided.
The three-language formula states that state governments should adopt and implement the study of a modern Indian language,
preferably one of the southern languages, apart from Hindi
and English in the Hindi-speaking states, and of Hindi along with the regional language and English in the non-Hindi speaking
states.
Atal Mission for Rejuvenation and Urban Transformation అటల్ మిషన్ ఫర్ రిజువెనేషన్ అండ్ అర్బ న్
(AMRUT) Mission ట్రాన్్ ఫర్మే షన్ (అమృత్) మిషన్
1. AMRUT, implemented by the Ministry of Housing and 1. గృహనిర్మా ణం మరియు పటటణ వ్య వ్హారాల మంట్రిత్వ
Urban Affairs, was launched in June 2015 in 500 select శాఖ ద్వా ర్మ అమలు చేయబడిన అమృత్, జూన్ 2015లో
cities and towns across the country. దేశవ్యా ప్ం
త గా ఎంపిక చేయబడిన 500 నగర్మలు మరియు
ప్ట్ణా
ట లలో ప్రారంభంచబడింది.
2. The Mission focuses on development of basic
2. నీటి సరఫర్మ, మురుగునీటి ారుదల మరియు సెప్టజీ ట
infrastructure for water supply, sewerage and septage నిరా హణ, తుఫాను నీటి ారుదల, హరిత ప్రప్దేశాలు మరియు
management, storm water drainage, green spaces and ఉద్వా నవనాలు మరియు మోటారు రహిత ప్ట్ణ ట రవ్యణా
parks, and non-motorized urban transport. కోసం ప్రాథమిక మౌలిక సదుాయాల అభవృదిిపై మిషన్
దృష్ట ట సారించంది.
3. AMRUT Mission was subsumed under AMRUT 2.0, which
was launched in October 2021. AMRUT 2.0 will be 3. అమృత్ మిషన్ అమృత్ 2.0 కంద ఉప్సంహరించబడింది,
implemented for a period of 5 years, till Financial Year (FY) ఇది అకోబ
ట ర్ 2021లో ప్రారంభంచబడింది. అమృత్ 2.0 5
సంవతస ర్మల ాటు, ఆరి ిక సంవతస రం (FY) 2025-26 వరకు
2025-26.
అమలు చేయబడుతుంది.
4. AMRUT 2.0 is designed to provide universal coverage of 4. అమృత్ 2.0 దేశంలోని అనిి చట్బ ట దమై
ి న ప్ట్ణా
ట లోోని అనిి
water supply through functional taps to all households in గృహాలకు ఫంక్షనల్ టాా ప్ల ద్వా ర్మ నీటి సరఫర్మ యొకక
all the statutory towns in the country, coverage of sewage సారా ప్రిక కవరేజీని అందించడానిక రూపందించబడింది,
and septage management in 500 cities covered in the first అమృత్ ప్థకం యొకక మొదటి దశలో కవర్ చేయబడిన 500
phase of the AMRUT scheme, and promotion of circular నగర్మలోో మురుగు మరియు సెప్టజీ ట నిరా హణ మరియు
economy of water through development of City Water వృత్తతకార ఆరి ిక వా వసను
ి ప్రోతస హించడం. సిటీ వ్యట్ర్
బ్యా లెన్స ప్లాోన్ అభవృదిి ద్వా ర్మ నీరు.
Balance Plan.
Ayushman Bharat ఆయుష్మే న్ భార్త్
• Launched in September 2018 under the aegis of the Ministry of ఆరోగా ం మరియు కుటుంబ సంక్షేమ మంప్రితా శాఖ (MoHFW)
Health and Family Welfare (MoHFW). ఆధ్ా రా ంలో సెప్ం
ట బర్ 2018లో ప్రారంభంచబడింది.
• Consists of two initiatives: రండు కారా ప్రకమాలను కలిగి ఉంటుంది:
1. ప్రప్ధాన మంప్రి జన్ ఆరోగా యోజన (PMJAY); మరియు

1. Pradhan Mantri Jan Arogya Yojana (PMJAY); and
2. 1.5 లక్షల హెల్త అండ్ వెలెి స్ సెంట్ర ో (హెచ్డబ్ల్ా ో సి) ఏర్మా టు.
2. Establishment of 1.5 lakh Health and Wellness Centres (HWCs).
3. PMJAY అనేది భారతీయ జనాభాలో దిగువన 40 శాతం ఉని ప్టద
3. PMJAY is a health insurance scheme aimed at providing health మరియు బలహీన కుటుంబ్యలకు ఇన్ప్టషంట్ సెకండరీ మరియు
cover of ₹5 lakhs per family per year for inpatient secondary and తృతీయ సంరక్షణ కోసం ప్రప్ి కుటుంబ్యనిక సంవతస ర్మనిక ₹5 లక్షల
tertiary care to poor and vulnerable families that form the bottom ఆరోగా రక్షణను అందించడం మరియు జేబ్ల్లో లేని ఆరోగా
40 per cent of the Indian population and reducing out-of-pocket ఖరుు లను తగి గంచడం లక్షా ంగా ప్టుటకుని ఆరోగా బీమా ప్థకం. .
health expenditures.
4. హెల్త అండ్ వెల్నెస్ సెంట్ర్ చొరవ 2022 నాటిక 1.5 లక్షల ఉప్
ఆరోగా కంప్రద్వలు (SHCలు) మరియు ప్రాథమిక ఆరోగా కంప్రద్వలు
4. The Health and Wellness Centre initiative aims to transform 1.5 (PHCలు) - ప్రాథమిక ఆరోగా సంరక్షణలో మొదటి సంప్రప్దింపు కంప్రదం
lakh Sub Health Centres (SHCs) and Primary Health Centres (PHCs) - ఆరోగా ం మరియు సంరక్షణ కంప్రద్వలుగా మారు డం లక్షా ంగా
– the first point of contact in primary healthcare – to Health and ప్టుటకుంది.
Wellness Centres by 2022.
5. ఆయుష్మా న్ భారత్ డిజిట్ల్ మిషన్ (ఇంతకుముందు నేషనల్
డిజిట్ల్ హెల్త మిషన్ అని పిలుసాతరు) అనేది భారత ప్రప్భుత్తా (GoI)
5. The Ayushman Bharat Digital Mission (earlier referred to as
ఏజెనీస , ఇది ప్రాక్టషన
ట రుో మరియు రోగులను రియల్ టైమ్ హెల్త
National Digital Health Mission) is a Government of India’s (GoI) రికార్ ్లకు యాక్సస స్ ఇవా డం ద్వా ర్మ డిజిట్ల్గా లింక్ చేసే సమప్రగ
agency that aims to create an integrated healthcare system that ఆరోగా సంరక్షణ వా వసను ి రూపందించడం లక్షా ంగా ప్టుటకుంది.
will link practitioners and patients digitally by giving them access to తద్వా ర్మ దేశవ్యా ప్తంగా సతా ర మరియు నిర్మా ణాతా క ఆరోగా
real-time health records, thereby promoting prompt and structured సంరక్షణను ప్రోతస హిస్తంది.
healthcare across the country.
Food Subsidy and the National Food Security Act
• Implemented by the Ministry of Consumer Affairs, Food and Public Distribution (MoCAF&PD), it
is GoI’s flagship programme to ensure food security through the supply and distribution of food
grains and other essential commodities.
• In 2013, the enactment of the National Food Security Act (NFSA) made the provision of
adequate quantities of quality food at affordable prices and ensured nutritional security a right.
• The Act legally mandates the coverage of two-thirds of India’s population. The Act relies on the
existing Targeted Public Distribution System (TPDS) mechanism to deliver these entitlements.
• To help reduce hunger and nutrition challenges arising due to lack of access during the COVID-19
pandemic, the Centre announced the Pradhan Mantri Garib Kalyan Anna Yojana (PMGKAY) in
March 2020, providing additional foodgrains to eligible citizens free of cost.
• In December 2022, it was announced that PMGKAY will be subsumed under NFSA, and from 1
January 2023, GoI will distribute foodgrains free of cost to all eligible citizens under NFSA for a
period of 12 months.
• The ‘One Nation, One Ration Card’ (ONORC) scheme was launched in August 2019 to allow for
nationwide portability of NFSA benefits. The scheme provides flexibility to migrant eligible
citizens to lift foodgrains from any Fair Price Shop (FPS) of their choice.
ఆహార్ సబ్స్ డీ మరియు జాతీయ ఆహార్ భట్రరతా చటటం
1. వినియోగద్వరుల వా వహార్మల మంప్రితా శాఖ, ఆహారం మరియు ప్రప్జాప్ంపిణీ (MoCAF&PD)చే అమలు

చేయబడినది, ఇది ఆహార ధానాా లు మరియు ఇతర అవసరమైన వస్తవుల సరఫర్మ మరియు ప్ంపిణీ
ద్వా ర్మ ఆహార భప్రదతను నిర్మిరించడానిక GoI యొకక ప్రప్ధాన కారా ప్రకమం.
2. 2013లో, జాతీయ ఆహార భప్రదత్త చట్ం

ట (NFSA) అమలులోక ర్మవడంతో సరసమైన ధ్రలకు తగిన
ప్రిమాణంలో నాణా మైన ఆహార్మనిి అందించడం మరియు ోషకాహార భప్రదతను ఒక హకుక గా
నిర్మిరించడం జరిగింది.
3. ఈ చట్ం ట భారతదేశ జనాభాలో మూడింట్ రండంతుల మందిని చట్బ ట దం

ి గా కవరేజీ చేయాలని
నిరే ేశిస్తంది. ఈ హకుక లను బటాా డా చేయడానిక ఈ చట్ం
ట ప్రప్స్తతం ఉని టార గటెడ్ ప్బ్లక్
ో డిస్ట్సిబ్య
ట ా షన్
సిసమ్ ట (TPDS) మెకానిజంపై ఆధారప్డి ఉంటుంది.
4. COVID-19 మహమాా రి సమయంలో యాక్సస స్ లేకోవడం వలో తలెత్త త ఆకలి మరియు ోషకాహార సవ్య ళ్ ోను
తగి గంచడంలో సహాయప్డటానిక, కంప్రదం మారిు 2020లో ప్రప్ధాన మంప్రి గరీబ్ కళ్యా ణ్ అని యోజన
(PMGKAY)ని ప్రప్కటించంది, అరుులైన పౌరులకు అదనపు ఆహార ధానాా లను ఉచతంగా అందజేస్తంది.
5. డిసెంబర్ 2022లో, PMGKAY NFSA కంద చేరు బడుతుందని మరియు 1 జనవరి 2023 నుండి, GoI NFSA
కంద అర ుత ఉని పౌరులందరిక్ట 12 నెలల ాటు ఉచతంగా ఆహారధానాా లను ప్ంపిణీ చేస్తందని
ప్రప్కటించబడింది.
6. NFSA ప్రప్యోజనాలను దేశవ్యా ప్ త ోర టబ్లలిటీని అనుమించడానిక ‘వన్ నేషన్, వన్ రేషన్ కార్ ్’ (ONORC)
ప్థకం ఆగస్ట 2019లో ప్రారంభంచబడింది. ఈ ప్థకం వలస వచు న అరుులైన పౌరులకు వ్యరి ఎంపిక
చేస్కుని ఏదైనా సరసమైన ధ్రల దుకాణం (FPS) నుండి ఆహార ధానాా లను ఎివే త సేందుకు
సౌలభాా నిి అందిస్తంది.
Jal Jeevan Mission (JJM) జల్ జీవ్న్ మిషన్ (JJM)
1. GoI’s flagship rural drinking water supply scheme. 1. GoI యొకక ప్రప్ధాన ప్రగామీణ త్తగునీటి సరఫర్మ ప్థకం.
2. ఇది మునుప్టి నేషనల్ రూరల్ ప్రడింకంగ్ వ్యట్ర్ ప్రోప్రగామ్

2. It subsumes the previous National Rural Drinking Water (NRDWP)ని ఉప్సంహరించుకుంటుంది.
Programme (NRDWP).
3. 2024 నాటిక సి
ప్ల ర
ి మైన ప్రాిప్దికన త్తగడం, వంట్ చేయడం
3. Aims to provide functional tap connections to every rural మరియు ఇతర గృహావసర్మల కోసం ప్రప్ి ప్రగామీణ కుటుంబ్యనిక
household for drinking, cooking, and other domestic needs ఫంక్షనల్ టాా ప్ కనెక్షన్లను అందించడం లక్షా ంగా
on a sustainable basis by 2024. ప్టుటకుంది.
4. జల్ శక తమంప్రితా శాఖ (MJS) ఆధ్ా రా ంలోని డిాప్లర్ టమెంట్ ఆఫ్

4. Implemented by the Department of Drinking Water and
ప్రడింకంగ్ వ్యట్ర్ అండ్ శానిటేషన్ (DDWS) ద్వా ర్మ అమలు
Sanitation (DDWS), under the Ministry of Jal Shakti (MJS). చేయబడింది.
Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme (MGNREGS)
1. GoI’s flagship scheme to provide at least 100 days of guaranteed wage employment in a financial year to every rural
household that demands work.
2. Launched in 2006 following the Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Act, 2005.
3. Largest scheme of the Ministry of Rural Development (MoRD).

Mission Vatsalya మిషన్ వాత్్ లయ
1. The erstwhile Child Protection Services (CPS) 1. పిలల ో సంక్షేమం మరియు పునర్మవ్యసం
కోసం 2009-10 నుండి మహిళ్య మరియు
Scheme, implemented by the Ministry of Women
శిశు అభవృదిి మంప్రితా శాఖ (MWCD)
and Child Development (MWCD) since 2009-10 for అమలు చేసిన పూరా పు బ్యలల రక్షణ
the welfare and rehabilitation of children, was సేవల (CPS) ప్థకం, FY 2021-22లో మిషన్
subsumed under Mission Vatsalya in FY 2021-22. వ్యతస లా కంద ఉప్సంహరించబడింది.
2. Mission Vatsalya is a roadmap to achieve 2. మిషన్ వ్యతస లా అనేది స్సిర ి అభవృదిి

development and child protection priorities లక్ష్యా లకు అనుగుణంగా అభవృప్లదిి
aligned with the Sustainable Development Goals. మరియు పిలల ో రక్షణ ప్రాధానా తలను
సాధంచడానిక ఒక రోడ్మాా ప్.
3. The Juvenile Justice (Care and Protection of 3. జువెనైల్ జసిస్
ట (పిలలో సంరక్షణ మరియు
Children) Act, 2015 and the Protection of Children రక్షణ) చట్ం
ట , 2015 మరియు లైంగిక
from Sexual Offences Act, 2012 form the basic నేర్మల నుండి పిలల ో రక్షణ చట్ం
ట , 2012
framework for implementation of the Mission. మిషన్ అమలుకు ప్రాథమిక ప్రేమ్వర్క గా
ఉనాి యి.
4. Mission Vatsalya promotes family based non-
institutional care of children in difficult 4. మిషన్ వ్యతస లా పిలల ో ను
సంసాిగతీకరించడం చవరి ప్రప్యతి ంగా
circumstances based on the principle that
ఉండాలనే సూప్రతం ఆధారంగా క ప్ల ష
ప్లో ట
institutionalization of children should be a last ప్రిసితు
ి లలో పిలల ో కు కుటుంబ ఆధారిత
resort measure. నాన్-ఇన్ప్లసిూ
ట ా షనల్ సంరక్షణను
ప్రోతస హిస్తంది.
Mission Shakti మిషన్ శక్త ి
1. GoI launched ‘Mission Shakti’ – an integrated women 1. మహిళ్ల భప్రదత, భప్రదత మరియు సాధకారత
empowerment programme as an umbrella scheme for కోసం గొడుగు ప్థకంగా సమీకృత మహిళ్య
the safety, security, and empowerment of women – సాధకారత కారా ప్రకమానిి GoI ప్రారంభంచంది -
for implementation with effect from April 2022. ఏప్రపిల్ 2022 నుండి అమలులోక వస్తంది.
2. ఇది MWCD ద్వా ర్మ అమలు చేయబడుతుంది.

2. It is implemented by MWCD.
3. మిషన్ శక తరండు ఉప్ ప్థకాలను కలిగి ఉంది:
3. Mission Shakti has two sub-schemes:
4. మహిళ్ల భప్రదత మరియు భప్రదత కోసం
4. ‘Sambal’ for the safety and security of women. 'సంబల్'.
5. The sub-scheme consists of the following erstwhile 5. ఉప్ ప్థకం కంది పూరా పు ప్థకాలను కలిగి
schemes: One Stop Centre (OSC), Women Helpline ఉంది: వన్ ప్లసాటప్ సెంట్ర్ (OSC), ఉమెన్
హెల్ా లైన్ (WHL), బేటీ బచావో బేటీ ప్ఢావో
(WHL), Beti Bachao Beti Padhao (BBBP).‘Samarthya’ (BBBP).
sub-scheme for empowerment of women, which
consists of the erstwhile schemes of Ujjwala, Swadhar 6. ఉజా ల, సా ధార్ ప్రే, మరియు వరిక ంగ్ ఉమెన్
Greh, and Working Women Hostel, and the existing హాసల్
ట యొకక పూరా పు ప్థకాలు మరియు
schemes of National Creche Scheme and Pradhan జాతీయ సంక్షేమ ప్థకం మరియు ప్రప్ధాన
Mantri Matru Vandana Yojana (PMMVY). మంప్రి మాతృ వందన యోజన (PMMVY)
యొకక ప్రప్స్తత ప్థకాలను కలిగి ఉని
మహిళ్ల సాధకారత కోసం ‘సామరా త ’ ఉప్
ప్థకం.
National Health Mission (NHM) జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్ (NHM)
1. Launched in May 2013, the National Health Mission (NHM) 1. మే 2013లో ప్రారంభంచబడిన జాతీయ ఆరోగా
మిషన్ (NHM) రండు ఉప్ మిషనను
ో కలిగి ఉంది:
consists of two sub-missions:
2. జాతీయ ప్రగామీణ ఆరోగా మిషన్ (NRHM), ప్రగామీణ
2. National Rural Health Mission (NRHM), launched in 2005 to భారతదేశంలో అందుబ్యటులో ఉండే, సరసమైన
మరియు నాణా మైన ఆరోగా సంరక్షణను
provide accessible, affordable, and quality healthcare in rural
అందించడానిక 2005లో ప్రారంభంచబడింది;
India; and మరియు
3. National Urban Health Mission (NUHM), a sub-mission launched 3. నేషనల్ అరబ న్ హెల్త మిషన్ (NUHM), ప్ట్ణ ట
in 2013 for urban health. ఆరోగా ం కోసం 2013లో ప్రారంభంచబడిన సబ్
మిషన్.
4. Aims at achieving universal access to health care by strengthening 4. ఆరోగా వా వసలు ి , సంసలుి మరియు సామర్మిా లను
health systems, institutions, and capabilities. బలోప్టతం చేయడం ద్వా ర్మ ఆరోగా సంరక్షణకు
సారా ప్రిక ప్రాప్ా తను సాధంచడం లక్షా ంగా ఉంది.
5. Implemented by the Ministry of Health and Family Welfare 5. ఆరోగా మరియు కుటుంబ సంక్షేమ మంప్రితా శాఖ
(MoHFW). (MoHFW) ద్వా ర్మ అమలు చేయబడింది.
6. On 5 April 2020, to strengthen health systems and provide an 6. 5 ఏప్రపిల్ 2020న, ఆరోగా వా వసల ి ను బలోప్టతం
చేయడానిక మరియు COVID-19 మహమాా రిక తక్షణ
immediate response to the COVID-19 pandemic, GoI announced ప్రప్ిసా ందనను అందించడానిక, GoI ‘ఇండియా
the ‘India COVID-19 Emergency Response and Health System COVID-19 ఎమర ెనీస రసాా న్స అండ్ హెల్త సిసమ్ ట
Preparedness Package’ (ERHSPP). ప్రపిప్టర్ ్నెస్ ాా కజీ’ (ERHSPP)ని ప్రప్కటించంది.
7. ప్థకం అమలుకు NHM నోడల్ బ్యడీ. ాా కజీ వా వధ

7. NHM is the nodal body for implementation of the scheme. The 1 జనవరి 2020 నుండి 31 మారిు 2024 వరకు ఉంది, 3
period of the package is from 1 January 2020 to 31 March 2024, ఏప్రపిల్ 2020క ముందు చేసిన ఖరుు లు ముందస్తగా
with expenditure prior to 3 April 2020 claimed retroactively. ప్లక్సయిమ్
ో చేయబడత్తయి.
Pradhan Mantri Awaas Yojana – Gramin (PMAY – G) ట్రపధాన్ మంట్రి ఆవాస్ యోజన – ట్రామీణ (PMAY – G)
1. GovI యొకక ప్లఫాోగ్ష్టప్ 'అందరిక్ట హౌసింగ్' ప్థకం.

1. GovI’s flagship ‘Housing for All’ scheme.
2. 1996లో ప్రారంభమైన ప్రగామీణ గృహనిర్మా ణ ప్థకం ఇందిర్మ
2. Launched in November 2016 after restructuring the Indira ఆవ్యస్ యోజన (IAY)ని పునరిి రిా ంచన తర్మా త నవంబర్
Awaas Yojana (IAY), a rural housing scheme started in 1996. 2016లో ప్రారంభంచబడింది.
3. Aims to provide monetary assistance for the construction 3. 2022 నాటిక ప్రగామీణ నిర్మప్రశయులైన కుటుంబ్యలు మరియు
of a pucca house with basic amenities for all rural homeless శిథిలావసలో
ి ఉని మరియు కచాు ఇళ్ ోలో నివసించే వ్యరిక
ప్రాథమిక సౌకర్మా లతో ప్కాక ఇంటి నిర్మా ణం కోసం ప్రదవా
families and those living in dilapidated and kutcha houses
సహాయం అందించాలని లక్షా ంగా ప్టుటకుంది. ఈ ప్థకం
by 2022. The scheme has ben extended till March 2024. మారిు 2024 వరకు పడిగించబడింది.
4. Implemented by the Ministry of Rural Development 4. ప్రగామీణాభవృదిి మంప్రితా శాఖ (MORD) ద్వా ర్మ అమలు
(MoRD). చేయబడింది.
Pradhan Mantri Kisan Samman Nidhi (PM-KISAN)
1. Income support scheme in which small and marginal farmers get up to ₹6,000 per year to supplement their financial needs.
2. Came into force with retrospective effect from 1 December 2018.
3. Implemented by the Ministry of Agriculture and Farmer Welfare (MoAFW) as a Central Sector Scheme (CSS).
Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana (PMJDY) ట్రపధాన మంట్రి జన్ ధన్ యోజన (PMJDY)
1. ప్రాథమిక సేవింగ్స బ్యా ంక్ ఖాత్త

1. Launched in 2014 with an objective of ensuring
లభా త, నీడ్ బేస్ ్ ప్రక్సడిట్ యాక్సస స్,
access to various financial services like రమిటెన్స సౌకరా ం, బీమా మరియు
availability of basic savings bank account, ప్నన్ష వంటి వివిధ్ ఆరి ిక సేవలను
access to need based credit, remittances facility, మినహాయించబడిన వర్మగలకు అంటే
insurance, and pension, to the excluded sections బలహీన వర్మగలు మరియు తకుక వ
i.e. weaker sections and low income groups. ఆద్వయ వర్మగలకు అందించే లక్షా ంతో
2014లో ప్రారంభంచబడింది.
2. Under the scheme, a basic savings bank deposit
2. ప్థకం కంద, ఇతర ఖాత్త లేని వా ప్లకుతలు
account can be opened in any bank branch or
ఏదైనా బ్యా ంక్ ప్రబ్యంచ్ లేద్వ బ్లజినెస్
Business Correspondent (Bank Mitra) outlet by కరసాా ండంట్ (బ్యా ంక్ మిప్రత)
persons not having any other account. అవుట్లెట్లో ప్రాథమిక సేవింగ్స
బ్యా ంక్ డిాజిట్ ఖాత్తను తెరవవచుు .
3. Other benefits include no minimum balance
requirement in PMJDY account, RuPay Debit 3. ఇతర ప్రప్యోజనాలలో PMJDY ఖాత్తలో
card, accident insurance cover of 1 lakh, and కనీస బ్యా లెన్స అవసరం లేదు, రూప్ట
eligibility for Direct Benefit Transfer (DBT) under డబ్లట్ కార్ ్, 1 లక్ష ప్రప్మాద బీమా
కవరేజ్ మరియు ఇతర సంక్షేమ
other welfare schemes.
ప్థకాల కంద డైరక్ టబెనిఫిట్ ప్రటాన్స ఫర్
(DBT) అర ుత.
4. The scheme is implemented by the Department
of Financial Service, Ministry of Finance. 4. ఈ ప్థకానిి ఆరి ిక మంప్రితా శాఖ
ఆరి ిక సేవ్య విభాగం అమలు చేస్తంది.
Pradhan Mantri Poshan Shakti Nirman (PM-POSHAN) ట్రపధాన మంట్రి పోషణ్ శక్త ి నిరాే ణ్ (PM-POSHAN)
1. GoI’s flagship school-based feeding programme aimed at 1. GoI యొకక ప్లఫాోగ్ష్టప్ ాఠశాల ఆధారిత ద్వణా కారా ప్రకమం
improving the nutritional status of students and promoting విద్వా రుిల ోషకాహార సి ప్ల ి
ి ని మెరుగుప్రచడం మరియు
the universalisation of elementary education. ప్రాథమిక విదా యొకక సారా ప్రిక్టకరణను ప్రోతస హించడం
లక్షా ంగా ప్టుటకుంది.
2. The programme also focusses on enhancing enrolment,
2. ఈ కారా ప్రకమం పిలల
ో నమోదు, నిలుపుదల మరియు హాజరును
retention, and attendance of children. మెరుగుప్రచడంపై కూడా దృష్ట ట ప్డుతుంది.
3. Launched as a Centrally Sponsored Scheme (CSS) in 1995 3. 1995లో మధాా హి భోజన ప్థకం (MDM)గా కంప్రద ప్రాయోజిత
as Mid-Day Meal Scheme (MDM). ప్థకం (CSS)గా ప్రారంభంచబడింది.
4. Run by the Ministry of Education (MoE), erstwhile Ministry 4. విద్వా మంప్రితా శాఖ (MoE), గతంలో మానవ వనరుల
of Human Resource Development (MHRD). అభవృదిి మంప్రితా శాఖ (MHRD) ద్వా ర్మ
నిరా హించబడుతుంది.
5. The name of the scheme was changed to PM-POSHAN 5. ప్థకం ప్టరు సెప్ం ట బర్ 2021లో PM-POSHAN (ప్రప్ధాన మంప్రి
(Pradhan Mantri Poshan Shakti Nirman) Scheme, in ోషణ్ శక ని
త ర్మా ణ్) ప్థకంగా మారు బడింది.
September 2021.
6. ఈ ప్థకం 2022 నుండి ప్రప్భుత్తా మరియు ప్రప్భుత్తా సహాయం
6. The scheme has been extended to students studying in pre- పందిన ప్రాథమిక ాఠశాలలోో నడుస్తని ప్రీ-స్ట్పైమరీ లేద్వ
primary or Balvatikas running in government and బ్యలాా టికాస్లో చదువుతుని విద్వా రుిలకు విసరి త ంచబడింది.
government aided primary schools since 2022.
Saksham Anganwadi and Poshan 2.0
1. In Financial Year 2021-22, GoI restructured Integrated Child Development Scheme (ICDS) and POSHAN
Abhiyaan into Saksham Anganwadi and Poshan 2.0.
2. This consists of the following sub-schemes: The erstwhile ICDS, POSHAN Abhiyaan, and Scheme for
Adolescent Girls.
3. The stated objective of this restructuring was to converge the nutrition related initiatives of MWCD and
strengthen convergence with other concerned ministries like Health and Family Welfare, AYUSH, Rural
Development, Panchayati Raj, and Environment and Forests.
4. It is the largest scheme of MWCD.
5. Aims to reduce the incidence of mortality, morbidity, malnutrition, and school dropout, as well as
enhance the capability of mothers to look after the health and nutritional needs of their child. It also
aims to lay the foundation for proper psychological, physical, and social development of the child.
6. The Integrated Child Development Scheme (ICDS) was launched in 1975 in 33 districts and universalised
in 2005.
7. POSHAN Abhiyaan, earlier known as the National Nutrition Mission, was launched in March 2018, with
an aim to improve nutritional outcomes in a phased manner.
సక్షం అంగన్వ్యడీ మరియు ోషణ్ 2.0
1. 2021-22 ఆరి ిక సంవతస రంలో, GoI సమప్రగ శిశు అభవృదిి ప్థకం

(ICDS) మరియు POSHAN అభయాన్లను సక్షం అంగన్వ్యడీ
మరియు ోషణ్ 2.0గా పునరిి రిా ంచంది.
2. ఇది ప్రకంది ఉప్ ప్థకాలను కలిగి ఉంటుంది: పూరా పు ICDS,

POSHAN అభయాన్ మరియు కౌమార బ్యలికల కోసం ప్థకం.
3. MWCD యొకక ోషకాహార సంబంధత కారా ప్రకమాలను సమిా ళితం

చేయడం మరియు ఆరోగా మరియు కుటుంబ సంక్షేమం, ఆయుష్,
ప్రగామీణాభవృది,ి ప్ంచాయతీ ర్మజ్ మరియు ప్ర్మా వరణం మరియు
అట్వీ వంటి ఇతర సంబంధత మంప్రితా శాఖలతో కలయికను
బలోప్టతం చేయడం ఈ పునరిి ర్మా ణం యొకక ప్టర్కక ని లక్షా ం.
4. ఇది MWCD యొకక అిప్దే ప్థకం.
5. మరణాలు, అనారోగా ం, ోషకాహార లోప్ం మరియు ాఠశాల

మానేయడం వంటి సంఘట్నలను తగి గంచడం, అలాే తలుోలు
తమ పిలల ో ఆరోగా ం మరియు ోషకాహార అవసర్మలను చూస్కునే
సామర్మిా నిి ప్ంచడం. ఇది పిలలో సరైన మానసిక, శారీరక
మరియు సామాజిక అభవృదిక ి పునాది వేయడం కూడా లక్షా ంగా
టు
ప్ టకుంది.
6. ఇంటిప్రేటెడ్ చైల్్ డవలప్మెంట్ స్కక మ్ (ICDS) 1975లో 33 జిలాోలోో

ప్రారంభంచబడింది మరియు 2005లో సారా ప్రిక్టకరించబడింది.
7. ోషణ్ అభయాన్, అంతకుముందు నేషనల్ న్యా ప్రటిషన్ మిషన్గా

పిలువబడింది, ోషకాహార ఫలిత్తలను దశలవ్యరీగా
మెరుగుప్రచాలనే లక్షా ంతో మారిు 2018లో ప్రారంభంచబడింది.
Samagra Shiksha- An Integrated Scheme for School Education సమట్రగ్ శిక్ష- పాఠశాల విరయ కోసం సమీకృత్ పథకం
1. GoI’s flagship school education programme extending from 1. విదా కోసం ససెన ట బ్ల్ల్ డవలప్మెంట్ గోల్కు అనుగుణంగా
pre-school to senior secondary classes in accordance with ప్రీ-సూక ల్ నుండి స్కనియర్ సెకండరీ తరగతుల వరకు
the Sustainable Development Goal for education. విసరిత స్తని GoI యొకక ప్లఫాోగ్ష్టప్ సూక ల్ ఎడుా కషన్ ప్రోప్రగామ్.
2. Created by integrating the Sarva Shiksha Abhiyan (SSA), 2. సరా శిక్ష్య అభయాన్ (SSA), ర్మస్ట్రయ
ట మాధ్ా మిక శిక్ష్య అభయాన్
(RMSA), మరియు టీచర్ ఎడుా కషన్ (TE)లను ఏక్టకృతం
Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan (RMSA), and
చేయడం ద్వా ర్మ రూపందించబడింది.
Teacher Education (TE).
3. ఇంటిప్రేటెడ్ స్కక మ్ ఏప్రపిల్ 2018లో ప్రారంభంచబడింది.
3. The integrated scheme was launched in April 2018.
4. MoE ద్వా ర్మ అమలు చేయబడింది.
4. Implemented by MoE.
7/19/23, 12:28 PM List of schemes of the government of India - Wikipedia
Year of
Scheme[note 1] CS/CSS Lead Ministry
Launch
Sector Summary
For recruitment of soldiers below the

rank of commissioned officers into
the three services of the armed
CS forces. The Agnipath Scheme will be
Agnipath implemented Ministry of the only route for recruitment into the
2022 Defense
Scheme on 14 june Defence (India) military. All recruits will be hired only
2022 for a four-year period. Personnel
recruited under this system are to be
called Agniveers which will be a new
military rank.
Mahila Samman
MSSC Scheme was launched by
Savings
- - 2023 Finance Government of India in Budget 2023
Certificate
for woman and girls in India.
(MSSC)
Revamped version of 1995 Midday

Meal Scheme (Madhyanh Bhojan
PM Poshan Yojana) to provide free lunch to
Shakti Nirman school-children. Financial outlay in
Abhiyaan 2022 was ₹10,233 crore (equivalent
(PM-POSHAN, to ₹110 billion or US$1.4 billion in
Health, 2023).[7] POSHAN Abhiyaan was
Prime Minister's CSS MoWCD 2021[N] Education
Overarching
Scheme for Holistic launched in 2018.[19] Grouped under
Nourishment, (lit) the umbrella scheme
PM Nutrition Power "Saksham Anganwadi and POSHAN
Building Scheme) 2.0".[20] Expanded aims include
reduce stunting, under-nutrition,
anemia and low birth weight.[21]
To improve school education in six
states covering 10 million teachers.
Strengthening Financial support by World
Teaching- Bank.[22][23] This is a continuation of
Learning and CSS MoE 2020 Education GOI-World Bank efforts since 1994
Results for towards the same
States goal.[22] Implemented
(STARS)
through Samagra Shiksha
Abhiyan.[22]
To help in mapping of properties in

Svamitva Yojana villages with the help of drones. Aims
(Survey of Villages
Abadi and Mapping Rural in helping to reduce disputes over
CS MoPR 2020 property. The portal will help in
with Improvised development
Technology in making it easier for villagers to avail
Village Area)
bank loans.[24]
Garib Kalyan Employment campaign for the poor

Rojgar Abhiyaan following coronavirus pandemic
(Poor Welfare CS 12 ministries 2020 Employment covering 12 ministries and 6 states.
Employment Launched on 20 June 2020 and
Campaign) ended on 22 October 2020.[25]
Nationwide welfare measures for
farmers in the fisheries sector. For
PM Matsya the period 2020-2024 estimated
Sampada Yojana CSS MoFAHD 2020 Fisheries allocation
(PMMSY, PM Fish of ₹20,050 crore (equivalent
Resources Scheme)
to ₹220 billion or US$2.8 billion in
2023) for implementation.[26]
PM Kisan Income support

Samman Nidhi of ₹6,000 (equivalent to ₹6,700 or
(PM KISAN, PM CS MoF 2019 Agriculture US$84 in 2023) per year to eligible
Farmer's Tribute farmers through Direct Benefit
Fund) Transfer.[27]
Jal Jeevan CSS MoJS 2019[N] Rural Accelerated Rural Water Supply
Mission development Programme began in
(Water Life Mission) 1972.[28] Restructured into National
Rural Drinking Water Programme
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_schemes_of_the_government_of_India 1/11
Year of
Launch
Sector Summary
(NRDWP) in 2009.[29][28] To provide

water to each rural household
through individual taps. Financial
outlay in 2022
is ₹60,000 crore (equivalent
2023).[7] Consists of 'Har Ghar Nal
Se Jal' or 'Nal Se Jal
Scheme'.[28][30] Also Har Ghar Jal.
World Bank funded scheme (50:50)
to improve ground water
Atal Bhujal management with focus on
Yojana Panchayats. Implementation in
(Atal Jal, Atal CS MoJS 2019 Water seven states between 2020-2025
Groundwater with initial funding
Scheme) of ₹6,000 crore (equivalent
to ₹67 billion or US$840 million in
2023).[31]
PM Kisan Urja
Suraksha Evam For the installation of solar pumps
Utthan and other renewable power plants
Mahabhiyan across the nation targeted towards
CS MoNRE 2019 Agriculture
(PM KUSUM farmers.[32] Towards Paris
Scheme, PM Energy Agreement targets for renewable
Security and
Upliftment energy.[33]
Campaign)
Social security to unorganized sector

PM Shram Yogi and through voluntary contribution
Financial
Mandhan CS MoLE 2019 and monthly pension after 60
security
(PM SYM) through direct benefit transfer.
Implemented by LIC and CSCs.
PM Annadata For farmer welfare through creating

Aay Sanrakshan a profitable ecosystem for selected
Abhiyan products. Consists of sub-schemes
CS MoAFW 2018 Agriculture
(PM AASHA, Farmer such as Price Support Scheme
Income Protection (PSS) and Price Deficiency Payment
Scheme) Scheme (PDPS).[34]
Ayushman Bharat National Health
Protection Scheme (AB-NHPS) aims
to provide free access to healthcare
for 50 crore people in the
Ayushman country.[35] Implemented across
Bharat Yojana India expect 3 states/UTs.[36] By July
(AB PM-JAY,
Ayushman Bharat 2021 Ayushman cards issued
CSS MoHFW 2018 Health
Pradhan Mantri Jan numbered 16.14 crore.[36] By March
Arogya Yojana, 2022 hospitalisations under the
People's Health
Scheme) scheme had crossed 30 million with
a valuation
of ₹35,000 crore (equivalent
2023).[37]
To improve overall effectiveness of
schools from pre-nursery to class 12
and other measures.[38] In 2022 it
Samagra financial outlay
Shiksha CSS MoE 2018 Education allocated ₹37,383 crore (equivalent
(National Education to ₹420 billion or US$5.2 billion in
Mission)
2023).[7] Subsumes Sarva Shiksha
Abhiyan and others. World Bank
supported.[22]
PM Jan Vikas Started in 2008 as Multi-sectoral
Karyakaram [N] Development Programme
(PMJVK, PM People CSS MoMA 2018 Development
Progress
(MSDP).[39] Development of minority
Programme) concentration areas.[39]
Year of
Launch
Sector Summary
Rashtriya Gram To strengthen Panchayati Raj

Swaraj Abhiyan Rural institutions and support them
(RGSA, National CSS MoPR 2018
development towards achieving Sustainable
Village Swaraj
Campaign) Development Goals.[40]
To enable 10 private and public

World Class institutions to attain world class
Institutions CS MoE 2017 Education academic and research facilities.
Scheme Aim is to create Institutes of
Eminence.[41]
Khelo India – Sporting infrastructure, sponsorship,

National excellence. Competitions such
Programme for CS MoYAS 2017 Sports as Khelo India University
Development of Games and Winter Games. General
Sports fitness of the population.
Krishonnati Umbrella scheme subsuming 11

CSS MoAFW 2017 Agriculture
Yojana schemes.[42]
Launched as the Indira Gandhi
PM Matritva Matritva Sahyog Yojana in 2010.
Vandana Yojana Renamed in 2017. A cash incentive
— MoWCD 2017[N] Mother Care of not less than ₹6,000 (equivalent
(PM Maternity
Support Scheme) to ₹6,300 or US$79 in 2023) to
pregnant/lactating women.[43][44]
Launched to provide free LPG

PM Ujjwala connections to women from below
Yojana Energy, Health, poverty line families.[45] While the
CSS MoP&NG 2016
(PM Lighting Poverty scheme mainly addresses
Scheme) distribution of cylinders, their usage
has been in question.[46][47]
PM Fasal Bima
Yojana Insurance and finance scheme for
CS Multiple 2016 Agriculture
(PM Crop Insurance farmers.[48]
Scheme)
Loans for scheduled castes,

scheduled tribes and women
entrepreneurs for greenfield
enterprises. Loans can be applied
online.[49] By July 2021, 1.16 lakh
Stand-Up India CS MoF, MoSJE 2016 Entrepreneurship loans disbursed amounting
to ₹26,204 crore (equivalent
2023).[50] By 2022, 81% of loan
beneficiaries are women.[51]
Multi-pronged project to improve
hydrology related practices. World
Bank supported.[52][53] Australian
National
Water Partnership (AWP) provides
Hydrology CS MoJS 2016 Water
technical assistance. The Hydrology
Project
Project started in 1995 and was
expanded through the National
Hydrology Project in 2016.[54]
Multi-pronged scheme focusing on
improving agricultural productivity
PM Krishi through irrigation support and better
Sinchai Yojana practices. In 2022 financial outlay
(PMKSY, PM CSS Multiple 2015 Agriculture is ₹10,954 crore (equivalent
Agriculture
Irrigation Scheme) to ₹120 billion or US$1.5 billion in
2023).[7] Part of Rashtriya Krishi
Vikas Yojna.
PM Mudra Yojana CS MoF 2015 Financing MUDRA is a financial institution for
(PM Micro Units funding small
Development and
Refinance Agency businesses.[55] 34,42,00,000
Scheme) beneficiaries have
received ₹18.6 lakh crore (equivalent
Year of
Launch
Sector Summary
to ₹21 trillion or US$260 billion in

2023).[56] New entrepreneurs consist
22% of the beneficiaries.[57]
Redevelopment, retrofitting,
Smart Cities greenfield development of 100
CSS MoHUA 2015 Urban
Mission cities.[58][59] Large diversity in
success of implementation.[60]
It aims to ensure that government
services are available to citizens
electronically and people get
benefits from the latest information
and communication
technology.[61] Has expanded into
Digital India CS MeitY, MoF 2015 IT
production linked incentives,
promotion of electronics
manufacturing, R&D and
improvement of the National
Knowledge Network and electronic
governance.[7]
Faster Adoption
and
Manufacturing of
Electric (& Transport, Fuel Part of the National Electric Mobility
CS MoHI 2015
Hybrid) Vehicles security Mission Plan (NEMMP) 2020.[62]
in India Scheme
(FAME India
Scheme)
Original form 1985.[63] Provides

financial assistance to rural poor for
PM Awas Yojana constructing their houses
- (Gramin) themselves. This generates income
(PMAY-G, PM CSS MoRD 2015[N] Housing, Rural
Housing Scheme and employment as well.[64] Sample
Rural) housing designs have been
proposed through UNDP, MoRD
and IIT, Delhi collaboration.[65][66]
To enable better living and drive
economic growth stressing on the
need for people centric urban
PM Awaas planning and development. It
Yojana - (Urban) envisages a "Slum Free India" in
(PMAY-R, PM CSS MoHUA 2015[N] Housing, Urban which every citizen has access to
Housing Scheme basic civic infrastructure and social
Urban)
amenities.[67] By March 2024,
56,20,000 units had been delivered
to beneficiaries.[68]
Original form in 2010 as the
Swavalamban Yojana.[69]
A pension program that allows

people to make voluntary
Atal Pension contributions within a certain
Yojana CS MoF 2015[N] Pension range with a matching
(Atal Pension
Scheme) government contribution to
receive pension in the future.
By September 2021, non-
metros subscribers numbered
3,77,00,000.[70]
PM Suraksha CS MoF 2015 Insurance This accident insurance scheme is

Bima Yojana for individuals and can be renewed
(PMSBY, PM Safety every year. By May 2021, over
Insurance Scheme) 80,000 claims
valuing ₹1,629 crore (equivalent
Year of
Launch
Sector Summary
to ₹18 billion or US$230 million in

2023) registered.[71]
PM Jeevan Jyoti
Bima Yojana This life insurance scheme for
(PMJJBY, (lit) PM CS MoF 2015 Insurance individuals can be renewed every
Life Light Insurance year.[72]
Scheme)
Replaced the "Bachat Lamp Yojana".

Reduces the cost of energy-
Unnat Jyoti by saving compact fluorescent lamps.
Affordable LEDs CS MoP 2015 Electrification By the end of 2021, 36,78,00,000
for All LEDs were distributed resulting in
(UJALA)
energy savings and reduction in
emissions.[73]
To provide encouragement to youth
PM Kaushal Skill for development of employable skills
Vikas Yojna development by providing monetary rewards by
(PM Skill CS MoSD&E 2015 recognition of prior learning or by
initiative
Development
Scheme) schemes undergoing certification training at
affiliated centres.[74][75]
Heritage City
Development The scheme seeks to preserve and
and Urban rejuvenate the rich cultural heritage
CSS MoUD 2015
Augmentation Development
of the country.[76]
Yojana
(HRIDAY)
The scheme under Beti Bachao Beti

Sukanya Padhao primarily ensures equitable
Samridhi Yojana share to a girl child in resources and
— MoWCD 2015 Girl child
(Girl Child savings of a family in which she is
Prosperity Scheme) generally discriminated as against a
male child.[77]
PM Kaushal Seeks to provide the institutional
Vikas Yojana Skill capacity to train people in hirable
(PM Skill CS MoSD&E 2015
Development skills. It had a 20% placement rate in
Development
Scheme) 2021.[78]
PM Bhartiya Jan The scheme launched by the

Aushadhi Kendra Department of Pharmaceuticals,
Generic
(PM Indian Public — MoCF 2015 Govt. Of India, to provide quality
Medicine
Medicine Scheme, medicines at affordable prices to the
PMBJK) masses.[79][80]
Started as Aajeevika - National Rural
Livelihoods Mission (NRLM) in
2011.[81] Self-employment
Deendayal programme to raise the income-
Skill
Antyodaya CSS MoRD 2015[N] Development generation capacity of target groups
Yojana among the poor. The scheme has
been merged with another scheme
named Swarnajayanti Gram
Swarozgar Yojana (SGSY).
National Career — MoLE 2015 Employment The objective of this project is to

Service help job-seekers land up at the job
(NCS) they deserve.
Under this scheme, an online

job-portal named as National
Career Service portal has
been launched which acts as
a common platform for job-
seekers, employers, skill
providers, government
Year of
Launch
Sector Summary
departments, placement
organisations and
counsellors.[82][83]
Programme for creation of rural

electricity infrastructure and
Deendayal household electrification for
Rural
Upadhyaya Gram CS MoP 2015 providing access to electricity to rural
Electrification
Jyoti Yojana households.[84] Initially Rajiv Gandhi
Grameen Vidyutikaran
Yojana launched 2005.
Preceded by Jawaharlal Nehru

Atal Mission for National Urban Renewal
Rejuvenation Mission started in 2005. Water
and Urban CSS MoUD 2015[N] Urban based project to cover urban water
Transformation ecosystem including taps,
(AMRUT) conservation and reducing
flooding.[85]
Central Rural Sanitation Programme
(CRSP) launched in 1986. In 1999 it
became the Total Sanitation
Swachh Bharat Campaign (TSC).[86] Multiple
Abhiyan Sanitation,
CSS MoDWS, MoHUA 2014 objectives including elimination
(Clean India Behaviour
Mission)
of open defecation, addressing
manual scavenging, and good
sanitation and waste related
practices.[86]
National Mission for Financial
PM Jan Dhan Inclusion to ensure access to
Yojana Financial financial services. Replaced
CS MoF 2014[N] inclusion 2011 Swabhiman. The scheme
(PM's People's
Wealth Scheme) resulted in 36.86 crore new in-use
bank accounts by mid-2021.[87][88]
Deendayal
Upadhyaya
A scheme to engage rural youth,
Grameen
especially BPL and SC/ST segments
Kaushalya Skill
— MRD 2014 of the population, in gainful
Yojana Development
(DDU-GKY, Deen
employment through skill training
Dayal Upadhyaya programmes[89]
Rural Skills
Schemes)
National Ganga Plan was launched

Clean and in 1985. Integrates the efforts to
Namami Gange [N]
CS MoWR 2014 protect River clean and protect River Ganga in a
Programme
Ganga
comprehensive manner.[90]
Aims at all-round development of
Rajiv Gandhi adolescent boys and make them
Scheme for self-reliant, gender-sensitive and
Skill aware citizens, when they grow up. It
Empowerment of CS MoWCD 2014
Development covers all adolescent boys (both
Adolescent Boys
(Saksham) school going and out of school) in
the age-group of 11 to 18 years.[91]
Sansad Adarsh To develop model villages.[92][93] 223

Gram Yojana CS/ CSS and 1,806 state schemes
Development,
(SAGY, Saanjhi, — MoRD 2014
Rural converge under SAGY.[94] By 2016,
Member of
Parliament Model members of parliament adopted 703
Village Scheme) Gram Panchayats.[95]
Rashtriya
Uchchatar Improving the quality of higher
Shiksha Abhiyan CSS MoE 2013 Education
(National Higher
education in India.[96]
Education Mission)
Year of
Launch
Sector Summary
Centre to provide multiple form of aid

and shelter to women who have face
violence.[97] By 2018, 234 centres
One Stop Crisis had been set up.[98] By 2021 there
Centre — MoWCD 2013 Women
were 700 centres with plans to set
(Sakhi)
up centres in foreign
countries.[99] Some centres lack
required facilities.[100][101]
State level electronic benefit transfer
and Direct Cash Transfer piloted
Direct Benefit before.[102][103][104] Under the
Transfer — — 2013 Finance Cabinet Secretariat and Ministry of
(DBT) Finance.[105] By 2022, over 300
schemes and 50 ministries are
implemented using DBT.[105][106]
Formed in 2010 by
combining Kishori Shakti Yojana and
Nutrition Programme for Adolescent
Girls (NPAG) schemes into the Rajiv
Gandhi Scheme for Empowerment
of Adolescent Girls (RGSEAG) or
Sabla.[107] Implemented with
Scheme for Umbrella Integrated Child
Adolescent Girls Skill Development Services (ICDS)
(SAG, Adolescent
CSS MoWCD 2011[N] Development Scheme,[108] and then placed under
Girls (AG) Scheme) Saksham Anganwadi & Mission
Poshan 2.0.[109] Empowering
adolescent girls aged 11–18 years
with focus on out-of-school girls by
improvement in their nutritional and
health status and upgrading various
skills like home skills, life skills and
vocational skills.[110]
PM Adarsh Gram
Yojana Integrated development of Schedule
— MoRD 2010 Model Village
(PM Model Village Caste majority villages.[111]
Scheme)
To improve infrastructure towards

excellence in science and research.
Universities to have benefitted
include Cochin University of Science
Promotion of and Technology,[112] Mahatma
University Gandhi University,
Research and CS MoST 2009 Infrastructure Kottayam,[113] Kashmir
Scientific university,[114] Jammu
Excellence University,[115] Punjab
(PURSE)
University,[116] University of
Delhi,[117] Jadavpur
University[118] and Amity University,
Rajasthan.[119]
Clean Energy
Research Improving research capacity with
CS MoST 2009
Initiative regard to clean energy.[120]
(CERI)
Innovation in
Science Pursuit Scholarships and internships for top
for Inspired science students, fellowships for
Research CS MoST 2008 Science
pursuing PhD, research grants to
Programme researchers.[121]
(INSPIRE
Programme)
Cognitive CS MoST 2008 Science, Health To work towards scientific quality of

Science life improvements for those with
Research cognitive disorders.
Year of
Launch
Sector Summary
Initiative
(CSRI)
Health insurance to poor (BPL),

Rashtriya domestic workers, MGNERGA
Swasthya Bima workers, rikshaw-pullers, building
Yojana CSS MoHFW 2008 Insurance and other construction workers, and
(RSBY, National many other categories as may be
Health Insurance
Programme) identified by the respective
states.[122]
National Action Improving science and technology
Plan for Climate CCP MoST 2008 Climate capabilities with regard to climate
Change
(NAPCC) change.[123]
PM's Aimed at providing employment and

Employment self-employment to
MSME,
Generation CS MoMSME 2008 unemployed.[124][125] Implemented
employment
Programme by Khadi and Village Industries
(PMEGP) Commission as nodal agency.[126]
Now subsumed under Agricultural

Marketing Infrastructure
(AMI).[127] Creation of scientific
storage capacity with allied facilities
Gramin in rural areas to meet the
Bhandaran requirements of farmers for storing
Yojana — MoA 2007 Agriculture
farm produce, processed farm
(Rural Godown
Scheme) produce and agricultural inputs.
Improve their marketability through
promotion of grading,
standardisation and quality control of
agricultural produce.[128]
Allocation in 2022-23
Rashtriya Krishi crossed ₹10,400 crore (equivalent
Vikas Yojana to ₹120 billion or US$1.5 billion in
(RKVY, National CSS MoA 2007 Agriculture 2023).[129] Includes Pradhan Mantri
Agriculture
Development
Krishi Sinchai Yojna (Per Drop More
Programme) Crop) and agricultural
mechanization.[7]
National Mission "Umbrella capacity-building

on Nano Science CS MoST 2007 Science programme" targeted towards Nano
and Technology Science and Technology.[130]
Legal guarantee for one hundred
days of employment in every
Mahatma Gandhi financial year to adult members of
National Rural Rural Wage any rural household willing to do
Employment CSS MoRD 2006 public work-related unskilled manual
Employment
Guarantee Act work at the statutory minimum wage
(MG-NREGA)
of Rs. 120 per day in 2009
prices.[131][132]
The scheme enables Urban Local
Bodies (ULBs) including small and
medium-sized municipalities to raise
Pooled Finance credit from the market on a
Urban sustainable basis to meet their
Development — MoUD 2006 Infrastructure
Fund Scheme investment needs. PFDF will provide
Development credit enhancement to ULBs to
(PFDF)
access market borrowings based on
their credit worthiness through state
level pooled mechanism.[133][134][135]
Rajiv Gandhi National Crèche
National Creche Scheme for Working
CSS MoWCD 2006
Scheme
Mothers[136][137]
Janani Suraksha CSS MoHFW 2005 Mother Care One-time cash incentive to poor
Yojana pregnant women and Accredited
Social Health Activist (ASHA) for
Year of
Launch
Sector Summary
(Maternity Safety institutional/home births through
Scheme) skilled assistance to reduce child-
mother mortality.[138]
To improve India's health sector.
Financial outlay in 2022
was ₹28,859 crore (equivalent
2023). Includes a number of
National Health
Mission
CSS MoHFW 2005[N] Health (subsumed) programes such as
National Mental Health Programme
(1982), National Blindness Control
Programme (1976) and National
Vector Borne Diseases Control
Programme (2003).[7]
Initiated as a pilot in 2005 and
Livestock scaled up to all districts by 2014.
Insurance CSS MoA 2005 Agriculture Insurance to cattle and attaining
Scheme qualitative improvement in livestock
and their products.[139]
Special
Accelerated
Road To improve road connectivity in
CS MoRTH 2005 Transport
Development Northeast India.[140]
Programme
(SARDP-NE)
Educational facilities (residential

Kasturba Gandhi schools) for girls belonging
Balika Vidyalaya to SC, ST, OBC, minority
CSS MoHRD 2004 Education
(Kasturba Gandhi communities and families below the
Girls School) poverty line (BPL) in educationally
backward blocks.
Contribution-based pension system.

National Pension
— MoF 2004 Pension For government employees in 2004
System
and the general public in 2009.
Original form was the 1999 scheme
to Promote Voluntary Action for
Persons with Disabilities, with the
Deendayal aim of implementing Persons With
Disabled
Rehabilitation
CS MoSJE 2003[N] Social Justice Disabilities Act, 1995. DDRS to
create an enabling environment to
Scheme ensure equal opportunities, equity,
social justice and empowerment of
persons with disabilities.[141][142]
PM Swasthya Improving distribution and

Suraksha Yojana accessibility of health services.
CS MoHFW 2003 Health
(PMSSY, PM Health New AIIMS will be constructed under
Protection Scheme) the scheme.[143]
Sampoorna
Grameen Rozgar Providing additional wage
Yojana Rural Self employment and food security,
— MoRD 2001
(Universal Rural Employment alongside creation of durable
Employment community assets in rural areas.
Scheme)
Swadhar Greh
Scheme
(Swadhar, Self- For women in tough

CSS MoWCD 2001 Female welfare
reliance Home circumstances.[144][97]
Scheme)
PM Gram Sadak Good all-weather road connectivity

Yojana Rural to unconnected villages. World Bank
CSS MoRD 2000
(PMGSY, PM Village Development
Road Scheme) supported.[145]
Year of
Launch
Sector Summary
Under the scheme, 1 crore of the

poorest among the poor (BPL, below
poverty line) families covered under
the targeted public distribution
system are identified. Issue of ration
cards following the recognition of
Antyodaya Anna Antyodaya families; unique quota
Yojana — MoCAFPD 2000 Hunger cards to be recognised and
(AAY, Antyodaya "Antyodaya Ration Card" must be
Food Scheme)
given to the Antyodaya families. The
scheme has been further expanded
twice by additional 50 lakh BPL
families each in June 2003 and in
August 2004, thus covering 2 crore
families under the AAY scheme.[146]
National fellowship and scholarship
Kishore programme to encourage students to
Vaigyanik take up research careers in the
Protsahan CS MoST 1999 Science areas of basic sciences, engineering
Yojana and medicine. Exam administered by
(Young Scientist the Indian Institute of
Incentive Plan)
Science.[147][148]
National Social Financial assistance to pensioners,

Assistance CSS MoRD 1995 Pension widows and other target
Programme categories.[149][150]
Each MP has the choice to suggest
to the District Collector for works to
Members of the tune of Rs 5 crores per annum to
Parliament Local be taken up in their constituency.
Area CS MoSPI 1993 Development The Rajya Sabha Member of
Development Parliament can recommend works in
Scheme one or more districts in the State
(MPLADS)
from where he/she has been
elected.
Financial assistance to fishermen for

National Scheme construction of house, community
on Welfare of CSS MoA 1992 Agriculture hall for recreation and common
Fishermen working place and installation of
tube-wells for drinking water.
Public assistance to its citizens in

National Social
the case of unemployment, old age,
Assistance CSS MoRD 1995 Pension
sickness and disablement and in
Scheme
other cases of undeserved want.
Eklavya Model Setting up of new Eklavya Model

Residential Residential Schools and improving
CS MoTA 1997 Education
School existing ones. Improvement of
(EMRS) enrollment.
National
Tuberculosis
Elimination CSS MoHFW 1997 Health Tuberculosis control initiative.
Program
(NTEP)
Opportunity to the income tax/

Voluntary
wealth tax defaulters to disclose their
Disclosure of — MoF 1997
undisclosed income at the prevailing
Income Scheme
tax rates.
Infrastructure This includes residential facilities,

Facilities for CSS MoLJ 1993 Infrastructure digital facilities, Gram
Judiciary Nyayalayas.[151]
National Child — MoLE 1987 Child labour Launched in 9 districts in 1987 and
Labour Projects has been expanded in 2005 to 250
(NCLP) districts in 21 different states. The
objective of this project is to
Year of
Launch
Sector Summary
eliminate child labour in hazardous

industries by 2010.
Under this scheme, the target

group is all children below 14
years of age who are working
in occupations and processes
listed in the Schedule to the
Child Labour (Prohibition &
Regulation) Act, 1986.
Interlinking of
Rivers Project Development of water
CSS MoJS 1980 Water
(ILR, NPP, National resources.[152]
Perspective Plan)
The first urea subsidy scheme was

in 1977 in the form of Retention
Price cum Subsidy scheme (RPS).
From ₹4,389 crore (US$2.51 billion)
in 1990 to ₹75,849 crore (US$17.43
Urea subsidy CS MoCF 1977 Subsidy billion) in 2008. As %ofGDP this is
an increase from 0.8% to 1.5%. In
2022-23 financial outlay
is ₹63,222 crore (equivalent
2023).[153][154]
The scheme aims to
tackle malnutrition and health
problems in children below 6 years
Integrated Child of age and their mothers by
Child, Mother
Development CSS MoWCD 1975 providing cash incentives conditional
care
Services upon registration
at Anganwadi centres and
vaccination of newborn children.[97]
In 1972 the total food subsidy
was ₹117 crore (US$154.84 million).
In 1980 it was ₹662 crore (US$840.1
million) and ₹5,250 crore (US$1.62
billion) in 1995.[155] In 2022 financial
outlay
Food subsidy CS MoCAFPD 1972 Subsidy
was ₹2.06 lakh crore (equivalent
to ₹2.3 trillion or US$29 billion in
2023). Allocation in 2020-21 had
reached ₹5.41 lakh crore (equivalent
to ₹6.0 trillion or US$76 billion in
2023), an all-time peak.[156][157]
National Service Personality development through

CS MoYAS 1969 Public service
Scheme social (or community) service.
Kerosene
subsidy
CS — 1956 Subsidy Eliminated in 2021.[13]
Initiatives taken for SC development ఎస్సీ అభివృద్ధికి చేపట్టిన కార్యక ్రమాలు
• Pre-Matric Scholarships : The • ప్రీ-మెప్రిక్ స్కా లర్షిప్లు: SC పిలల

ల
తల్లద ల ంప్రులకు వారి వార్డులలో
objective of the pre-matric Scheme is విదయ ను అందంచడానికి మదతు ద
to support the parents of SC children ఇవ్వ డం ప్రీ-మెప్రిక్ పథకం యొకా
for educating their wards, so that the లక్ష్య ం, తద్వవ రా ఈ దశలో ప్రడాప్
అవుట్ల సంభవ్ం తగ్ గంచబుతుంద.
incidence of drop outs at this stage is
minimized. • SC విద్వయ రి ికి ప్రీ-మెప్రిక్ స్కా లర్షిప్: SC
పిలల ల తల్లద ల ంప్రులకు వారి వార్డులలో
• Pre-Matric Scholarship to the విదయ ను అందంచడానికి మదతు ద
ఇవ్వ డం ప్రీ-మెప్రిక్ పథకం యొకా
Children of those engaged in లక్ష్య ం, తద్వవ రా ఈ దశలో ప్రడాప్
occupations involving cleaning and అవుట్ల సంభవ్ం తగ్ గంచబుతుంద.
prone to health hazards:
• శుప్రభపరిచే మరియు ఆరోగ్య
ప్రపమాద్వలకు గురయ్యయ వ్ృతుులలో
• This is also a centrally sponsored నిమగ్న మైన వారి పిలలల కు ప్రీ-మెప్రిక్
scheme, which is implemented by the స్కా లర్షిప్:
State Governments and Union
• ఇద కూడా కంప్రద ప్రాయోజిత పథకం,
Territory Administrations, which ఇద రాష్ట్ ర ప్రపభుత్వవ లు మరియు కంప్రద
receive 100% central assistance from ాల్లత ప్రాంత పరిాలనలచే అమలు
the Government of India for the total చేయబుతుంద, ఈ పథకం కింద
మొతుం ఖర్డు కోసం భారత ప్రపభుతవ ం
expenditure under the scheme, over నుండి 100% కంప్రద సహాయానిన
and above their respective అందుకుంటంద, పైగా వారి
Committed Liability. సంబంధిత నిబదత ధ బాధ్య త.
Post Matric Scholarship for Scheduled Caste Students షెడ్యక ల్డ్ కులాల విద్యక ర్థులకు పోస్ట ి మె్ట్టక్ స్కా లర్షిప్ (PMS-
(PMS-SC): SC):
• The Scheme is the single largest intervention by • షెడ్యయ ల్డు కులాల విద్వయ ర్డిల విద్యక స్కధికార్యత కోసం భార్యత ్పభుతవ ం
చేసిన ఏకైరమ అతిపెద్ద జోరమక ం ఈ పథరమం.
Government of India for educational empowerment of
scheduled caste students. • ఇద్ధ కం్ద్ ్ాయోజిత పథరమం.
• This is a centrally sponsored scheme. • 100% కం్ద్ సహాయం రాష్ట్ ర ప్రపభుత్వవ లు/యుిలకు వారి సంబంధిత
బాధ్య తల కంటే ఎకుా వ్ మరియు అంతకంటే ఎకుా వ్ పథకం కింద చేసే
ఖర్డు కోసం విుదల చేయబుతుంద.
• 100% central assistance is released to State
Governments/UTs for expenditure incurred by them
under the scheme over and above their respective
committed liability.
Free Coaching for SC and OBC Students:
• The objective of the Scheme is to provide coaching of good quality for economically disadvantaged SC and OBC
candidates to enable them to appear in competitive examinations and succeed in obtaining an appropriate job in
Public/Private sector.
• The Scheme provides central assistance to institutions/centres run by the Central/State Governments/UT Administrations,
Central/ State Universities, PSUs, Registered Private Institutions, NGOs, etc. Coaching is provided for Group 'A' & 'B'
examinations conducted by the UPSC, SSC, various Railway Recruitment Boards and State PSCs; Officers’ Grade
examinations conducted by Banks, Insurance Companies and PSUs; and Premier Entrance examinations for admission in
Engineering, Medical and Professional courses like Management, Law etc
Scholarships for obtaining Higher Education and Coaching Scheme: These ఉనన త విద్క మరియు కోచంగ్ స్సా మ్ పంద్డం కోసం
include: స్కా లర్షిప్ు: వీట్టలో ఇవి ఉన్నన యి:
షెడ్యక ల్డ్ కులాల విద్యక ర్థులకు అత్యక నన త తర్యగతి విద్క :

Top Class Education for Scheduled Caste Students :
IITలు, NITలు, IIMలు, ప్రపఖ్యయ త మెడికల్డ/లా మరియు ఇతర సంసల
ి
వ్ంి నోిఫైడ్ ఇన్స్టిూ ర య ట్లలో 12వ్ తరగ్తి ద్వి
The objective of the Scheme is to promote qualitative education amongst రి రి
చదువుకోవ్డానికి పూ ు ఆ ిక సహాయానిన అందంచడం ద్వవ రా
షెడ్యయ ల్డు కులాలకు చందన విద్వయ ర్డిలలో గుణాతమ క విదయ ను
students belonging to Scheduled Castes, by providing full financial support ప్రోతస హంచడం ఈ పథకం యొకా లక్ష్య ం.
for pursuing studies beyond 12th class, in notified institutes of excellence like
మంప్రతితవ శాఖ నోిఫై చేిన ఏదైనా సంసలో ి ప్రపవేశం పందన
IITs, NITs, IIMs, reputed Medical/Law and other institutions. ర
అ హతగ్ల ఎస్సస విద్వయ ర్డిలకు స్కా లర్షిప్ ఇవ్వ బుతుంద.
ఎస్సీ విద్యక ర్థులకు జాతీయ ఫెలోషిప్:

Scholarship is awarded to the eligible SC students on securing admission in
any of the institutions notified by the Ministry. ఈ పథకం SC విద్వయ ర్డిలకు M.Phil, Ph.D మరియు తతస మాన
పరిశోధ్న డిప్రీలకు ద్వరితీసే పరిశోధ్న అధ్య యనాలను
అభయ ించడానికి ఆరి ిక సహాయం అందస్ుంద.
National Fellowship for SC students:
నేషనల్డ ఓవర్సీ స్ట స్కా లర్షిప్:
The Scheme provides financial assistance to SC students for pursuing research ఎస్సస లు, డి-నోిఫైడ్, సంచార, సెమీ సంచార జాతులకు చందన
విద్వయ ర్డిలకు విదేశాలోల మాసర్
ర స్టస్కిి కోర్డస లు మరియు ీహెచ్డీ
studies leading to M.Phil, Ph.D and equivalent research degrees. ప్రోప్రగామ్ల ఉనన త చదువులు చదవ్డానికి ఈ పథకం సహాయం
అందస్ుంద.
National Overseas Scholarship: SC మరియు OBC విద్యక ర్థులకు ఉచత కోచంగ్:
ఆరి ికంగా వెనుకబడిన SC మరియు OBC అభయ ర్డిలు ోటీ పరీక్ష్లకు

The Scheme provides assistance to students belonging to SCs, de-notified, హాజర్డ కావ్డానికి మరియు ప్రపభుతవ /ష్టపైవేట్ రంగ్ంలో తగ్న
nomadic, semi-nomadic tribes etc for pursuing higher studies of Master ఉద్యయ గానిన పందడంలో విజయం స్కధించడానికి వారికి మంచి
నాణ్య తతో కూడిన కోచింగ్ అందంచడం ఈ పథకం యొకా లక్ష్య ం.
level courses and PhD programmes abroad.
Upggadation Of Merit Of SC Students : ఎస్సీ విద్యక ర్థుల మెరిట్ అప్గ్గ డేషష్:
SC విద్వయ ర్డిలకు IX నుండి XII తరగ్తులలో రెమిడియల్డ

The objective of the Scheme is to upgrade the merit of SC students by providing them remedial మరియు ప్రపత్యయ క కోచింగ్ అందంచడం ద్వవ రా వారి
and special coaching in classes IX to XII. మెరిట్ను అప్ప్రేడ్ చేయడం ఈ పథకం యొకా లక్ష్య ం.
రెమెడియల్డ కోచింగ్ వివిధ్ సబ్జకు ె ర లలోని లోాలను

While the remedial coaching aims at removing deficiencies in various subjects, the special coaching తొలగ్ంచడం లక్ష్య ంగా పెటరకునన పప ికీ, ఇంజనీరింగ్
మరియు మెడికల్డ విభాగాలు వ్ంి ప్రపఫె్నల్డ కోర్డస లలో
is provided with a view to prepare the students for competitive examinations for seeking entry into ప్రపవేశం కోసం ోటీ పరీక్ష్లకు విద్వయ ర్డిలను ిదం ధ చేసే
professional courses like engineering and medical disciplines. ఉదేశ ద య ంతో ప్రపత్యయ క కోచింగ్ అందంచబుతుంద.
బాబు జగ్జ ీవ్ రామ్ ఛ్తవాస్ట యోజన (BJRCY):

Babu Jagjivan Ram Chhatrawas Yojana (BJRCY) :
ఈ ఉప పథకం (ప్రపధాన మంప్రతి అనుస్చిత్ జాతి
అభుయ దయ్ యోజన (PM-AJAY) కింద) షెడ్యయ ల్డు కులాల
This sub-scheme (under Pradhan Mantri Anusuchit Jaati Abhyuday Yojna (PM-AJAY)) is for (SC) విద్వయ ర్డిల కోసం హాసల్డ
ర ల నిరామ ణ్ం కోసం ఈ కులాల
construction of hostels for Scheduled Caste (SC) students is one of the means to enable and (SC)కి చందన పిలలు ల /విద్వయ ర్డిలు నాణ్య మైన విదయ ను
పందేందుకు వీలు కల్లప ంచే మరియు ప్రోతస హంచే
encourage children/students belonging to these Castes (SC) to attain quality education. స్కధ్నాలోల ఒకి.
దేశంలోని ప్రగామీణ్ మరియు మార్డమూల ప్రాంత్వల నుండి

Such hostels are immensely beneficial to the students hailing from rural and remote areas of the వ్చిు న విద్వయ ర్డిలకు ఇటవ్ంి హాసళ్ల
ర ల ఎంతో
country. ప్రపయోజనకరంగా ఉంటాి.
జాతీయ షెడ్యక ల్డ్ కులాల ఆరి ురమ మరియు అభివృద్ధి

Educational loans from National Scheduled Castes Finance and Development Corporation : కార్పొ రేష్ నండి విద్యక ర్థణాు:
ఈ పథకం పూరి ు సమయం ప్రపఫె్నల్డ/టెకిన కల్డ

This scheme is for providing financial assistance in pursuing full-time Professional/Technical కోర్డస లను అభయ ించడంలో ఆరి ిక సహాయం
courses. అందంచడం కోసం ఉదేదశంచబడింద.
నేషనల్డ సఫాయి రమర్యంచర్సస్ట ఫైన్న్ీ & డెవలప్మెంట్

Educational loans from National Safai Karamcharis Finance & Development Corporation (NSKFDC): కార్పొ రేష్ (NSKFDC) నండి విద్యక ర్థణాు:
ఉనన త విదయ ను అభయ ించడం కోసం సఫాి కరంచరీస్

Education Loan is being extended to the students from the community of Safai మానుయ వ్ల్డ స్కా వెంజర్స & వారిపై ఆధారపడిన వారి
కమూయ నిటీ నుండి విద్వయ ర్డధలకు ఎుయ క్న్ లోన్
Karamcharis\Manual Scavengers & their dependents for pursuing higher education. అందంచబుతోంద.
1. Article 46 of the Constitution provides that the State shall 1. రాజ్య ాంగాంలోని ఆర్ట ికల్ 46 ప్రకారాం, సమాజాంలోని బలహీన
promote with special care the educational and economic వరాాలకు మర్టయు ప్రత్యయ కాంచి, షెడ్యయ ల్్ కులాలు మర్టయు
interests of the weaker sections of the society and in షెడ్యయ ల్్ తెగల విద్యయ మర్టయు ఆర్ట ిక ప్రయోజనాలను
particular, of the Scheduled Castes and Scheduled Tribes రాష్ట్ాం
ి ప్రత్యయ క ప్రద్తో
ధ ప్ోత్స హిస్తాంది మర్టయు సామాజిక
and shall protect them from social injustice and all forms అన్యా యం మరియు అన్ని రకాల దోపిడీల నండి
of exploitation. వారిన్న రక్షంచాలి.
2. రాజ్య ాంగాంలోని ఆర్ట ికల్ 16(4), 16(4A) మర్టయు 16(4B)లలో

2. Reservation in educational institution has been provided in ోస్ిలు మర్టయు సేవలలో ర్టజర్వే ్నుు కల్ప ాంచగా, విద్యయ
Article 15(4) while reservation in posts and services has సాంసలోి ఆర్ట ికల్ 15(4)లో ర్టజర్వే ్న్ కల్ప ాంచగబడాంది.
been provided in Article 16(4), 16(4A) and 16(4B) of the
Constitution. 3. మానవులు మర్టయు బిచగచ ా ళ్ ులో ప్ాఫిక్ను నిషేధింాంే
ఆర్ట ికల్ 23 షెడ్యయ ల్్ తెగలకు ప్రత్యయ క ప్ాముఖ్య త్ను కల్గి
3. Article 23 which prohibits traffic in human beings and ఉాంది.
beggar and other similar forms of forced labour has a
4. ఈ ఆర్ట ికల్ను అనుసర్టాంచి, ార ుమాంటు 1976 బాంింత్ కార్టి క
special significance for Scheduled Tribes.
వయ వస ి (నిర్మి లన) చగాినిి ర్మపాందిాంచిాంది.
4. In pursuance of this Article, Parliament has enacted the 5. అదేవిధాంా, ఏదైనా కరాి ారాంలో లేద్య గనిలో లేద్య ఏదైనా
Bonded Labour System (Abolition) Act, 1976. ఇత్ర ప్రమాద్కర కారయ కలాాలలో 14 సాంవత్స రాల కాంటే
త్కుు వ వయస్స ఉని పిలల ు ను నియమాంచగడానిి
5. Similarly, Article 24 which prohibits employment of నిషేధింాంే ఆర్ట ికల్ 24 కూడా షెడ్యయ ల్్ తెగలకు
Children below the age of 14 years in any factory or mine ముఖ్య మైనది, ఎాందుకాంటే ఈ ఉద్యయ ాలలో నిమగి మై ఉని
or in any other hazards activity is also significant for బాల కార్టి కులలో గణనీయమైన భాగాం షెడ్యయ ల్్ తెగలకు
చాందినవారు.
Scheduled Tribes as a substantial portion of child labour
engaged in these jobs belong to Scheduled Tribes.
1. Article 243D provides reservation of Seats • ఆర్ట ికల్ 243డ షెడ్యయ ల్్ తెగలకు
for Scheduled Tribes in Panchayats. రాంచాయతీలలో సీట్ ు ర్టజర్వే ్న్నను
ు
అాందిస్తాంది.
2. Article 330 provides reservation of seats for
Scheduled Tribes in the House of the • ఆర్ట ికల్ 330 షెడ్యయ ల్్ తెగలకు ప్రజల
సభలో సీట్ ు ర్టజర్వే ్నను ు
People.
3. Article 332 provides reservation of seats for • ఆర్ట ికల్ 332 రాష్టరిల శాసన సభలలో
Scheduled Tribes in Legislative Assemblies షెడ్యయ ల్్ తెగలకు సీట్ ు ర్టజర్వే ్న్ను
of the States. అాందిస్తాంది.
4. Article 334 provides that reservation of • ఆర్ట ికల్ 334 ప్రకారాం షెడ్యయ ల్
న్ ్
seats for Scheduled Castes and Scheduled కులాలు మర్టయు షెడ్యయ ల్్ తెగలకు
లోక్సభ మర్టయు రాష్ట్ ి
Tribes in the Lok Sabha and the State
విధానసభలలో (మర్టయు లోక్సభ
Vidhan Sabhas (and the representation of మర్టయు రాష్ట్ ి విధానసభలలో ఆాంన్లు-
the Anglo-Indian Community in the Lok ఇాండయన్ కమ్యయ నిటీ యొకు
Sabha and the State Vidhan Sabhas by ప్ాతినిధయ ాం నామనే్న్ ద్యే రా)
nomination) would continue up to January, జనవర్ట, 2020 వరకు కొనసాగుతాంది.
2020.
• రాజ్య ాంగాంలోని ఐద్వ మర్టయు ఆరవ
5. Other specific safeguards have been షెడ్యయ ల్లో ఉని నిబాంధనలతో
చగదివిన ఆర్ట ికల్ 244లో ఇత్ర నిర్ట్
ిన్ ి
provided in Article 244 read with the
రక్షణలు అాందిాంచగబడా్యి.
provisions contained in Fifth and Sixth
Schedule to the Constitution.
Other provisions applicable in specific న్నరిష్
ి ట రాష్ట్రటల్లో వరి తంచే ఇతర The Scheduled Tribes and Other
states న్నబంధనలు
Traditional Forest Dwellers
(Recognition of Forest Rights) Act,
1. Article 164(1) provides that in the 1. ఆర్ట ికల్ 164(1) ప్రకారాం ఛతీస్
త గఢ్,
జ్ర ఖాండ్, మధయ ప్రదేశ్ మర్టయు 2006,
States of Chhattisgarh, Jharkhand,
ఒడశా రాష్టరిలలో గిర్టజన సాంక్షేమ
Madhya Pradesh and Odisha there శా్ మాంప్తిని అద్నాంా షెడ్యయ ల్ న్ ్ • is a key piece of forest legislation
shall be a Minister in charge of tribal కులాలు మర్టయు వెనుకబడన passed in India on 18 December
welfare who may in addition be in త్రగతల సాంక్షేమాం లేద్య 2006.
charge of the welfare of the మర్వదైనా రనిక బాధయ త్ వహిాంచాల్.
Scheduled Castes and backward • It has also been called the Forest
classes or any other work. 2. ఆర్ట ికల్ 371A నాాలాాండ్ రాష్టరినిక
Rights Act, the Tribal Rights Act, the
సాంబాంింాంచి ప్రత్యయ క నిబాంధనలను
కల్గి ఉాంది. Tribal Bill, and the Tribal Land Act.
2. Article 371A has special provisions
with respect to the State of Nagaland. 3. ఆర్ట ికల్ 371B అసాస ాం రాష్టరినిక • షెడ్యా ల్డ్ తెగలు మరియు ఇతర
సాంప్రదాయ అటవీ న్నవాసులు (అటవీ
సాంబాంింాంచి ప్రత్యయ క నిబాంధనలను
హక్కు ల గురి తంపు) చటటం, 2006,
3. Article 371B has special provisions కల్గి ఉాంది.
with respect to the State of Assam. • 18 డసాంబర్ 2006న భారత్దేరాంలో
4. ఆర్ట ికల్ 371C మణిపూర్ రాష్టరినిక ఆమోదిాంచగబడన అట్వీ చగట్ాం
ి లోని కీలక
4. Article 371C has special provisions సాంబాంింాంచి ప్రత్యయ క నిబాంధనలను భాగాం.
with respect to the State of Manipur. కల్గి ఉాంది.
• దీనిని అటవీ హక్కు ల చటటం, గిరిజన
హక్కు ల చటటం, గిరిజన బిలుో మరియు
5. ఆర్ట ికల్ 371F సికు ాంకు సాంబాంింాంచి
5. Article 371F has special provisions గిరిజన భూమి చటటం అని కూడా పిలున్సాతరు.
ప్రత్యయ క నిబాంధనలను కల్గి ఉాంది.
with respect to Sikkim.
The Forest Rights Act (FRA), 2006 recognizes the rights of the అట్వీ హకుు ల చగట్ాం ి (FRA), 2006 అట్వీ నివాస గిర్టజన సాంఘాల
forest dwelling tribal communities and హకుు లను గుర్ట తస్తాంది మర్టయు
1. అట్వీ వనరులకు ఇత్ర సాాంప్రద్యయ అట్వీ నివాస్లు, ఈ

• other traditional forest dwellers to forest resources, on సాంఘాలు జీవనోాిం, నివాసాం మర్టయు ఇత్ర సామాజిక-
which these communities were dependent for a variety of సాాంసు ృతిక అవసరాలతో సహా వివిధ అవసరాల కోసాం
needs, including livelihood, habitation and other socio- ఆధారరడ ఉనాి యి.
cultural needs.
2. CFRR-కమ్యయ నిటీ అట్వీ హకుు లు 2006 అట్వీ హకుు ల చగట్ాం
ి
(FRA) కాంద్ ఒక నిబాంధన,
• CFRR-Community forest rights is a provision under the
Forest Rights Act (FRA) of 2006, 3. అట్వీ భూమ మర్టయు వనరులపై హకుు లతో న్సాినిక
కమ్యయ నిటీలకు అింకారాం కల్ప ాంచగడాం మర్టయు అడవుల
రర్టరక్షణ మర్టయు సిన్ ర
ి మైన నిరే హణలో వార్ట భాగసాే మాయ నిి
• which aims to empower local communities with rights over ప్ోత్స హిాంచగడాం దీని లక్షయ ాం.
forest land and resources, and promote their participation
in the conservation and sustainable management of forests. CFR హకుు లు ఏమటి?
1. అట్వీ హకుు ల చగట్ాం ి (FRA) కాంద్ CFR హకుు లు కమ్యయ నిటీ

What are CFR rights? ఫారెస్ ి ర్టసోర్స (CFR)ని రక్షాంచగడాం, పునరుత్ప న్తిత ేయడాం
లేద్య రర్టరక్షాంచగడాం లేద్య నిరే హిాంచగడాం వాంటి హకుు ల
గుర్టాంపు
త కోసాం అాందిస్తాంది.
1. CFR rights under Forest Rights Act (FRA) provides for the
recognition of the rights to protect, regenerate or conserve 2. అట్వీ హకుు ల చగట్ాం ి వనయ ప్ాణుల అభయారణ్యయ లు, పులుల
or manage the community forest resource (CFR). సాంరక్షణ కాంప్ద్యలు మర్టయు జ్తీయ ఉద్యయ నవనాలతో సహా
అనిి అట్వీ భూముఖలలో CFR హకుు ల గుర్టాంపును
త
2. The Forest Rights Act provides for CFR rights recognition in
all forest lands, including wildlife sanctuaries, tiger reserves,
and national parks.
What is Section 3 of the Forest Rights Act? అటవీ హక్కు ల చటటంల్లన్న సెక్షన్ 3 అంటే ఏమిటి?
1. Section 3(1)(i) of the Act provisions for right and power for 1. చగట్ాం
ి లోని సక్షన్ 3(1)(i) కమ్యయ నిటీ అడవుల రర్టరక్షణ
the conservation and protection of the community forests. మర్టయు రక్షణ కోసాం హకుు మర్టయు అింకారానిి
2. Section 5 of the Act vests rights to different forest-dwelling
communities for safeguarding their habitat, wildlife etc. 2. చగట్ాం
ి లోని సక్షన్ 5 వివిధ అట్వీ-నివాస వరాాలకు వార్ట
నివాసాలు, వనయ ప్ాణులు మొద్లైన వాటిని కాాడుకోవడానిక
హకుు లను కల్ప స్తాంది.
What is the main provision of forest Act?
అటవీ చటటంల్లన్న ప్రధాన న్నబంధన ఏమిటి?
• As per Article 48A, the state shall make laws to protect and
improve the environment to safeguard the forests of our 1. ఆర్ట ికల్ 48A ప్రకారాం, మన దేరాంలోని అడవులను
country. రక్షాంచగడానిక రరాయ వరణ్యనిి రక్షాంచగడానిక మర్టయు
మరుగురరచగడానిక రాష్ట్ాం ి చగాిలను ేస్తాంది.
• According to Article 51A(g), it is the duty of every citizen of
2. ఆర్ట ికల్ 51A(g) ప్రకారాం, మన దేరాంలోని అడవులతో సహా
India to protect and improve the natural environment
సహజ రరాయ వరణ్యనిి రక్షాంచగడాం మర్టయు మరుగురరచగడాం
including the forests of our country భారత్దేరాంలోని ప్రతి పౌరుడ విిం.
Who implements Forest Rights Act? అటవీ హక్కు ల చట్టటన్ని ఎవరు అమలు చేసాతరు?
• As per Forest Rights Act, 2006 and rules made thereunder, • అట్వీ హకుు ల చగట్ాం ి , 2006 మర్టయు ద్యని కాంద్
the responsibility for implementation of the Act lies with ర్మపాందిాంచిన నిబాంధనల ప్రకారాం, చగట్ాం ి అమలు బాధయ త్
State Governments/UT Administrations. రాష్ట్ ి ప్రభుత్వే లు/UT అడి నిష్టసే్
ి న్లపై ఉాంటుాంది.
Protection of Civil Rights Act SC/ST (Prevention of Atrocities) Act
• An Act to prescribe punishment for the [preaching and practice of - 1. An Act to prevent the commission of offences of
"Untouchability"] for the enforcement of any disability arising atrocities against the members of the Scheduled
therefrom for matters connected therewith. Castes and the Scheduled Tribes, to provide for
Special Courts for the trial of such offences and
• BE it enacted by Parliament in the Sixth Year of the Republic of India for the relief and rehabilitation of the victims of
as follows: such offences and for matters connected
therewith or incidental thereto.
• This Act may be called [the Protection of Civil Rights Act, 1955].
2. BE it enacted by Parliament in the Fortieth Year of
• It extends to the whole of India. the Republic of India as Follows:
• It shall come into force on such date as the Central Government
may by notification in the Official Gazette, appoint. 3. This Act may be called the Scheduled Castes and
పౌర హక్కు ల రక్షణ చటటం the Scheduled extent and Tribes (Prevention of
Atrocities) Act, 1989.
• ద్యనితో అనుసాంధానిాంచగబడన వి్యాల కోసాం ఉత్ప ని మయ్యయ ఏదైనా వైకలాయ నిి
అమలు ేయడాం కోసాం [బోింాంచగడాం మర్టయు అభాయ సాం - "అాంట్రానిత్నాం"] కోసాం
శిక్షను సూచిాంే చగట్ాం
ి . 4. It extends to the whole of India except the State of
• ర్టరబిక్
ు ఆఫ్ ఇాండయా యొకు ఆరవ సాంవత్స రాంలో ార ుమాంటుే ఈ ప్కాంది విధాంా
Jammu & Kashmir.
చగట్ాం
ి ేయబడాంది: 5. It shall come into force on such date as the Central
• ఈ చగాినిి [పౌర హకుు ల రక్షణ చగట్ాం
ి , 1955] అని పిలవవచ్చచ .
Government may, by notification in the Official
Gazette, appoint.
• ఇది భారత్దేరాం మొత్వతనిక విసతర్టాంచిాంది.
• కాంప్ద్ ప్రభుత్ే ాం అింకార్టక గెజిట్లో నోటిఫిక్న్ ద్యే రా నియమాంచిన త్యదీ నుాండ
ఇది అమలోుక వస్తాంది.
The Provisions of the Panchayats (Extension to the Safeguards under Various laws
scheduled Areas) Act, 1996
1. The Scheduled Castes and Scheduled Tribes (Prevention of Atrocities)
1. Panchayats (Extension to Scheduled Areas) Act, Act,1989 and the Rules 1995 framed there under.
1996 or PESA is a law enacted by the
Government of India to cover the "Scheduled 2. Bonded Labour System (Abolition) Act 1976 (in respect of Scheduled
areas", which are not covered in the 73rd Tribes);
amendment or Panchayati Raj Act of the Indian
Constitution. 3. The Child Labour (Prohibition and Regulation) Act1986;
2. It was enacted on 24 December 1996 to enable 4. States Acts & Regulations concerning alienation & restoration of
Gram Sabhas to self-govern their natural land belonging to STs;
resources.
5. Forest Conservation Act 1980;
3. It is an Act to provide for the extension of the
provisions of Part IX of the Constitution relating 6. Panchayatiraj (Extension to Scheduled Areas) Act 1996;
to the Panchayats to the Scheduled Areas.
7. Minimum Wages Act 1948.
రంచాయతీల న్నబంధనలు (షెడ్యా ల్డ్ ప్రంతాలక్క పొడిగింపు) చటటం, 1996
1. రాంచాయతీల (షెడ్యయ ల్్ ప్ాాంత్వలకు పడగిాంపు) చగట్ాం

ి , 1996 లేద్య PESA అనేది భారత్ రాజ్య ాంగాంలోని 73వ సవరణ లేద్య రాంచాయతీరాజ్ చగట్ాం
ి లో
లేని "షెడ్యయ ల్్ ప్ాాంత్వలను" కవర్ ేయడానిక భారత్ ప్రభుత్ే ాంే ర్మపాందిాంచగబడన చగట్ాం ి .
2. ప్ామసభలు త్మ సహజ వనరులను సే యాం ాలన ేస్కునేాందుకు వీలుా 24 డసాంబర్ 1996న ఇది చగట్ాం
ి ేయబడాంది.
3. రాంచాయితీలకు సాంబాంింాంచిన రాజ్య ాంగాంలోని IXలోని ార్ ిలోని నిబాంధనలను షెడ్యయ ల్్ ప్ాాంత్వలకు పడగిాంచగడానిక ఇది ఒక చగట్ాం
ి .
Legal Provisions: సాంబాంింత్ కారయ ప్కమాలు:
TRIFED -
1. Protection of Civil Rights Act, 1955 against
Untouchability. ష్టైబల్ కోఆరర్వటివ్ మారెు టిాంగ్ డెవలప్మాంట్ ఫెడర్వ్న్ ఆఫ్ ఇాండయా
(TRIFED) 1987లో మల్ట-ి సే ి కోఆరర్వటివ్ సొసైటీస్ యాక్ ి, 1984 ప్రకారాం
న్ ట్
న్సాిపిాంచగబడాంది.
2. Scheduled Castes and the Scheduled Tribes
(Prevention of Atrocities) Act, 1989 ఈ సాంస ి దేరాంలోని గిర్టజన ప్రజల సామాజిక, ఆర్ట ిక అభివృదిక
ధ కృషి ేస్తాంది. ఇది
గిర్టజన వయ వహారాల మాంప్తిత్ే శా్ే నిరే హిాంచగబడుతాంది.
3. Provisions of the Panchayats (Extension to the గిరిజన రఠశాలల డిజిటల్డ రరివర తన
Scheduled Areas) Act, 1996
గిర్టజన వయ వహారాల మాంప్తిత్ే శా్ (MTA) మైప్కోసాఫ్తో
ి ఏకలవయ మోడల్
రెసిడెనియ ి ల్ సూు ల్స (EMRS) మర్టయు ఆప్రమ ాఠశాలలు వాంటి ఇత్ర
4. Scheduled Tribes and Other Traditional Forest ాఠశాలల డజిట్ల్ రర్టవరనకు త మద్త
ి ఇవే డానిక మైప్కోసాఫ్తో
ి అవాహన
Dwellers (Recognition of Forest Rights) Act, 2006 ఒరప ాంద్ాం (MOU) కుదురుచ కుాంది. సమి ళిత్, నైపుణ్యయ ల ఆధార్టత్ ఆర్ట ిక వయ వసను
ి
నిర్టి ాంచగడాం దీని లక్షయ ాం.
చటటరరమైన న్నబంధనలు:
PVTGల అభివృద్ధి
1. అాంట్రానిత్నానిక వయ తిర్వకాంా పౌర హకుు ల రక్షణ చగన్ట్ాం
ి , 1955.
భారత్దేరాంలో ఎనిి PVTGలు ఉనాి యి?
2. షెడ్యయ ల్్ కులాలు మర్టయు షెడ్యయ ల్్ తెగలు (అప్ాసిటీల 75 PVTGలు
నిరోధక) చగట్ాం
ి , 1989 ఈ రథకాం PVTGలను షెడ్యయ ల్్ తెగలలో అత్య ాంత్ దురబ లమైనదిా నిరే చిస్తాంది
మర్టయు ఈ రథకాం వార్ట రక్షణ మర్టయు అభివృదిక ధ ప్ాధానయ త్నిన్స్తాంది. ఇది 75
3. రాంచాయతీల నిబాంధనలు (షెడ్యయ ల్్ ప్ాాంత్వలకు పడగిాంపు) PVTGలను గుర్ట తస్తాంది.
చగట్ాం
ి , 1996
ప్రధాన మంప్ి వన్ ధన్ యోజన
4. షెడ్యయ ల్్ తెగలు మర్టయు ఇత్ర సాాంప్రద్యయ అట్వీ నివాస్లు
(అట్వీ హకుు ల గుర్టాంపు)
త చగట్ాం
ి , 2006 వాన్ ధన్, జన్ ధన్ మర్టయు లవర ధన్ భవి్య తతలో ప్ామీణ మర్టయు గిర్టజన ఆర్ట ిక
వయ వసను
ి మారచ డానిక ఆధారాం.
TRIFED -
The Tribal Cooperative Marketing Development Federation of India (TRIFED) was established in 1987, under the Multi-State
Cooperative Societies Act, 1984.
This body works for the social and economic development of the tribal people of the country. It is administered by the Ministry
of Tribal Affairs.
Digital Transformation of Tribal Schools
the Ministry of Tribal Affairs (MTA) inked a Memorandum of Understanding (MoU) with Microsoft to support the digital
transformation of schools such as Eklavya Model Residential Schools (EMRS) and Ashram Schools, among others under the
Ministry. It is aimed at building an inclusive, skills-based economy.
Development of PVTGs
How many PVTGs are there in India?

75 PVTGs
The Scheme defines PVTGs as the most vulnerable among the Scheduled Tribes and the Scheme therefore seeks to prioritise
their protection and development. It identifies 75 PVTGs.
Pradhan Mantri Van Dhan Yojana
Van Dhan, Jan Dhan and Govardhan would be the basis for transforming the rural and tribal economy in the future”
Xaxa Committee (2013) Xaxa కమిటీ (2013)
దీని ప్రకారాం, ప్రధానమాంప్తి కారాయ లయాం 2013లో ప్పఫెసర్.

• Accordingly, the Prime Minister’s Office constituted a High-Level వర్జ ీనియస్ కాస కాస అధయ క్షత్న ఒక ఉని త్ న్సాియి కమటీ (HLC)ని
Committee (HLC) in 2013, under chairmanship of Prof. Virginius Xaxa. ఏరాప టు ేసిాంది.
గిర్టజన వరాాల సామాజిక-ఆర్ట ిక, విద్య మర్టయు ఆరోగయ

• The Committee was mandated to examine the socio-economic, న్సితి
ి గతలను రర్టశీల్ాంచగడానిక మర్టయు వాటిని
educational and health status of tribal communities and recommend మరుగురరచగడానిక త్గిన జోకయ చగరయ లను సిఫారుస ేయడానిక
appropriate interventional measures to improve the same. It కమటీని ఆదేశిాంచిాంది. మే, 2014లో నివేదిక సమర్టప ాంచిాంది.
submitted report in May, 2014. భూరియా కమిష్న్ (2002-2004)
Bhuria Commission (2002-2004) భూర్టయా కమ్న్ (2002-2004) ఐద్వ షెడ్యయ ల్ నుాండ గిర్టజనుల
భూమ మర్టయు అడవులు, ఆరోగయ ాం మర్టయు విద్య , రాంచాయితీల
రని మర్టయు గిర్టజన మహిళ్ల సి
న్ తి
ి వాంటి అనేక సమసయ లపై
• Bhuria Commission (2002-2004) focused on a wide range of issues ద్ృషి ి సార్టాంచిాంది.
from the Fifth Schedule to tribal land and forests, health and
education, the working of Panchayats and the status of tribal women. బందోరధాా య కమిటీ (2006) వామరక్ష తీప్వవాద్ ప్ాాంత్వలలో
అభివృదిధ మర్టయు ాలనను రర్టశీల్ాంచిాంది
Bandopadhyay Committee (2006) looked at development and ల్లక్కర్ కమిటీ (1965)

governance in Left-Wing Extremist areas
అత్ను లోకూర్ కమటీ (1965) షెడ్యయ ల్ తెగలను నిరే చిాంచగడానిక
ప్రమాణ్యలను రర్టశీల్ాంచగడానిక ఏరాప టు ేయబడాంది.
Lokur Committee (1965)
• he Lokur Committee (1965) was set up to look into criteria for defining
Schedule Tribes.
Government Measures for Protection of Women
మహిళల రక్షణ కోసాం ప్రభుతా చరయ లు
The Indian Constitution not only guarantees women’s equality భారత రాజ్య ాంగాం మహిళల సమానత్వా నికి హామీ ఇవ్వ డమే
but also gives the State the authority to take positive కాకుండా, మహిళలు ఎదుర్క ాంటునన సామాజిక ఆర్థ ిక, విద్యయ
discriminatory measures in its favour in order to reduce the మర్థయు రాజకీయ ప్రతికూలతల యొక్క సుంచిత భారాన్ని
తగ్ గుంచడాన్నకి రాష్ట్రాన్నకి అనుకూలుంగా సానుకూల వివ్క్షత చర్య లను
cumulative burden of socioeconomic, educational, and
తీసుకనే అధికార్ుం కూడా ఇచిచ ుంది.
political disadvantages that women faced
Fundamental Rights related to the Protection of Women మహిళల రక్షణకు సాంబాంధాంచిన ప్ాథమిక హకుక లు
1. Article 14 confers on men and women equal rights and • ఆర్ట ాక్ల్ 14 రాజకీయ, ఆర్ట ిక్ మర్టయు సామాజిక్ ర్ుంగాలలో
opportunities in the political, economic and social spheres. పురుషులు మర్థయు స్త్రల ీ కు సమాన హకుక లు మర్టయు
అవ్కాశాలను అుందిసుతుంది.
2. Article 15 prohibits discrimination against any citizen on
• ఆర్ట ాక్ల్ 15 మతుం, జాతి, కలుం, లుంగుం మొదలైన వాటి
the grounds of religion, race, caste, sex etc., ఆధార్ుంగా పౌరుల పట్ల వివ్క్షను న్నషేధిసుతుంది.
3. Article 15(3) makes a special provision enabling the State • ఆర్ట ాక్ల్ 15(3) ష్ట్రల
త క అనుకూలుంగా వివ్క్ష చూపడాన్నకి రాష్ట్రాన్ని
to make affirmative discrimination in favour of women. అనుమతిుంచే ప్పత్యయ క్ న్నబుంధనను చేసుతుంది. అదేవిధుంగా,
Similarly,
• ఆర్ట ాక్ల్ 16 పౌరులుందర్టకీ పబ్లక్
ల న్నయామకాల విషయాలలో
4. Article 16 provides for equality of opportunities in matters సమాన అవ్కాశాలను అుందిసుతుంది.
of public appointments for all citizens.
Directive Principles of State Policy Legislative Measures for the Protection of Women
రాష్ట్ష ా విధాన న్నర్ద ేశక్ సూప్ాలు
To uphold the Constitutional mandate, the State has enacted various legislative
1. Article 39(a) further mentions that the State measures intended to ensure equal rights, counter social discrimination and
shall direct its policy towards securing to all various forms of violence and atrocities and also to provide support services,
especially to working women.
citizens men and women, equally, the right to
means of livelihood, The crimes which are directed specifically against women are characterized as
‘Crimes Against Women’ These are broadly classified under two categories:
2. Article 39(c) ensures equal pay for equal work.
The crimes identified under the Indian Penal Code (IPC):
3. Article 42 directs the State to make provisions 1. Rape (sec.376 IPC)
for ensuring just and humane conditions of
work and maternity relief. 2. Kidnapping & abduction for different purposes (sec.363-373 IPC)
3. Homicide for Dowry, Dowry Deaths or their attempts (sec.302/304-B of IPC)

1. ఆర్ట ాక్ల్ 39(ఎ) మర్టుంతగా ప్పసాతవిసూత, రాష్ట్షుం
ా
పౌరులుందర్టకీ పురుషులు మర్టయు ష్ట్రల త క
4. Torture, both mental and physical (sec.498-A of IPC)
సమానుంగా, జీవ్నోపాధికి సుంబుంధిుంచిన హకక ను
పుందే దిశగా తన విధానాన్ని న్నర్ద ేశిసుతుంది,
5. Molestation (sec.354 of IPC)
2. ఆర్ట ాక్ల్ 39(సి) సమాన పన్నకి సమాన వేతనుం
6. Sexual harassment (sec.509 of IPC) (referred to in the past as Eve-teasing)
న్నరాార్టసుతుంది.
7. Importation of girls (up to 21 years of age) (sec.366-B of IPC)
3. ఆర్ట ాక్ల్ 42 నాయ యమైన మర్టయు మానవీయమైన
పన్న పర్టసితుి లు మర్టయు ప్పసూతి ఉపశమనాన్ని
న్నరాార్టుంచడాన్నకి రాష్ట్రాన్ని న్నర్ద ేశిసుతుంది.
The crimes identified under the
The government has taken several measures for the protection of women:
Special laws, such as :
Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005
1. Commission of Sati
(Prevention) Act, 1987
1. The act provides for more effective protection of the rights of women guaranteed
2. Dowry Prohibition Act, 1961
under the Constitution who are victims of violence of any kind occurring within the
3. Indecent Representation of
family and for matters connected therewith or incidental thereto.
Women (Prohibition) Act, 1986
4. Immoral Traffic (Prevention)
Act, 1956
5. Protection of Women from
Domestic Violence Act, 2005 మహిళల రక్షణ కోసాం ప్రభుతా ాం అనేక చరయ లు తీసుకుాంటాంది.
ప్రత్యయ క చట్టాల ప్కిాంద గృహ హిాంస నాండి మహిళల రక్షణ చట్ాాం, 2005
గుర్థ ీాంచబడిన నేరాలు:
1. కటుంబుంలో జర్టగే ఏ విధమైన హిుంసక బాధితులైన మర్టయు దాన్నో
1. క్మిషన్ ఆఫ్ సతి (న్నవార్ణ)
అనుసుంధాన్నుంచబడిన లేదా దాన్నకి సుంబుంధిుంచిన విషయాల కోసుం
చట్ుంా , 1987
2. వ్ర్క్ట్ి న్నషేధ చట్ుం ా , 1961
రాజాయ ుంగుం ప్కిుంద హామీ ఇవ్వ బడిన మహిళల హకక లను మర్టుంత
3. మహిళల అసభ్య ప్పాతిన్నధయ ుం సమర్ ివ్ుంతుంగా ర్క్షుంచడాన్నకి చట్ుం
ా అుందిసుతుంది.
(న్నషేధుం) చట్ుం ా , 1986
4. అనైతిక్ ప్ాఫిక్ (న్నవార్ణ) చట్ుం ా ,
1956
5. గృహ హిుంస నుుండి మహిళల
ర్క్షణ చట్ుంా , 2005
What are other relevant features of the PWDVA? 5.Residence: Section 19
Apart from the above definitions, the following are some other The magistrate may choose to restrict the respondent from the place of
important aspects that the Act covers. residence of both the parties if they feel that it is for the safety of the
1.Victim resources victim. Additionally, the respondent cannot evict the victim from the
Under the Act, victims should be provided with adequate medical place of residence.
facilities, counselling and shelter homes as well as legal aid when 6.Monetary relief: Section 20
required. The respondent has to provide relief to the victim to compensate for
2.Counselling: Section 14 loss, including loss of earnings, medical expenses, any expenses
Counselling, as directed by the magistrate, should be provided to both incurred due to loss of property by destruction, damage or removal,
the parties involved, or whichever party requires it, as ordered. and maintenance of the victim and her children.
3.Protection Officers: Section 9 7.Custody of children: Section 21
Under the Act, Protection Officers should be appointed by the Custody of children should be granted to the victim as required, with
government in every district, who preferably should be women, and visiting rights to the respondent if necessary
should be qualified. The duties of the Protection Officer include filing a
domestic incidence report, providing shelter homes, medical facilities
and legal aid for the victims, and ensuring that protection orders
issued against the respondents are carried out.
4.Protection orders: Section 18
Protection orders for the victim’s safety can be issues against the
respondent, and includes for when he commits violence, aid or abets it,
enters any place which the victim frequents or attempts to
communicate with her, restricts any form of assets of the victim or
causes violence to people of interest to the victim.
National Commission for Women (NCW)
జ్తీయ మహిళా కమిషన్ (NCW)
1. National Commission for Women (NCW) is a statutory body set up by the Government of 1. జాతీయ మహిళా క్మిషన్ (NCW) అనేది భార్త
India. ప్పభుతవ ుంచే ఏరాా ట చేయబడిన ఒక్ చట్బ
ా దమై
ా న సుంస.ి
2. మహిళలక అుందిుంచిన రాజాయ ుంగ మర్టయు చట్ప ా ర్మైన

2. The commission is mandated to study and monitor all matters relating to the భ్ప్దతలక సుంబుంధిుంచిన అన్ని విషయాలను
Constitutional and legal safeguards provided to women; review the existing legislations అధయ యనుం చేయడాన్నకి మర్టయు పర్య వేక్షుంచడాన్నకి
క్మిషన్ తపా న్నసర్ట; అవ్సర్మైన చోట్ సవ్ర్ణలను
to suggest amendments wherever necessary, and look into complaints involving the సూచిుంచడాన్నకి ప్పసుతత చాాలను సమీక్షుంచుండి మర్టయు
deprivation of the rights of women. మహిళల హకక లను హర్టుంచే ఫిరాయ దులను
పర్టశీలుంచుండి.
3. All the state governments also have to set up State Commissions for Women (SCW) with 3. అన్ని రాష్ట్ష ా ప్పభుావ లు కూడా ఇలుంటి విధులో రాష్ట్ష ా
similar functions. మహిళా క్మిషన్లను (SCW) ఏరాా ట చేయాల.
Mission Shakti మిషన్ శకి ీ
1. "మిషన్ శకి"త అనేది మిషన్ మోడ్లోన్న కార్య ప్క్ముం, ఇది

1. “Mission Shakti” is a programme in a mission mode that aims to improve interventions మహిళల సాధికార్త, భ్ప్దత మర్టయు భ్ప్దత కోసుం
for women’s empowerment, safety, and security. జోకాయ లను మెరుగుపర్చడముం లక్షయ ుంగా పెటాకుంది.
2. మహిళలను ఆర్ట ిక్ుంగా బలోపేతుం చేయడముం మర్టయు

2. The plan aims to economically empower women and provide them with the freedom to దుర్టవ న్నయోగుం మర్టయు బెదిర్టుంపులు లేన్న నేపధయ ుంలో
make their own decisions about their bodies and minds in a setting free from abuse and వార్ట శరీరాలు మర్టయు మనసుు ల గుర్టుంచి వార్ట సవ ుంత
న్నర్ ణయాలు తీసుకనే స్వవ చఛ ను అుందిుంచడముం ఈ ప్పణాళిక్
threat. లక్షయ ుం.
3. Encouraging skill development, capacity building, financial literacy, access to microcredit, 3. సిక ల్ డెవ్లప్మెుంట్, కెపాసిటీ బ్లలుం
డ గ్, ఫైనాన్నయ
ి ల్
లట్ర్ర, మైప్కోప్కెడిట్ యాకెు స్ మొదలైనవాటిన్న
etc., ప్ోతు హిుంచడముం.
4. it also aims to lessen the burden of care on women and enhance their involvement in the 4. మహిళలపై సుంర్క్షణ భారాన్ని తగ్ గుంచడముం మర్టయు
ప్శామిక్ శకిలో
త వార్ట ప్పేయాన్ని పెుంచడముం కూడా దీన్న
labour force. లక్షయ ుం.
‘Swadhar Greh Scheme
‘సా ధార్ గృహ్ రథకాం
1. The “Swadhar Greh Scheme” is being implemented by
the Ministry of Women and Child Development. 1. ష్ట్ర త మర్టయు శిశు అభివ్ృదిా ముంప్తితవ శాఖ దావ రా "సవ ధా్ ప్గేహ్ పథక్ుం"
అమలు చేయబడుోుంది.
2. చేసుతుంది.
2. The programme meets the basic requirements of women
in precarious situations, including those who have lost 3. కటుంబ క్లహాలు, నేరాలు, హిుంస, మానసిక్ ఒతితడి, సామాజిక్
their homes due to family strife, crime, violence, mental ఒుంట్ర్టతనుం లేదా వ్య భిచార్ుంలోకి నెట్బ
ా డి ప్పమాదుంలో ఉని వార్టో
సి
సహా అన్నశిచ త పర్ట తు ి లలో ఉని మహిళల ప్పాథమిక్ అవ్సరాలను ఈ
stress, social isolation, or who are being coerced into
కార్య ప్క్ముం తీరుసుతుంది.
prostitution and are in danger.
4. ఈ కార్య ప్క్ముం అటవ్ుంటి మహిళలక ఆప్శయుం, ఆహార్ుం, దుస్తసుతలు,
3. The programme strives to economically and emotionally కౌనెు లుంగ్, శిక్షణ, వైదయ సహాయుం మర్టయు నాయ య సహాయుం
అుందిుంచడముం దావ రా ఆర్ట ిక్ుంగా మర్టయు మానసిక్ుంగా పునరావాసుం
rehabilitate such women by offering them shelter, food, క్లా ుంచడాన్నకి క్ృషి
clothing, counselling, training, clinical assistance, and
legal aid. సఖి - వన్-స్టసాా్ కాంప్ద్యలు
1. వ్న్ స్తసాాప్ సుంట్్ (OSC) పథకాన్ని కూడా మహిళా మర్టయు శిశు అభివ్ృదిా
Sakhi – One-Stop Centres ముంప్తితవ శాఖ న్నర్వ హిసుతుంది.
1. The One Stop Center (OSC) Scheme is also carried out by
the Ministry of Women and Child Development. 2. ఈ OSCలు హిుంసను అనుభ్విుంచిన లేదా అవ్సర్మైన మహిళలక
ోలీసు సౌక్రాయ లు, వైదయ సహాయుం, నాయ య సహాయుం, కౌనెు లుంగ్, సైకో-
సోషల్ కౌనెు లుంగ్ మర్టయు ాాక లక్ ఆప్శయుంో సహా అనేక్ ర్కాల
2. These OSCs offer a variety of integrated services, సమీక్ృత స్వవ్లను అుందిసాతయి.
including police facilitation, medical assistance, legal
assistance, counselling, psycho-social counselling, and
temporary shelter, to women who have experienced
violence or who are in need
Legal Services Authorities (LSA) Act లీగల్ సర్వా సెస్ అథార్థటీస్ (LSA) చట్ాాం
1. In order to ensure that no citizen is denied the opportunity 1. ఆర్ట ిక్ లేదా ఇతర్ వైక్లయ ల కార్ణుంగా ఏ పౌరుడికి నాయ యుం పుందే
అవ్కాశుం న్నరాక్ర్టుంచబడమకుండా చూస్వుందుక,
to obtain justice due to economic or other disabilities,
2. లీగల్ సరీవ సస్ అథార్టటీస్ (LSA) చట్ుం
ా , 1987 మహిళలు మర్టయు
2. the Legal Services Authorities (LSA) Act, 1987 provides free పిలలల ో సహా చట్ుం
ా లోన్న సక్షన్ 12 పర్టధిలోకి వ్చేచ లబ్లదా
ా రులక
and competent legal services to beneficiaries covered by ఉచిత మర్టయు సమర్ ి నాయ య స్వవ్లను అుందిసుతుంది.
Section 12 of the Act, including women and children. 3. నాయ య వ్య వ్స ి యొక్క కార్య క్లపాలు సమాన అవ్కాశాల ఆధార్ుంగా
నాయ యాన్ని ప్ోతు హిసుతనాి యన్న న్నరాార్టుంచడాన్నకి ఇది లోక్
3. It also establishes Lok Adalats to ensure that the operation అదాలత్లను కూడా ఏరాా ట చేసుతుంది.
of the legal system promotes justice on the basis of equal స్త్ర ీ మనోరక్ష
opportunities.
1. దేశవాయ పతుంగా ఉని వ్న్ స్తసాాప్ సుంట్ర్ ల (OSC) సిబబ ుందికి మానసిక్-
Stree Manoraksha సామాజిక్ మర్టయు మానసిక్ ఆరోగయ సుంర్క్షణను ఎల న్నర్వ హిుంచాలో
శిక్షణ ఇవ్వ డాన్నకి హిుంసను ఎదుర్క ుంటని మహిళలక మర్టయు
ఆపదలో ఉని మహిళలక మదతు ే ఇవావ లు న అవ్సర్ుం ఉుంది.
1. In order to train the staff of One Stop Centers (OSCs)
across the nation on how to handle psycho-social and 2. మహిళా మర్టయు శిశు అభివ్ృదిా ముంప్తితవ శాఖ బెుంగళూరులోన్న
నేషనల్ ఇన్స్తసిూ
ా య ట్ ఆఫ్ మెుంట్ల్ హెల్త అుండ్ న్యయ రో సైనెు స్
mental health care needs to support women facing (న్నమాాన్ు )ో ఒపా ుందుం చేసుకుంది.
violence and women in distress,
2. the Ministry of Women and Child Development has

engaged with the National Institute of Mental Health and
Neuro Sciences (NIMHANS), Bengaluru.
Digital Shakti Campaign
1. The Digital Shakti Campaign is a pan-Indian initiative run by the National

Commission for Women with the goal of empowering and educating women and
girls digitally.
2. In keeping with its promise to establish safe spaces for women and girls online,
Digital Shakti is concentrated on empowering women to confront any inappropriate
or criminal behaviour online.
Ujjawala Scheme
1. As a Centrally Sponsored Scheme for the Prevention of Trafficking and for the
Rescue, Rehabilitation, Re-integration, and Repatriation of Victims of Trafficking for
Commercial Sexual Exploitation, the Ujjawala Scheme is now being implemented.
డిజిట్ల్ శకి తప్పచార్ుం
1. డిజిట్ల్ శకి తకాయ ుంపెయిన్ అనేది మహిళలు మర్టయు బాలక్లక డిజిట్ల్గా సాధికార్త మర్టయు విదయ ను అుందిుంచాలనే లక్షయ ుంో జాతీయ మహిళా క్మిషన్
న్నర్వ హిసుతని పాన్-ఇుండియన్ చొర్వ్.
2. ఆన్లైన్లో మహిళలు మర్టయు బాలక్ల కోసుం సుర్క్షతమైన స్తసల

ి లను ఏరాా ట చేసాతమని దాన్న వాగాేనాన్నకి అనుగుణుంగా, డిజిట్ల్ శకి తఆన్లైన్లో ఏదైనా
అనుచితమైన లేదా నేర్పూర్టత ప్పవ్ర్నను
త ఎదుర్క నేల మహిళలక సాధికార్త క్లా ుంచడముంపై దృషి ా సార్టుంచిుంది.
ఉజవ ల పథక్ుం
1. ప్ాఫికిుంగ్ న్నరోధాన్నకి మర్టయు వాణిజయ పర్మైన లైుంగ్క్ దోపిడీకి పాలా డే బాధితులను ర్క్షుంచడముం, పునరావాసుం, పునర్టవ భ్జన మర్టయు సవ దేశాన్నకి
ర్పిా ుంచడముం కోసుం కుంప్ద ప్పాయోజిత పథక్ుంగా, ఉజవ ల పథక్ుం ఇపుా డు అమలు చేయబడుోుంది.
Beti Bachao Beti Padhao
1. Beti Bachao Beti Padhao initiative is being implemented through

multi-sectoral intervention in all the districts of the country.
2. This is a joint initiative of the Ministry of Women & Child

Development, Ministry of Health & Family Welfare and
Department of School Education & Literacy, Ministry of Education.
The objectives of this initiative are:
1. Prevention of gender-biased sex-selective elimination

2. Ensuring survival & protection of the girl child
3. Ensuring education and participation of the girl child
బేటీ బచావో బేటీ రఢావో
1. బేటీ బచావో బేటీ పఢావో కార్య ప్క్ముం దేశుంలోన్న అన్ని జిలలలోల బహుళ ర్ుంగాల జోక్య ుం దావ రా అమలు చేయబడుోుంది.
2. ఇది మహిళా & శిశు అభివ్ృదిా ముంప్తితవ శాఖ, ఆరోగయ ుం & కటుంబ సుంక్షేమ ముంప్తితవ శాఖ మర్టయు పాఠశాల విదయ & అక్షరాసయ త శాఖ, విదాయ ముంప్తితవ
శాఖ సుంయుక్ చొ
త ర్వ్.
ఈ చొరవ యొకక లక్ష్యయ లు:
1. లుంగ-పక్షపాత లుంగ-ఎుంపిక్ తొలగ్ుంపు న్నవార్ణ

2. ఆడమపిలలల మనుగడమ & ర్క్షణక భ్రోసా
3. ఆడమపిలల ల విదయ మర్టయు భాగసావ మాయ న్ని న్నరాార్టుంచడముం
Nirbhaya Fund
1. Women and girls are frequently the victims of violence and abuse on the streets, in transit, and in other public settings.
2. Such incidents limit women’s freedom of movement and discourage them from moving freely and in the public locations of
their choice.
3. As a result, the government established the Nirbhaya Fund, a special fund that can be used for initiatives aimed at
enhancing women’s protection and security.
4. It is a non-lapsable corpus fund that is managed by the Ministry of Finance’s Department of Economic Affairs.
5. A one-time assistance of Rs. 200 crores from the Nirbhaya Fund was given to States and Union Territories as a top-up grant
to support their various Victim Compensation Schemes.
Funding Pattern Nirbhaya Fund was an Indian rupee 10 billion corpus

announced by Government of India in its 2013 Union
The below standard funding pattern will be followed: Budget. The Finance Minister P. Chidambaram expected
the fund to support initiatives protecting the dignity and
1. 60:40 for all States ensuring safety of women in India. Nirbhaya (fearless) was
2. 90:10 for States with difficult terrains the pseudonym given to the 2012 Delhi gang rape victim.
3. 100% for UTs The Ministry of Women and Child Development and
4. Few initiatives are 100% funded several other ministries decided the application of the fund.
One use was to open One Stop Centres to support
women who are victims of violence.
నిరభ య ఫాండ్
1. మహిళలు మర్టయు బాలక్లు తర్చుగా వీధులోల, ర్వాణాలో మర్టయు ఇతర్ పబ్లక్

ల సటిుం
ా గ్లలో హిుంస మర్టయు దుర్టవ న్నయోగాన్నకి
గుర్వుతునాి రు.
2. ఇటవ్ుంటి సుంఘట్నలు మహిళల స్వవ చఛ ను పర్టమితుం చేసాతయి మర్టయు వారు స్వవ చఛ గా మర్టయు వారు ఎుంచుకని బహిర్ుంగ
ప్పదేశాలోల తిర్గకుండా న్నరుాు హపరుసాతయి.
3. ఫలతుంగా, ప్పభుతవ ుం న్నర్భ య న్నధిన్న ఏరాా ట చేసిుంది, ఇది మహిళల ర్క్షణ మర్టయు భ్ప్దతను పెుంపుందిుంచడాన్నకి ఉదేేశిుంచిన
కార్య ప్క్మాల కోసుం ఉపయోగ్ుంచబడుతుుంది.
4. ఇది ఆర్ట ిక్ వ్య వ్హారాల ముంప్తితవ శాఖ యొక్క ఆర్ట ిక్ వ్య వ్హారాల శాఖ దావ రా న్నర్వ హిుంచబడే నాన్-లపు బులల్ కార్ా స్ ఫుండ్.
5. ఒక్క సార్టగా రూ. న్నర్భ య ఫుండ్ నుుండి 200 కోటల రాష్ట్రాలు మర్టయు కుంప్ద పాలత ప్పాుంాలక వార్ట వివిధ బాధితుల పర్టహార్
పథకాలక మదతు ే గా ాప్-అప్ ప్గాుంట్గా అుందిుంచబడాడయి.
6. న్నధుల నమూనా
దిగువ ప్ామాణిక నిధుల నమూనా అనసర్థాంచబడుతాంది:
1. అన్ని రాష్ట్రాలక 60:40

2. 90:10 క్షత ా ర్మైన భూభాగాలు ఉని రాష్ట్రాలక
3. UTలక 100%
4. కొన్ని కార్య ప్క్మాలు 100% న్నధులు సమకూర్చ బడాడయి
Mission Vatsalya – మిషన్ వాతస లయ -
పిలల
ల ను అతుయ ని త జాతీయ ఆసుతలలో ఒక్టిగా గుర్ట తసూత, మిషన్ మోడ్లో
recognizing children to be one of the supreme national అవ్సర్మైన మర్టయు సుంర్క్షణలో ఉని పిలల ల క మెరుగైన అవ్గాహన
assets, the Child Protection Scheme (CPS) has been మర్టయు ర్క్షణ కోసుం బాలల ర్క్షణ పథక్ుం (CPS) బలోపేతుం చేయబడిుంది.
strengthened for better outreach and protection for children
మిషన్ పోషన్ 2.0
in need and care in a mission mode.
దేశుంలో ోషకాహార్ లోపుం సవాళ లను పర్టషక ర్టుంచడాన్నకి ఇుంటిప్గేటెడడ్
Mission Poshan 2.0 న్యయ ప్టిషన్ సో్ ా ప్ోప్గామ్ తీసుకొచిచ ుంది
దాన్న పర్టధిలోన్న 3 ముఖయ మైన కార్య ప్క్మాలు/పథకాలు, అవి.,

An Integrated Nutrition Support Programme to address the 1. అుంగన్వాడీ స్వవ్లు,
challenges of malnutrition in the country has brought 2. కౌమార్ బాలక్ల కోసుం పథక్ుం
3. ోషణ్ అభియాన్.
3 important programmes/schemes under its ambit, viz.,
1. Anganwadi Services,
2. Scheme for Adolescent Girls
3. Poshan Abhiyaan.
Pradhan Mantri Matru Vandana Yojana (PMMVY) ప్పధాన ముంప్తి మాతృ వ్ుందన యోజన (PMMVY)
1. ప్పధాన్ ముంప్తి మాతృ వ్ుందన యోజన (PMMVY)

1. Pradhan Mantri Matru Vandana Yojana (PMMVY) is a Centrally అనేది కుంప్ద ప్పాయోజిత షర్తులో కూడిన
Sponsored Conditional Cash Transfer Scheme, నగదు బదిలీ పథక్ుం,
2. 01.01.2017 నుుండి దేశవాయ పతుంగా అమలు కోసుం.

2. for implementation across the country with effect from 01.01.2017.
3. PMMVY కిుంద ప్పసూతి ప్పయోజనుం కుంప్ద
3. The maternity benefit under PMMVY is available to all Pregnant ప్పభుతవ ుం లేదా రాష్ట్ష ా ప్పభుావ లు లేదా పబ్లక్
ల
కా
స ా ్ అుండమ్టేకిుంగ్లలో (PSUలు) సాధార్ణ
Women & Lactating Mothers (PW&LM), excluding PW&LM who ఉదోయ గుంలో ఉని PW&LM మినహా గర్టభ ణీ ష్ట్రలు త &
are in regular employment with the Central Government or the పాలచేచ తలులలుందర్టకీ (PW&LM) లేదా కిుంద
State Governments or Public Sector Undertakings (PSUs) or those సమానమైన ప్పయోజనాలను పుందుతుని వార్టకి
అుందుబాటలో ఉుంటుంది. ప్పసుతాన్నకి అమలులో
who are in receipt of similar benefits under any law for the time ఉని ఏదైనా చట్ుం ా , కటుంబుంలో మొదటి
being in force, for first living child of family. జీవిుంచి ఉని బ్లడమడ కోసుం.
4. Under the scheme Rs.5,000/- are provided to the eligible 4. పథక్ుం కిుంద రూ.5,000/- అర్ ాత క్లగ్న
లబ్లదా
ా రున్నకి గర్భ ధార్ణ మర్టయు
beneficiary in three installments during pregnancy and lactation in చనుబాలవ్వ డముం సమయుంలో న్నర్టష ే ా ోషకాహార్ుం
response to individual fulfilling certain nutrition and health మర్టయు ఆరోగాయ న్ని కోరుకనే షర్తులను
seeking conditions. నెర్వేర్చ డాన్నకి ప్పతిసా ుందనగా మూడు విడమతలుగా
అుందిుంచబడుతుుంది.
5. The eligible beneficiary also receives the remaining cash incentive 5. అర్ ాత క్లగ్న లబ్లదా
ా రుడు సుంసాిగత ప్పసవ్ుం
as per approved norms towards maternity benefit under Janani తరావ త జననీ సుర్క్ష యోజన (JSY) కిుంద ప్పసూతి
Suraksha Yojana (JSY) after institutional delivery so that on an ప్పయోజనుం కోసుం ఆమోదిుంచబడిన న్నబుంధనల
ప్పకార్ుం మిగ్లన నగదు ప్ోాు హకాన్ని కూడా
average, a woman gets Rs.6,000/-. అుందుకుంారు, తదావ రా ఒక్ మహిళ సగటన
రూ.6,000/- పుందుతుుంది.
7/29/23, 8:48 PM Person with Disabilities in India
Disability results from the interaction between persons with impairments and attitudinal and environmental
barriers that hinder their full and effective participation in society on an equal basis with others.
As per Census 2011, at the all India level, disabled persons constitute 2.21% of the total population. 7.62% of the
disabled persons belong to the age group 0-6 years.
India signed the United Nations Convention on Rights of Persons with Disability. and subsequently ratified
the same on October 1, 2007. Enactment of a new disability legislation (Rights of Persons with Disabilities Act
2016) increased the number of disabilities from 7 conditions to 21.
Focus on disabilities has been shifted from the individual to society, i.e., from a medical model of disability to a
social or human rights model of disability.
What are the Various Models of Disability?
Medical Model:
In the medical model, individuals with certain physical, intellectual,

psychological and mental impairments are taken as disabled.
According to this, the disability lies in the individual as it is equated with

restrictions of activity with the burden of adjusting with the environment
through cures, treatment and rehabilitation.
Social Model:
The social model focuses on the society which imposes undue restrictions on
the behaviour of persons with impairment.
In this, disability does not lie in individuals, but in the interaction between
individuals and society.
What is the Constitutional Framework for Disabled in India?
Article 41 of the Directive Principles of State Policy (DPSP) states that the State
shall make effective provision for securing the right to work, to education and to
public assistance in cases of unemployment, old age, sickness
and disablement, within the limits of its economic capacity and development.
The subject of ‘relief of the disabled and unemployable’ is specified in the state
list of the Seventh Schedule of the constitution.
What are the Issues Related to Persons with Disability in India?
Discrimination:
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-editorials/person-with-disabilities-in-india 1/4
Continuous discrimination on the basis of the stigma attached to persons with

disabilities, compounded by a lack of understanding of their rights, makes it
difficult for them to attain their valued “functioning’’.
Women and girls with disabilities are at a higher risk of experiencing sexual
and other forms of gender-based violence.
Health:
A large number of disabilities are preventable, including those arising from

medical issues during birth, maternal conditions, malnutrition, as well as accidents
and injuries.
However, there is a lack of awareness, lack of care, and lack of good and
accessible medical facilities.
Education and Employment:
Lack of availability of special schools, access to schools, trained teachers, and

educational materials for the disabled.
Even though many disabled adults are capable of productive work, disabled
adults have far lower employment rates than the general population.
Political Participation:
The exclusion of disabled people from the political space happens at all levels of
the political process in the country, and in different ways such as:
Lack of live aggregate data on the exact number of the disabled people in the
constituencies.
Inaccessibility of the voting process (no widespread adaptation

of braille electronic voting machines).
Barriers to participation in Party Politics.
Political Parties in India generally do not find the disables as the large
electorate to specifically address their needs.
Lax Implementation:
The government has had some admirable initiatives to improve the condition of
PwDs.
However, even now, most buildings in India are not disability-friendly,

despite the government of India, under the Accessible India
Campaign, instructing all ministries to make their buildings accessible to
persons with disabilities.
Similarly, the Rights of Persons with Disabilities Act has provided for a
quota of reservation for persons with disabilities in government jobs and
higher education institutions, but the majority of these posts are vacant.
What Should be the Way Forward?
Preventive Actions:
Preventive health programs need to be strengthened and all children need to

be screened at a young age.
Kerala has already started an early prevention programme.
The Comprehensive Newborn Screening (CNS) programme seeks early

identification of deficits in infants and reduces the state's burden of disability.
Community-Based Rehabilitation (CBR) Approach:
The CBR approach is needed to ensure that people with disabilities are able to
maximise their physical and mental abilities, have access to regular services and
opportunities, and achieve full integration within their communities.
Increasing Public Awareness and Understanding of Disability:
Governments, voluntary organisations, and professional

associations should consider running social campaigns that change attitudes
on stigmatised issues related to PwDs.
In this context, mainstream media has taken the right path by increasingly
showing positive representations of people with disabilities, from the
movies like Taare Zameen Par and Barfi.
Special schools with the label special needs can have a stigma or negative
connotation. Students may only learn and interact with peers with special
needs.
They won’t be exposed to a wide range of influences.
There should be a proper channel of transition between special schools

and the outer world to promote inclusiveness among the disabled.
Collaboration With States:
Awareness regarding care for pregnant mothers and good and accessible
medical facilities across the rural heartland are the important pillars for
addressing the occurrence of disabilities.
For facilitation of both these factors, the state governments should be

actively supported by the union government for fiscal decentralisation in
their health sector as health comes under the ‘state subject’ in our
constitution.
What are the Recent Initiatives to Empowerment of Disables?
India:
Unique Disability Identification Portal
Accessible India Campaign
DeenDayal Disabled Rehabilitation Scheme
Assistance to Disabled Persons for Purchase/fitting of Aids and

Appliances
National Fellowship for Students with Disabilities
Global:
Incheon Strategy to “Make the Right Real” for Persons with Disabilities
in Asia and the Pacific.
United Nations Convention on Rights of Persons with Disability.
International Day of Persons with Disabilities
UN Principles for People with Disabilities
7/29/23, 8:50 PM Unique Disability Identification Portal
Unique Disability Identification Portal

08 May 2021 3 min read
Tags: GS Paper - 2 Government Policies & Interventions Welfare Schemes
Why in News
The Ministry of Social Justice & Empowerment has issued a notification making it mandatory for
all States/UTs to grant certificate of disability through online mode only using UDID (Unique Disability
ID) portal w.e.f. 01.06.2021.
Key Points
Unique Disability Identification (UDID) Portal:
The project is being implemented with a view of creating a National Database

for persons with disabilities (PwDs), and to issue a Unique Disability
Identity Card to each PwDs.
The project will not only encourage transparency, efficiency and ease of
delivering the government benefits to the person with disabilities, but
also ensure uniformity.
The project will also help in stream-lining the tracking of physical and
financial progress of beneficiaries at all levels of hierarchy of implementation
– from village level, block level, District level, State level and National level.
Right of Persons with Disabilities Act 2016:
Right of Persons with Disabilities Act 2016 replaces the Persons with
Disabilities (Equal Opportunities, Protection of Rights and Full Participation) Act,
1995.
Disability has been defined based on an evolving and dynamic concept.
It increases the quantum of reservation for people suffering from

disabilities from 3% to 4% in government jobs and from 3% to 5% in higher
education institutes.
This Act brings our law in line with the United National Convention on the
Rights of Persons with Disabilities (UNCRPD), to which India is a signatory.
Other Programmes/Initiatives for Disableds:
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/unique-disability-identification-portal 1/2
7/29/23, 8:50 PM Unique Disability Identification Portal
Accessible India Campaign: Creation of Accessible Environment for PwDs.
DeenDayal Disabled Rehabilitation Scheme: Financial assistance is provided

to NGOs for providing various services to Persons with Disabilities.
Assistance to Disabled Persons for Purchase/fitting of Aids and Appliances

(ADIP): It aims at helping the disabled persons by bringing suitable, durable,
scientifically-manufactured, modern, standard aids and appliances within their
reach.
National Fellowship for Students with Disabilities: It aims to increase

opportunities to students with disabilities for pursuing higher education.
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/unique-disability-identification-portal 2/2
7/29/23, 8:51 PM Guidelines for Universal Accessibility
the Central Public Works Department (CPWD) released the new Harmonised Guidelines and Standards
for Universal Accessibility in India 2021.
The new rules envisage changes from the design plan to the implementation.
Apart from this, various aspects of the built environment have been
covered under the new guidelines for universal accessibility.
Earlier, in 2021 the Ministry of Information and Broadcasting had issued draft
guidelines for new accessibility standards.
Central Public Works Department of India
The Central Public Works Department of India (CPWD), is a premier Central

Government authority in charge of public sector works.
It comes under the Ministry of Housing and Urban Affairs (MoHUA).
It deals with buildings, roads, bridges, flyovers, complicated structures like

stadiums, auditoriums, laboratories, bunkers, border fencing, border roads (hill
roads), etc.
It was established by Lord Dalhousie in 1854.
Key Points
About the New Guidelines:
The guidelines are a revision of the Harmonised Guidelines and Space

Standards for Barrier-Free Built Environment for Persons with Disabilities
and Elderly Persons released in 2016.
Earlier, the guidelines were for creating a barrier-free environment, but now
we are focusing on universal accessibility.
Universal Accessibility refers to the degree to which the environment,

products, and services are accessible to people with disabilities.
The term barrier-free design used to describe the effort of removing physical
barriers from the "built environment" for people with disabilities.
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/guidelines-for-universal-accessibility#:~:text=Accessible India Campaign%3A The 'A… 1/4

The guidelines are not just for Persons with Disabilities (PwD), but for those
involved in planning projects, from the construction of government buildings to
master-planning cities.
Nodal Ministry: Ministry of Housing and Urban Affairs (MoHUA).
Constitutional and Legal Framework for Disabled People:
Article 14: The State shall not deny to any person equality before the law or the
equal protection of the laws within the territory of India.
In this context, Persons with Disabilities should have similar and equal rights
in the eyes of the Constitution.
UN Convention the Right of Persons with Disabilities: India is a signatory to

the United Nations Convention the Right of Persons with Disabilities,
which came into force in 2007.
The Convention recognizes accessibility as a human right and requires

signatories to adopt appropriate measures to ensure access by persons with
disabilities.
Accessible India Campaign: The ‘Accessible India Campaign' also known as

the Sugamya Bharat Abhiyan to enable Persons with disabilities to gain
universal access, equal opportunity for development.
The campaign seeks to enhance accessibility by making significant changes

to the infrastructure, information and communication systems.
Rights of Persons with Disabilities Act, 2016: The Government of lndia

enacted The Rights of Persons with Disabilities Act, 2016, which is the
principal and comprehensive legislation concerning persons with disabilities.
The Act defines the responsibilities of the Central and State governments with
regard to the services for persons with disabilities.
The Act also recommends creating a barrier-free environment by removing all

types of discrimination against persons with disabilities where they can share
the development benefits which a normal person enjoys.
Other Related Initiatives:

DeenDayal Disabled Rehabilitation Scheme
National Fellowship for Students with Disabilities.
Unique Disability Identification Project
International Day of Persons with Disabilities
Disability
About:
Disability is a term associated with some specially-abled people who

sustain a condition that prevents him/her from doing things in the same way
as the other people around him.
Types of Disability:
Intellectual disability: A person having an intellectual disability (ID) is seen

to have low intelligence or rational ability which is evident in their lack of
skills for the basic day to day activities.
Neurological and Cognitive Disorders: People acquire this type of

disability throughout their lifetime, either by a bad brain injury or multiple
sclerosis.
In multiple sclerosis, the cells in a body are attacked by its immune

system, thus creating a problem in communication between a body and
its brain.
Physical Disability: It is the most common type of disability found among

specially- abled people.
These issues can range from the circulatory system to the nervous
system and also the respiratory system.
Cerebral palsy is one such disability that happens because of brain

damage and results in problems in movement. The symptoms of such a
disability can be seen from birth.

Psychiatric Disability: Such disorders in a person give rise to anxiety

disorders, depression, or various kinds of phobias in a person.

7/29/23, 8:52 PM Regional Conference on Deendayal Disabled Rehabilitation Scheme (DDRS)
Regional Conference on Deendayal Disabled Rehabilitation Scheme

(DDRS)
18 Jan 2019 2 min read
Tags: GS Paper - 2 Government Policies & Interventions Indian Society
Management of Social Sector/Services Social Empowerment Issues Related to Disability Welfare Schemes
Recently the Department of Empowerment of persons with Disabilities, Ministry of Social Justice and
Empowerment organised Regional Conference on “Deendayal Disabled Rehabilitation Scheme
(DDRS)” in Mumbai.
It was the second of a series of Regional Conferences to be held across the country
wherein Programme Implementing Agencies (PIAs) from the western region namely,
Maharashtra, Madhya Pradesh, Gujarat and Goa participated.
Since this scheme was revised in 2018, the Regional Conference was organized in
order to disseminate the provisions of the revised scheme and bring the
Department closer to implementing agencies.
Deendayal Disabled Rehabilitation Scheme
DDRS is a Central Sector Scheme of Government of India which is being

implemented since 1999 for providing financial assistance to NGOs
working for education and rehabilitation of persons with disabilities.
The objectives of the scheme are:
To create an enabling environment to ensure equal opportunities, equity,

social justice and empowerment of persons with disabilities.
To encourage voluntary action for ensuring effective implementation of

the Right of Persons with Disabilities Act 2016.
NGOs are being given assistance under DDRS for providing a wide range of
services to children/persons with disability, e.g.
programmes for pre-school and early intervention
special education,
vocational training and placement
community based rehabilitation
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/regional-conference-on-deendayal-disabled-rehabilitation-scheme-ddrs#:~:text=DDR… 1/2
7/29/23, 8:52 PM Regional Conference on Deendayal Disabled Rehabilitation Scheme (DDRS)
manpower development
psycho-social rehabilitation of persons with mental illness
rehabilitation of leprosy-cured persons, etc.
The "Scheme to Promote Voluntary Action for Persons with Disabilities"

was revised and was renamed as the "Deendayal Disabled Rehabilitation
Scheme (DDRS) from April 2003.
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/regional-conference-on-deendayal-disabled-rehabilitation-scheme-ddrs#:~:text=DDR… 2/2
7/29/23, 8:53 PM Assistance to Disabled Persons Camp
Assistance to Disabled Persons Camp

01 Dec 2020 6 min read
Tags: GS Paper - 2 Government Policies & Interventions Welfare Schemes
Why in News
Recently, the Minister of Social Justice and Empowerment has virtually inaugurated an Assistance to
Disabled Persons (ADIP) Camp for free distribution of assistive aids and devices
to Divyangjan or Divyang.
These are Hindi word meaning the ‘one with a divine body’. The Prime Minister
decided that persons with disabilities should no longer be referred to as disabled
persons or viklang (someone with non-functional body parts).
Key Points
The camp was organized by the Artificial Limbs Manufacturing Corporation of

India (ALIMCO), Kanpur.
ALIMCO is a not-for-profit Central Public Sector Undertaking (PSU)

established in 1972 amnd it works under the aegis of the Department of
Empowerment of Person with Disability (DEPwD).
Assistance to Disabled Persons Scheme:
It is in operation since 1981.
Definition:
The scheme follows the definitions of various types of disabilities as given in

the Persons with Disabilities (Equal Opportunities, Protection of Rights
and Full Participation) (PWD) Act 1995.
PWD Act was replaced by the Right of Persons with Disabilities Act 2016.
Objective:
To assist the needy disabled persons in procuring durable, sophisticated

and scientifically manufactured, modern, standard aids and
appliances that can promote their physical, social and psychological
rehabilitation by reducing the effects of disabilities and enhance their
economic potential.
https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/assistance-to-disabled-persons-camp#:~:text=Assistance to Disabled Persons for,an… 1/3

Grants:
Grants-in-aid are released to various implementing agencies (Artificial

Limbs Manufacturing Corporation of India, National Institutes, Composite
Regional Centres, District Disability Rehabilitation Centres, State
Handicapped Development Corporations, NGOs, etc.) for purchase and
distribution of aids and assistive devices.
Assitence:
Aids/appliances which do not cost more than Rs. 10,000 are covered
under the Scheme for single disability. However, in some cases the limit
would be raised to Rs.12,000. In the case of multiple disabilities, the limit
will apply to individual items separately in case more than one
aid/appliance is required.
Full cost of aid/appliance is provided if the income is up to Rs. 15,000 per

month and 50% of the cost of aid/appliance is provided if the income
is between Rs. 15,001 to Rs. 20,000 per month.
Other Related Government Initiatives:
Right of Persons with Disabilities Act 2016:
"Person with disability" means a person with long term physical, mental,
intellectual or sensory impairments which, in interaction with barriers,
hinders his full and effective participation in society equally with others.
Accessible India Campaign: Creation of Accessible Environment for PwDs:
A nation-wide flagship campaign for achieving universal accessibility that will

enable PwDs to gain access for equal opportunity and live independently and
participate fully in all aspects of life in an inclusive society.
DeenDayal Disabled Rehabilitation Scheme:
Under the scheme, financial assistance is provided to NGOs for providing

various services to PwDs, like special schools, vocational training centres,
community-based rehabilitation, pre-school and early intervention etc.
National Fellowship for Students with Disabilities:

It aims to increase opportunities for students with disabilities for pursuing

higher education and grants 200 fellowships per year to students with
disability.
Unique Disability Identification Project:
It aims to create a national database for PwDs and issuing Unique Disability
Identity (UDID) Card along with disability certificate.
Once the project covers all persons with disabilities, UDID Cards will be made
mandatory for availing various government benefits.
Assistance to Disabled Persons for Purchase/fitting of Aids and

Appliances:
It aims at helping the disabled persons by bringing suitable, durable,

scientifically-manufactured, modern, standard aids and appliances within their
reach.
International Day of Persons with Disabilities:
It is celebrated worldwide on 3rd December and was proclaimed

in 1992 by United Nations General Assembly resolution 47/3.
It aims to promote the rights and well-being of persons with disabilities

in all spheres of society and development and to increase awareness of
the situation of persons with disabilities in every aspect of political, social,
economic and cultural life.
Initiatives for Mentral Health:
National Mental Health Programme, which was launched in 1982 to improve

the status of mental health in India.
KIRAN: Mental Health Rehabilitation Helpline for addressing mental health

issues, coordinated by the National Institute for the Empowerment of Persons
with Multiple Disabilities (NIEPMD), Tamil Nadu and National Institute of
Mental Health Rehabilitation (NIMHR), Madhya Pradesh.

issues concerning Children
overview
Child Welfare Policies and

Programmes in India
Chinmayee Satpathy
E
very child has right rights. An advisory and Drafting
to lead a decent life. Committee had been formed for the
The physical, mental purpose. The regional consultations
and social well being regarding drafting of working paper
of a child depends on Policy of Children had been held
upon the family to which she/ across the country with concerned
he belongs. In the process of Ministries and Departments from
socialisation during childhood the States and Union Territories, civil
family and school are two important society organisations, government
institutions which play significant and non government organisations,
role for integrated development of academicians and experts etc.
the child. According to the United
Keeping in view Nations Convention on the Rights
Thrust Areas of the Policy
of Child, child means a person male Reducing Infant Mortality
the problems and
=
or female who is below 18 years Rate.
of age. While casting glance over
challenges faced by Indian situation, it is found that,
= Reducing Maternal Mortality
Rate
children, laws have around 440 million are children
which constitute around 40 percent
= Reducing Malnutrition among
children
been introduced and of country’s population. India has
high rate of neo-natal deaths which = Achieving 100 percent civil
various policies and is around 35 percent in the world. registration of births
Around 50 percent of child mortality = Universalisation of early
programmes are occurs in the country. Keeping in childhood care and development
view the problems and challenges and quality education for all
being implemented faced by the Indian children, laws children;
have been introduced and various
for the welfare of policies and programmes are being
= Achieving 100 percent access
and retention in schools
children in India implemented for the welfare of
children in India.
including pre-schools;
= Complete abolition of female
The National Policy for foeticide, female infanticide
Children, 1974 was adopted on 22nd and child marriage and ensuring
August 1974 in order to address the the survival, development and
emerging challenges relating to child protection of the girl child;
The author is Post-Doctoral Fellow, ICSSR, New Delhi.
YOJANA November 2012 23

= Improving water and sanitation and that the childhood and youth prohibits determination of sex
coverage both in rural and urban are protected against exploitation of foetus and killing of female
areas. and against moral and material child in the mother’s womb not
= Securing for children all legal abandonment. only by the medical practitioners,
and social protection from all gynaecologists or paediatricians
Article-45 The State shall but also by any genetic laboratory,
kinds of abuse, exploitation and endeavour to provide early
neglect. counseling centre or clinic. The Act
childhood care and education for also bans the advertisement using
= Complete abolition of child all children until they complete the
labour with the aim of pre-natal diagnostic technique
age of six years. for sex determination. Section-5
progressively eliminating all
forms of economic exploitation Article-243 G Provides for of the Act state that the pre-natal
of children. institutionalisation of child care diagnostic procedure can be
by seeking to entrust programmes conducted only with the consent
= Monitoring, review and Reform of the pregnant woman and a copy
of policies, programmes and of women and child development
to Panchayat (item 25 of Schedule of written consent is given to her.
laws to ensure protection of
children’s interest and rights. 11) The Immoral Trafficking
= Ensuring child participation and Legislations related to Children (Prevention) Act (ITPA), 1956
choice in matters and decision prohibits commercial sexual
affecting their lives. The Hindu Adoptions and exploitation and all cases relating
Maintenance Act, 1956 codifies to prostitution registered under the
January 24th has been declared laws for adoption and maintenance Act. This Act defines a minor as a
as the National Girl Child Day by of both boys and girls and declares person between 16 to 18 years of
the Ministry of Women and Child that the sons and daughters are age. The Act also says that if any
Development, since 2009. treated equally in the matter of person over the age of 18 years
succession. The Act confers that knowingly lives wholly or in part
Constitutional Safeguards for
a woman could adopt for herself on the earning of the prostitution of
Indian Children
in her own right. Adoption of any other person shall be punishable
Article-15 & 15(1) The State female child was not permissible with imprisonment up to 2 years or
shall prohibit discrimination against prior to passing of this Act and with fine up to Rs1000 or both,
any citizen on the grounds of any oral or documentary evidence or where such earnings relate to
religion, race, caste, sex. Nothing in would be of no use, when adoptee the prostitution of a child or a
this article prevents the State from failed to prove any family custom minor, shall be punishable with
making any special provision for prevailing in family for adopting imprisonment for 7-10 years. The
women and children. a female child. Section 15 of the Act prohibits the activities relating
Act says that the adoptive father to prostitution in a public place or
Article -21 A : The State shall
or mother or any other person nor within 200 metres from a public
provide free and compulsory
can the adopted child renounce his place.
education to all children of the age
or her status as such and return to
6- 14years in such manner as the The Child Labour (Prohibition
his family of his or her birth. The
State may, by law determine. and Regulation) Act,1986 prohibits
validity of adoption cannot be
Article-24: No child below the adjudicated in a writ petition. the engagement of children in
age of 14years shall be employed certain employments and regulates
The Pre-Conception and Pre- the conditions of work of children
to work in any factory or mine or
engaged in any other hazardous Natal Diagnostic Techniques Act- in certain other employments.
employment. 1994 regulates the use of pre-natal Section-5 of the Act makes provision
sex determination techniques. for setting up of the Child Labour
Article-39(f): enjoins the State Though it permits the use of pre- Technical Advisory Committee by
to ensure that children are given natal sex determination techniques the Central Government and the
opportunities and facilities to for detecting chromosomal or Committee is authorised to give
develop in a healthy manner and in sex linked disorders only by the advice to the Central Government
conditions of freedom and dignity registered institutions but strictly in the matter relating to child labour
24 YOJANA November 2012

in occupations and process. Section be liable to be punished. The The National Institute of Public
13 of the Act deals with the health marriage performed in violation of Cooperation and Child Development
and safety measures of the child the Child Marriage Restraint Act (NIPCCD) is a premier organisation
employment in occupations or in is an unlawful marriage. Section 5 which acts as an autonomous body
processes. The Act also proclaims of the Act punishes a person who under the Ministry of Women and
that if an accused employer is unable performs, conducts or directs any Child Development Department,
to prove that children employed child marriage shall be liable to Government of India to promote
were not below 14 years, he can be punishment, unless he proves that voluntary action, research, training
convicted for offence of employing to the best of his knowledge the and documentation on women
child labour. marriage in question was not a child and child development 1860 in
marriage. According to Section 6 the year 1966. The institution was
The Juvenile Justice Act 2000 and (1) of the Act when a child marriage established at New Delhi with its
Amendment Act-2006 formulates is contracted person having charge four Regional Centres at Guwahati,
laws relating to juveniles in conflict of such child, whether he is guardian Banaglore, Lucknow and Indore.
with law (juvenile who is alleged or parent or in any other capacity The thrust areas of the Institute
to have committed an offence) and whether lawful or unlawful, that
provide proper care and protection relates to child care interventions
person is liable to be punished. relates to maternal and child health
for children in need. The Act adopts The offences committed under
child-friendly approach by catering and nutrition, early childhood
this Act are cognizable offences as care and education, childhood
to the development needs of the defined under the Code of Criminal
children and their rehabilitation disabilities, positive mental health
Procedures,1973. in children and child care support
in institutions established under
law. The Act brings juvenile law Institutional Frameworks for services.
and prescribed set of standards to Child Welfare The Central Adoption Resource
be adhered by all State parties for Authority (CARA) is an autonomous
securing the best interests of the The National Commission
for Protection of Child Rights body under Ministry of Women and
child and provides alternatives such Child Development, Government of
as adoption, sponsorship, foster (NCPCR) was set up as a statutory
body under Ministry of Women and India. CARA which primarily deals
care and institutional care. This with adoption of orphan, abandoned
Child Development in 2007 under
Act has been amended in 2006 to and surrendered children through
the Commission for Protection of
set up Juvenile Justice Board and recognised agencies. As per the
Child Rights (NCPCR) Act 2005 to
Child Welfare Committees and provisions of Hague Convention
protect, promote and defend child
compulsory registration of Child on Inter-country Adoptions, 1993,
rights in the country. The prime
Care Institutions. The Act has been CARA is designated as the Central
objectives of the Commission is
further amended in 2011 to remove Authority to deal with in-country
to review the safeguards provided
discriminatory references to children and inter-country adoption of
for protection of child rights and
affected by diseases like leprosy, children.
recommends measures for effective
tuberculosis, hepatitis-B etc. As
implementation, spread child
per new provisions more power Child Welfare Schemes
literacy, enquire into violation of
has been entrusted to Child Welfare
child rights, look into the matters The Integrated Child
Committee and Child Protection
relating to distressed, marginalised Development Scheme (ICDS) is
Units in each district of the State
and disadvantaged children without a Centrally Sponsored Scheme
to oversee its implementation and
family, children of prisoners, inspect of Government of India for early
provide care, education, training for
juvenile home and recommend childhood care and development.
rehabilitation of the children.
appropriate measures. The The prime objective of the
The Prohibition of Child Commission undertakes periodic programme is to lay foundation
Marriage Act, 2006 came into review of existing laws, policies for proper psychological, physical
effect from 1st October 1929. The and programmes on child rights and and social development of the child,
Section 3 of the Act declares that makes recommendations for their improve health and nutritional
if a male above 18 years of age effective implementation in the best status of children below six years
contracts a child marriage shall interest of the children. of age, reduce infant mortality,

morbidity, malnutrition and school give dignity to the adolescent girls. child health and provides ‘need
dropouts, achieve effective policy The scheme includes two schemes based, client centered, demand
implementation to promote child such as Girl to Girl Approach and driven, and high quality services’.
development and enhance capability Balika Mandal Scheme.
of the mother to look after health The National Rural Health
and nutrition, education and other Schemes for Health and Mission Scheme implemented
needs of her child. The international Nutrition of Children under Ministry of Health and
agencies like UNICEF, USAID, Family Welfare seeks to provide
The Nutrition component of effective healthcare services to
DFID and CARE India serve as Prime Minister Gramodya Yojana
development partners to provide rural population including large
and Nutrition Programme for
technical and other supports to ICDS population of children in the
Adolescent Girls is implemented
for its effective operation. There country. The programme seeks to
with additional central assistance
has been significant improvement raise spending on public health and
from Planning commission to
in the implementation of ICDS policies, strengthen public health
promote nutrition of children.
Scheme in 10 th and 11 th Plans management and service delivery
A National Nutrition Mission
in terms of increasing numbers in the country.
has also been set up to enable
of projects, Anganwadi Centres policy direction to the concerned Schemes for Education of
and coverage of beneficiaries, Departments of the Government Children
infrastructure development and for addressing the problem of
training programmes for field malnutrition of children. The Pulse The Right of Children to Free
staffs like Anganwadi Workers and Polio Immunisation Programme and Compulsory Education (RTE)
helpers, Supervisors and CDPOs implemented by the Ministry of Act came into force in the year 2010
which are organised through Health and Family Welfare covers which provides the right of children
district, state and regional centres. all children below five years of to free and compulsory education
The selected indicators are devised age. The programme covers 166 in the neighbourhood school which
under standardised Management million children in every round of are to be established within 3
Information System (MIS) and National Immunisation Day. Other years time period. The provisions
Central Monitoring Unit (CMU) programmes include, Universal relating to school infrastructure
which is established in NIPCCD immunisation programme to control and Pupil Teacher Ratio (PTR),
in 2008 for strengthening the deaths due to acute respiratory training to untrained teachers,
monitoring system. Many states infections, control of diarrhoeal quality interventions are prescribed
have introduced state specific diseases, provision of essential under the Act. The Sarva Shiksha
initiatives and good practices for new-born care, prophylactic Abhiyan Scheme (SSA) aims
effective implementation of ICDS programmes for prevention of to provide free and compulsory
scheme. micronutrient deficiencies elementary education to all children
The strengthening and relating to Vitamin A and iron, in 6-14 age by 2010. The scheme
restructuring of ICDS system Anaemia control programme, and provides school infrastructure and
has been made in the 11th Plan to Integrated Management of Neo- quality improvement in education
improve the system through multi- natal and childhood illness. The of the children. The objectives of
sectoral approaches to address the other immunisation programmes the scheme is that all children to be
maternal and child issues. The include Hepatitis B, DPT etc. The in school and universal retention by
National Policy on Early Childhood Reproductive and Child Health 2010, bridging all gender and social
Care and Education (ECCE) is under Programme is being implemented gaps at primary stage by 2007 and
formative stage which provides by the Ministry of Health and at elementary education level by
operational guidelines for strategic Family Welfare which provides the year 2010. The Government
implementation. The Kishori Shakti effective maternal and child health of India is committed to realise
Yojana is an adolescent girl’s scheme care, micronutrient interventions the goal of universalisation of
implemented through Anganwadi for vulnerable groups, reproductive elementary education by 2010.
Centres under ICDS Projects. The health services for adolescent etc. The Mid-day meal Scheme is being
objective of the scheme is to increase The programme integrates all family implemented under Sarva Siksha
self-confidence, boost morale and welfare programmes of women and Abhiyan Scheme which aims at
26 YOJANA November 2012

universal enrolment and retention programme rehabilitates these withdrawn from employment.
of children. Under the programme children and facilitates their The Shishu Greh Scheme is being
nutrition and snacks are provided to withdrawal from life on the streets. implemented by the Ministry of
the children attending schools. The Integrated Programme for Women and Child Welfare to
Juvenile Justice seeks to provide promote adoptions of abandoned/
The National Programme for
care and protection to the children orphaned/destitute children within
education of girls at elementary in difficult circumstances and in the country and ensure minimum
level is being implemented by the conflict with laws. The special standards of care for children.
Department of Education which features of the scheme include The Scheme for Welfare of
adopts community based approach establishment of a National Orphan and Destitute Children is a
for the development of children Advisory Board on Juvenile Justice, centrally sponsored scheme under
under difficult circumstances to creation of Juvenile Justice Fund, Ministry of Women and Child
check drop out girls, working training of judicial, administrative Development. The main objective
girls, girls from marginalised police and NGOs responsible of the programme is to provide
social groups, girls with low for implementation of JJ Act shelter, health care and nutrition,
levels of achievement to gain brings quality improvement in education and vocational guidance
quality elementary education and existing infrastructure, expanding to orphaned and destitute children
develop self esteem of girls. The non-institutional services like within age group up to 18 years for
Kasturba Gandhi Balika Vidyalaya sponsorship and foster care as an boys and up to 25 years for girls. In
Scheme enables opening of special alternative institutional care. addition to this three pilot projects
residential schools for the girl have been implemented to Combat
child belonging to Scheduled The Child helpline is a toll free
Trafficking of Women and children
Castes, Scheduled Tribes, other telephone service (1098) which is
are i) Combat trafficking women
backward classes and minority run with the support of Women
and children for commercial sexual
in educationally backward areas and child Development Ministry
exploitation under sanction of
having low female literacy. The and is working in 72 cities across
tradition ii) Combat trafficking of
Schemes for Providing Quality the country. Anyone can call for
women and children for commercial,
Education in Madrasas (SPQEM) assistance for the interest of children.
sexual exploitation in source areas
is launched to bring qualitative The Child Budgeting identifies
and iii) Combat trafficking of
improvement in the Madrasas to budgetary allocations of Central
women and children for commercial
enable Muslim children to attain and State Governments to address
sexual exploitation in destination
educational standard as per the specific needs of children through
areas.
national education system. The child specific programmes, identify
other programmes including Model major constraints for effective It is needless to mention that,
School Scheme (2008), Rastriya utilisation; devises methods for though India has a comprehensive
Madhymika Sikshya Abhiyan tracking expenditure and monitoring legal regime and policy framework
(2009), Inclusive Education for performance relating to child to protect the rights and interests
Disabled (2009), Construction of development programme. of the children, greater momentum
Girls Hostel for secondary and is required for effective
The Elimination of Child Labour
higher secondary schools (2009) are implementation of these policies
Programme implemented by the
introduced to promote education at and programmes for well-being
Ministry of Labour, Government
secondary level. of the children by improving their
of India sanctions rehabilitation of
level of education, health and
Schemes for Rehabilitation working children and elimination
nutrition etc. Above all a just and
of child labour. The National Child
The Integrated programme for fair environment is desirable for
Labour Projects (NCLPs) have
Street Children by the Ministry of all children at home, school or any
been set up in different areas to
Social Justice and Empowerment other place, with growing mind and
rehabilitate child labour. Under the
body to see a shining tomorrow and
seeks to prevent destitution of NCLP special schools have been
children who are without homes ultimately to become responsible
established to provide non-formal
and family ties and are vulnerable citizens of India. q
education, vocational training and
to abuse and exploitation. The supplementary nutrition to children (E-mail : chinusatpathy@gmail.com)

Indian Society

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Indian Society

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Indian Society

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

The 16 samskaras - షోడశ సంస్కా రాలు

1.Intent to have a child ritual, Garbhadhana. ...

2.Nurturing the fetus rite, Pumsavana.

3.Parting hair and baby shower, Simantonnayana

 ఆయుషయ : దీరాుష్షును రలిగంచే ఋషునలు, పితృదేవతలు, అగన , సోముల

 Nomenclature means naming. న్నమరర్ణం అనగ్య పేరు పెట్డ

 There are four methods of naming:;;;.

 That is why this culture is considered very important

 ఇందురవసర్మైన ఆహారానిన కూడా వేదమంత్రతోచాచ ట్నల మధయ రరిశుత్రభమైన

 Hair removal. A rite for long life and beauty.

 There is nothing in the Grihya Sutras or the Smritis about offering

 According to the Grihya Sutras, this samsara should be done either at

 With gold to the Kshatriyas,

 Remembering God, "Seeing a Brahman through whose ear-holes the rays

 This sanskar is called Akshararambha, Aksharakarana and Vidyarambha. Usually

 This sanskar is called Akshararambha, Aksharakarana and Vidyarambha. Usually

A. అక్షరాభాయ సం లాంఛనంగ్య అక్షరాలు దిదిం

D. త్రబాహమ ణుికి ఎనిమిది సంవతస రాలు;

H. త్రబాహమ ణుికి రదహారు సంవతస రాలు;

 Dwivedi, who studied both Vedas.

 This rite reminds us of the importance of celibacy and the need to be

 The thread of this rite is almost similar to Chudakarana.

 రదహార్వళ్ళ వయసొచాచ ర మొట్మొ

 యౌవన్నర్ంభదశలోని చారలాయ లకు లంగకుండా మరింత జ్వగరూకులై

 ఈ సంస్కా రానికి సంబంధంచిన తంు దాదాపు చూడారర్ణ పోలి

 ఈ సంస్కా ర్ం జరిపేట్పుు డు చివరోు విదాయ రి ా తన గురువుకు ఒర ఆవు

 Guru's permission is mandatory for following any path.

 మొదటిమార్ గం ాటించేవాళ్ళ ఉరకుర్ా లని, రండవ వర్ గం వారిని నైష్ఠకు

 ఏ మార్ గం ాటించడానికైన్న గురువు అ మతి తరు నిసరి.

 Marriage is central to Hindu culture.

 In Hindu society, the custom of choosing brides and grooms

 To know about types of marriages see Ashtavidhavahas.

 వాగ్యధనం: పెళ్ళళ ఖాయరర్చ్చకోవడం (నిశచ తార్ ాం)

 వర్-వర్ణం: వరుిని లాంఛనత్రాయంగ్య అంగీరరించడం

 రన్నయ దానం: రనయ తంత్రి లేర తంత్రి ర్ఘాస్కానంలో ఉంి ఆమె

 వివాహ-హోమం: పెళ్ళళ లో చేసే హోమం

 ాణ్ణత్రగహణం: వధూవరులు ఒరరి చేతినొరరు రట్లటకోవడం

 హృదయసు ర్శ :హృదయానిన తారడం

 అశ్వమ రోహణ: సనిన రలుు తొరా డం

 సూరాయ వలోరనం: జరుగుునన పెళ్ళళ కి స్కక్షయ ంగ్య నిలిచిన

 త్రతిరాత్రత-త్రవతం: మూడురాత్రులు విిగ్య ఉండడం

 చతురి ి-కర్మ : లాంఛనంగ్య వధూవరులు రలిసే న్నలుగోన్నటిరాత్రతి

 మతరర్ంగ్య కూడా ఎంతో రవిత్రతమైన వయ వస.ా పెళ్ళ యార

 అందుకే పెళ్ళళ అనేది విడదీయరాని బంధం. దంరుల

 Last Yatra: All the relatives, friends and loved ones of

 Anustarani: A cow considered sacred by Hindus is

Buddhism in India | 20 Feb 2019

Where does the Origin of Buddhism Lie?

What are the Tenets of Buddhism?

What are the Major Buddhist Texts?

What Role did the Buddhist Councils Play?

Buddhist Councils marked important turning points in the early Buddhism.

What are the Different Schools of Buddhism?

How did Buddhism Spread in Ancient India?

What is the Contribution of Buddhism to Indian Culture?

How has Buddhism Acted as a Way of Soft Diplomacy?

What Initiatives have been Taken to Promote Buddhist Tourism in India?

UNESCO’s heritage sites related to Buddhism

What More India can do to Pursue Diplomacy through Buddhism?