‭Naturaren Antolaketa Maila‬

‭●‬ ‭Abiotikoak‬‭:‬
‭➔‬ ‭Subatomikoa ( elektroiak / protoiak / neutroiak )‬
‭➔‬ ‭Atomikoa ( elementua ) → C, O, H, N…‬
‭➔‬ ‭Molekulak: atomoz osatuta dahgoen konposatua‬
‭➢‬ ‭Makromolekulak ( lipido, gluzido, proteinak )‬
‭➢‬ ‭Supramolekularra: makromolekulak + makromolekulak (lipoproteinak)‬
‭➢‬ ‭Organuluak: zelula barrukoak ( golgiren aparatua / erretikulu‬
‭endoplasmatikoa / mitokondria )‬
‭●‬ ‭Biotikoa‬‭:‬
‭➔‬ ‭Zelula: bizitza duen zatirik txikiena → 200 desberdin.‬
‭zelukak taldekatu egiten dira eta ehunak sortzen dituzte‬
‭➔‬ ‭Ehunak: zelulen multzoa, baina ez edozein zelula‬
‭➢‬ ‭Ehun konektiboa‬
‭➢‬ ‭Gihar- ehuna‬
‭➢‬ ‭Nerbio-ehuna‬
‭➢‬ ‭Ehun epteliala‬
‭➔‬ ‭Organoa: Ehunez osatua, funtzio jakin bat betetzen du‬
‭( bihotza →ponpatzen / birikak → gas trukea )‬
‭➔‬ ‭Aparatu eta Sistemak: organoz osatua, funtzio jakin batean jarduten du‬
‭➢‬ ‭Zirkulazio aparatua‬
‭➢‬ ‭Digestio aparatua‬
‭➢‬ ‭Arnas aparatua‬
‭➢‬ ‭Lokomozio aparatua‬
‭➢‬ ‭Iraitz aparatua‬
‭➢‬ ‭Nerbio sistema‬
‭➢‬ ‭Endokrino sistema‬
‭➢‬ ‭Ugaltze aparatua‬
 ‭Bizi Funtzioak‬

‭●‬ N
‭ UTRIZIOA: elikagaiek dituzten substantzia nutritiboak sinplego bihurtzen dituzte eta‬
‭atal guztietan hel daitezen, garraiatu behar dira‬

‭➔‬ D ‭ igestio aparatua‬‭: Gorputzarentzat substantzia nutritibo izan daitezkeen‬

‭osagaiak ateratzen ditu elikagaia solido eta likidoetatik, eta digestioaren‬
‭bidez, osagaia sinplegotan zatitzen ditu‬
‭molekula handiak subtantzia nutritiboa → molekula sinplegotan‬
‭( proteinak, lipidoak eta gluzidoak) ( nutrienteak, mantenugaiak)‬
‭➔‬ ‭Arnas-aparatua‬‭: Gasak barneratzen ditu ingurunetik, arnasketaren bidez.‬
‭Oxigenoa iristen da → mantenugaiak erre → karbonoa bota‬
‭( barne-funtzionamendurako behar den energia sortzekotan sortua )‬
‭➔‬ ‭Zirkulazio-aparatua‬‭: Odolari esker,‬‭digestio-prozesuan bereizitako‬
‭mantenugai‬‭sinple horiek bizidunen‬‭zelula guztietara‬‭helduko dira,‬
‭oxigenoarekin‬‭batera.‬
‭➔‬ ‭Iraitz-aparatua‬‭: digestioko mantenugaiaik oxigenoarekin erretzean,‬‭hondakin‬
‭toxikioak sortzen ditu honek kanporatu egiten ditu‬‭, sekrezioaren edo‬
‭iraizketaren bidez‬‭. Aldi berean, gorputzeko ur eta gatz kantitaeak ere‬
‭erregulatzen ditu. Odolaren osagaien arteko orekari eusteaz arduratzen da.‬
‭➔‬ ‭Metabolismo zelularra:‬‭Odolaren bitartez eskuratutako nutrienteek hainbat‬
‭eraldaketa izango dituzte zelularen barrun, erreakzio kimikoa. Energia eta‬
‭materialak → ondorioz → gizakiok prozesu biologikoetan behar dugun‬
‭energia, eta gorputza eratzeko eta osagaiak mantentzeko behar ditugun‬
‭materialak lortzen ditugu‬
‭➢‬ ‭Katabolismoa‬‭:‬‭mantenugaiak substantzia sinplegotan zatikatzen‬‭dira‬
‭erreakzio kimikoen bidez energia lortzeko → adib. → arnasketa‬
‭zelularra ( janaritik energia lortzeko → mitokondrian )‬
‭➢‬ ‭Anabolismoa‬‭:‬‭substantzia sinpleak materia konplexuagoa‬‭sortzeko‬
‭erabiltzen da: gizakien zelulek energiaz gain behar dituzten‬
‭substantziak eskuratzen dituzte zelulak osatzeko‬

‭Elikadura eta Dieta Orekatua‬

‭●‬ D
‭ ieta: kontsumitzen ditugun elikagai motek eta elikagai kantitateak satzen dute, eta‬
‭elikagai bakoitzetik zenbat komeni den jatea aztertzen da → adinaren, urtaroaren eta‬
‭herrialdearen arabera‬
‭➔‬ ‭Dieta orekatua: energia kantitate egokia eman behar duten mantenugai mota‬
‭guztiak eduki behar ditu → adib. → dieta mediterraneoa‬
‭➔‬ ‭Dieta ez osasuntsua: fast food edo janari azkarra → ez delako orekatua‬