Johann Georg (Jan Jerzy) Pinsel (Pinzel)

culture.pl/pl/tworca/johann-georg-jan-jerzy-pinsel-pinzel

#sztuki wizualne
Autor: Culture.pl
Rzeźbiarz, główny i najwybitniejszy przedstawiciel tzw. lwowskiej rzeźby rokokowej.
Żył w latach ok. 1720-ok. 1761/62.

NEWSLETTER CULTURE.PL

#kulturawdomu
Najlepsze artykuły o polskiej kulturze w Twojej poczcie.

Zapisz się na newsletter

Niewiele wiadomo pewnego o Pinslu. Od ok. 1750 mieszkał w Buczaczu na Ziemi Lwowskiej, gdzie
pracował jako serwitor starosty kaniowskiego Mikołaja Potockiego. W grudniu 1756 oraz w kwietniu 1757
otrzymał zapłatę za prace dla kościoła trynitarzy Św. Trójcy we Lwowie za dwa ołtarze (niezachowane) -
tzw. Ołtarze Świętych Ojców, przy których pracował także rzeźbiarz Jan Jerzy Gertner. W latach Pinsel
1759-61 pobrał honorarium w wysokości niemal 37 tysięcy złotych polskich za kamienne rzeźby dla
katedry greckokatolickiej Św. Jura we Lwowie, latem 1761 zaś następnych 648 złotych za dwa ołtarze dla
kościoła parafialnego w Monasterzyskach (koło Buczacza), które wykonał z pomocą Antoniego Sztyla. W
maju 1751 Pinsel zawarł w Buczaczu związek małżeński z Marianną z Majewskich Kieytową, z którą miał
dwóch synów - Bernarda (ur. 1752) i Antoniego (ur. 1759). Artysta zmarł najpewniej w końcu 1761 lub na
początku roku następnego, bowiem wdowa po Pinslu wyszła ponownie za mąż w październiku 1762.

Do potwierdzonych źródłowo dzieł Jana Jerzego Pinsla należą: kamienna grupa przedstawiająca św.
Jerzego walczącego ze smokiem oraz kamienne figury świętych Leona i Atanazego na fasadzie katedry
Św. Jura we Lwowie, drewniane rzeźby ołtarzowe w Monasterzyskach (zachowana jedna figura: Lwów,
Lwowska Galeria Sztuki), nadto może jedna z rzeźb z lwowskiego kościoła trynitarzy (drewniane modello
figury św. Joachima przeniesione do kościoła Św. Marcina we Lwowie; Lwów, Lwowska Galeria Sztuki).

1/3
Na podstawie analizy stylowej i przesłanek historycznych przypisuje się Pinslowi wraz z warsztatem wiele
innych dzieł, m.in.: kamienne figury przydrożne św. Jana Nepomucena i Matki Boskiej Niepokalanej
(zachowane jedynie cokoły) w Buczaczu - 1750 i 1751, kamienne rzeźby z przedstawieniem dwunastu
Prac Herkulesa (zachowane cztery) na attyce ratusza tamże - początek lat 50. XVIII w., rzeźby z ołtarza
św. Mikołaja (Tarnopol, Muzeum Regionalne) w kościele parafialnym w Buczaczu oraz rzeźby i reliefy
(fragmenty: Tarnopol, Muzeum Regionalne) z cerkwi Pokrowy w Buczaczu - ok. 1750-55, rzeźby ołtarzy i
ambony (zachowanych kilka uszkodzonych figur: Lwów, Galeria Sztuki; Iwano-Frankowsk, Muzeum
Artystyczne) z kościoła misjonarzy w Horodence - ok. 1752-55, snycerskie wyposażenie wnętrza (rzeźby
ołtarza głównego, fragmenty ambony i krucyfiks procesyjny: Lwów, Lwowska Galeria Sztuki; Wrocław,
kościół Bożego Ciała) oraz kamieniarka fasady kościoła parafialnego w Hodowicy - ok. 1758; nadto dzieła
o nieustalonym czasie powstania: cztery figury Ojców Kościoła (uszkodzone; Lwów, Kuria Arcybiskupia)
dla kościoła parafialnego w Budzanowie, grupa Ukrzyżowania (niezachowana) w kościele dominikanów w
Bohorodczanach, krucyfiks w ołtarzu bocznym kościoła Św. Marcina we Lwowie (Lwów, Ukraińskie
Muzeum Narodowe), figura św. Jana Nepomucena w Kąkolnikach, drewniane modello dla lwowskiej
grupy św. Jerzego (Lwów, Ukraińskie Muzeum Narodowe) oraz sześć drewnianych bozetti
(odnalezionych w 1999) do figur ołtarzowych m.in. w Horodence i Monasterzyskach (Monachium,
Bayerisches Nationalmuseum).

Pinsel pracował w drewnie i kamieniu, szczególne mistrzostwo osiągając w snycerce. Przeważnie

współpracował z architektem Bernardem Meretynem (również serwitorem Potockiego), z którym wiązały
go więzi rodzinne. Ich wspólnym dziełem było m.in. wyposażenie kościoła w Hodowicy. W warsztacie
Pinsla zdobył wykształcenie Maciej Polejowski, a może także współpracujący z Pinslem w ostatnich
latach jego życia - Antoni Sztyl. Oprócz nich niekiedy wyróżnia się dwóch innych bezimiennych dziś
współpracowników Pinsla: jeden z nich, niekiedy identyfikowany z Piotrem Polejowskim, dość wiernie
naśladował styl mistrza.

Styl rzeźb Pinsla cechuje duża dynamika i silna ekspresja. Wyrażone zostały one przede wszystkim w
opracowaniu szat - silnie poruszonych, często niezależnych od układu ciała postaci, dostosowanych
jednak do ich stanu emocjonalnego, wyrażającego zazwyczaj religijną ekstazę. Draperie szat u Pinsla są
ostro cięte i spiętrzone: przypominają sztywność metalowej blachy czy twardość kryształów. Z
antynaturalistycznym opracowaniem szat współgra niezgodne z anatomią traktowanie postaci ludzkich:
męskiego półaktu (figury Ukrzyżowanego), a zwłaszcza partii twarzy i dłoni postaci. W typach twarzy
postaci męskich dominuje oblicze ascetyczne, z wydatnym nosem oraz ściągniętymi (jakby boleśnie)
brwiami. Biegłość pracy w drewnie, antynaturalizm, nastrój mistycyzmu oraz dynamika i ekspresja dzieł
Pinsla przywodzą na myśl zarówno rzeźbę późnogotycką (zwłaszcza krucyfiksy) jak i manierystyczną.

Wśród rzeźbiarskich kreacji Pinsla wyróżniają się rzeźby w Hodowicy. Szczególnie efektowne są
zwłaszcza figury z ołtarza głównego, które za tło miały malowaną iluzjonistycznie architekturę nastawy:
krucyfiks, dwa anioły, Maria Bolesna i Jan Ewangelista oraz grupy Abrahama z Izaakiem i Samsona
rozdzierającego lwa. Szczególnie wirtuozersko opracowane zostały dwie ostatnie grupy, pełne
dynamizmu, przesycone atmosferą dramatu, uduchowione. Wirtuozerskie panowanie nad tworzywem
zdradza niezwykle dynamiczna, a zarazem bardzo dekoracyjna i rokokowo "lekka", lwowska grupa św.
Jerzego. Mistrzowsko opracowana jest zarówno cała kompozycja, bardzo skomplikowana i pełna ażurów,
jak i detale o snycerskiej genezie - płaszcz świętego, grzywa i ogon rumaka czy skrzydła smoka.

2/3
Twórczość Pinsla zdradza pokrewieństwo z rzeźbą 1. połowy XVIII w. Bawarii i Czech (zwłaszcza
Mathiasa Bernarda Brauna z Pragi), co pozwala przypuszczać, że mógł on wywodzić się z Niemiec
Południowych i odebrać wykształcenie na terenie krajów monarchii habsburskiej. Następnie, może przez
Lwów, dotarł do Buczacza na Pokuciu. Oprócz młodzieńczych(?) doświadczeń, ważną rolę w twórczości
Pinsla odegrały wzory graficzne, z których rzeźbiarz czerpał pomysły kompozycyjne dla figur i reliefów
figuralnych.

Charakterystyczny styl rzeźb Pinsla, zwłaszcza sposób opracowania draperii, był naśladowany i
zapoczątkował, jak się wydaje, charakterystyczną stylistykę lwowskiego ośrodka rzeźbiarskiego (tzw.
lwowską rzeźbę rokokową), obejmującego kilkunastu rzeźbiarzy czynnych w 2. połowie XVIII w. na
rozległym obszarze między Wisłą i Dnieprem oraz Podlasiem i linią Karpat. Naśladowano również
wypracowane przez Pinsla układy kompozycyjne, w mniejszym stopniu zaś rodzaj ekspresji.

Autor: Paweł Freus, listopad 2007

3/3