Fliiski samochéd pancerny D-8 wéywany Pancerne] Kompanii S:kolnej, Hiimmenlinna, Captured Finnish D-8 armored car used in Armored Training Company (Ps. Koul.K), Hiimmentinna, Winter 194. ‘Samochéd pancerny FAI defilada w Moskwie, 1 maja 1937 roku, Widoezne pelne oznace FAL armored car parading in Moscow; May 1, 1937. Note full tactical markings taktyerne. ‘Samochéd pancerny D-12, defilada w Leningradzie, 1 maja D-12 armored car parading in Leningrad, May 1, 1933Samochéd Ford-A uzbrojony w karab na podstawie opracowane} przez warsztaty dos tbrojenia podceas manewrow Doswiadczalnego Pulku Zmechanizowanego, Moskiewski Okreg Wojskowy, pat 4 Ford-A car armed with a Maxime machine gun on a mount designed by Experiment Workshop of the Weapon Proving Ground seen during inanoewies ofthe Experimental Mechanized Regiment, Moscow Military District, Qciober 1929. {ASKM] Monogratia sowieckich lekkich samochodow pancernych obejmuje pojazdy skonstruowane i wyprodukowane do chwili wybuchu wojny z Niemcami w czerwcu 1941 roku. Po zakoficzeniu wojny domowej w ZSRS przez dlugi okres nie podejmowano zadnych prac majacych na celu skonstruowanie lekkich samochodéw — pancernych. Podstawowa przeszkoda byt brak odpowiednich podwozi cywilnych samochodéw osobowych, ktére nadawatyby sie do zaadoptowania na lekkie pojazdy pancerne. Posiadane samochody asobowe, pochodzace od réznych producer téw, nie nadawaly sie do tego celu, poniewaz byly bardzo zuzyte, a ich naprawa byta utrud- niona, gdyz brakowato czesci zamiennych. W tym okresie Zwiazek Sowiecki bowiem nie pro- dukowat Zadnych samochodéw osobowych, a jedynie importowat ich niewielkie ilosci m.in. z Niemiec i z Wloch. Dopiero w 1926 roku, w Biurze Konstrukcyjnym Glownego Zarzadu Preemyshy Obronnego ZSRS-opracowano projekt \wstepny rozpoznawezego samochodu pancernego na podwoz iu samochodu cigzarowego, 0 tadownosci 1,5 tony, typu AMO F-15, Projekt uznano jednak za nieudany Sytuacja sowieckiego przemysks motoryzacyinego ulegla radykalne} zmianie, gdy amerykariski_potentant_ przemysts motoryzacyjnego Henry Ford zawart 2 rzqdem sowieckim lumowe, na mocy kt6rej zaklady Ford mialy dostarczyé 72 000 Kompletaw do montazu samochodéw osobowych typu Ford-A i ciezarowych Ford-AA. Dodatkowo firma Ford Motor Corporation miata Nowgotodzie (pééniej Gorki, obecnie ponownie Nizny Nowgorod)) nowoczesnych zakladéw samochodowych zdol: nych do produkcji 100 000 samochadéw rocenie i przez dziewie€ lat shuzyé pomoca w zakresie organizacji produkcii i technologii produkeji samochodéw W tym 1930 roku w Zakladach ,,Gudok Oktiabria” w Nignym Nowgorodzie rozpoczal sie monta? Fordéw z czesci dosarezonych bezpostednio z USA, za8 w listopadzie do pro- dukcji Fordéw wlaczyly sie dwa zaklady montazowe w Moskwie, W styczniu, 1932 roku w Niznym Nowgorodzie urv chomiono produkeje wlasna zakladéw samochodowyeh, kidre niiebawem staly si¢-najwiekszym producentem samochod6w ‘osobowych i ciezarowych w ZSRS. Po zmianie nazwy zaklady nazwano GAZ — Gorkowskie Zaktady Samochodowe im. Molotowa, W zakladach produkowano samochody osobowe GAZ-A (licencja Ford-A) i cigzarowe GAZ-AA licencja Ford-AA\, kidre w zasadzie byly tylko nieznacznie zmodyfikowanymi kopiami samochod6w amerykafiskich. Natomiast prace nad skonstruowaniem rozpoznawezych samochodéw pancernych rozpoczely sig zaraz_po_wyprodukowaniu_pierwszych ‘osobowych licencyjnych Fordéw-A. sfinansowaé budowe w NiznymWe wrzesniu 1929 roku, Zarzad Anylerii Armii Czerwonej przekazal wymagania taklyczno-techniczne, dotycrace montazu karabinow maszynowych Maksim wzdr 1910 i DP kalibru 7,62 mm w samachodach osobowych i na motocyk lach, warsatatom naukowo-badawc2ym poligonu uzbrojenia i Zakladom Narzedziowym nr 2 w Kowrowie. W pazdziemiku 1929 roku jeden Ford-A 2 karabinem Maksim, na podstawie konstrukeji warsztatéw naukowo-badawczych poligonu uzbro. jenia, uczestniczyt w manewrach doswiadczalnego pulku zmechanizowanego, kt6re odbywaly sie na poligonie pod Moskwa. 12 listopada 1929 roku inspeklor sit pancerych Armii Czerwone| skierowal do Sztabu Armil. Czerwone| Sprawozdanie 0 zwiadowczym samochodzie osobowym Ford-A, w ki6rym czytamy’ Samochéd Ford przekazany do pulky, oprécz innych funkcji, byt wykorzystywany jako pojazd rozpoznawczy wyposaéony w stanowisko do montazu karabinu ‘maszynowego. Wspélnie z samochodem BA-27 zostat preez rnaczony do rozpoznania i achrony sztabu pulku. W czasie manewréw samochéd osobowy Ford-A osiagnat wystarczajace predkosci, zdolnos¢ do poruszania sie w terenie, dobra nieza wodnose i duzy zasieg jazdy, dlatego byt zaliczany do najlep- szych pojazd6w kolowych, ktére mogly by¢ wykorzystywane do suzby zabezpieczenia sztabu | rozpoznania, Ghowna wada samochodu jest brak opancerzenia i samouszczelniajacego sie ‘ogumienia pneumatycznego. Celowe jest, aby w czasie najblizszej zimy wykonaé szereg prototypow i wybraé najlep. s2y pojazd. Nalezy wyprodukowaé nastepujace warianty a) ~ lekko opancerzony samochéd Ford-A; b) ~ ezesciowo opancerzony Ford-A (bez opancerzenia wierzchu kadhuba); ©) ~ catkowicie opancerzony Ford-A 25-30 listopada 1929 roku przeprowadzono proby poligonowe, pod kierownictwem inzyniera Blumberga, samo- chodéw osobowych i motocykli 2 zamontowanymi_ w Warsztatach Naukowo-Badawezych Poligonu Uzbrojenia i w Zakladach Narzedziowych nr 2, karabinami maszynowymi Badano trzy przystosowane (uzbrojone) samochody i trey motocykle, wéréd nich byb jeden Ford-A, samochéd NATI (amochéd malolitrazowy wyprodukowany przez Zaklady Spartak” w Moskwie), dwa motocykle Harley-Dawidson i zmodyfikowany przez —_konstruktoréw, —_uprzednio wymienionego poligonu, jeden Ford-A i motocykl Harley-Dawidson konstrukcji Zaktadow Narzedziowych nr 2 Wszystkie pojazdy zostaly sprawdzone przez komisje, ktora stwierdzita Samochéd Ford-A skonstruowany przez Warsztaty Naukowo-Badawcze Poligonu Uzbrojenia ma zapas amunicji do karabinu maszynowego Maksim 2 taimy po 250 nabojéw i 3 magazynki ~ razem 1250 nabojéw. Zapas amunicji do kara binu maszynowego DP = 4 magazynki. Ogélna masa podstawy, Karabinéw maszynowych i nabojéw wynosila 197,65 kg. Po wyeliminowaniu jednego pasazera pojazd pozostaje nadal przeciazony 0 120 kg. Samochéd konstrukeji NATI (lnstytut Naukowy-Samocho- dowo-Traktorowy) ma taki sam zapas amunicji, masa podstawy amunicji wynost 175,7 kg. Przeciazenie samochodu po w) eliminowaniu jednego pasazera wynosito 100 kg. Samochéd Ford-A Zakladow Narzedziowych nr 2 posiadat zapas amunicji do karabinu Maksim wynoszacy 8 pudeiek amunicji, do karabinu maszynowego DP 10. magazynkéw. (Ogéina masa podstawy i amunicji wynosita 250 kg. Po liminowaniu jednego pasazera przeciazenie pojazdu wynosito a2 170 kg, _ Kolowa tankietka” konstrukeji Zakladéw Horskich — idok 2 sku, styezeti 1931 roku. Pojazd uzbrojony w karabin maszynowy DTU (karabin maszynowy DT z chlodzeniem lufy typowym dia brytyjskiego karabinu maszynowego Levis) z przodu kadluba i kara- bin maszynowy Mal jm na podstawie w Srodku samochodu pancernego. January 1931, Vehicle was armed with a DTU machine gun (DT machine gun fited with barre A “wheeled tankette” designed by Ishorsky Plant ~ side view cooler designed for British Levis machine gun) ‘mounted in front armor and centre mounted a Maxime machine gun. [ASKM] 6Widok podstawy karabinu masrynowego Maksi towanego na samochodzie Ford-A, Doswiadczalny Zmechanizawany, Moskiewski Okrez Wojskow 1929 roku. Close-up of @ Maxime machine gun mon ‘ar from the Experimental Mechanized Regiment, Moscow Military District, October 1929. [ASKM] maszynowych umosliwia 2a stosowanie ich rowniez jako podstaw przeciwlotniczych. Podsiawa produkcji ZaKladéw Narzedziowych nr 2 posiada prosisca konstrukcje, niz zastosowana w samochodzie kon- sirukeji Warsztatéw jadawezych Uzbrojenia, Samochody zostaly zbadane na trasie 200 km i podczas strzelania do celu. Strzelano podczas postoju i w ceasie jazdy. Komisiastiendzita: 1) Pomyst uzbrojenia motocykli i samochodéw osobowych w karabiny maszynowe zastuguje na rozpatrzenie. Takie samo: chody maga bye wykoreystane nie tylko do transportu kara bindw maszynowych, lec? rownie? do celéw bojowych. 2) Zaden 2 badanych samochodow nie spelnia wyma postawionych przez wojsko (przeciazenie samochodow, niewygodna praca celowniczego karabinu maszynoweg 3) Konstauktorzy nie przewidzieli wykonania opancerzenia samochodéw (motocykle w trakcie préb nie byly oceniane przez komisje, poniewaé nie byty tematem zleceniay”. Kiedy pod koniec 1929 roku powslalo Szefostwo Motoryzacji i Mechanizacji Armii Czerwone| wszystkie prace zwiqzane 2 rozpoznawczymi samochodami pancernymi zostaly prze \ynikow badan uzbrojonych samochodéw osobowych, w sty czaiu 1930 roku, Komitet Naukowo-Techniczny Szefostwa Podstawa karabinow Naukowo- Poligonu przez to szefostwo. Po przeanalizowaniu Motoryzacii i Mechanizacji Armii Czerwone| podjat decyzje o przerwaniu prac nad samochodem NATH i polecit skoncen- trowanie uwagi konstruktorow na Fordach. W_ piémie skierowanym do naczelnika poligonu NIBT przewodniczacy Il sekeji Komitetu Szefostwa Motoryzacji i Mechanizacjt Armit Czerwone| Swiridow, sformuutowat nastepujace zalecenia Zabudowa karabinu maszynowego na samochodzic Ford-A zostanie zmodyfikowana. Na posiedzeniu VI. sekcj Szefostwa Artylesii Aro Czerwone} otrzymaliscie polecenie dopracowania zabudowy karabinu maszynowego. Pojazd 2 karabinem maszynowym powinien zamiast przedniej szyby, posiadaé ostone pancemna. Grubosé oslony 7 mm, ostona powinna ochraniae kierowce ale tak aby powyze) ostony zostala zapewniona dobra widocznos terenu przez strzelca i kierowee. Nalezy 16 iniez zapewnié mosliwosé obserwacji Zaméwienie na ostone pancerna nalezy zlozyé do Zakladow Leorskich”, Testy dwwéich samochodéw Ford-A z oslonami pancemymi odbyly sie w maju i w czerwcu 1930 roku. Jeden samochéd byt uzbiojony w karabin maszynowy Maksim i DP (projekt przez szczeliny w przednie) ostonie pancerne). Komitetu Naukowo-Technicznego Szefostwa Anylerii Armil Czerwone)), a drugi w karabin maszynowy DT (projekt Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone). W czasie prob okazalo sie, Ze prowadzenie ognia preeciwlot niczego z karabinu maszynowego Maksim, ze wzgledu na brak miejsca Ww riewygodne Przedstawiciele Szefostwa Aniylerii stwierdzili, 2e monta? tar- samochodzie jest bardzo cay pancerne} oslaniajace} glowe kierowcy jest niecelowy poniewas karoseria moze by€ przestrzelona na wylot 2 boku Podczas dyskusji nad prototypami Komitet ~Naukowo Techniceny Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Atmii Czerwone} podjal decyzje przeprowadzenia dalszych ich testéw w brygadzie zmechanizowane} stacjonujace| w okol- cach Moskwy, i.) W cela wyjasnienia przydatnosei taki pojazdéw i ostatecznego wyboru pojazdu do zabudowy k: binu maszynowego". Zachowano zamontowane na Fordach-A przednie i bocene ostony panceme oraz podstawe karabinu maszynowego Maksim w samochodzie skonsiruowanym przez Szeioswo Anylerii. Uwzgledniajac wyniki badan samochodow Ford-A Uuzbrojonych w wojskowych, dotyczace polepszenia ich opancerzenia, karabiny maszynowe i wymagania czlonek Komitetu Naukowo-Technicznego A. Rodkow (autor projektu samochodu pancemego BA-27) w czerweu 1930 roku ‘opracowat projekt polopancerzonego pojazdu na podwoziu samochodu Ford-A. Byt to odkryty samochéd_pancermy, ostoniety plytami pancernymi o geubosci 4-6 mm, Uzbrojenie stanowit karabin maszynowy Maksim we6r 1910 zamon towany na centralnie umieszczone} podstawie, zachowujacy motlivos prowadzenia ostrzata okreznego i strzelania do samolot6w oraz karabin DT zamontowany w plycie czotowe| kadtuba pojazdu. Zatoge stanowilo 3 ludzi - kierowca, dow6d: cea istrzelec karabinu maszynowego. Po przeanalizowaniu pro- jek praez Szefostwo Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone} podjgto decyzie 0 wykonaniu. protolypu tw. kolowej tankietki” i poddaniu go dalszym probom. 11 lipca 1930 roku Zaktady Worskie otrzymaly polecenie wykonania trzech kadtub6w wykonanych ze stali zwykle} do samochodow osobowych Ford-A. Zaplanowanych prac nie tudalo sie jednak wykonaé w zakladanym terminie. Jedna 7 prayceyn byly opédnienia z przekazaniem rysunkow projek towych przez Szefostwo Mechanizacji i Motoryzacji Ari Czerwone| do producenta. Glowna przyezyna opéénief lezala1931 roku, Kadlub o konstruke} Zakladéw Doswiadezalnych Ludowege Komisariatu Kolei Zelarnych ZSRS ~ widok z boku, styez ;pawane}, uzbrojenie karabin maszynowy DTU i karabin maszynowy Maksym. 4 wheeled tankette designed by Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads USSR ~ side view; January 1931. Note welded hull, armored car rmed with « DTU machine gun and a Maxime machine gun. |ASKM| Kolowa tankietka” konstrukeji Zakladéw orskich — widok z przodu, styezei 1931 roku. Widaczne wloty powietrza do sil ka o Konstrukeji zblizone} do wlotow samochodu BA-27, A “wheeled tankerte” designed by Ishorsky Plant ~ front view January 1931, Note front engine air inlets are very similar to inlets designed for a BA IASKM] 27 armored car 8 jednak po stronie Zakladéw lorskich, kiGre skierowaly do Szelostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone} pismo hastepujace} tresct Zaktady Izorskie preyjma zamowienie na opracowanie dokumentacji i wykonanie dich prototypéw samochodéw pancemych Ford-A wedlug preediozonego projektu, 2 ter ‘minem wykonania prototypow do 1 marca 1931 roku, Jednak ze wagledu na obciazenie innym zamdwieniem specjalnym (tj wojskowym), nie tego zaméwienia”. Szefostwo Mechanizacjl i Motoryzacji Armii Czerwone} podjeto decyzje, aby zwrdci€ sie 0 pomoc w rea: lizacji_ przedsiewzigcia, do. Rady Rewolucyjno-Wojskowe) ZSRS, lecz i to niewiele pomoglo. 15 wreesnia 1930 roku przedstawiciel I. sekcji Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone) »Raport o stanie realizacji zaméwier na prototypowe samo. chody panceme. 1. Montaz tarczy pancemej i karabinéw maseynowych w samochodzie osobowym Fordl-A (przewidywany typ uzbroje hia). Zaklady Izorskie opracowaly tylko dokumentacje moco: wania tarczy. Praktycenie wszystkie prace zostaly wykonane przez warsztaty poligonu. Wyproclukowane zy samochody zostaly przekazane na poligon w celu preeprowadzenia testow w brygadzie zmechanizowanej. Wyniki badah beda znane po zakoniczeniu manewrow 2. Potopancerzony samochéd Ford-A (tankietka kotowa). Dokumentacja zostala wykonana na podstawie zalecen Rady Naukowo-Technicznej Szefostwa Motoryzacji i Mechanizacji Armii Czenwonej. Dokumentacja i rysunki wykonaweze 5a gotowe. Termin wykonania prototypow przewidziany 1 siesp- mozna wezesnie} zrealizowac Czerwone| informowal kierownictwonia, zgodnie z planem mobilizacyjnym Rady nie zostal dotrzy- ‘many. Zgodnie 2 o&wiadczeniem tow. Obuchowa (naczelnik | Warsztatow Mechanicznych), plerwszy protolyp. bedzie ‘gotowy nie wezeiniej, jak 15 pazdziernika dlatego, Ze produ. ent majac niewykonany plan innych dostaw dla Szefostwa nie moze wyznaczyé ani personelu kierowniczego, ani pracow- nikGw, rey mogliby zajaé sie wykonaniem prototypow Uwzgledniajac opisane warunki Szefoswwo Mechanizacjt i Motoryzacji podzielito zaméwienie, zlecajac wykonanie doch protorypaw Burs Doswiadezalno-Konstrukcyjnemu i Badawczemu dzialajacemu prey Szefostwie Mechanizacji i Motoryzacji, kierowanemu przez Nikolaja Dyrenkowa. By on ualentowanym wynalazca, samoukiem, kt6ry podejmowal sie wszystkich prac ~ projektowal czolgi, pojazdy panceme, wa ony pancere, samochody terenowe i wiele innych pojazdéw, Wiym czasie kierowane przez niego biuro konsirukcyjne ktore poczatkowo dziatalo w Zakladach Worskich, przeniosto sie z Leningrad: da Moskwy, galzie zostalo rozmieszczone na tere- nie Zaktadéw Doswiadezalnych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych ZSRS w. Lubliono (pdéniej Zaklady ,,Mozere2”). Na poceatk 1931 roku, wykonano divie ,,kolowe tankietki jedna w Zakladach lzorskich, druga w Zakladach Doswiadezalnych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych SRS, Konstrukcja | uzbrojenie obydwu ,,kotowych tankietek” byly podabne. Pojazdy zostaly wykonane wedhug, projekt A. Rozkowa. Podstawowa r6znica pomiedzy nimi polegala na technologii wykon: polaczenia nitowe, a Zaklady Doswiadczalne Ludowego Komisaratu Kolei Zelaznych ZSRS ~ pokaczenia spawane, Po krdtkotrwalych badaniach oba_pojazdy zostaly nia. Zaklady Laorskie zastosowaly preekazane zamawiajacemu — przedstawicielowi Szefostva Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwonej. Ze wrgledu na brak w Armii Czerwone| pojazdéw tej klasy, podjeto decyzje o przyjeciu ich do uzbrojenia, jako pojazdy dla jednostek acanosei i tozpoznawezych. W tym samym czasie w Zakladach Doswiadezalnych, w oparciy o projekt N. Dyrenkowa, wykonano dwa w pelni ‘opancerzone pojazdy na podwoziu Ford-A oznaczone, D-B i D-12. 12 lutego 1931 roku kierownictwo Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwonej przedtozyto Radzie Wojenno-Rewolucyjnej ZSRS raport zatytulowany: slnformacja 0 zaawansowaniu prac nad prototypami pojazdow pancemych”, w kore} znajdewat sie punk: ,,Opancerzony Ford-A". »Prace nad czterema prototypami bliskie ukoficzenia, Podjeto decyzie 0 ograniczeniu sie do ukoriczenia dwch pro torypow wedlug projektu tow. N. Dyrenkowa”. Pomimo lego, na podstawie decyzji preewodniczacego Rady Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji w okresie luty-wrzesien 1931 roku (z kilkoma przerwami byly kontynuowane obszecne testy ,tankietek kolowych". W sprawozdaniu opracowanym w paédzierniku 1931 roku znalazly sie nastepujace spostrzezenia: 1,1) Widocenos¢ pray otwartym i zamknietym wlazie kierow cy jest zadowalajaca. 2) Kierowanie samochodem jest proste i wygodne, celowe jest twwale zamocowanie siedzen kierowcy i strzelca. 3) Aby zaloga woru skladajaca sie 2 3 ludzi (bez uzbrojenia i kazuchéw w okresie zimowym) zajela miejsca potrzeba sekund, Do wyjécia z pojazdu potrzeba 4-5 sekund, Kierowea i preedni strzelec wysiadaja od géry, a tyiny przez drewi. 4) Podczas badar\ terenowych okazato sie, 2c w zdolnosci poruszania sie po zasniezonej szosie 2 zaspami (na krdtkich ‘adcinkach) i na szosie pokrytej warstwa Sniegu 0 grubosci do 10-15 em nie ma rbenic ze standacdowym Fordem-A »Kolova tanictka” konstrukeji Zakladow Doswiadezalnych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych ZSRS — widok ogélny,styeei 1931 roku, Widoezay inay typ wlo engine inspection hatches. [ASKM] Gw powietrza do silnika i bocznych wlazéw Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads USSR ~ general view. January 1931. Note different type of e cowych. A "wheeled tankette” designed by rine air inlets and-Kolowa tanki sie prob wi tankeite” de rnych ZSRS zakopana w blocie w eza- Widoczne drzwi z tylu kadluba i podstawa do montowania karabinu maszynowego Maksim, 4 “wheeled by Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads bogged during the trials, Spring 1931. Note entry door and a Maxime machine gun mount. |SSKM] ‘mounted on the re_sKolowa tankietka” konstrukeji Zakladéw Doswiadezalnych Ludowezo Komisariatu Kolei Zelaznyeh ZSRS zakopana w blocie w cza~ se prib wiosng 1931 roku. Widocrne drzwi z tylu kadluba i podstawa do wontowania karab ‘maszynowego Maksim, 4 “wheeled tunketie” designed by Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads bogged during the trials, Spring 1931. Note entry door ‘mounted on the ear and Maxime machine gun mount, |ASKM) Predkost: maksymalna podczas jazdy na paziomym odcinku, pay pelnym obciazeniu samochodu, wynosita, 80-88 kmh. Stedia predkoie jazdy po drodze wynosila 45-50 kinyh, a na zainiezone) drodze 30-35 kmh, Whiosek: Samochéd ma prosta budowe i jego obsluga jest prosta, jest szybki, zwrotny, ma duzy zapas mocy i prayspieszenia. Aby niezawodnie pracowal, w lecie naledy wamocni¢ chtodzenie. Wedtug dokumentéw posiadanych przez grupe badaweza ma zbyt mata wytreymalose podczas jzdy na twardych oponach (tzn. nie na pneumatycznyc)’ istopadzie 1931 roku wszystkie prace nad tankietkami kolowymizosialy przerwane. Obydwa samochody zostaly przekazane do Magazynow Wojskowych Nr 37 w Moskwie, {gdzie poznie| zdemontowano ich opancerzenie ROZPOZNAWCZE SAMOCHODY PAN- CERNE KONSTRUKCJI N. DYRENKOWA_ Historia powstania samochodu pancesnego 0-8, wyko- nanego na padstawie projektu Nikolaja Dyrenkowa, opisywana w wielu rosyjskich publikacjach, ma watek sensacyjny podobro projekt D-B powstal w ciagu jednej nocy. Tak jego powstanie opisuje znany historyk rosyjskiego i sowieckiexo przemiyshs samochodowego Lew Srugurow w swoje) ksiazce _Rosyjsie i sowieckie samochady’ Aktywna role w powstaniu nowych samochodéw w Zalfadach Izorskich odegrat N.I. Dyrenkow. Celowiek ogrom- nie utalentowany, szybko znajdowat niezbedne rozwiazania techniczne, W czasie odwiedzin w Zakladach w 1931 roku, jeden z zastepcow ludowego komisarza obrony ZSRS przegladat w gabinecie Dyrenkowa czasopismo. armii amerykariskiej ,U.S. Army Ordnance” i zwrdcit uwage gospo- darza_na ostatnie modele amerykafiskich samochodéw pancerych. Byly one niskie, miaty bardzo pockylone przednie plyty panceme, ktére mogly rykoszetowaé pociski. Dyrenkow oswiadezyl, Ze pracuje nad podobnym modelem i jutro bedzie _mégt go pokazaé. Po wyjiciu goscia Dyrenkow polecil ze swo- ego shuzbowego samochodu Ford-A zdjaé nadwozie, weewat iesli i do wieczora na podwoziv zostafa zamontowana drew: rniana _makieta, noszaca Slady otbwka kopiowego, ktdrym Dyrenkow bezposrednio na arkuszach sklejek wytrasowat wyciecia. Nastepnie dopasowana do podwozia makieta zostata rozebrana i wedtug nie) zostaly wyciete plyty pancerne, kt6re szybko zostaly umocowane na podwoziu. Najtrudniejszym ‘okazato sie suszenie plyt po malowaniu farbami olejnymi prey pomocy lamp lutowniczych. W potucinie Dyrenkow mogh pokaza¢ prototypowy kadtub D-8 zamontowany na podwoziu Forda-A”, Jednak historia wykonania prototypu D-8 wygladata nieco inaczej, Jesecze we wrzesniu 1931 roku, w czasie preckazywa: nia zamowiesi na budowe ,,kolowe] tankietki” do. Biura Doswiadezalno-Konsitukcyjno-Badawczego, naczelnik Sze- fostwa Mechanizaeji i Motoryzacji |. Chalepski zaproponowat, aby N. Dyrenkow zaprojektowat calkowicie opancerzony samochéd zwiadowczy Ford-A. W grudniu 1931 roku Dyrenkow przeslat do zatwierdzenia diva projekty samo: chodéw pancernych. 25 grudnia 1931 roku otrzymat nastepujaca odpowied? podpisana przez |. Chalepskiego.Pierwszy prototyp samochodu pancernego D-8 na tere uty 1931 roku. Z tylu samochdd paneerny D-1 Zakladéw Doswiadczalaych Ludowego Komisariaty Kol A first prototype of D-8 armored car seen in Experimental Plant of Peoples Zelaznych ZSRS, Commissioners of Railroads USSR in February 1931. In the background is a D-12 armored car. [ASKMI Po przeanalizowaniu projektéw opancerzonego samo chodu Ford-A, proponuje wykonaé po jednym prototypie, nie pééniej jak do I lutego 1931 roku. Prototy wymagania zgodne z rys. Nr S-17-39 (2 jednym karabinem 5-17-41 (z karabinem maszynowym i podstawa przeciwlotnicza). Prototypy nalezy wykona¢ z blachy uzywanej do budowy kotlow, a nie z plyt pancemych”. Pomimo trudnogi i braku konstruktoréw, Dyrenkow zreai zowal zaméwienie. W sprawozdaniu 2 preeprowadzonych py powinny spetniac maszynowym) i tys. Nr prob datowanym na 9 lutego 1931 roku, c2ytamy: Dyrenkow wykonat nastepujace prace 1) Samochéd Ford-A — prace w pelni zi Samochéd zostal uzbrojony w karabin maszynowy DT (4 gnia- 22da do mocowania karabinu i zapas amunicji 6000 nabojow): 2) Samochéd Ford-A ~ drugi wariant, zostalo rozbudowane opance obrotowa podsiawe preciwlotnicza na dachu samochody pancemego. Przekazano dokumentacje szkicowa’ Catery dni pdznie) N. Dyrenkow skierowal do | Chalepskiego sprawozdanie 2 realizacji prac. Pisal 0 nowych fenie tylne| czesci samochodu oraz zamontowano samochodach rozpoznawezych, m.in. po raz pierwszy podat ‘znaczenia tych samochodéw Na podstawie oirzymanych od Was wyt waligmy dokumentacj -znych opraco- i zhudowalismy nastepujace weorce ‘opancerzenia pojazdéw 1) Na podwoziu samochodu osobowego Ford-A ~ zwia dowezy dwuosobowy samochd pancemy z jednym kara binem maszynowym, ktéry mozna montowae w czterech sianowiskach ~ aznaczenie D-BR, 2 2) Samochéd pancerny na takim samym uzbrojeniem, lecz posiadajacy nieco wydtuzone nad: samym podwoziu i z tym wozie i zamocowana standardowo podstawa przeciwletnicza oznaczenie D-12R Konstrukcyjnie obydwa samochody byly bardzo podobne rmialy spawe ‘grubosei 3. aby nastepowalo rykoszetowanie pociskéw. Do wsiadania zalogi, skladajacej sie 2 dwéich ludzi shizylo dwoje drawi umieszezonych w écianach bocenych kadluba pojazdu. W 1¢ kadtuby 2 niehartowane| stall pancerne} 0 mm, plyty byly ustawione pod duzymi katami dachu D-8 znajdowal sie wlaz obserwacyiny, aw D=12 pod stawa_przeciwlotnicza (obrotnica loinicza) 2 karabinem maszynowym Maksim, Podsawowe uzbrojenie stanowit kara bin maszynowy DT, do ktérego Dyrenkow zaprojektowal cate yh nym i bocznym. Zapas amunicji w samochodzie D-8 to 2709 2 2079 nabojéw do kara binu maszynowego DT (33 magazynki) i 4 pudetka po 1000 nabojéw do karabinu maszynowego Maksim, Dzieki malym jarzma kuliste umieszczone w pancerzu przednim, nabojéw (43 magazynki, a w D1 ‘wymiarom i zwarte} zabudowie samochody miaty niewielka, mase: 1600-1650 kg, a ich zdolnosé pokonywania terenu byta tylko nieco gorsza od podstawowego modelu, tj. Forda-A. Po wprowadzeniu poprawek protolypy samochadéw pancernych zostaly przekazane do badad, kiére wykazaly jed: nak szereg wad konsirukeji. Komitet_ Naukowo-Techniczny Szelosiwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone| w wnioskach 2 dnia 27 maja 1931 roku stwierdzit; v1. Ford-A (Model D-8, D-12) Istniejace w samochodach stanowiska dla karabinéw DT savlu pancernego D-8 na podwoziu Forda A na terenie Zakladéw Doswiadczalnych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych ZSRS, styezei 1931 roku, Pojazd nie posinda blotnikiw, drzwi, Iukéw i tylnego stanowiska karabinu maszynowego. The hull of a D-8 armored car seen in Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads USSR in January 1931. Vehicle without nia kola zapasowego na lewym blotaiku. 4 irst protonype of D Railroads USSR in February 1931. Note aviasion-ype ring machine gun mount on the hull roof and a pavil for mounting a spare wheel on the left mudguard. (ASKM in Experimental Plant of Peoples Commissioners ofPierwszy prototyp samochodu pancemego D-8. First prototype of a D-8 armored car. 1:35Seryjny samochéd paneerny D-8. Production D-8 armored car. 1:38Pierwszy prototyp samochodu pancernegs ZSRS, luty 1931 roku. Widocena lotnieza D-12 armored car seen in Experimental Plant of Peoples C machine gun mount on the hull roof. |SSKMY Seryjny samochéd pancerny D-12, zima 1932 roku. Kadlub samochodu zaacznie réinil sig od pojazdu prototypowego. A production D-12 armored car in Winter 1932. Note different type of hull design. [ASKM| 16aprojektowane bez uwzglednienia mozliwosci prowadzenia z nich wszystkich ognia. Stanowisko karabinu obshugiwanego przez kierowce nie daje mozliwosci poziomego ustawienia larabiny, poniewaé glowa strzelca opiera sie 0 dach, Mozna prowadzic ogies tylko do wysoko zlokalizowanych celéw. Nie jest mozliwe wykorzystanie bocenych stanowisk, poniewar stzelec nie moze szybko zajaé odpowiednie} pozyeji. Podezas sizelania 2 lewego stanowiska przeszkadeza tylna sciana samo- chod i plecy kierowcy. A podezas strzelania 2 prowego stanowiska mozna strzelaé tylko prosto przed siebie. Strzelec ‘musi weisnaé sie pomiedzy kierowce, a tylng Sciane kadtuba, Nie isinieje szeroki sektor ostrzaty podezas strzelania 2 prawego i lewego stanowiska. Podobnie podczas strzelania 2 vinego stanowiska, kire ma te same wady co stanowiska boczne. Zamontowanie podstawy przeciwlotnicze) nie jest uzasadnione, poniewa? ma ona niowystarczajacy kat pod: Iiesienia i nie chroni strzelca przed atakiem 2 powietrza. Przolozenie karabinu maszynowego, 2 jednego stanowiska do drugiego, w czasie walki nie jest mozliwe, poniewaz po odda ni seri strzaléw lata nagrzewa sie tak bardzo i nie mona jej dotknaé golymi rekoma. Nie mozna zamontowa€ wieksze ilos- «i karabinéw maszynowych w istnigjacych stanowiskach, bowiem nie jest mozliwe prowadzenie ogmia 2 samochodu, w ymiku braku miejsca dla strzelca, Dowédea samochodu-sirze- binu maszynowego ma take ograniczona modliwos¢ 4 prowadzenia obserwacji” Pomimo tego, po niewielkich modyfikacjach, samochody zosaly dopuszczone do produkcji seryjnej. Armia Czerwona potrzebowala tego typu pojazdow, a nie byto wowczas onkurencyjnych konstrukcj. Zreszta ich tworea N. Dyeenkow wszystkimi, uczciwymi i nieuezciwymi metodam starat sie for- sowaé swoje konstrukcje w dowédztwie Armii Czerwone} lec ka Widok budynkéw Zakladéw Doswiadezanych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych ZSRS w kt Trzy samochody pancerne D-12 podezas defilady w we go xostal camontowane (yIko w jednym samo- ehodzie (po lewej). Three D-12 armored cars parading in Leningrad, May 1, 1932. Note only let vehicle fitted with «a rear machine gun mount. [SKM tad been -ych drialalo biuro konstrukeyjne N. Dyrenkowa, lato 1932 roku. N. Dyrenkovs construction bureau was located in buildings of the Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads USS Summer 1932. [RGAKED] 7 rrr rr i —t—™Pierwszy prototyp samochodu pancemnego D-12. First prototype of a D-12 armored car. 1:38Seryjny samochéd panceny D-12, Production D-12 armored car. 1:35‘Seryjny samochéd panceray D-8, zima 1932 roku. Kadlub samochodu znacznic réznil sig od pojardu proto ‘armored car in Winter 1932. Different type of hull design. [ASKM] ‘Samochody pancerne przed defilady na Placu Czerwonym w Moskwie 7 lstopada 1934 roku, na pierwszym plane kilka samochodéw D-8, az tylu FAL i BAL, Armored cars grouped before a parade on Red Square in Moscow. November 7, 1934, n the foreground are a few D-8 armored cars and in the background are FAI and BAT armored cars. [SKM] 20W chwill uruchomienia produkeji, wojsko zglosito szereg propozyeji madyfikacji Konstrukeji samochodow pancemnych, W> dzienniku Rady Naukowo-Techniczne] — Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone| Nr 20, 2 27 czer wea 1931 roku, czytamy _Samochody panceme D-B i D-12. Stwierdzono, Ze samochody pancerne D-8 i D-12 nie spetniaja wymagan stawianych lekkim samochodom zwiadow: czym. Spowodowane jest to przede wszystkim niewygodna obstiga karabinu maszynowego, 2 widocznoscia ze stanowiska kiero ¥ i preeciazeniom osi przednie) (300 kg) Nalezy wprowadzié nastepujace zmiany i modyfikacje 1) Zachowaé opancerzenie silnika do preednie} Sciany kadtuba pancernego. 2) W celu polepszenia widocznosei preednia éciane pancerza samochodu przesunaé do ty 3) W celu poprawy widocznosei podezas zakrecania nale Sciae wy ajaca c2eKé przedniej czesci samochodu. #) Wyeliminowaé wszystkie jarzma_kuliste karabinow 5) Zbudlowa€ jedno stanowisko dla karabinu maszynowego DI, umodliwiajace okrezny ostrzat powyzej linii nadwozia, zarbwno do celéw naziemnych, jak rowniez powietranych. 6) Zmieni¢ ksztakt nachwozia zgodnie 2 wymaganiami pkt 5). 7) W tyne} Scianie wykonaé szczeline obserwacyina umodliwiajaca obserwacje podezas jazdy do ty” Samochéd ‘wojska iskie w grad captured by Finnish troops in December 1939. [E. Muikku \cerny D-8 ze skladu 177. Samodzielnego Batalionu Rozpoznawez Ze wzgledu na brak czast | obciazenie innymi pracam biuro konsiaukeyjne N. Dyrenkowa nie opracowalo wyma snych zmian i jedynie po niewielkich przeabkach samo- chady panceme przyjeto do uzbrojenia Poczatkowo planowano ulokowae produkeje w Zaktadach lzorskich, lece ze wzgledu na przeciazenie tych zakladéw inna pprodukcja, montaz: nowych woz6w skierowano do Zakladow Mozere?”. Do korica 1931 roku udato sie zmontowae 50 Sauk D-8/D-12 i dodatkowo 10 samochod6w w pierwsze) potowie 1932 roku. Ogétem wykonano ich zatem 60 sztuk. Nie spos6b obecnie stwierdzié ile wykonano poszczegélnych typow, poniewas w dokumentacji wszystkie ujeto w jedne} pozycji. Wedlug oceny autora ilosci wykonanych D-8 i D-12, byly jednakowe, lecz jest rawnied prawdopodobne, ze D-8 zosiato wyprodukowanych wiece} Samochody D-8 | D=12 shuryly krotko w Armii Czerwone} Juz w 1935 roku ezesé 2 nich wojsko przekazalo do réznych s7k6t wojskowych. Byly niewygodne w eksploatacji ze w dy na clasny przedziab bojowy i niewlasciwe rozmieszczenie uzbrojenia, W dhiu 1 czerwea 19411 roku w jednostkach bojonych Armii Czerwonej znajdowalo sie jeszcze 45 samochodéw pancernych D-B/D=12, 2 czego 19 samochodow wymagalo naprawy ghowne}, 10 163. Dywizit Strzeleckie] 9. li zdobyty przez 1939 roku. 4 D-8 armored car from the 177th Independent Recee Battalion! 63rd Rifle Division of the 9th ArmyPierwszy.prototyp samochodu pancernego Ford-A konstrukeji A. Rozkowa na terenie Zakladéw Dogwiadezainych Ludowego Komisariatu Kolei Zelaznych ZSRS, styeze 1931 roku. Widocrna kopulka na glow, kierowcy, montowana take w seryjnych FAI, 7 tylu samochéd pancerny D-12. A first provotype of A. Roshov’s designed Ford-A armored car seen in Experimental Plant of Peoples Commissioners of Railroads USSR in January 1931 Note a coupola over the dri § head on the hull roof remained in production FAL ‘armored cars, Inthe background is a D-12 armored car prototype. {ASKM] FORD-A Z ZAKEADOW IZORSKICH Prace nad powstaniem lekkiego samochodu pancernego obrotowa wieza, rozpoczely sie twnolegle 7 pracami nad itankietkami kalowymi”. Autorem projektu samochodu byt A. Rozkow, twérca BA-27 i pancemego Forda-A. Konstrukcje wykonyivat samodzielnie, nie znajac wymagaa taktyczno-tech. niicnych opracowanych przez Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone}. Projekt szkicowy zostal ukos\ czony w czerweu 1930 roku, po czym zostat skierowany do rozpatrzenia przez Rade Naukowo-Techniczna Szefostwa Mechanizacjii Matoryzac|i Atri Czerwonej. 8 lipca naczelnik Szefostwa MechanizacjI I Motoryzacji I. Chalepski podpisal zarzadzenie Nr 62, w kiérym czyamy Cetonek Rady Naukowo-Technicznej A.W. Rozkow poin formowal, 2e w ramach nieplanow pozastuzbowych, opracowat projekt bojowego. pojazdu nowego typu jako prezent 2 okazji XVI. zjazdu WKPE). Zobowiazuje przewodniczacego Rady Naukowo-Techniczne} do pilnego przeprowadzenia analizy projektu przedlozonego przez A. Rozkowa i poinformowania mnie o wynikach Projekt zostal przeanalizowany w polowie lipca i zostat pozylywnie oceniony w poréwnaniu z ,kolowymi tankretka- mi". Pojazd mial obrotowa wieze, co umodliwialo swobode manewrowania ogniem, W czasie dyskusji podjeto decyzje 0 ‘opracowaniu dokumentacji wykonawcze i wykonaniu prototy- pu. Poczatkowo chciano to zadanie zlecié Biuru pracy w godzinach Konsieukeyjnemu Zakladéw lorskich, lece ze wegledu na ‘obciazenia zakladéw biezacymi pracami dla wojska, zaméwie rile skierowano do biura konstrukeyjnego kierowanego preez N. Dyrenkowa. 15 wrzesnia 1930 roku przedstawiciel Szelosiwa Mechanizacji i Motoryzacii. Armii Czeswone)_ w Zaktadach ,,Mozerez” informowal o preebiegu prac w biurze konstrukeyjnym: ‘loa) 3) Samachéd pancemy Ford-A 2 wieza Konstrukcje opracowano 2godnie 2 propozycja Rady Naukowo-Technicenej Szefostwa Mechanizacji | Motonyzacji Armil Czerwone}. Dokumentacja wykonaweza bedzie gotowa do 25 paddziemika. Wykonanie dwéch prototypéw wymaga ‘okresu od 3 do 3,5 miesiecy, czyli powinny byé gotowe okolo 15 lutego 1931 roku, pod warunkiem, Ze zostanie wydzielona Br samochodu! 1pa pracon ik6w do prac protorypowych prey opancerzeniy race udalo sie wykonaé w terminie. O stanie prac w biura Dyrenkowa meldowal w dniu 18 lutego 1931 roku przedsta- wiciel Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacjl Armii Czerwone} () 2) Ford-A Rozkowa (projekt Rady Naukowo. Technicznej Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone}) Nowy samochéd pancemy (w dokumentach nazywany, Ford-A 2 wieia lub Ford-A Rozkowal, byt malym, calkowicie opancerzonym samochodlem pancemym z wieéa. Kadtub byt wykonany z piyt pancerych o grubosci 4-6 mm, polaezonych spawaniem, Do samochodu zaloga wehodzita, | wychodzitaprxez dizwi umieszezone w bokach kadtuba. Aby ulatwié prace kierowey dach nad jego ghowa miat pélsferyczne pretlo DT kalibru 7,62 mm umieszczony w obrotowe) wiezy Przeprowadzone kréxkot rozwiazai konstrukcyjnych, przede wszystkim ciasnote kadhibapancemego, niezadowalajace chtodzenie silnika 1 niewygodna obshige karabinu maszynowego. W stosunke do D-B1D-12 nowy pojazd miat preewage, Ktéra byta obrotowa wieda, Niestety Ford-A Rozkowa preed podjeciem seryine} rie. Uzbrojenie samochodu stanowit jeden karabin ale testy wykryly caly szereg zlych produkeji wymagal dopracowania. Modyfikacje tego samo: chod. powierzono w kwietnia 1931 roku N. Dyrenkowowi Jednak nie byl on zainteresowany dopracowaniem ,,obcer samochadu’. Wszystkimi sitami ,.przepychat” swoje Konstruk: ej. D-BID-12 oraz inne swoje projekty. Dlateg 1932 roku nie prowadzono Zadnych prac nad modyfikacja Forda-A z obrotowa wieda maju 1932. prace nad usprawnieniami Forda-A Rotkowa preejeto Biuro Konstrukcyjne Zakladéw Wzorskich. Na podstawie dokumentacji D-8/D-12, na bazie samochodu Rozkowa, zaprojektowano praktycznie nowy samoch6d, kiGry poczatkowo byb nazywany’,pancernym Fordem-A Zakladow liorskich” Samochédl otrzymat nowy kadlub i inna wiere Zostal przedstawiony do. zatwierdzenia przez Szefostwo Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone} w sierpniu 1932 roku. Projekt spodobal sie wojskowym i po niewielkich mody. ikacjach zostat skierowany do produkeji seryjne] | wprowa zony do uzbrojenia, W tym czasie samochéd zaczeto nazy wat ,FAL Ford-A Zaktadéw Horskich”. Czasami w dokumen tach ‘Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji. byt nazywany FALL, a niekiody to? RB-2 Jesienia 1930 roku w Odeskim Instytucie Politechnicanym, pod kierunkiem inzynieréw Zabotinskiego i D. Skoblo przystapiono do projektowania samochodu terenowego. w Ukladzie Gx4 na podwoziu seryjnego Forda-A. Podzespoly wykonaly Zaklady ,,Janwarskiego Wostania 190: Latem 1931 roku po kidtkotrwalych badaniach i wyeliminowa- nit usterek samochéd dostarczono do Moskwy i zademon: strowano Radzie Wojenno-Rewolucyjne| ZSRS i Szefoswus Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone}, Nowy samochéd spodobal sie wojskowym i Rada podjela w Odessie decyzje 0 jego produkeji seryjne). 16 pazdzicenika, jeszcze przed podieciem prac nad prototypem samochodu FAL, biuro konstrukcyine Zakladow Izorskich otrzymalo _,zalozenia do projekiowania i wykonania protorypu na bazie tdjosiowego samochodu Ford-A”. Podwoziem dla tego pojazdu miato byé podwozie opracowane w Odessie. 8 grudnia 1931 roku, kierownik Biura Konstrukeyjnego Zaktadow orskich skierowat nastepujace pismo do Szelostwa Mechanizacji i Motoryzacji ‘Zgodnic z zalozeniami Komitetu Naukowo-Technicenego Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji, Biuro Konstrukcyjne Zaktadéw lzorskich wy FAL-2 na udjosiowym podwoziu Ford-A. Teoretyczna masa opancerzenia to 500 kg, grubosé 4-6 mm. Uzbrojenie — dwa karabiny maszynowe, zatoga — 3 ludzi. Kadtub zostat wydluzony w stosunku do FAI 0 500 mm”. Jednak produkeja udjosiowych Ford-A nie zostala podita i projekt FAI-2 pozos tat tylko na papierze Produkeje samochodéw FAL na podwoziu Ford-A zamierzano uruchomié w Zakladach Lzorskich w styczni 1932 ‘oku. Jednak zaktady, przeciazone produkeja czolgow zaczely bowiem w tym czasie produkowaé kaduby i wieze do onato projekt samachodu pancernego jie NIBT, ezerwiee 1933 roku. An [shorsky Plant production FAL Pancerne Zakladéw Iorskich”, 1937]Zaklady Praemyslu Mlynarskiego w Wyksi roducent lekkich samochodéw pancernych w latach 1934-1942. Fotografia 7 1934 roku. The Fvksa Milling Plant in Uksa, the manufacturer of light armored cars in 1934-1942, Photo taken in 1934. [RGAKFD] T-26, BT i tankietek T-27 - odméwily produkeji samochodow pancernych. Dlatego 3 sieypnia 1932 roku, decyzja radu ZSRS, wydzielono powierzchnie do produkeji: samochodéw pancemych znajdujacych sie w budowie Wyksafskich Zakladach Mlynarskich (Zaklady DRO) w Wyksie w okiegu gorkowskim, Podwozia mialy byé dostarczane z Niznogorod2~ kich Zaktadéw Samochodowych (od 1934 roku Zaklady GAZ. Zgodnie 7 pierwotnymi planami produkeja miala wynosié 100 s2tuk FAL rocznie, ez nie udato siete ilosei osiagnaé. Zaklady 2najdowaly sig w budowie — brakowato obrabiarek, sprzetu robotnikéw i kadry technicznej. Sprawa skomplikowata si, bowiem nie wyprodukowano prototypu FAI, Zaklady w Wyksie cotrzymaly tylko komplet rysunkow wykonawezych, kt6re wymagaly uszczegdlowienia i wprowadzenia duze} ilos Pierwsey model FAI zostat wykonany w Zakladach Idorskich w lulym 1933 roku. Wykorzystano podwozie samochodu Ford-A, z ktorego zdemontowano nadwozie | tylne siedzenia, Samochody pancerne FAL przed defilada na zakoficzenie M ‘serli produkeyjnej z dwuczesciowym bocenym wlace roduction FAL armored cars before a parade finishing the Great Kiev Manoewres in September 1935. Note vehicles had two-pieces side engine hatches. [RGAKED] 24Samochody pancerne FAI przed defilady na zakofcze 46 1935 roku. FAI armored cars before a parade finishing the Great Kiev Manoewvres in Septem! 1935, [CMWS} ‘Samochody pancerne FAI prawdopodobnie 7 45. Korpusu Zmechanizowanego przed defilada na za Kijowskich, wrzesies 1938 roku. FA armored cars probably from the 45th Mechanized Corps before a pa Monoeusres in September 1935. (CMWS} -renie Wielkich Manewr6w ide finishing the Great KievSeryiny samochéd pancemny FAI, ‘wyprodukowany w latach 1935-1936. Production FAI armored car ‘manufactured in 1935-1936. 135 Seryjny samoch6d pancerny FAI, ‘wyprodukowany w latach 1934-1935 2 dwuczeSciowymi bocznymi lukami silnikowymi. Production FAI armored car ‘manufactured in 1934-1935 fitted with two-pieces side engine hatches. 135 26Leningrad [CMWS, ASKM]Samochody FAT poderas defilady I-majowe] w Kijowie, 1 maja 1936 roku. FZ armored ears parading in Kiew, May 1, 1936. (CMWS} Samochéd miat kadtub wykonany z plyt p ci 3-6,75 mm, niektére elementy wykorzystano z konstrukeji samochodu D-12. Do wsiadania zalodze, skladajace) sie z iwzech ludzi, stuzylo dwoje bocznych drzwi. Z przodu nad glowa dowSdey i kierowcy 2najdowaly sie dwa sferyczne preetioczenia, W tylnym pancerzu, 2 prawej stony, zostal wykonany niewielki wlaz obserwacyiny preydatny podezas jazdy do tylu, Uizbrojenie samochodu FAI stanowit karabin DT kalibru 7,62 mm umieszczony w wiezy. Strzelec nie miah siedzenia, siedziat na brezentowym siedzisku. W dachu wiezy by! umieseczony otwierany na bok kolpak pancerny, a dla obserwacji pola walki, w Sclanach bocanych zostaly wykonane sncernych o grubos szczeliny obserwacyjne. Zapas amunicji, 24 magazynki, byt rozmieszczony na specjalaym stelazu w poblizu tylne} sciany pojazdu, Masa bojowa FAI wynosila 1750 kg, 5 marca 1933 roku samochéd dostarczono na poligon, gdzie by! zostat poddany cyklowi préb i do kofica lipea i uzyskat dobre wyniki. Osiagat predkose 85 kmh, miat zasieg jazdy na szosie do 210 km, a na drogach utwardzonych do 120 km, pewnie poruszat sie w terenie i po drogach poksytych sniegiem. Po testach opracowano wykaz zmian, ktore nalezato wprowadzié do jego konstrukeji w trakcie produkeji seryjne} Plan produkcji na 1933 rok okreslono na 100 satuk, lecz udalo sie tylko. zmontowaé 2 samochody w paédzierniku i 8 w istopadzie. Samochody nie zostaty odebrane przez wojsko, poniewad nie byly uzbrojone i brakowalo do nich wielu czeS i, 12 grudnia odbiorca Szefostwa Mechanizacji | Motoryzacji w Zakladach w Wyksie meldowak:,,Nie odebrano ani jednego FAI, Dalsza produkcja je zakladéw 100 podwozi Ford-A”. Sytuacja produkeyjna zaczela sie poprawiaé, kiedy Zaklady Wyksatiskie otr2ymaly w kosicu podwozia i wykonaly 135 samochodéw (w tym 10 wyko- rnanych w roku 1932), Z tego 115 FAI przekazano Szefostwu uzalezniona od dostarczenia do 28 Mechanizacji i Motoryzacji Armii Czerwone, a 20 Zarzadowi Wojsk Pogranicznych OGPU (NKWD). Wiosna 1934 roku FAL produkowano na bazie samochodu GAZ-A, kt6ry byt kopie Forda-A. W roku 1935, wykonano 442 samochody panceme FAL, z tego 422 dla Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacj i 10 da wojsk pogranicznych. W nastepnym roku wojsko otrzymato 110 FAL, poczym ich produkcje przerwano. Ogélem wypro: dukowano 697 samochodéw pancernych FAL, 2 tego 667 otezymato Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji, a 30 wojska pograniczne OGPU (NKWD) Eksploatacja w jednostkach wykazala aly szereg powaznych wad. 17 lutego 1935 roku naczelnik |. Zarzadu Szelostwa Mechanizacji i Motoryzacji Olszatiski skierowal do Chalepskiego nastepujaca notatke: wojsk zmec ‘h_znajduje sie seryjnte produkowany samochéd FAI (RB-2). Wedtug posiadanych przez 1. Zarzad Szefostwa Mechanizacjii Motoryzacji Armii Czerwonej danych pochodzacych z raportéw samoch&d po obréceniu wiezy do tylu ma ograniczona mozliwos jazdy nawet po miekkie) gli ie, Samochéd w tych warunkach 2 trudem pokonuje Waniesienia, nie moze jechaé w glebokich koleinach tam, _gdzie swobodnie poruszaja sie samochody Ford-A i D-8. Prosze 0 podjecie decyzji 0 przenwaniu produkcji seryine) Obecnie w_uzbrojenia samochodéw FAI i opracowaniu nowego samochodu pancemego z wieza umieszczona w srodku kadhuba”. Kilka dei péénie| naczelnik Szefosiwa Mechanizacji i Motoryzacji napisal: ,.Dopoki nie otrzymamy lepszego samochodu, nie ‘mozna preenvaé produkejtistnie, pprace nad nowym samochodem Prace nad nowym samochodem pancernym zahamowat oczywisty fakt, Ze oprOcz samochodu GAZ-A w ZSRS nie pro ‘dukowano innych samochadéw osobowych. 1cogo. Nalezy prayspieszycmieccy ogladaja zniszezony samochéd car Summer 1941. [SKM]Szesciokolowy samochéd pancerny GAZ~TK podezas prob na poligon NIBT w czerweu 1935 roku. Widoczna antena porgezowa. Ste-wheeled GAZ-TK armored ear seen turing the trials on NIBT proving ground in June 1935. Note rail antenna, [ASKM TROJOSIOWY SAMOCHOD KONSTRUKCJI L, KURCZEWSKIEO Pienwsze proby zaprojektowania w Zwiazku Sowieckim lekkiego samochodu pancernego przystosowanego do jazdy w lerenie sa zwiazane z wynalazca L. Kurczewskim, bardzie) znanego, jako konstiuktora dziat bezodr2utowych. jeszcze w 1933 roku pod jego_kierownictwem —zaprojektowano ttzyosiowy lekki samochod na bazie samochodu Ford-A. W 1934 roku taki samochéd, na pocwoziu GAZ-AA, zostal zbu- dowany w Zakladach ,,Gudok Oktjabrja”. Nosit oznaczenie GAZ-TK (trzyosiowy Kurczewskiego). Byt 10 transporter diata bezodreutowego BPK (batalionowa armata Kurczewskiego) Samochéd GAZ-TK 2 armata bezodrzutowa BPK kalibru 76,2 mm czesto byt nazywany w dokumentach SPK ~ dziato samo- biezne Kurczewskiego. Pojazdy tego typu proponowano wyko- rzystaé do uzbrojenia batalionéw rozpoznawezych dywizii sizeleckich. W standardowym GAZie-A dzialo BPK nie miescito sie, a ‘wykorzystanie do transport samachadu ciezarowego uznano za niecelowe., Bataliony rozpoznawcze potrzebowaly lekkiego, szybkiego samachodu, a nie cigzkiego samochodu cieza. rowego. GAZ-TK stanowit raczej nieudana probe skonstruowa: nia na podwoziu GAZ-A samochodu cigdarowego prey mini- malnych kosztach_modyfikacji: dodajac tylko twzecia of i dokonujac szeregu innych drobaych zmian, 'W dokumentacji Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji czy- tamy: ,,Typowa rama samochodu GAZ-A w celu zamontowa. nia dodatkowego mostu, zosiala wydtuzona 0 930 mn, przez dodanie do jejtylne} czesci podtuznic wykonanych z preednie) czesci ramy GAZa-A. Natozone dodatkowe podtuznice zamo: cowano do podstawowe] ramy Subami i nitami. Silnik, sprzeglo i skrzynka przektadniowa, przedni most wykorzystano 2 GAZ-A, Zastosowano standardowy wat Kardana srodkowe) (i, natomiast przektadnia gléwna zostata wykonana specjalnie 30 do tego celu. Do mechanizmu r62znicowego srodkowe| os ‘wprowadzono drugie napedowe koto zebate 7 zazebieniem 7 talerzowym kotem zebatym te) asi, ktére przekazuje moment obrotowy przez drugi wat Kardana do tylnego most ostatni si, Zastosowany wal Kardana od érodkowe| do. tylne| ost specjalny 2 typowym przegubem od samochodu cigzarowego GAZ-AA. Kolo napedzajace i talerzowe w tylne} ositakie same jak w Srodkowe}. Obudowa mechanizmu r6znicowego i oslona walu Kardana to czeéci wykonane od nowa. Konstrukcja tylne} resorowe tylne} osi posiadato wemocniony resor zawieszony bezpostednio do belki poprzecznej, ktora posiada przegubowe polaczenie 2 podhuznicami ramy: dapuszczajace poziome praemieszczanie razem 2 tylna osia Zbiornik paliwa specjalny © pojemnosci 78 dm’. Ospraet elektryczny typowy pochodzacy z samochodu GAZ-A. Wykonanie podiwozia samochodu GAZ-TK polegato na a) wydluzeniu ramy, ktéra powstala 2 element6w diwéich ram GAZa-A; 'b) duzych zmianach konstrukeji tylnych osi, w_ktérych zostalo zamontowanych 27 nowych ezese! © przerdbce Srodkowe} osi, skladajace) sie teraz 7 23 nowych czesci i typowych czesci 2 GAZa-A; 4) zmianach w konstruke}i przednich i tylnych resoréw oraz Gznita sig od konstrukcji osi Stodkowe}. Zawieszenie ich mocowaria, Oznacza 10, ¢ podwozie GAZ-TK nic moze byé pro: dukowane wylacznie ze standardowych czeSci GAZa-A i GAZa-AA i wymaga duze|iloSci nowych odlewow, odkuwek oraz innych ezesci Pomimo krytyczne) oceny Szefostwa Mechanizacji i Motoryzacji, Kurczewski wykorzystujac poparcie zastepcy przewodniczacega Rady Wojskowo-Rewolucyjne| ZSRS marszatka M. Tuchaczewskiego (ktdremu bardzo padobaty sie jego armaty bezodrzutowe i chcial aby je produkowano zami- ast klasycznych armat), osiggnal wiele — seryina_produkcjasamochadow GAZ=TK miala zostaé w koricw urichomiona w | Zakladach ,,Gudok Oktiabria’, gdzie w latach 1934-1935 wykonano kilkaset takich samochodéw. Na 23 2 nich zostaly zamontowane dziala SPK. Samochody zostaly przekazane do Uzbrojenia batalion6w rozpoznawezych dywizii suzeleckich,, pozosiale GAZy-TK zosialy preekazane wojsku jako samo- chody sztabowe, Na poczatku 1935 roku Biuro Konsteukeyjne Kurezewskiego, pracujace na terenie Zakladéw Nr 38 w pod: moskiewskich Podlipkach, zaprojektowato lekki samochéd paancerny na podwoziu samochodu GAZ-TK. Projekt zostat preedstawiony nowej instytucji Szefostwu Wojsk Pancemo- amochodowych Armii Czerwonei, ktére powstalo z Szefostwa | Mechanizaci i Motoryzacji Armii Czerwone}. Podjeto decyzje } _ebudowie protrypu na podwoziu GAZ-TK, Kéry mia wick 12 zdolnos€ jazdy w terenie niz GAZ-A, Zreszttinnego pod: woria, kére moglo by zostaé wykorzystane do tego cell, w Zwiazku Sowvieckim w tym okresie nie produkowano, Podobne, jak w preypadku podworia TK, prey projektowa. niu samochodu pancernego Kurczewski staral sie zrealizowaé projekt prey jak najmniejszym nakladzie prac konstrukcyjnych, pay zastosowania jak najmniejszej ilosci nowyeh czeSc Kadlub samochodu FAL zostal przeciety w Stodkowe| czesct i roramniely 0 820 mm, nowo powsiala przestrzeft wypelniono wstawka wykonana z blachy ze zwykle) sta. W wyniku zwiek- szenia wymiaréw udalo. sig umieScié w samochodzie radiosiacje 77-TK-1 2 antena poreczowa, co w samochodzie FALze wzgledu na ograniczone wymiary nie bylo mozliwe. W_ colu ulatwienia pokonywania praeszkéd, 2 bokOw umieszc zona dwva kola zapasowe na obrotowych wspornikach, ki6re mogly podpieraé pojazd np. podczas pokonywania row6w Usbrojenie pozosalo niezmienione. Karabin maszynowy DT umiaszczony w wiezyczce. Zapas amunicji zwiekszyt sie 0 7 magazynkéw (441 pociskéw). Nowy samochéd pancerny wykonano w Zakladach Ne 38 w czerweu 1935 roku. W doku mmentach otrzymat nazwe - samochéd pancerny GAZ-TK, lub, BA GAZ-TK, owy samochéd pancerny G Z-VK poderas prob na poligonie NIBT w czerweu 1938 roku. Sicswheeled GAZ-TK armored car seen turing the trials on NIBT proving ground in June 1935. Front and rear view. [SKM W okresie ad lipca do wrzesnia samachdd zostat poddany testom zakladowym w rejonie Moskwy, gdzie przejechat 1565, km. Po drobne} naprawie i usunigciu wykrytych usterck, 16 paédziernika 1935 roku zostat przekazany do Naukowo- Badawczego Poligonu Techniki Pancemej. W czasie badaf samochod przejechal 571 km, z tego po drodze 7 kamienia tuczonego 394 km, a po drogach polnych srednie| klasy 177 km. Samochéd dobrze pokony) ‘oraz rawy 0 szerokosci do 4 m, 0 glebokosci do I'm, Predkosé al waniesienia i zjazdy do 250 maksymalna wynosita 63,2 kmh, érednia na nawierzchai 2 thucznia 32 knivh, Zasieg jazdy po szosie do 230 km, a w tere= nie do 190 ki. We wnioskach z badaf przedstawiciele NIBT umiescili nastepujace spostrzezenia Po zakoniczeniu prob wojskowych samochodu pancermego GAZ-TK na poligonie Szefosnva Wojsk Pancernych i Samochodowych uzyskano nastepujace wnioski: 1) podwozie GAZ-TK nie moze byé wykonane ze standard- owych ezesci samochodu GAZ-A. 2) Kompletny kadtub samochodlu FAI nie moze byé uzyty do wykonania samochodu GAZ-TK. 3) Uzbrojenie ~ uwzgledniajac, Ze jest to samochéd terenowy, ktéry maze byé zastosowany w rOznych warunkach bojowych uwazamy, ze jego uzbrojenie jest niewystarczajace Usbrojenie w nim zastosowane ma szereg wad, 4) Samochéd GAZ-TK dobrze porusza sie w terenie po zalozeniu taiicuchéw, lece w poréwnaniu 2 samochodami ferenowymi GAZ-AAA i ZIS-6 jego mozliwosci poruszania sie w terenie sa gorsze. 5) W poréwnaniy z FAI ~ samochéd GAZ-TK rnastepujacymi zaletami: a) lepszymi zdolnosciami pokonywania btotnistych drdg lep- ij tez pokonuje waniesienia; 'b) duzym promieniem skrotu (6,5 m w porbwnaniu z 5,5 m samochodu FA) | mniejsza predkoscia maks vyrdinia sie c 63,5 km/h, zamiast 85 kmh; 31dd zasiegiem jazdy, TK 250 km, a FAI ~ 200 ke ©) samochéd GAZ-TK pokonuje preeszkody, Ktérych nie pokonuje FAI inp. kanaly, rowy/: 1) pokonywanie przeszkid wodnych takie same jak dla FAI; ) kadtub samochodu GAZ-TK ma wieksza pojemnosé, co umoilivia wygodne rozmieseczenie radiostacjh 6) Samochéd GAZ-TK posiada szereg wad: a) jest preeciazony, 2wlaszeza os przednia, odciazenia jednego 2 tylnych mostow, drugi przeciazony: ) brakuje urzadzenia do. pocwieszania osi napedowych podczas jazdy po drogach polnych i terenowych. Ich kat wza mmego skretu wynasi tylko 7”, podceas edy d jest do 24 5) preektadni sitowe) osi napedzanych jest eszemia, Sad kola podezas zostaje la samochodow rieprawidlowy przy dane) konstrukejt za tolezowe satelity ‘ napedzajace kolo stozkowe drugiego waty Kardana sa okresowo obciazane nierownomiernymi obciazeni- ami dynamicanymi, w wyniku czogo wystepuja duze 2uzycia i uzkodzenia mechanicane, nawet_ przy przebiegu tylko 600 In Po analizie wynikow badai doszlismy do przekonania, ze imochéd GAZ-TK nie moze bye zaliczony do samochodow terenowych, cdnosnie sty ognia i kata ostrzatu. Nie nadaje sie wiec jako pojaed bojowy dla Armii Czerwone)’. Po takiej ocenie dalsze prace nad samochodem GAZ-TK zostaly przerwane. Dotyezy 10 rownies wymagan taktycznych Summochéd pancerny FAI-M — wi ania kola zapasowego. Dodatkowe op: bem nakladkami, 4 FAL-M armored car armor with the hull by special jish-plates covered extra fuel tank, Note a pawl for mounting spare wheel located ont MODERNIZACJA SAMOCHODOW FAI W roku 1939 wickszos¢ samochodéw pancernych FAL, w wyniku dlugotrwale} eksploatacji, byta juz bardzo zuzyta Naprawy przeprowadzane w bazach naprawezych nie mogly problemu. Znaleziono postanowiono przenies pancerny kadlub na podwozie samo: chodu osobowego GAZ-MI, ktérego produkeje uruchomiono w Gorkim w 1936 roku. Pierwsze takie prace zostaly przeprowadzone w bazie remontowe| w Briaisku, we wrzesni 1938 roku. Kadlub pancemny przestawiono na_ podwozie GAZa-MI, kt6rego_przednia of wemocniono, Poniewa? ram: GAZa-M1 byla dlu2sza od ramy samochodu pancemego FAL postanowiono tylna czeé ramy i zbiomik paliwa ostonigto rorwigzae tego inne wyjécie dodatkowymiplytami pancernymi mocowanymi naktadkami do tylne} czeSci W listopadzie 1938 roku i w styczniu 1939 roku tak zmod- emizowany samochéd pancemny, oznaczony FAL-M (moderni zawany), przeszedt badania na poligonie w podmoskiewskie| Kubince. W czasie prob przejechat 3180 km po szosie i dro: gach polnych. Pomimo, Ze masa bojowa wzrosta do 2280 km, to jednak dzigki mocniejszemu silnikowi, parametry dynam: iczne nie ulegly zmianie. Predkosé maksymalna w jeédzie po drodze asialtowe| wynosita 83,1 knvh We wnioskach komisji oceniajace) FAILM znajduja. si nastepujace uwagi Modernizacja samochodu FAI metoda przestawienia kadluba, sdatkowego zbiornika paliwa z tylu kadluba i zaczep do moco- top view: Nore additional rear rear {E. Muikku] 3Plerwszy samochéd pancerny FAI-M zmodernizowany w bazie naprawcre] nr 6 na poligonie NIBT w i a. A first FAI-M armored car modernised at Maintenance Base No°6 seen on ojetzie dodatkowy pancerz zostal przyspawany do kadlu Weym spadrie 1938 rokt NIBT proving ground in November 1938, Note additional armor was welded to the hull. |ASKM] ladluba na podwozie M-1 sprawia, Ze otrzymujemy samochéd 2 parametrami réwnorzednymi z BA-20. Jednak zastosowanie ssmochodu pancemego FAI-M jest ograniczone ze wzgledu na shbsze opancerzenie, Kadtub jest gorszy, nig w BA-2O. Padceas modemizacji samochorly FAI nalezy wprowadzie rnasepujace zmiany: 1 wemoenié przedni most; Inienie kactuba (plyny, 2) wprowadric uszeze gazy bojowe!: 3) awiekszyé zasieg jazdy montujac dodatkowy zbiomik pala, We2ystkie te 2miany powinny byé objete seryina moderniza ja i tylko w jej rezultacie samochod FAL-M moze byé preyjety do uzbrojenia wojska, jako uzupelnienie. podstawowego typu BA-20' Brak jest informacji, czy te wszystkie zmiany zostaty wprowadzone, lecz w drugie} potowie 1939 roku w bazie hapraweze} Ne 2 Ludowego Komisarlaty Obrony ZSRS przystapiono do modemizacji samochodéw FAL Personel te azy uprzednio. przeprowadzat_modernizacje samochodéw BA-27, BAI i BA-3 przestawiajac je na podwozia GAZa-AAA. |-M zmodernizowany w barie napraweze} LM armored car modernised at Maintenance Base No 6 seen on NIBT proving ground in November 1958. {ASKMich BA-2 oving ground in Summer 1936. Jeden z picrwszych seryjnych samochodéw pancert BA-20 armored ear on NIBT Nie znamy doktadne| ilosei zmodernizowanych samo- cchodéw FAL. Modna jedynie stwierdzié, 2e w chwili wybuchu wojny nie wszystkie samochody FAL zostaly przesiawione na podwozia GAZ M-1. Bylo to zwiazane z duza pracochlonnos- iq modernizacji (w poréwnaniu 2 modernizacja Srednich samochodow pancernych — wykonywano dodatkawe fopancerzenie dla zbiornika i dolne) kadluba Dodatkowa trudnosé przy wylicza ilosci zmodemnizowanych samochodéw sprawia fakt, ze w dokumentacji jednostek wojskowych nie odnotowywano réznicy pomigdzy typami samochodéw FAL FAEM. SAMOCHODY PANCERNE NA PODWOZIU GAZ-M1 Produkcja samochodéw —GAZ-A_w—_Zaktadach Samochodowych w Gorkim (GAZ) zostata zakoriczona w 1935 roku, Unuchomiono nowa linie produkejna samochodu GAZ MI (Molotow-1) skonstruowanego na bazie amery-karskiego Forda 40. Dokumentacja zostala dostarczona przez Ford Motor Company na podstawie umowy 0 pomocy techniczne} zawarte| w 1929 roku. Nowy samochéd zosta opracowany, w ‘oparciu 0 dokumentacje dostarczona z USA, pod kierow- nictwem gléwnego konstruktora GAZ-a Lipgrata. Nowy samochéd znacznie 162nit sie od GAZa-A. Mial mocniejszy sil nik, nowa skrzynig przekladniowa, bardziej sztywna rame Projektowanie nowego samochodu rozpoczeto sie w paddzierniku 1933 roku. Pierwsze prototypy wykonano w sty zniu 1934 roku, a produkeja seryina rozpoczela sie w lity 1936 roku. Po uruchomieniu produkeji GAZa M-1 Biuro Konstrukcyjne Zakladéw leorskich otrzymalo zlecenie od Szefostwa Wojsk Pancernych i Samochadowych na opracow- 36 tna poligonie NIBT Iatem 1936 roku. One of the fist py KM] duction first anie dokumentacji i wykonanie prototypu lekkiego samochodu pancerego BA-20 na pocwoziu GAZa M-1. Produkcje seryina BA-20 zamierzano uruchomié w Zaktadach w Wyksie (Zaklady Maszyn Mlynarskich). Od lipca 1936 roku do korica roku zaklady wykonaly 33 liniowe samochody pancerne i dwa BA-20 7 radiostacja wyposazona w antene poreczowa. W pewnym okresie BA~20 hyly produkowane rownolegle 7 FAL BA-20 mial padobna konstrukcje jak FAI, lecz otreymat kadkub spawany 0 wiekszych wymiarach, wykonany 2 blachy pancernej o grubosci 4-6 mm. Do wsiadania zalogi,skladajace} sie 2 trzech o36b, shizyly drawi w Scianach bocenych kadhba zaé aby ulatwié jazde do tylu, w tylne) Scianie kadtuba zostal wwycigly niewielki luk. Uzbrojenie BA-20 skladalo sie z karabinu DT w wiezy, ktérej konstrukcja byla taka sama jak wieza samo- chodu FAL, Pomimo, 2e wzrosta masa pojazdu, dzieki moc: niejszemu silnikowi predkoSé maksymalna podczas jazdy po szosie warosta do 95,5 kmh. Zasieg jazdy po szosie wynosit 704 km i okolo 558 km po drogach polnych. Samochéd prze- jechat podezas prbb 500 km i uzyskal dobre wyniki badaf. We wniosku ostatecznym komisji_ przeprowadzajace] badania zawarto nastepujace sposirzedenia’ nPodczas jazdy BA-20 2 predkoSciami 15-20 km/b obserwacja drogi (do przodu) i na boki przez szczeliny obserwacyine przednich wlazow nie jest mozliwa, BA-20 rozwiazuje samodzielnie zadania taktyczne, dlatego w celv zwiekszenia sity ognia nalezy zamontowaé drugi karabin ‘maszynowy, zblokowany karabin w wiezy | jeden dowadcy’. W. marcu-kwietnia 1937 roku, konstuktorzy Zaklad6w ‘Wyksariskich Miroszin i Suchow zaprojekiowali dla samo. chodu BA-20 nowa stozkowa wieze o podwyészone| odpornosei. Po zaopiniowaniu projektu, wieza zostala zatwierdzona do produkeji seryjne}.jerwszych seryjnych samochodéw pancernych BA-20 na poligonie NIBT latem 1936 roku. Widok z przodu iz tylu. One of the fist production first BA~20 armored car on NIBT proving ground in Summer 1936. Front and rear view W zbiorczej informacji 0 planie zambwies na 1937 rok ontowano: ,,Zaklady Wyksariskie — w clagu 9 miesiecy wykonaly 70% pojazdéw, co stanowi 51,3% planu rocznego. Niewykanano gtownie nowych BA-20 2 wieza stozkowa, w opanowaniy produkeji kidrej zaktady maja Odbiér nowych BA-20 rozpoczal sie | patdzierika. Ogolem w 1937 roku zaktady w Wyksie wypro ukowaly 252 samachody liniowe BA-20, z tego 150 z wieza lindryczna (118 radiowych i 32 liniowe) i 103 z radiostacja miizwie?a stozkowa, Nalezy odnotowac, Ze w pierwszych la tach produkejiseryjne) BA-20 (1936-1938) wystepowaly duze poblemy z produkcja opon wypelnionych guma gabezasta Jes do FAL udato sie szybko uruchomié produkcje tego typu. 90, to z produkeja opon do M-1 byly problemy. Produkcja bowiem zostata przekazana do innych zakladéw, Kore uprzed nio ie prowadzily takiej produkei W zbiorcze} informacji © wykonaniu planu 2a 1937 rok ‘moana przeczyta€ notatke na ten temat:,, Ogumienie typu GK, Zaklady ,Krasny) Trieugolnik” w clagu 9 miesiecy wykonaty w 101,5% (dotyezy 10 opon © wymiarach 32%600, 29x5,50 Joroslawski Kombinat Gumowo-Azbestowy plan. produkeji pon o wymiarze 7,00x16 (to jest wymiar dla M-1), w ciagu 9 mnesiecy, wykonat w 50,7%, Jarostawskie Zaklady przejely 2 Kiasnowo Trieugolnika” dalsze zamowienia i w IN. kwartale razpoczely produkcje. lakose opon GK jest niska, szezegélnic lwymiany 7,00x16. Opony nie wytrzymuja badat laborato- ryinych. Probna partia przechodzi badania zamontowana w samochodach pancemych”. 20 listopada 1937 +. dyrektor Zaktadow Wyksa‘iskich Jefmow otrzymat od ludowego komisarza przemysks cie?kiego ZSRS list nastepujacej tresc: ,,Na podstawie decyzji Ludowego Komisariatu Przemystu Ciezkiego ZSRS Nr 31s, z 15 listopada 1937 roku, Rada Komisarzy Luddowych ZSRS decyzja Nr 94. produkeji samochodéw pancernych w 1938 roku” poleca: Produkowae od 1938 roku lekkie samochody panceme tylko rma podwoziu M-1 ze wemocnionymi kolami i przednia osia, 2 wieza stozkowa iz karabinem DT”. Jednak dopiero jesienia 1938 roku Biuro Konstrukcyjne Zaktadow Wyksariskich wykonato wzorcowy zmodemnizowany samochéd BA-20, Ktéry miat byé seryinie produkowany w 3 miesiace IASKM] 1939 roku. W nowym samochodzie probowano usunaé wady wykeyte w czasie testéw seryjnych BA-20, Wzmocniono przed: la przeciazona o$ oraz resory tyinego mostu, pogrubiono do 9 mm opancerzenie czolowe kadtuba i wiedy, ‘opancerzenie jarzma karabinu maszynowego. Ze wzgledu na w2rost masy zmniejszono wysokosé kadluba oraz zmieniono katy pochylenia plyt. W wariancie radiowym pojazdu antene poreczowa zastapiono pretowa, oraz wyiscie antenowe prze riesiono na lewa sirone kadluba. W wyniku tych poprawek masa samochodu wzrosta z 2270 kg do 2320 kg, lecz nie pogorszyly sie parametry trakcyjne. Po przeprowadzeniu seri prob nowy samochéd oznaczono BA~20M (modernizowany) i skierowano do produkeji seryjne] w 1939 roku. Podwozie przeznaczone do opancerzenia oznaczono GAZ- (MS (specjalne) lub MS. Podwozie bylo dostarczane z Gorkiego, bowiem Zaklady GAZ opracowaly i opanowaly ich produkcj¢ seryina. Produkcja BA-20M rozpoczela sie w styezniu 1939 roku, poczatkowo rownolegle 7 BA-20 7 wie7a siorkowa. Do konica roku przekazano wojsku 161 samochodow BA-20M, a Ww 1940 roku — 253 s7tuk, Plan na 1941 rok pezewidywat pro: dukejg 745 BA-20M. Z dynamika produkeji mozna zapoznaé sie preytaczajac faport starszego odbiorcy Samochodowych in2yniera wojskowego 2. bstugujacego Zaklady Wyksariskie Slyczen 1941 roku. Samochody BA-20M radiowe — plan roczny 390 sztuk, plan stycania 25 sztuk, wykonano 22 setuki, wyslano 22 samochody. \Wystano takée samochody wykonane w 1940 roku, pozos talo 71 sziuk samochodéw BA-20M zaméwionych w 1940 roku. Samochody liniowe BA-20M - plan roczny 355, plan sty cznia 0 ~ wykonanie 0 sztuk. W zaktadach sa gotowe samochody BA~20Méd preygo- towane do wysytki w lutym. W styczniu wysfano: 2 samochody BA-20M — zaméwione przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnetrenych ZSRS (NKWD). W zakladach znajduja sie tez podwozia M-1. Na poczatku mic 20n0 65 s2t., wykorzystano 22 podlwozia, zatem pozostaje 14. Pojazdy innych komisariatow. Ludowy Komisariat Spraw Wewnetrznych ~ 6 podwozi GAZ-AAA, GAZ M-1 Szefostwa Wojsk Pancemych i stopnia Zimina aca bylo ich 105, dostarc‘Samochéd pancerny BA-20 wypredukowany w pafdzierniku 1937 roku i BA-10 (z tylu) w Juchnowie w styczniu 1942 roku. 4 B4 ‘armored car manufactured in October 1937 and a BA-10 armored car (background) seen in Yuchnov in January 1942. [SKM] wykorzystano 2 podwozia GAZ M-1. Podwozie M-1 ~ 9 szt,, 2 tego 7 zabudowanych. Luty 1947 roku. Samochody BA-20M radiowe zgloszono do odbioru 41, odebrano 41, wyslano 4 sztuki. Samochody BA-20M liniowe 2gloszono - 0. Pozostate samochody z roku 1940. BA-20M — 93 samochody, BA-20 Md -1 samochéd. Podwozia M-1. Na poczatku miesiaca znajdowalo sie w zakladach 148 s2t,, dostarczono 18 szt, wykorzystano 75 szt., pozostalo 91 podwozi, z tego gotowych samochodéw w ‘montazu 10 samochodéw. Marzec 1941 roku. Samochody pancerne BA-20M 2 radiostacjami. Zgtoszono 61, odebrano 61, wystano do jednos- tek 48. Samochody panceme BA-20M liniowe ~ zgloszono 0 sz Pozostaje BA-20M ~ 72 pojazdy. Kwiecier Samochody BA-20M z radiostacja, zgloszono 57, coxdebrano 57, wyslano 50 sztuk. Samochody pancerne liniowe. Zgloszono 0. Na poczatku miesiaca w zaMladach znajdowaly sie 84 pod: wozia, dostarczono 96, wystano 76, pozostaje 101 sztuk, 2 tego 51 w samochodach, a 10 w montazu. ‘Maj. Samochody BA-20M radiowe, zgloszono 40, odebrano 40, wystano 58 pojazdow, pozostaja 32 pojazdy. Samochody BA-20M liniowe, zgloszono 14, odebrano 14, wysfano 5 samochodéw pancemych pozostaje 9 samochodéw. ‘Samochody pancerne BA-20Méd, zgloszono 4, odebrano 4, wyslano 4. Ponadto w zakladach znajduje sie jeden pojazd szkolny po maprawie. Podwozia M-1, na poczatky miesiaca stan wynosit 101 sztuk, dostarczono 62, a wystano 63, pozostaje 100 sziuk, 2 tego w gotowych samochodach 46, w montazu i malowaniu 15, wolnych podwozi ~ 3 sztuki Czerwiec 1941 roku. Samochody panceme BA-20M 38 radiowe, zgloszono 8, odebrano 8, wystano 38, pozostaja 2 pojacdy. Samochody panceme BA-20M liniowe, 2gloszone 32, ade- brano 32, wystano 37, pozostaja 4 samochody. Samachody panceme BA-20Mzd, zgloszono 16, odebrano 16, wystano 0. pozostaje 16 samochodow 5 lipea adbiorca wojskowy Zimnin skierowat do naczelnika |. oddzialy Szefostwa Wojsk Pancernych i Samochodowych inzyniera wojskowego 1. stopnia Pawlowa informacje, w hte} donesi: / Wykonanie umowy Nr B1-118 w Zakfadach Wyksafskich w ‘trakcie ostatnich 5 miesiecy bylo zadowalajace, lece zla praca w czerwcu doprowadeita do tego, ze plan na pierwsze potrocze nie zostat wykonany srednio 0 15 samochodou Preyczyny niewykonania planu na pienssze potrocze: 1) W czerweu zaistnat brak sly roboczej ze wzgled na choroby w pierwsze| polowie miesiaca i mobilizacjepracown ikéw do Armii Czerwone), Zvalnianie 2 obowigzky shuzby wojskowe] odbywalo sie z duzym opéénieniem, co doprowadzio do tego, Ze montazysci wiez, montazysci podze- spotéw, akierowcy zostal zmobllzowani do Armil Czerwore} pomimo ze otrzymali 2wolnienia 2 obowiazkur mobilizac. Nowi robotnicy i preybyli 2 innych wydziakéw, nie mogl ta szybko opanowaé nowej dla nich pracy, pottecba wige nieco czasu, aby zapoznali sie 2 nowymi specjalizacjami 2) Wat0st produkcji BA-20M jest zbyt maly, pomimo stalych nnaciskéw na zwigkszenie produkc 4) Wystepujace braki w elementach opancerzenia o grubos i 10 mm opdinily produkcje wier i kadtubow. Prayceyna brakow byfa niska jakos blach dostarczanych 2 Kulebaskich Zakladow Metalurgicanych i niska jakose polyczen. 4) Dyrekcja zaKladéw nie podjela wystarczajacych srodkow zaradezych majacych na celu poprawe na zle pracujacych ‘dcinkach produkeji, seczegélnie preygotéwek kuéniczych,je BA-20 7 wieig stozkows i anteng porg- ‘cars before a parade, Moscow; November 7 Samos czowa, dale} BA-20M 2 antenami pretowymi mocowany 1939. In the foreground are BA-20 with conical turret and rail antenna, in KFD] stkich czeSci niezbednych do 5) Zorganizowanie w drugim kwartale rzeciej_linii nonogramami dostaw, ¢o —_ montazowej moglo znacznie zwiekszyé lecz uruchomieniu produkeji pra nowe dostawy czesci Ms fited with rod antennas mounted on the left side of the hull, [Rt Jaw pancernych A.P. Czukiczew (7 lewej) wydaje rozkar przekroczenia granicy Estonii, 10 paddrieraika yoreezowg. Commander of an armored ear unit A.P.Tyukitschev ordered samochéd BA-20 7 wie?a stozkowa i antens crossing Estonian border, October 1939, In the background is a BA-20 armored ear with conical turret and rai antenna. |ASKM] 40[Typ Tipe [Plan procuksjiProdhcton plan] Dostarczono/Delivered | Nidastarceono/No delivered ] Dodatkowol Supplementary BA-20M radiowy/radio 18s 29 44 'BA-20M liniowy/combat 100) 6 4 BA-200dishd (BA-20M) 26 20 6 u fRazem oral un “4 Produckja samochodéw pancemych BA-20M i BA-202d (BA-20M) w okresie od stycznia do maja 1941 roku, The production of BA nitéw, a takze takich elementéw, jak katowniki i inne, glownie cxeici dostarczanych przez kooperantow. Szczegolnie brakuje celement6w jarzm kulistych, ogumienia, radiostacji i anten. Program produkgji na lipiee i Ml. kwartal jest niewystar- czajacy. Na lipiec zaplanowano wykonanie tylko 70 samo- choeliw, 0 jest iloScia zbyt mala uwzgledniajac wojne i modliwosci produkcyine zaktadu, ktOry prey naledycie Zaplanowanej produkcji wojskowej, maze wyprodukowae 100 smochodow miesigcznie, a prey przejéciu w cafosci na pro- dukcje wojskowa 150 1 wigcej samochodéw miesiocznie. Zwracam wasza uwage na fakt, 2e caly program produkeji ZaKldéw Wyksariskich na Ill. kwartal, zatwierdzony przez ludowego komisarza Jefremowa, w dni 24 czerwca 1941 roku, zawierajacy sie w ilosci tylko 190 samochodow jest uyraénie zanizony, a w rezultacie tego dyrekcja zakladéw nal nie bedzie wykazywaé niezbednych staran do wzrostu produkeji wojskowe) Prosze 0 wasza interwencje i podjecie odpowiednich naciskow na Ludowy Komisariat w celu zwiekszenia produkcji semochodéw BA-20 w zakladach zgodnie 2 wymaganiami czasu wojny. Prosze mnie powiadomié 0 planach produkcji samochodow w Ml. kwartale”. Prawdopodobnie po przestaniu tego raportu zostaly podjete odpowiednie kroki, poniewa? w lipcu Zaklady Wyksafiskie vykonaly i przekazaly odbiorcy 55 samachodow liniowych i 7 | olejonych przystosowanych do jazdy po szynach. Zostaty | 6) Dostawy materiatéw byly niedostatecene, brakowato "0M and BA-20shd (BA-20M) armored cars from January to May 1941. zakosiczone prace pry 25 samochodach panceenych i pry 25 monlowanych. W siegpniu 1941 roku osiagniglo najwyszy wskaznik produkcji samochod6w BA-20M. Przekazano do odbioru 77 samochodéw (20 radiowych i 57 liniowych], po c2ym produkcja BA-20M zmniejszata sie. Wy nikalo to 2 braku plyt pancemych, ogumienia, radiostacj i innego wyposazenia, Zaklady rozpoczely ted wykonywanie kadlubiw do czolgow 1-60 i wier do czolgow T-34. W rezultacie we wrzesniu przekazano 50 BA-20M, w paédzierniku 40, w lisopadzie 46, 2 w grudniu tylko 16 samochodéw pancernych. CzeS¢ samo: chadéw byla przekazywana do wojska na ogumieniy pneu: matycznym, bez plandek i czeSci zamiennych, ponadto wys tepowaly braki w wyposazeniu i narzedziach. Warto odno: towaé, Ze we wrzesniu 1941 roku Wyksariskie Zaklady Maszyn Milynarskich weszly w sklad nowo worzonego Ludowego Komisariatu Przemystu Czolgowego ZSRS i otrzymaly nazwe Zaklady Ne 177. Jego podstawowa produkeia staly sie kadluby i wieze ezolyow 1-60 T-34, a produkeja BA-20M znalazta sie ‘na drugim planie. Po przyjeciu do uzbrojenia samochodu BA-64 z napedem na wszystkie kota, opracowanego przez GAZ, podjeto decyzi¢ 0 przerwaniu produkeji samochodéw BA-20M, 9 marca 1942 roku Dekretem Paistwowego Komitetw Obrony ZSRS, Nr 141588, Zaktady Nr 177 (byle Zaktady Maszyn Miynarskich) otraymaly polecenie wstraymania pro: dukeji BA-2OM. W identycznym zarzadzeniu Nr 268, Ludowego Komisatiatu Przemyshi Czolgowego ZSRS czytamy: ‘Try samochody pancerne BA-20M podezas przemarszu, lipiee 1941 roku, Widoczne dodatkowe opancerzenie jarzma karabinu imaszynowego i wewngtrzne zawiasy drzvi ilukow. Three B4-20M armored cars seen in July 1941, Note additional mackine gun mount let armor and interio-type hinges of doors and hatches. [RGAKFD] 4aRemont samochod6w pancernych BA-20M w jedne} z moskiewskich fabryk w styezniu 1942 roku, Pojazd po lewe} ma zdjetg wieze, widoezny zbiornik paliwa i ost the left had dismounted turret. No Dyrektor Zakladéw Nr 177 tow. Wotkow — 2 dhiem 16 maja 1942 roku przerwaé produkcje samochodéw BA-20M, arzedzia specjalne, pomoce i Hoceniki oraz dokumentacie techniczng zachowac W. Malyszew Pomimo rozporzadzenia, w maju 1942 roku plan produkeji BA-20M w Zakladach Ne 177 zostal przekroczony, zamiast 25 przekazano 66 samochodéw. Z posiadanych zapasdw kadtubow jeszcze 2 BA-20M, aw lipcu dodatkowo 14 samochodéw. Z ta chwil podwozi wykonano iw czerwcu przekazano isza produkcja zostata wstrzymana. Lacznie w calym okresie. produkeji od 1936 roku do lipca 1942 roku, w \Kladach Wyksariskich (pééniej Zakladach Nr 177) wykonano 1567 samochodéw pancernych BA-20 i BA-20M. SOWIECKI KEGRESSE Zwiazek Sowiecki byt pionierem w konstruowaniu i pro: dukeji samochodow polgasienicowych. Jeszeze w 1909 roku mechanik carskich garazy A. Kegresse opracowat i wykonal uurzadzenie do jazdy po sniegu”. Byt to pojazd polgasienicowy Stanowit go wézek jezdny i tama wykonana 2 podgumowane} tkaniny bawelniane}. Obroty od pélosi do napedzanych beb- now byly przckazywane taficuchami. Pomimo wielu wad pomyst spowodowal zainteresowanie, ,,Autosanie” ~ bo tak w dokumentach z epoki nazyiwano pélgasienicowe samochody onstrukeji A. Kegresse latwo poruszaly sie po blocie i Sniegu, po ktérym normalne samachody nie mogly jeZdzic. W okresie fod 1910 roku do 1916 roku A. Kegresse dopracowal swoja kan- sirukeje, aw latach I wojny Swiatowe} wiele ,,autosan” bylo 44 ola zapasowego. Maintenance of BA-20M armored cars in Moscow in January 1942, Vehicle shown om

You might also like

• AC - Arsenal A-10 Thunderbolt 2

  

  Document58 pages

  AC - Arsenal A-10 Thunderbolt 2

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet
• 03 Luftwaffe 1935-45

  

  Document44 pages

  03 Luftwaffe 1935-45

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet
• Kagero Photosniper 11 Panther Ausf A-G

  

  Document52 pages

  Kagero Photosniper 11 Panther Ausf A-G

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Sowieckie Samochody Pancerne Vol II

  

  Document82 pages

  Sowieckie Samochody Pancerne Vol II

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet
• Sowieckie Samochody Pancerne Vol I

  

  Document102 pages

  Sowieckie Samochody Pancerne Vol I

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet
• Tigers in Color Waffen Ss and Army Formations

  

  Document44 pages

  Tigers in Color Waffen Ss and Army Formations

  sebastian.ingenieriaelectronica

  No ratings yet