Professional Documents
Culture Documents
Prawo Cywilne - Część Ogólna
Prawo Cywilne - Część Ogólna
Prawo Cywilne - Część Ogólna
SKRYPT
Na podstawie książki:
Prawo cywilne – część ogólna. Zbigniew Radwański
9. wydanie C.H. Beck
1
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Źródła prawa – fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze. Wskazują, kto,
w jakich okolicznościach i jak ma postąpić.
abstrakcyjne – ustanawiające pewne wzory zachowań
generalne – kierowane do pewnej klasy adresatów z uwagi na jakąś ich wspólną cechę
1. Prawo stanowione.
– akty prawne powszechnie obowiązujące – źródła prawa cywilnego (regulują stosunki
cywilnoprawne)
– akty wewnętrznie obowiązujące (art. 87, 93 Konst.) – nie są źródłami prawa cywilnego,
ponieważ: art. 93 Konst. „Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa rady Ministrów i
ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe
organowi wydającemu te akty.”
a. Konstytucja.
Najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konst.). Nie można nad nią uznawać jakiegoś
wyższego systemu normatywnego, nawet prawa naturalnego. Znajduje bezpośrednie zastosowanie.
Przepisy Konstytucji powinny być uwzględniane łącznie z przepisami innych aktów prawotwórczych.
b. Ustawy.
Uchwalane przez parlament w sposób ściśle określony w Konstytucji, a podpisuje i zarządza ich
ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP Prezydent Rzeczypospolitej. Trybunał Konstytucyjny orzeka o
zgodności ustaw z Konstytucją, a sądy mogę przedstawić temu organowi pytanie prawne, co do
zgodności ustawy z Konstytucją, jeśli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy
toczącej się przed sądem.
c. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowią część polskiego systemu prawnego i są bezpośrednio
stosowane przez sądy. Jeżeli ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody
wyrażonej w postaci ustawy, to walor takiej umowy jest wyższy do zwykłej ustawy.
d. Rozporządzenia.
Akty powszechnie obowiązujące, lecz w hierarchii stoją poniżej ustaw, pełniąc wobec nich funkcję
wykonawczą. Wydają je określone organy na podstawie szczegółowego uprawnienia zawartego w
ustawie. O zgodności rozporządzeń z Konstytucja lub ustawą orzeka TK.
e. Akty prawa miejscowego.
2
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
1a. Prawo Unii Europejskiej – włączenie europejskiego systemu prawnego do polskiego porządku
prawnego oznacza przyjęcie norm już ustanowionych przez UE (acquis communautaire) oraz norm,
które w przyszłości będą przez właściwe organy UE stanowione.
b. Prawo zwyczajowe – norma prawna, praktyka stałego stosowania przez organ państwowy
określonej reguły postępowania. Praktyka dokonywania czynności prawnych.
Prawo zwyczajowe powstaje obok (preter), a nie przeciwko (contra) prawu stanowionemu.
3
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Wartość lub reguła moralna odnosząca się do stosunków międzyludzkich. Odwołują się do
powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem
dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.
Odnoszą się jedynie do postępowania jednych osób wobec innych, muszą odnosić się do motywu
ludzkich działań, a nie wyłącznie do przeżywanych postaw, które nic nie wykazują.
Są to zasady współżycia społecznego, które nie są jednocześnie obowiązującymi normami
prawnymi, bo jeśli są równobrzmiące to są po prostu normami prawnymi.
Zalicza się do nich także normy obyczajowe.
normy moralne ≠ normy obyczajowe
Normy moralne przestrzega się, gdyż znajdują aprobatę w przeżyciach oceniających osób (są
dobre), natomiast normy obyczajowe stosuje się z nawyku społecznego, dlatego, że tradycja
nakazuje zachować się w dany sposób.
Funkcja.
Klauzule ustawowe odsyłające do zasad współżycia społecznego, polegające na nadaniu prawu
większej elastyczności. Pojęcie nieostre, gdyż niepoddaną się kodyfikacji lub weryfikacji. Sąd
powołując się na zasady współżycia społecznego jasno powinien formułować normę moralną,
jaką miał na względzie.
Obowiązywanie.
Nie obowiązują samoistnie na podobieństwo ustawowych norm prawnych. Wpływają jedynie na
ocenę stanu faktycznego, dokonywaną w toku stosowania prawa.
Zakres zastosowania.
Jest określony w przepisach prawa, jego role to:
- element elastycznego doprecyzowania treści
- kwalifikują pewne zdarzenia kreujące stosunki cywilnoprawne
- pomoc przy wykładni oświadczeń woli
- instrument zapobiegający powstaniu konsekwencji prawnych
sankcja – określa, w jaki sposób powinny zareagować organy państwowe w razie niezastosowania się
adresata do nakazanej normy.
4
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
kryterium jest sposób, w jaki prawodawca określa okoliczności ich zastosowania i charakter ich mocy
wiążącej (maja one na celu uzupełnienie treści stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym
przez strony)
5
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
vacatio legis – okres między datą publikacji a początkowym terminem jego obowiązywania.
Ustawodawca może okres ten skrócić, lub całkowicie uchylić stanowiąc, że akt normatywny wchodzi
w życie w dniu publikacji.
Koniec.
Normy przestają obowiązywać w skutek:
- klauzul derogacyjnych – zawarte są w przepisach wprowadzających nowe akty prawne
- upływu czasu z góry oznaczonego w akcie normatywnym
- wejścia w życie później ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje
- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
6
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
6. Prawo intertemporalne.
Wskutek uchylenia normy/przepisu prawa ustaje jej działanie w odniesieniu do stosunków prawnych
powstałych później. Prawo intertemporalne (międzyczasowe) – uchylony przepis nie obowiązuje,
lecz mimo to w sytuacjach określonych prawem intertemporalnym znajduje zastosowanie.
zasada nieretroakcji (art. 3 KC) – normy prawne nie mają mocy wstecznej. Prawo w zasadzie
powinno wpływać na zachowanie ludzi w przyszłości i nie należy zmieniać sytuacji prawnej
podmiotu ustalonej pod rządami dawnej ustawy.
- lex retro non agit – prawo nie działa wstecz, skutki zdarzeń prawnych, jakie miały miejsce pod
rządem dawnej ustawy, określa się na podstawie dawnej ustawy, ale tylko do czasu wejścia w życie
nowej ustawy.
- zasadę to nie stosuje się, gdy wskazuje na to brzmienie i cel ustawy
c. Kwalifikacja skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządami nowej normy,
mimo, że wywierają wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządami
dawnej normy prawnej, reguła ogólna każe stosować do nich normę nową
- Gdy chodzi o ocenę zdarzeń, które związane są z istotą dawnego stosunku prawnego, a
miały miejsce pod rządem nowego prawa stosuje się normę dawną np. odwołanie darowizny.
d. Jeśli powyższe reguły nie doprowadziły do jednoznacznego wyniku należy posłużyć się regułą
interpretacyjną II stopnia, która w razie wątpliwości przyznaje preferencje normom
ustanowionym w ustawie nowej.
7
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
b. Rozkład ciężaru dowodu – art. 6 KC – ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z
tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeśli więc ktoś powołuje się przed sądem na pewien fakt, z
8
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
którym prawo wiąże jakieś korzystne dla niego konsekwencje prawne, a fakt ten nie zostanie
udowodniony, wówczas przegra sprawę, czyli jego roszczenie nie zostanie przez sąd
uwzględnione.
a. domniemanie faktyczne (praesumptio facti) – sędzia może uznać za istotny dla sprawy fakt
ustalony na podstawie wniosku wyprowadzanego z innych faktów. Wnioskowanie to opiera sąd
na swojej wiedzy, a w szczególności na doświadczeniu społecznym pozwalającym dostrzec pewne
typowe związki między określonymi rodzajami zdarzeń.
np. Jeśli dla rozpatrzenie rozstrzygniętej sprawy rozwodowej lub o ustalenie pochodzenia dziecka
doniosła będzie okoliczność czy A utrzymywał stosunki cielesne z B to w typowych sytuacjach sąd
będzie mógł zasadnie przyjąć na podstawie domniemania faktycznego, że stosunki te miały miejsc,
gdyż A i B mieszkali ze sobą lub spotykali się w pokoju hotelowym.
b. domniemanie prawne (praesumptio iuris) – wyznaczone jest norma prawną, która każe wiązać
ze sobą dwie klasy faktów: podstawę (przesłankę) domniemania z wnioskiem(faktem)
domniemania. Jeśli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi ( a więc na zasadzie
domniemania faktycznego) fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć
bez dowodu istnienia faktu, ten, który jest wskazany we wnioskowaniu domniemanym.
np. „Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matka dziecka nie dawniej niż w 300,
a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka”. Jeśli sąd ustali w toku postępowania
dowodowego, opierając się na domniemaniu faktycznym, że mężczyzna utrzymywał z kobietą
stosunki cielesne we wspomnianym okresie poprzedzającym urodzenie dziecka (podstawa
domniemania), to obowiązany jest ustalić, że jest ojcem dziecka (wniosek domniemania).
9
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
np. art. 9 KC stanowi, że w razie urodzenia się dziecka (przesłanka domniemania) domniemywa się, że
przyszło na świat żywe (wniosek domniemania). Kto dowodzi, że dziecko w ogóle się nie urodziło,
czyli kwestionuje przesłankę domniemania musi wykazać tę okoliczność, wtedy norma domniemania
nie znajdzie zastosowania. Natomiast samo domniemanie obali ten, kto wykaże, że dziecko urodziło
się nieżywe.
o Domniemania prawne wprowadzają wyjątki od reguły ciężaru dowodów (art. 6 KC), ułatwiają
istnienie doniosłego dla sprawy faktu. Jeśli wiec fakt ten za pomocą domniemania prawnego
lub w jakikolwiek inny sposób uznany ogólnymi regułami dowodowymi nie zostanie ustalony –
nadal negatywne tego konsekwencje ponosi ten, kto wywodzi z niego skutki prawne.
o Zwroty zawierające zastrzeżenie „chyba że”. Interpretuje się, jako przerzucenie ciężaru
dowodów na inną stronę.
c. domniemanie dobrej woli –odnosi się do całego systemu prawa cywilnego, art. 7 KC. Przepisy
prawa wiążą jakieś skutki prawne z dobrą albo ze złą wiarą osoby, kodeks cywilny każe
domniemywać istnienia dobrej wiary. Jest ono wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu, gdy
nie zostanie obalone dowodem złej wiary.
np. art. 174 KC uzależnia skutki prawne od złej albo dobrej wiary, ponieważ tylko posiadacz będący w
dobrej wierze może nabyć własność rzeczy ruchomej przez zasiedzenie.
Podział na dobrą i złą wiarę. Ma charakter wyczerpujący, a zarazem rozłączny, jest podziałem
logicznym, gdyż osoba może być tylko albo w złej, albo w dobrej wierze, brak jakiś stanów
pośrednich.
dobra wiara – polega na błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu kogoś o tym, że
przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe np. własność.
zła wiara – osoba, która wie, że określone prawo mu nie przysługuje, albo nie wie, lecz wiedzieć o
tym powinien.
Moc wiążąca orzeczeń/ustaleń – określana, jako normy domniemania prawnego lub jako pogląd
zupełnie odmienny od domniemania, gdyż nie da się w nich wyróżnić dwóch istotnych elementów:
przesłanki i wniosku domniemania. Są to odrębne typy norm domniemania określające moc wiążącą
orzeczeń sądowych. Oznacza to, że prawomocne orzeczenia mogą być uchylone lub zmienione tylko
w wyjątkowych okolicznościach.
10
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
clara non sunt interpretanda – jasne przepisy prawa nie podlegają interpretacji. Wykładnia
rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy przepis budzi wątpliwości. Przepisy jasne rozumie się
bezpośrednio (intuicyjnie), czyli na podstawie samej kompetencji językowej użytkownika języka.
- Nie do końca ma ona uzasadnienie w świetle współczesnej semiotyki, gdyż uważa się, że w każdym
przypadku wykładnia jest konieczna. Ponadto jest niedopuszczalna ze względu na subiektywizację
procesu wykładni, z gruntu niezgodną z podstawową zasadą praworządności, według której prawo
ma mieć to samo znaczenie dla każdego.
Co jest „jasne” okazuje się dopiero w wyniku przeprowadzonej wykładni. Proces wykładni ustaje w
momencie, gdy doprowadzi do wyjaśnienia sensu interpretowanego tekstu – interpretatio cessat in
claris. Paremia ta zakłada konieczność dokonywania wykładni z zastosowaniem wszystkich dyrektyw
wykładni, które sterują tym procesem.
Dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane do
interpretacji prawa.
lex superior derogat legi inferiori – norma niższego rzędu (np. zawarta w rozporządzeniu) nie
może obowiązywać o treści niezgodnej z normą wyższego rzędu (ustawą, konstytucją)
11
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
lex specialis derogat legi generali – należy dać pierwszeństwo normom szczególnym przed
ogólnym
jeśli jednak w przepisie sformułowany jest jakiś wyjątek to nie powinno się go interpretować
rozszerzająco – exceptiones non sunt extendendae
lex posterior derogat legi anteriori – dyrektywa uchylająca kolizję norm w czasie i to na rzecz
normy późniejszej
ale należy dodać, że nie odnosi się ona do sytuacji, gdy owa norma wcześniejsza ma charakter
szczególny w stosunku do późniejszej – lex posterior generalis non derogat legi priori speciali
interpretatio cessat in clarin – w przypadku, gdy na podstawie językowych reguł wykładni sens
przepisu zostaje jednoznacznie ustalony, kończy się proces wykładni, ponieważ sens normy jest
już jasny
W każdym przypadku przepis prawa powinien być poddany nie tylko wykładni językowej, ale również
systemowej. Rozumienie przepisu prawa jest wyznaczone nie tylko przez jego brzmienie, lecz także
przez treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w
ramach wykładni systemowej.
reguły systemowe wykładni – aby sprawdzić niezgodność norm, należy uprzednio poddać przepisy
prawa interpretacji. Następnie w toku wykładni odrzuca się takie rozwiązania problemu
interpretacyjnego, które mogłoby prowadzić do wystąpienie niezgodności w systemie.
12
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
13
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
sposób podobnych do tej, jaka została w nim opisana. Analogiczne stosowanie ustawy
prowadzi do odpowiedniego stosowania normy podstawowej.
1. Nadzór judykacyjny.
Wykładnia wiążąca może być zorientowana na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy. Dokonują jej sądy
wyższych instancji na czele z SN w toku nadzoru judykacyjnego sprawowanego nad orzeczeniami
niższych instancji.
2. Zasady prawne.
Uchwala je Sąd Najwyższy w składzie powiększonym:
- w pełnym składzie SN
- w składzie połączonych izb
- w składzie całej izby
- w składzie 7 sędziów – uchwała uzyskuje moc zasady prawnej w momencie, gdy wyraźnie tak
postanowi skład orzekający i stosuje się wówczas formułę: „podjął następującą uchwałę i postanowił
nadać jej moc zasady prawnej”, a jeśli uchwała nie ma waloru zasady prawnej wówczas stosuje się
formułę: „ podjął następującą uchwałę”
„moc zasady prawnej” – jeśli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić od zasady prawnej, powinien
wystąpić o jej zmianę przez szerszy skład SN od którego, który zasadę prawną uchwalił. Zasady
prawne wiążą tylko składy orzekające SN, a więc wywierają jedynie skutek prawny wewnątrz SN (nie
wiążą sądów powszechnych). Natomiast zasady prawne oddziałowy wuja faktycznie na orzecznictwo
14
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
sądów powszechnych, bo sądy niższych instancji biorą pod uwagę, że SN rozpatrując sprawę w toku
kontroli judykacyjnej nie odstąpi od zasady prawnej
V. Zbieg norm.
W toku ustalenia właściwej dla rozważanego stanu faktycznego normy sąd niekiedy stwierdza, że
może znaleźć zastosowanie kilka przepisów. W takiej sytuacji należy kierować się ogólnymi
regułami systemowymi (np. regułą, że przepis szczególny wyłącza przepis ogólny) oraz zasadami
prawa cywilnego, które zwłaszcza każą uwzględniać interesy osoby domagającej się ochrony
prawnej.
15
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
16
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Prawo podmiotowe – pewna sytuacja prawna wyznaczona podmiotem przez obowiązujące normy i
chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów.
- opisana sytuacja prawna jednego podmiotu względem innego podmiotu prawa, element treści
stosunku cywilnoprawnego
- wyznaczony normami prawa, określającymi zdarzenie prawne, które jeśli się spełnia, wywołuje
konsekwencje prawne polegające na powstaniu praw podmiotowych
- pewna „sfera możności postępowania” lub „moc prawna” przysługująca osobie uprawnionej
- pewnie wyróżnione przez normy prawne zachowania lub kompetencje podmiotu uprawnionego,
któremu podporządkowanie są określone obowiązki innego podmiotu prawa
- służy ochronie interesów podmiotów
Prawa podmiotowego nie posiada osoba, której przysługują kompetencje do działania wyłącznie w
cudzym interesie np. pełnomocnik, opiekun, kurator, wykonawca testamentu
1. Stosunek cywilnoprawny.
Elementami są po jednej stronie prawo podmiotowe, a po drugiej odpowiadający mu obowiązek.
prosty – tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe, z którym połączony jest
obowiązek/obowiązki drugiej strony np. właściciel rzeczy skradzionej żąda jej zwrotu od złodzieja
złożony – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony,
podwójna rola podmiotów: osób uprawnionych i zarazem zobowiązanych np. stosunki prawne
wynikające z umów wzajemnych tj. umowa kupna-sprzedaży
17
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
trwałe obezwładnienie roszczenia (peremptoryjne) – np. w razie potracenia roszczenia lub jego
przedawnienia
przejściowe obezwładnienie roszczenia (dylatoryjne) – np. w razie niezaofiarowania świadczenia
wzajemnego
18
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
19
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Aby nabyć czy utracić prawa podmiotowe należy powiązać te prawa z inną osobą. Gdy ktoś prawo
nabywa – związek jego z prawem powstaje, a gdy ktoś je traci – związek ten ustaje.
1. Nabycie prawa.
nabycie pochodne – nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to
prawo przenosi np. sprzedaż, darowizna, zamiana rzeczy, dziedziczenie ustawowe i
testamentowe.
Nikt nie może przenieść na inna osobę więcej praw, niż sam posiada – nemo in alium plus iuris
transferre potest quam ipse haber.
nabycie pierwotne – nabywca nie uzyskuje prawa podmiotowego od określonej osoby. Nabycie
to nie jest, więc uzależnione od tego, że uprzednio prawo to przysługiwało określonemu
podmiotowi np. nabycie własności rzeczy ruchomej przez zawłaszczenie czy stworzenie utworu
literackiego, który musi być w myśl prawa autorskiego dziełem oryginalnym.
Nabycie dokonuje się bez woli poprzednika, a z mocy zdarzeń wskazanych ustawą. Prowadzi do
uzyskania prawa bez obciążeń.
Tylko w przypadku nabycia pochodnego powstaje stosunek następstwa prawnego, czyli sukcesji
między poprzednikiem a nabywca prawa.
nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna) – dochodzi do nabycia indywidualnego
oznaczonego prawa np. W razie sprzedaży kolekcji obrazów dochodzi do przeniesienia tylu praw
własności, ile jest obrazów, a skuteczności ich nabycia rozważa się w odniesieniu do każdego z
nich odrębnie.
nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – prowadzi do nabycia całego lub części
jednego majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego. Prowadzi nie tylko do nabycia
praw, ale i obowiązków (obciążeń) np. dziedziczenie, że na skutek jednego zdarzenia prawnego,
jakim jest śmierć spadkodawcy, przechodzą na spadkobiercę wszelkie prawa i obowiązki
zmarłego.
2. Utrata prawa.
Utrata prawa podmiotowego następuje wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie, gdy dane prawo w
ogóle gaśnie np. służebność osobista w skutek śmierci uprawnionego. Poza tym przeniesienie prawa
podmiotowego z jednej osoby na drugą powoduje jego utratę po stronie przenoszącego np. sprzedaż
krzesła z powoduje utratę prawa własności po stronie sprzedawcy.
20
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Wykonywanie – czynienie „ze swego prawa użytku” art. 5 KC. Polega nie tylko na czynieniu, ale także
zaniechaniu. Uprawniony niekoniecznie musi wykonywać prawo podmiotowe lub roszczenia
osobiście np. Uprawa gruntu może być wykonywana przez pracownika, a zbycie nieruchomości przez
pełnomocnika.
Nadużycie - zachowanie nie zgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone typy lub
postacie praw podmiotowych, które nie są wykonywaniem tych praw.
Ochrona – uprawnionemu przysługuje powództwo kompetencja do zwrócenia się do sądu lub innego
organu państwowego, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z
naruszenia lub zagrożenia prawa podmiotowego.
W zakresie zobowiązań naturalnych uprawnionemu nie przysługuje powództwo.
pomoc własna – stosowana przez samego uprawnionego lub inne osoby. Dzieli się: samoobrona
(odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym) oraz samopomoc
(uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawa podmiotowe).
21
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
System prawny wyróżnia określone klasy przedmiotów, które nie mogą mieć ani praw ani
obowiązków.
księgi wieczyste – wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynków lub ich części są odrębnymi
nieruchomościami.
22
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
rzeczy oznaczone, co do gatunku – określone są według cech rodzajowych np. koń wyścigowy,
samochód osobowy
rzeczy oznaczone, co do tożsamości – odnoszą się do indywidualnie wskazanego przedmiotu np.
koń wyścigowy „Piorun”, samochód osobowy oznaczony określonymi numerami
4. Pożytki. – obejmują jakieś dochody z rzeczy lub z prawa (art. 53, 54 KC).
pożytki naturalne rzeczy – płody i inne odłączne od niej części składowe, jakie według zasad
prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy np. zboże zbierane z pola, owoce
zerwane z drzewa
pożytki cywilne rzeczy – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego w
postaci pieniężnej lub niepieniężnej np. Gdy A wydzierżawi grunt B, to czynsz, jaki B powinien
zapłacić A, jest pożytkiem cywilnym wydzierżawionego gruntu.
pożytki prawa – dochody, które przynosi prawo np. wierzytelność pieniężna, w związku z
czym pożytkami będą odsetki
Reguły o ogólnym zakresie zastosowania, które precyzuje sama treść uprawnień do pobierania
pożytków:
art. 55§1 KC – uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które
faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania tego uprawnienia oraz pożytki
cywilne (rzeczy i praw) to uprawnienie przysługuje w stosunku do jego trwania, a więc
niezależnie od tego czy zostały pobrane np. w razie zbycia rzeczy najętej, zbywcy należy się
czynsz najmu przypadający od momentu zbycia, chociażby czynszu jeszcze nie pobrał
art. 55§2 KC – uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania
pożytków, które przepadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenia za te nakłady
np. Jeśli użytkownik wieczysty posiadał ziemniaki, których zbiór przypadł po wygaśnięciu
użytkowania, może domagać się zwrotu tych nakładów, ale nie więcej niż wynosi wartość
wykopanych ziemniaków po odliczeniu kosztów zbioru
23
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
2. Przedmioty niematerialne.
Wyróżnia je negatywna cecha, że nie mają postaci materii w sensie fizykalnym.
energia – nie można ich uznać rzecz, np. przy dostarczaniu prądu liczniki zainstalowane u
odbiorców mierzą ilość zużytej energii, to samo dotyczy ciepłe wody do ogrzewania mieszkań
– płaci się tu nie za wodę, lecz za ilość ciepła, którego woda jest tylko nośnikiem
dobra intelektualne – utwory literacki, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe,
stanowią wytwór umysłu ludzkiego i same przez się nie mają postaci materialnej dobra
osobiste np. płótno obrazu, marmur posągu, kaseta z nagraniem utworu muzycznego
dobra osobiste – niematerialna postać, ale także niemajątkowy charakter
pieniądze – określony znaki pieniężne, nosiciel i miernik wartości
papiery wartościowe – dokumenty, których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę
wykonywania praw wyrażonych w treści dokumentu (głównie wierzytelności) np. weksel,
czek. O jego sensie decyduje nie sam papier, ale jego treść.
3. Przedsiębiorstwo.
Używane jest w trzech różnych znaczeniach.
oznaczenie jakiś podmiotów prawa cywilnego np. „przedsiębiorstwo państwowe”
oznaczenie jakieś działalności np.” w zakresie działalności przedsiębiorstwa”
oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego
Pojęcie to zostanie rozważone tylko w ujęciu ostatnim – przedmiotowym.
Przedsiębiorstwo ujmowane, jako dwie koncepcje: przedmiotu praw (stosunku prawnego) oraz zbiór
odrębnych praw (tzw. universitas rerum). Przeniesienie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa oraz
ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością prawną (uno actu).
a. Gospodarstwo rolne – grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami,
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość
24
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw rolnych traktuje
się ją odrębnie, aczkolwiek zalicza się do przedsiębiorstwa. Nie można zbyć gospodarstwa rolnego
jedną czynnością prawną, ale przedmiotem zbycia są poszczególne nieruchomości, na których
gospodarstwo rolne zostało zorganizowane.
4. Zbycie przedsiębiorstwa.
Czynność kauzalna tj. sprzedaż, darowizna przedsiębiorstwa, przeniesienie go celem zaspokojenia
wierzyciela. Umowa obejmuje jeden przedmiot, jakim jest przedsiębiorstwo zbywane jedną
czynnością prawną (uno actu). Przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników
przedsiębiorstwa objętych jego struktura. Zbycie dokonane być powinno w formie pisemnej z
podpisem notarialnie poświadczonym. Forma ta została zastrzeżona sankcją nieważności.
Dokonanie takiej czynności powinno być wpisane do odpowiedniego rejestru.
a. Sukcesja uniwersalna – wiąże się z przejęciem długów i prowadzi do wstąpienia następcy w cała
sytuację prawno-majątkowa poprzednika. W razie zgaśnięcia podmiotu prawnego np. w razie
śmierci i przybiera postać dziedziczenia.
b. Zarząd – uregulowanie zarządu całym majątkiem osób prawnych, wyznaczony przepisami prawa i
statutem.
c. Odpowiedzialność – za zobowiązanie z reguły obejmuje cały majątek danej osoby, niekiedy
jednak jest wydzielony tylko do pewnych mas majątkowych.
d. Surogacja – w sytuacji, gdy ktoś oprócz majątku ogólnego posiada jakiś majątek odrębny
pojawia się wątpliwość, do jakiego majątku ma należeć przedmiot, który osoba uzyskała w
25
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
zamian za inny przedmiot z majątku odrębnego? np. Ktoś zamienił konia należącego do majątku
odrębnego na krowę. Za pieniądze należące do majątku odrębnego nabył lokal mieszkalny –
wchodza do majątku ODRĘBNEGO. Prawo nabyte w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z
majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego.
1. Podmiotowość człowieka.
Podmiot praw – polski system prawny uznaje każdego człowieka za podmiot praw i obowiązków.
Osoba fizyczna – art. 8 KC – pojęcie odnosi się do człowieka, jako uczestnika stosunków
cywilnoprawnych.
Zdolność prawna – wyraża się tym, że człowiek, może być nosicielem (podmiotem) praw lub
obowiązków. Nie przesądza o tym, czy ktoś je posiada, ale o tym, że ma prawo do tego, aby je
posiadać.
Zdolność do czynności prawnych – kwalifikuje osoby do dokonywania swoistych działań, jakimi są
czynności prawne. Uzyskują ją osoby fizyczne (ludzie) dopiero po osiągnięciu odpowiedniej
dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji, co do kształtowania wiążących je
stosunków prawnych, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy (art. 11-22 KC). Nie jest nieodzownym
atrybutem osoby fizycznej. Jeśli nie ma zdolności do czynności prawnych dokonuje ich w imieniu
osoby przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun) np. Roczne dziecko ma zdolność prawną, a w
26
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
konsekwencji może być np. właścicielem oznaczonej nieruchomości. Natomiast samo nie może w
drodze umowy nieruchomości tej zbyć, ponieważ nie ma zdolności do czynności prawnych.
Stan rodzinny.
Chodzi o usytuowanie w tzw. rodzinie małej, bierze się pod uwagę:
pochodzenie (także adopcję) od określonych rodziców
związanie małżeństwem (cechą bycia lub nie bycia w związku małżeńskim). Należy także
wyróżnić stan małżonków pozostających w separacji. Jego właściwością jest niepodzielność
(człowiek może pozostawać w jednej tylko relacji tego rodzaju) oraz wzajemność (stan
rodzinny jednej osoby z konieczności determinuje stan rodzinny innej osoby).
Płeć.
Cecha przyrodnia człowieka, na podstawie, której dzieli się ludzi na dwie klasy: płci żeńskiej i płci
męskiej. Płeć dziecka rejestruje się w aktach stanu cywilnego.
Wiek.
W aktach stanu cywilnego rejestruje się także datę urodzenia człowiek na postawie, której można
określić wiek człowieka. Cecha ta ma szczególną doniosłość przy ustalaniu zdolności do czynności
prawnych, a sama chwila urodzenia dziecka ma znaczenie w konstrukcji początku zdolności prawnej
człowieka.
Stan cywilny.
Pojęcie to pojawia się dla oznaczenia, czy człowiek jest albo nie jest w związku małżeńskim.
27
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Prowadzone przez urzędy stanu cywilnego. Rejestruje się w nich fakty: urodzenia, małżeństwa i
zgonu, z podaniem miejsca i daty ich zajścia. Wpisuje się płeć, pochodzenie od rodziców, imię i
nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie, jeśli miało miejsce. Stanowią one wyłączny dowód
zdarzeń i można żądać wydania odpisu zupełnego lub odpisu skróconego aktów stanu cywilnego.
Ewidencja ludności.
Dokument stwierdzający tożsamość osoby fizycznej stanowi dowód osobisty. Obejmuje ona
rejestrację danych nie tylko o urodzeniach, małżeństwach, zgonach, imionach i nazwiskach obywateli,
ale także o miejscach ich pobytu – zarówno stałego, jak i czasowego. Zameldowanie a miejsce pobytu
niekoniecznie muszą być takie same.
3. Miejsce zamieszkania.
Określa jedynie miejscowość, a nie adres.
Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej i niepozbawionej zdolności do czynności prawnej należy
określić według tego, gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 KC).
obiektywny – faktyczne przebywanie w określonym miejscu
subiektywny – polegające na zamiarze stałego pobytu
Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 KC). Wynika z tego, że małżonkowie mogą
także mieć odrębne miejsca zamieszkania.
28
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
zabezpieczone, w oczekiwaniu czy dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego nabędzie je
definitywnie.
conditio iuris – oznaczające określoną przez ustawę okoliczność przyszłą i niepewną (urodzenie
się dziecka), od spełnienia, której zależy wystąpienie skutku prawnego ( w postaci definitywnego
nabycia praw).
curator ventris – dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego ustala się kuratora, jeśli jest
to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ta ustaje z chwilą urodzenia
dziecka.
3. Zakres.
Każdemu człowiekowi przysługuje zdolność prawna, ale ponad to w takim samym zakresie.
4. Ustanie.
Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą śmierci człowieka, która wyznacza tym samym
kres osoby fizycznej. Dokonane za życia czynności prawne są na ogół nadal skuteczne, a niekiedy
nawet dopiero z chwilą śmierci człowieka uzyskują skuteczność prawną (np. testament).
Określenie chwili śmierci człowieka uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegająca na trwałym
nieodwracalnym ustaniu czynności mózgu.
Dowodem śmierci człowiek jest akt zgonu. Sporządza się go w urzędzie stanu cywilnego po
przedstawieniu karty zgonu, wystawionej przez lekarza lub właściwego organu prowadzącego
dochodzenie, co do okoliczności zgonu.
Ponadto akt zgonu sporządza się na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych: o stwierdzeniu
zgonu i o uznaniu za zmarłego.
Stwierdzenie zgonu. Akt sporządza sąd w momencie, gdy nie został jeszcze sporządzony, a
śmierć danej osoby jest niewątpliwa. Sąd ściśle oznacza chwilę śmierci zmarłego, przyjmując w
braku dostatecznych danych, chwilę najbardziej prawdopodobną.
Uznanie za zmarłego. Postanowienie orzekające uznanie za zmarłego wydaje sąd, gdy człowiek
zaginął. Chodzi o sytuację, gdy mimo upływu określonego w ustawie terminu (art. 29 KC) i
przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy
zmarła. System prawny łączy z zaginięciem takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (art.
31 KC). Postanowienie to wiąże wszystkie osoby, dopóki nie zostanie uchylone w rezultacie
odrębnego postępowania, w którym sąd ustala, że osoba zaginiona żyje, albo, że zmarła w innej
chwili. Zaginiony może być uznany za zmarłego po upływie 10 lat do końca roku
kalendarzowego, w którym według istniejących informacji jeszcze żył. Gdyby zaginiony w chwili
zaginięcia miał 70 lat to termin ten zostaje skrócony do 5 lat. Natomiast w żadnym razie nie
wolno uznać nikogo za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłby on
23 lata (art.29 KC). W postanowieniu sąd oznacza chwilę dopuszczalnej śmierci, którą uznała za
najbardziej prawdopodobną, a w razie braku takich danych ustala, jako pierwszy dzień, w
29
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
którym uznanie osoby za zmarłą stało się możliwe. Jeśli ustalono w orzeczeniu tylko dzień
domniemanej śmierci, należy przyjąć, że zaginiony zmarł o godzinie 24 (art. 31 KC).
Gdy kilka osób zaginęło podczas grożącego im niebezpieczeństwa to w braku innych ustaleń
należy przyjąć, że zmarły równocześnie (art. 32 KC) np. Jeśli 30-letnia matka zatonęła wraz ze
swoją 10-letnią córką, to uważa się, że zmarły jednocześnie.
30
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
2. Przesłanki ochrony.
a. Bezprawność.
Niewątpliwe jest, że art. 24 KC chroni tylko przed bezprawnymi naruszeniami lub zagrożeniami dóbr
osobistych. Natomiast nie wymaga, aby naruszenie było zawinione. W myśl tego artykułu
domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste np. pozbawienie kogoś wolności
stanowi naruszenie dobra osobistego, lecz nie prawa osobistego, jeśli nastąpiło na podstawie
odpowiedniej decyzji kompetentnego organu państwowego. Domniemanie bezprawności ma
charakter ogólny np. A obraził B, a w następstwie, czego B obraził A; każdy z nich odpowiada za
naruszenie dóbr osobistych. Godność każdej osoby, nawet o złej reputacji, zasługuje na ochronę np.
bezprawne byłoby bicie prostytutki ze względu na jej „złe prowadzenie się”.
b. Uchylenie bezprawności.
zgoda uprawnionego – zgoda uchyla bezprawność naruszania dobra osobistego np. zgoda
pacjenta na zabiegi lekarskie.
Zgoda nie może być dopuszczona zawsze, gdy jest sprzeczna z bezwzględnie wiążącymi normami
prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC) np. niedopuszczalność eutanazji.
Z natury rzeczy może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego, nie może
naruszać dobra osobistego innej osoby np. osoba A zezwala na opublikowanie, że utrzymywała
intymne stosunki z osobą B, której zgody nie uzyskano.
Nie ma charakteru powodujące trwałe przeniesienie lub wygaśniecie prawa osobistego np. mimo
uprzedniej zgody na operację, pacjent może tuż przed jej podjęciem cofnąć swoją zgodę.
działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego – również jest to
naruszenie dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem takim dotknięta lub zagrożona nie
wyraziła na to zgody
prawa nie mogą być nadużywane np. powołanie się na nietykalność mieszkania, gdyby ktoś
chciał skorzystać z telefonu w celu wezwania pogotowia do ofiary wypadku.
c. Środki ochrony.
W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego uprawnionemu służą następujące
środki ochronne w postaci powództw o:
31
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
ustalenie – orzeczenie ustalające, że dane prawo osobiste przysługuje danej osobie, niekiedy
wystarczy, aby zapobiec dalszym jego naruszeniom albo, aby uchylić niebezpieczeństwo
dokonania naruszeń
zaniechanie – żądanie zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym lub je naruszą,
roszczenie to jest dopuszczalne, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń
usunięcie skutków naruszenia – tylko w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie dobra
osobistego, może nastąpić w postaci złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie
zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny –
Ten czyje dobro osobiste zostało (bezprawnie) naruszone, może żądać na zasadach
przewidzianych w KC zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty sumy pieniężnej na wskazany cel
społeczny.
Pokrzywdzony nie zawsze chce uzyskać korzyść majątkową, gdyż może uznać tę postać za
niestosowną np. w razie obrazy. Właściwsze dla niego byłby, gdyby sprawca naruszenia zapłacił
nie jemu, lecz jakiejś innej osobie (instytucji) – na wskazany przez siebie cel społeczny.
32
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Instytucja osoby prawnej. Spółki handlowe będące prototypem osób prawnych. Jest ona dogodną
dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału oraz prowadzi do ograniczenia
odpowiedzialności (ryzyka) uczestników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną.
Teoria organów osób prawnych – organ stanowi integralny składnik osoby prawnej, wyznaczony jej
strukturą organizacyjną.
określony rodzaj organu z określonymi kompetencjami i strukturą organizacyjną konkretnej
osoby na stanowisko tego organu np. dyrektor przedsiębiorstwa, zarząd spółki akcyjnej,
rektor uniwersytetu
osoba powołana na stanowisko np. mianowanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego,
wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni
osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działająca w tym charakterze dla osoby
prawnej np. rektor podejmujący decyzje dotyczące spraw uczelni, już nie wtedy, gdy kupuje
sobie buty w sklepie.
Osoba prawna ponosi odpowiedzialność także za czyny niedozwolone (delikty) jej organu – art. 416
KC. Organ nie występuje, jako odrębna osoba. Osoba fizyczna bezpodstawnie przyjmująca rolę
organu osoby prawnej jest, bowiem obowiązana do zwrotu tego, co otrzymała od drugiej strony, ale
także naprawienia wyrządzonej swoim działaniem szkody (art. 39 KC) np. przypisanie sobie
stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powołany.
Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd
ustanawia dla niej kuratora, który powinien postarać się o powołanie organów osoby prawnej, a w
razie potrzeby o jej likwidację.
33
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
e. Dobra osobiste.
W myśl art. 43 KC przepisy o ochronnie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 KC) stosuje się
odpowiednio do osób prawnych. Mają niemajątkowy i niezbywalny charakter.
Nie należą te dobra, które związane są z osobą ludzką tj. zdrowie i życie, wolność osobista, swoboda
sumienia, integralność płciowa, stan cywilny, kult po osobie zmarłej i wizerunek.
a. Skarb Państwa.
Samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (fiskus). Domniemanie
podmiotowości w kręgu państwowych osób prawnych – gdyby z przepisów prawnych jasno nie
wynikało, któremu ze wspomnianych podmiotów przysługuje prawo podmiotowe, należy ono do
Skarbu Państwa.
Istnieje tylko jeden Skarb Państwa w Rzeczypospolitej Polskiej, nie powstaje, ani nie gaśnie w skutek
jakiś szczególnych zdarzeń prawnych. Nie ma również swojej siedziby. Sam odpowiada za swoje
zobowiązania, jako odrębna osoba prawna. Działa poprzez stationes fisci – jednostki organizacyjne.
Zarządzają powierzonym mieniem państwowym oraz go reprezentują.
34
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Państwowe osoby prawne tworzy się przede wszystkim, dlatego, aby przesunąć kompetencje w
zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników państwowych (pełniących funkcję
organów Skarbu Państwa) na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych osób
prawnych.
b. Powiat. Lokalna wspólnota samorządowa. Oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj
członkowie zarządu, albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd. Na
podstawie szczególnych przepisów mogą być powołane powiatowe osoby prawne, które maja
własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania.
c. Województwo.
Regionalna wspólnota samorządowa. Oświadczenie woli składa marszałek województwa wraz z
członkiem zarządu. Ponadto wojewódzkimi osobami prawnymi są także samorządowe jednostki
organizacyjne i osoby prawne.
35
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
III. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność
prawną.
Pojawiają się jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne nie przyznają osobowości prawnej,
aczkolwiek wskazują na ich prawne wyodrębnienie np. osobowe spółki handlowe – ułomne osoby
prawne. Przepisy nie przyznają tym jednostkom organizacyjnym osobowości prawnej, ale przyznają
im zdolność prawną, a więc kwalifikują bycie samodzielnym podmiotem praw i obowiązków –
odrębnym od osób (fizycznych lub prawnych) będących uczestnikami takiej jednostki organizacyjnej.
≠ należy odróżnić jednostki organizacyjne, które wprawdzie są regulowane przez system prawny, ale
ustawa nie przyznaje im własnej zdolności prawnej np. stationes fisci, gdzie zdolność prawną w tym
przypadku ma wyłącznie Skarb Państwa, a stationes fisci jedynie go reprezentują
36
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
I. Konsumenci.
Osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością
gospodarczą. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną (człowieka) tylko w przypadkach, gdy
dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową
(art. 22¹ KC).
II. Przedsiębiorcy.
Osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność
gospodarczą lub zawodową.
Podmiot prawa cywilnego, który we własnym imieniu występuje na rynek w roli aktywnego jego
uczestnika, świadczącego towary lub usługi wobec wielości innych uczestników rynku i to w sposób
względnie trwały.
Wzorzec z istoty swojej przeznaczony jest do masowego użycia.
a. Firma.
37
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Odnosi się wyłącznie do oznaczenia przedsiębiorcy, bez względu na to czy jest to osoba fizyczna,
osoba prawna czy jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, ale wyposażona w zdolność
prawną.
Firma osoby fizycznej powinna, co najmniej obejmować imię i nazwisko tej osoby. Natomiast firma
osoby prawnej może być dowolnie kształtowana, a w szczególności przez określenie przedmiotu
działalności, użycie określeń fantazyjnych np. Orlen, Centrast, jak również przez wskazanie nazwiska
albo pseudonimu osoby fizycznej, ale tylko wtedy, gdy służy to ukazaniu związku tej osoby z
działalnością przedsiębiorcy. Ograniczenie to ma zapobiec wykorzystaniu znanych nazwisk do
reklamy przedsiębiorstwa.
Umieszczanie w firmie osoby prawnej nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej
zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci.
Firma wymaga ujawnieniu we właściwym rejestrze o ile spełnione są ustawowe wymogi dotyczące
firmy. Firma, jako właściwość identyfikująca przedsiębiorcę nie może być zbyta.
I. Zdarzenia cywilnoprawne.
Fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje
cywilnoprawne np. nabycie zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, zamieszkanie
człowieka są to stany prawne.
38
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
zmiana treści stosunku, natomiast, jeśli zmiana jest tak doniosła, że powoduje przekształcenie
typu tego stosunku w ustawie, należy wówczas przyjąć, że w miejsce dawnego stosunku
powstaje nowy
w zgaśnięciu, przy czym jedno prawo własności może utrzymać się dosłownie wieczyście
nurt obiektywizujący – uważa, że podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii, czy zachowanie ludzkie ma
charakter czynności prawnej trzeba szukać w regułach znaczeniowych formułujących się przede
wszystkim w kulturze danego społeczeństwa. Determinują sens czynności i pozwalają uznać dane
zachowanie człowieka za czynności prawną.
1. Oświadczenie.
oświadczenie woli – art. 60 KC – jedyny konieczny element każdej czynności prawnej, a
zarazem wyłącznie charakteryzującym czynności prawne. Zawiera treść czynności prawnej,
określa jej konsekwencje prawne. Podmiot dokonuje regulacji, czyli ustanawia jakąś zmianę
w stosunkach cywilnoprawnych.
oświadczenia innego rodzaju – oświadczenie wiedzy lub przejawów uczuć – mające
charakter zdarzeń prawnych, w ściśle określonych przez normy prawne okolicznościach wiąże
się z nimi konsekwencje prawne bez względu, czy sens wypowiedzi wskazuje na jakąkolwiek
decyzje wywołania skutków prawnych np. zawiadomienie o wadach fizycznych rzeczy lub o
przelewie wierzytelności
39
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
* czyny połączone z przejawami woli – kategoria zdarzeń prawnych, do której zalicza się czynności
polegające na wyznaczeniu przedstawicielowi ustawowemu odpowiedniego terminu do
potwierdzenia umowy zawartej z osobą ograniczoną w zdolnościach do czynności prawnej
uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu, ale w odróżnieniu od
umów nie jest konieczne, aby oświadczenie wszystkich podmiotów było zgodne
zgoda osoby trzeciej – podmiot nie będący uczestnikiem czynności prawnej, składający
oświadczenie woli zainteresowanemu adresatowi. Pełni funkcje wtórną, czyli funkcję jedynie
kontrolną, podczas, gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują decyzję, co do jej dokonania
oraz co do jej treści. Tak zwane potwierdzenie osoby trzeciej wymagane może być nie tylko
przed i podczas składania oświadczenia woli przez uczestników, ale także w okresie
późniejszym.
indywidualnie adresowane – art. 61 KC – aby wywołały skutki prawne, wymagają złożenia
oświadczenia woli innej osobie oraz niewymagające złożenia ich innej osobie
Polega to na udostępnienia treści oświadczenia woli jakiemuś innemu podmiotowi do jego
wiadomości.
czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu np. testament
własnoręczny
czynności prawne uzyskujące skuteczność poprzez ich publiczne ogłoszenie, kieruje się je
ad incertas personas np. przyrzeczenie zamieszczenia w ogłoszeniu publicznym
czynności prawne wywołujące skutek poprzez ich zakomunikowanie określonym w ustawie
organom państwowym lub świadkom
Oświadczenie woli powinno być składane podmiotom, których dotyczy. Złożenie innej osobie zostaje
dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Sam fakt i
data wysłania oświadczenia woli np. listu lub telegramu, jak i data jego uzewnętrznienia np. data
napisania listu, podjęcia uchwały nie mają doniosłości prawnej.
Oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzone je
do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.
realne – poza oświadczeniem woli konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego
władztwa nad rzeczą np. wpis do rejestru publicznego
konsensualne – nie zawsze dochodzi do skutku przez samo tylko złożenie oświadczenia woli,
wymaga niekiedy spełnienia innych okoliczności np. wpis do ksiąg wieczystych, zgoda organu
władzy – przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy do wydania rzeczy, a jedynie
przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy
podstawą jest wzgląd na to, kiedy mają nastąpić skutki prawne czynności prawnej
między żyjącymi (inter vivos) – wszystkie czynności prawne, które wywołują jakieś
konsekwencje prawne już z chwila ich dokonania
40
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
na wypadek śmierci (mortis causa) – wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby
dokonującej tej czynności np. testament
41
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
42
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Treść oświadczenia woli należy wyrazić w języku pisanym, a więc z użyciem stosowanych znaków
graficznych (liter). Powinien również zostać umieszczony podpis „własnoręczny”, wskazujący na
cechy człowieka składającego podpis. Przygotować dokument może każda osoba np. funkcjonariusz
publiczny, osoba trzecia, czy składający oświadczenie woli, a czy posłuży się pismem maszynowym,
czy ręcznym jest mało istotne.
Dopiero po złożeniu podpisu na dokumencie oświadczenie woli zostaje wyrażone w formie
pisemnym. Identyfikuje osobę składającą podpis i ustala treść złożonego przez niego oświadczenia
woli.
podpis – językowy znak graficzny, stanowiony własnoręcznie przez składającego oświadczenie woli
oraz wskazujące jego imię i nazwisko, (jeśli można dokonać jego identyfikacji w inny sposób
wystarczy tylko samo nazwisko, albo forma skrócona z opuszczeniem niektórych liter; umieszczony
pod tekstem, inaczej jest nieważny.
inicjały – składają się na nie początkowe litery imienia i nazwiska, mają charakter paraf tzn.
sygnowany nią dokument został jedynie przygotowany do złożenia na nim podpisu lub że tekst
parafowany stanowi składnik jego dokumentu np. parafa umieszczona pod każdą stroną
wielostronicowego dokumentu.
Formy zastępcze:
Osoby niemogące pisać, lecz mogące czytać – półanalfabeci mogą zamiast podpisu:
na dokumencie uczynić tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej
imię i nazwisko umieszczając swój podpis
albo podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony np. przez notariusz, wójta
starostę z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie tej osoby
Natomiast niemogący czytać np. zwłaszcza niewidomy, jesli chce złożyć oświadczenie woli powinien
posłużyć się forma aktu notarialnego.
43
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
c. Z poświadczeniem podpisu.
Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu, polega na tym, że notariusz lub powołany
do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu
złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę.
d. Akt notarialny.
Notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestniczących w
redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje. Oryginały aktu
pozostają w biurze notarialnym, a strony uzyskują jedynie ich wypisy. Wypisy są podpisywane tylko
przez notariusz z pieczęcią urzędową.
44
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
W sytuacji, gdy strony zawarły umowę pierwotną w formie szczególnej, mimo, że ustawa jej nie
przewidywała, ustala się, że strony złożyły ją w formie przez siebie uzgodnionej przez fakt zawarcia
umowy w danej formie – per fact concludentia. Strony zawarły umowę pierwotną w zwykłej formie
pisemnej, ponad wymagania ustawy to umowa modyfikująca także powinna być zawarta w zwykłej
formie pisemnej.
Gdy umowę zawarto w „innej formie szczególnej” np. forma pisemna z datą pewną, z
poświadczonym notarialnie podpisem, forma aktu notarialnego. Wówczas umowa rozwiązująca
przewiduje taką samą pisemną formę kwalifikowaną, jaką ustawa lub umowa określiła dla formy
45
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
pierwotnej. Natomiast dla odstąpienia od umowy pierwotnej lub jej wypowiedzenia zastrzega tylko
zwykła formę pisemną i to pod sankcją dowodową.
1. Ogólne dyrektywy wykładni wskazują, jakich operacji myślowych należy dokonać, aby ustalić
liczący się w procesie stosowania prawa sens oświadczenia woli.
ukształtowane już reguły znaczeniowe, które z określonym zachowaniem człowieka wiążą pewne
treści myślowe
Znaki słowne, ułożone w pewien system tworzą język. Znaki językowe (mówione lub
pisane) należy rozpatrywać za pomocą reguł językowych. np. przybicie ręką,
stwierdzające zawarcie umowy, lub jej podniesienie w toku aukcji
wszelkie przekazy komunikacyjne z uwzględnieniem ich kontekstu sytuacyjnego – postać
niejęzykowa np. klient samoobsługowego domu towarowego, nie wypowiadający ani jednego
słowa, składa oświadczenie woli
oparta na założeniu, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie; uwzględnia cel, dla którego podmioty
składają oświadczenia woli oraz zasady współżycia społecznego np. umowy, jednostronne
oświadczenia woli
2. Metoda wykładni.
46
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Osoby prawne. Działają przez swoje organy. Jeśli takich nie posiadają, sąd ustala im kuratora,
który niezwłocznie powołuje właściwy organ, a w razie potrzeby przeprowadza likwidacje
wspomnianych podmiotów.
Osoby fizyczne. Człowiek do podejmowania czynności musi osiągnąć odpowiednią dojrzałość.
1. Osoby fizyczne.
a. Brak zdolności do czynności prawnych.
47
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie mają zdolności do czynności prawnych.
Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Nie mają także zdolności do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę, która ukończyła 13 lat, ponieważ poniżej
tego wieku tak i tak nikomu nie przysługuje zdolność do czynności prawnych. Przesłankami są
choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo inne zaburzenia psychiczne, jak pijaństwo,
narkomania – występują w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim
postępowaniem. Orzec o takim stanie może tylko Sąd Najwyższy z uzasadnieniem, że służy on
interesom tej osoby i wobec tego może być orzeczony, tylko wtedy, gdy jego interes tego
wymaga.
Skutki.
Czynności prawne dokonywane przez te osoby są bezwzględnie nieważne. Jeśli osoba niezdolna
do czynności prawnych zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnej
bieżącej sprawie życia codziennego, to staje się ona ważna z chwila jej wykonania np. kupno
zeszytu, biletu do kina lub na przejazd tramwajem. Gdyby jednak pociągała za sobą rażące
konsekwencje krzywdzące osobę niezdolną do takich czynności to mimo jej wykonania, nie staje
się umową ważną.
Konstrukcja konwalidacji (uzdrowienia) – polega na przyznaniu tym osobom ograniczonej i
warunkowej kompetencji do dokonywania czynności prawnych wspomnianego rodzaju.
W imieniu osób niemających zdolności do czynności prawnych dokonują tych czynności
przedstawiciele ustawowi, którym są rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie.
np. brak czynności do zdolności prawnej nie przeszkadza w pełnieniu roli posłańca, który nie
polega na dokonywaniu czynności prawnych, ale jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej
osoby.
48
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
2. Pozorność.
Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej „stronie za jej zgodą dla pozoru”, strony
umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków
prawnych. Pozornymi mogą być umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie,
ponieważ tylko tam występuje druga strona, z którą można się porozumieć potajemnie. Strony mogą
dokonać innej – ukrytej (dyssymulowanej) czynności prawnej, która zgodnie z ich zamiarem, ma
wywołać określone w niej skutki prawne. Nie jest ona nieważna z tego tylko względu, że pozostaje
ukryta wobec osób trzecich.
Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma doniosłość prawną do osób
trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania, działając w zaufaniu, że
oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.
oświadczenie woli nie na serio – nie ma wywołać skutków prawnych, mimo, że ukryte przez
osobę wyraźnie mogłoby sugestię taką zawierać np. aktor na scenie, profesor podający
przykład podczas wykładu
zastrzeżenie potencjalne (reservatio mentalis)– pomyślane i niezakomunikowane nikomu
zastrzeżenie, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych
3. Błąd.
49
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
a. Przypadki szczególne.
w odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie i będące zarazem odpłatne. Na
błąd dotyczący treści czynności prawnej można się powołać tylko wtedy, gdy adresat
oświadczenia woli:
wywołał błąd, chociażby bez swojej winy
wiedział o błędzie np. z treści prowadzonych negocjacji
albo mógł z łatwością błąd zauważyć
oświadczenie woli składane przez posłańca może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania
Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnych, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od
skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.
4. Podstęp.
Jeśli błąd został wywołany podstępnie to jest to odrębna wada oświadczenia woli, polegająca na
świadomym wprowadzeniu, jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania w celu
skłonienie jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Jest to także świadome przemilczenie
jakiś informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.
Działań podstępnych dokonuje strona czynności prawnej. Można także powołać się na podstęp osoby
trzeciej, gdy czynność prawna jest nieodpłatna oraz gdy druga strona (adresat oświadczenia woli) o
podstępie osoby trzeciej wiedział i nie zawiadomił o nim składającego oświadczenie.
5. Groźba.
Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie, gdyby nie dokonał on żądanej czynności
prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej – przymus psychiczny. Stoi przed
alternatywą albo dokonać żądanej czynności, albo narazić się na realizację stanu rzeczy określonego
w groźbie. Nie jest pozbawiona możliwości wyboru. Celowe i bezprawne działanie innej osoby.
Bezprawność groźby to zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system
prawny np. pobicie lub zabicie kogoś. Powoduje powazne niebezpieczeństw
50
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Treść czynności prawnej – wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, wynikające z ustawy, zasad
współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Składa się na nie oświadczenie woli stron,
kształtuje treść konkretnego stosunku cywilnoprawnego, określając ostatecznie jak się strony mają
zachować.
2. Ograniczenia.
Zakres dopuszczalnej ich treści jest zawsze ograniczony regułami typu ogólnego.
51
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Prawa przyrody. „Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna” – nie można podejmować
zobowiązań niewykonalnych albo służących realizacji stanów rzeczy, które i tak się ziszczą bez
udziału człowieka np. zobowiązanie się do tego, aby następnego dnia wzeszło Słońce.
Normy bezwzględnie wiążące. Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy zawiera
postanowienia z nią niezgodne, ale także, gdy nie zawiera postanowień nakazanych przez
prawo. Służy to ochronie określonych wartości lub ochronie norm moralnych np.
zagwarantowanie bezpieczeństwa, wspieranie strony słabszej.
Obejście ustawy. Określona czynność wprawdzie bezpośrednio nieobjęta zakazem prawnym,
ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Treść, ale i sam cel
powoduje jej nieważność np. Obejściem zakazu dokonania czynności z samym sobą byłoby
dokonanie czynności prawnej przez osobę fizyczną z osobą prawną, w której ta sama osoba
fizyczna pełni funkcje organu.
3. Skutki naruszenia.
Naruszenie tych zasad powoduje, że treść czynności prawnej jest bezwzględnie nieważna. Jeśli tylko
niektóre postanowienia są sprzeczne jej ważność zależy od doniosłości, jaką ma. Jeśli z okoliczności
wynika, że bez nieważności postanowień czynność nie zostałaby dokonana, to w całości jest ona
nieważna. Wyraża się także domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności
prawnej. Strony zastrzegają, że gdyby poszczególne postanowienia umowy okazały się nieważne, to
nie wpływa to na nieważność pozostałej części umowy. Istnieją wyjątki – „chyba, że właściwy przepis
przewiduje inny skutek” – sprzeczność czynności prawnej z ustawą nie powoduje jej nieważności, gdy
na ich miejsce wchodzą odpowiednie przepisy prawne. Są również inne przepisy prawne, które
określają wpływ nieważności części czynności prawnej na ważność pozostałych jej części. Inne
przepisy w ogóle uchylają sankcję bezwzględnej nieważności i wprowadzają postępowanie
naprawcze przewidziane w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej.
1. Rodzaje.
essentialia negotii – elementy przedmiotowe istotne – ustawowo wyróżnione cechy, według
których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych
typów czynności prawnych np. Do cech umowy sprzedaży należy zobowiązanie się jednej strony
do przeniesienia własności i wydania rzeczy w zamian za zobowiązanie się drugiej strony do
zapłaty ceny.
naturalia negotii – elementy niestożone – wskazane w ustawie, jako skutki prawne dokonania
czynności prawnej określonego typu np. przepisy o rękojmi za wady rzecz sprzedanej
52
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
2. Warunek – zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub
ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Strony nie mają wpływu na
jego ziszczenie się np. wybuch wojny, klęska żywiołowa, ale także, gdy od decyzji jednego lub
obu stron zależy jego spełnienie się np. zawarcie związku małżeńskiego, wybór zawodu.
zawieszający – zastrzeżenie, które uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od
zdarzenia przyszłego i niepewnego np. Jeśli wyjdziesz za mąż, dostaniesz sypialnię.
Warunek jest nieważny, jeśli jest przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego np.
Jeśli ktoś przyrzeknie komuś nagrodę za skok na Księżyc albo za uwiedzenie małoletniej.
rozwiązujący – zastrzeżenie, według którego skutek czynności prawnej ustaje, jeśli nastąpi
zaradzenie przyszłe i niepewne np. A wynajmuje pokój B z zastrzeżeniem, że najem ulegnie
zakończeniu, jeżeli B się ożeni.
Jeśli warunek jest niemożliwy, również przeciwny ustawie lub zasadą współżycia społecznego,
uważa się go za niezastrzeżony – utrzymuje się go nadal, mimo ziszczenia się tego warunku np.
Postanowienie umowy najmu, że ulegnie ono rozwiązaniu, gdy najemczyni urodzi dziecko.
3. Termin – zastrzeżenie terminu wiąże powstanie albo ustanie skutków czynności pranych z
określonym zdarzeniem przyszłym, ale pewnym.
Do terminu początkowego, z nadejściem, którego ma nastąpić skutek czynności prawnej,
stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym. Natomiast do terminu
końcowego, którym wiąże się ustanie skutków czynności prawnej, stosuje się odpowiednio
przepisy o warunku rozwiązującym.
53
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
oznaczony w dniach – kończy się z upływem (tj. o północy) ostatniego dnia, z tym, że nie
wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie np. zawarta w dniu 1 lutego umowa najmu na
trzy dni kończy się 4 lutego o północy
oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, kończy się z upływem dnia, który nazwą
odpowiada początkowemu dniowi terminu, lub w ostatnim dniu tego miesiąca np. gdy
chodzi o miesiąc luty
oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć pierwszy,
piętnasty lub ostatni dzień miesiąca
oznaczony w miesiącach lub latach, miesiąc liczy się za 30, a rok za 365 dni. Jeśli koniec
terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy,
termin upływa dnia następnego.
I. Konsens.
Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch, albo więcej stron (konsens),
złożone w dowolny sposób. Stanowi samodzielną i integralną całość, która dopiero kształtuje
określony w treści stosunek prawny. Aby konsens powstał oświadczenia musza mieć ten sam sens.
Dopiero, gdy umowa została zawarta, storna może powołać się na określone prawem wady
oświadczenia woli i na tej podstawie uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli,
doprowadza to do unieważnienia umowy. Natomiast przy braku konsensu, a więc w razie dyssensu
umowa w ogóle nie dochodzi do skutku.
Zakres. Jaką treść powinna zawierać umowa, aby mogła być zawarta?
Minimalny konieczny zakres konsensu – strony nie muszą wyznaczać w treści umowy wszystkich
konsekwencji prawnych umowy. Ten pewien minimalny zakres skutków prawnych ustawa określa
mianem „istotnych postanowień”, bądź elementami „niezbędnymi” lub „koniecznymi” np. Przy
54
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
umowie sprzedaży rzeczy o cenie niereglamentowanej konieczne będzie nie tylko określenie
przedmiotów sprzedaży, ale i ich ceny.
Bardzo ważne jest także określenie stron, między którymi złożone zostały zgodne oświadczenia woli,
a tym samym potwierdza to dojście do konsensusu. Wskazuje na nie treść umowy oraz okoliczności
jej zawarcia.
Ograniczenia.
heterogeniczna geneza ustawy – ograniczenia wynikają z ustawy lub z jej upoważnienia
wydanego aktu wykonawczego. Są to generalne zakazy dokonywania określonych typów
czynności prawnych z innymi rodzajami niż ze wskazanymi w ustawie np. umów
ubezpieczeniowych tylko z zakładami ubezpieczeniowymi.
Niekiedy ustawa wymaga indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych
czynności prawnych np. założenie banku w postaci spółki akcyjnej. Czynność taka dokonana bez
zezwolenia administracyjnego jest bezwzględnie nieważna.
Ograniczenia w formie doboru kontrahenta poprzez ustalenie ustawowych priorytetów na rzecz
określonych rodzajowo podmiotów np. ustawowe prawo pierwokupu nieruchomości. Ogranicza
to procedury wyłaniania kandydatów , w szczególności w trybie aukcyjnym i przetargowym.
nakazy zawierania umów – brak swobody decyzji stron, co do zawarcia umowy, określają ich
treść np. ubezpieczenia obowiązkowe.
Umowy adhezyjne (przystąpienia) – szybki i stypizowany sposób zawierania umów, przez zgodne
oświadczenie woli obu stron, świadczące masowe usługi lub dostarczające towary wielkich
przedsiębiorstw.
Zastępcze oświadczenie woli – jeśli osoba, na której ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli,
uchyla się od jego spełnienia, to obowiązek ten może zostać uchylony w orzeczeniu sądowym za
pomocą prawomocnego orzeczenia sądowego, które zastępuje to oświadczenie np. milczenie
adresata oferty uznaje się za złożenie oświadczenia woli o jej przyjęciu.
Orzeczenie zastępuje czyjeś oświadczenie woli dopiero kreując czynność prawną, ale tylko jednej
strony. Obejmuje zawarcie umowy przyrzeczonej oraz sytuację, gdy sąd uwzględnia powództwo o
stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy, zgodnie z żądaniem powoda, czyli wynika, że:
„orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy oraz zastępuje umowę”
55
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Wyróżnia się następujące typy/sposoby zawierania umów: oferta i jej przyjęcie, negocjacje oraz
aukcja i przetarg.
Zaproszenie do zawarcia umowy (złożenie oferty lub wszczęcie negocjacji) – propozycje wyrażające
jedynie ogólną dyspozycję podmiotu do zawarcia umowy, czyli tylko zainteresowanie tą sprawą, a
nie stanowczą decyzję (wolę) w tym względzie – nie są ofertami np. wskazanie przedmiotu najmu
bez określenia wysokości czynszu. Należą do nich ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje
skierowane do ogółu.
56
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
oferty zostało złożone oblatowi (adresatowi oferty) jeszcze przed wysłaniem oświadczenia o
przyjęciu oferty
c. Przyjęcie oferty.
Oświadczenie woli o przyjęciu oferty powinno być złożone oferentowi. Jeśli nie doszło do niego w
sposób określony w art. 61 KC nie wywołuje ono skutków prawnych, ale są wyjątki od tej reguły, w
razie, gdy:
- wskazuje na to ustalony w danych stosunkach zwyczaj
- wynika to z treści oferty, gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy np.
przesłanie zamówionej książki.
Umowa dochodzi do skutku, gdy druga osoba (oblat) w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania.
Wyjątki te to oświadczenia woli o przyjęciu ofert, które nie wymagają zakomunikowania oferentowi.
art. 68 KC
„lustrzane odbicie” – Przyjęcie oferty dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli, które zawiera
całkowitą aprobatę treści zaproponowanej umowy. Natomiast oświadczenie woli, w którym adresat
przyjmuje ofertę z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnia jej treść, poczytuje się za nową ofertę.
Pierwotny adresat oferty występuje wówczas w nowej roli – oferenta, a z kolei pierwotny oferent
przestaje być swą ofertą związany i staje się adresatem nowej ofert.
Przepis ten odnosi się wyłącznie do stosunków między przedsiębiorcami. Jeśli odpowiedź na ofertę
zawiera akceptację, ale z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnieniem niezmieniających istotnie treści
ofert, to umowę uważa się za zawartą. Umowę uznaje się za niezawartą, jeśli:
1. w treści ofert wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń
2. oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy
3. oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie
zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał
57
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Podstawę do zawarcie umowy stanowi uzgodnienie wszystkich postanowień umowy, które były
przedmiotem negocjacji np. Nie tylko cenę, rzecz sprzedaną, ale i termin oraz sposób dostarczenia
rzeczy, jeśli prowadzono, co do tego negocjacje.
Zaproszenie do zawarcia umowy – (art. 71 KC) – ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje
skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, ale
zaproszenie do zawarcia umowy. Informacje tego rodzaju inicjują, zatem tylko proces prowadzący do
zawarcia umowy. Mogą one również nie określać sposobu zawierania umowy, wtedy od adresatów
zależeć będzie, jaką obiorą drogę.
3. Aukcja i przetarg.
Mają charakter wielostronny i eliminacyjny. Uczestnicy mają takie same prawa i obowiązki oraz
podlegają jednolitym regułom postępowania. Polegają na umożliwieniu przedmiotowi
zainteresowanemu zawarcia określonej umowy wyboru najkorzystniejszej dla niego ofert spośród
ofert zgłaszanych przez uczestników tych postępowań i zawarcie z tym wybranym oferentem umowy.
Ogłoszenie.
Postępowanie inicjuje organizator aukcji albo przetargu zamierzający zawrzeć określoną umowę. Na
zlecenie i rachunek podmiotu zamierzającego zawrzeć umowę funkcję organizatora może pełnić inny
podmiot np. dom aukcyjny.
Organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy przez ogłoszenie kierowane do ograniczonego
albo nieograniczonego kręgu adresatów (do ogółu), w sposób dowolny np. listami, pocztą
elektroniczną, przez Internet, plakatami rozwieszanymi na murach, publikacjami w czasopismach,
radiu i telewizji.
Treść ogłoszenia.
Powinna zawierać zaproszenie do składania ofert oraz powinno wskazywać dalszy tok
postępowania, tzn. określić czas i miejsce.
58
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
a. Aukcja (dawniej „przetarg ustny”) – osoby zamierzające zawrzeć umowę – licytanci – obecni w
miejscu aukcji albo komunikujący się za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na
odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami np. poprzez podniesienie ręki.
kolejne postąpienia – prowadzący aukcję oczekuje zarazem coraz korzystniejszej oferty sukcesywnie
składanych przez licytantów
Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przebicia (art., 70²§2 KC), czyli
zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę, ponieważ mimo
trzykrotnego wezwania do dalszych postępowań nikt nie postąpił wyżej, nie przebił oferty.
Prowadzący aukcję manifestuje to uderzeniem młotka, czyli przebiciem. Aukcja kończy się w
obecności jego uczestników.
b. Przetarg (dawniej „przetarg pisemny”) – ofert osób zamierzających zawrzeć umowę nie są
składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się. Organizator oczekuje
składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym. Następnie są rozpatrywane bez
udziały oferentów (art. 70³§1 KC). Jeśli dotyczą skomplikowanych umów powołuje się zwykle
komisję przetargową.
Zamknięcie przetargu bez wybrania oferty wchodzi w grę tylko wtedy, gdy wybór nie jest możliwy,
albo staje się bezprzedmiotowy. W razie wyboru jednej ze złożonych ofert pozostałe przestają wiązać
oferenta i dochodzi do zawarcia umowy z oferentem, którego oferta została wybrana (art. 70³§1 KC).
Umowa została zawarta w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora
przetargu o jego wybraniu.
Przetarg nie kończy się w obecności jego z uczestników.
art. 70³§2 KC – organizator przetargu pod sankcją odszkodowawczą ma obowiązek niezwłocznego
powiadomienia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku.
59
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
określonej sumy pieniężnej. Niekoniecznie należy ją wpłacać gotówką, ale może być tylko
odpowiednio zabezpieczona np. poprzez udzielenie poręczenia.
Podmiot, który nie wpłacił albo nie zabezpieczył zapłaty wadium, nie jest dopuszczony do
aukcji/przetargu. Jeśli postępowania doprowadziły do zawarcia zmierzonej umowy, ich
organizator zobowiązany jest zwrócić uczestnikom ich wpłacone wadia, albo zabezpieczenia
wygasają z mocy ustawy.
W razie niedojścia zmierzonej umowy do skutku uchyla się zawarcia umowy, mimo, że oferta
została wybrana. Organizator wadium zachowuje. Z kolei, gdy organizator uchyla się od zawarcia
umowy, wówczas uczestnik może zażądać podwójnego wadium albo naprawienia szkody.
2. Unieważnieni umowy.
Określone podmioty mogą żądać unieważnienia zawartej umowy, jeśli zajdą określone przesłanki.
Podmioty upoważnione.
- organizator, który jest zarazem stroną zawartej umowy
- uczestnik tych postępowań
- inna osoba, jeśli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie np. ujawniła się w toku aukcji,
działała za pośrednictwem kogoś innego, pod warunkiem, że się ujawni
Przesłanki unieważnienia.
- naganne działanie polegające na wpływaniu na wynik aukcji/przetargu
- odbyły się w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami np. przekupienie członków komisji
przetargowej przez ogłaszającego przetarg, zmowa licytantów w celu nabycia licytowanej rzeczy za
niższą cenę.
60
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
I. Przedstawicielstwo.
schemat str. 318
Działanie w cudzym imieniu (art. 96 KC).
Przedstawiciel dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma bezpośrednio wywrzeć
skutek w cudzej sprawie, a mianowicie reprezentanta. np. Jeśli P kupuje w imieniu R samochód od T,
to stroną tej umowy jest od chwili jej zawarcia nie P a R, w konsekwencji wiąże ona R z T.
Aby nie została złamana zasada, że nikt nie może ingerować w cudzą sferę prawną, a między
reprezentantem a osobą trzecią został wywołany bezpośredni skutek, przedstawiciel musi mieć
stosowne umocowanie. Z jego treści musi wynikać, że osoba, która dokonuje czynności prawnych w
cudzym imieniu występuje w roli przedstawiciela. Jeśli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa
oświadczenie woli we własnym imieniu.
2. Podział przedstawicielstwa.
Przedstawicielstwo dzieli się
na pełnomocnictwo i przedstawicielstwo ustawowe (art. 96 KC).
61
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
II. Pełnomocnictwo.
1. Udzielenie pełnomocnictwa.
Aby pełnomocnik mógł dokonać czynność prawną musi posiadać zdolność do czynności prawnych.
Wystarczy jednak, aby miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 100 KC).
Można ustalić dalszych pełnomocników (substytutów), gdy wynika to z takich okoliczności jak: z
treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego. Działają oni bezpośrednio w imieniu
mocodawcy.
b. Treść pełnomocnictwa.
Typy pełnomocnictwa.
mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych jakiś
sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a które zarazem nie maja charakteru ściśle osobistego.
- ogólne – obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu np. pobierania czynszu, do
dokonywania bieżących remontów domu, ale już nie do jego zbycia lub przeprowadzenia generalnego
remontu. Wymaga formy pisemnej.
- rodzajowe (gatunkowe) – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych, do których
umocowany jest pełnomocnik np. do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o pracę w
imieniu przedsiębiorcy.
- szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej np. sprzeda z oznaczonej,
konkretnej nieruchomości
oświadczenie woli reprezentowanego (mocodawcy), wyłącznie on decyduje o istnieniu i treści
pełnomocnictwa
osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa poczytuje się za umocnioną do dokonywani czynności
prawnych z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa. Czynność prawa jest dokonywana
w imieniu przedsiębiorcy, w sposób bezwzględny, nawet, jeśli była ona wykonywana wbrew jego
woli np. sprzedawca w sklepie wydający klientowi towar po uiszczeniu zapłaty lub pracownik
banku wydający pieniądze bandycie po sterroryzowaniu banku
jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samy zakresem umocowania, każde z
nich może działać samodzielnie, lecz może także zostać ustanowione pełnomocnictwo łączne dla
kilku pełnomocników
62
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
art. 108 KC generalnie wyłącza dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika,
są od tej zasady dwa wyjątki:
gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszania interesów
mocodawcy np. A w imieniu własnym darowuje samochód B, a równocześnie w imieniu B –
jako pełnomocnik – darowiznę tę przyjmuje
gdy mocodawca na to zezwolił
63
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
3. Wygaśnięcie pełnomocnictwa.
okoliczności wskazane w treści samego pełnomocnictwa: określać może termin, na jaki
zostało udzielone; dotyczyć czynności, której wykonanie oznacza wygaśniecie
pełnomocnictwa itp.
z powodu odwołania, którego można dokonać w każdym czasie i bez jakiegokolwiek
uzasadnienia
odwołanie – jednostronne i nieformalne oświadczenie woli wymagające zakomunikowania
pełnomocnikowi
Mocodawca może zrzec się uprawienia do odwołania pełnomocnictwa (art. 101§1 KC).
śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, chyba, że mocodawca w treści pełnomocnictwa
zastrzeże, że umocowanie wygaśnie „z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku
prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa” – art. 101§2 KC. W miejsce zmarłego
wstępują spadkobiercy
likwidacja osoby prawnej
zrzeczenie się pełnomocnictwa
utrata zdolności do czynności prawnych, ale ograniczenie nie powoduje wygaśnięcia tego
stosunku prawnego – art. 100 KC
III. Prokura.
Prokura – art. 109 KC – swoiście ukształtowane pełnomocnictwo przygotowanym do działalności
gospodarczej przedsiębiorców. Wyraża szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla
kontrahentów treści.
prokurent – tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych o dużym
zakresie kompetencji i darzona szczególnym zaufaniem. Prokura nie może być przeniesiona na inne
osoby przez prokurenta, ale może ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności. Można
ustanowić kilku prokurentów – łącznie lub oddzielnie.
64
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
3. Wygaśnięcie prokury.
w każdym czasie i bez podania uzasadnienia może być odwołana
zdarzenie związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy wykreślenie
przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji oraz przekształcenie
przedsiębiorcy (zwłaszcza spółek handlowych)
śmierć przedsiębiorcy albo utrata zdolności do czynności prawnych nie powoduje
wygaśnięcia prokury, ale prokura zawsze wygasa ze śmiercią prokurenta
1. Nieważność. (bezwzględna)
Czynność prawna nie wywiera skutków prawnych. Jest nieważna od samego początku i z mocy
prawa (ex lege). Nie dochodzi do osiągnięcia celu, pożądanego stanu rzeczy, jaki przez dokonanie
czynności prawnej chciał zrealizować.
Stan ten uwzględnia sąd z urzędu, bez konieczności zgłaszania przez stronę zainteresowaną
odpowiednich wniosków i ma charakter definitywny.
Nieważność czynności może odnosić się nie do całej, lecz tylko do części czynności prawnej, to znaczy
do niektórych jej postanowień (art. 58§3 KC).
a. Konwalidacja.
Uzdrowienie, bezwzględnie nieważnej czynności prawnej rozumie się uznanie jej z mocą wsteczną za
czynność ważną w następstwie jakiś faktów późniejszych.
b. Konwersja.
Przemiana (przekształcenie) nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną,
odpowiadającą chociażby częściowo hipotetycznej woli stron.
65
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki. Mogą one ulec uchyleniu lub zmianie.
Jeśli czynność prawa zostanie wzruszona konsekwencje następują ze skutkiem wstecznym (ex tunc)
tzn. od chwili dokonanej czynności prawnej. Uprawnienie to musi być ograniczone terminem.
3. Bezskuteczność zawieszona.
Tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu nadejścia
określonego zdarzenia. Wadliwie dokonana czynność prawna nie wywołuje przewidzianych w niej
skutków prawnych, ale wiąże strony, że żadna z nich nie może w okresie oczekiwania –> do momentu
nadejścia określonego zdarzenia uwolnić się od zawartej umowy, powołując się na jej nieważność.
Tylko przepis ustawy, a nie oświadczenie woli może wyznaczać sytuację, w której powstaje stan
bezskuteczności zawieszonej czynności prawnej.
potwierdzenie – przepis ustawy wskazuje zdarzenie, od którego ziszczenia zależy pełna skuteczność
czynności prawnej np. ex post wyrażona zgoda na czynność prawną. Ma moc wsteczną tzn.
niezupełna do tego czasu czynność prawna (negotium claudicans) uznaje się za w pełni dokonaną i
skuteczną od chwili jej dokonania. Osoby uprawnione do potwierdzania to zazwyczaj osoby trzecie,
nieuczestniczące w dokonaniu czynności prawnej, a której interesy wymagają ochrony np. przyjecie
długu dokonane w umowie między dłużnikiem a przejemcą wymaga zgody wierzyciela, ponieważ
interes wierzyciela w tym przypadku może być zagrożony ze względu na to, że przejemca okaże się
niewypłacalny.
Nie istnieje natomiast konieczność, aby potwierdzającym czynność prawną koniecznie była osoba
trzecia. Przepis art. 18§2 KC przewiduje, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych
może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu zdolności do czynności prawnej.
4. Bezskuteczność względna.
Ustawodawca posługuje się nią w momencie, gdy chce zapobiec, aby niewadliwa czynność prawna
(umowa) nie uniemożliwiła wykonywanie prawa jakiejś innej osoby, nieuczestniczącej w tej czynności
prawnej (umowie). Nie powinna naruszać interesów chronionej osoby trzeciej. Ma ograniczony
podmiotowo zakres je oddziaływania.
Podmiot nią chroniony (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby
czynność ta w ogóle nie została dokonana. Ma ona poszerzoną skuteczność, bo podmiot nią
chroniony może realizować swoją wierzytelność wobec dłużnika, ale również wobec jego
66
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
kontrahenta. Znajduje zastosowanie z mocy samego prawa oraz z mocy konstytutywnego orzeczenia
sądu.
Przesłanki.
Spełnienie normy wyrażonej w artykule 59 KC zależy od spełnienia się 3 przesłanek:
A (osoba trzecia) ma roszczenie wobec B (dłużnika A) np. A zawarł z B umowę najmu lokalu i na
tej podstawie A (jako najemca) ma, wobec B (jako wynajmującego) roszczenie o wydanie mu w
określonym terminie najętego lokalu
po powstaniu roszczenia, B zawarł z jakimś C umowę, której wykonanie czyni
całkowicie/częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczenia A wobec B
Roszczenie A powinno być bezpośrednim skutkiem wykonania umowy. Artykuł ten ma gwarantować
osobie A „uzyskanie realnego wykonania świadczenia”
jeśli umowa B z C była odpłatna, A (osoba trzecia) może korzystać z ochrony art. 59 KC pod
warunkiem, że strony umowy (B i C) wiedziały o wcześniejszym roszczeniu A wobec B.
Wykonanie umowy uniemożliwi zadośćuczynienie roszczenia A wobec B.
- jeśli umowa B z C była nieodpłatna, wówczas korzystne konsekwencje wynikające z artykuły dla A
nastąpią, także wtedy, gdy B i C nie wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A wobec B.
np. W przypadku „podwójnego najmu” tego samego lokalu, najemca w pierwszej umowie (A) może
korzystać z ochrony art. 59 KC tylko wtedy, gdy strony drugiej umowy najmu (B i C) wiedziały o
roszczeniu A wynikającym z wcześniej zawartej przez niego umowy najmu z B. Natomiast gdyby B i C
zwarli umowę użyczenia lokalu, która jest umową nieodpłatną, sytuacja A byłaby lepsza, ponieważ
korzystałby on z ochrony art. 59 KC, mimo, że B i C nie wiedzieli o jej roszczeniu.
Zawsze silniejsza jest pozycja osoby, która odpłatnie nabyła jakieś prawo (C). Ciężar dowodu, że B i C
wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A wobec B spoczywa na A (art. 6 KC), tylko, jeśli B i C zawarli
umowę odpłatną.
Osoba trzecia (A) może żądać uznania umowy zawartej między B i C za bezskuteczną w stosunku do
niej w drodze orzeczenia sądowego w okresie roku od zwarcia umowy B z C np. A może, więc
domagać się wydania mu lokalu zajętego już przez C, a od B odszkodowania za szkodę.
67
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
I. Dawność.
Przedawnienia i terminy zawite należą do typu zdarzeń prawnych określanych mianem
dawność.
Zdarzenia prawne innego rodzaju niż czynności prawne. Ich swoistym elementem jest upływ czasu.
Stanowi on konieczną, aczkolwiek nie jedyną przesłankę wywołania wskazanych w ustawie skutków
prawnych.
Funkcja społeczna wspomnianych instytucji polega na likwidacji kolizji między treścią stosunków
prawnych a utrzymującymi się przez dłuższy czas stosunkami faktycznymi, a także na klarowaniu
niejasnych sytuacji prawnych.
1. Rodzaje dawności.
a. Prowadzi do nabycia prawa. Ten skutek prawny wiąże ustawa z zasiedzeniem i przemilczeniem.
Zasiedzenie – polega na nabyciu prawa podmiotowego w następstwie długotrwałego faktycznego
wykonania prawa przez osobę nieuprawnioną.
Przemilczenie – skutek nabywczy wiąże się z samą bezczynnością uprawnionego (z brakiem
zainteresowania właściciela swoją rzeczą).
Regulują sposoby nabycia prawa podmiotowego, a zarazem powoduje to utratę tego prawa przez
osobę dotychczas uprawnione.
68
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
b. Prowadzi do osłabienia lub utraty przysługującemu komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje go w
określonym czasie. Funkcję tę spełniają przedawnienie i terminy zawite (prekluzja).
1. Długość.
Roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat albo 10 lat:
Okres 3 lat obejmuje roszczenie o świadczenie okresowe, że dłużnik obowiązany jest spełnić
je periodycznie, w określonych, z góry odstępach czasowych np. czynsz najmu, świadczenie
rentowe, odsetki oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, której podmiot
profesjonalnie zajmuje się działalnością gospodarczą, a równocześnie roszczenie jego jest
związane z tym zakresem aktywności.
Okres przedawnienia 10-letniego odnosi się do innych roszczeń. W szeregu szczególnych
przypadków można spotkać terminy przedawnień o innej długości.
69
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
Stany rzeczy pojawiają się po rozpoczęciu biegu przedawnienia, nie zostają wówczas
uwzględnione.
Zdarzenia powodujące zawieszenie biegu przedawnienia:
Jeżeli siła wyższa uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przez sądem (art. 121§4 KC).
Jeśli określony stosunek rodzinny lub opiekuńczy łączy uprawnionego z osobą, przeciwko której
skierowane jest roszczenie. Ulega zawieszeniu roszczenie jednego małżonka przeciwko
drugiemu, dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej oraz osób
niemających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym nad nimi
opiekę albo kuratelę (art. 121§1-3 KC).
art. 122 KC uwzględnia potrzebę silnej ochrony interesów osób, które same nie mogą dochodzić
roszczeń swoich spraw. Szczególnie roszczenie przysługuje osobie, która nie ma pełnej zdolności do
czynności prawnych, nie może przedawnić się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej
przedstawiciela ustawowego albo do dnia ustania przyczyny jego ustania.
70
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
71
SKRYPT Prawo Cywilne - Część Ogólna by foxntimes
SŁOWNIK
72