KAPITULLI 8 zhv fizik kognitiv ne parashkollor

1- Zhv fizik: ne moshen parashkollore koka vazhdon dhe

rritet po ashtu dhe trungu I trupit e ndersa kembet dhe
krahet zgjaten.Ne moshen 3 vjec forma e trupit t femijes
behet atletike pra esht karakteristik per femijerin.Djemte
kan mshum muskuj ndersa vajzat mshum qeliza
dhjamore.Keto quhen ndryshime indviduale ku disa
femij rriten mshpejt disa mngadal disa mshum e disa
mpak.Prnd prinderit duhet tken kujdes mos tmbiushqejn
femijet dhe ti stervisin mshum sec duhet.
2- Ndryshimet strukturore:kockat forcohen sistemi
muskulor maturohet dhe I jep nje form te rregullt trupit
tfmijes.
3- Prapambetja psikosociale e rritjes psh nje femij 3 vj
duket sikur esht 1 vj kjo vjen nga kequshqyerja por nje
shkak tjt esht edhe prapambetja e rritjes e cila vjen si
pasoj e nj stresi tfort ne familje pra kur mungon
atmosfera e duhur emocionale dhe kjo ndodh kur
prindrit nk trg ngrohtsi te femijet dhe mbajn nj qendrim
armiqsor ndaj tyre.
4- Zhv I trurit ne moshen parashkollore ngadalsohet
nkrahasim me ritmet e zhv ttrurit nfoshnjeri.Neuronet q
perbejn sist nervor formohen ne periudhen
embrionike.Ne kte mosh truri vazhdon tzhvillohet pra
shtohen neuronet si dhe formohen lidhje treja nervore
mes neuroneve si pasoj e stimulimeve qe pson
fmija.Mielinizimi esht formimi qelizave mbuluse qe
ndajn neuronet nga njera tjt dhe lehtsojn transmetimin e
impulsit nervor.Ndodh nmenyr paralele me zhv e aftsive
motorike e kognitive. Lateralizmi procesi me an tcilit
shprehi dhe kompetenca speciale lokalizohen ne njeren
 apo tjt hemisfer te trurit.Ky fillon nfoshnjeri e der
nadoleshenc ku H.M kontrollon anen e djatht pra gjuhen
tfolurit dhe H.D kontrollon anen e majt te menduarit
krijues.H.M rritet mshpejt sps zhv I gjuhes esht me I
madh nmoshen 3-6vj ndersa H.D rritet avash e zhv
nfemijrin e mesme.Preferenca per dorn e djatht dhe
tmajt esht funks I lateralizimit ku shumica e fmijve
perdorin doren e djatht qe dmth shprehin nje dominanc
tfort te H.M. preferenca per njeren dor apo tjt fillon nga
fundi I foshnjeris dhe stabilizohet nga mosha 5-6 vj.
5- Shendeti: fmijet 3-6 vj han mpak se foshnjat sps u
nevojiten mpak kalori.Smundjet e shpeshta jan rrufa
kolla te cilat kan ndikim pozitiv ne aspektin kognitiv sps
msojn fmijet si tperballojn smundjet ne
tardhmen.Vdekjet jan trralla e ndodhin mshum si pasoj e
aksidenteve sesa smundjeve. 6- Zhv motorik:shprehit e
mdha motorike(vrapimi te hedhurit)shprehjet
fine(shkrimi mbajtja e enve).Esht e veshtir tbesh dallimin
midis zhv motorik dhe kognitiv sps cdo gj fmija ben
perfshin nderveprimin e elementve motorik social
emocional psh kur ecen mbi nj tra dhe mson truaj
ekuilibrin mson konceptin I ngusht dhe ate emocional qe
esht besimi te vetja. Integrimi funskional perfshin
veprime q nfillim kryhen pa qellime dhe mvon
integrohen nshrehi psh zhgaravinat qe ben me laps
integrohen mvon ne vizatime. 7-shprehit e para
motorike qe parashkollort msoj jan lidhja e lidhseve
kercimi nga vendi.Per zotrimin e ktyre nevojiten disa
kushte:e para esht gatishmeria e cila krk kur msohet
dicka e re pra duhet nj far niveli maturimi dhe shprehi
baz para se fmija fillon tmsoj dicka tre.Koha optimale per
pervetsimin e shprehive esht kur fmijet fillojn timitojn
sjelljet e tyre.E dyta esht praktika pra kur mjedisi esht I
pasur zhv esht I mbar ndersa kur esht I varfer zhv
ngadalsohet.E treta esht vemendja ku mund tmsojn
shprehi treja motorike jo thjesht duke I instruktuar
verbalisht por edhe duke I nxitur tveprojn.3-5 vj fokusojn
vemendjen m mir 6-7vj ndjekin udhzimet verbale.E
katerta jan motivet e caktuara si psh kercejn vrapojn per
tndjer kenaqsi.I pesti esht fidbeku info I ndersjellt qe
fmija merr at per tzotruar dhe permirsuar shprehin
motorike.8-Zhv kognitiv perkon me stadin
paraoperacional tpiazhes I cili zgjat 2-7 vj.Ka 2
nenstade:periudha tmenduarit parakonceptual(2-
4vj)dhe intuitiv(4-7vj). Quhet kshtu sps fmija nk esht
ngjendje tmendoj nmenyr operacionale.Operacion sipas
piazhes esht nj mendim qe karakterizohet nga disa cilesi
specifike logjike.parashkollori esht ngjendje tperdor
simbole tperfaqsoj menderisht infon e grumbulluar por
nk esht ngjendje tintegroj ket info me infon tjt nmenyr
logjike. 9- inteligjenca e foshnjes I ka rrenjet te ndijimi
dhe veprimi.Perfaqsimi mendor esht perdorimi I
veprimeve imazheve per tperfaqsuar objekte.Elementet
qe reflektojn kte perdorim jan: e para esht simboli(gjest
ose vizatim) ka tbej me perfaqsime mendore qe jan
unike dhe forcohen nga eksp vetjake dhe shenjat qe jan
perfaqsime mendor qe jan tnjohura dhe tpranuara
nshoqeri. Piazheja mendon se zhv aftsis tperfaqsimit
mendor shpejton zhv gjuhsor.E dyta esht imitim I vonuar
ku fmijt imitojn disa dukuri qe I kan has mpar ku sipas
piazhes trg se fmija ka nji imazh mendor qe ka par dikur
po tn nk esht e pranishme.E treta esht loja simbolike ku
perfshihet perdorimi simboleve per tperfaqsuar
realitetin.E katerta vizatimet qe perfaqsojn at qe ata
mendojn.kto kalojn disa stade:2-3 vj ben zhgaravitje(zhv
aktivitetin)3-4vj mban nje laps dhe ben linja rrethore kjo
esht periudha zhgarravitjeve tkontrolluara 4-5vj trg
kontroll e vemendje ne at qe ben dhe perpiqet
tperfaqsoj obj te ndryshme.Shprehja kreative merr fund
nfund tmoshes parashkollore sps fmija rrit aftsit
mendore fillon tkrahasoj veprimet e tij me ato tjerve
duke I cilsuar si me tmira .E pesta jan imazhet mendore
tcilat shfaqen von per arsye tvarsis nimitimin e
brendsuar.ka 2 kategori:riprodhuse(kufizohen nmenyr
strikte ne ato qe ka par fmija)dhe anticipatore(perfshijn
levizje dhe transformime). Duke shfrytzuar kto imazhe ai
mund tzgjidh nmenyr korrekte detyra.E fundit jan
konceptet:aftsin per tperfaqsuar mendrisht objekte
nmjedis qe e lejon tzhv koncepte qe sjan logjike e lejojn
fmijen tbej klasifikime tthjeshta per identifikim
objektesh. 10-Kufizimet:konkretsia(I preokupuar me
realitetin fizik simbolet dhe shenjat I referohen ndodhive
konkrete. Pakthyeshmria e tmenduarit pra esht I paaft
tkthej mendimin atje ku e ka filluar dhe mendon se
gjerat ndodhin ne nji drejtim.Egocentrizmi esht paaftsia
pr tkpt se pervec kendveshtrimit tij per boten ekzistojn
dhe t tjera psh fmija mbyll syt nk shikon tjert mendon se
dhe tjer nk e shohin ate.Centracioni pra fokusimi vtm ne
nj aspekt.Mnyra e aftsis se konservimit(dmth tkpt se
ndryshimi formes s objekteve nk ndryshon sasin e
tyre.Animizimi(konsideron objekte si tgjalla e
tvetdijshme nderkoh qe trriturit I konsiderojn si inerte)ka
4 stade:vtm gjerat q lvizin jan tgjalla vtm gjerat qe lvizin
spontanisht jan tgjalla pothuajse cdo gj esht e gjall dhe
vetdija kufizohet te kafshet.Realizmi(tendenca pr tveshur
cilsi fizike reale ndodhive mendore.Artificializmi(mendon
se cdo gj esht kriju nga njerzit si hena shiu.Arsyetimi
transduktiv(tnxjerresh nj konkluzion prr dicka tvecant
duke u bazu ndicka tjt tvecant psh nese nj person me
mjekr esht I keq ather dhe personi tjt me mjeker esht I
keq.Arsyetimi sinkretik(objkte grupohen sipas disa
rregullave). 11- Zhv gjuhesor Gjuha esht perdorimi
tingujve qe kombinohen ne nj radh tcaktuar sipas rreg
tpranuara.perbehet nga fonema morfema sintaksa dhe
pragmatika. 5 stadet e Roxher Braun:stadi 1(18 muajsh)
tfolurit telegrafik perdor fjali me dy fjal. Stadi 2(2-2vj
egjys) perdor fjali m tgjata se dy fjal nmoshen 6vj zotron
8mij der n16 mij fjal ku ndikon dhe tv por pr fmija nk I di
kpt e fjalve I perdor fjalt nmnyr tkufizuar shpik fjal treja
pakuptim pergjithson rreg gramatikore.fmija fillon tfls
mir nga ana gramatikore nmoshen 5vj. Stadi 3 modifikon
fjali tthjeshta formon fjali mohuse dhe pytse ndersa
parashkollori nk kpt formen pasive. Stadi 4 dhe 5perdor
elemente tsofistikuara tgjuhes perdor fraza komplekse
me fjali tvarur 4vj e gjys perdor sintaks tsakt. 12-
Koncepti social I gjuhes: ne tnjejten koh q msojn
sintaksen msojn dhe pragmatiken e gjuhes, msojn q
gjuha shpreh status social vlera sociale, msojn tflasin me
moshataret e tyre dhe trriturit. 13- Komunikimi psh
monitorimi msg fmija kpt qe duhet vemendja personit
tjt dhe mund ta bej duke terhequr nga rrobat personin
tjt. Monolgje kolektive fmijet kpt se ata duhet tmbajn
radh per tfol dhe ku rata fls per gjera tndryshme dhe
mvon kur fls per tnjejten gje ndalon per tpar nese tjt
esht duke e dgjuar apo jo.Tfolurit egocentrik fmija flet
me vete ben monolog me veten. 14-Bilingualizmi fmijet
nmoshen 5 vj tmsoj dy gjuh esht detyr komplekse sps
permbajn dy sisteme fjalori e shqiptime t#.

KAPITULLI 9 zhv psikosocial te parashkolloret

1-Koncepti per veten esht sensi qe nj person ka per
identitetin e tij fizik dhe psiko pra dija qe ka indvidi se
kush esht dhe cfr ben). Qe nmoshen 18 mujsh fmija
fillon tket nj koncept primitiv per veten nmoshen 2 vj
fmijet e dallojn qart veten e tyre.Nparashkollor koncepti
per veten zgjerohet pra formohet nj sens per nj vete priv
dhe nj pershkrim I vetes sipas karakteristikave
tjashtme.Nmoshen 3vj kan nj ide se kan nj vete priv pra
mendon se tjert nk I shikojn mendimet e tyre.Mes 3-4vj
esht ne gjendje tbej dallimin mes vetes brendshme dhe
jashtme pra bejn pershkrimin e tyre nbaz
tkarakteristikave tjashtme si psh emrin ku ndodhen etj.
6-7vj pershkrun veten me terma psiko psh si ata ndjehen
karakteristikat e personalitetit etj. Formimi I konc per
veten esht proces gradual dhe I lidhur e zhv kognitiv
emocional e social tfmijes. Theksi vihet te procesi I
socializimit ku fmija mson sjelljet e pershtatshme ne
shoqeri.Frojdi eriksoni ven ndukje se procesi imitimit
dhe identifikimit kan nj rendsi ne zhv e vetes. Imitimi
esht proces kompleks I tmsuarit permes vezhgimit te
model tcaktuar sjellje.Identifikimi procesi me an tcilit
personi atribuon vetes mendimet ndjenjat e personit tjt.
2-Koncepti per gjinin: Nga mosha 2-3vj behen
tvetdijshem per gjinin dhe etiketojn vetem si djem dhe si
vajza pra ata kan formuar identitetin e tyre gjinor.Nfillim
e ka tveshtir tkpt se kjo esht karakteristik q nk ndryshon
sps jan teper familjar me karakteristikat e tyre fizike. N6
vj shumica e fmijve kan formu konceptin e gjinis
konstante dmth besojn se djemt rriten per tu ber burra
dhe vajzat gra.Nga4-5 vj njeh gjinin e tjerve nmnyr
tbesushme dhe dallimi behet tek veshjet floket sjellja
etj.Zbulimi vetdijes per gjinin dhe identitetin ndihmoj
fmijen tmsoj sjelljet e pershtatshme dhe tpranushme
per femrat dhe meshkujt. 2-Formimi roleve gjinore: zhv
identitetit seks perben bazen e zhv troleve gjinore tcilat
zhv shum hert. Nmoshen 2vj disa fmij jan ngjendje
tadaptojn stereotipe gjinore pra jan dakort qe vajzat
tluajn me kuklla dhe tndihmojn nenat ndersa djemt
tluajn me makina. 3-Ndikimi fakt bio:Frojdi mendonte se
sjellja e individit esht e lidhur me proceset riprodhuse
dhe sipas tij seksualiteti esht instiktual pra I
pamesuar .Eriksoni mendonte se diferencat gjinore te
meshkujt dhe femrat burojn nga diferenca individuale
mes dy grupeve ku meshkujt jan agresiv ndersa femrat
pasive per arsye te struktures gjenitale ku I referohet
eksperimenti i eriksonit, blloqet e drurit, djemt
kulla(fortsi)vajzat dhoma me orendi.Sipas studiusve
hormonet jan nj faktor I rendsishem ne zhv e roleve
gjinore.Eksperimenti me nenat qe moren doza te
hormonit androgen gjat shtatzanis ku vajzat ishin me
energjike dhe preferonin lodrat e djemve ndersa djemt u
moren me sporte.Efekti bio mund tjet direkt ose
indirekt.Nese nj nivel i lart androgeni ndikon direkt ne
sist nervor qendror I cili nga ana tij prodhon nivel
aktiviteti tlart ather efekti esht I drejtperdrejt dhe
anasjelltas. 4-Ndikimi faktorve kogntiv:kohlbergu
mendon se sapo femija behet I vetdijshem per
identitetin gjinor fillon torganizoj sjelljen dhe mjedisin
nmenyr q tjen konform modeleve tpershtatshme per ket
apo at seks.”Un jam nj djal dua tbej gjera qe bejn djemt
si pasoj mundsia per tber at qe bejn djemt esht
shperblyse.” 5-Ndikimi faktorve mjedisor social:fakti se
cfr quajn fmijt tpershtatshme per rolet gjin ndikohet nga
stereotipet sociale ku ekspozohen.Stereotipet soc
bazohen nvarg mendimesh tperbashkta qe kan tbejn me
diferencat mes f dhe m.Influencat familjare shfaqen ndif
e roleve gjin tprinderve/vllezerve.Influ soc shfaqen
nmodele qe jepen per fmijen nshkoll tv.Ndikimi mjedisor
realiz permes imitimit dhe identifikimit me prindrit dhe
permes perforcimit pozitiv qe merret pasi imitohet sjellja
e pershtatshme.Prindrit japin modelet e para troleve gjin
te fmijt dhe kjo realiz me an tproces t identifikimit me
prindrit te njejtit seks.Socializimi roleve gjin fillon heret
qe nmom e lindjes ku percaktohen reagimet
prindrore.Ndikimi mjedisit shfaqet ndisa forma psh
modelet qe jepen ntv nlibra kan prirje tperforcojn sjelljet
e fmijve q jan nperputhje me seksin e tyre. Loja ndikon
nzhv e roleve psh kur jan 3vj si djemt dhe vajzat lujn me
kuklla ndersa n6vj fillojn tlujn me lodrat e pershtatshme
sipas gjinis. 6-Androgjinia: sipas Sandra Ben meshkujt
tepr mashkullor adaptohen m mir kur jan
adoleshent.Sipas saj do ishte mir qe tgjith tishim
androgjen term ky qe I referohet personave q jan
ngjendje tveprojn n nji menyr q esht nperputhje me situ
pavarsisht nga seksi tyre.Njerzit me ego tmadhe priren
tjen androgen. 7- Stilet e prinderimit:I pari esht
autoritarian(dogmatik kufizues krk qe fmija tbej at qe
deshiron prindi vlersohet bindja vetkontrolli dhe
autonomia jan tkufizuar pasojat te fmijt jan ankth paaftsi
per aktivitete) I dyti esht autoritativ(bazohet te arsyja
lejon autonomin vendos rregulla fmija nxitet tjet I
pavarur por vihen dhe limite prindri demostron ngrohtsi
ndaj fmijs pasojat jan kompetenc soc te fmija besim te
vetja dhe pergjegjsi soc) e treta esht liberal(jokerkus
jokontrollus fmija esht pergjegjs per veprimet e veta
autonomia shihet si e rendsishme. 8-Efekti divorcit: fmijt
mendojn se prindi divorcuar largohet mtepr prej tij
mendon se divorci ka ndodhur prej tij fmijt e rritur
perjetojn zemrim dhe armiqsi divorci esht me I rend kur
prindrit jan sjell mir me fmijn esht me I rend kur fmija
esht3-9vj 9- Fmijt parashkollor dhe stresi: niveli ankthit
esht nga nji an pozitiv per rritjen e fmijs. Mosha 2 3 6 vj
perjetojn shum tension gj qe ben ta shfryjn tensionin me
aktiv fiz ose zakone si thithja gishtit. Perdorimi objekteve
tsiguris:fillon qe nfoshnjeri sic esht kuklla dhe perdoret
nmom kur fmija shkputet nga nena kto objekte
shoqerohen me thithje gishti. Kthimet para mrapa:per
fmijt esht e pademshme ndersa prindrit shqetsohen kjo
ndodh nkohen e gjumit dhe ata perpqien ta minimizojn
duke e perfshir naktivitete tkendshme.Goditja me kok:e
frikshme per prindin sps mund tdemtojn ballin.kjo form
zhduket nga mosha 3 vj rekomandohet perdorimi
muzikes per largimin e vemendjs. 10- Masturbacioni:e
bejn para se tflen ose kur jan tmerzit kjo sherben si form
e dashuris per veten kur fmija esht I vetem. 11-Crreg e
gjumit:15-30 mujshe esht fenomen normal kto lidhen
me endrr tkeqe ose ndarjen e fmijs nga nena dhe zgjat
der nfund tparashkollorit dhe rekomandohet tqetsohet
nkrevatin e tij. 12-Abuzimi; fizik tqellimshem tpaqell(plag
fraktura mossigurimi ushqimit) emocional(dem psiko
privimi I ngrohtsis prindrore dhe izolim)
seksual(ngacmime fjal me sy ekspozime organesh
gjenitale) 13-Loja: 2kategori tgjera lojash:imagjinare dhe
praktike ku tperbashket kan aktivitet fizik.
Funksionet:shoqerimi me moshataret rrit mundsin
tshoqerohen me njeri tjt frojdi eriksoni mendojn se loja
lejon fmijen tshfryj tensionin piazheja mendon se e
ndihmon nzhv kognitiv qe tpraktikoj shprehi tfituara
gjithashtu praktikon shprehi fizike. Llojet: sociale
perfshin nderveprimin e dy ose mshum fmijve, e
paangazhuar rri nvend sheh perreth dhomes ben levizje
rastesore,vtm luan nmenyr tpavarur luan me lodra e
tij,spektator pasiv vezhgon si luajn tjert nk merr pjes por
ka interes aktiv, paralele per hesap tvet luan me lodra
tngjashme si te tjerve por nk ndervepron, asociative
perfshihen ne aktivitete tngjashme me tjerve marrin
borxh lodrat loz ashtu sic ai deshiron, bashkpunuse
ndihmojn njeri tjt shembuj: lojrat konkuruse per tfituar
dicka gr e formuara nga msusi. Loja
imagjinare:transformojn realitetin fizik ne nj simbol
shfaqet 18 mujsh dhe arrin kulmin n5-6 vj prv role
tndryshme si nen moter vlla.

KAPITULLI 10 Zhv fizik kognitiv nfemijrin e mesme

1-Karakteristika: pefshin periudhen 6deri 10-11 vj esht e
rendsishme sps lidhen me fillimin e shkolles dhe futjen e
pubertetit.Frojdi I referohet si periudha latences. Studius
ven ndukje se ndodhin zhv mtrendsishme kogn po ashtu
se modelet e sjelljes qe pervetsohen ndikojn ne
adoleshenc dhe nmoshen e rritur.Fillimi I shk fillore esht
ndryshim I madh nk pershtaten leht duhet tpervetsojn
shprehi q lidhen me lendet msimore dhe komunikimim
me moshataret. 2-Zhv fizik: rritja esht uniforme dhe
permasat e trupit rriten gradualisht. Rritjanpesh vjen si
rez I rritjes smuskujve dhe kockave qe shoqerohet me
renie graduale dhjamore prnd zgjaten.Renia dhembve
permanent ndodh me hert te vajzat nmoshen 12 vj zhv
dhembt permanent.8vj arrin maturimin. 3-Zhv
motorik:Rritja permasave trupit shoqerohet me rritjen e
forces dhe kordinimit.Kordinimi shprehive tmdha
motorike behet perfekt ndersa ato fine permirsohen
dukshem nga fundi ksaj periudhe.Koha reagimit esht
gjatsia kohs mes prezantimit tnji stimuli dhe fillimit tnji
reagimi.Koha reagimit nfmijrin e mesme esht me e gjat
dhe kjo shpjg pse fmijt e ksaj moshe kan tveshtir
tperballojn aktivit tshpejta. 3-Shendeti:Shkalla
semundshmeris esht e ulet shoqerohet me ftohje dhe
grip perjetojn nivele tlarta stresi nga ndryshimet
familjare.Obeziteti ka 3 shkaqe:trashgimin nivelin e
aktivitetit dhe dieten.Ne moshen e pubertetit paraqesin
crreg tngrenit si bulimia anoreksia. 4-Zhv kognitiv:Fmija
futet nstadin e operacioneve konkrete(7vj).Sipas piazhes
fmija zhv nj ser rreg tpergjithshme per tekzaminuar dhe
bashkvepruar me boten.Me operacion nenkpt cdo seri
skemasj si kthyeshmrin zbritjen ndarjen mbledhjen
shumfishin dhe secila esht nj rreg I brendshem rreth
objekteve dhe marrdh mes objekteve.Me I rendsishmi
per piazhen esht kthyeshmeria tkuptuarit q esi veprimet
dhe operacionet mendore kthehen ne origjinen e tyre
pra kur A esht me e madhe se B dmth qe B esht me e vgl
se A.Karakterizohet nga pervetsimi I shprehive
konceptuale qe lejon fmijn tbej nj manipulim logjik
tobjekteve.Quhet konkret sps tmenduarit tfmijs bazohet
ne at qe ai vezhgon n ndodhit konkrete. 11-12 vj fmija
futet nstadin e operacioneve formale ku manipulon
nmnyr logjike konceptet abstrakte. 5-Karakteristikat:
Decentracioni esht ngjendje tkaloj vemendjen nga nj
hollsi cilsi e objektit qe perceptohet te nj cilsi tjt.
Kthyeshmeria e tmenduarit ne origjinen e tij pra fmija
esht I aft tkthehet n origjinen e tmenduarit tij pra perdor
logjiken. Aftsia e konservimit fmija e ka kte aftsi kur arrin
tkpt se karakteristikat e objekteve mbeten
tnjejta.Shprehit klasifikuse rreth moshes7-8vj kpt
principin e klsfk,demonstrojn se kpt kls duke kordinuar
synimim dhe shtrirjen ata e perkufizojn klasen dhe bejn
nj list tantarve. Aftsia per tperjetuar dhe per tber humor
trg dhe kpt shakan kjo si pasoj e rritjes se aftsive kogn.
Eleminimi egocentrizmit nje tregus esht aftsia per tkpt
kendvshtrimet e tjerve diferencojn mendimet e tyre dhe
perfitojn nga kendveshtrimet e tjerve qe mund tjet I
ndryshem nje tjt tregus esht aftsia per tpatur parasysh
njerzit e tjer nveprimet e tyre pra imagjinojn cfr do thon
tjert po ashtu kpt dhe efektin e veprimeve tyre te tjert
dhe kjo I ndihmon tdallojn ndjenjat e tjerve. Kognicioni
social esht dija qe ka rreth marrdh soc pra tkpt sesi
mendojne dhe ndjejn tjert. Perdorimi logjikes:perdor
logjiken induktive pra levizjen nga e pervecmja te e
pergjithshmja nj 7-8 vjecar do tkpt nj parim se tshtuarit
e ben dicka mteper nga sa ishte mpar. 6- Teoria e
procesimit se info: Vemendja pra rritet forca e
perqendrimit ndaj stimujve specifik fmijt e perqendrojn
vemendjen te info qe I sherben per tzgjidh detyrn rritet
forca selektive e vemendjes pra fmija zgjedh at qe I
sherben per zgjidhjen e detyres. Kujtesa pra rritet aftsia
per triprodhuar infon si pasoj tkodimit dhe riprodhimit
po ashtu rritet perdorimi strategjive per permirsimin e
kujteses disa teknika jan perseritja grupimi ideve
perpunimi tkerk sistematik. 7-Stilet kognitive kan tbejm
me mnyren e vecant tmenduarit dhe sjelljes qe nj individ
perdor per tperballuar nj detyr kognitive.Varsia nga
fusha nenkpt ndikimin nga info perceptiv qe sesht I lidh
me detyrn kogn por esht prezent.Pavarsia nga fusha
aftsia per tinjoru infon q ska tbej me detyrn kogn.
Impulsiv nenkpt reagimin e shpejt dhe
pasaktesi.Refleksiviteti nenkpt reagim tngadalt dhe tsakt

Zhvillimi i adoleshences
——Ritet ne 4 faza—
Ndarja- nga grupimi nk lejohen takimrt
Tranimi-para se femijet te behen antar te grupimit te
ritureve
Fillimi- kalimi nga mosha vogel ne te rritur
Perfshirja ne grupin e te rriturve-antar te grupit te
rritureve

———funksionet e ritit———
Perforcojne sensin e pergjegjesise
Pakesojne sensin e dyfisheses
Perforceojne sjelljet tabu

-zhvillimi fizik ne adoleshence

Rritja behet sh dy here ne jete ne adoleshence dhe ne
foshnjeri
Zgjat 2-3 vjet
-ndryshime te shpejta ne gjatesi dhe ne peshe
-asinkronia e zhvillimit
Rriten pjese te ndryshme te trupit ne kohe te ndryshme
-truri nuk peson ndryshimr- stabilizuar qe ne moshen 10
vjecare
-Ndryshom forma e kokes dhe fytyres
-Forca nje faktor tjeter ku pas pubertetit mezhkujt e
kane me te madhe

Termin pubertet- emertohet periudha qe ndodhin te

gjitha ndryshimet te cilat shpirn rritjen seksuale

—-karakteristikat seksuale paresore—

Pergatitja per riprodhim
Meshkujt dhe femrat kane nje zhvillim me te plote ne
moshen 20-21 vjecare per riprodhim si penisi dhe vagina

—-karakteristikat seksuale dytesore—-

Nuk lidhen drejtperdrejt me riprodhimin
- parabubeshences ( organet nuk prodhojne akoma veze
ose sperme)
- -Pubeshences(zhvillohen organet dhe behen te
gatshme te prodhojne sperm dhe veze)
- postpubeshences( funks si te rritur)

Pjekuria seksuale ,, si tregues merret:

Te femrat menestruacioni par- jo plotesisht i sakt
Te djemt ejakulimi -mundesia e vogel per riprodhim
Mosha per vajzat 12 vjec / djemt 14 vjec
Pjekuria seksuale e vonshme per gocat 16 vjec meshkujt
20vjec
E hershme vajzat 8 vjec meshkujt 10 vjec

—-Maturimi shpejt—-
Djemt-> efekti pergjithshem pozitiv, intrs te seksi msh,
me te relaksuar , me te adaptuar, me agresis, koncept
pozitiv per veten
Vajzat-> jane me te gjata, me te zhvilluara. Komunikim m
i paket, ankth pershkak te ndryshmeve te shpeshta,
efekt pozitiv se ndihen me atraktive dhe m popullore

——Maturimi vone—-
Djemt-> mund te jet pak problematike, jane me pak
muskuloz, trajtohen si femij, status me te ulet , me pak
kompetent, sjellje me te pamatur, kane pak besim te
vetja, koncept me pak pozitiv per veten, me pak te
interesuar per seksin tjeter, te paqet
Vajzat-> avantazh, jane ne nje pozicion me te mir , jane
me popullore , maturohen heret.

-Menarka ( menastruacioni par)

- traumatike nese nuk e din me perpara
- Eksperienf pozitive nga studiuesit

Anorkesi nervore
- refuzojne te hane
- Nen moshen 25 vjec femrat
- Pasoj obesesioni

Kriteret jane
-humbje peshe
-Nje kenaqesi momentale
-mohim i crregullimit
-nuk ka semundje te tjera qe ndikojnr

——Bulimia nervore——
- shumica jane femra
- Episode te perseritura
- Vetedija se menyra eshte anormale
- Humor i depresuar

——zhvillimi kognitiv—-
Piazhe
Stadi opercaioneve formale

Mosha 11-12 deri ne 15 vjec

-> 4 aspekte te menduarit

Te menduarit abstrakt -pertej reales ne te mundshme

Te menduarit llogjik
Te menduarit hipotetik( formulo hipotez per ekazminim
faktesh)
Introspeksioni

——procesimi i informacionet——
Robert sternberg

Metakomponentet- procesi lart per marrjen e

vendimeve
Kompnentet e zbatimit - per zgjedhjen e problemeve
Komponentet e peforcimit te informacionit -per te
mesuar infon e re

—— egocentrizmi—-
1. Audienca imagjinare
2. Fabula personale( sheh veten ne menyr heorike)
3. Fantazia e te qenit nje femij pa prinder