De plaatsen waar de krachtwerking het grootst is van een magneet → polen

Als een magneet vrij kan draaien, wijst het naar het noorden. Een magneet heeft een
noord- en een zuidpool. Noordpool is meestal rood, zuidpool wit.

Twee gelijke polen stoten elkaar af

Twee ongelijke polen trekken elkaar aan
Magneten met één pool bestaan niet, wel met meerdere polen.

Elementaire magneetjes
Een magneet bestaat uit zeer kleine elementaire magneetjes. Elk ijzer- of
nikkelatoom is een klein magneet

In een magneet wijzen de elementaire magneetjes dezelfde kant op. In een

niet-gemagnetiseerde ijzer staan alle elementaire magneetjes kriskras door elkaar

Als je een magneet bij ijzer houdt wordt het ijzer aangetrokken en trekt het ijzer ook
andere ijzeren voorwerpen aan. Als er dus een magneet in de buurt komt van het ijzer
gaan alle elementaire deeltjes dezelfde kant op staan waardoor het magnetisch wordt.
Het ijzer verandert dan in een magneet → magnetische influentie

Als je de magneet weghaalt dan raakt het ijzer weer de magnetisme kwijt. Staal kan je
wel in een permanente magneet maken, het is moeilijker, maar blijft wel lang
magnetisch

Magnetische veldlijnen
Het gebied waar de magnetisch kracht werkt heet magneetveld. Veldlijnen in zo'n
veld geven aan wat de richting en sterkte is van het magneetveld. Bij de polen lopen de
lijnen dicht bij elkaar: daar is de magnetische kracht het grootst en het magneetveld het
sterkst. Onze aarde is ook een magnetisch veld met de magnetische noordpool in het
zuiden.

Elektromagnetisme
Rond een stroomdraad ontstaat er een magneetveld → elektromagnetisme
Rechterhandregel → duim in de richting van de stroom, vingers geven dan richting
magneetveld aan. Richting magneetveld hangt dus af van richting stroom

Als je draad oprolt tot een spoel, versterken de magneetvelden van de windingen
elkaar en vormen samen een sterker magneetveld. Binnen een stroomspoel is ook een
veld: de veldlijnen lopen buiten de spoel van noord- naar de zuidpool en binnen de
spoel van zuid- naar de noordpool. Dus veldlijnen zijn gesloten krommen

Homogeen veld → Als spoel niet te kort is dan is binnen de spoel het magneetveld
overal even sterk en gelijkgericht: veldlijnen lopen evenwijdig.
De richting van het magneetveld hangt af van de draairichting van de stroom.
Gekromde vingers geven richting stroom weer en duim geeft dan richting magneetveld
binnen de spoel aan

Magnetische inductie
Elektromagneet → spoel die magnetisch wordt doordat er stroom doorheen gaat. Je
kan hem sterker maken door er meer stroom doorheen te sturen of een spoel met
meer windingen te nemen.

Sterkte van magneetveld → magnetische inductie (B), eenheid in tesla (T)

Kracht op een stroomdraad

Linkerhandregel → FBI - duim is kracht (F), wijsvinger is magneetveld (B),
middelvinger is stroom (I). Wijst het papier loodrecht IN→ ⮾, wijst het papier loodrecht
UIT → ⌾

Als de stroomrichting evenwijdig is aan de veldlijnen is de lorentzkracht nul.

Grootte lorentzkracht
Als stroomrichting loodrecht op magneetveld staat geldt voor de lorentzkracht:
𝐹𝑙 = 𝐵 · 𝐼 · 𝑙

Fl - lorentzkracht in Newton (N)

B - magneetveldsterkte in tesla (T)
I - stroomsterkte in ampère (A)
L - lengte in meter (M)

𝑁
1𝑇 = 1 𝐴·𝑀
1 tesla is dus gelijk aan 1 newton per ampère per meter

Afbuigen van lading &*********

In de beeldbuis worden elektronen horizontaal en verticaal afgebogen door
magneetvelden. Bewegende lading ondervindt in een magneetveld een lorentzkracht:
𝐹𝑙 = 𝐵 · 𝑞 · 𝑣

q - lading in Coulomb (C)

v - snelheid in meter per seconde (m/s)

Luidspreker
Een luidspreker zet wisselspanning uit een versterker om in geluidstrillingen.
Er gaat wisselstroom door een spoel die vastzit aan een kegel, de conus
Als er stroom door de spoel gaat, werkt er een lorentzkracht op elke winding van de
spoel. De lorentzkracht duwt de conus naar voren of trekt hem naar achteren. Doordat
er wisselstroom door de spoel gaat, gaat de conus trillen. De lucht voor de conus gaat
dan meetrillen en ontstaan er geluidsgolven.

Meter en motor
Een spoel in een magneetveld gaat draaien als er stroom doorheen loop. Daar wordt
gebruik van gemaakt in stroommeters en in de elektromotor. Die draaiing kun je
verklaren met de krachten op noord- en zuidpool, maar ook met de lorentzkracht.

In een elektromotor zorgt de collector ervoor dat de stroom in de spoel op het juiste
moment omdraait, zodat hij blijft draaien.

Inductiespanning
Inductiespanning ontstaat als het magneetveld in de spoel verandert, bijvoorbeeld
doordat er een magneet beweegt bij de spoel (of omgekeerd).
Als de spoel in een gesloten kring zit, veroorzaakt de inductiespanning ook een
inductiestroom

Inductiespanning is recht evenredig met het aantal windingen van de spoel. Een spoel
bestaat uit een aantal in serie geschakelde windingen. Elke winding wekt zijn eigen
spanning op. Inductiespanning van de hele spoel is de optelsom van al die spanningen

Grootte van inductiespanning hangt af van:

- hoeveel het magneetveld verandert
- hoe snel het magneetveld verandert
- het aantal windingen van de spoel

Dynamo en microfoon
In een dynamo of generator draait niet de magneet maar de spoel. Als de spoel met
constante snelheid draait in een homogeen magneetveld is de opgewekte
wisselspanning sinusvormig met een constante frequentie en amplitude.

Hoe sneller de dynamo draait, des te hoger de frequentie en de amplitude.

In een dynamo en een microfoon ontstaat wisselspanning doordat een spoel draait of
trilt in een magneetveld of doordat een magneet draait in of bij een spoel.
Magnetische flux en inductiespanning ***
Als het magneetveld in een spoel sterker of zwakker wordt, dan verandert 'de
hoeveelheid magneetveld' (het aantal magnetische veldlijnen) dat door de windingen
gaat. Die hoeveelheid → magnetische flux
Dus als magnetische flux verandert ontstaat er inductiespanning

ϕ = 𝐵⊥ · 𝐴

ϕ - magnetische flux in weber (wB) = 1 T*m2

A - oppervlakte in m2

Hoe meer en hoe sneller de flux verandert, hoe groter de inductiespanning. Faraday
ontdekte dat de inductiespanning recht evenredig is met de fluxverandering per
tijdseenheid

Inductiespanning in een spoel:

𝑑ϕ
𝑈𝑖𝑛𝑑 = 𝑁 · 𝑑𝑡
Wet van Faraday

Magnetisch remmen ***

Als een magneet en een stuk metaal ten opzichte van elkaar bewegen, ontstaan er
inductiespanningen en inductiestromen in het metaal.
Daarbij ontstaan altijd krachten die de beweging tegenwerken: er wordt
bewegingsenergie omgezet in elektrische energie.

Positieve en negatieve lading

Statische elektriciteit → schok als je auto uitstapt en metaal aanraakt, doek over
ballon wrijven trekt papiersnippers aan.
Veroorzaakt door elektrische lading: positieve en negatieve

Lading van elektron (elementaire lading) is -1,602 * 10-19 C

Elektrische influentie
Het verschuiven van lading in een voorwerp. Door influentie kunnen neutrale
voorwerpen aangetrokken worden door geladen voorwerpen
Wet van Coulomb
𝑞𝑄
𝐹𝑒𝑙 = 𝑓 2
𝑟
Fel - elektrische kracht die op de ladingen werkt in Newton (N)
f - constante in de wet van Coulomb = 8,99 * 109 Nm2C-2
q - de grootte van de ene lading in Coulomb (C)
Q - de grootte van de andere lading in Coulomb (C)
r - afstand tussen de middens van de twee ladingen in meter (m)
Elektrische veldlijnen
Elektrisch veld is een gebied waar de elektrische kracht werkt. De veldlijnen geven de
richting van de elektrische kracht op een positieve lading aan.
Hoe kleiner de afstand tussen de veldlijnen is, des te groter de kracht is.

Elektrische veldlijnen lopen altijd van de positieve lading weg naar de negatieve lading
toe. Als je twee evenwijdige platen gebruikt, lopen de veldlijnen evenwijdig en is de
afstand tussen de veldlijnen gelijk → veld is overal even sterk → homogeen veld

Rond een bolvormig voorwerp → radiaal veld, daar lopen de veldlijnen naar buiten toe
uit elkaar. In het midden lopen de veldlijnen dicht bij elkaar. Daar is het veld het sterkst.

Elektrische veldsterkte De elektrische kracht op een lading in een elektrisch veld is

recht evenredig met de lading.

𝐹𝑒𝑙
𝐸 = 𝑞
E - elektrische veldsterkte in newton per coulomb (N/C)

Veldsterkte in een radiaal veld uitrekenen:

𝑄
𝐸 = 𝑓 2
𝑟
r - afstand tot lading Q

Elektrische veld in een geleider *****

Kooi van Faraday → kooivormige constructie (zoals een auto) van elektrisch
geleidend materiaal (zoals koper of aluminium) die ervoor zorgt dat elektrische velden
niet in de kooi kunnen doordringen

Zit er lading op een geleider en is die lading in rust dan is de elektrische veldsterkte
binnen in de geleider nul. Is er in een geleider een elektrisch veld aanwezig dan gaat
lading in de geleider stromen.

Spanning en elektrische energie

Als er elektrische stroom door een gloeilamp loopt wordt elektrische energie omgezet
in warmte en licht. De lading die door de lamp stroomt heeft elektrische energie en een
deel van die energie wordt in de lamp omgezet.

De spanning U over de lamp is de afname van elektrische energie van één coulomb
lading die door de lamp stroomt.
Is de spanning bijvoorbeeld 6,0 V dan geeft elke coulomb lading die door de gloeidraad
van de lamp loopt 6 J energie af

∆𝐸𝑒𝑙
𝑈 = 𝑞
U - spanning in volt (V)
dEel - verandering van de elektrische energie in Joule (J)
q - lading in coulomb (C)

In een elektrisch veld heeft lading potentiële, elektrische energie. Hoe dichter de
positieve lading bij de bol zit, des te groter de elektrische energie van die lading is.

De röntgenbuis
In een röntgenbuis wordt röntgenstraling opgewekt door elektronen te versnellen en
te laten botsen op een stuk metaal.
In een vacuümbuis zit een gloeidraadje, de kathode, die door een elektrische stroom
wordt verhit. Bij een temperatuur van een paar duizend Kelvin ontsnappen er
voortdurend elektronen uit de hete kathode.

Door een sterk elektrisch veld aan te leggen worden deze elektronen naar de positieve
anode versneld. De anode is gemaakt van metaal. Bij het botsen op het
anodemateriaal worden de elektronen sterk afgeremd en daarbij ontstaat
röntgenstraling.

De golflengte van de röntgenstraling is afhankelijk van de energie waarmee de

elektronen de anode raken en van het metaal waarvan de anode is gemaakt

Röntgenstraling wordt gebruikt bij materiaalonderzoek, bagagecontrole, radiotherapie.

Versnellen van lading

Als een lading wordt versneld of vertraagd in een elektrisch veld, dan is de toe- of
afname van de bewegingsenergie (in J):
∆𝐸𝑘𝑖𝑛 = 𝑞 · 𝑈

1 eV is de energie die een elementaire lading erbij krijgt of verliest als het een
spanning doorloopt van 1 volt: 1 eV = 1,602 * 10-19 C

Versnellers
Wetenschappers gebruiken versnellers om deeltjes met een lading hoge energieën te
geven. Bij een botsing van het versnelde deeltje met een ander deeltje ontstaan er
nieuwe deeltjes en komt er straling vrij.

Door het onderzoeken van de nieuwe deeltjes en de straling na de botsing, kun je

meer te weten komen over de structuur van deeltjes en van de materie.

Hoe hoger de energie, hoe meer deeltjes kunnen ontstaan bij de botsing.

In een lineaire versneller worden deeltjes vele malen versneld door een elektrisch
veld. Krijgt dus meer kinetische energie.

Versnellers in de geneeskunde
Radiotherapie bestrijdt kanker met ioniserende straling