Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
MGA DULOG PAGSUSURING PAMPANITIKAN
➢ Formalismo - Binibigyang diin nito ang
panlabas na katangian ng akda at hindi
ang kahulugan o simbolismong nakapaloob
dito. Sinusuri nito kung maganda ba ang
pagkakagawa ng akda at kung maayos ba
ang pagkakalahad ng mga kaisipan batay
sa wastong gamit ng gramatika at mga
teknik sa pagsulat. Kung tula ang susuriin,
ang pagtalakay ay nakatuon sa
pagkakaroon o kawalan ng sukat at
tugma, paggamit ng mga tayutay at pagpili
ng mga salitang ginamit. Kung kuwento o
nobela, ang pokus ay sa pagiging
malikhain at organisadong paglalahad.
Sa pagdulog formalismo na tinatawag na
bagong kritisismo sa Estados Unidos, ang
akda ay-(1) ahistorikal - hindi mahalaga sa
pag-unawa sa akda ang kontekstong
panlipunan. pangkasaysavan o ang
panahong isinulat ang akda: (2) ang
mambabasa ay hindi pinahahalagahan -
hindi binibigyang halaga sa pagsusun ang
kaligiran ng mambabasa o ano ang
ninanais malaman ng mambabasa. (3) ang
awtor ay tiwalag dito - hindi mahalaga
kung ano ang nagtulak sa awtor sa
paglikha ng akda o ang mensaheng nais
iparating ng may-akda. Sa pagdulog na ito,
ang mahalaga ay ang mismong akda sa
panimiwalang ang sentral na kahulugan
ng akda ay mauunawaan lamang sa
pamamagitan ng mga elementong
pampanitikan tulad ng banghay, tauhan,
tagpuan, diksyon/tono, imahen,
istruktura, at punto de vista Kung gayon,
taglay ng akda ang lahat ng elemento
upang maunawaan ang akda ng sinumang
babasa.
Ang empasis para maunawaan ang akda
ay nasa mga salitang ginamit sa akda,
gamit ang metapora at simbolo sa akda,
ang paggamit ng ironiva. ang mga padron
ng imahe o aksvon Maaaring ikonsidera sa
pagbibigay-kahulugan sa akda kung
paano ito sinimulan at winakasan. ang
gamit ng wika, ang relasyon ng mga
tauhan, ang ugnayan ng mga clementong
1|Page
pampanitikan, ang panauhang ginamit sa
pagsasalaysay.
Ayon sa mga formalistang Ruso na
kinabibilanga ni Viktor Shklovsky, ang
panitikan bilang sining ay ginagamitan ng
depamilansasyon o astranente, ginagawa
nitong di-pamilyar ang pamilyar o ang mga
kinagawian na humahamon sa ating mga
panimmwala at mga asumpsyon tungkol
sa daigdig at sa realidad. Ang mga
patayutay na mga salita at ang kakaibang
paraan ng pagpapahayag ng pangyayari ay
may kakayahang gawing di-pamilyar ang
ating daigdig. Hindi pinahahalagahan dito
ang pagkakaalam natin kung ano ang
isang bagay o pangvavari kundi kung
paano natin ito mahihiwatigan o ano ang
saloobin natin dito gamit ang mga
pandama sa masining na paraan
Pinahahalagahan dito ang akda bilang
sining at hindi ang anumang maihahatid
nito sa pagpapabuti ng lipunan. Higit na
napapaburan sa pagdulog na ito ang
genreng patula.
Upang higit na maunawaan kung paano
susuriin ang akda gamit ang formalismong
pagdulog, maaaring gamitin ang
sumusunod na mga katanungan
(DiYanni:1895) (1) Paano binuo o
inorganisa ang akda' Paano ito sinimulan?
Saan ito patungo" Paano ito winakasan?
Ano ang banghay nito? Paano
nagkakaugnay ang banghay sa
pagkakaorganisa nito? (2) Ano ang
ugnavan ng bawat bahagi ng akda sa
kabuuan nito? (3) Sino ang nagsasalaysay
o ang nagkukwento sa mga nagaganap sa
akda? Paano ninyo nakilala kung sino ang
nagsasalaysay o ang nagkukwento? Paano
natin ito naunawaan? (4) Sino ang
pangunahin at katulong na mga tauhan,
ano ang kanilang ipinakita, at anong
ugnayan mayroon sila? (5) Ano ang
panahon at lugar ng akda-ang tagpuan?
Paano natin maiiugnay ang tagpuan sa
pagkakakilala natin sa mg tauhan at sa
kanilang mga aksyon? (6) Anong uri ng
wika ang ginamit sa akda sa paglalarawan,
pagsasalaysay, pagpapaliwanag. o sa
pagkakabuo ng daigdig sa akda? Anong
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
mga imahen, pagtutulad, pagwawangis,
simbolo ang ginamit sa akda? Ano ang
gamit ng mga ito? Anong kahulugan ang
inihahatid ng mga ito? Batay sa mga
katanungang nasa itaas, hindi
pinahahalagahan sa formalismong
pagdulog ang nasa labas ng akda. May
sariling kahulugan ang akda na
makukuha lamang sa pagsusuri sa
pagkakaugnay-ugnay ng mga elemento sa
loob ng akda. Dahil dito, tinitingnan ang
isang akda na walang kamatayan o angkop
sa lahatng panahon.
Halimbawa: Putol ni Michael Coroza,
Maila ni Paul del Rosario.
➢ Realismo - Binibigyang diin nito ang
pagiging makatotohanan ng mga nilalaman
ng isang akda. Ipinapakita nito na ang
isinasaad ng panitikan ay nagaganap sa
tunay na buhay. Nagsisilbing salamin ang
akda ng mga nagaganap sa lipunan. Kaya’t
kung ang susuriin ay ang teleseryeng “Ang
Probinsiyano”, ang tuon ng pagsusuri ay
sa mga eksenang nagpapakita ng tunay na
nagaganap sa lipunan sa kasalukuyan.
Nagsisilbing dokumentasyon ang akda ng
mga aktuwal na pangyayari sa lipunan na
dapat maunawaan ng mambabasa o
manunuod.
Kung ang paglutang ng romantisismo ay
bilang reaksyon sa klasisismo.
masasabing ang realismo ay isang
reaksyon sa pananaw na itinataguvod ng
romantisismo. Itinataguvod ng mga
realista ang pagtinging dapat na ilarawan
ang buhay o mga pangyayari sa lipunan
nang makatotohanan at buong katapatan.
Pinangingibabaw sa akda ang katotohanan
kavsa kagandahan. Ang pagtingin at
paglalarawan sa buhay ay dapat na walang
pagkiling. Buong katapatang inilalantad ng
akda ang mga pangyayari maging ito ma'y
napakapangit. Mga karaniwang paksa ang
tinatalakay sa mga akdang realista.
Pinapaksa nito ang mga pangyayaring
nasa paligid lamang ng may-akda batay sa
kanyang namamasid o naoobserbahan.
Pinapaburan ng realistang manunulat ang
mga pangyayaring nagaganap sa buhay ng
2|Page
nakararami tulad ng pagkaapi o pagkaaba,
paghihirap, pagbaba ng katayuan ng mga
nasa gitnang uri. prostitusyon, pakikibaka
ng mga manggagawa. Sangkap din sa mga
akdang realista ang makatotohanang
salitang ginagamit ng mga karaniwang
tao-- bulgar, balbal, at iba pa.
Karaniwan na panahon at lipunan ng
manunulat ang inilalarawan sa akda. Ang
may-akda bilang produkto ng kanyang
panahon ay nagtatala ng mga kaganapan
sa panahong iyon ng kanyang lipunan sa
masining na paraan - iniluluwal ang teksto
o akda batay na rin sa kamalayang
panlipunan ng may-akda. Bunga
nito,binibigyang interpretasyon ang akda
dito sa pamamagitan ng pag-unawa sa
panahon o kaligiran o sa mga kontekstog
kultural, pulitikal at pangkabuhayan kung
kailan naisulat ang akda. Maaaring
masuri ang mga akdang realista batay sa
mga sumusunod na uri nito (Ines-Ramos
at Mendiola, 1994:47-48):(1) kritikal na
realismo na naglalarawan ng lipunang
pinaghaharian ng mga nasa itaas na
nagpapakita ng panlulupig sa nakababa sa
kanila:(2) sosyalistang realismo na
naglalarawan ng kaapihan ng mga uring
manggagawa,ang pagpupumiglas ng mga
manggagawang ito upang makahanap ng
katarungan:(3) sikolohikal na realismo na
nagpapakita ng pagkilos ng tao bunsod ng
damdaming likha ng nakapaligid sa kanya;
(4) pino o mabining realismo na
naglalarawan ng pagiging matimpi ng akda
na ipinamamalas ng mga tauhan sa
kanilang kilos at maging sa kanilang
pananalita. Kontrolado nila ang kanilang
damdamin. Hindi sila nagpapakita ng
karahasan:(5) sentimental na realismo na
naglalarawan ng mga mithiin ng mga
tauhan na nauuwi sa pangangarap ng
gising.paghahangad ng magagandang
wakas,mga pag-asang pinangingibabawan
ng damdamin kaysa ng kaisipan sa
paglutas ng anumang suliranin; at (6)
mahiwagang realismo o magic realism na
naglalarawan ng katotohanang
hinahaluan ng pantasya, kababalaghan o
di kapani-paniwalang mga pangyayari.
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
Halimbawa: Uhaw ang Tigang na Lupa ni
Liwayway Arceo (Panahon ng Hapon) at
Yaong Itim na Bathala ni Gumer M.
Rafanan.
➢ Romantisismo - Sinusuri nito kung ang
akda ba ay nagpapakita ng mga
sitwasyong hindi makatotohanan at hindi
kapani-paniwala. Kalimitang magagamit
ito sa pagsusuri ng mga akdang may
kinalaman sa pag-ibig o sa mga
pangyayaring imposibleng maganap sa
tunay na buhay. Ang isang action movie ay
nagtataglay ng romantisismo kung ang 12
bida ay hindi napapagod at namamatay sa
kabila ng napakarami niyang kalaban gaya
ng mga pelikula ni FPJ o ni Jacky Chan.
Romantisismo rin ang makikita sa mga
telenobelang ang isang mahirap ay inibig
ng mayaman at sa kabila ng paghihirap ay
mabubuhay nang masaya at mapayapa sa
katapusan ng palabas. Reaksyon sa
klasisismo ang romantisismo dahil
nangingibabaw dito ang damdamin kaysa
sa isip. Pinahahalagahan dito ang
emosyon kaysa sa katwiran kung kayat
pinaniniwalaan na ang buhay ay bahagi ng
mga problemang walang kalutasan.
Pinahahalagahan sa romantisismo ang
iba’t ibang damdamin o emosyon na ayon
kay Agcaoili (2005:377) ay ang
pagkamaramdamin, pagmamahal sa
kalikasan, may simpatiya sa nakaraan,
mahilig sa kababalaghan. Sa mga
kwentong kababalaghan ay
maihahalimbawa ang mga kwentong
engkantada na napasimulan sa Germany
na matatagpuan sa koleksyon nina Jakob
at Wilhelm Grim na naging bahagi ng
panitikang pambata.
Sa Pilipinas, ang ganitong uri ng mga
kwento ay karaniwang matatagpuan sa
mga akda ni Severino Reyes na kilala
bilang si Lola Basyang. Isinaaklat ang mga
kwentong ito ni Reyes at pinamagatang
Mga Kuwento ni Lola Basyang. Ang tema
ng kababalaghan ay matatagpuan din sa
alamat na di-etyolohikal na pumapaksa sa
mga supernatural na nilalang at maging sa
mga himala ng mga santo at santa. Bukod
3|Page
sa mga pantasya at kababalaghan, sinabi
sa aklat nina Magracia at Laron Valdez
(2005:155) na naniniwala ang mga
romantisista na hindi kayang magapi ng
karunungan ng isang tao ang kasawian. At
dagdag pa nina Ines-Ramos at Mendiola na
sa akda raw ng mga romantisista lalo na
ang mga tula ay mababasa ang tila waring
konpesyon ng mga manunulat.
Nandoon . . . ang kanilang mga pangarap,
mga hinanakit, mga kasawian,mga pag-
aaliniangan, mga tinitimping, galit, mga
pagpapatawad at ang iba‘t ibang kulay ng
damdamin (1994:20). Ang damdamin ng
pagiging Makabayan ay hayag ding
makikita sa mga akda ng mga
romantisista.
Halimbawa: Hibik ng Pilipinas sa Inang
Espanya ni Herminigildo Flores, Sagot ng
Espanya sa Hibik ng Pilipinas ni Marcelo
H. Del Pilar, Katapusang Hibik ng
Pilipinas sa Inang Espanya ni Andres
Bonifacio, at Mariang Makiling ni Lola
Basyang.
➢ Klasisismo – Gresya ang pinagmulan ng
klasisismo. Sa pananalig-klasisismo,
pinangingibabaw ang kaisipan kaysa
damdamin. Sa pagsusuri gamit ang
pagdulog na ito, pinagpapakuan ng pansin
ang katangian ng mga tauhan na (1)
karaniwang angat sa karaniwan,
marangal at matimpi ang kilos at maging
ang pananalita; (2) ang mga tampok na
tauhan ay nangabibilang sa mataas na
antas ng lipunan (hari, reyna, prinsipe,
prinsesa, duke, dukesa, at iba pa). Hal.
Florante at Laura.
Sa mga nabanggit na katangian ng mga
tauhan sa akda, masasabi kung gayon, na
ang pagdulog na ito ay may pananaw
aristokratiko. Iniiwasan sa akda ang
paggamit ng mga bulgar na salita at
matinding emosyon. Dapat na pigil ang
damdamin dahil isip ang pinaiiral. Ayon pa
sa mga klasisista na ang kaayusan ng
daigdig ang nilalayon ng klasisismo at
dapat na tanghaling modelo ang mga taong
edukado na nakaaangat ang estado sa
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
buhay. Kaya walang puwang ang mga nasa
mababang antas ng lipunan na tanghaling
mga tampok na tauhan sa akda dahil hindi
sila maaaring maging modelo ng
mamamayan. Wala sa kanila ang
katangian ng pagiging intelektwal. Sa kaso
ng Pilipinas walang maaaring itanghal na
akdang klasisista dahil hindi umaayon ang
klasistang pananaw sa lipunang, Pilipino.
Sa mga akdang katutubo sa bansa,
maaaring maiklasipika dito ang Florante
at Laura ni Francisco Balagtas ngunit
masasabing ganap na klasisista. Bukod
dito, ang mga tauhang gumagalaw sa akda
na kinabibilangan ng mga dugong bughaw
tulad ng hari, reyna, at iba pa ay mga
tauhang hindi nabuhay/nabubuhay sa
lipunang Pilipino.
➢ Bayograpikal - ginagamit ito upang
patunayan na ang isang akda ay may
tuwirang kaugnayan sa karanasan ng
awtor. Sinusuri nito ang pagkakatulad ng
karanasan ng may akda sa kanyang
nilikhang karakter sa kanyang akda.
Samakatuwid, kung ang mga nobela ni Dr.
Jose Rizal ang susuriin, kailangang
mapatunayan ng nagsusuri na makikita
ang buhay ni Rizal sa kanyang
paglalarawan kina Crisostomo Ibarra,
Basilio, Isagani at iba pa.
Sa pagdulog-bayograpikal, pinaniniwalaan
na upang higit na maunawaan ang isang
akda, mahalaga na malaman at
maunawaan ang pinagdaanang buhay ng
mayakda nito. Ang pag-alam sa buhay ng
may-akda -- sino siya, ang kanyang
panahon, ang mga taong may kaugnayan
sa kanya, lugar ng kapanganakan niya at
iba pang mga lugar na narating niya, at iba
pang mga bagay na may kaugnayan sa
kanya ay higit na magpapalalim sa pag-
unawa sa (1) sinasabi at ikinikilos ng mga
tauhan. (2) tagpuan/mga tagpuan sa akda
kaugnay ng panahong isinulat ang
akda:at(3) mga pangyayaring naganap o
nagaganap sa akda.
Higit na makikilala at mauunawaan ang
mga tauhan sa akda kung malalaman ng
mambabasa ang mga taong nagkaroon ng
4|Page
mahigpit na kaugnayan sa buhay ng may-
akda; mauunawaan ang paggamit ng mga
lugar sa akda kung malalaman ang mga
lugar na sinilangan, narating at nais
marating ng may-akda, at mauunawaan at
mapag-uugnay-ugnay ang mga pangyayari
sa akda kung malalaman ang mga
pangyayaring naganap sa buhay ng may-
akda.
Mauunawaan din ng mambabasa, gamit
ang pagdulog na bayograpikal ang dahilan
na nagtulak sa may-akda kung bakit
naisulat o isinulat niya ang kanyang akda.
Tulad din ng iba pang pagdulog sa pag-
unawa o pagsusuri sa akda, sinabi ni
DiYanni (1897) na sa pagdulog
bayograpikal, dapat na manatili ang tuon
o fokus sa akda mismo; at ang paggamit ng
mga impormasyong bayograpikal ay isa
lamang paglilinaw at pagpapalalim sa pag-
unawa at pagdevelop ng pagbibigay-
kahulugan o interpretasyon. Sa madaling
sabi, ang buhay ng may-akda ay isa
lamang lunsaran sa epcktibong pag-
unawa sa akda.
Ang sumusunod av mga kritikal na
katanungan mula kay DiYanni (1898) na
magagamit bilang tulong sa pag-unawa sa
bavograpikal na pagdulog-(1) Anong mga
impluwensya-mga tao.mga ideva. mga
kilusan, mga pangyayari-sa buha ng mas-
akda ang makikita sa akda Paano ipinakita
ang mga ito sa akda? (2) Anong mga
modipikasyon ang ginawa ng mas-akda sa
kanyang akda ng mga pangyayani sa
kanyang buhay? Ano kava ang mga
posibleng dahilan ng mga ito? (3) Anong
revelasyon ang inihayag ng may-akda
tungkol sa kanyang mga naiisip.
persepsyon, o emosyon?
Halimbawa: Mga Talambuhay, Buhay ni
Amado V. Hernandez,
➢ Historikal - Inilalahad ng teoryang ito ang
mga pangyayari sa kasaysayan na
matatagpuan sa isang akda. Halimbawa
nito ay ang pagsusuri sa nobelang “Mga
Ibong Mandaragit” ni Amado V.
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT

Hernandez o “Dekada 70” ni Lualhati kalayaan ng tao. Magagamit ito sa

Bautista kung saan patutunayan ng
nagsusuri na ibinatay ng may akda sa mga
aktuwal na pangyayari sa kasaysayan ng
Pilipinas ang kanilang sinulat.
➢ Marxismo - ito ang ginagamit para suriin
ang mga akdang nagpapakita ng
tunggalian sa uri ng mga tao. Binibigyang
diin nito na ang isang lipunang pantay-
pantay ay makakamit lamang sa
pamamagitan ng sama-samang pagkilos ng
tao at hindi sa pamamagitan ng himala.
Magagamit ang Marxismo sa mga
makabayang tula, awit at pelikula lalo pa
kung ang paksa ay tumatalakay sa
labanan ng magsasaka at panginoong may
lupa o kaya naman ay ng mga rebelde at
sundalo ng gobyerno.
Si Karl Heinrich Marx (May 5, 1818 –
Mar 14 1883) ay isang German pilosoper,
ekonomista, sociologist at historian na
siyang naglatag ng pundasyon ng
ideyolohiyang Komunismo. Napabilang sa
teoryang pamapanitikan ang Marxismo
dahil sa ambag ng mga manunulat na
Marxista sa panitikan. Natural na upang
higit na maunawaan ang akdang sinulat
ng isang Marxista, makatuwirang gamitin
ang lente ng Marxismo sa pagtalakay sa
kabuluhan ng nasabing akda.
pagsusuri ng mga akda na may mga
kakaibang karakter. Ang karakter na
existentialist ay hanadang humarap sa
bunga ng kanyang mga ginawa at hindi
tumatakas sa kanyang paniniwala. Sa Noli
Me Tangere, maituturing na existentialist
si Pilosopo Tasyo dahil sa pagtataglay niya
ng pananaw na iba kaysa karaniwang
mamamayan ng San Diego. Sa awiting
“Alapaap” ni Ely Buendia, kapansin-
pansin ang linyang nagsasabing
“andaming bawal sa mundo sinasakal nila
tayo / buksan ang puso at isipan,
paliparin ang kamalayan”. Malinaw na ang
persona ay naghahangad ng paglaya mula
sa nakagisnang nakakahong sistema at
paniniwala.
Si Jean Paul Sartre (Hunyo 21, 1905- Abril
15, 1980) ay isang French na pilosoper,
nobelista, aktibista at kritiko. Naniniwala
siyang “hindi dapat pahintulutan ng
manunulat na siya ay maging isang
institusyon”.

Sa awiting “Tatsulok” na sinulat ni Romeo

“Man exists and, in that existence, man
Dongeto at inawit ni Bamboo Manalac,
defines himself and the world in his own
malinaw na ang linyang “totoy kumilos ka’t
subjectivity, and wanders between choice,
baliktarin ang tatsulok” ay nanawagan ng
freedom, and existential angst.”
rebolusyon ng masa upang pabagsakin
ang mga naghaharing-uri at
Pananagutan sa sarili ang batayang
nagsasamantala sa ating lipunan.
prinsipyo sa eksistensyalismo.
Itinataguyod sa pananaw na ito na may
Halimbawa: Lumpen Kami ni Romeo L.
mga mapagpipiliang kapasyahan (choices)
Magtanong. Sanlibong Sapatero ni Danilo
ang tao na ginagawang batayan sa
R. De la Cruz
pagsasakatuparan ng isang desisyon. Ano
man ang kanyang gawin, sabihin, at/o
➢ Eksistensiyalismo - Ang layunin ng
isipin ay bunga ng kanyang pansariling
panitikan ay ipakita na may kalayaan ang
kapasyahan - iyon ang kanyang pinili -
tao na pumili o magdesisyon para sa
kahit ano pang mga sirkumstansya ang
kanyang sarili na siyang pinakasentro ng
nakapaligid sa kanya; kaya't ano man ang
kanyang pananatili sa mundo (human
maging konsekwensya ng kanyang ginawa
existence). Binibigyang diin nito ang
ay kailangan niyang harapin. Tinatanggap
pagapapahalaga sa indibiduwal na
na mga eksistensyalista ang anumang
5|Page
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
panganib na maaaring idulot ng kanyang
kapasyahan o desisyon na maaaring
magbunga ng pansariling pagdurusa.
Pinaiiral dito ang utak o isip; at bilang
taong nakahihigit sa hayop, may
kakayahan siyang mag-isip at
magdesisyon para sa sarili.
Hindi bahagi ng pangkalahatang
pilosopiya ng eksistensyalismo ang
pagkukunwari. Pinahahalagahan dito ang
pagkilos at kinokondena ang
pagsasawalang-kibo. Hindi tinatakasan
dito ang mga responsibilidad na kaakibat
ng aksyon - kailangang harapin ang
katotohanan, ang konsekwensya ano man
ito.
Malaya ang bawat indibidwal na gawin ang
nais niyang gawin ngunit ikinokonsidera
pa rin ang pagtataguyod na kalayaan
kasama ang higit na nakararaming bilang
ng tao. Magandang halimbawa dito ang
pagtaliwas sa pamantayang panlipunan o
sa batas o maging ang pagtutol sa
inaakalang kaunlaran para maitaguyod
lamang ang kapakanan ng nakararami.
Ang bigat sa pananaw na ito ay nasa
kapasyahan o kagustuhan ng tao, ang
tunay niyang hangarin, ang kanyang
pangangatwiran.
Batay sa mga nabanggit sa itaas, kung
gayon, ang tao ay may pananagutan sa
kanyang sarili. Ano man ang kasapitan
niya ay walang kinalaman ang ano man o
sino mang nakapaligid sa kanya bagkus ay
ang sarili lamang niya. Ang mga akdang
eksistensyalista ay tagapaglarawan
lamang at hindi bilang panghuhusga sa
pagiging tama o mali ng desisyon ng mga
tauhan. Ipinakikita rito na malaya ang
taong pumili o magdesisyon para sa
kanyang sarili ngunit kaakibat ng
kalayaang ito ay responsibilidad sa
paniniwalangsiya ang humuhubog sa
kanyang kapalaran.
Halimbawa: Si Ama ni Edgardo M. Reyes
at At Ako’y Inanod ni Marcel M. Navara.
6|Page
➢ Structuralism/Istrukturalismo -
Binibigyang diin nito ang mga
nakasanayan, nakakahon o nakagisnang
pormula sa pagsulat ng akda ng paulit-ulit
na ginagamit ng mga awtor. Kung sa tula,
nakapokus ito sa mga nakasanayang
pamamaraang paggamit ng sukat at
tugma. Kung sa kuwento, makikita ang
mga pagkakatulad ng isang akda sa mga
nauna nang akda pagdating sa istorya,
tunggalian at paraan ng pagtatapos. Kung
sa awit, makikita ito sa mga lyrics at tono
na madaling sundan sapagkat parang may
katulad na o gasgas na sa ating pandinig.
➢ Post-structuralism - Ito ang pagsusuri sa
mga bagong pamamaraan, teknik at paksa
sa pagsusulat. Humihiwalay ito sa mga
nakasanayan pamamaraan at nagbibigay
halaga sa mga eksperimento ng mga
manunulat sa kanilang paglikha. Nahahati
ito sa dalawang pangunahing pagdulog
tulad ng:
a. Reader-response Theory - nagbibigay
patunay na bawat mambabasa ay may
sariling interpretasyon sa akda na
hiwalay sa motibo o iniisip ng awtor.
Pinatutunayan nito na walang
kinalaman ang awtor sa pagsusuri sa
mensahe ng kanyang akda sapagkat
ang mas mahalaga ay ang opinyon ng
mambabasa.
Ang Teoryang ito ay nagtangkang
ilarawan ang nagaganap sa isip ng
mambabasa habang binibigyang-
kahulugan ang akda/teskto.
Nagkakaiba-iba ng level ng
subhektibidad ang mga kritiko sa
kanilang pagtingin sa mga tcorva ng
interpretasyon. May kritikong
tinitingnan and akda, tulad ni David
Blcich (DiYanni, 1998:1909)bilang
isang salamin kung saan nakikita ng
mambabasa ang kanyang sarili.
Nakafokus naman sa akda si Wolfgang
Iser kaysa sa damdamin at rcaksyon
ng mambabasa. Nakasentro ang
mambabasa sa teksto at gumagawa ng
paghihinuha kung ano ibig ipahiwatig
ng mga detalye sa akda habang
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
nagbabasa. Samantala, ayon naman
kay Louise Rosenblatt, nagkakaroon
lamang ng kahulugan ang akda kapay
ito'y binabasa ng mambabasa. Dahil
dito masasabing walang iisang
interpretasyon ang maaaring ibigay sa
akda. Naiimpluwensiyahan ang
mambabasa ng kanyang mga
pagpapahalagang kultural, sosyal, at
panrelihiyon.
Halimbawa: Oh, Dem Golden Apple ni
Ninez Cacho Olivares at Chain Poem
ni Felix Fojas.
b. Deconstruction/Dekonstruksiyon
Winawasak nito ang nakagisnang
paniniwala hinggil sa mensahe ng
akda. Binibigyang diin nito na palaging
may positibo at negatibo sa pagkilala sa
mensahe ng isang akda at ito ay
maaaring walang katapusan.
Si Jacques Derrida (Hul. 15, 1930 –
Okt. 9, 2004) ang pasimuno ng
konsepto ng Deconstruction.Isa siyang
French pilosoper na nakapagsulat ng
40 aklat na may kinalaman sa
Humanities at iba pa.
Halimbawa: Ang Masel ni Aling Maria
ni German V. Gervacio.
➢ Liberation Theology - Ito ang pagsusuri
sa mga akdang pinagsanib ang ideolohiya
ng Marxismo at pananampalataya sa
Diyos. Binibigyang diin nito na si Kristo ay
naghahangad ng katarungan, kalayaan at
kaunlaran at kung nais mong maging
kaisa Niya ay kailangang maging
instrumento ang iyong pananampalataya
para makamit ang paglaya.
Ang paring si Fr. Gustavo Gutierrez
(ipinanganak noong Hunyo 8, 1928) na
pinangangak sa Lima, Peru ang
nagpasimula ng ideolohiyang Liberation
Theology na lumaganap sa mga bansa sa
Latin America na lumaganap noong
dekada 70 upang labanan ang
imperyalismong US. Nakarating sa
Pilipinas ang impluwensiya kung saan
7|Page
may mga paring Katoliko ang umanib sa
pakikibaka laban sa Batas Militar ni
Marcos kabilang na ang rebeldeng pari na
si Fr. Conrado Balweg ng Cordillera.
Sa kasalukuyan, makikita ang elemento
ng Liberation Theology sa mga awit at
pelikulang may temang panrelihiyon ngunit
nakikibaka sa bulok na sistemang umiiral.
Isa na rito ang awit ni Gary Granada na
“Pagsamba at Pakikibaka” at ang
pelikulang “Sister Stella L” ni Mike de
Leon.
➢ Feminismo - Ang Feminismo ay matagal
- nang umiiral sa kasaysasyan ng mundo.
Noong 6th century BC sa Greece, si
Sappho ay sumulat ng lesbian poetry at
namahala sa isang paaralang pambabae.
Noong Ika-15 siglo ay nakilala ang French
writer na si Christine de Pisan bilang isang
feminista. Ika-17 siglo naman nang ang
English adventurer and political activist na
si Aphra Benn ay naging kabahagi ng West
Indian slave rebellion at sumulat ng 13
nobela. Samakatuwid, ang Feminismo ay
isang kilusan na naglalayong kilalalanin
ang papel ng mga kababaihan sa lipunan
at wasakin ang mga nakakahong
kaisipang nagpapanatili ng kaapihan ng
babae sa patriyarkal na lipunan.
Sa Pilipinas, naging kabahagi din ang mga
kababaihan sa rebolusyon noong 1896 at
maging sa kasalukuyan ay kalahok pa rin
ang mga kababaihan sarebolusyon ng
CPP-NPA laban sa pamahalan. Patuloy ang
paglakas ng kilusan ng mga kababaihan
sa Pilipinas partikular ang GABRIELA na
ngayon ay isa nang party-list. Bilang
Teoryang Pampanitikan, ginagamit ito
upang suriin kung ang isang akda ay
nagtataguyod ng karapatan ng
kababaihan. Kinakalaban nito ang
konsepto na ang babae ay libangan.
Itinataguyod ng Feminismo ang
pakikibaka ng kababaihan laban sa
pagsasamantala at diskriminasyon. Ang
mga komersyal sa telebisyon na
gumagamit ng katawan ng mga babae
upang maibenta ang mga produkto gaya
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
ng mga alak at sigarilyo ay bagsak sa
pamantayan ng Feminismo.
Naniniwala ang mga feminista na ang
kasarian bilang byolohikal na katangian
ng bawat indibidwal, at ang jender na
katangiang itinakda ng lipunan ay dapat
na sa pagpapakababae at pagpapakalalake
(hilig/kilos ng babae't lalake) o Gender ng
tao(http://www.colorado.edu/English/EN
GL2012Klages/queertheory.html).
Ayon kay Storey (1993),may apat na
magkakaibang feminismo-(1) radikal-may
paniniwala dito na ang opresyong
nararanasan ng mga kababaihan ay bunga
ng sistemang patriyarkal,isang sistema ng
dominasyon kung saan ang kalalakihan ay
may higit na kapangyarihan kaysa
kababaihan; Marxist - kung saan sa
pagsusuri ay lumalabas na ang opresyon
ay bunga ng kapitalismo- na
nadodominahan ng kalalakihan ang
kababaihan sa larangan ng
pagtatrabaho;(3) feminismong liberal-
tinitingnan dito ang dipantay na pagtingin
sa kababaihan at kalalakihan sa ilalim ng
batas sa iba't ibang larangan ng
buhay;at(4)dual-systems theory-kung
saan ang opresyong nararanasan ng
kababaihan ay bunga ng komplikadong
artikulasyon ng patriyarkiya at
kapitalismo.
May kinalaman din ang pagdulog na ito sa
eksploytasyon at manipulasyon sa mga
kababaihan na tila isang komoditi o
paninda sa mga patalastas, palabas sa
telebisyon,at maging sa pelikula.
Halimbawa: Paninda ni Joi Barrios,
Impressions from the Office ni Natasah
Josefowits.
➢ Orientalismo - Nakapokus ito sa mga
akdang nag-aangat sa pagkatao ng mga
taga-Asya, oriyental o taga-Silangan gaya
ng mga Pilipino. Iwinawasto nito ang
maling konsepto na superior ang mga taga-
Europa at nilalabanan ang mga naunang
sinulat ng mga Western writers hinggil sa
diumano’y kamangmangan ng mga
8|Page
Asyano. Ang theme song ng Pinoy Big
Brother na “Pinoy Ako” at ang kantang
“Ako ay Pilipino” ay nagpapakita ng mga
elemento ng pagpapahalaga sa pagkatao
nating mga Pilipino na nagmula sa
silangan. Ang pasimuno ng Orientalism ay
si Edward Said (Nob 1, 1935- Sep 25,
2003), isang Palestine-American literary
theorist, kinikilala ang ambag sa
postcolonial theory at tagapagtaguyod ng
karapatan ng mga Palestino.
➢ Moralistiko - Binibigyang linaw nito kung
ang akda ba ay nagtataglay ng aral na
mapapakinabangan ng mambabasa upang
mapabuti ang kanyang kalgayan.
Hinahanap lamang ng pagsusuring ito
kung may matututunan ba ang
mambabasa sa akda o wala. Angkop
gamitin ang pagdulog sa mga kuwentong
pambata gaya ng mga pabula, parabula at
alamat sa layuning sukatin ang
naunawaan ng mga batang mambabasa.
Hindi angkop na gamitin ang pagsusuri sa
mga nobela, pelikula o akdang may
temang pang-adult o kulturang iba sa
karaniwan o nakagisnan.
Gamit ang pagdulog-moralistiko,
itinuturing na ang mga akdang
pampanitikan ay may layuning magbigay-
aral sa mga mambabasa. Masasabing ang
pagdulog na ito ay ekstensyon ng
pagdulog-humanismo dahil sa pagbibigay-
halaga ng mga humanista sa pagpapanatili
ng integridad at dignidad ng tao bilang
nilalang na may isip. Isa sa mga
impluwensyal na kritiko na nagbigay ng
malaking pagpapahalaga sa pagdulog-
moralistikoay si Horace. Ayon sa kanya,
may dalawang bagay na naibibigay ang
tula (akda) - ang dulce o ang aliw at
kaligayahang naipadarama ng akda; at
utile o ang aral at kaalamang naibibigay ng
akda. Masasabi, kung gayon, na
pangunahing tungkuling dapat gampanan
ng mga manunulat sa pagdulog-moralistiko
ay ang magbigay-aliw, magsilbing guro at
tagapangaral sa kanyang lipunan.
Dahil may didaktikong oryentasyon ang
mga akdang moralistiko, itinuturing ang
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
panitikan bilang tagaakay sa tao sa
mabuting landas. Sa panahon ng
katutubo, maituturing na mga akdang
didaktiko o moralistiko ang mga
salawikain, kasabihan, pabula, ilang
alamat at iba pang mga kwentong bayan.
Sa panahon ng Kastila, naglitawan ang
mga akdang tungkol sa buhay ng mga
santo't santa. Kilala rin ang Florante at
Laura ni Francisco Balagtas sa taglay
nitong matatayog na mga kaisipang
moralistiko.
Halimbawa: Salawikain/Kasabihan at
Ang Yungib sa Bundok Gidday ni
Reynaldo Duque.
➢ Sayko-analitik – Gumagamit ito ng
konsepto ng Psychology at Sociology sa
pagsusuri ng akda. Ipinaliliwanag ng
teoryang ito kung katanggap-tanggap ba
ang pagbabago sa kilos at pag-uugali ng
mga karakter sa akda batay sa aktuwal na
posibleng maganap sa isang tunay na
sitwasyon. Para rin itong Realismo na
nakapokus lamang sa pagiging lohikal o
makatotohanan ng pagkatao ng karakter
sa akda.
Sinusuri rin sa akda ang streams of
consciousness ng karater batay sa kung
papaano ipinakilala ang tauhan batay sa
daloy ng mga pangyayari at tunggalian. Ito
ay ang laman ng isipan ng tauhan sa mga
kuwento at nobela na inilalahad ng awtor
sa kanyang akda. Gamit ang sayko-
analitik bilang teorya, kailangang
mapanatiling konsistent ang paglalarawan
sa pagkatao ng karakter o kung may
pagbabago man, dapat na matugunan ito
ng mga pangyayaring nagtulak sa karakter
para magbago ng pag-iisip, ugali at panig
na ipinaglalaban.
➢ Queer - Ang layunin ng pagsusuri ay
kilalanin kung ang akda ay nagtataguyod
ng karapatan ng mga lalaking may piniling
kasarian. Binibigyang diin ang
paghahangad ng pantay na karapatan sa
lipunan para sa mga bakla. Tinitingnan sa
akda kung ang paglalarawan ba sa isang
9|Page
bakla sa akda ay naglalayong ipaunawa sa
madla na may karapatan din ang mga gay.
Halimbawa: Giyera ni Honorio Bartolome
De Dios.
➢ Actor Network Theory - ay konsepto ng
Pranses na si Bruno Latour na
nagsasabing may ugnayan ang teknolohiya
at ang iba pang salik na hindi tao sa
pagsusuri at pagbibigay kahulugan sa mga
bagay, akda at pangyayari.
➢ Ethical Literary Criticism - Nakatuon
ang teoryang ito sa pagtatangkang alamin
kung ang akda ay may mensahe ng
pagpapahalaga sa buhay at pagtatangkang
lumaban at solusyunan ang mga
kinakaharap na suliranin.Si Nie Zhenzhao
na isang Chinese professor ang pasimuno
nito.
➢ Pantayong Pananaw - Ito ang pag-aaral ng
panloob na pagkakaugnay-ugnay at pag-
uugnay ng mga katangian, halagahin,
kaalaman, karunungan, hangarin,
kaugalian, pag-aasal, at karanasan ng
isang kabuuang pangkalinangan-
kabuuang nababalot sa at ipinapahayag sa
pamamagitan ng isang wika, ibig sabihin,
sa loob ng nagsasariling talastasan o
diskursong pangakalinangan at
pangkabihasnan.
Binuo ni Dr. Zeus A. Salazar (ipinanganak
sa Tiwi, Albay noong Abril 29, 1934) ang
konsepto bilang pundamental na punto-
de-bistang pangkasaysayan sa proseso ng
pagiging bansa ng Pilipinas noong 1974.
Ayon kay Salazar, May Pantayong
Pananaw lamang kung ang lahat ay
gumagamit ng mga konsepto at ugali na
alam ng lahat ang kahulugan, pati ang
relasyon ng kahulugang ito sa isa’t isa.
Magaganap ito kung iisa lamang ang code
o palatumbasan ng mga kahulugan.
Mahalaga ang pagkakaroon ng iisang
wikang batayan at daluyan ng pag-unawa
at komunikasyon. Bilang pagdulog sa
pagsusuri ng panitikan, layunin nitong
sukatin ang “Pagkapilipino” ng isang akda
at himayin kung ang nilalaman kaispan ng
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
isang akda ay kumakatawan sa pananaw,
saloobin at layuning mula sa Pilipino at
para sa Pilipino.
➢ Sikolohiyang Pilipino - Ito ang Teorya ng
pagsusuri ng diwa at karanasang Pilipino
mula sa perspektiba ng Pilipino na
pinasimulan ni Dr. Virgilio Enriquez
noong 1975. Itinakwil nito ang mga maling
pananaw ng dayuhan tungkol sa
paniniwala at kaugaliang
Pilipino.Nakatuon ito sa pagsusuri ng
kalooban at kamalayan, ulirat, isip, diwa,
kaluluwa ng Pilipino na nakapaloob sa
akda. Magagamit ang Sikolohiyang Pilipino
sa pagsusuri ng mga kaisipan at
kaugaliang nakapaloob sa akda batay sa
Panukat ng Pagkataong Pilipino na sinuri
at itinakda ng mga tagapagtaguyod ng
Sikolohiyang Pilipino na ngayon ay isa
nang umunlad na disiplina sa Pilipinas.
➢ Imahismo - Ang pananaw na ito ay isang
pamamalagay na kinakailangang gumamit
ng konkreto, matipid, at maingat na
paggamit ng mga salita upang makabuo ng
konkrcto ring imahen. Tinututulan dito
ang labis na paggamit ng mga simbolismo
na maaari lamang makapagdulot ng
kalituhan sa mambabasa: at
pinahahalagahan dito ang tuwirang
paggamit ng imahen na naglalantad ng
tunay na kaisipang inihahayag sa akda.
Halimbawa: Ang Agila at ang Maya ni
Rodolfo S. Salandanan (Akda sa panahon
ng Batas Militar-1982) (Para sa Araw ng
Pagkakapatirang Pilipino-Amerikano) at
Ang Guryon ni Idelfonso Santos.
➢ Arkitepal – Avon kay Plato, ang salitang
arkctipal ay mula sa mga salitang arche na
nangangahulugang orihinal at rypos na
nangangahulugang porma'. Kung
gayon,ang arketipal ay may literal na
kahulugang "onihinal na porma.
Tinatawag ding mitolohikal na kritisismo
ang pagdulog-arketipal. Sinusuri sa akda
ang paulit-ulit na paglabas o paggamit ng
mga imahen at simbolo na taglay ng mga
establisadong naunang akdang
kinabibilangan ng mga mito at alamat. Ang
10 | P a g e
pagkakatulad ng mga imahen at simbolong
ginagamit ng iba't ibang may-akda ay
bunga, ayon kay Carl Jung (sikolohistang
Swiss), ng collective unconscious-na
isang set ng mga sinaunang pangyayani o
mga alaala na komon sa sangkatauhan.
Nakatimo na ito sa malay na kaisipan ng
bawat tao. Ayon kina Kennedy at Gioia
(1999:1402), naniniwala si Jung na ang
mga arketipal na imahen tulad ng
pananagisag ng mga penomenong
pangkalikasan na araw, buwan, apoy,
gabi, atbp. ay nakapagpapakilos sa
collective unconscious.
Sa tao naman, ipagbigay-halimbawa na
ang katangiang taglay ni Magdalena na
tauhan mula sa Bibliya. Siya ang babaeng
makasalanan na nagbago ang direksyon
ng buhay dahil sa pananampalataya kay
Kristo. Sakaling nagkaroon ng tauhang
katugma ng sinapit ni Magdalena,
itinuturing ngayon ang tauhang ito bilang
arketipo ni Magdalena anuman ang
pangalang taglay niya sa akda. Ngunit
dapat isaisip ng mambabasa na hindi
sapat ang maging kapangalan lamang ang
tauhan, kinakailangang taglay din ng
tauhang ito ang metaporikal na identidad
o ang mga katangian na pinagiging siya
niya at ng pinagwawangisan at maging ang
mga pamilyar na karanasan ng mga
tauhan. Mula sa mga sumusunod na mito
at alamat mula sa libro ni Eugenio (2001),
maaaring makita ang collective
unconscious na sinasabi ni Jung.
Mga Halimbawa: The Creation Story
(Tagalog), Formation of the World
(Pampango), The Story of Creation
(Visayan) and The First Monkey (Tagalog,
Iloko at Maranao).
➢ Sosyolohikal - Sa pagdulog-
sosyolohikal/historikal, tinitingnan ang
akda bilang produkto ng kamalayang
panlipunan ng may-akda, kung gayon, ang
kaalaman tungkol sa kaganapang
panlipunan ang pinahahalagahan dito. Ang
tao ay bahagi ng mga institusyong
panlipunan na likha rin ng tao - pamilya,
simbahan, edukasyon, batas, pulitika,
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
kultura, at ckonomiya. Ang mga
institusyong ito ang humuhubog sa
pagkatao ng isang indibidwal, kaya sa
pagdulog na ito, sinusuri kung paanong
ang isang indibidwal ay nahubog o
hinubog ng mga institusyong ito. Sa
madaling sabi, ang ugnayan ng lipunan at
tauhan ang fokus dito.
Upang higit na maunawaan ang isang
akda sa pagdulog-sosyolohikal,
mahalagang malaman at maunawaan
hindi lamang ang mga kaganapang
namamayani sa lipunan kundi maging ang
panahong inakda ang isang akda. Ang
dimensyong historikal ang nakatutulong
sa pagpapalalim ng pag-unawa sa mga
pangyayari sa akda. May mga akdang
inakda sa malayong nakalipas na panahon
na bumabanggit ng mga pangyayaring
naganap sa malayong nakalipas na
panahon na hindi gagap ng isipan ng mga
mambabasa sa kasalukuyan. May mga
pangyayaring hindi sakop ng karanasan
ng mambabasa dahil iba ang kanyang
panahon sa panahong inakda ang
partikular na akda. Bunga ito ng mga
pagbabagong panlipunan at kultural. Kaya
upang maunawaan ang akda, mahalagang
malaman ang konteksto ng akda. Ngunit
may mga akdang kontemporaryo na gagap
ng bumabasa ang pangyayari dahil bahagi
siya ng panahon ng akda.
Ang isang akda ay hindi lamang likhang-
isip ng awtor, kundi ng isang awtor na may
malaking bahagi at kaugnayan sa kanyang
panahon at lipunan kaya't hindi
maihihiwalay ang akdang ito sa konteksto
ng lipunan. Anumang kaganapan sa
kanyang lipunan ay kaniyang isinisiwalat,
malay man siya o hindi. Tulad ng awtor,
ang kanyang akda ay produkto ng isang
tiyak na panahon at lipunan, at para sa
mambabasa, ang kaalaman sa panahon at
uri ng lipunang hinulma ang isang akda ng
awtor nito ay makatutulong sa kanyang
pagbibigay-halaga at pag-unawa sa
akdang ito. Tinitingnan o inaanalisa ang
akda sa pagdulog na ito ang interaksyon
ng tao sa kanyang kapwa tao at/o sa mga
institusyong panlipunan na humuhubog
11 | P a g e
sa tao. Ang sumusunod na mga kritikal na
katanungan mula kay DiYanni
(1998:1900) ay makatutulong sa paggamit
ng pagdulog sosyolohikal-historikal- (1)
Kailan isinulat ang akda? Kailan ito
mapublisa? (2) Anong mga panlipunang
kaganapan at mga gawaing kultural ang
umiral sa panahon ng pagkakasulat at
pagkakapublisa ng akda? (3) Anong mga
pwersang panlipunan ang namamayani,
inilalarawan, at ipinakikita sa akda sa
panahon ng
pagkakasulat/pagkakapublisa nito? (4)
Gaano ang lawak ng pagkakaintindi natin
sa nakalipas batay sa ipinakita sa akda?
Gaano ipinakita ng akda ang pagkakaiba
ng mga ideya at mga pagpapahalaga sa
panahon nito? Dapat isaisip ng mga
mambabasa na ang panahon at kaligirang
panlipunan ng akda ay mga pantulong
upang higit na maunawaan ang akda.
Halimbawa: Di Mo Masilip ang Langit
(1981) ni Ramaden (Benjamin Pascual)
Panahon ng Batas Militar.
➢ Humanismo - Tulad din ito sa
eksistensyalismo na tinitingnan ang tao na
may kalayaang gawin ang ninanais, ngunit
higit na pinahahalagahan sa humanismo
ang dignidad at integridad ng tao.
Pinahahalagahan ng mga humanista ang
buhay. Ang pamamaraan ng pamumuhay
ay nakasentro sa pangangailangan at
kapakinabangan ng tao kaakibat ang
pagpapahalaga sa tao. Anumang
kahirapan at pangit na karanasan ang
dumating sa tao ay pinapanatili pa rin nito
ang kanyang pagkatao. Ang ganitong
pananalig ay naaayon sa isa sa mga
depinisyon ng humanismo-Humanism is
the naturalistic philosophy or way of life
centered on human concerns and values
that asserts the dignity and worth of
humans and their capacity for self-
actualization through the use of reason and
scientific inquiry.
Halimbawa: Bakit ka nga pala nagalit?
Ni Ligaya-Tiamson Rubin
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT
➢ Naturalismo - Marami pang mga pagdulog
ang umusbong na nakaangkla sa realismo.
Kabilang dito ang mga pagdulog na
nakapokus sa tauhan sa akda at kabilang
dito ang naturalismo na sinisikap ilarawan
ang kalikasan ng tao nang buong
katapatan. Pesimistikong pagtingin sa
buhay ang isinisiwalat ng mga akdang
naturalistiko. Ipinakikita sa akda ang
kawalan ng kalayaan ng tauhang
kumawala sa di magandang pangyayari sa
kanyang buhay na dulot ng mga
pangyayari sa lipunan o mga taong
nakapaligid sa kanya.
Si Emile Zola, isang Pranses, ang
tinaguriang Ama ng Naturalismo. Ayon sa
kanya na ang isang naturalistang
manunulat ay nagtuturing sa sarili bilang
makasiyentipikong sosyolohistang mag-
aaral ng lipunan at isa ring sikolohista.
Sinusuri nila ang katauhan ng isang
nilalang bilang bunga ng herediti o
biyolohiya at kapaligiran. Ipinakikita sa
akdang naturalista na ang tao ay biktima
ng kanyang kapaligiran at biyolohikal na
kadahilanan. Dahil dito, hindi dapat
kondenahin ang tauhan sa akda sa halip
ay dapat unawain bilang biktima. Kaya
mahalaga sa pagdulog na ito ang ugnayan
ng sanhi at bunga ng mga pangyayaring
nakakaapekto sa tauhan sa akda.
Mahalaga sa pagdulog na ito ang pag-
unawa sa damdamin ng tauhan.
Halimbawa: Mabangis na Lungsod ni
Efren Abueg at Ungol sa Madaling Araw ni
L. Del Mundo.
➢ Kultural — Tumutukoy sa mga kwenotng
base sa isang kulturang pinaghanguan ng
kwento o tula.
➢ Sikolohikal - Tulad din sa bayograpikal na
pagdulog nakaangkla rin ang sikolohikal
na pagdulog sa ekspresibong pananaw
lpinalalagay sa pananaw ang kilalanin ang
sa akdang pampanitikan na pagdulog-
sikolohikal ang ugnayan ng may-akda at
ng mas nakakatanda upang
maisakatuparan ito. Tulad sa bayograpikal
na pagdulog. kailangang may kaalaman
12 | P a g e
ang mambabasa sa buhay ng may akda.
Avon nga kina Bennett at Royle (1999:20)
ipinakikilala dito ang relasyon ng fiksyon
(akda) sa katotohanan (talambuhay).
Hindi maituturing na walang epekto ang
mga pangyayari sa kaligiran (panahon at
lipunan) ng may-akda. Ang realidad ay
tinitingnan bilang hilaw na materyalna
napoproseso sa isipan at damdamin na
nakakaapekto sa kaniyang paniniwala at
konsepto. Ang nasasaloob ng may-akda
ngayon ang lumalabas na naisisiwalat niya
sa kanyang mga akda. Ang mambabasa
gamit ang sikolohikal na pagdulog ay nag-
aanalisa sa proseso ng paglikha ng akda at
ang ugnayan ng may-akda sa kanyang
akda, ang dahilan sa paglikha ng akda na
nakabatay sa pinagdaanang buhay ng
may-akda. gpinalalagay dito na ang
nararamdaman at iniisip ng mga tauhan
ay siya ring damdamin at isipang naghari
sa may-akda at/o kaya ay ang nais na
mangyari nito nang di namamalayan.
Maaari rin namang gamitin ang
sikolohiyang pagdulog sa pagsusuri sa
mga tauhan at pangyayari sa akda nang di
inaalam ang buhay ng may akda. Sinusuri
rito ang mga tauhan sa akda, ang kanilang
mga kilos at kaisipan, ang relasyon ng
bawat isa, kung bakit nagbago ang dating
paniniwala, kung bakit tinalikuran ang
dating ipinakikipaglaban, ang
pinagdaanang buhay o mga pangyayaring
nakaapekto o nakakaapekto sa kanilang
mga pananaw.
Malaking impluwensiya sa sikolohikal na
pagdulog si Sigmund Freud, isang
sikolohista, na nagsabi na - Natuklasan ng
mga makata at pilosopo ang Unconscious
bago ako: ang natuklasan ko ayang
pamamaraang siyentipiko upang pag-
aralan ito (Reyes, 1992:46).
Ayon kay Freud, ang tao raw ay tulad ng
isang iceberg na nakalutang na may
dalawang bahagi-ang nakikitang bahagi at
ang bahaging nakalubog sa tubig. Itinulad
niya ang nakalutang na bahagi sa
conascious o ang pagiging manay ng isang
indibidwan tungkon sa kanyang sarini Ang
 Filipino 11
PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO
TUNGO SA PANANALIKSIK
HANDOUT

unconscious o na bahagi ng may-akda ay

puno ng mga anaahavag da pangyayar sa
kabataan nito.

Sinabi pa rin ni Freud na binubuo ng id,

ego. at superego ang isip ng tao. Ang id
daw kanigasahan Ang ego ang
pumapagitna sa mga hidwaa gnatanivasan
sa pagitanng instinko nikas na pag-uugani
ng tao at sa nakapanigid na katotohanang
pannipunan. Ang superego naman ang
sivang konsensya ng tao Nakapanoob dito
ang mea sdeva ng pagiging tama at mati na
natutunan at natututunan muna sa mga
taong nakapanigid sa tao- mga magunang,
titser. pari/pastor, at iba pa.

Ang sumusunod na mga katanungan ay

makatutunong upang nubusang
maunawaan ang akdang sinusun:(1)
Anong koneksyon ang maibibigay mo sa
pagitan ng buhay ng may-akda at sa pag-
uugani at mga motibasyon ng mga tauhan
sa kanyang akda? (2) Paano
makatutunong ang iyong kaanaman at
pag-unawa sa mga tauhan,ang kaninang
mga kaugnayan,ang kaninang mga
kinos.at ang kaninang mga motibasyon sa
akdang pampanitikan sa higit na pag-
unawa sa naiisip ninyong daigdig at uri ng
buhay,mga kinos at mga motibasyon ng
may-akda?(3)Paano ipinakita o isiniwanat
sa akda gamit ang mga imahe, metapora,
at iba pang mga ninggwistikong enemento
dito ang mga motibasyong sikonohikan ng
mga tauhan nito o ang sikonohikan na
kanagayan ng pag-iisip ng umakda?

Halimbawa: Judas Iscariot M.D (195_) ni

Arturo B. Rutor. Ang Pusa sa Aking Hapag
ni Jesus A. Arceo.

13 | P a g e