PRVI CIKLUS STUDIJA

STUDIJSKI PROGRAM FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITU

VIKTIMOLOŠKE TEORIJE

Seminarski rad iz Kriminologije

Profesor: Student: Dražen Puljić

Prof. dr Ljiljana Komlenović Broj indeksa: 2163/21

Banja Luka, 2023.

 SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................................3
1. Pojam viktimologije.............................................................................................................................4
2. Predmet viktimologije.............................................................................................................................5
3. Zadaci viktimologije.............................................................................................................................6
4. Odnos viktimologije i drugih nauka.....................................................................................................7
5. Razvoj viktimologije na našim prostorima...........................................................................................7
ZAKLJUČAK..................................................................................................................................................9
LITERATURA...............................................................................................................................................10
UVOD

Viktimologija – nauka koja se bavi proučavanjem o žrtvi. Kao pojam, viktimologija je

nastala od latinke riječi victima (žrtva) i grčke riječi logos (učenje, nauka). To je novija,
savrmena naučna disciplina koja izučava žrtve krivičnih dijela i drugih drušzveno – negativnih
ponašanja. Dakle, centralno pitanje ove naučne discipline jeste žrtva u širem smislu te rijelči,
prije svega njena ličnost, a zatim i svi drugi njeni aspekti njenog stradanja – koje nazivamo
viktimizacija. Čovjek može biti žrtva raznih postupaka i ponašanja pojedinaca i grupa u društvu.
On može biti žrtva izvršenog krivičnog djela, ali i prekršaja i raznog asocijalnog ponašanja.
 1. Pojam viktimologije

Viktimologija je interdisciplinarna nauka koja proučava osobe i grupe koje su postale

žrtve kriminaliteta, rata, vjerskih, rasnih i političkih progona, saobraćajnih nesreća, elementarnih
nepogoda, infektivnih bolesti itd. Kada su u pitanju žrtve nasilja, u okviru viktimologije
interdisciplinarno se proučavaju značajna obilježja žrtava – psihološki uslovi koji su prethodil
događaju kao i posledice koje su uslijedile. Pored toga, značajna pažnja posvećuje se
proučavanju karakteristika nasilnika, čime se stvaraju mogućnosti za preventivni rad državnih,
sudskih i socijalni službi.
Kao novija naučna disciplina, viktimologija je danas predmet razmatranja i izučavanja
sve brojnijih viktimoloških autora u svijetu. Kao savremena naučna oblast, nailazi sve više i na
interesovanje domaćih autora, odnosno autora sa prostora bivše Jugoslavije. O pojmu i predmetu
ove naučne discipline postoje brojna naučna i srtučna gledišta, kako u svijetu tako i na našim
prostorima.
Kada je riječ o definisanju viktimologije, može se konstatovati da su sve definicije ovog
pojma veoma slične, pri čemi svaki autor uspijeva da doda po neki novi segment koji se odnosi
na žrtvu ili njenu interakciju sa počiniocem zločina ili druge nedozvoljene radnje.
Prema Aliji Ramljaku i Miodrau Simoviću, viktimologija je široka, bogato sadržajna,
raznovrsna, interdisciplinarna, nadasve pompezna naučna grana o svim vrstama žrtava, koja
istražuje uzroke, način postanka i odvijanja procesa i mehanizama viktimizacije, te posledice
koje nastaju.1
Prema Đrorđu Ignjatoviću i Biljani Simeunović-Patić, viktimologija je dio kriminološkog
korpusa nauka koji proučava žrtve ljudskih radnji koje se mogu pripisati krivici učinioca, bez
obzira da li su u krivičnom zakonodavstvu predviđene kao krivična djela ili su kao teška kršenja
fudamentalnih prava čovjeka određena u međunarodnim aktima koji štite ljudska prava.2
Kada je riječ o statusu viktimologije, razlikuju se dvije koncepcije,
1. Viktimologiji daje status samostalne nauke,
2. Druga joj takav status odriče i najčešće je svodi na gradu kriminologije.
U okviru ove druge, postoje i shvatanja da ona nema status samostalne grane već predstavlja
jedan od tri aspekta izučavanja kriminalnog fenomena.

Prema mišljenju većine autora, posebno kriminologa, ova druga koncepcija je realnije,
dakle, da je viktimologija jedna od disciplina ili grana u okviru kriminoloških nauka. U prilog
ovome govore i činjenica da je u nauci teško razdvajati izučavanje žrtve – čime se bavi
viktimologija, od izučavanja učinioca zločina – čime se bavi kriminologija.

1
Rimljak, A.; Simović, M.: Viktimologija, Pravni fakultet Univerziteta u Bihaću, Banja Luka, 2011. godina, str. 4.
2
Ignjatović, Đ.; Simeunović-Patić, B.: Viktimologija, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 2011. godine,
str. 17.
2. Predmet viktimologije

Predmet viktimologije možemo posmatrati u užem ili širem smislu, dakle imamo uže i
šire shvatanje viktimologije.
1. Uže shvatanje podrazumijeva izučavanje žrtve zločina, dakle žrtve krivičnih
dijela. Uobičajeni naziv ovog shvatanja je kriminalna ili specijalna viktimologija. Ovo
shvatanje viktimologije poseno je zastupao Hans von Hentig, tretirajući je kao poddisciplinu
kriminologije.
2. U širem smislu, viktimologija izučava sve žrtve, dakle žrtve uopšte. Znači žrtve
kriminaliteta ali i drugih kažnjivih radnji (prekršaji, privredni prestupi i dr.), kao i žrtve
kršenja prava od strane predstavnika vlasti i države, žrtve nesreća i dr. ovo je opšta
viktimologija. Šire shvatanje viktimologije podržao je naročito Mendelsohn, koji je poznat i
po tome što se zalagao za razvijanje viktimologije ljudskih prava kao samostalne naučne
discipline.

Prema Zvonimru Šeparoviću, viktimologija u užem smislu je empirijska, činjenična

nauka o žrtvama zločina i drugih kažnjivih radnji, i kao takva najuže je povezana sa
kriminologijom, ima relevantnu samostalnost i ulazi u širu disciplinu, zajedno sa
kriminologijom, u nauku i zločinu. To je tzv. kriminalna i penalna viktimologija. Viktimologija u
širem smislu ili opšta viktimologija, prema ovom autoru, podrazumijeva ukupnost znanja o
žrtvama uopšte (žrtvama krivičnih dijela i nesreća, žrtava društva, države ili njenih predstavnika
ili grupa). Kao interdisciplinarna nauka, viktimologija je građena iz saznanja prikupljenih i
nastalih u disciplinama kao što su kriminologija, bezbjednost, pravo, medicina, psihologija,
socijalni rad, obrazovanje, javna uprava, i dr. ona uključuje u svoj okvir djelatnosti pravosudnih
organa, organa javne bezbjednosti, socijalnog staranja, zakonodavstva, obrazovnih i vaspitnih
institucija, osiguranja i dr.

Pored kriminalne i penalne viktimologije (žrtve zločina) i opšte viktimologije (pored

žrtava zločina izučava i žrtve različitih nesreća i elementarnih nepogoda), Šeparović navodi i tzv.
novu viktimologiju, koja za predmet izučavanja ima žrtve zloupotrebe moći i kršenja ljudskih
prava, a što su osnovna sremljenja nastojanja i organizacije ujedinjenih nacija i tzv. radikalne
kriminologije, gdje među žrtve ulaze, kako žrtve konvencionalnog kriminaliteta, tako i žrtve
krivičnih dijela, dominacije i represije, kao i zločina vladajućih klasa, što bi vodilo tzv.
radikalnoj viktimologiji.3

3
Šeparović Z. : Op. Cit., strana 23.
 3. Zadaci viktimologije

Kao novija naučna disciplina, viktimologija ima prije svega humanistički karakter. Njena
najvažnija uloga je da doprinese smanjenju broja žrtava u svim oblastima društvenog života.
Radi ostvarenja takvog cilja neophodna je ozbiljna strategija društva u cijelini, zasnovana na
stučnim istraživanjima, kako počinioca tako i žrtve, njihovog međusobnog odnosa i interakcije,
kao i svih drugih okolnosti, bioloških, psiholoških, socijalnih, koje na određeni naćin utiču na
viktimizaciju.

Iz navedenog proizilaze i najvažniji zadaci savremene viktimologije:

1. Otkrivanje viktimogenih uzroka,

2. Istraživanje rizika žrtava,
3. Ispitivanje i dokazovanje viktimogene pedispozicije,
4. Fenomenološke odlike počinilac – žrtva, starost, pol, profesija,
obrazovanje, moralnost, itd.
5. Prevencija postajanja žrtvom – metodika prosuđivanja i otkrivanja
latentnih i potencijalnih žrtava, razobličavanje opasnih situacija i njihova izolacija,
6. Restitucija posljedica kriminogeno/viktimogenih akata : saniranje fizičkih
i psihičkih oštećenja.4

Pored navedenog, poseban zadatak viktimologije vezan je za njeno nastojanje i

opredjeljenje ka sigurnijem i jednostavnijem otkrivanju krivičnih dijela i njihovih počinilaca,
potpunom rasvjetljavanju svih okolnosti koje su zločinu doprinijele, i pronalaženju adekvatnih
načina za potpuno obeštećenje žrtava. Takoše, njena uloga je značajna i na sudu prilikom
izrcanja presude i odmjeravanje kazne počiniocu. Ništa manje važan zadatak viktimologije vezan
je za njen preventivni uticaj, koji će rezultirati smanjenjem broja zločina i žrtava, što će
doprinijeti i većoj popularizaciji ove savremene naučne discipline.

Najpoznatiji hrvatski viktimolog Zvonimir Šeparović zadatak viktimologije vidi na trojak

način:
1. Analizirati mnogostukost problema žrtve,

4
Viano, E. : The Victimologz Handbook, Garland PublishingInc., New York – London 1990.
 2. Objasniti uzroke stradanja (viktimizacije),
3. Razviti sistem mjera za redukciju stradanja ljudi.5

4. Odnos viktimologije i drugih nauka

U zavisnosti od toga da li viktimologiju tretiramo kao samostalnu naučnu disciplinu ili

kao dio kriminologije, jeste i razmatranje nje nog odnosa prema drugim naučnim disciplinama.
Međutim, bez obzira za koji pristup se opredjeljujemo, možemo konstatovati da je viktimologija
veoma usko vezana sa brojnim naučnim disciplinama, kao što su : kriminologija, krivično pravo,
krivično procesno pravo, kriminalistika, penologija, politika suzbijanja kriminaliteta, psihologija,
sociologija, pedagogija i druge.
Iako se teško za to opredijeliti, ipak se može izjasniti njenanajuža veza sa sledećim
naukama : kriminologijom, krivičnim pravom, krivično procesnim pravom i psihologijom.

5. Razvoj viktimologije na našim prostorima

Jugoslovensko viktimološko društvo osnovano je u bivčoj SFRJ 1987. Godine, sa

sjedištem u Zagrebu, a od 1990. Godine izdaje časopis “Viktimologija”.
Inače u Dubrovniku su se duži niz godina održavali mešunarodni ljetni postdiplomski
kursevi iz viktimologije. Od 1976. Godine izlazi međunarodni časopis “Victimology”, a od 1989.
Godine i “International review of victimology”. Međutim, razbijanjem Jugoslavije i izbijanjem
ratnih sukoba u njoj 1991. Godine, prestalo je da postoji Jugoslovensko viktimološko dtuštvo,
koje je nakon toga transformisano u Hrvatsko viktimološko društvo.

Viktimološko društvo Srbije osnovano je 12. Novembra 1997. Godine, a sastavljeno je

od stučnjaka iz raznih oblasti koji su u dosadašnjem periodu dali značajan doprinos razvoju
viktimologije kao naučne discipline u Srbiji. Viktimološko društvo Srbije je nezavisno i
neprofitno udruženje građana, osnovano sa ciljem da okupi što veći broj humanistički
orijentisanih naučnih radnika i stručnjaka koji su zainteresovani da rade na razvoju viktimologije
i unapređenju zaštite žrtava krivičnih dijela, kršenja ljudskih prava, rata i drugih oblika stradanja
5
Šeparović, Z. : Viktimologija – studije o žrtvama, Pravni fakultet u Zagrebu, Zagreb- Beograd 1987. godina, str 21.
u društvu bez obzira na pol, vjersku i religijsku pripadnost, politička opredjeljenja i druga
obilježja žrtava. Društvo sarašuje sa Svjetskim viktimološkim društvom, organizacijom
Evropska pomoć žrtvama (Victim support Europe) i drugim srodnim društvima i udruženjima iz
naše zemlje i svijeta. VDS je član Svijetskog viktimološkog društva. (Milo Bošković, 2012)

Svijetsko viktimološko društvo osnovano je 1979. Godine u Njemačkoj. To je takođe

nezavisna organizacija, koja sarađuje sa međunarodnim organizacijama poput Ujedinjenih nacija
i Savijeta Evrope. Članovi društva su naučni radnici, klinički instruktori, socijalni radnici,
pravnici, ljekari, studenti i zaposleni u državnim službama. Osnovni cilj ove organizacije je
ohrabrivanje i podsticanje interdisciplinarnih istraživanja o žrtvama kriminaliteta. Ona aktivno
promoviše širenje saradnje između međunarodnih, regionalnih i lokalnih programa za žrtve
kriminaliteta, kao što su krizni centri, projekti posredovanja i programi podrške svijedocima.

Koliko je interesovanje stručnjaka za žrtve krivičnih dijela u svijetu poraslo, govori i

Štokholmski kriminološki simpozijum koji je održan 11. i 12. juna 2012 godine. Fokus ovog
simpozijuma bio je na žrtvama kriminaliteta (Focus on Victims of Crime – Copmaring Crime
Patterns and Improving Practic).
U svom razvoju viktimologija se može posmatrati kroz dva perioda (Raymond Gassini i
drugi):
1. Period „Prve viktimologije“ – koji podrazumijeva period od njenog nastanka do kraja
70-ih godina prošloh vijeka. Ovaj period karakteriše zanimanje stručnjaka za žrtvu i
njenu ulogu u krivičnom dijelu.
2. Period „druge viktimologije“ – karakteriše povećano interesovanje strušnjaka za žrtvu
i pružanje adekvatne pomoći žrtvama krivičnih dijela (podrška žrtvi, njen tretman,
položaj u krivičnom postupku, naknada štete i druga pitanja), a manje za počinioca
krivičnog dijela.6

6
Vidjeti šire: Konstantinovć-Vilić; Nikolić-Ristanović; V., Kostić, M. : Kriminologija, Niš, 2009. godine, str. 460.
ZAKLJUČAK

Možemo reći da je viktimologija jedna veoma opširna naučna dicpilina, koja se davi
izučavanjem ne samo žrtava kriminaliteta, nego i svim ostalim poljima kako u starije doba
prošlog vijeka, tako i savremenog i modernog dobra, kako o izučavanju, tako i o sprečavanju i
razrešavanju krivičnih dijela. Mnoge zemlje međudobno sarađuju i podstiču svakog dana na sve
bolje rezultate u sprečavanju broja žrtava i svim poljima, i poboljšavaju međusobnu saradnju i
svim poljima (socijalni rad, prosvijeta, zdravstvo, pravne službe, državne službe, itd.).
LITERATURA

B., Ignjatović Đ. Simeunović-Patić. 2011. Viktimologija. Beograd : s.n., 2011.

M., Kostić. 2009. Kriminologija. Niš : s.n., 2009.

Milo Bošković, Zdravko Skakavac. 2012. Kriminologija. Banja Luka : s.n., 2012.