‫لیکوال‪ :‬رحمت هللا محمد‬

‫د فیبروري ‪۲۱‬مه د مورنۍ ژبو نړیواله ورځ ده‪ .‬ژبه نه یوازې د پوهولو او پوهېدلو وسیله ده‪ ،‬بلکه یوه ژبه د یوه قوم کلتور او‬
‫عنعنات ساتي او تر راتلونکي نسلونو پورې یې لېږدوي‪.‬‬

‫لمړۍ به مورنۍ ژبه ښه وپیژنو‪:‬‬

‫مورنۍ ژبه هغه ژبه ده‪ ،‬چې یو انسان یې د لمړي ځل لپاره په خپل کور کې زده کوي‪ .‬زیاتره خلک په دې باور دي چې مورنۍ ژبه‬
‫هغې ژبې ته ویل کېږي‪ ،‬په کومه ژبه چې د یوه انسان مور خبرې کوي‪ ،‬خو داسې نده‪ ،‬که څه هم د مورنۍ ژبې نوم د مور له کلمې‬
‫ژبې څخه اخیستل شوی‪ ،‬خو هدف یې هغه ژبه ده‪ ،‬کومه چې یو انسان د لمړي ځل لپاره زده کوي‪ .‬مثًال‪ :‬یو ښځه له واده کولو‬
‫وروسته داسې کورنۍ ته ځي‪ ،‬چېرته چې د دوی په ژبه خبرې نه کېږي‪ ،‬نو کله چې نوی ماشوم نړۍ ته راځي‪ ،‬د هغه مورنۍ ژبه د‬
‫همدې سیمې ژبه ده‪ ،‬چېرته چې پیدا شوی‪.‬‬

‫د مورنۍ ژبې اهمیت‪:‬‬

‫خان عبدالفغار خان وایي‪ :‬کوم قام ته چې خپله ژبه سپکه شي‪ ،‬قام سپک شي‪ ،‬او کوم قام نه چې ژبه ورکه شي‪ ،‬قام ورک شي‪.‬‬

‫نو ویالی شو‪ ،‬چې ژبه د یوه قوم کلتور او عنعنات ساتي او نویو نسلونو ته یې لېږي‪.‬‬

‫هغه کورنۍ کې چې نوی پیدا شوی ماشومان یې له خپلي مورنۍ ژبې لرې پاتي کېږي‪ ،‬هغو د خپل قوم له ټولو ارزښتونو او عنعناتو‬
‫نا خبره وي‪.‬‬

‫هغه کسان چې په خپله مورنۍ ژبه زده کړې کوي‪ ،‬هغوی کوالی شي په ښه توګه څېړنې وکړي او یا په کارونو کې په اسانۍ سره‬
‫نوښت وکړي‪.‬‬

‫ډاکټر جیم کیومنز وایي‪ ٫‬هغه کوچنیان چې خپله مورنۍ ژبه یې ښه زده وي‪ ،‬په ښوونځي کې د نورو ژبو د زده کولو ښه استعداد‬
‫لري‪.‬‬

‫نېلسن منډېال وايي‪ ،‬که له یو چا سره په داسې ژبه خبرې وشي چې هغه پرې پوه شي‪ ،‬نو ستا خبره به د هغه مغزو ته ولوېږي‪ ،‬خو که‬
‫له هغه سره د هغه په مورنۍ ژبه خبرې وکړې نو دا به د هغه زړه ته ولویږي‪.‬‬

‫په نړۍ کې د ژبو شمیر‪ ،‬او ژبو د لمنځه تللو عومل‪:‬‬

 ‫په نړۍ کې په زیاته کچه ژبې شتون لري‪ ،‬ښایي ونه شمېرل شي‪ ،‬خو ویالی شو چې له سیمه ییزو لهجو پرته په نړۍ کې تر ‪۶۰۰۰‬‬
‫زیاتې ژبې شتون لري‪ ،‬چې تر ‪ ۲۰۰‬زیاتې ژبې یې تر یو میلیون زیات ویونکي لري‪.‬‬

‫زیاتره ژبپوهان اندېښنه لري‪ ،‬چې تر راتلونکو سلو کلونو پورې به د نړۍ تر نیمایي زیاتې ژبې له منځه الړې شي‪ .‬دوی وایي‪ ،‬د‬
‫یوې ژبې د له منځه تللو خطر هغه وخت زیات دی‪ ،‬چې د ویونکو شمېر یې تر سل زره کم وي‪ ،‬دا په داسې حال کې ده‪ ،‬چې په نړۍ‬
‫کې تر ‪۳۰۰۰‬زرو زیاتې ژبې تر سل زره کم ویونکي لري‪.‬‬

‫ویالی شو چې د ژبو له منځه تلل کومه نوي خبره نده‪ ،‬بلکې د تاریخ په اوږدو کې زیات شمېر ژبې له منځه تللي دي‪ .‬له ژبې سره یې‬
‫ټول اثار هم له منځه ځي‪ ،‬چې یوه لویه ضایع بلل کېږي‪.‬‬

‫څنګه پښتو ژبه ژوندۍ وساتو؟‬

‫لکه څنګه چې مو مخکې وویل‪ ،‬د تاریخ په اوږدو کې زیات شمېر ژبې له منځه تللي او په راتلونکې کې د زیات شمېر ژبو د له منځه‬
‫تللو خطر موجود دی‪ .‬نو پښتو هم له دې خطر نه لرې نده‪ ،‬سانسکریت هغه ژبه وه‪ ،‬چې د پښتو خور بلل کېده‪ ،‬خو د ویونکو د کمېدو‬
‫له امله پښتو خپله دا خور له السه ورکړه‪.‬‬

‫زمونږ لپاره په کار ده‪ ،‬چې پښتو ژبه ژوندۍ وساتو‪ ،‬خو څنګه؟‬

‫دا چې تېر کې پښتو څنګه ساتل شوي‪ ،‬یا په تاریخ کې خلکو خپلې ژبې څنګه ژوندۍ ساتلي او پرمختګ یې ورکړی‪ ،‬له دغو‬
‫موضوعاتو تېریږو‪ ،‬ځکه یویشتمه پېړۍ په هر لحاظ د بشریت له ټول تاریخ سره توپیر لري‪ ،‬نو مونږ باید اوسنۍ ژبې وګورو‪ ،‬چې‬
‫څه ډول پرختګ کوي او د پرمختګ الملونه یې څه دي؟‬

‫په یویشتمه پېړۍ کې د یوې ژبې ارزښت هغه وخت زیاتېږي‪ ،‬چې په علمي لحاظ غني شي‪ .‬کله چې یوه ژبه زیاتې لیکنې او علمي‬
‫سرچینې ولري نو د نورو ژبو ویونکې هم د هغې زده کړي ته اړ کېږي‪ .‬خو په کومه ژبه چې معلومات کم پیدا کېږي‪ ،‬نو ویونکي یې‬
‫اړ کېږي چې نورې ژبې زده کړي او دا د دې المل کېږي‪ ،‬چې ژبه ورو ورو ضعیفه شي او په پای کې له منځه الړه شي‪.‬‬

‫نو د پښتو ژبې د غني کولو لپاره تر ټولو غوره الر د دې ژبې په معلوماتي لحاظ غني کول دي‪.‬‬

‫خو څنګه یې په معلوماتي لحاظ غني کړو؟‬

‫کوالی شو لنډ مثال یې فارسي راواخلو‪ ،‬فارسي ژبه د سیمې په کچه په معلوماتي لحاظ نسبتًا زیاته غني ژبه ده‪ .‬المل یې دا ده‪ ،‬چې د‬
‫ځان ګړو ټیمونو له لوري ورته وخت په وخت تازه لیکنې‪ ،‬معلومات او کتابونه ژباړل کېږي‪.‬‬
 ‫زمونږ لپاره هم په کار ده‪ ،‬چې د پښتو د غني کولو لپاره نورې ژبې زده کړو او ورته تازه معلومات‪ ،‬لیکنې او کتابونه وژباړو‪ .‬دا‬
‫کار به هم د ژبې لپاره ګټه وي او هم به مو شخصي ګټه وي‪.‬‬

‫د پښتو بله ستره ستونزه په لیکدود کې ده‪ ،‬د دې لپاره چې په لیکدود کې موجودي ستونزې مو حل شي او پښتو د ټیکنالوژي ژبو ته‬
‫داخل کړو‪ ،‬نو باید لیکدود التین ته واړوو‬