STANISŁAW MONIUSZKO - ŻYCIE

Stanisław Moniuszko herbu Krzywda (ur. 5 maja 1819 w Ubielu, zm. 4 czerwca 1872 w
Warszawie) – polski kompozytor, dyrygent, pedagog, organista; autor ponad 268 pieśni, wielu oper
(najsłynniejsze to Halka, Straszny dwór i Paria), operetek, baletów i muzyki kościelnej. Tworzył
muzykę nacechowaną narodowo, wplatając w swoje kompozycje wyraziste elementy folkloru
polskiego (melodie i tańce ludowe) oraz wykorzystując utwory polskich poetów (m.in. Jana
Kochanowskiego, Adama Mickiewicza). Jeden z najwybitniejszych kompozytorów polskiego
romantyzmu. Jest nazywany ojcem „polskiej opery narodowej”.

Początkowo w kierunku muzycznym kształciła go matka, Elżbieta z domu Madżarska, m.in. grając
swemu synowi na klawikordzie Śpiewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza. Gdy w 1827
rodzina przeniosła się do Warszawy, ośmioletni Moniuszko rozpoczął naukę muzyki u Augusta
Freyera, organisty w miejscowym kościele Świętej Trójcy. Po trzech latach rodzina przeprowadziła
się do Mińska, gdzie Moniuszko kontynuował naukę u Dominika Stefanowicza. W 1837 roku
wyjechał na studia do Berlina, gdzie uczył się prywatnie harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i
dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego
"Singakademie". Odbywał także praktykę, prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom, poznawał
wielki repertuar operowy, oratoryjny i symfoniczny oraz proces przygotowywania dzieł do
wystawienia i technikę dyrygowania, biorąc udział w próbach prowadzonych przez Rungenhagena
oraz goszczącego wówczas w Berlinie Gaspara Spontiniego.
Po trzyletnim pobycie w Berlinie w 1840 roku Moniuszko powrócił do kraju. Ożenił się z
Aleksandrą Müllerówną i zamieszkał z nią w Wilnie, gdzie został prywatnym nauczycielem gry na
fortepianie oraz objął stanowisko organisty w tamtejszym Kościele św. Jana. Jego działalność
przyczyniła się wybitnie do ożywienia muzycznego środowiska wileńskiego. Przy Kościele św.
Jana zorganizował amatorski zespół chóralny, z którym podczas kilku miesięcy jego istnienia
wykonał z towarzyszeniem doraźnie zorganizowanej orkiestry "Requiem" Wolfganga Amadeusa
Mozarta oraz fragmenty oratoriów "Stworzenie świata" Josepha Haydna i "Św. Paweł" Felixa
Mendelssohna-Bartholdy'ego. Na jednym z koncertów orkiestra wykonała pod jego batutą dzieła
Gaspara Spontiniego, Felixa Mendelssohna i Ludwiga van Beethovena. Odbywał także podróże
artystyczne do Petersburga. Zapoznawał tamtejszą publiczność ze swoją twórczością, która zyskała
duże powodzenie i przychylną prasę. W czasie podróży nawiązał bliską znajomość z wybitnymi
muzykami rosyjskimi, m.in. Michaiłem Glinką, Aleksandrem Dargomyżskim, Cezarem Cui,
Aleksandrem Sierowem. W 1848 roku w Wilnie przygotował i osobiście poprowadził
prawykonanie na estradzie pierwszej, dwuaktowej wersji opery "Halka". W 1854 roku przy
współudziale Achillesa Bonoldiego założył Towarzystwo im. św. Cecylii, którego członkowie-
amatorzy dawali pod jego batutą dwa razy do roku publiczne koncerty. Po triumfie, jaki odniosła 1
stycznia 1858 roku warszawska premiera nowej, czteroaktowej wersji "Halki", udał się w podróż do
Pragi, Niemiec i Paryża. Po drodze zatrzymał się na kilka dni w Krakowie, gdzie poznał
Ambrożego Grabowskiego, Józefa Kremera i Lucjana Siemieńskiego. Pobyt w Krakowie, a
zwłaszcza wizyta na Wawelu, gdzie kompozytor zwiedził katedrę i oglądał groby królewskie,
zaowocował stworzeniem projektu nowej, nigdy niedokończonej opery Rokiczana, pisanej do słów
libretta Józefa Korzeniowskiego. Miała to być opera historyczna o królu Kazimierzu Wielkim, który
zresztą miał się pojawić na scenie tylko raz, w końcowej części przedstawienia. O zaniechaniu
pracy nad Rokiczaną miały podobno zdecydować względy polityczne (nieprzychylne Czechom
fragmenty libretta) i artystyczne (rzekomo nieodpowiednia dla monarchy partia barytonowa). W
Paryżu powstała opera Flis, dzieło o charakterze komiczno-ludowym, wykonane w Warszawie 24
września 1858. Natomiast 7 lutego 1860 odbyła się premiera Hrabiny. 1 stycznia 1861 w Teatrze
Narodowym Moniuszko wystawił Verbum nobile, a w grudniu tegoż roku udał się ponownie do
Paryża. Scena z Verbum nobile (rys. z 1861) W latach 1862–1864 pracował nad Strasznym
dworem, który został wystawiony przez operę warszawską 28 września 1865. W tym też roku 7
października odbyło się setne przedstawienie Halki, a Moniuszko pojechał do Lwowa. Do Krakowa
kompozytor przybył ponownie w 1866. Pobyt ten trwał miesiąc. Krakowski teatr zaproponował
artyście przekazanie na jego rzecz dochodu z przedstawienia Halki, ale z powodu choroby
primadonny spektakl musiano odwołać. W zamian zorganizowano trzy koncerty. W jednym z nich
wzięła udział Helena Modrzejewska. Sam Moniuszko dyrygował osobiście wykonaniem kantaty
Widma i uwertury koncertowej Bajka. Podczas pobytu w Krakowie kompozytor na 5 dni wyjechał
do Pragi, aby spotkać się z Bedřichem Smetaną i omówić sprawy związane z wystawieniem Halki.
Teatr w Pradze wystawił tę operę w 1868, a inscenizacją kierował sam Smetana. W 1869 odbyła się
w Warszawie premiera Parii, a w Moskwie wystawiono Halkę. 16 lutego 1870 w Petersburgu miała
miejsce premiera Halki, na której obecny był Moniuszko. W 1871 ukazał się Pamiętnik do nauki
harmonii. 2 lutego 1872 Teatr Wielki wystawił ostatnie już dzieło operowe Moniuszki – Beatę.

Moniuszko zmarł na atak serca w 1872, zmęczony pracą, stałymi trudnościami materialnymi i
niepochlebnymi recenzjami ostatnich dzieł. Pogrzeb artysty, w którym mogło uczestniczyć nawet
60 do 100 tysięcy osób, stał się manifestacją narodową. Został pochowany na Cmentarzu
Powązkowskim w Warszawie. W 1908 roku Warszawskie Towarzystwo Muzyczne ufundowało „tuż
za kościołem cmentarnym pod wezwaniem św. Karola Boromeusza” nowy grobowiec. 29
października przeniesiono do niego trumny ze zwłokami Stanisława i Aleksandry Moniuszków .
Większość pamiątek po kompozytorze przechowuje Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im.
Stanisława Moniuszki.