ΕΠΟ 30: Βυζαντινός και Δυτικός Κόσμος

Τμήμα ΗΛΕ41 – 2019-2020

5η Ο.Σ.Σ.
9/5/2020, 11:00-15:00
1. Παρατηρήσεις για την 4η Γραπτή Εργασία

2. Κατανόηση και αφομοίωση της ύλης:

 Η «Παλαιολόγεια Αναγέννηση»
 Μεταρρύθμιση – Αντιμεταρρύθμιση και οι σχέσεις με τον
μεταβυζαντινό κόσμο

3. Ενημέρωση και προετοιμασία για τις Τελικές Εξετάσεις

Αξιολόγηση
Μην ξεχάσετε να πάρετε μέρος στη διαδικασία
Εσωτερικής Ηλεκτρονικής Αξιολόγησης για τους
διδάσκοντες και τις εκπαιδευτικές διαδικασίες του ΕΑΠ

Επισκεφτείτε τον σύνδεσμο:

http://axiologisi.eap.gr/

Μέχρι τις 15 Μαΐου 2020 (δεν θα δοθεί παράταση)

 4η Γραπτή Εργασία
 Θέμα: «H πνευματική κληρονομιά της ελληνικής και λατινικής
Αρχαιότητας στα αναγεννησιακά περιβάλλοντα του ιταλικού
χώρου»

Αρχικά οι φοιτητές καλούνται να προσεγγίσουν συνοπτικά το φαινόμενο

και την κοσμοθεωρία της ιταλικής Αναγέννησης. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο θα εξεταστεί συστηματικά το ουμανιστικό κίνημα με ιδιαίτερη
έμφαση στην ιδεολογία της στροφής προς την Αρχαιότητα και στο
ζωηρότατο ενδιαφέρον για την ανακάλυψη και τη συλλογή χειρογράφων
της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας· συνακόλουθα, ο ζήλος
για τη μελέτη, ερμηνεία και έκδοση των κλασικών κειμένων, με στόχο
την άντληση ιδεωδών συμβατών με τις κυρίαρχες αναγεννησιακές
αντιλήψεις· η έμφαση από τους ουμανιστές στον Πλάτωνα, σε αντίθεση
με τον Αριστοτέλη· η ίδρυση Ακαδημιών· οι ουμανιστικές δράσεις (πολύ
συνοπτικά) ορισμένων από τους κορυφαίους, Ιταλούς και Έλληνες
λογίους, κωδικογράφους και φιλολόγους, ιδίως στη Φλωρεντία και τη
Βενετία, όπως μεταξύ άλλων ήταν ο Φραγκίσκος Πετράρχης, ο Λορέντζο
Βάλλα, ο Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων, ο Βησσαρίων, ο Μάρκος
Μουσούρος, ο Ζαχαρίας Καλλιέργης.
 4η Γραπτή Εργασία
 Θέμα: «H πνευματική κληρονομιά της ελληνικής και λατινικής
Αρχαιότητας στα αναγεννησιακά περιβάλλοντα του ιταλικού
χώρου»

Αρχικά οι φοιτητές καλούνται να προσεγγίσουν συνοπτικά το φαινόμενο

και την κοσμοθεωρία της ιταλικής Αναγέννησης. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο θα εξεταστεί συστηματικά το ουμανιστικό κίνημα με ιδιαίτερη
έμφαση στην ιδεολογία της στροφής προς την Αρχαιότητα και στο
ζωηρότατο ενδιαφέρον για την ανακάλυψη και τη συλλογή χειρογράφων
της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας· συνακόλουθα, ο ζήλος
για τη μελέτη, ερμηνεία και έκδοση των κλασικών κειμένων, με στόχο
την άντληση ιδεωδών συμβατών με τις κυρίαρχες αναγεννησιακές
αντιλήψεις· η έμφαση από τους ουμανιστές στον Πλάτωνα, σε αντίθεση
με τον Αριστοτέλη· η ίδρυση Ακαδημιών· οι ουμανιστικές δράσεις (πολύ
συνοπτικά) ορισμένων από τους κορυφαίους, Ιταλούς και Έλληνες
λογίους, κωδικογράφους και φιλολόγους, ιδίως στη Φλωρεντία και τη
Βενετία, όπως μεταξύ άλλων ήταν ο Φραγκίσκος Πετράρχης, ο Λορέντζο
Βάλλα, ο Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων, ο Βησσαρίων, ο Μάρκος
Μουσούρος, ο Ζαχαρίας Καλλιέργης.
Διόρθωση 4ης Γραπτής Εργασίας
Αρχικά:
 Συνθήκες που οδήγησαν στην άνθηση της
Αναγέννησης, ειδικά στη βόρεια Ιταλία: κλασσική
κληρονομιά, ανάπτυξη πόλεων, εμπόριο, εξασθένηση
φεουδαρχίας, άνοιγμα οριζόντων, ανέλιξη μεσαίων
στρωμάτων, πολιτικό σύστημα ιταλικών πόλεων.
Οικογένειες, όπως οι Μέδικοι στη Φλωρεντία που
προωθούν τον πολιτισμό και τις τέχνες για ενίσχυση
του γοήτρου και νομιμοποίηση της εξουσίας τους.
 Κοσμοθεωρία Αναγέννησης: ανάδυση ατομικότητας
(uomo singolare), άνθρωπος αυτοδύναμος δημιουργός,
αυτοπεποίθηση στις έμφυτες και πολύπλευρες
δεξιότητές του (uomo universale), προσωπική φήμη και
κοινωνική καταξίωση.
Διόρθωση 4ης Γραπτής Εργασίας
Χαρακτηριστικά Ουμανισμού:
 Έμφαση στον Άνθρωπο (βλ. και πριν).
 Αναζήτηση και «ανακάλυψη» της αρχαιότητας – ως
έμπνευση για το παρόν και το μέλλον
 Κλασσικές σπουδές, αναζήτηση και συλλογή
χειρογράφων, μελέτη, μετάφραση, σχολιασμός, έκδοση
αρχαίων λατινικών και ελληνικών κειμένων.
(Παραδείγματα: Πετράρχης, κ.α. – βλ. παρακάτω)
 Έμφαση στην πλατωνική φιλοσοφία (ποιητική –
δημιουργική φαντασία, ωραίο και αγαθό).
Απομάκρυνση από τον αριστοτελισμό του μεσαιωνικού
σχολαστικισμού.
 Ακαδημίες και άλλα «κέντρα» μελέτης της αρχαίας
γραμματείας. Π.χ. Ίδρυση Πλατωνικής Ακαδημίας
Φλωρεντίας (1462).
 Διόρθωση 4ης Γραπτής Εργασίας
 Ιταλοί και Έλληνες λόγιοι – κάποια παραδείγματα:
 Πετράρχης: λόγιος, ποιητής, από τους πρώτους
Ουμανιστές, ζήλος για αρχαία κείμενα (π.χ. Κικέρων,
Όμηρος) – πηγές έμπνευσης προς το θείο (αντί
σχολαστικισμού).
 Τζιοβάνι Αουρίσπα: μεταφορά 240 χειρογράφων
από τη βυζαντινή Ανατολή (1423).
 Λορέντζο Βάλλα – φιλολογική κριτική, απόδειξη
πλαστότητας της Donatio Constantini (πάνω στην
οποία στηρίζονταν οι παπικές αξιώσεις για
κυριαρχία επί κοσμικών αρχών στη Δύση).
 Διόρθωση 4ης Γραπτής Εργασίας
 Ρόλος Ελλήνων λογίων στην Αναγέννηση (αναφορά στις διαφορετικές
αποτιμήσεις). Αυξανόμενη παρουσία στη Δύση, λόγω τουρκικής απειλής.
Σταθμοί: Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-9) και Άλωση (1453).
 Διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και φιλοσοφίας. Χειρόγραφα, μετάφραση
και έκδοση αρχαίων ελληνικών κειμένων. Συνεργάτες-επιμελητές στην
τυπογραφία της εποχής. Παραδείγματα:
 Μανουήλ Χρυσολωράς (π.1355-1415): δίδαξε σε Φλωρεντία, Μπολόνια,
Βενετία, Ρώμη, κ.α. Μτφρ. Ομήρου και Πλάτωνα. Ελληνική γραμματική:
Ερωτήματα (εκδ. Βενετία, 1471).
 Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων (π.1360-1452): Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας,
διαλέξεις πλατωνικής φιλοσοφίας, ενέπνευσε την ίδρυση της Πλατωνικής
Ακαδημίας από τον Κοσμά των Μεδίκων.
 Βησσαρίων (1403/8-1472) : Σύνοδος Φ-Φ, έγινε καρδινάλιος, συγκερασμός
πλατωνισμού και αριστοτελισμού, μεταφράσεις στα λατινικά (Αριστοτέλη,
Δημοσθένη, Ξενοφώντα, Μ. Βασιλείου), συλλογή χειρογράφων (δωρεά στη
Βενετία), προστάτης Ελλήνων λογίων στην Ιταλία, συνεργάτης Βάλλα, κ.α.
 Μάρκος Μουσούρος (1470-1517): Δίδαξε σε Βενετία, Πάδοβα, Ρώμη.
Δάσκαλος Έρασμου, Δούλεψε στο τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου
(Βενετία). Συνεργάτης του Μανούτιου και ο Ζαχαρίας Καλλιέργης, που ίδρυσε
ελληνικό τυπογραφείο (έκδοση λεξικού: Ετυμολογικό Μέγα, 1499).
Διάρθρωση της ύλης της Θ.Ε.
Α) Βασικά στοιχεία βυζαντινής ιστορίας και πολιτισμού

Β) Σχέσεις Βυζαντίου-Δύσης (5ος-12ος αι.)

Γ) Βυζάντιο – Δύση (13ος-15ος αι.)

& Φραγκοκρατία – Βενετοκρατία

Δ) Αναγέννηση

Ε) Μεταρρύθμιση
Παλαιολόγεια Αναγέννηση
 Κοινωνικό-πολιτικές και οικονομικές συνθήκες: αστική
εμπορική τάξη, πόλεις με αυξημένη αυτονομία,
εμπορική δραστηριότητα. Κων/πολη ως πόλη-κράτος.
 Άνθιση γραμμάτων (λογοτεχνία, φιλοσοφία, κ.α.),
τεχνών, επιστημών. Μεγαλύτερη στροφή στην κλασική
αρχαιότητα.

 Επαφή με τη Δύση:
 Μέσω εμπορίου
 Ένωση Εκκλησιών – θεολογικές & φιλοσοφικές επαφές
 Λατινοκρατούμενες περιοχές στον ελλαδικό χώρο
 [Εγκατάσταση Ελλήνων στη Βενετία (κ.α.)]
 Αρχαία ελληνική φιλοσοφία – Χριστιανισμός.
 Πλατωνισμός – Αριστοτελισμός.
 Πολυμαθείς λόγιοι:
Γεώργιος Παχυμέρης, Μάξιμος Πλανούδης, Θεόδωρος Μετοχίτης,
Νικηφόρος Γρηγοράς, Δημήτριος Κυδώνης, Μανουήλ Χρυσολωράς,
Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων, Γεννάδιος Σχολάριος, κτλ.
 Πολιτική σκέψη (Θεόδωρος Β΄, Μανουήλ Μοσχόπουλος, Γεμιστός)
 Διάσωση και συλλογή χειρογράφων. Μετάφραση λατινικών
κειμένων (π.χ. Αυγουστίνου, Βοηθίου, Θωμά Ακινάτη).
 Φιλολογική κριτική.
 Απόδειξη πλαστότητας Κωνσταντινείου Δωρεάς (Μακάριος
μητρ. Άγκυρας).
 Αστρονομία (πρόταση μεταρρύθμισης ημερολογίου:
Νικηφόρος Γρηγοράς, 1325).
 Τέχνη: φυσικότητα, ένταση συναισθήματος, κίνηση,
χρώματα, βάθος/προοπτική, κ.α.
Ψηλάφηση του Θωμά
(εικόνα, περ. 1300)

Εκκλησία Παναγίας
Περιβλέπτου, Αχρίδα
Κοίμηση της Θεοτόκου (περ. 1315-1320)
Μονή της Χώρας (Κων/πολη)
Ανάσταση (Μονή της Χώρας)
Ιταλική και Παλαιολόγεια Αναγέννηση
Σύγκριση / Ερωτήματα:
 Βασική / θεμελιώδης αλλαγή πέρα από τα κλασικά
πρότυπα;
 Δραματικό έναυσμα «ανακάλυψης» αρχαιότητας;
 Αντίστοιχο πνευματικό κλίμα στο ύστερο Βυζάντιο
με αυτό της Αναγεννησιακής Ιταλίας;
 Κοινωνική θέση και αυτοσυνείδηση λογίου,
καλλιτέχνη, ειδικού επιστήμονα, κτλ.;
 Σχέση Ανθρώπου – Θεού;
 Ρόλος κινήματος Ησυχασμού;
Μεταρρύθμιση
 Μεταρρύθμιση
 Παράγοντες: θρησκευτικοί, πολιτικοί, οικονομικοί.
 1517: Οι «95 θέσεις» του Λούθηρου στη Βιτεμβέργη
(1520: Καταδίκη και αφορισμός).
 Συγκρούσεις και εξεγέρσεις στη Γερμανία.
 Ειρήνη της Αυγούστας (1555): cuius regio, eius religio.
 Καλβίνος: Διδασκαλία της Χριστιανικής Θρησκείας (1536),
διακυβέρνηση στη Γενεύη (1541)
 Εξάπλωση Μεταρρύθμισης στη (ΒΔ) Γερμανία [Λ],
Σκανδιναβία [Λ], Βαλτική [Λ], Ελβετία [Κ], Κάτω Χώρες
[Κ], Σκωτία [Κ], και μέρη Αγγλίας και Γαλλίας [Κ].
 Διωγμοί, συγκρούσεις και Θρησκευτικοί Πόλεμοι στην
Ευρώπη (βλ. Αγγλικανισμός, Ολλανδική εξέγερση κατά
Αψβούργων Ισπανίας, σφαγή Ουγενότων: 1572,
Τριακονταετής Πόλεμος: 1618-1648).
Η Ευρώπη κατά
τη Μεταρρύθμιση
 Μεταρρύθμιση – Προτεσταντισμός
Βασικές αρχές
 Προτεραιότητα Αγίας Γραφής (βλ. μετάφραση στα Γερμανικά).
 Ιδεώδες χριστιανικής ελευθερίας – αποδέσμευση από περιορισμούς και
υποχρεώσεις Καθολικής Εκκλησίας.
 Σωτηρία μόνο μέσω Θείας Χάρης – και όχι μέσω ανθρώπινων
παραγόντων (π.χ. Εκκλησίας, «αγαθών έργων» των πιστών, κτλ.).
 Προκαθορισμός των «εκλεκτών» (Καλβινισμός).
 Εξατομίκευση της πίστης: άμεση σχέση πιστού με τον Θεό.
 Πίστη και υπακοή ως πράξη ελεύθερης, προσωπικής αποδοχής.
 Απόρριψη παπικής εξουσίας και της οργανωτικής δομής της Καθολικής
Εκκλησίας.
 Απόρριψη Μυστηρίων (εκτός Βαπτίσματος – Θείας Ευχαριστίας)
 Απόρριψη Καθολικών τύπων, πρακτικών και διδασκαλιών π.χ. για
αγίους, μοναχισμό, αγαμία κλήρου, λείψανα, εικόνες, προσκυνήματα,
νηστεία, κτλ.
 Ευσέβεια, εγκράτεια, λιτότητα, σκληρή δουλειά.
Αντιμεταρρύθμιση (Καθολική Μεταρρύθμιση)
 Σύνοδος του Τριδέντου/Τρέντο (1545-1563)
 Επιβεβαίωση Καθολικής διδασκαλίας για τα Μυστήρια, τη Θεία
Χάρη, την ανωτερότητα της παπικής εξουσίας, τη λατρεία των
Αγίων, κ.α.
 Διατάγματα για εξυγίανση κλήρου και Εκκλησίας (κατά
πλουτισμού, καταχρήσεων, συγκέντρωσης και εξαγοράς
αξιωμάτων, για συμπεριφορά, ενδυμασία, επιμόρφωση κλήρου,
κ.α.)
 Λογοκρισία: κατάλογος απαγορευμένων (αιρετικών) βιβλίων –
Index.
 Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση (1542).
 Τάγμα Ιησουιτών (1534, Ιγνάτιος Λογιόλα): οργάνωση,
πειθαρχία και απόλυτη υπακοή στον παπισμό, θεολογική
κατάρτιση. Εκπαιδευτικό έργο.
 Έρασμος και Λούθηρος

 Αρχικά αλληλογραφία και συμπάθεια (ο Λούθηρος αποκαλούσε

τον Έρασμο «πιο φημισμένο λόγιο της Ευρώπης»).
 Σύγκρουση μετά τη ρήξη Διαμαρτυρόμενων με Ρώμη.
 Διατριβή Εράσμου περί ελεύθερης βούλησης (De libero arbitrio
diatribe sive collatio, 1524) – απάντηση Λούθηρου (De servo
arbitrio, 1525).
 Βασικές διαφορές:
 Αγάπη Χριστού  Δικαιοσύνη Θεού Τιμωρού
 Ουμανισμός   Καθαρμός Εκκλησίας από «ειδωλολατρία»
 Ελεύθερη βούληση   Σωτηρία μόνο μέσω Θείας Χάριτος
Ελευθερία της βούλησης και σωτηρία
 Ο Λούθηρος απορρίπτει ότι η ελεύθερη ανθρώπινη
βούληση μπορεί να επιλέξει την οδό προς τη σωτηρία.
 Δόγμα του προκαθορισμού.
 Αδυναμία κατανόησης του Θείου μέσω του ανθρώπινου
λόγου.
 Ελευθερία στην καθημερινή επίγεια δράση, αλλά όχι
στη σωτηρία.
 Η ελεύθερη επιλογή οδηγεί υποχρεωτικά στην αμαρτία
– λόγω της ατελούς, αμαρτωλής φύσης του ανθρώπου.
 Μόνο η Θεία Χάρη απελευθερώνει.
 Υποταγή και Αντίσταση στην Εξουσία
 Λουθηρανισμός: Κοσμική εξουσία απαραίτητη για τον βίο των
ανθρώπων (για περιορισμό αμαρτίας, διατήρηση ειρήνης,
επιβολή δικαιοσύνης). Η υποταγή σε αυτή είναι υποχρεωτική.
Παθητική αντίσταση έναντι τυραννίας.
 Ριζοσπαστικός προτεσταντισμός: Άγγλοι προτεστάντες κατά
της Μαρίας των Τυδώρ (1553-1558) (John Knox, Goodman,
Ponet). Δικαίωμα ενεργής αντίστασης μέσω λαϊκής εξέγερσης
ή και τυραννοκτονίας. Ακαταλληλότητα του ηγεμόνα λόγω
«ειδωλολατρίας» – αλλά και λόγω της φύσης του (νόθος,
γυναίκα). Λόγος ύπαρξης κάθε διακυβέρνησης η
μεταρρύθμιση της Εκκλησίας και του κλήρου. Τα μέλη της
κοινότητας είναι υπεύθυνα για την κατάργηση της
ειδωλολατρίας. Υποταγή μόνο στη νόμιμη εξουσία, όχι σε
τυράννους (ανατροπή με θεσμικούς τρόπους ή με ένοπλη
αντίσταση – Buchanan). Διάκριση αξιώματος/θεσμού και
προσώπου.
 Υποταγή και Αντίσταση στην Εξουσία
Καθολικισμός κατά τον 16ο αι.
 Άγγλοι Καθολικοί (Harding, Sanders, Allen): άμεση παπική
δικαιοδοσία επί βασιλέων (δυνατότητα καθαίρεσης). Πάπας ως
επίγειος αντιπρόσωπος Χριστού, επομένως ηγέτης κάθε
χριστιανικού λαού. (Η εξουσία των ηγεμόνων απέρρεε από τον λαό,
ενώ του πάπα από τον Θεό.)
 Ιησουίτες (καρδ. Bellarmino, κ.α.): έμμεση παπική εξουσία επί
βασιλέων. Δισταγμός προς το δικαίωμα αντίστασης. Εκχώρηση
εξουσίας από υπηκόους προς ηγεμόνα απόλυτη (όχι
αντιπροσώπευση ή απλή διαχείριση). Παρομοίως, η παπική εξουσία
επί της Εκκλησίας απόλυτη (υπεράνω συνόδων κτλ). Σε περίπτωση,
όμως, παραβίασης του κοινού αγαθού της πίστης, αποδέσμευση
υπηκόων από όρκο υποταγής και δικαίωμα αντίστασης (με παπική
συγκατάθεση). Ο πάπας μπορούσε να καλέσει τους υπηκόους σε
ανατροπή του ηγεμόνα ή να προσκαλέσει κάποιον άλλο καθολικό
ηγεμόνα να εισβάλει. Εκκλησιαστική αποστολή και εξουσία (θεία)
ανώτερη της κοσμικής (επίγειας, ανθρώπινης).
 Μεταρρύθμιση και ελληνικός κόσμος
 Επιδείνωση σχέσεων Πατριαρχείου – παπισμού μετά το 1453
(πατριάρχης ο ανθενωτικός Γεννάδιος Σχολάριος). Αποκήρυξη
της Ένωσης (1484).
 Επαφές (σχεδόν αποκλειστικά) κορυφής με τους Προτεστάντες.
 Ενίσχυση γοήτρου εναντίον του «κοινού εχθρού» (παπισμού και
παπικής εξουσίας στην Εκκλησία).
 Φίλιππος Μελάγχθων: ανθρωπιστής, συνεργάτης του Λούθηρου
και «φιλέλληνας». Υποστηρικτής της προσέγγισης
Μεταρρύθμισης-Ορθοδοξίας.
 Επαφές Πατριάρχη Ιερεμία Β΄ με τους θεολόγους της Τυβίγγης,
1573-1581. (Διαφορές Ορθοδοξίας – Προτεσταντισμού.)
 Αντιμεταρρύθμιση και Ορθόδοξη Εκκλησία: Σύνοδος Τρέντο,
ίδρυση Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώμη (1577), προσηλυτιστική
δράση Ιησουιτών στον ελλαδικό χώρο.
 Αντιδράσεις κατά του Καθολικού προσηλυτισμού (Μάξιμος
Μαργούνιος, Γαβριήλ Σεβήρος, Μελέτιος Πηγάς).
 Κύριλλος Λούκαρις
 Γεν. Κρήτη (1572). Μαθητής Μαργούνιου και
Πηγά. Σπουδές στην Πάδοβα.
 Πολέμιος της Καθολικής διείσδυσης στην
Ανατολή.
 Πατριάρχης Αλεξάνδρειας (1601-1620).
 Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, 1620-1638, με
πέντε (!) διακοπές.
 Προσέγγιση με Προτεστάντες – επιρροή από
Καλβινισμό.
 Ανάμειξη πρεσβειών Δυτικών Δυνάμεων στην
Κων/πολη.
 Πνευματική δραστηριότητα: κύκλος λογίων,
ίδρυση σχολείων, τυπογραφείο στην ΚΠ (1627),
χρήση δημοτικής, νεοελληνική μετάφραση
Καινής Διαθήκης (1638).
 Εκτελέστηκε με εντολή του σουλτάνου το 1638.
 Τελικές Εξετάσεις

 Προϋποθέσεις συμμετοχής στις εξετάσεις:

α) υποβολή τουλάχιστον 3 από τις 4 ΓΕ, και
β) συγκέντρωση τουλάχιστον 20 βαθμών από τις ΓΕ
 Τελικές Εξετάσεις

 Σε περίπτωση αποτυχίας:
α) δικαίωμα συμμετοχής στις επαναληπτικές εξετάσεις
β) Επανεγγραφή στην ίδια ΘΕ (οικονομική υποχρέωση:
50€) το επόμενο έτος, με δικαίωμα συμμετοχής στις
τελικές και επαναληπτικές εξετάσεις
 Ύλη Εξετάσεων
 Τόμος Α΄ (Αθανασόπουλος): κεφ. 1.2, κ. 5.6.1,
5.6.2, κ. 7.

 Τόμος Β΄ (Βαλλιάνος): κεφ. 1-3, κ. 4.1, 4.3, κ.

6.1, 6.2, κ. 7.2.

 Τόμος Γ΄ (Γκότσης): κεφ. 3.1, 3.2, 3.4.

 Mango, Βυζάντιο: κεφ. Β΄, Γ΄ και ΣΤ΄.

 Nicol, Βυζάντιο και Βενετία: κεφ. 4, 8, 20, 22.

 Ύλη Εξετάσεων

Υπενθύμιση: σύμφωνα με την ανακοίνωση στις

6/4/2020 αφαιρούνται από την προηγουμένως
ανακοινωθείσα ύλη τα ακόλουθα:

 από τον Τόμο Α΄ (Αθανασόπουλος) το κεφ. 2.

και
 από τον Τόμο Β΄ (Βαλλιάνος) το κεφ. 8.1.
 Πρόγραμμα Εξετάσεων

 Τελική Εξέταση:
Σάββατο 27 Ιουνίου 2020, έναρξη 15:30
Εξ αποστάσεως – ηλεκτρονική εξέταση

 Επαναληπτική Εξέταση:
Κυριακή 19 Ιουλίου 2020, έναρξη 15:30
Εξ αποστάσεως – ηλεκτρονική εξέταση
 Μορφή εξέτασης
Μέθοδος Εξέτασης: Συνδυασμός Ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και
θεμάτων ανάπτυξης και Δυνητική Προφορική Υποστήριξη γραπτού

Διάρκεια Εξέτασης: 1,5 ώρα

Περιγραφή Διαδικασίας Εξέτασης

Τη μέρα και ώρα εξέτασης, οι φοιτητές/τριες θα πρέπει να είναι
συνδεδεμένοι στην εκπαιδευτική πλατφόρμα της ΘΕ, μέσω της οποίας
θα γίνουν οι εξετάσεις. Οι απαντήσεις θα υποβάλλονται απευθείας στην
εκπαιδευτική πλατφόρμα της Θ.Ε. Μετά τη διόρθωση των γραπτών, οι
διδάσκοντες έχουν το δικαίωμα να καλέσουν αριθμό φοιτητών/τριων ή
και το σύνολο των φοιτητών/τριων σε προφορική εξέταση, εάν και
εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο από τους ίδιους. Περισσότερες
πληροφορίες, αναφορικά με τις λεπτομέρειες για τη μέρα εξέτασης θα
δοθούν σε μεταγενέστερο στάδιο από το συντονιστή της κάθε Θεματικής
Ενότητας. Για την ομαλή διεξαγωγή της εξέτασης θα πρέπει οι
φοιτητές/τριες να έχουν σταθερή σύνδεση στο διαδίκτυο (συνίσταται η
ενσύρματη σύνδεση στο διαδίκτυο) όπως επίσης κάμερα, μικρόφωνο και
ηχεία για την διεκπεραίωση της προφορικής εξέτασης. Σε περίπτωση
προφορικής εξέτασης φοιτητών/τριων, η εξέταση θα μαγνητοσκοπηθεί
για να διασφαλιστεί η αξιοπιστία της διαδικασίας.
 Μορφή εξέτασης
Ερωτήσεις «Σωστό – Λάθος», 30 στο σύνολο,
χωρισμένες σε δυο ομάδες:

 Α) 20 με απλή απάντηση Σ ή Λ.

 Β) 10 ερωτήσεις Σ ή Λ με σύντομη συνοδευτική

αιτιολόγηση – επεξήγηση της απάντησής σας (λίγες
προτάσεις αρκούν σε κάθε περίπτωση).

 Θα αναγράφεται η βαθμολογία που αντιστοιχεί στις ερωτήσεις.

 Οι ερωτήσεις θα είναι κλιμακούμενης δυσκολίας και θα

στοχεύουν περισσότερο στην κριτική σκέψη και κατανόηση της
ύλης παρά στην απομνημόνευση.
 Σωστό ή Λάθος; Παραδείγματα
 «Αποστολή του πανεπιστημίου της Κων/πολης ήταν να
προετοιμάσει φιλοσόφους και ιστορικούς.»
 Λάθος.
 Το πανεπιστήμιο της Κων/πολης προετοίμαζε καταρτισμένους
κρατικούς υπαλλήλους (βλ. Mango, σελ. 156-157).

 «Ο Λούθηρος υποστήριζε ότι τα καλά έργα δεν οδηγούν

στη σωτηρία της ψυχής.»
 Σωστό.
 Γιατί ο Λούθηρος πίστευε ότι η σωτηρία επιτυγχάνεται μόνο
μέσω της θείας Χάρης και όχι μέσω ανθρωπίνων έργων – βλ.
και δόγμα του προκαθορισμού σύμφωνα με το οποίο ο Θεός
έχει προεπιλέξει τους εκλεκτούς. Η περιορισμένη και ελλιπής /
αμαρτωλή φύση του ανθρώπου δεν προσφέρει επαρκή μέσα
για να φτάσει στη σωτηρία (βλ. Γκότσης, σελ. 75-77).
 Διεξαγωγή των εξετάσεων
 Θα ακολουθήσουν περαιτέρω οδηγίες στο επόμενο
διάστημα (με διευκρινήσεις – και ενδεχομένως
τροποποιήσεις). Πάντως, έχετε υπόψη τα ακόλουθα:
 Έγκαιρη σύνδεση στην πλατφόρμα.
 Κατάλληλος εξοπλισμός: σταθερή σύνδεση, κάμερα,
μικρόφωνο, ηχεία.
 Πιστοποίηση της ταυτότητας στο πρώτο μισάωρο (να έχετε
πρόχειρη τη φοιτητική ΚΑΙ την αστυνομική σας ταυτότητα. Το
ΕΑΠ πιθανόν να ζητήσει και να ακολουθήσει επιπλέον χωριστή
διαδικασία ελέγχου και ταυτοποίησης).
 Εξέταση: 1,5 ώρα (μετά την πιστοποίηση).
 «Οι εξετάσεις θα πραγματοποιηθούν στο περιβάλλον της
εκπαιδευτικής πλατφόρμας στην οποία ήδη λειτουργούν οι Θ.Ε.
(study ή courses). Χειρόγραφες υποβολές γραπτών δεν είναι
αποδεκτές.»
 Διεξαγωγή των εξετάσεων (2)
ΠΡΟΣΟΧΗ (από τις ως τώρα οδηγίες του ΕΑΠ):
 «Η διαδικασία θα υλοποιηθεί εντός συστήματος
τηλεδιασκέψεων, όμοιου αυτού των ηλεκτρονικών ΟΣΣ, μέσω
του οποίου, ο διδάσκων θα επιτηρεί τους φοιτητές.»
 «Οι συμμετέχοντες σε σύγχρονη μορφή εξέτασης (ΣΕΠ και
φοιτητές) θα πρέπει να διαθέτουν κάμερα και μικρόφωνο σε
αδιάλειπτη λειτουργία. Φοιτητής, ο οποίος θα βρεθεί εκτός
οπτικής επαφής με τον επιβλέποντα, για συνολικό διάστημα
μεγαλύτερο των 5’ λεπτών, αποκλείεται από τις εξετάσεις.»
 «Φοιτητής, ο οποίος δε συναινεί στις υποχρεώσεις, που η εξ’
αποστάσεως διαδικασία εξετάσεων απαιτεί ή δε φροντίζει για
την απόκτηση του απαραίτητου εξοπλισμού, δε μπορεί να
συμμετέχει στις εξετάσεις. Δύναται όμως να μεταφέρει την
υποχρέωση εξέτασης της Θ.Ε. για την επόμενη χρονιά, χωρίς
επιπλέον κόστος γι’ αυτόν και με απρόσκοπτη συνέχιση των
σπουδών του στο επόμενο ακαδημαϊκό έτος. Επισημαίνεται
όμως, ότι η τότε εξέταση θα γίνει με τα τότε δεδομένα και τους
τότε διδάσκοντες.»
 Διεξαγωγή των εξετάσεων (3)
Σύμφωνα με τον πάγιο, γενικό κανονισμό εξετάσεων του
ΕΑΠ:
 Δεν επιτρέπονται τα διαλείμματα.
 Δεν επιτρέπονται επεξηγήσεις / διευκρινήσεις σχετικά με
τα θέματα.
 Δεν επιτρέπεται κανένα βιβλίο, τσάντα, κασετίνα ή άλλο
αντικείμενο πάνω στο γραφείο σας κατά την εξέταση.
 Κινητά τηλέφωνα κλειστά.
 Άμεσος μηδενισμός γραπτού (χωρίς άλλη προειδοποίηση)
για φοιτητές που αντιγράφουν ή δεν συμπεριφέρονται
σύμφωνα με τους κανόνες διεξαγωγής των εξετάσεων.
Τακτικές Ανακεφαλαίωσης
 Συνοπτικές σημειώσεις με κύρια σημεία κάθε κεφαλαίου.
(Λίστες κύριων σημείων, πού / πότε / γιατί, κ.ο.κ.)
 Χρήση των «Δραστηριοτήτων» που σας δίνει το βιβλίο ως
άσκηση / επανάληψη.
 Προσπαθήστε να απαντήσετε επιγραμματικά σε κάποια από
τα «Προσδοκώμενα Αποτελέσματα» στην αρχή κάθε
κεφαλαίου – μπορείτε να κάνετε αυτό που περιγράφεται
εκεί;
 Καλύψτε όλη την ύλη (όπως λογικά επιβάλλει ο μεγάλος
αριθμός ερωτήσεων στην εξέταση), ακόμα και αν διαλέξτε
κάποια θέματα / κεφάλαια στα οποία θα δώσετε ιδιαίτερη
έμφαση.
 Να επιμένετε στα βασικά σημεία και τις σημαντικότερες
εξελίξεις και όχι στην κάθε λεπτομέρεια.
 Τελικές Εξετάσεις 2018
Α. 1. Γιατί και με ποιους τρόπους προσπάθησαν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες του 10ου
αι. να περιορίσουν την ισχύ των δυνατών;
2. Οι σχέσεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης με την παπική Εκκλησία από
τη στέψη του Καρλομάγνου (800) έως και το Σχίσμα του 1054, και οι προσπάθειες
υπέρβασης του Σχίσματος τον 13ο και 15ο αι.
3. Οι δεσμοί του ελληνικού κόσμου με τη Βενετία μετά το 1453.
Β. 1. Οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την ανάπτυξη
του κινήματος της Αναγέννησης.
2. Η διαμόρφωση του ουτοπικού πολιτικού λόγου μέσα από το έργο του Θωμά
Μώρου.
3. Η έννοια και το περιεχόμενο της χριστιανικής ελευθερίας κατά τον Λούθηρο και
τον Καλβίνο
Σωστό-Λάθος:
 1. Η βυζαντινή Εκκλησία προσπάθησε και πέτυχε τον αποκλεισμό των αρχαίων
ελληνικών κειμένων από τα σχολικά προγράμματα.
 2. Στη Σύνοδο της Λυών το 1274 επιτεύχθηκε η Ένωση των Εκκλησιών μετά και
από τις σχετικές διπλωματικές προσπάθειες του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου.
 3. Κύριο χαρακτηριστικό του Ουμανισμού είναι η αποκατάσταση του Αριστοτέλη
στο κέντρο της φιλοσοφικής σκέψης.
 4. Η τυπογραφία ανακαλύφθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα.
 5. Ο Έρασμος μετέφρασε την Καινή Διαθήκη στα λατινικά.
 Επαναληπτικές Εξετάσεις 2018
[…]
Σωστό-Λάθος:
 1. Το Επαρχικόν Βιβλίον του Λέοντος ΣΤ΄ ρύθμιζε τις
δραστηριότητες των συντεχνιών της
Κωνσταντινούπολης
 2. Η στέψη του Καρλομάγνου έγινε από τον Πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως.
 3. Η Βενετία και η Γένουα επωφελήθηκαν εξίσου από την
κατάλυση του βυζαντινού κράτους το 1204.
 4. Ο Βησσαρίων εκλέχθηκε πάπας.
 5. Στο Μεγάλο Σχίσμα του 1054 πατριάρχης
Κωνσταντινούπολης ήταν ο Μιχαήλ Κηρουλάριος.
 Τελικές Εξετάσεις 2019
[…]
Σωστό-Λάθος:
 1. Ο καθιερωμένος τίτλος του βυζαντινού αυτοκράτορα
ήταν «Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ελλήνων».
 2. Η νομοθεσία στο Επαρχικό Βιβλίο προωθούσε τις
αρχές της ελεύθερης οικονομίας στη βυζαντινή
πρωτεύουσα.
 3. Η επιστημονική πρακτική της Αναγέννησης έδινε
προτεραιότητα στη θεωρία έναντι της παρατήρησης και
του πειράματος.
 4. Οι ορθόδοξοι ιερείς στη Βενετία ονομάζονταν
μαντονέροι.
 5. Οι Ιησουίτες κατέκριναν τον βίαιο προσηλυτισμό των
ιθαγενών λαών στον χριστιανισμό.
 Επαναληπτικές Εξετάσεις 2019
[…]
Σωστό-Λάθος:
 1. Τα βυζαντινά θέματα διοικούσαν στρατηγοί με
πολιτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες
 2. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες του 10ου αιώνα τάχθηκαν
υπέρ της αύξησης της περιουσίας των δυνατών.
 3. Ο ιδανικός ηγέτης κατά την πολιτική σκέψη του
Μακιαβέλλι πρέπει να κυβερνά με γνώμονα το κοινό
καλό.
 4. O Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων συνεργάστηκε με τον
μεγάλο τυπογράφο Άλδο Μανούτιο.
 5. Το κίνημα του προτεσταντισμού αμφισβήτησε τις
πρακτικές, αλλά όχι τις ιεραρχικές δομές της
ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
 Πρόγραμμα Εξετάσεων

 Τελική Εξέταση:
Σάββατο 27 Ιουνίου 2020, έναρξη 15:30
Εξ αποστάσεως – ηλεκτρονική εξέταση

 Επαναληπτική Εξέταση:
Κυριακή 19 Ιουλίου 2020, έναρξη 15:30
Εξ αποστάσεως – ηλεκτρονική εξέταση