34567

RITEM BWA 2 0 2 3

KAONGORA IBUKIN TE REIREI:

BEBERUARE 5–MAATI 3, 2024
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 50
ANENE 119
Ti Kainnanoa te Onimaki
KANOANA
Ti kani karekea akoara
iroun te Atua ao n iangoaki
bwa ti raoiroi i matana. E
na maroroakinaki n te kao-
ngora aei, ni kabonganaan
aia koroboki Bauro ma Ia-
kobo, bwa e na kangaa ao
tera aron ara onimaki ao
ara mwakuri n irekereke
ma akoara iroun Iehova.
2
E Kona te Onimaki ao
te Mwakuri ni Kairiri
Nakon te Raoiroi
“Toua mwin te onimaki are e bwainna tamara are Aberaam.”
—IROM 4:12.
E NGAE ngke a bati aika ongongo taekan Aberaam, ma
angiina a aki bati ni kinaa. Ma ngkoe ko rangi ni kinaa
Aberaam. N te katoto, ko ataia ae e aranaki Aberaam bwa
“tamaia taan onimaki ni kabane.” (IRom 4:11) Ko bae ni
kangai, ‘I kona n toua mwini mwanekan Aberaam, ao ni
karekea te aeka n onimaki are irouna?’ Eng, ko kona.
2 Te anga teuana ae ti kona iai ni karekea te aeka n oni-
maki are iroun Aberaam, ngkana ti nenera ana katoto. E
tua te Atua bwa e na mwaing Aberaam nakon te aba ae
raroanako, e na mamaeka n taian umwanrianna i nanon
irabwi ma irabwi te ririki, ao e kuri naba ni kareana na-
tina ae tangiria are Itaaka. Mwakuri akanne boni kaotan
te onimaki ae korakora. E karekea akoana Aberaam ao
ana iraorao ma te Atua, ibukin ana onimaki ao ana mwa-
kuri. (Wareka Iakobo 2:22, 23.) E tangirira Iehova ao e
tangiriko, bwa ko na karekei naba kakabwaia aikai. Ngaia
are e a kairiia taani korea te Baibara ake Bauro ma Iako-
bo bwa a na korea taekan Aberaam. Ti na kaatuua ngkai
iangoan ana katoto, are e karakinaki n I-Rom mwakoro 4
ao n Iakobo mwakoro 2. E kaotaki ni mwakoro akana
uoua akanne taekan Aberaam ae kakawaki.
3 A uaia Bauro ao Iakobo ni mwanewea kanoani Kari-
kani Bwaai 15:6, ae kangai: “E onimakina Iehova [Abe-
1. Ngkana ti rinanon ana onimaki Aberaam, tera te titiraki ae ti kona n
titirakinira iai?
2. Bukin tera bwa e kakawaki neneran ana katoto Aberaam? (Iakobo 2:
22, 23)
3. Tera te kibu are a uaia Bauro ma Iakobo ni mwanewea kanoana?
raam] ao e aranaki iai iroun te Atua bwa e
raoiroi.” Te aomata ae raoiroi bon te aomata
ae iangoaki iroun te Atua bwa e kakukureia
nanona ao akea naba ana bure. Ai tamaro-
ara ngkai a kona n iangoaki iroun te Atua bwa
akea aia bure, aomata aika aki kororaoi ao ni
bubure! Ko bae n tangira naba anne, ao e boni
kona n riki. Ngkana ti kan ataia bwa e na ka-
ngaa n riki anne nakoira, ti riai moa n ota bwa
e kangaa n riki anne nakon Aberaam.
TI RIAI N ONIMAKI BWA TI AONGA
N IANGOAKI BWA TI RAOIROI
4 raam, Tawita, ao tabeman riki taan taromauria
E taekinna Bauro n ana reta nakoia kaain
Rom bwa a bane ni bure aomata. (IRom 3:23)
E na kangaa ngkanne ni kona n iangoaki tema-
nna bwa e raoiroi ke akea kabuakakaana ao e
karekea akoana iroun te Atua? Ibukini buo-
kaia Kristian ni kabane aika raoiroi nanoia ni
kaekaa te titiraki anne, e a mwanewea Bauro
ana katoto Aberaam.
5 E atonga Aberaam Iehova bwa e raoiroi
ngke e mena n te aba are Kanaan. Bukin tera
ngkai e kona Iehova n atonga Aberaam bwa e
raoiroi? Ibukina bwa e ongeaba Aberaam n te
Tua Rinanoni Mote? Tiaki ngaia anne. (IRom
4:13) A anganaki te natannaomata are Iterae-
ra te Tua anne 400 tabun te ririki imwin ato-
ngan Aberaam iroun te Atua bwa e raoiroi.
Bukin tera ngkanne te Atua ngke e atonga Abe-
raam bwa e raoiroi? Ibukin Ana akoi ae riana-
ko Iehova e a atonga iai Aberaam bwa e raoiroi
ibukin ana onimaki.—Wareka I-Rom 4:2-4.
6 E taekinna naba Bauro bwa ngkana iai ae e
onimakina te Atua, ao “e aranaki bwa e raoi-
roi.” (IRom 4:5) E kangai riki Bauro: “N aron
4. Tera ae e tukiia aomata man atongakia bwa a raoiroi?
5. Bukin tera Iehova ngkai e atonga Aberaam bwa e raoi-
roi? (I-Rom 4:2, 4)
6. Bukin tera Iehova ngkai e kona n atonga te tia bure
bwa e raoiroi?
Tawita ngke e taekina naba kukurein te aoma-
ta ae aranaki iroun te Atua bwa e raoiroi tiaki
ibukin ana mwakuri, ngke e kangai: ‘A a kuku-
rei ake a kabwaraaki aia bure n urutua ao a ra-
bunaki aia bure. E a kukurei te aomata ae aki
tauaki mwin ana bure iroun Iehova.’” (IRom
4:6-8; TaiAre. 32:1, 2) E boni kabwarai ke e
rabuni aia bure akana a onimakinna te Atua.
E kabwarai raoi aia bure ao e aki taui mwin aia
bure. E iangoiia bwa akea aia bure ao a raoi-
roi ibukin aia onimaki.
7 E ngae ngke a aranaki bwa a raoiroi Abe-
te Atua aika kakaonimaki, ma a bon tiku naba
n aroia ae taani bure aika aki kororaoi. Ma ibu-
kin aia onimaki e iangoiia te Atua bwa akea ka-
buakakaaia, ngkana a kabotauaki riki ma ake a
aki taromauria. (IEbe. 2:12) N aron ae kama-
taata Bauro n ana reta, e rangi ni kakawaki te
onimaki ngkana ti na karekea ara iraorao ma te
Atua. Anne naba ae riki nakon Aberaam ao Ta-
wita, ao e kona naba n riki nakoira.
E KANGAA N IREKEREKE TE ONIMAKI
AO TE MWAKURI?
8 I nanon ririki aika bati ao a aki toki Aaro
ake aongkoa Kristian ngaiia ni kauntaekaa
irekereken te onimaki ao te mwakuri. A anga-
reirei tabeman mataniwin Aaro bwa ko riai n
tii onimakina te Uea ae Iesu Kristo ao ko
a kamaiuaki naba. Ko bae n tia n ongongo
aia taeka aei, “Butimwaea Iesu ao ko na ka-
maiuaki.”A bae mataniwin Aaro aikai ni mwa-
newei naba ana taeka Bauro aikai: ‘E aranaki
te aomata iroun te Atua bwa e raoiroi tiaki
ibukin ana mwakuri.’ (IRom 4:6) Ma a a rau
naba nanoia tabemwaang n ae aongkoa ko
7. N te aro raa ae a raoiroi iai taan taromauria te Atua
aika kakaonimaki?
8-9. Tera ae a kairua iai tabeman ni kaineti ma ana koro-
boki Bauro ao Iakobo, ao bukin tera?
RITEMBWA 2023 3
E katuruturua Bauro nakoia Kristian aika I-Iutaia ake i Rom bwa e kakawaki
te onimaki ao tiaki mwakuri aika irekereke ma te Tua Rinanoni Mote
(Nora barakirabe 10)
kona ni kamaiuko i bon iroum ngkana ko na-
nako n taromauri ke ni karaoi bwaai tabeua
ake e tua te Aro. A bae naba ni mwanewea ka-
noan Iakobo 2:24 ae kangai: “E na atongaki te
aomata bwa e raoiroi n ana mwakuri ao tiaki
tii n te onimaki.”
9 Ibukini koaua akanne, a a iangoia tabe-
man taan rabakau n te Baibara bwa e kaunta-
ba aia koaua Bauro ma Iakobo ni kaineti ma
te onimaki ao te mwakuri. A bae n iangoia ma-
taniwin Aaro bwa Bauro e kakoauaa ae e ato-
ngaki te aomata ae raoiroi tiaki man ana mwa-
kuri, ma Iakobo e angareirei bwa e rangi ni
kakawaki te mwakuri bwa e karekea akoam
iroun te Atua. E kangai te tia rabakau i aon te
Aro: “E aki ota Iakobo n te baere e kananonaa
Bauro ngke e taku bwa [ko kona n atongaki
bwa ko raoiroi] tii man am onimaki ao tiaki te
mwakuri.” Ma bon Iehova ae kaira Bauro ao
Iakobo bwa a na korei baike a korei. (2Tim. 3:
4 TE TAUA-N-TANTANI
16) Ngaia are e na bon iai bukina ngkai e kao-
koro baika a taekin. Ti kona n ota iai ngkana
ti rinanon raoi bwaninin aia koroboki.
10 Tera te “mwakuri” are e kaatuua taekana
Bauro n I-Rom 3 ao 4? E nanoni “mwakuri ake
kanoan te tua” are te tua rinanoni Mote, are
e anganaki n te Maunga are Tinai. (Wareka
I-Rom 3:21, 28.) E taraa n ae iai tabeman
Kristian aika I-Iutaia ake n ana bong Bauro,
aika e kangaanga irouia butimwaean ae e a
toki tain te Tua Rinanoni Mote ao mwakuri
aika katauaki n te Tua anne. Ngaia are Bauro
e a mwanewea ana katoto Aberaam ni kaotia
iai bwa e raoiroi te aomata i matan te Atua tia-
ki mani “mwakuri ake kanoan te tua.” E kain-
nanoaki te onimaki. E kaunganano anne ibu-
kina bwa ataakin aei ti a kakoauaa iai ae ti
10. Tera te “mwakuri” are e maroroakinna Bauro? (I-Rom
3:21, 28) (Nora naba te taamnei.)
E kaumakiia Kristian Iakobo bwa a na kaota aia onimaki rinanon te “mwakuri”
n aroni mwakuri n akoi ma te aki inanonano
(Nori barakirabe 11-12)
boni kona ni karekea atongara ae raoiroi i ma-
tan te Atua. Ae nanona bwa ti kona ni kariki-
rakea onimakinan te Atua ao Kristo, ike e a
kona n reke iai akoara i matan te Atua.
11 N te itera are teuana, te “mwakuri” are e
maroroakinaki n Iakobo mwakoro 2 bon tiaki
taekani “mwakuri ake kanoan te tua” are e ka-
nanonaa Bauro. E nanona Iakobo aia mwaku-
ri ke baika a kakaraoi Kristian ni maiuia ni ka-
toabong. E oti man aeka ni mwakuri akanne
bwa e onimakina raoi te Atua ke e aki te Kris-
tian anne. Iangoi katoto aika uoua aika e ka-
bonganai Iakobo.
12 N te moani katoto, ao Iakobo e taekinna
bwa a riai Kristian n aki inanonano nakoia
tabemwaang. E kamataata te bae kakawaki aei
11. Te aeka ni “mwakuri” raa are e katuruturua taekana
Iakobo?
12. E kangaa Iakobo ni kabwarabwaraa irekereken te oni-
maki ao te mwakuri? (Nora naba te taamnei.)
n taekan te aomata ae inanonano n arona n
akoa ae kaubwai ao ni kakeaa bongan ae maiu
ni kainnano. E katerea Iakobo bwa ngkana e
taku te aeka n aomata anne bwa iai ana oni-
maki, ma e aera e aki mwakuria? (Iak. 2:
1-5, 9) N te kauoua ni katoto, e taekina Ia-
kobo te aomata ae e nora ‘tarina ke mwaa-
nena bwa akea ana kunnikai ke kanana’ ma e
aki buokia. Ngkana e taku naba te aomata
anne bwa iai ana onimaki, ma e oti n ana mwa-
kuri bwa bon akea ana onimaki. E kangai Ia-
kobo, “e mate . . . te onimaki ngkana e aki rao-
naki n taiani mwakuri.”—Iak. 2:14-17.
13 E mwanewea Iakobo taekan Raaba bwa te
katoto ae raoiroi ibukin te onimaki ae mwaku-
riaki. (Wareka Iakobo 2:25, 26.) E ongo nei-
ei taekan Iehova ao e ataia ae e boutokaiia
13. E kangaa Iakobo ni kamataata te bae kakawaki ibu-
kin te onimaki ae mwakuriaki? (Iakobo 2:25, 26)
RITEMBWA 2023 5

I-Iteraera. (Iot. 2:9-11) E kaota ana onimaki
n ana mwakuri, ngke e kamanoia I-Iteraera
aika uoman ake taani karaba n tutuo, ngke e a
ruanikai maiuia. Ibukin anne, e a atongaki te
aine ae aki kororaoi aei ao tiaki te I-Iteraera
bwa e raoiroi, n aron Aberaam. E teretere n
ana katoto neiei kakawakin te onimaki ae iri-
anaki ma te mwakuri.
14 A kabwarabwaraa taekan te onimaki ao te
mwakuri taani korea te Baibara aika Bauro ao
Iakobo, man itera aika kakaokoro. E tuangia
Kristian aika I-Iutaia Bauro bwa a na aki kona
ni karekea akoaia iroun Iehova tii man onge-
abaia n te Tua Rinanoni Mote. E kabwarabwa-
raa Iakobo bukina ngkai a riai Kristian ni kao-
tiota aia onimaki n aroia ni karaoa ae raoiroi
nakoia tabemwaang.
14. N te aro raa ae a aki kauntaba iai ana koroboki Bau-
ro ao Iakobo?
6 TE TAUA-N-TANTANI
E kairiko am onimaki bwa ko na karaoi
mwakuri aika e kukurei iai Iehova?
(Nora barakirabe 15)
15 E aki taekinna Iehova bwa ngkana ti kan
atongaki bwa ti raoiroi ao ti na riai ni karaoa
raoi are e karaoia Aberaam. A boni bati aa-
nga aika ti kona ni kaota iai te onimaki ri-
nanon ara mwakuri. Ti kona ni butimwaeiia
aika boou n te ekaretia, ti buokiia taari mwaa-
ne ao aine aika kainnanoa raoi buokaia, ao ni
karaoa ae raoiroi nakoia ara utu, aika mwaku-
ri aika e na kukurei iai te Atua ao ni kakabwai-
ai. (IRom 15:7; 1Tim. 5:4, 8; 1Ioa. 3:18) Ma te
mwakuri ae rangi n raoiroi ae e oti iai ara oni-
maki bon te ingainga n uataboa tibwaan te
rongorongo ae raoiroi nakoia tabemwaang.
(1Tim. 4:16) Ti kona ngaira aikai ni kabane ni
kaotia n ara mwakuri bwa ti onimakin ana be-
rita nako Iehova bwa a na boni koro bukia
ao taiani kabanea n tamaroa arona nako. Ao
15. Baikara aanga tabeua aika ti kona ni kaota iai te oni-
maki n ara mwakuri? (Nori naba taamnei.)
ngkana ti karaoa anne, ti kona ni kakoauaa
raoi bwa e na bon aranira naba te Atua bwa ti
raoiroi ao n aranira bwa raoraona.
NGKANA E NENE ARA KANTANINGA
AO E NA KORAKORA ARA ONIMAKI
16
E kaotaki n I-Rom mwakoro 4 te reirei riki
ae rangi ni kakawaki mairoun Aberaam aei: e
na nene am kantaninga. E berita Iehova bwa a
na kakabwaiaaki “natannaomata aika bati” ri-
nanon Aberaam. Iangoa tamaroan ana kan-
taninga Aberaam anne! (KBwaai 12:3; 15:5;
17:4; IRom 4:17) Ma ai 100 ana ririki Aberaam
ao 90 ana ririki Tara ao e tuai naba man reke
natiia te mwaane are beritanaki. E taraa ni ka-
ngaanga n aia taratara aomata bwa e na reke
natiia Aberaam ao Tara. Anne bon boni kataa-
kin Aberaam ae bubura. Ma e ngae n anne “e
kantaningaia Aberaam ma n onimakinna bwa
e na riki bwa tamaia natannaomata aika bati.”
(IRom 4:18, 19) Ao n tokina e boni koro bu-
kin te kantaninga anne. E riki bwa taman Itaa-
ka, are te nati are e a kamani kakantaningaaki
bungiakina.—IRom 4:20-22.
16. E kangaa n irekereke te kantaninga ma ana onimaki
Aberaam?
17
Ti kona ni karekea akoara iroun te Atua
ao n aranaki bwa ti raoiroi n aron raoraon te
Atua are Aberaam. E bon taekina anne Bauro
ngke e korea aei: “Taeka aika, ‘e aranaki iai
bwa e raoiroi,’ e aki tii koreaki [ibukin Abe-
raam], ma ibukira naba ngaira aika ti na ara-
naki naba bwa ti raoiroi, kioina ngkai ti oni-
makina Teuare kauta ara Uea ae Iesu.” (IRom
4:23, 24) N aron Aberaam, ti kainnanoa te
onimaki ao te mwakuri, ao ai te kantaninga. E
reitaanako riki ana maroro Bauro ni kaineti
ma te kantaninga n I-Rom mwakoro 5, ae ti na
rinanona n te kaongora are imwina.
17. Ti kangaa n ataia ae ti kona n aranaki bwa ti raoiroi n
aroia raoraon te Atua?

KABWARABWARAAN TAAMNEI Iteraniba 4: E kauma-
kiia Kristian aika I-Iutaia Bauro bwa a na ataa kakawakin
te onimaki, ao tiaki “mwakuri ake kanoan te tua,” n aroni
kanimwan te karai ae buruu i aon ana kunnikai temanna,
bukamaruan te Toa ae te Riao, ao kakaraoan te tebobai
ao te tebowae. Iteraniba 5: E kaungaa Iakobo kaotan
te onimaki rinanoni kakaraoan ae raoiroi nakoia tabe-
mwaang, n aroni buokaia aika kainnano.

KO NA KANGAA NI KAEKA?

˛ Tera ae e nanonna Bauro
ngke e korea ae “e atongaki
te aomata bwa e raoiroi n te
onimaki, ao tiaki ni mwakuri
ake kanoan te tua”?
˛ N aron are e koreia Iakobo, ˛ Ti na kangaa ni kaota te oni-
tera irekereken te onimaki maki rinanon ara mwakuri?
ma te mwakuri?

ANENE 28
Karekean te Iraorao ma Iehova
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 51
ANENE 142
Ti na Taua Raoi
Ara Kantaninga
KANOANA
N te kaongora aei ao ti na
maroroakin iai baika ireke-
reke ma ara kantaninga ao
bukin tera bwa ti kona ni
kakoauaa ae e na boni
koro bukina. E na buokira
I-Rom mwakoro 5 n nora
aroni kaokoron te kantani-
nga ae ti karekea ngkai ma
are ti karekea ngke ti moan
reiakina te koaua.
8
Kantaningai Taai Aika
Imwaira ma te Aki
Bwarannano
“Te kantaninga aei e aki karekea te bwarannano.”—IROM 5:5.
E BERITA Iehova nakon raoraona are Aberaam bwa a na kaka-
bwaiaaki natannaomata ni kabane aika n te aonnaba, rinano-
ni kanoana. (KBwaai 15:5; 22:18) Ibukina bwa e korakora oni-
makinan te Atua iroun Aberaam, e kakoauaa raoi bwa e na
boni koro bukin ana berita te Atua anne. Ai 100 ana ririki Abe-
raam ao buuna ai 90 ana ririki, ao e bon tuai naba man reke
natiia taanga aika kakaonimaki aikai. (KBwaai 21:1-7) Ma e
ngae n anne, e kangai te Baibara: “E kantaningaia Aberaam ma
n onimakinna bwa e na riki bwa tamaia natannaomata aika
bati. . . . E kakoauaa are e a tia n taekinaki.” (IRom 4:18) Ao e
boni koro bukin ana kantaninga Aberaam. E reke natina te
mwaane are e a kamani kakantaningaia ae Itaaka. Bukin tera
bwa e kakoauaa raoi Aberaam ae e na boni kakoroa bukin ana
berita Iehova?
2 Ibukini kaanin ana iraorao Aberaam ma Iehova, e a “kako-
auaa raoi bwa e kona te Atua ni kakoroa bukin ana berita.”
(IRom 4:21) E akoa Aberaam Iehova ao e atongnga bwa e raoi-
roi ibukin ana onimaki. (Iak. 2:23) N aron ae oti n I-Rom 4:18,
iai irekereken ana onimaki Aberaam ma ana kantaninga. Ti na
rinanon ngkai ana taeka te abotoro Bauro ibukin te kantani-
nga, are koreaki n I-Rom mwakoro 5.
3 E kabwarabwaraa Bauro bukina ngkai ti kona ni kakoauaa
1. Bukin tera bwa ti kona n taekina ana kantaninga Aberaam bwa bon iai
aana?
2. Bukin tera Aberaam ngke e kakoauaa raoi bwa e na boni koro bukin ana
berita Iehova?
3. Tera ae e kabwarabwaraa Bauro ibukin te kantaninga aei?
“E koaua ara kantaninga aei . . .
Bon te bwai ae materaoi
kakantaningaana”
E kaota raoi nanona Brother F. W. Franz ni kakoauaa ae e na boni koro bukin aia kantaninga Kristian aika kabiraki
(Nora barakirabe 6)
raoi bwa ara “kantaninga aei e aki karekea te
bwarannano.” (IRom 5:5) E buokira naba n
ota bwa e na kangaa n ririkirake ara kantani-
nga ni Kristian. Ngkana ti rinanon te baere e
kabwarabwaraa Bauro n I-Rom 5:1-5, iaiangoi
naba baika riki nakoim. Ni karaoan anne, ane
ko na bae n noria i nanoni waakinakon te tai
bwa e a nene riki am kantaninga. Ni maroro-
akinan te kaongora aei, ti na noria naba iai
bwa ko na kangaa ni kanenea riki am kantani-
nga nakon ae ngkai. Ti na maroroakina moa
ngkai te kantaninga ae rianako are e taku Bau-
ro bwa e na aki karekea te bwarannano.
ARA KANTANINGA AE RIANAKO
4 Wareka I-Rom 5:1, 2. E korei taeka aikai
Bauro nakoia kaain te ekaretia i Rom. A a tia
taari ake iai n reiakina taekan Iehova ao Iesu,
a kaotiota aia onimaki, ao a a riki bwa Kris-
tian. Ngaia are e ‘a atongia te Atua bwa a raoi-
roi ibukin aia onimaki,’ ao e kabiriia n taam-
neina ae raoiroi. Eng, a a kona ni kakoauaa
bwa a na karekea te kantaninga ae tamaroa.
4. Tera ae taekinaki n I-Rom 5:1, 2?
5 Imwina riki ao e a manga koroboki Bauro
nakoia Kristian aika kabiraki ake i Ebeto ibu-
kin te kantaninga are a weteaki nako iai. Ka-
noan naba te kantaninga anne boni karekean
“tibwangaia te koraki aika itiaki.” (IEbe. 1:18)
Ao e kaota naba Bauro nakoia kaaini Koro-
te te tabo ae a na karekea iai tibwangaia.
E aranna bwa “te kantaninga are kamenaaki
imwaimi i karawa.” (IKoro. 1:4, 5) Ngaia are
aia kantaninga Kristian aika kabiraki bon te
kautaki nakon te maiu ae aki toki i karawa, ike
a na tautaeka iai ma Kristo.—1Tet. 4:13-17;
TeKao. 20:6.
6 E rangi ni kakawaki irouia Kristian aika ka-
biraki te kantaninga anne. E kaota ana nama-
kin ibukin te kantaninga anne, temanna mai
buakoia ae Brother Frederick Franz ni kangai:
“E koaua ara kantaninga aei, ao e na boni ka-
kororaoaki nanona nakoira n tatabemanira
nako ngaira aika 144,000, n te aro ae riaon ara
5. Tera aia kantaninga taani kabiraki?
6. Tera ana taeka temanna te kabiraki ibukin te kantani-
nga aei?
RITEMBWA 2023 9
A kona Kristian ni kabane ni kantaningaia bwa a na rinanon te rawawata n aekana nako
(Nori barakirabe 9-10)
iango.” Imwin ana beku iroun te Atua ma te
kakaonimaki n ririki aika bati ao e a kamato-
aa ni kangai Brother Franz n 1991: “E bon tei-
matoa naba ngkai ni kakawaki [iroura] ara
kantaninga aei. . . . E a rikirake riki ara kakai-
tau iai ngkai ti tabe ni kakantaningaia. Bon
te bwai ae materaoi kakantaningaana, e ngae
naba ngkana e na mirion te ririki maanna. E a
kakawaki riki ngkai irou ara kantaninga aei
nakon are mai mwaina.”
7 Angiina aika taromauria Iehova ni boong
aikai, e kaokoro aia kantaninga ae a karekea.
Bon te kantaninga are e karekea Aberaam,
ae te maiu n aki toki n te aonnaba i aan
Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Ebera 11:8-
10, 13) E korea Bauro taekan te bae raoiroi ae
e mena imwaia naake a karekea te kantani-
nga aei. (Wareka I-Rom 8:20, 21.) Ngke ko
moan reiakina ana berita te Baibara ibukin
taai aika imwaira, tera ae ko kunea bwa e ra-
ngi n anaaki riki iai nanom? Iangoan te koaua
7-8. Tera te kantaninga ae ti karekea angiina i buakora?
(I-Rom 8:20, 21)
10 TE TAUA-N-TANTANI
ae n te bong teuana ao ko nang kororaoi ao n
aki manga bure? Ke ko kimwareirei n ataakin
ae naake ko tangiriia aika a a tia ni mate a na
manga kautaki nakon te aonnaba ae bware-
taiti? A bati baika raraoi aika ko ingainga
nako iai aika reke man “te kantaninga.”
8 N aki ongeia bwa ti na karekea te maiu n
aki toki i karawa ke i aon te aba, ma ti boni ki-
mwareirei n te kantaninga ae rianako. Ao e
kona n ririkirake n nene riki ara kantaninga ae
kakimwareirei aei. E kabwarabwaraaki n te
baere e koreia Bauro imwina riki bwa e ka-
ngaa ni kona n riki anne. Ti na rinanon ngkai
te baere e koreia ni kaineti ma ara kantaninga
aei. Karaoan anne e na kakorakoraa riki kako-
auaan te kantaninga anne iroura ao e na bon
aki kabwarai nanora.
ARON RIKIRAKEN ARA KANTANINGA
9 Wareka I-Rom 5:3. Noria bwa ngkana
ti rawawata, ao e a nene riki ara kantani-
nga. Ti bae ni mimi iai. Ma a boni kona taan
9-10. N aron ae oti n ana katoto Bauro, tera ae a kona ni
kantaningaia Kristian? (I-Rom 5:3) (Nori naba taamnei.)
rimwini Kristo ni kantaningaa te rawawata.
Iangoa ana katoto Bauro. E kangai nakoia
I-Tetaronike: “Ngke ti mena iroumi ao ti a ka-
man tutuangingkami naba ae ti na boni bae
n rinanon te karawawataaki, ao . . . e bon
riki anne.” (1Tet. 3:4) Ao e korea aei nakoia
I-Korinto: “Ti tangiringkami taari bwa kam na
ataa taekan te rawawata are riki nakoira . . . Ti
a nanououa bwa ti na maiu ke ti na aki.”
—2Kor. 1:8; 11:23-27.
10 A kona naba Kristian ni boong aikai ni
kantaningaa te rawawata n aekana nako.
(2Tim. 3:12) Tera ngkoe arom? Ngkai ko oni-
makina Iesu ao ni kakairi irouna, ko a tia ni
boo ma te rawawata? A bae ni bwainingareiko
raoraom ao am koraki. A bae n riribaiko. Ko a
tia ni boo ma kangaanga n am tabo ni mwaku-
ri ibukina bwa ko kakorakorako ni bwabwaina
te koaua ni bwaai ni kabane? (Ebera 13:18)
Ko a tia ni boo ma ana kakaaitara te tau-
taeka ibukina bwa ko tibwaa am kantaninga
nakoia tabemwaang? N aki ongeia bwa te aeka
n rawawata raa ae ti kona ni boo ma ngaia, ma
e taku Bauro bwa ti riai ni kimwareirei. Bukin
tera?
11 Ti kona ni kimwareirei ngkana ti boo ma
te rawawata ibukina bwa iai mwina ae kare-
kea. E taekinaki n I-Rom 5:3 bwa ‘te rawa-
wata e karika te nanomwaaka.’ A na boo ma te
rawawata Kristian ni kabane, ngaia are a riai
ni bane n nanomwaaka. Ti riai ni motinnano-
ia bwa ti na nanomwaaka i aani kataaki aika
imwaira. Tii mani karaoan anne ti na kona n
nora iai kakororaoan ara kantaninga. Ti aki
kan riki n ai aroia naake e iaiangoiia Iesu ngke
e taekini koraa aika bwaka n te tano ae riri-
bwa. A butimwaea te taeka ma te kimwareirei
n te moantai, ma a a bwaka naba ngke “e roko
11. Bukin tera bwa ti riai ni motinnanoia bwa ti na nano-
mwaaka i aani kataaki nako?
te karawawataaki ke te bwainikirinaki.” (Mat.
13:5, 6, 20, 21) Bon akea bebeten ke kakuku-
rein ae ko boo ma te kakaaitara ke te kataaki,
ma ngkana ko nanomwaaka i aaia ao ko na
taia taiani kakabwaia aika akea tokia. N te aro
raa?
12 E katuruturui kakabwaia aika reke man
te nanomwaaka i aani kataaki, te tia rimwini
Kristo are Iakobo, ngke e korea aei: “Ke e ka-
tiaa raoi ana mwakuri te nanomwaaka, bwa
kam aonga ni kororaoi, ao n raoiroi n aroaro-
mi nako, n akea kabwakami n te bwai teuana.”
(Iak. 1:2-4) E kabwarabwaraa te nanomwaaka
Iakobo bwa kaanga iai tabena ke ana mwaku-
ri ae e na katiaa. Tera te mwakuri ae e mwio-
koaki iai te nanomwaaka bwa e na katiaa? E
kona ni buokiko ni karikirakea riki te tao-
taonakinnano, te onimaki, ao onimakinan te
Atua. Ma iai riki te kakabwaia ae kakawaki ae
ti karekea man te nanomwaaka.
13 Wareka I-Rom 5:4. E mwaneweia Bauro
bwa te nanomwaaka e karika “te aroaro ae
tau i matan te Atua.” Ibukin nanomwaakam
ko a tau iai i matan Iehova. Tiaki nanona bwa
e kukurei Iehova ngkana ko boo ma kataaki ke
kangaanga. E kukurei te Atua iroum. Ibukin
nanomwaakam ko a tau iai i matana. Ai tama-
roara te kakabwaia aei!—TaiAre. 5:12.
14 Uringnga are e nanomwaaka Aberaam i
aani kataakina ao e a karekea iai akoana iroun
te Atua. E iangoia Iehova bwa Raoraona ao e
aranna bwa e raoiroi. (KBwaai 15:6; IRom 4:
13, 22) E kona naba n riki anne nakoira. E aki
boboto akoara iroun te Atua i aoni mwaitin te
bae ti karaoia n ara beku ibukina, ke i aoni
mwiokoara ae ti karekei. E reke akoara irouna
12. Ti na kangaa ni kakabwaiaaki ngkana ti nanomwaaka
i aani kataaki?
13-14. Tera ae riki man te nanomwaaka, ao tera irekere-
ken anne ma te kantaninga? (I-Rom 5:4)
RITEMBWA 2023 11
E a nene riki ngkai ao ni korakora te kantaninga ni Kristian ae rangi n anainano are ko karekea n te moantai
(Nori barakirabe 16-17)
ibukina bwa ti nanomwaaka ma te kakaonima-
ki. Ao n aki ongeia bwa ai rorora ngaira, tera
baika ti rinanoi, ke ara konabwai, ma ti bane
ni kona n nanomwaaka. Ko kakaonimaki n
nanomwaaka i aani kataakim teuana ngkai?
Ngkana eng, ao kabebetea nanom n ataakin
ae ko a karekea akoam iroun te Atua. Ataakin
ae ti karekea akoara iroun te Atua, e kona ni
korakora rotakira iai. E kona ni kanenea riki
ara kantaninga.
TE KANTANINGA AE NENE RIKI
15N aron ae kabwarabwaraa Bauro, ti kona
ni karekea akoara iroun Iehova ngkana ti ka-
kaonimaki n nanomwaaka i aani kataakira.
Noria bwa e reitia ni kangai Bauro: “Te aroaro
ae tau aei e karekea te kantaninga, ao te kan-
taninga aei e aki karekea te bwarannano.”
(IRom 5:4, 5) A kona tabeman n aki ota n aei.
Bukin tera? Ibukina bwa e taekinna Bauro mai
mwaina n I-Rom 5:2, bwa a a kamani karekea
te kantaninga Kristian ake i Rom, ae te “kan-
15. Tera riki te bae e taekinna Bauro, ao bukin tera bwa a
kona tabeman n aki ota iai?
12 TE TAUA-N-TANTANI
taninga ae karekeani mimitongin te Atua.”
Ngaia are e kona ni kangai temanna, ‘Ngkana
a a tia Kristian akanne ni karekea te kantani-
nga teuana, bukin tera Bauro ngke e a manga
taekina naba te kantaninga imwina riki n ana
maroro?’
16 Ti kona n ota n ae kananonaa Bauro
ngkana ti ururingnga ae e ririkirake te kanta-
ninga. Aio kabotauana: Ko uringa arom ngke
ko moan ongo taekan te kantaninga ae riana-
ko ae n Ana Taeka te Atua? Ko bae n iangoia
n te tai anne bwa e bon aki konaa ni koro bu-
kin te kantaninga ae te maiu n aki toki n te ao-
nnaba ae bwaretaiti. Ma ngke ko a reiakina
riki taekan Iehova ma berita aika n te Baibara
ao ko a kakoauaa ae e na boni koro bukin te
kantaninga aei.
17 E teimatoa n rikirake am kantaninga
imwin naba am katabu ao am bwabetito, kioi-
na ngkai ko a reiakina ae bati riki ao n ikawai
16. E kangaa n rikirake te kantaninga iroun temanna?
(Nori naba taamnei.)
17. E kangaa n teimatoa n rikirake am kantaninga imwin
am katabu ao am bwabetito?
riki n te onimaki. (Ebera 5:13–6:1) Ko bae ni
kakoauaa are e taekinaki n I-Rom 5:2-4. A
bati rawawatam, ma ko nanomwaaka i aaia ni
kabane ao ni karekea te aroaro ae tau i matan
te Atua. Ibukina bwa ko ataia ae e kukurei
iroum ao e tangiriko te Atua, ko a kona ngkai
ni kantaningai rekeni bwaai ake e beritani. E a
nene riki am kantaninga nakon are n te moan-
tai. Ko a boni kakoauaa raoi. E a korakora riki
iai rotakim, n te aro ae e a kairaki iai iterani
maium ni kabane ao ni bita arom nakoia am
utu, arom ni karaoi am motinnano, ao arom
ni kamanena am tai.
18 E a manga taekina riki te bwai ae kakawa-
ki te abotoro aei ni kaineti ma te kantaninga
ae ko karekea, imwini karekean akoam iroun
te Atua. E karaua nanom bwa e na boni koro
bukin am kantaninga aei. Bukin tera bwa ko
kona ni kakoauaa? E taekina te bwai ni kako-
auaa aei Bauro nakoia Kristian ni kangai: “Te
kantaninga aei e aki karekea te bwarannano,
ibukina bwa te Atua e kabongana taamneina
18. Tera te bwai ni kakoauaa ae e katauraoia Iehova?
KO NA KANGAA NI KAEKA?
˛ N aron ae koreaki n I-Rom 5: ˛ Tera te bwai ae riki nakon
2, tera te kantaninga are e te Kristian n aron are e tae-
nanonna Bauro? kinaki n I-Rom 5:3, 4?
ae raoiroi ae anganira ni kaotia iai bwa e ta-
ngirira.” (IRom 5:5) A bati bukina ae ko kona
iai ni kakoauaa te kantaninga anne.
19 Iaiangoa ana berita Iehova nakon Abe-
raam ao aron Iehova n akoia ao n atongnga
bwa Raoraona. E aki matebuaka ana kantani-
nga Aberaam. E kangai te Baibara: “Imwini
kaotan te taotaonakinnano iroun Aberaam,
ao e a reke irouna te berita aei.” (Ebera 6:15;
11:9, 18; IRom 4:20-22) E bon aki bwara na-
nona. Ko kona naba ni kakoauaa ae ngkana ko
teimatoa ni kakaonimaki, ao ko na boni kare-
kea te kaniwanga are ko kantaningaia. E boni
koaua am kantaninga anne, ao bon nibwan te
kimwareirei ao e aki karekea te bwarannano!
(IRom 12:12) E korea aei Bauro: “Ke e kaoni-
ngkami n te kimwareirei ma te rau ni kabane,
te Atua are anganga te kantaninga, ibukina
bwa kam onimakinna, bwa e aonga ni kakora-
koraaki ami kantaninga ni mwaakan te taam-
nei ae raoiroi.”—IRom 15:13.
19. Tera ae ko kona ni koaua raoi iai ni kaineti ma am kan-
taninga?
˛ E kangaa ni kaokoro te kan-
taninga ae iroum ngkai ma
are ko karekea ngke ko
moan reiakina te koaua?
ANENE 139
Iangoiko Bwa Ko a Maeka n te Waaki ae Boou
Kairiraki n Ana Iango te
Atua Ibukin te Kamanging
AKEA te nanououa bwa ko kakaitau n ana bwainti-
tuaraoi Iehova aika kakaokoro, n ikotaki naba ma
inaomatam ni baireia bwa tera arom ni kamanenai
bwaai n tituaraoi aikai. E kakaongora bwa e tae-
kinaki te wain n te Baibara bwa ana bwaintituaraoi
te Atua, ao e koreaki naba ae kangai: “E karaoa-
ki te kariki ibukin te ngarengare, ao te wain e ka-
rekea te kimwareirei n te maiu.” (TeMin. 10:19; Tai-
Are. 104:15) Ko bae n tia n noria bwa iai tabeman
ae a a reke aia kangaanga ibukin te kamanging.
Irarikin anne, a kakaokoro aia iango aomata
nako ni katobibia te aonnaba ni kaineti ma kama-
nenaan te kamanging. Ma tera ngkanne te kaetieti
ae riai ibukia Kristian?
N aki ongea te tabo ae ti mena iai ke te katei ae
ti kaikawaaki iai, ma ti na boni kakabwaiaaki ao ni
kukurei ni maiura ngkana ti kariaia bwa a na kairi-
raki ara iango ma ara motinnano n ana iango te
Atua.
Ko bae n tia n noria bwa a bati n te aonnaba
aei aika momoi n te kamanging n angiin te tai
ao a nimma ni kabatiaa. Tabeman a kabongana te
kamanging ibukina bwa a kamotirawaa raoi iai ra-
bwataia. Tabemwaang a nima te kamanging ibu-
kini katokan aia kangaanga. Ao n taabo tabeua, e
iangoaki te aomata ae nima te kamanging ae bati
bwa e a mwaane ao ni korakora.
Ma a karekea te kaetieti ae riai Kristian mairoun
aia tia Karikiriki ae tatangira. N te katoto, e kauri-
ngira baika kananokawaki aika kona n riki nakoira
imwin te kokoro ni manging. Ti bae n tia ni ware-
ka Taeka N Rabakau 23:29-35 are kabwarabwa-
raaki iai taekan te aomata ae koro ni manging ao
kangaanga tabeua aika riki imwina. E taekina ae
 E ribootinna te onnaoraki teuana n te United States, bwa e
ngae ngkana tii teuana naba am tai n nima te kamanging n te
aro ae riao, ma e kona ni kairiko nakon te tiriaomata, te bakabu-
re, te mwakuri n tautau, te iowawa nakoni buum, te wene n taa-
nga n te aro ae karuanikai, ao ai bwakan te teei ae tuai ni bungi-
aki.
14 TE TAUA-N-TANTANI
kangai Daniel ae te unimwaane n te ekaretia i Eu-
robe, ni kaineti ma maiuna imwain rikina bwa te
Kristian ni koaua: “Nimakin te kamanging n te aro
ae riao e kairai bwa N na karaoi motinnano aika
aki raraoi ao ai rikini baika bubuaka nakoiu aika
karekea te rawawatannano.”
A na kangaa Kristian ni kabongana inaomataia
ao n tuki rikini kangaanga aika reke man nimakin
te kamanging n te aro ae riao? Angana ae riai
ngkana ti kariaia ana iango te Atua bwa e na kai-
rira ara iango ao ara mwakuri.
Ti na nori ngkai baika taekinaki n te Baibara
ni kaineti ma te kamanging ao bukin nimakin te
kamanging irouia tabeman.
ANA KAETIETI TE BAIBARA
E aki kabuakakaaki n Ana Taeka te Atua ni-
makin te kamanging n te aro ae tau. E bon taeki-
naki naba n te Baibara bwa e kona ni kakukurei
nimakin te wain. Ti wareka aei: “Kana kanam ma
te kimwareirei ao moi n am wain ma te nano ae
kakatonga.” (TeMin. 9:7) E moi wain naba Iesu n
taai tabetai, ao tabeman naba ana toro Iehova
aika kakaonimaki.—Mat. 26:27-29; Ruka 7:34;
1Tim. 5:23.
Ma e kaotaki n Ana Taeka te Atua te kaokoro
i marenan nimakin te kamanging teutana ao te
koro ni manging. E katerea ni kangai: “Tai koro ni
manging n te wain.” (IEbe. 5:18) Ao e kaotaki
naba bwa “taani kokoro ni manging, . . . a na aki
karekea ana Tautaeka n Uea te Atua.” (1Kor. 6:10)
Eng e rangi ni kabuakakaa Iehova kabatiaan ni-
makin te kamanging ao te kokoro ni manging.
Ti aki kakairi n te bae a kakaraoia aomata aika i
rarikira, ma ti kakaitau bwa ti kairiraki n ana iango
te Atua.
A taku tabeman bwa a kona n nima te kama-
nging ae bati ao a aki kona ni koro ni manging. Ma
e rangi ni karuanikai anne. E kamataata te Baiba-
ra bwa e kona te “tautoronaki n te wain ae bati,” ni
kaira te mwaane (ke te aine) bwa e na karaoi buu-
re aika kakaiaki ao n urua ana iraorao ma Ieho-
va. (Tit. 2:3; TaeRab. 20:1) E anga naba te kauring
Iesu bwa “kabatiaan te nim kamanging” e kona n
tuka rinin temanna n ana aonnaba ae boou te
Atua. (Ruka 21:34-36) Tera ngkanne ae kona ni
buoka te Kristian bwa e na tuki rikini kangaanga
aika reke man nimakin te kamanging?
IANGOIA BWA BUKIN TERA NGKAI KO NIMA
TE KAMANGING AO N NINGAI KE MWAITIRA
E karuanikai ngkana e kariaia temanna te katei
are ikawairake iai bwa e na kaira ana iango ibukin
te kamanging. A wanawana Kristian bwa a karaoi
baika e kukurei iai Iehova ni kaineti ma te amwara-
ke ao te moi. Ti kauringaki ae kangai man te Bai-
bara: “Ngkana kam amwarake ke kam moi ke kam
karaoa te bwai teuana, ao karaoi bwaai ni kaba-
ne ibukin neboan te Atua.” (1Kor. 10:31) Ti na iaia-
ngoi tabeua titiraki ao booto n reirei man te Bai-
bara aikai:
I nima te kamanging bwa I aonga ni boo i bua-
ko? E kangai Te Otinako 23:2: “Ko na tai irania ao-
mata aika bati.” E kauringia I-Iteraera ikai Iehova
bwa a na aki irania aomata aika bati aika a aki ka-
kukureia. E kaineti naba nakoia Kristian ni boong
aikai te kauring anne. Ngkana ti kariaia tabonro-
rora bwa a na kairira ara iango ma ara motinnano
ni kaineti ma te kamanging, ti na boni karaurena-
koira iai ma Iehova ao ana kaetieti.—IRom 12:2.
I nima te kamanging bwa I kani kaota kora-
korau? Ni katei tabeua ao e riki nimakin te kama-
nging ni katoatai ao te koro ni manging bwa te
bwai ae e aki kamatauninga. (1Bet. 4:3) Ma nora
ae kaotaki n 1 I-Korinto 16:13: “Kamarurungi-
ngkami, teei n nene n te onimaki, waaki ma te
ninikoria, ao kakorakoraingkami.” E kona te ka-
manging ni buoka te aomata bwa e na korakora?
E aki kona. E kona te kamanging ni kamamaraa
ana konabwai te aomata n iaiango raoi ao ana
konabwai ni karaoi motinnano aika raraoi. Ngaia
are nimakin te kamanging ae bati bon tiaki kani-
kinaean te korakora ma bon te mamaara. E tae-
kinaki n Itaia 28:7 bwa te aomata ae bebei ibukin
te kamanging, e nakonako n rangaranga ao e ti-
banako.
E roko mairoun Iehova te korakora ni koaua
ao e kainnanoaki iai bwa ko na marurung ao n tei
n nene n te onimaki. (TaiAre. 18:32) E kona ni
RITEMBWA 2023 15
karaoa aei te Kristian ni koaua ngkana e teimatoa
n tantani ao ni kakorakoraa ni kamanoa ana oni-
maki bwa e na aki ruanikai. E kaota te aeka ni ko-
rakora anne Iesu ni menana i aon te aba, ao a bati
aika a karinea ibukin ninikoriana ao nanomatoana
ni karaoa ae e eti.
I kamanena te kamanging ibukini katokan au
kangaanga? E korea ae kangai te tia areru ni kai-
rana n te taamnei: “Ngkana a taonainako iango
n raraoma, ao ko kabebeteai [ngkoe ae Iehova]
ma ni karaua nanou.” (TaiAre. 94:19) Ngkana a
tinewangaiko am kangaanga, ukera Iehova ibukini
kabebeteam, ao tiaki te kamanging. Te anga ae ko
kona ni karaoa iai anne bon te katoatai n tataro
nakon Iehova. A bati naba aika noria bwa e ibuo-
buoki ukeran te taeka n reirei mairoun raoraoia n
te ekaretia ae ikawai n te onimaki. Ni koauana,
nimakin te kamanging ibukini katokan te ka-
ngaanga e kona ni kamamaraa ana kakorakora te
aomata ni kani karaoa ae eti. (Otea 4:11) E kangai
Daniel are e taekinaki mai mwaina: “I rotakibuaka
n te tabeaianga ao te uringaaba. I nima te kama-
nging ibukini katokan au kangaanga anne, ma e a
16 TE TAUA-N-TANTANI
tabukirake riki au kangaanga, ao I a kabuaia rao-
raou ao karineau i bon irou.” Tera ae e buoka
Daniel? E taku teuaei: “I a ataia ae I kainnanoa
Iehova ao tiaki te kamanging. N tokina I a kona
n nanomwaaka i aan au kangaanga ao n tokanikai
i aoia.” E bon tatauraoi Iehova ni katauraoa te ka-
bebetenano, e ngae naba ngkana e a taraa n ae ai
akea buokara.—IBir. 4:6, 7; 1Bet. 5:7.
Ngkana ko ninima te kamanging n tabetai, e
aera ko aki tuoa aroni moim n arom n titirakiniko
titiraki aikai: ‘E a tia temanna au utu ke raoraou ni
kaota tabeaiangana ibukin arou ni moi?’ Ngkana
eng, e kona n oti n anne bwa ko a karikirakea te
aroaro ke te kangaanga ae ko aki ataia. ‘I a kaba-
tiaa riki nimakin te kamanging nakon are I tanei-
ai iai?’ Anne ngkanne aron te aomata ae e tuai n
tautoronaki n te kamanging ma ai i aoni kawaina.
‘E kangaanga irou bwa N na aki nima te kama-
nging tabebong ke i nanon te tai ae maan?’
Ngkana eng, ngkanne e a riki bwa kaanga ai
anuam ke ko a tautoronaki iai. E kona n nano-
naki iai ae ko a kainnanoa ana ibuobuoki te taoki-
ta bwa ko aonga n tokanikai i aona.
 Ibukina bwa e karikii kangaanga aika bati te ka-
manging, a rineia tabeman Kristian bwa a na aki
nimma naba teutana. Tabemwaang a aki nimma
bwa a ribaa boina. Ngkana iai raoraom ae moti-
nnanoa anne, kaota te akoi nakoina n arom ni
karinea ana motinnano ao n aki kabuakakaa.
Ko bae n tia n nora raoiroin ae ko katea tiam.
E kona te Kristian ni katea tiana ni kaineti ma
mwaitin nimana. Ke e bae ni katea tiana bwa
mwaitira ana tai ni moi, tao teuana n te wiki ke
e moi teutana n tain te amwarake. Tabemwaang
a baireia bwa a na nim aeka ni kamanging tabeua
n aron te wain ke te biia teutana, ma a aki momoi
n te matoatoa ao aika renganaki naba. N te tai
are e katea iai tiana temanna ni kaineti ma ni-
makin te kamanging, e na bebete riki irouna irira-
kin tiana akanne. Ao e na aki kona n namakina
te maamaa te Kristian ae ikawai n te onimaki, ibu-
kina bwa e karaoi ana babaire akanne ao n nimti
raoi.
E kakawaki naba iaiangoaia tabemwaang. E ka-
ngai I-Rom 14:21: “E rangi n raoiroi te aki kang iri-
Aia Motinnano Tabemwaang
A kakaokoro aia motinnano Kristian ni kaba-
ne. A kona ni baireia tabeman bwa a na
nima teutana te kamanging ngkana e riai.
Tabemwaang a rineia bwa a na aki nimma
naba teutana. Ao n aron ae noraki, a bati
aika tiatiana nimaia. E aki katauaki temanna
ma temanna bwa e na kabwarabwaraa buki-
ni karaoan ana motinnano. Ma n te itera are
ko ke te aki moi wain ke te aki karaoa te bwai ae e
na bwaka iai tarim.” Ko na kangaa ni maiuakina te
reirei ni kairiri aei? Kaotiota te itangitangiri n tari.
Ngkana ko namakinna bwa e aki kukurei temanna
n te kamanging, tiaki e na kairiko te tangira bwa
ko na aki nima te kamanging? Ko a kaota iai tabe-
akinan ao karinean aia namakin tabemwaang, ao
ko ukera kabwaiaia ao tiaki oini kabwaiam.—1Kor.
10:24.
Irarikin anne, e bae n iai ana tua te tautaeka ae
a riai ni kakairi iai Kristian. A kona tuua akanne ni
kaota te ririki ae kariaiakaki iai nimakin te kama-
nging, ke a katabuaka kamanenaan te kamanging
ngkana ko kabutikaa ke ni kammwakurii mitiin ta-
beua.—IRom 13:1-5.
E a tia Iehova n anganira inaomatara ni ka-
manenai ana bwaintituaraoi aika bati aika e anga-
nira. Teuana naba mai iai bon te bwaintituaraoi
ae kamanenaan inaomatara n rinean te bae ti na
kanna ke n nimma. E bia oti n ara motinnano
bwa ti rangi ni kakaitau n inaomatara aei, n arora
ni kakukureia iai Tamara are i karawa.
teuana, ti aki riai n imanonoia tabemwaang
bwa a na ira ara motinnano. Ao ti aki naba
riai ni kabuakakaia naake e kaokoro ara mo-
tinnano ma ngaiia, ao a aki uruanaki iai ana
boto n reirei te Baibara. (IRom 14:1-6) Ti bia
ururingnga ae a botumwaaka Kristian ni ko-
aua ni boutokaa te rau ao te katiteuanaaki.
—IRom 14:19.
RITEMBWA 2023 17
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 52
ANENE 133
Taromauria Iehova n Am
Bongi n Roro n Rikirake
KANOANA
Boni kakabwaia nakon te
ekaretia, ngkami taari
aine aika kam ataei riki.
Kam kona n riki bwa Kris-
tian aika ikawai n te oni-
maki ngkana kam karikira-
kei aroaro aika e kukurei
iai Iehova, ngkana kam
karekei rabakau aika ma-
nena, ao ngkana kam ka-
tauraoingkami nakon taai
aika imwaimi. Ni karaoan
anne, ane kam na karekei
iai kakabwaia aika bati n te
beku iroun Iehova.
18
Kam na Ikawai n te
Onimaki Ngkami Taari
Aine Aika Ataei Riki
“A riai naba aine ni bwaina te . . . taubaang ni bwaai ni kabane,
ao a na kakaonimaki ni bwaai ni kabane.”—1TIM. 3:11.
E KAMIMI iroura aroni baitiin ikawain te teei. E taraa n ae ri-
kirakeia aei e aki kainnanoa mwakuriana. Ma te ikawai n te
onimaki e boni kainnanoa mwakuriana.1 (1Kor. 13:11; Ebera
6:1) Ti riai ni karekea ara iraorao ae kaan ma Iehova bwa ti ao-
nga n roko n te tia anne. Ti kainnanoa naba taamneina ae raoi-
roi bwa ti aonga ni karikirakei aroaro aika e kukurei iai Ieho-
va, ni karikirakei rabakaura aika manena, ao ni katauraoira
nakon taai aika imwaira.—TaeRab. 1:5.
2 E karaoiia aomata Iehova bwa te mwaane ao te aine. (Wa-
reka Karikani Bwaai 1:27.) E otara bwa a kaokoro tein rabwa-
taia mwaane ao aine, ma a boni bati riki bwaai aika a kaokoro
iai. N te katoto, e karaoiia mwaane ao aine Iehova ma mwioko-
aia aika okoro ae a riai ni kakororaoi, ngaia are a kainnanoi
aroaro ao rabakau aika a na buokiia ni kakororaoi mwiokoaia
aikai. (KBwaai 2:18) N te kaongora aei ao ti na maroroakina te
bae e kona ni karaoia te tari te aine ae ataei riki bwa e na ika-
wai iai n te onimaki. Ao n te kaongora are imwina ti na maroro-
akina te bae a kona ni karaoia taari mwaane aika ataei riki.
KARIKIRAKEI AROARO AIKA E KUKUREI IAI IEHOVA
3 Iai n te Baibara taekaia aine aika bati aika tangira Iehova
1 KABWARABWARAAN TE TAEKA: Te Kristian ae ikawai n te onimaki e kairiraki n
taamnein te Atua ao tiaki ni wanawanan te aonnaba aei. E kakairi n ana katoto Iesu, e
kakorakoraa ni kateimatoa ana iraorao ma Iehova, ao e tangiriia ni koaua aomata.
1. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n riki bwa Kristian aika ikawai n te oni-
maki?
2. Tera reireiara mani Karikani Bwaai 1:27, ao tera ae ti na maroroakinna n te
kaongora aei?
3-4. E na karekei ia katoto aika raraoi te tari te aine ae ataei riki aika e na ka-
kairi iai?(Nora naba te taamnei.)
Ngkana ko kakairi n aroaroia aine aika kakaonimaki, n aron Rebeka, Etita, ao Abikaira,
ane ko na buokaki iai n riki bwa te aine ae ikawai n te onimaki
(Nori barakirabe 3-4)
ma n toro irouna. (Nora te kaongora n jw.org
ae “Tera Reireiara Mairouia Aine Aika Karaki-
naki n te Baibara?”) A “taubaang ni bwaai ni
kabane” ao a “kakaonimaki ni bwaai ni kaba-
ne” n aron ae taekinaki n te kibu ae aana te
kaongora aei. Irarikin anne, a kona taari aine
ni kakairi n aia katoto taari aine aika ikawai n
te onimaki ake n aia ekaretia.
4 Taari aine aika kam ataei riki, e aera kam
aki kakaaeia tabeman taari aine aika ikawai n
te onimaki ao ni kakairi n aia katoto? Nori
aroaroia aika anainano, ao iaiangoia bwa ko
na kangaa ni kaotiotii. Ni barakirabe aika
imwina ti na maroroakin aroaro aika kakawa-
ki aika tenua aika a riai ni karikirakei aine aika
ikawai n te onimaki.
5 Te nanorinano bon te aroaro ae kakawaki
ae riai n reke iroun te Kristian ae ikawai n te
onimaki. Ngkana e nanorinano te aine, e na
karekea ana iraorao ae nakoraoi ma Iehova ao
5. Bukin tera bwa e kakawaki bwa e na iai te nanorinano
iroun te aine ae te Kristian ae ikawai n te onimaki?
tabemwaang naba. (Iak. 4:6) N te katoto, te
aine ae tangira Iehova e nanorinano ni buti-
mwaea te boto n reirei ni kaineti ma te kairiri
are e kateia Tamana are i karawa. (1Kor. 11:3)
E kaineti te boto n reirei anne ma aron te ba-
baire i nanon te ekaretia ao te utu naba.1
6 Iangoa ana katoto Rebeka. Bon te aine ae
wanawana ao n iangoraoi, are e biririmoa ni
karaoi bwaai n te aro ae riai i nanoni maiuna.
(KBwaai 24:58; 27:5-17) Ma e karinerine ao n
aantaeka. (KBwaai 24:17, 18, 65) Ngkana ko
nanorinano ni butimwaea ana babaire Iehova
n aron Rebeka, ko na riki bwa te banna ni ka-
toto ae raoiroi nakoia am utu ao te ekaretia
naba.
7 A bane Kristian aika ikawai n te onimaki ni
kainnanoa bwainan te aro ae riai. E taekinaki
1 Nora Te Taua-n-Tantani ae bwaini Beberuare 2021, i. 14-19.
6. Tera ae a kona n reiakinna taari aine aika ataei riki
man nanorinanon Rebeka?
7. A na kangaa taari aine aika ataei riki ni kakairi iroun
Etita ni bwaina te aro ae riai?
RITEMBWA 2023 19
n te Baibara bwa “e mena te wanawana irou-
ia akana nanorinano.” (TaeRab. 11:2) Bon te
aine ae bwabwaina te aro ae riai Etita ao e ma-
maaka te Atua. Ibukin arona anne e a kairaki
iai bwa e na aki karaoa te bwai teuana ni kakan
rarabakau. E ongeaba ao ni kakairi n ana tae-
ka n reirei ai mwaanena ae ikawai riki nakoina
are Moretekai. (Etita 2:10, 20, 22) Ko kona ni
bwaina te aro ae riai ngkana ko ukeri taeka n
reirei aika raraoi ao ni maiuakin.—Tit. 2:3-5.
8 E bwaina te aro ae riai Etita n te anga riki
teuana. ‘E teiraoi rabwatana ma ni baaraoi’
ma e bon aki kairiia aomata bwa a na kamoa-
moaa iai. (Etita 2:7, 15) E na kangaa ni kaka-
bwaiaaki te aine ae te Kristian man ana katoto
Etita? E kaotaki te anga teuana n 1 Timoteo
2:9, 10. (Warekia.) E reireinia aine aika Kris-
tian te abotoro Bauro bwa a na kunnikainia n
ti na karenaia tabemwaang n te aro ae a na aki
mwengabuaka iai.—1Tet. 4:11.
KARIKIRAKEI RABAKAU AIKA MANENA
10 E riai te tari te aine ae te Kristian ni kari-
kirakei rabakau aika manena. Tabeua raba-
kaun te aine ake e reiakini man uarerekena
e kona n teimatoa ni buokaki iai i nanoni
maiuna. Iangoi katoto tabeua.
11 Reireiniko ni wareware ao ni koroboki. Ni
katei tabeua ao e iangoaki te wareware ao te
koroboki bwa rabakau aika aki kakawaki ibu-
kia aine. Ma a rangi ni kakawaki rabakau aikai
ibukia Kristian ni kabane.1 (1Tim. 4:13) Ngaia
are tai kariaia te bwai teuana bwa e na tukiko
1 Ibukini kakawakin te wareware, nora te kaongora n jw.org
ae “Why Reading Is Important for Children—Part 1: Read or
Watch?”

te aro ae riai ma te iangoraoi. Te taeka ni Ku- 10-11. Ko na kangaa ni kakabwaiaaki ao tabemwaang

riiti ae kamanenaaki ikai e kaotaki iai bwa e ngkana ko rabakau ni wareware ao ni koroboki? (Nora
riai kunnikain te aine ae te Kristian n oti iai te naba te taamnei.)
karinerine ao tabeakinan aia namakin ke aia
iango tabemwaang. Ti kamoamoaia taari aine
aika ikawai n te onimaki ibukin aroia ni kunni- Ko kangaa ni kakabwaiaaki man reiakinan
kainia n te aro ae riai. te koroboki ao te wareware?
(Nora barakirabe 11)
9 Te ataibwai bon te aroaro naba ae a riai ni

bane ni kaotiotia taari aine aika ikawai n te

onimaki. Tera te ataibwai? Bon te konabwai n
ataa ae eti ao ae kairua ao imwina ko rineia
bwa ko na karaoa ae eti. Iangoa ana kato-
to Abikaira. E karaoa te babaire ae buaka-
ka buuna, ae e na korakora iai rotakibuakaia
kaaini batana ni kabane. E waekoa Abikaira ni
karaoa te bwai teuana. A kamanoaki maiuia
man ana ataibwai. (1Tam. 25:14-23, 32-35) E
buokira naba te ataibwai n ataa ara tai n tae-
tae ao ni kainabwabu. Ao e buokira naba bwa
8. Ni kaineti ma 1 Timoteo 2:9, 10, e na kangaa bwainan
te aro ae riai ni buoka te tari te aine n rineani kunnikaina
ma katamaroaana?
9. Tera ae ti kona n reiakinna man ana katoto Abikaira?

20 TE TAUA-N-TANTANI
man reiakinan te wareware ao te koroboki.
Tera kabwaiam iai? Aeka n rabakau aikai a na
buokiko ni karekea am mwakuri ni kareke-
tianti ao ni kawakinna. E na bebete riki iroum
reiakinan Ana Taeka te Atua ao reiakinaia iai
tabemwaang. Ao ae kakawaki riki, ko na kaa-
niaki riki iai ma Iehova, ngkai ko wawareka
ana Taeka ao ni kananoa am iango iai.—Iot.
1:8; 1Tim. 4:15.
12 Karikirakei am konabwai n reitaki ma ao-

mata. A riai Kristian n rabakau aroia n reitaki

ma aomata. E katauraoa te reirei ni kairiri ae
manena te tia rimwini Kristo ae Iakobo ngke
e kangai: “A riai aomata nako ni waekoa n
ongora, a na iremwe n taetae.” (Iak. 1:19)
Ngkana ko kakauongo raoi ngkana a taetae
tabemwaang, ko a kaota iai te nanoanga ke
“te atataiaomata” nakoia. (1Bet. 3:8) Ngkana
ko aki koaua bwa tera ae e taekinna temanna
ke ana namakin, titiraki n te aro ae riai. Ao ia-
iango moa tabeua te tai imwain ae ko taetae.
(TaeRab. 15:28, kbn.) Titirakiniko aei: ‘E ko-
aua ao e kaungaunga te bae N na taekinna aei?
E oti iai te karinerine ao te akoi?’ Karekea
reireiam mairouia taari aine aika ikawai n te
onimaki, aika rabakau aroia n reitaki ma ao-
mata. (Wareka Taeka N Rabakau 31:26.)
Tarataraa raoi aroia n taetae. Ngkana ko reia-
kina raoi te rabakau aei, e na nakoraoi riki am
reitaki ma tabemwaang.
13 Reireiniko te mwakuri n te mwenga. N taa-
bo aika bati ao e riki te mwakuri n te mwenga
bwa tabeia aine. E bae ni kona tinam ke te tari
te aine temanna ae konabwai n reireiniko ka-
raoan anne. E kangai te tari te aine ae Cindy:
“Teuana mai buakon ana bwaintangira aika
kakawaki tinau nakoiu, bon reiakinau aroni
12. E na kangaa Taeka N Rabakau 31:26 ni buokiko n ra-
bakau arom n reitaki ma aomata?
13. Ko na kangaa n reireiniko te mwakuri n te mwenga?
(Nora naba te taamnei.)
Te aine ae taningamarau, e iakoakoi, ao e
rabakau te mwakuri n te mwenga, bon te
kakabwaia nakoia ana utu ao te ekaretia
(Nora barakirabe 13)
karekean te kimwareirei ae reke man te mwa-
kuri korakora. Karekean te rabakau n aron te
kuuka, te kaitiaki, te itutu, ao te boobwai,
a kabebetea riki maiuu ao I a kona naba iai ni
karaoa ae bati riki n au beku ibukin Iehova. E
reireinai naba tinau bwainan te iakoakoi, ao
ibukin anne I a boo ma taari aika I kona ni ka-
kairi n aia katoto.” (TaeRab. 31:15, 21, 22) Te
aine ae taningamarau, e iakoakoi, ao e raba-
kau te mwakuri n te mwenga, bon te kaka-
bwaia nakoia ana utu ao te ekaretia.—TaeRab.
31:13, 17, 27; Mwa. 16:15
14 Reireiniko ni karaoi bwaai i bon iroum. Te
kona ni karaoi bwaai i bon iroum bon te tia ae
kakawaki ibukia Kristian ni kabane aika ikawai
n te onimaki. (IBir. 4:11) E kangai te tari te
aine ae Crystal: “A buokai au karo n rinei au
kooti aika N na anai ngke I kauarinan, bwa I
aonga ni karekei rabakau aika a na buokai i na-
noni maiuu. E kaungaai tamau bwa N na anaa
14. Tera reireiam man rongorongon Crystal, ao tera ae ti
riai ni kaatuua iai ara iango?

RITEMBWA 2023 21
Ngkana ko iaiangoa te mare,
ko riai ni beerinoa raoi buum
(Nora barakirabe 18)
au kooti ae tauani mwin te akaunti, ao I rangi
ni buokaki iai.” Ko aki riai n tii karekei raba-
kau aika a na buokiko ni karekea am mwakuri
ni kareketianti, ma kataia naba n reireiniko
aron te kataumwane ao n irira am babaire
anne. (TaeRab. 31:16, 18) Kaatuua am iango
n tiia n te onimaki n arom n aki kabatiaa
te taarau ao n rauaki n te maiu ae bebete.
—1Tim. 6:8.
KATAURAOIKO NAKON TAAI AIKA IMWAIM
15 Ngkana ko karikirakei aroaro aika e kuku-
rei iai Iehova ao rabakau aika kakawaki, ko na
tauraoi riki iai nakon taai aika imwaim. Iangoi
katoto tabeua aika ko kona ni karaoi.
16 Ko kona n tiku moa n aki iein. N aron are e
taekinna Iesu, a rineia tabeman aine bwa a na
aki iein e ngae naba ngke e aki kaungaaki anne
n aia katei. (Mat. 19:10-12) Tabemwaang a
tiku n aki iein i aani bukina riki tabeua. A bia
kabebeteaki nanomi ngkami aika Kristian aika
kam tuai n iein, bwa kam kakawaki iroun Ie-
hova ao Iesu. Ni katobibia te aonnaba, a a riki
taari aine aika tuai n iein bwa banna ni katoto
aika raraoi n te ekaretia. Ibukina bwa a tata-
15-16. A kangaa n riki bwa te kakabwaia nakoia tabe-
mwaang taari aine aika tuai n iein? (Mareko 10:29, 30)
22 TE TAUA-N-TANTANI
ngira ao a tabeakinia tabemwaang aine aika
Kristian aikai, a a riki iai bwa tariia, mwaane-
ia, ao tinaia, kaain te ekaretia.—Wareka Ma-
reko 10:29, 30; 1Tim. 5:2.
17 Ko kona ni beku ni kabwanina am tai. A
kona aine aika Kristian ni karaoa ae bati n
te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te
aonnaba. (TaiAre. 68:11) Ko kona ni baireia
ngkai bwa ko na kabwanina am tai n te mwa-
kuri ni minita? Ko kona ni beku bwa te bwaia-
nia, te tia anganano n te mwakuri ni kateitei,
ke n te Betaera. Tataroa tiam. Mamaroro ma
naake a a tia n roko n te tia anne, ao noria bwa
tera ae ko riai ni karaoia bwa ko aonga n tau ni
beku ni kabwanina am tai. Imwina karaoa am
babaire ae ko kona n iriria. A na bati riki mwi-
oko n ana botaki Iehova aika a na uki nakoim
ngkana ko a beku ni kabwanina am tai.
18 Ko bae n rineia bwa ko na mare. A na buo-
kiko aroaro ao rabakau aika ti a tia ni maroro-
akini, n riki bwa te buu te aine ae konabwai.
Ngkana ko iaiangoa te mare, ko bon riai ni
beerinoa raoi buum. Bon teuana mai buakoni
17. E na kangaa te tari te aine ae ataei riki ni katauraoia
ngkai nakon te beku ni kabwanina ana tai?
18. Bukin tera bwa e riai te tari te aine ni beerinoa raoi
buuna? (Nora naba te taamnei.)
motinnano aika kakawaki aika ko kona ni ka-
raoi. Uringnga are ko nang mena i aan ana kai-
riri teuare ko mare ma ngaia. (IRom 7:2; IEbe.
5:23, 33) Ngaia are titirakiniko aei: ‘E ikawai n
te onimaki teuaei? E moanibwaia Iehova ni
maiuna? E kakaraoi ana motinnano ma te wa-
nawana? E kona ni kaotii kairuana? E karineia
aine? E na rabakau ni boutokaai n te onimaki,
n te aro n rabwata, ao n riki bwa raoraou? E
kakaraoa raoi mwiokoana? N te katoto, bai-
kara mwiokoana n te ekaretia ao tera arona ni
kakororaoi?’ (Ruka 16:10; 1Tim. 5:8) Ni ko-
auana, ngkana ko kani karekea buum ae raoi-
roi, ko bon riai moa ngkoe n reireiniko arom n
riki bwa te buu te aine ae raoiroi.
19 E taku te Baibara bwa te buu te aine ae
raoiroi bon ‘te tia buoka’ buuna ke “raona ae
riai.” (KBwaai 2:18) E kamangoraki te aine
ni kabwarabwaraana aei? E aki! E rangi ni
kakawaki mwiokoan te aine ae te tia ibuo-
buoki. E boni kabwarabwaraaki naba Iehova n
te Baibara bwa te ‘tia ibuobuoki.’ (TaiAre.
54:4; Ebera 13:6) E riki te buu te aine bwa te
tia buoka raoi buuna, ngkana e boutokaia ao
ni buokia ni kakororaoi babaire ibukin aia
utu. Ao kioina ngkai e tangira Iehova nei-
19. Bukin tera ngkai e rangi ni kakawaki te mwioko ae te
‘tia ibuobuoki’?
TERA REIREIAM MAN:
˛ 1 Timoteo 2:9, 10? ˛ Taeka N Rabakau 31:26?
ei, e a kakorakoraa ni karekea taekani buuna
ae raoiroi. (TaeRab. 31:11, 12; 1Tim. 3:11) Ko
kona n tauraoi nakon tabem aei n te tai ae
imwaim, ngkana ko kakorakoraa tangiran Ie-
hova iroum, ao n riki bwa te tia buokiia tabe-
mwaang ni mwengam ao n te ekaretia.
20 Ko kona n riki bwa te tina. A kona n reke
natimi imwini maremi. (TaiAre. 127:3) Ngaia
are e raoiroi te moantaai ni kakatauraoi. A na
buokiko aroaro ao rabakau aika ti maroroaki-
ni n te kaongora aei, ngkana ko a riki bwa te
buu te aine ao te tina. Ibukin am tangira,
am akoi, ao am taotaonakinnano, e na riki
mwengam bwa te tabo ae a na namakina iai
te kamanoaki natim ao te tangiraki.—TaeRab.
24:3.
21 Ti tangiringkami taari aine ibukini bwaai
ni kabane aika kam karaoi ibukin Iehova ma
ana aomata. (Ebera 6:10) Kam kakorakorai-
ngkami ni karikirakei aroaro aika e kukurei iai
Iehova, ni karekei rabakau aika a na kanako-
raoa riki maiumi ao maiuia aomata aika i rari-
kimi, ao ni katauraoingkami nakon taai aika
imwaimi. Boni kakabwaia ni koaua ngkami na-
kon ana botaki Iehova!
20. Tera te kakabwaia ae kona n uotia te tina?
21. Tera ara namakin ibukia taari aine, ao bukin tera?
(Nora te taamnei ni moan te maekatin.)
˛ Mareko 10:29, 30?
ANENE 137
Aine Aika Kakaonimaki, Taari Aine Aika Kristian
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 53
ANENE 135
Ana Bubutii Iehova:
“Bwaina te Wanawana
Natiu”
KANOANA
A kainnanoaki n te eka-
retia mwaane aika ikawai n
te onimaki. N te kaongora
aei, ti na maroroakina aro-
ia taari mwaane aika ataei
riki ni kona n ikawai n te
onimaki.
24
Kam na Ikawai n te
Onimaki Ngkami Taari
Mwaane Aika Ataei Riki
“Ko na korakora ao ko na kammwaaneko.”—1UEA 2:2.
E TAKU te Uea are Tawita nakon Toromon: “Ko na korakora ao
ko na kammwaaneko.” (1Uea 2:1-3) A boni wanawana mwaane
aika Kristian ni boong aikai ngkana a maiuakina te taeka n rei-
rei anne. Ngkana a kan nakoraoi maiuia, a riai n reiakina te
ongeaba n ana tua te Atua ao ni maiuakin ana boto n reirei te
Baibara n iteran nako maiuia. (Ruka 2:52) Bukin tera bwa e ra-
ngi ni kakawaki bwa a na ikawai n te onimaki taari mwaane aika
ataei riki?
2 E kakaraoi mwiokoana aika kakawaki n ana utu ao n te eka-
retia te mwaane ae te Kristian. Taari mwaane aika kam ataei
riki, kam bae n tia n iaiangoi mwiokoami aika kam kona ni ka-
rekei n taai aika imwaimi. Tao tiam bwa ko na kabwanina am
tai, ko na riki bwa te tabonibai, ao imwina riki te unimwaane
n te ekaretia. Ko bae naba ni kani karekea buum ao natim.
(IEbe. 6:4; 1Tim. 3:1) Ngkana ko kan roko n tiia aikai ao n na-
nakoraoi maium, ko riai n ikawai n te onimaki.1
3 Tera ae e kona ni buokiko n ikawai n te onimaki? Iai raba-
kau tabeua aika kakawaki aika ko riai ni karikirakei. Tera ngka-
nne ae ko kona ni karaoia ngkai bwa ko aonga n tauraoi nako-
ni mwiokoam aika ko riai ni kakororaoi n taai aika imwaim ao
n nanakoraoi maium?
MWANEKA NAKON TE IKAWAI N TE ONIMAKI
4 Kakairi ni katoto aika raraoi. E on te Baibara ni katoto aika
1 Nora “Kabwarabwaraan te Taeka” n te kaongora are imwain aei.
1. Tera ae riai ni karaoia te mwaane ae te Kristian bwa e aonga n nakoraoi
maiuna?
2-3. Bukin tera bwa e kakawaki iroun te tari te mwaane ae ataei riki bwa e na
ikawai n te onimaki?
4. Ko kona ni karekei ia katoto aika raraoi aika ko na kakairi iai? (Nora naba
te taamnei.)
Ko kona ni buokaki bwa ko na riki bwa te Kristian ae ikawai n te onimaki,
man arom ni kakairi n aroaron Iesu aika rianako
(Nora barakirabe 4)
raraoi aika kona ni kakairi iai mwaane aika
ataei riki. A tangira te Atua mwaane ake rimoa
ao a tabeakinia ana aomata n aanga aika ka-
kaokoro. Ko kona naba n nori katoto aika ra-
raoi irouia mwaane aika Kristian n am utu ao
n te ekaretia. (Ebera 13:7) Ao ai am banna ni
katoto ae kororaoi are Iesu Kristo. (1Bet. 2:
21) Ngkana ko rinanon raoi katoto aikai, iaia-
ngoi aroaroia aika e anaaki riki nanom iai.
(Ebera 12:1, 2) Ao iangoia bwa ko na kangaa
ni kakairi irouia mwaane aikai.
5 Karikirakea ao “kawakina . . . [am] kona-
bwai n iaiango raoi.” (TaeRab. 3:21) Te mwaa-
ne ae iai ana konabwai n iaiango raoi e aki ie-
nikuri ni karaoi bwaai ma e tuoi moa raoi.
Ngaia are kakorakorako ni karikirakea ao ni
kateimatoa te konabwai anne. Bukin tera? E a
on te aonnaba aei irouia mwaane aika ataei
riki aika kairiraki n oin aia iango ke a kariaia
aia namakin bwa a na kairaki iai. (TaeRab. 7:7;
29:11) E kona naba n rangi ni korakora rota-
kim ni bwaai ni kanakorongorongo. Ma ko na
5. Ko na kangaa ni kona ni karikirakea am konabwai n ia-
iango raoi, ao bukin tera ngkai e kakawaki? (Taian Areru
119:9)
kangaa ni karekea te konabwai n iaiango raoi?
Moanna man reiakinan ana boto n reirei te
Baibara ao iaiangoia bwa e aera ngkai a ma-
nena. Ao kabonganai booto n reirei akanne ni
karaoan am motinnano ae e na kakukureia Ie-
hova. (Wareka Taian Areru 119:9.) Ngkana
ko karikirakea te rabakau ae kakawaki aei, ko
na boni buokaki iai n riki bwa te mwaane ae te
Kristian ae ikawai n te onimaki. (TaeRab. 2:
11, 12; Ebera 5:14) Iangoa aron te konabwai n
iaiango raoi ni buokiko n itera aika uoua aikai:
(1) n reitakim ma taari aine ao (2) ni karaoan
am motinnano ni kaineti ma taraakim.
6 E na buokiko te konabwai n iaiango raoi ni
kaota karineaia aine. Bon te bwai ae riiriki ao
e aki naba bure ngkana e tangiria te tari te
mwaane ae ataei riki ni karekea ana iraorao ae
kaan ma te tari te aine temanna. Ma te mwaa-
ne ae iai irouna te konabwai n iaiango raoi, e
na bon aki taekina, ni korea, ke ni karaoa te
bwai teuana, ae e na kauekea te kan irao-
rao ni karekenano, ngkana e bon aki iangoa
6. E na kangaa te konabwai n iaiango raoi ni buoka te
tari te mwaane ae ataei riki ni kaota karineaia taari aine?
RITEMBWA 2023 25

Ko na kakabwaiaaki ao am ekaretia naba ngkana
ko rabakau ni wareware ao ni koroboki
(Nori barakirabe 10-11)
neienne bwa e na riki bwa buuna. (1Tim. 5:
1, 2) Ngkana e a karekenano ma te tari te aine,
e na bon aki kani kabarekaa taekan neienne n
arona n tiku n tii ngaiia, ma tii ngkana iai ae
raonia.—1Kor. 6:18.
7 E kona naba te mwaane ae ataei riki ni kao-
ta ana konabwai n iaiango raoi, ngkana e ka-
raoi ana motinnano aika raraoi ibukini ku-
nnikaina ao katamaroaana. N angiin te tai a
karaoaki tein onea ao ni bwainaki irouia naa-
ka akea karinean Iehova irouia ao a maiuakina
te aroaro ni maiu ae kammaira. E oti aia iango
aika kammaira man tein oneaia aika a a rangi
n tiki ke ae a tei iai n aine. Ngkana e rinea one-
ana te mwaane ae ataei riki ae ikawai n te oni-
maki, e na boni kairaki n ana boto n reirei te
Baibara ao ni katoto aika raraoi n te ekaretia.
E kona n titirakinna aei: ‘E oti n au rinerine
bwa I iangoraoi ao I tabeakinia tabemwaang?
A kai ataia aomata man oneau bwa ana toro
te Atua ngai?’ (1Kor. 10:31-33; Tit. 2:6) Te
mwaane ae iai ana konabwai n iaiango raoi
7. E na kangaa te konabwai n iaiango raoi ni buoka te tari
te mwaane ae ataei riki ni karaoan ana motinnano ibuki-
ni kunnikaina ao katamaroaana?
26 TE TAUA-N-TANTANI
e na boni karekea karineana irouia taari ao
iroun naba Tamana are i karawa.
8 Tatauraoi. E botumwaaka ni kakororaoi
mwiokoana ni kabane te mwaane ae tataura-
oi. (Ruka 16:10) Iangoa ana katoto ae koro-
raoi Iesu. Akea te tai teuana ae e aki tarabwai
iai ke n taenoa. Ma e kakororaoi mwiokoana
mairoun Iehova e ngae naba ngkana e kangaa-
nga. E tangiriia aomata moarara riki taan ri-
mwina, ao e tauraoi n anga maiuna ibukia.
(Ioa. 13:1) Kakairi iroun Iesu n arom ni ka-
korakorako ni kakororaoi mwiokoam ake ko
anganaki. Ngkana ko aki koaua bwa tera aro-
ni karaoana, nanorinano ni bubutii buokam
mairouia taari mwaane aika ikawai n te oni-
maki. Tai kakabwarabae. (IRom 12:11) Ma ka-
tiaa raoi mwiokoam ao karaoia “ibukin Ieho-
va, ao tiaki ibukia aomata.” (IKoro. 3:23) Ko
bon aki kororaoi, ngaia are bwaina te nanori-
nano ao kaokaotii am kairua.—TaeRab. 11:2.
KARIKIRAKEI RABAKAU AIKA MANENA
9 Ngkana ko kan riki bwa te mwaane ae te
Kristian ae ikawai n te onimaki, ko riai ni kari-
kirakei rabakau aika manena. A na buokiko n
uotii uotam n te ekaretia, ni karekea am mwa-
kuri ni kareketianti are ko na boutokaiko iai
ke am utu, ao ni karekea naba am iraorao ae
kaan ma tabemwaang. Iangoi tabeua rabakau
aika rangi ni kakawaki.
10 Reireiniko ni wareware ao ni koroboki. E
taku te Baibara bwa te mwaane ae kukukurei
ao n nanakoraoi maiuna, e katoabong ni ware-
ka Ana Taeka te Atua ao ni kananoa ana iango
8. E na kangaa te tari te mwaane ae ataei riki ni kona n
tatauraoi?
9. Bukin tera bwa e riai te tari te mwaane ae ataei riki ni
karikirakei rabakau aika manena?
10-11. E na kangaa te tari te mwaane ae ataei riki ni ka-
kabwaiaaki ao te ekaretia naba, man rabakauna ni ware-
ware ao ni koroboki? (Taian Areru 1:1-3) (Nora naba te
taamnei.)
iai. (Wareka Taian Areru 1:1-3.) E na ataa
aron Iehova n iaiango ngkana e katoabong ni
wareka te Baibara, ike e na buokaki iai n iaia-
ngoi raoi bwaai ao n ataa arona ni maiuakina
kanoan te Baibara. (TaeRab. 1:3, 4) Aikai ae-
kaki ni mwaane aika kainnanoaki n te ekare-
tia. Bukin tera?
11 A kawariia mwaane aika mwaatai taari
ngkana a kainnanoa te kaetieti ao te taeka n
reirei man te Baibara. (Tit. 1:9) Ngkana ko
kona ni wareware ao ni koroboki, ko na kona
n anga am kabwarabwara ke am kaeka aika ka-
rekea te reirei ae bati ao ni kakorakoraa te
onimaki. Ko na kona naba ni korei reirei aika
kakawaki man am ukeuke n reirei, ao man
ongoraeani kabwarabwara n ara taromauri n
te ekaretia, n taian runga, ao bwabwaro. A na
buokiko baika ko korei aikai ni kakorakoraa
am onimaki ao ni kaungaia tabemwaang.
12 Karikirakei am konabwai n reitaki ma ao-
mata. E riai te mwaane ae te Kristian n raba-
kau arona n reitaki ma aomata. E kakauongo
aaba tabeua ao a kona taari mwaane aika ataei
riki n reiakina te mwakuri teuana mairouia ta-
maia ke aia koraki. Ao n aaba ake tabeua e
kona te mwaane ae ataei riki n reiakina aron
te waaki ni bitineti ke mwakuri riki tabeua
ngke e reirei. Ma n aki ongeia bwa tera arom,
ma e raoiroi reiakinan te rabakau ae e na buo-
kiko ni karekea am mwakuri ni kareketianti.
(Mwa. 18:2, 3; 20:34; IEbe. 4:28) Karekea ki-
naakim bwa te aomata ngkoe ae ko mwakuri
korakora ao ko kakatiaa raoi tabem. Ni karao-
an anne, e na kai reke am mwakuri ni kareke-
tianti ao ni kona ni kawakinna. A manena
naba aroaro ao rabakau aika ti maroroakin ai-
kai nakon te mwaane ae te Kristian, ibukini
kakororaoani mwiokoana n taai aika imwaina.
Ti na nori tabeua mwioko akanne.
E raoiroi reiakinan te rabakau ae e na buokiko
ni karekea am mwakuri ni kareketianti
(Nora barakirabe 13)

raoi ao e tabeakin aia iango ma aia nama-

kin tabemwaang te mwaane ae rabakau n rei-
taki ma aomata. (TaeRab. 20:5) E kona n
ataa nanon temanna man eeni bwanaana, tei-
ni ubuna, ke tein rabwatana. Ko aki kona n ra-
bakau anne ngkana ko aki kakabanea am tai
ma aomata. Ngkana e babane am tai ni kanako
meeri ke rongorongo rinanoni bwaai n reitaki,
ane e na kekerikaaki am konabwai n reitaki
ma aomata. Ngaia are karerekea am tai n rei-
taki ma tabemwaang n itaramata ma ngaiia.
—2Ioa. 12.
13 Reireiniko arom ni boutokaiko i bon iroum.

E riai te mwaane ae te Kristian ae ikawai n te

onimaki ni kona ni boutokaia i bon irouna ao
kaaini batana. (Wareka 1 Timoteo 5:8.) N
12. Tera ae e na buokiko n rabakau n reitaki ma aomata?
13. Tera riki ae e riai n reiakinna te mwaane ae ataei riki?
(1 Timoteo 5:8) (Nora naba te taamnei.)

RITEMBWA 2023 27
E tangira te buumwaane Ieho-
va bwa e na tangira buuna
ma natina, e na tabeakinia,
e na riki bwa raoraoia, ao ae
kakawaki riki e na tararuaa
aia onimaki
(Nora barakirabe 17)
KATAURAOIKO NAKON TAAI AIKA IMWAIM
14 Te beku ni kabwanina am tai. A bati mwaa-
ne aika Kristian aika ikawai n te onimaki aika
a moana kabwaninan aia tai mangke a roro n
rikirake. E buokaki te mwaane ae ataei riki n
te mwakuri ni bwaiania bwa e na kona ni kaai
ni mwakuri ma aomata n aekaia nako. E buo-
kaki naba iai ni karaoa ana kataumwane ae tau
ao n irira ana babaire anne. (IBir. 4:11-13) Te
moani mwaneka nakon te beku ni kabwanina
am tai, bon te bwaiania ae aki katoatai. A bati
aika riki bwa bwaiania aika aki katoatai i na-
non tabeua te tai, ike a buokaki iai bwa a na
riki bwa bwaiania aika katoatai. E kona te
mwakuri ni bwaiania ni kauki mataroa nakoni
beeku riki tabeua aika ko na kabwanina iai am
tai, n aron te tia kateitei, ke te riki bwa kaain
te Betaera.
15 Te tabonibai ke te unimwaane. A riai taari
mwaane ni kabane ni katei tiaia ae te beku ibu-
kia tariia ma mwaaneia, bwa unimwaane n te
ekaretia. E taku te Baibara bwa mwaane aika
uaiakina te mwioko aei, a “tangira te mwaku-
ri ae raoiroi.” (1Tim. 3:1) E riai moa te tari te
mwaane n tau n riki bwa te tabonibai, imwain
14. E na kangaa te tari te mwaane ae ataei riki ni katau-
raoia nakon te beku ni kabwanina ana tai?
15-16. E na kangaa te tari te mwaane ae ataei riki ni kona
ni katauaki bwa e na beku n te ekaretia?
28 TE TAUA-N-TANTANI
ae e beku bwa te unimwaane. A buokiia uni-
mwaane n aanga aika bati tabonibai. A uaia ni
beku unimwaane ao tabonibai ibukia taari ma
te nanorinano, ao a ingainga n te mwakuri ni
minita. A kona naba mwaane aika ataei riki ni
katauaki bwa tabonibai e ngae naba ngkana ai
tibwa tebwi tabun aia ririki. Ao e kona te ta-
bonibai ae mwaatai ae ai tibwa 20 tabun ana
ririki, ni mwiokoaki bwa te unimwaane.
16 Ko na kangaa n tau nakoni mwioko aikai?
E tii kaotaki n te Baibara aroaro aika ko kai-
nnanoi. Ma uringnga are aroaro aika katauaki
aikai a bane ni boto i aon te Baibara, i aon ta-
ngiran Iehova, am utu, ao te ekaretia. (1Tim.
3:1-13; Tit. 1:6-9; 1Bet. 5:2, 3) Kataia n ota
raoi n aroaro aikai teuana imwin teuana. Tata-
ro nakon Iehova bwa e na buokiko ni karikira-
kei aroaro aika katauaki aikai.1
17 Te buu te mwaane ao atun te utu. N aron
are e katerea Iesu, iai tabeman mwaane aika
Kristian aika ikawai n te onimaki aika teima-
toa n aki iein. (Mat. 19:12) Ma ngkana ko rine-
ia bwa ko na mare, ko a manga karekea mwio-
koam ae te buu te mwaane ao atun te utu.
1 Nora te boki ae Te Botaki ae Baireaki Raoi Ibukini Karaoan Na-
non Iehova mwa. 5-6.
17. E na kangaa ni kona te tari te mwaane temanna ni ka-
tauraoia bwa e na riki bwa te buu te mwaane ao atun te
utu? (Nora naba te taamnei.)
(1Kor. 11:3) E kantaningaa te buu te mwaane
Iehova bwa e na tangira buuna, e na tabea-
kinna, e na riki bwa raoraona, ao e na buokia
n ana onimaki. (IEbe. 5:28, 29) Aroaro ao ra-
bakau aika ti maroroakini mai moan te kao-
ngora aei, n aron te konabwai n iaiango raoi,
karineaia aine, ao te tatauraoi, a na buokiko
ngkana ko a riki bwa te buu te mwaane. Ko na
tauraoi raoi nakoni kakororaoani mwiokoam
ae te buu te mwaane ao atun te utu.
18 Te karo. Imwini marem ko kona ni manga
riki bwa te karo. Tera reireiam mairoun Ieho-
va ibukin te riki bwa te karo ae raoiroi? A ra-
ngi ni bati. (IEbe. 6:4) E aki maamaa Iehova n
tuanga Natina are Iesu ae e tangiria ao e kaka-
tonga irouna. (Mat. 3:17) Ngkana ko a riki
bwa te karo, taraia raoi bwa a na kakoauaa na-
tim ae ko tangiriia. Kamoamoaia n taai nako
ibukini baika raoiroi aika a karaoi. Kaaro aika
kakairi n ana katoto Iehova, a buokiia natiia
bwa a na riki bwa mwaane ao aine aika ikawai
n te onimaki. Ko kona ni katauraoiko ngkai
nakon te mwioko anne, ngkana ko tabeaki-
nia kaain am utu ao te ekaretia, ao ngkana
ko kataneiako ni kaotiotia ae ko tangiriia ao
ko kakaitau ibukia. (Ioa. 15:9) E na buokiko
18. E na kangaa te tari te mwaane temanna ni katau-
raoia bwa e na riki bwa te karo?
TERA REIREIAM MAN:
˛ Taian Areru 119:9? ˛ Taian Areru 1:1-3?
karaoan aei ni kakororaoa mwiokoam nakon
taai aika imwaim ae te buu te mwaane ao te
karo. Mangkai moa, ko a riki bwa te kaka-
bwaia ngkoe nakon Iehova, am utu, ao te eka-
retia.
TERA AE KO NA KARAOIA NGKAI?
19 Taari mwaane aika kam ataei riki, kam riai
ni mwakuri korakora bwa kam aonga n ikawai
n te onimaki. Kam riai ni kakairi ni katoto aika
raraoi, ni karikirakea ami konabwai n iaiango
raoi, n tatauraoi, ni karekei rabakau aika ma-
nena ibukini maiumi, ao ni katauraoingkami
nakon taai aika imwaimi.
20 Kam bae n taonakinako n tabetai n iaia-
ngoani baika kam na mwakuri. Ma kam boni
kona n tokanikai. Uringnga are e ingainga Ie-
hova ni kani buokingkami. (Ita. 41:10, 13) A
na boni buokingkami taari mwaane ao taari
aine aika n te ekaretia. E na rangi ni kakukurei
maiumi ngkana kam a riki bwa mwaane aika
ikawai n te onimaki. Ti tangiringkami taari
mwaane aika kam ataei riki! E bia kabatiaa
kakabwaiaami Iehova, ngkai kam mwakuria
aromi n riki bwa Kristian aika ikawai n te oni-
maki.—TaeRab. 22:4.
19-20. Tera ae e na buokiia taari mwaane aika ataei riki
bwa a na ikawai n te onimaki? (Nora te taamnei ni moan
te maekatin.)
˛ 1 Timoteo 5:8?
ANENE 65
Kekerake Riki!
 KO URINGNGA?
Ko a tia ni wareki raoi kaongora man Te Taua-n-Tantani ibukin
te ririki aei? Noria ngkana ko kona ni kaekai titiraki aikai:
Tera ae nanonaki ni ‘kaboouan ami iango’?
(IRom 12:2)
E bati riki ae nanonaki iai nakon tii kakaraoani mwakuri
aika raraoi ni maium. E nanonaki naba tuoan raoi nanora
ae raba ao bitakini maiura n aron ae boraoi ma ana kaeti-
eti te Atua.—w23.01, i. 8-9.
Ti na kangaa ni bwaina te iango ae riai ngkai
ti matakuakini baika riki n te aonnaba?
Ti kan ataia bwa a kangaa baika riiriki ngkai ni kakororaoi
taetae ni burabeti. N oneani mwin are ti na katautaua te
bae e riki, ae karika te iraraure, ti wanawana ngkana ti ka-
botoa ara maroro i aoni baika boreetiaki man ana botaki
Iehova. (1Kor. 1:10)—w23.02, i. 16.
E kangaa ni kaokoro bwabetitoan Iesu ma
bwabetitoaia taan rimwina?
Ibukina bwa e bungiaki Iesu man te natannaomata ae
katabuaki nakon te Atua, e aki kainnanoa ngkanne kata-
buani maiuna nakon Iehova n aron ae ti karaoia. E koro-
raoi Iesu ao akea ana bure. E aki kainnanoa ae e na raira
nanona man ana bure.—w23.03, i. 5.
Ti na kangaa ni buokiia tabemwaang bwa a
na anga aia kaeka n taiani bobotaki?
Ti kona ni kakimototoi ara kaeka bwa e aonga n reke aia
tai tabemwaang. Ti kona n rawa n taekin iango aika bati. E
aonga n ae e reke aia kaeka tabemwaang.—w23.04, i. 23.
Tera ae nanonaki ni “Kawain te Tabu” are n
Itaia 35:8?
E moani kaineti te kawai ni kaikonaki aei ma te kawai are
a toua I-Iutaia mai Baburon nako abaia. Tera nanona ni
boong aikai? Ma rimoa ni karokoa 1919, ao e a karaoaki te
mwakuri ni katauraoi, ae rairan ao boreetiani Baibara ao
bwaai riki tabeua. A tabe ngkai ana aomata te Atua ni
mwananga ni “Kawain te Tabu” nakon te bwaretaiti n
taamnei, ae karekei kakabwaia man te Tautaeka n Uea.
—w23.05, i. 15-19.
Antai aine ni kaikonaki ake uoman ake e
anga te taeka n reirei ibukia Taeka N Rabakau
mwakoro 9?
E taekinaki n Taeka N Rabakau “te aine ae nanobaba” are e
kairiri nakon “te Ruanimate” ao te aine are e aranaki bwa
“te wanawana ni koaua” are e kairiri nakoni “kawain te atai-
bwai” ao te maiu. (TaeRab. 9:1, 6, 13, 18)—w23.06, i. 22-24.
30 TE TAUA-N-TANTANI
E kangaa n oti ae e nanorinano te Atua ao e aki
imanono n arona nakon Rota?
E tua Iehova nakon Rota bwa e na birinako mai Totom
nakon te aono ae maungaunga. Ngke e bubutii Rota bwa
e na karabaa moa i Toa, ao e kariaia te Atua ana bubutii
anne.—w23.07, i. 21.
Tera ae kona ni karaoia te buu te aine ngkana
e mamatakuakina te bwaitingako buuna?
E riai n uringnga neiei ae e aki riai ni bukinna iai. E riai ni
kaatuua ana iango i aon ana iraorao ma te Atua ao ni ka-
nanoa ana iango n rongorongoia aine ake a rawawata ake
n te Baibara aika karekea kabebeteaia iroun te Atua. E
kona neiei ni buoka buuna ni kararoai taabo ake e kona ni
kaririaki iai.—w23.08, i. 14-17.
Ngkana iai ae kauntaeka nakoira ibukin ara
koaua, e na kangaa te ataibwai ni buokira n
nimamannei?
Ti kona n iangoa te titiraki ke te kani kauntaeka anne bwa
angara n ota n ana iango te aomata anne ao baika a kaka-
waki irouna. Ti a kona riki iai ni kaeka ma te nimamannei.
—w23.09, i. 17.
Tera reireiara mairouni Maria ibukini karekeani
korakorara?
Ngke e a ataia ae e nang riki bwa tinan te Mesia, ao e
karekea kakorakoraana mairouia tabemwaang. A kaungaa
Maria man te Baibara Kabiriera ao Eritabeta. Ngaira naba
ti kona ni karekei korakorara mairouia taari n te onimaki.
—w23.10, i. 15.
E kangaa Iehova ni kaekai ara tataro?
E berita bwa e na ongoraei ara tataro ao e iaiangoi naba
irekerekeia ma ana kantaninga. (Ier. 29:12) E kona ni kae-
kai ara bubutii n aanga aika kakaokoro, ma e na boni bou-
tokaira n taai nako.—w23.11, i. 21-22.
E taekinaki “te kantaninga” n I-Rom 5:2, bukin
tera ngkanne e a manga maroroakinaki riki ni
kibuna 4?
Ngkana e karekea te rongorongo ae raoiroi temanna ao e
kona ni karekea te kantaninga ae te maiu n aki toki n te
aonnaba ae bwaretaiti. Ma ngkana e rinanoni karawawata,
e nanomwaaka iai, ao n namakina akoana iroun Iehova, e
a nene riki ana kantaninga ao e a kakoauaa raoi.—w23.12,
i. 12-13.
 KAONGORA AIKA KARINANAKI
IBUKIN TE TAUA-N-TANTANI AO TE TARATARA! 2023
Namwakaina aika koreaki iai kaongora aikai
TE TAUA-N-TANTANI
KAONGORA IBUKIN
TE REIREI
MAIUIA KRISTIAN AO AROAROIA
Kairiraki n Ana Iango te Atua Ibukin te
Kamanging, Rit.
A Nora Aroni Maiuakinan te Tangira, Beb.
Ngkana E Mamatakuakina te Bwaitingako
Buum, Aok.
KO ATAIA?
E kangaa ni boutokaaki etin te Baibara ni
buriki ao n aanga ni karao buriki ake a
kuneaki i buakoni mwin uruakini Baburon?
Turai
ANA TIA KAKOAUA IEHOVA
1923—Tebubua te Ririki n Nako, Oki.
Nanoangaiia Aomata Nako, Rit.
E Roko n Tiana Hulda, Nob.
RONGORONGONI MAIUIA
I Kunea te Mweraoi ni Koaua Man
Onimakinan Iehova (I. Itajobi), Nob.
I a Tia n Nora Aia Onimaki Ana Aomata
Iehova (R. Landis), Beb.
Baika Kakubanako Aika Kakukurei ao
Reireiara Man Ara Beku Ibukin Iehova
(R. Kesk), Tun
Tabeakinaia Tabemwaang E Karekei
Kakabwaia Aika Teimaan (R. Reid), Turai
TITIRAKI MAIROUIA TAANI
WAREWARE
E aera ngke a tiku Maria ao Ioteba i
Betereem imwini bungiakin Iesu? Tun
Iai riki kanaia tibun Iteraera n te rereua i
rarikin te manna ao te kuere? Oki.
E kangaa ni kamatataaki ara koaua ni kaineti
ma aran Iehova ao riaina n tautaeka? Aok.
E aera ngke e taekinna te mwaane are
e aranaki bwa “Naewa,” bwa e na “urua”
oin tibwangana ngkana e mare ma Ruta?
(Ruta 4:1, 6), Maa.
KAONGORA
Ko a Tauraoi Imwain te Rawawata ae
Korakora? Turai
Ko “Tauraoi n Ongeaba”? Oki.
Arom ni Katauraoiko Nakon te Bwabetito,
Maa.
Kakoauaa Bwa E Boni ‘Koaua Ana Taeka’ te
Atua, Tian.
“Kam na Teimatoa n Aki Kaingingaki,” Turai
“Kam na Onikaki n Aromi ni Kabooui Ami
Iango,” Tian.
“Ao Ane A na Ataingkami Aomata ni Kabane
Bwa Bon Taan Rimwiu Ngkami, n Aei,”
Maa.
Uotii Aika Ko Riai n Uotii, Ao Kaaki Ake
Nikirana, Aok.
Tera Reireiara Man Ana Kakai Iesu? Ebe.
Te Bae Kaotaki n te Baibara Ibukin te Tia
Kawakina Raoi Ana Bwaintituaraoi te Atua ae Koreia, Beb.
te Maiu, Beb. Bukin Tera Bwa Ko Riai ni Bwabetitoaki? Maa.
Kawakina Kakabwaiaam ae te Taromauri n Bukin Tera Ngkai Ti Riai ni Maaka
Ana Tembora n Taamnei Iehova, Oki. Iehova? Tun
Teimatoa ni Kakabwaiaaki Mani Maakakin te E na Kaekai Au Tataro Iehova? Nob.
Atua, Tun Ko Kona n Roko n Tiam n te Onimaki, Mei
E Kona n Teimatoa Am Onimaki n Taai ni
Teimatoa n Taotaonakinnano, Aok.
Kangaanga Aika Aki Kantaningaaki, Nob.
Unimwaane Karekea Reireiami Man Ana
Kam na Ikawai n te Onimaki Ngkami Taari
Katoto Kiteon, Tun
Mwaane Aika Ataei Riki, Rit.
Ti na Kaungaira i Marenara ni Bobotaki n te
Ekaretia, Ebe. Te Aeka ni Maiu Raa ae Kam Tangiria Rooro
Kantaningai Taai Aika Imwaira ma te Aki n Rikirake? Teb.
Kam na Ikawai n te Onimaki Ngkami Taari
Bwarannano, Rit.
Aine Aika Ataei Riki, Rit.
Kamataatako Raoi n Ana Taeka te Atua, Oki.
“E na Mangauti Mwaanem”! Ebe.
E Kona te Onimaki ao te Mwakuri ni Kairiri
Nakon te Raoiroi, Rit.
Karekea Kakabwaiaam Riki Man Am BWAAI N IBUOBUOKI N TE UKEUKE
N REIREI
Wareware n te Baibara, Beb.
Kakabwaiaam ni Kabwarabwaraani Kiibu Man
“E na Kakorakoraingkami”—N te Aro Raa?
te Baibara Are Kona n Reke n te Research
Oki.
Guide, Ebe.
Ti na Kangaa ni Kakorakoraa Onimakinan
Ana Berita Iehova Iroura ae te Aonnaba ae Bwaai n Reirei Ibukia Ataei (jw.org), Teb.
Boou? Ebe. Karekeani Kaongora Aika Totoka ni
Aron Iehova ni Kaekai Ara Tataro, Mei Moanibaan Ara Atureti n te Intanete
(jw.org), Beb.
E Karaui Nanora Iehova Bwa E na Karika te
Ukeri Kaubwai n Taamnei Ibukin Iehova
Aonnaba Aei Bwa te Bwaretaiti, Nob.
(Te Watch Tower Publications Index ke
Arora ni Kakorakoraa Ara Itangitangiri i
te Research Guide), Aok.
Marenara, Nob.
Iririi Bitaki ni Kaineti ma Otara (Te Watch
Kakairi Iroun Iehova ni Bwaina te Aki
Tower Publications Index ke te Research
Imanono, Turai
Guide), Oki.
Ti na Katamaroaa Riki Ara Tataro, Mei
Kamatenikunai “Anene Aika Bwain te
E Kakabwaiaa Iehova Ara Kakorakora ni
Karaoa te Kauring, Tian. Onimaki” (jw.org), Nob.
E Buokiko Iehova ni Kanakoraoa Arom, Tian. Rongorongoni Maiuia Taari n te Onimaki,
E na Buokiko Iehova ni Kaaitarai Kangaanga Tian.
Booki Riki Tabeua n te Taua-n-Tantani
Aika Aki Kantaningaaki, Ebe.
RAIBURARI N TE INTANETE , Mei
Teimatoa ni Karikirakea Am Tangira, Turai
Teimatoa n Tauraoi Imwain Ana Bong Kaongora Riki Tabeua n Te Taua-n-Tantani
(JW Library˙), Tun
Iehova, Tun
Kateimatoa Uran “Ana Ai Iah,” Mei Moanibwai Baika Kakawaki Riki, Turai
Aroni Kamanenaan “Nora te Bwai ae Boou”
Teimatoa ni Mwananga ni “Kawain te
Tabu,” Mei (JW Library˙ ao jw.org), Maa.
“Kam na Kawanawanaingkami ao Taratara
Raoi!” Beb.
Karekea Reireiam n te Taetae ni Burabeti
Man te Baibara, Aok.
Karekea Reireiam Man Ana Katoto Taniera, TE TAUA-N-TANTANI IBUKIA
Aok. AOMATA NAKO
Reiakina Riki Taekan Iehova Man Ana
Marurungin te Iango—Te Ibuobuoki Man te
Karikibwai, Maa.
Baibara, Na. 1
Reireiara Man Ana Reta Betero Ake Uoua,
Teb.
Karika te Nimamannei Bwa Korakoram, Teb.
Ko Kona ni Botumwaaka n ai Aroni Betero,
Teb.
Onimakina Iehova n Aron Tamton, Teb. TARATARA!
“E Kairoroira Ana Tangira te Kristo,” Tian. E Kona n Teimatoa Ara Buraneti Aei?
Kamanenai Taiani Karikibwai n Reireinia Kakoauaan ae E na Tamaroa Taai Aika
Natim Taekan Iehova, Maa. Imwaira, Na. 1
 34567 Ritembwa 2023  Vol. 144, Na. 13 KIRIBATI TE RONGORONGO
Nanoangaiia Aomata Nako
N te bong teuana ao e a mataku te tari te
KANOAN TE MAEKATIN AEI aine temanna mai New Zealand n te taamnei

n jw.org ae maroroakinaki iai aron Iehova ni
Kaongora Ibukin te Reirei 50: Beberuare 5-11 2 kaotiota te nanoanga ao e aki tii namakinna.
E Kona te Onimaki ao te Mwakuri ni Kairiri (Ita. 63:7-9) E a iangoia neiei bwa e na maiua-
kina te baere e reiakinna ao ni buoka tema-
Nakon te Raoiroi
nna. Imwina riki n te bong naba anne, ao e

a nako ni boobwai ike e a boo iai ma te aine
Kaongora Ibukin te Reirei 51: Beberuare 12-18 8 ae akea ana auti, ao e a tuangnga bwa e na
Kantaningai Taai Aika Imwaira ma te Aki kabooa kanana. E kariaia neierei. Ngke e oki
te tari te aine arei ma te amwarake ao e a
Bwarannano
uarongorongo naba nakoina ni kamanena te

turaeki ae Iai te Tai ae E na Akea Iai te Rawa-
Kairiraki n Ana Iango te Atua Ibukin te Kamanging 14 wata?

E a tang neierei ao e a kabwarabwaraa ae e
Kaongora Ibukin te Reirei 52: Beberuare 19-25 18 kaikawaaki bwa te tia Kakoaua, ma e kitana
te koaua i nanon ririki aika bati. Ma e a bon
Kam na Ikawai n te Onimaki Ngkami Taari Aine
tibwa tataro naba nakon Iehova bwa e na
Aika Ataei Riki buokia n okira te koaua. E karekea ana Baiba-
 ra neiei ao e karaoa ana babaire ma ngaia
Kaongora Ibukin te Reirei 53: Beberuare 26–Maati 3 24 ibukin te reirei n te Baibara.
Kam na Ikawai n te Onimaki Ngkami Taari N aron Iehova, ti kona ni kaotiota te nanoa-
Mwaane Aika Ataei Riki nga nakoia aomata, n ikotaki ma ara koraki,
ao tarira ma mwaanera n te ekaretia. Ao ti

kona ni kaota te nanoanga n arora n ukeri
KO URINGNGA? 30 aanga ake ti na uarongorongo iai nakoia
 aomata.
KAONGORA AIKA KARINANAKI IBUKIN 
 Ngkana ko kan ataa aroni buokaia aika mamaara n te oni-
TE TAUA-N-TANTANI AO TE TARATARA! 2023 31 maki, nora te kaongora ae “Kam na Okirai” n Te Taua-n-Tantani
 ae bwain Tun 2020.

Te Rongorongo 32 TE TAAMNEI NI MOAN TE MAEKATIN:

A bati aine ao mwaane aika reireinaki man te
Baibara ao a maiuakina reireiaia, ae a a riki
E aki kaboonakoaki te maekatin aei. E katauraoaki bwa kanoan te ngkai bwa Kristian aika ikawai n te onimaki
waaki n angareirei n te Baibara ae karaoaki ni katobibia te aonnaba, (Nora te kaongora ibukin te reirei 52,
ae boutokaaki ni bwaintangira aika aki tebonaki. Ngkana ko kani
barakirabe 21, ao te kaongora ibukin te reirei
bwaintangira, taiaoka nakon donate.jw.org.
53, barakirabe 19-20)
Ngkana e aki kaotaki BG ke BK imwin te kibu, e anaaki ngkanne
man Te Baibara ae Tabu—Te Rairai ae te Aonnaba ae Boou. Ngkana
e kaotaki BG imwin te kibu, e anaaki man Te Baibara. Ngkana e Nakon ara atureti n te intanete ae jw.org,
kaotaki BK imwin te kibu, e anaaki man Te Baibara ni Katorika. ke scan te code

s
The Watchtower (ISSN 0043-1087) December 2023 is published by Watch-
tower Bible and Tract Society of New York, Inc.; Harold L. Corkern, Pres-
ident; Mark L. Questell, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill,
w23.12-GB

NY 12589-3299. ˘ 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylva-

230801

nia. Printed in Japan.