RENATA BYCZEK

Wyższa Szkoła Turystyki i Języków Obcych w Warszawie

EMIGRACJA POLAKÓW DO WIELKIEJ BRYTANII I JEJ WPŁYW

NA ROZWÓJ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ BRYTYJCZYKÓW
DO POLSKI
EMIGRATION OF POLES TO THE UNITED KINGDOM AND THE IMPACT
ON THE DEVELOPMENT OF THE INBOUND TOURISM AMONGST BRITISH
CITIZENS VISITING POLAND

Wstęp
Migracja należy do ważnych zjawisk społecznych. Termin ten w literaturze przedmiotu
jest różnorodnie definiowany. Wyraz „migracja” pochodzi z łacińskiego migratio i oznacza
wędrówkę lub wędrowanie. Dawniej, mając to na myśli, używano terminu „emigracja” albo
„imigracja”. Obecnie migracja łączy ze sobą te dwa terminy1.
Zgodnie ze słownikowym ujęciem tego pojęcia

(…) migracje międzynarodowe to przemieszczanie się ludzi z jednego kraju do drugie-

go na pobyt okresowy lub stały, dobrowolnie lub pod przymusem. Z punktu widzenia
państwa migracje międzynarodowe obejmują dwa procesy: emigrację, oznaczającą
opuszczenie kraju, i imigrację, czyli dopływ cudzoziemców na jego terytorium. Każde
przekroczenie granicy państwa w celach turystycznych, rodzinnych, zawodowych,
religijnych, podjęcia pracy, osiedlenia się z przyczyn politycznych czy ekonomicznych
jest elementem migracji międzynarodowych2.

Z socjologicznego punktu widzenia migracje należy rozumieć jako ruchy ludności w prze-
strzeni międzynarodowej. Migracje przyczyniają się do zmiany społecznej oraz ekonomicznej.
Są one podejmowane z różnorodnych przyczyn – ze względu na to można je podzielić na
dobrowolne i przymusowe. Migracje mogą wynikać z własnej decyzji bądź też być uwarun-
kowane sytuacją polityczną, wynikać z problemów ekonomicznych lub być następstwem
klęsk żywiołowych. Zdzisław Mach termin ten tłumaczy jako „względnie stałe przeniesienie
się zbiorowości zwanej migrantami z jednego punktu przestrzeni geograficznej do innego,
poprzedzone procesami podejmowania przez migrantów decyzji w oparciu o zhierarchizo-

1
Vide J. Kubitsky, Psychologia migracji, Difin, Warszawa 2002, s. 9.
2
Mały słownik stosunków międzynarodowych, red. G. Michałowska, WSiP, Warszawa 1996, s. 122.
124 Renata Byczek

wany system wartości i celów”3. Jest to zatem zbiorowy proces o zróżnicowanym przebiegu,
który niesienie za sobą różne skutki, zarówno dla osoby, jak i dla państwa.
Czynniki, które skłaniają do podjęcia migracji, można podzielić na „wypychające”,
a więcej takie, które zachęcają do wyjazdu, i „przyciągające”, tj. wpływające na wybór
miejsca emigracji. Do pierwszej grupy zakwalifikować należy:4
–– czynniki ekonomiczne – wysoki poziom bezrobocia, zła sytuacja gospodarcza kraju,
trudności mieszkaniowe oraz zatrudnieniowe;
–– czynniki prawne, czynniki demograficzne – zbyt duża ilość mieszkańców będących
w wieku produkcyjnym;
–– czynniki społeczno-polityczne – łamanie praw człowieka, konflikt zbrojny, brak per-
spektyw, sytuacja polityczna.
Do czynników „przyciągających” należy natomiast zaliczyć5:
–– czynniki historyczne – występowanie we wcześniejszych latach emigrantów z wła-
snego kraju;
–– czynniki ekonomiczne – niskie bezrobocie;
–– czynniki prawne – małe wymagania dla obcokrajowców;
–– czynnik społeczno-ekonomiczny – akceptacja obcokrajowców.
Niewątpliwie czynnikiem „wypychającym”, skłaniającym zwłaszcza młodych Polaków
do emigracji, jest czynnik ekonomiczny. Emigracja zarobkowa stała się niezwykle po-
wszechnym zjawiskiem, które niesie za sobą kolejne społeczne konsekwencje. Pomimo
że Polacy emigrują do różnych miejsc na świecie, to jednym z najczęściej wybieranych
państw przez emigrujących Polaków jest Wielka Brytania. Dla wielu rodaków Wyspy są
miejscem, gdzie chcą pracować, osiedlać się, żyć. Miejsce to utożsamiane jest z dostępem
do pracy, wysokimi zarobkami, dobrą opieką medyczną i bogatym zapleczem socjalnym.
Emigracja Polaków wiąże się ze zmianami w obrębie świadomości ludności autochtonicz-
nej na temat Polski i Polaków, a w rezultacie wpływa na kształt turystyki przyjazdowej
mieszkańców Wielkiej Brytanii do naszego kraju.
Prezentowany artykuł zawiera analizę danych dotyczących zmiany opinii Brytyjczyków
na temat Polski i Polaków, powstałych pod wpływem kontaktu z polskimi emigrantami. Dane
uzyskano w wyniku badań prowadzonych na potrzeby pracy magisterskiej pisanej pod kierun-
kiem dr hab. Joanny Wyleżałek w Wyższej Szkole Turystyki i Języków Obcych w Warszawie.

Zjawisko emigracji Polaków w ujęciu historycznym

Dla obywateli Polski Wielka Brytania już od bardzo długiego czasu była miejscem nie-
zwykle ważnym. To właśnie ten kraj przyjął znaczną liczbę polskich emigrantów, którzy ze
względu na wydarzenia o charakterze historycznymi i politycznym nie mogli przebywać

3
Z. Mach, Migracja i społeczne konstruowanie tożsamości, „Przegląd Socjologiczny” 1993, t. 42, s. 69.
4
Vide B. Sakson, Źródło pionierskiego łańcucha migracyjnego, [w:] Ludzie na huśtawce. Migracje między
peryferiami Polski i Zachodu, red. E. Jaźwińska, M. Okólski, Scholar, Warszawa 2001, s. 213–218.
5
Ibidem, s. 227–234.
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 125

we własnym kraju. Tendencja ta była szczególnie widoczna podczas II wojny światowej,

a także krótko po jej zakończeniu. Warto podkreślić, że to 14–19 polskich lotników czynnie
uczestniczyło w wojnie powietrznej o Wielką Brytanię. Ponadto pochodzący z Polski żołnierze
w czasach II wojny światowej walczyli na innych frontach, a ich rodziny na terenie Wielkiej
Brytanii utworzyły dużą grupę uchodźców wojennych po zakończeniu wojny. W roku 1531
ludność polską na terenie Wielkiej Brytanii szacowano na 140 tys.6 Polacy nie chcieli wów-
czas żyć w komunistycznym kraju, bali się powrotu ze względu na konsekwencje polityczne.
Wyjazdy Polaków w celach zarobkowych do krajów Europy Zachodniej mają długą
historię. Przyczyną tego typu wyjazdów były różnice w statusie materialnym. Takie wyjaz-
dy spowodowane były również wydarzeniami politycznymi. Proces migracji szczególnie
zaznacza się w historii Polski już od początku XIX wieku. Jerzy Holzer podzielił historię
masowych wędrówek w naszej ojczyźnie na sześć okresów:
–– Od drugiej połowy XIX wieku do czasu II wojny światowej: był to okres uwarunkowa-
ny przymusowymi wędrówkami wynikającymi z pobudek ekonomiczno-politycznych,
szczególnie w czasach zaborów. Najwięcej Polaków wyjechało z zaboru austriackiego.
Przyczyną była bieda, szukanie pracy.
–– Lata 1939–1945: był to okres drugiej wojny światowej i związanego z nią przymuso-
wego przemieszczenia się ludzi (tułaczki, ucieczki, wywózki do niemieckich obozów
koncentracyjnych lub łagrów do ZSRR). Według przybliżonych ocen ponad 26 mln
mieszkańców Europy musiało zmienić miejsce zamieszkania podczas wojny, a ponad
30 mln w ciągu pięciu lat po jej zakończeniu.
–– Lata 1945–1970: czas restrykcyjnych rządów komunistycznych. Czasy powojenne przy-
niosły inny rodzaj migracji – związanej z odbudową państwa polskiego i zmianą granic.
W latach 1948–1956 obywatele polscy nie mogli wyjeżdżać za granicę. Dopiero po tym
okresie sytuacja zaczęła się zmieniać na skutek poprawy stosunków między krajami
socjalistycznymi i kapitalistycznymi. W latach 60. nastąpił kontrolowany wzrost migracji
zarobkowych, na przykład do Libii. Warto podkreślić, że emigrację w latach 60.–80.
XX wieku należy utożsamiać z buntem przeciwko komunizmowi. Była ona również
spowodowana pogarszającą się sytuacją w Polsce. W tamtych czasach najczęściej na
wyjazd decydowały się osoby będące w wieku średnim, z wyższym wykształceniem,
o wysokiej świadomości politycznej i obywatelskiej7.
–– Lata 1971–1989: czas rządów komunistycznych z nieznacznym otwarciem na Zachód.
W latach 70. migracje rozszerzyły się do krajów zachodnich, co pogłębiało się w ko-
lejnej dekadzie. Zdaniem Marka Okólskiego łączna liczba migrantów zagranicznych
w latach 1980–1989 wynosiła 2,2–2,35 mln osób8.

6
Vide A. Górny, G. Kolankiewicz, Reemigracja z Wielkiej Brytanii – poszukiwanie „nowego” czy kontynuacja
„starego”?, [w:] Migracje powrotne Polaków. Powroty sukcesy czy rozczarowania?, red. K. Iglicka, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2012, s. 124.
7
Vide M. Duszczyk, J. Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowej Polaków do państw
EOG po 1 maja 2004, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 4.
8
Vide M. Okólski, Migracje zagraniczne w Polsce w latach 1980–1989. Zarys problematyki badawczej, „Studia
demograficzne” 1994 , nr 3, s. 117.
126 Renata Byczek

–– Lata 1981–2003: okres tak zwanej transformacji ustrojowej. Po upadku w Polsce

systemu komunistycznego w 1989 roku Polacy mogli wreszcie swobodnie opuszczać
kraj, a podpisanie umowy o ruchu bezwizowym umożliwiło wjazdy do krajów docelo-
wych bez konieczności załatwiania uciążliwych formalności, jednak bez swobodnego
podejmowania pracy zarobkowej. Rzeczywisty rozmiar emigracji zagranicznej z Polski,
jaki miał miejsce w latach 90., nie jest w sposób precyzyjnie rozpoznany. Mikrospis
ludności z maja 1995 roku jako liczbę osób przebywających w tym miesiącu poza
granicami Polski podaje ponad 900 tys. stałych mieszkańców tego kraju. Były to osoby,
które zadeklarowały na stałe wymeldowanie się ze względu na wyjazd za granicę9.
Zgodnie z oceną Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej w latach 1994–1997 każdego
roku w celu podjęcia pracy kontraktowej wyjeżdżało około 250–300 tys. Polaków.
–– Lata od 1 maja 2004, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej: wielkim przełomem
dla polskiego społeczeństwa stał się dzień wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, co
nastąpiło 1 maja 2004 roku. Oznaczało to otwarcie granic i otwarcie niektórych rynków
pracy państw Unii. Jako pierwszy otworzył się rynek pracy Wielkiej Brytanii i Irlandii.
Aktualnie Wielka Brytania jest łatwo dostępna ze względu na swobodę przepływu
pracowników w ramach Unii Europejskiej. Ideą wstąpienia do Unii było przyniesienie
oczekiwanych korzyści, wynikłych z integracji rynków pracy10.
Po wstąpieniu naszego kraju do Unii Europejskiej oraz zniesieniu przez wiele państw
barier w swobodnym przepływie siły roboczej emigracja zarobkowa Polaków przybrała
charakter masowy. „Z kraju wyjechało ponad 2,21 miliona osób, głównie do Wielkiej
Brytanii, Irlandii, Niemiec i Szwecji”11. Głównym powodem wyboru tych kierunków były
względy ekonomiczne dotyczące danych krajów. Wielka Brytania prowadziła w tamtym
czasie aktywną politykę imigracyjną. Stopa zatrudnienia była bardzo wysoka, bezrobocie
znikome, a gospodarka tego kraju – postrzegana jako najsilniejsza w Europie. Według
przeprowadzonych w 2004 roku szacunków oceniono, że gospodarka brytyjska cierpi na
niedobór około 600 tys. pracowników, który nie będzie zaspokojony przez własne zasoby
ludzkie12. Podejmując decyzje liberalizacyjne w zakresie polityki migracyjnej, sądzono
jednak, że napływ ludzi do pracy będzie niewielki (25–30 tys. rocznie)13. „Jednak okazało
się, że napływ był kilkanaście razy większy, niż prognozowano już w pierwszym roku.
W 2004 r. do Wielkiej Brytanii przybyło 439 tysięcy imigrantów”14.
Według brytyjskiego Systemu Rejestracji Pracowników (Worker Registration Scheme)
po pierwszym roku akcesji przybyło tam 71 tys. Polaków, kolejne lata przyniosły coraz
większy napływ: 2005 – ponad 127 tys., a 2006 – ponad 159 tys.

9
Vide J.T. Kowalewski, Mobilność przestrzenna, [w:] Mobilność zasobów pracy, red. E. Kryńska, IPiSS, War-
szawa 2000, s. 76.
10
Vide M. Jaźwińska, W. Lukowski, M. Okólski, Przyczyny i konsekwencje emigracji z Polski, ISS, Warszawa
1999, s. 80.
11
R. Bera, Emigranci polscy w nowym środowisku pracy, Wyd. UMCS, Lublin 2011, s. 9.
12
Vide R. Bera, M. Korczyńska, Dystans społeczny emigrantów polskich wobec „obcych” i „innych”, Wyd. UMCS,
Lublin 2012, s. 23.
13
Vide I. Grabowska-Lucińska, M. Okólski, Emigracja ostatnia?, Scholar, Warszawa 2009, s. 88.
14
A. Fihel, Najnowsza migracja z Polski do Wielkiej Brytanii, „Biuletyn Migracyjny” 2007, nr 12, s. 5.
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 127

Według danych GUS-u w 2002 roku liczba emigrantów z Polski przebywająca w Wielkiej
Brytanii wynosiła 24 tys., ale w 2004 roku już 150 tys. i stale rosła do 2007 roku – wtedy
też osiągnęła najwyższy poziom, tj. 690 tys. Do 2010 roku liczba polskich emigrantów
w Wielkiej Brytanii nieznacznie spadała i w 2013 roku osiągnęła poziom 650 tys. Tym
samym Polacy dominują wśród emigrantów na brytyjskim rynku pracy. Zaczęli również
odgrywać ważną rolę w gospodarce tego kraju. Wyjechali głównie młodzi, ciekawi świata
ludzie, niebojący się przewidywanych trudności, a więc należący do aktywniejszej części
społeczeństwa. Znaleźli oni zatrudnienie w podrzędnych sektorach gospodarki, podejmując
się pełnienia mało atrakcyjnych ról zawodowych, nisko też opłacalnych15. Oferta pracy dla
imigrantów jest często taka sama, niezależnie od wykształcenia. Biorąc pod uwagę, że
około jedna trzecia przyjeżdżających z Polski młodych ludzi posiada wyższe wykształcenie
(według danych brytyjskich), a wykonują oni pracę poniżej swoich kwalifikacji, powoduje to
deprecjację wykształcenia zdobytego w Polsce. Paweł Kaczmarczyk określa to zjawisko
jako brain waste, czyli „marnotrawstwo mózgów”.
Warto podkreślić, że skala imigracji Polaków do Wielkiej Brytanii, jaka miała miejsce
po 2004 roku, dla rządu brytyjskiego była zaskoczeniem. Szacowano, że przybędzie około
13 tys. pracowników z krajów UE – osiem w skali rocznej. Brytyjski system nie uwzględnia
oczywiście osób, które pracują nielegalnie. Poza tym system ten rejestruje tylko wejście
na brytyjski rynek, bez skreślania osób, które już go opuściły. Statystyki te pokazują jed-
nak, że Polacy w Wielkiej Brytanii stanowią najliczniejszą grupę pracowników z „nowych”
państw członkowskich16.
Głównymi motywami skłaniającymi młodych ludzi do emigracji są najczęściej: lepsze
zarobki, wyższy standard życia, lepsze warunki pracy, dobre perspektywy zatrudnienia,
możliwość zdobycia doświadczenia i spotkania nowych ludzi, pozytywne doświadczenia
innych osób, lepsze możliwości zrobienia kariery niż we własnym kraju, brak poprawy
sytuacji ekonomicznej w ojczyźnie. Motywy te jednak w istotny sposób różnicuje wiek
emigrantów. O ile młodsza część społeczeństwa wyjeżdża w poszukiwaniu lepszych
perspektyw życiowych, o tyle starsza, mająca rodziny na utrzymaniu, za cel stawia sobie
dorobienie się i powrót do kraju. Istotnym problemem dla emigrantów jest odnalezienie
się w nowej rzeczywistości, zwłaszcza gdy dotyczy to całej rodziny, a także trudności
z funkcjonowaniem zawodowym i kształceniem dzieci. Do pokonania pojawiają się
również przeszkody w postaci: bariery językowej, różnic kulturowych, samotności oraz
braku uznawalności polskich dyplomów. Często w nowym środowisku czują się obco,
co ma wpływ na trudności w nawiązywaniu kontaktów i dystans społeczny. W sytuacji
kryzysu i problemów gospodarczych to właśnie imigranci są narażeni na zwolnienia
z pracy w pierwszej kolejności, a w skrajnych przypadkach – nawet obwiniani za powstałą
sytuację ekonomiczną17.

15
Vide R. Bera, M. Korczyńska, op. cit., s. 24.
16
Vide M. Duszczyk, J. Wiśniewski, op. cit., s. 8.
17
Vide R. Bera, M. Korczyńska, op. cit., s. 24.
128 Renata Byczek

Postrzeganie emigrantów polskich przez Brytyjczyków i Polska

jako cel wyjazdów zagranicznych
Przeciętny Anglik do niedawna wiedział bardzo mało na temat Polski. Można powie-
dzieć, że do czasu wejścia naszego kraju do UE Polska stanowiła taką samą egzotykę
dla Anglików jak na przykład Madagaskar, pomimo wspólnego położenia Polski i Wielkiej
Brytanii w Europie. Zaczęło się to zmieniać wraz ze wzrostem liczby naszych obywateli
na Wyspach. Nie była to jakaś pogłębiona wiedza zaczerpnięta z książek, ale raczej su-
biektywna opinia poszczególnych Anglików, mających na co dzień styczność z Polakami
– w pracy czy też w sąsiedztwie. Byliśmy postrzegani na początku dość pozytywnie, jako
kolejny koloryt zróżnicowanego środowiska w ich kraju. Takie spojrzenie nie zachęcało do
szczególnego zagłębiania się choćby w historię naszego kraju. Anglicy raczej przyjęli do
wiadomości, że istnieje gdzieś w Europie taki kraj, który nazywa się Polska, gdzie kształci
się głównie hydraulików i sprzątaczki18.
Bardzo długo Polacy swój pobyt w Wielkiej Brytanii traktowali jako tymczasowy. Tak
też byli postrzegani przez Brytyjczyków. Zjawisko to było szczególnie obecne w czasach
komunistycznych. Powrót do kraju miał nastąpić wraz ze zmianą ustroju politycznego. Wraz
z rozwojem komunizmu w Polsce podejście takie zmieniało się – coraz większa grupa
Polaków deklarowała pozostanie w Wielkiej Brytanii, co pozostawiało ślad na pojmowaniu
tej grupy emigrantów przez Brytyjczyków19. Bardzo często byli oni utożsamiani z częścią
Wielkiej Brytanii, Brytyjczycy przyzwyczaili się do ich obecności.
To właśnie nastawienie na powrót do ojczyzny było wśród Polaków bodźcem do
kultywowania kultury ojczystej. Ze względu na to istotną rolę odegrał Kościół katolicki.
Powstawały polskie kościoły, a przy nich kluby polskie, tj. ośrodki społeczno-kulturalne.
Ponadto przy angielskich uniwersytetach zakładano polskie wydziały. Pozwoliło to mło-
dym Polakom zdobywać wykształcenie oraz kontynuować tok nauki zapoczątkowany już
w Polsce. W roku 1940 utworzono Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO). Placówka
ta umożliwiła kształcenie polskiej emigracji w zakresie nauk historycznych, społecznych
i politycznym. W toku nauki doniosłe miejsce zajmowały kwestie polskie20.
Polacy w Wielkiej Brytanii odbierani są również jako nacja, która sobie pomaga. Jest
to szczególnie widoczne w mechanizmie przyjmowania nowych emigrantów. Zazwyczaj
trafiają oni do ognisk pomocy polskiej, uzyskują wsparcie. Dużą rolę odgrywają tutaj
kościoły polskie, które wielokrotnie pełniły funkcję giełdy pracy oraz pośrednika mieszka-
niowego. Grupa powojennych emigrantów przyczyniła się do postrzegania Polaków jako
osoby rodzinne. Bardzo popularne było wówczas „przywożenie” żon z Polski. Po wojnie,
ze względu na migrację żołnierską, przeważali mężczyźni, a zawieranie małżeństw pol-
sko-angielskich nie było popularnym zachowaniem. Pożądanym modelem był bowiem taki,
aby oboje małżonkowie pochodzili z tego samego środowiska. W 1940 stworzono Komitet

18
Vide M. Tomczak, Co wiedzą o nas Anglicy?, www.londynek.net [1.04.2014].
19
Vide A. Górny, G. Kolankiewicz, op. cit., s. 125.
20
Ibidem, s. 126.
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 129

Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim, a kilka lat później fundacje, które finansowały
przyjazdy polskich studentów do Wielkiej Brytanii21. Poza tym pomagano im w znalezieniu
najtańszego zakwaterowania, które było właśnie u rodaków. Ze względu na te wszystkie
działania Polacy w Wielkiej Brytanii aż do dzisiaj posiadają silną odrębność kulturową.
Aktualnie Polska postrzegana jest jako kraj biurokratów i religijnych fundamentalistów.
Brytyjczykom z Polską kojarzy się najbardziej postać Lecha Wałęsy i Układ Warszawski,
jednak nie potrafią wskazać poprawnie miejsca Polski na mapie Europy, myląc ją najczę-
ściej z Danią lub Szwecją22.
Bardzo dużą i coraz istotniejszą rolę odgrywa opinia publiczna w krajach osiedlenia,
która wymusza na decydentach politycznych określone stanowisko w kontekście poli-
tyki migracyjnej. Z drugiej strony implementacja polityki migracyjnej wymaga poparcia
społecznego. Kluczową rolę odgrywa tutaj obraz imigracji i imigrantów oraz postawa
społeczeństwa przyjmującego wobec nich. Media, kreując ten obraz, często istotnie
odbiegający od realiów, mają zasadniczy wpływ na odbiór imigrantów w społeczeństwie,
stają się więc wpływowym narzędziem w kształtowaniu opinii publicznej wobec migracji
i polityki migracyjnej23.
Niewątpliwie jednak najbardziej skutecznym mechanizmem w przełamywaniu istnie-
jących czy kreowanych stereotypów na temat Polaków i propagowania wiedzy na temat
Polski jest bezpośredni kontakt Brytyjczyków z Polakami, który odbywa się inicjalnie
podczas emigracji Polaków do Anglii. Kontakt ten ma istotny wpływ na wzrost turystyki
Brytyjczyków do Polski.
Brytyjczycy są narodem, który chętnie podejmuje wyjazdy zagraniczne. Przyjazdy
Brytyjczyków do Polski są zjawiskiem stosunkowo młodym. Wyjazdy są jednak ważnym
elementem ich życia już od dłuższego czasu. Mieszkańcy Wielkiej Brytanii od XIX wieku
mieszkali w pierwszym przemysłowym mocarstwie świata, co oznacza, że mieli najwyż-
sze dochody. Ze względu na to odgrywali oni kluczową rolę w międzynarodowym ruchu
turystycznym w kierunku południowej Europy. Podróżom sprzyjała mająca w tym kraju
miejsce rewolucja transportowa, spowodowana wynalazkiem lokomotywy i szynowej trakcji
parowej. Poza tym imperialny charakter państwa sprzyjał podejmowaniu podróży. Ponadto
wzrost postępu gospodarczego skutkował zwiększeniem czasu wolnego we wszystkich
warstwach społecznych. To na Wyspach powstało pojęcie weekendu. Ze względu na
czas wolny oraz zasoby finansowe Brytyjczycy stali się narodem, który przyczynił się do
rozwoju turystyki masowej w tymże kraju24.
Wielka Brytania jest jednym z najważniejszych krajów pochodzenia turystów i również
jednym z głównych celów turystycznych w Europie dla klientów ze specyficznych segmen-
tów rynku turystycznego. Brytyjczycy chętnie wyjeżdżają za granicę. Od 2000 roku liczba

21
Ibidem, s. 126.
22
Vide R. Bera, M. Korczyńska, op. cit., s. 29.
23
Vide M. Okólski, Wystąpienie podsumowujące projekt „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrud-
nienia i ograniczania bezrobocia”, „Biuletyn migracyjny” 2008, nr 18, s. 7.
24
Vide T. Dziedzic, Rynek turystyczny Wielkiej Brytanii, Instytut Turystyki, Warszawa 2005, s. 9.
130 Renata Byczek

ta wynosiła ponad 56 mln i do 2006 rosła, osiągając ponad 69,5 mln wyjazdów. Od 2006
roku ich liczba zmniejszyła się. Porównując rok 2008 (58 mln 433 tys.) i 2009 (69 mln
11 tys.), można zauważyć, że liczba wyjazdów zmalała o 15,3%25.
Jednym z najchętniej odwiedzanych krajów jest Hiszpania, do której wyjazdy w 2009
roku stanowiły 25% wszystkich wyjazdów. Ze względu na małą odległość i dobre połączenia
komunikacyjne chętnie odwiedzana jest także Francja (21%) i Stany Zjednoczone (15%).
Dużą popularnością (ponad 2 mln wyjazdów) cieszyły się również takie kraje, jak: Irlandia,
Niemcy i (ponad 1 mln wyjazdów): Grecja, Portugalia, Turcja i Polska.

700
600
500
400
300
przyjazdy ogółem
200
przyjazdy turystów
100
0

Wykres 1. Przyjazdy Brytyjczyków do Polski w tysiącach

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Instytutu Turystyki.

Liczba przyjazdów Brytyjczyków do Polski od 2008 roku do 2012 roku waha się w gra-
nicach 500–550 tys. odwiedzających rocznie. W 2013 roku zanotowano aż 16% wzrost
odwiedzających nasz kraj mieszkańców Wielkiej Brytanii – wskaźnik ten wyniósł 620 tys.
przyjazdów rocznie, w tym 570 tys. turystów.

Kontakt Polaków i Brytyjczyków jako czynnik wzrostu turystyki

przyjazdowej Brytyjczyków do Polski
Zjawisko emigracji Polaków za granicę po wstąpieniu Polski do UE w 2004 roku przy-
brało bardzo duże rozmiary. Wielka Brytania stała się drugim najczęściej wybieranym
krajem do zmiany miejsca zamieszkania. Według danych GUS-u w 2013 roku na Wyspach
Brytyjskich stale lub czasowo przebywało 650 tys. emigrantów z Polski. Nieoficjalnie mówi
się, że zjawisko to przybiera znacznie większe rozmiary. Zdecydowana większość polskiej
emigracji przebywa za granicą w związku z pracą. Przy tak wielkiej skali zjawiska emigracji
polskiej nieunikniony jest kontakt kulturowy Brytyjczyków z Polakami, co bez wątpienia
wpływa na opinie Brytyjczyków na temat Polski i Polaków.

25
www.satatistics.gov.uk [1.12.2014].
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 131

W grupie 109 dobranych losowo Brytyjczyków, wśród których prowadzono badania, aż

90% respondentów zadeklarowała, że miała bezpośredni kontakt z Polakami w różnych
okolicznościach.

80 74%
70 Pracuję z nimi na co
60 dzień

50 Mieszkam/współdzielę
mieszkanie
40
28% Spotykam od czasu do
30 czasu towarzysko
20 Inny
10% 8%
10
0 N=98

Wykres 2. Charakter kontaktów Brytyjczyków z Polakami

Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.

Brytyjczycy mają kontakt z Polakami przede wszystkim w pracy. Tego typu relacje miało
aż 74% (n = 74) badanych. Wynik ten jest oczywisty, jeśli weźmie się pod uwagę główny
motyw wyjazdów Polaków do Wielkiej Brytanii, czyli pracę. Część respondentów – 28%
(n = 28) – kontakty z Polakami określiła jako towarzyskie. Dla 10% (n = 10) biorących udział
w badaniu Brytyjczyków Polacy to współlokatorzy, a 8% (n = 4) ankietowanych podało
własną odpowiedź. Dla tych osób Polacy byli życiowymi partnerami bądź też spotykali ich
w miejscach publicznych. Analiza uzyskanych wyników dowodzi, że relacje Brytyjczyków
z Polakami nawiązują się głównie w ich miejscu pracy.
Zagadnienie emigracji Polaków do Wielkiej Brytanii oraz jej wpływ na rozwój turystyki
przyjazdowej Brytyjczyków do Polski nieodzownie łączy się z poziomem wiedzy tego
narodu na temat naszego kraju.
Analizując poziom wiedzy Brytyjczyków o Polsce, można zauważyć bardzo intere-
sujący aspekt wpływu tej wiedzy na zasób kontaktów z Polakami. W celu ustalenia, czy
występuje jakaś zależność pomiędzy wiedzą Brytyjczyków a ich spotkaniami z Polakami,
badanym zadano dwa pytania. Pierwsze z nich odnosiło się do ich informacji o Polsce
przed spotkaniem z mieszkańcami tego kraju. Respondenci mogli wybierać spośród
zaproponowanych odpowiedzi.
132 Renata Byczek

12% Nic nie wiedziałem

41%

Niewiele, tylko że leży

47% w Europie
Wiedziałem całkiem
sporo

N=98

Wykres 3. Deklarowana wiedza Brytyjczyków o Polsce przed spotkaniem z polskimi emigrantami

Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.

Zdecydowana większość respondentów już przed spotkaniem z Polakami posiadała

pewne informacje na temat Polski. Ich zakres różnił się jednak istotnie od siebie: 47%
(n = 46) poziom swojej wiedzy określiła jednak jako niski – wiedzieli oni jedynie, że kraj ten
leży w Europie; 41% (n = 40) badanych uznało, że przed pierwszym kontaktem z Polakami
wiedzieli oni o Polsce całkiem sporo. Na temat tego kraju żadnej wiedzy nie posiadało
12% (n = 12) badanych. Zapytano również badanych o subiektywne odczucia dotyczące
wzrostu wiedzy o Polsce w wyniku kontaktu z Polakami

14%
10%
Tak
Nie
76%
Trudno powiedzieć

N=98

Wykres 4. Przyrost wiedzy o Polsce po spotkaniach z Polakami

Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.

Uzyskane wyniki jednoznacznie dowodzą, że kontakty z Polakami wpłynęły na podwyż-

szenie wiedzy o Polsce u Brytyjczyków. Takiego zdania było aż 76% (n = 74) respondentów.
Natomiast 10% (n = 10) badanych uważało, że spotkania z Polakami nie przyczyniły się
do poszerzenia ich informacji na ten temat, a 14% (n = 14) nie miało zdania na ten temat.
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 133

Można stwierdzić, że fakt wysokiej emigracji naszych rodaków do Wielkiej Brytanii ma

aspekt promocji naszego kraju wśród Brytyjczyków.
Brytyjczycy zapytani o słynnych Polaków w większości przypadków nie potrafili wy-
mienić jednak żadnego nazwiska. Jedynie 19% (n = 18) potrafiło wymienić nazwisko
słynnego Polaka, chociaż również tutaj zdarzały się fatalne pomyłki: 13 osób wskazało
Lecha Wałęsę, pięć osób – Jana Pawła II, cztery osoby – Wojciecha Szczęsnego, dwie
osoby – Roberta Lewandowskiego i po jednej osobie: Fryderyka Chopina, Tadeusza
Mazowieckiego, Roberta Kubicę i… Hitlera.
Wśród badanej grupy ponad jedna trzecia Brytyjczyków miała już okazję odwiedzić
ojczyznę Polaków. Mając na względzie niski realny poziom wiedzy na temat polskiej
kultury, zapytano Brytyjczyków o cele ich wyjazdów do Polski, zakładając, że nie są to
cele kulturoznawcze.

50 Rozrywka
44%
45
40 Odwiedziny krewnych
lub znajomych
35 31%
30 Zwiedzanie

25
Wypoczynek
20
15
8% 8% Biznes
10 6%
5 3%
Inne
0 N=36

Wykres 5. Główny cel wyjazdu badanych do Polski

Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych.

Głównym celem wyjazdu Brytyjczyków do Polski jest rozrywka 44% (n = 16). Polska
dla Brytyjczyków jest krajem przystępnych cen, gdzie bez wydawania dużych pieniędzy
można odpocząć i dobrze się bawić. Poza tym Polska ma bardzo dobre zaplecze gastro-
nomiczne i rozrywkowe. Jednym z nadrzędnych celów wyjazdu jest również odwiedzenie
krewnych lub znajomych. Odpowiedź taką zaznaczyło 31% (n = 11) badanych.
Zarówno zwiedzanie, jak i wypoczynek stanowiły podstawowy powód przyjazdu do
Polski dla 8% respondentów (n = 3), co nie zapowiada wzrostu wiedzy na temat polskiej
kultury i krajobrazowych atrakcji turystycznych naszego kraju.
Interesujący jest również fakt, że Brytyjczycy nie przyjeżdżają do Polski dla robienia
interesów. Turystykę biznesową jako cel podróży do Polski wskazała zaledwie jedna osoba.
134 Renata Byczek

Wnioski
Poziom wiedzy Brytyjczyków na temat Polski jest niski, chociaż sami respondenci de-
klarują, że wzrósł on w wyniku kontaktu z polskimi emigrantami. Przeprowadzone badania
pokazały, iż Brytyjczykom Polska kojarzy się zwykle pozytywnie. Twierdzą oni, że jest to
ciekawy kraj oraz że posiadają pewną wiedzę na jego temat, jednak postawione w bada-
niach pytania udowodniły, że w rzeczywistości mają problem z uzasadnieniem takiej opinii,
gdyż większość respondentów nie potrafiła wymienić nawet jednego nazwiska znanego
Polaka, a w skojarzeniach z hasłem „Polska” padały głównie odpowiedzi ogólne. Polskę
odwiedziła jedna trzecia badanych, a spora liczba respondentów deklarowała, że planuje
przyjazd do Polski. W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że głównym celem
przyjazdu Brytyjczyków do Polski jest rozrywka. W dużym stopniu ma to związek z faktem,
iż największą grupą wiekową wśród respondentów stanowili ludzie młodzi: 53% to osoby
do 35. roku życia. Ludzie młodzi mogą w naszym kraju, bez wydawania dużych pieniędzy,
dobrze się bawić, ponieważ rozrywka jest tania i dostępna, a dobrze rozwinięta sieć tanich linii
lotniczych dodatkowo sprzyja podjęciu decyzji o weekendowym wyjeździe do naszego kraju.
Polska w opinii Brytyjczyków jest miejscem bardzo atrakcyjnym, przede wszystkim ze
względu na serdeczność Polaków i atrakcyjne ceny.
Pozytywnym wnioskiem wynikającym z prowadzonych badań jest zatem bez wątpienia
dobra opinia Brytyjczyków na temat Polaków, która przekłada się również na opinię na
temat naszego kraju. Współczesny mieszkaniec Wielkiej Brytanii mający styczność z na-
szymi rodakami chętnie akceptuje Polaków zarówno jako przyjaciół, jak i członków rodziny,
a to bezpośrednio przekłada się na chęć odwiedzenia i poznania Polski, co w przyszłości
może się przyczynić do wzrostu wiedzy na temat polskiej kultury.

Bibliografia
1. Bera R., Emigranci polscy w nowym środowisku pracy, Wyd. UMCS, Lublin 2011.
2. Bera R., Korczyńska M., Dystans społeczny emigrantów polskich wobec „obcych” i „innych”,
Wyd. UMCS, Lublin 2012.
3. Dziedzic T., Rynek turystyczny Wielkiej Brytanii, Instytut Turystyki, Warszawa 2005.
4. Fihel A., Najnowsza migracja z Polski do Wielkiej Brytanii, „Biuletyn Migracyjny” 2007, nr 12.
5. Górny A., Kolankiewicz G., Reemigracja z Wielkiej Brytanii – poszukiwanie „nowego” czy konty-
nuacja „starego”?, [w:] Migracje powrotne Polaków. Powroty sukcesy czy rozczarowania?, red.
K. Iglicka, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
6. Grabowska-Lucińska I., Okólski M., Emigracja ostatnia?, Scholar, Warszawa 2009.
7. Jaźwińska M., Lukowski W., Okólski M., Przyczyny i konsekwencje emigracji z Polski, ISS,
Warszawa 1999.
8. Kowalewski J.T., Mobilność przestrzenna, [w:] Mobilność zasobów pracy, red. E. Kryńska, IPiSS,
Warszawa 2000.
9. Kubitsky J., Psychologia migracji, Difin, Warszawa 2002.
10. Mach Z., Migracja i społeczne konstruowanie tożsamości, „Przegląd Socjologiczny” 1993, t. 42.
11. Mały słownik stosunków międzynarodowych, red. G. Michałowska, WSiP, Warszawa 1996.
 Emigracja Polaków do Wielkiej Brytanii… 135

12. Okólski M., Migracje zagraniczne w Polsce w latach 1980–1989. Zarys problematyki badawczej,
„Studia demograficzne” 1994 , nr 3.
13. Okólski M., Wystąpienie podsumowujące projekt „Polityka migracyjna jako instrument promocji
zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, „Biuletyn migracyjny” 2008, nr 18.
14. Sakson B., Źródło pionierskiego łańcucha migracyjnego, [w:] Ludzie na huśtawce. Migracje
między peryferiami Polski i Zachodu, red. E. Jaźwińska, M. Okólski, Scholar, Warszawa 2001.

Strony internetowe

1. Tomczak M., Co wiedzą o nas Anglicy?, www.londynek.net [1.04.2014].

2. www.satatistics.gov.uk [1.12.2014].

Streszczenie

Zjawisko społeczne, jakim jest emigracja zarobkowa Polaków, stało się istotną formą społecznej
aktywności. Młodzi ludzie, szukając możliwości zatrudnienia za godziwe wynagrodzenie poza
granicami naszego kraju, migrują do różnych państw świata. Jednym z najbardziej popularnych
miejsc wyjazdów młodzieży w celach zarobkowych jest Wielka Brytania. Kontakt Brytyjczyków
z Polakami wpływa istotnie na opinie na temat Polski i Polaków, przyczyniając się jednocześnie
do wzrostu wyjazdów turystycznych Brytyjczyków do Polski. W pracy przedstawiono wyniki badań
własnych na temat związku pomiędzy wzrostem emigracji Polaków do Wielkiej Brytanii, wiedzą
Brytyjczyków na temat Polski i turystyką przyjazdową do naszego kraju.
Słowa kluczowe: migracja zarobkowa, Wielka Brytania, wiedza o Polsce i Polakach, turystyka
przyjazdowa

Abstract

The social phenomenon, which is the emigration of Poles, has become an important form of social
activity. Young people seeking employment opportunities for decent wages beyond the borders
of our country, migrate to different countries of the world. One of the most popular places where
young people travel for work is the United Kingdom. The relationship between Britons and Poles
affects the opinion of Poland and Polish people, while contributing to the growth of the British
tourist trips to Polish. The paper presents results of research on the relationship between the
increase of emigration of Poles to Britain, the knowledge of British people about the Poles and
inbound tourism to our country.
Keywords: gainful migration, United Kingdom, inbound tourism, knowledge about Poland and Poles

NOTKA O AUTORZE
Renata Byczek, magistrantka na kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Turystyki
i Języków Obcych w Warszawie; w przygotowaniu praca magisterska na temat emigracji Polaków
do Wielkiej Brytanii i jej wpływu na rozwój turystyki przyjazdowej Brytyjczyków do Polski (pod
kierunkiem dr hab. Joanny Wyleżałek).