Enjoyable Livingpagediepdal Research JvO 20110325 DEF

Pagediepdal
RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A

RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS
Jim van Oord

1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft • March 2011
“A place where residents can enjoy the privacy of their own home and
the close companionship of a small neighborhood”
Jim van Oord
Pagediepdal
RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A
RETIREMENT COMMUNITY IN THE NETHERLANDS
Jim van Oord

1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft • March 2011
2
AUTHOR Jim van Oord

Student number 1271504
Address Vuurvlinder 76
7323 VJ Apeldoorn
Tel 06 309 239 88
Email jim@vanoord.com.au
Mentors
ARCHITECTURE Ir. L.A.M.(Luc) Willekens

Function TU Delft, Architecture - Building typologies
Email L.A.M.Willekens@tudelft.nl
RESEARCH Dr. J.L.(John) Heintz

Housing Development - Research
Function TU Delft, Real Estate & Housing - Design Management
Email J.L.Heintz@tudelft.nl
BUILDING TECHNOLOGY Ir. E.J.G.C.(Elise) van Dooren

Function TU Delft, Building Technology – Coordinator
Email E.J.G.C.vanDooren@tudelft.nl
Sponsors
PAGEDAL Ing. H.J. (Hendrik-Jan) Weggeman

Function Director Pagedal
Email hj.weggeman@pagedal.nl
Enjoyable lving @ Pagediepdal

4
Foreword
This master thesis was written for my Master degree in Architecture at the
Technical University of Delft. The topic of the research project is creating an
innovative and enjoyable future for seniors in the Netherlands. This research is
part of my final project that will include a design for a retirement community in
the Netherlands.
Growing up in Australia and following my University studies at the TU Delft have

broadened my scope for architecture in two different cultures. I find it fascinating
to experience how important architecture is in social context. My dream was to
be able to do something challenging, useful and exciting for my graduation,
although I had never imagined that this would be for the seniors of tomorrow. I
have really enjoyed discovering the different aspects regarding a retirement
community weaved into the traditional Dutch culture.
I would like to thank a number of people, who without their help and support
would have made this thesis not possible. I would like to show my gratitude to
Hendrik-Jan of Pagedal that has challenged me to explore the possibility of
designing a small scale retirement community in the Netherlands and who has
enlightened my eyes to a whole new world of seniors. I would like to thank my
mentors from the TU Delft, John Heintz for the excellent guidance and insight in
the field of study and Luc Willekens for the broadening scope in the first stages
of design. I would also like thank Robert Nottrot and others involved in the
ExploreLab for the possibility to research my fascination there.
Finally I would like to thank my dearest Christina, who has really helped and
supported me in these busy times.
Jim van Oord

Apeldoorn, March 2011

5
Abstract
Enjoyable living@Pagediepdal is a research into the implementation of an active

retirement community in the Netherlands. Similar developments can be found
around the world.
To implement such a concept into the Dutch market it was essential to get to
know who the target group is and what happens to them as they grow older. It is
also essential to have insight in the government policies regarding seniors.
These aspects together with a precedent study are explored by the means of a
literature survey, and form the background information for the research. The lack
of information about the specific subject made it essential to gather a greater
understanding of the target group in the Netherlands.
The target group of 3rd age seniors is a specific group of people. The main aim of
the research was to get to know who they were and what their needs, wishes
and requirements are. This research was done by means of conducting a focus
group, visiting a retirement community in Australia, interviewing residents and
consulting a number of different professionals. The background information
gathered in the first part of the research formed the framework for the interviews.
The professionals that were interviewed were a housings specialist in the
Province of Groningen, a project developer specialized in the development of
senior housing concepts and a housing and care specialist.
The combination of professional insight into the field of study and the
communication with the target group itself provides a balanced perspective on
the information gathered.
The data was analyzed using a method called coding in which the data is
collected in to groups and compared with each other. The results where then
transformed into visual diagrams and sketches, and recorded in the results
section. The conclusions form the basis for the recommendation that indicate
that it would be a positive development in Oost-Groningen to develop an active
senior community. The development should be of a scale relative to the location
and size of target group and have a good interaction with the town or village it is
connected to. It is very important that the developers involve the target group
from the start, so that the development is developed according to the needs and
wishes.
Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

6
Table of Contents
Mentors ................................................................................................................2
Sponsors .............................................................................................................2
Foreword .............................................................................................................. 4
Abstract ................................................................................................................ 5
Table of Contents ................................................................................................ 6
Introduction ....................................................................................................... 10
1. Research method ....................................................................................... 12
Research questions (summary) ........................................................................15
Research questions and validity of research ....................................................16
Focus group ......................................................................................................25
Interviews ...........................................................................................................28
Analysis method ................................................................................................32
2. Background ................................................................................................ 34
Orientational literature survey............................................................................34
Introduction ............................................................................................................................34
Gerontology .......................................................................................................34
What is gerontology ...............................................................................................................34
History of care for the elderly .................................................................................................35
History of gerontology ............................................................................................................36
Physical, mental, and social changes in people as they age ................................................37
Demographic Development ..............................................................................42
What are the social developments .........................................................................................42
Demographics in Groningen ..................................................................................................44
What are the problems/chances ............................................................................................45
Workforce ...............................................................................................................................45
Government Policies .........................................................................................47
How does the government approach the demographic development in the Netherlands ...47
What have they done to solve the problem ...........................................................................53
Organizations & Associations – How they see the problems and developments
...........................................................................................................................55
American Association of Homes and Services for the Aging (AAHSA) .................................55
Geestelijke Gezondheidszorg(GGZ)- (Metal Health) .............................................................55

7
Current Options ................................................................................................. 57

What does the Netherlands have to offer the retiring generation today ............................... 57
 SIR 55 housing - Stichting Initiatieven Realisatie 55+ Woningbouw ............................. 58
3. Retirement communities around the world.............................................. 59
Introduction ............................................................................................................................ 59
The Netherlands ................................................................................................ 59
General Information ............................................................................................................... 59
Precedents ............................................................................................................................. 60
Other developments .............................................................................................................. 61
Discussion.............................................................................................................................. 61
Australia (Smaller scale) ................................................................................... 63
Precedents ............................................................................................................................. 63
Discussion.............................................................................................................................. 67
United Kingdom ................................................................................................ 69
Precedent Development ........................................................................................................ 71
Discussion.............................................................................................................................. 74
United States of America & Canada ................................................................. 75
Precedent Development ........................................................................................................ 75
Discussion.............................................................................................................................. 77
Conclusions ........................................................................................................................... 78
4. Results ........................................................................................................ 79
What do the active seniors desire ..................................................................... 79
Focus group........................................................................................................................... 79
Housing specialist .................................................................................................................. 85
Project Developer .................................................................................................................. 88
Care and housing specialist .................................................................................................. 94
Summary of the results .......................................................................................................... 96
Location models .................................................................................................................... 98
5. Conclusions and discussion ................................................................... 101
Topic A: Senior Generation ................................................................................................. 101
Topic B: Design Program .................................................................................................... 105
Topic C: Context in the Dutch society ................................................................................. 108
Discussion and recommendations ................................................................. 112

8
Starting Points ......................................................................................................................112

Enjoyable living ....................................................................................................................114
Recreation & facilities ...........................................................................................................115
Scale .....................................................................................................................................116
Location ................................................................................................................................116
Aspects to make an attractive development ........................................................................118
Bibliography .................................................................................................... 121
Book .....................................................................................................................................121
Dataset .................................................................................................................................121
Journal Article .......................................................................................................................121
Newspaper ...........................................................................................................................122
Pamphlet ..............................................................................................................................122
Report ...................................................................................................................................122
Thesis ...................................................................................................................................123
Webpage ..............................................................................................................................124
Appendices ...................................................................................................... 126
A. Terminology and abbreviations ..................................................................127
B. Design Brief – Pagedal Care .......................................................................130
Brief description ...................................................................................................................130
The place to meet .................................................................................................................130
Different forms of living and living environment ...................................................................130
Diversity ................................................................................................................................131
Parking .................................................................................................................................131
Gardens ................................................................................................................................131
Social security ......................................................................................................................131
Price segments .....................................................................................................................131
Community Centre & Apartments (m2)............................................................132
C. Interview protocols ......................................................................................133
Interview protocol Bonne van de Kooi .................................................................................133
Achtergrond en aanleiding ....................................................................................................133
Themas .................................................................................................................................136
Interview protocol Alex Sievers ............................................................................................140
Achtergrond ..........................................................................................................................140
Themas .................................................................................................................................141
Interview protocol Cor Wagenaar.........................................................................................145
Achtergrond ..........................................................................................................................145

9
Themas ................................................................................................................................. 147

Focus Group ................................................................................................... 151
Seniors Pagedal ................................................................................................................... 151
Focus Group 1 – Letter to Pagedal Director ........................................................................ 158
Focus group data: ............................................................................................................... 160
Transcripts....................................................................................................... 174
Interview transcript – Bonne van der Kooi ............................................................................. 174
Interview transcript – Alex Sievers ......................................................................................... 195
Interview reaction – Cor Wagenaar ........................................................................................ 214
Interview Plenty Valley Retirement Village .............................................................................. 218
Interview Roxborough park ................................................................................................... 218

Introduction
Background information
The reason for choosing the topic of ‘senior care’ has to
do with a project which has been started at Pagedal (the
company). Pagedal is exploring the trends and
opportunities in the “senior care” following the strategic
advice of VNO NCW Noord and the Stec Groep for the
northern provinces of the Netherlands. Pagedal and I
have created the concept ‘Pagedal Care’, providing a
combination of recreational and permanent housing for
seniors in a 55+ community. Pagedal is currently
investigating the possibilities in the development zone
‘Het Pagediep’, in developing a Dutch translation of a
retirement community.
Aim of the research

The primary aim of this research is to understand and test
the idea of a senior community in the Oost-Groningen. It
is important to understand the seniors of tomorrow, what
their satisfiers and dis-satisfiers are. The research of the
graduation project has this as its primary goal.
The relationship between the research and design project

The information gathered during the research can be
used as direct or indirect input for the design of the
retirement community. Be it a desired quality or a
practical measurement.
I believe that the final result will be much more than just
an architectural beautiful development. I believe that a
development should both be practical and beautiful for it
to have the potential to be successful.
The reading guide

This report is divided up into a number of different
sections.
Chapter one discusses the research method. This chapter
will explain how the research has be done and how the
results will be used.
11
Chapter two is the background information. This chapter

explores the subject of seniors, understanding seniors
and who they are and what happens as they grow older. It
will also explore the stance of the government and
relevant organizations regarding this issue.
Chapter three is a precedent study about retirement
communities around the world. This chapter briefly
explores retirement communities in Australia, England,
North America and the Netherlands. It gives an insight in
the form, scale and style of retirement communities and a
number of satisfiers and dis-satisfiers.
Chapter four is the results from the interviews and focus
group. This chapter is a summary of the information
gathered from the professionals and target group
participants.
Chapter five is the conclusions and discussion. This
chapter is the discussion and conclusions on the subject.
These conclusions are the recommendations for the
design brief.

12
1. Research method
In this section an overview will be given on the research

and how it was conducted. This will be followed by the
research questions and the verification of the choices
made. It will also be discussed how the research has
been performed.
Background literature survey & precedent studies

As an introduction to my practical research in designing
for the seniors of today, a brief look will be taken at topics
of gerontology and the effects it has on designing for this
generation. Designing for an aging population is
designing for the physical, social and mental impairments,
rather than designing for age alone. This was done by
conducting a literature survey and gathering information
by observation and reading. These results are discussed
in the ‘Background’ section of this research.
After the background section a number of precedents

have been explored from different countries in the world
with similar developments in various forms. This has been
done to explore the way things are done, the facilities and
services offered and the housing setup in general.
Main body research

The topics in this research are focused on the distinct
target group of third age seniors in attracting them to this
new development, as well as the sustainability of the
concept that takes the possible restrictions later in life into
consideration. It is essential to gather information with a
sample of this target group as well as consulting
professional insights into housing and development. The
appropriate form of research for this is called qualitative
research; in the following section the choice will be
discussed as well as the specific methods used to answer
the questions.

13
Qualitative research
The qualitative methods used in this research regarding
the subject are: a number of interviews with professionals
and a focus group with the specific target group.
Regarding the research itself I have chosen a qualitative
research method. This research method is the best suited
to be able to understand a target group. It is often used
for marketing and similar research. Researching the
possibility to design a retirement community is a topic
where information is needed from both professionals and
the target group itself. In the following section I will explain
what qualitative research is and which and why certain
methods have used in this research to find the required
information. Finally I will explain how I will analyze the
data.
Triangulation and verification of the results

To achieve triangulation in this research three methods
have been used: background studies(literature survey &
precedent study), a focus group and semi structured
interviews. In the following section the different methods
will be discussed and why they are appropriate.
Literature survey & precedent study

The exploration of literature and the programmatic
aspects of similar developments provide a good basis to
develop questions for the semi-structured interviews, to
understand the market of active seniors and to gather a
broad insight on the subject. In doing this the available
literature on the topic or similar topics is covered. The
aspects that cannot be discovered in the literature are the
very questions that form the framework for the interviews.
The relevancy of the questions is therefore much better
than an interview that would not include a literature
survey.
Focus Group
The focus group is a sample of the specific target group
that is the subject in this research. Although it provides a
fairly restricted selection of this group, it will help to

14
translate the specific needs and wishes particular to that

area. This is the core information for the aspects that are
then interpreted into the specific satisfiers and dis-
satisfiers at that specific location. This forms the basis for
the design program, and the features that should be
included in a development.
Semi-structured interviews
The interviews provide a number of views from
professionals that approach the subject from different
angles. Professionals or specialists have experience in a
specific area, by interviewing them many open ended
questions unanswered in the literature can be answered.
The specialist chosen have a direct or indirect relation to
the subject of housing and housing for the 3rd age
generation. It is important to interview both people from
both sides of the spectrum, both the project developer
and the housing specialist/idealist. By covering a broader
spectrum the results will be more balanced.
Three methods provide a more reliable set of results.

Interviews and focus groups are subjective; the quality of
the data is verified by the triangulation and cross
examination in the results.
By using three methods to get at the answer to one

question, the hope is that two of the three will produce
similar answers, or if three clashing answers are
produced, the investigator knows that the question needs
to be reframed, methods reconsidered, or both.(Sevigny,
M. 1978)
The intention is that if someone else were to research the

same topic, they would gather similar results. The
conscious choice for the various methods has a higher
probability of achieving this.

15
Research questions (summary)
The concept of a retirement community has a number of

different aspects. The following research questions have
been developed to gather a greater understanding on the
subject as to improve the quality of the architecture
designed for this target group.
Later in this section a closer analysis will be made
together with the sub questions and the most appropriate
method to research this information.
Topic A: Senior generation
1. Who are the third age seniors of today in and what are
their needs and wishes?
2. How should, possible future constraints of these third
age seniors be addressed in a development of a
senior community?
Topic B: Design program
3. What are the programmatic aspects needed to make

an attractive development for the 3rd age seniors?
Topic C: Context in the Dutch society
4. How would the target group react to the proposal for a

retirement community, comparable to those
developed in places such as Australia and North
America?

16
Research questions and validity of research
Research Topics & Questions expanded
Topic A: Senior generation

The first topic is about the seniors themselves. What we
have learnt from the background study is that seniors
have often been treated as a homogeny rather than
individuals. The importance in understanding the seniors
of tomorrow is essential in developing and designing a
retirement community in the Netherlands. More
specifically it is important to understand the people in the
area of the development.
The questions in for this topic are aimed at acquiring a

greater insight into the seniors of tomorrow, and
understanding how they approach the idea of a senior
community and if such a community were to be built what
the satisfiers and dis-satisfiers would be.
1. Who are the third age seniors of today and what are
their needs and wishes?
a. Could they see themselves living in a senior
community
b. What things are important to them in their daily
lives?
c. The topics that could be discussed are:
i. Reasons to move
ii. People that should live in the close
proximity of the community
iii. Facilities in the area
iv. Volunteers work
v. Participation in community activities
vi. Type of surroundings
vii. Types of facilities
viii. Sport & recreation
ix. Work
x. Hobbies and free time
2. How should, possible future constraints of these third
age seniors be addressed in a development of a
senior community?

17
a. What are the aspects that would not be required

at first but would make the development
attractive for when the residents become older?
(see question 3d/e)
Topic B: Design program

The second topic discusses the design project itself, what
would be the physical elements in the development of a
senior community. It is important to understand what the
features and facilities that would attract them and the
aspects that are expected. It is also of great importance to
understand how important these aspects are.
The third question is focused on the satisfiers for the

seniors of tomorrow, what are the things they want to
have, to make an attractive development. The question is
as follows:
3. What are the programmatic aspects needed to make

an attractive development for the 3rd age seniors?
a. What are the features and aspects of a senior
community that could entice the seniors to
move to a senior community?(satisfiers)
i. How important are these features or
aspects?
ii. Are they a requirement or a wish?
b. What are the features and aspects of a senior
community that would be expected if they were
to move there?(dis-satisfiers)
i. How important are these features or
aspects?
ii. Are they a requirement of a wish?
c. What are the programmatic aspects in similar
developments around the world?
Technology & Design

The aim of the last two questions is to identify these topics
and possibilities, so that they can be included in designs
in the future. The final question is as follows:

18
d. What are the design features, (satisfiers & dis-

satisfiers) that make a building/dwelling
attractive for seniors, with their possible
constraints?
e. What design features are there to make it safer
for people to live in their house while becoming
less capable of doing things?

Apart from understanding the target group itself, it is of
great importance to understand the Dutch society as a
whole. What the developments have been through time,
and they way the professionals envisage the future. It is
also important to gather a greater understanding in how
people think about certain subjects and what their
motivations are into thinking how they do.
The fourth question focuses on the relevance of a

retirement community in the Dutch society. The question
is as follows:
4. How would the target group react to the proposal for a

retirement community, comparable to those
developed in places such as Australia and North
America?
a. Seniors have generally been treated as a
homogeny group of people in respect to
housing, is this changing with the baby
boomers starting to retire in 2011
i. Are the houses today built according to
the wishes of the residents?
b. What would be the right scale to develop a
retirement community?
i. Are there different possibilities, large
/small?
c. How important is it to have a minimum age?
d. How do seniors react to having children in the
retirement community?
i. Should there be facilities for the children?
e. According to research, mental illnesses such as
depression are becoming the biggest problem

19
in the care sector. Does the isolated living of

seniors have an impact on this?
f. How attached are people to their own house
and area?
i. Would people move to another area to a
retirement community
ii. Would people want to move far away to a
larger city where the facilities are better?
iii. Would people who have always had their
own space, such as a townhouse or
double house want to move to an
apartment when their children had left
home?
g. What do the housing specialists think that the
future is for housing in the Province of
Groningen?
i. Are there possibilities for problem of
housing of seniors in the future in the
province?
ii. Would a small scale retirement village, in
other words a diverse collection of living
possibilities, with central facilities and the
possibility for service and care be a good
initiative in Oost-Groningen?

20
Research approach
Understanding the target group and their needs (Topic

A & B)
The first two topics aim to acquire a greater insight into
the seniors of tomorrow. They aim to gather a greater
understanding how these seniors approach the idea of an
active senior community and if one were to be built what
the satisfiers and dis-satisfiers would be. To gather the
direct information from the target group different methods
will be discussed.
Literature survey
A literature survey should be performed to gather
background information, and to prevent doubling up of
research. The literature survey creates the basis for the
body of the research which is targeted at understanding
the target group, their needs, desires and requirements.
Because the specific topic has not been researched
earlier the written literature has it restraints. This fact leads
to the necessity to use different methods to discover the
information required.
Precedent studies
Apart from a literature study it is important to study
precedents. Although there are no exact precedents in the
Netherlands a lot can be learnt of how other people have
developed similar communities. The ideas that have been
implemented in other developments can form the basis
for good questions and suggestions, as to test different
ideas in the local market.
In the following section three methods of qualitative

research are discussed; surveys, focus groups and face
to face interviews.
Surveys
Surveys can reach a very broad group of people, and this
method is regularly used to gather information. The
advantage of this is that you can get a random sample of

21
data that can systematically produce a data set, from

which conclusions can be drawn. The disadvantage of a
survey is that potentially, only the enthusiastic or
interested people may answer the questions which could
portray an incorrect image of the results, there are
possibilities to gain a more reliable data set, but this
requires a rather large sample which was not desirable
with the short span of time in which to research. Anther
restraint of a survey is that the answers are only in the
scope of the question that is being asked which restricts
space for creativity and extra input from the participant.
Focus group
A focus group with a number of participants from the
target group is a method that can be used to gather
information. A focus group requires good preparation and
the acquisition of a preferably broad sample group. The
advantage of a focus group is that it provides a moment
that potential users of such a complex can talk to each
other rather than with the moderator. By talking to each
other they can stimulate each other to new ideas and to a
broader thinking, this discussion is led by a moderator
that can throw questions into the group as well as doing
activities which can then lead to useful information. Focus
groups also allow the researcher to see nonverbal cues
from the participants which would not be possible with a
survey. The more focus groups that can be organized the
better; this will potentially improve the reliability of the
results.
The focus group provides a deeper sample of information
that would otherwise be hard to come by, it provides a
very specific sample of the area that is being targeted. By
doing a number of focus groups the data will become
more reliable.
Face to Face - Interviews

The objectives of the interviews are to understand
something from the interviewee’s point of view, and to
uncover the meaning of their experiences. Interviews
allow people to convey to others, a situation from their
own perspective and in their own words. (Kvale, Steinar
1996)

22
The advantage of a face to face interview is that you can

adapt the questions as necessary, clarify doubt and
ensure that the responses are properly understood. The
researcher can also pick up nonverbal cues from the
respondent.
The main disadvantages of face to face interviews the
respondents might feel uneasy about the anonymity of
their responses when they interact face to face
interviews.(Kenton Olson, Jason Muise 2007)
Conclusions
The most suitable method to gather reliable information
for this research is a focus group and conducting a
number of face to face interviews.
A focus group has been chosen because it provides a

reliable set of accurate data for a specific location and
target group. The fact that the participants can stimulate
each in their thinking and the observation possibilities of
nonverbal cues, make this form of acquiring information
very interesting. Another aspect that is interesting is to
observe is how people react to the concept and the effect
they have on each other.
It can be very useful to talk to professionals in face to face

interviews. In performing a number of interviews, the
missing information can partly be filled that was not
discovered in the literature survey. A disadvantage is that
the results can be biased and project a subjective view or
opinion on the topic. By performing interviews over a
broad spectrum these results can be differentiated to
come to useful conclusions.
Context in the Dutch society (Topic C)

Apart from understanding the satisfiers and dis-satisfiers
of the target group it is essential to understand how the
professionals regard the development of a senior
community.
There are two methods that I would like to discuss
regarding the research on the development of a senior

23
housing development in the Dutch society. These

methods are literature survey and face to face interviews.
Literature survey
A literature survey is an important tool to survey the
documentation of a comprehensive review of published
and unpublished work from secondary sources of data in
the area of specific interest. The main goal of a literature
survey is to gather a basis for the practical work and to
show that the researcher is familiar with existing literature
and research on the topic; it can also provide the basis for
the questions for a more in depth interviews.
The disadvantage of a literature survey is the lack of
literature over this exact question, and the fact that the
researcher does not come in contact with the specific
target group if this would be the sole research method.
Face to face interviews

As mentioned in one of the previous paragraphs face to
face interviews can provide a lot of useful information.
One of the most important conditions is that it is well
prepared. Knowledge and screening of the interviewees is
important in regard to choosing the right people to find
the information you require, and it is important to target a
broad spectrum.
Type of person needed for the interview

The type of people that would be useful to interview
regarding this, could be project developers, housing
specialists, and other professionals in the field of study.
These people can give in depth knowledge about certain
aspects and regarding all the topics but in particular Topic
C.
The type of interview

The chosen form for the interviews is a semi-structured
interview, as to let the person being interviewed give their
views, thoughts and ideas about a various number of
themes. Semi-structured interviews allow the participants
to elaborate and tell information that I would not have
known otherwise. All though this may not lead to objective

24
informattion, it cap
ptures ma any of the interviewe ee’s viewss
on the subject.
s T
These mea aningful relations can then bee
interpretted. (Kvale
e, Steinar 1996)
1
Conclussions
It is both essentia al to regardd the litera
ature by means
m of a
literature
e survey and by performing well prepared d
interviewws with prrofessionals. The sh hort cominngs of the e
literature
e survey, inn particula
ar the fact that
t there is a lack off
literature
e on the ttopic being g research hed encou urages the e
use of faace to face e interview
ws. This me ethod elabborates on n
the inforrmation ga athered by performing a literatu ure survey.
It is essential to pprepare thee interviewws well as to acquire e
informattion not published.
p It is impoortant to select the e
right peoople as to receive a good bala anced view w on seniorr
commun nities in the
e Netherlaands.
Figu
ure 1 - Research Framewo
ork
Enjoyable lving @ Pag

gediepdal
25
Focus group
The focu us group techniqu ue involved a moderator

g a small group discussion between selected
facilitating
individuals on a particular topic.
The aim of the foc cus group p was to discover

d w
what the
satisfiers and dis--satisfiers are for the targe et group
regarding g the devellopment off a retirement commmunity for
the third age seniors? The objective was to stimulate
s
discussion betwee en the participantts; through this
interactionn the views
s of the gro
oup becam me clearer..
Figure 2 - Fo
ocus group, Pagedal
P 2010
0
Once the ey were in the group it was w impoortant to Source: Jim van Oord
encourage them to o discuss the

t themees with eac ch other
and not to ans swers witth direct answerss. Their
ghts helpe
afterthoug ed to bring
g out their true feelin
ngs. The
informal a
atmospherre helped in bringing out the deepest
thoughts and opinio
ons on the topic.
Methodology focus
s group
The partic
cipants
The parrticipants were organized by Hen ndrik-Jan
Weggema an the dire
ector of Pa
agedal. I requested
r a mix of
people frrom the loocal muniicipality, with
w a varriance in
demograp phics. Seven of the eight
e partic
cipants too
ok part in
the focus group.
Context
Pagedal w was the lo t focus group. This was a
ocation of the
safe, informal atmo osphere. The location being in n a sport
and eventts center could
c help the partic
cipants to think
t out
of their no
ormal referrence framework.
Program
The progrram for the
e focus gro
oup was orriginally pla
anned to
be in the evening, but the paarticipants preferred to do it
during the w as follows:
e day. The program was
Jim van Oord

O 1271504
4 • Faculty off Architecture
e - TU Delft
26
Arrival, introduction & Explanation

1300-1315
1st round – Questions, Discussion & Task A
1315-1400
Coffees break
1400-1415
2nd round – Task B, Reflection
1415-1500
Aim - The aim of the structure of the program was to

make the guest feel welcome, to let them speak to each
other about where they originate from and the type of
dwelling they currently live in. This first step broke the ice
and made the participants feel at ease, which made it
easier for them to communicate with each other.
Survey - Firstly the participants were asked to think up

two positive and two negative aspects of a retirement
community. The participants received a form in which
they could fill this out.
First round - Imagine if: A Retirement Community

would become a reality… What are the things that you
find important or interesting?
The intention of the first round was to brainstorm different
ideas and to record these using ‘post it’notes.
Second round - Grouping and defining

The second round was intended to divided the ‘post it’
notes into logical categories. The participants are to think
up and decide on different categories and to write them
on the white board.
Then they are required to place their post-it notes in the
categories in which they think suited best.
After this they get explained what satisfiers and dis-
satisfiers are and are all handed a number of white and
red sticker dots. The participants are then required to

27
stick the stickers on the post-its that they found were

satisfiers and dis-satisfiers.
Reflection – Finally the participants are asked to briefly

write what their thoughts were on living in a retirement
community. Any other comments are also welcome. The
participants receive a form in which they could fill this out.
The complete focus group protocol can be viewed in the

appendices.
Results
The focus group were recorded with both a video camera
and a digital voice recorder.
The results from the relevant themes were recorded,
labeled. The post-it’s were transcribed and analyzed.

28
Interviews
Methodology for the interviews
Preparation
To maximize the information required from the
interviewee’s a number of important steps were taken. To
understand the target group I completed an orientation
study regarding seniors and the aspects of them aging.
More specifically I read all the relevant literature I could
find regarding the interviewee’s as to avoid unnecessary
repetition of information that already had been published.
The next step taken was to develop an interview guide for

each of the interviewees that included the various topics
relevant for the individual. Each of the interviewees had a
specialized area that was interesting for the research. The
topics and questions focused on these areas as to
maximize the information gained.
A simplified interview guide was emailed to the

interviewee, including some background information
about myself and the importance of the interview with
them.
The interview itself

The interview was a semi-structured interview, in which
the person being interviewed was guided from themes
listed in the interview guides. (Kvale, Steinar 1996) Apart
from the themes, there was a lot of freedom for the
interviewees to tell about their own experiences and
knowledge.
The interviews were recorded using a digital voice

recorder with the consent of the interviewee.
Transcribe and analyze

The results were transcribed and labeled in the different
themes. These results from the relevant themes were then

29
categorized in either satisfiers or dis-satisfiers. Other

useful information for the further development such as the
views of society on the development of a senior
community, were recorded in a separate category.
The interviewees - Professionals

For this research it is essential to gather information on
both the social aspects as the housing and development
aspects. After approaching a number of different possible
participants there were three that were willing to let me
interview them, namely:
 Alex Sievers, INBO – Project Developer

 Bonne van der Kooi, KAW architecten – Housing
specialist
 Cor Wagenaar, TU Delft – Housing in care
specialist
In the following paragraph I would like to tell a little about

the participants and why I found them very appropiate for
my research, I will also name the themes discussed in the
interview. The detailed interview protocols can be viewed
in the appendices.
Alex Sievers is the initiator of a large scale seniorenstad

(senior’s city) in the Netherlands. There were a number of
publications written by him where he discusses his
research and vision for a senior’s city in the Netherlands.
The interviewee is a project developer and his specific

interest in the field of study made him a very appropriate
candidate to interview.
He has done a lot of research in bringing the
phenomenon of a large retirement community to the
Netherlands which is what I envisage with my design
project. The literature was enriching but there were a
number of topics where I lacked reasoning and
knowledge which could be attained in an interview.

30
The objectives in my interview with him were to learn

more about his views on the subject, and to gather
information that I could not find in the literature regarding
the satisfiers and dis-satisfiers as well as his thoughts on
developing a small scale retirement community discussed
in Topics C&D as well as a number of the questions in
Topics A&B. I was also very interested to discover why a
number of choices had been taken regarding the
seniorenstad concept.
Themes
 Location
 Scale
 Target group
 Living
 Facilities and Care
 Dutch market and society
Bonne van der Kooi is a housing specialist in the

Netherlands. Via Leonie Korting a fellow explorer in the
ExploreLab11, I received his name as somebody that
knew a lot about housing, and also about the province of
Groningen. His mission is to contribute to the pleasure
and enjoyment of living and housing for everyone.
The objectives in my interview with him were to learn

more about Groningens population and housing, to
receive his views on housing seniors in the north of the
Netherlands and to share his thoughts on developing a
retirement community in the region of Oost-Groningen in
Stadskanaal.
Themes
 Housing
 Classification of seniors
 Isolation
 Combination of housing and care
 Future? Senior cities or villages
 Groningen
 Type of housing

31
Cor Wagenaar is a specialist in architecture in the care

sector. After receiving the recommendations from both
Robert Nottrot and John Heintz, I took up contact with
him. I read his recently published book, ‘De architectuur
van de ouderen huisvesting’(The architecture of the
elderly housing’), which gives a broad insight into the
development of housing for seniors through time in the
Netherlands.
The objectives in my interview with him were to learn what
he believes for the future. What the right ways are to build
and develop for seniors in the future and what his views
are on the development of a retirement community.
Themes
 Classification of seniors
 Combination of housing and care
 Isolation
 Retirement at 65 outdated
 Future? Retirement cities?
 Groningen
 Target group
 Housing
 Aging and other issues

32
Analysis method
Methodology for the analysis of the focus group and

interviews
Interviews
The interviews were transcribed and have been analyzed
using the coding method. The interviews were all
recorded using a voice recorder. These were then
transcribed using the computer and printed out.
The following step used to analyze the data obtained
through the interview was the method: coding.
It was performed by first generating the set of relevant
categories and connecting these to a color:
 Location
 Scale
 Target Group
 Living
 Facilities and Care
 Dutch Market and Society
Important information within the interview transcript was

then tagged with these categories using colored markers
corresponding to the categories. Important ideas
pertaining to a specific category were marked and linked
to their respective tags. The color coded documents
where then arranged according to the tags which resulted
in an organized analysis of the data.
The structured transcripts were then examined and the
relevant, reoccurring themes identified. This data was
then transformed from text to visual diagrams, schemes
and sketches all with annotations in order to visualize the
data. This made it manifest what the important aspects
where and how these could be applied to a concept.
A final selection of quotes and diagrams was made which
was used in the results and recommendations.

33
Focus Group
The focus group was recorded on film, and using a digital
voice recorder. Because of technical problems the filming
didn’t work out and sound recording was not clear
enough to make a transcript of it.
Notes were documented and a number of important
quotes were recorded.
The main results from the focus group were:

 The short questionnaire forms
 The ‘Post It’ notes
 The written reflection
The importance of the analysis was apart from finding out

what the satisfiers and dis-satisfiers are, also pre-testing
the idea with the specific target group.
The written reflection covers more than just the data and
the conversation, but also the atmosphere and general
attitude of the participants regarding the possible
development.
The data was available was recorded and transcribed.
Part of the data was readily available from the ‘Post It’
note activity, this information including the labeling of the
satisfiers and dis-satisfiers which was performed by the
participants was coded an analyzed in the same way as
the information from the interviews. A final selection of
quotes and diagrams was made which was used in the
results and recommendations.

34
2. Background
Orientational literature survey

Introduction
As an introduction to my practical research in designing
for the seniors of today, a brief look will be taken at topics
of gerontology and the effects it has on designing for this
generation. Designing for an aging population is
designing for the physical, social and mental impairments,
rather than designing for age alone.
Gerontology
What is gerontology
According to the Association for Gerontology in Higher
Education (2001) Gerontology is the study of the aging
processes and individuals as they grow from middle age
through later life. It includes:
 the study of physical, mental, and social changes
in older people as they age
 the investigation of the changes in society resulting
from our aging population
 the application of this knowledge to policies and
programs. As a result of the multidisciplinary focus
of gerontology, professionals from diverse fields
call themselves "gerontologists”(A.G.H.E. 2001)
Gerontology is a part of the multidisciplinary field in the

study of aging. The core areas of the study of aging have
to do with biology, sociology, and psychology, along with
content from many other areas of study such as public
policy humanities and economics.(A.G.H.E. 2001)
Geriatrics on the other hand is more specifically the

branch of medicine that focuses on health promotion and
the prevention and treatment of disease and disability in
later life.(AGS 2009)

35
History
y of care
e for the
e elderly
y
It is believved that growing old
d is a result of the co
oming of
agriculture. Through a more stable foo od supply and the
lack of frrequent movement
m meant thhat human ns could
survive longer.
‘The Cano on of Med dicine. 10255’ was thee first book
k to offer
instruction
n for the care to the aged. Thiss book rec cognized
four perioods of life: the periood of growth, prime e of life,
period of elderly deecline and decrepit age. This book also Figure 3 - Ink-wash illustration of
indicated in a chap pter “Regimmen of Old Age”, th hat older Rochforrd Alms housses in Essex
people ne eeded plenty of slee ep, that th
heir bodiess should Source: http://www.bl.uk/onlinegallery
be anointted with oil,
o and re ecommend ded exerc cise. The
book also o included recomme ended dietss suitable for older
people.(HHowell, Trevor H. 198 87)
Through ttime the nu
umber of aging
a humaans has increased.
The population ha as continuued to grow and the life
expectanccy has inccreased evvery centu
ury since the
t 14th
century.
The firstt forms of housin ng for thet elderly were
incorporaated in the Almsho ouses; theese were charitable
housing pprovided to o enable people
p who could no longer
work, typpically elde
erly, to live
e in a parrticular com
mmunity.
They were e often targ
geted at thhe poor of a locality, at those
from certtain forms s of prevvious emp ployment, or their
widows, a and are geenerally ma aintained by a charity or the
trustees o
of a beques st.(Associaation, The Almshouse
A e 2010)
Almshousses are Eu uropean Chhristian insstitutions. Alms
A are,
in the Christian trad
dition, monney or se ervices don nated to
support the poorr and in ndigent. Almshouse
A es were
establisheed from the 10th cen ntury in Britain, to provide
p a
place of rresidence for poor, oold and distressed folk.f The
first recorrded almsshouse wa as founded d in York by King
Athelstan, and the oldest stilll in existen
nce is the Hospital
of St. Cross in Wincchester, da
ating to circ
ca 1132.
In e middle
the ages, the majoritty of
European n hospitals functionedd as alm mshouses. Alms-
houses h have been created throughout
t t the periood since
the 10th century,
c up
p to the prresent dayy. There is no strict
delineatio
on betwee en almsh houses anda otherr forms
of sheltere
ed housingg, although h almshouuses will te
end to be
characterized by their charitable status and by th he aim of
supporting the conttinued inde ependence e of their re
esidents.
(Associatiion, The Allmshouse 2010)
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
36
In the Netherlands the introduction of care homes for the

elderly emerged in the 19th century. Through the 19th
century and well into the 20th century, the elderly who
needed care were directly related to the poor. People
tended to work until they couldn’t work anymore; they
changed jobs and moved into different functions as to be
able to pay their rent.(Stavenuiter, Monique 1993)
The second half of 19th century was dominated by the
‘social question’. Slowly the eldercare started to be seen
as a social problem. The direct relationship was the
increase in elderly, through the increase in prosperity and
life expectancy. The association for the States retirement
was established in 1900 to stimulate the discussion, but it
was not until 1946 that minister Drees created the law for
those above 65 years of age that could provide in their
needs to receive a pension from the State. (Stavenuiter,
Monique 1993)
According to Huijsman, the 50s were a period of
‘storing/accommodating’, the great need for dwellings
resulted in the creation of 50,000 places in elderly homes.
Although the intentions were good, the homes were not
appreciated by the majority, and people feared the idea of
having to leave their identity and having to move to such a
place.
The period of ‘storing/accommodating’ did not last very
long, already in the 1970s the accent changed to
motivating people to remain put as long as possible. The
government stated that a maximum of 7% of the elderly
should reside in a nursing home. A lot of extra facilities
began to exist in assisting people to live longer in their
own home.(Kooij, Cora van der 1987)
Although the stereotype senior still exists in the mind of
many people today, the past few years have started to
make people aware that it is not a single group of people
but a group of individuals with a lot of different views and
needs.(Deen, Femke 2010)
History of gerontology
Although care for the elderly was a phenomenon that
existed a number of centuries ago, it was not until the
1940s, that pioneers like James Birren began organizing
'gerontology' into its own field. Recognizing that there
were experts in many fields all dealing with the elderly, it
became apparent that a group like the Gerontological

37
Society of America was needed (founded in 1945). Two

decades later, James Birren was appointed as the
founding director of the first academic research center
devoted exclusively to the study of aging, the Ethel Percy
Andrus Gerontology Center at the University of Southern
California. (P.S. Liebig, J.E. Birren 2003; Center, USC
Ethel Percy Andrus Gerontolgoy 2010) In 1975, the
USC Leonard Davis School of Gerontology became the
first academic gerontology department, with Birren as its
founding dean. Gerontological education in the U.S. and
abroad has flourished since then, with 57 universities in
the U.S. offering master’s degrees in gerontology in
2007. (Zelinskib, William E. Haleya; Elizabeth 2007)
Physical, mental, and social changes in people as

they age
There are different aspects that affect the elderly sooner
or later in life. In this paragraph I will briefly cover the
different areas of physical, mental, and social changes in
people as they age. It is important to understand that
“aging is universal, but the meaningfulness of growing old
is variable”(Alvarez, Julia Tavares 1999)
To begin with a number of comments that can be useful
for the reader:
 “Don’t underestimate the older Adult” (R. J.
Goodman, D. G. Smith 1992)
 “Many development team professionals do not
empathize with the seniors who will be
experiencing life in the setting that the
professionals are creating.” (R. J. Goodman, D. G.
Smith 1992)
 “Designers need to spend more time considering
the concerns of those who will be using the space
continuously” (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992)
 “Ageism is social discrimination based on
chronological age, or assumed age. We see
ageism in all areas of society, but especially in
situations related to active living.”(Cousins, Sandy
O'Brian 2005)
Physical changes
There are physical changes that occur as we age. Many
people feel quite vital and ‘normally’ active well into the

38
later years and might not have any real physical

problems. Because someone is 65 does not need to say
anything about the physical state of that person.
(Cousins, Sandy O'Brian 2005)
Despite this the effect of growing older will have an effect
sooner or later in life. Some of the symptoms may not be
noticed at first although they are may already be
occurring. In general, aging in the later years decreases
the ability of the body to function properly and efficiently,
making it more difficult for the body to maintain
homeostasis (stable chemical and physical states).
Each of these senses requires contrasts:
brightness/dimness, hot/cold, sweet/sour/bitter,
rough/smooth, loud/soft, and so on. We learn to
appreciate or assign value of the depth of our experiences
in terms of these contrasts.
The five senses: (R. J. Goodman, D. G. Smith 1992)

Sight – As people grow older they need more light to be
able to see the same as younger people. The eyes take
more time to adjust to different colors and lighting levels.
When design spaces for older people it is very important
to take good considerations for the colors used, and the
lighting levels. This has a big impact on the comfort and
livability of space. In the 1970s John Flynn at the Kent
State University researched how light works in regard to
attention, orientation, movement and mood. The way light
is used is very important; it can control the movement of
people through space as well as creating different moods
and atmospheres.
Hearing – Already from the age of 40 years the hearing
starts to decline. Higher frequencies are the first to
become less audible. As people grow older the loss of
depth, quality and subtleties of sound make it hard to
differentiate between background noise and other
sounds, which can obstruct the comprehension.
Acoustics should be design in a way to minimize
background noises. It is important to be creative in the
use of surfaces. The designer should not rely on the
acoustics of moveable furniture.
Taste –Taste declines with age, reducing the desire to
enjoy eating. Because salt is not always the solution
because of salt free diets the way food is presented

39
becomes more imp portant. Tasste has a hand in gllove with

the sense
e of smell.
Smell – Smell is one of th he first seenses to become
impaired as peoplle age. The sense of smell is very
importantt as it ca an evoke the quick kest and deepest
responsess. As we move through ourr environm ment we
virtually ta
aste our way.
w We ha ave either a neutral, pleasant
or unplea asant expe ereo-type of the foul odor of
erience. Ste
the conva alescent hoome can be
b preventted by dessigning a
well-desig gned mec nstallation, and the use of
chanical in
odorless ssurfaces. Figure 4 – Mobility
http://www..halfords.com/wcssstore/
Touch – Touch helps h to heighten
h the
t reality
y of our
experienc ces. The common saying sa ays, “wha at I can
touch, I ccan believe
e in”. Touc ch can tell us if something is
complicatted or plaiin, hot or cold. Agin ng brings reduced
sensitivity
y, but is sense
s that they tendd use a lo ot more.
Designerss need to o have consideratio
c on for sa afety,(i.e.
considera ation for water
w temp perature, surfaces, handrails,
hardware & plumbin ng fittings and
a sharp corners.)
ucture & compositio

Body stru c on Figure 5 - Maintain th
he residents
function
nal independe ence as huma an
As people age the eir muscle es start to o deterioraate. It is beings
importantt to have considerati
c on of the height of c cabinets, http://www
w.canonmetals.com
m/images/
shelves, b
bench top ps etc. as it become es more difficult to
access obbject or things that arre either to
oo low or to
oo high.
Strength and dexte
erity
Due to a loss of strrength and d loss in dexterity
d ass people
er, it is imp
grow olde portant to have
h considerations for easy
access an
nd arthritis friendly do
oor handlees.
Equilibriu
um and ba
alance
The graduual reductiion in nervvous tissue
e, beginnin
ng at the
age of 45
5 and espe ecially notic
ceable aroound 70 may affect
balance and the coordinattion of fine movem ment. A
number oof tips whic
ch can helpp prevent accidents
a a
are:
 Sofft surfacess
 Secure footin ng
 Noonslip surfaaces
 Noo protruding g seams, cracks
c or joins
 Lim
mit the need to bend over
Mobility
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
40
Due to restrictions and reduction in mobility it is important

to plan more space than usual. The goal is to maintain the
resident’s functional independence as human beings.
Simple aids such has handrails can consideration for easy
to access spaces and facilities improve the capability of
the elderly to remain independent.
Mental changes
Memory and mental impairments
Due to the more frequent reduction in memory and the
increase in mental impairments, it is important the
signage and other memory cues such as the color of
floors and routing are clear and simple.
Signage
The orientation of elderly people can become worse as
time passes. The easy, logical and clear signage is
essential. A number of tips here for are:
 Easy first time orientation
 Logical flow between the exterior and the interior of
the building
 Visual access to exterior features that give the user
quick reference to overall building orientation.
 Easy identification of levels, wings and
departments
 Keep long passageways and corridors to a
minimum, or break them up with either color and/or
lighting.
 Frequently used services should be located in
easily found areas of the building
 Overall layout of the building should be simple to
memorize.
 Signage should be short and easy to understand,
at a comfortable height and have a clear
hierarchical priority.
Emotional responses
The emotional aspects are not to be underestimated. It
can be a very difficult step in leaving home environments,
which can lead to traumas and loneliness. Depression
among the elderly is twice as high as for general public. It
is important to design sociability into the environment.
Amenities should be situated where residents naturally
pass by.

41
The conceept of choice is esse

ential. The creation of
o spaces
where pe eople can n particippate, obse erve or withdraw
w
themselvees from the common n public. In doing soo elderly
can create
e a person
nal indepen ndence.
One of th he reasonss why psy ychologica al disorderrs in the
elderly arre more difficult to diagnose
d i that few
is w people
expect theese issues
s. Instead, they may credit the isolation
to aging or diminisshed socia al circles. The elderrly fail to
ese issuess to health care provviders and
report the d receive
treatment from spe ecialists inn mental health carre at far
lower rate e general public. So
es than the ome disordders may
appear too be comm mon to ag ging, such as deme entia and
Figure 6 - 12% of eldderly 65+ sufffer
Alzheimerr's diseasee, yet are e not rela ated to thhe aging from soccial isolation
process.(Livestrongg 2009) http://asifra
ahman.com/wp-co
ontent/
Social ch
hanges
Many peoople over the
t age off 55 can suddenly
s lo
ose their
everyday contacts. In addition
n to this, most
m peoplle are no
longer a member of o a party, union, asssociation or club.
They go to less to church
c andd exercise little.
l
Research by Robe ert D. Pu utnam, autthor of th he book
“Bowling Alone, th he Collapsse and Re evival of American
A
communitty” show ws that politics, bureaucra acy and
economy function a lot worrse when people arre alone
more. The ey are sickk more often and are e a lot lesss happy.
Psycholog gists estim
mate that 1 15 percentt of elderly y people
are seriou
usly depresssed. Depression is the most commonc
cause o of inpatien nt hospita alization, yet it is i often
misdiagno osed in elderly patients.
p (Livestrongg 2009)
According g to Putnaam, bondin ng network ks are most useful
when specific reciprocity and a mobilizing solid darity is
necessary y for "getting by" in op
ppressive
situations.(Putnam, Robert D. 2000)
olation am
Social iso mong the elderly
e
Although the chanc ce to beco ome sociaally isolate
ed grows
as people e grow old
der, researrch show that
t 12% of
o elderly
65+ sufffer from social issolation.(R R. Hortula anus, A.
Machielse e, L. Meeuw
wesen 200 03) Older people,
p whho live in
isolation, are not in
n places where
w y can easily make
they
new conttacts. The ey withdraaw themse elves furthher back
from soc ciety and the threshold to seeks contaact only
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
42
becomes harder and more difficult. Their problem is

relatively invisible and therefore difficult to resolve.
(Machielse, Anja 2006)
As mentioned earlier there are different causes for social
isolation. Isolation often occurs when a partner falls away
of when people become sick or disabled. These events
tend to have a great effect on their social network.(Tijhuis,
M. 1994)
In England the isolation of people aged 75 and over living
alone will increase by over 40 per cent in the next 20
years.((Commission, CABE and Environment), for
Architecture and the Built 2009)
Life expectancy
The life expectancy is increasing each year. According to

predictions of the ‘Actuarieel Genootschap (Actuarial
Association)’ girls born in 2060 will become on average
87.6 and boys 84.3 years old.(Genootschap, Actuarieel
2010) This compared to the life expectancy in the year
2008, namely 82.3 for girls and 78.3 for boys.(CBS,
eurostat 2010)
The effect that this has on society is that the number of
older people increases each year because the increase in
life expectancy.
Demographic Development
What are the social developments
We are living in a time where the baby boomers is on the
verge of breaking through. The statistics show that in
2020 the senior population(65+) will have grown from
15% of the population in 2010 to a huge 20%.(CBS 2010)
According to many people aging is a real problem for the
Dutch nation.(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004)
The senior population is not a homophonic group, and
there are no common denominators to classify them as
such. There are many different terms used to describe the
senior population, namely the 55+ citizen, the 65+
citizen, the dependent retiree or the non-working retiree.
Often the terms used are interchangeable. However we
want to describe this age group, the facts show that in

43
about tenn to fifteen

n years 400% (55+)//25% (65+ +) of the
Dutch po opulation will
w consisst of thesse seniors. At the
moment it is aroun nd 25 % (55+)/15% % (65+). T The 55+
seniors aare becom ming an even
e moree importan nt target
group in tthe sectorss for housing, recrea
ation, services and
care. In th
he year 20000 3.7 miillion were
e in this ag
ge group
while in 2005
2 this had increeased to 4.24 millionn. In the
coming d decades th he numbe er of senioors will grrow to a
huge 6 million.(Seniorenstad, Initiefgroeep 2006)
Figure 7 - De
emographic development
d in the Netherlands
Source CBS
Figure 8 – Development of s fertility rate and life expe

o the world’s ectancy
1950-2050
Source: United N
Nations Population Division
Seniors vary
v in ag
ge from 55 5 to 110. They are born in
different ttimes and are of a number
n of generations. If we
want to ttarget these groupss as best as possiible it is
importantt that we define
d thesse groups s. Youngerr seniors
have diffeerent stand
dards, valuues and wishes
w to the
t older
seniors. YYounger seeniors wou uld have more
m focus on work
and recre eation whilst the oldeer seniors would ha ave more
on care. Obviously y there are
a similarrities betw
ween the
seniors: bboth youngger and old der seniors are incre easing in
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
44
number. Moreove er, almostt all senio

ors now are more e
critical than
t their parents and
a grand
dparents and
a are in
n
general more influuent.(Senio
orenstad, In
nitiefgroep
p 2006)
This diverse group p of people cannot beb approa ached as a
single taarget grou
up as man ny younge er seniors will have
e
absoluteely no asssociation with the elderly. They willl
neither feel,
f act or
o want to be associiated with the termss
‘senior’, ‘elderly’, ‘old’, ‘crippled’,
‘ ‘handica
apped’ orr
‘disabled’. They would
w rath
her like to hear thatt they are
e
forever young, he ealthy, and vital.(Ju
udy Schrieener, Mikee
Kephart 2010)
Demo
ographiccs in Gro
oningen
n
Lookingg more spe ecifically to
o the province of Grroningen itt
is apparrent that th
he populattion in ruraal areas is shrinking.
This is comparabl
c le to most of the Ne etherlands where the e
urbanizaation is continuing, with
w three quarters
q off the citiess
in the Netherland
N ds having stronger growth th han in the e
rural are
eas. The p population in the Pro ovince of Groningen
G n
is not ve
ery large which
w causses the diffference beetween the e
rural an
nd urban developme
d ent to be extra grea at. This iss
especially appare ent in the region off Delfzijl and
a areass
around it in East- Groningen n.(Beleid, Kenniscen ntrum voorr
Figu
ure 9 - Provin
nce of Groningen
Bevolkinngsdling en 2010)
http:///upload.wikimedia
a.org/wikipedia/co
ommons/c/c3/
Groningen-Position.pn ng
Boomerrs: the moost powerrful demog graphic grroup everr

seen(Judy Schrien
ner, Mike Kephart
K 20
010)
People born
b between 1946 and 1964 belong to the group p
of baby boomers. As of 19 998, it wass reported that, as a
generatiion, boom
mers had tended to o avoid diiscussionss
and plaanning for their demmise and avoided
a m
much long--
term planning. Baby
B boom mers havve been a strong g
econommic force throughou ut their lives, and are now w
becomin ng a stroong economic forc ce in their deaths.
Accordinng to Mullins they arre beginnin
ng to spurr growth off
the deaath care services industry,
i including hospices,,
funeral homes, ce emeteries and estatte planning g.(Mullins,,
Robert 1998)
1
Political journalissts Louv and Sam muelson sstate that:

through time there e has been a growin ng dialoguue on howw
to mana age aging and end-o of-life issue
es as the generation
g n
ages. Inn particulaar, a numbber of pollitical com
mmentatorss

gediepdal
45
have argued that baby boomers are in a state of denial

regarding their own aging and death and are leaving an
undue economic burden on their children for their
retirement and care.(Louv, Richard 2006; Samuelson,
Robert 2007)
What are the problems/chances
Economic Burdens
Various economic burdens are associated with the large
movement in the population due to the large group of
people approaching retirement and old age.
The economic burdens that may be considered to be
overwhelming are that the tax rates may need to be raised
dramatically, the economic growth may be retarded due
to high service costs that preclude other social
investments and the general well-being of future
generations of workers is worse than that of current
workers due to service costs and income transfers.
(James R. Knickman, Emiliy K. Snell 2002)
Workforce
Today, millions of Baby Boomers in the labor force are
approaching retirement. The first wave turns sixty-four this
year, and in the next several years unprecedented
numbers of workers will be walking out the door with their
skills, knowledge and experience. This is a tragic waste of
human resources for two reasons: organizations are
losing their histories, and many of the new workers aren't
ready to fill the void. It is believed in America that the
hovering 10% of unemployment will change to become
excess of 2.5% in the availability of skilled jobs within
eight years. The problem won’t be too few people; it will
be too few skilled people.(Jackson, Henry G. 2010)
According to Jackson it was very important to start
changing the workplace today to prevent it from
becoming a far from comfortable place
tomorrow.(Jackson, Henry G. 2010)
Education

46
According to the U.S. department of Education the elderly

of 2030 will be much better educated, with a college
graduation rate twice that of the current generation of
elderly. This bodes well for the future physical health of
aging Baby Boomers, as there is a strong correlation
between education level and disability; college graduates
have a disability rate about half that of high school
dropouts.(James R. Knickman, Emiliy K. Snell 2002)
Community
According to Knickman, while the Baby Boomers were
growing up, the needs of young families were a high
priority in community development, with particular
concern for family-friendly housing, parks, and schools. In
2011, these children will start turning 65 in large numbers.
Many predict that if communities want to be successful in
caring for their aging population, they will have to make
significant, yet certainly feasible, changes in housing,
health care, and human services.
80% of the growing number of adults says they would like

to age in place. Surveys by the AARP show a desire of
those aged fifty and over to continue living in their homes
as long as possible, even if they need assistance to do
so.(Ada-Helen Bayer, Leon Harper )
Independent living
As people grow older, they tend to want to stay in their
homes as long as possible, a phenomenon often referred
to as “aging in place.” As seniors try to extend the
number and quality of their years at home, however,
many are likely to find that certain features of the houses
they bought when they were younger can make it
increasingly difficult to remain there, such as stairs, large
yards that require maintenance, and lack of easy access
to shopping and hospitals. And as the options for health
care evolve, more and more seniors are receiving
intensive care in a home environment that may not be well
suited for it.(Humphreys, Jane 2007)

47
Governm
ment Po
olicies
How does the e govern
nment approac
a ch the
demogrraphic developmen
nt in the
Netherlands
eThe fast growing aging

a gene
eration of the Netherlands is
a well-kno
own probleem. The Governmen
G nt has pubblished a
number of docum ments thro ough time e addresssing this
problem aand descriibing the need
n and trends
t of th
hese 3rd
and 4th ag
ge groupss. Namely:
 Nota MMensen, Wensen,

W Woonen (Won nen in de 21e
2
 Eeuw ) - (White Paper: Pe eople, Wisshes, Living
g (Living
in the 21st Centu
ury) VROMM, 2000
 Met zoorg gekozeen? (Carefu
ully chosenn) VROM, 2004
ople, Wishees, Living’, states the point of

The first rreport ‘Peo
adjusting the laws s on acc cessibility needs to o make
dwellings more acc cessible forr the elderrly and peoople with
a handica ap.
ne of the re
The outlin eport in reg
gard to the
e elderly wa
as that:
 The e starting point for decisions

d and planss are the
neeeds and living conditions
c of the elderly
ind
dividual. Older people p a
are indep
pendent,
ressponsible citizens
c an
nd there iss no homo ogenous
cattegory. Th he predictiions for thhe future are that
peo ople over the age of 55 yea ars are be ecoming
creasingly heterogen
inc neous and are adva ancing in
dividualizattion. This makes it harder to plan for
ind
whhole catego ories of peoople.
 Hoousing is notn an isollated policcy. The ho ousing is
ine
extricably linked to th he physicaal living co
onditions
(ennvironmentt and loca ation) and the
t social housing
situ
uation (Perrception off the neigh
hborhood, location
in rrelation to social netw
works, chilldren etc.)
 Whhere as in
n the postt could be
e spoken about a
sho
ortage in housing, the curren
nt situation
n shows
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
48
that the market has changed from a supply driven

market to a demand driven market. The main
consequence is that in addition to quantity, quality
has become an important aspect.
 Standard solutions and standard answers are
increasingly not sufficient for the modern person.
The individual senior should be the determining
factor in the activities and measures regarding
housing, care and services. If the senior individual
should determine these measures, then their
position as consumer should be strengthen by
having the capability to articulate their questions
and wishes. (Piet Driest, Gerrit Wolfswinkel 2005)
‘Mensen, Wensen, Wonen’ also states a number of other

important factors about the stance of the government
regarding the aging.
 They are increasingly seeing the importance of the

house as care location.
 The ‘intelligent house’ is potentially no substitute
for personal care and attention, but can help
increasing the efficiency and that is very welcome
considering the shortage of workers in the sector.
 Important factors for living are: security, safety,
possibility to receive guests and the house as basis
for daily activities.
 There is a lot of loneliness among the elderly
 Seniors are becoming increasingly affluent, critical
and worldly.
 In short, people that need care want to stay at
home as long as possible. (VROM, Ministerie van
2000)
 Older people are becoming more assertive and

autonomous, and give the preference to self-
assembled combinations of housing and care.
 From the fourth age (from 75 years) the influence
of health and functional life begin to dominate and
it often happens that one partner is left alone.

49
 Oldder people e appreciatte life prooof housing

g but this
doe es not affect
a their relocation behavvior. The
mo ost requestted option is a custo omized apa artments
with reasona able floor space in ann environmment with
carre package es and serrvice optionns;
 Inteegrated homes with h nursing homes, the t total
intrramuraleraal capacity y is relatiively stabilized or
redduced. Parrtially by the
t offsett of indeependent
livin
ng where e intensivee care ca an be offe ered on
loccation.
The e market for services is ga aining a stronger
possition for housing
h and care. (19 999)
The challlenge therrefore is to t facilitatte the cre

eation of
customize ed residential care and supporrt package es for the
growing group off depende ent peoplle in soc ciety, life-
resistant so that the elderly, where ap ppropriate can use
the care while being able to t live ind dependently.(1999)
The second report, ‘Met zorg g gekozen? ?’ covers the

t topic
of aging a
and the prooblems and visions regarding
r housing.
The director-genera al of living Dr. A.W.H. Bertram states in
her forewword that aging
a will lead to a greater need
n for
elderly su
uitable houusing. The e calculatio
ons made in 2004
state that by 2015 th
here would d be a need to make 400,000
additionall dwellings suitable e for the elderly, either
e by
building nnew dwellings, reno ovating exiisting dwe
ellings or
by buildin
ng targeted d housing developm ments.(Plannbureau,
Social Cuultereel 200
04)
ne of the re
The outlin eport in reg
gard to the
e elderly wa
as that:
Housing in general
 Thee policy doocument states
s that the elderly
y should
havve more ch hoice for diverse
d com
mbinationss of living
andd care, in diversity and
a quality y, both in th
he rental
as the buyingg market.
 Lesss elderly want
w to live
e in a flat.
 Thee demand d for the elderly to liive in theirr current
hommes provvides a ro oad block for the younger
genneration th
hat needs a place to live in. The e current
maarket does not providde enough new home es.
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
50
 The elderly want more living space.

 Single elderly tend to live in apartments.
 Special elderly dwellings answer the quality
demands of the target group increasingly.
 There is an increase in service and care that can be
delivered to the elderly in their own home which
means that they can remain living there longer.
 The move behavior of the older people tends to
differ to that of younger people if they decide to
move. Young people tend to move upward in the
housing market, while the elderly tend to take a
step back. They are (at least according to theory)
moving back to rental apartments in exchange for
selling their house.
 Many elderly housing complexes are multistory.
 Within the actual number of relocations, the interest
in developments with housing for the elderly is
large. There are more older people seeking such a
wish to move house than those who really
move.(Planbureau, Social Cultereel 2004)
Disabilities and housing
 Most people above 75 years of age have a

disability.
 Many immigrants that have physical work are
already having problems with bodily disabilities at
the age of 55.
 There are different types of housing for the elderly
with a disability, yet the majority still lives in a
‘normal’ dwelling.
 Once people have moved to a suitable house they
do not tend to move anymore.
 In general people with a higher education tend to
have less disabilities then people with a lower
education.
 There are a lot of houses that are used by people
without a disability. (Planbureau, Social Cultereel
2004)

51
Physical and social living environment
 Most of the elderly are happy with their living

environment.
 If they are not happy it is often the social aspect,
non-communities, and problems in the local area.
 The lesser social qualities often occur in the inner
cities.
 The content elderly are just as happy in the urban
environment as those living in rural of sub-urban
areas.
 Many find that things were previously better.
 Physical aspects are often more important than the
social aspects, especially the facilities in the area,
traffic safety and public transport are much
appreciated.
 In more urban areas people are often less attached
to good contacts with neighbors, in rural locations
this is the opposite.
 In the cities there are many more unsatisfied elder
people, there are also a lot of cases of concern
among elderly in a social isolation. (Planbureau,
Social Cultereel 2004)
Financial
 Elderly often live in a rented dwelling, especially

above 75
 Dwellings with care are often of a low quality
without the consideration of the care factor.
 Dwellings with care have in general a bad price-
quality ratio
 The expenditures of the elderly are low, but they
also have less income in general
 ‘Huursubsidie’ (Rent subsidization) lessens the
expensive costs for their relative small income.
(Planbureau, Social Cultereel 2004)

52
Moving
 More than 90% of the elderly are happy with their

house and prefer not to move.
 Health is the main reason that many move
eventually. (70% move to a dwelling suited for the
elderly)
 Younger elderly find it easier to move than the
older elderly.
 Having a partner adds a brake to elderly wanting to
move.
 People with a higher education tend to look ahead,
and move more often before the need is apparent.
 A low social quality in the area stimulates people to
move away.
 People have a great appreciation for a pleasant
area.
 If people move when they are still well abled it is
easier to adjust to the new situation and to develop
new social networks.
 Many elderly who have equity in a dwelling also
have a greater financial capacity.
 The success chance for senior housing
developments lays lower than that for ‘normal’
housing developments. (Planbureau, Social
Cultereel 2004)
The report ‘Met zorg gekozen?’ describes the elderly of

the future. It demonstrates the facts and figures of the
movement in the market, and reasons for the choices that
are made. It shows that the wishes and standards of the
coming aging generation are different to that of those who
are old today. In general the incomes are higher, they
have a better education and they are more independent.
The living space that is suited for these people has higher
quality standards and is more often a bought dwelling.
But there are also groups for which this does not count.
Another trend is the cultural diversity that is starting to
exist as time proceeds.

53
What have they done to solve the problem
The two reports covered the demand and the issue of

housing among the elderly. The government has also
made visions for how to tackle the problems created by
the vast changing demographics. A few of their stances
and actions are:
 Preventive health care for elderly: Municipalities are

since 1 July 2010 responsible for providing
preventive health care for the elderly.
 Small living: There is increasing demand for care
for elderly people with dementia. The government
has provided an incentive for the provision of such
facilities.
 The government wants to stimulate people to work
longer, and to keep participating in the working
process.(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004)
 The government wants to stimulate people to
independent living as long as possible. (Dick
Verzijden, Jolanda Fransen 2004)
 Sufficient amount of suitable dwellings for the
elderly and others with a handicap.(Rijksoverheid
2010), (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport 2005)
 Accessible area for people that have accessibility
problems(Rijksoverheid 2010)
 Sufficient appropriate care and support in
communities and neighborhoods. (Rijksoverheid
2010)
 The government believes that most people will
remain living in their own houses, currently
(92.8%), but that there will also be new forms of
housing developments such as ‘sun city’s’
etc.(Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport 2005)
 The government believes in the adjustment of
current housing to suit the elderly. (Ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)

54
 The amount of self-sufficient dwellings was in 2005,

100.000 by 2015 the government wants 115.000
extra (40% new , 60% existing adjusted) (Ministerie
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005)
 The health advice has calculated that there is a
need for approximately 1300 sheltered places each
year due to the increase in the number of people
suffering from it. (Ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport 2005)
 The government wants to educated the elderly to
minimalize the fall accidents. (Ministerie van
 Those with a handicap or chronicle sickness to
keep working if they have the capabilities.
(Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
2005)
 Stimulation of volunteers work. (Ministerie van

55
Organizations & Associations – How they see

the problems and developments
American Association of Homes and
Services for the Aging (AAHSA)
According to William L. Minnix the president and CEO of
AAHSA, the association has the goal to transform the
aging services in the near future with what they call the
‘Five Big Ideas’.
 To expand managed caring
 To reinforce housing with supportive services
 To enable technology applications
 To transform the culture in nursing homes
 To manage the transitions of elders
Innovative design of the physical environment has an
important role to play in achieving each of the ‘Five Big
Ideas’.
“Best-practice design principles also support culture

change and a focus on resident-centered care. Small-
scale “neighborhoods” with private and communal space
and the familiar features of home, for instance, can foster
a sense of community life.” William L. Minnix
Geestelijke Gezondheidszorg(GGZ)- (Metal

Health)
Research: (Vergrijzing in Nederland) Aging in the
Netherlands(Dick Verzijden, Jolanda Fransen 2004)
The research done for the GGZ-policy was for the The
National department of Health, Wellbeing and Sport
(ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport). A
qualitative research was done to look at how people see
the problem of aging in the Netherlands. Various
discussion groups were held with age groups 20 to 40
years, 40 to 60 years and 60 and older. There was also a
quantitative research done using the TNS NIPO CASI, a
panel of more than 100000 people that could answer
questionnaire via the computer. In total 902 people
participated in this research.

56
Conclusions from the research

The problem of Aging
Most of the people had heard of the problem of aging.
Nearly 20% named the problem of the shifting that will
take place between the working and non-working people.
Half of the people see aging as a problem that will also
affect them. The problems seen are the shortages in the
care, increase in the healthcare cost, to little informal care
and volunteers work, unemployment, jobs that don’t get
filled, a receding economy, the younger generation that
are not involved with the aging.
Aging and the working process

Only a quarter of the interviewed people agree with the
fact that the government would like to stimulate a longer
working life. But most believe that the government could
do something about the problem by thinking about part
time work, flexible work times for aging workers, or by
providing financial incentives.
Aging and independent living

80% of the interviewed people agree with the
government’s stimulation for independent living as long
as possible. The main point that came across was an
affordable ‘thuiszorg’ home care, as well as the provision
of dwellings that are suitable for the seniors, as well as
adjusting the current market. They also mention the
stimulation of informal care and volunteer work.
The interviewed people also believed that the providers of
dwellings(cooperation’s, care institutions and
organizations, and project developers) can do a lot to
provide the possibilities for people to be able to remain
independent for a longer period, either by building new
dwellings suitable for the aging or by adjusting the current
dwellings to suit their needs.

57
Currentt Options
What ddoes the e Nethe
erlands have to
o offer
the retiiring generation today
y
The Netheerlands do
oes not havve the typo
ology of re
etirement
communitty. Peoplee tend to remain living in th heir own
homes, a although there are e apartme ents and houses
e forms of elderly ho
designed for the elderly. The ousing in
the Nethe
erlands are
e:
The non-independe
ent forms of housin
ng(STAWO
ON 1993)
 The
e traditiona
al elderly or
o nursing home
 Residential care complex
Figure 11 - Residential
R ca
are area - WO
OZOZO structture
http://www.kei-ce
entrum.nl/website
es/kei/gfx/projecte
en/utrecht-wozozo
o-hoograven-model.jpg
The independent living

l with
h care & service
s (S
STAWON
1993)
 E.g
g. assisted living(aaanleunwoningen), serviced
apaartments, care
c homees(zorgwon ningen)
 Theese dwellings are particularly for the seniors
aboove 75 yeaars of age
e; the differrence with
h nursing
hommes is thaat they ca
an choose e the serviices that
the
ey want.
Figure 10
1 - Sheltered d homes that are
ideal forr seniors whoo are faced with
w
certain restrictions.
r
Source:http
p://www.woningbedrijfoirschot.nl/ik
k_zoek_e
en_woningg/aanleunwoninge
en/
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
58
The independen nt form of housin ng(STAWO ON 1993;

Ministerie van Volk heid, Welziijn en Sport 2005)
ksgezondh
 A
Adjusted or flexible dwellings:
d adjustmeents in thee
d
dwelling to
o make itt suitable for the elderly orr
d
disabled. (a
architectura al adjustm
ments)
 Senior/
S eld
derly dwellings: Espe ecially dessigned forr
he elderly, the problem is thatt they are often builtt
th
u
using the incites off the designers and d not the e
w
wishes of th
he people coming to live there..
 Commune
C for elderlyy: The Ruraal Group housing forr
th
he Elderly y Group (LVGO) defines d a form off
c
communal living with some specific
c
fe
eatures. Grroup hou using is a conscious, free e
c
choice. Ressidents ma aintain their independdence and d
p
privacy in their
t own home, bu ut are preppared to a
c
certain degree of self--selected common
c n
nature.
 S
SIR 55 housing
h - Stichtting Initiatieven
n
R
Realisatie 55+ Woningb
W bouw
Figure 12 - SIR-55 is a consumer orrganization th

hat focuses on
o actively
developing and realizinng houses ac
ccording to thhe needs andd wishes of
nd mediors.
seniors an
Source: http:///www.mbvda.nl/a
assets/images/Pro
ojecten/woningbouw/193/193_SIR5
55_01.jpg
De Landelijke Verenig
ging Grroepswon
nen van
n
Ouderen(LVGO)
ganization is an orga
This org anization that
t stimulates living
g
togetherr in a close community
c y. People e choose e
consciously to live togetherr a common facility. In 2005 5
there were
w 160 ‘living groups’(woongroepen n) in the e
ands.(LVGO 2005)
Netherla

gediepdal
59
3. Retirement communities around the

world
Introduction
In the following section of this report the different
variations and form of retirement communities will be
explored. Although a ‘retirement community’ as such
does not really exist as in other countries, it is important to
look at a couple of projects that have been built in the
Netherlands as well as an initiative that is still in the
development phase.
The global approach to the different retirement
developments that exist around the world will provide an
insight into the form of retirement developments and the
ingredients used to make them. A brief look will be taken
at these developments. Each section will also include a
discussion section in which a summary will be included of
the findings, interesting aspects, learning lessons, and
general facts and developments.
The Netherlands
General Information
The phenomenon of a retirement community has never
really existed in the Netherlands. People prefer to remain
living where they lived during their healthy lives and
generally only move when they really need to. The whole
group of people between 55 and 75 is not facilitated in
any special way.
Seniors want to become old, but do want be old. People
want have everything in their own control, even at the age
of 80 in many cases. Seniors have the ambition for an
active lifestyle. A pleasant living environment, aimed on
respect, meeting and participation in society, without
obligations is the basis. (Seniorenstad, Initiefgroep 2006)
The federal government’s policy for care focuses
increasingly on smaller developments, and encourages
people to remain living in their own home as long as that
possible.(Ton van der Veeken, Den Haag en Rogier Goes
2010)
Alongside the government policies there are professionals
thinking about how to tackle the problem of the grey-

60
wave, one
o of the best meth hods to soolve the prroblems in n
the caree sector iss preventio on. Candicce de Roo oij of KAW W
Architec
cten statess that : “o out of the perspective of the e
housingg market thhere is a ch hance for people
p to stay
s to live
e
in the ow
wn home. Approximately 80 percent of the t elderly y
remain at home until
u there death. It has
h a positive effectt
on the wellbeing
w iff people ca an continuue to live in
n their own n
environmment. We e need to o make communiti
c es where e
people can have social con ntact with each other.” On the e
other haand Marian nne Groen n believes that the c cities need d
to improove the quaality of livin
ng in manyy aspects tot improve e
the enviironment for
f the eld derly.(Architectuur, Stedebouw
S w
& 2010)
Precedents
There arre a number of exam mples in the
e Netherlan nds where
e
they havve built coomplexes for seniorss who would like to o
enjoy life
e without having
h to worry
w abouut the future.
cedents arre:
The prec
 L
Landgoed Zonnestraa
Z al, Hilversu
um
 Seniorenwo
S ooncompleex, Vogelenzang
 Concept:
C S
Seniorensta
ad
Seniore
enwooncomplex, Vo
ogelenzang
The sen nior comp plex in Voogelenzang g is located in the e
municippality of Blo
oemendaa al. It consissts of 30 apartments
a s
(10 buy y, 20 rent). The asppect that discerns
d th
his projectt
differentt to manyy standardd senior developments in the e
Netherlaands is the extra a facilitiess, namely y: library,
playgrou up, physiootherapist, dentist and the office forr
Elderly Welfare Bloemenda
B aal. Through these functions,,
the com mplex gaiins an im mportant place in the locall
Figure
e 13 - Seniore
enwooncomp
plex de
Vogele
enzang
commun nity.
Source:http://www.welzijn
nbloemendaal.nl/d
data/image The apa artments are
a accesssible for a wide ran nge of thee
s/voghelsanck_1.jpg
55+ ma arket beca ause of the fact thatt two thirdds can be e
rented inn the sociaal market. All the ap
partments have
h beenn
built tha
at domotica a parts easily can bee integrate
ed into the
e
apartme ents in the future. (Ne
ederland, Woonzorg
W 2004)
Landgo
oed Zonnestraal, Hilversum

gediepdal
61
The former sanatorium design by Duiker and built in 1925-

28 in the ‘Stijl’ was restored from 2001-2006 to become a
cure, culture and congress location, which included
various healthcare, congress and living facilities.
Alongside the restoration of the sanatorium, two new
luxury apartment buildings were built with a combination
of rental and buyer apartments. These luxury apartments
first had the 55+ age group as the target group but were
later lowered as to sell/rent the apartments.(Zonnestraal)
The large apartments are very large in size ranging from Figure 14 - Landgoed Zonnestraal
145m2 with a rental price of 1975 per month to an Appartment block
apartment of 198m2 which you can range for 3150 per Source: LATEI projectontwikkeling
month.(Vesteda)
Seniorenstad in Nederland(Vilavie)
The ‘Seniorenstad- Vilavie’(seniors city) is a realistic
concept that has been developed by a number of
organizations.
Targeted at citizens between 55 and 110, Vilavie is a
concept in which independence, diversity and choice are
the key. The people that come to live in one of these Figure 15 - Concept active senior city in
communities of approximately 1500 houses van decide the Netherlands Vilavie
how they want to live and which core values they consider Source: INBO
most important – social interaction, a meaningful life,

enjoyment, organization and connection. These values
form the backbone of Vivavie and along with four
conditions of services, facilities, living environments and a
differentiation of quality public space – the basis for a
community that best suits the needs of the residents.
(www.vilavie.nl 2008)
Other developments
According to Vilans (knowledge center for people who
have chronic sicknesses), there are an increasing number
of healthcare providers and housing corporations that are
developing small scale residential developments. Even
private companies are increasingly developing plans for
small homes.(Vilans 2010)
Discussion
There are many different forms of living for seniors in the
Netherlands, although it is very clear that there are not
really many attractive of accessible facilities for active

62
retirees. The faciilities that are available are either an n

apartme are complex, or ma
ent in a ca ade suitab
ble for the
e
target group or lu
uxury facilitties that are too exp
pensive forr
many.
The com mbination of leisure and active e living combined inn

the Vilavvie concep
pt is a very
y interestin
ng developpment. We e
will take
e a closerr look at this
t develoopment laater in the
e
rapport.
Figure 16 - Concept ac
ctive senior ciity in the Neth
herlands Vila
avie
Source: INBO
O

gediepdal
63
Australia (Smaller scale)

General Information
Retirees have various housing options for later in life. For
many retirees without enough superannuation,
downsizing becomes a seductive option when they finally
evict the children. The sale of the family hoe can pay for a
smaller place, clear debt and maybe even fund an
agreeable retirement.
Many of these people choose for the retirement
community as their first choice option. These private
enclaves are urban oases for seniors – tranquil, beautifully
landscaped, well maintained and safe. They typically offer
a choice of accommodation, 24-hour on site management
plus an array of resort-style leisure facilities.
For many retirees the traditional retirement community

can be rather costly. In addition to the initial purchase
price, there may be weekly maintenance fees and, if you
decide to sell, exit fees up to 33 per cent of the sale price,
depending on the time spent at the community. If the
retires can afford it and have a premium on security,
lifestyle and the company of people their own are
retirement communities are the right option. An alternative
for people who cannot afford to live in a traditional
retirement community can also choose for a budget
alternative – residential parks for people older than
55.(Thornton, Grant 2007; Costello, Mary 2009)
Australia is a country where the retirement community is

viewed as a good alternative for senior living. Despite this,
just under 5% of the retiree’s end up living in a retirement
community compared to 12% in the United
States.(Fellowes, Jill 2009)
Precedents
In the following section a short look will be taken at a
number of different developments in Australia. I have
chosen to profile the same concept in a number of
different forms and locations. This should give a balanced
view on retirement communities in Australia.

64
The prec
cedents arre:
 A
Arilla Co
ommunity, South Morang (underr
c
constructio n)
 Plenty
P Va
alley Com mmunity, Epping (standard d
c
community )
 Rylands
R of Kew, Kew (luxury co
ommunity)
 Lifestyle
L B
Brookfield, Melton (residentia
al park –
b
budget)
Arilla Community
y, South Morang
M (un
nder constrruction)
Arilla Coommunity is currently being constructe ed. It is a

brand new
n comm munity loca ated in a fast
f growin
ng area off
South Morang
M in Victoria. The
T develo opment is ppositioned d
Figu
ure 17 - Arilla
a Community arial in a larg
ge 8,5ha piiece of lannd in natura al surround
dings. It iss
impression
situated on the pe eriphery of the suburb ban area in
n beautifull
Sourc
ce: Stockland
surround dings. Thee plans offfer a wide range of open-plan,
o ,
architeccturally dessigned retirement living options on eightt
hectaress of beau utiful natu
ural surrou unds. The e location n
providess a retreatt style facillity within a social and vibrantt
environm ment.
Figu
ure 18 - Comm
munity Centre
e The de evelopment includess the co omplete number off
Sourc
ce: Stockland differentt facilities. The main facility is a Commun nity Centerr
which inncludes: Café,
C Bar, Alfresco area,
a Libraary, Arts &
crafts rooom, Billia ards, Dance floor, Lawn bow wls green,
Dining room, Op pen fireplaace and lo ounge are ea, Mediaa
room. There
T are also plan ns for a Health
H & Well-Being
W g
Centre, which will include a swimming g pool, haair dresser,
medical consulting g rooms an nd an indo oor exercisse area.
What th hey have to offer at a Arilla Community

C y are thee
servicess such as a cooked d meals, 24 hourr medicall
assistannce, clean & laundryy services, an active social life
e
with frie
ends and regular
r acttivities and
d outings (organized
( d
by the residents),, spaciouss dwellings s (2 or 3 bedroom)
with privvate outdoor space. (Stockland d 2010)

gediepdal
65
Plenty Va
alley Comm
munity, Ep
pping (stan
ndard com
mmunity)
Plenty Va alley is a community in the mid ddle of the
e suburb
of Epping g. The devvelopment is quite compact
c an
nd looks
just like another part
p of the
e suburb. It is a standard
s
retirementt commun nity develo
opment th hat is com mmon in
Australia. This is a place where
w retirees can move
m to
without having to worry
w abouut the futu
ure. They are of a
relatively small in sccale and are
a integratted in the footprint
of the subburb.
Figure 19 - Plenty Valle
ey Communitty
Source: Jim van
v Oord
Plenty Va alley Comm munity is positioned

p on the croossing of
two main roads an nd has thrree typolo ogies of dw wellings:
villas (row housess) varying g from 110m2 to 150m2,
serviced a apartments of 55m2 2 for indiviiduals thatt need a
little extra
a care butt who can n remain living
l inde
ependent
and finallyy Condominiums 90m m2 (large apartmentts) which
are a goo od alternative to the villas
v locatted right n
next door
to the com mmunity ce enter.
The deve elopment includes the com mplete num mber of Figure 20 - Bowling green
different fa
acilities. Th
he main faacility is a Communit
C ty Center Source: Jim van
v Oord
which inc cludes: Ba ar and diining room m, Billiards room,

Dance floor, Dining room, Indoor bowls,
Computerr/internet room, Craft/multti-purpose room,
Library, H
Heated indo oor pool an
nd spa, In--house TV channel
mmunity grounds
In the com g yo
ou will find
d: a bowling green,
vegetablee garden, potting sh hed and workshop,
w leisure,
vehicle pa
arking and security entrance
e ga
ates
The posssible servic

ces provided at Plen
nty Valley include:
24hr med dical emergency call system, full-time manager,
m
grounds-mmaintenance, community mini--bus, nurse's clinic
and visiting health professio
onals roomms and a beauty
salon.(Sto
ockland 20010)
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
66
Rylands
s of Kew, Kew (luxury community)
Rylandss is a more e luxurious
s retireme
ent commu unity in ann
urbanize
ed area. T They offerr luxury appartment living
l with
h
premiumm servicess and facilities. Th he locatio on of the e
complexx is in the middle of a econom mic well-off suburb off
Melbourrne. They compare themselve es to a priivate club..
The facility does not
n have ha as much space
s as many
m otherr
pments butt is of a lu
develop uxurious quality
q in both
b living
g
Figu
ure 21 - Rylan
nds of Kew and facilities.
Sourc
ce: Stockland
The peo ople they target to move

m to the
e complex are those e
looking for someth hing more than their current ho ome. They y
are not only lookin ng for a coomfortablee housing but also a
lifestyle that will afford
a them
m the freed dom, indeependence e
and sec curity they desire. Acccording too Rylands, lifestyle iss
not alwa ays about the
t hard amenities
a s
such as thee pool and d
beautifuul surround ds; it is moore about feeling co omfortable e
in your environme
e ent and how w you spen nd your tim
me.
Rylandss has 1,2 or

o 3 bedroo om apartmments whic ch are fully
y
equippeed for inde ependent living. Thee facilities that theyy
have to offer are a bistro-din
ning, swimming pooll, in-house e
cinema, an exten nsive libra
ary, bar and
a coffeee lounge,
multifunction ro
oom, w
wellness center, outdoorr
nment area
entertain a, gymnassium, otherr lounge arreas and a
private dining
d areaa(Rylands 2008)
e Brookfie
Lifestyle eld, Melton (residenttial park – budget)
Brookfie
eld Commu unity is a fo
orm of retirrement communitiess
that is more accessible to people over o 55 seeeking ann
affordab
ble comm munity living. Just like mo ost otherr
commun nities they y combine ed indepe endent ho omes with h
resort facilities
f a
and securiity. Brook kfield is situated
s in
n
Melton, in Melbo ourne's fas st growing g westernn corridor,
combiniing great amenities with a plleasant an nd relaxedd
atmosph here. It is close to oneo of Victoria’s pre
emier winee
Figu
ure 22 - Lifesttyle Brookfielld growingg districts, 3 nationall parks, an nd is the gateway
g to
o
Sourc
ce: Lifestyle Comm
munities Ltd the Grammpians and spa country.
The facilities that they havee to offer at

a Brookfie
eld are an
n
elegant clubhou use which h include es: large
e screen,
computeers, billiard
d tables, café
c and small
s kitchen, dancee

gediepdal
67
floor, library, open fireplace and lounge area and a

covered terrace with a BBQ. There is also a leisure center
which includes a heated pool, spa, gym outdoor play area
for grandchildren and a stage area for
performances.(Communities, Lifestyle 2010)
The scale of the facilities in regard to the rest of the

development and the location of the community has a
serious impact on the price, making this development
feasible for more than many other communities.
Discussion
Although not everyone might want to move to a retirement
community, there are enough that do. The retirement
community in Australia facilitates a little less than 5% of
the 55 plus citizens.
There are different ways of developing such a location,

either inner suburb or in a more open setting. The
advantages of developing a retirement community in the
inner suburbs is that the location, the facilities are close
by and you are still an active part of society living
amongst people of a similar age. The disadvantage is that
the costs to develop such a place are higher which means
that the required space is brought to a minimum. The
developments often end up being apartments to increase
the number of people which helps to make the feasibility
of facilities possible.
The cheaper communities tend to have less luxury, but
often more space. They are located in places where the
property prices are less and are still able to provide in a
number of attractive resort and community facilities.
The facilities provided are actually quite similar between
the different retirement communities. The focus on
creating a community with central facilities which connect
the people together is what makes these communities
attractive.
On the other hand the answer to reform in Australia’s

aged care system states in a report of the National Health
and Hospital Reform Commission Report 2009:

68
“We recommend that older people should have

greater scope to choose between whether they get
care in the community or in an aged care facility”
“Hence, our recommendations seek to balance
three goals: ensuring greater choice and
responsiveness for consumers; getting the most
effective use of public monies while protecting
those older people who are most in need; and
creating an environment that fosters a robust and
sustainable aged care sector. “
For the retirement living sector, enhanced choice for

users of aged care services will have a huge flow-on
effect.
Countless surveys have demonstrated that Australian s
prefer non-institutionalized accommodation. People
would rather receive care services in their own home and
our experience indicates that retirement communities are
among the most effective and efficient environments for
community based service solutions.
Under a less heavily regulated operating environment, the
capacity to exercise choice will ultimately influence the
way communities are designed, the services on offer and
the way operator’s contract with their customers.(Ansell,
Cam 2010)
The design of seniors’ accommodation in the future

will not be dictated by operator preferences for
“property development” or “care service” business
models - they will be designed to meet the
preferences of the people living in them.

69
United K
Kingdom
m
Genera
al Inform
mation
According g to the research
r d
done by the Departtment of
Health, pe eople whoo need carre supportt generally y want to
stay in theeir own ho
ome. The way
w people think ab bout their
living envvironment is chang ging. The word ‘ho ome’ no
longer de efines a bu
uilding wheere older people
p to end
e their
days; it is now a pla
ace where older peop ple go to make
m the
most of thhe next phaase of their lives.(200
09)
England has a num mber of different

d fo
orms of re etirement
housing. Retiremennt housing is genera ally smalle
er than a
normal ho ouse. The location can
c also be
b in anoth her area,
where ma any peoplee are not fa
amiliar with
h and furthher away
from frien
nds and fam
mily. Some e people consider
c sttaying at
home by y organizzing extraa security y and/or support
services. (UK, Age 2010)
2
Sheltered
d housing
Retiremen
nt housing g is inten
nded spe ecifically fo
or older
people ovver 60. The e housing tends to be in a sc cheme of
about 20 tto 40 self-c
contained flats or bungalows.
There is almost always
a ann alarm system
s an
nd most
schemes have a scheme
s m
manager. There
T are
e usually
communa al areas such
s as sshared lou
unge, laun
ndry and
garden.
Some sch hemes havve guest roooms that can be re ented out Figure 23
2 - Sheltered
d housing offf
Willenha
all Road
if family or friends
s want to o visit you u. Meals are not
Source:htttp://www.geograp
ph.org.uk/photo/25
51490
provided unless it is extra care
c shelttered houssing but
some sch hemes havee a restaurrant.(UK, Age
A 2010)
Care Hom
mes
Care hom mes are staffed 24 4 hours a day. Th here are
different ttypes of ca
are homess, but thesee homes generally
g
have more persona al care than
n what is offered
o in sheltered
s
housing.
There are two main types of care home:
Some offeer accomm modation and
a help with
w perso onal care
such as wwashing, dressing
d an
nd going to o the toilett. Others
provide th
hose servic
ces and alsso offer nu
ursing caree.
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
70
Until recently these two types of care homes were

classified as ‘residential homes’ and ‘nursing homes’.(UK,
Age 2010)
Care in your home

Staying in your own home doesn’t necessarily mean that
things have to stay the same. A few simple changes could
make life a lot easier. You might want to consider security
and safety, adaptations, repairs and improvements and
support in the home.(UK, Age 2010)
Almshouses
Almshouses are one of the oldest forms of retirement
housing and have existed for over 1000 years. They
enable individuals in need to retain their independence
and to live their local community. Each Almshouse Charity
is independent and run by voluntary trustees and are
mostly for older people. Their aim is to provide
independent living for needy people, mostly elderly, with
a high standard of affordable housing in their
community.(Association, The Almshouse)
Each charity has a policy on which it will assist – residents

who live in a particular geographical area, for example, or
workers who have retired from a particular trade.
There is no security of tenure under law and individual’s
rights as a resident will be outlined in a letter of
appointment provided by the trustees.(Association, The
Almshouse)
Co-Housing
Cohousing is a type of collaborative housing in which
residents actively participate in the design and operation
of their own neighborhoods.
Cohousing residents are consciously committed to living
as a community. The physical design encourages both
social contact and individual space. Private homes
contain all the features of conventional homes, but
residents also have access to extensive common facilities
such as open space, courtyards, a playground and a
common house. These developments are not particularly

71
for seniorrs.(States, Cohousin

ng Associa
ation of the
e United
2010)
Precedent Dev
velopme
ent
In the folllowing sec
ction a sho
ort look will
w be take en at two
different d
developme ents in Eng
gland. I ha
ave chosen n to look
at two different so orts of devvelopmentts. The prrecedent
studies arre based on
o a public he Commission for
cation by th
Architectuure and the Builtt Environment, ba ased on
research commissio oned by the
t Departtment of Health
H in
England.
The prece
edents are:
 Painswick Re
etirement Community
C y, Painswic
ck
 Barton Mewss, Staffordsshire
Painswick Retirement Comm munity, Pa

ainswick
((Commisssion, CABBE and Envvironment), for Archittecture
and the B
Built 2009)
The deveelopment of o Painswick retirem ment comm munity is
the result of the fac
ct that morre and mo ore commuunityrs of
Painswickk moved away
a from the comm munity bec
cause of
the lackedd a suited or retirees. The communityrs
d facility fo
were survveyed and a site was identified.. Figure 24 - Moving to a retirement
village can herald an exciting
e new
lifestyle.
Souce: Richm
mond communitie
es
The retireement com mmunity iss based on a philossophy of

continuingg care, and
d residentss do not neeed to mov ve unless
they need hospital addmission. Most
M resideents fund their own
housing aand care, and
a applicaants underrgo risk annd health
assessmennts. The co ommunity aims for a populattion with
mixed levvels of caree. Access to
t other am menities such as a
supermark ket or cinema means travelling tot a nearbyy town.
The 18 independ dent livin

ng apartm ments ha ave two
bedroomss, two baathrooms, a kitchen and a parking
space. So
ome also have
h a priva
ate balcon
ny or patio..
The 38 a assisted livving aparttments ha
ave a living room,
galley kitc
chen and bedroom with en-su uite showe er room.
The price includes food
f and soft
s drinks, a laundry y, a daily
maid serrvice and utilities (g gas, electtricity and
d water).
Flexible c
care packa
ages can b be purchassed as nee eded. All
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
72
apartments are leasehold, although some of the assisted

living apartments can be rented for a short period. The
nursing center has 24 beds and offers long-term and
post-operative care, but not dementia care.
The community has a communal lounge, dining room,
restaurant, laundry, guest rooms, garden, conservatory,
community center, hobby room, café, shop, hairdresser,
library with internet access, gym, swimming pool and
jacuzzi. There is a small treatment room and most
residents are registered with the local GP and dentist. All
communal areas are accessible by wheelchair users and
there are several areas of communal garden around the
site
There is a lively social life within Richmond Community,
and residents feel that the programme of activities
including shopping trips, crossword sessions, bridge,
computer lessons, a music club and a range of outings is
crucial to getting to know each other. The retirement
community has strong links with the local community; 40
per cent of those in the assisted living apartments are
from Painswick and 40 per cent are from the wider local
area. Many of the community facilities are open to local
residents and there is a liaison group that includes local
representatives.
There are also good links with the local school. The
retirement community residents belong to many of
Painswick’s 60 clubs and societies. Local people are also
able to take part in activities organized in the community.
Painswick community is about 100 meters away along
a narrow, sloping pavement, making it difficult to
negotiate with a wheelchair or mobility scooter. The
retirement community provides a regular shuttle bus to
and from the community.
Painswick offers a choice of accommodation options
which better suits the needs and preferences of many
residents.
The location of the Painswick development has a number
of positive aspects because it is connected to a
community. The residents can easily maintain existing
social networks and have opportunities for a wide social
interaction. The connectivity with the Community itself
provide in a far greater range of services, facilities and
leisure activities than can be provided within the
retirement community itself. On the other hand the local

73
communitty is diffiicult to walk

w to fo
or residen
nts with
impaired mobility be
ecause of the
t landsc
cape.
Barton M
Mews, Stafffordshire
((Commisssion, CAB nvironmentt), for Architecture
BE and En
and the B
Built 2009)
The deve elopment of Barton n Mews is a deve elopment
comprisinng 29 extrra care ap partments aimed at affluent,
older local buye ers, or buyers
b w
with locall family
connectioons. The scheme includes a broad range r of
services, aspirationa al design features
f and accesssible and
adaptable e flats andd corridorss. The ma ain feature
es are a Figure 25 - Barton Mew
ws, Staffords
shire
hosipital, surgery and
a housin
ng. Some of the apa artments Source:http:///media.rightmove
e.co.uk/17k/16940
0/2718
are emptty because e the parrents of children
c who have 5722/
bought thhe flats refu

use to movve in.
The desiign has a separattion betw ween the different

functions by creatinng separatte entrance es for the surgery,
hospital and the housing. The ac ccommoda ation is
arranged in four armms around d a central courtyard used by
the hosipiital and surgery locatted at grou
und-floor le
evel.
The dwelllings are eith

e one- oro two bed droom unitss. These
units werre not allo ocated for wheelch hair use from
f the
outset. Evvery unit has
h its own n bathroom m and an assisted
bathroomm is includeed on everry level. Th
he units ha
ave been
designed in such a way that they can easily be adjusted
to providde in the e modern n technolo ogy for assistive
technologgy.
The peop ple that had moved d in were all very satisfied.
s
There is a real sense
s of cohesion and burrgeoning
friendship
p among th he residentts, even without
w any formally
organizedd social acttivities.
The deve elopment of Barton n Mews has h a number of

lessons. T The separation of th he facilitiess that do not
n need
to have direct con ntact with each oth her is good. The
flexibility of the devvelopmentt providess the posssibility to
adjust the e units in th
he future iff people neeed more facilities,
this togetther with the aspirattional design feature es and a
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
74
broad range of services are very inviting for the people

going to live there. On the other hand there are a number
of flats bought by children which stand empty because
parents do not want to move in. The facility obviously
does not provide enough improvements to the current
living situation of many influent older folks.
Discussion
England similar to Australia has a wide range of
retirement facilities, from retirement communities outside
of the city to developments integrated into suburbs. Each
development has a particular target group. These target
groups need to be facilitated in such a way that it is
attractive for residents to move to them. The development
really needs to be an improvement on their current
situation to draw people to move to these developments.
A lesson that can be learnt from the Painswick

development is the provision of housing facilities for the
local community. Painswick was a community that was
shrinking because people moving away, out of the area to
better facilities elsewhere. They have provided in the
facilitation of attractive housing for seniors and the
maintenance and even expansion of the local social
networks. The Painswick facility is very attractive and has
even brought people from outside into the local
community.
The development in Barton Mews is not as successful as

they may have hoped. The question could be asked is if
people want to move to a place where they are
confronted with a hosipital and surgery day in day out.
Despite the separate entrances it can be questioned if this
has a positive influence on the development.
According to the rapport ‘home for our old age’, the

question is how easy it will be to find suitable
communities to live in, and believe that the next few years
will be crucial in establishing new options for older
people, especially in the under-developed area of co-
housing, which is well established in the Netherlands and
Denmark.

75
United States of America & Canada
General Information
North America is a haven for retirement communities.
These communities have become a popular destination
for seniors. A huge 12% of the population moves to these
developments to see and enjoy good days in their
retirement. There are communities that house more than
100,000 citizens, but also much smaller communities with
a handful of houses.(Thornton, Grant 2007)
There is a wealth of choice in the form and style of
retirement community, from luxury retirement
communities to subsidized senior housing. From luxury
developments which offer leisure and comfort, to smaller
budget developments.
The location of retirement communities vary from master

planned apartment communities to single detached
retirement homes and from living in or close to the city to
living in the countryside where it is quieter and less busy.
There is a large provision of communities that offer
independent living spaces as well as central care facilities.
The final factor where you find a lot of variation in is the
amount of care that is offered in a community.(Review,
Retirement)
Precedent Development
The precedents chosen are an illustration of two
developments that have been developed in North
America. The active retirement community is an important
aspect that really flourishes in these regions. I have
chosen a smaller retirement community in Canada and a
fairly large development in the United States.
The precedents are:

 Ocean View Retirement Community, Crofton -
Canada
 Sun City, Florida – United States of America

76
Oceanv
view Retire
ement Com
mmunity, Crofton
Oceanview Retire ement Commmunity is
i located close to o
Vancouvver in thee small co
ommunity of Croftoon. It hass
oceanfroont views over thee Osborne
e Bay, Sa alt Spring
g
Island and the sno
owcapped mountainss above Va
ancouver.
The com mmunity offers

o both independ dent and dependent
d t
living, assisted
a byy an activvity progra
am, dining
g services,
other weekly
w houusekeeping g servicess and tran
nsportation
n
for shoppping and medical ap ppointmen nts.
Oceanview is bassed on the e principle that peop ple should
d
not havve to compromise their
t standdards as tthey grow w
older. The
T residen
nts play and
a active role in shhaping thee
commun nity. The communiity also has h wide range off
gardenss where residents s can spends tim
me.(Living,
Figure
e 26 - Oceanv
view Retireme
ent Oceanview Retirem ment 20099)
Commmunity
Source: Oceanview Retirem
ment Living
The qu uite location and beautiful views make m thiss

retireme ent facility attractive for people e looking for peace e
and quiiet. The lo ocation itsself does not have any extra a
facilitiess for recreaation exceppt for the gardens.
g It is actually
y
just partt of a sma all town su upported by extra services
s to
o
make it possible to remain n living the
ere despitee growing g
older.
Sun City
y, Florida
Just a few
f kilomeeters from
m Tampa Bay B in weest centrall
Florida, Sun City is the first large scale city for retirees in
n
the the world. Esstablished in 1960 the first 30 00 housess
had 10,000 intere ested buye ers. The reetirement resort city y
has man ny happy people.
p Th
here is a co
ombination n of sociall
cohesion, a lot of things to do, a largee choice ofo facilities,,
nice weeather and low taxess which make Sun City C a reall
haven foor seniors.(Alex Sieveers, Aron Bogers
B 200
04)
The commmunity counts arou und 41,0000 residents and hass

an averrage age of 72. The community encou urages ann
active lifestyle annd provid des plentyy of activity for itss
seniors. The main transport in the com mmunity is done withh
golf caarts. Therre are emergency medical servicess
Figure
e 27 - Suncity
y, a real have
en for
available
e and ove er 100 clu ubs and organizatio
o ons whichh
seniors residentts are able to join.(Giibbons, Je
ennifer 2010)
Source:: Travelpod

gediepdal
77
Sun City runs greatly through the large participation of

volunteers in the community. The pensioners do basically
everything that a pensioner can do, which makes a huge
difference in the capacity.
Sun City has all the facilities you need to live. They have a
big offer in recreational facilities such as golf courses,
which are part of the landscaping of the city in the middle
of the dessert. The hearts of Sun City are the shopping
and recreation centers that are spread around the city.
These are the meeting places, and there are always
places to eat. The dessert climate encourages an
adjusted times to be active, namely early in the morning
and in the evening.
There is a large variation in the type of houses that people

can buy there, but the average sale duration is around 30
days, which is much shorter than the Neighboring city of
Phoenix which does not have a limited age group of
55+.(Alex Sievers, Aron Bogers 2004)
Discussion
North America has a well-established market of various
retirement communities. Since 1960 they are even
building cities where seniors can enjoy themselves in the
post work period of their lives. The success of the
developments is also apparent with 12% of the American
citizens moving to a development sooner or
later.(Thornton, Grant 2007)
There are different ways to approach retirement
developments. The security aspect provides seniors with
a safe environment which is quite welcome because of
their vulnerability as they grow older. This ‘gated
community’ aspect on the other hand has advantages
and disadvantages. They can be seen as social
discrimination, and in some case privatize the public
space such as beaches etc. They also provide a sort of
social isolation from outside. The positive side is that they
provide in security for the people living there.(Abelhamid,
Hatem Touman 2005)

78
Facilities are the really important aspect of these

communities’. Although smaller communities exist that
are integrated into towns, communities or cities, the larger
developments need to be able to provide everything in
order to facilitate the needs of the residents. The smaller
communities tend be a friendlier version of a ‘retirement
home’ where people can move to for social security
without needing to move to an institution.
The leisure and social aspects are the important factors
why people want to move to the larger developments.
Golf being an important part of the American leisure
culture is a feature that many communities have as selling
point.
Conclusions
Being at home is what most people want in their old age.

People want to retain a choice about where and how they
live and to have a say over how they are cared for. They
also want to keep their independence and stay connected
to local communities and family networks.((Commission,
CABE and Environment), for Architecture and the Built
2009)
Older people want buildings that enable them to stay
independent and allow them contact with their friends and
family. Space is important, too. No one wants to live in
isolated or unsafe parts of town and most people want
access to local amenities, such as parks and shops.
Good design is vital, because it makes for a building
where people are able to live how they want, and enables
the delivery of home care and/or support services.
However, good home care is not just about the design of
a building; it is also about the services provided within
that building. Housing operates in a market, and
choice(Oldman, J. 2006) is important for anyone buying
or renting a home. Size, location, cost and amenities
inform the decisions that people make about where they
live. ((Commission, CABE and Environment), for
Architecture and the Built 2009)

79
4. Resu
ults
What do
o the acttive seniiors desiire
In the folllowing sec

ction we will
w discusss the results of the
research. These re esults have
e been grrouped in different
categoriess which were use ed to coode the research
transcriptss.
Focus g
group
The focuss group coonsisted of
o seven participantss varying
in age ffrom 43 – 73, all from the e local area and
surroundings of Sta
adskanaal. Coming frrom differe
ent types
of dwellin
ngs the participant
p ts had diffferent vie
ews and
approaches to the e potentiaal development of a active
retirementt community.
At first th
he particippants were e pessimis stic and co
ould not
imagine tthemselve es living in a comm munity with other Figure 28
8 - Focus grou
up in-session
n
seniors. Itt was fasciinating to notice
n the change off attitude results
and the positive

p vie
ews that we ere stimula
ated by ea
ach other Source: Jim van Oord
in seeing g this as a realistic option fo or the futu

ure. The
participannts were very activve and re eally enjo
oyed the
session.
Location
In regard to the location, it was
w important that the new
social con
ntext should not be too
t far awa ay from thee current
social coontext of the loca al populattion. One of the
participan
nts stated that
t moving 20minuttes away frrom your
current so
ocial conte
ext is a disttance that is too greaat to just
drop by, but also too greatt to adjustt to a new w social
context. It was esssential thatt different aspects be b taken
into con nsideration, the avvailable fa acilities and
a the
connectioon to other local fac cilities, the
e variation in price
categoriess, and the
e locations situation in or close e to nice
recreation
nal surrounndings.
Scale
The participants of the focu
us group believe that it is
importantt to conntinue to participa
ate in thhe local
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
80
community; they have a strong preference to interact and

to continue to see the diversity in age groups. They
believed that such a development would be successful if
there were enough different people in the community so
that the chance would be greater that they would live
close to people with similar interests.
Target Group
The target group that can be approached are, people
living in the local area that are searching to move to a
place where they can enjoy the space and recreation.
These aspects should be satisfied without needing to
move far away from their current social context.
Living
The quality of living should be higher than their current

dwellings, where they find the following shortcomings;
traffic space that is very limited in the bed- and bathroom
and hallways should be more spacious, doorsteps should
be avoided, a strong preference for the whole dwelling to
situated on the ground floor. The majority of the
participants of the focus group desired a larger living
space and preferably two bedrooms.
Additional qualities specific to the rooms themselves
were, higher than average ceilings, plenty of daylight, a
spacious layout and a high level of comfort. A clear
separation between private and public is important. The
participants desired an own garden, or private green area,
and enough privacy from the communal areas.
An aspect of comfort was to have covered carports or
garages next to the dwellings.
The participants of the focus group seemed to name
common terms such as ‘levensbestendig woning’ and
‘drempelozewoningen’1 but did not really have much
connection with why these would be better or what they
specifically were. They did indicate that they would like to
anticipate the eventual use of walkers or wheelchairs in
1
levensbestendigwoning: Dwelling designed for everyone of all ages,
drempellozewoning: doorstep free dwelling

81
the design of the spaces, in particular the bathroom and

traffic zones.
Looking towards the future it was important to consider
the ergonomics and safety around the home, taking into
consideration the height of cupboards, benches, basins
and toilets.
The environment should be in an area where recreation is
at the front door. The surroundings should be attractive
enough that people can really enjoy a walk without having
to go far.
Children and other age groups are to be welcome at the
location, but there is a preference not to be disturbed by
the continuous noise of children, for example by a
childcare center or school.

82
Facilities & Care

There were a number of different aspects that the focus
group found very important.
Important were a Health Center and/or the availability of
doctors and medical specialists around the corner as well
as the facility to get daily requirements.
Other facilities that would attract them to move to the
development would be shops, restaurant and a grand
café and a community bus that they could use to go to
the village center or to use to do activities with others.
Regarding recreation, they suggested having a good
connection with the facilities in the area such as a
swimming pool, tennis courts and theatre. On the other
hand they had a strong preference to be able to enjoy the
natural surrounding irrespective of their mobility. There
was a strong preference for meeting locations in the
landscape.
Things that would be expected if they were to move to the
development were a service point, high quality living,
modern technical installations, and the avoidance of care
on the foreground.
A couple of the participants had been at a retirement
village in Australia, while on holidays. They were very
enthusiastic about the resort/holiday feeling that was
present there. “Het lijkt ons helemaal geweldig om in een
dergelijke resortachtig omgeving te wonen.”2
Focus Group: Post it activity
During the focus group a post-it activity was conducted

with where the participants wrote down different aspects,
grouped them and classified them in two groups. The
results were as follows:
Environment and surroundings

Satisfiers
 Beautiful walks in the direct surroundings
 Detached dwelling with garden
 Park landscape with no on street parking
2
“It can imagine that it would be amazing to live in such a resort like
environment.”

83
 Possibility for a vegetable garden

 Modern, variation in buildings
 A lot of green and space
 Community gardens
Dissatisfiers
 Covered parking
 Shops in the area, small shop onsite
 Possibility to move homes within the development
 Privacy
Social environment
Satisfiers
 Close to friends
 Organized activities
 Community terrace
Dissatisfiers
 Close to friends
 Security and safety
 Residents participation in the community
Facilities
Satisfiers
 Sport & Gymnasium
 Relaxation possibilities (Wellness Centre)
 Restaurant (open for all)
 Grand Café
 Event and facility connection service
 Community center
Dissatisfiers
 Health Center close by
 Service/Information point
Comfort & Quality

Satisfiers
 Spacious living areas
 Spacious & safe bathroom
 Spacious bedroom
 Spacious thoroughfares

84
 Ergonomic storage and working spaces

 Single story dwelling
 Patio dwellings with communal areas
Dissatisfiers
 High speed internet
 Alarm system
 Plenty of cupboard space
 Doorstep free dwellings
 Anticipation in the design for walkers and wheelchairs
 Possibility to sit outside
 Low energy consumption
 Higher than average comfort and quality
 Plenty of daylight
 Floor heating
 High ceilings
 Minimum of two bedrooms

85
Housin
ng specia
alist
Location
The north h eastern parts
p of the
e Netherlands are on
ne of the
zones tha at have a large perc centage of
o shrinkagge in the
population. Social contexts are disap ppearing and the
percentag ge of seniors in gen nerally hig
gher than in other
parts of th
he Netherla
ands.
One of the solutions that could accomm modate thee people
he rural arreas who are
living in th a losing the social context
of a villag
ge could be e compenssated by th
he develop
pment of
new socia al contexts.
“De sociiale sameenhang in veel do orpen is aan het
verdwijnen
n door daat de voorrzieningen,, alle ontm
moetings
3
mogelijkh
heden verd
dwenen zijn
n”
The distan nce for pe eople to mo ove from the
t currentt villages
in Oost-GGroningen to the citty of Gron ningen or even to
Emmen iss too far. The challenge is to provide a good
alternative
e in the loc cal area, which
w has the
t facilitie
es or can
use the faacilities from
m the locaal village.
It is there
efore advisable to position
p such a new w social
context close to a major
m town or village that has fa
acilities.
Figure 29 - Sketch's
S
Source: Jim van Oord
3
The socia al cohesion in many towns is disapp pearing due tot the fact
that facilitiess and all the meetings po
oints have diisappeared.
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
86
Scale
Accordin ng to a ressearch don ne with loc
cal residentts in Oost--
Groning gen, people e prefer to move to larger villag
ges where e
facilitiess are available. People would d love to llive in the
e
rural are eas and in the smalle er villages, but beca
ause of thee
increase e in seniorrs and the increase in shrinkag ge, peoplee
are afraiid that they y will beco
ome lonely y there, and
d that they
y
miss th he supporrt they ne eed becau use of the lack off
facilitiess and servicces.
People desire
d the small scale of the village with the sociall
aspects that do no
ot exist in small
s villag
ges anymo
ore.
Target Group
G
The factts show th
hat approxximately 70 0-80% passs away in n
their ow
wn home. Through the indivvidualizatio on of the e
populatiion people
e lose their social co ontext. Ma any people e
want seecurity in their livess and look for a n new sociall
context at the mo oment tha at they are e less independent..
People who are connecte ed to their own homes are e
becominng increassingly rare e. It is im
mportant to provide e
something more than
t their current
c living situatioon, so thatt
they can
n take a sttep forwardd in the quuality of livving ratherr
than dowwngradingg.
A sociall context where
w peoople can reeally experience thee
peace anda quiet without
w haaving to offfer the conveniencee
of facilities that a major
m townn has to offfer would provide in
n
the need ds of many y within the
e target grooup.
Living
“… ech ht gelukkig
g wonen, dat heeft niet alleen n met hett
wonen tet maken maar
m ook met allerle ei andere dingen enn
geluk va
an mensen n is natuurliijk, hangt nog
n veel meer
m af van
n
ale omgeviing.”4
de socia
It is important to provide
p posssibilities and
a space that
people can be ha appy. Thiss starts witth an attra
active and
d
pleasant dwelling
g, but alsoo means that socia al meetingg
4
“…really
y happy livin
ng that is no
ot only the dwelling,
d but also many
y
other thin
ngs, the happpiness of people, of course, dep pends much h
more on the
t social ennvironment.”

gediepdal
87
points shoould be ac ccommodaated, that there is pllace and

possibility
y to work but
b also the
e possibilitty to have privacy.
p
According g to the ho
ousing spe ecialist, it is
s not neceessary to
build hou uses withoout doorstteps and without sttairs, he
encouraged not to o treat theem in such a way as extra
special, b
because it is
i better to
o remain he ealthier, an
nd if they
can step over a sm mall doorsstep than they will k know for Figure 30 - Sketch's
certain thhat they can’t walk k after a little whiile. It si Source: Jim van
v Oord
importantt to look att where thee real prob blem is, maaybe the
solution is as simp ple as providing a toilet on th he same
level as th
he bedroom m so that they
t do no ot need to d
descend
and ascen nd the staircase a nuumber of times per night.
Facilities & Care

Daily need ds (supermmarket) are e one of thhe aspectss that are
essential when devveloping in n a new arrea, other meeting
points con nnected too the villag
ge living are e sports cllubs and
facilities, social clubs and things lik ke a ‘community
center’. It is importa
ant to facilittate social life.
Most people choose
e for conve
enience so
o you need
d to cater
this.
Dutch Ma
arket and Society
The gove ernment policies
p arre to movve away from
f the
combination of carre and liviing in one e complexx and to
provide ccare to size
e in the private
p hom
mes. This makes it
possible to remain n living where they are as lo ongs as
possible, and so th hat they do
d not nee ed to movve to an
elderly hoome. In th
his way pe eople alsoo only nee
ed to be
confronted with the care that they
t need. By cluste
ering the
homes off the elderrly the cosst of care is reduce
ed, these
options are alreadyy being use ed in deve
elopments such as
‘woongroepen’ etc.
Currently approxima ately 70-80
0% of the population
p remains
living in th
heir own ho
ome until they
t pass away.
a
The roma antic side of o living in the counttry is disapppearing
the in thee Netherlands. Peop ple who chhoose thiss lifestyle
are generrally individualists an nd do nott participatte in the
traditionall village liffe, this larg
gely becau
use people e do not
have the social meeting
m mooments, spots
s thro
ough the
urbanizatiion and disappeari
d ng of shoops, scho ools and
social clubs. The on nly villagess that maintain the immage of a
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
88
village are
a the majjor villagess that can sustain the
e facilities,
these arre growing
g larger an nd according to a la arge scale e
researchh people have the preference e to move e to these e
villages..
The birth rate in the Netherlands is le ess than thhe amountt
of peo ople passsing awa ay. This encoura ages the e
governm ment, deve elopers an nd designers to loo ok at neww
ways to o utilize the
e space. The
T large percentag ge of highh
density living thatt dates bac ck to the housing shortage iss
the resuult of the large number of hou uses that needed
n to
o
be builtt in a verry short period
p of time,
t efficiiency andd
space where
w a major
m facto
or which resulted in a large e
number of dwellings with a lesser quality. It is immportant too
developp and red develop arreas by paying
p mu uch more e
attention
n to the quuality.
In a persson’s
life peop
ple move a number of times, they t proba ably move e
once or twice whille they livee with theirr parents, when
w theyy
go to sttudy they move to a student flat, f then they
t move e
homes according g to the e income and wisshes and d
demand ds. It is inc
creasingly rare that people
p are
e attached d
to a homme. So to m make a mo ove to a beetter qualitty life style
e
should not
n be a prroblem.
Figure 31 - People mov

ve a number of
o times durin
ng their lives
s
Source: Jim van
v Oord
The factt that manyy people have

h studie
ed and haave lived in
n
commun nity housin
ng such ass student apartments
a s could bee
a reasonn for peopple to actu
ually want to
t live in a tight knitt
commun nity once more.
m
Projecct Develloper

gediepdal
89
Location
“There is no one answer, but who

w are th
he people you
y want
to target a
and what th
hey want?””
Regarding g the geoggraphic loccation, it is dependen nt on the
scale of tthe develo opment wh here you position
p it. A small
scale devvelopment requires a cleaver positionin ng in the
surroundings, and it i is essenttial to proffit from thee context
where it iss positione
ed.
Figure 32 - S
Sketch's
Scale
The choicce size of the
t projectt developer would be e around
the 1500 dwellingss. This allows for a good dynamic
variety off age within the com mmunity. A develop
pment of
this scalee can alsso be self-sufficient and wo ould not
depend o on the faciliities of a to
own or villa
age.
The advaantage of a large scaale develo

opment is that you
can make e more affo
ordable types of dwwellings, whhile on a
small scaale it wou
uld be mo ore difficullt to achie
eve this,
especially
y if you were
w to de
evelop it inn the wesst of the
Netherlan
nds. Figure 33 - Larger scale
s has morre
dynamics, smaller scale
s must prrofit from
A small scale devvelopmentt does no ot really give
g the the currrent facilities
s
location a chance to o develop and image, but can
n provide Source: Jim
J van Oord
in an attra
active locattion.
Target Grroup
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
90
“Ik denk dat één van de trends volgens in Nederland is dat

we straks accepteren dat niet iedereen hetzelfde is.”5
Everyone is unique, and this has to be the mentality while
designing for the 3rd age generation. It is important to
provide in more than where they currently live. It needs to
be attractive to want to move to the development.
With a small scale of around the 50 dwellings the target
group would need to be from the local area. It would not
be large enough to attract people from further away.
“Je hebt een aantal dorpen daar(Oost Groningen) volgens
mij zitten die helemaal niet te wachten op het feit dat ze
naar Groningen moeten”6
It should be encouraged that the people living there do
not become inactive in what they do but rather that they
can participate in the community. If people only move
when they are forced to move through physical or mental
limitations it becomes very hard to develop or sustain a
social network, but moving at an earlier age these
problems can be avoided.
Living
The ‘levensbestendigwoning’ is of a low ambition, instead
of building dwellings in which people can live, the focus
should lay on the wishes of the the potential residents.
Instead of that the developer decides how the house
should be designed; the residents should have the
possibility to be able to choose and determined how they
live. These possibilities should be made more available to
a wider range of people, unlike the current situation where
generally only people with higher incomes can afford
choice.
There should be a variety in dwellings and living
environments, so that people can live in an area and
typology that suits their life style and taste. People should
have their own private open space.
5
“I think that one of the trends in the Netherlands is that we will
accept that not everyone is the same.”
6
“You have a number of villages there (Oost Groningen) who I
believe are not waiting for the fact that they have to move to
Groningen.”

91
When considering the archetype, it is important to stay

close to the people coming to live there; it is advisable to
choose archetypes of dwellings that people can relate to,
for example townhouses, archetype – house, urban villas.
Building over two levels should not be a problem, people
can climb stairs and it has be proven that it is only good if
older people continue to do this, the designer should
include the possibility that a small lift can be built in if
required in the future.
It is important to provide in the needs of the people
coming there, it is therefore important to provide facilities
for children and space from them to play outside. This
enhances the attractiveness for seniors to invite there
grand children to come and visit.
The project developer advised to build a minimum of two
bedrooms in dwellings for more than one person; this
provides more possibilities and flexibility in the use and
quality of the dwelling.
Facilities & Care

According to the project developer the most important
aspect is that you facilitate life.
It is important to provide and facilitate instead of dictating
how people should live, provide the opportunities that
they can meet each other, and facilitate that people can
have family and friends over to visit, or that they can
organize different things with the people who are inclined
to socialize. In other words facilitate the meeting and
interaction of people.
Regarding care in a small scale village, it is essential to
have good services on offer, but to provide a nursing
home would have a negative influence of the atmosphere
in the village. This would only work if you were working on
a scale of more than 10000 dwellings.
Provide facilities for children so that when they come to
visit Grandma and Grandpa that they have a place to play
and to run around.
Provide the possibility for people to realize the dream of
developing their own home, private initiatives as well as
providing in different types of dwellings for the different
needs of people.

92
The amount of facilities depends on the scale of the

development, but facilities that could be attractive are
swimming pools, wellness center, gymnasium, outdoor
activities (golf, jou-de-boule, tennis), walking tracks,
restaurant, function rooms, etc.
People might think that they do not need a garden when
they become older. When you ask them in more detail
you come the conclusion that the problem is the
maintenance, it is important that people have the
possibility to have a private garden, with the option to
maintain it themselves or to get someone else to do that.
Dutch Market and Society

“Laten we nou eens aantrekkelijk omgevingen maken met
aantrekkelijke woningen… geschikt is een ambitie niveau
van de soberheid van de jaren 50.”7
Housing in the Netherlands has been dominated by the
top down approach. The Government along with housing
commissions and cooperation’s have had a large
influence in the type and style of dwellings in the
Netherlands. The market is very standardized and the
market functions in a way that the people adjust to the
houses that are on offer. This is the opposite to the
approach where the market decides how the houses
should be and what the market would really like it their
homes. This bottom-up approach is only readily available
for people with more money.
There are many seniors in the Netherlands that live in a
family house with one or two people, while on the other
hand it is often very difficult for people with a lower
income to move into social housing because people who
are earning more live in them. The seniors are not to
blame, why would they want to move if they do not have
an attractive place to move to.
In the Netherlands there is a group of people that are
willing to offer up the comfort and quality of their home to
spend the summer months on the camping grounds.
These people social interaction with other people, people
7
“Why don’t we make attractive environments with attractive
housing… suitable is an ambition that dates back to the sobriety of
the 50s”

93
just like themselves that also seek the same. They are
willing to offer up privacy, and confine themselves to a
small space.
On the otherside of the scale you have people in the
Netherlands that escape the colder winter months by
spending the winter months on the sunny coasts of spain
and Portugal. This offers comfort and luxury and holiday
feeling in a warmer climate.
Although the climate is not something that we have
control over, the social aspects of the camping grounds
combined with the luxury/comfort and holiday feeling of
the coastal appartments in spain are the formula to
creating a new context which people can choose for in
the Netherlands.

94
Care and housing specialist
“Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich dan richten op

de wensen van de potentiële bewoners en de recreatieve
aspecten van het landschap optimaal weten te benutten”8
Location
It is important to utilize the natural surroundings as well as
the facilities in the area.
Scale
A small scale development would have a positive
influence for the surroundings of Oost-Groningen. Avoid
making a city or a large scale old people place.
Target Group
People want to become old but do not want to feel old!
No association between living and growing old is what
this decade is about. This is a positive development, in
which the market has to answer the question of how to
develop and transform the stock of dwellings to make
attractive places to live for everyone.
Something to think about regarding the target group is
about 30% of the seniors that are poor and unhealthy; this
is a big challenge to provide attractive locations for these
people.
Living
Basically it is up to the market to fit the supply and
demand with each other. Policy makers will not provide a
direction other than making the current stock of housing
suitable for everyone.
The standard dwellings already allow for the possibility to
do craft, to read etc. The category of people that want to
8
"Designers and developers should focus on the needs of potential
residents and the recreational aspects of the landscape in order to
exploit these qualities to an optimum."

95
continue working in in a hig gher segm ment will probably

p
ce little problems with
experienc h the surro
oundings.
Despite thhese factss that mosst people will
w be hap ppy with
the currennt offer of dwellingss, it is important to focus
f on
the wishees of the potential residents an nd to maximize the
recreation
nal aspectss in the surrroundingss.
Facilities & Care

Regarding g the facilities it wou
uld be advvisable to include,
luxury, rec
creation an
nd work.
Dutch Ma
arket and Society
A senior c
community y for 3rd ag
ge seniors is opportu
unity-rich
provided luxury, poossibility to
t work, inndividual housing,
eation are available. It is impo
and recre ortant to ha
ave care
well orgaanized in the back kground, but
b it sho
ould not
disturb th
he lifestyle and co onfront peeople withh health
issues.
The 3rd age seniors
s are a grroup of pe
eople that want to
ngs their way. “On
have thin ntwerpers en ontwiikkelaars
moeten zzich verre houden van het voorschrijvven van
bepaalde soorten woongedra
w ag, maar zich
z richten
n op het
accommo n de vraag””9
oderen van Figure 34 - No
N prewritten
n plans
Seniors hhave spec

cific wishe
es, it is im
mportant discover Source: Jim van
n Oord
these wisshes and accommo odate themm in new housing

concepts..
Regarding g the atttachment to the current home h or
environme ent in which seniorss live, it is apparent that the
attachmen nt to the home and d environm ment are le
ess than
the socia
al network. If the social netwo ork deterio
orates or
disappearrs, the attrractivenesss to live at the same location
declines.
9
"Designerss and develo
opers should d abstain from
m prescribing
g certain
types of livin
ng behavior,, but focus on accommod dating the qu
uestion"
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
96
Summary of the results
The following summaries are the summing up of the

results from the different interviews.
Location
A new social context connected to a major town for the
locals
 Important factors: Landscape, Facilities, Housing
forms, Close to current social context.
 New social context to facilitate those are losing theirs
as a result of shrink.
 Develop to the wishes of the specific target group.
 Connect to a major town or village to utilize facilities.
Scale
Small scale village typologies
 50-60 dwellings is too small to create an image/identity
 Connect to the town/village to get an age diversity in
the village
 Large scale initiatives are more dynamic
 House moving wish was to move to major towns or
villages in the local are
Target Group
Active seniors 55+ from the local area of Stadskanaal and
surroundings
 70-80% pass away in their own home
 Everyone is unique = Different does not equal the
same.
 People wan tot age without being old (baby boomers)
Living
A dwelling and place where you would love to live
 Good separation between private and communal
areas
 Preference for single story dwellings

97
 Create a living environment with more quality than

average or acceptable = comfort, space and natural
light
 Facilitate life – recreation, enjoyable living, assessable
and ergonomic dwellings
Facilities and Care

Close to the facilities, in a beautiful setting
 Comfortable living with the facilities
(Restaurant, Grand café, close to Shops)
 Facilitate the meeting and interaction of people
 Enjoy the surroundings irrespective of the mobility
(walks at and around the location)
 Covered park, service point, community bus, sport
and wellness
 Care and services are not prominently present, but are
available and well organized.
Dutch Market and society

Invest in the future instead of dwelling in the past
 Government: No large institutions but rather care to fit
at home
 The Dutch market is geared to and up down approach
 Shrinking population calls to improve the quality of
living
 Provide the social interaction of the ‘camping’ and the
comfort and luxury of ‘winter in Spain’ close to home.

98
Locatiion mod
dels
Urban Model
M
Characte
eristics
The ‘Urb
ban Modell’ is a retireement deve
elopment situated
s in
n
the dens
se inner citty/village.
It will generally have th
he form of a multi-storey
m y
developpment.
Advantages
 Close
C to the
e facilities
 Between
B the people
 Close
C to frie
ends and family
f
 Close
C to the
e social ce
entre of the
e local com
mmunity
Disadvantages
 Land
L pricess are generally very expensive
e
 Less
L space
e for exclussive facilitie
es
 Standardise
S ed forms of
o living are
e a threat.
 Little
L variation in houssing forms
 V
Very limiteed possiibility for input from the
e
p
participants
s.
Suburban Model
Characte
eristics
The ‘Suburban Model’is a retirement
r developm
ment in the
e
suburba
an districts of a city/vvillage.
It will ge
enerally ha
ave a relativvely high density
d devvelopmentt
with little
e space around the dwellings.
d
Advantages
 Close
C to the
e facilities
 Between
B the people

gediepdal
99
 Part of the co
ommunity
 Clo
ose to frien
nds and fam
mily
Disadvanttages
 Lan
nd Prices are
a relative
e expensive
e
 Hig
gh density of develop
pment
 Lesss space fo
or exclusivve facilities
 Sta
andardised
d forms of living are a threat.
 Lim
mited inputt from the participant
p ts.
Periphery
y Model
Characterristics
The ‘Perrifery Model’ is a retirem ment deve
elopment
connected
d to the ed
dge of the city/village
e.
It can take
e various forms
f and setups an
nd will have
e quite a
bit of spac
ce.
Advantage
es
 Ca
an lift on the currrent facilitties in th
he local
com
mmunity.
 Co
onnected to
o the city/vvillage
 Pea
ace and qu
uite
 Beautiful view
ws
 Clo
ose to the natural
n surrroundingss for recrea
ation.
 Participation in the loca
al commun
nity.
 Clo
ose to frien
nds and fam
mily
 Possibility forr private in
nitiatives
Disadvanttages
 Lan
nd prices are
a medium
m expensivve to chea
ap.
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
100
Rural Model
M
Characte
eristics
The ‘Ruural Model’ is a rettirement developme
d ent that iss
situated in a rural location.
It can have variou

us forms and
a setupss and will p
profit from
m
the vast amount of space.
Advantages
 Spacious
S
 Beautiful
B ru
ural landsca
ape
 Surrounded
S d by natura
al surround
dings for re
ecreation
 Peace
P & qu
uite
 Land
L pricess are cheap
p
 Possibility
P f private initiatives
for
 Participants
P s get more
e for less
Disadvantages
 Less
L social connectio
ons with ou
utside
 Less
L facilitie
es
 Issolated

gediepdal
101
5. Conclusions and discussion
“Designers and developers should abstain from

prescribing certain types of living behavior but
focus on accommodating the demand”10
Cor Wagenaar
Topic A: Senior Generation
The diverse group of third age seniors of today has needs

and wishes. It is not the government, developers or
designers that should determine what they want, but the
seniors themselves. In contrast to many associations with
seniors third ages seniors are the retirees that are
entering a new phase in their lives where they do not have
the children at home any longer, the active working life is
slowing down and the time to do the things they desire
has arrived.
Gated city in the Netherlands?

The seniors in the Netherlands are generally skeptical
about living in a community with only old people. They
have possibly heard stories from around the globe, and
heard the term ‘gated community’ fall. It is quite certain
that they do not want to move to such a place!
Interesting enough this attitude changes when they start
to talk about the option of moving to an active senior
community, and what the place should and should not
have. As a matter of fact there is a lot to learn from
precedents around the globe, and many good ideas can
be used as the building blocks for the Dutch version but it
is up to the locals to determine what they find important.
The project developer interviewed in the research has the
vision to develop a senior city that function independently.
Although a scale of 1500 seems quite a different scale to
the some of the larger development in the United States
10
“Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich verre houden van het
voorschrijven van bepaalde soorten woongedrag maar zich richten
op het accommoderen van de vraag”

102
of America, many seniors prefer not to be cut off from the

normal society, from children, family and friends.
Social context
The current social context people live in is very important
to many of them. This is much more important than the
house they live in.
Oost-Groningen has a shrinking population and the
villages are dying out because the migration of facilities to
bigger and better facilities in the larger towns, villages and
cities. People living in these areas are losing aspects of
social life typical to living in a small village, the meeting
points and moments do not exist any longer and the
people who choose to move there are generally
individualist.
There is a need to develop new social contexts for people
who love the combination of rural living in the peace and
quiet, while enjoying the social aspect of a close knit
community. More specifically, the population in Oost-
Groningen has a high percentage of retirees that are
really not waiting to move to the big city but have the
preference if they were to move to a major village.
It is essential to look at these needs and provide in them.
The location has to be in the close proximity of their
current social context. People are inclined to move
homes, especially if the social context they are part of is
declining or has disappeared. An aspect that has to be
taken in to consideration is the fact that people are
inclined to seek more quality in the dwelling and
environment they are moving to. It is important that
anything developed in the future, is not built in the
soberness of the building period during the housing
shortage, but with the ambition of quality and made to
needs and wishes of the resident. This is a bottom up
approach rather then that the residents need to adjust to a
generic model.
The capabilities rather than the restrictions

The message from the housing professionals was to look
at what people can do, rather than thinking that they are
incapable to do things when they reach a certain age. It is
possible to treat them as incapable people that cannot

103
even step over a doorstep, cook their own meals or have

a private garden etc. It is much better to look at the
moments, situations that can hinder people in doing a
particular something, for example maybe carrying the
shopping bags is the problem, while 99% love the taste of
their own food the way they have always made it with
particular herbs and spices.
Another aspect to be addressed is the participation of the
resident in the community. A lot of seniors would really
love to remain active and do things, organize things,
manage things or even just help out when others need it.
In this way the cost to live in such a community becomes
less, the community is closer knit, and the seniors will
generally enjoy a vital lifestyle.
Environment and surroundings

The third age generation of today wants choice, quality
and facilities. It is essential to choose a location that has
the potential offer these aspects. On one side of the scale
it is easy to make something if the target group is well off
and has a large purse, but the question can the
developer, develop a location that is attractive and
feasible for different segments within the target group.
Oost-Groningen offers space and a vast landscape of
cultivated farmland. The participants of the focus group
found the most important aspect of the development the
fact that it would be possible to enjoy the natural
surroundings from the moment you step out of your front
door. The expressed the desire to be able to enjoy the
surroundings irrespective to the mobility of the residents.
It is important to facilitate the meeting of residents in the
surrounding areas, objects such as, park benches and
tables, a tea house etc.
Facilities and services the key to success

The development and success of a retirement village is
closely connected to the facilities and services available to
the residents. As it was mentioned earlier, people are
swopping the rural lifestyle for the city lifestyle because
the increasingly greater lack of facilities. The amount of
the facilities that can be realized exclusive for the use of

104
the residents depends largely on the scope and size of

the development.
The seniors of Oost-Groningen do not want to be a
secluded group of citizens, but want to take part in the
larger community. This provides the opportunity to find a
synergy between the local village and the senior
community.
The focus group found a number of aspects as a
minimum requirement namely: a healthcare centre
walking distance from the development, and an
information/service point where they could ask all the
questions and receive assistance in getting something
done if required.
There were other aspects that would really entice them to
move to a senior development. These facilities were Sport
and Gymnasium facility, relaxation possibilities such as a
wellness center, a restaurant onsite that is open for the
general public, a community center for social interaction
and a grand café. They found it very important to have
good transport connections so that they could go to the
theatre, events, and other places.
Anticipate the future today

The possible constraints of the seniors in the future
should not determine the atmosphere in the senior
development, but it is clear that these constraints should
be anticipated and considered while designing the
buildings and surroundings.
Third age seniors moving to such a development want to
be able to stay there irrespective if their health were to
decline on the long run.
Aspects that need to be considered are the way the
houses are designed that there is enough space for
walkers and wheelchairs, the doorsteps are kept to a
minimum and that where possible stairs are avoided. In
the case that a double story patio house were to be built,
it would be important to allow for the integration of a small
house lift in the future.

105
Topic B
B: Design
n Progrram
The progrrammatic aspects
a ne
eeded to make
m an attractive
a
developm
ment for thirrd age sen
niors.
cts that attrract the 3rdd age gene

The aspec eration
The mosst importtant aspe ect of a senior housing
developmment is th hat people
e move fo
orward fro
om their
current sittuation.
The aspe ects that attract pe
eople to move to such a
developmment are related to t the available
a facilities,
dwellings and qualitty.
The facilitties that are
a particu ularly attra
active are namely:
Communiity Centre,, a place where ressidents can go to,
make use e of at free will, and a central meeting
m pla
ace. This
is seen a as the binding elem ment in the e commun nity. The
exact proogram fitte ed into thee building g dependss on the
scale of th
he develop pment.
Facilities that wou uld entice
e people to move to the
communitty are spo ort and re
elaxation fa
acilities su
uch as a
wellness ccenter or a gymnasiuum, and otther social facilities
such as a restaurant and a graand café.
In regard to the dwe ellings, people want to have a dwelling
that suitss them, th hat meanss that it iss a good idea to
provide inn a variety of styles, forms and sizes, and these in
a numberr of differennt environm ments and settings.
On the o other handd it is impportant to stay close to the
people an nd not to confront
c em with a totally new
the w style of
architectuure. The archetype e of a patio
p houuse was
mentioned d by morre than one person n, as welll as the
possibility
y to get the home off your drea ams made e to size.
So there are many different options
o and possibilities, but
one aspe ect shouldd be men ntioned at that is that it is
importantt to stay far away from the sterrile institution style.
The dwellings and buildings
b n
need to be friendly an nd to the
human sc cale. Figure 35 - Design
D to a human
h scale
Source: Jim van
n Oord
Regarding g the en nvironmentt and su urroundinggs, it is

essential to devellop a hig gh qualityy routing. Private
gardens w with the option to get it mainttained is a feature
that wouldd attract people
p to move
m to su
uch a deve elopment
rather tha
an moving to a senio or apartmeent. While others
o in
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
106
the target group envisage a park landscape with no on

street parking and community gardens. The conclusion is
that the development should have a high quality of
landscaping, surroundings, space and the possibilities to
have an own private outdoor area as well as communal
areas where you can enjoy the space together.
The level of comfort and quality is definitely higher than in
standard dwellings, otherwise the potential residents
would only loose quality in living. The target group would
like more space than the efficient standard Dutch designs,
spacious bathrooms, thoroughfares and bedrooms are a
starting point, but the biggest wish is to create large living
areas. It is important to consider the spaces they use the
most and the qualities that these spaces have. In contrast
to their working lives, 3rd age seniors have more time on
their hands and in and around the home. They would
prefer to have the house built on one building level. The
consideration of ergonomics and the anticipation for
future restrictions are other aspects that potential
residents find attractive.
The aspects that the 3rd age generation expect

3rd age seniors of today have standards and expectations.
A number of aspects are not selling aspects, but rather
requirements.
Regarding the programmatic aspects, seniors expect to
be close to a Healthcare Center or at least have that
possibility close by to receive assistance. They would also
expect such a specific development to have an
service/information point where they can receive
assistance and help if needed regarding more practical
aspects, as well as the management for the whole area.
Regarding the social environment, potential residents do
not want to move far away from friends and family, want
to be able to receive visitors, organize activities and have
places to meet each other in and around the
development. They also expect people that move to the
development to be along in making it a great place to be.
The aspects that are expected in the surroundings are
shops to fulfill the daily requirements, good connection
with other local facilities, privacy and the preference for
covered parking.

107
On the scale of the dwellings a higher level of comfort and

quality is expected. People want to be able to move to a
house where they know they will love living in there, and
with the thought in the back of their mind that they can
remain living there irrespective of how mobile they
become. People expect a high level of technology, homes
that are Demotica ready, alarm systems, high speed
internet, doorstep free dwellings, low energy
consumption, higher than average comfort and quality,
plenty of daylight, floor heating, spacious rooms, and high
ceilings.
What are the programmatic aspects in similar scaled

developments overseas?
Similar developments overseas have the following
facilities, some of these concepts or ideas could be used
in a development in the Netherlands.
For example:
 Café
 Bar
 Alfresco area
 Library
 Arts & Crafts room
 Billiards
 Dance floor
 Bowling green
 Dining room
 Lounge
 Media room
 Health and Well-Being Centre
 Swimming pool
 Hair dresser
 Medical consulting rooms
 Gymnasium
 Vegetable garden
 Potting shed
 Workshop
 Outdoor play area for children
 Small treatment rooms
 Laundry
 Guestrooms
 Recreation apartments

108
Other options could be to provide in services that are

open for the whole community as to make the
surrounding community even more attractive, as was the
case in Painswick in England where a shrinking village
starting attracting residents from outside the area to more
to Painswick.
Technology and design – Living long and safe in the

community
Anticipating the future without it playing a dominant role is
the message. If someone from the target group would
choose to move to such a development, they expect to be
able to remain living there as longs as possible and as
long as they do not need to be hospitalized.
It is important that the dwellings are designed in a way
that in the future Domotica technology can be integrated
without any problems. The dwellings should give the
residents peace of mind that they can always call on help
if needed in any situation. This peace of mind allows the
residents to confident to remain living without assistance.
Another aspect is the mobility and ergonomics. As people
grow older it can be the case that they require to use a
walker or even a wheelchair, these residents should be
able to make use of the dwellings and the surroundings
as any other person would. This should not be advertised
but it should be considered in the design. The height of
working surfaces and cupboards should also take
consideration for people as they grow older so that they
do not need to bend down or climb on ladders.

An active retirement community in the Netherlands?
Seniors are no homogeny group of people

It is clear that the 3rd age generation of today is no
homogeny group of people. There are a lot of different
wishes and requirements that they have, and they the
generation that are born after the second world war, the
generation that were the hippies, the generation that
experienced the housing boom, and they people that are

109
now starting to enter their retirement. Statistics show that

in 2020 the senior population of 65+ will have grown from
15% of the population in 2010 to a huge 20%. This is the
reason why it is so important listen to this group of
people, and to discover what they want. People are
breaking away from being put into a mold and want to live
the way they would like to live. It is not always easy to
make these wishes feasible, but there are ways.
Scale of a development
In contrast to the United States of America, where the
famous old people cities exist of sometimes even 100000
people, the Dutch population prefers to remain close to
their current social context. Even moving 30 minutes out
of the area is a reason to build up a new social network,
which illustrates that necessity to develop on a much
smaller scale. Developing on a smaller scale indicates
that it is important to look at the local area where the
development is to be developed and to investigate how
big the target group is and then to develop to a suitable
scale.
The project developer preferred to develop a senior city of
1500 dwellings. This scale of development can function
on its own and is not required to be connected to a
current city or town.
Both options are possible, but it depends on the defined
target group what the most suitable scale is.
A minimum age in the community

Should there be a minimum age in such a community?
This is a relevant question that can be asked by various
people. The whole idea of developing a community for
active seniors is that these people are slowly moving out
of the busy everyday life and are entering or participating
in the 3rd age. The power of clustering these seniors
together is that they can build up a new social network
with other people that are seeking the same enjoyment in
this 3rd age. The social network strengthens the possibility
to remain living on the same location for much longer
than if they were to live isolated.
So the answer is quite clear, if everyone were to be
allowed to move there, the whole concept would not

110
eventuate and it would be another standard development.

The development is geared and developed around this
target group to provide in their needs and wishes and to
offer them an attractive alternative then downgrading to
an apartment in the city. On the other hand it is the
question of people from a younger generation would want
to move to such a development.
Children and senior communities

It is important to provide in facilities for children. The
recommendation from the project developer was to
provide in playgrounds, playing surfaces and even a
swimming pool for the children, so that it would be
attractive and that there would be plenty to do if they were
to visit Grandpa or grandma.
On the other hand it was the wish to exclude continuous
noise of children such as a school or childcare center in
the direct proximity of the development. Everyone that
was interview was clear about the seniors do not want to
become an excluded group but want to be part of
everything, so other age groups should be welcome in
the development and also facilitated.
A positive effect on the reduction of isolation

Isolation is an increasing problem around the world and
also in the Netherlands. The chance of this occurring
increases particularly when people grow older. There are
different causes for social isolation. One of the major
causes occurs when a partner falls away or when people
become sick of disabled.
By developing an attractive social context to which people
can move at an earlier stage in their lives, can help to
develop a close imitate network on which can be built
through time. This will have a positive influence according
to the housing specialist.
Are people really attached to their homes?

In the past people were more attached to the
surroundings in which they lived. People did not move
about as they do these days, which also indicates why
people are not really attached to their homes. People are
more connected to their social network, and if this falls

111
away the connection to the place they are living also

tends to disappear.
Professional views on the future of housing in the Province
of Groningen
The professionals interviewed and researched in this
report believe in the necessity for new social contexts in
the Province of Groningen. They believe that it is
important to take heed to the wishes of the target groups
and to provide in their needs. Oost-Groningen has a
shrinking population and a high percentage of senior
citizens which makes it even more important to provide in
the facilities and social contexts that are disappearing.

112
Discussion and recommendations
In the following section the input from the results and

conclusions will be used to discuss and recommend the
right elements and qualities that a development for 3rd
age seniors in Oost-Groningen should have.
Starting Points
Not a prewritten plan, but involve the target group from the
beginning!
It is important to create a location for the group of unique
individuals that the 3rd age generation is. It is important to
listen to their specific needs and wishes as well as
anticipating the possible restrictions they may have in the
future. Allow for input and even private initiatives from
individuals so that everybody has the chance to live the
way they would like to live.
It is very important to shun any association with being old.
Facilitate… do not dictate

Respect the individual, facilitate life and provide in the
needs and wishes. The seniors are a group of unique
individuals with their own needs and wishes.
The facilitation of the wishes is the recommended
approach. Facilitate the meeting of people, but give them
the space a privacy that they need. No one has to do
something or live in a particular way, or in a particular
structure. It is essential to give people the freedom in the
way they live but to provide in their needs, provide in the
places and moments that they can socialize, be active
and enjoy other recreation, but allow them enough space
so that they can enjoy private life without being disturbed.
Facilitate an active and enjoyable life, both on site and off
site it is important to make the facilities readily available
and accessible to the residents. It should be easy for
them to go to the theatre, local swimming pool or shops.
Keep the threshold low to live there and provide in their
wishes.

113
Care serrvices sho ould be readily avvailable anda well

organizedd in the background, but should not be
prominently presennt. It is an
n excellentt idea to integrate
i
them into the plan but
b do not use them as a sellin ng point.
It is more a matte er of courrse that thhose servvices are
available.
The succe
essful commbination la ays in the following
f topics: of
space a and natu ural surrroundings, variouss living
environme
ents, facilitties and se
ervices.
me environm
A welcom ment for alll age group
ps
The senioor commun nity should d be a welc
come enviironment
for all ag
ge groups!! Facilitatee children by providding in a
playgrounnd, sports field or evven a swim
mming pool. Do not
create a gated
g community as this is nott really acc
cepted in
the socieety of the Netherlan nds, peoplle feel impprisoned
rather tha
an secure and
a safe.
Younger g
generation
ns are welc
come both family and
d others.
Figure 36 - Starting
S Pointt
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
114
Enjoya
able liviing
Offer ch
hoice – morre than jusst proficient!
It is verry importa ant when developing g a senio or housing g
develop pment that the focuss is geared d to providding more e
than jusst proficien nt. A spac ce where someone
s c
can live iss
proficiennt, and yo ou can sa ay if its wind and water
w tight,
warm, anda light th
hen a hous se is a prooficient spaace where e
someon ne can live e. This leve
el of ambittion is verry low and d
will not attract pottential residents to come
c to move to the e
develop pment. It is esse ential to develop a living g
environm ment that is higher than avera age. By providing a
lifestyle and living g environmment that is better th han where e
they com me from iss an aspec ct that will make it atttractive to o
live there. More than proficie ent means a level of quality,
q forr
example e covered parking, more day ylight, going furtherr
than the e rules and d regulatioons, more space in the t roomss
than tha at is norma al in standaard housess.
Choice is important, because peop ple are so o different.
People have diffferent ide eals regarrding spa ace, style,
surround dings etc. It is advisa ovide in a number off
able to pro
differentt environm ments and d typologiies as we ell as the
e
possibility for priva
ate initiativves.
ose to the
Stay clo e field of reference
r that people already y
know, such
s as th
he archetyypes and living envvironmentss
and keeep the buildings to a human scale.
s Thiss preventss
the devvelopment becoming a gene eric institu
ution in a
pleasant environm
ment.
Figure 37 - Enjoyable living

Source: Jim van
v Oord

gediepdal
115
Recreation & facilities

f s
Provide re
ecreation and
a vacatio
on close to
o home
People in n the 3rd ag
ge have co ome to a stage
s in liffe where
their livess are not controlled
c b their wo
by ork or the children
that take up a lot off their attention. It is a time wh here they
can really y enjoy the place where
w theyy live. Withh this as
starting ppoint it bec
comes app parent how w importan nt it is to
be close tto the facilities and re
ecreation.
Facilities form the back bone of every yday life, they are
place and d things yo ou need to do the things you lik ke to do.
The facilittation of th
hese facilities does not
n always need to
occur on site, butt should b be readilyy availablee for the
residents..
Recreation is som mething you
y do ini free time, so
considerin
ng that these senioors have more
m time on their
hands, it is importa
ant to provide the possibilities
p s in and
around thhe locatio
on. This is an imp portant fac ctor that
should bee considere
ed when choosing
c a location.
Figure 38 - R
Recreation & Facilities
Jim van Oord

O 1271504
e - TU Delft
116
Scale
Keep it small
The strong preference for a small development is a logical
choice in many cases. The greater part of the Dutch
society do not want to be separated from the rest of the
population, so to move to an only old people city would
be out of the question. If a large scale development is not
the order, than it is advisable to anticipate how large the
target group is in a particular area.
Prediction
The target group for a development around the area of
Stadskanaal would be residents from the rural
surroundings, residents from the city originally from the
area and residents from the shrinking areas where the
facilities are disappearing.
In the case of Oost-Groningen around the area of the
municipalities of Bellingwedde, Pekela, Stadskanaal,
Veendam and Vlagtwedde there is a population of ca.
100,000 people. 60% of these people live in a slightly-
urban or non-urban area and the percentage of seniors in
the area is ca.32%. This results in group of approximately
21000 who are seniors and live in the rural areas. If 0,5%
of these people would move to a newly developed social
context, ±105 people would be the size of the expected
group. This would be equivalent to 50-60 dwellings.
Because a small scale development does not allow for the
feasibility to develop all exclusive facilities, it is important
to find a synergy with a major town or village that has
these. The location of the development is therefore
essential.
Location
Regarding the location it is good to define a specific

target group. In the case of this project the target group is
the 3rd age seniors in Oost-Groningen and more
specifically around the area of Stadskanaal.

117
It is important that the new social context is close to the

current social context of this group. The location should
be attached to a major village so that it can find a synergy
with the facilities that are already in place. It is essential to
reinforce a good connection with the facilities and
services.
Periphery Model
Earlier in this report four different models were discussed
in regard to the positioning of the development, namely:
the Urban, Suburban, Periphery and Rural models. It is
quite clear that the periphery model would be the best
suited for in the area of Oost-Groningen.
The advantages are that it can profit from the current
facilities in the local community by that it is connected to
the village. On the other hand it is not in the middle of the
village but rather just outside which allows for more
space, peace and quiet, beautiful surroundings and views
and close to the very important natural surroundings for
recreation purposes. The attachment to the local
community also prevents the development becoming a
segregated community and both members from the
village and the development can interact, and participate
in different activities with each other.
The price of land outside of the village is cheaper than
integrating it into the current urban fabric, which allows for
a higher level of quality for the same cost. All these
advantages make it the right choice for a small scale
development.
The location is to be in the area of Stadskanaal and

should provide an attractive facility for the surrounding
municipalities: Bellingwedde, Pekela, Stadskanaal,
Veendam and Vlagtwedde.

118
Aspects to make an attractive

development
“A place where residents can enjoy the privacy of

their own home and the close companionship of a
small neighborhood.”
Jim van Oord
In the following section a summary of recommendations

are stated that should be considered when developing a
senior community in Oost-Groningen. These advices have
been taken from the literature survey, precedent study,
results, and conclusions.
Facilitate and do not dictate

 Freedom of choice for the size of the dwelling: at least
50 to 100 m2
 A variety of choice in the typology: apartment,
townhouse, detached house
 A variety in the immediate living environment: water,
park and hamlet
 A choice in either buying or renting
 Choice between a detailed concept for a dwelling or a
custom designed home fitted in the quality plan
(esthetics, living & sustainability)
Create an attractive development for 3rd seniors?

 Deliberately use the qualities of peace and quiet.
 Focus on enjoying free time and the sense of a
holiday.
 Care and services are not prominently present, but are
available and well organized in the background.
 Provide in a diversity of choice.
 A positive side effect can be the influence of being
around people of a similar age and lifestyle.
Develop an attractive community center

 The community center has a rural, friendly nature

119
 Friendly architecture, not a sterile and minimalistic

atmosphere which is quickly associated with care and
care homes.
 Relaxing atmosphere.
 The main buildings and higher density housing form a
hamlet.
 A village square/green with a human scale.
 A scale for small groups of people.
Shun any association with the elderly

 Use a friendly scale
 Focusing on recreation and vacation
 Provide appropriate active elements: sport, play
 Create space and facilities for guests of all ages
Bring the facilities from the village close to the

development
 Mobility service (pendel bus)
 Virtual supermarket, e.g. Albert Hein
 Pagecentrum–(swimming
pool/tennis/squash/gymnasium/basketball etc)
 Geert Teis Theater
What should the development facilitate?

 Private commissioning
 Joint procurement of services and care
 Emphasis some people (still) can
 Not everything will be done by a professional
Provide more than just proficient

 Use of space
 Natural surroundings and recreation
 Natural light
 Ground floor living and sleeping
 Private garden: Better than a holiday
Recommended facilities in the Community Center

 Reception
 Bar / Petit restaurant / terrace
 Small shop

120
 Library / reading room / business reception area

 Multipurpose area/s
 Space for medical specialists (eg. doctors,
physiotherapists)
 Small gymnasium
 Wellness center
 Indoor playground/space for children
 Winter garden
Recommended facilities outdoors

 Terrace
 Gazebo
 Park bench’s (facilitate meeting)
 Jeu de boule
 Children’s play facilities
Recommended provision of services

 Homecare
 Meals services/or dine at the restaurant
 Rental service
Recommended community responsibility

 Private/ Common gardens
 Shared responsibility

121
Bibliography
Book
Anja Machielse (2006). "Sociaal isolement bij ouderen." Geron(2).
Aron Bogers Alex Sievers (2004). Ik ben al heel lang bij de tijd -
Seniorenstad in Nederland.
Cora Van Der Kooij (1987). Van oude mensen vroeger en nu.
Deventer, Van Loghum Slaterus.
D. G. Smith R. J. Goodman (1992). Retirement Facilities, Whitney
Library of Design.
Gerrit Wolfswinkel Piet Driest (2005). Over wonen van ouderen
gesproken. Horstcahier Centrum voor Social Work/ De Horst: 50.
Initiefgroep Seniorenstad (2006). "Seniorenstad." 96.
Jason Muise Kenton Olson (2007). Face to Face Interviews. V. I.
University.
Julia Tavares Alvarez (1999). Reflections on an Agequake, United
Nations.
Mike Kephart Judy Schriener (2010). Building for Boomers. New
York, McGraw-Hill.
Robert D. Putnam (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival
of American Community. New York, Simon & Schuster.
Stawon (1993). Meer dan oud alleen. Amsterdam.
Steinar Kvale (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative
Research Interviewing, Sage Publications.
Dataset
CBS, Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, 2010,
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70
115ned&D1=0,3-4&D2=a&D3=a&HD=081106-
1151&HDR=T,G1&STB=G2
Journal Article
A. Machielse R. Hortulanus, L. Meeuwesen (2003). "Sociaal
isolement. Een studie over sociale contacten en sociaal isolement in
Nederland." Elsevier Overheid.
Emiliy K. Snell James R. Knickman (2002). The 2030 problem:
caring for aging Baby Boomers. G. G. American College of
Healthcare Executives.
Grant Thornton (2007). Industry Intelligence Unit - Aged Care, Grant
Thornton: 10.

122
Henry G. Jackson (2010). "HR, the Boomer exodus, and preparing

for what's next." HRMagazine (October).
J. Oldman (2006). Housing Choice for Older People. London, Help
the Aged.
J.E. Birren P.S. Liebig (2003). "The Andrus Center, A tale of
gerontological first." Contemporary Gerontology 10(1): 7-12.
Jane Humphreys (2007). "Aging in Place in Upstate New York."
Upstate New York Regional Review 2(2).
Jill Fellowes (2009). "RVA people in profile." RVA News Monitor(31).
M. Tijhuis (1994). Social networks and health. Utrecht, NIVEL.
"Reviews of Retirement Communities in Canada Senior Housing."
Retirement Review. (URL: http://www.retirement-
review.com/retirement/canada.html.
Robert Mullins (1998). "Baby boomers lag in preparing funerals,
estates, et al." The Business Journal.
Stedebouw & Architectuur (2010). "Zorg Infact." Stedebouw &
Architectuur 27(8).
Sandy O'brian Cousins (2005). Overcoming Ageism in Active Living.
Alberta, Alberta Centre for Active Living.
Trevor H. Howell (1987). "AVICENNA AND HIS REGIMEN OF OLD
AGE." Age and Ageing 16: 58-59.
William E. Haleya; Elizabeth Zelinskib (2007). "Progress and
Challenges in Graduate Education in Gerontology " Gerontology &
Geriatrics Education 27(3): 11-26.
Newspaper
Mary Costello (2009). Housing options for later in life. The Age.
Melbourne.
Richard Louv (2006). For aging boomers, denial is destiny. The San
Diego Union-Tribune.
Pamphlet
"Ouderenzorg in Nederland, ‘Bij de meesten waart, als een
spookbeeld, het woord “tehuis” door de gedachten’." Femke
Deen. (2010). 2010, URL:
http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/154/artikel/print/6380/Ou
derenzorg_in_Nederland.html.
Report
Age Uk (2010). Factsheet - Retirement (sheltered) housing. A. UK.
Age Uk (2010). "Housing options - Deffernt types of housing to suit
your needs."

123
Cabe (Commission and For Architecture and the Built

Environment) (2009). Homes for our old age - Independent living by
design: 40.
De Tweede Kamer, Financiële verantwoordingen over het jaar
1999,(1999) Tweede Kamer der Staten-Generaal.
Den Haag En Rogier Goes Ton Van Der Veeken (2010).
Kleinschalig wonen in de wijk: een goede bestemming. Aedes-Actiz.
Department of Work and Pensions (2009). Building A Society of All
Ages: Choices for Older People.
Jolanda Fransen Dick Verzijden (2004). Vergrijzing in Nederland
Veldkamp. Amsterdam, Rijksvoorlichtingsdienst/Publiek en
Communicatie
Kenniscentrum Voor Bevolkingsdling En Beleid (2010).
Demografische ontwikkelingen Geleen, Kenniscentrum voor
Bevolkingsdaling en Beleid: 33-61.
Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, 2010,
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70
115ned&D1=0,3-4&D2=a&D3=a&HD=081106-
1151&HDR=T,G1&STB=G2
Leon Harper, Ada-Helen Bayer Fixing to Stay: A National Survey on
Housing and Home Modification Issues. M. G. a. Associates.
Washington D.C., AARP Programs/ Applied Gerontology Group.
M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction
and performance appraisal in a university studio art setting: A multiple
perspective. . Ohio, The Ohio State University.
Ministerie Van Vrom (2000). Nota Mensen, Wensen, Wonen. Den
Haag, Ministerie van VROM: 339.
"Ouderen en zorg." Rijksoverheid. (2010). 2010, URL:
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderen-en-zorg.
S. T. Gerontolgie. Amsterdam, Levensgebeurtenissen in de derde
en vierde levensfase en de beleving van woning en
woonomgeving.(1999), Vrije Universiteit Amsterdam.
Social Cultereel Planbureau (2004). Met zorg gekozen? Den Haag,
Ministerie van VROM.
Welzijn En Sport Ministerie Van Volksgezondheid (2005).
"Ouderenbeleid in het perspectief van de vergrijzing." (Governments
vision on policy for the elder in the perspective of aging).
M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction and
performance appraisal in a university studio art setting: A multiple
perspective. . Ohio, The Ohio State University.
Thesis
Hatem Touman Abelhamid (2005). Gated Communities: Physical
construction or social destruction tool? Université Pierre Mendes
France. PhD Research L’Institut d’Urbanisme de Grenoble.

124
Monique Stavenuiter (1993). Verzorgd of zelfstandig. Ouderen en de

levensloop in Amsterdam in de tweede helft van de negentiende
eeuw. Faculty of Behavioural and Social Sciences. Groningen,
University of Groningen: 247.
Webpage
"AG Prognosetafel 2010-2060." Actuarieel Genootschap. (2010, 24-
08-2010). 2010, URL: http://www.ag-ai.nl/view.php?Pagina_Id=333.
"Arilla Village." Stockland. (2010, URL:
http://www.stockland.com.au/retirement/vic/arilla-village.htm.
"Boomer Generation Is in a State of Denial." Robert Samuelson.
(2007). 2010, URL:
http://www.realclearpolitics.com/articles/2007/01/baby_boomers_are_
selfishly_sil.html.
"Een kleinschalige woonvorm opzetten." Vilans. (2010, 07 october
2010, URL:
http://vilans6.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Informatiecentrum-
wonen/(2810)-Participatie,-Zelfredzaamheid-en-Technologie-Hoe-
Een-kleinschalige-woonvorm-opzetten.html.
"Gracious retirement living, Crofton, Vancouver Island."
Oceanview Retirement Living. (2009, URL:
http://www.oceanviewretirement.com/index.html.
"Het concept Vilavie nader belicht." www.vilavie.nl. (2008,
20.02.2008, URL: http://www.vilavie.nl/nieuws.php.
"Introduction to care homes." Age Uk. (2010, URL:
http://www.ageuk.org.uk/home-and-care/care-homes/care-homes-
introduction/.
"Largest Retirement Communiteis in Florida." Jennifer Gibbons.
(2010, URL: http://www.ehow.com/list_6367671_largest-retirement-
communities-florida.html.
"Lifestyle Brookfield." Lifestyle Communities. (2010, URL:
http://www.lifestylecommunities.com.au/community/index.aspx
"Opening seniorenwooncomplex met dorpsfaciliteiten in
Vogelenzang." Woonzorg Nederland. (2004, 11 august 2004, URL:
http://www.woonzorg.nl/news.php?news_id=91&archive.
"Over de LVGO." Lvgo. (2005, URL:
http://www.lvgo.nl/index.php?page=lvgo.
"Plenty Valley Village." Stockland. (2010, URL:
http://www.stockland.com.au/retirement/vic/plenty-valley-
village_about-plenty-valley-village.htm.
"Psychological Disorders in the Elderly." Livestrong. (2009, 18-11-
2009). 2010, URL: http://www.livestrong.com/article/5951-
psychological-disorders-elderly/.
"The future of retirement living - exciting or frightening?", Cam
Ansell. (2010,

125
URL: http://www.rva.com.au/Feature-Story/Grant-Thornton-
Dec10/Grant-Thornton-Dec10.html.
The Almshouse Association(2010) "Read all about the association.".
2010,
URL:
http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=a
rticle&id=86&Itemid=54.
The Almshouse Association(2010) "What are Almshouses?",
URL:
http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=a
rticle&id=87&Itemid=55.
"Research at the Andrus Gerontology Center." Usc Ethel Percy
Andrus Gerontolgoy Center. (2010). 2010, URL:
http://www.usc.edu/dept/gero/research.shtml.
"Resort Zonnestaal." Zonnestraal. (URL:
http://www.zonnestraal.org/index.php?page=603.
"Welcome to Rylands." Rylands. (2008, URL:
http://www.rylands.com.au/index.htm.
"What is Cohousing." Cohousing Association of the United States.
(2010, URL: http://www.cohousing.org/what_is_cohousing.
"What is Gerontology? Geriatrics?", A.G.H.E. (2001). 2010,
URL: http://www.careersinaging.com/careersinaging/what.html.
"What is Geriatrics?", AGS. (2009). 2010,
URL:
http://www.healthinaging.org/public_education/what_is_geriatrics.php
.
"Verschil in levensverwachting mannen en vrouwen wordt
kleiner." Eurostat Cbs. (2010). 2010, URL: http://www.cbs.nl/nl-
NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-
3036-wm.htm.
"Vesteda Resort Zonnestraal." Vesteda. (URL:
http://www.vesteda.com/nl/project/vesteda-resort-zonnestraal.aspx.

126
Appendices
A. Terminology and abbreviations
B. Design Brief
C. Interview protocols
Interview housing specialist
Interview project developer
Interview housing and care specialist
D. Focus group
Focus group organization
Focus group guide
Focus group data
E. Transcripts
Interview housing specialist
Interview project developer
Interview housing and care specialist
Interview retirement village residents

127
A. Terminology and abbreviations
Active adult – Refers to communities that are age-

restricted, usually offering features, amenities, and
socializing opportunities for residents age 55+
Aging in place – The term that refers to the ability for

person of any age to live in a home or for the same
persons to be able to live in a home from shown they are
young until they are old.
Baby boomers – The term in common usage for the

generation of people born between 1946 and 1964.
Dis-satisfier – This term is used to describe the things

that are a matter of course, and are the minimum
requirements for a retirement community.
Domotica - Domotics is a contraction of the words domus

(Latin for house) and robotics
(automation). Domotics is the combination of technology
and services for improved living in the areas of safety,
comfort and technical management.
Domotics home - A Domotics home is a 'smart home'

which also takes account of the advancing years of its
occupier.
Gen X or Generation X – The generation following the

baby boomers 1960s and 1970s
Household – A residential unit and its occupants. Can be

one person living there or multiple.
Intergenerational – Not restricted to members of one

generation or age group.

128
Pagedal – Pagedal is the name of a sports, recreation

and events center in northeast- Groningen.
Pagediep – This is the name of a creek and of a new

development zone in northeast-Groningen
Retirement community – The term in this research is

used as a broad term that covers many varieties of
housing for retirees and seniors – especially designed or
geared for people who are above the age of 55.
Satisfier – This term refers to the desires, wishes, needs

and expectations of someone, the reasons for people to
move to a retirement community.
Senior – Thought to be a kinder, gentler word than elderly

or old person. In this research we refer to people aged
older than 55 years of age.
SIR-55 – A foundation founded in 1988. The target group

is defined as ‘Mediors’. The foundation encourages
private collective development of housing which are built
for seniors according to the wishes of the participants.
Social security - Primarily a social insurance program

providing social protection, or protection against socially
recognized conditions, including poverty, old age,
disability, unemployment and others
Third age (3rd age) – This is a catergorie of ‘pensioners’ or

‘late lifers’. This generation of retired people ends itself in a
position of greater potential agency. In place of
disengagement and structured dependency, retirement now
offers the opportunity to develop a distinct and personally
fulfilling lifestyle unconnected with the contingencies of
working life: a new third age. (Laslett 1989)
WOZOWO - Woon zorg complex (residential care

complex)

129

B. Design Brief – Pagedal Care
Brief description
Enjoyable living @ Pagediepdal is a modern Dutch form of a retirement community. It will
be a place where seniors can spend and enjoyable part of their lives. The vision is to
create an innovative and enjoyable future for seniors 55+.
The place to meet

The importance of the center is to provide the facility for the main meeting facility. It will be
a central location where people enjoy the social club life, there will be a restaurant, and
this will be the place that gives identity to the community.
Different forms of living and living environment

There will be four different types of living environments, and four forms of living.
Living Environments
 Lakeside
 Park
 Orchid
 The Core
Each living environment will have its own characteristics and advantages. Every living
environment will be attractive for the mobile senior, and the townhouses will be
particularly attractive for those that want to enjoy living close to the central facilities.
The living environment will be developed is such a way as to provide it these qualities. For
example if you envisage the park environment, the qualities will be a green and open
environment with space a views over the open field, while the core environment will have
a much more closed and have a compact feel.
Forms of Living
 Apartment
 Townhouse
 Patio
 Villa or bungalow
The different forms of living will provide in various attractive forms and sizes, as to
accommodate a broader target group of seniors. Many dwellings will have a direct
contact with the garden; others will have a balcony while others will have both.
131
Diversity
The seniors of today are no homogeny target group. A diverse variety of needs
encourages the design program s to be varied, to meet these wishes.
In a survey ‘Seniorenstad 2004”, there was a strong desire from the 55-plussers for the
small scale. This encourages for the development of smaller enclosed areas. Diversity is
the power of the concept and a varied design program should meet these wishes.
There will be an assortment of different types of dwellings in the different living

environments as well as the provision for private commissioning, and group initiatives in
the project.
Parking
There will be a provision for parking cars will depend on the living environment. There will
be different options, parking on your own property, a central parking facility close to the
dwellings or the central parking facility close to the center.
Gardens
It is important to provide in the maintenance of a private garden if wished. The gardens
will be designed in such a way that the people living there can choose to maintain it
themselves or to let it be done, either by a neighbor or by a professional.
Social security
It is of great importance to facilitate in social security. This can be assisted by providing
well lit streets and paths, as well as the friendly design for the dwellings and buildings in
relation to each other.
Price segments
Based on Nepron, there will be a variety in the price of the units. At the moment a
subdivision is envisaged of 30% expensive, 40% semi-expensive, 15% standard & 15%
social (cheap)

132
Community Centre & Apartments (m2)

The community center will be an ensemble of facilities and dwelling. The program does
not necessarily need to be produced in one building mass. The form it takes will be most
probably in one or two building masses.
Community Centre 2335m2

Stage 1 625m2
 Foyer & thoroughfares 100
 Small restaurant/Bar 150
 Library/Multimedia 25
 Arts and crafts room 35
 Games room 35
 Multifunctional room 75
 Sanitary facilities 40
 Kitchen 40
 Logistics & Storage 60
 Winter garden 65
Stage 2 450m2
 Foyer & thoroughfares 50
 Arts and crafts room 35
 Multifunctional room 75
 Practice space for health professionals 70
 Office & Meeting space 50
 Sanitary facilities 40
 Wellness facility 100
 Gymnasium 30
Apartments 1260m2
 Thoroughfare 200
 6x Large apartment 80m2 480
 8x Medium apartment 50m2 400
 6x Small apartment 30m2 180

133
C. Interview protocols
Interview protocol Bonne van de Kooi
Bonne van de Kooi (adviseur / procesmanager)

KAW architecten en adviseurs
Postbus 1527, 9701 BM Groningen
b.vd.kooi@kaw.nl
M (06) 55 74 85 88
www.kaw.nl
8 December 2010, 11.30 -12.30
Vragen van te voren:

Heeft u er bezwaar tegen als ik een voice recorder gebruik zo dat ik ons gesprek nog is na
kan luisteren voor mijn onderzoek.
Achtergrond en aanleiding
Mijn naam is Jim van Oord, ik ben in Australië opgegroeid en ik volg de opleiding
Bouwkunde aan de TU Delft. Ik ben momenteel aan het afstuderen als Architect.
Volgens VNO- NCW Noord is zorg een aanjager voor vele innovaties bij marktpartijen, en
heeft alles in zich om als succesvol exportproduct de noordelijke economie verder te
versterken. Het beleid is er op gericht dat mensen langer thuis wonen, dat specifieke eisen
aan de infrastructuur, woonconcepten en voorziening stelt.
Mijn keuze is uitgegaan om een onderzoek en ontwerp te doen naar een kleinschalig
‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’ als
innovatieve woonconcept.
Afstudeer project en achtergrond
Ten eerste ben ik aan de slag gegaan om beter te begrijpen: wat het betekent om ouder te
worden, de beperkingen maar ook het huidig aanbod op het gebied van wonen. Ik heb
ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die
het pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste
tekortkomingen van het huidige woning aanbod is dat het niet voldoende aansluit op de
behoeften van de 55 plussers van nu en de toekomst.

134
De locatie gekozen voor het onderzoek en ontwerp is in de ontwikkelzone ‘Het Pagediep’,

een locatie in Noord Oost Groningen.
Social maatschappelijk ontwikkeling Nederland

 toenemende vergrijzing
 relatief vermogende generatie gaat met pensioen
 toenemende schaarste aan zorgdienstverleners
 meest voorkomende ouderdoms- en volksziekten zijn in de toekomst psychisch van aard
Doelgroep
50 plussers die bewust nadenken over hun toekomst, die graag een tweede recreatieve
woning willen en overwegen na hun werkzame leven te rentenieren in de rust en ruimte van
Noord Nederland.
Met het concept Pagedal Care wil ik onderzoeken hoe op een innovatieve wijze een
architectonische aanvulling geven kan worden aan de bekende toekomstig problemen in de
zorg:
 die vernieuwend is en aansprekend is voor de doelgroep
 waarin duurzaamheid en kostenefficiëntie worden gecombineerd
 die zich gedraagt als “welkome gast” in het landschap
Hoe ben ik bij u gekomen?

Ik heb via een klasgenoot Leonie Korting heb ik uw naam gekregen als iemand die veel weet
over huisvesting, en in bijzondere in de provincie Groningen. Ik heb begrepen dat u ook in
bijzonder een bijdrage wil leveren aan de woon en leef geluk!
Vorm van interview

Het is mijn bedoeling om een semi gestructureerd interview met u af te nemen.
Doelstelling van het interview

 Meer weten over de Groningens bevolking en huisvesting.
 Een blik ontvangen over u ideeën wat het juiste manier huisvesten van senioren is in
Noord-Nederland.
 U gedachte over het bouwen van een senioren-dorp in de regio van Stadskanaal

135

136
Themas
Volkshuisvester
Ik heb vernomen dat u ruim ervaring heb als volkshuisvester. Zou u hier kort wat over kunnen
vertellen.
Verbeteren van woonen leefomstandigheden helpt mensen zichzelf te helpen

Dit is een zin die ik las over u als volkshuisvester.
 Kunt u hier wat meer over vertellen, ook met behulp van wat voorbeelden.
Als volkshuisvester heeft u met zowel het fysieke als het sociale deel van huisvesten van
doen.
 Wat zijn de aspecten die zo belangrijk zijn.
Naar een classificatie van bejaarden

Je merkt dat er een verschuiving plaats vindt in de maatschappij. Wat voorheen gezien of in
ieder geval behandeld werd als een homogeen groep ‘ouderen’ wordt nu gezien als een
grijze golf met een sterke heterogene structuur.
Van uit het ontwikkel en ontwerp oogpunt is tot nu toe vaak gebruik gemaakt van het een top
down behandeling voor het huisvesten, m.a.w. van uit beleid ontwikkelt.
 Wat is u visie hier over voor de toekomst? Is het zo dat de ontwikkelaars en de
overheid weten wat het beste is voor de doelgroep of zou een bottom up aanpak
beter zijn.
 Zijn de woningen die nu gebouwd worden werkelijk gespitst op de wensen van de
verschillende bewoners?
Vereenzaming
Volgens onderzoek blijkt dat in Nederland de grootste probleem in de gezondheids zorg
‘depressie’ zou worden. Veel van deze depressie zal bij ouderen voorkomen door dat ze
geïsoleerd raken in de maatschappij. Mensen willen vaak niet naar een bejaardenhuis en op
het moment dat het moet zijn ze meestal niet meer instaat om een sociaal netwerk weer op te
bouwen. Terwijl de overheid de ‘levens bestendig’ wonen stimuleren, zijn ze eigenlijk een
ander probleem aan het creëren? Is het aanpassen van woningen werkelijk de juiste richting
gezien uit onderzoek blijkt dat helemaal niet zo veel aan hun oude huis of vertrouwde
omgeving gehecht zijn?
 Hoe denkt u hierover?

137

138
Combinatie van Wonen en Zorg

Er zal altijd behoefte zijn aan zorg voor mensen die ook toezicht nodig hebben, en helemaal
niet voor hen zelf kunnen zorgen. In de laatste jaren zijn er ontwikkelingen geweest met
woongroepen (gezamenlijk zorg inkopen) en wozozo enz. De verplaatsing van zo lang
mogelijk zelfstandig blijven wonen.
Zelf geloof niet dat er één aanpak of oplossing is, maar wat zijn u gedachte over de volgende
onderwerpen wat betreft de 3e generatie?
 De 3e generatie wil vaak niet aan oud worden denken (vooral de boomers), zijn deze
vormen van wonen aantrekkelijk genoeg? Zijn er werkelijk aantrekkelijke alternatieven
voor de 3e generatie?
 Hoe gehecht zijn mensen aan hun huis en omgeving?
 Willen ouderen die normaal gesproken in een rijtjes woning of 2onder1 kap woning
naar zon WOZOZO of een dergelijke complex verhuizen?
Toekomst? Seniorensteden of dorpen?

Hoe kijkt u tegen de ontwikkelingen van seniorensteden of dorpen aan. Er zijn een aantal
serieuze onderzoeken gedaan in Nederland naar het bouwen van een seniorenstad, waarbij
Alex Sievers van INBO de initiatief nemers was.
 Bent u bekend met deze vormen van wonen bijv. Sun City?
 Zou zon initiatief een belangrijke rol in gezondheid en welzijn kunnen spelen in de
toekomst voor ouderen?
 Uit onderzoek blijkt dat mensen, in het algemeen blijer zijn als ze met mensen zijn van
hun eigen leeftijd en leefstijl. Wat zijn u gedachten hierover?
Groningen
Vanuit onderzoek en een strategisch advies van VNO NCW Noord en de Stec Groep blijkt dat
er kansen zijn in de zorgeconomie in Noord Nederland. Ik begrijp dat u ook heel veel van de
regio van Groningen en Noord oost Nederland weet.
 Hoe zouden de bevonden toekomstig problemen in de zorg in Noord Nederland
opgelost kunnen worden door middel van innovatieve architectonische oplossingen?
 Zou een kleinschalig ‘retirement community’(m.a.w. diverse verzameling van woon
vormen, met centrale voorzieningen en met mogelijkheden voor service en zorg indien
gewenst op termijn) een goed initiatief zijn in Oost-Groningen?
Groningers
 U kent de Groningens bevolking veel beter dan mij. Zou u wat meer hierover kunnen
vertellen?
 Is het verhuis gedrag van Groningers anders dan dat van de rest van Nederland?

139
Vorm van wonen

Het is duidelijk dat er maar een zeer beperkt aanbod is voor ouderen huisvesting. De meeste
Nederlanders verhuizen op latere leeftijd als het moet, en alleen omdat het een noodzaak is.
Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Vaak wordt er
beredeneerd vanuit het oogpunt wat mensen allemaal niet kunnen.
 Nederlanders hebben in feite geen referentie kader wat betreft huisvesting voor
actieve senioren. De actieve senioren van nu en de komende jaren zijn ook vooruit
strevend (baby boomer’s). Hoe denkt u over een nieuw type woning die geen
associatie heeft met ‘oud’ worden?
 Moeten ontwerpers en ontwikkelaren ouderen stimuleren om langer trappen te lopen,
met de gedachte dat er op termijn een woon lift zou kunnen komen…
Tot slot
Zijn er nog andere zaken onbelicht gebleven wat u graag aan mijn zou willen delen?

140
Interview protocol Alex Sievers
Alex Sievers , INBO

Geeresteinselaan 57, Postbus 57, 3930EB Woudenberg
Alex.sievers@inbo.com
(033)286 81 50
25 November 2010, 15.30 – 17.00
Achtergrond
‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’.
ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die de
pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste

Gedurende mijn zoektocht naar relevant informatie op dit gebied ben ik literatuur tegen
gekomen op het gebied van ontwikkelen en realiseren van een ‘senioren stad’ in Nederland.
Ik las onder andere, ‘Ik ben al heel lang bij de tijd’, ‘Seniorenstad een eigenzinnig dorp’,
‘Vilavie magazine’ en ‘De stad een buffet’.
Mijn eigen visie op het faciliteren van en aanbod voor de gepensioneerde, mede gegrond op
mijn Australische achtergrond, werd aan velen kanten bevestigd. Ik ben door het lezen ook
ontzettend enthousiast geworden voor het verder onderzoeken en ontwikkelen van een
dergelijk concept in een wat kleinere omvang.

141
Graag wil in mijn interview met u wat meer hier over leren, en verder ontdekken waarom een
aantal standpunten ingenomen zijn bij het ‘Vilavie’concept.
Vorm van interview
De volgende thema’s zou ik met u willen bespreken:
Themas
Locatie
Zou u wat meer over de keuze voor een locatie kunnen vertellen. Ik zou graag wat meer
willen weten over de keuze tussen:
 Stedelijk, landelijk of een tussenvorm?
 Rekent u op aantrekkingskracht vanuit het hele land of regionaal?
Project:
Integrale regionale visie Noord Oost Groningen
 Omdat mijn project gelegen is in Noord Oost Groningen zou ik graag wat meer willen
weten over de regionale visie op Vergrijzing.
Steek woorden
Stad of landelijk, doel groep, regionaal of landelijk, geschiedenis, indentiteit, Stec groep, kansen
Schaal
In de meeste studies en ontwikkelingen omtrent een ‘Senioren Stad’ is uitgegaan van een
omvang va tussen de 2000 en 4000 woningen. Er wordt echter een kleinere variant genoemd
van een Vilavie Small met een omvang van ca. 250 woningen, wat vergelijkbaar zou zijn met
de Dolce Vita Project in America waarbij het community gevoel aanwijzing is en mensen bij
elkaar betrokken zijn.
 Zou u wat meer kunnen vertellen over de Vilavie Small varianten?

 Ik ben mij ervan bewust dat haalbaarheid een belangrijke rol speelt, wat denk u van
de mogelijkheid van het ontwikkelen van een Vilavie Extra Small met bijvoorbeeld de
omvang van een woongroep?

142
Steek woorden
Integratie met de stad of woonwijken, schaal niveau, omvang van voorzieningen, woongroep, Dolce Vita
Doelgroep
Leeftijdsgrens
Uit de verschillende documenten blijkt dat het heel wenselijk is om een leeftijds grens te
hanteren van 55+ vooral in het begin.
 Is er een nieuwe huisvestingswet gekomen die het eenvoudig maakt om doelgroepen

uit te sluiten?
 Vaak zijn de ruimtelijke behoeftes van ‘empty nesters’ de zelfde als die van starters,
zou dit te combineren zijn?
Steek woorden
Sociaal cohesie, eigen leeftijd, toekomst veroudering?, huisvestingswet, mono groep, diversiteit
Kinderen
Het bezoek van eigen kinderen en vooral kleinkinderen was in de enquête van INBO bij 57%
zeer welkom. De doelgroep van 70+ was hier vooral in geïnteresseerd. Er is zelfs sprake van
faciliteiten voor de kinderen.
 Wordt er zelfs gedacht aan kinderdag verblijven, of meer faciliteiten voor de kinderen
zoals speeltuinen?
 Hoe ga je om met de mensen die absoluut geen kinderen willen zien of horen om?
Steek woorden
Kinderen, overlast, lawaai, voorzieningen voor kinderen, leeftijds diversiteit, leven, activiteit
Vrijwilligerswerk/ Resource
Wat voor kansen liggen er om de resources kennis en ervaring te gebruiken en hoe word
hierover na gedacht.
Steek woorden
Organisatie, dorp bestuur, betrokkenheid, economische problemen, vergrijzing, kennis & ervaring
Wonen

143
Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Uit u onderzoek is
gebleken dat de voorkeur uitgaat naar gelijkvloerse woningen 21%, en ten tweede naar
senioren woningen (17,5%) enz.
Voorzieningen & Zorg
Wat betreft de huidige doelgroep is het belangrijk om de voordelen, activiteiten en
voorzieningen e.d. te verkopen en te zorgen dat de zorgkant een goede invulling heeft.
 In hoeverre is Vilavie levensloopbestendig? Met andere woorden zullen er op termijn

faciliteiten komen voor mensen die intensieve zorg nodig hebben?
 Wat voorzieningen betreft is het golf cultuur in Nederland heel anders dan in America,
de vraag hierna in de enquête was ook minimaal. Zijn er andere grote verschillen waar
veel van geleerd is op het gebied van voorzieningen?
Steek woorden
Levensloop bestendig, verpleeg faciliteiten, voorzieningen, golf, alternatieven, fietsen, wandelen
Nederlandse markt
 Kosten van preventie wegen uiteindelijk op tegen de kosten van ondersteuning en

zorg
 Verdeling woningen 30% duur, 40% middelduur, 15% betaalbaar, 15% goedkoop
60% grondgebonden, 35% appartementen, 5% recreatie (marketing & voorzieningen)
Extra vraag
Sun City – Noord Oost polder
Anderzijds is het zozeer op vermaak en leisure gericht dat men zich af kan vragen of deze
eeuwig glimlachende gebronsde vijfenzestigplusser nog enige actieve rol in het

144
maatschappelijk leven wordt toegekend. Het heeft er alle schijn van dat de ouderen uit het
paardendorp of Sun City in de Noordoostpolder eigenlijk zijn afgeschreven. Van hen wordt
niets meer verwacht. Gevraagd wordt hun ook niet veel. In plaats daarvan worden
marketingcampagnes ontwikkeld om dit soort tamelijk extreme voorstellen aan de man te
brengen. Bij deze voorstelling van zaken worden intussen vraagstekens geplaatst,
bijvoorbeeld door Frits de Lange in zijn:
De armoede van het zwitserlevengevoel. Pleidooi voor beter ouder worden.37
Een zwitserleven is het ideaal voor levenslustige pensionado’s die na hun zestigste nog een
leuke tijd willen hebben. Na een leven lang hard werken komt het Grote, Grijze Genieten.
Reizen, eten en drinken, uitgaan, jezelf verwennen – het pensioen voor de
babyboomgeneratie lijkt een hedonistisch belevenisparadijs. In een tijd waarin steeds minder
mensen in de hemel geloven, wensen zij zich de eeuwige gelukzaligheid nu. Ouderen willen
in hun Derde Leeftijd graag onbekommerd de kroon op hun leven zetten. Maar worden we
van het zwitserlevengevoel werkelijk gelukkig?
In dit essay wordt de strijd aangebonden met het Grijze Genieten. Niet alleen is een
zwitserleven voor weinigen weggelegd, het deugt ook niet als ideaal. Behalve onbetaalbaar is
het ouderwets, onrealistisch, onrechtvaardig, kortzichtig en oervervelend.
Een leuke oude dag is nog niet per definitie een goede oude dag. Is alleen een mooi leven
een zinvol leven (geweest)?

145
Interview protocol Cor Wagenaar
Cor Wagenaar , TU Delft

December 2010, Tijd onbekend
Vragen van te voren:

Achtergrond
‘ouderendorp’, of eventueel een Nederlands vertaling van de ‘Retirement Community’.
Afstudeer project en achtergrond
ontdekt dat de ‘senioren’ geen homogene groep burgers zijn, en dat de babyboomers die de
pensioen leeftijd snel naderen absoluut niet ‘oud’ willen zijn. Eén van de grootste
Social maatschappelijk ontwikkeling Nederland

toenemende vergrijzing
relatief vermogende generatie gaat met pensioen
toenemende schaarste aan zorgdienstverleners
meest voorkomende ouderdoms- en volksziekten zijn in de toekomst psychisch van aard
Doelgroep

146
50 plussers die bewust nadenken over hun toekomst, die graag een tweede recreatieve
woning willen en overwegen na hun werkzame leven te rentenieren in de rust en ruimte van
Noord Nederland
Met het concept Pagedal Care will ik onderzoeken hoe op een innovatieve wijze een
architectonische aanvulling geven kan worden aan de bekende toekomstig problemen
in de zorg:
 die vernieuwend is en aansprekend is voor de doelgroep

 waarin duurzaamheid en kostenefficiëntie worden gecombineerd
 die zich gedraagt als “welkome gast” in het landschap

Naast dat ik aanbevolen ben door zowel Robert Notrott als John Heintz heb ik u boek
gelezen ‘De architectuur van de ouderen huisvesting’
Mijn eigen visie op het faciliteren van en aanbod voor de gepensioneerde, mede gegrond op
mijn Australische achtergrond, word kort genoemd in het laatste hoofdstuk van jou boek in
verband met het mogelijk ontwikkelen van een seniorenstad. Het is fascinerend om te lezen
en te leren begrijpen hoe het huisvesting voor ouderen ontstaan is en de ontwikkeling die het
mee heeft gebracht in Nederland.
Graag wil in mijn interview leren wat jij gelooft de juiste manier is om te bouwen en
ontwikkelen voor de toekomst in Nederland.
Vorm van interview

147
Themas
Naar een classificatie van bejaarden

Je merkt dat er een verschuiving plaats vindt in de maatschappij. Wat voorheen gezien of in
ieder geval behandeld werd als een homogeen groep ‘ouderen’ wordt nu gezien als een
grijze golf met een sterke heterogene structuur.
Van uit het ontwikkel en ontwerp oogpunt is tot nu toe vaak gebruik gemaakt van het een top
down behandeling voor het huisvesten, m.a.w. van uit beleid ontwikkelt.
 Wat is u visie hier over voor de toekomst? Is het zo dat de ontwikkelaars en de
overheid weten wat het beste is voor de doelgroep of zou een bottom up aanpak
beter zijn.
Antwoord:
 Zijn de woningen die nu gebouwd worden werkelijk gespitst op de wensen van de

verschillende bewoners?
Antwoord:
Combinatie van Wonen en Zorg

Er zal altijd behoefte zijn aan zorg voor mensen die ook toezicht nodig hebben, en helemaal
niet voor hen zelf kunnen zorgen. In de laatste jaren zijn er ontwikkelingen geweest met
woongroepen (gezamenlijk zorg inkopen) en wozozo enz. De verplaatsing van zo lang
mogelijk zelfstandig blijven wonen.
Zelf geloof niet dat er één aanpak of oplossing is, maar wat zijn u gedachte over de volgende
onderwerpen wat betreft de 3e generatie?
 De 3e generatie wil vaak niet aan oud worden denken (vooral de boomers), zijn deze
vormen van wonen aantrekkelijk genoeg?
 Is er genoeg dynamiek in vernieuwing bij woongroepen(dat jongere 55+ bewoners
erbij komen?)
 Willen ouderen die normaal gesproken in een rijtjes woning of 2onder1 kap woning
naar zon WOZOZO of een dergelijke complex verhuizen?
Antwoord:
Vereenzaming

148
Volgens onderzoek blijkt dat in Nederland de grootste probleem in de gezondheids zorg

‘depressie’ zou worden. Veel van deze depressie zal bij ouderen voorkomen door dat ze
geïsoleerd raken in de maatschappij. Mensen willen vaak niet naar een bejaardenhuis en op
het moment dat het moet zijn ze meestal niet meer instaat om een sociaal netwerk weer op te
bouwen. Terwijl de overheid de ‘levens bestendig’ wonen stimuleren, zijn ze eigenlijk een
ander probleem aan het creëren? Is het aanpassen van woningen werkelijk de juiste richting
gezien uit onderzoek blijkt dat helemaal niet zo veel aan hun oude huis of vertrouwde
omgeving gehecht zijn?

 Hoe gehecht zijn mensen aan hun huis en omgeving?
 Zijn er werkelijk aantrekkelijke alternatieven voor de 3e generatie?
Antwoord:
Pensioen met 65 ouderwets?

U schrijft er over dat levensstijl belangrijker is dan leeftijd. Vanuit beleid is 65 vaak de
pensioen grens waar men het over heeft. Begin 1900 was de gemiddelde levensverwachting
dicht bij de 65 terwijl het alleen maar ouder wordt en over een aantal jaar wordt verwacht dat
we richting de 90 gaan.
 Zijn er momenteel kansen die blijven liggen? Om in oudere huisvesting ook voldoende
ruimte te bieden zodat men zich kan ontplooien, en waar men zelfs nog deel tijd kan
werken?
 Hoe denk u hierover?
Antwoord:
Toekomst? Seniorensteden?
In u boek was u standpunt betreffend een ‘Seniorenstad’ niet heel erg positief.
“afgeschrijven van de maatschappij”.
 Bent u ooit naar zon stad als ‘Sun City’ geweest, en wat waren u ervaringen?
Antwoord:
 Ook al zou een stad van 40.000 of zelfs 80.000 nooit haalbaar zijn, zou een vertaling
ervan naar de Nederlandse schaal haalbaar zijn?
 Zou zon initiatief een belangrijke rol in gezondheid en welzijn kunnen spelen in de
toekomst voor ouderen?

149
 Uit onderzoek blijkt dat mensen, in het algemeen blijer zijn als ze met mensen zijn van
hun eigen leeftijd en leefstijl. Wat zijn u gedachten hierover?
Antwoord:
Groningen
Vanuit onderzoek en een strategisch advies van VNO NCW Noord en de Stec Groep blijkt dat
er kansen zijn in de zorgeconomie in Noord Nederland. Ik begrijp dat u ook heel veel van de
regio van Groningen en Noord oost Nederland weet.
 Hoe zouden de bevonden toekomstig problemen in de zorg in Noord Nederland

opgelost kunnen worden door middel van innovative architectonische oplossingen?
 Wat zijn volgens u de kansen voor ontwerpers en ontwikkelaren. Waar moeten ze zich
op richten?
 Zou een kleinschalig ‘retirement community’(m.a.w. diverse verzameling van woon
vormen, met centrale voorzieningen en met mogelijkheden voor service en zorg indien
gewenst op termijn) een goed initiatief zijn?
Antwoord:
Doelgroep
Als wij denken aan een doelgroep van de 3e generatie, hoe denken deze mensen vaak over
de volgende onderwerpen.
Kinderen
Mensen van de 3e generatie, zijn in het algemeen empty nesters, ze naderen het eind van
hun actieve carrière. Willen ze nog met kinderen van doen hebben? Hoe kijken ze tegen het
bezoek van kinderen/ kleinkinderen bij de plek waar ze wonen?
 Wordt er veel gedacht aan faciliteiten voor de kinderen zoals speeltuinen en ruimte om
te spelen als ze bezoek komen(ongeacht de ontwikkeling)?
 Hoe ga je om met de mensen die absoluut geen kinderen willen zien of horen om?
Steek woorden
Kinderen, overlast, lawaai, voorzieningen voor kinderen, leeftijds diversiteit, leven, activiteit
Vrijwilligerswerk/ Resource
Wat voor kansen liggen er om de resources kennis en ervaring te gebruiken en hoe word
hierover na gedacht.
Steek woorden
Organisatie, dorp bestuur, betrokkenheid, economische problemen, vergrijzing, kennis & ervaring

150
Wonen
Het is een stap achteruit, en een stap die ze zelf meestal niet voor kiezen. Vaak wordt er
beredeneerd vanuit het oogpunt wat mensen allemaal niet kunnen.
 Moeten ontwerpers en ontwikkelaren ouderen stimuleren om langer trappen te lopen,

met de gedachte dat er op termijn een woon lift zou kunnen komen…
Antwoord:
Antwoord:
Vergrijzing en andere zaken…

U bent iemand die al jaren zich bezig houdt in de zorg voor ouderen en ook heel veel kennis
hiervan heb.
 Waar gaan wij heen in Nederland en op welke wijze zou u de vergrijzings uitdaging
willen aanpakken.
 Zijn er nog andere zaken onbelicht gebleven wat u graag aan mijn zou willen delen?

151
Focus Group
Seniors Pagedal
Aim: What are the satisfiers and dis-satisfiers for de target group in regard to housing for
the third age seniors?
The aim of a focus group is to stimulate discussion between the participants; through this
interaction the views of the group should be clear.
Once they're in the group, encourage not only direct answers but afterthoughts that might
bring out their true feelings. An informal playfulness often brings out the deepest thoughts
and opinions on the topic, so keep it light and fun.
Context: Pagedal, a safe, informal atmosphere where they can talk together.
Deelnemers:
Intended program
Arrival, introduction & Explanation 1300-1315
1st round – Tasks & Questions 1315-1400
Coffees break 1400-1415
2nd round – Discussion & Conclusions 1415-1500
Arrival, Explanation & Introduction

Location: The Batenborg
Time: 1300-1315
 Welcome and explanation of the purpose of the focus group
 Start by telling who you are, where you originally come from.
 1st round – Tasks, will involve a number of activities in which to activate the
participants.
 2nd round – Informal discussion about the topics.
1st round – Tasks & Questions

152
Location: Meeting room

Time: 1945-2030
 Please tell us in number sentences the type of dwelling you live in currently, if you
think or have plans about your future?
What are your views on living in a Retirement Community?

 Write on a piece of paper what you think of the idea of living in a community with
people of your own age.
 Advantages
 Disadvantages
 Hand the piece of paper in.
Imagine if: A Retirement Community would become a reality… What are the
things that you find important or interesting?
 Using the Post-it notes write up different things:
o aspects, qualities, facilities, wishes, types of things etc. That you find
important or interesting.
 Write you first name on the bottom of each note.
Devide them up into Categories
 Look at the Post-it notes and place them into various categories together
Coffee break
Time: 1400-1415
2nd round – discussion & conclusion

Time: 1415-1500
Discussion

153
Dissatisfiers – De vanzelfsprekende
Zaken die vanzelfsprekend worden geacht en tot ontevredenheid leiden als ze
ontbreken, worden wel ‘dissatisfiers’ genoemd. Voor customer service zijn
wachttijd en professionaliteit belangrijke dissatisfiers. De wachttijd dient binnen
acceptabele normen te liggen en van de medewerkers wordt respect, beleefdheid,
service gerichtheid en inlevingsvermogen verwacht.
Satisfiers - Jou verlangens, de voordelen (Desire)

Zaken die leiden tot klanttevredenheid zijn de zogenaamde ‘satisfiers’.
Accuraatheid, het juiste antwoord krijgen, en het liefst in één keer, is een satisfyer.
In één keer worden geholpen, zonder te worden teruggebeld, zonder te worden
doorverbonden, leidt tot grote klanttevredenheid.
Everyone gets 15 red and 15 white

 Using the stickers determined which aspects are the most important for you.
 White: Satisfiers
 Red: Dissatisfiers
Talk about the results

 Discuss the different aspects (conversation with each other not with us)
Reflection
Final questions
 Can everyone reflect on the evening, and tell what they found interesting and if
they will be thinking more about the future.
What are your views on living in a Retirement Community?

 Write on a piece of paper what you think of the idea of living in a Pagedal Care
 Two Advantages
 Two Disadvantages
Thank you
Thank the guest for coming and participating.

154
LIST A – If required (focus group)

Steekwoorden voor de Post-it activiteit
Verhuisreden
 meer te genieten van het leven
 vanwege gezondheid
 om dichter bij kinderen te wonen
 vanwege sociale contacten
 anders
Vrijwilligerswerk in Pagedal Care naar interesse in wonen in Pagedal Care

 ja graag, op allerlei vlakken
 ja, in het vormgeven aan verbondenheid
 ja, in het bestuur van verenigingen e.d.
 ja, in het beheer
 ja, in vormgeven openbare ruimte
 ja, in het bestuur van de stad of wijk
 nee
zet u zich in als vrijwilliger?

 ja, in de zorg of welzijn
 ja, bij de organisatie van activiteiten
 ja, in een kerkgenootschap
 ja, in de mantelzorg
 ja, in een sportvereniging
 ja, in een hobbyvereniging
 ja, bestuurlijk werk voor wijkvereniging
 ja, in de politiek
 ja, in andere vrijwilligersorganisatie
 niet meer, gezondheidstoestand laat het niet to
 nee, en ook niet (meer) van plan
Personen in de nabijheid gewenst naar interesse in wonen in Pagedal Care

 eigen kinderen en kleinkinderen
 mensen van eigen leeftijd
 vrienden en kennissen
 mensen met zelfde manier van leven
 grote variatie aan mensen
 mensen met zelfde hobby's
 andere familie
 mensen met zelfde inkomen
 anders

155
Gewenste mate van contact in de buurt naar interesse in wonen in Pagedal Care
 groeten op straat, beroep op directe buren
 regelmatig contact
 ontplooien gezamenlijke activiteiten
 weinig, gesteld op privacy
 dagelijks/ grote familie
 anders
minimaal aanbod in de leefomgeving naar interesse in wonen in Pagedal Care

 veilig gevoel
 groen
 kans om mensen te ontmoeten
 rust
 gelijkgestemde buren
 privé ruimte
 activiteiten
 huiselijkheid
 samenhang
 kans om nuttig te zijn
 uitdagingen
 anders
favoriete soort omgeving naar interesse in wonen in Pagedal Care

 groene omgeving
 veel voorzieningen
 autoluwe wijk
 platteland
 gezellige straten
 binnenstad
 nieuwe nieuwbouwwijk
 jaren 30 woonwijk
 anders
gewenste type voorzieningen naar interesse in wonen in Pagedal Care
 recreatieve voorziening / ontmoetingsplek

 winkels voor dagelijkse benodigdheden
 openbaar vervoer
 huisarts

156
 ziekenhuis
 gezondheidscentrum
 thuiszorg
 winkels voor niet-dagelijkse benodigdheden
 verzorgings- of verpleeghuis
 school/opleiding
 anders
gewenste type recreatieve voorzieningen naar interesse in wonen in Pagedal Care

 gezelligheidsvereniging of hobbyclub
 park
 zwembad
 sportvereniging
 golfbaan
 andere plek om mensen te ontmoeten
sport naar interesse in wonen in Pagedal Care

 fietsen
 wandelen
 denksport
 zwemmen
 varen/zeilen
 tennis
 golf
 voetbal
 hockey
 parachutespringen
 bergbeklimmen
 anders
aansprekende vrijetijdsbesteding naar interesse in wonen in Pagedal Care

 theater of concert
 uitgaan: café of restaurant
 kaarten
 fotografie
 tekenen of schilderen
 vrijwilligerswerk
 handwerkclub
 computerclub
 bloemschikken
 hout- of metaalbewerking
 anders
favoriete type woning naar interesse in wonen in Pagedal Care

157
 gelijkvloers begane grond

 seniorenwoning
 serviceflat
 galerijflat
 2 onder 1 kap
 vrijstaande villa
 rij
 portiekflat
 verzorgings- of verpleeghuis
 anders

158
Focus Group 1 – Letter to Pagedal Director
Hendrik-Jan,
Zou jij kunnen regelen dat we in de week 6-10 december een focus groep kunnen
regelen. Hieronder heb ik wat info.
Ik denk dat het belangrijk is dat wij dit tijdig aankaarten, in principe is het niet zo veel werk
om dat te doen maar dan kunnen mensen dat ook in hun agenda zetten.
Globaal zou het programma er zo uitzien.

Ontvangst en uitleg 1830-1845
Eten 1845-1930
1e ronde – opdrachten 1930-2030
Koffie 2030-2045
2e ronde – gesprek/discussie 2040-2200
Doelstelling van de sessie

Om een beter inzicht in het doelgroep te krijgen en hun wensen voor de toekomst beter te
begrijpen.
Onderzoek
Jim van Oord, onderzoekt voor zijn afstudeer project de mogelijkheden voor het
realiseren van een ouderen dorp in Nederland (retirement community). Dit is een
fenomeen dat in andere landen over de wereld vaker toegepast is voor het huisvesten van
mensen in de 3e fase van het leven. Als de kinderen van huis zijn en de normale arbeids
dagen voorbij zijn komt de 3e fase van het leven waar in ouderen zich kunnen ontplooien
in het socialiseren, recreëren ed. De groter vraag is wie is dit doel groep is, wat hun
wensen zijn en hoe hun over zon fenomeen denken.
Mogelijke deelnemers (tussen de 8 – 12 personen)

?
Type Focus groep

Dual moderator focusgroep - één moderator zorgt ervoor dat de sessie goed verloopt,
terwijl de ander zorgt ervoor dat alle onderwerpen aan bod komen.

159
Moderator nr. 1 - Hendrik-Jan

Moderator nr. 2 - Jim van Oord
Benodigdheden
 Eten & drinken - Pagedal
 Film opname – PSS media?
 Reservering van ruimte
 Flipover
 Whiteboard
Groeten Jim
Explorelab 11

160
Focus group data:
Reflection
Focus group general comments:

13-12-2010
For practical reasons the diner was cancelled on Thursday the program was shifted to
Monday afternoon between 1300 and 1500. The setting was a meeting room in the
Pagecentrum at Pagedal in Stadskanaal.
The participants were pessimistic at the start about the topic, and nobody would really
consider moving to such a development, but they were quite willing to talk about the
subject and about the qualities, facilities, etc.
After a short introduction the focus group was underway.

The participants were:
TS, 59 – Bourtange (small historical farmhouse)

EP 43 – Stadskanaal (urban villa)
IP 43 – Stadkanaal (urban villa)
JW 72 – Stadskanaal (senior dwelling)
RW 63 – Stadskanaal (senior dwelling)
KK 73 – Stadskanaal (spacious apartment)
GK 71 – Stadskanaal (spacious apartment)
The conversations needed a little bit of guidance so that they would not go off the topic. A
little help was given so that they did not remain talking about with widths of doors etc. for
too long. All the participants participated well! Although at some stages it was a little hard
to follow because there were more than one conversations taking place at the same time.
I found it very interesting to notice their attitude change despite none of them really
thinking of it as an alternative for them at the beginning of the session. All the participants
enjoyed the session and the topic.

161

162
Data transcript
As a result of a technical problem, it was not possible to transcribe the whole focus group.
The transcript has be produced by listening to the voice recording and by free-writing
directly after the session.
SENIOREN EN VEREENZAMING
TR. Heel veel mensen die geen contacten hebben, heel triest.
BEJARDENHUIZEN
<Het idee van een bejaardenhuis gaat er uit in Nederland. Er zijn heel veel oude mensen
die het eenzaam hebben, en die geïsoleerd raken. Er zijn steeds meer mensen die geen
familie hebben. Deze mensen zouden heel veel aan een goed omgeving kunnen hebben,
waardoor ze hulp kunnen geven en ontvangen. Zelfs in drukke bejaardenhuizen zitten
mensen met elkaar maar hebben niet zo veel aan elkaar. Voorziening zijn een belangrijke
onderdeel van nieuwe ontwikkelingen volgens EP.
Bejaardenhuizen gaan weg, die worden steeds minder.

 EP. Mensen zijn eenzaam ook al zijn ze bij elkaar
 CK. Mensen die ook alleen willen zijn
 EP. Misschien ontbrak wat...
 EP. Andere mensen in een dorps karakter, maar dan met voorzieningen >
restaurant > grand café > winkels om de hoek (meander groep, Stadskanaal)
KINDEREN
< Het idee van elke dag alleen maar senioren zien lijkt de meeste geen goed idee. Ze
willen graag niet verlaten worden als groep van senioren. Kinderen de hele dag in de
directe omgeving doet het blijkbaar ook niet goed. Maar toch zijn er heel veel mensen die
graag zowel rust als diverse soorten doelgroepen zouden willen zien. Niet iedereen hoeft
oud te zijn, maar de omgeving moet wel geschikt zijn voor de doelgroep.
RW. Appartementen met beneden een kinderdag verblijf > maar het was slecht
ontworpen zo dat het niet goed over nagedacht, en de ouderen wouden niet op balkon
zitten.
TR. Het lijkt mij heel naar als er alleen maar senioren waren
LK. Toch zijn er mensen die dat willen

163
OUDEREN DORPEN
<Als je voorbeelden heb mee gezien dan vind je ze helemaal geweldig aldus LK. In
pretoria bijvoorbeeld is een dorp die laatst op TV was, lijkt haar helemaal geweldig, ook
naar aanleiding van een dergelijk dorp te hebben bezocht in Brisbane Australia. Daar was
het net een resort.
Wat je merkt als je het doel groep ziet is dat mensen elkaar nodig hebben. Bijvoorbeeld
de ooms van TR. Die komen wonen in Canada en zouden dolgraag terug verhuizen naar
Nederland maar omdat ze kinderen en klein kinderen in Canada hebben komen ze niet
terug. Toch in Canada gaan de Nederlanders wel elkaar opzoeken. Zou dat niet het zelfde
zijn in Nederland met groepen mensen dat ze elkaar weer gaan opzoeken, zelfde cultuur,
zelfde geschiedenis….
WS. Als je in een dorp ga wonen met ouderen niet iedereen hoeft oud te zijn…
GK. Programma gezien over z’n dorp in pretoria , het was fantastisch
TR. Mensen gaan elkaar opzoeken, zelfs in het buitenland, ze verhuizen niet van wege
hun kinderen klein kinderen maar toch zoeken ze elkaar op. Ik heb zelf twee ooms in
Canada die dol graag terug zouden willen komen.
BESTAANDE WOONOMGEVING
<De meeste deelnemers van de focus groep zijn naar het gebied verhuisd, de een voor
werk en de andere voor sociale contacten, family en vrienden die hier woonde, de laaste
deelnemer was zelfs 20min uit de omgeving verhuist naar wat zij ervaart, niet vergenoeg
weg van haar bestaande sociale netwerk maar wel vergenoeg dat ze niet zomaar langs
komen of dat zij makkelijk bij anderen over de vloer komt.
Wat belangrijk zijn voor de meeste die de stad gewend zijn, zijn voorzieningen, niet al te
ver van de winkels, en van de centrum, in iedergeval liever niet verderweg dan voorheen.
De ene deelnemer is juist verder van de stad gaan wonen voor een verhoogde woon
kwaliteit maar is als nog redelijk dicht bij het centrum. De ene deel nemer die niet van de
stad houdt vind het niet erg om een keer in de week boodschappen te gaan doen als het
sociale netwerk maar goed is. Een andere deel nemer heeft juist helemaal niks met de
directe omgeving is kiest liever voor groot woon plezier.
Je merkt dat er wel een duidelijk verschil is in wat mensen graag willen. Mensen willen
wel woonkwaliteit op woning niveau, voorzieningen (vooral winkels) en wat bij de meeste
heel belangrijk is, zijn de sociale contacten… juist in de omgeving die ze kennen.
Ook al zou een senioren commune in al deze facetten voorzien heb je niet de vrijehand in
wie er komt te wonen. Toch is lijkt het de deelnemers niks om te denken dat je bij een
senior op bezoek gaat in een klein appartement. De vraag is, ongeacht van waar je woont
hoeveel heb je het voor het kiezen wie naast je woont.

164
GK- komen uit velzenbroek uit een eensgezinds woning, nu een appartement niet het
gedoe van een tuin en heel blij dat alles gelijkvloers. Aan de rand van het centrum maar
geen last ervan.
WS – vanuit provincie utrecht naar het noorden voor family, nu in een senioren woning,
gelijkvloers, 7min naar de stad rijen, zo als voorheen, aantrekkelijk om dicht bij vrienden
te wonen.
EP. – vanuit leeuwaren in de stad naar een dorp, stadskanaal ivm werk. Vrijstaande
woning ipv. Tweekapper, groen bos achtig omgeving, nog kinderen in huis. Overwegt om
in dorp te wonen roswinkel maar omdat er geen winkels waren niet gekozen.
Voorzieningen dicht in de buurt.
TR.- Bourtange in de vesting. Mijn man is reumer patient. Verhuist vanuit musselkanaal,
geen stadse types, weer te koop gezet omdat ze geisoleerd zijn in het dorp, terwijl er veel
faciliteiten. Niet ver genoeg verhuisd om een nieuwe sociale netwerk op te bouwen.
(wonen 2 jaar in bourtange) Winkels en boodschappen kan me niet schelen, kan je een
keer in de week doen.
…
TR. Je kiest de mensen niet in zon commune
EP. Voorziening om mooi te blijven wonen in je eigen omgeving, dorp om lokale
commune te voorzien.
TR. Ouderen bezoeken op kleine kamers > wat erg denk je dan
TR. Vrienden en bestaande sociale netwerk belangrijk
TR. Je wilt gewoon alles blijven doen, mijn man kan niet zomaar op de fiets dus dan vind
je het niet leuk als je ergen met de fiets weg moet gaan.
VOORZIENING & WONINGEN
<De voorzieningen die belangrijk zijn, komen heel goed in wat ze opschrijven naar voren.
Je merkt dat het heel moeilijk is om weg te komen van praktisch denken wat ook een rem
legt op de mogelijkheden en waar ze van zouden dromen. Je merkt ook onbewust dat
geld toch een belangrijke rol speelt. Ze weten al te goed dat alles kost geld en durven
verhoudingsgewijs meer te zeggen op subtiele verbeteringen ten opzichte van hoe ze het
nu hebben, samen met wat comfort functies.
Op woongebied is de kwaliteit van wonen belangrijk. Je merkt toch een hele sterke
voorkeur voor gelijkvloers wonen en als je de ruimte heb zou dit een voor de hand

165
liggende optie zijn. Je hoort term vallen die ze eerder hebben gehoord zo als
levensloopbestendige woning, drempelloos, brede deuren ed. Grote woonruimtes,
ruimere slaapkamers en dingen zoals hobby kamers en een extra slaap verblijf. Alle
moderne voorzieningen zijn een vanzelfsprekendheid.
Er is duidelijk behoefte om prive groen te hebben, en ook genoeg prive domein zodat
mensen de keuze hebben om in de groep of allen te functioneren.
TR. Als je daar verhuisd moet je wel voorzieningen hebben.

RW. Enthousiast als je een pendel busje heb naar voorzieningen
WS. Doorstroming als je behoeften veranderen
EP. Ruimte en niet achteruit gaan op standaard.
GK. Grote woonkamer
WS. Variatie in de vormen van woningen
GK. Woont in appartementen complex met allemaal diverse groters. De demografie is ook
heel divers.
GK. Etertjes georganiseerd door jongeren in het woongebouw om elkaar te leren kennen.
KK. Handig om elkaar te leren kennen, wie waar woont.
WS. Liefst allemaal huurwoningen, dan kan je makkelijk doorstromen naar de
verschillende types.
TR. Woning is een investering voor je oude dag, dan kan je aanpassing maken om het
geschikt te maken.
TR. Comfort in de badkamer > heel belangrijk als je ouder wordt dat je comfort heb,
neem mijn man ik zou graag een IR cabine of een stoom cabine. (hoeft allemaal niet
super te luxe)
GK. Brede deuren, drempelloos
Voorzieningen in de woning – ligbad wel niet, 1 of twee was tafel wel of niet ed….
EP. Voorziening in de buurt zo als een wellnesse d.
IP. 9 van de 10 mensen zouden die faciliteiten willen hebben in hun eigenhuis
EP. De senior van tegenwoordig is geen oud gerimpelde man, maar juist
actief…(marketing functie als baan)
RW. Er moet ruimte zijn buiten – plekken waar je samen kan komen
EP. Vrijwilligers inzet voor bij het groen voorzieningen.
EP. Bijvoorbeeld als mensen actief blijven kunnen ze ook helpen met verschillende
functies zo als achter de receptie bij de fitness ed.…. Bijvoorbeeld 3 dagen in de week.

166
Voldoende privacy en andere plekken waar je sociaal

WS. Zon plek moet heel Nederland van spreken
GK. Voldoende hoogtes, ruimte en veel licht
IP. Veel licht veel ruimte
EP. Hobby kamer
WS. Zonwering en screen
TR. Grote slaapkamers dat je goed kan bewegen in de kamer
IP. Extra slaapkamer
RW. Je kan invalide worden, dat weet je niet rekening houden met rolstoel
GK. Internet verbinding
WS. Dagelijkse behoefte

GK. Bij zon ontwikkeling in brisbane geweest, helemaal geweldig en soort resort
TR. Bejaardenhuizen bestaan niet meer, zo dat mensen blijven daar zo lang mogelijk
wonen
OMGEVING PARKEREN ED
< De behoefte om in het groen te wandelen en socialisren is als heel belangrijk gezien. Er
was specifiek vraag naar een plek waar je buiten met anderen kon zijn, misschien zelfs in
een beschermd omgeving.
Overdekt parkeren lijk de meeste heel erg handig om droog in en uit hun auto te kunnen
stappen zonder dat ze de ruiten zouden hoeven krabben. Auto worden niet gezien als
een toevoeging tot het gebied en voorstellen voor ondergrondse parkeren en garages zijn
genoemd, terwijl de praktische kant van niet te ver hoeven lopen ed ook heel erg van
belang waren. Dit laat duidelijk merken dat ze de omgeving heel mooi willen hebben,
autos op een praktische plek willen hebben maar wel liefst verstopt.
WS. Ondergrondse parkeren

GK. Uitladen van boodscappen, vrijstaande woningen maakt het niet heel makkelijke
WS. Alles me t elkaar verbonden patio wonen, en in het midden parkeer garage…
Lopende banden naar de verschillende woning
GK. Veel groen en plek om te wandelen

167
After explaining what my research project was and what the intention was, they started to
discuss the theme of developing a retirement community. They discussed a broad range
of themes from qualities and appearance to the facilities.
The first task was for each participant to write down the things they mentioned in the
discussion. Each of the participants had a block with ‘post-it’ notes and stuck these on
the table in front of them.
Because the discussion was very successful and the participants were very active in
discussion we decided to lengthen the first round with an extra 15 minutes. After the first
round a ten minute coffee and bathroom break was taken before the start of the second
round. During the break the participants continued to discuss and argue on different
topics.
Second round - Grouping and defining

After gathering everyone together, I requested them to think up and decide on different
categories and to write them on the white board. I then requested the participants to place
their post-it notes in the categories in which they thought suited best. After this was
completed I explain the theory of satisfiers and dis-satisfiers and handed all the
participants a number of white and red sticker dots. The participants then stuck the
stickers on the post-its that they found were satisfiers and dis-satisfiers.
Reflection – Finally the participants were asked to briefly write what their thoughts were
on living in a retirement community. Any other comments were also welcome. The
participants received a form in which they could fill this out.
You can view the complete focus group guide in the appendices.

168
Enquête:
Vraag vooraf
Wat u vindt van het idee van wonen in een gemeenschap met mensen van je eigen leeftijd.
Voordelen
X
X
Nadelen
X
X
Vraag achteraf
Hoe denkt u na deze focus groep over het idee van wonen in een gemeenschap met mensen
van je eigen leeftijd?
Kort omschrijving
X
Resultaten enquête
Vrouw TS, 59
Voordelen:
 Aanspraak, samen activiteiten
 Elkaar helpen
Nadelen:
 Alleen maar ouderen
Achteraf:
 Loop er nu al warm voor (nog nooit bij stil gestaan)
Man EP 43

169
Voordelen:
 Sociale contacten
 Voorzieningen centraal/ combineren / voordeel
Nadelen:
 Eenzijdig
 Minder ruimte voor eigen initiatief
Achteraf:
 Inspirerend, zie zeker ons wel in zo’n leefomgeving gaan wonen, ook bij 55+
Vrouw IP 43
Voordelen:
 Socialiseren met anderen (naar behoefte)
Achteraf:
 Zie er wel wat in (over 30 jaar of zo…)
Man JW 72
Voordelen:
 Bevordert de onderlinge contacten
Nadelen:
 Leeftijdsgroep kan beperkt zijn!
Achteraf:
 Zeer positieve sessie; ik zie uit naar het plan!!
Vrouw RW 63
Voordelen:
 Contacten en allerlei voorzieningen in de buurt
Nadelen:
 ?
Achteraf:

170
 Aantrekkelijk!
Man KK 73
Voordelen:
 Alleen indien het BESLIST noodzakelijk is
Nadelen:
 Ben er nog niet aan toe voel me nog te goed
Achteraf:
 Goed idee voor sociale contacten onderling
Vrouw GK 71
Voordelen:
 Fijne rustige omgeving
Nadelen:
 Weet ik eigenlijk niet
Achteraf:
 Het lijkt me goed, voor de sociale contacten en wat omzorg voor elkaar

171
Resultaten Post-it sessie (Task 1 & 2)

White (+): Satisfiers
Red (#): Dissatisfiers
Omgeving
 Parkeer garage onder de grond (overdektparkeren) (+ ,#)
 Mogelijkheid om in directe omgeving te wandelen (+++++++,#)
 Vrijstaande woning & kleine tuin (++)
 Veiligheid (#####)
 Overdekt parkeren (#######)
 Dicht bij vrienden wonen (+, #)
 Omgeving park achtig aangelegd, autoluw (eigenparkeer garage o.d.) (####)
Sociale omgeving
 Bewoners mee laten werken in bijvoorbeeld onderhoud groen, werken in wellness
centrum op basis van vrijwilligerswerk of x vergroeding. (##)
 Winkels in de buurt hebben (###)
 Gelegenheid voor een moestuintje (++, #)
 Bij vrienden in de buurt (+++, ####)
 Sociale contacten (++,##)
 Ook diegene betrekken die hun grote bestaande woning willen verlaten! (##)
Voorzieningen
 Sport/ Fitness ruimte, zwembad (++++++,###)
 Activiteiten gelegenheid (+)
 Shop gelegenheid (++,##)
 Doorstoom woning met voorzieningen (+,####)
 Gezondheids centrum op loopafstand (huisarts, apotheek, fysio)(+,#####)
 Glaxvezel voor snelle internet verbinding (#######)
 Ontspannings gelegenheid (++,###)
 Overdekt parkeren (#####)
 Restaurant (niet alleen voor leefgroep) (++++)
 Grand Café + muziekcentrum (++++++,#)
 Winkels levensmiddelen, supermarkt (++++++)
 Sport en Spel (++,#)
 Rookvrij (#####)
 Service punt – (toezicht, storingen, controle bij afwezigheid) (########)
 Luchtvervrising cq. Airco moet moet apart kunnen worden uitgeschakeld (#)
 In alle kamers internet aansluiting (###)

172
 Alarm signalering (##)

 (sport) activitieten in de buurt (event pendelen) (++)
 Wellness (++)
 Winkels dichtbij (en voorzieningen) (+)
 Gezondheidscentrum dichtbij (+++++,#)
 Dokter/EHBO + Apotheek (+)
Comfort
 Veel kastruimte plek!!! (####)
 Ruime badkamer ook i.v.m. rollator (+,##)
 Een huis met brede deuren zonder drempels i.v.m. rolstoelen (+)
 Aula (++)
 Beveiligingsramen, drempelvrij, brede deuren (###)
 Ruime woonkamers (++)
 Brede gangen i.v.m. rollators ziekenbed
 Huis zonder drempels (+,###)
 Douche ruimte, moet ruim zijn i.v.. rolstoel. Handgrepen i.v.m. uit glijden (++)
 Koelkast op oog hoogte (++,#)
 Badkamer, groot comfort, toilet hoog(++,#)
 Ruimte toilet ruimte i.v.m. rolstoel, toilet op senioren hoogte (+,#)
Kwaliteit
 Belangrijk: Grote woonkamer(living) (##)
 Woonruimte met mogelijkheid om ook buiten te kunnen zitten (bijv. balcon) (#)
 Modern, variatie in bouw (+++,###)
 Energie zuinig (nutsvoorzieningen centraal inkopen voor leefgemeenschap)
(+,####)
 Ruime woningen, hogere standaard, werkkamer, ruimte woonkamer & keuken, veel
daglicht.(#########)
 Badkamer met douche, ligbad, dubbele wastafel – voldoende ruimte (+,##)
 Liefst vrijstaand woning gelijkvloers, ruimte living, onderhouds arme tuin (##)
 Kwaliteit – comfort, vloerverwarming, brede deuren, drempeloos, hogeplafonds
(####)
 In ieder geval goed geïsoleerde woning (++,##)
 Groot ruim licht huis zonder trap (#)
 Ruime toilet kamer met senioren pot & alarmdraad (###)
 Voldoende stopcontacten (####)
Vormgeving
 Grote leefruimte (++,###)
 Goede reisbus verbinding met de stad (+++,#####)

173
 Hoge plafonds
 Naamgeving – Het wankelijk evenwicht (+)
 Veel groen en ruim (#)
 Gemeenschappelijke tuin (++)
 Vrijstaand of geschakelde met voldoende privacy (+,##)
 Koffie terras. (+)
 Ondergrondse garage (++,#)
 Huizen tuin opzetter (++)
 Living groot ruim licht (##)
 Winkeltjes (+++)
 Woning – 50m2 living incl. keuken ruimte, 1 ruime slaapkamer, 1 kleine
Slaapkamer/hobbykamer, badkamer, toilet. (#####)
 Patiowoning (blokken onderling verbonden met centraal gemeenschaps ruimt,
winkeltjes, sport, kapper, zorg (+,####)

174
Transcripts
Interview transcript – Bonne van der Kooi
Interview with Bonne van der Kooi at 8. december 2010 11.30 am in Assen
00:00:13-0
Interviewer: Inleiding 00:01:46-1
Interviewer: De VNO NCV No?? heeft een visie uitgebracht waarin zij eigenlijk gewoon de
markt prikkelen van he, met vergrijzing zijn heel veel kansen in Noord-Nederland. Kunnen
jullie daar wat mee. Met innovatieve ontwikkelingen, ook gewoon woonconcepten. vanuit de
overhied heb je het beleid eigenlijk dat mensen zo lang mogelijk in hun huis blijven wonen.
Zijn er nieuwe woonvormen of nieuwe woonconcepten die je kan toepassen. En aangezien jij
specialist bent in huisvesten en in Groningen zit dacht, Leonie zei, moet je eigenlijk een
interview met hem doen dus ik dacht dan ga ik dat in ieder geval proberen. 00:02:38-2
00:02:36-9
Person 1: nou prima, gaan we doen 00:02:36-9
Interviewer: Dus met mijn afstudeerproject ben ik ten eerte begonnen met begrijpen wat
oude mensen zijn, want ik wil ook mikken op ouderenhuisvesting. Ik kom zelf uit Australie,
dus daar heb je dingen zoals retirement villages, ik zit niet direct te denken aan grootschalige
retirement villages zoals in Amerika maar meer van die kleinschalige communities, maar die
wel voorzieningen hebben en ook diverse typologien wonen. Niet gewoon een
appartementenblok als woongroep met een centrale woonkamer ofzo, maar meer het soort
klein dorp eh community achtig omgeving. En dan is mijn onderzoek of dat kan in
Nederland, of het haalbaar kan zijn. Dus ik ben eerst begonnen met oudere mensen beter
begrijpen, je kan heel makkelijk vanuit het perspectief van ontwerper kan je gewoon dingen
gaan bedenken en er mooie verhaaltjes bij bedenken en denken dat het werkt maar daar
geloof ik niet helemaal in. Dus ik wou eigenlijk meer... want ik hoor ook andere geluiden,
bijvoorbeeld van een ziekenhuis dat de ontwikkelaar helemaal geen rekening heeft gehouden
met de doelgroep. Dingen verkeerde hoogte, dingen weet ik veel. Dus ik wil gewoon vanuit
de andere kant proberen te bereiken. 00:03:50-6

175
Person 1: En hoe doe je dat? Hoe kom je daarachter? Interview je ook oudere mensen dan?
Of lees je erover? 00:03:59-1
Interviewer: Nou ik heb heel veel literatuur over oudere mensen gelezen, om gewoon dingen
te leren als wat gebeurt er met hun ogen, wat gebeurt er met mobiliteit, van alles en nog wat,
heel interessant. Ehm, nou wat zijn de sociaal/maatschappelijke ontwikkelingen in
Nederland, je hebt vergrijzing komt eraan. Er gaan heel veel mensen, de babyboomers
komen vanaf volgend jaar beginnen ze met pensioen, vanaf 46 dan. En de overheid zegt
ook, of de artsen zeggen dat de meest voorkomende ziekte iin de toekomst is eignelijk
depressie. Ehm dan heb je met thema's zoals vereenzaming van doen, nou ik wil eigenlijk
gewoon een paar open vragen stellen. Dan kun je gewoon daarop ingaan hoe je dat zelf...
00:04:59-4
Interviewer: Je bent volkshuisvester, en ik kon niet zo heel veel over jou vinden behalve het
profiel op de website van K&W architecten. Nou daar zeiden ze ook dat je niet alleen op het
fysiek maar ook op het sociale deel van huisvesting, ja dat dat jou interesseerde. Kan je een
beetje vertellen over jezelf, wat je doet en wat je specialiteiten zijn? 00:05:20-7
Person 1: Ja, nou ik heb een hele technische opleiding gehad. Ik ben begonnen op de LTS.
De ambachtschool, dus ik kan ook zelf nog een beetje timmeren. Daarna de MTS en daarna
de HTS en ik ben eigenlijk, ik heb altijd ehm zeg maar in de volkshuisvesting gewerkt. Ik ben
ooit begonnen, mijn eerste serieuze baan was ook bij een woningcooperatie, toen weer bij
een architectenbureau, daarna nog weer bij een cooperatie, en toen ben ik bij K&W gekomen
en daar werk ik al heel lang. Ik ben één van de vier eigenaren van K&W. Dus via mijn werk, ik
ben altijd in mijn jonge jaren ook veel actief geweest in huurzorgorganisaties, dus
belangenorganisaties, woonconsulenten?? zoals we dat tegenwoordig noemen. Stedelijk
overleg ..?.. En ik heb ook nog een jaar of 10 in de raad van Commissaren als toezichthouder
bij een cooperatie gezeten. Dus ik heb eigenlijk van alle kanten, vanuit de verschillende
posities en met verschillende perogen??? ben ik altijd in de volkshuisvesting actief geweest.
En dat spreekt mij heel erg aan. Ik zeg dat, iedereen weet dat uit ervaring, iedereen is
ervaringsdeskundige in het wonen en iedereen weet ook hoe belangrijk of dat is. Een goede
plek om te wonen is meer dan alleen je huis maar dat is ook je omgeving, je buurt, de straat
waar je woont, he of de wijk, stad of dorp. dat is zo ontzettend belangrijk voor je welzijn en
voor je eigenlijkgewoon voor je geluk ook. Dus dat heb je ook op de website gelezen,d at zie
ik ook als mijn missie van mensen een beetje gelukkiger laten wonen en leven. Dat is
eigenlijk waar ik in mijn dagelijks werk mee bezig ben en waar ik ook een bescheiden
bijdrage aan wil leveren. Met de nadruk op het wonen natuurlijk want daar heb ik en hebben
wij als K&W het meeste verstand van. Maar hoe langer je daar mee bezig bent, en hoe meer
je daar mee bezig bent, hoe meer je ook de samenhangen tussen de verschillende dingen
ziet. En hoe meer je ook weet dat echt gelukkig wonen, dat heeft niet alleen met het wonen te
maken maar ook met allerlei andere dingen. En geluk van mensen is natuurlijk, hangt nog
veel meer af van de sociale omgeving en of je wel of geen werk hebt, nou ja en dat soort

176
zaken. Dus dat is waar wij ook als K&W, dat kan je ook wel zien, want wij bestaan 35 jaar
volgend jaar, als bureau, en in 35 jaar zijn wij ook steeds meer die kant op geevalueerd, van
dat je het wonen in een hele brede context beschouwt en probeert mee te nemen. Dat we
ook steeds meer opdrachten hebben als een wijkplannen maken, en structureringsplannen
voor delen van wijken of voor complexe woningbouw. Dat die sociale aspecten daar ook
steeds meer in meegenomen worden. En de laatste jaren ook, dat zagen wij natuurlijk ook
wel aan komen. A is dat ook gewoon een commercieel verhaal, van waar werk is daar... en je
beweegt natuurlijk ook met de markt ook mee, je kan het je niet permiteren om als
commercieel bedrijf daar tegenin te willen roeien ofzo. Maar je zoekt ook wel naar de dingen
waarvan je het idee hebt, dat is ook van maatschappelijk belang. En wij zien natuurlijk ook
dat door die vergrijzing, dat het wonen en zorg, dat dat een hele belangrijke poot wordt. Je
hebt in de WMO ik weet niet of je in dat soort dingen ook verdiept hebt.. 00:08:53-5
Interviewer: Wel een heel klein beetje 00:08:53-5
Person 1: Het maatschappelijke ondersteuning sinds een jaar of 3/4 ondertussen. Dat is een
soort kader wet waar wonen, welzijn en zorg, die drie begrippen spelen daar een belangrijke
rol in, op een hele, veel meer geintegreerde manier ook benaderd worden. Nou dat past heel
goed bij ons als K&W. Dus sinds een jaar of wat zitten we ook veel meer, doen we daar ook
veel werk in, in wonen en zorg en met namen ook voor senioren. Maar ook voor andere
groepen. Ik heb zelf een gehandicapte zoon. Die is verstandelijk en lichamelijk gehandicapt.
Die woont ook in een beschermde woonvorm van 2 keer 6 jong-volwassenen. SInds deze
zomer, sinds kort. Dus dat hele proces heb ik dan ook als ervaringsdeskundige
meegemaakt. Als ouder mee zo'n initiatief helpen opzetten. 00:09:51-3
Interviewer: Is dat een soort THomashuis? 00:09:50-1
Person 1: Nee het is geen thomashuis, het is wel gerelateerd aan een zorginstelling, van
Boeie?? Dat is een grote zorginstelling hier van oudsher hier in Assen. En wij hebben dus
ervoor gekozen om wel met die zorginstelling daar in zee te gaan. Dat had ook een woning
cooperatie kunnen zijn maar daar is toevallig, deze woonvorm is ook van hen, maar het is wel
heel erg, zoals dat in de zorg tegenwoordig heet, regie op locatie. Heel erg, we hebben zelf
een team aangesteld, in de sollicitatiecommissie gezeten, en wij voeren wel ook als ouders
mee de regie op die locatie, voor die woonvorm. 00:10:35-3
Interviewer: Dat is wel interessant, naast dit project is er ook een ander project, mijn baas
heeft zelf 2 zussen die geestelijk gehandicapt zijn, en zijn droom is zeg maar voor zijn ouders
zo'n plek te realiseren waar zijn zussen terecht kunnen komen. Dus daar is hij ook mee bezig,
niet een winstgevend project zeg maar, maar dat wil hij gewoon realiseren voordat zijn
ouders 70 zijn. Dus dat vind ik ook leuk om te horen. 00:11:03-9

177
Person 1: Nou ja je hebt, jij zegt nou die vegrijzing is er één, en wat je er dan aan toe kan
voegen is, wat wij dan noemen hier in Nederland, de vermaatschappelijking van de zorg. Wat
inhoud dat nou ja eigenlijk alles wat vroeger in grote zorginstellingen zat, of dat nou ehm
senioren zijn in verzorg- of verpleegtehuizen , of verstandelijk gehandicapten in, nou ja
vroeger heette dat een zwakzinnigen inrichting, van die grote inrichtingen waar verstandelijk
gehandicapte mensen woonden, hier had je Van Boeienoord in Assen, dat is een hele grote
en je had Wagenborg hier in het Noorden nog. Een aantal van die hele grote Beieroord?? in
Bijlen, een hele grote bekende instelling en je had vroeger natuurlijk ook de psychiatrisich
inrichtingen waar mensen met een psychische aandoening eh, niet aangeboren psychische
aandoeningen of schyzofrenie of nou noem maar op ook in die instelling zat. En wat je ziet is
dat al die grote instellinge worden tegenwoordig allemaal ontmanteld, worden afgebroken,
en een heel groot deel van die clienten, de bewoners die daar toen woonden worden nu in
gewone woonwijken gehuisvest. In kleinschalige initiatieven. Nou Stefan is dan iemand van
een leeftijd, die is dan uit huis daar naar toe verhuisd. Maar je ziet ook heel veel mensen die
jarenlang in een inrichtingen gewoond hebben, dat die nu ook naar die wijken verhuizen. En
daar ontstaan ook wel weer nieuwe problematieken rond omdat dat, dat is nooit of/of
natuurlijk. Het is altijd en/en. Sommige mensen hebben ook behoefte om wél in een
beschermde omgeving op een instellingsterrein te wonen omdat ze daar bijvoorbeeld vrij met
hun driewieler wat rond kunnen fietsen wat ze in een gewone woonwijk niet kunnen. Dus dat
is, ik vind dat is ook voor de komende jaren is dat ook heel erg zoeken naar allerlei vormen
van hoe je allerlei verschillende doelgroepen waar senioren dan ook bij horen die wonen en
zorg nodig hebben hoe je dat het beste kan doen. en heel divers denk ik. 00:13:05-7
Interviewer: Maar dan kom ik eigenlijk op een onderwerp. Zeg maar de classificatie van
bejaarden. Zeg maar voorheen als ik literatuur lees is het zo, de benadering is eigenlijk top-
down. Van overheid naar de mensen toe van zo denken we dat jullie zijn en werden de
ouderen eigenlijk als een homogene groep beschouwt, terwijl het eignelijk een zeer diverse
heterogene groep is, waarbij ook, wat je merkt bij de babyboomers, die willen wel ehm oud
worden maar willen niet oud zijn. 00:13:41-1
Person 1: iedereen die staat of stond dan ook, dat stond ook bij ..?.. : Iedereen wil oud
worden, maar jong blijven. 00:13:48-4
Interviewer: Hoe denk jij daarover? je kunt zeggen van hup, we bouwen hier een
appartementenblok voor senioren. Iedereen die krijgt een appartementje erin, maar hoe
behandel je dat? Je hebt senioren die op een boerderij hun hele leven hebben gewoond
maar dat niet meer aankunnen. Je hebt anderen die in een mooie vrijstaande woning hebben
gewoond. Waar moeten die mensen heen? 00:14:15-7
Person 1: Nou kijk, een collega van mij, ik ben niet gespecialiseerd in wonen en zorg, in de
zin van regelgeving en financiering en dat soort dingen, wij hebben een paar mensen bij
K&W die dat wat meer in de klauwen hebben. Die qua ook onderzoek enzo nog wat beter
van hebben. Maar Bart en ..? .. zeggen altijd bij ons zo van je moet je goed realiseren, en

178
dat zal volgens hun ook altijd zo blijven, dat zo'n 70/80% van de mensen gaat gewoon dood
in hun eigen huis. In zo'n huis waarin wij nu wonen. Dus het is inderdaad, A kan het ook
helemaal niet, dat is financieel ook helemaal niet haalbaar, het gaat om zulke gigantische
aantallen, maar je moet het ook helemaal niet willen om te denken dat voor elke senior
seniorenhuisvesting gerealiseerd wordt. De meerderheid van de mensen zal gewoon net zo
blijven wonen als ze altijd gedaan hebben en ook op die manier dood gaan. En misschien in
de allerlaatste fase van hun leven, en dan heb je het eerder over weken of maanden dan over
jaren, in een verpleegtehuis ofzo terecht komen. En nou ja dan zit je al in de hoe heet dat in
de pre... eh hoe noem je dat, vlak voor je dood bent, nou ja ik ben het woord even kwijt. En ik
denk dat dat zo is, en daarnaast heb je een groep mensen, dat heeft ook helemaal met de
sociale context van mensen te maken, want ik denk wel eens, ik ben in Florida geweest, mijn
zoon die heeft makelaardij gedaan aan de Hanze Hogeschool in Groningen, en die heeft
stage gelopen in Florida. En daar zie je heel veel van die gate communities, heel
grootschalig, groot golfterrein met allemaal mooie huizen erop zal ik maar zeggen. Waar ook
heel veel senioren wonen. Dat zijn niet altijd specifiek echt seniorencomplexen, die zijn er
ook. Maar ook de niet seniorencomplexen die worden voor 80% door mensen die met
pensioen zijn bewoond. En ik denk, dat heeft ook te maken met het feit dat als jij, en dat is
natuurlijk door de individualisering van de samenleving wordt dat in toenemende mate zo,
dat je zeg maar, redelijk los komt van je sociale context en waardoor je weer een nieuwe
sociale context zoekt op het moment dat je meer afhankelijk wordt van anderen. Of er bang
voor bent dat je dat in de toekomst wordt. Want volgens mij is dat ook wel een groot
onderscheid tussen mensen, nou laten we maar zeggen helemaal wat betreft je mindset zeg
maar. Je hebt mensen die vrij optimistisch in het leven staan en avontuurlijk en weet ik veel
wat en dat altijd gedaan hebben en dat ook wel volhouden. Maar je hebt ook heel veel
mensen die dat niet zijn en ook heel veel mensen die door ouderdom en door wat jij zegt als
je zicht mindern wordt of je gehoor en je bent bang dat je valt, he motorisch wordt het
allemaal wat minder en je hebt toch eens een keer een hartaanvalletje gehad of een klein
tiaatje of weet ik veel wat, waar je onzeker door wordt. Dan zoek je weer zekerheid en die
mensen die hebben meer behoefte aan dat soort concepten terwijl anderen ja die denken
nou ja, weetje, ik denk ook wel eens ik ben ook bijna 57, ik denk ook wel eens van nou ja
zolang het een beetje normaal met me gaat, ik blijf liever zo wonen als hier met het risico dat
ik een keer van de trap af flikker en dood ben, dan dat ik in één of ander bejaardenhuis...
Dan maar 5 jaar eerder dood doordat ik van de trap val, dat maakt me niet zo veel uit. Maar
ik ga niet in een bejaardentehuis wonen. Dat ga ik gewoon niet doen. Weetje dus dat is, en
onze generatie is natuurlijk ook wat mondiger, dus ik denk hoe dan ook dat het hele diverse
oplossingen worden voor dat bejaarden, of voor dat vergrijzingsvraagstuk. Zowel qua schaal,
als qua soort als qua woonmilieu waar je wilt zitten, dat dat heel divers wordt. En het feit dat
een deel van de doelgroep ook door goede pensioen enzo ook financieel wel wat te makken
heeft, dat maakt ook dat je veel diverser kan gaan opereren. Want als je kijkt naar de
generatie van mijn ouders, dat is de generatie die hele simpele dingen als bijvoorbeeld zoals,
hoe wij, Anneke en ik hier nou wonen, die dan redeneren van nou dan worden we wat ouder
en moet je eens kijken wat een tuin, dat is wel een hele grote tuin, die moet wel onderhouden
worden, nou dat kunnen wij dan niiet meer doen. Dus moeten we naar een ander huis. Terwijl
Anneke en ik zeggen van nou wie zegt dat wij die tuin moeten onderhouden, dat laten we
toch door een tuinman doen? Wat kost dat nou per jaar, laten we drie keer per jaar de tuin is
even goed onderhanden nemen. Waarom zou dat niet kunnen. Je schildert je huis ook niet

179
zelf, dat laat ik ook door een schilder doen. Waarom zou ik mijn tuin wel zelf moeten doen?
Weetje zo dat maakt dat er geen standaard oplossingen meer zijn zo. 00:19:22-5
00:19:21-4
Interviewer: Precies, voor heel lang is dat wel het beleid van de overheid geweest dat de
overheid wel de oplossingen bedacht. En als het zover is dan ga je naar zo'n... 00:19:30-5
Person 1: Ja en dat hebben ons soort mensen, dus zowel architecten, volkshuisvesters ehm
beleidsmedewerkers wonen van cooperaties en van gemeenten, hebben ook heel lang zo
gedacht. Zo van als je 55+ bent dan moet je dus een huis zonder een tuin. 00:19:46-6
Interviewer: Ja en dat is ook een ander interessant onderwerp. Je hebt bijvoorbeeld trappen,
mensen denken als mensen ouder zijn dat ze geen trappen meer kunnen lopen. Terwijl uit
onderzoek blijkt dat als je ze langer trap laat lopen, blijven ze langer gezond. 00:19:59-5
Person 1: Klopt, ik heb een keer iemand horen, die had een heel provoserend verhaal op een
symposium, ook over seniorenhuisvesting. En die zegt dat ik bovendien, wat jij nou zegt, die
drempelloze woning zoals ze dat dan noemen he, niet alleen trappen maar dan moeten ook
zelfs de drempels eruit, dan mag je niet meer over een drempel stappen en je moet met je
rollator kunnen enzo, en die zegt van dat is een benadering die eigenlijk ook alleen maar bij
beleidsmakers en volkshuisvesters enzo aan de orde is. gewone mensen die hebben nog
nooit van een drempelloze woning, die kennen het begrip uberhaupt niet, maar die denken
helemaal niet zo. En hij zegt wat jij nou zegt, dat moet je vooral, je moet mensen vooral in
een drempelloze woning zetten. Dan weet je zeker dat ze op hun 70e geen poot meer voor
de andere kunnen krijgen. Dat is het domste wat je kunt doen. Je moet de mensen gewoon
trappen laten lopen, zolang mogelijk. Daar blijven ze fitter van. En dat is natuurlijk zo.
00:21:01-4
Interviewer: Ja en des noods, als je een huis ontwerpt, laat je wel ruimte erin dat er wel een
woonlift in kan komen of zoiets, niet zomaar een traplift, maar gewoon een woonlift. Dat als
ze 75/80 zijn en niet meer... 00:21:13-8
Person 1: nou ja en wat wij vaak zeggen, als je het concreet over een woning hebt he, wat wij
altijd zeggen wat heel erg belangrijk is als je bijvoorbeeld oudere mensen, dat er
bijvoorbeeld wel een toilet op de verdieping is. He dat is, vroeger deden we dat helemaal
niet. De badkamer is vaak wel boven, maar zonder een toilet. En eigenlijk zou je, dat komt nu
in de nieuwbouw al wel vele meer, dat je standaard, hoewel dat in de sociale woningbouw
nog altijd als luxe gezien wordt, dan heb je een badkamer en dat is niet vanzelfsprekend dat
daar ook een tweede toilet bij in zit op de verdieping, maar dat zou je eigenlijk altijd
standaard moeten doen. Want het is niet zo er voor mensen die wat minder mobiel worden,
dat ze één keer per dag, namelijk 'savonds een keer naar boven en 'sochtends een keer

180
weer naar beneden. Dat gaat dan nog wel. Ik bedoel daar doe je dan wat langer over dan
vroeger. maar dat vind iedereen wel acceptabel. En als je twee leuningen hebt, he dat zijn
ook van die hele praktische dingen, zorg gewoon dat aan beide kanten van de trap een
leuning is, dat mensen zich goed vast kunnen houden. Dan is het helemaal geen punt. Maar
als jij 'snachts, midden in de nacht naar beneden moet, naar het toilet, en helemaal als je nog
een beetje incontinent wordt en stel je moet twee keer in de nacht, ja dat trekken mensen
natuurlijk niet. midden in de nacht in het donker dan nog een keer die trap op en af. Dus dat
zijn van die hele simpele, praktische dingen. Zorg nou dat in, en dat zeggen wij tegen
cooperaties ook, dat zie je levensloop bestendige woningen enzo en woningne aanpassen,
ik zeg nou heel simpel, zorg nou dat je boven een tweede toilet krijgt. Dat is misschien wel de
allersimpelste en belangrijkste maatregel waardoor mensen misschien gemiddeld wel tien
jaar langer in hun woning kunnen blijven wonen. Nou dat, als je dat aan oudere mensen
vraagt, dan blijkt dat gewoon te kloppen. Dat is gewoon zo. WEetje zo, wij doen hier in
Nederland ook vaak, dan moet het ineens van het ene uiterste in het anderen. Je hebt een
woning die helemaal niks wat dat zo heeft en dan, en als het dan geschikt moet worden
gemaakt voor senioren dan hebben we dat boekje van geboden toegang, dat betekent dat
je met een rolstoel overal in moet kunnen en dat je alle drempels eruit en dat de deuren een
meter breed moeten worden, dat je draaicirkels moet hebben, nou ja dan ben je op slopen
..?.. dan kun je een nieuw huis gaan bouwen. Dat lukt helemaal niet in een bestaande
woning. Maar het kan ook allemaal wat simpeler. Tweede toilet boven, klaar! Dat zijn wel hele
belangrijke dingen om over na te denken. 00:23:34-9
Interviewer: Als je het hebt over, je hebt die doelgroep die wel altijd in hun huis blijft wonen, je
hebt die andere doelgroep die wel de sociale kant opzoekt. De reden waarom, wat ik begrijp,
waarom mensen lang in hun woning blijven is omdat er niet een echt aanbod is, ja misschien
voor de rijken is er wel wat meer aanbod, een tussenoptie, maar dat mensen eigenlijk de
vrees hebben om naar zo'n instelling te gaan, waardoor ze in hun woning blijven wonen.
Maar stel iemand zijn man of vrouw overlijdt, ze zijn niet meer heel goed ter been dus ze
gaan niet zomaar de straat op als het niet echt hoeft, en dan worden ze eigenlijk afgesloten
voor de sociale kant. En dan gaan ze uiteindlelijk wel dood in hun eigen woning maar dan
hebben ze dat sociale contact verloren en 2 keer in de week als iemand langs komt dat is
ook niet, dan zitten ze de rest toch wel helemaal alleen. Je ziet ook met depressie en
zelfmoord dat het ook toenemend is bij juist die oudere mensen. Wat heeft Nederland te
bieden aan die generatie mensen die nu wel in hun eigen woning blijven wonen maar niet
iets anders heeft eigenlijk. 00:24:49-2
Person 1: Nou weet je, A ik weet niet zo zeker of het zo is wat jij zegt dat heel veel mensen in
hun eigen huis blijven wonen omdat het woningaanbod er niet is zeg maar. Wat je ook wel
veel, als je woonbehoefteonderzoek op dit gebied leest dat er toch wel heel vele mensen zijn
die toch de voorkeur hebben om toch in hun eigen woningn en in hun eigen omgeving oud
willen worden. Alleen dat het vaak, bij echt de wat oudere groep, is het kiezen tussen twee
kwaden voor hun gevoel vaak he. Zeg maar als ze dat doen, nou dat gaat op een gegeven
moment niet meer, ze worden toch een beetje onzeker en onveilig waar we het net over
hadden. Dus die vereenzaming speelt daar op een gegeeven moment ook wel een rol in.

181
Mensen zijn op die leeftijd natuurlijk ook wel vaak.... Dus wat je zoekt is denk ik vooral een
nieuwe sociale context. Ik denk dat dat het belangrijkste is. Ik denk dat dat belangrijker is dan
het huis. Dat is ook het dilemma van mensen op het platte land in Nederland bijvoorbeeld.
Je ziet dat hier in het Noorden, al die onderzoeken naar krimp enzo, en die kleinere dorpjes
waar alle voorzieningen wegtrekken, waar geen winkel meer voor dagelijkse boodschappen
is. Vroeger was er een huisarts in het dorp, die is al lang weg, een apotheek is er niet meer.
Nou ja eingelijk alles is aan het verdwijnen waardoor het voor ouderen heel moeilijk wordt om
daar nog een beetje zelfredzaam te blijven wonen, en toch hikt men er heel erg tegen aan
om uit dat dorp weg te gaan en ergens anders te gaan wonen. Omdat ze dan helemaal hun
sociale context kwijt zijn. Dus je moet een soort concepten bedenken, bijvoorboold die de
ouderen... of hoe zeg je dat, het equivalent in ouderenhuisvesting voor de thomashuizen, De
Herbergier, heb je daar wel eens van gehoord? 00:27:33-9
Interviewer: Nou ik heb wel van kleine woongroepen gehoord en ook van, hoe heet dat, van
mensen die kiezen ervoor om samente wonen in één groot huis. 00:27:42-9
Person 1: De Herbergiers is opgezet door de vader van Thomas die ooit het initiatief
genomen heeft. Daar komt de naam Thomashuis ook vandaan he, en die man heeft nu een
nieuw initiatief, een loot aan de stam zeg maar, dat is seniorenhuisvesting. En dat noemt hij
een herbergier. Dus wat het Thomashuis is voor verstandelijk gehandicapten dat is een
Herbergier voor senioren. Maar dan senioren die echt verzorging nodig hebben of last van
dementie of alzheimer hebben. En hij, dus voor de rest is het, als jij weet wat een Thomas
huis is dan is dit precies hetzelfde. Hetzelfde principe van de kern van de verzorging wordt
geregeld door een vaak een echtpaar dat verantwoordelijk is voor de zorg en die heeft dan
vaak nog een beetje personeel ingeschakeld enzo. Maar de spil in het huis, die één of twee
mensen die daar ook bij wonen, die er 24 uur per dag zijn enzo, nou blabla. En daar
proberen daar dus ook te doen, dat is een kleine groep, ik weet het niet precies uit mijn
hoofd maar ik dacht dat hij tussen de 14 en de 18 mensen per Herbergier die daar
gehuisvest worden. En daar creeer je dus als het ware een nieuw sociaal systeem met die
mensen. En dan heb je weer een context waarin mensen nog weer een beetje gelukkig
kunnen worden met elkaar. Maar dat is natuurlijk ook heel erg logisch dat dat het
belangrijkste is. En dat fysieke, ik denk dat wij, ook als wij het over seniorenhuisvesting
hebben, dat wij geneigd zijn om veel te veel de nadruk op dat fysieke te leggen. Terwijl het
sociale eignelijk veel belangrijker is. 00:29:46-4
Interviewer: En dat is zeg maar een woonvorm waar de sociale kant weer ontstaat, maar kan
je met bepaalde voorzieningen, zou je dat ook kunnen oplossen? 00:30:00-3
Person 1: Nou ja wat je ziet, dat zeg maar de romantiek dat de romantiek van het platte land,
dat dat een beetje aan het verdwijnen is. Vroeger had je natuurlijk, we hebben als je door de
jaren heenkijkt. Ik denk dat is in de jaren 70 een beetje begonnen, de trek vanuit de grote
steden naar het platte land. OOk vanuit het idee, dat in die steden, dat had wel ook met de
huisvesting of met de woningbouw in de steden te maken, dat daar voor een deel ook

182
gewoon het woonproduct niet voor handen was. Heel veel slecht sociale woningbouw in de
jaren 60/70. Grootschalige gestapelde bouw enzo. Maar het was ook wel zo iets van de haan
en de romantiek van naar het platte land en een woonboerderijtje en noem maar op, he het
dorpse leven en het landelijke leven, en dat is wel heel erg voorbij heb ik wel het idee.
00:30:55-6
Interviewer: Omdat de dorpen niet echt bestaan als dorpen meer. 00:31:02-2
Person 1: nee, omdat A de sociale samenhang in die dorpen ook aan het verdwijnen is door
import, maar ook omdat alle voorzieningen, alle ontmoetingsmogelijkheiden in een dorp ook
gewoon verdwenen zijn. Waardoor mensen, heel veel mensen die nu nog naar dorpen toe
verhuizen, dorpen zonder voorzieningen, die wonen daar vrij individualistisch op het platte
land en die hebben ook niet meer de mogelijkheid om aan dat dorpse leven gestalte te
geven. want er is geen school meer waar de kindern elkaar ontmoeten, er is geen winkel
meer waar ze elkaar ontmoeten, er is geen voetbalvereniging meer, er is niks meer, er is
geen dorpshuis meer. Dus dat maakt ook dat je ziet onder andere in de Eismondel, dat zijn 4
gemeentes rondom Delfzijl, daar is een jaar geleden ongeveer een grootschalig
woonbehoefteonderzoek gedaan, ik geloof dat 14000??(of 40000) mensen zijn geinterviewd.
En daar kwam heel er uit naar voren dat mensen in wat dan Kerndorpen heet, dat ze als ze,
als ze al, dat hun verhuiswens is dat ze dáár naartoe zouden willen verhuizen. En dat in die
kerndorpen dan de voorzieningen ook zijn. Terwijl de woondorpen en het echte landelijk
gebied, als je het woononderzoek ook leest, in de toekomst door die vergrijzing he zullen
gaan krimpen omdat mensen toch bang zijn dat ze daar A vereenzamen en B een beetje aan
hun lot overgelaten worden omdat daar de zorg en de voorzieningen niet meer zijn.
00:32:34-7
Interviewer: Precies want het concept dat ik nu zeg maar bedacht heb, is om een kleinschalig
dorpje te maken met zo'n 50 woningen met wat centrale voorzieningen, en dan eigenlijk
aanleunend aan Stadskanaal, ietsjes grotere stad maar wel net in het platte land, dus een
beetje richting Onstwedde, die kant op, ehm daar heb je een hele lint. Om daar een klein
dorp te realiseren ook met wat central voorzieningen. En te proberen met die centrale
voorzieningen, dat die niet, sommige zouden wel exclusief zijn voor hen, bijvoorbeeld een
sociale woonkamer achtig iets, maar dat er ook wat andere commerciele voorzieningen zijn
die ook bereikbaar zijn vanuit de plubliek van Stadskanaal, zeg maar voorzieningen die nu
tekort schieten. Hoe zij jij hierover denken. ik bedoel ik probeer gewoon met de input die ik
krijg dingen te bedenken, een nieuwe vorm van wonen. Hoe zou je hier tegenaan kijken? Of,
jij kent Groningen veel beter dan mij.. 00:33:37-2
Person 1: Ik zou dhet niet doen, om het maar meteen klinkend klaar te zeggen. Ik vind het
niks, nee. Laat ik het andersom vragen een keer aan jou. Waarom zou je dat doen? 00:33:51-
5

183
Interviewer: Om nieuwe vorm van wonen te.. een nieuw aanbod te geven om mensen die uit
het platte land komen, dat ze naar de stad moeten verhuizen maar dat ze nog een soort, nog
in de vrije ruimte, maar dan in een omgeving waarvan ze weten dat er andere mensen zijn,
ook mensen van hun eigen leeftidj, eigenlijk gewoon om die sociale cohesie te bevorderen.
Dat is eigenlijk de insteek ervan. En dan ook aan te leunen aan de voorzieningen die ook in
de stad zijn. Bijvoorbeeld in Stadskanaal heb je ook een heel groot sportcentrum en dat
soort zaken. Als die vlakbij zijn.. 00:34:36-7
Person 1: Je wilt dus zo'n nieuw dorpje maken vlakbij de stad. Tegen de stad aan. 00:34:44-
5
Interviewer: ja 00:34:48-7
Person 1: Maar je wilt wel, want je zou kunnen zeggen vaak gewoon dat is gewoon een, dat
wordt gewoon een complex of een flatje in een uitbreidingswijk. Dat wil je niet. Je wilt het echt
gewoon als een dorpje vormgeven zeg maar. 00:35:02-2
Interviewer: Ja wel gewoon, ik zou verschillende woontypologien hebben, ehm dat je zowel,
dat je ook verschillende doelgroepen kan bedienen. Je zou gewoonwat kleinschalige
woningen, geclusterd in een kleinschalig appartementencomplex hebben, maar daarbuiten
zou je ook gewoon huizen aan de Pagedie, dat is zeg maar het watertje wat daarachter ligt,
of gewoon wonen een beetje meer in het groen. Kijk de grond kost niet zoveel hier, en vooral
als je agrarisch iets aan kan kopen hier, ehm dat je juist de mensen juist geeft om in het
groen te wonen in open ruimte of juist in wat dichter bos gebied. Ehm maar dat mensen
bijvoorbeeld een tuin kunnen hebben, nou dat kunnen ze zelf onderhouden, maar stel dat ze
80 zijn 70 en dat ze hetniet meer kunnen onderhouden, dat dat ook zo geregeld voor hun
kan worden, maar dat ze nog steeds in de tuin kunnen zitten. En dat ze juist bij die mensen
zijn die ook eigenlijk een beetje dezelfde interesse hebben. Niet dat ze altijd de zelfde
wensen hebben.. 00:36:13-1
Person 1: Nou ja weetje, ik zou er veel eerder voor kiezen om het niet zo... want je wilt er niet
echt een gated community van maken he denk ik. Dat kan natuurlijk wel maar dat is niet jouw
opzet. Je hoeft niet letterlijk door een hek om binnen te komen. Nou ja daar is hier voor mijn
gevoel niet zoveel aanleiding toe, zeker hier in het noorden niet. He uit veiligheidsoverweging
hoef je dat niet te doen. Nou ja weetje mijn aarzeling zit vooral in het feit dat ik denk van, ik
zou het veel eerder echt, je kan het wel zo bouwen, maar ik zou er juist veel meer voor kiezen
van..nou als je zegt het is vooral voor mensen uit het platteland bedoeld dus je wilt het niet in
de stad, dan zou ik veel eerder kiezen om te kijken of je het aan zo'n kerndorp, om het daar
echt bij aan te hechten en het daar deel van te laten uitmaken. Want dat is, kijk, wil het
duurzaam en levensvatbaar zijn, dan zou het volgens mij kansrijker zijn als je het toch wat
meer probeert te integreren in of aan een bestaand dorp. Zodat het ook gebruik kan maken,
maar dan snijdt het mes een beetje aan twee kanten, die dorpen hebben het allemaal al

184
moeilijk, maar dan kan je ook gebruik maken van de voorzieningen die daar gewoon zijn.
Waarom zou je echt iets nieuws , in de buurt van Hoogezand bijvoorbeeld, willen creeeren,
wat bedoeld is voor dorpse, plattelandse mensen, en daar dan toch los van staan. Ik denk
dat dat heel lastig wordt, ook qua economisch draagvlak enzo. Want jij zegt bijvoorbeeld van
voorzieningen, nou weetje dat is ons, wat je tegenwoordig ziet, dat is vooral voor
commerciele voorzieningen, dat het schaalniveau, dat is zo enorm aan het opplussen. Als je
10 jaar geleden ofzo, als je dan in een dorp of een buurt bezig was met een buurtsuper ofzo
he, dan zeiden we van nou, zo'n buurtwinkeltje, of zo'n dorpswinkel, dan zeiden wij van nou ja
dat is 150/200 vierkante meter, dat zit nou een ondernemer,d at kan. Maar als die ophoudt,
dat moet dan wel 2 keer zo groot, en eigenlijk, als je echt toekomstgericht, als je een nieuwe
winkel maakt, dat gaat meer naar de 500. Als je nú, maakt niet uit aan welke familie je vraagt,
of het de Spar is of de Super of de COOP of wat dan ook. ALs jullie nu een buurtsuper willen
maken, hoeveel vierkante meters, nou vanaf 1000 vierkante meter zeggen ze dan. Nou we
kunnen wel één van 500 bouwen maar dan geef ik op een briefje over 5 jaar is die kapot.
Dan.. 00:39:26-9
Interviewer: Precies omdat mensen verder willen naar de grote.. 00:39:26-9
Person 1: Ja omdat mensen A, omdat een ondernemer daar zijn brood niet meer in kan
verdienen, maar B omdat het ook zo is dat consumenten, die willen gewoon keuze hebben.
Als je nou de babyboomers vraagt, mijn generatie en dan ietsje ouder, die nemen ook geen
genoegen meer met een blik bruine bonen ofzo, die willen ook gewoon lekker eten koken en
daar heb je een winkel met een assortiment voor nodig waar je 1000 vierkante meter voor
nodig hebt. En dat gaat zo, die ontwikkelingen gaan zo snel dat als je niet uitkijkt dat je
voortdurend achte rde feiten aanholt. 00:40:06-7
Interviewer: Dat vind ik super interessant want dan kom je op heel veel ideeen maar...
00:40:15-6
Person 1: En weet je wat ik altijd zeg, heb je dat een beetje meegekregen, dat gedoe in
Ganzedijk, dat dorp wat we van de kaart zouden vegen? 00:40:26-2
Interviewer: Nee 00:40:26-2
Person 1: Nee nou ja dat was in het kader van de krimp he, want dit speelt in krimpgebieden
speelt dit natuurlijk heel erg. Wat je ziet in die hele krimpdiscussie in Nederland, kijk je ook
naar nederland om de tekentafel? De serie bij de VTRO, dat heet Nederland om de tekentafel
en die zijn bezig om Nederland te verkennen in het kader van de toekomstige demografische
ontwikkelingen, dus dat heeft met krimp en groei te maken en dat heeft ook alles met
vergrijzing en ontgroening te maken. Moet je effe kijken. Van de week was er een aflevering,
dat ging over zeeland en dat heette Florida aan de Schelde. En daar gingen ze lessure,

185
senioren, blablabla al die bekende kreten enzo. Maar wat je in die krimpgebieden heel erg
ziet is dat jonge mensen trekken weg, die willen werk, die willen studie dus die gaan naar de
grote steden, die gaan naar het westen. EN wat overblijft dat zij de oudere mensen. Dus de
vergrijzing gaat in die gebieden ontzettend hard, dus de randen van Nederland. Dus ook
boven in Friesland, Noord-Oost en Oost-groningen, Drenthe begint het ook al, Zeeland,
Limburg. Dat zijn,eigenlijk helemaal langs de rand van Nederland zeg maar. Waar je weinig
kans hebt als je het over studeren hebt maar helemaal over werkgelegenheid, vaak
agrarische gebieden. Nou ja waar zit in Nederland de werkgelegenheid, dat zit in de
commerciele dienstverlening, nou dat is daar niet. Als jij commerciele dienstverlening,
waarom zou je aan de rand van Nederlan gaan zitten. Dus dat doe je niet, dus iedereen die
een beetje kansrijk is die gaat weg en de armen en de kansarme mensen die blijven over, en
met name oude mensen. En dat is dus een enorm probleem want je moet wel
wonen/welzijn/zorg, je moet wel zorg bieden aan die mensen. En dat is bijna niet meer op te
brengen. Die thuiszorgorganisaties kunnen dat ook niet meer waar maken. Dus je ziet dat
men heel erg op zoek is van hoe moet dat nou dan daa. Dus dat speelt daar wel heel erg
een rol in. En ik denkd at er een moment komt dat je inderdaad gaat zeggen van ehm,
senioren die in die gebieden willen blijven wonen, zeg maar in het rurale gebied van
Nederland, echt plattelandse en buurtschappen en kleine dorpen zonder voorzieningen
enzo, ja iedereen mag hier wonen waar hij wil natuurlijk. Dat moeten die senioren natuurlijk
ook zelf weten, maar ze moeten niet bij de overheid aankloppen en zeggen: er moet wel een
bus rijden, of er moet wel zorgvoorzieningen zijn, er moet wel een winkel zijn en er moet wel
een buurthuis zijn of een ontmoetingsruimte. Dat is daar allemaal niet en dat komt daar ook
niet. Dta gaat nog meer wegtrekken dan nu het geval is, daar ben ik van overthuigd. Dus dat
betekent dat alleen maar of mensen die redelijk zelfredzaam zijn of mensen die zoveel geld
hebben dat ze dat allemaal individueel kunnen inkopen. Dan is er natuurlijk niets aan
dehand. ALs jij millionair bent kun je ook als je 80 bent en heel hulpbehoevend wel ergens in
de middle of nowhere gaan wonen want dan koop je alles zelf. Dat is helemaal geen
probleem, dan heb je particulier, dan ga je met de taxi, dan heb je een chauffeur, of je hebt je
priveverpleegster,d at kun je allemaal zelf regelen. 00:44:10-8
Interviewer: Maar om zoiets te intergreren in het stadsweefsel om het zo te zeggen, dat je

binne de stad ook de mensen probeert naar één plek toe te trekken of naar meerdere
plekken in de stad, juist om dat vraagstuk in de zorg van personeel dat, kijk de lonen gaan
omhoog dus.. 00:44:28-8
Person 1: Ik zou het eerder in een, voor mensen die voor stedelijk wonen kiezen in het
bestaande stedelijk weefsel in proberen te breien en te bedden en voor die groep van jou
zou ik zeggen probeer dan aan te haken bij een kerndorp waar voorzieningen zijn. En doe
het daar. En probeer het juist zoveel mogelijk in bestaand weefsel in te bedden. En niet als
een losstaand iets creeeren in de nabijheid van ofzoiets, zou ik veel minder voor kiezen.
00:45:04-6
Interviewer: Ja precies 00:45:08-4

186
Person 1: EN ook want kijk op de langere termijn, wij gaan gewoon krimpen in Nederland.het
is nu al zo dat zowel op wereldschaal als in Nederland. Het is nu voor heteerst geloof ik zo
dat meer dan de helft van de wereldbevolking in stedelijk gebied woont he? Dat is nog nooit
zo geweest zolang de mensheid bestaat. Dat is nu zo. En we zijn over een jaar of 30 zijn we
wat de wereldbevolking betreft over het hoogtepunt heen. Dan gaan we naar beneden. En
wat Europa betreft is dat al eerder zo. Sommige gemeente bestuurders zeggen jaaaa dat valt
allemaal wel mee, en dat is nu even zo maar dat is neit waar. Dat is echt een langdurige
trend en je ziet dat zeker in Europa. Wij hebben gewoon een geboortetekort. Er sterven
gewoon veel mensen dan er geboren worden. Veel meer. En dat is in landen als Italie en
Rusland enzo is dat nog veel erger dan in Nederland. Wij zitten nog redelijk aan de goede
kant, maar dat gaat er gewoon aankomen. Dat is gewoon ook een kwestie van welvaart. Dus
dat maakt ook, dat bedoel ik daar ook mee, dat we ook ruimte genoeg hebben om dat te
doen. Ik vind, zowieso moeten we ernaar toe dat we veel meer met onze ruimtelijke
strategieen in het bouwen proberen dat binnen bestaande weefsels doen en stoppen met
grote megalomale uitleggebieden enzo. Dat moeten we niet meer doen, want dan gaan van
die bestaande bebouwde gebieden die gaan naar de kloten straks, omdat we daar geen
programma meer voor hebben. 00:46:59-3
Interviewer: Precies dus jou visie is: vervangen wat verouderd is of wat niet meer goed is voor
de huidige markt, huidige vraag, en dat vervangen met nieuwe ontwikkelingen, nieuwe vorm
van wonen, maar juist binnen diezelfde kaders nog dat we niet nog verder gaan uitbreiden.
00:47:12-7
Person 1: Nee, wat je moet je goed realiseren, er komen zoveel, binnen elk bebouwd gebied,
of het nou stedlijk is of dorps, er komen de komende jaren heel veel plekken vrij. of het nu
om scholen gaat. In sommige gebieden zie je dat binnen 15/20 jaar de helft van het
leerlingenaantal van de basisscholen verdwijnen. En ik hoorde laatst zo'n cijfer over
Friesland, dat was van ook zo'n regiovisie van een paar gemeentes samen. Hadden ze dat
uitgerekend wat dat betekende qua leerlingenaantal en de gemiddelde schoolgrootte in
Friesland is ruim 100 leerlingen per school, nou dan kun je precies uitrekenen hoeveel
scholen dat betreft. Dus binnen die gemeentes, binnen die regio's kwamen ze tot de
conclusie hier gaat dus elk kwartaal gaat hier een school dicht. Nou dat zijn dus allemaal
lokaties waar je wat mee moet. Kijk naar de kerken, al die kerken lopen leeg, die moet je ook
allemaal afbreken, er zijn zoveel van dat soort, he dus er zijn een aantal redenen, A qua
sociale context zou ik daar altijd voor gaan om het zoveel mogelijk binnen bestaande
netwerken en weefsels in te breien en in te voegen maar ook ruimtelijk is dat zo, we krijgen
ruimte genoeg binnen bestaande stedelijk en dorps gebied om dat te kunnen doen.
00:48:49-9
Interviewer: En je hebt zeg maar, ik weet niet of je van het initiatief van Alex Sievers hebt
gehoord, van seniorenstad in Nederland, van Inbo. Maar hun visie is om iets aan te bieden
aan die senioren, juist ook gewoon weer dat leissure, dat aantrekkelijke, de kinderen zijn uit

187
huis, tijd voor iets nieuws, je hoeft ook niet meer voltijd te werken. Misschien werk je nog één
of twee dagen per week, maar juist meer genieten van de volgende fase in je leven. Dat soort
aanbod, geloof je dat dat mensen gaat trekken. Volgensn hun onderzoeken is dat wel zo,
40% van de mensen zou naar zoiets verhuizen en 30 % zou er misschien naartoe verhuizen..
00:49:34-8
Person 1: 40% van de ouderen? 00:49:38-5
Interviewer: Nou hun hadden een enquete rondgestuurd met de telefoongids, adressen, een
stuk of 1000 enquetes, hebben ze een stuk of 200 van terug gekregen, en daaruit hadden ze
die cijfers gehaald. En dat moet een betrouwbaarheid zijn van 94%ofzo dus aardig
betrouwbaar om het zo te zeggen, maar hoe kijk jij daar tegenaan? 00:50:00-7
Person 1: Nou ik mis dit, kijk er zal vast een aantal zijn die dat wil. Maar dat soort
percentages,d at soort aantallen geloof ik niks van. Ik denk ook dat wat we zostraks zeiden,
het wordt een heel divers aanbod, ongetwijfeld, daar past dit ook in. Dus er zal zeker een
categorie zijn die dat wel wil. Maar ik denk dat dat een vrij beperkte categorie is. kijk ze
zeggen wel als je wilt weten hoe het hier over 30 jaar is moet je nu naar Amerika gaan, we
lopen altijd met alles 30 jaar achter. Dus het is zeker zo door de individualisereing dat er
meer markt voor zoiets is dan vroeger. Mensen zijn natuurlijk veel mobieler dan vroeger.
Mensen die heel lang in dezelfde stad, in hetzelfde dorp of zelfs in dezelfde wijk gewoond
hebben die worden zeldzaam. Mensen leven in hun leven op verschillende plekken. En alleen
al doordat de families en de gezinnen kleiner worden. Er komt natuurlijk een categorie
kinderen die heeft helemaal geen kinderen, of één hooguit en die woont dan heel ergens
anders, of ergens in de wereld of in ieder geval ergens anders in het land. Dus dat maakt dat
daar wel markt voor zou komen voor wat jij nou schetst. Maar op de nederlandse schaal, ik
denk niet dat dat echt een substantieel van de ouderen zo gaan worden. Geloof ik niks van.
00:51:50-3
Interviewer: Nee precies, want in Amerika is het volgens mij op dit moment 12% van de
ouderen die in zo'n retirement village of stad woont, en in Australie en ander land is het 6 %
ofzo. Maar ze merken wel in Australie de afgelopen 5 jaar is het wel 1,5% gegroeid. Dus het
is wel een groeiende markt. Maar in Nederland is dat... 00:52:10-2
Person 1: Maar ja, kijk, Australie en Amerika, dat zijn ook landen van een heel andere schaal.
Kijk, dat vond ik wel mooi, in de volkskrant stond niet zo lang geleden een column van
witteman, die heeft heel lang in Amerika gewoond. En die schreef toen een column en die
heeft toen verteld dat vrienden van haar die gingen verhuizen van Haarlem naar Amsterdam
ofzo. En toen waren ze dus even over geweest en toen hadden ze een groot feest gegeven
om afscheid te nemen van al hun vrienden en kenissen in Haarlem want ze gingen naar
Amsterdam. En ze vertelde dat in Amerika en vertelde ze over de afstand en daar zeiden ze
van waarom gingen ze Uberhaupt verhuizen dan? Nou ja werk enz. Dus de conclusie was,

188
als je in Amerika gaat verhuizen dan ga je 5000 of op z'n minst 1000 kilometer verderop
wonen. Dat is natuurlijk een heel andere wereld, een heel andere schaal dan hier. In die zin
zitten daar ook een aantal essentiel verschillen in. Of wat ik daar in Florida hoorde van die
mesnen die dan een beetje vergelijkbaar met wat wij hier doen, zeg maar van in Spanje
overwinteren. Al die senioren, die pensionadaas, zoals dat dan heet, die vanwege het klimaat
naar Spanje gaan. Kijk dat zijn redenen, dat is een heel ander argument gewoon, dan heb je
het letterlijk over een ander woon en leefklimaat. Maar om nou in Nederland als jij wat
beschutting of een woonvorm zoekt, als ik dat hier zou doen ja, snap je, dat is van een
andere orde voormijn gevoel. 00:54:25-3
Interviewer: En je hebt ook den mensen die de hele zomer op een camping zitten. En dan
kies je voor minder comfort maar dat is eigenlijk meer de sociale kant die ze daar opzoeken.
Dus ik denk dat je wel gewoon heel veel verschillende groepen mensen hebt en dat je wel
verschillende woonvormen zal krijgen in de toekomst. Maar ik vond het wel heel nuttig wat je
zei van als je zoiets gaat ontwikkelen, zorg dat het gewoon bij zo'n dorpskern is, dan is het
gewoon bij die dorpskern en niet een neptak van die stad. Want, de Groningse bevolking,
denken die anders over dingen. Ik bedoel in Nederland zie je heel veel variatie in waar
mensen wonen hoe mensen... 00:55:21-9
Person 1: Nee dat geloof ik niet zo, ik heb wel een keer, de burgemeester van Veendam, die
ging naar Leeuwarden werd hij burgemeester en die werd geinterviewd en toen vroegen ze
nou kan dat nou wel een Groninger in Leeuwarden, endie amotioteit tussen groningers en
Friezen enzo, en die zei toen, dat heeft niets met provinciegrens te maken, als je al
onderscheid wilt maken dan moet je onderscheid maken tussen mensen die van het zand of
van de klei komen en dat loopt dwars door de provincies heen. En dat vond ik wel een
mooie, dat wordt wel eens gezegd, mensen die van het zand komen zijn wat minder stug en
die zijn wat opvligender en die hebben het hart wat meer op de tong enzo. En mensen die
van de klein komen die zijn wat rustiger en die laten juist nooit hun emoties en het achterste
van de tong zien en die zijn veel stugger en moeilijker in contact enzo. ik denk als je al dat
soort onderscheid in Nederlanders kunt maken in volksaard of nou dan is dat misschien wel
een onderscheid dat je kan maken, maar die provincie daar geloof ik niet zo in. Ik denk dat
dat een beetje flauwekul is. 00:56:29-3
Interviewer: Precies, en groningen heeft te maken kripm heel erg, ook gewoon met die
landelijke gebieden, ehm is er een wijze waarop je mensen kan trekken naar groningen, ik
bedoel juist minder verplichtingen hebben wat werk betreft, dat is een grote reden om weg te
trekken, denk je dat mesne weer terug willen verhuizen naar groningen en als daar een
aantrekkelijk aanbod voor is dat mesnen juist makkelijk weer terug zouden komen? 00:56:59-
6
Person 1: Nee ik denk dat dat heel lastig is. Dat is in ieder geval niet iets waar je de krimp
mee op kunt vangen, daar geloof ik helemaal niks van. En als je, ik denk dat heel veel
mensen heel goed snappen, je vind nooit meer terug wat je achter hebt gelaten. Als jij weg

189
bent getrokken , noordelingen die het werk achterna gelopen of gereden zijn naar het
westen, naar de randstad en die dan op hun oude dag denken ik ga weer terug. Ja mensen
zijn natuurlijk realist genoeg om te weten dat de wereld ondertussen heel anders is. Je
vrienden zijn er niet meer, je familie niet meer. Die wereld is er niet meer dus daar kan je ook
niet naar terug keren. Dat geloof ik niet. Het is eeerder nog zo, dat zie je ook wel, mensen die
echt voor de rust kiezen. En of dat nou ex-noordelingen zijn of niet dat is helemaal niet
interessant. Maar mensen die zeggen: ik heb het gehad in de randstad en die drukte enzo, ik
wil gewoon weer de rust. Dat is wel een groep die misschein het platte land weer opzoekt.
maar dan nog altijd kernen met voorzieningen, dat is wat je op het moment wel heel erg ziet.
En dat vind ik wel heel interessant. WIj hebben bij K&W wel eens gezegd het lijkt er wel op
alsof het op het moment een dubbele trek vanaf het platte land naar de stad is, namelijk
onder druk van wegtrekkende voorzieningen enzo. Dat is één, de stad is hip. Stedelijk wonen
is op het moment gewoon weer in, terwijl het heel lang niet geweest is. Dat is één, en
misschien is het ook wel zo, dus dat is een soort natuurlijke, langjarige trek, wat ik zeg het is
nu voor het eerst in de hele geschiedenis dat meer dan de helft van de mensheid in stedelijk
gebied woont, dus dat is een langdurige trek, een trend die gewoon doorzet, ehm maar los
daarvan is het misschien ook wel zo dat in de jaren 60/70 zijn er mensen vanuit een soort wel
of niet valse romantiek naar het platte land gegaan wat eigenlijk stedelingen zijn, en die gaan
nu ook weer terug. Gewoon omdat ze wat ouder worden, of omdat ze het wel gehad hebben
op het platte land en in die dorpen. Dus dan heb je een soort dubbele trek vanuit het platte
land naar de stad op het moment. Want dat neemt echt wel behoorlijke vormen aan. We
hebben geluk dat de gezinsverdunning er voor zorgt dat de woningen nog redelijk bezet
worden, maar je hebt echt gebieden in NEderland, nou die redenen die ik zonet aangeef,
daar begint het echt problematische te worden. En daar moeten gemeentebesturen ook echt
ontzettend uitkijken dat ze nie tdoorgaan met bouwen en nieuwe uitleggebeidjes aan dorpen
enzo. Want dat zuigt gewoon op den duur die oude dorpskernen enzo helemaal leeg, dat
verpauperd gewoon. 01:00:10-9
Interviewer: Net zoals je hebt hier in het noorden zo'n ontwikkeling, de blauwe stad, waarom
is dat misgelopen? 01:00:18-8
Person 1: Nou kijk het idee van de blauwe stad was natuurlijk... ik heb eens een keer een
verhaal gehoord over die blauwe stad, dat vond ik wel interessant, dat men ziij, de doelgroep
waar wij ons op richten bij de blauwe stat, zo zou het moeten zijn in ieder geval. Dat zijn de
mensen die eigenlijk gaan emigreren. Dat mensen die zeggen wij gaan naar Canada,
australie of naa rnoorwegen of naar gebieden waar we kunnen pionieren, waar we echt in de
ruimte wonen, een beetje los van de bewoonde en de geciviliceerde wereld. Pim Fortuin zij
een keer je moet Nederland niet als een land beschouwen, je moet Nederland als een stad
beschouwen. WIj zijn gewoon een stad in Nederland. OP europese schaal is Nederland een
stad. En een hele mooie groene stad, heel veel ruimte is er in die stad. Er is één probleem, er
lopen alleen veel te veel koeien en varkens in die stad rond, daar moeten we wat aan doen,
maar voor de rest is het een hele mooie stad, Nederland. En het concept van die blad, dat ze
zeggen, nou dat is een beetje overdreven, we hebben in die stad ook nog wel ruimtes waar
zoveel ruimte is, we laten het voor de helft onder water lopen, en dan creeeren we daar een
soort nieuwe natuur en een nieuw natuurgebied waar mensen kunnen wonen op dezelfde

190
manier alsof ze gingen emigreren naar Canada, naar Australie of weet ik veel waar. Dus
hadden ze een onderzoek gedaan, zoveel procent van de bevolking die denkt er wel eens
over om te gaan emigreren. Dat is onze doelgroep en als wij daar nou 5% van kunnen
verleiden om niet te gaan emigreren maar in de Blauwe stad te gaan wonen, dan hebben wij
genoeg mensen om die blauwe stad van de grond te krijgen.D at was een beetje het
concept dus. En dat vond ik op zich wel een aardige, want de bedoeling was dus om vooral
mensen van buiten aan te trekken he? Het moesten echt mensen, de koopkrachtige vraag,
grote vrijstaande woningen, op kavels van, was het oorspronkelijke idee, van 2000-10.000
vierkante meters zal ik maar zeggen. Want we hebben grond zat hier, aan het water. Dan
kom je een beetje in de buurt van wat ik net schets, mensen die echt de ruimte opzoeken. En
wat er natuurlijk ook onder druk van de economische omstandigheden enzo en wat dan altijd
gaat, het gaat toch weer meer naar het gemiddelde toe, ondertussen staan er, het begint
meer te lijken op een gewoon uitleggebiedje aan een stad of dorp, het is helemaal niet meer
zo uitzonderlijk. Ja dat water dan nog, maar er wonen geen mensen op kavels van 10.000
vierkante meter. Dus sommige van die huizen staan zo dich op elkaar dat je denkt van wat is
nou het verschil tussen hier wonen en in de uitleg van hoogezand of stadskanaal. Dus dat
idee, en ook het idee van mensen die kiezen er dan voor om daar te gaan wonen en dat
worden de mensen die geod bemiddeld zijn qua financien, die allebei, he twee auto's per
huishouden en die scheuren gewoon als het moet naar de randstad omdat ze daar voor hun
werk moeten zijn of die werken gewoon op deze manier thuis en die heoven helemaal niet
naar hun werk. En die scheuren naar winschoten of de stad groningen en daar halen ze één
keer in de week hun boodschappen en verder allemaal prima. Nou ja dat blijkt dan toch zeer
beperkt te zijn, mensen die daarvoor kiezen. En je kan ook veel dichter in de buurt van
groningen, kan je ook ruim wonen. Dus dan blijkt het toch, iemand zei ook een keer, ja
wonen fantastisch aan een nieuw water gebied ofzo, maar die zei: hoe kan dat nou ooit
concurreren met het watergebied van Friesland bijvoorbeeld. Want in Friesland heb je 11
steden. Daar heb je mooie oude, rustieke historische stadjes. En daar heb je echte meren en
niet zo'n malaria plas van 1,5 meter diep zoasl de blauwe stad. Waarom zou je dan, als jeje
dat kan permiteren, om een miljoen te investeren in een woning en een kavel, waarom zou je
daar dan in de middle of nowhere, dan koop je toch zo'n fantastisch mooi huis aan het
sneker meer ofzo? Dus om meer redenen was dat toch een beetje wishfull thinking dat je op
die manier noord-oost groningen in de vaart der volkeren op kon stoten. Eigenlijk is de
handdoek toch redelijk in de ring gegooid op het moment heb ik het idee. H et is wel spijtig.
Het onderschrijft dat je ziet in Nederland, soms denk je inderdaad, waarom gebeurt dat niet
wat meer, en in Heereveen hebben ze bijvoorbeeld ook vaak geadverteerd met wonen in
Heereveen, dan kan je een mooie vrijstaande woning kopen op een kavel voor een prijs waar
je in Utrecht ofzo of in Amsterdam nog niet een bovenwoning voor hebt zal ik maar zeggen.
En op één uur en een kwartier van Amsterdam. Nou dat is ook zo, je scheurt door de polder
en als je je niet aan de snelheid houdt ben je in drie kwartier, een half uur en dan ben je bij
Almere en daar kom je toch in de file terecht of je nou in Almere woont of in Heereveen. EN
toch doen mensen dat niet. Er is heel erg een trek, ook bij bedrijven, dat vind ik ook altijd zo
facinerend, het hoofdkantoor van Aczo Nobel dat is van Arnhem naar de Schipholzone
gegaan, dat geldt voor Filips vanuit Eindhoven, dat geldt notabene voor Ahold concern vanaf
Zaandam daarnaar toe. Dat is in onze economie is daar zo'n trek naar, zo'n neiging tot
centralisme en naar de economische belangrijke zones. En het wonen, hoe je het ook wend
of keert, dat trekt daar ook naar toe. Dus de rest van Nederland moet ontzettend zijn best

191
doen om het hoofd een beetje bovne water te houden. 01:06:51-5
Interviewer: En als je kijkt bijvoorbeeld naar landen zoals Australie, daar is denk ik 94% denk
ik van de bevolking, woont in de stad. In Nederland zitten we meer rond de 75, beetje meer
in die reichting, maar dan heb je gewoon van die stadskernen met de hoogbouw, en dan is
het eigenlijkj dit moment en alles gaat eignelijk naar de stad toe en je doet alles in die ene
stad. En de stad bedient de mensen eromheen. En verder niks. En verder heb je een paar
boeren die een paar honderd hectare hebben per stuk, voor de rest woont iedereen in de
stad. Dus eigenlijk is dat uiteindelijk ook waar Nederland een beetje naartoe gaat dnek ik.
01:07:28-9
Person 1: Ja dat denk ik ook, daar ben ik overtuigd dat dat zo is. en als je hier in het Noorden
kijkt bijvoorbeeld ook he, nou de regio groningen-aarsen, dat is een succesvolle regio, en in
Friesland heb je de A7 zone zoals dat dan heet, Joure Heerenveen enzo. Dat gebied daar, ja
en voor de rest houdt het een beetje op denk ik. Dan heb je nog een aantal kerndorpen waar
mensen ervoor kiezen om rustig te wonen, nou dat zou het hoofd nog wel een beetje boven
water houden maar voor de rest de ontvolking om het heel dramatische te zeggen, in de rest
van die gebieden, dat zal gewoon doorgaan denk ik. En ik heb ook weleens gedacht, je kunt
wat we nu de veluwe hebben, dat gaan we nog wat uitbreiden, als je naar de landbouw kijkt
bijvoorbeeld dan zeg ik van na, friesland, groningen, zeeland en de polders, daar kan je op
de wat langere termijn nog wat landbouw bedrijven, voor de rest, overijssel, twente, de
Achterhoek eh drenthe, limburg, brabant, daar zou je gewoon op moeten houden met de
landbouw en dat wordt of het wordt gewoon één groot park en echt natuur. Dat gaat veel
meer naar de natuur terug. En misschien kan je in Nederland in de toekomst nog wel wat
minder gestapeld wonen als we nu wonen, want na de tweede wereldoorlog hebben we veel
te veel gestapelde bouw gebouwd, omdat toen, er moest gewoon productie gedraaid
worden. He omdat we zo'n woningnood hadden. En dat hebben we in gestapelde vorm
gedaan. En dan kan rondom de stedelijke gebieden, kan wat jij zegt, in het hart van de stad,
echt het stedelijk gebied, de kern van de steden, daar kan je nog wel wat hoger dan we nu
gewend zijn, en voor de rest vooral veel grondgebonden wonen denk ik. Dat geldt voor
senioren ook. Mensen die ervoor kiezen om dat te doen moet je echt in de kern van de
steden, daar moet je gestapeld kunnen wonen, en voor de rest moet je gewoon
grondgebonden kunnen wonen. Ik denk dat dat een beetje de toekomst wordt. 01:09:39-7
Interviewer: Ja dat is wel grappig want je hoort van die uitspraken zoals vol is vol in
Nederland, maar ik kom uit Australie, een heel groot land, waar je heel veel ruimte hebt, maar
toch heb ikhet gevoel in Nederland dat ik dichter bij het platte land woon. Ik woonde zeg
maar 2 km van het platte land in Australie, had je altijd het gevoel dat je in de stad was. Maar
in Nederland, waar je ook komt, zij het Rotterdam, of ik woonde voorheen in Bergschenhoek
gewoon tegen Rotterdam aan, had je toch nog het gevoel dat je binnen 5 minuten overal
waar je was zat je gewoon in het platte land. Zat je gewoon in open groene weides. 01:10:09-
8

192
Person 1: Precies, ik zeg altijd in Nederland, waar jij ook woont, woon je hartje rotterdam of
amsterdam, bovendien wij hebben natuurlijk helemaal geen steden in Nederland, wat is dat
voor gezijk. Onze vier grootste steden met z'n vieren die hebben 2,2 miljoen inwoners of zo.
In China, ik las een artikel in de Groene Amsterdamme even geleden, over megasteden in
CHina. Daar zijn ze op het moment 40 steden aan het bouwen van meer dan 25 miljoen
inwoners. Kijk dat is een stad. In die zin heeft Pim Fortuyn natuurlijk gelijk. hier wonene16
miljoen mensen. Dat is een middelgrote stad op wereldschaal. Dat begint er een beetje op te
lijken 16 miljoen. Maar wij hebben hier helemaal geen steden in dit land, dat zijn gewoon
dorpen. Dus dat is helemaal niet. Zelfs als jij in hartje rotterdam bent, je pakt de fiets en in
tien min. ben je op het platte land, op de fiets. En 65 of 70% van het oppervlak van
Nederland is landbouwgrond. En de rest is bebouwd. Of het nou woningbouw, stad of
infrastructuur maakt niet uit wat, alles bij elkaar. Dus dat betekent als die landbouwgrond, als
dat met de helft terug loopt, dan hebben we meer dan een verdubbeling van al het
bebouwde gebied in Nederland tot onze beschikking. Dus ik denk de praktijk zal inderdaad
zijn dat ons bouwoppervlak dat wordt meer, en tegelijkertijd kan het natuurgebied ook nog
groeien en dat gaat allemaal ten koste van de landbouw. Want op de langere termijn, de
landbouw in Nederland dat gaat natuurlijk voor een heel groot del verdwijnen. Dat gaat
gewoon naar oost-europa bijvoorbeeld, dat gaan naar Polen of noem maar op. Als Europa
nog meer een economische eenheid wordt, en dat gaan gebeuren, dat gaat uitvlakken al die
verschillen enzo. Ja wat moet je dan hier ale een boer in Nederland, je gaat toch niet in de
stad boeren om die beeldspraak maar door te trekken. Dus dan kunnen we het ons
permitteren om veel meer grondgebonden te wonen voor d emensen die dat willen en
tegelijkertijd hebben we ook nog meer ruimte voor de natuur. Dat gaat vast gebeuren, en in
de stedelijke kernen nog wat meer omhoog, omdat dat begint hier wat meer te komen,
hoewel onze ondergrond daar natuurlijk ook wat mindern geschikt voor is, maar hoogbouw,
dat is in Nederland, tot voor kort hield dat ook met 15 hoog ofzo op. 01:13:00-4
Interviewer: Zijn er nog andere dingen die je zou willen meedelen of meegeven, als ik bezig
ben met dit project? 01:13:05-6
Person 1: Nou ik denk, ik ben wel nieuwsgierig of dat gaat gebeuren. Een deel van de
babyboomers die komen uit de tijd, uit de hippietijd zeg maar waarbij het woongroepen en
communnies enzo, hoewel dat nooit toen ook een hoge vlucht heeft genomen maar, die
hebben in hun jongere jaren dat wel een beetje meegemaakt, en ook de
studentenhuisvesting en noem maar op. Dus ik ben wel benieuwd of dat ook nog weer terug
zou kunnen komen. Dat, wat we net zeiden voor die Thomashuizen en die herbergiers, die
Herbergiers zijn woonvormen voor kleinere groepjes senioren die niet meer zelf de regie over
hun eigen leven hebben. Maar je zou je ook kunnen voorstellen, van mijn generatie
bijvoorbeeld, dat een aantal mensen letterlijk de koppen bij elkaar steekt, kijk vroeger had je
in groningen de woongroepen winkel, en dat waren altijd jongeren die dat deden. Die
woongroepen oprichten. Je zou ook weer een soort woongroepen winkel voor senioren
kunnen krijgen. Initiatieven waarbij je zegt mensen die wat ouder worden en die zeggen nou
wij willen, of wij kopen een oude school, of een kerkgebouw of weet ik veel wat, of een oude
melkfabriek, kan mij het schelen, industrieel in bestaande stedelijke gebieden ofzo. En daar

193
laten we een mooie woongroep voor senioren in realiseren. Voor 5 of voor 10 of voor15
senioren. En daar hebben we geen overheid of woningcooperatie voor nodig, dat gaan we
gewoon zelf doen. 01:14:53-0
Interviewer: Ja precies, partikculiere opdrachtgeverschap 01:14:54-4
Person 1: Ja particuliere intiatieven met z'n allen. Dat gebeurt nu nog nauwelijks maar dat zou
natuurlijk ewl kunnen gebeuren, en dat zou natuurlijk wel heel mooi zijn. Dat mensen op die
manier ook zelf de regie over hun eigen leven nemen. Want wij zijn in dit land wel heel erg
gewend omdat in de handen van of de overheid of instituten te leggen. Of dat nou
zorginstellingen zijn of woningcooperaties, maar waarom zou je dat niet gewoon zelf kunnen
doen. 01:15:34-5
Interviewer: Nou dat zat ik ook gewoon te denken, ik had het ook een beetje in mijn concept
programma van eisen geschreven van, ook vooral particuliere opdrachtgeverschap voor..
01:15:43-1
Person 1: soort collectief particulier opdrachtgeverschap. 01:15:47-9
Interviewer: Precies en dat je misschien wel soort centrale voorzieningen ofzom, als ik zeg
maar verder zou gaan in dit concept, tegen stadskanaal, tegen een dorpskern aan, dat je wel
gewoon die voorzieningen ontwikkeld en misschien ook wat sociale woningbouw voor de
mensen die dat niet zelf willen regelen en ook niet het geld ervoor hebben. Maar juist wel de
mogelijkheid geven aan de andere mensen van ga maar bouwen wat je zelf graag zou willen
bouwen in plaats van een regie van bovenaf naar beneden van wij weten het voor jullie.
01:16:18-2
Person 1: nee dat zou wel heel interessant zijn. En het is natuurlijk , wat jet natuurlijk in de
zorg met die PGB's zoals ze dat dan noemen, die persoonsgebonden budgets gaat. Dat is
daar natuurlijk ook een uitvloeisel van, van wie betaalt bepaalt. Dus op het moment dat je zelf
initiatief neemt en zelf opdrachtgever bent, dan kan je het ook zelf bepalen. Dat is met alle
zorgvastgoed, want tot nu toe is dat allemaal eigendom van intituten, van zorginstellingen en
van woningcooperaties. Dat zou wel mooi zijn, en zeker wat wij bij K&W allemaal zeggen, ons
uidagium is, als het over welzijn en geluk gaat van mensen, twee dingen: 1 heel belangrijke
is: ertoe doen, als je het over vogelaarwijken hebt en achterstandwijken waar mensen die
aan de onderkant zitten en diep ongelukkig zijn en worden, dat heeft vaak ermee te maken
dat ze werkeloos zijn en 'er niet toe doen', voor niemand, ja waarom zou je dan sochtends je
bed uitkomen, als jij er niet toe doet, voor niemand. Als niemand iets minder heeft als jij
morgen de pijp uit gaat en dood in je bed blijft liggen, waarom zou je er dan uit komen. Dat
is een hele diepe menselijke waarde, op een of andere manier ertoe doen. Ik zeg altijd maar
al heb je maar een goudvis in een kom die elke dag eten moet hebben, dan heb je in ieder

194
geval een reden om uit je bed te komen en anders gaat die goudvis dood. Nou dat is wel
heel minimaal maar je moet ertoe doen op een of andere manier. Daarom is het ook zo
belangrijk dat je een vorm van dagbesteding hebt. Of dat nu betaald werk is of wat anders,
dat geldt ook voor iemand als stefan. die moet overdga gewoon ergens naar toe, die moet
iets doen, die moet ertoe doen. Dat is een heel belangrijke, en het tweede is als je het over
ouderen hebt en ouderenhuisvesting. Zo gewoon mogelijk, altijd zo gewoon mogelijk. Je
moet er altijd naar streven om mensen zo normaal mogelijk te laten wonen. Of het nou zo
iemand asl stefan is of een senior, niet in zorginstellingen, niet in verpleeghuizen, als het even
kan altijd zo gewoon mogelijk. dat zijn twee hele belangrijke dingen. En dat geldt voor elk
mens en dus ook voor de ouder wordende mens. En de zorgbehoevende mens. 01:18:54-6
Interviewer: Ja precies, nou dat vind ik eigenlijk wel hele mooie uitgangspunten. Ook gewoon
als je denkt aan die zorghuizen, ik vin d het gewoon super dat mensen niet in een instelling
waar ze een nummer zijn komen, maar dat ze gewoon juist kunnen zijn wie ze zijn en dat dat
gewoon gerespecteerd wordt. En dat ze ook gewoon de mogelijkheid krijgen om dingen te
doen. 01:19:12-3
Person 1: Ja en zo gewoon mogelijk dat betekent dan voor jou zo gewoon mogelijk. wat voor
jou zo gewoon mogelijk is. Dat wil niet zeggen, dat bedoel ik er niet mee, meanstream dat
het allemaal hetzelfde moet zijn. Maar wat jij gewoon vindt, zo moet je kunnen wonen. En dat
kan voor iemand anders weer heel wat anders zijn. Dat wordt daar allemaal mee begonnen,
diversiteit. En een veelheid van vormen en gedachten, zoals we dat dan vroeger noemden.
Dat is denk ik voor de toekomst heel erg belangrijk. 01:19:47-0
Interviewer: afsluiting

195
Interview transcript – Alex Sievers
Interviewer: Zelf kom ik eignelijk uit Australië
Person 1: Ja dat las ik, je hebt zelfs een Australisch emailadres
Interviewer: Ja dat klopt, nou ik heb ooit een domein daar gereserveerd voor het geval dat ik
daar terug zou gaan, dan kan ik mijn bedrijf vestiging, maar goed in de tussentijd is het
gewoon leuk om te hebben
Person 1: En waar uit Australie?
Interviewer: Ik kom uit Melbourn. Daar ben ik eigenlijk opgegroeid niet, misschien eh 15
kilometer van het centrum maar later ben ik verhuisd helemaal tegen de rand van melbourn
aan. En toen ik klaar was met de middelbare school ben ik naar Nederland verhuisd om een
studie hier te volgen en nu ben ik pas getrouwd met een Nederlander ( : dus dat ik wegga, ik
denk niet dat dat heel snel zou gebeuren maar je weet het nooit.
Person 1: Oke, je ouders wonen nog in Australie?
Interviewer: Ja, m'n vader is wel een nederlander maar hun wonen als zo'n 25 jaar in
Australie. En eigenlijk de aanleiding van mijn ondezoek naar ouderendorpen is het feit dat in
Australie heb je heel veel van die retirement villages, niet op de schaal van Suncity om het zo
te stellen, maar op veel kleinere schaal, ook geintegreerd in het weefsel van de stad zeg
maar. En toen ging ik een beetje zoeken in Nederland. Ik werk zelf met een design manager
als parttime baan zeg maar en hij gaf een uitdaging waarom ga je niet kijken naar
seniorenhuisvesting, ik bedoel met de vergrijzing die er aan komt. Dus ik ging kijken en dacht
nou eigenlijk is er een gat in de markt wat betrefd de mensen tussen de bejaardehuis en de
pensioenleeftijd. En toen kwam ik al heel snel bij jouw initiatieven terecht 00:01:46-3
Person 1: tsja..?..
Interviewer: Eigenlijk als je dat leest wordt je heel enthousiast en dat vind ik eigenlijk super
spannend. Ik heb al het materiaal een beetje zitten doorlezen en ik heb een paar vragen. Ik
wil eigenlijkj gewoon gedachten daarover..

196
Person 1: Even van mijn kant over de retirementvillages in Australie: de gemiddelde leeftijd,
heb je daar enige kijk op? Wat in de VS, daar zijn ook retirement villages daar is de
gemiddelde leeftijd ruim boven de tachtig, echt ruim erboven en dat is als je nou over Suncity
hebt, gemiddelde leeftijd daar zal zo'n 72 zijn. Dus je zit wel ietsjes lager, terwijl die wijken al
50 jaar bestaan 00:02:29-0
Ze onderscheiden daar nadrukkelijk de active adult communities en de retirement villages
dat zijn verschillende dingen, En hoe zit dat in Australie? 00:02:36-8
Interviewer: Nou in Australie is het wel eigenlijk richting de retirement village. Als een meer
ontspannende plek met een veilig gevoel in het achterhoofd dat er zorg is. Ook al wordt er
wel heel veel gesjoemeld hoor. Het is ook een hele slechte markt wat betrefd ook heel veel
oplichterij en mooie verkoopplaatjes van als je hier komt dan heb je altijd allemaal beloftes
die ze eigenlijk niet nakomen als ze het bouwen. Dat is niet altijd het geval maar ik heb wel
verhalen van dichtbij gehoord van mensen die naar zo'n dorp verhuisd zijn die eigenlijk sterk
teleurgesteld zijn van wat het eigenlijk echt geworden is. Dus dat is aan de ene kant wel heel
erg jammer. 00:03:21-8
Person 1: Ik heb in de VS prachtige retirement villages gezien, dus dat kan wel.
Interviewer: Mijn eerste vraag is over de locatie. In al jouw plannen gaat het eigenlijk over een
grootschalige stad, en aan de ene kant.. maar wat is het meest aantrekkelijke voor de
ouderen, is dat om dicht bij de stad te blijven of landelijk te zitten of een tussenvorm?
00:03:58-5
Person 1: Volgens mij is er maar één antwoord. Dat antwoord is gaan beeld neem aan het
leven. Er is niet 1 senior. Dus er is niet één keuze te maken. En de ene senior zall zich
gemakkelijk voelen in de stad, midden in een grote stad en de ander zal denken nou weet je
wat, geef mij maar de woon rust maar, met een aantal voorzieningen, ik wil wel mijn dingen
kunnen krijgen, ik wil wel mensen ontmoeten, ik wil mensen zien he, gewoon deel nemen aan
het sociale leven. Dat is het enige antwoord wat geldt. Hier horen verschillende vormen dus
bij. Dus ik geloof nadrukkelijk in soms wat grotere opzet in de buurt Zolang het maar
geallieerd is dichtbij waar de mensen zitten. We hebben voor een seniorenstad heel erg veel
nagedacht over wat een interessante schaal zou zijn om dat te realiseren. Ik denk dat mijn
persoonlijke voorkeur uit zou gaan naar zo'n 1500 woningen. Het zou ietsjes groter mogen
maar het zou ook ietsjes kleiner kunnen, we kunnen ook aan kleinere vormen denken. Want
wat gebeurter, kleinere vormen, daar is ook heel nadrukkelijk over nagedacht en vila vie small
comunity, maar dat je voor 250 woningen een zwembad wilt realiseren, dan ben je per
persoon meer kwijt voor dat zwembad dan wanneer je dat voor 1500 huizen doet. Dus het is

197
een afweging of kleinschalig en onbetaalbaar dingen maken of grootschalig en betaalbaar

bovendien En ik probeerde ook net aan te geven dat sun city, dat bestaat nu 50jaar en de
gemiddelde leeftijd is net boven de 70. Dus blijkbaar is het niet zo dat die mensen ooit
ingestroomd zijn op hun 60e, dat er nu een leeftijd is van ruim boven de 80. Blijkbaar is een
concept dat wat groter is makkelijker, beter in staat om zichzelf te blijven verjongen. Nog
steeds komen in suncity na 50 jaar mensen te wonen die 62 zijn, en geen 50 zijn. En
waarom? Omdat in bouw altijd een soort dynamiek is, of die hen aanspreekt. 00:06:10-3
Interviewer: Precies en dat gevaar zou je eigenlijk lopen bij een kleiner dorp dat je eigenlijk
00:06:15-5
Person 1: Ja ik zie allelei woongroepen voor senioren die een harstikke goed initiatief, maar
er zijn ook woongroepen die tegen mij zeggen dat we vinden het wel lastig naar 10 jaar,of 15
jaar om mensen te vinden die vrijwillige taken opzich willen nemen. We zijn inmiddels 77 en
we willen toch wel graag iemand van 58 erbij, maar hoe vinden we die nou? ..... Dan is dat
minder vanzelfsprekend als wanneer je dat in een wijk doet met 1000 man, 1000 huizen en
misschien 1800 mensen daar. Niet dat het daarom gaat. En ik snap best de angst voor een
grootschalige aanpak, alhoewel een wijk als overvecht hier in Utrecht, nou ik heb het nooit
helemaal geteld maar volgens mij staan er 7000 huizen, dus waar we het over hebben dat is
dan 1500 woningen, dan heb ik het over een flinke buurt 00:07:14-9
Interviewer: Maar dat is nog niet Mega grootschalig zoals in Suncity van 40 000 00:07:21-4
Person 1: Nee dat past helemaal niet bij Nederland, dat soort aantallen. Ik ben bij....villages
geweest. Dat zijn zo'n 65000 mensen wonen daar. Dat is zo'n 1,5 keer zo groot als Suncity en
het groeit door tot bijna 100.000 zelfs in deze crisistijd. Ehm, die grote schaal past niet zo bij
Nederland denk ik, ehm maar we moeten ook uitkijken dat we niet alleen maar alles nou voor
de rich and famous realiseren. We willen wel voorzieningen maar wie gaat er nou voor
dokken. Gaan wij het dan doen? NEe we hebben geen centen meer. Nou andere institutie
zijn en daar is het ook niet zo makkelijk meer voor, ook in deze tijd niet. Dus je moet iets in de
mensen kunnen bewegen om zelf actief te zijn, zelf dingen te doen. 00:08:03-0
Interviewer: Precies, maar is het... je hoort ook over de individualisatie van mensen, dat ze
eigenlijk steeds meer naar zichzelf toetrekken en dat, ik bedoel met de tv en met de
computer worden mensen steeds minder sociaal betrokken. Vooral op de jongere leeftijd en
nu met de babyboomers die doorkomen, dat zijn ook niet dezelfde oudere mensen als
vroeger. Hoe wordt daar tegen aangekeken met vrijwilligerswerk en.. 00:08:27-5
Person 1: Volgens mij zijn mensen altijd sociale dieren, ik denk dat de opkomst van de social
media, laat ook zien dat er toch behoefte is aan contact, en - dat heb ik nooit helemaal

198
kunnen analyseren - maar wat er volgens mij wel aan de hand is geweest, is dat we alles
een beetje proberen te middelen. Dus alles wat een beetje boven het maaiveld uitkomt, of er
ver uitkomt, dat hoeft men niet, eigenlijk een beetje gewoon. En ik denk dat er nu een trend
zichtbaar is dat we accepteren dat mensen niet gelijk zijn. En binnen het accepteren van niet
gelijk zijn betekent dat er in een woningmarkt er ruimte komt voor niches, andere producten
die minder gemiddeld zijn dat wat we altijd deden. Op het moment dat je niches realiseert,
wat mensen meer ruimte geeft om ook een beetje anders te zijn dan anders en dat ook goed
te vinden, zelfs al zou het niet jou keuze zijn. Mensen die in die niches die mogen zien dat ze
geaccepteerd worden als ze anders zijn, die vinden elkaar weer wel. En dat betekent ook een
subcultuur, dat snap ik best, maar in subculturen, ik denk dat dat de toekomst is. Ik denk dat
we markt krijgen waar we zowel overeenkomsten al verschillen tussen mensen gaan
faciliteren en ook dat we meer gebruik gaan maken van de kracht van de bewoners, van de
burgers zelf. Dus ik ben het er ook niet mee eens, in iedergeval niet in mijn optiek, dat de
individualisering, dat die maar voortschrijt. Ik denk dat die zowieso 10 jaar een klein beetje op
zijn retour is, en dat we ertgens rond 2001 zo ongeveer het hoogtepunt hebben gehad. En
mensen zoeken elkaar toch ook wel op. 00:10:12-3
Interviewer: Precies dus uit jouw optiek is het wel mogelijk om daar rekening mee te houden
dat mensen ook een bijdrage leveren aan zo'n community. Ik las ook heel veel dat eigenlijk
een groot onderdeel van dat seniorendorp of Vila Vie is dat de bijdrage vrijwilligerswerk
aanwezig is en dat mensen daartoe bereid zijn. 00:10:31-9
Person 1: Ja, als je naar de VS kijkt, dan zitten er een heleboel verschillend
seniorencommunities bij. Degen bij ...city, de oudste van ...city centre, dat zijn 2 ... in Florida,
die zijn nadrukkelijk op nabuurschap gericht. Dus daar wordt eigenlijk, impliciet dan wel, van
je verwacht dat je iets doet. Er zijn ook anderen waar je in principe niet zelf hoeft na te
denken en waar onafhankelijkheid, vrijheid, veiligheid ook een belangrijke concentie, een
belangrijk bij nabuurschap. Dus het ligt er maar aan hoe je mensen kunt en wilt faciliteren
eigenlijkj. Mensen verschillen in context. Als ik naar senioren kijk, en denk dat wij met onze
discussie rond seniorenstad toch in Nederland toch een bijdragetje geleverd hebben is dat
we zowel ons steeds meer afvragen voor het idee dat de seniore iemand is die achter de
geranium zit, ziek, zwak en misselijk is, en geen bijdrage levert aan onze samenleving. De
insteek die wij hebben gekozen voor ons project is nadrukkelijk aangeven dat senioren
interessant zijn, een bijdrage leveren, iets te melden hebben, geld hebben onbewust en ook
hun wensen hebben die interessant zijn voor de hele samenleving en niet alleen voor het
kleine groepje senioren dat er is. Dus je zult ze moeten faciliteren, ruimte maken en moeten
activeren. En je activeert ze niet door alles voor hen te willen regelen. Dus vanuit een
marktbare samenleving die wij toch hebben beleden denk ik, is dat het goede woord, daar
hebben wij onszelf ook wel gemakzuchtig in gemaakt. En misschien soms wel iets te
gemakzuchtig. Dus laten we nu een bedrijf inzette op de spirit. Dus zorgen dat de mensen
zichzelf ontplooien. Dat de mensen zelf het respect, dat willen ze zeker, de senior wil dan wel
minder more more more, een andere materialistische kijk op de samenleving. Hij wil respect,
hij wil voor vol gezien worden. Hij wil dingen doen, hij wil lachen, hij wil wel met vrienden iets
doen. Hij wil niet alleen maar, omdat dat statistisch interessant is, dat jij tussen allemaal

199
mensen woont met wie je niets hebt. 00:12:51-5
Interviewer: Precies maar als we het hebben over de doelgroep, begrijp ik ook dat er echt
een sterke voorkeur is om 55+, om dat als een harde grens te bepalen, vooral aan het begin.
00:13:08-4
Person 1: Dat is een onzin grens. Dat ben ik mij terdege bewust. Alleen ergens zo tussen de
50 denk ik en de 65, maken mensen belangrijke keuzes in hun leven. De één doet dat wat
vroeger, en de ander doet dat wat later, bijvoorbeeld 2 dagen in de week werken of normaal.
Kinderen die je, als je ze al hebt, losser van je komen te staan. Het huis uitgaan misschien
wel, misschien niet. En ik denk dat het belangrijkste is, ik probeerde dat net al te zeggen
tegen je, een besef dat de materialistische niet alles is in de wereld. En dat dingen zijn die
misschien wel belangrijker zijn. Niet als je jong bent. Je moet een groot huis en een grote
auto en je moet een boot hebbenn en verzin het maar. Ik merk dat mensen die wat meer op
leeftijd raken, die zeggen nou weetje, die sociale aspecten, het feit dat ik gewoon lekker leef,
dat er mogen zijn, die groep willen we faciliteren. En ik denk dat we onze projecten weten te
positioneren tussen de camping in Nederland. Van april tot oktober zit je dan in een caravan
met voortent. Hoeveel vierkante meter is dat? 16/17? en dan heb je een terras ervoor, zonder
privacy want iedereen loopt langs jouw huis. Als je al een toilet hebt dan is die 70 bij 70 cm.
En de douche moet je vaak delen met anderen. Waarom doen mensen dat nou? Waarom
kiezen ze nou zo weinig luxe en comfort en privacy? Omdat het hartstikke lekker is, gewoon
open en mensen die net zo zijn als jij. Aan de andere kant, dat is het ene kant van het
spectrum. Aan de ander kant heb je een woning in Spanje, nou het gaat nu even niet zo
goed in Spanje, maar er is enorm veel gebouwd langs de kusten, niet dat ik denk op een
goede manier, maar wel in die zin dat het vaak gecombineerd werd met nou wat te doen. Iets
teveel vakantiegevoel naar mijn mening, iets te weinig zinvol leven. Wij hebben onze
seniorenstad er een beetje tussenin gezet. Iets minder primitief dan een camping en toch wat
dichter bij huis dan Spanje. 00:15:26-8
Interviewer: Precies want ook met dat deelname van ouderen aan de maatschappij, want je
ziet nu met vergrijzing als je terugkijkt naar toen pensioen inkwam, toen was de verhouding
dat mensen nog 1 of 2 jaren door zouden leven en nu is de verhouding helemaal niet meer
goed, ik bedoel hoe kan je met 40 jaar werken 30 jaar pensioen betalen om het zo te stellen.
Hoe in jullie concept gaan jullie daar mee om dat ouderen nog een belangrijke bijdrage aan
de maatschappij kunnen leveren ook met kennis en ervaring. 00:16:00-2
Person 1: Dat is ook....?.. te zien 00:15:54-4
Interviewer: Ook als je.. 00:15:57-5
Person 1: Door niet alles voor ze te willen bepalen 00:15:57-8

200
Interviewer: Nee precies, maar dat is zeg maar, dan bedienen ze hun eigen community om
het zo te stellen. Maar denken jullie er ook aan dat de mensen bijvoorbeeld nog 2 dagen
door kunnen werken ook al trekken ze van alle hoeken van het land naar zo'n plek. 00:16:14-
6
Person 1: Ja ik wil zeggen, ik wil niks verplichten. Ik wil faciliteren dat ze zich goed voelen,
dat ze iets kunnen beteken voor zichzelf, ook voor hun buren en voor mijn part voor iedereen
in Nederland. Vanuit de kracht die je thuis hebt in huis??? Noem het maar, zeg het maar..
00:16:28-5 00:16:28-5
Interviewer: Maar zou je
Person 1: Ik denk dat wij ze daar een handje bij kunnen helpen, hebben ze lang niet altijd
nodig hoor. Dat we ze een handje kunnen helpen door dingen als vrijwilligerswerk of betaald
werk te faciliteren, door evenenementen, door te stimuleren dat er dingen gebeuren. Dat je
een omgeving creeert die daar interessant voor is. En dat je een gastvrije omgeving realiseert
en dat je mensen betrekt op alle schaalniveaus en denkniveaus, niet alleen in ontwikkeling
maar ook vooral in beheer van zo'n organisatie en zo'n buurt waar het over gaat.Ja gewoon
voor vol zien, als mensen als jij en ik. om dat te voorzien. En waarom maken ze nou de keuze
om met andere mensen zoals zij daar te willen wonen. Dat zit toch in het feit dat je net wat
vaker en net wat makkelijker bij elkaar.. het verlaagt de drempels. 55 is een permetaire??
grens. Ik heb ooit eens 55 geroepen, wel eens 60 geroepen, wel eens 65 geroepen.. wat ik
wel vind is dat de Nederlanders wat te laat verhuizen. En daarmee bedoel ik: mensen
verhuizen gemiddeld, ik bedoel dan de iets oudere doelgroepen, die verhuizen pas op het
moment dat je fysiek daar aan toe bent. En wat gebeurt er dan? Dan ga je om reden van
fysiek ga je verhuizen en dan is het op sociaal vlak is er niet meer de kracht om nog weer een
nieuwe samenleving, om nog weer een onderdeel te worden van de samenleving. 00:17:58-5
In Nederland in bejaardenhuizen, het idee van het is hier hartstikke druk, en ik zit hier in mijn
uppie een beetje voor mij uit te staren want niemand wil iets met mij doen. Dat heeft te
maken met het feit dat mensen, op een gegeven moment groeien drempels en ze zijn niet
meer in staat om zichzelf daar volledig voor in te zetten. Het is natuurlijjk eigenlijk dat je die
mensen zou moeten interesseren om iets vroeger te verhuizen. Dus als je er nog niet aan toe
bent. Vandaar 55+ en niet 65. 00:18:26-2
Interviewer: Precies, en wat je eigenlijk verkoopt zijn de voorzieningen en alle aantrekkelijke

dingen van die leeftijd waar ..?.. in terecht komen? En eigenlijk wil je hen niet vertellen dat ze
oud worden en zorg nodig hebben want als ik de babyboomers een beetje leer kennen, het
lezen dat ik doe, willen ze helemaal niet oud worden. Ja wel oud worden, maar niet oud zijn.
00:18:45-8
Person 1: Klopt, ja letterlijk. Ehm, op zich hoeven we hen niet te vertellen dat ze zorg zouden

201
willen of zouden kunnen hebben, dat weet iedereen wel. Waar het volgens mij om gaat is dat
je mensen facilteerd in het zich thuis voelen. Vanuit het thuis voelen ziet dat mensen meer
beteken voor hun omgeving binnen en buiten, he, de denkbeeldige grens van zo'n
seniorendorp. En uiteraard moet je ook zeker zorg faciliteren, maar ik denk niet dat we
uitgaan van zware zorg. Dan moeten mensen misschien wel verhuizen of je haalt het maar in
huis. 00:19:23-0
00:19:22-2
Interviewer: Precies, maar is het wel de bedoeling dat mensen daar de rest van hun leven
kunnen wonen of heb je ook in je achterhoofd dat als het echt zo ver is dan moeten ze wel
als nog naar een verpleeghuis of bejaardenhuis. 00:19:33-4
Person 1: Ja, daar verschillen de meningen ook wel over, ook wel binnen onze groep
verschillen daar de meningen over. Ehm als ik naar de VS kijk waar veel voorbeelden zitten,
het komt beide voor. Ook in ..city, dat is natuurlijk hartstikke groot, Ook in ...cyti zitten
tegenwoordig verzorgingshuizen. Ja dan kun je toch in je sociale omgeving blijven wonen
ook al ziet je directe woonomgeving er anders uit. Maar het is schaalafhankelijk hoe dat gaat.
Bij 40.000 mensen kan je je dat wel voorstellen, en bij 20.000 ook wel en bij 10.000 ook wel.
Maar als je het over 250 huizen hebt, 400 mensen, dan denk ik dat dat wellicht niet de juiste
keuze is daarvoor. Het is dus schaalafhankelijk, het is afhankelijk van welke intuities en
emoties van mensen je wilt inspelen. IS dat nabuurschap, is dat veiligheid, is dat
waardigheid. 00:20:18-9 is dat ..?.. Die keuze moet je daarin maken. Ehm ik denk dat wij
vooral het leven willen faciliteren en dat betekent dus ook dat je dingen moet doen voor
mensen die er niet wonen, voor kinderen. Ik denk ook geen seniorendorp zonder dat er een
speeltuin is momenteel, of een of andere zandbak of meerdere zandbakken of een glijbaan
of, dat zien we ook heel veel in de VS he, grootouders die met hun kinderen in het zwembad
liggen. Nou, die dingen moet je faciliteren. We accepteren ook dat dus een behoorlijk .....
zwembad, he dat gebeurt natuurlijk. En als je dat niet wilt bouw je 2 zwembaden. Eentje wel
en eentje niet, maar zorg dat je dus faciliteert dat die ontmoetingen met jouw familieleden he
met jongeren, wel plaatsvinden daar. Maar zorg teglijkertijd, dat je vooral ook ontmoetingen
faciliteert tussen mensen die daar op dat moment open voor staan. 00:21:16-5
Interviewer: Precies, want dat is wel een interessante vraag als je het hebt over kinderen.
Ehm ik hoor verschillende geluiden van andere kanten: Sommige mensen zeggen van, nou
die ouderen zoeken de rust op, die willen helemaal geen kind meer horen, die willen geen
kind meer zien. Je hebt de andere die dat heel erg leuk vindt. Hoe ga je met dat
spanningsveld om, van die twee doelgroepen. Kies je voor de één.. 00:21:37-4
Person 1: Nou ik zou geen, ik denk dat kansen???.., kansen om een seniorendorp te
organiseren waar geen kinderen worden toegelaten nihiel is. Denk ik, in mijn beperkte visie.
Ik ben me daar zeker van bewust dat steeds meer ouderen zijn zonder kinderen. Maar ik
denk dat het gros het toch leuk vindt om op zijn minst hun eigen kinderen af en toe op

202
bezoek te krijgen. En ook in ???, ook in plekken waar geen kinderen meer wonen, daar is of
kinderen mogen maar 60 dagen per jaar komen of 64, vrij veel. Dat is 2 hele maanden, dat
redt geen kind. OOk niet nu, in onze gemiddelde omstandigheden. Dus je moet
ontmoetingen tussen die ander familieleden absoluut faciliteren en je moet het doen, en ik
denk zeker dat senioren het lekker vinden om het geschreeuw van al die kinderen niet elke
dag om zich heen te hebben, maar het geeft ook een glimlach. Dus volgens mij moet je ze
wel faciliteren daarin. En ik heb ook wel eens gehoord dat onderzoek heeft wel eens
uitgewezen dat senioren met een appartement en dat komt dat je nu de kinderen, hun
kinderen op bezoek krijgen, dan wanneer ze het thuis zouden hebben, waar er ruimte is om
te spelen. Want de kinderen in dat balkon. ....?.. generatie, als je 12 bent dan ga je naar
buiten. Maar een leeftijd zeg maar tot een jaar of 7. Welke ouders, dan ga je naar een buurt,
waar laat je je kind nou op straat spelen? Nou waarschijnlijk niet. Dat die in een omgeving
waar het wat gecultiveerder is, wat meer groen is, dat ze liever naar opa en oma gaan. Dus
we moeten ook af van de gedachte, dat het voor elke senior een appartement boven het
winkelcentrum heeft, hoogst haalbaar en dat het een woondroom is. wat ik mezelf realiseer,
er is meer tussen hemel en aarde dan het appartement boven het winkelcentrum met het
balkonnetje van 2 bij 4. 00:23:35-3
Interviewer: Daar ben ik het helemaal mee eens want eigenlijk heb ik het gevoel dat tot nu toe
gebouwd is vanuit projectontwikkelaarsoogpunt als dat van het oogpunt van de ouderen zelf
wat ze zelf willen. 00:23:47-0
Person 1: Ja we zijn natuurlijk veel te makkelijk gegaan afgelopen decenia, ja tuurlijk, In

beginsel was het gewoon geindiceerd wat de staat wilde, en daarna is het aan de markt
overgelaten, maar het was zo makkelijk om iets te bouwen dat toch wel verkocht werd, nou
dan hoef ik niet meer na te denken, dan moet je je ogen dicht houden je moet gewoon een
project maken. Ik ben blij dat deze crisis ons op z'n minst laat zien dat er mensen zijn die ook
gewoon goede wensen hebben. Dat we die ook mogen faciliteren. Neemt niet weg dat het 5
jaar voor de crisis begon, in 2003 zijn we natuurlijk gestart. We zagen het natuurlijk wel
aankomen, dat toch zeker ook wel door ....?... 00:24:27-5
Interviewer: Ja, want het is nu zeg maar even uitgesteld, maar is het de bedoeling dat dat
weer opgepakt wordt binnenkort? 00:24:30-4
Person 1: Ja ik zou het graag wel weer oppakken. Maar niemand durft het nog aan nu. Het is
toch nog heel erg koffiedik kijken wat er volgend jaar gebeurd. Het is in 2008 even in de
ijskast gezet. En er is ook veel intern gebeurd bij partners, de partners in dit verhaal. En nou
ja, ik hoop dat we binnenkort weer eens wat aandurven in dit traject. Dat neemt niet weg dat
ik naast dit natuurlijk op andere locaties nog steeds voor senioren bezig ben. Dat hebben we
wel, het staat niet helemaal stil. Maar het heeft wel een enorme terugslag gegeven. We waren
op het punt van grondverheffing en zonder crisis waren we denk aan het bouwen geweest
nu. 00:25:15-2

203
Interviewer: Ja, even terug over de kinderen. Ehm faciliteren van kinderen als een
kinderdagverblijf ofzo, iets wat leven in zo'n dorp zou brengen, is daar, hoe zou je daar
tegenaan kijken? 00:25:28-8
Person 1: Ik heb daar niet over nagedacht maar mijn eerste reactie is dat het ontzettend
onpraktisch is voor ouders met kinderen. Die moeten dan daar naartoe, kijk volgens mij is het
voor ouders met kinderen handig om hun kind in hun eigen woonomgeving te hebben of op
een plek vlakbij hun werkplek. En als je daar een derde locatie toevoegt denk ik dat dat niet
veel toevoegt, eigenlijk. 00:25:53-1
Interviewer: Nee, dat is duidelijk. Dan eigenlijk over het wonen zelf, je hebt wat genoemd over
het appartementen en eigenlijk dat de tuin heel belangrijk is, maar ik heb ook gelezen dat
een archetype wat mensen kennen, eigenlijk wat dicht bij de mensen staat, dat dat belangrijk
is als je zo'n locatie zou ontwikkelen. Op dit moment bestaat niet echt een goede woonvorm
voor zeg maar jouw geschiedenis. Is er een nieuwe archtype die je zou kunnen ontwikkelen
voor die mensen? 00:26:32-4
Person 1: Nou ik denk dat het archetype van ..?(naam).., dat is wat ik voel hoor, net wat
grotere omslag, wat meer grond is dus vaker wat duurder. Je zou kunnen zeggen nou we
stapelen toch wat, in twee verdiepingen. We maken een woonhuislift, als je de trap niet wilt
lopen. ik denk als je te snel die trap weghaalt dan verleer je lopen ook. Dus je mag best een
beetje prikkelen om toch nog dingen te blijven doen. Dus ik zou me ook een woonvorm
kunnen voorstellen waar een trap inzit en een tweede verdieping, en waar een woonhuislift
ingebouwd kan worden op het moment dat de bewoners dat willen. Dus niet die traplift die er
niet uitziet, die eignelijk niemand wil want dan laat aan je vrienden zien he van ik heb een
traplift, maar een woonhuislift ik denk dat dat heel wat beter is en dat is in ieder geval
goedkoper dan een extra lap grond. Dus die prijzen zijn zeer concurrerend eigenlijk. Als je
zegt, je wilt dicht bij de mensen blijven, gebruik maken van de iconen die ze eigenlijk al
kennen. Ja gewoon, een rijtjeshuis, of een tweekapper, een challet hebben we het wel eens
genoemd. je moet goed kijken naar de ruimte vraag, binnen en buiten. En die is
waarschijnlijk iets minder groot dan waar mensen vandaan komen, of in hun dromen
vandaan komen. Die 2-kamerflat mag er niet zijn, he een plek met een woonkamertje en een
bed, dat is niet een woondroom van de mensen die wij op het oog hebben hierbij.
Bijvoorbeeld er moet ruimte zijn: een kleinkind moet ergens kunnen slapen. Een hij en zij,
dan gaan we op stellingen zitten??? willen allebei een eigen kamer. Als hij of zij snurkt dat het
lekker is als hij gewoon even ergens anders slaapt. Nou heel basaal, dus ook weer niet te
klein. Buiten, senioren die willen, dat is altijd een stelregel, geen tuin. Maar als je dat
doorvraagt dan hoor je dat ze geen tuinonderhoud willen, ze willen best een tuin, sterker nog
ze willen soms ook wel het onderhoud daarvan doen. Hartstikke leuk, maar je moet er niet
aan vast zitten. ..?.. dat soort dingen, kunnen worden geregeld, als de mensen daar niet
meer de kracht, zin, tijd enzovoorts voor hebben. Dus we hebben ook hiervoor gekozen om
meer de combinatie tussen prive en openbaar neer te zetten. Dus dat betekent soms wat

204
gezamenlijkheid en we denken, ook in de VS laat dat zien, dat mensen het echt wel heel
lekker vinden. Dus wel je eigen stukkie, maar als je daar geen zin in hebt, in het onderhoud
van een stuk tuin, nou dan organiseren we dat. je moet er natuurlijk wel voor betalen, dat
weer wel, er is niks voor niks, dus je kunt ervoor betalen dat je buurvrouw of buurman het
doet, he dat is lekker dichtbij, of dat het iemand ergens anders uit jouw buurt is. Of misschien
is het wel iemand die een buurt verder op woont en weinig werk heeft. Of is het een
professional die dit soort dingen altijd doet. Nou daar moet je over nadenken hoe je dat zou
doen. Wij zijn heel erg uitgegaan van een combinatie dus tussen professionele inzet en
vrijwillige inzet, allebei. En we zijn nog niet zover gegaan voor dit project om te zeggen die
doet dat zoveel uur per week en die doet dat zoveel uur per week, zover hebben we dat nog
niet. Maar wel een combinatie. We willen eignelijk alle bewoners faciliteren in alles wat ze
meer willen en kunnen. 00:29:59-7 00:30:04-7
Interviewer: ja, want ik heb een keerjte een docent op school. John Heinz, komt ook eigenlijk
Noord-Amerika, hij zei, ehm als ze tussen de 50 en 60, dan willen ze niet in de tuin werken.
als ze 70 zijn, willen ze in de tuin wat gaan doen, als ze 80 zijn, willen ze in de tuin zitten. Dus
ik bedoel, er zijn allemaal verschillende fases, en ik denk dat dat wel een hele goede
combinatie is als je dat op de juiste manier kunt faciliteren. 00:30:30-9
Person 1: We hebben hier ook op een gegeven moment dingen geïntroduceert als tafeltje
dekje, ik denk dat dat in principe een hele goede gedachte is hoor, die levert complete
maaltijden bij de mensen thuis. Je weet wel hoe warm. Dus als je aan die mensen vraagt of
dat de lekkerste maaltijden zijn die ze ooit gegeten hebben, nee. Dat weten we al lang. Dat je
vandaag wortels krijgt terwijl je nasi had willen hebben. Misschien, daar moeten we over
nadenken. Welk van de aspecten van dat hele traject van boodschappen doen, meenemen,
koken enzovoorts he, en op tafel zetten, waar zit nou het knelpunt? Dat blijkt heel vaak te
zitten in het doen van die boodschappen. Dus dan heb je hulp nodig om je boodschappen
te kunnen doen. Terwijl heel veel mensen heel graag zelf, met hun eigen kruiden en
dergelijke, op de eigen manier die maaltijd klaarmaken. Dus wat wij hebben gedaan is een
heel traject, eigenlijk in één ding oplossen, terwijl het oplossen van een klein stukje misschien
de zelfstandigheid van die mensen veel meer ten goede was gekomen. Dus faciliteren van
de dingen die de mensen kunnen. Terwijl wij heel erg altijd de dingen faciliteren waarvan we
bij voorbaat uitgaan van wat de mensen niet kunnen. Dus alles wat ze kunnen, doen, alles,
echt alles, en je doet alleen dat kleine stukje wat ze niet.. en wij doen het juist andersom,
gewoon de verkeerde houding. Ik bedoel als je geen trap hoeft te lopen, verleer je het
traplopen. 00:32:01-2
Interviewer: Ja dan wordt je oud 00:32:01-2
Person 1: Ja, dat idee, dus als ik dagelijks voor jou de koffie inschenk, dagelijks, altijd maar,
doe je het nooit meer zelf, echt nooit meer. Dus we faciliteren, daar hebben we het nu over,
we gaan uit van wat de mensen niet kunnen terwijl we moeten uitgaan van een heleboel
dingen die de mensen wel kunnen. Zo simpel 00:32:21-9

205
Interviewer: Nou dat is wel heel nuttig om zo te gaan denken. Ik bedoel, ik wordt tijdens dit
project wordt ik gewoon ontzettend enthousiast over waar ik mee bezig ben. Ik word eh, ik
dacht toen ik begon, ik was nog niet heel enthousiast, maar dan ga je lezen, dan ga je
dingen doen en nou ik wordt hoe verder we komen, hoe meer enthousiast, ook gewoon als je
een goede uitkomst hebt, kan het ook gewoon nuttig zijn voor de maatschappij. Jullie
hebben al heel veel onderzoek gedaan, en heel veel dingen bewezen. Maar hoe verder dat
zich verspreidt, hoe meer invloed dat heeft. Ik heb wel zeg maar de intentie om architect te
worden, ik doe al een beetje architectuur aan de zijlijnen maar ehm ik vind die randzaken
ook heel boeiend. Zoals economie en projectontwikkeling. 00:33:03-5
Person 1: In welk jaar zit je nu? 00:33:02-1
Interviewer: Ik ben nu aan het afstuderen, dus ik hoop in juni mijn titel te hebben. 00:33:12-4
Person 1: Bij wie studeer je af? 00:33:10-7
Interviewer: Ik studeer nu bij explore lab op de TU Delft, dat is een vrije keuze lab. En ehm
mijn hoofddocent is Luuk Willekens. hij is gewoon architect en John Lijns is mijn research
mentor. En dan het project dat ik doe is in Noord-Oost Groningen. Dat is eigenlijk een
onderzoeksproject.. 00:33:36-7
Person 1: Maar je studeert niet bi jeen bureau af begrijp ik uit wat je zegt? 00:33:35-4
Interviewer: Nee, niet... dat project is eigenlijk wel een soort studieproject, maar als het
ergens toe zou leiden, of als het interessant zou worden, dan zou het verder na mijn
afstuderen gekeken worden van kunnen we daar wat verder mee, is het ehm... Maar ik zag
ook in jouw profiel op de website, dat je ook iets gedaan hebt in Noord-Oost Groningen, en
dat is ook de locatie van mijn studie. 00:34:00-9
Person 1: Ja, Oost-Groningen, zeg maar blauwe stad en dan ten zuiden, dat gebied.
00:34:05-8
Interviewer: Precies, want blauwe stad en de vergrijzing daar, wat zijn de dingen die je daar
mis zijn gegaan? Want ik hoor heel veel negatieve geluiden eigenlijk, over die blauwe stad.
00:34:26-4
Person 1: Dat is een moeilijke vraag, wat volgens mij heel goed is aan de blauwe stad is dat

206
geprobeerd is een andere economie. Een boost te geven aan de economie. En dat te doen
met water, iets authentieks he, de plek waar dat ligt was vroeger ook water. Nou ik denk dat
dat heel goed is. Ik denk dat het van spirit getuigd om een dergelijk project uberhaupt van de
grond te willen trekken. Alleen jammer is dat min of meer tegelijkertijd meerstad werd
ontwikkeld, en net iets dichter bij Groningen, vanuit de randstad toch iets beter bereikbaar, in
iets lagere prijsklasse en natuurlijk is de waterbeleving in meerstad niet zo goed als die in
blauwstad is, snap ik ook wel, ja, je doet jezelf geen goed volgens mij om twee min of meer
vergelijkbaar, he als je de details op zoekt zijn ze natuurlijk niet vergelijkbaar, maar in de
hoofden van de mensen die je wilt trekken, dus die wonen ver van die gebieden, dat doe je
niet handig. Wat volgens mij ook een beetje jammer is, is dat de blauwe stad zich eigenlijk
alleen profileert met ruime kavels en waterbeleving. Als ik nou, de eerste doelstelling ..?...,
maar als ik nou ehm kijk naar de ambities die men had, dus vooral om mensen van buiten de
regio, te trekken, heel veel, meer dan van binnen. Dat betekend dus dat ik ergens anders
vandaan moet komen. Nou ik kom bijvoorbeeld pak hem beet uit Amsterdam, en dan moet ik
in blauwstad gaan wonen. Als ik nou naar blauwstad rij, dan rij ik langs de vinkeveense
plassen, ik rijd langs het ijsselmeer, ik rijd misschien wel door Friesland, afhankelijk van mijn
route. Dan kom ik langs het Snekermeer, ....meer, en dan kom ik helemaal aan het eind van
die route, kom ik nog een keer bij een waterplas. Langs Loosdrecht kom ik langs het
Veluwemeer. Je hebt al zoveel waterbeleving kunnen hebben, veel dichter bij Amsterdam,
geldt voor Utrecht maar ook voor Rotterdam. Ze hadden er iets naast moeten bedenken. Ik
heb ze natuurlijk het idee van de senioren ook wel eens aan de hand gedaan. Het paste niet
in het masterplan. Ik heb ze ook wel eens gezegd: Je zou daar misschien met voorzieningen
wat meer moeten doen. Dat je concurreert met Winschoten. Nou, hoeft eigenlijk niet. Dus ik
denk dat ze te, te makkelijk, jammer hoor, het is een prachtige plek, prachtig initiatief. Ik denk
dat ze te makkelijk ervan uitgegaan zijn dat grote kavels, he, dat heb je natuurlijk in de
Vinkeveense plassen niet als je hetzelfde geld meeneemt, laten we wel wezen. Maar dat die
grote kavels alleen sterk genoeg zouden zijn om mensen te trekken. Ik heb wel eens
begrepen dat ze hebben nooit een echte doelgroep willen benoemen, wie is nou de
doelgroep voor blauwstad. Eigenlijk, dat voorbeeld komt letterlijk uit zijn mond nu: Nou
weetje de mensen die overwegen om te emigreren naar Nieuw-Zeeland, die kunnen ook wel
emigreren naar Blauwstad. Nou volgens mij maak je daar een wezenlijke denkfout. Je gaat
naar Nieuw-Zeeland omdat je het gehad hebt met Nederland. En in Blauwstad, daar kun je
..... maar je bent echt aanwezig in Nederland. En het is anders, anders. 00:38:07-3
Interviewer: En bijvoorbeeld als ze daar een beetje meer een gevarieerde samenstelling van
woonvormen hadden kunnen realiseren. 00:38:13-5
Person 1: nee dat denk ik niet. Nee je had er iets anders naast moeten bedenken wat niet al
bij de Frieze meren, bij het Veluwemeer enzovoorts is. Je had een ander soort beleving
moeten bedenken. En dat hebben ze niet gedaan, dat hebben ze niet gewild. Want dat paste
niet in hun masterplan. En ik denk dat ze dus gewoon te weinig naar de klant geluisterd
hebben. Ze hebben vast nog meer redenen, van financiele aard waarom dingen mis gaan.
gaan we het niet over hebben. Maar ze hebben niet naar de klant geluisterd. Ze hebben te
veel het idee gehad van we weten wel hoe het moet. We maken een ruime woning met water,

207
dat verkoopt zichzelf. Nou niet dus, dat is hartstikke jammer. Prachtig plan an sich. En het is
hartstikke ver weg. En ...?.. dan trekken de mensen naar Bremen naar obenbroek?? Ik weet
het niet. De woonkwaliteit en de prijs in Bremen en Oben.. zijn een stuk lager dan de
gemeenten in Nederland. Zelfs in groningse. Ik denk dat ze het mis hebben gehad. 00:39:15-
3
Interviewer: En als je denkt aan kleine ontwikkeling. Je hebt bijvoorbeeld woongroepen van
ongeveer 50 woningen bijvoorbeeld. Van die kleinschalige ontwikkelingen, ehm als je denkt
bijvoorbeeld in die Noord-Oost Groningen, dan denk je ook gewoon om die gebieden, die
zijn niet perse heel aantrekkelijk voor mensen die niet uit de omgeving komen. Als je een
kleine ontwikkeling zou ontwikkelen, naast een bestaande stad die ook faciliteiten heeft,
bijvoorbeeld de faciliteiten van een zwembaden en sportfaciliteiten, als je die zou koppelen
aan de bestaande voorraad, zou zo'n kleine dorp/woongroep beetje meer in een vorm van
een seniorendorp, kans hebben? 00:40:03-0
Person 1: Dat weet ik niet. Ik ben heel erg geneigd om te zeggen 'ja', maar het maakt nog wel
uit waar je het situeert, ehm het gaat niet vanzelf 00:40:15-8 Er zijn, in Veendam is
bijvoorbeeld een woongroep wat er best aardig uitziet, zo'n 35 huizen, ...coöperatie... die
daar in zit. Het is wel zo dat veel van die woongroepen veel op sociale huur gericht zijn, met
vier koopappartementen ertussen. Dat soort mixen zitten er wel in. Ja ik denk dat het heel
erg...?...??... Niet de goede plek georganiseerd, niet de goede kwaliteit bestaand vindt dan
wel daar extra nieuwbouw aan toe kan voegen. Ik kan daar geen zinnig antwoord op geven.
Wat wel is, 50 is denk te weinig om een nieuw imago neer te zetten. Dus met 50 woningen
moet je wel gebruik maken van de context wat er al is. Daar heb je geen keuze in. 00:41:06-0
Interviewer: Precies 00:41:06-6
Person 1: En in oorspronkelijk een leeg gebied, het loopt, het wordt steeds leger, denk
overigens dat het op zichzelf aantrekkelijk is ook voor mensen vanuit het midden of de
randstad. Maar verwacht geen stormloop. ..?..? Als je 1000 woningne neerzet, ..?.. zou je er
iets mee kunnen maken. iets groots, dan kun je daar een goede imago kweken. Ik denk dat
niet goed hebben gedaan, dat is iets anders. 50 is wel heel weinig. Met 50 woningen trek je
geen mensen van buiten de regio. 00:41:42-3
Interviewer: Nee precies, dat zou alleen werken, je hebt bijvoorbeeld de boeren in de
omgeving, en je hebt gewoon de mensen die nu landelijk wonen in grote huizen. En op een
gegeven moment moeten ze wel iets anders kiezen. Ze moeten eigenlijk een beetje
ophouden met boerderij bedrijfsvoering, ehm, die mensen moeten nu eigenlijk naar de stad
verhuizen, naar de seniorenmogelijkheden daar. Voor dat soort doelgroepen, zou dat een
passende oplossing zijn? 00:42:10-7

208
Person 1: Ja, volgens mij ook mensen die nu bij..?.. enzo wonen, je hebt een aantal van die
dorpen daar, Pekela en.. Volgens mij zitten die helemaal niet te wachten op het feit dat ze
naar Groningen moeten. Groningen is leuk voor een dagje, maar om daar oud te worden en
te overlijden, ik denk dat daar niemand op zit te wachten. Dus je zou daar zeker aan een
interne vraag kunnen voldoen. 00:42:38-5
Interviewer: ja. Dan heb ik nog een compleet andere vraag: over wonen in Nederland. Je
hebt het over levensbestendige woningen. Hoe kijk jij daar tegen aan als de bouwregelingen
zo zouden maken dat eignelijk elk huis geschikt zou zijn dat mensen daar verder zouden
kunnen leven. Maar dat is een ander geluid dat je hoort eignelijk ook vanuit de overheid, ze
willen eigenlijk dat mensen, iedereen in zijn eigen huis kan blijven wonen. 00:43:04-0
Person 1: Ja, daar heb ik 2 meningen over, ik weet niet of dat de gemiddelde mening is, zijn
wel mijn meningen. Eerste ben ik zo langzamerhand allergisch geworden voor het woord
geschikt. Dat is wat je zegt, we maken de woning geschikt. Laten we nou eens aantrekkelijke
omgevingen maken met aantrekkelijke woningen. Dus geschikt is een ambitie dat ik denk
van weetje daar blijven we dat gemiddelde nederland houden, en ja, deze ruimte is geschikt,
je kunt er alles in doen. Fijn, maar wat is nou vanuit de mensen die zo'n plek willen
benutten/gebruiken/inzetten, wat is nou het meest aantrekkelijke, het meest.. waar zit nou het
meest ..?.. achter? Dus die houding, nou dat is niks. Ik vind dat het niveau van de soberheid
van de jaren 50. Dus ik ben daar persoonlijk niet voor. Dat neemt niet weg dat ik best voor
een basis geschiktheid ben, laten we wel wezen, maar het moet meer zijn. Met alle
ontwikkelingen, dat moet meer zijn. Dat betekent ook dat het diverser en scherper mag zijn.
Dus als jij vraagt van 'vind jij het een goede gedachte dat voor elke Nederlander die geboren
wordt in huis A, in hetzelfde huis 85 jaar later dood gaat, nou dan denk ik dan doe je iets heel
fout. We zijn zo betuttelend daarin bezig, ik kan me best voorstellen dat mensen een
wooncarriere in hun eigen wijk doormaken, maar ik zal je een vergelijking proberen te geven.
Wij hebben nogal wat slechtere buurten in Nederland, sommige van die buurten, de
afgelopen 10 jaar is dat best regelmatig voorgekomen, dan worden die buurten gesloopt,
dan komen er nieuwe huizen te staan. Op de plek van de oude huizen. Dan geven wij de
mensen die uit de oude huizen gaan de garantie dat ze terug mogen komen naar hun oude
plek. In de praktijk maakt ongeveer 10% maakt er gebruik van, dus 90% van de mensen aard
op andere plekken en vind die plek zo interessant dat ze niet meer weg willen. Wat nou,
wooncarriere in je eigen buurt, in je eigen straat. Het is van de belerendheid, nou kom op.
Dus ik ben er niet voor. Ik denk dat het te kortzichtig is. Bovendien denk ik, er zijn dus
mensen die hun straat nooit uit willen, nou fijn, die mensen faciliteren we. Het gros voor de
mensen, daar denk ik dat het ook goed voor is om ook een keer buiten je eigen straatje,
buiten je eigen dorp, buiten je eigen land te kijken hoe de wereld functioneert. Ik denk als wij
die houding houden van: weetje, geboren worden, 85 jaar later stervern in het zelfde huis. En
dat we een gemiddelde Nederlander kweken, die ..?.. voor de kenniseconomie nederland
nooit goed zal doen. ik geef je mijn mening, maar volgens mij doen we er gewoon niet goed
aan. 00:46:03-8

209
Interviewer: Nee, precies, want de overheid ehm, ik ben ook niet helemaal.. 00:46:07-8
Person 1: Het is heel makkelijk hoor, ik bedoel, het is heel makkelijk. Als ik kijk naar de
gemiddeld ICT afdeling van grotere organisaties, het is fijn als iedereen hetzelfde pakket
gebruikt, ja het is jammer dat jij net niet je dingen kunt doen maar dan maak je maar je
tabellen maar in word, we hebben geen excel, bij wijze van spreken. Ik wil het graag.., ja
maar dan moet ik extra handelingen verrichten om.., ik geef als cooperatie lever ik jou een
woning, mag ik een ander keukenkastje daar. Nee want dat past niet in ons beleid. Dus het is
vanuit de top-down benadering de meest logische en juiste benadering. Ik denk dat die tijd
over is. Je ziet het ook in de politiek, he ook van de PVV dat heeft te maken met het feit dat
mensen zicht te veel geleefd voelen. Dat heeft niet alleen met de moslims te maken. Het feit
dat mensen de behoefde hebben om zichzelf weer opnieuw te ontdekken. Ja, ik denk dat dat
niet handig is zoals ze dat doen per slot. Ik denk dat we mensen meer ruimte moeten geven,
dat we er niet alleen over schoppen? maar dat we ook tot creatieve oplossingen kunnen
komen ..?.. 00:47:03-7
Interviewer: Precies, want eigenlijk, ik bedoel omdat ik uit Australie kom, dan kom je in
Nederland en dan zie je dat eigenlijk heel veel dingen van top-down geregeld zijn.. 00:47:12-
8
Person 1: ja, je hoeft niet te denken hoor.. 00:47:12-8
Interviewer: Vooral met al die sociale woningbouw, ik bedoel, dat was vroeger heel erg veel
de insteek in Nederland, maar dat is eigenlijk doorgegaan met ..?.. is wel efficient maar
tegelijkertijd is het identiteitsloos ook al wordt nu, elk blok krijgt zijn eigen identiteit, maar het
is nog steed identiteitsloos voor de bewoners daar, om het zo te stellen. 00:47:34-3
Person 1: Ja, vaak wel. Wij zijn als cooperatie blij als wij de bewoner met 40 jaar een
bloemetje kunnen geven, na 40 jaar een huis gehad te hebben. Terwijl ik denk, ja je had toch
eigenlijk als cooperatie ervoor moeten zorgen dat die mensen na 15 jaar iets anders zouden
hebben gevonden, wat ze zelf kunnen bedruipen en dat we dan nog een keer 20% of 15%
mensen over hebben die het nooit kan, nooit goed, die helpen we, daar zijn we voor, daar
doen we het ook goed voor, daar maken we ons niet van af, dan doen we het goed. Maar
ook anders zorgen dat ze zichzelf kunnen bedruipen. In opleiding, in werk, in iets kunnen
betekenen voor anderen. Mag ook vrijwilligerswerk zijn, daar mag je ook je waardiering voor
hebben, absoluut. 00:48:13-5
Interviewer: Absoluut. Ehm, ik kwam even iets tegen vanmiddag. Ik zat te lezen in een boek
van Cor Wagenaar. Cor Wagenaar is een docent aan de TU Delft en hij heeft een boek
geschreven over eh.. ik ben even de titel kwijt. Maar dat is eigenlijk gewoon huisvesting van
ouderen. Dan kijkt hij helemaal terug naar het begin. Het is dit jaar in publicatie gekomen.

210
Maar daar heeft hij een opmerking erin. Dus dan ben ik benieuwd hoe jij hierover dacht. Want
het gaat over jouw project eigenlijk. Anderzijds is het zozeer op vermaken lessure gericht dat
men zich af kan vragen of deze eeuwige glimlach van de gebronsde 65-plussers nog enige
actieve rol in het maatschappelijke leven wordt toegekend. Het heeft er alle schijn van dat de
ouderen uit het parendorp uit Suncity in de noord-oost polder eigenlijk zijn afgeschreven. Van
hen wordt niets meer verwacht. Gevraagd wordt hun ook niet te veel. In plaast daarvan
worden marketing campagnes ontwikkeld om dit soort tamelijk extreme voorbeelden aan de
man te brengen. Bij deze voorstelling van zaken worden in tussen vraagtekens geplaatst.
Bijvoorbeeld door Frits de Lange in zijn De armoede van het Zwitsers levensgevoel; pleidooi
voor beter ouder worden. Ik ga hem ook interviewen, dus eigenlijk ben ik benieuwd hoe je
hierop reageerd, dan kan ik... 00:49:37-7
Person 1: ja, ik bedoel, je zult mijn mening wel weten, ik denk dat hij, nou hij weet precies
hoe het moet. En ik denk dat hij dat niet weet. We hebben zelf een mening daarover. Ik denk
dat het een kortzichtige benadering is. Ik denk dat geen enkele Nederlander zich laat
opsluiten als senior of niet-senior. Ik denk dat iedereen, daar begon ik ook mee, toch op zoek
is naar het leven. En er zit een verschil in keuze. Ehm het is mij een te belerende opzet, deze
opmerking. Ik denk niet dat het waar is. Tegelijkertijd, dit is natuurlijk wel waar, ik heb ook in
Amerika communities gezien waar mensen blij zijn dat ze niet meer zelf hoeven nadenken. Ik
geloof daar niet in voor de Nederlandse situatie. Bij Suncity is dat overigens helemaal niet.
Daar worden echt mensen, andere manier, stimuleren zichzelf en anderen ook om dingen te
doen. Dus hij combineert hier dingen. Je zou misschien kunnen vragen of hij wel eens in
Suncity geweest is, waarschijnlijk niet, he, want hij, zoals heel veel nederlanders in dit
vakgebied, iedereen heeft er een mening over zonder er echt zelf geweest te zijn. Ik ga
binnenkort weer een studiereis organiseren, dan zeg ik nou nodig hem uit, misschien wil hij
wel mee. Om te zien dat het anders is. Dat het een ander beeld is en dat er ook andere
dingen van belang zijn. Ik geloof heel erg in de combinatie van zinvol leven en
vakantiegevoel. Naast elkaar, niet het één. Ik denk dat de gemiddelde senior toch wel moe
zal worden van 40 uur ..?.. in de week. Dus dat is ook wel eindig, dat herken ik ook in zijn
beeld. Maar om dat beeld dan ook te koppelen aan mijn ontwikkeling, ik denk dat dat een
hele snelle reactie is, zonder te weten waar hij het over heeft. 00:51:23-2
Interviewer: Nou dat gevoel had ik ook, Hij kijkt naar de hele geschiedenis, maar dan is het
eignelijk zo, dan heeft hij het over bejaardenhuis en verpleeghuis en dan komtie bij nu, 2009
en verder en dan heeft hij het over dit soort ontwikkelingen en woongroepen en dat soort
zaken en dan is hij wel heel kort door de bocht en ik, daar had ik eigenlijk dezelfde mening
want ik ben eigenlijk heel enthousiast ook voor jouw optiek hierin. Ook omdat ik vanuit een
andere leefomgeving kom. En dan zie je wel verschil tussen de culturen en ook van wat werkt
en ook ja. 00:51:49-2
Person 1: Grappig he, ik vind op zijn Amerikaans soms wel heel ver gaan hoor. dat hoeft ook
niet gecopieerd worden maar er zit wel iets in van verantwoordelijkheid van drive van emotie,
nou daar kunnen we wel iets mee. Maar deze houding is te gemakzuchtig en ik kom
natuurlijk wat meer tegen bij..nou.. Nee laat ikhet anders zeggen. Ik denk dat één van de

211
trends is, dat probeer ik te zeggen, één van de trends volgens mij in Nederland is dat we
straks accepteren dat niet iedereen hetzelfde is. Zijn mening is heel erg gebaseerd op, wij,
de overheid, de alomwetende overheid, die weet wat goed is. En ik denk dat we naar
onderheid gaan. En onderheid, als overheid die faciliteert. Anders dan alleen maar weet, hoe
we ons moeten gedragen van wieg tot graf. Dat is een wezenlijk verschil in optiek. En nou ja,
hij heeft zo zijn mening daarover, ik deel die mening niet. 00:52:51-6
Interviewer: nee ik ook niet. Maar nu met de vergrijzing die eigenlijk, vanaf volgend jaar
worden babyboomers van '46, die worden 65 volgend jaar. De eerste groep die door komt.
Gaat Nederland het redden op de manier hoe het nu gebeurd met senioren huisvesting. Of
krijgen we zometeen echt een gigantisch grote boem? 00:53:18-1
Person 1: Lastige vraag. Kijk volgens mij als je na 50 jaar zou kijken, en dan hoor je antwoord
op deze vraag: Hebben we het gered? Ja! Vast en zeker. Hebben we het gered op een
manier die voor Nederland en de bewoners het meest interessant is? Ik vrees van niet.
Tuurlijk hebben we ons wel,.. /.. de overheid ook een paar jaar eerder of een paar jaar later.
Ik denk dat de insteek, we zijn wel op de goede weg, we zijn op de goeie weg. We zijn op de
goeie weg in die zin dat we steeds vaker ook het ..?.. besef hebben dat ew in het faciliteren
van mensen, dat we daar de goede kant op gaan. En je ziet dat collectief particulier
opdrachtgeverschap, meervoudig opdrachtgeverschap, dat is echt in opkomst. Dus meer
van onderaf. Denk ook niet dat alles alleen van onderaf goed is hoor, soms mag je rustig
sturen in zaken. Dus ik, nou, we zijn als een gek aan het nadenken van hoe nu verder. De
crisis zal een keer ten einde zijn. Dan durven we misschien ook risico's te nemen. Ehm dus ik
heb wel het gevoel dat er wel een aantal goede projecten komen. En misschien is het
antwoord wel Ja. Ik denk toch op basis van de ervaring met de crisis, zullen we het een
aantal jaren goed doen. Nou toch wel, ik denk het eignelijk wel. Een aantal jaren. Eens kijken
of dan weer de hoogmoed ons in de bol schiet en dat we weer gemakzuchtig aan de slag
gaan, dat weet ik niet. 00:54:58-5
Interviewer: Want als je denkt aan zo'n seniorenstad, heb je het ook over van bottom-up zeg
maar, dat mensen meedenken van hoe het wordt en alles. Ehm, in Nederland zie ik dat, wat
ik ook net genoemd had, dat bijvoorbeeld een ontwikkeling hebt, een woonblok, en alle
huizen lijken op elkaar. Zou dat ook het geval zijn in dit project of wil je meer richting dat
particuliere opdrachtgeverschap waar ook wat meer variatie erin is. Natuurlijk is efficientie
een rol die belangrijk speelt. 00:55:27-1
Person 1: Ja, als ik uitga van een wijk van 1500 woningen, 1500 huizen, dan zie ik niet
gebeuren dat 1500 huizen via collectief opdrachtgeversscahp van de grond komt. Ik zie wel
in dat een deel dat wel is en dat een deel daarin toch wat meer, wat minder ruimte geven aan
mensen om exact hun woondroom te realiseren. Dat is niet omdat ik dat wil, maar omdat ik
denk dat het veel mensen uit de doelgroep voor een seniorenstad het toch wel lekker vinden
als...?.. Op dat vlak, van de ontwikkeling, dat is hartstikke moeilijk, huizen bouwen,
meedenken. Als je vraagt over de ontwikkeling van de ..?.. van de seniorenstad, dus hoe

212
houden de woningen, wie doet wat, waar liggen de verantwoordelijkheden, wie zorgt dat er
leven in de tent blijft, ik denk dat de senioren daar allemaal aan mee gaan doen. Dus over
hun eigen huis minder, of straatje ook wel een beetje, maar hoe houden we het goed,
volgens mij ..?.. ze allemaal. Dus wat ik heel graag wil faciliteren in het collectief particulier
opdrachtgeverschap, is die org..?.. Hoe managen we nou straks, deze buurt met elkaar. Hoe
zorgen we dat het mooi blijft en waar ligt de bal. Dus Nee, over de woning, ..?.., Ja over het
leven. 00:56:45-8
Interviewer: Precies, want in Australie daar zie je ook, vooral waar ik woonde, daar werden
gewoon, ik woonde helemaal aan de rand van de stad, dat was ook uitbreidingsgebied, daar
zag je gewoon dat nieuwe wijken uit de grond gestampt werden. Ehm maar ik vond het wel
interessant de manier hoe ze dat aanpakten. Eerst legden ze de hele infrastructuur aan,
inclusief de wegen, en de stoepranden, en helemaal eigenlijk tot de kavels. Dan had je een
hele wijk aangelegd met verlichting en alles, er was alleen de bouwkavels die dan nog kaal
waren. Dan had je een aantal grote bouwers die dan ik denk een stuk of 10/15 model
woningen neerzetten. Nou dan kunnen mensen door die model woning heenlopen. Dan
kunnen ze keuzes maken, kunnen ze ook heel aan variaties daarop. Maar er wordt een
bepaalde stijl neergezet voor de buurt terwijl bijna geen een huis precies hetzelfde is. En
waardoor je toch wel een systematisch of hoe moet je het zeggen, efficiente manier hebt om
een wijk neer te zetten. 00:57:42-6
Person 1: ja, mee eens. Ik denk dat het heel goed is. Ik zou ook graag willen dat
voorzieningen gerealiseerd zijn voordat de eerste huizen worden opgeleverd, en die huizen
daar heb je natuurlijk een aantal modelwoningen voor nodig om te laten zien van nou dit is
het. En ik denk ook aan tijdelijk wonen. Nou kom een weekend logeren. Maar zie wat we
tebieden hebben in het leven, en dat zal groot deel is overtuigd dat het leuk is. Er zijn vast
mensen die denken, nou dat is niks voor mij, verkeerde keuze. Dat is wel zo, even goede
vrienden. Maar nogmaals, laten we niet voor de gemiddelde nederlander iets willen maken.
Maar laten we weten wat we doen. En late we op basis van de mensen, dat de mensen iets
moois realiseren. Dat nadrukkelijk wel. Voorzieningen, voorzieningen als visitekaartje, dat kun
je ook een bepaalde ander sfeer'..?.. Nou, laat daar maar een stuk verleiding in zitten. Het
hoeft geen platte verleiding te zijn, sterker nog, je moet gewoon waar maken wat je wilt doen.
00:58:45-6
Interviewer: Ja, is er nog iets anders wat je nog aan mij zou willen delen of ehm 00:58:51-6
Person 1: nou, dat is wel nu de crisis misschien wat minder, nou misschien wel een keer op
zijn einde loopt. Heb ik wel gedeeld..?.. ik heb een facebook pagina over seniorenstad
gemaakt. En we gaan wel weer op nieuw kijken voor een nieuw landelijk kunnen
meegeven?? Dus nou, ik ga vrienden zoeken over facebook. Ik heb geen idee of senioren
bekend zijn met facebook. Ik niet, niet in hoge mate in elk geval. 00:59:23-5

213
Interviewer: Maar misschien de kinderen wel. 00:59:26-9
Person 1: Nou ja, ik ga ze helpen, indien noodzakelijk. Ik denk dat de tijd er ook rijp voor is
nu. 00:59:37-1
Interviewer: En de social media is toch meer om de mensen te benaderen tegenwoordig.

00:59:41-7
Person 1: Ja en waarom niet, dus wij zijn daarmee bezig. 00:59:52-5
Interviewer: (afsluiting)

214
Interview reaction – Cor Wagenaar

Paar opmerkingen vooraf: ik begrijp dat je een (kleine) seniorenstad in het noorden wilt
maken. Je signaleert een tekort aan woningen die aan de behoeften van de generatie 55+
voldoen, tegelijk het ontstaan van een rijkere categorie ouderen (die overigens toch heel
beperkt blijkt), en schaarste aan zorgvoorzieningen (dat geldt dan met name in de collectieve
sector; de categorie met geld wet zich altijd wel van zorg te voorzien. Vreemd vind ik de
combinatie met een tweede woning - dat zou betekenen dat ze het grootste deel van hun tijd
toch nog in de 'eerste' woning doorbrengen? Dan wordt het wel een erg dure
aangelegenheid... Vraag: waarin zoek je het vernieuwende (een begrip dat op zichzelf
helemaal niets betekent...)?
Dan je vragen: van top down naar bottom up? Het ouderenbeleid trekt zich terug uit het
wonen (scheiding van woning en zorg) en richt zich op het aanleveren van zorg 'van buiten'
en 'op maat' (ook financieel losgekoppeld van het wonen). Er blijft een restcategorie over
waar wonen en zorg niet te scheiden zijn: zwaar zieke bejaarden (vaak dement, soms ook
lichamelijk in wanorde, soms beide). Jij richt je, neem ik aan, op een huisvestingsvorm met
zorg-op-maat, bekostigd uit particuliere middelen. Dat valt dat buiten de reguliere
ouderenzorg, en dus zul je van 'beleid' niet veel last hebben. Blijft de vraag of je doelgroep
voldoende is toegerust op het voor zichzelf zorgen. Vermoedelijk valt het niet mee om van de
ene op de dag de overstap te maken naar het type luxe seniorenhuisvesting dat jou voor
ogen zweeft, omdat de kosten daarvan denkelijk zelfs voor veel wegestelden aan de hoge
kant zullen zijn. Vandaar het denken in zorgscenario's waarvoor toekomstige ouderen al in
een eerder stadium van hun leven gaan betalen - soort gepersonaliseerde verzekering,
gericht op individuele behoeften en met het oog op een specifieke woonvorm (bijvoorbeeld
jouw Pagedal). Vermoedelijk is zo'n constellatie een voorwaarde om het op grotere schaal
mogelijk te maken; probleem is dan: wie organiseert het? Pagedal zelf? Of wordt het een
specifiek pakket bij een bestaande verzekeraar? En hoe zorg je er dan voor dat de bewoners
een beetje bij elkaar passen?
Zijn de nu gebouwde woningen toegespitst op de wensen van de bewoners? 'De'

seniorenwoning bestaat niet, wat gebouwd wordt verschilt in type, indeling, plek,
architectuur, net als de woning voor om het even welke andere categorie. En dat is op zich al
tamelijk revolutionair: de eenheidswordt van de klassieke ouderenhuisvesting bestaat niet
meer. In principe is het aan de markt om vraag en aanbod op elkaar aan te laten sluiten - in
dit geval lijkt me daar weinig mis mee. En dat betekent dan dat Pagedal 'in de markt' moet
worden gezet. Vanuit het beleid is geen sturing te verwachten, anders dan de wens het
overgrote deel van het reguliere aanbod voor ouderen geschikt te maken (de
leeftijdsbestendige woning).
Derde generatie wil niet aan oud worden denken? Dat is een vraag, de andere (of de
woningen geschikt zijn) is inderdaad van een andere orde. Voor zover oud worden vervelend
wordt gevonden vanwege de vrees dan gedwongen en zonder alternatief in de
gestandaardiseerde ouderenhuisvesting te worden ondergebracht lijkt er voor het meer
welgestelde deel steeds minder reden tot wanhoop te zijn. Voor de ongezonde niet-
welvarende oudere lig het anders - voor deze categorie wordt steeds minder gedaan, waarbij

215
de gedachte is dat het scheiden van wonen en zorg dat uiteindelijk ook steeds minder
noodzakelijk zal maken.
Dynamiek bij vernieuwing woongroepen? Hangt van de woongroep af - valt in algemene zin
vermoedelijk weinig over te zeggen. En is ook moeilijk beleidsmatig voor iedereen op
dezelfde manier te regelen.
Wozozo is geen complex. Integendeel, het is een integraal op elkaar afgestemd pakket aan
zorgvoorzieningen, voor het overgrote deel zonder wonen, die thuis, in de reguliere
woningen, zorg biedt. En dat maakt het mogelijk, voor sommigen, om gewoon te blijven
wonen in de 'normale' rijtjeswoning.
Vereenzaming: je suggereert dat dit in de klassieke gestandaardiseerde ouderenhuisvesting

geen probleem was. Maar dat is de vraag, en daarmee wordt het oplossen ervan een
probleem dat gedeeltelijk los staat van de huisvesting. Wel lijkt het voor de hand te liggen dat
het vormen van woongroepen door gelijkgestemde ouderen dit probleem grotendeels kan
ondervangen - maar dan hebben we het wel over een minderheid.
Gehechtheid aan huis en omgeving: meer aan sociale netwerken. Vallen die weg, dan valt
de aantrekkelijkheid van de oude stek ook grotendeels weg. (Lijkt me, heb het niet
onderzocht).
Alternatieven voor de derde generatie: in concept zeker, in de praktijk op kleine schaal ook,
maar in kwantitatieve zin vermoedelijk nog onvoldoende...
65-jarige leeftijd: we hebben de zogenaamde pensioengerechtigde leeftijd, die in de praktijk

neerkomt op de verplichting de reguliere werkkring te verlaten (althans voor loontrekkers) en
iets anders te gaan doen. Die harde grens voor loontrekkers zal er wel blijven, al schuift die
ongetwijfeld naar achteren op. Overigens wordt al in de reguliere ouderwetse
standaardhuisvesting rekening gehouden met de mogelijkheden te knutselen, te lezen, etc.
De categorie die door wil werken en in hogere segment zit zal vermoedelijk weinig
beperkingen door de woonomgeving ervaren.
Suncity heb ik nooit bezocht. De geforceerde vrolijkheid van de manier waarop dit type
voorzieningen wordt aangeprezen spreekt mij ook niet erg aan. Alleen geschikt voor een
beperkte catogorie, en vermoedelijk is dat precies de minst collectief georiënteerde categorie
(die het liefst heel kleinschalig midden in de 'normale' maatschappij woont). De rol van dit
soort initiatieven kan vermoedelijk geen andere zijn dan die van een aanvulling op het
bestaande aanbod, zonder revolutionaire consequenties voor de ouderenhuisvesting in het
algemeen. Als mensen zich inderdaad beter voelen met leeftijdsgenoten is nog steeds te
vraag of dat nog steeds zo is als in de verre omtrek alleen maar oudjes te vinden zijn.
Is het noorden te redden met suncity-achtige initiatieven? Vermoedelijk is er wel een

positieve invloed van te verwachten, mits het maar geen 'cities' zijn, maar kleinschalige
dorpachtige initiatieven. Ontwerpers en ontwikkelaars moeten zich dan richten op de wensen
van de potentiële bewoners en de recreatieve aspecten van het landschap optimaal weten te

216
benutten. Die zijn er zeker - kijk bij de Oosterburen waar heel de waddenkust in een
recreatielandschap is veranderd. In NL stond recreatie altijd gelijk met bos, in D helemaal
niet (want bossen, daarvan hebben ze al veel teveel...). Zo'n kleinschalig 'retirement' village
kan dus kansrijk zijn, mits je de term 'retirement' mijdt als de pest. Beter lijkt mij een
combinatie van luxe, recreatie en werken.
Over kinderen in 'retirement' village wordt volgens mij helemaal niet gedacht, want er wordt
over deze woonvorm sowieso niet heel erg diepgravend gedacht. In Amerika bestaan voor
sommige parken kennelijk kinderverboden - lijkt mij een vorm van Amerikaans dogmatisme.
Aan de andere kant hoeft het ook weer geen speeltuin te worden... Voor mensen die geen
kinderen willen zien of horen lijkt mij een bezoek aan de psychiater een logische stap;
geluidsoverlast is met smeerkaas, stevig in beide oren in te stampen, goed te bestrijden, en
fysieke oogkleppen, in dit geval metafoor zowel als expressie van de geestelijke oogkleppen
die de behoefte eraan voedt, kan visuele schade enigermate beperken. (Het moet niet
malder worden, zouden ze bij ons zeggen...)
Levert een dergelijke constellatie een gunstige bijdrage aan het culturele en economische
klimaat in de buurt? Dat lijkt mij heel goed mogelijk. Er gaat zorg heen (niet veel), er komt op
allerlei gebied expertise uit. Maar ook dat moet dan wel worden georganiseerd.
Tekort ouderenwoningen: het begrip ouderenwoning lijkt me achterhaald. Levert de

reguliere woning fysieke problemen op, dan wordt die op den duur onhoudbaar (vandaar het
streven het aandeel van deze woningen op de woningmarkt terug te dringen). Ontbreekt het
aan thuis op maat te leveren zorg, dan moet aan wozozo's worden gedacht. Ontwerpers en
ontwikkelaars moeten zich verre houden van het voorschrijven van bepaalde soorten
woongedrag, maar zich richten op het acccomoderen van de vraag.
Woningen zonder associatie met oud worden: daar draait alles al decennia om, dus dat is
niet nieuw. Een positieve ontwikkeling, vind ik, al zijn er nog steeds veel te veel woningen die
ongeschikt zijn. Eerder een vraag voor de markt dan voor de overheid, die zich op het
zorgdeel zou moeten richten.
Waar gaan we heen? De koers is allang uitgezet: wonen voor ouderen als wonen voor
iedereen, zorg van buiten, beperkte restcategorie van dementerenden etc. (al zal die sterkt
toenemen, de omvang van de vroegere collectieve ouderenhuisvesting zal niet worden
bereikt. Mogelijkheden: specifieke wensen van ouderen (die zijn er natuurlijk wel) in kaart
brengen en daarvoor woonconcepten ontwikkelen.
Overige aandachtspunten: voor welgestelden valt wel iets te ontwikkelen. Maar wat te doen
met de ongeveer 30% arme ongezonde ouderen? Kun je daarvoor ook een Pagedal-achtige
constellatie bedenken? Dat is pas echt een uitdaging...

217

218
Interview Plenty Valley Retirement Village

Man 72 years, Plenty Valley Retirement Village
I come from a 40ha farm, so I feel a little bit claustrophobic in the smaller scale development.
Although I am getting used to it.
It is really good, every body is free to choose how much they participate in the community.
We have a bus which we can use to organise trips down to the beach or to the city. There are
also a number of different clubs where you get to know people better, for instance the bowls
club and the cricket club we take the bus to play matches against other retirement villages.
You can cook your own meals or if that doesn’t suit you can eat in the restaurant or get a
great meal delivered to you unit.
Conversations with residents of retirement villages Plenty Valley & Roxborough Park
Interview Roxborough park

Women 67 years, Roxborough Park
I live in Roxborough Park, the reason we choose to live there was the fact we could actually
buy a house there which was our own instead of a lease contract, and another reason was
the free choice in the style of house that was available. We ended up buying one of the
display homes.
The place was set up by first building the main building and then selling the houses. There is
plenty to do in the community although you do not need to participate if you don’t want to. I
try to help out those who need a bit of extra help, or when someone has had a death in the
family etc. It is really nice to live around people your own age and to know that if you need
help, there is also help available.
People such as hairdressers, doctors and podiatrists come on a regular basis and it is
possible to make an appointment to visit them if required.

219
(1999). Financiële verantwoordingen over het jaar 1999. Tweede Kamer, Tweede Kamer der Staten-
Generaal.
(1999). Levensgebeurtenissen in de derde en vierde levensfase en de beleving van woning en
woonomgeving. S. T. Gerontolgie. Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam.
(2009). Building A Society of All Ages: Choices for Older People, Department of Work and Pensions.
Cabe (Commission and For Architecture and the Built Environment) (2009). Homes for our old age -
Independent living by design: 40.
"What is Gerontology? Geriatrics?", A.G.H.E. (2001). 2010, from
http://www.careersinaging.com/careersinaging/what.html.
Hatem Touman Abelhamid (2005). GATED COMMUNITIES: PHYSICAL CONSTRUCTION OR SOCIAL
DESTRUCTION TOOL? Université PIERRE MENDES FRANCE. PhD Research L’Institut
d’Urbanisme de Grenoble.
Leon Harper Ada-Helen Bayer Fixing to Stay: A National Survey on Housing and Home Modification
Issues. M. G. a. Associates. Washington D.C., AARP Programs/ Applied Gerontology Group.
"What is Geriatrics?", Ags. (2009). 2010, from
http://www.healthinaging.org/public_education/what_is_geriatrics.php.
Aron Bogers Alex Sievers (2004). Ik ben al heel lang bij de tijd - Seniorenstad in Nederland.
Julia Tavares Alvarez (1999). Reflections on an Agequake, United Nations.
"THE FUTURE OF RETIREMENT LIVING – EXCITING OR FRIGHTENING?", Cam Ansell. (2010, from
http://www.rva.com.au/Feature-Story/Grant-Thornton-Dec10/Grant-Thornton-Dec10.html.
Stedebouw & Architectuur (2010). "Zorg Infact." Stedebouw & Architectuur 27(8).
"What are Almshouses?", The Almshouse Association. (from
http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=article&id=87&Itemid=55.
"Read all about the association." The Almshouse Association. (2010). 2010, from
http://www.almshouses.info/index.php?option=com_content&view=article&id=86&Itemid=54.
Kenniscentrum Voor Bevolkingsdling En Beleid (2010). Demografische ontwikkelingen Geleen,
Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid: 33-61.
Author (2010).
Kerncijfers van de bevolkingsprognose, 2008-2050, 2010,
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70115ned&D1=0,3-
4&D2=a&D3=a&HD=081106-1151&HDR=T,G1&STB=G2
http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71867ned&D1=a&D2=a&D3=1&VW=T
"Verschil in levensverwachting mannen en vrouwen wordt kleiner." Eurostat Cbs. (2010). 2010, from
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3036-
wm.htm.
"Research at the Andrus Gerontology Center." Usc Ethel Percy Andrus Gerontolgoy Center. (2010).
2010, from http://www.usc.edu/dept/gero/research.shtml.
"Lifestyle Brookfield." Lifestyle Communities. (2010, from
http://www.lifestylecommunities.com.au/community/index.aspx.
Mary Costello (2009). Housing options for later in life. The Age. Melbourne.
Sandy O'brian Cousins (2005). Overcoming Ageism in Active Living. Alberta, Alberta Centre for Active
Living.

220
"Ouderenzorg in Nederland, ‘Bij de meesten waart, als een spookbeeld, het woord “tehuis” door de
gedachten’." Femke Deen. (2010). 2010, from
http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/154/artikel/print/6380/Ouderenzorg_in_Nederland.html.
Jolanda Fransen Dick Verzijden (2004). Vergrijzing in Nederland Veldkamp. Amsterdam,
Rijksvoorlichtingsdienst/Publiek en Communicatie
"Largest Retirement Communiteis in Florida." Jennifer Gibbons. (2010, from
http://www.ehow.com/list_6367671_largest-retirement-communities-florida.html.
Trevor H. Howell (1987). "AVICENNA AND HIS REGIMEN OF OLD AGE." Age and Ageing 16: 58-59.
Jane Humphreys (2007). "Aging in Place in Upstate New York." Upstate New York Regional Review 2(2).
Henry G. Jackson (2010). "HR, the Boomer exodus, and preparing for what's next." HRMagazine (October).
Emiliy K. Snell James R. Knickman (2002). The 2030 problem: caring for aging Baby Boomers. G. G.
American College of Healthcare Executives.
Mike Kephart Judy Schriener (2010). Building for Boomers. New York, McGraw-Hill.
Jason Muise Kenton Olson (2007). Face to Face Interviews. V. I. University.
Cora Van Der Kooij (1987). Van oude mensen vroeger en nu. Deventer, Van Loghum Slaterus.
Steinar Kvale (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing, Sage Publications.
"Psychological Disorders in the Elderly." Livestrong. (2009, 18-11-2009). 2010, from
http://www.livestrong.com/article/5951-psychological-disorders-elderly/.
"Gracious retirement living, Crofton, Vancouver Island." Oceanview Retirement Living. (2009, from
http://www.oceanviewretirement.com/index.html.
"OVer de LVGO." Lvgo. (2005, from http://www.lvgo.nl/index.php?page=lvgo.
Welzijn En Sport Ministerie Van Volksgezondheid (2005). "Ouderenbeleid in het perspectief van de
vergrijzing." (Governments vision on policy for the elder in the perspective of aging).
Robert Mullins (1998). "Baby boomers lag in preparing funerals, estates, et al." The Business Journal.
"Opening seniorenwooncomplex met dorpsfaciliteiten in Vogelenzang." Woonzorg Nederland. (2004,
11 august 2004, from http://www.woonzorg.nl/news.php?news_id=91&archive.
J. Oldman (2006). Housing Choice for Older People. London, Help the Aged.
J.E. Birren P.S. Liebig (2003). "The Andrus Center, A tale of gerontological first." Contemporary
Gerontology 10(1): 7-12.
Gerrit Wolfswinkel Piet Driest (2005). Over wonen van ouderen gesproken. Horstcahier Centrum voor
Social Work/ De Horst: 50.
Social Cultereel Planbureau (2004). Met zorg gekozen? Den Haag, Ministerie van VROM.
A. Machielse R. Hortulanus, L. Meeuwesen (2003). "Sociaal isolement. Een studie over sociale contacten
en sociaal isolement in Nederland." Elsevier Overheid.
D. G. Smith R. J. Goodman (1992). Retirement Facilities, Whitney Library of Design.
"Reviews of Retirement Communities in Canada Senior Housing." Retirement Review. (from
http://www.retirement-review.com/retirement/canada.html.
"Ouderen en zorg." Rijksoverheid. (2010). 2010, from http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderen-
en-zorg.
"Welcome to Rylands." Rylands. (2008, from http://www.rylands.com.au/index.htm.
"Boomer Generation Is in a State of Denial." Robert Samuelson. (2007). 2010, from
http://www.realclearpolitics.com/articles/2007/01/baby_boomers_are_selfishly_sil.html.

221
Initiefgroep Seniorenstad (2006). "Seniorenstad." 96.

M. Sevigny (1978). A descriptive study of instructional interaction and performance appraisal in a university
studio art setting: A multiple perspective. . Ohio, The Ohio State University.
"What is Cohousing." Cohousing Association of the United States. (2010, from
http://www.cohousing.org/what_is_cohousing.
Monique Stavenuiter (1993). Verzorgd of zelfstandig. Ouderen en de levensloop in Amsterdam in de
tweede helft van de negentiende eeuw. Faculty of Behavioural and Social Sciences. Groningen,
University of Groningen: 247.
Stawon (1993). Meer dan oud alleen. Amsterdam.
"Arilla Village." Stockland. (2010, from http://www.stockland.com.au/retirement/vic/arilla-village.htm.
"Plenty Valley Village." Stockland. (2010, from http://www.stockland.com.au/retirement/vic/plenty-valley-
village_about-plenty-valley-village.htm.
Grant Thornton (2007). Industry Intelligence Unit - Aged Care, Grant Thornton: 10.
M. Tijhuis (1994). Social netwroks and health. Utrecht, NIVEL.
Den Haag En Rogier Goes Ton Van Der Veeken (2010). Kleinschalig wonen in de wijk: een goede
bestemming. Aedes-Actiz.
Age Uk (2010). Factsheet - Retirement (sheltered) housing. A. UK.
Age Uk (2010). "Housing options - Deffernt types of housing to suit your needs."
"Introduction to care homes." Age Uk. (2010, from http://www.ageuk.org.uk/home-and-care/care-
homes/care-homes-introduction/.
"Vesteda Resort Zonnestraal." Vesteda. (from http://www.vesteda.com/nl/project/vesteda-resort-
zonnestraal.aspx.
"Een kleinschalige woonvorm opzetten." Vilans. (2010, 07 october 2010, from
http://vilans6.vilans.nl/Pub/Informatiecentrum/Informatiecentrum-wonen/(2810)-Participatie,-
Zelfredzaamheid-en-Technologie-Hoe-Een-kleinschalige-woonvorm-opzetten.html.
Ministerie Van Vrom (2000). Nota Mensen, Wensen, Wonen. Den Haag, Ministerie van VROM: 339.
"Het concept Vilavie nader belicht." Www.Vilavie.Nl. (2008, 20.02.2008, from
http://www.vilavie.nl/nieuws.php.
William E. Haleya; Elizabeth Zelinskib (2007). "Progress and Challenges in Graduate Education in
Gerontology " Gerontology & Geriatrics Education 27(3): 11-26.
"Resort Zonnestaal." Zonnestraal. (from http://www.zonnestraal.org/index.php?page=603.
Robert D. Putnam (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York,
Simon & Schuster.
Richard Louv (2006). For aging boomers, denial is destiny. The San Diego Union-Tribune.
Jill Fellowes (2009). "RVA people in profile." RVA News Monitor(31).
"AG Prognosetafel 2010-2060." Actuarieel Genootschap. (2010, 24-08-2010). 2010, from http://www.ag-
ai.nl/view.php?Pagina_Id=333.
Anja Machielse (2006). "Sociaal isolement bij ouderen." Geron(2).

Enjoyable Livingpagediepdal Research JvO 20110325 DEF

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Enjoyable Livingpagediepdal Research JvO 20110325 DEF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pagediepdal

RESEARCH FOR THE DEVELOPMENT OF A

Jim van Oord

Jim van Oord

AUTHOR Jim van Oord

Tel 06 309 239 88

ARCHITECTURE Ir. L.A.M.(Luc) Willekens

RESEARCH Dr. J.L.(John) Heintz

Function TU Delft, Real Estate & Housing - Design Management

BUILDING TECHNOLOGY Ir. E.J.G.C.(Elise) van Dooren

PAGEDAL Ing. H.J. (Hendrik-Jan) Weggeman

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Growing up in Australia and following my University studies at the TU Delft have

Jim van Oord

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Enjoyable living@Pagediepdal is a research into the implementation of an active

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Current Options ................................................................................................. 57

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

Starting Points ......................................................................................................................112

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Themas ................................................................................................................................. 147

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

Aim of the research

The relationship between the research and design project

The reading guide

Chapter two is the background information. This chapter

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

In this section an overview will be given on the research

Background literature survey & precedent studies

After the background section a number of precedents

Main body research

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Triangulation and verification of the results

Literature survey & precedent study

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

translate the specific needs and wishes particular to that

Three methods provide a more reliable set of results.

By using three methods to get at the answer to one

The intention is that if someone else were to research the

Enjoyable lving @ Pagediepdal

Research questions (summary)

The concept of a retirement community has a number of

Topic A: Senior generation

Topic B: Design program

3. What are the programmatic aspects needed to make

Topic C: Context in the Dutch society

4. How would the target group react to the proposal for a

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

Research questions and validity of research

Research Topics & Questions expanded

Topic A: Senior generation

The questions in for this topic are aimed at acquiring a

Enjoyable lving @ Pagediepdal

a. What are the aspects that would not be required

Topic B: Design program

The third question is focused on the satisfiers for the

3. What are the programmatic aspects needed to make

Technology & Design

Jim van Oord 1271504 • Faculty of Architecture - TU Delft

d. What are the design features, (satisfiers & dis-