Lemacisko

i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 1 — #1

i i
Lemacisko
Piotr Ambroszczyk i Mieszko Komisarczyk
11 marca 2022
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 2 — #2

i i
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 3 — #3

i i
Spis treści
1 Wstęp 1
1.1 Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Oznaczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2 Twierdzenia 5
3 Lematy 9
3.1 Ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.1.1 Okrąg wpisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.1.2 Okrąg dopisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3.1.3 Prostopadłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.1.4 Symediana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.1.5 Okręgi styczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.1.6 Różne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.2.1 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.2.2 Inwersja w trójliściuq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
√
3.2.3 Inwersja bc oraz 12 bc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.2.4 Antyinwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.3 Sprzężenie Izogonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.4 Dwustosunek i biegunowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.5 Przekształcenia płaszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.5.1 Przekształcenie afiniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.5.2 Przekształcenie rzutowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.6 Krzywe stożkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.6.1 Elipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.6.2 Parabola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.6.3 Hiperbola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.7 Inwolucyjne Twierdzenie Desarguesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.8 Mixtilinear . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.9 Twierdzenia Fontene’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 4 — #4

i i
4 Zadania 91
4.1 Ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.1.1 Okrąg wpisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.1.2 Okrąg dopisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.1.3 Prostopadłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.1.4 Symediana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.1.5 Okręgi styczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4.1.6 Różne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.2 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.2.1 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
√
4.2.4 Antyinwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
4.6 Krzywe stożkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.6.1 Elipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.6.2 Parabola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.8 Mixtilinear . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
5 Wskazówki 123
5.1 Ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
5.1.1 Okrąg wpisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
5.1.2 Okrąg dopisany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5.1.3 Prostopadłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
5.1.4 Symediana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
5.1.5 Okręgi styczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
5.1.6 Różne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.2 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
5.2.1 Inwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
√
5.2.4 Antyinwersja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 5 — #5

i i

5.6 Krzywe stożkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.6.1 Elipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.6.2 Parabola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
5.8 Mixtilinear . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 1 — #6

i i
Rozdział 1
Wstęp
Przedstawiamy Państwu pracę z zakresu planimetrii zbierająca różne lematy i za-

dania wraz z ich dowodami. Większa część tego tekstu powstała na przełomie lat
2016-2017, kiedy kończyliśmy liceum i zaczynaliśmy studia. Późniejsze zmiany w
latach 2018-2019 były głównie estetyczne, natomiast w latach 2019-2022 praca po-
została niezmieniona. Przez okres 2019-2022 liczyliśmy, że naniesiemy poprawki i
nadamy jej ostateczny kształt przed publikacją. Wiele czynników stanęło jednak
na przeszkodzie, przede wszystkim związanych z rozwijaniem innych obszarów te-
matycznych. Mimo to zdecydowaliśmy się – po wprowadzeniu kilku kosmetycznych
poprawek na opublikowanie naszej pracy, wierząc, że pomoże ona polskim uczniom i
uczennicom zainteresowanym planimetrią zarówno na poziomie olimpiady krajowej
jak i międzynarodowej na poszerzenie i ugruntowanie wiedzy. Prosimy również o
wyrozumiałość, praca była pisana przed rozpoczęciem przez nas studiów – dlate-
go też miejscami może brakować akademickiego podejścia lub wiedzy typograficz-
nej. Chcielibyśmy serdecznie podziękować: Natalii Kucharczuk, bez której praca nie
miałaby takich pięknych rysunków, oraz Radomiłowi Baranowi, Maciejowi Dziu-
bie, Janowi Fornalowi, którzy byli pierwszymi czytelnikami pracy, za ich obszerne i
trafne poprawki.
Marzec 2022
Piotr Ambroszczyk
Mieszko Komisarczyk
1.1 Przedmowa
W pracy skupiamy się na tym, co według nas jest rzadko opisywane w literaturze,
a może przydać się w zadaniach olimpijskich.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 2 — #7

i i
W sekcji Twierdzenia przytaczamy powszechnie znane twierdzenia. W dalszej

części pracy nie korzystamy z zamieszczonej numeracji. Zamiast tego, powołując się
na nie, piszemy ich nie pogrubioną, pełną nazwę.
Sekcja Lematy skupia się na dowodach lematów, przykładów oraz stwierdzeń.
Lematy są mniej znanymi niż twierdzenia faktami geometrycznymi. Bezpośrednio po
niektórych z nich dołączamy przykłady, często równie przydatne w rozwiązywaniu
zadań olimpijskich co sam lemat. Stwierdzeniami w pracy oznaczamy łatwiejsze
lub bardziej ogólne fakty. W dowodach lematów, przykładów i zadań korzystamy z
zawartych w stwierdzeniach własności, bez powoływania się na nie bezpośrednio.
Wewnątrz sekcji Zadania zawarliśmy zadania poruszające konkretną tematy-
kę. Przeanalizowanie ich pozwoli Czytelnikowi wykorzystać poznane lematy oraz
utrwalić nabytą wiedzę.
Na początku każdego rozdziału pokazujemy zadania wraz z rozwiązaniami. Są
one nie trudniejsze niż większość problemów do samodzielnego rozwiązania i Czy-
telnik nie powinien się nimi zniechęcać.
Problemy są posortowane względem maksymalnego numeru lematu, z którego
korzysta rozwiązanie. W obrębie każdego numeru zadania ułożone są pod względem
poziomu trudności. Oczywiście kolejność ta jest subiektywna i zadanie według nas
trudne, dla Czytelnika może okazać się trywialnie proste.
Końcowa sekcja Wskazówki zawiera wskazówki, w których staraliśmy się za-
wrzeć główną ideę problemu. Powołujemy się w niej na poznane lematy, a w niektó-
rych przypadkach również na przykłady.
W przypadku znalezienia jakichkolwiek nieścisłości, literówek lub łatwiejszych
rozwiązań, prosimy o informację na adres mailowy:
lemacisko@gmail.com
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 3 — #8

i i
1.2 Oznaczenia
W naszej pracy będziemy przyjmowali się następującymi oznaczeniami:
• 4ABC – trójkąt ABC
• OABC – środek okręgu opisanego na trójkącie ABC
• IABC – środek okręgu wpisanego w trójkąt ABC
• GABC – środek ciężkości trójkąta ABC
• HABC – ortocentrum trójkąta ABC

1
• DABC – punkt Gergonne’a trójkąta ABC
2
• NABC punkt Nagela trójkąta ABC
3
• KABC – punkt Lemoine’a trójkąta ABC
4
• FABC – punkt Feuerbacha trójkąta ABC
• BABC – punkt Bevana trójkąta ABC 5 ;
• (ABC) – okrąg opisany na trójkącie ABC

6
• MA,ABC – Mixtilinear Incircle naprzeciw wierzchołka A w trójkącie ABC
7
• PD,ABC – Pedal Circle punktu D względem trójkąta ABC
• EA,ABC – okrąg dopisany do trójkąta ABC naprzeciwko wierzchołka A
• S(X) – pole figury X
• dist(AB, CD) – odległość pomiędzy prostymi AB i CD

1 Niech okrąg wpisany w trójkąt ABC będzie styczny do jego boków BC, CA, AB odpowiednio
w punktach D, E, F . Wtedy proste AD, BE, CF przecinają się w punkcie Gergonne’a trójkąta
ABC.
2 Niech okręgi dopisane do trójkąta ABC będą styczne do jego boków BC, CA, AB odpowiednio
w punktach D, E, F . Wtedy proste AD, BE, CF przecinają się w punkcie Nagela trójkąta ABC.
3 Punkt przecięcia symedian w trójkącie ABC.
4 punkt styczności okręgu wpisanego w trójkąt ABC z okręgiem Fererbacha trójkąta ABC
(okręgu opisanego na środkach boków i spodkach wysokości w trójkącie ABC).

5 Niech I , I , i I będą środkami okręgów dopisanych do trójkąta ABC odpowiednio naprze-
A B C
ciw wierzchołków A, B i C. Środek okręgu opisanego na trójkącie IA IB IC nazywamy punktem
Bevana trójkąta ABC.
6 W trójkącie ABC okrąg styczny do dwóch boków trójkąta ABC oraz wewnętrznie do okręgu
opisanego na nim nazywamy Mixtilinear Incircle.

7 Dany jest trójkąt ABC. Oznaczmy przez X, Y , Z rzuty punktu D na proste BC, AC, AB.
Okrąg opisany na trójkącie XY Z nazywamy Pedal Circle punktu D względem trójkąta ABC.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 4 — #9

i i
• ∠(XY , ZW ) – miara mniejszego kąta pomiędzy prostymi XY i ZW
Dla punktów A, B, C i D w położeniu ogólnym8 przez Czworobok zupełny ABCDEF

rozumiemy figurę której wierzchołkami są punkty A, B, C, D, E := AD ∩ BC i
F := AB ∩ CD. Bokami czworoboku nazwiemy proste AB, BC, CD i DA. Prze-
kątnymi czworoboku będą proste AC, BD i EF 9 .
8 Żadne trzy nie leżą na jednej prostej.

>> > >
9 Obrazowo: AB CDE Ḟ ABCD ĖF.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 5 — #10

i i
Rozdział 2
Twierdzenia
Na początku przytoczymy kilka twierdzeń.
Twierdzenie 1. (Twierdzenie o trójliściu) Dany jest 4ABC. Punkt M jest

środkiem łuku BC (ABC) niezawierającego punktu A. Oznaczmy przez J środek
EA,ABC wtedy:
BM = M IABC = M J = M C.
Twierdzenie 2. (Twierdzenie o dwusiecznej) Dany jest 4ABC. Dwusieczna

wewnętrzna ∠BAC przecina BC w punkcie D. Wtedy:
BD AB
= .
DC AC
1
Twierdzenie 3. (Oś potęgowa) Dla okręgów o1 i o2 zbiorem punktów o równej
potędze punku względem o1 i o2 jest prosta.
Tę prostą nazywamy osią potęgową okręgów o1 i o2 .
Twierdzenie 4. (Środek potęgowy) Dane są okręgi o1 , o2 i o3 2 . Jeżeli oś potę-

gowa okręgów o1 i o2 przecina oś potęgową okręgów o1 i o3 w jednym punkcie, to oś
potęgowa okręgów o2 i o3 przechodzi przez ten punkt.
Punkt ten nazywamy środkiem potęgowym okręgów o1 , o2 i o3 .
Twierdzenie 5. (Punkt Miquela dla trójkąta) Dany jest trójkąt 4ABC. Punk-
ty X, Y i Z leżą na odcinkach BC, CA i AB. Okręgi (Y AZ), (ZBX) i (XCY )
przecinają się w jednym punkcie.
Punkt ten nazywamy punktem Miquela 4ABC.

1 Okręgi mogą być zdegenerowane do punktów.
2 Okręgi mogą być zdegenerowane do punktów.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 6 — #11

i i
Twierdzenie 6. (Punkt Miquela dla czworoboku) Dany jest czworokąt czwo-

robok zupełny ABCDEF . Okręgi (AEB), (CED), (BF C) i (CF D). Prze-
cinają się w jednym punkcie.
Punkt ten nazywamy punktem Miquela czworoboku zupełnego ABCDEF . Punkt
Miquela czworoboku ABCDEF leży na prostej EF wtedy i tylko wtedy gdy punkty
A, B, C i D leżą na okręgu.
Twierdzenie 7. (Prosta Newtona) Dany jest czworobok zupełny ABCDEF .
Środki odcinków AC, BD i EF leżą na jednej prostej.
Tę prostą nazywamy prostą Newtona czworoboku zupełnego ABCDEF .
Twierdzenie 8. (Prosta Auberta) Dany jest czworobok zupełny ABCDEF . Punk-
ty HAEB HCED , HAF D i HBF C leżą ja jednej prostej.
Tę prostą nazywamy prostą Auberta czworoboku zupełnego ABCDEF .
Twierdzenie 9. (Twierdzenie o złożeniu jednokładności) Oznaczmy przez
k
JX jednokładność o środku w X i skali k. Na płaszczyźnie dane są punkty X2 i X1 ,
k2 k1
wtedy przekształcenie JX 2
◦ JX 1
jest:
• jednokładnością o środku leżącym na prostej X2 X1 i skali k2 ·k1 gdy k2 ·k1 6= 1
• translacją o wektor równoległy do prostej X2 X1 gdy k2 · k1 = 1
Twierdzenie 10. (Okrąg Feuerbacha) Dany jest 4ABC. Środki odcinków AHABC ,
BHABC i CHABC , środki boków oraz spodki wysokości w 4ABC leżą na jednym
okręgu.
Okrąg ten nazywamy okręgiem Feuerbacha lub okręgiem dziewięciu punktów 4ABC.
Jest obrazem (ABC) w jednokładności o środku w HABC i skali 21 .
Twierdzenie 11. (Twierdzenie Feuerbacha) Okrąg wpisany 4ABC jest stycz-
ny wewnętrznie do okręgu Feuerbacha tego trójkąta. Okręgi dopisane do 4ABC są
styczne zewnętrznie do okręgu Feuerbacha tego trójkąta.
Twierdzenie 12. (Prosta Eulera) Dany jest 4ABC. Niech S będzie środkiem
okręgu Feuerbacha tego trójkąta. Punkty HABC , S, GABC i OABC leżą w tej kolej-
ności na jednej prostej. Co więcej: HABC G = 2GOABC oraz HABC S = SOABC .
Tę prostą nazywamy prostą Eulera 4ABC.
Twierdzenie 13. (Twierdzenie Carnota) Dany jest 4ABC. Punkty A0 , B 0 i C 0
leżą odpowiednio na prostych BC, CA i AB. Oznaczmy przez à prostą prostopadłą
do BC w punkcie A0 . Analogicznie definiujemy proste `b i `c . Proste à , `b i `c
przecinają się w jednym punkcie wtedy i tylko wtedy gdy:
AC 02 − BC 02 + BA02 − CA02 + CB 02 − AB 02 = 0.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 7 — #12

i i
Twierdzenie 14. (Twierdzenie o motylku) Punkty P i Q leżą na okręgu o.

Przez punkt M , będący środkiem P Q, prowadzimy cięciwy AB oraz CD okręgu o.
Oznaczmy odpowiednio przez X i Y punkty przecięcia P Q z cięciwami AC i BD,
wtedy
XM = M Y.
Twierdzenie 15. (Wielkie twierdzenie Ponceleta) Dane są dwie krzywe stoż-
kowe ζ1 i ζ2 . Jeżeli dla pewnego punktu A ∈ ζ1 istnieje n-kąt jednocześnie opisany
na ζ1 i wpisany w ζ2 , którego jednym z wierzchołków jest A to dla każdego punktu
B ∈ ζ1 istnieje n-kąt jednocześnie opisany na ζ1 i wpisany w ζ2 , którego jednym z
wierzchołków jest B.
Najczęściej stosuje się to twierdzenie w przypadku gdy ζ1 jest okręgiem opisanym
na 4ABC, a ζ2 w niego wpisanym. Mówi ono tyle, że prowadząc proste styczne
z dowolnego punktu T ∈ (ABC) i oznaczając punkty ich przecięcia z (ABC)
jako P i Q prosta P Q jest styczna do okręgu wpisanego w 4ABC.
Twierdzenie 16. (Twierdzenie Desargues’a) Dane są 4ABC oraz 4A0 B 0 C 0 .
Następujące dwa warunki są równoważne:
1. Proste AA0 , BB 0 i CC 0 przecinają się w jednym punkcie lub są równoległe.

2. Punkty X := AB ∩ A0 B 0 , Y := BC ∩ B 0 C 0 i Z := CA ∩ C 0 A0 leżą na jednej
prostej lub X, Y i Z są punktami w nieskończoności.
Punkt z podpunktu pierwszego nazywamy środkiem perspektywicznym tych trójką-

tów, natomiast prostą z drugiego nazywamy ich osią perspektywiczną.
Twierdzenie 17. (Twierdzenie Pascala) Niech punkty A1 , A2 , A3 , B1 , B2 i
B3 leżą na jednej krzywej stożkowej. Oznaczmy przez X := A1 B2 ∩ A2 B1 , Y :=
A2 B3 ∩ A3 B2 i Z := A3 B1 ∩ A1 B3 , punkty X, Y i Z leżą na jednej prostej.
W dalszej części pracy nie zawsze będzie konieczne definiowanie punktów X, Y , Z.
Piszemy wtedy, że stosujemy twierdzenie Pascala dla sześciokąta A1 B2 A3 B1 A2 B3
3
. Szczególnym przypadkiem twierdzenia Pascala jest Twierdzenie Pappusa. Od-
nosi się ono do przypadku gdy krzywą stożkową są dwie proste.
Czytelnik wnikliwy na pierwszy rzut oka może mieć wątpliwości czy na pewno w
treści twierdzenia Pascala uwzględniamy przypadki gdy odpowiednie proste są rów-
noległe. Tak naprawdę samo to twierdzenie ma charakter rzutowy, a w płaszczyźnie
rzutowej wszystkie proste, nawet te równoległe, posiadają punkt przecięcia. O szcze-
gółach Czytelnik dowie się w dalszych sekcjach. Niemniej jednak, o ile w przypadku
twierdzenia Desargues’a wyodrębniliśmy ten szczególny przypadek, tutaj zostawia-
my to jako ćwiczenie.
3 Obrazowo można spojrzeć na to oznaczenie jak na gąsienicę:
> > > > > >
A1 B2 A3 B1 A2 B3 A1 B2 A3 B1 A2 B3 A1 B2 A3 B1 A2 B3 .
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 8 — #13

i i
Twierdzenie 18. (Twierdzenie Brocarda) Dany jest czworokąt ABCD wpisany

w okrąg o środku w O. Jeżeli P := AB ∩ CD, Q := AD ∩ BC i S := AC ∩ BD, to
O jest ortocentrum 4P QS.
Twierdzenie 19. (Twierdzenie Braikenridge’a–Maclaurina) Krzywa stożko-
wa jest wyznaczona przez pięć elementów.
Gdzie elementem nazywamy prostą lub punkt. Dla przykładu stożkowa wyznaczona
przez dwa punkty i trzy proste to krzywa przechodząca przez te dwa punkty i
styczna do wspomnianych trzech prostych.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 9 — #14

i i
Rozdział 3
Lematy
3.1 Ogólne
Pięć pierwszych sekcji zawiera podstawowe lematy, wraz z elementarnymi dowoda-
mi. Ostatnia sekcja różni się od pozostałych tym, że dowodny niektórych lematów
korzystają z własności omawianych w późniejszych działach. O ile pierwsze sekcje
Czytelnik jest w stanie zrozumieć bez wcześniejszego wprowadzenia, z ostatnią może
już mieć pewne problemy, niemniej jednak nie należy się zrażać. W przypadku nie-
znajomości lematu z późniejszych działów proponujemy odłożenie analizy dowodu
na później.
3.1.1 Okrąg wpisany

Lemat OI 1. Dany jest 4ABC, wtedy
∠BAC
∠BIABC C = 90◦ + .
2
Dowód. Zauważmy, że ∠BIABC C = 180◦ −∠IABC BC−∠IABC CB = 180◦ − ∠BCA

2 −
∠CBA ◦ ∠BAC
2 = 90 + 2 .
Przykład: Dany jest 4ABC, a punkt J jest środkiem EA,ABC . Prosta prostopadła
do AJ i przechodząca przez J przecina proste AB i AC odpowiednio w punktach
P i Q. Niech K i L będą odpowiednio odbiciami B względem P oraz C względem
Q. Pokazać, że prosta KL jest styczna do EA,ABC .
Dowód. Niech 2α := ∠BAC, 2β := ∠ABC i 2γ := ∠ACB. Z rachunku na kątach

dostajemy, że ∠JCQ = 90◦ − γ, ∠P BJ = 90◦ − β oraz ∠BP J = ∠JQC = 90◦ − α,
czyli 4P BJ ∼ 4QJC.
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 10 — #15

i i
A
Niech R będzie odbiciem J względem P . Wie-
my, że 4P BJ ∪ R ∼ 4QJC ∪ L. Oznacza to, że
B ∠P JK = ∠P RB = ∠JLQ. Dostajemy więc, że
C
∠KJP + ∠LJQ = 180◦ − ∠JQL = 90◦ − α, dla-
Q tego ∠KJL = 90◦ + ∠BAC 2 . Punkt J leży na dwu-
siecznej ∠KAL, czyli na mocy powyższego lematu
P J L implikuje to, że J jest środkiem okręgu wpisanego
R w 4AKL, czyli KL jest styczna do EA,ABC .
Lemat OI 2. Niech punkty K i L będą środkami odpowiednio łuków AB i AC

na (ABC) niezawierających punktów C i B. Prosta KL jest symetralną odcinka
AIABC .
Dowód. Z twierdzenia o trójliściu mamy, że AK = KIABC , czyli K leży na syme-
tralnej AIABC . Analogicznie stwierdzamy, że L również na niej leży.
Lemat OI 3. Niech ω będzie okręgiem wpisanym w 4ABC stycznym do boków

AC i AB w punktach E i F . Oznaczmy odpowiednio przez przez M i N środki
odcinków BC i AB. Niech X := M N ∩ EF , wtedy IABC leży na prostej XC oraz
∠BXC = 90◦ .
Dowód. Jak wiemy 4AEF jest równoramien-
A
ny oraz M N k AC, czyli 4N F X również jest
równoramienny. Załóżmy, że punkt X leży we-
wnątrz 4ABC, w przeciwnym przypadku do-
wód jest analogiczny. Uwzględniając, że BF =
E BC+AB−AC
N
2 , możemy zapisać ciąg równości
X
F IABC
AC
MX = MN − NX = − NF =
2
AC
= − (BN − BF ) =
B M C 2
AC AB BC + AB − AC BC
= − − = ,
2 2 2 2
czyli X leży na okręgu o średnicy BC, a to implikuje, że ∠BXC = 90◦ . Punkt M
jest środkiem tego okręgu, czyli ∠XM B = 2∠XCM , z drugiej strony XM k AC,
czyli ∠ACB = ∠XM B. Oznacza to, że ∠ACX = ∠XCB, czyli IABC leży na pro-
stej CX.
Przykład: Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do jego boków AC i AB odpo-

wiednio w punktach E i F . Dwusieczne wewnętrzne ∠ACB oraz ∠ABC przecinają
10
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 11 — #16

i i
EF odpowiednio w punktach X i Y . Niech N będzie środkiem łuku BAC (ABC).

Pokazać, że prosta IABC N połowi odcinek XY .
Dowód. Z naszego lematu stwierdzamy, że

N
∠BXC = ∠BY C = 90◦ , czyli czworokąt BCY X
jest cykliczny. Oznacza to, że prosta XY jest an- A
tyrównoległa do BC w ∠BIABC C, czyli teza za-
dania jest równoważna z tym, że N IABC jest sy-
E Y
medianą w 4BIABC C. Zauważmy, że z lematu
◦ ∠BAC
OI 1 ∠BIABC C = 90 + 2 , czyli dla Q ∈ F
X
(BIABC C) leżącego po drugiej stronie prostej
IABC
BC niż IABC dostajemy: ∠BQC = 90◦ − ∠BAC 2 .
Z drugiej strony ∠BAC = ∠BN C, a 4N BC B C
jest równoramienny, czyli ∠N CB = 90◦ − ∠BAC 2 ,
a to na mocy twierdzenia o kącie między stycz- Q
ną a cięciwą implikuje, że CN jest styczna do
(BIABC C), analogicznie pokazujemy tę wła-
sność dla prostej BN . Wnioskujemy stąd, że N IABC jest symedianą w 4BIABC C,
a to chcieliśmy pokazać.
Lemat OI 4. Dany jest 4ABC i okrąg weń wpisany styczny do boków BC, AC
i AB kolejno w punktach D, E i F . Punkty X, Y i Z leżą na odpowiednio na
krótszych łukach EF , F D i DE. Następujące dwa warunki są równoważne: 1
1. Proste XD, Y E i ZF są współpękowe.

2. Proste AX, BY i CZ są współpękowe.
Dowód. Zauważmy, że z twierdzenia pomiędzy

A
styczną a cięciwą mamy następujące równości ka-
tów: ∠AF X = ∠XEF = ∠F DX oraz ∠AEX =
X E
∠XF E = ∠EDX. Stosując teraz trygonome-
F
tryczną wersję twierdzenia Cevy dla 4AF E do-
stajemy Z
Y
B D C
2
sin ∠AF X sin ∠XEF sin ∠EAX sin ∠AF X sin ∠XAF
· · = 1 ⇐⇒ = .
sin ∠XF E sin ∠XEA sin ∠XAF sin ∠XF E sin ∠EAX
∠BDY 2
Analogicznie licząc kąty dla 4BDF i 4CED otrzymujemy sin = sin ∠Y BD

sin ∠Y DF sin ∠F BY
sin ∠CEZ
2 sin ∠ZCE
oraz sin ∠ZED = sin ∠DCZ . Wiemy także oczywiście, że ∠BDY = ∠Y ED, ∠Y DF =
1 Jest to lemat Steinbarta
11
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 12 — #17

i i
∠Y EF , ∠CEZ = ∠EF Z oraz ∠ZED = ∠ZF D. Mnożąc przez siebie więc trzy
otrzymane poprzednio równości mamy, że
2
sin ∠XDF sin ∠Y ED sin ∠ZF E
· · =
sin ∠XDE sin ∠Y EF sin ∠ZF D
2
sin ∠AF X sin ∠BDY sin ∠CEZ
= · · =
sin ∠XF E sin ∠Y DF sin ∠ZED
sin ∠XAF sin ∠Y BD sin ∠ZCE
= · · .
sin ∠EAX sin ∠F BY sin ∠DCZ
Z racji tego, że wszystkie kąty, które rozważamy są ostre, otrzymujemy, że jeżeli
jedna strona równości jest równa 1, to druga także. Pociąga to za sobą tezę na
mocy trygonometrycznej wersji twierdzenia Cevy.
Przykład: Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do boków BC, AC i AB odpo-

wiednio w punktach D, E i F . Prosta AOABC przecina okrąg wpisany w 4ABC w
punkcie P leżącym na krótszym łuku EF . Niech punkty X i Y będą środkami od-
cinków DE i F D. Proste P X i P Y przecinają ponownie okrąg wpisany w punktach
R i S. Wykazać, że proste CR i BS przecinają się na prostej zawierającej wysokość
4ABC poprowadzoną z wierzchołka A.
Dowód. Zaczniemy najpierw od udowodnienia

A D
pewnego "podlematu":
Dany jest trapez równoramienny ABCD o
podstawach AD i CB i okrąg nań opisany ω.
Niech P będzie dowolnym punktem na łuku BC
ω niezawierającym A. Oznaczmy przez M i N
C
B środki odcinków P B i P C. Zdefiniujmy Q i R ja-
S ko drugie punkty przecięcia prostych DM i DN z
M
Q
N K ω. Przyjmijmy, że S := BR ∩ CQ. Wtedy punkty
A, S i P są współliniowe.
P R
Wystarczy, że pokażemy, że ∠AP B = ∠M P S.
Z racji tego, że AB = CD, musimy udowodnić, że czworokąt M QP S jest cy-
kliczny. Stosując teraz twierdzenie Pascala dla sześciokąta DQCP BR, otrzymu-
jemy współliniowość punktów M , S i N . Niech K := M S ∩ DC. Zauważmy,
że wykazanie, że P jest punktem Miquela czworoboku zupełnego DM SCQK,
jest równoważne z tezą lematu. Widzimy jednak, że ponieważ M N k DC, więc
∠P M S = ∠P BC = ∠P QC = ∠P SC, zatem czworokąt M P KD jest cykliczny,
czyli otrzymujemy tezę lematu.
Oznaczmy przez P 0 taki punkt przecięcia wysokości z treści zadania z okręgiem
wpisanym, że P 0 leży po tej samej stronie prostej EF co P . Z racji tego, że ortocen-
trum i środek okręgu opisanego są w danym trójkącie ze sobą izogonalnie sprzężone,
otrzymujemy na mocy symetrii, że P P 0 F E jest trapezem równoramiennym. Korzy-
12
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 13 — #18

i i
stając teraz z lematu Steinbarta widzimy, że nasza teza równoważna jest pokazaniu,
że proste RF, SE i P 0 D przecinają się w jednym punkcie. Wynika to jednak wprost
z naszego podlematu dla trapezu P P 0 EF i punktu D.
13
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 14 — #19

i i
3.1.2 Okrąg dopisany

Lemat OE 1. Oznaczmy przez ω okrąg wpisany w 4ABC. Niech ω i EA,ABC będą
styczne do BC odpowiednio w punktach D, E. Oznaczmy przez D0 punkt antypo-
dyczny do D względem ω, a przez E 0 punkt antypodyczny do E względem EA,ABC .
Ponadto, niech M będzie środkiem BC, a J środkiem EA,ABC wtedy:
1. punkty A, D0 i E są współliniowe oraz IABC M k AE.
2. punkty A, D i E 0 są współliniowe oraz JM k AD.
Dowód. Zaczniemy od dowodu pierwszej części.

A Oznaczmy przez ` prostą przechodząca przez D0
i styczną do ω. Wiemy, że ` ⊥ D0 D ⊥ BC czyli
` k BC. Rozpatrzmy jednokładność o środku w
A przekształcającą ω na EA,ABC . Na mocy wcze-
D0 śniejszej równoległości prosta ` przejdzie w tym
przekształceniu na prostą BC, czyli D0 przejdzie
na E, a to implikuje żądaną współliniowość.
IABC Widzimy więc, że aby wykazać równoległość
AE i IABC M wystarczy dowieść, że D0 E k
D
B C IABC M . Zauważmy najpierw, że
M E
AB + BC − AC
BD = = EC.
2
J Oznacza to, że M jest środkiem odcinka DE. Łą-

cząc ten fakt z równością: D0 IABC = IABC D oraz
stosując twierdzenie Talesa dla 4DED0 dostaje-
my żądaną równoległość.
Przejdźmy teraz do drugiej części lematu.
Niech p będzie prostą styczną do EA,ABC i prze-
E0 chodzącą przez E 0 . Analogicznie jak w poprzed-
niej części lematu pokazujemy, że p k BC oraz rozpatrując jednokładność prze-
kształcająca EA,ABC na ω dowodzimy współliniowość A, D i E 0 . Jako, że BD = EC
równoległość E 0 D i JM wynika z twierdzenia Talesa dla 4DE 0 E.
Lemat OE 2. Dany jest 4ABC. Niech O1 i O2 będą kolejno środkami okręgów

EB,ABC i EC,ABC . Załóżmy, że okrąg EB,ABC jest styczny do prostych AB, AC i
BC odpowiednio w punktach K, N i Q, natomiast EC,ABC w punktach M , L i P .
Jeżeli oznaczymy przez R := QN ∩ P L oraz S := P M ∩ QK, to punkty O1 , O2 , S,
R i A są współliniowe.
14
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 15 — #20

i i
O1
L
S
O2 R
M N
P B C Q
Dowód. Jak wiemy, P M ⊥ BO2 k KQ, czyli P M ⊥ KQ, analogicznie QN ⊥ P L.

Zauważmy, że O2 P jest styczna do (P SQ), a O2 M jest styczna do (M KS).
Z drugiej strony O2 M = O2 P czyli punkt O2 leży na osi potęgowej (P SQ) i
(M KS). Korzystając o równości O1 K = O1 Q analogicznie wnioskujemy, że O1
leży na tej osi potęgowej, czyli punkty O1 , O2 i S są współliniowe. Analogicznie,
powtarzając to rozumowanie dla (N RL), (RP Q), stwierdzamy, że O1 , O2 i
R są współliniowe. Punkty O1 i O2 leżą na dwusiecznej zewnętrznej ∠BAC co w
połączeniu w poprzednimi wnioskami implikuje współliniowość O1 , O2 , S, R i A.
Lemat OE 3. Dany jest 4ABC. Niech IA , IB i IC będą środkami kolejno EA,ABC ,

EB,ABC i EC,ABC . Przyjmijmy, że EA,ABC , EB,ABC i EC,ABC są styczne odpowiednio
do boków BC, AC i AB w punktach X, Y i Z. Wtedy:
1. Proste IA X, IB Y i IC Z przecinają się w BABC .

2. Punkty IABC , OABC i BABC są współliniowe oraz OABC IABC = OABC BABC .
Dowód. Zauważmy najpierw, że punkty A, B i C są spodkami wysokości odpuszczo-

nych odpowiednio z wierzchołków IA , IB i IC w 4IA IB IC , zatem (ABC) to okrąg
Feuerbacha 4IA IB IC . Co więcej ∠IB CIC = ∠IB BIC = 90◦ , czyli na czworokącie
IB CBIC można opisać okrąg. Wnioskujemy stąd, że prosta BC jest antyrównole-
gła do IB IC w ∠IB IA IC . Z drugiej strony, skoro IA X ⊥ BC, to OIA IB IC leży na
tej prostej, jako że ortocentrum i środek okręgu opisanego na danym trójkącie są
izogonalnie sprzężone. Analogicznie widać, że OIA IB IC leży na prostych IB Y oraz
IC Z, czyli istotnie przecinają się one w punkcie Bevana.
15
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 16 — #21

i i
IB
IC
Z
BABC
Y
OABC
IABC
B X C
IA
Widzimy zatem, że OABC BABC jest prostą Eulera 4IA IB IC . Z racji tego, że
IABC to ortocentrum tego trójkąta, dostajemy, że IABC ∈ OABC BABC . Ponadto
skoro OABC jest środkiem okręgu Feuerbacha 4IA IB IC , to leży on dokładnie w po-
łowie odległości pomiędzy ortocentrum tego trójkąta i środkiem okręgu opisanego
na tym trójkącie. Implikuje to tezę drugiej części lematu.
Uważny czytelnik zauważy, że można udowodnić powyższy lemat prościej – wystar-

czy odbić IABC względem OABC i zauważyć, że to odbicie leży na prostej XIA .
Postanowiliśmy jednak zostawić powyższy dowód, ponieważ pokazuje prawdziwą
naturę punktu Bevana.
16
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 17 — #22

i i
3.1.3 Prostopadłość
Lemat O⊥ 1. Punkt M jest środkiem boku BC w 4ABC. Niech H 0 i H 00 będą
odbiciami HABC względem odpowiednio prostej BC i punktu M , wtedy:
1. H 0 ∈ (ABC)
2. H 00 jest punktem antypodycznym do A względem (ABC).
Dowód. Niech punkty E, F będą spodkami

A
wysokości odpowiednio z wierzchołków B i C
w 4ABC. Oczywiście ∠BAC = ∠F AE =
180◦ − ∠F HABC E = 180◦ − ∠BHABC C. Na E
mocy symetrii ∠BH 00 C = ∠BHABC C =

∠BH 0 C czyli H 0 ∈ (ABC) oraz H 00 ∈ F
HABC
(ABC). Druga część wynika z tego, że czwo-
rokąt BHABC CH 00 jest równoległobokiem, czy-
li H 00 C k BHABC ⊥ AC co implikuje, B M C
że ∠H 00 CA = 90◦ czyli AH 00 jest średnicą
(ABC).
H0 H 00
Przykład: Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez M środek odcinka BC. Pokazać, że
AHABC = 2OABC M .
Dowód. Niech A0 będzie punktem antypodycz-

A
nym do A względem (ABC). Widzimy, że
punkty A, OABC i A0 są współliniowe oraz
AOABC = OABC A0 . Na mocy powyższego
lematu HABC , M , A0 są współliniowe oraz
HABC M = M A0 . Korzystając z twierdzenia
Talesa dla 4AHABC A0 dostajemy AHABC = HABC OABC
2OABC M .
B M C
Warto zauważyć, że z powyższego lematu wynika
następujący fakt: W 4ABC punkt HABC oraz
OABC są izogonalnie sprzężone. A0
Lemat O⊥ 2. Dany jest 4ABC. Niech D, E i F będą spodkami wysokości odpo-

wiednio z wierzchołków A, B i C, wtedy HABC = IDEF .
17
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 18 — #23

i i
A
Dowód. Zauważmy, że ∠HABC DB = ∠HABC F B =
90◦ , czyli na czworokącie BDHABC F można opi-
E sać okrąg. Oznacza to, że
∠F DHABC = ∠F BHABC =
F
HABC = 90◦ − ∠BAE = 90◦ − ∠BAC.
Podobnie, rozpatrując czworokąt HABC DCE do-

B D stajemy, że ∠HABC DE = 90◦ − ∠BAC czyli
C
∠F DHABC = ∠HABC DE. Udowodniliśmy tym samym, że DHABC jest dwusiecz-

ną wewnętrzną ∠F DE. Analogicznie pokazujemy, że HABC leży na dwusiecznych
∠DEF oraz ∠DF E w 4DEF czyli HABC = IDEF .
Lemat O⊥ 3. Dany jest 4ABC. Prosta ` przechodzi przez HABC , a à , `b i `c są

obrazami symetrycznymi ` odpowiednio względem boków BC, AC i AB.
1. Wtedy proste à , `b i `c przecinają się w jednym punkcie P leżącym na (ABC).

2. Prosta izogonalnie sprzężona do AP w ∠BAC jest prostopadła do `.
Dowód. Zaczniemy od wykazania części pierwszej.

A
Niech X i Y będą punktami przecięcia prostej `
z BC i AC. Przyjmijmy, że punkt H1 to odbicie
R
HABC względem BC, z lematu O⊥ 1 H1 leży na
(ABC). Oznaczmy przez P przecięcie prostej
Y à z (ABC) różne od H1 , a przez R przecięcie
HABC
D P Y z (ABC), różne od P . Z definicji à wiemy
także, że X, H1 i P są współliniowe. Zauważmy,
że
X B C
P H ∠AHABC Y = ∠XHABC H1 =
1
= ∠AH1 X = ∠ARP = ∠ARY.
Niech teraz H2 będzie odbiciem HABC względem boku AC. Widzimy, że: ∠ARY =
∠AHABC Y = ∠AH2 Y , czyli punkty A, R, H2 i Y leżą na jednym okręgu. Z drugiej
strony (AH2 Y ) i (ABC) przecinają się w punktach A i H2 . Udowodniliśmy tym
samym, że H2 = R, czyli prosta `b = H2 Y przechodzi przez punkt P . Analogicznie
pokazujemy, że przez ten punkt przechodzi prosta `c .
Przejdźmy teraz do drugiej części lematu. Niech prosta izogonalnie sprzężona do
AP w ∠BAC tnie ` w punkcie D. Na mocy wcześniejszych wniosków dostajemy, że
∠DAY + ∠HABC Y A = ∠P AB + ∠RY A = ∠P RB + ∠RY A = 90◦ ,
18
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 19 — #24

i i
Punkt P nazywamy punktem anty-steinerowskim prostej ` względem 4ABC. Co

więcej, przyjmujemy, że dla każdego punktu K ∈ ` będziemy potem mówili, że
punktem anty-steinerowskim dla niego względem 4ABC jest właśnie P .
Jeżeli teraz dany jest 4ABC oraz punkt P , który należy do okręgu opisanego na
tym trójkącie, a przez P1 , P2 i P3 oznaczymy jego odbicia względem BC, AC i AB,
to P1 , P2 i P3 leżą na jednej prostej `, przechodzącej przez ortocentrum 4ABC.
Prostą tę nazywamy prostą Steinera punktu P względem 4ABC. Oczywiście P
jest także punktem anty-steinerowskim ` względem 4ABC.
Warto zwrócić uwagę, że prosta Steinera jest obrazem prostej Simsona w jedno-
kładności o skali 2 i środku w punkcie P .
Przykład: Dany jest 4ABC w którym AB 6= AC. Oznaczmy przez P 6= A punkt

przecięcia AGABC z (ABC). Niech P 0 będzie punktem symetrycznym do P wzglę-
dem BC. Pokazać, że
∠BAC = 60◦ ⇐⇒ HABC GABC = GABC P 0 .
Dowód. Bez straty ogólności załóżmy, że AB <
AC. Niech D będzie punktem przecięcia prostych A
stycznych do (ABC) w punktach B i C, punkt
M środkiem BC, a O0 odbiciem OABC względem
BC. Zauważmy, że na mocy lematu O⊥ 1 za-
chodzą następujące równości kątów
GABCOABC
0 HABC
∠BP C = ∠BP C = ∠BHABC C, P0
czyli czworokąt BCP 0 HABC można wpisać w B M

C
okrąg. Co więcej, dostajemy, że środkiem okrę-
gu opisanego na BCP 0 HABC jest punkt O0 . Wi-
dzimy też, że skoro AD jest symedianą 4ABC, a P
O0
AGABC jego środkową, to ponieważ HABC P 0 jest
prostą Steinera punktu P względem 4ABC, z le-
matu o prostopadłości mamy, że AD ⊥ HABC P 0
( =⇒ ) Zauważmy, że 60◦ = ∠BAC =
∠DBC. Jak wiemy ∠BO0 C = ∠BOABC C =
120◦ , więc O0 ∈ (ABC). Widzimy więc, że D
punkty B, D, C, P , OABC i HABC leżą na okręgu o środku w O0 . Wiemy,
0
że O0 jest środkiem trójkąta równobocznego BCD, więc: ODM 0M = 3 = G

AM
ABC M
,
czyli AD k GABC O . Korzystając z tego, że GABC O k AD ⊥ HABC P 0 oraz
0 0
O0 P 0 = O0 HABC dostajemy, że HABC O0 P 0 GABC jest deltoidem, skąd wynika już

teza.
( ⇐= ) Skoro HABC GABC = GABC P 0 oraz HABC O0 = O0 P 0 , otrzymujemy, że
O GABC ⊥ HABC P 0 . Dostajemy zatem równoległość AD i GABC O0 . Implikuje to
0
19
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 20 — #25

i i
AM DM 0 0
to, że GABC M = O 0 M = 3, skąd wynika: DO = OABC O . Jako, że ∠OABC CD =
∠OABC BD = 90◦ to punkt O0 jest środkiem okręgu opisanego na czworokącie
OABC BDC. Z symetrii natomiast mamy OABC C = O0 C = O0 OABC , stąd dostaje-
my, że 4OABC O0 C jest równoboczny. Oznacza to, że ∠BAC = ∠O0 OABC C = 60◦ ,
co należało pokazać.
Definicja: Dane są 4ABC i 4A0 B 0 C 0 . Oznaczmy przez à prostą przechodzącą

przez A i prostopadłą do B 0 C 0 , analogicznie definiujemy proste `b i `c . Jeżeli proste
à , `b i `c przecinają się w jednym punkcie to mówimy, że 4ABC jest ortologiczny
względem 4A0 B 0 C 0 . Punkt przecięcia à , `b i `c nazywamy środkiem ortologicznym
4ABC względem 4A0 B 0 C 0 .
Lemat O⊥ 4. Dane są 4ABC oraz 4A0 B 0 C. Jeżeli 4ABC jest ortologiczny
względem 4A0 B 0 C to 4A0 B 0 C 0 jest ortologiczny względem 4ABC.
Dowód. Niech A1 będzie rzutem A na prostą
A
B 0 C 0 , analogicznie definiujemy B1 i C1 . Z twier-
dzenia Carnota wiemy, że:
B0 A0 C12 −C1 B 02 +B 0 A21 −A1 C 02 +C 0 B12 −B1 A02 = 0

C2 A1
C0 B2 Stosując twierdzenie Pitagorasa dostajemy, że
C1
jest to równoważne z:
B1
A2 A0 C 2 − CB 02 + B 0 A2 − AC 02 + C 0 B 2 − BA02 = 0
B C
A0 Oznaczmy teraz przez A2 rzut A0 na BC oraz

analogicznie zdefiniujmy B2 , C2 . Ponownie korzystając z twierdzenia Pitagorasa
dostajemy, że poprzednia równość jest równoważna równości
AC22 − C2 B 2 + BA22 − A2 C 2 + CB22 − B2 A2 = 0,
co na mocy twierdzenia Carnota implikuje współpękowość A0 A2 , B 0 B2 i C 0 C2 . Udo-

wodniliśmy tym samym, że 4A0 B 0 C 0 jest ortologiczny względem 4ABC.
Uwaga: Od teraz nie będziemy już mówić, że: "4ABC jest ortologiczny względem
4A0 B 0 C 0 ", lecz: "4ABC i 4A0 B 0 C 0 są ortologiczne".
Zachęcamy czytelnika do udowodnienia powyższego lematu za pomocą jednokład-

ności.
20
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 21 — #26

i i
3.1.4 Symediana
Definicja: Punkt M jest środkiem boku BC w 4ABC. Symedianą wierzchołka A
w 4ABC nazwiemy prostą symetryczną do AM względem dwusiecznej wewnętrz-
nej ∠BAC.
Oznaczmy przez ` symedianę z wierzchołka A w 4ABC, posiada ona następujące

własności:
• Proste styczne do (ABC) w punktach B i C przecinają się na `.

BD AB 2
• Dla D := BC ∩ l zachodzi: DC = AC 2
Lemat Osym 1. Dany jest 4ABC. Niech punkt P leży wewnątrz ∠BAC. Oznaczmy
przez K i L odpowiednio rzuty punktu P na AB i AC. Prosta AP jest symedianą
kąta A w 4ABC wtedy i tylko wtedy gdy
PK AB
=
PL AC.
Dowód. Niech P 0 będzie obrazem punkt P
A
w symetrii względem dwusiecznej wewnętrznej
∠BAC. Niech prosta przechodząca przez P 0 i rów-
noległa do BC przecina AB i AC odpowiednio w L 0
L
punktach X i Y . Oznaczmy przez K 0 i L0 odpo- K0
0 0 K
wiednio rzuty punktu P na AB i AC. Punkt P Y
X
leży na środkowej poprowadzonej z wierzchołka P P
0
A wtedy i tylko wtedy gdy: [AXP 0 ] = [AY P 0 ], co

0
K0 0 0
C
jest równoważne temu, że: AX·P 2 = AY ·P
2
L
, B
0 0
czyli AB AX P L
AC = AY = P 0 K 0 . Symediana i środkowa są w trójkącie izogonalne sprzężone,
czyli ponownie rozważając symetrię względem dwusiecznej otrzymujemy tezę lema-
tu.
Przykład: Wewnątrz 4ABC wybieramy taki punkt P , że ∠P AB = ∠P CA oraz

∠P AC = ∠P BA. Pokazać, że AP jest symedianą w 4ABC.
Dowód. Oznaczmy przez K i L rzuty P odpowiednio na AB i AC. Zauważmy, że

4AP B ∼ 4CP A, czyli PPK AB
L = AC czyli na mocy powyższego lematu AP rzeczywi-
ście jest symedianą w 4ABC.
Lemat Osym 2. Dane są dwa okręgi ω1 i ω2 przecinające się w dwóch punktach A

i B. Rozważmy styczną do ω1 i ω2 kolejno w punktach X i Y . Załóżmy, że punkt B
leży bliżej XY niż A. Niech C będzie punktem symetrycznym do B względem XY .
Wtedy AC jest symedianą 4AXY .
21
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 22 — #27

i i
C
Y Dowód. Niech M będzie punktem przecięcia pro-
M stej AB z XY . Z racji tego, że M X 2 = M B ·
X M A = M Y 2 , widzimy, że M jest środkiem od-
B cinka XY . Wystarczy więc pokazać, że ∠XAC =
∠M AY . Zauważmy, że
A
∠XAY = ∠BXY + ∠BY X =
= π − ∠XBY = π − ∠XCY,
więc na czworokącie AXCY można opisać okrąg. Zachodzą zatem następujące rów-
ności: ∠M AY = ∠BY X = ∠CY X = ∠CAX, co należało pokazać.
Lemat Osym 3. Punkt X leży na łuku BC niezawierającym punktu A (ABC).

Oznaczmy przez M środek odcinka AX, wtedy każdy z następujących warunków
implikuje pozostałe:
1. prosta AX jest symedianą w 4ABC
2. AB · CX = XB · AC
3. ∠BM X = ∠BAC
Dowód. Oznaczmy przez N środek boku BC, a przez Y przecięcie AN z (ABC).

(1. =⇒ 2.) Proste AN i AX są izogo-
A nalnie sprzężone w ∠BAC więc BX = CY .
Zauważmy teraz, że ∠N BA = ∠N Y C oraz
∠BAN = ∠N CY czyli 4ABN ∼ 4CY N .
AB CY AB BN
Oznacza to, że BN = N Y czyli CY = N Y =
N 1
2 BC
NY , co na mocy wcześniejszej obserwacji da-
B C
1
AB 2 BC
je BX = NY . Rozważając 4BY N i 4ACN
1
AC BC
analogicznie pokazujemy, że CX = 2N Y . Ozna-
X Y AB AC
cza to, że BX = CX , czyli AB · CX = XB ·
AC.
(2. =⇒ 3.) Pokażemy, że zachodzi ∠BM X = ∠BAC = ∠XM C. Wybierzmy

na AX takie punkty MB , MC , że ∠BMB X = ∠BAC = ∠XMC C. Zauważmy, że
AC
∠BXMB = ∠BXA = ∠BCA czyli 4ABC ∼ 4MB BX. Oznacza to, że BC =
MB X AC·BX
BX czyli XMB = BC . Rozważając 4MC XC i 4ABC analogicznie udowad-
niamy, że XMC = AB·CX
BC . Wiemy, że AC · BX = AB · CX czyli XMB = XMC co
oznacza, że MB = MC .
22
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 23 — #28

i i
Oznaczmy przez M 0 = MB = MC . Z poprzed- A

nich wniosków mamy ∠M 0 CX = ∠ACB czyli,
∠ACM 0 = ∠BCX = ∠BAM 0 . Wiemy również,
że ∠BM 0 A = ∠AM 0 C więc 4AM 0 B ∼ 4CM 0 A.
M0
Uwzględniając, że 4BM 0 X ∼ 4XM 0 C możemy
B C
zapisać następujące równości stosunków:
XM 0 BX AB AM 0
0
= = = 0 .
MC XC AC MC X
Oznacza to, że XM 0 = AM 0 czyli M = M 0 .

(3. =⇒ 1.) Niech S będzie środkiem od-
cinka BX. Wiemy, że 4M BX ∼ 4ABC, czyli A
4M SX ∼ 4AN C. Na mocy równoległości pro-
stych M S i AB oraz twierdzenia Talesa dostaje-
my, że
M N
B C
∠N AC = ∠SM X = ∠BAX,
S
czyli AX jest symedianą w 4ABC.
X
Definicja: Czworokąt ABCD, wpisany w okrąg, w którym iloczyny przeciwległych
boków są równe nazywamy czworokątem harmonicznym.
Więcej o własnościach czworokątów harmonicznych Czytelnik dowie się w sekcji 3.4.
Warto zauważyć, że z powyższego dowodu wynika następujący fakt: Dany jest czwo-
rokąt ABCD wpisany w okrąg. Jeżeli AC jest symedianą w 4ABD to: AC jest
symedianą w 4BCD, BD jest symedianą w 4ACD oraz BD jest symedianą w
4ABC.
23
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 24 — #29

i i
3.1.5 Okręgi styczne

Lemat O◦ 1. Punkty A i B leżą na okręgu o. Okrąg ω jest styczny do o oraz
prostej AB odpowiednio w punktach T i S. Prosta ST przechodzi przez środek łuku
AB okręgu o.
Dowód. Rozpatrzmy jednokładność o środku w

T
punkcie T przekształcającą ω na o. Prosta AB
przejdzie w tym przekształceniu na prostą ` -
styczną do o. Oznaczmy punkt styczności ` z o
przez S 0 . Jednokładność zachowuje równoległo-
ści, czyli ` k AB. Oznacza to, że S 0 jest środ-
A S B kiem łuku AB okręgu o. Z drugiej strony S 0
jest obrazem punktu S w jednokładności o środ-
ku w punkcie T , czyli T , S i S 0 są współlinio-
we.
S0
Warto tutaj nadmienić, że w zależności od tego czy okrąg ω jest styczny wewnętrz-
nie czy zewnętrznie, prosta T S przechodzi przez środki różnych łuków AB okręgu o.
Przykład: Okręgi ω i o są styczne wewnętrznie, z tym, że okrąg ω leży wewnątrz

okręgu o. Na okręgu o wybieramy takie punkty A i B, że cięciwa AB jest styczna
do ω. Niech M będzie środkiem tego łuku AB okręgu o, że M leży po przeciwnej
stronie AB niż ω. Na okręgu ω wybieramy taki punkt X, że prosta M X do niego
styczna. Pokazać, że
M X = M A.
Dowód. Oznaczmy punkt styczności o z ω przez

T
T , a ω z AB przez S. Na mocy powyższego le-
matu punkty T , S i M są współliniowe. Punkt
M jest środkiem łuku, czyli ∠M AS = ∠ABM =
X
∠AT M . Oznacza to, że 4ASM ∼ 4T AM , co
MS MA 2
daje M A = M T równoważnie M A = MS ·
A B
S M T . Korzystając z twierdzenia o potędze punk-
tu dla punktu X i okręgu ω dostajemy M X 2 =
M S · M T , więc M X 2 = M A2 , co implikuje te-
zę.
M
Lemat O◦ 2. Niech okrąg ω będzie styczny wewnętrznie do okręgu o w punkcie P , co

więcej niech promień ω będzie mniejszy niż promień o. Z punktu X ∈ o prowadzimy
XA
styczną do ω w punkcie A. Wartość wyrażenia XP nie zależy od wyboru punktu X.
24
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 25 — #30

i i
P
Dowód. Niech X 0 będzie drugim punktem prze-
cięcia prostej XP z ω. Z potęgi punktu mamy
XA2 = XP ·XX 0 = XP (XP −P X 0 ) = XP 2 (1−k)

A
0 X0
gdzie k = X P
XP jest skalą jednokładności prze-
kształcającej
√ o w ω. Udowodniliśmy więc, że
XA
XP = 1 − k = const.
X
Lemat O◦ 3. Dany jest 4ABC. Punkt D leży na odcinku BC. Okrąg o jest styczny
do (ABC) oraz prostych AD i BC odpowiednio w punktach P i Q. Wtedy prosta
P Q przechodzi przez IABC 2 .
Dowód. Oznaczmy przez F punkt styczności

A
(ABC) z o. Załóżmy, że D leży na odcinku BC,
a o leży po tej samej stronie prostej AD co punkt X
C, dowód w pozostałych przypadkach jest analo-
giczny. Korzystając z lematu O◦ 1 wnioskujemy, F
że prosta F Q przecina (ABC) w punkcie M bę- I0
dącym środkiem jego łuku BC niezawierającym
P
punktu A. C
0 B D Q
Oznaczmy I := P Q ∩ AM oraz X := AF ∩
o 6= F . Z rachunku na kątach i jednokładności
otrzymujemy: ∠M AF = ∠QXF = ∠QP F , za-
tem czworokąt AI 0 P F jest cykliczny. To nato- M
0
miast implikuje, że ∠AI F = ∠AP F = ∠P QF , co jest równoważne z tym, że
I0
∠M I 0 F = ∠I 0 QM , czyli 4I 0 M Q ∼ 4F M I 0 , co implikuje równość: M MF
M Q = M I0 ,
czyli M I 02 = M Q · M F .
Z drugiej strony 4M QC ∼ 4M CF , czyli podobnie dostajemy, że M C 2 =
M Q · M F . Udowodniliśmy tym samym, że M C = M I 0 , a z twierdzenia o trójliściu
jest to równoważne z tezą.
Warto zwrócić uwagę, że w sytuacji gdy okrąg o jest styczny do prostej BC oraz
zewnętrznie to (ABC) to rozważana prosta P Q przechodzi przez środek EA,ABC .
Pokazanie tej własności poprzez lekką modyfikację powyższego dowodu zostawiamy
Czytelnikom jako ćwiczenie.
Lemat O◦ 4. Niech punkt D leży na boku BC 4ABC. Niech ω1 i ω2 o środkach

O1 i O2 będą różnymi okręgami stycznymi wewnętrznie do (ABC) oraz prostych
AD i BC. Załóżmy, że punkty O1 , O2 i A leżą po tej samej stronie prostej BC,
wtedy IABC leży na prostej O1 i O2 .
2 Jest to lemat Sawayamy-Thebaulta.
25
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 26 — #31

i i
A
Dowód. Załóżmy, że ω2 będzie styczny do odcinka
BD, a ω1 do odcinka DC. Niech ω1 będzie stycz-
ny do AD i DC odpowiednio w punktach N i Q.
L Niech ω2 będzie styczny do AD i BD odpowied-
O1
IABC
O2
nio w punktach L i P . Z poprzedniego lematu
N
mamy, że proste QN i P L przecinają się w IABC .
C
Zauważmy, że na mocy lematu OE 2 zastoso-
B P D Q
wanego dla trójkąta wyznaczonego przez proste
styczne wewnętrznie do ω1 i ω2 oraz prostą BC
punkty O1 , O2 i IABC są współliniowe, co chcie-
liśmy pokazać.
Przykład: Okręgi ω1 i ω2 są rozłączne i styczne wewnętrznie do okręgu ω. Styczne

wewnętrzne do ω1 i ω2 przecinają ω w punktach A, B, C i D leżących na nim w
tej kolejności. Niech prosta ` będzie wspólną styczną zewnętrzną do ω1 i ω2 leżącą
po przeciwnej stronie prostej łączącej środki tych okręgów niż A i D. Udowodnić,
że ` k BC.
D
Dowód. Oznaczmy punkty przecięcia ` z ω przez E
i F . Niech M będzie środkiem łuku EF okręgu ω
niezawierającym punktu A. Niech P := AC ∩BD.
A
Stosując powyższy lemat dla 4AEF otrzymuje-
my, że IAEF leży na prostej łączącej środki ω1 i
P IDEF
ω2 . Analogicznie na tej prostej leży także IDEF .
IAEF
Ponadto prosta ta przechodzi przez punkt P , za-
tem P , IAEF i IDEF są współliniowe. Oczywiście
F IAEF ∈ AM i IDEF ∈ DM , więc z twierdzenie
E
o trójliściu otrzymujemy, że 4IAEF M IDEF jest
równoramienny, czyli ∠DIDEF P = ∠AIAEF P .
B C
Z drugiej strony ∠DP IDEF = ∠AP IAEF , czy-
M li 4AP IAEF ∼ 4DP IDEF . Oznacza to, że
∠P DIDEF = ∠IAEF AP , co oznacza, iż M jest środkiem łuku BC okręgu ω, a
to jest równoważne z tezą.
Ważnym spostrzeżeniem dotyczącym tego zadania, pozwalającym je rozwiązać w

nieco odmienny sposób z wykorzystaniem lematu O◦ 3, jest fakt, że punkt M leży
na osi potęgowej okręgów ω1 i ω2 . Aby to udowodnić można rozważyć inwersję w
punkcie M o promieniu M E = M F .
26
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 27 — #32

i i
3.1.6 Różne
W tej sekcji zamieściliśmy lematy które nie pasują tematycznie to wcześniejszych
działów.
Lemat O6= 1. Niech punkt P leży na boku BC w 4ABC. Oznaczmy odpowiednio

przez ω1 i ω2 okręgi wpisane w 4ABP i 4AP C. Przyjmijmy, że D jest punktem
styczności okręgu wpisanego w 4ABC z bokiem BC, wtedy punkty IABP DP IACP
leżą na jednym okręgu.
Dowód. Niech prosta ` będąca różną od AP stycz-

ną wewnętrzną okręgów ω1 i ω2 przecina BC w A
punkcie Q. Oznaczmy przez X i Y odpowied-

nio punkty styczności okręgów ω1 i ω2 z bokiem
BC. Policzmy długości odpowiednich odcinków:
BX = BP +AB−AP
2 oraz P Y = AP +P2C−AC . X0
Oznaczmy przez X 0 i Y 0 odpowiednio punkty IABP Y0
styczności prostej P A z okręgiem ω1 oraz prostej IACP
` z okręgiem ω2 . Widzimy, że B X Q P C
P Q + QX − P Y = P X 0 − P Y = QY 0 − QX = P Q + P Y − QX,
co daje XQ = P Y .
Powyższe wnioski implikują BQ = BX + XQ = AB+BC−AC 2 = BD, równość
ta natomiast oznacza, że Q = D. Proste P IACP i P IABP są dwusiecznymi od-
powiednio ∠AP C i ∠AP B, czyli ∠IABP P IACP = 90◦ , analogicznie otrzymujemy
∠IABP DIACP = ∠IABP QIACP = 90◦ , a to implikuje cykliczność wspomnianego
czworokąta.
Przeformułowaniem tego twierdzenia jest rozwa-

F
żenie EA,ABP i EA,AP C . Jeżeli oznaczymy przez
D
E punkt styczności EA,ABC z BC, a przez J1 i
J2 środki EA,ABP i EA,AP C to czworokąt J1 EP J2 X
0 M0 A
również jest cykliczny. Dowód tego faktu przepro- A
wadza się analogicznie jak dowód powyższego le-

matu.
E B C
Lemat O6= 2. Dany jest czworobok zupełny
ABCDEF taki, że ABCD można wpisać w
okrąg Γ. Niech X będzie punktem przecięcia Γ i
(CEF ) różnym od C. Wtedy prosta AX prze-
chodzi przez punkt M będący środkiem odcinka EF .
Dowód. Bez straty ogólności załóżmy, że punkt X leży na łuku DC okręgu Γ nie
zawierającym punktu B. W innym wypadku rozumowanie przebiega analogicznie.
27
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 28 — #33

i i
Niech A0 będzie punktem symetrycznym do A względem M 0 = XA ∩ EF . Widzi-

my, że ∠F A0 E = ∠F AE = 180◦ − ∠ECF , więc A0 leży na (CEF ). Widzimy
także, że ∠DAX = ∠F CX = ∠F A0 X, czyli AE k A0 F . Analogicznie AF k A0 E,
skąd czworokąt AEA0 F jest równoległobokiem co implikuje, że M = M 0 , czyli tezę
lematu.
Dowód ten można także przeprowadzić z pomocą potęgi punktu, rozważając oś

potęgową okręgów opisanych na 4EAX i 4F XA.
Lemat O6= 3. Dany jest 4ABC. Punkty A0 , B 0 i C 0 są tak wybrane, że proste AC 0

i AB 0 są izogonalnie sprzężone w ∠BAC, proste BC 0 i BA0 są izogonalnie sprzężone
w ∠ABC oraz proste CA0 i CB 0 są izogonalnie sprzężone w ∠BCA. Wtedy proste
AA0 , BB 0 i CC 0 są współpękowe 3 .
A
Dowód. Zastosujmy trygonometryczną wesją
twierdzenia Cevy dla 4ABC i kolejno punk-
∠BAA0
tów A0 , B 0 i C 0 . Dostajemy równości: sin sin ∠A0 AC ·
sin ∠ACA0 sin ∠A0 BC sin ∠CBB 0 sin ∠BAB 0
0
sin ∠A0 CB · sin ∠A0 BA = 1, sin ∠B 0 BA · sin ∠B 0 AC ·
0 0
B sin ∠B CA sin ∠ACC sin ∠CBC 0
C0 0 sin ∠B 0 CB = 1 oraz sin ∠C 0 CB · sin ∠C 0 BA ·
A
sin ∠C 0 AB
B C sin ∠C 0 AC = 1 co po wymnożeniu stronami da-
∠BAA0 sin ∠ACC 0 sin ∠CBB 0
je sin
sin ∠A0 AC · sin ∠C 0 CB · sin ∠B 0 BA = 1 co na mocy
twierdzenia odwrotnego do trygonometrycznej wesji twierdzenia Cevy daje tezę le-
matu.
Przykład: Najpierw zaczniemy od wprowadzenia definicji: Dany jest 4ABC. Dla

ustalonego j > 1 i każdego i ∈ {1, 2 . . . j} okręgi ωAji definiujemy następująco:
1. wszystkie okręgi ωAji leżą na zewnątrz 4ABC, mają równe promienie i są

styczne do odcinka BC.
2. okręgi ωAj1 i ωAjj są styczne odpowiednio do prostych AB, AC.
3. jeżeli j = 2 to ωAj1 i ωAjj są styczne zewnętrznie, natomiast gdy j > 2 dla

każdego i ∈ {2, 3 . . . j − 1} okrąg ωAji jest styczny zewnętrznie do okręgów
ωAji−1 i ωAji+1 .
Analogicznie definiujemy ωBji oraz ωCji (ωBj1 jest styczny do BC, natomiast ωCj1
do AC).
Możemy przejść do treści przykładu: Dany jest 4ABC taki, że okręgi ωA42 ,
ωB33 i ωC21 mają równe promienie. Oznaczmy ich środki przez X, Y i Z. Pokazać,
że proste AX, BY i CZ są współpękowe.
3 Jest to twierdzenie Jacobiego
28
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 29 — #34

i i
Dowód. Na mocy symetrii względem dwusiecznej ∠ABC mamy, że ∠XBC = ∠ZBA,

analogicznie ∠XCB = ∠Y CA oraz ∠CAY = ∠BAZ. Wystarczy teraz zastosować
powyższy lemat dla A0 := X, B 0 := Y oraz C 0 := Z, aby otrzymać pożądaną współ-
pękowość.
Lemat O6= 4. Okrąg ω jest wpisany w 4ABC. Niech D, E i F będą punktem

styczności ω odpowiednio z bokami BC, CA i AB. Prosta OABC IABC jest prostą
Eulera 4DEF .
A
P
F
HDEF = IP QR
OP QR R
Q
IABC = ODEF
OABC
B D C
Dowód. Niech P , Q i R będą spodkami wysokości 4DEF opuszczonymi kolejno z

wierzchołków D, E i F . Na mocy Lematu O⊥ 2 HDEF = IP QR . Zauważmy, że
∠DQR = ∠DEF = ∠BDF, czyli QR k BC. Analogicznie pokazujemy, że P R k AC
i P Q k AB.
Istnieje zatem jednokładność przekształcająca 4ABC na 4P QR. Środek tej
jednokładność leży na prostej IABC IP QR czyli IABC HDEF . Z drugiej strony śro-
dek ten leży również na prostej OP QR OABC . Punkt OP QR jest środkiem okręgu
Feuerbacha 4DEF , zatem leży on także na prostej OEDF HDEF czyli IABC HDEF .
Powyższe wnioski dowodzą, że OABC , IABC , OP QR i HDEF są współliniowe
lub OP QR jest środkiem jednokładności przekształcającej 4ABC na 4P QR. W
drugim przypadku dostajemy, że OP QR = OABC , co ostatecznie dowodzi żądanej
współliniowości.
Lemat O6= 5. Dany jest 4ABC.
1. Środek jednokładności przekształcającej okrąg wpisany w 4ABC na (ABC)

jest izogonalnie sprzężony do punktu Nagela względem 4ABC.
29
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 30 — #35

i i
2. Niech EA,ABC jest styczny do AB i AC odpowiednio w punktach K i L. Oznacz-

my przez X punkt przecięcia CK i BL. Wtedy punktem izogonalnie sprzężo-
nym do X względem 4ABC będzie środek jednokładności (ABC) i EA,ABC .
Dowód. Oznaczmy przez S środek jednokładności okręgu wpisanego w 4ABC i

(ABC). Niech MA,ABC będzie styczny do (ABC) w punkcie F . Oczywiście
środkiem jednokładności o skali dodatniej przekształcającej okrąg wpisany w 4ABC
na MA,ABC jest A, natomiast środkiem jednokładności o skali dodatniej przekształ-
cającej MA,ABC na (ABC) jest F . Na mocy twierdzenia o złożeniu jednokład-
ności dostajemy więc, że S ∈ AF . Z lematu M 3 wnioskujemy, że prosta AF
jest izogonalnie sprzężona do nageliany poprowadzonej z wierzchołka A. Rozumu-
jąc analogicznie dla pozostałych wierzchołków dostajemy tezę lematu.
Drugą część dowodzi się korzystając z analogu lematu M 3 dla tzw. mixtilinear
excircle.
Przykład: Dwa okręgi ω1 , ω2 o promieniu 1 przecinają się w punktach X, Y . Za-

łóżmy, że |XY | = 1. Z punktu A leżącego na okręgu ω1 prowadzimy styczne do ω2
w punktach B i C. Niech proste AB, AC przecinają ω1 odpowiednio w punktach
B 0 , C 0 . Niech P := BC 0 ∩ C 0 B. Obliczyć miarę ∠XP Y .
Dowód. Udowodnimy wpierw, że prosta B 0 C 0 jest styczna do ω2 . Niech ` będzie

styczna do ω1 i ω2 odpowiednio w punktach K i L. Załóżmy bez straty ogólności,
że punkt Y jest bliżej ` niż X. Z twierdzenia Poncelet’a wystarczy pokazać, że
KX jest styczna do ω2 . Rzeczywiście, oznaczmy przez O1 , O2 środki okręgów ω1
i ω2 . Z założeń zadania wnioskujemy, że 4O1 XY oraz 4O2 XY są równoboczne.
Oznaczmy X1 := XO1 ∩ ω1 oraz X2 := XO2 ∩ ω2 . Oczywiście O1 O2 jest symetralną
XY , czyli X1 Y k l. Oznacza to, że punkt K jest środkiem łuku X1 Y okręgu ω1 ,
czyli ∠KXY = ∠X12XY = ∠O12XY = 30◦ . To natomiast na mocy twierdzenia o kącie
między styczną a cięciwą jest równoważne ze stycznością KX i ω2 , gdyż ∠XO2 Y =
60◦ .
Udowodniliśmy tym samym, że ω2 jest okręgiem dopisanym do 4AB 0 C 0 . Z na-
szego lematu wiemy, że punktem izogonalnie sprzężonym do P jest środek jedno-
kładności (AB 0 C 0 ) = ω1 i ω2 , oznaczmy go przez J. Z drugiej strony okręgi te
mają równe promienie, czyli punkt J leży na prostej w nieskończoności. Oznacza
to, że P ∈ ω1 , czyli ∠XP Y = 150◦ .
30
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 31 — #36

i i
3.2 Inwersja
Inwersja jest jedną z najczęściej stosowanych metod w rozwiązywaniu zadań olim-
pijskich. Stanowi ona swoisty elemantarz, znajomość jej własności może być nieoce-
niono pomocna.
W niektórych zadaniach w tym dziale będzie pojawiał się mixtilinear incircle któ-
remu poświęciliśmy osobny dział. Nie należy się jednak zrażać, takie problemy będą
wymagały co najwyżej zastosowania odpowiedniej inwersji i lematów z sekcji 3.1.
3.2.1 Inwersja
Definicja: Dla okręgu ω o środku w punkcie S i promieniu R inwersją względem te-
go okręgu będziemy nazywać przekształcenie Ψ takie, że dla każdego punktu A 6= S,
−→
A0 = Ψ(A) leży na półprostej SA oraz spełnia SA · SA0 = R2 .
Czasami przyjmujemy, że obrazem środka okręgu w inwersji jest punkt w nieskoń-

czoności. Nie należy jednak na razie się tym przejmować.
Poniżej dla każdego punktu X 6= S przez X 0 oznaczmy obraz X w inwersji względem

okręgu ω. Inwersja posiada następujące własności:
• jest inwolucją tzn. dla każdego punktu A 6= S zachodzi Ψ(Ψ(A)) = A
• punkty leżące na ω są w tym przekształceniu stałe
• prosta AB jest antyrównoległa do A0 B 0 w kącie ASB
• zachowuje kąty pomiędzy krzywymi4
• dla okręgu γ takiego, że S ∈ γ, Ψ(γ) jest prostą
• dla okręgu γ takiego, że S 6∈ γ, Ψ(γ) jest okręgiem jednokładnym z γ względem

punktu S
• dla prostej ` takiej, że S ∈ `, Ψ(`) = `
• dla prostej ` takiej, że S 6∈ `, Ψ(`) jest okręgiem
Jeżeli czytelnik spotyka się z powyższymi własnościami po raz pierwszy, to zachę-

camy do samodzielnego ich wykazania. Da to pewnego rodzaju wyczucie i intuicję
jak działa to przekształcenie.
4 Kątpomiędzy krzywymi definiujemy jako mniejszy z kątów pod którym przecinają się styczne
poprowadzone do tych krzywych w punkcie ich przecięcia.
31
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 32 — #37

i i
W formułowaniu zadań oraz rozwiązań mówimy, że rozważmy inwersję o środku w

pewnym punkcie która ma pewną własność. Jest to skrótowy zapis tego, że roz-
ważamy inwersję względem okręgu o środku w tym punkcie i dowolnym/pewnym
promieniu która ma opisaną własność.
32
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 33 — #38

i i
3.2.2 Inwersja w trójliściu

Pierwszą z rozważanych przez nasz szczególnych typów inwersji będzie inwersja w
trójliściu:
Definicja Dla danego 4ABC oznaczmy przez M środek tego łuku BC (ABC)
który nie zawiera punktu A. Inwersją w trójliściu nazywamy przekształcenie Ψ bę-
dące inwersją o środku w punkcie M i promieniu M B.
Takie przekształcenie ma dwie najważniejsze własności:
1. Ψ(IABC ) = IABC
2. Ψ( (ABC)) = BC
33
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 34 — #39

i i
√ q
1
3.2.3 Inwersja bc oraz 2
bc
√
Inwersja bc
√
Inwersja bc jest jedną z częściej stosowanych inwersji dlatego też poświęciliśmy jej
osobną sekcję. Spełnia ona większość podstawowych własności inwersji, ale posiada
również kilka unikalnych, na których skupimy się w głównej mierze.
√
Definicja: Dla trójkąta 4ABC inwersją bc nazywamy przekształcenie√Ψ, które
jest złożeniem inwersji względem okręgu o środku w punkcie A i promieniu AB · AC
z symetrią względem dwusiecznej ∠BAC.
Tak zdefiniowane przekształcenie ma kilka ciekawych własności:
• jest inwolucją tzn. dla każdego punktu X 6= A zachodzi Ψ(Ψ(X)) = X
• Ψ(B) = C i Ψ(C) = B
5
• Ψ zachowuje równoległości w ∠BAC
• jeżeli X 6= A i X 0 = Ψ(X) to ∠BAX = ∠CAX 0
• Ψ( (ABC)) = BC
• Ψ(MA,ABC ) = EA,ABC
√
Lemat I√bc 1. Dany jest 4ABC oraz przekształcenie Ψ będące inwersją bc. Niech
J będzie środkiem EA,ABC . Wtedy Ψ(J) = IABC .
Dowód. Zauważmy, że ∠IABC CJ = 90◦ =
A
∠IABC BJ czyli czworokąt BJCIABC jest cy-
kliczny. Oznacza to, że ∠AJC = CJIABC =
IABC ∠CBIABC = ∠IABC BA, co w połączniu z
C ∠BAIABC = ∠JAC implikuje, że 4ABIABC ∼
B
4AJC. Zapisując stosunki odpowiednich boków
dostajemy AIAB
ABC
= ACAJ
co implkuje, że AB ·
AC = AIABC · AJ, co chcieliśmy pokazać.
5 Jeżeli X ∈ AC i Y ∈ AB, a X 0 := Ψ(X) i Y 0 := Ψ(Y ) to XY k X 0 Y 0 .
34
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 35 — #40

i i
q
1
Inwersja 2 bc
q
Kolejnym ciekawym przekształceniem jest inwersja 12 bc.
q
Definicja: Dla trójkąta 4ABC inwersją 12 bc nazywamy przekształcenie Ψ, które
q
jest złożeniem inwersji względem okręgu o środku w punkcie A i promieniu 12 AB · AC
z symetrią względem dwusiecznej ∠BAC.
q
1
√
Jak widzimy definicja inwersji 2 bc jest prawie taka sama jak inwersji bc. Aby
przyjrzeć się bliżej jej własnościom wprowadźmy następujące oznaczenie: punkty M
i N to odpowiednio środkami boków AB i AC w 4ABC.
Przekształcenie Ψ posiada następujące własności:
• jest inwolucją tzn. dla każdego punktu X 6= A zachodzi Ψ(Ψ(X)) = X

• Ψ(C) = M i Ψ(B) = N
• Ψ zachowuje równoległości w ∠BAC
• jeżeli X 6= A i X 0 = Ψ(X) to ∠BAX = ∠CAX 0
• Ψ( (ABC)) = M N
• Ψ( (AM N )) = BC
Lemat I√ 1 bc 1. Niech HA będzie spodkiem wysokości z wierzchołka A w 4ABC,

2 q
a przekształcenie Ψ inwersją 12 bc, wtedy Ψ(HA ) = OABC oraz Ψ( (BOABC C))
jest okręgiem Feuerbacha w 4ABC.
Dowód. Oznaczmy przez M i N odpowiednio środki odcinków AB i AC. Zauważmy,
◦
że ∠OABC N A = 90q = ∠AM OABC czyli OABC ∈ (AM N ) co na mocy ostatniej
1 0
własności inwersji 2 bc daje OABC := Ψ(OABC ) ∈ BC. Z drugiej strony prosta
0
AOABC jest izogonalnie sprzężona z prostą AOABC w ∠BAC. Oznacza to, że prosta
0 0
AOABC jest wysokością w 4ABC czyli OABC = HA co jest równoważne z pierwszą
częścią lematu.
Druga część wynika bezpośrednio z tego, że Ψ(OABC ) = HA , Ψ(C) = M oraz
Ψ(B) = N , a (M N H) jest okręgiem Feuerbacha w 4ABC.
Przykład: Dany jest 4ABC. Okrąg ω jest styczny do boków AB i AC oraz ze-
wnętrznie do (BOABC C). Oznaczmy przez E i F punkty styczności ω odpowied-
nio z AB i AC. Pokazać, że EF jest symetralną odcinka AIABC .
35
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 36 — #41

i i
Dowód. Niech M będzie środkiem odcinka EF . Z symetrii względem dwusiecznej

∠BAC wystarczy pokazać,
q że M jest środkiem AIABC . Rozważmy przekształcenie
Ψ będące inwersją 12 bc. Na mocy powyższego lematu (BOABC C) przejdzie na
okrąg Feuerbacha w 4ABC czyli z twierdzenia Feuerbacha dostajemy, że Ψ(ω) =
EA,ABC .
Oznacza to, że punkty K := Ψ(F ) i L := Ψ(E) będą punktami styczności
EA,ABC odpowiednio z prostymi AB i AC. Niech J będzie środkiem EA,ABC wtedy
∠JKA = 90◦ = ∠JLA czyli na AKJL można opisać okrąg. Wnioskujemy stąd, że
Ψ(J) = M .
Niech M 0 będzie środkiem AIABC . Korzystając z lematu I√bc 1 dostajemy:
AIABC · AJ = AB · AC, czyli AM · AJ = 21 AB · AC co jest równoważne z tym, że
Ψ(J) = M 0 . Dostajemy stąd czego, że M = M 0 co chcieliśmy pokazać.
36
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 37 — #42

i i
3.2.4 Antyinwersja
Definicja: Antyinwersją względem okręgu ω o środku w punkcie S nazywamy zło-
żenie inwersji względem tego okręgu z symetrią środkową względem S.
Jedną z najbardziej użytecznych własności antyinwersji jest następujący lemat
Lemat I−1 1. Dla dowolnego okręgu ω i punktu X leżącego wewnątrz niego istnieje
taki okrąg o środku w X, że antyinwersja względem niego zachowuje ω.
Dowód. Rozważmy dowolną cięciwę AB okręgu√ω która przechodzi przez punkt X.

Niech γ będzie okręgiem o promieniu równym AX · BX. Z twierdzenia o potędze
punktu stwierdzamy, że antyinwersja względem γ zachowuje ω.
Przykład: Prostopadłe okręgi ω1 i ω2 przecinają się w punktach A i B. Punkt C

leży na okręgu ω2 oraz wewnątrz okręgu ω1 . Proste CB i CA przecinają ω1 odpo-
wiednio w puntkach D i E. Pokazać, że proste DA i BE przecinają się na okręgu ω2 .
Dowód. Rozważmy antyinwersję Ψ w punkcie C zachowującą ω1 . Wtedy Ψ(B) = D

i Ψ(A) = E. Antyinwersja tak jak inwersja zachowuje kąty między krzywymi czyli
ED = Ψ(ω2 ) ⊥ Ψ(ω1 ) = ω1 . Oznacza to, że ED jest średnicą ω1 .
Oznaczmy X := AD ∩ BE. Jako, że ∠XAC = ∠DAC = 90◦ oraz ∠XBC =
∠EBC = 90◦ , czyli punkty A, B, C i X leżą na jednym okręgu – na (ABC) =
ω2 .
Lemat I−1 2. Dla okręgów ω1 i ω2 takich, że ω1 leży wewnątrz ω2 mających środek

jednokładności o skali dodatniej w punkcie X istnieje taki okrąg o środku w X, że
antyinwersja względem niego przekształca ω1 na ω2 .
Dowód. Niech ABCD będzie wpisany w ω1 z tym, że jego przekątne przecinają

się w X. Niech A0 , B 0 , C 0 i D0 będą obrazami odpowiednio punktów A, B, C i
D w jednokładności względem X przekształcającej ω1 na ω2 . Jako, że czworokąt
ABCD jest wpisany w okrąg mamy 4XAB ∼ 4XDC, z jednokładności nato-
0
miast 4XDC ∼ 4XD0 C 0 czyli 4XAB ∼ 4XD0 C 0 . Implikuje to XB AX
= XD
XC 0 czyli
AX · XC 0 = BX · XD0 . Oznacza to, że niezależnie od wyboru punktów B i D (z
tym, że X ∈ BD) na okręgu ω1 wartość BX ·XD0 jest stała i równa AX ·XC 0 , czyli
przekształcenie Ψ będące antyinwersją względem okręgu o środku w X i promieniu
√
AX · XC 0 spełnia warunki lematu.
Przykład: Dany jest ostrokątny 4ABC. Okrąg o średnicy AHABC tnie (ABC)
w punkcie Q 6= A. Na bokach AB i AC wybieramy odpowiednio takie punkty K i
L, że KHABC k AC oraz LHABC k AB. Pokazać, że punkty A, K, L i Q leżą na
jednym okręgu.
37
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 38 — #43

i i
Dowód. Oznaczmy okrąg Feuerbacha 4ABC przez ω. Jak wiemy istnieje jednokład-
ność o skali dodatniej o środku w punkcie HABC przekształcającą (ABC) na ω.
Na mocy powyższego lematu wiemy więc, że istnieje antyinwersja Ψ o środku w H
taka, że Ψ( (ABC)) = ω.
Niech M będzie środkiem BC, natomiast punkty D, E i F spodkami wysokości
opuszczonych odpowiednio z wierzchołków A, B i C w 4ABC. Ponadto oznaczmy
przez P punkt antypodyczny do A względem (ABC). Z lematu O⊥ 1 wiemy,
że punkty Q, HABC , M i P są współliniowe czyli Ψ(Q) = M . Wiemy również, że
Ψ(A) = D. Oznaczmy L0 := Ψ(L) i K 0 := Ψ(K). Jako, że Ψ(AB) = (HABC DE)
to K ∈ AB punkt K 0 leży na okręgu o średnicy CHABC . W rozważanej antyinwersji
prosta HABC K jest stała, czyli HABC K 0 k EC co implikuje, że K 0 CEHABC jest
prostokątem. Analogicznie pokazujemy, że BL0 HABC F również jest prostokątem.
Na mocy antyinwersji wystarczy pokazać, że punkty L0 , K 0 , M i D leżą na
jednym okręgu. Zauważmy, że
∠L0 DK 0 = 180◦ − ∠K 0 DC − ∠L0 DB = 180◦ − ∠BF L0 − ∠K 0 EC =

= 180◦ − ∠HABC BF − ∠HABC CE = 2∠BAC.
Z drugiej strony punkty L0 i K 0 leżą na okręgu o średnicy P HABC , którego środ-

kiem jest M . Oznacza to, że ∠L0 M K 0 = 2∠L0 HABC K 0 = 2∠BAC, czyli czworokąt
L0 K 0 M D jest cykliczny, a to chcieliśmy pokazać.
38
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 39 — #44

i i
3.3 Sprzężenie Izogonalne

Definicja: Punkty P i Q są izogonalnie sprzężone względem ∠BAC, jeśli zachodzi
∠P AB = ∠QAC. W 4ABC punkty P i Q nazywamy izogonalnie sprzężonymi
względem 4ABC, gdy zachodzą ∠P AB = ∠QAC, ∠P BA = ∠QBC i ∠P CB =
∠QCA.
Lemat SI 1. Dany jest 4ABC. Punkty P i Q leżą na boku BC i są izogonalnie

sprzężone względem ∠BAC. Wówczas
AC 2 CP · CQ
= .
AB 2 BP · BQ
CP S(4CP A) AC·AP ·sin ∠CAP AC·sin ∠CAP
Dowód. Zauważmy, że BP = S(4P BA) = AP ·AB sin ∠P AB = AB·sin P AB . Analo-
CQ AC·sin CAQ
gicznie otrzymujemy QB = AB·sin ∠QAB , a ponieważ ∠P BA = ∠CAQ i ∠CAP =
∠QAB, dostajemy żądaną równość.
Przykład: Dany jest 4ABC. Niech punkt D przecięciem symediany z wierzchołka

CD AC 2
A z bokiem BC. Udowodnić, że BD = AB 2.
Dowód. Niech M będzie środkiem odcinka BC. Wiemy, że punkt D i M są izo-

AC 2
gonalnie sprzężone względem ∠BAC. Dlatego też na mocy lematu SI1 AB 2 =
CM ·CD CD
BM ·BD = BD .
Lemat SI 2. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Niech P := AC ∩ BD

oraz Q := AD ∩ BC. Oznaczmy przez P 0 odbicie P względem środka boku AB.
Wtedy QP i QP 0 są izogonalnie sprzężone w ∠AQB.
Dowód. Rozpatrzmy konfigurację w której punkt D leży na odcinku AQ. Zauważ-

my, że czworokąt P AP 0 B jest równoległobokiem, więc ∠P 0 BA = ∠CAB = ∠BDC.
Oczywiście mamy także: ∠ABC = ∠QDC, co implikuje, że ∠P 0 BQ = ∠P DQ. Za-
uważmy teraz, że ponieważ 4QDC ∼ 4QAB, zachodzi: QD CD
QB = AB . Z definicji
0 DP DP PC
punktu P i potęgi punktu wiemy także, że P 0 B = AP = P B . Z kolei z podobień-
PC CD 0
stwa 4P CD i 4ABP otrzymujemy, że P B = AB , zatem 4QDP ∼ 4QP B, co
już implikuje tezę lematu
Przykład: Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Oznaczmy E := BD ∩

AC i F := AD ∩ BC. Niech G będzie takim punktem, że ECGD jest równoległo-
bokiem, a przez H oznaczmy odbicie E względem AD. Pokazać, że punkty D, G, F
i H leżą na jednym okręgu.
Dowód. Ponieważ G jest punktem symetrycznym do E względem środka odcinka

DC, więc stosując lemat SI 2 widzimy, że 4GF D ∼ 4EBF . Łącząc to z symetrią
39
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 40 — #45

i i
F H i F E, otrzymujemy, że ∠DGF = ∠F EB = 180◦ − ∠F ED = 180◦ − ∠F HD,

czyli naszą tezę.
Lemat SI 3. Dany jest kąt ∠QP R. Rozważmy takie punkty X i Y , aby te nie leżały
ani na P Q ani na P R. Przez M oznaczmy środek odcinka XY . Niech A i B będą
rzutami prostokątnymi punktu X na P Q i P R. W analogiczny sposób zdefiniujmy
dla punktu Y punkty C i D. Wtedy następujące warunki są równoważne:
1. Punkty A, B, C i D leżą na jednym okręgu o środku M .
2. P X i P Y są izogonalnie sprzężone względem ∠QP R.
Dowód. Załóżmy bez straty ogólności, że P A > P C oraz P B > P D.

(1 ⇐= 2) Zauważmy, że z izogonalnego sprzężenia punktów X i Y wynika, że
4AXP ∼ 4Y DP oraz 4CY P ∼ 4XBP . Otrzymujemy, więc że PAP PD
X = P Y oraz
PC PB
P Y = P X . Przemnażając te dwie równości przez P X · P Y , dostajemy na mocy
potęgi punktu cykliczność czworokąta ABDC. Niech teraz punkty K i L będą rzu-
tami prostokątnymi punktu M kolejno na P Q i P R. Ponieważ czworokąty AXY C
i XBDY są trapezami, więc z twierdzenia Talesa wynika, że M K, M L są syme-
tralnymi odcinków AC i BD, co wobec cykliczności ABDC dowodzi, że M jest
środkiem okręgu opisanego na ABDC. Dowód w drugą stronę przebiega analogicz-
nie.
Dokładnie tym samym tokiem rozumowania możemy dojść do tego, że jeżeli punkty
P i P 0 są izogonalnie sprzężone w 4ABC, to PP,ABC = PP 0 ,ABC .
−−→
Przykład: Dany jest trapez ABCD o podstawach CD i AB. Niech półproste DA
−−→
i CB przecinają się w punkcie P . Oznaczmy przez O1 i O2 kolejno środki (DCA)
i (ACB). Pokazać, że
∠AP O1 = ∠O2 AB.
Dowód. Niech K, L, M i N, będą kolejno środkami odcinków DA, CB, AB i DC.

Przez X i Y oznaczmy kolejno rzuty O1 i O2 na CB i DA, a przez E i F środki
odcinków O1 O2 i KL. Z racji tego, że czworokąt O1 N O2 M jest trapezem, a punkty
M , F i N są współliniowe, więc EF jest linią środkową tego trapezu. Otrzymujemy
stąd, że EK = EL. Zauważmy jednak, że czworokąt KO1 O2 Y jest trapezem pro-
stokątnym, więc na mocy twierdzenia Talesa otrzymujemy: EY = EK. Podobnie
pokazujemy, że EX = EL. Implikuje to to, że punkty K, X, L i Y leżą na jednym
okręgu o środku w punkcie E, co wobec lematu SI 3, daje tezę.
Lemat SI 4. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Jego przekątne przeci-
−−→ −−→
nają się w punkcie E, a półproste AD i BC w Q. Oznaczmy przez I1 , I2 i I3 środki
40
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 41 — #46

i i
okręgów wpisanych w 4DEC, 4DCQ i 4ABE, a przez I4 środek EQ,QAB . Wtedy

proste I1 I2 i I3 I4 przechodzą kolejno przez środki łuków CD i AB niezawierających
punktów A, B oraz C, D.
Dowód. Pokażemy dowód dla prostej I1 I2 . Dla prostej I3 I4 przebiega on analo-
gicznie. Niech K będzie środkiem łuku z CD treści zadania. Rozważmy punkt F
izogonalnie sprzężony do I1 względem 4DCK. Zauważmy, że
∠CDQ 180◦ − ∠DKC

∠I2 DK = ∠I2 DC − ∠KDC = − =
2 2
∠ABC − ∠DBC ∠ABD ∠ACD
= = = = ∠I1 CD.
2 2 2
Analogicznie pokazujemy, że ∠I2 CK = ∠I1 DC. Implikuje to to, że punkty I2 i
F są symetryczne względem symetralnej odcinka DC. Z racji tego, że K leży na
symetralnej tego odcinka dostajemy, że ∠I1 KC = ∠F KC = ∠I2 KD, czyli punkty
I1 , K i I2 są współliniowe.
Przykład: Niech ABCD będzie czworokątem wpisanym w okrąg ω. Oznaczmy

−−→ −−→
przez E przecięcie przekątnych tego czworokąta. Niech CB i DA przecinają się w
punkcie F . Pokazać, że proste IABE IABF oraz ICDE ICDF przecinają się na ω.
Dowód.
Niech X := IABE IABF ∩ ICDE ICDF . Zauważmy, że wykonując podobne rozu-
mowanie jak w naszym lemacie dla punktów ICDE i ICDF , otrzymamy, że pro-
sta ICDE ICDF połowi łuk DAC okręgu ω. Kąt oparty na tym łuku ma wartość
180◦ − ∠CAD = ∠D + ∠ACD. Wiadomo ponadto, że prosta IABE IABF połowi
łuk AB niezawierający punktów C i D. Kąt oparty na tym łuku ma z kolei wartość
∠ACB. Teza jest więc równoważna pokazaniu, że ∠IABE XICDE = ∠D+∠ACD 2 −
∠ACB ∠D−∠ACB−∠ACD ∠D−∠C
2 − ∠ACD = 2 = 2 . Niech teraz X := CICDE ∩ DICDF
oraz Y := DICDE ∩ CICDF . Zauważmy teraz, że
∠D − ∠BDC ∠BDA ∠BCA

∠ICDE DICDF = = = =
2 2 2
∠C − ∠ACD
= = ∠ICDE CICDF .
2
Z tego wynika, że punkty C, Y , X i D leżą na jednym okręgu. Oznaczmy przez I
punkt symetryczny do ICDE względem środka odcinka CD. Z lematu SI 2 wiemy,
że proste ICDF I oraz ICDF ICDE są izogonalnie sprzężone względem ∠DICDF C.
Zauważmy teraz, że ∠ICD = ∠ICDE DC = ∠IABE AB oraz ∠IDC = ∠ICDE CD =
∠IABE BA, zatem 4IDC oraz 4IABE BA są podobne. Podobny rachunek na kątach
dowodzi podobieństwa 4ICDF DC oraz 4IABF BA, co prowadzi to wniosku, że
czworokąty IDICDF C i IABE BIABF A są podobne. Zauważmy zatem, że
∠DICDF ICDE = ∠CICDF I = ∠AIABF IABE .
41
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 42 — #47

i i
Jeżeli więc Z := IABF A ∩ ICDF D, to
∠D
∠IABE XICDE = ∠AZD = 180◦ − (180◦ − ) − (180◦ − ∠DAIABF ) =
2
∠D ∠C ∠D ∠C ∠D − ∠C
= − 180◦ + + ∠A = + − ∠C = ,
2 2 2 2 2
co daje tezę.
Lemat SI 5. Niech ω będzie okręgiem opisanym na 4ABC. Punkty P i Q są

izogonalnie sprzężone względem tego trójkąta. Prosta AP przecina ω w punkcie M .
Niech prosta QM przecina BC w E, wtedy P E k AQ.
Dowód. Niech prosta AQ przecina ω i BC odpowiednio w punktach N i H. Z tego,
że P i Q są izogonalnie sprzężone dostajemy: 4CHN ∼ 4ACM oraz 4CP M ∼
4QCN . Stwierdzamy stąd, że HN · AM = CM · CN = QN · P M . Korzystając z
równoległości M N i BC oraz poprzednich wniosków dostajemy
MP NH ME
= = ,
MA NQ MQ
czyli P E k AQ, co chcieliśmy pokazać.
Przykład: Niech I będzie środkiem okręgu wpisanego w 4ABC. Wewnątrz 4ABC

wybieramy taki punkt P , że ∠P IA = 90◦ . Niech Q będzie punktem izogonalnie
sprzężonym do P względem 4ABC. Na prostej BC wybieramy taki punkt D, że
P D k AQ. Udowodnić, że
∠DIQ = 90◦ .
Dowód. Niech X będzie przecięciem AP z (ABC), a M przecięciem AI z tym
samym okręgiem. Prosta M X przecina BC w punkcie T . Z potęgi punktu i lematu
o trójliściu stwierdzamy, że (T XI) jest styczny do prostej AI. Oznaczmy przez
K punkt przecięcia tego okręgu z prostą BC.
Rozważając inwersję względem okręgu o środku w M i promieniu M B dosta-
jemy, że ∠XT K = ∠XAI. Możemy więc zapisać, że ∠XIK = ∠XAI. Co więcej
∠KXI = ∠KIM = ∠IXP , dostajemy to licząc kąty w 4XIA. Zauważmy teraz,
że ∠P IK = 90◦ − ∠KIM = 90◦ − ∠KXP 2 co dowodzi, że I jest środkiem okręgu
dopisanego do 4XKP .
Dostajemy więc, że P I jest dwusieczną ∠KP A, czyli P K k AQ co daje K = D
na mocy powyższego lematu. Prosta AI jest dwusieczną ∠P AQ czyli w czworokąt
AP DQ można wpisać okrąg o środku w I. Ten czworokąt jest trapezem, zatem
1
∠DIQ = 180◦ − (∠P DQ + ∠DQA) = 90◦ .
2
42
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 43 — #48

i i
Lemat SI 6. Niech pary prostych AP i AQ oraz AS i AR będą izogonalnie sprzę-

żone względem ∠BAC. Jeżeli przez X i Y zdefiniujemy punkty X i Y przecięcia
prostych P S, QR oraz P R, QS, to wtedy AX i AY są izogonalnie sprzężone wzglę-
dem ∠BAC.
Dowód. Załóżmy, że punkty P , Q, S i R leżą wewnątrz ∠BAC. W przeciwnym
razie możemy przeprowadzić analogiczne rozumowani. Oznaczmy kolejno przez E i
F punkty przecięcia prostej AY z prostymi P S i QR. Zauważmy, że korzystając z
podstawowej własności dwustosunku mamy:
(P, X; S, E) = (R, X; Q, F ).
Wprowadźmy teraz następujące oznaczenia: α := ∠P AS = ∠RAQ, β := ∠RAE,

γ := ∠EAX oraz δ := ∠XAS. Z poprzedniej obserwacji wynika, że
sin α sin δ sin α sin β
÷ = ÷ .
sin(α + δ) sin γ sin(α + β) sin γ
To implikuje:
sin(α + β) sin(α + δ) sin α · cos β + sin β · cos α

= ⇐⇒ =
sin β sin δ sin β
sin α · cos δ + sin δ · cos α
= ⇐⇒ tg δ = tg β,
sin δ
co wobec początkowych założeń, daje β = γ. Otrzymana zależność jest już równo-
ważna z tezą lematu.
Przykład: Niech 4ABC będzie różnobocznym, ostrokątnym trójkątem. Oznacz-

my środki boków BC, AC i AB odpowiednio przez M , N i P . Niech symetralne
odcinków AB i AC przecinają prostą AM w punktach D i E i niech F będzie
punktem wewnątrz 4ABC, leżącym na przecięciu prostych BD i CE. Pokazać, że
punkty A, N , F i P leżą jednym okręgu.
Dowód. Zauważmy, że teza zadania równoważna jest z pokazaniem, że AF jest

symedianą 4ABC. Istotnie, jeśli tak jest to 4AF B ∼ 4AF C, a co za tym idzie
4AP F ∼ 4CF N , więc ∠F P A = ∠F N C.
Niech więc X będzie punktem przecięcia prostej prostopadłej do AC w punkcie
A z prostą CE, a Y punktem przecięcia prostej prostopadłej do AB w punkcie A z
prostą BD. Oczywiście proste AX i AY są izogonalnie sprzężone względem ∠BAC.
Ponadto punkty E i D są środkami odcinków CX i BY . Implikuje to zatem, że
BX k AM k CY . Stosując teraz powyższy lemat dla ∠BAC i punktów B, X oraz
C, Y mamy, że F = BY ∩ CX oraz P∞ := BX ∩ AM ∩ CY , czyli AF i AM są
izogonalnie sprzężone w ∠BAC, co kończy całe zadanie.
43
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 44 — #49

i i
Ciekawym spostrzeżeniem związanym z tym zadaniem jest fakt, że F to punkt, który

jest środkiem podobieństwa spiralnego przekształcającego BA na AC. Punkt F to
również środek odcinka AK, gdzie K jest drugim punktem przecięcia prostej AF
z (ABC). Płynie stąd niebanalny wniosek pozwalający połączyć podobieństwo
spiralne z symedianami.
44
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 45 — #50

i i
3.4 Dwustosunek i biegunowe

Definicja: Dwustosunkiem czwórki współliniowych, różnych punktów A, B, C i D
nazwiemy wartość wyrażenia
−→ −−→
AC AD
÷
−−→ −−→
BC BD
i będziemy je oznaczali przez (A, B; C, D).
Jeżeli A, C, B i D leżą w tej kolejności na jednej prostej oraz (A, B; C, D) = −1,

to mówimy, że czwórka A, B, C, D jest harmoniczna.
Ponadto przez P (A, B; C, D) = (P A, P B; P C, P D) rozumieć będziemy dwustosu-

nek pęku prostych P A, P B, P C, P D.
Biegunową punktu P względem okręgu ω nazywać będziemy prostą zawierającą

inwersyjny obraz punktu P względem ω, prostopadłą do prostej OP , gdzie O to
środek tego okręgu. Biegunową punktu O względem ω jest prosta w nieskończono-
ści. Jeżeli prosta ` jest biegunową punktu P względem ω, to P nazywamy biegunem
prostej ` względem ω.
Przedstawimy teraz szereg prostych faktów związanych z dwustosunkiem, które albo

wynikają wprost z definicji tego narzędzia, albo mogą zostać udowodnione za po-
mocą elementarnych twierdzeń geometrii płaskiej. W faktach, w których będziemy
rozważali współliniową czwórkę punktów A, C, B i D będziemy ponadto zakładali,
że leżą one na jednej prostej dokładnie w tej kolejności.
• Dany jest punkt P oraz prosta ` nieprzechodząca przez P . Obierzmy na niej 4
różne punkty A, B, C i D oraz zdefiniujmy następujące punkty: A0 := P A∩k,
B 0 := P B ∩ k, C 0 := P C ∩ k i D0 := P D ∩ k, gdzie k jest dowolną inną prostą
rozłączną z P . Wtedy
(A, B; C, D) = (A0 , B 0 ; C 0 , D0 ).
• Załóżmy, że punkty P1 , P2 , A, B, C i D są różnymi punktami leżącymi na

jednym okręgu. Wtedy
P1 (A, B; C, D) = P2 (A, B; C, D).
• Dla współliniowych punktów A, C, B i D zachodzi następująca równoważność:

(A, B; C, D) = (B, A; C, D) ⇐⇒ (A, B; C, D) = −1
• Dane są trzy współliniowe punkty A, B i C takie, że B jest środkiem odcinka

AC. Wtedy
(A, C; B, X∞ ) = −1.
45
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 46 — #51

i i
• Dla współliniowych punktów A, C, B i D, takich że (A, B; C, D) = −1, punkt

P jest środkiem odcinka AB wtedy i tylko wtedy, gdy
P A2 = P C · P D.
• Dana jest czwórka punktów A, C, B i D leżących na prostej ` oraz punkt

P ∈
/ l. Wtedy każde z dwóch poniższych warunków implikują trzeci.
1. (A, B; C, D) = −1.
2. P C jest dwusieczną ∠AP B.
3. P C ⊥ P D.
• Przez punkt P leżący na zewnątrz okręgu ω prowadzimy prostą `, przecinającą

ω kolejno w dwóch różnych punktach A i B, a biegunową punktu P względem
ω w Q. Wtedy
(P, Q; A, B) = −1.
• Dwie różne proste przechodzące przez punkt P przecinają okrąg ω w punktach

A i B oraz C i D. Niech Q := AC ∩ BD oraz S := AD ∩ BC. Wtedy prosta
QS jest biegunową punktu P względem ω.
• Jeśli punkt A należy do biegunowej punktu B względem okręgu ω, to punkt
B leży na biegunowej punktu A względem ω.
• Punkty A, B i C są współliniowe wtedy i tylko wtedy, gdy ich biegunowe
względem okręgu ω są współpękowe. Analogicznie proste `1 , `2 i `3 są współ-
pękowe, wtedy i tylko wtedy, gdy ich bieguny względem okręgu ω są współli-
niowe.
Lemat D 1. Dany jest 4ABC oraz punkt P różny od wierzchołków tego trójkąta.
Oznaczmy D := AP ∩ BC, E := BP ∩ CA i F := CP ∩ AB. Przez X oznaczmy
przecięcie prostych EF i BC. Załóżmy ponadto, że punkty B, D, C i X leżą w tej
kolejności na prostej. Wtedy
(B, C; D, X) = −1.
Dowód. Niech Y := EF ∩AD. Zauważmy, że rozważając rzutowanie względem punk-

tu P mamy: (E, F ; Y, X) = (B, C; D, X). Z kolei rzutowanie względem punktu A
daje nam, że (F, E; Y, X) = (B, C; D, X), czyli (E, F ; Y, X) = (F, E; Y, X), zatem
istotnie (B, C; D, X) = −1.
Przykład: Dany jest 4ABC. Niech D będzie spodkiem wysokości opuszczonej z

wierzchołka A. Punkty E i F leżą na prostych AC i AB w taki sposób, że proste
AD, BE i CF są współpękowe. Pokazać, że
∠ADE = ∠ADF.
46
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 47 — #52

i i
Dowód. Jeżeli AB = AC to teza wynika z symetrii.

W przeciwnym wypadku oznaczmy X := EF ∩BC i Y := EF ∩AD. Korzystając
z lematu D 1 i rzutując dwustosunek na prostą EF dostajemy (F, E, Y, X) = −1.
Ponadto ∠Y DX = 90◦ , zatem DY jest dwusieczną ∠EDF , co implikuje tezę za-
dania.
Lemat D 2. Dwa okręgi ω1 i ω2 o środkach O1 i O2 są prostopadłe i tylko wtedy,

gdy dla dowolnej prostej `, przechodząca przez O1 , przecinającej ω1 odpowiednio w
punktach A i B, a ω2 odpowiednio w punktach C i D, zachodzi
(A, B; C, D) = −1.
Dowód. ( =⇒ ) Załóżmy, że punkty A, C, B i D leżą w takiej kolejności na prostej `.

Niech X będzie jednym z punktów przecięcia tych okręgów. Skoro są one do siebie
prostopadłe, to O1 C · O1 D = O1 X 2 = O1 B 2 , co implikuje harmoniczność czwórki
A, B, C i D, gdyż O1 jest środkiem odcinka AB. Dowód w drugą stronę przebiega
w analogiczny sposób.
Przykład: Dany jest 4ABC i okrąg weń wpisany ω. Oznaczmy przez D, E i

F punkty styczności ω odpowiednio z bokami BC, CA i AB. Niech X := EF ∩
BC. Zdefiniujmy przez M środek odcinka XD. Niech N będzie takim punktem na
(ABC), że M N jest styczne do (ABC). Pokazać, że
M N = M D = M X.
Dowód. Przyjmijmy, że punkty B, D, C i X leżą tej kolejności na prostej. Pro-

ste AD, BE i CF są oczywiście współpękowe, zatem z lematu D 1 mamy, że
(B, C; D, X) = −1. Na mocy powyższego lematu widzimy więc, że okrąg o środku
w M i promieniu M X = M D jest prostopadły do (ABC), a to jest już równo-
ważne z tezą zadania.
Lemat D 3. Okrąg wpisany w czworokąt ABCD jest styczny do boków AB, BC,
CD i DA odpowiednio w punktach K, L, M i N .
1. Proste M K, N L, AC i DB są współpękowe.
2. Proste N M , KL i AC są współpękowe.
Dowód. Pierwsza część wynika z zastosowania twierdzenia Brianchona w zdegenero-

wanym przypadku dla punktów ABLCDN oraz AKBCM D. Do dowodu drugiego
podpunktu oznaczmy przez X punkt przecięcia KL z AC. Z twierdzenia Menelaosa
dla 4ABC i prostej KL otrzymujemy 1 = XC AK BL
XA · KB · LC , czyli
XC CL CM YC
= = =
XA AK AN YA
47
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 48 — #53

i i
gdzie Y := M N ∩ AC, a ostatnia równość wynika z analogicznego zastosowania

twierdzenia Menelaosa dla 4ACD i prostej M N . Udowodniliśmy tym samym, że
X =Y.
Fakt ten można również dowieść w następujący sposób. Rozważmy przekształcenie

rzutowe przekształcające czworokąt ABCD w równoległobok, wtedy okrąg wpi-
sany przejdzie na elipsę którą możemy przekształcić afinicznie ponownie w okrąg.
Dostajemy więc, że ABCD jest rombem, a teza obu podpunktów wynika z symetrii.
Przykład: Czworokąt ABCD jest opisany na okręgu ω. Prosta BD przecina ω w

punktach P i Q. Oznaczmy przez T środek odcinka P Q. Pokazać, że
∠DT A = ∠DT C.
Dowód. Oznaczmy przez K, L, M i N punkty styczności ω z bokami AB, BC, CD

i DA, a przez O jego środek. Oczywiście OT ⊥ P Q czyli teraz jest równoważna, że
T (O, B; C, A) = −1. Oznaczmy X := M N ∩ KL, Y := AB ∩ DC oraz Z := AD ∩
BC. Korzystając z prawa wzajemności biegunowych wiemy, że BD jest biegunową
punktu X względem ω czyli X ∈ OT . Co więcej z powyższego lematu punkt X
leży na prostej AC. Biegunowymi punktów X, Y i Z względem ω są odpowiednio
BD, M K i LN , które są współpękowe na mocy powyższego lematu. Oznacza to,
że punkty X, Y i Z leżą na jednej prostej. Zauważmy, że
T (O, D; C, A) = T (X, D; C, A) = B(X, D; C, A) = B(X, D; Z, Y ),
a dwustosunek ten na mocy lematu D1 dla czworoboku wyznaczonego przez pro-

ste AB, BC, CD i DA jest równy −1.
Lemat D 4. Dane są okręgi o1 i o2 o środkach w punktach O1 i O2 . Oznaczmy

środek ich jednokładności o skali dodatniej przez A, a środek jednokładności o skali
ujemnej przez B, wtedy
(A, B; O1 , O2 ) = −1.
Dowód. Niech promieniem o1 będzie R1 , a o2 będzie R2 . Rozpatrując jednokładność
BO1
o środku w B przekształcająca o1 na o2 dostajemy, że BO 2
= R
R2 , analogicznie dla
1
A otrzymujemy, że AO R1
AO2 = R2 . Z definicji dwustosunku mamy
1
−−→ −−→
AO1 BO2
(O1 , O2 ; A, B) = −−→ ÷ −−→ = −1,
AO2 BO1
z czego wynika teza lematu.
Przykład: Niech O1 i O2 będą kolejno środkami okręgów EB,ABC i EC,ABC dla

danego 4ABC. Załóżmy, że okrąg EB,ABC jest styczny do prostych AB, AC i BC
48
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 49 — #54

i i
odpowiednio w punktach K, N i Q, a EC,ABC w punktach M , L i P . Oznaczmy

przez X := QN ∩ P M oraz Y := QK ∩ P L, pokazać, że punkty X, A i Y leżą na
prostej prostopadłej do BC.
Dowód. Oznaczmy R := QN ∩ P L i S := P M ∩ QK. Z dowodu lematu OE 2

wiemy, że ∠P SQ = ∠P RQ = 90◦ oraz, że punkty O1 , R, A, S i O2 leża na jednej
prostej. Oznaczmy przez T := O1 O2 ∩ BC oraz W := XY ∩ BC. Punkt X jest
ortocentrum 4P QY , czyli XY ⊥ BC oraz (T, W ; P, Q) = −1. Oznaczmy przez W 0
rzut punktu A na prostą BC. Z powyższego lematu oraz lematu D 1 mamy, że
(T, W ; P, Q) = (T, W 0 ; P, Q) = −1. Co implikuje, że W 0 = W , a to natomiast daje
tezę przykładu
−−→ −−→
Lemat D 5. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Niech E := BA ∩ CD
oraz F ∈ CD. Oznaczmy przez M środek odcinka CD. Wtedy następujące warunki
są równoważne:
1. (F, E; C, D) = −1.
2. Punkty M , F , A i B są współokręgowe.
Dowód. Zauważmy, że z cykliczności ABCD mamy EC · ED = EB · EA. Zachodzą

równoważności
EC · ED = EF · EM
ED(ED + 2M D) = (ED + F D)(ED + M D)
ED · M D = F D(M D + ED)
ED · M D = F D · EM
ED · M D = EM (M D − M F )
EM · M F = EM · M D − ED · M D
EM · M F = M D2
(F, E; C, D) = −1,
czyli czworokąt M F AB jest cykliczny. Dowód w drugą stronę jest analogiczny.
Przykład: Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Niech M będzie środ-
AN
kiem odcinka CD, a przez N 6= M oznaczmy taki punkt na (ABM ), że BN =
AM −
−→ −−
→
BM . Zdefiniujmy E := AC ∩ BD oraz F := CB ∩ DA. Pokazać, że punkty E, F i
N są współliniowe.
−−→ −−→
Dowód. Niech G będzie punktem przecięcia BA i CD. Przez K oznaczmy przecięcie
prostych EF oraz CD. Skoro (C, D; K, G) = −1, zatem M D2 = M K · M G. Z
powyższego lematu wiemy, że czworokąt M KAB jest cykliczny. Zauważmy teraz,
49
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 50 — #55

i i
AN AM
że równość BN = BM implikuje to, że M AN B jest czworokątem harmonicznym,
skąd wynika, że
−1 = K(M, N ; A, B) = (G, L; A, B),
gdzie L := KN ∩AB. Z drugiej strony wiemy, że −1 = (G, K; D, C) = (G, L0 ; A, B),
gdzie L0 := AB ∩EF , czyli otrzymujemy, że L0 = L, więc punkty E, F i N są współ-
liniowe.
Definicja: Czworokąt ABCD nazwiemy biśrodkowym jeżeli można na nim opisać

i w niego wpisać okrąg.
Lemat D 6. Niech czworokąt ABCD będzie biśrodkowy. Oznaczmy przez O, I i S

kolejno środek okręgu nań opisanego, weń wpisanego i punkt przecięcia przekątnych.
Wtedy punkty O, I i S są wpółliniowe.
Dowód. Jeżeli punkt O leży na prostej AC teza wynika z symetrii. Załóżmy bez
straty ogólności, że O leży po tej samej stronie prostej AC co punkt D.
Oznaczmy α := ∠OAC = ∠OCA, wtedy ∠AOC = 180◦ − 2α, czyli ∠ABC =
90◦ + α. Jako, że
∠BAD + ∠BCD
∠BAI + ∠BCI = = 90◦ ,
2
otrzymujemy ∠AIC = 180◦ − α. Implikuje to, że OA i OC są styczne do (AIC).
Analogicznie dowodzimy, że OB i OD są styczne do (BID).
Z powyższych wniosków dostajemy, że punkt O ma równą potęgę punktu wzglę-
dem (AIC) oraz (DIB). Co więcej, punkt S również ma równą potęgę punktu
względem tych okręgów. Dowiedliśmy tym samym, że punkty O, I i S leżą na osi
potęgowej okręgów (AIC) i (DIB).
Przykład: Odcinki BE i CF są wysokościami w ostrokątnym 4ABC. Oznaczmy

punkty styczności EA,ABC , EB,ABC i EC,ABC z bokami BC, AC i AB odpowiednio
przez X, Y i Z. Załóżmy, że prosta EF jest styczna do okręgu wpisanego w 4ABC.
Wykazać, że punkty A, Z, X i Y leżą na jednym okręgu.
Dowód. Oznaczmy przez G punkt styczności EF z okręgiem wpisanym w 4ABC.

Niech E 0 , F 0 i G0 będą punktami symetrycznymi do E, F i G względem dwusiecz-
nej ∠BAC. Prosta E 0 F 0 jest oczywiście styczna do okręgu wpisanego w 4ABC.
Ponadto zachodzi E 0 F 0 k BC, skąd mamy współliniowość punktów A, G0 i X. Za-
uważmy, że skoro ∠BAG = ∠G0 AC, to proste AG i AX są izogonalnie sprzężone
w ∠BAC. Z lematu M 3 otrzymujemy więc, że G jest punktem przecięcia prostej
łączącej punkt A z punktem styczności MA,ABC i (ABC) z okręgiem wpisanym
w 4ABC.
Oznaczmy przez S := EF ∩ BC. Korzystając z przykładu do lematu M 4 wie-
my, że prosta SA jest styczna do (AZY ). Niech M będzie środkiem odcinka BC.
50
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 51 — #56

i i
Z naszego lematu zastosowanego dla czworokąta BCF E wiemy, że punkty HABC ,

IABC i M są współliniowe oraz M HABC ⊥ SA. Ponadto z lematu OE wynika,
że SA ⊥ M HABC k AX. Punkt BABC leży na (AZY ) i jest antypodyczny do A
względem tego okręgu. Widzimy zatem, że BABC musi leżeć na prostej AX. Jed-
nakże jest to tylko możliwe, gdy X = BABC , skąd otrzymujemy cykliczność z treści
zadania.
Lemat D 7. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg ω. Niech P będzie

dowolnym punktem na płaszczyźnie i niech A0 := P A ∩ ω, analogicznie definiujemy
B 0 C 0 i D0 . Wtedy
(A, B; C, D) = (A0 , B 0 ; C 0 , D0 )
Dowód. Z podobieństwa 4ABP i 4A0 B 0 P dostajemy AAB BP

0 B 0 = P A0 , natomiast z
0 0 BC BP
podobieństwa 4BCP i 4B C P otrzymujemy B 0 C 0 = P C 0 .
0
AB A0 B 0
Dzieląc stronami dwie otrzymane równości mamy: BC = PP CA0 · B 0 C 0 . Analogicznie
0 0 0
dostajemy, że CD PA C D
AD = P C 0 · A0 D 0 .
Mnożąc je stronami dostajemy
AB · CD A0 B 0 · C 0 D 0
(A, B; C, D) = = 0 0 = (A0 , B 0 ; C 0 , D0 ).
BC · AD B C · A0 D 0
Warto tutaj zwrócić uwagę, że jeżeli czworokąt ABCD był harmoniczny to po rzu-
towaniu z punktu P czworokąt A0 B 0 C 0 D0 również będzie harmoniczny.
Przykład: Dany jest 4ABC, co więcej niech M i D będą odpowiednio środkiem

boku BC oraz spodkiem wysokości opuszczonej z wierzchołka A. Oznaczmy E :=
−−−−−−→
M HABC ∩ (ABC) oraz F := ED ∩ (ABC). Pokazać, że
BF AB
= .
CF AC
Dowód. Bez straty ogólności załóżmy ponadto, że punkt E 0 leży po tej samej stronie
prostej BC co punkt A. Oznaczmy D0 := AD∩ (ABC) 6= A oraz E 0 := HABC M ∩
(ABC) 6= E. Wiadomo, że D0 jest odbiciem HABC względem D, natomiast E 0
jest odbiciem HABC względem M . Oznacza to, że M D k D0 E 0 . Dostajemy więc, że
F 0 (B, C; M, D0 ) = F 0 (B, C; E, D0 ) = −1,
czyli czworokąt D0 CEB jest harmoniczny. Korzystając z powyższego lematu dla

tego czworokąta oraz punktu D dostajemy, że czworokąt ABF C jest harmoniczny,
a z tego wynika teza zadania.
51
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 52 — #57

i i
Lemat D 8. Niech ω będzie okręgiem wpisanym w 4ABC stycznym do jego boków

BC, CA i AB odpowiednio w punktach D, E i F . Niech M i N będą środkami
odpowiednio DE i DF . Oznaczmy przez J środek EA,ABC , wtedy biegunową punktu
J względem ω jest prosta M N .
Dowód. Jak wiemy ∠IABC BJ = ∠IABC CJ = 90◦ , czyli na czworokącie IABC BCJ
można opisać okrąg, nazwijmy go o. Rozważmy inwersję względem ω, punkty B i
C przejdą w niej odpowiednio na M i N , natomiast obrazem o będzie prosta M N ,
czyli J 0 := IABC J ∩ M N jest obrazem punktu J w tym przekształceniu. Zauważ-
my teraz, że punkty A, IABC i J są współliniowe oraz AI ⊥ EF k M N , czyli
IABC J 0 ⊥ M N , a stąd wynika teza lematu.
Przykład: Dany jest 4ABC w którym AC > AB. Oznaczmy przez ω okrąg
weń wpisany styczny do boków BC, CA i AB odpowiednio w punktach D, E i
F . Oznaczmy przez J środek okręgu EA,ABC Niech K będzie rzutem punktu D na
−−−−−→
prostą EF . Niech P := GDEF K ∩ ω. Pokazać, że punkty P , D i J są współliniowe.
Dowód. Niech prosta styczna do ω w punkcie P przecina prostą BC w punkcie T .

Oznaczmy przez M i N środki boków DE i DF . Zauważmy, że na mocy powyższego
lematu i prawa wzajemności biegunowych teza zadania jest równoważna z tym, że
−−−−−→
prosta M N przechodzi przez punkt T . Niech P 0 := KGDEF ∩ ω. Przez L oznaczmy
środek odcinka EF . W jednokładności o środku w punkcie GDEF i skali − 12 ω
przejdzie na okrąg Feuerbacha 4DEF , czyli punkty K, L przejdą odpowiednio na
P 0 , D, co implikuje, że DP 0 k EF . Oznaczmy α := ∠DT P , wtedy
α
90◦ − = ∠T DP = ∠DP 0 P = ∠P 0 KE = ∠P KF.
2
Oznacza to, że ∠DKP = ∠DKF + ∠P F K = 180◦ − α2 . Czyli punkt T = ODKP
leży na symetralnej DK. Z drugiej strony ta symetralna jest prostą M N , co nale-
żało pokazać.
Lemat D 9. Dany jest ostrokątny 4ABC. Oznaczmy przez K i L środki odcin-

ków AC i AB, a przez D spodek wysokości tego trójkąta opuszczonej z wierzchołka
A. Niech X 6= A będzie punktem styczności (ABC) oraz okręgu stycznego do
(ABC) przechodzącego przez punkty K i L. Pokazać, że punkty X, D i GABC są
współliniowe.
Dowód. Niech Y będzie takim punktem na (ABC), że AY k BC. Wtedy punkty

Y , GABC i D są współliniowe. Oznaczmy przez M środek odcinka BC. Oznaczmy
AG0
G0 = AM ∩ DY . Zauważmy, że 4DM G0 ∼ 4AG0 Y oraz DM AY
= 2, zatem G 0 M = 2,
czyli G0 = GABC .
Oznaczmy przez Z punkt przecięcia stycznych do (ABC) w punktach A i
X. Zauważmy, że ZX jest osią potęgową (ABC) oraz (KXL), a AX jest osią
52
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 53 — #58

i i
potęgową (ABC) i (KAL), więc na mocy twierdzenia o współpękowości trzech

osi potęgowych otrzymujemy, że punkty K, L i Z są współliniowe.
Niech teraz P i Q będą punktami przecięcia prostej KL z (ABC). Ponad-
to oznaczmy R = KL ∩ DY . Czworokąt P XQA jest harmoniczny, skąd mamy
Y (A, X; P, Q) = −1. Z drugiej strony, ponieważ czworokąt ABCY jest trapezem
równoramiennym, więc R jest środkiem odcinka P Q. Dostajemy Y (A, R; P, Q) =
−1, skąd wynika, że punkty Y , R i X są współliniowe, co w połączeniu z naszym
pierwszym spostrzeżeniem, daje tezę całego lematu.
Przykład: Dany jest 4ABC, w którym K i L są środkami boków AB i AC. Zde-

finiujmy R jako przecięcie stycznej do (ABC) w punkcie A z prostą BC. Ponadto
oznaczmy przez X 6= A punkt styczności (ABC) oraz okręgu przechodzącego
przez punkty K i L stycznego do (ABC), a przez Y punkt antypodyczny do A
względem (ABC). Pokazać, że punkty R, X i Y są współliniowe.
Dowód. Niech M będzie środkiem odcinka AR. Punkty F , E i M są współliniowe,

skąd na mocy lematu D 7, mamy że M X = M A = M X, więc ∠XRA = 90◦ =
∠AXY , czyli otrzymujemy współliniowość punktów R, X i Y .
Lemat D 10. Dany jest 4ABC i okrąg weń wpisany ω. Niech H będzie spodkiem
wysokości opuszczonej z wierzchołka A na prostą BC. Oznaczmy przez M środek
odcinka AH. Załóżmy, że ω jest styczny do boku BC w punkcie D. Zdefiniujmy
X 6= D jako przecięcie prostej DM z ω. Wtedy (BXC) jest styczny do ω.
Dowód. Niech E i Y będą kolejno punktem styczności EA,ABC do boku BC oraz

punktem antypodycznym do D względem ω. Wykażemy najpierw, że jeżeli X 0 jest
takim punktem, że (BX 0 C) jest styczny do ω, to ∠AX 0 Y = ∠Y X 0 E.
Na mocy lematu OE 1 wiemy, że punkty A, Y i E są współliniowe. Ponadto
∠DX 0 Y = 90◦ , zatem wystarczy wykazać, że X 0 (E, A; Y, D) = −1. Niech: F :=
AX 0 ∩ BC oraz Z := Y X 0 ∩ BC. Zauważmy, że skoro o i (BX 0 C) są jedno-
kładne względem punktu X 0 , więc ∠BX 0 D = ∠CX 0 D. Otrzymujemy zatem, że
(B, C; D, Z) = −1. Implikuje to to, że prosta AD jest biegunową punktu Z wzglę-
dem ω, skąd otrzymujemy: (Z, W ; Y, X 0 ) = −1, gdzie W := X 0 Y ∩AD. To implikuje,
że
−1 = (Z, D; E, F ) = (E, F ; D, Z) = (E, A; Z, Y ) = (E, A; Y, Z),
więc otrzymujemy szukany wniosek.
Widzimy stąd, że wystarczy pokazać, że ∠EXY = ∠AXY , czyli równoważnie
−1 = X(E, A; Y, D) = (E, A; Y, Z 0 ),
gdzie Z 0 := DX ∩ AE. Zauważmy zatem, że
−1 = D(H, A; M, Y ) = (E, A; Z 0 , Y ) = (E, A; Y, Z 0 ),
53
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 54 — #59

i i
Przykład: Niech okrąg ω będzie styczny do boków BC, CA i AB w 4ABC ko-

lejno w punktach D, E i F . Oznaczmy przez HA spodek wysokości opuszczonej
z wierzchołka A na prostą BC. Analogicznie definiujemy punkty HB i HC . Niech
teraz MA , MB i MC będą środkami odpowiednio odcinków AHA , BHB i CHC .
Wykazać, że proste DMA , EMB , F MC i OABC IABC są współpękowe.
Dowód. Oznaczmy przez oa okrąg przechodzący przez punkty B i C styczny we-

wnętrznie do ω w punkcie XA . Analogicznie zdefiniujmy okręgi ob , i oc oraz punkty
XB i XC .
Korzystając z powyższego lematu widzimy, że wystarczy pokazać, że prostych
XA D, XB E, XC F i OABC IABC są współpękowe. W tym celu pokażemy najpierw,
że bieguny prostych XA D, XB E i XC F względem ω są współliniowe.
2
Niech więc TA będzie biegunem prostej XA D względem ω. Zauważmy, że TA XA =
TA B · TA C, zatem TA leży na osi potęgowej `, (ABC) oraz ω. Podobnie poka-
zujemy, że analogicznie zdefiniowane punkty TB , TC leżą na `. Otrzymujemy za-
tem współliniowość tej trójki punktów, czyli współpękowość prostych XA D, XB E
i XC F . Załóżmy, że przecinają się one w punkcie K. Zauważmy teraz, że ` jest
biegunową punktu k względem ω, zatem IABC K ⊥ l. Z drugiej strony oczywiście
OABC IABC ⊥ l, zatem punkty K, IABC i OABC są współliniowe, co prowadzi do
tezy całego zadania.
54
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 55 — #60

i i
3.5 Przekształcenia płaszczyzny

3.5.1 Przekształcenie afiniczne
Definicja: Przekształcenie płaszczyzny w płaszczyznę, które jest różnowartościowe,
ciągłe oraz przekształca proste na proste nazywamy przekształceniem afinicznym.
Poniżej przytoczymy najbardziej podstawowe własności przekształcenia afinicznego

f . Dla dowolnych wektorów →
−
x, →
−y oraz liczby rzeczywistej k zachodzi:
→
−
• f( 0 ) = 0
• f (→
−
x +→
−
y ) = f (→
−
x ) + f (→
−
y)
• f (k →
−
x ) = kf (→
−
x)
Praktyczne własności przekształcenia afinicznego:
• zachowuje równoległość prostych

6
• zachowuje stosunki odcinków
7
• zachowuje stosunki pól
• zachowuje styczność krzywych

8
• przekształca elipsy na elipsy, parabole na parabole, hiperbole na hiperbole
• złożenie przekształceń afinicznych jest przekształceniem afinicznym
Czytelnika zachęcamy do samodzielnego dowodu powyższych własności.
Pokażemy teraz przykład przekształcenia afinicznego.
Definicja: Powinowactwem osiowym względem prostej ` o skali k ∈ R nazwie-

my przekształcenie płaszczyzny, które punkt X przekształca na punkt X 0 taki że
−−→0 −−→
HX = k · HX, gdzie H jest rzutem punktu X na prostą `.
Udowodnimy, że powyższe przekształcenie rzeczywiście jest przekształceniem afi-

nicznym.
6 Dla danych różnych punktów A, B, C leżących w tej kolejności na jednej prostej oznaczmy
odpowiednio przez A0 , B 0 , C 0 ich obrazy w przekształceniu afinicznym. Wtedy A0 , B 0 , C 0 leżą w
AB A0 B 0
tej kolejności na jednej prostej oraz BC = B 0C0 .
7 Dla danych wielokątów M , N oznaczmy odpowiednio przez M 0 , N 0 ich obrazy w przekształ-
S(M ) S(M 0 )
ceniu afinicznym. Wtedy S(N ) = S(N 0 ) .
8 W szczególności przekształca okręgi na elipsy.
55
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 56 — #61

i i
Dowód. Niech f będzie powinowactwem osiowym względem prostej ` o skali k.

Przekształcenie to jest oczywiście ciągłe oraz różnowartościowe. Wystarczy więc
pokazać, że zachowuje współliniowość. Niech punkty A, B i C leżą na prostej p.
Oznaczmy odpowiednio przez A0 , B 0 i C 0 obrazy tych punktów względem f , a przez
HA , HB i HC ich rzuty na prostą `.
Jeżeli p k l to A0 B 0 k AB oraz B 0 C 0 k BC, czyli rzeczywiście A0 , B 0 i C 0 leżą na
jednej prostej.
Załóżmy więc, że p nie jest równoległa do `, oznaczmy X := l ∩ p. Przyjmijmy,
że punkty A i B są różne od X. Widzimy, że 4XBHB ∼ 4XAHA . Co więcej
−−−→ −−−→
HB B HC C 0 0 0
−−−−→0 = − →0 , czyli 4XBHB ∪ B ∼ 4XAHA ∪ A , co implikuje, że punkty X, B
−−−
HB B HC C
i A0 są współliniowe.
Jeżeli X = C to X = C 0 , natomiast gdy X 6= C to rozumując analogicznie
pokazujemy, że punkty X, A0 i C 0 są współliniowe, co implikuje współliniowość A0 ,
B0 i C 0.
Przedstawimy teraz szczególnie ważny lemat odnośnie przekształceń afinicznych.

Korzystamy tutaj z pewnej dozy wiedzy akademickiej. Czytelnik nie powinien się
jednak zrażać jeśli coś okaże się niejasne. Brak zrozumienia poniższego dowodu nie
wpłynie negatywnie na opanowanie późniejszych treści.
Lemat PA 1. Dane są niezdegenerowane 4ABC oraz 4A0 B 0 C 0 , wtedy istnieje
dokładnie jedno przekształcenie afiniczne które przekształca 4ABC na 4A0 B 0 C 0 .
−−→ −→ −−−→ −−→ →
−
Dowód. Oznaczmy AB i AC odpowiednio przez → −
1 i →
−
2 , a A0 B 0 i A0 C 0 przez 01 i
→
−0
2 . Zdefiniujmy przekształcenie f : R2 → R2 następująco: f (A) = A0 , a dla T 6= A
−→
zapisujemy AT = t1 → −
1 +t2 →
−
2 , gdzie t1 , t2 ∈ R, wtedy T 0 = f (T ) jest takim punktem,
−− → →
−0 →
−0 →
− → −
że A T = t1 1 + t2 2 . Jako, że →
0 0 −
1 i →
−
2 oraz 01 i 02 są bazami przestrzeni wektorowej
R2 , przekształcenie f jest dobrze określone oraz różnowartościowe. Jest ono również
ciągłe, wystarczy więc wykazać, że zachowuje współliniowość.
Niech różne punkty X, Y i Z leżą na jednej prostej. Oznaczmy:
−−→
AX = x1 → −
1 + x 2 →
−
2
−→ →
− →
−
AY = y + y
1 1 2 2
−→
AZ = z1 →
−
1 + z2 →
−
2
Współliniowość X, Y i Z jest równoważna z istnieniem liczby rzeczywistej k, takiej
−→ −−→ −→
że AZ = k· AX +(1−k)· AY . Jako, że → −
1 i →−
2 jest bazą dostajemy z1 = kx1 +(1−k)y1
oraz z2 = kx2 + (1 − k)y2 . Niech X , Y i Z 0 będą odpowiednio obrazami X, Y i Z
0 0
względem f . Mamy, że
−− → →
− →
− →
− →
− −−−→ −−−→
A0 Z 0 = z1 01 +z2 02 = (kx1 +(1−k)y1 ) 01 +(kx2 +(1−k)y2 ) 02 = k·A0 X 0 +(1−k)·A0 Y 0 .
Co implikuje żądaną współliniowość.
56
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 57 — #62

i i
Jednoznaczność wynika z tego, że obraz dowolnego wektora jest jednoznacz-

−−→
nie wyznaczony przez obrazy bazy. Rzeczywiście dla punktu X takiego, że AX =
−
−→
x1 →
−
1 + x 2 →
−
2 mamy f (AX) = x1 f (→
−
1 ) + x2 f (→
−
2 ).
Tak naprawdę korzystaliśmy tutaj z równoważnej definicji przekształcenia afiniczne-

go w terminach przestrzeni wektorowych. W wielkim skrócie: niech A = R2 będzie
dwuwymiarową przestrzenią afiniczną nad R. Przekształcenie afiniczne jest złoże-
niem przekształcenia liniowego przestrzeni stycznej do A z przesunięciem o pewien
ustalony wektor.
Przykład: Pokazać, że środkowe w 4ABC przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Niech MA , MB i MC będą środkami boków BC, AC i AB. Rozważmy prze-

kształcenie afiniczne które przekształca 4ABC na równoboczny 4A0 B 0 C 0 . Jako,
że przekształcenie afiniczne zachowuje stosunki odcinków, punkty MA , MB i MC
przejdą na punkty MA0 , MB0 i MC0 będące środkami odpowiednio B 0 C 0 , A0 C 0 i A0 B 0 .
Jako, że proste A0 MA0 , B 0 MB0 i C 0 MC0 przechodzą, na mocy symetrii, przez śro-
dek 4A0 B 0 C 0 to na mocy różnowartościowości przekształcenia proste AMA , BMB
i CMC również przecinają się w jednym punkcie.
Zauważmy, że z powyższego lematu wynika:
Stwierdzenie PA 1. Dla dowolnego przekształcenia afinicznego płaszczyzny ist-

nieje przekształcenie afiniczne do niego odwrotne.
Dowód. Wybierzmy na płaszczyźnie dowolny niezdegenerowany 4ABC. Niech f

będzie przekształceniem afinicznym przekształcającym 4ABC na 4A0 B 0 C 0 .
Pokażemy, że 4A0 B 0 C 0 nie może być zdegenerowany. Załóżmy, że tak jest. Jeżeli
−−→
wektor AB przeszedłby na wektor zerowy to dostalibyśmy f (A) = f (B), co jest
−→
sprzeczne z różnowartościowością przekształcenia afinicznego. Analogicznie AC nie
może w tym przekształceniu przejść na wektor zerowy.
−−−→ −−→
Oznacza to, że A0 B 0 = k A0 C 0 dla pewnego k ∈ R. Wybierzmy taki punkt D na
−−→ −→
prostej AC, żeby AD = k AC. Wtedy f (D) = f (B) gdzie B 6= D, czyli sprzeczność.
Załóżmy, że 4A0 B 0 C 0 nie jest zdegenerowany. Korzystając z lematu PA 1 wy-
bierzmy przekształcenie afiniczne g tak, żeby przekształcało 4A0 B 0 C 0 na 4ABC.
Wtedy przekształcenie h = g ◦ f ma następujące własności: h(A) = A, h(B) = B i
h(C) = C, czyli h jest identycznością.
Lemat PA 2. Dany jest 4ABC i punkt P leżący wewnątrz niego. Istnieje prze-
kształcenie afiniczne przekształcające 4ABC na 4A0 B 0 C 0 , a punkt P na HA0 B 0 C 0 .
Dowód. Oznaczmy D := AP ∩ BC, E := BP ∩ AC oraz F := CP ∩ AB. Zauważmy,

że punkty D, E, F leżą wewnątrz odpowiednio odcinków BC, AC, AB. Niech B 0
57
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 58 — #63

i i
i C 0 będą różnymi punktami na płaszczyźnie. Wybierzmy taki punkt D0 leżący na

B 0 D0
odcinku B 0 C 0 , że spełniona jest równość BDDC = D 0 C 0 . Niech ` będzie prostą prosto-
padłą do B 0 C 0 w punkcie D0 . Oznaczmy przez T punkt przecięcia okręgu o średnicy
B 0 C 0 z prostą `. Niech p będzie półprostą zawartą w prostej D0 T , zaczepioną w
punkcie T i nie przecinającą B 0 C 0 . Zdefiniujmy funkcję g : p → R+ następująco:
Dla pewnego X ∈ p niech H będzie rzutem C 0 na prostą XB 0 , wtedy g(X) =
XH
HB 0 . Zauważmy, że g(T ) = 0. Co więcej, dla każdego N ∈ R istnieje taki punkt
X ∈ p, że g(X) > N , wystarczy wziąć punkt X dostatecznie daleko od punktu T .
Jako, że funkcja g jest ciągła oznacza to, że g jest na R+ . Oznacza to, że istnieje
A0 E 0
taki punkt A0 ∈ p, że zachodzi E AE
0 B 0 = EB .
Rozważmy przekształcenie afiniczne, które przekształca 4ABC na 4A0 B 0 C 0 .

W tym przekształceniu D 7→ D0 oraz E 7→ E 0 , czyli P 7→ HA0 B 0 C 0 , co kończy do-
wód.
Warto zwrócić tutaj zwrócić szczególną uwagę na założenia powyższego lematu.

Oczywistym jest, że dla punktu P znajdującego się na którymś z boków 4ABC
takie przekształcenie afiniczne nie istnieje. Do zastanowienia zostawiamy dla jakich
punktów na płaszczyźnie takie przekształcenie istnieje, a dla jakich nie.
Lemat PA 3. Dla dowolnej elipsy na płaszczyźnie istnieje przekształcenie afiniczne
przekształcające ją na okrąg
Dowód. Oznaczmy przez ζ pewną elipsę na płaszczyźnie. Niech P , Q, K i L będą

różnymi punktami na ζ, takimi że P Q oraz KL są półosiami tej elipsy. Przekształ-
cenie afiniczne będące powinowactwem osiowym względem prostej KL o skali KL PQ
przekształca ζ na pewną elipsę ζ 0 . Półosie ζ 0 są równe, czyli ζ 0 jest okręgiem.
Warto zauważyć, że w powyższym dowodzie nie ruszyliśmy środka symetrii elipsy.

Jest to przykład ogólniejszej własności:
Stwierdzenie PA 2. Dana jest krzywa stożkowa ζ o środku w punkcie P oraz
przekształcenie afiniczne f . Wówczas punkt f (P ) jest środkiem krzywej stożkowej
f (ζ).
Dowód. Oznaczmy P 0 = f (P ) oraz ζ 0 = f (ζ). Poprowadźmy dowolną prostą `
która przechodzi przez punkt P 0 i przecina ζ 0 w dwóch różnych punktach X 0 i
Y 0 . Oznaczmy przez X, Y odpowiednio obrazy punktów X 0 i Y 0 względem prze-
kształcenia afinicznego odwrotnego do f . Przekształcenie afiniczne zachowuje oraz
0 0
0 0
współliniowość stosunki czyli X P XP
P 0 Y 0 = P Y = 1. Stąd punkt P jest środkiem ζ co
chcieliśmy pokazać.
Warto zwrócić uwagę, że parabola nie ma środka symetrii więc nie zastosujemy dla
niej powyższego lematu.
58
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 59 — #64

i i
3.5.2 Przekształcenie rzutowe

O ile rozważane w poprzednim rozdziale przekształcenia rozważaliśmy na płaszczyź-
nie euklidesowej, przekształcenia rzutowe rozważamy na płaszczyźnie rzutowej.
Spora cześć zawartej w tej sekcji wiedzy wynika z dowodów mających charakter czy-
sto algebraiczny. W naszej pracy nie wprowadzamy algebraicznego modelu płasz-
czyzny rzutowej, a dowody są czysto syntetyczne.
Definicja: Płaszczyzną rzutową nazwiemy płaszczyznę w której dowolna prosta

` posiada punkt w nieskończoności - `∞ przez który przechodzą wszystkie proste
równoległe do `. Zbiór tak zdefiniowanych punktów tworzy prostą, którą nazywamy
prostą w nieskończoności 9 .
Własności tak zdefiniowanej płaszczyzny rzutowej są następujące:
• dowolne dwie proste przecinają się w dokładnie jednym punkcie
• przez dowolne dwa punkty przechodzi dokładnie jedna prosta
Czytelnik może z początku uważać powyższą definicję za abstrakcyjną lecz czytając

dalej przekona się, że wprowadzenie jej jest bardzo użyteczne.
Definicja: W przestrzeni dane są płaszczyzny π1 i π2 oraz punkt P nieleżący na

żadnej z nich. Rzutowaniem płaszczyzny rzutowej π1 na płaszczyznę rzutową π2 o
środku w punkcie P nazwiemy przekształcenie, które dowolnemu punktowi X na
π1 przypisuje punkt przecięcia prostej P X z płaszczyzną π2 .
Załóżmy, że płaszczyzny π1 i π2 nie są równoległe. Niech ` będzie prostą przecięcia

π1 oraz płaszczyzny przechodzącej przez P i równoległej do π2 . Wtedy rozważa-
jąc standardowy model płaszczyzny nie wiemy na co w powyższym przekształceniu
przejdą punkty leżące na prostej `. Zakładając jednak, że płaszczyzna π2 jest płasz-
czyzną rzutową, obrazem prostej ` będzie prosta w nieskończoności płaszczyzny π2 .
Jest tak, ponieważ dowolne dwie proste leżące w płaszczyźnie π1 oraz przechodzące
przez ustalony punkt X ∈ ` po rzutowaniu przejdą na proste równoległe. Co więcej,
prosta w nieskończoności płaszczyzny π1 w podobny sposób przejdzie na prostą bę-
dącą przecięciem płaszczyzny π2 z płaszczyzną przechodzącą przez P i równoległą
do π1 .
Własności rzutowania:
• jest bijekcją
9 Najpopularniejszy przykład pozwalający lepiej zrozumieć idee prostej w nieskończoności to
patrzenie na tory kolejowe. W momencie gdy na nie patrzymy, one przecinają się na horyzoncie.
59
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 60 — #65

i i
• przeprowadza proste na proste
• zachowuje dwustosunek
Przekształcenie afiniczne zachowuje równoległość prostych, z tego powodu możemy

w łatwy sposób zdefiniować przekształcenie afiniczne płaszczyzny rzutowej. Wystar-
czy założyć, że obrazem kierunku prostej ` jest kierunek obrazu prostej ` w tym
przekształceniu. Wtedy przekształcenie to jest różnowartościowe i zachowuje współ-
liniowość. Ponadto przekształcenie afiniczne nie zmienia prostej w nieskończoności.
Przejdźmy więc teraz do meritum tej sekcji.
Definicja: Przekształcenie rzutowe płaszczyzny rzutowej π1 w płaszczyznę rzutową

π2 to przekształcenie będące złożeniem rzutowań i przekształceń afinicznych.
Innymi słowy oznacza to, że istnieją płaszczyzny rzutowe p1 , p2 , . . ., pn oraz prze-

kształcenia Pi takie, że p1 = π1 i pn = π2 oraz Pi jest rzutowaniem pi na pi+1 lub
przekształceniem afinicznym pi w pi+1 .
Własności przekształcenia rzutowego:
• jest bijekcją
• zachowuje współliniowość
• zachowuje współpękowość
• zachowuje dwustosunek
• zachowuje styczność krzywych
• przekształca krzywe stożkowe na krzywe stożkowe
Pokażemy dowód pierwszej własności, resztę zostawiamy jako ćwiczenie.
Stwierdzenie PRz 1. Dla dowolnego przekształcenia rzutowego płaszczyzny rzu-

towej istnieje przekształcenie rzutowe do niego odwrotne.
Dowód. Niech P będzie przekształceniem rzutowym, zapiszmy P = P1 ◦ P2 ◦ · · · ◦ Pn

jako złożenie rzutowań i przekształceń afinicznych. Załóżmy, że P1 jest rzutowaniem.
Rzutowanie jest bijekcją, czyli istnieje P1−1 – rzutowanie do niego odwrotne. Jeżeli
P1 jest przekształceniem afinicznym płaszczyzny rzutowej to na mocy Stwierdze-
nia PA 1 istnieje P1−1 – przekształcenie do niego odwrotne. Postępując analogicznie
−1
z przekształceniami P2 , P3 , . . . , Pn oraz biorąc P 0 = Pn−1 ◦ Pn−1 ◦ · · · ◦ P1−1 dosta-
jemy przekształcenie odwrotne do P .
60
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 61 — #66

i i
W praktyce korzystając z przekształceń rzutowych nie będziemy precyzowali z jaki-

mi płaszczyznami mamy do czynienia. Co więcej, przekształcając rzutowo płaszczy-
znę zawsze zakładamy, że jest ona płaszczyzną rzutową. W dalszej części tej sekcji
zakładamy, że mamy do czynienia wyłącznie z płaszczyzną rzutową.
Czytelnik mający pewne doświadczenie z przestrzeniami wektorowymi może patrzeć

na przekształcenia rzutowe trochę inaczej. Rozumując analogicznie jak poprzednio
płaszczyznę rzutową π możemy utożsamić z klasami abstrakcji przestrzeni wekto-
rowej V = R3 z zadaną relacją równoważności ∼ taką, że v ∼ w wtedy i tylko
wtedy gdy istnieje k ∈ R, że kv = w. Przekształcenie rzutowe płaszczyzny π to
przekształcenie liniowe przestrzeni V .
Warto zauważyć, że w tej definicji nigdzie nie wprowadzamy przekształcenia afinicz-

nego. Dzięki temu możemy zapisać przekształcenie rzutowe w sposób algebraiczny, a
stąd możemy wywnioskować, że przekształcenie rzutowe zachowuje krzywe stopnia
dwa. Co więcej, mając te narzędzia możemy pokazać, że wszystkie krzywe stożkowe
są rzutowo równoważne.
Możemy teraz przejść do lematów:
Lemat PRz 1. Dla dowolnej prostej ` istnieje przekształcenie rzutowe przekształ-

cające ` na prostą w nieskończoności.
Dowód. Oznaczmy rozważaną płaszczyznę przez π. Wybierzmy dowolny punkt P

w przestrzeni nie należący do π. Niech p będzie płaszczyzną przechodzącą przez P
oraz `. Oznaczmy przez π 0 pewną płaszczyznę równoległą do p i różną od niej. Roz-
ważmy rzutowanie płaszczyzny π na π 0 z punktu P . W tym przekształceniu prosta
` przejdzie na prostą w nieskończoności.
Przykład: Dany jest 4ABC oraz punkt P nieleżący na prostych BC, CA i AB.
Oznaczmy D := AP ∩ BC, E := BP ∩ AC, F := CP ∩ AB, Q := AD ∩ EF oraz
T := BC ∩ EF . Prosta przechodząca przez T przecina proste AC i AB odpowied-
nio w punktach X i Y . Pokazać, że proste QX, F C i Y D przecinają się w jednym
punkcie.
Dowód. Korzystając z powyższego lematu rozważmy przekształcenie rzutowe prze-

kształcające XY na prostą w nieskończoności. Po tym przekształceniu punkt T leży
na prostej w nieskończoności, czyli EF k BC. Czworokąt BCEF jest więc trape-
zem, czyli prosta AP połowi jego podstawy. Oznacza to, że punkt D jest środkiem
boku BC, a punkt Q środkiem odcinka EF . Zauważmy, że po tym przekształceniu
punkt X jest kierunkiem prostej AC. Wnioskujemy stąd, że po przekształceniu QX
będzie prostą równoległą do AC. Na mocy twierdzenia Talesa dla 4F EC dostaje-
my więc, że QX przechodzi przez środek odcinka F C. Podobnie wnioskujemy, że
Y jest kierunkiem prostej AB, czyli prosta Y D jest równoległa do AB. Na mocy
61
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 62 — #67

i i
twierdzenia Talesa dla 4CF B prosta Y D również przechodzi przez środek odcinka
F C.
Pokazaliśmy więc, że proste QX, F C i Y D przecinają się w jednym punkcie. Na
mocy własności przekształcenia rzutowego otrzymujemy tezę przykładu.
W powyższym rozwiązaniu wyrzuciliśmy prostą XY w nieskończoność. Tak napraw-

dę mogliśmy wyrzucić w nieskończoność prostą BC i skorzystać z twierdzenia Talesa
lub prostą T A i zastosować twierdzenie Menelaosa. Zachęcamy Czytelnika do samo-
dzielnego przeprowadzenia tych dowodów. Pokazuje to, że za pomocą przekształceń
rzutowych możemy z jednego zadania otrzymać wiele równoważnych konfiguracji.
Zajmiemy się teraz obrazami okręgu w przekształceniu rzutowym. Jak wiemy, prze-
cięciem stożka z płaszczyzną jest krzywa stożkowa. Niech prosta ` będzie styczna
do okręgu ω. Korzystając z lematu PRz 1 zastosujmy przekształcenie rzutowe któ-
re przekształca ` na prostą w nieskończoności. Zauważmy, że obrazem ω w tym
przekształceniu będzie parabola. Jeżeli prosta ` przecinałaby ω w dwóch różnych
punktach to obrazem ω w takim przekształceniu byłaby hiperbola, natomiast jeśli
` byłaby rozłączna z ω to elipsa.
W ogólności możemy scharakteryzować niezdegenerowane krzywe stożkowe w na-

stępujący sposób:
• parabola – krzywa stożkowa styczna do prostej w nieskończoności w punkcie
będącym kierunkiem jej osi symetrii.
• hiperbola – krzywa stożkowa przecinająca prostą w nieskończoności w dwóch
punktach będącymi kierunkami jej asymptot.
• elipsa – krzywa stożkowa rozłączna z prostą w nieskończoności
Patrząc w ten sposób na krzywe stożkowe możemy przejść do następnego lematu:
Lemat PRz 2. Niech ζ będzie niezdegenerowaną krzywą stożkową. Istnieje prze-
kształcenie rzutowe które przekształca ζ na okrąg.
Dowód. Niech ` będzie prostą rozłączną z ζ. Korzystając z lematu PRz 1 istnieje
przekształcenie p przekształcające ` na prostą w nieskończoności. Po tym prze-
kształceniu krzywa ζ przejdzie nam na krzywą ζ 0 – rozłączną z prostą w nieskoń-
czoności, czyli elipsę. Na mocy lematu PA 3 wybierzmy przekształcenie afiniczne
f przekształcające ζ 0 na okrąg. Przekształcenie rzutowe f ◦ p przekształca więc ζ
na okrąg.
Definicja: Punkty P1 , P2 , . . ., Pn leżące w płaszczyźnie rzutowej leżą w położeniu

ogólnym jeżeli przez żadne trzy z nich nie przechodzi jedna prosta.
Zajmijmy się teraz charakterystyką przekształceń rzutowych.
62
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 63 — #68

i i
Lemat PRz 3. Dane są punkty A, B, C, i D leżące w położeniu ogólnym oraz

punkty A0 , B 0 , C 0 , i D0 również leżące w położeniu ogólnym. Istnieje dokładnie
jedno przekształcenie rzutowe przekształcające punkty A, B, C i D odpowiednio na
A0 , B 0 , C 0 i D 0 .
Dowód. Oznaczmy E := BC ∩ DA i F := AB ∩ CD. Na mocy lematu PRz 1
wybierzmy przekształcenie rzutowe p wysyłające EF na prostą w nieskończoności.
Załóżmy, że punkty A, B, C i D przejdą w tym przekształceniu na A1 , B1 , C1 i D1 ,
wtedy czworokąt A1 B1 C1 D1 jest równoległobokiem. Korzystając z lematu PA 1
wybierzmy przekształcenie afiniczne f przekształcające 4A1 B1 C1 na 4A2 B2 C2
taki, że punkty A2 , B2 i C2 mają odpowiednio współrzędne (0, 0), (0, 1) i (1, 1). W
tym przekształceniu punkt D1 przejdzie na D2 o współrzędnych (1, 0).
Znaleźliśmy więc przekształcenie rzutowe h = f ◦ p takie, że punkty A, B, C i
D przechodzą na punkty A2 , B2 , C2 i D2 , a czworokąt A2 B2 C2 D2 jest kwadratem
o konkretnie zadanych współrzędnych.
Postępując analogicznie z punktami A0 , B 0 , C 0 i D0 istnieje przekształcenie rzu-
towe g przekształcające punkty A0 , B 0 , C 0 i D0 odpowiednio na A2 , B2 , C2 i D2 .
Możemy więc zdefiniować przekształcenie r = g −1 ◦ h które przekształca punkty A,
B, C i D odpowiednio na A0 , B 0 , C 0 i D0 .
Pokażemy teraz, że tak określone przekształcenie r jest jedyne. Zauważmy, że
punkty E 0 := B 0 C 0 ∩ A0 D0 oraz F 0 := A0 B 0 ∩ C 0 D0 są w tym przekształceniu
wyznaczone jednoznacznie. Wybierzmy punkt P różny od A, B, C, D, E i F oraz
oznaczmy przez P 0 := r(P ). Jeżeli P leży na prostej AB to P 0 leży na prostej A0 B 0 .
Korzystając z tego że przekształcenie rzutowe zachowuje dwustosunek dostajemy
(A, B; P, F ) = (A0 , B 0 ; P 0 , F 0 ), czyli punkt P 0 jest wyznaczony jednoznacznie. Jeżeli
P leży na DA, CD lub BC postępujemy analogicznie.
Załóżmy więc, że P nie leży na żadnej z prostych AB, BC, CD i DA. Oznaczmy
PE := P E ∩ AB oraz PF := F P ∩ AD, niech PE0 := r(PE ) oraz PF0 := r(PF ). Na
mocy wcześniejszej obserwacji punkty PE0 i PF0 są wyznaczone jednoznacznie, czyli
proste E 0 PE0 i F 0 PF0 również są wyznaczone jednoznacznie. Oznacza to, że punkt
P 0 := E 0 PE0 ∩ F 0 PF0 również jest wyznaczony jednoznacznie.
Na mocy dowolności punktu P implikuje to jednoznaczność przekształcenia rzu-
towego r.
W powyższym dowodzie warto zwrócić uwagę na co najmniej dwie rzeczy. Po pierw-

sze, ważne jest, że punkty A2 , B2 , C2 i D2 w tej właśnie kolejności tworzą kwadrat.
Po drugie, tak jak wspominaliśmy wcześniej, rozważana sytuacja ma miejsce na
płaszczyźnie rzutowej. Niektóre z punktów A, B, C, D, E, F , A0 , B 0 , C 0 , D0 , E 0 ,
F 0 , P , P 0 , PE , PE0 , PF i PF0 mogą być punktami w nieskończoności, a lemat jak i
jego dowód są cały czas prawdziwe.
Przykład: Dany jest 4ABC. Wybierzmy punkt P nieleżący na prostych BC, CA i

AB. Oznaczmy A1 := AP ∩ BC, B1 := BP ∩ CA oraz C1 := CP ∩ AB. Wybierzmy
punkt Q nieleżący na prostych B1 C1 , C1 A1 i A1 B1 . Oznaczmy A2 := A1 Q ∩ B1 C1 ,
63
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 64 — #69

i i
B2 := B1 Q ∩ C1 A1 oraz C2 := C1 Q ∩ A1 B1 . Pokazać, że proste AA2 , BB2 i CC2

przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Korzystając z powyższego lematu rozważmy przekształcenie rzutowe za-

chowujące 4ABC i przekształcające P na GABC . Po tym przekształceniu punkty
A1 , B1 i C1 będą odpowiednio środkami BC, CA i AB. Oznaczmy przez A3 :=
AA2 ∩ BC oraz A4 := A2 GABC ∩ BC, analogicznie definiujemy punkty B3 , B4 ,
C3 i C4 . Na mocy jednokładności o środku w punkcie GABC przekształcającej,
4A1 B1 C1 na 4ABC, proste AA4 , BB4 i CC4 przecinają się w jednym punkcie,
oznaczmy go przez Q0 . Co więcej, BA4 = 2B1 A2 = CA3 czyli proste AA3 , BB3 i
CC3 przecinają się w punkcie izotomicznie sprzężonym do Q0 względem 4ABC.
Lemat PRz 4. Dany jest okrąg ω oraz punkt P leżący wewnątrz niego. Istnieje
przekształcenie rzutowe zachowujące okrąg ω i przekształcające P na jego środek.
Dowód. Niech ABCD będzie czworokątem wpisanym w okrąg ω takim, że X :=
AD ∩ BC, Y = AB ∩ CD oraz P = AC ∩ BD. Na mocy lematu PRz 1 wyrzućmy
prostą XY w nieskończoność. Oznaczmy obraz ω w tym przekształceniu przez ω 0 .
Prosta XY jest rozłączna z okręgiem ω, więc ω 0 będzie elipsą lub okręgiem. Punkt
P będzie środkiem symetrii równoległoboku ABCD, czyli jest również środkiem
krzywej ω 0 . Korzystając z lematu PA 3 przekształcamy ω 0 na okrąg. Przekształ-
cenie afiniczne zachowuje środek krzywej, czyli P będzie środkiem otrzymanego
okręgu.
Przykład: Dany jest okrąg ω oraz leżące na nim różne punkty A, B i C. Pokazać,
że istnieje przekształcenie rzutowe zachowujące ω oraz przekształcające 4ABC na
trójkąt równoboczny.
Dowód. Niech styczne do okręgu ω w punktach B i C przecinają się w punkcie A1 .

Rozważmy przekształcenie rzutowe które zachowuje ω i przekształca KABC na jego
środek. Zauważmy, że tak naprawdę symediana z wierzchołka A jest zdefiniowana
w sposób rzutowy jako prosta AA1 . Oznacza to, że po przekształceniu rzutowym
prosta AA1 = AKABC również będzie symedianą w 4ABC. Oznacza to, że po
przekształceniu zachodzi KABC = OABC .
Wystarczy teraz pokazać, że 4ABC jest równoboczny. Z izogonalnego sprzęże-
nia dostajemy HABC = GABC co na mocy symetrii zachodzi wtedy i tylko wtedy
gdy 4ABC jest równoboczny.
64
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 65 — #70

i i
3.6 Krzywe stożkowe

Definicja: Zbiór punktów powstałych wskutek przekroju stożka obrotowego płasz-
czyzną nazywamy krzywą stożkową.
W zależności od kąta, pod jakim dana płaszczyzna nachylona jest do osi syme-
trii stożka, można otrzymać cztery rodzaje krzywych – okrąg, elipsę, parabolę oraz
hiperbolę. W tym rozdziale opiszemy własności trzech ostatnich obiektów.
3.6.1 Elipsa
Definicja: Dane są dwa punkty P1 i P2 oraz liczba dodatnia c, taka że c > P1 P2 .
Wówczas zbiór takich punktów P , że P P1 + P P2 = c nazywamy elipsą o ogniskach
P1 i P2 i stałej c.
Warto zauważyć, że elipsa jest okręgiem wtedy i tylko wtedy, gdy P1 = P2 .

Lemat SE 1. Dana jest elipsa o ogniskach P1 i P2 . Oraz prosta ` przecinająca
elipsę w punkcie A. Wtedy następujące dwa warunki są równoważne.
1. Prosta ` jest dwusieczną kąta zewnętrznego ∠P1 AP2 .

2. Prosta ` jest styczna do elipsy.
Dowód. (1. =⇒ 2.) Załóżmy, że prosta ` przecina elipsę w punkcie B 6= A. Niech

P20 będzie punktem symetrycznym do punktu P2 względem prostej `. Zauważmy,
że z założenia wynika, że punkty P1 , A i P20 leżą na jednej prostej, więc na mocy
nierówności trójkąta mamy, że P1 B + BP20 > P1 P20 . Z drugiej strony
P1 B + BP20 = P1 B + BP2 = P1 A + AP2 = P1 A + AP20 = P1 P20 ,
co implikuje sprzeczność. Implikacja w drugą stronę wynika bezpośrednio z powyż-

szych wniosków.
Lemat SE 2. Dana jest elipsa o ogniskach P1 i P2 . Z punktu A leżącego na ze-

wnątrz tej elipsy poprowadzone styczne do niej w punkach B i C. Wtedy zachodzą
następujące równości kątów.
1. ∠AP1 B = ∠CP1 A oraz ∠AP2 B = ∠CP2 A.
2. ∠BAP1 = ∠P2 AC.
Dowód. Załóżmy, że punkty B i P2 leżą po tej samej stronie prostej AP1 , a punkt C
po przeciwnej stronie. Niech X i Y będą obrazami punktu P1 w symetrii względem
prostych AB i AC. Na mocy lematu SE 1 wiemy, że punkty P2 , C i Y oraz P2 , B
i X są współliniowe.
65
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 66 — #71

i i
Ponadto
Y P2 = Y C + CP2 = P1 C + CP2 = P1 B + BP2 = XB + BP2 = XP2 .
Z własności symetrii wiadomo również, że AX = AP1 = AY . Stąd wynika więc, że

4AXP2 ≡ 4AY P2 . Implikuje to zatem ∠AP2 B = ∠CP2 A.
Podobnie możemy pokazać, że ∠AP1 B = ∠CP1 A. Ponadto mamy 2∠P1 AC +
∠P2 AP1 = ∠P2 AC+∠CAY = ∠P2 AY = ∠XAP2 = ∠XAB+∠BAP2 = 2∠BAP2 +
∠P2 AP1 , stąd ∠P1 AC = ∠P2 AB, a co za tym idzie również ∠BAP1 = ∠P2 AC.
Lemat SE 3. Dany jest kąt ∠BAC oraz punkty X i Y wewnątrz niego spełniające
warunek ∠BAX = ∠Y AC. Wtedy istnieje dokładnie jedna elipsa o ogniskach w
punktach X i Y i styczna do prostych AB i AC.
Dowód. Rozważmy elipsę o ogniskach X i Y styczną do prostej AB w punkcie D.

Z lematu SE 1 wnioskujemy, że ta elipsa jest wyznaczona jednoznacznie. Przez
D0 oznaczmy punkt styczności drugiej prostej poprowadzonej przez A i stycznej do
naszej elipsy. Na mocy lematu SE 2 wiemy, że ∠Y AC = ∠BAX = ∠DAX =
∠Y AD0 , co implikuje, że D0 ∈ AC i dowodzi tezy lematu.
Ten lemat implikuje, że dla punktów izogonalnie sprzężonych wewnątrz wielokąta

W istnieje dokładnie jedna elipsa wpisana w W o ogniskach w tych punktach.
Przykład: Dany jest 4ABC. Pokazać, że istnieją na bokach BC, AC i AB takie

punkty D, E i F , że zachodzą następujące równości:
OABC D + DHABC = OABC E + EHABC = OABC F + F HABC

oraz proste AD, BE i CF są współpękowe.
Dowód. Zauważmy, że skoro HABC i OABC są izogonalnie sprzężone w 4ABC, więc

na mocy powyższego lematu istnieje elipsa o ogniskach w tych punktach styczna do
boków wspomnianego trójkąta. Jeśli za punkty styczności z prostymi BC, AC i
AB przyjmiemy odpowiednio punkty D, E i F , to otrzymamy trójkę spełniającą
równość z zadania.
Współpękowość prostych AD, BE i CF jest teraz konsekwencją twierdzenia
Brianchona dla sześciokąta AF BDCE.
Lemat SE 4. Dany jest wielokąt W i punkt X wewnątrz niego. Wtedy następujące

stwierdzenia są równoważne.
1. Istnieje elipsa wpisana w W o jednym ognisku w X.
2. Rzuty punktu X na boki wielokąta W leżą na jednym okręgu.
66
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 67 — #72

i i
Dowód. Niech X1 , X2 , ... , Xn oznaczają punkty symetryczne do X względem

kolejnych boków wielokąta W.
(1 =⇒ 2 ): Skoro w W wpisana jest elipsa, więc istnieje jej drugie ognisko Y .
Zauważmy, że z dowodu lematu SE 1 wynika, że Y X1 = Y X2 = ... = Y Xn , zatem
punkty X1 , X2 , ... , Xn są współokręgowe. Jednakże wielokąt złożony z rzutów
prostokątnych punktu X na boki W jest jednokładny do wielokąta X1 X2 ...Xn w
skali 21 względem punktu X, co implikuje jego cykliczność.
(1 ⇐= 2 ): Rozważając jednokładność w punkcie X i skali 2 otrzymujemy
cykliczność wielokąta X1 X2 ...Xn . Jego środek oznaczmy przez Y . Skoro jednak
Y X1 = Y X2 = ... = Y Xn , więc ponownie korzystając z wniosków z lematu SE 1
dostajemy, że elipsa o ogniskach X i Y jest styczna do boków wielokąta W.
Lemat SE 5. Dany jest czworokąt ABCD oraz punkt P wewnątrz niego. Wtedy
następujące warunki są równoważne.
1. Istnieje elipsa wpisana w ten czworokąt o jednym ognisku w punkcie P .
2. ∠AP B + ∠CP D = 180◦ .
Dowód. (1 =⇒ 2 ): Niech Q1 , Q2 , Q3 i Q4 oznaczają rzuty punktu P na boki AB,

BC, CD i DA. Na mocy lematu SE 4 wiemy, że czworokąt Q1 Q2 Q3 Q4 można
wpisać w okrąg. Z tego wynika, że ∠Q1 Q2 Q3 + ∠Q3 Q4 Q1 = 180◦ , więc także
∠Q1 Q2 B + ∠CQ2 Q3 + ∠AQ4 Q1 + ∠Q3 Q4 D = 180◦ .
Zauważmy jednak, że czworokąty AQ1 P Q4 , BQ2 P Q1 , CQ3 P Q2 , DQ4 P Q3 są
cykliczne, co oznacza, że
∠AP B = ∠AP Q1 + ∠Q1 P B = ∠AQ4 Q1 + ∠Q1 Q2 B
oraz
∠CP D = ∠CP Q3 + ∠Q3 P D = ∠CQ2 Q3 + ∠Q3 Q4 D.
To implikuje, że ∠AP B + ∠CP D = 180◦ . Dowód w drugą stronę przebiega w

analogiczny sposób.
Przykład: Udowodnić, że przekątne czworokąta ABCD są prostopadłe wtedy i

tylko wtedy, gdy istnieje wewnątrz niego taki punkt P , że jego rzuty na boki tego
czworokąta tworzą prostokąt.
Dowód. Załóżmy, że AC ⊥ BD. Niech Q = AC ∩ BD. Skoro ∠AQB + ∠CQD =

180◦ , więc na mocy powyższego lematu istnieje elipsa wpisana w czworokąt ABCD
o ognisku w punkcie Q. Elipsa ta posiada zatem także drugie ognisko P 0 . Niech K,
L, M i N oznaczają rzuty punktu P 0 na kolejno boki AB, BC, CD i DA. Oczywiście
czworokąty AKP 0 N , BLP 0 K, CM P 0 L i DN P 0 M są cykliczne. Zauważmy teraz, że
67
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 68 — #73

i i
skoro P 0 oraz Q jako ogniska są izogonalnie sprzężone względem czworokąta ABCD,

więc
∠LKN = ∠P 0 KN + ∠LKP 0 = ∠P 0 AN + ∠LBP 0 =

= ∠P 0 AD + ∠CBP 0 = ∠QAB + ∠QBA = 90◦ .
Analogicznie dowodzimy, że pozostałe kąty czworokąta KLM N wynoszą 90◦ , co

implikuje, że P = P 0 .
Załóżmy teraz, że istnieje punkt P o podanych własnościach. Ponownie przez
K, L, M i N oznaczmy jego rzuty na boki AB, BC, CD i DA. Oczywiście skoro
czworokąt KLM N jest prostokątem, to można go wpisać w okrąg, zatem z lematu
lematu SE 4 istnieje elipsa wpisana w czworokąt ABCD o ognisku w punkcie P .
Oznaczmy przez Q drugie ognisko tej elipsy. Z racji tego, że P i Q są izogonalnie
sprzężone względem czworokąta ABCD widzimy, że
90◦ = ∠N KP + ∠P KL = ∠N AP + ∠P BL = ∠DAP + ∠P BC = ∠QAB + ∠QBA,
więc QA ⊥ QB. Analogicznie pokazujemy, że QB ⊥ QC ⊥ QD, otrzymując tym

samym tezę całego zadania.
68
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 69 — #74

i i
3.6.2 Parabola
Definicja: Dany jest punkt P oraz prosta k. Parabolą o kierownicy k i ognisku
P będziemy nazywać zbiór wszystkich punktów równo odległych od punku P oraz
prostej k.
Gdy rozważamy parabolę na płaszczyźnie rzutowej, dorzucamy do niej punkt w

nieskończoności będący kierunkiem jej osi symetrii. Na mocy tej definicji możemy
stwierdzić, że parabola jest styczna do prostej w nieskończoności.
Lemat SP 1. Prosta ` jest styczna do paraboli o ognisku P oraz kierownicy k wtedy

i tylko wtedy, gdy odbicie punktu P względem prostej ` leży na prostej k.
Dowód. Oznaczmy przez P 0 odbicie punktu P względem prostej `.

Załóżmy, że P 0 leży na prostej k. Wykażemy najpierw, że prosta ` musi przecinać
parabolę choć w jednym punkcie. Załóżmy, że tak nie jest i rozważmy prostą m –
prostopadłą do prostej k w punkcie P 0 . Oznaczmy A := m ∩ `, z definicji paraboli
wynika, że punkt A leży na naszej paraboli, co stoi w sprzeczności ze wcześniejszym
założeniem.
Załóżmy, że prosta ` przecina daną parabolę w punktach A i B. Tak jak wcześniej
przez P 0 zdefiniujmy punkt symetryczny do punktu P względem prostej `. Oznacz-
my przez A0 rzut prostokątny punktu A na prostą k. Skoro A0 A = AP = AA0 ,
punkty A0 i P 0 leżą na k i AA0 ⊥ k otrzymujemy A0 = P 0 . Podobnie oznaczając
przez B 0 rzut prostokątny punktu B na prostą k, otrzymamy B 0 = P 0 = A0 , zatem
A = B. Dowodzi to tego, że prosta ` jest styczna do danej paraboli, co dowodzi
pierwszej implikacji.
Przyjmijmy, że prosta ` jest styczna do paraboli. Załóżmy, że P 0 nie leżały na
prostej k, istnieje wtedy prosta `0 – równoległa do `, taka że odbicie P względem `0
leżały na k. Korzystając z powyższej argumentacji prosta `0 jest styczna do para-
boli, co na mocy równoległości implikuje ` = `0 . Otrzymana styczność dowodzi, że
P 0 leży na k i kończy dowód implikacji w drugą stronę.
Ważną obserwacją dotyczącą tego lematu jest to, że prosta ` to dwusieczna ∠P AP 0

oraz k ⊥ AP 0 .
Stwierdzenie SP 1. Istnieje dokładnie jedna parabola styczna do boków czworo-

boku zupełnego
Dowód. Na mocy twierdzenia Braikenridge’a-Maclaurina wiemy, że istnieje dokład-

nie jedna stożkowa styczna do prostej nieskończoności oraz boków czworoboku. To
natomiast implikuje tezę lematu.
Jeżeli Czytelnik czuje się niepewnie stosując twierdzenie Braikenridge’a-Maclaurina

dla prostej w nieskończoności może wspomóc się przekształceniem rzutowym.
69
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 70 — #75

i i
Lemat SP 2. Dane są proste `1 , `2 oraz `3 , każda styczna do danej paraboli o

ognisku w punkcie P . Niech A := `1 ∩ `2 , B := `2 ∩ `3 oraz C := `3 ∩ `1 . Pokazać,
że punkty A, B, C i P leżą na jednym okręgu.
Dowód. Niech P1 , P2 i P3 oznaczają rzuty punktu P odpowiednio na proste `1 , `2

i `3 . Na mocy twierdzenia o prostej Simsona teza tego zadania równoważna jest
z pokazaniem, że ta trójka punktów leży na jednej prostej. Jednakże korzystając
z lematu SP 1 wiemy, że odbicia punktów leżą na kierownicy paraboli z treści
zadania. Rozważając teraz jednokładność w punkcie P o skali 21 zauważmy, że prze-
kształca kierownicę na prostą przechodzącą przez punkty P1 , P2 i P3 , co implikuje
ich współliniowość.
Przykład: Dany jest czworobok zupełny ABCDEF . Udowodnić, że (EAB),

(EDC), (F AD) i (F BC) przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Dopiszmy parabolę ζ do czworoboku ABCDEF . Na mocy powyższego le-

matu wszystkie wymienione okręgi przechodzą przez ognisko paraboli ζ, co dowodzi
tezy przykładu.
Lemat SP 3. Dane są proste `1 , `2 oraz `3 , każda styczna do danej paraboli ζ.

Niech A := `1 ∩ `2 , B := `2 ∩ `3 oraz C := `3 ∩ `1 . Wtedy HABC leży na kierownicy
paraboli ζ.
Dowód. Oznaczmy ognisko paraboli ζ przez P , a jej kierownicę przez k. Korzystając

z lematu SP 2 dostajemy P ∈ (ABC). Oznaczmy przez P1 , P2 i P3 odbicia pun-
ku P odpowiednio względem prostych `1 , `2 i `3 . Na mocy lematu O⊥ 3 punkty
P1 , P2 i P3 leżą na prostej Steinera punktu P względem 4ABC. Z drugiej strony
na mocy lematu SP 1 punkty P1 , P2 i P3 leżą na prostej k. Oznacza to, że k jest
prostą Steinera punktu P względem 4ABC, czyli przechodzi przez HABC .
Lemat SP 4. Proste a i b są styczne w punktach A i B do paraboli o ognisku w

punkcie P i kierownicy k. Wtedy następujące warunki są równoważne:
1. punkty A, P i B są współliniowe
2. a ⊥ b
3. proste a, b i k są współpękowe
Dowód. Niech S = a ∩ b. Oznaczmy przez P1 i P2 punkty symetryczne do punktu

P względem prostych a i b.
(1 =⇒ 2 ): Zauważmy, że czworokąt BAP1 P2 jest trapezem, zatem ∠BAP1 +
∠ABP2 = 180◦ , czyli korzystając z tego, że proste a i b to kolejno dwusieczne
∠P AP1 i ∠P BP2 dostajemy ∠SAP + ∠SBP = 90◦ co daje ∠BSA = 90◦ .
70
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 71 — #76

i i
(2 =⇒ 1 ): Niech prosta AP przecina parabolę w punkcie B 0 6= A. Na mocy

poprzedniej implikacji widzimy, że jeżeli przez b0 oznaczymy styczną do paraboli w
punkcie B 0 , to b0 ⊥ a. Implikuje to, że b0 k b.
Zauważmy zatem, że jeżeli P3 jest punktem symetrycznym do punktu P wzglę-
dem prostej b0 , to P P3 ⊥ b0 k b. Z drugiej strony wiemy, że P P2 ⊥ b k b0 zatem
punkty P , P2 i P3 są współliniowe. Punkty P2 i P3 leżą jednak na kierownicy naszej
paraboli, zatem musi zachodzić: P3 = P2 , czyli również: b0 = b i B 0 = B.
(1 =⇒ 3 ): Oznaczmy S1 := k∩a oraz S2 := k∩b. Skoro prosta a jest dwusieczną
kąta P AP1 oraz symetralną odcinka P P1 , zatem czworokąt P AP1 S1 to deltoid, więc
∠S1 P A = 90◦ . Podobnie pokazujemy, że ∠BP S2 = 90◦ , więc S1 = S = S2 .
(3 =⇒ 1 ): Przyjmijmy oznaczenia z poprzedniej implikacji. Z racji tego, że
czworokąty AP1 SP oraz BP SP2 to deltoidy oraz P1 A ⊥ k ⊥ P2 B mamy, że ∠AP S =
90◦ = ∠BP S.
Lemat SP 5. Dana jest parabola o ognisku w punkcie P oraz kierownicy k. Niech

proste styczne do tej paraboli w punktach A i B przecinają się w punkcie S. Przez
A0 i B 0 oznaczmy rzuty punktów A i B na prostą k. Zdefiniujmy przez s prostą
prostopadłą do k i przechodzącą przez S. Wtedy:
• Prosta s jest symetralną odcinka A0 B 0 .
• Proste s i SP są izogonalnie sprzężone w ∠ASB.
• 4AP S ∼ 4SP B.
Dowód. Na mocy lematu SP 1 proste AS i BS to kolejno symetralne odcinków
P A0 i P B 0 , zatem czworokąty AA0 SP i BP SB 0 to deltoidy. Oznacza to, że SA0 =
SP = SB 0 , co implikuje tezę pierwszej części lematu.
Bez straty ogólność załóżmy, że punkt S leży po przeciwnej stronie prostej k
niż parabola oraz punkty P i A leżą po przeciwnych stronach prostej s. Wiemy,
że ∠A0 SP = 2∠ASP oraz ∠P SB 0 = 2∠P SB. Niech M będzie środkiem odcinka
A0 B 0 . Otrzymujemy, że
∠A0 SB 0
∠ASM = ∠ASP − ∠M SP = ∠ASP − + ∠P SB 0 =
2
= ∠ASP − ∠ASP − ∠BSP + 2∠BSP = ∠BSP
Zauważmy, że SM k AA0 k BB 0 zatem ∠BSP = ∠ASM = ∠A0 AS = ∠SAP .
Podobnie pokazujemy, że ∠ASP = ∠P BS, co implikuje ostatni podpunkt.
71
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 72 — #77

i i
3.6.3 Hiperbola
Definicja: Dane są dwa punkty P1 i P2 . Wówczas zbiór punktów takich, że wartość
bezwzględna różnicy ich odległości – r od tych punktów P1 i P2 jest stała nazywamy
hiperbolą o ogniskach w punktach P1 i P2 i różnicy r.
Lemat SH 1. Dana jest hiperbola H o ogniskach P1 i P2 i różnicy r. Prosta `

przecina H w punkcie P . Wówczas następujące warunki są równoważne:
1. Prosta ` jest dwusieczną ∠P1 P P2 .
2. Prosta ` jest styczna H.
Dowód. (1 =⇒ 2 ): Bez straty ogólności załóżmy, że P P1 < P P2 . Niech P10 będzie

takim punktem na odcinku P P2 , że P P10 = P P1 . Zauważmy zatem, że 4P1 P P10 jest
równoramienny, a skoro prosta ` jest dwusieczną ∠P1 P P10 , więc P10 jest punktem
symetrycznym do P1 względem prostej l. Załóżmy teraz, że prosta ` przecina H po
raz drugi w punkcie Q. Załóżmy, że P2 Q > P1 Q. W przeciwnym razie rachunki na
odcinkach przebiegają analogicznie. Mamy zatem
P10 P2 = P2 P − P10 P = P2 P − P1 P = P2 Q − P1 Q,
co implikuje, że P10 Q + P10 P2 = P2 Q, gdyż ` jest symetralną odcinka P1 P10 . Z tej

równości na mocy nierówności trójkąta wynika, że punkty P2 , P10 i Q są współliniowe,
co prowadzi do sprzeczności.
Implikacja w drugą stronę wynika bezpośrednio z powyższych wniosków.
Lemat SH 2. Dana jest hiperbola o ogniskach P1 i P2 i różnicy r. Z punktów A i

B leżących na hiperboli poprowadzono do niej proste styczne a i b przecinające się
w punkcie S. Niech P i Q będą punktami symetrycznymi do P1 względem kolejno
prostych a i b. Wtedy zachodzą następujące zależności:
• 4P P2 S ≡ 4QP2 S.
• Prosta P2 S jest dwusieczną ∠AP2 B.
• ∠P2 SB = ∠P1 SA.
Dowód. Załóżmy bez straty ogólności, że punkty A i B leżą na dwóch różnych

gałęziach naszej hiperboli. W tym wypadku będziemy pokazywali, że prosta P2 S
jest dwusieczną zewnętrzną ∠AP2 B. Drugi przypadek jest w pełni analogiczny.
Ponadto załóżmy również, że P2 A > P A oraz QB > P2 B.
Z dowodu poprzedniego lematu wiemy, że punkty P i Q leżą odpowiednio na
prostych AP2 i BP2 . Zauważmy, że SP = SP1 = SQ. Ponadto
P2 P = P2 A − P A = P2 A − P1 A = P1 B − P2 B = QB − P2 B = P2 Q,
72
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 73 — #78

i i
skąd wynika, że 4P P2 S ≡ 4QP2 S.

Z powyższego przystawania mamy: ∠P P2 S = ∠QP2 S, co implikuje, że prosta
BS jest dwusieczną zewnętrzną ∠AP2 B.
Z definicji punktów P i Q wynika, że ∠P1 SA = ∠P SA oraz ∠P1 SB = ∠QSB.
To implikuje
∠P2 SB = ∠QSB − ∠P2 SQ = ∠P1 SB − ∠P SP2 =

= ∠P1 SP − ∠P2 SB = 2∠P1 SA − ∠P2 SB,
czyli ∠P2 SB = ∠P1 SA.
73
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 74 — #79

i i
3.7 Inwolucyjne Twierdzenie Desarguesa

W tej sekcji prostą ` traktujemy jako prostą rzutową z punktem w nieskończoności
`∞
Inwolucja na prostej
Definicja: Nieidentycznościowe przekształcenie φ nazwiemy inwolucją na prostej `
jeżeli dla każdego punktu A ∈ ` zachodzi φ(A) ∈ `, φ(φ(A)) = A oraz φ zachowuje
dwustosunek punktów na `.
Punkty φ(A) oraz A nazywamy wzajemnymi, natomiast parę (φ(A), A) nazywamy

wzajemną. Punkty wzajemne A, A0 oznaczamy A ↔ A0 .
Definicja: Dla danej prostej ` punkt P taki, że P = φ(`∞ ) nazywamy biegunem

inwolucji φ.
Pary punktów (A, A0 ) i (B, B 0 ) są różne jeżeli żaden punkt pierwszej pary nie
pokrywa się z żadnym punktem z drugiej pary. Uwaga, parę (A, A) traktujemy jako
normalną parę.
Stwierdzenie ITD 1. Inwolucja jest wyznaczona jednoznacznie przez dwie różne
pary punktów wzajemnych.
Dowód. Niech φ1 i φ2 będą dwoma inwolucjami na prostej `. Załóżmy, że istnieją
dwie różne pary punktów (A, A0 ) i (B, B 0 ) , że φ1 (A) = A0 = φ2 (A) oraz φ1 (B) =
B 0 = φ2 (B). Rozważmy pierwszy przypadek gdy punkty A, A0 i B są różne, wtedy
punkty A, A0 i B 0 też są różne. Przyjmijmy, że C jest dowolnym punktem na `
różnym od A, A0 , B i B 0 . Zauważmy, że
(A0 , B 0 ; A, φ1 (C)) = (φ1 (A), φ1 (B); φ1 (A0 ), φ1 (C)) =

= (A, B; A0 , C) =
= (φ2 (A), φ2 (B); φ2 (A0 ), φ2 (C)) = (A0 , B 0 ; A, φ2 (C))
czyli φ1 (C) = φ2 (C). Pozostaje rozważyć przypadek gdy A = A0 oraz B = B 0 . Jeżeli

φ1 (C) = C to φ1 ma trzy punkty stałe. Przekształcenie zachowujące dwustosunek i
mające trzy punkty stałe jest identycznością, czyli nie może być inwolucją. Oznacza
to, że φ1 (C) 6= C. Zachodzi
(A, B; C, φ1 (C)) = (A0 , B 0 ; φ1 (C), C) = (A, B; φ1 (C), C)
co na mocy własności dwustosunku daje (A, B; C, φ1 (C)) = 1. Analogicznie dosta-

jemy (A, B; C, φ2 (C)) = 1, czyli φ1 (C) = φ2 (C). Na mocy dowolności punktu C
dostajemy, że φ1 = φ2 .
74
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 75 — #80

i i
Stwierdzenie ITD 2. Dana jest inwolucja φ na prostej `. Dla dowolnych punktów

X, Y leżących na prostej ` zdefiniujmy X 0 = φ(X), Y 0 = φ(Y ). Jeżeli P jest
−−→ −−→ −−→ −−→
biegunem inwolucji φ oraz P 6= `∞ to zachodzi P X · P X 0 = P Y · P Y 0 .
Dowód. Inwolucja zachowuje dwustosunek, czyli

−−→ −−→0
PX 0 0 PY
−−→ = (P, `∞ ; X, Y ) = (φ(P ), φ(`∞ ); φ(X), φ(Y )) = (`∞ , P ; X , Y ) = −−→0 .
PY PX
Stwierdzenie ITD 3. Dana jest inwolucja φ na prostej `. Jeżeli φ(`∞ ) = `∞ to φ

jest symetrią środkową.
Dowód. Niech (X, X 0 ) i (Y, Y 0 ) będą różnymi parami punktów wzajemnych wzglę-
dem inwolucji φ oraz X 6= X 0 .
Z własności zachowywania dwustosunku zachodzi
−−→0 −−0→
XX 0 0 0 0 0 XX
−−0−→0 = (X, Y ; X , `∞ ) = (φ(X), φ(Y ); φ(X ), φ(`∞ )) = (X , Y ; X, `∞ ) = −−→
Y X YX
co daje XY = X 0 Y 0 . Na mocy dowolności X, Y dostajemy, że φ jest symetrią środ-
kową.
Z powyższych lematów możemy wywnioskować, że każda inwolucja jest inwersją,

antyinwersją lub symetrią środkową. Co więcej okazuje się, że każde z tych prze-
kształceń jest inwolucją.
Lemat ITD 1. Dana jest inwolucja φ na prostej `. Niech P będzie ustalonym

punktem poza prostą `. Wtedy dla każdego X ∈ ` wszystkie (XP φ(X)) mają
wspólną oś potęgową przechodzącą przez biegun inwolucji φ.
Dowód. Niech (X, X 0 ) i (Y, Y 0 ) będą różnymi parami punktów wzajemnych wzglę-
dem inwolucji φ. Rozważmy przypadek gdy φ(`∞ ) 6= `∞ .
Na mocy wcześniejszych obserwacji potęga punktu φ(`∞ ) względem (XP X 0 )
i (Y P Y 0 ) jest równa, czyli oś potęgowa tych okręgów przechodzi przez biegun
inwolucji.
W przypadku gdy φ(`∞ ) = `∞ inwolucja φ jest symetrią środkową. Na mocy
symetrii osią potęgową (XP φ(X)) i (Y P φ(Y )) jest prosta równoległa do ` i
przechodząca przez P . Oczywiście jest to prosta łącząca biegun inwolucji z punktem
P.
W szczególności wszystkie tak zdefiniowane okręgi przechodzą przez ustalony punkt

różny od P lub są styczne.
75
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 76 — #81

i i
Stwierdzenie ITD 4. Jeżeli przekształcenie φ prostej ` zachowuje dwustosunek i

dla pewnego punktu A ∈ ` mamy:
• φ(φ(A)) = A
• φ(A) 6= A
to φ jest inwolucją na prostej `.

Dowód. Oznaczmy A0 = φ(A). Niech B będzie dowolnym punktem na prostej `
różnym od A, A0 . Przyjmijmy B 0 = φ(B). Chcemy pokazać, że φ(B 0 ) = B.
Jeżeli B 0 = B to φ(B 0 ) = φ(B) = B 0 = B. Załóżmy, że B 0 6= B, możemy zapisać
równości
(A, A0 ; B, B 0 ) = (φ(A), φ(A0 ); φ(B), φ(B 0 )) = (A0 , A; B 0 , φ(B 0 )) = (A, A0 ; φ(B 0 ), B 0 ).
Dostajemy więc φ(B 0 ) = B.

Przekształcenie φ zachowuje dwustosunek, czyli φ jest inwolucją.
Warto, żeby czytelnik zwrócił szczególną uwagę na warunek φ(A) 6= A. Jeżeli byśmy
tego nie założyli to twierdzenie staje się nieprawdziwe. Kontrprzykładem jest na
przykład przekształcenie identycznościowe lub jednokładność o środku w pewnym
punkcie prostej `.
Stwierdzenie ITD 5. Dane są dwie różne pary (A, A0 ) i (B, B 0 ) punktów leżą-
cych na prostej `. Istnieje taka inwolucja φ na prostej `, że punkty każdej pary są
wzajemne względem inwolucji φ.
Dowód. Ustalmy dowolny punkt P poza prostą `. Zdefiniujmy okrąg ωA następująco:
jeżeli A = A0 to ωA jest okręgiem przechodzącym przez punkt P oraz stycznym do
prostej ` w punkcie A. Jeśli A 6= A0 to ωA = (P AA0 ). Analogicznie definiujemy
okrąg ωB .
Zauważmy, że oś potęgowa okręgów ωA i ωB jest równoległa do prostej ` tylko
wtedy gdy środki odcinków AA0 i BB 0 się pokrywają. Wtedy szukaną inwolucją jest
symetria środkowa w środku odcinka AA0 .
Załóżmy, że oś potęgowa okręgów ωA , i ωB nie jest równoległa do `. Niech prze-
cina prostą ` w punkcie X. Szukaną inwolucją jest wtedy inwersja lub antyinwersja
o środku w punkcie X przekształcająca punkt A na A0 .
Twierdzenie ITD 1. (Inwolucyjne Twierdzenie Desarguesa) Dany jest czwo-

rokąt ABCD. Niech prosta `, nie przechodząca przez żaden z wierzchołków czworo-
kąta ABCD, przecina proste AD, BC, AB, CD, AC i BD odpowiednio w punktach
X1 , X2 i Y1 , Y2 , Z1 , Z2 . Co więcej, niech prosta ` przecina krzywą stożkową opisaną
na czworokącie ABCD w punktach S1 , S2 . Istnieje wtedy inwolucja φ na prostej `
taka, że X1 ↔ X2 , Y1 ↔ Y2 , Z1 ↔ Z2 oraz S1 ↔ S2 .
76
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 77 — #82

i i
Dowód. Oznaczmy rozważaną krzywą stożkową przez ξ. Załóżmy, że ξ nie jest stycz-
na do `, czyli S1 6= S2 . Rozważmy inwolucje φ dla której S1 ↔ S2 oraz X1 ↔ X2 .
Jak wiemy krzywe stożkowe zachowują dwustosunek czyli:
(S1 , S2 ; X2 , Y2 ) = C(S1 , S2 ; B, D) = A(S1 , S2 ; B, D) =

= (S1 , S2 ; Y1 , X1 ) = (S2 , S1 ; X1 , Y1 ) = (S1 , S2 ; X2 , φ(Y1 ))
Co daje, φ(Y1 ) = Y2 czyli Y1 ↔ Y2 względem φ. Analogicznie pokazujemy, że

Z1 ↔ Z2 względem φ.
Wystarczy rozważyć przypadek gdy ξ jest styczna do prostej `. Oznaczmy punkt
styczności ξ i ` przez S. Wybierzmy dowolną krzywą stożkową przecinającą prostą
` w dwóch różnych punktach. Za jej pomocą konstruujemy inwolucję φ taką, że
X1 ↔ X2 , Y1 ↔ Y2 i Z1 ↔ Z2 . Niech S 0 = φ(S). Chcemy pokazać że S = S 0 .
Załóżmy, że S 6= S 0 . Krzywa stożkowa ξ 0 – opisana na punktach A, B, C, D i S 0
musi przecinać prostą ` w punkcie S 00 różnym od S 0 . Z drugiej strony na mocy
poprzednich wniosków mamy S 00 ↔ S 0 ↔ S czyli S 00 = S. To natomiast implikuje
ξ = ξ 0 co jest sprzecznością.
Polecamy Czytelnikowi zwrócić szczególną uwagę co się dzieje w zdegenerowanych

przypadkach. Na przykład z jaką inwolucją mamy do czynienia gdy ` łączy punkty
AB ∩ CD, AD ∩ BC lub gdy gdy niektóre wierzchołki czworokąta ABCD się po-
krywają.
Przykład: Dany jest 4ABC. Prosta ` przecina BC, CA i AB odpowiednio w

punktach X, Y i Z. Niech P będzie dowolnym punktem leżącym na `. Punkty X 0 ,
Y 0 i Z 0 to odbicia symetryczne odpowiednio punktów X, Y i Z względem P . Poka-
zać, że proste AX 0 , BY 0 i CZ 0 mają punkt wspólny.
Dowód. Oznaczmy Q := BY 0 ∩ CZ 0 oraz X 00 := A X0

AQ ∩ l. Z powyższego twierdzenia dla czworokąta
ABCQ oraz prostej ` wiemy, że istnieje taka inwo-
Y
lucja φ, że X ↔ X 00 , Y ↔ Y 0 oraz Z ↔ Z 0 . Z dru-
Z0
giej strony symetria środkowa względem P jest P
inwolucją na prostej ` w której X ↔ X 0 , Y ↔ Y 0 Y0 Z
oraz Z ↔ Z 0 . Jako, że inwolucja jest jednoznacz-

nie wyznaczona przez dwie różne pary punktów
X B C
wzajemnych dostajemy X 0 = X 00 , co daje te-
zę.
77
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 78 — #83

i i
Inwolucja na pęku
Definicja: Nieidentycznościowe przekształcenie φ nazwiemy inwolucją na pęku ρ
jeżeli dla każdej prostej ` ∈ ρ zachodzi φ(`) ∈ ρ, φ(φ(`)) = ` oraz φ zachowuje
dwustosunek w pęku ρ.
Analogicznie jak w przypadku inwolucji na prostej definiujemy pojęcie pary pro-

stych wzajemnych. Nie definiujemy bieguna inwolucji na pęku.
Warto tutaj poczynić pewną obserwację. Załóżmy, że mamy inwolucję φ na pęku ρ

oraz prostą ` nie przechodzącą przez środek ρ. Wtedy punkty przecięcia odpowied-
nich prostych z ρ i prostej ` tworzą inwolucję ψ na prostej `. Analogicznie inwolucja
na prostej wyznacza nam inwolucję na pęku. Obserwacja ta jest bardzo przydatna,
ponieważ pozwala nam w łatwy sposób przerzucać inwolucję pomiędzy prostymi a
pękami.
Twierdzenie ITD 2. (Dualne Inwolucyjne Twierdzenie Desarguesa) Dane
są różne proste `1 , `2 , `3 i `4 oraz krzywa stożkowa ξ styczna do każdej z nich. Z
punktu P , nieleżącego na żadnej z prostych ì , prowadzimy proste styczne do ξ w
punktach S1 i S2 . Niech X(i,j) oznacza punkt przecięcia prostych ì i `j . Istnieje
wtedy inwolucja φ taka, że P X(1,2) ↔ P X(3,4) , P X(1,3) ↔ P X(2,4) , P X(1,4) ↔
P X(2,3) i P S1 ↔ P S2 .
Przykład: Prosta ` jest styczna do okręgu ω w punkcie P . Niech k będzie prostą
równoległą do ` nieprzecinającą ω. Z punktu A leżącego na k prowadzimy proste
styczne do ω które przecinają ` w punktach X i X 0 . Pokazać, że wartość P X · P X 0
nie zależy od wyboru punktu A.
Dowód. Wybierzmy punkt B 6= A taki, że B ∈ k.

Y0 X0
Niech proste styczne do ω, poprowadzone z punk-
P
X tu B, przecinają ` w punktach Y i Y 0 . Zastosuj-
Y
my zdegenerowaną wersję powyższego twierdze-
nia dla czworokąta AX 0 P X i okręgu ω. Dostaje-
my, że istnieje taka inwolucja φ na pęku prostych
zaczepionych w B, że BY ↔ BY 0 , BX ↔ BX 0
oraz BP ↔ BA. Oznacza to, że istnieje inwolu-
B cja ψ na prostej `, że X ↔ X 0 , Y ↔ Y 0 oraz
A
P ↔ BA ∩ l = `∞ . Zauważmy, że punkt B był
wybrany dowolnie oraz punkt P jest biegunem tej inwolucji, czyli na mocy lematu
ITD 1 wartość wyrażenia P X · P X 0 = P Y · P Y 0 jest stała.
78
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 79 — #84

i i
Inwolucja na okręgu
Definicja: Nieidentycznościowe przekształcenie φ nazwiemy inwolucją na okręgu ω

jeżeli dla każdego punktu A ∈ ω zachodzi φ(A) ∈ ω, φ(φ(A)) = A oraz φ zachowuje
dwustosunek na okręgu ω.
Analogicznie jak w przypadku inwolucji na prostej definiujemy pojęcie pary punk-

tów wzajemnych.
Tak jak w przypadku inwolucji na pęku tutaj również możemy przerzucać inwolucję.
Załóżmy, że mamy daną inwolucję φ na pęku ρ. Co więcej, przyjmijmy że środek
pęku ρ leży na okręgu ω. Wtedy punkty przecięcia prostych z pęku ρ oraz ω wy-
znaczają nam inwolucję ψ na okręgu ω. Analogicznie inwolucja na okręgu wyznacza
nam inwolucję na pęku.
Lemat ITD 2. Dana jest inwolucja φ na okręgu ω. Dla dowolnego punktu X ∈

ω prosta łącząca X z φ(X) przechodzi przez ustalony punkt nazywany biegunem
inwolucji.
Dowód. Niech (A, A0 ), (B, B 0 ) i (C, C 0 ) będą różnymi parami punktów wzajemnych
na okręgu ω. Załóżmy ponadto, że C 6= C 0 . Oznaczmy przez P := AA0 ∩ BB 0 . Niech
drugi punkt przecięcia prostej P C z ω to C 00 . Wystarczy pokazać, że C 0 = C 00 .
Korzystając z lematu D 7, rzutując z punktu P , możemy zapisać następującą
równość dwustosunków punktów na okręgu ω
(A0 , A; B 0 , C 00 ) = (A, A0 ; B, C) = (φ(A), φ(A0 ); φ(B), φ(C)) = (A0 , A; B 0 , C 0 ).
Oznacza to, że C 00 = C 0 , co należało pokazać.
Przykład: Oznaczmy przez E i F spodki wysokości odpowiednio z wierzchołków

B i C w 4ABC. Prosta AHABC przecina (BHABC C) i (ABC) odpowiednio
w punktach K i L. Niech P := KE ∩ (BHABC C) oraz Q := KF ∩ (BHABC C).
Pokazać, że (P LQ) i (ABC) są styczne.
79
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 80 — #85

i i
F P
HABC
Q
C
R B
Dowód. Korzystając Twierdzenia ITD 2 dla czworokąta ABHABC C stwierdzamy,

że istnieje inwolucja φ na pęku w punkcie K, że KE ↔ KF , KC ↔ KB oraz
KA ↔ KA. Oznacza to, że istnieje inwolucja τ na (BHABC C) w której C ↔ B,
P ↔ Q oraz HABC ↔ HABC .
Oznaczmy R := P Q∩BC. Z powyższego lematu wnioskujemy, że prosta RHABC
jest styczna do (BHABC C). Z Lematu O⊥ 1 wiemy, że (ABC) i (BHABC C)
są symetryczne względem prostej BC, czyli prosta RL jest styczna do (ABC).
Z symetrii i potęgi punktu dostajemy RL2 = RHABC 2
= RP · RQ, czyli (P QL)
również jest styczny do RL. To natomiast daje styczność (P QL) i (ABC).
80
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 81 — #86

i i
3.8 Mixtilinear
Lemat M 1. Niech MA,ABC jest styczny do AB i AC kolejno w D i E. Wtedy
IABC jest środkiem odcinka DE.
Dowód. Niech P będzie punktem styczności
M1 A
MA,ABC z (ABC). Korzystając z lematu O◦ 1
proste P D i P E połowią łuki AB i AC nieza-
M2
wierające kolejno C i B. Oznaczmy więc środ- D
ki tych łuków odpowiednio przez M1 i M2 . Za-
IABC E
uważmy teraz, że CM1 jest dwusieczną ∠ACB, a
BM2 jest dwusieczną ∠ABC. Implikuje to współ- B C
liniowości punktów M1 , IABC i C oraz M2 , IABC i
B. Współliniowość D, IABC i E jest konsekwencją
P
twierdzenia Pascala zastosowanego do sześciokąta
ABM2 P M1 C.
Lemat M 2. Niech P będzie punktem styczności MA,ABC z (ABC). Prosta

P IABC przecina (ABC) po raz drugi w punkcie M . Wtedy punkt M jest środkiem
łuku BAC tego okręgu.
Dowód. Jeżeli AB = AC to teza lematu jest praw-
M
dziwa bo A = M . M1 A
Bez straty ogólności załóżmy, że AB > AC
Wynika stąd, że M leży na łuku AB (ABC) M2
bez punktu C. Oznaczmy odpowiednio przez D i D
E punkty styczności MA,ABC z bokami AB i AC. IABC E

Musimy pokazać, że ∠BP M = ∠CP M . Niech
B C
punkty M1 i M2 to środki łuków AB i AC bez
punktów C i B na (ABC). Zauważmy, że
P
∠BP M = ∠BP M1 + ∠M1 P M,
∠CP M = ∠M P A + ∠AP M2 + ∠M2 P C.
Z racji tego, że AP jest symedianą 4DP E, a z lematu M 1 wiemy, że IABC jest

środkiem odcinka DE, mamy równość ∠M P M1 = ∠AP M2 . Ponadto
∠BP M1 = ∠M1 P A = ∠M1 P M +∠AP M = ∠AP M2 +∠AP M = ∠M2 P C+∠AP M,
co po dodaniu stronami poprzedniej równości daje tezę.
Przykład: Niech MA,ABC będzie styczny do (ABC) i AB odpowiednio w punk-

tach P i D. Wtedy czworokąt DBP IABC jest cykliczny.
81
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 82 — #87

i i
A
Dowód. Z powyższego lematu wnioskujemy, że
prosta P IABC jest dwusieczną kąta BP C. Ozna-
D
cza to, że
IABC
∠BP C
B ∠BP IABC = =
C 2
◦
180 − ∠BAC
= = 90◦ − ∠DAIABC .
2
P
Na mocy Lemat M 1 mamy ∠AIABC D = 90◦
czyli ∠BP IABC = ∠ADIABC co jest równoważne
z cyklicznością DBP IABC .
Lemat M 3. Niech EA,ABC bedzie styczny do BC w punkcie D. Oznaczmy przez

P punkt styczności MA,ABC z (ABC). Zachodzi wtedy równość
∠BAP = ∠CAD.
√
Dowód. Niech Ψ będzie inwersją bc. Z definicji z naszego przekształcenia ma-
my, że Ψ(B) = C oraz Ψ(C) = B, co więcej Ψ( (ABC)) = BC oraz EA,ABC =
Ψ(MA,ABC ), czyli Ψ(D) = P . Implikuje, że ∠BAP = ∠CAD.
Przykład: Niech MA,ABC , MB,ABC i MC,ABC są styczne do (ABC) odpowied-

nio w punktach X, Y i Z. Proste AX, BY i CZ są współpękowe.
Dowód. Na mocy powyższego lematu stwierdźmy, że każda z prostych AX, BY i

ZY przechodzi przez punkt izogonalnie sprzężony do NABC względem 4ABC.
Lemat M 4. W 4ABC niech MA,ABC będzie styczny do AB, AC i (ABC)

odpowiednio w punktach E, E i P . Oznaczmy przez M środek tego łuku BC ABC
który zawiera P . Niech Q i R będą punktami styczności okręgu wpisanego z bokami
AB i AC oraz niech S := (ABC) ∩ (AQR). Wtedy proste P M , BC, EF i AS
przecinają się w jednym punkcie
Dowód. Oznaczmy przez X przecięcie EF z BC. Z twierdzenia Menelaosa dla 4ABC

CX
i prostej EF dostajemy, że XB · BE AF CX CF
EA · F C = 1, czyli BX = BE . Zastosujmy teraz
lemat O◦ 2 dla punktów B i C, dostajemy BE CF PC CF CX
BP = CP , czyli BP = BE = BX . Z
twierdzenia odwrotnego do twierdzenia o dwusiecznej kąta zewnętrznego dla 4BP C
dostajemy, że punkt X leży na dwusiecznej kąta zewnętrznego BP C. Z drugiej
strony dwusieczna ta przechodzi przez punkt M , co jest równoważne ze współ-
pękowością P M , BC i EF . Niech teraz S 0 = AX ∩ (ABC). Zauważmy, że na
mocy lematu M1 prosta EF jest styczna do (BCIABC w punkcie IABC , skąd
2
XIABC = XB · XC = XS 0 · XA. Z tego wynika, że 90◦ = ∠AIABC = ∠IABC X 0 A,
82
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 83 — #88

i i
czyli X = X 0 , zatem wszystkie cztery proste z lematu przechodzą przez punkt

X.
Powyższy lemat można również udowodnić wy-

A
korzystując twierdzenia Pascala, bądź inwersję w
trójliściu.
Przykład: Dany jest 4ABC. Niech Y := E

EB,ABC ∩ AC, Z := EC,ABC ∩ AB i P := F
(ABC) ∩ MA,ABC . Oznaczmy R jako przecię-
cie prostej AP z okręgiem wpisanym w 4ABC- B C X
ω. Ponadto załóżmy, że punkty A i R leżą po tej P
M
samej stronie prostej BC. Prosta styczna do ω w
punkcie R przecina prostą BC w punkcie S. Udowodnić, że prosta AS jest styczna
do (AZY ).
Dowód. Niech ω jest styczny do boków BC, AC i AB w punktach D, E i F , a

MA,ABC do boków AC i AB w M i N . Oznaczmy K := (ABC) ∩ (AF E),
D 6= A. Wówczas na mocy lematu M 4 wiemy, że proste BC, M N i AK są
współpękowe. Oznaczmy ich punkt przecięcia przez S 0 . Prosta styczna przechodząca
przez S 0 jest styczna do ω w punkcie R0 . Pokażemy najpierw, że√S 0 = S i R = R0 .
W tym celu rozważmy inwersję w punkcie S 0 o promieniu S 0 K · S 0 A. Niech
L będzie obrazem punktu R0 w tej inwersji. Oznaczmy przez J środek łuku BC
(ABC), który zawiera punkt P . Wiemy wówczas ponownie z lematu M 4, że
punkty S 0 , P i J są współliniowe. Zauważmy, że musimy udowodnić współliniowość
punktów A, R0 i P , czyli współokręgowość punktów S 0 , K, L i J.
∠S 0 R0 IABC = 90◦ = ∠IABC KS 0 = ∠IABC DS 0 ,
zatem pięciokąt S 0 DIABC R0 K można wpisać w okrąg. Ponadto na mocy zadania

I♣ 1 punkty K, D i J są współliniowe, co w połączeniu daje
∠JKS 0 = ∠DKS 0 = ∠DIABC S 0 = ∠R0 IABC S 0 = ∠IABC LS 0 = ∠JLS 0 ,
zatem czworokąt S 0 JLK można wpisać w okrąg.

Na mocy lematu OE 3 wiemy, że ABABC jest średnicą (AZY ). Ponadto
IABC , OABC i BABC są współliniowe i OABC jest środkiem odcinka IABC OABC ,
więc czworokąt KIABC BABC A jest trapezem, zatem AS ⊥ IABC K k ABABC , co
implikuje żądaną styczność.
Lemat M 5. Dany jest MA,ABC styczny do (ABC) w punkcie P oraz do boków

AB i AC kolejno w punktach E, F . Niech Q := (AEF ) ∩ (ABC) i Q 6= A.
Wtedy
A(Q, P ; B, C) = 1.
83
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 84 — #89

i i
√
Dowód. Załóżmy, że AB < AC. Rozważmy przekształcenie Ψ będące inwersją bc.
Punkty P 0 := Ψ(P ), F 0 := Ψ(F ) i E 0 := Ψ(E) są zatem punktami styczności
EA,ABC kolejno z prostymi BC, AC i AB. Zauważmy, że Q0 = Ψ(Q) jest punktem
leżącym na przecięciu prostych BC i E 0 F 0 . Jako, że P 0 leży na biegunowej punktu
A oraz Q0 więc prosta AQ0 jest biegunową punktu A. Oznacza to, że
A(Q, P ; B, C) = (Q0 , P 0 ; C, B) = −1.
Przykład: Dany jest 4ABC. Niech MA,ABC będzie styczny do (ABC) w punk-
cie P , a do AB i AC odpowiednio w punktach E i F . Punkty M i N są środka-
mi łuków BC na (ABC) odpowiednio z i bez punktu A. Przyjmijmy, że Q :=
(AEF )∩ (ABC) i Q 6= A. Wtedy punkty K := M P ∩QN oraz L := N P ∩QM
leżą na prostej BC.
Dowód. Pokażemy, że punkt K leży na prostej

M
A BC, dowód dla L będzie analogiczny.
Q
Oznaczmy przez X := P M ∩ BC, a przez
E N 0 := XQ ∩ (ABC). Na mocy powyższego le-
matu wiemy, że czworokąt BP CQ jest harmo-
F
niczny. Korzystając z lematu D 7 dla punktu
B
X wiemy, że punkty C, XP ∩ (ABC) = M , B
K C
oraz XQ ∩ (ABC) = N 0 również tworzą czwo-
rokąt harmoniczny. Oznacza to, że BN 0 · M C =
P CN 0 · M B co na mocy równości M C i M B im-
N plikuje tezę przykładu.
Lemat M 6. Dany jest MA,ABC styczny do (ABC) w punkcie P . Rozważmy

inwersję Ψ względem okręgu wpisanego w 4ABC stycznego do BC, AC i AB kolejno
w D, E, F . Wtedy P 0 := Ψ(P ) jest środkiem odcinka DHDEF .
84
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 85 — #90

i i
A0
F
HDEF IABC
C0
B0
P1
B D C
P10 = P
Dowód. W inwersji Ψ (ABC) przechodzi na okrąg Feuerbacha 4DEF , gdyż A,

B i C przechodzą kolejno na punkty A0 , B 0 i C 0 będące środkami EF , DF i DE.
Niech P1 będzie środkiem odcinka DHDEF . Oczywiście P1 leży na (A0 B 0 C 0 ).
Zauważmy, że P1 B 0 jest linią środkową 4HDEF DF , więc P1 B 0 k F HDEF ⊥ DE ⊥
IABC C 0 , czyli P1 B k IABC C 0 . Analogicznie mamy: P1 C 0 k IABC B 0 , skąd otrzymuje-
my, że czworokąt P1 C 0 IABC B 0 jest równoległobokiem. Oznacza to, że ∠IABC C 0 P1 =
∠IABC B 0 P1 . Niech P10 := Ψ(P1 ). Wówczas P10 ∈ (ABC) oraz
∠IABC P10 B = ∠IABC B 0 P1 = ∠IABC C 0 P1 = ∠IABC P10 C.
Oznacza to, że półprosta P10 IABC połowi łuk BC (ABC), co na mocy lematu
M 2 daje P10 = P .
85
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 86 — #91

i i
Przykład: Dany jest MA,ABC styczny do (ABC) w P . Niech okrąg wpisany w

4ABC będzie styczny do boku BC w punkcie D. Punkt R leży na (ABC) tak
że AR k BC. Udowodnić, że punkty P , D i R leżą na jednej prostej.
Dowód. Załóżmy bez straty ogólności, że AB < AC. Oznaczmy odpowiednio przez
E i F punkty styczności okręgu wpisanego w 4ABC odpowiednio z bokami AB i
AC.
Wystarczy pokazać, że ∠DP B = ∠ABC. Rozważmy inwersję względem okręgu
wpisanego w 4ABC. Niech P 0 będzie obrazem punktu P w tym przekształceniu.
Nasza teza równoważna jest pokazaniu, że ∠IABC P D + ∠IABC P B = ∠ABC. Za-
uważmy, że z Lemat M 2 dostajemy, że ∠IABC P B = 90◦ − ∠BAC 2 . Korzystając
z powyższego lematu wiemy, że P 0 ∈ DHDEF . Oczywiście IABC = ODEF czyli
punkty IABC i HDEF są izogonalnie sprzężone w 4DEF . Otrzymujemy więc
∠IABC P D = ∠IABC DP 0 = ∠EDF − 2∠HDEF DF =

∠BAC
= ∠EDF − 180◦ + 2∠DF E = 90◦ − − ∠ACB.
2
Mamy zatem
∠IABC P D + ∠IABC P B =
∠BAC ∠BAC
= 90◦ − − ∠ACB + 90◦ − =
2 2
◦
= 180 − ∠BAC − ∠ACB = ∠ABC,
Powyższy dowód dodaliśmy ponieważ świetnie ukazuje zastosowanie powyższego

lematu. Zachęcamy czytelnika to pokazania tej własności za pomocą lematu M 3
oraz symetrii.
86
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 87 — #92

i i
3.9 Twierdzenia Fontene’a

Lemat F 1. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez A1 , B1 i C1 kolejno środki bo-
ków BC, AC i AB. Niech P będzie dowolnym punktem na płaszczyźnie niech PA ,
PB i PC będą jego rzutami prostokątnymi na proste BC, AC i AB. Zdefiniujmy
X := B1 C1 ∩ PB PC , Y := C1 A1 ∩ PC PA oraz Z := A1 B1 ∩ PA PB . Dla punktu
P 0 , będącego izogonalnym sprzężeniem P względem 4ABC, analogicznie definiu-
jemy punkty PA0 , PB0 , PC0 , X 0 , Y 0 i Z 0 . Wtedy trójki prostych PA X, PB Y i PC Z
oraz PA0 X 0 , PB0 Y 0 i PC0 Z 0 są współpękowe i przecinają się w punktach przecięcia
(PA PB PC ) i (A1 B1 C1 ).
Dowód. Zauważmy na początek, że skoro punkty P i P 0 są izogonalnie sprzężone w

4ABC, to na mocy lematu SI 2 (PA PB PC ) = PP,ABC = PP 0 ,ABC . Wystarczy
zatem pokazać, że powyższa zależność zachodzi dla punktu P , gdyż za pomocą
analogicznego rozumowania będziemy mogli ją dowieść dla punktu P 0 .
Wprowadźmy następujące oznaczenia: punkt D to rzut prostokątny punktu A
na OABC P , punkt E to punkt symetryczny do punktu PA względem B1 C1 , a punkt
Q to punkt przecięcia PA X z (A1 B1 C1 ). Oczywiście AE k BC.
Zauważmy teraz, że ponieważ punkty A, PC , D, P i PB oraz A, C1 , D, OABC
i B1 leżą kolejno na okręgach o średnicach AP i AOABC . Co więcej ∠DC1 X =
∠DAB1 = ∠PB PC D, zatem punkty PC , D, X i C1 są leżą na jednym okręgu.
Oznaczmy teraz przez E 0 przecięcie prostej DX z (APC PB ). Z poprzedniego
wniosku otrzymujemy ∠AC1 X = ∠PC DE 0 = 180◦ −∠PC AE 0 , zatem AE 0 k B1 C1 k
BC, więc E 0 = E, czyli punkty E, X i D są współliniowe.
Niech teraz D0 będzie punktem symetrycznym do Q względem B1 C1 . Zauważmy,
że (AC1 B1 ) po odbiciu względem prostej B1 C1 przechodzi na (A0 B1 C1 ), gdzie
A0 jest rzutem prostokątnym A na BC, czyli na (A1 B1 C1 ). Implikuje to to, że
D0 ∈ (AC1 B1 ).
Z drugiej strony wiemy, że odbicie punktu PA względem B1 C1 to punkt E, a
ponadto punkty PA , X i Q są współliniowe, czyli E, X i D0 także są współliniowe.
Dostajemy zatem, że D0 = D. Widzimy stąd, że PA DQE jest trapezem równora-
miennym, zatem XPB · XPC = XD · XE = XPA · XQ, czyli Q ∈ (PA PB PC ).
Podobnie pokazujemy, że PB Y i PC Z także przechodzą przez punkt Q.
Przykład: Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez A1 , B1 i C1 środki BC, CA i AB,

a przez D, E i F spodki wysokości poprowadzonych kolejno z ; A, B i C. Niech
X := EF ∩ B1 C1 , Y := F D ∩ C1 A1 oraz Z := DE ∩ A1 B1 . Pokazać, że:
a) proste DX, EY i F Z przecinają się w jednym punkcie W leżącym na okręgu

Feuerbacha 4ABC
b) proste A1 X, B1 Y i C1 Z przecinają się w jednym punkcie U leżącym na okręgu

Feuerbacha 4ABC
c) ODEF = HXY Z
87
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 88 — #93

i i
Dowód.
a) Korzystając z lematu F 1 otrzymujemy, że DX, EY i F Z przecinają się
w punkcie, będącym punktem przecięcia (A1 B1 C1 ) i (DEF ). Jednakże
wiadomo, że (A1 B1 C1 ) = (DEF ) jest okręgiem Feuerbacha 4ABC, skąd
dostajemy tezę.
b) Bez straty ogólności załóżmy, że punkt X leży na zewnątrz (DEF ). Niech
S będzie punktem przecięcia prostych DX, EY i F Z. Z poprzedniej części
zadania wiemy, że S leży na okręgu Feuerbacha 4ABC. Niech U 0 będzie
punktem przecięcia prostej A1 X z (A1 B1 C1 ). Poprowadźmy z X styczne w
punktach P i Q do (A1 B1 C1 ). Ponieważ Z = SF ∩ ED oraz punkty D, S
i X są współliniowe, zatem punkt Z na mocy twierdzenia Brocarda leży na
biegunowej punktu X względem okręgu Feuerbacha 4ABC. Z tego wynika,
że punkty P , Z, Q są współliniowe. Wiadomo również, że Z 0 := B1 A1 ∩ C1 U 0
należy do biegunowej punktu X względem (A1 B1 C1 ), zatem C1 Z także
przechodzi przez punkt U 0 . Analogiczne rozumowanie pokazuje, że punkty
B1 , U 0 i Y są współliniowe, czyli U 0 jest naszym szukanym punktem U .
c) ODEF jest oczywiście środkiem okręgu Feuerbacha 4ABC. Łącząc ten wnio-
sek z b) widzimy, że teza tego podpunktu jest natychmiastową konkluzją z
twierdzenia Brocarda.
Lemat F 2. Dana jest prosta ` przechodząca przez OABC . Wtedy dla dowolnego
punktu P leżącego na prostej `, PP,ABC przechodzi przez ustalony punkt na okręgu
Feuerbacha 4ABC.
Dowód. Przyjmijmy oznaczenia z lematu F 1. Zauważmy, że OABC jest ortocen-
trum 4A1 B1 C1 . Wiemy także, że Q jest punktem symetrycznym do D względem
prostej B1 C1 . Zauważmy więc, że Q jest punktem anty-steinerowskim ` względem
4A1 B1 C1 . Punkt ten jest jednoznacznie wyznaczony, co implikuje tezę lematu.
Przykład: Dany jest 4ABC i punkt P wewnątrz niego. Punkty A1 , B1 , C1 , PA ,

PB i PC są zdefiniowane jak w lemacie F 1. Oznaczmy przez X, Y i Z odbicia
PA , PB i PC względem kolejno A1 , B1 i C1 . Pokazać, że (A1 B1 C1 ), PP,ABC i
(XY Z) przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Zauważmy, że z twierdzenia Carnota dla punktu P mamy następującą za-

leżność
BPA2 − PA C 2 + CPB2 − PB A2 + APC2 − PC B 2 = 0.
Z definicji punktów X, Y i Z wynika więc, że (XY Z) to PQ,ABC dla pewnego
punktu Q. Zauważmy teraz, że symetralna odcinka AB jest również symetralną od-
cinka PA X, więc połowi ona odcinek P Q. Analogiczne rozumowanie dla odcinków
88
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 89 — #94

i i
PB Y i PC Z prowadzi nas do tego, że środek odcinka P Q to OABC , czyli otrzymu-

jemy tezę problemy na mocy lematu F 2.
Lemat F 3. Niech punkty P i P 0 będą izogonalnie sprzężone w 4ABC. Wtedy

następujące warunki są równoważne:
1. PP,ABC jest styczny do okręgu Feuerbacha 4ABC.
2. Punkty OABC , P i P 0 są współliniowe.
Dowód. Ponownie przyjmijmy oznaczenia z poprzednich lematów. Z lematu F 1 i

lematu F 2 wiemy, że punkty przecięcia okręgu Feuerbacha 4ABC oraz PP,ABC =
PP 0 ,ABC to punkty anty-steinerowskie punktów P i P 0 względem 4A1 B1 C1 . Punk-
ty P i P 0 mają więc ten sam punkt anty-steinerowski względem 4A1 B1 C1 wtedy i
tylko wtedy, gdy są współliniowe z HA1 B1 C1 = OABC , co daje tezę lematu.
Przykład: Dany jest 4ABC i okrąg weń wpisany ω. Udowodnić, że okrąg Feuer-
bacha 4ABC jest styczny do ω.
Dowód. Punkt IABC jest izogonalnie sprzężony do siebie samego względem 4ABC,
zatem na mocy lematu F 3 otrzymujemy styczność PIABC ,ABC = ω i okręgu Feu-
erbacha 4ABC.
89
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 90 — #95

i i
90
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 91 — #96

i i
Rozdział 4
Zadania
4.1 Ogólne
Zadanie OI 1. Dany jest 4ABC, taki że ∠BAC = 60◦ . Pokazać, że proste BC,
OABC IABC oraz symetralna AIABC przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie OI 2. Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do boków BC, CA i AB
odpowiednio w punktach D, E i F . Punkt M jest środkiem odcinka BC. Na prostej
EF wybieramy taki punkt P , że M P k AB. Na prostej AB wybieramy taki punkt
Q, że QP k BC. Pokazać, że DF k QM .
91
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 92 — #97

i i

Zadanie OE 1. Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do boku BC w punkcie D.
Oznaczmy przez M i N środki odpowiednio odcinków BC i AD. Pokazać, że M ,
IABC i N są współliniowe.
Zadanie OE 2. Okrąg ω jest wpisany w 4ABC i styczny do boku BC w punkcie D.
Prosta AD przecina ω w punkcie E 6= D. Oznaczmy przez E 0 punkt antypodyczny
do E względem ω. Prosta styczna do ω w punkcie E 0 przecina proste BC, AC i AB
odpowiednio w punktach M , Y i X. Pokazać, że M X = M Y .
Zadanie OE 3. Okrąg ω jest wpisany w 4ABC. Oznaczmy przez D punkt stycz-
ności ω z prostą BC. Prosta AD przecina ω w punkcie L 6= D. Oznaczmy przez J
środek okręgu EA,ABC , a przez M i N środki odpowiednio BC i JM . Pokazać, że
na czworokącie BN CL można opisać okrąg.
92
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 93 — #98

i i
Zadanie O⊥ 1. Punkty E, F są spodkami wysokości odpowiednio z wierzchołków
−−−−−−→
B i C w 4ABC, a punkt M środkiem boku BC. Półprosta M HABC przecina
(ABC) w punkcie P . Pokazać, że punkty A, P , F , HABC i E leżą na jednym
okręgu.
Dowód. Wystarczy pokazać, że ∠HP A = 90◦ . Niech H 00 będzie odbiciem HABC
względem M . Z powyższego lematu wiemy, że AH 00 jest średnicą (ABC) czyli
∠H 00 P A = 90◦ co na mocy współliniowości P , HABC , M i H 00 implikuje tezę.
Zadanie O⊥ 2. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez D, E i F spodki wysokości

odpowiednio z wierzchołków A, B i C w tym trójkącie. Pokazać, że A jest środkiem
ED,DEF .
Zadanie O⊥ 3. Dany jest 4ABC. Symetralna odcinka BC tnie (AHABC OABC )

w punkcie A1 . Analogicznie definiujemy punkty B1 i C1 . Pokazać, że proste AA1 ,
BB1 i CC1 przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie O⊥ 4. Dany jest 4ABC. Punkt P leży na wysokości poprowadzonej z
wierzchołka A. Niech M i N będą środkami odpowiednio odcinków AB i AC. Prosta
przechodząca przez M i prostopadłą do BP przecina prostą przechodzącą przez N
i prostopadłą do CP w punkcie X. Pokazać, że X leży na symetralnej odcinka BC.
Zadanie O⊥ 5. Punkt J jest środkiem okręgu dopisanego do 4ABC naprzeciw
wierzchołka A. Punkty M i N są środkami odpowiednio AC i AB, a punkty D i
E spodkami dwusiecznych odpowiednio z wierzchołków B i C. Prosta prostopadła
do JM i przechodząca przez D przecina prostą prostopadłą do JN i przechodzącą
przez E w punkcie T . Pokazać, że AT ⊥ BC.
Zadanie O⊥ 6. Dany jest 4ABC. Oznaczymy kolejno przez G1 , G2 i G3 punk-
ty symetryczne do punktu GABC względem boków BC, AC i AB. Analogicznie
dla punktu OABC zdefiniujmy punkty O1 , O2 i O3 . Udowodnić, że (G1 G2 C),
(O1 O2 C), (G3 G1 B), (O3 O1 B), (G2 G3 A) i (O2 O3 A) przecinają się w
jednym punkcie.
93
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 94 — #99

i i
4.1.4 Symediana
Zadanie Osym 1. Niech ABCD będzie trapezem o podstawach AB i CD. Oznacz-
my P := AC ∩ BD, E := AD ∩ BC. Niech (ADP ) i (CP B) przecinają się w
punkcie Q różnym od P . Pokazać, że
∠AEP = ∠BEQ.
Dowód. Oznaczmy przez M , N odpowiednio środ-

E
ki AB, DC. Rozważając jednokładność o środku
w P przekształcającą 4DP C na 4AP B dosta-
jemy współliniowość M , N , P . Analogicznie ro-
D
C M zumując dla E i 4EDC, 4EAB dostajemy, że
EP jest środkową w 4EAB. Oznaczmy przez K
P
L i L odpowiednio rzuty punktu Q na proste EA i
K
EB. Przenosząc kąty stwierdzamy, że: ∠CQB =
Q ∠AQD oraz ∠DAQ = ∠QCB, czyli 4ADQ ∼
4QCB. Oznacza to, że QK AD EA
QL = BC = EB , co na
A N B mocy lematu Osym 1 implikuje tezę.
Zadanie Osym 2. Dany jest 4ABC. Na bokach AB i AC budujemy kwadraty

ABRS i ACP Q których wnętrze jest rozłączne z wnętrzem 4ABC. Niech T :=
RS ∩ P Q. Pokazać, że AT jest symedianą w 4ABC.
Zadanie Osym 3. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez HA , HB i HC spodki wyso-
kości odpowiednio z wierzchołków A, B i C w tym trójkącie. Proste przechodzące
przez HABC i prostopadłe do HC HA i HB HA przecinają proste AB i AC odpo-
wiednio w punktach P i Q. Pokazać, że prosta przechodząca przez A i prostopadła
do HC HB połowi odcinek P Q.
Zadanie Osym 4. Punkt M jest środkiem boku BC w 4ABC. Okrąg o średni-
cy AM przecina (ABC) w punkcie P 6= A. Niech H 0 będzie odbiciem HABC
względem prostej BC. Pokazać, że ∠BP H 0 = ∠CP M .
94
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 95 — #100

i i

Zadanie O◦ 1. Zadanie: Niech 4ABC będzie trójkątem ostrokątnym. Załóżmy
ponadto, że AB 6= AC. Oznaczmy przez D rzut prostokątny punktu A na prostą
BC. Zdefiniujmy okręgi ω1 i ω2 jako okręgi styczne odpowiednio do odcinków AD,
BD i (ABC) oraz AD, CD i (ABC). Niech ` 6= AD będzie styczną wewnętrzną
do ω1 i ω2 . Udowodnić, że prosta ` przechodzi przez środek odcinka BC wtedy i
tylko wtedy, gdy
2BC = AB + AC.
Dowód. Zaczniemy najpierw od małego lemaciku W 4ABC mamy
AIABC ⊥ OABC IABC ⇐⇒ 2BC = AB + AC.
Z twierdzenia Ptolemeusza dla czworokąta ABM C dostajemy BC · AM = AB ·

M C+AC·M B. Łącząc to i twierdzenia o trójliściu otrzymujemy ciąg równoważności
AIABC ⊥ OABC IABC

2M IABC = AM
2BC · M B = BC · AM
2BC · M B = M B(AB + AC)
2BC = AB + AC.
Przejdźmy do dowodu zadania. Załóżmy, że 2BC = AC + AB. Oznaczmy przez

X i Y punkty styczności ω1 i ω2 z BC. Z lematu O◦ 4 dostajemy, że IABC ∈
O1 O2 . Ponadto ∠IABC Y D = 45◦ = ∠IABC XD, zatem IABC X = IABC Y , czy-
li O1 IABC = IABC O2 . Niech P będzie rzutem punktu IABC na prostą BC, a M
środkiem boku BC. Z naszego lemaciku wnioskujemy, że P D = P M , gdyż M jest
rzutem prostokątnym środka łuku BC (ABC) niezawierającego punktu A na bok
BC. Wiemy ponadto, że XP = P Y , zatem XD = M Y . Oznaczmy R := ` ∩ AD
oraz M 0 := `∩BC. Okręgi ω1 i ω2 są okręgami dopisanymi do 4RDM 0 , skąd mamy:
M 0 Y = DX, więc M 0 = M . Dowód w drugą stronę jest analogiczny.
Zadanie O◦ 2. Dane są styczne zewnętrznie okręgi ω1 i ω2 w punkcie S. Okrąg ω

jest styczny wewnętrznie do ω1 i ω2 . Prosta styczna do ω1 i ω2 w punkcie S przecina
ω w punkcie A. Zewnętrzna styczna do okręgów ω1 i ω2 taka, że A i ω1 leżą po tej
samej jej stronie, przecina ω w punktach B i C. Pokazać, że IABC = S.
Zadanie O◦ 3. Okręgi ω1 i ω2 , odpowiednio o środkach O1 i O2 , są styczne we-

wnętrznie do okręgu o. Proste `1 i `2 są stycznymi zewnętrznymi ω1 i ω2 . Niech M1
będzie środkiem łuku okręgu o wyznaczonego przez punkty przecięcia `1 z o, oraz
M1 leży po przeciwnej stronie prostej `1 niż okręgi ω1 i ω2 , analogicznie definiujemy
punkt M2 . Pokazać, że M1 M2 ⊥ O1 O2 .
95
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 96 — #101

i i
Zadanie O◦ 4. Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do boku BC w punkcie

D. Niech M będzie środkiem wysokości poprowadzonej z wierzchołka A. Oznacz-
my przez S rzut punktu M na prostą IABC D. Pokazać, że okrąg o środku w S i
promieniu SD jest styczny do (ABC).
Zadanie O◦ 5. Dany jest 4ABC. Prosta ` jest równoległa do BC i przechodzi

przez wnętrze 4ABC. Okrąg ω1 jest styczny wewnętrznie do (ABC), prostej `
oraz do odcinka AB. Okrąg ω2 jest styczny wewnętrznie do (ABC), prostej ` oraz
odcinka AC. Oznaczmy punkt styczności ω1 z AB przez M , a ω2 z AC przez N .
Pokazać, że M N k BC.
Zadanie O◦ 6. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg o. Oznaczmy X :=

DIABD ∩ o oraz Y := AIACD ∩ o. Niech prosta IABD IACD przecina AB i CD
odpowiednio w punktach M i N . Pokazać, że proste XM i Y N przecinają się na o.
Zadanie O◦ 7. Punkt D leży na boku BC w 4ABC. Niech o1 i o2 będą dwoma
okręgami stycznymi do (ABC), AD i BC. Oznaczmy punkty styczności o1 i o2
z bokiem BC odpowiednio przez P i Q. Niech M i N będą środkami odpowiednio
odcinków DIABC i P Q, a S będzie środkiem łuku BC (ABC) bez punktu A.
Pokazać, że punkty M , N i S leżą na jednej prostej.
Zadanie O◦ 8. Okręgi ω1 i ω2 są rozłączne oraz styczne wewnętrznie do okręgu
o. Na okręgu o wybieramy takie punkty A, B, C i D, że AB i CD są różnymi
stycznymi zewnętrznymi ω1 , i ω2 . Niech wewnętrzna styczna ω1 i ω2 przecina o w
punktach X i Y , takich, że X leży po przeciwnej stronie prostej DC niż punkt A.
Pokazać, że punkty A, B, IXAB i IY CD leżą na jednym okręgu.
96
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 97 — #102

i i
4.1.6 Różne
Zadanie O6= 1. Dane są styczne zewnętrznie okręgi ω1 i ω2 . Prosta ` jest styczna
do nich w różnych punktach X i Y . Punkt M jest środkiem odcinka XY . Pokazać,
ze (XY M ) jest styczny do prostej `.
97
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 98 — #103

i i
4.2 Inwersja
4.2.1 Inwersja
Zadanie I 1. Niech E i F będą spodkami wysokości poprowadzonych odpowiednio
z wierzchołków B i C na boki AC i AB w 4ABC. Oznaczmy przez M środek
odcinka BC. Oznaczmy przez T jeden z punktów przecięcia okręgu Feuerbacha
4ABC z (BHABC C). Pokazać, że proste EF i M T przecinają się na (ABC).
Dowód. Oznaczmy przez A0 punkt antypodyczny do A względem (ABC). Niech

−−−−−−→
P := M HABC ∩ (ABC). Rozważmy inwersję Ψ o środku w punkcie M i promie-
niu M B. Korzystając z lematu O⊥ 1 wiemy, że A0 jest odbiciem HABC względem
M , czyli M B 2 = M B · M C = M P · M A0 = M P · M HABC czyli Ψ(HABC ) = P
oznacza to, że Ψ( (BHABC C)) = (ABC). Z drugiej strony wiemy, że punkty E
i F są względem przekształcenie Ψ stałe, czyli Ψ( (EF M )) = EF . Pokazaliśmy
tym samym, że T 0 = Ψ(T ) zarówno na prostej EF jak i (ABC). Co więcej punkty
M , T i T 0 są współliniowe, czyli T 0 = M T ∩ EF , co implikuje tezę.
Zadanie I 2. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg o środku O. Pokazać,

że prosta AB jest styczna do (OCD) wtedy i tylko wtedy gdy prosta CD jest
styczna do (AOB).
Zadanie I 3. Okręgi o1 , o2 , o3 i o4 przechodzą przez punkt X z tym, że o1 i o3
są styczne zewnętrznie oraz o2 i o4 są styczne zewnętrznie. Co więcej, okręgi o1 i
o2 są prostopadłe. Niech A1 , A2 , A3 i A4 będą punktami różnymi od X oraz dla
i ∈ {1, 2, 3, 4} zachodzi: Ai := oi ∩oi+1 z tym, że o5 = o1 . Pokazać, że na czworokącie
A1 A2 A3 A4 można opisać okrąg.
Zadanie I 4. Dane są okręgi o1 , o2 , o3 i o4 takie, że dla i ∈ {1, 2, 3, 4} okręgi
oi i oi+1 są styczne zewnętrznie w punkcie Ai z tym, że o5 = o1 . Pokazać, że na
czworokącie A1 A2 A3 A4 można opisać okrąg.
Zadanie I 5. Okrąg ω – wpisany w 4ABC jest styczny do oboków BC, CA i AB
tego trójkąta odpowiednio w punktach D, E i F . Niech MD,DEF będzie styczny
do DE, DF i ω odpowiednio w punktach K, L i P . Proste P A i P B przecinają ω
odpowiednio w punktach X i Y . Pokazać, że punkty X, Y , K i L leżą na jednym
okręgu.
98
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 99 — #104

i i

Zadanie I♣ 1. Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do BC w punkcie D. Oznacz-
my przez M środek łuku BC (ABC) bez punktu A. Prosta M D przecina (ABC)
w punkcie P . Pokazać, że
∠IABC P A = 90◦ .
99
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 100 — #105

i i
√ q
1
4.2.3 Inwersja bc oraz 2
bc
Zadanie I√bc 1. Dla danego 4ABC niech F będzie punktem styczności MA,ABC
z (ABC). Załóżmy, że P ∈ (ABC) oraz P i A leżą po przeciwnych stronach
prostej BC 1 . Oznaczmy odpowiednio przez I1 i I2 środki okręgów wpisanych w
4AP C i 4AP B. Pokazać, że punkty I1 I2 P F leżą na jednym okręgu.
√
Dowód. Rozważmy przekształcenie Ψ będące inwersją bc. Oznaczmy P 0 := Ψ(P )
oraz I10 = Ψ(I1 ). Z własności Ψ AI1 · AI10 = AB · AC oraz ∠I10 AC = ∠P2AC =
BAP 0 AI1
2 = ∠BAI10 . Dostajemy więc AIAB
0 = AC , co w połączeniu z Lematem OI 1
1
daje: ∠I10 BA = ∠AI1 C = ∠AP 2
C
+90◦ = ∠ABC 2 +90◦ , czyli I10 leży na dwusiecznej ze-
wnętrznej ∠P BA. Pokazaliśmy tym samym, że I10 jest środkiem EA,AP 0 B , analogicz-
0
nie I20 = Ψ(I2 ) również jest środkiem EA,AP 0 C . Jak wiemy Ψ(MA,ABC ) = EA,ABC
czyli F 0 = Ψ(F ) będzie punktem styczności EA,ABC z bokiem BC. Z lematu O6= 1
dostajemy, że czworokąt P 0 F 0 I10 I20 jest cykliczny, a to natomiast jest równoważne z
tezą zadania.
Czytelnik może zwrócić

√ uwagę, że tak naprawdę pokazaliśmy tutaj dowód pewnej
własności inwersji bc której szczególnym przypadkiem jest lemat I√bc 1.
Zadanie I√bc 2. Dany jest 4ABC. Prosta AIABC przecina BC i (ABC) od-
powiednio w punktach L i M . Niech okrąg o średnicy LM przecina (ABC) w
punkcie K. Pokazać, że AK jest symedianą w 4ABC.
Zadanie I√bc 3. Okręgi o1 i o2 przecinają się w punktach B i C. Prosta przecho-
dząca przez B i styczna do o1 przecina prostą przechodzącą przez C i styczną do
o2 w punkcie A. Prosta przechodząca przez A, różna od AB, jest styczna do o1
w punkcie X. Prosta przechodząca przez A i różna od AC jest styczna do o2 w
punkcie Y . Pokazać, że
∠XAB = ∠Y AC.
Zadanie I√bc 4. Dany jest 4ABC. Niech MA,ABC będzie styczny do AB, AC
i (ABC) odpowiednio w punktach E, F i P . Niech A0 będzie punktem antypo-
dycznym do A względem (ABC). Proste EF i P A0 przecinają się w X. Pokazać,
że prosta XA jest styczna do (ABC).
Zadanie I√bc 5. Dany jest 4ABC. Niech J będzie środkiem EA,ABC . Oznaczmy
−−→
przez I 0 punkt symetryczny do IA BC względem boku BC. Punkt J 0 ∈ OIA spełnia
warunek OA2 = OJ · OJ 0 . Wykazać, że ∠BAI 0 = ∠CAJ 0 .
Zadanie I√bc 6. Dany jest 4ABC w którym AB < AC. Okrąg ω przechodzący
przez A jest styczny zewnętrznie do MA,ABC oraz do prostej BC w punkcie D.
Oznaczmy przez o okrąg przechodzący przez punkty A, D oraz styczny wewnętrznie
do MA,ABC . Pokazać, że o, MA,ABC i BC przecinają się w jednym punkcie.
1 Czytelnik może sprawdzić co się dzieje, gdy P leży po tej samej stronie BC co A.
100
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 101 — #106

i i
Zadanie I√bc 7. Dany jest ostrokątny 4ABC. Punkt O jest (ABC), a punkty
OA , OB i OC są odpowiednio środkami (BOC), (COA) i (AOB). Pokazać,
że proste AOA , BOB i COC przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie I√ 1 bc 1. Okrąg Feuerbacha 4ABC przecina (BOABC C) w dwóch
2
różnych punktach X i Y . Udowodnić, że
∠BAX = ∠CAY .
Zadanie I√ 1 bc 2. Dany jest 4ABC. Prosta styczna do (ABC) w punkcie A

2
przecina prostą BC w punkcie X. Z punktu A prowadzimy proste styczne do okręgu
Feuerbacha 4ABC w punktach P i Q. Wykazać, że punkty X, P i Q są współli-
niowe.
101
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 102 — #107

i i
4.2.4 Antyinwersja
Zadanie I−1 1. Dany jest 4ABC. Okrąg ω przechodzący przez A i styczny do
EB,ABC i EC,ABC przecina prostą BC w puntkach K i L. Pokazać, że
∠KAB = ∠LAC.
Zadanie I−1 2. Punkt D leży na boku BC w 4ABC. Niech dwusieczne wewnętrz-

ne ∠BDA i ∠CDA przecinają (ADB) i (ADC) odpowiednio w puntkach M1
i M2 . Niech M będzie środkiem BC. Pokazać, że
∠M1 M M2 = 90◦ .
Zadanie I−1 3. Dany jest ostrokątny 4ABC. Pokazać, że jeśli HABC leży na
okręgu wpisanym w 4ABC to istnieje wspólna styczna do okręgów o środkach A,
B i C oraz odpowiednio promieniach AHABC , BHABC i CHABC .
Zadanie I−1 4. Niech M i N będą środkami boków AB i AC w 4ABC. Półproste
−−−−−−→ −−−−−→
M HABC i N HABC przecinają (ABC) w punktach P i Q. Oznaczmy przez T :=
P Q ∩ M N . Pokazać, że T A jest styczna do (ABC).
Zadanie I−1 5. Oznaczmy przez E i F spodkami wysokości poprowadzonych od-

powiednio z wierzchołków B i C na boki AC i AB w 4ABC. Oznaczmy przez T
jeden z punktów przecięcia okręgu Feuerbacha 4ABC z (BHABC C). Pokazać,
że proste EF i HABC T przecinają się na (ABC).
102
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 103 — #108

i i

Zadanie SI 1. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg. Niech M i N będą
środkami boków AB i CD tego czworokąta. Przez P oznaczmy punkt przecięcia
przekątnych, a przez Q przecięcie AD i BC. Pokazać, że (M P N ) jest styczny do
prostej QP .
Dowód. Niech K i L będą puntami symetrycznymi do P względem kolejno M i N .
Z lematu SI 2 wiadomo, że Q, L i K są współliniowe i QK oraz QP są izogonalnie
sprzężone w ∠AQB. Wiemy, że 4QKB ∼ 4QDP oraz 4QLC ∼ QP A. Otrzy-
mujemy zatem: QK QP QL QP
QB = QD i QC = QA . Przemnażając te dwie równości stronami i
korzystając z własności potęgi punktu, dostajemy: QK · QL = QP 2 , więc (P KL)
jest styczny do QP . Widzimy jednak, że KL k M N , zatem z jednokładności mamy,
że (M P N ) jest styczny do QP .
Zadanie SI 2. Dany jest trójkąt 4ABC. Niech okrąg przechodzący przez punkty
B i C przecina odcinki AB i AC w punktach X i Y różnych od B i C. Zdefiniujmy
P jako przecięcie BY i CX. Oznaczmy przez E i F rzuty punktu P kolejno na dwu-
sieczną wewnętrzną i zewnętrzną ∠BAC. Niech M będzie środkiem BC. Pokazać,
że F , E i M są współliniowe.
Dowód. Oznaczmy przez N środek odcinka XY . Odbijmy teraz punkt P względem
środków odcinków M i N , otrzymując kolejno K i L. Oczywiście na mocy lematu
SI 2 punkty K i L są współliniowe oraz AK i AP są izogonalnie sprzężone w ∠BAC.
Jeżeli teraz oznaczymy przez Q i R punkty przecięcia prostych P E i P F z KL, to
z racji wspomnianego izogonalnego sprzężenia i tego, że AE ⊥ P E oraz AF ⊥ P F ,
dostajemy, że E i F są odpowiednio środkami odcinków P Q i P R. Widzimy więc,
że punkty F , N , E i M są współliniowe, leżą na linii środkowej 4P QR.
Zadanie SI 3. Dany jest trapez ABCD, AD k BC. Oznaczmy przez P punkt

przecięcia jego przekątnych. Ponadto niech Q będzie takim punktem, leżącym po
przeciwnej stronie prostej CD niż P , że ∠BQC = ∠AQD. Udowodnić, że
∠QAD = ∠P AB.
Dowód. Niech ` będzie prostą równoległą do BC przechodzącą przez punkt Q. Oczy-

wiście ∠QAD = ∠(`, AQ). Zastosujmy teraz lemat SI 6 dla ∠DQC i punktów
D i A oraz C i B. Widzimy, że wtedy P = AC ∩ BD oraz R := AD ∩ BC ∩ l są
izogonalnie sprzężone w ∠DQC, co daje nam tezę zadania.
Zadanie SI 4. Dany jest 4ABC i H jest spodkiem wysokości opuszczonej z wierz-

chołka A. Oznaczmy H 0 jako punkt symetryczny do H względem środka odcinka
BC. Niech X będzie biegunem prostej BC względem (ABC). Przyjmijmy, że
103
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 104 — #109

i i
prosta prostopadła do XH 0 w punkcie H 0 przecina proste AB, AC odpowiednio w

punktach Y , Z. Pokazać, że ∠Y XB = ∠ZXC.
Dowód. Oznaczmy przez D rzut prostokątny punktu X na prostą AB. Zauważmy,
0
że BH 0 = CH = AC · cos ∠C, BD = BX · cos ∠C = CX · cos ∠C, więc BH CA
BD = CX .
0
Otrzymujemy zatem: 4DBH ∼ 4XCA. Oczywiście wiadomo też, że czworokąt
DXH 0 Y jest cykliczny. Widzimy więc, że ∠Y XH 0 = ∠Y DH 0 = ∠AXC, skąd ma-
my, że proste XA, XH 0 są izogonalnie sprzężone w ∠CXY . Stosując teraz lemat
SI 6 dla ∠CXY i punktów Y , A oraz C, H 0 , dostajemy, że Z = AC ∩ Y H 0 i
B = Y A ∩ CH 0 są izogonalnie sprzężone w ∠CXY , czyli ∠Y XB = ∠ZXC.
Zadanie SI 5. Niech okrąg ω, wpisany w 4ABC będzie styczny do boków BC,

AC i AB odpowiednio w punktach D, E i F . Zdefiniujmy M := AIABC ∩ DE
oraz N := AIABC ∩ DF . Oznaczmy przez S i T takie punkty na prostej BC, że
∠M SN = ∠M T N = 90◦ . Wykazać, że (ABC) i (AST ) są styczne.
Zadanie SI 6. Dany jest równoległobok ABCD. Punkty E i F leżą na bokach BC

i CD i spełniają zależność AB · DF = AD · BE. Udowodnić, że jeśli P := ED ∩ F B,
to ∠P AD = ∠BAC.
Zadanie SI 7. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg o. Niech K, L, M ,
N oznaczają kolejno środki łuków AB, BC, CD, DA okręgu o niezawierających
pozostałych dwóch wierzchołków czworokąta. Przez P oznaczmy punkt przecięcia
przekątnych ABCD. Pokazać, że proste IP AB K, IP BC L, IP CD M , IP DA N są współ-
pękowe.
Zadanie SI 8. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez A0 spodek dwusiecznej ∠BAC.
Niech X będzie dowolnym punktem na prostej AA0 . Przyjmijmy, że B 0 i C 0 to
odpowiednio punkty przecięcia prostych BX i AC oraz CX i AB. Zdefiniujmy
punkty P := A0 C 0 ∩ BX oraz Q := A0 B 0 ∩ CX. Udowodnić, że
∠P AB = ∠QAC.
Zadanie SI 9. Niech okrąg wpisany w 4ABC będzie styczny do boków BC,

AC, AB odpowiednio w punktach D, E, F . Przez IA , IB , IC zdefiniujmy środki
okręgów EA,ABC , EB,ABC , EC,ABC . Oznaczmy przez X, Y , Z odbicia punktu HDEF
względem symetralnych odcinków BC, AC, AB, a przez A1 , B1 C1 , A2 , B2 , C2
odbicia HDEF kolejno względem środków odcinków Y Z, ZX, XY, BC, AC, AB.
Pokazać, że proste A1 A2 , B1 B2 , C1 C2 przecinają się w punkcie będącym środkiem
potęgowym okręgów Feuerbacha 4IA BC, 4IB CA, 4IC AB.
104
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 105 — #110

i i

Zadanie D 1. Dany jest 4ABC. Niech prosta AIABC przecina (ABC) w D 6= A.
Rozważmy takie punkty E, F , że E leży na łuku BDC, a F na boku BC oraz
∠BAE = ∠F AC. Oznaczmy przez G środek odcinka IABC F . Pokazać, że proste
EIABC , DG przecinają się na (ABC).
Dowód. Niech (ABC) przecina po raz drugi proste EIABC , DG, BIABC , CIABC
kolejno w K, K 0 , M1 , M20 . Przez X oznaczmy przecięcie BC i AD, a przez L, M ,
N środki odcinków IABC X, BIABC , CIABC .
Z twierdzenia o trójliściu wiemy, że czworokąty M2 BDIABC , DCM1 IABC są
deltoidami, skąd dostajemy współliniowość D, M , M2 oraz D, N , M1 . Oczywi-
stym jest również to, że punkty M , L, G, N są współliniowe. Zauważmy więc, że:
D(M1 , K 0 ; A, M2 ) = (N, G; L, M ) = (C, F ; X, B). Z racji tego, że AF oraz AE
są izogonalnie sprzężone względem ∠BAC, zatem (C, F ; X, B) = A(B, E; D, C) =
IABC (M1 , K; A, M2 ), co implikuje, że K = K 0 , czyli tezę całego zadania.
Zadanie D 2. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez D, E i F punkty styczności

okręgu wpisanego w ten trójkąt z bokami BC, AC i AB. Niech M będzie środkiem
boku BC. Udowodnić, że proste AM , EF i DIABC są współpękowe.
Dowód. Niech D będzie punktem styczności okręgu wpisanego w 4ABC z bokiem

BC. Oznaczmy przez X i Y punkty przecięcia prostych DE i DF z prostą rów-
noległą do prostej BC przechodzącą przez punkt A. Wówczas 4BDF ∼ 4AY F
i 4CED ∼ 4AEX, zatem AY = AF = AE = AX. To implikuje, że ∠Y F X =
90◦ = ∠XEF , więc proste XF i Y E przecinają się na okręgu wpisanym w 4ABC w
punkcie antypodycznym do punktu D. Ponadto prosta XY jest biegunową punktu
S := EF ∩ DIABC względem okręgu wpisanego w 4ABC.
Oznaczmy teraz S 0 := AM ∩ DD0 , P := AD0 ∩ BC. Z lematu OE wiemy, że
punkt M jest środkiem odcinka DP . Z tego wynika, że −1 = A(D, P ; M, X) =
(D, D0 ; S 0 , XY ∩ DD0 ) oraz XY ⊥ DD0 , zatem prosta XY jest biegunową punktu
S 0 względem okręgu wpisanego w 4ABC, czyli S = S 0 .
Zadanie D 3. Dany jest 4ABC, w którym K i L są środkami boków AB i AC.

Oznaczmy przez X 6= A punkt styczności (ABC) oraz okręgu przechodzące-
go przez punkty K i L stycznego do (ABC). Udowodnić, że czewiana AX jest
izogonalnie sprzężona z prostą izotomicznie sprzężoną do wysokości 4ABC popro-
wadzonej z wierzchołka A w 4ABC.
Dowód. Niech D będzie takim punktem na (ABC), że ABCD jest trapezem rów-
noramienny, a S będzie spodkiem wysokości 4ABC poprowadzonej z wierzchołka
A. Ponadto oznaczmy przez Y punkt antypodyczny do A względem (ABC). Na
mocy lematu D 9 wiemy, że punkty X, S, D są współliniowe. Ponadto jeżeli przez
105
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 106 — #111

i i
S 0 zdefiniujemy rzut prostokątny punktu D na prostą BC, to mamy oczywiście

BS = CS 0 . Prowadząc teraz prostą AS 0 i zaznaczając jej drugi punkt przecięcia z
(ABC) otrzymamy z symetrii punkt analogicznie zdefiniowany do X dla 4DCB.
Z racji tego, że 4ABC ≡ 4DCB, dostajemy, że ∠XAB = ∠S 0 AC, czyli tezę le-
matu.
Zadanie D 4. Dany jest 4ABC. Oznaczmy przez M , N środki boków AB, AC.
Niech ω będzie okręgiem przechodzącym przez punkty M , N , stycznym do (ABC)
w punkcie X 6= A. Zdefiniujmy T jako biegun prostej BC względem (ABC).
Niech P będzie takim punktem na prostej AO, że T P k AX. Przyjmijmy, że H jest
rzutem prostokątnym punktu P na prostą M N , a K rzutem prostokątnym punktu
T na prostą OABC H. Załóżmy, że prosta M N przecina (ABC) w punktach D,
E. Pokazać, że:
a) P A = P K.
b) środek (EKD) leży na prostej P K.
Dowód.
a) Oznaczmy przez P 0 punkt inwersyjny punktu P względem (ABC). Niech

ponadto L będzie środkiem odcinka BC, a S rzutem prostokątnym punktu
A na prostą BC. Z racji tego, że punkty T , L, P , P 0 leżą na jednym okręgu
otrzymujemy: ∠T LP 0 = ∠T P P 0 = ∠XAO. Jednakże 4M LN ∼ 4ABC oraz
LOABC ⊥ M N , zatem na mocy zadania D 11 widzimy, że proste LOABC
oraz LP 0 są izotomicznie sprzężone względem 4M LN . Oczywistym jednak
jest, że jeżeli R jest środkiem odcinka AS, wtedy LOABC i LR są izotomicznie
sprzężone 4M LN , więc punkty P 0 , L, R są współliniowe. Zdefiniujmy F jako
przecięcie prostej M N z prostą LOABC . Pokażemy teraz, że S ∈ OABC H. Z
poprzednich obserwacji i twierdzenia Talesa wynika:
FR OABC A OABC P 0
= = =⇒
HF OABC P OABC A
HR P 0A AR AR RS
=⇒ = = −1= = ,
HF OABC A OABC L OABC F OABC F
skąd mamy, że punkty H, OABC , S są współliniowe. Zauważmy teraz, że sko-

ro czworokąt T KSL jest cykliczny, to K jest obrazem inwersyjnym punktu
S względem (ABC). Implikuje to to, że ∠KAP = ∠KAOABC = ∠OSA =
∠KHP , zatem punkty P , K, A, H leżą na jednym okręgu o. Widzimy po-
nadto, że ∠AHR = ∠KHR, zatem punkt P jest przecięciem zewnętrznej
dwusiecznej ∠AHK o, czyli P K = P A.
106
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 107 — #112

i i
b) Niech V będzie punktem przecięcia prostej stycznej do (ABC) w punkcie A

z prostą M N . Zauważmy, że P AV = π2 , zatem V jest punktem antypodycz-
nym do P względem o. Mamy więc również: V KP = π2 . Implikuje to to, że
prosta V K jest styczna do okręgu ω o środku P i promieniu P A, co na mocy
twierdzenia o trzech osiach potęgowych dla okręgów ω, (ABC), (EKD)
daje nam styczność tej prostej do (EKD). Skoro jednak P K ⊥ V K, to
oznacza to, że OEKD leży na prostej P K.
Zadanie D 5. Dany jest 4ABC. Styczne z punktu A do okręgu o średnicy BC

przecinają go w punktach P , Q. Udowodnić, że punkty P , HABC , Q są współliniowe.
Zadanie D 6. Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Niech Q := AB ∩ BD,

R := AD ∩ BC i P := AC ∩ BD. Prosta równoległa do prostej QR przechodząca
przez punkt P przecina proste AB i CD w punktach X i Y . Udowodnić, że P jest
środkiem odcinka XY .
Zadanie D 7. Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Niech E := AB ∩ CD, F :=

AD ∩BC i P := AC ∩BD. Oznaczmy przez Q rzut prostokątny punktu P na prostą
EF . Pokazać, że
∠BQC = ∠AQD.
Zadanie D 8. Przekątne czworokąta wypukłego ABCD przecinają się w punkcie

P . Wysokości 4P AB i 4P CD poprowadzone z punktu P oraz wysokości 4P DA
i 4P CB poprowadzone z punktu p są równe. Wykazać, że czworokąt ABCD jest
równoległobokiem.
Zadanie D 9. Dany jest 4ABC, w którym BC < CA < AB. Okrąg wpisany w
ten trójkąt jest styczny do boków BC, AC i AB odpowiednio w punktach D, E i
F . Punkty K, L i M są kolejno środkami boków BC, CA i AB. Proste DE i KM
przecinają się w punkcie P , a proste DF i KL w punkcie Q. Udowodnić, że punkty
A, P i Q są współliniowe.
Zadanie D 10. Dany jest różnoboczny 4ABC. Okrąg wpisany w ten trójkąt jest
styczny do boków AC i AB w punktach E i F . Styczne do (AEF ) w puntkach E
i F przecinają się w punkcie S. Niech T := EF ∩ BC. Wykazać, że okrąg o średnicy
T S i okrąg Feuerbacha 4BCIABC są ortogonalne.
Zadanie D 11. Dany jest 4ABC. Załóżmy, że okrąg wpisany w 4ABC jest stycz-
ny do boków AC, AB w punktach E, F . Oznaczmy przez G, H punkty antypodycz-
ne odpowiednio do E, F względem okręgu wpisanego w 4ABC. Niech Q będzie
punktem przecięcia prostych BC i GH, a M środkiem odcinka BC. Wykazać, że
IM ⊥ IQ.
107
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 108 — #113

i i
Zadanie D 12. Niech AD, D ∈ BC będzie dwusieczną ∠BAC. Oznaczmy przez

M środek odcinka AD. Okrąg o średnicy AC przecina odcinek BM w punkcie E,
a okrąg o średnicy AB przecina odcinek CM w punkcie F . Udowodnić, że punkty
B, C, F , E leżą na jednym okręgu.
Zadanie D 13. Okrąg o środku I jest wpisany w czworokąt wypukły ABCD, przy
czym punkt I nie leży na prostej AC. Przekątne AC i BC przecinają się w punkcie
E. Prosta przechodząca przez punkt E i prostopadła do prostej BD przecina proste
AI i CI w punktach P i Q. Pokazać, że P E = EQ.
Zadanie D 14. W 4ABC punkt D jest punktem przecięcia dwusiecznej ∠BAC
z bokiem BC. Niech prosta IABD IADC przecina boki AB i AC odpowiednio w
punktach F i E. Pokazać, że proste AD, BE i CF przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie D 15. Niech H będzie spodkiem wysokości opuszczonej z wierzchołka A
w 4ABC. Okrąg wpisany w ten trójkąt jest styczny do boku BC w punkcie D.
Oznaczmy przez M środek odcinka AH, a przez IA środek EA,ABC . Udowodnić, że
punkty M , D i IA są współliniowe.
Zadanie D 16. Dla danego 4ABC prosta BC jest styczna do EB,ABC i EC,ABC
odpowiednio w punktach B 0 i C 0 . Okrąg wpisany w trójkąt ABC jest styczny do
boków AB i AC odpowiednio w punktach Q i P . Niech proste B 0 Q i C 0 P przecinają
się w punkcie X. Pokazać, że AX ⊥ BC.
Zadanie D 17. Dany jest 4ABC, w którym AB 6= AC i okrąg weń wpisany ω.

Niech D, E i F będą punktami styczności ω kolejno do boków BC, AC i AB. Punkt
M jest środkiem odcinka EF . Okrąg o średnicy M D przecina ω w punkcie P 6= D
i prostą EF w punkcie Q 6= M . Pokazać, że prosta P Q przechodzi przez środek
odcinka AM .
Zadanie D 18. Dany jest 4ABC. Punkt K jest środkiem boku BC, a punkt M
leży wewnątrz boku AB. Prosta KM przecina prostą AC w takim punkcie L, że
punkt C leży między punktami A i L. Punkt N jest środkiem odcinka LM . Prosta
AN przecina (ABC) w punkcie S 6= A. Wykazać, że jeśli S 6= N , to (KN S)
jest styczny do prostej BC.
Zadanie D 19. Dany jest 4ABC i okrąg weń wpisany ω. Oznaczmy przez oa okrąg
przechodzący przez punkty B, C styczny wewnętrznie do ω. Analogicznie definiuje-
my okręgi ob , oc . Niech A0 będzie drugim punktem przecięcia okręgów ob , oc . Podob-
nie zdefiniujmy punkty B 0 , C 0 . Udowodnić, że proste AA0 , BB 0 , CC 0 , OABC IABC
są współpękowe.
108
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 109 — #114

i i

Zadanie PA 1. Dany jest 4ABC. Pokazać, że spośród wszystkich elips opisanych
na 4ABC najmniejsze pole ma elipsa o środku w GABC 2 .
Dowód. Niech ξ będzie elipsą opisaną na 4ABC o możliwie najmniejszym polu.
Korzystając z lematu PA 3 istnieje przekształcenie afiniczne f przekształcające ξ w
okrąg, nazwijmy go ξ 0 . Niech obrazem 4ABC w przekształceniu f będzie 4A0 B 0 C 0 .
Załóżmy, że 4A0 B 0 C 0 nie jest równoboczny. Wtedy istnieje 4DEF wpisany w
ξ 0 taki, że S(DEF ) > S(A0 B 0 C 0 ). Korzystając z lematu PA 1 przekształćmy
4DEF w 4ABC. Niech obrazem ξ 0 będzie ξ 00 . Na mocy własności przekształcenia
afinicznego mamy
S(ABC) S(DEF ) S(A0 B 0 C 0 ) S(ABC)

00
= 0
> = .
S(ξ ) S(ξ ) S(ξ 0 ) S(ξ)
Co stoi w sprzeczności z tym, że pole ξ było minimalne.

Pokazaliśmy więc, że 4A0 B 0 C 0 jest równoboczny. Oznacza to, że środkiem ξ 0 , jest
GA0 B 0 C 0 . W przekształceniu odwrotnym do f punkt GA0 B 0 C 0 przejdzie na GABC .
Co więcej, środek ξ 0 przejdzie w tym przekształceniu na środek ξ. Oznacza to, że
środkiem ξ jest GABC , co chcieliśmy wykazać.
Przedstawiony dowód posiada mały mankament. Mianowicie ścisłe pokazanie, że

możemy wybrać elipsę o minimalnym polu korzysta z twierdzenia Weierstrassa o
kresie funkcji ciągłej.
Zadanie PA 2. Dany jest 4ABC. Punkty AB i AC dzielą odcinek BC na trzy
równe części, przy czym AB leży bliżej B niż AC . Analogicznie definiujemy BC ,
BA , CA , CB . Oznaczmy A1 := BBA ∩ CCA i A2 := BBC ∩ CCB , analogicznie
definiujemy B1 , B2 , C1 i C2 . Pokazać, że proste A1 A2 , B1 B2 i C1 C2 przecinają się
w jednym punkcie.
Zadanie PA 3. Dany jest 4ABC. Punkty D, E i F leżą odpowiednio na bokach
BC, CA i AB oraz spełniają zależności: 2BD = DC, 2CE = EA i 2AF = F B. Na
odcinkach DF i EF wybieramy odpowiednio punkty G i H, takie że 2GD = GF i
2F H = HE. Pokazać, że AF GH jest równoległobokiem.
Zadanie PA 4. Elipsa ξ jest wpisana w 4ABC. Oznaczmy odpowiednio przez D,
E i F punkty styczności ξ z bokami BC, AC i AB. Pokazać, że proste AD, BE i
CF przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie PA 5. Dany jest 4ABC. Pokazać, że spośród wszystkich elips wpisanych
w 4ABC największe pole ma elipsa styczna do boków 4ABC w ich środkach.
2 Elipsę tę nazywamy elipsą Steinera.
109
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 110 — #115

i i
Zadanie PA 6. Punkt P leży wewnątrz 4ABC. Oznaczmy odpowiednio przez D,

E, F odbicia punktu P względem środków boków BC, AC, AB. Oznaczmy przez
Q odbicie środka odcinka P GABC względem punktu GABC . Prosta ` przechodząca
przez Q przecina proste BC, AC, AB odpowiednio w punktach X, Y , Z. Pokazać,
że proste XD, Y E, ZF przecinają się w jednym punkcie.
110
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 111 — #116

i i

Aby pokazać siłę przekształceń rzutowych przedstawimy czytelnikowi dowody po-
wszechnie znanych faktów wykorzystujące tę technikę.
Zadanie PRz 1. Pokazać za pomocą przekształceń rzutowych następujące fakty:
1. twierdzenie Desarguesa
2. twierdzenie Pappusa
3. istnienie prostej Newtona
4. istnienie punktu Gorgenne’a
5. lemat Steinbarta
Dowód.
1. Przyjmijmy oznaczenia takiej jak w rozdziale Twierdzenia. Korzystając z
lematu PRz 1 wyrzućmy prostą XY w nieskończoność. Wtedy odpowiednie
boki 4ABC i 4A0 B 0 C 0 są równoległe wtedy i tylko wtedy gdy proste AA0 ,
BB 0 i CC 0 przecinają się w środku jednokładności tych dwóch trójkątów. To
natomiast jest teza naszego twierdzenia.
2. Przyjmijmy oznaczenia takiej jak w przy twierdzeniu Pascala w sekcji Twier-
dzenia. Korzystając z lematu PRz 1 wyślijmy prostą B1 B2 w nieskończo-
ność. Oznaczmy P := A1 X ∩ A3 Z oraz Q := A1 Z ∩ A3 Y . Po przekształceniu
rzutowym A1 Q k A2 Y co na mocy twierdzenia Talesa daje YQY A1 A2
A3 = A2 A3 . Ana-
A1 A2 A1 X QY A1 X
logicznie dostajemy A2 A3 = XP czyli Y A3 = XP co na mocy jednokładności
oraz równoległości prostych A1 P i A3 Q implikuje współliniowość X, Y i Z.
3. Przyjmijmy oznaczenia takiej jak w twierdzeniu Newtona w rozdziale Twier-
dzenia. Środki odcinków AC, BD i EF oznaczmy odpowiednio przez L,
M i N , a kierunki prostych zawierających te odcinki odpowiednio przez L0 ,
M 0 i N 0 . Zauważmy najpierw, że (A, C; L, L0 ) = −1. Korzystając z lematu
PRz 1 rozważmy przekształcenie rzutowe które wysyła prostą AB na prostą
w nieskończoności. Jako, że przekształcenie rzutowe zachowuje dwustosunek
−−→0
dostajemy −1 = (A, C; L, L0 ) = CL
−→ . Oznacza to, że punkt L jest odbiciem
CL
0
symetrycznym punktu L względem punktu C. Analogicznie pokazujemy, że
M jest odbiciem punktu M 0 względem punktu D, a N jest odbiciem punktu
N 0 względem punktu E. Jako, że punkty L0 i M 0 , N 0 leżały przed przekształ-
ceniem na jednej prostej na prostej w nieskończoności to po przekształceniu
będą leżały na jednej prostej, oznaczmy ją przez `. Wnioskujemy stąd, że
punkty L, M i N leżą na prostej izotomicznie sprzężonej do prostej ` wzglę-
dem obrazu 4CDE w jednokładności o środku w GCDE i skali −2, co kończy
dowód twierdzenia.
111
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 112 — #117

i i
Istnienie prostej Newtona można wykazać również za pomocą lematu PRz 3

i przekształcenia czworokąta ABCD w kwadrat.
4. Oznaczmy okrąg wpisany w 4ABC przez ω, a punkty styczności ω z bokami
BC, CA i AB odpowiednio przez D, E i F . Niech T będzie punktem przecięcia
prostej AD z CF . Pokażemy, że punkty B, T i E są współliniowe. Korzystając
z lematu PRz 1 wyrzućmy dowolną, rozłączna z ω prostą przechodzącą przez
A w nieskończoność. Następnie na mocy lematu PA 3 przekształćmy ω na
okrąg. Z równoległości i twierdzenia Talesa otrzymujemy DT DC
BF = BC czyli
DT BC DT BC
= = = ,
CE BD DC BF
a to jest równoważne ze współliniowością punktów B, T i E.
5. Przyjmijmy oznaczania takie same jak w treści lematu OI 4. Oznaczmy T :=
EY ∩ F Z. Zauważmy, że punkt T leży wewnątrz okręgu ω. Korzystając z le-
matu PRz 4 zastosujmy więc przekształcenie rzutowe zachowujące ω i prze-
kształcająca T na jego środek. Zauważmy, że po przekształceniu punkty Y i
Z będą antypodyczne względem ω, czyli na mocy lematu OE 1 proste BY
i CZ są nagelianami w 4ABC. Proste XD, Y E i ZF będą przecinały się w
środku ω wtedy i tylko wtedy gdy punkty D i X będą antypodyczne wzglę-
dem ω. Ponownie na mocy lematu OE 1 zachodzi to wtedy i tylko wtedy
gdy prosta AX jest nagelianą w 4ABC, czyli wtedy i tylko wtedy gdy proste
AX, BY i CZ przecinają się w NABC . Pokazana równoważność dowodzi tezy
twierdzenia.
Zadanie PRz 2. Dany jest czworokąt wypukły ABCD, którego przekątne przeci-
nają się w punkcie K. Prosta ` przecina proste AB, CD, BC i DA odpowiednio
w punktach X1 , X2 , X3 i X4 . Oznaczmy Y1 := KX1 ∩ CD, Y2 := KX2 ∩ AB,
Y3 := KX3 ∩ AD i Y4 := KX4 ∩ BC. Pokazać, że punkty Y1 , Y2 , Y3 i Y4 leżą na
jednej prostej.
Dowód. Oznaczmy E := AB ∩ DC oraz F := AD ∩ BC. Na mocy lematu PRz 1
rozważmy przekształcenie rzutowe, które przekształca prostą ` na prostą w nie-
skończoności. Po przekształceniu dostajemy, że KY1 k AB, KY2 k CD, KY3 k BC
i KY4 k AD. Prosta przechodząca przez środki odcinków KE i KF niech przecina
proste CE, BE, F D i CF odpowiednio w punktach Z1 , Z2 , Z3 i Z4 . Oznaczmy
przez L punkt przecięcia Z1 , Z2 z EK. Zauważmy, że E(F, L; Z1 , Z2 ) = E(F, EK ∩
AD; D, A) = 1, czyli L jest środkiem odcinka Z1 Z2 , co implikuje, że czworokąt
EZ1 KZ2 jest równoległobokiem. Rozumując analogicznie dla czworokąta Z4 F Z3 K,
dostajemy, że Yi = Zi dla i ∈ {1, 2, 3, 4}, a to implikuje tezę.
112
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 113 — #118

i i
Innym, krótszym sposobem rozwiązania powyższego zadania jest skorzystanie z le-

matu PRz 3
Zadanie PRz 3. Dany jest 4ABC oraz różne od jego wierzchołków i siebie na-
wzajem punkty P1 i P2 . Proste BP1 i BP2 przecinają prostą AC odpowiednio w
punktach B1 i B2 , a proste CP1 i CP2 przecinają prostą AB odpowiednio w punk-
tach C1 i C2 . Pokazać, że proste B1 C2 i B2 C1 przecinają się na prostej P1 P2 .
Zadanie PRz 4. Dana jest liczba naturalna n > 1. Pokazać, że możemy wybrać i
pokolorować 2n + 1 punktów na czerwono i 2n + 1 na niebiesko tak aby każda prosta
która przechodzi przez dwa punkty różnego koloru przechodziła również przez co
najmniej jeden inny pokolorowany punkt.
Zadanie PRz 5. Dany jest czworokąt ABCD opisany na okręgu ω. Oznaczmy

przez K, L, M i N punkty styczności okręgu ω odpowiednio z bokami AB, BC,
CD i DA. Niech X := AM ∩ N K i Y := BM ∩ KL. Pokazać, że proste DC, N L i
XY przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie PRz 6. Dany jest czworokąt ABCD oraz punkt R. Oznaczmy przez P :=
AB ∩ CD oraz Q := AD ∩ BC. Niech K := BC ∩ P R oraz L := QR ∩ AB. Pokazać,
że proste DR, AK i CL przecinają się w jednym punkcie.
Zadanie PRz 7. Dany jest 4ABC. Punkty D, E i F leżą odpowiednio na bokach

BC, CA i AB tak, że proste AD, BE i CF przecinają się w punkcie P . Dwusieczna
wewnętrzna ∠P EA przecina dwusieczną wewnętrzną ∠P F A w punkcie X. Analo-
gicznie definiujemy punkty Y i Z. Pokazać, że proste AX, BY i CZ przecinają się
w jednym punkcie.
Zadanie PRz 8. Dany jest okrąg ω i 4ABC na nim opisany. Pokazać, że ist-
nieje przekształcenie rzutowe zachowujące ω i przekształcające 4ABC na trójkąt
równoboczny.
Zadanie PRz 9. Dany jest 4ABC oraz okrąg ω w niego wpisany. Oznaczmy punkt
styczności ω i BC przez D. Niech punkt X leży na odcinku AD oraz wewnątrz
okręgu ω. Odcinki BX i CX przecinają ω odpowiednio w punktach P i Q. Pokazać,
że proste BQ i CP przecinają się na prostej AD.
Zadanie PRz 10. Dany jest pięciokąt wypukły ABCDE opisany na okręgu ω.
Oznaczmy punkty styczności ω z bokami CD, DE, EA, AB i BC odpowiednio
przez A1 , B1 , C1 , D1 i E1 . Wykazać, że:
a) jeżeli proste AA1 , BB1 , DD1 i EE1 przecinają w jednym punkcie to prosta
CC1 również przechodzi przez ten punkt.
b) jeżeli proste EE1 i BB1 przecinają się na prostej AA1 to proste CC1 i DD1
przecinają się na prostej AA1 .
113
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 114 — #119

i i
Zadanie PRz 11. Dany jest czworokąt ABCD opisany na okręgu ω. Wybierzmy
dowolny punkt P na przekątnej AC. Odcinki P A, P B, P C i P D przecinają ω
odpowiednio w punktach A0 , B 0 , C 0 i D0 . Pokazać, że czworokąt A0 B 0 C 0 D0 jest
harmoniczny.
Zadanie PRz 12. Dany jest okrąg ω oraz punkt A leżący na zewnątrz niego.
Proste przechodzące przez punkt A są styczne do ω w punktach E i F . Na odcinku
EF wybieramy punkt R. Prosta równoległa do EF i przechodząca przez środek ω
przecina prostą AE w punkcie P . Prosta P R przecina prostą AF w punkcie N ,
prosta równoległa do AF i przechodząca przez R przecina prostą AE w punkcie M .
Pokazać, że prosta M N jest styczna do ω.
114
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 115 — #120

i i

4.6.1 Elipsa
Zadanie SE 1. Dana jest elipsa o ogniskach P1 i P2 i dwa punkty A i B znajdujące
się na niej. Załóżmy, że punkt P1 leży na prostej AB. Niech styczne do tej krzywej
w punktach A, B przecinają się w punkcie P . Dowieść, że P1 P ⊥ AB.
Zadanie SE 2. Dana jest elipsa o ogniskach P1 , P2 oraz punkty A, B na niej
leżące. Niech S będzie punktem przecięcia stycznych do tej elipsy w punktach A,
B, a M := P1 B ∩ P2 A. Pokazać, że prosta M S połowi ∠AM B.
Zadanie SE 3. Dany jest trójkąt ABC. Symetralna odcinka AHABC przecina boki
AB i AC odpowiednio w punktach D i E. Udowodnić, że
∠DOABC A = ∠EOABC A.
Zadanie SE 4. Dany jest 4ABC, w którym AB = AC. Rozważmy taki punkt

P wewnątrz tego trójkąta, że ∠P BC = ∠P CA. Niech punkt M będzie środkiem
odcinka BC. Udowodnić, że ∠BP M + ∠CP A = 180◦ .
Zadanie SE 5. Dany jest czworokąt wypukły ABCD o prostopadłych przekątnych
przecinających się w punkcie E. Wewnątrz tego czworokąta wybrano taki punkt F ,
że
∠DAC = ∠F AB oraz ∠ABD = ∠F BC.
Wykazać, że na bokach AB, BC, CD i DA istnieją takie punkty K, L, M i N , dla
których odcinki KM i LN przecinają się punkcie E oraz
EK + KF = EL + LF = EM + M F = EN + N F.
Zadanie SE 6. Dany jest czworokąt ABCD. Pokazać, że wewnątrz tego czworokąt

istnieje punkt P taki, że
∠P AB + ∠P DC = ∠P BC + ∠P AD = ∠P CD + ∠P BA = ∠P DA + ∠P CB = 90◦ .
wtedy i tylko wtedy, gdy przekątne AC i BD są do siebie prostopadłe.

−−→ −−→
Zadanie SE 7. Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Półproste AB i DC przecina-
−−→ −−→
ją się w punkcie P , a półproste AD i BC w punkcie Q. Punkt O leży wewnątrz tego
czworokąta i spełnia warunek ∠BOP = ∠DOQ. Udowodnić, że ∠AOB + ∠COD =
180◦ .
4.6.2 Parabola
Zadanie SP 1. Dany jest okrąg ω oraz prosta `. Znaleźć zbiór środków okręgów
stycznych do zewnętrznie do ω i `.
115
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 116 — #121

i i
Zadanie SP 2. Dana jest parabola o ognisku w punkcie P . Niech prosta prostopa-

dła do kierownicy tej krzywej i przechodząca przez punkt P przecina tę parabolę w
punkcie Q. Rozważmy styczną k do paraboli w punkcie Q. Niech A będzie dowol-
nym innym punktem na tej paraboli. Styczna do niej w punkcie A przecina prostą
k w punkcie B. Pokazać, że
∠P BA = 90◦ .
Zadanie SP 3. Odcinki AD, BE, CF są wysokościami 4ABC. Udowodnić, że
parabola o ognisku w punkcie F i kierownicy DE jest styczna do prostych CA, CB,
AD i BE.
116
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 117 — #122

i i

Zadanie ITD 1. Dany jest 4ABC i punkt D leżący na boku BC. Niech ω1 i ω2
będą dwoma różnymi okręgami stycznymi do odcinków AD i BC oraz wewnętrznie
do (ABC). Oznaczmy K := ω1 ∩ (ABC) oraz L := ω2 ∩ (ABC). Pokazać, że
niezależnie od wyboru punktu D proste KL przechodzą przez ustalony punkt.
Dowód. Przyjmijmy, że okręgi ω1 i ω2 są styczne do BC odpowiednio w punktach

P i Q, natomiast do AD w punktach X i Y . Na mocy lematu O◦ 1 stwierdzamy,
że proste KP i LQ przecinają się w punkcie M leżącym na (ABC), będącym
środkiem łuku BC. Z lematu O◦ 3 wiemy, że P X i QY przecinają się w IABC . Co
więcej ∠IABC P D + ∠IABC QD = ∠XP D + ∠Y QD = 90◦ − ∠Y2DQ + 90◦ − ∠P2DX =
90◦ , czyli ∠P IABC Q = 90◦ .
Poczyńmy w tym miejscu pewną obserwację. Przekształcenie φ pęku ρ o środku
w punkcie T które prostej ` ∈ ρ przypisuje prostą do niej prostopadłą przechodzącą
przez P jest inwolucją na pęku ρ. Rzeczywiście, φ zachowuje kąty między prostymi,
więc tym bardziej dwustosunek. Co więcej, podwójne złożenie jest identycznością,
czyli φ jest inwolucją.
Rozważmy tę inwolucję na pęku o środku w punkcie IABC . Na mocy poprzedniej
obserwacji dostajemy IABC P ↔ IABC Q w tej inwolucji. Przerzucając tę inwolucję
dostajemy kolejno:
• istnienie inwolucji na prostej BC w której P ↔ Q
• istnienie inwolucji pęku prostych zaczepionych w punkcie M w której M P ↔

MQ
• istnienie inwolucji na (ABC) w której K ↔ L.
Na mocy twierdzenia ITD 3 wnioskujemy, że prosta KL przechodzi przez biegun

tej inwolucji, czyli przez ustalony punkt, co należało dowieść.
Zadanie ITD 2. Okrąg ω wpisany w 4ABC jest styczny do prostej BC w punkcie

D. Okrąg τ jest styczny do prostych AB i AC oraz zewnętrznie do (ABC). Niech
S := τ ∩ (ABC). Proste styczne do okręgu ω poprowadzone z punktu S przecinają
(ABC) w punktach P i Q. Prosta P Q jest styczna do ω w punkcie D0 (twierdzenie
Ponceleta). Pokazać, że prosta DD0 przechodzi przez środek EA,ABC
Dowód. Niech X := SD ∩ (ABC). Na mocy twierdzenia ITD 2 zastosowanego

dla zdegenerowanego czworokąta ABDC oraz krzywej ω, istnieje inwolucja na pęku
prostych o środku w S dla której SB ↔ SC, SP ↔ SQ, SA ↔ SX. Oznacza to,
że istnieje inwolucja na (ABC) taka, że B ↔ C, P ↔ Q, A ↔ X. Czyli na mocy
twierdzenia ITD 3 proste BC, P Q, AX przechodzą przez biegun tej inwolucji,
oznaczmy R.
117
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 118 — #123

i i
Jak wiemy z lematu M 3 proste AD, AS są w kącie BAC izogonalnie sprzężone.

Możemy więc zapisać: ∠XDB = ∠XSB + ∠SBC = ∠XAB + ∠SAC = ∠XAB +
∠BAD = ∠RAD, czyli (AXD) jest styczny do prostej BC. Oznacza to, że RD2 =
RX · RA = RB · RC.
Przyjmijmy, że ω jest styczny do AC, AB odpowiednio w punktach E, F . Niech
prosta EF przecina BC w T . Niech J będzie środkiem okręgu dopisanego do 4ABC
naprzeciw wierzchołka A. Na mocy prawa wzajemności biegunowych wystarczy po-
kazać, że R leży na biegunowej J. Z drugiej strony, na mocy lematu D 8 biegunową
punktu J względem ω jest prosta łącząca środki DE oraz DF . Tym samym na mo-
cy tw. Talesa teza zadania jest równoważna z pokazaniem, że R jest środkiem T D.
Niech T 0 będzie takim punktem na BC, że T 0 6= D oraz RT 0 = RD. Z warunku
RD2 = RB ·RC dostajemy, że (T 0 , D; B, C) = 1. Z drugiej strony wiadomo również,
że (T, D; B, C) = 1 czyli T 0 = T co kończy dowód.
Zadanie ITD 3. Pokazać, że w danym czworoboku zupełnym, prosta Auberta jest

prostopadła do prostej Newtona.
Dowód. Przyjmijmy, że ABCDEF jest czworobokiem zupełnym. Wybierzmy punkt
P leżący na okręgach o średnicy AC i BD. Korzystając z twierdzenia ITD 2
istnieje inwolucja φ na pęku w której P A ↔ P C, P B ↔ P D i P E ↔ P F . Jako,
że ∠AP C = 90◦ = ∠BP D więc φ jest inwolucją przypisującą prostej prostą do niej
prostopadłą. Oznacza to, że ∠EP F = 90◦ . Pokazaliśmy tym samym, że okręgi o
średnicach AC, BD i EF mają wspólną oś potęgową, oznaczmy ją τ .
Dopiszmy teraz do czworoboku parabolę ζ. Korzystając z twierdzenia ITD 2
dla tego samego pęku co wcześniej dostajemy, że styczne z punktu P do ζ przecinają
się pod kątem prostym. Dostajemy stąd , że punkt P leży na kierownicy ζ, czyli
τ jest kierownicą ζ. Prosta Newtona przechodzi przez środki okręgów o średnicach
AC, BD i EF czyli jest prostopadła do τ . Z drugiej strony prosta Auberta czwo-
roboku ABCDEF jest kierownicą ζ, czyli jest prostopadła do prostej Newtona, co
należało pokazać.
Zadanie ITD 4. Dany jest 4ABC. Na boku BC wybieramy punkt D. Niech D0

będzie odbiciem D względem środka BC. Proste AD, AD0 przecinają (ABC) w
punktach E, E 0 . Pokazać, że niezależnie od wyboru punktu D proste EE 0 przecho-
dzą przez jeden ustalony punkt.
Zadanie ITD 5. Dany jest czworokąt ABCD wpisany w okrąg o środku w punkcie
O. Na jego bokach AB, CD wybieramy takie punkty K, L, że OK = OL. Prosta
KL przecina AD, BC w punktach P , Q. Pokazać, że
P K = LQ.
Zadanie ITD 6. Czworokąt ABCD jest wpisany w okrąg. Punkty K i L leżą na

przekątnej AC, natomiast M i N na przekątnej DB z tym, że czworokąt KLM N
118
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 119 — #124

i i
jest wpisany w okrąg (punkty K, L, M i N leżą na nim w tej kolejności). Oznaczmy

P := AB ∩ N K, Q := LM ∩ AB, R := LM ∩ DC oraz S := KN ∩ DC. Pokazać,
że czworokąt P QRS jest cykliczny, a środki okręgów opisanych na czworokątach
ABCD, KLM N i P QRS leżą na jednej prostej.
Zadanie ITD 7. Dany jest trójkąt ABC. Prosta AOABC przecina prostą BC w
punkcie D. Wybierzmy na prostych AC i AB odpowiednio takie punkty E i F , że
D jest ortocentrum 4AEF . Niech 4XY Z będzie trójkątem wyznaczonym przez
punkty przecięcia następujących prostych: prostej BC, prostej stycznej do (ABC)
w punkcie A i prostej symetrycznej do BC względem EF . Pokazać, że (ABC) i
(XY Z) są styczne.
Zadanie ITD 8. Na bokach AB i AC w 4ABC wybieramy odpowiednio takie
punkty E i F , że EF k BC. Styczne do (AEF ) w punktach E i F przecinają się
w punkcie T . Niech K := BF ∩ ET oraz L := CE ∩ F T . Pokazać, że
∠BAK = ∠CAL.
Zadanie ITD 9. Dany jest 4ABC w którym AB = AC. Punkt M jest środkiem
boku BC. Oznaczmy przez D punkt rzut M na prostą AB, a okrąg wpisany w
4ADC przez ω. Okrąg ω jest styczny do boków AB i AC odpowiednio w punktach
K i L. Proste styczne do ω przecinają prostą KL w punktach X i Y , przy czym X,
K, L i Y leżą w tej kolejności na prostej KL. Udowodnić, że punkty X, Y , M i D
leżą na jednym okręgu.
Zadanie ITD 10. Punkty P , Q są izogonalnie sprzężone względem 4ABC. Okrąg
ω o środku w IABC jest styczny do prostych AP , AQ. Pokazać, że proste styczne
do ω poprowadzone z punktów P , Q, różne od AP , AQ, przecinają się na prostej
BC.
Zadanie ITD 11. Niech punkty D, E i F będą spodkami dwusiecznych kątów
wewnętrznych odpowiednio przy wierzchołkach A, B i C w 4ABC. Niech J będzie
środkiem EA,ABC . Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do BC w punkcie K.
Oznaczmy P := EJ ∩ (BJC) oraz Q := F J ∩ (BJC). Pokazać, że punkty K,
D, P i Q leżą na jednym okręgu.
Zadanie ITD 12. Dany jest okrąg o, punkt A na nim leżący oraz punkt B we-
wnątrz niego. Wybieramy punkt P leżący na o. Niech P 0 będzie odbiciem symetrycz-
nym P względem prostej AB, co więcej oznaczmy Q := (ABP 0 ) ∩ o. Pokazać,
że niezależnie od wyboru punktu P wszystkie proste P Q przechodzą przez jeden,
ustalony punkt.
Zadanie ITD 13. Okrąg ω jest wpisany w 4ABC. Z punktu P , leżącego poza
(ABC), prowadzimy proste styczne do ω które przecinają BC w punktach E i
F . Prosta AP przecina (ABC) w punkcie D. Niech X := DF ∩ (ABC) oraz
Y := P E ∩ (ABC). Pokazać, że prosta XY jest styczna do ω.
Zadanie ITD 14. Parabole ξ1 i ξ2 przecinają się w czterech różnych punktach
leżących na jednym okręgu. Pokazać, że osie symetrii ξ1 i ξ2 są prostopadłe.
119
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 120 — #125

i i
4.8 Mixtilinear
Zadanie M 1. Prosta prostopadła do prostej AIABC w punkcie IABC przecina
boki AB i AC 4ABC w punktach E i F . Niech L := (ABC) ∩ (AEF ), L 6= A.
Zdefiniujmy D jako biegun prostej BC względem (ABC). Oznaczmy przez P
drugi punkt przecięcia prostej LD z (ABC), wtedy (P F E) to MA,ABC .
A
Dowód. Po pierwsze, na mocy Lemat M 1 wi-
dzimy, że punkty E i F są punktami styczno-
ści MA,ABC z bokami AB i AC. Zauważmy
ponadto, że czworokąt LBP C jest harmonicz-
E ny, skąd dostajemy, że A(L, P ; B, C) = 1.
L Jednakże na (ABC) istnieje tylko jeden taki
IABC
F punkt X, że A(L, X; B, C) = 1. Na mocy le-
B C matu M 5 wiemy, że jest to punkt styczności
P
MA,ABC z (ABC), co implikuje tezę całego za-
dania.
D
Zadanie M 2. Niech R będzie dowolnym punktem na (ABC). Poprowadźmy z

R styczne do okręgu wpisanego 4ABC. Przecinają one prostą BC w punktach X
i Y . Wtedy (RXY ) przechodzi przez punkt styczności MA,ABC z (ABC).
Dowód. Niech K, L, D, E i F będą punktami styczności prostych RX, RY , BC,

AC i AB z okręgiem wpisanym w 4ABC. Oznaczmy kolejno przez M1 , M2 i M3
środki odcinków KL, KD i LD. Przyjmijmy, że MA,ABC i (ABC) są styczne w
P . Rozważmy teraz inwersję Φ względem okręgu wpisanego w 4ABC. Teza zadania
równoważna jest pokazaniu, że punkty M1 , M2 , M3 i P 0 = Φ(P ) leżą na jednym
okręgu. Rozważmy teraz jednokładność o skali 2 w punkcie D złożoną z symetrią
środkową w punkcie M1 . W tym przekształceniu punkt M3 przechodzi na K, punkt
M2 na L, a punkt M1 na D. Na mocy powyższego lematu wystarczy zatem pokazać,
że odbicie HDEF względem M1 , czyli obraz punktu P 0 w jednokładności o skali 2 w
punkcie D, leży na okręgu wpisanym w 4ABC. Zauważmy jednak, że R ∈ (ABC)
więc punkt M1 = Φ(R) leży na okręgu Feuerbacha 4DEF . Obrazem tego okręgu
w jednokładności o skali 2 w punkcie HDEF jest (DEF ), czyli istotnie odbicie
HDEF względem M1 leży na (DEF ).
Zadanie M 3. Dany jest MA,ABC styczny do (ABC) w punkcie P . Niech M

będzie środkiem łuku BC niezawierającym punktu A. Oznaczmy przez D, E i F
punkty styczności okręgu wpisanego w 4ABC do boków BC, AC i AB. Niech
X będzie punktem przecięcia prostej AD z MA,ABC leżącym po tej samej stronie
prostej BC co M . Wtedy punkty P , X i M są współliniowe.
120
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 121 — #126

i i
A
Dowód. Rozważmy przekształcenie Φ będące zło- K
żeniem jednokładności w punkcie A przekształca-
jącej okrąg wpisany na MA,ABC oraz jednokład- F
L
ności w punkcie P przekształcającej MA,ABC na E
(ABC). Oznaczmy przez K i L środki łuków
AB i AC, które nie zawierają kolejno punktów
C i B. Zauważmy, na mocy lematu O◦ 1 mamy
Φ(E) = L i Φ(F ) = K. Niech M 0 := Φ(D), mo- B D C
cy lematu OI 2 mamy M K k DF i M L k DE,
KL k EF czyli 4M KL ∼ 4DEF . Z racji tego, P
że na mocy jednokładności analogiczne równole- M X
głości zachodzą dla M 0 mamy, że M = M 0 . Otrzymujemy zatem współliniowość P ,
X i M , gdyż X jest obrazem D w jednokładności w punkcie A przekształcającej
okrąg wpisany na MA,ABC .
Zadanie M 4. Oznaczmy przez HB i HC spodki wysokości odpowiednio z wierz-

chołków B i C w 4ABC. Pokazać, że środek okręgu opisanego na trójkącie wy-
znaczonym przez styczne w punktach B i C do (ABC) oraz prostą HB HC jest
styczny do (ABC).
Zadanie M 5. Dany jest 4ABC. Niech MA,ABC będzie styczny do (ABC) w
punkcie P . Punkt M jest punktem przecięcia AIABC z (ABC) różnym od A.
Proste BC i P M przecinają się w punkcie X. Niech R := AX ∩ (ABC). Pokazać,
że
∠IABC RA = 90◦ .
Zadanie M 6. Dany jest 4ABC. Niech MA,ABC będzie styczny do AB, AC i
(ABC) odpowiednio w punktach E, F i P . Prosta P A przecina EF w punkcie
K. Pokazać, że 4EBK ∼ 4KCF .
Zadanie M 7. Dany jest 4ABC. Niech MA,ABC będzie styczny do AB, AC i
(ABC) odpowiednio w punktach E, F i P . Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny
do BC w punkcie D. Niech M będzie środkiem boku BC, a Q := (AEF ) ∩
(ABC) oraz Q 6= A. Pokazać, że proste QD i AM przecinają się na (ABC).
Zadanie M 8. Dany jest 4ABC i MA,ABC styczny do AB, AC i (ABC) w
odpowiednio w punktach E, F i P . Prosta P IABC przecina BC w punkcie R.
Niech L będzie rzutem punktu R na prostą EF . Pokazać, że punkty A, L i P są
współliniowe.
Zadanie M 9. Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do BC w punkcie D. Prosta
AIABC przecina BC w punkcie L. Niech MB,ABC i MC,ABC będą styczne do
(ABC) odpowiednio w punktach w punktach E i F . Pokazać, że punkty F , D,
L i E leżą na jednym okręgu.
121
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 122 — #127

i i

Zadanie F 1. Dany jest 4ABC. Niech prosta ` przechodząca przez OABC przecina
BC, CA i AB kolejno w X, Y i Z. Pokazać, że okręgi o średnicach AX, BY i CZ
oraz okrąg Feuerbacha 4ABC przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Zauważmy, że okręgi o średnicach AX, BY i CZ to kolejno PX,ABC , PY,ABC
i PZ,ABC , więc na mocy lematu F 2 natychmiast dostajemy tezę.
Zadanie F 2. Dany jest 4ABC. Niech okrąg weń wpisany będzie styczny do boków
AC i AB kolejno w E i F . Oznaczmy przez M środek odcinka AHABC . Pokazać,
że punkt symetryczny do M względem EF leży na prostej OABC IABC .
Dowód. Z twierdzenia Feuerbacha wiemy, że okrąg Feuerbacha 4ABC i okrąg wpi-
sany w 4ABC są styczne w punkcie Feuerbacha 4ABC. Oznaczmy ten punkt
jako F1 . Widzimy stąd na mocy lematu F 2, że punkt F1 jest punktem anty-
steinerowskim dla prostej OABC IABC względem 4A1 B1 C1 , gdzie A1 , B1 , C1 to
środki odcinków BC, AC, AB. Z naszego lematu otrzymujemy jednak, że jest to tak-
że punkt anty-steinerowski dla prostej OABC IABC względem 4DEF . Niech punkty
X, Y , Z będą odbiciami punktu HDEF względem kolejno EF , F D, DE. Ponownie
korzystając z naszego lematu widzimy, że 4XY Z ∼ 4P QR ∼ 4ABC. Oczy-
wiście także 4M LK ∼ 4ABC, więc istnieje środek jednokładności przekształ-
cający 4M LK na 4XY Z. Jednokładność ta przekształca ponadto (M LK) na
(XY Z), skąd otrzymujemy, że szukanym środkiem jednokładności jest F1 , po-
nieważ (M LK) to okrąg Feuerbacha 4ABC. W połączeniu z tym, F1 to punkt
anty-steinerowski dla OABC IABC względem 4DEF , dostajemy tezę zadania.
Zadanie F 3. Dany jest 4ABC. Przez A1 , B1 i C1 oznaczmy kolejno środki

boków BC, CA i AB. Niech P będzie dowolnym punktem, a Q punktem doń anty-
steinerowskim względem 4A1 B1 C1 . Udowodnić, że odbicia punktu Q względem
prostych B1 C1 , C1 A1 i A1 B1 są rzutami odpowiednio punktów A, B i C na prostą
OABC P .
Zadanie F 4. Dany jest 4ABC. Niech ` będzie prostą przechodzącą przez OABC ,
która przecina (ABC) w X i Y . Pokazać, że proste Simsona punktów X i Y
względem 4ABC przecinają się na okręgu Feuerbacha 4ABC.
Zadanie F 5. Dany jest 4ABC. Okrąg ω wpisany w ten trójkąt jest styczny do
boku BC w punkcie D. Niech D0 będzie punktem antypodycznym do D względem
ω, a M środkiem odcinka AIABC . Pokazać, że prosta D0 M przechodzi przez FABC .
Zadanie F 6. Dany jest okrąg wpisany w 4ABC styczny do boków BC, AC i AB
w punktach D, E i F . Niech l będzie prostą równoległą do prostej BC przechodzącą
przez punkt A. Oznaczmy K := l ∩ DE i L := l ∩ DF . Udowodnić, że punkt FABC
leży na prostej Eulera 4DKL.
122
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 123 — #128

i i
Rozdział 5
Wskazówki
5.1 Ogólne
Zadanie OI 1. Niech M będzie środkiem łuku AB (ABC) bez punktu C, poka-
zać, że 4BIM jest równoboczny. Potem skorzystać z Lematu OI 2 oraz symetrii.
Zadanie OI 2. Korzystając z lematu OI 3 punkt P leży na dwusiecznej ∠CBA.
Analizując równoległości wywnioskować, że Q jest odbiciem M względem tej dwu-
siecznej.
123
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 124 — #129

i i

Zadanie OE 1. Niech D0 będzie punktem antypodycznym do D względem okręgu
wpisanego, wtedy IABC N k AD0 . Skorzystać z Lematu OE 1.
Zadanie OE 2. Niech F := AD ∩ XY , korzystając z Lematu OE 1 dla 4AXY
otrzymać XF = Y E 0 . Zauważyć, że 4F E 0 D jest prostokątny.
Zadanie OE 3. Niech F będzie punktem styczności ω z AB. Powołując się na

LematOE 1 pokazać, że 4F LD ∼ 4M BJ. Po tym, korzystając z własności sy-
mediany, otrzymać ∠BLD = ∠N BM .
124
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 125 — #130

i i
Zadanie O⊥ 1. Korzystając z Lematu O⊥ 2 pokazać, że AE, AF są dwusiecznymi
zewnętrznymi w 4DEF .
Zadanie O⊥ 2. Rozważyć 4XY Z o wierzchołkach w środkach (BHABC C),
(CHABC A) i (AHABC B). Pokazać, że prosta AA1 przechodzi przez punkt anty-
steinerowski prostej OABC HABC względem 4XY Z.
Zadanie O⊥ 3. Oznaczyć przez S środek BC. Skorzystać z Lematu O⊥ 4 dla

4M SN i 4BP C
Zadanie O⊥ 4. Skorzystać z Lematu O⊥ 4 dla 4AED i 4JM N oraz z tego, że
OJ jest prostopadłe do prostej wyznaczonej przez spodki dwusiecznych.
Zadanie O⊥ 5. Zaznaczyć, punkt antysteinerowski prostej Eulera 4ABC. Wów-

czas proste G1 O1 , G2 O2 i G3 O3 są w nim współpękowe. Oznaczyć drugi punkt
przecięcia z (ABC) dla każdej z tych prostych, a następnie przenosząc odpowied-
nie kąty, pokazać, że wszystkie wymienione okręgi przechodzą przez wspomniany
punkt antysteinerowski.
125
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 126 — #131

i i
5.1.4 Symediana
Zadanie Osym 2. Zastosować lemat Osym 1 dla punktu T .
Zadanie Osym 3. Wystarczy wykazać, że AHA jest symedianą w 4AP Q. Pokazać,
że ∠P AHABC = ∠HABC QA oraz skorzystać z przykładu do lematu Osym 1.
Zadanie Osym 4. Korzystając z lematu O⊥ 1 pokazać, że ∠P M B = ∠P CH 0 . Po
tym skorzystać z lematu Osym 3.
126
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 127 — #132

i i

Zadanie O◦ 2. Korzystając z przykładu do lematu O◦ 1 wywnioskować, że środek
łuku BC (ABC) ma równą potęgę punktu względem ω1 i ω2 , czyli leży na AS.
Ponownie skorzystać z przykładu do lematu O◦ 1 i twierdzenia o trójliściu.
Zadanie O◦ 3. Korzystając z przykładu do lematu O◦ 1 wywnioskować, że M1 M2
jest osią potęgową ω1 , ω2 .
Zadanie O◦ 4. Zastosować lemat O◦ 3 dla zdegenerowanego przypadku gdy D

jest kierunkiem prostej BC.
Zadanie O◦ 5. Przyjmując za X i Y punkty przecięcia (ABC) z `, za P i
Q punkty styczności ` odpowiednio z ω1 i ω2 oraz korzystając z lematu O◦ 3 dla
4AXY pokazać, że T := P M ∩ N Q leży na dwusiecznej ∠BAC. Po tym skorzystać
z jednokładności.
Zadanie O◦ 6. Korzystając z lematu O◦ 3 pokazać, że istnieje okrąg styczny do
AB i CD w punktach M i N oraz wewnętrznie do o. Po tym skorzystać z lematu
O◦ 1.
Zadanie O◦ 7. Pokazać, że prosta N S jest osią potęgową o1 i o2 . Zaznaczyć punkty

styczności AD z o1 i o2 , a następnie znaleźć czworobok zupełny dla którego M N
jest jego prostą Newtona.
Zadanie O◦ 8. Poprowadzić drugą styczną wewnętrzną, która przecina łuk DC
okręgu o zawierający A w punkcie Z. Korzystając z lematu O◦ 3, lematu O◦ 4
oraz symetrii pokazać, że IY DC = IZAB . Po tym skorzystać z twierdzenia o trójli-
ściu.
127
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 128 — #133

i i
5.1.6 Różne
Zadanie O6= 1. Skorzystać z zdegenerowanej wersji lematu O6= 1.
128
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 129 — #134

i i
5.2 Inwersja
5.2.1 Inwersja
Zadanie I 1. Zauważyć, że w inwersji względem okręgu opisanego na ABCD prosta
AB przechodzi na (AOB) oraz prosta CD przechodzi na (COD).
Zadanie I 2. Rozważyć inwersję w X. Czworokąt A1 A2 A3 A4 przejdzie na prosto-
kąt.
Zadanie I 3. Rozważyć inwersję o środku w A1 . Potem skorzystać z jednokładności.
129
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 130 — #135

i i

Zadanie I♣ 1. Oznaczyć D := AM ∩ BC, wtedy (DA0 IABC ) jest prostopadły
do AM . Rozważyć jego obraz w inwersji w trójliściu.
130
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 131 — #136

i i
√ q
5.2.3 Inwersja bc oraz 12 bc
Zadanie I√bc 1. Na okręgu o średnicy LM leży środek BC.
√
Zadanie I√bc 2. W inwersji bc okrąg o1 przechodzi na o2 .
Zadanie I√bc 3.
Zadanie I√bc 4. Okrąg o średnicy JJ 0 oraz prosta OJ są prostopadłe do (ABC).
Korzystając z lematu I√bc 1 wywnioskować, że ich obrazy są symetryczne wzglę-
dem prostej BC.
√
Zadanie I√bc 5. Zauważyć, że w inwersji bc okrąg ω przechodzi na styczną ze-
wnętrzną (ABC), EA,ABC . Poprowadzić styczną do EA,ABC w punkcie ich prze-
cięcia i skorzystać z twierdzenia Ponceleta.
Zadanie I√ 1 bc 1. Korzystając z lematu I√bc 2 pokazać, żę punkty X, Y prze-
2 q
chodzą na siebie w inwersji 12 bc.
131
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 132 — #137

i i
5.2.4 Antyinwersja
Zadanie I−1 1. Rozważyć antyinwersję o środku w A, która przekształca EB,ABC
w EC,ABC
Zadanie I−1 2. Rozważyć antyinwersję Ψ w D taką, że Ψ(B) = C. Z własności
dwustosunku wystarczy pokazać, że dla M 0 = Ψ(M ) zachodzi (M 0 , D; B, C) = −1.
Zadanie I−1 3. Rozważyć antyinwersję w HABC przekształcając (ABC) na okrąg

Feuerbacha w 4ABC. Pokazać, że okrąg wpisany przejdzie na okrąg styczny do
okręgów o średnicach AHABC , BHABC , CHABC .
Zadanie I−1 4. Rozważyć antyinwersję w HABC przekształcając (ABC) na okrąg
Feuerbacha w 4ABC aby pokazać, że QP N M jest cykliczny. Potem popatrzeć na
oś potęgową (AM N ) oraz (ABC).
Zadanie I−1 5. Rozważyć antyinwersję Ψ w punkcie HABC która przekształca
(ABC) na okrąg Feuerbacha w 4ABC. Pokazać, że Ψ( (BHABC C)) = EF .
132
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 133 — #138

i i

Zadanie SI 5. Pokazać za pomocą lematu OI 3, że proste BM i CN są styczne
do (M N T ), a następnie z użyciem potęgi i lematu SI 1 udowodnić, że punkty
S i T są izogonalnie sprzężone względem ∠BAC. Teza zadania wynika wówczas z
jednokładności lub inwersji.
Zadanie SI 6. Oznaczyć Y := BP ∩ AD, X := AB ∩ DE i Q := BP ∩ AC.
2 Y P ·Y Q
Udowodnić, że AY
AB 2 = BP ·BQ i skorzystać z lematu SI 1. W tym celu rozpisać
twierdzenie Menelaosa dla 4Y DP i 4P BX oraz prostej AC. Wyliczyć za pomo-
cą tego, odpowiednich podobieństw i założenia z zadania YBQ
Q
. Następnie poprzez
YP
podobieństwa odpowiednich trójkątów i założenia znaleźć BP .
Zadanie SI 7. Założyć, że P := AB ∩ DC, Q := AD ∩ BC. Niech J1 i J2 będą
środkami EQ,ABQ i EP,P DA . Skorzystać z lematu SI 4 i pokazać za pomocą od-
powiedniego rachunku na kątach, że czworokąty KLM N oraz J1 ICBP IDCQ J2 są
jednokładne.
Zadanie SI 8. Skorzystać z lematu SI 6 dla ∠BAC i odpowiednich punktów.
133
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 134 — #139

i i

Zadanie D 5. Wykorzystać fakt, że HABC leży na biegunowej punktu A względem
okręgu z treści zadania.
Zadanie D 6. Zauważyć, że na mocy lematu D 1 Q(Y, X; P, B) = 1.
Zadanie D 7. Oznaczyć R := AC ∩ EF . Pokazać, że pomocą lematu D 1 i

jednego z faktów o dwustosunku, że F (A, C; P, R) = −1, więc ∠AQP = ∠P QC.
Następnie zaznaczyć S := DB ∩ EF i wykorzystać poprzednią równość.
Zadanie D 8. Rozważyć najpierw przypadek, gdy obie pary boków są nierówno-

ległe. Oznaczyć punkty przecięcia przedłużeń boków i zauważyć, że punkt P leży
na dwusiecznych odpowiednich kątów. Skorzystać z używanej w poprzednich zada-
niach własności dwustosunku, by pokazać, że jeden z otrzymanych trójkątów ma
sumę kątów większą niż 180◦ . Następnie rozważyć przypadek trapezu. Tutaj wy-
starczy rozważyć zwykłe podobieństwo trójkątów.
Zadanie D 9. Pokazać, że punkty P, Q leżą na dwusiecznej kąta ∠BAC. W

tym celu oznaczyć S := DF ∩ AB i P1 := DF ∩ AIABC . Udowodnić za pomocą
odpowiednich podobieństw oraz lematu D 1, że ∠CP1 A = 90◦ . Następnie dla
punktu P2 := KL ∩ AIABC za pomocą rachunku na kątach pokazać, że odpowiedni
również ∠CP2 A = 90◦ i tym samym wywnioskować, że P1 = P = P2 .
Zadanie D 10. Skorzystać z zadania D 7 i wywnioskować z niego, że spodki

wysokości X i Y z wierzchołków B i C w 4BCIABC leżą na prostej EF . Oznaczyć
przez D punkt styczności okręgu wpisanego w 4ABC z bokiem BC, a przez M
środek tego boku. Skorzystać z zadania D 3 i oznaczyć K := AM ∩EF , L := KS ∩
BC. Następnie za pomocą odpowiednich dwustosunków udowodnić, że punkt S leży
na biegunowej punktu T względem okręgu Feuerbacha 4BCIABC i wywnioskować
tezę z lematu D 2.
Zadanie D 11. Poprowadzić nagelianę 4ABC z wierzchołka A i oznaczyć jej

punkty przecięcia z okręgiem wpisanym. Czworokąt harmoniczny utworzony z tych
dwóch punktów i punktów E i F odbić względem środka okręgu opisanego, a na-
stępnie rozpisać prostopadłości i równoległości odpowiednich odcinków.
Zadanie D 12. Oznaczyć punkt przecięcia okręgu o średnicy AC z prostą równole-

głą do AD przez P . Pokazać, że P (A, D; B, C) i wywnioskować z tego współliniowość
B, M i P , a następnie obliczyć ∠BEC. Analogiczne rozumowanie przeprowadzić
dla punktu F .
Zadanie D 13. Poprowadzić prostą prostopadłą do prostej BD przez punkt I i

oznaczyć jej punkt przecięcia z prostą AC jako S i prostą AC jako Q. Z przykładu
do lematu D 3 udowodnić, że (A, C; E, S) = −1 a następnie rozważyć rzutowanie
z punktu Q.
134
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 135 — #140

i i
Zadanie D 14. Zauważyć, że punkty przecięcia S, T prostej EF z prostymi BC, AD

są środkami jednokładności okręgów wpisanych w 4ABD i 4ADC i na mocy le-
matu D 4 tworzą z IABD i IADC czwórkę harmoniczną. Wywnioskować z tego, że
∠SAT = 90◦ , a następnie skorzystać z lematu D1.
Zadanie D 15. Oznaczyć drugi środek jednokładności okręgu wpisanego w 4ABC

oraz EA,ABC i rozważyć rzutowanie z punktu D wraz z lematem D 4.
Zadanie D 16. Oznaczyć przez D punkt styczności EB,ABC i AC, zastosować
twierdzenie Menelaosa dla punktów B, D i Q, a następnie skorzystać z przykładu
do lematu D 4.
Zadanie D 17. Niech S := P D ∩ EF . Oznaczyć przecięcie prostej QP z okręgiem

wpisanym przez S i wywnioskować z lematu D 5, że P S jest symedianą 4P F E.
Następnie rozważyć rzutowanie z punktu P .
Zadanie D 18. Niech X := BC ∩ AS oraz niech Y będzie punktem przecięcia
prostej równoległej do prostej KL poprowadzonej z punktu A z prostą BC. Wy-
wnioskować, że (Y, X; C, B) = −1a następnie za pomocą podobnych rachunków jak
w lemacie D 5 oraz potęgi punktu względem punktu X pokazać, że punkty A, K,
S i Y leżą na jednym okręgu. Teza wynika wówczas bezpośrednio z rachunku na
kątach.
Zadanie D 19. Niech D := ω ∩ BC, E := ω ∩ AC, X := oa ∩ ω i Y := ob ∩ ω.
Udowodnić, że proste CC 0 , DX i EY są współpękowe. W tym celu oznaczyć punkt
przecięcia prostej CC 0 ze stycznymi do okręgu ω w punktach X, Y - ten punkt
istnieje na mocy twierdzenia o osiach potęgowych. Następnie zastosować twierdze-
nie Pascala dla odpowiednich dwóch zdegenerowanych sześciokątów. Połączyć to z
przykładem do lematu D 10.
135
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 136 — #141

i i

Zadanie PA 2. Korzystając z lematy PA 1 przekształcić 4ABC w trójkąt rów-
noboczny. Na mocy symetrii pokazać, że A1 A2 jest symetralną BC.
Zadanie PA 3. Na mocy lematu PA 1 przekształcić 4ABC w trójkąt równo-
boczny. Następnie zauważyć, że odpowiednie boki 4ABC i 4DEF są prostopadłe.
Wywnioskować z tego, że AB k GH.
Zadanie PA 4. Skorzystać z lematu PA 3.
Zadanie PA 5. Niech ξ będzie dowolną elipsą wpisaną w 4ABC. Korzystając z
lematu PA 3 przekształcić afinicznie ξ w okrąg jednostkowy. Pole obrazu 4ABC
można wyrazić jako ctg(α) + ctg(β) + ctg(γ) gdzie 2α, 2β, 2γ to jego kąty. Korzy-
stając z nierówności Jensena wykazać, że suma przyjmuje minimum gdy α = β = γ.
Zadanie PA 6. Korzystając z lematu PA 2 przekształcić 4ABC na 4A0 B 0 C 0 ,
że P 0 – obraz P , jest jego ortocentrum. Zauważyć, że punkt Q przejdzie na OA0 B 0 C 0 .
Korzystając z lematu O⊥ 1 i twierdzenia Pascala pokazać, że XD, Y E, ZF prze-
cinają się na (A0 B 0 C 0 ).
136
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 137 — #142

i i

Zadanie PRz 3. Na mocy lematu PRz 1 wyrzucić prostą P1 P2 w nieskończoność.
Korzystając z równoległości odpowiednich prostych zapisać stosunki AB AB1
AC1 oraz AC2 .
2
Zadanie PRz 4. Wybrać 2n+1 kąt foremny i pokolorować jego wierzchołki na czer-
wono. Pokolorować na niebiesko kierunki boków tego wielokąta, a na mocy lematu
PRz 1 wyrzucić pewną, rozłączą z zamalowanymi punktami, prostą w nieskończo-
ność.
Zadanie PRz 5. Oznaczyć P := DA ∩ CB oraz Q := DC ∩ N L. Korzystając z
lematu PRz 1 wyrzucić prostą P Q w nieskończoność a następnie korzystając z
lematu PA 3 przekształcić ω na okrąg. Skorzystać z własności o stosunku w jakim
symediana dzieli bok trójkąta.
Zadanie PRz 6. Korzystając z lematu PRz 3 przekształcić ABCD w kwadrat.

Po przekształceniu tezę można dowieść licząc odpowiednie stosunki lub za pomocą
metod analitycznych.
Zadanie PRz 7. Korzystając z lematu PRz 3 przekształcić 4ABC na trójkąt
równoboczny, a P na jego środek. Korzystając z D(C, P ; Z, Y ) = −1 stwierdzić, że
proste DZ, DY są symetryczne względem DP . Oznaczyć przez X 0 odbicie względem
prostej BC obrazu punktu X w jednokładności o środku w punkcie P i skali −2.
Analogicznie zdefiniować Y 0 i Z 0 , a następnie skorzystać z twierdzenia Jacobiego.
Zauważyć, że proste AX i AX 0 są izogonalnie sprzężone.
Zadanie PRz 8. Korzystając z lematu PRz 4 rozważyć przekształcenie zachowu-
jące ω i wysyłające DABC na środek ω.
Zadanie PRz 9. Na mocy lematu PRz 4 rozważyć przekształcenie rzutowe zacho-
wujące ω i wysyłające X na jego środek. Następnie skorzystać z symetrii.
Zadanie PRz 10. W obu przypadkach oznaczyć X := EE1 ∩ AA1 ∩ BB1 i korzy-
stając z lematu PRz 4 rozważyć przekształcenie zachowujące okrąg ω i przekształ-
cające X na jego środek. Popatrzeć na symetrię względem prostej AA1 .
Zadanie PRz 11. Przy pomocy lematu PRz 4 rozważyć przekształcenie rzutowe
zachowujące okrąg ω oraz przekształcające punkt P na jego środek. Zauważyć, że
przekształcenie rzutowe zachowuje dwustosunek punktów na krzywej stożkowej.
Innym rozwiązaniem jest korzystając z lematu PRz 1 oraz lematu PA 3 prze-
kształcić ω w okrąg z opisanym na nim rombem ABCD.
Zadanie PRz 12. Oznaczyć punkt antypodyczny do F względem ω przez G. Za-
uważyć, że proste P G, M R, AF przecinają się w jednym punkcie. Korzystając z
lematu PRz 4 rozważyć przekształcenie rzutowe przekształcające R na środek ω.
137
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 138 — #143

i i

5.6.1 Elipsa
Zadanie SE 1. Rozważyć odbicie punktu P2 względem prostych P A i P B, skorzy-
stać z lematu SE 1 oraz własności symetrii.
Zadanie SE 2. W tym zadaniu można otrzymać dwie różne konfiguracje, w za-
leżności od tego, czy punkt M leży wewnątrz, czy na zewnątrz elipsy. W gruncie
rzeczy jednak wystarczy rozważyć jeden przypadek, gdyż drugi jest do niego analo-
giczny. Zajmijmy się sytuacją, gdy punkt M znajduje się wewnątrz naszej krzywej
stożkowej. Zauważmy, że teza zadania równoważna jest pokazaniu, że punkt S jest
środkiem okręgów dopisanych do 4P1 AM oraz 4P2 BM . W tym celu wystarczy
skorzystać z lematu SE 1 oraz lematy SE 2.
Zadanie SE 3. Oznaczmy przez P punkt przecięcia symetralnej z treści zadania i
prostej OABC A. Zauważmy, że z lematu SE 1 wynika, że punkt P jest punktem
styczności symetralnej odcinka AHABC z elipsą o ogniskach OABC i HABC wpisaną
w 4ABC. Aby pokazać żądaną równość kątów wystarczy teraz oznaczyć punkty
styczności tej elipsy z bokami AB i AC oraz skorzystać z lematu SE 2
Zadanie SE 4. Rozważmy punkt Q, izogonalnie sprzężony do punktu P wzglę-
dem 4ABC. Warto zauważyć, że elipsa wpisana w 4ABC będzie styczna do boku
BC w punkcie M . Aby zakończyć dowód wystarczy teraz skorzystać z twierdzenia
Brianchona dla pewnego zdegenerowanego czworokąta.
Zadanie SE 5. Na podstawie zadania możemy wywnioskować, że punkty E i F są
ogniskami elipsy wpisanej w czworokąt ABCD. Rozważając na bokach tego czworo-
kąta punkty będą punktami styczności tej elipsy z nimi samymi, otrzymamy czwórkę
punktów spełniającą równość z treści zadania. Aby pokazać wspomnianą współpę-
kowość warto rozważyć twierdzenie Brianchona dla dwóch zdegenerowanych sze-
ściokątów, po to by udowodnić, że punkt E leży zarówno na odcinku KM jak i
LN .
Zadanie SE 6. Ponownie na mocy zadania widzimy, że wystarczy pokazać, że da-
na równość kątów zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy P jest jednym z ognisk elipsy
wpisanej w czworokąt ABCD. W tym celu warto oznaczyć rzuty punktu P na boki
naszego czworokąta i zauważyć podobieństwa odpowiednich trójkątów. Następnie
korzystając z lematu SE 4 i przenosząc odpowiednie kąty otrzymamy żądaną wła-
sność punktu P na mocy lematu SE 5. Dowód w drugą stronę przeprowadza się
w analogiczny sposób.
Zadanie SE 7. Wystarczy zauważyć, że na mocy lematu SE 1 teza równoważna
jest z pokazaniem, że punkt O jest jednym z ognisk elipsy wpisanej w czworokąt
ABCD. Aby teraz dowieść ten fakt warto dowieść stwierdzenie, że jeśli punkt O
jest ogniskiem elipsy wpisanej w czworokąt ABCD, to wtedy ∠BOP = ∠DOQ.
138
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 139 — #144

i i
Pomocnym narzędziem w pokazaniu tej zależności okazuje się być lematu SE 2,

oznaczenie punktów styczności elipsy z bokami czworokąta oraz przeliczenie odpo-
wiednich kątów.
139
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 140 — #145

i i
5.6.2 Parabola
Zadanie SP 1. Skorzystać z definicji paraboli.
Zadanie SP 2. Skorzystać z lematu SP 1.
Zadanie SP 3. Zauważmy, że punkt F jest punktem Miquela czworoboku zupełne-
go CEHABC DAB. Ponadto punkty D i E są ortocentrami odpowiednio trójkątów
4ADC, 4BHABC D oraz 4BEC, 4AHABC E. Te obserwacji w połączeniu z przy-
kładem do lematu SP 2 i lematem SP 3 dają tezę całego problemu.
140
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 141 — #146

i i

Zadanie ITD 4. Zaobserwować, że symetria względem punktu na prostej jest
inwolucją, potem skorzystać z lematu ITD 2.
Zadanie ITD 5. Skorzystać z twierdzenia ITD 1 oraz z tego, że symetria wzglę-

dem punktu na prostej jest inwolucją.
Zadanie ITD 6.
Zadanie ITD 7. Aby wykazać cykliczność P QRS wystarczy policzyć kąty. Korzy-
stając z twierdzenia ITD 1 pokazać, że prosta łącząca środki pewnych inwolucji
na prostych RQ i SP jest wspólną osią potęgową okręgów opisanych na ABCD,
KLM N , P QRS.
Zadanie ITD 8. Oznaczyć A0 := AOABC ∩ (ABC) oraz X := EF ∩ BC. Niech

proste styczna do (ABC) w punktach A i A0 przecinają BC odpowiednio w
punktach Y i Y 0 . Korzystając z twierdzenia ITD dla czworokąta zdegenerowanego
do odcinka AA0 otrzymać inwolucję na prostej BC w której B ↔ C, D ↔ D oraz
Y0 ↔Y.
Pokazać styczność (EDF ) i BC. Korzystając z potęgi punktu wywnioskować,
że X jest biegunem tej inwolucji. Zauważyć, że 4XY Z jest równoramienny. Wyka-
zać, że prosta A0 Y 0 jest obrazem (XY Z) w inwersji względem okręgu o środku w
X i promieniu XD.
Zadanie ITD 9. Zauważyć, że sprzężenie izogonalne prostych względem pewnego

kąta o wierzchołku w punkcie X jest inwolucją na pęku prostych zaczepionych w
X. Następnie skorzystać z twierdzenia ITD 2.
Zadanie ITD 10. Korzystając lematu OI 3 oraz twierdzenia ITD 2 dla 4ADC
i okręgu ω otrzymać inwolucję na pęku M w której M X ↔ M Y , M D ↔ M C,
M K ↔ M A. Zastosować lemat ITD 1 dla inwolucji na prostej KL.
Zadanie ITD 11. Zauważyć, że styczne do ω z punktu B są izogonalnie sprzężona

w ∠CBA. Skorzystać z twierdzenia ITD 2 dla pęku zaczepionego w punkcie B.
Zadanie ITD 12. Analogicznie jak przykład przy lematu ITD 2.
Zadanie ITD 13. Zastosować inwersję o środku w punkcie A. Zauważyć inwolucję

na pęku prostych o środku w obrazie inwersyjnym punktu B, przerzucić ją na prostą
oraz skorzystać z lematu ITD 1.
Zadanie ITD 14. Oznaczyć punkty przecięcia ξ1 i ξ2 przez A, B, C i D, a okrąg na

którym leżą przez ω. Stosując twierdzenie ITD 1 dla czworokąta ABCD oraz ξ1
stwierdzić, że istnieje inwolucja φ na prostej w nieskończoności w której kierunek osi
symetrii ξ1 jest punktem stałym. Analogicznie pokazać, że kierunek ξ2 jest punktem
stałym inwolucji φ.
141
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 142 — #147

i i
Prowadząc proste równoległe do boków ABCD oraz przechodzące przez A prze-

rzucić inwolucję φ na inwolucję ψ na okręgu ω. Pokazując, że odpowiednie proste
są równoległe stwierdzić, że biegun ψ jest punktem w nieskończoności. Korzystając
z lematu ITD 2 wywnioskować, że punkty stałe inwolucji ψ tworzą średnicę ω.
Wracając do inwolucji φ otrzymać prostopadłość osi parabol.
142
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 143 — #148

i i
5.8 Mixtilinear
Zadanie M 4.
Zadanie M 5. Skorzystać z lemat M 4 a następnie z twierdzenia o osiach potę-

gowych dla okręgu o średnicy AI, (BIC), (ABC).
Zadanie M 6. Prosta AK jest symedianą w 4ABC. Możemy więc zapisać EKKF =
PE 2

PF . Pomocny może okazać się lematem o stosunku stycznej oraz przykład
do lematu M 2.
Zadanie M 7. Oznaczmy X := AM ∩ (ABC) oraz Y := P M ∩ (ABC).

Zastosować przykład do lematu M 6. Skorzystać z lematu D 7 dla punktu D i
czworokąta z lematu M 5.
Zadanie M 8. Niech X := EF ∩ BC. Na mocy poprzedniego zadania wystarczy
pokazać, że (X, R; B, C) = 1. Mogą się okazać przydatne lemat M 2, lematu M
4 oraz przykład do lematu M 5
Zadanie M 9. Rozważyć antyinwersję o środku w IABC zachowującą (ABC),
skorzystać z lematu M 2.
Korzystając z lematu M 6 znaleźć trapez równoramienny.
143
i i
i i
i i
“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 144 — #149

i i

Zadanie F 3. Z odpowiednich symetrii wywnioskować, że odbicia punktu Q leżą
na prostej OABC P . Następnie zbadać relację między (AB1 C1 ) oraz (A1 B1 C1 )
i zauważyć, że odbicie punktu Q względem prostej B1 C1 leży na (AB1 C1 ).
Zadanie F 4. Skorzystać z lematu F 2 dla zdegenerowanych okręgów.
Zadanie F 5. Niech E i F będą punktami styczności okręgu wpisanego z bokami
AC i AB. Pokazać najpierw, że jeżeli X jest punktem symetrycznym do punktu
IABC względem prostej EF , to X jest obrazem punktu M w inwersji względem
okręgu wpisanego w 4ABC. Można to zrobić, oznaczając jako SB i SC środki
łuków (ABC) AC i AB bez punktów B oraz C i wyliczając odpowiedni iloczyn
odcinków. Następnie rozważyć inwersję względem okręgu wpisanego. Skorzystać z
lematu O6= i lematu F 2 i wywnioskować z tego, że punkty X, FABC oraz odbicie
punktu HDEF względem prostej EF są współliniowe. Udowodnić za pomocą tego
cykliczność czworokąta IABC FABC D0 X.
Zadanie F 6. Skorzystać z zadania D 3 i udowodnić, że punkt antypodyczny do
D względem okręgu wpisanego jest ortocentrum 4DKL. Następnie użyć zadania
F 5.
144
i i
i i

Lemacisko

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Lemacisko

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lemacisko

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i i

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 1 — #1

Piotr Ambroszczyk i Mieszko Komisarczyk

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 2 — #2

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 3 — #3

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 4 — #4

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 5 — #5

5.5.2 Przekształcenie rzutowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 1 — #6

Przedstawiamy Państwu pracę z zakresu planimetrii zbierająca różne lematy i za-

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 2 — #7

W sekcji Twierdzenia przytaczamy powszechnie znane twierdzenia. W dalszej

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 3 — #8

• 4ABC – trójkąt ABC

• OABC – środek okręgu opisanego na trójkącie ABC

• IABC – środek okręgu wpisanego w trójkąt ABC

• GABC – środek ciężkości trójkąta ABC

• HABC – ortocentrum trójkąta ABC

• BABC – punkt Bevana trójkąta ABC 5 ;

• (ABC) – okrąg opisany na trójkącie ABC

• EA,ABC – okrąg dopisany do trójkąta ABC naprzeciwko wierzchołka A

• S(X) – pole figury X

• dist(AB, CD) – odległość pomiędzy prostymi AB i CD

(okręgu opisanego na środkach boków i spodkach wysokości w trójkącie ABC).

opisanego na nim nazywamy Mixtilinear Incircle.

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 4 — #9

• ∠(XY , ZW ) – miara mniejszego kąta pomiędzy prostymi XY i ZW

Dla punktów A, B, C i D w położeniu ogólnym8 przez Czworobok zupełny ABCDEF

8 Żadne trzy nie leżą na jednej prostej.

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 5 — #10

Na początku przytoczymy kilka twierdzeń.

Twierdzenie 1. (Twierdzenie o trójliściu) Dany jest 4ABC. Punkt M jest

Twierdzenie 2. (Twierdzenie o dwusiecznej) Dany jest 4ABC. Dwusieczna

Tę prostą nazywamy osią potęgową okręgów o1 i o2 .

Twierdzenie 4. (Środek potęgowy) Dane są okręgi o1 , o2 i o3 2 . Jeżeli oś potę-

Punkt ten nazywamy środkiem potęgowym okręgów o1 , o2 i o3 .

Punkt ten nazywamy punktem Miquela 4ABC.

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 6 — #11

Twierdzenie 6. (Punkt Miquela dla czworoboku) Dany jest czworokąt czwo-

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 7 — #12

Twierdzenie 14. (Twierdzenie o motylku) Punkty P i Q leżą na okręgu o.

1. Proste AA0 , BB 0 i CC 0 przecinają się w jednym punkcie lub są równoległe.

Punkt z podpunktu pierwszego nazywamy środkiem perspektywicznym tych trójką-

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 8 — #13

Twierdzenie 18. (Twierdzenie Brocarda) Dany jest czworokąt ABCD wpisany

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 9 — #14

3.1.1 Okrąg wpisany

Dowód. Zauważmy, że ∠BIABC C = 180◦ −∠IABC BC−∠IABC CB = 180◦ − ∠BCA

Dowód. Niech 2α := ∠BAC, 2β := ∠ABC i 2γ := ∠ACB. Z rachunku na kątach

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 10 — #15

Lemat OI 2. Niech punkty K i L będą środkami odpowiednio łuków AB i AC

Lemat OI 3. Niech ω będzie okręgiem wpisanym w 4ABC stycznym do boków

Przykład: Okrąg wpisany w 4ABC jest styczny do jego boków AC i AB odpo-

“main” — 2022/3/11 — 22:01 — page 11 — #16

EF odpowiednio w punktach X i Y . Niech N będzie środkiem łuku BAC (ABC).

Dowód. Z naszego lematu stwierdzamy, że

1. Proste XD, Y E i ZF są współpękowe.

Dowód. Zauważmy, że z twierdzenia pomiędzy