Professional Documents
Culture Documents
არგუმენტაცია - თ.თოხაძის სალექციო ჩანაწერი
არგუმენტაცია - თ.თოხაძის სალექციო ჩანაწერი
არგუმენტაცია - თ.თოხაძის სალექციო ჩანაწერი
1
ეს განსაზღვრება მიჰყვება ედლერის (2008) სტატიას აზროვნების შესახებ. (J. Adler.
Introduction: Philosophical Foundations (Sections 1 - 4). in Reasoning: Studies in Human Inference
and its Foundations, Cambridge University Press, 2008).
კომენტარი განსაზღვრების ბუნების შესახებ: ზოგადი ტერმინების, განსაკუთრებით ფილოსოფიურად
რელევანტური ტერმინების განსაზღვრება ძალიან რთული და ჩახლართული საქმეა. ამის
გაცნობიერებას და სისტემურ განხილვას ჯერ კიდევ პლატონის ადრეულ დიალოგებში ვხვდებით.
ყოველდღიური ენის ტერმინების ინფორმაციული განსაზღვრება ყოველთვის ერთზე მეტი გზით არის
1
აზროვნება არის პროცესი რა დროსაც გარკვეულ აზრებს, ცოდნას ან რწმენას
ვიყენებთ როგორც საფუძველს ან გამართლებას დასკვნის გასაკეთებლად.
შესაძლებელი. ასე რომ, როდესაც მკითხველი ამ წიგნში ყოფითი ტერმინის განსაზღვრება შეხვდება,
როგორიცა არის „აზროვნება“, უნდა ესმოდეს, რომ სხვა ალტერნატიული განსაზღვრებაც
შესაძლებელი იქნებოდა. მთავარი ისაა, რომ შემოთავაზებული განსაზღვრება იყოს ინფორმაციული
და აკურატული.
2
ამ მაგალითში, პირველი ორი წინადადება, (3) და (4), აღწერს საფუძველს ან
გამართლებას დასკვნისთვის რომელიც წინადადება (5)-ში არის გამოთქმული. ხოლო
ტერმინი „მაშასადამე“ აღნიშნავს გადასვლას საფუძველებიდან დასკვნამდე.
აზროვნების პროცესს მტკიცებითი (თხრობითი) წინადადებებით აღვწერთ,
ანუ წინადადებებით, რომლებიც ჭეშმარიტ ან მცდარ აზრს გამოთქვამს. მსგავსი
წინადადებების მაგალითებია: „გასაღები ან ჩანთაშია ან ჯიბეში“, „თბილისის
საქართველოს დედაქალაქია“, „5+8=13“, „არისტოტელე პლატონის ყველაზე
ცნობილი მოწაფე“. მტკიცებითი წინადადება გამოთქვამს აზრს რომელიც შეიძლება
იყოს ჭეშმარიტი ან მცდარი. ვინაიდან (გამართული) აზროვნების მიზანი არის
ჭეშმარიტი დასკვნის გაკეთება ჭეშმარიტი საფუძვლების გამოყენებით, შესაბამისად,
აზროვნებისთვის მხოლოდ თხრობით წინადადებებს ვიყენებთ, ანუ წინადადებებს,
რომლებიც შესაძლებელია იყოს ან ჭეშმარიტი ან მცდარი.
ფილოსოფიაში და ლოგიკაში, მტკიცებითი (თხრობითი) წინადადებების
შინაარს, ანუ იმას, რაც შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი ან მცდარი დებულება ეწოდება.
ერთი და იგივე დებულება შეგვიძლია სხვადასხვა წინადადებით გამოვთქვათ.
განიხილეთ შემდეგი წინადადებები:
3
წინადადებისგან. წინადადება არის კონკრეტული ენის კუთვნილება და
კონკრეტული გრამატიკული ფორმა აქვს. ხოლო დებულება უფრო აბსტრაქტული
საგანია, რომელიც შეიძლება საერთო ჰქონდეს როგორც ერთი ენის განსხვავებულ
წინადადებებს, ისე განსხვავებული ენის წინადადებებს.
კონკრეტული აზროვნების აქტს ყოველთვის რაღაც კონკრეტული მტკიცებითი
წინადადებებით აღვწერთ. თუმცა, რაც მნიშვნელოვანია აზროვნების
გამართულობაში არის არა კონკრეტული წინადადებები, არამედ დებულებები
რომლებიც აზროვნების პროცესშია გამოყენებული.
ამგვარად, რომ შევაჯამოთ: ის რაც განასხვავებს აზროვნებს პროცესს აზრების
უბრალო გადასვლისგან არის მოაზროვნის მიერ გარკვეული დებულებების
საფუძვლებად ან გამართლებად გამოყენება დასკვნის გამოსატანად.
ცხადია, მოაზროვნე შეიძლება იყენებდეს გარკვეულ დებულებას როგორც
საბუთს ან გამართლებას გამოტანილი დასკვნის სასარგებლოდ, თუმცა რეალურად
კარგი კავშირი არ არსებობდეს მის საბუთებსა და გამოტანილ დასკვნას შორის. ამის
საილუსტრაციოდ, განიხილეთ მაგალითი, სადაც სალომეს აქვს მხოლოდ შემდეგი
ინფორმაცია გიორგის შესახებ:
(1) გიორგის ძირითადი სპეციალობა ან ფიზიკაა ან მათემატიკა (მაგრამ არა
ორივე).
(2) ყველა მათემატიკის სტუდენტს არჩეული აქვს ლოგიკის კურსი.
(3) ფიზიკის სტუდენტების მხოლოდ მესამედს აქვს არჩეული ლოგიკის კურსი.
(4) გიორგის არჩეული აქვს ლოგიკის კურსი.
ამ ინფორმაციის შუქზე, სალომეს შემდეგი დასკვნა გამოაქვს:
(5) უფრო სავარაუდოა, რომ გიორგი მათემატიკის სტუდენტია, ვიდრე
ფიზიკის.
არის თუ არა სალომეს აზროვნების პროცესი კარგი ან გამართული? ამ
კითხვაზე სწორი პასუხი ისეთი ცხადი არ არის, როგორც წინა მაგალითის
შემთხვევაში. თუ შენ ფიქრობ რომ პასუხია „კი, სალომეს აზროვნების პროცესი
4
გამართულია“, მაშინ არასწორი იქნები. სალომეს საფუძვლებიდან, რომლებიც (1)-დან
(4) წინადადების ჩათვლით არის აღწერილი, არ გვაძლევს კარგ საბუთს დასკვნა (5)-
თვის. ეს ასეა, რადგან არსებული ინფორმაცია თავსებადია მთელ რიგ
შემთხვევებთან, სადაც სავარაუდო სულაც არ არის, რომ გიორგი მათემატიკის
სტუდენტია. ამის საილუსტრაციოდ წარმოვიდგინოთ რომ ფიზიკისა და
მათემატიკის სტუდენტები ჯამში სულ 20-ნი არიან. იქიდან მხოლოდ ორი
სტუდენტი არის მათემატიკის სტუდენტი. ამგვარად დარჩენილი 18 სტუდენტი
ფიზიკაზე სწავლობს. ამ სტუდენტებიდან, ჯამში სულ რვა სტუდენტი სწავლობს
ლოგიკას: ორი მათემატიკის სტუდენტი და ექვი ფიზიკის სტუდენტი. რადგან ამ
რვიდან მხოლოდ ორი სწავლობს მათემატიკას, ალბათობა რომ გიორგი მათემატიკის
სტუდენტია იქნება 2/8, რაც 25%-ს უდრის. ამგვარად, სალომეს შეიძლება ეგონოს რომ
არსებობს კარგი, ძლიერი კავშირი მის საბუთებსა და დასკვნას შორის, მაგრამ
სინამდვილეში ეს ასე არ იყოს.
ეს განხილვა ბუნებრივად აჩენს კითხვას, თუ როგორ დავადგინოთ არის თუ
არა აზროვნების პროცესი სწორი, გამართული ან წარმატებული. ან, სხვა სიტყვებით,
რა უნდა გამოვიყენოთ, რომ გავიგოთ, კარგად უკავშირდება თუ არა ჩვენი საბუთები
გამოტანილ დასკვნას. ამ კითხვაზე ერთსიტყვიანი პასუხია: ლოგიკა! უფრო ვრცლად:
ლოგიკა სწავლობს როდის წარმოადგენენ დებულებები საფუძველს ან გამართლებას
სხვა დებულების სასარგებლოდ. ამგვარად, ლოგიკის საგანი პირდაპირ კავშირშია
იმასთან, თუ როდის არის აზროვნების პროცესი წარმატებული: ანუ, როდის
გვაძლევს დებულებები კარგ საფუძველს ან მიზეზს დასკვნის გასაკეთებლად.
შემდეგ სექციაში დეტალურად ავხსნით ლოგიკის საგანს და განვიხილავთ ორი
ძირითადი სახის ლოგიკას.
ლოგიკა
5
ლოგიკა სწავლობს როდის წარმოადგენენ დებულებები საფუძველს ან
გამართლებას სხვა დებულების (დასკვნის) სასარგებლოდ.
არგუმენტი
2
ცხადია, არგუმენტს შეიძლება ჰქონდეს ერთი ან მეტი დასკვნა. ასეთი არგუმენტი შეგვიძლია
გავიგოთ როგორც არგუმენტების შეერთება, რომელსაც ზუსტად ერთი დასკვნა აქვს.
6
ჩვენი ყოფითი აზროვნება სხვადასხვა ფორმით წარიმართება ხოლმე.
ყოველდღიურ მეტყველებაში, ზოგჯერ ჯერ დასკვნას ვაკეთებთ და შემდეგ ამ
დასკვნის საფუძველი მოგვყავს. მაგალითად:
„სალომე სიცხე აქვს, რადგან გუშინ მითხრა, რომ თუ ლექციაზე დღეს არ მოვა,
ესე იგი სიცხე აქვს; და დღეს ლექციაზე არ მოვიდა“
მაშასადამე:
„სალომე სიცხე აქვს, რადგან გუშინ მითხრა, რომ თუ დღეს ლექციაზე არ მოვა,
ესე იგი სიცხე აქვს“
7
ამ მსჯელობის არგუმენტი სტანდარტული ფორმით შეგვიძლია ასე ჩამოვწეროთ:
(1) ფუნქციური დემოკრატიისთვის აუცილებელია ძალაუფლების დაყოფა.
(2) საქართველოში ძალაუფლების დაყოფა არ გვაქვს.
მაშასადამე:
(3) საქართველო არ არის ფუნქციური დემოკრატია.
ბევრ სააზროვნო კონტექსტში, ყველა წანამძღვარის ღიად ან ექსპლიციტურად
გამოთქმა საჭიროებას არ წარმოადგენს, რადგან ყველასთვის ისედაც ცხადია ხოლმე
ეს ფარული წანამძღვარი რა არის. ამიტომ, ჩვენ თითქმის ყოველთვის ენთიმემებით
ვაზროვნებთ. თუმცა, ამ წიგნში, ჩვენ არგუმენტებს სტანდარტული ფორმით
წარმოვადგენთ, რაც ნიშნავს რომ არგუმენტის თითოეული წანამძღვარი
წარმოდგენილი იქნება არგუმენტის ფორმულირებაში.
ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ არგუმენტის ცნება ლოგიკაში
მნიშვნელოვნად განსხვავდება ამ ტერმინის ზოგიერთ გამოყენებასთან ყოფით
მეტყველებაში. ზოგჯერ, „არგუმენტი“ შეიძლება აღნიშნავდეს კამათის ან
შეუთანხმებლობის აქტს ან პროცესს. ამის საილუსტრაციოდ შემდეგი მაგალითი
წარმოვიდგინოთ. შენ ხვალ გინდა მეგობართან ერთად წახვიდე ფეხბურთის
საყურებლად, ხოლო იმავე მეგობარს უნდა იგივე დროს კლასიკური მუსიკის
კონცერტზე წახვიდეთ. ამ დროს შეიძლება ვთქვათ, რომ ეს აცდენა გეგმებში
„არგუმენტს“ ან კამათს გამოიწვევს. მაგრამ აქ არგუმენტი არის სინონიმური
უთანხმოების ან კამათის და არ აქვს საერთო იმასთან რასაც ლოგიკაში არგუმენტს
ვუწოდებთ. ამ მაგალითში უთანხმოების წყაროა აცდენა გეგმებს შორის. თუმცა
ხშირად, უთანხმოების მიზეზი ერთი და იმავე დებულების მიმართ განსხვავებული
პოზიციის ქონა არის ხოლმე. მაგალითად შენ შეიძლება გჯეროდეს, რომ საქართველო
ევროკავშირში 2030-წლამდე შევა, ხოლო მე არა. მაგრამ თუ ჩვენ არ გვაქვს
წარმოდგენილი საფუძვლები ჩვენი პოზიციის სასარგებლოდ, მაშინ ამ უთანხმოებაში
პროცესში არგუმენტები არ მონაწილეობს. ამგვარად, უთანხმოების აქტი არ არის
იგივე რაც არგუმენტის ქონა ან წარმოდგენა. ცხადია, უთანხმოების აქტი შეიძლება
8
გახდეს მიზეზი არგუმენტების წარმოდგენის. მაგრამ სამწუხაროდ, იშვიათი არ არის,
რომ ადამიანებს აქვთ აქტიური და ცხარე უთანხმოება საკუთარი პოზიციის
სასარგებლო საფუძვლების წარმოდგენის ან ქონის გარეშე.
ამგვარად აუცილებელია არგუმენტი განვასხვავოთ უთანხმოების აქტისგან.
ლოგიკაში, არგუმენტი არის დებულებათა ერთობლიობა რომელიც შედგება
წანამძღვრებისა და დანასკვისგან, სადაც წანამძღვარმა უნდა დაასაბუთოს ან
გაამყაროს დანასკვი.
შემდეგ ჩვენ ავხსნით, თუ რა აზრით არის ლოგიკის საგანი არგუმენტის
შინაგანი სიმწყობრის შეფასება.
არგუმენტის შეფასება
განვიხილოთ მაგალითი:
მაშასადამე
9
(2) ყველა ადამიანს ვისაც აინტერესებს ფილოსოფია ასევე აინტერესებს
ლოგიკა.
10
არგუმენტის მსგავსი გამართულობა არ არის დამოკიდებული მისი
წანამძღვრების ჭეშმარიტებაზე, არამედ არგუმენტის შინაგან თავისებურებაზე:
სახელდობრ, თუ როგორ უკავშირდება ერთმანეთს წანამძღვრები და დანასკვი.
მაშასადამე:
11
არგუმენტი რომელიც არის ვალიდური და აქვს ჭეშმარიტი წანამძღვრები
სანდო არგუმენტი ეწოდება.
არგუმენტი არის სანდო მაშინ და მხოლოდ მაშინ თუ დედუქციურად
ვალიდურია და აქვს ჭეშმარიტი წანამძღვრები
მაშასადამე:
12
წანამძღვრებიც რომ ჰქონდეს, თუ მისი სტრუქტურა გაუმართავია, მაშინ არგუმენტიც
უვარგისი იქნება. ამგვარად, რადგან გამართული აზროვნება ყველგან
მნიშვნელოვანია, ლოგიკას აქვს უნივერსალური მნიშვნელობა და გამოყენება: ის
გამოსადეგია ნებისმიერ დარგში სადაც ჭეშმარიტება-მცდარობის გამორკვევა
გვაინტერესებს.
ყველა ტიპის მწყობრი, გამართული არგუმენტი არ არის აუცილებელი რომ
დედუქციურად ვალიდური იყოს. განიხილეთ შემდეგი არგუმენტი:
(1) გიორგი დაახლოებით 27 წლის არის, რვა წელია დღეში ერთ კოლოფ სიგარეტს
ეწევა და საერთოდ არ ვარჯიშობს.
მაშასადამე:
13
დანასკვი ჭეშმარიტი იყოს. თუმცა, როგორც წესი, ინდუქციურად ვალიდური
არგუმენტში, წანამძღვრების ჭეშმარიტება უნდა უზრდიდეს დანასკვს ალბათობას,
და ასევე უფრო სავარაუდოს უნდა ხდიდეს დანასკვს ვიდრე დანასკვის უარყოფას.
როგორც შეგვიძლია ვისაუბროთ დედუქციურად სანდო არგუმენტზე, ასევე
შეგვიძლია ვისაუბროთ ინდუქციურად სანდო არგუმენტზე. არგუმენტი იქნება
ინდუქციურად სანდო, თუ ინდუქციურად ძლიერია და ჭეშმარიტი წანამძღვრები
აქვს.
ხშირად, ლოგიკაში, ტერმინები „ვალიდურობა“ და „დედუქციური
ვალიდურობა“ სინონიმურად იხმარება. ამიტომ, გაუგებრობის თავიდან
ასაცილებლად, „ვალიდურობაში“ ჩვენც დედუქციურ ვალიდურობას
ვიგულისხმებთ. ხოლო „ინდუქციურად ვალიდურის“ მაგივრად ვიხმართ სიტყვა
„ინდუქციურად ძლიერს“. ამგავარად, შინაგანად მწყობრი ინდუქციური არგუმენტის
დასახასიათებლად გამოვიყენებთ ტერმინს „ინდუქციურად ძლიერი“.
ამგვარად, სტრუქტურულად გამართული არგუმენტის ორი ძირითადი ფორმა
არსებობს:
დედუქციურად ვალიდური არგუმენტები.
ინდუქციურად ძლიერი არგუმენტები.
დედუქციური ლოგიკის საგანი დედუქციურად ვალიდური არგუმენტებია, ხოლო
ინდუქციური ლოგიკის საგანი - ინდუქციურად ძლიერი არგუმენტები.
წიგნის შემდეგი ნაწილები დედუქციურ ვალიდურობას, და შესაბამისად
დედუქციურ ლოგიკას დაეთმობა.
14
დებულება: მტკიცებითი წინადადების შინაარსი; ის რაც შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი
ან მცდარი.
15