1

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών
και Ανατολικών Σπουδών
Εισαγωγή στην Οικονομική Γεωγραφία

Διάλεξη 11
Διεθνές Εμπόριο

Δημήτρης Καρκάνης
Επίκουρος Καθηγητής Β.Σ.Α.Σ. – ΠΑ.ΜΑΚ.
Διεθνές εμπόριο: Θέσεις για το ελεύθερο εμπόριο
2
Οι θέσεις
▪ «Όπως θα ήταν άσκοπη σπατάλη να χρησιμοποιεί μια οικονομία το μηχανικό πριόνι, έτσι
είναι άσκοπη σπατάλη να χρησιμοποιεί εργάτες στην Αγγλία για την κλωστοϋφαντουργία,
όταν θα μπορούσε η οικονομία να εισάγει υφάσματα από την Ινδία χρησιμοποιώντας
λιγότερους ανθρώπους στην παραγωγή…» (Henry Martyn, 1781)
▪ «Εγώ δεν ξέρω πολλά πράγματα για τους δασμούς, αλλά ξέρω πως όταν αγοράζουμε
βιομηχανικά αγαθά από το εξωτερικό, οι ξένοι παίρνουν τα λεφτά κι εμείς τα αγαθά, ενώ
όταν αγοράζουμε ντόπια αγαθά, τότε κρατάμε και τα λεφτά και τα αγαθά» (Αβραάμ
Λίνκολν)
▪ Διεθνές εμπόριο: Διεθνής ανταγωνισμός ή επωφελής ανταλλαγή μεταξύ των κρατών;
▪ Το εμπόριο ως εργαλείο «μεταφοράς» της μεγέθυνσης από μία χώρα σε άλλη
▪ Συσχέτιση μεταξύ της αύξησης των εξαγωγών και της μεγέθυνσης του ΑΕΠ
▪ Φθίνουσες οι αποδόσεις της απελευθέρωσης του εμπορίου: Όλο και λιγότερα τα οφέλη κατά
την διαδικασία φιλελευθεροποίησης…
Διεθνές εμπόριο: Θέσεις για το ελεύθερο εμπόριο
3
Νικητές και ηττημένοι…

▪ Τα οφέλη αλλά και τα κόστη από το διεθνές εμπόριο:

➢ Υπολογισμός του οφέλους από το διεθνές εμπόριο
➢ Σύγκριση του οφέλους με το κόστος από το διεθνές εμπόριο
➢ Αποτίμηση της κατανομής του κόστους και του οφέλους στις διαφορετικές
κοινωνικές ομάδες (π.χ. παραγωγοί και καταναλωτές)
➢ Το διεθνές εμπόριο ως δίαυλος μεταφοράς τεχνογνωσίας / τεχνολογίας στις χώρες
που εισάγουν: Οι χώρες καθίστανται τεχνολογικά αλληλεξαρτώμενες

▪ Ο ρόλος του θεσμικού πλαισίου

➢ Το συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή και τις εξαγωγές συγκεκριμένων
προϊόντων στις αναπτυσσόμενες χώρες βασίζεται συχνά στην παραβίαση των
εργασιακών και γενικά των ανθρώπινων δικαιωμάτων; (π.χ. παιδική εργασία)
➢ Δημιουργούνται στρεβλώσεις από την κρατική παρεμβατικότητα στην προώθηση
των εθνικών εξαγωγών; (π.χ. επιδοτήσεις εξαγωγών)
Διεθνές εμπόριο: Θέσεις για το ελεύθερο εμπόριο
4
Τα «χειμερινά τριαντάφυλλα»

▪ Ο ρεπουμπλικανός υποψήφιος Πάτρικ Μπιουκάναν (1996) καταγγέλλει τις αυξημένες

εισαγωγές τριαντάφυλλων στις ΗΠΑ από την Νότια Αμερική
▪ Η παραγωγή όλων των χειμερινών τριαντάφυλλων στις ΗΠΑ θα επέβαλλε την αύξηση
των θερμοκηπίων, της κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και την περιορισμό της
παραγωγής άλλων αγαθών
▪ Η παραγωγή των χειμερινών τριαντάφυλλων θα ήταν ευκολότερη και φθηνότερη στην
Νότια Αμερική, όπου το Φεβρουάριο είναι καλοκαίρι και δεν απαιτούνται οι ίδιες
δαπάνες ενέργειας και άλλων πόρων
▪ Τα κράτη επιλέγουν να παράγουν σε μεγαλύτερη κλίμακα ορισμένα αγαθά με βάση το
κόστος ευκαιρίας
▪ Το διεθνές εμπόριο επιτρέπει την εξειδίκευση των χωρών στην παραγωγή αγαθών όπου
υπάρχει συγκριτικό πλεονέκτημα
Τα στατικά οφέλη από το εμπόριο
5
Οι χώρες συναλλάσσονται μεταξύ τους επειδή:
▪ Οι χώρες διαφέρουν μεταξύ τους. Οι διαφορές αυτές δύνανται να ωφελήσουν τα κράτη έτσι
ώστε να εξειδικεύονται σε δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να επιτελέσουν με μεγαλύτερη
αποτελεσματικότητα
▪ Οι χώρες επιδιώκουν να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή: Οι χώρες μπορούν να
παράγουν ένα συγκεκριμένο εύρος αγαθών σε μεγαλύτερη κλίμακα και άρα με μεγαλύτερη
αποτελεσματικότητα, σε σύγκριση με την παραγωγή του συνόλου των απαραίτητων αγαθών
▪ Υφίστανται θετικές επιπτώσεις ως προς την αύξηση της παραγωγικότητας

Το συγκριτικό πλεονέκτημα (David Ricardo)

▪ Η αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος υποδεικνύει το αμοιβαίο όφελος των κρατών από το
διεθνές εμπόριο
▪ Σε αντίθεση με τον A. Smith, ο D. Ricardo αποδεικνύει ότι το εμπόριο είναι επωφελές ακόμη και
όταν μια χώρα είναι αποτελεσματικότερη στην παραγωγή του συνόλου των αγαθών (απόλυτο
πλεονέκτημα)
Τα στατικά οφέλη από το εμπόριο
6
Απόλυτο πλεονέκτημα

▪ Απόλυτο πλεονέκτημα: Ένας παραγωγός έχει

απόλυτο πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός
αγαθού ή μιας υπηρεσίας εφόσον μπορεί να Εταιρεία 1 Εταιρεία 2
παράγει περισσότερες μονάδες αγαθού ή υπηρεσίας
ανά μονάδα χρόνου (π.χ. ώρα, έτος) σε σχέση με
τους υπόλοιπους παραγωγούς
▪ Πόσες πωλήσεις θα θυσιαστούν για να παραχθεί 20.000 20.000
ένα νέο σχέδιο; Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας… Πωλήσεις πωλήσεις πωλήσεις
ετησίως ετησίως
▪ Ορισμός: Για δύο αγαθά, κόστος ευκαιρίας (KE)
είναι το κόστος που προκύπτει από την θυσία ενός
αγαθού, για την παραγωγή κάποιου άλλου αγαθού 1.000 ιδέες 400 ιδέες
Σχεδιασμός σχεδιασμού σχεδιασμού
μοναδες αγαθου που 𝛉𝛖𝛔𝛊𝛂𝛇𝛆𝛕𝛂𝛊 ετησίως ετησίως
▪ KE =
μοναδες αγαθου που 𝛑𝛂𝛒𝛂𝛄𝛆𝛕𝛂𝛊
Τα στατικά οφέλη από το εμπόριο
7
Συγκριτικό πλεονέκτημα

▪ Συγκριτικό πλεονέκτημα: Ένας παραγωγός έχει

συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή ενός
αγαθού ή μιας υπηρεσίας εφόσον έχει ένα Εταιρεία 1 Εταιρεία 2
χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας ανά παραγόμενη
μονάδα σε σχέση με τους υπόλοιπους παραγωγούς
▪ Η εταιρεία 1 έχει χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας για
κάθε νέο σχέδιο σε σχέση με την εταιρεία 2: 20 20.000 20.000
έναντι 50 πωλήσεων ανά σχέδιο → Η εταιρεία 1 με Πωλήσεις πωλήσεις πωλήσεις
ετησίως ετησίως
συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή σχεδίων
▪ Η εταιρεία 2 έχει χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας για
κάθε νέα πώληση σε σχέση με την 1, θυσιάζοντας 1.000 ιδέες 400 ιδέες
400/20000 = 0,02 σχέδια/πώληση σε σύγκριση με Σχεδιασμός σχεδιασμού σχεδιασμού
1000/20000 = 0,05 σχέδια/πώληση της 1 ετησίως ετησίως
▪ Η εταιρεία 1 εξειδικεύεται στην παραγωγή νέων
σχεδίων ενώ η εταιρεία 2 στις πωλήσεις
 Τα στατικά οφέλη από το εμπόριο
8
Τα κόστη ευκαιρίας

▪ Κόστος ευκαιρίας του υφάσματος προς το κρασί:

➢ Αγγλία: 2.000 / 10.000 = 0,2 μπουκάλια κρασί
για μία γιάρδα ύφασμα Αγγλία Πορτογαλία
➢ Πορτογαλία: 8.000 / 10.000 = 0,8 μπουκάλια
κρασί για μία γιάρδα ύφασμα
2.000 8.000
➢ ΚΕ (Αγγλία) < ΚΕ (Πορτογαλία) κρασί
μπουκάλια μπουκάλια
▪ Κόστος ευκαιρίας κρασιού προς το ύφασμα:
➢ Αγγλία: Θυσία 5 γιάρδων υφάσματος για την
10.000 10.000
παραγωγή ενός μπουκαλιού κρασιού ύφασμα
γιάρδες γιάρδες
➢ Πορτογαλία: Θυσία 1,25 γιάρδων υφάσματος για
την παραγωγή ενός μπουκαλιού κρασιού
➢ ΚΕ (Πορτογαλία) < ΚΕ (Αγγλία)
 Τα στατικά οφέλη από το εμπόριο
9
Διεύρυνση καταναλωτικών δυνατοτήτων

▪ Οι χώρες μπορούν να επωφεληθούν από την εξειδίκευση

▪ Πριν το εμπόριο: Οι χώρες περιορίζονται στις εγχώριες
παραγωγικές τους δυνατότητες
Αγγλία Πορτογαλία
➢ Αγγλία: Παραγωγή 5.000 γιάρδων υφάσματος και 1.000
μπουκάλια κρασιού
➢ Πορτογαλία: Παραγωγή 5.000 γιάρδων υφάσματος και
4.000 μπουκάλια κρασιού 2.000 8.000
κρασί
μπουκάλια μπουκάλια
▪ Μετά το εμπόριο: Έστω ένας λόγος τιμής υφάσματος προς
κρασί της τάξης του 10:5
➢ Αγγλία: Παράγει 10.000 γιάρδες ύφασμα, ανταλλάσει τις 10.000 10.000
ύφασμα
5.000 για 2.500 μπουκάλια κρασί (> 1.000) γιάρδες γιάρδες
➢ Πορτογαλία: Παράγει 8.000 μπουκάλια κρασί, ανταλλάσει
τα 4.000 για 8.000 γιάρδες ύφασμα (>5.000)
Αδυναμίες και επιφυλάξεις του υποδείγματος 10
▪ Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει απόλυτη εξειδίκευση: Τα ίδια προϊόντα μπορεί να
παράγονται και στις δύο (ή περισσότερες) χώρες (σχετική εξειδίκευση)
▪ Δεν επιβεβαιώνεται η ισότιμη διανομή των ωφελειών μεταξύ των χωρών
▪ Τα οφέλη από το εμπόριο δεν επαναλαμβάνονται: Έπειτα από την αναδιανομή των
συντελεστών παραγωγής μέσω εμπορίου, δεν υφίστανται επιπρόσθετα οφέλη
▪ Δεν επιβεβαιώνεται η συνεχής και πλήρης απασχόληση, δηλαδή η μετακίνηση της
εργασίας από τον έναν κλάδο στον άλλο
▪ Δεν λαμβάνεται υπόψιν ο αντίκτυπος του διεθνούς εμπορίου στην διανομή των
εισοδημάτων εντός των χωρών
▪ Δεν λαμβάνεται υπόψιν ο αντίκτυπος της γεωγραφικής απόστασης και το κόστος
μεταφοράς γενικότερα στην δομή του διεθνούς εμπορίου
▪ Δεν λαμβάνονται υπόψιν οι διαφοροποιήσεις στην διαθεσιμότητα φυσικών πόρων
▪ Δεν λαμβάνεται υπόψιν ο ρόλος των οικονομιών κλίμακας στον προσδιορισμό της
διάρθρωσης του διεθνούς εμπορίου…
Διεθνές εμπόριο: Το υπόδειγμα Heckscher – Ohlin
11
Πόροι και διεθνές εμπόριο

▪ Το διεθνές εμπόριο επηρεάζεται κι από τις διαφορές στη διαθεσιμότητα των πόρων μεταξύ
των εθνικών οικονομιών
▪ Θεώρημα Heckscher – Ohlin («θεωρία των αναλογιών των συντελεστών παραγωγής»)
➢ Οι διαφορές στους πόρους αποτελούν την μοναδική αιτία εμπορίου
➢ Αλληλεπίδραση των πόρων: Η σχετική αφθονία των συντελεστών παραγωγής
➢ Η τεχνολογία παραγωγής: Η σχετική ένταση αξιοποίησης των συντελεστών παραγωγής

▪ Υποθέσεις στο υπόδειγμα «2 x 2 x 2»:

➢ Αρχική εξέταση μιας οικονομίας δίχως εμπόριο
➢ Δύο χώρες: Ημεδαπή και Αλλοδαπή, και δύο αγαθά: Ύφασμα και Τρόφιμα
➢ Δύο κινητοί συντελεστές παραγωγής: Το κεφάλαιο και η εργασία
❖ Η γη, απαραίτητη στην γεωργική παραγωγή, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την
κατασκευή εργοστασίου υφάσματος
❖ Το κεφάλαιο μπορεί πρακτικά να χρησιμοποιηθεί και στους δύο κλάδους
Διεθνές εμπόριο: Το υπόδειγμα Heckscher – Ohlin
12
Σχετικές τιμές και δομή εμπορίου

▪ Έστω L/Kημεδαπής > L/Kαλλοδαπής: Η Ημεδαπή έχει αφθονία

RS* (αλλοδ)
εργασίας, ενώ η Αλλοδαπή έχει αφθονία κεφαλαίου
Σχετική τιμή
▪ Δίχως εμπόριο, η σχετική τιμή υφάσματος ως προς τα τρόφιμα υφάσματος (Pc/Pf)
RS (ημεδ)
𝑷𝒄
στην Ημεδαπή είναι μικρότερη από αυτή στην Αλλοδαπή
𝑷𝑭

▪ Με εμπόριο, οι σχετικές τιμές συγκλίνουν: Καθιερώνεται μια

𝑃
νέα «διεθνής» σχετική τιμή υφάσματος ((𝑃𝑐 )²) 𝑃
𝐹 (𝑃𝑐 )³ 3
𝐹
▪ Θεώρημα Η-Ο: Η χώρα που αφθονεί σε ένα συντελεστή εξάγει το
𝑃
(𝑃𝑐 )² 2
αγαθό του οποίου η παραγωγή είναι έντασης του συντελεστή
𝐹
▪ Ημεδαπή (αύξηση σχετικής τιμής υφάσματος): Οι εργαζόμενοι 𝑃 1
(𝑃𝑐 )¹
ωφελούνται, οι ιδιοκτήτες κεφαλαίου ζημιώνονται 𝐹

▪ Αλλοδαπή (μείωση σχετικής τιμής υφάσματος): Οι εργαζόμενοι RD

ζημιώνονται, οι ιδιοκτήτες κεφαλαίου ωφελούνται
▪ Συμπέρασμα: Οι κάτοχοι των συντελεστών σε αφθονία Σχετική ποσότητα
ωφελούνται, οι κάτοχοι των σπάνιων συντελεστών ζημιώνονται υφάσματος (Qc/Qf)
Τα δυναμικά οφέλη από το εμπόριο
13
Η θεωρία των εξωτερικών οικονομιών κλίμακας
▪ Η ανάλυση των εξωτερικών οικονομιών κλίμακας ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα
▪ Ο βρετανός οικονομολόγος Alfred Marshall (1842-1924) και οι οικονομικές επιδόσεις των
γεωγραφικά συγκεντρωμένων κλάδων στις βιομηχανικές περιοχές
▪ Παραδείγματα:
➢ Ο κλάδος υψηλής τεχνολογίας στην Silicon Valley της Καλιφόρνιας
➢ Ο κλάδος της μικροηλεκτρονικής στην Shenzhen της Κίνας
➢ Η συγκέντρωση του κλάδου της παροχής υπηρεσιών πληροφορικής στην Bangalore (Ινδία)

▪ Λόγοι επιτυχίας της γεωγραφικής συγκέντρωσης επιχειρήσεων:

➢ Η ικανότητα των γεωγραφικά συγκεντρωμένων επιχειρήσεων να στηρίζουν ειδικευμένους
προμηθευτές στο συγκεκριμένο αντικείμενο δραστηριότητας του κλάδου
➢ Ο γεωγραφικά συγκεντρωμένος κλάδος διευκολύνει την συγκέντρωση της αγοράς
εργασίας (υψηλή διαθεσιμότητα εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού)
➢ Η γεωγραφική συγκέντρωση συνεισφέρει στην διευκόλυνση της διάχυσης των γνώσεων
Τα δυναμικά οφέλη από το εμπόριο
14

Τιμή (κόστος)
Εξωτερικές οικονομίες, προϊόν και τιμές
𝑷𝐊𝐈𝐍𝚨 < 𝑷𝚮𝚷𝚨
▪ Υπόθεση εργασίας: Έστω υπάρχουν μόνο δύο χώρες, η
Κίνα και οι Η.Π.Α., καθεμία εκ των δύο παράγουν
κουμπιά. Η παραγωγή τους υπόκειται σε εξωτερικές
𝑷𝚮𝚷𝚨
οικονομίες κλίμακας
𝑨𝑪𝚮𝚷𝚨
▪ Δίχως διεθνές εμπόριο: 𝑫𝚮𝚷𝚨
➢ Η τιμή και το προϊόν ισορροπίας καθορίζονται από το
σημείο τομής των εγχώριων καμπύλων προσφοράς Παραγόμενη

Τιμή (κόστος)
ποσότητα
και ζήτησης σε καθεμία από τις δύο χώρες
➢ Τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση λαμβάνει
χώρα σε εγχώριο επίπεδο: Τα κινέζικα κουμπιά
αγοράζονται στην Κίνα, τα αμερικάνικα κουμπιά
αγοράζονται στις ΗΠΑ
𝑷𝐊𝐈𝐍𝚨 𝑨𝑪𝐊𝐈𝐍𝚨
▪ Δίχως διεθνές εμπόριο, η τιμή του κουμπιού στην Κίνα
𝑫𝐊𝐈𝐍𝚨
είναι χαμηλότερη από την τιμή στις ΗΠΑ
Παραγόμενη
ποσότητα
Τα δυναμικά οφέλη από το εμπόριο
15
Εξωτερικές οικονομίες, προϊόν και τιμές

▪ Υπόθεση εργασίας: Έστω υπάρχει διεθνές εμπόριο

Τιμή (κόστος)
▪ Επέκταση κλάδου παραγωγής στην Κίνα → περαιτέρω
μείωση του μέσου κόστους παραγωγής στην Κίνα
▪ Συρρίκνωση κλάδου παραγωγής στις ΗΠΑ → περαιτέρω
αύξηση του μέσου κόστους παραγωγής στις ΗΠΑ
𝑷𝟏
▪ Συγκέντρωση της παραγωγής κουμπιών στην Κίνα: Η
τιμή των κουμπιών μικρότερη από την προηγούμενη
τιμή (προ διεθνούς εμπορίου) σε κάθε χώρα 𝑷𝟐
𝑨𝑪𝚱𝚰𝚴𝚨
▪ Η ύπαρξη εξωτερικών οικονομιών κλίμακας και η
συγκέντρωση της παραγωγής σε μία χώρα συμβάλλουν DΚΙΝΑ Dπαγκόσμια
στην μείωση της διεθνούς τιμής, και όχι σε σύγκλιση Παραγόμενη
𝑸𝟏 𝑸𝟐
όπως στο υπόδειγμα Η-Ο (ζητούμενη)
ποσότητα
κουμπιών
Τα μέσα της εμπορικής πολιτικής
16
Τελωνειακές Ενώσεις και Ζώνες Ελεύθερων Συναλλαγών

▪ Ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ δύο ή περισσότερων χωρών μπορούν να

επιτευχθούν μέσω δύο οδών:
➢ Ζώνες Ελεύθερων Συναλλαγών: Η μεταφορά προϊόντων από μία χώρα σε μια άλλη
πραγματοποιείται δίχως την επιβολή δασμών, η συνθήκη αυτή δεν αφορά τρίτες χώρες
➢ Τελωνειακές ενώσεις: Οι χώρες σε μια τελωνειακή ένωση πρέπει να συμφωνήσουν στον
προσδιορισμό του ύψους των δασμών (NAFTA ΗΠΑ-Καναδά-Μεξικό, Ε.Ε.)

▪ Παραδείγματα ΠΕΣ (Regional Trade Agreements):

➢ Στην Ευρώπη: Η Ευρωπαϊκή Ένωση
➢ Στην Αμερική: Το Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (NAFTA) και η Κοινή
Αγορά του Νότου (MERCOSUR)
➢ Στην Αφρική: Η Τελωνειακή Ένωση Νότιας Αφρικής (Μποτσουάνα, Λεσότο, Ναμίμπια,
Νότια Αφρική, Eswatini)
➢ Στην Ασία: Η Ένωση Χωρών Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN)
Τα μέσα της εμπορικής πολιτικής
17
Τελωνειακές Ενώσεις και Ζώνες Ελεύθερων Συναλλαγών

▪ Διαφορά μεταξύ Τελωνειακών Ενώσεων και Ζωνών Ελεύθερων Συναλλαγών

➢ Στις Τελωνειακές Ενώσεις: Απελευθέρωση εμπορίου μεταξύ των μελών, καθορισμός
κοινού εξωτερικού δασμολογίου (ΚΕΔ) → Δημιουργία εμπορίου αλλά και εκτροπή
εμπορίου (προμηθευτές χαμηλότερου κόστους εκτός της Ένωσης)
➢ Στις Ζώνες Ελεύθερων Συναλλαγών: Περιορισμός εμποδίων μέσα στην επικράτεια, δεν
καθορίζεται κοινό εξωτερικό δασμολόγιο, οι χώρες επιβάλλουν ελεύθερα τους δικούς τους
δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα εκτός της επικράτειας → Δημιουργία εμπορίου αλλά
συνήθως μικρότερη εκτροπή εμπορίου

▪ Επιπτώσεις των Τελωνειακών Ενώσεων:

➢ Η τελωνειακή ένωση δεν αποκλείεται να επιδεινώσει την θέση μιας εθνικής οικονομίας…
➢ Οι χώρες επωφελούνται όταν μια τελωνειακή ένωση οδηγεί σε νέο εμπόριο (δημιουργία
εμπορίου) και ζημιώνονται όταν το εμπόριο στο πλαίσιο της τελωνειακής ένωσης
αντικαθιστά τις εμπορικές ανταλλαγές με χώρες εκτός της τελωνειακής ένωσης
➢ Αύξηση ανταγωνισμού, θετικές επιδράσεις στις τιμές, αύξηση του προϊόντος, πιθανή η
προσέλκυση διεθνών επενδύσεων
Τα μέσα της εμπορικής πολιτικής
18
Δασμοί και άλλα μέσα άσκησης εμπορικής πολιτικής
▪ Ο δασμός είναι ο φόρος ο οποίος επιβάλλεται κατά την εισαγωγή ενός προϊόντος, είναι το
πιο απλό μέσο άσκησης εμπορικής πολιτικής
▪ Κατηγορίες δασμών
➢ Δασμοί κατ’ είδος: Σταθερή επιβάρυνση για κάθε μονάδα εισαγόμενου προϊόντος
➢ Δασμοί επί της αξίας: Φόροι που επιβάλλονται ως ποσοστό (%) επί της αξίας των
εισαγόμενων προϊόντων
▪ Ο σκοπός του δασμού
➢ Βασικότερος λόγος επιβολής η προστασία εγχώριων παραγωγικών κλάδων έναντι των
εισαγωγών
➢ H είσπραξη εσόδων από το κράτος
▪ Η επιβολή δασμών περιορίζεται στο πέρασμα του χρόνου, λόγω της προστασίας των
εγχώριων κλάδων μέσω μη δασμολογικών εμποδίων, όπως:
➢ Ποσοστώσεις εισαγωγών: Περιορισμός της ποσότητας εισαγόμενων προϊόντων
➢ Εκούσιοι περιορισμοί εξαγωγών (VER): Περιορισμός της ποσότητας εξαγόμενων προϊόντων
Τα μέσα της εμπορικής πολιτικής
19
▪ Εξαγωγικές επιδοτήσεις
➢ Η χρηματική καταβολή σε μια επιχείρηση ή ένα φυσικό πρόσωπο που εξάγει ένα προϊόν
➢ Ο μηχανισμός της εξαγωγικής επιδότησης αντίστροφος αυτού του δασμού: Μια εξαγωγική
επιδότηση αυξάνει τις τιμές στη χώρα εξαγωγής, ενώ τις μειώνει στην χώρα εισαγωγής
▪ Ποσοστώσεις εισαγωγών
➢ Συμβάλλουν στον άμεσο περιορισμό της ποσότητας εισαγόμενου προϊόντος, μέσω της
χορήγησης αδειών, το οποίο επιτρέπεται να εισαχθεί σε μια χώρα
➢ Προκαλούν πάντοτε αύξηση της εγχώριας τιμής των εισαγόμενων προϊόντων
▪ Εκούσιοι περιορισμοί εξαγωγών (Voluntary Export Restraint): Γενικότερα, αποτελούν αίτημα των
χωρών εισαγωγής και συνομολογούνται με τις χώρες εξαγωγής (π.χ. περιορισμός εξαγωγών
αυτοκινήτων προς τις ΗΠΑ από την Ιαπωνία)
▪ Αξίωση ελάχιστου εγχώριου μερίδιου παραγωγής: Η απαίτηση ένα μέρος της παραγωγής του τελικού
αγαθού να πραγματοποιείται εγχωρίως (συνήθως στις αναπτυσσόμενες χώρες)
▪ Γραφειοκρατικά «εμπόδια»: Περιορισμός των εισαγωγών από τις κυβερνήσεις μέσω της ανεπίσημης
οδού (π.χ. εισαγωγές ιαπωνικών video στη Γαλλία)
Τα μέσα της εμπορικής πολιτικής
20
Κατηγοριοποιήσεις των χωρών (Greenaway, 1987)

▪ Χώρες με ισχυρό εξωτερικό προσανατολισμό: Περιορισμένοι

εμπορικοί ή συναλλαγματικοί έλεγχοι, δεν υφίστανται Strongly outward oriented
διακρίσεις για το αν η παραγωγή προσανατολίζεται στην «Ασιατικοί Τίγρεις» (Singapore, S. Korea, 1963-73)
εγχώρια ή εξωτερική αγορά, με το αν η κατανάλωση
προσανατολίζεται στα εγχώρια ή εισαγόμενα προϊόντα
▪ Χώρες με μέτριο εξωτερικό προσανατολισμό: Ευνοείται ο Moderately outward oriented
προσανατολισμός των παραγόμενων προϊόντων στην Brazil, Indonesia, 1963-73
εγχώρια αγορά αντί των εξαγωγών, ευνοείται η αγορά Turkey, Chile, 1973-1985
εγχώριων προϊόντων
▪ Χώρες με μέτριο εσωτερικό προσανατολισμό: Υποβάθμιση Moderately inward oriented
της σημασίας των εξαγωγών, ευνοείται η πολιτική της Yugoslavia, Nicaragua, 1963-1985
υποκατάστασης των εισαγωγών
▪ Χώρες με ισχυρό εσωτερικό προσανατολισμό: Ευνοείται η Strongly inward oriented
παραγωγή για την εγχώρια αγορά, οι εισαγωγές τίθενται Argentina, Bangladesh,1963-1985
υπό διακριτική μεταχείριση
Περιπτώσεις μελέτης
21
Η Ασιατική περίπτωση
Exports value (% of GDP) – World Bank
▪ Σταδιακή προσέγγιση των εισοδηματικών επιπέδων των 60
ανεπτυγμένων χωρών από ορισμένες αναπτυσσόμενες
χώρες ή περιοχές (Ν. Κορέα, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη)
50
▪ Βασικά χαρακτηριστικά:
40
➢ Περιορισμός της κρατικής παρεμβατικότητας (π.χ.
άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας, 1978) με σχετικές
εξαιρέσεις (Ιαπωνία, Ν. Κορέα) 30

➢ Σημαντική ενίσχυση του εξαγωγικού τομέα, στην

20
οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η διαδικασία
οικονομικής μεγέθυνσης
10
➢ Δύσκολη η απομόνωση της επίδρασης της
απελευθέρωσης του εμπορίου από τον αντίκτυπο
0
των υπόλοιπων οικονομικών μεταρρυθμίσεων

1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
2018
➢ Λανθασμένη η άποψη ότι οι χώρες δεν μπορούν να China India Korea, Rep. Philippines
γίνουν πλουσιότερες…
Η περίπτωση των BRIC – Η Κίνα
22

▪ Δεν έχει σημασία εάν η γάτα είναι μαύρη ή

άσπρη, σημασία έχει να πιάνει τα ποντίκια…
(Deng Xiao Ping, 1978)
▪ Μεγέθυνση μέσω εξαγωγών: Το διεθνές
εμπόριο σημαντική παράμετρος στην
αναπτυξιακή πορεία της χώρας (εξαγωγές
βιομηχανικών προϊόντων)
▪ Εισροή ξένων άμεσων επενδύσεων: Καίριας
σημασίας η εγκατάσταση των ΕΟΖ αρχικά στο
ΝΑ παράκτιο τμήμα της χώρας
▪ Επενδύσεις στο εσωτερικό … και πλέον στο
εξωτερικό (π.χ. Αφρική)
▪ Υψηλά ποσοστά αποταμίευσης
▪ Σταδιακή μεταστροφή προς το μοντέλο
τόνωσης της εσωτερικής κατανάλωσης
Η περίπτωση των BRIC – Η Βραζιλία
23

▪ Καθοριστική η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών

με έμφαση στην εγχώρια αγορά
▪ Σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις:
➢ Εμπορικά αεροσκάφη
➢ Μηχανές αυτοκίνητου
➢ Χημικά προϊόντα
▪ Εισροή ξένων άμεσων επενδύσεων
▪ Σημαντική και σταθερή πρόκληση η άμβλυνση των
εισοδηματικών ανισοτήτων, οι οποίες ανθίστανται…
▪ Συντελεστής Gini: 0,52 (2018)
▪ Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες για την υποβάθμιση
του περιβάλλοντος
Η περίπτωση των BRIC – Η Ινδία
24

▪ Η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα παγκοσμίως

▪ Μεταρρυθμίσεις για το άνοιγμα της χώρας στο
εξωτερικό εμπόριο
▪ Καθοριστική η ανάπτυξη του τομέα των
υπηρεσιών με έμφαση στις εξαγωγές τεχνικών
υπηρεσιών τεχνολογίας πληροφοριών (ΙΤ)
▪ Σχετικά υψηλό ποσοστό συμβολής της
αγροτικής παραγωγής στο ΑΕΠ
▪ Σημαντική πρόκληση η βελτίωση των
υποδομών της χώρας…
▪ Η φτώχεια ανθίσταται σε σύγκριση με την
σταδιακή βελτίωση του μορφωτικού επίπεδου
του πληθυσμού
Η περίπτωση των BRIC – Η Ρωσική Ομοσπονδία
25

▪ Οικονομική μεγέθυνση μέσω των εξαγωγών

βασικών ενεργειακών πόρων και πρώτων
υλών
▪ Το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και ο
υψηλότερος Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης
(HDI) μεταξύ των υπόλοιπων οικονομιών
BRIC
▪ Μεγάλη η συμμετοχή του τομέα των
υπηρεσιών στο ΑΕΠ
▪ Σημαντική εξάρτηση των Ευρωπαϊκών
χωρών από τις εισαγωγές Ρωσικού φυσικού
αερίου
▪ Υψηλές εισοδηματικές ανισότητες…
Η περίπτωση των BRIC – Τα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας
26

GDP per capita, PPP (constant 2017 international $)

70000

60000

50000

40000

30000

20000

10000

Brazil China India Russian Federation United States

Η περίπτωση των BRIC – Τα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας
27

GDP, PPP (constant 2017 international $)

30,000,000,000,000

25,000,000,000,000

20,000,000,000,000

15,000,000,000,000

10,000,000,000,000

5,000,000,000,000

Brazil India Russian Federation United States China

Η περίπτωση των BRIC – Τα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας
28

Exports of goods and services (% of GDP)

46
44
42
40
38
36
34
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6

Brazil China India Russian Federation United States

Η περίπτωση των BRIC – Τα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας
29

Imports of goods and services (% of GDP)

32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8

Brazil China India Russian Federation United States

Οι επιπτώσεις στις ανεπτυγμένες χώρες
30
Οι επιπτώσεις στην ζήτηση και στην προσφορά
▪ Αύξηση ζήτησης στην αγορά τελικών προϊόντων, στην αγορά ενεργειακών πόρων και
πρώτων υλών (άνοδος τιμών), αύξηση τιμών των αγροτικών προϊόντων (τρόφιμα)
▪ Ταχεία επέκταση της μεσαίας τάξης στις αναδυόμενες οικονομίες, επιπτώσεις στις
καταναλωτικές συνήθειες → Συνολική αύξηση της διεθνούς ζήτησης
▪ Παραγωγή τροφίμων από την αγροτική παραγωγή vs. Παραγωγή ενέργειας από βιοκαύσιμα
▪ Διεύρυνση παγκόσμιας προσφοράς τελικών προϊόντων & συντελεστών παραγωγής λόγω των
νέων «παικτών» → ελάφρυνση κόστους αντιμετώπισης του πληθωρισμού στις
ανεπτυγμένες χώρες
▪ Σταδιακή άνοδος των επιπέδων εξειδίκευσης στις αναδυόμενες οικονομίες: Απειλή προς τις
ανεπτυγμένες οικονομίες;
➢ Αποδυνάμωση συγκριτικού πλεονεκτήματος των ανεπτυγμένων χωρών στην υψηλή
τεχνολογία
➢ Εξάπλωση τεχνολογίας στις αναπτυσσόμενες → εξαγωγές αγαθών υψηλής τεχνολογίας
➢ Μείωση τιμών αγαθών στις διεθνείς αγορές, μείωση ημερομισθίων εξειδικευμένων εργατών
Το υπόδειγμα βαρύτητας
31
Μια προσπάθεια ενοποίησης των θεωριών

▪ Η πρόταση από τον Jan Tinbergen για την εξήγηση των παραγόντων που καθορίζουν
το διεθνές εμπόριο (1962)
▪ Η θεώρηση: «Η ελκτική δύναμη που ασκείται μεταξύ δύο ουράνιων σωμάτων είναι
ανάλογη των μαζών των σωμάτων αυτών, και αντιστρόφως ανάλογη της μεταξύ τους
απόστασης»
𝒎𝟏 𝒎𝟐 𝒀𝒊 𝒀𝒋
F=G 𝟐 Xij = K
𝒓 𝑻𝒊𝒋

▪ F: Η ελκτική δύναμη ▪ Xij: Εξαγωγές από την χώρα i στην j

▪ G: Η βαρυτική σταθερά ▪ Κ: Σταθερά
▪ m1: Μάζα σώματος 1 ▪ Yi: Οικονομικό μέγεθος χώρας i
▪ m2: Μάζα σώματος 2 ▪ Yj: Οικονομικό μέγεθος χώρας j
▪ r: Η απόσταση μεταξύ τους ▪ Tij: Κόστη εμπορίου
Το υπόδειγμα βαρύτητας
32
Οι αποθαρρυντικοί και αποθαρρυντικοί προς το διεθνές εμπόριο παράγοντες

▪ Γεωγραφική απόσταση και γειτνίαση

▪ Νησιωτικότητα και μεσογειότητα (έλλειψη πρόσβασης στην θάλασσα)
▪ Η κοινή γλώσσα και η ύπαρξη κοινής εθνοτικής γλώσσας
▪ Οι αποικιακοί δεσμοί και η ύπαρξη διασποράς
▪ Το κοινό νόμισμα και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες
▪ Οι μεταφορικές υποδομές και η ποιότητα των δικτύων
▪ Η διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων καθώς και οι κλιματολογικοί παράγοντες
▪ Οι θεσμοί (οι κοινοί «κανόνες του παιχνιδιού») και οι θεσμικές μεταβολές
▪ Οι εμπορικές πολιτικές προστατευτισμού και τα διμερή δασμολογικά εμπόδια
▪ Οι διαφοροποιήσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας (Ricardo)
Δείκτες για το διεθνές εμπόριο
33
▪ O Sachs and Warner Openness Index (1995): Κατηγοριοποίηση των εθνικών
οικονομιών ως ανοικτές ή κλειστές, με βάση 5 κριτήρια:
➢ Μέσο ύψος δασμού υψηλότερο (ή χαμηλότερο) από 40%
➢ Τα μη δασμολογικά εμπόδια καλύπτουν περισσότερο (ή λιγότερο) από το 40% των
εισαγωγών
➢ Ένα οικονομικό σύστημα σοσιαλιστικού τύπου
➢ Δημόσιο μονοπώλιο στο μεγαλύτερο μερίδιο των εξαγωγών
➢ Μαύρη αγορά συναλλάγματος με τιμή υψηλότερη από 20%

Ιστοσελίδα: https://www.bristol.ac.uk/Depts/Economics/Growth/sachs.htm

▪ Ο δείκτης Economic Freedom Index από το Think Tank της Ουάσινγκτον Heritage
Foundation: Ένας σταθμισμένος δείκτης ο οποίος συμπεριλαμβάνει θεσμικές
μεταβλητές
Ιστοσελίδα: https://www.heritage.org/index/
Δείκτες για το διεθνές εμπόριο
34

▪ O Balassa Index (1965): Ο δείκτης αναπαριστά το αποκαλυπτώμενο συγκριτικό

πλεονέκτημα μιας χώρας (Revealed Comparative Advantage ή RCA) στις εξαγωγές
ενός αγαθού ή μιας ομάδας αγαθών
▪ Έστω μια χώρα i παράγει και εξάγει ένα προϊόν k, τότε ο δείκτης RCA είναι ο λόγος
του μεριδίου των εξαγωγών X του προϊόντος k της χώρας i προς το μερίδιό του
στο παγκόσμιο εμπόριο:

RCAi,k = (Xi,k / Xi) / (Xk / X)

▪ Η χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στις εξαγωγές ενός αγαθού όταν RCA > 1
▪ Η βάση UNCTADStat για το διεθνές εμπόριο: Δεδομένα για τον δείκτη RCA σε
επίπεδο χωρών για συγκεκριμένες ομάδες προϊόντων, τις εξαγωγές / εισαγωγές
συνολικά και ανά ομάδα προϊόντων με βάση την SITC κατηγοριοποίηση, κ.α.
Ιστοσελίδα: https://unctadstat.unctad.org/EN/
Βιβλιογραφία 35
▪ Taylor J.E., Lybbert T.J., 2016. Οικονομικά της Ανάπτυξης – Βασικές Αρχές. 1η έκδοση.
Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
▪ Thirlwall A.P., Pacheco-Lopez P., 2022. Οικονομικά της Ανάπτυξης – Θεωρία και
Δεδομένα. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
▪ Λυμπεράκη Α., Σκορδίλη Σ., 2019. Οικονομική Γεωγραφία - Οι νέες συντεταγμένες
του παγκόσμιου χάρτη χωροθέτησης και χωρικής οργάνωσης της οικονομικής
δραστηριότητας. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
 36

Τέλος Διάλεξης 11