Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 21

‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬

‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻻﺳﺘﺸﺮﺍﻕ ﺑﻴﻦ ﺇﺷﻜﺎﻟﻴﺔ ﺍﻟﻤﺼﻄﻠﺢ ﻭﺟﻨﺎﻳﺔ ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ‬ ‫ﺍﻟﻌﻨﻮﺍﻥ‪:‬‬


‫ﻣﺠﻠﺔ ﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﻭﺃﺑﺤﺎﺙ‬ ‫ﺍﻟﻤﺼﺪﺭ‪:‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻟﺠﻠﻔﺔ‬ ‫ﺍﻟﻨﺎﺷﺮ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺮﻭﺓ‪ ،‬ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺍﻟﻤؤﻟﻒ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ‪:‬‬
‫ﻣﺞ‪ ,14‬ﻉ‪2‬‬ ‫ﺍﻟﻤﺠﻠﺪ‪/‬ﺍﻟﻌﺪﺩ‪:‬‬
‫ﻧﻌﻢ‬ ‫ﻣﺤﻜﻤﺔ‪:‬‬
‫‪2022‬‬ ‫ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﻤﻴﻼﺩﻱ‪:‬‬
‫ﺃﻓﺮﻳﻞ‬ ‫ﺍﻟﺸﻬﺮ‪:‬‬
‫‪186 - 204‬‬ ‫ﺍﻟﺼﻔﺤﺎﺕ‪:‬‬

‫إشكالية املصطلح و جناية التاريخ‬ ‫تعريف االستشراق بين‬


‫‪10.35157/0578-014-002-018‬‬ ‫‪:DOI‬‬
‫‪1269924‬‬ ‫ﺭﻗﻢ ‪:MD‬‬
‫‪The definition of Orientalism between the problem‬‬ ‫‪of terminology‬‬
‫ﻭﻣﻘﺎﻻﺕ‬ ‫ﺑﺤﻮﺙ‬ ‫ﺍﻟﻤﺤﺘﻮﻯ‪and:‬‬
‫ﻧﻮﻉ ‪the‬‬
‫‪Felony of History‬‬
‫‪Arabic‬‬ ‫ﺍﻟﻠﻐﺔ‪:‬‬
‫‪EduSearch,‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫‪EcoLink,‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫‪ IslamicInfo,‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫‪AraBase,‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫‪HumanIndex‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ﺍﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‪:‬ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ﻗﻮﺍﻋﺪ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ــــ‬
‫‪Benali MESROUA‬‬ ‫َّ‬
‫ﺍﻻﺳﺘﺸﺮﺍﻕ‪ُ ،‬روة‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻡ بن علي مس‬
‫ﺍﻟﻤﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﺒﻴﺮﻳﺔ‪ ،‬ﺍﻟﻔﻜﺮ ﺍﻟﻐﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺍﻟﻠﻐﺔ‬ ‫ﺍﻟﻈﻮﺍﻫﺮ ﺍﻟﻔﻜﺮﻳﺔ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺍﺿﻴﻊ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫جامعة امحمد بوقرة بومرداس‬
‫‪http://search.mandumah.com/Record/1269924‬‬ ‫ﺭﺍﺑﻂ‪:‬‬
‫‪Mhamed BOUGARA University Boumerdes. Faculty of Lettres and Languages.‬‬
‫‪Department of Arabic language and Letters‬‬
‫‪b.mesroua@univ-boumerdes.dz‬‬

‫ـــــ ــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــ ــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــ ــ‬
‫‪2022-03-27‬‬ ‫تاريخ القبول ‪:‬‬ ‫‪2021-11-13‬‬ ‫تاريخ االستالم‪:‬‬

‫© ‪ 2023‬ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪ .‬ﺟﻤﻴﻊ ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬‬


‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ ﻣﻊ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ ﺃﻥ ﺟﻤﻴﻊ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪ .‬ﻳﻤﻜﻨﻚ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺃﻭ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪ ،‬ﻭﻳﻤﻨﻊ ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ ﺃﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ ﺃﻱ ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺍﻗﻊ ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ ﺃﻭ ﺍﻟﺒﺮﻳﺪ ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ( ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪186‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ﻟﻺﺳﺘﺸﻬﺎﺩ ﺑﻬﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻗﻢ ﺑﻨﺴﺦ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﺘﺎﻟﻴﺔ ﺣﺴﺐ ﺇﺳﻠﻮﺏ ﺍﻹﺳﺘﺸﻬﺎﺩ ﺍﻟﻤﻄﻠﻮﺏ‪:‬‬

‫ﺇﺳﻠﻮﺏ ‪APA‬‬
‫ﻣﺴﺮﻭﺓ‪ ،‬ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ .(2022) .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻻﺳﺘﺸﺮﺍﻕ ﺑﻴﻦ ﺇﺷﻜﺎﻟﻴﺔ ﺍﻟﻤﺼﻄﻠﺢ ﻭﺟﻨﺎﻳﺔ ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ‪.‬ﻣﺠﻠﺔ ﺩﺭﺍﺳﺎﺕ‬
‫ﻭﺃﺑﺤﺎﺙ‪ ،‬ﻣﺞ‪ ,14‬ﻉ‪ .204 - 186 ،2‬ﻣﺴﺘﺮﺟﻊ ﻣﻦ ‪1269924/Record/com.mandumah.search//:http‬‬
‫ﺇﺳﻠﻮﺏ ‪MLA‬‬
‫ﻣﺴﺮﻭﺓ‪ ،‬ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪" .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻻﺳﺘﺸﺮﺍﻕ ﺑﻴﻦ ﺇﺷﻜﺎﻟﻴﺔ ﺍﻟﻤﺼﻄﻠﺢ ﻭﺟﻨﺎﻳﺔ ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ‪".‬ﻣﺠﻠﺔ ﺩﺭﺍﺳﺎﺕ ﻭﺃﺑﺤﺎﺙﻣﺞ‪,14‬‬
‫ﻉ‪ .204 - 186 :(2022) 2‬ﻣﺴﺘﺮﺟﻊ ﻣﻦ ‪1269924/Record/com.mandumah.search//:http‬‬

‫تعريف االستشراق بين إشكالية املصطلح و جناية التاريخ‬


‫‪The definition of Orientalism between the problem of terminology and the‬‬
‫‪Felony of History‬‬
‫ـــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ــــ ـ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ـ ــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ـــــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ـــــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــــ‬
‫بن علي َم ْس ُر َّوة ‪Benali MESROUA‬‬
‫جامعة امحمد بوقرة بومرداس‬
‫‪Mhamed BOUGARA University Boumerdes. Faculty of Lettres and Languages.‬‬
‫‪Department of Arabic language and Letters‬‬
‫‪b.mesroua@univ-boumerdes.dz‬‬

‫ـــــ ــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــ ــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــ ــ‬
‫‪2022-03-27‬‬ ‫تاريخ القبول ‪:‬‬ ‫‪2021-11-13‬‬ ‫تاريخ االستالم‪:‬‬

‫© ‪ 2023‬ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪ .‬ﺟﻤﻴﻊ ﺍﻟﺤﻘﻮﻕ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪.‬‬


‫ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻣﺘﺎﺣﺔ ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺗﻔﺎﻕ ﺍﻟﻤﻮﻗﻊ ﻣﻊ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ ﺃﻥ ﺟﻤﻴﻊ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮﻇﺔ‪ .‬ﻳﻤﻜﻨﻚ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺃﻭ ﻃﺒﺎﻋﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻤﺎﺩﺓ ﻟﻼﺳﺘﺨﺪﺍﻡ‬
‫ﺍﻟﺸﺨﺼﻲ ﻓﻘﻂ‪ ،‬ﻭﻳﻤﻨﻊ ﺍﻟﻨﺴﺦ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ ﺃﻭ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﻋﺒﺮ ﺃﻱ ﻭﺳﻴﻠﺔ )ﻣﺜﻞ ﻣﻮﺍﻗﻊ ﺍﻻﻧﺘﺮﻧﺖ ﺃﻭ ﺍﻟﺒﺮﻳﺪ ﺍﻻﻟﻜﺘﺮﻭﻧﻲ( ﺩﻭﻥ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻄﻲ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﻨﺸﺮ ﺃﻭ‬
‫ﺍﻟﻤﻨﻈﻮﻣﺔ‪.‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪186‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫تعريف االستشراق بين إشكالية املصطلح و جناية التاريخ‬


‫‪The definition of Orientalism between the problem of terminology and the‬‬
‫‪Felony of History‬‬
‫ـــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ــــ ـ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ـ ــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ـــــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ـــــــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــ ـــــ ـــ ــ ـــ ــ ـــ ــ ـــــ ــــ‬
‫بن علي َم ْس ُر َّوة ‪Benali MESROUA‬‬
‫جامعة امحمد بوقرة بومرداس‬
‫‪Mhamed BOUGARA University Boumerdes. Faculty of Lettres and Languages.‬‬
‫‪Department of Arabic language and Letters‬‬
‫‪b.mesroua@univ-boumerdes.dz‬‬

‫ـــــ ــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــــــــــ ــ ــــــــــــــــــــــ ـــــ ــــــــــــ ــ‬
‫‪2022-03-27‬‬ ‫تاريخ القبول ‪:‬‬ ‫‪2021-11-13‬‬ ‫تاريخ االستالم‪:‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪186‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫امللخص‪:‬‬

‫ــ‬ ‫ـ‬ ‫مـ ـ ب ت‬ ‫ـ ـ ـ ب ت ري ــا رة ـ هرا ب ت ـ ـرب ب ت ــر ال ـ بها ــقيا املت ـ ع ـ‬ ‫ه ــلب ب مذ ــا ع ــلبه ب‬ ‫يتن ـ‬
‫ـ ب ت ري ـ‬ ‫ـ‬ ‫ع خب ـ ل ـ‬ ‫رـ ي ت ـ‬ ‫ـ رـ ع هشـا ب ت ـرب‬ ‫ـ رص ب‬ ‫ـ يـربف ـ ي ري ضـ‬ ‫بت‬
‫ح الـ‬ ‫ـ‬ ‫ــت ب ت ري ـ بات ــق حإـا عت ةعـ الـ ب لـغ ب )ــلم طبه‪)،‬رب ـ ى‬ ‫عـ حكاـ س عةـمإاا ة ـ لا ةأـ ح ح ـ‬
‫ض ربت رـل ت بررب كـل ذقيـق بهاإـ‬ ‫ب لغ ب ص الح طبهاض رمى لج‬
‫ي ري تت ع ا ر لغ ب س ال ت رب‬
‫ـ‬ ‫ر ـ ال ـ أ ــت حيض ـ بيــتالمل ـ ي ريــا ب ةت ــر ا يذ ـ هــلب ب مذــا ةا ـ ع ضــلس ـ ع‬ ‫ب ــلم ُي ـ رف لش ـ‬
‫ــش‬ ‫ب ت ـرب عـ يـال به‪ ،‬ـن رـ ب نشـ ب )ـل ِّم ب صـ الح ِّ طبه‪)،‬رب ـ بهاضـ رمى ـ نن تشـا ب ت ـش ب ت‬
‫ـ ا بليــرر ب تــر ي ـربس ض ـ ح اــل رــقيال‬ ‫ا ـ ض ــص ب‬ ‫رلــن ب ـ‬ ‫ــشتش ن ـ أ ــت ذقيــق ع ضــلس س شــ‪ ،‬ةت ــر‬
‫ب ت رببا‬ ‫ش ع‬ ‫ب ت رب‬ ‫ا ع‬

‫بل العشاا‬ ‫ب ر شا ب قرب‬ ‫الكلمات املفتاحية‪ :‬ب ت رب ب ت ربب ب ةت ر ب قرب‬

‫‪Abstract:‬‬

‫‪This paper deals with the scholars’ definitions of the phenomenon of orientalism; which‬‬
‫‪was frequently dealt with by specialists and non specialist, who did not make a clear cut‬‬
‫‪distinction between orientalism and its characteristics and features, henceforth, most of‬‬
‫‪these definitions were not free from prejudices. Additionally, they were based either on‬‬
‫‪the linguistic ( geographical) meaning of the term, or the stylistic one (civilizational) and‬‬
‫‪this has affected the general meaning of orientalism, consequently divergent opinions‬‬
‫‪were expressed regarding its field of research and differences were raised while defining‬‬
‫‪the orientalist. This research attempts to give an overall definition to the concept of‬‬
‫‪orientalism through combining the linguistic and the stylistic meanings by a dichotomy‬‬
‫‪of generalization and specification, this will allow us to conceptualize precisely who the‬‬
‫‪orientalist is and raise confusion on other concepts that are intended to substitute‬‬
‫‪orientalism mainly the concept of Arabistic.‬‬

‫‪Keywords:Orientalism,‬‬ ‫‪arabistic,‬‬ ‫‪orientalist,‬‬ ‫‪oriental‬‬ ‫‪studies,‬‬ ‫‪islamic‬‬ ‫‪studies.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪187‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ر ن هـ ـ‬ ‫ـ ــي ب ـ ـ‬ ‫ب رلـ ــا‬ ‫ب ت ــر ح ـ ــر ت ليت ـ ـ ـ ـ‬ ‫مقـدم ــة‪:‬‬
‫بهاس ر ب ر مل ‪4‬ا‬ ‫يتنـ ـ ب مذ ــا بي ــتالمل ب مـ ـ ك ـ ـ ي ري ــا ب ت ـ ـرب‬
‫ثانيا‪ -‬االستشراق اططالحا‪:‬‬ ‫يمذــا ـ بل ــم ب ب تــر ــت عـ ي ريــا ب ت ـرب عشــقب‬
‫بهـ ــت ب م ـ ـ ك ل ر ت ـ ـرب – سرب ـ ــا ذ ـ ــشال‪ -‬عنـ ــل ح‬ ‫الي ــتالمل عـ ـ ي ــال يةـ ـ شص ب ض ــل الـ ـ ض ــص ب ت ري ـ ـ‬
‫بات ـت ع ـ ُ ذـ ِّـقس ح ــرا ب رلشــا حصــل ب ت ري شــا‬ ‫ب تـ ــر ـ ـ ي ـ ـ ليت ـ ـ حإـ ــا عت ر ـ ـ ع هشـ ــا ب ت ـ ـرب ر ـ ـ‬
‫لال يا س ي ل حم رذـا نـ ظـ هرا ب ت ـرب ر قرب ـا عـ‬ ‫ي ت ـ ع خب ـ ا يت ــر اــل ت ةأـ ذقيــق ب نشـ ب ـ س‬
‫ـا ض ــلا ب ة ـ هرا ب ت ــر ــ) ت ب قبر ـ‬ ‫عذ ـ هـا لا ـ ي ري ـ ه‬ ‫بهخ ـ ـ ت ال ت ـ ـرب هـ ــل ع ـ ـ ي ملـ ــر ا ش ـ ـ ذقيـ ــق ع ضـ ــلس‬
‫ب ا ـ ــري ة ِّ ح ب تجرب ـ ــا حنمت ـ ــت ح ـ ـ ـ عـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ةا ـ ـ ـ ُ‬ ‫ب ةت ـ ـ ـ ـ ــر ا ل ـ ـ ـ ـ ـ ه ب مذـ ـ ـ ـ ــا اـ ـ ـ ـ ــل ت إ ـ ـ ـ ـ ـ ن ع ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ي ري ـ ه ع ـ هـا ع ن ـ هـا ـ هــلا ب ةــلبهر ب اريــا هــلب ع ـ‬ ‫ب ت ـ ـرب ب ـ ــت رببا عتم ـ ـ ـ ـ أ ـ ــت ب نل‪ ،‬ـ ـ ب ت ـ ـ ري‬
‫ْةـ ُـت ُ ر ـ ع ـ يــال بكتا ـ كي ر ـ رب ن ب تــر ن ــت ع هشــا‬ ‫ب تذ شلـ ـ ع ـ ـ ي ــال نالنـ ــا عذـ ـ را يت ـ ــر باا ــلر بل ةأ ـ ـ‬
‫ُ‬
‫رب يي ا ع ات كل هلب ب ل لفا‬ ‫ب ت رب‬ ‫ي ريا ب ت رب )ا بص الك ا حع باالر ب ني لش ـ ه‬
‫ُ ِّ‬
‫مـ ـ ح حي ــلي ـ ـ ب ت ري ــا ر ت ـ ـرب حأا ــر ر ة ــة ها‬ ‫ع ـ ب ت ـرب رـ ـ ب نش ـ ب ـ ـ س بهخ ـ ت اال تـ ـ‬
‫ه ِّع هـا ـقب كـ ــق ح ـ ر ة يتـ ض ـص ب مـ ك ب ـرب ـ ـ‬ ‫ر ـ ب ـت رببا ل ـ ه بااــلر ب ـا ن ـةا ب ت ـرب‬
‫بهاإشإ ــا ت ــ‪ ،‬ر ت ـرب ك ــقا ة ـ ي ـ ب ة ــلبهر‬ ‫اال ت ر هارك ب ضقبعاا‬
‫لاري ــا ك ــت حس مش ِّش ــاااا ـ ت ـ ـ ب ـ ر ـ‬ ‫ِّ‬ ‫ك ضـ‬ ‫املحور األول‪ :‬ماهية االستشراق‬
‫بهخ ـ ت ب ِّ ــخا ءـ ر رـ كإشإتـ املتـ حننـ ي ري نـ‬ ‫أوال‪ -‬االستشراق لةة‪:‬‬
‫ِّةي ـ ا؛ لا ـ ح ع ِّ ـ ك ـ لب ي ري ــا ب ت ـرب ـ ُي ِّ ــخ ب ـ‬ ‫ل ــلس ع ـ ـ طب ت ـ ـرب ى ـ ـ حصـ ـ ب ) ــلم ةأـ ـ به‪ ،‬ــلر‬
‫ب ـ ـخب ؛ ل ـ ـ به‬ ‫ي ـ ـ لب ر ـ ـ ب ت ري ـ ــا ر ـ ـ بهخ ـ ـ ت‬ ‫ب الث ــي طش ر ى ب ــلم ت ذ ــلر س ـ ـ ك ضـ ـ ك ــل ع ـ ـ ني‬
‫ِّ‬
‫ي ــل رـ ـ ع ض ــلس ب ت ـ ـرب رـ ـ ع خب ـ كت ـ ِّـغ رشملتـ ـ‬ ‫ه ع ب ني بهاضـ ريا‬ ‫طب لف ب نلر ب ل لحاااى‬
‫ـ ـ ع ن ـ ـ ا حعـ ـرب ص ـ ـ م‬ ‫بـ ـ حهقبلـ ـ هـ ــل عـ ـ يج ـ ـ عـ ـ‬ ‫ة ـ ـ لا ةأ ـ ـ ب ل ـ ــغ به‪)،‬رب ـ ـ ب ـ ــلم ه ـ ــل ب ـ ــر ـ ــق ب ) ـ ــربا‬
‫ـ ـ ا ة ك ـ ـ ب ـ ـ رشملت ـ ـ ـ ــي‬ ‫ي ص ــا ال ـ ـ ـ ـ ب ت‬ ‫ب ُر لان ـ ـ ةأ ـ ـ ب ـ ـ ب ربش ـ ــا ـ ــرر ح ع ض ـ ــلس طب ـ ــر ى‬
‫ـ ر ـ بهاـ ذ ة ب ضــلس‬ ‫هشنـ ـ هــلب ب ــقس يإــل‬ ‫ي ـ ــرذ ا ـ ـ ه ـ ــلا ب ـ ـ ني لـ ـ ـ ب ر ب ـ ـ ااا ة ـ ـ ره‬
‫ب ـ س ال ت ـرب ي ــرذ اـ كل ـ ــت ب قرب ـ ب م كــا‬ ‫ب ر ب ضل يقي ع ب م بااا ‪1‬ا‬ ‫كشا ي ر ب‬
‫ذـ‬ ‫شـن لب مـ‬ ‫ب تر س عت ب )ربشل رلا ب ـر عـ‬ ‫ااايإ ـ ش ــت ك ـ‬ ‫ب ــر حيض ـ عل ــن ــر ب ـ‬
‫لب لا ــرم ُي ب ـ ب ) ــرب الـ ـ‬ ‫ُنة ـ ِّ ع ــن ع ـ يإ ــل ة ِّ ـ ح ـ ح‬ ‫ـ‬ ‫يلس ا ر ااا ‪2‬ا هلب هل ب لغ به‪)،‬رب ـ بهخـ‬
‫ب ــر ُض)شــا ب ِّة ـش را ا ش ـ ةيض ـ ا ل ِّ ن ـ اــل رــل ت ــق‬ ‫هـل يإ رـ طب )ـربى حم‬ ‫طب ر ى لضل ضـا ـر ب ـ‬
‫ن ن ـ حهقبل ـ ح رب ـ ــي عج ـ ع ضلع ـ ب ــر ‪5‬ا‬ ‫ـ ـ ح ـ ــن‬ ‫ضـ ــا ر عت ـ ـ ا ـ ــق لةـ ــت ر هـ ــلب ب ـ ـ ُيةـ ــت‬
‫هــل عتــلب يــرلص ـ نش ي ريــا ةس برس ـ شق ال ت ـرب ةأ‬ ‫ع شـ ـ ب ت ــر عملتـ ـ ب ل ــلح ب ل ـ ـ ا عـ ـ أ ــت اااح ــر‬
‫لب رب ـ ِّ هـي ة ــش را الـ ـ ب ـ ــر‬ ‫يإ ــل اااب ت ـ ـرب كة ـ ـ ه‬ ‫ألل كةن ‪3‬ا‬ ‫ض حم ح‬
‫‪ِّ 6‬‬ ‫ُ‬
‫ب ـ ــت ن ت بع ـ ــتاله ب ة ـ ــش سا ا ش ـ ـ ا ة ح ي ري ـ ــا ةس برس‬ ‫عـ ـ ب ـ ـ ني ب ت ــر ل ـ ـ ر ة يتـ ـ ـ ـ ه ــلب ب إـ ـ س ح ب ــت قبس‬
‫ـ ـ شق ـ ـ ياـ ـ ي ري ـ ـ ع إـ ـ لض ــل ل ـ ـ ب ت ـ ـرب ـ ـ‬ ‫ع ـ ـ ب ت ـ ـرب ـ ـ كـ ـ ِّـق أب ـ ـ – هـ ــل ب ـ ــت‪) ،‬ـ ــا ع ـ ـ‬
‫ِّ‬
‫عنش ـ ــا ب رلش ـ ــا ك ض ـ ـ ل ـ ـ ُرب ـ ــص ر رك ـ ـ هـا عنش ـ ـ هـا‬ ‫عربك ـ ـ ب ِّ ِّ‬ ‫ب ـ ـ ــر ‪ -‬ـ ـ ـ ـ ياـ ـ ـ ـ باتم شـ ـ ـ ـ ةأ ة ِّ عج ـ ـ ــرس ب ـ ـ ــت قبس ه ـ ـ ــلب‬
‫ع ِّشن ـ هـا ك ـ ِّـقسه ه ــل ُةـ ـ طحم ـ شقى ر ــة بير ب إ ــر ب ـ ـ ع‬ ‫ق ــا ال ـ هــلب ب ـ ُل ــق ـ كإشإــا بلعــر با بل ـ‬ ‫ب ـ‬
‫ا ــر ـ ب ـ ا ب ت ــر ِّ ــخ ر ل ـ ف ب ــت ِّريا بل ِّرب ِّش ــا‬ ‫ع ب )رب ر ضـ ب ـر ا شـ –حم الـ ب )ـرب‪-‬؛ ل ـت قبس‬
‫العيا ي ر ب ـقاتلر ـ ي هخضـر ب ـقاتلر‬ ‫بل ِّ‬ ‫ِّق ب‬ ‫ـلس مذــا ـ عن إــا ع شنــا ي لــر‬ ‫ـ ه‬ ‫ك ـ هـا عتــلا ب ق ــا ب ـ‬
‫ـ ر ـ بهاـ ـ ذ ب ـرحم ـ ـ ــلب ا ــقس ض ـ ب ِّت ري ــا‬ ‫با بلـ ـ رـ ــة ب ـ ـ ب رلـ ــا بلر ـ ـ س ك ـ ـ ُي ـ ـ ُ ع ـ ـ هـ ــلا‬
‫حكا ع ـ ـ ب ت ـ ــر ك ـ ـ ع ـ ـ ب ـ ــر ي ح ُ مذ ـ ــا رذ ـ ـ عة ـ ــتإال‬ ‫ب ن إــا ح ص ـ ض ر ــر ل ل ـر ر إ ـ س بل ِّ ح ت ـ ب ن إ ــا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪188‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫حك ــقه بري ــر ـ ـ ـ ـ أ ــت ر اـ ـ الـ ـ ع ـ ـ ا بننـ ـ‬ ‫ال ت ـ ـ ـ ـرب ح ع ِّ ـ ـ ـ ـخب ه رك ـ ـ ـ ـ هـا ع ـ ـ ـ ـ‬ ‫ر اتم ره ـ ـ ـ ـ ي ـ ـ ـ ـ ت‬
‫ه ب لـغ ب ـ س ال ت ـرب ط هـل ل ـ ب جـ ا بل ب ـلم‬ ‫عربك ااا ‪7‬ا‬
‫ل ت ــق ال ـ به‪ ،‬ـ به‪)،‬رب ـ ى ب لــغ بهخ ـ ت ط هــل ل ت ــق‬ ‫يذـ ـ حإ ــا ب ه ــلب ب ـ ـرحم ح ُل ــلب ي ري ـ ـ ال ت ـ ـرب‬
‫ال حص ن ةا ب ت رب ىا‬ ‫حم ع ـ هـخا ي اـ ـ ح يذش ــق عتـ ـ‬ ‫ض ش ــقب اـ ـ كـ ـ ِّ ُك ْا ـ ح اـ ـ أا ــر ِّ‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫ع ـ ر ـ ب ــلي لة ـ ال ه ــلب ب ج ـ ا ب ت ــللشإي ب ــقاتلر‬ ‫ـا ةأـ عج لا هـا عـ بلكاـ س ب تـر‬ ‫عجرس ي ري ه‬ ‫ب ت ريا ا كل‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ب ـ ـ ـ ــلم ي ـ ـ ـ ــت ع ض ـ ـ ـ ــلع بننـ ـ ـ ـ ـ‬ ‫عذ ـ ـ ـ ــلس ك ـ ـ ـ ــقم ـ ـ ـ ـ ـ‬ ‫ي اـ ـ ـ ح ذ ـ ـ ِّـقس ح ح ل ِّ ـ ـ ـ رحم ب إـ ـ ـ رة ذ ـ ــل ض ـ ــا ع ِّشن ـ ــا‬
‫ال ت ـ ـرب لض ــل رـ ـ لغ ب ـ ـ س ا ـ ـ ب ــر ح ا ـ ـ ب ـ ـ‬ ‫قل ـ ةأـ ح ُياـ ِّـل رحيـ ياــل – ـ ح ـ بلكشـ ‪ -‬ـ مش ـ‬
‫ُ‬ ‫ِّ‬
‫ب ــر ك ــا عةت ــر ر ـ لغ ب ـ س ــ‪ ،‬ال ـ ك ـ ا ـ‬ ‫ِّةـر ـت بلكاـ س ب تـر ـقر‬ ‫ش‪،‬ا ر هلب ك ـ ُي اـ ح‬ ‫س ه‬
‫حس ـ ا ـ‬ ‫ـ‬ ‫ربـي ل ــت) رقرب ــا ب ـر ك ـ ح ـ ا‬ ‫ا ـ ـ ض ـ ــص ب م ـ ـ ك ي ـ ــال ي ـ ــري ض ال ت ـ ـرب ر ـ ــة ت ـ ــق‬
‫) كض رب حسي ‪9‬ا‬ ‫بات ــق ب ـ أ ــت ال ـ حص ـ ن ــةا ب ت ـرب ـ ح رب ـ ب ت ــر‬
‫ــر ب ـلم يإــلس‬ ‫جةـق هــلب ب ت ريـا ب لــغ به‪)،‬رب ـ‬ ‫ُي ِّ‬ ‫ـ ــت ب ِّتن ـ ـ ع ـ ـ‬ ‫ك ـ ــت ن ـ ــةا ا ةـ ـ ِّـشا ـ ـرب ِّشا ي ـ ــا‬
‫ـ ـ ح ـ ـ ال ـ ـ ب ت ش ـ ــخ ب ـ ــ‪ ،‬ر ـ ـ ب ـ ــر ر اتم ـ ـ را ات ـ ــا‬ ‫ح ِّلي تت ا‬
‫بكــقا ر ـ ب )ــرب ر اتم ـ را ات ــا بكــقا حيض ـ ع ـ يخا ــق‬ ‫ع ـ رـ ـ ه ــخ ب ــلي حي ــل ب ه ــلا بلع ــلر ض ـ ـ ب اتمـ ـ ر‬
‫ه ــلب ب ل ــغ ل ـ ـ ي ري ــا ب ةت ــر اااك ـ ا ـ رب ــيااا‬ ‫لـ ــخبس ام ـ ــق ب ـ ــن ب ـ ــلم اـ ــرمل ب ت ـ ـرب رة ـ ـ اااسرب ـ ـ ح‬
‫ح‬
‫ل ـ اـ عل ـلف ب ت ـرب اااب ـر ك ـ ح ـ ا ـ‬ ‫حك سي ش ــا يإ ــلس عتـ ـ ـ ـ ُ ب ة ـ ـ عـ ـ ـ ـ ب ــرب ــلب ع ـ ـ‬
‫حس ـ ـ اااا ا ل ـ ـ ــر ب ب ةت ــر كةـ ـ ه ــلب ب ت ري ــا ح‬ ‫ب ــر ح ب ) ــرب ــالس اإش ــقا ــري ا ) ــا كضـ ـ را‬
‫ِّ‬
‫يا ــل ربشـ ـ حم ح ي ت ــر ةأـ ـ ب ــر ا ـ ـ ح ـ ـ ـ ـ ي ــخ رـ ـ‬ ‫ةض ـ س ب ن ـ ف ان ـ ‪8‬‬ ‫رإ ــق ب ت ــاشت ـ هــلب ب ـ ِّـقي ب إــلي‬
‫ب ـر بل ــالعي ـ بل ــالعي لإــق ـ ب ــر عـ كشــا‬ ‫ح ح ت ـ بات ــق ب ال ـ ع ـ ـ ب ب ت ـرب يــال ل ـ ب ه ع شنـ هـا‬
‫ِّ‬
‫كل ُ ـ عل ـلا ال ت ـرب ات ـا بكـقا تجـ ح ل ـر ك ـ‬ ‫تشجـا بكتا اـ رذركـ ه حنـر لشـ ـةن ب ر )ـ ع ـ ب ــت ر‬
‫ع ـ حس ـ ا ةأ ـ ح ـ ا هــل عل ــلف ال ت ـرب ا ـ هــلب ب لــغ‬ ‫ه ــل ع ـ ع ــر ع ن ـ ـ رإ ـ ي ري ــا ةس برس ـ شقا ل ــال ي انن ـ‬
‫ُ‬
‫يإ ــل ام ــق ب ت ـ ـ عذ ــق به‪،‬شـ ـ م يـ ـربس ر ت ـ ـرب سرب ــا‬ ‫ةأ ح ن ـ ِّـرمل ب ت ـرب ر ـ ه ا ـ رش ت ـ ب تــر ن ــة ليت ـ ح‬
‫ع تإقب ريئ ـ ب مش شـا‬ ‫ري‬ ‫ا لس ب ر حكلب‬ ‫ا به‪،‬ض ب تر يقعض ا‬
‫م ئن بلعـا‬ ‫ل‪،‬‬ ‫ب رب شا ب ريا سرب ا )‬ ‫املحور الثاني‪ :‬االستشراق و االستعراب‬
‫ب شخ شا ك عجت ن ر ‪10‬ا‬ ‫أوال‪ -‬االستشراق بين العموم و اخخصو‪::‬‬
‫يــقبلن ب ــقاتلر هخضــر ـ ي ا ـ هــلا ب رقيــا ل تإــق‬ ‫ي ت ــا ب مـ ـ ك ل بيتالل ـ ام ـ ـ ب ـ ي ــري ض ال ت ـ ـرب‬
‫ح حم ي ريا ير ال ت رب يـ رذ ة ـ را به‪)،‬رب ـ ‪ -‬ب )ـلم‪-‬‬ ‫يــلهمل ـ أ ــت عــلهم بنن ـ ع ت ـ ا ل ــلس ـ ه ــلب‬
‫ل ق ذري ‪11‬ا‬ ‫ب ي ــتالمل ةأـ ـ ب ر ش ــا ب ت ــر بات ــق ب ا يتـ ـ ـ ـ ةا ـ ـ ي ري ــا‬
‫ِّ‬
‫ان ــق ر لانـ ـ ةأـ ـ ب ض ــلس ب )رب ــي ال ت ـ ـرب ج ــق الـ ـ‬ ‫ال ت ـ ـرب هـ ــلب ع ـ ـ ـ ــلمل يـ ــخنر حيض ـ ـ – لش ـ ـ ض ـ ــق‪ -‬ال ـ ـ‬
‫ـ ش ب ـ ب م كــا ب رنس ـ ر ر ـ رلر ـ ‪Roger Portal‬‬ ‫ي ري ض ةت ر ا‬
‫ُل ِّرل رة ـ عج ـلف ب ـ رمل ب ت إـا ض ـ لب ب ـر ‪12‬ا ـق‬ ‫ـ ـ ـ يج ـ ــن ب مـ ـ ـ ك ل كت ـ ــغ بر الـ ـ ـ ي ري ـ ــا ـ ـ ـ عن عـ ـ ـ نن‬
‫ــر ب ــلم ي ـ ر ةــما ـ‬ ‫رلــغ ي ري ـ هــلب ال ـ ع ضلع ـ‬ ‫ت ـ ــا عـ ــملت ةأ ـ ـ بات ـ ـ س ب ضـ ــلس‬ ‫ال ت ـ ـرب ؛ ل ش ـ ـ ـ ــله‬
‫ــ‬ ‫ُ‬
‫ب ـ ــر ر ضلع ـ ـ ب لب ـ ــن ب ـ ـ ع لض ـ ــل يض ـ ـ ةأ ـ ـ‬ ‫به‪)،‬رب ـ ـ ـ ـ ِّ ـ ـ ــر عـ ـ ـ ـ نـ ـ ـ ـ رنـ ـ ـ ـ ع ض ـ ـ ــلس ـ ـ ـ ـ لأ ك ـ ـ ــل‬
‫ب ـ ـ لب ب ربش ــا ب ت ــر ي ــيط الـ ـ ـ ـ تر ب تل ــص ب ــر شا‬ ‫ب ت رب ب ال ع ب ت ـ ي به‪)،‬رب ـ رـ ب ـر ب )ـرب‬
‫به‪،‬نلبش ـ ــا ـ ــش ب ل ـ ـ ى ب ضن ـ ــق ن ـ ــلب ـ ــر ـ ــش‬ ‫ت ــا حيــرر ةأ ـ بات ـ س ع ضــلس ع ــة ب ت ـرب حم‬ ‫ــله‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ب ش رـ ‪ 13‬هـل ب ت ريـا ب ـلم يلبلإـ ا شـ شن ـ‬ ‫ب‬ ‫بات ـ س حص ـ ن ــة من ـ ع ضــلس ـ ع كل ـ ا ــخنر ت ــا‬
‫انـي ‪ Günter Kniess‬ب ـلم يـرر ح ب ـر اـ سا ل ـ كـ‬ ‫ن ا ب تن س ةأ اال ب ج ه بات سه ـ ع ـ تاـلي ةـرا‬
‫ب م ــقب ب لب ــا ةأ ـ به‪،‬ن ــلب به‪،‬ن ــلب ب ــر إ ـ را ح ر ب ـ ا‬ ‫ـ ـ ع ا كـ ــل ب ت ـ ـرب ةا ت ـ ـ ع نش ـ ـ بنن ـ ـ يتض ـ ـ‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪189‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫عـ ــت ب اتمـ رب حيضـ مش ــا ب قرب ـ ب ت ـرب شا‬ ‫ب ل ت ة يتةرج ع ضلس ب ـر رـ ب ضليـا بل ـ لريا‬
‫ةــض ب تــر بهت ــت ض ــا بح ـ ل ـ ِّ را ـ ِّ ع ـ هــل ة ـ ِّ‬
‫ـالعي‬ ‫‪Théophile‬‬ ‫ب لب ــن ب ص ــر ‪ 14‬ي ــله نشللش ـ ل ش ـ‬
‫ه‬
‫ــي راـ ِّ ع ـ هــل ــر ِّ ؛ لإــق كةشــت ب قرب ـ بل ــالعشا ـ‬ ‫‪ Gautier‬ب له ة ات ر ‪ 15 l’Orient‬ب لم يتن لش‬
‫ضـ ذ ـر ب ـر‬ ‫ـقب‬ ‫ب ق بتر ب ت رب شا ر هت س رـ‬ ‫ر قرب ــا ب ــر ر ضلع ـ ب لب ــن ع ـ ب شل ـ ةأ ـ ب ش رـ ـ‬
‫ر ـ ـ اـ ـ ة ـ ـ را‬ ‫ب ت ـ ـرب ـ ـ ـ ـ ع ـ ـ عذ ــقس‬ ‫ا ــل ت‬ ‫ــلري ةي ـرب ب ضن ــق ب ـ‬ ‫ع ــر رب ر اش ـ‬
‫به‪)،‬رب ـ ـ ب ) ـ ــلم ةأ ـ ـ ة ـ ـ را ب ر ـ ـ ؛ لةص ـ ــم بل ـ ــالس ه ـ ــل‬ ‫ع را‬ ‫به‪ ،‬بتر ب صارب لن‬
‫ْ‬
‫بلصـ ـ ب ــلم ُي ا ـ ُـ‪ ،‬رـ ـ كـ ـ عـ ـ ه ــل )رب ـ ـ ا يإ ــل ب شـ ـ رـ ـ‬ ‫ا ـ هــلب ب ـرحم ـ يا ـ عذ ـ ة ـ هف ع ـ م ـ ب م ـ ك‬
‫ةر ـربهش ااال إ ــلس ر ــر هن ـ هــل ب ــر بل ــالعي م ـ‬ ‫ـ ُل ِّش ـ ُ ا ـ‬ ‫لإــق ب تإ ــق ض ض ــض ه ــلب ب ــنل باتش ـ ا‬
‫ب ـر به‪)،‬رب ـ راـ ربنـ نربتـ علر نـ نلاـ لةصــم‬ ‫كإشإا ب ت رب هخ ه ب لي ير ح ب لـغ بهخـ ت‬
‫ع هل )رب ُي ا‪ ،‬ر هـل ة ـالعي ـي ب اـ ا ر لـغ ح‬ ‫ض ــلب ب ـ ـ ه ــل ب ــلم ر ُت نـ ـ ـ ـ ب قرب ــا لض ــل عت ــلب ب ل ــغ‬
‫ِّ‬
‫ُي اـ ــ‪،‬‬ ‫ــا عة ـ ـ‬ ‫ب ل ــن به‪)،‬رب ـ ـ ـ ـ ب ـ ــر ة ك ـ ـ‬ ‫ي ـ اااب قرب ـ ب )ربشـا ب ت إـا ر ـر بل ـالعي ـ ) ـ‬
‫ر ش ا ل ت رب ج‬ ‫ر ر به‪)،‬رب ِّ ي م ا‬ ‫كض ـ ر رل ـ ا ـ سا‬ ‫سبرـ ري ـ اإ تــقا ي ــري‬
‫ك ــق س ب ــر به‪)،‬ربلشـ ــا شضـ ـ ضـ ـ ـ ــرب به‪ ،‬ي ــرا ب ربشـ ــا‬ ‫هــلب ب لــغ هــل ب ــلم ين ــرمل ة شـ ب ــله ـ ا ن ـ بل ــالعي‬
‫ي ــم هــلب ب ــر ــر‬ ‫ع ــر ـ ةلريإشـ بل ــق‬ ‫ب ت رب عةت ـر هـل ب ـ ئن حيضـ‬ ‫انقع ي ‪،‬‬
‫ـالس يري ت ـ حال ـ ع ـ كــقستت به‪)،‬ربلشــاا‬ ‫ة ــالعش ــا بل ـ ُ‬ ‫ل ت ـرب هـل كـ سرب ـا‬ ‫‪16‬‬ ‫ات رـ ب ةت ـر ب نشـ‬
‫ـ‬ ‫ــرب ـ ــق بل ــق‬ ‫ــر‬ ‫ةأب ِّةـ ن ب ـ‬ ‫ربشـ ــا ج ـ ـ ع ـ ـ ب ـ ــر بل ـ ــالعي عل ـ ــلا ض ـ ـ ا ـ ـ ـ ـ‬
‫ــرب ةلريإش ـ يإ ـ ـ ب ــر ر ـ يإ ـ ـ ب ) ــرب ب إ ر ـ‬ ‫ات رـ ب )ـربش ش ـخب بحـا رـ ب ـر ـ بل ـالعي رـ‬
‫ع ل رب به‪،‬ضا به‪،‬نلبشا ‪19‬ا‬ ‫ب ــر ب ــلم يت ــخ ر صــشا ة ــالعشا كتــغ ة ك ــت ر ـ‬
‫ي ـ ال ـ ب ي ــتالمل ـ ذقي ــق ع ض ــلس ب ــر بي ــتالمل‬ ‫ت خ ة العي بح لم جرس لس هـلا بهخ صـشا بل ـالعشا‬
‫يـ ُـر ـ ذقيــق ع ـ هــل ب ةت ــر ل ـ ر ح ب م ـ ك ب إــلب‬ ‫لإ ـ ي ا ــ‪ – ،‬ال ـ عة ــتلر ب هت ـ س ب ــر ب )رب ــي‪ -‬ر ــر‬
‫ـ ـ سرب ــا ب ــر‬ ‫الـ ح يلصــا ر ةت ـر كـ عـ‬ ‫بل ــالعي ع ـ أ ــت عن إــا ب م إ ـ ب تــر ض ـ ي لصــش تت‬
‫ع ـ لب م ـ باخت ــا ة ح ت ـ بيت ــلب ـ ذقي ــق هليت ـ ال ـ‬ ‫له ــر ينة ــر ة يت ـ ام ـ ح ذ ـ ح ر ب ـ ة ـ ا ن إ ــا ل ــا‬
‫ـ ـ سرب ــا‬ ‫رحيـ بننـ ل ــملت عـ ي إـ ال ـ كـ عـ‬ ‫بل ــالس عت ـ لب ــقب عإ إ ـ ل ر ب ـ ي صــا ـ س ع ـ ر ع ش ـ‬
‫ب ـر ربشـ كـ ح ـر ش ‪ 20‬عــملت عـ يإ ــر هـلب ب لصــا‬ ‫ر ) ريـ ـ ب تـ ـ ب ــت س عـ ـ ب ض ــليا ب ا ع ــا ـ ـ ب ذـ ـ س‬
‫ال ب )ربي لإص ي رذ عن ب ر ‪21‬ا‬ ‫بل ر بي‪17‬ا‬
‫لإأب حيل ب ت به‪)،‬رب ض ـ ب اتمـ ر لـإ ب ةت ـر‬ ‫ُيل ِّ ـ حإـا ب هـلب ب ِّ جـ ا ب تإـ سب ه نةريـا به‪)،‬ربلشــا‬
‫ربش ي ت ر ةأـ ب ـر لضـل ةأ ااا‬ ‫يج ح يال شخ‬ ‫ـ ـ ي ريـ ــا ب ت ـ ـرب ب تـ ــر ل تش ت ـ ـ صـ ــرا ا ـ ـ ةا ت ـ ـ‬
‫ب ر شا اإقيـا ك ـت ح ري شـا‬ ‫ا ربي بهت ر قرب‬ ‫ـ ـ عـ ـ حه ِّ ضـ ـ ح ب ض ــلس‬ ‫ب ل ـ ـ بهاإشإ ــي ــقا باتمـ ـ رب‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫ح حسرشا ح كض رياااا ةهخ ‪22‬ا‬ ‫به‪)،‬رب ـ ة ـ ـ ُ ن رـ هـت عـ كشــا ش ــخ ب )ــرب اـ ب ــر‬
‫ُ‬
‫ل عـ ـ ـ به‪)،‬رب ـ ـ ـ هـ ـ ــل باا ـ ــقس هن ـ ـ ـ مش ـ ــا ب ةت ـ ـ ــر‬ ‫ح ض م ـ هرا حيــرر ش ـ ُـخ ب ت ـرب ا ـ عل ــلا كش ــا اااة‬
‫هليتـ ـ ـ ا يت ش ـ ـ ـ غ ه ـ ــلب ب ت ريـ ـ ــا ـ ـ ــرسب ع ـ ــن ب ضـ ـ ــلس ب )ربـ ـ ــي‬ ‫)ربلش ـ ع اـ ةـرب يـتالمل به‪،‬ضـا‬ ‫ذقيق هلب ب‬
‫ةت ــر لض ــل ر ة ــما ) ــربش يج ـ ح يا ــل ع ـ حص ـ‬ ‫باا ــقسا عملت ـ ل ــر ر ة ــما أل ـ ني ع ـ ال ه ــل ـ ب ــر‬
‫ر كتغ ين مـ‪ ،‬ا شـ صـا ب ةت ـر رـ لغ ب ـق ش‪،‬‬ ‫ر ة ـ ـ ـ ــما ألعريا ـ ـ ـ ــي ه ـ ـ ـ ــل حيضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ــر ر ة ـ ـ ـ ــما‬
‫ا ـاا ل ـضق ضـلب ج هـ ب )ـرب ـ ا ـ عـ بلكشـ ض ــص‬ ‫م اة ــت نيااا ‪ 18‬ل ةـ ـ شا ذقي ــق ب ــر ر ة ــما ةأـ ـ ب )ـ ــرب‬
‫إــقي ض ـ ك ـ‬ ‫عـ يــقعلب بب ت ـرب عـ حرن ـ ب ــر‬ ‫)ربلش ج ب ضلس به‪)،‬رب ال ت رب صرب اـ ةا ـ‬
‫أب حص ـ ـ ح ر بـ ــي ال ـ ـ ب ـ ــر كتـ ــغ ـ ـ عـ ــن ب ن ص ـ ـ ب ت ض ـ ــا‬ ‫ذقيـ ــق س شـ ــ‪ ،‬ـ ـ هـ ــل ـ ــر ع ـ ـ هـ ــل ربـ ــي ع ـ ـ كشـ ــا كل ُ ـ ـ‬
‫ضشئـ ب ت ـرب شا‪23‬ا هــل عل ــا ـ ضن عـ ح ـ بنن ـ‬ ‫عل لا ال ت رب ا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪190‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ليا حال ع س ت ب شا ب رلشا إاش ح ع ـ‬ ‫بل هـ ـ ــل ةـ ـ ــرا ب ) ـ ـ ــرب ب ل شـ ـ ــا ا ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ يت ـ ـ ــ‪ ،‬ر ـ ـ ــر‬
‫ب ت ـ ـرب ر إ ر ـ ــا ع ـ ــن ب قرب ـ ـ ب ـ ــر شا ح ب قرب ـ ـ‬ ‫ـ رر ح ر ب ـ ة ـرب ت‬ ‫ب ــر ش ا ب ـ ني ه ــل ب ت ش ــخ ر ـ‬
‫ة م بنن‬ ‫ضشال ب شلس قر باخت‬ ‫بل ش شا ح‬ ‫ب ر ش ب لي يقي ح بت ر له بلرنل اسـ ر ب ت ـ ري‬
‫كل ت ا ع ةأ سر ا ع ر ا‬ ‫ا ع عم ست عن ب له ب ا نل اي ب ة تق ح ب ـمالس‬
‫كل يتض ب ل ـا ب تن شـلم ب ةـ لم بل ر بـي ـ ب إـر‬ ‫بل ربشاا‬
‫ب ت ن ا ر ح بت ب إر ب ري ‪27‬ا‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫حع ـ ـ ـ ةأب بات ـ ـ ــق بل ـ ـ ــالس ه هلي ـ ـ ـا نإ ل ـ ـ ــا ل ـ ـ ــإ ـ ـ ـ ـ‬
‫حع ب م ك ل ب رب لض ي ـخ رـ ع ـ ا ح ـش‬ ‫ـ بل ــالس عل ــلا قرب ـت‬ ‫ب ةت ــر ي ــ‪ ،‬الـ كـ عـ‬
‫ه ـ ب ـ بلص ـ ه ــل طب ت ـرب ى‬ ‫ـ ه ــلب ب ة ــش‬ ‫ــر ش كـ ـ ح ربشـ ـ ل ــال باتمـ ـ ر ت تـ ـ‬ ‫عـ ـ ـ ـ ب ةـ ـ‬
‫ب ـ بل ا ـ‬ ‫ِّ‬
‫طب ــت رببى كشــا ي ض ـ ل ب ــت‬ ‫به‪)،‬رب ـ ـ ـ ا ـ ـ ـ ح ـ ـ ـ ي إ ـ ــق صـ ـ ـ ا ب ةت ـ ــر ر ج ـ ــرس ذل ـ ـ ـ‬
‫سرب ــا ربشــا كــل ب ــر ر ضلع ـ ب لب ــن ة ــالعش ك ـ ح‬ ‫ــالس ااالــإأب ح ـ ب )ربــي بل ربــي ح بلعرياــي يةــإص ا ش ـ‬
‫ـ ة ــالعي لــةم سرب ــا ربشــا ع ـ هــلب ب نــلف ي إــل ا يت ـ‬ ‫ص ـ ا ب ةت ــر ي ــم ــر ش ر ت ـ ب ــقيلر ر ت ـ‬
‫ع ـ طب ت ـرب ىا حعـ ع ـ طب ــت رببى لضـل ي ــ‪،‬‬ ‫يت) ب ر ب قيلر ال ب ر به‪)،‬رب ‪24‬ا‬ ‫به‪)،‬رب‬
‫ال ـ ك ـ سرب ــا ربش ــا ك ــل بل ــالس ح ب ــرب عت ــلب ب ل ــغ‬ ‫ثانيا‪ -‬االستشراق و االستعراب‪:‬‬
‫ـ ــي كـ ـ ـ طب ت ـ ـ ـرب ى‬ ‫يا ـ ــل كـ ـ ـ طب ـ ــت رببى ب ت ـ ـ ـرب‬ ‫ـ يإت ــر حنــر ب يــتالمل ـ ذقيــق ع ضــلس ب ت ـرب الـ‬
‫ب ـ ـ ـ ــت ربر حم ة ع ض ـ ـ ـ ــلس ب ت ـ ـ ـ ـرب ح ـ ـ ـ ــن ع ـ ـ ـ ـ ع ض ـ ـ ـ ــلس‬ ‫ذقيــق ع ض ــلس ب ةت ــر لإ ــص ة ـ ع ـ ع ض ــلس ع ـ‬
‫ب ت رببا‬ ‫طب ت ـ ـرب ى ة ـ ـ ا ل ـ ــلس ه ـ ــلب ب ي ـ ــتالمل ـ ـ ح ـ ـ ةأ ـ ـ‬
‫ـق ـ عتـلب ض ــص ب ةت ـر ع ـ رلضـلب ح يلصـ لب‬ ‫ب يـ ـ ـ ـ ــتالمل ك ـ ـ ـ ـ ــل مش ـ ـ ـ ـ ــا ب ت ـ ـ ـ ـ ـرب ظـ ـ ـ ـ ــر مل ن ـ ـ ـ ـ ــة‬
‫رـ ـ ـ ـ ــة ت عةت ـ ـ ـ ـ ــر ل ل ـ ـ ـ ـ ـ سالب ح ب ت ـ ـ ـ ـ ـرب حا ـ ـ ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ـ ـ‬ ‫بهت ع ا‬
‫ب ـ ــت ربب ل ـ ـ ـ ــق ل ـ ـ ر ـ ــقب ية ـ ــت اربش ـ ــا ك ـ ـ‬ ‫لذشن ـ ن ــلس ةأ ـ ـ ريص هــلب ب ـ لإ ن ـ جــق ح ظضــلرا‬
‫ةي ـ ـرب ب ضن ـ ــق ع ـ ـ الا حع ـ ـ ب ـ ــت ربب لض ـ ــل ي ـ ـ ب م ـ ــقب‬ ‫ــق ـ ـ عت ــةيرب كش ــا ة ب قرب ـ ب ت ـ ـرب شا ك ــت ــق‬
‫ب ربشا لإصا‬ ‫طب ت ـرب ىا ـق‬ ‫ر )ت ل عتإقع م ح يةضر ع‬
‫ة ـ نذــلب ةأ ـ أ ــت ض ــقع ـ ف ع ـ ب ت ـرب ـ‬ ‫ظضــر ك ــا ط ‪Orientalist‬ى طعةت ــر ى ـ ب ج ـ ب كــلبأ ــنا‬
‫بل ـ ـ ـ ب ب شـ ـ ــا ج ه ـ ـ ـ ي ـ ـ ـ بل ـ ـ ـ ب ب ةش ـ ـ ــشا‬ ‫‪1779‬س ك ـ ـ ـ ــا ط‪Orientaliste‬ى ـ ـ ـ ـ ـ لرنةـ ـ ـ ـ ـ اـ ـ ـ ـ ـ س ‪1799‬س‬
‫ُ‬
‫هـ ـ ع ـ با‪،‬ـ ـ بلي ــررا ل ــرذ ب ت ـ ـرب‬ ‫ب ة ــاريا‬ ‫حسر ـ ـ ــت ك ـ ـ ــا ط‪Orientalisme‬ى طب ت ـ ـ ـ ـرب ى ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ علف‬
‫ـ ب يتج ـ ح ع ـ عنةلعــا‬ ‫رــل ت ا ـ ة ـ را ب ــر ح ـ‬ ‫بلك سي شــا ب رنةــشا ط‪Dic. De l’académie française‬ى اـ س‬
‫ش شا اةارياا‬ ‫‪1838‬س ‪25‬ا‬
‫ص ـ ـ ـ بلع ـ ـ ــر ر ةت ـ ـ ــر ةأ ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ـ بح ي)ش ـ ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ـ‬ ‫ـ ـ ل ُ ـ ــق عر لب ـ ـ لش ـ ـ ب شـ ــلس ـ ـ حرجـ ـ ِّ‬
‫ـقي‬ ‫ه ــلب ب ـ ـ‬
‫ب ت ـرب ر ـ ش ي ــال حا ـ ـ ع ــخ ر ب ةت ــر رمـ ـ ري‬ ‫ب ــق بل ر بش ــا ي ص ــا كش ــا ة تـ ـ ذـ ـ ب ت م ـ ـ اـ ـ ه ــلب‬ ‫ِّ‬
‫ب ـ ــلم اإـ ــق ـ ــنا ‪1973‬سا ةأب حرس ـ ـ ح ض ـ ـ ب ةـ ــش ب ـ ــلم‬ ‫ع ـ ـ ـ ا حيـ ـ ــرر ع ـ ـ ـ‬ ‫ب ن ـ ــلف ع ـ ـ ـ ب قرب ـ ـ ـ ر ـ ـ ــت‬
‫اإق يال هلب ب خ ر ل شن ح ذة ـرب ا عـ ـمإ عـ‬ ‫طب قرب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــر شاى ح طب قرب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ بل ش ش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاى ح‬
‫الا ع حكقبث‬ ‫طب قرب ـ ـ بل ـ ــالعشاى لإـ ــق ب ـ ــت ت هل نـ ــقب ع ـ ـ ال ب ـ ـ‬
‫ل ل ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ـ شق ب ةش ـ ـ ـ ر ب ـ ـ ــق أ حي ـ ـ ــل ـ ـ ـ ـ عنت ـ ـ ــا‬ ‫عاتـ عةت ـ ر ب ــخ بل ـالعشا رـق عـ ب ـ ب ت ـرب ا‬
‫بهخ ةـين ض ـص ب ـق ب ـتإال ض الـ ـربر ـلن ب )ــرب‬ ‫هــل ب ــنل ب ــلم بات ق ـ ر ــش حيض ـ كشــا ب ــل ــل ت‬
‫رين ك ت به‪ ،‬بتر ع ب ا ل خبف ب تإال ض ـق ةكـقر‬ ‫ا ـ ِّـقا ح ـ ـ ع ـ ـ ع ضـ ــق ب ن ــل ب ــر شا عاتـ ـ ب ـ ــخ‬
‫اش ي ب إلر ب ةاريا كش ئل حاة عقر ا ب ت رب شاا‬ ‫شـ ـ ــا ب ـ ـ ــقب ا‬ ‫بل ـ ـ ــالعشا حك سي شـ ـ ــا ب ـ ـ ــلس ب ـ ـ ــر شا‬
‫ب ر شا ب ربشاااا ‪26‬ا ق نذت ت ب ق ةأ هلا بهخ لا‬
‫ـ ـ ـ رح ح ِّ ع ـ ـ ـ طب ت ـ ـ ـرب ى حص ـ ــم أب س ـ ــا ش ـ ــشا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪191‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ب ن ـ رر ـ‬ ‫ير ض ـ ةأ ـ بها ــر ب ب ت ــر ن ـ ت ر ـ ب ة ـ‬ ‫ةا ــال بلع ـ ب تذ ــقا ــنا ‪1960‬س ــنا ل ت ـ ب ــت را‬
‫عملت ع يتةير عت ةأ بها ـا ب رنةـشا الـ ع ـر‬ ‫بل ق‬ ‫ـ‬ ‫ب ال ا رـ ب ـت ر ب ت ـرب يةـت ي شـا‬
‫نا ‪1798‬سا‬ ‫ة يت ع ض قا‬
‫ر ــالمل ه ــلب ك ـ ير ــن ض ــص ب م ـ ك ب ) ــربش ب مقبي ــا‬ ‫ــ ت‬ ‫حعـ ـ الـ ـ ب ـ ـ شق ب ــر لإ ــق ص ــقر ات رـ ـ‬
‫شين ـ ب ــلم‬ ‫بهاإشإش ــا ال ت ـرب ةأ ـ ـربر با‪ ،‬ــن ب ا س ـ ر ر ِّ‬ ‫ب ضل ال ب ت رب عنتإقا ةي ا ع ت بلا‬
‫ُ‬
‫بف ) ــا ب ربش ــا ـ ـ ا ــقس عـ ـ به‪ ،‬ع ـ ـ‬ ‫ح ن ـ ت ر ل مـ ـ اـ ـ ر ه‬ ‫عإ ح لر امق ب ـت ’‘ب ت ـرب ـ ح عـا’’ ب ـلم صـقر اـ س‬
‫بل ر بشا لإق كـ هـلب ب إـربر ل صـال رـ ب ت ـرب ب ر ـ ر‬ ‫‪1963‬سا نـ ـالا اتـ ب امـق ع ب ـر م ’‘بليقيل ل شـا ب ربشــا‬
‫ـ ـ ـ ب ر ـ ـ ـ ر ل ـ ـ ـ ع ب ـ ـ ـ ذقي ـ ــق ـ ـ ـ ريص ع ـ ـ ـ مقبي ـ ــا‬ ‫ب صــرا’’ ــنا ‪1967‬سا مـ ب اتـ ب إــق ب ةـ ضن عـ ب إــر‬
‫ب ت ـ ـرب ة ك ـ ـ ض ـ ــص ب م ـ ـ ك ل ـ ـ ةأ ـ ـ ح ب ) ـ ــرب‬ ‫ب ــري حصــقر ةس برس ـ شق ات رـ ’‘ب ت ـرب ’’ ب ــلم لــت‬
‫ي ــخرد م ــق ــلس طب ت ـ ـرب ب ر ـ ـ رى ر ــق ر ـ ـربر عج ــن‬ ‫ــق ــرة ـرب ب عت ــقسا ع ـ‬ ‫حرــلبب ب تإ ـ سب ب تــة يال‬
‫لشين ـ ب ا س ـ ر ـ ـ ا ـ س ‪1312‬س رإن ـ ا ــقس ع ـ ارب ـ ر ب ) ــا‬ ‫ع ــن ب ت ـرب ع ـ م ـ ع ر ــش ا ــل تا‬ ‫مـ ب ت ـ‬
‫ااار ـ ري‬ ‫بل ر بش ــاااا ‪28‬‬ ‫ب ربش ــا ـ ا ــقس ع ـ به‪ ،‬ع ـ‬ ‫ا ش ا ات ب ب ت رب لس برس ـ شق ب إ لشـا ـ كل ـ‬
‫‪29‬‬
‫ـ نا ااا ا ة‬ ‫حاةـ لرس به‪ ،‬ع ــا ب م رليــا رل ل شـ‬ ‫ات ـ ر ) ــا بل ج خي ــا عـ ـ م ـ ش ــخ أم حص ــل ــر شا‬
‫ل ل ــر ح ـ ـ ا ـ‬ ‫بات ـ س ه ــلب ب ت ـ ريص امقبي ــا ال ت ـرب‬ ‫ي ـ ـ ب )ــرب هــل ال ـ ب ــالف ام ـ ــقب رذش ش ـ ب إ ل ــا‬
‫ح‬
‫هن ه عذ ح ب ت رب شا ةأ يا ع ـ بلعـر ح هـلب ب تـ ريص‬ ‫ب )ربش ــا لب اض ـ ا ة ـ لا ةأ ـ كل ـ ح ــت أب عذ ـرب ـ ةك ــقر‬
‫كـ ل صـال رـ ب ت ـرب ب ر ـ ر ـ ب ر ـ ر بهاــقيا‬ ‫حر به‪ ،‬ع ب )ربشاا‬
‫ا ـ ـ ب ت ـ ـرب ب ر ـ ـ ر ي ـ ــق ر ضـ ــلس باخ ـ ــا ال ـ ـ ـ ــلس‬ ‫ةأب ك ـ ــت ه ـ ــلا ب خ ـ ـ ـ ــق ـ ـ حإ ـ ــا عت ةأ ـ ـ ج ش ـ ــا‬
‫ب ت ـ ـرب ـ ـ ر ـ ـ ر م ـ ـ ‪1312‬س لإ ـ ــق ُت ـ ـ ِّـ‪ ،‬ت عذ ـ ـ‬ ‫ـ ــش املتـ ـ ـ ل ـ ــإ ب ةت ـ ــر ـ ـ ـ يإ ـ ــلب س‬ ‫ب ت ـ ـ ـرب‬
‫ب ت ـرب شا ع ـ م ـ شخ ــش ح ر بش ــا ع ــا ك ـ حال ـ ه‬ ‫ك ـربه ر ـ ك ـ لب ب ــقل ف ا ـ ح ةــض ر ــر ع ت ــاا ل ــملت‬
‫ع ـ ب رهم ـ ب إة ــا ب ــلي ك ـ لب ب ل ــلذ ةأ ـ ب إ ل ــا‬ ‫عـ ـ ع ـ ـ‬ ‫عـ ـ بيتـ ـ ر ريإـ ـ ع ت ــرا ل ــقا ةأـ ـ ب ــت‬
‫ب ربشـا بل ـالعشا عـ يـال ي ـ ب )ـا ب ربشـاا ـق بيةـ ت‬ ‫ب ت ـرب ي ليض ـ ر ـ ا حيــرر عــملت ع ـ سبلــن‬
‫ـ ـ ب مقبي ــا ر رسي ــا ا ــقس ب تنة ــش ل ــلس‬ ‫ــت بااـ ـ‬ ‫ان ـ ع ـ ل ـ لربن يةــال ـ رريشل ــنا ‪1965‬س ـ ات ر ـ‬
‫أ ـ ــت ر قر ـ ــا بل أ ـ ـ ةأ ـ ـ ب ـ ـ شا ب ت ـ ــر ـ ــخ عت ـ ـ ب إ ش ـ ــا‬ ‫’‘سل ا ا ب ت رب ’’ا‬
‫لـ ـ بها ــا ب قبتش ــا ب ت ــر‬ ‫بل ر بش ــا ــلبه ج ـ ا ب ةـ ـ‬ ‫املح ـ ــور الثال ـ ــا‪ :‬نش ـ ــاة االستش ـ ـراق و عالقتـ ـ ـ باخحر ـ ــات‬
‫حظضره ـ ـ حع ـ ـ حرل ل شـ ــلف ح ـ ـ ر ف ح م اض ـ ـ ـ ـ ب ـ ـ ا‬ ‫الهدامة‪:‬‬
‫ب إ ـ ـ ا ب تـ ــقا ر ـ ـ ا ـ ـ س ‪850‬س ا ـ ـ س ‪859‬س عذ ـ ـ تت‬ ‫ب ت ـرب ب ــت ربب‬ ‫يمــق ح ب ت ريــ‪ ،‬رـ ع ـ‬
‫ـ با‪،‬قيــا ل نـ ف مإــا ب اضنــل ب ةــشذشا ا عــا ب ـ‬ ‫لةــتإش لإــا ر ع ـ ؛ لــإأب ك ـ ب ت ش ــخ ر ـ ب ـ ا‬
‫ــض ال ت ــض س كـ هــلب ك ـ س‬ ‫ب ةــش طر إ عــاى ي‬ ‫ا ـ يمــق‬ ‫ُعتــة ه ِّ ةري ـ هــل يإــلس الـ ح ـ ف )ــلم ي ـ‬
‫رل به‪،‬ضق ب ارم ب ال س رلا ي لعض لض ض ‪30‬ا‬ ‫يال عةـ رـ ة ربتشـ ةـرب تـقبي رـ ع ـ‬ ‫لإ‬
‫ب ت ــر ت ــ‪ ،‬ض ـ ـ ريص ب ت ـ ـرب ـ ـ‬ ‫عـ ـ رـ ـ ح أـ ـ بااـ ـ‬ ‫ب ت ـرب ب ــت رببا يــتذا ـ أ ــت ا ـ عال ح ــش‬
‫ح ربـ ـ ـ با ا ـ ــا ب ت ـ ــر ـ ـ ـ س عتـ ـ ـ اااب ربهـ ـ ـ ب رنسـ ـ ـ ر ربـ ـ ــر‬ ‫ه‬
‫‪ Jerbert‬ب ـ ــلم ب ت ـ ـ ر ر ـ ـ انية ـ ــا ر ع ـ ـ ا ـ ـ س ‪999‬س ض ـ ــق‬ ‫ن ةا ب ت رب اال ا ب ت رب ر هارك ب ضقبعاا‬
‫الس ـ ةأ ـ ر ــالساااا ‪31‬ا ل ـ ي ــت‬ ‫ي ـ ـ ع ه ــق بل ــق‬ ‫أوال‪ -‬نشاة االستشراق‪:‬‬
‫ربــر ا ــلس ب ــرب لذة ـ ر ـ ة ـ بكتــت ل ش ـ ر ة ـ‬ ‫بيت ـ ـ ــت بررب ك ـ ـ ـل ب مـ ـ ــقبي بل أ ـ ـ ـ ال ت ـ ـ ـرب ر ـ ـ ـ‬
‫ِّ‬
‫ع يال سرب ت ع هق بل ق ا‬ ‫ب ض ال ح ق رقح عاـ ه عـ عـ ح ر بـ ة ح ـ ريص هـلا‬
‫ض ـ ــق أ ـ ــت قرب ـ ــا ب ـ ــلس ب ربش ـ ــا‬ ‫ن ـ ـ لب ـ ــت باا ـ ـ‬ ‫ــش ض‬ ‫ب مقبي ــا رإ ــي عجض ــل ـ ع ــر همل ر ـ ب م ـ ك‬
‫بل ــالعشا ع ـ م ـ شخ ــش سي شــا عرعل ــا ــق ك ـ ع ـ‬ ‫ل ــملت عـ ـ ُير ـ ــن رقبيتـ ـ ةأـ ـ بهاـ ــر ب ب ـ ـ ش شا ع ــملت ع ـ ـ‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪192‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـلا ـ اـ عتل ـا ـات يمذ ـل اـ‬ ‫ب )ـرب عـ ب ةـ‬ ‫حرر ه ال بل ال ر رف ب ـل ر ‪ Peter the venereble‬رتـي‬
‫ح ــم عت ه ــل بلع ــر ب ــلم حا ــى ارا ــا ب ت ـرب شا سل ـ‬ ‫سيــر ك ــلني ‪ Cluny‬ط‪1094‬س‪1156-‬سى ب ــلم ـ س رجضــلس م ـ را‬
‫ليـ ي صــا ض ــقع بكتضــنات ب انيةــا نات ـ هــل ع ـ حسر‬ ‫اااعـ ح ـ بها ـل الـ ع رلـا ا شـا عل ـلاشا اـ ب ـ ِّـقي‬
‫ةأ ـ ظضــلر ب ج ـ ا قيــق ـ ح ر ب ـ ــلبه يــقال ةأ ـ ــر را لض ـ‬ ‫بل ــالعي إـ هــلا ب رلــا ل ر ب ـ ‪32‬ا ا ـ ـ س حيضـ رــقر‬
‫أ ـت رـإكال‬ ‫بل الس ض ‪ ،‬ع ح ب ةش را ال ب ة‬ ‫سم ح لنةـل‪ Pedro de Alfonso‬هـل رتـلسم ة ـم ني ـرر‬
‫به‪،‬ضـلس ب ت ـ يا عذـ ب ةـ س ب ةـاريا هــلب هـل ب جـ ا‬ ‫ي شــقا ا ـ س ‪1106‬س رتــة شا ح ات ـ ب يذتــلم ال ـ ع لع ـ‬
‫ب ـلم كـ ـ تقب ـ ح ر بـ ـلبه كـ عـ حرـر سا ـ ر ــر‬ ‫ض ـ ـ ض ـ ــص ب إش ـ ــا ب ل ـ ــلاشا ا ـ ـ عذ ـ ــق بل ـ ــالس ‪ 33‬ن ـ ـ‬
‫ـ ياـ ـربر عج ــن لشينـ ــنا ‪1312‬س‬ ‫رشاـل ري ــل شـ‬ ‫ضـ ـ بل ــالس ــق ــخ ــت‬ ‫لب ــت ض ــق أ ــت بااـ ـ‬
‫رإن ـ ـ ا ــقس ع ـ ـ ارب ـ ـ ر ب ) ــا ب ربشـ ــا ـ ـ ع ـ ـ ح ر بشـ ــا‬ ‫ب رك ا ر خ ح يت ه‬
‫ـلر جةــشقب ررب ر ــر رشاــل ري ــل ش ـ ‪ 36‬هــل ب إ ـربر‬ ‫ح‪ -‬بهت ـ ـ ـ س ر ـ ـ ـ ب ـ ــقي ب رهمـ ـ ـ ب بت ـ ــق ض ـ ــلس ب ـ ــرب‬
‫ب ـلم حيـرذ بهاراـا ب ت ـرب شا عـ عجـرس ضـلس ب ربسيـا ةأـ‬ ‫ـ ـلب ح ـ ـ تت تذإش ــ‪ ،‬ع رل ــا ك لش ــا‬ ‫كش ــا ة ت ـ‬ ‫ب ةـ‬
‫كراــا ا شــا ر ـ شا حاةــبت صــم)ا ة عشــا طحك سي شــاىا ن ـ‬ ‫ع ا ضلب ب بثا‬
‫بف )ـ ــا ب ربشـ ــا ـ ـ ح ذ ـ ـ ح ر ب ـ ـ‬ ‫ض ــق أ ـ ــت ـ ــلبأ ةن ـ ـ ا ـ ـر ه‬ ‫ب‪ -‬بات ـ ـ سه ـ ـ بليـ ــل ب ـ ـ ال ـ ـ ع ـ ـ بل ـ ــق‬
‫ش ضـ ك ـ ح ار ـ ر )ــا ب ربشــا ــق حنءـ ـ ب اــل ش‬ ‫بل ـ ــالعشا ب ت ـ ــر لتذ ـ ــت حاش ـ ــملت الـ ـ ـ ه ـ ــلب ب ـ ـ ـ بث بل ـ ــالعي‬
‫س لـ ـربن اـ ـ س ‪1539‬س ب ــلم ــ) ش ــلس رل ــتش ب ــلم‬ ‫ــا ت ه ـ ا صـ رـ ب ــر ب )ــرب ل ـ يا ـ‬ ‫ب ضــخ‬
‫ا شجر ‪37‬ا‬ ‫سرب حيض العشل ع حع‬ ‫بل ر بش ــل ي ـ ـ سس ـ ـ ب ــله ب ةأ ـ ــت به‪ ،‬ع ـ ـ ر ـ ـ ل ــيت‬
‫ثانيا‪ -‬االستشراق و اخحر ات الهدامة‪:‬‬ ‫امـ ـ ـ ر ب رهمـ ـ ـ ر ـ ـ ـ ب ـ ــقي ا ـ ـ ـ ياـ ـ ـ ه ـ ــخ يإ ـ ــق‬
‫ك ـ ــقي ن ا ـ ـ اال ـ ــا ب ت ـ ـرب ر تن ـ ـ ح ر ـ ــت ر‬ ‫ة ـ عـ ح ـ‬ ‫بل ــق ع ـ ح ـ ب ــلس بل ــالعشا لذة ـ‬
‫ير ــن رنـ ب إضإــرر ةأـ ــل ر ب ت ـرب بل أـ ر ضــمص ةأ ـ‬ ‫ب تلبصـ عـن ب يـ ر ب شل ـ ني حيضـ عـ يـال ر ـ ب ــرب‬
‫ب ت ـ ــرمل ال ـ ـ ب ـ ـ بث‬ ‫ب ميئ ـ ــا ب ت ـ ــر ن ـ ــة ليت ـ ـ ح أ ـ ـ عذ ـ ـ‬ ‫ـ بر سم اري ل ـ‬ ‫ن ـلت ب شل شــا ب إقي ـا ااالإــق أهـ‬
‫بل ــالعي ض ــا يـ ت ب تــر كــقس ن ةــض كةـ ب ةــش‬ ‫‪ Gerard of Cremona‬ط‪1114‬س‪1187-‬س إريمـ ى ةأـ ش ــا‬
‫ب ت ري هقل بنن‬ ‫اربشا ن لت ب شل شا ب تر كـ ير ـ ـ‬ ‫رذ ا ر‬
‫حع ـ بل لض ــل ص ــق ا ــق ب طب ا ـ ر ب ــلن ش ى حم ب ة ـ‬ ‫ر ات ااا ‪34‬ا‬
‫ـق ب قي ـا ب ن ـرب شا عـ يـال ب إضـ الـ بل ـالس ب ـلم‬ ‫ب ت ـرب شا عــن بها ــا ب ـ ش شا‬ ‫بعنــت هــلا باا ـ‬
‫حصـم رتـقس ب ن ـرب شا ـ اإـر سبرهـ أ ـت رنإـ ب ـربف عـ‬ ‫بل أ ـ ـ ب ت ـ ــر ك ـ ـ ه ـ ــقلض ب ـ ـ ب ـ ـ ف ب إ ـ ــقف ع ـ ـ حي ـ ــقم‬
‫حري ح ر ب ةأ سي ر بل الس ع يال ا ش ب تن ‪38‬ا‬ ‫ـ ـ ـ ح ـ ـ ـ ـ ـ ياتـ ـ ـ ض ـ ــلا بها ـ ــا ب نجـ ـ ـ ح لإ ـ ــق‬ ‫ب ةــ‬
‫حع ب ضقمل ب ني لضل ب ـ ف ب نـ ‪ ،‬ب تـر ب ـتلأ ا يتـ‬ ‫ـة بل ر بشـل رإـلتت‬ ‫ب ت ة ب ة ل ب ـقل ف املتـ‬
‫ب ةـ ـ ل ي ص ــا ــت ب تـ ــر ك ــت ذ ــت ــش را ب ن ـ ـرب شا‬ ‫ه ــلب ع ـ سل ــن عت ـ ةأ ـ ب مذ ــا ا ـ ــر ــلا ه ــخ ب ة ـ‬
‫ر ـ ـ اقي ـ ــقا ع ـ ـ ي ـ ــال بها ـ ــر ب ب ـ ـ ـ ش شا ـ ـ ب ل ـ ـ ـ‬ ‫ع ن ةأ ةيج س ري‪ ،‬ير ةش را ا يت أ ـت عـ يـال‬
‫بل العيا‬ ‫ب تإقس ح ب ِّضق ال ت ر بهاقيا‬ ‫ب تن ـ ه ــلب ع ـ ي ة ــر ن ـ بهت ـ س ب رهم ـ ب م ـ ر ـ لس‬
‫يتضـ نـ عـ يــال أ ــت ح ب ت ـرب ـ ياـ ـ رقبيت ـ‬ ‫بل ــالعشا ر )ـ ــا ب ربش ــا ااا يإـ ــرر ر ـ ـ ‪ Richter‬ح س‬
‫عة ـ ـ ــتإال اذرا ـ ـ ـ هـا ا ِّش ـ ـ ـ هـا ض ـ ـ ـ ح ة ـ ـ ــض ب رلش ـ ـ ــا لبا ـ ـ ــقه‬ ‫ح ربـ ـ ي ر ــت ـ ـ بها ــر ب ب ـ ـ ش شا بل أـ ـ اـ ـ ري ــ‪ ،‬ب ة ــشا‬
‫ب ن إش ــا ة ـ ن ــة ال ـ ي ش ــا ر ــم ه اإ تقي ـ هـا ر قر ــا‬ ‫لةربس ح ي ال ب ةـ كربـ صـ ش شا قيـقا اـ ريـ‪،‬‬
‫ب ـت ر‬ ‫ع يل تذقث ا اال ت ر تن‬ ‫بل أ‬ ‫ب ت ـ ـ ااا ‪ 35‬ل ـ ـ هار ب ب ـ ـ ش شا ةأب ك ـ ــت ربل ـ ــقب ه ع ـ ـ ـ ـ‬
‫ر ــضشل شا ـ ـ ب ت ــر ك ـ ضـ ـ بلن ــر ب م ـ ـ ـ ي)ش ـ ـ ـ ـ‬ ‫ـ ـ ريص ن ــةا ب ت ـ ـرب ؛ لإ ــق ــا ت عرك ــا قي ــقا ـ ـ ه ــلب‬
‫ب ال ب ت ري شا ر ب ر ب )ربا‬ ‫ب ج ـ ا كشــا ع ــت ــت بها ــر ب عج ـ كشلي ـ عا ـ ب ) ــرب‬
‫‪ )1‬االستشراق و التنصير‪:‬‬ ‫عـ ب كتاـ ه عم ـرا ر ــر ـ عضـقا به‪)،‬رب ـ بل ل ـ‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪193‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ــقب ر ـ ب ــر ب ) ــرب لإ ــق ر ــقح ه ــلا ب قرب ـ هن ـ ه‬ ‫بكتض ت ب انيةا ب مـقبي بل أـ قرب ـ ب ت ـرب شا‬
‫اااب ـ ـ ــتج را ها ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ـ م ن ـ ـ ـ لإ ـ ـ ــق ه ـ ـ ــلا‬ ‫ح ر ب ي حس الـ أ ـت عـ ة مـ ب رهمـ ب إة ـا‬
‫ك أرشاتـ عـن ـإلب ر ـا اـ س ‪1492‬س بإـ‬ ‫ب قرب‬ ‫ض ا ي ت ال ي ب ربشا ع ت ـا ب ـلس ب ت إـا عتـ ا‬
‫بل ش ـ ـ ـ ــا ب لرية ـ ـ ـ ــاشا ‪ Morisco‬لإ ـ ـ ـ ــص ب ت ـ ـ ـ ــر ـ ـ ـ ــتا ل‪ ،‬ـ ـ ـ ــا‬ ‫ـ يا ـ ة م ـ ه ــخ ال ـ ــت ب ــلس ضــقمل ا ـ ِّ هـر ح رل ــن‬
‫ر ع نةشا ‪42‬ا‬ ‫به‪،‬ضـ ـ ا ـ ـ ح ةـ ــض رـ ـ ك ـ ـ بهت ـ ـ عض ض ـ ـ ع ـ ـ اإشـ ــقتت‬
‫ع ـ بلس ــا ب ت ــر شـ ـ ه الـ ـ ــلا ب ال ــا ب ت ــر ــربص رـ ـ‬ ‫ض ــقع ل ـ ت‬ ‫ن ـ اات رضــر را عذ ربــا بل ــالس ب ة ـ‬
‫ب قرب ـ ب ت ـرب شا بهاراــا ب تن ـ يا ح ن ـ جــق حاالع ـ‬ ‫بها ـ ــال ب ـ ـ ـ ش شا ـ ـ ـ ذإش ـ ــ‪ ،‬هـ ـ ــلب ب )ـ ـ ــريا انقتـ ـ ــل ب سبس‬
‫ـ ـ ب ت ـ ـرب ي ص ــا ـ ـ رقبي ـ ـ بل أـ ـ كـ ـ لب ‪ُ -‬ضـ ـ ْ ‪ -‬عـ ـ‬ ‫لذـ لب ب مذــا اـ ريإــا‬ ‫ةكةـ ف ب )ــربش رإـلا ب ةـ‬
‫ةـ‬ ‫ر ـ ب انيةــا لإــق بهــت رت ــت ب قرب ـ اااب م ر ـ‬ ‫حي ـ ـ ــرر ـ ـ ـ بها ـ ـ ـ ب ة ـ ـ ــارم ع ـ ـ ـ ح ـ ـ ـ بل ك ـ ـ ــا ر ق ـ ـ ــا‬
‫ب ـ ـ ني ةـ ـ ن بللريإ ــي ب ــلب ك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ق ب‬ ‫ـ حاـ ِّ‬ ‫بل العشا ل هتق ب ةأ ك رـقي هـل ـ ب ةـ‬
‫ض قه ع ب إـ ت الـ بهاراـا ب تن ـ يا ـ ح بيـر ب ـلر‬ ‫ع ي ال هل ب قي أ ـت رت ـاشاض ـ اإ تـقه ضشـقب‬
‫ــش ب ربر س ـ ر ر ــرف ب ا ــرس‬ ‫ب ل ـ ى ع ـ ــلاش‬ ‫ذلي ض ا سيملت ا‬ ‫تن ه‬
‫طب مج ـ ـ ـ ـ ـ ى لع ـ ـ ـ ـ ـ بلك ـ ـ ـ ـ ـليلر ربع ـ ـ ـ ـ ــل ع ـ ـ ـ ـ ـ ريي ربع ـ ـ ـ ـ ـل‬ ‫ـ ـ ش ـ ــات ب رهم ـ ـ ر ـ ـ ب انيةـ ــا‬ ‫حسره ب )ربشـ ــل‬
‫ـ ه ااا ‪ 43‬هـلب‬ ‫ب م ش للريي ر ر رشال ربعل ل‬ ‫ر را بلك ا ر )ا ب ربشا ب تر لمل ت حعـ عض حرـلبب‬
‫بلي ـ ـ يات ــا ر ــقالا ضـ ـرب ةأ ـ ب ـ ب تن ـ م ة ـ ـ‬ ‫ب ةـ ب لصــقا ع ـ يــال ع ـ مات ر ة ـ ت ع ـ يج ـ‬
‫ب ــرب لش ـ ب ات ــق لإ ــق ـ اقا ة إ ـ ربش ــا ك ـ‬ ‫ا شـ ــا ن ـ ـ ه ح ـ ــض ا ها ـ ــلب ب جضـ ــلب ةأ ـ ـ ي ـ ـ ب ربش ـ ــا‬
‫ب ام ـ ال ـ ب ت ــرص تن ـ يـ رذ كــق س ح ر بـ اااكتــغ ة ـ ــق‬ ‫بـل ت لتذـلب رـ ب ب ت ـرب الـ ع ـرباش رـقبلن ب تن ـ‬
‫ركـ ةأـ به‪ ،‬بتــر اإــق عنـ ظرا ر )ـا ب ربشــا عــن ب إضـ ـ‬ ‫ـ ـ ـ ـربر عج ـ ــن لشين ـ ـ كـ ــإاال مقبيـ ــا ااا ش ـ ــا ب ت ـ ـ‬
‫رج ي ــا اـ ـ س ‪1307‬س ـ ـ ح ـ ـ ـ ـ ي ـ ـ ـ ـ عةـ ـ ا ب تن ـ ـ م‬ ‫ب ــلم‬ ‫رل ــش ا ب ت ـرب ااا مشا ـ بح ب ربه ـ ري ــل‬
‫اااكــا بهااـ س ال ـ ةن ـ عقر ــا الهــل ب )ـ ب ــر شا‬ ‫ــش ب ــ)رر حسره ع ـ إ ل ــا‬ ‫ـ ب ةلريإش ـ ب ـ شا‬
‫لذإـ ــ‪ ،‬ـ ـ ب ـ ــت ـ ــش ب ـ ـ ني ر مت ـ ـ ا ـ ـ س ‪1276‬س رإن ـ ـ‬ ‫ب ربش ــا ع ـ حه ش ــاااا ‪ 39‬كش ــا ي ـ ه ــلب ب إ ـربر ـ ك ــق أب ـ‬
‫عقر ـ ــا ـ ـ ـ ع بعـ ـ ـ ر رج يـ ـ ــرا عشلر ـ ــا تـ ـ ــقري ب ن ـ ـ ــري ا‬
‫‪44‬‬ ‫عةـ ــل سي ش ـ ـ قرب ـ ـ ب ت ـ ـرب شا ر اتم ـ ـ را ص ـ ـ سرب ا ـ ـ‬
‫يض ـ مل ةأ ـ هــلب ك ـ ــت به‪،‬ضــلس ب تــر ـ س عت ـ ر ـ ب انيةــا‬ ‫هشئــا ا ةــشا ح ر بشــا ر ـ شا ه ــلب ع ـ يــق ال ـ حه شــا ه ــلا‬
‫ت عقبرف ت ش ب )ـا ب ربشـا ب )ـ ب ـر شا ـ ح ـ ب‬ ‫ب قرب ـ ر ةــما تن ـ ل ت ـرب ُل ــق اااحه ـ ــش ا‬
‫ع ت اع ح ر ب ا‬ ‫ت ـ ـ لضـ ــل يإـ ــلس ا ش ـ ـ ل ب ت ـ ـ يت ـ ـ ع رلـ ــا )ـ ــا‬
‫هلا ب ش ك ض ج نـ جـ س رـة ن ـةا ب ت ـرب ة ـ‬ ‫ب ــر ا سب ـ إ ش ــقا نإ لت ـ تة ــضش ا ش ــا ب ت ع ـ‬
‫ِّ‬
‫م ـ ـ ـ ض ـ ـ ــر را ب تض ـ ـ ــات ب ـ ـ ـ اا ب ش ـ ـ ـ انية ـ ـ ــا‬ ‫ـــ‬ ‫ع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ا ه ـ ـ ـ ـ ـ ــلا ب رل ـ ـ ـ ـ ـ ــا ت ـ ـ ـ ـ ـ ــللر ة ان ـ ـ ـ ـ ـ ــق‬
‫بل ر بش ــاا ة ك ــت ه ــلا بهاإشإ ــا ع لع ــا ـ ـقين ر ض ــر را‬ ‫ب ةت ــر ااا ‪40‬ا ح ــض ب ت ـ ـرب ض ــا رتيسـ ـ ر ـ نة ــش‬
‫م ـ ـ اإ ـ ـ ت‪ ،‬ب ت ري ش ـ ــا بااش ـ ــا ر ـ ــةا ب ت ـ ـرب ة ح‬ ‫بهاراــا ب تن ـ يا كشــا ة ـ ــق م ـ ب إ ـ ت ا يت ـ اااةأ ـ ح‬
‫ح ر ب ح ةض ق با للب رل ت كشن ـ صـركلب‬ ‫ض صر‬ ‫ي صـربا ش ـش اةـاري لذةـ‬ ‫صرباض عن ب ة‬
‫ر ـ ــة ب قرب ـ ـ ب ت ـ ـرب شا ر ـ ـ )رب أب ـ ــل ر عت ـ ــقسا‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ة ـ ه ــل ص ـربف سيل ــر لا ــرم كض ـ رم حيض ـ ااا ا ــا‬
‫‪41‬‬ ‫ِّ‬
‫لإ ــق ن ـ ــة ا ـ ـ ب ـ ـ ضن ـ ـ ب الهـ ــل هخقعـ ــا ع ـ ـ هاض‬ ‫هـ ــلب ب تل ش ـ ـ ض ـ ـ قيـ ــقب اراـ ــا ب تن ـ ـ يا لإـ ــق رـ ــا ـ ـ‬
‫ي صــا ب قي شــا نـ بات ــق ا ـ ب حكـ سي ر ررا يـ هـا ع ـ س ه‬ ‫حإ ـ ـ ــا عت ب ـ ـ ـ شا ب قي ش ـ ـ ــا ب ت ـ ـ ــر ـ ـ ــقال ةأ ـ ـ ـ ن ـ ـ ــر ي ـ ـ ـ ش‬
‫ب ) ب ـت ريا ‪ 45‬ا ـ ح ب ت ـرب ـق يـقس عـ‬ ‫ب ن ـ ـرب شا ـ ـ ب ـ ـ شا ب ت ـ ــر ع ـ ـ ـ ـ ب ـ ــال س ب ت ـ ـرب‬
‫ي ـ ب ي ــقس حه ــقبل ض شــقا ك ـ ب م ــق ا ـ ب لك ـ ب ش ــا‬ ‫ب تن ال ِّ‬
‫كق لب ا‬ ‫ه‬
‫ب ن ش ــا ‪46‬ا ــق كـ يلهـ لــله ــق ــم‪ ،‬ةأـ ب ا ـ بمل رــل ت‬ ‫ـ ــق ب ج ـ ـ ب ن ـ ـ ف ـ ـ ة ـ ــم ش ي ص ـ ــا ةأ ـ ـ سرب ـ ــا ب ) ـ ــا‬
‫ـ ه ــلا ب ــمالس ع ـ إ ــا بكتا ـ ه ه ع ــا‬ ‫ب ربش ــا ة ـرب ـ‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪194‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ب ن رب شا أ ت رل ن عن ه ي ش شـا عل ضـا ضـلب ب )ـريا‬ ‫إــق ك ــت لاــرا ب ت ـ ـ ب ــقبلن بهاإشإــي ي ــا‬ ‫رإل ـ‬
‫عـ بلع ـا الـ أ ـت عـ ـ س رـ عةت ـر ل لرنةـ ي صـا ـ‬ ‫‪47‬‬
‫بن ) ب انيةا ر ا ب إر ب )ا ب ربشاااا ا‬
‫به‪ ،‬بتر ع سا ع ‪ ،‬خ ةـا ب قي شـا‪ 52‬كشـا ة ـ ا‬ ‫ع هن يج ا شن ح تة ة ك هـلب ب ةـ له ب ـلم‬
‫لرنة ـ ـ ب ـ ــقيلر ل ر ب ـ ـ ذ ض ـ ـ ب م ـ ـ رلم ي ـ ــم ض ر خاـ ــا‬ ‫ـ ا ب ت ـرب ـ رقبي ـ بل أ ـ ظضــر لإــص اــر ِّس ل ـ ه ال ـ‬
‫ب ش شا ك سبت ين ا ال له عةت ر يت ع ررت‬ ‫ظر مل ري شا حس ح ب ل عنل‪ ،‬عتم عنل ب مقبيـا تذإشـ‪،‬‬
‫ااا ـ اـ لرنةـ ي ـ الـ أ ــت ـ بهخ ـ ح رة ـ لب ـ‬ ‫ر ــا الـ ـ ه ــلب ب تةـ ـ ق يج ـ ا شنـ ـ‬ ‫حه ــقبمل عة ــتإم شاب‬
‫عم ـ ــرااا ‪ 53‬كش ـ ــا ِّرب ـ ــت لرنة ـ ـ ب ةت ـ ــر ع ـ ـ س بتره ـ ـ‬ ‫تمــن ب ة ـ ا ب ت ري شــا ال ت ـرب ل ــلمل ال ـ عــقر بر م ـ‬
‫بهاالعشـ ـ ـ ـ ــا كتـ ـ ـ ـ ــغ م ـ ـ ـ ـ ـ ح ـ ـ ـ ـ ــة ح ـ ـ ـ ـ ــقبس نلسه ـ ـ ـ ـ ـ حربي ـ ـ ـ ـ ـ ر‬ ‫ر هاراا ب تن ياا‬
‫عة ـ ـ ـ ــت ربتت ض ـ ـ ـ ــق ح ـ ـ ـ ــت ض ـ ـ ـ ـ ب ة ـ ـ ـ ــش را ا يت ـ ـ ـ ـ م ـ ـ ـ ـ ِّـلح‬ ‫ح ــر ـ رإ ةأ ـ ح ـ ع ــا ــا ت إ ـ لهري ـ ر ـ‬
‫ب ةت ــر ل عن ص ـ كة ــا ـ ب ضشا ـ بهاا ــلعي ب رنس ـ ر‬ ‫ة ـ ـ ب ـ ـ ني‬ ‫كرات ـ ــر ب ت ـ ـرب ب تن ـ ـ ع ـ ـ ع ـ ـ‬
‫كشا ااا ش ر ب ةت ر ل ب ر ال ب ت ـش ب رشـا‬ ‫ه ـ ـ ااا ـ ـ ح عة ـ ـ ا حرب ـ ـ ب‬ ‫ب ـ ــرف ب ا ـ ــرس طب مج ـ ـ ى‬
‫ب إ لــا ع ـ ـ اال ــا عتــلا بلن ـ ا ـ ب ــر ا عــا ـ‬ ‫ب انية ــا ـ ـ تل ــا ان ــق هـ ـخ لذةـ ـ لإ ــق ت ــ‪ ،‬ـ ـ ريص‬
‫ب م ـ ـ ــقب ب ة ـ ـ ــت را ي ص ـ ـ ــا لاـ ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ــش عـ ـ ـ ـ ب ربكـ ـ ـ ـ‬ ‫ب ت ـرب ح ـ ب قي ــق ع ـ ر ـ ب انية ــا ـ حل ـربس‬
‫ب رتقبتشـ ـ ــا ةأ ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ــش به‪ ،‬ـ ـ ـ ع ب ـ ـ ـ أ ي ـ ـ ــل عذتـ ـ ــلبا‬ ‫ب ةت ر ب لي حر ـلب ـ ـ ش ن ـر ب ن ـرب شا لإـقعلب ضـ‬
‫ــل عخ ة ــا ا ش ــا ع ـ‬ ‫بربعج ـ ع ـ ب ـ سا ب ت ـ يا‬ ‫ش ــاا ل ــا ب ت ـرب ب ربس ـ بهاإشإــي لهــقبمل‬ ‫يــقع‬
‫حنـ ـ ـ ــر ح ـ ـ ـ ــلأ ب ةت ـ ـ ـ ــر ب ـ ـ ـ ــري لاتـ ـ ـ ــبت عجالتت ـ ـ ـ ـ‬ ‫ب انيةـا ةأـ يلعنـ هـلب لإـق ح مـ ر ضـ ا شـ ااا شتةـلغ ضـ‬
‫لـ ـ ــغ‬ ‫ع ه ـ ــقه عاتمـ ـ ـ تت ـ ـ ـ ب لكش ـ ــقا ـ ـ ـ ب ةـ ـ ـ كا‬ ‫جض ـ ــخ ب ـ ــقا ا ةر ـ ـ ض ةأ ـ ـ ب ـ ـ بل ـ ــالعي ع ـ ـ حع ـ ـ‬
‫املتـ ـ ‪54‬ا ه ــلا ت ــا رة ـ ـ ض ــص ب ةت ــر ب رنة ــش‬ ‫هــخ رش ن ـ بر ساتــلر ــل ر ـ س ب ة ـ بلعرياــي ر إ ـ هرا‬
‫يا ي صا به‪ ،‬بتر‪55‬‬ ‫ب لي ب ر لب بهاراا ب تن‬ ‫ب لم ك ع م عقير به‪ ،‬ع ا بلعرياشا ر إ هرا ‪48‬ا‬
‫حرلج بلب ‪1819 Abougit. P. L.‬س‪1895 -‬سا‬ ‫ع ـ ـ ـ ـ ر ـ ـ ـ ـ بل ـ ـ ـ ـ ب م ـ ـ ـ ـ ر ا ـ ـ ـ ـ عج ـ ـ ـ ـ ب تن ـ ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ـ‬
‫ر ر ش ر بلب ‪1716 Barthelemy. P.‬س‪1795 -‬سا‬ ‫ب ةت ر ب ش ليةلر ص علتش علرينلف ي ـر ‪Samuel‬‬
‫رلبسيم ر بلب ‪1878 Boidebar. A. P.‬س‪1955 -‬سا‬ ‫‪ Marinus Zweimer‬ب ـلم ن ـة اااعنـل ن لعـا حظـ لرا ـ ريئـا‬
‫رسي لي ‪1904 Gardet Louis‬س‪1986 -‬سا‬ ‫ـ ـ هاةــا ب كتض ـ ر ـ ‪1886‬س‬ ‫ا ةــشا ااا ــت ـ حع ـ‬
‫ل ش بلب ‪1827 Jullien. P.‬س‪1911 -‬سا‬ ‫‪49‬‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫ت ح عرا ب ضق نـت ـ ح ياـل عن ـرب ا‬ ‫رة ت ك‬
‫ُ‬
‫عشالس ايس غ بلب ‪1912 Millad Aissa‬س‪1984 -‬سا‬ ‫هلب ب ةت ر ب ـن ِّ ر تتقمل ةأ ذإشـ‪ ،‬لضـ‬ ‫ا سرب‬
‫ه م ع ن بلب ‪1862 Lammens H. P.‬س‪1937 -‬سا‬ ‫س شــ‪ ،‬ــالس ر ـ ك ــت ع ـ ح ـ ب تلص ـ ةأ ـ حلض ـ ب ــر‬
‫ب اللت نةر ح عـ رـ بلرب ـ عةت ـر ب ـلي رس‬ ‫ب تـر ي اـ عتـ شـ ب شــا ب تن ـ يا ـ ب ل ـص ب ةـ ‪50‬ا‬
‫ح ـ ـ قه ـ ـ هـ ــلا ب إ ت ـ ــا جـ ــق ي ةـ ــا نالن ـ ـ عـ ــملت ع ـ ـ‬ ‫ـ ــق بن ا ـ ـ ـ أ ـ ــت ال ـ ـ ـ عنل‪،‬ـ ـ ـ ب ل ـ ـ ـ كش ـ ــا ب ض ـ ـ ـ ةأ ـ ـ ـ‬
‫بررـ بننـ عـ ب إة ـا هــل عـ يـق ض ــا صـري الـ‬ ‫ةر ـ ش ن ـ يا ا ـ ح ــض ـ اإ ــق ا ـ ع ـ ب ــخ رب‬
‫ا ‪ ،‬ب ال ا ر ب ت رب ب تن ا‬ ‫ــق ر ـ‬ ‫ة ـ لا ةأ ـ ــن ب تش ا ـ ب مذــا ا ـ ب ت ــلا‬
‫ة ـ ـ لا ةأ ـ ـ ه ـ ــلب ك ـ ـ ج ـ ــق ح ِّ ا ـ ـ ب ع ـ ـ رق ـ ـ ح ة ـ ـ س‬ ‫رـ ك ـ ب تن ـ م ةأـ كــق ب ــقالا ب ــريذا ةأـ ـ كــرب‬
‫ب قرب ـ ـ ب ـ ــر شا ـ ـ به‪ ،‬ع ـ ـ ـ بل ر بش ـ ــا ه ـ ـ ع ـ ـ ح مـ ـ ـ ف‬ ‫‪51‬ا‬ ‫ص ش شا حيرر ق ب ة‬
‫ب انيةــا ال ـ بيــتالمل سر ـ تت ـ ب ة ـ ب ا س ـ ر ل إ ـ‬ ‫يتجل ـ ـ ـ اـ ـ ــل ت س ر ب ةت ـ ـ ــر ـ ـ ـ ا ش ـ ـ ــا ب تن ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ب ـ ه رشــملت هـ ب ت ـ قه ةأـ ب انيةــا يقعــا حهــقبلض عـ‬ ‫بلا ب تر ك ت لك ة يت ي صـا ـ عةـت رب ر ـقب ت‬
‫يـ ــال ب قرب ـ ـ ب ت ـ ـرب شاا ع ـ ـ ح ـ ــضره ب ش لة ـ ــلر‬ ‫ـ بلا ـ ب تــر ك ـت راـ ض ــا حيـ الـ به‪ ،‬ـ ب ر حـ‬
‫ح قر ـل ‪-‬رتــي ةـ ــلب بلكــلب ب شخ ــشا ب ــل عتـ‬ ‫ب إقم ب ل ةأ حرنـ ب ـ لب ب ةـت را عـ ح ـ ع ـخ‬
‫ـ ـ ب ـ ـ بل ــالعي ـ ـ ع ض ــق ب قرب ـ ـ ب ــر شا ـ ـ ع ــا‬ ‫ـ ـ ــرف عمـ ـ ـ ـ سة‬ ‫هلي ـ ـ ـ تت ب ل نش ـ ـ ــا الـ ـ ـ ـ رح ـ ـ ــض ب ـ ـ ــقي‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪195‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ــر رة ـ ـ لب‬ ‫ب إـ ـ ت ا يتـ ـ ي ا ــر ـ ـ ي ش ــ‪ ،‬سرب ــات‬ ‫ن ــق ‪ -‬ه ــل عت ــرذ ع ـ ك ش ــا ب اله ــل ـ ع ــا ا شـ ـ سذ‬
‫ل شا ع ح ذإش‪ ،‬هقل بنن‬ ‫حال نةش س ا‬ ‫كـ عـ حركـ كــرب به‪،‬ــيط ب ش ي ـ ني ـ ع ــر يــال بهاــرب‬
‫ب ت ـ ــرمل ةأ ـ ـ ع ـ ــلب ب إ ـ ــلا ـ ــقر ب ة ـ ـ ل ـ ـ لض ةأ ـ ـ‬ ‫ب شا ب شا ‪56‬ا‬
‫عـ ـ ــلب ب ض ـ ـ ـ ا تن عض ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ح ـ ـ ـ ب ت ضشـ ـ ــق ـ ـ ــت ر‬ ‫كتـغ ض ــقع ب ذةــر ب ــق ب ــت رم رإــي ب ـ نشإـ‬
‫ر قب ت ا‬ ‫ر ـ ـ ـ ـ ـ ب خ ة ـ ـ ـ ـ ــت ب ت ـ ـ ـ ـ ـرب شا ب ا ةـ ـ ـ ـ ــشا لإ ـ ـ ـ ـ ــق رإ ـ ـ ـ ـ ــي‬
‫حعـ ـ ض ــق ب ــتشال ب ة ــارم ب ة ــش را ب ةش ــشا ا يتـ ـ‬ ‫‪،‬ضـ ـ ب ا س ـ ر ح لشـ ـ ـ ـ ي ــلار‬ ‫ب ةت ــر ل ي ـ ـ‬
‫لــإ ب قرب ـ ب ت ـرب شا ــق ح ــض ت ـ ة ـ مل ب إ عــا‬ ‫ةر ـ ـربهش ي ش ـ ـ حك ـ ــق حا ـ ــقا به‪،‬ض ـ ـ ب ا س ـ ـ ر ب ش ية ـ ــت تر‬
‫ر ـ ـ ــت ب ـ ـ ــله‬ ‫ب ر كش ـ ـ ــا ب نلي ـ ـ ــا ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــلف ب ةـ ـ ـ ـ‬ ‫ةنا ‪1960‬س عملت‬
‫ب ر م ه ا ه ع ح ذإش‪ ،‬ب ةش را ب ت عا ا يت ا‬ ‫ب ر ـال ةأـ ع ت ـا‬ ‫البورد‪ :‬ب ضشئـا ب تـر ل ـ ب ر ـ‬
‫ش ا اراا ب ـت ريا ـ‬ ‫ل ت رب قس يقع‬ ‫بلر ـ ـ ـ ـ ش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــش ةلريإش ـ ـ ـ ــا إ ـ ـ ـ ــلس رت لي ـ ـ ـ ـ ه ـ ـ ـ ــلا‬
‫ـ ـ ـ ضن ب تش ي ـ ـ ــر ب إل ـ ـ ـ ال ـ ـ ـ ب م ـ ـ ــقح‬ ‫يات ـ ـ ــا رـ ـ ـ ـ عجرس ة ـ ـ ـ‬ ‫ب ـ ـ ـ ــري رقر ـ ـ ـ ــا‬ ‫إشش ض ـ ـ ـ ـ ةت ـ ـ ـ ــر‬ ‫بلر ـ ـ ـ ـ ش‬
‫ب ــت رم ر ـ ك ـ بلعــرااا حض ــق ع ـ أ ــت حا ــ‪ ،‬ل ـ تش ير‬ ‫رب ‪57‬ا‬ ‫نص‬
‫ب ت ـرب ةــش سا ب ـت ريا ــق ـ مـ كـق ث ب ةــش را‬ ‫عخ ـ ـ تت ‪-‬ع ـ ـ ك ـ ــت‬ ‫ا ـ ـ ـ ــا ت ات ـ ـ ب ةت ـ ــر‬
‫ـي ض ـق كـق ت ا لإـق كـ ب ـ بث‬ ‫ب ـت ريا الـ ب ـر‬ ‫سبت ـ ـ ـ ‪ -‬ب ـ ـ ـ سا ب رتية ـ ـ ــشا ـ ـ ـ ا ـ ـ ــلي م ـ ـ ــا ك ش ـ ـ ـ ب اله ـ ـ ــل‬
‫ب ت ـرب ر رــا س شـ ال ــت ر ـ ـ ب ب ــر ح سيتـ‬ ‫ع ـ ـ ي ـ ــال‬ ‫ةاـ ــقبسه ض ـ ــا ب تن ـ ـ ـ ـ ح ـ ـ ب ب ة ـ ـ‬
‫ع ـ ـ ح ـ ـ ل ـ ــري ب ة ـ ــش را ال ـ ـ ب ـ ــر ةيض ـ ـ ف ـ ـ لب‬ ‫بات سه ال اتـ ب ةت ـر ـ ب ـرس الـ بل ـالس اـل ت‬
‫ةأ ض ‪59‬ا‬ ‫ةت ـر ـقس ب ةـم‪ ،‬ـ هـلب‬ ‫سرب ا ب ربشا كشا كـ‬
‫ةأب ك ـ ــت ب قرب ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ـرب شا ـ ـ ـ ح ربـ ـ ـ ـ ــق ب ـ ــتق‬ ‫با‪ ،‬ا‬
‫تتـ ـ ضـ ـ ا ت ةرـ ـ ل ـ ـ ا بها ــر ب ب ـ ـ ش شا ل ــإ بلع ــر‬ ‫‪ )2‬االستشراق و االستعمار‪:‬‬
‫ة ـ ـ ـ ـ ـ ــق اـ ـ ــرر عـ ـ ــن بهاراـ ـ ــا ب ـ ـ ــت ريا بهاقي ـ ـ ــا ب تـ ـ ــر‬ ‫ةأب ك ب ت رب ق يقس بهاراا ب تن يا عنل رقبي ـ‬
‫حص ــمذت ذة ــى ر هت ـ ـ س‬ ‫ب ت ــت ع ض ـ ه ــلا ب قرب ـ‬ ‫بل أ ـ ـ لإ ـ ـ ـ ـ يت ـ ــةير حيض ـ ـ ا ـ ـ إ ـ ــقي يقع ـ ـ ارا ـ ــا‬
‫يشـ ــ‪،‬شن ا ـ ـ ع ـ ـ ب ـ ــق بل ر بشـ ــا ةسربك ـ ـ عملت ـ ـ له شـ ــا ـ ــت‬ ‫ب ـ ــت ريا عن ـ ــل ر ـ ــقبي تت بل أـ ـ ـ ب ت ـ ــر ج ـ ــت ـ ـ ـ بهاـ ـ ــر ب‬
‫ب قرب ـ ـ ن شــل ذإشـ‪ ،‬ع ـ ري ض ب تل ـ شا الـ كةـ ب‬ ‫ب ـ ـ ش شا ب تـ ــر ع ـ ــت ض ـ ـ عتإـ ــقع ع ـ ـ ح ـ ـ ب ـ ــت ر‬
‫ب ر بل العي اااكشا ح أ ب ت ر ال ت ـرب الـ ـ‬ ‫ب ة ــارم ــمالس بل ــالعشا؛ لإ ــق هش ــة ــت بها ــر ب ظر ل ـ‬
‫بهخ ـ ــلت عا ـ ــا س رب عذلري ـ ـ ري سي ـ ـ ـ ـ ل ـ ـ ـ ـ كت ـ ــغ‬ ‫ن يــا ر )ــا ب ربشــا سبعت ـ كشــا ـ ر‬ ‫عالت ــا أل ر بش ـ‬
‫بها ـ ــر ب ب ـ ـ ش شا عـ ـ ـ م ـ ـ ‪60‬ا يتجل ـ ـ ه ـ ــلب ب هت ـ ـ س ـ ـ ـ‬ ‫هــخ ا ــشا بهاــر ب ب ـ ش شا رــة ت ي تإــق ةأ ـ ع لع ـ‬
‫بات ـ ـ س ب ـ ــق ب ـ ــت ريا ال ـ ـ ب ت ـ ـرب ض ـ ــا رتيس ـ ـ ر‬ ‫بات ـ لب ح تـ رذ ــا ع ــا‬ ‫بلشــا اـ ي ـلعض ب ةـ‬
‫ر ـ ر لــ‪ ،‬ش ــا عذــقسا كتــغ حصــم ع ـ ب ت ـرب‬ ‫ةأ ـ ع رل ــا ي ــلعض بلك ــا را ـ عـ ـ ـ اال ــا عتـ ـ ؛ ل‬
‫ل ــق ت ب تـ ـ‬ ‫عر م ـ ـ ر ـ ـ ب ــت ر ــلا ـ ـ‬ ‫ب ــرب مـ ـ بل ــالس ـ ـ يال ـ ــلب ع ــر ل ض ــا س ش ــ‪ ،‬ـ ــقر‬
‫ح ة ــت حاش ـ ةعش ب ــلريت ب ــت ريت ـ ب ــر بها ــقيا‬ ‫بل ربش ـ ة ك ـ لب ـق ـ لب ا ــملت م ـ أ ــت ر ـ ع لي ـ ا‬
‫ا تـ ب لصـ يا بها يـا الـ ا ـ عـ ر ـقب ب ــر ك تـ‬ ‫ـ ـ ـ يا ـ ـ ـ ل ـ ـ ــق بهت ـ ـ ـ س بل ربش ـ ـ ـ ر ـ ـ ـ رب ـ ـ ــلبه ض ـ ـ ــص‬
‫حيضـ ه ـ ب ــق ت ب ت ـ ا تـ ب ت ـرب هش نت ـ ا ش ـ‬ ‫ب تر ك ت ذقث ر ض ص ب مـ ك لإـص اااكـل‬ ‫بن‬
‫ه ـ ا ل ت ـرب ـ ح ـ حي عـ ا ــلرا ـ ي ـ س‬ ‫حالـ عـ‬ ‫ب ـ ض ب ــت‪ ،‬عـ ـ را ـا ةرـربهش رـر ح تـ عـ ــال ا‬
‫ا ـ ـ كل ـ ـ لا ـ ـ ع ـ ـ ح ـ ــلبف ش ـ ــا ب لص ـ ـ يا بها يـ ــا ب تـ ــر‬ ‫ه ر ا يق ال أ ت ب ض ب ني » ‪58 « Agareni‬ا‬
‫ـ ـ ـ س عت ـ ـ ـ امإري ـ ـ ــا ب ) ـ ـ ــرب ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ـ مل ب تة ـ ـ ـ ص الـ ـ ـ ـ‬ ‫ي إ ـ ــت بها ـ ــر ب ب ـ ـ ـ ش شا ـ ــلب عالت ـ ـ ـ ةضـ ـ ـلر سرب ـ ـ ـ‬
‫ب ــر ‪61‬؛ لا ـ عـ ـ ب مش ـ ع ـ ب ن إ ــي حيض ـ ح ي إ ــق‬ ‫بل العي ع ح ب ةش را ا ش ـ ح‬ ‫عت قسا كل ب‬
‫ب إ عـ ـ ــا ب م ـ ـ ـ ا ب تـ ـ ــر ضـ ـ ــت عت ـ ـ ـ ـ ـ ــت بهاـ ـ ــر ب ـ ـ ــت‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪196‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ب ر ـ ــشا ـ ـ ـ ـ ـ ــش ب ل ـ ـ ـ ى ‪67‬ا حع ـ ـ ـ ب ةت ـ ـ ــر عش تش ـ ـ ـ‬ ‫ا عاتـ الـ‬ ‫ـت ب ـق‬ ‫ب ت رب ا عت ب ت ري شـا ر إـقب‬
‫‪ Mikhael‬لإ ـ ـ ـ ـ يات ـ ــا رتإ ـ ــقي‬ ‫رش ـ ــق ر مل ‪Bederov‬‬ ‫ب ر ا‬
‫ب ـلرب ب ن ـ ت ة ـ ـ ره رن ةـ ـ بهاـرب ب شـا‬ ‫ـ ــا ب ةت ـ ــر ل باا ـ ــلر ب ـ ــلم يل ـ ـ ـ عةـ ـ ـ ا بهارا ـ ــا‬
‫ب ش ـ ـ ــا ا ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــلأ ـ ـ ــقري ة ـ ـ ـ رب ‪ ،‬ـ ـ ــيط ب ـ ـ ــشلس ـ ـ ـ ـ‬ ‫ب ــت ريا ب ت ــر ـ يا ـ شات ـ ض ـ ب نج ـ ح ــل بات سه ـ‬
‫ي شال ـ ـ لل اش ن ـ ـ ُا ـ ـ ِّ ـ ـ ب ر ـ ــش ـ ـ ةك ـ ــقر ب ـ ــق‬ ‫ال ـ ب ةت ــر ب ــلي ـ ـ ي ــقير ب ض ــقب هخقع ــا ح رب ــض‬
‫ب ربش ــا ا ـ ـ بيةـ ـ ت ربقا ر ت ـ ـ ب ــقيقا ــق ر ـ ـ رـ ـ‬ ‫لإ ــق م ـ ِّـلح ا ــقس ع ــملت حالـ ـ ب رب ـ ـ ب ضش ـ بهاالعش ــا ب ت ــر‬
‫بلع ــر ةأ ـ بل ــض س ـ ة ـي ا ـ ـ را بلر ــل بلره رش ــا ــنا‬ ‫ك ــت يةتنص ــاض ا ع ـ حاة ـ بلع ــا ال ـ أ ــت ب خ ــا ب ت ــر‬
‫‪1935‬س ب تر حصمذت لش ض ق لبا به‪،‬يط بل ربتشل ااا ‪68‬ا‬ ‫ة ـ ـ سم ـ ـ ر‬ ‫كة ـ ــي عت ـ ـ ب ةت ـ ــر ب رنس ـ ـ ر ب ام ـ ـ‬
‫كةـي ع ـ هـخ ب ةت ـر ر هت ـ س س ضـ ب ـت ريا‬ ‫ب ـلم كـ ل ـ) عن ـ ب ةت ــر ب إـش ـ برا بهخ ر شــا‬
‫ه ـ ع ـ لــت ض ـ حرــلبب ب ــر ؛ لإــق ربلإــلب عة ـ ا‬ ‫اشــا‬ ‫ب رنةــشا ك ـ ا ـ ليت ـ يت ـ ـ ر ــا ن ـرب به‪،‬ــيطا‬
‫بهاراــا ب ــت ريا ـ شــن ح لبره ـ لــر ب ض ـ شــن ع ـ‬ ‫كشن ـ ـ ب ــتلأ ب رنة ــشل الـ ـ به‪ ،‬بت ــر اـ ـ س ‪1830‬س ــلأ‬
‫ك ـ ــت ذتـ ـ ـ ذ ة شـ ـ ـ ة ـ ــص ـ ــش رتت لأهـ ـ ـ الـ ـ ـ ب ـ ـ ـ‬ ‫ر ا ب مش ب ل ةأ به‪ ،‬بتري ا كـ لةت ـ ر ر تةـ س‬
‫بل العيا‬ ‫ع ـ ـ م ـ ـ ي ـ ــرم بهخ ر ش ـ ــا بهاربش ـ ــا ك ـ ــل ش ـ ــن ب ةـ ـ ـ ت‬
‫ربلـ ــ‪ ،‬ب ةت ـ ــر ل الئـ ــن شـ ــلش ب ـ ــت ر حعـ ــق ه‬ ‫ب ت إ ـ ـ ــا ر ـ ـ ــر ‪62‬ا ـ ـ ـ ل ـ ـ ــل سم ـ ـ ـ ر ا ـ ـ ـ ـ ـ ـ ا ع ـ ـ ـ‬
‫ب ة ـ ــاري ب ت ـ ــر كـ ـ ـ حاضـ ـ ـ قه عـ ـ ـ‬ ‫ر ـ ــر عـ ـ ـ ب ـ ـ ـ‬ ‫ب ةت ر لـ اااع ة عةت ر ح بير ب إـر ب ت ـن ا ـر‬
‫ب تج ـ ر ك ـ ض ض ــض ع ـ العش ــل‬ ‫ب إة ــا ب قر ـ‬ ‫ك ـ لب ع ــق سي ةأ ـ ض ض ــض ض ض ـ ش ــش ااا ‪63‬ا ل ــر ح تـ ـ‬
‫ةـ ـ ـ سم ـ ـ ـ را ا ـ ـ ـ ـ ــلر ب ةت ـ ــر ب رنسـ ـ ـ ر ـ ــلي‬ ‫ك ـ ـ لب ر ـ ـ ا ـ ـ نإ لـ ــا ة ح ت ـ ـ ـ ـ ي تن ـ ــلب ا ـ ـ ليـ ــن‬
‫ررينيش ـ ‪ Bresnier‬ة ـ هخقعــا به‪،‬ــيط ب رنس ـ ر ـ به‪ ،‬بتــر‬ ‫ا لعض نإ لات ع رلض هخقعا ح ـربي ب ـت ريا لإـق‬
‫طب ةـ ـ ــاري ب إض ـ ـ ـ تش ى‬ ‫ل ـ ـ ـةيرذ حللب ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ‬ ‫ك ـ ـ لب اااع ـ ـ ب ن كشـ ــا ب ـ ــا شا ب نةريـ ــا ر ـ ـ ا ـ ـ لاـ ــر‬
‫ب قر ـ ) ــا ب ربش ــا ـ به‪ ،‬بت ــرا ـ يا ـ ش ينيش ـ يش ـ ر‬ ‫اـ ـ عـ ـ ض ــا ا ش ــا‬ ‫نإ ل ــا ات ر ــا ــة شا ــقري‬
‫كش ـ أ ــت ة ـ ـ ك ـ يجـ ـ ا ش ـ ح ين ــل عـ ـ ُي ـ عنـ ـ‬ ‫عتـ ـ ـ عري ش ـ ــش اة ـ ــاري‬ ‫عشقب ش ـ ــا ج ـ ــقه عت ـ ــلر‬
‫تذإش ـ ـ ــ‪ ،‬حه ـ ـ ــقبمل بلسبرا ب ـ ـ ــت ريا رق ـ ـ ــا ع ـ ـ ــاا لر ـ ـ ـ ـ‬ ‫ي ب ت م رب ش ااا ا ضلب بغ ب ةت ر ربـرم ب نـقب‬ ‫‪64‬‬

‫ب إ ل ــا ب ت ــش ـ ـ يال ــلب حكـ ـربرب ة ـ ـ كـ ـ لب عذاـ ــلع‬ ‫ـ بهاــرب ب شــا ب شــا لإــق ااا إ ـ ةأ ـ ة ـ ب ر رــا ال ـ‬
‫ضةش ــا عذ ــقسا ضـ ـ ـ ـ ا ي ــضق ــل ت ر ـ ـ ا ب ت ــرمل‬ ‫ب ش ي ــق ب ت ـ ـ ضن ـ ــل برا بهاـ ــرب ـ ـ ش ربـ ــل لةع ـ ـ غ لش ـ ـ ـ ــتا‬
‫ب ـ ــقني رريةـ ــل ‪ Bresson‬ةأ ـ ـ ب ـ ــتط ب ـ ـ س ت ـ ــش ب ت ـ ــر‬ ‫ح ــضر إـ ـ ض ــقه ةأـ ـ برا بلا ــالس ـ ـ ن ــق لمإ ــي ـ ـ ه ــلب‬
‫ص ــرح ليتـ ـ ر ــة عض ــا لرنةـ ـ ـ ـ به‪ ،‬بت ــر تل ــا الـ ـ سرب ــا‬ ‫ب ـ ـ ـ ـ ـ ــلب حرب ـ ـ ــن ـ ـ ــنلب ي ـ ـ ــقر رن ة ـ ـ ـ ح ع ـ ـ ــن ـ ـ ـ ا‬
‫ـ رـة‬ ‫ب ربشا ب تل ن ليت اقس ب ات رـ‬ ‫ت ي ــا ض ـ قا ي ــا ب ش ي ش ــا ـ ب ــر بل ــص‬ ‫ع ــلرب‬
‫ة ج ب ت ر يتل ا ال جـ ح ررينيشـ ـ عض تـ لـقر ف‬ ‫رـ ـ )ت ب ربش ــا ب ر ــشا رـ ـ ة ـ ـ ظض ــر ـ ـ ل ــش قا ي ــا‬
‫ب ربشــا ــت يةــت سر ـ ا سيــا لهــر أب حه شــا ش ــشا‬ ‫ب ش ي شا ‪65‬ا‬
‫عن ــا اةش ــا ل ت ـ ذإ ــ‪ ،‬ع ـ ه لرنةـ ـ ب ــت ريا ـ ـ‬ ‫ب ــق ب ــت ريا‬ ‫ب ــرس هــلب ب تلب ــخ ر ـ ب ةت ــر‬
‫به‪ ،‬بت ــرا ــق حص ــم ة إ ـ ب ربش ــا لش ـ ض ــق ل ــي ص ـ كم‬ ‫ض ـ ـ ع ـ ـ ررب ح برا‬ ‫كتـ ــغ حصـ ــم ـ ــلس عةت ـ ــر ـ ـ‬
‫بللض ـ ـ شا ـ ـ ب تلظشـ ــا ـ ـ به‪،‬ـ ــيط ب رنس ـ ـ ر كة ـ ـ ةاـ ــال‬ ‫ـ ـ ــلح حهقبلـ ـ ـ ـ ا‬ ‫ـ ـ ــشلا‬ ‫كربش ـ ـ ــا حعـ ـ ـ ـرب ا سيـ ـ ـ ـ ال ـ ـ ـ ـ‬
‫برا بهاربشـ ــا ـ ــنا ‪1853‬س‪69‬ا هـ ــلب ع ـ ـ ي ةـ ــر ـ ــر بهت ـ ـ س‬ ‫ل ةت ـ ـ ــر ب ضل ن ـ ـ ــقم ـ ـ ــنله ه ـ ـ ــر ع ـ ـ ـ ال ـ ـ ــق ـ ـ ــ)‬
‫بلسبرا ب ـ ــت ريا ر ) ـ ــا ب ربش ـ ــا ب ـ ــلم ـ ـ يت ـ ــا ال ـ ـ‬ ‫عن ـ ـ عةت ـ ـ ر االعـ ــا ب ضل نقيـ ــا ـ ـ ب ـ ــخ بلسبري ـ ــا‬
‫بل ــال ر ــةم ــري ا ــر ة ـ ك ـ هقل ـ بها ْ ــرم ضة ــص‬ ‫ةـ ـ ــت ربتت بل ق يةـ ـ ــشا ب ة ـ ـ ـ ا ‪66‬ا ـ ـ ـ ر ـ ـ ــش ك ـ ـ ــت‬
‫ب ةش را ال ب لب ب ةت راا‬ ‫بهاالع ــا ب ر ــشا ر ر ل ــق ‪ Barthold‬عخ ـ ـ عج ــا اـ ـ‬
‫بل ـ ــالس ب ر ـ ــشا ر إش ـ ـ س رمذـ ــلث ـ ــقس ع ـ ـ ه ب ةـ ــش سا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪197‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫شـ ـ ــا مذـ ـ ــلث بل ـ ـ ــالعشا بر م ـ ـ ــت رج ع ـ ـ ــا‬ ‫‪1883‬س ةأ ـ ـ ـ‬ ‫ـ ـ عإ ر ـ ـ ك ـ ـ هـ ــلا بهخـ ــقع ب تـ ــر ـ ــقعض ب ةت ـ ــر ل‬
‫عل ـال ةـ ب قرب ـ بل ــالعشاااا ـ اـ س ‪1891‬س ح ــت‬ ‫ال ــت ر ل ــإ ه ــلب بلي ـ ـ ـ ـ يتنا ــر ت ــت بهخ ــقع ب ت ــر‬
‫هلا به‪ ،‬شا لقب ر ـ ب م ـا بلنريـا يـ را ب م ـقب ب ربشـا‬ ‫ــل ت ــقس‬ ‫كإــ‪ ،‬ر ض ـ ض ع ـ ج‪ ،‬ـ به‪،‬شــلش ا ـ ذإشإ ـ‬
‫بل ــالعشاااا عا ــا ب لل ــق ر ـ ا ي ص ــا ــليال ـ ب إ ــقف‬ ‫ضـ ـ ر ــق را ض ــص عـ ـ ك ـ ـ لب رذ ــا ة شـ ـ لم ــقع ح ـ ـ ض ـ ـ‬
‫قرب ا برن ر ب ر م ـا رـ يتلس ضشـقب تذإشـ‪ ،‬ب ـل ب إـلعي‬ ‫ااا ـ‬ ‫ح ق ا يت بلعلب رلـن اـملت بهاـلب‬ ‫ب‬
‫ب يتلسمااا ‪73‬ا‬ ‫ض ـ ـ ب ات ـ ـ باخ ل ـ ـ ـ ب خ ا ـ ــا ع ـ ـ حه ضـ ـ ـ ح ب ت ـ ــر ـ ـ ـ‬
‫ــق ك ـ ض ــلا بهخ ــقع ب ت ــر ــقعض ب ت ـرب ب ر ـ ر‬ ‫ب ـ ـ ــتشال ا يت ـ ـ ـ ال ـ ـ ـ عاتم تت ـ ـ ـ ا ـ ـ ـ ل ـ ـ ــر ض ـ ـ ـ عنةلع ـ ـ ــا‬
‫اراـا ب ــضشل شا بلنـر ب مـ لإـق انــت هـلا بهاراــا عـ‬ ‫عخ ة ـ شا ب ت ـرب شا يةــت شن ة ج ه ـ ة ــقب بلعــلب‬
‫ذإشـ ـ ــ‪ ،‬هـ ـ ــقلض ب رتيس ـ ـ ـ ر هـ ـ ــل ة عـ ـ ــا ـ ـ ـ ـ ـ ــلعي يتـ ـ ــلس‬ ‫ب ت ـ ــا ا يت ـ ـ ة ب ـ ــق ب ـ ــت ريا ب تـ ــر ـ ــرر ليت ـ ـ يقعـ ــا‬
‫ه ــل ب ض ــقمل ب ــلم ـ يا ـ شتذإ ــ‪ ،‬ــل ض ـ لر‬ ‫ر ةـ‬ ‫هاض حهقبلض ب ت رب شا ‪70‬ا‬
‫ض ــلس بهارا ــا ب ت ـ ـرب شا بل ر بش ــا ك ض ـ كـ ـ عـ ـ عل ـ ـ‬ ‫‪ )3‬االستشراق و الصهيونية‪:‬‬
‫تا‬ ‫كة‬ ‫ـ تل ــا يقع ــا ب ت ـرب ال ــت ر ان ــق ه ــلب بها ــق‬
‫ل ــا هــلب ب ــقا ب ت ـرب يتــلس ـ ب ع ـ ب ي ـ ر‬ ‫لإــق ب ــل عن ـ يــر حال ـ ي ــلرا ع ـ ـ رإ كشن ـ ظــا‬
‫ة ـ هــل ـ بعتــقبس سبتـ ا ل ـق هــلب ب ــقا ر ةــما لإــا ر‬ ‫ب ـ تذإشــ‪ ،‬حهــقبمل سي شــا ان ــريا ر )ــت ح ض ـ ر قعــا‬
‫ع ــرا ية ــتذ‪ ،‬ب ــلار ب نـ ـ ل ــي اـ ـ س ‪1972‬س بكت ــت‬ ‫ح ـ ـربي بهاراـ ــا ب ـ ــضشل شا ب شـ ــا ك ـ ــت رـ ــقبيات كشن ـ ـ‬
‫ه ـلا به‪ ،‬شــا رــلارر عــر ر ية ـ ا ـ س طاــلب ـ بلص ـ ى ال ـ‬ ‫ل ــت) لب ه ــلب با‪،‬ـ ـ‬ ‫ب ــقف ـ ـ ب ت ـ ـرب رت ـ ح‬
‫ـلس ا ـ ـ‬
‫ة يةض ا س ‪1882‬س ك ب كت ر راـ ع ضـق ب قرب ـ‬ ‫ب ــت)ال ب ـ كتــغ حعس ـ غ اــقس ل ـ ع ـ ارب ـ ر بل ــت أيا‬
‫ب ت ـرب شا لك سي ش ــا ب ــلس ر ل ــالااا ـ ه ــلا ب ــلارر‬ ‫قرب ـ ـ ب ت ـ ـرب شا ـ ـ به‪ ،‬ع ـ ـ ب )ربش ـ ــا يذت ـ ـ رت ـ ــلس‬
‫ح إـى ب ةت ـر ب ر ـ ر فا ا م ةـاي ك ــا ـ ليتـ ة‬ ‫ل ل تذإش‪ ،‬حهقبمل رتلسيا ‪71‬ا‬
‫ش ــا ب ت ـ ـرب ب ر ـ ـ ر ــق ـ ه ت عةـ ـ ه ا ل ــا ـ ـ‬ ‫ب ــت) ب يتــلس ـ ب مقبيــا ب قرب ـ ب ت ـرب شا بل ر بشــا‬
‫ة ج ذإش‪ ،‬ب ل ب إـلعي ب يتـلسم ـ ل ةـ ا كـ عـ‬ ‫تذإش ــ‪ ،‬حاش ـ ــقر ع ا ـ ع ـ ع رل ــا ب ــر ع رل ــا ي ص ــا‬
‫بهت س به‪ ،‬شـا بها ـ ع الـ برنـ ر ب ت ري شـا ب يتلسيـا ي صـا‬ ‫اـ ــملت ع ـ ـ يقع ـ ــا ح رب ـ ــض ب ت ـ ــر ل ـ ــق ة ع ـ ــا س ـ ــا رتلسي ـ ــا‬
‫ل ة ‪74‬ا‬ ‫ص ـ ــضشل شا حاش هـ ـ ـ الـ ـ ـ بل ـ ــال ا لإ ـ ــق ر ـ ــقح بهت ـ ـ ـ عض ر ـ ــل ت‬
‫ض ـ ـ ــقع ـ ـ ـ ب يت ـ ـ ــلس الين ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ـرب ش ـ ـ ـ به‪ ،‬ع ـ ـ ـ‬ ‫اااعما ـرب ـ عــقبرف ب ت ـرب ب )ربشــا ذــت ام تت ـ‬
‫ب هــق بل ر بشــا ـ لب ةأ ـ إـ ــت ب ـ رمل ةأ ـ بلري ب تــر‬ ‫لإـق رــر عةت ــر ل ربشـل رتــلس ع نشــل رقرب ـا كـ عـ هــل‬
‫ـلمل ي ـضق شـ س ـملت ب إـلعي لذ ـ لب رـل ت الـ ـلف عـ‬ ‫اربـي ة ـالعي لةـ ـ كراـا ب ت ـرب ب )رب ِّـي يذإـ‪،‬‬
‫ب ـ ــتإال شا ب ش ـ ــا ب ت ـ ــر رـ ــقح تجة ـ ــق ال ـ ـ حري ب لب ـ ــن‬ ‫حهقبل ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ كشـ ـ ــا ي بـ ـ ــر عت م ـ ـ ـ بهاراـ ـ ــا ب ـ ـ ــضشل شا‬
‫ب ــلم ل ــق‬ ‫رإن ـ ـ ع ض ـ هـق قرب ـ ـ ب ــر شا ـ ـ ل ةـ ـ‬ ‫عإ صقه ع كشا حيرر ‪72‬ا‬
‫اااعـ ـ ح بتـ ـ ب ه ــق ب ت ــر ح ش ــت ـ ـ به‪ ،‬ع ــا ب ش ي ــا لإ ــق‬ ‫بكتض ـ ـ ـ ب ت ـ ـ ـرب بل ر بـ ـ ــي ب يتـ ـ ــلس ا ـ ـ ـ رتاـ ـ ــليملت‬
‫ع ـ ــا صـ ــضشل شا ـ ـ‬ ‫حنء ـ ـ ا ـ ـ س ‪1926‬س حم ض ـ ــق ةن ـ ـ ح‬ ‫ب ت ـرب ش إـقي ب ـقا ضـ ا ر ـ رـ بلعـر حكش ـ ةأـ ملـر‬
‫ل ة ض س بكق ‪75‬ا‬ ‫حهــقبلض ض ــا ا لــر لإــق حن ــة ب إش ــريا ب ر ــشا ع ـ ال‬
‫ـ ـ م ــقح هـ ــلا ب ه ــق ب ت ـ ـرب شا ب ـ ــضشل شا ا ضـ ـ ـ ـ‬ ‫ـ ـ ب ةـ ت‬ ‫بت‬ ‫ـنا ‪1852‬س ه‪،‬نــا عـ ب ةت ـر‬
‫ل ة ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ب ـ ـ ـ ر لإـ ـ ــق ح ـ ـ ــر ـ ـ ـ رإ ةأ ـ ـ ـ ح عـ ـ ــقبرف‬ ‫ب ربشـ ـ ــا ك ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ر ـ ـ ـ حاض ـ ـ ـ ت رتـ ـ ــلسا هـ ـ ــقلض بل تتشئـ ـ ــا‬
‫ب ت ـرب بل ر بش ــا ــق بكتضـ ـ ت ب يت ــلس تتـ ـ كت ــغ ر ـ ـ‬ ‫ب ل ـ ـ ت ب ال عـ ــا تإةـ ــش ب إـ ــقف ب ـ ــريا ةن ـ ـ رشـ ــل‬
‫ا ـ عـملت حالـ ب رب ـ ب شــا ـ به‪ ،‬ع ـ بل ر بشـا رـ ة‬ ‫ذـ ــت ة ـ ـربمل ب م ـ ــا‬ ‫ليـ ــلب ب يتـ ــلس ب ض ـ ـ ري ةأ ـ ـ ل ة ـ ـ‬
‫ح ــضر ب ةت ــر ب ــلي حك ــقنت سرب ـ تت عخ ـ تت ن ــلرا‬ ‫ب ر ــشا ب ت ــر ب ــل ب إ ــقف ب ــريا عراـ ـ ب ضـ ـ ر ــقالر‬
‫ح‪،‬ا ا ب ت رب كـ لب عـ ب يتـلس عـملت الـ ـ ش‬ ‫را يــا ب انـ ئ ب ت ض ــا ضـ ااا نـ ــلر هــلا به‪ ،‬شــا ـ ا ـ س‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪198‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫لأ ـ ـ‬ ‫ـ ـ ل ـ ـ ع ـ ـ ة ـ ـربتش ب ةـ ـ ر‪ ،‬ـ ـ ع ــر‬ ‫بها ـ ــر سب س صـ ـ لتش عر شـ ــلث ةي شـ ـ ف ل ـ ــق‬ ‫ب ــ‬
‫ا‪ ،‬ا ع يقرف ب ت رب ‪78‬ا‬ ‫يةيترا‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫خاتمة‪:‬‬ ‫ة ح ع ـ ـ ـ ـ ـ ي ـ ـ ـ ـ ــت ةر ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ كـ ـ ـ ـ ــقي ن ا ـ ـ ـ ـ ـ ب قرب ـ ـ ـ ـ ـ‬
‫ـ ـ ت يــا هــلب ب مذــا ةأ ـ ض ــص ب نت ـ ت ب ض عــا عملت ـ‬ ‫ه ـ ــل عذ ـ ــا ب يت ـ ــلس‬ ‫ب ت ـ ـرب شا ب ـ ــضشل شا ـ ـ ـ ل ةـ ـ ـ‬
‫ح ع ـ ب ت ـرب ك ـ يإ ــق ر ـ ـ ب مقبي ــا ك ـ سرب ــا‬ ‫ض ـ رتلسي ـ صــرل ل ـ ر به‪،‬ــلهرم‬ ‫ةا ـ ــت ب قرب ـ‬
‫تتـ ــت ر ل ـ ــالس ب ربشـ ــا ط ر ) ـ ـ بل ـ ــالعشاى ا ـ ـ لة ـ ـ يت‬ ‫ر ـ ــت ب تــر ــت ـ ح ر ب ـ هــل بات ـ س‬ ‫ر ـ هــلا ب قرب ـ‬
‫ـ ـ ب )ـ ـ ب ر ــشا ب اش ــا ي ا ـ ـ ح‬ ‫ب ةت ــر ل‬ ‫ب )ــا ب ش يــا )ــا ا ـ ه ر ـ هشاا عـ ح ـ اــري أ ــت رــقق ب‬
‫ض ـ ـ مل ة يت ـ ـ ب ارسي ـ ــا بلرس ض ـ ــص ب ) ـ ـ ب ـ ـ ئ ا ـ ـ‬ ‫ـ ــا ب ـ ـ بث ب رب ـ ــي ةأ ـ ـ ب ش يـ ــا كشـ ــا ااا ر ـ ــت‬ ‫ك ـ ــا‬
‫ب م قب بل العشا بر شلياا‬ ‫ا ـ ـرب ب إ ـ ـ تق ب ربش ـ ــا ب إقي ـ ــا عملت ـ ـ ح ـ ـ ر ان ـ ـ ا ر ـ ـ‬
‫ك ت ـ اال ـ‬ ‫بر مص ب ت رب عنل ن ة ر تن‬ ‫ــقبساااا ـ س ح ـ ُ ــلري ر ــا ع ت ـ رب ع ـ ب إ ـ‬
‫عتينــا ر هاراــا ب ــت ريا ع ـ ـ عنـ ــيئ ـ عر ــلب‬ ‫ـ تق عـ ب ـ ر به‪،‬ـ هل بلعــلم بل ق سـ ر ب م ـ رااا‬
‫لش ر ب لب بل العشا ب ربشاا‬ ‫ـ ــا الـ ـ ـ بلسب بلر ـ ــقبس ة ـ ـ ـ بعت ـ ــق‬ ‫ـ ـ ـ إت ـ ــر ب‬
‫ذـ ـ ـ ـ ـ ب ةت ـ ـ ـ ــر ل ب ص ـ ـ ـ ــر ذ ـ ـ ـ ــل ة )ـ ـ ـ ـ ـ ع ـ ـ ـ ـ ـ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ت ـ ـ بلسب ب ـ ــقيلر لإ ـ ـ س يل ـ ــا يلتش ـ ـ ر ـ ــا ع ـ ـ ني‬‫ُ‬
‫ب ت رب ب ت قبس ع ـ ا رقي ـا ـ ع ـ ا‬ ‫ب إر ب اري ةأ ب ش ياااا ‪76‬ا‬
‫ية ـ ــت قي ـ ــقا رـ ـ ـ ـ ـ ـ قي ـ ــا ا ـ ــل ت ـ ــخسم عـ ـ ـ يخسيـ ـ ـ‬ ‫ت ا ك ب خ ةا ب ةاريا ب ـضشل شا اـ كـ‬
‫ب ت ـرب ع ـ حا ـ ـ يقع ــا ب تن ـ ب ــت ر ع ـ‬ ‫ع شالتت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ب ـ ـ ـق ب ـ ـ ــت ريا بليـ ـ ــرر لإـ ـ ــق ح ـ ـ ــت هـ ـ ــلا‬
‫ع ـ ـ ـ ا ب قرب ـ ـ ـ بل ـ ــالعشا ب قرب ـ ـ ـ ب ـ ـ ــر شا‬ ‫ب خ ةا قري ب )ا ب ربشا بهت عـ ر )ـ ةأـ ـ ضـ‬
‫ب ر بل ص سرب ـ ب ـر بل ـص ـ‬ ‫سرب‬ ‫باخ ـ ررب ب ــضشلني ب ــلم ك ـ رتية ـ ر ُتــل ـ ل ب ُهلك ـ بي‬
‫ةلريإش ـ ر ـ ة هــلب ب ـ بلي ـ ي ت ــا ـ ــلهرا ا ـ‬ ‫كـ‬ ‫ح ت أب ر ه‪ ،‬ع ا ب ش يا ة لا ةأ رح ضلب به‪،‬ض‬
‫ع ـ ب ت ـرب ب ــلم ي ــنا ب ــق ب ربشــا بل ــالعشا‬ ‫ـ ـ ـ ـ حسب عض عـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــت رقرب ـ ـ ـ ــا ب إ ـ ـ ـ ــا ب ربش ـ ـ ـ ــا‬ ‫لة ـ ـ ـ ــت‬
‫ـ ش كض ـ ري يج ض ـ ك ضـ ـ رل إــا بكــقا ضة ـ ب )ــا‬ ‫بهاقي ــا ‪77‬ا ل ال ــا به‪ ،‬ــيط ر قرب ـ ب ربش ــا ك ــت نشإ ــا‬
‫ح ب ــقي ا ع ـ أ ــت حيض ـ ع ـ ب مذــلث بل ــالعشا؛ لإــق‬ ‫قب ةأ سر ها حصم ع ض ب شخ ب ـلم يـتإ ب ربشـا يت تـن‬
‫ك ت ةكقر به‪ ،‬ش ب ـضشل شا هـلب ب ـ ا ـت ذتـ‬ ‫ر عتشـ ب ا ِّ ـ ـلبا ت ـ ـ بها ـل الـ ظـ تا ـ را ـ‬
‫الكــتال ب ــضشلني ـ ل) ـ ب ـ ض عـ‬ ‫الـ تتشئــا ل ةـ‬ ‫به‪ ،‬ــيط ض ـ ـ باخ ـ ـ ررب ااا ـ ــق حا ــق ع ـ ـ ن ـ ــر ب قر ـ ــا‬
‫لهره ـ ــيئ ا بلع ــر ة ـ ي ــرس ع ــن ع ـ ب ــت ربب‬ ‫ب ليـا ب تـر ذ ـ ب ـ كـ يش هر ـ ذ ـ عل ضـ الـ ــماا‬
‫ـ ــت) ر ـ ـ ل ـ ـ ش ا هن ـ ـ‬ ‫ب ـ ــلم يذ ـ ـ حم رينـ ــا ر ـ ـرب ا‬ ‫ب لعـ ـ ب ق شـ ــا اااب ال ــا ب لنشإـ ــا ب ر مـ ـ ب ب إـ ــلم ر ـ ـ‬
‫ة رذإ تإض املتض ا‬ ‫ا‬ ‫يةت ر‬ ‫ب )ــا ب ربشــا سرب ــا حسعت ـ رب ت ـ ب خ ةــا ب ةــاريا ـ‬
‫ا ـ ـ ـ الـ ـ ـ كـ ـ ـ عـ ـ ـ ـ ــم‪ ،‬يجـ ـ ـ ح ن ـ ـ ـ ةأـ ـ ـ ي ـ ــلرا‬ ‫ـ عن ـ ه ب ) ــا ب ربش ــا ب نذ ــل‬ ‫ة ـربتش ي ــقرف ب ـ‬
‫ب ـ ا لــال يا ــي تملــر ع ـ عـ ح نةــر ةأـ س ـ‬ ‫بلسب ب إــقي بها ــقيا ب ص ــا لا ب إ ــر ع ــن ي ش ـ‬
‫ب )ليــا ات ــي عتـ ظنـ عنـ ح تـ ا ــي ـ ر هشاتـ ة ـ‬ ‫اـ ـ ـ ـ ريص ب ـ ـرب بل ــالس ب ربش ــا ب ص ــرا ل‪ ،‬تت ـ ـ ا‬
‫يج ح ذإ‪ ،‬ب نةر س تت ب اريـا بليقيل ل شـا‬ ‫ي ـ ـ سبر ـ ــل ب )ـ ــا ب ربشـ ــا ـ ـ ب قر ـ ــا ر ض ـ ـ س ـ ـ به‪،‬ـ ــيط‬
‫ِّ‬
‫يات ــى هنـ ـ ر ـ ـ ُينة ــر ـ ـ ب ـ ـ له رـ ـ يجـ ـ ح ذـ ـ ـ ـ‬ ‫بل ـ ـربتشل لضن ـ ـ ه عض ـ ـ س عتنلاـ ــا اقي ــقا حع ـ ـ س ب ـ ـ ـ ـ‬
‫لب بت بل ربتشاا‬ ‫ــلب ـ بهخقعــا ب ة ــاريا بل م ري ــا ح‬ ‫ــالح ب ــت م رب‬
‫بهخقعــا ب قبت ــاا ا ـ ت ـ ح ُ ق ِّر ـ با‪،‬ن ــقب ل ــرت ا ـ‬
‫ــ ت‬ ‫اقي ــقا ـ بهاش ـ ا ب ق ش ــا ب ة ــاريا ب ت ــقري‬
‫ــالب ح يت ــل ب ع ـ ب ش لة ــلر‬ ‫بلا ــالس باخت ــاا ي ا ـ‬
‫ةيت ـ ـ ـ ر ربين ـ ـ ــللشتط ـ ـ ـ ة ـ ـ ـربتش ـ ـ ـ ب ل ي ـ ـ ـ ب تذ ـ ـ ــقا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪199‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .‬قائمة املراجع‪:‬‬
‫• الكتب‪:‬‬
‫‪ 1‬ب ش بر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر سابا سبر ب ن ضن رلر عةلف به‪ ،‬بتر ‪2004‬سا‬
‫‪ 2‬حك ــق ةر ـربهش ي ش ـ ب ةت ــر ل ب ــر ـ ب ـ ب رب ــي بل ــالعي سابا عاتم ــا ب ــلس ب رب ــي ب ج ــا ع ــر ـ م ‪1384‬‬
‫سلة ش ‪1964‬سا‬
‫‪ 3‬عذ ق ال ةسري ب ت رب بل ربتشل ب سر ب ش يا سا با ب ربشا ر ب تل ين ‪1995 /1416‬سا‬
‫‪2003‬سا‬ ‫ب ر ر‬ ‫‪ 4‬امق ب رك رق م عل لاا ب ةت ر با ‪ 4‬ب خ ةا ب ربشا قرب‬
‫ال ت ر ب ارم با ‪ 1‬ع م ا ب قني ب إ هرا ‪1995 /1416‬سا‬ ‫‪ 5‬امق ب ت عذ ق به‪،‬ش م ب ت رب‬
‫‪ 6‬ة ـ اش ر ـ ك ـ س به‪،‬ــلهرم ب صــا ح ـ ذ ب )ــا إــا ح ب ربشــا ـ ا حك ــق امــق ب ) ــلر ا ـ ر ذا ‪ 4‬ب ‪ 4‬سبر ب ـ الي ـ ر ـ‬
‫من ا ك ل ب ني‪ /‬ين ير ‪1990‬سا‬
‫بل ـالعشا ذا ‪ 1‬با ‪ 1‬سبر ب ـقبر بل ـالعي ر ـ‬ ‫بها ذ إق بهخ ب ب ت رب ا ب ة هرا ب ت رب شا حنره ب قرب‬ ‫ر‬ ‫‪7‬‬
‫ك ل ب ني ‪ /‬ين ير ‪2002‬سا‬
‫ــا ع ـ ب ربش ــا ةأ ـ ب ش ي ــا ة ـ ا رذ ــلث ح رب ب ن ــق ب‬ ‫‪ 8‬عذ ـق حك ــق ص ـ ه كة ـ حن ــر ب ـربف ب رب ــي بل ـربتشل الـ ـ كرا ــا ب‬
‫ب خ رب ذا ‪ 1‬ر ‪ 6‬ع ا ب ت ي ق ب ة لسيا أ ب إ قا ا‪1429‬‬
‫‪ 9‬ع ق ح كة عقي ةأ ريص بهاراا ب ش شا با ‪ 1‬سبر ا ِّ ر ا ِّ ‪1995 / 1416‬سا‬
‫‪1995 / 1416‬سا‬ ‫با ‪ 1‬سبر ا ِّ ر ا ِّ‬ ‫عقي ةأ كراا ب تن‬ ‫‪10‬‬
‫ب ال ا ب صرا ر ب ن رب شا بل الس سا با سبر بها ا نق ا‬ ‫ُ‬
‫ر صر بهاةشلر بها ال ب تن يا ةأ ا‬ ‫‪ 11‬ش ر‬
‫ة ـ ا سرب ــا إ ــق رإ ـربمل ع ـ ى عة ـ با ‪ 1‬سبر شمــا ــر‬ ‫‪ 12‬ا ــر ر ـ ةر ـربهش ر ــلب رب ب ةت ـر ك ــل ب إــر ب ا ـري‬
‫ب تل ين ب ري ي ‪1992/1413‬سا‬
‫‪ 13‬ب ةــشق عذ ــق عر ـ غ بهاةــشلر ب بشــقم ـ ذ ب ــر ف ع ـ ــلبهر ب إ ـ علف ـ ا ع ـ ى ‪ ،‬ـ م ذا ‪ 25‬سابا ع م ــا كالعــا ب اليــت‬
‫‪1989 /1409‬سا‬
‫ب ت رب بهخ شا ب اريا ربف بهاض رم سا با سبر ب رمل ب إ هرا ‪1997‬سا‬ ‫‪ 14‬عذ لس ك قم‬
‫ــقير عذ ــق ب ق ــل با ‪ 1‬ب ــةا ب عــا ــر‬ ‫‪ 15‬عذ ــق لــت ع ب ي ـ سم ظ ـ هرا ب ت ـ ر بل ــالس عل ــا ض ــص ب ةت ــر عملت ـ‬
‫ش ش حاتلبر ‪1983‬س ‪ 1392‬ا را ‪1983‬سا‬ ‫ب تل ين بلاال ربر‬
‫ر ب تل ين ب ات بل العي سا فا‬ ‫ى ب ةم س ب ت رب ب ةت ر ل ع ض ع ا يت سا با سبر ب لرب‬ ‫‪ 16‬ع‬
‫‪1996‬سا‬ ‫ريص به‪ ،‬بتر ذا ‪ 4‬با ‪ 1‬سبر ب )رب بل العي ر‬ ‫ق ع حرذ ث رب‬ ‫‪ 17‬حرل ب إ‬
‫من ‪1984‬سا‬ ‫ي ري ا حرل سي با ‪ 2‬عخ ةا بلرذ ث ب ربشا ر‬ ‫‪ 18‬ةس برس شق ب ت رب ب رلا ب ة ا بلن‬
‫ى عربا لخبس اري ذا ‪ 1‬ا‬ ‫‪ 19‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس را عذ ق ه ب ة ضلرم ير ين ا ار ع‬
‫ب رلا با‪ ،‬ب ل لر إ لا ب نل برسبب ب اليت ‪1985‬سا‬
‫ب ار ب ت رب ب صر سابا عاتما ب مشا ب ري ي سا فا‬ ‫‪ 20‬هخضر ي ملا عذ ق صل ع ا ش‬
‫‪ 21‬عذ ق امق ع ب ر م ب ت رب ب ار بل العي ب صر سرب ا ذ ش شا إلي شا سا با‬
‫‪ 22‬يله لله ـ ريص كراـا ب ت ـرب ب قرب ـ ب ربشـا بل ـالعشا ـ ح ر بـ كتـغ رقبيـا ب إـر ب ـري يـنا ا ـر ـي ب ـ با ‪ 2‬سبر‬
‫ا ك يرب ‪ /‬يل شل ‪ /‬ب شا ‪ 2001‬ةلر ج ا‬ ‫ب قبر بل العي ر‬
‫ر سم ب إ علف بااشص ذا ‪ 3‬سابا ب ضشئا ب ريا ب عا ات ب ‪1979 /1399‬سا‬ ‫‪ 23‬عذ ق ر ل إلب ب ب م ب‬
‫‪ 24‬لخبس امق ب ن ع بل ب ب ب ةت ر ال بلصل ب إقيا بل الس با ‪ 1‬عاتما ب مشا ب ري ي ‪2001 /1422‬سا‬
‫‪ 25‬امق ب رك ـ رـ كمناـا ب شـقبني ح نذـا ب اـر ب النـا يلبليتـ ا ب ت ـ ا ب ت ـرب ا ب ـت را سرب ـا ذ شـ ل شـ سرب ـا عنل‪،‬شـا‬
‫ع ا ) ب ارم با ‪ 8‬سبر ب إ سع ‪2000 / 1420 ،‬سا‬
‫‪1993 / 1413‬سا‬ ‫من‬ ‫ربر‬ ‫ا هقر ج لر بل الس حر ش ب ت رب با ‪ 1‬سبر بلي‬ ‫‪ 26‬ل‬
‫عإ ر ــا ر رقيــا بل ــالعشا با ‪ 1‬ب ضــق‬ ‫ل ضـ‬ ‫‪ 27‬امـق ع عذ ــق بلعـ ن ــش ب ت ـرب ـ ب ةـ ا ب نمليــاا سرب ــا ري شــا ررب رر ك ـ‬
‫ب ر ار بل العي ه ق ‪ -‬لر ش ش ب ل ي ب تذقا بلعرياشا ‪1997 /1417‬سا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪200‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ـر ب تل يــن ب إـ هراا ‪/ 1413‬‬ ‫ــم علب ضتـ سابا سبر ب صــالا‬ ‫ـت‬ ‫حهقبلـ‬ ‫‪ 28‬الـ رـ ةرـربهش بها ــق ب ن ـا ب تن ـ ع ضلعـ‬
‫‪1993‬سا‬
‫‪29 Youssef Courbage et Manfred Kropp : Penser l’Orient, Traditions et actualité des orientalistes français et‬‬
‫‪allemand, Institut français du proche-orient, Orient Institut, Beirut, 2004.‬‬
‫‪30 Jean Moncelon : Le secret de Louis Massignon. International conference. Louis Massignon : the vocation of a‬‬
‫‪Scholar. University of Notre-Dame, Indiana, USA. October, 2-5, 1997, Les cahiers d’Orient et d’Occident, 2005.‬‬
‫املقاالت‪:‬‬
‫سر بريرا ‪1422‬‬ ‫برا بلاالس رق ا ب اليت ب قس ‪514‬‬ ‫أب تتت ة ربتش ر لسب ب ربيب عج ا ب ربي‬ ‫‪ 31‬عذ ق حك ق ص ه كة‬
‫ت ش ‪2001‬سا‬
‫م ‪1403‬ا‬ ‫‪ 32‬عذ ق ح ق ض ب ب ت رب ب ر ر عج ا بلعا اقس‬
‫‪33 Roger Portal : Orientalisme soviétique et Extrême-Orient. Politique étrangère, Volume 13. Numéro 4,‬‬
‫‪Année 1948.‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪201‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .‬الهوامش‪:‬‬

‫ر سم ب إ علف بااشص ذا ‪ 3‬سابا ب ضشئا ب ريا ب عا ات ب ‪1979 /1399‬س تا ‪241‬ا‬ ‫‪ 1‬عذ ق ر ل إلب ب ب م ب‬
‫‪ 2‬ب ةـشق عذ ـق عر ـ غ بهاةـشلر ب بشـقم ـ ذ ب ـر ف عـ ـلبهر ب إـ علف ـ ا ع ـ ى ‪،‬ـ م ذا ‪ 25‬سابا ع م ـا كالعـا ب اليـت ‪1989 /1409‬س‬
‫تا ‪493‬ا‬
‫منـ ا كـ ل‬ ‫م‬
‫‪ 3‬ة اش ر ك س به‪،‬لهر ب صا ح ذ ب )ـا إـا ح ب ربشـا ـ ا حك ـق امـق ب ) ـلر ا ـ ر ذا ‪ 4‬ب ‪ 4‬سبر ب ـ اليـ ر ـ‬
‫ب ني‪ /‬ين ير ‪1990‬س تا ‪1501‬ا‬
‫عإ ر ـا ر رقيـا بل ـالعشا با ‪ 1‬ب ضـق ب ـ ر اـر‬ ‫‪ 4‬امق ع عذ ق بلع ن ـش ب ت ـرب ـ ب ةـ ا ب نمليـاا سرب ـا ري شـا ررب رر ك ـ ل ضـ‬
‫بل العي ه ق ‪ -‬لر ش ش ب ل ي ب تذقا بلعرياشا ‪1997 /1417‬س تا ‪15‬ا‬
‫ك ل ب ني ‪/‬‬ ‫بل العشا ذا ‪ 1‬با ‪ 1‬سبر ب قبر بل العي ر‬ ‫بها ذ إق بهخ ب ب ت رب ا ب ة هرا ب ت رب شا حنره ب قرب‬ ‫ر‬ ‫‪5‬‬
‫ين ير ‪2002‬س تا ‪22‬ا‬
‫من ‪1984‬س ص ا ‪39-38‬ا‬ ‫ي ري ا حرل سي با ‪ 2‬عخ ةا بلرذ ث ب ربشا ر‬ ‫‪ 6‬ةس برس شقه ب ت رب ب رلا ب ة ا بلن‬
‫ب ار ب ت رب ب صر سابا عاتما ب مشا ب ري ي سا فا تا ‪27‬ا‬ ‫‪ 7‬ي هخضر ملا عذ ق صل ع ا ش‬
‫‪ 8‬لخبس امق ب ن ع بل ب ب ب ةت ر ال بلصل ب إقيا بل الس با ‪ 1‬عاتما ب مشا ب ري ي ‪2001 /1422‬س تا ‪18‬ا‬
‫ب ت ـرب بهخ شـا ب اريـا ـربف بهاضـ رم سا با سبر ب ـ رمل ب إـ هرا ‪1997‬س تا ‪18‬ا ينةـر اـل ت ل ـا هـقر جـ‬ ‫‪ 9‬عذ لس ك ـقم ـ‬
‫من ‪1993 / 1413‬س تا ‪15‬ا‬ ‫ربر‬ ‫لر بل الس حر ش ب ت رب با ‪ 1‬سبر بلي‬
‫ال ت ر ب ارم با ‪ 1‬ع م ا ب قني ب إ هرا ‪1995 /1416‬س تا ‪15‬ا‬ ‫‪ 10‬امق ب ت عذ ق به‪،‬ش م ب ت رب‬
‫ب ار ب ت رب ب صر تا ‪27‬ا‬ ‫‪ 11‬ينةر ي هخضر ملا عذ ق صل ع ا ش‬
‫‪ .Roger Portal :‬ينظر‪12 « L’orientalisme est l’ensemble des connaissances qui concernent les peuples de l’Orient » :‬‬
‫‪Orientalisme soviétique et Extrême-Orient. Politique étrangère, Volume 13. Numéro 4, Année 1948.. P. 329.‬‬
‫‪13 Ibid, P. 329.‬‬
‫‪14 « Traditionnellement, le (terme (Orient) évoque tous les pays d’outre-mer situés au sud-est de notre continent,‬‬
‫‪l’Europe. En même temps, la définition de l’Orient semble toujours osciller entre une identité mythique et la réalité‬‬
‫‪contemporaine ». Youssef Courbage et Manfred Kropp Penser l’Orient, Traditions et actualité des orientalistes‬‬
‫‪français et allemand, Institut français du proche-orient, Orient Institut, Beirut, 2004, P. 22.‬‬
‫‪ 15‬ينظ‪.Théophile Gautier : L’Orient, Paris, G. Charpentier et Gle, Editeurs, 1884. :‬‬
‫ب ت رب بهخ شا ب اريا ربف بهاض رم تا ‪18‬ا‬ ‫‪ 16‬عذ لس ك قم‬
‫‪ 17‬ينةـر ‪Xavier Bougarel : La place de l’islam balkanique dans une Europe élargie, L’islam en Europe (Compte‬‬
‫‪rendu de la table rende organisée par l’Ifri), Ifri. Vendredi, 10 Mars 2006, Page : 7.‬‬
‫ــقير عذ ــق ب ق ــل با ‪ 1‬ب ــةا ب عــا ــر ب تل ي ــن‬ ‫‪ 18‬عذ ــق لــت ع ب ي ـ سم ظ ـ هرا ب ت ـ ر بل ــالس عل ــا ض ــص ب ةت ــر عملت ـ‬
‫ش ش حاتلبر ‪1983‬س ‪ 1392‬ا را ‪1983‬س تا ‪55‬ا‬ ‫بلاال ربر‬
‫‪ 19‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر سابا سبر ب ن ضن رلر عةلف به‪ ،‬بتر ‪2004‬س ص ا ‪13-12‬ا‬
‫ــربش ا ينةــر ع ـ ى ب ةــم س ب ت ـرب‬ ‫ت ــا ضـ ح ـ عةت ــر‬ ‫‪ 20‬عـ رـ هــخ ع ـ ى ب ةــم س ب ــلم ح رس ح ـ ض ــص ب ــرب ـ‬
‫ر ب تل ين ب ات بل العي سا فا تا ‪ 42‬ع ض قه ا‬ ‫ب ةت ر ل ع ض ع ا يت سا با سبر ب لرب‬
‫‪ 21‬عذ ق لت ع ب ي سم ظ هرا ب ت ر بل الس عل ا ض ص ب ةت ر عملت تا ‪ 60‬رت رملا‬
‫ة ـ ا سرب ــا إ ــق رإ ـربمل ع ـ ى عة ـ با ‪ 1‬سبر شمــا ــر ب تل ي ــن‬ ‫‪ 22‬ا ــر ر ـ ةر ـربهش ر ــلب رب ب ةت ــر كــل ب إ ــر ب اــري‬
‫ب ري ي ‪1992/1413‬س تا ‪23‬ا‬
‫‪1996‬س تا ‪28‬ا‬ ‫ريص به‪ ،‬بتر ذا ‪ 4‬با ‪ 1‬سبر ب )رب بل العي ر‬ ‫ق ع حرذ ث رب‬ ‫‪ 23‬ينةر حرل ب إ‬
‫‪ 24‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر تا ‪13‬ا ينةر ال ت ص ‪17 16‬ا‬
‫‪ 25‬ل يـا ـ يت ك ش ـلرس رـل رث ـربث بل ـالس ــرا عذ ـق ه ـ ب ةـ ضلرم يـر يـن ـ ا ـ ار ع ـ ى عـربا لـخبس اريـ ذا ‪ 1‬اـ ب رلــا‬
‫با‪ ،‬ب ل لر إ لا ب نل برسبب ب اليت ‪1985‬س تا ‪64‬ا‬
‫‪ 26‬عذ ق ح ق ض ب ب ت رب ب ر ر عج ا بلعا اقس م ‪ 1403‬تا ‪24‬ا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪202‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫تا ‪38‬ا‬ ‫‪ 27‬ةس برس شق ب ت رب ا ب رلا ب ة ا بلن‬


‫ب ت رب بهخ شا ب اريا ربف بهاض رم تا ‪18‬ا‬ ‫‪ 28‬عذ لس ك قم‬
‫ب ت رب ب ار بل العي ب صر سرب ا ذ ش شا إلي شا سا با تا ‪31‬ا‬ ‫م‬ ‫‪ 29‬عذ ق امق ع ب ر‬
‫‪ 30‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬ص ا ‪31-30‬ا‬
‫ى ب ةم س ب ت رب ب ةت ر ل ع ض ع ا يت تا ‪18‬ا‬ ‫‪ 31‬ع‬
‫‪ 32‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬تا ‪36‬ا‬
‫‪ 33‬ب ر ن ة ذا ‪ 1‬تا ‪ 36‬رت رملا‬
‫‪ 34‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬تا ‪38‬ا‬
‫‪ 35‬عذ ق امق ع ب ر م ب ت رب ب ار بل العي تا ‪28‬ا‬
‫‪ 36‬ينةر ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬ص ا ‪45-44‬ا‬
‫‪ 37‬ينةر ب ر ن ة ذا ‪ 1‬تا ‪53‬ا‬
‫ب ـلم حصـم ـ ئ أل ـا كتـغ رـ‬ ‫بت‬ ‫بل العي ي ع‬ ‫ب ش رذ‪ ،‬ا لهر ب ل‪ ،‬ا ب ش شا ال ب‬ ‫ب تن هل ب‬ ‫‪ 38‬ع‬
‫ب ن مــا ب ــلم ل شـ ض ــا لـ ا ـ مش ــا ب ل‪ ،‬ــا ب ر ــا اـ هــقلض ب ــلم يت ـ ـ ب إض ـ ال ـ بل ــالسا ينةــر ع ــق ح كة ـ عــقي ةأ ـ كراــا‬
‫سبر ا ِّ ر ا ِّ با ‪1995 / 1416 1‬س تا ‪6‬ا‬ ‫ب تن‬
‫‪ 39‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر تا ‪61‬ا‬
‫‪ 40‬ب ر ن ة تا ‪ 60‬رت رملا‬
‫با ‪1995 / 1416 1‬س تا ‪85‬ا‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫‪ 41‬ع ق ح كة عقي ةأ ريص بهاراا ب ش شا سبر ا ر ا‬
‫‪ 42‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬تا ‪52‬ا ينةر ال ت تا ‪30‬ا‬
‫‪ 43‬ع ق ح كة عقي ةأ ريص بهاراا ب ش شا تا ‪ 85‬رت رملا‬
‫ر بها ذ إق بهخ ب ب ت رب ذا ‪ 1‬تا ‪53‬ا‬ ‫‪ 44‬ينةر‬
‫‪45 « Les études orientales en Occident ont des racines diverses : nées comme discipline auxiliaire de la théologie et‬‬
‫‪servant dès le début des buts pragmatiques, surtout religieux, elles se sont consolidées, et établies comme discipline‬‬
‫‪académique, sous le patronage des Etats nationaux, souvent expansifs et colonialistes ». Youssef Courbage et‬‬
‫‪Manfred Kropp : Penser l’Orient, Traditions et actualité des orientalistes français et allemand, 2004, P. 15.‬‬
‫‪46 « …l’orientalisme a pu servir et –hélas !- servira des buts bien éloignés des nobles ambitions scientifiques… ».‬‬
‫‪Ibid : P. 15.‬‬
‫‪ 47‬يلهـ لــله ـ ريص كراــا ب ت ـرب ب قرب ـ ب ربشــا بل ــالعشا ـ ح ر ب ـ كتــغ رقبيــا ب إــر ب ــري يــنا ا ــر ــي ب ـ سبر ب ــقبر بل ــالعي‬
‫ا با ‪ 2‬ك يرب ‪ /‬يل شل ‪ /‬ب شا ‪ 2001‬ةلر ج ا ينةر ال ت ص ا ‪24 17‬ا‬ ‫ر‬
‫‪ 48‬ةرربهش ي ش حك ق ب ةت ر ل ب ر ـ ب ـ ب ربـي بل ـالعي عاتمـا ب ـلس ب ربـي ب ج ـا ع ـر ـ م ‪ 1384‬سلةـ ش ‪1964‬س تا‬
‫‪42‬ا‬
‫ب ال ا ب صرا ر ب ن رب شا بل الس سبر بها ا نق سا با تا ‪376‬ا‬ ‫ُ‬
‫ر صر بهاةشلر بها ال ب تن يا ةأ ا‬ ‫‪ 49‬ش ر‬
‫‪ 50‬ينةر ب ر ن ة تا ‪ 382‬رت رملا‬
‫‪ 51‬ينةــر ب ر ــن ب ة ـ ر‪ ،‬ة ـ تا ‪ 377‬رت ــرملا يــق ع ـ ب ت ــش كــل ا ـ ي ــر ينةــر امــق ب رك ـ ر ـ كمناــا ب شــقبني ح نذــا ب اــر ب النــا‬
‫يلبليت ا ب ت ا ب ت رب ا ب ت را سرب ا ذ ش ل ش سرب ا عنل‪،‬شا ع ا )ـ ب اـرم سبر ب إ ـ سع ـ‪ ،‬با ‪2000 / 1420 8‬سا الـ‬
‫م علب ضت سبر ب صالا ر ب تل ين ب إ هراا ‪1993 / 1413‬س تا ‪ 33‬ع ض قه ا‬ ‫ت‬ ‫ع ضلع حهقبل‬ ‫ةرربهش ب ن ا ب تن‬
‫‪ 52‬ينةـر اال ـا ع ـش شل ر ت ـ رـ لب للكـل ب شـ رـ ةرـربهش ب ت ـرب ب رنسـ ر ي ـقس عض عـ ي صـا ـ به‪ ،‬بتــر تا ‪ 65‬عـ ض ـقه ا ‪Jean‬‬
‫‪Moncelon : Le secret de Louis Massignon. International conference. Louis Massignon : the vocation of a Scholar.‬‬
‫‪University of Notre-Dame, Indiana, USA. October, 2-5, 1997, Les cahiers d’Orient et d’Occident, 2005.‬‬
‫‪ 53‬ب ش ر ةرربهش ب ر ن ة تا ‪75‬ا‬
‫‪ 54‬ب ر ن ة ص ا ‪82-81‬ا‬
‫شــت رــلار ض ــص بل ـ لإــص ــل ب إ ت ــاا ال ـ ا بل ـ ــق ال ـ عــقر بن) ـ ف ب ت ـرب‬ ‫‪ 55‬ب ر ــن ب ة ـ ر‪ ،‬ة ـ تا ‪ 69‬ع ـ ض ــقه ا ــق بات‬
‫ت ـرب ب ــل ب تن ـ هــقل ـ ر ريإــا عنل‪،‬شــا عنة ــا ـ يا ـ ا ــال ب ربسي ـ ر ـ ك ـ ي ـ‬ ‫ـ ر هاراــا ب تن ـ يا ا ـ يــق حيض ـ ال ـ ح ب‬
‫ش ا ر شاا‬
‫‪68-67‬ا‬ ‫ع ا يت ص ‪ 66 -65‬رت رملا ينةر ال ت ص‬ ‫ى ب ةم س ب ت رب ب ةت ر ل ع ض‬ ‫‪ 56‬ع‬
‫ب ربي بل العي ص ا ‪30-29‬ا‬ ‫ب‬ ‫‪ 57‬ةرربهش ي ش حك ق ب ةت ر ل ب ر‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪203‬‬
‫دراسات وأبحاث املجلة العربية لألبحاث والدراسات في العلوم اإلنسانية واالجتماعية‬
‫مجلد ‪ 14‬عدد ‪ 2‬أفريل ‪ 2022‬السنة الرابعة عشر‬ ‫‪ISSN: 1112- 9751 / EISSN: 2253-0363‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪ 58‬ل يا يت ك ش لرس رل رث ربث بل الس ذا ‪ 1‬تا ‪30‬ا‬


‫ب ت رب بهخ شا ب اريا ربف بهاض رم تا ‪50‬ا‬ ‫‪ 59‬عذ لس ك قم ر‬
‫‪ 60‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر تا ‪6‬ا‬
‫‪ 61‬ب ر ن ة ص ا ‪41-40‬ا‬
‫تا ‪ 146‬رت رملا‬ ‫‪ 62‬ةس برس شق ب ت رب ب رلا ب ة ا بلن‬
‫‪ 63‬ب ر ن ةضت تا ‪220‬ا‬
‫‪ 64‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر تا ‪23‬ا ينةر ال ت تا ‪9‬ا‬
‫با ‪2003 4‬س تا ‪6‬ا‬ ‫ب ر ر‬ ‫ب خ ةا ب ربشا قرب‬ ‫‪ 65‬امق ب رك رق م عل لاا ب ةت ر‬
‫تا ‪220‬ا‬ ‫‪ 66‬ةس برس شقه ب ت رب ب رلا ب ة ا بلن‬
‫ب ت رب بهخ شا ب اريا ربف بهاض رم تا ‪ 48‬رت رملا‬ ‫‪ 67‬عذ لس ك قم‬
‫‪ 68‬عذ ق ح ق ض ب ب ت رب ب ر ر تا ‪27‬ا‬
‫ريص به‪ ،‬بتر تا ‪ 29‬ع ض قه ا‬ ‫ق ع حرذ ث رب‬ ‫‪ 69‬ينةر حرل ب إ‬
‫‪ 70‬ب ش ر ةرربهش ب ت رب ب رنس ر ي قس عض ع ي صا به‪ ،‬بتر ص ا ‪ 101-100‬رت رملا‬
‫‪ 71‬امق ب رك ر كمناا ب شقبني ح نذا ب ار ب النا يلبليت تا ‪ 121‬رت رملا‬
‫رـ ‪6‬‬ ‫ب خ رب‬ ‫ح رب ب نق ب‬ ‫ا ع ب ربشا ةأ ب ش يا ة ا رذلث‬ ‫‪ 72‬عذ ق حك ق ص ه كة حنر ب ربف ب ربي بل ربتشل ال كراا ب‬
‫ع ا ب ت ي ق ب ة لسيا أ ب إ قا ‪ 1429‬ذا ‪ 1‬تا ‪10‬ا‬
‫‪ 73‬عذ ق ح ق ض ب ب ت رب ب ر ر ص ا ‪ 25-24‬رت رملا‬
‫‪ 74‬ب ر ن ة تا ‪ 20‬رت رملا‬
‫ـت ش‬ ‫ـ سر بريــرا ‪1422‬‬ ‫‪514‬‬ ‫‪ 75‬عذ ــق حك ــق صـ ه كةـ ـ أب تتــت ة ـربتش رـ لسب ب ربــيب عج ــا ب ربــي برا بلاــالس رق ــا ب اليــت ب ــقس‬
‫‪2001‬س تا ‪18‬ا‬
‫ـا ةأـ‬ ‫ـالف الـ ع يـق عـ حا ـ ب‬ ‫ـا عـ ب ربشـا ةأـ ب ش يـا تا ‪ 18‬ا‬ ‫‪ 76‬عذ ق حك ق ص ه كة حنر ب ـربف ب ربـي بل ـربتشل الـ كراـا ب‬
‫ب ش يا ينةر تا ‪ 19‬ع ض قه ا‬
‫أب تتت ة ربتش ر لسب ب ربيب تا ‪ 19‬رت رملا‬ ‫‪ 77‬عذ ق حك ق ص ه كة‬
‫تل ن حال كـل هـلب ب ل ـلف ينةـر‬ ‫ا ع ب ربشا ةأ ب ش يا ص ا‪14-13‬ا‬ ‫‪ 78‬عذ ق حك ق ص ه كة حنر ب ربف ب ربي بل ربتشل ال كراا ب‬
‫عذ ق ال ةسري ب ت رب بل ربتشل ب سر ب ش يا ب ربشا ر ب تل ين سا با ‪1995 /1416‬سا‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪204‬‬

‫)‪Powered by TCPDF (www.tcpdf.org‬‬

You might also like