Bismila pisana kufskim pismom,

koja se pripisuje Imamu Aliju,

čuva se u Nedžefu u Rouze Hejdarije.
 Urednici
Mahir Sokolija
Amar Imamović

Recenzenti
Prof. dr. Ćazim Hadžimejlić
Prof. dr. Sead Šemsović

Fotografija Sebilja na naslovnici i likovno oblikovanje

Senad Pepić
 AmAr ImAmovIć

Ehli-bejt
u kulturnoj i duhovnoj
baštini Bosne
SVEZAK I

Fondacija “Baština duhovnosti”

Mostar 1441/2019.
 Uvod

ez sumnje svako učenje, a to posebno vrijedi za nebesko učenje,

B ima temelje i svetopovijest na kojima razvija svoje misaono zda-
nje i cjelokupnu misao. Istovremeno, istinitost i ispravnost svakog
učenja najbolje se ogleda u tome koliko ono odgovara zbilji, što, iz-
među ostaloga, znači koliko to učenje nudi rješenje i odgovore za sve
aspekte života i koliko tačno odgovara na potrebe pojedinca i društva
u cjelini, u svim vremenima i okolnostima. Nadalje, od presudne
važnosti za potvrdu nekog učenja su pojedinci izrasli na zasadima
tog učenja, oni koji svojim životima svjedoče, tumače i održavaju
vitalnim to učenje u njegovom punom značenju. Oni kao takvi po-
staju paradigma tog učenja, neistrošivi i uvijek svježi simboli, koji se
iznova iščitavaju zbog svoje dubine i širine, zahvaljujući ideji koju
svjedoče. Njihovi životi otjelovljenje su tog učenja i kao takvi oni
su orijentiri i znaci onima koji žele razumjeti i svjedočiti to učenje.
Naravno, ni Kur’an, odnosno islam, nisu izuzeti iz ovih pravi-
la. Štaviše, Kur’an veoma jasno i nedvosmisleno iznosi ozbiljnu
tvrdnju kada za sebe kaže da je uputa i opomena svim svjetovima
(Jusuf, 104). Dakle, Kur’an kao Božija riječ, koja donosi vjeru islam
te uobličava zasebnu civilizaciju i kulturu, jasno ustvrđuje i progla-
šava sebe svevremenim i primjenjivim na svim mjestima. Ovakva
tvrdnja ima smisla i opravdanost jedino u slučaju da postoje i reali­
zirani primjeri kur’anskog učenja.
Tako ćemo naći da se Kur’an gotovo uvijek, kada pojašnjava i
promiče neko učenje, poziva na konkretne primjere i ljude. Ovo
posebno vrijedi onda kada Kur’an nudi primjere upute, a najbolji
primjeri upute su odabranici Božiji, vjerovjesnici, koji su svojim
životima svjedočili istinitost poruke koju su promicali.
U tom kontekstu zanimljiva je činjenica da, kada Kur’an sa-
gledamo u cjelini, naći ćemo da on veoma snažno ističe položaj

7
 Ehli-bEjt u kulturnoj i duhovnoj baštini bosnE

vjerovjesničkih porodica. Nosioci nebeskih poruka najčešće su

dolazili iz svetih vjerovjesničkih porodica. U Kur’anu čitamo o
hazreti Nuhovoj, hazreti Ibrahimovoj, hazreti Jakubovoj, hazreti
Musaovoj porodici, kao i o porodici Ali ‘Imrānovoj, po kojoj cije-
la jedna sura nosi ime. Uglavnom, Božija milost imala je poseban
tok svog izlijevanja kako kroz odabrane pojedince tako i kroz oda-
brane porodice i u tome postoje neka tajna i mudrost. Kur’an kaže:
ُ ً ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ً ُ َ َ َ َ َ ْ َّ َّ
َ ‫ع الْ َعالَم‬
‫ني ۝ ذ ّرِ َّية َب ْعض َها‬ ِ ‫إِن الل اصطف آدم ونوحا وآل إِبراهِيم وآل عِمران‬
ٌ ‫يع َعل‬ ّ َ َْ
ٌ ‫الل َس ِم‬
‫ِيم‬ ‫مِن بع ٍض و‬
Allah je odabrao Adema, i Nuha, i Ibrahimovu porodicu, i Imranovu
porodicu nad ostalim svijetom – sve porod jedan do drugog – a Allah
sve čuje i sve zna. (Ali ‘Imrān, 33-34)

Budući da je Kur’an posljednja i savršena Objava, a Muhammed

ibn Abdullah, s.a.v.a., prvi stvoreni a poslednji u nizu od vjerovjesnika
kao Pečat vjerovjesništva, to dvoje u sebi sažima sva savršenstva svih
pređašnjih učenja. Odnosno, sve što je postojalo u prijašnjim perio-
dima, kod Muhammeda, s.a.v.a., i Kur’ana manifestiralo se u punini
i savršenom obliku. Tako nije slučajno da je i porodica Poslanika isla-
ma najodabranija porodica, naravno, zbog svojih kvaliteta, a da bi bila
uzorom svima onima koji će doći do kraja vremena. Nije slučajno
da je hazreti Fatima najodabranija žena u svim svjetovima. O tome
možda najbolje govori jedno od njenih brojnih imena – Majka svoga
oca (Ummi ebiha), koje je dobila zbog svog visokog položaja i uloge
koju je imala u misiji svoga oca kod promicanja islama.
Jedno od zanimljivijih mjesta u Kur’anu na kojem Allah, dž.š.,
Ehli­bejt predstavlja kao uzor čovječanstvu nalazi se u suri El-Insān,
čiji je povod objave bio upravo Ehli­bejt. Njihov čin da tri dana zare-
dom u trenucima prekida posta svoj iftar daruju potrebitima, mada
su ga i sami željeli, toliko je velik u očima Uzvišenog Boga da ga On
uvodi u Kur’an kao primjer potpune iskrenosti. Razlog toga nalazi-
mo u riječima Ehli­bejta koje Allah, dž.š., u nastavku sure prenosi:
ً ‫يما َوأَس‬
‫ِريا‬ ً ِ ‫ِينا َو َيت‬ َ َ َ َ َّ َ ُ ْ ُ َ
ً ‫ع ُح ّبهِ م ِْسك‬ ‫ويط ِعمون الطعام‬
ِ
Mi vas samo za Allahovu ljubav hranimo, od vas ni priznanja ni za-
hvalnosti ne tražimo! (El-Insān, 9)

8
 AmAr ImAmovIć

Kur’an se ne zadovoljava samo predstavljanjem položaja Po-

slanikove porodice. Zapravo, Kur’an od nas traži da ih i volimo.
Poslanik, s.a.v.a., u Kur’anu kao nagradu za sve ono što je podnio
kod dostavljanja Božije poslanice od svojih sljedbenika traži jedi-
no ljubav prema njegovoj porodici.
َ ُْ َّ ْ َّ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ ُ
‫ج ًرا إِل ال َم َودةَ ِف الق ْرب‬‫قل ل أسألكم عليهِ أ‬
Reci: “Ne tražim za ovo nikakvu drugu nagradu od vas, osim ljubavi
za moje bližnje.” (Eš-Šurā, 23)

Naravno da Poslanik, s.a.v.a., ovim ne želi sebi priskrbiti neku ko-

rist. On je mnogo veći od toga. Svi poslanici zbog svog uloženog tru-
da imali su pravo na primljenu dovu kod Uzvišenog Boga, a jedino je
Muhammed, s.a.v.a., Pečat vjerovjesništva, svoje pravo na primljenu
dovu kod Uzvišenog Boga ostavio za Sudnji dan, i to da se zauzima
kod Njega za nas. Dakle, nije mislio na sebe već na nas. Budući da je
Poslanik, s.a.v.a., u potpunosti bio posvećen jedino uputi čovječan-
stva, on je i kod čina traženja ljubavi prema njegovoj porodici imao
naše dobro na umu. Jasan je i razlog tome jer Poslanik, s.a.v.a., našu
uputu vidi u ljubavi prema Ehli­bejtu i onome što iz toga proizlazi.
Ljubav je čin dara. Ljubav je najveći Božiji dar. Ljubav je eliksir
života. Ljubav je emotivno i duhovno stanje koje se, kao ni ostala
stanja i osjećaji, ne može proizvesti tek tako, nekom pravno usta-
novljenom naredbom. S druge strane, znamo da Uzvišeni Gospodar
ništa ne čini bez razloga i bez mudrosti. Zato je veoma zanimljivo
i neobično da On naređuje ljubav, u ovom slučaju ljubav prema
Ehli­bejtu. Smisao naređivanja obaveze ljubavi ovdje je moguće
jedino shvatiti u kontekstu toga što se između onoga koji voli i vo-
ljenog uvijek razvija jaka emotivna i svaka druga veza. U takvom
stanju interakcije vrši se prenošenje svojstava voljenog na onoga
koji voli. Onaj koji voli uvijek nastoji poprimiti svojstva voljenog
kako bi što više ličio na njega. Uzvišeni Bog ovdje nam naređuje
ljubav stoga da bismo poprimili svojstva koja krase članove Ehli­
­bejta, najveće izdanke islamskog učenja.
Poseban položaj vjerovjesničkih porodica, a napose porodice
Muhammedove, s.a.v.a., na nedvosmislen način da se vidjeti u dovi,
koja se i u Bosni uči tokom namaza na tešehhudu:

9
 Ehli-bEjt u kulturnoj i duhovnoj baštini bosnE

“Allahu, učini osobitu milost Muhammedu i njegovoj porodici,

kao što si učinio osobnu milost Ibrahimu i njegovoj porodici! Ti
si hvaljen i slavljen. Allahu, blagoslovi Muhammeda i njegovu po-
rodicu, kao što si blagoslovio Ibrahima i njegovu porodicu! Ti si
hvaljen i slavljen!”
Upravo stoga i imam Šafija sriče poznate stihove u slavu Ehli­bejta:
O konjanici, ne sjahujte sred pješčane dine Mine,
Haber ponesite svim klancima, do svake uzvisine!
Recite hodočasnicima što u cik zore kreću put Mine:
“Ako je ljubav prema Muhammedovoj porodici nevjera,
Nek’ džini i ljudi svjedoče da u toj nevjeri ima mene.”
O, Porodico Poslanika Božijeg, ljubav prema vama
Farz je od Allaha, spuštena u tekstu Kur’ana.
Dovoljna potvrda vaše veličanstvenosti je i toliko
Da namaz nije kabul onom ko vam ne daje selama! (...)
Bošnjaci su bili duboko svjesni ovog kur’anskog učenja i po-
ložaja Ehli­bejta, te vidimo da su od samog dolaska islama na ove
prostore razvijali poseban odnos i ljubav prema Ehli­bejtu. U pri-
log tome govore brojna svjedočanstva sakupljena u ovoj knjizi.
Moje iskustvo tokom sakupljanja materijala za ovu knjigu po-
kazalo je da, kada bih usmjerio istraživanje u bilo koje područje
života naših predaka, pronalazio bih svjedočenja o živom prisustvu
Ehli­bejta u Bosni i na Balkanu kako u svakodnevnom životu ljudi
tako i u prefinjenim naučnim mislima.
Posebno je zanimljivo pratiti kako je običan čovjek gradio svoj
odnos s Ehli­bejtom, što, naravno, nije bilo bez utjecaja učenjaka.
Tako nalazimo da su majke svoju djecu uspavljivale uspavanka-
ma u kojima se spominje Ehli­bejt. Kod sadnje u proljeće učio
se napjev u kojem se spominje Ehli­bejt s namjerom da se pri-
zove Božiji blagoslov i da rod bude obilan. Na zastavama naših
hrabrih predaka bio je istaknut mač zulfikar kao simbol te vojske.
U najtežim ratnim sukobima ratnici su zazivali Alija. Ako su
kršćani isticali Mariju kao uzor čestitosti, Bošnjaci muslimani
pozivali su se na hazreti Fatimu. Neke biljke su nosile, a i danas
nose, imena Ehli­bejta. Veoma je zanimljivo kroz stoljeća pratiti
lična imena na ovim područjima, gdje su u začuđujuće velikoj
mjeri zastupljena ona ehlibejtska.

10
 AmAr ImAmovIć

Kada govorimo o prisustvu Ehli­bejta u Bosni, nezaobilazna

je praksa učenja mevluda, a posebno mevluda o smrti hazreti
Fatime. Slobodno mogu reći da nema žene, a ni muškarca, koji nisu
zaplakali nad hazreti Fatimom i njenim sinom, šehidom Kerbele,
hazreti Husejnom. Koliko je Kerbela bila važna dovoljno govori i
činjenica da se Poslanik u nekim pjesmama spominje kao djed še-
hida Kerbele.
Islam je na ovim područjima posljednjih sto godina, a poseb-
no u vrijeme dok je komunistička ideologija vladala Jugoslavijom
a svaki oblik religioznosti osuđen i prognan, očuvao mevlud koji
se učio po kućama u zatvorenim krugovima. Neizostavan dio tih
okupljanja bio je i mevlud o smrti hazreti Fatime. Suze koje su se
iz generacije u generaciju lile za hazreti Fatimom i hazreti Husej-
nom samo su produbljivale ljubav i privrženost prema Poslaniko-
voj porodici, a time i prema Poslaniku i islamskim vrijednostima i
učenjima. Ta duboka emotivna veza s Ehli­bejtom bila je jedan od
jamaca opstanka muslimana na ovim područjima.
Svjedočanstva sakupljena u ovoj knjizi pokazatelj su duboke i
čvrste povezanosti i ljubavi ljudi s ovih prostora prema Ehli­bejtu
koje su danas, nažalost, nakon dugogodišnjeg razaranja islama na
ovim područjima i nekih drugih faktora, u velikoj mjeri izblije-
dile. Danas je taj odnos prema Ehli­bejtu najviše sačuvan unutar
derviških krugova.
Ali, i pored svega toga, moje iskustvo tokom rada na ovoj knjizi i
sakupljanja materijala bilo je takvo da je razgovor o Ehli­bejtu uvi-
jek izazivao duboke emocije a nerijetko i suze u očima sagovornika.
Siguran sam da je još mnogo toga ostalo nezabilježeno u ovoj
knjizi. Zato je ostavljam otvorenom i pozivam sve one koji imaju
saznanja o prisustvu Ehli­bejta u kulturnoj i duhovnoj baštini Bo-
sne da to dostave na e­mail adresu bastinaduhovnosti@gmail.com,
ili na bilo koji drugi način, kako bismo to mogli objaviti u nared-
nom izdanju knjige.
U ovom izdanju u citatima su načinjene nužne pravopisne i in-
terpunkcijske intervencije (uglavnom u vezi s pisanjem velikog i
malog slova i zareza) prema važećem standardu bosanskoga jezika.
Zahvalan sam Allahu na pomoći i uspjehu koje mi je podario
tokom ovog rada!

11
 Sadržaj

Uvod ...................................................................................................... 7

Članovi Ehli-bejta u Kur’anu i predajama ........................................... 13

POGLAVLJE 1:
ZNAMENITI BOŠNJACI O EHLI-BEJTU
Hasan Zijaji iz Mostara (umro 1584) ............................................. 31
Ali-dede Bošnjak (umro 1605) ....................................................... 32
Ahmed Vahdeti Bosnevi (umro nakon 1603) ................................. 40
Hasan Kafi Pruščak (1544 – 1615/1616) ...................................... 46
Abdullah Bošnjak (1584 – 1644) ................................................... 49
Mehmed Rešid Bošnjak (sredina 17. st. – nakon 18. st.) ................ 53
Mustafa Ejubović – Šejh Jujo (1651 – 1707) .................................. 59
Sabit Alaudin Užičanin Bosnevi (1650 – 1712) ............................. 62
Fevzi Mostarac (između 1670. i 1677 – 1747) ............................... 64
Ahmed Gurbi-baba (1698? – 1775?) ............................................. 70
Abdurrahman Sirrija Sikirić (oko 1775 - 1847) ............................. 86
Šakir Sikirić (oko 1847 – 1890) ..................................................... 89
Bosnevi (umro u 19. stoljeću) .......................................................... 91
Muftija Mustafa Sidki-efendija Karabeg (1832 – 1878) ................ 97
Fadil-paša Šerifović (1802/03 – 1882) ......................................... 103
Muhamed Ševki Imamović (1820? – 1883) ................................. 108
Šejh Arif Sidki-baba (umro 1890) ................................................ 110
Muhamed Sejfudin Iblizović – Šejh Sejfija ili
Ebu-Lejs Zade (? – 1899) ...........................................................113
Arif Hikmet-beg Stočević (1839 – 1903) ..................................... 119
Musa Ćazim Ćatić (1878 – 1915) ................................................ 122
Behauddin Sikirić (1860 – 1934) ................................................. 124
Melika Salihbeg Bosnawi (1945 – 2017) ...................................... 135
POGLAVLJE 2:
OBILJEŽAVANJE GADIR HUMMA / SULTAN
NEVRUZA U BAŠTINI BOSNE ................................................... 139

POGLAVLJE 3:
OBILJEŽAVANJE MATEMA /
AŠURE U BAŠTINI BOSNE ................................................................161
Matem – prvih deset dana mjeseca muharema ............................. 163
Matemska poezija ........................................................................ 182

POGLAVLJE 4:
EHLI-BEJT U ARHITEKTURI ......................................................... 205
Sebilji u Sarajevu – podsjetnici na tragediju Ehli-bejta na Kerbeli ...207
Česme u Novom Pazaru, Nišu i Skoplju
u spomen šehidima Kerbele .................................................... 212
Zulfikar iznad bosanskih vrata ..................................................... 214
Ehli-bejt u Blagajskoj tekiji .......................................................... 225
Ehlibejtski simboli na kaburu Šejh Juje ........................................ 230
Serpuš hazreti Fatime ................................................................... 232
Tešanjski wawovi .......................................................................... 233
Natpis na nišanu Derviš-paše (Dedage) Čengića u Konjicu ........ 239

POGLAVLJE 5:
EHLI-BEJT U KALIGRAFIJI I MINIJATURI .................................... 241
Ehli-bejt lađa spasa ...................................................................... 243
Hilja – Alijev opis Poslanika, ukras svakog doma ......................... 246
Dova Nadi Alijan ......................................................................... 250
Mehmed Mejlija Guranija, sarajevski pjesnik i kaligraf ................ 252
Ehli-bejt na levhama .................................................................... 254
Kaligrafija o Ehli-bejtu u porodičnom muzeju
Šejh Musa hafiz Ćazim Hadžimejlić u Živčićima ................... 263
Nasuh Matrakči Visočanin (? – 1564) i njegove minijature ......... 266

POGLAVLJE 6:
EHLI-BEJT U SVAKODNEVNOM ŽIVOTU .................................... 273
Bosanski ehlibejtski pečat ............................................................. 275
Badžijanski đul ............................................................................. 280
Tespih jetmiš bin tevhid ............................................................... 284
Hazreti Fatimine ruke .................................................................. 285
 Nekoliko posebnih biljaka nosi naziv po hazreti Fatimi ............... 286
Prisustvo Ehli-bejta u narodnom svetkovanju Aliđuna ................ 289
Ehli-bejt u nekim drugim aspektima života ................................. 290

PRILOZI ........................................................................................... 297

Prilog br. 1.: Program obilježavanja Sultan Nevruza .................... 299
Prilog br. 2.: Predavanje Seid ef. Strika povodom Jevmul-ašure ... 304
Prilog br. 3.: Program obilježavanja Jevmul-ašure ......................... 308
Prilog br. 4. ................................................................................... 313

Kazalo imena ..................................................................................... 317

Kazalo geografskih pojmova .............................................................. 325