KONU-2: Kültür ve Uygarlık

(Maddenin Evrimi: İnorganik Evrim;

Canlının Evrimi: Organik Evrim,
İnsanın Evrimi: Kültürel Evrim)
Bilim, bu gün, önemli ölçüde evrenin gelişim tarihini kurmayı başarmış
durumdadır.
Böylece nereden geliyoruz, hatta nereye gidiyoruz? gibi soruların yanıtlarını
bularak, büyük patlamadan (big bang) zekanın ortaya çıkışına kadar gittikçe
artan ve karmaşıklık yönünde ilerleyen evrimin gizini büyük ölçüde gözler
önüne sermiştir. Buna göre, ilk madde parçacıkları, atomlar, moleküller,
yıldızlar, canlı hücreler, organizmalar, canlı varlıklar ve son olarak alet kullanan,
alet üreten ve yapıp etmeleriyle bilinç içeriğini zenginleştiren insanın evrimi
bizim için anlaşılır hale gelmiştir.
"Uygarlık” en genel anlamda, insanların bir nesilden diğerine ilettiği maddi ve
manevi ürünlerin tümünü oluşturur.
yıl
Milyar
Güneş sistemi ve

4,5
Dünya’nın oluşumu

Hayatın başlangıcı

4
Mavi-yeşil yosunlar,
bakteriler, atmosferde
oksijen oluşumu

3
2

Dağların oluşumu

Deniz kıyısı yosunları,

1

sürüngenler

Çokhücreliler (Trilobitler)
0,5
İnsanın yaşadığı Dünyanın şekillenmesi

Bugün
 Dünya, 4,5 milyar yıldan daha yaşlıdır

3,8 milyar 400 milyon yıl önce

yıllık bakteri karalarda hayat
fosilleri (önce bitkiler)

230 milyon yıl önce 50 milyon yıl önce

sürüngenler amfibiler
600 milyon
yıl önce ilk 50 milyon yıl
önce ilk 200 milyon yıl
çok hücreli önce memeliler
hayvanlar, hominidler
500 milyon
yıl önce ilk 200 milyon yıl
omurgalılar önce dinozorlar,
(denizlerde) 2,5 milyar yıl kuşlar,
önce ilk bitki kaplumbağalar,
izleri timsahlar
Maddenin evrimi; inorganik evrim
 Dünyanın içinin
ve
yer kabuğunun
yapısı

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA

Eğitim serisi No. 34. s.2 (TDV’den düzenlenme)
 Levhaların yayılma kutbu
çerçevesindeki hareket
yönleri

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA

Eğitim serisi No. 34. s.4 (Ketin ve Canıtez 1979’dan
aktarım)
 Yer kabuğunda bulunan belli başlı levhalar

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.5
 Levhaların geçmişten günümüze hareketleri-1 (200 milyon yıl önce)

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.6 (Dietz ve Holden1970’den aktarım)
Levhaların geçmişten günümüze hareketleri-2 (180 milyon yıl önce)

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.6 (Dietz ve Holden1970’den aktarım)
Levhaların geçmişten günümüze hareketleri-3 (135 milyon yıl önce)

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.6 (Dietz ve Holden1970’den aktarım)
Levhaların geçmişten günümüze hareketleri-4 (65 milyon yıl önce)

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.6 (Dietz ve Holden1970’den aktarım)
 Levhaların geçmişten günümüze hareketleri-5

Kaynak: Atabey, Eşref. (2000). Deprem. Ankara: MTA Eğitim serisi No. 34. s.6 (Dietz ve Holden1970’den aktarım)
Canlının evrimi; organik evrim
Canlıların ortaya çıkışı

 Okyanuslarda yaşam içermeyen kimyasal tepkimeler,

kendilerini eşleyebilecek ve daha karmaşık yapılara
evrimleşecek kadar karmaşık moleküller üreterek eşik atladı.
 3,5 milyar yıl öncesi gibi erken bir tarihte, yaşam, okyanusların
güneş ışığı gören bölümlerinde ortaya çıkan bir hücreli mavi-
yeşil siyanobakterilere doğru evrimleşti.
 Bu mikroskobik organizmaların trilyonlarcası zamanla gezegeni
değiştirdi. Besin üretebilmek için güneş enerjisini alıp, atık
olarak oksijen açığa çıkardılar.
 Yavaş yavaş atmosferi solunabilir hale getirdiler. Böylece
yaşamın çeşitlenmesinin yolunu açtılar.
İlkel hücre tipinden daha karmaşık hücrelerin meydana gelmesi ve
tek hücreli yaratıklardan çok hücrelilere geçiş, canlı türlerinin
çoğalmasına yol açmıştır.

Yaşam ağacının üç ana dalı

 Mantarlar, eğreltiotları, yosunlar, çiçekli bitkiler dalı

 Solucanlar, yumuşaklar, kabuklular, örümcekler ve böcekler dalı

 Balıklar, sürüngenler, sırtipliler (Protocordata), sonra da kuşlar,

çift-yaşamlılar (Amphibia) ve memeliler dalı"
Karalar üzerinde yer alan organizmaların evrimi,

 Jeolojinin ikinci zamanı kozalaklı (iğne yapraklı) bitkilerle dinozorların

yaşamına sahne olurken Il. zamanın sonlarında doğa üzerinde yeni
karakterler olarak ilk çiçekli bitkilerle memelilere ait bazı türler yer almaya
başlamıştır.

 Memeli hayvanlar III. zamanın başında, Il. zaman sürüngenlerinden çok daha
genç ve kuvvetli bir sınıf olarak süratle gelişmişlerdir.

 70 milyon yıla yakın bir süre içinde günümüzdeki memeli hayvanlara ait çeşitli
takımlar meydana gelmiştir.

 Nihayet 4 milyon yıl kadar evvel bu sınıfın son üyesi olan insan, dünyadaki
yerini almıştır.
 Karbon-14’ün
yarılanma süresi
yaklaşık 5.600
yıldır.
Bir canlı
öldüğünde, içerdiği
karbon-14’ü bu
hızla yitirir.
Eğer bir fosil,
orijinal karbon
aktifliğinin %20’sini
gösteriyorsa, bu
fosilin yaşı 13.250
yıldır.
Kaynak: Demirsoy, A. (2000). Kalıtım ve Evrim (11. Baskı). Ankara: Meteksan A.Ş. s.482.
İnsanın evrimi; kültürel evrim
 İlk insanlar
(Australopitchecines) 4 milyon yıl önce

Homo habilis 2,5-3 milyon yıl önce

Homo erectus 2,5-2 milyon yıl önce

Homo sapiens: 1 milyon yıl önce

Homo sapiens sapiens 200.000 yıl önce

 İnsanın Dünyaya yayılışı ile ilgili teoriler
1. Afrika’dan göç teorisi
(Modern insanların başka bir yerden çok Afrika’da yaşadığını gösteren mitokondriyal
DNA- yalnızca dişilerden geçebilecek genetik maddeler- kanıtına dayanır. Ayrıca bu
teori, modern sapiens özelliklerine sahip en eski iskelet fosillerinin Afrika kaynaklı
olduğuna dikkat çeker).
2. Çok bölgelilik teorisi
(Bu teoriyi kabul edenler, ilk topluluklar arasında sürekli bir gen değişimi olduğuna
inanırlar. Afrika’dan göç teorisinin dişi temelli açıklamasını yetersiz bularak, binyıllar
boyunca erkek rolünün önemli olduğunu öne sürerler- Ama insan toplulukları
arasında mtDNA’nın Y erkek kromozomu ile yapılan en son dağılımsal
karşılaştırılması, tarih boyunca kadınların, erkeklerden sekiz kat daha fazla göç
ettiğini ortaya koymuştur).
3. Uzlaştırıcı teori
(Batı Avrupa gibi bazı bölgelerde, Neanderthaller tamamen yok olup, yerini sapiensler
almış; Uzakdoğu gibi bölgelerde ilk hominidler arasında gen alışverişi olmuştur).
 İnsanın Dünyaya Yayılışı

Paleontologlar,
kuşak başına 50
km'lik bir yer
değiştirme sonucu
Doğu Afrika' dan
Avrupa'ya ulaşmak
için 15.000 yıldan az
bir süre yeterlidir,
demektedirler.

Kaynak:
Spielvogel, Jacson J. (2012). Western Civilization (8th edition, International edition). Boston (USA) MA: Wadsworth. p. 2.
Konuşmak için gerekli nöral araçlar:
 Dudaklar ve dilin eşgüdümlü kontrolü
 Solunumun kontrolü (Boğazdaki hançere ve omurganın göğüs
bölgesindeki solunumu kontrol eden sinirlerin geçtiği delik).
 Dil ile bağlantılı beyin bölgeleri (Broca alanı ve Wernicke alanı)
 Neanderthal dağılımı
(Avrupa ve Hazar denizi çevresi)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 297
 Güneydoğu Asya’da geç
paleolitik çağ’da (Yontma taş
devri) karaların kapsadığı alanın,
şimdiki kıyılarla olan
bağlantısının şekli görülmektedir.
(Koyu renkli bölgeler, paleolitik
çağdaki karaları; yer isimleri o
dönemdeki yerleşimleri
göstermektedir).

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 656
 Japonya’da Paleolitik çağ’da
(Yontma taş devri) kara bölgesinin
yayılma alanı (koyu renkli bölgeler)
ve arkeolojik yerleşimler.
Kuzey bölgede görülen çizgi buz
sınırının en güney ucu hattını
göstermektedir.

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 667
 Avustralya, Tasmanya ve Yeni
Gine’de,
(a) Paleolitik çağ’da (Yontma taş
devri) yerleşim yerleri (10.000-
15.000 yıl önce);
(b) 15.000-30.000 yıl önce;
(c) 30.000 yıldan eski yerler.
Koyu renkli bölgeler, deniz
seviyesinin 200m. Derinlikte olduğu
yerlerdir.

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 686
 İnsanoğlu’nun evrim süreci

Kaynak:
Topdemir H.G. Ve Özsoy, S. (2015). Uygar Tarihi /2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi yayıncılık. s.20.
 İnsan beyninin gelişimi

Kaynak:
Demirsoy, A. (2000). Kalıtım ve Evrim (11. Baskı). Ankara: Meteksan A.Ş. s.648.
Tarih öncesi devirlere ait
uygarlık göstergesi
örnekler
 Taş aletler, Isernia (İtalya)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 199
 Avrupa’da mağara yerleşimleri

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 208
 Av aletleri,
Lehringen (Almanya)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 322
 Orta Taş devrinde Afrika

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 337
 Orta Taş devri kalıntıları
(Etopya)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 370
 Geç Paleolitik çağda Avrupa
(17,000’den 12,000’e kadar)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 551
 Son buzul devrinde Avrupa
(Allerød)

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 556
Buz Devri Sanatı Örnekleri
 Magdalenian devri mağara
ayısı resmi (uzunluk 48 cm),
Les Combarelles Mağarası,
Dordogne (Fransa).

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 486
 Geyik avı resmi (uzunluk 18 cm)
siyah-beyaz, Abrigo Masd’en
Josep, Valltorta, Castellon
bölgesi (İspanya).

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 605
 Savaş sahnesi resmi
(genişlik 50 cm), siyah-
beyaz, Abrigo Les Dogues,
Gasulla, Castellon
Bölgesi (İspanya).

Kaynak:
History of Humanity. (1994). Volume I Prehistory and the Beginnings of Civilization (UNESCO). Edited by S. J. de Laet. London:Routledge. p. 606
 Bizon, Mağara resmi, Altamira – İspanya
Yapım tarihi Magdalenya dönemi
(M.Ö.16.000-10.000 dolayları)
Resimler, çeşitli sembolleri, el işaretlerini,
bizonları, atları, bir kuğuyu ve vahşi ayı
olduğu tahmin edilen hayvan figürlerini
barındırmaktadır.

• Resimler Homo-sapiens türünün ilk sanatsal

uğraşısını temsil eder.
• Üstün sanatsal özelliklere sahiptir.
• Çizimlere üçüncü bir boyut kazandırması için
duvarların şekillerinden faydalanılarak
tasarlanmıştır.
Kaynak:
Gombrich,E.H. (2002). Sanatın Öyküsü (3. Baskı) (Çev.E. Erduran ve Ö. Erduran). İstanbul: Remzi Kitabevi. s.41.
 At, Mağara resmi, Lascaux -
Fransa
(M.Ö.14.000 dolayları)
Mağara, içinde atlar, bizonlar,
geyikler ve hatta gergedanlar gibi
memelilerin betimlendiği,
Paleolitik dönemde yapılmış
yaklaşık iki bin resmi barındırır.

Sınırlı renk paletine rağmen ortaya

çıkan sonuç etkileyicidir. Anatomik
detaylar ve zarafet hemen göze çarpar.

Kaynak:
Gombrich,E.H. (2002). Sanatın Öyküsü (3. Baskı) (Çev.E. Erduran ve Ö. Erduran). İstanbul: Remzi Kitabevi. s.41.
Nazca Çizgileri (Sinekkuşu) M.Ö. 200- M.S. Nazca uygarlığının en önemli kültürel
600) Lima'nın güneyindeki Peru kıyı ovasının And
Dağları etekleri
Jeoglifler, 450 kilometrekareden fazla bir alanı
kaplar ve en büyük çizimlerin boyu 305 metreyi
bulur.
Çizimleri yukarıdan görebilmek için Nazcalıların
gözlem noktaları inşa ettiği düşünülmektedir.
özelliği ve en büyük gizemi, bu geniş
jeoglif ağıdır. Yeryüzü üzerine yapılmış bu
büyük çizimler; örümcek, pelikan,
kertenkele ve sinekkuşu gibi hayvan
figürlerini, ayrıca geometrik şekil ve
çizgilerden oluşan örüntü ve motifleri
içerir. Nazca halkı, bu büyüklükteki
ölçümleri kesin olarak yapabilmek için bir
topografik ölçüm sistemine ihtiyaç
duymuştur; aksi halde jeoglifin bir bakışta
hepsinin görülmesi, boyutları açısından
mümkün değildir. Nazca Çizgileri'nde
kuşlar, en çok konu edilen varlıklardır. Şu
ana kadar bu çizgilerde on sekiz kuş
figürü keşfedilmiştir. Sinekkuşu çizimi,
bunların içinde ilk dikkat çekenlerdendir.