NIPM Tea Book Final

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 74

foaY.

=K úm¾hdi n,mEï wju lsÍu i|yd


mßir ys;ldó f;a j.d ;dlaIKhka

foaY.=K iqyr
q e f;a j.d ;dlaIK
Climate Smart Tea Cultivation Technologies

m%Odk ixialdrl
wdpd¾h m%idoa O¾ufiak

ixialdrl uKav,h
tia' tka' b,x.ka;s,l
mS' tÉ' ch;s,l
tï' t,aa' wd¾ chka;
tka' tia' fyÜáwdrÉÑ

iïmdol
wdpd¾h O¾um%sh iukaisß

iïnkaêldrl
tka' tia' fyÜáwdrÉÑ

jeú,s wud;HdxYh
cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh
2021
© 2021 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh

ish¨u ysñlï wejß‚' cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kfha ksis wjirhlska f;drj fuu .%ka:h
iïmQ¾Kfhkau fyda tys fldgila fyda Wmqgd .ekSu" uqøs;" ,sÅ;" bf,lafg%dksla wd§ ljr udOHhlska fyda
msgm;a lsÍu" m< lsÍu" úldYkh lsÍu" wkqj¾:kh lsÍu yd jHdc f,i ieliQ msgm;a wf,ú lsÍu fnod yeÍu
iïmQ¾Kfhkau ;ykï fõ'

m<fjks uqøKh" 2021 fkdjeïn¾

ISBN : 978-678-5660-01-8

cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh" mqia;ld,h m%ldYk kdudj,s f;dr;=re

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIKh (Climate - Smart Tea Cultivation Technologies)
jeú,s wud;HdxYh" cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh
ISBN( 9786785660018

i. 633.72 (DDC 22) ii. Ministry of Plantation

iii. National Institute of Plantation Management iv. O¾ufiak, m%idoa

m%ldYkh
jeú,s wud;HdxYh
fmrjok

Y%s ,xldfõ f;a l¾udka;fha ixj¾Ok yd jeú,s wud;HdxYfha uQ,H wkq.%yh u; f;a
l¾udka;fha .=Kd;aul ;;a;ajhka yd M,odhs;dj jeä ÈhqKq lsÍu wruqKq lr .;a f;a
jHdma;s ks,OdÍkaf.a l=i,;d j¾Ok mqyqKq jevigykaj,g wod<j fujeks .%ka:hla
t<soelaùug yels ùu cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh ,;a ;j;a tla ch.%yKhls'
fndfyda fofkl=f.a m%fhdackh i|yd fuu .%ka:h isxy, NdIdfjka t<soelaùug lghq;=
fldg we;' fuys we;eï úIh lreKq i|yd bx.%sis mdßNdIsl Yío ud,d Ndú; lr we;'

Y%s ,xldfõ jeú,s fnda. w;=ßka f;a l¾udka;hg iqúfYaIS ia:dkhla ysñ fõ' jirlg we'fvd'
ì 1'3 wdikak úfoaY úksuh m%udKhla rg ;=<g f.k tau ;=<ska Y%s ,xldfõ wd¾Ólhg
úYd, Yla;shla tla lrhs' Y%s ,xldfõ f;a l¾udka;fha M,odhs;dj jeä lsÍug we;s tla
ndOdjla f,i foaY.=Kh fjkia ùu j¾;udk f;a l¾udka;h uqyqK fok wNsfhda. w;r
m%Odk ;ekla .kakd nj úoHd{hka mqfrdal:kh lr we;'

foaY.=K fjkia ùï ksid we;sjk n,mEï wju lsÍu i|yd ;dlaIKhka Ndú; lsÍfï
§ ta ta j.d m%foaYhkays mdßißl ;;a;ajhka ms<sn| ukd wjfndaOhla ,nd .ekSu tys
;;a;ajh ie,ls,a,g .ksñka ;dlaIKh y÷kd .ekSu" Ndú;h" wOHdmkhg yd .eg¨ldÍ
;;a;ajhkag uqyqK §ug iQodkï lsÍu yd mj;sk ;;a;ajhka ms<sn|j mq¿,a oekqj;a lsÍu;a
fuu .%ka:fha mrud¾:h fõ'

Y%s ,xldfõ foaY.=‚l iqyqre f;a j.d ;dlaIKh ms<sn|j lrk ,o j¾;udk wOHdmk
m¾fhaIK jd¾;d yd Y%s ,xldfõ f;a m¾fhaIK wdh;kfha f;a w;afmd; lafIa;%
ud¾f.damfoaYk fmd;" jd¾Isl jd¾;d yd m¾fhaIK uQ,dY% úu¾Ykh fldg ,nd .;a o;a;
yd f;dr;=re úêu;a f,i fm< .iajd ixYaIsma; fldg olajd we;'

fuu .%ka:h ms<sfh, lsÍfï § Y%s ,xldfõ f;a m¾fhaIK wdh;kfha ysgmq wOHlaI
^jHdmD;s& wdpd¾h O¾um%sh iukaisß uy;df.a iïm;a odhl;ajh ,nd .kakd ,§' ksjerÈ
;dlaIKh ksjerÈ wdldrhg jvd;a fhda.H wjia:djl § jeú,slrejka fj; f.k hdfuys
jeo.;alu fyd¢ka y÷kd.;a jeú,s wud;HdxYh fuu .%ka:h t<soelaùug m%;smdok fjka
lsÍfï ksis f.!rjh ysñ úh hq;= w;r úfYaIfhka jeú,s wud;HdxYfha f,alï we;=¨
ks,OdÍ uvq,a,g cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kfha mqyqKq úfYaI{ tia'tka'b,x.;s,l
ñh" mS'tÉ'ch;s,l uy;d yd mqia;ld,hdêm;s tka'tia'fyÜáwdrÉÑ uy;d we;=¨ ks,Odß
uvq,a,g lD;{;dj ysñ úh hq;= h' tfukau tu l¾;jHh fjkqfjka kka whqßka w; ys;
ÿka jeú,s wud;HdxYh yd cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kfha j;auka ld¾h uKav,fha
isák ks,OdÍkag ia;=;s mQ¾jl f.!rjh ysñ úh hq;= h'

wdpd¾h m%idoa O¾ufiak


wOHlaI$m%Odk úOdhl ks,Odß
cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh
4 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
mgqk

1' mßirfha ffcj úúO;ajh iq/lSu 6

2' Y%S ,xldfõ foaY.=‚l ;;a;ajh 10

3' Y%S ,xldfõ f;a j.dj i|yd foaY.=‚l wjYH;d 11

4' Y%S ,xldfõ f;a j.djg foaY.=‚l úm¾hdihkaf.a n,mEu 13

5' f;a j.dj i|yd iqÿiq frdamK øjH Ndú;h 15

6' f;a j.dj kej; ia:dmkh lsÍu iy l<ukdlrKh 19

7' f;a bvfï mdxY= ixrlaIK 21

8' isgjQ f;a me< wdrlaId lr .ekSu 25

9' <má f;a j.djka kshx ;;a;ajhg uqyqK §ug iQodkï lsÍu 28

10' taldnoaO fmdaIl l<ukdlrKh 30

11' f;a bvul mdxY= ire nj l<ukdlrKh 33

12' mßir ys;ldó f;a j.djlg taldnoaO mdxY= fmdaIl l<ukdlrKh 35

13' f;a o¿ fk,Su 43

14' f;a lmamdÿ lsÍu 46

15' f;a j.dfõ frda. l<ukdlrKh 48

16' f;a j.dfõ m<sfndaO l<ukdlrKh 51

17' jgmKq m,sfndaOlhska taldnoaO l<ukdlrKh 54

18' f;a bvïys j,a me< l<ukdlrKh 56

19' lDIs jHdma;sh" f;dr;=re yd ;dlaIK iïfma%IKh 57

wdY%s; .%ka: yd ,sms f,aLk 62

weuqKqï 1( f;a mÍlaIl jHdma;s ks,OdÍ fldÜGdY iy lDIs foaY.=‚l l,dm 63

weuqKqï 2( lDIs foaY.=‚l l,dmhka f.a j¾Idm;k rgdj 65

weuqKqï 3( úúO f;a l,dmhka i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao iy tajdfha idOkSh ,laIK 68

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


5
01 Conservation of biodiversity in the environment

mßirfha ffcj úúO;ajh iq/lSu


wúêu;a ixj¾Ok l%shdj,Ska ;=<ska wm wjg mßirhg f;a j.dj i|yd ñksia l%shdldrlï iDcqj iïnkaO
ydks isÿ lrñka wm hk .uk t;rï iqnodhS fkdjk jk neúka th iajdNdúl mßir moaO;shla iu.
nj fndfyda wh oeka f;areï f.k we;s nj ryila mQ¾K jYfhka iei¢h fkdyels kuq;a wmg jvd;a
fkdfõ' tneúka ;sridr ixj¾Okh" ffcj úúO;ajh ióm >¾u l,dmSh jkdka;r mßirhl fmdÿ ,laIK
/l .ekSu" f.da,Sh WIaK;ajh md,kh" ´fidaka f;a j.djka ;=<g tl;= l< yels jqjfyd;a f;a j.dfõ
úhk /l .ekSu wd§ fkdfhla ixl,am wm fj;g meje;au iy f;a j.dj ksid mßirhg isÿ úh yels
meñK we;s nj fmfka' flfia kuq;a" iajNdúl wys;lr n,mEï wju lsÍug hï ;rul ms<shula
mßirh mokï lr .ksñka ta yd w;aje,a ne| .;a wmg ,nd .; yels jkq we;'
lDIs l¾udka;hl ksr;j isák wm yg f;a j.dj iy
mßirh w;r we;s wfkHdakH ine¢hdjg Èfkka Èk f;a j.dfõ ffcj úúO;ajh
isÿ jk wlghq;=lï ;jÿrg;a ord isàug kqmq¿jk'
uq,skau wm f;a j.djla ;=< we;s úúO;ajh y÷kd
jkdka;rhla ;=< isg wm fj; meñ‚ f;a Ydlh kj .ekSug yd f;a j.d mßirhl we;s ix>gl w;r
;dlaI‚l oekqu Ndú;fhka fldmuK jeä ÈhqKq wfkHdakH ine¢hdj y÷kd .ekSug W;aidy l<fyd;a
l<;a thg Wreuj ;snQ ckau .;s ,laIK iyuq,skau j¾;udkfha ta j.dj ;=< mj;sk .eg¿ /ilg ms<s;=re
tajdg wysñ lsÍu t;rï kqjKe;s l%shdjla fkdfõ' fidhd .ekSug yels jkq we;'

jkdka;rfhka msg;g meñK wdÈ ñksid jkdka;r m%Odk jYfhka Ökfhka ,enqKq lefu,shd isfkkaiSia
lDIs ld¾ñl ìï njg mßj¾;kh lr .ksñka iy W;=re bkaÈhdfõ weiEï m%foaYfhka ,enqKq
Ôj;a ùug iß,k ksIamdokhla ,nd .;a; o uqo,a lefu,shd wefiñld úfYaIhka iajNdúl yd lD;%su
bmhSu wruqKq lr .;a lDIs jHdmdr lrd j.d lghq;= wNsckk l%u u.ska ÈhqKq lr kj f;a m%fNao 1000 lg
mßj¾;kh jk fuu hq.fha mßirh;a f;a j.dj;a wdikak m%udKhla ksmojd tajd w;ßka f;dard .;a
w;r mej;s wfkHdakH ine¢hdj /l .ekSu wm m%fNao 68 la muK oekg j.dj i|yd ks¾foaY lsÍug
yuqfõ we;s wNsfhda.hls' wfma úoHd{hkag yelsj we;' mj;sk foaY.=‚l
l,dmhkaf.a yd mdxY= ldKavhkaf.a iqúfYaI ,laIK
fyd¢ka wOHhkh lr tu ;;a;ajhkag jvd;a fyd¢ka
.e,fmk f;a m%fNao ta ta ;ekays j.d lsÍug ie,iSfuka
jkdka;rhla ;=< we;s mßir l%shdj,Skag ióm mßir
moaO;shla f,ig" idfmalaIj flá ld,hlska f;a
j.djla m;alsÍug wmg yels jkq we;'

úúO foaY.=‚l l,dm úis ;=kla iy úúO mdxY=


ldKav úis tlla mqrd ,xldfõ f;a j.dj me;sr
mj;skq olakg yel'

f;a j.dfõ mj;sk frda. yd m<sfndaO ydks o úúO


h' y÷kd .;a frda. 25 lg muK fkdwvq w;r
m<sfndaO ydks 30 lg muK fkdwvq h' fuu frda.
yd m<sfndaO ydks f;a j.dj wdY%s; mßirfha ks;ru
mej;sh o tajd .eg¨jla njg m;a jkafka tajdg
WÑ; mßir ;;a;ajhka Wod jQ úg mu‚' mßirfha
f;a j.dìul ffcj úúO;ajh
fjkiaùï ms<sn| ksrka;r wjfndaOhlska yd f;a
jkdka;rhl mßirh úu¾Ykd;aulj ksÍlaIKh lafIa;%hka ms<sn| ióm ksÍlaIKhlska isákafka kï
l< úg wmg th jvd;a fyd¢ka ú.%y l< yelafla frda. yd m<sfndaOlhkag fhda.H mßir ;;a;ajhka
o zmßir moaO;shlaZ f,i h' mßir ix>gl w;r Wod ùu je<elaùug mq¿jk' fï i|yd mdxY= yd
wfkHdakH ine¢hdjla fyd¢ka mj;ajd .ksñka" ld,.=K ;;a;ajhkaf.a fjkiaùïj,g wkqj frda.
mj;sk úúO;ajh wdrlaId lr .ksñka yd fjkia jk yd m<sfndaOlhskaf.a yeisÍu fyd¢ka y÷kdf.k
;;a;ajhkag yev .efiñka mj;sk fuu moaO;shg .eg¿jg fmr iQodkï úh hq;= h'
ndysr n,mEula fkdue;s kï ;sridr j mej;sh yel'

6 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


;sridr f;a j.djla 1'1 foaY.=‚l úm¾hdi n,mEï we;sùug fya;=
"@TRDRNESGDDƤDBSRNEBKHL@SDBG@MFD
iajNdúl jkdka;rhl mfia we;s fmdaIl mod¾: mßir
moaO;sfhka bj;a ù hdu isÿ jkafka b;du;a wju lmamdÿ w;= je<,Su ;=<ska o ie,lsh hq;= fmdaIl
jYfhks' kuq;a lDIs jHdmdrhla f,i mj;ajdf.k m%udKhla bvfï r|jd .ekSug yels jk nj o
hk f;a j.djla iajNdúl jkdka;rhla wdldrhgu ie,lsh hq;= h' kuq;a fuf,i wm kej; ,nd .kafka
mj;ajd f.k hd fkdyel' wm f;a bvfuka M,odjla f;a .ig ,nd .; fkdyelsj fmdf<dj ;=<g .uka
^f;a o¿& bj;a lr .; hq;=u h' fï f;a o¿ iu. l< fmdaIlj,ska hï fldgila mu‚' ta ksid wm
wm bvfuka bj;a lr .kakd fmdaIl mod¾:hkag wiajekak f,i bj;a lr .kakd fmdaIl wdmiq
m%udKfhka yd .=Kd;aul núka wdikak jYfhka ,nd .ekSu ms‚i lD;%su fyda iajNdúl fmdfydr
fyda iudk fmdaIl mod¾: m%udKhla kej; bvug fh§ug isÿfõ' wm ta ms<sn| fjk;a wdldrhlg
tl;= lsÍug wm wiu;a jqjfyd;a f;a j.dfõ ;sridr úia;r l<fyd;a" Èklg wuq f;a o¨ lsf,da .%Eï 20
njg th oeä n,mEula we;s lrhs' mfia isák ys;lr l wiajekakla ,nd .kakd bvulg ´kEu j¾.hl
Ôùka o Wmßu uÜgfuka mj;ajdf.k hd yels kï wuq fld< lsf,da .%Eï 20 ^úh<s fld< lsf,da .%Eï 5 la
f;a j.dfõ meje;au ;j;a hym;a jkq we;' muK& o¨ fk,k iEu Èklu fhÿjfyd;a f;a o¨
f,i bj;a lr .;a fmdaIl ie,lsh hq;= m%udKhla
fï i|yd yels ;rï mßirh iu. tlaj hk j.d wdmiq bvug ,nd Èh yels jkq we;'
ms<sfj;a wkq.ukh lsÍu wjYH fõ' tajd w;ßka
jvd;a jeo.;a j.d ms<sfj;a lsysmhla jkafka¦ j¾;udkfha f.da,Shj lDIs l¾udka;h uqyqK § we;s
• bvfuka bj;a lrk fmdaIl yels ;rï bvug .eg¿ w;r foaY.=‚l úm¾hdi fya;=fjka isÿjk
kej; ,nd §u mdßißl fjkiaùï u.ska we;s lrk .eg¿ o m%Odk
• mi u;=msg ldnksl øjH ia;rhla mj;ajdf.k hEu ;ekla .kS' j¾;udkfha f;a l¾udka;h o tjeks
• bvfï Ydl úúO;ajh m%Yia; uÜgfï mj;ajdf.k wNsfhda. /ilg uqyqK foñka isák w;r bÈß
hEu wkd.;fha uqyqK §ug isÿúh yels wNsfhda.d;aul
• f;a bvïj, lDIsridhk øjH Ndú;h yels ;rï ;;a;ajhka ms<sn| úoHd{hska úiska mqfrdal:kh
wju lsÍu" wdÈh hs lr we;' tjeks ;;a;ajhka ms<sn|j j.dlrejka
oekqj;a lsÍu;a Tjqkaj ta i|yd iQodkï lsÍu;a
m¾fhaIlhska" m%;sm;a;s ie,iqï lrkakka iy
wm fldmuK fyd¢ka fmdaIl l<ukdlrKh isÿ l<;a ;dlaIK ikaksfõolhska w;ska fkdmudj bgq úh hq;=
fhdok lD;%su fmdfydrj, fmdaIl úúO wdldrfhka j.lSuls'
ydks ù hdu wmg uq¿ukskau j<lajd .; fkdyel'
mig fhdok iEu fmdaIl fldgia ishhlska u .fia foaY.=‚l úm¾hdi fya;=fjka isÿ úh yels ydks
meje;au yd wiajekak i|yd Ndú; jkafka fldgia 35 j<lajd .ekSug lghq;= lsÍu yd tjeks .eg¿ldÍ
- 50 ;a w;r m%udKhla jk w;r b;sßh úkdY ù hdu ;;a;ajhkag uqyqK §ug iQodkï ùu i|yd jvd fhda.H
fyda myiqfjka m%fhdackhg .; fkdyels ;;a;ajhg iy wod< f;a j.d ;dlaIKhka y÷kd .ekSu iy tajd
m;a ùu isÿfõ' bvfï isgqjd we;s .eUqre uq,a moaO;shla ms<sn| oekqj;a lsÍu fï w;r uq,a ;ekla .kS'
iys; fijK Ydl iy m;% fmdfydr fNda. u.ska
ydks jk fmdaIlj,ska hï fldgila kej; fmdf<dj f.da,Sh WIaK;ajh by< hdu j<lajd .ekSu i|yd
u;=msgg f.k tau isÿ lrhs' mßir ys;ldó j.d l%u wkq.ukh lsÍu ksid
foaY.=‚l úm¾hdi fya;=fjka ñys;,hg isÿ úh
yels wys;lr n,mEï wju lsÍug bv lv we;s nj
fndfyda úoHd{hka úiska fmkajd § we;'

f.da,Sh WIaK;ajh by< hdu yqfola wyUq mdßißl


ixisoaêhla fkdfõ' ñksid wúêu;a f,i mßirh
iu. isÿ l< wka;¾ l%shdldß;ajh ksid we;s jQ w;=re
M,hls'

mßirh iuÕ ifudaOdkslj j.d lghq;=ys kshe¨Kq


ñksid yß; úma,jhg wj;S¾Kh ùu;a iu.u wdydr
ksIamdokh by< kexùfï wjYH;dj u; mßir
ys;ldó j.d l%uhkaf.ka l%ñlj wE;a fjñka kj
úúO ;dlaI‚l l%u iu. tl;= jkakg úh' fuu
;dlaI‚l l%u úoHd;aul jqj o iuyr ;dlaI‚l l%u
Ndú;h u.ska mßirh fj; iDcq fyda jl% wys;lr
f;a j.dj iu. Wia fijK iy uOHu fijK j.d ia:r
n,mEï we;s l< yels úh' fuu wys;lr n,mEïys
iuqÉÑ; m%;sM,h j¾;udk f,dalh ;=< wys;lr
ld,.=‚l úm¾hdi n,mEï f,i úoHdudk fjñka
mj;S'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


7
lDIs ksIamdokh by< kexùu wruqK lr .ksñka j.d • jkdka;r iy ;DK ìï ksrka;rfhka .sks ;eîu
lghq;= mq¿,a lsÍug hdfï § mßirh iuÕ wys;lr yd .sks .ekSug ie,eiaùu u.ska jdhqf.da,hg úYd,
f,i .egqkq wjia:d fndfyduhla y÷kd .; yel' jYfhka ldnka vfhdlaihsâ jdhqj tl;= ùu"

foaY.=‚l úm¾hdi n,mEï we;s ùug f;a j.djkag • lDIs ridhk øjH Ndú;fha § ´fidaka úhkg ydks
wod< fya;= lsysmhla kï¦ isÿ l< yels ix>gl wvx.= ridhk øjH Ndú;hg
.ekSu" WodyrK f,i f;a ;jdkays jgmKq u¾Okh
• j.d ìï mq¿,a lsÍug;a" kj ireidr j.d ìï i|yd ó;hs,a fn%dauhsâ fhdod .ekSu"
wiajoaojd .ekSug;a iajNdúl jkdka;r fy<s lsÍu
^CDENQDRS@SHNM& u.ska mßirh úkdY ùu" • j.d ìï wjg we;s c, fmdaIl m%foaYhkag ydks jk
wdldrhg j.d lghq;= mj;ajdf.k hEu"
• kj j.d ìï ia:dmkh lsÍu i|yd mi ilia lsÍu
^ENQJHMF@MCRNHKOQDO@Q@SHNM& iy fhda.H fkdjk fuu ish¨ wys;lr ñksia l%shdldrlïys iuqÉÑ;
wdldrfha hka;% iQ;%" i;a;aj n,h fhdod .ekSu m%;sM,h ld,h;a iu. ñys;,h WKqiqï lsÍug úYd,
u.ska fkdhs÷,a jkdka;rhka ys ;snQ mfia ireidr f,i odhl ù we;s nj ld,.=K úoHd{hska fmkajd
nj wvq ùug m%Odk jYfhka fya;= jQ" ksrka;rfhka § we;'
isÿ jk mdxY= Ldokh fkdi,ld yeÍu"
hï ksYaÑ; m%foaYhl mßirhg isÿ jk wys;lr
• fnda.fha wiajekak iu. mfiys fmdaIl bj;a ùu n,mEï ksid we;s jk wys;lr mdßißl ;;a;ajhka
i|yd úl,am mshjrla f,i laI‚l m%;sM, ,nd tu m%foaYhg muKlau iSud fkdjk w;r iuia;
fok ridhksl fmdfydr m%Njhka Ndú;hg f.dùka rggu iy wjg we;s rgj,g o n,mEï we;s lrk nj
keUqre ùu" fmkS hhs'
• ;ks fnda.hla f,i ^LNMNBQNO& j.d ìula wm rg wdikakfha we;s rgj, isÿ jk wys;lr j.d
mj;ajdf.k hdfï § j.d ìï ;=< frda. yd m<sfndaO lghq;= fukau iS>% f,i l¾udka;Yd,d ìys ùu wdÈh
ydks mD:q, f,i me;sr hdu iy tu m<sfndaO ydks o wmf.a mßirh WKqiqï ùug n,mEï we;s lrhs'
md,kh i|yd lDIs ridhk Ndú;hg f.dùka yqre fuh f.da,Sh jHik ;;a;ajhla f,i y÷kdf.k
ùu" we;af;a ta ksid h' tu ksid fuu .eg¨jg f.da,Sh
jYfhka ms<s;=re fiúh hq;= h'
• j.d N+ñfha fNda.hka w;r j,a me, nyq, ùu u.ska
j.djg we;s lrk ;r.ldÍ;ajh md,kh lsÍu
i|yd myiq l%uhla f,i j,a kdYl Ndú;hg yqre
ùu"

• mßirhg ys;ldó" ;sridr iajNdúl j.d l%uhkaf.ka


wE;a ù laI‚l m%;sM, ,nd fok" Ndú;hg myiq
j.d l%u wkq.ukh lsÍu' Wod( ldnksl fmdfydr
Ndú;h wvq ùu" j.d ìï wdY%s;j fld< fmdfydr
j.djka mj;ajdf.k hEfuka ÿria ùu"

• mdxY= Ldokh je<elaùu i|yd jvd;a fhda.H


iajNdúl l%u jk fnda. jeá" ;DK jeá wd§h
fhdod .ekSu wvq ùu"

• mdxY= Ldokh j<lajd .ekSug fukau mfia f;;ukh


iq/lSug mi u;=msg ldnksl jiqka fh§u wvq ùu"

• j.djkag ydks lrk m<sfndaOlhka u; hefmk


iajNdúl mrfmdaIs;hkaf.a meje;aug wys;lr jk
mßÈ j.d lghq;= mj;ajdf.k hdu"

• frda. yd m<sfndaO md,kh i|yd y÷kdf.k we;s


id¾:l fukau ld¾hlaIu" mßir ys;ldó" ffcj
úoHd;aul md,k l%u ms<sn| ie,ls,su;a fkdùu"

• bvfï jefjk ;r.ldÍ j,a me, bj;a lsÍu


i|yd Wo¨" fidrä jeks WmlrK Ndú;fhka
ksrka;rfhka u;=msg mi nqre,a lsÍu ksid iq¿
j¾Idjlska mjd ire u;=msg mi Ldokh ù hdu"

8 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


f,dj mqrd ish¨ rgj,a tl;= ù f.da,Sh WKqiqu by< 1'2 foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
hdu j<lajd .ekSu i|yd iïuq;Ska" tlÕ;djka f.dv "KHL@SD2L@QS3D@"TKSHU@SHNM3DBGMNKNFHDR
kÕd we;s w;r" l%shdldÍ jevigyka ie,iqï lr we;'
tu iduQysl;ajhka ;=< we;s tla tla rgj,a ;ukaf.a j¾;udk f,dalfha lDIs l¾udka;h uqyqK § we;s
j.lSu fkdmsßfy,d bgq l< hq;=j we;' .eg¨ w;r foaY.=‚l úm¾hdihka fya;=fjka
isÿjk mdßißl fjkia ùï u.ska we;s lrk .eg¨
› ,xldj" ñys;,h WKqiqï lsÍu i|yd ork o m%Odk ;ekla .kS' j¾;udkfha f;a l¾udka;h o
odhl;ajh idfmalaI jYfhka wvq rgls' flfia tjeks wNsfhda. /ilg uqyqK foñka isák w;r bÈß
kuq;a iduQysl" f.da,Sh jevigykl fldgialrejka wkd.;fha uqyqK §ug isÿ úh yels wNsfhda.d;aul
jYfhka ñys;,h WKqiqï ùu j<lajd .ekSug fyda ;;a;ajhka ms<sn| úoHd{hska úiska mqfrdal:kh
wju lsÍug wm o wfkl=;a rgj,a iuÕ tlaj wem lr we;’ tjeks ;;a;ajhka ms<sn|j j.dlrejka
lem ù jev l< hq;= h' oekqj;a lsÍu;a Tjqkaj ta i|yd iQodkï lsÍu;a
m¾fhaIlhska" m%;sm;a;s ie,iqï lrkakka iy
f;a l¾udka;fha kshef,k úoHd{hska iy wfkl=;a ;dlaIK ikaksfõolhska w;ska fkdmudj isÿ úh hq;=
wod< md¾Yajlrejka f.da,Sh WKqiqu by< hdu wju rdcldßhls'
jk mßÈ j.d lghq;= lsÍu i|yd j.d ;dlaIKhka
iy ks¾foaY /ila j.dlrejka fj; y÷kajd § foaY.=‚l úm¾hdihkaf.ka isÿ úh yels ydks
we;' f;a j.dfõ iy ksIamdok l%shdj,sfha ksr; j<lajd .ekSug lghq;= lsÍu yd tjeks .eg¨ldÍ
iEu ish¨ fokdu tu j.d ms<sfj;a iy ksIamdok ;;a;ajhkag uqyqK §ug iQodkï ùu i|yd jvd fhda.H
ms<sfj;a ksjerÈj wkq.ukh lrñka f.dú ìï iy iy wod< f;a j.d ;dlaIKhka y÷kd .ekSu iy tajd
l¾udka;Yd,d f.da,Sh WKqiqug odhl fkdjk ms<sn| oekqj;a lsÍu fï w;r uq,a ;ekla .kS'
;;a;ajfhka mj;ajdf.k hEug lghq;= l< hq;= h'

f;dard .;a foaY.=K-iqyqre j.d ;dlaIKhka ksjerÈj


wkq.ukh lsÍug kï j.d ìug wod< foaY.=‚l
iy mdxY= ;;a;ajhka ksjerÈ j y÷kd .ekSug;a ta
ta foaY.=‚l iy mdxY= ;;a;ajhkag fhda.H j.d
;dlaIKhka f;dard .ekSug fhda.H ud¾f.damfoaY
ilia lr §u;a fuu l¾;jHfha jeo.;a mshjrla jkq
we;'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


9
02 Climatic condition in Sri Lanka

Y%S ,xldfõ foaY.=‚l ;;a;ajh


ksj¾;k l,dmsl foaY.=‚l ,laIKj,ska hqla; Y%S 2'7 Y%S ,xldfõ f;a j.d lrk m%foaY
,xldj kef.kysr foaYdxY (Longitudes ƒƍƒƍiy ^Tea Growing Regions in Sri Lanka&
W;a;r wlaIdxY (Latitudes ƒƍƒƍ w;r msysgd we;'
Y%S ,xldfõ m%Odk foaY.=‚l l,dm ;=kla” tkï
Y%S ,xldfõ m%Odk N+ ,laIK ie,l+ úg l÷ jeá" jd¾Isl j¾Idm;kfha m%udKh wkqj f;;a l,dmh
idkq" l÷ uqÿka" ksïk" ñáhdj;aj,ska iukaú; uOHu ^W&" w;r ueÈ l,dmh ^I& iy úh<s l,dmh ^D& f,i
l÷lrh yereKq úg Èjhsfka b;sß N+ñ m%foaYh" ;ekska fjka lr we;'
;ek biau;= ù ;sfnk l=vd l÷ .eg iys; ;eks;,d
ìuls' úfYaIfhka u fudaiï iufha jHdma; jk iq<x
rgd" ld,Sk j¾Idm;k" WIaK;aj" idfmalaI wd¾ø;d
iy wfkl=;a foaY.=‚l ;;a;ajhkag fuu N+ ,laIK
fnfyúka n,mdhs'
႐໿Ⴝ໠༁༊໹໿
2'1 ld,.=Kh ^Weather&(
flá ld,Sk jdhqf.da,Sh ;;a;ajhka" tkï iQ¾h
lsrK" WIaK;ajh" wd¾ø;dj" j¾IKh ^jysk wdldrh" ໎໳ༀ໽་࿺
༒໳࿚
;Sj%;dj" m%udKh& jdhqf.da,Sh mSvkh iy iq<x ^fõ.h
iy ÈYdj& wdÈh ld,.=Kh f,i y÷kajhs'

2'2 foaY.=Kh ^Climate&(


Y%S ,xldfõ foaY.=‚l l,dm
ksYaÑ; l,dmhl §¾> ld,hla ^tla udihl isg j¾I
.Kkdjla olajd& mj;akd jdhqf.da,Sh ;;a;ajhka
foaY.=‚l l,dmhkaf.a idudkH jd¾Isl j¾Idm;khka
foaY.=Kh f,i w¾: olajhs'
• f;;a l,dmh ñ'ó'> 2500 ^Wet zone&
2'3 foaY.=‚l úm¾hdi ^Climate change& È.= ld,Sk • w;r ueÈ l,dmh ñ'ó'2500-1750 ^Intermediate zone&
foaY.=K fjkialï h' • úh<s l,dmh ñ'ó' 1750-900 ^Dry zone&
meyeÈ,s WIaK;aj fjkialï iys; jQ Wkak;dxYh
2'4 jeis Èkh ^Wet-day&( ^Elevation& u; mokïj Y%S ,xldfõ f;a j.d lrk
ñ,s óg¾ 2'5 la fyda Bg jeä j¾Idm;khla iys; m%foaY ;j;a wdldrhlg" tkï uqyqÿ uÜgfï isg óg¾
Èkhla jeis Èkhla f,i w¾: olajd we;' 300 olajd m%foaY my;rg ^L& f,i o" óg¾ 300 - 900
w;r ueorg ^M& f,i o" óg¾ 900 by<ska we;s m%foaY
Wvrg ^U& f,i fnod we;'
2'5 jeis iys; foaY.=Kh ^Rainy climate&(
jeis iuh hkq l,dmfha idudkH jd¾Isl w;S;fha isg ,xldfõ f;a l¾udka;h Wkak;dxYh
j¾Idm;kfhka jeä m%udKhla ,efnk jif¾ u; fjk;a j¾.SlrKhla Ndú; lrhs' tkï" óg¾
ld,hhs' idudkHfhka fuu ld,h wju jYfhka 600 g wvq my;rg f,i o" óg¾ 600 - 1200 w;r
udihlaj;a mj;s' ueorg" iy óg¾ 1200 g jeä Wvrg f,i h'
2'6 Y%S ,xldfõ jirla we;=<; fmkajk m%Odk j.=j 1( Wkak;dxYh mokï lr .;a m%Odk f;a j.d
foaY.=‚l ld, mßÉfþo¦ l,dm ^Tea growing regions based on elevation&(
1' m<uq wka;¾ fudaiï ld,h
^First Inter-monsoon& ^ud¾;= - wfma%,a&
lDIs mdßißl l,dmhka f;a l¾udka;fha
2' ksß; È. fudaiï ld,h Wkak;dxY l,dm
wkqj ks¾jpkh wkqj
^South-West monsoon& ^uehs - iema;eïn¾&
3' fojk wka;¾ fudaiï ld,h my; rg óg¾ 0-300 óg¾ 0-600
^+NVBNTMSQX& ^wä 0-1000& w;r ^wä 0-2000& w;r
^Second Inter-monsoon& ^Tlaf;daïn¾ -
fkdjeïn¾& ueo rg óg¾ 300-900 óg¾ 600-1200
^,HCBNTMSQX& ^wä 1000-3000& w;r ^wä 2000-4000& w;r
4' Bidk È. fudaiï iq<x
^North-East monsoon& ^foieïn¾ - fmnrjdß& Wv rg óg¾ 900 ^wä 3000& g óg¾ 1200 ^wä 4000&
^4OBNTMSQX& jeä g jeä

10 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


03 Climatic Requirement for Tea Cultivation
Y%S ,xldfõ f;a j.dj i|yd
foaY.=‚l wjYH;d
3'1 j¾Idm;kh ^Rainfall& foieïn¾ ui w. Nd.fha § fndfyda Èkhka ys wêl
j¾Idm;khla ,efí'

wka;¾ fudaiï jeis we;s jkafka ud¾;= isg wfma%,a


olajd iy Tlaf;dan¾ isg fkdjeïn¾ olajd ld,
mßÉfþohka ;=< § h' Èjhsk mqrd ijia jrefõ wêl
;Sj%;dj hlska" jßka jr .s.=reï iys; j we;s jk
fuu jeis m%Odk jYfhka ixjyk l%shdldrlï ksid
yg.kS'

3'1'2 wjmd; fya;=fjka we;s jk j¾Id ^Rains due to


depressions&

fnx.d, fndlal iy ksß; È. wrdì uqyqfoa j¾Okh


໽་໵ༀ໭
jk wvq mSvk wjmd; ;;a;ajhka fya;=fjka Tlaf;dan¾
- fkdjeïn¾ ld,h ;=< uq¿ Èjhsku wdjrKh lrñka
fuu jeis yg .k’ fuu j¾Idjkays iqúfYaI ,laIK
jkafka Èk lsysmhla mqrd wLKavj mej;Su h'
໔໯ༀ໭
໹༆໳ༀ
3'1'3 iq<s iq<x fya;=fjka we;s jk j¾Idj ^Rains due to
cyclonic activities&

idudkHfhka ;o iq<x iuÕ ;o jeis we;s jk


Wkak;dxYh mokï lr .;a m%Odk f;a j.d l,dm iq<s iq<x j¾Idjka we;s jkafka Bidk È. fudaiï
udij,§ fuka u Tlaf;dan¾-fkdjeïn¾ ld,j, § h'
Y%S ,xldfõ f;a j.dj nyq,j mj;sk f;;a l,dmh
we;=¿ rfÜ fndfyda m%foaYhkays jir ;=< j¾Idm;k 3'2 f;a j.dj i|yd j¾Idm;k wjYH;dj ^Rainfall
rgdfõ meyeÈ,s uqÿka folla olakg ,efnhs' f;a requirement for tea cultivation&
j.dfõ M,odhs;dj g n,mdk jeo.;a u idOl jkafka
j¾Idm;kfha m%udKh iy tys me;sÍuhs' j¾Idm;kh
we;s jkafka fudaiï iq<x"wka;¾ fudaiï ixjyk f;a j.dj i|yd idudkHfhka jd¾Islj ñ,s óg¾
l%shdldrlï" wjmd; iy iq<s iq<x wd§ mdßißl 2"500 - 3"000 w;r j¾Idm;khla wjYH jk w;r"
l%shdldß;ajhka fya;=fjks' wju j¾Idm;k wjYH;dj ñ,s óg¾ 1"200 ls' taldldr
me;sÍula we;s j¾Idm;khla f;a .fia j¾Okh i|yd
jvd;a iqÿiq h' fyd¢ka c,h nei hk mila we;s' c,
3'1'1 fudaiï yd wka;¾ fudaiï ixjykh jeis ^Monsoon .e,Sï isÿ fkdjk m%foaYhl kï j¾Idm;kh i|yd
and Inter-monsoon convectional rains&
by< iSudjla fkdue;'
fudaiï yd wka;¾ fudaiï ixjykh fya;=fjka we;s 3'3 ysre t<sh mj;sk ld, iSudj ^Sunshine duration&
jk j¾Idm;kh l%uj;a me;sÍfï rgdjla fmkajk
w;r wjmd; yd iq<s iq<x l%shdldß;ajh fya;=fjka
we;s jk jeis ks;H me;sÍfï rgdjla fkdfmkajhs' idudkHfhka" l÷lrfha ngysr nEjqfï" by<
Wkak;dxY m%foaYhkays cqks iy cQ,s udij, § iy
W!j m%foaYhkays fkdjeïn¾ iy foieïn¾ udij,
uehs isg iema;eïn¾ olajd ld,h ;=< § uOHu § fndfyda úg wyi iïmQ¾Kfhka u j<dl=,ska jeiS
l÷lrfha iq<x uQK; m%foaYhg ksß; È. fudaiï hhs' fuu udij, § m%Ndixiaf,aIKh iSñ; jk ksid
jeis yg .kakd w;r fuu ld,h ;=< l÷lrfha fndfyda úg f;a m÷re wl%sh fõ f;;a l,dmfha Èklg
kef.kysr m%foaYhg úh<s iq<x yud hhs' uq¿ Èjhsk ysre t<sh mj;sk ld,h jd¾Isl uOHkH meh 4'9 isg
u wdjrKh jk mßÈ foieïn¾ isg fmnrjdß olajd 6'4 olajd fõ'
Bidk È. fudaiï jeis yg .kakd w;r" úfYaIfhka
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
11
3'4 WIaK;ajh ^Temperature& Wkak;dxYh" jd¾Isl j¾Idm;kh ,eîfï 75] l
iïNdú;dj iy j¾Idm;kh me;sÍfï rgdj wdÈh
f;a j.dj i|yd iqÿiq u mßir WIaK;ajh fi,aishia wkqj h'
wxYl 18 - 25 ls' wju WIaK;ajh fi,aishia wxYl
13 g jvd wvq fkdúh hq;= w;r Wmßu WIaK;ajh
iuia; f;;a l,dmh u iy w;rueÈ l,dmfha we;eï
fi,aishia wxYl 30 g jeä fkdúh hq;= h'
m%foaY f;a j.d lsÍug wjYH foaY.=‚l wjYH;d
3'5 u,a ;=ysK m;s; ùu ^Frost damage& imqrd we;'
b;d by< Wkak;dxYhla we;s m%foaYhkays §" WoEik 3'9 Y%S ,xldfõ f;a j.d lrk m%foaYhkays lDIs mdßißl
u meyeÈ,s wyila iy iq<x fkdue;s mßir ;;a;ajhla l,dm ^Agro-ecological zones in tea growing regions of Sri
we;s úg ksïkhkays f;a bvïj, mßir WIaK;ajh Lanka &
fi,aishia wxYl 0 g wdikak jk úg u,a ;=ysK we;s
ùfuka f;a m;% ydkshg m;afõ' u,a ;=ysK f;a m;%
my; i|yka uQ,sl lDIs mdßißl l,dmhka f;a j.d
úkdY lr f;a m÷rej,g o ie,lsh hq;= ydkshla isÿ
lsÍu i|yd fhda.H h'
lrhs'
• Wv rg f;;a l,dmh ^WU&
• ueo rg f;;a l,dmh ^WM&
• my; rg f;;a l,dmh ^WL&
• Wv rg w;rueÈ l,dmh ^IU&
• ueo rg w;rueÈ l,dmh ^IM&
3'10 f;a j.djg kshÕfha n,mEï
^Drought impacts for tea cultivation&
u,a ;=ysK m;s; ùfuka ydkshg m;a ,má f;a j.djla
,xldfõ f;a bvï i|yd jdß c, moaO;s l%shd;aul
3'6 idfmalaI wd¾ø;dj ^Relative humidity& jkafka ke;s ;rï h' tneúka úh<s ld,.=K ;;a;ajh
f;a j.djkag ie,lsh hq;= ydks isÿ lrhs' ÿ¾j, mila
jhqf.da,fha c, jdIam mSvk ysÕh u.ska jd;fha iys; WKqiqï m%foaYj, tkï Y%S ,xldfõ my;rg
úh<s nj fmkakqï lrk w;r fuu ;;a;ajh f;a .fia iy ueorg f;a j.d lrk m%foaYj, kshÕfha n,mEu
j¾Okh iy wiajekak iuÕ ióm iïnkaO;djla jvd;a lemS fmfka'
olajhs' ,xldfõ úúO m%foaYj, ksmofjk f;a rih
i|yd j.lsj hq;= oaú;shsl mßjD;a;Sh øjH we;s
ùug jd;fha úh<s nj odhl jk w;r jif¾ úh<s
udij, § tu n,mEu jvd;a m%n, j lemS fmfka'
f;;a udij, § mj;sk by< idfmalaI wd¾ø;dj ìì,s
wx.udrh jeks È,Sr frda. j¾Okhg fya;=jk neúka
tjeks ld,j, iqÿiq lafIa;% l<ukdlrK ms<sfj;a
wkq.ukh l< hq;= h'
3'7 iq<Õ ^Wind&
iq<Õ f;a j.dfõ M,odhs;djg n,mdk w;r iq<fÕa
n,mEug Tfrd;a;= §fï yelshdj f;a j¾.h wkqj
fjkia fõ Ök j¾.fha m<,a m;% iys; weiEï j¾.fha
f;aj,g jvd fyd¢ka iq<fÕa n,mEug Tfrd;a;= foa'

cQ,s isg iema;eïn¾ uq, olajd ld,h ;=<" uOHu


l÷lrfha ngysr fldgig j¾Idj ,nd §fuka
wk;=rej ksß; È. fudaiï iq<x úh<s iq<Õla f,i Y%S ,xldfõ f;a j.d m%foaYhkays lDIs mdßißl l,dm
^AER& ^m%Njh( lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j&
,xldfõ W!j m%foaYh fj; yud hhs' isis,a rd;%S
ld,h;a meyeÈ,s wyi;a we;s úg" úh<s iq<x ri f;a
ksmoùug Okd;aul n,mEula we;s lrhs'

3'8 lDIsmdßißl l,dm ^Agro-Ecological regions&

Y%S ,xldfõ f;a j.d lrk m%Odk foaY.=‚l l,dm


jkafka f;;a" iy w;rueÈ l,dmhs' fuu foaY.=‚l
l,dm ;jÿrg;a lDIs mdßißl l,dm lsysmhlg fnod iajhxl%Sh ld,.=K ñkqï WmlrK j¾Idm;k udkh
^Automated Agro-meteriological instrument& ^Rain-gauge&
we; fuu lDIs mdßißl l,dm fjka lr we;af;a

12 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


04 Climate change impact for tea cultivation in Sri Lank

Y%S ,xldfõ f;a j.djkag foaY.=‚l


úm¾hdihkaf.a n,mEu
2013 jif¾ § úfÊr;ak iy pkaømd, úiska isÿ lrk ta wkqj" by; i|yka lDIs mdßißl l,dm iy my;
,o wOHhkhlg wkqj f;a j.d lrk ish¨u lDIs f;a mßlaIl jHdma;s ks,Odß fldÜGdY foaY.=‚l
mdßißl l,dmhka ys ^AER& ld,.=K úm¾hdihka ksid úm¾hdihkag f.dÿre ùfï by< wjodkula iy
we;sjk wjodkï ldKav ;=klg ^by< wjodku iys;" ;rul wjodkula iys; fõ' b;sß f;a mßlaIl jHdma;s
;rul wjodku iys; iy wvq wjodku iys;$wjodku ks,Odß fldÜGdY wvq wjodkula iys; fyda wjodkï
rys;& f,i j¾. lr we;’ fï i|yd jir 49 l ld,.=K rys; l,dm fõ'
o;a; ^j¾Idm;kh iy WIaK;ajh& iy f;a j.d lrk
m%foaYhkays mdxY= ,laIK i,ld n,d we;' f;a j.d lghq;= ie,iqï lsÍfï § my; j.=fõ
oelafjk tla tla f;a mÍlaIl jHdma;s ks,OdÍ
fldÜGdYhka we;=<;a lDIs mdßißl l,dmhkays
j.=j 2( ld,.=K úm¾hdi ksid wjodkï iys; lDIs mdßißl
foaY.=‚l úm¾hdi n,mEï úNjh tkï wjodku
l,dm ldKav ^úfÊr;ak iy pkaømd, ^2013& iys; nj ms<sn| ie,ls,a,g f.k lghq;= l< hq;= h'
by< wjodkula iys; ;rul wjodkula iys;
(Highly vulnerable) (Vulnerable) tla tla lDIs mdßißl l,dmhkaf.a j¾Idm;k
WL1a WM2a IM2b WM1a IM1a IU3a rgdjka weñKqu 2 ys olajd we;s w;r ta wkqj" j.d
WL1b WM2b IM3a WM1b IM2a IU3d lghq;= ie,iqï lsÍug f;a mÍlaIl jHdma;s ks,OdÍka
WL2a WM3a (,B WM3b IU3e lghq;= l< hq;= h'

j.=j 3( ld,.=K úm¾hdi wjodkï iys; lDIs mdßißl


l,dmh iy Wm ld¾hd,$f;a mßlaIl jHdma;s ks,OdÍ
fldÜGdY

Wm ld¾hd,h - ^f;a Wm ld¾hd,h - ^f;a


by< ;rul
mÍlaIl jHdma;s mÍlaIl jHdma;s
wjodkula wjodkula
ks,OdÍ fldÜGdY& ks,OdÍ fldÜGdY&
WL1a ó.y;ekak- ^ish¨ WM1a .sks.;afyak-
fldÜGdY& ^.sks.;afyak"
fydrK- ^is;djl& fmd,amsáh&
ysksÿu- ^ish¨
fldÜGdY& kdj,msáh-
l=reúg- ^.,a,E,a," ^fodf<diandf.a&
໒༆༇໎༂໵༊໷໽༦ weye,shf.dv"
༅Ⴔ໳ tr;ak" lsßwe,a," l=reúg- ^.s,Suf,a&
໳ༀ໽໠໎༂໵༊໷໽༦ fõje,aj;a;&
ksú;s., - ^wh.u" ksú;s.,-
ld,.=K úm¾hdihka ksid wjodkï iys; lDIs mdßißl l,dm ldKav l,jdk" ksú;s.,& ^l=l=f,a.u"
^úfÊr;ak iy pkaømd," 2013&
oer‚h.,- jeoaod.,&
^háhkaf;dg"
by; wOHhkfhka fy<s ù we;s lreKq wkqj kQßh" rejkaje,a,
foys´úg" ud,sfndv"
my;rg" ueorg iy W!j l,dmhka ys fndfyda m%foaY oer‚h.,&
foaY.=‚l úm¾hdihkag f.dÿre ùfï jeä wjodkula WL1b WM1b
fydrK- ^w.,j;a;" n,xf.dv - bTq,afm"
mj;sk nj;a tu ksid foaY.=‚l úm¾hdihkaf.ka fl<skalkao" u;=.u" je,sf.fmd,"
f;a j.djg jk wys;lr n,mEï wju lsÍu i|yd nq,;aisxy," uy.u$ mskakj," n,xf.dv"
my;rg" ueorg iy W!j l,dmhkays f;a j.djka jrldf.dv" fydrK& rdiai.,
rlajdk - fmd;=msáh"
i|yd iqÿiq mshjr .ekSu w;HdjYH nj o fmkajd § udoïfm" rlajdk
we;' flfia kuq;a" Wvrg f;a j.d lrk m%foaYhka WL2a WM3b
wlaóuk" we,amsáh" ud;f,a- ish¨
idfmalaIj wvq wjodkulg uqyqK fokq we;' j÷rU- ^ish¨ fldÜGdY" j;af;a.u
fldÜGdY& - - j;af;a.u"
´mkdhl- n,xf.dv je/,a,.u
rlajdk- lyj;a;"
me,auvq,a,
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
13
Wm ld¾hd,h - ^f;a Wm ld¾hd,h - ^f;a • taldnoaO m<sfndaO" frda. iy j,a me< l<ukdlrKh"
by< ;rul
wjodkula
mÍlaIl jHdma;s
wjodkula
mÍlaIl jHdma;s wdÈh we;=<;a h'
ks,OdÍ fldÜGdY& ks,OdÍ fldÜGdY&
WM2a .ïfmd,- .ïfmd, IM1a yd,swe,-nÿ,a, fuu fmd;amsxp ;=< wvx.= jkafka" foaY.=‚l
kdj,msáh-
l=reÿj;a;" W,mfka
úm¾hdi i|yd jk wkqj¾;S Wmdh ud¾. f,i y÷kd
kdj,msáh" je,s. f.k we;s kj f;a j.d l%u jvd;a fyd¢ka l=vd f;a
ïfmd, bvï ;=< ia:dmkh lsÍug iïnkaO uQ,sl f;dr;=re
WM2b .srd.u- IM2a n,xf.dv - iy ;dlaIKhka h'
.kafkdarej" oka;=f¾ we,af,wrdj"
ue‚laÈfj," rlajdk -
jÜgmafmd," fldf,dkak
ykafoiai
WM3a .srd.u- .,f.or IU3a nKavdrfj,- ,shka.
yfj," ymqq;f,a
IM2b yd,swe,- ÆKq., IU3d
IM3a j;af;a.u IU3e nKavdrfj,-
-f;,afo‚h nUrmdk" ÆKqj;a;"
je,suv
(,B yÕ=rkafl;- ish¨
fldÜGdY
.ïfmd,- mqmq/iai
j;af;a.u -
fyajdyeg

ñksia l%shdldrlï ksid jdhqf.da,hg O3" CFC" CH4"


kshÕfhka ydkshg m;a jQ f;a j.djla
N2O" iy CO2 jeks yß;d.dr jdhq ^GHG& tl;= ùfï
m%;sM,hla f,i ñys;,h WKqiqï ùu we;=¿ foaY.=‚l
iuia;hla f,i .;a l< mßir ys;ldó f;a j.d l%u
úm¾hdihka isÿùu f;a j.djg o ;¾ckhla jk nj
wkq.ukh u.ska foaY.=K fjkia ùï ksid j.djkag
mqfrdal:kh lr we;'
jk n,mEu fuka u j.djka ksid mßirhg$foaY.=Khg
isÿ úh yels n,mEï o wju lr .; yels nj fndfyda
fuu foaY.=‚l úm¾hdihkaf.a n,mEï kï" kshÕh fofkl= ms<s.kakd i;Hhls'
fyda .xj;=r" wkfmalaIs; j¾Idm;k rgdj" mdxY=
.=Kd;aulNdj wvq ùu" m<sfndaO ydks iy frda.
by< hk ksIamdok úhoug iy mqyqKq Y%ñl ysÕhg
fndaùu jeä ùu" f;a .=Kd;aul Ndjhg n,mEu wdÈh
ms<shula f,i" iqyqre j.d ;dlaIKhka f.dùka w;r
fõ'
m%p,s; lsÍug wka;¾cd,h;a" iqyqre cx.u ÿrl:k
4'1 foaY.=‚l úm¾hdihkaf.a n,mEï i|yd uQ,sl wkqj¾;S Ndú;h;a taldnoaO jQ ;dlaIK yqjudre l%ufõohka
Wmdh ud¾. ^%DVLFDGDSWLRQVWUDWHUJLHVLQWHD¿HOGV& yryd ld¾hlaIu lDIs jHdma;s fiajhla mj;ajd
.ekSug;a fuys we;=<;a f;dr;=re w;aje,la jkq we;'
• foaY.=‚l úm¾hdihkag ^kshÕh" c, .e,au" WKqiqï
foaY.=‚l ;;a;ajhka hkdÈ& fyd¢ka Tfrd;a;= fok
f;a m%fNAo j.d lsÍu" jeä ÈhqKq l< îc f;a me<
iy noaO f;a me< j.d lsÍu'

• kej; f;a j.d lsÍu$w¨;ska f;a j.d lsÍu i|yd


b;du;a fhda.H bvï muKla f;dard .ekSu'

• mi iy mdxY= f;;ukh wdrlaId lr .ekSug iy


jeis c,h tla /ia lsÍug mshjr .ekSu"

• f;a bvïj, mdxY= ldnksl øjH m%udKh jeä ÈhqKq


lsÍu'

• f;a m÷re jgd we;s laIqø mßirh ÈhqKq lsÍu i|yd


fijK Ydl ia:dmkh iy l<ukdlrKh'

14 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


05 Suitable planting materials for tea cultivation

f;a j.dj i|yd iqÿiq frdamK


øjH Ndú;h
foaY.=K fjkia ùï ksid isÿjk n,mEï wju lr 6'bvu f;aÍu" ìu ilia lsÍu" mi mqkqre;a:dmkh
.ekSu i|yd jvd;a fhda.H j.d l%uhka w;r iqÿiq wd§ ish¨ ks¾foaYs; j.d lghq;= fyd¢ka isÿ lrkak'
frdamK øjH Ndú;h uq,a ;ekla .kS'

f;a îc frdamKh u.ska idod.kakd f;a me< ^Seedling j.=j 4( kshÕhg fyd¢ka Tfrd;a;= fok f;a m%fNao
tea&uqÿka uq,la iys; ksid tajd kshx ;;a;ajhkag
jvd;a fyd¢ka Tfrd;a;= fok nj fmkS f.dia we;' kshÕhg fyd¢ka Tfrd;a;= fok f;a m%fNao
kuq;a îc f;a j.dj idfmalaIj wvq wiajekakla ,nd Wvrg ueorg W!j my;rg
fok ksid ßls,s f;a ^Vegetatively Propagated tea& j.d TRI 4085 TRI 4071 TRI 4078 TRI 4061 TRI 3022
lsÍu jvd;a jdisodhl h' ßls,s f;a m%fNao fkdfyd;a TRI 4079 TRI 4053 TRI 4071 TRI 4059 TRI 3014
f;a laf,dak j.dj jvd;a id¾:l ùug kï tla TRI 4078 TRI 4047 TRI 4053 TRI 4055 TRI 2027

tla m%foaYhkag ks¾foaYs; f;a m%fNao j.d l< hq;= TRI 4071 TRI 4046 TRI 4052 TRI 4054 TRI 2025
TRI 4067 TRI 4042 TRI 4046 TRI 4053 TRI 2022
h' tfuka u kshÕhg fukau wfkl=;a wys;lr
TRI 4053 TRI 4006 TRI 4042 TRI 4052 S 106
;;a;ajhkag fydÈka Tfrd;a;= fok f;a m%fNao f;dard TRI 4052 TRI 3025 TRI 3035 TRI 4049 KP 204
.ekSfuka f;a j.dfjka by< M,odhs;djla yd ;sridr TRI 3073 TRI 3020 TRI 3022 TRI 4047 H 1/58
njla wfmalaId l< yel' TRI 3072 TRI 3019 TRI 3019 TRI 4043 DG7
TRI 3020 TRI 3014 TRI 3013 TRI 4042 DG39
f;a m¾fhaIK wdh;kh úiska tla tla f;a j.d TRI 3019 TRI 3013 TRI 2027 TRI 4014
m%foaYhka i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNaohka iy tajdfha TRI 3013 TRI 2027 TRI 2025 TRI 4006
TRI 2025 TRI 2025 TRI 2022 TRI 4004
hym;a .;s ,laIK weuqKqu 3 hgf;a olajd we;'
TRI 777 DN DN TRI 3055
DT1 DG7 DG7 TRI 3052
5'1 ßls,s f;a j.dj ia:dmkh lsÍu ^Establishement of a DN DG39 DG39 TRI 3051
93WHD¿HOG& CY9 CY9 TRI 3025

5'1'1 ßls,s f;a j.dj ia:dmkh lsÍfï § my; i|yka


lreKq ms<sn| ie,ls,su;a úh hq;=h' 5'2 îc f;a j.dj ia:dmkh lsÍu
^(VWDEOLVKHPHQWRIDVHHGOLQJWHD¿HOG&
1'wod< j.d m%foaYh i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao fndfyda wjia:dj, § îc me< kshx ;;a;ajhkag by<
muKla f;dard .kak' Tfrd;a;= §fï yelshdjla fmkakqï lrk ksid kqiqÿiq
mia iys; bvïys îc f;a me< j.d lsÍu iqÿiq h'
2'ta m%foaYhkays nyq,j olakg ,efnk frda. m<sfndaO
ydksj,g Tfrd;a;=fok$m%;sfrdaë m%fNao f;dard îc ,nd .ekSug Tn i;= îc f;a Whkla fkdue;s
.kak' kï f;a m¾fhaIK wdh;kfhka fyda îc Whkla
i;= j;=hdhlska Tng wjYH îc weKjqï lrkak'
3'bvfï mdxY= ;;a;ajh t;rï fhda.H ke;s kï f;a îc lsf,da .%Euhl îc 250-450 w;r ixLHdjla
b;d by< wiajekakla wfmalaId fkdlr" uOHu we;s kuq;a f;a îcj, ÔjH;dj flá ksid ;jdkla
m%udKfha wiajekakla iy kshÕhg Tfrd;a;= §fï wdrïN lrk f;la îc wdrlaIs;j .nvd lr ;nkak'
yelshdj i,ld n,kak'
5'3 f;a îc .nvd lsÍu ^Storage of tea seeds&
4'tla bvï fldgil tla f;a m%fNaohla muKla j.d fyd¢ka jd;dY%h ,efnk mßÈ fmd,s;ska u,a,l
fkdlr tu m%foaYh i|yd ks¾foaYs; m%fNao lSmhla wiqrd mßir WIaK;ajh hgf;a ;eîfuka Èk 5-7
j.d lrkak' muK ld,hla îcj, ÔjH;dj wdrlaId lr .; yel'
fmd,s;ska u¨j, wiqrd fi,aishia wxYl 5-7 w;r
5'bvfï fndr¿ m%;sY;h jeä ia:dkhka ys ßls,s WIaK;ajhl YS;lrKhl .nvd lsÍfuka i;s 6 l
f;a j.d fkdlr jeä ÈhqKq l< îc f;a me< j.d muK ld,hla wdrlaIs;j ;nd .; yel'
lrkak'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


15
5'5 ßls,s f;a ;jdka l<ukdlrKh
^Management of a VP tea nursery&
idudkH ;jdkl iïmQ¾K jevms<sfj, fláfhka
my; i|yka jqj o fuu fmd;a msxp ;=< úia;r
lrkqfha mßir ys;ldó f,i fuka u msßjeh iy
Y%uh wvq lr .ksñka f;a ;jdkla mj;ajd f.k hdug
WmldÍjk f;a ;jdka ;dlaIKhka mu‚'
ßls,s f;a me< ksmojd .ekSfï jev ms<sfj,( ;jdka Èk
o¾Ykh wkq.ukh" ;jdk msysgq ùu i|yd iqÿiq ia:dkhla
f;dard .ekSu" f;a ;jdka md;a;s ieliSu" fijK iemhSu
^lels,a, fh¥ my;a fijK" ,Kq meÿre iys; my;a
fijK" ,Kq meÿre fyda lD;su khsf,daka oe,a iys; Wia
fijK&" frdamK udOH f;dard .ekSu" mia OQulrKh"
frdamK øjH iQodkï lr .ekSu" fmd,s;ska u¨ ieliSu
ÔjH;dj wdrlaIdjk mßÈ f;a îc .nvd lsÍu iy frdamK udOH mqrjd .ekSu" f;a ßls,s isgq ùu" c,h
fh§u" fmdfydr fh§u" frda. m<sfndaO md,kh wd§
5'4 f;a îc m%frdayKh ^Tea seed germination& lghq;=" me< kej; weisÍu" me< mqyqKq lsÍu" me< oeä
lsÍu iy lafIa;%hg me< ksl=;a lsÍu
fï i|yd my; mshjr wkq.ukh lrkak'
1' f;a îc meh Nd.hl muK ld,hla c, Ndckhl ;nd 5'6 f;a ;jdka u,af,a Odß;dj wvq lsÍu
c,fha u;=msg mdfjk îc bj;a lrkak' f;a ;jdka u,a,la i|yd ks¾foaYs; ñkqï jQfha m<, ^mia
msrùug fmr/D\ÀDW& fi'ó' 12'7 ^wÕ,a 5& fyda mia msrùfuka
2' ;jdfka isgqùug fmr meh 24 48 muK ld,hla îc c,fha
miq úIalïNh fi'ó' 8'1 ^wÕ,a 3'2& iy Wi wju fi'ó' 23
fmdÕjd .kak'
^wÕ,a 9& ls'
3' msßiqÿ je,s fhdod ilia l< md;a;shl fi'ó 1'25 2'5 ^wÕ,a
0'5 1& w;r .eUqrl îc ;ekam;a lrkak' îc m%frdayKh flfia kuq;a" f;a me<h j¾Okhg ndOdjla fkdjk
i|yd i;s 4¡6 muK .;fõ' mßÈ f;a ;jdka u,af,a Odß;dj wvq lsÍug f;a
m¾fhaIK wdh;kh lghq;= lr we;'
4' m%frdayKh ù îc uq,a u;= jQ îc mia mqrjd .;a fmd,s;Ska
u¨j,g udre lrkak'
f;a ;jdka u,af,a kj ñkqï kï¦
5' b;sß ;jdka lghq;= ish,a, ßls,s f;a ;jdkl wdldrhgu mia msrùug fmr m<, fi'ó' 10'2
isÿ lrk kuq;a îc f;a ;jdka i|yd fijK ,nd §u wjYH ^wÕ,a 4& fyda mia msrùfuka miq
ke;' úIalïNh fi'ó' 6'5 ^wÕ,a 2'5& iy
6' udi 9 isg 12 olajd ld,hla ;=< îc me< j.d lsÍug wju Wi fi'ó' 17'8 ^wÕ,a 7& h'
iQodkï fõ'
f;a ;jdk u,a,l ks¾foaYs; ñkqï
fjkia lsÍfuka ;jdka u,a,la
msrùug wjYH mia m%udKh" wjYH
fmd,s;Ska m%udKh iy ;jdka
md;a;sfha bv m%udKh wvq lr .;
yel'

j.=j 5( f;a ;jdka u,a,l ks¾foaYs; ñkqï

mer‚ ks¾foaYs; kj ks¾foaYs; ñkqï


ñkqï wkqj ^23 x 12'7 wkqj ^17'7 x 10'1
f;a ;jdkl
cm ^9˜ x 5˜& x 150 cm ^7˜ x 4˜& x 150
gauge& gauge&
fmd,s;Ska ls'.%Euhlska
îc me, fmd,s;Ska u¨ j,g udre lsÍu 400 - 450 800 - 850

y,d ilia l< mia
>k ógrhlska u¨ 800 fyda 1500 fyda
fyda ^mia lshqnhlska ^2"200& muK ^4"200& muK
u¨&
;jdfka j¾.
ógrhl ;eìh yels 120 220
me< ixLHdj

16 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


5'7 ;jdka frdamK udOHh f,i wdl,k øjH ^Additives& jeãug ie,eiaùfuka tu ld,h ;=< c,h fh§u i|yd
tl;= lsÍu jeh jk Y%uh iy c, m%udKh wvq lr .; yel' ;j
o" fmd,s;Ska l=àrh ;=< mj;sk by< wd¾ø;djh iy
frdamK udOHh f,i ;jdklg iqÿiq mia iuÕ WIaK;ajh ksid ßls,s uq,a weoa§u o by< m%;sY;hla
ks¾foaYs; wdl,k øjH ñY% lsÍfuka mia wjYH;dj .kS'
30] - 50] muK m%udKhlska wvq lr .; yels neúka
mi OQulrKh i|yd wjYHjk ridhk øjH m%udKh 5'8'1 fmd,s;Ska l=àr ;jdkla idod .kakd wdldrh
o" uq¿ msßjeh o 30] - 50] lska muK o wvq lr .;
yel' • ñ,s óg¾ 10 ^wÕ,a 3$8& muK >klulska hq;a hlv l+re fyda
WK m;=re Ndú; lr óg¾ 1'2 ^m<, 4& m<, úYalïNfhka
;jdka frdamK udOHh f,i fhdod .ekSug fhda.H hq;a wvljdldr wdrelal=jla idod .; hq;= h' wdrelal=fõ
mia ,nd .ekSfï wmyiqj j¾;udkfha f;a j.dlrejka fl<jr óg¾ 0'3 ^wä 1& la muK .eUqrg fmdf<dj ;=<g
uqyqK fok m%Odk .eg¨jls' fuu .eg¨jg úi÷ula iú l< hq;= h'
f,i f;a m¾fhaIK wdh;kh úiska frdamK udOHh
f,i mia iuÕ ñY% lr Ndú;hg fjk;a úl,am • fujeks wvljdldr mÜgï folla w;r mr;rh óg¾ 2
ldnksl øjH tkï" fyd¢ka ÈrE bj;,k f;a" ^wä 6'5& muK úh hq;= w;r fuu mÜgï hlv l+re fyda
fldyqn;a iy oyhshd ks¾foaY lr we;' WK m;=re u.ska tlsfkl iïnkaO l< hq;= h'

bj;,k f;a ^Refuse tea& ( ;jdka u¨ iïmQ¾Kfhkau msrùu • fuu fmd,s;Ska l=àr ilia l< hq;af;a ,Kq meÿre fyda
i|yd fyd¢ka ÈrE bj;,k f;a fhdod .; yelsjk w;r mia khsf,daka oe,a fh¥ uOHu fyda Wia fijK jHqyhka
iuÕ 1(1 wkqmd;hg ñY% lr Ndú;hg .ekSu jvd;a fhda.H ;=< h'
h' • fuu fmd,s;Ska l=àr ;=< weiqrE ;jdka u¨j, ßls,s
oyhshd ^Paddy husk& ( oyhshd mia iuÕ 1(1 wkqmd;hg fyda isgqùfuka wk;=rej ;jdka u¨ iy md;a;s fydÈka f;fuk
1(2 wkqmd;hg ñY% lr Ndú;d l< yel' úh<s m%foaYhkays fia c,h fhdod f.aÊ 300 muK >klñka hq;a mdroDIH
;jdka i|yd oyhshd mia iuÕ 1(2 wkqmd;hg ñY% lr Ndú; fmd,s;Ska w;=rKqjla wvljdldr rduqj u; we;sßh hq;= h'
lsÍu jvd;a fhda.H h' • fmd,s;Ska w;=reKqfõ ish¨u me;sj, fl<jr wÕ,a
fldyqn;a ^Coir dust& ( iïmQ¾Kfhkau ;jdka u¨ msrùu 9 la muK mi ;=<g hg lr fmd,s;Ska l=àrh fyd¢ka
i|yd fldyqn;a o Ndú;d l< yels kuq;a 1(1 wkqmd;hg mia jdhqfrdaOk ùug ie,eiaúh hq;= h'
iuÕ ñY% lr Ndú;hg .ekSu jvd;a fhda.H h' • bkamiq ;jdka md;a;s j,g c,h fh§u wjYH fkdjk
fuu wdl,k øjH mia iuÕ ia;r wdldrhg ;jdka w;r uq,È fh¥ c,h l=àrh ;=<u ixirKh fjñka ßls,s
u¨ msrùu i|yd fyda mia iuÕ ñY%lr ;jdka u¨ j¾Okhg c, wjYH;dj bgq lrhs'
msrùu i|yd Ndú; l< yel' fuu l=àrh ;=< fï wdldrhg ßls,s udi 2-3 muK
5'8 fmd,s;Ska l=àr f;a ;jdka ld,hla mj;ajdf.k hd yels w;r fmd,s;Ska l=àrfha
^Propagator/Polythene tent nursery& isÿre we;aoehs ksrka;rfhka mÍlaId lr ne,sh hq;=
h' tfia we;akï ta i|yd jydu ms<shï fhÈh hq;=
w;r ßls,s úh<S hk njla fmfka kï jydu c,h
fhÈh hq;= h' udi ;=kl muK ld,hlg miq mshjr
lSmhlska fmd,s;Ska w;=rKqj bj;a l< hq;= h'

wkqch .%dyl .%ylwkqc ixhqla;


^Propagator& ^Stock& ßls,a,

5'9 noaO f;a me< ilid .ekSu ^Cleft grafting&


fmd,s;Ska l=àr ;jdkla ^Propagator& wvq j¾Idm;k ;;a;ajh fyda kshx ;;a;ajh ksid
we;s jk mdxY= c, W!k;djg uqyqK §ug yelshdj
f;a ;jdkla ilia lsÍfï § frdamK øjH ^f;a ßls,s& we;s f;a m%fNao rdYshla f;a m¾fhaIK wdh;kh
imhd .ekSug jeä úhoula oeÍug isÿjk w;r ;jdk úiska ks¾foaY lr we;' tajdhska ie,lsh hq;= m%fNao
mj;ajdf.k hdfï § c,h fh§u i|yd jeä Y%uhla ixLHdjla kshÕhg by< Tfrd;a;= §fï yelshdjla
jeh lsÍug isÿfõ' fmkakqï lrkq ,enqj;a idudkHfhka ksIamdol;dj
wvq njla fmkajhs' úfYaIfhka kshÕhg Tfrd;a;=
f;a ßls,s isgqjd uq,a udi 2 - 3 w;r ld,h fmd,s;Ska fok 75,'16&<75,75,75,
TRI 4067 jeks f;a m%fNao ,nd fokafka uOHu m%udKhl
l=àrhla fkdfyd;a fm%dmf.agrhla ;=< f;a ßls,s
wiajekakls' fuu .eg¨jg úi÷ula f,i kshÕhg
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
17
Tfrd;a;= §fï yelshdj iy by< ksIamdol;dj hk 5'10 f;a ;jdka i|yd ffcj mg,‚ ffcj fmdfydr
,laIK folu tl;= lr f;a me<hla ks¾udKh lsÍu fh§u ^Bio-Filmed Bio-Fertilizer&
i|yd f;a noaO lsÍu y÷kajd § we;' f;aj, Ndú;
lrk id¾:l noaO lsÍfï l%uh me¨ï-ßls,s noaOh ;uka me< i|yd fmdaIl iemhSfï § c,fha Èhfjk
^cleft grafting& f,i y÷kajkq ,nhs' fmdfydr j¾.hla Ndú; lsÍu w;HjYH lreKls'
fuys § ridhksl fmdfydr Ndú;fhka iïmQ¾Kfhka
me¨ï ßls,s noaOfha § .%dyl ^Stock& f,i kshÕhg je<lS isàu wmyiq jk w;r tajdfha Ndú;h wvq lsÍu
Tfrd;a;= fok m%fNao Ndú;d lrk w;r wkqch ^Scion& i|yd fhda.H mshjr .ekSu ms<n
s | fidhd ne,sh hq;=
f,i jeä wiajekakla fok f;a m%fNao fhdod .kS' h' fhdok T65 ridhksl fmdfydr wjYH;dj 50]
fuu .%dyl - wkqc iïnkaOhg wkql+,;djla olajk muK wvq lsÍug ffcj mg, ffcj fmdfydr ^BFBF&
f;a m%fNao hq., lSmhla f;a m¾fhaIK wdh;kh Ndú;fhka yels nj úoHd;aulj ;yjqre ù we;' fuu
úiska ks¾foaY lr we;' kshÕhg Tfrd;a;= fok f;a ffcj fmdfydr fjf<| fmdf<ka ,nd .; yels w;r
me<hla ilia lr .ekSug úúO f;a j.d l,dmhka ;jdka i|yd tajd Ndú;d lrk wdldrh my; oelafõ'
i|yd ks¾foaYs; wkqc .%dyl m%fNao ixfhdackhka j.=
wxl 6 ys olajd we;' ffcj mg, ffcj fmdfydr hkq È,Sr mg,hla u;
jefvk rhsfid nelaàßhd ckmohka iys; ffcj
j.=j 6( kshÕhg Tfrd;a;=fok noaO f;a me< idod fmdfydr ñY%Khls' fuh ;=< khsgc % ka ;sr lrk
.ekSug tla tla m%foaY i|yd fhda.H m%fNao ixfhdack nelaàßhd úfYaI" mfia ;sr jQ fmdiamria Èh lrk
nelaàßhd úfYaI iy Ydl j¾Okh Èßu;a lrk
my;rg ueorg Wvrg nelaàßhd úfYaI wvx.= h'
wkqch .%dylh wkqch .%dylh wkqch .%dylh
^Scion& ^Stock& ^Scion& ^Stock& ^Scion& ^Stock& • ;jdfka ßls,j
s , uq,a yg .;a miq iqmr
q eÿ f,i c,h ,Sg¾ 5 l
TRI 2025 DG 39 TRI 2026 DN TRI 2023 CY 9 T65 fmdfydr .%Eï 35 ne.ska Èh lr ;jdfka j¾. ógrhl
TRI 2026 DG 39 TRI 2023 CY 9 m%udKhl we;s me< i|yd fhdokak'
TRI 2026 H 1/58 • i;s follg miq kej; c,h ,Sg¾ 5 l T65 fmdfydr .%Eï
TRI 3025 H 1/58 35 la Èh lr thg BFBF ñ,s ,Sg¾ 1'25 ne.ska ñY% lr j¾.
ógrhl me< i|yd fhdokak'
5'9'1 kshÕhg Tfrd;a;=fok jeä wiajekakla iys; • me< isgù
q fuka udi 5 6 lg miq fhdok fmdfydr m%udKh
noaO f;a me<hla iE§u fo.=Khla tkï .%Eï 70 olajd jeä lr thg BFBF ,s ,Sg¾
1'25 ne.ska ñY% lr iEu uilgu jrla ;jdka me<j,g
• fï i|yd kshÕhg Tfrd;a;= fok iy jeä wiajekakla fhdokak'
fok f;a m%fNao follska" ;jdkl isgqùu i|yd fhda.H
• u,a nd,aÈhla Ndú;fhka fuu fmdfydr ñY%Kh ;jdka me<
m%udKhg fïrE ßls,s len,s fhdod .kshs'
u;g fhdok w;r" m;% u;g jegqKq fmdfydr fyd¢ka fia§
• fuu ixfhdackfha by< fldgi fkdfyd;a wkqch" hk mßÈ kej; msßiqÿ c,h ;jdka me< u;g fhdokak'
mdoia:h fikaáógr 1'5 ^wÕ,a 0'5& l muK È.lska hq;a
;ks m;%hla iys; ßls,s lene,a,la jk w;r th l+[a[hla 5'11 md¿ isgù
q u i|yd úYd, me<
wdldrhg lmd .; hq;= h' ^cïfnda me< Jumbo plants& ilia lr .ekSu
• my, fldgi fkdfyd;a .%dylh o ;ks m;%hla iys; jevqKq f;a j.djl md¿ isgùq u i|yd jvd;a u fhda.H
ßls,s lene,a,la jk w;r tys m;%hg by<ska we;s fldgi wjia:dj f;a m÷re lmamdÿ lsÍfuka miqj h' tu
fikaáógr 2'5 ^wÕ,a 1& muK úh hq;= w;r tys fikaáógr wjia:dfõ § w¨;ska isgj q k f;a me,j,g ndOdjlska
1'5 ^wÕ,a 0'5& la muK .eUqrg me¨ula iEÈh hq;= h' f;drj j¾Okh ùug hï ld,hla bv ,efí' tfia jqj
• wkqch fldgfia ilia lr we;s l+[a[h .%dylfha o" isgjq k ,o me< id¾:l f;a m÷rla njg m;a lr
me¨ug" m;% msysàu tlsfklg m%;súreoaO Èidjkays msysgk .ekSug kï fyd¢ka jevqKq ksfrda.S me< isgúq h hq;= h'
fia" iïnkaO lr fmd,s;ska máhlska fyd¢ka T;d .eg tu ksid iïu; m%udKhg jvd úYd, fmd,s;k s a u¨j,
isgjQ úYd, m%udKh f;a me, fhdod .; hq;= w;r tjeks
.ikq ,nhs' fuu .%yl wkqc ixhqla; ßls,a, ;jdka
f;a me< ilia lr .ekSug my; i|yka mshjr wkq.
u,a,l isgqjd fyd¢ka /l n,d .; hq;= h'
ukh l< hq;= h'
• fuu noaO ßls,s fyd¢ka j¾Okh ùug wjYH wd¾ø;djh
jeks mßir ;;a;aj ,nd §u i|yd fuu ;jdka me< • ñkqï 150 l >Klu we;s fmd,s;k
s "a
fmd,s;Ska wdjrK ;jdkl jeãug ie,eiaúh hq;= h' • mia msrùug fmr m<, fi'ó' 15 ^wÕ,a 6& fyda mia msrùfuka
• noaO ßls,sj, j¾Okh ksrka;rfhka ksÍlaIKh l< miq úIalïNh fi'ó' 9'6 ^wÕ,a 3'8& iy
hq;= w;r wkqc .%yl iïnkaOhg msáka yg.kakd ish¨u • wju Wi fi'ó' 30 ^wÕ,a 12& m%udKfha fmd,s;k
s a u¨ ilid
wxl=r bj;a l< hq;= h' .; hq;= h'
wfkl=;a ;jdka lghq;= idudkH f;a ;jdkl fuka isÿ
lrk w;r fuu f;a me< udi 15 - 18 muK ld,hla
;jdka ;=< ;nd /l n,d .; hq;= h'

18 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


06 (VWDEOLVKPHQWDQGPDLQWHQDQFHRIDQHZWHDƩHOG

f;a j.djla kej; ia:dmkh lsÍu


iy l<ukdlrKh
mer‚ îc f;a j.djla bj;a lr tu N+ñfhys kj f;a 6'2 kej; j.dj i|yd bvï f;aÍfï ks¾kdhlhka
j.djla ia:dmkh lsÍfï § wkq.ukh lsÍug ks¾foaYs; ^Land selection criteria&
m%Odk mshjr my; i|yka mßÈ h'
fmr j.dfõ wiajkq o;a; úuid ne,Su( fmr j.dj
1' kej; f;a j.d lsÍug wfmalaIs; bvfuys fhda.H;dj wdrïNfha isg wvq wiajekakla jd¾;d ù we;s kï
mÍlaId lsÍu f;a j.dj i|yd tu bvfï hï iSudldÍ idOlhla
fyda idOl lsyms hla ;sìh yel' hï ld,hl § by<
2' mer‚ îc j.dj bj;a lr bvu uq,a¨ lr kej; ilia wiajekakla ,nd § miqj wiajekak wvq ù we;akï bvfï
lsÍu j.d lr we;s îc j.dfõ fyda m%fNaohkays .eg¨" frda.
3' mdxY= yd f;;uk ixrlaIK jHQyhka f.dv ke.Su yd m<sfndaO .eg¨" ;sî we;a oehs fidhd ne,sh hq;= h'
4' mqkre;a:dmkh lsÍu i|yd ks¾foaYs; ;DK j.d lr
mj;ajdf.k hEu bvfï nEjqu( ueorg 55] jvd jeä fyda Wvrg iy
5' fijK Ydl j.d lsÍu iy ksis mßÈ l<ukdlrKh my;rg 70] jvd jeä fkdúh hq;= h' bvfï nEjqï
6' jir 1 1 1/2 ld,hlg miq mqkre;a:dmk ;DK bj;a m%;Y
s ;h ks¾Kh i|yd wdk;sudKh ^Clinometer&
lsÍu Ndú; l< yel'
7' f;a isgqùu" kj j.dj /l n,d .ekSu iy o¿ fk,k
wjêhg f.k tau
8' úh<s ld,.=K ;;a;aj hgf;a § kj j.dj /l n,d
.ekSu" c, iïmdokh
࿛໽ ໱
9' fmdfydr fh§u" frda. yd m<sfndaO ydks j,‘ka f.ka wdk;sudKh
wdrlaId lr .ekSu (Clinometer)

f;a j.djla kej; ia:dmkh lsÍfï iy l<ukdlrKfha mdxY= me;slv( mfia .eUqr fi'ó'70 ^wÕ,a 28& g jvd wvq"
iïmQ¾K jev ms<f s j, fláfhka by; i|yka jqj o fmdf<dj u;=mg s we;s bj;a l< fkdyels .,a m%;Y s ;h
mßir ys;ldó f,i fuka u msßjeh iy Y%uh wvq lr 20] jvd jeä" fi'ó 50 olajd jk mdxY= ia:rfha fndr¨
.ksñka f;a j.djla kej; ia:dmkh lr mj;ajd f.k m%;Y
s ;h 50] g jvd jeä bvï kej; f;a j.dj i|yd
hdug WmldÍ jk f;a j.d ;dlaIKh muKla fuys f;dard .ekSfuka je<lS isáh hq;= h'
úia;r lrhs'
bvfï c, jykh( fkd.eUqre" c,h r|k my;a ìï"
6'1 kej; j.d lsÍu i|yd bvula f;dard .ekSu l=Ur
q e" we<fod< iómfhys c,jykh ÿ¾j, bvï f;dard
^Land selection for replanting& .ekSfuka je<lS isáh hq;= h'

f;a hkq wju jYfhka jir 35-50 l muK ld,hla 6'3 kej; j.d lsÍug fmr ìu ieliSu ^Land preparation&
mj;ajdf.k hd hq;= nyq jd¾Isl fnda.hls' fujeks
j.djla wdrïN lsÍug úYd, uqo,la wdfhdack l< hq;= f;dard .;a bvfï we;s ish¨u Ydl iy bj;a l< yels
w;r fuu wdfhdackfhka ksis m%;M s , ,eîug kï jvd u;=mgs .,a bj;a lr" mi wÕ,a 18 la muK .eUqrg uq,¨
a
fhda.H bvï f;a j.dj i|yd f;dard .; hq;= h' úYd, lr" .,a uq,a wdÈh bj;a lr" mfia ;o ia:rh nqre,a
mßudK j;= yd l=vd f;a bvï hk ldKav folg u fuh l< hq;= h' fuh úhou wêl ld¾hhla f,i fmkqk
wod< h' úYd, j;=hdhkays ks¾foaY; s ks¾kdhlhkag o jir .Kkdjla mqrd tlu j.djla ;snK q q bvula
wkql, + j f;dard .ekSu i|yd wjYH ;rï N+ñh we;;a kej; tjeksu j.djla i|yd Ndú; lsÍug fmr fï
l=vd f;a j;= ysñhkag j.d bvï iSñ; h' flfia kuq;"a wdldrhg mi nqre,a lsÍu b;du;a w;HjYH ld¾hhls'
kqiÿq iq bvul f;a j.d lr wid¾:l f;a j.djla ysñ lr bvu ieliSfï lghq;= lïlrejka fhdod isÿ l<
.kakjdg jvd tu bvu jvd;a fhda.H fjk;a j.djla yels kuq;a ta i|yd jeä úhoula fukau jeä ld,hla
i|yd fhduq lsÍu {dKdkaú; h' o jehjk ksid j¾;udkfha fndfyda j.dlrejka
nela-fyda ^back-hoe& jeks ìï ilik hka;% fhdod
.ksñka fuu lghq;; a jvd;a ld¾hlaIu j bgq lr .kS'
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
19
6'4 ìï ieliSu i|yd hka;% Ndú;h
^Use of machineries for land preparation&

fï i|yd ydrk hka;% ^excavator& fyda nela-fyda


^back-hoe& jeks ìï ilik hka;% fhdod .; yel' bvfï
msyà
s u" bvug <Õd ùug we;s myiqj" bvfï jmißh
wd§ lreKq i,ld n,d .e,fmk m%udKfha hka;% fï
i|yd fhdod .; hq;= h'
fy,au¨ wdldrhg j.d ìï ieliSu
bvfï we;s mer‚ f;a .ia .e,ùu" mer‚ fijK
.ia .,jd bj;a lsÍu" u;=mg
s we;s .,a l=Üá bj;a lsÍu"
6'6 mi mqkre;a:dmkh lsÍfï wjYH;dj ;SrKh lsÍug
mi .eUqrg nqre,a lsÍu yd kej; uÜgï lsÍu jeks
ld¾hhka fujeks hka;% ;=<k‘ a ld¾hlaIu j isÿ lr .; mdxY= ;;a;j
a o¾Yl w.h Ndú; lsÍu
yel'
;sridr f;a j.djla i|yd iqÿiq mßÈ mi ilia lr
fujeks hka;% Ndú;h j¾Id ld,h wdrïNhg fmr isÿ .ekSu i|yd kej; f;a j.d lsÍug fmr tu bvfï
lr wjika l< hq;= w;r tu lghq;; a wjika jQ jydu kshñ; ld,hla ks¾foaY;s ;DK j.d lr ;eîu id¾:l
mi yd f;;ukh iq/lSug wjYH .,ajeá" ldKq jeks j.d l%uhla nj úoHd;aulj ;yjqre lr we;' tkuq;a
mdxY= yd f;;uk ixrlaIK jHQyhka ieliSu wdrïN fuu ld,h ;=< bvfuka wdodhula fkd,eîu ksid iy
l< hq;= w;r" th m%udo fõ kï flá ld,Sk ms<h s ula ta i|yd oeÍug isÿjk wu;r msßjeh ksid fndfyda f;a
f,i mia msrjQ fmd,siela Ndú;d lr isÿ úh yels mdxY= j.dlrejka mi mqkre;a:dmkhg t;rï leue;a;la
Ldokh j<lajd .; hq;= h' fkdolajhs'

kdh hdfï úNjhla iys; bvïj, fuka u wêl fuu .eg¨jg úi÷ula f,i mi mqkre;a:dmkh
nEjqï iys; bvïj, o fujeks hka;% Ndú;fhka je<lS lsÍfï wjYH;dj iïnkaOj ;SrK .ekSug f;a
isáh hq;= h' j¾Id ld,h wdrïNhg fmr bvu ieliSfï m¾fhaIKdh;kh y÷kajd ÿka kj ;dlaIKh —mdxY=
lghq;= fukau mdxY= ixrlaIK jHqyhka f.dv ke.Su o ;;a;ja o¾Yl ^Soil Quality Index&˜ mÍlaIdj f,i y÷kajhs'
wjika lr j¾Id ld,h wdrïNh;a iuÕ ;DK isgù q ug
iQodkñka isáh hq;= h' fuu ;dlaIKhg wkqj mfia we;s f;dard .;a fN!;sl"
ridhksl iy ffcj idOl lSmhla mÍlaId lr" tu o;a;
u; hï .Kkh lsÍulska wk;=rej tla tla m%foaYfha
mi mqkre;a:dmkh l<
miq ;sìh hq;= mdxY=
;;a;j a h ms<n s | ksYÑ
a ;
w.hla ;SrKh lr
we;' kej; j.d lsÍug
wfmalI a ;
s bvu mÍlaId
lr n,d ,nd .kakd by;
mrdñ;Skf a .a w.hka ta mdxY= ;;a;aj o¾Yl w.h ks¾Kh i|yd mia kshe£ka /ia lsÍu

m%foaYhkag kshñ; mdxY= ;;a;ja o¾Yl w.hg iudk


fyda Bg jeä kï tu bvu mqkre;a:dmkh lsÍulska
f;drj kej; f;a j.d lsÍu i|yd Ndú; l< yel'
fmd,s;Ska l=àr ;jdkla ^Propagator&
6'6'1 mdxY= ;;a;j
a o¾Ylh ks¾Kh lsÍu i|yd mßlaId
lrkq ,nk mdxY= mrdñ;Ska kï¦
6'5 fy,au¨ wdldrhg j.d ìï ieliSu
• mfia kslr >k;ajh ^Bulk density&"
^Terrace cultivation& • mfia we;s ,nd .; yels c, m%udKh ^Available water&"
• mdxY= ldnka m%;Ys ;h ^Soil carbon percentage&" iy
nEjqï iys; bvïj, f;a j.d lsÍfï § tu bvu • mdxY= laIøq Ôùkaf.a ffcj ialkaOh ^Microbial bio mass&
fy,au¨ wdldrhlg ilia lr f;a isgù q fuka bvfï
hka;% Ndú;h jvd myiq lrjhs' nela-fyda jeks hka;% flfia kuq;"a bvfï mdxY= ;;a;j a o¾Yl w.h
Ndú;fhka bvfï fy,au¨ ielish yel' flfia kuq;a ks¾Kh lsÍug fmr tu bvfï uq,a frda." my; rg
fy,au¨ ieliSfï § tajd Ldokh ùu yd lvd jeàu iÔù oej fõhdf.a ydksh" jgmKq wdidok ;;a;j a hka
j<lajd .ekSu i|yd .,a jeá jeks iqÿiq mdxY= ixrlaIK ms<n
s | fidhd ne,sh hq;= w;r tjeks ;;a;j a hka tlla
jHqyhka iE§u;a" iejekaord ;DK jeá isgù q u;a" fy,au¨ fyda jd¾;d ù we;akï kej; f;a j.d lsÍug fmr mi
nEjqïj, u,a rglcq jeks wdjrK fnda. isgù q u;a mqkre;a:dmkh lsÍu wksjd¾h jk w;r" tfia fkdue;s
flfrys wjOdkh fhduq l< hq;= h' bvïj, mdxY= ;;a;j a o¾Yl w.h ks¾Kh lr ta ta
m%foaYhkaf.a ksYÑ
a ; mdxY= ;;a;j
a o¾Yl w.hka iuÕ
ixikaokh lr mi mqkre;a:dmkh ms<n s | ;SrKh .;
yel'
20 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
07 6RLOFRQVHUYDWLRQLQWHDƩHOGV
f;a bvfï mdxY= ixrlaIK
f;a j.d lsÍu i|yd fndfyda úg fhdod .ekSug isÿ jkafka fõ.h wvq lsÍug;a" mia fia§ hdu je<elaùug;a fuu jeáh
nEjqï iys; bvï ksid fujeks bvïj, j.d lghq;= lsÍfï yd neïu Wmldr fjhs' fï w;r jeáh ;=< tl;= jk ldnksl
§ mdxY= Ldokh ùug we;s bvlv b;du;a by< h' f;a j.d øjH Èrdm;a ù jeis c,h;a iuÕ bvug ldkaÿ ùu o isÿ fjhs'
lrk m%foaYhkag ,efnk wêl j¾Idm;kh fuu mdxY= fojeá ia:dmkh lsÍfuka bvfï N+ñ m%udKh wvq ùug
Ldok ;;a;ajh ;jÿrg;a by< kexùug fya;= ldrl fjhs' fya;=jla fõ hehs yefÕa kï ;ks Ydl jeá ia:dmkh o l<
tu ksid f;a j.d lrk bvfï mi ilia lsÍfuka wk;=rej yel'
j¾Id ld,h wdrïN ùug fmr yels blaukska mdxY= ixrlaIK
jHqyhka ^.,a jeá" ldKq wdÈ& iE§u wksjd¾h wx.hls' fujeks fojeá i|yd fhdod .kakd Ydl úfYaIhkaf.a ;sìh hq;=
mdxY= ixrlaIK jHqyhka w;rg tlajqKq ;j;a wdldrhl úfYaI ,laIK¦
mdxY= ixrlaIK jHqyhla kï ffcj mdxY= ixrlaIK jHqyhka 1'm%foafYfha nyq, fukau fyd¢ka jefvk Ydl
h' bvfï fujeks mdxY= ixrlaIKh jHqyhka ia:dmkh úfYaI"
lsÍfuka bvfï mi ixrlaIKhg wu;rj ksrka;rfhka 2' khsg%cka ;sr lsÍug odhl jk *efíisfha$ rks,
fuu Ydl úfYaI lmd bvug tl;= l< yels ksid mi iq/ ^Fabaceae& l=,fha Ydl úfYaI"
lSug jk odhl;ajhg wu;rj mi ire lsÍug o by< 3' blaukska jefvk Ydl úfYaI"
odhl;ajhla ,nd fohs' fï ksid j¾;udkfha § j.dlrejka 4' ksrka;rfhka lmd oeóug Tfrd;a;= fok Ydl
ffcj mdxY= ixrlaIK l%u ms<sn| jeä Wkkaÿjla olajk nj úfYaI"
fmkS hhs'
5' f;a j.djg je<foK frda. iy ydkslrk
m<sfndaOlhkag Odrl fkdjk Ydl úfYaI"
ffcj mdxY= ixrlaIK jHqyhka wdldr lSmhla oelsh yel'
6' îc .ekSfuka bvu ;=< j,a me<hla f,i me;sr
a jeá ^SALT&
1' fojeá j.d ;dlaIKh fkdfyd;a fida,Ü
hEug yelshdjla fkdue;s Ydl úfYaI"
2' ;ks Ydl jeá
3' ;DK jeá 7' uQ, moaO;sh u.ska f;a j.djg ;r.ldÍ;ajhl we;s
fkdlrk Ydl úfYaI"
8'bvfï j.d lghq;=j, kshef,k fiajlhskag
7'1 fojeá j.d ;dlaIKh fkdfyd;a fida,aÜ ydksodhl fkdjk Ydl ^Wod lgq iys;" YÍrfh
^Slope Agricultural Land Technology- SALT& .EjqKq úg wys;lr ;;a;aj we;s lrk" úI iys;
Ydl úfYaI&

j.=j 7( tla tla m%foaYhka ys fojeá i|yd Ndú;d lsÍug


fhda.H Ydl úfYaI¦
my; rg ueo rg Wv rg W!j
,dvmamd w~kysßhd j,a iQßhldka; wfYdal
Gliricidia Crotalaria Tithonia Tecoma stans
sepium anagyroides diversifolia
j,a
j,a iQßhldka; w~kysßhd lyfldak
l;=reuqrex.d Tithonia Crotalaria
Sesbania Cassia spectabilis
diversifolia anagyroides
sesban
wjr le,shekav%d lyfldak wjr
Tephrosia Calliandra Cassia Tephrosia vogelii
vogelii calothrysus spectabilis
maf,ñkaðhd wfYdal j,a lmqre le,shekav%d
fy,au¨ wdldrhg j.d ìï ieliSu Flemingia Tecoma stans ƌƟŵĞƐŝĂ Calliandra
congesta vulgaris calothrysus

f;a bvfï f;a fma,s 8'10 w;rg f;dard .;a Ydl úfYaI fma<‘ fviafudaähï lyfldak maf,ñkaðhd ,dvmamd Gliricidia
Desmodium Flemingia
folla ^fojeá& wdldrhg f;a fma<sj,g iudka;rj isgqúh rensonii Cassia spectabilis congesta sepium

hq;= h' fuu fma<‘ folla w;r wähl muK mr;rhla ;sìh j,a
,dvmamd fviafudaähï wjr
hq;= w;r jeáhla wä 3 4 muK Wila we;sj mj;ajdf.k iQßhldka; Desmodium
Tithonia Gliricidia sepium Tephrosia vogelii
rensonii
hd hq;= h' fuu Ydl jeá fyd¢ka ia:dmkh jQ miq by,g diversifolia
iy fomig jefjk w;= ksrka;rfhka lmd jeá fol wjr weflaIshd weflaIshd Acacia
Acacia
w;rg tl;= lsÍfuka Ydl jeá w;r ldnksl øjH neïula Tephrosia vogelii decurrance decurrance
wdldrhg ielfik ksid bvu u;=msáka c,h .,d hEfï
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
21
my; rg ueo rg Wv rg W!j
trnÿ j,a iQßhldka;
fviafudaähï Erythrina Tithonia
lithosperma diversifolia
le,shekav%d maf,ñkaðhd

bvfï fojeá ia:dmkhg wu;rj f;a fma<s w;r ;DK jeá o


isgq úh yel' fï i|yd f;a Ydlh iuÕ ;r.ldÍ;ajhla we;s ,dvmamd weflaIshd
Gliricidia sepium Acacia decurrance
fkdlrk f;a bvfï j,a me<hla njg m;aùfï ;¾ckhla
ke;s f;dard .;a ;DK j¾. j.d l< yel' úfYaIfhka fïjd
bvfï udhsïj, j.d lsÍu jvd;a fhda.H h' fï i|yd¦
• iejekaord fkdfyd;a jeáj¾ ^Vetiveria zizanoides&
• trf.%diaÜia fkdfyd;a we*aßlka ,õ .%dia
^Eragrostis curvula&
• meiafm,ï ^Paspalum dilatatum&"
lyfldak trnÿ
Cassia spectabilis Erythrina lithosperma
fojeá i|yd Ndú;hg fhda.H Ydl úfYaI¦
mi mqkre;a:dmkh i|yd ;DK j.d lsÍu
^Grass planting for soil rehabilitation&

le,shekav%d w~kysßhd
Calliandra calothrysus Crotalaria anagyroides

f.!;ud,d udkd
Tripsacum laxum LJŵďŽƉŽŐĂŶŽŶĨĞƌƟŇŽƌƵƐ

maf,ñkaðhd udr
Flemingia congesta Albizia moluccana

CO3 - Hybrid Napier Grass

mi mqkre;a:dmkh i|yd j.d lsÍug f;a m¾fhaIK


wdh;kh ks¾foaY lr we;s ckm%sh ;DK j¾. fol udkd
^&\PERSRJDQ FRQIHUWLÀRUXV& iy f.!;ud,d ^Tripsacum
laxum& ;DK h' fuu ;DK j¾. folu wju jYfhka jir
tlyudrla muK ld,hla bvfï mj;ajd f.k hd hq;= w;r
yegka u,a j,a l;=reuqrex.d
Sambucus javanica Sesbania sesban hQ 625 fmdfydr ñY%K fh§u iy jßka jr ;=ka j;djla muK
lmd bvug tl;= lsÍu ks¾foaYs; ;DK j.d l<uKdlrk
ms<‘fj;hs' ;DK j.dj i|yd .;jk jir 1½ l ld,h wvq
lr .ekSu wruqKq lr .ksñka isÿ l< m¾fhaIK ud,djl
m%;sM,h f,i kj ;DK j¾.hla jk fouqyqï fkamsh¾
fkdfyd;a CO3 ;DK mi mqkre;a:dmkh i|yd úl,amhla
f,i y÷kajd §ug f;a m¾fhaIK wdh;khg yelsù we;'
fuu ;DK j.d lr jirl muK ld,hla ;=< § wfmalaIs;
mdxY= ire nj <Õd lr .; yels ksid jirlg miq CO3 ;DK
le,‚;siai$wfYdal j,a lmqre j.dj bj;a lr f;a isg qùu isÿ l< yel'
Tecoma stans ƌƟŵĞƐŝĂǀƵůŐĂƌŝƐ

22 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


7'2 CO-3 ;DK$fouqyqka fkamsh¾ ^Hybrid Napier grass& 7'3 j.d lghq;= hdka;%SlrKh i|yd iqÿiq mßÈ f;a isgqùu
j.d lsÍu ^3ODQWLQJRIWHDWRIDFLOLWDWHPHFKDQL]DWLRQRI¿HOGRSHUDWLRQV&

CO3 ;DK my; rg mdßißl ;;a;ajhkag fyd¢ka


wkqj¾;kh ùfï yelshdjla iy by< j¾Ok fõ.hla we;s
ksid udkd iy f.!;ud,d ;DKj,g jvd blaukska m;% iy
uQ, ffcj ialkaOhla ksIamdokh lrk" mig jeä ldnksl
øjH m%udKhla tl;= lrk ;DK j¾.hls'
b;d flá ld,hla ;=< bvu wdjrKh jk mßÈ fõ.fhka
jeãfï yelshdj ksid mqkre;a:dmk ld,h ;=< j,a me,Eá
l<ukdlrK msßjeh o wvq h'

7'2'1 CO3 ;DK i|yd foaY.=‚l yd mdxY= wjYH;d

by< j¾Idm;khla iys; m%foaYj, ^jirlg ñ,sóg¾ 1500 oaú;aj fma<s f;a j.d l%uh ^ŽƵďůĞ,ĞĚŐĞƌŽǁWůĂŶƟŶŐ&
g jeä& iy jeä ysre t<sh ;;a;ajhla hgf;a CO3 ;DK
fyd¢ka jefvhs' tys j¾Okh i|yd m%Yia: WIaK;aj mrdih lafIa;% lghq;= hdka;%SlrKh i|yd fiajlhkag .uka
fi,aishia wxYl 25 40 ls' c,h r|d isák ;;a;ajh iy b;d lsÍug iy hka;% tyd fuyd f.k hdug m%udKj;a bvla iy
wdï,sl mdxY= ;;a;ajhka CO3 j.djg ys;lr ke;' ud¾.fha fijK .ia jeks ndOl fkdue;s mßÈ f;a isgqùu
wjYH fõ'
7'2'2 CO3 ;DK isgqùu
idudkH f;a isgqjk ;ks fma<s l%uh ;=< mr;rh óg¾
• mer‚ f;a bj;a lr ;K fld< isgq ùug bvu ilia lr 0'6 x óg¾ 1'2 ^wä 2 x wä 4& jk w;r tu mr;rh hka;%
mdxY= mS tÉ ^pH& w.h jeä lsÍu i|yd ks¾foaYs; wkqmd;hg ld¾hlaIuj Ndú;hg kqiqÿiq h' tu ksid fjk;a f;a j.d
fvd,uhsÜ fhÈh hq;= h' lrk rgj, nyq,j Ndú; jk oaú;aj fma<s f;a j.d l%uh
• isgq ùu i|yd m¾j 34 iys; kejqï ovq len,s ks¾foaY lrk o¿ fk,Su jeks lafIa;% lghq;= hdka;%SlrKh myiq lrhs'
w;r uõ m÷rej,ska bj;a l< ú.i isgqùu i|yd fhdod tneúka" wmf.a f;a j.djka ys lafIa;% lghq;= hdka;%slrKh
.; hq;= h' myiqùu i|yd óg¾ 0'6 x óg¾ 0'6 x óg¾ 1'5 ^wä 2 x wä 2 x
• j¾Id iufha wdrïNfha § óg¾ 0'3 x 0'6 l mr;rh we;sj" wä 5& mr;rh we;s oaú;aj fma<s f;a j.d l%uh jvd fhda.H
wxYl 45 l fldaKhla we;sj W,a ,Shlska fyda zw,jx.=jlska nj fmfka'
iEÿ isÿre j, o~q len,s isgq úh hq;= w;r wju jYfhka
fmdf<djg by<ska m¾j 2 la j;a ;eìh hq;= h' oaú;aj fma<s f;a j.d l%ufha § f;a m÷re >k;ajh
• wfkl=;a ;DKj,g fuka hQ 625 fmdfydr ñY%Kh fylaghdrhlg m÷re 15"300 muK jk w;r th idudkH ;ks
fmdfydr fhÈh hq;= w;r" isgqùfuka udi 3 lg muK fma<s l%uhg jvd 14] lska muK jeäh' tu ksid .e,fmk
miq fmdf<dfjys isg fikaáógr 4560 w;r Wilska mßÈ fylaghdrhlg fhdok fmdfydr m%udKh jeä l< hq;=
m<uq lemSu l< yels w;r Bg miq lemqï fmdf<dfõ h' ;rula jl%dldr o¿ fk¨ï ;,hla we;s jk mßÈ oaú;aj
isg fikaáógr 7590 muK Wilska lemsh yel' u,a yg fma<s mqyqKq lsÍfuka w¾O f.da,dldr yeve;s ;, iys;
.ekSug fmr jirlg lemqï y;rla isÿ l< hq;= h' lmamdÿ $ wiajkq fk,k hka;% Ndú; lsÍu myiq lrjhs'
• jirl mqkre;a:dmk ld,h wjidkfha § ìï uÜgñka
;DK lmd kej; jeãu je<elaùu i|yd lf|a fldgia 7'4 f;a me< isgqùu i|yd j,j,a lemSu j,j,a ydrk hka;%
bvfuka bj;a l< hq;= h' Ndú;h ^Use of mechanical earth auger&
• fuh .j wdydrhla neúka tajd .jhkaf.ka wdrlaId lr
.ekSug lghq;= l< hq;= h' f;a me< isgqùfï § ks¾foaYs; m%ñ;Skag wkqj tkï .eUqr
wÕ,a 18 yd u;=msg úIalïNh wÕ,a 12 la jk j,j,a lmd
f;a me< isgqùu f;a me<hl kSfrda.S j¾Okh i|yd wjYHu
lreKls'

tla Èklg tla lïlrefjl= iïu; m%udKfha f;a


j,j,a 120 muK iE§ug kshñ; kuq;a j¾;udk
lïlre M,odhs;djfha ÿ¾j,;d ksid kshñ;
m%ñ;Skaf.ka hq;a j,j,a ms<sfh, lr .ekSu wiSre
ld¾hhla ù we;' j¾;udk fj<|fmdf<ka ñ,§ .;
yels hdka;%sl j<j,a ydrk hka;% ^use of mechanical
earth auger& fuu ld¾hh i|yd ld¾hlaIuj Ndú;hg
.; yels nj f;a m¾fhaIK wdh;hkh úoHd;aulj
;yjqre lr we;'
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
23
lemqï ;,fha úIalïNh wÕ,a 12 la jk fiajlhska fofofkl=
fhdodf.k Ndú;d l< yels j,j,a ydrk hka;%hla u.ska
Èklg ^meh 6 g& j,j,a 450 600 muK ms<sfh, l< yels
nj fmkS f.dia we;' tla mqoa.,hl= úiska Ndú;d lrk l=vd
m%udKfha j,j,a ydrk hka;%hlska Èklg j,j,a 250 300
muK ms<sfh, l< yels nj o fmkS f.dia we;'

hka;% Ndú;hg j.dlrejka yqreùfuka wvq ld,hlska


ld¾hlaIu f,i j.d lghq;= isÿ lr .; yels ksid
j¾;udkfha .eg¨jla ù we;s lïlre ysÕhg úl,amhla
hka;% uÕska imhd fokq we;'

j.=j 8( ks¾foaYs; j,j,a ydrk hka;%


^Mechanical earth auger&

j,j,a ydrk hka;%h ^Mechanical


msßú;r ^^ƉĞĐŝĮĐĂƟŽŶƐ&
earth auger&

tkaðka j¾.h Two Stroke

tkaðu úia:dmkh ^cm3& 49.4


Wmßu n,h 1.9HP @170 rpm
iïfma%IKh iajhxl%Sh flakaødmidÍ la,É
úÿï N%uK fõ.h ^rpm& 170
úÿï N%uK ÈYdj olaIsKdj¾;j
bkaOk gexls Odß;dj 0.9
hka;%fha nr ^ls'.%E& 9.2
Wmßu úÿï .eUqr ^ñ'ó'& 560
lafIa;% Odß;dj - mehlg j,j,a 75-100

24 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


08 Protecting tea plants after planting

isgjQ f;a me< wdrlaId lr .ekSu


f;a j.dj m%Odk jYfhka j¾Id c,fhka fmdaIKh 8'1'5 yß; fmdfydr fnda. j.d lsÍu - f;a fma<s 2 -3
jk fnda.hla jk w;r j¾;udkfha ksrka;rfhka l w;r mr;rh we;sj f;a fma<s w;r wjldYfhys" f;a
uqyqK §ug isÿ jk úh<s ld,.=K ;;a;ajhkaf.ka fma<sj,g iudka;rj yß; fmdfydr fnda. j.d l<
f;a me< j,g isÿ úh yels ydks wju lr .ekSug yel' yß; fmdfydr fNda. f,i m%foaYfha myiqfjka
mshjr .ekSu oeä wjYH;djls' j.d l< yels w~kysßhd" wjr" j,a l;=reuqrex.d
jeks Ydlj, îc imhdf.k" f;a fma,s w;r fhdod
f;a me< isgqùfuka miq t<fUk jir lsysmh f;a we;s jiqka uola bj;a lr wÕ,a 6 - 8 muK mr;rh
j.djg c, wjYH;dj b;du;a ;Èka oefkk ld,hhs' we;sj îc ;ekam;a lrkak' yß; fmdfydr fNda. f;a
me<j,g fijk imhk w;ru" tajd ksrka;rfhka
8'1 úh<s ld,.=Kfhka f;a me<j,g isÿ úh yels ydks lmd mig tl;= lsÍfuka mig ldnksl øjH fukau
wju lr .ekSug .; yels mshjr( fmdaIl o hï m%udKhla tl;= lrkq we;'

8'1'1 j.d lghq;= ksjerÈj ie,iqï lsÍu - mi 8'1'6 lD;%su jiqka fh§u - kj f;a j.dfõ N+ñh
mqkre;a:dmkh i|yd ;DK j.d lrk wjia:dfõ § wdjrKh jk mßÈ fh§ug m%udKj;a ;rï lemQ
u Wia yd uOHu fijK Ydl ia:dmkh l< hq;= h' ;DK imhd .ekSug fkdyels kï úl,amhla f,i
fuu wjia:dfõ § fijK Ydl isgqùfuka lafIa;%fha mi wdjrKh lsÍug lDIsld¾ñl fmd,s;Ska Ndú;d
f;a me< isgqjk wjia:dj jk úg hï ;rulg fyda l< yels nj úoHd;aulj ;yjqre ù we;' j¾;udkfha
fijK j.dj bvfï ia:dmkh ù mj;skq we;' fjf<| fmdf<ys lDIsld¾ñl fmd,s;Ska jiqka ñ,§
.ekSug yels w;r fïjd f;a fma<s w;r N+ñh wdjrKh
8'1'2 fudaiï jeis wdrïNfha § f;a me< isgqùu - lsÍug fhdod .; yel'
ksß; È. fudaiï l,dmfha f;a isgqùu wfma%,a ui w.
fyda uehs udifha uq,a ld,fha isÿ l< hq;= w;r tys § 8'2 lDIsld¾ñl fmd,s;Ska jiqka Ndú; lsÍu
bÈßfha we;s fudaiï jeis iuh ;=< w¨;ska isgjQ f;a ^Use of agricultural polythene mulch&
me< fmdf<dfõ fyd¢ka ia:dmkh ùug m%udKj;a ;rï
j¾Idjla ,efnkq we;' Bidk È. fudaiï j¾Idfjka
wdjrKh jk m%foaYhkays f;a bvïj, f;a me< isgq
ùu iema;eïn¾-fkdjeïn¾ udij, § isÿ l< hq;= h'
túg bÈßfha we;s fudaiï iuh ;=< f;a me<j,g
jeãug m%udKj;a ;rï f;;ukhla ,efnkq we;'

8'1'3 mi wdjrKh lsÍug jiqka fh§u - f;a me<


isgjQ jydu bvfuka .,jd bj;a l< mqkre;a:dmk
;DK kj j.djg jiqkla f,i fhÈh yel' uq¿
j.dj u wdjrKh jk mßÈ fh§ug bvfï we;s ;DK
m%udKj;a fkdfõ kï fjk;a ia:dkhlska lmd .;a fmd,s;Ska jiqka we;sÍu Use of polythene mulch
;DK f;a me< w;r N+ñh fyd¢ka wdjrKh i|yd
fhdod .; hq;= h' fudaiï iuh wjika ùug fmr f;a me<h jgd fmdfydr fh§u m%udKj;a ;rï bvla
mfia f;;ukh we;s wjia:dfõ jiqka fh§u isÿ l< b;sß lr f;a fma<s w;r fuu fmd,s;Ska jiqka we;sßh
hq;= h' yel' iq<Õska iy i;=kaf.ka isÿ úh yels ydks j<lajd
.ekSug ksis mshjr .ekSfuka lDIsld¾ñl fmd,s;Ska
8'1'4 fojeá fyda ;ks jeá fnda. ia:dmkh lsÍu - jir follg jvd jeä ld,hla bvfï r|jd .; yel'
bvfï f;a fma<s 8 -10 l mr;rh we;sj fojeá fyda fuu.ska fmdf<dfõ f;;ukh wdrlaId jk w;r
;ks fnda. jeá ia:dmkh l< yel' mdxY= ixrlaIK j,ame< jeãu o fyd¢kau md,kh fjhs' hï ld,hla
jHqyhka ilia lrk wjia:dfõ § fojeá ilia lsÍug .;jk f;la wdjrK fnda. jeùug fyda yß;
fkdyels jQfha kï fyda ta wjia:dfõ ia:dmkh l< fmdfydr fNda. j.d lsÍug fkdyels ùu lDIsld¾ñl
fojeáj, hï wvqmdvq we;akï fï wjia:dfõ § tajd fmd,s;ska jiqka Ndú;d lsÍfï we;s wjdishls'
kej; ms<silr l< yel'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


25
8'3 yß; fmdfydr fNda. j.d lsÍu 8'4'1 c, iïmdokh ms<sn| ;SrK .ekSfï § ie,lsh hq;=
^Planting of green manure crops& lreKq¦
j,a l;=reuqrex.d ^Sesbania sesban&" w~kysßh ^Crotalaria • kj f;a j.djka ys f;a me< ñh hdu ksid oeä uq,Huh
anagyroides&
jeks Ydl úfYaI iEu f;a fma<s y;rla mdvqjla isÿ jk nj y÷kdf.k we;s ksid kj f;a
w;ru yß; fmdfydr fnda. f,i kj j.djkays j.dj i|yd c, iïmdokfha m%uqL;dj ysñ úh hq;= h'
isgqùug f;a m¾fhaIK wdh;kh ks¾foaY lrhs' fuu • ld,.=K úm¾hdihkaf.a n,mEu jvd jeä hehs
Ydl úfYaI fõ.fhka jefvk w;r udi 3 - 4 l §
y÷kdf.k we;s lDIs mdßißl l,dmhkaf.a bvï
óg¾ 1'5 ^wä 5& l muK Wilg jefõ'
kshx ydkshg md;% ùfï m%jK;djh b;d by< neúka
c, iïmdokfha § tjeks m%foaYhkays f;a j.djkag
m%uqL;ajh Èh hq;= h' óg wu;rj fmdÿfõ my;rg
m%foaYhkays f;a bvï kshx ydkshg md;% ùfï jeä
m%jK;djla olajk ksid ta m%foaYhkays bvï i|yd
o c, iïmdok l%ufõo ia:dmkh ms<sn| ie,ls,su;a
úh hq;= h'
• N+ñfha iajNdjh iy msysàu wkqj úh<s foaY.=‚l
;;a;aj hgf;a § jvd;a blaukska ydkshg m;a úh yels
bvï i|yd c, iïmdokh ms<sn| ie,ls,su;a úh hq;=
h'
w~kysßh ^Crotalaria anagyroides&
• by< ksIamdok;djhla iys; bvï i|yd c,
iïmdokh lsÍfuka isÿ lrk wdfhdackhg jeä
fuu Ydl úfYaI úh<s ld,fha § f;a iuÕ f;;ukh m%;s,dNhla ,eìh yels nj o ie,ls,su;a jkak'
i|yd ;rÕ lrk neúka" úh<s ld,h$kshÕh t<öug
fmr" u,a msfmk wjia:dfõ" lr,a iE§ug fmr tajd
lmd f;a fma<s w;r taldldrj we;sßh hq;= w;r" 8'4'2 c, iïmdokh i|yd wjYH;d¦
jirlg 2 - 3 j;djla fuf,i yß; fmdfydr fnda.
lmd bvug tla l< yel' 1' c, m%Njhla ;sîu - úh<s ld,j, § mjd fkdisfok
c, m%Njhla ;sîu wjYH h"
8'4 f;a j.djg c, iïmdokh ^,UULJDWLQJWHD¿HOGV& 2' jeis c,h tla/ia lr .; yels jHqyh ^jeõ" fmdl=Kq
wdÈ& ilid .ekSfï yelshdj"
3' n,Yla;s m%Njhka Ndú; fkdlr" .=re;aj n,h
hgf;a c,h ,nd .ekSfï yelshdjla we;akï th
jvd;a jdisodhl h"
4' iqÿiq <s|la idod c, fmdïmhla wdOdrfhka c,h
imhd .ekSug we;s yelshdj'
8'4'3 c, iïmdok l%uh f;dard .ekSu¦

kj j.djl ì¢;s c, iïmdokh ^ƌŝƉŝƌƌŝŐĂƟŽŶ&

úh<s foaY.=K ;;a;aj$kshx ;;a;aj hgf;a f;a j.djg j.dlrejka w;ayod neÆ c,iïmdok l%uhla
isÿjk ydks j<lajd .ekSug úúO j.d ;dlaIK
l%u f;a m¾fhaIK wdh;kh úiska y÷kajd § we;' w;ska isÿ lrk c, iïmdok lghq;=( fuys §
tkuq;a ñys;,h WKqiqï ùu ksid isÿjk foaY.=‚l j.dlrejka úiska hï Ndckhla Ndú;fhka ^l=vd
úm¾hdihkaf.ka we;sjk wkfmalaIs; ld,.=‚l ner,a wd§& fyda m%jdyk myiqlï iys; c, njqirhla
;;a;ajhkag uqyqK §u i|yd fhdað; j.d l%u Ndú;fhka c,h f.kú;a k< ud¾.fhka j.djg
m%udKj;a fkdjk nj fmkS hhs' tneúka fndfyda fhÈh yel' fuu l%ufha § uQ,sl wdfhdackh wvq jqj
f;a j.dlrejka f;a bvïj, lD;%su c, iïmdok o lïlre Y%uh u; hemSug isÿ ùu wjdishls'
l%ufõo Ndú;h ms<sn| wjOdkh fhduq lrñka isák
nj fmfka'

26 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


hdka;%sl$iajhxl%Sh c, iïmdok l%u( fujeks c,
iïmdok moaO;s ia:dmkh lsÍfuka wk;=rej th
l<ukdlrKh$ fufyhùu i|yd jeh jk Y%uh wvq h'
wjysrùï iy ms<silr wjYH;d ms<sn| ksrka;rfhka
fidhd ne,Sug isÿ ùu fïjdfha wjdishls'

ì¢;s c, iïmdokh( c, m%Njh iSudiys; wjia:djl


§ fuu l%uh jvd;a u fhda.H h' kuq;a uQ,sl wdfhdackh
idfmalaIj by< h' iEu me<hlgu iudk m%udK
j,ska c,h iemhSug yels kuq;a" ksrka;rfhka c,
ud¾. wjysr ùu ms<sn| wjOdkfhka isáh hq;= h'

úisß c, iïmdok l%uh fuys§ iaÓrj iú lrk ,o


úisß c, iïmdok moaO;shla fyda wjYH;dj wkqj
;ekska ;ekg f.k hd yels úisß c, iïmdok
moaO;shla ilia l< yel' uQ,sl wdfhdackh
idfmalaIj wvq kuq;a by< c, wjYH;dj iy jeä
n,Yla;s wjYH;dj fuu l%ufha we;s wjdis h' kshx
ld,fha § c, iïmdokhg wu;rj u,a ;=ysk m;s;
ùfuka f;a j.djg isÿ úh yels ydks j<lajd .ekSug
fujeks c, iïmdok moaO;shla Ndú; l< yel'

úisß c, iïmdok l%uh (Sprinkler system)

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


27
0<má
9 f;a j.djka kshx ;;a;ajhkag
uqyqK §ug iQodkï lsÍu'
by; i|yka l< mßÈ kshx ydkshg jvd;au md;% j.=j 9( j.dfõ jhi wkqj tu øjH fhdok m%udK
jkafka f;a isgqùfï isg m<uq jir y;r we;=<; § my; oelafõ
h'
MOP/SOP fylaghdrhlg
j.dfõ jhi
tla tla m%foaYhg wod< lDIs mdßißl l,dmhkaf.a lsf,da.a?ï j;=r ,Sg¾
j¾Idm;k me;sÍfï rgdj ksÍlaIKh lsÍfuka ta ta m<uq jir 2 100
m%foaYhkays úh<s udi y÷kd .; yel' óg wu;rj
fojk jir 4 200
wka;¾cd,h iy iqyqre cx.u ÿrl:k jevigyk
ud¾.fhka tla tla m%foaYhkaf.a úh<s ld,.=Kh f;jk jir iy bÈßhg 8 400
ms<sn| mQ¾j f;dr;=re ,nd .; yels jk w;r ta
wkqj kj j.djka kshx ;;a;ajhkaf.ka wdrlaId lr fmdgEishï wjfYdaIKh ld¾hlaIu lsÍug
.ekSug mshjr .; yel' fylaghdrhlg lsf,da.a?ï 2 ne.ska ,efnk mßÈ
ødjKhg hQßhd ñY% lrkak'
9'1 kshÕhg fmr iQodku
9'1'4 flT,ska Èhlr biSu ( f;a m;% iqÿ meye
9'1'1 lmd .;a Ydl øjH fhdod mi wdjrKh lrkak ( .ekaùfuka m;% u;g jefgk iQ¾h ;dmh mrdj¾;kh
kj f;a bvï i|yd lmd .;a jk neúka iQ¾h ;dmfhka isÿjk ydks j<lajd .ekSug
;DK Ndú; l< yels w;r j;=r ,Sg¾ 100 l flT,ska lsf,da .%Eï 5 -10 Èh lr
fï i|yd fylaghdrhlg m;% u;g fyd¢ka biskak'
wuq ;DK fgdka 38 la
^wlalrhlg fgdka 15& 9'1'5 j.djg c, iïmdokh ( my; i|yka m%udKhkag
muK wjYH h' oyhshd c,h ,efnk mßÈ c, iïmdok l%ufõoh ilia
fyda ,S l=vq Ndú; lrkafka lrkak'
kï fylaghdrhlg fgdka
15-20 m%udKhla wjYH fõ' fhdok ld, me<hlg wjYH
j.dfõ jhi
tjeks ldnka khsg%cka lmd.;a Ydl øjH fhdod mi mr;rh c, m%udKh ñ',S'
wdjrKh lsÍu
wkqmd;h ^C:N ratio& by< m<uq jir osk 4-7 400-500
w.hla we;s øjH Ndú; fojks jir isg by<g osk 7-10 800-1000
lrkafka kï" tu øjH lsf,da .%Eï 100 lg hQßhd
lsf,da.%Eï 2-3 muK ñY% lr Ndú; lrkak' 9'1'6 m÷f¾ m;% ;,h wvq lsÍu ( kshx ld,fha
fmrjrefõ § f;a m÷re ue,ùhdula fmkakqï lrhs
9'1'2 j,a me< md,kh ( bvu j,a me<j,ska f;drj kï jir 2 - 4 olajdjk me<j, kv;a;= m;% ;,fha
mj;ajd f.k hd hq;= h' u;=msáka wÕ,a 2 - 3 muK m;% m%udKhla lmd bj;a
lrkak'
9'1'3 m;%j, fmdgEishï fmdaIlh by< kexùu (
m;%j, mqáld ffi,j, l%shdldß;ajh ld¾hlaIu 9'17 fmdfydr fh§u ( úh<s ld,h ;=< § fmdfydr
ùu i|yd fmdgEishï fmdaIlh wjYH neúka m;% fh§fuka je<lS isákak'
u;g fmdgEishï i,af*Ü ^SOP& fyda fmdgEishï
laf,darhsâ tkï ñhqßfhaÜ T*a fmdgEIa ^MOP&" 2] 9'1'8 fojeá iy yß; fnda. j.dj l<ukdlrKh ( kshx
ødjKhla biskak' ld,h wdrïN ùug fmr fojeá iy yß; fmdfydr
fnda. j.djka lmd fma,s w;r w;=rkak'

9'1'9 m,sfndaO ydks l<ukdlrKh ( fld< lk


o<Uqjd" lïì,s mkqjd iy uhsgdjka úh<s ld,
j, § ydks l< yels neúka" ydksh wdrïNfha § u
fujeks m,sfndaOlhska me;sr hdu j<lajd .ekSug
ksrka;rfhka f;a j.dj .ek ie,ls,a, olajkak'

28 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


9'2 kshx ld,hg miq wkq.ukh l< hq;= j.d lghq;=( 9'3 fijK Ydl l<ukdlrKh i|yd hka;% Ndú;h

9'2'1 fmdfydr fh§u( f;a m÷rej, m%udKj;a ;rï fijK Ydl" úfYaIfhka uOHu m%udKfha fijK
m;% ;,h jevqKq miq fmdfydr fh§u isÿ lrkak' jirlg 2 - 3 j;djla muK lmamdÿ l< hq;= h' fuu
lghq;a; i|yd mqyqKq lïlre Y%ñlhka wjYH h'
9'2'2 o¿ fk,Su ( f;a m÷rej, o¿ m%udKj;a ;rï flfia kuq;a" uOHu fijk Ydl lmamdÿ lsÍu i|yd
jevqKq miq f;dard .;a m÷rej, o¿ fk<Su wdrïN w;= mEySu i|yd Ndú; lrk hka;% fhdod .ekSu
lrkak' uq,ska ieye,a¨ o¿ fk,Sula isÿ lrkak' jvd;a ld¾hlaIu h'
9'2'3 md¿ me< isgqùu ( kshx ld,fha § uereKq f;a me<
fjkqjg kj f;a me< isgqùug mshjr .kak' fï i|yd
fyd¢ka ilia l< j,j,a fyda ldKq ilia lr tajdg
fldïfmdaiaÜ lsf,da.%Eï 1 - 2 muK ñY%lr" fyd¢ka
jevqKq ksfrda.Su;a f;a me< isgqjkak'

hdka;%slj uOHu fijK Ydl lmamdÿj

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


29
10 Integrated Nutrient Management

taldnoaO fmdaIl l<ukdlrKh


10'1 mi iy mfia ire nj l<ukdlrKh j.=j 10( mfia wvx.= Lksc øjHhkaf.a ,laIK
^Soil fertility management& Lksc j¾.h m%udKh ^ñ,s óg¾& oelsh yels nj
mi hkq >k" øj iy jdhq hk ix>glj,ska iqieÈ je,s 2 - 0.02 mshú weig fmfka
iÔù iajNdúl moaO;shls' fuys >k fldgia Lksc øjH oelsh yelafla wkaùlaIhla
frdkauv 0.02 - 0.002
^je,s" frdkauv iy ueá&" ldnksl øjH iy Èrdhk ;=<sks
i;aj yd Ydl fldgia j,ska hql;
a h' ueá 0.002 g jvd wvq
bf,lafg%dksl wkaùlaIhla ;=,ska
muKla oelsh yel
Ydlh ord isàu" mfia fmdaIl r|jd .ekSu" .nvd
lsÍu yd uqod yeÍu i|yd mfia we;s >k øjH odhl f,dau mi f,i y÷kajkafka je,s" frdkauv yd ueá
fjhs' iu m%udKhkaf.ka hq;= mils'

10'2 ,xldfõ m%Odk mdxY= ldKav iy mdxY= fYa‚ 10'3'3 mdxY= jHqyh ^Soil structure& ( mfia we;s ldnksl
^Main soil groups and soil series& øjH" yqKq iy hlv jeks øjH wdOdrfhka mdxY= >k
øjH tlsfklg tl;= lr úúO yevhkaf.ka hq;a mdxY=
,xldfõ f;a j.d lrk leá;s f.dvkef.hs' fuu leá;s mdxY= jHqyhka f,i
m%foaYhkays m%Odk jYfhka ye¢kafõ' mdxY= jHqyhka úúO yevhkaf.ka hql; a jk
mdxY= ldKav ;=kla yuq fõ' w;r tajd m%i s u
a dldr" me;,s wdldr" ishïq len,s wdldr"
• r;= ly fmdâfid,sla mi ^Red >kdldr wd§ f,i kï lr we;'
Yellow Podzolic&
• r;= ÿUqre ,egfida,a mi iy 10'3'4 mfia ix.;;dj ^Soil consistency& ( úúO f;;uk
^Reddish Brown Latasol& ;;a;j a hka hgf;a § mfia fN!;sl iajNdjh tys
• fkdfïrE ÿUqre f,dau mi ^Immature Brown Loam& ix.;;dj f,i y÷kajhs'

m%Odk mdxY= ldKav ;jÿrg;a mdxY= fYa‚ 21 lg 10'3'5 mfia iújrnj ^Soil porosity& ( mfia we;s isÿre
fnfok w;r ñka fYa‚ 15 la f;;a l,dmfha o 6 la m%;Ys ;h iújr nj f,i y÷kajk w;r" uyd isÿre"
wka;¾ uOH l,dmfha o yuqfõ' laIøq isÿre f,i wdldr folls'

mfia ire njg odhl jkafka tys fN!;sl" ridhksl 10'3'6 iuQy >k;ajh$kslr >k;ajh ^Bulk density& (
iy ffcj .=Kdx. hs' mila mj;sk iajNdúl wdldrfhkau ks¾Kh lrkq
fN!;sl ire nj ^Physical Fertility& ( mfia >k øjH ,nk >k;ajh iuqy >k;ajh f,i ye¢kafjhs' mfia
fldgia tlsfklg iïnkaOùfuka ta w;r l=vd iújrnj jeä jk úg iuqy >k;ajh wvq w.hla
yd úYd, m%udKfha wjldY ks¾udKh fjhs' fuu fmkajk w;r iújrnj wvq ;o mila by< iuqy
wjldYh ;=< mdxY= c,h yd mdxY= jd;h /foa' >k;ajhla fmkajhs'
10'3 mfia fN!;sl irenj ^Physical fertility& by; fN!;sl .=Kdx. WIaK;ajh md,kh" ;o nj" c,h
mil we;s my; i|yka ,laIK fN!;sl ire nj i|yd r|d .ekSfï yelshdj" jd;kh" mi ;=<g c,h we;=,a
odhl fjhs ùfï yelshdj" mi ;=<k s a c,h nei hdfï yelshdj
yd úúO f;;uk ;;a;j a h we;súg WmlrK" hka;%
10'3'1 mdxY= j¾Kh ^Soil colour& ( mdxY= j¾Kh myiqfjka Ndú;hg mi olajk myiq nj" ;o nj yd ieye,a¨ nj"
ks¾Kh l< yels fN!;sl ,laIKhls' mi Ô¾Kh ù mi wef,kiq¿ nj wd§ ,laIK ;SrKh lrhs'
we;s fyda fudard we;s m%udKh u; iy mfia wvx.=
ldnksl øjH m%;Y s ;h u; mfia j¾Kh ;SrKh 10'4 mdxY= c,h ^Soil water& ( mila ;=< /£ we;s c,h
fjhs' WodyrK f,i fkdfïrE mila w¿ fyda ly mdxY= c,h f,i y÷kajhs' mfia we;s c,h úúO
meyehg yqre jk w;r fïrE mila r;= fyda ;o ÿUqre wdldrhkaf.ka ks¾jpkh lrhs'
meyehla .kS' by< ldnka m%;Y s ;hla we;s u;=mg
s mi 10'4'1 mfia lafIa;% Odß;dj ^Field capacity& ( j¾Idjlska
;o j¾Khla .kakd w;r ldnksl øjH wvq ;rula miq uyd isÿrej, we;s c,h hï m%udKhla bj;aj
.eUqfrys we;s mia ,d j¾Khla .kS' .sh miq mfia r|jd.; yels Wmßu c, m%udKh mfia
10'3'2 mdxY= jhkh ^Soil texture& ( mfia we;s je,s" lafIa;% Odß;dj f,i ye¢kafõ'
frdkauv yd ueá øjHhkaf.a idfmalI a wkqmd;h mdxY= 10'4'2 iaÓr ue,ùfï w.h ^Permanent wilting point& (
jhkh f,i y÷kajhs' mfia ishï q nj fyda r¿ nj Ydlhla iaÓrju ue<ùfï ,laIK fmkajk wjia:dfõ
;SrKh jkafka mfia jhkh u; h' mfia we;s c, m%udKh'
30 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
10'4'3 ,nd .; yels c, m%udKh ^Available soil water& 10'5'2 f;a j.d lrk mil mS tÉ w.h ksjerÈ lr .ekSu
lafIa;% Odß;dj wia:dfõ we;s c, m%udKh yd iaÓr ^Correction of pH value& (
ue,ùfï ,laIK fmkakï q lrk wjia:dfõ we;s c,
m%udKh w;r fjki mfia ,nd .; yels c, m%udKh mfia wvq mS tÉ w.h ^jeä wdï,sl nj& f;a j.d lsÍug
hs' Ydl j¾Okhg jvd m%fhdackj;a fuu ,nd .; fhda.H mS tÉ mrdihg f.k taug ks¾foaY lrkqfha
yels c, m%udKhhs' yqKuq h øjH mig tl;= lsÍu h' yqKuq h øjHhla f,i
f;a bvug fvd,uhsÜ fhdokafka tu.ska mS tÉ w.h
10'5 mfia ridhksl ire nj ^Chemical fertility& ( ksjerÈ lrkjdg wu;rj mig ue.aki S h
s ï fmdaIl
,nd fok ksid h'
mfia ridhksl ire njg fya;j = k mdxY= ridhksl
,laIK fndfyda úg mdxY= l,s, yd tajdfha l%h
s dldß;ajh mig fhdok yqK$q fvd,uhsÜ wdï,sl mfia we;s
iuÕ iïnkaO fõ' yhsvcs% ka whk ^H¬& iuÕ m%;l s h s ï ^Ca2¬&
s% dlr le,aih
yd ue.aki s ï ^Mg & whk ksoyia lrk w;r w;=reM,
S h 2¬
mdxY= l,s, iy tajdfha m%Odk l¾;jHhka( mdxY= l,s, f,i ldnkavfhdlaihsâ iy c,h idohs' fuf,i
hkq mshú weig fkdfmfkk b;d ishï q fldgia jk yhsârcka whk bj;ajk ksid mfia wdï,sl nj wvq
w;r tajd m%udKfhka ñ,sóg¾ 10-6 - 10-3 w;r fõ' ù" mS tÉ w.h jeäfõ' mfia wdï,sl nj wvq lsÍug
fuu ldKavhg wh;a jkafka ueá fldgia" yshu q ia" fhÈh hq;= fvd,uhsÜ m%udKh ;SrKh jkafka mfia
Tlaihsv ^hlv iy we¨ñkshïj, Tlaihsv& iy we;s mS tÉ w.h iy tu mfia iajdrlaIl Odß;dj
Tlaiys hsfv%dlaihsv ^Oxihydroxides&' u;h' iajdrlaIl Odß;dj hkq mil mS tÉ w.h fjkia
mdxY= l,s,hkaf.a u;=mgs RK f,i wdfrdamKh ù lsÍug mi olajk m%;f s rdaOh hs' th mia j¾.h wkqj
we;s w;r" mdxY= Lksc j¾. wkqj mdxY= l,s,hkaf.a fjkia fõ'
we;s RK wdfrdamK m%udKh fjkia fõ' wfma rfÜ 10'5'3 legdhk yqjudre Odß;dj
nyq,j mj;sk mdxY= Lkschkaf.a we;s RK wdfrdamK
m%udKhg jvd yshuq iaj, we;s RK wdfrdamK m%udKh ^Cation exchange capacity - CEC&
b;d úYd, ksid ueá l,s,hkag jvd yshu q ia j,g yshu
q ia fyda ueá l,s,hkag wêfYdaIKh jQ legdhk
úYd, fmdaIl m%udKhla r|jd .ekSfï yelshdjla we;' fjk;a legdhk u.ska m%;i s :
a dmkh l< yel' mig
fvd,uhsÜ tl;= l< úg tajdfha we;s le,aih s ï whk
mdxY= c,fha we;s Ok wdfrdam;
s fmdaIl whk legdhk ^Ca & iy ue.aki

s ï whk ^Mg & u.ska yshu
S h 2¬
q ia fyda
^Wod( Ca " Mg & f,i y÷kajk w;r" RK wdfrdam;
2¬ ¬
s mdxY= l,s,hkag wêfYdaIKh ù we;s yhsârcka whk
fmdaIl wekdhk ^Wod( NO-3" HPO-4" iy SO-4& f,i m%;is :a dmkh lrhs' fmdgeishï wvx.= fmdfydr mig
y÷kajhs' tl;= l< úg tajdfha we;s fmdgEishï whk ^K¬& u.ska
10'5'1 mdxY= m%;l s% d ^mS tÉ w.h& ^Soil pH&
s h yhsvc % ka whk ^H¬& m%;i
s :
a dmkh lrhs'

mfia mS tÉ w.h hkq mfia wdï,sl nj" WodiSk nj yd mdxY= l,s,hkag wêfYdaIKh ù we;s legdhk fjk;a
NdIañl nj fmkajk o¾Ylhhs' mfia we;s yhsârcka legdhk u.ska m%;i
s :
a dmkh lsÍu legdhk yqjudrej
whk idkaøKh u; mfia mS tÉ w.h ks¾Kh fjhs' f,i ye¢kafõ' mil legdhk yqjudrej Odß;dj
yhsârcka whk idkaøKfha iDK ,>q w.h ms tÉ ^CEC& by< w.hla .kS kï legdhk wdldrhg we;s
w.h f,i olajhs' WodiSk ødjKhl mStÉ w.h 7 jk Ydl fmdaIl úYd, m%udKhla r|jd .ekSug yd ksoyia
w;r ødjKhl mS tÉ w.h 7 jvd wvq kï th wdï,sl lsÍug tu mig yelshdj we;' bvul u;=mg s mfiys
jk w;r NdIañl ødjKhl w.h 7 jvd jeä h' ldnksl øjH m%udKh idfmalIa j jeä ksid tu ia:rfha
legdhk yqjudre Odß;dj .eUqr mfiys legdhk
iDK wdfrdam; s mdxY= l,s,hkag Ok wdfrdam; s yqjudre Odß;djg jvd by< w.hla fmkakï q lrhs'
yhsârcka whk wêfYdaIKh jQ úg tjeks mila wdï,sl
h' mfia we;s we¨ñkshï whk ^Al¬3& o jl%dldrfhka 10'6 Ydl fmdaIl ^Plant nutrients&(
mfia wdï,sl njg odhl fjhs' mdxY= l,s,hka jgd Ydl jeãug wjYH fmdaIl j¾. 16 la we;s nj
Ca2¬" Mg2¬ iy K¬ jeks wfkl=;a legdhk wêfYdaIKh y÷kdf.k we;'
jQ úg tjeks mil wdï,sl nj wvqfõ'
10'6'1 id¾j fmdaIl fyda uyd fmdaIl ^Macro nutrients&(
wdï,sl nj b;d jeä mil Ca2¬" Mg2¬ iy K¬ jeks idfmalI a j jeä m%udKj,ska wjYHjk fmdaIl" tajd
legdhk we;af;a iq¿ m%udKhls' tfuka u" b;d wdï,sl w;ßka my; mßÈ fõ'
mil nelaàßhd" welaáfkduhsià s ia ^actinomycetes&
jeks laIøq Ôùka f.a l%h
s dldÍ;ajh o b;du;a wvq h' 10'6'1'1 m%d:ñl fmdaIl ^Primary nutrients& ( ldnka ^C&"
yhsvc % ka ^H&" TlaIc
s ka ^O&" khsgc
% ka ^N&" fmdiamria ^P&"
f;a j.d lsÍug fhda.H mil ;sìh hq;= mS tÉ mrdih fmdgEishï ^K&
4'5 - 5'5 jk w;r th uOHia: mS tÉ mrdihls' fuu
mS tÉ mrdifhka msg wvq fyda jeä mS tÉ w.hka we;s 10'6'1'2 oaú;Shl
s fmdaIl ^Secondary nutrients& (
úg § fndfyda fmdaIl Ydlhg ,nd .; fkdyels ue.aki s ï ^Mg&" le,aih
S h s ï ^Ca&" i,a*¾ ^S&
;;a;j a hg m;a fõ' mfia mS tÉ w.h mÍlaId lr n,d
th ksjerÈ mrdihg f.k tau Ydlhg fmdaIl Wrd 10'6'2 laIøq fmdaIl ^Micro nutrients& ( l=vd m%udKj,ska
.ekSug WmldÍ fjhs' wjYH fmdaIl laIøq fmdaIl f,i y÷kajhs' iskl a a ^Zn&"
uex.kSia ^Mn&" fndafrdaka ^B&" hlv ^Fe&" ;U ^Cu&"
fud,síäkï ^Mo&" laf,daÍka ^Cl&
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
31
m%d:ñl fmdaIl w;ßka C" O" yd H jdhqf.da,fhka yd mfia ldnksl m%udKh mfia we;s ldnka m%;Y
s ;h
c,fhka ,nd .kakd w;r" b;sß ish¨u fmdaIlhka f.a flfrys iDcqju n,mdk w;r tu iïnkaO;djh my;
m%Odk m%Njh mi h' ldnksl øjH LksÔlrKh u.ska i|yka iólrKh u.ska fmkakïq lrhs'
fmdaIl mig tl;= lrk w;r wldnksl fmdfydr o
fmdaIl ,nd§fï m%Njhka f,i l%h s d lrhs' mfia ldnksl øjHh m%udKh } C] x 1'724

fuu Ydl fmdaIl legdhk yd wekdhk f,i mfia 10'9'1 mfia ldnksl øjH l<ukdlrKh
we;s mdxY= l,s,hkag wêfYdaIKh ù fyda mdxY= ødjKh ^Management of soil organic matter&
;=< Èh ù mj;S' mdxY= l,s,hkag wêfYdaIKh ù we;s f;a bvïj, mdxY= ldnksl øjH m%udKh jeä lsÍug
fmdaIl o mdxY= ødjKhg tl;= jk w;r Ydl uq,a myiq yd ,dNodhS l%uh kï f;a bvïj, ksmofjk
fmdaIl wjfYdaIKh lr.kafka mdxY= ødjKfhks' ldnksl øjH ta i|yd fhdod .ekSu h' lmamdÿ w;=
bvug ldnksl øjH ,nd fok fyd| m%Njhls' fïjd
j.=j 11( m%Yia; Ydl j¾Okhg wjYH fmdaIl m%udKh bvfï f;a fma<s w;r ldKq lmd je<,Su fyda mi
^Optimum levels of plant nutrients& u;=mg
s úiqrejd yeÍu isÿ l< yel' l¾udka;Yd,dfjka
fmdaIl m;% ;=, mi ;=<
bj;,k f;a l=vq fyda fijK Ydl lmamdÿ lsÍfuka
tl;= jk w;= o mig ldnksl øjH ,nd §ug Ndú;d
khsg%cka 3'0-4'0] Not applicable
l< yel' flfia kuq;"a mig tl;= lrk ldnksl
fmdiamria 0'2-0'3] > 20 ppm øjHhkaf.a we;s ldnka iDcqju mßfNdackh lsÍug
fmdgeishï 1'25-2'0] 100 – 200ppm Ydlhkag yelshdjla fkdue;'
ue.akSishï > 0'20] > 60 ppm
10'10 mfiys ffcj ire nj ^Biological fertility&
m%Njh( f;a w;afmd; ^2008& ppm- lsf,da.E% uhg ñ,s .%Eï

mdxY= i;a;j a yd Ydl m%cdjkaf.a .yKh yd


10'7 mdxY= moaO;shg fmdaIl tl;= jk wdldr
l%h
s dldÍ;ajh u; mfia ffcj irenj ;SrKh fõ'
^1XWULHQWVLQÀRZ&( mdxY= i;aj m%cdjg .evú¨ka" ixêmdolhska wd§ka iy
• ridhksl fyda ldnksl fmdfydr f,i mig fmdaIl laIøq Ôùka ^nelaàßhd" È,Sr wd§& we;=<;a h' mfia isák
,nd §u" ys;lr laIøq Ôùka Ydlj, wys;lr frda.ldrl laIøq
• Ydlhkaf.ka ,efnk ldnksl øjH m%;p s l%l
S rKh" Ôùka f.a l%hs djkag tfrysj lghq;= lrhs'
• laIøq Ôùka úiska jdhqf.da,fha we;s khsgc
% ka mfia ;sr
lsÍu" mfia isÿjk ldnka" khsgc % ka yd ue.aki
S h
s ï pl%
• jeis c,h iuÕ i,am¾ yd khsgc % ka mig tl;= ùu" ;=< laIøq Ôùkaf.a odhl;ajh ksid mdxY= ire nj
• c, iïmdokfha§ c,h iuÕ øjH fmdaIl mig l<ukdlrKhg Tjqkf a .a odhl;ajh uekúka lemS
tl;= ùu fmfka' tfukau" mfia we;s ldnksl øjH Ô¾Kh ùug
i,iajd bka wk;=rej isÿjk LksÔlrKh yryd mig
10'8 mdxY= moaO;sfhka fmdaIl bj;a jk wdldr kej; fmdaIl tl;= lsÍug o laIøq Ôùka iDcqj u
^1XWULHQWVRXWÀRZ& ( odhl fjhs'
• fnda. wiajekak f,i"
10'10'1 mdxY= laIøq Ôùka ^Soil microbes&
• mdxY= Ldokh f,i"
• mi u;=má s ka c,h .,d hdu f,i" mdxY= laIøq Ôùka mfia ffcj ire njg iDcq odhl;ajhla
• c,h iuÕ mi ;=<g f.dia .eUqr ia:rhkaf.a ;ekam;a olajhs' mfia isák uhsfldrhsid ^Mycorrhiza& jeks
ùu fyda N+.; c,hg tl;= ùu" iuyr laIøq Ôùka mfia we;s Lksc fmdiamria Ydlj,g
• khsgc % ka fmdaIlh wefudakh s d jdhqj f,i ,nd .; yels ;;a;j a hg m;a lrhs' ;j o iuyr laIøq
jdIaml S rKh ùu" Ôùkag mig fmdaIl øjH tl;= lsÍug o yelshdjla
• c,fha ødjH fkdjk ixfhda. njg m;aù mi ;=< ;sr we;' WodyrKhla f,i khsgc % ka ;sr lrk yelshdj
ùu" we;s nelaàßhd úiska jdhqf.da,fha we;s khsgc
% ka jdhqj
10'9 mdxY= ldnksl øjH ^Soil Organic Matter- SOM& mi ;=< ;sr lr Ydlj,g m%fhdackhg .ekSug yels
wdldrhg ms<f s h, lr fohs' mfia fmdaIl ;;a;j a h
mdxY= ldnksl øjH mfia legdhk yd wekdhk by< kexùug odhljk fujeks laIøq Ôùka ffcj
wêfYdaIK Odß;dj by< kxjk w;r th mfia fmdfydr f,i o y÷kajhs'
fmdaIl r|jd .ekSfï yelshdj by< kexùug fuka u
laIrKh u.ska fmdaIl ydks ùu je<elaùug fyda wvq mfia laIøq Ôù .yKh by< kexùug mi ;=< laIøq
lsÍug o odhl fjhs' Ôùkag ys;lr mßirhla ks¾udKh l< hq;= h'
mig j,akdYl" lDñkdYl wdÈh fh§fuka Ydlj,
mil j.d lghq;= È.gu lrf.k hk úg mfia we;s meje;aug ys;lr ld¾hhla bgq lrk laIøq Ôùka úYd,
ldnksl øjH m%udKh wvq fjhs' mfia ldnksl øjHh jYfhka úkdY ù hhs' fujeks ridhksl øjH Ndú;h
wvqjk úg mdxY= jHqyh ì| jefgk w;r mfia fN!;sl wvq lsÍfuka mfia laIøq Ôùkag isÿ jk ydks wju l<
iy ridhksl .;s.K = j,g o wys;lr f,i n,mdhs' yel'
tu ksid mdxY= ire nj l<uKdlrKfha § È.ska È.gu
mig ldnksl øjHh tl;= lsÍu b;du;a jeo.;a h'

32 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


11 Soil fertility management
f;a bvul mdxY= irenj
l<ukdlrKh
11'1 mfia oekg we;s ire nj /l .ekSu" 11'4'1'2 mfia LoH;dj h ^Erodibility&( Ldokh ùug mfia
we;s yelshdj LoH;dj h f,i ye¢kafõ' mia j¾.h wkqj tys
11'2 mfia ire nj ;jÿrg;a by< kexùu LoH;dj h fjkia fõ' ,xldfõ miaj, nyq,j olakg ,efnk
mdxY= Lksc j¾.h jk flT,skhsÜ wvx.= mil LoH;djh
bvfï isÿ lrk j.d lghq;= wkqj mj;sk mdxY= ire nj wvq 0'17- 0'19 w;r w.hla .kS' r;= ly fmdâfid,sla mdxY=
ùu fyda fkdfjkiaj mej;Su isÿ úh yel' wiajekak bj;a lr fYa‚fha mfil LoH;dj h 0'07-0'09 w;r fõ' ueo rg
.ekSfï § mfia ;sfnk fmdaIl øjHj,ska ie,lsh hq;= m%udKhla m%foaYfha nyq,j olakg ,efnk r;= ‚ ÿUqre ,egfida,a mi
bj;a jk ksid th tu mfia ire nj wvq ùug fya;= fõ' by< LoH;djla olajk mila ksid tjeks mia nyq, m%foaYhkays
f;a j.dj lmamdÿ l< miq mi wdjrKh l< f;a úhk ke;s ùu nEjqï iys; bvï f;a j.dj i|yd f;dard .kakd úg nEjqu 55]
fyda wvq ùu isÿ jk ksid j¾Id c,h iDcqju mi u; m;s; ùug g fkdúh hq;= nj ks¾foaY lr we;'
bv ie,fik w;r fuh mdxY= Ldokh u.ska mfia ire nj wvq 11'4'1'3 nEjqï iys; bvul nEjqï iys; N+ñfha wkjr; È.
lsÍug fya;= fjhs'
^ndOdjlska f;drj c,h .,d hd yels ÿr& m%udKh ^Length
bj;ajk fmdaIl kej; mig ,nd §u isÿ fkdfõ kï mfia ire of the slope& jeä jk úg u;=msáka .,d hk c,h ksid mi
nj È.ska È.gu wvqù hhs' Ldokh ùfï yelshdj b;d by< h' tjeks ,laIKh iys;
bvul wkjr; nj ke;s lsÍu i|yd nEjqug ,ïnlj ldKq"
11'3 mi uq,a¨ lsÍu ^Forking& .,ajeá wd§ ndOl fh§fuka mdxY= Ldokh wju lr .; yel'

ksrka;rfhka bvfï fma<s w;r .uka lsÍu ksid mi ;o ùulg 11'4'1'4 bvfï nEjqu ^Slope of the land&( bvfï nEjqu
Ndckh fõ' mi ;o ùu mfia iújr ^nEjqï m%;sY;h& jeä kï mi Ldokh ùug yelshdj jeä h'
nj wvq ùug;a" tksid mi ;=<g bvfï nEjqu la,hsfkdógrhla u.ska uek .; yel' idudkH
c,h we;=,Aùu ÿ¾j, ùug;a fya;= f;a j.d lrk fndfyda bvï /<s iys;" nEjqï iys; fyda b;d
fõ' fï ksid mi u;=msáka c,h .,d ;o nEjqï iys; úh yel'
hEu fõ.j;a ùfuka mi Ldokh ù
mfia ire nj ;jÿrg;a wvq fjhs' 11'4'1'5 bvfï mi wdjrKh ù we;s wdldrh yd m%udKh
^Soil cover&( fyd¢ka wdjrKh ù we;s mila mdxY= Ldokhg
mi uq,a¨ lsÍu jeks j.d lghq;= md;% ùfï yelshdj b;du;a wvq h'
u.ska mfia ;o nj wvq lr mfia
fN!;sl irenj ÈhqKq l< yel' 11'4'1'6 bvfï mdxY= lghq;= l<ukdlrKh lrk wdldrh
lmamdÿ pl%hlg jrla f;a fma<shla ^Soil management&( WodyrK f,i fláld,Sk fnda."
yer fma,shla uq,a¨ lsÍu f;a È.=ld,Sk fnda." fnda.fhka mi wdjrKh jk m%udKh" mi
m¾fhaIK wdh;kh ks¾foaY lr ilia lrk wdldrh" j,a me< md,kh" wd§ j.d lghq;=
we;s kuq;a m%udKhg jvd uq,a¨ l<ukdlrKh lrk wdldrh wkqj mdxY= Ldokh ùfï
lsÍu fyda kqiqÿiq mßÈ uq,a¨ lsÍu yelshdj ;SrKh fõ'
u.ska uQ, moaO;shg ydks isÿúh yels ksid uq,a¨ lsÍfï §
ks¾foaYs; l%ufõoh wkq.ukh lsÍu w;HjYH h' by; i|yka lreKq ksis mßÈ l<ukdlrKh lsÍfuka mdxY=
Ldokh wju lr .; yel'
11'4 mdxY= ixrlaIKh ^Soil conservation&(
iajNdúl mdxY= Ldokh ;;a;ajh ie,ls,a,g .ekSfï § my; rg"
mdxY= ire nj ie,lSfï § mdxY= ixrlaIKh b;d jeo.;a ;ekla ueo rg yd Wv rg m%foaYhka i|yd jd¾Islj mdxY= Ldokhg bv
.kshs' mi Ldokhg n,mdk m%Odk ld,.=K idOlh j¾Idjhs' yeßh yels m%udKh ms<sfj,ska fylaghdrhlg fug%sla fgdka 7"
j¾Idj iDcqj u fmdf<dj u; m;s; ùfuka fmdf<dfõ we;s 9" 13 fõ' mi u;=msáka ñ,sóg¾ tll mia m%udKhla bj;aj hEu
mdxY= wxY= fjka ù c,h iuÕ fjk;a ia:dk fj; .,d hEu fylaghdrhlska mia fgdka 10 la bj;aj hdug iudk h'
mdxY= Ldokh f,i y÷kajhs'

11'4'1mdxY= Ldokhg n,mdk m%Odk idOl¦


11'4'1'1 j¾Idjl Ldol;dj ^Erosivity&( fuh j¾Idfõ
;Sj%;djh u; ;SrKh fõ' wvq ld,hla ;=< § by< j¾Idm;khla
we;s ùu by< Ldol;dj we;s j¾Idjl ,laIKhls' wka;¾
fudaiï jeis b;d by< ;Sj%;djka iys; j¾Idj;a jk w;r
tajd idudkHfhka mehlg ñ,sóg¾ 25l muK j¾Idm;khla
,nd foa' mdxY= idxrlaIKh ^oil conservation&

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


33
11'4'2 f;a m÷rej, ksfrda.Su;a me;sreKq f;a úhkla • md¿ we;s ùug fya;=j fidhd tu ;;a;ajhg wod< m%;sldr
f.dv ke.Su ^Development of a tea canapy&( fh§u" Wod¦ uq,afrda." iÔù oej fõhdf.a ydksh" mfia ÿ¾j,;d
wdÈh y÷kdf.k wjYH m%;sldrh fh§u"
mdxY= ixrlaIKh id¾:l ùu i|yd uQ,sl wjYH;dj fyd¢ka
me;sreKq ksfrda.Su;a f;a úhkla ^tea canapy& ;sîu h' f;a • md¿ ia:dkhka ys mi fyd¢ka ilia lr mqkre;a:dmk ;DK
m÷rl me;sreKq" úêu;a úhkla f.dvke.Su isÿjkafka my; j.d lsÍu"
i|yka j.d lghq;= ksjerÈj wkq.ukh lsÍfuks'
• wä 1 1/2 .eUqr iy u;=msg úYalïNh wähla muK jk
11'4'2'1 f;a me< mqyqKq lsÍu( f;a m÷r o¿ fk,Sfï wjêhg j,j,a fyda ldKq ilid .ekSu"
f.k tau i|yd wjia:d lsysmhl § u f;a m÷f¾ by<g jefvk
• jhi wjqreÿ 1 1/2 muK jQ úYd, m%udKfha ^12˜ Wi 6˜ m<,&
w;= lmd me;sreKq úhkla iys; m÷rla ilia l< hq; h'
fmd,s;Ska u¨j, idod .;a f;a me< isgqùu"
11'4'2'2 ksis mßÈ lmamdÿ lsÍu( f;a m÷f¾ md¾Yaúlj me;sreKq
• j,lg fldïfmdaiaÜ fmdfydr lsf,da .%Eï 2 la iy T200
m%d:ñl w;=j,g ydks fkdjk fia lmamdÿ l< hq;= h'
fmdfydr ñY%Kfhka .%Eï 15 - 20 ne.ska ñY% lr jf,ka 3/1
11'4'2'3 o¿ fk,Sfï § md¾Yaúl w;=j, o¿ fkdlvd fmdf<dj mqrjkak' b;sß fldgi u;=msg mia fhdod msrùu"
wdjrKh jk fia jeãug bv yeßh hq;= h'

11'4'3 f;a bvfï ÿ¾j, f;a m÷re bj;a lsÍu iy md¨ isgqùu
^&XOOLQJDQGLQ¿OOLQJ&(

f;a j.djl M,odhs;dj by< kexùu i|yd w;HjYH u idOlh


jk tall lafIa;%hl ;sìh hq;= m%Yia; m÷re ixLHdj by< kxjd
.ekSug lafIa;%fha md¿ me< isgqùu jeo.;a fjhs' f;a bvfï
ÿ¾j, f;a m÷re o bj;a lr" md¿ ia:dkhkays f;a me< isgqùfuka
fmdf<dj fyd¢ka wdjrKh jQ f;a j.djla ilid .; yel'

lmamdÿfjka miq kej; kj wxl=r we;s ùu ÿ¾j," l|


Èrd.sh" iels,a, ÿ¾j, f;a m÷re y÷kd.; yels w;r tajd
Wÿrd tu ia:dkhka ys fmdf,dj ilia lr" ;DK isgqjd" B<Õ
lmamdÿfõ § md¿ me< isgqùug iQodkï l< hq;= h'

md¿ f;a me< isgqùfï § my; lreKq flfrys wjOdkh fhduq


l< hq;= h'
md¿ isgqjQ me< wdrlaIdlr .ekSu

• me< isgqùfuka miq tajd wdrlaId ùu i|yd fmd,s;Ska u¨


fyda fjk;a wdldrhl wdrlaIl l%ufõohla ieliSu iy w¿;a
me<fha jeãug ndOd fkdjk mßÈ wjg f;a m÷rej, w;=
lSmhla bj;a lsÍu'

34 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


12 Environment friendly Integrated Nutrient Management

mßir ys;ldó f;a j.djlg taldnoaO


mdxY= fmdaIl l<ukdlrKh
jd‚c f;a j.djla mßir ys;ldó f,i mj;ajdf.k hdfï §  mfia WIaK;ajh kshdukh"
wkq.ukh l< hq;= fmdaIl l<ukdlrKh taldnoaO m%fõYhla
úh hq;= h' mil fmdaIl m%udKh ;=,kh lsÍu i|yd wkq.ukh mfia laIqø Ôùkaf.a meje;aug wys;lr lDIs ridhk
l< yels ish¿u mdxY= fmdaIl l<ukdlrK ms<sfj;a ;d¾lsl ^Wod( j,akdYl jeks& mig fh§fuka je<lS isàu"
f,i fuka u ksjerÈ j Ndú;hg .ekSu taldnoaO mdxY= fmdaIl • ks¾foaYhkag wkql+,j" {dKdkaú; f,i wldnksl fmdfydr
l<ukdlrKh f,i yeÈkaúh yel' Ndú;h'
f;a wiajekak f,i bj;ajk fmdaIl o" f;a m÷f¾ j¾Okh i|yd • mfiys fmdaIl iq,N;dj ks¾Kh lr" ysÕ fmdaIl muKla
fhdod .kakd fmdaIl fukau j.d N+ñfhka úúO wdldrfhka mig tl;= lsÍug lghq;= lsÍu ^ia:dk iqúfYaIS mdxY= fmdaIl
bj;ajk fmdaIl o mig kej; ,nd § mfia fmdaIl iu;=,s;;dj iemhSfï jevms<sfj,&'
h /l .ekSu j.dfõ ;sridrnj i|yd jeo.;a h' wldnksl
fmdfydr f,i bvug ,ndfok fmdaIlhkaf.ka f;a Ydlh • mßir ys;ldó wldnksl fmdfydr muKla Ndú;hg .ekSu'
úiska m%fhdackhg .kq ,nkafka 30 - 50] muK m%udKhls'
• mig fhdok wldnksl fmdfydr ydks ùu wju jk mßÈ
12'1 taldnoaO fmdaIl l<ukdlrK m%fõYhl wruqKq lghq;= lsÍu'
^Objectives of Integrated Nutrient Management
wldnksl fmdfydr ld¾hlaIu;dj jeä jk fia mi
approach&
l<ukdlrK lsÍu"
• mfia oekg we;s ire nj /l .ekSu'
 j.d lghq;= ksjerÈ wdldrhg mj;ajdf.k hEu"
• mfia fN!;sl" ridhksl" ffcj ire nj by< kexùu'
 ksjerÈj fmdfydr Ndú;h( ksjerÈ fmdfydr
mfia ldnksl øjH m%;sY;h by< kexùu' ñY%Kh" ksjerÈ wjia:djkaj, § ksjerÈ
wdldrhg" ksjerÈ m%udKhka f.ka Ndú;h"
 hym;a fN!;sl .=Kdx. ÈhqKq lsÍu'
• wldnksl fmdaIl m%Nj u.ska wjYH wfkl=;a laIqø fmdaIl
 mfia fmdaIl r|jd .ekSfï yelshdj by< iemhSu'
kexùu'
12'2 taldnoaO fmdaIl l<ukdlrK m%fõYhl m%Odk
 mfia mS tÉ w.h j.djg ys;lr mrdih ;=< ix>gl ^Main components of the Integrated Nutrient
mj;ajdf.k hEu" wdÈh' Management approach&
• mfia fmdaIl ydks ùu wju lsÍu'
12'2'1 mfiys we;s fmdaIl wdrlaId lr .ekSu
 mdxY= Ldokh wvq lsÍu' ^Conservation of nutrients in the soil&(

 fmdaIl jdIam ù bj;a ùu bj;aù hdu je<elaùu' • mdxY= ixrlaIKh ^oil conservation&

 laIrKh u.ska mfia fmdaIl ydks ùu wju lsÍu' • bvï jiqka lsÍu ^Mulching&

• mdxY= fmdaIl Ydlj,g ,nd .; fkdyels ;;a;ajhg m;aùu • wdjrK fnda. j.d lsÍu ^Plant cover crops&
je<elaùu'
• uq,a¨ lsÍu^Forking&
• mfia .eUq/ ia;rhka ys we;s Ydl fmdaIl u;=msg ia;rhkag
f.keú;a f;a Ydlhg ,nd .; yels ;;a;ajhg m;a lsÍu' 12'2'2 mfiys $ Ydlhkays ;sr jQ fmdaIl ,nd .; yels
wdldrhg m;a lsÍu$fmdaIl m%;spl’%hlrKh ^Recycle
• mfia legdhk yqjudre Odß;dj by< kexùug WmldÍ jk the nutrient&(
ldnksl øjH m%udKh by< kexùu yd mj;ajdf.k hEu'
• fijK Ydl ia:dmkh yd ksjerÈ l<ukdlrKh ^hade
• mfia ys;lr laIqø Ôù l%shdldß;ajh by< uÜgul ;nd establishment and management&
.ekSu'
• mi mqkre;a:dmkh ^oil rehabilitation&
 mfia f;;ukh ksrka;rfhka wdrlaId lr .ekSu"
• f;a lmamdÿ w;= je<,Su ^Burying of prunings&
 mfia ldnksl øjH m%udKh by< uÜgulska ;nd
.ekSu" • f;a j.dfõ md¿ ia:dkhkays ;DK iy yß; fmdfydr Ydl
isgqùu (Plant green manure crops and grasses in vacant
patches)
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
35
• fld< fmdfydr Ydl jeá ia:dmkh lsÍu fld< fmdfydr C% N% P% K% Mg % C: N
(Establish green manure hedge rows) udkd ;DK 32.0 1.40 0.14 1.40  
12'2'3 mi ire lsÍu i|yd mig ldnksl fmdfydr tla f.!;ud,d ;DK 37.0 2.94 0.23  0.17 12.6
lsÍu ^Incorporation of organic matters in to soil& .s‚ ;DK  1.40 0.13 1.90 0.49 27.7
• idkaø ldnksl fmdfydr ^Concentrated organic fertilizer& ue.akSishï   0.39   
we,aìishd 40.0 4.13 0.23  0.30 9.7
• Èrdm;a jQ f.dúm, fmdfydr ^Farmyard manure- FYM&
.%eù,shd 40.0 2.03 0.13  0.19 19.7
• lDIsld¾ñl fnda. wjfYaI ^Crop residues&
.a,sßiSähd 37.0 3.99 0.21 2.00 0.33 9.3
• fld< fmdfydr $ yß; fmdfydr ^Green manure& j,a l;=reuqrex.d 37.3  0.26  0.21 
• fldïfmdaiaÜ ^Compost& lyfldaK     0.12 10.1
j,a iQßhldka; 34.4 4.76 0.34 2.70 0.41 7.2
• .evú,a fldïfmdaiaÜ ^Vermi-compost&
wvkysßh 37.4  0.23 1.00  
• .evú,s Èhr Ndú;h ^Vermi-wash&
m%Njh( f;a w;afmd; ^2008&
12'2'4 ld¾hlaIu yd m%Yia; f,i ridhksl fmdfydr
iy mdxY= i;aldrl fh§u ^Incorporation of inorganic 12'3'3 Èrdm;a jQ f.dúm, fmdfydr ^FYM&( f.du" .j
fertilizer and soil amendments& uq;%d" t¿ fmdfydr" l=l=¿ f.dúm, fmdfydr ^poultry
• ridhksl fmdfydr fh§u litter& iy .jhkag ,nd fok wdydr j,ska b;sß jQ øjH
wdÈh hs'
^Application of inorganic fertilizer&
12'3'4 lDIsld¾ñl fnda.wjfYaI( msÿre" fldyqn;a"
• ridhksl Èhr fmdfydr fh§u oyhshd" ,S l=vq" li, f;a wdÈh"
^Application of foliar fertilizer&
j.=j 13( lDIsld¾ñl fnda. wjfYaI lsysmhl fmdaIl
• ridhksl laIqø fmdaIl iemhSu ixhq;sh
^Application of micro nutrients& fnda. wjfYaI C% N% P% K% Mg % C: N

• mdxY= mÍlaIdfjka miq ia:dkSh fmdfydr fh§u msÿr 37.9 0.31   0.29 122
oyhshd 29.7 0.77 0.30  0.16 
Site-specific fertilizer application&
,S l=vq   0.30  0.02 146
• mdxY= i;aldrl ^Wod( fvd,uhsÜ& fh§u
fldyqn;a    0.30  41
^Application of soil amendments& li, f;   0.24  0.26 13
12'3 mßir ys;ldó ldnksl mdxY= fmdaIl m%Njhka m%Njh( f;a w;afmd; ^2008&
^Environment friendly organic nutrient sources&
12'3'5 fldïfmdaiaÜ( fldïfmdiaÜ hkq Ydl øjH yd
ldnksl fmdfydr hkq ldnksl iïNjhla we;s" Ydl fmdaIl
i;a;aj l=Kq li< yd wmøjH" md,kh l< ;;a;aj
iemhSug iy mdxY= fN!;sl mßirh jeä ÈhqKq lsÍug yelshdj
we;s iajdNdúl øjH fõ'
hgf;a" mdxY= Ôúka u.ska Ôj úoHd;aulj yd ridhksl
j Èrdm;a ùug ie,eiaùfuka ilia lr .;a ldnksl
12'3'1 idkaø ldnksl fmdfydr( idkaø ldnksl fmdfydr fmdfydrls' fldïfmdaiaÜ ksmojd .ekSfï wjidk
hkq wfkl=;a ldnksl fmdfydr iuÕ ii|k úg khsg%cka" M,h ldnksl øjH yshquia" yshqñla wï, jeks øjH
fmdiamria iy fmdgEishï jeks m%Odk Ydl fmdaIl by< njg mßj¾;kh ùu h'
m%;sY;hla we;s ldnksl fmdfydr h' Wod¦ fmd,a mqkaklal="
fldfydU weg frdvq" rn¾ weg frdvq" f;a weg frdvq" rglcq weg 12'3'6 fldïfmdaiaÜ l%shdj,sh( fldïfmdaiaÜ iE§fï
frdvq wdÈh hs' l%shdj,sfha § úYd, mdxY= Ôùka úiska ldnksl øjH
l=vd len,s njg ì| ouk w;r laIqø Ôùka tajd
12'3'2 fld< fmdfydr $ yß; fmdfydr( j,a me<Eá" jiqka ;jÿrg;a Ô¾Kh lrhs' tneúka id¾:l fldïfmdaiaÜ
øjHh" fijK Ydl w;=" ;DK j¾. wd§ f;a bvïj, fyda wjg
l%shdj,shla i|yd fuu mdxY= Ôùkag wdydr" f;;ukh"
nyq,j olakg ,efnk ´kEu j¾.hl yß; Ydl øjH'
Tlaiscka" WIaK;ajh" udOHfha iqÿiq mS tÉ w.h iy
j.=j 12( f;a bvïj, nyq,j olakg ,efnk fld< fmdfydr lsysmhl
fmdaIl ixhq;sh( fhda.H wdl,k øjH jeks m%Yia: ;;a;ajhka iemhSu
w;HjYH h'

36 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


12'3'6'1 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha CN wkqmd;h( 12'3'8 fldïfmdaiaÜ idok úúO l%u
fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha CN wkqmd;h 10 - 25 w;r ^Composting method&(
;nd .; hq;= h' ldnka wêl ldnksl øjH ì| oeóu
i|yd laIqø Ôùkag khsg%cka wjYH jk ksid ñY%Kfha 12'3'8'1 f.dv l%uh( fldïfmdaiaÜ idok myiqu C%uh
m%Yia: ldnka yd khsg%cka wkqmd;hla ;sîu jeo.;a f.dv l%uh fõ' fldïfmdaiaÜ f.dv fmr,Su myiq
h' w;r f;;ukh" jd;h" WIaK;ajh jeks m%Yia;
;;a;ajhka mj;ajd .ekSug iqÿiq u l%uh o fuh
12'3'6'2 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha f;;ukh( fldïfmdaiaÜ fõ' fuys § ÿ.|la yeóu fyda ueiaika fndaúu isÿ
ñY%Kfha f;;ukh ishhg 30 - 40 w;r ;nd .; fkdjk w;r" l=vd mßudKfha fuka u uyd mßudK
hq;= h' ñY%Kfha f;;ukh wvq jQ úg fldïfmdaiaÜ fldïfmdaiaÜ ksIamdokh i|yd o iqÿiq h'
l%shdj,sh ie,lsh hq;= f,i ukao.dó fõ'
12'3'6'3 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha jd;kh( fldïfmdaiaÜ
l%shdj,sfha § iajdhq laIqø Ôùka il%Sh lsÍu i|yd
m%udKj;a ;rï Tlaiscka iemhSu w;HjYH fõ'
tneúka" fldïfmdaiaÜ iE§ug fhdok øjH yryd
Wmßu f,i jd;kh isÿjk wdldrhg fldïfmdaiaÜ
f.dv ilia l< hq;= w;r tajd ñY% lsÍu iy isÿre
yryd m%udKj;a ;rñka jd;h .,d hdug o ie,eiaúh
hq;= h'
12'3'6'4 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha WIaK;ajh( laIqø
Ôùka úiska ksmojk ;dmh fya;=fjka fldïfmdaiaÜ
f.dvj, WIaK;ajh by< hkq we;' fldïfmdaiaÜ fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï f.dv l%uh
f.dvj, WIaK;ajh my; jeàu hkq fldïfmdaiaÜ
l%shdj,sh fiñka isÿjk nj weÕùuls' fldïfmdaiaÜ
f.dvj, WIaK;ajh fikaáf.a%â wxYl 60 - 65 l Èk fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï mshjr(
;=kla fyda fikaáf.a%â wxYl 55 l i;shla muK
mj;ajd .ekSfuka tajdfha isáh yels B-flda,dhs iy • uq,ska u fyd¢ka
ie,afudfk,a,d jeks frda. ldrl úkdY fõ' ÈrE úh<s fld< iy
w;= len,s fi'ó'7'5
12'3'6'5 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha len,sj, m%udKh( ^wÕ,a 3& muK Wig
Tlaiscka iemhqu ;=,s; lsÍu iy f;;ukh r|jd we;sÍu"
;nd .ekSu i|yd ldnksl øjHj, len,s m%udKh
fikaáógr 1'5 - 5'0 w;r mrdihl ;nd .; hq;= h' • ;Kfld<" fld<"
len,sj,g lmk
12'3'6'6 fldïfmdaiaÜ ñY%Kfha mS'tÉ w.h( fldïfmdaiaÜ ,o w;= wdÈh fi'ó' fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï f.dv C%uh
l%shdj,sh i|yd jvd;a iqÿiq mS tÉ mrdih 6'5 - 8'0 45 ^wÕ,a 18& la
w;r h' muK Wig we;sÍu"
12'3'7 fldïfmdaiaÜ iE§u i|yd Ndú;d l< yels øjH( • f.du fyda fjk;a i;a;aj fmdfydr ;Ügqjla
fi'ó' 7'5 ^wÕ,a 3& la Wig w;=rd ta u; mer‚
• úh<s Ydl øjH( úh<s j,a me< yd fïrE Ydl m;%"
fldïfmdaiaÜ ;=kS ia:rhla iy tmamdj, frdla
msÿre" bj;,k f;a" oyhshd wdÈh"
fmdiaf*Ü ^ERP& ;=kS ia:rhla we;sÍu"
• wuq Ydl m;% yd <má fldgia( m%foaYfha iq,N
• fldïfmdaiaÜ wuqøjH f.dv oeka óg¾ 0'6
´kEu fld< j¾.h iy <má w;="
^wÕ,a 24& la muK jkq we;' wjika Wi ó' 1'2
• i;a;aj wmøjH( f.du" t¿ fmdfydr" udi 2 muK ^wÕ,a 48& la muK jk f;la by; wdldrhg
fyd¢ka ÈrE l=l=,a fmdfydr" wdÈh' kej;;a fldïfmdaiaÜ wuqøjH ia:r tl;= lsÍu"
• wdl,k øjH( ^.j uQ;%" Èhl, wuq f.du jeks • fldïfmdaiaÜ f.dv ;=<g jd;dY%h iemhSu i|yd
i;aj wmøjH" fud,eiia" wdÈh& wdl,k øjH tl;= isÿre iys; k, fyda ;rul ,S fmd¨ fojk ia:rh
lsÍfuka fldïfmdaiaÜj, .=Kd;auh by< kexúh olajd we;=,a lr" fïjd jßka jr fi,ùfuka
yel' tmamdj, frdla fmdiaf*Ü ^ERP& tl;= fldïfmdaiaÜ f.dvg jd;kh iemhsh yel'
lsÍfuka laIqøÔù l%shdldÍ;ajh by< kexúh yels fldïfmdaiaÜ l%shdj,shg f;;ukh iemhSu i|yd
w;r fldïfmdaiaÜ ys fmdiamria m%udKh o by, ks;sm;d j;=r fh§u"
kxjhs'
• fldïfmdaiaÜ f.dv j¾Idfjka wdrlaId lr
.ekSug;a fldïfmdaiaÜ f.dv ;=< WIaK;ajh mj;ajd
.ekSug;a l¿ fmd,s;skaj,ska wdjrKh lsÍu"

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


37
• i;s 2 - 3 ;a w;r ld,hlg miqj fldïfmdaiaÜ 12'3'8'5 .evú,s fldïfmdaiÜ a fkdfyd;a ˜j¾ñ
f.dv m<uq fmr,Su yd fmr,Sfuka miq fmr mßÈ fldïfmdaiÜa ˜( .evú,s fldïfmdaiÜ a hkafkka woyia
u jd;dY%h iy f;;ukh kej; ,nd §u" lrkafka .evú,s
mKqjka Ndú; lsÍu
• m<uq fmr,Sfï isg i;s folla ;=< fldïfmdaiaÜ u.ska ldnksl øjH
f.dv kej; fmr,d bka miqj mßK; ùu i|yd fldïfmdaiÜa njg m;a
ndOdjlska f;drj ;eîu" lsÍu h' fuu l%h s dj,sh
• udi 3 - 4 muK ld,hlska miq mßK; jQ uÕska Wiia ;;a;j a fha
fldïfmdaiaÜ Ndú;hg iQodkï h' fldïfmdaiÜa ksIm a dokh
lsÍug yels jk w;r" .evú,s fldïfmdaiaÜ tallhka
12'3'8'2 j, l%uh( l=vd mßudKfha fldïfmdaiaÜ fldïfmdaiÜa ieliqï
ksIamdokh i|yd o iqÿiq ld,h o ie,lsh hq;=
jk w;r f.j;= i|yd jeä f,i wvq fjhs'
jYfhka fhdod .; yel'
jeä Y%uhla jehfjk w;r" .evú,s fldïfmdaiÜa
m%Yia; ;;a;ajhka mj;ajd l%uh idfmalI a j ,dNodhS
.ekSu wmyiq h' j¾Id jkafka .evú,s mKqjka
ld,fha È .eg¨ we;s lrhs fldïfmdaiÜa f.dvlg
ÿÕo yeóu fyda ueiaika fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï y÷kajd ÿka miq
j, l%uh .evú,s fldïfmdaiaÜ
fndaùug bvlv we;' Wka úisku a ta øjH
12'3'8'3 n÷ka $ fldagq rduq l%uh( fuh o l=vd mßudKfha ñY% lr" jd;kh lr blaukska Èrdm;a lrk neúks'
fldïfmdaiaÜ ksIamdokh tneúka fldïfmdaiÜ
a f.dfâ m%udKj;a ;rï .evú,s
i|yd iqÿiq jk w;r" mKqjka isà kï fldïfmdaiÜ
a f.dv ñY% lsÍug fyda
l=vd f.dúfmd, yd fmr<Sug wm fjfyi úh hq;= ke;'
f.j;=j,g jvd;a iqÿiq .evú,s mKq tallhla wdrïN lsÍu i|yd kejqï fyda
h' nÿk iE§u i|yd Èrdm;a jQ f.du" t¿ fmdfydr" W!re fmdfydr fyda w¾O
.a,sßisähd fldagq Ndú;d jYfhka Èrdm;a jQ l=l¿ = fmdfydr jeks khsgc
% ka nyq,
l< yel' fldïfmdaiaÜ ldnksl øjH ks;m s ;d iemhSug isÿfõ' lDIs wmøjH"
wuq øjH fmr,Sula isÿ uq¿;ekaf.hs wmøjH jeks wfkl=;a ldnksl wmøjH o
fkdfõ' blaukska fldïfmda iaÜ ilia lsÍfï
fldagq rduq l%uh iqÿiq CN wkqmd;h ;sfí kï Ndú; l< yel'
úh<Sug Ndckh jk
w;r laIqøðúkaf.a 12'3'8'6 .evú,s fldïfmdaiÜ
a tallhla ia:dmkh lsÍu(
l%shdldß;ajh i|yd Wia ìul fijKla hg iqÿiq ia:dkhla f;dard f.k
f;;aj ;nd .; hq;= .evú,s fldïfmdaiÜ a md;a;s ilia l< hq;= w;r j¾Idj
h' ÿÕola yeóu fyda ld,fha c,h tlaùu je<elaùu i|yd fuh jeo.;a h'
ueiaika fndaùu isÿ idudkHfhka .evú,s fldïfmdaiÜ a f.dfvys m<,
fkdjk w;r fnda. óg¾ 1'2 fkdblau úh hq;= w;r Wi ógr Nd.hla
wjfYaI" j,a me< jeks oE fkdblau úh hq;= h" kuq;a fldïfmdaiÜ a f.dv i|yd
m%;spl%shlrKh i|yd wjYH ´kEu È.la ;sìh yels h'
jeo.;a h' udi ;=klska fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï n÷ka C%uh
muK fldïfmdiaÜ ksis c,dmjyk ;;a;j a hla iy;sl lsÍu i|yd
fmdfydr idod .; yel' fldïfmdaiÜa f.dfvys mdol ;Ügqj .fvd,a fyda .,a
leg j,ska ilia lr fikaá ógr 6 - 7'5 olajd >klug
12'3'8'4 fmÜá l%uh( nEjqï iys; m%foaY i|yd r¿ je,s oeñh hq;= h' r¿ je,s u; fikaáógr 15 la
jvd;a fhda.H fõ' m<uqj muK mia ;Ügqjla oeñh hq;= w;r miqj tajd m%udKj;a
fldïfmdaiaÜ wuqøjHh f,i f;;a l< hq;= h' .evú,s mKqjka fuu mdxY=
by<u fmÜáfha uQ,sl ia:rhg y÷kajd fok w;r bka wk;=rej" kejqï fyda
Èrdm;aùug bv yÍ' bka úh,s f.du l=vd len,s mi u; úisrejd" miqj úh<s
miqj i;s ;=klg jrla fld< fyda ldnksl wmøjH ;Ügqjla fikaáógr 10 la
ms<sfj,ska fojk fmÜáhg muK Wilg we;sßh hq;= h'
o" ;=kafjks fmÜáhg o fldïfmdaiaÜ ilia lsÍfï fmÜá
fldïfmdaiaÜ øjH udre C%uh
bka miq iïmQ¾K ieleiau u f;;a jk ;=re m%udKj;a
lrkak' laIqøÔúkaf.a ;rï c,h bish hq;= h' wjidk jYfhka" l=re,a,ka
l’%hdldß;ajh i|yd fldïfmdaiaÜ øjH iys; fmÜá fldïfmdaiÜa f.dvg ndOd lsÍu je<elaùu i|yd uq¿
f;;aj ;nd .; hq;= h' udi 2 - 3 lska fldïfmdaiaÜ tallhu fmd,a w;=j,ska wdjrKh l< hq;= h' uq¿
fmdfydr ,nd .; yel' moaO;shu úh<Su je<elaùu i|yd c,h fh§u Èk 30
la muK wLKavj isÿ l< hq;= h' fldïfmdaiÜ
a f.dfv
ys c, l<ukdlrKh b;d jeo.;a nj Tn u;l ;nd
.; hq;h= ukao mKqjkaf.a meje;aug c,h w;HjYH
fõ'
38 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
fldïfmdaiaÜ f.dv ilia lr i;s 4 lg muK miq 12'3'10 ffcj ldnksl fmdfydr Ndú;h
msÿre" fnda. wjfYaI" i;a;aj fmdfydr" fld<" j,a ^Use of bio-organic fertilizer&
me,Eá jeks ldnksl øjH fikaáógr 5 - 10 l >klu
ia:r f,i fldïfmdaiaÜ f.dv u; we;sÍug isÿfõ' ridhksl fmdfydr nyq,j Ndú; lsÍu mßir ¥IKh"
tf,i ldnksl øjH tl;= lsÍu i;shlg fojrla m,sfndaO i|yd olajk m%;sfrdaOh wvq ùu jeks nrm;,
isÿ l< hq;=h kuq;a ia:rfha >Klu tla fhÿulg .eg¨ u;= lrhs' ;sridr lDIsld¾ñl ixj¾Okfha
fikaáógr 5 fkdblauúh hq;= h' iy wdydr iqrlaIs;;d wjYH;d fya;=fjka ridhksl
fmdfydr Ndú; l< hq;= w;r" ridhksl fmdfydr
fldïfmdaiaÜ f.dv ,sys,aj mia fyda fmd,a w;=j,ska Ndú;h w¾O jYfhka fyda m%;sia:dmkh lsÍu i|yd
wdjrKh l< hq;= w;r ysre t<sfhka fijk l, hq;= Ydl j¾Okhg m%fhdackj;a laIqø Ôùka Ndú;h tkï
h' uq¿ moaO;shu f;;a j ;nd .ekSug udi foll ffcj ldnksl fmdfydr Ndú;h flfrys wjOdkh
muK ld,hla c,h fh§u lr f.k hd hq;= h' fhduq lrk m¾fhaIK jeä fjñka mj;S'
fldïfmdaiaÜ iE§fï l%shdj,sh bÈßhg hk úg fï wkqj" Ydl j¾Okhg m%fhdackj;a g%hsfldv¾ud
ldnksl øjH uDÿ ù" ;o ÿUqre øjHhla njg m;a fõ' keu;s laIqø Ôù m%fNaoh iys; ffcj ldnksl fmdfydr
fldïfmdaiaÜ f.dv ilia lr i;s yhlg muK miq Ndú;h ms<sn| isÿ l< mÍlaIK ud,djl § wiajekak"
mKqjkag ydkshla fkdjk mßÈ .evú,s fmdfydr .=Kd;aulNdjh iy fmdfydr b;sßh iïnkaOfhka
wiajekak fk,Su i|yd .evú,s mKqjka fldïfmdaiaÜ Wmßu m%;s,dN ,nd .ekSu i|yd g%hsfldv¾ud ffcj
f.dfvys my< ia:rj,g .uka lsÍu i|yd c,h ldnksl fmdfydr" ridhksl fmdfydr hï wkqmd;hla
fh§u k;r l< hq;= h' w;ska weys£fuka fyda ñ'ó' 2'0 iuÕ Ndú; l< yels nj fmkS f.dia we;'
- 2'5 olajd m%udKfha isÿre iys; oe,la yryd .evú,s
fmdfydr ye,Sfuka Tng .evú,s mKqjka bj;a l< 12'3'10'1 Ydl jeãu m%j¾Okh lrk rhsfidnelaàßhd
yel' ffcj fmdfydr
^Plant Growth Promoting
idudkHfhka" .evú,s mKqjka lsf,da.%Eï tlla iys;
ksis f,i kv;a;= l, fldïfmdaiaÜ f.dvlska udi Rhizobacteria- PGPR&
tlyudrla fyda folla we;=<;" .evú,s fmdfydr f;a Ydlh jeãu m%j¾Okh lrk rhsfidnelaàßhd
lsf,da.%Eï 10 la muK ksmoúh yel' tl;= lrk ffcj fmdfydr hkq f;dard.;a wl%sh udOHhla ;=<
,o .evú,s fmdfydr wõfõ úh<d fyd| ;;a;ajfha j¾Okh lrk" jdhqf.da,Sh khsg%cka ;sr lsÍfï yd
.evú,s fmdfydr idod .; yel' mdxY= fmdiamria ødjH;dj jeä lsÍfï yelshdj we;s"
ks¾foaYs; wldnksl fmdfydr iuÕ .evú,s fmdfydr Ydl j¾Okhg ys;lr laIqøÔù ñY%Khls' úfYaIfhka"
f;a j.djg fh§fuka fyd| m%;sM, ,efnk nj fuu rhsfidnelaàßhd w;ßka Aospirillum kï
m¾fhaIKj,ska fy<s ù we;' nelaàßhd úfYaIh jdhqf.da,fha we;s khsg%cka
Ydlhkag wjfYdaIKh lr .; yels wdldrhg
mßj¾;kh lr Ydlhkag ,nd § rks, l=,hg wh;a
12'3'9 .evú,s Èhr fmdfydr ^Vermiwash&( fkdjk fnda.hka ys j¾Okhg WmldÍ fõ' fmdiamria
.evú,s mKqjka Ôj;ajk fldïfmdaiaÜ Ndckhla ødjH;dj jeä lsÍfï yelshdj we;s laIqøÔù úfYaI
yryd fiñka jEfyk c,h tla/ia lr .evú,s Èhr f;a j.djg fhdok tmamdj, frdla fmdiafmaÜ j,ska
ilia lr .; yel' tu .evú,s Èhr fmdaIl m%Njhla ,nd fok fmdiamria m%udKh jeä lrk ksid f;a
f,i Ydl m;% u;g bish yel' .evú,s Èhrj, we;s j.djg fhdok frdla fmdiafmaÜ m%udKh 50] lska
fmdaIl .=Khg muK wvq lr .; yels nj fmkS f.dia we;'
jvd tajdfha wvx.=j by; nelaàßhdjka .ykh mi ;=< jeä lsÍfuka
we;ehs ie,flk Ydlhg my; i|yka jdis /ila u w;afõ'
Ydl j¾Ol ixfhda.
^fydafudak j¾. • ridhksl fmdfydrj, ld¾hlaIu;dj 10] - 15]
jeks& fnda.fha muK jeä ùu"
j¾Okh g jeo.;a
• Ydl j, iY%sl j¾Okhla iu. jeä wiajekak"
ld¾hNdrhla bgq
lrk nj ie,fla' .evú,s Èhr fmdfydr tallhka • Ydl j¾Ol W;af;acl iajNdúl j ksIamdokh lr
.evú,s Èhr f,i Ydl uq,aj,g ,nd §u"
tl;= lr.kakd
ødjKh ;kql lr m;% u; fhÈh hq;= h' • Ydl frda. md,khg WmldÍ ùu'
ridhksl øjH Ndú;hlska f;drj isÿ jk ksid" fï
ish,a, mßir ys;ldó fõ'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


39
f;a j.dfõ m%Odk j.d l,dmj,g wkql+,j y÷kd .;a ffcj wÕ=rej, jdis¦
foaYSh Ydl j¾Ol nelaàßhd wvx.= ffcj fmdfydr
ñY%K taldnoaO fmdaIK l<ukdlrKfha § fhdod • ffcj wÕ=rej, we;s ishqï isÿre c,h r|jd
.ekSfuka j.dj i|yd ks¾foaYs; ridhksl fmdfydr .ekSfï Odß;dj by< kxjhs"
ñY%Kfha khsg%cka iy fmdiamria m%udKh wvq lsÍfï • ffcj wÕ=re u.ska mfia legdhk yqjudre Odß;dj
yelshdj we;' by< kxjk ksid fmdaIl ld¾hlaIu;dj by< hhs"
12'3'11 lr oyhshd fkdfyd;a oyhshd wÕ=re • laIqø Ôùka i|yd fhda.H mdxY= mßirhla ilihs"
^Paddy-husk charcoal&
• ireidr iy ksfrda.su;a mila we;s lrk w;r
lr oyhshd fkdfyd;a lr wÕ=re mfia fN!;sl .=Kdx. mfia fmdaIl ;;a;ajh o by< kxjhs'
^WodyrK f,i¦ iújr;dj" jd;kh" iuQy >k;ajh"
c,h r|jd .ekSfï yelshdj" wdÈh& ÈhqKq l< yels foaY.=‚l úm¾hdi j<lajd .ekSug jdhqf.da,fhka
mdxY= i;aldrhls' c,h r|jd .ekSfï yelshdj iy ldnka bj;a lsÍu b;d jeo.;a wjYH;djls' fuh
jd;kh fyd¢ka ÈhqKq jk ksid lroyhshd ñY%l, ldnka ;sr lsÍu fyda ldnka isr lr ;nd .ekSu
mila mdxY= Ôúkaf.a j¾Okhg b;d fyd| mdxY= f,i y÷kajhs' mßirfha we;s ldnksl øjHj, ldnka
mßirhla ks¾udKh lr fohs' ffcj wÕ=re njg m;a lr mi ;=< ;sr lsÍu foaY.=K
úm¾hdi ksid we;sjk n,mEï wju lsÍu i|yd
lroyhshd ksIamdokfha isoaOdka;h kï ;dmh b;du;a hym;a mshjrls'
ikakhkh u.ska oyhshdj, WIaK;ajh by, kxjd"
tajd md¾Yaúl ms<siaiSulg ,la lsÍuhs' Tlaiscka b;d 12' 4 wldnksl mdxY= fmdaIl Ndú;h
wvq mßirhl isÿ jk md¾Yaúl oykhla ksid idudkH ^Use of nutrients from Inorganic sources&
oykhl § isÿ jk fmdgEishï Tlaihsâ" is,slka
Tlaihsâ jeks Tlaihsv iE§u;a" ldnkavfhdlaihsâ f;a j.dj i|yd Ndú;hg .; yels wldnksl mdxY=
úfhdackh ùu;a b;du;a wvqfjka isÿ fõ' fmdaIl m%Njhka ldKav folla we;'

oyhshd j, wvx.= fndfyda fmdaIl lroyhshd ;=< 12'4'1 iajNdúl iïNjhla iys; wldnksl Ydl
we;s w;r oyhshd j, ;snQ fi,shqf,daia" ,s.akSka fmdaIl m%Nj ^Natural inorganic source&
iy wfkl=;a ldfndayhsfâ%g leã ì£ bj;a ù hdu fïjd fndfyda úg Lksc ksê leŒfuka ,nd .kakd
muKla isÿ fõ' lr oyhshd ksjfia § u ir, l%u fmdaIl m%Njhka h' WodyrK f,i fvd,uhsÜ
u.ska ms<sfh, lr .ekSug fyda fj<| fmdf<ka ñ, ^fuys ue.akSishï iy le,aishï fmdaIl wvx.= h&"
§ .ekSug mq¿jk' tajd wfkl=;a ldnksl fmfydr fmdgEishï fmdaIlh ,ndfok fmdgEishï laf,darhsâ"
iuÕ fyda ks¾foaYs; ridhksl fmdfydr iuÕ ñY% is,ajhsÜ ^Sylvite& Lksc ksê ;=< wka;¾.; jk w;r"
lr j.djka i|yd fh§fuka by< m%;s,dN ,nd .; yhsfv%dlaiswemghsÜ ^Hydroxyapatite& Lksc ksêfh
yels nj fmkS f.dia we;' ys fmdiaf*Ü wvx.= h'
12'3'12 ffcj wÕ=re fkdfyd;a nfhdapd ^Bio-char& 12'4'2 ixiaf,aIs; ^lD;%su& wldnksl Ydl fmdaIl
ffcj wÕ=re fkdfyd;a nfhda-pd hkq ´kEu ldnksl m%Nj ^Synthetic inorganic sources)
øjHhla Tlaiscka rys; fïjd ridhkslj ixiaf,aIKh l< wldnksl fmdfydr
mßirhl oykh lsÍfuka ix>glhka h' fujeks fmdfydr ix>glhkag
idod .kakd iqmsß ldnka WodyrK kï wefudakshd jdhqj i,amshqßla wï,h
j¾.hls' ffcj wÕ=re iuÕ m%;sl%shd ùug ie,eiaùfuka idok wefudakshï
hkq lr wÕ=rej,u ÈhqKq i,afmaÜ fmdfydr" iskala f,dayh i,amshqßla wï,h
;;a;ajhls' ffcj wÕ=re iuÕ m%;sl%shd ùug i,iajd ksmojk iskala i,afmaÜ
iE§u i|yd oyhshd" msÿre h' ridhksl ixiaf,aIKh l%shdj,s ;=< § ksmofjk
fyda fjk;a f.dúm, lr oyhshd idod .ekSu hï hï ridhksl wmøjH fujeks fmdfydr iuÕ
wmøjH fhdod .; yel' wvx.= ù ;sìh yel'
fïjd iE§fï § ldnksl øjHj, we;s fi,shqf,daia"
,s.akSka iy fjk;a ldnksl fkdjk øjH bj;a jk by; fmdfydr ix>glhkag jvd fjkia iajNdjla
w;r" ldnksl øjHj, we;s msßisÿ ldnka muKla yd ksIamdok l%shdj,shla iys; fmdfydr ix>glhla
b;sß fõ' ffcj wÕ=re hkq ia:djr ldnka ksid fïjd lDIsld¾ñl Ndú;h ;=< we;' ta hQßhd h' hQßhd
mi ;=< jir oyia .Kkla mjd mej;sh yels nj hkq f,dj nyq,j u Ndú;d lrk khsá%cka fmdaIl
jd¾;d fõ' m%Njh h' fuys khsá%cka fmdaIlh 46] wvx.= jk
w;r th ldnksl fmdfydr ixfhda.hls' kuq;a fuh
ixYaf,aIKh lrkqfha ridhksl l%shdj,shla ;=<ska
ksid fuh ldnksl fmdfydrla f,i fkdie,fla'
f,dj ridhkslj ixiaf,aIKh l< uq,a u ldnksl
fmdfydr ix>glh hQßhd f,i o ie,fla'

40 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


12'4'3 f;a j.dj i|yd ks¾foaYs; wldnksl ^ridhksl& fmdfydr ñY%K
^Recommended inorganic ^chemical& fertilizer mixtures for tea

fmdaIl ixhq;sh ^]&


ks¾foaYs; fmdfydr
fhdok wjia:dj
ñY%K N P2O5 K2O MgO S
1 f;a ;jdka i|yd 7   11.1 3.7 12.7
2 fkdfïrE f;a" uõ m÷re T 200 10.3 6.9  3.0 
3 <má f;a ^3 jk iy 4 jir& 7 13.7 3.7  1.6 
4 mqkre;a:dmk ;DK 8 16.6 11.4 14.4
5 Wvrg$ueorg wvq wiajkq ßls<s$îc f;a ST/UM 400  6.2 17.6
6 my;rg wvq wiajkq ßls<s iy îc f;a 67/& 24.7 6.7 13.6
7 W!j wvq wiajkq ßls<s iy îc f;a 6789$ 20.7  20.7
8 Wvrg iy ueorg mßK; ßls<s f;a VP/UM 910 29.7 3.9 13.2
9 my;rg mßK; ßls<s f;a 93/& 30.7 4.1 11.4
10 W!j mßK; ßls<s f;a 9389$   
11 Wvrg$ueorg by< wiajkq ßls<s f;a VP/UM1020 31.4 3.4 
12 my;rg by< wiajkq ßls<s f;a 93/&  3.3 9.3
13 W!j by< wiajkq ßls<s f;a 9389$ 30.3 3.3 13.3
14 lSirhsÜ imsß mßK; f;a fmdfydr 8 24.0 3.6 12.0 3.6 3.4
15 i,a*¾ imsß mßK; f;a fmdfydr 87 24.6 26.6 13.3 2.7
oekg f;a m¾fhaIKdh;k ks¾foaYhka w;r ke;;a f;a f.dùka úiska mßK; f;a j.djka i|yd Ndú;d lrk
ridhksl fmdfydr ñY%K iy tajdfha fmdaIl ixhq;Ska(

fmdaIl ixhq;sh ^]&


fhdok wjia:dj fmdfydr ñY%K
N P2O5 K2O S
iEu f;a j.dlrk m%foaYhlu mßK; U 709   14.2 
f;a ^o¿ lvk f;a & i|yd
T 1130    

fmdfydr ix>gl T 1130 ñY%Kh fmdaIl ixhq;sh ^]&


wefudakshï i,af*Ü fldgia 874 ^N fldgia 180& iy ^s fldgia 209'7& 20'6] N iy 24'0S

iefmdia fmdiaf*Ü fldgia 106 ^P20 fldgia 30& 28'0] P2ൠ5

ñhqßfhaÜ T*a fmdgEIa fldgia 150 ^K20 fldgia 90& 60'0] K2ൠ

fmdfydr ix>gl U 709 ñY%Kh fmdaIl ixhq;sh ^]&


hQßhd fldgia 438 ^N fldgia 201& 46] N

tmamdj, frdla fmdiaf*Ü fldgia 103 ^P2O fldgia 33'4& 32'5] P2ൠ5

ñhqßfhaÜ T*a fmdgEIa fldgia 168 ^K2O fldgia 100'8& 60'0] K2ൠ

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


41
12'4'4 kefkda fmdfydr Ndú;h f;a j.dj i|yd iqÿiq mßÈ khsg%cka fiñka uqod
^Use of Nano-fertiliers& yeÍfï yelshdjla we;s yhsfv%dlaiswemghsÜ wdjß;
kefkda hQßhd fouqyqka fmdfydrla Y%S ,xld kefkda
lDIsl¾udka;fha § Ndú;d lrk hQßhd fmdfydr ;dlaIK wdh;kfha úoHd{hska úiska ksmojd we;s
úYd, m%udKhla wefudakshd jdhqj f,i w;r th f;a m¾fhaIKdh;kh iuÕ tlaj mÍlaId
jdhqf.da,hg tl;= ùu" laIrKh ùu" mi u;=msáka lr we;' by; kefkda fmdfydr ix>glfha 40]
.,dhk c,h iu. bj;aùu wd§ jYfhka mßirhg khsg%cka m%;sY;hla we;'
tl;= ùu ksid foaY.=‚l fjkia ùï" mßir ¥IKh"
N+.; c,h ¥IKh jeks jHikldÍ ;;a;ajhkag f;a j.dj i|yd yhsfv%dlaiswemghsÜ kefkda hQßhd
uqyqK §ug isÿj we;' fïjdg ms<shula f,i uE; fouqyqka fmdfydr ms<sn| wOHhkhla wdrïN lsÍu
ld,Skj úoHd{hska úiska kefkda ;dlaIKhkaf.a Y%S ,xldfõ f;a j.d lrk m%foaYj, wvq fmdfydr
úNjh m¾fhaIK ;=<ska Tmamq lr we;' ld¾hlaIu;dj iy wvq M,odhs;dj iïnkaOfhka
mj;sk ;;a;ajhkag ms<s;=rla jkq we;' fuu wOHhkfha
kefkda hkq ñkqula jk w;r th ógrfhka m%Odk mrud¾:h jQfha mfiys iy Ydlj, fmdaIl
ì,shkfhka fldgils' m%udKh tfia jqj o" kefKda ;;a;ajh" wiajekak iy f;aj, .=Kd;aulNdjh
;dlaI‚l ksuehqï .ek i,ld ne,Sfï § iy tajd flfrys úúO ud;%d iy wkqmd; hgf;a fuu kefkda
fjk;a øjHhka yd ñY% lsÍfuka tlS øjHhkag fmdfydr fh§fï n,mEu we.hSuhs'
,ndfok w;suy;a ld¾hlaIu nj kek ;dlaIKh
flfrys f,dalfha wjOdkh fhduq ùug fya;= ù we;' fuu kefkda hQßhd fmdfydr lafIa;% mÍlaIKhkaf.a
oekg ,enQ m%;sM, wkqj my;rg iy W!j m%foaYhkag
mfiys ire nj /l .ekSug" fNda.j, j¾Okh ks¾foaYs; idïm%odhsl fmdfydr u.ska ,nd fok
ld¾hlaIu lsÍug wjYH fmdfydr iy lDñ kdYl wiajekakg idfmalaIj fuu kefkda fmdfydr
kefkda lemaiq, u.ska ksYaÑ; b,lalhgu ,nd §ug fh§fuka by< wiajekakla ,nd § we;s nj jd¾;d fõ'
yelsùu lDIs l¾udka;fha § b;du;a jeo.;a h' kefkda fmdfydr u.ska fmdfydr Ndú;d lrkakkayg"
i;=kag iy mßirhg isÿ úh yels n,mEï ;lafiare
12'4'4'1 yhsfv%dlaiswemghsÜ ^Hydroxyapatite& kefkda
lsÍulska wk;=rej" fuu ksIamdokh f;a j.dj i|yd
hQßhd fouqyqka fmdfydr
ld¾hlaIu fmdfydrla f,i ks¾foaY lrkq we;'

42 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


13 Harvesting of Tea
f;a o¿ fk,Su
f;a o¿ fk,Su hkq f;a j.dfõ jeo.;a u j.d lghq;a; o¿ fk,kakshkaf.ka by< M,odhs;djla wfmalaId
jkafka iuia; j.d lghq;=j,ska wfmalaIs; wruqK l< yelafla fuu lreKq ksjerÈj bgq lsÍfuka mu‚'
jk wiajekak ,nd .ekSu isÿjkafka o¿ fk,Su
u.ska jk ksid h' j.d lghq;= w;ßka jeäu lïlre 13'2 o¿ fk,kakshkaf.a j.lSu
wjYH;djhla we;af;a o o¿ fk,Su i|yd h' ^Responsibilities of tea plucker&
kqiqÿiq mßÈ o¿ fk,Su fláld,Skj f;a j.dfõ • lafIa;% ks,OdÍka ;SrKh l< lafIa;%hg kshñ;
wiajekakg yd È.=ld,Skj f;a j.dfõ meje;aug o" fõ,djg meñŒu"
lïlre M,odhs;djg fuka u ksñ f;aj, .=Kd;auhg
• o¿ ;,fha uÜgu ;nd .ekSug uÜgï ,Sh ksjerÈj
o wys;lr f,i n,mdhs' fï ksid ish¨u j.d lghq;=
Ndú; lsÍu yd fk,k o,a, ;SrKh lsÍug uÜgï
w;ßka o¿ fk,Su ms<sn| jvd;a u ie,ls,su;a úh
,Sh Ndú; lsÍu"
hq;= h'
• iEuúgu uÜgï ,Shg by<ska we;s o¿ muKla
o¿ fk,Sfï ld¾hfha § jvd jeä N+ñldjla o¿
fk<d .ekSu" j¾Id ld,fha § kï ók m;%hg ^uõ
fk,kakshkag we;s nj fmkqK o we;a; jYfhkau
fld<hla b;=re fkdlr& 75] la muK o¿ fk,d
ksjerÈ o¿ fk,Sula i|yd jeä rdcldßhla mejÍ
.ekSu iy b;sß m%udKh uõ m;%hla ;nd fk,Su"
we;af;a o¿ fk,Sfï uQ,sl lghq;= ;SrKh lrk j;=
mdhk ld,fha § uõ m;%hla b;sß lr 75] la muK
ysñhka$j;= wêldßjreka fyda lafIa;% ks,OdÍka w;
o¿ fk,d .ekSug yd b;sßh ók m;%hg fk,Su"
h'
• uÜgï ,Shg by<ska we;s" <má o¿ yer" wfkl=;a
13'1 o¿ fk,Sfï § lafIa;% ks,OdÍkaf.a j.lSu
ish¨u o¿ fk<d .ekSu yd tajd w;r fïrE o¿
^Responsibilities of field officer& we;akï fï? fldgi lvd bj;a lsÍu"
• o¿ fk,Sfï ld,igykla ksjerÈj ieliSu( fuys • uÜgï ,Shg háka we;s o¿ leãfuka je<lS isàu"
§ foaY.=K ;;a;ajh" o¿ fk,kakshka iq,N;dj"
wkq.ukh lrk o¿ fk,Sfï m%;sm;a;sh ^o¿ • f;a j.dfõ fmdf<dj o¿ ;,fhka jeiS ke;akï
m%ñ;sh" o¿ fk,Sfï ;Sj%;dj h" wd§&" wfmalaIs; f;a m÷f¾ md¾Yaúl w;=j, we;s o¿ jefvkak bv
ksñ f;a .=Kd;auh wd§ lreKq ie,ls,a,g .; yer blaukska mi wdjrKhg bv ie,iSu"
hq;= h'
• o¿ ;,fha ´kEu ia:dkhl we;s <má wl%sh o¿
• o¿ fk,Su ;SrKh l< bvfï we;s f;a j¾.h ^jx.s o¿& ÿgq ú.i fk<d .ekSu yd fïrE wl%sh o¿
^weg f;a" ßls,s f;a&" j.dfõ jhi" lmamdÿ pl%fha bj;a lsÍu"
jir" f;a m%fNaoh wd§ lreKq mokï lr .ksñka
wjYH o¿ fk,kakshka ixLHdj o¿ fk,Su i|yd • fk,d .;a o¿ w;aj, fmdä ùug" ;e,Sug bv
fhoúh hq;= h' fkd§ yels blaukska l+vhg oeóu"

• o¿ fk,kakshkaf.a myiqj i|yd f;a bvu • o¿ l+vfha we;s o¿ fjk;a l+vhlg fyda u,a,lg
j,ame<j,ska f;drj ;nd .ekSug lghq;= l< hq;= udre lrk úg tajd ;e,Sug fyda fmdä ùulg
h' Ndckh fkdjk fia th isÿ lsÍu"

• f;a m÷rej, Wi o¿ fk,Sug myiq uÜgul • iEu wjia:djl § u m÷f¾ we;s fmdl=re w;= bj;a
we;aoe hs ie,ls,su;a úh hq;= h' lsÍu

• o¿ fk,Sug wjYH WmlrK" ieye,a¨ yd 13'3 o¿ fk,Sfï m%;sm;a;sh ^Harvesting Policies&


m%udKj;a o¿ l+v" uÜgï ,S wdÈh iemhsh hq;=h' o¿ fk,Su i|yd iqÿiq m%;sm;a;shla wkq.ukh lsÍu
• ksrka;rfhka o¿ l+vh ysia lsÍu i|yd wjYH jeo.;a h' fuys§ uQ,slj wruqKq lr .; hq;af;a
wu;r o¿ l+v iy iqÿiq u¨ iemhSu" .=Kd;aul f;a l¾udka;Yd,djg iemhSu" o¿
wiajekak by< kxjd .ekSu" f;a j.dfõ ;sridr nj
• Èklg wjia:d lSmhla fkÆ o¿ lsrd n,d mj;ajd .ekSu" o¿ fk,kakshkag by< fõ;khla
igyka lr .ekSug iqÿiq ia:dkhla iQodkï lsÍu" ,nd .ekSug wjia:dj i,id §u o¿ fk,kakshkaf.a
lafIa;% ks,OdÍkaf.a j.lSï w;r fjhs' ld¾hlaIu;dj by< kexùu wd§ lreKq h'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


43
13'3'1 o¿ fk¿ï ;;a;ajh ^Plucking standard&( fuh wvq o¿ fk,k mr;rhla iy fyd¢ka f;dard o¿
fk,d.kakd o¿j, ;;a;ajh ms<sn| woyila fohs' fk,Sula u.ska .=Kd;aul o¿ wiajekak by, kxjd
fk,d .kakd o¿ j,ska jeä m%;sY;hla wvx.= jkafka .; yels w;r" o¿ fk,k mr;rh jeä jQ úg o¿
<má fld< folla iy w. o,a, kï th wk¾> o¿ wiajekak by< .sh;a o¿j, .=Kd;aul nj wvq h'
fk,Sula f,io fk,d .;a o¿ w;r jeä m%;sY;hla flá o¿ fk,k mr;rhla wkq.ukh lrk úg b;d
we;af;a fld< ;=k ^;=kajeks fld<h fkdfïrE& yd <má o¿ fk,Su j<lajd .ekSug ie,ls,su;a úh hq;=
w. o,a, kï th uOHia: o¿ fk,Sula f,i o" o¿ h'
j,ska jeä m%;sY;hla fïrE ;=kajeks fld<hla iys;
fld< ;=kla iy wxl=r iy fïrE jx.s o¿ kï th 13'3'4 o¿ iïu;h ^Leaf standard&( fk,d .;a uq¿ o¿
fïre o¿ fk,Sula f,i o ie,fla' m%udKh ;=< we;s fkd;e¨Kq" fkdlevqKq" iïu; o¿
^<má o¿ fol iy w.%ia: wxl=rh iy <má o¿ ;=k
.=Kd;aul o¿ fk,Sula f,i i,lkafka wk¾> iy w.%ia: wxl=rh iy fkdfïrE wl%sh o¿& m%;sY;h
o¿ fk,Su jqj o uOHia: o¿ fk,Su o ms<s.; yels o¿ iïu;h f,i i,lhs' j¾;udkfha fuu o¿
uÜgul mj;S' fïrE o¿ l¾udka;Yd,djg iemhSfuka m%;sY;h wju jYfhka ishhg yegla muK j;a úh
ksmoúh yelafla .=Kd;aufhka wvq ksñ f;a h' hq;= h'
13'3'2 o¿ fk,Sfï ;Sj%;dj ^Pluckingeverity&( o¿ 13'3'5 o¿ fk,Sfï§ ie,lsh hq;= wfkl=;a lreKq:
fk,Sfï ;Sj%;dj f,i i,lkafka jefvk o,a,l
l=uk ia:dkfhka o¿j fk,d .kafka o hk lreK 1' <má o¿ ^m%udKj;a ;rug fkdjevqKq o¿& fk,d
h' .ekSfuka je<lS isáh hq;=h' wiajekak wvqùug
fuh n,mdk kuq;a úfYaI wjia:djka ys § <má
jevqKq o¿jl fyd¢ka fïrE mßmQ¾K m;%hla b;sß lr o¿ fk,d .ekSu o ks¾foaY lrhs'
b;sß fldgi muKla fk,d .;af;a kï th ieye,a¨
o¿ fk,Sula f,i o fïrE mßmQ¾K m;%hla m÷rg • o¿ fk¨ï mr;rh §¾> lr .ekSu wjYH
b;sß fkdlr ók m;%hg o¿ fk,d .ekSu oeä o¿ wjia:djkaj, §" lïlrejka ysÕ W;aij ld,j, §
fk,Sula f,i o y÷kajhs' B<Õ fk¨ï jdrh §¾> lr .ekSu wjYH kï <má
o¿ fk,Su isÿ l< yel'
È.ska È.gu oeä o¿ fk,Su f;a m÷f¾ meje;aug
wys;lr jk kuq;a j¾Id ld,fha tfia lsÍu m÷rg • nqnq¨ wx.udr frda.h fyda àfgdaá%laia o<Uq ydksh
wys;lr f,i n,mdkafka ke;' tfukau j¾Id ld,fha me;sr hk wjia:djkays § th md,kh lsÍu i|yd
o¿j, j¾Okh fõ.j;a ksid fuu ld,fha ieye,a¨ m÷f¾ we;s ish¨u o¿ ^<má o¿ we;=¿j& bj;a l<
o¿ fk,Su wkq.ukh lsÍfuka m÷r wkjYH f,i hq;=h' fuh l¨ o¿ fk,Sula f,i y÷kajhs'
Wi hdu isÿúh yel' ieye,a¨ o¿ fk,Sula ;=<ska f;a 2' yels iEu wjia:djl § u o¿ ;,fha we;s o¿
m÷rg m%udKj;a ;rï kv;a;= m;% ;,hla tl;= jk fmdl=re lvd bj;a l< hq;= h'
ksid j.dfõ uq,a ld,fha § fuka u lmamdÿfõ uÜgï
lemSfuka miq uq,a udi lSmh ;=< wkq.ukh i|yd 3' o¿ ;,fha uÜgu fmdf<djg iudka;rj
ks¾foaY lrkqfha o ieye,a¨ o¿ fk,Suls' mj;ajdf.k hEug ie,ls,su;a úh hq;= h'
13'3'2'1 ieye,a¨ o¿ fk,Su wkq.ukhg fhda.H wjia:d( 4' fmdf<dj fyd¢ka wdjrKh jk mßÈ me;sreKq o¿
;,hla ilia lr .ekSu i|yd md¾Yaúl w;=j, we;s
• f;a m÷r o¿ fk,Su i|yd mqyqKq lrk wjêh o¿ fkdlvd jeãug bv yeßh hq;= h'
• lmamdÿfjka miq o¿ fk,Su wdrïN lr uq,a f;a j.d lghq;= i|yd m%udKj;a ;rï lïlrejka
udi 4 - 5 l ld,h fkdue;slu j¾;udkfha fndfyda j.dlrejka uqyqK
• j¾Idj fkdue;s ld,h fok .eg¨jls' úfYaIfhka jeä Y%ñlhska msßila
wjYH o¿ fk,Su jeks j.d lghq;a;la i|yd fuu
• ksh.hlg miq o¿ fk,Su wdrïNfha § ;;a;ajh b;du;a ;Èka n,mdkq we;' tu ksid o¿
fk,Su hdka;%SlrKh È.= ld,hl isg fndfyda
13'3'2'2 oeä o¿ fk,Su isÿ l< hq;= wjia:d( fofkl=f.a wjOdkh fhduq jQ lreKls'
• lmamdÿ pl%fha wjika jif¾ f;a m÷r Wi hEu flfia kuq;a" M,odhs;dj yd o¿j, .=Kd;auhg
j<lajd .ekSug ydks fkdù ie,lsh hq;= ;rulska lïlre Ndú;h
• j¾Id ld,fha § o¿ j¾Okh fõ.j;a wjêfha wvq lr .; yels hka;% o¿ fk,Su i|yd y÷kajd
§u f;a l¾udka;fha kshef,k m¾fhaIlhkag iy
• nqn¿ wx.udr frda.h fyda fgdag‘%laia o<Uq ;dlaIKfõ§ka g wNsfhda.hla ù we;'
ydksh me;sr hEu j,lajd .ekSug
oekg o¿ fk<Su hï ÿrlg hdka;%slrKh i|yd ir,
13'3'3 o¿ fk,k mr;rh ^Plucking round&( o¿ WmlrKhla iy hka;% lSmhla y÷kajd § we;'
fk,k wjia:d folla w;r ld,h o¿ fk,k mr;rh
f,i y÷kajhs' f;a j.d lrk m%foaYh" f;a j¾.h"
lmamdÿ pl%fha mj;sk jir" foaY.=‚l ;;a;ajh o¿
fk,kakshka iq,N;dj" wd§ idOl u; fuh Èk 5 -
10 olajd fjkia fõ'
44 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
13'3'6 f;a m¾fhaIKdh;kh y÷kajd ÿka f;dard úúO wdldrfha o¿ fk,k hka;% lSmhla wmf.a f;a
o¿ fk,kh ^TRI Selective Tea Harvester& j.djka i|yd y÷kajd § we;s w;r" tla mqoa.,hl=
úiska fyda mqoa.,hska 2 - 3 úiska Ndú; l< yels
f;a m¾fhaIKdh;kh y÷kajd ÿka f;dard o¿ fk,kh hka;% fïjd w;r we;' fujeks hka;% Ndú;h i|yd
uÕska o¿j, .=Kd;auhg ydkshla fkdjk mßÈ o¿ lïlrejka fyd¢ka mqyqKq lsÍu wjYH h'
fk<Sfï ld¾hlaIu;dj ie,lsh hq;= ;rulska by<
kexùug yelshdj ,eî we;' j.=j 15( bkaOk u.ska l%shd;aul jk o¿ fk,k
hka;%hl msßú;r
fuh ieye,a¨ ^nr .%Eï 350&" fkdlefvk ma,diaála
j,ska ks¾udKh l<" ixlS¾K fkdjk" Ndú;hg myiq wiajkq fk,Sfï hka;%h msßú;r
WmlrKhls' ksjerÈj Ndú;hg yqreùfuka Èklg
Wrfha /f.k hk$ oaú myr
w;ska o¿ fk,k m%udKh fuka fo.=Khlg wdikak tkaðka j¾.h
^Two Stroke&
m%udKhla fuu.ska myiqfjka fk,d.; yel'
tkaðu úia:dmkh ^cm3& 24CC jvd jeä
o¿ oE;g ysrù ;e,S" fmdä ùu fuh Ndú;fhka n,Yla;s fmÜr,a
je<elafjk ksid fk,d .kakd o¿j, .=Kd;auh o fomig udrefjk ^Hair Clipper type&
;, j¾.h
iq/lS mj;S' ;shqKq ;,
;, wdldrh Rcq ;,h
;,fha È. fi'ó' 60 muK
o¿ tl;=ùfï hdka;%Kh iq,Õska ;,a¨ lsÍu

,xldfõ f;a bvïys Ndú;hg fhda.H fndfyda o¿


fk,k hka;%hkays o¿ lefmk ;,fha È. fikaá
óg¾ 30 - 100 w;r m%udKhl mj;sk w;r wjYH
wdldrhg o¿ f;dard fk,d .ekSug fkdyels ùu
fïjdfha tla wjdishls'
oekg y÷kajd § we;s tla mqoa.,fhla fyda mqoa.,hska 2
- 3 úiska Ndú;d lrk hka;%hla u.ska Èklg wuq o¿
13'3'7 negß fyda bkaOk u.ska l%shd;aul jk o¿ fk,k
lsf,da .%Eï 50 -250 w;r m%udKhla fk,d.; yel'
hka;%
<má f;a j.djka ys o¿ fk,Su i|yd fujeks hka;%
Ndú; fkdl< hq;= w;r" ;o j¾Id ld,fha § fyda
kshx ;;a;aj hgf;a § fujeks hka;% Ndú;fhka
je<lS isáh hq;= h'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


45
14 Tea Pruning
f;a lmamdÿ lsÍu
14'1 f;a lmamdÿ lsÍu ^Tea Pruning&(
f;a j.dfõ ksIamdol;dj by< kexùug yd j.dfõ ;sridr nj /l .ekSug ksjerÈ wdldrfhka f;a m÷re
lmamdÿ lsÍu f;a j.d lghq;= w;r m%Odk ld¾hhls' m÷re ksrka;rfhka j¾Ol j¾Okh wjêfha mj;ajd f.k
hdu" m÷f¾ iels,a, msßiqÿ lsÍu yd o¿ fk,Sug myiq Wilska f;a m÷r mj;ajdf.k hdu f;a m÷re lmamdÿ
lsÍfï uQ,sl wruqKq w;r fõ'
14'1 f;a m÷re lmamdÿ lrk wdldr ^Pruning style&(

lmamdÿ l%uh lmamdÿ lrk Wi m÷r msßiqÿ lsÍu úfYaI lreKq


fïi lmamdÿj fi'ó' 55 -70 ^22˜-28˜& wmyiqh kej; o¿ fk,Su blaukska wdrïN l< yel
fi'ó' 40 -55 ie,lsh hq;= ;rulska m;% 200-300 iys; ksfrda.S w;= lSmhla m÷f¾
fYaI w;= lmamdÿj
^16˜- 22˜& fi'ó' 45 ^18˜& jvd fhda.Hh msßiqÿ l, yel mßêfhys b;sß l< hq;=h
iels,a, fyd¢ka msßisÿ lmamdÿjg fmr o¿ úrdu ld,hla ,nd Èh hq;=
Y=oaO lmamdÿj fi'ó' 25- 40 ^10˜- 16˜&
l< yel w;r Wvrg jeks m%foaY i|yd fhda.H h

lmamdÿ pl%h ^Pruning cycle& ( tl ,Õ lmamdÿ folla 14'2 lmamdÿ lsÍug fmr o¿ úrdu ld,hla ,nd§u
w;r ld,h lmamdÿ pl%hla f,i ye¢kafjk w;r ^Resting of tea bushes before pruning& (
j.d m%foaYh" f;a j¾.h wkqj fuh fjkia fõ' Wvrg"
ueorg yd W!j hk m%foaYhkays weg f;a jir 3 - 4 lmamdÿ lsÍug kshñ; f;a j.dfõ uq,aj, ixÑ;
g jrla o" ßls,s f;a jir 4 - 5 g jrla o lmamdÿ l< wdydr m%udKh mÍlaId lr n,d tajd m%udKj;a ;rñka
hq;= w;r" my;rg weg f;a jir 2 g iy ßls,s f;a fkdue;s kï tu f;a j.djka lmamdÿ lsÍug fmr i;s
jir 3 g jrla lmamdÿ l< hq;= h' 4 - 8 muK o¿ úrdu ld,hla ,ndÈh hq;= h' f;a uq,a
j, we;s ixÑ; wdydr m%udKh mÍlaId lr ne,Sug
lmamdÿ lsÍug fhda.H ld,h ^Pruning time& ( whãka mÍlaIdj Ndú; l< yel'
idudkHfhka lmamdÿ l< hq;af;a fudaiï jeis iuh
wdrïNfha § h' fmdÿfõ .;al," ksß;È. fudaiï f;a m÷re lmamdÿ l< jydu lmamdÿ w;= f;a m÷f¾
l,dmhg wh;a f;a j.d m%foaYhkays wfma%,a - cqks iels,a, u; Èk 2 -3 muK ;sfnkakg bv yer bj;a
udihka ys lmamdÿ lsÍu jvd fhda.H jk w;r tu lsÍfuka iels,a, iQ¾h ms<siaiSug Ndck ùu j<lajd
ld,fha lmamdÿ lsÍug fkdyels jqjfyd;a iema;eïn¾ .; yel' lmamdÿ lemqï u; iy Èrd.sh ia:dkhkays
- Tlaf;dan¾ udi j, lmamdÿ l< yel' nDDfkda,shï È,Sr kdYl wvx.= wdf,amh ;ejÍfuka
tu ia:dk Èrd hEfuka iy tu ia:dkhka yryd
BidkÈ. fudaiï l,dmhg wh;a n,xf.dv" rlajdk my;rg iÔù oej fõhd we;=,a ùu j<lajd .; yel'
jeks my;rg m%foaYhkays fuka u ud;f,a Wvfyajdyeg
iy Wvqmqiaie,a,dj hk m%foaYhka ys iema;eïn¾- f;a m÷f¾ iels,a, u; we;s mdis yd m¾Kdx.
Tlaf;dan¾ udi lmamdÿ lsÍug jvd;a u fhda.H Ydl bj;a lsÍu i|yd 10] yqkq Èhr ñY%Khla
jk w;r tu l,dmhg wh;a wfkl=;a m%foaYhkays ^Èh .eiQ yqkq lsf,da .%Eï 125 j;=r ,Sg¾ 1"250 l
Tlaf;dan¾- ckjdß fyda ud¾;= - wfma%,a udihkays Èhlr fylaghdrhlg& biSfuka m÷f¾ iels,a, u;
lmamdÿ lsÍu jvd WÑ; h' we;s mdis wdÈh bj;a lsÍug;a" kj wxl=r tau Èßu;a
lsÍug;a yel'
flfia kuq;a" tla tla f;a jHdma;s ks,Odß l,dmhkag
wod< lDIs foaY.=‚l l,dmhkays j¾Idm;k rgdj f;a m÷rej, j¾Okh wkqj w¨;ska jefvk wxl=r
fyd¢ka ksÍlaIKh lr tys we;s j¾Idm;k rgdjg j,ska 75] l muK wxl=rhka ys m;% 8 - 10 muK
wkql+, jk mßÈ lmamdÿ ld,h ;SrKh lsÍug jHdma;s jevqKq miq m;% 4 - 6 muK m÷rg b;sß lr uÜgug
ks,OdÍka oekqj;a úh hq;= h' lmd oeóu f;a uÜgï lemSu f,i y÷kajhs'

úh<s ld,fha lmamdÿ lsÍfuka f;a m÷rej, iels,a, uÜgï lemSfuka miq kej; yg .kakd o¿ m%udKj;a
oeä iQ¾h ms<siaiSïj,g Ndckh ù miqj tajd l| Èrd ;rug jevqKq miq ieye,a¨ o¿ fk,Su wdrïN l<
hdu olajd §¾> úh yel' yel'

46 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


14'3 lmamdÿ lsÍu i|yd hka;% Ndú;h
^Mechanical Pruning&(
lmamdÿ lsÍu hkq mqyqKq Y%ñlhka wjYH j.d lghq;a;ls'
o¿ fk,Sug fukau lmamdÿ lsÍug;a mqyqKq Y%ñlhka
ysÕ ùu j¾;udkfha
fndfyda m%foaYj,
j.dlrejka uqyqK
fok .eg¨jls'
fï i|yd ms<shula
f,i lmamdÿ hka;%
y÷kajd § we;'
lmamdÿ hka;%
Ndú;fha jdis fukau
wjdis o we;;a j¾;udkfha fndfyda f;a j.dlrejka
fuu hka;% Ndú;fhka lmamdÿ lsÍu f;dardf.k we;'
j.=j 16( ,xldfõ f;a bvïys Ndú;hg fhda.H lmamdÿ
hka;%hl msßú;r

lmamdÿ hka;%h msßú;r


tkaðka j¾.h oaú myr ^Two Stroke&
úia:dmkh >K fi'ó 24'5
Wmßu n,h 7500 rpm § ls' fjdÜ 0'8
bkaOk gexls Odß;dj ,Sg¾ 0'6
lemqï ;,fha È. ñ'ó'750
uq¿ nr ls'.%E 5'5
lafIa;% Odß;dj mehlg wlalr 0'25 - 0'35

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


47
15 Diseases management in tea
f;a j.dfõ frda. l<ukdlrKh
j.d lrk ´kEu fnda.hlg fukau f;a j.djg • frda.h md,khg ks¾foaYs; ridhksl l%u
o wdidokh jk frda. /ila we;' fïjd w;ßka wkq.ukh l< hq;= ld,h"
wd¾Ólj ydksodhl úh yels frda. l<ukdlrKh
lsÍu ms<sn|j wm ie,ls,su;a úh hq;= h' • frda.h wd¾Ólj ydksodhl uÜgug m;aúh
yel ld,h"
f;a j.dfõ frda.
l<ukdlrKfha § frda. wdÈ jYfhka frda.ldrlfha Ôjk pl%h ;=< úúO
hla je<÷Kq miq iqj wjia:djka y÷kd .ekSug yels úh hq;= h'
lsÍu i|yd iQodkñka
isákjdg jvd th j<lajd 15'2 mßir ys;ldó f,i f;a j.dfõ frda.
.ekSug lghq;= lsÍu jvd l<ukdlrKh(
{dKdkaú; l%shdjla nj
i|yka l< hq;= h' 1' mßir ys;ldó f,i f;a frda. l<ukdlrKfha §
uQ,sl;ajh Èh hq;af;a j.d lsÍu i|yd úúO frda.
f;a j.dfõ nyq,j yuqfjk frda.hka ish,af,au hkag m%;sfrdaë m%fNao f;dard .ekSu ms<sn|j h'
frda. ldrlhd jkafka È,Srhka h'fïjdhska lsysmhla fuys § tla tla m%foaYhka ys f;a j.djkag nyq,j
mdßißl foaY.=‚l n,mEulska f;drj ´kEu ydkslrk frda.hkag m%;sfrdaë f;a m%fNao j.d
wjia:djl § f;a .ig je<£ug yelshdjla we;s w;r lsÍug uQ,sl;ajh Èh hq;= h·
^WodyrK" uq,a frda." l| ms<sld wdÈh& ;j;a frda.
lsysmhla mdßißl idOl mokï lrf.k" úfYaIfhka j.=j 17( f;a j.d m%foaYhkag ks¾foaYs; nqnq¨ wx.udr
j¾Id ld,fha § fyda wyi j,dl=<ska nr ù" ysre t<sh frda.hg m%;sfrdaë f;a m%fNao
m;s; fkdjk ld,hkays § muKla je<fËk frda.
nqnq¨ wx.udr frda.hg m%;sfrdaë ks¾foaYs; f;a m%fNao
^WodyrK f,i nqnq¿ wx.udrh" l¨ wx.udrh jeks&
my;rg ueorg Wvrg W!j
f,i f;a .ig je<£ug yelshdj we;'
TRI TRI TRI TRI
N2 TRI 4052
15'1 È,Sr frda. l<ukdlrKfha § ie,lsh hq;= lreKq( 4052 2043 5001 3072
TRI TRI
DG39 N2 NAY 3 TRI 2043
1' f;a j.dfõ úúO j¾Ok wjia:djkays § je<¢h yels 5002 3073
frda. y÷kd .ekSug ksmK
q ;dj ,nd.; hq;= h' TRI TRI
DT1
KEN 16
5003 3052 /3
2' frda.hla je<§ug n,mdk mdßißl ;;a;aj ms<sn| TRI TRI
PK2 NAY 3
wjfndaOhla ;sìh hq;= h' 5004 3067
TRI
2043
3' úúO frda.hkag m%;sfrdaë f;a m%fNao ms<sn|
wjfndaOh ;sìh hq;= h'

4' frda.fha Ôjk pl%h fyd¢ka yodrd ta ms<sn| ukd


wjfndaOhlska isáh hq;= h· úfYaIfhka¦

• frda. ,laIK fmkajk wjêh"

• Ydl ;=< frda.h j¾Okh jk ld, iSudj"

• frda. îcdKq me;sfrk wjêh"

• ks¾foaYs; j.d l%u wkq.ukh lsÍu u.ska


frda.h j<lajd .; yels ld, iSudj"

• frda. j<lajd .ekSug ks¾foaYs; ridhksl l%u


Ndú; l< yels ld,h"
nqnq¨ wx.udr frda.h

48 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


• mdhk ld,hg t<eöug fmr kj j.djkays jiqka
fh§u"
• bvfï j,a me< md,khg Wo¨ jeks WmlrK
Ndú;fhka je<lS isàu"
5' l| Èrd hEfï frda. j<lajd .ekSu i|yd ksjerÈ
ld,hg lmamdÿ lsÍu" lmamdÿ w;= f;a m÷f¾
iels,a, u; Èk 2 - 3 la muK ;eîug bv yeÍu"
lmamdÿ lemqï ;,fha iy lf|a Èrd.sh ia:dkhka
ys nDfkda,shï jeks wdrlaIl ridhk øjH wdf,am
lsÍu"
6' uereKq f;a m÷rl uq,a frda.hl ,laIK fmkakqï
lrhs kï tu f;a m÷r .,jd uq,a mÍlaId lr n,d
frda.h ikd: l< miq tu m÷r jgd we;s ;j;a
f;a m÷re jghla .,jd bj;a lr tu ia:dkfha ìu
ilia lr wk;=rej udkd ;DK j.d lsÍu"
7' f;a bvul ksrka;rfhkau ld,Sk f;a frda.hla
wdrïN jk ia:dk y÷kdf.k tu frda.hg ys;lr
my;rg l| ms<sld frda.h mßir ;;a;aj meñ‚ ú.i bvfï frda.h wdrïN ù
we;a oe hs by; ia:dkhka mßlaId lr n,d j<lajd
.ekSug mQ¾j Wmdhka fh§u"
j.=j 18( l| ms<sld frda.hg m%;sfrdaë my;rg
m%foaYhg ks¾foaYs; f;a m%fNao
l| ms<sld frda.hg m%;sfrdaë f;a m%fNao
DG 39 TRI 2022 TRI 4004 TRI 4053 TRI 62/5
DG 7 TRI 2025 TRI 4007 TRI 4054 TRI 62/6
H 1/ 58 TRI 2027 TRI 4049 TRI 4059
KP 204 TRI 3069 TRI 4052 TRI 4061
S 106 iqÿ uq,a wÕ=re uq,a frda.h l¿uq,a frda.h r;= uq,a frda.h

2' úúO j.d l%u wkq.ukh( WodyrK f,i uq,a frda.


me;sÍu j<lajd .ekSug uq,a frda.hla wdidÈ; f;a
8' hï fyhlska frda. ,laIK u;=ù tk nj fmfka
m÷re .,jd bj;a lr tu ia:dkfha ks¾foaYs; ld,
kï" frda.h j<lajd .ekSu i|yd ks¾foaYs; úI
iSudjla ;DK j.d lr mj;ajdf.k hdu"
Ndjfhka wvq lDIs ridhk j¾. ks¾foaYs;
3' frda.hlg ys;lr mßir ;;a;ajhka t<öug fmr wdldrhg" iSñ;j fh§u ^WodyrKhla f,i nqnq¿
frda. wdidokh j<lajd .; yels wdldrhg f;a wx.udrh j<lajd .ekSug ks¾foaYs; fldm¾ wvx.=
j.dj iQodkï lsÍu' WodyrK f,i fudaiï j¾Id È,Sr kdYl biSu&.
ld,h t<eöug fmr f;a j.dfõ fijK Ydl
lmamdÿj uÕska bvug ysre t<sh jeàug i,iajd
nqnq¿ wx.udr frda.h j<lajd .ekSug lghq;= lsÍu"
4' frda.hla je<£fï we;s yelshdj wju jk mßÈ
ks¾foaYs; f;a j.d l%u ksjerÈj wkq.ukh lsÍu¦
Wod( l| ms<sld frda.h j<lajd .ekSu i|yd¦
• ksjerÈj me< isgqùu"
• me< mqyqKq lsÍfï § iuyr m%foaYhkays w;= kjd
lre iú lsÍfï l%uh wkq.ukfhka je<lS isàu
^me< mqyqKq lsÍfï § w;= kjd lre iú lsÍfuka
f;a .fia fmd;a; ishqïj ydks ù l| ms<sld frda.
ldrl l| ;=<g we;=¿ úh yels ksid " úfYaIfhka"
my;rg m%foaYhkays fuu l%uh Ndú;h ks¾foaY
fkdlrhs&"

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


49
15'3 f;a j.dfõ y÷kd.;a frda. iy tajd j¾.SlrKh • l| l=Kq ùu frda.h ^uDf;damÔù È,Sr lsysmhla&
1' f;a m;%j,g je<foK frda. ^Leaf Disease& • wYaj fl¢ wx.udrh ^Horse Hair Blight&
• nqnq¿ wx.udrh ^Blister Blight& • lgq wx.udrh ^Thorny Stem Blight&
• l¿ wx.udrh ^Black Blight& • yhsf*dlaisf,daka l| Èrdhdu
• i¾fldiafmdfr,d frda.h ^Cercosporella disease& ^Hypoxylon Stem Blight&
• ÿUqre wx.udrh ^Brown Blight& • r;= u,lv frda.h ^Red Rust&
• w¿ wx.udrh ^Grey Blight& • f;,a me,a,ï frda.h ^Oil Spot Disease&
• *af,dahu l=Kqùfï ffjria frda.h 3' f;a uq,aj,g je<fok frda. ^Root Disease&
^Phloem Necrosis virus disease& • r;= uq,a frda.h ^Red Root Dise&
2' f;a l|g je<fËk frda. ^Tem Diseases& • l¿ uq,a frda.h ^Black Root Dise&
• l| mduq, iy w;= ms<sld frda.h • wÕ=re uq,a frda.h ^Charcoal Root Dise&
^Collar and Branch Cankers& • ÿUqre uq,a frda.h ^Brown Root Disease&
• l| iy w;= ms<sld frda.h • iqÿ uq,a frda.h ^White Root Disease&
^Tem and Branch Canker& • oïmeye uq,a frda.h ^Violet Root Disease&
• ms<sld iy m÷re ñhhEu
^Canker and Bush Dieback&

50 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


16 Pest management in tea
f;a j.dfõ m<sfndaO l<ukdlrKh
frda. wdidokhka fukau f;a j.djg m<sfndaOlhska 16'2 mßir ys;ldó f,i f;a j.dfõ m<sfndaO ydks
/ila o ydks lrk nj wm w;aoel we;s ksid f;a l<ukdlrKh(
j.dfõ m,sfndaOlhska l<ukdlrKh ms<sn| j wm
ie,ls,su;a úh hq;=h' 1' f;a frda. l<ukdlrKfha § fuka u mßir ys;ldó
f,i m,sfndaO ydks
f;a frda. fuka fkdj f;a m<sfndaO úúO;ajh b;d l<ukdlrKfha § o
úYd, h' fndfyda m<sfndaOlhska ikaêmdolhska uQ,sl;ajh Èh hq;af;a
fkdfyd;a wd;%fmdavd jxYfha i;=ka jk w;r ta i;a;aj j.d lsÍu i|yd
fldÜGdih ;=< úúO l=,hkag wh;a m,sfndaOlhska / úúO m,sfndaOlhskag
ila f;a j.djg ydks isÿ lrhs' tfia kuq;a" fï w;ßka m%;sfrdaë f;a m%fNao
f;a j.djg È.ska È.gu wd¾Óluh ydkshla isÿ lrk f;dard .ekSu ms<sn|j
m,sfndaOlhska m%udKh b;du;a w,am h' h' fuys§ tla tla
m%foaYhkays f;a
ksrka;rfhka f;a m÷rg ydks isÿ lrk m%Odk j.djkag nyq,j
fkdfyd;a uQ,sl m<sfndaOlhska jk my;rg iy ydkslrk m,sfndaOlhskag m%;sfrdaë f;a m%fNao j.d
Wvrg iÔù l|ka fõhka iy l| .=,a,ka f.a ydksh lsÍug uQ,sl;ajh Èh hq;= h'
ms<sn| jvd;a u ie,ls,su;a úh hq;= h' Bg wu;rj"
mdßißl fjkialï wkqj" ld,Skj f;a j.djg ydks 2' úúO j.d l%u wkq.ukh( WodyrKhla f,i
lrk m,sfndaOlhska j¾. lSmhla isák w;r fuu my;rg iÔù oej fõhkaf.a ydksh me;sr hdu
fndfyda m<sfndaOl ydks nyq, j oelsh yels jkafka j<lajd .ekSug" m<uq lmamdÿfõ isgu f;a m÷r
jif¾ úh<s ld,hkays § h' fyd¢ka msßiqÿ lsÍu iy lmamdÿ lemqï ;,fha
iy lf|a Èrd .sh ia:dkhka ys nDfkda,shï jeks
16'1 m,sfndaO l<ukdlrKfha § ie,lsh hq;= lreKq¦ wdrlaIl ridhk øjH wdf,am lsÍu'
1' f;a j.dfõ úúO j¾Ok wjia:djkays § Ydlfha 3' iÔù oej fõhkaf.a ydksh ;snQ bvula kej;
úúO ia:dkhkag ydkslrk m,sfndaOlhska y÷kd j.d lsÍfï § mer‚ j.dfõ f;a m÷re iy uq,a
.ekSug ksmqK;ajh ,nd .; hq;= h' ish,a, fyd¢ka bj;a lr" mi ilia lr" idudkH
2' m,sfndaO .yKh by, hdug fhda.Hh mdßißl ks¾foaYs; mqkre;a:dmkh ld,hg jvd jeä ld,hla"
;;a;aj ms<sn| wjfndaOhla ;sìh hq;= h' idudkHfhka jir 5 la muK" mi mqkre;a:dmkh
lr kej; j.dj i|yd fhdod.; hq;= h'
3' m,sfndaOlhskaf.a Ôjk pl%h fyd¢ka yodrd ta
ms<sn| ukd wjfndaOhlska isáh hq;= h¦ úfYaIfhka¦ 4' oaú;Shl m,sfndaO ydks we;s jkafka m%d:ñl
.eg¨jla uq,a lrf.k neúka tjeks oaú;Shl
• m<sfndaOlhd Ydlhg ydks lrk wjêhg ^Wod( m<sfndaO ydks j<lajd .ekSug kï m%d:ñl .eg¨j
lSg wjêhg& meñfKk ld, iSudj" ksrdlrKh l< hq;= h' WodyrKhla f,i oaú;Shl
m,sfndaO ydkshla jk li, fõhdf.a ydksh we;s
• ks¾foaYs; j.d l%u wkq.ukh lsÍu u.ska jkafka f;a m÷rej, Èrd .sh w;= ßls,s we;s úg h'
m<sfndaO ydks j<lajd .; yels ld, iSudj" lmamdÿfõ § Èrd .sh ish¨ fldgia bj;a lr m÷r
• m,sfndaO ydks j<lajd .ekSug ks¾foaYs; msßiqÿ lsÍfuka li, fõhdf.a ydksh j<lajd .;
ridhksl l%u Ndú; l< yels ld,h" yel'

• m,sfndaO ydksh wd¾Ólj ydksodhl uÜgug


m;aúh yels ld,h" wdÈ jYfhka
m,sfndaOlhskaf.a Ôjk pl%h ;=< úúO wjia:djka
y÷kd .ekSug yels úh hq;= h'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


51
j.=j 19( my;rg iÔù oej fõhkaf.a ydkshg m%;sfrdaë my;rg m%foaYhg ks¾foaYs; f;a m%fNao
my;rg iÔù oej fõhkaf.a ydkshg m%;sfrdaë f;a m%fNao
b;du;a m%;sfrdaë uOHia:j m%;sfrdaë
DG39 TRI 3025 TRI 4004 TRI 2022 TRI 4053
DG7 TRI 3047 TRI 4042 TRI 2025 TRI 4054
H 1/58 TRI 3055 TRI 4047 TRI 2027 TRI 4059
S 106 TRI 3069 TRI 4049 TRI 3014 TRI 4061
TRI 62/6 TRI 4052 TRI 3052 TRI 62/5
TRI 62/9

j.=j 20( f;a j.d m%foaYhkag ks¾foaYs; l| .=,a,df.a ydkshg m%;sfrdaë f;a m%fNao
l| .=,a,df.a ydkshg b;du;a m%;sfrdaë l| .=,a,df.a ydkshg uOHia:j m%;sfrdaë
W!j my;rg Wvrg ueorg W!j my;rg Wvrg ueorg
NAY3 DG39 N2 N2 K 145 KP 204 K 145 CY9
DG39 H 1/58 NAY3 DG39 TRI 4078 TRI 3025 CY9 CH13
DN TRI 4047 DN DN TRI 2027 TRI 3047 TRI 2043 K 145
TRI 2023 TRI 4004 TRI 777 TRI 2023 TRI 3018 TRI 3069 TRI 5001 TRI 2043
TRI 4042 TRI 62/6 TRI 4085 TRI 4047 TRI 3017 TRI 4061 TRI 5003 TRI 3025
TRI 4046 TRI 3055 TRI 4034 TRI 4042 TRI 2043 TRI 4059 TRI 5004 TRI 2027
TRI 4042 TRI 2023 TRI 3014 TRI 3013 TRI 4006 TRI 4067 TRI 3018
TRI 4054 TRI 4046 TRI 4055 TRI 3072 TRI 3017
TRI 3014 TRI 2027 TRI 3073 TRI 3013
TRI 4043 TRI 2043 TRI 4078 TRI 4006
TRI 4024 TRI 4014 TRI 3018
TRI 3013

16'3 f;a j.dfõ fld< lk o<Uqjd fkdfyd;a àfgdag%slaia àfgdaá%laia o<Uqjd md,kh i|yd j¾;udkfha
o<Uqjdf.a ydksh l<ukdlrKh id¾:lj l%shd;aul jk ffcj md,k l%uh 1935
jif¾ § muK y÷kajd § we;' cdjd rfgka y÷kajd
f;a j.dfõ ld,Sk m,sfndaOlhska w;ßka m%Odk ÿka uefl%dfikag%ia
jYfhka f;a j.djg wd¾Ól ydkshla isÿ lrkafka fydafudaksfha
fld< lk o<Uqjd fkdfyd;a fgdag%laia o<Uqjd úisks' keue;s ämafgrd
iuyr m%foaYhkays muKla ta yd iudk ydks isÿ lrk l=,fha mrfmdaIs
lyô,s o<Uqjd iy wfkl=;a fld< lk o<Uq j¾. lDñhd àfgdaá%laia
^j,s; o<Uqjka" ßls,s o<Uqj ka wd§& l<ukdlrKh o o<Uqjkaf.a isrer
fndfyda ÿrg tl iudk wdldrhg isÿ l< yel' u; ì;a;r ouk
àfgdaá%laia o<Uqjdf.a ydksh f;a j.dj ;=< ksÍlaIKh w;r tajdfhka
l< uq,a jljdkqfõ § tu o<Uqjka úkdY lsÍu i|yd ìysjk lSghka
fhdod .;a l%ufõoh jQfha" f;a m;%j, hg me;af;a úiska o<Uqjd úkdY
àfgdaá%laia ^Tea Tortrix& o<Uqjdf.a ydksh
;ekam;a lrk àfgdaá%laia i,Uhdf.a ì;a;r leo,s lr ouhs'
tl;= lr úkdY lr oeóu h' fuh mßirhg ydkslr fuu ffcj md,k l%uh kej; kej; f;a lafIa;%hkag
fkdjk l%uhla jk w;r j¾;udkfha § o o¿ fk,k y÷kajd§u wjYH fkdjk w;r àfgdaá%laia .yKh
lïlrejka yg úfYaI Èß.ekaùula u.ska ì;a;r jeä jk úg uefl%dfikag%ia .yKh jeä ù àfgdaá%laia
leo,s tla/ia lr fuu m,sfndaOlhd l<ukdlrKh ydksh iajNdúl md,khlg k;= fjhs' flfia
lsÍu id¾:lj isÿ lrkq ,nhs' kuq;a" mßir fjkialï fyda j.d lghq;=j, n,mEï
ksid fuu ffcj md,k hdka;%Kh wvd, jqjfyd;a
àfgdag%slaia .ykh wd¾Ólj ydksodhl uÜgug by<
hk w;r tys§ ks¾foaYs; ridhksl md,k l%u wkq.
ukh l< hq;= fjhs'

52 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


16'4 fgdag%laia o<Uqjdf.a ydksh l<ukdlrKh i|yd 3' l,d;=rlska yuqjk m,sfndaOlhska ^Occasional
fmrfudaka W.=,a Ndú;h Pests& ( fuu m,sfndaOlhska l,d;=rlska yuqjk
kuq;a wd¾Ól jYfhka ydks isÿ lrhs'
fgdag%laia o<Uqjdf.a ydksh i|yd ys;lr ld,.=K
;;a;aj we;s úg àfgdaá%laia .yKh by< hk nj fmkS • lïì,s mKqjka ^White grubs&
hhs kï lafIa;%fha fmrfudaka W.=,a wgjd fgdag%lai
.ykfha fjkiaùu wëlaIKhlr ta wkqj ks¾foaYs; • r;= l| o<Uqjd ^Red-borer&
wdldrhkag o<Uqjdf.a ydksh l<ukdlrKh i|yd • fldrfmd;= lDóka ^Scale insects&
l%shd ud¾. .; hq;= h'
• l=ä;a;ka ^Aphids&
m,sfndaO l<ukdlrKh i|yd j.d l%u" hdka;%sl
md,k l%u" ffcj md,k l%u yd ridhksl md,k • ,hs.ia ul=Kka ^Lygus bug&
l%u we;=,;a taldnoaO m,sfndaO l<ukdlrK
m%fõYhla wkq.ukh lsÍu f;a m¾fhaIK wdh;kfha • l=yqUqjka ^Ants&
ks¾foaYhhs' 4'oaú;Shsl m<sfndaO (Secondary Pests) ( m%d:ñl
.eg¨jla uq,a lrf.k tjeks oaú;Shl m<sfndaO
ydks we;sfõ' Wod' ;jdka j, c,h neihdu ÿ¾j,
;;a;ajhka hgf;a msá ul=Kkaf.a ^Mealy bug&
ydksh we;sùu'
5' iq¿ m,sfndaOlhska ^Minor Pests&( ie,lsh hq;= f,i
f;a j.dfjka fmdaIKh jk kuq;a fnfyda ÿrg
wd¾Ól ydks we;s fkdlrhs'
• iuQy o<Uqjd ^Army worms)
• nE.a mKqjka iy orñá mKqjk
^Bag worms and faggot worms)
• fld< lmk o<Uqjd ^Cut worms)
• ñKqï o<Uqjka ^Geometrid caterpillars)
l| .=,a,df.a ydksh ^SHB damage&
• fld<meye fc,áka mKqjd ^Green Gelatin Grub&
• fmdlsßis o<Uqjd ^Lobster caterpillar&
16'5 f;a j.dfõ lDñ yd uhsgd m,sfndaO ydks
• j<s; o<Uqjd ^Looper caterpillar&
1' m%d:ñl$m%Odk m,sfndaOlhska ^Primary/Key
Pests):( iEu ld,hlu ydks uÜgug <Õd fõ' • ,hs.ia ul=Kd ^Lygus bug&
• l| .=,a,d ^Shot hole borer& • f;a l=ä;a;d ^Tea aphids&
• Wvrg iÔù oej fõhk • msá ul=Kka ^Mealy bug&
^Up country Live wood termite& • f;a m;% lkskakd ^Tea leaf miner&
• my;rg iÔù oej fõhka • f;a m;% yl=,kakd ^Tea leaf roller&
^Low country Live wood termite&
• f;a uÿre ul=Kd ^Tea mosquito bug&
2' iD;=uh m,sfndaOlhska ^Seasonal Pests& ( úh<s
ld,.=Kh ;=< iD;=uh m,sfndaOl ydks me;sf¾' • me< uelald (Thrips)
• fgdag%laia fld<lk o<Uqjd ^Tea Tortrix& • ßls,s o<Uqjd ^Twig caterpillar&
• lyô,s o<Uqjd ^Nettle grubs&
• r;= yïfn,a,ka ^Red slug&
• uhsgdjka ^Mites&

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


53
17 Integrated management of
Nematode pests
jgmKq m,sfndaOlhska taldnoaO
l<ukdlrKh
zjgmkqjkaz f,i fmdÿfõ y÷kajk Ydl mrfmdaIS by; ish¨u ,laIKhkaf.a m%;M s ,hla f,i f;a m÷f¾
fkufgdavdjka wkaùlaIh S m,sfndaOlfhls' fuu wiajekak ishhg 40 lska muK my; jeàug bv we;'
mrfmdaI;s fkufgdavd úfYaI f;a ;jdka iy$fyda f;a
bvïj,g wdidokh jqjfyd;a wfkl=;a m,sfndaOlhska f;a j.dfõ úúO j¾Ok wjia:djka ys jgmKqjka
fuka fkdj u¾Okh lsÍug b;du;a wmyiq h' tneúka" u¾okh i|yd ks¾foaYhka f;a m¾fhaIKdh;kh u.ska
m%;l
s drh ,dNodhS fkdjk neúka m%;l s drhg jvd ksl;
= l
a r we;s pl%f,aL u.ska j.dlrejkaj oekqj;a lr
je<elaùu iy mQ¾jdrlaIdj jeo.;a fõ' we;'

f;aj,g n,mdk m%Odk mrfmdaI;


s fkufgdavd úfYaI 17'2 f;a ;jdkays jgmKq wdidokh j<lajd .ekSu
jkafka( f;a ;jdka i|yd Ndú; lrk mia OQulrKh u.ska
• m%eáf,kapia Æidhs ^Pratylenchus loosi& ^Pl'& tajdfha isáh yels jgmKqjka iyuq,ks a u úkdY lr
;jdka u¨ msrùu i|yd fhdod .; hq;= h' ;jdka md;a;s
• /fvdf*d,ia isñ,Sia ^Radopholus similis& ^RS& o ta wdldrhgu OQulrKh l< hq;= h'
• fuf,dv.hsks fn%úfldavd ^Meloidogyne brevicaud& f;a ;jdka i|yd Ndú; lrk c,h jgmKq wdidokhka
^Mb'& f.ka f;dr úh hq;= w;r ta i|yd ;jdka wi, ilia lr
.;a .eUqr <s|lska c,h ,nd .; hq;= h' c,h fjk;a
17'1 jgmKq m,sfndaOlhkaf.a ydks ,laIK m%Njhlska ,nd .kafka kï tajd ;jdfka Ndú;hg fmr
^Symptoms of Nematode damage& f;a m¾fhaIK wdh;kfha ks¾foaY;s wdldrfha wj,ïNk
gexls yryd tla/ia lr Ndú;hg .; hq;= h'
jgmKqjka f.ka ydkshg m;a f;a m÷rej, uq,a ÿUqre
meyehla .kakd w;r úh¨Kq iajNdjhla fmkajhs' tfuka u wjg f;a bvï yryd ;jdkg c,h .,d tau
je,elaúh hq;= w;r fjk;a bvïj,ska f.k wd mia f;a
m%eáf,kapia Æidhs ^Pl& iy /fvdf*d,ia isñ,Sia ^RS&
;jdka wi, /ialr ;nd .ekSu o fkdl< hq;= h'
jgmKqjka wdidokh jQ uq,j a , ir, uereKq ia:dkhkays
úúO m%udKhkaf.a ,m oelsh yel' 17'3 kj j.djkays jgmKq wdidokh j<lajd .ekSu
jgmKq wdidok ksid f;a Ydlfha Èßh wvq jk w;r" mer‚ f;a j.djla bj;a lr kej; j.d lsÍug
c,h yd fmdaIl wjfYdaIKh wvq jk ksid Ydlh n,dfmdfrd;a;= jkafka kï tu bvfï f;a bj;a lsÍug
ÿ¾j, ù fjk;a frda. iy m<sfndaO ydkSkg
a myiqfjka udi yhlg muK fmr jgmKq wdidokh ks¾Kh i|yd
md;% fõ' mia ksheÈ ,nd .; hq;= h'
f;a m÷re l=re ùu" m~q meye .ekaù m;% ly meye;s jgmKq úYaf,aIK jd¾;djkag wkqj kej; j.d lsÍug
fld< mdg ùu" u,a iy f.ä yg .ekSu jgmKq wfmalIa ;
s bvu wju jYfhka udi 18 l muK ld,hla
wdidok ksid f;a Ydlfha meyeÈ,sj fmkakï q lrk udkd" f.!;ud,d fyda CO3 ;DK u.ska mqkre;a:dmkh
,laIKhka h' l< hq;= h' flfia kuq;a bvfï wdidokh ù we;af;a
RS jgmKqjka kï mi mqkre;a:dmkh i|yd Ndú; l<
jgmKq wdidok ksid Ydlfha fmdaIl uq,a wvq jk w;r
hq;f
a ;a udkd ;DK mu‚'
th Ydlh kshx ;;a;j a hkag Tfrd;a;= §fï yelshdj
ÿ¾j, lrhs'

54 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


jgmKq ydks j<lajd .ekSu i|yd jvd;au úYajdiodhl fldfydU mqkk
a lal= .%Eï 250 la fldïfmdaiÜ
a lsf,da.E% ï
mshjr kï j.d lsÍu i|yd jgmkq ydkshg m%;f s rdaë fyda 2 la muK iuÕ ñY% lr fhÈh hq;= h'
jgmkq ydksh ord.; yels f;a m%fNao f;dard .ekSu h'
bvfï md¿ ia:dkhkays jgmKq W.=,a fnda. iy jgmKq
f;a me< isgù
q fï § jgmKqjka f.ka jeä wdrlaId ùula .ykhka md,kh lrk m,sfndaOkdYl .=Khka iys;
i|yd f;a m¾fhaIKdh;kh úiska ks¾foaY; s jgmKq Ydl j¾. j.d lr ksrka;rfhkau tajd lmd mig tla
kdYl ks¾foaY; s wdldrhg f;a isgj
q k j,g fyd¢ka ñY% l< hq;= h'
l< hq;= h'
17'5 jgmKq W.=,a fnda. iy m,sfndaOkdYl .=K iys;
17'4 jevqKq f;a j.djkays jgmKq wdidok j<lajd .ekSu Ydl j¾.¦
^Prevention of Nematode infestation&
jgmKq wdidokhkaf.ka f;a j.djg jk ydks wju lr
.ekSu i|yd bvu lmamdÿ lsÍug fmr i;s 8 l muK
j;a o¿ úrdu ld,hla ,nd Èh hq;= h'
odiafm;shd u,a rglcq j,a iQßhldka; wdvf;davd
lmamdÿ l< bvul lmamdÿfjka miq uÜgï lmk (Tagete ssp) (Arachis pintoii) (Tithonia (Adathoda
wjia:dfõ § f;a m¾fhaIKdh;kh ks¾foaY; s jgmKq diversifolia) vasica)
kdYl ks¾foaY;
s wdldrhg tla tla f;a m÷re jgd fhÈh
hq;= h' u,a rglcq (Arachis pintoi) odiafm;shd (Tagete ssp.) j,a
iQßhldka; (Tagete ssp.) mdjÜgd fkdfyd;a wdvf;davd"
jgmkqjka g f;a m÷re olajk iajNdúl m%;fs rdaOh (Tithonia diversifolia) j,a lmqre (Adathoda vasica)"
jeä ÈhqKq lsÍu yd mfia isák jgmKq .yKh ffcj s dkq ,õ .%dia (Eragostis curvula)" iy iejekaord
wm%l
úoHd;aulj md,kh lsÍu i|yd tla f;a m÷rlg (Vetiveria zizanoides)

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


55
18 :HHGPDQDJHPHQWLQWHDƩHOGV
f;a bvï ys j,ame< l<ukdlrKh
j,a me,Eá iQ¾hdf,dalh" fmdaIH mod¾: iy c,h i|yd wjg" j,a me< j,ska f;drj mj;ajd f.k hEu
f;a me< iuÕ ;r. lrhs' ;j o" tajd fmdfydr fh§u" i|yd yels iEu ia:dkhlu fld< fmdfydr fNda.
lmamdÿ lsÍu" uq,¨
a lsÍu" o¿ fk,Su jeks lafIa;% j.d fyda iejekaord" udkd ;DK" u,a rglcq" n%eflaßhd
lghq;= j,g o ndOd lrhs' tu ksid f;a bvfï j,a me< ^Brachiaria brizantha) jeks Ydl j.d lsÍu"
md,khlska hq;j= ;nd .ekSu jeo.;a h'
9' md,kh lsÍug wmyiq l+É (Panicum repens) jeks
f;a bvfï j,a me< md,kh i|yd f;a m¾fhaIKdh;kh ;DK jeù we;s ia:dkhka ys n%eflaßhd ;DK j.d
ks¾foaY lrkq ,nkafka taldnoaO j,a me< md,k lsÍfuka l+É j¾Okh ÿ¾j, fjhs'
l%ufõohka h' j.d l%u wkq.ukh" hdka;l s% j,a me<
md,k l%u" w;ska j,a me< md,kh" j,a me< we;s ùu 18'2 hdka;%slj j,a me< l<ukdlrKh
j<lajd .ekSu" ffcj j,a me< md,kh" yd wjidk (Mechanical weed management)
Wml%uh f,i ks¾foaY;s j,akdYl Ndú;hhs'
j,a me< l<ukdlrKh i|yd hka;% Ndú;h i,ld
f;a bvï ys j,a me< l<ukdlrKfha uQ,l s u mshjr ne,Sfï § mi fia§ hdug we;s bvlv ms<n
s | ie,ls,u
s ;a
jkafka bvfï j,a me< we;sùu j<lajd .ekSu úh hq;= h' Wo¨ jeks WmlrK f;a bvïj, j,a md,kh
h' mdßißlj jvd;au ys;ldñ" wd¾Ólj ,dNodhS" i|yd fhdod .ekSfuka u;=mg s mi fia§ hdug we;s
m%dfhda.l
s j ld¾hlaIu" j,a me< md,k l%ufõoh fuhhs' bvlv b;du;a jeä ksid f;a bvïj, fujeks WmlrK
Ndú;h ;ykï lr we;'
18'1 mßir ys;ldó j<a me< l<ukdlrKh
(Environment friendly weed management) flfia kuq;"a mdxY= Ldokhg Woõ fkdlrk zn%Ia lg¾z
f,i y÷kajk bkaOk u.ska l%hs d lrk ;Kfld< lmk
f;a j.dlrk m%foaYhka ys j¾Idm;k rgdj ie,ls,,a g hka;% j,a me< md,kh i|yd ld¾hlaIuj yd ,dNodhS
f.k úúO j,a me< md,k l%u we;=<;a lr úêu;a j,a f,i fhdod .; yels nj fmkS f.dia we;'
me< md,k jevigykla ms<f s h, lsÍu j,a md,kfha
uQ,l
s u mshjrhs' flfia kuq;"a È.ska È.gu j,a md,kh i|yd zn%Ia lg¾z
Ndú;hg .ekSu ksid mi u;=mg s ;DK iy wfkl=;a
1' bvfï me< isgjQ jydu lemQ ;DK fhdod mi wdjrKh j,a me< u.ska nqu;
q r= eKla fuka iEfok ksid mi ;=<g
lsÍu" c,h we;=,ù a u j<lajd,hs' tu ia:rh ì| oeóu i|yd
2' bvfï f;a fma,s w;r iy md¿ ia:dkhkays fld< f;a m¾fhaIKdh;kh ks¾foaY lr we;s wdldrhg f;a
fmdfydr fnda. j.d lsÍu yd tajd lmd fmdf<dj fma<s w;r mi uq,¨ a lsÍu l< hq;= h'
wdjrKh lsÍu"
3' bvfï f;a j.d lsÍug fkdyels ia:dkhka ys udk
m÷re isgj
q d ksrka;rfhka lmd mi jiqka lsÍug fhdod
.ekSu"
4' bvfï wdjrK fnda.jeùu iy uDÿ j,a me< b;sß
lsÍu¦ fuu.ska wkjYH iy md,khg wmyiq j,a me<
iE§u j<lajd .; yel"
5' jiqka f,i lD;%u
s lDIsld¾ñl fmd,s;k
S a Ndú;hg
.ekSu"
6' blauksku
a bvu wdjrKh jk mßÈ f;a m÷rej, m;%
úhk f.dv kxjd .ekSu"
7' bvfï we;s j,a me< u,a msmu S g fmr w;ska .,jd
bj;a lsÍu yd tajd fldïfmdaiÜ
a f,i ilia lr kej;
bvug tl;= lsÍu"
8' f;a bvu wjg" bvfï udhsïys" mdrj,a fomi" Èhl÷re

56 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


19 Agri.-Extenion, Information and
Technology Dissemination
lDIs jHdma;sh" f;dr;=re yd
;dlaIK iïfma%IKh
lDIsld¾ñl ixj¾Okfha moku wod< f;dr;=re 19'2 f;dr;=re yd ;dlaIKhkaf.a iajNdjh
iy ;dlaIKhka ks¾udKh lsÍu yd ta ;dlaIKhka
j.dlrejka úiska ksjerÈj Ndú;hg .ekSu h' iEu ;dlaIKhlau f;dr;=rla jk w;r ish¨u
f;dr;=re ;dlaIKhka fkdfõ'
jákd ;dlaIKhla ks¾udKh l< o th j.dlrejka
úiska mßyrKh fkdlrkafka kï ta fjkqfjka ish¨u f;dr;=re iajNdjhka folla hg;g .; yel'
isÿ l< wdfhdackh" jeh l< Y%uh" oekqu yd ld,h 1' uDÿ f;dr;=re$ixfla;d;aul f;dr;=re
wmf;a hEula isÿ fõ'
^Soft Information&
tfukau fl;rï uqo,la wdfhdackh lr" Wiia
2' øjHuh f;dr;=re ^Tangible/hard Information&
oekqula Ndú; lr" jákd ld,hla lemlr ksmo jQ
;dlaIKhla jqj o th j.dlrejkaf.a wjYH;djg 19'2'1 uDÿ f;dr;=re( WodyrK¦ ,sÅ; f;dr;=re"
wod< fkdfõ kï th lsisfia;a u m%fhdackhla ke;' PdhdrEm" Ñ;%mg wdÈh"' fïjd fndfydaúg ixfla;
wdldrfhka mj;sk w;r oekqu ÈhqKq lsÍug fyda
wjYH tfuka u wod< kj ;dlaIKhka m¾fhaIlhka
hdj;ald,Sk lsÍug" wdl,am fjkia lsÍug WmldÍ
úiska hï wdfhdackhla oekqula iy ld,hla jeh
fõ' uDÿ f;dr;=re i|yd wjYH wjldYh iy tajd
lr ksmo jqj o tajd ;dlaIK iïfma%IKh lrkakka
iïfma%IKhg wjYH ld,h idfmalaIj b;d wvq
tkï jHdma;s ks,OdÍka$jHdma;s ldrlhska yryd j.d
h' f;dr;=re ikaksfõok ;dlaIKh yryd tajd
lrejka fj; f.k hEu isÿ fkdfõ kï th o úYd,
iïfma%IKh myiq w;r" .nvd lr ;nd .ekSu"
kdia;shls'
úYaf,aIKh" fjkia lsÍu" iïfma%IKh i|yd iQodkï
lreKq ish,af,a u iïm%hqla;h kï f.dùkaf.a wjYH;dj lsÍu" wdÈh mß.Kl yd f;dr;=re ;dlaI‚l fuj,ï
kag .e,fmk ;dlaIKh úoHd{hka$;dlaIKfõ§ka yryd myiqfjka isÿ l< yel'
ksmoúh hq;= w;r jHdma;sfõ§ka$jHdma;sldrlhska
fndfyda f;dr;=re ikaksfõok kd,sldjka ìysù
tu f;dr;=re yd ;dlaIKhka fkdmudj j.dlrejka
we;af;a uDÿ f;dr;=re iïfma%IKh i|yd h' WodyrK
fj; iïfma%IKh l< hq;=h hkak h'
f,i rEmjdysksh" .=jka úÿ,sh" f;dr;=re ;dlaI‚l
19'1 fhda.H ;dlaIKh ;sìh hq;= ,laIK ikaksfõok fuj,ï" iqyqre cx.u ÿrl:k" fmd;am;a"
^Characteristics of appropriate technology&¦ PdhdrEm ùäfhda wdÈh ish,a, uDÿ f;dr;=re
iïfma%IKh isÿ lrhs'
1' ;dlaI‚lj ksjerÈ nj iy fhda.H nj"
f;a j.d lsÍu iïnkaO uDÿ f;dr;=re i|yd WodyrK
2' wd¾Ól jYfhka ,dNodhs nj" kï f;a ;jdkla ms<sfh, lr .kakd wdldrh" lmamdÿ
lrk wdldrh" ld,.=K f;dr;=re" f;a j.dfõ
3' m%dfhda.slj Ndú; lsÍug myiq nj yd Ndú;hg m,sfndaOlhskaf.a PdhdrEm" j.dfõ Ndú; lrk
.; yels nj" fmdfydr" ñ, o¾Yk wdÈh hs'
4' idudchSh jYfhka ms<s .ekSu" 19'2'2 øjHuh f;dr;=re( WodyrK¦ j.djlg wjYH
5' mdßißl jYfhka ys;ldó nj" ish¿ fhojqï ^fmdfydr" îc" lDIs ridhk wdÈh&
hka;%" WmlrK wdÈh"' m¾fhaIlhka$ ;dlaIKfõ§ka
;dlaIKhla fujeks .=Kdx.hkaf.ka mßmQ¾K úiska øjHuh f;dr;=re ks¾udKh lr" ie,iqï lr"
fkdfõ kï th jHdma; fiajdjla $;dlaIK yqjudre bÈßm;a lsÍfuka miq fïjd hdka;%slj fyda fjk;a
fiajdjla yryd m%pdrKh$iïfma%IKh lsÍu wmyiq l%shd mámdáhla ;=<ska ;dlaI‚l Ys,amSka úiska
fyda fkdyels h' f.dvke.sh hq;= h' øjHuh f;dr;=re mßyrKh iy
.nvd lsÍu i|yd jeä wjldYhla wjYH jk w;r
iïfma%IKh i|yd jeä úhoula iy ld,hla .; fõ'
oekqu" wdl,am" fukau ksmqK;dj h iy mqyqKqj ÈhqKq
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
57
lsÍug fuu ;dlaIKhka Ndú;hg .; yel' fujka ;dlaIKhka mßyrK oduh ;=< f;dr;=re ikaksfõok
;dlaIKhka fhdod .ekSfï yelshdj idfmalaIj wvq h' ;dlaIKhka$f;dr;=re ms<sn| oekqj;a lsÍug ikaksfõok
f;dr;=re ;dlaIKh Ndú; l< o" .nvd lsÍu" ilia lsÍu i|yd iqÿiq ia:dk" ieliqï uOHia:dk" j.d
N+ñ" .nvd myiqlï iy iïfma%IKh i|yd m%jdyk myiqlï ksis mßÈ ;sìh hq;=h' j¾;udkfha fõ.fhka
ÈhqKqjk —l=ßh¾ fiajdjka— fujka f;dr;=re iïfma%IKh$m%jdykh iy iemhqu i|yd by< fufyjrla bgq
lrhs'
f;a l¾udka;h ;=< ksIamdok l%shdj,shg Rcqju odhljkafka fuu øjHuh f;dr;=re h' WodyrK f,i f;a
me<" kj m%fNaohkaf.a f;a ßls,s" fmdfydr ñY%K" Èhr fmdfydr j¾." hka;% iQ;% wdÈh øjHuh f;dr;=re
hg;g .efka'
wka;¾cd,fha B-fí (e-bay) jeks ihsn¾ wjldY.; fj<|fmd< yryd fuu øjH ms<sn| oekqj;a lsÍu;a"
wf,ú lsÍu;a isÿ l< yels w;r l=ßh¾ fiajdjka yryd fyda fjk;a mqoa.,sl m%jdyk fiajdjla yryd fïjd
mdßfNda.lshd fj; iemhsh yel' ihsn¾ wjldY.; nexl= fiajdjka yryd fyda iqyqre cx.u ÿrl:k jevigyka
yryd uqo,a f.ùu isÿ l< yel'
19'3 uDÿ f;dr;=re iïfma%IKh i|yd fhdod .; yels f;dr;=re iïfma%IK kd,sld(

f;dr;=re iïfma%IK kd,sld f;dr;=re bÈßm;a lrk udOHh


idïm%odhsl kd,sld (Conventional Communication Channels)

foaYK$iïuka;%K$idlÉPd l:kh$rEm$ùäfhda
uqøs; udOH$fmd;a m;a$fmdaiag¾ia ,sÅ; udOH" jpk$PdhdrEm$rEm igyka
l:kh" rEm" ùäfhda" wdo¾YK kso¾Yl" iajNdúl kso¾Yl"
mqyqKq jevuq¿
m%dfhda.sl mqyqKq
m%o¾Yl jevigyka ^m%;sM, m%o¾Yl"
l:kh" rEm" ùäfhda" wdo¾YK kso¾Yl" iajNdúl kso¾Yl
l%shdj,sh m%o¾Yl&
ia:djr ÿrl:k l:kh$idlÉPd
.=jkaúÿ,sh l:kh$iÔù idlÉPd
rEmjdysksh l:kh$rEm$ ùäfhda$ iÔù ùäfhda jevigyka$ iÔù idlÉPd
Ñ;%má$ùäfhda ùäfhda jevigyka
fg,skdgH$ùÈ kdgH l:kh$iÔù rx.kh$ks¾udKd;aul l:kh
kQ;k kd,sld (Modern Communication Channels)
wka;¾cd,h mokï lr .;a ;dlaIK iudc udOH cd,d ^hQáhqí" jÜiawema wdÈh&
l:kh" PdhdrEm" iÔù ùäfhda" wka;¾ l%shdldÍ uDÿldx."
iqyqre cx.u ÿrl:k wka;¾cd, myiqlï" iudc udOH cd,d myiqlï" úoahq;a ;eme,a"
ùäfhda iïuka;%K" wka;¾ l%shdldÍ idlÉPd
PdhdrEm" iÔù ùäfhda" wka;¾ l%shdldÍ uDÿldx." wka;¾cd,
mß.Klh$mqoa.,sl cd,d iïnkaO;d$
myiqlï" iudc udOH cd,d myiqlï" úoaHq;a ;eme,a" ùäfhda
/yeka rys; iïfma%IK myiqlï
iïuka;%K" wka;¾ l%shdldÍ idlÉPd
mß.Kl.; bf.kqï øjH wka;¾ l%shdldÍ ;dlaI‚l jevigyk
ùiSã-ãùã ùäfhda jevigyka

19'4 øjHuh f;dr;=re iïfma%IK oduh( 19'5 j.dlrejka iy iïm;a úYaf,aIKh ^Growers and
Resources analysis&
• wka;¾cd,h$iqyqre cx.u ÿrl:k iy tajdfha
jevigyka$úoHq;a jdKscHh ^eCommerce& jvd fhda.H ;dlaIK yqjudre$jHdma;sh l%ufõoh
ks¾Kh lsÍfï uQ,sl mshjr j.dlrejka iy Tjqkaf.a
• l=ßh¾ fiajdjka ^Courier service& iïm;a ^f;a bvu&" j.d lrk rgdj iy ;dlaIK
• mqoa.,sl fhojqï m%jdyk fiajdjka Ndú;h wdÈh úYaf,aIKh hs'

• úfYaI fõ.j;a ;eme,a fiajdjka ;dlaIK iïfma%IKfha § ;dlaIK yqjudre l%ufõoh


ks¾Kh i|yd j.dlrejkaf.a jhi" wOHdmk uÜgu"
^Speed Post, Logi-post& yelshdjka" wd¾Ól ;;a;ajh" iudc jgmsgdj wd§
,laIK ms<sn| úuis,su;a úh hq;= h'
• ndr ÿka miq uqo,a f.ùï fiajdjka ^Cash on delivery&

58 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


tfukau" j.d ;dlaIKhka Ndú; lrk j.d N+ñfha tla tla ;;a;ajhkag .e,fmk ;dlaIK lÜg,hka
iajNdjh ms<sn|j o úYaf,aIKh l< hq;=h' (Technology packages) ms<sfh, lr" ta ta
;dlaIKhka iïfma%IKh i|yd .e,fmk jHdma;s
19'5'1 j;= ysñhka j¾.SlrKh ^Categorization of tea l%ufõohka f;dard .; hq;= h'
land owner&
19'6 f;a l¾udka;h ;=< ;dlaIK yqjudre lghq;= i|yd
fuys § WodyrKhla f,i j;= ysñhka ldKav ;=klg Ndú; l, yels kj ixkaksfõok ;dlaI‚l fuj,ï
j¾.SlrKh lr we;'
19'6'1 wka;¾cd,h yd iqyqre cx.u ÿrl:kh yd
A fhojqï myiqfjka ,nd.; yels" ;dlaIKh iy iïnkaO kj ;dlaI‚l fuj,ï
f;dr;=re" ICT idlaIr;dj by<" W.;a iy iudc-
wd¾Ól jYfhka Yla;su;a l=vd j;= ysñhka úoaHq;a ;emE, ^Email&" úlsmSähd ^Wikipedia&" íf,d.a
^Blogs&" hQ áhqí ^You tube& " m¾fhaIK oajdrh
B fhojqï myiqfjka ,nd.; yels iy iudc-wd¾Ól ^Researchgate&" iQï iïuka;%K fõÈldj ^Zoom
jYfhka Yla;su;a kuq;a wvq wOHdmk uÜgu" ICT Video Communications&" uhsfl%dfid*aÜ àïia
idlaIr;dj wvq l=vd j;= ysñhka iïuka;%K fõÈldj (Microsoft Teams)
C wvq wOHdmk uÜgu" ICT idlaIr;dj wvq" fhojqï" 19'6'2 wka;¾cd,h ;=< we;s .+.,a ^google& mokï
;dlaIK" f;dr;=re myiqfjka ,nd.; fkdyels iy lr.;a myiqlï
iudc-wd¾Ól jYfhka ÿmam;a l=vd j;= ysñhka
.=.,a úoHd¾Óhd ^Google Scholar&" .=.,a ia,hsâia
19'5'2 f;a j;= j¾.SlrKh ^Google slides&" .=.,a is;shï ^Google maps&".+.,a
^Categorization of tea lands and resources) w¾;a ^Google earth&" .+.,a v%hsõ ^Google drive&" .+.,a
Èk o¾Ykh ^Google calendar&" .+.,a mßj¾;lh
fuys § l=vd f;a j;= o ldKav ;=klg j¾.SlrKh ^Google translator&" .+.,a PdhdrEm ^Google photos&"
lr we;' .+.,a iïuka;%K fõÈldj ^Google meet&" .+.,a
1' by< M,odhs;djla we;s" jhi wvq f;a j.djla iys;" fvdlaia ^Google docs&" .+.,a mka;s ldurh ^Google
fhda.H mila iys; f;a bvï" classroom& .+.,a íf,d.¾ ^Google blogger&" .+.,a
fmdaru ^Google forms&" .+.,a hdj;ald,Sk lsÍu
2' oekg wvq M,odhs;djla we;s f;a iys;" kuq;a by< ^Google update&
úNj M,odhs f;a bvï"
19'6'3 iqyqre cx.u ÿrl:k fhojqï (apps)
3' oekg wvq M,odhs iy wvq úNj M,odhs bvï kqiqÿiq
mila iys; f;a bvï 19'7 ;dlaIK Ndrldr;ajh
^Technology Stewardship&
j.=j 21( f;a j;= j¾.SlrKh ^1 - 3& iy j;= ysñhka
j¾.SlrKh ^A - C& wkqj j.d rgdj iy f;dr;=re
;dlaIK yqjudre$jHdma;sh l%ufõo f;dard .ekSu

A B C
1 iQlaIu GAP$;sridr iykdOdr iy fhojqï
lDIsl¾uh - j.djla$ idudkH iemhqu yryd GAP$
ICT mokï jQ jHdma;s lghq;= ;sridr j.djla$
jHdma;s lghq;= idudkH jHdma;s lghq;=
2 kej; j.d kej; j.d lsÍu$ iykdOdr iy fhojqï
lsÍu$ md¿ md¿ isgqùu$ w;=re iemhqu yryd kej;
isgqùu$ w;=re fnda. j.dj GAP $ j.d lsÍu$ md¿ ;dlaIK Ndrlrejka hkq m%cdjlf.a ;dlaIK
fnda. j.d ;ks mqoa., jHdma;s isgqùu$ w;=re fnda. wjYH;d wjfndaO lr .ekSu i|yd tys l%shdldÍ;ajh
$GAP$ ICT lghq;= j.dj$GAP idudkH ms<sn| m%udKj;a m<mqreoaola we;s mqoa.,hka jk
mokï jQ jHdma;s jHdma;s lghq;=
lghq;=
w;r tu wjYH;d wduka;%Kh lsÍfï § kdhl;ajh
.ekSug ;dlaIKh ms<sn| m%udKj;a m<mqreoaola o
3 w;=re fnda. w;=re fnda. j.d w;=re fnda. j.d lsÍu$
j.d lsÍu$fnda. lsÍu$fnda. úúOdx.S fnda. úúOdx.SlrKh Tjqkg we;' ;dlaI‚l Ndrldr;ajh hkq kdhl;aj
úúOdx.S lrKh$;ks mqoa., idïm%odhsl kuq;a mßir N+ñldjla jk w;r th zf;dr;=re ;dlaIK iydhlz
lrKh$;ks jHdma;s lghq;= ys;ldó lDIsl¾udka;h N+ñldj yd iudk fkdfõ' fuu N+ñldj ;=<" ;dlaIK
mqoa., jHdma;s
lghq;=
Ndrlre ikaksfõokh" mqyqKqj iy oekqu yqjudre
lsÍu i|yd äðg,a ;dlaIKhka wkq.ukh lsÍu iy
GAP (Good Agricultural Practices) Ndú;h Èßu;a lsÍu i|yd m%dfhda.sl m%cdjla iuÕ
^fhda.H lDIsld¾ñl j.d l%u Ndú;h& jev l< yels wfhls'
kj ;dlaIK Ndú;fha wjia:d iy wNsfhda. y÷kd
.ekSu i|yd ;u m%cd idudðlhska iïnkaO lr
.kafka flfiaoe hs ;dlaIK Ndrlrejka oek isáh
hq;= h¦ kjH Ndú;hkag iydh ùu i|yd iqÿiq äðg,a
f;dr;=re iy ikaksfõok ;dlaIK ^ICT& fõÈld
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
59
f;dard .ekSu iy th m%cdjg .e,fmk mßÈ ilid j.dlrejkaf.a f;dr;=re wjYH;d ie,lSfï § øjHuh
.ekSu Tjqkag yels úh hq;= h' f;dr;=re iy tajd ,nd .; yels m%Njhka flfrys
Tjqka jeä Wkkaÿjla olajd we;s nj o fmfka'
.eñ m%cdjka kj ;dlaIKhkag wkq.; ùug we;s
ìh fyda wlue;a; fndfydaúg Tjqka ;dlaIKh f;a l¾udka;fha j¾;udk ;dlaIK jHdma;sh i|yd
ms<sn| fkdoekqj;alu ksid isÿjkakls' ta ìh ke;s Ndú;d lrk uqøs;" Y%jH oDYH yd wfkl=;a idïm%odhsl
lsÍu i|yd ;dlaIK Ndrlrejkaf.a N+ñldj úYd, ikaksfõok l%ufõohka iïmQ¾Kfhka u m%;sia:dmkh
msájy,la fjhs' ksrka;rfhka f;a j.dlrejka iuÕ lsÍug f;dr;=re ikaksfõok ;dlaIKhkag fkdyels
lghq;= lrk f;a jHdma;sh ks,OdÍka ;dlaIK Ndrldr nj fuu wOHhkh wjOdrKh lrhs' ta ksid" fuu
N+ñldj i|yd fyd¢ka mqyqKq l< hq;=h' Èfkka Èk wOHhkfha fidhd .ekSï u; mokï jQ taldnoaO
fjkiajk ;dlaIKh;a iuÕ bÈßhg hdug jHdma;sh f;dr;=re yd ;dlaIKh fnod yeÍu moaO;s wdlD;sh
ks,OdÍka yg yels jk mßÈ kj ;dlaIKh ms<sn|j ;=< ckudOHh" uqøs; øjH iy wfkl=;a wod< jHdma;s
Tjqka oekqj;a lsÍfï fiajdia: mqyqKq jevigyka wOHdmk l%ufõohka o kjH wf<ú Wmdh ud¾. o
Tjqka fjkqfjka ks;r iQodkï l< hq;= h' we;=<;a fõ'
19'8 f;a l¾udka;h i|yd taldnoaO f;dr;=re yd by; wOHhkhg wkqj f;a j.d lafIa;%fha
;dlaIK jHdma;s moaO;shla kshef,kakkaf.a fiajd iy fhojqï wjYH;d ms<sn|
j ksÍlaIKh l< úg Tjqkg wjYH ;dlaI‚l
f;a l¾udka;hg wjYH f;a ;dlaIKh ckkh lsÍfï f;dr;=re iy wfkl=;a øjHuh f;dr;=re" WodyrK
j.lSu uQ,slj u Y%S ,xld f;a m¾fhaIK wdh;kh f,i îc$frdamK øjH" fmdfydr j¾." lDIsld¾ñl
fj; mejÍ we;s w;r f;a j.dlrejka fj; f;a fuj,ï wdÈh wjYH;dj b;du;a by< nj fmkS hhs'
;dlaIKh jHdma; lsÍu l=vd f;a j;= ixj¾Ok úfYaIfhka fujeks øjH h m%dfoaYSh jYfhka iq,N
wêldßh" f;a m¾fhaIK wdh;kh iy Y%S ,xld f;a ùu" ld,Sk wjYH;djka wkqj ,nd .; yels ùu"
ukav,h fj; mejÍ we;' fï w;r" jeú,s l¾udka;h wjYH m%udK j,ska wjYH ia:dkhkag f.kajd .;
;=< kshef,kakka mqyqKq lsÍfï j.lSu cd;sl jeú,s yels ùu b;du;a jeo.;a h'
l<ukdlrK wdh;kh fj; mejÍ we;'
fï lreKq i,ld ne,Sfï § ld¾hlaIu iy m%;sM,odhS
ksjerÈ lDIsld¾ñl ms<sfj;a yd kj ;dlaIKhka jHdma;s fiajhla ks¾udKh lsÍfï § f;dr;=re ;dlaIK
Ndú;fha wvq nj fyda Ndú;hg fkd.ekSu f;a j.dfõ l%ufõo iy idïm%odhsl ikaksfõok l%ufõohka
M,odhs;dj my; jeàug tla m%Odk fya;=jla f,i Ndú;fhka ld¾hlaIu f;dr;=re yqjudre l%ufõohka
y÷kdf.k we;' ;dlaIKh W;amdok iy fnodyeÍfï ia:dmkh lsÍu jeo.;a nj fmfka'
hdka;%Khkaf.a .eg¨" ;dlaIKhka ksmojkakka iy
j.dlrejka$;dlaIK Ndú; lrkakka w;r we;s oekqu 19'9 taldnoaO f;dr;=re yd ;dlaIK jHdma;s moaO;s
mr;rh" kj ;dlaIKhkays ixlS¾K iajNdjh" kj wdlD;sh ^Model of Integrated Information and
;dlaIKhka Ndú;d lsÍug wjYH fhojqï$WmlrK Technology Dissemination System&
fkdue;slu fyda ,nd .ekSug we;s wmyiqj hkdÈ h
kj ;dlaIKhka Ndú;fha wvq njg tla fya;=jla nj f;a l¾udka;h i|yd ilia lrk ,o taldnoaO
fmfka' f;dr;=re yd ;dlaIK jHdma;s moaO;s wdlD;sh m%Odk
jYfhka wxY mylska iukaú; h' tajd kï¦
m¾fhaIlhka úiska ixj¾Okh lrk ,o
;dlaIKhkaf.a wod< nj" blaukska iy myiqfjka 1' f;dr;=re yd b.ekaùï øjHh ksIamdok tallh
Ndú;hg .; yels nj" uQ,Huh jYfhka oeßh yels 2' ;dlaIK f;dr;=re fnod yeÍfï tallh
ñ,lg ,nd .; yels nj" tu ;dlaIKhka M,odhS
ls%j,shla njg mßj¾;kh lsÍu i|yd w;HjYHfhka 3' idïm%odhsl jHdma;s l%u Ndú;h
u ;sìh hq;= idOlhka h'
4' uqøs; øjHh yd ckudOH Ndú;h
m¾fhaIlhka úiska ixj¾Okh lrk ,o ;dlaIKhka
j.dlrejka úiska wkq.ukh fkdflf¾ kï tajdhska 5' jHdmdr yd ;dlaIK m%j¾Ok tallh
m%fhdackhla fkdue;s neúka tajd j.dlrejka fj; f;dr;=re yd b.ekaùï øjH ksIamdok tallh( f;dr;=re
;dlaIK /f.k hk jHdma;s l%ufõohka M,odhS yd iy b.ekaùï wdOdrl øjH tkï Y%jH" oDIH iy uqøs;
ld¾hlaIu úh hq;= h' øjHh ie,iqï lsÍu iy ksIamdokh lsÍu" uqøKh
2017 jif¾ § Y%S ,xld f;a m¾fhaIK wdh;kh isÿ lsÍu fuu tallh u.ska isÿ lrhs'
l, wOHhkhla yd foaYShj iy fjk;a rgj, mj;sk ;dlaIK f;dr;=re fnodyeÍfï tallh( úúO
úúO f;dr;=re fnod yeÍfï moaO;s úYaf,aIKhkaf.a ikaksfõok udOHhka" wka;¾cd,h wdÈh Ndú;fhka
o m%;sM, u; mokï j f;a l¾udka;h i|yd taldnoaO ;dlaIK f;dr;=re fnod yeÍu fuu tallh ;=<ska
f;dr;=re yd ;dlaIK jHdma;s moaO;s wdlD;shla ilia isÿ lrkq ,nk w;r mß.Kl mokï lr .;a iajhx
lr f;a j.dlrejka w;r m¾fhaIKhlg Ndckh wOHhk øjH h ,nd §u o fuu tallfha j.lSuls'
lrkq ,eî h' iqyqre cx.u ÿrl:k jevigyka" wka;¾cd, mdol
tu wOHhkhg wkqj jvd;a myiqfjka yd fiajd iy uDÿldx. jeks kùk f;dr;=re ;dlaIK
ld¾hlaIuj Ndú;hg .; yels ikaksfõok kd,sldj fuj,ï fuu tallfha f;dr;=re fnod yeÍu i|yd
cx.u ÿrl:kh nj fmkakqï lr we;s w;r f;a Ndú;hg .efka'
60 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
yjq,alrejkayg kj f;dr;=re iy ;dlaIKka fnod
yeÍu i|yd by< yelshdjla we;s w;r fï i|yd
f;a l¾udka;hg iïnkaO ish¨ wdh;k fuka u
Èjhsfka fjk;a lDIs m¾fhaIK iy jHdma;s wdh;k"
úYaj úoHd, wd§ wdh;k iuÕ o ióm iïnkaO;djka
f.dvk.d .ekSu b;du;a wjYH h'

idïm%odhsl jHdma;s l%u Ndú;h( idïm%odhsl jHdma;s


l%ufõohka" tkï m%o¾Yl lafIa;%" ;dlaI‚l WoHdk
wdÈh u.ska m%dfhda.sl oekqu fnod yeÍu iy wfkl=;a
jHdma;s lghq;= l%shd;aul lsÍu fuu tallh u.ska isÿ
lrhs'
uqøs; øjHh yd ckudOH Ndú;h( ,xldfõ f;a
l¾udka;fha kshef,kakkaf.a idlaIr;dj by<
uÜgul we;s ksid" uqøs; øjH Ndú;fhka ;dlaIKh 19'10 f;a j.dj iïnkaO úoHq;a f;dr;=re ixÑ;h
fnod yeÍu i|yd by< m%jK;djla fmkakqï lrhs' ^TRI e-Repository&
fï w;r ckudOHhka o kj ;dlaIKhka ms<sn| Y%S ,xldfõ f;a j.dj iïnkaO
oekqj;a lsÍu i|yd hï ÿrlg Ndú;hg .; yels nj úoaj;a m¾fhaIKhka f.a
fmkS hhs' iduQysl m%;sM, ish¨fokdyg
jHdmdr yd ;dlaIK m%j¾Ok tallh( fiajd,dNSkaf.a mßYS,kh i|yd wjia:dj ,nd
wjYH;dj u; isÿ lrk úfYaI mqyqKq lghq;= yd §ug fuu úoHq;a f;dr;=re
f;dr;=re fnod yeÍfï fiajdjka iy ;dlaIK iy ixÑ;h ^e-Repository&
fhojqï wf,úie, o fuu tallh hgf;a ls%hd;aul fõ' ia:dms; lr we;' fuu úoHq;a f;dr;=re ixÑ;h Y%S
wka;¾cd,h yryd ñ, § .ekSï iy l=ßh¾ fiajdjka ,xld f;a m¾fhaIK wdh;kh úiska kv;a;= lrkq
yryd ñ,§ .;a NdKav fnod yeÍfï jevms<sfj<la ,nk w;r fuu.ska Y%S ,dxlSh iïNjhla we;s" f;a
fuu tallh ;=< ls%hd fõ' j.dj iïnkaO ish¨ úoaj;a m¾fhaIK m%ldYkhka
f,aLk.; lsÍu" ixrlaIKh lsÍu iy m%fõYh ,nd
taldnoaO f;dr;=re iy ;dlaIK jHdma;s moaO;shlg §u isÿ lrhs'
f;a l¾udka;h ;=< kshef,k ishÆu lafIa;%hkaf.a
http://tri.nsf.ac.lk fjí wvúfhka Tng fuu
f;dr;=re ,nd .; yel'

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


61
wdY%s; .%ka: yd ,sms f,aLk
„f;a w;afmd; ^2008&" Y%S ,xld f;a m¾fhaIKdh;kh" ;,jlef,a
„Wmfoia pl%f,aL" Y%S ,xld f;a m¾fhaIKdh;kh" ;,jlef,a
„jd¾Isl jd¾;d ^2000- 2017&" Y%S ,xld f;a m¾fhaIKdh;kh" ;,jlef,a
„úfÊr;ak" tï'ta' ^2016& f;a ms<sn| FAO wka;¾ rdcH lKavdhfï foaY.=‚l úm¾hdi
ms<sn| l%shdldÍ lKavdhfï jd¾;dj" FAO
„úfÊr;ak" tï'ta iy pkaømd," t,a' ^2013&' f;a j.d lrk lDIs-mdßißl l,dmj, j¾Idm;kh
iy WIaK;ajh úYaf,aIKh lsÍu iy foaY.=‚l úm¾hdi i|yd Y%S ,xldfõ f;a j;=j, wjodku
;lafiare lsÍu' Y%S ,xld c¾k,a T*a à ihkaia" 78 ^1$2&( 42-59
„lafIa;% ud¾f.damfoaY fmd;" Y%S ,xld f;a m¾fhaIK wdh;kh
„f;a ;;=" 2019 fj¿u 16" l<dmh 2

62 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


weuqKqï
weuqKqu 1( f;a mßlaIl jHdma;s ks,Odß fldÜGdY iy lDIs foaY.=‚l l,dm
f;a mßlaIl jHdma;s f;a mßlaIl jHdma;s ks,Odß
m%dfoaYslh$ Wm ld¾hd,h AER m%dfoaYslh$ Wm ld¾hd,h AER
ks,Odß fldÜGdYh fldÜGdYh
b;a;mdk .sks.;afyak WM1a
kqjrt,sh
me<j;a; fmd,amsáh
.sks.;afyak
nÿr,sh ,laImdk WU1
l¨;r WL1a
ó.y;ekak ó.y;ekak ks,aoKavdyskak
hÜgmd; kqjrt,sh ukaodrïkqjr IMC3
yeä.,a, yÕ=rkafl; j,mfka
w.,j;a; yÕ=rkafl;
fl<skalkao we,a,
nq,;aisxy, nKavdrfj, IM3c
l¨;r WL1b
fydrK u;+.u nKavdrfj, n,a,flgqj
uy.u$jrldf.dv nKavdrfj, ,shka.yfj,
IM3a
fydrK ymqq;f,a
is;djl WL1a y,aÿïuq,a, IM3b

wlaóuk fndr,kao IM3c

buÿj nUrmdk
.d,a, WL2a
nKavdrfj,
fldÜgj ÆKqj;a;
wlaóuk je,suv IU3e
fnrKf.dv je,suv
hlal,uq,a,
we;al÷r wegïmsáh
we,amsáh miair
IU3e
.d,a, lyÿj nKavdrfj, jEmiaidfj,
WL2a
we,amsáh kshd.u yd,swe, yd,swe,
msá., nÿ,a, IM1a

ngfmd, ÆKq., IM2b

´md; .ïfmd, WM2a

fo,a,j ks,a,U
fkÆj uykqjr mkaú,;ekak WU2b
.d,a, .ïfmd,
ysksÿu udjkdk WL1a mqqiaie,a,dj
ynrlv mqmq/iai IM3c

y,aúá., .,f.or WM3a

ysksÿu .kafkdarej
;siamfka oka;=f¾
uykqjr
mQv¿Th ue‚laÈfj,
kqjrt,sh .srd.u WM2a
rejkamqr WU2b jÜgmafmd,
fld;auf,
yrx., ykafoiai
fy,afndv

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


63
f;a mßlaIl jHdma;s f;a mßlaIl jHdma;s ks,Odß
m%dfoaYslh$ Wm ld¾hd,h AER m%dfoaYslh$ Wm ld¾hd,h AER
ks,Odß fldÜGdYh fldÜGdYh
f;,afo‚h IM3a wh.u
j;af;a.u l,jdk WL1a
uykqjr WM3b r;akmqr
je/,a,.u ksú;s.,
j;af;a.u ksú;s.,
l=l=f,a.u
fyajdyeg IM3c WM1a
jeoaod.,
wl=/iai we,af,wrdj IM2a

lkxfla bTq,afm
ud;r lUqremsáh je,sf.fmd,
WL2a
wl=/iai legkaú, r;akmqr mskakj, WM1b
n,xf.dv
;sífndgqjdj n,xf.dv
f;,sÊcú, rdiai.,
fokshdh ´mkdhl WL2a

fld<fjks.u WM1a lyj;a;


WL2a
fldgfmd, me,auvq,a,
ud;r
l¿fndaúáhk r;akmqr fldf,dkak IM2a
fldgfmd,
oErx., rlajdk fmd;=msáh
WM1a
fudrjl udoïfm WM1b

msgneoaor rlajdk
W!refndlal háhkaf;dg
lssß<smk rejkaje,a,
ud;r oïmy< WL2a
foys´úg WL1a
miaf.dv miaf.dv lE.,a, oer‚h.,
oer‚h.,
fnr,mkd;r kQßh
jrdmsáh ud,sfndv
weye,shf.dv jrldfmd,
WL2b
tr;ak Èlawe,a,
r;akmqr lsßwe,a, WL1a .,s.uqj
l=reúg .,a,E,a, lE.,a,
fõje,aj;a; rUqlalk
.s,Suf,a WM1a lE.,a, udjke,a, WL2b
lE.,a, u,,afmd,
nq,;afldyqmsáh
wrkdhl
ls;=,a.,

64 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


weuqKqu 2( lDIs foaY.=‚l l,dmhka f.a j¾Idm;k rgdj ^Wmqgd .ekSu( lDIs mdßißl l,dm is;shu" lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j&

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


65
66 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021
foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK
67
weuqKqu 3( úúO f;a l,dmhka i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao iy tajdfha idOkSh .;s ,laIK
j.=j 1( Wvrg f;a l,dmh i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao iy tajdfha idOkSh .;s ,laIK
H - b;d m%;sfrdaë M - ;rula$uOHia:j m%;sfrdaë

m%fNao wiajekak iqÿnqnq¨ kshÕh l|.=,a, jgmkq ms,sld uq,awe§u .=Kd;auh

DT1 H H H H H

PK2 H H M H M H
75, H H H M H H
TRI 2043 H H M M H
75, H H M H

75, H H M H H

75, H H M H M
75, H H M H
TRI 4079 H M H H M H

75, H M H M M H M

75, H M H H H M
TRI 3019 H M H H M
75, H M M M H M
75, H M H H H M
TRI 4071 H M H H H
75, H M H H H
TRI 3016 H M M H
TRI 2024 H H H M
TRI 3013 H H M H H
TRI 3020 H H H
TRI 4034 H M H M
75, H M H
TRI 2023 H H H
TRI 4067 M H H M M M H
N2 M H H M M H H
NAY3 M H M H H M
TRI 3072 M H H M H
TRI 3073 M H H M H
. M M M M M M
CY9 M M H M M M H
75, M M M H H M
TRI 777 M H M H M H
DN M H M M M H

68 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


j.=j 2( ueorg f;a j.d l,dmh i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao iy tajdfha idOkSh .;s ,laIK
H - b;d m%;sfrdaë M - ;rula$uOHia:j m%;sfrdaë

m%fNao wiajekak kshÕh l|.=,a, iqÿnqnq¨ jgmkq uq,awe§u .=Kd;auh

TRI 4047 H H H H H H

DG39 H H H M H H
DG7 H H M M H H
75, H H M M H M
TRI 4042 H H H H

TRI 2027 H H M M H H H

75, H H M H H
75, H H M H H
TRI 3014 H H H H

TRI 4071 H H H H M H

TRI 3013 H H M H M
TRI 4006 H H M H H H
TRI 4046 H H H H
TRI 3019 H H H

TRI 3020 H H H

TRI 62/9 H M H M
75, H M M H
TRI 2043 H M M H
TRI 3017 H M M H
75, H M H
TRI 2026 H M/S H
TRI 2023 H H H H
TRI 2024 H M H
DN M H H M H M
CY9 M H H M H M
75, M M M H H
CH13 M M M M H
N2 M H M H M
. M M M M

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


69
j.=j3 ( W!f j;a f.d l,dmh ifËd ks¾fõYs;a j;a rfõo fi tafdfõ idèkSh .;s ,laIK
H - b;ad r;sjfrdaë M - ;arula$uè iaf( r;sjfrdaë

m%fNao wiajekak kshÕh iÔù f;ahd ms,sld l|.=,a, jgmkq iqÿnqnq¨ uq,awe§u
75, H H H H M H H
75, H H H M M M H

TRI 2027 H H H M M H H H
TRI 4071 H H H M H M
TRI 4042 H H H H H
TRI 4046 H H H H H
DG39 H H H M H H H
DG7 H H M M M H H
75, H H M M H H

75, H H H M H H

TRI 3022 H H H M H
TRI 3019 H H M H
TRI 3013 H H M M H H
TRI 2022 H H M H H
TRI 2043 H M M H M H
75, H M M M M H
TRI 3017 H M M M M M H
TRI 62/9 H M H
75, H M H
TRI 2026 H M/S M H
KEN16/3 H H H
TRI 2023 H H H
TRI 2024 H H H
75, M M H
DN M H H H M M H
NAY3 M H H H H H
75, M M H S M H H
. M M M M M M

70 cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021


j.=j 4( my;rg f;a j.d l,dmh i|yd ks¾foaYs; f;a m%fNao iy tajdfha idOkSh .;s ,laIK
H- b;d m%;sfrdaë M- ;rula$uOHia:j m%;sfrdaë

m%fNao wiajekak kshÕh iÔù fõhd ms,sld l|.=,a, jgmkq iqÿnqnq¨ .=Kd;auh

TRI 4047 H H H H H H H

TRI 4004 H H H H H H
75, H H H H M H H
DG39 H H H H H M H

+ H H H H H M H

75, H H H M M H M H
75, H H H M H H H
TRI 2027 H H M H M M M H
75, H H M H H H

DG7 H H H H H

TRI 4042 H H H H H
75, H H M H M H
75, H H M H M H
TRI 4061 H H M H M H
TRI 2022 H H M H M
75, H H M M H
TRI 3014 H H M H
KP 204 H H H H

TRI 4006 H H H M H H

75, H H M M M M

75, H H M M H

TRI 3022 H H M H
TRI 4043 H H H H
TRI 4014 H H M H
TRI 62/6 H M H H H H
TRI 3069 H M H H M H
TRI 62/9 H M H M H H

TRI 2043 H M M M H

TRI 2026 H M/S H


TRI 4024 H H M H
TRI 4049 H H H H M
S 106 H H H H H

75, H H H H M H
75, H M H H M S H
TRI 3047 H H M M H

foaY.=K iqyqre f;a j.d ;dlaIK


71
cd;sl jeú,s l<ukdlrK wdh;kh - 2021

You might also like