10 KRAJOBRAZ WILGOTNEGO LASU RÓWNIKOWEGO

Wilgotne lasy równikowe

to najbogatsze pod wzgledem

różnorodności zbiorowisko roślinne na
Ziemi. Wiele rodzajów i gatunków roślin nie
zostato jeszcze odkrytych i opisanych przez
cztowieka.Występowanie tych lasów jest
ściśle powiązane z warunkami
klimatycznymi jakie istnieja w strefie
okotorównikowej.Najblizej równika,gdzie
Stońce świeci pod bardzo dużym katem
przez caty rok sa dogodne warunki wzrostu
i rozwoju roślin. W tym samym czasie jedne
rośliny tam kwitna,inne owocuja a u innych
pojawiaja sie nowe liście. Lasy równikowe
rosna na pięciu kontynentach: w obu
Amerykach,Afryce,Azji i Australii.

500

400

300

200

100

Roczny przebieg temperatury

powietrza i opadów
atmosferycznych

w Kisangani

Czerwonoziem
 Na rozwój tak bujnej formacji roślinnej wptywa klimat równikowy wybitnie wilgotny.
Typowe dla niego są bardzo wysokie temperatury powietrza przekraczajace 20°C w każdym
miesiącu w roku oraz obfite opady tzw. deszcze zenitalne. Ich występowanie związane jest z
najwyższym potożeniem Stońca nad horyzontem - mają miejsce we wczesnych godzinach
klimatogramem( 9) pokazuje zmienność średnich miesięcznych wartości miejscowości
Kisangani potozonej w obszarze wilgotnych lasów równikowych.rolnictwa gleb.
Czerwonoziemy (inaczej gleby ferralitowe) zawierają wprawdzie warstwe w glebie, ale stale
padajace ulewne deszcze powoduja ich ciagte przydatne dla rolnictwa. Czerwonawy kolor
nadaja im związki żelaza.

Typowe rośliny uprawiane w strefie okołorównikowej

26

Wilgotne lasy równikowe charakteryzuje piętrowość.

Pietro zarośli i runa tworzą rośliny cieniolubne gdyż wyzsze drzewa

Piętro wysokich pojedynczych drzew zastaniaja większość światta. W świecie zwierzat przeważają
owady-termity i mrówki,czesto można spotkać też okapi, lamparty
sięgajacych nawet 60-80 metrów. itp.

Żyją w nim gtównie ptaki np. kolibry, papugi.

Pietro koron drzew sięgajacych do

wysokości 30-50 metrów. Drzewa te tworza

baldachim,często splatany lianami. Jest to

doskonate środowisko życia wielu zwierzat.

Występują tu liczne węże, jaszczurki.

Pietro średnie-warstwe nagich pni,lian i

konarów zamieszkują licznie matpy.
Wielkim problemem jest rabunkowe

wycinanie lasów równikowych powodujace wylesianie,

czyli deforestację. Chęć pozyskania drogich gatunków drewna [mahoń, heban, drzewo palisadowe]oraz
uzyskania nowych terenów dla rolnictwa, rozwoju miast i przemystu prowadzi do degradacji
Zadanie:Zaznacz warunki klimatyczne konieczne dla rozwoju wilgotnych lasów równikowych:

a. Brak pór roku

b. Temperatura powietrza zawsze powyżej 5°℃

c. Opady występujace przez 2 miesiace w roku

d.Duze sumy opadów w ciagu roku

11 KRAJOBRAZ SAWANNY
W miare oddalania sie od równika na pótnoc i potudnie lw kierunku zwrotników] lasy równikowe staja się

rzadsze i stopniowo przechodza w sawanne. W jej sktad wchodzą przede wszystkim trawy, zarośla

krzewiaste oraz pojedyncze lub rosnace kepami drzewa (baobaby, akacje, eukaliptusy). Rozwój takiej

formacji roślinnej (zbiorowiska roślin przystosowanych do danego siedliska) byt możliwy dzięki klimatowi

typowemu tylko dla strefy podrównikowej. Najważniejszymi jego cechami są dwie pory roku:deszczowa
i sucha oraz dość wysoka temperatura powietrza przez cały rok. Pora sucha rozpoczyna się wraz

z rozpoczęciem astronomicznej zimy, a wilgotniejsza pora deszczowa towarzyszy astronomicznemu

latu. Przemieszczanie się strefy opadów równikowych [deszcze zenitalne) związane jest z zenitalnym
potożeniem Stońca nad horyzontem (w marcu i wrześniu Stońce góruje nad równikiem, w czerwcu nad

zwrotnikiem Raka, a we wrześniu nad zwrotnikiem Koziorożcal.W porze wilgotnej rozwija się roślinność

a zwierzęta się rozmnażaja. Gdy jest sucho drzewa traca liście, wysychaja trawy, a zwierzęta

w poszukiwaniu wody i pożywienia udają się w dalekie wędrówki.

Sawanny zajmuja największe obszary w Afryce i Ameryce Potudniowej, znaczne w Australii, mniejsze

w Ameryce Środkowej i Azji. Powstanie sawanny w Afryce wschodniej w strefie równikowej la nie

podrównikowejl wiąże się ze znacznym wyniesieniem tej części kontynentu (Wyżyna Wschodnioafrykańskal

na większe wysokości niż pozostatych obszarów równikowych i podrównikowych Afryki.

28
 Roczny przebieg temperatury

powietrza i opadów
atmosferycznych

w Niamej

proces nazywany

pustynnieniem ( 43) dotyczy nie tylko Afryki,ale też innych

kontynentów. Prowadzi on do obniżenia jakości i ilości
uprawianych roślin,częstszego występowania burz pytowych
oraz zanikania wielu gatunków zwierzat żyjacych na obszarze
sawanny.

Strefa sawanny jest gesto zaludniona.Jej

mieszkańcy w Ameryce Potudniowej i Afyce zajmuja
się gtównie rolnictwem. Wprawdzie na stabych
czerwonych glebach uprawiaja:proso, sorgo,
kukurydze i maniok, jednak częściej zajmują się
pasterstwem bydła, kóz i owiec. Wędruja w
poszukiwaniu pożywienia dla zwierzat. Zmieniajac
miejsce wypasu swoich stad kilka razy w roku
przenoszą sięteź z catymi rodzinami. Nie mieszkaja
wiec nigdzie na state. Taka formę hodowli zwierzat
nazywa się pasterstwem nomadycznym.
Największym problemem sawann jest ich
przeludnienie - liczba ludności przekracza
pojemność środowiska-naruszajac jego
równowage. Wypas zwierzat w porze suchej
skutkuje zanikaniem traw, a ich miejsce zajmuje
pustynia. Przyktadowo Sahara rocznie przesuwa się
w stronę lasu równikowego o 20 km. Ten groźny

29
W zależności od dtugości trwania pory deszczowej w
strefie międzyzwrotnikowej wyróżnia się różne
rodzaje sawanny. Na obszarach gdzie trwa ona
dtużej niż siedem miesięcy rośnie sawanna wilgotna
z trawami,których wysokość dochodzi nawet do 2
metrów oraz z licznymi kępami drzew. Gdy pora
deszczowa trwa od 5 do 7 miesięcy występuje
sawanna sucha,z niskimi trawami i pojedynczymi
drzewami. Natomiast pora deszczowa krótsza niż 5
miesięcy warunkuje istnienie sawanny kolczastej, z
niskimi suchymi trawami i kolczastymi zaroślami.
Mimo nieco mniej korzystnych warunków
siedliskowych niż w strefie lasów
równikowych,sawanny charaktery-zuje bardzo
zróznicowany świat zwierząt. Zyja tu między
innymi:zebry,żyrafy, stonie,hipopotamy,wiele
gatunków antylop,kangury, emu,jadowite węże i
setki gatunków ptaków.

Zadanie:

Które cechy środowiska naturalnego zdecydowaty o powstaniu sawanny?

a. Wysokie temperatury przez caty rok

b. Występowanie bardzo dtugiej pory deszczowej trwajacej 10 miesięcy

29
c. Pora sucha trwajaca przynajmniej 5 miesięcy

d. Dziatalność cztowieka ograniczajaca pustynnienie

ep

12 KRAJOBRAZ GORACEJ PUSTYNI

Pustynia gorąca to teren niemal pozbawiony roślinności znajdujacy się zwykle między sawanna w strefie podrównikowej a
zaroślami twardolistnymi strefy podzwrotnikowej.
Brak roślinności na pustyniach jest spowodowany bardzo niskimi wartościami rocznej sumy opadów atmosferycznych-
poniżej 250 mm. Dodatkowo latem panują tam upaty przekraczajace nawet 50°℃,a noca temperatura może się obniżyć do
wartości ujemnych. Tak duże dobowe amplitudy temperatury powietrza (róznica między najwyzszą i najnizsza
temperatura powietrza w ciagu dobyl wynikaja z bardzo matego zachmurzenia lub wręcz jego braku. W ciagu dnia
pozbawiona roślinnej pokrywy powierzchnia ziemi nagrzewa się bardzo szybko - stąd szybki wzrost temperatury
powietrza, noca zaś energia cieplna jest wypromieniowana, a poniewaz nie ma chmur, które mogtyby ja zatrzymać,
następuje szybki spadek temperatury powietrza.
Opady na pustyniach są bardzo rzadkim zjawiskiem, ale mogą przybierać bardzo gwattowne formy.Wtedy ptyna chwilowe
(epizodyczne) rzeki, które bardzo szybko wyparowuja. Pozostatością po nich sa wadi- gtębokie doliny. Natomiast
odparowanie wody z nietrwatych, rozlegtych jezior prowadzi do zasolenia nieurodzajnych gleb - buroziemów.
Gorace pustynie występuja prawie na wszystkich kontynentach, z wyjatkiem Antarktydy i Europy.Do największych i
najbardziej znanych należą: Sahara, Namib i Kalahari w Afryce,Wielka Pustynia Piaszczysta,Wielka Pustynia Wiktorii i
Pustynia Gibsona w Australii,Atakama w Ameryce Potudniowej,Wielki Nefud,Thar,Gobi i Takla Makan w Azji oraz Mojave
w Ameryce Pótnocnej.

Rozmieszczenie
pustyń na świecie
30
 Roczny przebieg temperatury
powietrza i opadów
atmosferycznych
w Al Dżauf

Wptyw na powstanie pustyń maja rózne czynniki bardzo ograniczajace opady, przy jednoczesnym
intensywnym parowaniu. Najważniejsze z nich to:

1. dominacja ośrodków wyżowych nad danym obszarem przez cały rok. W wyżowej cyrkulacji powietrza w strefie
zwrotnikowej gdzie powietrze opada (nie sprzyja to powstawaniu opadówl - powstaty pustynie zwrotnikowe np.
Sahara (Afryka), Wielki Nefud (Pótwysep Arabski w Azjil
2. duża odlegtość od zbiorników wodnych. Ponieważ wilgotne powietrze nie dociera w gtab goracego kontynentu-
powstaja pustynie kontynentalne np. Wielka Pustynia Wiktorii i Pustynia Gibsona (Australia),Pustynia Syryjska (Bliski
Wschód w Azji), Thar (Pakistan i Indie), Takla Makan (zachodnie Chiny)
3. występowanie gór blokujacych przeptyw wilgotnego powietrza z wybrzeża w głab ladu-np.Mojave [Ameryka
Pótnocna, potudniowo-zachodnia część Stanów Zjednoczonychl
4. zimny prad morski, który znacznie ogranicza parowanie wody i powstawanie opadów przyczynia siędo powstawania
pustyń nadbrzeznych- np. Atakama (potudnie Ameryki Pd.), Namib (potudnie Afrykil

Rodzaje pustyń w zależności od skał z jakich są zbudowane:

UWAGA! Piasek i it sa

skatami okruchowymi,

podobnie jak żwir.

31
 Dziatalność cztowieka na pustyniach ogranicza siędo pozyskiwania
surowców oraz prób zagospodarowania rolniczego terenów sztucznie
nawadnianych. W niektórych bogatych państwach, takich jak Izrael czy
Arabia Saudyjska,wode na pustynie doprowadza się rurociagami by w
farmach produkować rośliny żywieniowe.

Zadanie:Wskaż bariery dla osadnictwa na goracych pustyniach?

a. Niedobór żywności

b. Zbyt krótki okres wegetacyjny dla rozwoju rolnictwa

c.Nieustanne pustynnienie

d. Duże dobowe amplitudy temperatury powietrza

p'e:dpo
13 KRAJOBRAZ STEPU

Step jest bezdrzewna,trawiasta

formacja roślinna, z możliwa
domieszka krzewów.W wilgotniejszym
klimacie przechodzi w lasostep (step z
kępami drzew),przy niedoborach wody
przechodzi w tzw. chtodne pustynie. W
róznych częściach świata te formacje
roślinna określa się róznymi nazwami:
·step-nazwa ogranicza sie do Azji i
Europy (Nizina
Czarnomorska,Pogórze
Kazachskie,przy czym na Wegrzech
na Wielkiej Nizinie Wegierskiej
stosuje sie nazwe puszta)

·preria to nazwa zarezerwowana dla Ameryki Pótnocnej (Wielkie Równiny Prerii)

·pampa-odnosi się do Ameryki Potudniowej (Nizina La Platy).

500

400

300

200

100

powietrza i opadów
atmosferycznych

Step powstaje w obrębie strefy umiarkowanej w gtębi kontynentu, gdzie naptyw wilgotnego powietrza morskiego jest
niewielki. Skape opady nie wystarczaja by urosty drzewa. Ptytkie systemy korzeniowe traw przechwytuja prawie cata
wode. Wegetacja rozpoczyna się wiosną po zakończeniu zwykle mroźnej zimy, a ustaje latem, gdy parowanie przy
wysokiej temperaturze powietrza niemal nie pozostawia wody w glebie. Ponowny okres wegetacji rozpoczyna się
późnym latem i kończy wraz z nadejściem zimy.

Czarnoziem
Dzięki tak roztożonej wegetacji wytworzyty się niezwykle urodzajne gleby -czarnoziemy.
0- poziom ściótki (nieroztozone szczątki roślinne i zwierzęce, dwa okresy dostawy materii
organicznej w ciągu roku skutkują szybki przyrostem warstwy próchnicznejl
mikroorganizmy, ich ilośćdecyduje o żyzności gleby i przydatności rolniczej)
A/C - warstwa przejściowa między skata macierzysta a próchnica

C- skata macierzysta (dla czarnoziemów to najczęściej less, czyli skata osadowa powstajaca
w wyniku dziatalności wiatru)

Róznorodne warunki klimatyczne wewnatrz kontynentu sprzyjają wzrostowi róznych gatunków traw.

Stad można wyróżnić trzy rodzaje stepu:

róznorodny gatunkowo

i najuboższy w wodę. Stopniowo

1. takowy-najbogatszy gatunkowo i przechodzi w pótpustynie

najwilgotniejszy fragment lub tzw.zimne pustynie.
stepu,najczęściej przeksztatcony w
pola uprawne, gdyz wytworzyty się na Sktada się z kepek traw i licznych stonorośli (roślin przystosowanych do
nim najzyźniejsze gleby.Występuje w zasolonych gleb).
Europie Wschodniej i Ameryce
Pótnocnej. Zwykle nie jest wykorzystywany

gospodarczo.Spotykany

w Ameryce Potudniowej

i w środkowej Azji.

3.piotunowy-najmniej
 orodny gatunkowo, powstaje w
nieco bardziej suchym
klimacie,wykorzystywany
gtównie jako pastwiska.
Występuje gtównie w Azji
Środkowej.

2
.
o
s
t
n
i
c
o
w
y
-
m
n
i
e
j

r
ó
z
n
Na stepach żyją różnorodne zwierzęta: gryzonie np. świstaki, pieski preriowe i susty,ssaki kopytne np.osty, konie
Przewalskiego, suhaki, bizony oraz ptaki, zwtaszcza kuropatwy, przepiórki oraz drapieżne sowy czy myszotowy. Niezwykle
bogaty jest świat owadów.

14 KRAJOBRAZ TAJGI

Tajga to lasy iglaste (borealne) wystepujace tylko na pótkuli

pótnocnej. Rozciagaja sie od Pótwyspu Skandynawskiego w
Europie az po Kamczatke w Azji. W Ameryce Pótnocnej
zajmują częśćterenów Kanady od Pacyfiku po Atlantyk.
.de

33
Tajga w Ouebecu,Kanada

powietrza opadów
atmosferycznych
w Ojmiakonie

34
Powstanie tajgi jest związane z dominacją klimatu liściastych (olcha, brzoza, osika).
umiarkowanego chłodnego. Na jej obszarze zanotowano Krajobraz leśny urozmaicają liczne, zasobne w wodęrzeki jak
najniższa temperature powietrza na obszarze np. Jukon i Mackenzie w Ameryce Pótnocnej czy Jenisej i Ob w
zamieszkanym przez cztowieka:-72,2℃.Mroźna i długa Azji. Na tych azjatyckich powstaty elektrownie wodne o
zima oraz krótkie i dość ciepte lato przy małej rocznej wielkiej mocy. Rzeki w tajdze powodują największe powodzie
sumie opadów atmosferycznych przyczynity się do późna wiosną gdy szybko topi się śnieg, a grunt rozmarzajac
powstania formacji roślinnej zdominowanej przez tylko do niewielkiej gtębokości nie może przyjąć nadmiaru
drzewa iglaste(sosna,świerk,jodta,modrzew). W dolinach wody. Zjawisko gruntu zamarzniętego przez caty rok nazywa
wielkich rzek,gdzie wystepuja tereny podmokte i warunki się wieloletnią zmarzliną.
wegetacji sa nieco lepsze, pojawiaja się gatunki drzew
Gleba bielicowa Pod lasami iglastymi tajgi wytworzyta się powszechnie występująca także w Polsce gleba
bielicowa. Profil glebowy:

0 - poziom ściótki (buduja go gtównie igty opadte z drzew, a ich rozktad przyczynia
siępogorszenia wartości rolniczej gleby, gdyż ją zakwasza]

A- próchnica (bardzo cienka warstwa-najwazniejsza dla żyzności gleby-co jest Zwiazane z

niesprzyjajacymi warunkami klimatycznymi)

E -poziom wymywania (warstwa, z której woda przesiakajac gtębiej wyptukata substancje

potrzebne roślinom)
B - poziom wzbogacenia (warstwa, w której woda osadzita wyptukane substancjel

C - skata macierzysta (skata na której powstata gleba, zwykle piasek lub zwir)Na glebach
bielicowych występuja dwa rodzaje tajgi:
34 tajga ciemna z drzewami zachowującymi igty zima i z wyraźnie bogatszym runem [niższe krzewy i trawy]
tajga jasna z niższymi drzewami, zrzucającymi igty na zime (np. modrzewie),z ubogim runem,
często towarzyszą jej obszary podmokte (bagna).

Mieszkańcy tajgi w przesztości zajmowali się polowaniem i wyrębem lasu. Po odkryciu wielkich ztóz surowców,
gtównie energetycznych, rozwinęto się tam górnictwo. W okolicach miast takich jak Uranium City (Kanada), Irkuck czy
Nowosybirsk (Rosjal wydobywa sie surowce energetyczne: wegiel kamienny,rope naftowa, gaz ziemny i uran a także
metale i kamienie szlachetne (np. ztoto, diamenty).
Eksploatacja surowców mineralnych wyrządza wiele szkód środowisku, często zaktócajac naturalny stan siedlisk roślin
i zwierzat.

35
 Zadanie:
Co wptywa na to, że gleba bielicowa dominujaca w strefie tajgi jest nieprzydatna rolniczo?

a.Mata warstwa próchnicy

b.Zakwaszenie gleby przez rozktadajace się liście drzew iglastych

c. Dobrze wyksztatcona strefa wymywania w glebie

d. Bardzo niskie temperatury, szczególnie zimą

q'e:dpo

15 KRAJOBRAZ TUNDRY

Tundra to bezleśne zbiorowisko roślinne

ztożone gtównie z mchów.porostów i
niskich krzewów wystepujace gtównie na
pótkuli pótnocnej, na pótnoc od tajgi:na
lslandii,pótnocnych krańcach Europy i
Azji,wyspach pótnocnej Kanady i Arktyki
oraz na niektórych wyspach wokot
Antarktydy na pótkuli potudniowej.
Specyficzne warunki nastonecznienia
związane z występowaniem nocyi dni
polarnych za kotem podbiegunowym

lbrak światta stonecznego przez kilka miesięcy - noc polarna, światto stoneczne przez kilka miesięcy - dzień polarnyl
sprawiają, że okres wegetacji ( 33) jest wyjątkowo krótki.

Powstanie tundry jest związane z surowym klimatem subpolarnym. W czasie krótkiego lata temperatura powietrza rzadko
przekracza 10°C. Wtedy trwa krótki okres wegetacyjny.

W czasie dtugiej, trwajacej nawet do 10 miesięcy zimy temperatura powietrza spada do ok.-40°℃,wieją bardzo mocne
wiatry i przez dtugi czas jest ciemno.

Roczny przebieg temperatury

powietrza i opadów
atmosferycznych
w Barrow

36
Po każdej zimie pojawiają się na powierzchni liczne
gtazy, które wietrzejac tworza glebę tundrowa nazywana

też gleba strukturalna.

Wielkim ograniczeniem dla rozwoju roślinności tundry

jest wieloletnia zmarzlina.

Wieloletnia zmarzlina to stale zamarznięte wody podziemne,

znajdujace się w skatach pod gleba oraz w samej glebie.
Latem zewnętrzna, dwumetrowa warstwa zmarzliny
rozmarza i tundra zamienia sięw wielkie bagno. Woda nie
mogac wsiąkać gtębiej,z powodu nierozmarzniętego poniżej
dwóch metrów lodu,uniemożliwia powstawanie gleby i
rozwój większości roślin. W tak trudnych warunkach radza
sobie jedynie rośliny z ptytkimi systemami korzeniowymi.
zmarzlina
nieciagla i
sporadyczna

36
Rozrózniamy dwa rodzaje tundry.
Tundra krzewinkowa występuje w miejscach
wilgotniejszych z grubą pokrywą śnieżnąchroniaca krzewy
przed mrozem. Sktada się gtównie z kartowatych wierzb i
brzóz,dorastajacych do 50 cm wysokości oraz nielicznych
krzewinek np. borówek.

Tundra mszysta jest charakterystyczna dla klimatu bardziej

suchego (kontynentalnego), bez pokrywy śnieżnej, gdzie nie ma
warunków dla żadnych roślin wieloletnich.Dominują w niej mchy
i porosty oraz trawy, którym do rozwoju wystarczy bardzo krótki
okres wegetacyjny.
Świat zwierząt tundry jest ubogi z powodu trudnych warunków
środowiskowych. W lecie pojawiają się tu gatunki żyjące też w
tajdze (renifery, karibu, liczne ptaki],zima pozostaja tylko
najlepiej przystosowane:piżmowót,lemingi, gronostaje itp.

Inuici-mieszkańcy tundry Zwierzeta tundry-piżmowoty

36
 Dziatalność cztowieka podlega takim samym ograniczeniom
jak rozwój roślin. W przesztości,latem w tundrze pojawiali
się myśliwi w poszukiwaniu cennych zwierzat futerkowych.
Obecnie przez 3-4najcieplejsze miesiące pozyskuje się
najcenniejsze surowce (rope naftową, metale i kamienie
szlachetne).Na state mieszkają tam jedynie Inuici
(mieszkańcy obszarów polarnych): Eskimosi
(Grenlandia),Lapończycy (Finlandia), Jakuci, Nieńcy oraz
Czukcze (terytorium Rosjil. Rdzenni mieszkańcy nadal
hoduja renifery i trudnią się towiectwem i rybactwem.

Dlaczego w tundrze nie rozwineto się rolnictwo?

a. Jest zbyt dużo roślin naturalnych, które wypierają rośliny zywieniowe

b. Okres wegetacji trwa zbyt krótko

c. Mieszkajace tam lemingi wyjadaty plony

d.W podtożu występuje wieloletnia zmarzlina

p'q:dpo
37