Allan Sekula Cialo i archiwum. Juz sam zakres i liczba praktyk fotografii dowodr jej paradoksalnégo statusu ww kulturze mieszezaiskiej. Dose wezesnie, bo jeszcze przed rozpowszechnieniem sie procesu dagerotypit, zdano sobie sprawe z tego, Ze nowe medium stanowilo Jednoczesnie zagrozenie i obietnice dla owe Kultury. Niedtugo po ogloszeniu rnowego wynalazku przez francuski rzad w sierpniu 1839 roku w Londynie pope lama byta piosenka rozpoczynajaca sig od nastepujacych werséw: panie Daguerre, ezy Sviadom Pan jest Spustosze, ktore Pan ezyni? Sfoiies promieniem Tamize Pan spa, [Narodowa Galerie zawal Fotografia zagraza wice twierdzy kultury wysokiej, Nieco praeémiewezy hie ‘mor tych werséw podkresla fakt, 2e National Gallery, kt6ra od momentu zatoze- nia w 1824 roku intensywnie poszerzata swoja kolekeje, dopiero co, ezyli w 1838 roku, przeprowadzila si¢ do nowej, klasycystyezne} siedziby prey Trafalgar ‘Square. Wydaje mi sig to istotne, dlatego ze piosenka nie przeciwstawia fotografii statyeznej kulturze tradyeyjne), lecz racze] gra 7 mozliwoscia technologicanego wyprzedzenia intensywnie sig juz rozwijajqce| instytucji, W modernizujacym sig Swiecie fotografia nie jest zwiastunem nowoezesnosei; mozna ja racze) po- strzegaé jako uosobienie nowoczesnosei w stanic amoku. Zrédla zagrozenia nic stanowi jednak wylacznie gwaltownie narastajgca liczba obrazéw, Tekst piosen- ki zbiega sig w ezasie z pojawieniem sie wezesnej fantazji rriumfu kultury m a- s owe}, fantazji nasycone} niepokojaca intuicia polityezna, Fotografia obiecuje doskonalsze opanowanie natury, jednoczesnie jednak grozi pozoga i anarchia, stanowi tadunck zdolny zmiesé z powierzchni ziemi istniejacy porzadek kultury. Trzecia zwrotka piosenki jednakze zapowiada nowy porzaclek spoleczny’ Nowy. policyiny akt zestawi kazdy fake W granicach swe} jurysdykeji, Wy Ciato i archiwum iL A kszdy zebra i ztodzie zawrze 2 prawla pakt, Barw zywych przyda fikei Choe praktyks fotograficzne} dokumentaeji wigéni6w upowszechnila sig do- piero w latach szeSédziesitych XIX wieku, to juz w latach ezterdziestych za ‘wana sobie sprawe 2 modliwosei powolania do zycia nowego, prawnego reali- zu fotogreficznego, zwlaszeza w szerszym kontekécie systematyeznych prob ‘opanowania rosnace} obecnosci w miastach ,niebezpieczne} klasy”, nagminnie bezrobotnego podproletariatu. Anonimowy autor populares} piosenki wyrazit odczucia obecne takze w wysokich izbach nowe) kultury fotografi. Rozwazmy najcenniejszy starodruk histori fotografi, Ol6wek natury Hlenry'ego Foxa Talbo- ta, Ten angielski dzenteimen i naukowiec amator, ktéry rownolegle do opartego na metalu wynalazku Daguerre’s zaproponowal sw6j proces papierowy, wydal ‘wykwintng ksigzke nie tylko bedgca pierwszym wydawnietwem ilustrowanym fotografiami, ecztakze zawierajqca glebokie i prorocze refleksjena temat obiet- nic fotografi. Refleksje te preybieraly forme krétkich komentarzy towarzysza- cych kazdema zawartemu w ksigace kalotypowi. Komentarze te nie pozostawialy -watpliwosei co do ambigj estetycznych Talbota: prose) fotografi preedstawiaja- ej miotle oparta o framuge(alegorycznie) uchylonych drzwi, prayznab ,powage holenderskie} szkoly sztuki, poniewaz obrala za sw6j przedmiot dobrze znanq scene z2ycia codziennego”. Zupelnie inny poziom naturalizmu prezentujajednak notatki dotyezqce rdwnie pieknego kalotypu, przedstawisjqcego pélki z ,chiisk- ‘ni produktami”. Tu Talbot wyobraza sobie, ze ,zdyby zlodziej péénie| ukradt te skarby, «niemy dowd fotografi zastalby preedstawiony przed sadem jako Swit dectwo przeciw niemu, bylby to zupetnie nowy rodzaj Swiadectwa". Wynalazea kalotypii proponuje nam nowe razumienie prawdy, w sensie juz nie tekstowego, lecz indeksalnego inwentarza. [.] Tylko fotografia mogla roscié sobie pretense do prawnego status w iz U- alne go dokumentu wiasnosci. Mimo 2e kalotyp cechowalaSwitloczulosé tak niske, i pozwalala na zareestrowanie tylko najcierplivszych model, bietnica dokumentowania rzeczywistosc spelniala sig w tj swiadome} wasnasi prywat- nej odmianie martwej natury.[.] Mary wiee do ezynienia 2 podwéjnym syste- ‘mem reprezentaci, Ktry moze dzialaé zaréwno w sposdb w yrd2niajaey, jak i represy,jny. To dwojakie dziaianic jest nafbardziej widoczne w prak- tyce portretu fotograficznogo. Z jedne} strony portret 6w rozwija, prayspiesea, popularyzue, a zarazem degraduje portret razumiany tradyeyjnic. Tradyeyna funkcja portretu, ktéra uzyskala swoje nowozytne rozumienie w XVII wieku, spelniala sig w ceremonialnym preedstawieniu mieszczaiskiego ,je”, Fotogratia zalewestionowala przywileje zwigzane 2 byciem portretowanym. Bez dalszego zrownania stosunkow spolecznych preywileje te dalo sig jednak odtworzyé na nowej podstawie.[_] Jednoczesnie portretfotograficany 2aczat pelni¢ funkeje,312 Allan Sekula ‘torej portret malarski w Zaden sposdb nie byl w stanie sprostaé w réwnie do- Kladny i retelny sposdb. Funkeja ta zwigzana byla nie 2 wyréeninjqea tradyejq portretowe, leez 2 wymogamiilustracji medyczne} i anatomiczne}. W ten sposdb rola fotografl stao sig takze ustanowienie i odgrodzenie pola innego, zdefinic- waniezarswno og6Inego wygladu —typologii—jaki konkretnych Form dewiacf i patologi spotecane. [.] Na przekir standardowym, liberalnym historiom fotografi nowe medium nie bylo po prostu spadkobierea wyréeniajgeych funkeji mieszczaiskiego portreta i ich, ot tak, nie ,zdemokratyzowalo”. Ani te2 fotografia policyjna nie dziatata wylacanic represyjnie, choé niemadrze byloby argumentowac, 2 je) funkeja byla Po prostu bardzie} ideologicana albo tez, 2 jj instrumentalizm by! bardzie} po- zytywny niz negatywny. Jednak na bardziej ogélaym, rozproszonym poziomie fotografia, sluzae wprowadzeniu zasady panoptyczne} do zycia codziennego, na 506] spos6b nierozerwalnie polaczyla funkeje wyrbéniajacq i represyjng. Kady portret automstyeznie zajmowal przeznaczone mu miijsce w ramach higrarehit spoleczne} i moraine), Na kazda oso bista chwile afektywne) indywiduacji, na kazde unieruchomione w 2d)geiu spojezenie osoby bliskie} pad! 2as cies dwibch innych, bardzie} publiczny ch spojrzei: spojrzenia w gére, na ylepszych” ‘od nas saimych, oraz w d6t, na ,gorszyeh”. Zlaszcza w Stanach Zjednoczonych fotografia nogta zachowat wyobrazenion mobilnosé na tej wertykalne} skali, wabuilzajac zatéwno ambieje, jak i strach i odwolujac sig— w Kategoriach klaso- vwych ~ do znamiennie ,malomieszczatiskiego” podmiotu Mozemy wige méwiéo arc hi w um powszechnym iwszechobejmujaeym, © archiwum cieni zsjmujacym cale pole spoleczne i wyznaczajgcym 1migjsce jednostek w ratnach tego pola. Archiwum to 2awiera archiwa pominie)- sze, poddane podzialowi terytorialnemu: archiwa, klGrych wspétzaleznose se- ‘mantyeana jest zazwyezaj zacierana przez ,spéjnose” i weajemne wykluczanie sic” grup spotecznych bedigeych przedmiotem kadego 2 nich. Wszechobejnjg- cearchiwum ogélne w spos6b konieczny zawiera obrazy’zarGwno cial bohateréw, przywodesw, weoredw moralnych, gwit2d, jak biedoty, os6b choryeh lub szalo- aych, praestepc6u, ezy wreszcie osbb niebialyeh i kobiet oraz wszelkich innych reprezentacji tego co nieyodne, Najwyrezniejszym wskaznikiem fuadamentalnej Jednosci tego archiwum obrazéw ciala jest fat, 2e w polowie XIX wieku hege- moniczna pozycje uzyskal jeden paradygmat hermeneutycany. Paradygmat ten nial diva blisko ze soba zwiqzane oblicza ~fizionomike i frenologi Laczylo je przekonanie 0 tym, 2e powierzchnia cial, zwiaszcza za8 twarz i glowa, nosita zewnelrzne znamiona charaktera Stosownie do tego Johann Caspar Lavater ~ wskraeszajge i po czgSei syste- matyzujae figionomike w latach siedemdziesia'ych XVI wieku ~ twierdzi, ze scisla fizjonomiczna nau ka bedzie w stanie odeyfrowaé ,pierwotny Jezyk Na- ‘ury, wypisany na twarzy ezlowieka”, Procedura fizjonomiczna polegata na ana- W Ciato i archivvum 313 litycanym wyizolowaniu profilu glowy oraz poszezegélnych cech anatomicenych glowy i twarzy, i preypisaniu konkretnych maczen kazdej 2 nich: ezotu, oczom, uszom, nosowi, brodzie itd. Charakter dane} osoby oceniano nia podstawie luz. nnogo zestawienia tychie cech. Ow proces interpretagji wymagal ~ zaréwno na etapie analizy, jak i syntezy ~ by czytaé poszezegilue rysy zgodnie z pojeciem ‘ypu. Celem frenologi, powstalej w pierwsze} dekadzie XIX wieku za sprawa, wwiedciskiego lekarza Franza Josefa Galla, bylo wytropienie zwigzkow miedzy topografia czascki a poszezeg6lnymi wladzami umystu, zlokalizowanyti w kon- ketaych regionach mézgu. [.] Ogdlnie r2ecz biorae fizjonomika, a zwlaszeza frenologia, laczyly zdroworozsadkowy, niewyspeyjalizowany empiryzm z.core2 bardziej autorytatywaymi probami medy kalize ei badai aad umysiem. {.] Ostatecznie badania te doprowadzily do podjgcia wolumetryeznych pomis- row ezaszki, nazwanyeh kraniometia, [.] Posrodku ograniczonego i czgsto preecezanego pola naukowego i techniczne- 0 realizma instrumentalnego odnajdziemy glebokie pekniecie. W acne prak- tyce nie by! ten podzial bardziej widoceny niz w pogoni za cialem kryminalisty Jeslizbadamy sposoby, na ktre fotografia byka wykorzystywana praez dziewigt- nastowieezng police, odnajdziemy wiele znamion kryzysu wiary w optyczny . empiryzm: ostatecznie wazne jest to, by opisaé moment wylonicaia sie wytwa- rzajqcego prewde aparatu, niedalacego sie zredukowaé do modelu optycznego, kKtorego dostareza nam kamera. Sama kamera stanowi czgS& wigksze) calose biurokatyczno-urzedniczo-statystycznego systemu ,3wywiadu”, System ten mo2- na opisaé jako wyrafinowana forme archiwum. Jego centralnym elementem n jest jednake kamera, lez szafa na akta, Tnstytugja archiwum fotograficenego znalazla sw6j najpelniejszy wezesny wyraz w bezposrednim zwigzku z rozwojem coraz bardzie} profesjonalnego i stechnicyzowanego trybu pracy policji oraz rodzace) sig nowej nauk spolecznei, {aka byla kryminologia. Miato to miejsce w latach osiemdziesigtych i dziewigs dziesiatyeh XIX wieku. Dlaezego archiwum stanowito tak istotny model dla tych zwiavanyeh ze soba dyscyplin? W kategoriach strukiuralnych archiwum jest zarazem abstrakeyjnym, para- ygmatyeznym bytem i konkretna instytueja, W obu znaczeniach stanowi roz- legly system substytucji, utrzymujacy relacje ogdlne} réwnoweznosei miedzy obrazami. Najglehiej to wyobrazenie archiwum jako encyklopedyeenego spo. zytorivm wymiennych obrazéw ujal w latach pigédziesiatych XIX wieku Oli ver Wendell Holmes, amerykatiski lekarz i eseista, gdy porownat fotografie do banknotow. Zdolnosé archiwum redukowania wseelkich mocliwych widokéw do poziomu absolutnejréwnowaznosci miala swoje zrédlo w ewigzane} z miara do- Kladnoéci kamery. Oto pojawito sig medium, na podstawie ktérego mozna bylo sweyskaé dokladne matematyezne dane, lub, jak to w 1839 roku ujal fizyk Francois314 Allan Sekula Arago, medium, ,w ktérym przedmioty zachowuja swoja forme z:matematyezng doktadnoscig” [..] Réznice miedzy opisanymi dwoma modelami fotograficenego znaczenia od- najdziemy w dwoch podejéciach do fotograficane} reprezentacji ciala przestep- cy: w podejsciu ,realistyeznym” ~ mySle tu 0 szacownym Gredniowiecznym) realizmie filozofieznym, kladacym nacisk na prawdziwose pojeé ogdlnych, na realne istaienie gatunk6w i typ6w ~ oraz r6wnie szacownym podejéciu ,nomi- nalistycznym”, odmawiajacym kategoriom ogélnym realnego bytw: Pierwsze po- dejécie w swoich celach wydaje sie jawnie teoretycane i ,naukowe”, ehog w mnie] oczywisty sposdb interesuje je takze prakiyka. Drugic wydaje sie za-to jawnie praktyczne i ,techniczne”, choé rownie? teoretyzuje. Tak wigc niedosali naukowi badacze przestepezoSei cheieli poznaé i opanowaé nieuchwytny ,typ Kryminal- ny’, ,technicy” przestepezosci zaé paznaé i opanowaé poszézegdlnych krymina- listow [.J Kryminologia Scigatacialo przestepeze samo w so bie. Krymi- nalistyka zajmowala sig Sciganiem kon kretnych przestepezych cia. [.] Pomimo wspélnego zrédia teoretycznege, owo polaczenie fotografi i staty- styki doprowadzito do uderzajaco rézaych wynikow w pracy dwoch interesu- ‘eych mnie tu postaci: Alphonse'a Bertillona i Francisa Galtona. ‘Urzednik paryskiej poliji Alphonse Bertllon wynalaal pierwszy efektyw- ny, nowoczesny system identyfikacji przestepedw. Byl to sys- tem dwudzielny, lokujacy indywidualny zapis w skali ,mikro” w ramach zbiora ww skali ,makro”. Najpierw Bertillon na jednej fiszce zestawit fotograficzny por- tet opisem antropometrycznym i zestawem wysoce sformalizowanych notatek otem fiszki te uporzadkowat w ramach obszernego, opartego na statystyce sys- temu archiwizacfi, Angielski statystyk i twdrea eugeniki, Francis Galton, wyna- la za to portret syntetyczny. Choé Galton dziatal na marginesie kryminologii, ‘ego zainteresowanie dziedziczeniem i ,doskonaleniem” rasowym sprawito, 2 dolgezyt do posvukiwaf biologicznie zdeterminowanego ,typut kryminalnego”. Usitowat on — byto to jedno z modliwych zastosowai metody portretu syntetycz- nego ~ skonstruowaé czy sto optyezna podobizne typu kryminalnego. Spostiid wspélezesnych mu prb zapreegnigeia fotografi do poszukiwat istoty preestepezosei jexo lotograficzna, abstrakeyjna, okresona statystycznie i pozba- wiona empirycznego bytu podobizna twarzy przestepey byle jednoczeSnie naj- Aaiwnicjsza i najbardziej wyrafinowana. Pod wagledem metodologicznym projekty Dertillona i Galtona znajdowaly signa przeciwnych biegunach pozytywistycznych prob okrestenia i uregulowania spolecznych dewiacj. Bertillon chcial odnalezé jednostke. Jego cele byty prak- tycane i operacyjne, stanowity odpowied na wymogi pracy policyjne} i polity- ke walki Klas w ezasach Trzeciej Republiki. Galton chcial zwizualizowaé ogél ne prawa dziedziczenia. Jego cele miaty charakter teoretyczny i byty skutkiem eklektyeznej,lecz ostatecznie zdeterminowane} ciekawosci jednego 7 ostatnich Ciato i archiwum 315 wiktoriafiskich dzentelmendw-naukowesw amatoréw, Niemniej take praca Bertillona miata sw6j teoretyezny kontekst i implikacje, podezas gdy ponuro- -swawolny projekt Galtona znalaz! swoje praktycane konsekwencje w ideologicz- nym i poltyeznym programie migdzynaradowego ruchu eugenicznego. Obaj byli zwolennikami tochnologii regulacji demograticzne. System identyfikacji krymi- nalnej Bertillons pozostawalsilnie 2wigzany z probami skutecznejizolacji calej Klasy notorycanych bad profesjonainych przestepcéw. Galton cheiat ingerowaé za pomoca polity publiczne w sprawy rozmnazania sig poprzez wspicranie po- czynania ludzi ,pr2ystosowenych” i zniechgcanie, a nawet zapobieganie plodze- niu osobnik6w ,niepreystosowanych?. [.] Projekty Bertllona i Galtona byly bowiem oparte na osiggnieciach statysty- ki spolecenej; ktorej czas powstania i kodyfikacjé preypada na lata trzydzieste i caterdzieste XIX wieku, Oba wspicraly sie na podstawowe} kategorii te} now} nauki: na pojeciu ,przecigtnego eztowieka” (I‘homme mayen). Pojgcie to wymy- lil @ wlagciwie ponownie odkry! (..) belgifski astronom i statystyk, Adolphe Quetelet. [..] Kim, lub ezym, byt praeciginy czlowiek? Moze mniej nonszalancko zabrzmi pytanie, w jaki spos6b bytczlowiek praecigtny? Quetelet wpro- wwadail te figure zlozona w swoim traktacie Sur homme z 1835 roku. Stwierdzil tam, 2e duze zbiory danych spolecznyeh zawieraly regularnosei, ktére nalezalo interpretowaé jako doworly na istnienie pewnych spotecznych praw. Regularno- cite mialy implikacje zaréwno polityczne i moralne, jak i epistemologiczne Im wigeej osobnikow obserwujemy, tym bardziejulegajgzatarciu jednostkowe ce chy, obojelnie ezy fizyeene czy moralne, pozostawiaiae do welada fekty ogélne, Aaigki KiGrym spoleczeistwo isiniee i zabezpiecza sw daly byt Quetelet cheial praejsé od matematyzacji ciata jednostki do matematyezne- 0 ujgcia spoteczeiistwa. W Sur l'homme wykreslit rozmaite ilosciowe biogra~ fie produkeyjnych i reprodukcyjnych sit statystyeznego mezczyzny i kobiety. Na prayklad obliczyt zmiany plodnosci w zaleznosei od wieku. Opicrajge sie na danych ze studiéw z u2yciem sitomierza, sporzadzit wykres wzglednej sily me2- ccuyzn i kobiet w s6znym wieku. Na poziomie ogélu spoleczeistwa historie 2ycia przybierajq ksztalt krzywe. [..] Choé przyznawal, Ze jego praeciginy eztowiek byl statystyezng fikcja, fikeja ta 2yka w ramach abstrakeyjne} konfiguragji krzy- ‘ej normalne. W akcie niezwyklego, metaforycznego polgezenia réznic migdzy ludémi z pojeciem bledu matematyeznego Quetelet zdefiniowal centralng krzy- vic), w ktGre} glowna ezeSé pomiarow grupuje sig wok6t Sredniej jako obszar nor- ‘malnosci. Pomiary odbiegajgce od tak wyznaczonej normy wyznaczaly region; potwomosci i biospoteczne} patologii. Tak skonstruowany ,przecigtny ezlowiek’ byl ideatem nic tylko zdrowia spolecznego, lecz takZe spoleczne) stabilnosci, a nawet pigkna. [..]316 _Alllan Sekula Pod koniec XIX wieku ten w gruncie rzeezy organicystyezny mo- del widzialnego pola spolecznego znalazl sig w sytuacji kryzysu. Warun- ki honorowego powiazania rodzacej sie statystyki 2 seacownym paradygmatern optycznym, ktérego usilowat dokonaé Quetelet, zostaly wyraznie odwrécone. Francuski socjolog Gabriel Tarde w 1883 roku stwierdzit, 2e ,biuro statystyczne ‘moéna pordwnaé do oka lub ucha” i dalej, ze ,Kezdy z naszych zmystiw — na 'sW6j sposdb i ze swojego wyjatkowego punktu widzenia — sporzadza dla nas statystyki Swiata zewnetrznego. Charakterystycene dla nich wrazenia stanowig swoiste tabele z danymi. Kazde wrazenie (jest jedynie liczba’, W tym miejseu dokonuje sig przejscie od tego, co wizualne i organiczne, do aujorytelw zinstytu- cjonalizowanej, biurokratyeznej abstrakeji. [J W 1893 Bertillon [dyrektor Biura Identyfikaeji w paryskiej prefeturze] spo- rzadzit nastepujqee wprowadzenie do swojego, uzywanego wtedy juz od dziesie- ciu lat, systemu zwanego ,.Bertillonage” lub ,notatka sygnalityeang” W praktyoe penitencjame} notatks sygnalityezna towarzyszy kaedemu przyjgcty i kazdej dostawie osoby ludzkiej ich rejestr zachowaje slad rzeczywiste),aktualnc} ‘obecnosci dane} osoby, poszukiwane} droga sadowa bad administracyjna (.] Zada- nie jest zawsze to samo: zachowanic takiego opisu postaci, ktory pozwoli zi den ty Tikowaé opis obecny ztym, ktéry maglby zostaé sporzadzony w przysclosc. Z tego punktu widzenia sygnalistyka jest najlepszym narzedziem dowod ze nia Feeydyw y,kt6ra preeciez wymagn dowiedzenia tozsamosei Policyjne archiwum Bertllona bylo w pewnym sensie zlozona maszyna bio srafieznq produkujgea z nlozenia prost i jednoznacane wyniki.Jego celem byta identyfikacja recydywistow, a wige przestepedw w ich bezprawnych zachowa- iach okreslanych jako ,notoryezni” badd .zawodowi", W latach osiemdziesia- Aych XIX wieku to zainteresowanie zjawiskiem recyéy wy mialo glebokie znacze- nie spoleczne, Bertllon jednakze nie byl zwolennikiem teorii typu keyminalnego ani te2cigglsci bad nieciagtosci psychicanych. [4] Cheiat oprzeé prace poli na zasadach naukowych, jednoczesnie zdajae so- bie sprawe, 2e wicksz0se pracownikw policji nie ma pojeeia o konsekwentnych, "ygorystycznych procedurach. Po czeici jego ambicia bylo przyspieszenie proce. su praetwarzania kryminalistow i skuteczne wykorzystanie pracy niewykwalilt- Kowanych urzednikéw. Pod wieloma wzgledami prey pominat wspdtezesnego mu Amerykanina, Frodcricke Winslowa Taylora, wynalizee naukowego zar7adza- ni, pierwszego systemu nowoczesnej dyscypliny stosowanego w fabrykach. Ber- tllona, podobnie ek Taylora, mozna postrzegaé jako proroka tacjonalizacji[.] Jak dialal system Bertillona? Wezesnie} proces identyfikaeji kryminalistow preysparzat wielu ktopotSy, Wezesna obietnica fotografi zawiodla w oblicza ‘ogtomnego i chaotycznego archiwum obrazéw. Na pierwszy plan wysun sie problem k lasyFikacji [.] Celem Bertllona nie bylo odniesienic ednostki Cialo i archiwum 317 do gatunku, lecz jej wyodrebnicnie z gatunku, Dlatego ted wymyslit schemat klasyfikaeji oparty nie na taksonomicznej kategoryzacji typéw, lecz na zasadzie porzadkowania indy widualnych preypadkow w ramach rozeztonkowane) eaosci Z ocaywistych powod6w jeg poprzednia proba sklasyfikowania fotogratii poli- eyjuych ze wagledu na rodzaj przewinienia okazata sig eatkowita porucka. Byé mote i przestepey wytworzyli .typ zawodowy", jak twierdzit Tarde, w swoje) pracy, jednakze nie paddawali sie waski) specjalizaci [.] 0 Bertillonie mozna powiedzies, 2e udato mu sig przelozyé krzywa normal- nq na mebel biurowy. Nalezal do picrwszych uzytkownikéw dokument6w foto- agraficzaych, ktérzy w petni pojeli fundamentalny problem archiwum, jakim jest {eg0 objetos6. Biorac pod uwaze wsparcie sig Bertillona na metodatogii statysty~ i, aka warto8é semantyczng odnajdowal w fotografiach? NajwyraZnie) postrze- gal fotografie jako decyddujaca instancje w procesie identyfikacji, Ostatecznie to fotogcafia twarzy, wyjeta z archiwum, miala zgadzaé sig ze sfolografowang twa- 2a podejtzanego, nawetjesli ten koronny, ,fotograficeny” dowéd byt zalezny od cale seri bardzie)abstrakcyjnych procedur (J [Bertillon] obszernie argumento- wat na rzecz estetycznie neutralnego standardu reprezentacji W portretach komereyjnyeh i artystycznych decydujg kwestie mody i smaku, Foto- srafiasqdowa, uwolniona od tych kwesti, pzwala nam spojrzeé na problem z prost- szego punk witzene:jaka poza jest najlepsza w takim a takim praypadk. Bertillon kladt nacisk na zycie obiektywu o standardowej ogniskowej, rbv- nomierne i konsekwentne oSwietlenie oraz stata odleglogé miedzy kamera a je} przedmiotem z przymusu. Ujgcie z profilu miato zniwelowaé preypadkowoss ekspresii: Kontur twarzy nie zmienial sig w czasie. Frontalny widok twarzy byt latwiej rozpoznawalny w innych, mnie} usystematyzowanych wydzialach poli- oii. Lol Dla Bertillona ciato przestepey nie wyrazato niczego. Jego powierzchnia nie skrywala zadnych charakterologicznych tajemnic. Szkielet i powierzchnia cia- {a byly dla niego raczej wskazowkami o materialistycznej naturze. Sygnalityka antropometryczna, bedaca w gruncie rzeczy rejestrem morfologicznych stalych dorostego szkieletu, stanowita kluez do tozsamosei jednostki, Podobnie blizny ‘inne deformacc ciala nie wskazywaly na Zadna wrodzona sktonnosé do prze- stgpstwa, lecz opowiadaly jego historie: zaieé, zawodew, niedoli W oczach Bertillona opanowanie ciata przestepey wymagato ogromne- go przedsiewzigcia opartego na inskrypeji, przekladaniu znak6w ciata ha tekst, redukujacego werbalny opis do swoistego zapisu stenograficznczo oxinoszonego potem do serii liccbowe). Bertillon pojmal wige ciato przestepey, okresiajac jego todsamos¢ jako cialo, Ktére j u% zostalo zdefiniowane jako prze- stepeze. [..]318 Allan Sekula Cickawym aspektem reputacfi Bertillona jest to, w jaki sposdt jego metods, preeciwstawiajaca sig wszelkie} metafizyczne| bad esencjalistyczne) teorii je rmogla byé postrzegana w kategoriach triumfu humsnizmu, Jeden z biogratéw Bertillona ujat to w nastepujacy sposdb: ,Czlowiek jego pokroju niewatpliwie csinalazt pewien romantyzm w technice, kt6rej eelem bylo okreslenie indywi- dualnosci istotludzkich”, Sam Bertllon preyczynit sie do ,.tumanitarnego™ od czytania swojego projektu: Czy w ostatecanym rozrachunku to nie tego rodzaju problem tworzy podstawe odwiecznego, powszechnego melodramatu 2agubio- nych, podmienionych i odnalezionych dzieci?”. Lecz 2 perspektywy bardziej technicznej lub teoretyezne} wyraznie bylo widae, do jakiego stopnia Bertllon w rzcczywistosci podwazyt .wyjatkowose” podmioty [.) Podczas gdy istota postawy Bertillona tkwita w kompulsywnym porzadkowa- niu, 2ywiotem Galtona byty badania ilosciowe. Kiedy Bertillon zajety byt gt6w- nie projektowaniemn triumfu spotecznego porzadku nad niepokojem spoleezny™m, Galtona zajmowalo zapewnienie zwyciestwa ustalonych warstw spolccenych nad silami niwelacji i rozpadu, Z pewnoscia nie byty to projekty nickompatybilne. ‘Na planie teoretycznym jednakee nalezaloby powiazaé Galtona raczej 2 wlo- ska s2kola antropologii kryminalne} i determinizmem biologicznym Ww ogéle. Obrazy syntetyczne, wykonane zgodnie z jego procedra wynaleziong w 1877 roku, staly sig niezmiernie popularne na przestrzeni nastepnych trzech dekad. [-1 W historii nauki Galton doceniany jest glownie za stworzenie statystyeenych retod badatt nad dziedziczeniem, Jego kariera rozpieta byla migdzy paradygms- tem ewolucyjnym jego kuzyna Karola Darwina z lat szesédziesiatych XIX wieku 4 spéénionym odkryciem w roku 1899 badami Gregora Mendla, poswigconych vwspétezynnikowi genetycznemu warunkujacemu dzicdziczenie. Pod wzgledem polityeznym Galton usitowat stworzy¢ program spotecznego doskonalenia droga, rozrodu, Program ten bazowat na gigboko ideologicznej biologizacji istniejgcych W Anglii podzialéw klasowych. Eugenicy uzasadniali swéj program w katego- riach utylitaryzmu: da@ac do zmniejszenia liczby ,nieprzystosowanych’, twier- zili, 2e zmniejszaiq liezbe ludzi skazanych na nieszezeécie.[.] Galton wybwarzat swoje obrazy syntetyczne, naswiellajge kolejne por ‘rely na pojedyncze) Kliszy maszyny reprodukcyjnej. Czas naswietlania kazde- 20 Kolejnego obrazu by! ulamkiem catkowitego czasu naswietlania, odwrotnic proporgjonainym do ilosci obrazow w proc. Jeli ehciano wykonaé fotogratig synietyerma 7 zing oryginaléw, kaZdy 2 nich trzeba byto naéwietlaé jedng dwn nasta catkowitego ezasu ekspozyeji. Tym samym indywidualne, charakterystyez~ ne cechy, niepodziclane przez reszig i specyficzne dla konkretnej jednostki, 2 nikaly wskutek niedoSwietlenia, Pozostawal niewyraény rozklad céch wspélnych dla calej proby. Galton utrzymywat, 2e obrazy te byly reeczywistymi srednimi, i twierdzit dalej, 2c na podstawie owe) male} proby stanowigee} Zrédlo syntezy mozna bylo wnioskowaé o dalszych eechach ogélnych. Ostatecznie wznal, Ze aby se Ciato i archiva 319 osiagnat ,wiernose statystyezna”, wystarczyto ,potaezyé 30 przypadkowych fo tografi danejklasy”.[.] Galton wierzyt wige, Ze udalo mu sie praciozyé kezywa Gaussa na forme obrazu. Symetrycena kreywa dzwonowa otrzymala Ind2ka twarz. To byta nie~ bywala hipostaza. Rozwazmy sposéb, w jaki Galton wygnal efekt rozmyia na granice obrazu symtetycznego, podczas gdy rozmyeiu, choé w spos6b mnie) wwidoceny, ulegaly szczegSly na cale) powierzchni obraza. Tylko wyobraznia, téea bardzo pragnela ujrzeé wizualng enslogie krzywe) notmalne), mogla popelnié podobay bigd, otnajdujge upragniony typ w centrum i relegujae to, 0 speeyficane i indywidualne, na zewngtrene marginesy. (.] Spogladsiae wstecz, ‘ozna ujgé Galtonowski portret syntetyeany jako poddane implogjiarchivurn W swoim niewyradnym uktadzie atchiwum usituje zaistniee w postaci pojedyn- czego, sugesty wnego obrazu, a ten z kolei dazy do osiagnigcia autorytetu archi- ‘wum, autorytetu og6lnego, abstrakeyjnego pojecia. J Jak wige podsumowaé rozmyslania nad problemami fotograficznymi, ktd- re napotkal i ,tozwigzat” Bertllon, 6w sledczy-nominalista, i Galton, escncja- listyczny biometryk? Wspétezesny im smerykatiski filozot i semiotyle Charles Sanders Peirce poczynit uzyteczne rozrbénienie na znaki odnosegce sie do swych desygnatéw w sposéb indeksalny oraz take, ktre dzialajg w spos6b symbolicz~ ay. O ile fotografie sa ,skutkiem promieniowania przedmiotu”, sa one indeksal- ne, jak wszystkie znaki bedace zapisem fizycanego sladu. Symnbole za to znaczq dzicki konvvencjom badé regutom. Jezyk méwiony w ogélnosei, a takae wszelkie amySlenie pojeciowe, s3 w ujeciu Peirce'a symboliczne, Paradoksalnie, ujaramiajge fotografi i podporzadkovrujae jg werbalnemu tekstowi portrait parte, Bettllon pozostal zwigzany z inddeksalnym porzadkiem znaczenia. Fotografia nie byla niczym innym jak fizyeznym Sladem dancgo pr2ypadku. Gelton, poszukujgcy apoteozy tego Co optyezne, ustlowal wyniesé indeksalng fotogratig syntetyezna do poziomu symbolicanego, tak aby wskutek nawarstwienia Konkretnych przy- padk6w ~_mogia ste sig wyrazicielem ogolnego pana, Postepuiae w ten spossb, bezwiednie stworzyl karykaturg rozumowania indukeyjnego, Obrazy syntetyez. ne posiadaly znaczenie nie dzicki temu, ze stanowily weiclenie prawa biedu, lec Alatego, 2e zostaty w sposél retoryezny temu prawu przyporzadkowane, Ambicia Galtona, choé w istocic sejentysiyczna, preypominala ambieje neosymbolistow 1 kregu Photo-Secession, chegeych wyniesé fotografie do roli sztuki. Zaréwno Galton, jak i Stieglitz pragneli ezegos wigegj nit tylko Sladu, czegos, co dards Joby ~ a nawet wyprzedziloby abstrakcyjne 2dolnoseiintclektu do wyobrazania i uogéIniania. W obu praypadkach zaczenie, ktére ~ jake gorgco zapewniano ~mialo wyrastaé 2 ,organicznego” charakteru znaku, bylo w rzeczywistosci wy- nikiem nigjawayeh, Kontekstualizujgeych konwencji znaczeniowych. Bertillon nalomiast(@ na pewno jego podwiadn’)twardo stapal po zim. Wtasnie dlatego ~ przynajtiniej zdaniem uprzedzonego i dlatego zapewne niemiarodaineyo bio~320 Allan Sekula srafa, Henry'ego Rodesa ~ byt najbardziej postepowym fotografem w Europie, Mimo dzielgcych ich r6znic, Bertillona i Galtona Iaczyla walka 0 zachowanie wartosci dawniejszego, optycznego modelu prawdy w historyeznym kontekcie, w kidrym abstrakeyjne, statystyczne procedary wydawaly sig krolewska droga do prawdy i kontroli spolecznej.[.] Fragmenty artykutu Alana Sekuli The Body and the Archive, ktory ukazal sig po raz pierwszy w pismie ,October” w 1986 roku. Praedruk za: Allan Sekula, Cialo i archiwum, w: teyot, Spoleczne uéycia foto- grafii, prack. Kraysztof Pijarski, Wydawnictwa Uniwersytet Warszawskiexo — Zacheta, Warszawa 2010, s. 133-201 Pominigto przypisy, motto w jednej z sckeji i ezesé podkrestet. cf Walter Benjamin Reprodukeja techniczna 1 Kiedy Marks podjal probe analizy kapitalistyezne} formy produkeji, forma ta byla w powijakach, Marks w taki sposob ustawil swe badania, 2e uzyskaty one wartos¢ prognostyczng. Cofnal sie do podstawowych stosunkSw produkeji kapitalistyeane) i w taki spos6b je przedstawil, ze wyniktlo 2 nich to, ezego mozna sie spodziewas po kapitalizmie w przyszlosci. Okazalo si, 2e nie tylko mozna sig po nim spodziewa¢ coraz bardziej zaostrzonego wyzysku klasy robotnicze, lecz takée w kot stworzenia warunk6w umoaliwiajgeyeh zlikwidowanie jego samego. Przewrit w nadbudowie, postepujaey wolniejniz preewrét w bazie, potrze- bowat wiece} nit polowy stulecia, by wprowadzié zmiang stosunk6w prodake}t ‘we wszystkich dziedzinach kultury. Dopiero dzisiaj mona stwierdzig, w jakiej to sie dziato formic. W stosunku do tyeh stwierdzet uzasadnione sq pewne postu- laty prognostyezne. Odpowiedaja im jednak w mniejseym stopniu tezy na temst sztuki proletariat po praejecin wladzy, nie mowige judo spoteczeristwie bezkla- Sowym, niztezy na temat tendeneji rozwojowych sztuki w obecnych stosunkach procdukeji. Ich dialektyka preejawia sie w nadbudowie w focmie nie mnie) 22- ‘uwazane) ni@ w ekonomii, Totez bledem bytoby niedocenianice bitewne) wartosei takich tez, Odsuwajg one na bok pewna liczbe zetlalych pojeé — jak tworcz0s6 i genialnofé, wiecena wartosé i styl forma i ese pojee, Ktrych nlekontrolowee ne (iw dane chwiliniedajace sig kontrolowaé) zastosowanie prowadzi do propa govania materiatu faktow w stylu faszystowskim, Wprowadzane tu na nowo do ‘cori sctuki pojecia réznig sig od innych pojeé w ten spossb, Ze se one calkiem bezuzyteczne dla celéw faszyzmu. Sq zaS preydaine do sformulowania postula- ‘6w rewolueyjnyeh,