 Stres organizmu, który może zostać wywołany przez określone reakcje ciała –

podwyższone ciśnienie krwi, przyspieszone tętno i oddech – na różne bodźce

niespecyficzne.
 Fizjologiczne i psychologiczne reakcje na niezwykłe i zazwyczaj nieprzyjemne bodźce
lub też zagrażające wydarzenia w otoczeniu.
 Stres, napięcie psychiczne – jest definiowany w psychologii jak dynamiczna relacja
adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji (stresorem;
bodźcem awersyjnym), charakteryzująca się brakiem równowagi psychicznej i fizycznej.

STRES CO TO TAKIEGO?
Wielkie zmartwienie spowodowane trudną sytuacją lub czymś, co powoduje ten stres
Czuć się zmartwionym i zdenerwowanym
Siła działająca w sposób, który często zmienia kształt obiektu
Nacisk
Położyć nacisk na coś lub nadawać mu szczególną wagę
Sposób, w jaki słowo lub sylaba są wymawiane z większą siłą niż inne słowa w tym samym
zdaniu lub inne sylaby w tym samym słowie.

CZYM STRES NIE JEST:

Kłamstwo partnera/partnerki, gorąco, zimno, goście, brak tlenu, zdrada, kwas solny,
urodzenie dziecka, wściekła teściowa, zarozumiały szef.

RODZAJE STRESORÓW
 Zewnętrzne ( uraz, hałas, wysiłek, pożar)
 Wewnętrzne:
 Psychiczne (niemożność osiągnięcia celu, długotrwałe przeżywanie związane ze
stratą, np.bliskiej osoby)
 Somatyczne (choroba)

STRES – NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA I NAZWISKA UCZONYCH !!!

Stres – stresor- dystres/eustres - Hans Seyle
Poznawczo-transakcyjna koncepcja stresu - R.S.Lazarusa i S.Folkmana
Koncepcja Solutogenezy - A.Antonowsky
Wzór zachowania - A M.Friedmana i R.Rosenmana
Allostaza - Bruce Mc Ewan
Tanatopsychologia - E.Kubler – Ross

Wszystko zaczęło się od Hansa Seylego !!!

PODSTAWOWE POJĘCIA
Stres – Stresor
Dystres – Eustres
GAS – LAS
Ogólny Zespół Przystosowania
3 STADIA REAKCJI:
1. Reakcji Alarmowej
2. Odporności
3. Wyczerpania

POZNAWCZO – TRANSAKCYJNA KONCEPCJA STRESU LAZARUSA I

FOLKMANA
Autorzy definiują stres jako określoną relację między osobą a otoczeniem, która jest oceniana
przez jednostkę jako obciążającą lub przekraczająca jej zasoby oraz zagrażająca jej
dobrostanowi.

Stres rozumiany jest w ujęciu transakcyjnym, jako relacja między jednostką a jej
środowiskiem. O uznaniu danej transakcji ze stresową decyduje subiektywna ocena
poznawcza dokona przez osobę uczestniczącą w relacji.
Ujęcie to podkreśla indywidualny i podmiotowy charakter stresu. Percepcja jednostki
decyduje o tym, czy dana sytuacja jest klasyfikowana jako stresogenna.
 Wyróżnia się ocenę pierwotną w czasie, w której jednostka dokonuje oceny wymagań
stawianych przez otoczenie, jak również ocenę wtórną dotyczącą oszacowania
własnych możliwości poradzenia sobie ze stresem.
 Podczas oceny pierwotnej transakcja może być oceniona jako:
Sprzyjająco – pozytywna Stresująca Nie mająca znaczenia
 Jeśli relacja z otoczeniem zostanie uznana za stresującą, wówczas może być
sklasyfikowana jako:
Krzywda/strata zagrożenie wyzwanie
Ocena poznawcza pierwotna i wtórna, to dynamiczne procesy, które są ze sobą ściśle
związane. W odpowiedzi na ocenę sytuacji jako stresowej uruchamiany jest proces radzenia
sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach lub problemie. Wybór sposób radzenia jest
zależny od oceny sytuacji i może prowadzić do zmiany wcześniejszej jej oceny.
 Folkman i Moskowitz stwierdziły, że pozytywne emocje mogą się pojawiać w wyniku
poszukiwania i nadawania pozytywnego znaczenia sytuacji.
 Tę funkcję radzenia sobie Folkman wprowadziła na podstawie badań wśród
opiekunów osób chorych na AIDS. Wyniki okazały się zaskoczeniem, gdyż oprócz
wysokiego poziomu negatywnych stanów psychologicznych u osób badanych
zaobserwowano wysoki poziom pozytywnego afektu i przekonań.
 Badania te stanowią dowód na to że w sytuacjach wysoce stresogennych oprócz
negatywnych emocji, występują również pozytywne. W procesie radzenia sobie
należy zatem uwzględnić ich rolę, która przekłada się na rodzaj radzenia sobie ze
stresem.
 Radzenie sobie ze stresem może przyjąć formę:
Nasycania zwykłych zdarzeń pozytywnych znaczeniem
Wzmacniania pozytywnego afektu
Znajdowania korzyści w wydarzeniach stresowanych.

WZÓR ZACHOWANIA A
 Odkrycie zachowania typu A było przypadkowe i obejmowało meble. W poczekalni
gabinetu do lekarzy, krzesła często wymagały wymiany tapicerki.
 Niezwykłe było to, że krzesła były wytarte na przednich krawędziach siedzeń i
podłokietnikach, anie na tylnych obszarach, co byłoby bardziej typowe.
 Lekarze zauważyli póżniej, że te krzesła były wybierane przez pacjentów z chorobą
wieńcową, którzy zwykle siadali na krawędzi fotela i często podskakiwali, zazwyczaj
pytając, jak długo będą musieli czekać na rozpoczęcie wizyt.
 Friedman rozpoczął badania. W jednym z nich obserwował 40 księgowych, aby
sprawdzić, czy ich poziom cholesterolu wzrósł w wyniku stresu sezonu podatkowego.
W marcu ich poziom cholesterolu wzrósł” – powiedziała dr Gerald W.Friedland,
emerytowany profesor radiologii na Uniwersytecie Stanforda, który współpracował
z Freidmanemnad książką „ 10 największych odkryć medycyny” z 1998 roku.
WZÓR ZACHOWANIA A
Osoby zapadające na zawał serca w okresie przedzawałowym charakteryzują się
szczególnymi cechami zachowania.
Autorzy doszli do przekonania, że ten wzór odblokowania chronicznych napięć to
nieprzerwana walka o osiągnie w jak najkrótszym czasie największej liczby celów.

WZÓR ZACHOWANIA A jest opisywany jako „zespół jawnego zachowania lub styl życia
charakteryzujący się 9 objawami osiowymi:
1. Agresywność
2. Poczucie presji czasu
3. Pobudliwość
4. Nadmierna czujność
5. Wybuchowy sposób myślenia
6. Skrajne współzawodnictwo
7. Napięcie mięśni twarzy
8. Walka o osiągnięcia
9. Nadmierna odpowiedzialność.

Typ A osobowości zawałowca – historia odkrycia

Począwszy od lat siedemdziesiątych, Friedman współpracował z psychologiem
z Uniwersytetu Stanforda Carlem E.Thoresenem i innymi w ramach projektu Recurrent
Coronary Prevention Projekt, w ramach którego przez 4,5 roku obserwowano 1013 osób,
które przeżyły niewydolność serca, w celu określenia skutków zmiany ich wzorców
zachowanń ze skłonnością do wieńcowych (typ A)
Wyniki wskazują, że poradnictwo behawioralne zmniejszyło odsetek nawrotów do 13%
(z 21% lub więcej). Po pierwszym roku osoby korzystające z poradnictwem behawioralnego
również doświadczyły znaczenie niższych wskaźników zgonów.
Badanie wykazało, że „po raz pierwszy w ramach kontrolowanego projektu
eksperymentalnego zmianą zachowania typu A zmniejsza zachorowalność i śmiertelność
z przyczyn sercowych u pacjentów po zawale”.

TYP OSOBOWOŚCI A I B
Typ A – brak cierpliwości, wrogość, niepokój ruchowy, mrużenie oczu, przerywanie rozmów,
siadanie na brzegu krzesła, strojenie min.
TYP B – osoba zrelaksowania, słucha z uwagą, nie przerywa, opanowana, spokojna,
skoncentrowana – szybkowary z uszkodzonym zaworem bezpieczeństwa.

Osobowość typu A , WZA (wzór zachowania A), zachowanie typu A – typ osobowości,
charakteryzującej się wysokim poziomem stresu, wywołanym presją czasu, tendencją do
zachowań rywalizacyjnych, wysokim poziomem ambicji, agresywnością i wrogością wobec
innych. Osoba z WZA postrzega otoczenie jako zagrażające i żyje w nieustannej reakcji
alarmowej (fazie stresu). W kategoriach psychologicznych konstruktów teoretycznych WZA
charakteryzuje neurotyczna ekstrawersja i niski poziom ugodowości.
Hipoteza o występowaniu osobowości typu A, została po raz pierwszy postawiona przez
Oslera – założenie, że istnieje związek osobowości człowieka z występującymi u niego
chorobami układu krążenia. Amerykańscy kardiolodzy, Meyer Friedman i Ray Rosenman –
zapadalność na choroby serca jest dwukrotnie częstsza u osób nastawionych na dążenie do
perfekcji żyjących w ciągłym pośpiechu. Prowadzono wiele badań podłużnych poświęconych
osobowości typu A I ryzyku zachorowania na CWS:
Western Collaborative Study (1960-1975) – prześledzono stan zdrowia3200 robotników,
CWS wystąpiła 2,2 razy częściej u osób zaklasyfikowanych do WZA
Framingham Heart Study – badania 1600 kobiet i mężczyzn przez 8 lat, CWS wystąpiła 3
razy częściej u osób zaklasyfikowanych do WZA.
The Belgian Heart DiseasePrevention Trial - badania 2000 kobiet i mężczyzn, CWS
wystąpiła 1,9 razy częściej u osób zaklasyfikowanych.
TYPY OSOBOWOŚCI A STRES
 Kłótliwe, niespokojne osobowości Typu A biorą udział w pogrzebach swoich
młodszych kolegów (lub członków rodziny) o typie osobowości B
 OSGOR – nowy typ osobowości – Osoba Gorąco Reagująca na stres
 Osoby gorąco reagujące na stres OSGOR są podobne do tzw.ludzi normalnych ale
„spalają energię za złotówkę na sprawy warte grosza”
 OSGAR sprawiają wrażenie ludzi opanowanych
 Świadomość kontrolowania swojego otoczenia jest sprawą na wagę życia i zdrowia
(poczucie kontroli nad swoją przyszłością = zdrowie psychiczne)
 Ludzi gorąco reagujących (OSGOR) jest więcej niż przypuszczano (około 1/5)
 Kobiety doganiają mężczyzn
 Stres bardziej podwyższa cholesterol niż tłusty posiłek
  Dzieci w wieku 6 lat mają predyspozycje do ciężkiego nadciśnienia tętniczego.

POCZUCIE KOHERENCJI A ZDROWIE I CHOROBA W KONCEPCJI

A.ANTONOVSKY’EGO
 Aaron Antonovsky, zastanawiając się nad losami Żydów, którzy przeżyli obozy
koncentracyjne, zauważył intersujące zjawisko.
 Część z nich, pomimo odzyskania wolności, pozostałą zniechęcona do życia i
zgorzkniała. Nierzadko zapadali na choroby i umierali kilka lat po wyzwoleniu. Inni,
pomimo podobnych doświadczeń, zachowali optymizm i pogodę ducha.
 Pomimo odniesionego uszczerbku na zdrowiu, niejednokrotnie wiedli potem jeszcze
długie i szczęśliwe życie.

KONCEPCJA SALUTOGENEZY – ANTONOVSKY’EGO *

 Założenie podstawowe: pomiędzy zdrowiem a chorobą istnieje kontinuum stanów,
które należy rozumieć całościowo, jako dynamiczny proces równoważenia wymagań i
zasobów w toku konfrontacji ze stresem.
 Zasadą, za pomocą której można wytłumaczyć, funkcjonowanie uogólnionych
zasobów odpornościowych, jest globalna orientacja życiowa, nazywana przez
Antonovsky’ego poczucie koherencji
 Osoby o silnym poczuciu koherencji mają tendencję do zachowań prozdrowotnych.
 Poczucie koherencji to zmienna składająca się z trzech skorelowanych ze sobą
składowych:
Poczucia zarozumiałości , poczucia zaradności i poczucia sensowności.
*Mroziak B., Czubała J., Wójtowicz S., Poczucie koherencji a zaburzenia psychiczne. Psychiatria Polska nr 3/1997, 257.

Poczucie zarozumiałości określa stopień, w jakim człowiek spostrzega bodźce napływające

ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego jako zrozumiałe, uporządkowane, spójne i jasne.
Osoba o silnym poczuciu zarozumiałości spodziewa się, że bodźce z którymi zetknie się w
przyszłość, niezależnie, czy będą pożądane czy niepożądane, będą przewidywane. W
najgorszym wypadku oczekuje, że jeśli jakiś bodziec ją zaskoczy, będzie go mogła do czegoś
przyporządkować i wyjaśnić.
Poczucie sensowności wyraża motywację jednostki do działania. Jest to stopień, w jakim
człowiek czuje, że życie ma sens z punktu widzenia emocjonalnego, że przynajmniej część
problemów i wymagań jakie niesie życie warta jest wysiłku, poświęcenia i zaangażowania.
Osoba o wysokim poczuciu sensowności spostrzega problemy jako wyzwania, które warto
podejmować.
Poczucie zaradności określa stopień, w jakim człowiek spostrzega dostępne zasoby jako
wystarczające, by sprostać wymogom, jakie stawiają napływające bodźce. W sytuacji, gdy
bodźce te są niepożądane, osoba o wysokim poczuciu zaradności uważa, że istnieje wysokie
prawdopodobieństwo, że wszystko ułoży się na tyle dobrze, na ile można się było rozsądnie
spodziewać.
 W najgorszym wypadku przypuszcza, że konsekwencje niepomyślnego zdarzenia
dadzą się jakoś znieść.
 Zasoby potrzebne by sprostać wymogom, to zasoby, którymi jednostka dysponuje lub
którymi dysponują osoby, którym ufa i na które może liczyć.
TYPOWE REAKCJE LUDZI W SYTUACJI KRYZYSU TERMINALNEGO
1. Reakcja SZOKU (unieruchomienia)
2. Reakcje NIEDOWIERZANIA
3. Reakcje DEPRESYJNE
4. Reakcja AKCEPTACJI RZECZYWISTOŚCI
5. Reakcja TESTOWANIA NOWYCH ZACHOWAŃ
6. Reakcje POSZUKIWANIA RACJONALNYCH ZNACZEŃ
7. Reakcje INTERNALIZOWANIA ZMIAN
WYKRES

WEWNĘTRZNY STRESOR – „WYCZERPANIE EGO” (Ego depletion)

Wysiłek związany z tłumieniem reakcji emocjonalnych
Wysiłek związany z samokontrolą
Wysiłek związany z pracą umysłową
Powstrzymywanie się przed pokusą
Wysiłek związany z przymuszeniem się do niechcianej reakcji (np.robienie dobrego
wrażenia)
Doświadczenie konfliktu wewnętrznego
Obecność dialogów wewnętrznych i słabość wewnętrznego szefa
GLUKOZA
 EKSPERYMENT ROYA BAUMEISTERA – wyczerpanie się ego (samokontroli)
1. Eksperyment:Uczestnicy, którym polecono tłumić reakcje emocjonalne podczas
oglądania ekscytującego filmu gorzej radzili sobie z wytrzymałością fizyczną
(krócej ściskali dynamometr) oraz mieli zmniejszoną wytrzymałość na ból.l
2. Eksperyment: wyczerpanie ego = wybieranie między zdrowymi pokarmami
(rzodkiewka, seler) i opieranie się pokusie zjedzenia czekolady i ciastek – gorsz
wyniki w zadanich kognitywnych, słabsze podejmowanie logicznych decyzji w
porównaniu z grupą kontrolną (bez takich przeżyć)
3. Eksperyment: = unikanie myślenia o białych niedźwiedziach – wyniki j.w.
4. Eksperyment: = robienie dobrego wrażenia na innych ludziach – wyniki j.w.
5. Eksperyment: = reagowanie życzliwością na nieprzyjemne zachowanie partnera.

EKSPERYMENT ROYA BAUMEISTERA – oznaki wyczerpania się ego (samokontroli)

 Nieprzestrzeganie diety
 Agresywne zachowanie na prowokację
 Osłabione wykonywanie zadań kognitywnych
 Robienie nadmiernych wydatków pod wpływem chwili
 Krótsze wykonywanie ćwiczeń fizycznych
 Osłabione podejmowanie logicznych decyzji.

ŹRÓDŁA I KONSEKWENCJE ZNIEKSZTAŁCEŃ W ROZUMIENIU ZJAWISKA

STRESU
6 najczęstszych aspektów psychologicznych posługiwania się pojęciem „stres”
Szybka diagnoza sytuacji (pośpiech/odruch orientacyjny)
Skłonność do narzekania
Autoprezentacja pozytywnie wzmocniona
Usprawiedliwienia/samousprawiedliwienie
Modelowane myślenie Kulturowe schematy
Integracja z innym – zasada podobieństwa.

ROLA CZTERECH EMOCJI REGULUJĄCYCH NAPIĘCIE WEWNĘTRZNE W

CZASACH ZAGROŻENIA (traumy, kryzysu) – to jest też o Tobie
Złość, lęk ,ciekawość, depresja
Stres (dystres i eustres) – umysł i ciało, czyli dlaczego wewnętrzne napięcie jednych niszczy
a innych mobilizuje.

BŁĄD KARTEZJUSZA
Emocje, rozum i ludzki mózg
Cogito ergo sum – myślę więc jestem
Świat fizyczny (ciało, emocje) = dusza (myślenie, rozum)

PFC – narząd cywilizacji gatunku

Neuronalne ścieżki PFC prowadzą do emocjonalnych struktur mózgu odpowiedzialnych za
sprawność ludzkich zachowań społecznych:
Odraczanie gratyfikacji i przyjemność
Samokontrola
Reakcje na zagrożenie
Reakcje na ból społeczny (osamotnienie, smutek ,lęk)
Przewidywanie zdarzeń (społecznych)
Empatia

BÓL FIZYCZNY I BÓL SPOŁECZNY

Celem bólu jest ochrona organizmu przed utrudniającymi przetrwanie sytuacjami fizycznego
niebezpieczeństwa i społecznej samotności.
„Traumatyczne doświadczenie związane z odrzuceniem, oderwaniem od bliskich
wykluczeniemlub ostracyzmem boli podobnie jak fizyczne zranienie” prof.UCLA Matthew
D.Lieberman

MÓZG – DWA UKŁADY UMYSŁU D.Kahnerman

Umysł dolny tyłomózgowie (płaty potyloczne) – system poznawczy nr 1
Jest szybszy w czynnościach mózgu (mili-sek)
Mimowolny i automatyczny – zawsze czynny
Intuicyjny – działapoprzez sieci skojarzeń
Impulsywny – kierują nim emocje
Wykonuje rutynowe czynności i kieruje naszymi działaniami
Arządza naszymi mentalnymi modelami rzeczywistości
Umysł górny
Przodomózgowie (płaty czołowe) system poznawczy nr 2
Jest wolniejszy
Wybiera przedmiot myślenia w sposób dowolny
Wymaga wysiłku
Ośrodek samokontroli – przezwycięża automatyczne czynności rutynowej zagłusza impulsy
wywołane emocjami
Potrafi uczyć się nowych modeli, układać nowe plany i przejmować kontrolę nad naszym
automatycznym repertuarem

Uwaga dowolna (zależna od woli) - siła woli, celowe wybory, skupienie =umysł górny
Uwaga odruchowa – impulsy i nawyki opanowane na pamięć = umysł dolny

Monologi wewnętrzne – zdominowane umysłem dolnym

Dialogi wewnętrzne = umysł górny.

Eksperyment brytyjski – torowanie reakcji

1 Systemu Poznawczego
 W pokoju socjalnym na Uniwersytecie zmieniano co tydzień plakaty – raz oczy raz
kwiaty. Od wielu lat pracownicy dobrowolnie płacili za kawę i herbatę(z mlekiem)
wrzucając do skarbonki pieniądze
 Średnia dla tygodni z plakatem:
„oczy” = 70 pensów/ I mleka
„kwiaty”=15 pensów/ I mleka
 W tygodniach z „z oczami” użytkownicy wrzucali 3 x więcej pieniędzy niż w
pozostałych tygodniach
 Oto rola 1 Systemu Poznawczego – „symboliczne” przypomnienie, że ktoś obserwuje
nasze zachowanie wpływa na jego poprawę!

MÓZG KOGNITYWNY
Kora mózgowa pokrywa powierzchnię mózgu, odpowiada za myślenie i mowę.
Na zdjęciu wykonanym podczas badań w laboratorium w Pittsburghu uwidocznione jest
pobudzenie kory przedczołowej u pacjenta wykonującego skomplikowaną operację myślową
PTSD, STRES I MÓZGOWE ODRUCHY(NAWYKI)

 „Stres”, „kryzys” i „uraz” są często używane zamiennie. Chociaż każdy z nich ma

wpływ na osoby, społeczności i systemy, ważne jest, aby zrozumieć podobie nstwa i
różnice między tymi terminami. Pomyśl o stresie, kryzysie, wdłuż kontinuum.
Poniniższe definicje podkreślają podobieństwa i różnicemiędzy każdym z tych
terminów.

STRES
 STRES jest normalnym doświadczeniem dla wszystkich jednostek i społeczności. Jak
definiujemy stres? Stres to coś, co zdarza się w otoczeniu człowieka, które jest
przytłaczające i które osoba wierzy, że zwiększy jej zdolność radzenia sobie w zdrowy
sposób ( Dulmus i Hilarski, 2003).
 Yeager i Roberts (2003) stwierdzają, że kryzysy powodują ”niepokój i upośledzenie
funkcjonalne”. Zdolność jednostki lub systemu do utrzymania stabilności jest
zakłócona. Strategie radzenia sobie, które wcześniej pomagały jednostce lub
systemowi, już nie działają.
KRYZYS
Według Lindemanna kryzys powoduje nierównowagę jednostki/systemu. „Niebezpieczne
zdarzenie” zakłóca zdolność osoby/systemu do zachowania równowagi. Utrudnia to radzenie
sobie w zdrowy sposób i sprawia, że osoba/system jest szczególnie wrażliwy Cavaiola i
Colford określają kryzys jako „czas na podjęcie decyzji, punt zwrotny lub moment
rozrachunku”

URAZ – trauma to doświadczenie, które powoduje, że osoba czuje się przerażona,

przytłoczona, pozbawiona kontroli i złamana. Trauma wpływa na to, jak ludzie postrzegają
siebie, innych i otaczający ich świat. Schauer, Neuner i Elbert definiują traumę jako
przerażającą sytuację, która zagraża bezpieczeństwu człowieka do tego stopnia, że bardzo się
boi, a jego ciało i umysł wchodzą w tryb przetrwania. Według Hermana „Uraz psychiczny to
utrapienie bezsilnych. W momencie traumy ofiara jest bezradna przez przytłaczającą siłę …
Traumatyczne wydarzenia przytłaczają zwykłe systemy opieki, które dają ludziom, które
ludziom poczucie kontroli, połączenia i znaczenia”
ALLOSTAZA
 Allostatic Load – pomimo chaosu, stresu i traumy, których wielu doświadcza, mózg i
ciało są w stanie ponownie skalibrować/przywrócić równowagę. Allostaza to proces
stabilizowania się mózgu i ciała w obliczu stresu i zmian (Mc Ewen i Wingfield, 2003)
 Allostaza to proces ciągłego osiągania stabilności środowiska wewnętrznego
organizmu warunkach ciągłej zmienności środowiska zewnętrznego. To, co różni tę
ideę od wcześniej opisanej koncepcji homeostazy to założenie znacznie większej
zmienności i elastyczności środowiska wewnętrznego.
 Chociaż allostaza pomaga ludziom przystosować się i przetrwać w obliczu stresu,
kryzysu i traumy osoby mogą doświadczyć obciążenia allostytycznego , jeśli ich
okoliczności życiowe wywierają zbyt duży nacisk na ten system.
 Allostaza jest ochronnym mechanizmem przetrwania, ale jeśli jest stosowana zbyt
często, osoby mogą doświadczyć znaczących konsekwencji zdrowotnych, w tym
chorób, powikłań sercowych i śmierci.