Mukavemet 2 Ders Notlari 3 Aralik 2023 2

Püf Noktalarıyla
MUKAVEMET
Ders Notları
- 2
(Son Güncelleme 03.12.2023)
Prof. Dr. Mehmet Zor

Dokuz Eylül Üniversitesi – Makine Mühendisliği Bölümü
1
Önsöz
Değerli Öğrenciler ve Araştırmacılar

Katı cisimlerden oluşan sistemlerin tasarım aşamasında, dayanım ve işlevsellik açısından optimum boyutlarının
belirlenmesi Mukavemet biliminin temel konusudur. Statik bilgisi üstüne yapılabilecek olan mukavemet hesapları,
yükleme tipine ve bazen de geometriye göre farklılık arz etmektedir. Gerilme, şekil değiştirme gibi temel kavramların
yanısıra gerçek hayatta en çok karşımıza çıkan, çeki-bası, millerin burulması, basit eğilme gibi yüklemeler için
boyutlandırma hesaplamaları; ayrıca akma ve kırılma kriterleri, mohr çemberi, bileşik yüklemeler gibi temel konular
Mukavemet 1 dersinde anlatılmıştır. Mukavemet 2 dersi ise genel olarak Mukavemet 1 konularının devamı ve daha
özel halleri niteliğindedir. Örneğin Mukavemet 1 dersinde burulma konusu sadece dairesel kesitler için anlatılmış
iken, gerçek hayatta daha az rastlanan dairesel olmayan kesitlere sahip elemanların burulması, Mukavemet 2 dersi
kapsamına alınmıştır. Bununla birlikte, yorulma, burkulma, enerji metodları gibi sadece Mukavemet 2 de anlatılan
bağımsız ve çok önemli konuların da olduğunu söylememiz gerekir. Bu sebeplerle Mukavemet 1 deki temel
kavramların ve konuların iyi anlaşılmış olması, bunların devamı niteliğindeki Mukavemet 2 konularının da
anlaşılmasında son derece gerekli bir şarttır. Elinizdeki bu notlarla Mukavemet 2 dersinin kapsamına giren birçok
konuyu basit ve dostane bir üslupla ve yine önemli püf noktalarını vurgulayarak, örnekler çözerek anlatmaya gayret
ettim. Konuları çalışmaya başlamadan önce Mukavemet 1 notlarını öncelikle bir kez tekrar edip hatırlanmanızı
özellikle tavsiye eder, notlarımın tüm öğrencilere, akademisyenlere ve araştırmacılara faydası olmasını dilerim.
Temmuz 2023
Prof. Dr. Mehmet Zor
Giriş ve Motivasyon/ (Statik ve Mukavemet için)
1 3 Boyutta Gerilme Dönüşümleri ve 3 Boyutlu Mohr Çemberi
2 Eğik Eğilme (Simetrik Olmayan Eğilme)
3.1 Elastik Eğri-1-Analitik Yöntem (İntegrasyon Metodu)
3.2 Elastik Egri -2- Moment Alanı Metodu
3.3 Elastik Egri -3-Eşlenik Çubuk Metodu
3.4 Elastik Egri-4-Süperpozisyon Metodu ve Hiperstatik Sistemler
4 Kesmeli Eğilmede Kayma Merkezi
5.1 Enerji Metodları-1 / Şekil Değiştirme İşi ve Enerjisi
5.2.a Enerji Metodları-2/ Castigliona Teoremleri -1/ Örnekli Konu Anlatımı
5.2.b Enerji Metodları-3/Castigliona Teoremleri -2 / Örnek Problemler -1 / Doğrusal Eksenli Çubuklar
Mukavemet 2 Konuları 5.2.c Enerji Metodları-4 / Castigliona Teoremleri-3/Örnek Problemler -2 / Eğrisel l Eksenli Çubuklar
5.3 Enerji Metodları -5 / Elasto Kinetik Tesirler
6.a Kolonların Burkulması -1 /Örnekli Konu Anlatımı
6.b Kolonların Burkulması -2 / Örnek Problemler
7 Eğri Eksenli Çubukların Eğilmesi
8 Düzlemde Gerinme Dönüşümleri ve Straingage Ölçümleri ile Deneysel Gerilme Tespitleri
9 İnce Cidarlı Kapalı Tüplerin Burulması
10 Dikdörtgen veya İnce Profil Kesitli Çubukların Burulması
12 Yorulma (Tekrarlı Yüklemeler)
* İleride yeni konular eklenebilir.
04.12.2023 Prof.Dr. Mehmet Zor /DEU Makine Mühendisliği Bölümü 3
Giriş ve Motivasyon/ (Statik ve Mukavemet için)
Güncelleme Farkları
17.07.2023 tarihli eski ders notlarındaki örnekler kontrol edilerek birkaç hata tespit edilmiş ve düzeltilmiştir. Ayrıca konu
anlatımlarındaki şekiller, metinler ve denklemler kontrol edilmiş bazı düzeltmeler yapılmıştır. Bazı sayfalar yeniden düzenlenmiştir.
Tüm düzeltmeler ilgili kısımlarda kırmızı ile yazılmış ve belirginleştirilmiştir. Yeni bir konu veya yeni örnek eklenmemiştir.
WEB SİTEM: mehmetzor.com

a - Ders Eğitim Videoları (Herbir konunun örneklerle anlatıldığı videolardır.)
b- Ders Notları.pdf (bu notlar ve diğer derslere ait notlar ve sınav soruları)
Not:
Kendi dersinde bu notları takip etmek isteyen öğretim üyeleri ile
Sunum Dosyaları ve Soru çözümleri paylaşılmaktadır.
(Lütfen kurumsal mail adresinizden iletişim kurunuz.)
İletişim
Tüm soru, görüş ve önerileriniz için:
e-posta: mehmet.zor@deu.edu.tr , mehmetzor66@gmail.com
04.12.2023 Prof.Dr. Mehmet Zor /DEU Makine Mühendisliği Bölümü 4
𝑧
𝑦
𝑥
1 Üç Boyutta
𝜏
Gerilme Dönüşümleri 𝜎3 𝜎2 𝜎1 𝜎
ve 3D Mohr Çemberi
(Video 6c ve 6d )
04.12.2023 MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 5

3 Boyutta Gerilme Döüşüm Bağıntıları
Bu bölümde amacımız, bir noktada üç boyutlu gerilme durumu (6 gerilme bileşeni) mevcut iken, aynı noktada farklı
düzlemlerdeki gerilme bileşenlerini hesaplamak ve 3 boyutlu mohr çemberini çizmektir.
1.1 Hatırlatma: Düzlemde Gerilme Dönüşüm Denklemleri ve Mohr Çemberi Nasıl Bulunurdu?
x-y düzleminde 𝜎𝑥 , 𝜎𝑦 , 𝜏𝑥𝑦 gerilmeleri belli iken 𝑥 ′ − 𝑦 ′ eksen takımına göre 𝜎𝑥 ′ , 𝜎𝑦′ , 𝜏𝑥 ′𝑦′ gerilmeleri
𝑦 𝜎𝑦 aşağıdaki dönüşüm formüllerinden hesaplıyorduk.
𝑦′
Dengede olan kübik elemanı k 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 𝜎𝑥 − 𝜎𝑦
𝜎𝑥 ′ = + cos 2𝜃 + 𝜏𝑥𝑦 sin 2𝜃
𝑥′ düzlemi ile ayırdığımızda sol kısmının 2 2
𝜏𝑦𝑥 statik dengesinden 𝜎𝑥 ′ 𝑣𝑒 𝜏𝑥 ′𝑦′ şu 𝜎𝑥 − 𝜎𝑦
𝜎𝑥 ′ şekilde bulunur: 𝜏𝑥 ′ 𝑦 ′ = − sin 2 𝜃 + 𝜏𝑥𝑦 sin 2𝜃
𝜎𝑥 𝜎𝑥 2
𝜏𝑥𝑦
𝜃
𝜎𝑥 ′ denkleminde 𝜃 yerine 𝜃 +90 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 𝜎𝑥 − 𝜎𝑦
𝜏𝑥𝑦
K koyarak k ya dik düzlemdeki normal 𝜎𝑦′ = − cos 2𝜃 − 𝜏𝑥𝑦 sin 2𝜃

𝑥 2 2
𝜏𝑦𝑥 gerilme olan 𝜎𝑦′ şu şekilde bulunur:
t x-y Düzlemindeki Mohr Çemberi
𝑧 𝜎𝑦 x-y düzleminden bakış K
𝜏𝑥 ′ 𝑦 ′
𝜏𝑥𝑦 D1
(tüm diyogalan
2q düzlemlerdeki gerilme
𝜎𝑦 𝜎𝑥 s bileşenlerinin
𝜎𝑥 ′ C geometrik ifadesidir.)
−𝜏𝑥𝑦 D2
Daha ayrıntılı bilgi için:
𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 𝜎𝑥 − 𝜎𝑦 (Mukavemet-1 konu 6 )
2 2
Şimdi aynı hesaplamaları, aynı mantıkla 3 boyutlu Gerilme Durumu için Yapacağız.
Püf Noktası-1.1:
• Bilinen değerler : karetezyen gerilme bileşenleri (sx , sy , sz , tyz , txz , tyz), ve gerilmesini aradığımız eğik düzlemin
normalinin eksenlerle yaptığı açılar (𝛼 , 𝛽, 𝛾)bilinmektedir.
• Bundan sonraki hesaplamalarda bilinmeyen değerleri daima bu bilinenler cinsinden bulmayı hedefleyeceğiz.
Püf Noktası-1.2:
Bir eksen takımına göre gerilme bileşenleri bilinirse, aynı noktadaki tüm eksen takımlarına göre gerilme bileşenleri
hesaplanabilir.
• Kavram kargaşası olmaması için bu püf noktaları daima aklımızda olmalıdır.
𝜎𝑧 (Bileşke Gerilme)
𝑧 z
𝜎𝑥 Bulmak istediğimiz gerilme
İlk hedefimiz ise S
C S
4üncü bir eğik düzlemde 𝜏𝑧𝑦 Düzlem normali
ortaya çıkan S bileşke
𝐶 Kübik Elemanı
𝜏𝑦𝑧 N
gerilmesini bulmaktır. 𝑁 Eğik düzlemden 𝜏𝑥𝑦 𝛾
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦
ayırıp, Sol kısmın 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝜎
𝜏𝑥𝑦 dengesini inceleriz. 𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝛽
𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑥𝑧 𝛼 𝜏𝑥𝑧 y
𝐵 𝑦 B
𝜏𝑦𝑧
𝐴 𝜏𝑧𝑦
𝑥 A 𝜎𝑧
𝜎𝑥 𝜎𝑧
3 Boyutta Gerilme Dönüşüm Bağıntıları
1.2- Bir Eğik Düzlemdeki Bileşke Gerilmenin ve Kartezyen Bileşenlerinin Hesabı (x, y, z Referans eksen takımına göre) :
Sz
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥

𝛾 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦
𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧
𝛽 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 Sy 𝜏𝑥𝑧
𝛼 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑦𝑧 𝜏𝑦𝑧
𝜎𝑧
Bilinenler İstenenler
• sx, sy, sz, tyz, txz, txy, • Bileşke Gerilme S:
• 𝛼 , 𝛽, 𝛾 • Kartezyen Bileşenler :Sx, Sy, Sz

Kosinüs Doğrultmanları Kosinüs Doğrultmanları ile Alanlar
1.2.1 Kosinüs Doğrultmanları Arasındaki İlişki:
Arasındaki İlişki:
Düzlem normali (N) ile pozitif kartezyen Bir üçgenin alanı: İki kenarının konum
eksenler arasındaki açıların kosinüsleridir: 𝑇 = 𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶 = 𝐴𝑂 + 𝑂𝐵 𝑥 (𝐴𝑂 + 𝑂𝐶) vektörlerinin vektörel çarpımlarının şiddetinin
𝑙 = cos 𝛼 , 𝑚 = cos 𝛽 , 𝑛 = cos 𝛾 = 𝐴𝑂 𝑥𝑂𝐶 + 𝑂𝐵 𝑥𝐴𝑂 + 𝑂𝐵 𝑥𝑂𝐶 yarısına eşittir.
Buna göre OBC ve ABC üçgenlerinin alanları:
= 𝑂𝐶 𝑥𝑂𝐴 + 𝑂𝐴 𝑥𝑂𝐵 + 𝑂𝐵 𝑥𝑂𝐶 𝑂𝐵𝑥𝑂𝐶 𝑇𝑥
𝑇𝑧 𝑘 (𝑂𝐵𝐶)𝐴 = =
= 𝑂𝐵 𝑥𝑂𝐶 + 𝑂𝐶 𝑥𝑂𝐴 + 𝑂𝐴 𝑥𝑂𝐵 2 2 𝑇𝑥 (𝑂𝐵𝐶)𝐴
= 𝑙= (1.3a)
𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶 𝑇 𝑇 (𝐴𝐵𝐶)𝐴
𝑇= 𝑇. 𝑥. 𝑖Ԧ + 𝑇. 𝑦. 𝑗Ԧ + 𝑇.𝑧. 𝑘 =
𝑇 (𝐴𝐵𝐶)𝐴 =
𝑙 2 2
𝑇. 𝑖Ԧ = 𝑇. 𝑖Ԧ . cos 𝛼 = 𝑇𝑥 → 𝑇𝑥 = 𝑇. 𝑙 (1.1a)
𝑚 𝑂𝐶𝑥𝑂𝐴 𝑇𝑦 𝑇𝑦 (𝑂𝐶𝐴)𝐴
𝑇𝑦 𝑗Ԧ (𝑂𝐶𝐴)𝐴 = = → = 𝑚 = (1.3b)
𝑇. 𝑗Ԧ = 𝑇. 𝑗Ԧ . cosβ = 𝑇𝑦 → 𝑇𝑦 = 𝑇. 𝑚 (1.1b) 2 2 𝑇 (𝐴𝐵𝐶)𝐴
𝑛
𝑇. 𝑘 = 𝑇. 𝑘 . cos𝛾 = 𝑇𝑧 → 𝑇𝑧 = 𝑇. 𝑛 (1.1c) 𝑂𝐴𝑥𝑂𝐵 𝑇𝑧 𝑇𝑧 (𝑂𝐶𝐴)𝐴
= → = 𝑛 = (1.3c)
𝑇𝑥 𝑖Ԧ (𝑂𝐴𝐵)𝐴 = 𝑇 (𝐴𝐵𝐶)𝐴
2 2
Püf noktası 1.3:
(1.1a-c)denklemlerinden anlıyoruz ki;
Normal yöndeki birim vektör:
𝐴𝐵 sağ elle tutulup 𝐴𝐶 üzerine kapatılırsa Normal yöndeki T gibi bir vektörün bir
eksen yönündeki bileşenin şiddeti, 𝑇 𝑇𝑥 𝑖Ԧ + 𝑇𝑦 𝑗Ԧ + 𝑇𝑧 𝑘 𝑇(𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘)
başparmağımız 𝑇 = 𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶 vektörünün 𝑒Ԧ𝑁 = = =
kosinüs doğrultmanıyla bileşke 𝑇
yönünü gösterir. (Bknz Örnek 1.1) 𝑇 𝑇
vektörün şiddetinin çarpımına eşittir.
𝑇 2 = 𝑇𝑥 2 + 𝑇𝑦 2 + 𝑇𝑧 2 = 𝑇 2 (𝑙 2 + 𝑚2 + 𝑛2 ) 𝑙2 + 𝑚2 + 𝑛2 = 1 (1.2) 𝑒Ԧ = 𝑒Ԧ𝑁 = 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘 (1.4)
Kosinüs Doğrultmanlarının işaretleri: 𝑒Ԧ𝑁 in bileşenlerinin işaretleriyle aynıdır. Bu bilgi özellikle işaretlerin doğruluğunu kontrolünde işimize yarar.
MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 9
1.2.2 x,y,z Referans Eksen Takımına Göre Kartezyen Bileşenlerin Hesaplanması

𝑂𝐵𝐶 𝑂𝐴𝐶 𝑂𝐴𝐵
(1.3a-c) denklemleri: 𝑙 = cos 𝛼 = , 𝑚 = cos 𝛽 = , 𝑛 = cos 𝛾 =
𝐴𝐵𝐶 𝐴𝐵𝐶 𝐴𝐵𝐶
alan
ΣFx=0 𝑆𝑥 . 𝐴𝐵𝐶 − 𝜎𝑥 . 𝑂𝐵𝐶 − 𝜏𝑥𝑦 . 𝑂𝐴𝐶 − 𝜏𝑥𝑧 . 𝑂𝐴𝐵 = 0
Sz 𝐴𝐵𝐶 𝑂𝐵𝐶 𝑂𝐴𝐶 𝑂𝐴𝐵
𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 + 𝜏𝑥𝑦 𝜏
+ 𝑥𝑧 𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛 (1.5a)
𝐴𝐵𝐶 𝐴𝐵𝐶 𝐴𝐵𝐶 𝐴𝐵𝐶
(Benzer şekilde alttaki iki denge denkleminin her iki tarafına ABC ye böleriz)
ΣFy=0 𝑆𝑦 . 𝐴𝐵𝐶 − 𝜏𝑥𝑦 . 𝑂𝐵𝐶 − 𝜎𝑦 . 𝑂𝐴𝐶 − 𝜏𝑦𝑧 . 𝑂𝐴𝐵 = 0 𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛 (1.5b)
𝜎𝑥
𝜏𝑥𝑦 ΣFz=0 𝑆𝑧 . 𝐴𝐵𝐶 − 𝜏𝑥𝑧 . 𝑂𝐵𝐶 − 𝜏𝑦𝑧 . 𝑂𝐴𝐶 − 𝜎𝑧 . 𝑂𝐴𝐵 = 0 𝑆𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛 (1.5c)
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑦
𝜏𝑦𝑧 Sy 𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑙
(1.5a,b,c)denklemlerini Matris 𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧
𝜏𝑥𝑧 𝑚 (1.6)
formatında yazarsak: 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧
𝜏𝑦𝑧 𝑆𝑧 𝑛
Püf noktası 4: Bir vektörün herhangi bir eksen takımına göre
bileşenlerinin şiddetini bulmak için, o vektörü, o eksen takımına
S bileşke gerilmesinin şiddeti: 𝑆 = 𝑆𝑥2 + 𝑆𝑦2 + 𝑆𝑧2 (1.7) ait birim vektörlerle skaler çarparız. Buna göre:
Ԧ 𝑖Ԧ (1.9a) ,
𝑆𝑥 = 𝑆. Ԧ 𝑗Ԧ
𝑆𝑦 = 𝑆. (1.9b) , Ԧ𝑘
𝑆𝑧 = 𝑆. (1.9c)
S gerilme vektörü: 𝑆Ԧ = 𝑆𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑧 𝑘 (1.8)
Not: S vektörü düzlem normali yönünde olsaydı, 1.9a-c
denklemlerinin 1.1a-c denklemleri ile aynı olacağını fark edin.
1.3 Eğik Düzlemdeki Bileşke Gerilmenin Kayma ve Normal Bileşenlerinin Hesabı:
N
N
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥 𝜎𝑥
𝛾 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑦
𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝜏𝑥𝑧
𝛽 𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑦𝑧
𝛼 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑦𝑧 𝜏𝑦𝑧
𝜎𝑧
Bilinenler İstenenler
• sx, sy, sz, tyz, txz, tyz, • Kayma ve Normal Gerilme
Bileşenleri : t, sN
• 𝛼 , 𝛽, 𝛾
11
MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
1.3.1 Kayma ve Normal Bileşenlerin Hesabı

(1.5)-(1.7) denklemlerinden Kartezyen bileşenleri (𝑆𝑥 , 𝑆𝑦 , 𝑆𝑧 ) ve bileşke gerilmeyi (𝑆 )hesapladıktan sonra;
Püf noktası 4’ü, t-N eksenlerine uygularsak
Sz σN bileşenin şiddeti:
𝜎𝑁 = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒𝑁 = 𝑆𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑧 𝑘 ⋅ 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘 𝜎𝑁 = 𝑆𝑥 𝑙 + 𝑆𝑦 𝑚 + 𝑆𝑧 𝑛 (1.10a)
(1.5) denklemlerinden
veya
𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛
𝜎𝑥
𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛 𝜎𝑁 = 𝜎𝑥 𝑙2 + 𝜎𝑦 𝑚2 + 𝜎𝑧 𝑛2 + 2 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑛 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑛 (1.10b)
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑦
𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛
𝜏𝑦𝑧 Sy
𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑦𝑧
σN bileşenin vektörel ifadesi: 𝜎Ԧ𝑁 = 𝜎𝑁 ⋅ 𝑒𝑁 = 𝑆𝑥 𝑙 + 𝑆𝑦 𝑚 + 𝑆𝑧 𝑛 ⋅ 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘 (1.11)
t bileşenin şiddeti:
𝜏 2 = 𝑆 2 − 𝜎𝑁2 (1.12a)
𝜏= 𝑆 2 − 𝜎𝑁2
(1.7) denkleminden 𝑆= 𝑆𝑥2 + 𝑆𝑦2 + 𝑆𝑧2
t bileşenin vektörel ifadesi: 𝜏Ԧ = 𝑆Ԧ − 𝜎Ԧ𝑁 (1.12b)

Dış yüklere maruz ve dengede olan yandaki
Örnek-1.1 𝜎𝑧
𝑧 𝜎𝑥 cismin O noktasındaki gerilme bileşenleri
aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
C 𝜏𝑧𝑦 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 20 40 50
𝜏𝑦𝑧 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 = 40 −30 −10 𝑀𝑃𝑎
𝜎𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 50 −10 60
𝜏𝑥𝑦
O 𝜏𝑥𝑧 B Uç noktalarının koordinatları: A (5,0,0) , B (0,10,0) , C (0,0,15)
𝑦
A olan eğik düzlemdeki
a-) bileşke gerilmeyi ve kartezyen bileşenlerini;
𝑥 𝜎𝑥 b-) Kayma ve normal gerilme bileşenlerini hesaplayınız.
𝜎𝑧
Çözüm:
𝑧
𝑁(normal) Önce eğik düzlemin normali yönündeki birim vektörü hesaplayacağız.
C
𝐶𝐴𝑥𝐶𝐵 5Ԧ𝑖 − 15𝑘 𝑥(10Ԧ𝑗 − 15𝑘) 150Ԧ𝑖 + 75Ԧ𝑗 + 50𝑘 150Ԧ𝑖 + 75Ԧ𝑗 + 50𝑘
𝑒Ԧ𝑁 = = = =
𝑒Ԧ𝑁 𝐶𝐴𝑥𝐶𝐵 𝐶𝐴𝑥𝐶𝐵 1502 + 752 + 502 175
6 3 2
→ 𝑒Ԧ𝑁 =
𝑖Ԧ + 𝑗Ԧ + 𝑗Ԧ
O B 𝑦 7 7 7
A Statikten biliyoruz ki: İki vektörün vektörel çarpımı bu vektörlerin bulunduğu düzleme dik başka bir
𝑥 vektördür. Sağ el kaidesine göre Çarpılan ilk vektör sağ elimizin 4 parmağıyla tutulur ve ikinci vektör
üzerine kapatılır. Bu durumda baş parmağımızın yönü sonuç vektörünün yönünü verir. Bu kuralı 𝐶𝐴 ve
𝐶𝐵 konum vektörleri için uygularsak, N normali yönündeki birim vektörü yukarıdaki gibi elde ederiz.
Sz 1.4 𝑑𝑒𝑛𝑘𝑙𝑒𝑚𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 𝐷𝑜ğ𝑟𝑢𝑙𝑡𝑚𝑎𝑛 𝑘𝑜𝑠𝑖𝑛ü𝑠𝑙𝑒𝑟𝑖

6 3 2 6 3 2
𝑒Ԧ𝑁 = 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛Ԧ𝑗 = 𝑖Ԧ + 𝑗Ԧ + 𝑗Ԧ 𝑙= , 𝑚= , 𝑛=
7 7 7 7 7 7
𝜎𝑥
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑦 ABC eğik düzlemindeki bileşke gerilme S’in kartezyen bileşenleri 𝑆𝑥 , 𝑆𝑦 , 𝑆𝑧
𝜏𝑦𝑧 Sy 𝜏𝑥𝑧
Denk.(6)dan
𝜏𝑦𝑧
𝑆𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑙 20 40 50 6 1 340 1 𝑆𝑥 48.57
𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝑚 = 40 −30 −10 3 = 130 → 𝑆𝑦 = 18.57 𝑀𝑃𝑎
𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 7 7 𝑆𝑧 55.71
𝑆𝑧 𝑛 50 −10 60 2 390
A (5,0,0), B (0,10,0), C (0,0,15)
𝑆Ԧ = 𝑆𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑧 𝑘 = 48.57Ԧ𝑖 + 18.57Ԧ𝑗 + 55.71𝑘
Denk.(1.7) den: 𝑆= 𝑆𝑥2 + 𝑆𝑦2 + 𝑆𝑧2 = 48.572 + 18.572 + 55.712 → 𝑆 = 76.2𝑀𝑃𝑎 (Bileşke kuvvetin şiddeti)
Denk.(1.10a) dan S gerilmesinin normal bileşeni: 𝜎𝑁 = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ𝑁

6 3 2 1
= 48.57Ԧ𝑖 + 18.57Ԧ𝑗 + 55.71𝑘 ⋅ ( 𝑖Ԧ + 𝑗Ԧ + 𝑗Ԧ ) = { 48.57)(6 + 18.57 3 + 55.71 2 } → 𝜎𝑁 = 65.5𝑀𝑃𝑎
7 7 7 7
Denk.(1.12a) dan S bileşke gerilmesinin kayma bileşeni : 𝜏 = 𝑆 2 − 𝜎𝑁2 = 76.22 − 65.52 → 𝜏 ≅ 38.94 𝑀𝑃𝑎

1.4 Üç Boyutta Farklı bir Eksen Takımına Göre Gerilme Dönüşüm Bağıntıları
Şimdi amacımız x,y,z eksen takımına göre gerilme bileşenleri belli iken x’,y’z’ gibi bir eksen takımına göre gerilme bileşnlerini bulmaktır.
𝑁𝑐 ( 𝑙𝑐 , 𝑚𝑐 , 𝑛𝑐 ) 𝑁𝑧 ( 𝑙𝑐 , 𝑚𝑐 , 𝑛𝑐 )
𝜎𝑧
𝑧
𝜎𝑥 𝑧′
𝑧′
𝜏𝑧𝑦
𝑦′
𝜏𝑦𝑧
𝜏𝑥𝑦
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧
𝜎𝑦 𝑦′
𝜏𝑥𝑦
𝜏𝑥𝑧
𝑦
𝜎𝑥
𝜏𝑧𝑦
𝑥
𝜎𝑧
𝑥′
𝑥′
𝑁𝑎 ( 𝑙𝑎 , 𝑚𝑎 , 𝑛𝑎 ) Bilinenler
• 𝜎𝑥 , 𝜎𝑦 , 𝜎𝑧 , 𝜏𝑦𝑧 , 𝜏𝑥𝑧 , 𝜏𝑥𝑦 İstenenler
𝑥 ′ için : 𝑙𝑎 𝑚𝑎 𝑛𝑎 𝜎𝑥 ′ 𝜎𝑦 ′ 𝜎𝑧 ′
Doğrultman
𝑦 ′ için : 𝑙𝑏 𝑚𝑏 𝑛𝑏 𝜏𝑥 ′ 𝑦 ′ 𝜏𝑧 ′ 𝑥 ′ 𝜏𝑧 ′ 𝑦 ′
kosinüsleri
𝑧 ′ için : 𝑙𝑐 𝑚𝑐 𝑛𝑐
1.4.1 Bir Eğik Düzlemdeki Bileşke Gerilmenin Farklı Bir Eksen Takımına Göre Bileşenleri
Eğik düzlemin N normali ile 𝑦 ′ ekseni ile çakıştığını düşünüyoruz.
𝑧′ Sz Bu durumda 𝜎𝑁 = 𝜎𝑦′ olur.
𝑦′ S bileşke gerilmesinin düzlem normali (N) yönündeki bileşeni
1.10b denkleminden şu şekilde hesaplamıştık. Buna göre
N(l, m, n) S’in normal bileşeninin şiddeti:
(1.10b)
2 2 2
𝝈𝒚′ = 𝜎𝑁 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛 + 2 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑛 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑛
S’in kayma bileşeni τ iki bileşene ayrılabilir: 𝜏𝑦′ 𝑥 ′ ve 𝜏𝑦′ 𝑧 ′
Ayrıca biliyoruz ki, bir vektörün bir yöndeki bileşeninin şiddeti, o
Sy vektörün o yöndeki birim vektörle skaler çarpımına eşittir. Buna göre :
𝑒Ԧ𝑥 ′
𝜏𝑦 ′ 𝑥′ = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ (1.13)
S’in Kayma gerilmelerinin şiddetleri:
𝑧
𝜏𝑦′ 𝑧 ′ = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ (1.14)
S
𝑧′ Not:
𝑥′ Eğik düzlemin şekli önemli
değildir. Üçgen, dikdörtgen hatta
Öncelikle normali y’ olan eğik düzlemdeki S 𝑦′ dairesel bile incelenebilir. Önemli
bileşkesinin, yüzeye dik (𝜎Ԧ𝑁 ) ve paralel
olan eğik düzlemin normalinin
bileşeni (𝜏Ԧ ) bileşenlerinden giderek
yönüdür yani kosinüs
𝑥′, y′, z′ eksenlerindeki bileşenlerini bulacağız: 𝑦
doğrultmanlarının değeridir.
𝑥 𝑥′
1.4.2 Üç Boyutta Farklı bir Eksen Takımına Göre Gerilme Dönüşüm Bağıntıları:
𝜎𝑧 𝑁𝑐 ( 𝑙𝑐 , 𝑚𝑐 , 𝑛𝑐 ) • 1.10b, 1.13 ve1.14 denklemlerini, normalleri
𝑧′ 𝑧
𝜎𝑥 sırasıyla x’, y’ ve z’ olan, a,b,c yüzeyleri için
𝑧′ uyguladığımız zaman 3 boyutta gerilme
𝜏𝑧𝑦 dönüşüm bağıntıları ortaya çıkacaktır.
𝑆𝑐𝑦
𝜏𝑦𝑧
• Bu sayfadaki çizimleri ve denklemleri
′
𝑆𝑏𝑦 dikkatlice inceleyiniz, istenen değerleri veren
𝜎𝑦 𝜏 𝑦 denklemleri fark ediniz.
𝜏𝑥𝑧 𝑥𝑦
𝜎𝑦 𝑆𝑎𝑦 𝑦′ 1.10b denkleminden normal gerilme bileşenlerini bulabiliriz.
𝜏𝑥𝑦
𝜏𝑥𝑧
𝜎𝑥 ′ = 𝑙𝑎2 𝜎𝑥 + 𝑚𝑎2 𝜎𝑦 + 𝑛𝑎2 𝜎𝑧 + 2 𝑙𝑎 𝑚𝑎 𝜏𝑥𝑦 + 𝑙𝑎 𝑛𝑎 𝜏𝑥𝑧 + 𝑚𝑎 𝑛𝑎 𝜏𝑦𝑧 (1.15)
𝜎𝑥 𝑦
𝜏𝑧𝑦 𝜎𝑦′ = 𝑙𝑏2 𝜎𝑥 + 𝑚𝑏2 𝜎𝑦 + 𝑛𝑏2 𝜎𝑧 + 2 𝑙𝑏 𝑚𝑏 𝜏𝑥𝑦 + 𝑙𝑏 𝑛𝑏 𝜏𝑥𝑧 + 𝑚𝑏 𝑛𝑏 𝜏𝑦𝑧 (1.16)
𝑥
𝜎𝑧 𝜎𝑧 ′ = 𝑙𝑐2 𝜎𝑥 + 𝑚𝑐2 𝜎𝑦 + 𝑛𝑐2 𝜎𝑧 + 2 𝑙𝑐 𝑚𝑐 𝜏𝑥𝑦 + 𝑙𝑐 𝑛𝑐 𝜏𝑥𝑧 + 𝑚𝑐 𝑛𝑐 𝜏𝑦𝑧 (1.17)
𝑥′
𝑥′
Bilinenler: İstenenler: 1.5 denkleminden :
𝑆𝑎𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙𝑎 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑎 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑎 (1.18) 𝑆𝑏𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙𝑏 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑏 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑏 (1.22) (1.26)
𝜎𝑥 , 𝜎𝑦 , 𝜎𝑧 , 𝑆𝑐𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙𝑐 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑐 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑐
𝜎𝑥 ′ , 𝜎𝑦′ , 𝜎𝑧 ′
𝜏𝑦𝑧 , 𝜏𝑥𝑧 , 𝜏𝑥𝑦 𝑆𝑎𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑎 + 𝜎𝑦 𝑚𝑎 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛𝑎 (1.19) 𝑆𝑏𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑏 + 𝜎𝑦 𝑚𝑏 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛𝑏 (1.23) 𝑆𝑐𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑐 + 𝜎𝑦 𝑚𝑐 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛𝑐 (1.27)
𝜏𝑥 ′𝑦′ , 𝜏𝑧 ′ 𝑥 ′ , 𝜏𝑧 ′ 𝑦′
𝑙𝑎 , 𝑚𝑎 , 𝑛𝑎 𝑆𝑎𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑎 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑎 + 𝜎𝑦 𝑛𝑎 (1.20) 𝑆𝑏𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑏 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑏 + 𝜎𝑦 𝑛𝑏 (1.24) 𝑆𝑐𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑐 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑐 + 𝜎𝑦 𝑛𝑐 (1.28)
𝑙𝑏 𝑚𝑏 𝑛𝑏
𝑙𝑐 , 𝑚𝑐 , 𝑛𝑐 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 𝑙𝑎 𝑖Ԧ + 𝑚𝑎 𝑗Ԧ + 𝑛𝑎 𝑘 (1.21) 𝑒Ԧ𝑦′ = 𝑙𝑏 𝑖Ԧ + 𝑚𝑏 𝑗Ԧ + 𝑛𝑏 𝑘 (1.25) 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑙𝑐 𝑖Ԧ + 𝑚𝑐 𝑗Ԧ + 𝑛𝑐 𝑘 (1.29)
𝜏 ′ ′ =𝜏 ′ ′ = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ ′ = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ
𝑎 𝑏 𝑥 𝑎 𝑏 𝑦
′ =𝑙 𝑙 𝜎 +𝑚 𝑚 𝜎 +𝑛 𝑛 𝜎 + 𝑚 𝑛 +𝑚 𝑛 𝜏
𝑎 𝑏 𝑧 𝑎 𝑏 𝑏 𝑎 𝑦𝑧 𝑎 𝑏 𝑏 𝑎 𝑥𝑧 𝑎 𝑏 + 𝑙 𝑛 +𝑙 𝑛 𝜏
𝑏 𝑎 𝑥𝑦 + 𝑙 𝑚 +𝑙 𝑚 𝜏 (1.30)
1.13 ve1.14 𝑦 𝑥 𝑥 𝑦 𝑏 𝑥 𝑎 𝑦
denklemlerinden 𝜏𝑥′ 𝑧 ′ = 𝜏𝑧 ′𝑥′ = 𝑆Ԧ𝑐 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥′ = 𝑆Ԧ𝑎 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑙𝑎 𝑙𝑐 𝜎𝑥 + 𝑚𝑎 𝑚𝑐 𝜎𝑦 + 𝑛𝑎 𝑛𝑐 𝜎𝑧 + 𝑚𝑎 𝑛𝑐 + 𝑚𝑐 𝑛𝑎 𝜏𝑦𝑧 + 𝑙𝑎 𝑛𝑐 + 𝑙𝑐 𝑛𝑎 𝜏𝑥𝑧 + 𝑙𝑎 𝑚𝑐 + 𝑙𝑐 𝑚𝑎 𝜏𝑥𝑦 (1.31)
Kayma bileşenleri: 𝜏 ′ ′ = 𝜏 ′ ′ = 𝑆Ԧ𝑐 ⋅ 𝑒Ԧ ′ = 𝑆Ԧ𝑏 ⋅ 𝑒Ԧ ′ = 𝑙𝑏 𝑙𝑐 𝜎𝑥 + 𝑚𝑏 𝑚𝑐 𝜎𝑦 + 𝑛𝑏 𝑛𝑐 𝜎𝑧 + 𝑚𝑏 𝑛𝑐 + 𝑚𝑐 𝑛𝑏 𝜏𝑦𝑧 + 𝑙𝑏 𝑛𝑐 + 𝑙𝑐 𝑛𝑏 𝜏𝑥𝑧 + 𝑙𝑏 𝑚𝑐 + 𝑙𝑐 𝑚𝑏 𝜏𝑥𝑦 (1.32)
𝑧 𝑦 𝑦 𝑧 𝑦 𝑧

Örnek 1.2
𝑧, 𝑧′ 𝜎𝑧 x. y, z kartezyen koordinat sisteminde
𝜎𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 50 10 0
bir makine elemanının bir 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 = 10 20 40 𝑀𝑃𝑎
𝜏𝑧𝑦
noktasındaki gerilme değerleri 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 0 40 30
𝜏𝑦𝑧
yandaki gibi verilmiştir. Buna göre;
𝜎𝑦 𝜎𝑦 Kübik elamanın z ekseni etrafında saat ibreleri tersi yönünde θ=37o döndürülmesiyle
𝜏𝑥𝑦 𝑦 ′ elde edilen x′ - y′ -z’ eksen takımına göre gerilme bileşenlerini hesaplayınız.
𝑦 ÇÖZÜM
𝜃 𝛼𝑎 = 370 , 𝛽𝑎 = 530 , 𝛾𝑎 = 900
𝑥
𝜎𝑧 θ=37o için, Na, Nb ve Nc normallerinin x,y,z
𝛼𝑏 = 1270 , 𝛽𝑏 = 370 , 𝛾𝑏 = 900
𝑥′ eksenleriyle yaptıkları açıları bulalım:
𝛼𝑐 = 900 , 𝛽𝑐 = 900 , 𝛾𝑐 = 00
𝑧, 𝑧 ′
Bu açıların kosinüsleri yani kosinüs doğrultmanları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
x y z
𝛾𝑏 𝑦′ x' 𝑙𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑎 = 0.8 𝑚𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛽𝑎 = 0.6 𝑛𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑎 = 0

𝛼𝑐 𝛾𝑎 𝑦 y' 𝑙𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑏 = −0.6 𝑚𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛽𝑏 = 0.8 𝑛𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑏 = 0
z' 𝑙𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑐 = 0 𝑚𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛽𝑐 = 0 𝑛𝑏 = 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑐 = 1
𝛼𝑎 𝛼𝑏
Birim vektörleri bulalım: 𝑒Ԧ = 𝑒Ԧ𝑁 = 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘
𝑥
𝑥′ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 0.8Ԧ𝑖 + 0.6Ԧ𝑗 , 𝑒Ԧ𝑦 ′ = −0.6Ԧ𝑖 + 0.8Ԧ𝑗 , 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑘
1.6 denklemini herbir yüzey için uygulayıp bileşke gerilmeleri hesaplayalım:
𝑒Ԧ𝑥 ′ = 0.8Ԧ𝑖 + 0.6Ԧ𝑗 , 𝑆𝑎𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑎𝑥
𝑙𝑎 50 10 0 0.8 46
𝑒𝑦′ = −0.6Ԧ𝑖 + 0.8Ԧ𝑗 , 𝑆
𝑆𝑎 = 𝑆𝑎𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑎 = 10 20 40 0.6 → 𝑎𝑦 = 20 𝑀𝑃𝑎
𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑘 𝑆𝑐𝑧 𝑆 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 𝑛𝑎 0 40 30 0 𝑆𝑎𝑧 24
𝑎𝑧
′ 𝜎𝑥 ′ = 𝑆Ԧ𝑎 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 𝑆𝑎𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑎𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑎𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 46Ԧ𝑖 + 20Ԧ𝑗 + 24𝑘 ⋅ 0.8Ԧ𝑖 + 0.6Ԧ𝑗 = 48.8 𝑀𝑃𝑎
𝑧, 𝑧 𝑆𝑏𝑧
𝜏𝑧 ′ 𝑦′ 𝜏𝑥 ′ 𝑦′ = 𝑆Ԧ𝑎 ⋅ 𝑒Ԧ𝑦′ = 𝑆𝑎𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑎𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑎𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑦′ = 46Ԧ𝑖 + 20Ԧ𝑗 + 24𝑘 ⋅ −0.6Ԧ𝑖 + 0.8Ԧ𝑗 = −11.6 𝑀𝑃𝑎
𝑆𝑐𝑦𝜏 𝑆𝑏𝑥
𝑆𝑐𝑥 𝜏𝑧 ′ 𝑥 ′ 𝑦′ 𝑧 ′
𝜏𝑥 ′ 𝑧 ′ = 𝑆Ԧ𝑎 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑆𝑎𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑎𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑎𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 46Ԧ𝑖 + 20Ԧ𝑗 + 24𝑘 ⋅ 𝑘 = 24 𝑀𝑃𝑎
𝑆𝑎𝑧
𝜏𝑥 ′ 𝑧 ′ 𝑆𝑏𝑦 𝑆𝑏𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑏𝑥 −22
𝑦′ 𝑙𝑏 50 10 0 −0.6
𝑆𝑎𝑦
𝜏𝑥 ′ 𝑦′ 𝑆𝑏 = 𝑆𝑏𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑏 = 10 20 40 0.8 → 𝑆𝑏𝑦 = 10 𝑀𝑃𝑎
𝑆𝑏𝑧 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 𝑛𝑏 0 40 30 0 𝑆𝑏𝑧 32
𝑆𝑎𝑥 𝑦
𝜎𝑦′ = 𝑆Ԧ𝑏 ⋅ 𝑒𝑦′ = 𝑆𝑏𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑏𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑏𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑦′ = −22Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗 + 32𝑘 ⋅ −0.6Ԧ𝑖 + 0.8Ԧ𝑗 = 21.2 𝑀𝑃𝑎
𝜏𝑦′ 𝑥 ′ = 𝑆Ԧ𝑏 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 𝑆𝑏𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑏𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑏𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = −22Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗 + 32𝑘 ⋅ 0.8Ԧ𝑖 + 0.6Ԧ𝑗 = −11.6 𝑀𝑃𝑎
𝑥
𝑥′ 𝜏𝑦′ 𝑧 ′ = 𝑆Ԧ𝑏 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 𝑆𝑏𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑏𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑏𝑧 𝑘 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = −22Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗 + 32𝑘 ⋅ 𝑘 = 32 𝑀𝑃𝑎
Bir vektörün bir yöndeki bileşenin 𝑆𝑐𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑐

𝜎𝑧 ′ = 𝑆Ԧ𝑐 ⋅ 𝑒Ԧ𝑧 ′ = 40Ԧ𝑗 + 30𝑘 ⋅ 𝑘 = 30 𝑀𝑃𝑎
şiddeti = vektörle o yöndeki birim 𝑆𝑐 = 𝑆𝑐𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑐
𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 𝑛𝑐
𝑆𝑐𝑧 𝜏𝑧 ′ 𝑥 ′ = 𝑆Ԧ𝑐 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 40Ԧ𝑗 + 30𝑘 ⋅ 0.8Ԧ𝑖 + 0.6Ԧ𝑗 = 24 𝑀𝑃𝑎
vektörün skaler çarpına eşittir. 𝑆𝑐𝑥
50 10 0 0 0
Örn: 𝜎𝑥 ′ = 𝑆Ԧ𝑎 ⋅ 𝑒Ԧ𝑥 ′ = 10 20 40 0 → 𝑆𝑐𝑦 = 40 𝑀𝑃𝑎 𝜏𝑧 ′ 𝑦′ = 𝑆Ԧ𝑐 ⋅ 𝑒Ԧ𝑦′ = 40Ԧ𝑗 + 30𝑘 ⋅ −0.6Ԧ𝑖 + 0.8Ԧ𝑗 = 32 𝑀𝑃𝑎
0 40 30 1 𝑆𝑐𝑧 30
3 Boyutlu Gerilme Durumunda Asal Gerilmeler ve Mohr Çemberi
1.5 Üç Boyutta Asal Gerilmeler, Asal Düzlemler ve Asal Eksenler (1,2,3)

Kayma gerilmelerinin olmadığı (sıfır olduğu) birbirine dik üç düzleme asal düzlemler, bu düzlemlerdeki
gerilmelere asal gerilmeler denir. Amacımız bu özel gerilmeleri ve düzlemlerini (Kosinüs
doğrultlmanlarını)bilinenler cinsinden hesaplamaktır.
𝑁3 (𝑙3 , 𝑚3 , 𝑛3 ) s3
𝑧 𝜎𝑧 𝑧 s2 𝑁2 (𝑙2 , 𝑚2 , 𝑛2 )
𝜎𝑥 3
3
2
𝜏𝑧𝑦
𝜏𝑦𝑧 2
s1 𝑦
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦
𝜏𝑥𝑦
𝜏𝑥𝑧
𝑦
𝜎𝑥 𝑥 1
𝜏𝑧𝑦
𝑁1 (𝑙1 , 𝑚1 , 𝑛1 )
𝑥
1
𝜎𝑧 İstenenler
𝜎1 𝜎2 𝜎3
Bilinenler 𝑙1 𝑚1 𝑛1
• 𝜎𝑥 , 𝜎𝑦 , 𝜎𝑧 , 𝜏𝑦𝑧 , 𝜏𝑥𝑧 , 𝜏𝑥𝑦 𝑙2 𝑚2 𝑛2
𝑙3 𝑚3 𝑛3
3 Boyutlu Gerilme Durumunda Asal Gerilmeler ve 3D Mohr Çemberi
Normali N olan dördüncü (ABC) düzlemi dikkate alalım. Sz
Bu düzlemin asal düzlem olması için S gerilme vektörünün kayma gerilmesi

𝑒Ԧ𝑁
bileşeni olmamalıdır. Bu durumda S vektörü, N normali doğrultusundadır. (+ N Sy
Sx
veya –N yönünde olabilir)
N yönündeki bir bileşke 𝑆𝑥 = 𝜎. 𝑙 = 𝜎 cos 𝛼

vektörün şiddeti ile kosinüs
doğrultmanları çarpılırsa, 𝑆𝑦 = 𝜎. 𝑚 = 𝜎 cos 𝛽 𝑆𝑥 = 𝑙𝜎𝑥 + 𝑚𝜏𝑥𝑦 + 𝑛𝜏𝑥𝑧 = 𝑙𝜎 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛 − 𝜎𝑙 = 0
Kartezyen bileşenler elde 𝑆𝑦 = 𝑙𝜏𝑥𝑦 + 𝑚𝜎𝑦 + 𝑛𝜏𝑦𝑧 = 𝑚𝜎 𝜏𝑥𝑦 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝑛𝜏𝑦𝑧 𝑛 − 𝜎𝑚 = 0
𝑆𝑧 = 𝜎. 𝑛 = 𝜎 cos 𝛾
edilir. (püf noktası 3’den) 𝑆𝑧 = 𝑙𝜏𝑥𝑧 + 𝑚𝜏𝑦𝑧 + 𝑛𝜎𝑧 = 𝑛𝜎 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛 − 𝜎𝑛 = 0
Aynı zamanda, Kartezyen 𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + +𝜏𝑥𝑧 𝑛

bileşenler için (1.5a-c) 𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛 𝑙(𝜎𝑥 − 𝜎) + 𝑚𝜏𝑥𝑦 + 𝑛𝜏𝑥𝑧 = 0 (1.34)
denklemlerinden biliyoruz 𝑆𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛 𝑙𝜏𝑥𝑦 + 𝑚 𝜎𝑦 − 𝜎 + 𝑛𝜏𝑦𝑧 = 0 (1.35)
ki:
𝑙𝜏𝑥𝑧 + 𝑚𝜏𝑦𝑧 + 𝑛(𝜎𝑧 − 𝜎) = 0
(1.36)
Bu son denklemleri matris formatında yazacak olursak..>>

𝜎𝑥 − 𝜎 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑙
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 − 𝜎 𝜏𝑦𝑧 𝑚 =0 (1.37)
𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 − 𝜎 𝑛
Ancak (1.2) denklemine göre 𝑙

(1.2) denklemini 𝑙 2 + 𝑚2 + 𝑛2 = 1 kosinüs doğrultmanlarının 𝑚 ≠0
hatırlarsak: hepsi aynı anda sıfır olamaz. 𝑛
𝜎𝑥 − 𝜎 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧
Bu durumda çarpılan ilk matrisin determinantı sıfır (1.38)
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 − 𝜎 𝜏𝑦𝑧 =0
olması gerekir. Problem özdeğer problemi olur.
𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 − 𝜎
Determinantın açılımı:
𝜎 3 − 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 + 𝜎𝑧 𝜎 2 + 𝜎𝑥 𝜎𝑦 + 𝜎𝑥 𝜎𝑧 + 𝜎𝑦 𝜎𝑧 − 𝜏𝑥𝑦
2 2
− 𝜏𝑥𝑧 2
− 𝜏𝑦𝑧 2
𝜎 − 𝜎𝑥 𝜎𝑦 𝜎𝑧 + 2𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 − 𝜎𝑥 𝜏𝑦𝑧 2
+ 𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 2
+ 𝜎𝑧 𝜏𝑥𝑦 =0
𝐼1 𝐼2 𝐼3

𝜎 3 − 𝐼1 𝜎 2 + 𝐼2 𝜎 − 𝐼3 = 0 (1.39)
3. dereceden olan bu son 1.39. denkleminin üç adet reel kökü (σ1, σ2, σ3) asal gerilmelerdir.
I1 , I2 ve I3 katsayılarına ‘gerilme invaryantları’ (değişmez veya sabit) denilmektedir.

Bunlar, gerilme elemanının dönüşümünden etkilenmezler.
Gerilme invaryantları:
𝐼1 = 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 + 𝜎𝑧 (1.40a)
𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑧 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧

Kartezyen Gerilme 𝐼2 = 𝜏 𝜎𝑦 + 𝜏𝑥𝑧 𝜎𝑧 + 𝜏𝑦𝑧
2 2 2
𝜎𝑧 = 𝜎𝑥 𝜎𝑦 + 𝜎𝑥 𝜎𝑧 + 𝜎𝑦 𝜎𝑧 − 𝜏𝑥𝑦 + 𝜏𝑥𝑧 + 𝜏𝑦𝑧 (1.40b)
𝑥𝑦
Bileşenleri Cinsinden 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧
𝐼3 = 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 = 𝜎𝑥 𝜎𝑦 𝜎𝑧 + 2𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 − 𝜎𝑥 𝜏𝑦𝑧
2 + 𝜎 𝜏2 + 𝜎 𝜏2
𝑦 𝑥𝑧 𝑧 𝑥𝑦 (1.40c)
𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧
Asal Gerilmeler Cinsinden 𝐼1 = 𝜎1 + 𝜎2 + 𝜎3 (1.41a)

(1,2,3 eksen takımında sadece normal (1.41b)
gerilmeler olduğundan 1.40 denklemleri 𝐼2 = 𝜎1 𝜎2 + 𝜎1 𝜎3 + 𝜎2 𝜎3
normal gerilmeler (asal gerilmeler) için yazılır.) 𝐼3 = 𝜎1 𝜎2 𝜎3 (1.41c)

Asal gerilmeler ve eksenleri özel değerler oldukları için, 1,2 ve 3 notasyonları ile simgelenirler :
s3
s2
𝑧 ve daima σ1> σ2> σ3 olacak şekilde kullanılırlar.
3
2
1,2 ve 3 eksenleri asal eksenler birbirlerine diktirler ve
Başlangıçta yönleri yani kosinüs doğrultmanları bilinmemektedirler ve
s1 𝑦
her birisi bilenenler yani kartezyen gerilme bileşenleri cinsinden
hesaplanabilirler.
𝑥
1
Denklem 1.39 in köklerinden asal gerilmeleri (σ1, σ2, σ3 ) bulduğumuzu kabul ediyoruz.
Gerilme dönüşüm bağıntıları artık bu eksen takımın göre de yapılabilir. (Püf noktası-1’i hatırlayınız.)

1.5.1 Asal Eksenlerin (1,2,3) Bulunuşu:
Asal eksen doğrultuları da bilinmeyenler arasındadır.
𝑖 Her birisinin Kosinüs Doğrultmanı bulunursa Asal Eksenler ve Düzlemleri bulunmuş olur.
𝛾 Şimdi bunların nasıl bulunduğunu göreceğiz:
𝛼 𝛽 Daha önce herhangi bir eğik düzlem için elde edilen Denklem (1b) ve bir asal düzlem için
yazabildiğimiz Denklem (1.34-1.36) yı, bir 𝑖 düzlemi için şöyle yazabiliriz:
s3 Denklem (1.2): 𝑙𝑖2 + 𝑚𝑖2 + 𝑛𝑖2 = 1
𝑖=1 → 𝜎1 → 𝑙1 𝑚1 𝑛1
s2 𝜎𝑥 − 𝜎𝑖 𝑙𝑖 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑖 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑖 = 0
𝑧 𝑖=2 → 𝜎2 → 𝑙2 𝑚2 𝑛2
3 Denklem (1.34-1.36): 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑖 + 𝜎𝑦 − 𝜎𝑖 𝑚𝑖 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛𝑖 = 0 𝑖=3 → 𝜎3 → 𝑙3 𝑚3 𝑛3
2 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑖 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑖 + 𝜎𝑧 − 𝜎𝑖 𝑛𝑖 = 0
𝛄𝟏 Örneğin 𝑖 = 1 için bu 4 denklemi yazarsak: 𝜎1 , 𝑙1 , 𝑚1 , 𝑛1 değerlerini bulabiliriz.

s1 𝑦
𝛼1 Bununla birlikte bu denklemlerden türetilmiş olan 3ncü
𝛽1 𝑙12 + 𝑚12 + 𝑛12 = 1
𝑥 𝜎𝑥 − 𝜎1 𝑙1 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚1 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛1 = 0 derecedeki Denk. (1.39 ) dan daha önce 𝜎1 asal gerilmesini
1
𝑙1 𝑚1 𝑛1 : ? 𝜏𝑥𝑦 𝑙1 + 𝜎𝑦 − 𝜎1 𝑚1 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛1 = 0 bulmuş isek, bu 4 denklemden 3 tanesini kullanarak
𝑙2 𝑚2 𝑛2 :? 𝜏𝑥𝑧 𝑙1 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚1 + 𝜎𝑧 − 𝜎1 𝑛1 = 0 𝑙1 , 𝑚1 , 𝑛1 kosinüs doğrultmanlarını hesaplarız.
𝑙3 𝑚3 𝑛3 :?
Benzer şekilde aynı hesaplama şekli 𝑖 = 2 𝑣𝑒 3 için geçerli olur.
1.6-) 3 Boyutlu Mohr Çemberi: • Mohr çemberi: bir noktada, tüm düzlemlerdeki gerilmelerin geometrik ifadesidir.
• Şimdi (sx, sy, sz, tyz, txz, tyz) Bilinenlerine göre elde edilen Asal Gerilmeler yardımıyla
3 boyutlu Mohr Çemberinin çıkarılışı ve çizim şekli anlatılacaktır:
• Herhangi bir eğik düzlem için, birim vektörü ve gerilme bileşenlerini hatırlarsak:
Sz
N 𝑒Ԧ = 𝑒Ԧ𝑁 = 𝑙Ԧ𝑖 + 𝑚Ԧ𝑗 + 𝑛𝑘 Denk.(1.10a-b) den S gerilmesinin normal bileşeni:
𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛 𝜎𝑁 = 𝜎 = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ = 𝑆𝑥 𝑙 + 𝑆𝑦 𝑚 + 𝑆𝑧 𝑛
𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥 𝜎𝑥
𝑆𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝑙 + 𝜎𝑦 𝑚 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛 𝜎 = 𝜎𝑥 𝑙2 + 𝜎𝑦 𝑚2 + 𝜎𝑧 𝑛2 + 2 𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑚 + 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑛 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑛
𝑦
𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛

𝜏𝑦𝑧 Sy • x,y,z eksen takımı yerine 1,2,3 asal eksenlerini kullanacağız. Çünkü herhangi bir eksen takımına göre
𝜏𝑦𝑧
𝜏𝑥𝑧 gerilme bileşenleri bilinirse, diğer tüm düzlemlerdeki gerilme bileşenleri bulunur (Püf noktası-1).
• Denklem 1.39 den daha önce hesapladığımız Asal gerilmeler (σ1, σ2, σ3 ) artık bilinen değerlerimizdir.
• Eğik düzlemin kosinüs doğrultmanları (𝑙, 𝑚 , 𝑛) ise artık asal eksenler (1, 2 ve 3) ile yapılan
açıların kosinüsleri olacaktır. Asal düzlemlerde kayma gerilmeleri sıfırdır. Buna göre;
𝑥≡1 𝑆1 = 𝜎1 𝑙 (1.42a)
S3
𝑆2 = 𝜎2 𝑚 (1.42b)
𝑆3 = 𝜎3 𝑛 (1.42c)
𝜎1 𝑆 2 = 𝑆12 + 𝑆22 + 𝑆32 = 𝜎12 𝑙2 + 𝜎22 𝑚2 + 𝜎32 𝑛2 (1.42d)

𝜎2
S2 𝜎 = 𝑆1 𝑙 + 𝑆2 𝑚 + 𝑆3 𝑛 = 𝜎1 𝑙2 + 𝜎2 𝑚2 + 𝜎3 𝑛2 (1.43)
𝜏 2 = 𝑆 2 − 𝜎 2 = 𝜎12 𝑙2 + 𝜎22 𝑚2 + 𝜎32 𝑛2 − 𝜎1 𝑙2 + 𝜎2 𝑚2 + 𝜎3 𝑛2 2 (1.44)
𝜎3 𝑙 2 + 𝑚 2 + 𝑛2 = 1 (1.2)

(1.2), (1.43) ve (1.44) denklemlerinden; σ1> σ2> σ3 olduğunu dikkate alarak;
𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎2 )(𝜎 − 𝜎3 ) 𝜎1 − 𝜎3 > 0 olacağı için 𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎2 )(𝜎 − 𝜎3 ) ≥ 0

2
𝑙 = (1.45a) 𝑙2 ≥ 0 dir. 𝜎1 − 𝜎2 > 0 𝑣𝑒 (1.46a)
(𝜎1 − 𝜎2 )(𝜎1 − 𝜎3 )
𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎1 )(𝜎 − 𝜎3 ) 𝜏 2 + 𝜎 − 𝜎1 𝜎 − 𝜎3 ≤ 0
2
𝑚 = (1.45b) 𝑚2 ≥ 0 dir. 𝜎2 − 𝜎1 < 0 𝑣𝑒 𝜎2 − 𝜎3 > 0 olacağı için (1.46b)
(𝜎2 − 𝜎1 )(𝜎2 − 𝜎3 )
𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎1 )(𝜎 − 𝜎2 )
2
𝑛 = (1.45c) 𝑛2 ≥ 0 dir. 𝜎3 − 𝜎1 < 0 𝑣𝑒 𝜎3 − 𝜎2 < 0 olacağı için 𝜏 2 + 𝜎 − 𝜎1 𝜎 − 𝜎2 ≥ 0 (1.46c)
(𝜎3 − 𝜎1 )(𝜎3 − 𝜎2 )
(1.46a) eşitsizliği açılırsa: 𝜏 2 + 𝜎 2 − 𝜎(𝜎2 − 𝜎3 ) + 𝜎2 𝜎3 ≥ 0

𝜎2 −𝜎3 2
Bu son eşitsizliğe eklenir ve çıkarılırsa :
2
𝜎2 − 𝜎3 2 𝜎2 − 𝜎3 2
2 2
𝜏 + 𝜎 − 𝜎 𝜎2 − 𝜎3 + 𝜎2 𝜎3 + − ≥0
2 2
𝜎2 − 𝜎3 2 𝜎2 − 𝜎3 2
2 2
𝜏 + 𝜎 − 𝜎(𝜎2 − 𝜎3 ) + 𝜎2 𝜎3 + ≥
2 2
Son denklemi Tekrar düzenlersek…>>
𝜎2 + 𝜎3 22
𝜎2 − 𝜎3 2 𝜏
𝜏 + 𝜎− ≥ (1.47)
2 2
1.47 denkleminin sınır durumu eşitlik 𝐴
𝐵
olmasıdır ve bu eşitlik x ekseni üzerinde P (𝜎 ; 𝜏) 𝑅1
𝜎2 + 𝜎3 2 𝜎2 − 𝜎3 2
bir çember denklemine benzetilebilir. 2
𝜏 + 𝜎− = 𝜏1 = 𝜏𝑚𝑎𝑥
𝑦 2 2 𝜏2
𝑥 𝜏3 𝑅3
(𝑥, 𝑦)
(a;0) merkezli bir 𝑅3 𝑦 𝑥 𝑎 𝑅3
𝑦 𝜎3 𝜎2 𝜎1 𝜎
Çember Denklemi: 𝑥 𝑅2
𝐴 𝐵 𝐴+𝐵 𝐵−𝐴
(𝑥 − 𝑎)2 +(𝑦)2 = 𝑅3 2 𝑥−𝑎 𝑎= , 𝑅3 =
𝑎 2 2
• Dikkat edilirse Denklem (1.47) yi R3 yarı çaplı çemberin üzerinde veya

dışındaki noktalar sağlayabilir.
3 Boyutlu Durumda MOHR Çemberi
𝑅12
𝜎1 + 𝜎3 2
𝜎3 − 𝜎1 2 𝜎2 − 𝜎3
(1.46b) ve (1.46c) 2
𝜏 + 𝜎− ≤ (1.48) 𝑅3 = 𝜏3 =
eşitsizlikleri için benzer 2 2 2
işlemler yapıldığında 𝜎1 + 𝜎2 2
𝜎1 − 𝜎2 2 𝜎1 − 𝜎2
2 (1.49) 𝜏2 =
yandaki eşitlikler elde edilir. 𝜏 + 𝜎− ≥ 𝑅2 =
2 2 2
• 1.48 ve 1.49 Denklemlerin sınır durumdaki (eşitlik durumda) çemberler de çizilebilir: 𝜎1 − 𝜎3
𝑅1 = 1𝜏 = = 𝜏𝑚𝑎𝑥
• Denklem (1.48) i R1 yarıçaplı çemberin üzerindeki veya içindeki noktalar sağlayabilir. 2
• Denklem ( 1.49) u ise R2 yarıçaplı çemberin üzerindeki veya dışındaki noktalar sağlayabilir.
• Netice olarak 4ncü bir P eğik düzlemindeki gerilme bileşenlerini veren P (𝜎 ; 𝜏) noktası, bu üç çemberin arasında kalan gri alanda
yer alır. Şimdi P noktasının ölçekli çizimle nasıl bulunacağı gösterilecektir… >>
1.6.1 Dördüncü Düzlemdeki Gerilmelerin Üç Boyutlu Mohr Çemberinden Ölçekli Çizimle Bulunması
b Bilinenler: 1-) Bir noktadaki 𝜎1 , 𝜎2 , 𝜎3 asal gerilmelerinin bilindiğini (veya önceden hesaplandığını) düşünüyoruz.
2-) Ayrıca bir P eğik düzleminin 1,2,3 asal eksenleriyle yaptığı açılar (𝛼, 𝛽 , 𝛾) biliniyor.
Arananlar: P Eğik düzlemindeki gerilme bileşenlerini 3 boyutlu mohr çemberinden bulmayı hedefliyoruz.(𝜎𝑃 : ? , τP:? )
𝛾
𝜎1 İşlem Adımları:
𝜎2 𝛽 1- 𝜎1 , 𝜎2 ,𝜎3 yatay eksene yerleştirilir; her ikisi arasında sırasıyla 𝐶23 , 𝐶13 ve 𝐶12
𝛼 P
c merkezli üç ayrı çember çizilir ve 3 boyutta mohr çemberi elde edilir.
a 2- 𝜎1 den geçen düşey d-d çizgisinden saat ibreleri tersi yönünde 1 ekseniyle
yapılan açı ( 𝛼 ) kadar dönülerek, 𝜎1 𝐴𝐵 kesikli çizgisi bulunur.
𝜏 𝜎3 3- 𝐶23 merkezli, 𝐶23 𝐵 çaplı bir çember çizilir.

𝜎𝑃
𝐵 𝑭 4-𝜎2 den geçen düşey e-e çizgisinden saat ibreleri tersi yönünde 2 ekseniyle yapılan
𝑷 açı 𝛽 kadar dönülerek, 𝜎2 𝐷 kesikli çizgisi elde edilir. D küçük çember üzerindedir.
𝐶
e 𝐴 d 5- 𝐶13 merkezli, 𝐶13 𝐷 çaplı bir çember çizilir.
𝜏𝑃 𝐷
𝑬 6- Çizilen bu iki çemberin kesiştiği P noktasının koordinatları P düzlemindeki
𝛾 𝛾 𝛽 𝛽 𝛼 𝛼
gerilme bileşenlerini (𝜎𝑃 , τP ) verir. Bu adımlarla amacımıza ulaşmış oluruz
𝜎
𝜎3 𝜎2 𝜎1 Bundan sonraki (P belirlendikten sonraki) işlemler ve çizimler ; sağlama (ölçekli çizimin
𝐶23 𝐶13 𝐶12 doğruluğunu kontrol) amaçlı olarak isteğe bağlı yapılabilir. Kullanılan açılardan birisi g olabillir.
Şekli inceleyerek hangi alternatif çizimlerle P noktasının elde edilebileceğini anlayabilirsiniz.
Farklı bir 3D örneği de yandaki şekildeki gibi tüm simetrik noktaları sağlamalıdır.
e d
b ve g açıları ters yönlerde alınmış olsa dahi, aynı P noktası bulunur.
a ters yönde alınırsa P nin yatay eksene göre simetriği olan nokta bulunur ve 𝜎𝑃 değeri aynı
çıkar. τP değerinin sadece işareti değişir ki, bu mukavemet açısından önemli değildir.
Örnek 1.3 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 −19 −4.7 6.45

Bir noktadaki gerilme durumu
𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧 = −4.7 4.6 11.8 𝑀𝑃𝑎
yandaki gibi verilmektedir. 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 𝜎𝑧 6.45 11.8 −8.3
Buna göre;
a) Asal gerilmeleri bulunuz.
b) Maksimum asal gerilme düzlemini tespit ediniz.
c) Mohr çemberlerini çizerek maksimum kayma gerilmesini belirleyiniz.
d) 1,2 ve 3 Asal Eksenlerinin pozitif yönleriyle sırasıyla 𝛼 = 150𝑜 , 𝛽 = 45𝑜 ve 𝛾 = 60𝑜 açı
yapan bir P eğik düzlemindeki kayma ve normal gerilme bileşenlerini hesaplayınız ve
ölçekli Mohr Çemberi çizerek bu değerleri ölçümlerle tekrar tespit ediniz.
Çözüm: Önce 1.40 denklemlerinden Gerilme İnveriyatlarını bulalım:

𝐼1 = 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 + 𝜎𝑧 = −19 + 4.6 − 8.3 = −22,7
2 2 2 2 2 2
𝐼2 = 𝜎𝑥 𝜎𝑦 + 𝜎𝑥 𝜎𝑧 + 𝜎𝑦 𝜎𝑧 − 𝜏𝑥𝑦 + 𝜏𝑥𝑧 + 𝜏𝑦𝑧 = −19 𝑥4.6 + (−19)𝑥 −8.3 + 4.6𝑥 −8.3 − −4.7 + 6.45 + 11.8 = −170.81
2 2 2
𝐼3 = 𝜎𝑥 𝜎𝑦 𝜎𝑧 + 2𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝜏𝑦𝑧 − 𝜎𝑥 𝜏𝑦𝑧 + 𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 + 𝜎𝑧 𝜏𝑥𝑦 = 2647.52
𝜎1 = 11.62 𝑀𝑃𝑎
Denk. (1.39’dan): 𝜎 3 − 𝐼1 𝜎 2 + 𝐼2 𝜎 − 𝐼3 = 0 𝜎 3 + 22.7𝜎 2 − 170.81𝜎 − 2647.52 = 0
𝜎2 = −9.00 𝑀𝑃𝑎
(Bu denklemin kökleri bize asal gerilmeleri verir.) 𝜎3 = −25.32 𝑀𝑃𝑎

b-)Maksimum asal gerilme ( 𝜎1 )doğrultusunu bulmak için, Denk.(1.2) ve Denk. (1.34-36) i =1 için yazarız:
i =1 için
Denklem (1.2): 𝑙𝑖2 + 𝑚𝑖2 + 𝑛𝑖2 = 1 𝑙12 + 𝑚12 + 𝑛12 = 1
(Bağımsız denklemdir.)
(1)
𝜎𝑥 − 𝜎𝑖 𝑙𝑖 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑖 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑖 = 0 𝜎𝑥 − 𝜎1 𝑙1 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚1 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛1 = 0

Denklemler (1.34-36): 𝜏𝑥𝑦 𝑙1 + 𝜎𝑦 − 𝜎1 𝑚1 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛1 = 0
𝜏𝑥𝑦 𝑙𝑖 + 𝜎𝑦 − 𝜎𝑖 𝑚𝑖 + 𝜏𝑦𝑧 𝑛𝑖 = 0
(Bu denklemlerden 2si bağımsızdır) 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑖 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚𝑖 + 𝜎𝑧 − 𝜎𝑖 𝑛𝑖 = 0 𝜏𝑥𝑧 𝑙1 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚1 + 𝜎𝑧 − 𝜎1 𝑛1 = 0
−19 − 11.62 𝑙1 − 4.7𝑚1 + 6.45𝑛1 = 0 → −30.62𝑙1 − 4.7𝑚1 + 6.45𝑛1 = 0 (2)

−4.7𝑙1 + 4.6 − 11.62 𝑚1 + 11.8𝑛1 = 0 → −4.7𝑙1 − 7.02𝑚1 + 11.8𝑛1 = 0 (3)
6.45𝑙1 + 11.8𝑚1 + −8.3 − 11.62 𝑛1 = 0 → 6.45𝑙1 + 11.8𝑚1 − 19.92𝑛1 = 0 (4)
Toplam 3 bağımsız denklem ve 3 bilinmeyen vardır. (2), (3), (4) denklemlerinden 2si, (1) nci denklemle birlikte kullanılarak:
𝑙1 = cos𝛼1 = 0.0266 → 𝛼1 = 88.47𝑜

σ1 asal gerilmesinin doğrultman kosinüsleri
(l1, m1, n1) şu şekilde elde edilmiştir: 𝑚1 = cos𝛽1 = − 0.864 → 𝛽1 = 149.77𝑜
𝑛1 = cos𝛾1 = − 0.503 → 𝛾1 = 120.20𝑜
Not: Benzer işlemler i=2 ve i=3 için yapılarak, σ2 ve σ3 asal gerilmelerinin doğrultman kosinüsleri (l2, m2, n2) ve (l3, m3, n3) bulunur.

c-)3 Boyutlu Mohr Çemberini çizelim.
𝜎1 = 11.62 𝑀𝑃𝑎 𝜏
𝜎2 = −9.00 𝑀𝑃𝑎
𝜎3 = −25.32 𝑀𝑃𝑎
𝜎2 − 𝜎3 −9 − (−25.32) 𝑅1
𝑅3 = 𝜏3 = = = 8.16 𝑀𝑃𝑎
2 2 𝜏1 = 𝜏𝑚𝑎𝑥
𝜏2
𝜎1 − 𝜎2 𝜏3 𝑅3
11.62 − (−9)
𝑅2 = 𝜏2 = = = 10.31 𝑀𝑃𝑎 𝜎
2 2
𝜎3 =-25.32 𝐶23 𝜎2 = −9 𝐶13 𝑪𝟏𝟐 𝜎1 = 11.62
𝑅2
𝜎1 − 𝜎3
𝑅1 = 𝜏1 = = 𝜏𝑚𝑎𝑥
2
11.62 − (−25.32)
𝜏𝑚𝑎𝑥 = = 18.47 𝑀𝑃𝑎
2

3
d-) P eğik düzlemindeki normal ve kayma gerilme bileşenlerinin bulunması
Hesaplamayla:
(a şıkkında hesaplanan)
Kosinüs doğrultmanları Asal gerilmeler 𝑆1
𝑜 𝛾 P
𝛼 = 150 𝑙 = 𝑐𝑜𝑠 α = − 0.866 𝜎1 = 11.62 𝑀𝑃𝑎 𝑆2
𝜎2
𝛽 = 45𝑜 𝑚 = 𝑐𝑜𝑠 β = 0.707 𝜎2 = −9.00 𝑀𝑃𝑎
𝛾 = 60𝑜 𝑛 = 𝑐𝑜𝑠 γ = 0.5 𝜎3 = −25.32 𝑀𝑃𝑎 𝜎1
𝛼 𝛽
P eğik düzlemindeki S bileşke gerilmesinin asal doğrultulardaki bileşenleri 2
1.42 denklemlerinden: 1 𝑺
𝑆3
𝑆1 = 𝜎1 𝑙 = 11.62𝑥 −0.866 = −10,06 𝑀𝑃𝑎 𝜎3
Mohr Çemberinden
𝑆2 = 𝜎2 𝑚 = −9𝑥 0.707 = −6.36 𝑀𝑃𝑎 ölçekli çizimlerle: 𝜏(𝑀𝑃𝑎)
𝑆3 = 𝜎3 𝑛 = −25.32𝑥 0.5 = −12.66 𝑀𝑃𝑎
1.43 denkleminden S bileşke gerilmesinin normal yöndeki bileşeni: 𝐷

𝜎𝑃 = 𝑆1 𝑙 + 𝑆2 𝑚 + 𝑆3 𝑛
𝛾 𝛾 𝛽 𝛽
𝛼 𝜎(𝑀𝑃𝑎)
= (−10.07)𝑥 −0.866 + −6.36 𝑥0.707 + −12.66 𝑥0.5
-25.32=𝜎3 𝐶23 -9=𝜎2 𝐶13 𝐶12 𝜎1 =11.62
→ 𝜎𝑃 = −2.1 𝑀𝑃𝑎
𝐸 𝜏𝑃 =-17.25
𝑆= 𝑆12 + 𝑆22 + 𝑆32 = (−10.07)2 +(−6.36)2 +(−12.66)2 → 𝑆 = 17.38 𝑀𝑃𝑎 𝐴
𝐶
Kayma bileşeni: τP = 𝑆 2 − 𝜎𝑝2 = 17.382 − (−2.1)2 → τP = 17.25 𝑀𝑃𝑎 𝑃 𝐹
𝐵 𝜎𝑃 =-2.1
𝑧𝑝
𝑦𝑝
𝑴
2 - EĞİK EĞİLME
(Simetrik Olmayan Eğilme)
(video 9a) (video 9b) (video 9c)

Eğik Eğilme
Bu bölümde Amacımız: Bir kirişte, iki eksenli eğilme veya diğer ismiyle eğik eğilme mevcut iken kiriş kesitinde normal gerilme
dağılımını formülüze etmektir. Eğik Eğilmenin ne olduğunu anlamak için öncelikle Statik ve Mukavemet 1 den iki hatırlatma yapacağız:
y Hatırlatma-1 : (Statik 6c konusundan Asal Atalet Eksenleri) 𝐼𝑖𝑗

v yp K(𝐼𝑢 ; 𝐼𝑢𝑣 )
Bir noktadan geçen tüm eksenlere 𝐼𝑧𝑦
göre atalet momentlerinin geometrik
ifadesi olan mohr çemberi aşağıdaki
𝐼𝑚𝑖𝑛 C 2q 𝐼 𝐼𝑚𝑎𝑥
adımlarla çizilir: 𝑧
z 𝜃𝑚 O O 𝐼𝑖
q 1- M(𝐼𝑧 ; −𝐼𝑧𝑦 ) noktası belirlenir. 𝐼𝑦 2𝜃𝑚
zp 𝑅
2- N 𝐼𝑦 ; 𝐼𝑧𝑦 noktası belirlenir. −𝐼𝑧𝑦 M(𝐼𝑧 ; −𝐼𝑧𝑦 )
u P(𝐼𝑣 ; −𝐼𝑢𝑣 ) bulunduğumuz
y-z düzlemindeki bir alanın herhangi bir O 3- M-N birleştirilir. nokta
noktasından geçen herhangi u-v 𝐼𝑧 + 𝐼𝑦 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦
eksenlerine göre atalet momentleri alttaki 4- C merkezli çember çizilir. 2 2
dönüşüm formüllerinden hesaplanır: 5- Çember üzerinde bulunduğumuz M noktasından itibaren gerçekteki ile aynı
(𝐼𝑦 , 𝐼𝑧 ve 𝐼𝑦𝑧 ve 𝜃 biliniyorken) yönde 2q kadar dönülünce, geldiğimiz K noktasının koordinatları aradığımız
𝐼𝑧 + 𝐼𝑦 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦 𝐼𝑢 ; 𝐼𝑢𝑣 değerlerini verir. K dan itibaren çemberde 1800 (gerçekte ise 900) dönülürse
𝐼𝑢 = + 𝐶𝑜𝑠2𝜃 + 𝐼𝑧𝑦 𝑆𝑖𝑛2𝜃 (2. 1) geldiğimiz nokta olan P nin koordinatları ise 𝐼𝑣 ; −𝐼𝑢𝑣 değerine eşittir.
2 2
Çemberin yarıçapı: Asal Atalet momentleri: Asal Atalet ekseni açısı:
𝐼𝑧 + 𝐼𝑦 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦
𝐼𝑣 = − 𝐶𝑜𝑠2𝜃 − 𝐼𝑧𝑦 𝑆𝑖𝑛2𝜃 (2. 2) 2 𝐼𝑧𝑦
2 2 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦 𝐼𝑧 + 𝐼𝑦
𝑅= 2 (2. 4)
+ 𝐼𝑧𝑦 𝐼max = ±𝑅 (2. 5) tan 2𝜃 𝑚 = (2. 6)
𝐼𝑧 − 𝐼𝑦 2 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦
𝐼𝑢𝑣 = − 𝑆𝑖𝑛2𝜃 + 𝐼𝑧𝑦 𝐶𝑜𝑠2𝜃 (2. 3) 2 min
2 2
Not: Statik 6c konusunda alan x-y düzleminde incelenmişti. Ancak Mukavemetteki eğilme konularında kesit y-z
düzleminde incelenmektedir. ,Bu nedenle statik 6c konusundaki formüller, y-z eksenlerine göre tekrar uyarlanmıştır.
Eğik Eğilme
Hatırlatma 2: (Mukavemet 1 den Basit Eğilme)
y, yp Normal Gerilme
Formülü
Mukavemet 1 de öğrendiğimiz üzere, bir kirişin y-z düzlemindeki z yönünde
basit eğilme 𝑀𝑧
kesitinde Basit Eğilme aşağıdaki iki şart mevcutken oluşur: 𝜎𝑥 = − 𝑦
𝐼𝑧
1- Kesit y veya z eksenlerinden en az birisine göre simetrik olmalıdır. z, zp 𝑴𝒁 B x
2- Kesitteki bileşke moment vektörünün doğrultusu y veya z y, yp
eksenlerinden birisiyle çakışmalıdır. y yönünde 𝑴𝒚
basit eğilme 𝑀𝑦
Eğik Eğilme nedir? Ne zaman oluşur? 𝜎𝑥 = 𝑧
𝐼𝑦
Yukarıdaki iki şarttan en az birisi sağlanmıyorsa kesitte Eğik Eğilme oluşur.
x Bu formülün başında niçin
Aşağıda eğik eğilme durumuna 3 örnek verilmiştir. «-» yok. Cevap için
z, zp B Muk1/5a.7 konusuna
y, yp bakınız
yp y y
𝑴 yp
𝑴𝒁 𝑴 Tümü 𝜎𝑥 =?
z Eğik Eğilme
G z
x G
z, zp zp zp Amacımız Eğik Eğilme
Durumunda normal gerilme
(2nci şart sağlanmıyor) (1nci şart sağlanmıyor) (1nci ve 2nci şartlar sağlanmıyor) dağılımını elde etmektir.
Eksen takımı daima kesitin G ağırlık merkezine yerleştirilmelidir. Simetrik kesitlerde asal atalet eksenleri (yp , zp) y ve z eksenleriyle çakışıktır.

Eğik Eğilme
Eğik Eğilme Tespitinde;
Daha Genel Kural: Simetrik veya Simetrik olmayan kesitlerde, Bileşke Eğilme Moment Vektörünün doğrultusu, asal atalet
eksenlerinden birisiyle çakışırsa, (asal eksen takımına göre) basit eğilme oluşur. Aksi Halde Eğik Eğilme Oluşur.
Simetrik kesitler için Örnekler Simetrik olmayan kesitler için Örnekler

Püf Noktası: Simetrik kesitlerde Kartezyen eksenler
Asal atalet eksenleri y ve z eksenlerinden farklıdır.
aynı zamanda asal atalet eksenleridir.
𝑦𝑝 ≡ 𝑦 , 𝑧𝑝 ≡ 𝑧
,yp ,yp 𝑧𝑝 𝑧𝑝 𝑧𝑝
𝑦𝑝 𝑦𝑝 𝑦𝑝
𝑴 𝑴 𝑴 𝑴
𝑴
zp , zp ,
Basit Eğilme Eğik Eğilme Basit Eğilme Eğik Eğilme Eğik Eğilme
(Bileşke moment (Bileşke moment asal (Bileşke moment (Bileşke moment asal (Bileşke moment asal
asal eksenlerden eksenlerden hiçbiriyle asal eksenlerden eksenlerden hiçbiriyle eksenlerden hiçbiriyle
birisiyle çakışmış.) çakışmamış.) birisiyle çakışmış.) çakışmamış.) çakışmamış. y ile
çakışmış ama y asal
atalet ekseni değil)
03.12.2023 37
Eğik Eğilme
Eğik Eğilme de Normal Gerilme (𝜎𝑥 ) Hesaplamaları:
1. Yöntem: Eğik Eğilmenin 2 tane Basit Eğilmeye İndirgenmesi (Süperpozisyon Yöntemi)
a. Bu yöntemde bileşke moment, asal atalet eksenleri üzerinde bileşenlerine ayrılır.
b. Her bir moment bileşeni tek başına basit eğilme oluşturduğu için basit eğilmedeki normal gerilme denklemi kullanılabilir.
c. Herbir basit eğilme için bir noktada hesaplanacak 𝜎𝑥 ler üst üste toplanınca eğik eğilmedeki normal gerilme bulunmuş olur.
d. Buradaki püf noktası, gerilmesi bulunmak istenen noktanın koordinatlarını asal atalet eksenleri cinsinden yazmaktır.
e. Bu yöntem simetrik kesitler için daha avantajlı ve pratiktir. Simetrik olmayan kesitlerde asal atalet momentleri ve
eksenlerinin hesaplanması işlemleri uzatabilir.
1nci Örnek: Simetrik bir kesitte, simetri eksenlerinden hiçbirisiyle çakışmayan MB bileşke iç momenti olduğunu düşünüyoruz.
Kesitin herhangi bir noktasında 𝜎𝑥 normal gerilmesini aşağıdaki gibi hesaplarız:
Önce bileşke momenti 𝑀𝑦 𝑣𝑒 𝑀𝑧 bileşenlerine ayırıp bu bileşenleri sırayla kesite uygularız ve normal gerilmeleri toplarız.
Bileşke moment asal atalet eksenleriyle çakışmadığı için
Eğik eğilme ≡ Basit eğilme + Basit eğilme

T.E
,yp ,yp ,yp
(tarafsız eksen)
𝑀𝐵
zp , 𝑀𝑦 zp , zp , 𝑀𝑦
≡ +
𝑀𝑧 𝑀𝑧
T.E
(tarafsız eksen)
𝑀𝑧 𝑀𝑦 (2. 7)
𝜎𝑥 = − .𝑦 + .𝑧
𝐼𝑧 𝐼𝑦
Eğik Eğilme
2nci örnek: Simetrik olmayan bir kesit için M bileşke momentinden dolayı kesitin b noktasındaki normal gerilmenin hesaplanması:
Eğik Eğilme ≡ Basit Eğilme + Basit Eğilme

𝑧𝑝 𝑧𝑝 𝑧𝑝
𝑴 𝑦𝑝 𝑦𝑝 𝑦𝑝
𝑀𝑦𝑝 ≡ + 𝑀𝑦𝑝
𝑏 𝑏 𝑏
𝜎𝑥𝑏 = 𝜎𝑥𝑏−1 + 𝜎𝑥𝑏−2
𝑀𝑧𝑝 𝑀𝑦𝑝
𝜎𝑥𝑏 = − 𝑦𝑝𝑏 + . 𝑧𝑝𝑏 (2. 8)
𝐼𝑧𝑝 𝐼𝑦𝑝
𝑴𝒛𝒑 ve 𝑴𝒚𝒑 : M bileşke momentinin asal eksenlerdeki bileşenleridir.
𝑰𝒛𝒑 ve 𝑰𝒚𝒑 asal atalet momentleridir. (Birisi 𝐼𝑚𝑎𝑥 iken diğeri 𝐼𝑚𝑖𝑛. dur ve 2.5 denkleminden hesaplanırlar.)
𝒃 noktasının koordinatlarının asal eksenlere göre (𝑦𝑝𝑏 , 𝑧𝑝𝑏 ) yazıldığına dikkat ediniz.

Eğik Eğilme
Eğik Eğilme de Normal Gerilme (𝜎𝑥 ) hesabında,

2. Yöntem: Kartezyen koordinatlar cinsinden 𝜎𝑥 denkleminin çıkarılması:
Bu yöntemde Asal atalet momentlerini veya asal atalet eksenlerini kullanmaya gerek olmayacak şekilde normal
gerilme formülünü y-z indisine sahip değişkenler (Iz , Iy , Izy , Mz , My , z , y ) cinsinden çıkaracağız.
Bu yöntem simetrik olmayan kesitler için daha pratiktir.
Eğik eğilme ≡ Eğik eğilme + Eğik eğilme

𝑧𝑝 𝑧𝑝 𝑧𝑝
𝑴
𝑦𝑝 𝑦𝑝 𝑀𝑦 𝑦𝑝
𝑀𝑦
≡ +
𝑀𝑧 𝑀𝑧
𝜎𝑥 = 𝜎𝑥1 + 𝜎𝑥2
? ? ?
Bileşke momentin Kartezyen bileşenlere ayırsak bile herbirisi için eğik eğilme söz
konusudur ve bu nedenle basit eğilmedeki normal gerilme denklemi geçerli değildir. Asal Şimdi bu sorunun cevabını araştıracağız..>>
eksenleri kullanmadan sadece Kartezyen indisler (y-z) cinsinden 𝜎𝑥 i nasıl bulabiliriz?

Eğik Eğilme 𝑦
Hatırlatma:
Mukavemet 1 basit eğilme konusunda anlatıldığı üzere, kirişi
𝑎. .𝑏
𝑥
uzunlamasına liflerden oluşmuş gibi düşündüğümüzde ve yandaki gibi Mz 𝑐. .𝑑
eğilme momentine maruz bıraktığımızda, üstteki lifler kısalır, alttaki lifler
uzar. Alttan üste doğru gidildikçe liflerin uzama miktarı azalır ve sonra 𝑀𝑍
𝑀𝑍
kısalan lifler bölgesine geçilir. Arada geçiş bölgesinde öyle lifler vardır ki
. .
bu lifler ne uzar ne kısalır, yani boyları değişmez. Boyları aynı kalan ve
. .
aynı y koordinatına sahip bu liflerin bulunduğu düzleme tarafsız düzlem
denir. Tarafsız düzlemin bir kesitle kesişim noktası olan çizgi ise tarafsız
eksen ismini alır. Basit eğilme durumunda sadece Mz momenti varken
Tarafsız
Tarafsız eksen z ekseni, sadece My momenti varken ise y ekseni olacaktır.
Düzlem
Tarafsız y
Eğilmeden önce dik çizgiler, eğilmeden sonra da dik kalmaya, düzlem
Eksen
kesitler düzlem kalmaya devam eder kabulleriyle normal gerilme formülü
𝑀
z G
( 𝜎𝑥 = − 𝑧.𝑦 ) şeklinde Mukavemet 1-5a konusunda çıkarılmıştı.
𝐼𝑧
x
Eğik Eğilme
Kartezyen Koordinatlara Göre Eğik Eğilme Hesapları:
y y’ Simetrik olmayan bir kiriş kesitinde eğik eğilme durumunda
Tarafsız Eksen y ekseniyle belli bir b açısı yapar. Bu b açısı da şu an
bilinmeyenler arasındadır.
b Herhangi bir c y’: T.E (tarafsız eksene) dik eksendir. Kuvvet hattı ise M bileşke
z
noktasının y’ koordinatı: momentine diktir.
y’ c b
𝑀𝑦
y 𝑦 ′ = 𝑦. sin 𝛽 − 𝑧 cos 𝛽 Basit eğilme için yapılan kabuller eğik eğilme için x-y’ düzleminde geçerlidir.
𝑀
b x: kiriş ekseni ve kesit normalidir. x-y’ düzleminde eksene dik çizgiler,
eğilmeden sonra da dik kalır. Düzlem kesitler düzlem kalır.
𝑀𝑧 G
𝐶1
z Eğilme sonucunda çubuğun şekli 𝐶1 merkezli, r yarıçaplı bir yay formu alır.
DE: Tarafsız düzlem üzerindeki liftir. Boyu değişmez. Bu durumda DE = D’E’
Kiriş kesiti 𝜃
JK : tarafsız düzlemden 𝑦′ kadar uzaklıktaki liftir. Son boyu 𝐽′ 𝐾 ′ dür.
(Kesitteki c noktasının JK lifi üzerinde olduğunu düşünüyoruz.)
Tüm liflerin İlk boylar eşittir. JK = DE
𝑀𝑍 𝑦′ 𝑀𝑍
JK lifi için; son boy: 𝐽′ 𝐾 ′ = 𝜌 − 𝑦 ′ 𝜃 , 𝐷′𝐸′ = 𝜌𝜃 = 𝐷𝐸 = 𝐽𝐾
𝐾′ 𝑦′
𝐷′ 𝐸′ JK lifinin Toplam uzaması : 𝛿 = 𝐽′𝐾′ − 𝐽𝐾 = 𝜌 − 𝑦 ′ 𝜃 − 𝜌𝜃 = −𝑦′𝜃
𝑥 𝛿 𝑦′𝜃 𝑦′
JK için birim elastik uzama : 𝜀𝑥 = =− =−
𝐿 𝜌𝜃 𝜌
𝑐 JK lifinin geçtiği herhangi bir c noktasında elastik bölgedeki normal gerilme:

𝐽 𝐾
𝑦′ 𝑦′ 𝐸
𝐷 𝐸
𝜎𝑥 = 𝐸. 𝜀𝑥 = −𝐸. = − (𝑦. sin 𝛽 − 𝑧 cos 𝛽) (2. 9)
𝜌 𝜌
Eğik Eğilme
𝐸 𝐸
Son 2.9 denklemini açıp düzenlersek: 𝜎𝑥 = − . sin 𝛽 . 𝑦 + . cos 𝛽 . 𝑧 → 𝜎𝑥 = 𝑎. 𝑦 + 𝑏. 𝑧
𝜌 𝜌
y
𝑀𝑦 Katsayılar tanımlarsak: 𝑎 b
Dış normal kuvvet olmadığından, kesitte iç normal kuvvet sıfır olmalıdır.
y
𝐹𝑥𝑖ç = 0 = න 𝑑𝐹 = න 𝜎𝑥 . 𝑑𝐴 = න 𝑎𝑦 + 𝑏𝑧 𝑑𝐴 → 𝑎 න 𝑦. 𝑑𝐴 + 𝑏 න 𝑧. 𝑑𝐴 = 0
c 𝜎𝑥 𝐴 𝐴
dA 𝑀𝑧
𝜎𝑥 𝑑𝐹 dF in G’ye göre z dik uzaklığı ile çarpımı y yönündeki dif. iç momente eşittir. 𝑑𝑀𝑦 = 𝑑𝐹. 𝑧
G Sağ el kaidesine göre pozitiftir.

Kiriş kesiti y yönündeki toplam iç moment:
x
𝑀𝑦 = න 𝑑𝑀𝑦 = න 𝑑𝐹. 𝑧 = න 𝜎𝑥 . 𝑧. 𝑑𝐴 = න 𝑎𝑦 + 𝑏𝑧 . 𝑧. 𝑑𝐴
𝑖ç 𝑘𝑢𝑣𝑣𝑒𝑡 = 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑚𝑒 x 𝑎𝑙𝑎𝑛
𝑑𝐹 = 𝜎𝑥 . 𝑑𝐴 → 𝑎 න 𝑦𝑧. 𝑑𝐴 + 𝑏 න 𝑧 2 . 𝑑𝐴 = 0 → 𝑀𝑦 = 𝑎. 𝐼𝑧𝑦 +𝑏. 𝐼𝑦 (2. 10)
𝐴 𝐴
dF in G’ye göre y dik uzaklığı ile çarpımı z yönündeki dif. iç momente eşittir. 𝑑𝑀𝑧 = −𝑑𝐹. y (Sağ el kaidesine göre negatiftir.)
z yönündeki toplam iç moment:
𝑀𝑧 = න 𝑑𝑀𝑧 = − න 𝑑𝐹. 𝑦 = − න 𝜎𝑥 . 𝑦. 𝑑𝐴 → − න 𝑎𝑦 + 𝑏𝑧 . 𝑦. 𝑑𝐴 = 𝑀𝑧 = −(𝑎 න 𝑦 2 . 𝑑𝐴 + 𝑏 න 𝑦𝑧. 𝑑𝐴) → −𝑀𝑧 = 𝑎. 𝐼𝑧 +𝑏. 𝐼𝑧𝑦 (2. 11)

Eğik Eğilme
2.10 ve 2.11 denklemlerinden katsayılar aşağıdaki gibi elde edilir:
y
−𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧
𝑎= , 𝑏= (2. 12a,b)
𝑀𝑦 2 𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2
𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦
𝑀𝑧 y 𝜎𝑥 = 𝑎𝑦 + 𝑏𝑧 𝑖𝑑𝑖.
dA Buna göre, eğik eğilmeye maruz bir kirişin herhangi bir kesitinin y, z koordinatlarına
𝜎𝑥
c sahip herhangi bir noktasındaki normal gerilme aşağıdaki denklemden hesaplanabilir.:
G − 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 𝑦 + 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 𝑧
𝜎𝑥 = (2. 13)
𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2
x
Bu denklemdeki (𝑀𝑦 , 𝑀𝑧 ) moment terimleri, incelenen
kesitteki iç momentlerdir ve ayırma prensibiyle bulunur.
2.13 denklemi izotropik cisimler için, elastik bölgede geçerlidir ve tüm eğilme durumlarını kapsayan genel
bir denklemdir. Alttaki 2 özel hallerden 2.13 ün genel bir denklem olduğunu görebiliriz:
Eğik Eğilme Basit Eğilme

1. Özel hal: En az bir eksene 2. Özel hal: 1. Özel hale
ilaveten ayrıca My = 0 olursa, 𝐼𝑧𝑦 = 0, 𝑀𝑦 = 0 için
göre Simetrik kesitlerde 𝐼𝑧𝑦 = 0 için 2.13
𝑀𝑦 2.13 denkleminin
çarpım atalet momenti denkleminin son hali: basit eğilme durumuna
son hali:
sıfırdır 𝐼𝑧𝑦 = 0. Bu durumda dönülmüş olur ve bu
2.13 denklemi 1.yöntemdeki 𝑀𝑧 𝑀𝑧 𝑀𝑦 durumda 2.13 denklemi basit 𝑀𝑧
𝜎𝑥 = − .𝑦 + .𝑧 𝑀𝑧 𝜎𝑥 = − .𝑦
2.7 denklemine dönüştüğüne 𝐼𝑧 𝐼𝑦 eğilmedeki normal gerilme 𝐼𝑧
dikkat ediniz. denklemine dönüşür.
Basit Eğilme aslında eğik eğilmenin özel bir halidir.
Eğik Eğilme
Tarafsız eksenin doğrultusunu veren b açısının elde edilmesi:

𝐸 𝐸
Gerilme formülündeki katsayılar daha önce şu şekilde tanımlanmıştı: 𝑎=− . sin 𝛽 , 𝑏= cos 𝛽
𝜌 𝜌
y y’ 𝐸
𝑎 sin 𝛽 −
𝜌
Bunları birbirine oranlarsak: = = − tan 𝛽
𝑀𝑦 𝑏 𝐸
cos 𝛽
𝜌
𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦
−
𝑎 𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦
Ayrıca 2.12a,b denklemlerinden : = =− = − tan 𝛽
𝑏 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧
b
𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2
G
z 𝑀𝑧
Eğik Eğilme Durumunda Tarafsız eksen doğrultu açısı: 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦
tan 𝛽 = (2. 14)
Kiriş kesiti (izotropik malzemeler için elastik yüklemede geçerlidir. +y ekseninden 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧
itibaren saat ibreleri tersi yönündeki açıdır. Tüm eğilme tiplerini kapsar.)
Özel Hal İncelemesi:

En az bir eksene göre simetrik kesit (𝐼𝑧𝑦 = 0) için 𝑀𝑦 = 0 alınırsa basit eğilme durumu oluşur.
Bu durumda 2.14 denkleminden
tan 𝛽 = ∞ → 𝛽 = 0
Basit Eğilme 𝑀𝑧 Bu ise tarafsız eksenin z ekseni olduğunu gösterir ki,
basit eğilmede böyle olduğu söylenmişti.
Eğik Eğilme
Kirişin eğrilik yarıçapı r nun elde edilmesi:
x-y’ düzleminden bakınca kirişin C merkezine göre eğrilik yarıçapını da elde edebiliriz. Şöyle ki:
2 2
𝐸 𝐸 𝐸2 𝐸2
Gerilme katsayıların karelerini toplarsak: 2 2
𝑎 + 𝑏 = − . sin 𝛽 + cos 𝛽 = 2 sin 𝛽 2 + cos 𝛽 2 2
→ 𝑎 +𝑏 = 2 2
𝜌 𝜌 𝜌 𝜌
𝐶1 2 2
2 2
𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 𝐸2
Ayrıca 2.12a,b denklemlerinden : 𝑎 + 𝑏 = − + = 2
𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2 𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2 𝜌
𝜃
Eğik eğilme durumunda

𝑀𝑍 𝑦′ 𝑀𝑍 Eğrilik yarıçapı genel denklemi: 1 1 (𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 )2 + (𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 )2
= (2. 15)
𝜌 𝐸 2 2
(izotropik malzemeler için elastik yüklemede (𝐼 𝐼
𝑧 𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 )
𝐾′ 𝑦′ geçerlidir. Basit eğilmeyi de kapsar.)
𝐷′ 𝐸′
Özel Hal İncelemesi:
𝑥
En az bir eksene göre simetrik kesit (𝐼𝑧𝑦 = 0) için 𝑀𝑦 = 0 alınırsa basit eğilme durumu oluşur.
𝐽 𝑐 𝐾 1 𝑀𝑧
𝑦′
𝐸 Basit Eğilme 2.15 denklemi bu durumda: =
𝐷 𝜌 𝐸𝐼𝑧
𝑀𝑧
(Basit Eğilme konusunda bu şekilde olduğu ispat edilmişti.)
03.12.2023 46
Eğik Eğilme
• Basit eğilmede olduğu gibi maksimum ve minimum
Eğik Eğilmede Normal Gerilme Dağılımı: normal gerilmeler Tarafsız eksenden en uzak
y
noktalardadır.
y’ • Tarafsız Eksenin altında kalan kesit noktaları negatif
A
gerilmeye sahip iken üstünde kalan noktalarda
+ + +
- b + + gerilmeler pozitif olur. Ancak momentlerin yönü ve
c 𝑀𝑧
- - şiddetine göre pozitif ve negatif gerilme bölgeleri yer
z G
- - -𝑀 + = 𝜎𝑥𝐴 değiştirebilir.
- Kiriş kesiti - 𝑦
- • Kesitteki herhangi bir c noktasından Tarafsız Eksene
B
paralel çizilerek bu noktadaki gerilmenin grafikteki
𝜎𝑥𝑐 yeri bulunabilir. Şiddeti ise 2.13 denkleminden elde
𝜎𝑥𝐵 = edilir.
• Gerilmelerin hepsi düzlem normali (x)
y’
doğrultusundadır. Burada üstteki şekilde y-z
A
düzleminde gerilme şiddetleri için şematik bir
x-y’ düzleminden bakışta gerilme dağılımı : G x dağılım gösterilmiştir. Gerilmelerin gerçek yönü ve
𝜎𝑥𝑐
B dağılımı x-y’ düzleminden bakışta ancak gözükebilir.
03.12.2023 47
Eğik Eğilme Çözüm:
Örnek 2.1 y-z Kartezyen koordinatları kullanılarak (2.Yöntemle) çözüm:
𝐴
Ağırlık merkezi ve atalet moment değerleri hesaplandığında şu değerler bulunur.
(video 9b)
𝑧𝐺 Not: (Hesaplamalar için Statik 6c videosunun sonundaki örneğe bakınız. )
𝛽 Atalet momentleri:
Mz Sol alt köşeye göre Ağırlık 𝐼𝑧 =24.91x106 mm4 ,
30𝑜
merkezinin koordinatları: 𝐼𝑦 =8.708x106 mm4 ,
30𝑜
M My 𝑦𝐺 𝑧𝐺 = 35𝑚𝑚 , 𝑦𝐺 = 65𝑚𝑚 𝐼𝑧𝑦 =8.1x106 mm4
M
𝐶 Moment Bileşenleri:
L profilli bir çubuğun herhangi bir 𝑀𝑧 = 𝑀. cos 300 = 20𝑥 cos 300 = 17.32𝑘𝑁𝑚, 𝑀𝑦 = −𝑀. sin 300 = −10𝑘𝑁𝑚
Kesit simetrik olmadığından M momentinden dolayı eğik eğilme oluşur. 2.13 denkleminden:
kesitinde oluşan bileşke eğilme
− 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 𝑦 + 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 𝑧
momenti M=20kNm ve bu 𝜎𝑥 = 2
𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑦𝑧
momentin +z ekseniyle yaptığı açı 𝜎𝑥 = −0.461𝑦 − 0.719𝑧
− 17.32𝑥8.708 + −10 𝑥8.1 𝑦 + 17.32𝑥8.1 + −10 𝑥24.91 𝑧 T.E denklemi :
300 olarak hesaplanmıştır. = (106 )2
(24.91𝑥8.708 − 8.12 )(106 )2
Malzemenin akma mukavemeti Tarafsız Eksen (T.E)üzerindeki noktalarda gerilmeler sıfırdır: 𝜎𝑥 = 0 = −0.461𝑦 − 0.719𝑧 → 𝑦 = −1.56𝑧
200MPa ve emniyet katsayısı n=2 Maksimum ve minimum gerilmeler tarafsız eksenden en uzak olan A(115;35) ve C (-65; -85)noktalarındadır.
𝜎𝑥𝐴 = −0.461𝑥115 − 0.719𝑥35 → 𝜎𝑥𝐴 = −78.18𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑥𝑚𝑖𝑛 𝜎𝑥𝑚𝑖𝑛 < 𝜎𝑒𝑚
ise, bu kesitin emniyet sınırlarını
𝜎𝑥𝐶 = −0.461𝑥(−65) − 0.719𝑥(−85) → 𝜎𝑥𝐶 = 91.08𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑥𝑚𝑎𝑥 𝜎𝑥𝑚𝑎𝑥 < 𝜎𝑒𝑚
aşıp aşmayacağını belirleyiniz. 𝜎𝑎𝑘 200
𝜎𝑒𝑚 = = = 100 𝑀𝑃𝑎 emniyetlidir.
03.12.2023
2 2 48
Eğik Eğilme Asal Eksenler yp - zp kullanılarak (1.Yöntemle) çözüm:
asal atalet eksenlerinin açısı
Statik 6.c videosunun sonundaki örnekte aynı geometri için hesaplanan değerler:
(+z ekseni ile max. Asal eksenin yaptığı açı) :
2 𝐼𝑚𝑎𝑥 = 𝐼𝑧𝑝 =28.26x10 mm
6 4
𝐼𝑧 + 𝐼𝑦 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦 𝐼𝑧𝑦
asal atalet momentleri: 𝐼𝑚𝑎𝑥 = ± + 𝐼𝑧𝑦 2 𝑡𝑔(2𝜃 ) = → 𝜃𝑚 = 22.50
𝑚𝑖𝑛 2 2 𝐼𝑚𝑖𝑛 = 𝐼𝑦𝑝 = 5.36x10 mm
6 4 𝑚
𝐼𝑧 − 𝐼𝑦
Eğik Eğilme (M) ≡ Basit Eğilme (𝑀𝑧𝑝 ) + Basit Eğilme (𝑀𝑦𝑝 ) 𝛼 = 30−𝜃𝑚 = 30 − 22.50 = 7.50
30 yp yp
yp 𝐴 𝑀𝑦𝑝 = −𝑀 sin(7.5)0 = −20 sin(7.5)0 = − 2.61𝑘𝑁𝑚
35
a(z,y) 𝑀𝑧𝑝 = 𝑀 cos(7.50 ) = 20 cos(7.50 ) = 19.82𝑘𝑁𝑚
𝛽
𝜃𝑚 𝑦 𝑎(z,y) gibi herhangi bir noktanın asal koordinatları:
+
180
30𝑜 ≡ 𝑧
𝜃𝑚
𝑦𝑝 = 𝑦 cos 𝜃𝑚 + 𝑧 sin 𝜃𝑚 , 𝑧𝑝 = 𝑧 cos 𝜃𝑚 − 𝑦 sin 𝜃𝑚
𝑀𝑦𝑝 𝜃𝑚 𝑀𝑦𝑝
𝛼 65 𝑇. 𝐸 den en uzak A ve C noktalarının asal koordinatları:
zp zp
M 30 z 𝑦𝑝𝐴 = 115𝑥 cos 22.50 + 35𝑥 sin 22.50
p
𝐶
120 𝑀𝑧𝑝 𝑀𝑦𝑝 𝑦𝑝𝐴 = 119.64𝑚𝑚 𝑧𝑝𝐴 = −11.67𝑚𝑚 ,
𝜎𝑥 = − . 𝑦𝑝 + . 𝑧𝑝
𝐼𝑧𝑝 𝐼𝑦𝑝 𝑦𝑝𝐶 = −92.58𝑚𝑚 , 𝑧𝑝𝐶 = −53.65𝑚𝑚
+19.82𝑥106 −2.61𝑥106 𝜎𝑥𝐴 = −0.701𝑥119.64 −0.487𝑥(−11.67) = −78.18𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑥𝑚𝑖𝑛 𝜎𝑥𝑚𝑖𝑛 < 𝜎𝑒𝑚
𝜎𝑥 = − .𝑦 + .𝑧
28.26𝑥106 𝑝 5.36𝑥106 𝑝
𝜎𝑥𝐶 = −0.701𝑥(−92.58) −0.487𝑥(−53.65) ≅ 91.08𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑥𝑚𝑎𝑥 𝜎𝑥𝑚𝑎𝑥 < 𝜎𝑒𝑚
𝜎𝑥 = −0.701 𝑦𝑝 − 0.487𝑧𝑝 (Aynı sonuçları bulduk) emniyetlidir.
Tarafsız Eksende: 𝜎𝑥 = 0 = −0.701 𝑦𝑝 − 0.487𝑧𝑝 2.14’denk. 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 17.32(8.708) + (−10)(8.1) 0
tan 𝛽 = = = −0.64 → 𝛽 = −32.68
→ 𝑦𝑝 = −0.69. 𝑧𝑝 (T.E Denklemidir.) 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 17.32(8.1) + (−10)(24.91)
03.12.2023 Saat ibreleri yönünde
Eğik Eğilme
y Örnek 2 Çözüm: Öncelikle F kuvvetini kendi doğrultusu üzerinde E noktasına
taşıyabiliriz. F kuvvetinin kirişte oluşturacağı maksimum moment
(video 9c) y bileşenleri, kuvvetten en uzak olan ankastre kesitte oluşacaktır
F
B 𝑀𝑦 𝑎𝑏 = 602 + 802 = 100𝑚𝑚
B
a 60 3
sin 𝜃 = =
100 5
O E
C x O
𝑀𝑧 E cos 𝜃 =
80
=
4
x 𝐹𝑧 100 5
C
𝐹𝑦 F kuvvetinin bileşenleri:
𝑀𝑦 F 3
z A L=1 m 𝐹𝑧 = 𝐹. sin 𝜃 = 10( ) = 6𝑘𝑁
5
𝑀𝑧 A L=1 m b 4
𝐹𝑦 = −𝐹. cos 𝜃 = −10( ) = −8𝑘𝑁
5
z Ankastre uçtaki Moment bileşenlerinin hesaplanması:
Sol ucundan bir duvara sabitlenmiş olan dikdörtgen
kesitli kirişe, serbest ucundan F=10kN luk kuvvet 𝑀𝑦 = −𝐹𝑧 . 𝐿 = −6𝑥1 = −6𝑘𝑁𝑚 İşaretleri sağ el
1.yol:Dik uzaklıklardan(Skaler):
𝑀𝑧 = −𝐹𝑦 . 𝐿 = −8𝑥1 = −8𝑘𝑁𝑚 kaidesiyle bulunur.
şekilde gösterildiği gibi uygulanıyor. Kirişte ortaya
2.yol:
çıkan maksimum ve minimum normal gerilmelerin Vektörel olarak O noktasına göre moment alırız ve işaretleriyle birlikte bileşenleri buluruz.
şiddetlerini ve yerlerini hesaplayınız ve kritik 𝑂𝐸 x 𝑀𝑜 = 𝑂𝐸𝑥 𝐹റ = 1Ԧ𝑖 𝑥(−8Ԧ𝑗 + 6𝑘) = −8𝑘 − 6Ԧ𝑗
O 1m E
kesitteki normal gerilme dağılımını çiziniz. 𝑂𝐸 = 1Ԧ𝑖 Kuvvet hattı
Moment alınan nokta 𝑀𝑧 𝑀𝑦
03.12.2023 üzerinde bir nokta 50
Eğik Eğilme
Ankastre kesit için normal gerilme hesabı: 1.Yöntem olan Süperpoziyon yöntemini kullanabiliriz.
y, yp Kesit simetrik olduğundan, z-y eksenleri aynı zamanda (𝑧𝑝 , 𝑦𝑝 ) asal atalet eksenleridir.
3 3
𝑏. ℎ 60𝑥80
𝐼𝑧 = 𝐼𝑧𝑝 = = = 2.56𝑥106 𝑚𝑚4 y, yp
80 mm 12 12 T.E y, yp y, yp
O B
z, zp 3
ℎ. 𝑏 80𝑥603
𝐼𝑦 = 𝐼𝑦𝑝 = = = 1.44𝑥106 𝑚𝑚4
12 12 O 𝑀𝑧 ≡ O + O 𝑀𝑧
60 mm
z, zp z, zp z, zp
𝑀𝑦 𝑀 𝑀𝑦
(kesit simetrik olduğundan): 𝐼𝑧𝑦 = 𝐼𝑧𝑝 𝑦𝑝 = 0 A
Eğik Eğilme ≡ Basit Eğilme + Basit Eğilme
𝑀𝑦 𝑀𝑧
𝜎𝑥 = 𝑧 + − 𝑦
𝐼𝑦 𝐼𝑧
−6𝑥106 −8𝑥106
𝜎𝑥 = .𝑧 − . 𝑦 → 𝜎𝑥 = −4.17𝑧 + 3.125𝑦
1.44𝑥106 2.56𝑥106
Bu denkleme göre T.E
T.E üzerinde gerilmeler sıfırdır → 𝜎𝑥 = −4.17𝑧 + 3.125𝑦 = 0 → 𝑦 = 1.33𝑧 (T.E denklemi) şekildeki gibi çizilir.
T.E den en uzak noktalar A ve B dir ve bu A(-40,30) → 𝜎𝑥𝐴 = −4.17 30 + 3.125(−40) → 𝜎𝑥𝐴 = −250.1𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑚𝑖𝑛
noktalarda max ve min gerilmeler oluşur. B(40,-30) → 𝜎𝑥𝐵 = −4.17(−30)+ 3.125𝑥(40) → 𝜎𝑥𝐵 = 250.1𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑚𝑎𝑥
0 0
2.Yöntemi kullanmış olsaydık:
− 𝑀𝑧 𝐼𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧𝑦 𝑦 + 𝑀𝑧 𝐼𝑧𝑦 + 𝑀𝑦 𝐼𝑧 𝑧 𝑀𝑦 𝑀𝑧
𝐼𝑧𝑦 = 0 olduğundan 2.13 denkleminin 𝜎𝑥 = = 𝑧 − 𝑦
aynı denkleme dönüşeceğini görürüz. 𝐼𝑧 𝐼𝑦 − 𝐼𝑧𝑦 2 𝐼𝑦 𝐼𝑧
Eğik Eğilme
Perspektif görünüşten normal gerilme dağılımı
y 𝜎𝑥𝐵 = 250𝑀𝑃𝑎 = 𝜎𝑚𝑎𝑥
T.E
y’
y
T.E y'
B Kesit düzlemindedir.
+ + B
-
- +
𝑀𝑧 - +
z O +
𝑀𝑦 z O
𝑀 - +
kiriş -
- - - +
A A
-
kesit
O : kesitin ağırlık merkezi

x 𝜎𝑥𝐴 = 𝜎𝑚𝑖𝑛 = −250𝑀𝑃𝑎
y’
B 𝜎𝑚𝑎𝑥
x-y’ düzleminden görünüş: O x

𝜎𝑚𝑖𝑛 A
ELASTİK EĞRİ-1
𝑑2𝑣
𝐸𝐼 = 𝑀(𝑥)
𝑑𝑥 2
Basit Eğilmeye Maruz Kirişlerde
3.1 - Analitik Yöntem

(İntegrasyon Metodu) ile Eğim ve Sehim Hesaplamaları
03.12.2023 Mukavemet II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 53

Elastik Eğri-1 / Analitik Yöntem (İntegrasyon Metodu) ile Eğim ve Sehim Hesaplamaları /Konu Anlatımı
x-y düzleminde ve özellikle düşey yönde yüklere maruz bir kirişin elastik sınırlar
içinde şekil değiştirerek aldığı forma elastik eğri (elastic curve) denir.
Amacımız ise,
Basit Eğilmeye Maruz Bir Kirişte,
Kiriş geometrisi, sınır şartları, malzeme özellikleri ve yükleme
durumu belli iken;
Kirişin herhangi bir noktasındaki çökme (sehim, n) ve dönme (eğim,
q) değerlerini elde etmektir. (Eğim açısı q: çökme noktasının
teğetinin x ekseniyle -orijinal kiriş ekseniyle- yaptığı açıdır.)
Basit Eğilme şartını sağlamak için ise sadece aşağıdaki 2 özelliğe

birden sahip sistemleri inceleme konusu yapacağız:
1. Kiriş kesiti y veya z eksenlerinden en az birisine göre simetriktir. n
2. Kiriş kesitlerinde sadece Mz iç momenti oluşur (bunun için ise
kiriş x-y düzleminden yüklere maruzdur.) Orijinal kiriş ekseni
Elastik Eğri
Kirişlerde Çökme (Sehim) Hesabının Önemi

Kirişlerin dizaynında, yalnız gerilmeler değil aynı zamanda
sehimler (çökmeler) de büyük önem arz etmektedir.
P1 P2 P3
vmax
Bundan dolayı, maksimum sehimin kiriş açıklığına oranının

(vmax/L) belirli bir değeri (1/300 ü)geçmesi istenmez.

Çökme (Sehim) ve Dönme (Eğim) Hesaplama Yöntemleri:
1. Analitik metot (integrasyon metodu)

2. Moment alanı metodu
3. Eşlenik Çubuk metodu
4. Süperpozisyon Metodu ve Hiperstatik Sistemler
5. Enerji Metodları
Burada ilk 4 metod örneklerle anlatılacaktır.

5. konu olan enerji metodları ileride gösterilecektir.

1. Analitik Yöntem (İntegrasyon Metodu) ile Eğim ve Sehim Hesapları: (Bu videonun konusudur)
𝐶
Bu metod, kirişteki eğim ve sehim için x’e bağlı genel denklemler elde etmemizi sağlar.
𝜃 Hatırlatma
Basit Eğilmeye maruz bir kirişte:
• Eğilme sonucunda çubuğun şekli C merkezli, r yarıçaplı bir yay formu alır.
𝑀𝑍 𝑦 𝑀𝑍 • DE: Tarafsız düzlem üzerindeki liftir. Boyu değişmez. Bu durumda DE = D’E’
• JK : tarafsız düzlemden y kadar uzaklıktaki liftir. Son boyu J’K’ dür.
𝑦
𝐾′ • Tüm liflerin İlk boylar eşittir. JK = DE
𝐷′ 𝐸′
𝑥 JK lifi için; son boy: 𝐽′𝐾′ = 𝑟 − 𝑦 𝜃, 𝐷′𝐸′ = r𝜃 = 𝐷𝐸 = 𝐽𝐾
Toplam uzama : 𝛿 = 𝐽′𝐾′ − 𝐽𝐾 = 𝑟 − 𝑦 𝜃 − 𝑟𝜃 = −𝑦𝜃
𝑦 𝐽 𝐾 𝛿 𝑦𝜃 𝑦
𝐷 𝐸 Birim elastik uzama : 𝜀𝑥 = =− =−
𝐿 𝑟𝜃 𝑟
𝑦
Elastik bölgede normal gerilme: 𝜎𝑥 = 𝐸. 𝜀𝑥 = −𝐸.
𝐽 J-K lifi 𝐾 𝑟
𝜎𝑥 𝜎𝑥 𝐸 𝐸
𝑀𝑧 = − න 𝜎𝑥 𝑑𝐴 . 𝑦 = − න(− 𝑦. 𝑦. 𝑑𝐴) = න( 𝑦 2 . 𝑑𝐴)
𝑟 𝑟
𝐸 𝐸 𝑀𝑧 1 𝑀𝑧
𝑀𝑧 = 𝐼 → = → = (3.1)
𝑟 𝑧 𝑟 𝐼𝑧 𝑟 𝐸 𝐼𝑧
03.12.2023 Mukavemet II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor

57
Elastik Eğri-1/ Analitik Yöntem (İntegrasyon Metodu) ile Eğim ve Sehim Hesaplamaları /Konu Anlatımı
𝑑𝑥 θ : Eğim (açısı): Elastik eğri üzerindeki bir noktanın teğetinin orijinal kiriş ekseni (x ekseni)ile
𝑀
Elastik Eğri Denklemleri: yapmış olduğu açıdır. , 𝒗 : Sehim (çökme): Kirişteki bir noktanın orijinal konumundan y yönünde
𝜃
𝑑𝑣 uzaklaşma miktarıdır. E: Elastiklik Modülü , Iz: kesitin z eksenine göre atalet momenti,
𝑑𝑠
dθ 𝑁 Mz : z ekseni yönündeki iç moment , EI: Eğilme Rijitliği,
MN = ds = rdθ Küçük Şekil Değiştirmeler

θ açısı çok küçük olduğundan: ds ≈ dx ve tan 𝜃 ≅ 𝜃 alınabilir.
y 1 𝑑𝜃
→ = 1 𝑑𝜃 𝑑𝑣 𝑑𝜃 𝑑2 𝑣
r r 𝑟 𝑑𝑠 ≅ 𝑑𝑖𝑘 üç𝑔𝑒𝑛𝑑𝑒𝑛: tan 𝜃 = ≅𝜃 → =
𝑟 𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥 2
Orijinal kiriş ekseni
θ B x 1 𝑑𝜃 𝑑2 𝑣 = 𝑀𝑧 𝑀𝑧 𝑑2 𝑣 Küçük şekil değiştirmeler için
A =
→ ≅ = 𝐸 𝐼𝑧 𝐸 𝐼𝑧 𝑑𝑥 2 elastik eğri denklemi:
v ds 𝑟 𝑑𝑥 𝑑𝑥 2
M 𝑑2𝑣 (3.2a)
N 𝐸𝐼 = 𝐸 𝐼 𝑣 ″ = 𝑀(𝑥)
x dx Elastik eğri 𝑀𝑧 ve 𝐼𝑧 değerlerini M ve I ile gösterirsek; 𝑑𝑥 2
Büyük Şekil Değiştirmelerde Durum:

𝑑𝑣 𝑑𝑣
Büyük şekil değiştirmeler için
′
tan 𝜃 = = 𝑣 ′ → 𝜃 = arctan = arctan 𝑣 , 2 elastik eğri denklemi:
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑠 𝑑𝑣
𝑑𝑠 = 𝑑𝑥 2 + 𝑑𝑣 2 → = 1+
′ 𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑣″
1 𝑑𝜃 𝑑 arctan 𝑣 𝑑𝑥 𝐸𝐼 2 3Τ2
= 𝑀(𝑥) (3.2b)
= = 1 + 𝑣′
𝑟 𝑑𝑠 𝑑𝑥 𝑑𝑠 𝑑𝑥 1
= 1 + 𝑣′ 2 → = Not: Küçük şekil değiştirmelerde
Herhangi bir f(x) fonksiyonu için biliyoruz ki: 𝑑𝑠
1 + 𝑣′ 2
1 𝑣 ″
1 paydadaki 𝑣′ 2 terimi ihmal
𝑑 𝑓(𝑥)′ 𝑑 𝑣″ 𝑀
𝑎𝑟𝑐𝑡𝑎𝑛𝑓(𝑥) = ′
arctan 𝑣 = 𝜅= = ′ 2
. = edilebilir. Bu durumda (3.2a)
1 + 𝑣′ 2 𝑟 1+ 𝑣 1 + 𝑣′ 2 𝐸𝐼
𝑑𝑥 1 + 𝑓(𝑥) 2 𝑑𝑥 denklemi elde edilmiş olur.
(3.2a) ve (3.2b) denklemleri elastik bölge ve basit eğilme durumları için geçerlidir. Aksi söylenmedikçe problemler küçük şekil değiştirmeler için çözülür.
θ 𝐯𝐞 𝒗 nin işaretleri
y

P1 P2
𝐶′ 𝜃𝑐 < 0
𝐴 𝐷 𝐵 𝜃𝐵 > 0 x
𝜃𝐴 < 0 0 < 𝜃𝐵 𝑣𝑐 > 0 𝐶
0 < 𝑣𝐷
𝐷′
Elastik eğri
q açısı orijinal kiriş ekseninden başlayarak elastik eğrinin bir noktadaki teğetine dönülerek elde edilir. Eğer
saat ibreleri tersi yönünde dönülüyorsa q açısı pozitif, aksi halde negatiftir.
n sehim (çökme) değeri: bir noktanın orijinal kiriş eksenindeki konumundan itibaren elastik eğri üzerindeki konumuna
doğru y yönünde ilerleyerek bulunur. +y yönünde ilerleniyorsa n pozitif, -y yönünde ilerleniyorsa n negatiftir.

Küçük şekil değiştirmeler için :

𝑑2𝑣
y (elastik eğri denklemi): 𝐸𝐼 = 𝑀 (𝑥) (I)
𝑑𝑥 2
θ B eşitliğin her iki tarafının integrali alırsak:

A x
v 𝑑𝑣
𝐸𝐼 = 𝐸𝐼𝜃 = න𝑀(𝑥) 𝑑𝑥 + 𝐶1 → Eğim 𝜃(x) elde edilir
x 𝑑𝑥
Elastik eğri
2nci kez integral alırsak:
𝐸𝐼 𝑣 = න න𝑀(𝑥) 𝑑𝑥 + 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 → Sehim 𝑣(x) elde edilir
𝐶1 , 𝐶2 integral sabitlerini bulmak için sisteme özel sınır şartlarını uygulamak gerekir. Bunlar problemlerin içinde gösterilecektir.
𝑵𝒐𝒕
𝐼 nolu denklemin 1.türevi kesme kuvveti V (x) değişimini verir.
𝑑𝑀 𝑑3𝑣
= −𝑉(𝑥) → 𝐸𝐼 3 = −𝑉(𝑥) (3.3a)
𝑑𝑥 𝑑𝑥
𝑑𝑉 𝑑4𝑣
𝐼 nolu denklemin 2.kez türevi yayılı yük q(x) değişimini verir. = −𝑞(𝑥) → 𝐸𝐼 4 = 𝑞(𝑥) (3.3b)
𝑑𝑥 𝑑𝑥

Elastik Eğri-1/ Analitik Yöntem ile Eğim ve Sehim Hesaplamaları /Örnek Problemler
Çözüm:
𝑦 P Örnek 3.1.1 Simetriden dolayı A ve B mesnetlerinde düşey P/2 reaksiyon kuvvetleri
ortaya çıkacaktır. Eğilme açısından kirişi 2 bölgeye ayırabiliriz.
𝐿/2 𝐿/2 𝐸𝐼
𝐴 𝐶 𝑥 𝑦
𝐼 P I-I kesim: 1 I
𝐵 1 2 𝑀1 = 𝑀𝑖ç−1
𝐿/2 𝐿/2 𝐸𝐼 𝑥
𝐴 Σ𝑀𝑘 = 0
Orta noktasından tekil düşey P yüküne 𝜃𝐴 𝐼 𝐶 𝐵 𝑘 𝑉1
𝑃
maruz kirişte, küçük şekil değiştirme 𝑣𝑐 I − 2 𝑥 + 𝑀1 = 0
durumu olduğunu kabul ederek, P/2 𝑃
P/2 P/2 𝑀1 = 𝑥
a-) A-C kısmının Sehim ve Eğim 2
Denklemlerini çıkarınız. a-) 1nolu bölgede Küçük şekil 𝑑 2 𝑣1 𝑃
b-) A ve C noktalarının eğim ve değiştirmeler için 3.2a denklemi: 𝐸𝐼 𝑑𝑥 2 = 𝑀1 = 2 𝑥
çökmesini bulunuz.
𝑑 2 𝑣1 𝑃 𝑑 𝑣1 𝑃𝑥 2
1. integral: → න 𝐸𝐼 = න 𝑥. 𝑑𝑥 → 𝐸𝐼 = 𝐸𝐼𝜃1 = + 𝑐1 (1)
𝑑𝑥 2 2 𝑑𝑥 4
𝑑 𝑣1 𝑃𝑥 2 𝑃𝑥 3
2. integral: → න 𝐸𝐼 = න( + 𝑐1 ). 𝑑𝑥 → 𝐸𝐼𝑣1 = + 𝑐1 𝑥 + 𝑐2 (2)
𝑑𝑥 4 12
Sınır şartlarından integral sabitlerinin bulunması:
• A noktasında mesnetten dolayı çökme (sehim) olmaz: 𝑥 = 0 → 𝑣1 = 0 → (2) nolu denklemden: → 𝑐2 = 0
𝐿
• Simetriden dolayı C orta noktasının 𝐿 𝑃(2)2 𝑃𝐿2
eğimi (teğetin x ekseniyle açısı) sıfırdır: 𝑥 = 𝑖ç𝑖𝑛 → 𝜃1 = 0 → (1) nolu denklemden: 0=
4
+ 𝑐1 → 𝑐1 = −
16
2
𝑦 P
2 2
𝑃 𝑥 𝐿
Eğim denklemi: 𝜃1 = − ,
𝐸𝐼 4 16 𝐿/2 𝐿/2 𝐸𝐼 𝑥
c1 ve c2 yi (1) ve (2) 𝐴
𝜃𝐴 𝐶 𝐵
denklemlerinde yerine
koyarsak 1.bölge için : 𝑃 𝑥 3 𝐿2 . 𝑥 𝑣𝑐
Sehim (çökme) denklemi : 𝑣1 = −
𝐸𝐼 12 16 P/2 P/2
b-) 𝑃 02 𝐿2 𝑃𝐿2 • C noktası hem 1, hem 2nci bölgenin ortak

𝜃1 = 𝜃𝐴 = − → 𝜃𝐴 = −
𝐸𝐼 4 16 16𝐸𝐼 noktasıdır. 1nci bölgenin noktası
𝑥𝐴 = 0 düşünerek hesaplama yapılmıştır. 2nci
𝑃 03 𝐿2 . 0 bölge için hesaplamaya gerek kalmamıştır.
𝑣1 = 𝑣𝐴 = − → 𝑣𝐴 = 0
𝐸𝐼 12 16 • A noktasındaki teğete +x den saat ibreleri
yönünde dönülerek erişildiği için 𝜃𝐴
𝑃 𝐿2 /4 𝐿2
𝜃1 = 𝜃𝐶 = − → 𝜃𝑐 = 0 negatif çıkmıştır.
𝐸𝐼 4 16
𝐿 • 𝑣𝐴 ve 𝜃𝑐 değerlerini sınır şartlarında
𝑥𝑐 =
2 𝑃 𝐿3 𝐿2 . 𝐿Τ2 𝑃𝐿3 kullanmıştık. Burada ayrıca hesaplayarak
𝑣1 = 𝑣𝑐 = − → 𝑣𝑐 =
𝐸𝐼 96 16 48𝐸𝐼 bir sağlama yapmış olduk.

Örnek 3.1.2
𝑀𝑂 = 80𝑘𝑁𝑚
B ucuna tekil moment uygulanan şekildeki kiriş için 𝐿 = 2𝑚 𝐸𝐼
𝐴 𝐵
a) Eğim ve sehim denklemlerini çıkarınız.
b) eğim ve sehim değerlerinin extrem değerlerini hesaplayınız.
E=70 GPa, I=7.5⨯106 mm4
Çözüm: 𝑀𝑂 = 80𝑘𝑁𝑚 a-) Küçük şekil değiştirmeler 𝑑2 𝑣 𝑀𝑜

𝐸𝐼 = 𝑀(𝑥) = 𝑥
I için 3.2.a denklemi: 𝑑𝑥 2 𝐿
𝐿 = 2𝑚
𝐴 𝐵 𝑑𝑣 𝑀𝑜 𝑥 2
1. integral: 𝐸𝐼 = 𝐸𝐼𝜃 = + 𝑐1 (1)
I 𝑑𝑥 2𝐿
RA RB 𝑀𝑜 𝑥 3
Statik Hesaplar: 2.integral: 𝐸𝐼𝑣 = + 𝑐1 𝑥 + 𝑐2 (2)
6𝐿
Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑅𝐴 = 𝑅𝐵
𝑀 Sınır şartları:
Σ𝑀𝐴 = 0 → −𝑅𝐵 𝐿 + 𝑀𝑜 = 0 → 𝑅𝐵 = 𝑅𝐴 = 𝑜
𝐿 A ve B de sehimler (çökmeler) sıfırdır.
İç Eğilme momenti denklemi:
I A noktası: 𝑥 = 0 → 𝑣 = 0 → (2)nci denklemden: → 𝑐2 = 0
𝑀 = 𝑀𝑖ç 𝑀𝑜 𝐿3
Σ𝑀𝑘 = 0 → −𝑅𝐴 𝑥 + 𝑀 = 0
K B noktası: 𝑥 = 𝐿 → 𝑣 = 0 → (2)nci denklemden: → 0 = 6𝐿 + 𝑐1 𝐿 + 0
𝑘 𝑉 𝑀𝑜
I 𝑀 = 𝑅𝐴 𝑥 = 𝑥 𝑀𝑜 𝐿
RA 𝐿 → 𝑐1 = −
6
𝑦
c1 ve c2 sabitleri (1), (2) denklemlerinde yerine 𝑥𝑐 𝑀𝑂 = 80𝑘𝑁𝑚
koyulur ve eğim, sehim değerleri çekilirse:
𝐶 𝐿 = 2𝑚
𝐴 𝐵
𝑀𝑜 𝑀𝑜 𝑥 2 𝜃𝐴 𝑣min 𝑥
𝜃= 3𝑥 2 − 𝐿2 , 𝑣= (𝑥 − 𝐿2 )
6𝐸𝐼𝐿 6𝐸𝐼𝐿
b-) Ekstrem (maximum veya minimum) değerler için fonksiyonların türevi sıfıra eşitlenir:
𝑑𝜃 𝑀𝑜 𝑀0 𝑀0 𝐿 A noktasındaki teğete orijinal (şekil

Minimum eğim : = 6𝑥 = 0 → 𝑥 = 0 → 𝜃𝐴 = 3x02 − 𝐿2 = − = 𝜃𝑚𝑖𝑛 değiştirmemiş) kiriş ekseni olan x ekseninden
𝑑𝑥 6𝐸𝐼𝐿 6𝐸𝐼 6𝐸𝐼 saat ibreleri yönünde dönülerek erişildiği için
𝜃𝐴 negatif çıkar ve 𝜃𝑚𝑖𝑛 değeri olur.
𝑀0 𝐿 80𝑥106 Nmm𝑥2𝑥103 mm 180

→ 𝜃𝐴 = 𝜃𝑚𝑖𝑛 =− =− = −0.0508rd → 𝜃𝑚𝑖𝑛 = −0.0508 = −2.9°
6𝐸𝐼 6𝑥70𝑥103 MP𝑎𝑥7.5𝑥106 𝑚𝑚4 𝜋
2
𝑑𝑣 𝑀0 𝐿 𝑀0 𝐿 𝐿 𝑀0 𝐿2
Minimum sehim: =0=𝜃= 3𝑥 2 − 𝐿2 = 0 → 𝑥 = 𝑥𝑐 = → 𝑣𝑚𝑖𝑛 = 𝑣𝑐 = . 2
−𝐿 =−
𝑑𝑥 6𝐸𝐼 3 6𝐸𝐼𝐿 3 3 9 3𝐸𝐼
𝑀o 𝐿2𝑀0 𝐿2 80𝑥106 𝑥 2𝑥103 2

→ 𝑣𝑚𝑖𝑛 = 𝑣𝑐 = − =− =− ⇒ 𝑣min = −39.1mm C deki çökme -y yönünde olduğundan
9 3𝐸𝐼 9 3𝑥70𝑥10 3 𝑥7.5𝑥106
9 3𝐸𝐼 negatiftir ve 𝑣𝑚𝑖𝑛 değerine eşittir.

𝑦 y
Örnek 3.1.3 Şekildeki konsol kiriş için 𝐿 20mm
a) Eğim ve sehim denklemlerini çıkartınız. 𝑞
b) Maksimum eğim ve sehim değerlerini hesaplayınız. G 160mm
z 60mm
𝐴 𝐵 𝑥
b=60 mm, L=2 m, h=200 mm, q=200 kN/m, E=100 GPa
20mm
120mm
Çözüm: a-) Önce iç eğilme momenti denklemini bulalım:
𝑦 𝐿
𝑦
𝐿 𝐼 𝐿−𝑥
𝑀 Σ𝑀𝑘 = 0 → −𝑀 − 𝑞 𝐿 − 𝑥 . =0
I 2
𝑞
𝑞 𝑉 2
𝐿−𝑥
𝐴 𝑘 𝐼 𝑀=− 𝑞
𝐵 𝑥 2
𝐴 𝐵 𝑥 𝑥 𝐿−𝑥
I
Küçük şekil değiştirmeler için 𝑑𝑣 𝑡2 𝑡3 𝐿−𝑥 3

3.2.a denklemi: 1. integral: 𝐸𝐼 = 𝐸𝐼𝜃 = − න 𝑞(−𝑑𝑡) = 𝑞 + 𝑐1 → 𝐸𝐼𝜃 = 𝑞 + 𝑐1 (1)
𝑑𝑥 2 6 6
𝑑2 𝑣 𝐿−𝑥 2
𝐸𝐼 =𝑀=− 𝑞 4
𝑑𝑥 2 2 𝑡3 𝑡4 𝐿−𝑥
2.integral: 𝐸𝐼𝑣 = න 𝑞 −𝑑𝑡 + න 𝑐1 𝑑𝑥 = − 𝑞 + 𝑐1 𝑥 + 𝑐2 → 𝐸𝐼𝑣 = − 𝑞 + 𝑐1 𝑥 + 𝑐2 (2)
𝐿 − 𝑥 = 𝑡 𝑜𝑙𝑎𝑟𝑎𝑘 𝑡𝑎𝑛𝑖𝑚𝑙𝑎𝑟𝑠𝑎𝑘 6 24 24
→ −𝑑𝑥 = 𝑑𝑡
65
03.12.2023 Mukavemet II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
Elastik Eğri-1/ Analitik Yöntem ile Eğim ve Sehim Hesaplamaları /Örnek Problemler 𝑦
𝐿
Sınır şartları: Ankastre uçta (A noktasında) eğim ve sehim sıfır olur.
𝑞
𝑥 = 0 𝑑𝑎 ∶ 𝜃 = 0 , 𝑣=0
(𝐿 − 0)3 𝑞𝐿3 𝐴 𝐵 𝑥
(1) denkleminden: 𝐸𝐼𝜃 = 0 = 𝑞 + 𝑐1 → 𝑐1 = − 𝑣𝐵
6 6
𝐿−0 4 𝑞𝐿4 𝜃𝐵
(2) denkleminden: 𝐸𝐼𝑣 = 0 = − 𝑞 + 𝑐1 . 0 + 𝑐2 → 𝑐2 =
24 24
𝑐1 𝑣𝑒 𝑐2 sabitlerini (1) ve (2) denklemlerinde yerine koyarsak:
𝐿−𝑥 3
𝑞𝐿3 𝑞
(1) : → 𝐸𝐼𝜃 = 𝑞− → 𝜃= (𝐿 − 𝑥)3 − 𝐿3 (Eğim denklemi)
6 6 6𝐸𝐼
𝐿−𝑥 4
𝑞𝐿3 𝑞𝐿4 𝑞
(2) : → 𝐸𝐼𝑣 = − 𝑞− 𝑥+ →𝑣= (𝐿 − 𝑥)4 − 4𝐿3 𝑥 + 𝐿4 (Sehim denklemi)
24 6 24 24𝐸𝐼
b-) Şiddetçe maksimum eğim ve maksimum sehim B serbest ucunda ortaya çıkacaktır. (𝑥𝐵 = 𝐿 )
𝑞 𝑞𝐿3 𝑞𝐿3
𝜃𝐵 = 3 3
[(𝐿 − 𝐿) − 𝐿 ] = − = 𝜃min → 𝜃𝐵 = 𝜃max = B noktasındaki eğim ve sehimin
6𝐸𝐼 6𝐸𝐼 6𝐸𝐼 işareti negatif olduğundan aslında
𝑞 𝑞𝐿4 𝑞𝐿4 minimum değerlerdir. Fakat şiddetçe
𝑣𝐵 = (𝐿 − 𝐿)4 − 4𝐿3 ⋅ 𝐿 + 𝐿4 =− = 𝑣min → 𝑣𝐵 = 𝑣max =
24𝐸𝐼 8𝐸𝐼 8𝐸𝐼 maksimum değerlere karşılık gelir.

y
Soruda verilen değerler yerine koyulursa: (b=60 mm, L=2 m, h=200 mm, q=200 kN/m, E=100 GPa) 20mm
120𝑥203 2
60𝑥1603
𝐼 = 𝐼𝑧 = 2 + 120𝑥20𝑥90 + = 59520𝑥103 mm4
12 12 G 160mm
z 60mm
200𝑥103 N 20mm
q= = 200N/mm
103 mm
120mm
𝑞𝐿3 200 𝑥 2𝑥103 m𝑚 3 0.045𝑥180

→ 𝜃𝐵 = 𝜃max = = = 0.045rd → 𝜃max = → 𝜃max ≅ 2.58°
6𝐸𝐼 6𝑥100𝑥103 M𝑃𝑎𝑥59520𝑥103 mm4 𝜋
𝑞𝐿4 200𝑥 2𝑥103 4

→ 𝑣max = 𝑣𝐵 = = → 𝑣max = 67.2mm
8𝐸𝐼 8𝑥100𝑥103 𝑥59520𝑥103

ELASTİK EĞRİ-2
y
A B x
Eğilmeye Maruz Kirişlerde
3.2 MOMENT ALANI METODU ile

Eğim ve Sehim Hesaplamaları

Elastik Eğri-2 / Eğim ve Sehim Hesapları / Moment Alanı Metodu
Düşey yüklere Moment Alanı Metodu

maruz bir kiriş Bu metod, belli bir noktanın çökme veya dönmesini doğrudan bulmamızı sağlar
A dx B ve daha çok tekil yüklerde pratiktir.
Eğilme momenti 𝐴′ : Kirişin A ve B gibi iki kesiti arasında moment diyagramının altında kalan alan
M 𝑥 ′
diyagramı 𝐺: 𝐴′ alanının ağırlık merkezi
𝑑𝐴 𝐴′
𝑥𝐺′ : 𝐴′ alanının B den geçen düşey eksene göre ağırlık merkezinin yatay koordinatı:
𝑀 G Yandaki şekillere göre aşağıdaki işlemleri yapabiliriz:
xA xB x 1 𝑀
dx 𝑥′𝐺 dx uzunluğundaki kısım için: 𝑑𝑠 ≅ 𝑑𝑥 = 𝑟𝑑𝜃 → 𝑑𝜃 = 𝑑𝑥 = 𝑑𝑥
𝑟 𝐸𝐼
Diferensiyel mesafedeki K ve N noktaları için: B den geçen düşey çizginin, K-N teğetleri
C (3.1 denklemi:) arasındaki kısmının uzunluğu 𝑑𝑣 ′ ; açı ise dθ iken, A-B teğetleri arasındaki mesafe
′
dθ 𝑣𝐵/𝐴 ve teğetleri arası açı 𝜃𝐵/𝐴 olup integrasyonla aşağıdaki gibi hesaplanabilirler:
1 𝑀
= 𝐵 𝑥𝐵 𝜃𝐵
1 𝑥𝐵 𝐴′
y 𝑟 𝐸𝐼 1 න 𝑑𝜃 = න 𝑑𝐴
න 𝑑𝜃 = න (𝑀𝑑𝑥) , 𝑑𝐴 ≅ 𝑀𝑑𝑥 →
𝐸 𝐼 𝑥𝐴 𝜃𝐴 𝐸 𝐼 𝑥𝐴
r r Orijinal kiriş 𝐴
ekseni 𝐴′
Kirişin A ve B kesitlerinin teğetleri arasındaki açı (3.4a)
𝜃𝐴 < 0 𝜃𝐵 > 0 𝜃𝐵/𝐴 = 𝜃𝐵 − 𝜃𝐴 =
(veya eğimler arasındaki fark): 𝐸𝐼
A x
B
𝐵 𝐵 𝐵
𝑁𝑃 ≈ 𝑥 ′
′ ′
𝑀 ′
1 𝐵 ′ 1 𝐵 ′
′
ds
′
𝑑𝑣 = 𝑥 𝑑𝜃 ′
→ 𝑣𝐵/𝐴 = න 𝑑𝑣 = න 𝑥 𝑑𝜃 = න 𝑥 𝑑𝑥 = න 𝑥 𝑀𝑑𝑥 = න 𝑥 𝑑𝐴
P Elastik eğri 𝐴 𝐴 𝐴 𝐸𝐼 𝐸𝐼 𝐴 𝐸𝐼 𝐴
K N 𝑑𝑣 ′
𝐵
‫ 𝑥 𝐴׬‬′ 𝑑𝐴 B’ den geçen düşey eksene göre 𝐴′
𝜃𝐵/𝐴 𝐵
𝑥𝐺′ = 𝐵 → න 𝑥 ′ 𝑑𝐴 = 𝑥𝐺′ . 𝐴′ alanının statik momenti (Q)
‫𝐴׬‬ 𝑑𝐴
𝑣 ′ 𝐵/𝐴 = න 𝑑𝑣 ′ B den geçen düşey çizginin, A ve B teğetleri 𝑥𝐺′ . 𝐴′ 𝑄
𝐴
′
𝑣𝐵/𝐴 = = (3.4b)
arasında kalan kısmının uzunluğu: 𝐸𝐼 𝐸𝐼
Elastik Eğri-2 / Eğim ve Sehim Hesapları / Moment Alanı Metodu
𝑦
Örnek 3.2.1 Şekildeki konsol kiriş için B serbest ucunun 𝑃
𝐿
a-) dönme açısı değerini,
b-) çökme değerlerini 𝑥
Moment Alanı Metoduna göre bulunuz. 𝐴 𝐵
𝑦 𝑦
Çözüm 𝐿 𝑃 𝑃
𝐿
𝐼
𝑥 𝜃𝐴 = 𝑣𝐵 = 0 𝐵 teğet-A
𝑥
𝐴 𝐼 𝐵 𝜃𝐵/𝐴 = 𝜃𝐵 ′
𝑥 𝐿−𝑥
𝐴 𝑣𝐵/𝐴 = 𝑣𝐵
𝑦
𝑀 𝐼 𝑃
𝑉 a-) A ve B noktalarından çizilen teğetler arasındaki θBA açısı, bu iki nokta arasında
𝐴 𝑘 𝐼 𝐵 𝑥 kalan 𝐴′ eğilme momenti alanının (EI) eğilme rijitliğine bölünmesiyle bulunur.
Σ𝑀𝑘 = 0 → 𝑀 = −𝑃(𝐿 − 𝑥) − 𝑃. 𝐿 . 𝐿
𝐴′ 2 𝑃𝐿2
(3.4a) denkleminden: 𝜃𝐵/𝐴 = 𝜃𝐵 − 𝜃𝐴 = 𝜃𝐵 = = → 𝜃𝐵 = −
𝑀 Eğilme momenti diyagramı 𝐸𝐼 𝐸𝐼 2𝐸𝐼
𝐿 b-) ′
A ve B noktalarından çizilen teğetler arasında kalan B’den geçen 𝑣𝐵/𝐴 mesafesi , bu
𝐴 𝐵 𝑥 iki nokta arasında kalan A’ eğilme momenti alanının, B’ye göre Q statik momentinin
𝑥𝐴 = 0 𝐺 (EI) eğilme rijitliğine bölünmesiyle bulunur.
𝑄 𝑥𝐺′ ⋅ 𝐴′ 2𝐿 𝑃 ⋅ 𝐿. 𝐿 𝑃𝐿3
𝑀𝐴 = −𝑃. 𝐿 ′
2 (3.4b) denkleminden:
′
𝑣𝐵/𝐴 = 𝑣𝐵 = = = − → 𝑣𝐵 = −
′ 𝑥𝐺 = 𝐿 𝐸𝐼 𝐸𝐼 3𝐸𝐼 2 3𝐸𝐼
𝐴 3
ELASTİK EĞRİ -3
Eğilmeye Maruz Kirişlerde
3.3 EŞLENİK ÇUBUK METODU ile
Eğim ve Sehim Hesaplamaları

Elastik Eğri-3 / Eğim ve Sehim Hesapları / Eşlenik Çubuk Metodu
Eşlenik Çubuk Metodu
Bu metod, moment alanı metodu gibi daha çok tekil yüklerde pratiktir ve belli bir noktanın çökme veya dönmesini doğrudan
bulmamızı sağlar. Bu metoda göre, esas yani gerçek sistemin eğilme momenti diyagramı eşlenik sisteme yük olarak verilir.
Bu yük altındaki eşlenik sistemde:
𝑉
i) Herhangi bir noktadaki V kesme iç kuvvetinin eğilme rijitliğine (EI) oranı, bu noktadaki eğim açısına:(𝜃 = ) (3.5a)
𝐸𝐼
𝑀
ii) Herhangi bir noktadaki M eğilme iç momentinin eğilme rijitliğine (EI) oranı, bu noktadaki sehim değerine: (𝑣 = ) (3.5b)
𝐸𝐼
eşittir. Bazı Esas Sistemler ve Eşlenikleri
Esas (gerçek) Sistem ≡ Eşlenik Sistem
1) ≡
≡
2)
3) ≡

Örnek 3.3.1 Şekildeki konsol kiriş için B serbest ucunun 𝑦

𝐿 𝑃
a-) dönme açısı değerini,
b-) çökme değerlerini 𝑥
Eşlenik Çubuk Metoduna göre bulunuz. 𝐴 𝐵
𝑦 Çözüm Eşlenik Sistem ve yüklemesi:

𝐿 𝑃
iç Moment:
*esas sistemin eğilme
Esas Sistem 𝐿 𝑀𝐵 momenti diyagramı
𝐵 𝐴
𝑥 eşlenik sisteme yük
𝜃𝐵 𝐺 𝐵 olarak verilir.
𝐴 𝑣𝐵 𝑞 = 𝑃𝐿 2 𝑉𝐵
𝐿
𝑦 𝑥 𝐿−𝑥 3 Kesme iç kuvveti
(q= -PL alınsaydı yönü
𝑃 𝑞𝐿 𝑃𝐿2
𝑀 𝐼 yukarı doğru olacaktı.) 𝐹= = (yayılı yükün bileşkesi)
𝑉 2 2
𝑃𝐿2
𝐴 𝑘 𝐵 Σ𝐹𝑦 = 0 → −𝐹 − 𝑉𝐵 = 0 → 𝑉𝐵 = −𝐹 = −
𝐼 𝑥 Statik 2
Σ𝑀𝑘 = 0 → 𝑀 = −𝑃(𝐿 − 𝑥) Dengeden: 2 𝑃𝐿2 𝑃𝐿3
𝑀 Σ𝑀𝐵 = 0 → 𝐹. 𝐿 + 𝑀𝐵 = 0 → 𝑀𝐵 = − 𝐿=
3 3 3
𝐴 𝐵
𝑥
𝑥𝐴 = 0 𝑉𝐵 𝑃𝐿2
(3.5a) denkleminden esas sistemdeki B’deki eğim: 𝜃𝐵 = → 𝜃𝐵 = −
𝐸𝐼 2𝐸𝐼
Esas sistemin eğilme
momenti diyagramı 𝑀𝐵 𝑃𝐿3
𝑀𝐴 = −𝑃. 𝐿 (3.5b) denkleminden esas sistemdeki B’deki sehim(çökme): 𝑣𝐵 = → 𝑣𝐵 = −
𝐸𝐼 3𝐸𝐼
y 90 mm Düzgün yayılı yüke maruz Geometrik bir bilgi: 1

𝑦 Örnek 3.3.2 𝑦
𝐴= ℎ𝐿
𝑞 = 40𝑘𝑁/𝑚 20 mm konsol kirişin B noktasındaki 𝑛+1
𝑦 = 𝑘𝑥 𝑛 𝐴
𝑛+1
𝑥
z
𝑦𝐺
G 120 mm
eğim ve sehim değerlerini
eşlenik çubuk metodu ile
.G h 𝑥ǉ =
𝑛+2
𝑛
𝐿
𝐷 𝐵 𝑐= 𝐿
𝐿 = 3𝑚 hesaplayınız. E=200 GPa 𝑥ǉ c 𝑥 𝑛 + 1
50 mm L
40𝑘𝑁 40𝑁
Çözüm: Hata yapmamak için tüm birimleri N ve mm ‘ye dönüştürmeliyiz. 𝑞 = 𝑚
=
𝑚𝑚 90𝑥20𝑥130 + 50𝑥120𝑥60
𝑦 𝐿 𝑦𝐺 = = 76.15mm
90𝑥20 + 50𝑥120
𝐼 Eşlenik Sistem ve yüklemesi: 𝑀𝐵
𝐹 = 𝑞 𝐿 − 𝑥 :bileşke
𝑀 𝐿 90𝑥203
𝑞 𝐷 𝐼𝑧 = + 90𝑥20𝑥(130 − 76.15)2 +
𝑉 G 𝐵 12
50.1203
𝐷 𝑘 𝐼 6 𝑥ǉ 𝑅𝐵 + + 50𝑥120𝑥76.152
𝐵 𝑥 ℎ = −180 10 12
𝑥 𝐿−𝑥
𝐹: 𝑏𝑖𝑙𝑒ş𝑘𝑒 = 𝑒ğ𝑟𝑖 𝑎𝑙𝑡𝑖𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑎𝑙𝑎𝑛 𝐼𝑧 = 47.27𝑥106 mm4
2
𝐿 − 𝑥 −𝑞(𝐿 − 𝑥) Üstteki geometrik bilgiden: 𝑛 = 2
Σ𝑀𝑘 = 0 → 𝑀 = −𝐹. = 𝑅𝐵 −180(10)9
2 2 2+1 3𝐿 (3)(3) 𝜃𝐵 = =
𝑀 𝑥ǉ = 𝐿= = = 2.25𝑚 = 2250𝑚𝑚 𝐸𝐼 200(10)3 47.27(10)6
𝐿 = 3000𝑚𝑚 𝑥 2+2 4 4
1
𝐷 𝐴= −180 (10)6 3 (10)3 = −180(10)9 𝑁 = 𝐹 𝜃𝐵 = −0.019rd = −1.09°
𝐵 2+1
Esas sistemin eğilme Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝐹 − 𝑅𝐵 = 0 → 𝑅𝐵 = 𝐹 = −180(10) 𝑁 9 𝑀𝐵 −405(10)12

𝑥𝐴 = 0 𝑣𝐵 = =
momenti diyagramı 𝐸𝐼 200(10)3 (47.27)(10)6
1 1 Σ𝑀𝐵 = 0 → −𝐹 𝑥ǉ + 𝑀𝐵 = 180 10 9 (2250)] + 𝑀𝐵 = 0
𝑀𝐷 = − 𝑞(𝐿 − 0)2 = − 40 3000𝑚𝑚 2 𝑣𝐵 = −42.84𝑚𝑚
2 2 6 → 𝑀𝐵 = −405(10)12 𝑁𝑚𝑚
03.12.2023
= −180 10 𝑁𝑚𝑚 74
Mukavemet II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
ELASTİK EĞRİ-4
𝑦
𝑞𝑜
𝑥
𝐴 𝐵 𝐶
𝐸𝐼
Eğilmeye Maruz Kirişlerde Eğim ve Sehim Hesaplamaları
3.4 Süperpozisyon Metodu

ve
Hiperstatik Sistemler
Elastik Eğri-4 / Eğim ve Sehim Hesapları / Süperpoziyon Metodu ve Hiperstatik Sistemler
Bu bölümde; incelediğimiz problemi, aşağıdaki farklı referans sistemlerin birisine veya birkaçının birleşimine benzeterek çözümler
üreteceğiz. Her bir referans sisteminin eğim (𝜃) ve çökme (𝑣) genel denklemleri yanlarında verilmiştir. Bu denklemlerin daha önceki
yöntemlerle elde edildiğini kabul ediyoruz. Konuyu Örnekler üzerinden anlatacağız.
REFERANS SİSTEMLER
y AB kısmı BC kısmı
S1
𝑃𝑏
, 𝑣2 = 𝑃 3𝑎𝑥 2 𝐿 − 𝑎𝑥 3 − 𝐿𝑥 2𝐿2 + 𝑎2 + 𝐿𝑎3
𝑃
𝑣1 = 𝑥 3 − (𝐿2 − 𝑏 2 )𝑥
𝑎 𝑏 x 6𝐸𝐼𝐿 6𝐸𝐼
𝐴 𝐶
1 𝐵 𝑃𝑏 𝑃
2
𝜃1 = 3𝑥 2 − (𝐿2 − 𝑏 2 ) , 𝜃2 = 6𝑎𝑥𝐿 − 3𝑎𝑥 2 − 𝐿 2𝐿2 + 𝑎2
𝐿 6𝐸𝐼𝐿 6𝐸𝐼
S2
y 𝑃𝑎𝐿2 𝑥 𝑥 3 𝑃 𝑥3 4𝐿𝑎 𝐿+𝑎
𝑣1 = − , 𝑣2 = − 𝐿 + 𝑎 𝑥 2 + 𝐿2 + 𝑥 − 𝐿2
𝑃 6𝐸𝐼 𝐿 𝐿 2𝐸𝐼 3 3 3
𝐿 𝐵 𝑎 x
𝐴
1 2 𝐶 𝑃𝑎𝐿 𝑥 2 𝑃 4𝐿𝑎
𝜃1 = 1−3 , 𝜃2 = 𝑥 2 − 2 𝐿 + 𝑎 𝑥 + 𝐿2 +
6𝐸𝐼 𝐿 2𝐸𝐼 3
S3 y
𝑀𝑜 𝑥
𝑀𝑜 𝑣1 = − 6𝑎𝐿 − 3𝑎2 − 2𝐿2 − 𝑥 2
𝑎 𝑏 𝐶 x 6𝐿𝐸𝐼
𝐴
1 B
𝑀𝑜 𝑀𝑜
𝜃1 = − 6𝑎𝐿 − 3𝑎2 − 2𝐿2 − 3𝑥 2 , 𝜃𝐶 = − 3𝑎2 − 𝐿2
𝐿 6𝐿𝐸𝐼 6𝐿𝐸𝐼

𝑦
S4 𝑎 S5
𝑏 𝑐 𝑦 𝑞𝑥
𝑣= 7𝐿4 − 10𝐿2 𝑥 2 + 3𝑥 4 )
𝑞 360𝐿(𝐸𝐼)
𝑥 𝑞
𝐷
𝐴 𝑞
𝑏 𝐵 𝐵 𝜃= 7𝐿4 − 30𝐿2 𝑥 2 + 15𝑥 4
𝐴 𝑥 6𝐸𝐼𝐿
2 𝐿
𝐿 0,00652𝑞𝐿4
𝑣𝑚𝑎𝑥 =
𝑞𝐿 𝐸𝐼
𝑣𝐵 = − 8𝐿3 − 4𝑏𝐿2 + 𝑏 3
384𝐸𝐼
S6 𝑦 𝑃𝑎3 S7 𝑦 𝑞𝑎4
𝑃 𝑣𝐵 = −
a b q 𝑣𝐵 = −
3𝐸𝐼 8𝐸𝐼
2
𝑥
𝑥 𝑃𝑎 𝑞𝑎3
𝜃𝐵 = − 𝐴 𝐵 𝐶 𝜃𝐵 = − = 𝜃𝐶
𝐴 𝐵 𝐶 2𝐸𝐼 6𝐸𝐼
a b
𝑦
S8 𝑃 𝑃𝑥 𝑥
𝜃=− (𝐿 − ) ,
𝐸𝐼 2
𝐿 𝑃𝑥 2 𝑥
𝑥 𝑣=− (𝐿 − ) ,
2𝐸𝐼 3
𝐴 𝐶
Çözüm: Süperpozisyon ilkesine göre P ve q sırayla uygulanır ve sehimler toplanabilir.

Örnek 3.4.1
𝑦 𝑦 𝐿
𝑦 P P
𝐿/2 𝐿/2 𝑞
𝐴 𝐿/2 𝐿/2 𝑥
𝑞 𝐵 𝑥
≡ 𝑣𝐵 𝑝 𝐶 + 𝐴 𝐵
𝐶
𝑣𝐵 𝑞
𝐴 𝑥
𝐵 𝐶
𝐸𝐼 Üstteki tekil yüklemeyi alttaki S1 referans Üstteki yayılı yüklemeyi S4 referans
sistemine benzetebiliriz. Buna göre : sistemine benzetebiliriz. Buna göre;
a=b=L/2, x=xB=L/2 𝑎 =𝑐 =0, 𝑏 =𝐿
Şekildeki Sistemde B noktasının B , 1nci bölgenin noktası olarak düşünülür ve 𝑞𝐿 5𝑞𝐿4
𝑞 3 2 3
𝑣1 genel denkleminden çökmesi bulunur. 𝑣𝐵 = − 8𝐿 − 4. 𝐿. 𝐿 +𝐿 = −
384𝐸𝐼 384𝐸𝐼
çökmesini bulunuz (𝑣𝐵 )=? 3
𝑃𝐿/2 𝐿 𝐿2 𝐿 𝑃𝐿3
𝑣𝐵 𝑝
= − 𝐿 − 2
=− S4 𝑦
6𝐸𝐼𝐿 2 4 2 48𝐸𝐼 𝑎 𝑏 𝑐
S1 y 𝑞
𝐷 𝑥
𝑃 𝐴
𝑏 𝐵
𝑎 𝑏 x 𝑃𝑏
𝐴 𝑣1 = 𝑥 3 − (𝐿2 − 𝑏 2 )𝑥 2
𝐵 𝐶 6𝐸𝐼𝐿 𝐿
1 2
𝐿 𝑞𝐿
𝑣𝐵 = − 8𝐿3 − 4𝑏𝐿2 + 𝑏 3
384𝐸𝐼
𝑃𝐿3 5𝑞𝐿4
Üstte elde edilen sonuçları yerine koyarsak: 𝑣𝐵 = 𝑣𝐵 𝑝 + 𝑣𝐵 𝑞 → 𝑣𝐵 = − −
48𝐸𝐼 384𝐸𝐼
Çözüm: B mesneti yerine reaksiyon kuvveti RB koyulur. Bu hiperstatik bir sistemdir. RB ve q sırayla
Örnek 3.4.2 uygulanır. Bir önceki örnekteki gibi S1 ve S4 referans sistemlerinin birleşimi ile elde edilebilir.
𝑦 RB kuvveti S1 referansındaki P’nin zıt yönünde olduğu için denklemin başına eksi işareti koyulur.
𝑦
𝑦 𝐿
𝑞𝑜
𝑞
𝑥
𝐴
𝐵 𝐶
≡ 𝐵 𝑣𝐵
𝑅𝐵
𝑥
+ 𝐴 𝐵 𝑥
𝐸𝐼 𝐴
𝐿/2 𝐿/2 𝐶 𝑣𝐵 𝑞 𝐶
𝑅𝐵
𝐿/2 𝐿/2
𝑎 = 𝐿/2 , 𝑏 = 𝐿/2 , 𝑥 = 𝐿/2 𝑎=𝑐=0 , 𝑏=𝐿
Şekildeki Sistemde B mesnetindeki
3
tepki kuvvetini bulunuz.(𝑅𝐵 )=? −𝑅𝐵 𝐿/2 𝐿 𝐿2 𝐿 𝑅𝐵 𝐿3 𝑞
𝑞𝐿 5𝑞𝐿4
𝑣𝐵 𝑅𝐵 = 2
− 𝐿 − = 𝑣𝐵 = 8𝐿3 − 4. 𝐿. 𝐿2 +𝐿3 =−
6𝐸𝐼𝐿 2 4 2 48𝐸𝐼 384𝐸𝐼 384𝐸𝐼
B mesnetinden dolayı B deki çökme sıfırdır. 𝑦

𝑝 𝑞 S1 S4
𝑣𝐵 = 𝑣𝐵 + 𝑣𝐵 = 0 𝑎 𝑏 𝑐
y
Üstte elde edilen sonuçları yerine koyarsak: 𝑃 𝑞
𝑅𝐵 𝐿 5𝑞𝐿3 4 𝐷 𝑥
𝑎 𝑏 x 𝐴
𝑣𝐵 = − =0 𝐴 𝐵
48𝐸𝐼 384𝐸𝐼 𝐵 𝐶 𝑏
1 2
5𝑞𝐿 2
𝐿 𝐿
→ 𝑅𝐵 =
8 𝑃𝑏
𝑣1 = 𝑥 3 − (𝐿2 − 𝑏 2 )𝑥 𝑞𝐿
A ve C mesnet kuvvetleri statik 6𝐸𝐼𝐿 𝑣𝐵 = 8𝐿3 − 4𝑏𝐿2 + 𝑏 3
denklemlerden ayrıca hesaplanabilir. 384𝐸𝐼
Örnek 3.4.3 Çözüm:

C noktasında ortaya çıkan reaksiyon C mesneti yerine reaksiyon kuvveti RC koyulur. Yayılı yük ve RC reaksiyon kuvveti sırayla uygulanır.
kuvvetini bulunuz(𝑅𝑐 )=?
a a L-a
q q
𝑣𝐶 𝑅𝐶
𝑩 ≡ 𝑩 𝑪 𝑪
𝑪
𝑨 𝜃𝐵 𝑣 𝑞 +
𝑨 𝐵 𝑨
L 𝜃𝐵 𝑣𝐶 𝑞 L 𝑅𝐶
teğet-B
ℎ
S7 𝑦 Üstteki yüklemeyi S7 referans sistemini Üstteki yüklemeyi S6 referans sistemine
q benzetebiliriz. Buna göre referans sistemdeki benzetebiliriz. Buna göre üstteki
𝑥 değişkenleri karşılıkları: sistemdeki C noktası referans
𝑞𝑎4
𝑞
𝑏 = 𝐿 − 𝑎 , 𝑎 = 𝑎 , 𝑞 = 𝑞 , 𝑣𝐵 = − 8𝐸𝐼 sistemdeki B noktasına karşılık gelir.
𝐴 𝐵 𝐶 Diğer değişkenlerin karşılıkları:
a b B-C arasında yükleme olmadığından BC kısmı B
𝑞𝑎 4 𝑞𝑎 3 den geçen teğetle çakışır ve doğrusal kalır. Küçük 𝑏 = 0 , 𝑎 = 𝐿 , 𝑅𝐶 ≡ −𝑃 , B≡C
𝑣𝐵 = − 𝜃𝐵 = − = 𝜃𝐶 deformasyon olduğundan tg 𝜃𝐵 ≅ 𝜃𝐵 alınabilir.
8𝐸𝐼 6𝐸𝐼
ℎ = 𝜃𝐵 (𝐿 − 𝑎) 𝑅𝐶
𝑅𝐶 𝐿3 (Veya S8 ref. Sisteminden
S6 𝑦 𝑣𝐶 =
𝑃 𝑞𝑎 4
𝑞𝑎 𝐿 − 𝑎 3 3𝐸𝐼 de bulunabilirdi.)
a b 𝑣𝐶 𝑞 = 𝑣𝐵 𝑞 + ℎ = − −
8𝐸𝐼 6𝐸𝐼
𝑥 Mesnetten dolayı C’deki toplam çökme sıfırdır: 𝑣 𝑞 + 𝑣 𝑅𝐶 = 0
𝐶 𝐶
𝐴 𝐵 𝐶
𝑃𝑎 3
𝑃𝑎 2 Üstte bulunan değeler 𝑞𝑎4 𝑞𝑎3 𝐿 − 𝑎 𝑅𝐶 𝐿3 𝑞𝑎3 𝐿−𝑎 3
𝑣𝐵 = − , − − + =0 → 𝑅𝐶 = 3 + 𝑎
3𝐸𝐼
𝜃𝐵 = − yerine koyulursa: 8𝐸𝐼 6𝐸𝐼 3𝐸𝐼 𝐿 2 8
2𝐸𝐼
Çözüm:
Örnek 3.4.4 S6 S7 S8
P P
L/2 a=L/2 b=L/2 a=L/2 b=L/2
L/2 𝑥 = 𝑥𝐵 = 𝐿/2
q q
𝑩 L
𝑩 𝑥
𝑪 ≡ + + 𝑪
𝑨 𝑪 𝑨 𝑪 𝑨 𝑩
𝑨 k
𝐹𝑦 = −𝑣𝐵 . 𝑘
𝐿 3
𝐿 4 𝐿 2 𝐿
Şekildeki Sistemde yayda −𝐹𝑦 𝑞 𝑃 3
2 𝐹𝑦 𝐿3 2 𝑞𝐿4 2 2 = − 5𝑃𝐿
oluşan kuvveti hesaplayınız. 𝑣𝐵 𝐹𝑦
=− = 𝑣𝐵 𝑞 =− = − 𝑣𝐵 𝑃 =− [𝐿 − ]
3𝐸𝐼 24𝐸𝐼 8𝐸𝐼 128𝐸𝐼 2𝐸𝐼 3 48𝐸𝐼
S6 𝑦 S7 𝑦 S8 𝑦
a 𝑃 b 𝑃
q
𝑥 𝐿
𝑥 𝑥
𝐴 𝐵 𝐴 𝐵 𝐶 𝐶
𝐶 a b 𝐴
𝑃𝑎3 𝑃𝑎2 𝑞𝑎4 𝑞𝑎3 𝑃𝑥 2 𝑥 𝑃𝑥 𝑥

𝑣𝐵 = − , 𝜃𝐵 = − 𝑣𝐵 = − 𝜃𝐵 = − = 𝜃𝐶 𝑣=− (𝐿 − ) , 𝜃=− (𝐿 − ) ,
3𝐸𝐼 2𝐸𝐼 8𝐸𝐼 6𝐸𝐼 2𝐸𝐼 3 𝐸𝐼 2
𝑞
𝑣𝐵 = 𝑣𝐵 𝐹𝑦 + 𝑣𝐵 + 𝑣𝐵 𝑃 𝐹𝑦 𝐿3 𝑞𝐿4 5𝑃𝐿3 24𝐿3 𝑘 𝑞𝐿 5𝑃
− − − k = 𝐹𝑦 → 𝐹𝑦 = +
−𝑣𝐵 . 𝑘 = 𝐹𝑦 24𝐸𝐼 128𝐸𝐼 48𝐸𝐼 24𝐸𝐼 + 𝐿3 𝑘 128 48
P
e
S G
İnce Cidarlı, Simetrik Kesitli Kirişlerin

Kesmeli Basit Eğilmesinde
4 Kayma Merkezi
03.12.2023 Mukavemet II -Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 82
Kesmeli Eğilmede Kayma Merkezi
4.1 Hatırlatma ve uyarı: Bu konuyu anlayabilmek için Mukavemet 1 ders notlarında 5c bölümünde anlatılmış olan «kesmeli
eğilmede kayma gerilmesi ve kayma akısı (q) dağılımları» konularının iyice kavranmış olması gerekir. Bu bölümdeki amacımız ise
kesmeli basit eğilmeye maruz, ince cidarlı simetrik kesitli kirişlerde kayma merkezinin yerini tespit edebilmektir.
4.2 Kayma Merkezi Kavramı: A ucundan bir duvara betonlanmış (ankastre) bir kirişe, B serbest kesitinin ağırlık merkezinden
geçecek şekilde yukarı doğru P tekil kuvveti uygulayalım. Herhangi bir C kesitindeki kesme iç kuvveti ve q akısı dağılımının alttaki
gibi olacağını Mukavemet-1 5c konusunda öğrenmiştik.
P
D P
D
G
≡ G q: kayma akısı. (Birim
B S q
uzunluktaki iç kesme
S
B qmax kuvveti N/mm)
C
q 𝑉𝑄
C 𝑞=
A 𝐼𝑧
devamı…>>
P P P e
D D
D F F
y h y h
≡ z z
d
G i a S b G h
S b G
q ≡ h
S V V F
F
B qmax
n C C
F iç kuvvetleri : yatay q değerlerinin toplamıdır. P dış kuvveti B kesitindeki D noktasına
q k
f m
C Simetriden dolayı alt ve üst kısımda eşit fakat zıt kaydırılırsa, P nin G’ye göre bir burulma momenti
𝑉𝑄
q: kayma akısı: 𝑞 = yönlü olur. oluşur ve döndürme yönü, V ve F kuvvetlerinin
𝐼𝑧
Q: ilgili kısmın statik momenti V iç kuvveti: düşey q ların toplamıdır. momentlerine göre zıt yöndedir.
(Q değeri Muk.1-5c konusunda Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑉 = 𝑃; Σ𝐹𝑧 = 𝐹 − 𝐹 = 0 yazılabilir. D’ nin C kesitindeki izdüşümü S noktasıdır. S
açıklanmıştı. ilerideki sayısal
örneklerde daha net anlaşılacaktır.) Fakat dikkat edilirse V ve F iç kuvvetlerinin G’ye noktası öyle bir yerdedir ki, G’ye göre tüm
qa=qk=0 ; qd > qi göre momentleri burulma momentidir ve kuvvetlerin toplam momenti sıfırdır.
qd =qf , qi =qm (simetriden) toplamları sıfır değildir. Σ𝑀𝐺𝑥 = 𝑉. 𝑏 + 2𝐹ℎ . . ≠ 0 Σ𝑀𝐺 = 𝑉. 𝑏 + 2𝐹ℎ − 𝑃. 𝑒 = 0
qn =qmax (ağırlık merkezinde) Çünkü V ve F lerin döndürme yönleri aynıdır. Bu (bu denklemden e hesaplanabilir)
Kayma akısı yönü: a dan dolan sebeple kirişte, eğilmenin yanı sıra burulma Bu durumda kirişte sadece eğilme oluşur, burulma
suyun k ya doğru akması gibidir. oluşur; yani kiriş x eksenin etrafında bir miktar ve dolayısıyla çarpılma, bükülme oluşmaz. İşte bu
dönerek şekil değiştirir. S noktası kesitin kayma merkezidir.

03.12.2023
Mukavemet II -Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 84
4.3 Kayma Merkezinin önemi için bir örnek:
P yükü G’den uygulandığı için P yükü S kayma merkezinden uygulandığı için

Hem eğilme hem burulma oluşmuş. Sadece eğilme oluşmuş; burulma sözkonusu değil.

4.4 V doğrultusuna göre simetrik kesitlerde kayma merkezi: Bu tip kesitlerde, kayma merkezi (S) ile ağırlık merkezi (G)
noktalarının her ikisi de, V doğrultusundaki simetri ekseni (y veya z ekseni) üzerinde olmakla birlikte; aynı veya farklı konumlarda
olabilir. V doğrultusu y veya z eksenlerinden birisiyle çakışıktır. Alttaki örneklerde görüleceği üzere P dış kuvvetinin doğrultusu S’den
geçtiği için statik denge denklemleri sağlanır ve G’ye göre moment (burulma momenti) de sıfır olacağından kirişte x etrafında dönme
şekil değiştirmesi (çarpılma, bükülme) olmaz.
Bu örnekte P ve V nin yatay
y olduğuna ve yine V
y y
P P doğrultusuna göre kesitin
simetrik olduğuna dikkat ediniz.
P
F F V/2
F F
F
y
G,S z V (bileşke)
z P G, S
z S G
z G
x V V F
F F
V/2
Σ𝐹𝑧 = 2F − 2F = 0 Σ𝐹𝑧 = F − F = 0 Σ𝐹𝑧 = 0 → 𝑃 = 𝑉
Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑃 = 𝑉 Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑃 = 𝑉 Σ𝐹𝑦 = 𝐹 − 𝐹 = 0
Σ𝑀𝐺𝑥 = 0 Σ𝑀𝐺𝑥 = 0 Σ𝑀𝐺𝑥 = 0
Kayma akılarının kesitlerdeki akış yönlerinin neden bu şekillerde olduğunu anlamak için Mukavemet 1 – 5c konusunun incelenmesi gerekir.
Örnek 4.1
Şekildeki ince cidarlı konsol kirişin kesit boyutları b=100 mm, h=150 mm ve
t=3 mm’dir. Kirişin serbest ucuna bağlanmış levhaya P=20 kN’luk düşey bir kuvvet uygulanacaktır.
Buna göre;
a-) Herhangi bir kesitteki kayma akısı dağılımını belirleyiniz.
b-) P kuvveti hangi e mesafesinden uygulanmalıdır ki, kirişte kendi ekseni (x) etrafında herhangi bir dönme (burulma)olmasın?
c-) Kayma gerilmelerinin dağılımını çizerek maksimum kayma gerilmesinin yerini ve şiddetini bulunuz.
b
B A
P y
e
z G h
O
t t
D E
Çözüm: b=100mm
Hesaplarımızda kullanmak üzere, öncelikle b
B A
ağırlık merkezinden geçen z yatay eksenine
flange
göre atalet momentini hesaplamalıyız: ℎ
y web y 𝑑=
2
𝐼𝑧 = 𝐼𝑧−𝑤𝑒𝑏 + 2𝐼𝑧−𝑓𝑙𝑎𝑛𝑔𝑒
A
𝑑 z G h=150mm ≈ z
G
2 t ℎ
1 3 1 3 ℎ t t=3mm t 𝑑=
𝐼𝑧 = 𝑡ℎ + 2 𝑏𝑡 + 𝑏𝑡 flange 2
12 12 2
D E 𝑡. ℎ3
𝐼𝑧−𝑤𝑒𝑏 =
12
(t kalınlığından kaynaklı küçük farklar ihmal edilmiştir.)
𝑏. 𝑡 3
𝐼𝑧−𝑓𝑙𝑎𝑛𝑔𝑒 = + 𝐴𝑑 2
12
2
1 1 1
𝐼𝑧 = 3
3 × 150 + 2 100 × 33 + 100 × 3 150 𝐼𝑧 ≅ 4.22 × 106 𝑚𝑚4
12 12 2

b=100mm a-) Herhangi bir kesitte:
𝑧′ Kesme kuvveti Statik dengeden V = P=20kN

B A
AB ve DE flanşları için:
qf
A1=tz ℎ 𝑉𝑄𝑓
qw y 𝑦1 = 𝑞𝑓 = (A dan itibaren yatay 𝑧′ uzaklığındaki bir nokta için kayma akısı)
2 𝐼𝑧
𝑇. 𝐸.
z G h=150mm A1 taralı alanının ℎ 150
𝑄𝑓 = 𝑦1 𝐴1 = 𝑡𝑧′ = 3𝑧′ → 𝑄𝑓 = 225𝑧′
statik momenti : 2 2
t=3mm
qf
20𝑥103
𝑞𝑓 = 𝑥225𝑧′ (N/mm)
D E 4.22𝑥106
→ 𝑞𝑓 = 1.066𝑧′
𝑑𝑧′ 𝑧′
B A AB ve DE flanşlarındaki toplam iç kesme kuvvetleri:
qf Ff 𝑏 100
1.066 2 100 1.066
V 𝐹𝑓 = න 𝑞𝑓 𝑑𝑧′ = න 1.066𝑧′𝑑𝑧′ → 𝐹𝑓 = 𝑧′ ቚ = 1002 → 𝐹𝑓 = 5330 𝑁
𝑇. 𝐸. 2 0 2
0 0
𝑞𝑓 : Kayma akısı: Birim uzunluğa düşen iç kesme kuvveti

Ff
(𝑞𝑓 𝑑𝑧′): 𝑑𝑧′ dif. uzunluğuna düşen iç kesme kuvveti
D E
BD gövdesi için
𝑉𝑄𝑤
b=100mm y mesafesindeki kayma akısı : 𝑞𝑤 =
𝐼𝑧
qf A 𝑄1 𝑄𝑤 = 𝑄𝑤 ′ + 𝑄1 (toplam taralı alanın statik momenti):
B 𝐴″
A’ t ℎ
b 𝑄𝑤 = + 𝑦 ′ 𝐴′ 𝐴′
𝑦 ″ 𝐴″
= 𝑏𝑡 , ,″
𝐴 =𝑡 −𝑦
𝑦′ − 𝑦 2
ℎ
𝑦′ = t 𝑦 ′ −𝑦 1 ℎ 1 ℎ
z
𝑇. 𝐸.
qw
G
y 2
h=150mm
≈ 𝑄𝑤 ′
z G
y 𝑦 ′′ =𝑦+ 2
=𝑦+
2 2
− 𝑦 → 𝑦 ″=
2 2
+𝑦
2
t=3mm ℎ 1 ℎ ℎ 1 𝑡 ℎ
qf 𝑄𝑤 = 𝑏𝑡 + +𝑦 𝑡 −𝑦 = ℎ𝑏𝑡 + − 𝑦2
2 2 2 2 2 2 2
D E
𝑄𝑤 = 22500 + 1.5(752 − 𝑦 2 )
B A 𝑉𝑄𝑤 20𝑥103
𝑞𝑤 = = 22500 + 1.5(75 2 − 𝑦2) 𝑞𝑤 = 106.6 + 0.0071(752 − 𝑦 2 )
Ff 𝐼𝑧 4.22𝑥106
𝑑𝑦 BD gövdesindeki iç kesme kuvveti (𝐹𝑤 ):
qw (Hesaplarımız doğru ise Statik denge sebebiyle 𝐹𝑤 , P’ye eşit çıkmalıdır.)
ℎൗ
2 75
Fw=V=P 𝐹𝑤 = න 𝑞𝑤 𝑑𝑦 = න [106.6 + 0.0071 752 − 𝑦 2 ]𝑑𝑦 → 𝐹𝑤 = (146.53 𝑦 −
0.0071 3 75
𝑦 )ቚ
−ℎൗ
3 −75
2 −75
D E
→ 𝐹𝑤 ≅ 20000𝑁 = 𝑉 = 20𝑘𝑁 = 𝑃
Ff
b-) Kirişte kendi ekseni (x) etrafında herhangi bir dönme olmaması net burulma momentinin sıfır
olmasıyla, bu ise P dış kuvvetinin kayma merkezinden uygulanmasıyla mümkündür. O halde bu şıkta
bize S kayma merkezinin mesafesi ( e ) sorulmaktadır.
b=100mm ෍ 𝐹𝑧 = 0 → 𝐹𝑓 − 𝐹𝑓 = 0
B A
෍ 𝐹𝑦 = 0 → 𝑉=𝑃
P=2kN Ff
e V y
ℎ
෍ 𝑀𝑆 = 0 → 𝑉. 𝑒 − 2(𝐹𝑓 ) = 0 → 𝑉. 𝑒 = 𝐹𝑓 ℎ
h=150mm 2
z s G
t
Ff ℎ 150
→ 𝑒 = 𝐹𝑓 = 5330
𝑉 20000
D E
→ 𝑒 = 39.975 𝑚𝑚

c-) Kayma gerilmesi 𝝉 (N/mm2), birim alana düşen iç kuvvet olduğundan, 𝝉 gerilmesi birim uzunluğa düşen iç
kuvvet yani 𝑞 (N/mm) kayma akısının kalınlığa bölünmesine eşit olur. Flanşlarda yatay kayma gerilmeleri 𝜏𝑧𝑥 ,
gövdedeki kayma gerilmeleri ise 𝜏𝑦𝑥 dir.
Kesit Gerilme
normali doğrultusu
Üst ve alt flanşlardaki kayma gerilmesi dağılımı 𝜏𝑓 = 𝜏𝑧𝑥
b=100mm
𝑞𝑓 1.066𝑧′
𝜏𝑓 = = = 0.355𝑧′ (a şıkkında hesaplanmıştı)
𝑡 3 𝜏𝐵 𝑧′
𝑧′ = 0 → 𝜏𝐴 = 𝜏𝐸 = 0 𝜏𝐵 A
B
𝑧′ = 100 𝑚𝑚 → 𝜏𝐵 = 𝜏𝐷 = 0.355 × 100 = 35.5 𝑀𝑃𝑎 𝜏𝑓 = 𝜏𝑧𝑥
Gerilme yönü
Gövdedeki kayma gerilmesi dağılımı 𝜏𝑤 = 𝜏𝑦𝑥 y
𝑞𝑤 106.6 + 0.0071(752 − 𝑦 2 ) z G h=150mm

𝜏𝑤 = = 𝜏𝑚𝑎𝑥 𝜏𝑤 = 𝜏𝑦𝑥
𝑡 3
t=3mm t 𝜏𝑓 = 𝜏𝑧𝑥
→ 𝜏𝑤 = 35.5 + 0.00237(752 − 𝑦 2 )
𝑦 = 75 𝑚𝑚 → 𝜏𝐵 = 35.5 𝑀𝑃𝑎 𝜏𝐷 D E
𝑦 = −75 𝑚𝑚 → 𝜏𝐷 = 35.5 𝑀𝑃𝑎 𝜏𝐷
𝑦=0 → 𝜏𝐺 = 𝜏𝑚𝑎𝑥 = 48.83 𝑀𝑃𝑎
Dış kısımdaki (kırmızı) oklar gerilmelerin şiddetini ve dağılımını göstermek
içindir. Gerilmelerin gerçek yönü kesit üzerindeki (mavi) okların yönüdür.

ENERJİ METODLARI
5.1 Şekil Değiştirme
İşi (Ud) ve Enerjisi (Ui)
03.12.2023 Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 93
Enerji Metodları / Şekil Değiştirme İşi ve Enerjisi
5.1.1) Şekil Değiştirme İşi (𝑈𝑑 )

Dış yüklerin etkisinde ve statik dengede olan bir cisim ötelenmez ancak şekil değiştirir. Bu durumda etki eden
dış yükler (kuvvetler, momentler) şekil değiştirme işi yapar.
𝐹𝑘
5.1.1.a) Bir sabit kuvvetin şekil değiştirme işi :Kuvvet ile

k F
kuvvetin uygulama noktasının, kuvvet doğrultusundaki
Fk 𝐴1
k’
şekil değiştirme miktarı (F-DL) grafiği altındaki alandır. ∆𝐿
∆𝐿𝐹𝑘
1
𝐹𝑘 sabit kuvvetinin yaptığı şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑−𝐹𝑘 = 𝐴1 = 𝐹𝑘 . ∆𝐿𝐹𝑘
2
5.1.1.b) Birden fazla kuvvet olursa şekil değiştirme işi nasıl hesaplanır?
𝐹2
𝐹𝑛
k uygulama noktasının, 𝐹𝑘 kuvvetinin doğrultusundaki m: k noktasının tüm kuvvetlerin etkisiyle
𝐹𝑘 geldiği son konum.
şekil değiştirme miktarı (∆𝐿𝐹𝑘 ) diğer kuvvetlerin etkisi k’’: m noktasının Fk doğrultusundaki izdüşümü
k
ile ∆𝐿𝐹𝑑𝑖ğ𝑒𝑟−𝑘 kadar ilaveten değişecektir. Bu durumda k’ .k’’ 𝑈𝑑−𝐹𝑘 =?
𝐹1 m
𝐹𝑘 kuvvetin şekil değiştirme işini ve cisime uygulanan 𝑈𝑑−𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 =?
toplam şekil değiştirme işini nasıl hesaplarız? Bu soruların cevaplarını 2 örnek üzerinden anlamaya çalışacağız..>>
Örnek-1: Aynı doğrultuda 2 kuvvet mevcut iken şekil değiştirme işi:
Elastik bir kiriş üzerine önce Ayşe gelip c1 noktasına oturuyor. Daha sonra Ayşe otururken Berrin gelip c2 noktasına oturuyor.
Ayşe oturmaya başladığı andan itibaren c1 noktasındaki Berrinin ağırlığı ile Ayşe 𝑣𝐵𝑐1 kadar daha öteleniyor. 𝑣𝐵𝑐1 üzerinde WA
kuvvet ve çökme lineer olarak artar ve oturmanın son nın etkisi yoktur ve 𝑣𝐵𝑐1 çökmesi sırasında WA değişmez.WB ağırlığı ile c2
konumunda kuvvet ve çökme maksimum değerlerine noktası 𝑣𝐵𝑐2 kadar daha çökecektir.
ulaşır. Bu sebeple F-DL diyagramı aşağıdaki gibi oluşur. F F
(Bu genel bir kuraldır. Bir esnek yere veya koltuğa WA 𝐴2 WB 𝐴3
otururken bu durumu siz de fark etmeye çalışın.) ∆𝐿𝐴
𝑣𝐵𝑐1 𝑣𝐴𝑐2 𝑣𝐵𝑐2 ∆𝐿𝐵
F
Ayşe WA 𝐴1
∆𝐿𝐴 Ayşe Berrin
𝑊𝐴 𝑊𝐴 𝑊𝐵
𝑣𝐴𝑐1
𝑐1 𝑐2 𝑣𝐴𝑐2
𝑐1 𝑐2
𝑣𝐴𝑐1
𝑣𝐴𝑐1 𝑣𝐴𝑐2 𝑣𝐵𝑐1
önce sonra
𝑣𝐵𝑐2
1 1
WA ağırlığının yaptığı iş: 𝑈𝑑−𝑊𝐴 = 𝐴1 = 𝑊𝐴 . 𝑣𝐴𝑐1 WB ağırlığının yaptığı iş: 𝑈𝑑−𝑊𝐵 = 𝐴3 = 𝑊 .𝑣
2 2 𝐵 𝐵𝑐2
Ayşenin 𝑈𝑑−𝑊𝐵 işine katkısı: 0 dır. Berrinin 𝑈𝑑−𝑊𝐴 işine katkısı: 𝑈𝑑−𝑘𝑎𝑡𝑘𝚤 = 𝐴2 = 𝑊𝐴 . 𝑣𝐵𝑐1
(Çünkü henüz Berrin oturmamış. (Çünkü Berrin oturduğunda, Ayşe zaten

c2 de bu anda WB kuvveti yok) oturuyordu. C1 de WA kuvveti mevcuttu.)
1 1
Toplam Şekil Değiştirme İşi : 𝑈𝑑 = 𝑈𝑑−𝑊𝐴 + 𝑈𝑑−𝑊𝐵 + 𝑈𝑑−𝑘𝑎𝑡𝑘𝚤 = 𝑊𝐴 . 𝑣𝐴𝑐1 + 𝑊𝐵 . 𝑣𝐵𝑐2 + 𝑊𝐴 . 𝑣𝐵𝑐1
2 2
Önce Berrin sonra Ayşe otursaydı veya her ikisi aynı anda otursalardı toplam Ud değişmezdi. (Süperpozisyon yöntemi). Bu kural ileride kullanılacaktır.
Örnek -2 : Faklı yönlerde 2 den fazla kuvvet mevcut iken şekil değiştirme işi:
• Sabit bir köşeye yerleştirilmiş bir cisim düşünelim. Bu cisme önce F yatay kuvveti uygulayalım.
∆𝑘𝐹 ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 𝐹2
• F kuvveti sıfırdan itibaren doğrusal olarak artarak, cisim üzerinde ∆𝑘𝐹 kadar şekil değiştirmeye
𝐹1 sebep olur ve k uygulama noktasını 𝑘′ konumuna getirir.
F k 𝑘′ 𝑘′′ • Daha sonra süperpozisyon yöntemine göre F kuvveti cismin üzerinde iken sırasıyla F1 ve F2 gibi
𝑚 diğer kuvvetleri cisme uygularız ve bu durumda k noktası 𝑘′ den m gibi bir noktaya gelecektir.
(Ancak Örnek-1 de izah edildiği gibi, bu ikinci şekil değiştirmede F’in etkisi artık yoktur. )
F • 𝑘′′ : F doğrultusundaki m noktasının izdüşümüdür. m den kuvvet doğrultusuna dik inilerek bulunur.
∆𝐿
• ∆𝑘𝐹 = 𝑘𝑘′ :F kuvveti sebebiyle k nın F doğrultusunda şekil değiştirme miktarı
∆𝑘𝐹 ∆𝑘𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 •∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 = 𝑘 ′ 𝑘′′ :Diğer kuvvetler sebebiyle k nın F doğrultusunda ilaveten şekil değiştirme miktarı
1 (F1 ve F2 nin katkısı)
F kuvvetinin şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑−𝐹 = 𝐹. ∆𝑘𝐹 + F. ∆ 𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 (5.1a)
Cismin üzerine 2
(F2 nin katkısı )
önce F, 1
sonra F1 F1 kuvvetinin şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑−𝐹1 = 𝐹1 . ∆𝑘𝐹 +𝐹1 . ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 − 𝐹2 (5.1b)
2 1
en son F2 1 (F ve F2 nin katkısı)
uygulanırsa: F2 kuvvetinin şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑−𝐹2 = 𝐹2 . ∆𝑘𝐹 + 0 (5.1c)
+ 2 2
n tane kuvvet olsaydı:
Toplam Şekil Değiştirme İşi: 𝑈𝑑 = 𝑈𝑑−𝐹 + 𝑈𝑑−𝐹1 + 𝑈𝑑−𝐹2 + ⋯ + 𝑈𝑑−𝐹𝑛 (5.1d)
5.1.2 Dış Momentlerin İşi:

𝜃𝑀𝑘 5.1a denklemine benzer şekilde önce Mk
𝜃𝑀𝑘 : 𝑀𝑘 momenti 𝑀2 (basit) eğilme momenti daha sonra diğer 1
sebebiyle oluşan açı yükleri uygularsak Mk nin şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑−𝑀𝑘 = 𝑀 𝜃 + 𝑀𝑘 𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 (5.2a)
𝑀𝑘 2 𝑘 𝑘
𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 : Diğer yükler 𝑀1 k 1
sebebiyle oluşan açı Dairesel Kesitler İçin Dış Burulma Momentinin İşi: 𝑈𝑑−𝑇𝑘 = 𝑇𝑘 ∅𝑘 + 𝑇𝑘 ∅𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 (5.2b)
03.12.2023 Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
2
96
5.1.3 Şekil Değiştirme Enerjisi (Ui) Hesabı:

Püf Noktası 5a: Toplam Şekil Değiştirme İşi (Ud), Cisimde Şekil değiştirme enerjisi (Ui) olarak depolanır. 𝑼𝒅 = 𝑼𝒊 (5.3)
Şekil Değiştirme Enerjisi (Ui) aşağıdaki 2 yöntemle hesaplanabilir: Bir elastik topu sıkarsak, sıkma
kuvvetlerinin toplam şekil
1- Birim hacimdeki Şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu(ai ) kullanılarak veya değiştirme işi (Ud), topta şekil
değiştirme enerjisi (Ui) olarak
2- İç kuvvet ve iç momentlerden hesaplanabilir. depolanır ve sıkma pozisyonunda
kaldıkça bu enerji topun üzerinde
Şimdi bu 2 yöntemi tek tek inceleyeceğiz: kalmaya devam eder.
5.1.3.a- Şekil Değiştirme Enerjisi yoğunluğu (ai) ile Toplam Şekil değiştirme enerjisi (Ui) nin hesabı
Birim hacimde depolanan (absorbe edilen) şekil değiştirme enerjisine Şekil Değiştirme Enerjisi Yoğunluğu denir ve ai ile gösterilir.
𝑧
𝜎𝑥 = 𝑁𝑥 Kenarları 1 birim (1 birim hacimde) ve arka yüzeyinden ankastre olan küp eleman düşünüyoruz.
1 Bu elemanda sadece 𝜎𝑥 normal gerilmesi olduğunu kabul edelim.
1 𝑎𝑖
𝜎𝑥 𝑎𝑖 ∶ 𝜎𝑥 - 𝜀𝑥 eğrisi altında kalan taralı üçgen alandır:
𝑦
𝑑𝑎𝑖 = 𝜎𝑥 . 𝑑𝜀𝑥
1 1
𝑎𝑖 = න 𝑑𝑎𝑖 = න 𝜎𝑥 . 𝑑𝜀𝑥 = න 𝐸𝜀𝑥 𝑑𝜀𝑥 → 𝑎𝑖 = 𝐸𝜀𝑥 2 (5.4a)
𝜀𝑥 = ∆𝐿𝑥 2
𝑥 𝜎𝑥 = 𝑁𝑥 𝑑𝜀𝑥 = 𝑑∆𝐿𝑥 veya 1
Tek eksenli yüklemede Hooke bağıntısından: 𝜎𝑥 = 𝐸𝜀𝑥 → 𝑎𝑖 = 𝜎𝑥 𝜀𝑥 (5.4b)
2
veya 𝑁𝑥 sabit kuvvetinin şekil değiştirme işinden de 𝑎𝑖 aşağıdaki gibi bulunabilir
(5.1a denkleminden)
x yönündeki iç normal kuvvet: 𝑁𝑥 = 𝜎𝑥 . 𝐴 = 𝜎𝑥 . (1)(1) → 𝑁𝑥 = 𝜎𝑥 1 1 1
1
𝑈𝑑−𝑁𝑥 = 𝑁𝑥 . ∆𝑁𝑥 = 𝑁𝑥 . ∆𝐿𝑥 = 𝜎𝑥 . 𝜀𝑥 = 𝐸𝜀𝑥 2 = 𝑈𝑖 = 𝑎𝑖
∆𝐿𝑥 ∆𝐿𝑥 2 2 2 2
x yönündeki birim uzama (gerinme): 𝜀𝑥 = = → 𝜀𝑥 = ∆𝐿𝑥
𝐿𝑥 1 Nx den başka dış kuvvet olmadığı için 5.1a denklemindeki ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟=0 olur.
1 (5.5a) 1 (5.5b)
Birim kübik elemanda sadece𝜎𝑦 olsaydı : → 𝑎𝑖 = 𝐸𝜀𝑦 2
veya 𝑎 𝑖 = 𝜎 𝜀
Benzer hesaplamalarla 2 2 𝑦 𝑦
1 (5.6a)
Birim kübik elemanda sadece𝜎𝑧 olsaydı : → 𝑎𝑖 = 𝐸𝜀𝑧 2 1 (5.6b)
2 veya 𝑎 𝑖 = 𝜎 𝜀
2 𝑧 𝑧
Birim kübik elemanda sadece 𝝉𝒙𝒚 kayma gerilmesi olduğunu düşünürsek;
𝑧 𝜏𝑥𝑦
𝑦 𝑥𝑦𝑆 = 𝜏 𝑥𝑦
1 Şekil değiştirme Enerjisi yoğunluğu (𝑎𝑖 ) eğri altındaki alandır.
𝜏𝑦𝑥 𝑎𝑖
∆ 𝜏
1 𝛾𝑥𝑦 𝑆𝑥𝑦 𝑥𝑦
𝑑𝑎𝑖 = 𝜏𝑥𝑦 . 𝑑𝛾𝑥𝑦 𝑎𝑖 = න 𝑑𝑎𝑖 = න 𝜏𝑥𝑦 . 𝑑𝛾𝑥𝑦 = න 𝐺𝛾𝑥𝑦 . 𝑑𝛾𝑥𝑦
1 𝜏 =𝜏 𝑦
𝑥𝑦 𝑦𝑥
𝑥 𝛾𝑥𝑦
𝑥 1 𝑑𝛾𝑥𝑦
1 2
(5.7a)
1 (5.7b)
Hooke bağıntısı: 𝑥𝑦
𝜏 = 𝐺𝛾𝑥𝑦 → 𝑎 𝑖 = 𝐺(𝛾𝑥𝑦 ) veya 𝑎𝑖 = 𝜏𝑥𝑦 𝛾𝑥𝑦
2 2
Veya sabit Sxy kesme kuvvetinin şekil değiştirme işinden aynı sonuç elde edilebilir. =𝑉=1
(5.1a denkleminden)
Kesme kuvveti: 𝑆𝑥𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 . (1𝑥1) = 𝜏𝑥𝑦 1 1
𝑈𝑑−𝑆𝑥𝑦 = 𝑆𝑥𝑦 . ∆𝑆𝑥𝑦 = 𝜏𝑥𝑦 𝛾𝑥𝑦 = 𝑈𝑖 = න 𝑎𝑖 . 𝑑𝑉 = 𝑎𝑖 න 𝑑𝑉 = 𝑎𝑖
2 2
Şekil değiştirme uzaması: ∆𝑆𝑥𝑦 = 𝛾𝑥𝑦 . 1 = 𝛾𝑥𝑦
Sxy den başka dış kuvvet olmadığı için 5.1a denklemindeki ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟=0 olur.
1 (5.8a) 1 (5.8b)
Birim kübik elemanda sadece 𝜏𝑦𝑧 olsaydı : → 𝑎𝑖 = 𝐺(𝛾𝑦𝑧 )2 veya 𝑎 𝑖 = 𝜏 𝛾
2 2 𝑦𝑧 𝑦𝑧
Benzer hesaplamalarla (5.9a)
1 1 (5.9b)
Birim kübik elemanda sadece 𝜏𝑥𝑧 olsaydı : → 𝑎𝑖 = 𝐺(𝛾𝑥𝑧 )2 veya 𝑎𝑖 = 𝜏𝑥𝑧 𝛾𝑥𝑧
2 2
Hatırlatma: Genel Hooke Bağıntıları (elastik bölgede gerilme şekil değiştirme bağıntıları)
1 1 1
𝜀𝑥 = 𝜎 − 𝑣 𝜎𝑦 + 𝜎𝑧 , 𝜀𝑦 = 𝜎𝑦 − 𝑣 𝜎𝑥 + 𝜎𝑧 , 𝜀𝑧 = 𝜎𝑧 − 𝑣 𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 , 𝜏𝑥𝑦 = 𝐺𝛾𝑥𝑦 , 𝜏𝑦𝑧 = 𝐺𝛾𝑦𝑧 , 𝜏𝑥𝑧 = 𝐺𝛾𝑥𝑧 (5.10)
𝐸 𝑥 𝐸 𝐸
5.1.4 Genel Yükleme Durumunda şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu (𝒂𝒊 ) için alternatif denklemler:
Birim hacimde tüm gerilme bileşenleri (𝜎𝑥 , 𝜎𝑦 , 𝜎𝑧 , 𝜏𝑥𝑦 , 𝜏𝑥𝑧 , 𝜏𝑦𝑧 ) varken toplam 𝑎𝑖 değeri: her birisinin
ayrı ayrı olması durumlarındaki 𝑎𝑖 değerlerinin toplamına eşittir(süperpoziyon ilkesi)
Kartezyen gerilme ve şekil değiştirme bileşenler cinsinden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu:
(5.4b,..5.9b) 1
denklemlerinden; ⇒ 𝑎𝑖 = (𝜎 𝜀 + 𝜎𝑦 𝜀𝑦 + 𝜎𝑧 𝜀𝑧 + 𝜏𝑥𝑦 𝛾𝑥𝑦 + 𝜏𝑥𝑧 𝛾𝑥𝑧 + 𝜏𝑥𝑧 𝛾𝑥𝑧 ) (5.11)
2 𝑥 𝑥
Kartezyen gerilme bileşenleri cinsinden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu
Genel Hooke bağıntılarını 5.11 1 1 (5.12a)
⇒ 𝑎𝑖 = 𝜎𝑥 2 + 𝜎𝑦 2 + 𝜎𝑧 2 − 2𝑣 𝜎𝑥 𝜎𝑦 + 𝜎𝑥 𝜎𝑧 + 𝜎𝑦 𝜎𝑧 + 𝜏𝑥𝑦 2 + 𝜏𝑥𝑧 2 + 𝜏𝑦𝑧 2
denkleminde yerine koyarsak: 2𝐸 2𝐺
Kartezyen şekil değiştirme bileşenleri cinsinden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu
Genel Hooke bağıntılarından gerilmeleri 𝑣 1 (5.12b)
çekip 5.12 denkleminde yerine koyarsak: ⇒ 𝑎𝑖 = 𝐺 𝜀𝑥 2 + 𝜀𝑦 2 + 𝜀𝑧 2 + (𝜀𝑥 + 𝜀𝑦 + 𝜀𝑧 )2 + 𝛾𝑥𝑦 2 + 𝛾𝑥𝑧 2 + 𝛾𝑦𝑧 2
1 − 2𝑣 2𝐺
5.12 denklemini 1-2-3 asal Asal Gerilmeler Cinsinden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu
eksenlerinde yazarsak:
1 (5.13a)
⇒ 𝑎𝑖 = 𝜎1 2 + 𝜎2 2 + 𝜎3 2 − 2𝑣 𝜎1 𝜎2 + 𝜎1 𝜎3 + 𝜎2 𝜎3
(asal eksenlerde kayma gerilmeleri sıfırdır) 2𝐸
5.13 denklemini 1-2-3 asal Asal Şekil Değiştirmeler Cinsinden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu
eksenlerinde yazarsak: 𝑣 (5.13b)
⇒ 𝑎𝑖 = 𝐺 𝜀1 2 + 𝜀2 2 + 𝜀3 2 + (𝜀1 + 𝜀2 + 𝜀3 )2
(asal eksenlerde kayma şekil değiştirmeleri sıfırdır) 1 − 2𝑣
Soru: (5.4a-5.9a) denklemlerine süperpozisyon yöntemi
Toplam şekil değiştirme enerjisi: 𝑈𝑖 = න 𝑎𝑖 . 𝑑𝑉 (5.14)
uygulanamaz ve üst üste toplanamaz. Bunun nedenini sizce nedir?
5.1.5 Kesit Tesirleri (İç kuvvet ve iç momentler) sebebiyle oluşan toplam şekil değiştirme enerjisi (Ui) hesabı :
Şimdi şekil değiştirme enerjisini cismin içinde oluşan iç kuvvet ve iç moment cinslerinden (kesit tesirlerinden) elde edeceğiz
5.1.5.a-) İç Normal Kuvvet (N) sebebiyle oluşan Şekil değiştirme Enerjisi: (UN)
1 𝑃𝐿 𝑁𝐿
P çeki kuvvetine maruz çubukta 5.1 denklemi : 𝑈𝑑−𝐹 = 𝐹. ∆𝑘𝐹 + F. ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 ; ∆𝑘𝐹 = 𝛿 = = ; ∆𝑘 𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 = 0
kesitte N normal iç kuvveti oluşur. 2 𝐴𝐸 𝐴𝐸
𝐼 1
Bu yükleme tipi için : 𝑈𝑁 = 𝑁. 𝛿 + 𝑁. 0 (başka kuvvet
𝑃 2 (Muk-1 D.3.3a denklemi)
olmadığından)
𝐿 𝛿 𝑃
𝐼
1 1 𝑁𝐿 L uzunluğundaki 𝑁 2𝐿
𝐼 𝑁 𝑈𝑁 = 𝑁𝛿 → 𝑈𝑁 = 𝑁. → → 𝑈𝑁 = (5.15a)
𝑁=𝑃 𝑃 2 2 𝐴𝐸 tek çubuk için: 2𝐴𝐸
𝐿 2
Kesit alanı: 𝐴 Kademeli çubuklarda L 𝑁
𝛿 ∆𝐿 → 𝑈𝑁 = න 𝑑𝑥 (5.15b)
𝐼 uzunluğundaki parça için: 0 2𝐸𝐼𝑧
veya şekil değiştirme enerjisi yoğunlundan

𝐼 𝜎𝑥 𝐼
𝑃 1 1 𝜎𝑥 𝜎𝑥 2 (𝑁Τ𝐴)2 𝑁2
𝑁=𝑃 𝑃 5.4b denkleminden : 𝑎𝑖 = 𝜎𝑥 𝜀𝑥 = 𝜎𝑥 ( ) = = = 2
≡ 2 2 𝐸 2𝐸 2𝐸 2𝐴 𝐸
𝜎𝑥
𝜎 𝑁2 𝑁 2 𝐴𝐿
𝐼 𝐼 𝑁2𝐿
𝑁 𝑈𝑁 = න 𝑎𝑖 . 𝑑𝑉 = 2 න 𝑑𝑉 = → 𝑈𝑁 =
𝜎𝑥 𝜎𝑥 = 2𝐴 𝐸 2𝐴2 𝐸 2 𝐴𝐸
𝑎𝑖 𝐴
Aynı sonucu bulduk.
Toplam hacim: 𝑉 = 𝐴𝐿
𝜀𝑥 𝜀
03.12.2023 10
Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
0
5.1.5.b-) Basit Eğilme İç Momenti (Mz) sebebiyle oluşan Şekil değiştirme Enerjisi ( UM)
Basit Eğilmeye maruz bir kirişten çıkarılan 𝑑𝑠 uzunluğundaki diferansiyel parçanın
yüzeylerinde ortaya çıkan Mz iç momentleri 𝑑𝜃 kadar bir konveksliğe sebep olur.
𝑀 Bu ds parçasındaki diferansiyel şekil değiştirme

işi ve dolayısıyla dif. şekil değiştirme
𝑑𝜃 𝑀𝑧 enerjisi(𝑑𝑈𝑀 ) , eğri altında kalan alandır:
𝑑𝑈𝑀 1
𝑑𝑈𝑀 = 𝑀𝑧 𝑑𝜃
2
𝑑𝜃 𝜃 Geometriden, küçük şekil değiştirmeler için:
1 𝑀𝑧 1 𝑀𝑧
(3.1) denklemi: = , 𝑑𝑥
𝑟𝑑𝜃 = 𝑑𝑠 ≅ 𝑑𝑥 → 𝑑𝜃 =
→ 𝑑𝜃 = 𝑑𝑥
𝑟 𝐸𝐼𝑧 𝑟 𝐸𝐼𝑧
𝑑𝑥
Mz eğilme iç momenti
1 𝑀𝑧 𝑀𝑧 2 sebebiyle kirişteki şekil 𝑀𝑧 2
→ 𝑑𝑈𝑀 = 𝑀𝑧 𝑑𝑥 = 𝑑𝑥 , 𝑈𝑀 = න 𝑑𝑈𝑀 → değiştirme enerjisi: 𝑈𝑀 = න 𝑑𝑥 (5.16)
2 𝐸𝐼𝑧 2𝐸𝐼𝑧 2𝐸𝐼𝑧
𝑑𝜃
𝑟 Veya enerji yoğunluğundan şu şekilde buluruz:
Normal gerilme: 𝑀𝑧 1 1 𝜎𝑥 𝜎𝑥 2
(Muk-1, D.5.2 denklemi) 𝜎𝑥 = − 𝑦 , 5.4b denkleminden : 𝑎𝑖 = 𝜎𝑥 𝜀𝑥 = 𝜎𝑥 ( ) =
𝐼𝑧 2 2 𝐸 2𝐸
𝜎𝑥 2 1 𝐿 𝑀𝑧 2 𝐿
𝑀𝑧 2
𝑈𝑀 = න 𝑎𝑖 𝑑𝑉 =න 𝑑𝑉 = න [ 2 න 𝑦 2 𝑑𝐴]𝑑𝑥 → 𝑈𝑀 = න 𝑑𝑥
𝑑𝑠 2𝐸 2𝐸 0 𝐼𝑧 0 2𝐸𝐼𝑧
(𝑑𝑉 = 𝑑𝐴. 𝑑𝑥) 𝐼𝑧 Aynı sonucu elde ettik

10
1
5.1.5.c-) Kesmeli Basit Eğilmedeki İç Kesme Kuvveti (V) sebebiyle oluşan Şekil değiştirme Enerjisi: Uv
Kesmeli basit eğilmeye maruz bir kirişin dx
uzunluğundaki iç kesme kuvvetinden kaynaklı şekil 1
𝜏 gerilmesinden kaynaklı şekil 𝑎𝑖 = 𝜏𝑥𝑦 𝛾𝑥𝑦 𝜏2
değiştirme işi ve dolayısıyla şekil değiştirme enerjisini 2 𝑎𝑖 =
değiştirme enerjisi yoğunluğu 2𝐺
bulmak istiyoruz. (Aslında kesitte eğilme momentleri ve
(5.7b) denkleminden : 𝜏𝑥𝑦 = 𝜏 = 𝐺𝛾𝑥𝑦
normal gerilmeler de vardır ancak sadece kesme kuvvetinin
etkisini incelediğimiz için bunları şekilde göstermedik.)
2
𝑏 V : kesme kuvvetinde kaynaklı 1 𝑉. 𝑄
𝑦 ′ şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu: 𝑎𝑖 = 𝑎𝑉 = 2𝐺 𝐼 𝑏
𝑃 𝐴 𝑧 𝑑𝑉
𝑦
𝐺′ V : kesme kuvvetinde kaynaklı 1 𝑉. 𝑄
2
𝐴
𝑀 𝑁 𝑥 𝑎 𝑐 𝑦𝐺 ′ toplam şekil değiştirme enerjisi : 𝑈𝑉 = න 𝑎𝑉 𝑑𝑉 = න (𝐴𝑑𝑥)
𝜏 𝜏𝜏 2𝐺 𝐼𝑧 𝑏 𝐴
𝑑𝑥 𝑑𝑣 𝑧 2 𝐿 𝐿
1 𝐴. 𝑄 2 𝑉2
𝑈𝑉 = න 𝑉 𝑑𝑥 → 𝑈𝑉 = න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 (5.17)
2𝐺𝐴 𝐼𝑧 𝑏 0 0 2𝐺𝐴
𝑑𝑥
𝑉 𝑉 𝜏 𝜏 = 𝜏𝑥𝑦 Simetrik kiriş kesiti
≡ 𝜏 𝜏 𝒇𝒔 :Kesit faktörü
𝑑𝑣 𝑻𝒂𝒃𝒍𝒐 − 𝟓. 𝟏
𝑎 − 𝑐 çizgisi üzerindeki tüm 𝑉. 𝑄
noktalardaki kayma gerilmesi: 𝜏 =
𝐼𝑧 𝑏
𝑄 = 𝐴′ . 𝑦𝐺′ (𝐴′ alanının statik momenti)
𝐼𝑧 : tüm kesitin z eksenine göre atalet momenti
𝑏: 𝐴′ alanının genişliği, 𝐺 ′ : 𝐴′ alanın ağırlık merkezi
03.12.2023 10
Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 2
5.1.5.d-) -Dairesel Kesitler için İç Burulma Momenti (T) sebebiyle oluşan Şekil değiştirme Enerjisi: UT
Ankastre bir mile uygulanan T burulma momenti sonucunda herhangi bir kesitte Tiç = T burulma iç momenti oluşacaktır.
T burulma momenti etkisiyle 𝑇𝐿
(Muk-1, Denklem: 4.5)
∅=
oluşan burulma açısı: 𝐽𝐺
dx uzunluğundaki kısım 𝑇𝑑𝑥
𝑇 𝑑∅ =
𝑏 𝛾 𝑎 𝑑∅ için burulma açısı: 𝐽𝐺 (Eğri altındaki alan)
𝑐 dx uzunluğundaki kısımda Tiç momentinden 1
𝑎′ ∅ kaynaklanan dif. Şekil değiştirme işi ve enerjisi: 𝑑𝑈𝑇 = 𝑇𝑑∅ (5.18a)
2
𝑐′
𝑑𝑥 𝑇2 Toplam Şekil 𝐿 2
𝑇
→ 𝑑𝑈𝑇 = 𝑈
𝑑𝑥 → Değiştirme Enerjisi: 𝑈𝑇 = න 𝑑 𝑈𝑇 → 𝑇 = න 𝑑𝑥 (5.18b)
2𝐺𝐽 0 2𝐺𝐽
𝑇𝑖ç Dairesel kesitler için geçerlidir.
𝜏 𝑇 veya Enerji yoğunlundan şu şekilde bulunur:
𝜌 𝑑𝑈𝑇 𝜏2
5.7b denkleminden şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu: 𝑎𝑖 = = 𝑎𝑇
𝑇 2𝐺
𝑑∅ ∅ 𝑑𝐴𝑑𝑥
𝑇𝑖ç = 𝑇 1 𝐿
Toplam Şekil Değiştirme Enerjisi: 𝑈𝑇 = න 𝑎 𝑇 𝑑𝑉 = න න 𝜏 2 𝑑𝐴 𝑑𝑥
2𝐺 0 𝐴
Burulmada oluşan kayma gerilmesi dağılımı:
𝜏 1 𝐿 𝑇2 𝐿
𝑇2
𝑇𝑖ç 𝑇 → 𝑈𝑇 = න න 𝜌2 𝑑𝐴 𝑑𝑥 → 𝑈𝑇 = න 𝑑𝑥
𝜌 𝜏= 𝜌 (Muk-1, Denklem: 4.6) 2𝐺 0 𝐽 2 2𝐺𝐽
𝑟
𝐽 0
1 4 (Polar atalet momenti) Aynı sonucu elde ettik
𝐽= 𝜋𝑟 𝐽
03.12.2023
2 Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
10
3
Tüm kesit tesirli aynı anda varken, Toplam Şekil Değiştirme Enerjisi (𝑈𝑖 ):
a-) Doğrusal Eksenli Çubuklarda

𝑈𝑖 = 𝑈𝑁 + 𝑈𝑉 + 𝑈𝑀 + 𝑈𝑇 (5.19)
y 𝐼
𝑀
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
2 2 2
𝐵 𝑁 1 𝑁 1 𝑉 1 𝑀 1 𝑇2 (5.20𝑎)
𝑈𝑖 = න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥
𝑘 x 2 𝐴𝐸 2 𝐺𝐴 2 𝐸𝐼 2 𝐺𝐽
0 0 0 0
𝑉 𝑇
𝑥
𝐼 N Çeki/bası kesmeli basit Basit eğilmede Dairesel kesitli
kuvvetleri için M eğilme elemanlarda T
eğilmede V
kesme momenti için burulma momenti için
kuvveti için
b-) Eğrisel Eksenli Çubuklarda:
Herhangi bir kesitin konumu s yörüngesel koordinata göre ifade edildiğinden 5.20a denklemi şu şekle dönüşecektir:
𝐼
𝑀 𝑉
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
1 𝑁2 1 𝑉2 1 𝑀2 1 𝑇2
𝑈𝑖 = න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 (5.20𝑏)
𝑇 2 𝐴𝐸 2 𝐺𝐴 2 𝐸𝐼 2 𝐺𝐽
0 0 0 0
𝐼
(5.20) denklemleri izotropik malzemeler için ve elastik yükleme bölgesinde geçerlidir.

y Kiriş Kesiti
Örnek 5.1.1 y
Serbest ucuna x-y düzleminden eğik P kuvveti ve 𝐿
x
𝑀𝐵 eğilme momenti uygulanmış konsol kirişteki 𝐵 𝐴
z 200mm
toplam şekil değiştirme enerjisini hesaplayınız. 𝑀𝐵
3 𝑃
(𝑃=2kN, 𝑀𝐵 = 2kNmm, L=2m, E=150GPa, n =0.25) 4 5
60mm
Çözüm: Öncelikle herhangi bir kesitteki kesit tesirlerini N çeki kuvvetinden kaynaklı şekil değiştirme enerjisi:
(iç kuvvet ve iç momentleri) tespit etmeliyiz.
(5.15b) denkleminden:
y Sol kesimde iç tesirlerin 𝐿 𝐿 2 𝐿
2
𝑀 + yönü bu şekilde seçilir. 1 𝑁 1 3 9 2 9𝑃2 𝐿
𝐼 (Bknz: Muk-1, 5b.3nci konu) 𝑈𝑁 = න 𝑑𝑥 = න 𝑃 𝑑𝑥 = 𝑃 න 𝑑𝑥 → 𝑈𝑁 =
𝑃𝑥 2 𝐴𝐸 2𝐴𝐸 5 50 50𝐴𝐸
𝐵 0 0 0
𝜃 𝑘 𝑁 x
3𝑃 V kesme kuvvetinden kaynaklı şekil değiştirme enerjisi:
𝑃 𝑀𝐵 𝐼 𝑉 𝑃𝑥 = 𝑃 cos 𝜃 =
3 𝑃𝑦
5 (5.17) denkleminden:
2
4 𝜃5 𝑥 4𝑃 1 𝑉2 1 4 19.2𝑃2 𝐿
𝑃𝑦 = 𝑃 sin 𝜃 = 𝑈𝑉 = න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 = (1.2) න − 𝑃 𝑑𝑥 = 𝑥ቤ
5 2 𝐺𝐴 2𝐺𝐴 5 50𝐺𝐴 0
3𝑃 4𝑃
Σ𝐹𝑥 = 0 → 𝑁 = 𝑃𝑥 = , Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑉 = −𝑃𝑦 = −
5 5 Kesit faktörü 𝑓𝑠 =1.2 19.2𝑃2 𝐿
4 Tablo 5.1 den ince dikdörtgen → 𝑈𝑉 =
Σ𝑀𝑘 = 0 → −𝑀𝐵 + 𝑃𝑦 . 𝑥 + 𝑀 = 0 → 𝑀 = 𝑀𝐵 − 𝑃𝑥 kesit (thin tectangule) içindir. 50𝐺𝐴
5
Eğilme Momentinden kaynaklı şekil değiştirme enerjisi

(5.16) denkleminden:
𝐿 𝐿 2 𝐿
2
1 𝑀 1 4 1 16 2 2 8
𝑈𝑀 = න 𝑑𝑥 = න 𝑀𝐵 − 𝑃𝑥 𝑑𝑥 = න 𝑀𝐵 2 + 𝑃 𝑥 − 𝑃𝑀𝐵 𝑥 𝑑𝑥
2 𝐸𝐼 2𝐸𝐼 5 2𝐸𝐼 25 5
0 0 0
𝐿 𝐿 𝐿
1 2 16 2 2 8 1 2 16 2 𝐿3 8 𝐿2 𝐿 16 2 2 4
𝑈𝑀 = න 𝑀𝐵 𝑑𝑥 + න 𝑃 𝑥 𝑑𝑥 − න 𝑃𝑀𝐵 𝑥𝑑𝑥 = 𝑀𝐵 𝐿 + 𝑃 − 𝑃𝑀𝐵 → 𝑈𝑀 = 𝑀𝐵 2 + 𝑃 𝐿 − 𝑃𝑀𝐵 𝐿
2𝐸𝐼 25 5 2𝐸𝐼 25 3 5 2 2𝐸𝐼 75 5
0 0 0
Sayısal değerler: Toplam şekil değiştirme enerjisi:
60𝑥2003 5.19 denkleminden: 𝑈𝑖 = 𝑈𝑁 + 𝑈𝑉 + 𝑈𝑀

y 𝐼𝑍 = = 40𝑥106 𝑚𝑚4
12
9𝑃2 𝐿 19.2𝑃2 𝐿 𝐿 16 2 2 4
𝐴 = 200𝑥60𝑚𝑚 2
𝑈𝑖 = + + 𝑀𝐵 2 + 𝑃 𝐿 − 𝑃𝑀𝐵 𝐿
50𝐴𝐸 50𝐺𝐴 2𝐸𝐼 75 5
z 200mm
𝑃 = 2𝑥103 𝑁
𝑀𝐵 = 2𝑥103 𝑁𝑚𝑚 Tüm değerler üstteki eşitlikte yerine koyulduğunda:
60mm
𝐿 = 2𝑥103 𝑚𝑚
𝑈𝑖 = 572.33𝑁𝑚𝑚 bulunur.
𝐸 = 150𝑥10 𝑀𝑃𝑎 , n =0.25
3
𝐸
𝐺= = 60𝑥103 𝑀𝑃𝑎
2(1 + 𝑣)
ENERJİ METODLARI
5.2.a Castigliano Teoremleri-1

(Konu Anlatımı)

Enerji Metodları / Castigliano Teoremleri -1/ Konu anlatımı
Castigliona teoremleri farklı yüklemelere maruz katı sistemlerde, sipesifik (özel) noktalardaki elastik şekil değiştirmelerin veya
bilinmeyen kuvvetlerin hesaplanmasında kullanılan enerji metodlarının önemli bir uygulamasıdır. Şimdi aşağıdaki konuları adım
adım takip ederek bu teoremlere ulaşacağız.
5.2.1 P1 ve P2 gibi iki Dış kuvvetin Toplam Şekil Değiştirme İşi:

Bir kirişe birden fazla düşey yük aynı anda uygulanınca bir noktadaki toplam elastik çökme, yükler sırayla uygulandığında aynı
noktadaki elastik çökmelerin toplamına eşit olur. (Süperpozisyon metodu)
2tane kuvvet varken
𝑦 𝑦 𝑦
𝑃1 𝑃2 𝑃1 𝑃2
𝑐1 𝑐2 𝑥 𝑐1 𝑐2 𝑥 𝑐1 𝑐2 𝑥
≡ +
𝑣1 𝑣2 𝑣11 𝑣21 𝑣12 𝑣22
(5.21a) (5.21b) (5.21c) (5.21d) (5.21e) (5.21f)

𝑣1 = 𝑣11 + 𝑣12 ; 𝑣2 = 𝑣21 + 𝑣22 𝑣11 =∝11 𝑃1 ; 𝑣21 =∝21 𝑃1 𝑣12 =∝12 𝑃2 ; 𝑣22 =∝22 𝑃2
∝𝑖𝑘 terimleri tesir katsayısı olarak isimlendirilir. Bir 𝑃𝑘 kuvvetinden kaynaklı i noktasındaki çökme miktarı: 𝑣𝑖𝑘 =∝𝑖𝑘 . 𝑃𝑘 (5.21g)
5.21𝑐, 𝑑, 𝑒, 𝑓denklemlerini 5.21a,b denklemlerinde yerine koyarsak: 𝑣1 =∝11 𝑃1 +∝12 𝑃2 (5.21h) ; 𝑣2 =∝21 𝑃1 +∝22 𝑃2 (5.21i)
𝑛 𝑛
𝑛 tane kuvvet olsaydı : (𝑐𝑖 noktasının toplam çökmesi): 𝑣𝑖 = ෍ 𝑣𝑖𝑘 = ෍ ∝𝑖𝑘 . 𝑃𝑘 (5.21j)
𝑘=1 𝑘=1
5.2.2 Maxwell Karşıtlık Teoremi: Aynı indislere sahip tesir katsayıları birbirine eşittir. İndis sırası farketmez Bu aşağıda ispatlanmıştır.:
etkisiz 𝑦
𝑦
𝑃1 𝑦 𝑃1 𝑃2 𝑃1 𝑃2
𝑐1 𝑐2 𝑥 𝑐1 𝑐2 𝑐1 𝑐2 𝑥
𝑥
𝑣21 + ≡
𝑣11 𝑣12 𝑣22 𝑣1 𝑣2
Süperpozisyon prensibinde şu nokta gözden kaçırılmamalıdır: 5.1.1 konusunda açıklandığı gibi, kirişe önce P1 uygulanır, daha sonra P1 kiriş
üzerinde iken P2 uygulanır. P2 uygulandığında P1’in uygulama noktası (c1) P2 sebebiyle biraz daha (𝑣12 kadar) ötelenir ve P2 kuvveti P1 in işine
𝑃1 . 𝑣12 kadar katkı sağlar. Fakat P1 ilk uygulandığında P2 kiriş üzerinde henüz olmadığından , P1 kuvvetinin P2’nin işi üzerine katkısı olmaz. Önce
P2 sonra P1 uygulanırsa durum benzer şekildedir. Aşağıdaki denklemler bu mantığa göre yazılmıştır. (Daha detaylı bilgi için bknz: 5.1.1 konusu)
asıl diğer 𝑃1
(5.1a denkleminden) kuvvetin etkisi kuvvetin katkısı Toplam Şekil değiştirme işi:
∆𝐿
𝑣11 𝑣12 𝑈𝑑 = 𝑈𝑑𝑃1 + 𝑈𝑑𝑃2
𝑃1 ’in şekil 1 1 1
Önce 𝑃1 değiştirme işi: 𝑈𝑑𝑃1
= 𝑃1 𝑣11 + 𝑃1 . 𝑣12 = 𝑃1 ∝ 𝑃
11 1 + 𝑃1 (∝ 𝑃
12 2 ) = ∝11 𝑃1 2 + ∝12 𝑃1 𝑃2 (5.22a)
2 2 2 1 1
sonra 𝑃2 (𝑈𝑑 )1 = 𝑃1 2 ∝11 +∝12 𝑃1 𝑃2 + 𝑃2 2 ∝22
uygulanırsa 2 2
𝑃2 ’nin şekil 1 1 1
değiştirme işi: 𝑈𝑑𝑃2 = 𝑃2 𝑣22 + 0 = 𝑃 ∝ 𝑃 = 𝑃2 2 ∝22
2 2 2 22 2 2
𝑃2 ’nin şekil 1 1 1
Önce 𝑃2 değiştirme işi: 𝑈𝑑𝑃2 = 2 𝑃2 𝑣22 + 𝑃2 . 𝑣21 = 𝑃2 ∝22 𝑃2 + 𝑃2 (∝21 𝑃1 ) = ∝11 𝑃2 2 + ∝21 𝑃1 𝑃2 (5.22a)
2 2
sonra 𝑃1 1 1
uygulanırsa 𝑃1 ’in şekil 1 (𝑈𝑑 )2 = 𝑃1 2 ∝11 +∝21 𝑃1 𝑃2 + 𝑃2 2 ∝22
1 1 2 2
değiştirme işi: 𝑑𝑃1 2 𝑃1 𝑣11 +
𝑈 = 0 = 𝑃1 ∝11 𝑃1 = 𝑃1 2 ∝11
2 2
Her iki durumda da toplam şekil 1 1 1 1 →∝12 =∝21 (5.23a)
(𝑈𝑑 )1 = (𝑈𝑑 )2 → 𝑃1 2 ∝11 +∝12 𝑃1 𝑃2 + 𝑃2 2 ∝22 = 𝑃1 2 ∝11 +∝21 𝑃1 𝑃2 + 𝑃2 2 ∝22
değiştirme işi aynı çıkacağından: 2 2 2 2
maxwell karşıtlık teoremi: →∝𝑖𝑘 =∝𝑘𝑖 (5.23b)
5.2.3 Betti Karşıtlık Teoremi

𝑃1 varken uygulanıyor.
𝑦 𝑃1 𝑦 𝑃1 𝑃2
𝑐1 𝑐2 𝑥 𝑐1 𝑐2 𝑥
𝑣11 𝑣21 𝑣12 𝑣22
𝑣21 =∝21 𝑃1 𝑣12 =∝12 𝑃2
Her iki tarafı 𝑃2 ile çarparsak Her iki tarafı 𝑃1 ile çarparsak
𝑃2 𝑣21 =∝21 𝑃1 𝑃2 (I) 𝑃1 𝑣12 =∝12 𝑃1 𝑃2 =∝21 𝑃1 𝑃2 (II)
(Maxwell karşıtlık teoreminden: ∝12 =∝21 )
(I) ve (II) denklemlerinden Betti Karşıtlık Teoremi: 𝑃2 𝑣21 = 𝑃1 𝑣12 (5.24)

5.2.4 Castigliona Teoremleri
1nci Castigliano Teoremi: Statik dengede olan bir cisimde, toplam şekil değiştirme işi(Ud) nin veya toplam şekil değiştime enerjisi(Ui) nin bir dış
yüke göre kısmi türevi, o yükün uygulama noktasının o dış yük doğrultusundaki şekil değiştirmesine eşittir. Buna 1nci castigliona teoremi denir.
2nci Castigliano Teoremi: Statik dengede olan bir cisimde, toplam Şekil değiştirme işi (Ud) veya toplam şekil değiştirme enerjisi (Ui) nin bir
noktadaki şekil değiştirmeye göre kısmi türevi, o şekil değiştirmeye sebep olan yüke eşittir. Buna 2nci castigliano teoremi denir.
Bu iki teoremin tanımlarına dikkat ederek aşağıdaki en genel durumlar için nasıl yazıldığını anlamaya çalışınız.
5.2.4.1 Tekil Kuvvetler için en genel durumda castigliona teoremleri 𝑈𝑑 = 𝑈𝑖 (5.3)

𝑃1 𝑘′′: tüm kuvvetlerin etkisiyle k nın 𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑖
𝑃2 geldiği gerçek konum 1nci Castigliano Teoremi: = = Δ𝑘 (5.25a)
𝑃𝑘 𝜕𝑃𝑘 𝜕𝑃𝑘
𝑘′′ Δ𝑃𝑘 : 𝑃𝑘 kuvveti sebebiyle oluşan uzama,
𝑘 𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑖
𝑃𝑛 Δ𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 : Diğer yükler sebebiyle oluşan uzama 2nci Castigliano Teoremi: (5.25b)
𝑘′ = = 𝑃𝑘
𝜕Δ𝑘 𝜕Δ𝑘
Δ𝑘 = 𝑘𝑘′ : tüm kuvvetlerin etkisiyle k’nın Pk
doğrultusundaki net şekil değiştirmesidir.
5.2.4.2 Tekil Momentler için en genel durumda castigliona teoremleri

𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑖
∆𝜃𝑘 𝜃𝑀𝑘 : 𝑀𝑘 momenti sebebiyle oluşan açı, 1nci Castigliano Teoremi: = = ∆𝜃𝑘 (5.26a)
𝜕𝑀𝑘 𝜕𝑀𝑘
𝜃𝑀𝑘 𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 : Diğer yükler sebebiyle oluşan açı
𝑀2 𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑖
∆𝜃𝑘 = 𝜃𝑀𝑘 + 𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 (tüm yüklerin etkisi ile k 2nci Castigliano Teoremi: = = 𝑀𝑘 (5.26b)
𝑀𝑘 noktasının Mk moment düzlemindeki dönme açısı) 𝜕∆𝜃𝑘 𝜕∆𝜃𝑘
𝑀1 k
* Bu genel denklemler tekil kuvvetlerin veya tekil momentlerin oluşturduğu yükleme cinsine (çek, bası, eğilme, burulma vb.) bağlı değildir.
Şimdi bu teoremlerin doğruluklarını bazı örneklerle ve Ud şekil değiştirme işinden giderek ispat edeceğiz..>>
Aşağıdaki kiriş örneğinden, önce 1nci castigliona teoreminin geçerliliğini göstereceğiz:

(5.23a)
𝑦 𝑃1 𝑃2 ∝12 =∝21 olduğu için; bu kiriş için yazılmış olan 5.22a denklemini şu
𝑐2 formatta tekrar yazabiliriz:
𝑐1 𝑥
𝑣1 𝑣2 1 2 1 1 1
𝑈𝑑 = 𝑃1 ∝11 + ∝12 𝑃1 𝑃2 + ∝21 𝑃1 𝑃2 + 𝑃2 2 ∝22 (5.27)
2 2 2 2
1 1 1 1
𝑈𝑑 = 𝑃1 (∝11 𝑃1 +∝12 𝑃2 ) + 𝑃2 ∝21 𝑃1 +∝22 𝑃2 → 𝑈𝑑 = 𝑃1 ( 𝑣11 + 𝑣12 ) + 𝑃2 (𝑣21 + 𝑣22 ) → 𝑈 = 1 𝑃 𝑣 + 1 𝑃 𝑣 (5.28)
2 2 2 2 𝑑
2 1 1 2 2 2
𝑣11 𝑣12 𝑣21 𝑣22 𝑣1 𝑣2
𝑛
1 1
n tane tekil kuvvet olsaydı: 𝑈𝑑 = ෍ 𝑃𝑖 . 𝑣𝑖 = 𝑃1 𝑣1 + 𝑃2 𝑣2 + ⋯ + 𝑃𝑛 𝑣𝑛 (5.29)
2 2
𝑖=1
(5.27) denkleminin P1’e göre kısmi türevini alırsak
𝜕𝑈𝑑 1 1 𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑑 (5.30a)
=∝11 𝑃1 + ∝12 𝑃2 + ∝21 𝑃2 → =∝11 𝑃1 +∝12 𝑃2 = 𝑣11 + 𝑣12 = 𝑣1 → = 𝑣1
𝜕𝑃1 2 2 𝜕𝑃1 𝜕𝑃1
∝12 =∝21 𝑣11 𝑣12 (1nci castigliona
teoremi doğruluğunu
(5.27) denkleminin P2’ye göre kısmi türevini alırsak gösterir.)
𝜕𝑈𝑑 1 1 𝜕𝑈𝑑 𝜕𝑈𝑑

= ∝12 𝑃1 + ∝21 𝑃1 +∝22 𝑃2 → =∝22 𝑃2 +∝21 𝑃1 = 𝑣22 + 𝑣21 = 𝑣2 → = 𝑣2 (5.30b)
𝜕𝑃2 2 2 𝜕𝑃2 𝜕𝑃2
∝12 =∝21 𝑣22 𝑣21
Şimdi aynı örnek üzerinde 2nci castigliona teoreminin doğruluğunu gösterelim:

𝑦 𝑃1 𝑃2
𝑐1 𝑐2 𝑥 (5.21h ve 5.21i denklemlerini tekrar ele alıp, P1 ve P2 kuvvetlerini çekersek: )
𝑣1 𝑣2 ∝11 𝑣2 −∝21 𝑣1
(5.21h) 𝑃2 = (5.31a)
𝑣1 =∝11 𝑃1 +∝12 𝑃2 ∝11 ∝22 +∝12 ∝21
(5.21i)
𝑣2 =∝21 𝑃1 +∝22 𝑃2 ∝22 𝑣1 −∝12 𝑣2
𝑃1 = (5.31b)
∝11 ∝22 +∝12 ∝21
5.31 denklemlerini 5.28 denkleminde yerine koyarsak
1 1 1
(5.28) → 𝑈𝑑 = 𝑃1 𝑣1 + 𝑃2 𝑣2 = [𝑣1 ∝22 𝑣1 −∝12 𝑣2 + 𝑣2 ∝11 𝑣2 −∝21 𝑣1 ]
2 2 2(∝ ∝
11 22 +∝ ∝
12 21 )
Son denklemin 𝑣1 ‘e göre kısmi türevini alırsak:

𝜕𝑈𝑑 1 1 ∝22 𝑣1 −∝12 𝑣2
= 2 ∝22 𝑣1 −∝12 𝑣2 −∝21 𝑣2 = 2 ∝ 𝑣
22 1 − 2 ∝ 𝑣
12 2 = = 𝑃1
𝜕𝑣1 2(∝11 ∝22 +∝12 ∝21 ) 2(∝ ∝
11 22 +∝ ∝
12 21 ) ∝ ∝
11 22 +∝ ∝
12 21
∝12 =∝21
(5.23a) 𝜕𝑈𝑑
→ = 𝑃1 (5.32)
𝜕𝑣1
(Bu son 5.32 denklemi 2nci castigliona teoreminin doğruluğunu gösterir.)

𝑃𝑘 𝐿 (5.1a denkleminden
Örnek 5.2.1 Çeki veya basıya maruz ∆𝑘 = Şekil Değiştirme İşi:)
bir çubukta 1nci castigliona 𝐴𝐸
1 1 𝑃𝑘 2 𝐿 𝜕𝑈𝑑 𝑃𝑘 𝐿
teoreminin (5.25a genel denkleminin) 𝑃𝑘 𝑈𝑑 = 𝑃𝑘 ∆𝑘 = → = = ∆𝑘
doğruluğunu gösteriniz. 2 2 𝐴𝐸 𝜕𝑃𝑘 𝐴𝐸
Örnek 5.2.2 Bir konsol kirişin serbest ucuna tekil eğilme momenti uygulanıyor. Bu sistem için 1nci castigliona teoreminin
doğruluğunu gösteriniz. 𝐴′ 𝑀𝑘 𝐿
Moment alanı metodundan (3.2 konusu) k uç noktasının dönme açısı: 𝜃𝑘 = = −
𝐸𝐼 𝐸𝐼
𝐿
k 𝑀𝑘 1 0 1 𝑀𝑘 2 𝐿
𝜃𝑘 5.2a denkleminden Şekil değiştirme İşi : 𝑈𝑑 = 𝑀𝑘 𝜃𝑘 + 𝑀𝑘 𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 = −
2 2 𝐸𝐼
𝑀 (Mk’dan başka bir dış moment olmadığından 𝜃𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 = 0)
𝐿 𝑥
𝜕𝑈𝑑 𝑀𝑘 𝐿
𝐴′ 1nci Castigliona’ ya göre 5.30 denkleminden: = − = 𝜃𝑘 = ∆𝜃𝑘
−𝑀𝑘 𝜕𝑀𝑘 𝐸𝐼
Örnek 5.2.3 Ankastre milin serbest ucuna uygulanan Tekil burulma momentinin şekil değiştirmesini göze alarak
1nci castigliona teoreminin doğruluğunu gösteriniz.
𝑇𝑘 𝐿
Muk.1 - 4.5 denkleminden burulma açısı: ∅𝑘 =
𝐺𝐽
1 0 1 𝑇𝑘 2 𝐿
𝑘 ∅𝑘 5.2b denkleminden Şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑 = 𝑇𝑘 ∅𝑘 + 𝑇𝑘 ∅𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 =
2 2 𝐺𝐽
𝑘′ 𝑇𝑘 (Tk’dan başka bir dış yük olmadığından: ∅𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 = 0)
𝜕𝑈𝑑 𝑇𝑘 𝐿
1nci Castigliona’ ya göre : → = = ∅𝑘 = ∆∅𝑘
𝜕𝑇𝑘 𝐺𝐽
𝐴2 𝑃2
Sürtünmesiz bir zemine koyulmuş bir elastik blok, sağ yüzeyinden de ayrıca ankastre
Örnek 5.2.4 𝐴1 edilmiştir. Yatay 𝑃1 çeki kuvveti ve düşey 𝑃2 bası kuvveti bloğa uygulanıyor.
𝑃1 𝐿2 𝐿1 𝐸, 𝑣 Toplam şekil değiştirme işi yardımıyla yatay ve düşey yöndeki uzamaları hesaplayınız.
(E: Elastiklik Modülü, 𝑣 : poisson oranı)
𝑃2 𝑃2
∆1 =? ∆2 =? ∆11 ∆21 ∆ ∆
Çözüm: 12 22
𝑃1 𝑃1 𝐿1
𝑃1 ≡ +
𝐿1 𝑃2 𝐿2
𝑃1 𝐿1 ∆22 =
∆11 = 𝐴2 𝐸
∆1 = ∆11 + ∆12 𝐴1 𝐸
Toplam ∆22 𝑃2
Uzamalar ∆11 𝑃1 𝜀22 = =
∆2 = ∆21 + ∆22 Gerinme: 𝜀11 = = 𝐿2 𝐴2 𝐸
𝐿1 𝐴1 𝐸
𝑃1
Hacim: 𝑉 = 𝐴1 𝐿1 = 𝐴2 𝐿2 ∆21 = 𝜀21 . 𝐿2 = −𝑣. 𝜀11 . 𝐿2 → ∆21 = −𝑣. .𝐿 ∆12 = 𝜀12 . 𝐿1 = −𝑣. 𝜀22 . 𝐿1
𝐴1 𝐸 2
𝐿1 𝐿2 𝑃1 𝑃2
→ = (I) veya (I) eşitliğini kullanarak → ∆ = −𝑣. .𝐿 → ∆12 = −𝑣. .𝐿
𝐴2 𝐴1 21
𝐴2 𝐸 1 𝐴2 𝐸 1
Bu terimin neden yazılmadığını anlamadıysanız
5.27 denkleminden geçen konuları tekrar inceleyiniz.
1nci Castigliona teoremi (5.25a denklemi):
1 1
Toplam şekil değiştirme işi: 𝑈𝑑 = 𝑃1 ∆11 + 𝑃1 ∆12 + 𝑃2 ∆22 + 𝑃2 ∆21 𝜕𝑈𝑑 𝑃1 𝐿1 𝑃2 𝑣𝐿1
2 2 = − = ∆11 + ∆12 = ∆1
𝜕𝑃1 𝐴1 𝐸 𝐴2 𝐸
1 𝑃1 𝐿1 𝑃2 1 𝑃2 𝐿2 1 𝐿1 𝑣 1 𝐿2
𝑈𝑑 = 𝑃1 − 𝑃1 𝑣. 𝐿1 + 𝑃2 = 𝑃1 2 − 𝑃1 𝑃2 . 𝐿1 + 𝑃2 2 𝜕𝑈𝑑 𝑃2 𝐿2 𝑃1 𝑣𝐿1
2 𝐴1 𝐸 𝐴2 𝐸 2 𝐴2 𝐸 2 𝐴1 𝐸 𝐴2 𝐸 2 𝐴2 𝐸 = − = ∆22 + ∆21 = ∆2
𝜕𝑃2 𝐴2 𝐸 𝐴2 𝐸
5.2.5 Castigliona teoremlerinde Ui Şekil Değiştirme Enerjisinin Kullanılması
• Şu ana kadar dış yüklerin sebep olduğu Ud toplam şekil değiştirme işinin dış yüklere göre kısmi
türevlerinden giderek castigliona teoremlerini açıkladık, ispat ettik ve bazı örnekler çözdük.
• Fakat 5.25 ve 5.26 denklemlerinden de anlaşılacağı üzere Castigliona teoremlerinde, Ud yerine, iç
kuvvetler cinsinden yazılabilen Ui toplam şekil değiştirme enerjisinin yine dış yüklere göre kısmi
türevleri de kullanılabilir ve bizi aynı sonuçlara götürür.
• Cisim üzerindeki sipesifik noktaların şekil değiştirmelerini veya o noktalardaki bilinmeyen
kuvvetlerin/momentlerin hesaplanmasında, Castigliona teoremleri çok daha pratiklik sağlar ve
hesaplamalar genellikle Ui toplam şekil değiştirme enerjisi yardımıyla yapılır.
• Şimdi doğrusal ve eğrisel eksenli çubuklar için 1nci ve 2nci Castigliona Teoremlerini Ui toplam şekil
değiştirme enerjisi cinsinden yazarak, örnekler çözeceğiz.

a-)Doğrusal Eksenli çubuklar için Ui cinsinden castigliona Teoremleri

y 𝐼
𝑥
𝑀 Bir doğrusal eksenli çubuğun I-I kesiminin sol kısmının
𝑀𝑘 serbest cisim diyagramı genel olarak aşağıdaki gibidir.
k 𝑁 Mk, Pk : k noktasındaki tekil dış yükler , M,N, V, T: kesitteki iç tesirlerdir.
𝑃𝑘 x
𝜃𝑘 Δ𝑘
𝑉 𝑇
k’ Şekil değiştirmiş hal İç Normal İç Kesme Basit Eğilme Dairesel Kesit için 𝒇𝒔 :Düzeltme
𝐼 kuvvet kuvveti İç Momenti İç Burulma Momenti faktörü
(tablo 5.1 den)
Denklem 5.20.a dan 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
1 𝑁2 1 𝑉2 1 𝑀2 1 𝑇2
Toplam Şekil Değiştirme Enerjisi: 𝑈𝑖 = න 𝑑𝑥 + න𝑓 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥
(çubuğun tümünde depolanan enerji) 2 𝐴𝐸 2 𝑠 𝐺𝐴 2 𝐸𝐼 2 𝐺𝐽
0 0 0 0
Cismin üzerindeki herhangi bir k noktası için alttaki denklemleri yazabiliriz.
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝜕𝑈𝑖 𝑁 𝜕𝑁 𝑉 𝜕𝑉 𝑀 𝜕𝑀 𝑇 𝜕𝑇
1nci castigliona teoremi : Δ𝑘 = =න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 (5.33a)
𝜕𝑃𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝑃𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝑃𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝑃𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝑃𝑘
0 0 0 0
(Denklem 5.25’in açılımı) 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝜃𝑘 = =න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 (5.33b)
𝜕𝑀𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝑀𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝑀𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝑀𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝑀𝑘
0 0 0 0
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝑃𝑘 = =න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 (5.34a)
2nci castigliona teoremi : 𝜕Δ𝑘 𝐴𝐸 𝜕Δ𝑘 𝐺𝐴 𝜕Δ𝑘 𝐸𝐼 𝜕Δ𝑘 𝐺𝐽 𝜕Δ𝑘
0 0 0 0
(Denklem 5.26 nın açılımı) 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝑀𝑘 = =න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 + න 𝑑𝑥 (5.34b)
𝜕𝜃𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝜃𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝜃𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝜃𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝜃𝑘
0 0 0 0
03.12.2023 117
Mukavemet II – Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
b-)Eğrisel Eksenli çubuklar için Ui cinsinden Castigliona Teoremleri
Çubuğun bütününde depolanan şekil değiştirme enerjisi (Ui ), herbir kesitteki iç tesirlerin
Şekil değiştirmiş hali teğet 1
etkilerinin toplanmasıyla elde edilir. Bunun için ise kesitlerin konumunu gösteren değişkene
𝐼 göre integrasyon yapmak gerekir. Doğrusal çubuklarda bir kesitin konumu x’e göre ifade
teğet 2
edildiğinden 5.20.a denkleminde dx’e göre integrasyon yapılmıştır. Eğrisel çubuklarda ise
𝐼 herhangi bir kesitin konumu şekilden de anlaşılacağı üzere s’e göre ifade edilir. Buna göre;
Eğrisel eksenli çubuk Denklem 5.20.b den 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
2 2 2
1 𝑁 1 𝑉 1 𝑀 1 𝑇2
𝑘 ∆𝑘 Toplam Şekil Değiştirme Enerjisi: 𝑈𝑖 = න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔
𝐼 𝑀𝑘 2 𝐴𝐸 2 𝐺𝐴 2 𝐸𝐼 2 𝐺𝐽
𝑀 𝑉 𝑘′ 0 0 0 0
𝑃𝑘 𝜃𝑘 Dairesel kesit için
1nci castigliona teoremi : (Denklem 5.25’in açılımı) burulma iç momenti
𝑇 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝐼 Δ𝑘 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 (5.34a)
𝜕𝑃𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝑃𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝑃𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝑃𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝑃𝑘
0 0 0 0
𝑘 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝑀𝑘 Teğetler 𝜕𝑈𝑖 𝑁 𝜕𝑁 𝑉 𝜕𝑉 𝑀 𝜕𝑀 𝑇 𝜕𝑇
𝑃𝑘 arasındaki açı: 𝜃𝑘 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 (5.34b)
𝜕𝑀𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝑀𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝑀𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝑀𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝑀𝑘
Geometriye göre ds i açı 0 0 0 0
cinsinden ifade etmek gerekir.
2nci castigliona teoremi : (Denklem 5.26’in açılımı)
(Daire yayı şeklinde bir çubuk için) 𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝑃𝑘 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝑑𝑠 + න 𝒅𝒔 (5.35a)
𝜕Δ𝑘 𝐴𝐸 𝜕Δ𝑘 𝐺𝐴 𝜕Δ𝑘 𝐸𝐼 𝜕Δ𝑘 𝐺𝐽 𝜕Δ𝑘
0 0 0 0
𝑑𝜃 𝑑𝑠 = 𝑅. 𝑑𝜃
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
𝜃 𝜕𝑈 𝑖 𝑁 𝜕𝑁 𝑉 𝜕𝑉 𝑀 𝜕𝑀 𝑇 𝜕𝑇
𝑀𝑘 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 (5.35b)
𝜕𝜃𝑘 𝐴𝐸 𝜕𝜃𝑘 𝐺𝐴 𝜕𝜃𝑘 𝐸𝐼 𝜕𝜃𝑘 𝐺𝐽 𝜕𝜃𝑘
0 0 0 0
03.12.2023 Mukavemet II- Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 118
5.2.6 Castigliano Teoremlerinin diğer yöntemlerden benzer ve farklı yönleri:
• Eğim, Sehim hesaplarında ve hiperstatik problemlerin çözümünde kullanılan castigliano teoremleri, tıpkı moment alanı
ve eşlenik çubuk metodları gibi belli bir noktadaki yer değiştirme (deplasman) ve eğimi doğrudan bulmamızı sağlar.
• Castigliano Teoremleri sadece eğilmeden değil, aynı zamanda çeki, bası, burulma, kesme yüklemelerinin bütününü
hesaba katarak şekil değiştirmeleri hesaplamamızı sağlar. Sadece Kirişlerin çökmesi için değil tüm elastik sistemler için
kullanılabilir. Oysa ki, Elastik Eğri konusunda anlatılan metodlar (analitik metod, moment alanı metodu ve eşlenik çubuk
metodu) sadece eğilme yüklemesinden kaynaklı çökme ve eğim değerlerini hesaplamakta bize yardımcı olmaktadır.
• Castigliano teoremlerive yukarıda bahsi geçen diğer metodlar izotropik cisimlerde elastik şekil değiştirmelerin
hesaplanmasında kullanılabilir. Bununla birlikte castigliona teoremleri lineer elastik (Hooke kanununa uyan, yani elastik bölgesi
doğrusal olan) malzemeler için geçerli iken, nonlineer (Hooke kanuna uymayan yani elastik bölgesi eğrisel olan) malzemeler
için sadece 2nci castigliona teoremi geçerlidir.
• Castigliano yönteminde şekil değiştirmesi incelenen noktada bir dış kuvvet veya dış moment olmalıdır. Eğer yoksa hayali bir
dış kuvvet veya dış moment koyularak, çözüm yapılır ve çözüm sonunda bu hayali değerler sıfıra eşitlenir.
• Castigliano yönteminin en önemli avantajlarından birisi de eğri eksenli çubuklardan oluşan sistemlerdeki deformasyon
hesaplarında çok daha pratik ve hızlı çözüm vermesidir.

Örnek 5.2.5
Şekildeki kirişte A serbest ucunun
a-) sehimini (çökmesini);
b-) eğim açısını,
Castigliano teoremlerini kullanarak hesaplayınız.
Çözüm: Öncelikle kirişte depolanan toplam şekil değiştirme enerjisini (𝑈𝑖′ 𝑦𝑖) bulmalıyız. Kesitte eğilme iç momenti
M ve kesme iç kuvveti V vardır. 𝑈𝑖 = 𝑈𝑉 + 𝑈𝑀 . Ancak 𝑈𝑉 ’yi ihmal edeceğiz.
Bileşke: q.x a-) I-I kesiminin sol kısmının dengesinden M iç momentinin x ‘e bağlı ifadesini bulalım:
𝑥/2
𝑀 𝑥 1 𝜕𝑀
Σ𝑀𝑘 = 𝑃𝑥 + 𝑀 + 𝑞. 𝑥. = 0 → 𝑀 = − 𝑃𝑥 + 𝑞. 𝑥 2 → = −𝑥
2 2 𝜕𝑃
𝑉 1 𝑀2
𝑘 5.20a denkleminden: 𝑈𝑖 = 𝑈𝑀 = න 𝑑𝑥
𝑥 2 𝐸𝐼
1nci castigliano teoremine göre A noktasındaki dış tekil kuvvete yani P’ye göre Ui nin kısmi
türevi o noktadaki deplasmanı verir.
𝜕𝑈𝑖 1 𝜕𝑀 1 𝐿 1 2
1 𝑃𝐿3 𝑞𝐿4
5.33a denkleminden A noktasının sehimi: → 𝑣𝐴 = = න𝑀 𝑑𝑥 = න [− 𝑃𝑥 + 𝑞. 𝑥 ](−𝑥) 𝑑𝑥 → 𝑣𝐴 = +
𝜕𝑃 𝐸𝐼 𝜕𝑃 𝐸𝐼 0 2 𝐸𝐼 3 8

2nci castigliano teoremine göre Ui nin, A noktasındaki dış tekil momente

b-)
𝜕𝑈𝑖
göre kısmi türevi o noktadaki 𝜃𝐴 dönme açısını verir: 𝜃𝐴 =
𝜕𝑀𝐴
𝑀𝐴 Fakat problemde A noktasında bir dış tekil moment yoktur.

Bu sebeple A noktasına hayali bir MA dış tekil momenti koyulur.
(Son işlemde bu moment sıfıra eşitlenir.) Şöyle ki:
I-I kesiminin sol kısmının dengesini tekrar ele alırız ve M in genel ifadesini tekrar buluruz:
𝑀
𝑥 1 𝜕𝑀
Σ𝑀𝑘 = 𝑃𝑥 + 𝑀 + 𝑞. 𝑥. + 𝑀𝐴 = 0 → 𝑀 = − 𝑃𝑥 + 𝑞. 𝑥 2 − 𝑀𝐴 → = −1
𝑀𝐴 2 2 𝜕𝑀𝐴
𝜃𝐴 𝑉
𝑘
𝑥 5.33b denkleminden A’nin eğim açısı:
𝜕𝑈𝑖 1 𝐿 𝜕𝑀 1 𝐿 1
𝜃𝐴 = = න 𝑀 𝑑𝑥 = න [−𝑃𝑥 − 𝑞. 𝑥 2 − 𝑀𝐴 ](−1) 𝑑𝑥
𝜕𝑀𝐴 𝐸𝐼 0 𝜕𝑀𝐴 𝐸𝐼 0 2
3
1 𝑃𝑥 2 1 3 𝐿 = 1 𝑃𝐿2 + 𝑞𝐿 + 2𝑀 L
𝜃𝐴 = + 𝑞𝑥 + 𝑀𝐴 𝑥 ቤ 𝐴
𝐸𝐼 2 6 0 2𝐸𝐼 3
1 𝑞𝐿3
Son denklemde 𝑀𝐴 = 0 koyularak, gerçek eğim değeri : 𝜃𝐴 = 2
𝑃𝐿 + bulunur.
2𝐸𝐼 3
Enerji Metodları / Castigliano Teoremleri -2/ Doğrusal Eksenli Çubuk Sistemleriyle İlgili ÖRNEK PROBLEMLER
Örnek 5.2.6
Şekildeki kirişte A mafsalındaki tepki kuvvetini Castigliano

teoremlerini kullanarak hesaplayınız.
Çözüm: RA statik denge denklemlerinden bulunamayacağı için Sistem statikçe belirsiz (hiperstatik) dir.
Bu örnek, 5.1 örneğine çok benzerdir. Sadece dış P kuvveti yerine RA mesnet tepkisi koyulacaktır.
𝑀 1 2 𝜕𝑀
1𝑞 2
Σ𝑀𝑘 = 0 → −𝑅𝐴 . 𝑥 + 𝑥 +𝑀 =0 → 𝑀 = 𝑅𝐴 . 𝑥 − 𝑞𝑥 → =𝑥
2 2 𝜕𝑅𝐴
𝑉 ≈0
𝑘 1 𝑀2 (𝑈𝑉 : kesme kuvvetinden
𝑥 5.20a denkleminden: 𝑈𝑖 = 𝑈𝑀 + 𝑈𝑉 = න 𝑑𝑥
kaynaklı terim ihmal edilir.)
2 𝐸𝐼
𝑅𝐴
𝜕𝑈𝑖 1 𝜕𝑀 1 𝐿 1 1 𝐿 1
5.33a denkleminden: 𝑣𝐴 = = න𝑀 𝑑𝑥 = න 𝑅𝐴 . 𝑥 − 𝑞𝑥 2 𝑥 𝑑𝑥 = න 𝑅𝐴 . 𝑥 2 − 𝑞𝑥 3 𝑑𝑥
𝜕𝑅𝐴 𝐸𝐼 𝜕𝑅𝐴 𝐸𝐼 0 2 𝐸𝐼 0 2
1nci Castigliano Teoremine göre Ui ’ nin A noktasındaki 𝑅𝐴 ’ya 1 𝑥3 1 𝑥4 𝐿

𝑣𝐴 = 𝑅 − 𝑞 ቤ
𝐸𝐼 𝐴 3 2 4 0
göre kısmi türevi o noktadaki deplasmanı verir. Fakat mesnetten
dolayı deplasman (yani çökme) sıfırdır. Buradan hareketle: 1 𝐿3 𝐿4 3
→ 𝑣𝐴 = 𝑅 −𝑞 =0 → 𝑅𝐴 = 𝑞𝐿
𝐸𝐼 𝐴 3 8 8
𝑞𝑜
ENERJİ METODLARI
5.2.b Castigliano Teoremleri-2
Doğrusal eksenli çubuk sistemleriyle ilgili
Örnek Problemler
Örnek 5.2.7 Çözüm: B düğümünün yatay yer değiştirmesi sorulduğu

Şekildeki kafes sistemde, B için B noktasına hayali bir Q kuvveti koyulur.
düğümünün yatay ve düşey

deplasmanlarını hesaplayınız. Önce, geometriden BC ve BD
𝐶
Kirişlerin kesitleri (A) eşit ve çubuklarının uzunluklarını L
𝐶 ∝ ∝
malzemeleri aynıdır. cinsinden elde edelim: 𝑁𝐵𝐶 𝑁𝐵𝐶
3
∝ ∝
4 𝐵 𝐵
3 4 𝐴 𝑄 𝑄
𝑆𝑖𝑛 ∝= 𝐶𝑜𝑠 ∝= 𝑁𝐵𝐷
5 5 𝐿 3 Δ𝑥𝐵 ∝
𝐵′ 𝑁𝐵𝐷 𝑃
Δ𝑌𝐵
4∝
𝐴𝐵 = 𝐵𝐶 cos ∝ = 𝐵𝐷 sin ∝ 𝑃
∝
𝐵𝐶 sin ∝ + 𝐵𝐷 cos ∝ = 𝐿
𝑥2
Bu denklemlerden, 𝐷
𝐵𝐷 = 0.8𝐿, 𝐵𝐶 = 0.6𝐿 bulunur.
𝐷
B düğümünün dengesinden:
Σ𝐹𝑥 = 0 → −𝑁𝐵𝐶 𝐶𝑜𝑠 ∝ −𝑁𝐵𝐷 𝑆𝑖𝑛 ∝ +𝑄 = 0 (I)
Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑁𝐵𝐶 𝑆𝑖𝑛 ∝ −𝑁𝐵𝐷 𝐶𝑜𝑠 ∝ −𝑃 = 0 (II)

(I) ve (II) denklemlerinden

Çubuklarda sadece N normal iç kuvvetleri oluşur. Bu
𝑁𝐵𝐶 = 0.6𝑃 + 0.8𝑄 𝜕𝑁𝐵𝐶 𝜕𝑁𝐵𝐶 sebeple 5.20a denkleminden toplam şekil değiştirme
→ = 0.8 , = 0.6
𝜕𝑄 𝜕𝑃 enerjisi herbir çubuğun enerjilerinin toplamıdır. :
𝐵 𝐵
𝑁𝐵𝐷 = −0.8𝑃 + 0.6 𝑄 𝜕𝑁𝐵𝐷 𝜕𝑁𝐵𝐷 1 𝑁𝐵𝐶 2 1 𝑁𝐵𝐷 2
→ = 0.6 , = −0.8 𝑈𝑖 = න 𝑑𝑥1 + න 𝑑𝑥2
𝜕𝑄 𝜕𝑃 2 𝐴𝐸 2 𝐴𝐸
𝐶 𝐷
1nci castigliona teoremine göre 5.33a denkleminden :
x yönünde B noktasının deplasmanı:
𝐵 𝐵 0.6𝐿 0.8𝐿
𝜕𝑈𝑖 𝑁𝐵𝐶 𝜕𝑁𝐵𝐶 𝑁𝐵𝐷 𝜕𝑁𝐵𝐷 1
Δ𝑥𝐵 = =න 𝑑𝑥1 + න 𝑑𝑥2 = න 0.6𝑃 + 0.8𝑄 0.8 𝑑𝑥1 + න −0.8𝑃 + 0.6 𝑄 0.6 𝑑𝑥2
𝜕𝑄 𝐶 𝐴𝐸 𝜕𝑄 𝐷 𝐴𝐸 𝜕𝑄 𝐴𝐸 0 0
0 0
1 0.6𝐿 0.6𝐿 0.8𝐿 0.8𝐿 = (0.48𝑥0.6 − 0.48𝑥0.8)𝑃𝐿 → Δ = −0.096 𝑃𝐿
Δ𝑥𝐵 = 0.48𝑃𝑥1 ቤ + 0.64𝑄𝑥1 ቤ + −0.48𝑃𝑥2 ቤ + 0.36𝑄𝑥2 ቤ 𝑥𝐵
𝐴𝐸 0 0 0 0 𝐴𝐸
y yönünde B noktasının deplasmanı
𝐵 𝐵 0.6𝐿 0.8𝐿
𝜕𝑈𝑖 𝑁𝐵𝐶 𝜕𝑁𝐵𝐶 𝑁𝐵𝐷 𝜕𝑁𝐵𝐷 1
Δ𝑦𝐵 = =න 𝑑𝑥1 + න 𝑑𝑥2 = න 0.6𝑃 + 0.8𝑄 0.6 𝑑𝑥1 + න −0.8𝑃 + 0.6 𝑄 (−0.8) 𝑑𝑥2
𝜕𝑃 𝐶 𝐴𝐸 𝜕𝑃 𝐷 𝐴𝐸 𝜕𝑃 𝐴𝐸 0 0
1 0 0 𝑃𝐿
Δ𝑦𝐵 = (0.6𝑃)(0.6) 0.6𝐿 + (0.8𝑄)(0.6) 0.6𝐿 + −0.8𝑃 −0.8 0.8𝐿 + 0.6𝑄 −0.8 (0.8𝐿) → Δ𝑦𝐵 = +0.728
𝐴𝐸 𝐴𝐸
(+) çıkması P ile aynı yönde olduğunu gösterir.
Örnek5.2.8 Çözüm: Çubuğu, kesit tesirleri farklı olan 2 bölgeye ayırırız. Herbir bölgedeki iç
Dairesel kesitli ve L şeklinde bükülmüş tesirleri I-I ve II-II kesimleriyle statik dengeden aşağıdaki gibi buluruz.
çelik çubuğun C ucuna P düşey yükü 1. 𝐵ö𝑙𝑔𝑒 2. 𝐵ö𝑙𝑔𝑒
uygulanmıştır. II T2
M1 I M2
k2
k1 V2 II
II V1
2 I P
II
C noktasının düşey I Σ𝑀𝑧−𝑘1 = 0 Σ𝑀𝑧−𝑘2 = 0
1 P Σ𝑀𝑥−𝑘2 = 0
yöndeki çökmesini
I P. 𝑧1 + 𝑀1 = 0 P. 𝑥2 + 𝑀2 = 0
hesaplayınız. (Kesme P. 𝑏 − 𝑇2 = 0
kuvvetlerinin etkisini 𝑀1 = −P. 𝑧1 𝑀2 = −P. 𝑥2 𝑇2 = P. 𝑏
ihmal ediniz)
* V1 ve V2 kesme kuvvetlerinin etkisi ihmal edildiğinden bunları hesaplamaya gerek yoktur.
1nci castigliona teoremine göre C noktasının düşey yöndeki çökmesi:
𝜕𝑈𝑖 1 𝐵 𝜕𝑀1 1 𝐴 𝜕𝑀2 1 𝐴 𝜕𝑇2
5.33.a denkleminden: 𝑣𝐶 = = න 𝑀1 𝑑𝑧1 + න 𝑀2 𝑑𝑥2 + න 𝑇2 𝑑𝑥
𝜕𝑃 𝐸𝐼 𝐶 𝜕𝑃 𝐸𝐼 𝐵 𝜕𝑃 𝐺𝐽 𝐵 𝜕𝑃 2
3
1 𝑏 1 𝑎 1 𝑎 𝑃 𝑧1 3 𝑏 𝑃 𝑥2 3 𝑎 𝑃𝑏 2 𝑎 𝑃 3𝑎𝑏
= න −𝑃𝑧1 −𝑧1 𝑑𝑧1 + න −𝑃𝑥2 −𝑥2 𝑑𝑥2 + න 𝑃. 𝑏. 𝑏 𝑑𝑥2 = ቤ + ฬ + 𝑥2 ฬ → 𝑣𝐶 = 𝑏 3 + 𝑎3 +
𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0 𝐺𝐽 0 𝐸𝐼 3 0 𝐸𝐼 3 0 𝐺𝐽 0 3𝐸𝐼 𝐺𝐽
Kesitteki İç moment veya iç kuvvetlerin seçilen yönü castigliano yöntemindeki sonucu etkilemez. Çünkü kısmi türevlerle çarpıldığından üstteki
denklemde çarpımlar aynı işaret çıkar.
𝜕𝑇 𝜕𝑇
Örneğin üstteki çözümde T2 =Pb alındığı için 𝑇2 2 =Pb.(b) = Pb2 çıkar. T2 = -Pb zıt yönde alınsaydı 𝑇2 2 =-Pb.(-b) = Pb2 aynı sonuç çıkar.
𝜕𝑃 𝜕𝑃
Çözüm: A kayar mesnetinde normalde düşey yönde tepki
𝑦
Örnek 5.2.9 kuvveti oluşmaz. Fakat düşey yöndeki deplasmanı
𝑞𝑜 𝑎/3 2𝑎/3 hesaplamak için düşey yönde hayali bir Q kuvveti
2 𝑞𝑜 𝑎 koyulur. Son kısımda bu kuvvet sıfıra eşitlenir.
A C 𝑞𝑜
𝑥 2 Çubuğun statik dengesinden:
h 𝐹𝐴𝑥 A C 1
a Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝐹 𝐵𝑦 −𝑄 − 𝑞 𝑎=0
h 2 0
2 𝑞0 𝑎 𝑎
kesit → 𝐹 . 𝑎 − 𝐹 . 𝑎 − ( )=0
Σ𝑀𝐴 = 0 𝐵𝑦 𝐵𝑥
2 3
h a 1
𝑄(hayali kuvvet) 1 a
h 𝑞0 𝑎 𝑞0 𝑎
h Bu 2 eşitlikten: 𝐹𝐵𝑦 = +𝑄 ; 𝐹 = +𝑄
b 𝐵𝑥
3
2
ACB çerçevesi A ve B B 𝑞0 𝑎
B 𝐹𝐵𝑥 Σ𝐹𝑥 = 0 → 𝐹𝐴𝑥 = 𝐹𝐵𝑥 = +𝑄
y 𝐹𝐵𝑦 3
uçlarından şekilde görüldüğü
𝑁1 Çerçevenin BC ve AC bölgelerindeki kesit tesirlerini bulalım:
gibi mesnetlenerek, AC kısmı 𝑀1
𝑉1 Σ𝑀𝑧−𝑘1 = 0 → −𝑀1 − 𝐹𝐵𝑥 . 𝑦=0
lineer değişen yayılı kuvvete b
h k1
1 1 x 𝑞0 𝑎 𝜕𝑀1
maruz bırakılıyor. → 𝑀1 = − +𝑄 𝑦 → = −𝑦
z 3 𝜕𝑄
Buna göre, A (mesnet) ucunun düşey yer y
𝑞0 𝑎 𝜕𝑉1
Σ𝐹𝑥 = 0 → 𝑉1 = 𝐹𝐵𝑥 = +𝑄 → =1
değiştirmesini hesaplayınız. 𝐹𝐵𝑥 3 𝜕𝑄
B
(E=200GPa, b=20mm, h=80mm, a=1m, 𝐹𝐵𝑦 𝑞0 𝑎 𝜕𝑁1
Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑁1 = 𝐹𝐵𝑦 = +𝑄 → =1
2 𝜕𝑄
qo =2kN/m, G=80GPa) 3
Eğilme momenti M1 = Mz olduğundan atalet momenti: 𝐼1 = 𝐼 = 𝐼𝑍 = 𝑏ℎ ൗ12 alınır.
y 2
𝑥/3 𝑞0′ 𝑥 𝑥
2𝑎/3 Σ𝑀𝑘2 = 0 → −𝑀2 + 𝐹𝐵𝑦 . 𝑥 − 𝐹𝐵𝑥 . 𝑎 − . =0
𝑞0′ 𝑞′𝑜 𝑥 2 3
𝑞0 𝑀2 2
C x 1 1 𝑞0 𝑥 3 𝜕𝑀2
𝑀2 = 𝑞 𝑎+𝑄 𝑥− 𝑞 𝑎+𝑄 𝑎− → =𝑥−𝑎
A 𝑁2
𝑉2 k2 h 2 0 3 0 6𝑎 𝜕𝑄
x
𝑞𝑎 𝜕𝑁2
2 Σ𝐹𝑥 = 0 → 𝑁2 = 𝐹𝐵𝑥 = +𝑄 → =1
a 3 𝜕𝑄
𝑞0′ 𝑥 h
=
𝑞0 𝑎 𝑞0′ 𝑥 𝑞0 𝑎 𝑞0 𝑥 2 𝜕𝑉2
𝑥
B Σ𝐹𝑦 = 0 → 𝑉2 = −𝐹𝐵𝑦 + =− −𝑄+ → = −1
𝐹𝐵𝑥 2 2 2𝑎 𝜕𝑄
→ 𝑞0′ = 𝑞0 𝐹𝐵𝑦
𝑎
1.Castigliona teoremine göre 5.33.a denkleminden A noktasının düşey deplasmanı bulunur:
𝜕𝑈𝑖 1 𝑎 𝜕𝑀1 1 𝑎 𝜕𝑀2 𝑎

𝑁1 𝜕𝑁1 𝑎
𝑁2 𝜕𝑁2 𝑎
𝑉1 𝜕𝑉1 𝑎
𝑉2 𝜕𝑉2
𝑣𝐴 = = න 𝑀1 𝑑𝑦 + න 𝑀2 𝑑𝑥 + න . 𝑑𝑦 + න 𝑑𝑥 + න 𝑓𝑠 . 𝑑𝑦 + න 𝑓𝑠 . 𝑑𝑥
𝜕𝑄 𝐸𝐼1 0 𝜕𝑄 𝐸𝐼2 0 𝜕𝑄 0 𝐴𝐸 𝜕𝑄 0 𝐴𝐸 𝜕𝑄 0 𝐺𝐴 𝜕𝑄 0 𝐺𝐴 𝜕𝑄
𝑎 𝑎
1 1 1 1 2
𝑞0 𝑥 3
𝑣𝐴 = න (− 𝑞0 𝑎𝑦 − 𝑄) −𝑦 𝑑𝑦 + න [( 𝑞0 𝑎 + 𝑄)𝑥 − 𝑞0 𝑎 − 𝑄𝑎 − )(𝑥 − 𝑎)]𝑑𝑥 +
𝐸𝐼 0 3 0 2 3 6𝑎
𝑎 𝑎 𝑎 𝑎
1 1 1 𝑓𝑠 1 1 𝑞0 𝑥 2
+ න ( 𝑞 𝑎 + 𝑄). 1. 𝑑𝑦 + න ( 𝑞0 𝑎 + 𝑄). 1. 𝑑𝑥 + න ( 𝑞0 𝑎 + 𝑄). 1. 𝑑𝑦 + න (− 𝑞0 𝑎 − 𝑄 + )(−1)𝑑𝑥
𝐴𝐸 0 2 0 0 3 𝐺𝐴 0 3 0 2 2𝑎
…>>
73 5𝑞0 𝑎2 𝑞0 𝑎2
Sonuç olarak: 𝑣𝐴 = 4
𝑞 𝑎 + + 2𝑓𝑠 elde edilir.
360𝐸𝐼 0 6𝐴𝐸 3𝐺𝐸
Soruda verilen Sayısal değerleri yerine koyarsak: (E=200GPa, b=20mm, h=80mm, a=1m, qo =2kN/m, G=80GPa)
3 3
𝐼 = 𝑏ℎ ൗ12 = 20𝑥80 ൗ12 = 853333𝑚𝑚4 , 𝐴 = 𝑏ℎ = 20𝑥80 = 1600𝑚𝑚2 Tablo 5.1 den dikdörtgen için: 𝑓𝑠 =1.2
73 4
5𝑥2𝑥10002 2𝑥10002
𝑣𝐴 = 2𝑥1000 + + 2𝑥1.2
360𝑥200𝑥103 𝑥853333 6𝑥1600𝑥200𝑥103 3𝑥80𝑥103 𝑥200𝑥103
𝑣𝐴 = 2.376𝑚𝑚 + 0.0052𝑚𝑚 + 0.0001𝑚𝑚 → 𝑣𝐴 ≅ 2.381𝑚𝑚
(𝑣𝐴 )𝑀 (𝑣𝐴 )𝑁 (𝑣𝐴 )𝑉

Görüldüğü gibi N ve V kuvvetlerinin etkisi moment etkisi yanında ihmal edilebilecek mertebelerde çıkmaktadır.
y
5.33a denklemindeki I atalet momentinin indisi Eğilme iç momentinin indisi ile aynı
𝑀2 = 𝑀𝑍 h olmalıdır. 2-2 kesiminde M2 eğilme iç momenti sağ el kaidesine göre -z yönündedir.
x
b z 3
Bu durumda 𝐼2 = 𝐼 = 𝐼𝑍 = 𝑏ℎ ൗ12 olacaktır.

P
dx=?
ENERJİ METODLARI
5.2.c Castigliano Teoremleri-3
Eğrisel eksenli çubuk sistemleriyle ilgili
Örnek Problemler
Mukavemet II –Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 130
Enerji Metodları / Castigliano Teoremleri -3/ Eğrisel Eksenli Çubuk Sistemleriyle İlgili ÖRNEK PROBLEMLER
𝑀
Örnek 5.2.10 Çözüm: 𝑁
Şekildeki dairesel kesitli Önce dairesel kesitin geometrik özelliklerini hesaplarsak:
k
P 𝜃
ve dairesel formdaki
çubuğun F kuvveti 𝑉
Atalet Momenti: Kesitin Alanı: 𝑅 𝑑𝜃 h
etkisiyle B ucunun yatay
yer değiştirmesini 𝜋𝑑4 𝜋204 𝜋𝑑 2
𝜋20 2 𝜃 𝐹
4 ≅ 314𝑚𝑚2 𝑂 𝐵 𝐵′
hesaplayınız.(Tüm kesit 𝐼 = 64 = 64 ≅ 7854𝑚𝑚 , 𝐴=
4
=
4 ℎ = 𝑅. sin 𝜃 Δ𝑥𝐵
tesirlerini dahil ediniz.)
𝑎 𝜃 kadarlık bir kısımdan kesim yaparak, Statik dengeden kesit tesirlerini bulalım:
𝑎 Σ𝑀𝑘 = 0 → 𝐹. ℎ − 𝑀 = 0 → 𝑀 = 𝐹. ℎ = 𝐹. 𝑅. sin 𝜃 → (𝜕𝑀/𝜕𝐹 = 𝑅. sin 𝜃)

𝑅
𝐵 𝐹
Σ𝑃𝑥 = 0 →𝑃=𝐹
𝑂 𝐴
P kuvvetinin bileşenleri: N Normal kuvveti ve V Kesme kuvvetidir. (𝜕𝑉/𝜕𝐹 = cos 𝜃)
→ 𝑁 = 𝑃𝑠𝑖𝑛𝜃 = 𝐹𝑠𝑖𝑛𝜃 , 𝑉 = 𝑃𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝐹𝑐𝑜𝑠𝜃 (𝜕𝑁/𝜕𝐹 = sin 𝜃)
𝑎 − 𝑎 kesit 1nci castigliona teoremine göre şekil değiştirme sonucu B noktasının yatay yer değiştirmesi,
görünümü:
5.34.a denkleminden: 0
𝐿 𝐿 𝐿 𝐿
Verilenler: 𝜕𝑈𝑖 𝑁 𝜕𝑁 𝑉 𝜕𝑉 𝑀 𝜕𝑀 𝑇 𝜕𝑇
Δ𝑥𝐵 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔
(E=200GPa, R=150mm, 𝜕𝐹 𝐴𝐸 𝜕𝐹 𝐺𝐴 𝜕𝐹 𝐸𝐼 𝜕𝐹 𝐺𝐽 𝜕𝐹
0 0 0 0
d=20mm, F=3kN, G=80GPa)
(tablo 5.1’den dairesel kesit için kesit faktörü 𝑓𝑠 = 1.33 ) …>>
03.12.2023 Mukavemet II –Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 131
𝐿 𝐿 𝐿
𝜕𝑈𝑖 𝑁 𝜕𝑁 𝑉 𝜕𝑉 𝑀 𝜕𝑀
Δ𝑥𝐵 = =න 𝒅𝒔 + න 𝑓𝑠 𝒅𝒔 + න 𝒅𝒔
𝜕𝐹 𝐴𝐸 𝜕𝐹 𝐺𝐴 𝜕𝐹 𝐸𝐼 𝜕𝐹
0 0 0
1 1.33 1
Δ𝑥𝐵 = න (𝐹. sin 𝜃 ) sin 𝜃 (𝑅𝑑𝜃) + න (𝐹. cos 𝜃 ) c𝑜𝑠 𝜃 (𝑅𝑑𝜃) + න (𝐹. 𝑅. sin 𝜃 ) 𝑅. sin 𝜃 (𝑅𝑑𝜃)
𝐴𝐸 𝐺𝐴 𝐸𝐼
𝑀
2𝜋 𝐹𝑅 2𝜋 3 2𝜋 𝑁
𝐹𝑅 𝐹𝑅
Δ𝑥𝐵 = 2
න sin 𝜃𝑑𝜃+1.33 න cos 2
𝜃𝑑𝜃 + න sin2 𝜃𝑑𝜃
𝐴𝐸 0 𝐺𝐴 0 𝐸𝐼 0 P 𝜃 k
sin2 𝜃 cos2 𝜃 𝑉
𝑅 𝑑𝜃 h
𝐹𝑅 𝐹𝑅 3 2𝜋 1 − cos 2𝜃 𝐹𝑅 2𝜋 1 + cos 2𝜃 𝜃 𝐹
=( + )න 𝑑𝜃 +1.33 𝐺𝐴 න 2
𝑑𝜃 𝑂 𝐵 𝐵′
𝐴𝐸 𝐸𝐼 0 2 0
Δ𝑥𝐵
2𝜋 2𝜋
𝐹𝑅 𝐹𝑅 3 𝐹𝑅 2𝜋 2𝜋
𝐹𝑅 𝐹𝑅 3 sin 2𝜃 2𝜋 𝐹𝑅 sin 2𝜃 2𝜋
=( + ) න 𝑑𝜃 − න cos 2𝜃 𝑑𝜃 +1.33 න 𝑑𝜃 + න cos 2𝜃 𝑑𝜃 = ( + ) 𝜃− ቤ +1.33 𝜃 + ቤ
2𝐴𝐸 2𝐸𝐼 0 0 2𝐺𝐴 0 0 2𝐴𝐸 2𝐸𝐼 2 0 2𝐺𝐴 2 0
𝐹𝑅 𝐹𝑅 3 sin 4𝜋 𝐹𝑅 sin 4𝜋 𝜋𝐹𝑅 3 𝜋𝐹𝑅 𝜋𝐹𝑅

Δ𝑥𝐵 =( + ) (2𝜋 − ) − (0 − sin 0) +1.33 (2𝜋 + ) − (0 + sin 0) → Δ𝑥𝐵 = + + 1.33
2𝐴𝐸 2𝐸𝐼 2 2𝐺𝐴 2 𝐸𝐼 𝐸𝐴 𝐺𝐴
Değerler yerine koyulursa:
𝜋 3000𝑁 (150𝑚𝑚)3 𝜋(3000)(150) 𝜋(3000)(150) → Δ𝑥𝐵 = 20.347𝑚𝑚
→ Δ𝑥𝐵 = + + 1.33 = 20.25 + 0.0225 + 0.075
200000𝑀𝑃𝑎 7854𝑚𝑚4 (200000)(314) (80000)(314)
M’in etkisi N’in etkisi V’nin etkisi
P Çözüm:
Örnek 5.2.11 B nin yatay yer değiştirmesi sorulduğu için B noktasına bir yatay hayali Q kuvveti koyulur.
C Dolayısıyla denge sağlanması için A noktasında da zıt yönde bir Q kuvveti ortaya çıkacaktır.
P
𝑀1 𝐼
EI II C I 𝑁1
R 1
k1
2 I 𝑉1
A B II
O R 𝑅 a
Q B’ 𝜃
b 𝐵 𝐵′
Şekildeki yarı-dairesel kirişin B ucunda A B Q 𝑂 Q
O 𝑢𝐵
meydana gelen yatay sehimi ve eğim açısını 𝐼 𝑅
𝑢𝐵 P/2
hesaplayınız. (Normal ve Kesme kuvvetlerinin P/2 P/2 𝑎 = 𝑅 sin 𝜃, 𝑏 = 𝑅(1 − cos 𝜃)
etkilerini ihmal ediniz.)
1.Bölge I-I kesiminin sağ kısmının statik dengesi:
𝐼𝐼
𝑃 𝑃 𝑃
𝑀2 𝑁2 Σ𝑀𝑘1 = 0 → −𝑀1 + 𝑏 + 𝑄. 𝑎 = 0 → 𝑀1 = 𝑏 + 𝑄. 𝑎 → 𝑀1 = 𝑅 1 − cos 𝜃 + 𝑄. 𝑅 sin 𝜃
k2 2 2 2
𝑉2 2.Bölge II-II kesiminin sol kısmının statik dengesi:
e R
Q c 𝛼 𝑒 = 𝑅 sin 𝛼 , 𝑐 = 𝑅(1 − cos 𝛼)
A 𝑂 𝑃 𝑃
Σ𝑀𝑘2 = 0 → −𝑀2 + 𝑐 + 𝑄. 𝑒 = 0 → 𝑀2 = 𝑅 1 − cos 𝛼 + 𝑄. 𝑅 sin 𝛼
P/2 2 2
𝐼𝐼
𝑃 𝜕𝑀1 C
𝑀1 = 𝑅 1 − cos 𝜃 + 𝑄. 𝑅 sin 𝜃 → = 𝑅 sin 𝜃
2 𝜕𝑄
𝑃 𝜕𝑀2 𝑅 𝑑𝜃
𝑀2 = 𝑅 1 − cos 𝛼 + 𝑄. 𝑅 sin 𝛼 → = 𝑅 sin 𝛼 𝑅
2 𝜕𝑄
𝐴 𝐵 𝐵′
Soruda belirtildiği üzere N ve V iç kuvvetlerinin etkileri ihmal edilecektir. 𝑢𝐵
𝐶 𝐶
1 𝜕𝑀1 𝜕𝑀2
5.34a denkleminden B noktasının yatay deplasmanı: 𝑢𝐵 = න 𝑀1 𝑑𝑠 + න 𝑀2 𝑑𝑠
𝐸𝐼 𝐵 𝜕𝑄 𝐴 𝜕𝑄
𝜋ൗ 0 𝜋ൗ 0
1 2𝑃 2 𝑃
𝑢𝐵 = න [ 𝑅(1 − cos 𝜃) + 𝑄. 𝑅 sin 𝜃 ] 𝑅 sin 𝜃 𝑅𝑑𝜃 + න [ 𝑅(1 − cos 𝛼) + 𝑄. 𝑅 sin 𝛼 ] 𝑅 sin 𝛼 𝑅𝑑𝛼
𝐸𝐼 0 2 0 2
𝜋ൗ 𝜋ൗ
𝑃𝑅 3 2 2
𝑃𝑅 3 𝐶 𝐶 𝑃𝑅 3 𝑡 2 𝑚2
𝑢𝐵 = න (1 − cos 𝜃) sin 𝜃𝑑𝜃 + න (1 − cos 𝛼) sin 𝛼𝑑𝛼 → 𝑢𝐵 = න 𝑡𝑑𝑡 + න 𝑚𝑑𝑚 = (. + )
2𝐸𝐼 0 0 2𝐸𝐼 𝐵 2𝐸𝐼 2 2
𝐴
Değişken dönüşümü yaparsak: 𝑡 𝑑𝑡 𝑚 𝑑𝑚
𝑃𝑅 3 2 𝜋 Τ2 2 𝜋 Τ2 𝑃𝑅 3 𝑃𝑅 3
𝑢𝐵 = [(1 − cos 𝜃) ቤ +. (1 − cos 𝛼) ቤ ] = [(1 − 0)2 − (1 − 1)2 + 1 − 0 2
− (1 − 1) ]2
→ 𝑢𝐵 =
4𝐸𝐼 0 0 4𝐸𝐼 2𝐸𝐼

P
b-) C I 1
II
B nin eğim açısı: ilk ve son konumların teğetleri arasındaki açıdır. 5.34b
2
denkleminden bulunur. Bunun için ise B noktasına hayali bir dış M0 II I 𝜃𝐵
momenti koyarız. A daki sabit mesnet aslında moment tepkisi R
A B’
oluşturmaz. Fakat tüm sistemin dengesinin sağlanması için A noktasına B
O
da de zıt yönde bir dış M0 koymak gerekir. 𝑀0 𝑀0
P/2 P/2
teğet-1
1.Bölge I-I kesiminin sağ kısmı: 2.Bölge II-II kesiminin sol kısmı:
𝑀1 𝐼 Σ𝑀𝑘1 = 0
𝐼𝐼
𝑀2
k1 𝑁 𝑃𝑏 𝑐 = 𝑅(1 − cos 𝛼)
1 𝑁2 k2
𝑉1 → −𝑀1 + + 𝑀𝑂 = 0
2 𝑉2 𝑒 = 𝑅 sin 𝛼
a 𝑅 e
𝑃𝑏 R 𝑃𝑐
𝜃 b 𝐵 𝐵′ 𝑀1 = + 𝑀𝑂 A c 𝛼 Σ𝑀𝑘2 = 0 → 𝑀2 = + 𝑀𝑂
𝑂 𝑀0 2 𝑀0 𝑂 2
𝑅
𝑅 P/2 𝑃𝑅 𝐼𝐼
𝑀1 = 1 − cos 𝜃 + 𝑀𝑂 P/2 𝑃𝑅
𝐼 2 → 𝑀2 = 1 − cos 𝛼 + 𝑀𝑂
2
𝑎 = 𝑅 sin 𝜃, 𝜕𝑀1 𝜕𝑀2
=1 → =1
𝑏 = 𝑅(1 − cos 𝜃) 𝜕𝑀𝑂 𝜕𝑀𝑂
𝑃𝑅 𝐼𝐼 𝑃𝑅
𝑀1 = 1 − cos 𝜃 + 𝑀𝑂 𝑀2 = 1 − cos 𝛼 + 𝑀𝑂
2 2
k1 𝐼 𝑁2 k2
𝑉1 𝑁1 𝑉2
a 𝑅 e R
A c 𝛼
𝜃 b 𝐵 𝐵′
𝑀0 𝑂
𝑂 𝑀0 𝑅
𝑅 P/2 𝐼𝐼
𝐼 P/2
Kesme kuvvetleri (V1, V2) ve Normal iç kuvvetlerin (N1, N2) etkileri ihmal edilirse, 5.34.b denkleminden B noktasının eğimi:
𝜋ൗ 𝜋ൗ 𝜋ൗ 𝜋ൗ
1 2 𝜕𝑀1 2 𝜕𝑀2 1 2 𝑃𝑅 1 2 𝑃𝑅
𝜃𝐵 = න 𝑀1 𝑑𝑠 + න 𝑀2 𝑑𝑠 = 𝐸𝐼 න { 1 − cos 𝜃 + 𝑀𝑜 } 1. 𝑅𝑑𝜃 + න { 1 − cos 𝛼 + 𝑀𝑜 } 1. 𝑅𝑑𝛼
𝐸𝐼 0 𝜕𝑀𝑜 𝜕𝑀𝑜 0 2 𝐸𝐼 0 2
0
𝐴 𝐵
A ve B denklemlerinin tüm terimler ve integral sınırları aynı olduğundan: 𝐴=𝐵 → 𝜃𝐵 = 2𝐴
𝜋ൗ 𝜋ൗ 𝜋ൗ
𝑃𝑅 2 2 𝑃𝑅 2 2 2 𝑃𝑅 2 𝜋 Τ 2 𝑃𝑅 2 𝜋 𝑃𝑅 2
𝜃𝐵 = න 1 − cos 𝜃 𝑑𝜃 = න 𝜃𝑑𝜃 − න cos 𝜃 𝑑𝜃 = 𝜃 − sin 𝜃 ቤ = −1−0−0 → 𝜃𝐵 = (𝜋 − 2)
𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0 0 𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 2 2𝐸𝐼
Not: Benzer şekilde aşıkkında bulduğumuz 𝑢𝐵 deplasmanı da A ve B gibi eşit iki terime ayrılabilirdi.
Örnek 5.2.11 Çözüm: Çubuğu AB ve BC olmak üzere 2 kısma ayırırız

1 𝑀1 𝐼
I 𝑁1 𝑅 𝑑𝜃
k1
R P
I 𝑉1
P R
B 0 A
B 0 A A A’ 𝑅 x2
P 𝜃 P
B 0 𝑢𝐴 𝑂 k2 II
Şekildeki eğrisel çubukta, A II
𝐴 V2
II II 𝐼
h noktasının yatay sehimi ve eğim Σ𝑀𝑘1 = 0 𝑀2 Σ𝑀𝑘2 = 0
h
açısını hesaplayınız. (Kesme 2 −𝑀1 + 𝑃. 𝑅. sin 𝜃 = 0 −𝑀2 − 𝑃𝑥2 = 0
kuvveti ve normal kuvvetlerin → 𝑀2 = −𝑃𝑥2
C C → 𝑀1 = 𝑃. 𝑅. sin 𝜃
etkilerini ihmal ediniz)
𝐵 𝐶
1 𝜕𝑀1 𝜕𝑀2
A noktasının yatay sehimi 1nci Castigliona teoreminden: 𝑢𝐴 = න 𝑀1 𝑑𝑠 + න 𝑀2 𝑑𝑥2
𝐸𝐼 𝐴 𝜕𝑃 𝐵 𝜕𝑃
𝜕𝑀1 𝜕𝑀2
𝜕𝑃 𝜕𝑃
1 𝜋 1 ℎ
𝑃𝑅 3 𝜋 2 𝑃 ℎ
𝑢𝐴 = න 𝑃. 𝑅. sin 𝜃 𝑅. sin 𝜃 . 𝑅𝑑𝜃 + න (−𝑃𝑥2 )(−𝑥2 ) . 𝑑𝑥2 = න 𝑠𝑖𝑛 𝜃 𝑑𝜃 + න 𝑥2 2 . 𝑑𝑥2
𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0
0
3
𝑃𝑅 3 𝜋
1 − cos 2𝜃 𝑃 3 ℎ 𝑃𝑅 sin 2𝜃 𝜋 𝑃 3 𝑃𝑅 3
sin 2𝜋 𝑃 3 𝑃 𝜋𝑅 3 ℎ3
= න 𝑑𝜃 + 𝑥 ቤ = 𝜃− ฬ + ℎ = 𝜋− + ℎ → 𝑢𝐴 = ( + )
𝐸𝐼 0 2 3𝐸𝐼 2 0 2𝐸𝐼 2 0 3𝐸𝐼 2𝐸𝐼 2 3𝐸𝐼 𝐸𝐼 2 3
b-) A noktasının eğim açısını bulmak için yine A noktasına hayali bir tekil M0 dış eğilme momenti uygulanır. Bu durumda
öncelikle herbir bölgedeki iç momentleri tekrar hesaplamamız gerekir.
𝑀1
1 𝑁1 𝐼
I k1
𝜃𝐴 B
R
𝑉1 A P
I 0
𝑅
R A’ 𝜃 𝐴 P x2 𝑀0
A P 𝑂
B 0 II k2 II
𝑀0 𝐼 V2
II 𝑀0 𝑀2
II Σ𝑀𝑘1 = 0 Σ𝑀𝑘2 = 0
h
2 −𝑀1 + 𝑀0 + 𝑃. 𝑅. sin 𝜃 = 0 −𝑀2 − 𝑃𝑥2 + 𝑀0 = 0
𝜕𝑀1 𝜕𝑀2
C → 𝑀1 = 𝑀0 + 𝑃. 𝑅. sin 𝜃 → =1 → 𝑀2 = 𝑀0 − 𝑃𝑥2 → =1
𝜕𝑀𝑜 𝜕𝑀𝑜
A noktasının eğimi yine 1nci Castigliona teoreminden (5.33.b ve 5.34.b denklemlerinin birleşiminden) bulunur:
1 𝜕𝑀1 1 ℎ
𝜕𝑀2 1 0 1 ℎ 0
𝜃𝐴 = න 𝑀1 . 𝑑𝑠 + න 𝑀 . 𝑑𝑥2 = න(𝑀𝑜 + 𝑃. 𝑅. sin 𝜃) 1. 𝑅𝑑𝜃 + න 𝑀𝑜 − 𝑃𝑥2 1. 𝑑𝑥2
𝐸𝐼 𝜕𝑀𝑜 𝐸𝐼 0 2 𝜕𝑀𝑜 𝐸𝐼 𝐸𝐼 0
1 𝜋
𝑃. 𝑥2 2 ℎ 𝑃𝑅 2 𝜋 𝑃. ℎ2 𝑃𝑅 2 𝑃. ℎ2 𝑃
2
= 𝑃𝑅 න sin 𝜃 𝑑𝜃 − ቤ = (− cos 𝜃) ฬ − =− (−1 − 1) − → 𝜃𝐴 = (4𝑅 2 − ℎ2 )
𝐸𝐼 0 2𝐸𝐼 0 𝐸𝐼 0 2𝐸𝐼 𝐸𝐼 2𝐸𝐼 2𝐸𝐼

Örnek 5.2.12 (Video 5.2.c - Örnek 4) Tüm ders anlatım videolarına : www.mehmetzor.com sitesinden veya youtube kanalından erişebilirsiniz.
ABC çerçevesi, A noktasından ankastre ve C ucundan sabit mesnetle
2R P
desteklenerek B noktasına düşey P kuvveti uygulanmıştır. Buna göre
A B 𝐸𝐼 (a) C noktasındaki mesnet tepkilerini bulunuz.
(b) B noktasında meydana gelen düşey yer değiştirmeyi hesaplayınız.
R 𝑃𝑅 3
Cevaplar: a-) 𝐶𝑥 = 0.233𝑃 , 𝐶𝑦 = 0.519𝑃 b-) 𝛿𝐵𝑦 = 0.3503
C 𝐸𝐼

Cevaplı Sorular
Soru-1 Soru-2 Soru-3
P A
z P
R
A O B y
B
y x
R
B
A
O C x P
x-y düzlemindeki yarı dairesel çubuk, A
ucundan ankastredir ve B ucuna düşey
Şekildeki eğrisel çubuğa B yönünde P P kuvveti uygulanmaktadır. Buna göre,
Şekildeki yarı dairesel kirişin C ucunun
düşey kuvveti etki ediyor. Buna göre, B B ucunun düşey sehimini hesaplayınız.
düşey yer değiştirmesini hesaplayınız.
noktasının düşey yer değiştirmesini
𝜋𝑃𝑅 3 3 1
(sehimini) hesaplayınız. 𝐶𝑒𝑣𝑎𝑝: 𝑣𝐵 = +
2 𝐺𝐽 𝐸𝐼
𝑃𝑅 3 3𝜋𝑃𝑅 3
𝐶𝑒𝑣𝑎𝑝: 𝑣𝐶 = 4 + 𝜋 𝐶𝑒𝑣𝑎𝑝: 𝑣𝐵 =
4𝐸𝐼 2𝐸𝐼

m
h
ENERJİ METODLARI
5.3 ELASTO KİNETİK ETKİLER

(Çarpma Sonucu Oluşan, Gerilme- Şekil Değiştirme Hesapları)

Enerji Metodları / Elasto Kinetik / Çarpma Sonucu Oluşan Gerilme Şekil Değiştrme Hesaplamaları
Bu Bölümde Amacımız: Bir katı cismin üzerine aniden düşen veya uygulanan bir ağırlık sonucunda cisimde oluşan gerilme
ve şekil değiştirmeleri hesaplamak ve statik durumdaki değerlerle karşılaştırmaktır. Konu örnekler üzerinden anlatılacaktır.
Genel Çözüm mantığı: Düşürülen kütle ilk enerjisi ile diğer cisme çarpar ve bir çarpma kuvveti oluşur. Bu kuvvetin çarpılan
cisimde yaptığı iş, çarpılan cisimde şekil değiştirme enerjisine dönüşür. Sonuç olarak çarpan cismin ilk enerjisi çarpılan cisimde
şekil değiştirme enerjisi olarak depolanır. Bir kısım enerji çarpışma sırasında kaybolabilir ancak bu ihmal edilir.
Örnek 5.3.1 Çözüm: M kütlesi çubuğa çarptığında, 𝑏𝑖𝑟 çarpışma kuvveti oluşur. Kuvvet sıfırdan itibaren
lineer olarak diyagramdaki gibi artar. Son konumda kuvvet 𝑃𝑑 ve çökme 𝛿𝑑 değerlerine ulaşır.
M
A h M M kütlesinin İlk konumundaki potansiyel enerjisi: 𝑈1 = 𝑀𝑔(ℎ + 𝛿𝑑 ) (5.21)
h 1
𝑃𝑑 çarpışma kuvvetinin yaptığı iş : 𝑈𝑑 = 𝑃 .𝛿 (5.22)
𝛿𝑑 2 𝑑 𝑑
1
m, E 𝑃𝑑 Son konumda şekil değiştirme enerjisi: 𝑈2 = 𝑈𝑑 = 𝑃𝑑 . 𝛿𝑑
2
𝑃𝑑 . 𝐿
Eksenel yüklemede de çökme miktarı: 𝛿𝑑 = (5.23)
𝐴𝐸
(Muk .1- 3.3.a denklemi ile aynıdır) (Dinamik çökme miktarı)
m, E
Boyutu ihmal edilebilen M Statik yükleme olsaydı :
kütleli bir cisim, m kütlesine, M kütlesi çubuk üzerine yavaşça koyulursa,
𝑃
E elastik modülüne ve A statik yükleme söz konusu olur ve eksenel 𝑃 = 𝑃𝑠 = 𝑀𝑔
kesitine sahip bir çubuğun 𝑃𝑑 1
bası kuvveti ağırlık kuvvetine eşit olur.
𝑈2 = 𝑃𝑑 . 𝛿𝑑
üzerine h yükseklikten 2 𝑀𝑔𝐿 (5.24)
düşürülüyor. Çubuktaki Bu durumda : → 𝛿𝑠 =
𝐴𝐸
çökme miktarını hesaplayınız. ∆𝐿 (statik çökme miktarı)
𝛿𝑑
Dinamik Yüklemede yani çarpmadaki enerji dengesini düşünürsek: 𝑈1 − 𝑈ç = 𝑈2 (5.25)
𝑈ç :çarpışma sırasında kaybolan enerjidir. 𝑈ç ≈ 0 kabul edilir. Bu durumda enerji korunur: 𝑈1 = 𝑈2 (5.26)
1
5.21 ve 5.22 denklemleri 5.26 denkleminde yerine koyulursa: 𝑀𝑔 ℎ + 𝛿𝑑 = 𝑃𝑑 . 𝛿𝑑
2
𝐴𝐸 1 𝐴𝐸
5.23 denkleminden → 𝑃𝑑 = 𝛿𝑑 → 𝑀𝑔 ℎ + 𝛿𝑑 = 𝛿𝑑 .𝛿
𝐿 2 𝐿 𝑑
Son eşitliği düzenlersek: 𝐴𝐸𝛿𝑑 2 − 2𝑀𝑔𝐿𝛿𝑑 − 2MgLh = 0
2nci derecedeki bu son −𝑏 ± 𝑏 2 − 4𝑎𝑐 2𝑀𝑔𝐿 ± (−2𝑀𝑔𝐿)2 −4𝐴𝐸(−2𝑀𝑔𝐿)

denklemin köklerini hesaplarsak: 𝛿𝑑1,2 = =
2𝑎 2𝐴𝐸
2
𝑀𝑔𝐿 𝑀𝑔𝐿 𝑀𝑔𝐿 2
2ℎ
= ± + 2ℎ = 𝛿𝑠 ± 𝛿𝑠 + 2ℎ𝛿𝑠 = 𝛿𝑠 1 ± 1 +
𝐴𝐸 𝐴𝐸 𝐴𝐸 𝛿𝑠
(Denk.5.24)’den Statik çökme miktarı: 𝛿𝑠
2ℎ
Bulunan köklerden pozitifi alınmalıdır. Buna göre: çarpma sonucu çökme miktarı: 𝛿𝑑 = 𝛿𝑠 1 + 1 + (5.27)
𝛿𝑠
𝛿𝑑 2ℎ (5.28)
Dinamik çarpan: 𝜙= = 1+ 1+
𝛿𝑠 𝛿𝑠
𝛿𝑑 = 𝜙. 𝛿𝑠 (5.29)
Püf Noktası: Farklı yükleme tipleri için aynı analiz yapılırsa 5.24 nolu denklem ( 𝛿𝑠 formülü) değişir fakat 5.28 ve 5.29 denklemleri değişmez
𝑃𝑑 . 𝐿 𝑃𝑠 . 𝐿
5.29 denklemini açarsak: =𝜙 Dinamik ve statik yüklemelerdeki kuvvetler için: → 𝑃𝑑 = 𝜙𝑃𝑠 (5.30)
𝐴𝐸 𝐴𝐸
𝜎𝑑 𝜎𝑠
𝑃𝑑 𝑃𝑠
5.30 denkleminin her iki tarafını A alanına bölersek: → =𝜙
𝐴 𝐴
Dinamik ve Statik yüklemelerdeki normal gerilmeler için: 𝜎𝑑 = 𝜙𝜎𝑠 (5.31)
Özel bir durum: 𝑀 sıfır yükseklikten aniden bırakılırsa:

A M 2ℎ
ℎ = 0 → 5.28 denkleminden dinamik çarpan: 𝜙 = 1+ 1+ →𝜙=2
𝛿𝑠
m, E 5.31 denkleminden: 𝜎𝑑 = 𝜙𝜎𝑠 = 2𝜎𝑠 (gerilme statik duruma göre 2 katı çıkıyor)
5. 29 denkleminden: 𝛿𝑑 = 𝜙. 𝛿𝑠 = 2𝛿𝑠 (çökme miktarı statik duruma göre 2 katı çıkıyor)
Çarpışma sırasında kaybolan enerji (𝑈ç ) ihmal edilemezse:

2ℎ
Dinamik çarpan denklemine 𝜉 terimi gelir. Şöyle ki: 𝜙 = 1+ 1+𝜉 (5.32)
𝛿𝑠
kısi
1
0≤𝜉≤1 olup 𝜉 şu denklemle hesaplanır: 𝜉= (5.33)
1+𝑚 𝑀
Çarpılan cismin kütlesi ihmal edilebilirse (𝑚 ≈ 0) , 5.33 denkleminden 𝜉 = 1 bulunur. 5.32 ve 5.28 denklemleri aynı olur.
Bu kaybolan enerji 𝑈ç nin ihmal edilebileceği anlamına gelir. (𝑈ç ≈ 0)
Örnek 5.3.2 y
M 𝑐 𝑑
Bir ucu ankastre olan 2kg kütleli kirişin serbest ucuna
boyutları ihmal edilebilen bir M kütlesi h m h z
b
𝑐 L
yüksekliğinden bırakıldığında kirişte oluşan E B x
maksimum gerilmeyi a-) kiriş kütlesini ihmal ederek,
A a
b-) kiriş kütlesini ihmal etmeden hesaplayınız.
(M=20kg, m=2kg, L=2m, h=20cm, a=4cm, b=8cm, E=200GPa)
Çözüm: Statik yükleme Durumu olsaydı: (M yavaşça B noktasına koyulursa): Dinamik Yükleme Durumu
y
𝑎𝑏 3 40𝑥803 (M kütlesi h yüksekliğinden bırakılırsa):
L M B x 𝐼𝑧 = 𝐼 = = a-) m ihmal edilirse 𝜉=1 ve enerji korunur.
A 12 12
Dinamik çarpan: Denk 5.28’den)
𝑃𝑠 = 𝑀𝑔 𝛿𝑠 (Eğilme momenti z
𝑀𝑧 yönünde olduğu için)
x 2ℎ 2𝑥200
𝜙 = 1+ 1+ = 1+ 1+ = 17.2
→ 𝐼 = 1706667𝑚𝑚 4 𝛿𝑠 1.53
−𝑀𝑔𝐿 𝜎𝑑𝑚𝑎𝑥 = 𝜙𝜎𝑠𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑥𝑐 = 17.2𝑥9.2 = 158.23𝑀𝑃𝑎

M kütlesinin boyutları ihmal edilebildiği için Ps kuvvetini B ucunun çökmesi:
b-) m ihmal edilmezse enerji kaybı hesaba katılır.
sanki B uç noktasına etki eder gibi düşünebiliriz. (Örnek 3.2.1’de bulunmuştu.)
1 1
Maksimum gerilme A ucundaki kesitte y koordinatı 𝑃𝑠 𝐿3
𝑀𝑔𝐿 3 Denk. 5.33’ den: 𝜉= 𝑚 = 2 = 0.91
1 + 1 +
b/2 olan noktalarda (üst çizgi boyunca) oluşur: 𝛿𝑠 = = 𝑀 20
3𝐸𝐼 3𝐸𝐼 Denk. 5.32’ den:
𝑀𝑧−𝐴 (−𝑀𝑔𝐿)
𝜎
Muk.1 Denk. 5.1’den: 𝑠𝑚𝑎𝑥 = − 𝑦𝑐 = − 𝑦𝑐 20𝑥9.81𝑥20003
𝐼𝑧 𝐼𝑧 𝛿𝑠 = 2ℎ 2𝑥200
3
3𝑥200𝑥10 𝑥1706667 𝜙 = 1 + 1 + 𝜉 = 1 + 1 + 0.91 = 16.4
(−20𝑥9.81𝑥2000) 𝛿𝑠 1.53
𝜎𝑠𝑚𝑎𝑥 = − 𝑥40 = 𝜎𝑥𝑐 = 𝜎𝑥𝑑 = 9.2𝑀𝑃𝑎
1706667 → 𝛿𝑠 = 1.53𝑚𝑚
𝜎𝑑𝑚𝑎𝑥 = 𝜙𝜎𝑠𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑥𝑐 = 16.4𝑥9.2 = 150.88𝑀𝑃𝑎
Çözüm: I nolu direk için

Örnek5.3.3 M Statik yükleme olsaydı
A1 h
M 𝛿𝑠 M kütlesi yavaşça I nolu direğin üstüne bırakılırsa statik
M kütleli cisimler, I nolu yükleme söz oluşurdu.
kademesiz ve 2 nolu 𝑀𝑔 Statik çökme miktarını hesaplarsak:
kademeli direklerin 𝜎𝑠
üzerine aynı h L I 𝜎𝑠
𝑃𝑠 . 𝐿 𝑀𝑔. 𝐿 50𝑥9.81𝑥2000
𝑃𝑆 = 𝑀𝑔 𝛿𝑠 = = = = 0.012𝑚𝑚
yüksekliğinden bırakılıyor. 𝐴𝐸 𝐴1 𝐸 1000𝑥80000
Direkler aynı malzemeden
imal edilmiş olup, 𝑀𝑔 50𝑥9.81
kütleleri ihmal edilebilir. Statik yükleme gerilmesi: 𝜎𝑠 = = = 0.4905𝑀𝑃𝑎
𝐴1 1000
Buna göre direklerde
oluşan maksimum M Dinamik Yükleme:
gerilmeleri hesaplayınız. M h
𝛿𝑑 = 𝜙1 𝛿𝑑 M kütlesi h mesafesinden bırakılır.
A1 h
Direklerin kütleleri ihmal edildiği için enerji korunur. (𝜉=1)
𝜎𝑑 𝜎𝑑 = 𝜙1 𝜎𝑠
L=2m, h=20cm,
L1=1m, L2=1m, L1 2ℎ 2𝑥200
𝑃𝑑1 = 𝜙1 𝑃𝑠1 Dinamik çarpan: 𝜙1 = 1 + 1 +
M=50kg, A1=10cm2, A2 II 𝛿𝑠
= 1+ 1+
0.012
= 183.57
A2=50cm2, direkler
için E=80GPa L2 (5.31 denkleminden)
Dinamik yükleme gerilmesi: 𝜎𝑑 = 𝜙1 . 𝜎𝑠 = 183.57𝑥0.4905 → 𝜎𝑑 = 90.04𝑀𝑃𝑎
Dinamik yükleme çökmesi: 𝛿𝑑 = 𝜙1 𝛿𝑠 = 183.57 𝑥 0.012 → 𝛿𝑑 = 2.2𝑚𝑚

II nolu direk için (Direği iki bölgeye ayırırız.)

Statik yükleme:
M
M
h M 𝑀𝑔
A1 1
1 𝑀𝑔
L=2m, h=20cm,
1 2
L1=1m, L2=1m, L1
M=50kg, A1=10cm2, A2 II 𝑃𝑠1 = 𝑀𝑔
A2=50cm2, direkler 𝑃𝑠2 = 𝑀𝑔
için E=80GPa 2
L2 Statik çökme miktarı herbir bölgenin çökmelerinin toplamıdır.
𝑃𝑠1 . 𝐿 𝑃𝑠2 . 𝐿 𝑀𝑔 𝐿1 𝐿2 50𝑥9.81 1000 1000

𝛿𝑠 = + = + = + = 0.00735𝑚𝑚
𝐴1 𝐸 𝐴2 𝐸 𝐸 𝐴1 𝐴2 80𝑥1000 1000 5000
𝑀𝑔 50𝑥9.81
Statik yükleme için max. gerilme: 𝜎𝑠𝑚𝑎𝑥 = = = 0.4905𝑀𝑃𝑎 (İç kuvvet bölgelerde aynı olduğu için kesiti küçük
𝐴1 1000 olan 1 nolu bölgede max. gerilme çıkar.)
Dinamik yükleme:
Dinamik çarpan: Dinamik yükleme gerilmesi: Dinamik yükleme çökmesi:
2ℎ 2𝑥200 𝜎𝑑𝑚𝑎𝑥 = 𝜙2 . 𝜎𝑠𝑚𝑎𝑥 = 234.3𝑥0.4905 𝛿𝑑 = 𝜙2 𝛿𝑠 = 234.3 𝑥 0.00735

𝜙2 = 1 + 1 + = 1+ 1+ = 234.3
𝛿𝑠 0.00735
→ 𝜎𝑑𝑚𝑎𝑥 = 114.92MPa → 𝛿𝑑 = 1.72𝑚𝑚

Cevaplı Sorular
Soru-1 Soru-2
Alt kısmı zemine sabitlenmiş bir

Alüminyum borunun üzerine h = 0
yükseklikten, 600kN luk bir yük
aniden bırakılıyor. Alüminyum Bir çelik kirişin ortasına 10mm yükseklikten
boruda oluşan çökme miktarını 80 kg lık bir kütle düşürüldüğünde, kirişte
bulunuz. Çarpışma sırasındaki enerji oluşacak maksimum normal gerilmenin yerini
kaybını ihmal ediniz. (EAl= 70GPa) ve şiddetini hesaplayınız. (Çelik için:
E=200GPa).
Cevap: 1.19 mm
Cevap: orta kesitte, 143.5MPa

(Buckling of Columns)
6.a KOLONLARIN
BURKULMASI-1
(Örnekli Konu Anlatımı - Euler ve Tetmajer Formülleri)
149
03.12.2023 Mukavemet II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor
Kolonların Burkulması -1/ Örnekli Konu Anlatımı
6.1 Kolon Nedir?: Kesilmiş bir kolon .

Düşey eksenli taşıyıcı çubuk
elemanlara kolon denir. Yapıların
Çelik
statiğinde ve sağlamlığında hayati kolon
önem taşıyan kolonlar genellikle ekseni

yönünde bası yüklerine maruz kalır.
(a) (b) (c)

Şekil 6.1
6.2 Burkulma Nedir?
Bir kolonun (veya bir çubuk elemanın) ekseni yönünde bası yüküne maruz kalması sonucu, akma (veya
gevrek malzemelerde kırılma) sınırından önce, yanal olarak eğilmesine burkulma denir.
Bu sebeple bu tip çubukların tasarımı yapılırken, sadece akma/kırılma sınırı değil burkulma sınırının da
göze alınması son derece önemlidir.
İşte bu konuda amacımız, kolonların burkulma sınırlarını (kritik burkulma yüklerini) teorik olarak
hesaplamamızı sağlayacak formüllerin çıkarılmasıdır. Son kısımda çeşitli örneklerle konu pekiştirilecektir.
Şekil 6.2
03.12.2023 Mukavemet II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor 150
6.3 Kolonların Sınıflandırılması :

Kolonları hasar şekillerine göre (akma veya burkulma durumuna göre ) kalın ve ince kolon olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
a-) Kalın Kolonlar b-) İnce Kolonlar

Bir kolon yeterince kalınsa, bası yükünü Bir kolon yeterince ince ise, eksenel bası yükü sonucunda akma sınırına ulaşmadan
akma sınırına kadar taşır. P önce yanal olarak eğilir yani burkulur.
P Pkr P P ≥ Pkr
Akmadan önce: Burkulmadan önce:
𝑃 𝑃
𝜎= 𝜎=
𝐴 𝐴
Burkulmadan önce Akmadan önce deflection

Akma Anında: Burkulma Anında:
𝑃𝑎𝑘 𝑃𝑘𝑟
𝜎 = 𝜎𝑎𝑘 = 𝜎 = 𝜎𝑘𝑟 = (6.1)
𝐴 𝐴
𝜎𝑘𝑟 :Burkulma 𝜎 < 𝜎𝑘𝑟 𝜎 ≥ 𝜎𝑘𝑟
(𝜎𝑘𝑟 > 𝜎𝑎𝑘 ) (𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑎𝑘 )
anındaki gerilme
Şekil 6.4 Şekil 6.5a Şekil 6.5b
Şekil 6.3
Bu durumda ise mukavemet hesapları burkulma sınırına göre yapılmalıdır.
Bu durumda mukavemet hesapları akma
• Bunun için ise kolonun kritik burkulma yükü (Pkr) veya gerilmesi 𝜎𝑘𝑟 hesaplanabilmelidir.
sınırına göre yapılır. • Kritik yüklerin hesabı malzeme özelliklerinden başka kolon boyutlarıyla da yakından ilişkilidir.
Not: Gevrek kolonlarda akma çok az miktardadır. Bu • Genel anlamda ise kolon tasarımı hem bası hem burkulma dikkate alınarak yapılmalıdır.
sebeple akma sınırı yerine kırılma anı dikkate alınır. • Bundan sonra bu tespitlerin teorik olarak nasıl yapıldığı anlatılacaktır…>>
6.4. Burkulma ile İlgili Püf Noktalar:
1. Akma Gerilmesi 𝜎𝑎𝑘 sadece malzeme cinsine bağlı olmasına rağmen; Burkulma gerilmesi 𝜎𝑘𝑟 malzeme cinsine,
geometriye ve sınır şartlarına bağlı değişiklik gösterir.
2. Akma Gerilmesi 𝜎𝑎𝑘 sadece deneysel olarak bulunabilir, Burkulma gerilmesi 𝜎𝑘𝑟 ise deneysel ölçümlerin yanısıra
teorik olarak da hesaplanabilir.
3. Burkulmada bası yükleri ve bası gerilmeleri söz konusudur ancak hesaplamalarda işaretleri + olarak alınır.
4. Sınır şartlarına bağlı olarak çubuğun burkulması farklı

modlarda gerçekleşebilir ve herbir modda kiriş farklı bir
deformasyon şekline sahip olabilir. Genel anlamda en
kolay 1nci modda burkulur. Herbir mod için farklı bir
kritik burkulma yükü söz konusudur.
5. Düzlemlere göre sınır şartı farkı yoksa, kolon öncelikle minimum

asal atalet ekseni etrafında dönmeye çalışır yani burkulur.
(Bu madde 6.1.1 konusunda daha detaylı açıklanmıştır. ) (a) (b) (c)
Şekil 6.6
03.12.2023 152
Mukavemet II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor
Kolonların Burkulması -1/ Örnekli Konu Anlatımı 𝜎
6.5 Elastik Eğri Benzeşimi ile Euler Burkulma Yaklaşımı 𝜀
• Bu yaklaşım, eğilmeye maruz kirişlerin elastik eğrisindeki kabul ve denklemleri esas alır, Euler orantı sınırı
• Eksenel yüklerdeki burkulmayı, yanal bir elastik eğri gibi düşünür ve 𝜎𝑝
𝜎𝑎𝑘
• Kritik burkulma yüklerini farklı sınır şartları için hesaplamamızı sağlar. Şekil 6.10
• Bu hesaplamalar Hooke kanunun geçerli olduğu orantı sınırına kadar (bası eğrisinin doğrusal kısmı için)geçerlidir.
3.1 nolu Elastik Eğri konusunda Kirişin şekil değiştirmemiş hali dikkate alınırsa Euler yaklaşımında:
anlatıldığı üzere düşey yüklü bir kiriş • Kirişin elastik eğrisinin şekil değiştirmiş
* Eğilme iç momenti M’in üzerinde P’nin etkisi yoktur.
düşünelim. Bu kirişe ayrıca eksenel hali dikkate alınır.
* Eğilme ve elastik eğri konularında bu kabul yapılmıştır.
yatay bir P kuvveti etki etsin.: • Sadece kiriş ekseni doğrultusunda P bası
I kuvveti olduğunu kabul edilir.
F ∆𝐹 𝑀 = 𝐴𝑦 𝑥 − 𝐹. ∆𝐹
P 𝑁 𝑃 𝑃
Şekil 6.8 kiriş
𝑥 𝑉
Ay I I
Şekil 6.11a
𝑃𝑐𝑟 =?
y P
r Kirişin şekil değiştirmiş hali dikkate alınırsa Kolon
y 𝑀 = P. y
F I * M’in üzerinde P’nin etkisi vardır. Şöyleki: 𝑥 𝑁
P A B x ∆𝐹 I Şekil 6.11b I
y F
P Kirişi boylamasına çevirirsek
𝑥 kolon elde ederiz.
I
y 𝑃𝑐𝑟
Elastik eğri Ay Kolonlar için de Euler
Şekil 6.7 𝑥 𝑁 yaklaşımı aynen geçerli olur. Şekil 6.11c
𝑉
Şekil 6.9
𝑀 = 𝐴𝑦 𝑥 − 𝐹. ∆𝐹 + P. y Şimdi Euler yaklaşım mantığından
3.1 denkleminden 1 𝑑2 𝑦 𝑀(𝑥) I
Kirişin eğriliği: = = hareketle farklı sınır şartlarına sahip
𝑟 𝑑𝑥 2 𝐸𝐼 *3.1 denklemi yukarıdaki her iki durum için de geçerlidir. kolonlar için P yüklerini elde edeceğiz…>>
cr
x
6.6 Farklı Durumlar için Euler Burkulma Formülleri
kesit ℎ>𝑏 P
6.6.1 Alt ve üst uçları küresel mafsallı ve üst ucu ayrıca kayabilir kolon
z
L uzunluğunda, P eksenel kuvvetine maruz kolon düşünelim . Kesit simetriktir ve asal atalet ℎ𝑏 3
𝐼𝑧 = B
h y 12
eksenleri z ve y dir. Iz < Iy dolayısıyla minimum asal atalet momenti Imin = Iz =I olur. Kolon bu
𝑏ℎ3
düzlemde z ekseni etrafında döner yani burkulur ve y yönünde bir yanal deplasman oluşur. b 𝐼𝑦 =
12
I-I kesiminin şekil değiştirmiş halinin dengesinden Σ𝑀𝑐 = 0 → 𝑃. 𝑦 + 𝑀 = 0 → 𝑴 = −𝑷 𝒚
x P
𝟐 𝑷𝒚
𝒅 𝒚 𝑴 𝑷
3.1 denkleminden: → = 𝒚 ′′
= = − ; = 𝒌𝟐 olarak tanımlarsak M L
𝒅𝒙𝟐 𝑬𝑰 𝑬𝑰 𝑬𝑰 I I y
y c
′′ 𝟐
𝒚 +𝒌 𝒚=𝟎
x
Bu sabit katsayısı homojen diferansiyel denklemin genel çözümü: 𝒚 = 𝑨𝒄𝒐𝒔𝒌𝒙 + 𝑩𝒔𝒊𝒏𝒌𝒙 şeklindedir.
A ve B sabitlerini sınır şartlarından bulabiliriz: Mesnetlerde bir yanal deplasman olmayacağından; A A y
x=0 için 𝑦 = 0 = 𝐴 cos(𝑘0) + 𝐵 sin(𝑘0) = 𝐴. 1 + 0 --------> A=0 P
Şekil 6.12
Burada B sıfır olamaz (B≠0). Çünkü A=0 olduğundan her durumda y=0 çıkar ki burkulmanın
x=L için 𝑦 = 0 = 𝐵sin 𝑘𝐿 = 0 --> B sin(kL)=0
hiçbir zaman olmayacağı anlamına gelecektir ki bu da olamaz. O halde sin(kL)=0 olmalıdır.
𝑃𝑘𝑟
P yavaş yavaş arttırılır, k değeri de artar ve P= Pkr değerine eriştiğinde burkulma oluşur ve burkulma anında: 𝑘 2 = ve sin(kL)=0 olur.
𝐸𝐼
Bu durumda kL=π, 2π,….,nπ değerlerinden birisi olmalıdır. π2 EI
2
(burkulma mod numarası: n=1, 2, 3,…. ) n nolu modda burkulma yükü: Pkr−n =n (6.2)
L2
𝑛𝜋 𝝅𝟐 𝑃𝑘𝑟 𝜋 2 𝐸𝐼
kL= nπ alınırsa: 𝑘= 𝟐 𝟐
→𝒌 =𝒏 𝟐 = İlk modda ( n = 1) 𝑃𝑘𝑟−1 = 2 (6.3)
𝐿 𝑳 𝑬𝑰 𝐿
n değeri sınır şartlarına göre değişir. 2nci modda ( n = 2) 𝑃𝑘𝑟−2 = 22 𝑃𝑘𝑟−1 = 4𝑃𝑘𝑟−1
x P
6.6.2 Alt ucu ankastre, üst ucu serbest kolon x P
δ δ
I-I kesiminin şekil değiştirmiş halinin üst kısmının dengesinden: 𝛴𝑀𝑒 = 0 → −𝑃(𝛿 − 𝑦) + 𝑀 = 0 B
𝑑2 𝑦 𝑀 𝑃(𝛿 − 𝑦)
𝑀 =𝑃 𝛿−𝑦 3.1 denkleminden: 2
= 𝑦 ′′ = = yazılabilir.
𝑑𝑥 𝐸𝐼 𝐸𝐼
𝑃
Burada yine: = 𝑘 2 alınırsa: 𝑦 ′′ + 𝑘 2 𝑦 = 𝑘 2 𝛿 (sabit katsayısı homojen dif. denklem) L
𝐸𝐼 I
y I y
e M
y
Bu dif. denklemin genel çözümü: 𝑦 = 𝐶𝑐𝑜𝑠𝑘𝑥 + 𝐷𝑠𝑖𝑛𝑘𝑥 + 𝛿 (sehim denklemi) P
𝑦 ′ = −𝐶𝑘𝑆𝑖𝑛𝑘𝑥 + 𝐷𝑘𝐶𝑜𝑠𝑘𝑥 (eğim denklemi) x
Ankastre uçta eğim ve sehim sıfırdır:
𝑑𝑦 A
x=0 için 𝑦 ′ = = 0 = −𝐶𝑘𝑆𝑖𝑛0 + 𝐷𝑘𝐶𝑜𝑠0 -----> D=0 y = 𝛿(1 − 𝑐𝑜𝑠𝑘𝑥)
𝑑𝑥 y
x=0 için y=0 = 𝐶𝑐𝑜𝑠0 + 𝐷𝑠𝑖𝑛0 + 𝛿 ----> C = -δ bulunur. Şekil 6.12
P yavaş yavaş arttırılır. P<Pkr değerine kadar bir y deplasmanı yani burkulma oluşmaz. P=Pkr değerine ulaştığı anda B noktasında
x=L için y= δ olacaktır ve bu anda burkulma oluştuğu söylenebilir.
O halde burkulma anında:
𝜋 3𝜋 𝑛𝜋
𝛿 = 𝛿 1 − cos 𝑘𝐿 → 𝑐𝑜𝑠 𝑘𝐿 = 0 → 𝑘𝐿 = , ,…… = , 𝑛 = (1,3,5, … )
2 2 2 𝜋 2 𝐸𝐼
𝑃𝑘𝑟−1 = (6.4)
𝜋 𝜋 𝜋 2
𝑃𝑘𝑟−1 4𝐿2
İ𝑙𝑘 𝑏𝑢𝑟𝑘𝑢𝑙𝑚𝑎 𝑚𝑜𝑑𝑢 𝑛 = 1 𝑖ç𝑖𝑛 𝑘𝐿 = → 𝑘𝐿 = → 𝑘2= =
2 2 4𝐿2 𝐸𝐼
P
Örnek 6.1 Alt ucu ankastre, üst ucu serbest olan kolona, serbest ucundan P kuvvetine ilaveten x P
x
Mo tekil eğilme momenti uygulanırsa Burkulma yükü ne kadar değişir? δ δ
B B′M
Çözüm Mo Mo o
Mo momentini de hesaba katarak 6.1.2 maddesinde işlem adımlarıyla sonuca ulaşacağız:
I-I kesiminin şekil değiştirmiş halinin üst kısmının dengesinden:
𝛴𝑀𝐵′ = 0 → −𝑃 𝛿 − 𝑦 + 𝑀0 − 𝑀 = 0 L y y M
y
𝑑2 𝑦 𝑀 𝑀𝑜 + 𝑃(𝛿 − 𝑦) P
𝑀 = 𝑀𝑜 + 𝑃 𝛿 − 𝑦 , 3.1 denkleminden → = 𝑦 ′′ = = yazılabilir.
𝑑𝑥 2 x
𝐸𝐼 𝐸𝐼
𝐸𝐼𝑦 ′′ + 𝑃𝑦 − 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿 = 0 (sabit katsayılı homojen dif. Denklem)
A
y
𝑃
= 𝑘 2 olmak üzere, bu dif. denklemin genel çözümü: 𝑦 = 𝐶𝑆𝑖𝑛(𝑘𝑥) + 𝐷𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥) + 𝐻
𝐸𝐼 Şekil 6.13a
𝑑𝑦 𝑑2 𝑦
= 𝑦 ′ = 𝐶𝑘𝐶𝑜𝑠 𝑘𝑥 − 𝐷𝑘𝑆𝑖𝑛 𝑘𝑥 , = 𝑦 ′′
= −𝐶𝑘 2
𝑆𝑖𝑛 𝑘𝑥 − 𝐷𝑘 2
𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥)
𝑑𝑥 𝑑𝑥 2
𝐸𝐼[−𝐶𝑘 2 𝑆𝑖𝑛 𝑘𝑥 − 𝐷𝑘 2 𝐶𝑜𝑠 𝑘𝑥 ] + 𝑃[𝐶𝑆𝑖𝑛(𝑘𝑥) + 𝐷𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥) + 𝐻] − 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿 = 0
𝑃 𝑃 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿
𝐸𝐼[−𝐶 𝑆𝑖𝑛 𝑘𝑥 − 𝐷 𝐶𝑜𝑠 𝑘𝑥 ] + 𝑃[𝐶𝑆𝑖𝑛(𝑘𝑥) + 𝐷𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥) + 𝐻] − 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿 = 0 →𝐻= bulunur.
𝐸𝐼 𝐸𝐼 𝑃
𝑀𝑜 + 𝑃𝛿
→ 𝑦 = 𝐶𝑆𝑖𝑛(𝑘𝑥) + 𝐷𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥) +
𝑃 ..>>
x P
x Bulduğumuz denklemleri tekrar yazalım:
δ
𝑀𝑜 + 𝑃𝛿
B Sehim (çökme) denklemi: → 𝑦 = 𝐶𝑆𝑖𝑛(𝑘𝑥) + 𝐷𝐶𝑜𝑠(𝑘𝑥) +
Mo Mo 𝑃
Eğim açısı denklemi: → 𝑦 ′ = 𝐶𝑘𝐶𝑜𝑠 𝑘𝑥 − 𝐷𝑘𝑆𝑖𝑛 𝑘𝑥
Şimdi sınır şartlarından C ve D sabitlerini bulalım.

L y
Ankastre uçta, hem sehim hem eğim değeri sıfır olur.
x
𝑑𝑦
x=0 için 𝑦 ′ = =0 → 𝐶𝑘𝐶𝑜𝑠 0 − 𝐷𝑘𝑆𝑖𝑛 0 = 0 →𝐶=0
𝑀𝑜 + 𝑃𝛿
𝑑𝑥
𝑦= [1 − 𝐶𝑜𝑠 𝑘𝑥 ]
A 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿 𝑀𝑜 + 𝑃𝛿 𝑃
y x=0 için 𝑦 = 0 → 𝐷𝐶𝑜𝑠 0 + =0 →𝐷=
𝑃 𝑃
Şekil 6.13.b
𝑀𝑜 1 1 𝑃 𝐶𝑜𝑠𝑘𝐿
𝑃 Serbest uçtaki sehim: x=L için → 𝑦 = 𝛿 = −1 → =
( = 𝑘2) 𝑃 𝐶𝑜𝑠𝑘𝐿 𝛿 𝑀𝑜 1 − 𝐶𝑜𝑠𝑘𝐿
𝐸𝐼
Burkulma anının tespiti: Burkulma anında :
𝜋 Dikkat edilirse 6.6.2 maddesinde
P arttırılır, bu sırada k terimi de artar. y deplasmanı oluşmaya başlar. 𝑘𝐿 = ve 𝑃 = 𝑃𝑘𝑟 anlatılan sadece P’nin olduğu
2
𝜋 𝑃𝑘𝑟 2 durumdaki, (6. 4 denklemindeki)
𝜋 1 → 𝑘 2 𝐿2 = ( )2 = 𝐿 aynı kritik burkulma yükünü
𝑘𝐿 = olduğu anda: 𝐶𝑜𝑠𝑘𝐿 = 0 → = 0 ve 𝛿 → ∞ Olur. 2 𝐸𝐼
2 𝛿 bulduk. O halde :𝑀𝑜 momentinin
(Bu sebeple burkulmanın bu anda oluştuğu kabul edilir.) 𝜋 2 𝐸𝐼 burkulma yüküne etkisi yoktur
→ 𝑃𝑘𝑟 = diyebiliriz.
4𝐿2
6.7 Euler Burkulma Formülünün Genelleştirilmesi : 𝜋2 𝐸𝐼

Aşağıdaki Şekil 6.14 de gösterilen tiplerin her birisi için benzer şekilde kritik 𝑃𝑘𝑟 = (6.5)
𝐿𝑒 2
burkulma yükleri hesaplanır ve yandaki gibi genel formüller yazılabilir:..>>
Denklemlerdeki Le : etkin uzunluk olup, kolon tipine göre farklılık gösterir. 𝑷𝒌𝒓 𝝅𝟐 𝑬𝑰
𝝈𝒌𝒓 = = (6.6)
𝑨 𝑳𝒆 𝟐 𝑨
Ayrıca farklı sınır şartları için de benzer çözümler yapılarak Pcr ve scr hesaplanabilir.
Tablo 6.1
𝑃𝑘𝑟 𝑃𝑘𝑟 𝑃𝑘𝑟 𝑃𝑘𝑟 I : Burkulma ekseni Tip Etkin 𝑲𝒓𝒊𝒕𝒊𝒌
𝑃𝑘𝑟 dediğimiz kirişin No Uzunluk 𝑩𝒖𝒓𝒌𝒖𝒍𝒎𝒂 𝒀ü𝒌ü
etrafında dönmeye (Le) 𝑃𝑘𝑟
çalıştığı eksene göre
𝝅𝟐 𝑬𝑰 (6.7𝑎)
atalet momentidir. 1
Küresel mafsal ve 2𝐿 𝟒𝑳𝟐
ankastre bağlantılarda, 𝝅𝟐 𝑬𝑰 (6.7𝑏)
kiriş minimum asal 2 𝐿
𝑳𝟐
L atalet ekseni etrafında
dönmek ister ve I =Imin 0.5 𝐿 𝟐𝝅𝟐 𝑬𝑰 (6.7𝑐)
3
olur. Düzlem mafsalda ≅ 0,7𝐿 𝑳𝟐
ise I değeri Imin dan
𝟒𝝅𝟐 𝑬𝑰 (6.7𝑑)
farklı olabilir. 4 ve 5 0.5 𝐿
𝑳𝟐
Düzlem mafsal düzlemine dik doğrultuda serbestçe dönmeye izin vermez ve
(1) (2) (3) (4) (5) ankastre gibi davranır. Bu sebeple dik yön için Le = 0.5L alınır. Burkulma kontrolü
Küresel veya dik yön içinde yapılmalıdır. (tablodaki tip 2 için olan L değeri düzlem mafsalın kendi
Üst: Serbest Küresel veya Ankastre Ankastre
Düzlem Mafsal düzlemi içindir.)
Düzlem Mafsal Kayar Küresel mafsal ve ankastre bağlantılarda diğer yönlerde farklı bir sınırlandırma
Küresel veya
Alt: Ankastre
Düzlem Mafsal Ankastre Ankastre Ankastre getirmez ve tablodaki Le değerleri değişmez. Burkulma kesitin minimum asal
BuBu
atalet ekseni etrafında gerçekleşir. Formüller
durumlarhangi durumda
ileride geçerlidir? … >>
izah edilecektir.
03.12.2023
Şekil 6.14
Mukavemet II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor 158
𝐿𝑒
6.8 Narinlik Oranı (𝝀) : Çubuğun geometrisine bağlı bir özelliği olup şu şekilde tanımlanır: 𝜆= (6.8)
𝑖
Malzemenin bası 𝜎
Test diyagramı 𝑰
6.8 denklemindeki 𝑖 terimi atalet yarıçapıdır: 𝒊= (6.9)
𝑨
𝜀
Euler orantı sınırı
𝜎𝑝
𝜎𝑎𝑘 Bu durumda 6.6 Euler genel denklemindeki
kritik burkulma gerilmesi 6.10
denklemindeki gibi ifade edilebilecektir: Orantı Sınırına kadar: 𝜋 2𝐸
𝜎𝑘𝑟 = 2 (6.10)
Şekil 6.15.a 𝜆
(𝜎𝑘𝑟 ≤ 𝜎𝑝 veya 𝝀 ≥ 𝝀𝒑 )
𝐸
Orantı sınırında (𝝈𝒌𝒓 = 𝝈𝒑 ) narinlik oranının kritik değeri: 𝜆𝑝 = 𝜋 (6.11)
𝜎𝑝
Dikkat: Euler formülleri (6.2-6.11 denklemleri) orantı sınırına kadar geçerlidir.
(Çünkü Euler formüllerinin dayanağını oluşturan elastik eğri benzeşimindeki

5.3 denkleminin çıkarımında Hooke bağıntısı kullanılmıştır.)

6.9 Tetmajer Amprik Denklemi Orantı sınırı aşıldığı zaman burkulma yükü hesaplarında deneysel verilerle
elde edilmiş olan Tetmajer Amprik Denklemi (Denklem 6.12)kullanılır:
Malzemenin bası 𝜎
Test diyagramı Orantı Sınırı Aşıldığında: 𝝈𝒌𝒓 = a −b λ+𝒄 λ2 (6.12)
𝜀 (𝜎𝑘𝑟 > 𝝈𝒑 veya 𝝀 < 𝝀𝒑 )
Euler orantı sınırı
𝜎𝑝 𝜎𝑘𝑟
𝜎𝑎𝑘 Tablo 6.2 Tetmajer Amprik Denklemi sabitleri
Tetmajer 𝝅𝟐 𝑬
Malzeme a b c E (GPa) σp (MPa) λp 𝝈𝒌𝒓 = 𝟐
𝝀
Şekil 6.15.b St 37 310 1 0 210 190 104 𝜎𝑝
St 50 – St 60 335 0.62 0 210 260 89
%5-Ni-Çelik 470 2 0 210 280 86
Kır döküm (GG) 776 12 0.053 100 154 80 λ𝑝 λ
Şekil 6.16
Niçin «Tetmajer doğrusu» denir?
Tetmajer denklemi 2nci dereceden olmasına rağmen Tablo 6.2 den görüleceği üzere c sabiti birçok malzeme için sıfırdır.
Tetmajer denklemi genelde doğrusal olur ve bu sebeple tetmajer doğrusu da denilebilir.
• 𝝈𝒌𝒓 : dış yüklerden bağımsız olup, kolon malzemesi ve geometrisinin bir özelliğidir ve euler veya tetmajer bölgesinden birisinde
olabilir ancak cismin üzerindeki gerçek gerilme (𝝈 =P/A) aynı bölgede olmak zorunda değildir.
• Eğer orantı sınırı belli değilse 𝝈𝒑 ≅ 𝝈𝒂𝒌 alınabilir.
• Koordinatları (λ 𝑝 , 𝜎𝑝 ) olan nokta Euler hiperbolü üzerindedir fakat Tetmajer doğrusu üzerinde olmayabilir. Bu sebeple bu nokta
için 6.10 denklemi geçerli olsa da, 6.12 denklemi sağlanmayabilir.
Kolonların Burkulması -1/ Örnekli Konu Anlatımı 𝑥
6.10. İlk Burkulma hangi eksende ortaya çıkar?
Şu ana kadar kolonun burkulmasını x-y düzlemi içerisinde inceledik ve z ekseni etrafında 𝑃𝑘𝑟
dönmeye çalışması şeklinde düşündük.
Küresel mafsal
Ancak sınır şartları ve kiriş kesitine bağlı olarak kirişin ilk burkulması dik düzlemde ve y (veya ankastre veya
serbest olabilir)
ekseni veya farklı bir eksen etrafında da çıkabilir.
Kritik burkulma yükünü tespit ederken bu durum mutlaka göz önüne alınmalı ve 𝐼 𝐼
irdelenmelidir. Çünkü önemli olan kolonun ilk burkulduğu andaki Pkr yükünü bulmaktır.
2 sınır şartı kategorisi için ilk burkulmanın ekseni tespiti farklılık gösterebilir:
6.10.1 ) Sınır Şartlarının Yöne Göre Değişmemesi Durumunda Burkulma Küresel mafsal 𝑦
(veya ankastre olabilir)
Ekseni Tespiti (küresel mafsal, ankastre uç, serbest uç)
Küresel Mafsal ve Ankastre bağlantılar, kirişi tüm yönlerde aynı şekilde sınırlar, yani Şekil 6.17
bağlantı bölgesinde tüm yönlerde ötelenme veya dönme serbestlikleri aynıdır. Kolon kesiti alternatifleri (I-I kesimi)
Burkulma ekseni 𝐼𝑚𝑖𝑛 = 𝐼𝑧
Serbest uç için de aynı şeyler söylenebilir.
𝑧
𝑧
Bu durumda kendi kesitinin minimum asal atalet ekseni etrafında kolonun bir miktar
dönmesiyle ilk burkulma gerçekleşir. Bu sınır şartları için daima Imin kullanılır ve 𝑦
𝐺 𝐺 𝑦
etkin uzunluk daima küresel mafsal için Le =L, ankastre için ise Le=0.5L dir. Kesit
Simetrik olmayan kesit Simetrik kesit
geometrisine bağlı olarak I = Imin bulunur. (a) (b)
Şekil 6.18
Kolonların Burkulması -1/ Örnekli Konu Anlatımı 𝑥 Aynı kolonun 𝑥
6.10.2) Sınır Şartlarının Yöne Göre Değişmesi Durumunda farklı düzlemlerden
𝑃𝑘𝑟 𝑃𝑘𝑟
Burkulma Ekseni Tespiti (Düzlemsel Mafsallar) Kayar görünüşleri
düzlemsel 𝑎𝑛𝑘𝑎𝑠𝑡𝑟𝑒
Düzlem mafsal gibi bağlantılar, kendi düzleminde (veya başka kesit
mafsal z ℎ>𝑏
ifadeyle düzleme dik eksen etrafında) dönmeye izin vermesine ℎ𝑏 3
h y 𝐼𝑧 = 𝐿
rağmen, dik düzlemde (düzleme paralel eksenler etrafında) 𝐿 12
b 𝑏ℎ3
dönmeye izin vermezler. Sabit 𝐼𝑦 =
12 𝑎𝑛𝑘𝑎𝑠𝑡𝑟𝑒
düzlemsel 𝑧
𝑦
Dolayısıyla dik düzlemde ankastre gibi davranırlar. Kendi düzlemi mafsal
için dönmeye izin verdiğinden etkin uzunluk Le=L ve simetrik 𝐿𝑒 = 𝐿 𝐿𝑒 = 0.5𝐿
Şekil 6.19a Şekil 6.19b
kesitli kirişlerin burkulma ekseni (kirişin etrafında dönmek
Burkulma ekseni: z Burkulma ekseni: y
istediği eksen) z dir.
5.6 denkleminden: 𝜋 2 𝐸𝐼𝑧 𝜋 2 𝐸𝐼𝑦 𝜋 2 𝐸(4𝐼𝑦 )
Ancak dik düzlemde ankastre davranış dolayısıyla Le=0.5L ve 𝑃𝑘𝑟−𝑧 = 𝑃𝑘𝑟−𝑦 = =
𝐿2 (0.5𝐿) 2 𝐿2
burkulma ekseni y olacaktır. Kendi düzleminde I=Iz , dik düzlemde
ise I=Iy alınmalıdır. Her iki düzlemde hesaplanan kritik burkulma 𝐼𝑧 < 4𝐼𝑦 durumunda → 𝑃𝑘𝑟−𝑧 < 𝑃𝑘𝑟−𝑦 olacaktır.
yüklerinden hangisi küçük ise kritik burkulma yükü (Pkr ) değeri
Bu durumda Önce x-y düzleminde
odur. Veya 𝝈𝒌𝒓 değeri küçük olan düzlemde ilk olarak burkulma yani z ekseni etrafında burkulma
olur diyebiliriz. meydana gelecektir. O halde: → 𝑃𝑘𝑟 = 𝑃𝑘𝑟−𝑧

𝑥 Aynı kolonun 𝑥
6.10.3) Narinlik Oranından İlk Burkulma Eksenin Tespiti: farklı düzlemlerden
𝑃𝑘𝑟 görünüşü 𝑃𝑘𝑟
𝜋2 𝐸 Kayar 𝑎𝑛𝑘𝑎𝑠𝑡𝑟𝑒
(𝜎𝑘𝑟 = ) → 6.10 denkleminde paydaki (𝜋 2 𝐸) çarpımı sabit düzlemsel
𝜆2 kesit
mafsal z ℎ>𝑏
olduğundan minimum 𝝈𝒌𝒓 değeri maksimum 𝝀 değerinde
ℎ𝑏 3
ortaya çıkar. (Tetmajer doğrusuna baktığımızda yine aynı şeyi 𝐿 h y 𝐼𝑧 = 𝐿
12
söylememiz mümkündür. ) Bu durumdan tüm durumları b 𝑏ℎ3
𝐼𝑦 =
kapsayacak şekilde şöyle genel bir kural çıkarabiliriz: Sabit 12 𝑎𝑛𝑘𝑎𝑠𝑡𝑟𝑒
𝑧
düzlemsel 𝑦
İlk burkulma Narinlik oranı ( l ) en yüksek olan kesit mafsal
𝐿𝑒 = 𝐿 𝐿𝑒 = 0.5𝐿
ekseninde oluşur.
Şekil 6.19a Şekil 6.19b
Yanda iki farklı görünüşü verilen kolon için,
𝑳𝒆 𝐿 0.5𝐿 𝐿
6.8 denkleminden y ve z eksenlerindeki narinlik katsayılarını hesaplarsak: 𝜆𝑧 = = , 𝜆𝑦 = =
𝒊 𝐼𝑧 𝐼𝑦 4𝐼𝑦
𝐴 𝐴 𝐴
Kesite göre h>b olduğundan 𝐼𝑧 < 𝐼𝑦 ve dolayısıyla 𝐼𝑧 = 𝐼𝑚𝑖𝑛.
𝐼𝑧 < 4𝐼𝑦 ise → 𝜆𝑧 > 𝜆𝑦 → 𝜆𝑚𝑎𝑥 = 𝜆𝑧 olur. x-y düzleminde (z etrafında)burkulma oluşacaktır. → 𝑃𝑘𝑟 = 𝑃𝑘𝑟−𝑧
𝐼𝑧 > 4𝐼𝑦 ise → 𝜆𝑧 < 𝜆𝑦 → 𝜆𝑚𝑎𝑥 = 𝜆𝑦 olur. x-z düzleminde (y etrafında)burkulma oluşacaktır. → 𝑃𝑘𝑟 = 𝑃𝑘𝑟−𝑦

Kolonların Burkulması -1/ Örnekli Konu Anlatımı Özel problemlerde bağlantıların serbestçe
6.11 Kolon Problemlerinde İzlenecek Yol Haritası: izin verdiği dönme ve ötelenmeler iyi analiz
edilerek, hangi mesnet tipine uygun olduğu
Boyutları ve malzemesi belli bir kolonun taşıyabileceği eksenel bası yükü aşağıdaki adımlarla bulunur: ve hangi kolon tipine girdiği doğru tespit
1.Adım - Burkulma Yükü Tespiti: 4 adımı vardır. edilmelidir. Bazı durumlarda kolon farklı
düzlemlerde farklı tiplere sokulabilir. Ayrıca
1.1- Şekil 6.14 ve Tablo 6.1 den kolonun hangi tipe girdiği ve etkin uzunluğu ( Le ) belirlenir. 2 den fazla bağlantı söz konusu ise burkulma
modu şekil 6.6 ‘den doğru tespit edilmelidir.
1.2- Euler veya Tetmajer formüllerinden hangisini kullanılacağına karar verilir. 2 alternatif vardır: Eğer hiçbir tipe sokulamazsa, 6.6
konusundaki gibi burkulma formülü Euler
1. Alternatif: Narinlik oranlarının karşılaştırılması kiriş benzeşimden hesaplanmalıdır.
6.8 denkleminden 𝐿𝑒 𝐿𝑒 6.9 denkleminden orantı 𝜆 ≥ 𝜆𝑝 ise Euler kullanılır
𝜆= = , 𝐸
mevcut durumdaki 𝑖 𝐼 sınırındaki narinlik 𝜆𝑝 = 𝜋
narinlik oranı belirlenir: oranı belirlenir: 𝜎𝑝
𝐴 𝜆 < 𝜆𝑝 ise Tetmajer kullanılır
2. Alternatif: Euler kabul edilip kritik gerilme (𝜎𝑘𝑟 ) 6.10 denkleminden hesaplanır. Denklem: 6.12
Denklem: 6.10
2 2
𝜎𝑘𝑟 > 𝜎𝑝 ise Euler kullanılamaz, Bulduğumuz 𝜎𝑘𝑟 değeri doğru değildir. Tetmajer kullanılır: 𝝈𝒌𝒓 = a −b λ+𝒄 λ2 geçerlidir.
𝜋 𝐸 𝜋 𝐸𝐼
𝜎𝑘𝑟 = = 2
𝜆2 𝐿𝑒 𝐴 𝜎𝑘𝑟 ≤ 𝜎𝑝 ise Euler kullanılabilir. Bulduğumuz 𝜎𝑘𝑟 değeri doğrudur.
*Bulunan kritik gerilme için: 𝜎𝑘𝑟 ≥ 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 ise önce bası hasarı oluşacaktır. Bu durumda 2nci adıma geçilebilir. Çünkü Pmax = Pb-max olacaktır.
1.3- Pcr = 𝜎𝑘𝑟 . 𝐴 burkulma yükü bulunur. (Buraya kadar ki tüm adımlar küresel mafsal ve ankastre bağlantılar için tüm durumlarda geçerlidir.)
1.4 – Bağlantı düzlem mafsal vb şekilde olup yöne bağlı sınır şartlarını değiştiriyorsa o yönlerdeki burkulma kontrolü de mutlaka yapılmalıdır.
2. Adım - Bası Yükü Tespiti: Bası emniyetini aşmaya sebep olacak yük : Pb-max = 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 . 𝐴 hesaplanır.
𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑏𝑎𝑠𝚤−𝑒𝑚𝑛 ise bu hesaba gerek yoktur. Çünkü önce burkulma olacaktır Pmax = Pcr olur
3.Adım - Maksimum Yükün Tespiti: Pcr ve Pb-max değerlerinden küçük olanı Kolonun Taşıyabileceği maksimum yük (Pmax) değeridir.
Örnek 6.2 Çözüm: 6.11 maddesindeki yol haritası adımlarını takip edeceğiz:
Alt ucundan ankastre edilmiş kolonun 1.Adım : Burkulma yükü (Pkr )tespiti
işlevselliğini yitirmeden taşıyabileceği
maksimum P yükünü hesaplayınız. Kolon 1.1-) 𝑃 Bu kolon Şekil 1.2-)Euler’mi ; Tetmajer mi kullanılmalıdır?
𝑘𝑟
malzemesi gevrek olup çeki-bası diyagramı 6.14 deki tiplerden 2. Alternatiften
aşağıda verilmiştir. Tip 1 ‘e girer Euler’i kullanabileceğimizi kabul edelim:
x
s (MPa) 𝑇𝑖𝑝 1 (Denklem: 6.10’dan burkulma gerilmesi)
P
z Bir ucu serbest, 𝜋 2 . 𝐸. 𝐼𝑚𝑖𝑛
L diğer ucu ankastre 𝜎𝑘𝑟 =
𝐿𝑒 2 . 𝐴
𝜎ç−𝑎𝑘𝑚𝑎
y
x Tablo 6.1’den 𝜋 2 200𝑥103 . (640𝑥103 )
60
etkin uzunluk 𝜎𝑘𝑟 = = 7.31𝑀𝑃𝑎
(2𝑥3000𝑚𝑚)2 . (120𝑥40)
𝐿𝑒 = 2𝐿
40mm q e Soruda verilen diyagramın bası bölgesine
3x10-4 Elastiklik modülü ( E) hesabı: dikkat edilirse, orantı sınırındaki gerilme:
3m
q 𝐸 = 𝑡𝑎𝑛𝜃 = 60Τ3𝑥10−4
𝜎𝑝 = 100𝑀𝑃𝑎
3
𝐸 = 200𝑥10 𝑀𝑃𝑎
(Burkulmada bası kuvvetleri ve gerilmeleri
Kesitin minimum atalet momenti pozitif işaretli düşünülür.)
-100
x 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 40𝑥1203 𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑝 (7.31 < 100)
𝐼𝑦 = = 5760𝑥103 𝑚𝑚4
12
120𝑥403 → o halde Euler’i kullanmamız doğrudur.
Çeki ve bası deneysel 𝐼𝑧 = = 640𝑥103 𝑚𝑚4
diyagramları 12 bası akma gerilmesi
𝐼𝑧 < 𝐼𝑦 → 𝐼𝑧 = 𝐼𝑚𝑖𝑛 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 ≅ 𝜎𝑝 = 100𝑀𝑃𝑎
Mukavemet II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor
165
03.12.2023
1.3-) Burkulma yükü: 𝑃𝑘𝑟 = 𝜎𝑘𝑟 . 𝐴 = (7.31)(120)(40) → 𝑃𝑘𝑟 = 35088𝑁
1.4-) Sınır şartlarını yöne bağlı değiştiren bir bağlantı ( düzlem mafsal gibi ) yoktur.
2.Adım : Bası yükü: 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 𝐴 = 100 (120)(40) → 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 = 480000𝑁
3.Adım: Max. Yük tespiti: → 𝑃𝑘𝑟 < 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 → önce burkulma oluşur. → 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 𝑃𝑘𝑟 = 35088𝑁
Not: 1.2 adımının sonunda 𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 olduğu ve önce burkulma olacağı görülebilirdi.
Bu durumda Pmax =Pkr olacağından 2nci adımdaki 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 ı bulmaya gerek kalmazdı.

𝑃𝑘𝑟 =?
(Buckling of Columns)
6.b KOLONLARIN
BURKULMASI-2
Örnek Problemler

167
Kolonların Burkulması-2 / Örnek Problemler
6.11 maddesinde anlatılan yol haritasını takip ediyoruz.
1.Adım) Burkulma yükü (Pkr )tespiti
Şekildeki ahşap kolonun
emniyet katsayısı ek=3 𝑃𝑘𝑟 1.1) Kolon tipi (bknz: konu 6.7) 1.2) Euler mi, tetmajer mi kullanılmalı?
güvenliği ile taşıyabileceği P Bir ucu serbest, 1nci alternatiften gidelim:
yükünü hesaplayınız. diğer ucu ankastre: Narinlik oranını hesaplamalıyız:
E= 10 GPa, 𝑌 = 65 𝑚𝑚,
𝑇𝑖𝑝 1 Z
λ𝑝 = 80 𝑍 = 35 𝑚𝑚 𝐿𝑒 𝐿𝑒 𝑌 = 65𝑚𝑚
L
(Gerekli olursa) Tetmajer Denklemi: Tablo 6.1 den etkin uzunluk 𝜆= = 30mm z
𝑖 𝐼𝑚𝑖𝑛
x 1
90 mm
𝐿𝑒 = 2𝐿 = 2𝑚 𝐴
P 𝝈𝒌𝒓 = 29.3 – 0.194 λ 𝑍 = 35𝑚𝑚
G1 G y
Kesit simetrik değildir. Minimum asal atalet ekseni etrafında dönmek ister. 2 G2 30 mm
Z Kesit 𝐼𝑚𝑖𝑛 = minimum asal atalet momenti aşağıda hesaplanmıştır: 180 mm Y
𝒀
Kesit alanı: 𝐴 = 90 × 30 + 180 × 30 = 8.1 × 103 𝑚𝑚2
30mm z
1m 30 × 903 180 × 303
2 2
𝐼𝑦 = + (90 × 30) 75 − 35 + + (180 × 30) 15 − 35 ≅ (8.71)106 𝑚𝑚4
y 12 12
120 mm
G
𝑍 90 × 303 30 × 1803
30mm 𝐼𝑧 = + (90 × 30) 15 − 65 2
+ + (180 × 30) 90 − 65 2 ≅ 24.9 × 106 𝑚𝑚4
Y 12 12
y 180 mm
𝐼𝑧𝑦 = (90 × 30) 75 − 35 × (15 − 65) + (180 × 30) × 15 − 35 × (90 − 65) = −8.1 × 106 𝑚𝑚4
2
𝐼𝑧 + 𝐼𝑦 𝐼𝑧 − 𝐼𝑦
𝐼𝑚𝑎𝑥,𝑚𝑖𝑛 = ± + 𝐼𝑧𝑦 2 ⇒ 𝐼𝑚𝑎𝑥 = 28.26 × 106 𝑚𝑚4 ; 𝐼𝑚𝑖𝑛 = 5.353 × 106 𝑚𝑚4
2 2
𝐿𝑒 2000
Narinlik oranı: →𝜆= = = 77.8. . < 80 → 𝜆 < 𝜆𝑝 olduğundan Tetmajer kullanılmalıdır.
𝑖 5.353 × 106
𝝈𝒌𝒓 = 29.3 − 0.194λ 8.1 × 103
𝜎𝑘𝑟 Soruda verilen Tetmajer denkleminden burkulma anındaki gerilme:

𝝅𝟐 𝑬
𝝈𝒌𝒓 = 𝟐 𝜎𝑘𝑟 = 29.3 − 0.194λ = 29.3 − 0.194(77.82) = 14.21𝑀𝑃𝑎 ,
𝝀
𝜎𝑝
Orantı sınırındaki gerilme π2 E π2 10(103 )
Euler Hiperbolü denkleminden bulunabilir: σp = = = 15.42𝑀𝑃𝑎
λ λ𝑝 2 802
λ𝑝
(Dikkat: (𝜆𝑝 ; 𝜎𝑝 ) noktası Euler hiperbolü üzerindedir fakat tetmajer doğrusu üzerinde
olmayabilir. Bu sebeple 𝜎𝑝 değerini Tetmajer doğru denkleminden bulmak doğru olmaz.)
Basıdaki akma gerilmesi : 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 ≅ σp alınabilir.

14.21 < 15.42 → 𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 → O halde önce burkulma oluşur.
1.3) Kritik Burkulma Yükü: 𝑃𝑘𝑟 = 𝜎𝑘𝑟 𝐴 = 14.21 × 8100 = 115.1 × 103 , 𝑁 ≅ 115.1 𝑘𝑁
Emniyetli Burkulma Yükü: → 𝑃𝑘𝑟−𝑒𝑚 = 𝑃𝑘𝑟 /𝑛 = 115.1/3 ≅ 38.37 𝑘𝑁 = 𝑃𝑚𝑎𝑥 (Emniyet sınırları içinde
uygulanabilecek max. Kuvvet)
Yol haritasındaki diğer adımları yapmaya gerek kalmamıştır.
x
Bası mukavemeti açısından önce incelersek;
z 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 . 𝐴 = −250 . 𝜋(752 − 702 ) → 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 = 569.4𝑘𝑁
y
Burkulma yükü (Pkr )tespiti
6.11 maddesindeki yol haritasındaki adımları takip edeceğiz.
1.1- Kolon tipinin ve etkin uzunluğun tespiti:
𝑃𝑘𝑟
Tüpün bir mesnetlenmesi yoktur. Bu durumda hangi tipe sokabiliriz?
• Bu yükleme durumu için, her iki uç, tüm yönlerde dönebilir.
• Her iki uçta da bir eğim açısı olması söz konusudur.
• Yükleme ve sınır şartları simetriktir ve orta eksene göre simetrik bir
7m uzunluğundaki çelik
burkulma beklenir. Tip 2
tüpe uygulanabilecek
maksimum eksenel bası • Tüm bu durumları ise Tablo 6.1’deki tiplerden 2 numaralı tipin küresel Le=L
yükünü hesaplayınız.
E= 200GPa, 𝜎𝑎𝑘𝑚𝑎 =250MPa mafsal durumuyla sağlanır:

1.2 ) Euler’i mi Tetmajer ‘i kullanacağız?
2. alternatif’ten gidersek
2 3 𝜋 4 4
𝜋 2 𝐸 𝜋 2 . 𝐸. 𝐼𝑚𝑖𝑛 𝜋 . 200𝑥10 . 4 (75 − 70 )
Euler’i kullanacağımızı kabul ediyoruz: 𝜎𝑘𝑟 = 2 = = = 106𝑀𝑃𝑎
𝜆 𝐿𝑒 2 . 𝐴 (7𝑥103 )2 . 𝜋(752 − 702 )
Orantı Sınırındaki gerilme: σp ≅ 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 =250MPa alınabilir.
→ 𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑝 olduğundan Euler kullanılabilir. Bulduğumuz 𝜎𝑘𝑟 doğrudur.
Çelik sünek bir malzemedir ve sünek malzemelerin bası ve çekideki akma gerilmesi eşittir: 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 = 250𝑀𝑃𝑎
𝜎𝑘𝑟 < 𝜎𝑏−𝑎𝑘𝑚𝑎 olduğundan önce burkulma oluşacağını söyleyebiliriz.
1.3 ) Burkulma yükü : 𝑃𝑘𝑟 = 𝜎𝑘𝑟 . 𝐴 = 106. 𝜋. 752 − 702 = 241431.4𝑁 ≅ 241.4𝑘𝑁 = 𝑃𝑚𝑎𝑥
Veya yükler açısından kıyaslama yaparsak: → 𝑃𝑘𝑟 < 𝑃𝑏−𝑚𝑎𝑥 → 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 𝑃𝑘𝑟 ≅ 241.4𝑘𝑁

Kolonların Burkulması-2 / Örnek Problemler x
x P
Şekilde görülen AC çelik çubuğu B x-z düzleminde (y ekseni etrafında)burkulma: Tip 2
P mod2 A
noktasından, y ekseninde Sadece A ve C küresel mafsalları düşünüldüğünde
dönebilen sürtünmesiz kolon tipi 2 dir. (bknz: şekil 6.14, tablo 6.1)
A 0.5L
tekerleklerle desteklenerek, P B mesneti de bu düzlemde şekil değiştirmeye etki eder,
B
yüküne maruz bırakılmıştır. A ve C (z yönünde deplasmanı engeller.) Bu sebeple burkulma
H H 0.5L de ise küresel mafsallar
0.5L
modu bu düzlemde n =2 dir. (bknz: şekil 6.6.b) z C
mevcuttur. Sistemin burkulma Etkin uzunluk (tablo .6.1den)
B
emniyet katsayısını ek=2.5 alarak Narinlik oranı (Denk. 6.8den)
𝐿𝑒 = 𝐿 = 10 × 103 𝑚𝑚
0.5L emniyetle taşınabilecek P 𝐿𝑒 10000
Atalet yariçapı (Denk. 6.9dan) 𝜆= = = 197.47
z kuvvetini hesaplayınız. 𝑖 50.64
C
𝐼𝑦 20 × 106
A = 7.8 × 103 𝑚𝑚2 𝑖= = = 50.64mm 𝜆 > 𝜆𝑝 → Euler kullanılır.
𝐿 = 10 𝑚 𝐴 7.8 × 103
H-H Kesiti
y 𝐼𝑧 = 57 × 106 𝑚𝑚4
n=2 modundaki emniyetli burkulma yükü (Denk. 6.2 ‘den):
𝐼𝑦 = 20 × 106 𝑚𝑚4
λ𝑝 = 105 𝑛2 𝜋 2 𝐸𝐼𝑦 22 𝜋 2 210 × 103 (20 × 106 )
z 𝑃𝑘𝑟−𝑦−𝑒𝑚 = = ≅ 663237 𝑁
E= 210 GPa 𝐿𝑒 2 . 𝑒𝑘 100002 × 2.5
𝜎𝑎𝑘𝑚𝑎 =300MPa
172
x
x-y düzleminde (z ekseni etrafında)burkulma: P
A
B mesnetinin şekline dikkat edilirse bu düzlemde şekil
değiştirmeye etki etmez. (y yönünde deplasmana izin Tip 2 0.5L
verir, sanki bu düzlemde B mesneti yok kabul edilebilir.) Mod 1
B
Bu sebeple burkulma modu bu düzlemde n =1 dir. 0.5L
C y
𝐿𝑒 = 𝐿 = 10 × 103 𝑚𝑚 ,
𝐼𝑧 57 × 106 𝐿𝑒 10000
𝑖= = = 85.48 𝑚𝑚 →𝜆= = ≅ 117 → 𝜆 > 𝜆𝑝 → Euler kullanılır.
𝐴 7.8 × 103 𝑖 85.48
Emniyetli burkulma yükü (Denk. 6.2 ‘den): 𝑃𝑘𝑟−𝑦−𝑒𝑚 = 663237 𝑁 bulunmuştu.
𝑛2 𝜋 2 𝐸𝐼𝑧 12 𝜋 2 210 × 103 × 57 × 106 → 𝑃𝑘𝑟−𝑧−𝑒𝑚 < 𝑃𝑘𝑟−𝑦−𝑒𝑚 < 𝑃𝑏−𝑒𝑚 olduğu için önce z
𝑃𝑘𝑟−𝑧−𝑒𝑚 = = ≅ 472557𝑁
𝐿𝑒 2 . 𝑒𝑘 100002 × 2.5 eksenin etrafında (x-y düzleminde) burkulma oluşur.
Emniyetli bası yükü: Çubuğun taşıyabileceği emniyetli yük
𝜎𝑎𝑘𝑚𝑎 𝐴 300 7.8 × 103 → 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 𝑃𝑘𝑟−𝑧−𝑒𝑚 = 472557𝑁

𝑃𝑏−𝑒𝑚 = = = 936000𝑁
𝑒𝑘 2.5
F x x B ucundan sabit düzlem mafsala bağlı olan BC kirişi, C ucundan bir AC

2a 3a
düşey kolonu ile desteklenmiştir ve kirişe F düşey kuvveti uygulanmıştır.
B C
C AC kolonunun emniyetini bası ve burkulma açısından kontrol ediniz ve
burkulma emniyet katsayısını belirleyiniz.
L (Tüm bağlantılar düzlem mafsal özelliği göstermektedir. B mafsalı x-z, A
a a ve C mafsalları ise x-y düzlemindedir.)
y
z A A Verilenler:
F = 250 kN, E = 210 𝐺𝑃𝑎, L= 1.5 m , a= 0.5 m ,
t
a-a Kesiti t b= 60 mm, h= 80 mm, s= 8 mm, t= 6 mm
b
y s (bası emniyeti) ∶ 𝜎𝑏𝑒𝑚 = −100 𝑀𝑃𝑎
z
h
𝑜𝑟𝑎𝑛𝑡𝑖 𝑠𝑖𝑛𝑖𝑟𝑖: 𝜎𝑝 = 190 𝑀𝑃𝑎,
𝜆 < 𝜆𝑝 olursa 𝜎𝑘𝑟 = 310 − 1.14𝜆 (𝑀𝑃𝑎)

Kolonların Burkulması-2 / Örnek Problemler 𝑥
6.11 maddesindeki yol haritasını takip edelim: 𝑃𝑘𝑟
Statik analizden, AC çubuğuna gelen eksenel bası
kuvvetini hesaplayalım: 1. Adım – AC kolonu için Burkulma Yükü tespiti
C
F=250kN 1.1) Kolon hangi tipe girer? Etkin uzunluk nedir?
2a 3a x-y düzleminde inceleme
Sorudaki şekil incelenirse: Tip 2 L
B üst uç: kayar düzlem mafsal,
alt uç: sabit düzlem mafsal gibi davranır.
𝐹𝐴𝐶
Bu mafsallar z ekseni etrafında dönmeye izin verirler.
∑𝑀𝐵 = 0 ⇒ 2𝑎 𝐹 − 5𝑎 𝐹𝐴𝐶 = 0 y
𝐹𝐴𝐶 Bu sebeple bu düzlem için kolon Tip 2’ye A
2 2 girer. (bknz: konu 6.7)
𝐹𝐴𝐶 = 𝐹 = 250 = 100 𝑘𝑁 tablo 6.1 den bu tip için etkin uzunluk Le-z=L =1.5m dir 𝑥
5 5
𝑃𝑘𝑟
x-z düzleminde inceleme
L= 1.5 m Üst ve alt bağlantı y ekseni etrafında
dönmeye izin vermez (ankastre). Üst uç x
yönünde harekete izin verir alt üst sabittir.
Bu sebeple bu düzlemde kolon Tip 4’e girer.
Tip 4
tablo 6.1 den bu tip için
𝐹𝐴𝐶
etkin uzunluk Le-y=0.5L =0.75m dir
𝑧
1.2)Burkulma açısından euler veya tetmajer formüllerinden hangisini kullanacağız? b= 60 mm , s= 8 mm , h= 80 mm , t= 6 mm

1.Alternatifi kullanırsak: 𝜆 ve 𝜆𝑝 narinlik oranlarını tespit etmemiz t t
ve karşılaştırmamız gerekir. b
y s
(6.11 denkleminden) 𝐸 210𝑥103 𝑀𝑃𝑎
Orantı sınırındaki narinlik oranı: 𝜆𝑝 = π =π = 104.44
𝜎𝑝 190𝑀𝑃𝑎 z
h
Farklı burkulma tipleri olduğundan narinlik oranları her iki düzlem içinde belirmemiz gerekir.
Kesit Alanı: 𝐴 = 𝑏𝑠 + 2ℎ𝑡 = 1.44 ⨯ 103 𝑚𝑚2
𝑏𝑠 3 𝑡ℎ3 𝐼𝑧 0.514 ⨯ 106 𝐿𝑒−𝑧 𝐿 1500
𝐼𝑧 = +2 = 0.514 ⨯ 106 𝑚𝑚4 → 𝑖𝑧 = = = 18.89 𝑚𝑚 → 𝜆 𝑧 = = = → 𝜆𝑧 ≅ 79.4
12 12 𝐴 1.44 ⨯ 103 𝑖𝑧 𝑖𝑧 18.89
2
𝑠𝑏3 ℎ𝑡 3 𝑏 𝑡 𝐼𝑦 1.192 ⨯ 106 𝐿𝑒−𝑦 0.5𝐿 (0.5)1500
𝐼𝑦 = +2 + ℎ𝑡 + 6
≅ 1.192 ⨯ 10 𝑚𝑚 4→ 𝑖𝑦 = = = 28.77 𝑚𝑚 → 𝜆 𝑦 = = = → 𝜆𝑦 ≅ 26
12 12 2 2 𝐴 1.44 ⨯ 10 3 𝑖𝑦 𝑖𝑦 28.77
𝜆𝑧 > 𝜆𝑦 olduğundan ilk burkulma z ekseni etrafında (x-y düzleminde) oluşur.
𝜆𝑧 < 𝜆𝑝 olduğu için Tetmajer formülü kullanılır: 𝜎𝑘𝑟 = 310 − 1.14𝜆𝑧 = 310 − 1.14𝑥79.4 = 219.48
Tetmajer bölgesi için sağlama: 𝜎𝑘𝑟 > 𝜎𝑝 olmalı 219.48> 190 sağlanıyor.
2.Alternatif ile Euler veya Tetmajer’in olduğundan Euler
𝜋 2 𝐸𝐼𝑚𝑖𝑛 𝜋 2 𝑥210𝑥103 𝑥0.514𝑥106
hangisinin kullanılacağının tespiti şöyle 𝜎𝑘𝑟 = = = 328.8𝑀𝑃𝑎 > 𝜎𝑝 kullanılamaz, O halde Tetmajeri
de yapılabilirdi: 𝐿𝑒 2 𝐴 15002 𝑥1.44𝑥103 kullanmamız gerekir
Kritik burkulma yükü: 𝑃𝑘𝑟 = 𝜎𝑘𝑟 𝐴 = 219.48 ⨯ 1.44 ⨯ 103 ≅ 316 ⨯ 103 𝑁 = 316 𝑘𝑁
Burkulma Kontrolü: Kolona düşen yük 𝐹𝐴𝐶 = 100𝑘𝑁 bulunmuştu 𝐹𝐴𝐶 < 𝑃𝑘𝑟 O halde burkulma olmaz.
𝑃𝑘𝑟 316
Burkulma için emniyet katsayısı : 𝑒𝑘 = = = 3.16
𝐹𝐴𝐶 100
𝜎 (MPa)
Burkulma olmaz ama Bası emniyeti aşılmış olabilir mi?
𝐹𝐴𝐶 100 ⨯ 103

Mevcut gerilme : 𝜎𝑏 = = = 69.4 𝑀𝑃𝑎
𝐴 1.44 ⨯ 103
𝜀
Euler 𝜎𝑏
𝜎𝑏𝑒𝑚
𝜎𝑝
Bası emniyet gerilmesi: 𝜎𝑏𝑒𝑚 = 100 𝑀𝑃𝑎 verilmişti 𝜎𝑎𝑘
𝜎𝑘𝑟
Tetmajer
𝜎𝑏 < 𝜎𝑏𝑒𝑚 Bası açısından da EMNİYETLİ

Örnek6.9
𝑦 Dikdörtgen kesitli L
2𝑚 40𝑚𝑚 uzunluğunda alüminyum
𝑦 5𝑚𝑚
𝑦 çubuk B de ankastre olarak
𝑥 𝑧 35𝑚𝑚 mesnetlenmiştir. Çubuğun
A bağlantısı z ve y etrafında
dönmeye ve z yönünde
5𝑚𝑚
ötelenmeye izin verir, fakat
Şekilde görülen iki ucu ankastre T kesitli çubuk için Euler bölgesinde
y yönünde ötelenmeyi
burkulma emniyet katsayısının 2 olması istendiğine göre çubuğun ne kadar
engeller. Buna göre;
ısıtılabileceğini (sıcaklığının ne kadar arttırılabileceğini) hesaplayınız.
Her iki düzlemde (x-y ve x-z düzlemlerinde)
−6
𝛼 = 11 × 10 /°𝐶, E= 210 GPa, λ𝑝 = 105 burkulma yüklerinin eşit olması için a/b oranı ne
𝐶𝑒𝑣𝑎𝑝: ∆𝑇 = 32.3 °𝐶 olmalıdır?

𝐶𝑒𝑣𝑎𝑝: 0.35

7. Eğri Eksenli
Çubukların Eğilmesi
(Örnekli Konu Anlatımı)

Eğri Eksenli Çubukların Eğilmesi
Endüstride ve günlük hayatımızda çok sık karşılaştığımız parçalardan önemli bir

tipi de eğrisel eksenli elemanlar ve çubuklardır.
Farklı amaçlarla kullanılan bu elemanlar eğilme yüklemesine maruz kalmaktadır.
Bu bölümde amacımız, eğrisel eksenli bu tip elemanlarda, eğilme yüklemesi sonucu

ortaya çıkan gerilmeleri ve şekil değiştirmeleri formülüze etmektir.
(Daha önce Mukavemet 1 - 4ncü konuda doğrusal eksenli çubuklar için

kullandığımızı yaklaşımın benzerini eğrisel eksenli çubuklar için yapacağız.)

7.1 Gerilme ve Şekil Değiştirme Hesapları
Orijinal halinde C merkezli q merkez açılı daire yayı şeklinde olan eğrisel eksene sahip şekil 7a daki çubuğun her iki yüzeyine M
eğilme momenti uyguladığımızda, aynı merkezli olmak üzere Δ𝜃 kadar bir açı artışı olur ve şekil 7b deki son şeklini alır.
y
y 7.1.1 Önemli Noktalar:
C C
Çubuğu liflerden oluşmuş gibi düşünürsek;
Yüklemeden önce
(orijinal şekil) a. M eğilme momenti etkisi ile üstteki lifler kısalır,
q alttaki lifler uzar.
𝑟ҧ 𝑅 b. En fazla uzayan veya kısalan lifler en dıştaki liflerdir.
R r c. DE uzamayan liftir, yüklemeden sonra boyu
𝑟ҧ
değişmez. Yani: 𝐷𝐸 ෲ =𝐷ෳ′𝐸′
r
A .B
K kesit d. Çubuğun şekil değiştirmemiş ekseni eğriseldir.
E Yüklemeden sonra biraz daha şekil değiştirir.
O y x z O y e. Çubuk Kesiti en az bir eksene göre simetriktir.
e Tarafsız Eksen G e f. Uzamayan liflerin bulunduğu Tarafsız Düzlem
G
kesitin ağırlık merkezinden geçmeyebilir. Aralarında
Şekil 7.1c e kadarlık bir mesafe vardır. Problem çözümlerinde
Şekil 7.1a C
y ෲ =𝐷
𝐷𝐸 ෳ ′𝐸′ bu e mesafesinin hesaplanması gerekir.
g. Tam orta kesit için düşünürsek, eksen takımı kesitin
Yüklemeden sonra 𝐶′ 𝐾 > 𝐽ෲ
𝐽ෲ ′ 𝐾′
uzamayan lifine yani O noktasına yerleştirilir.
𝑀 𝑀
𝑀 𝑀 (Doğrusal çubuklarda G ve O çakışık ve e=0 idi.)
𝑅′
𝜃 ′ = 𝜃 + Δ𝜃 h. Herhangi bir a-b kesitindeki eksen takımı o kesitin O
K noktasına yerleştirilir (şekil 7.1d)
𝐽′𝐴′ r′ . 𝐵′
K′
J
𝐷′ E′ i. Herhangi bir J-K lifi üzerindeki bir noktada 𝜎𝑥
normal gerilmesi o noktanın teğeti doğrultusundadır.
y
Şekil 7.1d’den J-K lifi ve herhangi bir a-b kesiti
x boyunca olan 𝜎𝑥 gerilme dağılımlarını inceleyiniz.
e Şekil 7.1d
Şimdi herhangi bir y mesafesindeki JK lifinde normal gerilme (𝜎𝑥 ) formülünü çıkarmayı hedefliyoruz:..>>
Şekil 7.1b 181
y Gerinme(birim uzama veya kısalma): 𝜀𝑥

C
Yüklemeden önce 𝜀𝑥 i bulup Hooke bağıntısından : 𝜎𝑥 = 𝐸 ⋅ 𝜀𝑥 𝜎𝑥 i elde edeceğiz…>>
(orijinal şekil)
q 𝜀𝑥 in bulunması
𝑟ҧ 𝑅
ෲ = 𝑅𝜃
𝐷𝐸
Uzamayan lif için: ෲ = 𝐷ෳ
𝐷𝐸 ′ 𝐸′ 𝑅′𝜃′ = 𝑅𝜃
r ෳ = 𝑅′𝜃′
𝐷′𝐸′
A .B
K
E
O y x JK lifindeki toplam kısalma miktarı:
e G
Şekil 7.1a 𝛿 = 𝐽ෲ
′ 𝐾′ − 𝐽ෲ
𝐾 = 𝑟 ′ 𝜃 ′ − 𝑟𝜃 𝛿 = 𝑅 ′ − 𝑦 𝜃 ′ − (𝑅 − 𝑦) ⋅ 𝜃
y
𝑟 = 𝑅 − 𝑦, ′
𝑟 =𝑅 −𝑦 ′ ⇒ 𝛿 = 𝑅 ′ 𝜃 ′ − 𝑦𝜃 ′ − 𝑅𝜃 + 𝑦𝜃
Yüklemeden sonra 𝐶′
𝑀 𝑀
′
𝑅′
𝜃 = 𝜃 + Δ𝜃
⇒ 𝛿 = −𝑦 ⋅ 𝜃 ′ + 𝑦 ⋅ 𝜃 = −𝑦 𝜃 ′ − 𝜃
𝐽′𝐴′ . 𝐵′ 𝛿 = −𝑦 ⋅ Δ𝜃 (7.1)
𝐷′ K′ ′ ′
E′ 𝜃 = 𝜃 + Δ𝜃 ⇒ 𝜃 − 𝜃 = Δ𝜃
y
e
x 𝛿 𝛿 −𝑦 ⋅ Δ𝜃
JK lifindeki gerinme (strain) miktarı: 𝜀𝑥 = = =
Şekil 7.1b 𝐿 𝐽ෲ𝐾 𝑟⋅𝜃
𝑦 ⋅ Δ𝜃
⇒ 𝜀𝑥 = − (7.2)
(𝑅 − 𝑦) ⋅ 𝜃
Eğri Eksenli Çubukların Eğilmesi y
C Kesitteki İç Normal Kuvvet = 0
Yüklemeden önce
(orijinal şekil) Herhangi bir dış normal kuvvet olmadığı için, iç Normal Kuvvet de sıfır olmalıdır.
q
𝑦 𝑦 Normal iç Kuvvet :
𝑟ҧ 𝑅
𝜎𝑥 𝐸 ⋅ Δ𝜃 𝑅 − 𝑟
න𝜎𝑥 ⋅ 𝑑𝐴 = 0 ⇒ ඲ − . ⋅ 𝑑𝐴 = 0
r 𝑥 𝑧 𝜃 𝑟
A .B
𝑦 𝑦
K 𝐸 ⋅ Δ𝜃 𝑅 − 𝑟
E Şekil 7.2 ⇒− න ⋅ 𝑑𝐴 = 0
O y x 𝜃 𝑟
e (𝐸 ≠ 0, Δ𝜃 ≠ 0 ve 𝜃 ≠ ∞ 𝑜𝑙𝑎𝑐𝑎ğ𝑖 𝑖ç𝑖𝑛)
G 𝑅−𝑟
İntegralin dışı sıfır olamaz. O halde:..>> න ⋅ 𝑑𝐴 = 0 olmalıdır.
Şekil 7.1a 𝑟
𝐴
𝜎𝑥 = 𝐸 ⋅ 𝜀𝑥 𝑅−𝑟 𝑅 𝑑𝐴 𝑅=
Hooke bağıntısı : න ⋅ 𝑑𝐴 = න ⋅ 𝑑𝐴 − න 𝑑𝐴 = 0 ⇒ 𝑅 ⋅ න =𝐴 𝑑𝐴 (7.4)
𝑟 𝑟 𝑟 ⇒ ‫𝑟 ׬‬
Denklem 7.2’yi Hooke bağıntısında
yerine koyarsak: Tarafsız eksenden geçen eğrisel eksenin
(veya uzamayan lifin) eğrilik yarıçapı
𝑦 ⋅ Δ𝜃 Δ𝜃 𝑦
σ𝑥 = 𝐸 − ⇒ 𝜎𝑥 = −𝐸 ⋅ ⋅ Örneğin Kesit dikdörtgen olursa:
𝑅−𝑦 ⋅𝜃 𝜃 𝑅−𝑦
𝑦 𝑟1
𝑅 −𝑟=𝑦 𝐸 ⋅ Δ𝜃 𝑅 − 𝑟 𝑑𝐴 𝑅 𝐴 𝑏. ℎ ℎ ℎ
𝜎𝑥 = − ⋅ (7.3) 𝑟ҧ 𝑅= = = ⇒𝑅= 𝑟 (7.5)
𝑑𝐴 𝑟2 𝑏. 𝑑𝑟 𝑟2 𝑑𝑟 𝑙𝑛 2
𝑅 −𝑦=𝑟 𝜃 𝑟 𝑟2 𝑇. 𝐸 𝑑𝑟 ‫𝑟 ׬‬ ‫𝑟 𝑟׬‬ ‫𝑟 𝑟׬‬ 𝑟1
𝑧 1 1
O.
.G
Ancak bu son denklemde R ve Dq ℎ 𝑒
Ağırlık merkezinin yeri ‫𝑟 ׬‬. 𝑑𝐴
bilinmemektedir. Bunları bulmak için (7.6)
(statikten bildiğimiz formül): 𝑟ҧ =
işlemlere devam ediyoruz: 𝑏 𝐴
Şekil 7.3
Tablo 7.1 : Bazı Kesitler için R formülleri:
(7.5) (7.7a) (7.7b) (7.7c)

𝑦 𝑦
Kesitteki İç Eğime Momenti : M
𝜎𝑥
𝑥 𝑧 න 𝑦 ⋅ 𝜎𝑥 ⋅ 𝑑𝐴 = 𝑀 → (denk 7.3 yi 𝐸 ⋅ Δ𝜃 𝑅 − 𝑟
𝑦
y
𝑦 yerine koyarsak:) ⇒ න −𝑦 ⋅ − 𝜃
⋅
𝑟
⋅ 𝑑𝐴 = 𝑀
C (dif. kuvvet)
Yüklemeden önce (moment kolu)
(orijinal şekil) 𝐸 ⋅ Δ𝜃 𝑅 2 − 2𝑅𝑟 + 𝑟 2
q 𝐸 ⋅ Δ𝜃 (𝑅 − 𝑟)2
𝑦=𝑅−𝑟⇒ න ⋅ 𝑑𝐴 = 𝑀 ⇒ න ⋅ 𝑑𝐴 = 𝑀
𝑟ҧ 𝑅 𝜃 𝑟 𝜃 𝑟
𝐸 ⋅ Δ𝜃 2 𝑑𝐴
r ⇒ 𝑅 න − 2𝑅 න 𝑑𝐴 + න 𝑟 ⋅ 𝑑𝐴 = 𝑀
A .B 𝜃 𝑟
K Denk. 7.4
E Ağırlık
O y x merkezi ‫𝐴𝑑 ⋅ 𝑟 ׬‬ 𝐴 𝑑𝐴 𝐴
e denklemi: ⇒ 𝑟ҧ = ⇒ න 𝑟 ⋅ 𝑑𝐴 = 𝑟ҧ ⋅ 𝐴 ; 𝑅= ⇒න = ; න 𝑑𝐴 = 𝐴
G 𝐴 𝑑𝐴 𝑟 𝑅
‫׬‬
Şekil 7.1a
𝑟
y 𝐸 ⋅ Δ𝜃 2 𝐴 𝐸 ⋅ Δ𝜃
𝑅 ⋅ − 2𝑅 ⋅ 𝐴 + 𝑟ҧ ⋅ 𝐴 = 𝑀 ⇒ (−𝑅𝐴 + 𝑟𝐴)
ҧ =𝑀
𝜃 𝑅 𝜃
Yüklemeden sonra 𝐶′
𝑀 𝑀 𝐸Δ𝜃 𝐸Δ𝜃 𝑀
𝑅′ ⇒ ⋅ 𝐴(𝑟ҧ − 𝑅) = 𝑀 ⇒ =
𝜃 ′ = 𝜃 + Δ𝜃 𝜃 𝜃 𝐴(𝑟ҧ − 𝑅)
𝐸>0
𝐽′𝐴′ . 𝐵′
K′ 𝐸Δ𝜃 𝑀
𝐷′ E′ ∆𝜃 > 0 olduğundan ve dolayısıyla → >0 olur.
>0 𝐴(𝑟ҧ − 𝑅)
y 𝜃
x 𝜃>0
e 𝐸Δ𝜃 𝑀
O halde: 𝑟ҧ > 𝑅 → 𝑟ҧ − 𝑅 = 𝑒 ⇒ = (7.8)
Şekil 7.1b 𝜃 𝐴. 𝑒
Herhangi bir noktadaki Normal Gerilme:

y
C Son bulduğumuz 𝐸Δ𝜃 𝑀
eşitliği tekrar yazalım: =
Yüklemeden önce 𝜃 𝐴. 𝑒 𝑀(𝑟 − 𝑅)
q 𝜎𝑥 = (7.9)
(orijinal şekil) 𝐴. 𝑒. 𝑟
𝑟ҧ 𝑅 𝐸Δ𝜃 𝑅 − 𝑟
A.
Denklem (7.3) ü hatırlarsak: 𝜎𝑥 = − .
𝜃 𝑟
r .B r-R =y koyarak
(Burada herhangi bir JK lifinin, DE uzamayan lifinin 𝑀. 𝑦
𝜎𝑥 = (7.10)
O x daha altında ve daha uzun olduğunu düşündük) 𝐴. 𝑒. (𝑅 − 𝑦)
e G
• (7.9) ve (7.10) nolu denklemlerden birisiyle bir noktadaki gerilme hesaplanabilir.

y
• Noktanın koordinatı r veya y dir ve bilinen değerlerdir.
Yüklemeden sonra 𝐶′ • e ve R değerleri ise problem içinde ayrıca hesaplanmalıdır.
𝑀 𝑀
′
𝑅′ Şekil değiştirmiş durumda Eğrilik Yarıçapı (𝑅′) Hesabı:
𝜃 = 𝜃 + Δ𝜃
𝐵′
r′ E′ ෲ = 𝐷ෳ 𝑅 ⋅ 𝜃 = 𝑅′ ⋅ 𝜃 ′ , 𝜃 ′ = 𝜃 + Δ𝜃
y Uzamayan lif: 𝐷𝐸 ′ 𝐸′
K′
x 1 1 𝜃′ 1 𝜃 + Δ𝜃 1 Δ𝜃
e = ⋅ = ⋅ = 1+
𝑅′ 𝑅 𝜃 𝑅 𝜃 𝑅 𝜃 1 1 𝑀
Tarafsız Düzlemin = 1 + (7.11)
bir kenarı 𝑅′ 𝑅 𝐴 ⋅ 𝑒. 𝐸
(uzamayan lif) 𝐸. Δ𝜃 𝑀 Δ𝜃 𝑀
= bulmuştuk ⇒ =
𝜃 𝐴⋅𝑒 𝜃 𝐴⋅𝑒⋅𝐸
Eğri Eksenli Çubukların Eğilmesi Çözüm:
Örnek 7.1 𝑦 (7.9) Nolu denklemi

𝑟1
𝑑𝐴 𝑅 𝑟ҧ kullanarak 𝜎𝑥 normal 𝑀(𝑟 − 𝑅)
gerilmelerini hesaplayacağız: 𝜎𝑥 =
𝑟2 𝑇. 𝐸 𝑑𝑟 𝐴. 𝑒. 𝑟
𝑧 O.
kesit ℎ G
. Bu denklemde bilinmeyenler R ve e
𝑒
𝑀 değerleridir. Bunları sırayla hesaplayalım:
𝑀 100𝑚𝑚 𝑏
ℎ ℎ
(7.5) denkleminden: → 𝑅= 𝑟
𝑙𝑛 2 25
𝑟1
𝑏 𝑅=
ℎ 25 112.5
𝑟1 = 𝑟ҧ − = 100 − ⇒ 𝑟1 = 87.5𝑚𝑚 𝑙𝑛
87.5
2 2
Dikdörrgen kesitli, eğri eksenli çubuğa ℎ 25 → 𝑅 = 99.477𝑚𝑚
𝑟2 = 𝑟ҧ + = 100 + ⇒ 𝑟2 = 112.5𝑚𝑚
M = 500Nm lik bir eğilme momenti 2 2
uygulanırsa, çubukta oluşan maksimum çeki
ve bası gerilmelerini hesaplayınız. 𝑒 = 𝑟ҧ − 𝑅 = 100 − 99.477 ⇒ 𝑒 = 0.523𝑚𝑚
(b=50mm, h=25mm)
𝑀(𝑟1 − 𝑅) 500𝑥103 𝑥(87.5 − 99.477)
𝜎𝑥−𝑚𝑖𝑛 = = = −104.69MPa
𝐴. 𝑒. 𝑟1 50𝑥25 𝑥 0.523 𝑥87.5
Şiddetçe en büyük gerilmeler
tarafsız eksenden en uzak 500𝑥103 𝑥(112.5 − 99.477)
𝑀(𝑟2 − 𝑅)
noktalardadır. 𝜎𝑥−𝑚𝑎𝑥 = = = 88.53MPa
𝐴. 𝑒. 𝑟2 50𝑥25 𝑥 0.523 𝑥112.5
Çözüm: Kancanın a-a kesiminin alt kısmının statik dengesini düşünelim (ayırma prensibi)
Örnek 7.2 Şekildeki kreyn kancasında
f-b kesitindeki iç çeki kuvveti ve iç eğilme momentini sırayla uygulayabiliriz
a-a kesitinde oluşan maksimum çeki
(süperpozisyon prensibi)
gerilmesini hesaplayınız.
𝑟ҧ 1 2
𝑟𝑏
P P 𝑀
𝑀
𝑓 𝑏 sb1 sb2
= 𝑓 𝑏 + 𝑓
𝑅 𝑏
𝜎𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑏 = 𝜎𝑏1 + 𝜎𝑏2

a a P 𝑀(𝑟𝑏 − 𝑅)
C 40mm 𝜎𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑏 = 𝑃 +
𝑓 𝑏 𝐴 𝐴. 𝑒. 𝑟𝑏
(Denk.7.4)
M momentinin işaretine karar verelim:
a-a kesiti Bunun için sadece M etkisinin olduğu üstteki 2 nolu şekli düşüneceğiz.
P=15kN
60mm Moment döndürme yönüne göre b noktasında çeki gerilmesi oluşur.
Soldaki şekilden rb<R olduğu görülür. M<0 (negatif işaretli) alınmalıdır ki: sb2 >0 çıksın.
35mm
25mm
C
𝑓 Momentin şiddeti: 𝑀 = −𝑃. 𝑟ҧ = −15𝑥68.33 → 𝑀 = −1024.95𝑘𝑁𝑚𝑚
𝑏
Şimdi gerilme formülündeki bilinmeyenler olan R ve e değerlerini hesaplamalıyız:..>>
Tablo 7.1 deki trapez kesit formülü

Bu örnek için değerler:
1 2
⋅ ℎ ⋅ (𝑏1 + 𝑏2 ) 𝑏1 = 35𝑚𝑚
𝑅= 2
𝑟
𝑏1 . 𝑟2 − 𝑏2 . 𝑟1 ⋅ ln 2 − ℎ ⋅ (𝑏1 − 𝑏2 ) 𝑏2 = 25𝑚𝑚
𝑟1
1 𝑟1 = 40𝑚𝑚
⋅ 602 ⋅ (35 + 25)
= 2
100 𝑟2 = 100𝑚𝑚
a 35𝑥100 − 25𝑥40 ⋅ ln − 60 ⋅ (35 − 25)
aC 40
ℎ = 60𝑚𝑚
𝑓 𝑏
⇒ 𝑅 = 63.88mm
1
𝐴1 = 𝑥60𝑥5 = 150mm2 = 𝐴2 𝐴1 ⋅ 𝑟ഥ1 + 𝐴2 ⋅ 𝑟ഥ2 + 𝐴3 ⋅ 𝑟3ҧ
P=15kN 2 Ağırlık Merkezi: 𝑟ҧ =
𝐴1 + 𝐴2 + 𝐴3
a-a kesiti 𝐴3 = 25𝑥60 = 1500mm2
1 150𝑥60 + 150𝑥60 + 1500𝑥70
h=60mm 40mm 𝑟1ҧ = 40 + 60 ⋅ ⇒ 𝑟1ҧ = 60mm = 𝑟ഥ2
3 𝑟ҧ = ⇒ 𝑟ത = 68.33mm
.1 150 + 150 + 1500
60
35mm
25mm
... 3 C 𝑟3ҧ = 40 + ⇒ 𝑟3ҧ = 70mm

2 𝑒 = 𝑟ҧ − 𝑅 = 68.33 − 63.88 ⇒ 𝑒 = 4.45mm
.2
𝑟1 𝐴 = 𝐴1 + 𝐴2 + 𝐴3 = 1800𝑚𝑚2
𝑟1ҧ = 𝑟2ҧ
𝑒 𝑅
𝑟ത 𝑃 𝑀(𝑟𝑏 − 𝑅) 15 ⋅ 103 −1024.95 𝑥 103 𝑥(40 − 63.88)
𝜎𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑏 = + = + → 𝜎𝑚𝑎𝑥 = 84.72𝑀𝑃𝑎
𝑟3ҧ 𝐴 𝐴. 𝑒. 𝑟𝑏 1800 1800𝑥4.45𝑥40
𝑟2
Örnek Soru 7.3: Şekildeki T kesitli makine parçasının emniyetli bası mukavemeti 50MPa olduğuna göre,
uygulanabilecek en büyük P kuvvetinin değerini hesaplayınız.
a-b kesiti
𝑏
20mm
𝑛
𝑎 2
𝑠 G2
40mm
C G
G1 1 20mm
𝑒
𝑟3 𝑟ഥ2 80mm
60mm 𝑟ҧ = 𝑟2
𝑅 𝑟1 = 30mm
P P
C.
Cevap: 8548.25𝑁

𝛾𝑥 ′ 𝑦 ′
𝜀𝑥 ′
8. Düzlemde Gerinme Dönüşümleri

ve
Straingage Ölçümleri ile
Deneysel Gerilme Tespitleri

03.12.2023 Mukavemet II - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 191
Düzlemde Gerinme Dönüşümleri ve straingage ölçümleri ile deneysel gerilme tespitleri
8.1 Deneysel Ölçümlerin Önemi:

• Mühendislik hayatımız boyunca yaptığımız veya yapacağımız teorik hesaplamalarda, bilgisayar
destekli analizlerde veya benzeri çalışmalarda, sonuçlara etki eden ve önceden öngöremediğimiz
bazı faktörlerin veya muhtemel sayısal hataların oluşma riskleri daima vardır.
• Bu sebeple kaliteli bir mühendis, sadece teorik hesaplamalarla veya analiz programlarıyla
bulduğu sonuçlara tek başına güvenmemeli,
• elde ettiği sonuçların en azından bazılarını farklı yöntemlerle de desteklemeye çalışmalıdır.
• Nitekim akademik makalelerin yayınlandığı kaliteli bilimsel dergilerde analiz sonuçlarının nasıl
desteklendiği daima sorgulanan bir durum olup, sadece analiz sonuçlarını içeren çalışmalar
kabul görmemektedir.
• Bu farklı destekleme yöntemleri içerisinde en çok bilineni ve güvenilir olanı deneysel ölçümlerdir.
• Bu sebeplerle, deneysel ölçümleri mühendislik hayatımızın vazgeçilmezi konumunda düşünmemiz ve bu alanda kendimizi geliştirme
gayreti içine girmemiz son derece gereklidir. Deneysel ölçümleri yapabilen ve diğer çalışmalarını bu açıdan destekleyen bir
mühendisin ar-ge, inovasyon faaliyetlerinde aranan ve tercih edilen kaliteli bir mühendis olacağında da şüphe yoktur.
8.2 Bu bölümde Amacımız:
Straingage (okunuşu: sitirengeyç) ismi verilen birim uzama ( e ) ölçerler yardımıyla, deneysel gerinme (birim şekil değiştirme) ve gerilme
tespitlerinin nasıl yapıldığını açıklamaktır. Fakat bundan önce düzlemde gerinme dönüşlerinin teorisini iyi anlamak gerekir…>>
8.3 Düzlemde Gerinme (Birim Şekil Değiştirme) Dönüşümleri
Mukavemet 1-6a konusunda anlatılan Düzlemde Gerilme Dönüşüm Formüllerinde,

𝛾𝑥𝑦 𝜀𝑦 ′
𝜎𝑥 𝑦𝑒𝑟𝑖𝑛𝑒 → 𝜀𝑥 , 𝜎𝑦 𝑦𝑒𝑟𝑖𝑛𝑒 → 𝜀𝑦 , 𝜏𝑥𝑦 𝑦𝑒𝑟𝑖𝑛𝑒 → yazılarak, 𝜀𝑥 ′
2
Yani bir noktadaki x-y eksen takımına göre şekil değiştirmeler (𝜀𝑥 , 𝜀𝑦 ve 𝛾𝑥𝑦 ) belli iken
m >0
normali +x ekseniyle 𝜑 ve 𝜑+900 açı yapan düzlemlerdeki şekil değiştirmeler aşağıdaki k
gerinme dönüşüm bağıntılarıyla elde edilir:
H1
Şekil 8.1
𝜀𝑥 ′ = 𝜀𝑥 cos 2 𝜑 + 𝜀𝑦 sin2 𝜑 + 𝛾𝑥𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑 (8.1a)
𝜑𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛: 𝜀𝑦′ = 𝜀𝑥 sin2 𝜑 + 𝜀𝑦 cos2 𝜑 − 𝛾𝑥𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑 (8.1b)
𝛾𝑥 ′𝑦′ = −2 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑 + 𝛾𝑥𝑦 cos2 𝜑 − sin2 𝜑 (8.1c)
𝑣𝑒𝑦𝑎
𝜀𝑥 + 𝜀𝑦 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 𝛾𝑥𝑦
𝜀𝑥 ′ = + cos 2 𝜑 + sin 2 𝜑
2 2 2 (8.2a)
2 𝜑 𝑐𝑖𝑛𝑠𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛: 𝜀𝑦 ′ = − cos 2 𝜑 − sin 2 𝜑 (8.2b)
2 2 2
1 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 𝛾𝑥𝑦
𝛾𝑥 ′ 𝑦 ′ = − sin 2 𝜑 + cos 2 𝜑 (8.2c)
2 2 2
8.4 Düzlemde Gerinmeler için Mohr Çemberi

Bir noktada farklı 𝜑 açılarına sahip sonsuz sayıda düzlem vardır. Tüm düzlemlerdeki
gerinmeleri gösteren geometrik bir ifade olan Mohr Çemberi aşağıdaki şekilde çizilebilir.
(Muk 1-6a konusunda gerilmeler için anlatılan mohr çemberine benzer adımlarla çizildiğine dikkat ediniz.) 𝜀𝑦 ′
𝜀𝑥 ′
𝛾 Mohr Çemberi Çizim Sırası:
2 Bulunduğumuz
nokta
1- H1 (ex , gxy/2) noktası belirlenir. m
k
k >0
𝜀𝑥 ′ 2- H2 (ey , - gxy /2 )noktası belirlenir.
H1(ex , gxy/2) H1
gxy/2 3- H1-H2 birleştirilir.
𝛾𝑥 ′ 𝑦 ′ 2𝜑
2 4- C merkezli çember çizilir.
C 2𝜑𝑝
𝜀
e2= emin ey ex e1 = emax 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 2 𝛾𝑥𝑦 2
𝑅= + (8.3)
𝛾𝑥 ′ 𝑦′ 2 2
2
Asal Gerinmeler: 𝜀1,2 = 𝜀𝑜𝑟𝑡 ± 𝑅 (8.4)
-gxy/2
m
𝜀𝑥 + 𝜀𝑦 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 2 𝛾𝑥𝑦 2
𝜀𝑦 ′ → 𝜀1,2 = ± + (8.5)
2 2 2
𝜀𝑜𝑟𝑡 = tan 2 𝜑𝑝 = (8.6)
2 2 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦
Normali + x ekseniyle 𝜑 açısı yapan k düzlemindeki gerinme bileşenleri (𝜀𝑥 ′ , 𝛾𝑥 ′𝑦′ ) ni bulmak için, Mohr çemberi üzerinde
bulunduğumuz nokta olan H1 den, gerçekteki ile aynı yönde fakat 2 𝜑 kadar döneriz ve çember üzerindeki k noktasına geliriz.
Bu noktanın koordinatları bize aradığımız gerinme bileşenlerini verir.
En sağdaki H1 düzlemindeki 𝛾𝑥𝑦 aşağı yönde ise, Mohr çemberinde pozitif, 8.1, 8.2 dönüşüm denklemlerinde ise negatif alınır.
8.5 Strain-gage (Gerinme Ölçer)

𝜀 birim uzama ölçümünde kullanılan en yaygın yöntem, bir iletken telin elektrik
direncinin, uzamayla değişimine dayanan strain-gage tekniğidir. Şekilde bir
strain-gage şematik olarak görülmektedir.
b
c a Strain-gage kısımları:
a : taşıyıcı (yalıtkan) folyo
A B b : iletken tel
c : bağlantı uçları
Şematik Strain-gage –Gerinim-ölçer
• Sonuç olarak strain-gage lerin uzaması ile üzerindeki iletkenin elektrik direnci arasında bir ilişki söz konusudur.
• Bu ilişkiden yola çıkarak, strain-gage lerin yerleştirme doğrultusunda oluşan gerinme (birim uzama) değeri deneysel olarak tespit edilir ve
Hooke bağıntılarıyla gerilme değerlerine geçilebilir.
• Genelde strain-gage ler cismin yüzeyine yapıştırılır ve yüzeyde düzlem gerilme sözkonusudur.
• Bir yüzeydeki tüm gerilme bileşenlerini bulmak için genel anlamda en az 3 staringage kullanılır.
• Strain-gage sadece gerinme dediğimiz birim uzamaları (e) ölçer; ancak g değerlerini ölçemez. g gerinme dönüşüm bağıntılarından hesaplanır.
• Strain-gage lerle elastik sınırlar içerisindeki e değerleri ölçülebilir.
Şimdi bu anlatılanları farklı örnekler üzerinden pekiştirelim:..>>
Çözüm:
a-) Straingage ler yerleştirme doğrultularındaki birim uzamaları ölçerler.
Örnek 8.1 −5
Buna göre: 𝜀𝑎 = 𝜀𝑥 = 10x10−5 , 𝜀𝑐 = 𝜀𝑦 = 2x10 , 𝜀𝑏 = 𝜀𝑥 ′ = 10.6x10
−5
𝜀𝑎 = 10x10−5 OB doğrultusu yani 𝑥 ′ ekseninin +x ekseniyle yaptığı açı: 𝜑 = 300

𝜀𝑏 = 10.6x10−5 8.1 a denkleminden: 𝜀𝑥 ′ = 𝜀𝑥 cos2 𝜑 + 𝜀𝑦 sin2 𝜑 + 𝛾𝑥𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑
𝜀𝑐 = 2x10−5 10.6x10−5 = 10x10−5 cos 2 300 + 2x10−5 sin2 300 + 𝛾𝑥𝑦 cos 300 . 𝑠𝑖𝑛300 → 𝛾𝑥𝑦 = 6x10−5
𝐸 = 200𝐺𝑃𝑎 𝛾𝑥𝑦 denklemlerde pozitif bulunduğu için..>> Mohr çemberinde; → 𝛾𝑥𝑦 = −6x10−5 alınır.
𝑣 = 0.3 1
Çeşitli bölgelerinden farklı bağlantılara sahip ince 𝛾
1 2
bir levhanın dış yüzeyindeki herhangi bir O 8.4 maddesinde 𝛾
anlatılan 2 𝑚𝑎𝑥
noktasına 3 lü bir straingage rozeti yapıştırılmış ve
daha sonra farklı bölgelerinden dış yükler adımlardan mohr
uygulanmıştır. Yükleme sonucu cisim statik çemberi yandaki 3
dengede kalmaya devam etmiştir. Straingage gibi çizilir:
𝑅
lerden den ölçülen değerler üstte gösterilmiştir. B 2 10 A 𝜀. 10
−5
a-b strangage leri arasındaki açı 𝜑 = 300 O 𝜀2 C 𝜀1

olduğuna göre, O noktasındaki;
𝑅
a-) Gerinmelere ait Mohr çemberini çizerek asal
−3 𝐻1 (𝜀𝑥 , 𝛾𝑥𝑦 /2)
gerinmeleri ve düzlemlerini bulunuz.
b-)normali +x ekseniyle 450 açı yapan düzlemdeki
gerinme bileşenlerini, 1 E
− 𝛾𝑚𝑎𝑥
c-) Gerilme bileşenlerini, asal gerilmeleri ve 2 𝜀𝑥 + 𝜀𝑦 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦
düzlemlerini bulunuz. 𝜀𝑜𝑟𝑡 =
2
2
1 2 2
𝛾 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 2 𝛾𝑥𝑦 2 10 − 2 6
2 𝜀45 𝑅= + = + 10−5 → 𝑅 = 5(10−5 )
1 2 2 2 2
𝛾
2 𝑚𝑎𝑥 k 10 + 2 −5
𝜀𝑜𝑟𝑡 = 10 = 6(10−5 )
2
3 𝑅 1 −5
𝛾
2 45
Asal gerinmeler: 8.4 denkleminden: 𝜀1,2 = 𝜀𝑜𝑟𝑡 ± 𝑅 = (6 ± 5)(10 )
𝑅 −5
90o D 𝜀1 = 𝜀𝑚𝑎𝑥 = 11𝑥10−5 ; 𝜀2 = 𝜀𝑚𝑖𝑛 = 1𝑥10
2 10
O 𝜀2 C 𝜀1 𝜀. 10−5 𝛾𝑥𝑦
2𝜑𝑝 1 𝛾 𝛾𝑥𝑦 6
2 𝑥𝑦
tan 2 𝜑𝑝 = 𝜀 −2 = =
𝑅 𝑥 𝜀𝑦 𝜀 − 𝜀 10 − 2 → 𝜑𝑝 = 18.40
𝑥 𝑦
−3 𝐻1 (𝜀𝑥 , 𝛾𝑥𝑦 /2) 2
b-) +x ekseniyle 450 açı yapan düzlemdeki gerinme bileşenlerini bulacağız:

1 E
− 𝛾𝑚𝑎𝑥
2 Mohr Çemberinden
𝜀𝑥 + 𝜀𝑦 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦
𝜀𝑜𝑟𝑡 = Taralı düzlemin mohr çemberindeki yeri k noktasıdır.
2 2
(Bulunduğumuz nokta olan H1 den aynı yönde 2 x 450 =900 dönülerek k noktasına gelinir. )
𝛾45𝑜
k noktasının koordinatları taralı düzlemdeki gerinme bileşenlerini (𝜀45𝑜 ; ) verecektir.
2
𝜀45𝑜 = 𝑂𝐶 + 𝐶𝐷 = 𝜀𝑜𝑟𝑡 + 𝑅𝑐𝑜𝑠(90𝑜 − 2𝜑𝑝 ) = 6(10−5 ) + 5(10−5 )𝑐𝑜𝑠(90𝑜 − 2𝑥18.40 ) → 𝜀45𝑜 = 9𝑥10−5
CkD dik üçgeninden

𝛾45𝑜
= 𝑅𝑠𝑖𝑛 90𝑜 − 2𝜑𝑝 = 5 10−5 𝑠𝑖𝑛(90𝑜 − 2𝑥18.40 ) → 𝛾45𝑜 = 8𝑥10−5
2
Veya Denklemlerden
𝛾45𝑜 8.1.a denkleminden (bu durumda 𝜑= 450 alınır) : 𝜀𝑥 ′ = 𝜀45𝑜 = 𝜀𝑥 cos2 𝜑 + 𝜀𝑦 sin2 𝜑 + 𝛾𝑥𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑
2
𝜀45𝑜 = 10x10−5 cos2 450 + 2x10−5 sin2 450 + 6 cos 450 . 𝑠𝑖𝑛450 → 𝜀45𝑜 = 9𝑥10−5
k
8.1.b denkleminden : 𝛾𝑥 ′𝑦′ = 𝛾45𝑜 = −2 𝜀𝑥 − 𝜀𝑦 cos 𝜑 ⋅ sin 𝜑 + 𝛾𝑥𝑦 cos2 𝜑 − sin2 𝜑
(mohr çemberinden
−5 bulduğumuz değerin zıt işaretlisi)
𝛾45𝑜 = [−2 10 − 2 cos 450 ⋅ sin 450 + 6 cos2 450 − sin2 450 ](10−5 ) → 𝛾45𝑜 = −8𝑥10
c-) Genel bir kural: Bir cismin kuvvet uygulanmamış serbest yüzeylerindeki noktalarda gerilme oluşmaz. 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑥 = 𝜏𝑥𝑦
Bir yüzey noktasında 2 tane kayma gerilmesi, 1 tane normal gerilme olmak üzere toplam 3 𝜏𝑧𝑦 = 0
𝜎𝑥 𝜎𝑥
gerilme bileşeni vardır. 3lü straingage rozeti, levhanın x-y düzlemine paralel olan dış serbest O
𝜏𝑧𝑥 = 0
yüzeyine yapıştırıldığı için bu yüzeyde gerilme bileşenleri sıfırdır. (𝜎𝑧 = 𝜏𝑧𝑥 = 𝜏𝑧𝑦 = 0).
Bu durumda Hooke bağıntılarından mevcut gerilmeleri şu hesaplayabiliriz:
Ön serbest yüzey
Mukavemet I – 3.9a,c,d denklemlerinden Gerilmeler çekilirse: Deneysel ölçümler yerine koyulursa:
1 𝜀𝑥 + 𝜈𝜀𝑦 10 + 0.3(2) −5
𝜀𝑥 = (𝜎 − 𝜈𝜎𝑦 ) 𝜎𝑥 = 𝐸 = 200(103 ) 10 → 𝜎𝑥 = 23.29𝑀𝑃𝑎
𝐸 𝑥 1 − 𝑣2 1 − 0.3 2
1 𝜀𝑦 + 𝜈𝜀𝑥 2 + 0.3(10) −5
𝜀𝑦 = (𝜎𝑦 − 𝜈𝜎𝑥 ) 𝜎𝑦 = 𝐸 = 200(103 ) 10 → 𝜎𝑦 = 10.99𝑀𝑃𝑎
𝐸 1 − 𝑣2 1 − 0.3 2
𝜏𝑥𝑦 𝐸
𝛾𝑥𝑦 = 200(103 )
𝐺 𝜏𝑥𝑦 = 𝐺. 𝛾𝑥𝑦 = .𝛾 = 6(10−5 ) → 𝜏𝑥𝑦 = 4.61𝑀𝑃𝑎
2 1 + 𝑣 𝑥𝑦 2(1 + 0.3)
Asal Gerilmeler: Muk.1 - 6.9 gerilme dönüşüm denklemlerinden:
𝜎max = 24.83𝑀𝑃𝑎
2 2
𝜎𝑥 + 𝜎𝑦 𝜎𝑥 − 𝜎𝑦 2 23.29 + 10.99𝑦 23.29 − 10.99
𝜎max,min = ± + 𝜏𝑥𝑦 = ± + 4.612
2 2 2 2 𝜎m𝑖𝑛 = 9.45𝑀𝑃𝑎,
Asal gerilme düzlemleri: Muk.1 - 6.10 denkleminden
𝜏𝑥𝑦 4.61
tan 2𝜃𝑝 = 𝜎 − 𝜎
𝑥 𝑦
=
23.29 − 10.99 → 𝜃𝑝 = 18.430
2 2
Veya Asal gerilmeler Hooke Bağıntılarından da bulunabilirdi. Şöyle ki:
𝜀𝑚𝑎𝑥 + 𝜈𝜀𝑚𝑖𝑛 11 + 0.3(1) −5

𝜎𝑚𝑎𝑥 = 𝐸 = 200(103 ) 10 → 𝜎max = 24.83𝑀𝑃𝑎 ;
1 − 𝑣2 1 − 0.32
𝜀𝑚𝑖𝑛 + 𝜈𝜀𝑚𝑎𝑥 1 + 0.3(11) −5

𝜎𝑚𝑖𝑛 = 𝐸 = 200(103 ) 10 → 𝜎m𝑖𝑛 = 9.45𝑀𝑃𝑎,
1 − 𝑣2 1 − 0.32

Örnek 8.2: Tek straingage kullanarak r yarıçaplı içi dolu bir mildekiT burulma momentini nasıl tespit edersiniz? Açıklayınız.
Malzeme özelliklerinden E ve 𝑣 bilindiğini kabul ediniz.
T
T 𝜋𝑟 3
Cevap: 𝑇 = 𝐸 𝜀 0
2(1 + 𝑣) 45

9.
İNCE CİDARLI
KAPALI TÜPLERİN BURULMASI
03.12.2023 MUKAVEMET II – Ders Notları / Prof. Dr. Mehmet Zor 201

İnce Cidarlı Kapalı Tüplerin Burulması
Bu bölümde amacımız: Tüp veya boru şeklinde (içi boş) ve herhangi bir kesit şekline sahip (dairesel kesit olmayabilir) kapalı
elemanların burulması sonucu oluşan gerilmeleri ve burulma şekil değiştirme açısını hesaplamaktır.
𝐼𝐼 9.1 Tüplerde Gerilme Hesabı: Bunun için şekil 9.1.a deki her iki serbest ucuna
𝐼
ağırlık merkezlerinden T burulma momenti uygulanmış kapalı bir tüp
düşünüyoruz. Bu tüpün dx uzunluğundaki parçasını ayırıp dengesini
𝑇 𝑇 incelediğimizde, her iki kesitindeki iç momentleri ( 𝑇𝑖ç1 ; 𝑇𝑖ç2 ) , T burulma
G momentine eşit olacaktır (Şekil 9.1.b).
İç burulma momentlerinden dolayı kesit cidarlarında 𝜏 kayma gerilmeleri oluşacaktır.
Herhangi bir abcd diferansiyel levhasını incelediğimizde b noktasındaki 𝜏𝑏
gerilmesinin a-b hattı boyunca (levhanın ab arka yüzeyinde) sabit kalacağı
𝐼 𝐼𝐼
anlaşılır. Zira b den çıkarılan kübik dif. elemanın dengesi için yüzeylerindeki
Şekil 9.1.a gerilmeler eşit olmalıdır.) Aynı durum c noktası ve c-d hattı için de geçerlidir.)
𝐼 𝐼𝐼 𝜏𝑏 𝑏 Bu durumda a-b ve c-d yüzeylerindeki iç kuvvetler:
𝜏𝑏
𝜏𝑏 𝜏𝑏 𝜏𝑏 𝜏𝑏 𝐹𝑏 = 𝜏𝑏 𝑡𝑏 𝑑𝑥 , 𝐹𝑐 = 𝜏𝑐 𝑡𝑐 𝑑𝑥
𝜏𝑏 𝜏𝑏
𝑇𝑖ç1 = 𝑇 𝑇𝑖ç2 = 𝑇 b-c hattı boyunca gerilmeler değişken olup
toplam iç kuvvet F1 dir. Aynı gerilme dağılımı a-d
için de söz konusudur.
abcd levhasının statik dengesinden:
෍ 𝐹𝑥 = 0 ⇒ 𝐹𝑏 − 𝐹𝑐 = 0
𝐼 𝐼𝐼
Şekil 9.1.b Şekil 9.1.d → 𝐹𝑏 = 𝐹𝑐 ⇒ 𝜏𝑏 𝑡𝑏 = 𝜏𝑐 𝑡𝑐
Şekil 9.1.c
O halde kesit boyunca: 𝜏𝑡 = 𝑞 ∶ 𝑠𝑎𝑏𝑖𝑡𝑡𝑡𝑖𝑟.
𝑞
Bu sabit q değerine kayma akısı veya kayma akımı denir, kesitte birim uzunluğa düşen iç kuvvet olup birim N/mm dir. → 𝜏 = (9.1)
𝑡
Kesitte birim uzunluğa düşen iç kuvvet q ise

ds diferansiyel uzunluğuna düşen kuvvet : 𝑑𝐹 = 𝑞𝑑𝑠
𝜏 dF kuvvetinin G ağırlık merkezine göre momenti: 𝑑𝑇 = 𝑟𝑑𝐹 = 𝑟 𝑞𝑑𝑠

q 𝐿𝑚
Kesitteki toplam moment: 𝑇 = න 𝑑𝑇 = 𝑞 න 𝑟𝑑𝑠
dF 𝑑𝐴∗ 0
1
T Taralı dif. Alan: 𝑑𝐴∗ =
2
𝑟𝑑𝑠 → 𝑟𝑑𝑠 = 2𝑑𝐴∗
𝐴∗
𝐺 𝐿𝑚
𝒂
න 𝑟𝑑𝑠 = න 2𝑑𝐴∗ = 2𝐴∗
(orta çizgi) 0
𝑇
→ 𝑇 = 𝑞(2𝐴 ) ∗ → 𝑞= (9.2)
( 𝐿𝑚 : orta çizginin 2𝐴∗
toplam uzunluğu) 9.2 denklemindeki q değerini 9.1 denkleminde yerine koyarsak:
A* : Orta çizgi içinde 𝑇
t kalınlığındaki bir noktasındaki gerilme: → 𝜏= ∗ (9.3)
kalan toplam alandır. 2𝐴 𝑡
𝑇
Örn: a noktasındaki gerilme: 𝜏𝑎 =
2𝐴∗ 𝑡𝑎
9.2 Tüplerde Burulma Açısı Hesabı
Her iki ucundan T burulma momentlerine maruz bir kapalı tüpte, mil eksenine paralel olan çizgi üzerinde bulunan A ve B noktalarının
şekil değiştirmeden sonraki konumları 𝐴′ ve 𝐵′ dür. Sol G1 kesitinin sağ G5 kesitine göre dönme miktarı 𝜑 burulma açısı ile ifade edilir.
Dikkat edilirse 𝜑 açısı: 𝐴′ noktasının G5 kesitinden izdüşümü ile 𝐵′ arasındaki merkez açıdır. Farklı iki kesitin birbirlerine göre burulma
açıları aynı mantıkla bulunur.
θ :birim burulma açısı. 1 birim
𝑇 y
uzaklıktaki G2 kesitinin başlangıç kesiti
L G1 ‘e göre dönme miktarıdır.
𝐴′ 𝐴′ 𝑑𝜑 :diferansiyel burulma açısı. dx
𝑒 𝐵
𝐴 𝑎 𝑏 𝜑 uzunluğundaki parçanın uç kesitlerinin
𝑒′
𝑏′ 𝑑𝜑 𝐵′ x birbirlerine göre dönme miktarıdır.
𝐺1 𝐺2 𝐺4 (Şekilde G4 kesitinin G3 ‘e göre dönme
𝐺3 𝐺5
miktarıdır.
Dikkat edilirse kesitlerin üzerindeki
z noktaların şekil değiştirmiş son
konumları (𝑒′ , 𝑏′ , 𝐵′ noktaları )aynı
1 doğrusal çizgi üzerinde yer alır. Bu ise
dx 𝑇
x 𝜑 burulma açısının x’e göre doğrusal
olarak arttığını gösterir.
x=0 da φ = 0 , x= 1 için φ = θ olduğuna göre ve doğrusal bir artış söz konusu olduğuna göre: φ = θ.x (9.4)
1 1
dφ= θ dx olduğundan, 5.18.a denkleminden T torkunun yaptığı diferansiyel şekil değiştirme işi: 𝑑𝑈𝑑 = 𝑇𝑑𝜑 = 𝑇𝜃𝑑𝑥 (9.5)
2 2
𝜏2
Sadece τ gerilmesi olduğu için (5.12.a denkleminden) enerji yoğunluğu: 𝑎𝑖 = (9.6)
2𝐺
5.14 denklemi aslında tüpün bütünü için yazılır. Bu

denklemi yandaki dx uzunluğundaki dif. parçaya
dV uygularsak şekil değiştirme enerjisi de diferansiyel 𝜏2
𝑑𝑈𝑖 = න 𝑎𝑖 𝑑𝑉 = න 𝑑𝑉 (9.7)
büyüklükte olur. Şöyle ki: 2𝐺
𝐺
. . x
𝑉 𝑉
3 𝐺 4 5nci konudan biliyoruz ki, dış kuvvetlerin işi elastik şekil değiştirme enerjisi olarak
depolanır. Bu kuralı dx uzunluğundaki diferensiyel parça için uygularsak:
9.5 ve 9.7 denklemlerini eşitleriz. .. >> 𝑑𝑈𝑑 = 𝑑𝑈𝑖

dx
𝑇𝜃 𝜏2
𝑑𝑥 = න 𝑑𝑉
2 𝑉 2𝐺
(9.3) denklemi:
𝑇𝜃 1 𝑇2 𝑇𝜃 𝑇 2 𝑑𝑥 𝑑𝑠
𝑇 → 𝑑𝑥 = න 𝑡. 𝑑𝑠. 𝑑𝑥 → 𝑑𝑥 = ර
𝑑𝑉 = 𝑡. 𝑑𝑠. 𝑑𝑥 , 𝜏= ∗ 2 2𝐺 𝑠 4𝐴∗ 2 𝑡 2 2 8𝐺𝐴∗ 2 𝑡
2𝐴 𝑡
𝑇 𝑑𝑠
Buradan birim dönme (burulma) açısı : 𝜃= ර (9.8)
4𝐴∗ 2 𝐺 𝑡
(9.4 denkleminden): 𝜑 = 𝜃. 𝐿 (9.9)
Toplam dönme açısı 𝜑 : 𝑇𝐿 𝑑𝑠

𝜑= ර (9.10)
4𝐴∗ 2 𝐺 𝑡
Şimdi bir örnekle konuyu iyice anlayalım…>>

Örnek 9.1
Kesit ölçüleri şekilde verilen tüp, T=50 kNm büyüklüğündeki bir burulma momentine maruz
bırakılıyor. Tüpün Boyu 0.2m olduğuna göre :
a) Kesitte meydana gelen en büyük kayma gerilmesini ve yerini bulunuz.
b) Kesitteki kayma akısını hesaplayınız.
c) Birim ve toplam dönme açılarını hesaplayınız (G=70 GPa)
A t1=10 mm B
t5=8 mm
C
120 mm T
t4=10 mm
E D
200 mm

a) Maksimum kayma gerilmesi hesabı:

𝑇 𝑇
9.8 denkleminden: 𝜏= → 𝜏𝑚𝑎𝑥 = , 𝑡𝑚𝑖𝑛 = 𝑡5 = 8 𝑚𝑚
2𝐴∗ 𝑡 2𝐴∗ 𝑡𝑚𝑖𝑛
2
A t1=10 mm B 𝐹𝐶 = 1202 − 602 → 𝐹𝐶 ≅ 104 𝑚𝑚
Orta çizgi içinde kalan alan:

t5=8 mm
C 1
𝐴∗ F 𝐴∗ = 120 × 200 + 120 × 104 = 30.24 × 103 𝑚𝑚2
120 mm 2
T=50kNm
t4=10 mm
50 × 106 𝑁𝑚𝑚
→ 𝜏𝑚𝑎𝑥 = → 𝜏𝑚𝑎𝑥 = 103.34 𝑀𝑃𝑎
D 2(30.24 × 103 𝑚𝑚2 )(8𝑚𝑚)
E
(en ince bölge olan AE
200 mm kısmında oluşur)
𝑇 50 × 106
b) Kayma Akısı: 9.2 denkleminden: 𝑞= ∗ =
2(30.24 × 103 )
= 826.72 N/mm
2𝐴
veya kayma akısı q sabit olduğundan: Denklem 9.1 den 𝑞 = 𝜏. 𝑡 → 𝑞 = 𝜏𝑚𝑎𝑥 . 𝑡𝑚𝑖𝑛 = 103.34𝑥8 = 826.72 N/mm

c) Birim dönme (burulma) açısı

A t1=10 mm B
𝑇 𝑑𝑠
9.8 denkleminden: 𝜃 = ∗2 ර
4𝐴 𝐺 𝑡
t5=8 mm
𝐵 𝐶 𝐷 𝐸 𝐴
F C
𝑑𝑠 1 1 1 1 1 120 mm
ර = න 𝑑𝑠 + න 𝑑𝑠 + න 𝑑𝑠 + න 𝑑𝑠 + න 𝑑𝑠 T=50kNm
𝑡 𝑡1 𝑡2 𝑡3 𝑡4 𝑡5 t4=10 mm
𝐴 𝐵 𝐶 𝐷 𝐸
𝑑𝑠 1 1 1 1 1 E D
ර = 200 + 120 + 120 + 200 + 120 = 75
𝑡 10 12 12 10 8
200 mm
50 × 106 𝑁𝑚𝑚
𝜃= 75
4 × (30.24 × 103 𝑚𝑚2 )2 × 70 × 103 𝑀𝑃𝑎
180
𝜃 = 1.465 × 10−5 𝑟𝑑/𝑚𝑚 → 𝜃 = 1.465 × 10−5 𝑥 = 83.94 × 10−5 𝑜 /𝑚𝑚
𝜋
9.9 denkleminden..>> Toplam dönme açısı: 𝜑 = 𝜃. 𝐿 = 83.94 × 10−5 𝑜 /𝑚𝑚 × 200𝑚𝑚 ≅ 0.168𝑜

10.
DİKDÖRTGEN VEYA
İNCE PROFİL KESİTLİ ÇUBUKLARIN
BURULMASI

Dikdötrgen veya İnce Profil Kesitli Çubukların Burulması
10.1 Dikdörtgen Kesitli Çubukların Burulması

𝐴 Dikdörtgen kesitli çubukların burulmaları, dairesel kesitli millerden farklı ve karmaşık
T
olduğundan, Elastisite Teorisi veya membran analojisi ile çözümleri yapılmaktadır.
T
𝐵 Dairesel olmayan millerin düzlemsel kesitleri düzlemsel kalmaz ve gerilme ve gerinim
dağılımı doğrusal olarak değişmez
Şekil 10.1 Şekil 10.4 de görüldüğü gibi, uzun kenarda maksimum, kısa kenarda minimum
𝐴
gerilmeler meydana gelmekte ve köşelerde ise gerilmeler «sıfır» olmaktadır
𝐴′
𝐵 Elde edilen çözüm sonuçları, kesit kenar oranlarına bağlı olarak, aşağıda verilmektedir.
𝐵′
T 𝜑 T
Polar Atalet Momenti : 𝐽 = 𝑐2 𝑎𝑏 3 (10.1)
Tablo 10.1
Şekil 10.2
a: uzun kenar, b: kısa kenar 𝑇
Birim Burulma Açısı : 𝜃= (10.2)
Kesitteki gerilme dağılımı 𝐺𝐽
Kayma akısı dağılımı Toplam Burulma 𝑇𝐿 𝑇𝐿

(dönme) Açısı : 𝜑 = 𝜃𝐿 = = (10.3)
𝐺𝐽 𝑐2 𝑎𝑏 3 𝐺
t
Maksimum 𝑐2 𝑇
Kayma Gerilmesi: 𝜏𝑚𝑎𝑥 = 𝑏 (10.4)
a 𝑐1 𝐽
(uzun kenarın ortasında
Şekil 10.3 Şekil 10.4 ve en dışta oluşur)

Örnek 10.1: Şekildeki prizmatik çubuk T=250 Nm büyüklüğündeki bir burulma

a = 50 mm, b = 20 mm, L = 1.2 m
momentine maruz bırakılıyor.
Çubuğun kayma modülü G=65 GPa,
Kaymadaki akma gerilmesi τak =100 MPa ve emniyet katsayısı n=2 olduğuna göre: T T
(a) Çubuğun emniyetli olup-olmadığını irdeleyiniz.
(b) Dönme (burulma) açısını hesaplayınız.
𝑎 50
Çözüm: Tablo 10.1 ‘den: = = 2.5 → 𝑐1 = 0.258, 𝑐2 = 0.249
𝑏 20
Denklem 10.1 den, Polar atalet momenti: 𝐽 = 𝑐2 𝑎𝑏 3= (0.249)(50 𝑚𝑚)(20 𝑚𝑚)3 = 99.6 × 103 𝑚𝑚4
a) Denklem 10.4 den, maksimum kayma gerilmesi:

b) Denklem 10.3 den, toplam burulma (dönme) açısı:
𝑐2 𝑇 0,249𝑥 250 × 103 𝑁𝑚𝑚
𝜏𝑚𝑎𝑥 = 𝑏 = 𝑥20𝑚𝑚 = 48.45 𝑀𝑃𝑎
𝑐1 𝐽 (0.258)(99.6 × 103 )𝑚𝑚4
𝑇𝐿 (250 × 103 𝑁𝑚𝑚) (1.2 × 103 𝑚𝑚)
𝜑= =
𝜏𝑎𝑘 100 𝑀𝑃𝑎 𝐺𝐽 (65 × 103 𝑀𝑃𝑎) (99.6 × 103 𝑚𝑚4 )
𝜏𝑒𝑚 = = = 50 𝑀𝑃𝑎
𝑛 2
180
𝜑 = 0.0463 𝑟𝑑 ; 𝜑 = 0.0463 = 2.655𝑜
𝜏𝑚𝑎𝑥 < 𝜏𝑒𝑚 Emniyetlidir. 𝜋

10.2 İnce Profil Kesitli Çubukların Burulması
Bu tür çubuklarda, kesit birden fazla ince dikdörtgenin birleşimiyle oluşur.
Bir önceki konuda tek dikdörtgen kesit için geçerli olan Tablo 1 ve denklemler,
profil kesiti oluşturan her bir dikdörtgen için kullanılır.
𝑛
Polar atalet momenti herbir dikdörtgenin
𝐽 = ෍ 𝑐2𝑖 𝑎𝑖 𝑏𝑖 3
atalet momentlerinin toplamıdır: 𝑖=1
Kesitteki Maksimum kayma gerilmesi en 𝑐2 𝑇

ince dikdörtgenin dış kısmında ortaya çıkar: 𝜏𝑚𝑎𝑥 = 𝑏
𝑐1 𝐽 𝑚𝑖𝑛
T
𝑇
Tüm Çubuğa ait Birim Burulma Açısı : 𝜃=
𝐺𝐽
𝑇𝐿
Tüm çubuğa ait Toplam Burulma Açısı : 𝜑 = 𝜃𝐿 =
𝑐2 𝑎𝑏3 𝐺
G
T
T
Formüller simetrik veya simetrik olmayan tüm ince profiller için geçerlidir.
tmin. 𝜏𝑚𝑎𝑥

t
Örnek 10.2: Şekildeki «L» kesitli çubuk T=50 Nm
büyüklüğündeki bir burulma momentine maruz bırakılıyor. 2
Çubuğun kayma modülü G=65 GPa, h
G
kaymadaki akma gerilmesi τak =90 MPa ve t T
1
emniyet katsayısı n=2 olduğuna göre; L=1.25m
h
(a) Çubuğun emniyetini kontrol ediniz.
(b) Toplam burulma (dönme) açısını hesaplayınız. t=5 mm, h=60 mm
Çözüm: Kesit iki farklı (yatay ve düşey) dikdörtgenden oluşuyor. Herbir dikdörtgenin uzun kenarı a=h=60mm, kısa kenarı: b=t=5mm
Herbir dikdörtgen için: a / b =12. Tablo 10.1’de…a/b nin10 dan büyük tüm değerleri için c1 = c2 = ⅓ =0.333 =c1-1 = c1-2 =c2-1=c2-2
2
2 2
a) 𝐽 = ෍ 𝑐2−𝑖 𝑎𝑖 𝑏𝑖 3 = 𝑐2−1 𝑎1 𝑏1 3 + 𝑐2−2 𝑎2 𝑏2 3 = 1 ℎ𝑡 3 + 1 ℎ𝑡 3 = ℎ𝑡 3 = 60𝑥53 → 𝐽 = 5000 𝑚𝑚4
𝑖=1 3 3 3 3
𝑐2 𝑇 (0.333)𝑥 50 × 103 𝑁𝑚𝑚 𝜏𝑎𝑘 90 𝑀𝑃𝑎

(10.4 denkleminden): 𝜏𝑚𝑎𝑥 = 𝑏 = 5𝑚𝑚 = 50 𝑀𝑃𝑎 ; 𝑒𝑚
𝜏 = = = 45 𝑀𝑃𝑎 → 𝜏𝑚𝑎𝑥 > 𝜏𝑒𝑚
𝑐1 𝐽 (0.333)(5000)𝑚𝑚 4 𝑛 2
(Emniyetsiz)
𝑇𝐿 50 𝑥 103 𝑁𝑚𝑚 𝑥 1250𝑚𝑚 180
b) (10.3 denkleminden): 𝜑= = → 𝜑 = 0.192𝑟𝑑 → 𝜑 = 0.192𝑥 = 11.020
𝐺𝐽 65 𝑥 103 𝑥 5000 𝑚𝑚4 𝜋
11. YORULMA (fatigue)
Tekrarlı yüklemeler sonucu oluşan hasarlar
(Ömür Hesapları ve Boyutlandırma)
214
Mukavemet II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
03.12.2023
Yorulma / Ömür Hesaplamaları
11.1- Yorulma Nedir?
• Bir seferliğine kolayca kaldırabildiğimiz bir paketi art arda kaldırmak istersek, ancak belli
bir tekrar sayısına kadar kaldırabiliriz. Çünkü bu tekrarlı işlem bizi yorar.
• İşte katı cisimler de tekrarlı yüklere karşı benzer bir davranış gösterir.
• Katı cisimler statik olarak uygulanan bir yüke dayanabilseler dahi, aynı yükü tekrarlı olarak
(arka arkaya) uygularsak belli bir tekrara kadar dayanabilirler ve sonra hasara uğrarlar.
• İşte bu olaya yorulma denir.
Şekil 11.1.a 11.2- Bu Konuda Amaçlarımız:
• İlk Amacımız tekrarlı yüklemelere maruz bir cismin herhangi bir noktasında zamana bağlı bir gerilme
değişimi sözkonusu iken bu noktanın kaç tekrara kadar dayanabileceğini yani ömrünü hesaplamaktır.
• Veya başka bir ifade ile bu noktada ilk çatlak (hasar) oluşumu için tekrar sayısını hesaplamaktır.
• Ayrıca katı sistemlerde tasarım kriteri olarak alınan sonsuz ömür kavramının ne olduğu izah edilecektir.
Şekil 11.1.b
11.3- Konunun Önemi:
Sanayide veya günlük hayatımızda kullandığımız birçok makineler, mekanizmalar ve bunların içerisindeki
hareketli tüm katı parçalar, tekrarlı yüklere maruz kalmakta ve bazılarında zaman içerisinde hasarlar
oluşmaktadır. Bu parçaların sadece statik durumda iken gerilme hesapları ve boyutlandırılmalarının
yapılması yanıltıcı olabilir. Aynı zamanda ömür hesaplarının ve yorulma açısından emniyetli boyut
Şekil 11.1.c
tespitlerinin yapılması son derece önem arz etmektedir.
Yorulma (Tekrarlı Yüklemeler) / Ömür Hesaplamaları
11.4- Yorulma Hesaplarında kullanılan Önemli Tanımlamalar :
Yorulma hesaplarında normal gerilmeler S sembolü ile gösterilmiştir. Şekil 11.2.a daki gibi iki ucu mafsallı BC kirişinin orta noktasına zamanla değişken bir
F(t) kuvveti uyguluyoruz. F kuvvetinin zamana göre değişimi şekil 11.2.b de gösterilmiştir. F kuvveti etkisi ile kirişte eğilme yüklemesi meydana gelecektir.
Muk.1- 4ncü konudan biliyoruz ki, kirişin herhangi bir D kesitindeki (herhangi bir anda) normal gerilme dağılımı Şekil 11.3.b deki gibi olur (Kiriş kesitini
simetrik olarak düşünüyoruz ki, bu durumda basit eğilme oluşacaktır.) D kesitindeki bir d noktasındaki gerilme ise 11.1 denkleminden bulunur.
F(t) zamanla değiştiğinden S gerilmesi de zamanla değişken olacaktır. Yükleme tipine göre F-t ve S-t diyagramları benzer veya farklı formda olabilir.
11.1 nolu S(t) gerilme denklemi 1nci dereceden (doğrusal) bir denklem olduğundan bu örnek için S-t diyagramının, F – t diyagramına benzer olacağı açıktır.
Şekil 11.4 de S-t diyagramında farklı gerilme tanımlarını inceleyiniz. Bu diyagramın herhangi bir d noktası için çizildiğini unutmayınız.
Ayrıca kirişin farklı kesitlerinde ve farklı noktalarında şekil olarak aynı fakat sınır değerleri farklı S-t diyagramları oluşacağını fark ediniz.
Kirişte belli bir tekrardan sonra ilk çatlak oluşur ki, bu maksimum gerilmenin oluşacağı noktalarda (bu örnek için A kesitinin en dış noktalarında) meydana gelir.
y y 𝐹 𝑡 𝑥𝐷
D x y 𝑀 𝑧𝑑 (𝑡) =
B C 2 𝑀𝑧𝑑 (𝑡)
→ 𝑆𝑥 𝑑 𝑡 = 𝑆 𝑡 = − 𝑦𝑑
z x 𝐼𝑧
xD G d G
d 𝑆𝑥𝑑
𝐹 𝑡 𝑥𝐷
Kiriş kesiti D kesiti →𝑆 𝑡 =− 𝑦𝑑 (11.1)
(b) 2𝐼𝑧
(a) Şekil 11.3
Şekil 11.2.a
Maksimum gerilme: 𝑆𝑚𝑎𝑥 = 𝑆𝑚 + 𝑆𝑎 (11.2)

𝐹𝑚𝑎𝑥
Minimum gerilme: 𝑆𝑚𝑖𝑛 = 𝑆𝑚 - 𝑆𝑎 (11.3)
Ortalama Gerilme : 𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛

𝑆𝑚 = (11.4)
(mean stress) 2
𝐹𝑚𝑖𝑛 𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛
Zaman (t) Gerilme Genliği : 𝑆𝑎 = (11.5)
Zaman (t)
(alternating stress) 2
Şekil 11.2.b Şekil 11.4
Şimdi ilk cevabını aradığımız soru şudur: Tekrarlı yüklemeye maruz bir noktada kaç tekrar sonucunda çatlak oluşur? Yani bu noktanın yorulma ömrü nedir?..>>
11.5- Ömür hesabı için gerekli malzeme özellikleri
Bir noktada kaç tekrar sonucu çatlak oluşacağını hesaplayabilmek için malzemeye ait yorulma karekteristik eğrilerinin (S-N diyagramlarının) öncelikle
bilinmesi gerekir. Bu eğriler ise deneysel olarak elde edilir. Şöyle ki: Aynı malzemeden imal edilen numuneler tekrarlı yüklemeye maruz bırakılır.
Herbir numunenin Sm ortalama gerilmesi veya Sa gerilme genliği farklıdır. Şekil 11.5 de 3 farklı tekrarlı yükleme testleri (b,c,d testleri) gösterilmiştir.
Bu testlerin her birisi numunede hasar (çatlak) oluşana kadar devam eder. Çatlak oluştuğunda erişilen tekrar sayıları (N ) herbir test için tespit edilir.
Logoritmik diyagramda yatay eksene N, düşey eksene Sa gerilme genlikleri koyulmak üzere herbir teste karşılık gelen noktalar işaretlenir ve aynı Sm
ortalama gerilmesine sahip noktalar bir eğri ile birleştirilir. Bu eğrilerin tümüne S-N diyagramları denir. S-N diyagramlarının elde edilebilmesi için çok
sayıda test yapılması gerektiği açıktır. Sa = S
Yorulma Deneyleri
Gerilme Genliği
Sm S-N diyagramları
1 tekrar
b Sm2
c Sac Sab
Sm1
Sm1
Sm3 Sad = Sab d Sm3
d b
Sad Sac
Sm2 c
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı: N
t (zaman)
102 103 104 105 106 107 108
Şekil 11.5 (Yorulma Deneyleri)
2x102 3x10 6x102
2
Şekil 11.6 (S-N diyagramları)
Şu noktaları üstteki diyagramlardan anlamaya çalışınız:
• Aynı ortalama gerilme (Sm) değeri için gerilme genliği Sa artarsa malzeme yorulması daha az tekrar sayısında gerçekleşir.
• Aynı Sa değeri için Sm azalırsa malzeme daha fazla tekrar sayısında yorulur.
• N ekseninde değerler arasında çok fark olduğu için logoritmik skala kullanılır. Bu skaladaki aralıkların eşit olmadığına dikkat ediniz.
• Sonsuz Ömür Kavramı: S - N eğrisi 106 çevrimden sonra genellikle yatay (apsis) eksene asimptotik bir durum gösterir, yani bu tekrar sayısında eğrinin yatay
eksene paralel olduğu kabul edilebilir. Bu ise sonsuz ömür anlamına gelmektedir. Bu kavram bir sonraki sayfada daha detaylı izah edilmiştir.
11.6- Sonsuz Ömür Kavramı:

Sa = S • Şekil 11.7 deki S-N diyagramlarına dikkat edilirse N = 106
tekrardan sonra, grafikteki tüm eğrilerin yatay eksene paralel
Gerilme Genliği
devam ettiği ve bu noktalardaki (a,b,c noktalarındaki) teğetlerle

Sm2 çakıştığı kabul edilebilir.
Sm3 • Teğetin yatay olduğu bu noktalardaki gerilme genlikleri özel

Sm1
a olarak Sao sembolüyle gösterilir ki bunların her birisine «gerilme
Sao2
Sao3 genliği sınır değeri» diyebiliriz.
b
Sao1
c • Bir Sao değerine karşılık gelen N değeri sadece 106 değil; 106 dan
102 103 104 105 106 107 büyük olan ve teorik olarak sonsuza kadar devam eden tüm
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı N
değerlerdir (çünkü eğri o bölgede yatay olarak devam etmektedir.)
Şekil 11.7
• Bu ise şu anlama gelir: Sao (veya daha düşük) gerilme genliklerinde sonsuz tekrara dayanım söz konusudur ki buna sonsuz ömür
denir. (Örneğin Sm1 eğrisinde genlik Sao1 iken N değeri 106 , 107 ve daha büyük tüm değerlerdir ve c noktası sonsuz ömür
sınırıdır.) Katı cismin üzerindeki yorulması incelenen nokta sonsuz ömre sahipse o noktada hiçbir zaman yorulma çatlağı oluşmaz
ve tekrarlı yükleme sonsuza kadar o noktada devam edebilir.
• Özet olarak: (106 ; Sao ) koordinatlarına sahip yukarıda gösterilen a, b, c gibi noktalar ve bu noktalardan geçen yatay teğetler
sonsuz ömür sınırlarıdır. Bu örnekteki malzeme için sonsuz ömür sınırlarındaki minimum tekrar sayısı 106 dır. Fakat malzeme
cinsine göre bu değer farklı olabilir.
11.7-Yorulma Deney Düzenekleri
Yorulma deney düzenekleri farklı tasarımlarda olabilir. Herbir düzenekte önemli olan ise çatlağın ilk oluşacağı kritik
noktada Smax - Smin gerilmelerinin tekrarlı olarak ortaya çıkması ve Şekil 11.4 deki gibi bir gerilme-zaman diyagramı elde
edilmesidir. Amaç ise çatlağın kaç tekrar sonucunda oluşacağını ölçmektir ki, bu değerler teorik hesaplamalarda
kullanılan (bir önceki sayfada anlatılmış) yorulma karekteristik eğrilierinin (S-N diyagramlarının) elde edilmesinde
gereklidir. Aşağıda örnek olarak 4 farklı yorulma test düzeneği gösterilmiştir:
Şekil 11.8.a Şekil 11.8.b Şekil 11.8.c Şekil 11.8.d

Mukavemet bilgilerinizle bu düzeneklerin her birisinde ilk önce çatlak oluşacak noktayı tahmin etmeye ve bu noktalarda S-t diyagramlarını taslak olarak çizmeye çalışın.
• Düzeneklerde, en kritik noktanın gerilmesi Mukavemet formüllerinden hesaplanabilmelidir. Bu ise yükleme durumuna göre değişebilir. Örneğin basit
eğilmeye maruz bir kiriş için gerilme 11.4 denkleminden hesaplanabilmektedir. Eğer düzenek çekme-basma tarzında olursa S=P/A formülü kullanılır.
• Düzeneklerde değişken yükler impulsif yani darbeli tarzda (çekiçle vurur gibi) olmamalı, yavaşça uygulanmalıdır. Zira Smax –Smin gibi anlık
gerilmeler anlık statik yükleme durumları için hesaplanır.
• Yorulma ömrü için bir noktada Smax-Smin normal gerilmeleri sırasıyla oluşmalıdır ki, bu eğilme veya çeki/bası yüklemelerinde gerçekleşir. Bu sebeple
düzenekler bu yükleme tiplerinden birisine göre dizayn edilir. 11.8a-c düzenekleri eğilmeye, 11.8.d düzeneği ise çeki/basıya göre dizayn edilmiştir.
Malzeme cinsine bağlı olarak bir tek numunenin yorulma testi bazen günler hatta haftalar sürebilir. Bir malzemenin yorulma karekteristik davranışlarını
belirleyebilmek için ise fazla sayıda test yapılmalıdır. Bu sebeple bir malzeme cinsi için yorulma testleri oldukça uzun bir süreç gerektirebilir. Bu külfet altına girmek
yerine öncelikle literatürde ve çeşitli kaynaklarda malzememiz için daha önceden deneysel olarak bulunmuş yorulma eğrilerini referans göstererek kullanmak çok daha
pratik bir çözüm olabilir. Ayrıca sadece Sm=0 için yapılan deneylerden teorik yorulma mukavemeti eğrileri geliştirilmiştir ki bu ileride açıklanacaktır.
• Önceki sayfadaki düzenek örnekleri malzeme karekteristik yorulma eğrilerini bulmaya yönelik olduğundan çubuk şeklinde
deney numuneleri kullanılır.
• Bazı düzeneklerde ise doğrudan son ürünler test edilmekte, ürünün istenen ömüre sahip olup olmadığı doğrudan
ölçülmektedir. İşletmeler açısından oldukça faydalı olan ürün yorulma testleri sayesinde ayrıca teorik hesaplamalara gerek
kalmasa da, ar-ge faaliyetleri ve ürün geliştirme süreçleri için bilgisayar ortamında yorulma analizlerinin yapılmasının
günümüz teknolojisinin vazgeçilmezi konumunda olduğu da unutulmamalıdır.
• Aşağıda ürün yorulma testlerine ait 2 örnek gösterilmiştir.
Şekil 11.9.a (Ayakkabı yorulma test düzeneği) Şekil 11.9.b (Jant yorulma test düzeneği)

11.8 Ömür Hesaplarında Önemli Noktaları tekrar edelim:
1- Deney düzeneğinin tasarımı sebebiyle yükleme tipleri farklılık gösterebilir ve dolayısıyla dış yük – zaman; gerilme-zaman
grafikleri de birbirlerine benzer veya farklı formda olabilir.
2- Püf Noktası: Yapılan ömür hesabı noktasaldır ve önemli olan o noktadaki

gerilme- zaman değişimini doğru tespit etmektir. Çünkü hesaplamalarda bu
gerilmeler işleme girecektir.
3- Bir cismin yorulma ömrü, en kritik noktasının yorulma ömrünü

belirlemekle mümkündür. Çünkü ilk çatlak oluşumu bu noktada meydana gelir.
Şekil 11.10
4- Yorulma olması için dış yük değişken, sistem sabit olabilir.
(Örnek: Yollardaki su tasfiye ızgarası)
5- Ancak bazen dış yükler sabit, sistem hareketli olur, bir nokta
sürekli konum değiştirir ve üzerindeki gerilmeler zamanla
değişeceğinden yorulmaya maruz kalır. (Örnek: Jant)
6- Yorulma hesaplarından önce maksimum ve minimum yüklerin

oluşturacağı gerilmeler statik yükleme durumu için ayrı ayrı hesaplanmalıdır. Şekil 11.11

P (+60kN;-30kN) Örnek 11.1 Sa (MPa)
6cm x 5cm kesitinde, alt kısmından ankastre 30

25
bir tahta bloğa P eksenel kuvveti 60kN ile -
20
30kN arasında değişecek şekilde tekrarlı
15
olarak uygulanıyor. Malzemenin S-N Sm=0MPa
10
Sm=5MPa
diyagramı yandaki gibi ise, tahta blok bu 5 Sm=15
tekrarlı yüke kaç tekrara kadar dayanabilir?
10 102
2
103 104 105 106 N
(yani yorulma ömrü nedir?) 4𝑥10 = 400
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı
Çözüm: Çeki veya bası yüklemesi olduğu için bloğun tüm noktalarında her t anında aynı şiddette gerilmeler çıkar, teorik
olarak tüm noktaların hepsi kritik noktadır ve gerilmeler S=P/A formülüyle hesaplanır.
𝑃𝑚𝑎𝑥 60𝑥103 𝑁 𝑃𝑚𝑖𝑛 −30𝑥103 𝑁
Maksimum gerilme: 𝑆𝑚𝑎𝑥 = = = 20𝑀𝑃𝑎 , Minimum gerilme: 𝑆𝑚𝑖𝑛 = = = −10𝑀𝑃𝑎
𝐴 60𝑥50𝑚𝑚 𝐴 60𝑥50𝑚𝑚
𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 20 − 10
Ortalama gerilme: 𝑆𝑚 = = = 5𝑀𝑃𝑎 S-N diyagramından Sm=5MPa lık eğri üzerinde
(mean stress) 2 2 𝑆𝑎 = 15MPa a karşılık gelen N değeri 400 dür.
Gerilme genliği: Yani bu blok bu tekrarlı yüke 400 tekrara kadar

𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛 20 − (−10)
(alternating stress) 𝑆𝑎 = = = 15𝑀𝑃𝑎 dayanabilir. (Yorulma ömrü 400 tekrardır denir.)
2 2

Örnek 11.2
Fd
h
Topuklu bir bayan ayakkabısının dayanım kriteri:

«1 metreyi 2 adımda yürüyen 70kg lık bir bayan, 2 yıl boyunca günde
ortalama 2km yürüdüğünde ayakkabının topuk kısmında herhangi
Sa (MPa) :Gerilme Genliği bir hasar oluşmamalıdır» şeklinde belirlenmiştir.

Ayakkabının topuk kısmını, silindirik şekilde ve çapı d=7.5mm , yüksekliği
Ayakkabı malzemesi için S-N diyagramları
h = 5cm olarak kabul edebiliriz. Adım atarken dikkat edilirse vücut yükünün
10 tümü tek ayakkabıya geldiği görülür ki, bu sırada diğer ayak havadadır.
Tek ayağa gelen tüm vücud yükünün yarısını topuğun taşıdığı kabul
8
edilebilir. (Diğer yarısını ise ayakkabının ön kısmı taşır.)
6 Sm=-5MPa
Ayakkabı malzemesinin basıdaki kırılma gerilmesi Sbası-kırılma=-40MPa
4
Sm=-2MPa ve S-N diyagramları yandaki şekildeki gibidir. Buna göre;
2 a-) özellikleri verilen tahta malzemenin topuk için
Sm=0
N kullanılması uygun mudur?
102 103 104 105 106
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı b-) Değilse ne gibi bir tedbir düşünürsünüz? (g = 10kgm/s2)
Çözüm: Öncelikle bir ayakkabının 2 senede ne kadar tekrarlı yüke maruz kalacağını orantı kurarak hesaplayacağız:
Bir ayakkabı 1metrede 1 kere yere basıyor.

Günde 2000m
yürüdüğüne göre 2 senede 2 𝑥 365 𝑥(2000)𝑚𝑒𝑡𝑟𝑒𝑑𝑒 𝑛 kere yere basar
𝑛 = 2𝑥365𝑥2000 = 1460000 kez

Bir adımda (bir tekrarda), yere tam
basıldığında bir ayakkabıya tüm vücud
ağırlığı gelir. Fakat tüm vücud ağırlığının 𝑃 (𝑁)
Ayakkabı havaya kalktığı
yarısı topuk kısmına düşer (diğer yarısı anda kuvvet sıfırdır Topuk için kuvvet – zaman diyagramı:
ayakkabının ön kısmı tarafından taşınır)
𝑃𝑚𝑎𝑥 = 0 𝑡 (𝑠𝑛)
Ayakkabı yere tam
𝑊 Τ2 bastığı anda kuvvet 𝑃𝑚𝑖𝑛
𝑊 negatif (bası) olarak en
𝑑 = 7.5𝑚𝑚 𝑊 70𝑥10
yüksek değerindedir. 𝑃𝑚𝑖𝑛 = − =− = −350𝑁
2 2
topuk ℎ = 50𝑚𝑚 𝑆 (𝑀𝑃𝑎)

Topuktaki bir noktada gerilme-zaman diyagramı
𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑆 𝑡 (𝑠𝑛)
= 𝑚𝑎𝑥 = 0
𝑊 Τ2 𝑊 Τ2 𝐴
𝑊 𝑃𝑚𝑖𝑛 −350
𝑃= = 2 = 𝑆𝑚𝑖𝑛 = −7.92
2 𝐴 𝜋(7.5)
4
Statik halde (tek ayak üzerinde beklerken veya ilk adımda) hasar oluşur mu? 𝑆𝑚𝑖𝑛 < 𝑆𝑏𝑎𝑘𝚤−𝑘𝚤𝑟𝚤𝑙𝑚𝑎
hasar oluşmaz.
−7.92 < −40
𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 0 − 7.92

Yürürken oluşan ortalama gerilme (mean stress): 𝑆𝑚 = = = −3.96𝑀𝑃𝑎 ≅ −4𝑀𝑃𝑎
2 2
𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛 0 − (−7.92)
Yürürken oluşan gerilme genliği (alternating stress): 𝑆𝑎 = = = 3.96𝑀𝑃𝑎 ≅ 4𝑀𝑃𝑎
2 2
Sa (MPa)
Soruda S-N diyagramlarında Sm=-4MPa lık eğri verilmemiştir. Fakat mevcut
eğrilerden faydalanarak bu eğri de ortalama olarak yandaki şekildeki gibi çizilir.
10 Sm=-4MPa lık eğri üzerinde 𝑆𝑎 =4MPa’a karşılık gelen N= 4𝑥104 = 40000 𝑡𝑒𝑘𝑟𝑎𝑟
8 Yani ayakkabının topuğu 40000 tekrara kadar bu yüke dayanır.

6 Sm=-5MPa
Fakat istenen tekrar sayısı n =1460000 ve n>N olduğundan
4
Sm=-4MPa
Bu malzemenin bu boyutlarda topuk malzemesi olarak
2 Sm=-2MPa
kullanılması uygun değildir.
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı Sm=0
102 103 104 4𝑥104 105 106 N Nasıl bir tedbirle aynı malzemeyi kullanabiliriz..>>

b-) Tedbir 1 : Topuğun çapını 𝑑 = 10𝑚𝑚..

alırsak aynı hesaplama şekliyle • S-N diyagramlarında Sm=-2.23MPa lık eğri verilmemiştir. Fakat mevcut
𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑖𝑛 −350 eğrilerden faydalanarak bu eğri de ortalama olarak şekildeki gibi çizilmiştir.
𝑆𝑚𝑎𝑥 = 𝑆
= 0, 𝑚𝑖𝑛 = = = −4.46𝑀𝑃𝑎
𝐴 𝐴 𝜋(10)2 • Sm=-2.23MPa lık eğri üzerinde 𝑆𝑎 =2.23MPa’a karşılık gelen N değeri:
4
𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛 0 − (−4.46) • N= 106 =1milyon tekrar olarak grafikten ölçülmüştür. Bu ise sonsuz
𝑆𝑎 = = = 2.23 𝑀𝑃𝑎
2 2
ömür anlamına gelir. (Bu noktadan sonra eğrilerin yatay olarak
𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 0 − 4.46
𝑆𝑚 = = = −2.23𝑀𝑃𝑎 devam ettiğini fark edin. Detay için konu 11.6 yı inceleyiniz. )
2 2
Sa (MPa) • O halde topuk n = 1460000 tekrara da dayanacaktır.
• Bu sebeplerle Tedbir 1 doğrudur diyebiliriz.
• Bununla birlikte bu tedbirde ayakkabının orijinalliğini bozacak ve istenen

10 estetikliğinin kaybolmasına sebep olacak şekilde d çapının da
büyütülmemesi gerekliliği ayrı bir sınırlama olarak karşımıza çıkmaktadır.
8
Sm=-2MPa
6 • Eğer Sm=-2.23MPa ve Sa<2.23MPa olsaydı teğetin altında kalınacak, sonsuz
Sm=-5MPa
ömür yine sağlanacak ve daha emniyetli durum söz konusu olacaktı.
4 Sm=-2.23MPa
2.23 Soru 1: Ayakkabı topuğu için daha farklı tedbirler neler olabilir? Düşününüz ve
2 bu tedbirlerinde doğruluğunu sayısal hesaplarla ispatlayınız.
Sm=0
Soru 2: Ayakkabı topuğu için bir başka risk burkulmadır. Tedbir 1’e göre yeniden
106 1.46x10610
7
102 103 104 105
N tasarlanmış topukta burkulma açısından bir problem oluşup oluşmayacağını
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı
hesaplarla belirleyiniz.
Örnek 11.3 Sol ucu bir duvara ankastre olan r= 2mm Sa (MPa) Tel malzemesinin özellikleri (Sakma= 250MPa)
yarıçaplı metalik bir tele diğer ucundan
120
pense vasıtasıyla P=50N luk kuvvet yukarı-
S-N diyagramları
1cm 100
P aşağı tekrarlı olarak uygulanıyor. Bu
80
durumda kaç tekrar sonunda telde ilk çatlak 60
Sm=-80MPa
oluşturulabilir. (Pensenin çenelerindeki 40 Sm=0MPa
-P ezilme ve kesme etkisi, telin duvardan 20 Sm=80MPa
Yorulma çatlağı oluşana kadar tekrar sayısı N
çıkma olasılığı ihmal edilecektir. )
10 102 104 103 105 106
y Çözüm: Tel eğilme yüklemesine maruz kalır. En kritik kesit ankastre kesit ve en kritik noktalar b ve c
𝑃 y b
noktaları olup, bu noktalarda bir t anında gerilmeler eşit fakat zıt işaretli olur. Gerilme-zaman
.b L=1cm
x z .G diyagramları simetriktir. b veya c’den birisini incelememiz yeterlidir. b ’yi incelersek:
.
c 𝑀𝑧−𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑎𝑥 . 𝐿
c 50𝑥10
𝑀𝑧 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 50𝑁 → 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑖𝑛 = − . 𝑦𝑏 = − 4 .𝑟 = − . 2 → 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑖𝑛 = −79.6MPa = 𝑆𝑚𝑖𝑛
𝐼𝑧 𝜋. 𝑟 𝜋. 24
Mz-max 4 4
x 𝑀𝑧−𝑚𝑖𝑛 𝑃𝑚𝑖𝑛 . 𝐿 −50𝑥10 → 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑎𝑥 = 79.6MPa = 𝑆𝑚𝑎𝑥
𝑃(𝑁) 𝑃𝑚𝑖𝑛 = −50𝑁 → 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑎𝑥 = − . 𝑦𝑏 = − . 𝑟 = − 4 . 2
𝐼𝑧 𝜋. 𝑟 4 𝜋. 2
𝑃𝑚𝑎𝑥 4 4
(ortalama gerilme –mean stress) (gerilme genliği–alternating stress)
𝑃𝑚𝑖𝑛 𝑡 (𝑠𝑛)
𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑖𝑛 79.6 − 79.6 𝑆𝑥 − 𝑆𝑥𝑏−𝑚𝑖𝑛 79.6 − (−79.6)
𝑆 (𝑀𝑃𝑎) 𝑆𝑚−𝑏 = = = 0 = 𝑆𝑚 ; 𝑆𝑎−𝑏 = 𝑏−𝑚𝑎𝑥 = = 79.6𝑀𝑃𝑎 = 𝑆𝑎
2 2 2 2
𝑆𝑚𝑎𝑥 c b
𝑡 (𝑠𝑛) Sm=0 eğrisinde, Sa = 79.6MPa lık genliğe karşılık gelen tekrar sayısının yaklaşık N= 2x102 =200 dür. Bunu
𝑆𝑚𝑖𝑛 kendiniz grafikten görmeye çalışınız. O halde 200 tekrar sonunda çatlak oluşur. Pense üst konumdayken bir
tekrar sonra yine üst konuma gelir.
11.9 Tekrarlı Yüklere Ara Verilmesinin Etkisi
• Biz, bir yığılı yükü kendi bedensel gücümüzle bir yerden başka bir yere taşırken, zaman
zaman ara verip dinleniriz, kendimizi toparlarız ve sonra çalışmaya devam edebiliriz.
• Katı cisimler içinde böyle bir durumun söz konusu olduğunu söyleyebiliriz.
• Zira yorulma testleri zaman zaman durdurulduğunda, düzgün deney parçalarında bir
toparlanma görülmüş ve ara verilmeden yapılan testlere göre daha uzun ömürler elde edilmiştir. Şekil 11.12
• Bununla birlikte endüstriyel bir ürünün veya parçanın üzerindeki tekrarlı yüke ne zaman ve ne kadar
süreyle ara verileceği genelde bir standarda bağlı değildir ve kullanıcıya göre değişebilmektedir.
• Biz mühendisler ise hesaplamalarımızda daima en kritik durumu göze almamız gerekir.
• Dolayısıyla ara verilmeden sürekli testlerden elde edilmiş S-N diyagramlarının ve diğer yorulma verilerinin
kullanılması en kritik durumu incelemek anlamına geleceğinden daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
• Şunu da unutmamız gerekir ki, tekrarlı yüke ara verilmesi bizim hesaplarımızdakinden daha güvenli durumların
oluşmasına sebep olacak, dayanım açısından bizlere bir avantaj teşkil edecek ve hesaplarımızı riske etmeyecektir.

Yorulma (Tekrarlı Yüklemeler) / Yorulma Kriterleri ve Boyutlandırma
11.10 Yorulma Kriterleri ve Boyutlandırma
Bu bölümde Amacımız:
Tekrarlı yüklere maruz olan parçaların, sonsuz ömre

sahip olabilmesi için gerekli minimum boyutlarının
tespit edilmesidir.
Fakat öncelikle S-N diyagramlarının farklı şekilde

yorumlanmasıyla geliştirilen yorulma mukavemet eğrileri
ve farklı yorulma teorilerinin (kriterlerinin) iyice
anlaşılması gerekir…>>
Şekil 11.13

11.10.1 Smith Diyagramı
Gerilme Genliği
Sa = S Smith Diyagramı, yorulma deneylerinden elde ettiğimiz S-N diyagramlarının farklı
Sm1 şekilde yorumlanmış hali olup türetilmiş bir diyagramdır.
Smith diyagramı S-N diyagramları yardımıyla aşağıdaki adımlarla elde edilir:
Sm2 S-N Diyagramları • Yatay eksen ortalama gerilmeyi (Sm’ i) , düşey eksen max ve minimum gerilmeleri
gösterir. Düşey ve yatay eksen arasında 450 eğimli bir doğru çizilir.
• Herhangi bir Sm1 değerinde düşey eksene paralel bir çizgi çizilir. Bu çizginin 450
lik doğruyu kestiği e noktası belirlenir.
Sa0-2
• e noktasından Sa0-1 genliği (sonsuz ömür için sınır genliği) kadar yukarı ve aşağı
Sa0-1 Yorulma oluşana yönde gidilerek c ve d noktaları işaretlenir.
kadar tekrar sayısı
• e noktasının y koordinatı da (450 den dolayı) Sm1 değerine eşittir.
103 104 105 106 107 N
• Sm1 için Sa0-1 genliğinde sonsuz ömür söz konusudur. Bu durumda maximum ve
Şekil 11.14
minimum gerilmeler, 11.2 ve 11.3 denklemlerinden (veya şeklin geometrisinden)
Smax,min Smith Diyagramı hareketle, Smax0-1 = Sm1 + Sa0-1 ; Smin0-1 = Sm1- Sa0-1 şeklinde hesaplanabilir. (Bu
değerler aynı zamanda c ve d noktalarının da düşey koordinatlarıdır. )
Skopma
Smax0-1 .. d
• Bir başka ifadeyle Sm1 için sonsuz ömür sınırları c ve d noktalarıdır diyebiliriz.
f Sa0-1 • Yukarıdaki aynı işlemler Sm2, Sm3 gibi farklı ortalama gerilmeler içinde yapılarak her
Smax0-2 birisi için sınır noktalar elde edilir. (Örneğin Sm2 için elde edilen sınır noktalarının f
Sa0-2
Se
.
e ve g olduğunu fark edin.)
Sa0-1 • Tüm bu sınır noktaları birleştirildiği zaman Smith diyagramı elde edilmiş olur.
• Sonuç olarak bir malzemenin herhangi bir noktasında sonsuz ömür elde etmek için
Smin0-1 Sm1
c Smith diyagramının dışına çıkılmaması gerekir. Bu sebeple Smith diyagramı
Sa0-2 Sm2 «yorulma mukavemeti sınır diyagramı» olarak da isimlendirilebilir.
45o . .S Sm • Smax değeri kopma mukavemetinin üstünde çıkamaz ( o zaman tek tekrarda çatlak
söz konusu olur ki bunun üzerinde tekrarlı yükleme olamayacağı anlamına gelir.) Bu
g m1
sebeple Smith diyagramının üst sınırı malzemenin kopma mukavemetidir.
• Sm=0 için gerilme genliği özel olarak Se ile gösterilir ve yorulma mukavemet genliği
Şekil 11.15 (endurunce stress) veya kısaca yorulma sınırı (fatigue limit) olarak isimlendirilir.
03.12.2023 -Se 230
Mukavemet II - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
Smith diyagramı Negatif bölgeyi de kapsar.

Alttaki Smith diyagramını ve yanındaki tekrarlı yük diyagramını
iyice inceleyerek konuyu ve kavramları pekiştiriniz. Gevrek malzemelerin bası mukavemeti , çeki mukavemetinden
şiddetçe daha büyük olduğundan diyagramın negatif kısmı
daha büyük çıkar.
𝑆𝑘𝑜𝑝𝑚𝑎−ç𝑒𝑘𝑖
Gevrek
malzeme
Sünek
malzeme
Şekil 11.16.a Şekil 11.16.b

𝑆𝑘𝑜𝑝𝑚𝑎−𝑏𝑎𝑠𝚤 -sünek
𝑆𝑘𝑜𝑝𝑚𝑎−𝑏𝑎𝑠𝚤 -gevrek
Şekil 11.17
11.10.2 Modifiye Smith Diyagramı ve emniyet katsayıs (n) Modifiye Smith diyagramı şu adımlarla çizilir:
Orijinal Smith diyagramını çizmek için farklı Sm değerlerine ait S-N 1-) Sm=0 için farklı Sa genliklerinde yorulma deneyleri yapılır ve
eğrilerinin luzumlu olduğunu anlattık. Bu S-N eğrilerini elde etmek ise S-N eğrisi elde edilir. Yorulma sınırındaki Sa0 genliği eğri
zaman , emek ve maliyet açısından oldukça külfetli bir deneysel çalışma içine üzerinden okunur ki bu Se (endurence stress) değerine eşittir.
girmemizi gerektirebilir. Orijinal Smith diyagramı yerine sadece Se ve Sakma 2-) Malzemenin akma gerilmesi (𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 ) literatürden bulunur
değerleriyle çizilebilen Modifiye edilmiş Smith diyagramları mühendislik (literatürde yoksa çekme testi ile tespit edilir.)
alanında sıklıkla kullanılmakta ve doğru çözümler vermektedir ki, bu
durumda sadece Sm=0 için yorulma testleri yapmak yeterli olmaktadır. 3-) Yandaki diyagramda 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 değeri düşey eksenden işaretlenir.
𝑆𝑚𝑎𝑥 4-) Se değerinden 400 lik bir açıyla çizilen doğru ile Sakma dan
𝑚𝑖𝑛 yataya paralel çizilen doğrunun kesim noktası c tespit edilir.
450 5-) c den çizilen yatay ve düşey çizgilerin 450 lik doğruyu kestiği
𝑆𝑘𝑜𝑝𝑚𝑎
d, e, f noktaları (ce = ef olacak şekilde) tespit edilir.
c d Orijinal Smith Diyagramı 6-) Sırasıyla, Se ,c, d, f, -Se noktaları doğrularla birleştirilerek
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 Modifiye Smith diyagramı elde edilmiş olur.
Modifiye Smith Diyagramı (n=1)
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 /𝑛 7-) Bir emniyet katsayısı da sözkonusu ise Se/n ve Sakma/n noktaları
400 e kullanılarak benzer çizimle daha emniyetli içteki diyagram elde edilir.
𝑆𝑒 Daha emniyetli Modifiye
Smith Diyagramı (n>1) • Eğer 𝑆𝑚′ değeri verilmişse c noktası onun düşey hizasındadır ve bu
𝑆𝑒 /𝑛 durumda 400 lik açıya gerek kalmaz.
f • Smith diyagramının üst sınırı kopma mukavemeti iken, Modifiye Smith
diyagramlarında üst sınırın akma mukavemeti olduğuna dikkat ediniz.
𝑆𝑚 • Modifiye Smith diyagramının negatif tarafı da benzer şekilde –
𝑆𝑚′ Se ve -Sakma kullanılarak çizilir.
• Sünek malzemelerde basıdaki akma mukavemeti aynı olduğundan
negatif taraf simetrik çıkacaktır. Gevrek malzemelerde bası
−𝑆𝑒 /𝑛 mukavemeti daha fazla olduğundan diyagramın negatif tarafı daha
Şekil 11.18 büyük çıkar.
−𝑆𝑒
03.12.2023 Mukavemet II - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
232
11.10.3 Farklı Yorulma Kriterleri ve Sınır Diyagramları:
Yorulma mukavemet hesapları için farklı yorulma kriterleri de geliştirilmiştir. Bu kriterlere ait 1.tip yorulma mukavemet sınır diyagramlarının pozitif bölgeleri Şekil
11.19 da gösterilmiştir. Şekil 11.20 de gösterilen 2.tip sınır diyagramları ise 1.Tip diyagramlardan türetilmiştir. Orijinal Smith diyagramı için çok sayıda yorulma testi
gerekirken, diğer diyagramlarda ise (Se değerini belirlemek amacıyla) sadece Sm =0 için yorulma testlerinin yapılması yeterli olmaktadır. Skopma (=SB) ve Sakma değerleri
ise literatürden alınır veya çeki/bası testleriyle bulunur. Bir kriterin diyagramına ait eğrinin (veya doğrunun) dışına taşılmaması, o kritere göre yorulma açısından
emniyetli bölgede kalınması ve sonsuz ömüre sahip olunması anlamına gelir. Alltaki grafikleri dikkatlice inceleyerek, kriterleri ve tüm kavramları anlamaya çalışınız.
Smax,min 𝑆𝑎 (𝑀𝑃𝑎) :gerilme sınır genliği Örnek: Verilen yükleme durumu için
Sm’ Orijinal Smith ortalama gerilme 𝑺𝒎𝑨 , Gerilme genliği
h 450 Se Gerber 𝑺𝒂𝑨 olarak hesaplanmışsa grafiklerde
SB = Skopma .
𝑨 Modifiye bulunduğumuz nokta A noktasıdır.
𝑺𝒎𝒂𝒙𝑨 𝑺𝒂𝑨 Goodman’a göre: yorulma (sonsuz ömür)
Goodman
c i d sınırındayız.
Sakma 𝑺𝒂𝑨 Goodman
. Soderberg Gerber ve Orijinal Smith’e göre: emniyetli
𝑺𝒂𝑨 𝑨
Modifiye 𝑆𝑚 (𝑀𝑃𝑎) bölgedeyiz.
k Diğer kriterlere göre: Yorulma mukavemet
Smith . Sakma 𝑺𝒎𝑨 SB
Se sınırları aşılmıştır. (hatta Sakma da
Soderberg e Şekil 11.20 –2.Tip- Sınır Diyagramları aşıldığından ilk tekrarda akma oluşur.)
j
Gerber Kriteri n: emniyet 𝑆𝑎 1 𝑆𝑚
(11.6)
Se ve SB değerlerinin bilinmesiyle 11.6 katsayısı = − ( )2
𝑆𝑒 𝑛 𝑆𝐵
. denklemine uygun şekilde çizilir.
f 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1 (11.7.a)
Gerber 𝑆𝑚 > 0 𝑖𝑠𝑒 + =
Sm Soderberg Kriteri 𝑆𝑒 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑛
Sakma 𝑺𝒎 SB 1.Tipte Sed ve -Sed doğrularından oluşturulur. 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1
𝑨 𝑆𝑚 < 0 𝑖𝑠𝑒 − = (11.7.b)
𝑆𝑒 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑛
Goodman ve Modifiye Goodman Kriteleri
Şekil 11.19 - 1.Tip- Sınır Diyagramları Goddman 1.Tipte Seh ve –Seh doğrularından oluşturulur. . 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1
𝑆𝑚 > 0 𝑖𝑠𝑒 + = (11.8.a)
Modifiye Goodman da ise üstte kalan Seh doğrusu, Sakmad 𝑆𝑒 𝑆𝐵 𝑛
doğrusunun kesim noktası olan i noktasında bitirilir.
-Se • Her iki tip için tüm eğriler n=1 için çizilmiştir. ik = k j olacak şekilde j noktası belirlenir.Sırasıyla Se, i, d, j ,-Se 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1
• Smith diyagramlarının çizimi daha önce anlatılmıştı. noktaları doğrularla birleştirilerek Modifiye Goodman 𝑆𝑚 < 0 𝑖𝑠𝑒 − = (11.8.b)
𝑆𝑒 𝑆𝐵 𝑛
• Smith diyagramlarının sağladığı bir denklem yoktur. diyagramı elde edilir.
11.10.4 Yorulma kriterleri için plastik deformasyonun önemi
• Şekil 11.19 ve 11.20 deki 2 diyagram incelendiğinde;

• Goodman, Gerber ve Orijinal Smith Kriterlerinin akmayı yani plastik deformasyonu dikkate almadığını görürüz. Yani
tekrarlı yükleme sonucunda hesaplanan ömür, çatlak oluşması anındaki tekrar sayısı olup bu tekrara kadar plastik
deformasyon olması bu kriterler için önemli değildir. Üst sınır bu sebeple kopma gerilmesi (S-kopma) dır.
• Modifiye Smith, Modifiye Goodman, Soderberg kriterleri ise plastik deformasyon oluşma anını da yorulma ömrü
hesabında dikkate alır. Bir başka ifadeyle tekrarlı yükleme sırasından daha çatlak oluşmadan, akma oluşursa o noktada
hasar oluşmuş kabul edilir. Bu sebeple grafiklerde bu kriterlerin üst sınırı akma gerilmesi (S-akma) dir.
11.10.5 Yorulma kriterlerinin kullanıldığı malzeme tipleri:
▪ Smith, Goodman ve Gerber kriterleri tüm malzeme tipleri için kullanılabilmesine rağmen,
▪ Goodman gevrek malzemeler, Gerber ise sünek malzemeler için daha iyi bir tercih olmaktadır.
▪ Soderberg ise düşük sünekli (plastik bölgesi dar olan) malzemeler için kullanışlıdır.

▪ Yandaki diyagramı iyice inceleyerek

hangi bölgede hangi sebeple hasar
oluştuğunu, hangi bölgelerde hiç hasar
oluşmayacağını anlamaya çalışınız.
Şekil 11.20

11.10.6 Düzeltme Faktörleri

Çalışma şartlarında yorulma ömrünü azaltan fakat deneyler sırasında hesaba katılamamış farklı faktörler vardır. Bu sebeple gerçek
durumdaki yorulma hesaplarında bu faktörlerin mutlaka dikkate alınması gerekir. Bunların her birisi 0 ile 1 arasındaki ayrı bir
katsayı ile tanımlanır ve hepsi çarpılarak tek katsayıya indirgenir. Bu katsayısı ise Sm=0 için tespit edilen deneysel yorulma
mukavemet genliği (𝑆𝑒 ′ ) değeri ile çarpılarak gerçek yorulma mukavemet genliği (Se) elde edilir ve hesaplarda Se kullanılır. Bu
şekilde tüm faktörlerin etkisi hesaplara katılmış olur.
ka: (imalat yöntemine bağlı) yüzey faktörü
kb : (geometriye bağlı ) boyut faktörü
kc : (zorlanma şekline bağlı) yük faktörü

Toplam düzeltme faktörü k = ka.kb.kc.kd.ke
kd : (işletim sıcaklığına bağlı) sıcaklık faktörü
ke: gerilme yığılması faktörü =1/Kf

(Kf yorulma için gerilme yığılması faktörü.)
𝑆𝑒 ′ : Deneysel Yorulma Mukavemeti Genliği

Sm = 0 için 𝑆𝑒 = 𝑘𝑆𝑒 ′
𝑆𝑒 : Gerçek Yorulma Mukavemeti Genliği

Çözüm:
Örnek 11.4
P-t diyagramından: 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 80𝑘𝑁 , 𝑃𝑚𝑖𝑛 = −40𝑘𝑁 ; 𝐴𝑒𝑚 =?
Bir çelik çubuğa eksenel yönde,
grafiği aşağıda verilen değişken 𝑆𝑚𝑎𝑥 (𝑀𝑃𝑎)
P 𝑚𝑖𝑛
𝐴 bir P kuvveti etki ediyor. 450

c
çubuğun emniyetli kesitini, 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 = 280
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 /3 n=1 a-) 𝑆𝑒 , 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 , 𝑆𝑚′ değerleri
a-) Modifiye Smith,
n=3 yardımıyla Modifiye Smith
𝑆𝑒 = 170
b-) Gerber
diyagramlarını n=1 için
kriterlerine göre belirleyiniz. 𝑆𝑒 /3
yandaki gibi çizeriz
𝑆𝑚 (𝑀𝑃𝑎)
𝑆𝑚′ = 160
−𝑆𝑒 /3
Modifiye Smith Diyagramı
−𝑆𝑒 = −170
𝑆𝑘𝑜𝑝𝑚𝑎 = 𝑆𝐵 = 420 M𝑃a 𝑃𝑚𝑎𝑥 80(103 )

(𝐼) 𝑃𝑚𝑖𝑛 −40(103 )
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 = 280 𝑀𝑃𝑎 Gerilme sınır değerleri: 𝑆𝑚𝑎𝑥 = = , 𝑆𝑚𝑖𝑛 = =
𝐴 𝐴 𝐴 𝐴
𝑆𝑒 = 170 𝑀𝑃𝑎
𝑆𝑚′= 160𝑀𝑃𝑎 𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 80 103 − 40(103 ) 40(103 )
Ortalama Gerilme: 𝑆𝑚 = = → 𝑆𝑚 =
Emniyet katsayısı n=3 2 2𝐴 2𝐴

Çözüm:
Bu yükleme durumu için sonsuz ömür sınır noktası b noktası olsun. b
𝑆𝑚𝑎𝑥 (𝑀𝑃𝑎) noktasında olmamızı sağlayacak A kesit değerini önce bulacağız ki, bu değer
𝑚𝑖𝑛
450 n=1 için kritik kesit değeridir.
c
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 = 280
n=1 b noktasındaki 𝑆𝑚𝑎𝑥 değerini bulursak (I) denkleminden A’yı çekebiliriz. Şöyle ki:
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 /3
𝑆𝑚𝑎𝑥 b
n=3 80(103 )
𝑆𝑒 = 170 𝛽
𝑆𝑚𝑎𝑥 𝐴
Ob doğrusunun eğimi: tan 𝛼′ = = = 4 → 𝑆𝒎𝒂𝒙 = 4𝑆𝑚 (𝐼𝐼)
𝑆𝑒 /3 𝑆𝑚 40(103 )
2𝐴
𝑆𝑚 (𝑀𝑃𝑎)
𝑆𝑚 𝑆𝑚′ = 160 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 − 𝑆𝑒 280 − 170 11
𝑆𝑒 -c doğrusunun eğimi: tan 𝛽 = ′ = =
𝑆𝑚 160 16
−𝑆𝑒 /3 11
Modifiye Smith Diyagramı 𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑒 𝑆𝑚𝑎𝑥 − 170 11 (𝐼𝐼𝐼)
tan 𝛽 = = = → 𝑆𝑚𝑎𝑥 = 𝑆 + 170
𝑆𝑚 𝑆𝑚 16 16 𝑚
−𝑆𝑒 = −170
(𝐼𝐼) ve (𝐼𝐼𝐼) doğru denklemlerinin kesişim noktası b için her iki denklem birbirine eşitlenir.
11 11 𝑃𝑚𝑎𝑥 80(103 )
𝑆𝑚𝑎𝑥 = 4𝑆𝑚 = 𝑆 + 170 → 𝑆𝑚 4 − = 170 → 𝑆𝑚 = 51.32 𝑀𝑃𝑎 , 𝑆𝑚𝑎𝑥 = 4𝑆𝑚 = 4𝑥51.32 = 205.28𝑀𝑃𝑎 = =
16 𝑚 16 𝐴 𝐴
→ 𝐴 ≅ 390𝑚𝑚2 bulunur. (n=1 içindir.) Emniyetli kesit alanı: 𝐴𝑒𝑚 = 𝑛. 𝐴 = 3𝑥390 → 𝐴𝑒𝑚 = 1170𝑚𝑚2
Not: 1-) Aynı sonucu n=3 diyagramından giderek de bulabiliriz. 2-) 𝑆𝑚′ verilmezse 𝛽 = 400 alınabilir.
03.12.2023 238
Mukavemet II - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
b-) Gerber kriterine göre çözüm:

n=1 için çizilmiş Gerber eğrisi şekildeki gibidir.
𝑆𝑚𝑎𝑥 (𝑀𝑃𝑎) Verilen yükleme durumu için eğri üzerinde bulunduğumuz nokta h olsun. Bu h noktası için :
𝑚𝑖𝑛 Gerber eğrisi
450 𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑖𝑛
𝑆𝐵 = 420 𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛 − 80𝑥103 − (−40𝑥103 )
Gerilme genliği: = 𝐴 𝐴 =
h 𝑆𝑎 =
𝑆𝑚𝑎𝑥 2 2 2𝐴
𝑆𝑎 2 60000
𝑆𝑒 = 170 𝑆𝑎 1 𝑆𝑚 𝑆𝑎 =
= − 𝐴
𝑆𝑒 𝑛 𝑆𝐵
𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑖𝑛
𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 + 80𝑥103 − 40𝑥103
𝑆𝑎 Ortalama Gerilme: 𝑆𝑚 = = 𝐴 𝐴 =
𝑆𝑚 (𝑀𝑃𝑎) 2 2 2𝐴
𝑆𝑚
20000
𝑆𝑚𝑖𝑛 𝑆𝑚 =
𝐴
2
−𝑆𝑒 = −170 𝑆𝑎 1 𝑆𝑚
2 60000 20000
Gerber Denkleminde yerine koyarsak: = − 𝐴 1 𝐴
𝑆𝑒 𝑛 𝑆𝐵 → = −
(n=1 için) 170 1 420
Son denklemi düzenlersek: 𝐴2 − 352.94𝐴 − 2267.57 = 0 Bu 2.derece denklemin çözümünden: 𝐴 = 359.25𝑚𝑚2
Emniyetli kesit alanı: 𝐴𝑒𝑚 = 𝑛. 𝐴 = 3 𝑥359.25 → 𝐴𝑒𝑚 = 1077.75𝑚𝑚2
• Görüldüğü gibi çözüm için Gerber eğrisini mutlaka çizmemiz gerekmez, eğri denklemini ve sınırlarını bilmemiz yeterlidir.
• Bu ve diğer kriterlerin sınır eğrilerinin sonsuz ömür sınırları olduğu, eğrilerin altında kalınırsa emniyetli bölgede kalınacağı, eğrilerin üstüne taşılırsa
sonlu ömür ve yorulma çatlağının oluşacağı daima aklımızda olmalıdır ki çözüm mantığından bir kopma yaşamayalım.
Çözüm:
Örnek 11.5
Bir koltuk değneğinin Koltuk değneği havaya kalktığında üzerine yük gelmez: 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 0
zemine temas eden içi
dolu silindirik ayak Bir koltuk değneği yerle temas 𝑊 𝑚𝑔 100(10)
bölgesinin emniyetli çap edince vücut yükünün yarısını taşır: 𝑃𝑚𝑖𝑛 = − =− =− = −500𝑁
2 2 2
değerini Goodman ve
Soderberg kriterlerine Ortalama gerilme 𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑖𝑛
+
𝑆𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑚𝑖𝑛 𝐴 𝐴 = −500 → 𝑆 < 0
göre belirleyiniz. Koltuk (mean stress): 𝑆𝑚 = = 𝑚
2 2 2𝐴
değneğinin 100kg lık bir
insanı emniyet sınırları Gerinme genliği 𝑃𝑚𝑎𝑥 𝑃𝑚𝑖𝑛
𝑆𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑚𝑖𝑛 −
içinde taşıyabilmesi (Alternating stress): 𝑆𝑎 = = 𝐴 𝐴 = − −500 = 500 → 𝑆 > 0
𝑎
gerekir. 2 2 2𝐴 2𝐴
Sakma = 120MPa, 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1 500Τ2𝐴 −500Τ2𝐴 1 5.3

Goodman kriterine göre − = → − = =
𝑆𝑒 𝑆𝐵 𝑛 60 220 2 𝐴
Se = 60MPa, (𝑆𝑚 < 0 olduğundan
11.8.b denklemi 𝑛 = 2 𝑎𝑙𝑖𝑛𝑑𝑖ğ𝑖𝑛𝑑𝑎𝑛
Sm’ =110MPa , koltuk 2
kullanılır): 𝜋. 𝑑𝑒𝑚 → 𝑑𝑒𝑚 = 3.67𝑚𝑚
Skopma=SB=220MPa, değneği → 𝐴 = 𝐴𝑒𝑚 = 10.6𝑚𝑚2 =
4
Emniyet katsayısı
Soderberg kriterine göre 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1 500Τ2𝐴 −500Τ2𝐴 1 6.25
n=2, − = → − = =
(𝑆𝑚 < 0 olduğundan 𝑆𝑒 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑛 60 120 2 𝐴
g=10m/s2 11.7.b denklemi 2
Ayak 𝜋. 𝑑𝑒𝑚
kullanılır): → 𝐴 = 𝐴𝑒𝑚 = 12.5𝑚𝑚2 = → 𝑑𝑒𝑚 = 3.99𝑚𝑚
4
Örnek 11.6: A ucundan ankastre olan düşük y Çözüm:

P kuvveti sebebiyle eğilme ve burulma aynı anda söz
sünekli malzemeden imal edilmiş AB miline, konusudur. P kuvvetini B noktasına T burulma momenti ile
BC kolunun C noktasından, zamanla değişimi A birlikte taşırız. Eğilme + Burulma oluştuğunu görürüz.
alttaki grafikte gösterilen düşey P kuvveti z
fd
x Herbir yükleme için bir andaki moment diyagramlarını
uygulanacaktır. Buna göre milin yorulma incelersek en kritik kesitin ankastre A kesiti ; en kritik
açısından emniyet kontrolünü yapınız. noktaların normal ve kayma gerilmelerinin şiddetçe en
B yüksek değerde olduğu en üst ve en alt (c ve b)
P(𝑘𝑁) Skopma=SB=360MPa, noktaları olduğu anlaşılır..
2.5 Sakma =240MPa,
Se = 80MPa, C Kesit simetrik olduğu için rc = rb = d/2 ve yc = -yb = d/2 dir
𝑡 (𝑠𝑛) L1 =50cm, ve dolayısıyla her iki noktada da gerilmeler şiddet
0 olarak eşit çıkar. O halde sadece c noktasını yorulma
L2 40cm, d=6cm P açısından incelememiz yeterlidir. 𝑦
Eğilmeli Burulma 𝑦 Eğilme 𝑦
Burulma
𝑐 y y
y
𝑧
𝑐 𝑎
𝑐 𝑧 A A
A 𝑥 𝑥
x
T=P.L2
T=P.L2 z x z
z x
Mz B T B
b B TA=P.L2
P
𝑦 P Mz-A=-P.L1
𝜏𝑥𝑧−𝑐 𝑦 x
𝑐 𝑆𝑥−𝑐 𝑐
x
𝑥 Mz−A −P.L1 𝑑 32 PL1 𝑇. 𝜌𝑐 P.L2 𝑑 16 PL2 (𝐼𝐼)

𝑧 𝑑 𝑆𝑥−𝑐 = − 𝑦𝑐 = − = (𝐼) 𝜏𝑥𝑧−𝑐 = = =
𝐼𝑧 𝜋. 𝑑4 2 𝜋𝑑3 𝐽 𝜋. 𝑑4 2 𝜋𝑑3
𝑏 𝑏 64
03.12.2023
32
Mukavemet II - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 241
c noktasına x-z düzleminden bakarsak, düzlem

gerilme durumu olduğunu görürüz:
c noktasında zamanla oluşan gerilmelerin sınır değerlerini bulalım:
Değişken kuvvetin sınır değerleri soruda verilen grafikten okunur: 𝑃𝑚𝑖𝑛 = 0 ; 𝑃𝑚𝑎𝑥 = 2.5kN = 2500N
32𝑃𝑚𝑖𝑛 L1 32 𝑥0𝑥500mm → 𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 0 ;

𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = =
(I) nolu denklemden normal 𝜋𝑑3 π(60mm)3
gerilme sınır değerleri: 32𝑃𝑚𝑎𝑥 L1 32 x2500Nx500mm
𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = = → 𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 58.94𝑀𝑃𝑎
𝜋𝑑3 π(60mm)3
16𝑃𝑚𝑖𝑛 L2 16x0x400mm → 𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 0

𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = =
𝜋𝑑3 π(60mm)3
(II) nolu denklemden kayma
gerilmesi sınır değerleri: 16𝑃𝑚𝑎𝑥 L2 16x2500x400mm → 𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 23.58 𝑀𝑃𝑎
𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = =
𝜋𝑑3 π(60mm)3

c noktasında bileşik gerilme durumu söz konusudur. Çelik sünek bir malzeme olduğu için statik
yüklemelerde kullandığımız Von-Mises akma kriterini yorulma hesaplarında da kullanabiliriz.(Gevrek
malzemelerde ise asal gerilmeleri ve özellikle maksimum asal gerilmeyi kullanmak daha doğrudur.)
c noktasında Von-mises (eşdeğer)gerilmesinin (𝑆𝑣𝑚 ) sınır değerlerini de hesaplarsak:
1 2 2 2 (Muk. I - 7.2.a denkleminden)

𝑆𝑣𝑚 = 𝑆 − 𝑆𝑧 + 𝑆𝑥 − 𝑆𝑧 + 𝑆𝑥 − 𝑆𝑦 + 6(𝜏𝑦𝑧 2 + 𝜏𝑥𝑧 2 + 𝜏𝑥𝑦 2 )
2 𝑦
1
𝑆𝑣𝑚 = 𝑆𝑣𝑚−𝑐 = 0−0 2 + 𝑆𝑥−𝑐 − 0 2 + 𝑆𝑥−𝑐 − 0 2 + 6(02 + 𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑥 2 + 02 ) = 𝑆𝑥−𝑐 2 + 3𝜏𝑥𝑧−𝑐 2
2
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑖𝑛 2 + 3𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑖𝑛 2 = 02 + (3)02 = 0 → 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 0
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 𝑆𝑥−𝑐−𝑚𝑎𝑥 2 + 3𝜏𝑥𝑧−𝑐−𝑚𝑎𝑥 2 = 58.942 + (3)(23.58)2 → 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 71.7 𝑀𝑃𝑎
𝑆𝑣𝑚−𝑐 (𝑀𝑃𝑎)
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 71.70
𝑆𝑎−𝑐
𝑆𝑚−𝑐
𝑆𝑎−𝑐
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 0 𝑡 (𝑠𝑛)
Şimdi c noktasında yorulma olup olmayacağını uygun bir kritere göre kontrol edeceğiz.
Malzeme düşük sünekli olduğu için, Soderberg kriterine göre yorulma kontrolü yapmak daha doğru bir yaklaşımdır…>>
𝑆𝑚𝑎𝑥 (𝑀𝑃𝑎)
Soderber Diyagramlarının çizimi: Malzeme özellikleri olan 𝑆𝑒 ve 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑚𝑖𝑛
gerilmeleri kullanılarak yandaki gibi çizilir. (bknz: konu 11.10.3). 450
𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 = 240
Soderberg’e göre c noktası için yorulma kontrolü
Yorulma kontrolü için c kritik noktasının diyagramlardaki yerini belirlemeliyiz.
𝑆𝑣𝑚−𝑚𝑎𝑥 = 106.85
P kuvveti sebebiyle c noktasındaki mevcut gerilmeler: 𝑆𝑒 = 80 c
Ortalama gerilme 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 = 71.7 𝑆𝑎
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 + 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 71.7 + 0 𝑆𝑎−𝑐
(mean stress): 𝑆 𝑚−𝑐 = = = 35.85𝑀𝑃𝑎 35.85
2 2 𝑆𝑎−𝑐
𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 = 0
Gerilme genliği 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 − 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑖𝑛 71.7 − 0 35.85 𝑆𝑎 𝑆𝑚 (MPa)
(Alternating stress): 𝑆𝑎−𝑐 = = = 35.85𝑀𝑃𝑎 𝑆
2 2 𝑣𝑚−𝑚𝑖𝑛 = −29.15
Bu iki gerilmeden c noktasının yeri diyagramlarda belirlenir ve işaretlenir..>>
Dikkat edilirse c noktası sınır doğrularının içinde kalmaktadır. −𝑆𝑒 = −80
Bu sebeple c noktasında yorulma oluşmaz sonucuna varırız. Veya 2.tip diyagramı çizebiliriz.
𝑆𝑎 (𝑀𝑃𝑎)
c noktasını yorulma sınırına çıkaracak sınır gerilmeler ayrıca hesaplanabilir: 𝑆𝑎 𝑆𝑚 1
𝑆𝑒 = 80 Soderberg: + =
𝑆𝑎 𝑆𝑚−𝑐 1 𝑆𝑒 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑛
𝑆𝑚−𝑐 > 0 𝑜𝑙𝑑𝑢ğ𝑢𝑛𝑑𝑎𝑛 → 11.7. 𝑎 𝑑𝑒𝑛𝑘𝑙𝑒𝑚𝑖 𝑔𝑒ç𝑒𝑟𝑙𝑖𝑑𝑖𝑟: + = 𝑆𝑎 ≅ 68
𝑆𝑒 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 𝑛
𝑆𝑎−𝑐 = 35.85 c
Gerilme genliği(Alternating stress) : 𝑆𝑎 35.85 1
+ = → 𝑆𝑎 ≅ 68 𝑀𝑃𝑎 𝑆𝑚 (𝑀𝑃𝑎)
80 240 1 .
Maximum Gerilme: 𝑆𝑣𝑚−𝑚𝑎𝑥 = 𝑆𝑚−𝑐 + 𝑆𝑎 = 38.85 + 68 = 106.85𝑀𝑃𝑎 𝑆𝑚−𝑐 = 35.85 𝑆𝑎𝑘𝑚𝑎 = 240
Minimum Gerilme: 𝑆𝑣𝑚−𝑚𝑖𝑛 = 𝑆𝑚−𝑐 − 𝑆𝑎 = 38.85 − 68 = −29.15 𝑀𝑃𝑎 *Yorulma kontrolü için bu iki diyagramdan birisi yeterlidir.
Soru: c noktası için bulunan 𝑆𝑣𝑚−𝑐−𝑚𝑎𝑥 𝑖𝑙𝑒 𝑆𝑣𝑚−𝑚𝑎𝑥 arasında ve 𝑆𝑎−𝑐 ile 𝑆𝑎 arasında ne farklar vardır? Aranızda tartışarak konuyu pekiştirin.
Örnek 11.7 Şekilde görülen yük kaldırma Sa (MPa)

makinasında dişliler arasındaki temas
kuvveti 4kN olarak hesaplanmıştır. Buna 30
göre motora bağlı milin yarıçapı r=4cm 25
seçilmesinin sistemin emniyeti açısından 20

Sm=20MPa
yeterli olup olmayacağını ve emniyetli 15 Sm=40MPa
10
çıkarsa, Soderberg kriterine göre emniyet Sm=80MPa
katsayısını hesaplayınız. (Motora bağlı 5 Sm=100MPa
Mil malzemeleri için:
• Deneysel yorulma mukavemet genliği: Se’ =60MPa dişlinin yarıçapı R=20cm, küçük mil 103 104 105 106 107 N
• düzeltme faktörü k: 0.9, uzunluğu L=0.6m)
• Akma Mukavemeti Sakma =330MPa
Cevap: 𝑛 = 2.78 (Çözümü için Video 12.c ‘ye bakınız)

Mukavemet 2 Ders Notlari 3 Aralik 2023 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Mukavemet 2 Ders Notlari 3 Aralik 2023 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mukavemet 2 Ders Notlari 3 Aralik 2023 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Püf Noktalarıyla

Prof. Dr. Mehmet Zor

Değerli Öğrenciler ve Araştırmacılar

WEB SİTEM: mehmetzor.com

04.12.2023 MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 5

K koyarak k ya dik düzlemdeki normal 𝜎𝑦′ = − cos 2𝜃 − 𝜏𝑥𝑦 sin 2𝜃

𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥

• 𝛼 , 𝛽, 𝛾 • Kartezyen Bileşenler :Sx, Sy, Sz

04.12.2023 MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 8

1.2.2 x,y,z Referans Eksen Takımına Göre Kartezyen Bileşenlerin Hesaplanması

1.3 Eğik Düzlemdeki Bileşke Gerilmenin Kayma ve Normal Bileşenlerinin Hesabı:

1.3.1 Kayma ve Normal Bileşenlerin Hesabı

t bileşenin vektörel ifadesi: 𝜏Ԧ = 𝑆Ԧ − 𝜎Ԧ𝑁 (1.12b)

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 12

Sz 1.4 𝑑𝑒𝑛𝑘𝑙𝑒𝑚𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 𝐷𝑜ğ𝑟𝑢𝑙𝑡𝑚𝑎𝑛 𝑘𝑜𝑠𝑖𝑛ü𝑠𝑙𝑒𝑟𝑖

𝑆Ԧ = 𝑆𝑥 𝑖Ԧ + 𝑆𝑦 𝑗Ԧ + 𝑆𝑧 𝑘 = 48.57Ԧ𝑖 + 18.57Ԧ𝑗 + 55.71𝑘

Denk.(1.10a) dan S gerilmesinin normal bileşeni: 𝜎𝑁 = 𝑆Ԧ ⋅ 𝑒Ԧ𝑁

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 14

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 17

𝛾𝑏 𝑦′ x' 𝑙𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑎 = 0.8 𝑚𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛽𝑎 = 0.6 𝑛𝑎 = 𝑐𝑜𝑠𝛾𝑎 = 0

Bir vektörün bir yöndeki bileşenin 𝑆𝑐𝑥 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑙𝑐

1.5 Üç Boyutta Asal Gerilmeler, Asal Düzlemler ve Asal Eksenler (1,2,3)

Normali N olan dördüncü (ABC) düzlemi dikkate alalım. Sz

Bu düzlemin asal düzlem olması için S gerilme vektörünün kayma gerilmesi

N yönündeki bir bileşke 𝑆𝑥 = 𝜎. 𝑙 = 𝜎 cos 𝛼

Aynı zamanda, Kartezyen 𝑆𝑥 = 𝜎𝑥 𝑙 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚 + +𝜏𝑥𝑧 𝑛

Bu son denklemleri matris formatında yazacak olursak..>>

Ancak (1.2) denklemine göre 𝑙

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 22

I1 , I2 ve I3 katsayılarına ‘gerilme invaryantları’ (değişmez veya sabit) denilmektedir.

𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑧 𝜎𝑦 𝜏𝑦𝑧

Asal Gerilmeler Cinsinden 𝐼1 = 𝜎1 + 𝜎2 + 𝜎3 (1.41a)

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 23

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 24

𝛄𝟏 Örneğin 𝑖 = 1 için bu 4 denklemi yazarsak: 𝜎1 , 𝑙1 , 𝑚1 , 𝑛1 değerlerini bulabiliriz.

𝜎𝑦 𝜏𝑥𝑧 𝑆𝑧 = 𝜏𝑥𝑧 𝑙 + 𝜏𝑦𝑧 𝑚 + 𝜎𝑧 𝑛

𝜎1 𝑆 2 = 𝑆12 + 𝑆22 + 𝑆32 = 𝜎12 𝑙2 + 𝜎22 𝑚2 + 𝜎32 𝑛2 (1.42d)

𝜏 2 = 𝑆 2 − 𝜎 2 = 𝜎12 𝑙2 + 𝜎22 𝑚2 + 𝜎32 𝑛2 − 𝜎1 𝑙2 + 𝜎2 𝑚2 + 𝜎3 𝑛2 2 (1.44)

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 26

(1.2), (1.43) ve (1.44) denklemlerinden; σ1> σ2> σ3 olduğunu dikkate alarak;

𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎2 )(𝜎 − 𝜎3 ) 𝜎1 − 𝜎3 > 0 olacağı için 𝜏 2 + (𝜎 − 𝜎2 )(𝜎 − 𝜎3 ) ≥ 0

(1.46a) eşitsizliği açılırsa: 𝜏 2 + 𝜎 2 − 𝜎(𝜎2 − 𝜎3 ) + 𝜎2 𝜎3 ≥ 0

• Dikkat edilirse Denklem (1.47) yi R3 yarı çaplı çemberin üzerinde veya

𝜏 𝜎3 3- 𝐶23 merkezli, 𝐶23 𝐵 çaplı bir çember çizilir.

Örnek 1.3 𝜎𝑥 𝜏𝑥𝑦 𝜏𝑥𝑧 −19 −4.7 6.45

Çözüm: Önce 1.40 denklemlerinden Gerilme İnveriyatlarını bulalım:

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 30

𝜎𝑥 − 𝜎𝑖 𝑙𝑖 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚𝑖 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛𝑖 = 0 𝜎𝑥 − 𝜎1 𝑙1 + 𝜏𝑥𝑦 𝑚1 + 𝜏𝑥𝑧 𝑛1 = 0

−19 − 11.62 𝑙1 − 4.7𝑚1 + 6.45𝑛1 = 0 → −30.62𝑙1 − 4.7𝑚1 + 6.45𝑛1 = 0 (2)

𝑙1 = cos𝛼1 = 0.0266 → 𝛼1 = 88.47𝑜

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 31

c-)3 Boyutlu Mohr Çemberini çizelim.

MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 32

1.43 denkleminden S bileşke gerilmesinin normal yöndeki bileşeni: 𝐷

03.12.2023 MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 34

y Hatırlatma-1 : (Statik 6c konusundan Asal Atalet Eksenleri) 𝐼𝑖𝑗

03.12.2023 MUKAVEMET II Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 36

Simetrik kesitler için Örnekler Simetrik olmayan kesitler için Örnekler