TC Ruwbouw
De duurzaamheid van
beton maakt reeds enkele
jaren het voorwerp uit van
diverse onderzoeksprojec-
ten binnen het WTCB en het OCCN (1).
Vermits wapeningscorrosie wereld-
wijd beschouwd wordt als de voor-
naamste oorzaak van betonschade,
dient men er de nodige aandacht aan
te besteden.
? B. Dooms, ir., technologisch adviseur (2),
onderzoeker, laboratorium ‘Betontechno-
logie’, WTCB
V. Pollet, ir., technologisch adviseur (3),
adjunct-departmentshoofd ‘Materialen,
technologie en omhulsel’, WTCB
G. Mosselmans, dr. ir., projectleider,
OCCN
1 Inleiding
Ongeveer een jaar geleden verscheen er een
WTCB-artikel (WTCB-Dossiers nr. 3/2007,
Katern nr. 2 [31]) over de huidige kennis en
het totnogtoe gevoerde onderzoek naar maat-
regelen om wapeningscorrosie tengevolge van
carbonatatie te voorkomen. Naast dit feno-
meen is echter ook de aanwezigheid van chlo-
riden in beton een belangrijke oorzaak van wa-
peningscorrosie. In dit artikel gaan we dieper
in op de corrosie, veroorzaakt door chloriden,
en worden enkele preventieve maatregelen
voorgesteld.
2 Chloriden en putcorrosie
De in het beton aanwezige wapening wordt
normaalgesproken beschermd tegen corrosie
door een passivatielaag aan het staalopper-
vlak [31]. Deze passivatielaag kan aangetast
worden door de carbonatatie van het beton
rondom de wapeningen en de hiermee gepaard
gaande pH-verlaging.
Chloriden zijn op zich onschadelijk voor het
beton. Indien hun concentratie in het poriën­
water rondom de wapeningen echter voldoen-
de hoog is, kunnen ze aanleiding geven tot
zeer plaatselijke corrosiehaarden (ook aange-
duid als putcorrosie, zie afbeelding 1), en dit
zelfs in een niet-gecarbonateerd beton, waar
de wapening beschermd wordt door een passi-
vatielaag. Bij corrosie door carbonatatie grijpt
(1) Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek der Cementnijverheid.
(2) TD ‘Nieuwe generatie gelijmde betonwapening’, gesubsidieerd door het IWT.
(3) TD ‘Réparation du béton’, gesubsidieerd door het Waalse Gewest.
Vermijden van
wapeningscorrosie,
ingeleid door de aanwezigheid
van chloriden in het beton
Afb. 1 Putcorrosie door chloriden.
de aantasting meestal gelijkmatig over grote
lengtes van de wapening plaats.
Voornoemde aantasting door putcorrosie kan
zeer gevaarlijk zijn vanuit een structureel oog-
punt vermits ze aanleiding kan geven tot een
sterke vermindering van de wapeningsdoor-
snede (zie afbeelding 1). Bovendien worden
er slechts weinig corrosieproducten gevormd,
zodat de waarschuwende werking van afsprin-
gende betonschilfers of scheurvorming – wat
gewoonlijk wel het geval is bij corrosie door
carbonatatie – langer achterwege blijft. Ten-
slotte komen de chloriden na deze corrosie-
reactie terug vrij in het beton, waardoor ze
opnieuw kunnen gaan reageren en hun con-
centratie op deze plaatsen toeneemt.
Deze vorm van wapeningscorrosie uit zich
vaak door het uitvloeien van roestproducten
via de poriën scheuren in het beton (zie afbeel-
ding 2). De omtrek van de wapening begint
ook een bruingroene kleur te vertonen, wat
duidt op de aanwezigheid van ijzerchloride.
3 Oorzaak van de aanwezig-
heid van chloriden in het
beton
De chloriden kunnen vanaf de bereiding van
het beton aanwezig zijn in de bestanddelen
(onder meer in het zand en het water). De norm
NBN B 15-001 (2004) [5], de Belgische aan-
vulling bij de Europese norm NBN EN 206-1
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 1
(2001) [8], beperkt het percentage aan chloor-
ionen (ten opzichte van de cementmassa) tot
0,4 % voor gewapend beton of beton met inge-
sloten metalen, tot 0,2 % voor voorgespannen
beton en tot 1 % voor niet-gewapend beton.
De chloriden kunnen ook in het beton terecht-
komen onder de vorm van ionen in de vloei-
bare fase (de carbonatatie door CO2 gebeurt
daarentegen in de gasfase). Dit verschijnsel
treedt vooral op bij constructies aan de kust
(vochtige zeewind) of bij beton dat blootge-
steld is aan dooizouten (bv. bruggen, wegen,
parkings). De chloriden kunnen binnendrin-
gen door capillaire opzuiging (in geval van
een droog oppervlak) of door diffusie (als het
beton verzadigd is), waarbij de eerste moge-
lijkheid veel sneller is dan de tweede.
Bij beton van normale kwaliteit doet de capil-
laire opzuiging zich enkel voor in de eerste 15
tot 20 mm onder het oppervlak [4]. Bij beton
van minder goede kwaliteit kan er daarente-
gen een opzuiging optreden tot in de eerste
30 mm.
Als het beton droogt na de capillaire opzuiging
van een chloridenoplossing, verdwijnt het wa-
ter uit het beton onder de vorm van damp en
blijven de chloriden achter. Elke cyclus van
bevochtiging en droging leidt dus tot een toe-
name van het chloridengehalte, zodat de kriti-
sche concentratie in de betreffende zone vrij
snel kan overschreden worden.
Een nog diepere binnendringing in het beton is
enkel mogelijk door diffusie. De snelheid van
binnendringing is in dit geval evenredig met
de vierkantswortel van de tijd.
Afb. 2 Roestsporen aan het oppervlak
door de aanwezigheid van chloriden.
TC Ruwbouw

Tabel 1 Kritisch chloridengehalte ten opzichte van de cement- en betonmassa stalen, die bekomen werden door te boren
in een courant, niet-gecarbonateerd beton voor chloriden die aan het beton in de constructie, ofwel op poederstalen van
toegevoegd werden bij het vermengen [16]. betonnen boorkernen die uit de constructie
ontnomen werden. De minimale hoeveelheid
% toegevoegde Cl--ionen % toegevoegde Cl--ionen
Corrosierisico poeder waarover men voor de analyse dient
t.o.v. de cementmassa t.o.v. de betonmassa
te beschikken, bedraagt 1 g volgens de norm
< 0,6 < 0,075 Laag NBN EN 14629 en 5 g volgens de norm NBN
0,6 - 1,0 0,075 – 0,125 Matig B 15-250.
> 1,0 > 0,125 Hoog
De boordiameter die men bij het boren dient te
gebruiken, is afhankelijk van de afmeting van
de in het beton aanwezige granulaten. Indien
Tabel 2 Kritisch chloridengehalte ten opzichte van de cement- en betonmassa de maximumdiameter van de granulaten 20 mm
in een courant, niet-gecarbonateerd beton voor chloriden die in het verharde bedraagt, is een boor van 20 mm vereist.
beton binnengedrongen zijn [16].
Opdat het resultaat representatief zou zijn
% binnengedrongen % binnengedrongen voor alle betonbestanddelen, en niet alleen
Cl--ionen t.o.v. de cement- Cl--ionen t.o.v. de beton- Corrosierisico voor de granulaten, moet in dit geval een poe-
massa massa derstaal van minstens 20 g genomen worden.
< 0,4 < 0,05 Laag Gewoonlijk neemt men geen stalen uit de op-
0,4 - 1,0 0,05 – 0,125 Matig pervlaktelaag (de eerste 5 mm). Het poeder
mag uiteraard op verschillende diepten geno-
> 1,0 > 0,125 Hoog men worden.

Bij de keuze van de diameter van de te ontne-

4 Het kritische chloridenge-
halte
Het is niet mogelijk om een precieze getal-
waarde op te geven vanaf dewelke de chlori-
den de passivatielaag beginnen aan te tasten
en de wapening corrodeert. Deze waarde is
immers afhankelijk van talloze factoren, zoals
aangetoond wordt in afbeelding 3.
Afbeelding 3 geeft een idee van het corrosie-
risico, waarbij naast het kritische chloridenge-
halte ten opzichte van de cementmassa ook de
omgeving en de staat van het beton in aanmer-
king genomen werd [17].
Uit deze afbeelding blijkt dat het kritische
chloridengehalte ten opzichte van de cement-
massa voor een gecarbonateerd beton lager is
dan voor een niet-gecarbonateerd beton.
men boorkernen dient men eveneens rekening
hoger voor de chloriden die toegevoegd wer- te houden met de maximumdiameter van de
den bij het vermengen. Dit kan men verklaren aanwezige granulaten. Deze boorkernen, die
door het feit dat een deel ervan zich chemisch al dan niet in schijven gezaagd worden (zonder
zal binden met de cementbestanddelen. gebruik van een koelvloeistof), worden ver-
volgens vermalen ter bepaling van het chlori-
dengehalte op verschillende diepten. Vóór hun
5 Opmeten van het chloriden- vermaling worden de boorkernen of schijven
gehalte gedroogd bij een temperatuur van 105±5 °C
tot ze een constante massa bereiken.
Het totale gehalte aan in zuur oplosbare chlori-
den in een verhard beton (d.w.z. zowel vrije als
fig 6
chemisch gebonden chloriden), kan bepaald 6 In de normen voorziene pre-
worden volgens de methoden, opgenomen in ventiemaatregelen
de normen NBN EN 14629 (2007) [13] en
NBN B 15-250 (1991) [7]. Deze methoden Om corrosie tengevolge van chloriden te ver-
kunnen ofwel toegepast worden op poeder- mijden, worden er in verschillende normen
Kritisch chloridengehalte ten opzichte van de

Niet-gecar-
Dit kan verklaard worden door het feit dat er Goede bonateerd
in dit geval geen passivatielaag moet opgelost kwaliteit beton
worden. Verder blijken er bij de carbonatatie
cementmassa (%)

van het beton chemisch gebonden chloriden

(die niet deelnemen aan de corrosie) vrij te
komen, wat gepaard gaat met een stijging
van het gehalte aan vrije (en dus schadelijke) 0,4
chloorionen.

De tabellen 1 en 2 geven een overzicht van het

kritische chloridengehalte ten opzichte van de
cementmassa voor een niet-gecarbonateerd Gecorbo-
Slechte nateerd
beton. Er worden twee situaties onderschei-
kwaliteit beton
den :
• ofwel gaat het om chloriden die aan het be- 50 85 100
ton toegevoegd werden bij het vermengen
• ofwel gaat het om chloriden die in het ver- Relatieve vochtigheid (%)
harde beton binnengedrongen zijn.
Afb. 3 Kritisch chloridengehalte ten opzichte van de cementmassa,
Het kritische chloridengehalte ligt duidelijk
fignaargelang
3 van de omgevingsfactoren [17].

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 2

TC Ruwbouw

Tabel 3 Milieuklassen, geassocieerd met een door chloriden (niet afkomstig van zeewater) ingeleide corrosie [8].
Milieuklasse Beschrijving Voorbeelden
XD1 Matige vochtigheid Betonoppervlakken, blootgesteld aan chloriden uit de lucht
- Zwembaden
XD2 Nat, zelden droog
- Beton, blootgesteld aan chloridenhoudend industriewater
- Brugdelen, blootgesteld aan chloridenhoudend spatwater
XD3 Wisselend nat en droog - Verhardingen
- Vloeren van parkeerplaatsen voor voertuigen

Tabel 4 Milieuklassen, geassocieerd met een door chloriden (afkomstig van zeewater) ingeleide corrosie [8].
Milieuklasse Beschrijving Voorbeelden
Blootgesteld aan zout uit de lucht, maar niet in direct
XS1 Constructies bij of aan de kust
contact met zeewater
XS2 Blijvend ondergedompeld in zeewater of brak water Delen van constructies in de zee
XS3 Getijde-, spat- en nevelzone Delen van constructies in de zee

voorschriften geformuleerd :
• zo leggen de norm NBN EN 206-1 en zijn
Belgische aanvulling, de NBN B 15-001,
een minimaal cementgehalte en een maxi-
male W/C-factor op. In deze documenten
wordt tevens een maximaal toelaatbaar
chloridengehalte voor de betonbestanddelen
vastgelegd (zie § 3)
• de norm NBN EN 1992-1-1 (2005) [10]
schrijft op haar beurt een minimale beton-
dekking voor
• de ontwerpnorm prEN 13670 (2007) [21] en
de norm NBN EN 13369 (2001) [11] ver-
melden tenslotte een minimale nabehande-
lingsduur.
In sommige situaties is bovendien een be-
schermingsbekleding vereist die beantwoordt
aan de norm NBN EN 1504-2 (2005) [9]. Deze
beschermingsmaatregel moet echter enkel
voorzien worden in geval van een ongeschikte
betonsamenstelling, een ontoereikende beton-
dekking, een erg agressieve omgeving (bv.
opslag van Cl--oplossingen) of indien de ge-
bruiksduur langer is dan deze, voorzien in de
norm (d.w.z. langer dan 50 jaar).
6.1 Minimaal cementgehalte en maximale
W/C-factor
De norm NBN EN 206-1 gaat ervan uit dat
een betonconstructie duurzaam is indien deze
gedurende haar volledige gebruiksduur op
bevredigende wijze weerstand biedt aan de
omgeving waaraan ze blootgesteld is. Verder
definieert de norm een aantal milieuklassen,
in functie van de omgeving waarin het bouw-
werk zich bevindt.
De milieuklassen, geassocieerd met een door
chloriden ingeleide corrosie, worden verder
onderverdeeld naargelang van de oorsprong
van de chloriden.
De milieuklassen XD1 tot XD3 hebben bij- die overeenstemmen met de omgevingsvoor-
voorbeeld betrekking op gewapend beton of waarden die het vaakst voorkomen in ons
beton met ingesloten metalen, dat blootgesteld land.
is aan water (met uitzondering van zeewater)
dat chloriden (waaronder ook dooizouten) be- Deze indeling houdt niet alleen rekening
vat (cf. tabel 3). met de indringing van chloriden, maar ook
met andere schademechanismen zoals vorst
De milieuklassen XS1 tot XS3 hebben dan en carbonatatie [4]. De nieuwe normen voor
weer betrekking op gewapend beton of beton beton kwamen reeds uitgebreid aan bod in de
met ingesloten metalen, dat blootgesteld is aan WTCB-Dossiers [29,30].
zeewater of zeelucht waarin chloriden aanwe-
zig zijn (cf. tabel 4). Tabel 5 geeft een overzicht van de omgevingen
waarin men chloriden kan aantreffen.
Volgens de norm NBN EN 206-1 dient de
ontwerper van een constructie alle potentiële Aan elk van deze klassen worden door de
schademechanismen in aanmerking te nemen. norm NBN B 15-001 welbepaalde betontypes
Om het werk van de voorschrijvers te vereen- verbonden, die gekarakteriseerd zijn door een
voudigen, werden in de norm NBN B 15-001 minimaal cementgehalte (Cmin) en een maxi-
een aantal omgevingsklassen gedefinieerd, male W/C-factor (W/Cmax) (cf. tabel 6, p. 4).
Tabel 5 Omgevingsklassen waarin chloriden aanwezig zijn.
Omgevings-
Beschrijving Voorbeelden
klasse
EE Buitentoepassingen
Vorst en dooizouten (aanwezig-
heid van ter plaatse ontdooid,
EE4 Delen van de weginfrastructuur
opspattend of aflopend dooi-
zouthoudend water)
ES Zeeomgeving
Funderingen onder de vorst-
ES1 (1) Geen vorst grens, in contact met brak
water
Buitenmuren van gebouwen, in
ES2 (1) Vorst contact met regen aan de
kust
ES3 (2) Ondergedompeld –
Getijden- en
ES4 (2) Kaaimuren
spatzones
(1) Geen contact met zeewater, maar wel contact met zeelucht (tot 3 km van de kust) en/of met brak
water.
(2) Contact met zeewater.

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 3

TC Ruwbouw

Tabel 6 Aan de milieuklassen verbonden duurzaamheidseisen ten aanzien van de indringing van chloriden [5].
Milieuklasse XD1, XD2, XS1 XD3, XS2 (1), XS3
Omgevingsklasse ES1, ES2 EE4, ES3, ES4
Betontype Beton T(0,50) Beton T(0,45)
Cmin (kg/m )
3
320 340
W/Cmax 0,50 0,45
Minimale druksterkteklasse (2) (3) C30/37 C35/45

(1) Beton T(0,50) voor constructies die ondergedompeld zijn in brak water. Brak water wordt op geringe diepte aangetroffen, en dan vooral in de kuststreek, in de
polders in de buurst van Diksmuide, in bepaalde polders in Oost-Vlaanderen en in de omgeving van de Antwerpse haven. Deze zones liggen nooit hoger dan
6 m boven het zeeniveau.
(2) Aan de hand van voorafgaande proeven, uitgevoerd in overeenstemming met bijlage J van de norm NBN EN 206-1 (2001), kan van deze eis afgeweken
worden, voor zover de betonsamenstelling beantwoordt aan de twee basisvoorwaarden inzake de maximale W/C-factor en het minimale cementgehalte.
(3) Niet van toepassing op licht beton.

Tabel 7 Vereiste minimale betondekking cmin,dur (in mm) om de duurzaamheid van gewapend beton te kunnen verzeke-
ren [10] (*).
Milieuklasse
XC1 XC2, XC3 XC4 XD1, XS1 XD2, XS2 XD3, XS3
Structuurklasse Omgevingsklasse
EI EE1, EE2 EE3 ES2 ES1, ES3 EE4, ES4

S1 10 10 15 20 25 30
S2 10 15 20 25 30 35
S3 10 20 25 30 35 40
S4 15 25 30 35 40 45
S5 20 30 35 40 45 50
S6 25 35 40 45 50 55
(*) Voor gewapend beton in een chemisch agressieve omgeving (XA en EA) dient men de hoogste cmin,dur-waarde te beschouwen die opgelegd wordt voor de
andere milieu- en omgevingsklassen.

6.2 Betondekking
De norm NBN EN 1992-1-1 schrijft voor
bouwwerken uit gewapend beton een minima-
le betondekking (cmin,dur) voor, naargelang van
de structuurklasse, de omgevingsklasse en de
milieuklasse (cf. tabel 7). Voor een levensduur
van 50 jaar wordt in België de structuurklasse
S4 aanbevolen.
Om rekening te houden met de toleranties tij-
dens de uitvoering op de werf, moet de mi-
nimale betondekking verhoogd worden met
Dcdev = 10 mm. In geval van geprefabriceerd
beton laten de kwaliteitscontroles toe een ge-
ringere betondekking te hanteren.
ceerd beton) worden hieromtrent een aantal
voorschriften geformuleerd.
De ontwerpnorm prEN 13670 defi­nieert ver-
schillende nabehandelingsklassen voor ter
plaatse gestort beton (cf. tabel 8). Deze klas-
sen gelden normaalgesproken voor een nabe-
handeling van 12 uur, of de tijd die nodig is
om een welbepaalde druksterkte te bereiken.
De nabehandelingsklasse moet gespecificeerd
worden in de uitvoeringsvoorschriften. In de
oude norm NBN ENV 13670-1 (2000) [38]
werd voor beton in milieuklassen X0 en XC1
(of binnenomgevingsklasse EI) de nabehan-
delingsklasse 1 opgelegd. Voor de andere mi-
lieu- en omgevingsklassen werd de nabehan-
delingsklasse 3 aanbevolen.
De norm NBN EN 13369 bevat op haar beurt
een aantal specifieke voorschriften voor ge-
prefabriceerde producten.
7 Proeven ter karakterise-
ring van de weerstand tegen
chloriden
De methoden die het mogelijk maken de dif-
fusie van chloriden in het beton te karakterise-
ren, zijn velerlei en kunnen in drie categorieën

Tabel 8 Nabehandelingsklassen [21].

6.3 Nabehandeling
Nabehandelingsklasse 1 2 3 4
De nabehandeling omvat alle maatregelen die Nabehandelingsduur (uur) 12 (*) / / /
tot doel hebben de verdamping van het water
Percentage van de waarde die gespe-
aan het betonoppervlak te beperken of het op- cificeerd werd voor de karakteristieke / 35 % 50 % 70 %
pervlak permanent vochtig te houden. In de druksterkte op 28 dagen
Europese ontwerpnorm prEN 13670 (uitvoe-
(*) Op voorwaarde dat de bindingstijd niet langer is dan 5 uur en de temperatuur aan het betonopper-
ring van betonconstructies) en de norm NBN
vlak minstens 5 °C bedraagt.
EN 13369 (algemene regels voor geprefabri-

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 4

TC Ruwbouw
ondergebracht worden [34] :
fig 7
• diffusieproeven in stationaire toestand
• diffusieproeven in niet-stationaire toestand
• elektrische migratieproeven [3] waarbij het
diffusieproces versneld wordt.
Tijdens deze proeven stellen de bekomen
diffusiecoëfficiënten ofwel een proces in
stationaire toestand (Ds) ofwel een proces in
niet-stationaire toestand (Dns) voor. In beide
gevallen geldt dat het beton beter bestand is
tegen de indringing van chloriden naarmate de
diffusiecoëfficiënt lager is.
Een diffusiecoëfficiënt in stationaire toestand
kan niet rechtstreeks vergeleken worden met
een coëfficiënt in niet-stationaire toestand. Hij
kan evenmin gebruikt worden in voorspellin-
gen van niet-stationaire chloridendiffusie of
bij een chloridentransport door absorptie.
7.1 Diffusieproef in stationaire toestand
Deze proef bestaat erin een schijf uit mortel
of beton tussen twee compartimenten met een
verschillende chloridenconcentratie te plaat-
sen (zie afbeelding 4) en vervolgens gedurende
een welbepaalde tijd de toename van de chlo-
ridenconcentratie in het compartiment waar de
concentratie aanvankelijk het laagst was op te
volgen. De diffusiecel (zie afbeelding 4) wordt
beschreven door C.L. Page [28].
Hierin werd een mortelschijf van 3 mm dik
gebruikt. In de regel moet de dikte compatibel
zijn met de afmeting van de granulaten.
In deze cel vormt het verschil in concentratie
tussen de twee compartimenten de enige stu-
wende kracht voor de chloriden, waarvan de
fig 9
flux verondersteld wordt te voldoen een de
eerste wet van Fick voor de diffusie in sta­
tionaire toestand. Dit betekent dat de chloor­
ionenflux J doorheen een oppervlakte-eenheid
proportioneel is met de concentratiegradiënt
over de doorsnede :
dC  mole 
J = −Ds  , (1)
dx  s.cm 2 
waarin Ds de diffusiecoëfficiënt voorstelt, en
C de concentratie aan chloorionen in de schijf
op een diepte x.
De chloorionenflux J kan ook berekend wor-
den aan de hand van de toename in de tijd van
de chloridenconcentratie in compartiment 2 :
V dC2
J= . (2)
A dt
Als men de vergelijkingen 1 en 2 aan elkaar
gelijkstelt en ervan uitgaat dat de stationaire
toestand bereikt werd, bekomt men de vol-
gende uitdrukking :
V dC2 (C − C 2 ) ,
= Ds 1 (3)
A dt l coëfficiënt van het beton berekend worden aan
Mortelschijf
Compartiment 1
I M NaCl in verza- Voeg
digd Ca(OH)2
fig 4
Afb. 4 Diffusiecel.
waarbij :
• V = het volume van de oplossing in compar-
timent 2 (in cm3)
• A = de transversale oppervlakte (in cm2)
• Ds = de diffusiecoëfficiënt van de chloor­
ionen doorheen de schijf (in cm2/s); men
gaat ervan uit dat deze coëfficiënt onafhan-
kelijk is van de concentratie
• l = de dikte van de schijf (in cm)
• C1 en C2 = de respectievelijke concentratie
van de chlo­ridenoplossing in de comparti-
menten 1 en 2 (in mol/cm3)
• t = de tijd (in s).
Vermits de parameter C1 veel groter is dan C2,
kan vergelijking 3 als volgt uitgedrukt worden :
Vl dC2 .
Ds = (4)
AC1 dt
De coëfficiënt Ds kan dus berekend worden
aan de hand van de helling van de rechte – be-
komen in stationaire toestand – die de concen-
tratie aan chloorionen in compartiment 2 (C2)
in functie van de tijd (t) voorstelt.
Aangezien dit proces langzaam is, wordt deze
methode traditioneel gebruikt om een flux
doorheen dunne schijven cementpasta te me-
ten. Voor de bepaling van de diffusie doorheen
betonnen schijven wordt een gelijkaardige
methode aangewend.
Bij toepassing op schijven hogesterktebeton
met aanzienlijke dikte (> 25 mm) zou deze
methode waarschijnlijk meerdere jaren ver-
gen. Ze is met andere woorden niet geschikt
voor de beoordeling van dergelijke betonsa-
menstellingen.
7.2 Diffusieproef in niet-stationaire
toestand
In niet-stationaire toestand kan de diffusie­
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 5
Compartiment 2
PTFE-tape Verzadigd
Ca(OH)2
de hand van het chloridenprofiel van proef-
stukken die in contact hebben gestaan met een
oplossing met een gekende concentratie (in het
laboratorium) of van proefstukken die bloot-
stonden aan zeewater of een besproeiing met
zout. Dit profiel kan opgesteld worden door
een aantal monsters te nemen op verschillende
diepten en vervolgens over te gaan tot de bepa-
ling van hun chloridengehalte. De schijnbare
diffusiecoëfficiënt kan bepaald worden met
behulp van de tweede wet van Fick :
dC d 2C
= D ns 2 . (5)
dt dx
Door gebruik te maken van de beginvoor-
waarde (Cx = Cs, x = 0, t > 0) verkrijgt men
de volgende formule, aan de hand waarvan het
mogelijk is de diffusiecoëfficiënt te bereke-
nen [3] :
 
C (x, t ) = Cs − (Cs − C i ) erf  x  , (6)
 4 De t 
waarbij :
• C(x,t) = de chloridenconcentratie op een
diepte x na een blootstellingsduur t (in mas-
sapercent)
• Cs = de grenswaarde aan het blootgestelde
oppervlak (in massapercent)
• Ci = de initiële chlo­ridenconcentratie in het
beton (in massapercent)
• x = de diepte onder het blootgestelde opper-
vlak (in m)
• De = de effectieve diffusiecoëfficiënt in niet-
stationaire toestand (in m2/s)
• t = de blootstellingsduur (tot op 5 uur nauw-
keurig) (in s)
• erf (foutfunctie) =
z
2
erf (z) = ∫ exp(−u )du .
2
(7)
π 0
De in de Verenigde Staten ontwikkelde me-
thode AASHTO T259 [2] is gebaseerd op
dit principe. Hier zijn de proefstukken op het
ogenblik van de proef echter droog, zodat er
TC Ruwbouw
niet alleen diffusie van chloriden optreedt,
maar ook absorptie.
Om dit effect te vermijden, voorziet de Finse
methode ‘Nordtest method NT Build 443’
[26] een voorafgaandelijke verzadiging van de
proefstukken met een Ca(OH)2-oplossing. In
de norm NBN B 15-100 (2008) [6] ter beoor-
deling van de gebruiksgeschiktheid van cement
wordt deze proefmethode aanbevolen voor de
evaluatie van de weerstand tegen chloridendif-
fusie. De CUR-Aanbeveling nr. 48 [15] betref-
fende het geschiktheidsonderzoek van nieuwe
cementen voor toepassing in beton beschrijft
een gelijkaardige proefmethode. Beide proce-
dures zijn gebaseerd op de Deense methode
‘APM 302’ [1].
De norm NBN EN 13396 (2004) [12] (pro-
ducten en systemen voor het beschermen
en herstellen van betonconstructies) maakt
eveneens gebruik van de niet-stationaire toe-
stand voor de bepaling van de indringing van
chloorionen. Met deze methode wordt enkel
het chloridengehalte op verschillende diepten
en verschillende tijdstippen bepaald en niet de
diffusiecoëfficiënt.
7.3 Elektrische migratieproeven
7.3.1 AASHTO T227-proef (Rapid chlo-
rid permeability test) en voorge-
stelde wijzigingen
Aangezien de diffusie van chloriden redelijk
veel tijd vraagt, werden er een aantal technie-
ken op punt gesteld die gebruik maken van een
elektrisch veld [34,3] om de penetratiesnelheid
van de chloriden te versnellen.
De versnelde proef die ontwikkeld werd
door Whiting werd zowel door AASHTO
(proef T227) als door ASTM (proef C1202)
als genormaliseerde methode aanvaard [22].
Hierbij wordt een betonnen schijf met een
dikte van 5 cm in een migratiecel geplaatst,
die een aantal gelijkenissen vertoont met
een diffusiecel. In dit geval wordt elk com-
partiment echter van een elektrode voorzien
(cf. afbeelding 5). Vervolgens wordt er tussen
de elektroden een elektrisch veld aangelegd
en wordt de totale lading, die gedurende een
bepaalde tijd door het proefstuk gaat, gemeten
en uitgedrukt in coulomb. Deze proef is semi-
kwantitatief en klasseert het beton in termen
van hoge, gemiddelde, zwakke, zeer zwakke
of verwaarloosbare permeabiliteit. Hoewel de
proef geen rechtstreekse informatie over de
diffusie van de chloorionen bevat, gaat men
ervan uit dat de diffusie in verband staat met
de totale lading.
Ook bij deze proef werden een aantal beden-
kingen geuit [3], die voornamelijk te maken
hebben met problemen bij het gebruik ervan :
• de totale gemeten stroom is het resultaat van
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 6
Afb. 5 Opstelling van de migratiecel.
de migratie van alle ionen, en dus niet alleen in het compartiment een lineaire toename
van de chloorionen (cf. afbeelding 6) van de chloriden wordt waargenomen. Dit
• de metingen gebeuren nog vóór de statio- impliceert namelijk dat het reactieve C3A
naire toestand wordt bereikt verzadigd is met de eerste migrerende chlo-
• een hoge spanning kan leiden tot een toena- riden (cf. afbeelding 8, p. 7)
me van de temperatuur (vooral bij permea­ • het toegepaste potentiaalverschil moet vol-
bel beton van minder goede kwaliteit), wat doende klein zijn om het Joule-effect (d.i.
dan weer gepaard kan gaan met een versnel- een stijging van de temperatuur) te vermij-
ling van de ionenflux
• de reacties aan de elektroden kunnen lei-
den tot een wijziging van de oplossing in
het anodische (positieve elektrode) en het A. Diffusie
kathodische (negatieve elektrode) compar- OH-
timent. Zo wordt er bij de elektrolyse van Na+ SO4 Cl-
water O2 en H2 gegenereerd. Bij gebruik K+
van niet-corrosieve elektroden (zoals Pt), OH- Na+
Na+
zal de elektrolyse van het water het enige Ca+2
elektrolyseproces zijn dat nog een rol te spe-
len heeft. Als de spanning hoog genoeg is, Beton
zal er niet alleen elektrolyse optreden, maar
tevens oxidatie van het Cl-. B. Migratie
Door het potentiaalverschil klein te houden,
is het mogelijk de warmteontwikkeling te be- Na+ OH-
SO4 Cl-
perken [33]. De chloridenflux kan rechtstreeks
bepaald worden door de concentratiewijziging OH- K+ Na+
in het anodische compartiment op te meten. Na+
Ca+2
De vergelijking van Nernst-Planck beschrijft Beton
dit ionentransportproces in oplossing. Om
uitgaande van deze vergelijking een migratie­ C. Diffusie + Migratie
coëfficiënt te kunnen bepalen, moet aan enkele
voorwaarden voldaan worden :
• de chloridenflux moet in stationaire toestand OH-
Na+ SO4
verkeren (cf. afbeelding 7, p. 7) Cl-
• de bindingsreactie van de chloriden met het K+
OH- Na+ Na+
C3A moet in aanmerking genomen worden.
De eerste chloorionen die door de betonnen Ca +2
schijf gaan, reageren immers met het C3A, Beton
wat een verkeerde D-waarde oplevert. Om
deze fout te vermijden, mag de D-waarde Afb. 6 Het proces van massatransport
pas berekend worden op het ogenblik dat er fig 6 in beton.
 TC Ruwbouw
fig 20

Deze proefmethode om de migratiecoëfficiënt

in stationaire toestand te bepalen, werd opge-
NaOH Cl- NaCl NaOH NaCl nomen in een Finse norm, de ‘Nordtest me-
thod NT Build 355’ [25].
Cl-

7.3.2 De CTH-proef

fig 19 Tang en Nilsson hebben een variatie op de

elektrische migratieproef ontwikkeld. De mi-
gratiecel wordt voorgesteld in afbeelding 9.
Stationaire toestand Niet-stationaire toestand Hierbij worden de monsters na een bepaalde
duur gerecupereerd en opengebroken, waarna
Afb. 7 Stationaire en niet-stationaire flux, afhankelijk van de dikte van het mon- met behulp van een colorimetrische indica-
ster en de duur van de proef. tor (zilvernitraat) de penetratiediepte bepaald
wordt op één helft van het monster. Als er
chloriden aanwezig zijn, binden deze zich met
2000 het zilver tot zilverchloride, een witachtige
stof. Zoniet, bindt het zilver zich met de hy-
Chloridenconcentratie (mg/l)

droxiden uit het beton, wat een bruinachtige

1500 substantie oplevert.

De penetratiediepte kan gebruikt worden om

1000 de diffusiecoëfficiënt te bepalen. Dit gebeurt
fig 7 met de volgende formule, ontwikkeld op basis
van de vergelijking van Nernst-Einstein :
500
RTL x d −α x d
D= × , (9)
zFE t
0
waarbij :
0 5 10 15 20 • xd = de penetratiediepte van de ionen, be-
paald met de colorimetrische techniek
fig 4 Dagen
• L = de dikte van het monster
fig
Afb. 88Voorbeeld van een curve voor de berekening van de
chloridenflux. De lineaire toename van de chloridenconcentratie • aα == 2 fig 11x
RTL −1  2c d 
erf 1 −  (10)
zFE  c 0 
wordt bereikt na ongeveer 13 dagen.
• cd = de chloridenconcentratie waarbij er een
kleurverandering optreedt (cd = 0,07 N)
den. Een spanning van 10 V is aanbevolen Alle parameters zijn gekend en J kan bepaald • c0 = de chloridenconcentratie in de bovenste
• de chloridenconcentratie in het ene compar- worden met behulp van vergelijking 2, door de cel (c0 = 2 N).
timent van de cel moet veel hoger zijn dan concentratiewijziging in het anodische com-
fig 4
in het andere, zodanig dat de chloridencon- partiment in de tijd te meten en de helling van Sinds november 1999 is ook deze proef opge-
centratie aan één kant van de cel relatief het lineaire gedeelte van de curve te berekenen nomen in een Finse norm, met name de ‘Nord-
constant blijft. (cf. afbeelding 8). test method NT Build 492’ [27].

Aan de hand van deze voorwaarden en reke-

+
ning houdend met een aantal hypothesen die Potentiaal (DC)
ons toelaten om enkel de migratie te beschou- –
wen, kan de migratiecoëfficiënt berekend wor-
den uitgaande van de vergelijking van Nernst-
Planck, die op de volgende manier uitgedrukt
wordt :
Waterdichte
JRTl buis
D= , (8)
zFCcl∆E
Met kalk ver- Kathodische plaat
waarbij : zadigd water in roestvrij staal
figvan
• l = de dikte 9 de schijf (in cm) Anodische
• CCl = de activiteit van de chloorionen plaat in roest-
(in mol/cm3) vrij staal
• D = de migratiecoëfficiënt van de chloriden Monster Drager uit
kunststof
(in cm2/s) 3 % NaCl in
fig 19
• z = de elektrische lading van de chloriden,
die gelijk is aan 1
met kalk ver-
zadigd water
Houder uit
kunststof
• F = het getal van Faraday (96.500 C/mol)
fig 9
• R = de gasconstante (8,314 J/mol.K)
• T = de absolute temperatuur (in °K) Afb. 9 Proefopstelling voor de versnelde indringing van chloriden, ontwikkeld
• DE = de potentiaalvariatie (in V). door Tang en Nilsson.

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 7

TC Ruwbouw
8 Factoren die de chloriden-
weerstand beïnvloeden
Het WTCB en het OCCN hebben verschillende
elementen onderzocht die de chloridenweer-
stand van het beton kunnen beïnvloeden :
• het cementtype
• de nabehandeling van het beton
• de W/C-factor
• het cementgehalte.
Het beton dat gebruikt werd tijdens dit onder-
zoek was enerzijds opgebouwd uit kalksteen-
granulaten met een korrelverdeling volgens
de norm NBN EN 480-1 en anderzijds uit de
volgende cementtypes [17] :
• CEM I 42,5 R
• CEM I 52,5 R
• CEM I 52,5 HSR LA
• CEM II/A-M 32,5 R
• CEM II/B-M 32,5 R
• CEM III/A 32,5 LA
• CEM III/A 42,5 LA
• CEM III/B 42,5 HSR LA
• CEM III/C 32,5 HSR LA
• CEM V/A 32,5 HSR LA.
De betonmengsels werden vervaardigd met
een W/C-factor van 0,525 en een cementge-
halte van 300 kg/m3.
Voor de cementtypes CEM I 42,5 R en
CEM III/A 42,5 LA werd tevens de invloed
van de W/C-factor en het cementgehalte nage-
gaan, door deze parameters als volgt te laten
variëren :
• W/C : 0,5 (enkel voor CEM I 42,5 R), 0,525,
0,55 en 0,60
• C : 280, 300 en 350 kg/m3.
Met deze mengsels werden betonplaten aan-
gemaakt van 80 x 35 x 10 cm3. Na een uithar-
ding van 24 uur werden de betonstalen ontkist
en vervolgens gedurende 90 dagen bewaard
bij een temperatuur van 20±2 °C en een re-
latieve vochtigheid van meer dan 90 %. Deze
lange nabehandeling had tot doel om een toe-
reikende primaire en secundaire hydratatie te
waarborgen.
8.1 Gebruikte proefmethoden
Zoals reeds gesteld in § 2 kunnen de chloriden
zowel in het beton dringen door diffusie (met
water verzadigd oppervlak) als door capillaire
opzuiging, gevolgd door diffusie (droog op-
pervlak). In het onderzoek, gevoerd door het
WTCB en het OCCN, werden beide transport-
mechansimen afzonderlijk beschouwd.
De diffusie (en migratie) van de chloriden
doorheen het beton werd gekarakteriseerd
door versnelde proeven (NT Build 443 en NT
Build 355 voor het WTCB, CUR-Aanbeve-
ling 48 voor het OCCN, zie § 7). De capillaire
wateropzuiging werd apart gemeten.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 8
8.1.1 Nordtest NT Build 443 (1997)
Bij deze methode wordt de niet-stationaire
diffusiecoëfficiënt bepaald aan de hand van
drie cilinders, ontnomen door kernboring in
betonnen proefmonsters. Na de verwijdering
van de bovenste laag (ongeveer 1 cm dik),
wordt het aldus bekomen oppervlak gedu-
rende minstens 35 dagen blootgesteld aan een
NaCl-oplossing (165 g NaCl/l). Om te vermij-
den dat er capillaire opslorping zou optreden,
worden de proefstukken vooraf verzadigd met
een Ca(OH)2-oplossing. Het chloridenprofiel
wordt vastgesteld door het blootgestelde op-
pervlak af te slijpen in lagen van telkens 1 mm
(cf. afbeelding 10) en vervolgens het chlori-
dengehalte van de bekomen poedermonsters Afb. 10 Afslijpen van het beton in
te bepalen. laagjes van 1 mm.
Het aldus verkregen chloridenprofiel laat
toe de grenswaarde aan het oppervlak Cs en boorkernen waarvan de bovenste centimeter
de diffusiecoëfficiënt De te bepalen door een verwijderd werd. De chloorionen migreren
niet-lineaire regressie uit te voeren van verge- van een compartiment aan de negatieve zijde
lijking 6 volgens de methode van de kleinste van het proefstuk, dat een NaCl-oplossing
kwadraten (cf. afbeelding 11). (51,7 g NaCl/l) bevat, naar een compartiment
aan de positieve zijde van het proefstuk, dat
Tijdens het WTCB-onderzoek werden de een NaOH-oplossing (12 g NaOH/l) bevat.
proefmonsters gedurende 60 dagen blootge-
steld aan een NaCl-oplossing. Vermits het ook De chloridenflux J doorheen een proefstuk met
de bedoeling was de invloed van de nabehan- oppervlakte A wordt berekend aan de hand
deling na te gaan, werd slechts 1 mm van de van de toename van de chloridenconcentratie
bovenste laag (de melkhuid) verwijderd. Het DC2 met de tijd Dt in het compartiment met de
aantal proefstukken per samenstelling werd NaOH-oplossing (volume V2), na het bereiken
beperkt tot twee in plaats van drie. van de stationaire toestand :
∆C2 V2
J= . (11)
∆tA
8.1.2 Nordtest NT Build 355 (1995)
De diffusiecoëfficiënt wordt dan bepaald met
Deze methode laat toe de migratiecoëfficiënt in behulp van vergelijking 8.
stationaire toestand te bepalen, uitgaande van
de hoeveelheid chloriden die zich doorheen Vermits het WTCB-onderzoek ook tot doel
een proefstuk met een diameter van 95 mm en had de invloed van de nabehandeling na te
een lengte van 5 cm verplaatsen onder invloed gaan, werd lichtjes van deze methode afge-
van een elektrisch veld van 12 V DC (gelijk- weken en werd slechts 1 mm van de bovenste
stroom). De proefstukken worden gezaagd uit laag (de melkhuid) verwijderd.
7,000
[Cl-] (% van de cementmassa)
6,000
5,000
4,000
3,000
2,000
1,000
0,000
0 2 4 6 8 10 12
x (mm)
fig 11x
[Cl ] gemeten
-
Berekende curve
Afb. 11 Experimenteel bepaald chloridenprofiel en niet-lineaire re-
gressiecurve.
TC Ruwbouw

8.1.3 CUR-Aanbeveling 48 (1999)
Net zoals de NT Build 443 heeft deze methode
tot doel de niet-stationaire diffusiecoëfficiënt
te bepalen. Hiertoe worden per cementtype
drie betonkubussen (ribbe van 150 mm) met
de volgende samenstelling aangemaakt :
• W/C-factor : 0,45
• cementgehalte : 340 kg/m3
• gerold grind met een maximale granulaat­
diameter van 31,5 mm
• rivierzand.
De kubussen worden 24 uur na hun aanmaak
ontkist en vervolgens gedurende 90 dagen be-
waard in een met kalk verzadigde wateroplos-
sing bij een temperatuur van 20±4 °C. Daarna
wordt een schijf van 20 mm van de kubussen
gezaagd waarop men de initiële chloridencon-
centratie bepaalt.
De zijden van de proefstukken (met uitzonde-
ring van de bovenkant) worden afgedekt met
een bekleding op basis van epoxyhars van
ongeveer 1 mm dik. Daarop worden de proef-
stukken gedurende 48 uur ondergedompeld in
een met Ca(OH)2 verzadigde wateroplossing,
zodat ze enkel onderhevig zijn aan het effect
van de diffusie.
Vervolgens worden de proefstukken gedu-
Dmigratie (E-13 m2/s)
8.1.5 Andere proefmethoden
Naast proeven ter karakterisering van de in-
dringing van chloriden werden de verschil-
lende mengsels ook onderworpen aan proeven
ter bepaling van hun druksterkte, schijnbare
volumieke massa en elektrische weerstand.
Uitgaande van de bekomen resultaten werd
gezocht naar correlaties tussen de chloriden-
weerstand van de proefstukken en een aantal
andere, courantere eigenschappen.
8.2 Resultaten
8.2.1 Chloridendiffusie
In de afbeeldingen 12 tot 16 zijn de migra-
tiecoëfficiënten die in stationaire toestand
verkregen werden met behulp van de NT
Build 355-methode (§ 8.1.2) af te lezen op
de linkeras. De diffusiecoëfficiënten die in
niet-stationaire toestand verkregen werden
volgens de NT Build 443-methode (§ 8.1.1)
12
10
7,4
zijn op hun beurt voorgesteld op de rechteras.
We willen erop wijzen dat de schaal van beide
grootheden verschillend is.
8.2.1.1 Invloed van de W/C-factor
De invloed van de W/C-factor werd onderzocht
op betonstalen, vervaardigd met de cementty-
pes CEM I 42,5 R en CEM III/A 42,5 LA en
een cementgehalte van 300 kg/m3. De afbeel-
dingen 12 en 13 geven het gemiddelde van de
resultaten, bekomen op twee of drie proefstuk-
ken (naargelang van de proefmethode), weer.
Zoals verwacht, stelt men een daling van de
chloridenweerstand en een toename van de
diffusie- en de migratiecoëfficiënt vast, naar-
mate de W/C-factor stijgt.
8.2.1.2 Invloed van het cementgehalte
De invloed van het cementgehalte op de chlo-
ridenweerstand werd beproefd op betonstalen,
vervaardigd met de cementtypes CEM I 42,5 R
25
10,1 19,8
20
8,3

Ddiffusie (E-12 m²/s)

rende 35 dagen ondergedompeld in een NaCl- 8
6,6 15
oplossing (35 g NaCl/l) bij 23±2 °C, waarbij
een pomp ervoor zorgt dat deze vloeistof rond 6
het proefstuk blijft circuleren. Na deze termijn 10,5 9,7
7,8 10
wordt van elk van de met epoxyhars beklede 4
zijden een schijf van 10 mm gezaagd en wordt
het chloridenprofiel bepaald vertrekkend van 5
2
de niet-beschermde bovenzijde. De diffusie­
coëfficiënt wordt berekend door een niet-lineai-
re regressie uit te voeren van vergelijking 6 vol- 0 0
gens de methode van de kleinste kwadraten. 0,5 0,525 0,55 0,6
W/C-factor
fig 12
Voor dit onderzoek werden tevens mortel- n Migratie n Diffusie
kubussen met een ribbe van 150 mm en
fig 12
een samenstelling volgens de norm NBN Afb. 12 Invloed van de W/C-factor van een beton op basis van
EN 196-1 (2005) [36] aangemaakt. CEM I 42,5 R op de chloridenweerstand.

6 6
5,3 5,2
8.1.4 Waterabsorptie door onderdom- 4,6 4,6
peling 5 5

3,8
Dmigratie (E-13 m2/s)

Deze proef geeft een maat voor het transport 4 4

Ddiffusie (E-12 m²/s)

van (al dan niet chloridenhoudend) water door

het beton. De waterabsorptie wordt bepaald
volgens de Belgische norm NBN B 15-215
(1989) [35]. Deze methode is veel gemakke-
lijker en goedkoper dan de meting van de dif-
fusie- en migratiecoëfficiënt.
3 3
2,6
2 2
1 1

Tijdens het OCCN-onderzoek werd op een 0 0

aantal punten van de norm afgeweken. Zo 0,525 0,55 0,6
werden kubussen met een ribbe van 15 cm ge- W/C-factor
bruikt, waren de proefstukken 90 dagen oud fig 13
aan het begin de proeven en werden telkens n Migratie n Diffusie
drie proefstukken getest, waarna het gemid- Afb. 13 Invloed van de W/C-factor van een beton op basis van
delde berekend werd. CEM III/A 42,5 LA op de chloridenweerstand. fig 13

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 9

 TC Ruwbouw

10 12 en CEM III/A 42,5 LA en met een W/C-factor

8,6 10,5 8,7 10,6
9 van 0,525. De gemiddelde waarden van de
9,4 10 proefresultaten, bekomen op twee of drie proef-
8 7,4 stukken (naargelang van de proefmethode), zijn
7 opgenomen in de afbeeldingen 14 en 15.
Dmigratie (E-13 m2/s)

Ddiffusie (E-12 m2/s)

8
6
Het cementgehalte lijkt geen doorslaggevende
5 6 invloed uit te oefenen op de chloridenweer-
4
stand. We willen er evenwel op wijzen dat de
4 voor dit onderzoek gebruikte cementgehalten
3 redelijk hoog zijn en redelijk dicht bij elkaar
2 liggen.
2
1
0 0 8.2.1.3 Invloed van het cementtype
280 kg/m³ 300 kg/m³ 350 kg/m³
n Migratie n Diffusie Tabel 9 (p. 11) geeft een overzicht van de
fig 14 transportcoëfficiënten (Dmigratie, Ddiffusie) voor
Afb. 14 Invloed van het cementgehalte op de chloridenweer- fig 14
een aantal betonsamenstellingen, vervaardigd
stand (CEM I 42,5 R, W/C-factor : 0,525). met verschillende cementtypes met een ce-
fig 12
mentgehalte van 300 kg/m3 en een W/C-factor
6,00 3
van 0,525. De grafische voorstelling is opge-
nomen in afbeelding 16.
2,6
4,6 4,9
5,00 2,5 Om de invloed van het cementtype op de trans-
4,2 2,2
2,1 portcoëfficiënten aan te tonen, werd voor elk
4,00 2 cementtype een vergelijking gemaakt met beton

Ddiffusie (E-12 m2/s)

Dmigratie (E-13 m2/s)

vervaardigd met CEM I 42,5 R. Men kan opmer-

3,00
ken dat cementtypes die vliegassen (CEM II,
1,5
CEM V) of hoogovenslakken (CEM III) be-
vatten, bij een zelfde W/C-factor en een zelfde
2,00 1 cementgehalte, lagere migratie- en diffusiecoëf-
ficiënten opleveren dan deze die bekomen wor-
1,00 0,5 den met Portlandcement (CEM I). Dit positieve
effect wordt groter naarmate het gehalte aan
vliegassen of hoogovenslakken toeneemt.
0,00 0
280 kg/m³ 300 kg/m³ 350 kg/m³
Binnen het OCCN werd de chloridenweer-
n Migratie n Diffusie stand van diverse mortel- en betonsamenstel-
fig 15
Afb. 15 Invloed van het cementgehalte op de chloridenweer- lingen bepaald aan de hand van de proefme-
fig 13 fig 15 thode uit de CUR-Aanbeveling 48 (zie § 8.1.3).
stand (CEM III/A 42,5 LA, W/C-factor : 0,525).
De beproefde mengsels werden vervaardigd
overeenkomstig de eisen uit de norm NBN
14,0 12,0 EN 196-1 (mortel) en de beschrijving opgeno-
10,5 12,6 men in CUR-Aanbeveling 48 (beton). De ‘ide-
12,0 9,5 10,0 ale’ nabehandeling bestond erin de monsters
gedurende 90 dagen onder te dompelen in wa-
10,0
Ddiffusie (E-12 m2/s)
Dmigratie (E-13 m2/s)

8,0 ter. Tijdens het onderzoek werd ook aandacht

8,0 7,4 besteed aan de invloed van een ontoereikende
5,4 6,0 nabehandeling, met name een bewaring gedu-
6,0 4,6 rende 90 dagen bij een relatieve vochtigheid
3,3 4,1 4,0
4,0 3,3 2,5 2,6 3,4 2,9 van 60±5 % en een temperatuur van 20±2 °C.
2,3
1,6 1,9 Afbeelding 17 (p. 11) geeft de resultaten voor
2,0 1,1 2,0 de mortelstalen weer, terwijl afbeelding 18
0,7
(p. 11) deze voor de betonstalen bevat [23].
0,0 0,0
De resultaten van het OCCN-onderzoek liggen
LA

fig 17
LA

LA
LA

LA
R
LA

R
R

,5
5
5

in dezelfde lijn als deze van het WTCB. Het

,5
5

R
R

R
R

,
2,

32
32

HS
HS

HS
HS

42
32
I4

fig 16 fig 17 cementtype dat het meest gevoelig is voor de

M
M

/A
/A

5
,5

5
R
M

B-
A-

,
32
III
III

42

32
CE

indringing van chloriden, blijkt CEM I 52,5 R

5

II/
II/
2,

M
M

/C
/B

A
M
I5

HSR LA te zijn. Een daling van het C3A-ge-

CE
CE

V/
III
CE

III
CE
M

M
M

halte in het cement heeft met andere woorden

CE

CE
CE

CE

n Migratie n Diffusie een negatieve invloed op de weerstand tegen

chloridendiffusie.
Afb. 16 Gemiddelde diffusie- en migratiecoëfficiënten voor de
onderzochte cementtypes (W/C-factor = 0,525, cementgehalte = Deze opmerkingen zijn zowel van toepassing
300 kg/m3). op het beton als op de mortel.

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 10

 TC Ruwbouw fig 14

Tabel 9 Migratie- en diffusiecoëfficiënten (Dmigratie en Ddiffusie), bekomen met de verschillende cementtypes.

Dmigratie Ddiffusie
Cementtype Dmigratie (E-13 m2/s) Ddiffusie (E-12 m2/s)
Dmigratie CEM I 42,5 R Ddiffusie CEM I 42,5 R
CEM I 42,5 R 7,4 1 10,5 1
CEM I 52,5 HSR LA 12,6 1,7 9,5 0,9
CEM II/A-M 32,5 R 3,3 0,4 5,4 0,5
CEM II/B-M 32,5 R 1,1 0,1 3,3 0,3
CEM III/A 32,5 LA 4,1 0,6 2,5 0,2
CEM III/A 42,5 LA 4,6 0,6 2,6 0,2
CEM III/B 42,5 HSR LA 3,4 0,5 2,3 0,2
3 CEM III/C 32,5 HSR LA 0,7 0,1 1,6 0,2
fig 15
CEM V/A 32,5 HSR LA 1,9 0,3 2,9 0,3

3
35,00 fig 15 8.2.1.4 Invloed van de nabehandeling
32,0
30,00
Aan de hand van de resultaten kan aangetoond
Ddiffusie (E-12 m2/s)

25,00 worden dat de nabehandeling een niet te on-

20,7
17,9 derschatten invloed heeft op de weerstand van
20,00
14,9 13,2 beton of mortel tegen de indringing van chlori-
15,00 den (zie afbeeldingen 17 en 18). Deze invloed
10,00
is het grootst bij gebruik van cement waarin
7,3 6,0 een grote hoeveelheid klinkers vervangen
4,5 4,2 3,1
5,00 werd door vliegassen en hoogovenslakken. De
1,7 1,9
transportcoëfficiënten die verkregen werden
0,00
voor de cementtypes met een ontoereikende
LA

LA
LA
LA

LA

LA
LA

LA
R

R
R

nabehandeling bleven echter wel lager dan

5

,5
5

,5

R
N
N

R
R

R
2,
2,

32

32

deze, bekomen op Portlandcement met een

HS

HS

HS

HS
HS

HS
I5
I5

,5
,5

fig 17
M

32
42

ideale nabehandeling.
N

N
R

N
M
M

A-

B-
CE
CE

/A
/A
5

,5

,5

,5

,5
,5
II/

II/
2,

32

32

32

32
42
III
III
I5

M
M
CE

/B

/B

A
/B
CE
M

CE
CE

V/

V/
III

III
III
CE

fig 17 8.2.2 Waterabsorptie

M

M
M

M
M

CE

CE
CE

CE
CE

n Ideale nabehandeling n Ontoereikende nabehandeling Er kon geen enkele correlatie vastgesteld wor-
Afb. 17 Gemiddelde diffusiecoëfficiënten voor mortel (samen- den tussen de waterabsorptie van het beton en
stelling volgens de norm NBN EN 196-1) [23]. het gehalte aan vliegassen of hoogovenslakken
in het cement, noch tussen de waterabsorptie
van het beton en zijn migratie- of diffusiecoëf-
25,00 ficiënt voor chloriden. Er is echter wel geble-
77,0
ken dat de W/C-factor recht evenredig is met
de waterabsorptie. Voor het cementgehalte
20,00
17,8 kon evenmin een duidelijk verband gevonden
16,2 worden.
Ddiffusie (E-12 m2/s)

13,5
15,00

9,1 9,9 10,4 10,0 8.3 Correlatie tussen de transportcoëf-

10,00 ficiënten

4,8 Tijdens het WTCB-onderzoek werden twee

5,00
2,9 3,2 3,3 2,9 2,6 verschillende transportcoëfficiënten gebruikt,
die elk verkregen werden aan de hand van
0,00 fig 18 een welbepaalde proefmethode. Hoewel deze
coëf­ficiënten moeilijk onderling vergeleken
LA
LA
LA

LA

LA

LA
LA

HS A

LA
HS R

R
R

kunnen worden, is het wel mogelijk een zeke-

R

L
,5

5
5

R
R
N

R
R

2, HSR
,5

R
2,
2,

,
2

HS

HS

HS

re correlatie vast te stellen (cf. afbeelding 19,

HS
2
I5

3
I5

,5

,5
4

fig 18
CE /A-M

-M

42

32

N
N
CE M I

N
R

N
M
M

p. 12).
CE II/B
CE
CE

A
5

5
5

,5
,5

5
CE
2,

2,
II

2,
/

2,

32
42
III

III
I5

3
3

CE /A 3
M

CE /C 3
M
M

CE I/B
CE I/B

A
CE II/B
M

CE

V/
V
III
II
II
CE

8.4 Onderzoek
M
M
M

naar correlaties tussen

CE

de transportcoëfficiënten en andere
n Ideale nabehandeling n Ontoereikende nabehandeling courante karakteristieken
Afb. 18 Gemiddelde diffusiecoëfficiënten voor beton (samen-
stelling volgens de CUR-Aanbeveling 48) [23]. Tijdens het onderzoek werd tevens nagegaan

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 11

 TC Ruwbouw

2,50E-11

2,00E-11
D NT Build 443 (m2/s)

1,50E-11

1,00E-11

5,00E-12

fig 11x
0,00E+00

0,00E+00 2,00E-13 4,00E-13 6,00E-13 8,00E-13 1,00E-12 1,20E-12 1,40E-12

fig 19 D NT Build 355 (m2/s)

Afb. 19 Correlatie tussen de diffusiecoëfficiënt in niet-stationaire toestand en de mi-

gratiecoëfficiënt in stationaire toestand.

70

60

50
Rc (N/mm²)

40

30

20
fig 7
10

0,00E+00 2,00E-13 4,00E-13 6,00E-13 8,00E-13 1,00E-12 1,20E-12 1,40E-12

D NT Build 355 (m²/s)

fig 20
Afb. 20 Correlatie tussen de migratiecoëfficiënt en de druksterkte volgens de norm
NBN EN 12390-3 [37].

of er eventueel een verband bestond tussen
de transportcoëfficiënten en een aantal andere
courante betonkarakteristieken. Het cement-
type, de W/C-factor en de hydratatiegraad (na-
behandeling) hebben niet alleen een invloed
op de transportcoëfficiënten, maar hebben
eveneens een weerslag op de druksterkte van
het beton. Daarom werd vroeger vaak aange-
nomen dat de chloridenweerstand van het be-
ton een functie zou zijn van zijn druksterkte.
Totnogtoe konden wij echter geen rechtstreeks
verband vaststellen tussen de transportcoëffi-
ciënt en de druksterkte volgens de norm NBN
EN 12390-3 (2002) [37] (cf. afbeelding 20).
9 Besluit
fig van
Om de indringing 4 chloriden in beton te
voorkomen, houden de Europese en Belgische
normatieve voorschriften rekening met de be-
tondekking, de W/C-factor, het cementgehalte
en de nabehandeling van het beton.
Er bestaan echter nog een aantal andere facto-
ren die een rol te spelen hebben voor de chlo-
ridenweerstand van het beton :
• het storten van het beton : het beton moet
voldoende verwerkbaar zijn opdat het ge-
makkelijk gestort zou kunnen worden. Een

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 12

TC Ruwbouw

te droog beton kan immers aanleiding geven
tot grindnesten en de insluiting van lucht.
Bij een te vochtig beton bestaat er dan weer
een risico op ontmenging tengevolge van de
trillingen tijdens de verdichting
• het cementtype : bepaalde landen, zoals
Luxemburg (DNA EN 206 [14]) en Duits-
land (DIN 1045-2 (2001) [18]), geven aan
welke cementtypes gebruikt mogen worden
in welke milieuklasse. Ons onderzoek heeft
uitgewezen dat Portlandcement CEM I min-
der weerstand biedt tegen de indringing van
chloriden dan cementsoorten die vliegassen
of hoogovenslakken bevatten. Deze resulta-
ten werden zowel verkregen op beton als op
mortel, wat bevestigt dat deze vaststelling
onafhankelijk is van de betonsamenstelling.
Men moet zich echter wel bewust zijn van
het feit dat de keuze van het cement niet
enkel gebaseerd kan zijn op de gewenste
chloridenweerstand. Er moeten immers ook
andere factoren in acht genomen worden,
zoals de omgevingstemperatuur tijdens het
storten, de aanwezigheid van andere agres-
sieve stoffen (bv. sulfaten) en de gewenste
carbonatatieweerstand
• de korrelverdeling : om een duurzaam be-
ton te verkrijgen, werden in de Nederlandse
norm NEN 8005 (2004) [24] een aantal
grenswaarden vastgelegd ten aanzien van
de korrelverdeling. Deze factor heeft im-
mers een duidelijke invloed op de waterab-
sorptie van het beton. De Belgische norm
NBN B 15-001 voorziet de mogelijkheid
om de waterabsorptie door onderdompeling
te beperken door verschillende klassen te
definiëren. Het gaat hier echter niet om een
basiseis, maar veeleer om een bijkomende
voorwaarde. n

t Literatuurlijst
1. AEC Laboratory
APM 302 Concrete testing. Hardened concrete. Chloride penetration. Vedbaek, AEC Laboratory, 1991.

2. American Association of State Highway and Transportation Officials

T259-80 Standard method of test for resistance of concrete to chloride ion penetration. Washington D.C., AASHTO, 1980.

3. Andrade C.
Calculation of chloride diffusion coefficients in concrete from ionic migration measurements. Cement and concrete research, vol. 23, n° 3,
pp. 724-742, 1993.

4. Belgische Betongroepering
Cursus Betontechnologie. Brussel, BGG, 2006.

5. Bureau voor Normalisatie

NBN B 15-001 Aanvulling op NBN EN 206-1. Beton. Specificaties, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit. Brussel, NBN, 2004.

6. Bureau voor Normalisatie

NBN B 15-100 Methodologie voor de evaluatie en attestering van de gebruiksgeschiktheid van cementen en van toevoegsels van type II
bestemd voor beton. Brussel, NBN, 2008.

7. Bureau voor Normalisatie

NBN B 15-250 Chemisch onderzoek van verharde mortel en beton. Brussel, NBN, 1991.

8. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 206-1 Beton. Deel 1 : specificatie, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit. Brussel, NBN, 2001.

9. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 1504-2 Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies. Definities, eisen, kwaliteitsborging en
conformiteitsbeoordeling. Deel 2 : oppervlaktebeschermingssystemen voor beton. Brussel, NBN, 2005.

10. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 1992-1-1 Eurocode 2 : ontwerp en berekening van betonconstructies. Deel 1-1 : algemene regels en regels voor gebouwen.
Brussel, NBN, 2005.

11. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 13369 Algemene bepalingen voor geprefabriceerde betonproducten. Brussel, NBN, 2004.

12. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 13396 Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies. Beproevingsmethoden. Bepaling van de
indringing door chloorionen. Brussel, NBN, 2004.

13. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 14629 Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies. Beproevingsmethoden. Bepaling van het
chloridegehalte in verhard beton. Brussel, NBN, 2007.

14. Centre de ressources des technologies de l’information pour le bâtiment

DNA EN 206 Document national d’application luxembourgeois de l’EN 206-1:2000. Béton. Partie 1 : spécification, performances, production
et conformité. Grand-Duché de Luxembourg, CRTI-B, 2006.

15. Civieltechnisch Centrum Uitvoering Reseach en Regelgeving

Geschiktheidsonderzoek van nieuwe cementen voor toepassing in beton. Gouda, CUR, CUR-Aanbeveling 48, 1999.

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 13

TC Ruwbouw

t Literatuurlijst (vervolg)
16. Comité euro-international du béton
Diagnosis and assessment of concrete structures. State of the art report. Lausanne, CEB, CEB Bulletin, nr. 192, 1989.

17. Comité euro-international du béton

Durable concrete structures. Design guide. Lausanne, CEB, CEB Bulletin, nr. 183, 1992.

18. Deutsches Institut für Normung

DIN 1045-2 Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton. Teil 2 : Beton. Festlegung, Eigenschaften, Herstellung und Konformität.
Anwendungsregeln zu DIN EN 206-1. Berlin, Beuth Verlag, 2001.

19. Divet L.
Comment se prémunir des réactions sulfatiques dans les bétons ? Point sur les normes actuelles et quelques recommandations. Parijs,
Laboratoire Central des Ponts et Chaussées, Bulletin des laboratoires des ponts et chaussées, nr. 204, pp. 87-94, 2002.

20. Europees Comité voor Normalisatie

Design of durability of concrete. Berlijn, DuraNet Workshop & CEN TC 104, 1999.

21. Europees Comité voor Normalisatie

prEN 13670 Execution of concrete structures. Brussel, CEN, 2007.

22. Grace Construction Products

Understanding AASHTO T277 and ASTM C1202 Rapid Chloride Permeability Test. Cambridge, Technical Bulletin TB 0100, 2006.

23. Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek der Cementnijverheid

Verslag OCCN 2003-2004. Brussel, OCCN, 2004.

24. Nederlands Normalisatie Instituut

NEN 8005 Nederlandse aanvulling op NEN 206-1. Delft, NEN, 2002.

25. Nordtest
Nordtest method NT Build 355. Chloride diffusion from migration cell experiments. Espoo, Nordtest, 1997.

26. Nordtest
Nordtest method NT Build 443. Accelerated chloride penetration. Espoo, Nordtest, 1995.

27. Nordtest
Nordtest method NT Build 492. Chloride migration coefficient from non-steady migration experiments. Espoo, Nordtest, 1999.

28. Page C.L., Short N.R. en El Tarras A.

Diffusion of chloride ions in hardened cement pastes. Cement and concrete research, vol. 11, nr. 3, pp. 395-406, 1981.

29. Pollet V., Apers J. en Desmyter J.

Nieuwe normen voor beton. Deel 1 : nieuwe versie van de norm NBN B 15-001. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr. 3/2004, Katern nr. 4,
2004.

30. Pollet V., Apers J. en Desmyter J.

Nieuwe normen voor beton (deel 2). Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr. 3/2005, Katern nr. 6, 2005.

31. Pollet V., Dooms B. en Mosselmans G.

Wapeningscorrosie door de carbonatatie van beton voorkomen. Brussel, WTCB, WTCB-Dossiers, nr. 3/2007, Katern nr. 2, 2007.

32. Tang L.
Recommended procedure for determination of chloride diffusion coefficient by using CTH Rapid Method (2nd draft). Göteborg, Department
of Building Materials, Chalmers University of Technology, 1996.

33. Tang L. en Nilsson L.O.

Rapid determination of the chloride diffusivity in concrete by applying an electrical field. ACI Materials Journal, vol. 89, nr. 1, pp. 49-53,
1992.

34. Thomas M.D.A. en Jones M.R.

A critical review of service life modelling of concretes exposed to chlorides. Radical Concrete Technology. Londen, E & FN Spon, 1996.

35. Bureau voor Normalisatie

NBN B 15-215 Proeven op beton. Wateropslorping door onderdompeling. Brussel, NBN, 1989.

36. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 196-1 Beproevingsmethoden voor cement. Deel 1 : bepaling van de sterkte. Brussel, NBN, 2005.

37. Bureau voor Normalisatie

NBN EN 12390-3 Beproeving van verhard beton. Deel 3 : druksterkte van proefstukken. Brussel, NBN, 2002.

38. Bureau voor Normalisatie

NBN ENV 13670-1 Het vervaardigen van betonconstructies. Deel 1 : algemeen gedeelte. Brussel, NBN, 2000.

WTCB-Dossiers – Nr. 4/2008 – Katern nr. 12 – pagina 14