DRIEMAANDELIJKSE PUBLICATIE – AFGIFTE : BRUSSEL X – ISSN 0577-2028 – PRIJSKLASSE : A11

WTCB
EEN UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF

TECHNISCHE
VOORLICHTING 217
VLECHTWERK
VOOR GEWAPEND BETON
(VERVANGT TV 78)

September 2000
T E C H N I S C H E
VOORLICHTING VLECHTWERK
VOOR GEWAPEND BETON
(VERVANGT TV 78)
Deze Technische Voorlichting werd opgesteld door de werkgroep Vlechtwerk voor gewapend
beton, opgericht in de schoot van het Technisch Comité Ruwbouw van het WTCB en werd
goedgekeurd op de vergadering van 11 mei 2000.

Samenstelling van het Technisch Comité

Voorzitter : M. Le Begge (CFE)

Leden : F. Baudart (Société Régionale Wallone du Logement), Prof. R. Baus (ULg),

L. Bertrand (Chambre Syndicale de la Construction de Liège), C. Bleiman (CRIC),
G. Breyne (Adviesbureau Breyne), R. Debecker (CFE), P. Delrue (Nacebo),
B. Wallyn (Vlaamse Huisvestingsmaatschappij), A. Dherte (Entreprise Dherte,
CCW), J. P. Dherte (EGTA Contractors n.v.), F. Donck (SECO), V. Favier (CCW),
P. Ghyselinck (NAV), L. M. Kyndt (Van Laere n.v.), Prof. J. Maertens (KUL),
L. Maertens (Besix), J. Nouwynck (Regie der Gebouwen), A. Pelegrin (FABA),
Prof. L. Taerwe (UG), J. Vander Linden (Eurodrill Belgium s.a.), J. P. Van
Nieuwenhove (Architect), J. Verstraete (Nacebo), J. Willemen (Van Poppel n.v.).

Samenstelling van de werkgroep

Voorzitter : M. Le Begge (CFE)

Leden : Mevr. S. Lambrighs (ex-B-group), Mevr. J. Piron (MET), G. Carpentier (WTCB),

T. Cuykens (WTCB), J. De Cuyper (ex-WTCB), J. Defourny (OCBS), A.-M.
Hennebert, (NMBS), G. Platteeuw (LIN), F. Rutten (Armasteel s.a.) W. Vandeputte
(Besix), E. van Ertbruggen (SECO), J. Vyncke (WTCB).

Hebben tevens hun medewerking verleend :

Prof. em. H. Lambotte (UG), S. Schaerlaekens (WTCB, in het kader van de actie KMO Normen-
Antenne ‘Eurocodes’, gesubsidieerd door het Ministerie van Economische Zaken).

Bij dezen wenst het WTCB de firma Armasteel s.a. hartelijk te bedanken voor hun toestemming
voor het nemen van de foto's uit de hoofstukken 4, 5, 6, 7 en 8.

WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF

WTCB, inrichting erkend bij toepassing van de besluitwet van 30 januari 1947
Maatschappelijke zetel : Poincarélaan 79 te 1060 Brussel

Dit is een publicatie van technische aard. De bedoeling ervan is de resultaten van praktijkonderzoek voor
de bouwsector te verspreiden.

Het, zelfs gedeeltelijk, overnemen of vertalen van de tekst van deze Technische Voorlichting is slechts
toegelaten na schriftelijk akkoord van de verantwoordelijke uitgever.

◆ TV 217 – september 2000

 VOORWOORD ............................................................................................................................ 4

1 INLEIDING ............................................................................................................................ 5
INHOUD
2 TOEPASSINGSGEBIED, TERMINOLOGIE EN LIJST VAN AFKORTINGEN

2.1 Toepassingsgebied ................................................................... 7

2.2 Terminologie ............................................................................ 7
2.3 Lexicon .................................................................................... 8
2.4 Lijst van afkortingen ................................................................ 11

3 WAPENINGSPROCES

3.1 Algemeen ................................................................................. 12

3.2 Opdrachtgever (OG) ................................................................ 13
3.3 Ontwerper (OW) ...................................................................... 13
3.4 Studiebureau (SB) .................................................................... 13
3.5 Aannemer (A) .......................................................................... 13
3.6 Staalproducent/staalverdeler (SP/SV)...................................... 13
3.7 Certificeringsorganisme (CE) .................................................. 13
3.8 Bedrijven die het staal verder bewerken tot wapeningscon-
structies (RK/B/VC/V) ............................................................ 14
3.9 Controle-organisme (CO) ........................................................ 14

4 BETONSTAAL

4.1 Inleiding ................................................................................... 15

4.2 Soorten betonstaal (staalsoort) ................................................. 15
4.3 Kwaliteit van het betonstaal (staalkwaliteit) ........................... 16
4.4 Aanduiding van het betonstaal ................................................ 17
4.5 Identificatie van het betonstaal ................................................ 19
4.6 Kenmerken van wapeningsstaal .............................................. 20

5 AANDUIDINGEN OP PLAN

5.1 Algemeen ................................................................................. 27

5.2 Wapeningsstaven en gelaste wapeningsnetten ........................ 27
5.3 Vloerplaten ............................................................................... 30
5.4 Wanden .................................................................................... 33
5.5 Balken/Kolommen ................................................................... 33
5.6 Buigstaat .................................................................................. 36
5.7 Voorkeurstaafvormen .............................................................. 40

6 BEWERKING VAN BETONSTAAL

6.1 Algemeen ................................................................................. 43

6.2 Rechten .................................................................................... 43
6.3 Knippen .................................................................................... 44
6.4 Buigen ...................................................................................... 45
6.5 Vlechten ................................................................................... 48

2 TV 217 – september 2000

 7 OPSLAG EN TRANSPORT

7.1 Algemeen ................................................................................. 53

7.2 Opslag in de wapeningscentrale .............................................. 53
7.3 Transport naar de bouwplaats .................................................. 53
7.4 Opslag en transport op de bouwplaats .................................... 53
INHOUD
8 PLAATSEN VAN DE WAPENING

8.1 Minimale afstand tussen de wapeningsstaven ......................... 54

8.2 Betondekking ........................................................................... 54
8.3 Afstandhouders ........................................................................ 56
8.4 Hulpwapening .......................................................................... 59
8.5 Verankering van staven en draden .......................................... 60
8.6 Doorverbinden van staven en draden ...................................... 65
8.7 Speciale doorverbindingssystemen .......................................... 73

9 WAPENINGSDETAILLERING

9.1 Constructieve schikkingen voor dragende onderdelen ........... 75

9.2 Kolommen ................................................................................ 75
9.3 Liggers ..................................................................................... 76
9.4 Platen ........................................................................................ 80
9.5 Wanden .................................................................................... 81
9.6 Consoles ................................................................................... 82
9.7 Constructieve schikkingen voor bijzondere wapeningstoe-
passingen .................................................................................. 83

10 RATIONALISATIE VAN HET WAPENINGSPROCES

10.1 Inleiding ................................................................................... 87

10.2 Richtlijnen voor de rationalisatie van het wapeningsproces ... 87
10.3 Standaarddetails voor constructiedelen ................................... 91

11 TOLERANTIES

11.1 Inleiding ................................................................................... 96

11.2 Toleranties bij de productie van de wapening(sconstructie) .. 96
11.3 Toleranties op de betonafmetingen ......................................... 97
11.4 Toleranties op de nominale betondekking .............................. 97
11.5 Toleranties op de afstand tussen de wapeningsstaven ............ 98
11.6 Tolerantie op de ligging van het zwaartepunt van de wapening ... 98

12 CONTROLE VAN HET WAPENINGSPROCES

12.1 Algemeen ................................................................................. 99

12.2 Controle op het ontwerp van de wapening ............................. 99
12.3 Controle op de productie van de wapening ............................ 99
12.4 Controle op de bewerking van de wapening ........................... 100
12.5 Controle op de plaatsing van de wapening op de bouwplaats . 100

LITERATUURLIJST ............................................................................................................................ 102

3 TV 217 – september 2000

VOORWOORD

Het huidige wapeningsproces wordt gekenmerkt door de tussenkomst van diverse par-
tijen die, onder invloed van de steeds toenemende tijdsdruk, niet altijd in direct contact
staan en ook vaak niet voldoende kennis hebben van elkaars technische mogelijkheden.

Enerzijds dient de communicatie tussen de ontwerper, het ingenieursbureau, de

wapeningscentrale en de aannemer te worden verbeterd. De middelen bij uitstek hiertoe
vormen de wapeningstekeningen en de buigstaten. Om een correcte en vlotte (evt. CAD-
gestuurde) verwerking van de gegevens op de wapeningstekening toe te laten, moet men
daarom duidelijke conventies vastleggen voor een uniforme aanduiding van de wapening
op de wapeningstekeningen en voor een éénduidige interpretatie van de buigstaten.

Anderzijds dienen de verschillende partijen kennis te verwerven van elkaars mogelijkhe-

den en wensen in het wapeningsproces. De kwaliteit van de wapeningsdetaillering laat
dikwijls te wensen over, zodat de wapening, zoals getekend, nauwelijks uitvoerbaar of
alleszins niet vlechtvriendelijk is. Het gebruik van rationele detailleringsregels en
standaarddetails, die hun efficiëntie reeds in de praktijk bewezen hebben, is een grote
stap voorwaarts. Dergelijke concepten kunnen er ook voor zorgen dat de wapenings-
tekeningen en buigstaten tijdig beschikbaar zijn. Te vaak moeten wapeningstekeningen
en buigstaten, met het oog op de uitvoering, nu nog in laatste instantie aangepast worden,
met bijkomende bewerkingen, meerkosten en niet zelden fouten in de wapeningsconstructie
tot gevolg.

Deze TV bevat verschillende elementen die kunnen bijdragen tot de oplossing van het
huidige kennis- en communicatieprobleem in het wapeningsproces. Ik hoop dat de TV de
verschillende partijen als echte ‘partners’ dichter bijeen zal brengen in een streven naar
kwaliteit, economie én arbeidsvriendelijkheid. Het is alleszins mijn grote wens.

M. Le Begge,

Voorzitter van de werkgroep

Voorzitter van het Technisch Comité Ruwbouw

4 TV 217 – september 2000

1 INLEIDING
Een stabiliteitsstudie, uitgevoerd door een stabili-
teitsingenieur (eventueel bijgestaan door een be-
tontekenaar) bij het ontwerpen van constructies in
gewapend en voorgespannen beton, heeft tot doel :
◆ de afmetingen van de betonelementen te bepa-
len
◆ de benodigde hoeveelheid wapening alsook de
plaats van de wapening vast te leggen
◆ deze gegevens op een zodanige manier weer te
geven dat de andere betrokken partijen (produ-
cerende, uitvoerende en controlerende) hun werk
kunnen doen.
Het doel van de berekeningen is uiteraard de draag-
constructie een zodanige sterkte en stijfheid te ge-
ven dat bepaalde grenstoestanden (ten aanzien van
het bezwijken en ten aanzien van het gebruik)
gedurende de volledige voorziene levensduur niet
overschreden worden, zonder dat men daarbij bui-
tensporige onderhoudskosten moet maken. Hier-
voor maakt de stabiliteitsingenieur gebruik van de
normvoorschriften met betrekking tot het ontwer-
pen van constructies (NBN B 03-001 [5]), de
grootte van de in rekening te brengen belastingen
(NBN B 03-002 [6], NBN B 03-101 [7], …) en
het berekenen van betonconstructies (NBN B 15-
002 [10]).
De huidige norm voor het berekenen van beton-
constructies NBN B 15-002 (2e uitgave, 1999), die
de Belgische omzetting is van ENV 1992-1-1 (deel
1-1 van Eurocode 2), gaat reeds redelijk ver in de
detaillering van de wapening. De norm bevat een
uitgebreid hoofdstuk over constructieve schikkin-
gen van de wapening met precieze voorschriften
voor o.a. tussenafstanden van wapeningen, veran-
keringen, overlappingen, … Toch laat de norm nog
grote vrijheden voor de definitieve wapenings-
detaillering en dient de ingenieur, in samenspraak
met zijn tekenaar(s), bepaalde keuzes te maken en
beslissingen te nemen om zijn theoretische bereke-
ningsresultaten om te zetten in praktische wape-
ningsschikkingen en deze duidelijk voor te stellen.
Wat dit laatste deel betreft, heeft hij bijzonder wei-
nig normatieve documenten of voorbeelden ter be-
schikking.
5 TV 217 – september 2000
Dit heeft tot gevolg dat er een grote verscheiden-
heid en versnippering bestaat in de manier waarop
de wapeningsgegevens vanuit het studiebureau naar
de volgende partners in het wapeningsproces wor-
den doorgegeven. De wapeningstekeningen en buig-
staten vormen (nog) steeds de basis voor de com-
municatie tussen de verschillende partijen, maar er
zijn grote verschillen in de aanduiding van de
wapening op de plans en de aanduiding van allerlei
gegevens zoals deelmaten en hulpmaten in de buig-
staat, …
Nochtans is de wijze waarop deze informatie door-
gegeven wordt van groot belang voor de efficiëntie
van de praktische uitvoering van de wapening, of
die nu gebeurt in een wapeningscentrale dan wel
op de bouwplaats. Bovendien is dit, gezien de toe-
nemende snelheid van het hedendaagse bouw-
proces, veelal een activiteit die onder sterke tijds-
druk moet plaatsvinden. Het spreekt voor zich dat
uniforme regels voor de wapeningsdetaillering en
voor de wijze waarop de informatie daaromtrent
wordt weergegeven, zorgen voor een vlottere com-
municatie tussen de verschillende betrokken par-
tijen, en bijgevolg voor tijdwinst en minder inter-
pretatiefouten. Dankzij een grotere rationalisatie en
standaardisatie van de wapening in de ontwerpfase
zou het wapeningsproces in de uitvoeringsfase ef-
ficiënter, vlechtvriendelijker en arbeidsvriendelijker
kunnen verlopen.
Het Technisch Comité Ruwbouw van het WTCB
heeft enkele jaren geleden dan ook de wens geuit
om een nieuwe Technische Voorlichting (TV) op
te stellen, waarmee een grotere uniformiteit in het
wapeningstekenen en de informatie-uitwisseling
tussen de betrokken partijen zou kunnen bereikt
worden. Een werkgroep waarin vertegenwoordigers
zetelden van alle betrokken partijen, werkte gedu-
rende twee jaar aan een ontwerptekst, die door het
Technisch Comité Ruwbouw van het WTCB werd
goedgekeurd.
Belangrijke waarschuwing

Verschillende hoofdstukken van dit document zijn sterk gebaseerd op de norm NBN
B 15-002 [10]. Meestal worden de voorschriften uit de norm in deze Technische
Voorlichting ongewijzigd overgenomen, zij het op een praktischer wijze voorgesteld, of
met behulp van een afbeelding of foto verduidelijkt.

Toch is er geen volledige overeenstemming. De wapeningspraktijk verschilt op een

aantal punten nogal van de normvoorschriften. Vermits er, ondanks de jarenlange
feitelijke afwijking van de norm, geen schadegevallen bekend zijn, is er in dit document
voor gekozen om bij deze punten zowel de oplossing van de norm NBN B 15-002 als
de praktijksituatie te illustreren, zonder echter duidelijk stelling te nemen. Dergelijke
punten zijn eenvoudig herkenbaar in de tekst d.m.v. een omkadering. Tevens zijn deze
verschilpunten gesignaleerd aan de Commissie ‘Beton’ van het Belgisch Instituut voor
Normalisatie met de vraag om er een oplossing voor te voorzien in de eerstvolgende
uitgave van de norm NBN B 15-002.

6 TV 217 – september 2000

 2 TOEPASSINGSGEBIED,
TERMINOLOGIE EN
LIJST VAN AFKORTINGEN
2.1 TOEPAS- Deze Technische Voorlichting
SINGSGEBIED beschrijft het wapeningsproces
voor constructies van ter plaatse
gestort beton. De principes zijn echter ook meer
algemeen toepasbaar voor geprefabriceerde beton-
elementen. De TV heeft geen betrekking op de plaat-
sing van voorgespannen elementen, maar be-
schouwt wel de gewone wapening in volledig of
gedeeltelijk voorgespannen constructies.
Het betonstaal dat in deze Technische Voorlich-
ting besproken wordt, heeft geen bijkomende be-
werking ondergaan met het oog op de duur-
zaamheid zoals bv. galvanisatie of bedekking met
een kunststofcoating. Roestvrij staal wordt niet be-
schouwd. Meer informatie over het gebruik van
gecoat en roestvrij betonstaal is te vinden in de
literatuur [20,29]. Het document is eveneens niet
van toepassing op niet-metallische wapening (glas-
vezel, aramide, CFRP, …) noch op wapening die
bestaat uit discrete, willekeurig in de betonmassa
verspreide vezels (polypropyleenvezels, staal-
vezels, …).
2.2 TERMINO- Betonstaal (niet-genormaliseerde
LOGIE definitie) : staalproducten met
cirkelvormige of nagenoeg cir-
kelvormige doorsnede die bestemd zijn om onder
individuele vorm gebruikt te worden als wapening
in gewapend beton.
Staalsoort (niet-genormaliseerde definitie) : aan-
duiding van het betonstaal door middel van één van
de volgende termen : gladde of geribde staaf, gladde
of geribde walsdraad, of gladde of geribde koud-
vervormde draad. Glad betonstaal wordt niet vaak
meer gebruikt in gewapend beton en wordt in dit
document dan ook niet verder behandeld. De staal-
soort verwijst naar het productieprocédé (zie § 4.2,
p. 15).
Geribde staaf (NBN A 24-301 [1]) : een warm-
gewalst product met uitstulpende oneffenheden van
het oppervlak, waardoor eventueel verschuiven in
7 TV 217 – september 2000
het omhullende beton verminderd wordt. Het
product wordt recht en op lengte geleverd.
Geribde walsdraad (NBN A 24-301) : een warm-
gewalst product met uitstulpende oneffenheden van
het oppervlak, waardoor eventueel verschuiven in
het omhullende beton vermindert. Dit product wordt
warm opgerold en ofwel in die vorm, ofwel als
draadstaven op lengte geleverd.
Geribde koudvervormde draad (NBN A 24-301) :
een koudgewalst product met uitstulpende oneffen-
heden van het oppervlak, waardoor eventueel ver-
schuiven in het omhullende beton vermindert. Dit
product wordt opgerold en ofwel in die vorm, ofwel
als draadstaven op lengte geleverd.
Constructieve lassen (niet-genormaliseerde defini-
tie) : lassen die een bepaalde krachtsoverbrenging
in de las mogelijk maken.
Niet-constructieve lassen (of hechtlassen) (niet-ge-
normaliseerde definitie) : hechtlassen ter vervan-
ging van binddraad.
Staalkwaliteit (niet-genormaliseerde definitie) :
getal dat de sterkte van het staal aangeeft. In de
praktijk gebruikt men hiervoor de karakteristieke
sterkte van het staal.
Gelast wapeningsnet (niet-genormaliseerde defini-
tie) : een vlak raster met rechthoekige of vierkante
mazen, bestaande per richting uit draden van een
zelfde staalsoort, een zelfde staalkwaliteit en een
zelfde diameter, dat wordt geproduceerd in een fa-
briek, gespecialiseerd in de fabricatie van gelaste
wapeningsnetten (een zogenaamde “producerende
fabriek” of “wapeningsnetten-producerende fa-
briek”). De lassen kunnen constructieve lassen of
niet-constructieve lassen zijn.
Gestandaardiseerd wapeningsnet (niet-genormali-
seerde definitie) : met deze term bedoelen we in dit
document een gelast wapeningsnet, dat in een
wapeningsnetten-producerende fabriek samenge-
steld wordt door geribde draden met elkaar te ver-
binden met behulp van constructieve lassen, gerea-
liseerd door elektrisch weerstandspuntlassen.
Standaardnet (niet-genormaliseerde definitie) : een
gestandaardiseerd wapeningsnet waarbij de uitste-
kende staaflengte kleiner is dan of gelijk is aan een
halve maas (in beide richtingen).
Maatnet (niet-genormaliseerde definitie) : een
gestandaardiseerd wapeningsnet dat geen stan-
daardnet is, bv. waarbij de uitstekende staaflengte
groter is dan een halve maas of waarbij bepaalde
staven geschorst worden, …
Nominale diameter (NBN A 24-301) : de theoreti-
sche diameter die in aanmerking wordt genomen
bij berekeningen van gewapend beton.
Nominale doorsnede (NBN A 24-301) : de theore-
tische dwarsdoorsnede die overeenstemt met de
nominale diameter.
Conventionele diameter (NBN A 24-301) : de con-
ventionele diameter van een geribde staaf of
een geribde draad is de diameter van het product
met cirkelvormige doorsnede dat per eenheid van
lengte dezelfde massa heeft.
Conventionele doorsnede (NBN A 24-301) : de
doorsnede die overeenstemt met de conventionele
diameter.
Hoogte van de rib (niet-genormaliseerde definitie) :
de afstand tussen het hoogste punt van de rib en het
oppervlak van de kern.
Karakteristieke sterkte fyk (niet-genormaliseerde
definitie) : de karakteristieke waarde van de schijn-
bare elasticiteitsgrens fyk (voor staalsoorten die een
uitgesproken vloeidrempel vertonen) of van de
conventionele elasticiteitsgrens bij 0,2 % blijvende
rek, aangeduid met “f0,2” (voor staalsoorten die geen
uitgesproken vloeidrempel vertonen).
Karakteristieke waarde (niet-genormaliseerde de-
finitie) : de waarde (bepaald met een betrouw-
baarheidsgraad van 95 %) waaronder slechts 5 %
van de populatie van een bepaald product (een be-
paalde partij) mag vallen. De karakteristieke waarde
wordt meestal gegarandeerd door de producent;
men kan ze ook schatten op basis van keurings-
proeven.
8 TV 217 – september 2000
Equivalent koolstofgehalte (NBN A 24-302 [2],
A 24-303 [3] en A 24-304 [4]) : het equivalente
koolstofgehalte wordt gedefinieerd als :
Mn Cu +. Ni Cr + Mo + V
C eq = C + + +
6 15 5
Theoretische lengte van een staaf (niet-genormali-
seerde definitie) : som van de relevante deelmaten
van de staaf waarbij de deelmaten als theoretische
buitenafmetingen aangegeven worden (zie § 5.6.2,
p. 39).
Reële lengte van een staaf (niet-genormaliseerde
definitie) : werkelijke lengte van een staaf, geme-
ten volgens de langsas, rekening houdend met even-
tuele bochtverkortingen en eindverankeringen. Ze
kan verschillen van de theoretische lengte.
Deelmaat (niet-genormaliseerde definitie) : lengte-
maat van een staafdeel begrensd door een ombui-
ging, een bocht, een haak of een staafeinde. Deel-
maten worden als theoretische buitenafmetingen
aangegeven.
Bochtverkorting (niet-genormaliseerde definitie) :
de afstandsverkorting die ontstaat als men de wape-
ning met een continue boog vervormt ten opzichte
van de theoretische afstand die bekomen wordt als
men de staaf onder een hoek (discontinu) vervormt
(zie ook theoretische lengte).
Buigdoorn (niet-genormaliseerde definitie) : het
onderdeel van een buigmachine (plooibank, beugel-
automaat) waar betonstaal omheen wordt gebogen.
Betondekking (NBN B 15-002) : de afstand tussen
het buitenste vlak van de wapening (met inbegrip
van de beugels) en het dichtstbijzijnde beton-
oppervlak.
2.3 LEXICON In de volgende tabel
geven we voor de
meest gebruikte termen de Franse vertaling. Men
stelt immers te vaak vast dat wapeningstekeningen,
buigstaten, bestelbonnen en dergelijke omwille van
het taalprobleem slecht of niet begrepen worden.
Woordenlijst Nederlands-Frans van de meest gebruikte termen i.v.m. wapening.

NEDERLANDS FRANS

Afstandhouder Écarteur

Afstandhouder (voor de bovenliggende wapeningen) Chaise

BENOR-staal Armature BENOR

Betondekking Enrobage

Beugel Etrier

Bewerking van wapeningsstaal (rechten, knippen, Façonnage de l’armature ou ferraillage

buigen en vlechten) (redresser, couper, plier, ferrailler)

Binding Ligature

Bochtverkorting Raccourcissement de pliage

Breedte van een wapeningsnet Largeur d’un treillis

Buigdoorn Mandrin

Buigen Plier

Buigstaat Bordereau de pliage

Centeren Cintrer

Dubbele draad Fil double

Dwarsdraad (van een wapeningsnet) Fil transversal (d'un treillis)

Dwarsrib Nervure transversale

Gedeukte draad Fil à empreintes

Gelast wapeningsnet Treillis soudé

Geprojecteerde afmeting Dimension projetée

(Gladde of geribde) koudvervormde draad Fil écroui à froid (lisse ou à nervures)

(Gladde of geribde) staaf Barre (lisse ou à nervures)

(Gladde of geribde) walsdraad Fil machine (lisse ou à nervures)

Glad staal Armature lisse

Groothandelaar/verdeler Négociant/distributeur

Hart-op-hart afstand (h.o.h. afstand) Entraxe

Hoek van een dwarsrib t.o.v. de aslijn Inclinaison de la nervure transversale par rapport
à l'axe

Knippen Couper

Knipstaat Bordereau de coupe

Knipverlies Perte à la coupe

Koudgetrokken Tréfilé à froid (étiré à froid)

Koudgewalst Laminé à froid

(vervolg
Koudscheuren Fissuration à froid op p. 10)

9 TV 217 – september 2000

Woordenlijst Nederlands-Frans van de meest gebruikte termen i.v.m. wapening (vervolg).

NEDERLANDS FRANS

Koudvervormd Ecroui à froid

Ladingsstaat Bordereau de chargement

Langsdraad (van een wapeningsnet) Fil longitudinal (d'un treillis)

Langsrib Nervure longitudinale

Lassen Souder

Lengte van een wapeningsnet Longueur d’un treillis

Leveringsstaat Bordereau de livraison

Maas Maille

Meetstaat Métré

Omhulling van de wapening Enrobage de l’armature

Overlapping Recouvrement

Profielfactor Surface projetée

Rechten Redresser

Staafnummer (alfanumerisch) Repère

Staalkwaliteit (220, 400, 500) Nuance d’acier (220, 400, 500)

Staalsoort (glad, geribd, staaf, draad, …) Type d’acier (lisse, à nervures, barre, fil, ...)

Steklengte Longueur des dépassants

(Structurele) hulpwapening Armature auxiliaire

Tralieligger Poutre-treillis

Tussenafstand Distance/écartement/espacement

(Uitvoerings)hulpwapening Armature de manutention, armature technologique

Verankering Ancrage

Verbeterde hechting Adhérence améliorée

Vlechten; vlechtwerk Ferrailler; ferraillage

Walsmerk Marquage

Wapeningsnet Treillis

Wapeningsstaaf (betonstaaf) Armature

Wapeningsstaal op rollen Armature en couronne

Warmgewalst Laminé à chaud

Warmgewalst wapeningsstaal op rollen Armature laminée à chaud en couronne

10 TV 217 – september 2000

2.4 LIJST VAN Hier volgt een lijst van enkele ◆ PTV : prescriptions techniques/technische voor-
AFKORTINGEN vaak in deze TV voorkomende schriften
afkortingen : ◆ NAD : Nationaal Aanwendingsdocument [ook
◆ BIN : Belgisch Instituut voor Normalisatie BTR (Belgische Toepassingsrichtlijn) of NTD
◆ CFRP : Carbon Fibre Reinforced Plastics (Nationaal Toepassingsdocument) genoemd]
◆ ENV : Europese Voornorm ◆ KOMO : Nederlands kwaliteitsmerk, verleend
◆ NBN : norme belge/Belgische norm door het certificeringsorganisme KIWA
◆ OCBS : Organisme voor de Controle van ◆ SECO : Technisch Controlebureau voor het
BetonStaal Bouwwezen.

11 TV 217 – september 2000

 3 WAPENINGSPROCES

3.1 ALGEMEEN Het wapeningsproces wordt ge- Tabel 1 Betrokken partijen.

kenmerkt door een reeks acti-
BETROKKEN PARTIJEN AFKORTING
viteiten die in interactie tussen diverse betrokken
partijen worden uitgevoerd. Tabel 1 geeft een over- 1. Opdrachtgever OG
zicht van de partijen die we hierbij onderscheiden.
Het spreekt voor zich dat verschillende van deze 2. Ontwerper OW
“activiteiten” binnen één organisatie of onderne-
ming kunnen plaatsvinden. 3. Studiebureau SB

4. Aannemer A
In afbeelding 1 zijn de opeenvolgende acties in het
wapeningsproces voor het meest algemene geval 5. Staalproducent/staalverdeler SP/SV
schematisch weergegeven. De gebruikte symbolen
worden in tabel 2 verklaard. 6. Certificeringsorganisme CE

7. Bedrijven die staal rechten RK

en knippen

8. Bedrijven die staal buigen B

9. Vlechtcentrale VC

10. Vlechter V

11. Controle-organisme CO

Afb. 1 Schema van het huidige wapeningsproces.

OW SB
Algemeen ontwerp
Definitieve maatvoering

Detailberekening van de wapening

CO
Wapeningstekeningen + buigstaten Controle van de dimensionering

Controle van de uitvoering

CE A
V
Certificatie van het staal
Coördinatie van de informatie Vlechten op de bouwplaats
(Keuze tussen V en VC)

SP/ Staalproductie &

SV -verdeling RK VC
Staal op rollen Rechten

Staven Knippen
Gestandaardiseerde B
wapeningsnetten Buigen Uitwerken van de vlechtvolgorde

Vlechten in de centrale Transport

12 TV 217 – september 2000

 Tabel 2 Verklaring van de symbolen gebruikt in
afbeelding 1.
SYMBOOL BETEKENIS
blok horende bij de activitei-
ten van één betrokken partij
opeenvolging van acties
wederzijds overleg en
uitwisseling van informatie
3.2 OPDRACHT- De opdrachtgever of bouwheer
GEVER (OG) is degene die de opdracht voor
een bepaald project geeft. In
die functie bepaalt de opdrachtgever doorgaans
enkel de globale kenmerken van de constructie. Hij
is dus meestal niet rechtstreeks bij het wapenings-
proces betrokken. De keuzes die door de opdracht-
gever gemaakt worden, kunnen echter wel onrecht-
streeks een invloed hebben op de uitvoering van de
wapening.
3.3 ONTWERPER De ontwerper (de architect, het
(OW) architectenbureau) maakt het
algemene ontwerp en stelt het
bestek op dat de eisen en voorschriften opsomt en
tevens de algemene beschrijving van het project
weergeeft. Het bestek wordt door het studiebureau
gebruikt bij de verdere uitwerking van het project
en in het bijzonder bij het berekenen van de beno-
digde wapening voor de verschillende onderdelen.
De ontwerper coördineert de verschillende deel-
studies. Hij ziet toe op het goede verloop van de
werkzaamheden en controleert op een globale ma-
nier of alle voorschriften en eisen uit het bestek
worden nageleefd.
3.4 STUDIE- Het studiebureau werkt de de-
BUREAU (SB) finitieve studie van het project
uit. In dit stadium worden de
definitieve afmetingen van de betonelementen vast-
gelegd en wordt de berekening van de wapening
uitgevoerd. Aan de hand daarvan maakt men de
wapeningstekeningen en stelt men de buigstaten
op. In het ideale geval houdt het studiebureau hier-
bij rekening met de uitvoeringsmogelijkheden van
de aannemer en met eventuele beperkingen op de
bouwplaats. De studie van het project vereist daar-
om een goede communicatie tussen het studiebureau
13
en de aannemer, voor zover die laatste op dat mo-
ment reeds bekend is.
3.5 AANNE- De aannemer voert het
MER (A) project uit en coördi-
neert de handelingen
van de verschillende partijen. Hij bundelt de buig-
staten en geeft deze door aan de vlechtcentrale, die
als onderaannemer-leverancier wordt betrokken in
het wapeningsproces. Voor kleinere werken of be-
paalde onderdelen kan de aannemer beslissen het
vlechtwerk op de bouwplaats uit te voeren.
De vlechtcentrale staat dus in rechtstreeks contact
met de aannemer. In het ideale geval betrekt men
de vlechtcentrale ook bij de studie van het project.
In de praktijk wordt deze communicatie vaak be-
moeilijkt door de tijdsdruk tijdens de studiefase van
het project.
3.6 STAAL- De staalproducent pro-
PRODUCENT/ duceert het staal en le-
STAALVERDE- vert dit als draad op
LER (SP/SV) haspels (draaddiameters
tot en met 16 mm) of in de
vorm van staven waarna het verder bewerkt kan
worden. Sommige staalproducenten produceren ook
gestandaardiseerde wapeningsnetten (al dan niet
met BENOR-merk).
Het staal wordt verhandeld door een staalverdeler,
die als tussenschakel tussen de staalproducent en
de staalbewerking geen wezenlijke invloed op het
wapeningsproces heeft.
3.7 CERTIFI- De meeste staalprodu-
CERINGS- centen en staalverde-
ORGANISME lers zijn houder van het
(CE) BENOR-merk dat borg
staat voor de kwaliteit
van het wapeningsstaal. Via een systeem van in-
terne kwaliteitsbewaking, bevestigd door externe
controle, garandeert het BENOR-merk aan de ge-
bruiker van een bepaald product de overeenstem-
ming (conformiteit) van dat product met bepaalde
specificaties. Het BENOR-merk wordt in België,
in opdracht van het BIN, toegekend door het
certificeringsorganisme OCBS (Organisatie voor de
Controle van BetonStaal) voor de productie en de
verdeling van het betonstaal enerzijds en voor de
verdere bewerking ervan in de wapeningscentrales
anderzijds. Voor meer details over de certificatie
van betonstaal verwijzen we naar hoofdstuk 12,
§ 12.3 (p. 99) “Controle op de productie van de
wapening”.
TV 217 – september 2000
3.8 BEDRIJVEN Op rollen geleverd staal moet 3.9 CONTROLE- Het controle-or-
DIE HET STAAL eerst worden gerecht. In ove- ORGANISME (CO) ganisme kan zo-
VERDER reenstemming met de buig- wel optreden op
BEWERKEN TOT staten moet het staal vervolgens vraag van de opdrachtgever als op vraag van de
WAPENINGS- eventueel worden geknipt, ge- verzekeraar die de tienjarige aansprakelijkheid dekt
CONSTRUCTIES bogen en gevlochten. In het al- van de ontwerper (architect, studiebureau) en de
(RK/B/VC/V) gemeen kan men de volgende uitvoerder (aannemer) tegen fouten in het ontwerp
indeling maken : en de uitvoering. Het controle-organisme kan in
◆ bedrijven die het staal rechten + knippen (RK) grote lijnen de volgende twee interventies verrich-
◆ bedrijven die het staal buigen (B) ten :
◆ bedrijven die het staal vlechten in de vlecht- 1) een controle van de dimensionering van de
centrale (VC) of op de bouwplaats met gespe- wapening op basis van de door het studiebureau
cialiseerde vlechters (V). voorgelegde uitvoeringsplans (bekisting en
wapening)
In de praktijk bestaan er echter ook bedrijven die 2) een tussenkomst op de bouwplaats, die bestaat
het staal enkel rechten of enkel knippen. Sommige in de controle van de correcte uitvoering en
bedrijven kunnen een combinatie van de boven- plaatsing van de wapening in de bekisting aan
staande bewerkingen uitvoeren. In plaats van te de hand van de goedgekeurde uitvoeringsplans.
spreken over vlechtcentrales wordt in dit verband
beter gesproken over wapeningscentrales die het
staal zowel rechten, knippen, buigen als vlechten.

14 TV 217 – september 2000

 4 BETONSTAAL
4.1 INLEIDING In 1986 gaf het Belgisch Insti-
tuut voor Normalisatie (BIN)
de vernieuwde normen NBN A 24-301 t/m NBN
A 24-304 [1,2,3,4] over betonstaal uit. In het ka-
der van de Europese normalisatie werd echter re-
cent de Europese voornorm ENV 10080 over geribd
betonstaal gepubliceerd, die als Belgische norm
NBN ENV 10080 [12] door het BIN werd overge-
nomen. Dit heeft tot gevolg dat er momenteel in
België twee (reeksen) normen over betonstaal be-
staan.
Hoewel de normen NBN A 24-301 tot en met NBN
A 24-304 het meest gebruikt worden en de ENV
enkel geribd betonstaal van de staalkwaliteit “500”
(zie § 4.3, p. 16) dekt, is het op langere termijn de
bedoeling de oudere Belgische normen door de
Europese normen te vervangen. Met het oog op de
toenadering tot de Europese regelgeving heeft het
OCBS in het kader van de certificatie van beton-
staal de Technische Voorschriften PTV 302 [13],
PTV 303 [14] en PTV 304 [15] uitgewerkt die, in
afwachting van de registratie door het BIN van de
definitieve Europese normen, eveneens een nor-
matieve waarde hebben. In dit hoofdstuk zullen
zowel de normen NBN A 24-301 tot en met NBN
A 24-304, met de in de PTV’s beschreven bijko-
mende verduidelijkingen, wijzigingen en aanvul-
lingen, als de Europese norm NBN ENV 10080
worden beschouwd. Waar mogelijk worden beide
reeksen voorschriften met elkaar vergeleken.
4.2 SOORTEN In het dagelijkse taalgebruik
BETONSTAAL worden de begrippen “ijzer” en
(STAALSOORT) “staal” vaak door elkaar ge-
bruikt. Het woord ijzer wordt
in de wetenschap echter uitsluitend gebruikt om
het element ‘ferrum’ (Fe) aan te duiden. Zuiver
ijzer wordt vrijwel niet toegepast. In de regel bevat
het metaal koolstof en andere elementen. Vooral
koolstof (C) beïnvloedt sterk het gedrag van ijzer.
Het wordt daarom gebruikt om het onderscheid
tussen enerzijds gietijzer of ruwijzer (C ≥ 1,9 %) en
anderzijds staal (C < 1,9 %) aan te duiden. Giet-
ijzer en ruwijzer zijn in het algemeen bros en heb-
ben een lager smeltpunt dan staal. Het lagere
koolstofgehalte maakt het staal smeedbaar, wals-
baar en lasbaar. Voor betonstaal geldt : C ≤ 0,22 %.
15
Het ruwijzer wordt in het hoogovenproces verkre-
gen door het verhitten van ijzererts, cokes en toe-
slagstoffen. In de staalfabriek zet men het ruwijzer
om in vloeibaar staal door het verlagen van het
koolstofgehalte. Afhankelijk van de verdere pro-
cessen worden verschillende soorten betonstaal
verkregen.
4.2.1 WALSEN TOT STAVEN
‘STAAFWALSEN’
Men walst het warme staal (ca. 1100 °C) in ver-
schillende bewegingen waardoor de diameters
steeds kleiner worden, totdat men de gewenste eind-
diameter verkrijgt. De laatste walsrollen zijn voor-
zien van groeven voor de profilering van het beton-
staal. Direct daarna wordt het warmgewalste beton-
staal op lengte geknipt en via een rollenbaan naar
het koelbed getransporteerd, waar het vanaf
ca. 950 °C door ‘rustige’ lucht wordt gekoeld.
Sedert enkele jaren is dit proces bijna volledig ver-
drongen door een gecontroleerde intensieve water-
koeling direct na het walsen. Hierdoor ondergaat
de staaf of de walsdraad een oppervlakkige af-
schrikking waardoor een ring van zeer weerstand-
biedend martensiet gevormd wordt, terwijl de kern
van de staaf (grotendeels uit ferriet-perliet samen-
gesteld) een groot gedeelte van zijn warmte be-
waart. Gedurende de daaropvolgende periode ver-
delen de temperaturen zich op een natuurlijke wijze
homogeen over de doorsnede van de staaf : het
martensiet wordt aldus heropgewarmd en onder-
gaat een herstelgloeien, waardoor de taaiheid te-
ruggewonnen wordt.
Dit procédé is gepatenteerd onder de naam Temp-
core, waarvan verschillende producenten licentie-
houder zijn. Tempcore-staal behoort tot de categorie
BE 500 S (zie § 4.3) van de norm NBN A 24-302, en
combineert de volgende eigenschappen :
◆ een hoge mechanische sterkte
◆ een hoge bewerkbaarheid bij het vlechten
◆ een algemene geschiktheid voor het lassen.
Om hun goede lasbaarheid duidelijk te maken, heb-
ben Tempcore-staven een speciaal ribpatroon (in
feite geldt dit patroon voor alle staalsoorten
BE 500 S, maar in België is het steeds Tempcore-
staal).
TV 217 – september 2000
 Twee langsribben verdelen het staafoppervlak in
twee halfronde zijden die elk 180° omvatten. Aan
één zijde zijn de ribben evenwijdig met elkaar; aan
de andere zijde zijn de ribben afwisselend min of
meer schuin gericht ten opzichte van de langsas
van de staaf (zie afbeelding 2).
Afb. 2 Rib-
patroon bij
Tempcore-
staal.
4.2.2 WALSEN TOT DRAAD
‘DRAADWALSEN’
Na het walsen wordt het staal in gespiraliseerde
windingen uitgelegd op een transportband richting
haspel, waarbij de windingen met water en vervol-
gens met lucht ‘geforceerd’ worden gekoeld. De
gevormde rollen wegen tussen 1000 en 2000 kilo-
gram. De warmgewalste draad of ‘walsdraad’ wordt
als halffabrikaat voor diverse doeleinden gebruikt,
zoals autobanden, kabels, koudvervormde draad
(zie § 4.2.3), … Voor direct gebruik als betonstaal
wordt doorgaans het Tempcore-procédé toegepast
en voorziet men de laatste walsrollen van groeven
voor de profilering.
4.2.3 KOUDVERVORMDE DRAAD
Hiervoor wordt de walsdraad als uitgangspunt ge-
bruikt. Na het verwijderen van de walshuid trekt
men de walsdraad door een treksteen die een ronde
opening bevat, kleiner dan de diameter van de draad.
Hierbij wordt een beduidende vermindering van de
doorsnede gerealiseerd. Tenslotte wordt de draad
geprofileerd door koudwalsen en hetzij als draad-
staven op lengte geleverd, hetzij opnieuw opge-
rold. Dergelijke koudvervormde draad gebruikt men
uitsluitend in wapeningscentrales en in fabrieken
die wapeningsnetten produceren.
Door het koudvervormen is de vloei- of 0,2 % rek-
grens van de originele walsdraad opgelopen van
± 400 N/mm2 tot ongeveer 550 à 650 N/mm2 en de
treksterkte van ± 500 N/mm2 tot ongeveer 600 à
700 N/mm2. Koudvervormd staal wordt aangeduid
als DE 500 staal.
16
Een andere manier van verbetering van de mecha-
nische eigenschappen van warmgewalst betonstaal,
vooral dan het verhogen van de elasticiteitsgrens
(de rekbaarheid of ductiliteit verkleint immers),
bestaat in het koud torderen (wordt in België niet
meer toegepast) of het uitrekken van warmgewalst
uitgangsmateriaal (staven of draad). Bij deze pro-
cédés wordt geen aanzienlijke vermindering van
de doorsnede bekomen en blijft men het staal aan-
duiden met de letters BE. Bij torderen of uitrekken
moet het uitgangsmateriaal voorzien zijn van een
profilering, omdat men de staven nadien niet meer
door middel van koudwalsen van een profilering
voorziet.
4.2.4 SAMENVATTING
Volgens de norm NBN A 24-301 onderscheidt men
de volgende soorten betonstaal :
◆ staven met een maximale diameter van 40 mm
(NBN A 24-302 [2]); dit zijn warmgewalste
producten in de vorm van individuele staven
◆ walsdraad met een maximale diameter van
16 mm (NBN A 24-302); dit zijn warmgewalste
producten in de vorm van opgerolde draad
◆ koudvervormde draad met een maximale dia-
meter van 16 mm (NBN A 24-303 [3])
◆ gelaste wapeningsnetten samengesteld uit
(koudvervormde of warmgewalste) draden met
een maximale diameter van 16 mm (NBN
A 24-304 [4]).
In NBN ENV 10080 [12] wordt een onderscheid ge-
maakt tussen staven (tot 40 mm), wapening op rol-
len (draden tot 16 mm) en gelaste wapeningsnetten
(uit draden tot 16 mm).
Het meeste betonstaal is geribd, d.w.z. dat het uit-
stulpende oneffenheden (ribben) vertoont op het
oppervlak, waardoor de hechting met het beton
verbeterd wordt. In beperkte mate wordt ook nog
glad betonstaal gebruikt (enkel in de staalkwaliteit
220).
4.3 KWALI- Het meest gehanteerde
TEIT VAN HET aspect bij de berekening
BETONSTAAL is de gespecificeerde ka-
(STAAL- rakteristieke waarde fyk
KWALITEIT) van de elasticiteitsgrens
(in N/mm2) van het be-
tonstaal, die de staalkwaliteit aangeeft. In de NBN
A 24-301 [1] worden drie staalkwaliteiten vermeld :
220, 400 en 500.
TV 217 – september 2000
 De staalkwaliteit 500 wordt veruit het meest toe-
gepast (*). In dit document gaan we ervan uit dat
voor de berekende wapening steeds de staal-
kwaliteit 500 gebruikt wordt. De rekenregels in dit
document zijn daarom enkel van toepassing op
staalkwaliteit 500. In de NBN ENV 10080 worden
de staalkwaliteiten 220 en 400 zelfs niet meer be-
schouwd.
De staalkwaliteit 400 komt in België niet meer
voor.
De lagere staalkwaliteit 220 is enkel beschikbaar
als glad staal en wordt beter niet meer gebruikt
voor de berekende wapening, wegens de grote va-
riatie in de mechanische eigenschappen, inherent
aan het productieproces. Bovendien kent men aan
staal met kwaliteit 220 geen BENOR-merk meer
toe. De staalkwaliteit 220 wordt echter nog wel
toegepast voor hulpwapening (bv. hijsogen, zie
§ 8.4, p. 59).
4.4 AANDUI- Het betonstaal wordt volgens
DING VAN HET de Belgische normen NBN A
BETONSTAAL 24-301 tot en met A 24-304 op
de volgende manier aangeduid :
◆ de aanduiding van de staalsoort ((wals)draad,
staaf, koudvervormde draad of gelast (wape-
nings)net); eventueel voorafgegaan door de ver-
melding “glad” of “geribd”
◆ de verwijzing naar de desbetreffende norm :
– staven : NBN A 24-302
– walsdraad : NBN A 24-302
– koudvervormde draad : NBN A 24-303
– gelaste wapeningsnetten : NBN A 24-304
◆ de letters BE voor (warmgewalste) staven en
walsdraad; de letters DE voor koudvervormde
draad. B staat voor warmgewalst betonstaal, D
voor koudvervormd betonstaal; de vermelding
E geeft aan dat de staalkwaliteit weergegeven
wordt door de gespecificeerde karakteristieke
waarde van de elasticiteitsgrens
◆ de staalkwaliteit, zijnde één van de volgende
getallen die verwijzen naar de gespecificeerde
karakteristieke waarde fyk van de elasticiteits-
grens (N/mm2) van het staal : 220, 400 of 500
◆ de letter S, waarmee de geschiktheid tot lassen
van het staal wordt aangeduid
◆ voor gladde wapening : het symbool “∅” ge-
volgd door de nominale diameter, uitgedrukt in
(*) Bepaalde instanties voorzien in hun voorschriften dat de waarde van fyk voor de staalkwaliteit 500 in de berekening conventioneel
gelijk genomen moet worden aan 400 N/mm2. Deze spanningsbeperking wordt ingegeven door het feit dat voor de meeste constructies
een scheurwijdteberekening op dat ogenblik niet meer nodig is. Dit voorkomt eveneens interpretatiefouten omtrent de controle van
de doorbuiging zonder berekening (§ 4.4.3.2 van NBN B 15-002).
17
mm; voor geribde wapening (betonstaal met
verbeterde hechting) : het symbool “ ” ge-
volgd door de nominale diameter, uitgedrukt in
mm.
De letter S wordt in het geval van warmgewalste
producten voorafgegaan door de letter T, bv. BE
500 TS, bij koudgetordeerde staven. Dit staal wordt
in België niet meer gebruikt.
De letter S wordt bij koudvervormd staal voorafge-
gaan door de letter A, bv. DE 500 AS, indien de
totale rek bij maximale belasting Agt en de verhou-
ding R’m/R’e (zie § 4.6.2, p. 25) geen gespecifi-
ceerde eigenschappen zijn. Dergelijke koudver-
vormde staalsoorten hebben dus een niet-gespeci-
ficeerd rekvermogen en waarborgen geen weer-
standsreserve ten opzichte van de elasticiteitsgrens,
zodat men ze uit veiligheidsoverwegingen beter niet
meer toepast. Er wordt trouwens geen BENOR-
merk meer aan toegekend. Deze koudvervormde
staalsoorten worden enkel nog uitzonderlijk gepro-
duceerd voor het vervaardigen van wapeningsnetten
uit draden met zeer kleine diameters (φ 4 mm en
φ 4,5 mm). In dit document beschouwen we deze
staalsoorten verder niet meer.
De letter S wordt in het geval van koudvervormd
staal voorafgegaan door de letter B, bv. DE 500
BS, indien de totale rek bij maximale belasting Agt
en de verhouding R’m/R’e wel degelijk gespecifi-
ceerde eigenschappen zijn.
Veruit de meest gebruikte staalsoorten zijn BE 500 S
en DE 500 BS. De aanduiding van betonstaal vol-
gens de normen NBN A 24-301 tot en met A 24-
303 is samengevat in tabel 3.
4.4.1 BIJKOMENDE AANDUIDING
VOOR GELASTE
WAPENINGSNETTEN
Bij gelaste wapeningsnetten worden volgens de
norm NBN A 24-304, na de letters BE of DE, de
staalkwaliteit en de letter S (voorafgegaan bij koud-
vervormd staal door de letter A of B naargelang de
mechanische eigenschappen al dan niet gespecifi-
ceerd zijn), de volgende geometrische gegevens
meegegeven (een voorbeeld van de aanduiding van
wapeningsnetten is gegeven in tabel 4) :
TV 217 – september 2000
Tabel 3 Conventionele aanduiding van betonstaal.

AANDUIDING VERWIJZING BE STAAL- VOOR KOUD- S SYMBOOL : NOMINALE VOORBEELDEN VAN

v/h PRODUCT NAAR DE OF KWALITEIT VERVORMD (LAS- glad : ∅ DIAMETER SCHRIJFWIJZE TE
(STAALSOORT) NORM NBN DE STAAL : BAAR geribd : (mm) GEBRUIKEN BIJ DE
… B : TOTALE REK STAAL) BESTELLING
GESPECI-
FICEERD

(geribde) A 24-302 BE 500 – S van 6 tot 40 "(geribde) staaf vol-

(warm- gens NBN A 24-302
gewalste) staaf BE 500 S 20,
lengte 12 m" (*)

(geribde) A 24-302 BE 500 – S van 6 tot 16 "(geribde) walsdraad

walsdraad volgens NBN A 24-
302 BE 500 S
12" (**)

(geribde) A 24-303 DE 500 B S van 5 tot 16 "(geribde) koud-

koud- vervormde draad
vervormde volgens NBN A 24-
draad 303 DE 500 BS
16" (***)
(*) Aanduiding volgens NBN ENV 10080 : “Staaf volgens NBN ENV 10080 – 20 x 12000 – B 500 B”.
(**) Aanduiding volgens NBN ENV 10080 : “Wapening op rol volgens NBN ENV 10080 – 12 – B 500 B”.
(***) Aanduiding volgens NBN ENV 10080 : “Wapening op rol volgens NBN ENV 10080 – 16 – B 500 A”.

◆ hetzij een conventionele aanduiding (voor stan-
daardnetten) :
– de afmeting van de mazen in mm in langs-
en dwarsrichting (afstand tussen de assen
van de langselementen x afstand tussen de
assen van de dwarselementen)
– de diameters van de langs- en dwarswa-
pening
– de buitenafmetingen van het netwerk in mm
in langs- en dwarsrichting (lengte x breedte)
◆ hetzij (voor maatnetten) een van maten voor-
zien plan van het gelaste wapeningsnet.
Gelaste wapeningsnetten komen bijna nog uitslui-
tend voor in de staalsoorten BE 500 S en DE 500 BS.
4.4.2 AANDUIDING VOLGENS DE
EUROPESE NORMERING
In de Europese normering wordt enkel geribd, las-
baar betonstaal van staalkwaliteit 500 behandeld.
Volgens de norm NBN ENV 10080 moet men de
volgende gegevens opnemen :
◆ het soort product : staaf, draad (wapening op
rol), gelast wapeningsnet
◆ de verwijzing naar de norm NBN ENV 10080
◆ de nominale afmetingen van het product :
1) in geval van staven en rollen :
– de nominale diameter (in mm)
– de lengte (in mm) (enkel bij staven)
2) in geval van wapeningsnetten wordt ofwel
een tekening (met bijhorende vermelding
van diameters en geometrie, afbeelding 3)
van het wapeningsnet gegeven, ofwel worden
volgende maten aangeduid :
– het aantal langsstaven NL
– de maaswijdte van de langsstaven aL
– de diameter van de langsstaven dL
– het aantal dwarsstaven Nc
– de maaswijdte van de dwarsstaven ac
– de diameter van de dwarsstaven dc
– de lengte van de langsstaven L
– de lengte van de dwarsstaven B
– de lengte van de stekeinden van de langs-
staven aan beide zijden : u1 en u2
– de lengte van de stekeinden van de
dwarsstaven aan beide zijden : u3 en u4
◆ de naam of het nummer van het staal :
– B 500 A of 1.0438 voor staalsoorten met
(zie § 4.6.2, p. 25) :
Agt = 2,5 % en R’m/R’e = 1,05 als φ ≥ 6 mm
Agt = 2 % en R’m/R’e = 1,03 als φ < 6 mm (5
en 5,5 mm)
– B 500 B of 1.0439 voor staalsoorten met
Agt = 5 % en R’m/R’e = 1,08.
In het geval van standaardnetten staat de Europese
norm verkorte aanduidingen toe, die men kan te-
rugvinden in de documenten van de producent.
Ter vergelijking met de norm NBN A 24-301 tot en
met NBN A 24-304 is de aanduiding volgens de

18 TV 217 – september 2000

Tabel 4 Aanduiding van gelaste wapeningsnetten (alle afmetingen in mm).

Schematische aanduiding : 1350

Conventionele aanduiding volgens NBN A 24-304 [4] :
Gelast wapeningsnet met geribde draad

125
75 8 x 150 = 1200 75
Gelast wapeningsnet DE 500 BS volgens NBN A 24-304 DE 500 BS / 150 x 250 /
volgens NBN A 24-304 [4] 10 x 8 / 2750 x 1350
9 10 langs
11 8 dwars Conventionele aanduiding volgens NBN ENV 10080 [12] :
Wapeningsnet B 500 A volgens NBN ENV 10080 met :

10 x 250 = 2500
of
NL = 9 Nc = 11

2750
Wapeningsnet B 500 A volgens dL = 10 dc = 8
NBN ENV 10080 [12] aL = 150 ac = 250
9 10 langs L = 2750 B = 1350
11 8 dwars u1 = u2 = 125 u3 = u4 = 75

125

norm NBN ENV 10080 in een nota aangegeven in Afb. 3 Aanduiding van wapeningsnetten
tabel 3 (voor staven en draden). Men vindt haar volgens NBN ENV 10080.

u2
eveneens in tabel 4 (voor gelaste wapeningsnetten).

Het onderscheid in de aanduiding van het beton-

staal in de Belgische normen NBN A 24-301 tot en
met NBN A 24-304 gebeurt op basis van de

ac
productiewijze (BE 500 S : gewalst, DE 500 BS :
koudvervormd). In de Europese norm (NBN ENV
10080) gebeurt het onderscheid in de aanduiding
op basis van de mechanische karakteristieken (Agt
en R’m/R’e) zonder te specifiëren of het om warm-
gewalst dan wel koudvervormd betonstaal gaat. Er

L
is echter een goede overeenkomst tussen beide sys-
temen.

4.5 IDENTIFICATIE VAN HET

BETONSTAAL

4.5.1 IDENTIFICATIE VAN DE STAAL-

u1

SOORT EN DE STAALKWALITEIT

Het onderscheid tussen de verschillende vormen u3 aL B u4

van geribd betonstaal (staalsoort, staalkwaliteit)
gebeurt aan de hand van het uitzicht van de ribben.

Voor warmgewalst staal BE wordt het onderscheid → Afb. 4

van de staalsoort gemaakt aan de hand van de stand 1
Aanduiding
van de ribben in de twee vlakken (warmgewalst 2 → van warm-
staal heeft twee halfronde zijden die gescheiden gewalst staal
worden door de langsribben). Afbeelding 4 geeft BE 500 S.
→
het ribbenpatroon van staal BE 500 S schematisch 1
weer. →
2

Koudvervormd staal DE heeft drie zijvlakken, die

een hoek van 120° omvatten en die gescheiden 1 : evenwijdige ribben
worden door de langsribben. Bij koudvervormd 2 : ribben met afwisselend sterkere of zwakkere helling
staal hebben de ribben op alle vlakken van de draad t.o.v. de aslijn van de staaf of de walsdraad
dezelfde schikking en helling ten opzichte van de

19 TV 217 – september 2000

langsribben. Het onderscheid naar de staalsoort
wordt aangegeven met het aantal zijvlakken dat het
walsmerk (zie § 4.5.2) bevat : bij DE 500 AS, dat
niet meer gebruikt wordt, was dat één vlak; bij DE
500 BS bevatten twee van de drie zijvlakken het
walsmerk. Tegenwoordig is er ook betonstaal in de
handel met vier zijvlakken die een hoek van 90°
omvatten. Het aantal vlakken dat voorzien wordt
van het walsmerk blijft echter ongewijzigd.
4.5.2 IDENTIFICATIE VAN DE HERKOMST
Het onderscheid naar de herkomst van het staal (het
land van productie en de producent) gebeurt door
op tussenafstanden van ongeveer 1 meter, tussen
versterkte ribben of punten, een internationaal ge-
codeerd merkteken (het zogenaamde “walsmerk”)
aan te brengen. Ook bedrijven die draad op rollen
rechten, brengen een additioneel merkteken aan.
Men vindt de gebruikelijke merktekens van de pro-
ducenten en de stand van de ribben terug in de
OCBS-lijst van de gebruikers van het BENOR-
merk [28].
Wapeningsnetten zijn samengesteld uit afzonder-
lijke draden of staven. Ze zijn voorzien van een eti-
ket dat de naam van de producerende fabriek en de
genormaliseerde aanduiding van het wapeningsnet
vermeldt.
4.6 KENMERKEN VAN WAPE-
NINGSSTAAL
4.6.1 GEOMETRISCHE KENMERKEN
4.6.1.1 ALGEMEEN
1) Nominale diameter “d”
De nominale diameter is de theoretische diameter
die men gebruikt in de sterkteberekening. De theo-
retische diameter van de staaf is de diameter van
een gladde staaf waarvan de cirkelvormige door-
snede dezelfde oppervlakte heeft als de werkelijke
staaf (met ribben). Met het oog op de rationalise-
ring van het vlechtwerk, in het bijzonder om de
benodigde opslagruimte te beperken en de infor-
matisering van het wapeningsproces mogelijk te
maken, wordt slechts een beperkt aantal voorkeurs-
diameters gebruikt (zie § 10.2, p. 87) .
Indien de nominale diameter van een staaf of een
draad op de bouwplaats niet gekend is, kan men
deze bepalen door weging van een stukje wapening
van minimum 300 mm lengte. De nominale diame-
20
ter wordt dan gelijkgesteld aan de conventionele
diameter dc, berekend via de volgende formule :
M
d c = 12, 74
l
met dc : de conventionele diameter in mm
M : de massa van de wapening in kg (gewo-
gen tot op de gram nauwkeurig)
l : lengte van de wapening in m (gemeten tot
op de mm nauwkeurig).
In dichte wapeningsconstructies komt het soms voor
dat staven in bundels worden geplaatst, d.w.z. vlak
tegen elkaar. Alle staven van een bundel moeten
dezelfde diameter φ en dezelfde kenmerken (staal-
soort, staalkwaliteit) hebben. Voor het bepalen van
de betondekking (§ 8.2, p. 54) en voor het toepas-
sen van de regels voor de verankering (§ 8.5, p. 60)
en de overlapping (§ 8.6, p. 65) neemt men de equi-
valente nominale diameter φ n = φ. n b , waarbij nb
het aantal staven in de bundel is, beperkt tot 3 in
milieuklasse 1 en tot 2 in alle andere milieuklassen.
Tabel 5 geeft de totale nominale wapeningsdoorsnede
bij gebruik van meerdere staven van een bepaalde
diameter.
2) Nominale doorsnede A
De nominale doorsnede is de theoretische dwars-
doorsnede die overeenstemt met de nominale dia-
meter.
3) Hoogte van de ribben
De ribben verbeteren de aanhechting van het staal
met het beton. De hoogte van de rib is de afstand
tussen het hoogste punt van de rib en het oppervlak
van de kern. Men onderscheidt dwarsribben en
langsribben.
Dwarsribben (1 in afbeelding 5) hebben een veran-
derlijke hoogte (sikkelvormig) en staan schuin op
de langsas van de staaf of de draad.
Als langsribben (constante hoogte) voorkomen, zijn
ze evenwijdig met de as van de staaf of de draad
(2 in afbeelding 5), behalve bij koudgetordeerd
staal, dat echter in België niet meer gebruikt wordt.
1 2 Afb. 5 Dwars- en
langsribben.
1 : Dwarsrib
2 : Langsrib
TV 217 – september 2000
Tabel 5 Nominale wapeningsdoorsnede voor meerdere staven van een gegeven diameter.

DIAMETER MASSA TOTALE NOMINALE OPPERVLAKTE BIJ GEBRUIK VAN X IDENTIEKE STAVEN (mm2)
(mm) (kg/m)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6 0,22 28 57 85 113 141 170 198 226 254 283

8 0,39 50 101 151 201 251 302 352 402 452 503

10 0,62 79 157 236 314 393 471 550 628 707 785

12 0,89 113 226 339 452 565 679 792 905 1018 1131

14 (*) 1,21 154 308 462 616 770 924 1078 1232 1385 1539

16 1,58 201 402 603 804 1005 1206 1407 1608 1810 2011

18 (*) 2,00 254 509 763 1018 1272 1527 1781 2036 2290 2545

20 2,47 314 628 942 1257 1571 1885 2199 2513 2827 3142

25 3,85 491 982 1473 1963 2454 2945 3436 3927 4418 4909

32 6,31 804 1608 2413 3217 4021 4825 5630 6434 7238 8042

40 9,86 1257 2513 3770 5027 6283 7540 8796 10053 11310 12566

(*) De diameters 14 mm en 18 mm behoren niet tot de reeks voorkeursdiameters (§ 10.2) en worden beter niet
gebruikt.

4) Afstand tussen de dwarsribben – k : het aantal reeksen dwarsribben over de om-

trek (dit is gelijk aan het aantal zijvlakken of
De afstand tussen de ribben is de afstand tussen velden, gescheiden door langsribben)
twee opeenvolgende dwarsribben, gemeten in de – m : het aantal verschillende hellingen van de
lengterichting van de wapening. dwarsribben per zijvlak (bv. 2 voor één van de
zijvlakken van staal BE 500 S, zie afb. 4, p. 19)
5) Profielfactor fR – d : de nominale diameter van de wapening
– c(n) : de afstand tussen de dwarsribben van het
In de norm NBN ENV 10080 en in de PTV’s wordt nde zijvlak (afbeelding 6 en 7)
de profielfactor als bijkomend criterium gebruikt – (n) en (n,l) : indices.
voor de beoordeling van de aanhechting van ge-
ribd staal met het beton. De berekening van de De eisen uit de PTV en de Europese norm met
profielfactor is gebaseerd op het bepalen van de betrekking tot de minimale profielfactor zijn sa-
verhouding van de som van de (in de dwars- mengevat in tabel 7 (p. 24).
richting) geprojecteerde oppervlakte van de dwars-
ribben ten opzichte van de omtrek van de staven. De voorschriften voor de algemene geometrische
Hiervoor gebruikt men de volgende formule : kenmerken volgens NBN A 24-302 t/m NBN
m
A 24-304 [2,3,4], aangevuld met deze van de PTV
1
1 k ∑F R ( n ,l )
.sin β ( n , l ) 302 t/m 304 [13,14,15], zijn samengevat in tabel 6.
De vakjes met een donkergroene achtergrond wor-
∑
m l =1
fR =
π .d c( n ) den aanbevolen voor gebruik van betonstaal in
n =1
wapeningscentrales en op de bouwplaats. De ver-
waarbij : gelijking met de voorschriften uit de norm NBN
– fR (n,l) : de oppervlakte van de ontwikkelde langs- ENV 10080 [12] is in de opmerkingen onderaan
doorsnede van een dwarsrib (zie afbeelding 6 tabel 7 aangebracht. Zoals eerder aangehaald, wor-
en 7, p. 24) den draden geproduceerd met kleinere en grotere φ
– β(n,l) : de hoek die de dwarsrib maakt met de dan in tabel 6. Deze zijn echter niet genormeerd en
langsas van de wapening (in graden, zie afbeel- kunnen ook niet BENOR-gecertificeerd worden.
ding 6)

21 TV 217 – september 2000

 Tabel 6 Geometrische kenmerken.

Nominale Nominale Massa per Beschikbare diameters in België overeenkomstig de Belgische normen [1,2,3,4] en Minimale hoogte h van de Maximale afstand Minimale
diameter φ doorsnede lengte M/l de PTV’s [13,14,15] dwarsribben c tussen dwars- waarde van
(mm) A (mm2) (kg/m) ribben (6) de profiel-
factor fR (7)
Staven Rollen Wapeningsnetten

Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE

500 S (4) 500 BS (3) 500 S (4) 500 BS (3) 500 S (4) 500 BS (3) 500 S (5) 500 BS (5)

4,0 12,6 0,099 x (2) x 0,050 φ 1φ 0,039

4,5 15,9 0,125 x (2) x 0,050 φ 1φ 0,039

5,0 (1) 19,6 0,154 x x 0,050 φ 1φ 0,039

5,5 23,8 0,187 x (2) x 0,050 φ 1φ 0,039

6,0 (1) 28,3 0,222 x x x x x x 0,050 φ 0,050 φ 1φ 0,039

6,5 33,2 0,260 x (2) x 0,050 φ 1φ 0,045

22
7,0 38,5 0,302 x (2) x (2) x x 0,050 φ 0,050 φ 1φ 0,045

7,5 44,2 0,347 x (2) x 0,050 φ 1φ 0,045

8,0 (1) 50,3 0,395 x x x x x x 0,050 φ 0,050 φ 1φ 0,045

8,5 56,7 0,445 x (2) x 0,050 φ 0,7 φ 0,045

9,0 63,3 0,499 x (2) x (2) x x 0,050 φ 0,050 φ 0,7 φ 0,052

9,5 70,9 0,556 x (2) x 0,050 φ 0,7 φ 0,052

10,0 (1) 78,5 0,617 x x x x x x 0,050 φ 0,050 φ 0,7 φ 0,052

TV 217 – september 2000

10,5 86,6 0,680 x (2) x 0,050 φ 0,7 φ 0,052

11,0 95,0 0,746 x (2) x (2) x x 0,050 φ 0,050 φ 0,7 φ 0,056

11,5 103 0,815 x (2) x 0,050 φ 0,7 φ 0,056

12,0 (1) 113 0,888 x x x x x x 0,050 φ 0,050 φ 0,7 φ 0,056

14,0 154 1,21 x x x x x x 0,065 φ 0,065 φ 0,7 φ 0,056

(vervolg op blz. 23)

 Tabel 6 Geometrische kenmerken (vervolg).

Nominale Nominale Massa per Beschikbare diameters in België overeenkomstig de Belgische normen [1,2,3,4] en Minimale hoogte h van de Maximale afstand Maximale
diameter φ doorsnede lengte M/l de PTV’s [13,14,15] dwarsribben c tussen dwars- waarde van
(mm) A (mm2) (kg/m) ribben (6) de profiel-
factor fR (7)
Staven Rollen Wapeningsnetten

Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE Staal BE Staal DE

500 S (4) 500 BS (3) 500 S (4) 500 BS (3) 500 S (4) 500 BS (3) 500 S (5) 500 BS (5)

16,0 (1) 201 1,58 x x x x x x 0,065 φ 0,065 φ 0,7 φ 0,056

18,0 254 2,00 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

20,0 (1) 314 2,47 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

22,0 380 2,98 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

23
25,0 (1) 491 3,85 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

28,0 616 4,83 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

32,0 (1) 804 6,31 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

36,0 1018 7,99 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

40,0 (1) 1256 9,86 x 0,065 φ 0,7 φ 0,056

(1) Voorkeursdiameters voor gebruik in wapeningscentrales en op de bouwplaats.

(2) Enkel voor de productie van gelaste wapeningsnetten in wapeningsnettenproducerende fabrieken of voor levering aan prefabricagefabrieken; niet voor levering op de bouwplaats om verwarring tussen verschillende diameters op
de bouwplaats te voorkomen.

TV 217 – september 2000

(3) In de norm NBN ENV 10080 komt deze kolom overeen met de staalsoort B 500 A.
(4) In de norm NBN ENV 10080 komt deze kolom overeen met de staalsoort B 500 B.
(5) In de norm NBN ENV 10080 geldt een minder strenge algemene eis (alle diameters) : 0,05 φ < h < 0,1 φ (voor staalsoort B 500 A en B 500 B).
(6) In de norm NBN ENV 10080 geldt een minder strenge algemene eis (alle diameters) : 0,5 φ < c < 1 φ.
(7) In de norm NBN ENV 10080 gelden dezelfde voorwaarden.
 Afb. 6 A Afb. 7 Langsdoorsnede van een
Geometrische dwarsrib (volgens PTV 302 en PTV 303).
eigenschappen van
snede AB (zie afb. 6)
een dwarsrib
(volgens PTV 302
en PTV 303). d FR

β
c
B

Tabel 7 Minimale waarde van de profielfactor.

NOMINALE DIAMETER (mm) 5,0 tot 6,0 6,5 tot 8,5 9,0 tot 10,5 11,0 tot 40

fR,min 0,039 0,045 0,052 0,056

Tabel 8 Nominale wapeningsdoorsnede per strekkende meter wapeningsnet.

DIAMETER MASSA TOTALE NOMINALE OPPERLAKTE (mm2) PER STREKKENDE METER BIJ GEBRUIK VAN
(mm) (kg/m) h.o.h. AFSTAND VAN x (mm)

50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 400

4 0,10 251 167 125 100 83 71 62 55 50 46 41 31

4,5 0,13 318 212 159 127 106 90 79 70 63 57 53 39

5 0,15 393 262 196 157 131 112 98 87 79 71 65 49

5,5 0,19 475 317 238 190 158 136 119 106 95 86 79 59

6 0,22 565 377 283 226 188 162 141 126 113 103 94 71

6,5 0,26 664 442 332 265 221 190 166 147 133 121 111 83

7 0,30 770 513 385 308 257 220 192 171 154 140 128 96

7,5 0,35 884 589 442 353 295 252 221 196 177 161 147 110

8 0,39 1005 670 503 402 335 287 251 223 201 183 168 126

8,5 0,45 1135 757 567 454 378 324 284 252 227 206 189 142

9 0,50 1272 848 636 509 424 364 318 283 254 231 212 159

9,5 0,56 1418 945 709 567 473 405 354 315 284 258 236 177

10 0,62 1571 1047 785 628 524 449 393 349 314 286 262 196

10,5 0,68 1732 1155 866 693 577 495 433 385 346 315 289 216

11 0,75 1901 1267 950 760 634 543 475 422 380 346 317 238

11,5 0,82 2077 1385 1039 831 692 594 519 462 415 378 346 260

12 0,89 2262 1508 1131 905 754 646 565 503 452 411 377 283

13 1,04 2655 1770 1327 1062 885 758 664 590 531 483 442 332

14 1,21 3079 2053 1539 1232 1026 880 770 684 616 560 513 385

16 1,58 4021 2680 2010 1608 1340 1148 1005 893 804 731 670 502

24 TV 217 – september 2000

4.6.1.2 GELASTE WAPENINGSNETTEN
Voor gelaste wapeningsnetten wordt gebruik ge-
maakt van de diameters 4 mm tot 12 mm in stappen
van 0,5 mm, en van de diameters 13, 14 en 16 mm.
Tabel 8 geeft de totale nominale wapeningsdoor-
snede per strekkende meter bij gebruik van wape-
ningsnetten (in één richting van het wapeningsnet).
Uiteraard gelden de algemene geometrische eisen
voor de samenstellende elementen van gelaste
wapeningsnetten; ze worden aangevuld met enkele
bijkomende geometrische eisen die betrekking heb-
ben op de onderlinge verhoudingen van de nomi-
nale diameters van de gebruikte draden zoals gege-
ven in afbeelding 8 (voor staalkwaliteit 500). Hier-
bij worden volgende symbolen gebruikt :
– dmin : de nominale diameter van de dunste draad
in het wapeningsnet
– dmax : de nominale diameter van de dikste draad
in het wapeningsnet
– dT : nominale diameter van één van de dubbele
draden
– ds : nominale diameter van de enkelvoudige
draad.
Deze voorschriften vindt men terug in PTV 304
alsook in de norm NBN ENV 10080.
4.6.2 MECHANISCHE KENMERKEN
4.6.2.1 ALGEMEEN
Volgens de normen NBN A 24-302 tot en met
A 24-304, aangevuld met de eisen van de PTV 302
tot en met PTV 304, dienen de volgende mechani-
sche kenmerken door de producenten gewaarborgd
te worden :
◆ de karakteristieke waarde van de elasticiteits-
grens fyk (soms ook aangeduid als Re)
Afb. 8 Eisen met betrekking tot de onderlinge verhoudingen in nominale diameter van de gebruikte draden.
WAPENINGSNET MET WAPENINGSNET MET
ENKELVOUDIGE DRADEN DUBBELE DRADEN IN
ÉÉN RICHTING
dmin ≥ 0,6 dmax 0,7 ds ≤ dT ≤ 1,25 ds
25
◆ de karakteristieke waarde van de treksterkte Rm
◆ de verhouding van de tijdens de trekproef waar-
genomen treksterkte R’m tot de waargenomen
elasticiteitsgrens R’e (het accent duidt op proef-
resultaten)
◆ de totale rek bij maximale belasting Agt
◆ de rek A5 of A10 na breuk, dit is de rek gemeten
op een basis van resp. 5 en 10 maal de nominale
diameter
◆ de geschiktheid tot buigen of tot heen- en terug-
buigen; de diameter van de buigdoorn toe te
passen tijdens de proef wordt hiertoe opgege-
ven.
Deze karakteristieken zijn voor de meest gebruikte
staalkwaliteit (500) opgenomen in tabel 9. De op-
gegeven waarden zijn vereiste minimale waarden.
De vergelijking met de voorschriften uit de norm
NBN ENV 10080 is in de opmerkingen onderaan
deze tabel aangebracht.
4.6.2.2 GELASTE WAPENINGSNETTEN
Naast de algemene mechanische eisen voor de sa-
menstellende elementen van gelaste wapenings-
netten wordt ook een eis gesteld aan de afschuif-
sterkte van de las. Bij gestandardiseerde wape-
ningsnetten mag deze sterkte van de las volgens
PTV 304 en NBN ENV 10080 niet minder zijn dan
0,3.fyk.A, waarbij :
– fyk :de gespecificeerde karakteristieke waarde
van de elasticiteitsgrens (minimum 500 N/mm2)
– A : de nominale dwarsdoorsnede (mm2) van :
◆ hetzij de draad met de grootste diameter voor
een wapeningsnet met enkelvoudige draden
◆ hetzij één van de dubbele draden voor een
wapeningsnet met dubbele draden in één
richting
◆ hetzij één van de draden met de grootste
diameter van een wapeningsnet met dubbele
draden in beide richtingen.
WAPENINGSNET MET
DUBBELE DRADEN IN
BEIDE RICHTINGEN
dmin ≥ 0,7 dmax
TV 217 – september 2000
 Tabel 9 Mechanische kenmerken gewaarborgd bij de leveringstoestand.

PRODUCT STAALSOORT ELASTICITEITS- TREKSTERKTE R' m TOTALE REK REK NA BREUK HEEN – EN TERUGBUIGING
GRENS fyk Rm (N/mm2) BIJ MAX. (**) (%)
R' e BELASTING
(N/mm2)
Agt(*) % DIAMETER VAN DE DOORN AFHANKELIJK VAN φ

5≤φ 6≤φ 12 < φ 16 < φ 25 < φ

A5 A10
< 6 mm ≤ 12 mm ≤ 16 mm ≤ 25 mm ≤ 40 mm

Geribde (warm-
BE 500 5 14 10 5φ 6φ
gewalste) staaf 500 550 1,08 – 8φ 10 φ
S (****)
of walsdraad

Geribde
DE 500

26
koudvervormde 500 550 1,03 2,0 – – 5φ – – – –
BS (***)
draad φ < 6 mm

Geribde
DE 500
koudvervormde 500 550 1,05 2,5 – – – 5φ 6φ – –
BS (***)
draad φ ≥ 6 mm

(*) De totale rek bij maximale belasting Agt is de som van de elastische rek en de plastische rek vóór insnoering.
(**) In geval van betwisting moet de rek na breuk bepaald worden op een proefstaaf met een afstand tussen merktekens gelijk aan 5 φ, in het geval van staven en walsdraad.

TV 217 – september 2000

(***) In de norm NBN ENV 10080 komen de waarden uit deze rij overeen met staalsoort B 500 A.
(****) In de norm NBN ENV 10080 komen de waarden uit deze rij overeen met staalsoort B 500 B.
 5 AANDUIDINGEN OP PLAN
5.1 ALGEMEEN De wapeningstekeningen vor-
men het basisinstrument bij de
communicatie tussen de verschillende partijen be-
trokken bij het wapeningsproces. Daarom is het
belangrijk dat er eenduidige afspraken gemaakt
worden omtrent de grafische symbolen voor het
opstellen van de wapeningstekeningen. Zo kan men
verwarring en vergissingen met de daaruit volgende
meerkosten en geschillen vermijden.
In het kader van de algemene harmonisering van de
grafische symbolen in het bouwbedrijf werd een
WTCB-Rapport [31] gepubliceerd dat onder meer
de algemene tekenconventies vastlegt met betrek-
king tot :
◆ de te gebruiken planformaten
◆ de schaal van de tekeningen
◆ de te gebruiken lijndiktes (dun : I, middelmatig : II,
dik : III)
◆ de grafische symbolen en maataanduidingen.
In hetzelfde kader werd ook ruim aandacht besteed
aan het aanduiden van de wapening op de (wape-
nings)tekeningen. In deze Technische Voorlichting
wordt, op basis van het voornoemde Rapport, in
het bijzonder ingegaan op het tekenen van :
◆ wapeningsstaven en gelaste wapeningsnetten
◆ vloerplaten
◆ wanden
◆ balken/kolommen.
De wapeningstekeningen hebben tot doel duidelijk
te maken welke vorm de wapeningsconstructie be-
zit en welke positie ze inneemt t.o.v. de beton-
elementen (de bekisting). Om deze doelstelling zo
eenvoudig mogelijk te maken, worden de wape-
ningstekeningen steeds op schaal getekend. Toch
mag men in geen geval de lengte van wapenings-
staven, de verankerings- of overlappingslengte van
staven, de betondekking enz. afmeten op de
wapeningstekeningen. Al deze waarden dienen ex-
pliciet op het plan te worden vermeld of afgeleid
uit de buigstaat.
De afmetingen van wapeningsstaven worden door-
gaans in mm aangegeven op de tekeningen. Indien
men hiervan afwijkt, moet dit uitdrukkelijk op de
plans vermeld worden, tenzij elke vergissing uitge-
sloten is (bv. voor het vloerpeil).
27
5.2 WAPENINGSSTAVEN EN
GELASTE WAPENINGS-
NETTEN
5.2.1 WAPENINGSSTAVEN
1. Wapeningsstaven tekent men met een enkele
lijn in dikte III.
2. Haken, beugels en ombuigingen van staven, die
uitgevoerd worden met de gebruikelijke buig-
doorns (overeenkomstig tabellen 16 en 17),
kunnen schematisch worden getekend door mid-
del van rechte lijnen, zonder cirkelvormige over-
gangen. Staven met ombuigingen, die uitge-
voerd worden met grotere buigdoorns, moet men
op schaal tekenen. De buigstraal dient boven-
dien duidelijk op het plan te worden aangege-
ven.
3. Staafeinden zonder haken moeten, indien no-
dig, worden aangeduid door het tekenen van een
klein streepje onder 45° (zie ook afbeelding 9).
4. De staven worden op de wapeningstekening
weergegeven zoals aangeduid in tabel 10.
5. Waar dit nodig is voor de duidelijkheid van het
wapeningsplan tekent men naast de betondoor-
snede de wapeningsstaven in de vorm waarin
ze moeten worden gebogen.
6. Het gebruik van verschillende staalkwaliteiten
op eenzelfde wapeningsplan dient te worden
vermeden. Indien dit toch noodzakelijk is, moet
men dit expliciet vermelden in de legende van
het plan.
7. Hulpwapening wordt niet door het studiebureau
getekend. De aannemer kan ze eventueel op de
wapeningstekeningen toevoegen; meestal wordt
ze echter, waar nodig, via een forfaitaire toe-
slag op de totale wapeningshoeveelheid in re-
kening gebracht.
8. Verder bevelen we het gebruik van de volgende
symbolen aan :
◆ voor het aanduiden van een sparing :
◆ voor het aanduiden van een stortnaad :
of
◆ voor het aanduiden van een staaf die op plan
wordt afgebroken maar in werkelijkheid
doorloopt : .
TV 217 – september 2000
Tabel 10 Aanduiding van wapeningsstaven op de wapeningstekening [31].

BENAMING VOORSTELLING
WAPENINGSSTAVEN
Staalkwaliteit Ø BE220 Ø BE500

1. Wapening in
planzicht :
– doorlopende staaf III
– uiteinde van een III
gedeelte van de
wapening
2. Wapening in platen
Varianten :
en wanden :
– in de buitenste III
laag; het drie- Plaat : onderwapening,
1ste laag van onder gezien
hoekje wijst naar Wand : achterwapening, 1ste laag
het inwendige van van de achterkant gezien
de constructie
– in de tweede laag III Plaat : onderwapening,
2de laag van onder gezien
van buitenaf Wand : achterwapening, 2de laag
– in de derde laag III van de achterkant gezien
van buitenaf
Voorbeelden : Plaat : bovenwapening,
1ste laag van boven gezien
Wand : voorwapening, 1ste laag van
de voorkant gezien

Plaat : bovenwapening,
2de laag van boven gezien
bovenwapening onderwapening Wand : voorwapening, 2de laag van
bovenste laag onderste laag de voorkant gezien

– met variabele III VAR

lengte
Wapeningsstrook
strook waarover de
wapening verdeeld is

I
III

Afb. 9 Voorstelling van wapeningsstaven [31].

2 3

1 1

5
2 3
5 4 5 2 3 4
6 4 6 1
6

28 TV 217 – september 2000

Afb. 10 Markering van staven per onderdeel [31].

AAA
B 25 (balknummer) 5000 7000 5000
Lengte 14750 1 4 Ø 25 x 17000

AAA
AAA
300
140

2 2 x 99 bg 590
Ø 8-150 lg 2100

AAA

300
5000 7000 5000

AAA
3 3 Ø 12 x 17000
630

540
4 99 bg 290
490

Ø 8-150 lg 2220

330
5000 7000 5000
5 1 Ø 25 x 17000

5000 7000 5000

6 4 Ø 25 x 17000

500 100

600

9. Per onderdeel (balk, kolom, plaat enz.) worden de lengte, respectievelijk breedte van het net in
de staven gemerkt. Voor elke staaf geeft men die richting (zie afbeeldingen 11 en 12).
achtereenvolgens het staafmerk of staafnummer
(meestal een nummer, maar het kan ook een Afb. 11 Standaardnet.
letter zijn), het aantal, de diameter, de even-
tuele tussenafstand, de afmetingen, de vorm en
de eventuele snijlengte(n) (zie bv. afbeel-
ding 10). De onderstaande symbolen kunnen ter
verduidelijking gebruikt worden : bg voor beu-
gels, sp voor spelden, lg voor de snijlengte.

5.2.2 GELASTE WAPENINGSNETTEN

1. Standaardnetten (gelaste wapeningsnetten die

in een producerende fabriek worden gemaakt
en in beide richtingen stekeinden bezitten, klei-
ner dan of gelijk aan de halve maas) duidt men
op de wapeningstekening met een rechthoek
aan, waarvan de afmetingen overeenkomen met
de buitenafmetingen van het net. Hierin wordt
de diagonaal van links onder naar rechts boven
getrokken. Het nummer van het net plaatst men
in een cirkel in de diagonaal. Vanuit deze cirkel
worden de staven in beide wapeningsrichtingen
met een lijn getekend. Op deze lijn wordt de
diameter aangegeven, gevolgd door een streepje
en de tussenafstand. Onder de lijn vermeldt men
2. Maatnetten (zie afbeelding 13) zijn gelaste
wapeningsnetten die geen standaardnetten zijn,
bijvoorbeeld :
– netten waarbij de staven in een bepaalde rich-
ting niet allemaal even lang zijn
– netten waarbij de staafsoort verschilt in beide
richtingen
– netten waarbij de staven op verschillende
tussenafstanden liggen
– netten waarbij de stekeinden groter zijn dan
een halve maaswijdte (zogenaamde overlap-
netten).

29 TV 217 – september 2000

Afb. 12 Aanduiding van gelaste wapeningsnetten [31].
Bij wijze van voorbeeld worden hiernaast de voorstellingen
van onderstaand wapeningsnet op de wapeningstekeningen Gebruikt als onderwapening :
getoond.

ø 5- 250

1350
In een legende ergens op de wapeningstekening wordt de
ø 7- 150
conventionele aanduiding van het net nr.5 vermeld : gelast 5
3250
wapeningsnet DE 500 BS volgens NBN A 24-304 :
/150 x 250/ 7 x 5/3250 x 1550.
3250
125 12x250 = 3000 125
Gebruikt als bovenwapening :
75
8x150 = 1200
1350

ø 7- 150
5
3250

ø 5- 250

1350
75

Ze moeten minstens één maal per verschillend
net volledig worden uitgetekend op een duide-
lijke tekening. Op het wapeningsplan duidt men
ze aan door na de tussenafstand de referentie
van deze tekening aan te geven. De referentie
wordt tussen ronde haakjes geschreven om elke
verwarring met standaardnetten te vermijden.
Afb. 13
Maatnet.
bv. de plaats waar drie of vier netten met elkaar
in contact komen.
4. Ingeval het een wapeningsplan betreft van
funderingsplaten waarop ook funderingszolen
of -balken worden aangeduid (zie afbeel-
ding 15), wordt de wapening van de funderings-
zolen op een afzonderlijk plan getekend.
5.3 VLOER- 1. Men stelt de wape-
PLATEN ning van vloerplaten
in planzicht voor,
eventueel met bijhorende dwarsdoorsnede(n).
De vloer- en balkondersteuningen moeten wor-
den aangegeven.

2. Het vloermerk (nummer of letter) wordt duide-

3. Bij de aanduiding van opeenvolgende gelaste
wapeningsnetten zal men minstens één maal de
Afb. 14 Aanduiding van vloermerk en vloerpeil [31].
overlappingslengte aangeven. Voor een vlotte
uitvoering verdient het aanbeveling de plaat-
singsrichting (plaatsingsvolgorde) van de wape-
ningsnetten aan te duiden.
De plaatsingsvolgorde bepaalt immers de posi-
tie van de wapeningslaag. Hierbij dient aandacht
besteed te worden aan moeilijke zones zoals
lijk aangegeven en de vloerdikte en het vloer-
peil worden omcirkeld, zoals aangeduid in af-
beelding 14. Bij een aantal naast elkaar gelegen
vloervelden met gelijke dikte en gelijk peil vol-
staat het aangeven van de dikte en het peil van
één veld. Het ruwbouwpeil wordt gedefinieerd
als de bovenzijde van de betonvloer, d.w.z. zon-
der dekvloer of enige afwerking (maar wel in-
clusief een eventuele druklaag op geprefa-
briceerde vloerelementen).
vloermerk vloerdikte
15
5
+2700
ruwbouwpeil

30 TV 217 – september 2000

 Afb. 15 Onderwapening (met gelaste wapeningsnetten) van een funderingsplaat (*) [31].

Ø 10-100
K1 K2

2800
Ø 12-100
Z1 Z2

1600
1

300
5400
A A

900
B B

500

6000=2800+4200-2x500
Ø 10-100
4200
Ø 12-100
5400

4400

4200
5400
Ø10-100 Ø 10-100
2 3 3 2
2500 2500

450 500 500 500 500

500

K3 K4

900
300
600
Z3 Z4

1600
1

600

ONDERWAPENING
6000=2500+2500+2500-3x500

1600 4400 1600

300 5400 300

750 4500 750

+200
300 300

400

DOORSNEDE A-A
(*) In deze wapeningstekening wordt gebruik gemaakt van zogenaamde “overlapnetten”. Aangezien dit geen
standaardnetten zijn, moet elk verschillend net minstens één maal in detail getekend worden op het plan (zie
afbeeldingen 16A, 16B en 16C, p. 32). De nummers van de netten geven tevens de plaatsingsvolgorde aan.

3. In de doorsneden van de vloerplaat moet men 4. In te storten wachtstaven voor de verankering

de wapening in de balken niet aanduiden; deze van bovenliggende constructies moeten in een
wordt getekend op een afzonderlijk plan (vol- doorsnede van de vloer worden getekend.
gens de voorschriften van § 5.5, p. 33).

31 TV 217 – september 2000

Afb. 16 Detail van de overlappingszones in de onderwapening (doorsnede B-B op afb. 15).

K1

1250
500
500
2500
2500
Net nr. 3 Net nr. 3
Net nr. 3
Net nr. 2 2500

5400 300 5400

Net nr. 1 Z1 Net nr. 1

DOORSNEDE B-B

A. DETAIL NET 1 (STANDAARDNET)

50
27 x 100
2800
50

50 53 x 100 50
5400

B. DETAIL NET 2 (MAATNET)

50

C. DETAIL NET 3 (MAATNET)

50
53 x 100
5400

41 x 100
4200
50

50

550 19 x 100 50 550 19 x 100 50

2500 2500

32 TV 217 – september 2000

5. Het verdient aanbeveling gelaste wapenings-
netten te gebruiken voor het wapenen van vloe-
ren. Liefst maakt men daarbij gebruik van
overlapnetten (zie afbeelding 15). Het is dan
belangrijk dat de ontwerper aanduidt op welke
plaats het eerste net gelegd wordt en in welke
volgorde de volgende netten op elkaar gelegd
worden. De plaatsingsvolgorde bepaalt immers
volledig op welke verticale positie de verschil-
lende wapeningslagen zullen terechtkomen. In-
dien standaardnetten worden gebruikt, moet men
beide wapeningslagen op elkaar leggen over de
ganse overlappingslengte en is het totaal aantal
wapeningslagen, zeker op plaatsen waar drie
netten of vier netten met elkaar in contact ko-
men, veel groter. Zeker bij dunne elementen
zoals vloerplaten is het van zeer groot belang
dat de staven zich in de juiste wapeningslaag
bevinden en dat het aantal lagen beperkt blijft.
6. Bij wapeningen met afzonderlijke staven (i.p.v.
gelaste wapeningsnetten) moet men de staven
neerslaan zoals aangeduid op het plan van af-
beelding 17. De tekening wordt van boven naar
beneden gelezen, waarbij eerst de rechte staven
van de bovenwapening aan bod komen, ver-
volgens de eventuele gebogen staven van de
boven- en onderwapening en tenslotte de rechte
staven van de onderwapening. De wapening
loodrecht hierop wordt gelezen van links naar
rechts, waarbij dezelfde regels van toepassing
zijn.
7. Van een aantal gelijke staven met dezelfde
h.o.h.-afstand in een wapeningsstrook (gebied
waarover de wapening wordt verdeeld) hoeft
slechts één staaf te worden getekend met de
vermelding van het aantal staven, de h.o.h.-af-
stand en de afmetingen van de zone waarover
men deze staven moet verdelen.
8. Komen in een vloer wapeningsstroken voor
waarvan de strookbreedten gelijk zijn en waar-
van de wapening dezelfde staafvorm, diameter
en h.o.h.-afstand heeft, dan is het voldoende
één strook van de wapening uit te tekenen. De
overige stroken worden met dezelfde aandui-
ding (cijfer of letter) gemerkt.
9. Wanneer in een plaat gelaste wapeningsnetten
worden toegepast, tekent men een afzonderlijk
plan voor de onder- en de bovenwapening. Op
elk plan duidt men aan om welke wapening het
gaat (onder- of bovenwapening).
33
5.4 WANDEN Het aanzicht van de
wanden wordt eendui-
dig getekend op de wapeningsplans. Men mag dit
aanzicht eventueel beperken tot een horizontale
doorsnede en een opstand. Men zal ernaar streven
het zichtvlak zo te kiezen, dat het overeenkomt met
de laatste aan te brengen bekistingswand.
Wanneer men de wand wapent met (afzonderlijke)
staven, dienen de richtlijnen voor vloerplaten te
worden gevolgd (zie § 5.3, p. 30).
Wanneer de wanden worden gewapend met gelaste
wapeningsnetten, tekent men de wapeningen langs
de achter- en de voorzijde van de wand elk op een
afzonderlijk plan, gezien vanuit dezelfde richting.
De netten worden getekend zoals bij vloerplaten
(zie § 5.3, p. 30).
5.5 BALKEN/ Van een balk of ko-
KOLOMMEN lom tekent men min-
stens de dwarsdoor-
snede. Men duidt de breedte en de hoogte aan in
mm. Indien de balk deel uitmaakt van de vloer, is
de vloerdikte begrepen in de balkhoogte.
Bij een balk of kolom waarvan de doorsnede niet
over de gehele lengte gelijk is (wijziging van de
afmetingen of van de wapening, niet-uniforme
beugelafstand, …), tekent men het aanzicht en ver-
schillende dwarsdoorsneden. Deze doorsneden
worden getekend op elke plaats waar dit nodig is
voor de duidelijkheid van het plan.
Zowel in het aanzicht als in de doorsneden worden
alle wapeningsstaven gemerkt met het staafnummer
(nummer of letter).
Staafeinden zonder haken moeten, indien nodig,
door het tekenen van een klein streepje onder 45°
worden aangeduid (zie § 5.2.1, p. 27).
Voor elke wapeningsstaaf geeft men het staaf-
nummer, het aantal staven, de diameter, de afme-
tingen, de vorm en eventueel de tussenafstand en
de snijlengte aan. Beugels moeten alleen in de door-
sneden worden getekend. Indien dit bijdraagt tot de
duidelijkheid van de plans, mogen ze ook in de
aanzichten getekend worden. In de doorsnede mag
men beugels vereenvoudigen tot rechthoeken.
TV 217 – september 2000
 1 2 3 4
150 3600 3600 3600

300 3300 300 3300 300 3300 300

150
300
300

300
300 x 350 B1
D

K1 K2 f) 8 Ø 8-250
K3 K4
2400

175
f

f
f

130
a b b b
+3170
e

e
e

d
e
lg 2300
h h h h

h) 14 Ø 8-250

3300
d) 35 Ø 10-200 e) 35 Ø 10-200
lg 1250 b) 10 Ø 8-400 1950
2500

a) 10 Ø 8-400
3600

300
b
b
b

34
a

a
a
K5

4400
a

6850
6850

7200
g) 4 Ø 8-250
80 80

7200

B2
B3
B4
B5

c) 14 Ø 8-250
g g g g g g g

c c c c

f
f
f

3600
f

300 x 550

175
300 x 550
300 x 550
18300

400

i) 14 Ø 8-250
i i i i

TV 217 – september 2000

K6 K7 K8 K9
C

400
400

400 x 700
B6

Afb. 17 Wapening van vloerplaten met afzonderlijke staven [31].

 Afb. 18 Wapeningstekening van balken of kolommen [31].

K11 A K12
300 4600 300

B03

200
200

B03 300 a 3 Ø 16 4600

300 4600
b 2 Ø 12
b
b b c 29 bg Ø8 450
lg 1300
d d
e 150

500
e e 950
c d 4 Ø 12
d d 450
a lg 1950
a a 550
c 7 bg Ø 8-100 c 4 bg Ø 8-200 c 4 bg Ø 8-300 c 5 bg Ø 8-200 c 9 bg Ø 8-100
200 4600
e 2 Ø 10
50 700 800 1200 1000 900 50
DOORSNEDE A-A'

K01 A' K02

a a
b b
3550 a 4
3550
Ø 16
200

a 4 Ø 16

200
a a
150 b bg Ø 8-100 150
300
b bg Ø 8-100 300
250 lg = 900 250 lg = 900

Afb. 19 Wapeningstekening van balken of kolommen (met tekening van beugels) [31].

K11 A K12
300 4600 300

B03
200
200

B03 300 a 3 Ø 16 4600

300 4600
b 2 Ø 12
b
b c 29 bg Ø8
b 450
lg 1300
d d 150
e
500

e e 950
c c c c d 4 Ø 12
d d 450
a lg 1950
a a
550
c 7 bg Ø 8-100 c 4 bg Ø 8-200 c 4 bg Ø 8-300 c 5 bg Ø 8-200 c 9 bg Ø 8-100
200 4600
e 2 Ø 10
50 700 800 1200 1000 900 50
DOORSNEDE A-A'

K01 A' K02

a a
b b
3550 3550
a 4 Ø 16
200

a a 4 Ø 16
200

a
150 b bg Ø 8-100 150
300
b bg Ø 8-100 300
250 lg = 900 250 lg = 900

35 TV 217 – september 2000

 Bij de aanduiding van de beugels in het aanzicht
wordt steeds de eerste beugel getekend, gevolgd
door het eerste veld met gelijke beugels op gelijke
afstanden. Hierbij geeft men het staafnummer (num-
mer of letter), het aantal, de diameter en de onder-
linge afstand van de beugels op. Vervolgens wordt
voor elk volgend veld met gelijke beugels en ge-
lijke onderlinge afstanden eerst de afstand tot het
vorige veld gegeven, gevolgd door de aanduiding
van dit veld zelf (zie afbeelding 18 en afbeel-
ding 19), of omgekeerd voor het volgende veld.
Van alle staven wordt de vorm minstens één keer
aangeduid op de tekeningen.
voor de productie en bovendien staan niet alle voor
de productie vereiste maten (zoals deelmaten en
hulpmaten) van de wapeningselementen op de te-
kening. Daarom maakt men per wapeningstekening
een buigstaat op, die alle gegevens bevat die nodig
zijn voor het produceren van de wapening.
De buigstaat wordt onderverdeeld in drie gedeel-
ten :
◆ deel 1 bevat de gegevens voor het knippen van
de wapening
◆ deel 2 bevat de gegevens voor het buigen van
de wapening
◆ deel 3 bevat de totale lengte in m per diameter
en per staafnummer.

5.6 BUIGSTAAT De wapeningstekening dient
hoofdzakelijk als aanduiding
van de positie en de vorm van de wapening in de
constructie. Om de wapening te produceren, moe-
ten verscheidene planzichten, aanzichten en door-
sneden gecombineerd worden. Dit is niet praktisch
Afhankelijk van de situatie kan men bepaalde tabel-
kolommen weglaten of toevoegen. De volgorde van
de kolommen dient echter steeds gerespecteerd te
worden. Tabel 12 bevat een type buigstaat die ge-
baseerd is op internationale afspraken en waarvan
het gebruik tot meer rationalisatie van het wape-
ningsproces kan leiden.

Tabel 11 Betekenis van de eerste twee cijfers van de wapeningscode.

EERSTE CIJFER = HOOFDGROEP TWEEDE CIJFER (*)

0 Rechte staaf 0 Geen buigbehandeling tussen de uiteinden

1 Staaf met 1 ombuiging 1 Ombuiging(en) van 90° met normale buigdoorn;

alle ombuigingen in dezelfde richting

2 Staaf met 2 ombuigingen 2 Ombuiging(en) van 90° met speciale buigdoorn;

alle ombuigingen in dezelfde richting

3 Staaf met 3 ombuigingen 3 Ombuiging(en) van 180° met speciale buigdoorn;

alle ombuigingen in dezelfde richting

4 Staaf met 4 ombuigingen 4 Ombuiging(en) van 90° met normale buigdoorn;

niet alle ombuigingen in dezelfde richting

5 Staaf met 5 ombuigingen 5 Ombuiging(en) kleiner dan 90° met normale buigdoorn;
alle ombuigingen in dezelfde richting

6 Bogen en cirkels 6 Ombuiging(en) kleiner dan 90° met normale buigdoorn;

niet alle ombuigingen in dezelfde richting

7 Spiralen 7 Bogen, cirkels en spiralen

9 Speciale staafvorm 9 Speciale staafvorm

(*) Onder “ombuigingen met normale buigdoorn” worden die ombuigingen begrepen die uitgevoerd worden met de gebruikelijke
buigdoorns (tabellen 16 en 17, p. 47).
Onder “ombuigingen met speciale buigdoorn” worden die ombuigingen begrepen die uitgevoerd worden met uitzonderlijk grote
buigdoorns. In dit geval moet de ombuiging op schaal worden getekend.
Onder “ombuigingen in dezelfde richting” wordt verstaan dat de ombuigingen bij het doorlopen van de staaf van het ene uiteinde
naar het andere steeds in dezelfde richting gebeuren.

36 TV 217 – september 2000

 Tabel 12 Type buigstaat.

Deel 1 : knippen Deel 2 : buigen Deel 3 : globale informatie

STAAFVORM Totale lengte in m per

diameter en per staafnummer
DEELMATEN HULPMATEN

Wape- Buitenwerkse Vorm /

Spiraal
nings- maten (mm) Opmer-
R
code A B C D E F (mm) kingen φ φ φ φ φ φ
Aant. Spoed
U H1 H2

Constructiedeel
Staafnummer (letter of
cijfer)
Diameter (mm)
Lengte per staaf (mm)
Aantal constructiedelen
Aantal staven per
constructiedeel
Totaal aantal staven
wind. (mm)

37
TV 217 – september 2000
Opdrachtgever Verantwoordelijke Staalkwaliteit Totale lengte
in m
Aannemer Datum Referentienr. tekening
Totale massa
Studiebureau Identificatienummer Blz. ….. van …… in kg

Bouwplaats Totale massa buigstaat

5.6.1 WAPENINGSCODES
De wapeningscode in de buigstaat geeft de vorm
van de wapening aan. Hij bestaat uit 2 delen van
elk 2 cijfers (in totaal 4 cijfers). Tussen het 1e en 2e
deel wordt een punt geplaatst. Het gebruik van de
wapeningscode zorgt ervoor dat de vorm van de
wapening niet meer expliciet op de wapenings-
tekeningen en in de buigstaten moet hernomen
worden (tenzij voor zeer specifieke vormen).
ning aangeven (zodat die niet expliciet hoeft gete-
kend te worden) :
◆ 0 = rechte verankering
◆ 1 = rechte haak van 90°, α = 90° (wordt in NBN
B 15-002 ook bocht genoemd)
◆ 2 = haak van 180° (α = 180°) (wordt in NBN
B 15-002 ook haak genoemd)
◆ 3 = schuine haak (tussen 90° en 180°); kan vol-
gens NBN B 15-002 zowel een bocht (90° ≤ α
< 150°) als een haak (150° ≤ α < 180°) zijn.

Het eerste deel bestaat uit 2 cijfers (zie ook ta-
bel 11, p. 36) :
◆ het eerste cijfer geeft de hoofdgroep. Deze be-
paalt het aantal ombuigingen tussen de uitein-
den (zonder de verankering aan de uiteinden
mee te rekenen)
◆ het tweede cijfer geeft de aard van de ombui-
gingen tussen de uiteinden (zonder de veran-
kering aan de uiteinden mee te rekenen).
Men gebruikt het cijfer 99 voor speciale staaf-
vormen die niet door de gebruikelijke staafcodes
kunnen worden beschreven. Indien een dergelijke
staaf gebruikt wordt, moet ze op de wapenings-
tekening en in de kolom “Vorm/Opmerkingen” van
de buigstaat worden getekend.
Het tweede deel bestaat uit twee cijfers, die de vorm
van de verankering aan elk uiteinde van de wape-
De voorwaarden waaraan de verankeringswijzen
moeten voldoen, worden in § 8.5.2 (p. 61) verder
besproken. De meest voorkomende combinaties
voor de staafeinden in de praktijk zijn :
◆ 00 : rechte verankering aan beide uiteinden
◆ 11 : bocht van 90° aan beide uiteinden
◆ 22 : haak van 180° aan beide uiteinden
◆ 33 : schuine haak aan beide uiteinden
◆ 10 of 01 : rechte verankering aan één uiteinde,
rechte haak of bocht van 90° aan het
andere uiteinde
◆ 20 of 02 : rechte verankering aan één uiteinde,
haak van 180° aan het andere uiteinde
◆ 30 of 03 : rechte verankering aan één uiteinde,
schuine haak aan het andere uiteinde.
Enkele voorbeelden kunnen een en ander verduide-
lijken.

Voorbeeld 1 Rechte staaf met aan beide uiteinden een schuine haak van 150°. Wapeningscode : 00.33.

zie detail A zie detail A

Verklaring :
– 0 : rechte staaf tussen de uiteinden (zonder de verankeringen)
– 0 : geen buigbehandeling tussen de uiteinden (zonder de verankeringen)
– 33 : bocht of schuine haak aan beide uiteinden
– A : lengte van de staaf die moet worden vermeld in de buigstaat (de lengte van de verankeringen wordt niet
expliciet vermeld in de buigstaat; uiteraard moet deze lengte voldoen aan de voorschriften van § 8.5.2
(p. 61) waarbij het rechte deel na de bocht minstens gelijk moet zijn aan 5 φ; dit wordt door de
wapeningscentrales gegarandeerd).

Voorbeeld 2 U-vormige staaf met aan beide uiteinden rechte verankeringen. Wapeningscode : 21.00.

zie detail zie detail

A C A,C

B
Verklaring :
– 2 : staaf met 2 ombuigingen tussen de uiteinden
– 1 : alle ombuigingen zijn 90° en in dezelfde richting, ze hebben een normale buigdoorn (daarom moet de
buigstraal niet expliciet getekend worden)
–- 00 : rechte verankering aan beide uiteinden (geen haak of bocht, …)
–- A, B, C : lengtes van de deelmaten van de staaf die moeten worden vermeld in de buigstaat.

38 TV 217 – september 2000

Voorbeeld 3 Gesloten beugel met aan beide uiteinden een bocht van 90°. Wapeningscode : 31.11.

zie detail A
A

B D D
5

Verklaring :
– 3 : staaf met 3 ombuigingen
– 1 : alle ombuigingen zijn 90° en in dezelfde richting, ze hebben een normale buigdoorn (daarom moet de
buigstraal niet expliciet getekend worden)
– 11 : rechte haak of bocht van 90° aan beide uiteinden
– A, B, C, D : lengtes van de deelmaten die men moet vermelden in de buigstaat (de lengtes van de bochten
aan de uiteinden moeten voldoen aan de voorschriften van § 8.5.2, p. 61)

5.6.2 AANDUIDING VAN DEELMATEN
EN HULPMATEN — BEPALING
VAN DE LENGTE VAN DE
STAAFDELEN
De deelmaten van een staaf zijn de lengtematen
van de staafdelen begrensd door een ombuiging,
een haak of een staafeinde. Deelmaten worden
steeds als theoretische buitenafmetingen aangege-
ven (bv. deelmaten A, B en C in afbeeldingen 20
en 21).
De hulpmaten van een staaf zijn lengtematen die
enkel nodig zijn voor de bewerking van de staaf.
Ze zijn slechts belangrijk in geval van opgesloten
wapeningsstaven; dit zijn staven die de volledige
‘buitenwerkse’ afmeting van het element, minus de
betondekking langs beide zijden, hebben. In alle
andere gevallen vallen ze samen met de deelmaten.
Ook hulpmaten worden steeds als theoretische
buitenafmetingen aangegeven (bv. hulpmaten U en
H in afbeelding 21).
De theoretische lengte van de staaf wordt bepaald
als de som van de relevante deelmaten (afbeeldin-
gen 20 en afbeelding 21).
Zoals reeds vermeld mogen noch de deelmaten noch
de hulpmaten van staven en beugels worden afge-
meten op de wapeningsplans. Zoals aangegeven in
afbeelding 22A is het quasi onmogelijk het uiteinde
van een betonelement precies op schaal te tekenen.
Een betondekking (c) van 35 mm op schaal 1/50
bedraagt amper 0,7 mm. In de praktijk wordt de
detaillering van de wapening aan het balkuiteinde
steeds min of meer onafhankelijk van de schaal van
de tekening aangegeven. Van de tekening opmeten
is dan ook niet juist. Bij het opmaken van de buig-
staat moet men de deelmaat l uit afbeelding 22A
berekenen uit :
l = L – 2c – 2 hrsp
of in het geval van afbeelding 22B :
l = L – 2c – 2 hrsp,1 – 2 hrsp,2
Om de buigoperaties van plooibanken en beugel-
automaten (§ 6.4, p. 45) praktisch te kunnen reali-
seren, dienen stukken wapening tussen twee om-
buigingen of aan het uiteinde van een ombuiging te
voldoen aan bepaalde minimumafmetingen. Afbeel-
ding 23 toont enkele voorbeelden. Aangezien deze
minimumafmetingen kunnen verschillen van wape-
ningscentrale tot wapeningscentrale, is het raad-
zaam contact op te nemen met de centrale vooral-
eer de buigstaat op te maken.

Afb. 20 Deelmaten A en B voor een staaf met code Afb. 21 Deelmaten A, B en C en hulpmaten U en H voor een staaf
11.00; theoretische staaflengte = A+B. met code 26.00; theoretische staaflengte = A+B+C.
C

Randen van het betonelement

H B
B

A
U
A

39 TV 217 – september 2000

 Afb. 22 A B
Detail van de
wapenings-
tekening.

c l c l
L L
φhrsp φhrsp,1 φhrsp,2

5.6.3 AANDUIDINGEN IN HET

TITELBLOK VAN DE BUIGSTAAT
Afb. 23 Voorbeelden van minimum deelmaten
afhankelijk van de diameter van de staaf
In het titelblok van de buigstaat komen de volgende ( ) en de buigdoorn (M) (voor één
vermeldingen voor : specifieke wapeningscentrale).
◆ de opdrachtgever
◆ de aannemer φ 60 mm

min. 90 mm
◆ het studiebureau
◆ de bouwplaats
◆ de (verschillende) verantwoordelijke(n) voor het 10
opstellen van de buigstaat 12
◆ de datum
◆ het identificatienummer, dat het mogelijk
min. 90 mm
maakt :
– verschillende buigstaten van elkaar te on-
min. 120 mm

derscheiden
– een nieuwe versie van dezelfde buigstaat te φ 60 mm
onderscheiden van een oudere versie
◆ de staalsoort en de staalkwaliteit 10
◆ het referentienummer van de tekening 12
◆ de vermelding van het nummer van de blad-
zijde.

5.7VOORKEUR- Met het oog op de rationalisa-

STAAFVORMEN tie van de wapening (zie ook
hoofdstuk 10) wordt het aantal
te gebruiken staafvormen beperkt om de pro-
ductietijd te verkorten (minder omstellingen) en om mm
min. 250 mm

0
het computergestuurd verwerken van de gegevens
φ 20
toe te laten.

In de praktijk kan dit door enkel de staafvormen

van tabel 13 (p. 41) en tabel 14 (p. 42) te gebrui-
ken. De wapeningscodes, de deelmaten en de hulp-
maten, die voor deze zogenaamde voorkeurstaaf- 20
vormen moeten worden aangegeven in de buigstaat,
zijn eveneens opgenomen in deze tabellen.

40 TV 217 – september 2000

 Tabel 13 Voorkeurstaafvormen en hun deelmaten [31].

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A
0
R C
B A
1 B B
A A A B
C
A A C B
A C
2 B C
B B A
C
A
3 B D B
C A

A A E
E A
E
B B

41
D D B
4 D
C C C

A E
5 D B F
C

6
R
A

TV 217 – september 2000

7 B

C = aantal

9
 Tabel 14 Voorkeurstaafvormen en hun hulpmaten [31].

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

U
0

H H H H
1 U U U U

H1 H2
H H H
2 U U U
U

H1 H2
H
3 U
U

H1 H2 H1 H2
H

42
4 U U U

H1
H2
5 U

6 R

spoed

TV 217 – september 2000

7

9
 6 BEWERKING VAN
BETONSTAAL
6.1 ALGEMEEN De productie van staal begint
bij het ontginnen van ijzererts.
In hoogovens wordt het ijzererts gereduceerd tot
ruwijzer (koolstofgehalte ≥ 1,9 %). Uit het ruw-
ijzer vervaardigt men vervolgens staal door reduc-
tie van het koolstofgehalte tot een waarde kleiner
dan 1,9 %, zodat het mogelijk wordt het staal te
walsen. Men giet het staal in grote blokken, die
daarna gewalst worden tot vierkante knuppels met
een doorsnede van 80 x 80 mm2 tot 130 x 130 mm2
en met een lengte van 12 m. Een andere mogelijk-
heid bestaat erin het vloeibare staal rechtstreeks in
knuppels te gieten (zgn. continu-gieten).
Deze knuppels worden daarna gewalst tot staven
(φ 8 - 40 mm) of draden (φ 8 - 16 mm) die warm
worden opgerold en vervolgens eventueel koud-
getrokken (φ 5 - 16 mm). Men produceert de staven
in handelslengten van 12 of 14 m. De draden wor-
den op een haspel opgerold met een grote lengte
(zie afbeelding 24). De staalproducent levert de
draden of staven aan de staalverdeler die het staal
doorverkoopt voor de verdere bewerking tot wa-
peningselementen voor betonconstructies. Onder
het bewerken van het betonstaal verstaan we hier :
◆ het rechten en knippen van draden
◆ het op maat knippen van staven
◆ het buigen van draden en staven
◆ het vlechten van wapeningselementen (wa-
peningsnetten en wapeningskorven).
Vroeger gebeurde het knippen en buigen van de
handelslengten meestal op de bouwplaats. Tegen-
woordig gebeurt het voorbereiden van het wape-
GEWOON OPGEROLD
Afb. 24
Haspels.
43
ningsstaal zoveel mogelijk in de knip- en buig-
centrales. Meestal wordt het geknipte en gebogen
staal vanuit de knip- en buigcentrales naar de bouw-
plaats getransporteerd om het ter plaatse te vlech-
ten. Indien mogelijk wordt een gedeelte van het
vlechtwerk in de vlechtcentrale geprefabriceerd en
van daaruit naar de bouwplaats gebracht.
6.2 RECHTEN Het betonstaal dat op
rollen geleverd wordt,
is niet onmiddellijk geschikt voor verdere verwer-
king als wapening in betonconstructies. Het moet
eerst worden gerecht. Hiertoe gebruikt men recht-
machines. In deze machines worden de draden door
twee onderling loodrechte systemen van rollen ge-
duwd (zie afbeelding 25). Bij een ander type recht-
machines worden de draden door ronddraaiende
rotoren (richtvleugels) gerecht.
Om het gerechte staal te knippen, kan de recht-
machine gekoppeld zijn aan een knipbewerking.
Men stuurt het staal hierbij voorbij een knipmes.
De lengte van de draad wordt correct afgesteld door
het staal tegen een aanslag te laten komen, die op
de juiste kniplengte ingesteld is, of door de lengte
rechtstreeks te meten met behulp van het aantal
omwentelingen op één van de toevoerrollen. Na
het knippen wordt het staal afgeworpen in een
opvangbak, waarna men het verder kan verwerken.
MOOI OPGEROLD
TV 217 – september 2000
 Afb. 25
Rechtmachine.
Tegenwoordig bestaat er een grote verscheidenheid
aan computergestuurde machines die één of meer-
dere bewerkingen (rechten, knippen en buigen) sa-
men kunnen uitvoeren.
6.3 KNIPPEN
6.3.1 KNIPMACHINES EN
KNIPTOESTELLEN
Het op de juiste lengte knippen van betonstaal ge-
beurt, voor kleine diameters die op rollen geleverd
worden, in de wapeningscentrale door middel van
de rechtmachines die ook een knipbewerking kun-
nen uitvoeren.
Voor staven gebruikt men een knipstraat. Er wordt
een onderscheid gemaakt tussen :
◆ machines met een vast opgesteld knipmes (sta-
tionair systeem)
◆ machines met een beweegbaar opgesteld knip-
mes (niet-stationair systeem).
In het stationaire systeem worden de staven door
middel van transportbanden naar de knipmachine
gebracht. Dit systeem wordt het meest toegepast
voor grote series met dezelfde diameter. In het
tweede geval is de knipmachine op rails opgesteld
die het mogelijk maken de machine te verplaatsen
langsheen de voorraad staven tot bij de voorraad
met de gewenste diameter. Dit systeem is het best
geschikt voor het knippen van kleine series met
verschillende diameters. Na het knippen worden de
staven afgeworpen in de opvangbak, waarna men
ze verder kan verwerken.
44
RECHTKOPPEN IN ÉÉN RICHTING
RECHTKOPPEN IN DE LOODRECHTE RICHTING
Het knippen (en ook het buigen) bij het plaatsen
van de wapening op de bouwplaats wordt zoveel
mogelijk vermeden en beperkt zich daarom meestal
tot :
◆ kleine bouwplaatsen
◆ het op maat knippen van bijkomende wapening
◆ het inkorten van overlengtes
◆ het aanpassen van foutief uitgevoerde of (laat-
tijdig) gewijzigde wapeningen
◆ het knippen van sparingen in netten.
Voor het knippen op de bouwplaats zijn verschei-
dene toestellen beschikbaar :
◆ handscharen (afbeelding 26) : voor kleine dia-
meters
◆ elektrisch aangedreven handknipmachines
◆ mobiele elektrische knipmachines (op wielen).
Voor het knippen van wapeningsnetten gebruikt
men handscharen met omgebogen kop (afbeel-
ding 27).
Afb. 26 Handschaar.
TV 217 – september 2000
 Afb. 27 Handschaar met omgebogen kop. 6.4 BUIGEN
6.4.1 BUIGMACHINES

In de wapeningscentrale buigt men staven en dra-

den door middel van automatische buigmachines.

Wapeningsstaven (φ 8 - φ 40) worden geplooid op

6.3.2 KNIPVERLIES
Het knipverlies is het gedeelte van de staaf dat na
het knippen niet meer kan gebruikt worden voor
het maken van nieuwe wapeningselementen.
Het knipverlies wordt in de knipcentrale gemid-
deld begroot op 1,5 tot 2 %. Om hiermee rekening
te houden, verhoogt men de prijs van de levering
met een overeenkomstig bedrag.
Met het oog op het reduceren van de kosten is het
daarom belangrijk het knipverlies zoveel mogelijk
te beperken. Mogelijkheden hiertoe zijn :
◆ gebruik maken van handelslengten of deelmaten
van handelslengten bij het ontwerpen van een
constructie. Daarom wordt aangeraden de
voorkeurstaaflengtes uit tabel 15 bij het ont-
werp aan te houden
◆ moeilijke vormen zoals beugels vervaardigen
uit draden op rollen die door een beugelautomaat
(zie § 6.4.1) gebogen worden vooraleer te wor-
den geknipt
◆ gebruik maken van voorkeurdiameters (zie
§ 10.2, p. 87). Hierdoor vermindert het aantal
gebruikte staafdiameters zodat meer knipover-
schotten opnieuw gebruikt kunnen worden.
een plooibank (zie afbeeldingen 29 en 30). In de
plooibank wordt het staal via vergrendelingsrollen
naar de buigdoorn geleid. De buigdoorn is opge-
steld op een draaibare buigplaat. Een tegendoorn,
die eveneens bevestigd is op de buigplaat, buigt de
staaf rond de buigdoorn tot de gewenste buighoek
bereikt is. De buigdoorn en de vergrendelingsrollen
zijn voldoende hoog, zodat men meerdere staven
tegelijk kan buigen. Afslagpennen zorgen ervoor
dat de buiging in een bepaalde richting wordt ver-
hinderd. Verder gebruikt men bij het buigen hulp-
stukken voor het buigen van speciale vormen zoals
bijvoorbeeld bogen en spiralen.
Voor het buigen van draden tot beugels, spelden en
andere moeilijke vormen (φ < 16 mm) gebruikt
men beugelautomaten (afbeelding 31). De draden
worden rechtstreeks van de rol in de beugelautomaat
gebracht en daarin gerecht, volledig in de juiste
vorm gebogen en pas in laatste instantie geknipt,
waardoor er geen knipverlies is.
De meeste moderne buigmachines zijn computer-
gestuurd. De op lengte geknipte staven of draden
worden in de machine binnengeleid en met de in-
gestelde buigdoorn en buighoek door de machine
gebogen.

Voor het buigen van wapeningsnetten zijn speciale

buigmachines beschikbaar. De buigdoorn kan aan-
Tabel 15 grijpen op de langsstaven of op de dwarsstaven.
AANTAL DELEN HANDELSLENGTE
Voorkeur- Het buigen van wapeningsnetten wordt echter min-
staaflengtes. 12 m 14 m der frequent toegepast.

1 12,00 14,00 Betonstaal kan ook op de bouwplaats worden ge-

bogen, mits de geschikte apparatuur aanwezig is.
2 6,00 7,00 Meestal gebruikt men hiervoor kleine mechanische
3 4,00 4,67
plooibanken.

4 3,00 3,50
Afb. 28
2,40 Algemeen zicht
5 2,80
op een wape-
6 2,00 2,33 ningscentrale.

7 1,71 2,00

8 1,50 1,75

9 1,33 1,55

10 1,20 1,40

45 TV 217 – september 2000

 Afb. 29 Afb. 30
Buigen op Buigen op
een plooi- een plooi-
bank. bank (detail).

Afb. 31 Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen ge-

Beugel- kromde staven enerzijds, waarvoor de waarden
automaat. betrekking hebben op de ombuigingen tussen de
uiteinden (§ 5.6.1), en haken, bochten en lussen
anderzijds (die gebruikt worden voor de verankering
aan de uiteinden van de staaf). Voor beugels en
spelden gelden dezelfde minimale buigdoorns als
voor de haken, bochten en lussen.

In de bestekken wordt voor de toe te passen buig-

doorns verwezen naar de norm (d.i. tabel 16). Als
de buigdoorns afwijken van de waarden uit tabel 16,
moet men dit op het plan vermelden.

6.4.2 TOELAATBARE KROMMINGEN Voor wapeningsnetten en meer algemeen voor alle

BIJ HET BUIGEN VAN
BETONSTAAL
In tabel 5.1 van de norm NBN B 15-002 worden
minimale diameters voor de buigdoorns opgelegd
om buigingsscheuren in het staal, alsook elke splij-
ting of verbrijzeling van het beton door de span-
ningsconcentraties ter plaatse van de buiging te
voorkomen (tabel 16).
gelaste en daarna gekromde wapeningen schrijft de
norm NBN B 15-002 een minimale buigdoorn-
diameter van 20 φ voor (deze grote buigdoorn-
diameter is nodig om de lassen niet te zwaar te
belasten), tenzij het centrum van de eerste dwars-
staaf zich op een afstand “d” groter dan 4 φ van de
krommingszone (gedefinieerd vanuit het krom-
mingsmiddelpunt) bevindt (afbeelding 32). In dat
geval volstaan de minimale waarden die geldig zijn
voor afzonderlijke staven en draden uit tabel 16.

In de praktijk werkt men in de buigcentrale met vaste buigdoorns die afhankelijk zijn
van het type buigmachine (plooibank of beugelautomaat). Uit een enquête bij de
wapeningscentrales werden de meest gebruikelijke combinaties ‘diameter van de
buigdoorn – diameter van de wapening’ afgeleid en weergegeven in tabel 17. Uit deze
tabel kunnen de volgende conclusies worden getrokken :
◆ bij beugelautomaten voldoen de gebruikte buigdoorns aan de voorschriften uit de
norm voor haken, bochten en lussen, behalve dan voor de kleine diameters φ 6 en
φ8
◆ bij plooibanken kunnen de in de praktijk gebruikte buigdoorns voor staven en
draden soms aan de kleine kant zijn in vergelijking met de voorschriften uit de
norm.

Voor zover bekend, levert het gebruik van de opgegeven buigdoorns echter geen
noemenswaardige problemen op in de praktijk.

46 TV 217 – september 2000

 Tabel 16 Minimale afmetingen van de buigdoorndiameter in mm.

Opgebogen staven of andere gekromde staven

Haken,
bochten, Waarden van de minimale betondekking, lood-
lussen, recht op het krommingsvlak
beugels,
spelden > 100 mm en > 50 mm en ≤ 50 mm en/
>7φ >3φ of ≤ 3 φ

4 φ als φ < 20 mm
10 φ 15 φ 20 φ (*)
7 φ als φ ≥ 20 mm

(*) Te respecteren indien geen andere aanduiding op plan (PTV 306 [17]).

Tabel 17 Meest gebruikelijke combinaties van buigdoorn- en wapeningsdiameters.

DIAMETER VAN DIAMETER VAN DE BUIGDOORN (mm)

DE WAPENING
(mm)
12 20 30 32 40 50 60 80 97 100 120 150 160 180 200 240 280 390 450 490 600

6 X X

8 X X X Y Y

10 X Y Y

12 X X Y Y

14 (geen voorkeur- X X Y Y
diameter)

16 Y Y Y

20 Y Y

25 Y Y

28 (geen voorkeur- Y
diameter)

32 Y Y

40 Y Y

X : gebruikelijke combinatie ‘diameter van de buigdoorn – diameter van de wapening’ bij beugelautomaten.
Y : gebruikelijke combinatie ‘diameter van de buigdoorn – diameter van de wapening’ bij plooibanken.
Grijs getint gebied : combinaties overeenkomstig de norm voor haken, bochten en lussen.
Donkergroen getint gebied : combinaties waarvoor geldt : diameter buigdoorn ≥ 10 φ (d.w.z. overeenkomstig de norm bij ruime betondekking loodrecht op het
krommingsvlak; er wordt klaarblijkelijk geen rekening gehouden met mogelijk kleinere betondekking ⊥ op het krommingsvlak).

Afb. 32 Diameter
van de buigdoorn
bij geplooide
wapeningsnetten.
krommings-
D D middelpunt D D

d d
De eerste dwarsstaaf bevindt zich binnen de De eerste dwarsstaaf bevindt zich buiten de invloedszone
invloedszone van de buiging : D ≥ 20 φ. van de buiging (d ≥ 4 φ) : D volgens rechterhelft tabel 16.

47 TV 217 – september 2000

6.4.3 INVLOED VAN HET BUIGEN OP
DE STAAFLENGTE
Door het buigen van de staven is de werkelijke
staaflengte kleiner dan de theoretische staaflengte
die vermeld wordt in de buigstaat : men spreekt
van bochtverkorting. De theoretische staaflengte
wordt immers bepaald als de som van de relevante
deelmaten; deze worden bepaald als buitenmaten
(zie § 5.6.2, p. 39). In de buigstaat houdt men bij de
bepaling van de staaflengte dus geen rekening met
de bochtverkorting.
De bepaling van de kostprijs van de wapening ge-
beurt op basis van de theoretische staaflengtes uit
de buigstaat, d.w.z. zonder rekening te houden met
de bochtverkorting. Indien de bochtverkorting in
uitzonderlijke gevallen wel in rekening gebracht
wordt, moet men dit vermelden in de contractuele
documenten.
6.4.4 INVLOED VAN DE BOCHTVER-
KORTING OP DE PLAATSING VAN
DE WAPENING
Vanuit het oogpunt van de plaatsing van de
wapening is de bochtverkorting belangrijk omdat
de bocht ruimteverlies veroorzaakt. De invloed van
de bochtverkorting laat zich voornamelijk merken
als de minimale afstand tussen de wapeningen maar
nét gerespecteerd is. In een dergelijk geval is het
bij het opstellen van de wapeningstekening abso-
luut nodig rekening te houden met de afmetingen
van de werkelijke buigdoorns.
Indien in de wapeningstekening geen rekening werd
gehouden met de bochtverkorting, zullen proble-
men ontstaan bij de uitvoering en de plaatsing van
de wapening.
Om het belang van de bochtverkorting te illustre-
ren, is een concreet voorbeeld uitgewerkt voor een
balk met een breedte van 250 mm, een betondekking
van 25 mm en beugels met φ 12 (gebruikelijke
buigdoorndiameter = 60 mm) met vier hoofdwa-
peningsstaven met φ 25. Volgens de norm (zie § 8.1,
p. 54) is tussen de wapeningsstaven een minimale
afstand van 25 mm vereist.
Indien bij het ontwerp geen rekening gehouden
wordt met de bochtverkorting, kan dit leiden tot de
wapeningstekening van afbeelding 33. Bij de uit-
(*) Bovendien moet men er rekening mee houden dat de diameters die op de wapeningstekening worden aangeduid nominale
diameters zijn. Door de aanwezigheid van de ribben is de effectieve diameter groter dan de nominale diameter, zodat de effectieve
afstand tussen de wapeningsstaven (op zijn minst ter plaatse van de ribben) kleiner is dan de afstand die uit de wapeningstekening
kan worden afgeleid.
48
voering van de wapening treedt dan een probleem
op. Vaak opteert men vervolgens voor de werke-
lijke detaillering zoals in afbeelding 34A waarbij
de bochtverkorting wel degelijk aanwezig is. De
hefboomarm van de buitenste wapeningen is dan
een stuk kleiner dan aangenomen in de berekening.
Erger is het wanneer de hoofdwapening toch zo
laag mogelijk wordt geplaatst, waardoor de mini-
male afstand tussen de wapeningsstaven niet meer
kan gerespecteerd worden (*). Wanneer het vlecht-
werk op de bouwplaats gebeurt, zou men kunnen
opteren om de beugels breder te maken, wat uit het
oogpunt van de duurzaamheid echter volledig af te
keuren valt.
Afb. 33 Ontwerp zonder rekening te houden met
bochtverkorting.
25 12 12 25
25 25 25 26 25 25 25
12
25
250
6.5 VLECHTEN
6.5.1 VLECHTEN IN DE VLECHT-
CENTRALE
In bepaalde gevallen wordt het vlechtwerk volledig
of gedeeltelijk in de vlechtcentrale geprefabriceerd.
Dit is bijvoorbeeld het geval voor wapeningskorven
(3-dimensionaal) voor balken, kolommen, diep-
wanden, funderingszolen, … Het is belangrijk dat
de geprefabriceerde wapeningskorven voldoende
stijfheid bezitten, zodat ze hun vorm behouden tij-
dens het transport naar de bouwplaats alsook tij-
dens het monteren en betonneren op de bouwplaats.
Eventueel moet extra wapening (hulpwapening)
worden toegevoegd om voldoende stijfheid te be-
komen. Een ander voorbeeld van prefabricatie van
TV 217 – september 2000
Afb. 34 Werkelijke uitvoering van de wapening.
A. MET KLEINERE HEFBOOMARM VOOR DE B. MET TE KLEINE TUSSENAFSTAND
BUITENSTE STAVEN

25 12 12 25 25 12 12 25
25 25 25 26 25 25 25
< 25 < 25 < 25
25 25 25 25
12
25

250 250

C. MET TE KLEINE BETONDEKKING ningsnetten afkomstig van de fabriek voor de

productie van wapeningsnetten worden de verbin-
dingen gerealiseerd door constructieve lassen
(d.m.v. elektrisch weerstandspuntlassen) die een
grotere afschuifsterkte hebben (zie § 6.5.3).

De prefabricage van wapeningselementen (in

< 25 12 12 < 25
wapeningscentrales) biedt de volgende voordelen :
◆ de uitvoering gebeurt onafhankelijk van de
25 25 25 25 25 25 25
weersinvloeden
◆ het personeel kan beter worden benut
◆ knip- en buigfaciliteiten zijn onmiddellijk voor-
handen.

Daartegenover staat dat de gevlochten wapening

250
wapeningselementen in de vlechtcentrale is het
maken van wapeningsnetten (2-dimensionaal).
Meestal worden de wapeningsnetten en -korven in
de vlechtcentrale op de kruisingen gelast door mid-
del van een las die de belastingen tijdens het trans-
port, het monteren en betonneren kan weerstaan
zonder vervorming van het wapeningselement.
Wapeningsnetten die geprefabriceerd worden in de
vlechtcentrale onderscheiden zich van gestandaar-
diseerde wapeningsnetten (al dan niet met BENOR-
merk), afkomstig van de fabriek voor de productie
van wapeningsnetten, doordat hun lassen niet vol-
doen aan de voorwaarden voor de afschuifsterkte
zoals deze in de norm NBN A 24-304 en in PTV 304
worden beschreven.
De lassen bij wapeningsnetten en wapeningskorven
uit de vlechtcentrale dienen dus enkel ter vervan-
ging van binddraad : het zijn niet-constructieve las-
sen (zie § 6.5.3). Bij gestandaardiseerde wape-
veel lege ruimte (lucht) omvat, zodat men de capa-
citeit van de transportmiddelen niet optimaal kan
benutten. Bovendien vergt de prefabricage een
nauwkeurige voorbereiding om de stevigheid tij-
dens het transport te verzekeren en om plaatsings-
problemen op de bouwplaats te voorkomen.
6.5.2 VLECHTEN OP DE BOUWPLAATS
Het vlechten op de bouwplaats kan gebeuren bui-
ten de bekisting of in de bekisting.
Het vlechten buiten de bekisting op de bouwplaats
is in principe een (veel voorkomende) vorm van
prefabricatie van de wapening. Het vlechten kan
naast of boven de bekisting gebeuren. Het voordeel
van deze methode ten opzichte van het vlechten in
de bekisting is de betere toegang tot de wapening
voor de vlechters. Bij het vlechten buiten de
bekisting kan bovendien een aanzienlijke tijdwinst
bekomen worden omdat het produceren van de
wapening reeds tijdens (of zelfs vóór) de construc-
tie van de bekisting kan beginnen.

49 TV 217 – september 2000

 In tegenstelling tot het vlechten in de vlechtcentrale,
waar men de verbindingen doorgaans door lassen
verwezenlijkt (zie § 6.5.3), worden de verbindin-
gen op de bouwplaats meestal door binddraad ge-
vormd (zie § 6.5.4). Het aanbrengen van lassen op
de bouwplaats is minder betrouwbaar en wordt
daarom slechts zelden toegepast.
6.5.3 LASSEN
Lasverbindingen kan men naargelang van de sterkte
onderverdelen in twee categorieën :
1) constructieve lassen : verzekeren een bepaalde
krachtoverbrenging in de las. De krachtover-
brenging kan in bepaalde gevallen 100 % be-
dragen
2) niet-constructieve lassen (of hechtlassen) : las-
sen ter vervanging van binddraad, bv. voor het
ter plaatse houden van de wapening tijdens het
transport en voor het verzekeren van de verbin-
ding vóór het storten van het beton.
Voor wapeningsnetten met BENOR-merk worden
controles uitgevoerd op de kwaliteit van de kruis-
lassen. Bij de afschuifproef (afbeelding 35) voor
constructieve kruislassen wordt de wapening met
de kleinste diameter vastgeklemd, terwijl op de an-
dere wapening een trekkracht wordt uitgeoefend.
De vereiste afschuifsterkte F van kruislassen bij
wapeningsnetten legt men als volgt vast :
F ≥ 0,3 fyk.As
waarbij :
– fyk : de karakteristieke sterkte van het staal
– As : de nominale doorsnede van de te veranke-
ren wapening.
Afb. 35
Principeschets van
de afschuifproef.
d1 ≤ d2
d1
d2
Afb. 36
Kruislas.
(*) De normen NBN A 24-302 en A 24-303 voorzien ook nog de toepassing van stomplassen (lassen van staven in elkaars
verlengde) voor wapeningsstaven vanaf 18 mm. Het verbinden van dergelijke zware staven gebeurt echter beter door middel
van mechanische hulpmiddelen (zie § 8.6.2, p. 71).
50
Verder worden er twee types lasverbindingen (*)
onderscheiden, die men zowel voor constructieve
als niet-constructieve lassen kan gebruiken :
1) kruislas : voor het verbinden van kruisende sta-
ven of draden (afbeelding 36).
In wapeningsnetten-producerende fabrieken
worden wapeningsnetten (al dan niet met
BENOR-merk) met constructieve kruislassen
door middel van elektrisch weerstandspunt-
lassen geproduceerd. Wapeningselementen die
in de vlechtcentrale geassembleerd worden en
waarbij niet-constructieve kruislassen gebruikt
worden, kunnen, overeenkomstig PTV 306 [17],
het BENOR-merk krijgen
2) overlaplas : voor het verbinden van overlap-
pende staven of draden. Overlaplassen moeten
zo symmetrisch mogelijk aangebracht worden
om het kromtrekken tijdens het lassen te voor-
komen (afbeelding 37).
De minimale eisen voor de lengte van construc-
tieve overlaplassen worden eveneens in afbeel-
ding 37 vermeld.
Wapeningselementen met een niet-constructieve
overlaplas kunnen overeenkomstig PTV 306 het
BENOR-merk krijgen. Voor koudvervormde dra-
den (DE 500 BS) mag de overlaplas dan enkel aan
de uiteinden van de staven optreden. Koudver-
vormde staalsoorten zijn immers gevoeliger voor
de warmte-inbreng tijdens het lassen, waardoor de
mechanische karakteristieken zouden kunnen wij-
zigen (fyk < 500 N/mm2).
A. ENKELVOUDIG Afb. 37
Overlaplas.
5φκ 5φκ 5φκ
2 x 5φκ
B. DUBBEL
5φk 5φk eenzijdige
lasverbinding
2,5φk 2,5φk
tweezijdige
lasverbinding
TV 217 – september 2000
6.5.3.1 LASBAARHEID
Om de lasbaarheid van het staal te garanderen, moet
de chemische samenstelling van het staal (o.a. het
equivalente koolstofgehalte Ceq) voldoen aan de
maximum toegelaten waarden uit tabel 18. Staal
met een BENOR-certificaat is altijd lasbaar. In alle
andere gevallen moet worden aangetoond dat de
lasbaarheid voldoende is, hetzij door scheikundige
ontleding (en de waarden uit tabel 18), hetzij door
proeven.
De geschiktheid tot lassen is volgens NBN A 24-
302 t/m 304 gewaarborgd voor de verbindingstypes
en lasmethoden uit tabel 19, die verder toegelicht
worden in § 6.5.3.2, p. 51. Deze lasmethoden moet
men echter met de geschikte lasparameters uitvoe-
ren, zodat de sterkte- en taaiheidseigenschappen
van het staal ook in de lasverbindingen behouden
blijven. De verschillende parameters die de eigen-
schappen van het staal tijdens het lassen kunnen
beïnvloeden, zijn immers talrijk : de gebruikte las-
methode, de staalsoort (warmgewalst, koudver-
vormd), de diameter van de wapening, …
De lasparameters moeten door de staalproducenten
worden beschreven.
6.5.3.2 LASMETHODEN
Elektrisch weerstandslassen
De te verbinden wapeningen worden op de plaats
van de knoop samengehouden en door een elektri-
sche stroom plaatselijk tot smelten gebracht. Deze
lasmethode mag men enkel in de fabriek toepassen.
Een veelgebruikte toepassing van dit lasprocédé is
het weerstandspuntlassen van gestandaardiseerde
wapeningsnetten in wapeningsnetten-producerende
fabrieken.
Halfautomatisch lassen onder gas
Bij de halfautomatische werkwijze beweegt men
de lasboog voort terwijl de draad automatisch wordt
afgewikkeld. De lasboog wordt tegen de omgevende
lucht beschermd door een gasstroom van kool-
stofdioxide (MAG-lassen) of een mengsel van
koolstofdioxide en argon (MIG-lassen).

Tabel 18 Maximum toegelaten percentage voor de lasbaarheid.

MAX. TOEGELATEN GEHALTE (in %)

ANALYSE
C (koolstof) P (fosfor) S (zwavel) N2 (stikstof) (*) Ceq (**) (***)

OP GIETLADING 0,22 0,050 0,050 0,012 0,50

OP HET PRODUCT 0,24 0,055 0,055 0,013 0,52

(*) Een hoger gehalte aan stikstof is toegelaten als de hoeveelheid elementen die de stikstof binden, voldoende is.
(**) De gehalten aan Mn (mangaan), Cu (koper), Ni (nikkel), Cr (chroom), Mo (molybdeen) en V (vanadium) mogen die
van de analyse op gietlading zijn.
(***) Het equivalente koolstofgehalte Ceq wordt als volgt bepaald :

Mn Cu + Ni Cr + Mo + V
C eq = C + + + .
6 15 5

Tabel 19 Mogelijke combinaties van lasmethoden en verbindingstypes.

LASMETHODE
(**) Elektrisch
weerstandspuntlassen Halfautomatisch lassen Manueel vlamboog-
TYPE LAS- (*) onder gas lassen
VERBINDING

Kruislas X X X

Overlaplas — X X

(*) Elektrisch weerstandspuntlassen is enkel toegelaten in prefabricagefabrieken van betonelementen of wapeningskorven en

in wapeningsnetten-producerende fabrieken.
(**) Alle lasmethoden zijn geschikt voor de realisatie van constructieve en niet-constructieve lassen.

51 TV 217 – september 2000

 Afb. 38 A. KRUISBINDING B. BROEKBINDING
Bindingen.
Manueel vlambooglassen
De elektroden die men gebruikt bij het vlamboog-
lassen kunnen van het basische of van het rutiele
type zijn. Basische elektroden hebben het voordeel
een mechanisch sterkere las te verwezenlijken die
minder kans op koudscheuren vertoont. Het nadeel
van de basische elektroden is dat ze in volkomen
droge toestand moeten worden aangewend.
6.5.4 BINDEN
De wapening kan op de bouwplaats ter plaatse van
kruisingen en overlappingen worden verbonden
door middel van binddraad om de wapening op zijn
plaats te houden tijdens het betonneren. Er worden
drie soorten bindingen gebruikt :
◆ de kruisbinding (afbeelding 38A)
◆ de broekbinding (afbeelding 38B)
◆ de dubbele binding (afbeelding 38C).
Voor het binden van overlappingen wordt meestal
de kruisbinding gebruikt. Bij zware staven kan men
ook een rondslag als binding gebruiken (afbeel-
ding 39).
Het binden gebeurt in de praktijk nog grotendeels
met behulp van een tang en binddraad. Vooral voor
het binden van de wapening in vloerplaten gebruikt
men in toenemende mate een semi-automatische
reuzennietmachine (afbeelding 40). Deze machine
wordt over de kruising geplaatst en omlaag gedrukt.
Bij het terug optillen van het toestel wordt de bin-
ding gerealiseerd.
Afb. 39
Zware staven
met rondslag.
52
C. DUBBELE BINDING
In de praktijk kunnen de volgende richtlijnen aan-
gehouden worden voor de bepaling van het aantal
te realiseren bindingen :
◆ wapeningsnetten : ten minste één op drie krui-
singen
◆ langs de randen van een wapeningsnet : alle
kruisingen
◆ in een bovennet : alle kruisingen
◆ bij gebruik van tralieliggers als wapenings-
afstandhouders (zie § 8.3.1, p. 57) waarbij de
bovenstaaf loodrecht staat op de onderstaven
van het bovennet : ten minste één op twee krui-
singen
◆ balken en kolommen : hoekstaven verbinden
met beugels door een broekbinding; andere krui-
singen met een kruisbinding
◆ ronde kolommen : langsstaven op alle kruisin-
gen met beugels verbinden met een broek-
binding of rondslag.
Deze regels zijn enkel richtlijnen. In de praktijk
hangt het aantal bindingen af van verscheidene fac-
toren zoals de belasting van de wapening tijdens de
constructie, de diameter van de gebruikte wape-
ningselementen, … In de realiteit is de vlechter,
vanuit zijn ervaring, goed geplaatst om te bepalen
hoeveel bindingen noodzakelijk zijn.
Afb. 40
Nietmachine.
TV 217 – september 2000
 7 OPSLAG EN TRANSPORT

7.1 ALGEMEEN Vooraleer het betonstaal als 7.3 TRANS- Het geknipte, gebogen
wapening in het beton terecht PORT NAAR en eventueel gevlochten
komt, kan het verscheidene malen van opslagplaats DE BOUW- staal wordt meestal over
veranderen en gedurende een lange periode in een PLAATS de weg naar de bouw-
opslagruimte of zelfs op de bouwplaats worden plaats getransporteerd.
opgeslagen. Het is daarom belangrijk schade aan Het laden van de vrachtwagens gebeurt afhankelijk
het betonstaal te voorkomen tijdens het bewerken van het bekomen van een zo groot mogelijke
van het betonstaal, alsook tijdens het opslaan en beladingsgraad. Men probeert bij het laden van de
het verhandelen. In het bijzonder moeten volgende vrachtwagens rekening te houden met de op de
beschadigingen vermeden worden : bouwplaats gewenste bereikbaarheid na het lossen
◆ mechanische beschadiging (deuken, inkepingen, (zie afbeelding 41).
vervormingen)
◆ afzetting van stoffen die de hechtingseigen-
schappen verminderen : bv. zand, olie, … Afb. 41 Transport naar de bouwplaats.
◆ beschadiging van de herkenningstekens
◆ vermindering van de doorsnede door roest-
vorming, waarbij bepaalde toelaatbare grens-
waarden onderschreden worden (zie hoofd-
stuk 11 ‘Toleranties’). Het roestige aspect van
het staaloppervlak vormt in normale omstan-
digheden geen probleem en dient dan ook niet
verwijderd te worden
◆ breuk van lassen of verbindingen in gepre-
fabriceerde wapeningskorven en (gestandaardi-
seerde) wapeningsnetten.

7.2 OPSLAG IN In de knip- en buigcentrale

DE WAPENINGS- wordt het betonstaal opgesla- 7.4 OPSLAG Op de bouwplaats moet
CENTRALE gen per diameter, staalsoort, EN TRANS- voldoende vrije ruimte
staalkwaliteit en handelslengte. PORT OP DE voorzien zijn voor de
De opslag van de handelslengtes gebeurt bij voor- BOUWPLAATS aanvoer en de manipu-
keur in het verlengde van of parallel met de knip- latie van geknipt, gebo-
en buigmachines om buiging van lange stukken te gen en gevlochten betonstaal.
vermijden. Na het knippen en buigen wordt het
betonstaal gebundeld en voorzien van een etiket, Het transport van het betonstaal voor het plaatsen
waarna men het verder kan verplaatsen (bv. door van zware wapeningselementen op de bouwplaats
middel van een portaalkraan). kan gebeuren met behulp van een torenkraan of
andere mechanische hulpmiddelen (hydraulische
arm). Hierbij dient men gebruik te maken van een
hijsboom (“evenaar”).

53 TV 217 – september 2000

 8 PLAATSEN VAN
DE WAPENING
8.1 MINIMALE Evenwijdige wapeningsstaven
AFSTAND TUSSEN moeten voldoende ver van el-
DE WAPENINGS- kaar verwijderd zijn, opdat ze
STAVEN tijdens het storten volledig met
beton omhuld kunnen worden
en de aanhechting tussen het staal en het beton
verzekerd zou zijn. Evenwijdige staven die elkaar
overlappen, mogen echter over de overlappings-
lengte met elkaar in contact zijn. Ook staven die tot
dezelfde staafbundel behoren, mogen met elkaar in
contact zijn.
Volgens § 5.2.1.1 van de norm NBN B 15-002
moet de (horizontale en verticale) afstand tussen
geïsoleerde evenwijdige staven groter zijn dan of
gelijk zijn aan :
◆ de grootste staafdiameter φ
◆ 20 mm
◆ dg + 5 mm, waarbij dg de grootste korreldiameter
van de granulaten is. Volgens de norm hoeft dit
enkel indien dg groter is dan 32 mm, doch het
verdient aanbeveling deze minimale tussen-
afstand eveneens toe te passen voor kleinere
waarden van dg.
Voor het bepalen van de minimale afstand tussen
geïsoleerde staafbundels mag men φ vervangen door
de equivalente diameter φn (zie § 5.2.7 van NBN B
15-002). De tussenafstand moet echter worden be-
schouwd als de vrije afstand vanaf de werkelijke
buitenomtrek van de bundel van staven.
Met het oog op het gebruik van trilnaalden kunnen
bijkomende eisen worden gesteld aan de tussen-
afstand van de wapeningsstaven, opdat de ruimte
tussen de staven voldoende groot zou zijn om de
trilnaald in te brengen.
8.2 BETON- De betondekking is de afstand
DEKKING tussen het buitenste vlak van de
wapening (met inbegrip van de
beugels) en het dichtstbijzijnde betonoppervlak. Er
moet een minimale betondekking aanwezig zijn met
het oog op :
◆ het overbrengen van de hechtingskrachten
◆ het voorkomen van afschilfering of barsten van
het beton
◆ het beschermen van de wapening bij brand
54
◆ het beschermen van de wapening tegen roest-
vorming.
In § 4.1.3.3 van de norm NBN B 15-002 worden
minimumwaarden voor de betondekking gegeven voor
gewapend beton, afhankelijk van de blootstellings-
klasse (soms wordt ook de term “milieuklasse” ge-
bruikt), de diameter van de wapening, de korrel-
afmeting van het grootste granulaat en de aard van het
constructie-element. De voorschriften uit de norm zijn
samengevat in tabel 20. Om voldoende bescherming
tegen corrosie van de wapening te kunnen bieden,
moet de betonkwaliteit bovendien, afhankelijk van de
blootstellingsklasse, voldoen aan bepaalde eisen. Hier-
voor verwijzen we naar de norm NBN B 15-001 [9].
De omschrijving van de diverse blootstellingsklassen
is gegeven in tabel 21.
De bepaling van de betondekking gebeurt als volgt :
◆ de minimale betondekking cmin van de wapening
(ook voor beugels) wordt bepaald met behulp
van tabel 20. Een vermindering van 5 mm ten
opzichte van de tabel is toegestaan in de klas-
sen 2a t/m 5b, indien beton van sterkteklasse
C40/50 of hoger wordt toegepast. De minimale
dekking mag echter nooit kleiner zijn dan die
voor klasse 1 uit tabel 20
◆ bij de minimale betondekking van tabel 20 wordt
een tolerantietoeslag ∆h opgeteld om de nomi-
nale betondekking cnom te bepalen. De nominale
betondekking cnom wordt dus gedefinieerd als :
cnom = cmin + ∆h.
De tolerantietoeslag ∆h bedraagt :
– voor geprefabriceerde elementen 0 ≤ ∆h ≤
5 mm
– voor ter plaatse gestort beton 5 ≤ ∆h ≤
10 mm.
De exacte keuze van de tolerantietoeslag ∆h is
afhankelijk van het type en de afmetingen van
het dragende element, de bouwwijze, het ni-
veau van vakmanschap, de afwerking, de kwa-
liteitscontrole alsmede van de detailleringswijze.
Uitzonderingen op deze algemene regel zijn :
◆ beton dat direct op de aarde wordt gestort
(grond, al dan niet gecompacteerd zand, even-
tueel met PE-folie) moet ten minste een dek-
king cnom op de wapening van 75 mm vertonen.
Beton dat op een voorbewerkt grondoppervlak
TV 217 – september 2000
Tabel 20 Minimale betondekking cmin van de wapening bij gewapend beton [27]).

2a
BLOOTSTELLINGSKLASSE

OVERIGE
ELEMENTEN
2b of 5a
OVERIGE
PLATEN ELEMENTEN

5b
PLATEN
3, 3S, 4a en 4b, 5c
OVERIGE
PLATEN
ELEMENTEN OVERIGE
PLATEN
ELEMENTEN

dg
≤ 32 > 32 ≤ 32 > 32 ≤ 32 > 32 ≤ 32 > 32 ≤ 32 > 32 ≤ 32 > 32
φ

6 15 20 25 30 35 40

8 15 20 25 30 35 40

10 15 20 25 30 35 40

12 15 17 20 25 30 35 40

14 15 19 20 25 30 35 40

16 16 21 20 21 25 30 35 40

20 20 25 20 25 25 30 35 40

25 25 30 25 30 25 30 30 35 40

28 28 33 28 33 28 33 30 35 40

32 32 37 32 37 32 37 32 37 35 37 40

40 40 45 40 45 40 45 40 45 40 45 40 45

dg : maximale diameter van de granulaten, in mm.

φ : diameter van de staven, in mm (de equivalente diameter φn bij wapeningsbundels – maar de betondekking moet wel worden beschouwd
vanaf de werkelijke buitenomtrek van de bundel).

(mager beton, gestabiliseerd zand) wordt ge-
stort, moet minstens een dekking cnom op de
wapening van 40 mm vertonen. Dagvlakken met
architecturaal karakter, zoals geribde oppervlak-
ken of gewassen beton, vereisen eveneens een
grotere betondekking
◆ met betrekking tot de brandveiligheid van con-
structies kunnen hogere betondekkingen dan cnom
noodzakelijk zijn. Afhankelijk van de vereiste
brandweerstand (aantal uren) worden in litera-
tuurlijstnummer [11] de vereiste minimale waar-
den opgegeven voor de doorsnede-afmetingen
van het element en voor de betondekking
◆ ook wanneer huidwapening (§ 9.7.3, p. 83) toe-
gepast wordt, moet de betondekking van de
huidwapening voldoen aan de waarden van ta-
bel 20 ofwel moet men speciale beschermings-
maatregelen treffen (bv. beschermende bestrij-
kingen, gebruik van roestvrij staal)
◆ voor blootstellingsklasse 5c moet men be-
schermingsvoorzieningen treffen (bv. bescher-
mende bestrijkingen, gebruik van roestvrij staal)
tegen direct contact met agressieve stoffen.

55 TV 217 – september 2000

 Tabel 21 Blootstellingsklassen (tabel 4.1 uit de norm NBN B15-002).

BLOOTSTELLINGSKLASSE VOORBEELDEN VAN OMGEVINGSVOORWAARDEN

– interieur van gebouwen voor normale bewoning of kantoren (opletten

1 indien deze elementen tijdens de constructie langdurig ‘zwaarder’
Droog milieu worden blootgesteld)
– beton zonder risico op corrosie, noch op aantasting

a – interieur van gebouwen met hoge vochtigheid (bv. wasserijen)

zonder – buitenelementen
2 vorst – elementen in niet-agressieve grond en/of water
Vochtig milieu
b – buitenelementen, blootgesteld aan vorst
met – elementen in niet-agressieve grond en/of water, blootgesteld aan vorst
vorst – binnenelementen bij hoge vochtigheid en blootgesteld aan vorst

3
– niet-beschermde brugdekken en -pijlers
Vochtig milieu met sterke
– onderdelen van brug- of weguitrustingen (zijkanten, voetpaden,
blootstelling aan water + vorst
veiligheidsomheiningen, …)
+ dooizouten

3S
– kunstwerken voor de wegenbouw in het algemeen
Vochtig milieu met matige
– brugpijlers en -dek, beschermd door een waterdichte afdichtingslaag
blootstelling aan water +
– platen voor overdekte en niet-overdekte parkings
vorst + dooizouten

a – elementen, geheel of gedeeltelijk in zeewater ondergedompeld, of

zonder op een plaats waar zij door dit water worden bespat
vorst – elementen in met zout verzadigde lucht (kustgebieden)
4
Zeewatermilieu – elementen, geheel of gedeeltelijk in zeewater ondergedompeld, of
b op een plaats waar zij door dit water worden bespat, en blootge-
met steld aan vorst
vorst – elementen in met zout verzadigde lucht (kustgebieden) en blootge-
steld aan vorst
De volgende klassen komen alleen voor, of samen met de bovenstaande klassen

a – zwak chemisch agressief milieu (gas, vloeistof of vaste stof)

5 – industriële agressieve atmosfeer
Chemisch
agressief b – matig chemisch agressief milieu (gas, vloeistof of vaste stof)
milieu
c – sterk chemisch agressief milieu (gas, vloeistof of vaste stof)

8.3 AFSTAND- Afstandhouders kunnen naarge- Laatstgenoemde zullen in deze Technische

HOUDERS lang van hun functie in drie cate-
gorieën worden ingedeeld :
◆ wapeningsafstandhouders voor het verzekeren
van de nodige tussenafstand van de wape-
ningselementen
◆ dekkingsafstandhouders voor het verzekeren
van de nodige betondekking op de wapening
◆ bekistingsafstandhouders voor het verzekeren
van de tussenafstand tussen de bekistingen.
Voorlichting niet verder worden behandeld.
Sommige afstandhouders kunnen meerdere func-
ties tegelijk vervullen, bijvoorbeeld :
◆ wapeningsafstandhouder die ook als dekkings-
afstandhouder gebruikt wordt (afbeelding 43)
◆ dekkingsafstandhouder die ook de verbinding
verzekert ter plaatse van de kruising van de
hoofd- en de verdeelwapening (afbeelding 42).

56 TV 217 – september 2000

 8.3.1 WAPENINGSAFSTANDHOUDERS berekeningen als een integraal deel van de on-
derwapening, tenminste indien de gebruikte tra-
8.3.1.1 WAPENINGSAFSTANDHOUDERS lieliggers van het type 1 zijn, volgens tabel 22.
IN VLOEREN

Horizontale staven die op verschillende hoogten in 8.3.1.2 WAPENINGSAFSTANDHOUDERS

een vloer liggen, kunnen op afstand worden gehou-
den door plaatselijke stoelvormige ondersteunin-
gen (afbeelding 44) of door tralieliggers (afbeel-
ding 45). De afstand tussen dergelijke wape-
ningsafstandhouders moet men zodanig kiezen dat
ze weerstand kunnen bieden aan de belasting tij-
dens de constructiefase (verplaatsen van de vlechter
over het wapeningsnet) en het storten van het be-
ton.
IN WANDEN
Men past horizontale wapeningsstaven toe om de
wapening in verticale wanden op de juiste afstand
te houden. Hiertoe kunnen rechte staven, haken of
bochten (afbeelding 46) en ook speciale be-
kistingsafstandhouders, die tevens de wapening
positioneren (afbeelding 47), gebruikt worden.

De onderstaven van tralieliggers kunnen volgens

PTV 305 [17] worden opgenomen in de sterkte- Afb. 43
Combinatie
wapeningsaf-
standhouder +
Afb. 42 dekkingsaf-
Combinatie standhouder.
dekkingsaf- 1
standhouder
+ binding.

1) Wapeningsafstandhouder
2) Dekkingsafstandhouder

Tabel 22 Tralieliggers volgens PTV 305.

TYPE 1 TYPE 2
Karakteristie-
ken van de
tralieligger Onder- Diagonaal- Bovenstaaf Onder- Diagonaal- Bovenstaaf
staven staven staven staven

φmin 5 4,5 7 4 4 4

h (mm)
70 tot 250 mm (± 2 mm) 50 tot 300 mm (± 2 mm)
boven – onder

b (mm)
hart-op-hart 50 tot 90 mm

Gladde of geribde draad : Rm ≥ 550 N/mm2

staal BE 500 BS R’m/R’e : geen voorschriften
Agt : geen voorschriften
Doorsnede volgens PTV 305

minimale
lassterkte in de 2,5 – 4 1,5 1,5
–
afschuifproef
(kN)

57 TV 217 – september 2000

 Afb. 44 Stoelvormige
ondersteuningen.
h

Afb. 46 Rechte staven (1)

Afb. 45 of spelden met haken (2) of
Tralieligger. bochten (3).

h
3

b
2

Afb. 47
Speciale
bekistings- 1
afstand-
houders.

8.3.2 DEKKINGSAFSTANDHOUDERS dekkingsafstandhouder is immers een goede

warmtegeleider die bij brand de positieve in-
8.3.2.1 HORIZONTALE POSITIONERING vloed van de betondekking op de stabiliteit zou
VAN DE WAPENING tenietdoen.

Dekkingsafstandhouders voor horizontale posi- Dekkingsafstandhouders bij vloeren en balken

tionering komen voor in verschillende materialen
en vormen.
Naargelang van de materialen kan men een onder-
scheid maken tussen :
◆ afstandhouders in mortel of beton (afbeel-
dingen 48A en 49)
◆ afstandhouders in kunststof (afbeeldingen 48B
en 50).
Naargelang van de vorm van de ondersteuning
wordt een onderscheid gemaakt tussen :
◆ puntafstandhouders (afbeelding 48A en 48B) :
het raakvlak met de bekisting is puntvormig
◆ lijnafstandhouders (afbeeldingen 49 en 50) : het
raakvlak met de bekisting is lijnvormig.
Metalen dekkingsafstandhouders mogen niet ge-
bruikt worden om :
◆ roestvorming te vermijden
◆ te verhinderen dat de brandveiligheid van de
constructie in het gedrang komt. Een metalen
moeten het gewicht van de wapening en de belas-
tingen tijdens het vlechten en het storten van het
beton kunnen dragen. Achteraf mogen dekkings-
afstandhouders het uitzicht van het oppervlak niet
verstoren en moeten ze goed aansluiten met het
omringende beton om waterindringing te voorko-
men. Afstandhouders uit kunststof mogen niet
worden gebruikt in de milieuklassen 3, 4 en 5. In-
dien dekkingsafstandhouders worden gebruikt in
de milieuklasse 5, moeten ze chemisch resistent
zijn tegen het milieu waarin men ze zal toepassen.
Kunststofafstandhouders worden vrij algemeen
gebruikt als de belastingen tijdens de constructie
niet groot zijn. Ze hebben de volgende voordelen
ten opzichte van betonnen afstandhouders :
◆ ze zijn goedkoper
◆ ze bieden een betere maatvastheid
◆ ze hebben kleinere contactoppervlakken, waar-
door ze in het afgewerkte betonoppervlak nau-
welijks zichtbaar zijn.

58 TV 217 – september 2000

Afb. 48 Puntafstandhouders.
A. IN BETON
B. IN KUNSTSTOF
Kunststofafstandhouders hebben echter de volgende
nadelen :
◆ verschil tussen de thermische uitzettingsco-
ëfficiënt van kunststof en deze van beton, waar-
door fijne spleetjes kunnen ontstaan langs de
rand van de afstandhouders. Eventueel kan hier-
door vocht indringen, waardoor corrosie van de
wapening kan voorkomen
◆ kleine brandweerstand, zodat bij brand lokaal
een snelle opwarming van het staal optreedt,
die de stabiliteit van de constructie in gevaar
kan brengen
◆ mogelijke verschillen in aanhechting met even-
tueel achteraf aangebrachte afwerking (verf,
pleisterwerk, …).
8.3.2.2 VERTICALE POSITIONERING VAN DE
WAPENING
In principe kan men de afstandhouders die gebruikt
worden voor de horizontale positionering van de
wapening ook gebruiken voor verticale toepassing.
Hierbij moet men erop toezien dat de dekkings-
afstandhouders goed bevestigd zijn op de wapening
en geen belemmering vormen bij het betonneren
van het constructiedeel. Afstandhouders van het
type, aangegeven in afbeelding 48B (rechts), kun-
nen daarom bij kleine betonelementen beter niet op
de verticale wapening worden aangebracht.
8.4 HULPWA- Een hulpwapening is een mon-
PENING tagewapening die niet bijdraagt
tot de sterkte van de construc-
tie. In principe wordt het gebruik ervan bepaald
door de aannemer afhankelijk van de door hem
59
Afb. 49 Lijnafstandhouder in beton.
Afb. 50 Lijnafstandhouder in kunststof.
gekozen uitvoeringswijze. Het is dan ook meestal
de aannemer die de hulpwapening op de buigstaat
aanduidt, vooraleer de wapening geproduceerd
wordt. Soms (bij zware wapeningen bv. voor slib-
wandkooien) bepaalt het studiebureau de hulp-
wapening.
Om geschillen bij de verrekening van de hulp-
wapening te vermijden, moeten hierover duidelijke
afspraken gemaakt worden tussen de opdrachtge-
ver en de aannemer. In het ideale geval wordt in
een clausule van het bestek opgenomen of de
hulpwapening al dan niet apart betaald zal worden.
Als men in het bestek voorziet dat de hulpwapening
niet apart betaald wordt, moet de aannemer hier-
mee bij de aanbesteding rekening houden, door de
voorziene prijs voor de hulpwapening te verreke-
nen in zijn eenheidsprijs voor de post van de
wapening.
Men gebruikt hulpwapeningsstaven voor :
◆ het voorkomen van de vervorming van gepre-
fabriceerde korven tijdens het transport
◆ het voorkomen van de vervorming van de
wapeningen tijdens de werken
◆ het voorkomen van de vervorming van de
wapeningsconstructie tijdens het betonneren
◆ het plaatsen en monteren van de wapening
◆ het verzekeren van de afstanden tussen de
wapeningsstaven.
Ter illustratie worden enkele toepassingen van
hulpwapeningsstaven opgesomd :
◆ vervormingen tijdens het transport en het mon-
teren kunnen worden vermeden met behulp van
schrankstaven. Schrankstaven worden soms nog
in de staalsoort BE 220 S gemaakt. In bepaalde
TV 217 – september 2000
 Afb. 51 Hijsogen. speld Afb. 52
Wachtwa-
horizontale pening met
hulpwapening spelden.

wachtwapening

langsstaaf

gevallen dragen ze bij tot de sterkte van de betonvloer

wapeningsconstructie en worden dan niet tot de
hulpwapening gerekend
◆ het plaatsen en monteren van de wapening kan
men vergemakkelijken met behulp van hijsogen Afb. 53
(afbeelding 51). Hijsogen worden nog in de hulpstaaf Lokale wape-
staalsoort BE 220 S (φ 12 of φ 16) uitgevoerd, ningsafstand-
omdat de staalsoort BE 220 S het wegens zijn houders.
ductiele karakter mogelijk maakt grote vervor-
mingen te realiseren (scherpe bochten voor hijs-
ogen) zonder de mechanische eigenschappen
van het staal wezenlijk te veranderen A. ZONDER HULPSTAAF B. MET HULPSTAAF
◆ de afstand tussen de wapeningsstaven wordt
bekomen met wapeningsafstandhouders (zie
§ 8.3.1, p. 57), die men eveneens tot de hulp-
wapening kan rekenen voor zover ze geen con-
structieve functie (bijdrage tot de sterkte) heb-
ben, zoals dit bij tralieliggers soms wel het ge-
val is hulpstaaf
◆ bij wachtwapening voor kolommen bevestigt
men spelden of beugels bovenaan de wacht-
wapening om deze op afstand te houden (af- Afb. 54
Zwaargewapende
beelding 52). De spelden worden vastgemaakt
balk met staven in
op horizontale staven die eveneens als hulp- verscheidene lagen
staaf aangebracht zijn. Onderaan de wacht- en met een hulpstaaf.
wapening, ter hoogte van de bovenkant van de
vloer, wordt de wachtwapening bevestigd aan
de bovenwapening van de vloer. Indien geen
(of onvoldoende) bovenwapening aanwezig is, eist is in beton met normale granulaten, is in sterke
kan men enkele langsstaven als hulpstaven bij- mate afhankelijk van de hechtingsvoorwaarden van
plaatsen. Bij wachtwapening voor kolommen de wapening (§ 8.5.1) en van de verankeringswijze
wordt soms ook hulpwapening in de vorm van van de wapening (§ 8.5.2).
stelbeugels toegepast voor de positionering van
de wachtwapening
◆ lokale wapeningsafstandhouders kunnen even- 8.5.1 HECHTINGSVOORWAARDEN
eens voorzien worden van een langse staaf die
als hulpstaaf functioneert voor het bevestigen De hechtingsvoorwaarden voor staven en gerechte
van het bovenwapeningsnet (afbeelding 53) draden worden volgens NBN B 15-002 als goed
◆ bij zwaar gewapende balken kan het noodzake- beoordeeld in de volgende situaties, die ook sa-
lijk zijn de staven in verscheidene lagen te plaat- mengevat zijn in tabel 23 :
sen. De afstand tussen de staven wordt dan be- 1) voor alle staven met een helling van 45° tot 90°
komen door middel van een hulpstaaf die men ten opzichte van het horizontale vlak tijdens het
tussen beide lagen plaatst (afbeelding 54). betonstorten
2) voor alle staven met een helling van 0° tot 45°
ten opzichte van het horizontale vlak tijdens het
8.5 VERANKE- Teneinde de trekcapaciteit van betonstorten, en die :
RING VAN het betonstaal ten volle te be- ◆ ofwel in elementen zijn geplaatst waarvan
STAVEN EN nutten, moeten de staven en de dikte in de richting van het storten niet
DRADEN draden voldoende verankerd groter is dan 250 mm
zijn in het omringende beton. ◆ ofwel in elementen zijn geplaatst waarvan
De verankeringslengte (§ 8.5.3) die hiervoor ver- de dikte in de richting van het storten groter

60 TV 217 – september 2000

Tabel 23 Eisen voor goede hechtingsvoorwaarden (gearceerde zones).

Helling α van de staaf Dikte “h” van

Bijkomende
t.o.v. het horizontale het element Schema
voorwaarde
vlak (mm)

45° ≤ α ≤ 90° Alle diktes – h

α

h ≤ 250 – h

Wapening in
onderste 250 mm :
0° ≤ α < 45° 250 < h ≤ 550 h
goede hechtings-

250
voorwaarden

≥ 300
Wapening op
minstens 300 mm
550 < h van bovenvlak : h
goede hechtings-
voorwaarden

is dan 250 mm : Ook is in de afbeeldingen aangeduid welke lengte,

– en zich ofwel in de onderste 250 mm
van het element bevinden (als 250 < h ≤
550 mm)
– en zich ofwel op minstens 300 mm van
zijn bovenvlak bevinden (als h >
550 mm).
Alle andere situaties worden als zwak beoordeeld.
8.5.2 VERANKERINGSWIJZEN
te vertrekken vanaf het theoretische veranke-
ringspunt (dat volgt uit de berekeningen), mag be-
schouwd worden als de vereiste verankeringslengte
lb,net (zie § 8.5.3). Voor haken, bochten en lussen is
dit niet de volledige ontwikkelde lengte. Boven-
dien geldt dat het rechte deel van de haak of bocht
na de ombuiging minstens gelijk moet zijn aan 5 φ,
en uiteraard moet de minimale buigdoorn voldoen
aan het linkerdeel (haken, bochten en lussen) van
tabel 16 (§ 6.4.2, p. 47). Voor gelaste dwarsstaven
is de situatie enigszins voordeliger.

8.5.2.1 VERANKERING VAN STAVEN,
DRADEN EN GELASTE
WAPENINGSNETTEN
Volgende verankeringswijzen zijn gebruikelijk
(§ 5.2.3.2 van NBN B 15-002) :
◆ rechte verankeringen (afbeelding 55A)
◆ haken : α ≥ 150° (afbeelding 55B)
◆ bochten : 90° ≤ α < 150° (afbeelding 55C)
◆ lussen : α = 180° (afbeelding 55D)
◆ gelaste dwarsstaven (afbeelding 55E)
◆ opgebogen staven (afbeelding 55F).
Het gebruik van haken, bochten en lussen wordt
afgeraden bij gedrukte wapeningen.
Voor opgebogen staven mag lb,net vanaf het theore-
tische verankeringspunt gemeten worden over de
volledige ontwikkelde lengte van de bocht. Voor-
waarde is wel dat de buigdoorndiameter voldoet
aan de (veel grotere) waarden uit het rechterdeel
van tabel 16 (§ 6.4.2, p. 47).
8.5.2.2 VERANKERING VAN BEUGELS
De verankering van beugels gebeurt door middel
van bochten, haken of gelaste dwarswapeningen.
Men beschouwt de verankering als bevredigend
(§ 5.2.5 van NBN B 15-002) indien de volgende
voorschriften worden gevolgd :

61 TV 217 – september 2000

 Afb. 55 A. RECHTE VERANKERING D. LUS
Gebruikelijke theoretisch
verankerings- φ verankeringspunt
wijzen. φ theoretisch
verankeringspunt

lb,net lb,net

B. HAAK
φ E. GELASTE DWARSSTAVEN
≥ 5
≥5φ theoretisch
theoretisch verankeringspunt
≤ 150° verankeringspunt φt ≥ 0,6 φ
φ

lb,net
lb,net

C. BOCHT F. OPGEBOGEN STAAF

theoretisch
≥5φ

verankeringspunt
φ theoretisch
verankeringspunt
α lb,net
90° ≤ α < 150°
lb,net

Afb. 56 Verankering van beugels met een bocht (A) Er moet een staaf aanwezig zijn aan de binnen-
en met een haak (B). zijde van de bocht
A. BOCHT min. (10 φ; 70 mm) ◆ de buigdoorns van zowel haken en bochten
voldoen aan het linkerdeel (haken, bochten en
lussen) van tabel 16 (§ 6.4.2, p. 47)
◆ voor twee gelaste dwarsstaven : zie afbeel-
ding 57A
◆ voor één gelaste dwarsstaaf : de diameter van
de dwarsstaaf φt ≥ 1,4 φ (afbeelding 57B).

φ De laatste twee gevallen worden voornamelijk toe-

gepast wanneer beugels uit wapeningsnetten wor-
den vervaardigd. De lassen moeten steeds construc-
tief zijn.
m

B. HAAK
in
.(
5

Verder bevat de norm NBN B 15-002 richtlijnen

φ;
5

voor een facultatieve gedetailleerde berekening van

0
m
m

de verankering, die mogelijk voordeliger uitkomt.

)

Afb. 57 Verankering van beugels met gelaste

dwarswapening.
φ
A. TWEE GELASTE B. EEN GELASTE
DWARSSTAVEN DWARSSTAAF
a≥2φ
a ≥ 20 mm
◆ voor een bocht met een hoek α = 90°, dient men a ≤ 50 mm
de bocht te verlengen met een rechtlijnig ge-
φt ≥ 1,4 φ
deelte van minstens 10 φ of 70 mm (zie afbeel- φt ≤ 0,7 φ a
ding 56A). Er moet een staaf aanwezig zijn aan
de binnenzijde van de bocht
◆ voor een haak met een hoek α ≥ 135° (opgelet :
φ φ
bij langswapening is dit 150°), dient de haak te
worden verlengd met een rechtlijnig gedeelte
van minstens 5 φ of 50 mm (zie afbeelding 56B).

62 TV 217 – september 2000

 8.5.3 BEPALEN VAN DE VEREISTE lb,min : de minimale verankeringslengte die onder
VERANKERINGSLENGTE alle omstandigheden moet gerespecteerd
worden :
8.5.3.1 THEORETISCHE ACHTERGROND – voor een verankering onder trek :
lb,min = 0,3 lb ≥ (10 φ, 100 mm)
Voor het berekenen van de vereiste verankerings- – voor een verankering onder druk :
lengte lb,net gaat men uit van de basisverankerings- lb,min = 0,6 lb ≥ (10 φ, 100 mm).
lengte lb die als volgt bepaald wordt :
φ fyd
lb = . 8.5.3.2 PRAKTISCHE WERKWIJZE VOOR DE
4 fbd BEPALING VAN DE VEREISTE
waarin : VERANKERINGSLENGTE (BIJ GEBRUIK
φ : de diameter van de wapening (de equivalente VAN STAALKWALITEIT 500)
diameter φn voor staafbundels; bv. voor ge-
laste wapeningsnetten met dubbele staven Voor de bepaling van de vereiste verankeringslengte
kan men als volgt tewerk gaan. Tabel 24 geeft de
geldt : φ = φ. 2 )
n basisverankeringslengte lb (bij goede hechtings-
fyd : de rekenwaarde van de karakteristieke sterkte voorwaarden). Om de vereiste verankeringslengte
van de wapening.Voor staal met karakteris- lb,net te bepalen, moet de waarde van tabel 24 ver-
tieke sterkte fyk = 500 N/mm2 geldt : fyd = fyk/ menigvuldigd worden met de passende coëfficiënt
1,15 = 435 N/mm2 uit tabel 25, d.i. de vermenigvuldigingsfactor αa,
fbd : de rekenwaarde van de grenskleefspanning van eventueel aangepast bij zwakke hechtingsvoor-
de staaf in het beton. De grenskleefspanning waarden. Tot slot dient men nog na te gaan of de
is afhankelijk van de sterkteklasse van het be- bepaalde verankeringslengte voldoet aan de mini-
ton en van de hechtingsvoorwaarden en wordt male waarde lb,min (zie § 8.5.2.1).
gedefinieerd in de norm NBN B 15-002 . Voor
staven vanaf 40 mm wordt fbd vermenigvul- Bij gebruik van deze methode wordt geen rekening
digd met de reductiefactor (132 - φ)/100 (φ in gehouden met de reductiefactor As,req/As,prov. Deze
mm). Voor goede hechtingsvoorwaarden en is meestal toch niet veel kleiner dan 1, en het bete-
φ ≤ 32 mm gelden de waarden van de volgende kent alleszins een veilige benadering ten opzichte
tabel : van de normvoorschriften.
STERKTE-

C40/50

C50/60
C45/55
C30/37

C35/45
C25/30
C20/25
KLASSE

8.5.4 DWARSWAPENING IN DE
VERANKERINGSZONES

fbd 2,3 2,7 3,0 3,4 3,7 4,0 4,3 Volgens § 5.2.3.3 van de norm NBN B 15-002
moet men een dwarswapening voorzien in de
verankeringszone :
Om de vereiste verankeringslengte lb,net te bepalen, ◆ voor verankeringen die aan een trekkracht wor-
past men de volgende formule toe : den onderworpen zonder dat er een samen-
A s , req drukking in de dwarsrichting veroorzaakt is door
l
b , net
= α a .l b . ≥ l
b ,min een steunreactie (zoals bv. voor onrechtstreekse
A s , prov steunen)
waarin : ◆ voor alle verankeringen die aan een drukkracht
A s , req worden onderworpen.
: de verhouding van de wapeningsdoor-
A s , prov snede die volgens de berekening op de De totale doorsnede van deze dwarswapening
beschouwde plaats (theoretisch veran-
keringspunt) vereist is in de bezwijk-
∑
( A st = n.A st ; we veronderstellen dat de dwars-
grenstoestand (As,req), tot de wape- wapening bestaat uit n identieke staven) vertegen-
ningsdoorsnede die werkelijk toegepast woordigt minstens 25 % van de doorsnede As van
wordt (As,prov). Aangezien de toegepaste één verankerde staaf (afbeelding 58 en 59) : uiter-
wapeningssectie steeds groter is dan of aard kunnen hiervoor beugels, die reeds aanwezig
gelijk is aan de vereiste sectie, is deze zijn voor de dwarskrachtsterkte, gebruikt worden.
verhouding steeds een reductiefactor op Zo heeft men : ∑ Ast = n.Ast ≥ 0, 25As .
de basisverankeringslengte
αa: een vermenigvuldigingsfactor (zie ta- De dwarswapening wordt gelijkmatig verdeeld over
bel 25 ) de verankeringslengte. Men dient ook minstens één

63 TV 217 – september 2000

Tabel 24 Basisverankeringslengte lb (in cm) bij goede hechtingsvoorwaarden en voor staalkwaliteit 500.

STERKTEKLASSE VAN HET BETON

Algemeen :
φ (mm) C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

≈ 47 φ ≈ 40 φ ≈ 36 φ ≈ 32 φ ≈ 29 φ ≈ 27 φ ≈ 25 φ

6 29 25 22 20 18 17 16

8 38 33 29 26 24 22 21

10 48 41 37 32 30 28 26

12 57 49 44 39 36 33 31

16 76 65 58 52 48 44 41

20 95 81 73 64 59 55 51

25 119 101 91 80 74 68 64

32 152 129 116 103 94 87 81

40 206 175 158 139 128 119 110

Tabel 25 Vermenigvuldigingsfactor αa bij tabel 24 voor de bepaling van de vereiste verankeringslengte lb,net (in cm).

Goede hechtingsvoorwaarden Zwakke hechtingsvoorwaarden

TYPE ELEMENT (zie tabel 23) (zie tabel 23)

RECHTE VERANKERINGEN 1 1,43 (*)

ALLE GEDRUKTE VERANKERINGEN 1 1,43 (*)

OPGEBOGEN STAVEN
(buigdoorn volgens de rechterhelft 1 1,43 (*)
van tabel 16 in hoofdstuk 6)

HAKEN, BOCHTEN, LUSSEN

(buigdoorn volgens de linkerhelft van
tabel 16 in hoofdstuk 6, en met als 0,7 1
bijkomende voorwaarde dat de
betondekking haaks op het buigvlak
minstens 3 φ is (**))

GEPUNTLASTE WAPENINGSNETTEN
met gelaste dwarsstaven in de
verankering 0,7 1
(die voldoen aan de voorwaarden uit
afbeelding 55E)

(*) In de praktijk wordt vastgesteld dat hier soms een factor gelijk aan 1 wordt aangenomen. Dit houdt echter een onveilige benadering
in ten opzichte van de voorschriften uit NBN B 15-002.
(**) In de praktijk houdt men met deze bijkomende voorwaarde vaak geen rekening.

staaf te plaatsen in het gebied van de haak, de bocht
of de lus die de verankering van de gekromde sta-
ven vormt.
Bij gedrukte staven wordt de dwarswapening ge-
concentreerd op het einde van de verankering en is
verspreid over een afstand L die minstens met vier
maal de diameter van de verankerde staven de
verankering overschrijdt (afbeelding 60).

64 TV 217 – september 2000

Afb. 58 Dwarswa- Afb. 60 Doorsnede van de dwarswapening.
pening in de veran-
keringszone bij een L
balk. l ≥4
b,net

As Fs

theoretisch
verankeringspunt ΣAst = n.Ast

◆ er geen afschilfering van het beton optreedt in

As de omgeving van de verbinding
∑ A st ≥ 4 ◆ de scheurwijdte aan het einde van de verbin-
ding beperkt blijft.

Afb. 59 Dwarswa-
pening in de veran- 8.6.1 DOORVERBINDEN DOOR
keringszone bij een OVERLAPPING
plaat.
8.6.1.1 OVERLAPPINGSLENGTE VAN DE
As HOOFDWAPENING

8.6.1.1.1 Theoretische achtergrond

Voor het bepalen van de overlappingslengte ls gaat

men uit van de verankeringslengte lb,net (§ 8.5.3,
p. 77) waarop een vermenigvuldigingsfactor wordt
toegepast. De formules voor de bepaling van de
overlappingslengte ls en de eisen voor de minimale
overlappingslengte ls,min zijn in tabel 26 samenge-
As
∑ A st ≥ 4
vat.

De staven mogen elkaar raken in de overlappings-

8.6 DOORVER- De wapening kan om diverse
BINDEN VAN STA- redenen worden onderbroken,
VEN EN DRADEN bijvoorbeeld :
◆ ter plaatse van overgangen
zoals wand-vloerverbindingen met uitstekende
wachtwapening voor de verbinding met de
bovenliggende wand die pas later gestort wordt
◆ bij opgesloten wapeningsstaven (zie § 10.2.4)
◆ wegens beperkingen in de handelslengtes.
Ter plaatse van de onderbrekingen kan men de
wapening doorverbinden :
◆ door overlapping van de wapening (§ 8.6.1)
◆ door middel van mechanische koppelingen
(§ 8.6.2)
◆ door middel van lasverbindingen (§ 8.6.3).
De verbinding moet in ieder geval zo gekozen
worden dat :
◆ de krachten van de ene staaf of draad naar de
andere kunnen worden overgedragen
zone ofwel gescheiden zijn van elkaar. Indien de
staven met meer dan 4 φ van elkaar gescheiden
zijn, moet de overlappingslengte worden vergroot
met de waarde waarmee de afstand tussen de te
verbinden staven de waarde 4 φ overschrijdt. Voor
twee overlappende staven met φ 12 en met een
tussenafstand van 70 mm dient de overlappings-
lengte (berekend zoals volgt) dus vergroot te wor-
den met 22 mm.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de
vermenigvuldigingsfactoren α1 en α2 :
– α1 heeft betrekking op overlappingen in het-
zelfde vlak (linkerhelft van tabel 26)
– α2 heeft betrekking op overlappingen in ver-
schillende vlakken (rechterhelft van tabel 26).
In het geval van staven of draden is de verme-
nigvuldigingsfactor α1 afhankelijk van het percen-
tage overlappingen in de beschouwde doorsnede
alsook van enkele geometrische gegevens (zie af-
beelding 61) :

65 TV 217 – september 2000

 – de in de doorsnede aanwezige afstand a tussen Afb. 61 Betekenis van “a” en “b” bij de beoordeling
naburige overlappingen “in dezelfde door- van α1.
snede”. Opdat twee verbindingen zouden kun-
nen beschouwd worden als niet zijnde “in de- b
zelfde doorsnede”, moet de afstand tussen het
a
midden van beide overlappingen minstens ge-
lijk zijn aan 1,3 maal de overlappingslengte ls
(zie ook afbeelding 63, p. 71)
– de afstand b tussen de overlapping en het nabij-
gelegen oppervlak in die doorsnede.

De norm NBN B 15-002 spreekt enkel over staven en draden enerzijds en netten met
overlapping in verschillende vlakken anderzijds. In deze Technische Voorlichting
wordt aangenomen dat netten, waarvan de hoofdwapening elkaar overlapt in het-
zelfde vlak, aan dezelfde voorwaarden onderworpen zijn als staven en draden. Tussen
de regels door zou men NBN B 15-002 eveneens op die manier kunnen interpreteren.

Tabel 26 Overlappingslengte van de hoofdwapening.

STAVEN, GERECHTE DRADEN

EN GELASTE WAPENINGSNETTEN GEPUNTLASTE WAPENINGSNETTEN MET
MET OVERLAPPING IN HETZELFDE OVERLAPPING IN VERSCHILLENDE VLAKKEN
VLAK

F
F
Overlapping
Overlapping
Schema

F F
F
F

Langsdoorsnede Langsdoorsnede
Formule

A s, req
ls = l b , net α 1 ≥ l s ,min ls = α2l b ≥ l s ,min
A s, prov

As s met 1 ≤ α2 ≤ 2
Vermenigvuldigingsfactor

α 2 = 0, 4 +
800
waarbij :
– As/s : specifieke doorsnede van het wapeningsnet
α1 (zie tabel 27) (mm2/m)
– As : doorsnede van een staaf van het wape-
ningsnet (mm2)
– s: afstand tussen de langsdraden van het
wapeningsnet (m)

– ≥ 0,3 αa α1 lb – l ≥ 0,3 α2 lb
Minimumlengte

l s,min
s,min
α1 : zie tabel 27, p. 67 α2 : zie hierboven
αa : zie tabel 25, p. 64 l : zie § 8.5.3, p. 63
b
l : zie § 8.5.3, p. 63
b
– l
s,min
≥ 200 mm
– l
s,min
≥ 200 mm – l
s,min
≥ st (afstand tussen de
– l
s,min
≥ 15 φ gelaste dwarsdraden)

66 TV 217 – september 2000

Tabel 27 Coëfficiënt α1 voor de hoofdwapening, overlappend in hetzelfde vlak.

Percentage overlappende wapening

in de beschouwde doorsnede
WAPENING a b
20 % 25 % 33 % 50 % 100 %

GEDRUKTE a < 10 φ en/of b < 5 φ 1 1 2 2 2

WAPENING
a ≥ 10 φ én b ≥ 5 φ 1 1 1 1 1

a < 10 φ en/of b < 5 φ 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0

GETROKKEN
WAPENING
a ≥ 10 φ én b ≥ 5 φ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4

Tabel 28 Overlappingslengte (in cm) voor staven met a < 10 φ en/of b < 5 φ.

A. GOEDE HECHTINGSVOORWAARDEN

STERKTEKLASSE VAN HET BETON

φ (mm)
C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

6 57 49 44 39 36 33 31

8 76 65 58 52 47 44 41

10 95 81 73 64 59 55 51

12 114 97 87 77 71 66 61

16 152 129 116 103 94 87 81

20 189 161 145 128 118 109 102

25 237 202 182 160 147 136 127

32 303 258 232 205 188 174 162

40 411 351 316 278 256 237 220

B. ZWAKKE HECHTINGSVOORWAARDEN

STERKTEKLASSE VAN HET BETON

φ (mm)
C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

6 81 69 63 55 51 47 44

8 108 92 83 74 68 63 58

10 135 115 104 92 84 78 73

12 162 138 124 110 101 94 87

16 216 184 166 147 135 125 116

20 271 230 207 183 168 156 145

25 338 288 259 229 210 195 181

32 433 369 332 293 269 249 232

40 588 501 451 398 365 338 314

67 TV 217 – september 2000

 Tabel 29
Overlappings- A. GOEDE HECHTINGSVOORWAARDEN
lengte (in cm)
STERKTEKLASSE VAN HET BETON
voor staven
φ (mm)
met a ≥ 10 φ C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60
en b ≥ 5 φ .
6 40 34 31 27 25 23 22

8 53 46 41 36 33 31 29

10 67 57 51 45 42 39 36

12 80 68 61 54 50 46 43

16 106 91 82 72 66 61 57

20 133 113 102 90 83 77 71

25 166 141 127 112 103 96 89

32 212 181 163 144 132 122 114

40 288 245 221 195 179 166 154

B. ZWAKKE HECHTINGSVOORWAARDEN

STERKTEKLASSE VAN HET BETON

φ (mm)
C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

6 57 49 44 39 36 33 31

8 76 65 58 52 47 44 41

10 95 81 73 64 59 55 51

12 114 97 87 77 71 66 61

16 152 129 116 103 94 87 81

20 189 161 145 128 118 109 102

25 237 202 182 160 147 136 127

32 303 258 232 205 188 174 162

40 411 351 316 278 256 237 220

8.6.1.1.2 Praktische werkwijze voor de – indien a ≥ 10 φ en b ≥ 5 φ, volgt de overlap-

bepaling van de overlappings- pingslengte uit tabel 29.
lengte van getrokken hoofd-
wapening (bij gebruik van De waarden a en b worden bepaald aan de hand van
staalkwaliteit 500) afbeelding 61.

Praktisch kan men als volgt tewerk gaan voor het
bepalen van de overlappingslengte van staven en
draden (en bij uitbreiding ook van gelaste wape-
ningsnetten waarvan de hoofdwapeningen elkaar
in hetzelfde vlak overlappen) die elkaar allemaal in
dezelfde doorsnede overlappen (100 % overlap-
ping) :
– indien a < 10 φ en/of b < 5 φ, volgt de overlap-
pingslengte uit tabel 28
Indien slechts de helft van de wapeningen elkaar
overlappen in de beschouwde doorsnede (50 %
overlapping), mogen de overlappingslengten van
tabel 28 gereduceerd worden door ze te vermenig-
vuldigen met 0,9 en de overlappingslengten van
tabel 29 met 0,93.
Tot slot dient nog gecontroleerd te worden of de
gevonden verankeringslengte voldoet aan de mini-
male waarde ls,min (zie linkerhelft van tabel 26).

68 TV 217 – september 2000

 Voor de overlappingslengte van gelaste netten waar-
bij de hoofdwapening zich niet in hetzelfde vlak
bevindt (rechterhelft van tabel 26), kan tabel 30
gebruikt worden (in de veronderstelling dat As,prov =
As,req; dit is steeds aan de veilige kant). Aan de
eerste twee minimumvoorwaarden van tabel 26 is
voldaan; eventueel moet men de overlapping nog
verhogen tot de tussenafstand van de dwars-
wapening (bv. 25 cm).
8.6.1.1.3 Bijkomende voorschriften
Men kan de volgende bijkomende voorschriften
formuleren :
◆ men moet de overlappingen van de staven zo-
veel mogelijk laten verspringen, zodat ze niet
voorkomen in gebieden met hoge staalspan-
ningen
◆ men dient de overlappingen in elke doorsnede
zoveel mogelijk op symmetrische wijze en even-

Tabel 30 Overlappingslengte (in cm) voor gelaste netten (hoofdwapening in verschillende vlakken).

A. GOEDE HECHTINGSVOORWAARDEN

STERKTEKLASSE VAN HET BETON

Hoofdwapening As/s α2
(mm2/m) C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

φ 6 – 150 188 0,64 → 1 29 25 22 20 20 20 20

φ 7 – 150 257 0,72 → 1 34 29 26 23 21 20 20

φ 8 – 100 503 1,03 39 34 30 27 25 23 21

φ 8 – 150 335 0,82 → 1 38 33 29 26 24 22 21

φ 9 – 150 424 0,93 → 1 43 37 33 29 27 25 23

φ 10 – 100 785 1,38 66 56 50 45 41 38 35

φ 10 – 150 524 1,06 51 43 39 34 32 29 27

φ 11 – 150 634 1,19 62 53 48 42 39 36 34

φ 12 – 100 1130 1,81 103 88 79 70 64 60 55

φ 12 – 150 754 1,34 76 65 59 52 48 44 41

B. ZWAKKE HECHTINGSVOORWAARDEN

Hoofdwapening C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

φ 6 – 150 41 35 32 28 26 24 22

φ 7 – 150 48 41 37 32 30 28 26

φ 8 – 100 56 48 43 38 35 32 30

φ 8 – 150 55 46 42 37 34 32 29

φ 9 – 150 61 52 47 42 38 35 33

φ 10 – 100 94 80 72 63 58 54 50

φ 10 – 150 72 61 55 49 45 42 39

φ 11 – 150 89 76 68 60 55 51 48

φ 12 – 100 147 125 113 100 92 85 79

φ 12 – 150 109 93 84 74 68 63 59

69 TV 217 – september 2000

 DIAMETER VAN DE Tabel 31 Minimale
VERDEELWAPENING φ≤6 6 < φ ≤ 8,5 8,5 < φ ≤ 12 overlappingslengte van
(mm) de verdeelwapening
voor wapeningsnetten.
≥ sl (*) ≥ s (*) ≥ s (*)
EIS VOOR ls = ls,min ≥ 150 mm
l

≥ 250 mm
l

≥ 350 mm

(*) sl : tussenafstand van de langsdraden.

wijdig met het buitenvlak van het onderdeel te
schikken
◆ in het algemeen moet men de overlappingen
voorzien in gebieden waar de rekenwaarde van
de snedekrachten in de blijvende en voorlopige
ontwerptoestanden niet meer bedraagt dan 80 %
van de rekensterkte voor de doorsnede.
8.6.1.2 OVERLAPPINGSLENGTE VAN DE
DWARSE VERDEELWAPENING
Voor afzonderlijke staven en draden gaat men bij
het bepalen van de overlappingslengte van de
verdeelwapening uit van de formules voor de
hoofdwapening uit tabel 26, waarbij α1 = 1 mag
genomen worden.
Voor gelaste wapeningsnetten wordt enkel een
minimale overlappingslengte voor de verdeel-
wapening opgegeven, die is overgenomen in ta-
bel 27. Alle dwarswapeningen mogen elkaar op de-
zelfde plaats overlappen. Verder wordt nog voor-
geschreven dat zich minstens twee lassen (of één
maas met wijdte sl) dienen te bevinden in de
overlappingszone.
In alle andere gevallen (φ ≥ 16 mm) moet men de
volgende regels aanhouden (zie ook afbeelding 62) :
◆ de totale doorsnede van de dwarswapening
(ΣAst = n.Ast; we veronderstellen dat de dwars-
wapening bestaat uit n identieke staven) moet
minstens gelijk zijn aan de doorsnede As van
één te overlappen staaf
◆ als de afstand a (zie afbeelding 61) tussen de te
overlappen langsstaven kleiner is dan 10 φ, moet
men de dwarswapening aanbrengen in de vorm
van beugels
◆ de dwarswapening wordt gelijkmatig verdeeld
over de lengte van de overlapping en geplaatst
tussen de langswapening en het buitenvlak (dag-
vlak) van het beton
◆ in het geval van gedrukte staven wordt de
dwarswapening geconcentreerd op het einde van
de overlapping en steekt ze over een afstand
van minstens vier maal de diameter van de over-
lappende staven voorbij de verankering.
8.6.1.4 TOELAATBAAR PERCENTAGE
HOOFDWAPENINGEN DIE ZICH
OVERLAPPEN IN DEZELFDE
DOORSNEDE

Het percentage wapeningen die zich in een bepaalde

8.6.1.3 DWARSWAPENING IN doorsnede overlappen, mag de in tabel 32 gegeven
DE OVERLAPPING waarden niet overschrijden.

Indien de diameter van de overlappende staven klei-
ner is dan 16 mm, of indien het percentage van de
overlappende staven kleiner is dan 20 % in alle
doorsneden, en op voorwaarde dat de belasting niet
dynamisch is, moet er geen dwarswapening in de
overlappingszone worden aangebracht. Men neemt
dan aan dat de dwarswapeningen die om andere
redenen aanwezig zijn (bv. dwarskracht- of ver-
deelwapeningen), volstaan.
≥ 150 mm
Ter illustratie is in afbeelding 63 een doorsnede
weergegeven, waarin 50 % (= 2 van de 4 φ 12) van
de staven elkaar overlappen in de getrokken zone
van een gewapende balk.
De afstand tussen het midden van opeenvolgende
overlappingen van staven, draden en wapenings-
netten moet minstens 1,3 ls zijn, om te kunnen spre-
ken van een gedeeltelijke overlapping.

≥ 150 mm

Ast/2 Ast/2 Ast/2 Ast/2 Afb. 62

Details van de
dwarswapening
Fs 4φ Fs in overlappings-
Fs Fs zones op druk
en trek volgens
l /3
s
l /3
s
l /3
s
l /3
s
de norm NBN
ls ls B 15-002.

STAVEN ONDERWORPEN AAN DRUK STAVEN ONDERWORPEN AAN TREK

70 TV 217 – september 2000

Tabel 32 Maximum percentage wapening die een gegeven doorsnede mag overlappen.

BELASTING OVERWEGEND
TYPE WAPENING VOORWAARDEN
statisch dynamisch

GEDRUKTE STAVEN EN 100 %

– 100 %
DRADEN

wapeningen in één laag 100 % 100 %

GETROKKEN STAVEN
EN DRADEN
wapeningen in meerdere lagen 50 % 50 %

As/s ≤ 1200 mm2/m 100 % 100 %

en hoofdwapeningen in één laag
GEPUNTLASTE NETTEN
As/s ≥ 1200 mm2/m
60 % 60 %
of hoofdwapeningen in meerdere lagen

Afb. 63 Overlapping van 50 % van de staven in de getrokken zone (2 van de 4 φ12).

min. 1,3 ls
12

overlapping
12
gedrukte zone
12
A A

overlapping getrokken zone 12

l l
s s

HORIZONTALE DOORSNEDE AA

De volgende systemen kunnen worden onder-

12
8.6.2 DOORVERBINDEN MET
MECHANISCHE KOPPELINGEN
Het gebruik van overlappingen om staven te
verbinden, is in bepaalde gevallen niet aangewezen :
◆ door het gebrek aan ruimte om de overlappingen
aan te brengen in de dwarsdoorsnede (over-
schrijding van de maximale wapeningsper-
centages)
◆ omdat het percentage van de te overlappen
wapening het maximum toelaatbare overlap-
pingspercentage overschrijdt
◆ omdat de vereiste overlappingslengte groter is
dan de beschikbare lengte
◆ omdat de wachtwapening die voor de verbin-
ding moet zorgen een gevaar of een belemme-
ring voor de werken zou vormen.
In deze gevallen is het aan te raden de verbinding
tot stand te brengen met behulp van mechanische
koppelingen.
scheiden :
◆ persmoffen of gedrukte moffen die bestaan uit
een huls die men rond de staven aanbrengt en
vervolgens dichtperst (afbeelding 64). Ze kun-
nen zowel op trek als op druk worden belast.
De hechting van de mof op het betonstaal wordt
bekomen door de profilering op het betonstaal.
Voor het aanbrengen van de persapparatuur
moet de afstand tussen de staven voldoende
groot zijn (> 10 cm)
◆ geklemde moffen : dit zijn mechanische koppe-
lingen waarbij de verbinding tussen twee
wapeningsstaven wordt gerealiseerd door de
wapeningsstaven in de mof in te brengen en
vervolgens één of meerdere bouten in de mof
aan te draaien. In afbeelding 65 is een speciaal
type geklemde mof, de zogenaamde MBT-kop-
peling, afgebeeld. De staven worden verankerd
door de klemming van de bouten in de mof. De
kop van de bouten breekt af bij een vooraf be-
paald aandraaimoment. Het gedrag bij dynami-
sche belasting van dit type mof moet men door
proeven verifiëren. Bij grotere staafdiameters
voorziet men moffen met meerdere bouten

71 TV 217 – september 2000

Afb. 65 MBT-koppeling (geklemde mof). Afb. 64 Gedrukte moffen (installatieschema).

stift om de juiste
positie van de mof
op het staafeinde te
→
verzekeren

◆ koppelbare staaf- en stekverbindingen die be-

staan uit voorbewerkte staven waarvan het ene
uiteinde (stek) een verdikking heeft met een in-
◆ geschroefde moffen of schroefmoffen die bestaan wendige schroefdraad waarin het andere uit-
uit een huls die men op een met draad voor- einde kan worden vastgeschroefd (zie afbeel-
ziene staaf schroeft. De krachten worden over- ding 68).
gedragen door de verbinding in de draad van de
schroefmof. Het uiteinde van de staaf kan hier- Afb. 68
bij cilindervormig of kegelvormig afgewerkt Koppelbare
worden. Schroefmoffen zijn beschikbaar in alle stekverbin-
diameters vanaf 12 mm. Afhankelijk van de dingen.
producent kan de schroefdraad van de moffen
verschillen, zodat de schroefdraadsystemen van
verschillende producenten niet steeds com-
patibel zijn. Schroefmoffen kunnen voorzien
zijn van :
– borgmoeren (of contramoeren) die toelaten
de mof vast te zetten (afbeelding 66).
– aanpassingsstukken om de nodige ver-
stelbaarheid te bekomen (afbeelding 67).
Borgmoeren en aanpassingsstukken worden ook
gebruikt om omgebogen wapeningsstaven in
hun juiste positie te bevestigen

Afb. 66 Geschroefde (cilindervormige) mof met

contramoeren.
→

contramoer
→

contramoer

Afb. 67 Geschroefde (konische) mof met

aanpassingsstuk.

aanpassingsstuk
→

72 TV 217 – september 2000

Bepaalde systemen hebben een verbreed uiteinde,
zodat de positionering en vastzetting van het stek-
anker op de bekisting vergemakkelijkt wordt (af-
beelding 69). Er bestaan ook koppelstukken die het
mogelijk maken twee gelijke uiteinden te verbin-
den. Deze koppelstukken kunnen zowel een linkse
als een rechtse schroefdraad hebben, zodat twee
uiteinden met een tegengestelde schroefdraad in één
koppelbeweging kunnen worden vastgezet.
Afb. 69 Koppelbare stekverbinding.
8.7 SPECIALE
Sommige schroefverbindingen en koppelbare staaf-
en stekverbindingen beschikken over een kwali-
teitscertificaat (bv. afgeleverd door KOMO of
SECO). De producenten vermelden ook het aan-
draaimoment dat met een momentsleutel moet
worden uitgeoefend om een slipvrije verbinding te
realiseren.
De efficiëntie van doorkoppelverbindingen moet
worden aangetoond op experimentele manier.
Hierbij stelt men eisen aan de treksterkte van de
koppeling, aan de gelijkmatige rek van de ver-
binding, aan de elasticiteitsgrens van de verbin-
ding en de sterkte van de mof zelf. Voor een ge-
detailleerde beschrijving van de proefmethode
wordt verwezen naar §§ 5.2.3.5 en 5.2.4.4 van de
norm NBN B 15-002.
8.6.3 DOORVERBINDEN DOOR
LASSEN
Doorverbindingen van staven, draden en wape-
ningsnetten kunnen ook gebeuren door middel van
constructieve lassen. In principe komen hiervoor
de volgende types lassen in aanmerking :
◆ stomplassen
◆ overlaplassen.
Stomplassen zijn enkel toegelaten voor staven vanaf
φ 18 mm. Overlaplassen zijn toegelaten voor alle
diameters; de vereiste laslengtes zijn gegeven in
afbeelding 37 (§ 6.5.3).
73
Aangezien de kwaliteit van lasverbindingen afhan-
kelijk is van verschillende parameters :
◆ de lasbaarheid van het staal
◆ de lasmethode
◆ de gebruikte apparatuur
◆ de ervaring en de nauwgezetheid van de lasser
◆ de werkomstandigheden, …
wordt deze wijze van doorverbinden niet aanbevo-
len, zeker niet op de bouwplaats.
Naast het gebruik van
DOORVER- overlappingen en me-
BINDINGS- chanische koppelingen
SYSTEMEN (moffen) zijn er ook een
aantal speciale doorver-
bindingssystemen voor het overbrengen van krach-
ten :
◆ wachtstavendozen
◆ koudebrugonderbrekingen
◆ deuvels.
8.7.1 WACHTSTAVENDOZEN
Wachtstavendozen (afbeelding 70), ook wel stek-
kenbakken genoemd, bestaan uit een reeks wape-
ningsstaven die in gebogen vorm bevestigd zijn op
een geprofileerde staalplaat. Het geheel wordt aan
de rand van de bekisting aangebracht en inge-
betonneerd (fase 1). Na het wegnemen van de
bekisting worden de gebogen staven teruggeplooid,
zodat ze als wachtwapening kunnen functioneren
voor nadien te storten elementen (fase 2).
Vroeger kon het terugbuigen zonder verandering
van de mechanische eigenschappen van het staal
enkel gebeuren bij staal BE 220 S. Tegenwoordig
produceert men ook hoogwaardig staal BE 500 S
dat één maal teruggeplooid kan worden zonder dat
de mechanische eigenschappen van het staal veran-
deren.
Het terugbuigen van het staal moet met voldoende
zorg gebeuren om te vermijden dat er een bajonet-
vorm ontstaat. Verder moet ook voldoende plaats
worden voorzien, zodat het terugbuigen van de sta-
ven zonder hinder voor andere voorwerpen kan
gebeuren.
8.7.2 KOUDEBRUGONDERBREKINGEN
Voor het maken van uitkragende delen van gebou-
wen, zoals bijvoorbeeld balkons, is het noodzake-
lijk een goede thermische isolatie tussen het
uitkragende deel en de binnenzijde van het gebouw
aan te brengen om koudebrugwerking te voorko-
TV 217 – september 2000
Afb. 70 Wachtstavendozen.
FASE 1 : BIJ HET gebogen FASE 2 : NA HET
INBETONNEREN staaf ONTKISTEN

→
plaat

→
→
Teruggeplooide staaf
afneembaar
deksel

men. Er zijn verschillende types geprefabriceerde Deuvels moeten geïnstalleerd worden bij moment-
koudebrugonderbrekingen in de handel die deze vrije doorsneden. Om corrosieproblemen te ver-
thermische isolatie bevatten en waarbij de over- mijden, kan men ze het best in roestvast staal uit-
dracht van de krachten gebeurt door een combina- voeren.
tie van trek- en drukstaven enerzijds en afschuif-
wapening anderzijds. Afbeelding 71 geeft een sche- Afb. 71 Koudebrugonderbrekingen.
matisch voorbeeld. De drukwapening is eventueel brandwerende
voorzien van opgelaste drukplaatjes om het contact- plaatjes trekwapening
oppervlak te vergroten.
gedragen vloer dragende vloer

8.7.3 DEUVELS

Een deuvel is een stalen staaf die volgens zijn as

vrij kan bewegen. Ter plaatse van onderbrekingen,
bv. (uitzettings)voegen, kunnen door deuvels of
door deuvelsystemen (*) dwarskrachten in beide
richtingen worden overgebracht zonder dat de voeg-
werking wordt verhinderd. Men brengt de deuvel
brandwerende

immers zó aan dat de richting van de vrije bewe-

plaatjes

opgelaste
wapening

plaat

ging (de as van de deuvel) overeenstemt met de

druk-

richting van de uitzetting van het constructiedeel

(afbeelding 72).

Afb. 72 Deuvelsysteem.

A. FASE 1 B. FASE 2
1 2
installatie
3
4
5

1) versterkingswapening
2) centreerhuls
3) deuvel
4) diepte-aanslag
5) huls van de deuvel

(*) Een deuvelsysteem combineert een deuvel en de bijhorende hulpwapening.

74 TV 217 – september 2000

 9 WAPENINGSDETAILLERING

9.1 CONSTRUC- Naast berekeningsvoorschrif- As Afb. 73

TIEVE SCHIK- ten geeft de norm NBN B 15- Constructieve
KINGEN VOOR 002 bijkomende regels voor de schikkingen
h
DRAGENDE schikking van de wapening in voor
ONDERDELEN de constructie. Hierbij worden Ac kolommen.
de volgende types dragende on-

4h
φ ≥ 12 mm

≤
derdelen beschouwd : l

b
◆ kolommen

≤
φt

h
◆ liggers
◆ platen
◆ wanden
◆ consoles. sh

Hierna zijn de uit de norm NBN B 15-002 afkom-

stige regels over de constructieve schikking van de sh
wapening in de bovenstaande constructie-onderde-
len samengevat en verduidelijkt. sh ≤12 φ ,minl

9.2 KOLOMMEN Een bouwdeel kan als een ko-
lom worden beschouwd, indien
zijn lengte niet kleiner is dan twee maal de groot-
ste afmeting van zijn dwarsdoorsnede. Bovendien
mag de grootste dwarsafmeting b niet meer dan
vier maal de kleinste dwarsafmeting h bedragen,
zo niet spreekt men van wanden. De volgende voor-
schriften zijn van toepassing op kolommen (zie af-
beelding 73 voor de verklaring van de symbolen) :
◆ de kleinste toelaatbare afmetingen van de dwars-
doorsnede van een kolom bedragen :
– 200 mm bij een ter plaatse gestorte kolom
(in verticale richting)
– 140 mm bij een geprefabriceerde kolom (ho-
rizontaal gestort)
Dit zijn de waarden uit de norm. In de praktijk
sh ≤ h
sh ≤ 300 mm
NSd : de rekenwaarde van de axiale druk-
kracht (aangrijpende belasting) (N)
fyd : de rekenwaarde van de elasticiteits-
grens van de wapeningen (N/mm2)
◆ de maximale doorsnede As van de langswa-
peningen moet voldoen aan :
As ≤ 0,04 Ac (0,08 Ac in de overlappingszones)
◆ de langsstaven moeten gelijkmatig verdeeld zijn
over de omtrek van de doorsnede. Kolommen
met een veelhoekige doorsnede moeten min-
stens één staaf in elke hoek bevatten. Het klein-
ste aantal staven voor kolommen met een cir-
kelvormige doorsnede is 6
◆ de minimale diameter φt van de dwarswapening
bedraagt :
– φt ≥ 6 mm voor φ = 12 mm tot 20 mm
l

treft men nogal eens 140 mm en 190 mm aan – φt ≥ 8 mm voor φ = 25 mm tot 32 mm

l

voor ter plaatse gestorte kolommen die in – φt ≥ 10 mm voor φ = 40 mm l

metselwerkwanden geïntegreerd zijn. – φt ≥ 5 mm voor dwarsstaven van gelaste

wapeningsnetten
◆ de tussenafstand sh van de dwarswapeningen
◆ de minimale diameter φl van de langswapening gemeten langs de kolom moet voldoen aan :
bedraagt : φ ≥ 12 mm
l
– sh ≤ 12 maal de kleinste diameter van de
◆ de minimale doorsnede As van de langswa- langsstaven
peningen moet voldoen aan : – sh ≤ de kleinste afmeting van de kolom (dia-
– As ≥ 0,003 Ac meter voor ronde kolommen)
– As ≥ 0,15 NSd/fyd – sh ≤ 300 mm
waarbij : De maximale tussenafstand moet met een fac-
Ac : de (bruto) oppervlakte van de dwars- tor 0,6 vermenigvuldigd worden :
doorsnede van het beton (mm2) – in doorsneden boven en onder een balk of
plaat, tot op een afstand gelijk aan de groot-

75 TV 217 – september 2000

 ste afmeting van de dwarsdoorsnede van de Afb. 75 Oplossingen om de centrale staven van een
kolom kolom tegen knikken te beveiligen.
– dichtbij verbindingen door overlappingen, VOORKEURSOPLOSSING : 1 BEUGEL
wanneer de maximale diameter van de langs-
staven meer dan 14 mm is
◆ de dwarswapeningen moeten zo geschikt wor-
den dat ze alle langse hoekstaven (of bundels
van hoekstaven) en minstens één andere staaf
op twee van de buitenlaag omwikkelen en aldus
tegen knik beveiligen. Geen enkele niet tegen
knik beschermde langse staaf (zogenaamde “niet
ALTERNATIEF : 2 SPELDEN
weerhouden staaf”) mag meer dan 15 φt verwij-
derd zijn van een tegen knik beveiligde staaf
(afbeelding 74). Een staaf is tegen knik bevei-
ligd als deze vastgehouden wordt door een korte
staaf waarvan de trekkracht de laterale verplaat-
sing van de langse staaf verhindert.

niet tegen knik beveiligd

ALTERNATIEF : 1 SPELD
Afb. 74 De
centrale staven
zijn niet tegen
knikken bevei-
ligd, want de
afstand tot de
beveiligde sta-
ven bedraagt
ALTERNATIEF : 2 BEUGELS
meer dan 15 φt.

> 15 φt

Indien nodig moet men bijkomende beugels of spel-

den plaatsen (zie afbeelding 75). De beugels die
het knikken verhinderen, worden op dezelfde
tussenafstand sh als de dwarswapeningen aange-
bracht.
9.3 LIGGERS Een bouwdeel kan als een lig-
ger beschouwd worden indien
zijn spanwijdte of zijn lengte minstens gelijk is aan
twee maal zijn totale hoogte. Liggers waarvan de
spanwijdte kleiner is dan twee maal hun hoogte,
moet men als dragende wanden behandelen.
In § 5.4.2 van de norm NBN B 15-002 worden
regels opgegeven die algemeen geldig zijn voor de
constructieve schikking van de wapening in liggers.
In deze Technische Voorlichting zijn enkel de con-
structieve regels samengevat voor de meest voor-
komende gevallen, d.w.z. die gevallen waarbij te-
gelijkertijd voldaan is aan de volgende voorwaar-
den :
– de liggers worden enkel onderworpen aan bui-
gende momenten (geen normaalkrachten)
– de liggers hebben een constante betondoorsnede
over de hele lengte
– de liggers hebben rechte langswapening (even-
tueel met haken) voor het opnemen van de bui-
gende momenten, en verticale beugels voor het
opnemen van de dwarskrachten (*).
9.3.1 VOORSCHRIFTEN VOOR
DE LANGSWAPENING
9.3.1.1 ALGEMEEN
Men kan de volgende algemene regels formule-
ren :

(*) Met het oog op de rationalisatie van het vlechtwerk wordt afgeraden andere dan verticale dwarskrachtwapeningen te gebruiken.
Indien toch een andere soort dwarskrachtwapening gebruikt wordt, moet men de norm raadplegen voor de vereiste constructieve
schikkingen.

76 TV 217 – september 2000

 ◆ de maximale doorsnede As van de langswa-
peningen moet voldoen aan : As ≤ 0,04 Ac
(0,08Ac in de overlappingszones)
◆ voor de minimale doorsnede As van de langs-
wapening geldt dat As ≥ 0,0015 btd en As ≥
0,6 btd/fyk, waarbij :
– d : de nuttige hoogte, d.i. de afstand tussen
de as van de getrokken langswapening en
de meest gedrukte vezel (mm)
– bt : de gemiddelde breedte van de getrokken
zone (mm). Voor rechthoekige doorsneden
is bt de breedte van de ligger. Voor T-door-
sneden moet men een onderscheid maken :
- in de overspanning (flens samenge-
drukt) : bt = breedte van het lijf
- boven een steunpunt : bt = de breedte
van een doorsnede met dezelfde hoogte
als de getrokken zone van de T-door-
snede en met dezelfde oppervlakte als
de getrokken zone, berekend op basis van
de effectieve breedte beff (afbeelding 76)
De norm NBN B 15-002 vermeldt niet duide-
lijk hoe men de gemiddelde breedte bt voor T-
doorsneden boven een steunpunt moet bepa-
len. In deze Technische Voorlichting wordt
voorgesteld dit te doen uitgaande van de effec-
tieve breedte beff van de ligger. Voor de bepa-
ling van de effectieve breedte van de ligger
verwijzen we naar de norm NBN B 15-002,
§ 2.5.2.2.
Afb. 76 Bepaling van de gemiddelde breedte bt voor een T-ligger
boven een steunpunt.
beff
Af
hf
getrokken zone (h-x)
Al
neutrale lijn
h
d
gedrukte zone (x)
x
bw
bt = (Af + A )/(h - x)
l steunpunten als tussensteunpunten, moet men,
◆ het schorsen van de langswapeningen kan ge-
beuren vanaf het punt waar ze niet meer nodig
zijn. Dit punt wordt bepaald door een horizon-
tale verschuiving van de omhullende momenten-
lijn over een afstand al = 0,9d/2 (afbeelding 77).
Opgelet : het NAD (Nationaal Aanwendings-
document) bij NBN B 15-002 stelt dat in de
nabijheid van punten met moment gelijk aan
77
Afb. 77
Schorsen van
E de wapening.
l
b,net
l
b,net E
al
l
b,net E
Msd
a
l
E
l
b,net
E
l l
b,net b,net
nul al > d dient genomen te worden, en dit zo-
wel voor positieve als voor negatieve momen-
ten (NBN B 15-002). De wapening wordt ver-
ankerd vanaf dit theoretische verankeringspunt
met een verankeringslengte lb,net (met een mini-
male lengte gelijk aan de nuttige hoogte d naast
de eisen van § 8.5.3.1 van deze TV).
Voor de wapeningen van de flenzen die zich buiten
het lijf bevinden, moet men a verhogen met de
l
afstand van de staaf tot het lijf (afstand x, zie af-
beelding 81, p. 78).
9.3.1.2 SCHIKKING TER PLAATSE VAN
DE STEUNPUNTEN
Men moet rekening houden met de volgende voor-
schriften :
◆ de algemene regel dat men in een monolithisch
bouwwerk, zelfs indien de berekening is uitge-
voerd in de veronderstelling van scharnierende
steunpunten, de doorsnede boven de steunpun-
ten moet berekenen uitgaande van een gedeel-
telijk inklemmingsmoment, waarvan de waarde
minstens gelijk is aan 25 % van het maximale
buigingsmoment in de overspanning is uiter-
aard geldig en moet worden toegepast voor de
bovenwapening bij alle steunpunten, zowel
eindsteunpunten als tussensteunpunten
◆ ter hoogte van de steunpunten, zowel eind-
indien de uiteinden weinig of niet ingeklemd
zijn (d.w.z. indien ze berekend zijn als schar-
nierende verbindingen), een onderwapening met
een doorsnede van minstens 25 % van de staal-
doorsnede in de overspanning aanbrengen
◆ de verankering van de onderwapening ter plaatse
van een eindsteunpunt moet volgens de norm
NBN B 15-002 kunnen weerstaan aan een trek-
kracht Fs = VSd (0,5 + ai/(0,9d)). Hierin (zie ook
TV 217 – september 2000
 ur
he
In de praktijk is het vaak moeilijk aan deze
Afb. 78

tsc
voorschriften te voldoen wegens de beperkte

ch
Verankering van

ra
breedte van het ondersteunende element; de

sk
de onderwape-

ar
d staven worden meestal tot aan de as van het

dw
ning ter plaatse l

1e
b,net
van een eind- VSd steunvlak doorgetrokken, zodat ze mekaar net
45°
steunpunt. niet raken. Deze oplossing is aanvaardbaar
zolang rekentechnisch is aangetoond dat de
staaf voldoende verankerd is voorbij het mo-
menten-nulpunt.
VSd

◆ voor de structurele integriteit wordt evenwel

ai
afbeelding 78) is :
– VSd : de rekenwaarde van de dwarskracht
aan het eindsteunpunt
– ai : de waarde die de positie van de resul-
tante VSd bepaalt; ai bedraagt maximaal 0,5t
(t is de breedte van het steunpunt, zie
§ 2.5.2.2.2 van de norm NBN B 15-002)
– d : de nuttige hoogte van de ligger ter plaatse
van het eindsteunpunt.
De verankeringslengte lb,net wordt gemeten vanaf
het theoretische verankeringspunt op de contact-
lijn tussen de ligger en zijn steun (het dagvlak
van de ondersteuning)
◆ de verankeringslengte van de onderwapening
ter plaatse van een tussensteunpunt bedraagt
tenminste 10 φ (voor rechte staven) of de buig-
doorndiameter dm (voor haken en bochten) (af-
beelding 79). Uiteraard dient nog gecontroleerd
te worden of de staaf voldoende verankerd is
(lb,net) voorbij het momenten-nulpunt (van de
verschoven momentenlijn)
aangeraden de onderwapening te laten doorlo-
pen over de steun, als dit constructief mogelijk
is. De continuïteit van de onderwapening is ui-
teraard noodzakelijk indien aan het steunpunt
negatieve buigende momenten (trekspanningen
onderaan), bv. ten gevolge van zettingen, te
verwachten zijn. In de praktijk voert men dan
de staven aan weerszijden van het steunpunt
overlappend uit, of wordt een bijlegstaaf met
voldoende overlappingslengte over het steun-
punt aangebracht om de continuïteit te verzeke-
ren (afbeelding 80). Indien men vreest voor zet-
tingen, wordt de benodigde sectie van de
onderwapening door berekening bepaald
◆ ter hoogte van een tussensteunpunt mag de to-
tale doorsnede van de getrokken wapening van
een T-doorsnede gelijk worden verdeeld tussen
het inwendige (2x) en het uitwendige gedeelte
(afstand x langs beide zijden) van de flenzen
(afbeelding 81).
Afb. 81 Verdeling
van de wapening
op tussensteun-
punten bij T-balken.
x 2x x

Afb. 79 Verankering van de onderwapening op Afb. 80 Verankering van de onderwapening op

tussensteunpunten (minimaal). tussensteunpunten (aanbevolen).

dm l
s

l ≥ dm l ≥ 10 φ
l ≥ 10 φ

dm : diameter van de buigdoorn

l l
s s

l ≥ 10 φ l ≥ 10 φ l ≥ 10 φ l ≥ 10 φ

78 TV 217 – september 2000

 9.3.2 VOORSCHRIFTEN VOOR DE
DWARSKRACHTWAPENING
De volgende voorschriften zijn geldig als uit de
berekening blijkt dat dwarskrachtwapening nood-
zakelijk is (d.i. VSd > VRd1) (*). De voorschriften
hebben enkel betrekking op verticale dwarskracht-
wapening (beugels) :
◆ het geometrische dwarskrachtwapeningsgehalte
ρw moet minstens gelijk zijn aan de waarden uit
tabel 33 :
A sw
ρw = (voor verticale beugels)
s.b w
met :
– A sw : doorsnede in mm2 van de dwars-
krachtwapening over een lengte s
– s : tussenafstand van de dwarskrachtwape-
ningen (beugelafstand) in mm
– bw : dikte van de lijfplaat in mm (indien bw >
300 mm, mag bw in de formule vervangen
worden door bwf, d.i. een fictieve lijfdikte,
bepaald door VRd1 gelijk te stellen aan VSd;
bwf mag echter niet kleiner zijn dan 300 mm)
◆ de maximale afstand smax tussen de dwarswape-
ningen (**) in de langsrichting is afhankelijk
van de verhouding van de rekenwaarde van de
aangrijpende dwarskracht VSd tot de reken-
waarde van de maximale dwarskracht VRd2, die
kan gedragen worden zonder verbrijzeling van
de drukschoren in het beton :
– VSd/VRd2 ≤ 1/5 : smax = 0,8d (maar niet groter
dan 300 mm)
– 1/5 ≤ VSd/VRd2 ≤ 2/3 : smax = 0,6d (maar niet
groter dan 300 mm)
– 2/3 < VSd/VRd2 : smax = 0,3d (maar niet groter
dan 200 mm)
– d = nuttige hoogte van de ligger
◆ de afstand in de dwarsrichting tussen de benen
van eenzelfde reeks dwarskrachtwapeningen
mag niet meer bedragen dan :
– VSd/VRd2 ≤ 1/5 : smax = d (maar niet groter
dan 800 mm)
– 1/5 ≤ VSd/VRd2 ≤ 2/3 : smax = 0,6d (maar niet
groter dan 300 mm)
– 2/3 < VSd/VRd2 : smax = 0,3d (maar niet groter
dan 200 mm).
Deze beperkingen gelden niet indien VSd < VRd1
(geen dwarskrachtwapening nodig).
Beugels moeten gesloten zijn (afbeelding 82).
Open beugels zijn enkel aanvaardbaar indien een
U-vormige staaf de open beugel afdekt (afbeel-
ding 83) of wanneer het gaat om een T-vormige
sectie, waarbij de wapening van de plaat de beu-
gel vervolledigt of zorgt voor een voldoende
verankering van de “beugelbenen” (afbeelding 84).
De maaswijdte van het wapeningsnet wordt, in-
dien mogelijk, in overeenstemming gekozen met
de tussenafstand van de beugels.
Volgens de norm NBN B 15-002 moet de ver-
ankeringslengte lb,net worden voorzien vanaf de neu-
trale lijn van de balk. Eenvoudigheidshalve kan men
de regels uit tabel 34 (p. 80) aanhouden voor de
lengte lb,v van de haken voor open beugels.
Afb. 82
Gesloten
beugels.
Afb. 83
Open beugel
afgedekt met
een U-vormige
staaf.

Tabel 33 Afb. 84
Minimale ρw voor staalkwaliteit Open beugel
BETONKLASSE fyk = 500 N/mm2
waarden (T-vormige
voor ρw. sectie).
C12/15 tot C20/25 0,0007

C25/30 tot C35/45 0,0011

C40/50 tot C50/60 0,0013

(*) Voor de berekening van VSd, VRd1 en VRd2 verwijzen we naar de norm NBN B 15-002.
(**) Naast deze constructieve maatregelen wordt de afstand tussen de dwarswapeningen ook beperkt vanuit het oogpunt van de toelaatbare
scheurafstanden.

79 TV 217 – september 2000

 Tabel 34 9.4.2 VOORSCHRIFTEN VOOR DE
Lengte van de Diameter Lengte SECUNDAIRE DWARS-
haken bij naar φ l
b,v WAPENING
buiten ge-
bogen open 6 300
beugels.
Onder secundaire wapening verstaat men de dwars-
8 300 wapening voor platen die slechts in één richting
dragen :
10 400 ◆ de doorsnede van de secundaire dwarswapening
moet minstens 20 % van de doorsnede van de
12 550 hoofdwapening bedragen
◆ de maximale afstand smax tussen de secundaire
wapeningsstaven moet voldoen aan :
– smax ≤ 2,5 h
Wanneer grote wringingsmomenten kunnen optre- – smax ≤ 400 mm.
den, wordt ook aangeraden gesloten beugels te
voorzien.
9.4.3 VOORSCHRIFTEN VOOR DE
SCHIKKING TER PLAATSE VAN
9.4 PLATEN De voorschriften hebben be- DE STEUNPUNTEN EN DE VRIJE
trekking op platen die in twee RANDEN
richtingen dragen en platen die in één richting dra-
gen, en waarbij de breedte b en de effectieve over- Men moet met de volgende voorschriften rekening
spanning leff (zie § 2.5.2 van de norm NBN B 15- houden :
002) minstens gelijk zijn aan 4 h (h is de totale ◆ bij platen moet minstens de helft van de in de
dikte van de plaat). De minimale absolute dikte van overspanning berekende onderwapening door-
de plaat is 50 mm. lopen naar de steunpunten en daar verankerd
worden
◆ de bovenwapening ter plaatse van randen met
9.4.1 VOORSCHRIFTEN VOOR DE een gedeeltelijke inklemming, die niet in aan-
HOOFDWAPENING IN PLATEN merking genomen werd bij de berekening, moet
toevallige inklemmingsmomenten kunnen op-
Onder hoofdwapening in platen verstaan we de nemen ter waarde van 25 % van het maximale
wapening die noodzakelijk is voor het statische buigmoment in de aangrenzende overspanning.
evenwicht. Bij platen die dragen in twee richtin- De lengte waarover deze wapening moet wor-
gen, is de wapening in beide richtingen als hoofd- den voorzien, is in § 5.4.3.2.2 van de norm NBN
wapening te beschouwen : B 15-002 vastgelegd op minstens 0,2 maal de
◆ de minimale doorsnede van de hoofdwape- aangrenzende overspanning (afstand tussen de
ning As (mm2) moet, net zoals de doorsnede As dagvlakken van de steunen), gerekend vanaf de
van de langswapening bij liggers, voldoen aan : buitenrand van de steun, en is minstens gelijk
– As ≥ 0,0015 btd aan de vereiste verankeringslengte
– As ≥ 0,6 btd/fyk ◆ langsheen een vrije rand (een rand zonder steun)
◆ de maximale doorsnede van de hoofdwapening moet een plaat normaal voorzien zijn van
As (mm2) moet, net zoals de doorsnede As van langswapeningen en dwarswapeningen, die
de langswapening bij liggers, beantwoorden meestal aangebracht worden zoals aangeduid in
aan : afbeelding 85. Het aantal langsstaven dat men
As ≤ 0,04 Ac (0,08Ac bij overlapping) langs de hoogte van de vrije rand moet aan-
◆ het schorsen van de hoofdwapening gebeurt brengen, is afhankelijk van de dikte van de plaat.
zoals het schorsen van de langswapening bij Als praktijkregel geldt dat de maximale afstand
liggers. De verschuiving van de momentenlijn tussen de langsstaven niet meer dan 300 mm
gebeurt over een afstand a = d
l
mag bedragen. Indien de dikte van de plaat gro-
◆ de maximale afstand smax tussen de hoofdwape- ter is dan 400 mm, wordt een tussenstaaf aange-
ningsstaven moet voldoen aan de volgende ver- bracht op halve hoogte van de plaat
eisten : ◆ het gedrag van een plaat in de nabijheid van
– smax ≤ 1,5 h hoeken vraagt bijzondere aandacht. Een een-
– smax ≤ 350 mm. voudig opgelegde plaat heeft de neiging om op
te liften. Indien de schikkingen bij een hoek-
punt zodanig zijn dat het opliften wordt verhin-
derd, dient men passende wapeningen en o.m.

80 TV 217 – september 2000

 Speld Afb. 85
Wapening
De norm geeft geen precieze voorschriften voor
langs een
de doorsnede en de tussenafstand van deze vrije rand.
Langswapening Vrije rand spelden. Het lijkt logisch te stellen dat de dia-
meter en de tussenafstand van de speld gelijk
moeten zijn aan de diameter en de tussen-
≥2h afstand van de dwarswapening.

bovenwapeningen te voorzien, tenzij de gevol-

gen van scheurvorming weinig belang hebben.

Afb. 86
9.4.4 VOORSCHRIFTEN VOOR DE Verdeling van
DWARSKRACHTWAPENING spanningen in
liggers met
kleine
Indien uit de berekening blijkt dat dwarskracht- spanwijdte.
wapening noodzakelijk is (voor platen wil dit zeg-
gen V Sd > 1,25 V Rd1; zie NBN B 15-002
§ 4.3.2.3 (4)), zijn de volgende voorschriften van
toepassing, althans voor verticale dwarskracht-
wapening (*) :
◆ een plaat met dwarskrachtwapening moet een
dikte van minstens 200 mm hebben
◆ het geometrische dwarskrachtwapeningsgehalte
ρw moet minstens gelijk zijn aan 60 % van de
waarden uit tabel 33 (p. 79)
◆ de maximale tussenafstand van de dwars-
wapeningen (**) is afhankelijk van de verhou-
ding van de rekenwaarde van de aangrijpende
dwarskracht VSd tot de rekenwaarde van de h
maximale dwarskracht VRd2, die kan worden As Afb. 87
≤ 300 mm

gedragen zonder verbrijzeling van de druk- Schikkingen

schoren in het beton (***) : van de
Ac wapening in
– VSd/VRd2 ≤ 1/5 : smax = 0,8 d
≤ 300 mm

– 1/5 ≤ VSd/VRd2 ≤ 2/3 : smax = 0,6 d wanden.

– 2/3 < VSd/VRd2 : smax = 0,3 d.
de horizontale wape-
ningen moeten tussen
9.5 WANDEN Elementen waarvan de horizon-
de verticale wape-
ningen en het dichtst-
tale lengte minstens vier maal bijgelegen buitenvlak
de dikte h bedraagt, worden beschouwd als wanden geplaatst worden
(afbeelding 87). De berekening van wanden ge-
beurt analoog met de berekening van kolommen, ≤ 2h
uitgezonderd in de volgende gevallen : ≤ 300 mm
◆ wanden die loodrecht op het vlak van het ele-
ment belast worden (bv. keermuren, diep-
wanden, …) moet men berekenen zoals platen den kan worden afgeleid uit een model met druk-
◆ liggers waarvan de spanwijdte kleiner is dan en trekstangen (zie afbeelding 86), waarvan de
tweemaal hun hoogte, behandelt men als dra- basisprincipes gevonden worden in § 2.5.3.6 van
gende wanden. De wapening in dergelijke wan- de norm NBN B 15-002).

(*) Met het oog op de rationalisatie van het vlechtwerk wordt afgeraden andere dan verticale dwarskrachtwapeningen te gebruiken.
Indien men toch een andere soort dwarskrachtwapening gebruikt, moet de norm worden geraadpleegd voor de vereiste constructieve
schikkingen.
(**) Naast deze constructieve maatregelen wordt de afstand tussen de dwarswapeningen ook beperkt vanuit het oogpunt van de toelaatbare
scheurafstanden.
(***) Voor de berekening van VSd, VRd1 en VRd2 verwijzen we naar de norm NBN B 15-002.

81 TV 217 – september 2000

 De volgende voorschriften zijn van belang voor
wanden (zie afbeelding 87 voor de verklaring van
de symbolen) :
◆ de doorsnede van de verticale wapening As,vert
moet voldoen aan : 0,003 Ac ≤ As,vert ≤ 0,04 Ac
(0,08Ac bij overlapping)
◆ de verticale wapening moet over de twee helf-
ten van de wand gelijkmatig verdeeld worden.
Voor wanden die aan buiging loodrecht op het
vlak van het element onderworpen zijn (en be-
rekend worden als platen), moet men langs elke
zijde van de wand in ieder geval de minimale
wapeningshoeveelheid plaatsen (0,0015 Ac),
ook indien in één van de zijden enkel druk-
spanningen optreden
◆ de maximale afstand smax tussen de verticale sta-
ven moet voldoen aan :
– smax ≤ 2 h
– smax ≤ 300 mm
◆ de doorsnede As,hor van de horizontale wapening
moet minstens 50 % bedragen van de doorsnede
van de verticale wapening : As,hor ≥ 0,5 As,vert
Voor wanden die hoofdzakelijk aan druk wor-
den onderworpen (bv. wanden voor woningen),
mag de horizontale wapening (naar analogie
met platen) gereduceerd worden tot minstens
20 % van de doorsnede van de verticale
wapening : As,hor ≥ 0,2 As,vert.
◆ de diameter φhor van de horizontale wapening
moet voldoen aan : φhor ≥ φvert/4
◆ de maximale afstand smax tussen twee naast el-
kaar gelegen horizontale staven moet voldoen
aan : smax ≤ 300 mm
◆ beugels moeten voorzien worden als de door-
snede van de dragende verticale wapeningen
groter is dan 0,02 Ac. Voor de diameter en de
tussenafstand van de beugels gelden dezelfde
voorschriften als voor de dwarswapeningen in
kolommen.
9.6 CONSOLES De wapening in con-
soles en het theore-
tische vertrekpunt van de verankeringslengte kun-
nen bepaald worden op basis van een model met
druk- en trekstangen (§ 2.5.3.6 van de norm NBN
B 15-002) (afbeelding 88) :
◆ de verankering van de trekstaven moet volledig
verzekerd zijn voorbij de knoop onder de draag-
plaat. Afbeelding 88 geeft de mogelijke ver-
ankeringswijzen en de bijhorende bepaling van
de verankeringslengte. De lengte van de trek-
staven voorbij de knoop in de kolom moet min-
stens gelijk zijn aan de vereiste veranke-
ringslengte lb,net van de trekstaven
◆ beugels met een minimale totale doorsnede van
0,4 As moeten aangebracht worden over de nut-
tige hoogte d, indien aan volgende voorwaar-
den voldaan is :
– h ≥ 300 mm
– As ≥ 0,4 Acfcd/fyd (Ac = b.h, betondoorsnede
in de console ter hoogte van de kolom).
De beugels kunnen horizontaal of schuin (bij voor-
keur loodrecht op de drukschoor) worden aange-
bracht (afbeelding 89). Ze hebben tot doel weer-
stand te bieden tegen de splijtspanningen in de druk-
schoren in het beton.
Afb. 89 Wapening van consoles met horizontale en
schuine beugels.
Fvd Fvd
As lus As lus
Fhd Fhd
beugels
≥ 0,4 As
beugels ≥ 0,4 As

Afb. 88 draagplaat DETAILS

Staafwerk- Fv
model en A. RECHTE VERANKERING C. LUS
a
verankerings-
wijzen voor een knopen Fh
console (0,4 h l
b,net
≤ a < h).
h
b,net

Zie details B. BOCHT

≥ l

drukschoren l l
b,net ≥5φ b,net
trekstang As

82 TV 217 – september 2000

9.7 CONSTRUCTIEVE SCHIK-
KINGEN VOOR BIJZON-
DERE WAPENINGSTOE-
PASSINGEN
9.7.1 STAVEN MET EEN DIAMETER
GROTER DAN 32 mm
Staven met een diameter groter dan 32 mm (bv. 40,
50 of 60 mm) mag men enkel gebruiken voor ele-
menten met een minimale dikte gelijk aan 15 φ.
Deze beperking wordt opgelegd omdat er onvol-
doende proefresultaten beschikbaar zijn over de
hechtingseigenschappen van staven met grote dia-
meters voor op buiging belaste, slanke elementen.
Voor op druk belaste kolommen (bv. kolommen
van 30 x 60 cm2 in parkeergarages) kunnen wel
grotere diameters gebruikt worden in smallere sec-
ties. Staven met een diameter groter dan 32 mm
mag men volgens § 5.2.6.3 van de norm NBN B 15-
002 niet verankeren in getrokken zones. In de prak-
tijk maakt men hierop een uitzondering voor grond-
keermuren en funderingsplaten op volle grond.
Voor staven met een diameter groter dan 32 mm
gelden bijkomende eisen met betrekking tot :
◆ de verankering : met rechte staven of met be-
hulp van mechanische voorzieningen
◆ de verbindingen door overlapping : niet toege-
laten
◆ de vereiste dwarswapening bij rechte ver-
ankeringen
◆ de beperking van de scheurvorming, bv. door
het toepassen van huidwapening.
Voor een gedetailleerde beschrijving van de eisen
voor staven met een diameter groter dan 32 mm
verwijzen we naar § 5.2.6.3 van de norm NBN
B 15-002.
9.7.2 BUNDELS VAN STAVEN
Het bundelen van staven wordt toegepast als men
de vereiste afstand tussen de afzonderlijke staven
in zwaar gewapende elementen niet kan respecte-
ren. Een bundel bestaat uit maximaal twee staven
van dezelfde diameter, staaltype en staalkwaliteit.
Enkel voor bouwwerken in milieuklasse 1 zijn bun-
dels van drie staven toegelaten. De volgende eisen
zijn van toepassing op staafbundels :
◆ de betondekking op de bundels en de afstand
tussen de bundels moeten groter zijn dan de
equivalente diameter φn, die als volgt bepaald
wordt :
φ n = φ n b ≤ 55mm
(nb = het aantal staven in de staafbundel)
83
◆ de verankeringslengte wordt bepaald zoals bij
afzonderlijke staven, maar er wordt gebruik
gemaakt van de equivalente diameter. Enkel
rechte verankeringen zijn toegestaan
◆ de overlapping gebeurt staaf per staaf, waarbij
maximaal drie staven in een doorsnede van een
bundel aanwezig zijn
◆ de afstand tussen de verankeringen en de over-
lappingen moet gelijk zijn aan 1,2 maal de ver-
ankeringslengte van de individuele staven voor
bundels van twee staven en 1,3 maal de ver-
ankeringslengte voor bundels van drie staven.
9.7.3 HUIDWAPENING
Huidwapening bestaat uit een gelast wapeningsnet
of uit staven met een kleine diameter. Deze
wapening heeft tot doel de scheurvorming te be-
heersen of weerstand te bieden tegen afschilfering
van het omhullingsbeton, indien dat risico bestaat.
De huidwapening wordt buiten de beugels geplaatst
en wordt gelijkmatig verdeeld tussen het niveau
van de trekwapening en de neutrale lijn. De mini-
male doorsnede van de huidwapening As,surf (mm2)
in de richting evenwijdig met de getrokken wape-
ning bedraagt (zie ook afbeelding 90) :
As,surf ≥ 0,01 Act,ext.
Act,ext is de oppervlakte van het getrokken beton
aan de buitenkant van de beugels (x bepaalt de
positie van de neutrale lijn, d is de nuttige hoogte).
Afb. 90 Huidwapening.
c
Act,ext
As,surf ≥ 0,01 Act,ext
≤ 600 mm
≤d-x
huidwa-
pening
;;;;;;;;;;;;;;;;
As,surf s of 150 mm st
l
In de praktijk wordt een huidwapening voorzien in
de volgende gevallen :
◆ bij liggers van meer dan 1 m hoogte, waarin de
hoofdwapening geconcentreerd is in slechts een
klein gedeelte van de hoogte. De huidwapening
heeft tot doel de scheurvorming te beheersen,
de hoeveelheid dient te voldoen aan de voor-
schriften van § 4.4.2 (3) van de norm NBN
B 15-002
◆ in balken en platen om weerstand te bieden te-
gen afschilfering bij brand, indien de beton-
dekking op de hoofdwapening groter is dan of
TV 217 – september 2000
 gelijk is aan 50 mm, tenzij door proeven kan Afb. 91
trekstang
worden bewezen dat geen afschilfering optreedt Equivalent
tijdens de voorziene periode van de brandweer- staafwerk-
stand model bij
◆ om de scheurvorming te beperken indien sta- een tand-
ven of staafbundels met een diameter groter dan
of gelijk aan 32 mm worden gebruikt. Fh ;;;; druk-
stang
oplegging.

9.7.4 OPHANGWAPENING Fv

Ophangwapening is noodzakelijk om de krachten

over te dragen bij tandopleggingen van liggers op
een ondersteunende ligger en bij belangrijke hoog-
teverschillen in balken. De ophangstaven worden
bij voorkeur uitgevoerd met beugels die men rond
de hoofdwapening van de “opgehangen” ligger
aanbrengt.
Om de scheurvorming in de inspringende hoeken
te beperken, past men soms nog schuine wapening
in de vorm van beugels of lusvormige staven toe
(afbeelding 92B en 92D). De schuine staaf kan
eveneens in het staafwerkmodel worden ingebracht.

De grootte, de positie en de verankering van de

ophangwapening kan bepaald worden op basis van
een model met druk- en trekstangen of staafwerk-
model (§ 2.5.3.6 van de norm NBN B 15-002).
Afbeelding 91 toont een voorbeeld van een tand-
oplegging. Twee mogelijkheden voor het wape-
ningsschema van een dergelijke tandoplegging zijn
weergegeven in afbeelding 92A en 92C.
Zoals bij consoles, past men spelden of beugels toe
voor het opnemen van splijtkrachten in de tand-
constructie. De minimale totale doorsnede van de
beugels wordt begroot op 0,4As.
9.7.5 WAPENING VOOR GECON-
CENTREERDE BELASTINGEN
(PLAATSELIJKE KRACHTEN)
Frettage- of splijtwapening is nodig onder het aan-
grijpingspunt van geconcentreerde belastingen om
de trekkrachten loodrecht op de richting van de
belasting op te nemen. Bij gewapende elementen
wordt splijtwapening eerder zelden toegepast; de
belangrijkste toepassing betreft verankeringen van
voorgespannen elementen.

Afb. 92 Wapeningsschema's.
A. WAPENINGSSCHEMA VAN EEN B. WAPENINGSSCHEMA MET SCHUINE STAAF
TANDOPLEGGING

spelden spelden
≥ 0,4 As ≥ 0,4 As
;;; lussen ;;; lussen
trekstang As trekstang As

C. WAPENINGSSCHEMA VAN EEN D. WAPENINGSSCHEMA MET SCHUINE STAAF

TANDOPLEGGING

spelden spelden
≥ 0,4 As ≥ 0,4 As lussen
;;; lussen
;;; schuine
trekstang As trekstang As staaf

84 TV 217 – september 2000

 ao bo
Aco Afb. 94
Bepaling van
Afb. 93 druk “a” (en “b”).
0,1 a
Plaatsing van de
splijtwapening.

o
a
a

trek

h > a - ao
h > b - bo

a
o
splijtwapening

3
≤
a
a b ≤ 3 bo Ac

Voor het bepalen van de maximale geconcentreerde
belasting die het betonelement kan opnemen (FRd),
alsook van de hoeveelheid en de positie van de
dwarswapening, gebruikt men het geometrische
concept van de afgeknotte piramide. De afmetin-
gen van dit betonvolume worden gedefinieerd in
afbeelding 94 :
◆ Aco = ao.bo : oppervlakte van de aangrijpende
belasting
◆ Ac = a.b : een verdeeloppervlak gelegen in het
betonelement
◆ de verschillende oppervlakken Aci, horende bij
geconcentreerde belastingen FSdi, mogen elkaar
niet overlappen
◆ de zwaartepunten van Ac en Aco moeten op de
rechte liggen die de richting van de uitwendige
belasting aangeeft
◆ de afgeknotte piramide moet zich volledig bin-
nen het betonelement bevinden.
opgebogen staven. Voor de ponswapening mag
enkel gerekend worden op :
◆ de wapeningen binnen een zone, begrensd door
een omtrekslijn, die zich op een afstand van ten
hoogste 1,5 d of 800 mm (laagste van de twee
waarden) van de rand van de belaste oppervlakte
bevindt. Deze voorwaarde moet in alle rich-
tingen gerespecteerd worden
◆ de opgebogen staven die boven het belaste op-
pervlak lopen of die op een afstand van ten
hoogste d/4 van de omtrek van dat oppervlak
liggen.
Afb. 95 Ponswapening.
ponswapening

De splijtwapening wordt aangebracht in de vorm 1,5 d

1,5 d
van beugels of spelden en moet worden verdeeld
over een hoogte gelegen resp. tussen 0,1 a en a en
tussen 0,1 b en b. Afbeelding 93 toont een één-
dimensionaal voorbeeld. De doorsnede van de
splijtwapening Asp moet minstens gelijk zijn aan : 9.7.7 WRINGINGSWAPENING
◆ Asp > 0,3 FSd (1-ao/a) met een minimum van
FSd/10 voor de wapening in de richting a Men past wringingswapening slechts zelden toe. In
◆ Asp > 0,3 FSd (1-bo/b) met een minimum van de praktijk wordt wringing zoveel mogelijk verme-
FSd/10 voor de wapening in de richting b. den door het gebruik van een aangepast ontwerp.

Wringingswapening moet worden uitgevoerd met

9.7.6 PONSWAPENING
Men past ponswapening toe om dwarskrachten bij
puntsgewijze steunpunten op te nemen. De belang-
rijkste toepassing van ponswapening betreft funde-
ringszolen en paddestoelvloeren. De ponswapening
kan bestaan uit verticale beugels (afbeelding 95) of
gesloten beugels die een hoek van 90° vormen met
de as van het element. De overlangse afstand tus-
sen de wringingsbeugels mag niet groter zijn dan
1/8 van de omtrek van het element. De langsstaven
mogen maximum 350 mm van elkaar verwijderd
zijn.

85 TV 217 – september 2000

9.7.8 BIJLEGWAPENING ROND Afb. 96 Bijlegwapening voor openingen en sparingen.
SPARINGEN EN OPENINGEN bekisting voor de sparing

Indien de wapening in wanden of vloeren onder- bijlegwapening

broken moet worden voor openingen (bv. openin-
gen voor trappen of vensters), dient men rond deze
openingen een bijlegwapening toe te passen (af-
beelding 96). Er bestaan geen gedetailleerde regels
voor de schikking.

86 TV 217 – september 2000

 10 RATIONALISATIE VAN HET
WAPENINGSPROCES
10.1 INLEIDING De rationalisatie van het wape-
ningsproces is het geheel van
maatregelen die leiden tot een optimalisering van
het wapeningsproces, waardoor de kosten kunnen
gereduceerd worden, de arbeidsomstandigheden
verbeterd en het aantal fouten verminderd.
Om de rationalisatie met succes te kunnen door-
voeren, moet een voldoende voorbereiding en coör-
dinatie tussen de verschillende partijen mogelijk
zijn. Een van de belangrijkste aspecten van de ra-
tionalisatie bestaat er dan ook in erover te waken
dat de definitieve wapeningstekeningen en -plans
tijdig beschikbaar zijn. Het gebruik van standaard
wapeningsdetails kan hiertoe een belangrijke bij-
drage leveren.
Tijdens de laatste decennia werden verschillende
voorstellen gedaan om tot rationalisatie en stan-
daardisatie van het wapeningsproces te komen
[19,21,22,23]. Tot dusver is dit maar gedeeltelijk
geslaagd. Nochtans is het belang van rationalisatie
en standaardisatie van het wapeningsproces nog toe-
genomen, voornamelijk door de volgende evolu-
ties :
◆ de toenemende tijdsdruk waarmee het bouw-
proces geconfronteerd wordt
◆ de prefabricatie van het vlechtwerk
◆ het informatiseren van het wapeningsproces en
het berekenen van betonconstructies.
10.2 RICHTLIJ- De richtlijnen die de optima-
NEN VOOR DE lisatie van het wapeningsproces
RATIONALISATIE bevorderen, kunnen opgesplitst
VAN HET WAPE- worden in de volgende rubrie-
NINGSPROCES ken :
◆ richtlijnen betreffende de
keuze van de geometrische kenmerken van de
wapening (§ 10.2.1)
◆ richtlijnen betreffende de vorm van de wapening
(§ 10.2.2)
◆ richtlijnen betreffende de standaardisatie
(§ 10.2.3)
◆ richtlijnen betreffende de “vlechtvriendelijk-
heid” van de wapening (§ 10.2.4).
87
10.2.1 RICHTLIJNEN VOOR DE KEUZE
VAN DE GEOMETRISCHE
KENMERKEN VAN DE
WAPENING
Bij de keuze van het wapeningsstaal wordt aanbe-
volen de volgende richtlijnen te hanteren.
1) Gebruik voor de wapening enkel diameters uit
de volgende reeksen :
– staven : 8, 10, 12, 16, 20, 25 of 32 (40) mm
– draden : 6, 8, 10, 12 of 16 mm.
Door het aantal diameters te beperken, vermeerdert
de verbruikte hoeveelheid staal, omdat het verschil
tussen de strikt noodzakelijke wapeningsdoorsnede
uit de berekeningen en de werkelijk voorziene
wapeningsdoorsnede toeneemt. Dit extra verbruik
wordt echter gecompenseerd door de volgende
voordelen :
◆ minder kans op verwisseling tussen verschil-
lende diameters. De verschillende diameters van
de voorkeurreeks kunnen op zicht worden on-
derscheiden, wat het gebruik op de bouwplaats
vergemakkelijkt en de kans op fouten vermin-
dert
◆ vermindering van afval, omdat men een groter
gedeelte van de overschotten voor andere wape-
ningselementen kan herbruiken
◆ minder omstellingen op de buigmachines, waar-
door het productieproces versnelt
◆ eenvoudiger gebruik van geprefabriceerde
verbindingsstukken (bv. moffen). Verbindings-
stukken zijn doorgaans slechts voor een beperkt
aantal diameters (voorkeurdiameters vanaf
12 mm) beschikbaar
◆ vermindering van het aantal reeksen afstand-
houders, omdat de vereiste betondekking en de
tussenafstand van de wapeningsstaven afhan-
kelijk zijn van de nominale staafdiameter
◆ verkleining en eenvoudiger beheer van voorra-
den.
2) Beperk het aantal diameters en staalkwa-
liteiten per onderdeel en per project.
Het beperken van het aantal diameters vereenvou-
digt de productie en de levering van de wapening.
Er wordt aangeraden voor eenzelfde project zoveel
TV 217 – september 2000
mogelijk beugels met dezelfde diameter toe te pas-
sen. Het is eveneens aanbevolen voor berekende
wapening steeds de staalkwaliteit 500 te gebruiken
(fyk = 500 N/mm2) . Enkel voor hulpwapening kan
het gebruik van staalkwaliteit 220 nog nuttig zijn
(fyk = 220 N/mm2).
3) Gebruik wapeningen met grote diameter.
In veel gevallen is het beter met grote staafdiameters
(φ ≥ 16 mm) te werken, omdat de kostprijs per ton
dan om volgende redenen voordeliger is :
◆ voor een gegeven wapeningsgewicht zijn er
minder staven en dus minder knip- en buig-
bewerkingen. Aansluitend hierop wordt aange-
raden bij een vereiste wapeningsdoorsnede een
zo gering mogelijk aantal staven te gebruiken
◆ het monteren en verbinden zijn eenvoudiger
door het verminderen van het aantal kruisingen
en bindingen
◆ de stijfheid is groter; er zijn dus minder afstand-
houders.
Een nadeel bij het gebruik van grote diameters is de
toename van de scheurwijdte. Dit moet afgewogen
worden tegen de zojuist opgesomde voordelen. De
toepassing van lange staven met diameters groter
dan of gelijk aan 32 mm, vereist het gebruik van
hijswerktuigen, wat de kosten kan doen oplopen.
10.2.2 RICHTLIJNEN BETREFFENDE DE
VORM VAN DE WAPENING
Ten aanzien van de vorm van de wapeningen wor-
den bij voorkeur de volgende richtlijnen gehanteerd.
1) Gebruik zo lang mogelijke rechte wapenings-
elementen; voor de te buigen bijlegstukken
kan men korte lengten gebruiken
Het manipuleren en buigen van kleine lengten in de
wapeningscentrale verloopt vlotter dan voor grote
lengten :
◆ er wordt aangeraden gebruik te maken van
rechte langswapening met verticale dwars-
krachtbeugels, veeleer dan te werken met onder
45° opgebogen wapeningen
◆ in sommige gevallen kan het voordeliger zijn
de wapening te laten doorlopen in een zone waar
ze overbodig is, in plaats van de wapening te
schorsen en even verder te hernemen.
Bij de plaatsing op de bouwplaats is het voordelig te
werken met grote wapeningselementen en korte bijleg-
staven bij kruisingen. Bij de uitwerking van de stan-
daarddetails (§ 10.3) is hiermee rekening gehouden.
88
2) Maak zoveel mogelijk gebruik van gelaste
wapeningsnetten.
Het gebruik van gelaste wapeningsnetten (eventueel
met korte verbindingsstaven tussen de wape-
ningsnetten) is uitermate aangewezen als men grote
oppervlaktes (vloeren, wanden) moet wapenen. Er
wordt aangeraden zoveel mogelijk gebruik te ma-
ken van gelaste (gestandaardiseerde) wapenings-
netten, omdat :
◆ het tekenen ervan een stuk sneller gaat dan het
tekenen van losse staven die ter plaatse moeten
gevlochten worden (zie hoofdstuk 5)
◆ het plaatsen van sparingen in wapeningsnetten
(en het achteraf uitknippen van sparingen) min-
der tijdrovend is dan het prefabriceren of het ter
plaatse vlechten van een wapeningsnet aan de
hand van losse staven
◆ de kwaliteit van de lassen en de vormvastheid
van gelaste wapeningsnetten beter zijn dan de
kwaliteit van de lassen van een in de wape-
ningscentrale geprefabriceerd net (met hecht-
lassen) of van een ter plaatse gevlochten
wapeningsnet.
10.2.3 RICHTLIJNEN BETREFFENDE DE
STANDAARDISATIE
Standaardisatie heeft tot doel uniformiteit te berei-
ken. Op die manier wordt de informatisering en de
mogelijkheid tot prefabricatie in het wapenings-
proces bevorderd, wat de kosten doet dalen en de
rationalisatie van het wapeningsproces versterkt.
1) Gebruik zoveel mogelijk handelslengten of
deelmaten van handelslengten bij het ontwer-
pen van een constructie (tabel 35).
Het gebruik van standaardlengten verhoogt de mo-
gelijkheid tot hergebruiken van knipoverschotten,
waardoor het knipverlies beperkt wordt.
Afwijkende lengten, groter dan de normale handels-
lengten, kunnen economisch verantwoord zijn in-
dien grote hoeveelheden worden voorzien. De
leveringstermijnen van speciale lengtes zijn door-
gaans wel groter dan voor standaardlengten. Bo-
vendien moet men dan ook de nodige opslag-
capaciteit op de bouwplaats voorzien.
2) Gebruik de type-buigstaat (zie hoofdstuk 5).
De type-buigstaat is gebaseerd op de internationale
norm ISO 4066 [25], die als doel heeft een inter-
nationale harmonisering van het wapeningsproces
te bekomen. Het gebruik van deze buigstaat verge-
makkelijkt de interpretatie van de gegevens op de
TV 217 – september 2000
 Tabel 35 Afb. 97
AANTAL HANDELSLENGTE
Voorkeur- Gebruik van
staaflengtes. DELEN 12 m 14 m korte eind-
stukken.
1 12,00 14,00
10.2.4 RICHTLIJNEN BETREFFENDE DE
2 6,00 7,00
“VLECHTVRIENDELIJKHEID” VAN
3 4,00 4,67 DE WAPENING

4 3,00 3,50 Een “vlechtvriendelijk” ontwerp veronderstelt een

eenvoudige wapening, die gemakkelijk gemaakt en
5 2,40 2,80 geplaatst kan worden.

6 2,00 2,33 Met het oog op het aanhouden van de toelaatbare

afwijkingen, wordt afgeraden opgesloten wape-
7 1,71 2,00
ningsstaven te gebruiken. Dit zijn staafvormen
8 1,50 1,75 waarbij geringe maatafwijkingen leiden tot het niet
vervullen van een eis, gesteld aan het gewapende
9 1,33 1,55 betonelement (afmeting, betondekking, tussen-
afstand, …). Er kan beter gebruik worden gemaakt
10 1,20 1,40 van korte eindstukken waarvoor de plaatsing ge-
makkelijk enige onnauwkeurigheid in de productie
van de wapeningsstaven en de bekisting kan op-
wapeningstekeningen en vereenvoudigt het gebruik vangen (afbeelding 97). Bovendien laat dit toe lange
van informatica voor het opslaan en de overdracht rechte staven toe te passen die gemakkelijk kunnen
van de gegevens. worden gemanipuleerd.

3) Gebruik enkel voorkeurstaafvormen (zie Een “vlechtvriendelijke” uitvoering van de wape-

hoofdstuk 5).
Het reduceren van het aantal staafvormen heeft
voordelen in elke werkfase :
◆ ontwerp : eenvoudigere wapeningstekeningen
en buigstaten
◆ bewerking : doorgedreven automatisering en
grotere productiereeksen
◆ opslag : minder verscheidenheid in de voorra-
den
◆ controle : eenvoudiger omdat minder verschei-
denheid bestaat
◆ informatisering : gemakkelijkere overdracht van
informatie door het gebruik van een beperkt
aantal wapeningscodes.
4) Maak zoveel mogelijk gebruik van standaard
wapeningsdetails (zie § 10.3).
Standaardisatie van wapeningsdetails bevordert de
rationalisatie om de volgende redenen :
◆ het prefabriceren wordt gemakkelijker
◆ het assembleren kan sneller gebeuren, omdat de
standaarddetails ontworpen zijn met het oog op
een eenvoudige uitvoering
◆ de ontwerper kan gebruik maken van praktijk-
gerichte oplossingen, die reeds hun efficiëntie
bewezen hebben.
ning veronderstelt dat men ook rekening houdt met
de arbeidsomstandigheden :
◆ er wordt aangeraden zoveel mogelijk gebruik te
maken van geprefabriceerde onderdelen uit de
wapeningscentrale. De voordelen van het vlech-
ten in de wapeningscentrale hebben we reeds in
§ 6.5.1 opgesomd. Om het nadeel van de gerin-
gere transportcapaciteit bij prefabricatie van
wapeningskorven te omzeilen, kan in bepaalde
gevallen gebruik worden gemaakt van uitschuif-
bare wapeningskorven die tijdens het transport
in elkaar geschoven zijn
◆ op de bouwplaats is het voordeliger te vlechten
buiten de bekisting dan in de bekisting. Bij grote
wapeningsconstructies dient men te vermijden
dat de vlechters op de bouwplaats in de wape-
ningsconstructie moeten kruipen voor het ma-
ken van de bindingen. Het vlechten buiten de
bekisting levert in dit geval belangrijke voorde-
len op, omdat de wapeningskorven buiten de
bekisting kunnen gemanipuleerd worden. Zo
kan het binden zoveel mogelijk rechtstaand en
op manshoogte gebeuren
◆ verder moet men in het ontwerp ook rekening
houden met het gewicht van de wapening. Het
maximumgewicht dat door de arbeiders mag
worden getild, is niet eenduidig vastgelegd in
voorschriften. In de praktijk is dit gewicht af-
hankelijk van verschillende factoren : de til-
frequentie, de leeftijd, de omstandigheden, …
Ter illustratie : staven van 14 m, met een dia-

89 TV 217 – september 2000

 A. ALGEMEEN GEVAL B. MET APART AANGEBRACHTE TUSSENBEUGELS
(DE NUMMERS GEVEN DE PLAATSINGSVOLGORDE AAN)
Afb. 98
Open 3
beugel-
vormen.
2
1

C. VOOR LICHTE WAPENINGSKORVEN D. VOOR LICHTE WAPENINGSKORVEN

(IN ÉÉN GEHEEL GEPREFABRICEERD)

tussenbeugel

meter gelijk aan 32 mm, wegen 88 kg en verei- afgesloten door een bovenwapeningsnet dat op de
sen vanzelfsprekend het gebruik van bijko- haken van de beugel komt te liggen (afbeelding 99).
mende hefmiddelen
◆ er wordt aangeraden gebruik te maken van open Bij onregelmatige balkdoorsneden wordt aangera-
beugelvormen met een open kap, zodat men op den de beugelvorm aldus te kiezen, dat er zo wei-
de bouwplaats geen zware staven over grote nig mogelijk losse delen zijn (afbeelding 100). Het
lengtes moet inschuiven (afbeelding 98A). toepassen van haken bij de beugels bevordert de
vormvastheid van de beugels.
Dit geldt vooral bij grote diameters (> 20 mm) in
constructie-elementen met een breedte b ≥ 800 mm
en een hoogte h ≥ 600 mm. De voorschriften wat Afb. 99 Open beugels voor T-balken in vloeren.
de afstand tussen de benen van de beugels bij liggers →
betreft, zijn samengevat in § 9.3.2 (p. 79). Even-
tueel moet men tussenbeugels toepassen, die apart
langswapening
worden aangebracht (afbeelding 98B). In de binnen-
om de beugel
hoeken van de beugels moet zeker een wape- af te sluiten
ningsstaaf komen. Voor lichtere wapeningskorven
worden de oplossingen in afbeelding 98C en af- lb,v lb,v
beelding 98D (in één geheel geprefabriceerd) toe-
gepast.

Voor T-balken in vloeren kunnen de open beugels

naar buiten worden gebogen. De beugel wordt dan

Afb. 100 Beugelvorm bij

onregelmatige balkdoorsneden.

minstens per 1,2 m

een haak voorzien ter
bevordering van de
vormvastheid

90 TV 217 – september 2000

 10.3 STAN- Het opstellen van standaard-
DAARDDETAILS details is in het bijzonder aan-
VOOR CON- gewezen in de utiliteitsbouw,
STRUCTIEDELEN die gekenmerkt wordt door
constructiedetails die in de
meeste toepassingen terugkeren. Men kan de vol-
gende algemene richtlijnen voor het standaardiseren
van de wapeningsdetails toepassen [10,23].
10.3.1 WANDAANSLUITINGEN EN
WANDBEËINDIGINGEN
(HORIZONTALE DOORSNEDEN)
De volgende regels zijn van toepassing :
◆ bij T-aansluitingen (afbeelding 101A), hoek-
aansluitingen (afbeelding 101B) en wandbeëin-
digingen (afbeelding 101C) moet men gebruik
maken van spelden om de continuïteit in de
hoeken te verzekeren. Bij buigmomenten die de
hoekaansluiting kunnen openen (zogenaamde
opendraaiende hoeken), kan het aangewezen
zijn een diagonale wapeningsstaaf aan de bin-
nenzijde van de hoek te plaatsen om de trek aan
de binnenzijde op te nemen. Een andere oplos-
sing bestaat erin een overdimensionering van
de spelden toe te passen
◆ bij horizontale kruisingen dient men de wape-
ning (slechts) in één richting te onderbreken en
korte bijlegstaven te gebruiken voor de verbin-
ding (afbeelding 101D).
10.3.2 WAND-VLOERAANSLUITINGEN
EN WANDBEËINDIGINGEN
(VERTICALE DOORSNEDEN)
Men moet met de volgende regels rekening hou-
den :
◆ bij wand-vloeraansluitingen bovenaan (afbeel-
ding 102A), bij doorgaande wand-vloeraan-
sluitingen (afbeelding 102B), bij wand-vloer-
aansluitingen onderaan (afbeelding 102C) en bij
wandbeëindigingen (afbeelding 102D) moet
men spelden toepassen
◆ de spelden worden slechts aangebracht als de
wapeningsnetten geplaatst zijn. Eventueel kun-
nen de spelden door wachtstavendozen (§ 8.7.1,
p. 73) vervangen worden (afbeelding 103). De
lengte van de wachtwapening moet voldoende
zijn, zodat de vereiste overlappingslengte
(§ 8.6.1, p. 65) met de aansluitende wapening
aanwezig is.
De wand-vloeraansluiting onderaan is in afbeel-
ding 102C uitgevoerd met een gewone stortnaad
met opstaande spelden als wachtwapening. Om de
waterdichtheid van de stortnaad (bv. bij kelder-
wanden) te verbeteren, kan men een vertanding in
deze naad aanbrengen (afbeelding 104). Eventueel
moet een waterkerende bestrijking op de buiten-
wand aangebracht worden en/of een stortvoegband.
De naden moeten in ieder geval vrij zijn van stof en
ander vuil vooraleer de wand wordt aangestort.

Afb. 101 A. T-AANSLUITING B. HOEKAANSLUITING

Horizontale
doorsneden
van wandaan- speld als wachtwapening
sluitingen en a<s
wandbeëin-
digingen. diagonale staaf bij
“opendraaiende” hoeken
a
s

D. HORIZONTALE KRUISING

C. WANDBEEINDIGING
bijlegstaaf

speld

91 TV 217 – september 2000

 Afb. 102 A. WAND-VLOERAANSLUITING BOVENAAN B. DOORGAANDE WAND-VLOERAANSLUITING
Verticale
doorsneden
van wand-
vloeraan-
sluitingen en speld ten behoeve van
wandbeëin- de vloerwapening
digingen.
speld ten behoeve van
de vloerwapening (te
plaatsen als het
ondernet gereed is)

C. WAND-VLOERAANSLUITING ONDERAAN D. WANDBEËINDIGING

(de nummers geven de plaatsingsvolgorde aan) speld

speld speld

4
1

wachtstavendoos
bv. 10 - 150

Afb. 103 wandwapening

Wachtsta-
vloerwapening
vendozen
voor wand-
vloeraanslui-
tingen.

wachtstavendoos betonvloer

betonwand

Afb. 104 Vertanding van de

wand-vloeraansluiting onderaan.

vertanding

wachtwapening

92 TV 217 – september 2000

 Afb. 105 A. ALGEMEEN GEVAL B. MET SPELDEN
Detail van een
wand-vloer-
kruising.
bovenwapening niet bovenwapening niet
altijd aanwezig altijd aanwezig bovenwapening niet
altijd aanwezig

bijlegstaven bijlegstaven

Afbeelding 105A toont een detail van een wand-
vloerkruising. Als de bovenstaande wand kleinere
afmetingen heeft dan de onderliggende wand, past
men liefst spelden toe (afbeelding 105B). De krui-
sing bovenin de vloer kan het best met korte bijleg-
staven gebeuren (met de nodige overlappings-
lengtes).
10.3.3 KOLOM-BALKVERBINDINGEN
Men moet rekening houden met de volgende voor-
schriften :
◆ bij kolom-balkverbindingen gelden dezelfde
details als voor wand-vloeraansluitingen. Alleen
gebruikt men bij kolom-balkverbindingen wape-
ningskorven in plaats van wapeningsnetten. De
verbindingen kunnen echter op dezelfde manier
als bij wand-vloeraansluitingen met spelden
worden uitgevoerd. De kruising in doorgaande
balken kan bovenaan en onderaan het best met
korte bijlegstaven gebeuren (afbeelding 106A
en afbeelding 106B)
◆ de doorsnedevernauwing van kolommen ge-
beurt het best met een losse korf (afbeel-
ding 107A). De wachtwapening onderaan de
kolom van de bovenliggende verdieping kan in
hetzelfde vlak als de korf zitten. Een alterna-
tieve oplossing bestaat erin de wachtwapening
iets naar binnen (1,5 φ) te positioneren (afbeel-
ding 107B)
◆ bij de kruising van balken (zonder kolom) wor-
den de langsstaven van de hoofdbalk (moer-
balk) niet onderbroken, terwijl de verbinding
van de kinderbalk door bijlegstaven uitgevoerd
wordt (afbeelding 108).

Afb. 106 A. BOVENAAN B. ONDERAAN

Kruising in
doorgaande
balken met
korte bijleg- bijlegstaaf
staven. bijlegstaaf
> ls (overlap)

bijlegstaaf > ls (overlap)

bijlegstaaf

BEUGELS GEDEELTELIJK WEGGELATEN BEUGELS GEDEELTELIJK WEGGELATEN

93 TV 217 – september 2000

 Afb. 107 A. MET EEN LOSSE KORF B. MET NAAR BINNEN GEPOSITIONEERDE
Doorsnede- WACHTWAPENING
vernauwing van
kolommen.

wachtwapeningskorf

indien nodig :
haken naar binnen

1,5 φ

kinderbalk

Afb. 108
Kruising van
≤a a a hoofdbalk
balken.

bijlegstaaf

≤a a a kinderbalk

hoofdbalk

Afb. 109 A. MET MEERDERE FUNDERINGSPALEN B. MET GEPREFABRICEERDE WAPENING

Funderingszolen. funderingspalen

beugels

kolom

10.3.4 FUNDERINGSZOLEN hoekstaven van de kolom in de funderingszool

Funderingszolen dragen de belasting van de con-
structie over op de grond. Vaak worden meerdere
funderingspalen onder de zool geplaatst om (ex-
centrische) belastingen te kunnen dragen (afbeel-
ding 109A). Om een stabiele bevestiging tijdens
het vlechten mogelijk te maken, kunnen de vier
worden voorzien van rechte haken.
De wapening van funderingszolen leent zich ook
goed voor prefabricage (afbeelding 109B). In ieder
geval moet men bij inwendige hoeken die op trek
belast worden, het gevaar voor “spatten” van het
beton vermijden (afbeelding 110).

94 TV 217 – september 2000

Afb. 110 Op trek belaste inwendige hoeken. Afb. 111 Dilatatievoeg (voor waterdichte vloeren).
plastische dilatatievoegprofiel ten
voegvulling behoeve van het waterdicht
maken van de constructie
;;;
;;;
inwendige hoek kruisende
staven

;;;
;;;
;;;
vulling
beton- betonconstructie
ONJUISTE DETAILLERING JUISTE DETAILLERING constructie dilatatievoeg

10.3.5 DILATATIEVOEGEN 10.3.6 TRAPPEN

Dilatatievoegen worden toegepast om de uitzetting
of de krimp van constructiedelen (vloeren, wan-
den, …) mogelijk te maken en om te voorkomen
dat de spanningen in de constructiedelen zo hoog
zouden oplopen dat scheuren kunnen ontstaan.
Indien de dilatatievoeg geen waterdicht profiel
(neopreen) bevat, kan de wapening in de voeg uit-
gevoerd worden zoals een wandbeëindiging (met
één speld).
Trappen kunnen ter plaatse gestort of gepre-
fabriceerd worden.
Ingeval de trap ter plaatse gestort wordt, moet men
de vloerwapening (bovenaan en onderaan) als
wachtwapening in de trap verwerken (afbeel-
ding 112A).
Voor geprefabriceerde trappen zijn bovenaan en on-
deraan tandopleggingen voorzien (afbeelding 112B).

Wanneer ook de waterdichtheid moet worden ver- Eventueel voorziet men ook sparingen voor stalen
zekerd (bv. keldervloeren op volle grond), kan men deuvels die later geïnjecteerd worden om de ver-
de wapening best met drie spelden uitvoeren (af- binding met de vloer bovenaan en onderaan te ver-
beelding 111) langs beide zijden van de voeg. wezenlijken.

A. TER PLAATSE GESTORTE TRAP Afb. 112

Wapening
van trappen.
wachtwapening

B. GEPREFABRICEERDE TRAP

95 TV 217 – september 2000

 11 TOLERANTIES
11.1 INLEIDING De maatafwijkingen die van
belang zijn voor de plaatsing
van de wapening in een betonconstructie, worden
bepaald door :
◆ de maatafwijkingen op de productie van de
wapening (losse staven, draden, wapenings-
netten, wapeningskorven, …)
◆ de maatafwijkingen op de betonafmetingen (de
bekisting)
◆ de maatafwijkingen op de betondekking
◆ de maatafwijkingen op de tussenafstand tussen
de wapeningselementen.
Zelfs indien een grote afwijking naar boven op-
treedt op de afmetingen van de wapening(skorf), in
combinatie met een grote afwijking naar onder op
de betonafmetingen, moeten de minimale beton-
dekking en de minimale afstand tussen de staven
nog steeds aanwezig zijn. Om deze laatste vereis-
ten te kunnen respecteren, is het noodzakelijk dat
de toelaatbare afwijkingen op de betonafmetingen
en op de wapening(sconstructie) zo goed mogelijk
op elkaar worden afgestemd.
Hierna geven we de toelaatbare afwijkingen aan,
die in het algemeen worden gehanteerd. Voor spe-
ciale gevallen kunnen strengere eisen noodzakelijk
zijn. In dat geval moet men dit in de betreffende
specificaties (naar de aannemer en de wapenings-
centrale toe) duidelijk vermelden.
11.2 TOLERANTIES BIJ DE
PRODUCTIE VAN DE WA-
PENING(SCONSTRUCTIE)
11.2.1 TOLERANTIES OP DE DOOR-
SNEDE, DE MASSA EN DE
LENGTE
11.2.1.1 DE NORMENREEKS NBN A 24-
301 TOT EN MET A 24-304
De toelaatbare afwijkingen op de doorsnede, de
massa en de handelslengte van staven en draden
worden in de normen NBN A 24-302 en NBN A 24-
303 gegeven naargelang van de diameters (tabellen
36 en 37). In de praktijk hebben de handelslengtes
doorgaans een kleine maatafwijking naar boven.
96
Voor wapeningsnetten voorziet de norm NBN
A 24-304 de volgende toelaatbare afwijkingen ten
opzichte van de nominale waarden :
◆ de afstand tussen de onderdelen van het net :
– tussen twee opeenvolgende staven of dra-
den : ε = ± 5 %
– tussen twee staven of draden die vijf mazen
afbakenen : ε = ± 2 %
– tussen twee uiterste staven of draden : ε =
± 0,5 % (een absolute afwijking van ± 25
mm wordt steeds aanvaard)
◆ de vlakheid van het wapeningsnet : ε =
± 10 mm/m (max. 30 mm in het totaal) (bolle
zijde boven bij de meting)
◆ de uiteinden van het net moeten, gemeten t.o.v.
het orthogonale net, minimaal 0,4 maal de
maaswijdte uitsteken (behalve indien het bij de
bestelling anders voorzien wordt).
11.2.1.2 DE NORM NBN ENV 10080
De norm NBN ENV 10080 voorziet de volgende
toelaatbare afwijkingen voor staven en voor wape-
ning op rollen :
◆ op de nominale massa : ε = ± 4,5 % (bij elke
diameter)
◆ op de lengte van staven : ε = - 0/+ 100 mm
(tenzij anders overeengekomen bij de bestel-
ling).
Volgens de norm NBN ENV 10080 gelden de vol-
gende toelaatbare afwijkingen op wapeningsnetten :
◆ op de lengte en de breedte : de grootste waarde
van ± 25 mm en ± 0,5 %
◆ op de maaswijdte : de grootste waarde van
± 15 mm en ± 7,5 %.
Over de toelaatbare afwijkingen kunnen afspraken
gemaakt worden tussen de producent en de klant.
11.2.2 TOLERANTIES BIJ HET KNIPPEN
De volgende toelaatbare afwijkingen op de lengte
L dienen bij het knippen te worden aangehou-
den [23] : ε = - 0/+ 100 mm. In de praktijk werkt
men in de wapeningscentrales met een toelaatbare
afwijking naar boven van 10 mm.
TV 217 – september 2000
 Tabel 36
TOLERANTIE OP DE MASSA
Toelaatbare TOLERANTIE OP DE
TOLERANTIE OP DE VAN DE WAPENINGEN
afwijkingen LENGTE VAN DE
NOMINALE NOMINALE DOOR- MET EENZELFDE DIAMETER
voor staven en WAPENING
DIAMETER d SNEDE (per afzonderlijk (per bestelling)
walsdraden (in mm)
(mm) product) (in %)
volgens NBN
(in %)
A 24-302. ≤5t >5t ≤ 20 m > 20 m

6 ± 12 ± 10 ±8
overeen te
8 tot 12 ± 10 ±8 ±6 ± 100
komen
14 tot 40 ±6 ±6 ±4

Tabel 37
TOLERANTIE OP DE MASSA
Toelaatbare TOLERANTIE OP DE
TOLERANTIE OP DE VAN DE WAPENINGEN
afwijkingen LENGTE VAN DE
NOMINALE NOMINALE DOOR- MET EENZELFDE DIAMETER
voor koudver- WAPENING
DIAMETER d SNEDE (per afzonder- (per bestelling)
vormde wa- (in mm)
(mm) lijk product) (in %)
peningen
(in %)
volgens NBN ≤5t >5t ≤4m >4m
A 24-303.
≤8 ±6 ±5 ±5 ± 0,5 %
± 20 mm (± 5 mm/m)
>8 ±5 ±4 ±3

11.2.3 TOLERANTIES BIJ HET BUIGEN Deze toelaatbare afwijkingen op de betonafme-

tingen zijn onder meer geldig voor :
De volgende toelaatbare afwijkingen op de opge- ◆ de totale of de effectieve hoogte
geven theoretische lengte, deelmaten en hulpmaten ◆ de breedte van een ligger
uit de buigstaat worden bij gebrek aan meer spe- ◆ de dikte van een vloerplaat
ciefieke eisen aangehouden bij het buigen [23] (L = ◆ de dikte van een lijf
de theoretische lengte of de lengte van de deelmaat ◆ de doorsnedematen van een kolom.
of hulpmaat) :
◆ L ≤ 0,5 m : ε = ± 10 mm
◆ 0,5 m < L ≤ 1,5 m : ε = ± 15 mm 11.4 TOLE- De tolerantietoeslag
◆ L > 1,5 m : ε = ± 20 mm. RANTIES OP DE ∆h die men bij het
NOMINALE BE- ontwerp op de ver-
Voor hulpmaten van opgesloten deelmaten (zie TONDEKKING eiste minimale beton-
§ 5.6.2, p. 39) is het aangewezen de toelaatbare dekking toepast (zie
afwijking naar boven te verkleinen tot 5 mm (bv. § 8.2, p. 54) om de nominale betondekking te be-
bij beugels in liggers of kolommen). komen, moet zó gekozen worden, dat deze toelaat
de maatafwijkingen in de wapeningsconstructie en
in de betonafmetingen op te vangen, zonder de mi-
11.3 TOLERAN- Paragraaf § 6.2.2 van NBN nimale betondekking te onderschrijden.
TIES OP DE BE- B 15-002 geeft de toelaatbare
TONAFMETINGEN afwijkingen op de afmeting L De toelaatbare afwijking naar onder op de nomi-
van de betondoorsnede : nale betondekking mag dus in geen geval groter
◆ L ≤ 150 mm : ε = ± 5 mm genomen worden dan de tolerantietoeslag ∆h. Vei-
◆ L = 400 mm : ε = ± 15 mm ligheidshalve kan men de volgende waarden voor
◆ L ≥ 2500 mm : ε = ± 30 mm. deze toelaatbare afwijking naar onder aannemen :
◆ prefabbeton : εmin = - 0 mm
Voor andere L-waarden wordt de toelaatbare afwij- ◆ ter plaatse gestort beton : εmin = - 5 mm.
king bepaald door lineaire interpolatie.
Indien de minimale betondekking niet letterlijk op
het plan vermeld staat, laat men geen afwijking

97 TV 217 – september 2000

 naar onder op de aangegeven nominale beton- Tabel 38
dekking toe [17,19,23]. NOMINALE WERKELIJKE Werkelijke
DIAMETER DIAMETER staafdiameter
(mm) (mm) [17].
Om te vermijden dat het draagvermogen van de
betonconstructie te sterk gereduceerd zou worden, 8 10
is het ook noodzakelijk toelaatbare afwijkingen naar
boven op de nominale betondekking op te leggen 10 12
(als functie van de dikte h van het element) :
◆ h ≤ 0,5 m : εplus = + 10 mm 12 14
◆ 0,5 < h ≤ 1,5 m : εplus = + 15 mm
◆ h > 1,5 m : εplus = + 20 mm. 16 20

20 25
11.5 TOLERAN- De minimale afstand tussen de 25 30
TIES OP DE AF- wapeningsstaven mag niet wor-
STAND TUSSEN den onderschreden. Indien de 32 40
DE WAPENINGS- toelaatbare afwijkingen op de
STAVEN afstand tussen de wapeningen 40 50
niet letterlijk op het plan ver-
meld staan, houdt men de volgende toelaatbare af-
wijking op de tussenafstand L aan : ε = ± 0,05 L,
met een minimum van ± 15 mm voor dwars- 11.6 TOLERAN- De toelaatbare af-
wapeningen (op voorwaarde dat de gemiddelde TIE OP DE LIG- wijking in min en
tussenafstand per meter lengte gerespecteerd blijft). GING VAN HET in meer op de lig-
ZWAARTEPUNT ging van het zwaar-
Door de aanwezigheid van ribben en door de toe- VAN DE WAPE- tepunt van de wa-
gestane afwijking op de nominale doorsnede kan NING pening in de door-
de werkelijke staafdiameter 20 tot 25 % groter zijn snede, bedraagt 5 %
dan de nominale diameter die voorkomt op de teke- ten opzichte van de theoretische ligging L (meest
ningen. Dit is vooral belangrijk voor gevallen waar belangrijke afmeting), zonder de minimale beton-
de afstand tussen de staven maar net gerespecteerd dekking te onderschrijden [17,19,23].
wordt en voor de bepaling van de werkelijke posi-
tie van het zwaartepunt bij op elkaar gestapelde
wapeningslagen. In de praktijk kan men de waar-
den uit tabel 38 aannemen bij de bepaling van de
werkelijke diameter van wapeningsstaven.

98 TV 217 – september 2000

 12 CONTROLE VAN HET
WAPENINGSPROCES
12.1 ALGEMEEN Naargelang van de fase van het
bouwproces kunnen de vol-
gende controles op de wapening worden uitge-
voerd :
◆ controle op het ontwerp van de wapening
(§ 12.2)
◆ controle op de productie van de wapening
(§ 12.3)
◆ controle op de bewerking van de wapening
(§ 12.4)
◆ controle op de plaatsing van de wapening op de
bouwplaats (§ 12.5).
Voor de uitvoering van de controles kan men, af-
hankelijk van de doelstelling, een beroep doen op
één of meerdere van de volgende controlepro-
cedures :
◆ interne controleprocedure
De interne controle wordt door elke partij uit-
gevoerd, op eigen initiatief (bv. in het kader
van een ISO 9000-certificering [26]) of volgens
externe regels die zijn opgesteld door de op-
drachtgever of een onafhankelijke instelling (bv.
productiecontroles in het kader van een BE-
NOR-certificering van het betonstaal)
◆ externe controleprocedure
De externe controle omvat alle maatregelen ten
behoeve van de opdrachtgever of de certificatie-
instelling en wordt uitgevoerd door een onaf-
hankelijke instelling, die hiervoor de opdracht
ontvangen heeft. De externe controleprocedure
kan bestaan uit een verificatie van de interne
controle of uit aanvullende controleprocedures,
onafhankelijk van het interne controlesysteem
◆ conformiteitscontrole
Een conformiteitscontrole wordt uitgevoerd om
na te gaan of een speciale dienst of een pro-
ductieproces in overeenstemming is met de
vooraf vastgestelde specificaties. In het alge-
meen is de conformiteitscontrole een bestand-
deel van de externe controle. Indien een product
geleverd wordt onder certificatie, kan het even-
tueel worden vrijgesteld van conformiteits-
controles.
99
12.2 CON- De controle op het
TROLE OP HET ontwerp kan worden
ONTWERP VAN uitgevoerd door een
DE WAPENING controle-organisme,
aangesteld door de
opdrachtgever. De controle op het ontwerp bestaat
in dat geval onder meer uit een verificatie van :
◆ de voorgestelde wapeningshoeveelheden
◆ de vorm en de positie van de wapening
◆ de voorgestelde overlappings- en verankerings-
lengtes
◆ de uitvoeringsmogelijkheden van de wapening.
12.3 CONTROLE OP DE
PRODUCTIE VAN DE
WAPENING
12.3.1 STAAL MET BENOR-MERK
Om het controleproces op het betonstaal te versnel-
len, is er een erkenningssyteem ter controle van de
kwaliteit van het betonstaal in voege getreden. Staal-
producenten die het interne kwaliteitscontrole-
systeem dat aan deze erkenning gebonden is, nale-
ven, kunnen houder worden van het BENOR-merk.
Het betonstaal, afkomstig van houders van het
BENOR-merk, hoeft bij ontvangst op de bouwplaats
geen controleproeven te ondergaan.
Het beheer van het BENOR-merk in de sector van
het betonstaal is door het Comité van het Merk
(orgaan dat het BENOR-merk beheert en fungeert
binnen het BIN - Belgisch Instituut voor Norma-
lisatie) toegekend aan de v.z.w. “Organisatie voor
de Controle van BetonStaal” (OCBS).
Het BENOR-merk wordt tegenwoordig toegekend
aan de producenten van :
◆ (warmgewalste) geribde staven of walsdraad
van de soort/kwaliteit BE 500 S, volgens de
norm NBN A 24-302, aangevuld door de
PTV 302
◆ (koudvervormde) draad van de soort/kwaliteit DE
500 BS, volgens de norm NBN A 24-303, aan-
gevuld door de PTV 303
◆ gelaste wapeningsnetten volgens de norm NBN
A 24-304, aangevuld door de PTV 304, be-
TV 217 – september 2000
 staande uit staven/draad van de soort/kwaliteit
BE 500 S en DE 500 BS
◆ tralieliggers volgens de PTV 305.
Ook verdelers van betonstaal kunnen houder wor-
den van het BENOR-merk, op voorwaarde dat ze
zich ertoe verbinden enkel betonstaal van het merk
BENOR aan te kopen, te bezitten of te verkopen, in
het gamma van producten die van dit merk gebruik
maken. Hiertoe wordt een externe controle uitge-
voerd op de aankopen, op de identiteit van de pro-
ducenten die het staal aan de verdeler leveren, op
de voorraad en op de leveringen van de verdeler.
De waarborg van de producent, waarvan de identi-
teit gekend is door het merkteken op zijn staal,
wordt aan de koper overgemaakt door middel van
de leveringsstaat waarop de officiële stempel (af-
beelding 113) voorzien is. Een niet-erkende ver-
deler kan van een dergelijke leveringsstaat geen
gebruik maken, zelfs niet voor het leveren van
BENOR producten, omdat de producent hem der-
gelijk document niet mag overhandigen.
De lijst van de houders van het BENOR-merk voor
betonstaal kan men bekomen bij het OCBS [28].
Afb. 113
BENOR-merk- y x
stempel (*).
12.3.2 STAAL ZONDER BENOR-MERK
Wij raden het gebruik van staal zonder BENOR-
merk ten stelligste af. Indien producten zonder
BENOR-merk voorgesteld worden, kan een uitge-
breide controle van het betonstaal worden geëist
alvorens de bestelling te accepteren. Tenzij anders
gespecificeerd in de contractuele documenten, val-
len de kosten van de keuring ten laste van de op-
drachtgever die toelaat “niet-gebenoriseerde pro-
ducten” te gebruiken.
De technische keuring bestaat volgens de voor-
schriften van de norm NBN A 24-301 uit een aan-
tal reeksen proeven en de statistische analyse van
de resultaten, rekening houdend met de eisen in de
normen NBN A 24-301 t/m A 24-304 en de PTV’s
302 t/m 305. Er kan onder meer worden geëist de
volgende proeven uit te voeren :
◆ trekproef voor de bepaling van de treksterkte,
de elasticiteitsgrens, de rek bij maximale belas-
ting en de rek na breuk
◆ heen- en terugbuigproef voor de bepaling van
de ductiliteit en de bewerkbaarheid
◆ aanhechtingsproef voor de bepaling van de
(*) x : identificatienummer van de houder van het BENOR-merk; y : referentiedocument.
100 TV 217 – september 2000
hechting van het staal en het beton
◆ chemische analyse met betrekking tot de las-
baarheid
◆ controle van de geometrische karakteristieken.
12.4 CON- Tot dusver kon men
TROLE OP DE voor wapeningskorven
BEWERKING (driedimensionaal) en-
VAN DE kel garanderen dat het
WAPENING gebruikte wapenings-
staal BENOR-staal was.
Recent echter is binnen het OCBS het initiatief ge-
nomen om, aan de hand van de nieuwe PTV 306,
eveneens bepaalde activiteiten van de wape-
ningscentrale te certificeren. Het betreft :
◆ het rechten en het buigen van wapeningsstaal
◆ het schikken en het lassen van wapeningsstaal
tot wapeningsconstructies.
De controle op de uitvoering van de wapening(scon-
structie) heeft tot doel na te gaan of de bewerking
van de wapening overeenkomstig de voorschriften
uit de NBN B 15-002 en PTV 306 gebeurt.
Veel aandacht gaat hierbij naar het lassen. Indien
de lassen bijdragen tot de sterkte en de stijfheid van
de wapening, worden controleproeven geëist op de
sterkte van de las. Voor meer informatie hierover
verwijzen we naar PTV 306.
12.5 CON- Als de wapening op de
TROLE OP DE bouwplaats toekomt,
PLAATSING gebeuren de volgende
VAN DE WA- controles op het gele-
PENING OP verde betonstaal :
DE BOUW- ◆ controle van de con-
PLAATS formiteit met de be-
stelling (indien BE-
NOR-staal in het bestek voorgeschreven werd,
moet bij de levering een BENOR-certificaat
toegevoegd zijn)
◆ controle van de conformiteit van de levering
met de uitvoeringsplannen en controle van de
conformiteit van de bijgeleverde documenten
(vermelding van de fabricatiedatum, de leve-
ringsdatum, de staalkwaliteit, de herkomst, de
betondekking op de wapening, de bestemming
van het element in de constructie, …).
Indien twijfel ontstaat over de kwaliteit van de
wapening, kan de opdrachtgever, of het controle-or-
ganisme dat door de opdrachtgever werd aangesteld,
een bijkomende conformiteitscontrole laten uitvoe-
ren op de wapening. De kosten van deze controle-
proeven vallen ten laste van de opdrachtgever.
Vooraleer gebetonneerd wordt, moet men contro-
leren of de wapening niet beschadigd is. Verder
controleert de opdrachtgever, zijn afgevaardigde
(architect of ingenieur) of het controle-organisme
dat door hem werd aangesteld, of de plaatsing en
de uitvoering van de wapening in de constructie
overeenkomen met de goedgekeurde uitvoerings-
plans. In het bijzonder worden de volgende zaken
gecontroleerd :
◆ de betondekking, de tussenafstand van de
wapeningen
◆ de positie van de wapening
◆ de verankeringslengtes, de overlappingslengtes
◆ de stijfheid van de constructie (voldoende steu-
nen, voldoende verbindingen, …)
◆ de opgelegde toleranties.

101 TV 217 – september 2000

 LITERATUURLIJST
1. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN A 24-301 Staalprodukten - Betonstaal -
Staven, draden en gelaste wapeningsnetten -
Algemeenheden en gemeenschappelijke voor-
schriften. Brussel, BIN, 1986.
2. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN A 24-302 Staalprodukten - Betonstaal -
Gladde en geribde staven. Gladde en geribde
walsdraad. Brussel, BIN, 1986.
3. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN A 24-303 Staalprodukten - Betonstaal -
Gladde en geribde koudvervormde draad. Brus-
sel, BIN, 1986.
4. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN A 24-304 Staalprodukten - Betonstaal -
Gelaste wapeningsnetten. Brussel, BIN, 1986.
5. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 03-001 Grondslagen voor de beoorde-
ling van de veiligheid en de bruikbaarheid van
draagsystemen. Brussel, BIN, 1988.
6. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 03-002 Windbelasting op bouwwerken.
Brussel, BIN, 1988.
Deel 1 : Algemeen - Winddruk op een wand en
gezamenlijke windeffekten op bouwwerken.
Deel 2 : Dynamische windeffekten op buigzame
bouwwerken.
7. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 03-101 Werkingen op constructies -
Belastingen op wegbruggen. Brussel, BIN,
1993.
8. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 06-001 Metingen voor gebouwen - Me-
thoden voor hoeveelheden. Brussel, BIN, 1982.
9. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 15-001 (+ addendum NBN B 15-001/A1),
Beton - Prestaties, produktie, verwerking en
conformiteitscriteria (is de aanpassing van
ENV 206). Brussel, BIN, 1992.
10. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN B 15-002 Eurocode 2 : Berekening van
betonconstructies - Deel 1-1 : Algemene regels
en regels voor gebouwen. Brussel, BIN, 1999.
102 TV 217 – september 2000
11. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN ENV 1992-1-2 NAD Eurocode 2 : Bere-
kening van betonconstructies - Deel 1-2 : Alge-
mene regels - Berekening van het gedrag bij
brand. Brussel, BIN, 1999.
12. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN ENV 10080 Staal voor betonwapening -
Lasbaar geribd betonstaal B 500 - Technische
leveringsvoorwaarden voor staven, rollen en
gepuntlaste wapeningsnetten. Brussel, BIN,
1995.
13. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 302 Technische voorschriften OCBS. Ge-
wapend Betonstaal - Geribde warmgewalste sta-
ven en draad, herz. (0). Brussel, BIN,
23.11.1998.
14. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 303 Technische voorschriften OCBS. Ge-
wapend Betonstaal - Geribde koudvervormde
draad, herz. (2). Brussel, BIN, 23.11.1998.
15. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 304 Technische voorschriften OCBS. Ge-
wapend Betonstaal - Gelaste wapeningsnetten,
herz. (0). Brussel, BIN, 23.11.1998.
16. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 305 Technische Voorschriften OCBS. Ge-
wapend Betonstaal - Tralieliggers, herz. (0).
Brussel, BIN, juni 1995.
17. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 306 Technische Voorschriften OCBS. Be-
werken van betonstaal (rechten, knippen,
plooien, schikken en lassen), herz. (0). Brussel,
BIN, (*).
18. Belgisch Instituut voor Normalisatie
PTV 307 Technische Voorschriften OCBS.
Gewapend betonstaal - Geribde warmgewalste
staven : alternatief profiel, herz. (o). Brussel,
BIN, (*).
19. Comité Euro-International du Béton
CEB bulletin n° 164 Industrialisation of rein-
forcement in reinforced concrete structures.
CEB, juni 1985.
20. Comité Euro-International du Béton
Coating protection for reinforcement. State of
the Art Report, CEB, 1992.
21. Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research
en Regelgeving
CUR-Rapport 74 Rationalisatie wapening deel I.
Betonvereniging, Zoetermeer, oktober 1976.
22. Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research
en Regelgeving
CUR-Rapport 94 Rationalisatie wapening
deel II. Betonvereniging, Zoetermeer, oktober
1979.
23. Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research
en Regelgeving
CUR-Rapport 94-6 Wapening en informa-
tisering. Betonvereniging, Zoetermeer, juni
1994.
24. Europees Comité voor Normalisatie
ENV 1992-1-2 : 1995 (+ NAD 1999). Euro-
code 2 : Design of concrete structures - Part 1-2
General rules - Structural fire design. Brussel,
CEN, 1999.
25. International Organization for Standardization
ISO 4066. Construction drawings - Bar sche-
duling. Genève, ISO, 1994.
26. International Organization for Standardization
ISO 9000. Quality management systems -
Fundamentals and vocabulary. Genève, ISO,
2000.
(*) Nog niet goedgekeurd door het “Comité van het Merk”.
103 TV 217 – september 2000
27. Lambotte, H. Prof. em.
KVIV-syllabus voor de cursus “NBN B15-002
Eurocode 2 : berekening van constructies - deel
1-1”. 18 november - 16 december 1996.
28. Organisatie voor de controle van BetonStaal
Lijst van de gebruikers van het BENOR-merk
en van de verdelers van BENOR-producten.
OCBS, Brussel (Montoyerstraat 47, 1000 Brus-
sel, tel. 02/509.14.53, fax 02/509.14.00, http://
www.ocab-ocbs.com).
29. The Concrete Society
Guidance on the use of stainless steel reinforce-
ment. the Concrete Society, Technical Re-
port 51, 1998.
30. …
Vakkennis betonstaalvlechten. Stichting Vak-
opleiding Bouwbedrijf, Betonvereniging Neder-
land, augustus 1995.
31. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor
het Bouwbedrijf
Algemene Grafische Symbolen voor de bouw.
Brussel, WTCB, WTCB-rapport nr. 3, 1998.
32. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor
het Bouwbedrijf
Plaatsing en bevestiging van de wapening in
bekistingen. Brussel, WTCB, Technische Voor-
lichting, nr. 78, december 1969.
verantwoordelijke uitgever : Carlo De Pauw
WTCB, Poincarélaan 79
1060 BRUSSEL

drukkerij : Claes Printing nv

lay-out : Meersman I.D.

104 TV 217 – september 2000

B R U S S E L
Maatschappelijke zetel
Poincarélaan 79
B-1060 Brussel

algemene directie
☎ 02/502 66 90
02/502 81 80
publicaties
☎ 02/529 81 00
02/529 81 10

Z A V E N T E M
Kantoren
Lozenberg nr. 7
B-1932 Sint-Stevens-Woluwe
(Zaventem)
☎ 02/716 42 11
02/725 32 12

technisch advies - communicatie - kwaliteit

toegepaste informatica bouw
planningtechnieken
ontwikkeling & innovatie

L I M E L E T T E
Proefstation
Avenue Pierre Holoffe 21
B-1342 Limelette
☎ 02/655 77 11
02/653 07 29

onderzoek
laboratoria
vorming
documentatie
bibliotheek