დანაშაულის

პრევენცია
ყოვლისმომცველი მიდგომა

ტორე ბიორგო
პოლიციის მეცნიერებათა პროფესორი,
ნორვეგიის საპოლიციო უნივერსიტეტის კოლეჯი
კრიმინოლოგიური კვლევის მოწვეული პროფესორი,
ნორვეგიის საერთაშორისო ურთიერთობების ინსტიტუტი

პირველი ქართული გამოცემა

ქართულ-ნორვეგიული
კანონის უზენაესობის ასოციაცია
First published in English under the title

PREVENTING CRIME; A HOLISTIC APPROACH

by Tore Bjørgo, edition: 1

Copyright © The Editor(s) (if applicable) and The Author(s), 2016 *

This edition has been translated and published under licence from Springer Nature Limited.

Springer Nature Limited takes no responsibility and shall not be made liable for the accuracy
of the translation.

რედატორები
გიორგი გიორგაძე
მორის შალიკაშვილი

თარგმანი
უშანგი ბახტაძე

დიზაინი
ბესიკ დანელია

წიგნის თარგმნა და გამოცემა განხორციელდა

ნორვეგიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ფინანსური მხარდაჭერით.

© TORE BJØRGO, EDITION: 1, 2016

© 2019, ქართულ-ნორვეგიული კანონის უზენაესობის ასოციაცია

პირველი ქართული გამოცემა
მოცემული გამოცემა ითარგმნა და გამოიცა „ Springer Nature Limited“ ლიცენზიით.
Springer Nature Limited არ იღებს პასუხისმგებლობას თარგმანის სიზუსტეზე.

ISBN 978-9941-8-1155-5
 რედაქტორებისგან

ხარისხიანი იურიდიული განათლების უზრუნველყოფისთვის მნიშვნელო-

ვანია, სტუდენტებს ხელი მიუწვდებოდეთ მსოფლიოს წამყვანი მეცნიერებისა
და ავტორების გამორჩეულ ნაშრომებზე და ჰქონდეთ შესაძლებლობა მათ
მშობლიურ ენაზე გაეცნონ.
ქართულ-ნორვეგიული კანონის უზენაესობის ასოციაცია ტორე ბიორგოს
ნაშრომის – „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი მიდგომა,“ ქართულ
ენაზე გამოცემით აგრძელებს სტუდენტების მხარდაჭერას იურიდიულ ლიტე-
რატურაზე ხელმისაწვდომობის გაზრდით.
მოცემული ნაშრომი ნორვეგიელი კრიმინოლოგების მესამე წიგნია, რომე-
ლიც ქართულ-ნორვეგიული კანონის უზენაესობის ასოციაციის ხელშეწყობით
ქართულ ენაზე ითარგმნა. დარწმუნებული ვარ, ბატონი ბიორგოს ნაშრომი
უახლოეს მომავალში მოიპოვებს პოპულარობას არამარტო სტუდენტებში,
არამედ პრაქტიკოს იურისტებშიც და მნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს დანა-
შაულის ბუნების კვლევისა და მისი პრევენციის საქმეში.

გიორგი გიორგაძე
ქართულ-ნორვეგიული კანონის უზენაესობის ასოციაციის
თავმჯდომარე

5
 ნილს კრისტის წიგნების – „ტკივილის საზღვრები. სასჯელის როლი სასჯე-
ლაღსრულების პოლიტიკაში“ და „დანაშაულის კონტროლი, როგორც ინდუს-
ტრია. გულაგების მიმართ დასავლური მიდგომა,“ შემდეგ კი, ტორე ბიორგოს
ნაშრომი „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი მიდგომა“ – ნორვეგი-
ელი კრიმინოლოგების მესამე წიგნია, რომელიც ქართულ-ნორვეგიული კა-
ნონის უზენაესობის ასოციაციის ხელშეწყობით ქართულ ენაზე ითარგმნა.
ტორე ბიორგოს წიგნი „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი მიდ-
გომა“– ქართული კრიმინოლოგიური სალიტერატურო ფონდის ძალიან მნიშ-
ვნელოვანი შენაძენია.
დანაშაულის პრევენციის კუთხით, საქართველოში უამრავი გამოწვევაა,
მათ შორისაა: დანაშაულის პრევენციის მიმართულებით არაკოორდინირებუ-
ლი მუშაობა როგორც სამართალდამცავ უწყებებს, ასევე სახელმწიფო ორგა-
ნოებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის. მოსახლეობის არასათა-
ნადო ჩართულობა დანაშაულთან ბრძოლის საკითხებში და მათი ინფორმი-
რების დაბალი დონე ასევე, ქვეყანაში დანაშაულის პრევენციის არასისტემური
ხასიათი, რაც გულისხმობს დანაშაულის პრევენციული ღონისძიებების შეფა-
სების სისტემის არარსებობას, რაც თავის მხრივ, არ იძლევა შესაძლებლობას
მოხდეს დანაშაულის პრევენციული ღონისძიებების ეფექტიანობის შეფასება
და საუკეთესო პრაქტიკის გამოვლენა. აღნიშნული პრობლემების გამომწვე-
ვი მიზეზი კი, დანაშაულის პრევენციის შესახებ არასაკმარისი ცოდნა, ქართუ-
ლენოვანი სამეცნიერო ლიტერატურის არქონა და მეცნიერული მიდგომების
პრაქტიკაში გამოყენების ნაკლებობაა.

6
 რედაქტორებისგან

ტორე ბიორგოს წიგნი „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი მიდ-

გომა“ – ბრწყინვალე შესაძლებლობაა ქართველი მეცნიერებისა და პრაქტი-
კოსი სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისთვის გაეცნონ დანაშაულის
პრევენციის იმ განსაკუთრებულ მიდგომას, რომელსაც ავტორი გვთავაზობს.
კერძოდ, ავტორი მიუთითებს დანაშაულის პრევენციის კლასიკური სამსაფე-
ხურიანი მოდელისგან განსხვავებულ, ინტეგრირებულ მოდელზე, რომელიც
ცხრა პრევენციულ მექანიზმს ეფუძნება. ესენია:

1. დანაშაულის წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერების ჩამოყალიბება და შე-

ნარჩუნება;
2. დანაშაულებრივ სოციალურ გარემოსა და აქტივობებში ადამიანების ჩაბ-
მის შემცირება იმ სოციალური და ინდივიდუალური მიზეზებისა და პროცე-
სების გამორიცხვით ან შემცირებით, რომელსაც დამნაშავეობისკენ მივყა-
ვართ;
3. პოტენციური დამნაშავეების დაშინება ცალკეული ქმედებისთვის სასჯელის
დაწესებით/კრიმინალიზაციით;
4. დანაშაულის ჩადენისთვის ხელის შეშლა, ვიდრე ის მოხდება;
5. დაუცველი სამიზნეების უფრო მეტად დაცვა, დანაშაულის ჩადენის შესაძ-
ლებლობების გამორიცხვით და ისეთი სიტუაციის შექმნით, როდესაც დანა-
შაულის ჩადენა გაძნელებულია;
6. დანაშაულის საზიანო შედეგების შემცირება;
7. დანაშაულის შედეგად მიღებული სარგებლის შემცირება;
8. ქმედების ჩამდენის განეიტრალება, მათთვის შესაძლებლობის წართმევის
გზით, რათა მათ ახალი დანაშაული არ ჩაიდინონ;
9. დანაშაულის ჩადენისგან თავის შეკავების წახალისება და ყოფილი დამნა-
შავეების რეაბილიტაცია და მათი ნორმალური, ცხოვრებისეული კალაპო-
ტისთვის დაბრუნება.

იმის მიუხედავად, რომ პრევენციული ღონისძიებები განსხვავდება ქვეყ-

ნის კულტურული ღირებულებებისა და სოციალური მდგომარეობის მიხედ-
ვით, მაინც ბევრია ისეთი ასპექტები, რომელიც საერთოა, მაგ.: დანაშაულთან
ბრძოლის საკანონმდებლო ბაზა, დამნაშავეებისთვის დანაშაულის ჩადენის
ხელის შეშლა და სარეაბილიტაციო ღონისძიებები და ა. შ. გარდა ამისა, ზო-

7
გიერთი დანაშაული საერთაშორისო ხასიათისაა და შესაბამისად აუცილე-
ბელია, რომ ამ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა და პრევენცია ქვეყნებში
მსგავს მიდგომებს ატარებდეს.
რამდენიმე დანაშაულის მაგალითზე, პროფესორ ბიორგოს ძალიან კარ-
გად აქვს განხილული პრევენციული ღონისძიებების განხორციელების მექა-
ნიზმები და მოჰყავს როგორც ნორვეგიასა და სკანდინავიის ქვეყნებში, ასევე
მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული კვლევები, რაც ნაშრომის მა-
ღალ სამეცნიერო ღირებულებაზე მეტყველებს.
ტორე ბიორგოს წიგნი „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი მიდ-
გომა“ – გამოყენებული იქნება სალექციო კურსების ფარგლებში, რაც ვფიქ-
რობთ, ხელს შეუწყობს როგორც ახალი თაობის აღზრდას, ასევე ქვეყანაში
დანაშაულის პრევენციის ახალი მიდგომების დამკვიდრებას.
ტორე ბიორგოს წიგნის – „დანაშაულის პრევენცია. ყოვლისმომცველი
მიდგომა“ თარგმნისთვის განსაკუთრებული მადლობა ქართულ-ნორვეგი-
ული კანონის უზენაესობის ასოციაციას და მის თავმჯდომარეს, ბატონ გიორგი
გიორგაძეს.
მორის შალიკაშვილი
სამართლის დოქტორი (ჰამბურგი, გერმანია)
თსუ, იურიდიული ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი,
კრიმინოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის ხელმძღვანელი

8
 სარჩევი

წინასიტყვაობა 13
მითითებები 16
გამოცემის სერიის რედაქტორის წინასიტყვაობა 17
1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი 23

ცნებების განმარტება, თეორიული მოდელები და

ანალიტიკური მიდგომა 26
თეორიული მოსაზრებები პრევენციულ ღონისძიებებთან
დაკავშირებით 30
დანაშაულის პრევენციის სხვადასხვა მოდელები 34
დანაშაულის პრევენციის სრულყოფილი მოდელი 41
ნორმატიული ბარიერების შექმნა დანაშაულის თავიდან
ასაცილებლად 43
დანაშაულებრივ სოციალურ გარემოში ან აქტივობებში
ადამიანის ჩართვის/გაწევრიანების შემცირება 47
დაშინება სასჯელის შიშით ან სხვა უარყოფითი სანქციებით 50
დანაშაულისთვის ხელის შეშლა 54
დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის წართმევა 55
დაუცველი ჯგუფების დაცვა 58

9
 დანაშაულის საზიანო შედეგების შემცირება 60
დანაშაულიდან მიღებული სარგებლის შემცირება 63
დანაშაულებრივი საქმიანობის შეწყვეტა და რეაბილიტაცია 64
მოდელიდან სტრატეგიამდე: საშუალებები, ძირითადი მოქმედი
პირები და სამიზნე ჯგუფები 66
2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევა 71

ბინიდან ქურდობის წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერების შექმნა 72

საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებრივ გარემოში
ჩაბმის შემცირება 76
ბინის ქურდების დაშინება 81
ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობისთვის ხელის შეშლა 86
ბინის ქურდებისთვის შესაძლებლობის წართმევა 90
ბინიდან ქურდობის შედეგად მიღებული სარგებლის შემცირება 96
დაუცველი ჯგუფების დაცვა: ქურდობის გართულება 99
ბინაში უკანონო შეღწევით ჩადენილი ქურდობით გამოწვეული
ზიანის შემცირება 106
ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის ამსრულებლების
რეაბილიტაცია 110
3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები 114

დანაშაულებრივ ჯგუფებში გაწევრიანების შემცირება 119

ძალადობისა და დანაშაულის წინააღმდეგ ნორმატიული
ბარიერების შექმნა 125
ადამიანების დაშინება, დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილეობის
უარყოფითი შედეგების გაზრდით 133
დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილეობით მიღებული
სარგებლის შემცირება 142
ძალადობრივი და დანაშაულებრივი ქმედებისთვის ხელის შეშლა 147
დანაშაულებრივი ჯგუფისათვის შესაძლებლობის წართმევა 150
დაუცველი ჯგუფების დაცვა 156

10
 სარჩევი

დანაშაულებრივი ჯგუფის საქმიანობით გამოწვეული

საზიანო შედეგების შემცირება 160
ბანდების დატოვება: ბანდის წევრებისთვის ბანდების დატოვების
ხელშეწყობა და ბანდების დაშლა 166
4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი
ორგანიზებული დანაშაული 171

მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებში გაწევრიანების

შემცირება 179
მოტოციკლისტთა უკანონო ფორმირებებში გაწევრიანების
წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერის შექმნა 185
ადამიანების დაშინება, გაერთიანებებში და დანაშაულებრივ
აქტივობებში მონაწილეობის საზღაურის გაზრდით 188
მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებში მონაწილეობის
შედეგად მიღებული სარგებლის შემცირება 192
დაგეგმილი ძალადობრივი ან დანაშაულებრივი ქმედებებისთვის
ხელის შეშლა 198
მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებისთვის შესაძლებლობის
წართმევა 201
დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის შემცირება და დაშინებული
ადამიანების დაცვა 204
მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების საქმიანობიდან
მომდინარე საზიანო შედეგების შემცირება 209
გასვლა: გაერთიანების წევრების გათიშვა და მოტოციკლისტთა
უკანონო გაერთიანებების დაშლა 213
5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური
თრობის პირობებში 223

ნორმატიული ბარიერები ავტომობილის ნარკოტიკული ან

ალკოჰოლური თრობის პირობებში მართვის საწინააღმდეგოდ 226
ახალგაზრდებში ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის
პირობებში ავტომობილის მართვის დაწყების პრევენცია 232
ნასვამი მძღოლების დაშინება 236

11
 თრობის პირობებში მანქანის მართვისთვის ხელის შეშლა 241
ნასვამი მძღოლებისთვის მანქანის მართვის შესაძლებლობის
წართმევა 244
ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის გართულება 247
თრობის პირობებში მანქანის მართვით გამოწვეული
საზიანო ეფექტების შემცირება 255
თრობის პირობებში მანქანის მართვისას სოციალური
სარგებლის შემცირება 258
რეციდივისტი ნასვამი მძღოლების რეაბილიტაცია 261
6. ტერორიზმი 265

ნორმატიული ბარიერის შექმნა ძალადობისა და

ტერორიზმის წინააღმდეგ 268
ტერორიზმში ჩართულობის შემცირება 274
ტერორისტების დაშინება 282
ტერორისტული თავდასხმებისთვის ხელის შეშლა 287
პოტენციური ტერორისტებისთვის შესაძლებლობის წართმევა 293
დაუცველი ჯგუფების დაცვა 297
ტერორისტული თავდასხმების საზიანო შედეგების შემცირება 302
ტერორისტული აქტისგან მიღებული სარგებლის შემცირება 306
ტერორიზმისგან თავის დახსნა 311
7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება 321

ყოვლისმომცველი სტრატეგიები დანაშაულის რთული პრობლემების

წინააღმდეგ 322
შეფასება და პრევენციის ყოვლისმომცველი სტრატეგიები 323
ყოვლისმომცველი საშუალებების მიმართვა დანაშაულის
პრობლემის წინააღმდეგ 330
დასკვნა 333
შენიშვნები 335

ბიბლიოგრაფია 363

12
 წინასიტყვაობა

დანაშაული ისეთ მოვლენათა რიგს განეკუთვნება, რომელიც ადამიანების,

სამეზობლოების (ადგილობრივი თემის) და საზოგადოებების ცხოვრების ხა-
რისხს მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს. სხვადასხვა დონეზე დანაშაულის გამომ-
წვევი მიზეზების კვლევა და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, იმ მექანიზმების შეს-
წავლა, რომელიც დანაშაულებრივ შედეგს იწვევს, კრიმინოლოგიის კვლევის
უმთავრეს საგანს წარმოადგენს. სწორედ ამ მექანიზმების კვლევაზე დამოკი-
დებული მიდგომა წარმოადგენს თანამედროვე რეალობაში გაცხოველებული
ინტერესის საგანს (მაგ., Wikström et al., 2012). ეს არის მიდგომა, რომელმაც
აიძულა მეცნიერები აეხსნათ საკუთარი ჰიპოთეზები, თუ როგორ იწვევს ადა-
მიანური და გარემო ფაქტორების ერთობლიობა გარკვეულ ეფექტს.
ცოდნისა და თეორიული იდეების კრიტიკული ანალიზი და ფასეულობა
იმაში მდგომარეობს, რომ შესაძლებელია პრაქტიკულ დონეზე მათი განხორ-
ციელება. აღნიშნული კი, საკმაოდ რთულ საქმეს წარმოადგენს. ზოგჯერ ვი-
ცით, რომ რაღაც ფაქტორები დაკავშირებულია ერთმანეთთან და ვიცით, რომ
სავარაუდო მიზეზების მანიპულაცია სასურველ შედეგს გამოიღებს, მაგრამ
არის შემთხვევები, როდესაც ეს ყველაფერი უცნობია (სახელდობრ, გამომდი-
ნარე მექანიზმები).1 ვინაიდან დანაშაული მრავალსაფეხურიანი და მრავალშე-
დეგიანი ფენომენია, პრაქტიკოსებისთვის საკმაოდ რთულია იმ ღონისძიების
გამოყენება, რომელიც ყველაზე მეტად შეესაბამება ცალკეულ შემთხვევას.
მართლაც, როდესაც ჩვენ ცოდნაზე დაფუძნებულ დანაშაულის პრევენციაზე
გვაქვს საუბარი, მასთან დაკავშირებული რომელიმე თეორიის პრაქტიკაში გა-
მოყენება მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს.

13
 მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე თეორიებზე მომუშავე პროფესი-
ონალები კარგად აცნობიერებენ მექანიზმების კვლევაზე დამოკიდებული
მიდგომის მნიშვნელობას, ამ ტიპის აზროვნება ჯერ მაინც არ არის სრულყო-
ფილად დამკვიდრებული დანაშაულის პრევენციაზე საუბრისას. ღრმად ვარ
დარწმუნებული, რომ დანაშაულის პრევენციისთვის მნიშვნელოვანია მექა-
ნიზმების კვლევაზე დამოკიდებული მიდგომის ათვისება, რადგან აღნიშნული
არა მხოლოდ ამართლებს პრევენციულ ღონისძიებებს, არამედ რეალური
ხელშესახები შედეგიც აქვს. თუ პრევენციული ღონისძიებები არ იყენებენ მე-
ქანიზმებს, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ დამოკიდებულია დანაშა-
ულის გამომწვევ მიზეზებთან, მაშინ სერიოზული პრობლემები გვქონია.
ამ ყველაფერს კი, ამ წიგნის უმთავრეს იდეამდე მივყავართ. პროფესორ-
მა ბიორგომ წარმატებით გაშიფრა მექანიზმების კვლევაზე დამოკიდებული
მიდგომა, რომელიც სათავეს ანალიტიკური სოციოლოგიიდან იღებს (მაგ.,
Hedström 2005; Pauwels, Ponsaers and Svensson 2010) და საკმაოდ ბევრს სთა-
ვაზობს დანაშაულის პრევენციის კვლევას და სწორედ ამიტომ, მას ისეთი
ცნობილი მკვლევარები იყენებენ, როგორიცაა მაგალითად, ნიკ ტილი (2013).
დანაშაულის ფენომენის მრავალმიზეზობრივი ბუნების კვლევა ყოვლისმომ-
ცველ მიდგომას საჭიროებს. ამასთან, საგულისხმოა ისიც, რომ მექანიზმების
კვლევაზე დამოკიდებულ მიდგომას მყარი ფილოსოფიური საფუძველიც აქვს
(Bunge 2000). ამ მიდგომით, ადამიანები, სამეზობლოები, ქალაქები და საზო-
გადოებები სისტემებად განიხილებიან. ის მკვლევარები, რომლებიც ამ მიდ-
გომას იყენებენ, სვამენ კითხვებს ამ სისტემის შემადგენლობის შესახებ, მის
გარემოცვაზე (გარემოზე), რა ელემენტები განაპირობებს სისტემის ერთიანო-
ბას (სტრუქტურული ელემენტები, როგორიცაა სოციალური კავშირი) და რა
განაპირობებს ამ სისტემის მუშაობას (რომელი მექანიზმები). მიმაჩნია, რომ
შესაძლებელია დანაშაულის პრევენციის ხელშემწყობი პროექტების სისტემუ-
რი განხილვა. ასეთი პროექტები შედგება უამრავი ელემენტისგან, ჩამოყალი-
ბებულია კონკრეტული კონტექსტისთვის, მორგებულია იმ ადამიანებზე ვინც
მასში მონაწილეობენ და მიზნად ისახავს დანაშაულის პრევენციას მოსახ-
ლეობისთვის, რისკჯგუფებისთვის ან იმ ადამიანებისთვის, ვინც უკვე ჩაიდინა
დანაშაული – ხელის შეშლას. მსგავსი სისტემური პერსპექტივის შემხედვარე,
ავტომატურად იბადება კითხვა: რას წარმოადგენს პრევენციული მექანიზმი –
მზა რეცეპტს, რომელსაც შეუძლია რეალური ცვლილება?

14
 წინასიტყვაობა

პროფესორი ბიორგო გვთავაზობს და იყენებს დანაშაულის პრევენციის

ინტეგრირებულ მოდელს, რომელიც ცხრა პრევენციულ მექანიზმს ეფუძნება.
თავის მხრივ, ამ მექანიზმების ზოგადი ბუნების წარმოსაჩენად, იგი სხვადსხ-
ვა ფენომენის მიმართ ინტეგრირებულ მიდგომას იყენებს. ბიორგოს მოდელის
მთავარი იდეა, რომელსაც მე აბსოლუტურად ვიზიარებ, არის ის, რომ დანაშა-
ულის პრევენციასა და დანაშაულის კონტროლს შორის არსებული დიქოტომია
უსარგებლოა. პრევენცია და კონტროლი, ორივე წარმოადგენს ერთმანეთის
შემავსებელ ელემენტებს, რომლის მიზანიც დანაშაულის რაოდენობის შემცი-
რებაა. ამ ნაშრომში ზოგად მექანიზმებზე დაფუძნებული მოდელის თეორი-
ული საფუძველი ზედმიწევნით არის ახსნილი იმდაგვარად, რომ აღნიშნული
დიდ დახმარებას გაუწევს როგორც სტუდენტებს, ისე პრაქტიკოსებს, რომლე-
ბიც დანაშაულის პრევენციის საკითხით არიან დაინტერესებულნი. ხსენებული
ნაშრომი განიხილავს შემდეგი დანაშაულების პრევენციის საინტერესო სა-
კითხებს: რადიკალიზაცია და ტერორიზმი, ბანდის წევრობა, ორგანიზებული
დანაშაული და ჯგუფური დანაშაულები, ქურდობა ან ძარცვა ბინაში უკანონო
შეღწევით და ალკოჰოლური ნივთიერების მოხმარების ქვეშ ავტომობილის
მართვა.
ამ წიგნში შესული მაგალითების უმეტესობა ეფუძნება ნორვეგიული და-
ნაშაულის პრევენციის ღონისძიებებს და ამით იძლევა უნიკალურ საშუალე-
ბას შესწავლილ იქნას პრევენციის სკანდინავიური მოდელი. შესაბამისად, იმ
მკვლევარებს, ვისაც სურთ ამ მოდელის შესახებ მეტი ინფორმაციის გაგება,
სწორედ მათთვის არის ეს წიგნი. მართალია, მოტანილი მაგალითები დიდი
სპეციფიკურობით გამოირჩევა, რადგან ნორვეგიულ კონტექსტთან არის შე-
საბამისობაში, მაგრამ თავად ამ მიდგომის მოქნილობა განაპირობებს, რომ
იგი ნებისმიერ სხვა კონტექსტს შეიძლება მოერგოს, თუ სათანადო პირობები
იქნება დაცული. აღნიშნულის გათვალისწინებით, წიგნი იწვევს პრაქტიკოსებს,
რომლებიც დანაშაულის პრევენციის სფეროში მუშაობენ და რომლებიც ახალ
იდეებს ელიან მათი პრევენციული საქმიანობის სრულყოფისათვის.

პროფესორი ლიევენ ჯ. რ. პაუველსი

კრიმინოლოგიის, სისხლის სამართლისა და
სოციალური სამართლის დეპარტამენტი,
გენტის უნივერსიტეტი, ბელგია

15
 მითითებები

Bunge, M. (2000). Systemism: The Alternative to Individualism and Holism. Jour-

nal of Socio-Economics, 29(2), 147-157.
Hedström, P. (2005). Dissecting the Social: On the Principles of Analytical Sociol-
ogy. Cambridge: Cambridge University Press.
Pauwels, L., P. Ponsaers & R. Svensson (2010). An analytical perspective on the
study of crime at multiple levels. In L. Pauwels, W. Hardyns & M. van de Velde
(eds.), Social Disorganisation, Offending, Fear and Victimisation: Findings from
Belgian Studies on the Urban Context of Crime. The Hague: Boom Legal Publish-
ers, 199-215.
Tilley, N. (ed.). (2013). Handbook of Crime Prevention and Community Safety. Wil-
lan.
Wikström, P. O. H., D. Oberwittler, K. Treiber & B. Hardie (2012). Breaking Rules:
The Social and Situational Dynamics of Young People’s Urban Crime. Oxford: Ox-
ford University Press.

16
 გამოცემის სერიის
რედაქტორის
წინასიტყვაობა

აღნიშნული წიგნი ახდენს დანაშაულის პრევენციის საკითხის ახლებურად

გადაფასებას. იგი არ ეფუძნება ახალ ემპირიულ დასკვნებს, არამედ წარმო-
აჩენს პრევენციული მიდგომების სახესხვაობებს, რომელიც ეფუძნება სხვა-
დასხვა თეორიებს და დანაშაულის პრევენციის განსხვავებულ მიდგომას
იძლევა. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ამ წიგნში არსებული სკანდინავიური
მაგალითებისა და მტკიცებულებების გავლენა იმდენად დიდი და სიახლეების
შემცველია, რომ ჩრდილო ამერიკული, ევროპული და ავსტრალიურ/აზიური
დანაშაულის პრევენციის მაგალითები თითქმის არც არის ნახსენები. ეს ხაზს
უსვამს ავტორის მიდგომის ორიგინალურობას იმ მხრივ, რომ გვაფიქრებინებს
დანაშაულისადმი მიდგომის ახალ და მანამდე უცნობ გზებზე.
წინამდებარე ნაშრომში ტორე ბიორგო ცდილობს ისეთი საკითხის გან-
ხილვას, რომელიც ბევრს შეიძლება საკმაოდ ამბიციური ეგონოს, კერძოდ,
დანაშაულის პრევენციის სრულყოფილი მოდელის შექმნა. მისი მიდგომა
ეფუძნება ამ სფეროში არსებულ სხვადასხვა მოსაზრებებს, მათ შორის ისე-
თებს, რომლებიც ამტკიცებს, რომ ტრადიციული კრიმინოლოგიური თეორიები
არ უთმობენ დიდ ყურადღებას მექანიზმებს; რომ საშუალებები და მიდგომები
კონტექსტუალურად ყოველთვის განსხვავებულია; რომ მართალია, დანაშა-
ულები განსხვავებულია, მაგრამ მათ მაინც აქვთ საერთო ელემენტი იმ კუთ-
ხით, რომ ყოველთვის არსებობს დანაშაულის წინააღმდეგ სათანადო ზომე-
ბის შემუშავება და იმის იდენტიფიცირება – რა მუშაობს; და რომ არსებობს
შესაძლებლობა, რომ დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული ღონისძიებები

17
და პრაქტიკა შეიძლება გაერთიანდეს ცხრა სპეციფიკურ მექანიზმში. ეს წიგნი
ხსნის ამ სფეროში არსებულ თეორიებს და ცდილობს მათ გამოყენებას ერთი
საერთო მიდგომით.
ხსენებული წიგნი გვთავაზობს ცხრა პრევენციულ მექანიზმს. ეს მექანიზმები
ყოვლისმომცველია, სხვა სიტყვებით, მათი გამოყენება შესაძლებელია ყველა
დანაშაულის წინააღმდეგ. თუმცა ის საშუალებები, რომლებიც იწვევენ ამ მექა-
ნიზმების გააქტიურებას, განსხვავდებიან დანაშაულის მიხედვით. მაგალითად,
საშუალებები, რომლებიც ხელს უშლის ტერორიზმს აბსოლუტურად განსხვავ-
დება იმ საშუალებებისგან, რომლებიც ახდენს ქურდობის პრევენციას. ეს წიგ-
ნი აღწერს იმ საკითხს თუ როგორ შეიძლება დანაშაულის პრევენციის სრულ-
ყოფილი მოდელი გამოყენებული იქნას დანაშაულის ხუთი განსხვავებული
ფორმის მიმართ: ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით, არასრულწლოვანთა
დანაშაულებრივი დაჯგუფებები, ავტომობილის მართვა რაიმე ნივთიერების
მოხმარების ქვეშ, ორგანიზებული დანაშაული, რომელიც საფუძველს მოტო-
ციკლისტების კლუბებიდან იღებს და ტერორიზმი.
დანაშაულის პრევენციაზე არსებულ სხვა წიგნებისგან განსხვავებით,
რომლებიც როგორც წესი, ამერიკულ ან ბრიტანულ პერსპექტივებს ეფუძ-
ნება, როგორც ემპირიული მასალების ისე კულტურული, კრიმინოგენური ან
სოციალურ‑პოლიტიკური მახასიათებლების კუთხით, ამ წიგნში მკითხველი
გაეცნობა ნორვეგიულ და ზოგადად, სკანდინავიურ პოზიციას. ეს პოზიცია კარ-
გად წარმოჩინდება იმ მაგალითებიდან, რომელიც უხვად არის გაბნეული ამ
წიგნში და რომელიც საერთოდ ქმნის იმ ყოვლისმომცველ მოდელს, რომელ-
საც ხშირად „დანაშაულის პრევენციის სკანდინავიურ მოდელს“ უწოდებენ.
თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს ფორმალური მოდელი არ არის; ის უფრო
დანაშაულის პრევენციასთან დაკავშირებით საერთო მახასიათებლების, საზი-
არო შეხედულებებისა და იდეების ერთობას წარმოადგენს. ე. წ. სკანდინავი-
ური მოდელი თავის თავში აერთიანებს სოციალური პრევენციისა და სიტუ-
აციური პრევენციის ძირითად მახასიათებლებს და დანაშაულის შემცირების
საკითხში მხოლოდ სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემაზე არ
არის დამოკიდებული. ამის საწინააღმდეგოდ, ეს მოდელი ხშირად გვთავა-
ზობს პარტნიორობას პოლიციას, სკოლას, სოციალურ სააგენტოებსა და სამო-
ქალაქო საზოგადოებას შორის იმ მიზნით, რომ ჩარევა მოხდეს, მაშინ როდე-
საც მოზარდები ავლენენ დელინკვენტურ ქცევას და მიისწრაფვიან ექსტრე-

18
 გამოცემის სერიის რედაქტორის წინასიტყვაობა

მიზმისკენ/დანაშაულისკენ. სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით, სკანდინავიური

სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების და სასჯელაღსრულების სისტემა
ნაკლებ ყურადღებას აქცევს დასჯას და მეტ ორიენტირს სამომავლო დანაშა-
ულის შემცირებასა და დამნაშავეების რეაბილიტაციაზე აკეთებს.
მიუხედავად იმისა, რომ ეს წიგნი არ ცდილობს ე. წ. სკანდინავიური მოდე-
ლის ფორმალიზებას, ეჭვგარეშეა, რომ აქ განვითარებულ მოდელს აშკარად
გააჩნია პრეტენზია წარმოადგენდეს დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომც-
ველ მოდელს. ნამდვილად მგონია, რომ სკანდინავიური მოდელი სწორედ ის
სფეროა, საიდანაც ბევრი რამის სწავლა და გამოყენებაა შესაძლებელი.
ეს წიგნი არის იმ პროექტის შემადგენელი ნაწილი, რომელიც სათავეს 2006
წლიდან იღებს და მრავალი ეტაპი აქვს გავლილი. ვინაიდან, იმ პერიოდში
მოქმედ ტერორიზმის წინააღმდეგ მიმართულ სამთავრობო სამოქმედო გეგ-
მებს არ გააჩნდათ სტრატეგიული დაგეგმარება, ამ პროექტის თავდაპირველი
მიზანი სწორედ ტერორიზმის პრევენციისთვის ოპტიმალური მოდელის შე-
მუშავება იყო. იდეის არსი იყო ის, რომ კრიმინოლოგიური თეორიის გამო-
ყენებით შექმნილიყო სრულყოფილი ანტიტერორისტული მოდელი. თუმცა,
როგორც შევამჩნიე, ტრადიციული კრიმინოლოგიური პრევენციის მოდელები
(როგორიცაა, სოციალური, სიტუაციური და სისხლის სამართლის მართლმსა-
ჯულების პრევენციის მოდელები) საკმაოდ შეზღუდული იყო და სრულყოფი-
ლებამდე ბევრი აკლდა. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ხსენებულს მოდელს
აქვს ცალკეული გადაკვეთის წერტილები, მათ არ გააჩნიათ სხვა მოდელის
მთავარი მახასიათებელი ელემენტები. შესაბამისად, ჩემი ამბიცია იყო მომხ-
დარიყო ამ მოდელების დაშლა იმდაგვარად, რომ შესაძლებელი გამხდარი-
ყო მათი საუკეთესო ელემენტებისა და თვისებების შერწყმა, რაც მოგვცემდა
ერთ სრულყოფილ პრევენციულ მოდელს, რომელიც მოერგებოდა რომე-
ლიმე კონკრეტულ დანაშაულს. ეს მოდელი შემდეგ მიესადაგა ტერორიზმს.
ეს ნაშრომი პირველად გამოიცა ნორვეგიულ ენაზე, ნორვეგიის საპოლიციო
უნივერისიტეტის კოლეჯის მიერ (Bjørgo 2011b) და ამის შემდეგ გამოიცა უკვე
ინგლისურ ენაზეც შემდეგი სათაურით: Strategies for Preventing Terrorism
(Bjørgo 2013). სწორედ ტერორიზმის პრევენციაზე ორიენტირებულმა მოდელმა
დამაფიქრა, რომ მსგავსი მოდელი შეიძლებოდა გამოყენებულიყო სხვა დანა-
შაულების მიმართაც. ამიტომ, მომიწია სხვა წიგნის დაწერა, სადაც აღვწერე ამ
მოდელის გამოყენების პოტენციალის შესახებ სხვა დანაშაულების მიმართაც.

19
საბოლოოდ, ჩამოვყალიბდი დანაშაულის ხუთ ტიპზე, რომელზეც საუბარი წი-
ნამდებარე წიგნში იქნება. თავიდან ვფიქრობდი ხსენებული მოდელი გამო-
მეყენებინა სხვა დანაშაულების მიმართაც, როგორიცაა მაგალითად, ოჯახში
ძალადობა, ბავშვების ონლაინ სექსუალური შევიწროება, კორუფცია საჯარო
სამსახურში და მეკობრეობა სომალიში. მართალია, ჩემს მიერ შემუშავებული
მოდელი ამ დანაშაულების მიმართაც მშვენივრად მუშაობს, მათი ანალიზი
ერთ წიგნში საკმაოდ დიდი მოცულობის შრომას საჭიროებს და სწორედ ამი-
ტომ, ამ ნაშრომში შეტანილი არ არის. თუმცა, ვიმედოვნებ, რომ სამომავლოდ
შევძლებ ამ მოდელის გამოყენებას სხვა დანაშაულების მიმართაც.
ზემოაღნიშნული მოდელი გამოდგება ანალიტიკური მიზნებისთვისაც იმ
სტუდენტების მიერ, რომლებიც თავის საბაკალავრო, სამაგისტრო ან სა-
დოქტორო თეზისებზე მუშაობენ. სტუდენტების კატეგორია, რომელსაც შეიძ-
ლება ხსენებული ნაშრომი გამოადგეს შეიძლება იყვნენ კრიმინოლოგები
ან უსაფრთხოებისა და საპოლიციო სწავლებების სტუდენტები. ამ მოდელის
პოპულარიზაციის მიზნით, შევქმენი ონლაინ საგანმანათლებლო ბაზა ნორ-
ვეგიის საპოლიციო უნივერსიტეტის კოლეჯის ვებგვერდზე (http://www.phs.no/
forskning/crime-prevention-knowledge-base), სადაც სტუდენტებსა და მკვლე-
ვარებს, რომლებსაც გამოუყენებიათ ხსენებული მოდელი თავიანთ სტატიებ-
ში, შეუძლიათ გაუზიარონ სხვებსაც. აღნიშნულისთვის საჭიროა წარდგენილ-
მა სტატიებმა გაიარონ გარკვეული ხარისხის შემოწმება. ვიმედოვნებ, დროთა
განმავლობაში აღნიშნული ონლაინ ბაზა გახდება დანაშაულის პრევენციით
დაინტერესებული პირებისთვის კვლევის საწყისი წერტილი და წარმოდგენი-
ლი პრევენციული მოდელებით შესაძლებელი იქნება სხვადასხვა ტიპის დანა-
შაულის პრევენცია. მსგავსი საგანმანათლებლო ბაზა მნიშვნელოვანი იქნება
პოლიციისთვის და დანაშაულის პრევენციის ცენტრებში მომუშავე პრაქტიკო-
სებისთვისაც.
მინდა გულითადი მადლობა გადავუხადო რამდენიმე სხვადასხვა ინს-
ტიტუციას ამ პროექტის ფაზების მხარდაჭერისთვის. ნორვეგიის სოციალუ-
რი უსაფრთხოებისა და რისკების პროგრამების კვლევის საბჭომ (SAMRISK)
დიდი დახმარება გაუწია ტერორიზმის პრევენციის პროექტს, რომელიც 2010-
2011 წლებში განხორციელდა. უფრო ადრეულ პერიოდში, როდესაც ვმუშაობ-
დი წიგნზე Root Causes of Terrorism and Leaving Terrorism Behind, სოლიდური
დახმარება გამიწია ნორვეგიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ და სწორედ

20
 გამოცემის სერიის რედაქტორის წინასიტყვაობა

ამ დახმარებამ გახადა შესაძლებელი კვლევის შედეგების საერთაშორისო

დონეზე გაზიარება. საერთაშორისო ტერორიზმისა და ორგანიზებული და-
ნაშაულის კვლევითმა კონსორციუმმა დააფინანსა ჩემი ნახევარგანაკვეთი-
ანი პოსტი ნორვეგიის საერთაშორისო ურთიერთობების ინსტიტუტში (NUPI),
რომლის საქმიანობის სფეროც, ნაწილობრივ სწორედ ტერორიზმის კვლე-
ვას მოიცავს. ასევე, მინდა მადლობა გადავუხადო ფულბრაიტის ფონდსა და
ნორვეგიის საპოლიციო უნივერსიტეტის კოლეჯს, რომლებმაც შესაძლებელი
გახადეს, რომ 2014 წლის შემოდგომის სემესტრი გამეტარებინა სითი უნივერ-
სიტეტის, ჯონ ჯეის სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების კოლეჯში, ნიუ
იორკში, როგორც მიწვეულ მკვლევარს.
დიდი მადლობელი ვარ ჩემი კოლეგების ნორვეგიის საპოლიციო უნივერ-
სიტეტის კოლეჯიდან, ნორვეგიის საერთაშორისო ურთიერთობათა ინსტიტუ-
ტიდან (NUPI), ნორვეგიის თავდაცვითი კვლევის დაწესებულებიდან (FFI), ჯონ
ჯეის სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების კოლეჯიდან საჭირო რჩევების-
თვის და დახმარებისთვის. ასევე, მსურს დიდი მადლობა გადავუხადო ქვემოთ
მითითებულ ადამიანებს, რომლებმაც კრიტიკულად წაიკითხეს ეს ნაშრომი ან
მისი ცალკეული ნაწილები: ინგვე კარლსონი, პოლ ლარსონი, ტორ-გაირ მა-
ირერი, პ. შმიდი, რობერტ ლამბერტი, სკოტ დეკერი, პიტერ რომანიუკი, კრისტინ
ბიელკემირი ოსტვანგი, ევენ აიტერჰასი, ალენა ჰოი, ჯონი სტეინბეკი, ტრონდ
კირი სიმენსენი, ჰუგო ჰანსენი და ტორე ანდერსენი. ასევე, მნიშვნელოვანი
იყო ჯონ ჰორგანის დახმარება. სპეციალური მადლობა მინდა გადავუხადო
ლიევენ პაუველსს, რომელმაც ფასდაუდებელი დამხარება გამიწია მთელ რიგ
თეორიულ საკითხებზე მუშაობისას. დანიელ ჰერადშტვეიტი ჩემი პირველი
მენტორი იყო, რომელმაც მირჩია ამ სფეროში მოღვაწეობა. მადლობა მინდა
მოვუხადო ალექს პ. შმიდს, ჩემი უფროს მეგობარსა და სადოქტორო თემის
ხელმძღვანელს ლეიდენის უნივერსიტეტში. დიდი მადლობა მინდა მოვუხადო
ასევე, ჩემ დიდ მხარდამჭერებს ნორვეგიის საპოლიციო უნივერსიტეტის კო-
ლეჯიდან ჰავარ რეკსტენსა და კატო ჰემინგბის და ჩემ მეუღლეს – ენვორს.

21
22
 1 შესავალი:
დანაშაულის პრევენციის
ყოვლისმომცველი
მოდელი

დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა და დანაშაულის პრევენცია ერთი და იმავე

მედლის ორ მხარეს წარმოადგენს, რომელიც დანაშაულის ჩადენის თავიდან
აცილებას ან დანაშაულის ხელმეორედ ჩადენის თავიდან აცილებას ემსახუ-
რება. მიუხედავად ამისა, ადამიანები, როგორც წესი, ფიქრობენ, რომ პრევენ-
ცია „მსუბუქი“ ღონისძიებების ერთობლიობაა, რომელიც მიმართულია ბავშ-
ვებსა და მოზარდებზე, მაშინ როდესაც დანაშაულის წინააღმდეგ „ნამდვილი“
ბრძოლა ნიშნავს, დანაშაულის ჩადენის შემდეგ ოპერატიული ინფორმაციის
შეგროვებას, დაკავებას, გამოძიებას და დასჯას. თუმცა, ეს უკანასკნელი, ვიწ-
რო, ძველმოდური და არაპროდუქტიული მიდგომაა.
ამ წიგნის მიზანია განავითაროს დანაშაულის პრევენციის ზოგადი და ყოვ-
ლისმომცველი მოდელი. ეს მოდელი შეიცავს ტრადიციულ სოციალურ და ინ-
დივიდუალურ ასპექტებზე ორიენტირებულ დანაშაულის პრევენციას, სიტუაცი-
ური პრევენციის სტრატეგიას, კერძოდ, გართულდეს დანაშაულის ჩადენა, და-
ნაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლას სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების
სისტემის დახმარებით და სოციალური უსაფრთხოებისა და რისკის მართვის
პერსპექტივებს. პრინციპში ზოგად მოდელს შესწევს უნარი, რომ ყველა ტიპის
დანაშაულს ებრძოლოს, დაწყებული ტერორიზმიდან, დამთავრებული ოჯახში
ძალადობამდე და არასრულწლოვანთა დანაშაულამდე. ამ ნაშრომში „პრე-
ვენციის“ ცნება ფართო მნიშვნელობით გამოიყენება, რომელიც სამომავლო
(ახალი) დანაშაულის ჩადენისა და დანაშაულით გამოწვეული ზიანის შემცი-
რებას ემსახურება.

23
 რა თქმა უნდა, დანაშაულს სრულად ვერ აღმოვფხვრით, რადგან ეს ადა-
მიანის ბუნებრივი მდგომარეობის შემადგენელი ნაწილია. მაგრამ ჩვენ შეგ-
ვიძლია დანაშაულის ოდენობის და მისი უარყოფითი შედეგების შემცირება
იმ დონემდე, რომ მათთან ერთად ცხოვრება გაუსაძლისი არ იყოს – სოცი-
ალური ცხოვრების დონეზე მაინც. ამავდროულად, მხედველობაშია მისაღები,
რომ დანაშაულის მსხვერპლისთვის დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანი
იმდენად გაუსაძლისი შეიძლება იყოს, რომ უშუალოდ მისთვის დანაშაულის
რაოდენობის შემცირება „მისაღებ დონეზე“ არასდროს არ იქნება.
რა თქმა უნდა, დანაშაულის პრევენციის საკითხში პოლიცია უმთავრესი
აქტორია და მიუხედავად იმისა, რომ სწორედ მათ აქვთ უმთავრესი რესურ-
სები დანაშაულის წინააღმდეგ საბრძოლველად, ეს რესურსები მაინც შეზღუ-
დულია. სწორედ ამიტომ, დანაშაულის პრევენციის სხვადასხვა საშულებები
საზოგადოების სხვა მოქმედ პირებში უნდა ვეძებოთ, როგორიცაა სხვადასხვა
სააგენტოები, ორგანიზაციები, ბიზნესები, სკოლები, მშობლები და ა.შ. ხსენე-
ბული პირები უნდა აცნობიერებდნენ მათ პრევენციულ როლს და იმასაც, რომ
სხვა აქტორებთან თანამშრომლობით სხვადასხვა დანაშაულებრივი პრობ-
ლემების გადაჭრა სავსებით შესაძლებელია.
მთავარი მიზანია დანაშაულის პრევენციის სრულყოფილი მოდელის ჩა-
მოყალიბება, სადაც სხვადასხვა სტრატეგიებსა და საშუალებებს შეეძლებათ
ერთმანეთთან ურთიერთობა და ერთმანეთის შევსება და რომელშიც სხვა-
დასხვა აქტორების პრევენციული როლი, კონკრეტული სტრატეგიის შიგნით,
დაკონკრეტებული და განჭვრეტადი იქნება. ამ ნაშრომში ეს მოდელი ხუთი,
აბსოლუტურად განსხვავებული დანაშაულის თვალთახედვიდან იქნება გაანა-
ლიზებული, რაც იმის წარმოჩინებას ემსახურება, რომ ეს მოდელი ზოგადად
დანაშაულს შეესაბამება და ამ მიდგომით დანაშაულთან ბრძოლა საკმაოდ
პროდუქტიულია. მეორე მიზანია ის, რომ თავად ეს მოდელი იყოს იმდენად
ინტუიციური, აშკარა და პრაქტიკული, რამდენადაც შესაძლებელია.
ამ მოდელის ცენტრში მოთავსებულია დანაშაულის პრევენციული მექანიზ-
მების ცნება, რომლებიც მარტივ ახსნად მოდელს წარმოადგენენ და ემსახუ-
რება იმის ახსნას, თუ როგორ შეუძლია კონკრეტულ საშუალებას მიგვიყვანოს
დანაშაულის პრობლემის შემცირებამდე. ეს კვლევა ახდენს ცხრა განსხვავე-
ბული პრევენციული მექანიზმის იდენტიფიცირებას, რომლებიც პრინციპში,
ყველა დანაშაულის პრევენციისთვის შეიძლება იქნას გამოყენებული:2

24
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

დანაშაულის წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერების ჩამოყალიბება და შე-

ნარჩუნება;
დანაშაულებრივ სოციალურ გარემოსა და აქტივობებში ადამიანების ჩაბმის
შემცირება იმ სოციალური და ინდივიდუალური მიზეზებისა და პროცესების
გამორიცხვით ან შემცირებით, რომელსაც დამნაშავეობისკენ მივყავართ;
პოტენციური დამნაშავეების დაშინება ცალკეული ქმედებისთვის სასჯელის
დაწესებით/კრიმინალიზაციით;
დანაშაულის ჩადენისთვის ხელის შეშლა, ვიდრე ის მოხდება;
დაუცველი სამიზნეების მეტად დაცვა, დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლო-
ბების გამორიცხვით და ისეთი სიტუაციის შექმნით, როდესაც დანაშაულის
ჩადენა გაძნელებულია;
დანაშაულის საზიანო შედეგების შემცირება;
დანაშაულის შედეგად მიღებული სარგებლის შემცირება;
ქმედების ჩამდენის განეიტრალება მათთვის შესაძლებლობის წართმევის
გზით, რათა მათ ახალი დანაშაული არ ჩაიდინონ; და
დანაშაულის ჩადენისგან თავის შეკავების წახალისება და ყოფილი დამნა-
შავეების რეაბილიტაცია და მათი ნორმალური, ცხოვრებისეული კალაპო-
ტისთვის დაბრუნება.

ეს მექანიზმები უფრო დეტალურად იქნება განხილული მომდევნო თავებ-

ში, როდესაც კონკრეტული დანაშაულების განხილვაზე გადავალთ. ხსენებუ-
ლი ცხრა მექანიზმი თავისი ბუნებით ზოგადია, რაც ნიშნავს, რომ ისინი სხვა-
დასხვა დანაშაულებს მიესადაგება, მიუხედავად კონკრეტული დანაშაულის
ბუნებისა. თუმცა, ის საშუალებები, რომლებიც ამ მექანიზმების ამოქმედებას
იწვევს, განსხვავდება დანაშაულების მიხედვით. სწორედ ამიტომ არის, რომ
ეს მოდელი კონკრეტული დანაშაულების ანალიზისას უნდა იქნას განხილუ-
ლი, რადგან თითოეული დანაშაულისთვის დამახასიათებელი ბუნება და მის
მიერ გამოწვეული პრობლემები განსხვავებულია. შესაბამისად, განსხვავდება
ის საშუალებებიც, რაც ამ მექანიზმების ამოქმედებას იწვევენ. სხვა სიტყვებით,
მოდელის ყოვლისმომცველობა არ ნიშნავს, რომ ეს მოდელი ავტომატურად
გამოიყენება ყველა დანაშაულის მიმართ, ეს ნიშნავს, რომ ის პოტენციურად
ყველა დანაშაულზე შეიძლება გავრცელდეს, მაგრამ უპირველესად, თავად
დანაშაულის სპეციფიკურობა უნდა შეფასდეს.

25
 ცნებების განმარტება, თეორიული მოდელები
და ანალიტიკური მიდგომა

ზოგადი მექანიზმები, როდესაც რომელიმე დანაშაულთან მიმართებით კონკ-

რეტდება, ისინი განიხილება არა როგორც ცხრა სტრატეგიული კომპონენტი
ან ქვეკატეგორია, არამედ ერთი, ყოვლისმომცველი სტრატეგია, რომელსაც
შესწევს ნებისმიერი დანაშაულის პრევენციის უნარი. ყველა დანაშაულთან
მიმართებით, რომლის პრევენციასაც ვცდილობთ, უნდა დაისვას შემდეგი
კითხვები: პრევენციის სხვადასხვა მექანიზმები როგორ შეამცირებენ ამ და-
ნაშაულს? რა საშუალებები უნდა იყოს გამოყენებული ამ მექანიზმების ასა-
მოქმედებლად? ვის მიმართ იქნება ეს საშუალებები გამოყენებული (მთლიანი
მოსახლეობის, რისკჯგუფების, პრობლემური ჯგუფების თუ მსხვერპლების მი-
მართ) და ვის ხელშია ეს საშუალებები, (რათა გაირკვეს სტრატეგიის მთავა-
რი განმახორციელებელი პირები)? წინამდებარე კვლევა, ასევე აფასებს გა-
მოყენებული საშუალებების ძლიერ და სუსტ მხარეებს, მათ შეზღუდვებსა და
გვერდით მოვლენებს. დაბოლოს, ეს წარმოაჩენს იმის საჭიროებას, თუ რატომ
არის მნიშვნელოვანი თითოეულ სტრატეგიას შორის ბალანსისა და კოორდი-
ნაციის დაცვა, რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ეს სტრატეგიები მაქსიმალუ-
რად ავსებდნენ და ეხმარებოდნენ ერთმანეთს.
ამ ნაშრომში გამოყენებულია შემდეგი ანალიტიკური ტერმინები: დანაშა-
ული, პრევენცია, სტრატეგია, მექანიზმები, საშუალებები, კონტექსტი და ყოვ-
ლისმომცველი.
სამართლებრივი გაგებით, დანაშაული არის კანონით გაწერილი სტანდარ-
ტული ქცევის წესების დარღვევა (Wikström 2014: 75). ასეთი დარღვევა რო-
გორც წესი, იწვევს სასჯელს. თუმცა, გაცილებით რთულად გადასაწყვეტი სა-
კითხია, თუ რომელი ქმედება უნდა წარმოადგენდეს დანაშაულს. ქმედებები,
რომლებიც დანაშაულს განეკუთვნება, საგრძნობლად განსხვავდება დროისა
და სივრცის მიხედვით. მაგალითად, ქმედებები, რომლებიც კრიმინალიზებუ-
ლია ამჟამინდელი ნორვეგიული სისხლის სამართლის კანონით, ცოტა ხნის
წინათ დანაშაულს საერთოდ არ წარმოადგენდა და არც სხვა ქვეყნებშია აკრ-
ძალული. ამის მაგალითს წარმოადგენს ფიზიკური სასჯელების გამოყენება
ბავშვების მიმართ, სექსუალური სერვისების შეძენისთვის ან უცხო ქვეყნებში
სხვადასხვა ბიზნესტრანზაქციების განხორციელებისთვის. ზოგიერთი ქმედება,

26
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

რომელიც ერთ დროს კანონსაწინააღმდეგოდ ითვლებოდა, დეკრიმინალიზე-

ბულია ერთ ქვეყანაში, მაგრამ სხვა ქვეყნებში შეიძლება ისევ დანაშაულს წარ-
მოადგენდეს. მაგალითად, ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის დამყარე-
ბული სქესობრივი კავშირი ან სხვადასხვა ტიპის გამაბრუებელი საშუალების
მოხმარება. სხვა ქმედებები შეიძლება დანაშაულს წარმოადგენს მხოლოდ
ერთი სოციალური კონტექსტისთვის, მაგრამ სხვა კონტექსტში ის დაშვებული
იყოს. ვიღაცისთვის სახეში მუშტის დარტყმა დანაშაულს წარმოადგენს თუ ეს
მოხდება ქუჩაში, მაგრამ ნებადართულია თუ კრივის რინგზე მოხდება (Riches
1986).
დანაშაულის პრევენცია მიმართულია ახალი დანაშაულისა და მისი საზიანო
შედეგების თავიდან აცილებისკენ. მე, დანაშაულის პრევენციის უფრო ფართო
განმარტებას ვანიჭებ უპირატესობას. აღნიშნული ეწინააღმდეგება ამ სფეროში
სხვა მკვლევარების პოზიციას. ველში და ფარინგტონი (2012a: 4) თვლიან, რომ
დანაშაულის პრევენცია ყველაზე უკეთ მაშინ არის გასაგები, როდესაც ის და-
ნაშაულის შემცირების ალტერნატივად განიხილება და როდესაც ის სისხლის
სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის გარეთ მოქმედებს. ამ პირობებში
განვითარებადი, საზოგადოებრივი და სიტუაციური მიდგომები მისი ფარგლე-
ბის ყველაზე კარგი განმსაზღვრელია“. ხსენებული ავტორები ასევე, იზიარებენ
პიტერ ლეინსის (1967) შემდეგ ნააზრევს: „თუ საზოგადოების პასუხის მთავარი
მოტივატორი უკვე მომხდარი დანაშაულია, მაშინ საქმე გვაქვს კონტროლთან,
ხოლო თუ საქმე ეხება მოსალოდნელ დანაშაულს, მაშინ საქმე გვაქვს პრევენ-
ციასთან“. ამის საწინააღმდეგოდ მიმაჩნია, რომ დაშინება (ახალი დანაშაულის
თავიდან აცილება) და საშუალების წართმევა თავსდება სისხლის სამართლის
მართლმსაჯულების ფარგლებში და დანაშაულის პრევენციის შემადგენელ ნა-
წილად უნდა განიხილებოდეს. ამასთან, ამ ნაშრომში იმასაც ვამტკიცებ, რომ
ზიანის შემცირებაც დანაშაულის პრევენციის სფეროს განეკუთვნება, რადგან
ამ შემთხვევაში, საუბარი სამომავლო ზიანის შემცირებაზეა. ეს უკანასკნელი
მოსაზრება მხარდაჭერილია პოლ ეკბლომის მიერ (2005: 28), რომელიც უთი-
თებს, რომ „დანაშაულის პრევენცია წარმოადგენს დანაშაულებრივი და სხვა
ნორმიდან გადახრილი ქმედებების გამომწვევ მიზეზებში ჩარევას, რომელიც
მიმართულია იმისკენ, რომ შემცირდეს ამ ქმედებების გამეორების ფაქტები და
თანმხლები უარყოფითი შედეგები.“ სტივენ ლაბი (2015: 27) უფრო შორს მიდის
პრევენციის განმარტებისას და ვიქტიმიზაციის შემცირებაც შეჰყავს ამ ცნებაში:

27
„დანაშაულის პრევენცია მოიცავს ნებისმიერ ქმედებას, რომელიც მიმართუ-
ლია დანაშაულის რეალური რაოდენობისა და დანაშაულის აღქმის შემცირე-
ბისკენ“. აქედან გამომდინარე, სწორედ სისხლის სამართლის მართლმსაჯუ-
ლებისა და ზიანის შემცირების მომავალზე ორიენტირებული ასპექტები არის
ის მნიშვნელოვანი კომპონენტები, რომელსაც დანაშაულის პრევენცია უნდა
შეიცავდეს და სოციალურ და სიტუაციურ ასპექტებთან ერთად, სახეზე გვექ-
ნება დანაშაულის პრევენცია, რომელსაც ყოვლისმომცველობაზე ექნება პრე-
ტენზია. სწორედ ეს და დანაშაულის პრევენციის სხვა პერსპექტივები იქნება
განხილული ამ თავის დარჩენილ ნაწილში.
სტრატეგიაში იგულისხმება არსებული საშუალებებითა და რესურსებით სა-
მოქმედო გეგმის შექმნა, რომელიც სპეციალური შედეგის მისაღებად იქნება
შექმნილი, მაგალითად, მოქმედი პირისთვის შესაძლებლობის წართმევა ისეთი
დანაშაულის ჩასადენად, როგორიცაა ტერორიზმი ან ავტომობილის მართვა ნას-
ვამ მდგომარეობაში. აქედან გამომდინარე, სტრატეგიები გამომდინარეობს არსე-
ბული მექანიზმებიდან – პროცესიდან, სადაც ზოგიერთი ფაქტორი ან საშუალება
გავლენას ახდენს სხვა ელემენტებზე და ამით იძლევა სპეციფიკურ ეფექტს (Elster
1998; Eck 2005: 707-712; Tilley 2009: 4-6). სხვა სიტყვებით, პრევენციული მექანიზმი
არის ახსნითი მოდელი, რომელიც გამიზნულია იმისთვის, რომ ახსნას როგორ
შეუძლია ცალკეულ საშუალებებს დანაშაულის შემცირება. სოციალური მექანიზ-
მის თეორიის არსსა და მის პოტენციალზე მოგვიანებით ვისაუბრებთ.
საშუალებები წარმოადგენს მეთოდს ან ქმედების მიმართულებას, რომე-
ლიც გამოიყენება იმისათვის, რომ მოხდეს კონკრეტული მექანიზმის აქტივა-
ცია და ამით მიღწეული იქნას სასურველი შედეგი. საშუალება შეიძლება იყოს
ყველაფერი, რთული პროგრამიდან დაწყებული, მარტივი მიზანმიმართული
ქმედებით დამთავრებული, მაგალითად, დაკავება ან საცხოვრებელ სახლში
სიგნალიზაციის დაყენება. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ სწორი საშუალების
ან ზომის შერჩევას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან წინააღმდეგ შემთხვე-
ვაში მას არასასურველი გვერდითი მოვლენა შეიძლება ჰქონდეს იმით, რომ
გამოიწვიოს სულ სხვა მექანიზმის ამოქმედება (Elster 1998). მაგალითად, მკაც-
რად შემზღუდავი რეპრესიული ზომების გამოყენებამ ძალადობის შემცველი
აქციის მიმდინარეობისას ან აქტივისტების წინააღმდეგ შეიძლება გამოიწვიოს
უფრო მეტი აგრესია და ხალხის ჩაბმა ძალადობრივ ექსტრემისტულ ჯგუფებში.
ამასთან, მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან განვასხვავოთ სტრატეგია/მექა-

28
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ნიზმი და საშუალება. ერთი და იგივე საშუალებამ (მაგალითად, თავისუფლე-

ბის აღკვეთა) შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა მექანიზმების (მაგალითად,
დაშინება, შესაძლებლობის წართმევა) აქტივაცია და ამიტომ, მათი გამოყენება
ერთდროულად სხვადასხვა პრევენციულ სტრატეგიაშია შესაძლებელი, მაგ-
რამ თითოეულ მათგანს განსხვავებული პრევენციული ფუნქცია აქვს, თავად
ამ სტრატეგიის შიგნით. ანალოგიურად, სხვადასხვა საშუალებებმა შეიძლება
გამოიწვიონ ერთი და იგივე მექანიზმის ამოქმედება, შესაბამისად, სიგნალი-
ზაციის დაყენებამ ან ვიჯილანტი მეზობლის ჩარევამ შეიძლება ერთნაირად
წარმატებით შეუშალოს ხელი ქურდობას.
კონტექსტი არის ის გარემო, რომელიც ცვლილებას საჭიროებს და სადაც შე-
საძლებელია ცალკეული საშუალებების იმპლემენტაცია. კონტექსტის ანალიზი-
სას, მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ შესაძლებელია სახეზე იყოს
მნიშვნელოვანი ფაქტორები მაკრო დონეზე, როგორიცაა კონფლიქტები მსოფ-
ლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ან კორუფცია ეროვნულ დონეზე. ასევე, გასათვა-
ლისწინებელია მესო დონე (საშუალო დონე – მიკრო და მაკრო დონეებს შორის),
როგორიცაა კონფლიქტი სხვადასხვა სუბკულტურებს შორის, უმუშევრობის
მაღალი დონე და გეტოიზაცია ადგილობრივ კომუნებში. ასევე, შესაძლებელია
სახეზე იყოს ფაქტორები მიკრო დონეზე, როგორიცაა სოციალური კაპიტალი,
ცვლილებისკენ მოტივაცია ან სხვა ადამიანებისთვის კრიმინალისკენ ან ექსტ-
რემიზმისკენ მიდრეკილების აღმოფხვრა. მეტიც, პრევენციული ღონისძიებების
გამტარებლების კვალიფიკაცია და ღირებულებები საკმაოდ მნიშვნელოვანია იმ
საკითხის გადასაწყვეტად, თუ რომელი საშუალების გამოყენებაა მიზანშეწონი-
ლი (მაგალითად, პოლიციის ჩარევა, ახალგაზრდა მუშაკები, სასულიერო პირები
ან მასწავლებლები), ასევე მნიშვნელოვანია მათი პირადი მახასიათებლები და
მათდამი ნდობის ხარისხი, რომლის გარეშეც პრევენციული მიზნები ვერ მიიღწე-
ვა. ზოგიერთ შემთხვევაში, ფაქტორებს მაკრო და მესო დონეზე (მაგ., სამხედრო
ძალების ინტერვენცია ან პოლიციის მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტება)
შეიძლება უარყოფითი გავლენა ჰქონდეს პრევენციის განმახორციელებელსა
და სამიზნე ჯგუფებს შორის მიკრო დონეზე და სწორედ ამიტომ, გავლენა მოახ-
დინოს ასევე ზოგადად, გამოყენებული საშუალების ეფექტიანობაზეც.
კიდევ ერთი მიზეზი, რატომაც არის მნიშვნელოვანი საშუალებების, პრე-
ვენციული მექანიზმების და ეფექტების ერთმანეთისგან გამიჯვნა არის ის, რომ
პოლიტიკოსებსა ან პრევენციის სხვა აქტორებს ახასიათებთ ერთი რომელიმე

29
პრევენციული ღონისძიების გამოყოფა და მისდამი ერთგულება, თავისივე ინ-
ტერესებიდან გამომდინარე. ეს ღონისძიება თუ ზომა ხშირად ისეა შერჩეული,
რომ არ ხდება დაფიქრება, თუ როგორ მიაღწევს ხსენებული ზომა დასახულ
მიზანს.3 ამ ადამიანებისთვის შერჩეული ზომის თვალსაჩინოება უფრო პრი-
ორიტეტული ხდება, ვიდრე ის შედეგები, რაც მათ მოჰყვება. ამასთან, პოლი-
ტიკოსებს, თავიანთი ვადიანი მანდატიდან გამომდინარე, ახასიათებს მოკლე-
ვადიანი პრიორიტეტების შერჩევა და დანერგვა, ვიდრე გრძელვადიანი და
უფრო მნიშვნელოვანი პრიორიტეტებისა.
როდესაც ვსაუბრობ დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველ მიდგო-
მაზე, მასში იგულისხმება სრულყოფილი მიდგომა, რომელიც იყენებს ცხრავე
პრევენციულ მექანიზმს და მათ შესაბამის საშუალებებს, დანაშაულის პრევენ-
ციის ვიწრო მიდგომისგან განსხვავებით, რომელიც მთელ რესურსს ერთ მექა-
ნიზმსა და საშუალებებში დებს. მაგალითად, ეყრდნობა მხოლოდ სისხლის სა-
მართლის მართლმსაჯულების სისტემას და სასჯელის გამოყენებას, როგორც
პრევენციის ერთადერთ საშუალებას.

თეორიული მოსაზრებები პრევენციულ ღონისძიებებთან

დაკავშირებით

ამ წიგნში წარმოდგენილი პრევენციული მექანიზმების მოდელი გამომინდა-

რეობს ზოგადი თეორიული ან სოცალური მექანიზმებიდან, რომელიც სოცი-
ალური პროცესებსა და სისტემებს შორის მიზეზობრივ კავშირს ხსნის (Elster
1989; Hedström and Swedberg 1998; Bunge 2004). კრიმინოლოგიაში, მექანიზ-
მებზე დამოკიდებული მიდგომა განვითარდა იმისათვის, რომ მოხდარიყო და-
ნაშაულებრივი ქცევის ახსნა (Wikström and Sampson 2003; Pauwels, Ponsaers
and Svensson 2010; Wikström et al. 2012) და შემუშავებულიყო დანაშაულის
პრევენციის თეორიული ბაზისი (Tilley 2009).
მექანიზმი არის ახსნითი მოდელი, რომელიც განკუთვნილია, რომ ახსნას
რომელი კაზუალური ურთიერთობა ითვლება აქტიურად და როგორ მოაქვს
ცალკეულ საშუალებას კონკრეტული შედეგი (Elster 1998; Hedström and
Swedberg 1998: 7-9, 22-23). მექანიზმი შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც კავ-
შირი მიზეზსა და შედეგს შორის (Mahoney 2003; Wikström and Sampson 2003)
ან პასუხი კითხვაზე როგორ მუშაობს პროცესები ან რა არის მიზეზობრიობის

30
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

„შავ ყუთში“ (Bunge 2004: 186). სოციალური მექანიზმები როგორც წესი, პირდა-
პირ აღქმადი არ არის. ისინი უფრო პოსტულატები არიან, რომლებიც ეფუძნება
იმ თეორიას, რომელიც ადგენს იმის ალბათობას თუ როგორ მოქმედებს ერთი
რამ, მეორეზე. სოციალური მექანიზმები არ არის თანხვედრაში ფიზიკური სა-
ჭიროების კანონებთან: ისინი უფრო გარკვეულ კონდიციებში მუშაობენ და
ვერ მუშაობენ სხვა კონდიციებში და ხშირად გაურკვევლობაა იმასთან დაკავ-
შირებით, შეძლებენ თუ არა ეს მექანიზმები მუშაობას სპეციალურ პირობებში
ან სპეციალური ნიშნით გამორჩეული ადამიანების მიმართ. სწორედ ამიტომ,
სოციალური მექანიზმები დამოკიდებულია არსებულ კონტექსტზე.
ხსენებულის ერთი მაგალითია ვარაუდი იმის თაობაზე, რომ სასჯელის
შიშს მართლა აქვს შემაკავებელი ეფექტი და ამის გამო, ვიდრე ადამიანი და-
ნაშაულს ჩაიდენს, იგი რაციონალურად აფასებს მისი ქმედების შედეგად მი-
საღებ სარგებელსა და იმ უარყოფით შედეგს, რაც მას შეიძლება ახლდეს და
სწორედ ამ პროცესში შეუმცირდება მას მოტივაცია. რეალური მექანიზმი ამ
მაგალითში არის მენტალური პროცესი ანუ გადაწყვეტილების მიღების პრო-
ცესი, რომელიც ადამიანის გონებაშია. თუმცა, რთულია იმაზე საუბარი, რომ
ამ პროცესში ყველა ერთი და იგივე გადაწყვეტილებას მიიღებს. ადამიანის
შინაგანმა თვისებებმა და მისმა სიტუაციამ (კონტექსტმა) შეიძლება დიდი გავ-
ლენა მოახდინოს მის საბოლოო გადაწყვეტილებაზე (Pawson and Tilley 1997:
55-82; Wikström 2014: 77). ადამიანი, რომელიც რაიმე ნივთიერების ზემოქმე-
დების ქვეშაა, ისეთივე სიზუსტით ვერ ჩაერთვება ამ რაციონალური გადაწყ-
ვეტილების მიღების პროცესში, როგორც ფხიზელი ადამიანი. ზოგიერთი მე-
ქანიზმის ადგილმდებარეობა შეიძლება იყოს ადამიანებსა და მათ სოციალურ
ან ფიზიკურ გარემოს შორის და შეიძლება მათი ადვილად აღქმა. მაგალითად,
რეციდივისტს მარტივად შეიძლება წაერთვას ახალი დანაშაულის ჩადენის შე-
საძლებლობა მისთვის თავისუფლების აღკვეთის გზით. 2011 წლის 22 ივლისს,
როდესაც ერთ-ერთი ტერორისტი დააკავეს და განაიარაღეს ნორვეგიის კუნ-
ძულ უტოიაზე, მას შემდეგ რაც მან 69 ადამიანი მოკლა, მისი დანაშაულებ-
რივი ქმედება შეწყდა მისთვის იარაღის წართმევითა და ხელბორკილების
დადებით. ამ შემთხვევებში, პრევენციული მექანიზმი ადვილად აღქმადი და
ხელშესახებია. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ მაშინ როდესაც
ზოგიერთი მექანიზმი აბსტრაქტული ან რთულად განჭვრეტადია, სხვა ტიპის
მექანიზმები შეიძლება უფრო კონკრეტული და შესამჩნევი იყოს.

31
 კიდევ ერთი მაგალითი ავტოავარიის რაოდენობის შემცირებასთან დაკავში-
რებით, გვიჩვენებს, რომ პრევენციული მექანიზმები შეიძლება იყოს გონებრივი,
ფიზიკური და სხვადასხვა საშუალებებსა და მექანიზმებს შეუძლიათ სასურველი
შედეგის მიღება: მაგალითად, „გასწრება აკრძალულია“ ნიშანთან ერთად შე-
საძლებელია გზის საფარზე ღერძულა ხაზის გავლება, რაც შეჯახების პრევენ-
ციას კიდევ უფრო ეფექტიანად მოახდენს. ეს ზომა ერთმანეთში რამდენიმე პრე-
ვენციულ მექანიზმს აერთიანებს, რომელიც ახდენს გასწრების პრევენციას იქ,
სადაც აკრძალულია: თავად აკრძალვის გამამართლებელი ნორმატიული სა-
ფუძველი (რაც ზოგიერთი ადამიანისთვის სავსებით საკმარისია) წარმოადგენს
პრევენციის ერთ მექანიზმს და მას დამაშინებელი ეფექტიც აქვს ადამიანებისთ-
ვის, რადგან მისთვის დაწესებულია ჯარიმა, ხოლო მეორე, თავად საგზაო ნიშ-
ნის არსებობაა, რომელიც ყოველ მოქალაქეს ახსენებს ამ აკრძალვის თაობაზე.
ხსნებული მექანიზმები ადამიანის უმეტესობისთვის პრევენციული ხასიათისაა,
მაგრამ მაინც იარსებებენ ისეთებიც, რომელთათვისაც ეს ყველაფერი საკმარი-
სი არაა. სწორედ ამიტომ ამ ყველაფრის პარალელურად შესაძლებელია ფიზი-
კური ბარიერის აღმართვა (და არა უბრალოდ ღერძულა ხაზის გავლება), რო-
მელიც თითქმის შეუძლებელს გახდის საწინააღმდეგო მხრიდან წამოსულ მან-
ქანასთან შეჯახებას. ამ შემთხვევაში მექანიზმი შესაძლებლობის წართმევაა. ის
ადამიანს ართმევს უნარს არ ჩაიდინოს არასასურველი ქმედება. ამ მაგალითში
პირველი ბარიერი არის გონებრივი ან მენტალური და ის საგზაო ნიშნისა და
ნორმატიული საფუძვლის არსებობაშია გამოხატული, მეორე ბარიერი კი, ფიზი-
კური მექანიზმია. ამ შემთხვევაში, ფიზიკური მექანიზმი გაცილებით უკეთ ახდენს
შეჯახების პრევენციას, მიუხედავად იმისა, რომ ეს საშუალება გაცილებით ძვი-
რი საშუალებაა, ვიდრე ღერძულა ხაზის გავლება ასფალტზე. სოციალური (და
გონებრივი) არ არის „მექანიკური“ იმ გაგებით, რომ ისინი ყველა შემთხვევაში
სასურველ შედეგს ვერ მოიტანს. სწორედ ამიტომ, მათ ესაჭიროებათ სხვა მე-
ქანიზმებით დახმარება და ამ შემთხვევაში, რამდენიმე ბარიერი უფრო დიდი
ალბათობით მოიტანს სასურველ პრევენციულ შედეგს.
საკითხისადმი მსგავსი მიდგომა არის ის მიდგომა, რომელიც სრულად
წარმოაჩენს კონტექსტს. პოუსონი და ტილი (1997: xv; 55-82) შემდეგნაირად
აღწერენ ამ პროცესს:

მექანიზმს + კონტექსტი = შედეგს

32
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

დანაშაულის პრევენციული მექანიზმები თავისთავად არ ამცირებენ დანა-

შულს და ისინი ეფექტიანად მოქმედებენ მხოლოდ მაშინ, როდესაც შესაბამი-
სი მექანიზმები მიესადაგება კონკრეტულ სოციალურ სიტუაციას, რომელშიც
სხვადასხვა კონტექსტუალური ფაქტორები წყვეტენ – ექნება თუ არა გამოყენე-
ბულ ზომებს სასურველი შედეგი. სწორედ ამიტომ, გამოყენებულ საშუალებას
(ზომას) შეიძლება უდიდესი ეფექტი ჰქონდეს ერთი ადამიანისთვის ან პირთა
ჯგუფისთვის, მაგრამ არა მეორე ჯგუფისთვის ან ერთ სოციალურ სიტუაციაში
კარგად მოქმედებდნენ, ხოლო სხვაში არა. მაგალითად, ზემოთ აღნიშნულ
ურთიერთობას, მათ შორის ვინც ჩარევის იმპლემენტაციას ახდენს და მათ შო-
რის, ვინც იღებს მას, შეიძლება დადებითი ან უარყოფითი შედეგები ჰქონდეს.
ზოგიერთ ხსენებულ კონტექსტუალურ ფაქტორებზე შეიძლება გავლენის მოხ-
დენა, ხოლო ზოგიერთზე არა ან ძალიან მცირე დოზით. ზოგიერთი ფაქტორის
განჭვრეტა საკმაოდ ადვილია მაშინ, როდესაც სხვა ფაქტორები რთულად აღ-
საქმელია და აქედან გამომდინარე, რთულია შედეგის წინასწარ ცოდნა.
ჯონ ელსტერის (1989, 1998) სოციალური მექანიზმების თეორიების უმთავ-
რესი აზრი ის არის, რომ ქმედება (მაგალითად, დანაშაულის პრევენციული
საშუალება) ხშირად რამდენიმე სოციალური მექანიზმის ერთდროულ აქტივა-
ციას იწვევს და მან შეიძლება სხვადასხვა მიმართლებით იმუშავოს. ეს შესაძ-
ლებლობას იძლევა მაქსიმალურად მიახლოებულად განისაზღვროს რა შეიძ-
ლება იყოს შედეგი. კონტექსტუალურ ფაქტორებს შეუძლია ერთი მექანიზმი
გაცილებით ეფექტურ საშუალებად აქციოს, ვიდრე სხვა და ამის მიხედვით, სა-
ბოლოო შედეგიც განსხვავებული იქნება (see also Tilley 2009: 5-6, 26-49). ელს-
ტერის მიხედვით, სასურველი აზროვნება საკმაოდ ცნობილი სოციალური მე-
ქანიზმია: ადამიანებს ხშირად თავიანთი მყარი ვარაუდები აქვთ საშუალებე-
ბისა და შედეგების ურთიერთმიმართებასთან დაკავშირებით, რომელიც მათ
ღირებულებებსა და პრიორიტეტებს ეფუძნება – აღნიშნული ასეა, იმის მიუხე-
დავად, რომ შეიძლება არსებობდეს საკმაოდ ძლიერი, რთული თეორიული
და ემპირიული მიზეზები, რომელიც მათ ვარაუდებს უარყოფს. აღნიშნულს
საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს დანაშაულის პრევენციაზე საუბრისას, სა-
დაც საზოგადოებრივი აღქმა, თუ რა ამცირებს დანაშაულს, საკმაოდ მყარი
და ამავდროულად, გამარტივებულია: „ახალგაზრდული კლუბების დიდი რა-
ოდენობა არასრულწლოვანთა მეტ დამნაშავეობას იწვევს!“ „მკაცრი სასჯე-
ლები ამცირებს ძალადობრივ დანაშაულს!“ აქ მთავარი გამოწვევა ისაა, რომ

33
დადგინდეს რამდენად შესაძლებელია, რომ მსგავსი საშუალებები სასურველ
შედეგს იწვევდეს ან პირიქით, რატომ არ იწვევს ის სასურველ შედეგს. მექა-
ნიზმის არსიც სწორედ ისაა, რომ იგი წარმოადგენს ხელსაწყოს, რომელიც ამ
წარმოდგენებზე სისტემური დაფიქრების საშუალებას იძლევა.
ელსტერის მოსაზრების სრულყოფისთვის, რომელიც თვლის, რომ მე-
ქანიზმები შეიძლება შეიცავდეს საშუალებების კომბინაციას, რომლებიც სა-
წინააღმდეგო მიმართულებით შეიძლება მოქმედებდნენ, უნდა აღინიშნოს
ისიც, რომ თავად ქმედებამ შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა მექანიზმების
ამოქმედება, რომლებიც ერთი მიზნის მისაღწევად იმოქმედებენ და ამით
გაამყარებენ ერთმანეთს (Pawson and Tilley 1997: 78-79). ამის დასტურია მაგა-
ლითად, იმ ჯგუფის დაკავება, რომელიც ამზადებს ტერორისტულ აქტს, იწვევს
როგორც ხელის შემშლელი მექანიზმების (რადგან მათი მცდელობა ჩაიდინონ
ტერორისტული აქტი შეჩერებულია), ისე საშუალების წამრთმევი მექანიზმების
ამოქმედებას (რადგან დაკავება მათ საშუალებას ართმევს ჩაიდინონ ახალი
ტერორისტული აქტი). ასევე, დაკავებას შეიძლება ჰქონდეს დამაშინებელი
ეფექტი სხვა პოტენციური ტერორისტების მიმართ (იმით, რომ თავისუფლების
შეზღუდვის შიშით, მათ შეიძლება უარი თქვან ამ ქმედების ჩადენაზე). რო-
გორც ტილი (2009: 4) უთითებს:

ნებისმიერ კონკრეტულ პრევენციულ პროექტში მნიშვნელოვანია ამოქ-

მედებული მექანიზმების დაბალანსება, რადგან შესაძლებელია პრევენ-
ციულმა ჩარევამ მართლაც მოახდინოს დანაშაულის პრევენცია, მაგრამ
ამავდროულად, არასწორად შერჩეულმა ღონისძიებამ პირიქით, შეიძლე-
ბა ხელი შეუწყოს დამნაშავეობას.

დანაშაულის პრევენციის სხვადასხვა მოდელები

ამ ნაშრომის ერთ-ერთი მიზანია წარმოაჩინოს როგორ შეუძლია დანაშაულის

პრევენციის სხვადასხვა მოდელებსა და დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის
სხვადასხვა ტრადიციებს შეავსონ ერთმანეთი, იარსებონ ერთად და ამით
გააძლიერონ ერთმანეთი. საგულისხმოა, რომ ეს განსხვავებული ტრადიციები
ხშირ შემთხვევაში, ეწინააღმდეგება ერთმანეთს. პოლიციის შიგნით, ის ადამი-
ანები ვინც ჩართულია პრევენციულ საკითხებში, ხშირად აღიქმებიან როგორც

34
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

„დათუნია პოლიციელები“ („teddy police“ – ნორვეგიაში), „არშემდგარი პო-

ლიციელები“ („hobby bobbies“ – დიდ ბრიტანეთში), „უიარაღო პოლიციელე-
ბი“ („empty holster police“ – აშშ‑ში), რადგან ისინი ნამდვილი პოლიციელის
როლს არ ასრულებენ, მათი შეზღუდული მანდატიდან გამომდინარე. ამის
საწინააღმდეგოდ, ნამდვილ პოლიციელად აღქმულია ის, ვინც ახორციელებს
სისხლისსამართლებრივ დევნას იმ მიზნით, რომ „რაც შეიძლება მეტი დამნა-
შავე გამოამწყვდიოს ციხეში“ (Larsson 2005).
როგორც ითქვა, არსებობს დანაშაულის პრევენციის რამდენიმე მოდელი,
რომლებსაც აქვთ საერთო მახასიათელბები, მაგრამ ამავდროულად, ხშირად
არსებითად ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს. ეს იმით აიხსნება, რომ მათ განს-
ხვავებული თეორიული ბაზისი და კვლევის ობიექტი აქვთ, რომლებიც ხშირ
შემთხვევაში, ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან, როგორც თეორიულ ისე პრაქ-
ტიკულ დონეზე.
სისხლის სამართლის მართლმსაჯულება, როგორც დანაშაულის პრევენ-
ციის მოდელი: ეს მოდელი სასჯელის პრევენციულ ეფექტებს ეფუძნება. მისი
უმარტივესი გამოვლინებით, იგი განასხვავებს ინდივიდუალურ პრევენციას
და ზოგად პრევენციას. ინდივიდუალურ დონეზე სასჯელს შეიძლება ჰქონ-
დეს მინიმუმ, ორი შედეგი: ერთი, სასჯელის დანიშვნა, რომელიც შეიძლება
გამოვლენილი იყოს თავისუფლების აღკვეთის ან სხვა ფორმით, რომელიც
უნდა ემსახურებოდეს იმას, რომ ადამიანი განიმსჭვალოს პასუხისმგებლობის
გრძნობით და მეორედ მსგავს სიტუაციაში არ ჩაიყენოს თავი. მეორე, ადამი-
ანისთვის თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება ნიშნავს, რომ იგი წავა ციხეში
და იქ ყოფნის პერიოდში საზოგადოებას ზიანს ვეღარ მიაყენებს. თავის მხრივ,
სასჯელის ზოგადი პრევენციული ფუნქციაც ორი ნაწილისგან შედგება: კანო-
ნით ქცევის აკრძალვა, რაც ნათელს ხდის, რომ ცალკეული ქმედების ჩადე-
ნა გამოიწვევს სასჯელს და სასჯელის შიში, რომელსაც უნდა ჰქონდეს შემა-
შინებელი ეფექტი საზოგადოების მერყევი სუბიექტებისთვის. იმისთვის, რომ
სასჯელმა შეასრულოს ეს უკანასკნელი ფუნქცია, ის უნდა იყოს განჭვრეტადი,
მკაცრი და მოქნილი (Andenæs 1974, 1994; Nagin 2013). ამ მოდელთან მიმართე-
ბით არსებული მთავარი კითხვა არის, თუ რამდენად აქვს სასჯელს სასურველი
შედეგები. ცხადია, სასჯელს მართლაც აქვს დამაშინებელი ეფექტი, როგორც
მერყევი სუბიექტების მიმართ, ისე განმეორებითი დანაშაულის ჩადენის შეკა-
ვების კუთხით. მაგრამ რამდენად ჩაიდენს ადამიანი (იმავე ტიპის) დანაშაულს

35
ან ახალ დანაშაულს, დამოკიდებულია თავად ადამიანის მახასიათებლებზე
და დანაშაულის ხასიათზე. დანაშაულის ზოგიერთი ფორმა უფრო ემოციურია
(მაგ., მკვლელობა), სხვა დანაშაულებში უფრო მეტი რაციონალური შეფასებაა
ჩართული, იმ მხრივ, რომ ადამიანი აფასებს თავისი ქმედების სარგებელსა და
უარყოფით შედეგებს (მაგ., ეკონომიკური დანაშაულები). თუმცა, ასეთ დანა-
შაულებზე (რომელსაც დაგეგმვა სჭირდება), დაშინებაზე უკეთესი შემაკავებე-
ლი ეფექტი გამოაშკარავების საფრთხეს აქვს (Myhrer 2011: 86–87). მეტიც, ზო-
გიერთი კვლევა ცხადად უთითებს, რომ გამოაშკარავების რისკის ზრდა უფრო
მეტად ამცირებს დანაშაულის რაოდენობას, ვიდრე სასჯელის შიში (Sarnecki
2003: 364; Nagin 2013). დაშინება, შესაძლებლობის წართმევა და სასჯელის სა-
განმანათლებლო ფუნქციის თაობაზე მოგვიანებით, უფრო დეტალურად ვიმს-
ჯელებთ.
დანაშაულის პრევენციის სოციალური მოდელი ცდილობს გავლენა მოახ-
დინოს იმ ფაქტორებზე, რაც ადამიანის დამნაშავედ გახდომას უწყობს ხელს
(Hebberecht and Baillergeau 2012). ხსენებული მიდგომა ხაზს უსვამს დამნაშა-
ვეობის გავრცელებისა და დანაშაულისკენ მიდრეკილების შემცირების მნიშ-
ვნელობას. ხშირად, დანაშაულის გამომწვევ მიზეზად ისეთი სტრუქტურული
ფაქტორებია მითითებული, როგორიცაა სოციალური მარგინალიზაცია, ცხოვ-
რების არასახარბიელო პირობები და რთული ბავშვობა (ბავშვების მიტოვება
მშობლის მიერ ან ძალადობა, ხშირი ოჯახური კონფლიქტი, ალკოჰოლიზმი
და ა. შ.). ნეგატიური სოციალური გავლენები, რომელიც გარემოდან მომდი-
ნარეობს – სამეგობრო წრე, მედია ან თრობის გამომწვევი სხვადასხვა ნივ-
თიერებები, მოიხსენიება იმ სოციალურ ფაქტორებად, რაც დამნაშავეობას
უწყობს ხელს. დანაშაულისკენ მიდრეკილი ინდივიდუალური ჩვევები რო-
გორიცაა, აგრესია, იმპულსურობა და ნაკლები თვითკონტროლი შეიძლება
გამოწვეული იყოს რთული ოჯახური მდგომარეობის გამო, ბავშვობაში გან-
ცდილი ნეგატიური ინციდენტის გამო, ჰიპერაქტიულობისა და ყურადღების
ნაკლებობის სინდრომის (ADHD) ან ფსიქოსოციალური კონდიციების გამო,
რომელიც არასრულყოფილ განვითარებას უწყობს ხელს. აქედან გამომდინა-
რე, სოციალური პრევენციული ღონისძიებებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას
საზოგადოებრივ (მაკრო), ჯგუფურ (მესო) ან ინდვიდიალურ დონეზე (მიკრო).
ველში და ფარინგტონი (2012a: 8-11) ერთმანეთისგან ასხვავებენ „განვითა-
რებად პრევენციას“ ანუ სტრატეგიას, რომელიც ცდილობს ბავშვის ცხოვრები-

36
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

სეული შანსების გაუმჯობესებას და ამით ცდილობს მათ დანაშაულში ჩართ-

ვის პრევენციას და „საზოგადოებრივ პრევენციას,“ რომელიც მიზნად ისახავს
სოციალური კონდიციებისა და ინსტიტუციების შეცვლას, რომელიც გავლენას
ახდენს დანაშაულის დონეზე ცალკეულ უბნებში. მე, ამ ორივე პერსპექტივას
ერთი სათაურის – დანაშაულის სოციალური პრევენციის ქვეშ ვაერთიანებ.
დანაშაულის პრევენციის განვითარებადი მოდელი დანაშაულის გამომწვევ
მიზეზებს მიკრო დონეზე იკვლევს მაშინ, როდესაც საზოგადოებრივი პრევენ-
ციის მოდელი იმავე პრობლემას მესო დონეზე იკვლევს. თუმცა, მაკრო დონის
სტრუქტურულმა განზომილებებმა (მაგ., მდიდრებსა და ღარიბებს შორის არ-
სებული ეკონომიკური განსხვავება სხვადასხვა ქვეყანაში ან ომები და კონფ-
ლიქტები სხვა ქვეყანაში) შეიძლება გავლენა იქონიოს დანაშაულის ზოგიერთ
სახეზე, მათ შორის ადგილობრივ დონეზეც (მაგალითად, მოხეტიალე ბინის
ქურდები ან ტერორიზმისადმი რადიკალიზაცია), რასაც ხშირად „გლოკალურ“
(glocal) (რომელიც გლობალურიცაა და ადგილობრივიც) დანაშაულად მოიხ-
სენიებენ. შესაბამისად, დანაშაულის სოციალურმა პრევენციამ შეიძლება ამ
სამივე დონეზე გასწიოს სამუშაო.
ამასთან, ერთმანეთისგან ასხვავებენ პირდაპირ (ან უნივერსალურ) პრე-
ვენციას, რომლის ადრესატიც მთლიანი მოსახლეობაა (მაგალითად, სავალ-
დებულო დაწყებითი განათლება ყველა ბავშვისთვის), მეორად (ან შერჩევით)
პრევენციას, რომელიც მიმართულია კონკრეტული რისკის შემცველი ჯგუფე-
ბის მიმართ (მაგ., იმ ბავშვების მეტი კონტროლი, რომელიც სკოლას ტოვებს)
და მესამეულ (მითითებით) პრევენციას შორის, რომელიც მიმართულია იმ
ადამიანების მიმართ, რომლებსაც კონკრეტული ქცევითი პრობლემები აქვთ
(მაგ., მათთვის ხელის შეწყობა კრიმინალური დაჯგუფებების დატოვებისთვის).
რისკჯგუფების წინააღმდეგ მიმართული პრევენციული ღონისძიებების და-
საგეგმად მნიშვნელოვანია დამცავი ფაქტორების ზუსტად განსაზღვრა. რაც
შეიძლება მეტი მგრძნობიარე ფაქტორების შემცირება და რაც შეიძლება მეტი
დამცავი ფაქტორების ზრდა, ამცირებს რისკს, რომ მოზარდებმა დანაშაულებ-
რივი კარიერა აირჩიონ. როგორც აღინიშნა, პირდაპირი პრევენცია მთელი სა-
ზოგადოებისთვის და კეთლდღეობის სისტემისთვისაა. მისი ძირითადი მიზანია
საზოგადოების დიდი ნაწილის თვისებები, პროდუქტიულობის გაუმჯობესება,
საზოგადოების წევრების ინტეგრირებულ მოქალაქეებად განსაზღვრა. ამ ყვე-
ლაფრის მომგებიანი გვერდითი მოვლენა ისაა, რომ რაც შეიძლება ნაკლები

37
ადამიანი გახდეს დამნაშავე. თუმცა, როდესაც ჯგუფები და ინდივიდები ტოვებენ
სკოლას და არიან მარგინალური, დანაშაულის ჩადენის რისკი, სახელმწიფოს
შემწეობაზე დამოკიდებულება, ჯანმრთელობის გაუარესება და სხვა არასასურ-
ველი შედეგები იმატებს. მსგავს ჯგუფებზე მეტად ორიენტირებული მიდგომა
საჭიროებს სხვადასხვა უწყებებს შორის თანამშრომლობას (ბავშვთა კეთილ-
დღეობის სერვისების განმახორციელებელ სააგენტოებთან, შრომის ადმინისტ-
რაციებთან, ბავშვთა მზრუნველობის სერვისებთან, სკოლის ადმინისტრაციას-
თან, ჯანდაცვის სერვისებთან და ა.შ.). მოხალისეები, სათანადო დამცველები და
პოლიციაც ასევე, სათანადო პრევენციულ როლს ასრულებს. პოლიციის როლი
განსაკუთრებით მაშინ იკვეთება, როდესაც პრევენცია მიმართულია ბავშვებსა
და ახალგაზრდებზე, რომლებსაც ქცევის ისეთი სერიოზული პრობლემები აქვთ,
როგორიც არის დანაშაულში მონაწილეობა, ბანდაში გაწევრიანება ან ნარკო-
ტიკის/ალკოჰოლის მოხმარება. სწორედ პოლიცია არის, ვისაც პირველადი შე-
ხება აქვს ახალგაზრდებთან ამ სიტუაციებში და სწორედ მათ უნდა ჩართონ შე-
საბამისი უწყებები, როდესაც ამის საჭიროებაა. მთავარი მიზანი ისაა, რომ ახალ-
გაზრდა დესტრუქციულ გარემოს და აქტივობებს ჩამოშორდეს და დაბრუნდეს
სკოლაში, ჩაუტარდეს ტრენინგი და დაკავდეს სხვა პოზიტიური აქტივობებით.
დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის მოდელი მიზნად ისახავს იმ სიტუ-
აციების შეცვლას, სადაც ხდება დანაშაულის ჩადენა და ეს ხდება ქმედების
ჩამდენისთვის შესაძლებლობის წართმევის გზით. ეს მიდგომა არ არის დაინ-
ტერესებული იმით, თუ რატომ ხდებიან ადამიანები დამნაშავეები და ამის
საპირისპიროდ იკვლევენ იმ ფაქტორებს, რომელიც დანაშაულის ჩადენის
ალბათობას უფრო შესაძლებელს ხდის. თავის მხრივ, ეს საშუალებას იძლევა
გაანალიზდეს ის რაციონალური კალკულაციის პროცესი, რომელშიც ადამიანი
ერთვება კონკრეტული დანაშაულის ჩასადენად. ამ მოდელთან დაკავშირებუ-
ლი პრინციპები თავდაპირველად განვითარდა და სისტემატიზებული სახე მი-
ეცა რონალდ კლარკის მიერ (1980, 1997), რომელმაც სიტუაციური პრევენციის
შემდეგი საშუალებები განავითარა:

დანაშაულის ჩასადენად დამნაშავისთვის ძალისხმევის ზრდა (მაგალითად,

გაუმჯობესდეს საკეტები, ბარგის კონტროლის საშუალებების გამკაცრება
აეროპორტებში, იარაღის შეძენა/შენახვის კონტროლის გამკაცრება და ნების-
მიერი სხვა ღონისძიება, რომელიც ართულებს დანაშაული ჩადენას და ა. შ.);

38
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

დამნაშავის გამოაშკარავების რისკის (ალბათობის) ზრდა (მაგალითად,

სიგნალიზაციის დაყენებით, ვიდეო კამერების რაოდენობის გაზრდით, ქუ-
ჩის განათებით, დაცვის სამსახურის გამოყენებით, ვიჯილანტი სამეზობლო
ჯგუფების შექმნით, უცნობ ადამიანებზე, ავტომობილებზე, საგნებზე და ქცე-
ვებზე ცნობიერების ამაღლება);
კონკრეტული დანაშაულიდან მიღებული სარგებლის შემცირება (სასარ-
გებლო ნივთების გადამალვით, ველოსიპედების რეგისტრაციით, მეორადი
ბაზრების გადამოწმებით, ყიდიან თუ არა ისინი მოპარულ ნივთებს, გრაფი-
ტის მყისიერად მოშორებით, გამოსასყიდი თანხის არგადახდით);
ისეთი პროვოკაციული ქცევების შემცირებით, რომელსაც დანაშაულის გა-
მოწვევა შეუძლია (მოწესრიგებული მოსაცდელი რიგების შექმნით ღამის
კლუბებსა, თუ ტაქსის გაჩერებებთან, ფეხბურთის მოწინააღმდეგე გულშე-
მატკივრების განცალკევებით, თავაზიანი პერსონალით, პოლიციის მხრი-
დან ძალადობრივი ან ქედმაღალი საქციელის აღმოფხვრით);
დანაშაულის ჩადენის შემდეგ, თავის გამართლების (ან პატიების) საშუ-
ალებების შემცირება (ცხადი და განჭვრეტადი ნორმების შექმნით, რომე-
ლიც უთითებს რა შეიძლება და არ შეიძლება და ამით აიოლებს ნორმის
დაცვას, ასევე, დამნაშავეებისთვის სათანადო შემარცხვენელი ნორმების
ან გაკიცხვის მექანიზმების შექმნა).

ეს მექანიზმები განკუთვნილია იმისთვის, რომ ცალ-ცალკე ან ერთად შეძ-

ლონ და ჩაერიონ ქმედების ჩამდენ კალკულაციაში, რათა მას მაქსიმალურად
გაურთულდეს დანაშაულის ჩადენა. დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის
მოდელის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი კრიტიკა ის არის, რომ დანაშაულის
ზოგიერთი ობიექტის დაცვა მარტივად იწვევს დანაშაულის გადანაცვლებას
ერთი ადგილიდან მეორეზე. ანუ ისეთ ადგილზე, რომლის ობიექტიც ნაკლე-
ბადაა დაცული. დანაშაულის გაადგილების თაობაზე კვლევამ აჩვენა, რომ ეს
მოდელი ნაკლებად პროგნოზირებადია და ყოველთვის არის ალბათობა, რომ
დამნაშავეების ყურადღება დაცული ობიექტებიდან უკონტროლოდ გადავი-
დეს დაუცველ ობიექტებზე (Bowers et al. 2011).4 მართალია გადაადგილების
ეფექტი სავსებით რეალურია, მაგრამ იგი განსხვავებულია დანაშაულებისა და
კონტექსტის მიხედვით (Phillips 2011; Vijlbrief 2012).
რისკების მართვა, როგორც დანაშაულის პრევენციის მოდელი დანაშაული-
დან მომდინარე რისკების მაქსიმალურად, მისაღებ დონემდე. რისკში ზიანის

39
მომტანი ქმედების დადგომის ალბათობა და მისი მავნე შედეგები იგულისხმება,
რაც შეიძლება გამოხატული იყოს ადამიანის სიცოცხლის, საკუთრების ან სხვა
სიკეთეების დაზიანებაში. ალბათობის ცოდნა აუცილებელია, რადგან სწორედ
ალბათობა განსაზღვრავს რისკის რეალიზაციის შესაძლებლობის ხარისხს.5 შე-
დეგები აღწერს საზიანო ქმედების უარყოფით შედეგს, როგორიცაა სიცოცხლის
დაკარგვა ან მატერიალური ზიანი. დაუცველობა ის სტატუსია, რომელიც ადა-
მიანს შეიძლება ჰქონდეს სხვადასხვა ნიშნის გამო და მას მსხვერპლად გახდო-
მის განსაკუთრებული რისკის ქვეშ აყენებს. რისკისა და დაუცველობის შეფასება
(Risk and vulnerability assessments RVA) საკმაოდ ხშირად გამოიყენება საჯარო
და კერძო ორგანიზაციების მიერ, როგორც გადაწყვეტილების მიღების იარაღი
საზიანო მოვლენების თავიდან ასაცილებლად და მათთან გამკლავების მიზნით.
თავის მხრივ, რისკის შემცირება მისაღებ დონემდე შესაძლებელია, საზიანო
შედეგების ალბათობის შემცირებით, რომელიც შეიძლება მიღწეულ იქნას გა-
მიზნული საშუალებების იმპლემენტაციის გზით, რომელიც საზიანო ეფექტების
დადგომის ალბათობას ამცირებს (დიაგრამა 1.1).

დიაგრამა 1.1 რისკისა და დაუცველობის შეფასება

განსაკუთრებით
მძიმე / შედეგი

ნაკლებად
მძიმე / შედეგი

ნაკლები ალბათობა მეტი ალბათობა

ტრადიციულად, რისკისა და დაუცველობის შეფასება გამოიყენებოდა უბე-

დურ შემთხვევებთან და სხვა უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ ინციდენ-

40
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ტებთან მიმართებით, მაგრამ თავად ეს იდეა შესაძლებელია გამოყენებული

იყოს დანაშაულებთან მიმართებითაც. თუმცა, აღნიშნული შეფასება შეიცავს
ანალიტიკურ გამოწვევებს, რადგან დანაშაულის შემთხვევაში, სახეზე გვყავს
რაციონალური აქტორები, რომლებიც აქტიურადაა ჩართული მათთვის სა-
სურველი შედეგის მისაღწევად, დაბრკოლებების არიდების პროცესში. სწო-
რედ ამიტომ, აუცილებელია საფრთხის ცნების შემოღება, რომელიც შეიძლება
გაგებული იყოს როგორც ქმედების ჩამდენის მოტივიდან (განზრახვიდან) და
შესაძლებლობიდან (უნარიდან) გამომდინარე ალბათობის განმსაზღვრელი
პროდუქტი. განზრახვა ან შესაძლებლობა, როდესაც უტოლდება ნულს, მაშინ
საფრთხეც ნულს გაუტოლდება. მეორე მხრივ, დიდი მოტივი და უნარები საგ-
რძნობლად ზრდის ქმედების ჩადენის ალბათობას. ანალოგიურად იზრდება
რისკიც, რადგან რისკი რაიმე მოვლენის დადგომის და მისი უარყოფითი შე-
დეგების ალბათობის გამოძახილია. უნარი და შესაძლებელობა მეტად არის
დაკავშირებული სპეციფიკური ობიექტის დაუცველობასთან. რაც უფრო ადვი-
ლია ობიექტზე თავდასხმა, მით უფრო ნაკლები უნარია საჭირო ამ თავდასხ-
მის რეალიზაციისთვის. დაუცველობის შემცირებამ შესაძლებელია ობიექტის
ნაკლებმიმზიდველობა გამოიწვიოს. აქედან გამომდინარე კი, დანაშაულის
პრევენცია შეიძლება მოხდეს განზრახვის, შესაძლებლობის, დაუცველობის
ან უარყოფითი შედეგების შემცირების ხარჯზე.6 ამ ყველაფერს შესწევს უნა-
რი, რომ სასურველი ინციდენტების საფრთხე მისაღებ დონემდე დავიდეს, რა
თქმა უნდა, ასეთ სიტუაციებშიც კი, იარსებებს საფრთხეები, რომლებიც ზიანის
შემცირების საშუალებებშია გაფანტული. ეს მიდგომა ახლო კავშირშია დანა-
შაულის სიტუაციურ პრევენციასთან.

დანაშაულის პრევენციის სრულყოფილი მოდელი

ზემოთ ხსენებული პრევენციის მოდელები მართალია, რაღაც დოზით ჰგავს

ერთმანეთს, მათ შორის მაინც დიდი სხვაობაა და ერთმანეთთან კარგი თა-
ნაარსებობით არ გამოირჩევიან. ამის მიუხედავად, ეს წიგნი ცდილობს ამ პრე-
ვენციული მოდელების განსხვავებების დანგრევას და მათი ძირითადი ელე-
მენტების შეერთებას იმდაგვარად, რომ ისინი უფრო ლოგიკურად და ყოვ-
ლისმომცველად ჩანდნენ. ამის გაკეთება შესაძლებელია იმ ძირითადი პრე-
ვენციული მექანიზმების გამოვლენითა და სისტემატიზაციით, რომელსაც სხვა-

41
დასხვა ქვესტრატეგიები ეფუძნება. ამ მიდგომით, შესაძლებელია დანაშაულის
პრევენციის ზოგადი მოდელის ჩამოყალიბება, რომელიც თავის თავში ცხრა
სხვადასხვა მექანიზმს გააერთიანებს. თითოეული მექანიზმის თეორიული
საფუძვლის შესახებ მოკლე მსჯელობა შემოთავაზებულია ქვემოთ. ამასთან,
მიმოხილულია ზოგიერთი მაგალითი, რომელიც უთითებს იმ საშუალებებზე,
რომლებიც ამ მექანიზმების გააქტიურებას იწვევს. ამის მიუხედავად, ქვემოთ
მოცემული მსჯელობა მაინც ზედაპირულია, რადგან ამ ნაშრომში, უკვე კონკ-
რეტული დანაშაულების მაგალითზე მოხდება მექანიზმების დეტალური ანა-
ლიზი.
მექანიზმების იერარქია მკაცრად განსაზღვრული არ არის, რადგან პრაქტი-
კაში სავსებით შესაძლებელია მათი პარალელურ რეჟიმში არსებობა. თუმცა,
მათი ლოგიკურ ჯგუფებად დალაგება სავსებით შესაძლებელია. მაგალითად:

მექანიზმები, რომლებიც ახდენენ დანაშაულის ჩადენის პრევენციას:

მორალური ბარიერების შექმნა
დანაშაულებრივ ქცევაში ან დანაშაულებრივ ჯგუფში ადამიანის
ჩართვის/გაწევრიანების შემცირება
დაშინება (ზოგადი პრევენცია)
შესაძლებლობის წართმევა (პროაქტიული)7
ჩამოშორება/დესტრუქცია ან ხელის შეშლა
დაუცველი ჯგუფების დაცვა.

მექანიზმები, რომლებიც გამოიყენება მას შემდეგ, რაც დანაშაული ჩადენი-

ლია:
შესაძლებლობის წართმევა (რეაქტიული)
ზიანის შემცირება.

მექანიზმები, რომლებიც ახდენენ დანაშაულის ხელახალი ჩადენის პრე-

ვენციას:
დაშინება (სპეციალური პრევენცია)
შესაძლებლობის წართმევა (პროაქტიული)
სარგებლის შემცირება
რეაბილიტაცია.

42
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

შესაბამისად, მსგავსი წყობა წარმოადგენს ერთ-ერთ გზას შესაძლო ლო-

გიკის წარმოსაჩენად. როდესაც გვსურს ამ მოდელის მისადაგება კონკრეტულ
დანაშაულთან (მაგალითად, ჯგუფურ დანაშაულთან), უფრო ბუნებრივი შეიძ-
ლება იყოს ელემენტების სხვა წყობით გადათამაშება და დაწყება. მაგალითად,
ჯგუფში ადამიანების გაწევრიანების მკაცრი კონტროლით. თავისთავად, არც
ცხრა პრევენციულ მექანიზმად დაყოფა წარმოადგენს აბსოლუტურ ციფრს:8
მახასიათებლები შეიძლება იყოს უფრო დამუშავებული ან პირიქით, დაუმუშა-
ვებელი.9 ასევე, დანაშაულის კონკრეტული სახიდან გამომდინარე, რამდენიმე
პრევენციული მექანიზმი შეიძლება უფრო დეტალურად იყოს ახსნილი, რამაც
დამატებითი მექანიზმის ადგილის შექმნა გამოიწვიოს. მაგალითად, ერთი შე-
საძლო დამატებითი მექანიზმი შეიძლება იყოს განრიდება,10 რომელიც გან-
საკუთრებით ეფექტური შეიძლება იყოს არასრულწლოვანთა დანაშაულის
რაღაც ფორმების შემცირების კუთხით, ხოლო ნაკლებად ეფექტიანი სხვა
ფორმების მიმართ. მთავარი მიზანია, რომ ეს ცხრავე მექანიზმი საკმარისად
განსხავებული და ამავდროულად, რელევანტური იყოს იმისათვის, რომ შეძ-
ლოს დანაშაულის პრევენციის სფეროში ქმედითი ანალიტიკური საშუალების
როლის შესრულება.

ნორმატიული ბარიერების შექმნა დანაშაულის

თავიდან ასაცილებლად

ადამიანების უმეტესობა დანაშაულისგან თავს იკავებს არა სასჯელის შიშის

გამო, არამედ თვლიან, რომ ეს არასწორია (მართლსაწინააღმდეგოა) და ასე-
ვე იმიტომაც, რომ ისინი დანაშაულს „ალტერნატიულ ქმედებად“ არ აღიქვავენ
(Wikström, Tseloni and Karlis 2011). სიტუაციური აქტივობის თეორიის (Situational
Action Theory – SAT) მიხედვით (Wikström et al. 2012), ადამიანის მორალი არის
ის ძირითადი მიზეზი, რატომაც იკავებენ ისინი დანაშაულის ჩადენისაგან თავს.
აღნიშნული მორალური წარმოდგენები, თუ რა არის სწორი და არასწორი
კონკრეტულ სიტუაციაში, გამყარებულია ისეთი მორალური ემოციებით, რო-
გორიცაა სირცხვილი და დანაშაულის გრძნობა, ასევე სხვებისადმი სინანული.
არაფორმალური კონტროლის საშუალებები, რომლებიც ძირითადად, ადა-
მიანს პოზიტიური სოციალიზაციის პროცესში უვითარდება აღზრდის პერიოდ-
ში, წარმოადგენს ადამიანის, როგორც მორალური არსებად ჩამოყალიბების

43
ძირითად მიზეზებს. სოციალურ სიტუაციებში ურთიერთქმედება და მორალური
ცნობიერებისა და გრძნობების ინტეგრაცია ადამიანის პიროვნულობაში ეხმა-
რება მას ამ ნორმატიული ბარიერების შეცნობასა და გათავისებაში, რაც საბო-
ლოოდ დანაშაულის ჩადენის საშუალებას არ აძლევს. ცალკეულ შემთხვევებში,
უმეტეს ჩვენთაგანს შეუმჩნევია, როგორ ებრძვის ჩვენი სინდისი ჩვენს სურვილს
დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებით. თუმცა, ამ „ბრძოლების“ მიუხედავად,
უმეტესი ჩვენთაგანისთვის დანაშაულის ჩადენა წარმოუდგენელია.
ამავდროულად, უმეტეს ჩვენგანს საკმაოდ ძლიერი ნორმატიული ბარიერი
აქვს ერთი ტიპის კანონდარღვევის ჩადენისგან თავის შეკავებისთვის, მაგრამ
უფრო სუსტი სხვა ტიპის კანონდარღვევისთვის (Tyler 1990/2006: 4), მაგალი-
თად, საგზაო მოძრაობის, საგადასახადო ან საბაჟო წესების დარღვევა. ამ ქმე-
დებებთან მიმართებით არსებული ნორმატიული ბარიერები განსხვავებულია
სოციალური კონტექსტის მიხედვით. ზოგიერთი სუბკულტურის ან საზოგადო-
ებისთვის მისაღებია ცალკეული რეგულაციების დარღვევა, რომელიც სხვა სა-
ზოგადოებაში ან სუბკულტურაში აბსოლუტურად მიუღებელი შეიძლება იყოს
მაგალითად, უკანონო ნივთიერებების მოხმარება ან ძალადობრივი გზით
კონფლიქტების გადაწყვეტა.
ის თუ რა გავლენა აქვს მორალურ ნორმებს ადამიანის ქცევაზე, საკმაოდ
კარგად ხსნის პერ-ოლოფ ვიკსტრიომი (2014: 75-76), როდესაც ის აანალიზებს,
თუ რატომ ჩადიან ადამიანები დანაშაულს:

ადამიანები უმეტესწილად, წესებით შემოსაზღვრული აქტორები (არა საკუ-

თარ თავზე ორიენტირებული აქტორები) არიან და [ ... ] მათი პასუხი მთა-
ვარ მოტივატორებზე (ცდუნება და პროვოკაცია) ძირითადად, არის მათი
მორალური მიდრეკილებისა და მათ გარშემო არსებული გარემოსთ-
ვის შესაბამისი მორალური ნორმების ურთიერთქმედების გამოძახილი.
ადამიანები დანაშაულისადმი მიდრეკილნი არიან იმდენად, რამდენა-
დაც მათი პირადი მორალი იძლევა იმის საშუალებას, რომ დანაშაული
ალტერნატიულ ქმედებად განიხილებოდეს და გარემო კრიმინოგენულია
იმდენად, რამდენადაც ამ გარემოში არსებული მორალური ნორმები იძ-
ლევა კანონდარღვევის შესაძლებლობას. აქედან გამომდინარე, დანაშა-
ული როგორ წესი, ხდება მაშინ, როდესაც დანაშაულისადმი მიდრეკილი
ადამიანები ხვდებიან კრიმინოგენურ გარემოცვაში (გარემოში).

44
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

დანაშაული წარმოადგენს კანონში გაწერილი ქცევის წესების დარღვე-

ვას. ადამიანები კანონს არღვევენ მაშინ, როდესაც არ ეთანხმებიან მას ან არ
ადარდებთ მათი შედეგები ან არ აქვთ სათანადო თვითკონტროლი (Wikström
2014: 76-77). სიტუაციურ ქმედების თეორიაში (SAT), თვითკონტროლი სიტუ-
აციური მახასიათებელია; ეს არის უნარი იმოქმედო საკუთარი თავისთვის
დადგენილი მორალური სტანდარტებით. ეს ნიშნავს, რომ თვითკონტროლი
რელევანტურია მხოლოდ მათთვის, ვინც დანაშაულს ალტერნატივად განიხი-
ლავს და ის მხოლოდ ცალკეულ სიტუაციაში ერთვება ასეთ ქმედებებში სა-
ხელდობრ, ისეთ სიტუაციებში, როდესაც არსებობს მორალური კონფლიქტი,
ადმიანის მორალსა და საზოგადოების ანუ საერთო მორალს შორის.11
მშობლები, სკოლები და სხვა პოზიტიური სამაგალითო პირები არიან მნიშ-
ვნელოვანი პრევენციული აქტორები, რომლებიც დანაშაულის ნორმატიული
ბარიერების შექმნაში იღებენ მონაწილეობას. ამასთან არ უნდა დაგვავიწყდეს
კანონმდებლები, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემა, მედია,
ეკლესია და სხვები, რომლებიც ასევე დიდ როლს ასრულებენ მართებულისა
და არამართებულის გამიჯვნის საკითხში. ბავშვებისთვის და მოზარდებისთვის
იმ ადამიანების არსებობა, რომლებიც სამაგალითო მორალური სისტემის გან-
სახიერებაა, წარმოადგენს საკმაოდ ძლიერ საშუალებას ადამიანის მხრიდან
კრიმინალური კარიერის არჩევისგან თავის შეკავებაში.
ზემოთქმულის გარდა, თავად კანონმდებლობასაც შეუძლია ნორმატიული
ბარიერების შექმნა. ქმედებათა უმეტესობა, რომელიც დასაშვები იყო არც თუ
ისე შორეულ წარსულში, კრიმინალიზებულია დროთა განმავლობაში, რად-
გან ადამიანთა უმეტესობა მათ ამორალურად მიიჩნევს. მსგავსი აკრძალვები
მოიცავს მშობლების მხრიდან ბავშვების ცემას (როგორც დატუქსვა), საზო-
გადოებრივ ადგილებში მოწევის აკრძალვა, კომპანიების მხრიდან ქრთამის
შეთავაზების აკრძალვა ტენდერების მოსაგებად და ა. შ. 1995 წლამდე, ნორვე-
გიაში გადასახადების შემცირების მიზნით კომპანიები ხშირად ახორციელებდ-
ნენ უცხოელი ხელისუფლების წარმომადგენლების მოსყიდვას და მხოლოდ
1999 წლიდან მოხდა ამ ქმედების კრიმინალიზაცია. კიდევ ერთი მაგალითია
საზოგადოებრივ ადგილებში მოწევის აკრძალვა, რომელიც რამდენიმე ქვეყა-
ნაში, 2000-იანი წლების შუაში განხორციელდა და ამ ქმედებამ შეცვალა უამ-
რავი ადამიანის დამოკიდებულება მოწევასთან დაკავშირებით, რადგან შეცვ-
ლილმა სოციალურმა ნორმამ იგი ამორალურ ქმედებად გამოაცხადა.

45
 ნორმების დაცვის ტენდენცია საკმაოდ კარგად შეინიშნება ადამიანებისა და
სახელმწიფო ორგანოებს შორის ურთიერთობისას. თუ ადამიანი ან ადამიანთა
ჯგუფი თვლის, რომ მათ სამართლიანად ან უსამართლოდ მოექცა პოლიცია,
სასამართლო სისტემა ან ნებისმიერი სხვა უწყება, ამან შეიძლება გავლენა იქო-
ნიოს ადამიანის ლოიალურობის განცდასა და იმ ნორმებისადმი მორჩილების
ვალდებულებასთან, რომლის გამტარებელიც კონკრეტული ინსტიტუციაა. თუ
ადამიანი მაგალითად, თვლის, რომ პოლიცია სამართლიანად და პატივისცემით
ექცევა მას, მან შეიძლება ნებაყოფლობით შეასრულოს პოლიციის მითითებები
და არ დაარღვიოს კანონი. მეორე მხრივ, თუ ადამიანი თვლის პოლიცია თავად
არღვევს კანონს, ეპყრობა ადამიანებს დიკსრიმინაციულად, არის კორუმპირე-
ბული, ხშირად ამეტებს ძალაუფლებას ან არაეთიკურად იქცევა, ცხადია, ეს და-
ადაბლებს ადამინის წარმოდგენას პოლიციაზე და ამავდროულად, პროტესტი
გაუჩნდება იმ ნორმების დაცვის თვალსაზრისით, რომლის შესრულებაზე კონ-
ტროლსაც პოლიცია ახორციელებს. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში რჩება მხო-
ლოდ სასჯელის შიში (სასჯელის), რის გამოც ადამიანი შეიძლება დაემორჩი-
ლოს კანონს. სწორედ ეს არის ძირითადი იდეა იმ თეორიის მიმართ, რომელიც
„პროცედურული მართლმსაჯულების“ სახელითაა ცნობილი და, რომელიც ტომ
ა. ტელიორმა (1990, 2006) განავითარა თავის წიგნში – „რატომ ემორჩილებიან
ადამიანები კანონს“ (Why People Obey the Law).

თუ ადამიანები კანონის მორჩილებას საჭიროდ მიიჩნევენ, რადგან მათი

დამოკიდებულება სწორ ქცევასთან დაკავშირებით ემთხვევა მორჩილების
ვალდებულებას, მაშინ ისინი ყოველგვარი იძულების გარეშე დაემორჩი-
ლებიან კანონს. მეტიც, ისინი კანონს დაემორჩილებიან იმის მიუხედავად,
არსებობს თუ არა სასჯელი კანონის დარღვევისთვის. ეს ნორმატიული
ვალდებულება შეიძლება შეიცავდეს პირად მორალს ან ლეგიტიმურობას.
პირადი მორალიდან გამომდინარე, ნორმატიული ვალდებულება ნიშნავს,
რომ ადამიანი კანონს ემორჩილება, რადგან ის მას სამართლიანად მიიჩ-
ნევს, ხოლო კანონიერებიდან გამომდინარე, ნორმატიული ვალდებულება
ნიშნავს, რომ ადამიანი კანონს ემორჩილება, რადგან თვლის, რომ ვინც
კანონს იღებს, მას იმის უფლებაც აქვს, რომ მიგვითითოს სწორი ქცევისკენ.

(Tyler 1990: 3-4)12

46
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ნორმატიული ბარიერები სწორედ ის ხელსაწყოა, რომელიც ყველაზე

დიდი დოზით ახდენს დანაშაულის პრევენციას (რა თქმა უნდა, ზუსტი ციფრის
დადგენა შეუძლებელია!). თუმცა, ეს მაინც არამყარი ბარიერია. ზოგიერთი
ადამიანი ნაკლებად არის შეზღუდული ნორმატიული ბარიერებით და სხვა
ადამიანების მიმართ ემპათიით, ზოგიერთს კი, საერთოდ არ გააჩნია მორა-
ლური განცდა და სიბრალული სხვა ადამიანის მიმართ. იმ შემთხვევაშიც კი,
თუ ადამიანს როგორც წესი, ნეიტრალური დამოკიდებულება აქვს ზიანისა
და ტანჯვის მიყენებასთან, ცალკეულ სიტუაციაში მან შეიძლება გაუგონარი
სისასტიკე ჩაიდინოს. გარეშე ფაქტორებმა შეიძლება დიდი გავლენა მოახდი-
ნოს ადამიანის მხრიდან სოციალური, პოლიტიკური ან მორალური წესრიგის
აღქმადობასთან დაკავშირებით, რაც თავის მხრივ, ჩვეულებითი ცნებებისა და
ნორმების თავდაყირა დაყენებას იწვევს (Bjørgo 2005: 3-4; Wiktorowicz 2005).
ფსიქოლოგების მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ძლიერი ლიდერის,
ჯგუფების ან ორგანიზაციული სტრუქტურების გავლენის ქვეშ, მორალურად
ნორმალურმა ადამიანებმა შეიძლება არნახული ზიანი და ტკივლი მიაყენოს
სხვა ადამიანებს (Milgram 1974).13

დანაშაულებრივ სოციალურ გარემოში ან

აქტივობებში ადამიანის ჩართვის/გაწევრიანების შემცირება

პრევენციის ერთ-ერთი მექანიზმია ადამიანებისთვის ხელის შეშლა დანა-

შაულში ჩართვის ეტაპამდე, რადგან თუ ადამიანი ერთხელ ჩაიდენს დანა-
შაულს, მისი მხრიდან განმეორებითი დანაშაულის ალბათობა იზრდება. ცხა-
დია, ერთხელ დანაშაულის ჩადენა არ ნიშნავს, რომ ადამიანი კრიმინალურ
კარიერას დაადგა (ასევე, ამ დროს საგულისხმოა დანაშაულის სახეც). მაგრამ
აქ საუბარია ალბათობაზე, კერძოდ, დანაშაულის ჩადენა, განმეორებითი და-
ნაშაულის ჩადენის ალბათობას ზრდის.14 არსებობს რამდენიმე მექანიზმი, რო-
მელთაც ერთად შეუძლიათ გააძლიერონ ადამიანის მიდრეკილება განმეორე-
ბითი დანაშაულის მიმართ. ადამიანი, როდესაც პირველად არღვევს ნორმა-
ტიულ ბარიერს ემოციური თვალსაზრისით, გაცილებით ადვილი ხდება ამ ბა-
რიერის მეორედაც დარღვევა. თუ ადამიანს „შერჩება“ ჩადენილი დანაშაული,
მათ შეიძლება დანაშაული რაიმე პოზიტიურს დაუკავშირონ, მაგალითად, რომ
დანაშაულის შედეგად შესაძლებელია სარგებლის მიღება. ამავდროულად,

47
რაც არ უნდა პარადოქსული იყოს, დაკავებას და შემდეგ თავისუფლების აღკ-
ვეთას შეუძლია გამოიწვიოს რეციდივიზმის რისკის მატება (Gendreau, Goggin
and Cullen 1999), რადგან ციხის სასჯელს მრავალი უარყოფითი გვერდითი
მოვლენა აქვს. თუ ადამიანი აღმოჩნდება ისეთ სოციალურ გარემოში, სა-
დაც დანაშაული ნორმალურ და პოზიტიურ მოვლენად განიხილება, ეს გაცი-
ლებით ზრდის მათი მხრიდან დანაშაულის ხელახალი ჩადენის ალბათობას
(Sutherland 1939). დანაშაულის ზოგიერთი ფორმა ნორმალურზე მეტად არის
დაკავშირებული ჯგუფურობასთან. აღნიშნული განსაკუთრებით საგულისხმოა
ძალადობრივ დანაშაულებთან და იმ დანაშაულებთან მიმართებით, რომ-
ლისთვისაც სავალდებულო თანამონაწილეობაა სახეზე ან ექსტრემისტული
სოციალური გარემო. შერჩევის მექანიზმები პოტენციური ჯგუფის წევრებს
აერთიანებს და მათი დანაშაულებრივი მიდრეკილებები და ჯგუფისადმი კუთ-
ვნილება ხელს უწყობს ან ზრდის ჯგუფური დანაშაულის ჩადენის ალბათობას
(Esbensen and Melde 2011). განმეორებით დანაშაულის ჩამდენი დამნაშავეების
უმეტესობა პირველ დანაშაულს საკმაოდ ადრეულ ასაკში ჩადის (Moffitt 1993).
სწორედ ამიტომ, ზემოაღნიშნული წარმოადგენს საკმარის მიზეზს იმისთვის,
რომ ფოკუსირება მოხდეს ახალგაზრდა ადამიანებზე და მათთვის მაქსიმალუ-
რად ხელის შეშლა დანაშაულის ჩადენის ან ძალადობრივ ან ექსტრემისტულ
გარემოში მოხვედრის საწინააღმდეგოდ. საშუალებები, რომლებიც ხელს უშლის
ასეთ ჯგუფებში გაწევრიანებას, შეიძლება იმპლემენტირებულ იქნას უბნების (მაკ-
რო) დონეზე, ჯგუფურ (მესო) დონეზე და ინდვიდუალურ (მიკრო) დონეზე. უბნების
დონეზე დადგენილი საშუალებები ცდილობენ იმ ნეგატიური სოციალური კონდი-
ციების შემსუბუქებას, რაც სოციალურ მარგინალიზაციასა და იზოლაციას უწყობს
ხელს, რაც თავის მხრივ, ქმნის ნოყიერ საფუძველს დანაშაულისადმი მიდრეკი-
ლების ჩამოყალიბებაში, ხოლო ამას კი, საბოლოოდ დანაშაულებრივ ქცევამდე
მივყავართ. ბავშვებისთვის არსებული ღარიბი გარემო, უმუშევრობის მაღალი
დონე, სოციალური გადანაწილება, ეკონომიკური უთანასწორობა და სამომავლო
გეგმების ნაკლებობა არის სწორედ ის ფაქტორები, რომლებიც ცალკეულ საზო-
გადოებაში დანაშაულის მაღალ დონეზე მიუთითებენ (მეტი მსჯელობისთვის იხ.:
Brown, Esbensen and Geis 1998: 261-289). აქედან გამომდინარე, ამ რისკფაქტორე-
ბის შემცირებამ და დამცავი ფაქტორების გამყარებამ სოციალური და ეკონომიკუ-
რი საშულებებით (უბნების, ჯგუფის ან ინდივიდუალურ დონეზე) უნდა გამოიწვიოს
დანაშაულის დონის შემცირება, შორეულ პერსპექტივაში.

48
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ყველაზე მნიშვნელოვან ინდვიდუალურ ფაქტორებს შორის, რომლებსაც

შეუძლიათ დანაშაულის ჩადენის წინასწარმეტყველება, არის ინტელექტი
და მიღწევები, პიროვნულობა და ტემპერამენტი, ემპათია და იმპულსურო-
ბა. ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც დანაშაულის ჩადენის
ალბათობაზე მიუთითებს, არის დამნაშავე და ანტისოციალური მშობლები.
სხვა მნიშვნელოვანი და ძლიერი ოჯახური რისკფაქტორებია ოჯახის სიდი-
დე, მშობლების მხრიდან სუსტი ზედამხედველობა, ხშირი ოჯახური კონფ-
ლიქტი და დანგრეული ოჯახები. გარემოს დონეზე, დანაშაულის ჩადენის
ყველაზე ძლიერი რისკფაქტორია ღარიბ სოციალურ-ეკონომიკურ უბანში
აღზრდა, დელიკვენტი სამეგობრო წრე, ისეთი სკოლა, სადაც დელიკვენტუ-
რობა საკმაოდ გავრცელებულია და ღატაკ გარემოში ცხოვრება.
(Farrington and Welsh 2008: 4)

იმისათვის, რომ ხელი შეეწყოს დანაშაულის ჩადენას, ზემოაღნიშნული

რისკფაქტორები განსხავებულად მოქმედებენ, კერძოდ, ამცირებენ მორა-
ლურ ბარიერს, პოტენციურ ქმედების ჩამდენებს სთავაზობენ დახმარებას და
ანტისოციალურ სწავლებას და ა. შ. თავის მხრივ, ამ რისკფაქტორების წინააღ-
მდეგ ბრძოლა კარგი საწყისი უნდა იყოს. ჯგუფურ დონეზე, დესტრუქციული
სოციალური გარემოს დაშლის მცდელობა, სადაც არასრულწლოვნები არიან
ჩართულნი და მათი კონვენციურ გზაზე დაყენება, მნიშვნელოვან საშუალებად
უნდა იყოს განხილული. ანალოგიურად, პრობლემურ ადგილობრივ გარემოში
ჩარევა მაგალითად, როგორიცაა სკოლა, სადაც გავრცელებულია ბულინგი და
ძალადობა და რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს არასრუწლოვანთა ჩართ-
ვა დანაშაულებრივ ან ექსტრემისტულ ჯგუფებში (Bjørgo and Carlsson 1999: 88-
89; Olsen 2011: 61-63). საკმაოდ მრავალი პრევენციული საშუალება შეიძლება
იქნას გამოყენებული ინდივიდუალურ დონეზეც, განსაკუთრებით ბავშვებთან
და მოზარდებთან მიმართებით (მაგ., ბავშვთა მზრუნველობის ორგანოები,
მულტისისტემური თერაპია multisystemic therapy MST, საპოლიციო პრევენ-
ციის დიალოგები15 და ინტერვენციის სხვა ფორმები). ამ მექანიზმების მთავარი
სამიზნე ჯგუფი ის ხალხია, ვინც დამნაშავედ გახდომის მომეტებული რისკის
ქვეშაა და უფრო ფართოდ, მთლიანი მოსახლეობა და ასევე, ისინიც, ვინც
უკვე ჩართულია დანაშაულებრივ ქმედებებში. კეთილდღეობის პრინციპზე
დაფუძნებულ სახელმწიფოში (welfare state) არსებობს პრევენციის უამრავი

49
აქტორები და სააგენტოები, რომელთა ხელში მობილიზებულია სოციალური
პრევენციის მთელი რიგი საშუალებები, რაც ხელს უშლის ბავშვების, მოზარ-
დებისა და ზრდასრულების მარგინალიზაციასა და სხვადასხვა პრობლემური
ქცევების განვითარებას (Hebberecht and Baillergeau 2012).
ფარინგტონი და უელში საუბრობენ შეფასების ახალი კვლევის შესახებ,
რომელიც ადასტურებს, რომ ადრეული ინტერვენციის პროგრამებსა და სა-
შუალებებს შეუძლიათ შეამციროს უარყოფითი რისკფაქტორები და შესაბა-
მისად, რისკი, რომ ბავშვები კრიმინალურ კარიერას აირჩევენ. სკოლამდელ
პერიოდში ჩართულობა ბავშვების ინტელექტუალური შესაძლებლობებისა
და უნარების განვითარებისთვის, საკმაოდ დიდ დახმარებას უწევს დანა-
შაულებრივი ქცევის შემცირებას. საშუალებებს, რომლებიც მიმართულია
ბავშვების ცხოვრებისეული სიტუაციის გაუმჯობესებისკენ, მაგალითად, რო-
გორიცაა კეთილდღეობა, განათლება და შემდგომში სრულფასოვანი სამ-
სახური, აშკარად აქვს პრევენციული ეფექტი. ოჯახის დონეზე საშუალებებს,
რომლებიც მიმართულია ოჯახის სტაბილურობის, მშობლების სწავლების
დონის, საბავშვო სკოლების გაუმჯობესებისკენ, ასევე პროგრამებს, რო-
გორიცაა „მშობლების მართვის ტრენინგი“ (Parental Management Training
(PMT or PMTO)), აჩვენა, რომ შეუძლიათ ქცევის პრობლემების და სამომავ-
ლო დანაშაულებრივი ქცევის შემცირება. სკოლის პერიოდში დანერგილმა
საშუალებებმაც, მაგალითად, მენტორის პროგრამები, აჩვენა დადებითი შე-
დეგი მოზარდების ქცევის კონტროლისა და დანაშაულის შემცირების მხრივ
(Farrington and Welsh 2008: 4-5).

დაშინება სასჯელის შიშით ან სხვა უარყოფითი სანქციებით

დაშინება (ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება, როგორც სასჯელის მი-

ზანი ან პრევენცია), პუნიტიური სანქციების გამოყენების ხარჯზე გაადაათქმე-
ვინებს ადამიანებს დანაშულის ჩადენას, რადგან მათ იციან, რომ დანაშაულის
ჩადენა აუცილებლად გამოიწვევს უარყოფით შედეგებს და ამით ადამიანში
ითესება შიში. დაშინება შეიძლება განიმარტოს, როგორც ახალი დანაშაულის
თავიდან აცილება სასჯელის შიშით (Paternoster 2010). ეს მექანიზმი მოქმედებს
მენტალურ დონეზე, რადგან თვლის, რომ ადამიანი ერთვება სარგებლისა და
რისკების შეფასების პროცესში, დანაშაულის ჩადენამდე. სპეციალური დაში-

50
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ნება იმ ადამიანებისკენაა მიმართული, რომლებსაც გამოცდილი აქვთ სასჯე-

ლის უარყოფითი შედეგები და სწორედ ამიტომ აღარ სურთ მეორედ დანაშა-
ულის ჩადენა, რადგან „გაკვეთილი უკვე ნასწავლი აქვთ.“ ზოგადი დაშინება
მიმართულია მათკენ, ვინც ნახა როგორ დაისაჯნენ სხვები და ამიტომაც, არ
სურთ დანაშაულის ჩადენა, რადგან სასჯელით გამოწვეული უარყოფითი შე-
დეგების დადგომის რისკი ძალიან მაღალია (Brown, Esbensen and Geis 1998:
47, 171-222; Sarnecki 2003: 360–370).
თუმცა, რამდენად ეფექტურია დაშინება და რამდენად შეუძლია იმ შედე-
გების მიღწევა, რასაც მისგან მოითხოვენ კრიმინოლოგიური კვლევისთვის,
დავის საგანია. დაშინების თაობაზე არსებული ლიტერატურის სრულყოფილი
ანალიზისას, რეიმონდ პატერნოსტერი (2010) უთითებს:

არსებულ ემპირიულ მტკიცებულებებს მივყავართ დასკვნამდე, რომ სას-
ჯელს მხოლოდ მცირედით თუ აქვს დაშინების ეფექტი, მაგრამ ეს დასკვ-
ნა დიდი სიფრთხილითა და სკეპტიციზმით უნდა გაკეთდეს; ზედმიწევნითი
სიზუსტით იმის თქმა, თუ რა დამაშინებელი ეფექტი აქვს სისხლის სამართ-
ლის მართლმსაჯულების სისტემას, საკმაოდ რთულია. რისი თქმაც შეიძ-
ლება არის ის, რომ არსებობს დიდი ასიმეტრია იმ მოლოდინს შორის, რაც
სისტემას დაშინების მიმართ აქვს და იმას შორის, თუ რა შედეგები აქვს მას
რეალურად. არსებობს დიდი ნდობა და მოლოდინი, რომ არასამართლებ-
რივი ფაქტორები უფრო ეფექტურად მოქმედებენ ნორმებისადმი მორჩი-
ლების კუთხით, ვიდრე კანონის ენით გამოცემული აკრძალვები. მეტიც,
არსებობს ვარაუდი, რომელიც ემპირიული კვლევებითაა განმტკიცებული,
რომ დამნაშავეები რაციონალური აქტორები არიან და ისინი საკუთარ ქმე-
დებებთან დაკავშირებულ სარგებელზე და საფრთხეებზე განსხვავებულად
რეაგირებენ. მაგრამ იგივე კვლევები ადასტურებენ, რომ სისხლის სამართ-
ლის მართლმსაჯულების სისტემა, თავისი უმთავრესი ინსტიტუტის – სასჯე-
ლის სახით, არ არის ისე მოწყობილი, რომ ამ რაციონალურობას რაიმეთი
შეუშაოს ხელი.
(Paternoster 2010: 765)

დაშინებას რეალურად, პრევენციული ეფექტი მხოლოდ სუსტი ნებისყოფის

ადამიანებისთვის აქვს, ვინც სასჯელის არარსებობის პირობებში ადვილად

51
ცდუნდება დანაშაულის ჩასადენად. დანაშაულის ჩადენა უმეტესი ადამიანის-
თვის მიუღებელია და ამიტომაც, მათთვის სასჯელის სიმძიმეს ან გამოაშკარა-
ვების რისკს ნაკლები მნიშვნელობა აქვს. მაგრამ მეორე მხრივ, რისკი იმისა,
რომ შენი ქმედების გამო დაგიჭერენ და დაგსჯიან, საკმაოდ დიდი მნიშვნე-
ლობის მატარებელია მათთვის, ვინც ნაკლები თვითკონტროლით გამოირჩევა
და არ აქვს გათავისებული ეს ნორმები და ერთვება სარგებლისა და საფრ-
თხეების შეფასების პროცესში (Wikström, Tseloni and Karlis 2011; Hirtenlehner,
Pauwels and Mesko 2013). სხვა სიტყვებით, დაშინების სამიზნე ის ადამიანები ან
ჯგუფები არიან, რომლებიც გარკვეული რისკის მატარებლები ან სხვა პრობ-
ლემური ჯგუფებია (მეორადი და მესამედი პრევენცია).
მნიშვნელოვანია შემდეგი სამი ფაქტორის შეფასება იმის დასადგენად, თუ
რამდენად ეფექტურია დაშინება: გამოაშკარავების რისკი, სასჯელის სიმძი-
მე და ფაქტი, რომ სასჯელი აღსრულებულია სწრაფად (Andenæs 1974, 1994;
Wickström, Tseloni and Karlis 2011: 403). დანაშაულისკენ მიდრეკილი ადამი-
ანებისთვის სასჯელის სიმძიმე შეიძლება არ იყოს დამაშინებელი მაშინ, თუ
მათ იციან, რომ გამოაშაკარავების რისკი დაბალია. მეორე მხრივ, თუ მათ
იციან, რომ ქმედების ჩადენის შემთხვევაში, მათ ადვილად მიაგნებენ, მაშინ
სასჯელის სიმძიმეს დიდი მნიშვნელობა აქვს. თუმცა, ცოტა ხნის წინათ ჩატარე-
ბულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ქმედებისთვის დასჯადობის აღქმას უფრო მეტად
დამაშინებელი ეფექტი ჰქონდა, ვიდრე თავად სასჯელის სიმძიმეს (Nagin 2013).
სასჯელის ფორმალური დონე ანუ სიმძიმე განისაზღვრება თავისუფლების
აღკვეთის ხანგრძლივობით, ჯარიმის დონით, ჩამორთმეული ქონების ან უფ-
ლებების სიდიდით და ა. შ. ფორმალურ სასჯელებთან მიმართებით, მთავარი
მოქმედი პირები არიან პოლიცია და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულე-
ბის სისტემა. კანონმდებლები და სასამართლო წყვეტენ სასჯელის სიმძიმეს,
ხოლო პოლიცია არის ის, ვინც გამოაშკარავების რისკს კონკრეტულ დონემ-
დე აყენებს (სხვა აქტორებთან ერთად, როგორიცაა დაცვის თანამშრომლები
ან უბრალო მოქალაქეები). თუმცა, არაფორმალურ სანქციებს, როგორიცაა
უარყოფითი სოციალური შედეგები, რაც დანაშაულს შეიძლება მოჰყვეს ან
თუნდაც სკანდალი, ისევე ეფექტურად შეუძლიათ დაშინება, როგორც ფორ-
მალურ სანქციებს. არაფორმალური სანქციების სერიოზულობა დამოკიდებუ-
ლია დანაშაულის სახეზე და ქმედების ჩამდენის სოციალურ პოზიციაზე. ბევრი
ადამიანისთვის სოციალური საზღაური არაფხიზელ მდგომარეობაში ავტომო-

52
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ბილის მართვისთვის ან სექსუალური მომსახურების შეძენისთვის, იმდენად

დიდია, რომ მათ შეიძლება კარიერაც და პირადი ცხოვრებაც დაინგრიონ. შე-
საბამისად, ამ ყველაფრის მხოლოდ გამოაშკარავებასაც კი, შეიძლება უფრო
დიდი დამაშინებელი ეფექტი ჰქონდეს, ვიდრე ფორმალურ სანქციებს. ოჯახი,
მეგობრები, დამსაქმებელი და მედია არაფორმალური სანქციების „გამტარე-
ბელი“ მთავარი მოქმედი პირები არიან. დანაშაულის ზოგიერთი სახისთვის,
უფლების ჩამორთმევას უფრო მეტად დამაშინებელი/შემაკავებელი ეფექტი
ექნება, ვიდრე თავისუფლების აღკვეთას ან ჯარიმას. აღნიშნული განსაკუთ-
რებით მაშინ შეესაბამება სიმართლეს, როდესაც სახეზე ფინანსური დანაშა-
ულები გვაქვს, სადაც ალკოჰოლის გასაღების ლიცენზიის დაკარგვას, ბიზნე-
სის წარმოების უფლების ან ტენდერში მონაწილეობის უფლების დაკარგვას
გაცილებით მეტი უარყოფითი შედეგი შეიძლება ჰქონდეს კომპანიისთვის,
ვიდრე კომპანიის მმართველი პირების ფორმალურად დასჯას. უნდა გავაცნო-
ბიეროთ, რომ სასჯელს ნაკლები დამაშინებელი ეფექტი აქვს დანაშაულების
უმეტესობის მიმართ, განსაკუთრებით ისეთი დანაშაულების მიმართ, რომე-
ლიც ჩადენილია ძლიერი სულიერი აღელვების ნიადაგზე მაგალითად, მკვლე-
ლობა ან სხვა სახის ძალადობა. არც მძიმე სასჯელებს აქვთ დიდად შემაკავე-
ბელი ეფექტი, როდესაც ნარკოტიკულ დანაშაულებზე მიდგება საქმე. მეორე
მხრივ, სასჯელს/სახდელს დიდი დამაშინებელი ეფექტი აქვს, როდესაც საგზაო
მოძრაობის წესების დარღვევასთან დაკავშირებულ დანაშაულებზე ან გადაც-
დომაზეა საუბარი ან სხვა ისეთ დანაშაულებზე, როდესაც ქმედების პოტენ-
ციურ ჩამდენს აქვს შესაძლებლობა, შეაფასოს მის მიერ ჩასადენი ქმედებიდან
მომდინარე გამოაშკარავების რისკები და შეაფასოს ასევე, რამდენად უღირს
მას სასჯელის ფასად დანაშაულის ჩადენა.
სასჯელის სიმკაცრე და თავისუფლების აღკვეთის რაოდენობის მატება
არის პოლიტიკოსების ყველაზე საყვარელი იარაღი და ისინი ამას მუდამ იყე-
ნებენ, როდესაც პოლიტიკურ დღის წესრიგში დანაშაულის პრობლემებზე იწ-
ყება საუბარი. დანიელ ნაგინისა და ჯოან პეტერსილიას მიერ ციხის სასჯელე-
ბის კვლევამ აჩვენა, რომ თავისუფლების აღკვეთა არ ამცირებს რეციდივიზმს
და პირიქით, ხელს უწყობს უფრო მეტ დამნაშავეობას. ამის საწინააღმდეგოდ,
პირობით სასჯელებსა და ვადამდე გათავისუფლებას გაცილებით უკეთესი
დამნაშავეობის შემცირების ტენდენცია აღმოაჩნდა (Petersilia et al. 2007; Nagin
2013). საკმაოდ დიდმა ეკონომიკურმა და ადამიანური რესურსის საჭიროებამ,

53
რაც დანაშაულის კონტროლის ინდუსტრიისთვისაა აუცილებელი და ამის ყვე-
ლაზე კარგი მაგალითია აშშ, რომელსაც ციხის ყველაზე დიდი მოსახლეობა
ჰყავს, გამოიწვია ალტერნატიული სასჯელების მიმართ საკმაოდ დიდი ინტე-
რესი.
მაგრამ ამ ეტაპზე რისი აღნიშვნაც მნიშვნელოვანია არის ის, რომ დაშინე-
ბა მოქმედებს რაღაც კატეგორიის ადამიანებზე და გარკვეული გარემოებების
არსებობისას და ლოგიკურია, რომ ვიზეც მოქმედებს, მათთვის მართლაც აქვს
შემაკავებელი ეფქტი. თუმცა, სასჯელის შიში სხვა პოზიტიურ საშუალებებთან
ერთად, შეიძლება გაცილებით ეფექტური იყოს დანაშაულის შემცირებისა და
პრევენციისთვის, ვიდრე ცალკე აღებული სასჯელი (Kennedy 2009: 3-5).

დანაშაულისთვის ხელის შეშლა

როდესაც არც ნორმატიული ბარიერები და არც სასჯელის დამაშინებელი

ეფექტები ვერ ართმევენ მათზე დაკისრებულ ფუნქციას თავს იმ კუთხით, რომ
გადაარწმუნონ ადამიანები არ ჩაიდინონ დანაშაული, დაგეგმილი ან მიმდი-
ნარე დანაშაულისთვის ხელის შეშლა მაინც შესაძლებელია. ეს მექანიზმი
ხშირად ორ ფაზას მოიცავს. ხელის შეშლის პირველი ფაზაა გამოაშკარავება,
ანუ დაგეგმილი ან მიმდინარე დანაშაული გამოაშკარავდება ვინმეს ან რაიმეს
მიერ, რომელიც ხედავს/ამჩნევს, რომ მოხდება დანაშაული. ეს შეიძლება იყოს
სახლში დამონტაჟებული სიგნალიზაცია, დაცვის თანამშრომელი ან უსაფრ-
თხოების სამსახური, რომლისთვისაც ცნობილი გახდება ტერორიზმის მომ-
ზადების თაობაზე. პირველი ფაზიდან გამომდინარე, მეორე ფაზაში ქმედების
ჩამდენი თავად იღებს გადაწყვეტილებას დანაშაულზე ხელის აღების შესახებ.
კერძოდ, ის შეიძლება გაიქცეს ან მიიღოს გაფრთხილება, რომ შეწყვიტოს სა-
კუთარი ჩანაფიქრი (რაც დაშინების ფორმაა), მას შეიძლება გაეკიდოს აღელ-
ვებული სახლის მეპატრონე ან შეიძლება ბორკილები დაადონ და გადაიყვა-
ნონ პოლიციაში (შესაძლებლობის წართმევა ან განეიტრალება).
ხელის შეშლას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს, როგორც დანაშაულის ჩადე-
ნამდე, ისე ჩადენის შემდეგ, როცა ის უკვე სამართლებრივი გაგებით დასჯადია.
ადრეული ხელის შეშლა შეიძლება გამოიხატოს გაფრთხილებით ან პრევენცი-
ული დიალოგით, სადაც პოლიცია აღმოაჩენს (ან ეჭვობს), რომ ვიღაცა გეგმავს
ან ამზადებს დანაშულს და ჩაერევა, სანამ დანაშაული მოხდება. ალტერნატი-

54
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ულად, პოლიციას შეუძლია აკონტროლოს მოსამზადებელი პერიოდი (მაგ.,

ყაჩაღობის ან ტერორისტული აქტის) და ჩაერიოს მაშინ, როდესაც საკმარისი
მტკიცებულება ექნება ადამიანის პასუხისგებაში მისაცემად. ეს უკანაკსნელი
წარმოადგენს გვიანი ხელის შეშლის ფორმას.
სხვა სიტყვებით, სხვადასხვა აქტორებს სხვადასხვა საშუალებები აქვთ ხე-
ლის შემშლელი მექანიზმების ასამოქმედებლად. ხელის შეშლის უმთავრესი
ობიექტი პრობლემური ჯფუფები არიან, სახელდობრ ისინი, ვინც დანაშაულის
მომზადების ან მცდელობის პროცესშია. ხელის შეშლა რომ წარმატებულად
ჩაითვალოს, მან შემდეგ ფაზაში შეიძლება ჩართოს პრევენციის სხვა მექანიზ-
მები, როგორიცაა შესაძლებლობის წართმევა (თავისუფლების აღკვეთით),
დაშინება (იმის დემონსტრირებით, რომ გამოაშკარავების რისკი საკმაოდ მა-
ღალია და მას სასჯელი მოჰყვება), ან თუნდაც ნორმატიული ბარიერების შექმ-
ნით (ახალგაზრდა ან პირველად ნასამართლევი ადამიანისთვის ცნობიერების
ამაღლება, რომ მან თავად გააცნობიეროს, რატომ არის ქურდობა მართლ-
საწინააღმდეგო).
პოლიციამ და უსაფრთხოების სამსახურმა ცალკეულ სიტუაციებში შეიძ-
ლება გამოიყენოს სპეციფიკური საგამოძიებო მეთოდები (ან იძულების საშუ-
ალებები) იმ მიზნით, რომ ხელი შეუშალონ ამსრულებლებს განსაკუთრებით
მძიმე დანაშაულის ჩადენაში. როგორც წესი, აღნიშნული ორგანიზებული და-
ნაშაულისა და ტერორიზმის წინააღმდეგ გამოიყენება. ეს მეთოდები შეიძლე-
ბა შეიცავდეს ფარულ მიყურადებას, ჩხრეკასა და ამოღებას, ტექნოლოგიურ
თვალთვალს, მოსასმენი ან სათვალთვალო კამერების დამონტაჟებას და
ა. შ. დასავლეთის უმეტეს ქვეყანაში, მსგავსი ტიპის ღონისძიებების გატარებას
აუცილებლად ესაჭიროება სასამართლოს ბრძანება (Myhrer 2011: 37-40) მაშინ,
როცა სხვა ქვეყნებში აღნიშნულზე პასუხისმგებელი პოლიცია და უშიშროების
სამსახურია და ამ პროცესში სასამართლო ნაკლებადაა ჩართული.

დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის წართმევა

შესაძლებლობის წართმევის მთავარი არსი განეიტრალებაშია, უმარტივესი

გაგებით, ეს არის მექანიზმი, რომელიც ადამიანებს ართმევს უნარს, ჩაიდინონ
დანაშაული (Sarnecki 2003: 371-377). ამ მექანიზმზე საუბრისას, ყველაზე ხში-
რად რა საშუალებაც გვახსენდება, არის თავისუფლების აღკვეთა, თუმცა, რე-

55
ალურად არსებობს სხვა საშუალებებიც, რომელიც ამ მექანიზმის ამოქმედებას
იწვევს. როდესაც პოლიცია უთითებს ადამიანს, რომ ხელები მაღლა აწიოს ან
მიწაზე დაწვეს და ადებს ხელბორკილს, ეს არის შესაძლებლობის წარმთმე-
ვა. ანალოგიურად არის საქმე იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ადამიანს მართვის
მოწმობა ჩამოერთმევა ნასვამ მდგომარეობაში ავტომობილის მართვისთვის
ან მეუღლე დაუმალავს მანქანის გასაღებს, რომ ავტომობილის მართვის შე-
საძლებლობა წაერთვას. აშშ-ში, შესაძლებლობის წართმევა წარმოადგენს
მთავარ არგუმენტს თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადით გამოყენე-
ბის ან სიკვდილით დასჯის გასამართლებლად: ადამიანები, რომლებიც ხანგ-
რძლივი დროით არიან ციხეში ან ისჯებიან სიკვდილით, მოკლებული არიან
შესაძლებლობას საზოგადოებაში ჩაიდინონ ახალი დანაშაული (Zimring and
Hawkins 1997).
ამ მექანიზმის ერთი ძირითადი ობიექტია იმ ადამიანების ჯგუფი, რომლებ-
მაც ჩაიდინეს უკანონო ქმედება და მაგალითად, თავისუფლების აღკვეთის
ხარჯზე ერთმევათ ახალი დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობა. თუმცა, შე-
საძლებლობის წართმევა შეიძლება გამოყენებული იქნას პოლიციის მიერ,
სანამ ადამიანი ჩაიდენს დანაშაულს და ამ შემთხვევაში, ის ხელის შეშლის
შემადგენელი ნაწილია. თავისუფლების აღკვეთას ახალი დანაშაულის თავი-
დან აცილების მიზნით, სისხლის სამართალში საკმაოდ დიდი ისტორია აქვს.
თუმცა, მრავალ ქვეყანაში ე. წ. პროაქტიული სისხლის სამართლის თავალსა-
წიერი საკმაოდ გაფართოვდა (Garland 2001; Husabø 2005; Myhrer 2011). მაგა-
ლითად, ადამიანი შეიძლება დაექვემდებაროს შემაკავებელ ან ამკრძალავ
ორდერს, მათი ყოფილი მეუღლის ან პარტნიორის წინააღმდეგ ძალადობის
პრევენციის მიზნით. საზოგადოებრივ ადგილებში ცივი იარაღის ან ცეცხლსას-
როლი იარაღის ტარების აკრძალვა საშუალებას აძლევს პოლიციას პროაქტი-
ულად ჩაერიოს, ჩამოართვას ადამიანს იარაღი ან დააჯარიმოს, ვიდრე რაიმე
ძალადობრივი სიტუაცია შეიქნება. ამ აკრძალვის მიზანია ადამიანს წაერთვას
წვდომა იარაღზე ისეთ ადგილებში, სადაც კონფლიქტის წარმოშობის უფრო
მაღალი ალბათობაა და ამით ზიანის მიყენების შესაძლებლობა შემცირდეს
(Bjørgo, Haaland and Carlsson 2001: 155-156). ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს
შესაძლებლობის წართმევასა და ხელის შეშლას შორის ახლო ურთიერთო-
ბას. რამდენიმე ქვეყანა, იქნება ის დემოკრატიული თუ არა, უსაფრთხოების
მიზნებისთვის ადმინისტრაციული პატიმრობის პრაქტიკას იყენებს. ამ ტიპის

56
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

პატიმრობა გულისხმობს დაკავებას ან თავად პატიმრობას ყოველგვარი პრო-

ცესისა თუ ბრალის წარდგენის გარეშე. ახსნა კი, მდგომარეობს იმაში, რომ
დაკავებულმა პირმა სავარაუდოდ, შეიძლება მომავალში საფრთხე შექმნას.
შესაბამისად, როდესაც ადამიანებს აპატიმრებენ, მას აქვს პრევენციული და
არა პუნიტიური ხასიათი. ეს პრაქტიკა საკმაოდ გავრცელებულია იმ ქვეყნებში,
რომლებიც დიდი ბრიტანეთი იმპერიის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა.
თუმცა, უნდა ითქვას, რომ გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, ადმინისტ-
რაციული პატიმრობის ეს ვერსია არღვევს ადამიანის სამოქალაქო უფლებებ-
სა და თავისუფლებებს და ეწინააღმდეგება კანონის უზენაესობის ფუნდამენ-
ტურ პრინციპს.16
იმის დასადგენად, თუ რამდენად ეფექტურია შესაძლებლობის წართმევა
დანაშაულის შემცირების კუთხით, ამ საკითხზე უამრავი კვლევა არსებობს,
მათ შორის ისეთ ქვეყანაშიც, როგორიცაა აშშ, სადაც ხანგრძლივი ვადით თა-
ვისულფების აღკვეთა და „სამი ცდა და შენ გაითიშების“ წესი (three strikes and
you are out) (რაც გულისხმობს უვადო თავისუფლების აღკვეთას დანაშაულის
ჩადენაში მესამედ მსჯავრდების შემთხვევაში) წარმოადგენს დანაშაულის წი-
ნააღმდეგ საბრძოლველ უმთავრეს სტრატეგიებს. მართალია, როგორც წესი,
ეს უკანასკნელი ეფექტურ სტრატეგიად გამოიყურება, რეალურად მისი შედე-
გები არც თუ ისე ცალსახაა. კვლევების უმეტესობა აჩვენებს, რომ შესაძლებ-
ლობის მასობრივი წართმევები, რაც თავისუფლების ფართომასშტაბიან აღკ-
ვეთაშია გამოხატული, მხოლოდ საშუალო დონეზე ამცირებს დანაშაულს და
ამასთან, იწვევს ციხეების გადავსებასა და უზარმაზარ ეკონომიკურ ხარჯებს
(Zimring and Hawkins 1997; MacKenzie 2002: 335). შესაძლებლობის სელექცი-
ური წართმევა ანუ მხოლოდ განსაკუთრებით საშიში დამნაშავეებისთვის თა-
ვისუფლების აღკვეთა, უფრო საიმედო სტრატეგიას წარმოადგენს, მაგრამ მა-
საც აქვს შეზღუდვები (Vollaard 2012). აღნიშნული პრობლემებს ქმნის, რადგან
ეფუძნება ვარაუდებს იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ არის განსაკუთრებით
საშიში მხოლოდ ადამიანის წარსული ქცევიდან გამომდინარე (Hammersvik
2008: 215). იმ ადამიანების ნაწილი, ვისაც ხანგრძლივი დანაშაულებრივი კარი-
ერა აქვთ, შეიძლება ამ კარიერის დასრულების ეტაპზე იყვნენ, შესაბამისად,
თუ ასეთი ადამიანების რაოდენობა ბევრი იქნება და მათ თავისუფლების აღკ-
ვეთაზე დაიხარჯება დიდი ოდენობის რესურსი, მაშინ ეს ამ რესურსის არამიზ-
ნობრივი ხარჯვა იქნება (MacKenzie 2002: 338).

57
 დამატებით, როგორც ითქვა, თავისუფლების აღკვეთა დანაშაულის კონ-
ტროლის საკმაოდ ძვირადღირებული გზაა. ყოველწლიურად, ნორვეგიის
ციხეში ერთი პატიმრის შენახვა 2014 წლის მონაცემით, მერყეობდა 580 000
ნორვეგიულ კრონსა (დაახლოებით, 90 000 $) და 910 000 ნორვეგიულ კრონს
(დაახლოებით, 140,000$) შორის, დაწესებულების ტიპიდან გამომდინარე. სხვა
ქვეყნებში, სადაც ნაკლები ყურადღებაა ციხის უსაფრთხოების სტანდარტებ-
სა და მსჯავრდებულის რეაბილიტაციაზე – ხარჯებიც ნაკლებია. მაგალითად,
აშშ-ში, ფედერალურ პენიტენციურ სისტემაში, 2012 წლის მონაცემით, ერთი
მსჯავრდებულის შენახვის ხარჯი უტოლდებოდა 21 006$ მინიმალური უსაფ-
რთხოების რეჟიმის ციხისთვის, 25 378$ – დაბალი უსაფრთხოების რეჟი-
მის ციხისთვის, 26 247$ – საშუალო უსაფრთხოების რეჟიმის ციხისთვის და
33 930$ – მკაცრი უსაფრთხოების რეჟმის ციხისთვის (La Vigne and Samuels
2012: 2). თუმცა, ამერიკული პენიტენციური სისტემა, რომელიც ძირითად ყუ-
რადღებას დასჯასა და შესაძლებლობის წართმევაზე აკეთებს, უფრო მაღალი
რეციდივიზმის მაჩვენებლით გამოირჩევა, ვიდრე უფრო ხარჯიანი (რეაბილი-
ტაციაზე ორიენტირებული) ნორვეგიული ან სკანდინავიური ქვეყნების პენი-
ტენციური სისტემები (Deady 2014). და ეს მონაცემი რა თქმა უნდა, შეიცავს იმ
უზარმაზარ მეორად ხარჯს, რასაც გახშირებული რეციდივიზმი და ჩავარდ-
ნილი რეაბილიტაციის სისტემა იწვევს, რომელიც დამახასიათებელია აშშ-ის
სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემისთვის.

დაუცველი ჯგუფების დაცვა

ერთ-ერთი პრევენციული მექანიზმი ისიცაა, რომ მოხდეს დაუცველი ჯგუფების

გამოვლენა და შესაძლებლობის წართმევა, რომ მათ წინააღმდეგ იქნას და-
ნაშაული ჩადენილი. სწორედ ამას ისახავს მიზნად დანაშაულის სიტუაციური
პრევენცია (Clarke 1980, 1997; Clarke and Newman 2006). ეს ქვეთავი დანაშა-
ულის სიტუაციური პრევენციის ორ ელემენტს აერთიანებს: საშუალებების იმპ-
ლემენტაცია, რომელიც გამოაშკარავების რისკს ზრდის და ქმედების პოტენ-
ციური ჩამდენებისთვის დანაშაულის ჩადენის მაქსიმალურად გართულება.17
მაშინ, როდესაც პრევენციული საშუალებების უმეტესობა ცდილობენ გავ-
ლენა მოახდინონ უშუალოდ ქმედების ჩამდენზე, სიტუაციური პრევენცია მხო-
ლოდ არაპირდაპირ ახდენს გავლენას ქმედების ჩამდენებზე და ცდილობს

58
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

შეცვალოს ის სიტუაცია ანუ გარემო, სადაც არასასურველ ქმედებას უნდა

ჰქონდეს ადგილი. ეს საშუალებები გამიზნულია იმისთვის, რომ ცალ-ცალკე
და ერთად მოახდინოს გავლენა ქმედების ჩამდენის რაციონალურ გათვლა-
ზე. ამ საშუალებებს შესწევს უნარი, რომ კონკრეტული ქმედების ჩასადენად
სპეციალური ცოდნა გახადონ საჭირო და ასევე, შესწევს უნარი იმოქმედოს
ადამიანის მოტივაციაზე და ნაკლებად მიმზიდველი გახადოს მისთვის ქმედე-
ბის ჩადენა. სხვა სიტყვებით, ობიექტი არის ადამიანების ის ჯგუფი, რომლებიც
დანაშაულზე ხელს იღებენ ან ვინც ჩაიდენს დანაშაულს, მისი ჩადენის შესაძ-
ლებლობა რომ ჰქონდეს. ეს კი, მეორადი და მესამეული პრევენციაა. თუმცა,
პარადოქსულია, რომ ზოგიერთი საშუალება კონტროლის ტვირთს ყველას
აკისრებს, ანუ ისეთ ადამიანებსაც, ვისაც მიუხედავად შესაძლებლობისა, ბო-
როტი განზრახვა მაინც არ აღმოუცენდებათ (Kleinig 2000).
სიტუაციური პრევენციის სტრატეგია თავის თავში უამრავ პევენციულ საშუ-
ალებას აერთიანებს, რომლის გამოყენებაც ასევე, პრევენციის უამრავ აქტორს
შეუძლია. ერთი მთავარი პრინციპი, რომელიც ამ სტრატეგიას ახლავს თან
არის ის, რომ თითოეული პრობლემური ადგილმდებარეობის ან „პრობლე-
მის“ მესაკუთრე ატარებს ამ მდებარეობის დაცვის ვალდებულებას და სწორედ
მასზეა დამოკიდებული ის, თუ როგორ პრევენციულ საშუალებას შეარჩევს
(Clarke and Eck 2003: 38). სახლის მესაკუთრეებმა უნდა იზრუნონ ჩამკეტებსა
და სიგნალიზაციაზე, სავაჭრო ცენტრების მესაკუთრეებმა უნდა დაიქირაონ
დაცვის თანამშრომლები, ღამის კლუბებს უნდა ჰყავდეთ დაცვა, აეროპორ-
ტის შესაბამისი სამსახური აეროპორტის უსაფრთხოებაზეა პასუხისმგებელი,
ხოლო პოლიციას აკისრია ქუჩების დაცვისა და უსაფრთხოების შენარჩუნების
პასუხისმგებლობა, პრევენციის ყველა სხვა დანარჩენ აქტორებთან ერთად.
ერთი სისუსტე, რაც სიტუაციური პრევენციის საშუალებებს აქვს, არის რომ
თავდასხმის პოტენციური ობიექტის დაცვამ (ობიექტის ხელმისაწვდომობის
გართულება) შეიძლება გამოიწვიოს დამნაშავეების ყურადღების გადატანა
უფრო ნაკლებად დაცულ უბნებზე და უფრო ადვილად ხელმისაწვდომ ობიექ-
ტებზე, მაგალითად, ისეთი სახლის გაქურდვა, რომელსაც სიგნალიზაცია არ
გააჩნია. გადანაცვლების ეს ეფექტი საკმაოდ რეალურია, მაგრამ მკვლევარებს
არ აქვთ ზუსტი პოზიცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად განსხვავდება
მისი მაგნიტუდა დანაშაულების მიხედვით. ზოგიერთი კვლევა უთითებს, რომ
გადანაცვლების ეფექტი ზოგადად, საკმაოდ მცირეა და სიტუაციური პრევენცია

59
საბოლოოდ მაინც ეფექტურია (Clarke and Eck 2003: 13). დამატებით, გადანაწი-
ლებას შეიძლება უფრო მეტი პოზიტიური ეფექტი ჰქონდეს და შეიძლება პრე-
ვენციულმა საშუალებამ, რეალურად არა მხოლოდ უშუალო ობიექტის მდება-
რეობის ადგილის დაცვა შეძლოს, არამედ უფრო დიდი მასშტაბებიც მოიცვას
(Clarke 2005: 49-53).
თავიანთ სრულყოფილ ანალიზში, რობ გუერეტემ და ქეით ბაუერსმა (2009)
შეისწავლეს პრევენციის 102 სიტუაციური პროექტი იმ მიზნით, რომ დაედგინათ
რა გავლენას ახდენდა დანაშაულის გადანაცვლება პრევენციის საერთო სუ-
რათზე. გადანაცვლება შეინიშნებოდა გამოკვლეული პროექტის 26%-ის შემ-
თხვევაში. გადანაცვლების საწინააღმდეგო დადებითი შედეგი შეინიშნებოდა
27%-ის შემთხვევაში. იმ ანალიზებში, სადაც შესაძლებელი იყო პრევენციის
პროექტის სრული შედეგების შეფასება ისეთ პირობებში, როდესაც მხედვე-
ლობაში იყო მიღებული სივრცული გადანაცვლება და გავრცელების ეფექტე-
ბი, აღმოჩნდა რომ, როდესაც სივრცულ გადანაცვლებას ჰქონდა ადგილი, მისი
გავლენა უფრო მცირე იყო, ვიდრე ის პოზიტიური ეფექტები, რამაც ის გამოიწ-
ვია. შესაბამისად, ინტერვენცია მაინც დადებითად ჩაითვალა.
კიდევ ერთი უარყოფითი, რაც სიტუაციურ პრევენციას ახლავს არის ის, რომ უც-
ნობია, თუ რამდენი ადგილის დაცვაა შესაძლებელი კონკრეტული პრევენციული
ღონისძიებით და ამიტომ, უცნობია მისი ხარჯები. მართალია, არსებობს უამრავი
დოკუმენტი, რომელიც სხვადასხვა საშუალებების ეფექტურობაზე აშკარად მიუთი-
თებს (Clarke 1997), მაგრამ ასევე, არსებობს უამრავი საშუალება, რომელსაც არავი-
თარი შედეგი არ მოუტანია.18 იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ზოგიერთი საშუალება
ეფექტურია, მას შეიძლება საკმაოდ დიდი სოციალური საფასური ახლდეს, მაგალი-
თად, როდესაც სავაჭრო ცენტრებში შესვლა ეკრძალებათ „არასასურველ“ ადამი-
ანებს, რადგან ისინი გარკვეული რისკის მატარებლებად არიან მიჩნეულნი (Clarke
and Weisburd 1994; Duff and Marshall 2000; von Hirsch and Garland 2000).

დანაშაულის საზიანო შედეგების შემცირება

წარმოუდგენელია ყველა დანაშაულის პრევენცია – მეტიც, რაღაც კატეგორიის

დანაშაულები მაინც იარსებებს, მიუხედავად მრავალი პრევენციული ბარი-
ერის არსებობისა. მაგრამ, დანაშაული რომ არის ჩადენილი ეს არ ნიშნავს,
რომ პრევენციას არავითარი როლი აღარ აქვს შესასრულებელი. დანაშა-

60
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

ულისადმი მზადყოფნა შესაძლებელს ხდის მოახდინოს დანაშაულის შედეგად

გამოწვეული ზიანის პრევენცია ან შემცირება. მსგავსი ზიანის შემამცირებელ
საშუალებებს შეუძლია გადაარჩინოს სიცოცხლე, შეამციროს ტანჯვა ან შიში,
მინიმუმამდე დაიყვანოს დანაკლისი და აღადგინოს ნორმალური ვითარება
მაქსიმალურად სწრაფად. თუმცა, ეს ზოგადად, ნიშნავს, რომ საშუალებების
იმპელემენტაცია უნდა მოხდეს მანამდე, ვიდრე დანაშაულს ექნება ადგილი,
რადგან მათ მყისიერად შეძლონ ეფექტიანი მოქმედება. ზიანის შემცირების
საშუალებების ცნება და ვის მიერ უნდა მოხდეს მათი იმპლემენტაცია, განსხ-
ვავდება თავად დანაშაულის სახის მიხედვით. ამ სახის პრევენციის ძირითადი
ობიექტები პირდაპირი და არაპირდაპირი მსხვერპლები არიან.
ზიანის შემცირების საშუალება შეიძლება იყოს მრავალგვარი, მაგალითად,
ბინის დაზღვევა, რომელიც ქურდობის შემთხვევებზე ვრცელდება, სასწრაფო
დახმარების სწრაფი ხელმისაწვდომობა და ინტენსიური სამედიცინო დახმა-
რება ძალადობრივი ქმედებების შემდეგ, ძალადობის მსხვერპლი ქალების-
თვის კრიზისების მართვის ცენტრის არსებობა, შესაბამისი სამეთვალყურეო
ოთახები ნარკოტიკის მომხმარებლებისთვის, სამედიცინო პერსონალისთვის
შესაბამისი ტრენინგები ტერორიზმის ინციდენტების საპასუხოდ და ღვედის
გაკეთების სავალდებულობაა „ჯოი რაიდინგისა“ (joy riding) და ნასვამ მდგო-
მარეობაში ავტომობილის მართვისას. არცერთი ჩამოთვლილი ღონისძიება
არ ახდენს დანაშაულის პრევენციას, ისინი უფრო იმ მავნე შედეგების განეიტ-
რალებას ცდილობენ, რაც აუცილებლად არსებობს იმ შემთხვევაში, როდესაც
დანაშაული მოხდება. სწორედ ამიტომ ითქვა, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
თუ ეს ღონისძიებები წინასწარ დაიგეგმება, მათი არსებობა გამართლებული
იქნება და მათ პროაქტიული ხასიათი ექნება.
დანაშაულის ერთ-ერთი ყველაზე ხელშესახები ეფექტი არის შიში, ეს ასეა
მათთვისაც, ვინც უშუალოდ დანაშაულის მსხვერპლი გახდა და ზოგადად, სა-
ზოგადოებისთვისაც.
მართალია, ზიანის შემცირება მიმართულია დანაშაულის უშუალო მსხვერ-
პლებისკენ, მაგრამ პარადოქსულად ხშირად, მისი უმთავრესი ობიექტი პო-
ტენციური მსხვერპლები არიან. უმეტესად, სწორედ ის ხალხი მიმართავს ზი-
ანის შემცირების საშუალებებს, რომლებიც თავიანთ თავს პოტენციურ მსხვერ-
პლად განიხილავენ. რა თქმა უნდა, ამ ყველაფრის სისწორეც დანაშაულის
ხასიათზეა დამოკიდებული.

61
 სკანდინავიური ქვეყნების სასჯელაღსრულების პოლიტიკა ყოველთვის
ნაკლებ ყურადღებას უთმობდა სასჯელის შურისძიების (სამართლიანობის
აღდგენის) ელემენტს, სხვა დასავლური ქვეყნებისგან განსხვავებით, რომლებ-
საც ყოველთვის პუნიტიური კულტურა ჰქონდათ. შურისძიების ანუ რეტრიბუ-
ციის არგუმენტი არის ის, რომ დაზარალებულებისთვის შეიძლება მნიშვ-
ნელოვანი იყოს ქმედების ჩამდენის დასჯა იმ ქმედების გამო, რომელმაც
მათ ტკივილი და ტანჯვა მიაყენა. ეს შეიძლება საკმაოდ პოზიტიური აღმოჩ-
ნდეს მსხვერპლისთვის, დაივიწყოს მომხდარი და გააგრძელოს ცხოვრება.
შესაბამისად, სასჯელს შეიძლება ჰქონდეს ზიანის შემცირების ერთგვარი
ეფექტი. ამის საწინააღმდეგოდ, თუ მსხვერპლი ხედავს, რომ დამნაშავე
იოლად გამოძვრება და გადაურჩება პასუხისმგებლობას, ეს შეიძლება და-
მატებით წნეხად იქცეს. სწორედ ამიტომ, ადამიანების უმეტესობა თვლის,
რომ აუცილებლად უნდა არსებობდეს გარკვეული პროპორცია ქმედებით
გამოწვეულ ზიანსა და დანაშაულისათვის დანიშნულ სასჯელს შორის (Pratt
2007).
საინტერესოა, რომ ნარკოტიკული საშუალებებიდან მომდინარე ზიანის
შემცირების თაობაზე ჩატარებულმა კვლევებმა და ღონისძიბებმა განავი-
თარეს ის ალტერნატიული პასუხები დანაშაულზე, რომლებიც თავისი ხასი-
ათით რეპრესიისკენ ნაკლებადაა მიმართული (Rhodes and Heydrich, 2010).19
აღსანიშნავია, რომ ეს ალტერნატიული საშუალებები ზოგადად, დანაშაულის
პრევენციისთვისაც დიდი ინტერესის საგანი გახდა. ამის მაგალითები მოიცავს
პროსტიტუციას (Rekart 2005) და ანტისოციალურ ქცევას (Innes and Weston 2010:
43‑46). ზიანის შემცირების ზოგიერთი სტრატეგია საკმაოდ საკამათოა, როდე-
საც ცალკეულ პრობლემებზეა საუბარი, მაგალითად, როდესაც ნარკოტიკები-
სა და პროსტიტუციის დარეგულირებაზეა საუბარი, ამ საშუალებებს საკმაოდ
უჭირთ მოქმედება, რადგან ისინი უფრო მეტად გათვლილია აკრძალვაზე და
სწორედ აკრძალვით ცდილობენ ქმედებიდან მომდინარე ზიანის შემცირებასა
და დარეგულირებას. ხოლო ის საშუალებები, რომლებიც აკრძალული ქმე-
დებიდან მომდინარე ზიანის შემცირებას ცდილობენ, საკმაოდ განსხვავდება
იმ საშუალებებისგან, რომელიც არა მხოლოდ აკრძალვაზე, არამედ ქმედების
დარეგულირებაზეა მიმართული და ასეთ ქმედებასთან თანაარსებობას ცდი-
ლობს. სწორედ ამიტომ, ზიანის შემცირება საკმაოდ განუვითარებელი სტრა-
ტეგიაა დანაშაულის პრევენციის სფეროში, რომელსაც უდიდესი პოტენციალი

62
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

გააჩნია და ჭკვიანურად დაგეგმვის შემთხვევაში, შეიძლება ბევრ დანაშაულს

მიესადაგოს.

დანაშაულიდან მიღებული სარგებლის შემცირება

თუ ცალკეულ შემთხვევაში შეუძლებელია დანაშაულის პრევენცია, ეს ჯერ კი-

დევ არ ნიშნავს, რომ შეუძლებელია დანაშაულის განმეორებით ჩადენის (ან
მისი დადგომის ალბათობის) პრევენცია. ამ შემთხვევაში მთავარია ის, რომ
ქმედების ჩამდენმა იცოდეს, რომ დანაშაულისგან სარგებელს ვერ მიიღებს
(Clarke and Eck 2003: 35). ამას კი, ქმედების ჩამდენის მოტივაციის შემცირე-
ბა (ან სხვების, ვისაც დანაშაულისადმი მიდრეკილება აქვს) შეუძლია, რადგან
მათთის სარგებელი იმდენად ცოტაა, რომ რისკის გაწევა აღარ უღირთ. ეს კი,
პრევენციის მესამე დონეა, გათვლილი მათზე, ვინც ჩაბმულია დანაშაულში ან
ფიქრობს დანაშაულებრივი კარიერის არჩევას. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს,
რომ დანაშაულის შედეგად მიღებული სარგებელი შეიძლება იყოს არამატე-
რიალური ფორმით გამოხატული, მაგალითად, როგორიცაა სოციალური სტა-
ტუსი და პოლიტიკური სარგებელი.
განსხვავებულ აქტორებს გააჩნიათ ეფექტური გზები დანაშაულისგან მომ-
დინარე სარგებლის შესამცირებლად. პოლიციასა და სისხლის სამართლის
მართლმსაჯულების სისტემას აქვს იმის საშუალება, რომ შეამცირონ დანა-
შაულისგან მომდინარე ფინანსური სარგებელი (ხშირად ფინანსურ და საგა-
დასახადო ორგანოებთან თანამშრომლობით) ან ჩამოართვან ის ნივთები,
რომელიც დანაშაულის შედეგადაა უკანონოდ მოპოვებული. საშუალებები,
რომლებიც გატარებულია უკანონოდ მოპოვებული ნივთების შესაძენად, ასევე
იწვევს სარგებლის შემცირებას. საბაჟო სამსახურს შეუძლია საზღვარზე გად-
მოსაზიდი ნარკოტიკული საშუალების ან უკანონოდ მოპოვებული ნივთების
აღმოჩენა და კონფისკაცია. ბანკებსა და დაცვის სამსახურებს შეუძლიათ ბანკ-
ნოტების დანიშვნა საღებავით, როცა იციან, რომ ფული მოპარულია ჯავშნი-
ანი დაცვის მანქანიდან ან აპარატიდან. ავტომობილის მწარმოებლებს შეუძ-
ლიათ მუსიკალური მაგნიტოფონების ქარხნულად დამონტაჟება, რომლებიც
მოპარვის შემთხვევაში არ იმუშავებს. ფულის გათეთრების საწინააღმდეგო
საშუალებები ხელს უშლის დამნაშავეებს, მარტივად მოახდინონო შემოსავ-
ლების ლეგალიზაცია. მუნიციპალიტეტებსა და მიწის მესაკუთრეებს შეუძლიათ

63
გრაფიტის მყისიერი მოცილება. სახელმწიფო ორგანოებსა და მოსახლეობას
შეუძლია ტერორისტულ აქტზე ჰქონდეთ ისეთი რეაქცია, როგორც ეს ტერო-
რისტებს არ სურთ.
ყველა ჩამოთვლილი საშუალება გამიზნულია იმისთვის, რომ შემცირდეს
დანაშაულისგან მიღებული სარგებელი ისე, რომ თავად პოტენციურ დამნაშა-
ვეს აღარ სურდეს დანაშაულის ჩადენა. ეს კი, იმპლემენტაციის შემთხვევაში,
დანაშაულის შემცირებას გამოიწვევს.

დანაშაულებრივი საქმიანობის შეწყვეტა და რეაბილიტაცია

ადამიანი, როდესაც წყვეტს დანაშაულის ჩადენას ან ჯგუფში მონაწილეობას,

ეს წარმოადგენს დანაშაულის პრევენციის მნიშვნელოვან მექანიზმს: ამით
გამოდის, თითქოს ადამიანი სამომავლოდ დანაშაულს აღარ ჩაიდენს. ბოლო
წლებში, ამ პროცესებმა დიდი ყურადღება დაიმსახურა კრიმინოლოგებსა და
პრევენციის აქტორებს შორის, რომლებიც სულ უფრო ხშირად აღწერენ ამ
პროცესებს შემდეგი ტერმინებით: შეწყვეტა, დერადიკალიზაცია, გამოყოფა ან
პროცესიდან/პროფესიიდან გასვლა.
ამ პროცესების გასაგებად, მნიშვნელოვანია დამნაშავეობა წარმოდგე-
ნილ იქნას, როგორც პროფესია ან კარიერა, რომელიც ადამიანის ცხოვრების
ციკლის პარალელურად, დანაშაულებრივ კარიერას ქმნის. კრიმინოლოგი-
აში საკმაოდ გავრცელებული შეხედულებაა, რომ გამოუსწორებელი დამნა-
შავეების უმეტესობას, დანაშაული ჩადენილი აქვთ არასრუწლოვნობის პე-
რიოდში. ჩადენილი დანაშაულების რაოდენობა პიკს აღწევს თინეიჯერობის
დასრულების პერიოდში და 20-იანი წლების დასაწყისში, ჩადენის რაოდენობა
შედარებით იკლებს. დამნაშავეების 85% წყვეტს დანაშაულებრივ საქმიანო-
ბას 28 წლამდე (Sampson and Laub 1995; Maruna 2001: 20; Laub, Sampson and
Sweeten 2006). დანაშაულებრივ ქმედებაზე თავის დანებების ტენდენცია (ასა-
კის მატებასთან ერთად) თანამედროვე კრიმინოლოგიის ყველაზე მნიშვნე-
ლოვანი მიგნებაა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სფეროში არსებული კვლევების
უმეტესობა საამისოდ განსხვავებულ მიზეზებს ასახელებს. არსებობს ჰიპოთე-
ზა, რომ რაც უფრო იმატებს ადამიანის ასაკი და პიროვნება ღვინდება, ისინი
უფრო ნაკლებად არიან იმპულსური და მღელვარე ქცევებისადმი მიდრეკილი
(Gottfredsson and Hirschi 1986) ან სხვა სიტყვებით, ისინი წყვეტენ დამნაშავე

64
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

მეგობრებთან სოციალიზაციას (Sutherland 1939). აღნიშნულის ასახსნელად

ყველაზე მრავლისმომცემი პოზიციაა, რომ ეს ყველაფერი ხდება ცხოვრება-
ში არსებული ე. წ. მამოძრავებელი ფაქტორების (turning points) არსებობით,
მაგალითად, როგორიცაა ახალი სოციალური გარემო და ვალდებულებები,
ოჯახის შექმნა, შვილების ყოლა, განათლების მიღება და სამსახურის შოვნა.
ეს ფაქტორები გავლენას ახდენს ყოფილი დამნაშავის ღირებულებებზე, პრი-
ორიტეტებსა და რაციონალურ არჩევანზე, ამავე დროს, ისინი საკუთარ თავს
ახალ სოციალურ კონტროლს უქვემდებარებენ (Sampson and Laub 1995; Laub
and Sampson 2001 and 2003; Maruna 2001).
ამასთან არსებობს მსგავსი კვლევები, რომლებიც შეისწავლიან ადამიანე-
ბის მხრიდან ექსტრემისტული და ძალადობრივი ჯგუფების მიტოვების მოტი-
ვაციებს (Decker and Lauritzen 1996; Bjørgo 1997: 193–246; Bjørgo and Horgan 2009;
Bjørgo 2011; Pyrooz and Decker 2011).20 ამ შემთხვევაში „პროფესიის“ მიტოვება
განიხილება, როგორც ურთიერთკავშირი წნეხის ფაქტორებსა (ნეგატიური
ფაქტორები და გარემოებები, რომლებიც ძალადობრივ ჯგუფში დარჩენას
მიმზიდველად აღარ განიხილავს) და უპირატესობის ფაქტორებს (დადებითი
შესაძლებლობები, რომლებიც ადამიანებს სხვა უფრო მისაღები ალტერნატი-
ვებისკენ უბიძგებს) შორის.
დანაშაულის შეწყვეტის პროცესები პრინციპში, „ბუნებრივი“ სოციალური
მექნიზმებია, რომელიც რაღაც დოზით ორგანულადაც ხდება. თუ ეს ბუნებრივი
წნეხისა და უპირატესობის პროცესები აქტიურად უნდა გამოიყენებოდეს და-
ნაშაულის პრევენციისას, აუცილებელია, მათი აბსოლუტური მხარდაჭერა ისე,
რომ მათი სისწორე ეჭვქვეშ არ დადგეს და ამავდროულად, აუცილებელია იმ
ბარიერების მოხსნა, რაც დამნაშავეს შეიძლება წინ დახვდეს რესოციალიზა-
ციისა და საზოგადოებაში დაბრუნების პროცესში.
სასჯელაღსრულების სერვისები, როგორიცაა სასჯელაღსრულების და-
წესებულებები და პრობაციის ოფიცრები, რა თქმა უნდა, მთავარი რგოლია
რესოციალიზაციის საკითხზე საუბრისას. ცალკეული სასწავლო და საგანმა-
ნათლებლო პროგრამები, ასევე, ციხეებში არსებული სხვა საშუალებები მნიშ-
ვნელოვან როლს ასრულებს ადამიანის მხრიდან დანაშაულებრივ კარიერაზე
ხელის აღების კუთხით. დასაქმების სერვისებს, სკოლებს, პოლიციას და სხვა
საჯარო ინსტიტუციებს რა თქმა უნდა, შესწევთ უნარი, რომ შესაბამისი რესურ-
სი ამ კუთხით მიმართონ. ეს შეიძლება გამოიხატოს მაგალითად, არასრულწ-

65
ლოვანი დამნაშავეებისთვის მათ ქმედებებზე ალტერნატიული ღონისძიებების
შეთავაზების კუთხით, როგორიცაა, აღდგენითი მართლმსაჯულება, მედიაცია
და შერიგების კომისიები. საქველმოქმედო ორგანიზაციებს შეუძლიათ დიდი
გავლენა იქონიონ ყოფილ მსჯავრდებულებზე და ისინი ახალ პროსოციალურ
ადამიანებს დააკავშირონ, სადაც შეიძლება ახალი მეგობრები გაიჩინონ ან
ცხოვრებისეული პარტნიორი. ზოგჯერ კერძო კომპანიებს აჰყავთ ყოფილი
მსჯავრდებულები და ამით ცდილობენ მათთვის დახმარებას. თვით დახმარე-
ბის ჯგუფებს, რომლებიც თავად ყოფილი მსჯავრდებულების მიერ იმართება,
შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი ჰქონდეს, რადგან ასეთი ჯგუფები უფრო
სანდო შეიძლება იყოს მათი საერთო წარსული გამოცდილების გამო და იმის
გამო, რომ თავად ამ ჯგუფის ხელმძღვანელს შეუძლია თქვას: „მეც ვყოფილ-
ვარ შენს ადგილზე და ვიცი...“.21
ამ სტრატეგიის სხვა განშტოება შეიძლება იყოს „განრიდება.“ აღნიშნული
მოიცავს დამნაშავეების მხრიდან დანაშაულებრივი და საზიანო ქმედების შეც-
ვლას, კანონიერი, მისაღები ქცევით ისე, რომ ისინი არ კარგავენ იმ კანონიერ
სტატუსს, რაც ქმდების ჩადენამდე ჰქონდათ (Minken 1998). ამის მაგალითი
შეიძლება იყოს ექსტრემისტული ჯგუფების იძულება (პოზიტიური გაგებით),
საბოტაჟის ან ტერორისტული მეთოდების ნაცვლად, ჩაერთონ პოლიტი-
კურ პროცესებში, როგორიცაა მოლაპარაკებები ან არაძალადობრივი მედია
სტრატეგიების გამოყენება, მათი პოტენციური მიზნების გასააზრებლად.

მოდელიდან სტრატეგიამდე: საშუალებები,

ძირითადი მოქმედი პირები და სამიზნე ჯგუფები

ნაშრომში ჯერჯერობით, მიმოვიხილეთ პრევენციის სხვადასხვა მოდელი და

მექანიზმი, მათი ყველაზე აბსტრაქტული გაგებით. იმისთვის, რომ პრევენციის
მოდელი გადაიქცეს პრევენციის სტრატეგიად, აუცილებელია მისი კონკრე-
ტული დანაშაულისადმი მისადაგება და ასევე, მისი მორგება არსებული და-
ნაშაულის პრობლემისადმი ეროვნულ და ადგილობრივ დონეზე. ხსენებული
ცხრა ქვესტრატეგია უნდა მოერგოს კონკრეტულ დანაშაულს ან დანაშაული-
დან მომდინარე პრობლემას, იმისათვის, რომ გახდეს ყოვლისმომცველი
სტრატეგიის ქვესტრატეგია, რომელსაც შეეძლება არსებულ პრობლემასთან
გამკლავება. მიუხედავად იმისა, რომ ამ შემთხვევაში, ძირითადი სტრუქტუ-

66
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

რა იგივეა საშუალებებთან, პრევენციის აქტორებთან და სამიზნე ჯგუფებთან

მიმართებით, არსებული შინაარსი აბსოლუტურად განსხვავებული იქნება
იმისდა მიხედვით, თუ რომელი დანაშაულის პრევენციისკენაა მიმართული
– ტერორიზმის, ნარკოტიკული დანაშაულების, ოჯახში ძალადობის თუ არას-
რულწლოვნების ძალადობრივი ჯგუფების მიმართ. შემდეგ თავებში, როდესაც
ეს მოდელი მოერგება კონკრეტულ დანაშაულებს, მისი ანალიზი დაეფუძნება
შემდეგ სტრუქტურას:

როგორ მუშაობს განსხვავებული პრევენციული მექანიზმები კონკრეტული

დანაშაულის შემცირების კუთხით?
რომელი საშუალებები ან მეთოდები გამოიყენება ამ მექანიზმების ასამოქ-
მედებლად?
ვინ არიან ძირითადი მოქმედი პირები, სხვადასხვა მეთოდის იმპლემენტა-
ციის პროცესში?
ვინ არიან სხვადასხვა სტრატეგიებისა და შესაბამისი საშუალებების სამიზ-
ნე ჯგუფები?
რა არის სხვადასხვა საშუალების ძლიერი მხარე და პოზიტიური გვერდითი
მოვლენები?
რა არის სხვადასხვა საშუალების შეზღუდვები, ხარჯები და ნეგატიური
გვერდითი მოვლენები?

საშუალებები, როგორც უკვე აღინიშნა, წარმოადგენს მეთოდს ან ქმედების

კონკრეტულ კურსს, რომელიც ტარდება იმისთვის, რომ აამოქმედოს კონკრე-
ტული პრევენციული მექანიზმი და ამით მიაღწიოს დასახულ მიზანს. თუმცა, ამ
საშუალებებს შეიძლება ჰქონდეს როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური არა-
სასურველი გვერდითი მოვლენა. შესაბამისად, როდესაც ხდება საშუალების
არჩევა – მისი ძლიერი და სუსტი მხარეები უნდა შედარდეს მის შეზღუდვებს,
ხარჯებს და შესაძლო უარყოფით გვერდით მოვლენებს. მაგალითად, ასეთმა
ანალიზმა შეიძლება განაპირობოს, რომ პრევენციის მიზნებისთვის შეირჩეს
ადრეული ჩარევის სტრატეგია, რომელიც დიალოგს მოიცავს, იმის ნაცვლად,
რომ დაველოდოთ დანაშაულის ჩადენას და შემდეგ, ქმედების ჩამდენის დას-
ჯას, რადგან ასეთი ქმედების ხარჯები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები
კონკრეტულ შემთხვევაში, ნაკლებად ეფექტიანი შეიძლება იყოს.

67
 მთავარი მოქმედი პირები ისინი არიან, ვინც სხვადასხვა სტრატეგიებით,
პასუხს აგებენ ყველაზე რელევანტური საშუალებების განსახორციელებლად.
ძირითადი აქტორების მიღმა შეიძლება არსებობდნენ ისეთებიც, რომლე-
ბიც პრვენეციის პროცესში დამხმარე როლს ასრულებენ. პოლიცია, უმეტესი
პრევენციის სტრატეგიისას (განსაკუთრებით, დაშინების, ხელის შეშლის და
შესაძლებლობის წართმევისას) ძირითადი მოქმედი პირები არიან, მაგრამ
მათ შეიძლება ჰქონდეთ დამხმარე როლი მაშინ, თუ მოწინავე როლი სხვა
აქტორს აქვს. როდესაც საქმე მიდგება დაუცველი სამიზნეების დაცვაზე, დანა-
შაულისთვის სარგებლის ან ზიანის შემცირებაზე, ძირითადი მოქმედი პირები
არიან კონკრეტული „ადგილის მესაკუთრეები“22 (კომპანიები და ინსტიტუცი-
ები), დაცვის სამსახურის კომპანიები, სხვადასხვა კონტროლის სააგენტოები,
სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემები, სასჯელაღსრულების
სერვისები და სხვადასხვა საჯარო დაწესებულებები. საქველმოქმედო ორ-
განიზაციები, სოციალური ქსელები, სკოლები, პოლიტიკური აქტივისტები და
რელიგიის ლიდერები შეიძლება მაშინ ასრულებენ ძირითად როლს, თუ ისინი
ნორმატიულ ბარიერებს ქმნიან ან ცდილობენ ყოფილი მსჯავრდებულის რე-
აბილიტაციას. ამიტომ, მნიშვნელოვანია სხვადასხვა აქტორებს შორის მოხდეს
აქტიური კომუნიკაციის უზრუნველყოფა, რათა თითოეულმა მათგანმა იცოდეს
სხვების როლი და პატივს სცემდნენ მათ.
თუმცა, ყველაზე გავრცელებული პრობლემა ის არის, რომ მოქმედ პირებს
შორის შეინიშნება ტენდენცია მათი როლის პრიოროტეტულად წარმოჩენის
შესახებ, ისე, რომ ერთი მხრივ, ხდება სხვების როლის დაკნინება, ხოლო მე-
ორე მხრივ, ასეთი ფორმით დანაშაულის შემცირების პროცესისკენ გადად-
გმული ნაბიჯები ქმედითი არ არის. პროფესიულ კულტურებს, პოლიტიკურ
კულტურებს და ძირითად ღირებულებებს დიდი გავლენა გააჩნიათ პრევენ-
ციულ სტრატეგიებსა და საშუალებებზე. ზოგიერთი პოლიტიკური პარტია მიიჩ-
ნევს, რომ მკაცრი სასჯელები არის სწორედ ის, რაც დანაშაულის წინააღმდეგ
საბრძოლველად არის საჭირო, მაშინ როცა სხვა პარტიები მეტ მნიშვნელობას
სოციალურ პრევენციას ანიჭებენ. ტრადიციულად, პოლიციის ის ნაწილი, ვისაც
საგამოძიებო ფუნქციები აქვს შეთავსებული, უფრო ადამიანის ბრალდებისა
და რეპრესიული ღონისძიებებისკენ იხრება დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძო-
ლის პროცესში და ნაკლებ პატივს სცემენ იმ ხალხს, ვინც უმეტესად პრევენცი-
აზე მუშაობს. ბევრ ევროპულ ქვეყანაში, არასრულწლოვნების საკითხზე მო-

68
 1. შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი

მუშავე მუშაკები პოლიციას საკუთარ „მტრად“ განიხილავენ. საბედნიეროდ,

მსგავსი დამოკიდებულება ბოლო წლებში, რადიკალურად შეიცვალა და ყო-
ფილი პროფესიონალ ანტაგონისტებს უკვე საზიარო მიზნები აქვთ მრავალ
ქვეყანაში. თუმცა, გასაუმჯობესებელი კიდევ ბევრია.
სხვადასხვა პრევენციული სტრატეგიების სამიზნე ჯგუფები შეიძლება ოთხ
ძირითადად კატეგორიად დაჯგუფდნენ:23

მთლიანი მოსახლეობისთვის განკუთვნილი პრევენცია. მას ძირითად (უნი-

ვერსალურ) პრევენციასაც უწოდებენ.24
პრევენცია, რომელიც მიმართულია კონკრეტული ჯგუფებისადმი, მიდრე-
კილია ნეგატიური დამოკიდებულებებისკენ ან პოტენციურად საფრთხის
შემცველები არიან. ამას ეწოდება მეორადი (შერჩევითი) პრევენცია.
პრობლემურ ჯგუფებზე მიმართული პრევენცია. აღნიშნული ეხება იმ ადა-
მიანებს, ვისაც ქცევის პრობლემა აქვთ და მას მესამეულ (მითითებით) პრე-
ვენციას უწოდებენ.
პრევენცია, რომლის სამიზნე ჯგუფიც (პოტენციური) მსხვერპლები არიან:
ადამინები, ვინც უშუალოდ დაზარალდნენ, მათი ნათესავები და მთლიანად
საზოგადოება.

ზოგიერთი სტრატეგია კონკრეტულად ერთ კატეგორიას ეხება, ხოლო

სხვებმა შეიძლება ერთზე მეტი კატეგორია მოირგონ. მაგალითად, შესაძლებ-
ლობის წართმევა შეეხება მხოლოდ პრობლემურ ჯგუფებს, მაგრამ დაშინება
ეხება როგორც აქტიურ დამნაშავეებს, ისე პოტენციურებსაც.

***

მომდევნო თავებში, ზოგადი მოდელი და ცხრა პრევენციული მექანიზმი

მიესადაგება ხუთ განსხვავებულ დანაშაულს, იმ სტრუქტურის მიხედვით,
რომელიც ზემოთაა წარმოდგენილი. წიგნში მოტანილი ხუთი დანაშაული
შერჩეულია იმის გამო, რომ ისინი მაქსიმალურად განსხვავდება ერთმა-
ნეთისგან და მიზანიც სწორედ იმის წარმოჩინებაში მდგომარეობს, რომ
შეფასდეს როგორ შეიძლება ერთი მოდელი მოერგოს ბევრ დანაშაულს.
მე, იმ დონეზე ჯერ არ გავკადნიერებულვარ, რომ განვაცხადო, თითქოს ამ

69
მოდელს ყველა დანაშაულის პრევენცია შეუძლია, მაგრამ ამბიცია მაქვს,
რომ ამ მოდელს ეს შეუძლია.
მართალია, პრევენციული მექანიზმების ასამოქმედებლი საშუალებები
განსხვავდება დანაშაულების მიხედვით, მაგრამ მომდევნო თავები წარ-
მოაჩენენ, რომ მექანიზმები და დანაშაულის პრევენციის ზოგადი პრინცი-
პები ერთი და იგივეა. კონკრეტული დანაშაულის პრევენციის სტრატეგიები
მაგალითად, ტერორიზმის, შესაძლებელია ბევრ საერთო სტრატეგიებსა
და საშუალებებს იღებდეს აბსოლუტურად განსხვავებული დანაშაულის,
ძალადობრივი არასრულწლოვანი ჯგუფების სტრატეგიებისგან და პირი-
ქით (Decker and Pyrooz 2015).
ეს ხუთი დანაშაული წარმოაჩენს იმასაც, რომ დანაშაულის წინააღმდეგ
საბრძოლველი ღინისძიებები ზედმიწევნითი სტრატეგიული ანალიზის შემდეგ
უნდა დაიგეგმოს. არსებობს ტენდენცია პოლიტიკოსებსა და პოლიტიკის განმ-
საზღვრელებს შორის, მათი მხრიდან დანაშაულის წინააღმდეგ საბრძოლვე-
ლად მათთვის ხელმისაწვდომი და კარგად ცნობილი საშუალებების გამოყე-
ნების თაობაზე (იგულისხმება სასჯელის გამკაცრება), რომლებიც თავიდანვე
კრახისთვისაა განწირული. ამის საწინააღმდეგოდ, ამ წიგნში წარმოდგენილი
ანალიტიკური მოდელი დანაშაულის პრევენციის გლობალური სამოქმედო
გეგმისა და სტრატეგიის ჩამოსაყალიბებლად ერთგვარ ჩარჩოს ქმნის, რომე-
ლიც კონკრეტული დანაშაულისა და მისგან წარმომდგარი პრობლემების წი-
ნააღმდეგ იქნება მიმართული.

70
 2 ქურდობა ბინაში
უკანონო შეღწევით

ბინიდან სხვადასხვა ღირებულების ნივთების ქურდობა ხშირად მოხსენი-

ებულია, როგორც „ყოველდღიური დანაშაული.“ საკუთრების წინააღმდეგ
მიმართული დანაშაულის ეს ფორმა უამრავი ადამიანის ცხოვრებას აყენებს
ზიანს და მათ საკუთარ სახლშიც კი, დაუცველად აგრძნობინებს თავს. გარდა
ამ ქმედებით გამოწვეული ფინანსური დანაკარგისა, ხშირად სწორედ ფსი-
ქოლოგიური ზიანია ყურადსაღები, რომელიც ამ დანაშაულს მუდამ ახლავს.
ფსიქოლოგიური ზიანი მსხვერპლისთვის მნიშვნელოვანია, რადგან მათ
სახლში შევიდნენ უცხო ადამიანები, მათი უსაფრთხოების განცდა შემცირე-
ბულია, მათი სახლი და მათი საკუთრების ნაწილი დაკარგულია (ქურდობის
გამო), ხოლო ნაწილი დაზიანებული ან განადგურებული. სწორედ ამიტომ,
გასაკვირი არ არის, რომ ადამიანების უმეტესობას სურს ამ დანაშაულს სე-
რიოზული გულისყურით მოეკიდონ შესაბამისი სამსახურები, იმის მიუხედა-
ვად, რომ თავად პოლიციისთვის ასეთი დანაშაულების გამოძიება პრიორი-
ტეტული არ არის ხოლმე.
მართალია, პოლიცია უდიდეს როლს ასრულებს ბინიდან ქურდობის პრობ-
ლემის შემცირების კუთხით, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ არსებობს
სხვა პრევენციული საშუალებები, რომლებიც არანაკლებ ეფექტური შეიძლე-
ბა იყოს ამ დანაშაულის წინააღმდეგ. ამიტომ, უპირველესად განვიხილავთ
ქურდობის ამ სახის პრევენციას და ეს მოგვცემს საშუალებას წარმოვაჩინოთ
ყოვლისმომცველი მოდელის გამოყენების მნიშვნელობა და აუცილებლობა
ამ დანაშაულის მიმართ. პრვენციის პროცესში სხვადასხვა მოქმედი პირების

71
ჩართვა, რომლებსაც სხვადასხვა საშუალებების გამოყენება შეუძლია, შესაძ-
ლებელს ხდის ცხრავე პრევენციული მექანიზმის ამოქმედებას, რომლებსაც
ერთობლივად, დანაშაულის პრობლემის რადიკალურად შემცირება ხელეწი-
ფებათ.

ბინიდან ქურდობის წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერების

შექმნა

უმეტეს ჩვენგანს, დღის განმავლობაში არაერთი შესაძლებლობა ექმნება

სხვისი ნივთის დასაუფლებლად. მაგალითად, ჩვენ შეიძლება ვნახოთ რაიმე
ნივთი, რომელიც უმეთვალყურეოდ არის დატოვებული მეზობლის სახლ-
ში, სამსახურში ან მაღაზიაში. თუმცა, უმეტეს ჩვენგანს ასეთი რამის გაკეთება
აზრადაც არ მოსდის (Wikström, Tseloni and Karlis 2011). აღნიშნული უმეტე-
სად იმიტომ კი არ ხდება, რომ ჩვენ გამოაშკარავების და სასჯელის გვეშინია,
არამედ იმიტომ, რომ სხვის ნივთის მოპარვა ჩვენი სინდისისა და ფუნდამენ-
ტური მორალური ღირებულების საწინააღმდეგოა. აქედან გამომდინარე, კი-
დევ უფრო ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ვინმეს სახლში შეპარვის სურვილი
გაგვიჩნდეს. ძალიან ადვილი წარმოსადგენია, რამდენად დაუცველად ვიგრ-
ძნობთ თავს, ვიღაც ჩვენ სახლში რომ შემოიპაროს. სწორედ ის ფაქტი, რომ
ადამიანი სხვის სახლში დაუკითხავად არ შედის და არ იპარავს ნივთებს იმის
გამო, რომ აღნიშნული მათ მორალურ ღირებულებებს ეწინააღმდეგება, არის
პრევენციული მექანიზმი. ემპათია და სინდისი არის სწორედ ის, რაც უმეტესი
დანაშაულის პრევენციას ახდენს.
მსგავსი მორალური ბარიერები, რომლებიც არ გვაძლევს ქურდობის
საშუალებას, ჩვენში მყარად არის გამჯდარი და სათავეს იღებს ჩვენი აღზ-
რდიდან, რომელშიც მონაწილეობს მშობლები, სკოლა და სხვა მორალუ-
რი ინსტიტუტიციები. ხსნებული ნორმა მყარად დგას რელიგიურ მორალურ
სისტემებშიც. „არა იპარო“ – არის ქრისტიანული სამყაროს მეშვიდე მცნება,
თუმცა, მსგავსი აკრძალვა სხვა რელიგიისთვისაც საკმაოდ დამახასიათებე-
ლია. ყურანის მიხედვით (sura 5, verse 38), ქურდები, ღმერთისგან სასჯელის
სახით, ხელების მოჭრას იმსახურებენ. ყველა სახელმწიფოს კანონმდებლო-
ბის მიხედვით, ქურდობა და ამ მიზნით ბინაში შეღწევა უკანონო ქმედებაა და
დანაშაულს წარმოადგენს. ამ ქმედებისთვის სასჯელის ზომა მხოლოდ დაში-

72
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ნებას არ ემსახურება, აღნიშნულით შესაძლებელია იმის დადგენაც, თუ რამ-

დენად სერიოზულად უდგება კონკრეტული საზოგადოება ვიღაცის სახლში
დაუკითხავად შესვლას. ნორვეგიის ზოგადი სისხლის სამართლის კოდექსის
მიხედვით (სექცია 258 და სექცია 147-ის პირველი ნაწილი), ქურდობა ბინა-
ში უკანონო შეღწევით წარმოადგენს დამამძიმებელ გარემოებაში ჩადენილ
ქურდობას და სასჯელად 6-წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწი-
ნებს. სხვა სიტყვებით, აღნიშნული განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა კატე-
გორიას მიეკუთვნება.
საშუალებები: მორალური წესები, სამართლებრივი წესები და სისხლისსა-
მართლებრივი ნორმები ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებებს წარმოადგენს,
სხვის სახლში დაუკითხავად შეჭრის საწინააღმდეგო ნორმატიული ბარიერის
შესაქმნელად. თუმცა, ასეთ წესებს ნაკლები ეფექტი ექნებათ თუ მათი სათანა-
დო დონით მიტანა არ მოხდა საზოგადოებამდე. ბავშვები სწავლობენ მშობ-
ლებისგან, მასწავლებლებისგან და სხვა ინსტიტუციებისგან, რომლებისგანაც
იგებენ, რომ სხვა ბავშვებისთვის სათამაშოს, ველოსიპედის ან სხვა ნივთების
მოპარვა მიუღებელია. მათ ასევე, შეუძლიათ საკუთარი გამოცდილებიდანაც
ისწავლონ და გაიგონ, თუ როგორ გრძნობენ სხვები თავს, როდესაც მათ საკუ-
თარ ნივთს ართმევენ. ბავშვების უმეტესობისთვის მსგავსი ტიპის სწავლება და
გამოცდილება გახდება შინაგანი ნორმა, რომელიც მათი სინდისის შემადგენე-
ლი ნაწილი იქნება. აღნიშნული სავსებით საკმარისია უმეტესობისთვის, რომ
ქურდობისგან თავი შეიკავონ, მიუხედავად იმისა, რომ ახალგაზრდა ადამი-
ანების უმეტესობას საკმაოდ დიდი აღფრთოვანება ეფულება მაშინ, როდესაც
ისინი მცირედით არღვევენ ნორმებს და მაგალითად, ვიღაცის ეზოდან ან მა-
ღაზიიდან იპარავენ ვაშლს.
სხვა სიტყვებით, პრევენციის მთავარი მოქმედი პირები არიან ისეთი მო-
რალური ავტორიტეტები, როგორებიც არიან მშობლები, მასწავლებლები,
სკოლები, ახალგაზრდა ორგანიზატორები, მედია და სხვები, ვინც ეხმარებიან
საზოგადოებას ამ ნორმების შენარჩუნებაში. კანონმდებლები და რელიგიური
ლიდერები ასრულებენ დიდ როლს ამ ნორმების ფორმალურ რეგულაციებად
გარდაქმნის პროცესში. თუმცა, რაც უფრო ახლო ურთიერთობა აქვთ მომვ-
ლელსა და ბავშვს, მით უფრო დიდი კავშირი არსებობს და მით უფრო დიდია
კონფორმისტული ქცევა. ყველაზე ახლო ადამიანთან შერცხვენა ადამიანზე
უფრო მოქმედებს, ვიდრე სხვებთან, რადგან ასეთ დროს თავად ურთიერთო-

73
ბაა საფრთხის ქვეშ (Braithwaite 1989). აბსოლუტურად უცხო მოსამართლის გა-
კიცხვას, რომელიც პირველად ხედავს ადამიანს, უფრო ნაკლებადაა სავარა-
უდო რომ შეძლოს მორალური ბარიერის ჩამოყალიბება, ვიდრე მზრუნველი
მშობლის გაკიცხვას.
ზოგადად, ძირითადი სამიზნე ჯგუფია საზოგადოება და უფრო კონკრეტუ-
ლად, ბავშვები და ახალგაზრდა (ძირითადი პრევენცია). თუმცა, განსაკუთრე-
ბით მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს ამ ნორმების კომუნიკაცია და შენარჩუ-
ნება რისკჯგუფებთან მიმართებით (მეორადი პრევენცია), მაგალითად, იმაში
დარწმუნებით, რომ ბავშვები და ახალგაზრდები ქურდობის შემთხვევაში
ძალიან უარყოფით რეაქციას იღებენ, რაც მათთვის უნდა გახდეს ჭკუის სას-
წავლებელი, რომ ჩაიდინეს საზოგადოებისთვის მიუღებელი ქცევა. უფრო
ფორმალური სანქციები, რომელსაც სისხლის სამართლის მართლმსაჯულე-
ბის სისტემა გვთავაზობს უფრო მეტად აგრძნობინებს ადამიანს თუ რამდენად
სერიოზულად უდგება სახელმწიფო, რაღაც საკითხს და რამდენად არის მნიშ-
ვნელოვანი ქცევის შეცვლა.
ნორმატიული პრევენციული ბარიერის შექმნის ძლიერი მხარეები ისაა,
რომ ისინი ადამიანის სინდისშია გამჯდარი, ადამიანებისა, რომლებიც იზრდე-
ბიან კონკრეტულ სოციუმში და სწორედ ამ სოციუმის პროდუქტს წარმოად-
გენენ. სწორედ სინდისია ის შემაკავებელი იარაღი, რაც უმეტესი ქურდობის
პრევენციას ახდენს. მეტიც, იქიდან გამომდინარე, რომ ნორმის შემოქმედება
ინტეგრირებულია სოციალიზაციის პროცესში, ამიტომ ის „იაფფასიანი“ პრე-
ვენციის ფორმას წარმოადგენს.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: საკმაოდ რთულია
მორალური ბარიერების გამოყენებით ბინიდან ქურდობის პრევენციის უარ-
ყოფით მხარეებზე საუბარი, თუმცა მას ნამდვილად აქვს თავისი შეზღუდვები.
არსებობენ ადამიანები, რომელთა მორალური ბარიერები ქურდობასთან მი-
მართებით მცირედით არის განვითარებული, რაც არასათანადო აღზრდითა
და ოჯახში სოციალიზაციის ნაკლებობით არის გამოწვეული. თუ მშობლები და
უფრო კი, დედმამიშვილები ქურდობენ ან ჩადიან სხვა დანაშაულს, გასაკვი-
რი არ უნდა იყოს, რომ ოჯახის უმცროსმა წევრმა ასეთი ქცევა ნორმალურად
და მისაღებად აღიქვას და იგივე გააკეთოს. ახალგაზრდებმა შეიძლება ისეთი
სამეგობრო წრე გაიჩინონ ან ისეთ ჯგუფებში ჩაერთონ, რომლებიც ქურდო-
ბით, ძარცვით და სხვა დანაშაულებრივი ქცევითაა დაკავებული. მეტიც, ასეთ

74
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ჯგუფებში პატივისცემა და რეპუტაცია სწორედ ჩადენილი უკანონო ქმედებე-

ბის ხარჯზე მოიპოვება. ასეთი გარემო ქმნის ცალკე სუბკულტურას, რომელიც
საზოგადოების შიგნით წარმოიქმნება და ქმნის ალტერნატიულ ნორმათა
სტურქტურას, რომელიც საზოგადოების ნორმებისგან საგრძნობლად განსხ-
ვავებულია.
ასევე, საინტერესოა ისიც, რომ პირები, ვინც ჩადიან ქურდობას ბინაში
შეღწევით ან სხვა დანაშაულს, მიმართავენ მორალური ნეიტრალიზაციის ანუ
სინდისის ნეიტრალიზაციის ხერხს, რომელიც ეხმარება მათ დროებით გათა-
ვისუფლდნენ დანაშაულის განცდისგან (Syke and Matza 1957; Lien 2014: 87‑92).
მათ შეიძლება უარყონ ფაქტი, რომ ადამიანები განიცდიან ზიანს ქურდობის-
გან და ხშირად შემდეგი სიტყვებით იმართლებენ თავს: „ბოლოსდაბოლოს
ყველაფერს აუნაზღაურებს დაზღვევა“ ან „ისინი მდიდრები არიან, ჩვენ ღა-
რიბები“ ან მსხვერპლი იმსახურებდა ამას, რადგან „ადამიანები სათანადოდ
არ უვლიან თავიანთ ნივთებს, ისინი ღიად ტოვებენ კარს და ფანჯრებს და რას
ელოდებიან?“ მკვლევარებმა რიჩარდ რაითმა და სკოტ დეკერმა, რომლებმაც
105 აქტიური ქურდი გამოკითხეს სენტ-ლუისში (აშშ), დაადგინეს, რომ ყველა
მათგანმა იცოდა, რომ ქურდობა ბინაში შეღწევით იყო მართლსაწინააღმ-
დეგო ქმედება, მაგრამ მხოლოდ რამდენიმე მათგანი განიცდიდა სინანულს
ამ ქმედებისთვის. ზოგიერთი მათგანი აღნიშნავდა, რომ ხშირმა ქურდობამ
მათ სინდისზე იმდენად დიდი გავლენა მოახდინა, რომ საერთოდ არაფერს
გრძნობდნენ. ზოგიც თავს იმით იმართლებდა, რომ ქურდობა დანაშაულის
სხვა ფორმებთან შედარებით, როგორიცაა ნარკოტიკებით ვაჭრობა ან ძალა-
დობა, ნაკლები ზიანის მომტანია. ზოგი იქამდეც კი მივიდა, რომ განაცხადა,
რომ რეალურად, ადამიანები სარგებელს ნახულობდნენ ქურდობის მსხვერპ-
ლობით, რადგან ძველ ნივთებს ახლით ანაცვლებენ (Wright and Decker 1994:
133-136).
ზოგიერთ სპეციალურ გარემოებაში, ქურდობა შეიძლება მისაღები გახდეს
სხვა მხრივ ნორმალური სინდისის მქონე ადამიანისთვის. ეკონომიკის არათა-
ნაბარმა განვითარებამ გამოიწვია, რომ მთელ რიგ ქვეყნებსა და ქალაქებში,
უმუშევართა რიცხვმა საგრძნობლად იმატა, რამაც თავის მხრივ გამოიწვია,
რომ ადამიანს მინიმალური საშუალებაც არ აქვს ოჯახის სარჩენად. როდესაც
შვილი მშიერია, ასეთ დროს ზოგისთვის ქურდობა ერთადერთი საშუალებაა
ოჯახის სარჩენად.

75
 საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებრივ
გარემოში ჩაბმის შემცირება

ამ შემთხვევაში, პრევენციული მექანიზმი მოიცავს ვიღაცის მხრიდან დანაშა-

ულებრივ ქმედებაში ჩაბმის (და ალბათ, ვინც ჩაბმულია მისი მხრიდან დანაშა-
ულებრივი ქცევის გაგრძელების) პრევენციას, რათა მან არ ჩაიდინოს ქურდო-
ბა ბინაში უკანონო შეღწევით. ამ დროს შესაძლებელია გამომწვევი მიზეზების
წინააღმდეგ რაღაცის გაკეთება საზოგადოების დონეზე (მაკრო), ჯგუფების
დონეზე (მესო) და ინდივიდუალურ დონეზე (მიკრო).
ნორვეგიასა და ბევრ სხვა ევროპულ ქვეყანაში, ქურდობა ბინაში უკანონო
შეღწევით ჩადენილია ორი ტიპის დამნაშავეების მიერ: ადგილობრივი ნარკომა-
ნების მიერ და „მოგზაური“ ქურდებისგან, რომლებიც როგორც წესი, სხვადასხვა
ქვეყნებიდან არიან და მხოლოდ დროებით იმყოფებიან კონკრეტულ ქვეყანაში
(Van Daele and Vander Beken 2010). პრობლემური ნარკომანებისთვის, ქურდობა
ბინაში შეღწევით ხშირად, სასოწარკვეთილი ადამიანის ნაბიჯს ჰგავს, რომელსაც
სხვა გზა არ აქვს ნარკოტიკის შესაძენად. ფაქტი, რომ ადამიანები ხდებიან ნარკო-
მანები ან აქვთ ქცევის სხვადასხვა პრობლემები, შეიძლება აიხსნას მათ გარშემო
არსებული რისკისა და დაუცველობის ფაქტორების ერთობლიობით და არასაკ-
მარისი დამცავი ფაქტორების არსებობით (Farrington and Welsh 2008). ამ ფაქტო-
რების უმეტესობაზე გავლენა სხვადასხვა საშუალებების გამოყენებით შეიძლება.
საზოგადოებაში, სადაც დიდი სხვაობაა მდიდარ და ღარიბ ფენებს შორის,
საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების ჩადენის უფრო დიდი
ალბათობაა. როგორც წესი, მოხეტიალე ქურდები იმ ქვეყნებიდან არიან, სა-
დაც უმუშევრობის მაჩვენებელი და სიღარიბის დონე ძალიან მაღალია და
ასევე, დიდია სხვაობა ამ ფენებსა და მდიდარ ფენებს შორის. სწორედ ამი-
ტომ, სკანდინავიურ ქვეყნებში საკმაოდ მიმზიდველი ადგილი გახდა მეტ-ნაკ-
ლებად ორგანიზებული ქურდებისთვის, რომლებიც მოდიან ბალტიისპირეთის
ქვეყნებიდან, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპიდან და ჩილედან. მათთვის, ვინც
ამ გარემოში შედის, ბინიდან ქურდობა საარსებო თანხების შესაგროვებლად
ლეგიტიმურ საშუალებად განიხილება და ასეთ გარემოში დანაშაულებრივი
უნარების არსებობა საკმაოდ დაფასებულია.
საშუალებები: მარგინალიზაციისა და სოციალურად განდევნილი მდგო-
მარეობის შემცირება მაგალითად, რეალური შესაძლებლობის შექმნით, რომ

76
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ადამიანმა შეძლოს საკუთარი თავისა და ოჯახის რჩენა კანონიერი გზით, წარ-

მოადგენს ერთ-ერთ ძირითად საშუალებას დანაშაულის შესამცირებლად.
ეკონომიკური განვითარება და სოციალურ დონეზე ადამიანების გათანაბრება,
ასევე, საშუალებების მიმართვა მარგინალური ჯგუფებისადმი, აუცილებლად
შექმნის ალტერნატივებს, რაც ადამიანს დანაშაულებრივი კარიერის მიტოვე-
ბისკენ უბიძგებს. განათლება, პროფესიული წვრთნა და სამუშაოს ხელმისაწ-
ვდომობა სწორედ ამის მაგალითებია. ზოგიერთი ევროპული ქვეყანა მაგა-
ლითად, საკმაოდ წარმატებით უმკლავდება ბოშების ინტეგრაციას კანონიერ
აქტივობებში (ესპანეთი, შვედეთი) მაშინ, როდესაც სხვა ქვეყნები, როგორი-
ცაა უნგრეთი და რუმინეთი კიდევ უფრო მეტად ახდენენ ამ უმცირესობების
დისკრიმინაციასა და მარგინალიზაციას. ვინაიდან ბოშათა ტრადიციული
პროფესიები დაიკარგა თანამედროვე მასიური წარმოებების გამო, მათი უმე-
ტესობა საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებში ერთვება, რად-
გან ეს მათთვის უკანასკნელი საშუალებაა. თავის მხრივ, ეს მათ კიდევ უფრო
მეტ სტიგმატიზაციასა და კოლექტიურ მარგინალიზაციას იწვევს. საშუალებები,
რომლებიც მიმართულია ბოშების ჩასართავად კანონიერ ეკონომიკურ ბრუნ-
ვაში, აშკარად აუცილებელია ამ პრობლემის დასაძლევად.
საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ნარკოტიკზე დამოკიდებული ადამიანების
რიცხვი ქურდებს შორის, ბოლო წლებში შემცირებულია.25 აღნიშნული სავა-
რაუდოდ, იმითაა განპირობებული, რომ მოხეტიალე ქურდების რაოდენო-
ბამ იმატა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში, საზღვრების გახსნის გამო. მაგრამ
მეორე შესაძლო ახსნა ნარკომანი ქურდების შემცირების არის ის, რომ ბევრ
ქვეყანაში მათ მიეცათ შემოსავლის ალტერნატიული კანონიერი გზა (გაზეთე-
ბის გაყიდვა ქუჩაში)26, რაც მათ ნაკლებად დამოკიდებულს ხდის ქურდობაზე.
აღნიშნული საერთაშორისო ტენდენციის შემადგენელი ნაწილია, რომელსაც
საფუძველი ჩაეყარა 1989 წელს, ნიუ იორკში ქუჩის ახალი ამბებით. მსოფლიოს
ყველაზე დიდი ქუჩის გაზეთი არის The Big Issue, რომელიც პირველად, 1991
წელს გამოქვეყნდა ლონდონში და ახლა გამოიცემა მსოფლიოს რამდენიმე
ქვეყანაში. არსებობს ქუჩის გაზეთების საერთაშორისო ქსელი, რომელიც აერ-
თიანებს 100 სხვადასხვა გაზეთს, 40 ქვეყანაში.27 გაზეთებს ძირითადად, ყიდიან
ადამინები, რომლებსაც აქვთ ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავშირებული
პრობლემები, არიან უსახლკაროები. ისინი ჯერ ნახევარ ფასად ყიდულობენ
ამ გაზეთებს, შემდეგ ყიდიან ქუჩებში, იტოვებენ გაყიდული გაზეთების მთლიან

77
თანხას, რაც მათ საშუალებას აძლევთ დაიკმაყოფილონ ძირითადი მოთხოვ-
ნილებები (მათ შორის, ნარკოტიკების შეძენა) უფრო ღირსეული გზებით, ვიდ-
რე დანაშაული და პროსტიტუციაა.

ყოველდღიურად, 300-დან 500 ნორვეგიულ კრონამდე გამოვიმუშავებ

ოსლოს ქუჩებში. ეს საკმარისია ჩემთვის, რომ თავი გავიტანო. გაზეთის
გაყიდვის შესაძლებლობა რომ არ მქონდეს, იძულებული ვიქნებოდი
გამეყიდა ჰეროინი ან შევსულიყავი სხვის ბინაში გასაქურდად. ახლა
ნორმალური სამსახური მაქვს და ზიანს არავის ვაყენებ. შესაბამისად,
არც ბევრი ფიქრი მიწევს. ხალხიც უფრო პატივისცემით მეპყრობა.
(პიტერი, გამოკითხულია ავტორის მიერ)

ჩვენ ამ საკითხს ოდნავ მოგვიანებით კიდევ დავუბრუნდებით, როდესაც

განვიხილავთ ბინიდან ქურდობის თავის დასაღწევ გზებს.
მოზარდები თავიანთ დანაშაულებრივ კარიერას ბინაში უკანონო შეღ-
წევით არ იწყებენ. როგორც წესი, ისინი დანაშაულის ისეთი ფორმებით იწ-
ყებენ, როგორიცაა ვანდალიზმი, ქურდობა, ძარცვა და ნარკოტიკების მოხ-
მარება. იმ მოზარდების ქცევაში ადრეული ჩარევა, რომლებიც საგრძნობი
რისკფაქტორების პირობებში იზრდებიან, მათი სამომავლო დანაშაულებ-
რივი ქმედების ალბათობას საგრძნობლად ამცირებს (იხ.: I თავი). არას-
რულწლოვნების შემთხვევაში, ჩარევის შესაძლებლობა იარსებებს უფრო
შემდგომ პერიოდშიც, რომელიც შეიძლება მიმართული იყოს გაცილებით
სერიოზული კრიმინალური კარიერის (ძალადობრივი) შესამცირებლად.
დანაშაულის პირველად ჩამდენი ახალგაზრდების შემთხვევაში მნიშვნე-
ლოვანია, რომ ტრადიციული სასჯელები, როგორიცაა თავისუფლების აღ-
კვეთა, ნაკლებად იყოს გამოყენებული, რადგან ისედაც დაუცველი მოზარ-
დი უფრო ცუდ გარემოში არ მოხვდეს. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები
ნასამართლობის ფაქტორიც, რომელიც ხშირად ხელს უშლის ადამიანს
ნორმალური სამსახურის დაწყებაში. ამიტომაც, ბევრ ქვეყანაში დაიწყეს
ფიქრი ალტერნატიულ სასჯელებზე, რომელსაც ნასამართლობა არ სდევს
თან.
თუ მაგალითად, არასრულწლოვანს წაასწრებენ რაიმე ნივთის მოპარ-
ვისას, პოლიცია არის სწორედ ის, ვინც პირველი იგებს ამის შესახებ. იმ

78
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ქვეყნებში, სადაც აქცენტი გადატანილია რეაბალიტაციასა და რესოციალი-

ზაციაზე, პირველი, რასაც პოლიცია აკეთებს, არის ქმედების ჩამდენთან
სერიოზული საუბარი, რომელიც ხანდახან სტრუქტურირებულია, როგორც
პრევენციული დიალოგი, როდესაც არასრულწლოვანი დაბარებულია პო-
ლიციის განყოფილებაში, მშობლებთან ერთად. ნორვეგიაში სისხლისსა-
მართლებრივი პასუხისმგებლობის ასაკი 15 წლიდან იწყება და პრინციპ-
ში, ქმედების ჩამდენს შეიძლება მსჯავრი დაედოს დანაშაულის ჩადენის
შემთხვევაში. მაგალითად, თუ 16 წლის შეიპარა მეზობლის ფარეხში და
ფარულად დაეუფლა მოპედს, ბრალდების მხარეს შეუძლია გასწიოს რე-
კომენდაცია, რომ ეს შემთხვევა განიხილოს მედიაციის კოლეგიამ და ე. წ.
აღდგენითი მართლმსაჯულება იყოს გამოყენებული. ეს შესაძლებლობას
აძლევს ამსრულებელს უშუალოდ ეკონტაქტოს დაზარალებულს და და-
იდოს მათ შორის შეთანხმება, რაც ზიანის ანაზღაურებასაც გულისხმობს.
თუ შეთანხმების პირობები სრულდება, მაშინ ქმედების ჩამდენი ნასამარ-
თლობას გადაურჩება. 2013 წელს, ნორვეგიის პარლამენტმა მიიღო კანონი,
რომლითაც „არასრულწლოვანთა სისხლისსამართლებრივი სანქცია“ ძა-
ლაში შევიდა 2014 წლის 1 ივლისს. აღნიშნული ტიპის სასჯელი ინიშნება სა-
სამართლოს მიერ და წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთისა და მკაცრი
საზოგადოებრივად სასარგებლო შრომის ალტერნატივას იმ ადამიანების-
თვის, რომლებმაც დანაშაული ჩაიდინეს 15-18 წლის ასაკში. მედიაციასა და
არასრულწლოვანთა სისხლისსამართლებრივ სანქციას შორის შეიქმნა
ახალი სანქციის ფორმა – „არასრულწლოვანთა მეთვალყურეობა,“ რო-
მელიც მიმართულია იმ არასრულწლოვნების წინააღმდეგ, რომლებსაც
ნაკლებად მძიმე დანაშაულები აქვთ ჩადენილი.28 არასრულწლოვნებს
შეიძლება შესთავაზონ ამ სასჯელის გამოყენება, როგორც ტრადიციული
სასჯელის ალტერნატივა. თუ არასრულწლოვანი არ ასრულებს შეთანხ-
მების პირობებს, მაშინ ის დგება იმ სასჯელის რეალურად გამოყენების
საფრთხის წინაშე, რომელსაც გამოიყენებდნენ ჩვეულებრივ პირობებში.
სხვა ქვეყნებმაც მიმართეს არასრულწლოვნებისთვის ალტერნატიული
სასჯელების გამოყენების ტენდენციას, რაც გამორიცხავს თავისუფლების
აღკვეთასა და ნასამართლობას. ბელგიაში, ანტვერპენში, მაგალითად,
არსებობს ალტერნატიული სასჯელების პროგრამა, რომლის ეფექტიანო-
ბის შეფასების კვლევამ უჩვენა, რომ ამ პროგრამის ხარჯზე რეციდივიზ-

79
მის რიცხვი საგრძნობლად შემცირებულია (Noppe, Hemmerechts, Verhage,
Pauwels and Easton 2011).
საკმაოდ დიდია იმ მოქმედი პირების სია, ვისაც შეუძლია საკუთრების წი-
ნააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებში ადამიანის ჩართვის პრევენცია. მშობ-
ლები, ოჯახი, სკოლა, საქველმოქმედო ორგანიზაციები, პოზიტიური როლური
მოდელები და ყველა სხვა ადამიანი, რომლებიც ზრუნავენ ადრეულ ასაკიდან-
ვე დაეხმარონ ადამიანებს დანაშაულისგან პრობლემური ქცევის კონტროლის
საკითხში. თუ პრობლემური ქცევა მაინც გრძელდება, მაშინ ბავშვების მზრუნ-
ველობის ორგანოების, სოციალური სააგენტოების, პოლიციის, მედიაციის კო-
ლეგიების და პრობაციის სამსახურების ჩართვაც შეიძლება გახდეს საჭირო.
ამ საშუალებების სამიზნე ჯგუფები პირველ რიგში, არიან ის ადამიანები
ვინც დანაშაულში ჩაბმის რისკის ქვეშ არიან. სხვა სიტყვებით, ეს არის მე-
ორადი ანუ სელექციური პრევენცია. თუმცა, სხვა სათანადო საშუალებები,
როგორიცაა საბაზისო განათლების სავალდებულოობა, გამიზნულია მთე-
ლი მოსახლეობისთვის, რაც ნიშნავს, რომ ეს უკვე ძირითადი ანუ უნივერ-
სალური პრევენციის ელემენტია.
სარგებელი: სოციალურ ინტეგრაციას საკუთრივ დანაშაულში მონაწი-
ლეობის ხელის შეშლის გარდა, სხვა პოზიტიური ეფექტებიც აქვს. ეს არის
საშუალება, რომელიც კარგი ცხოვრებისა და კარგი მოქალაქეების (გადა-
სახადის გადამხდელები) ჩამოყალიბების საშუალებაა. ასეთ პირობებში
დანაშაულებრივი კარიერისგან ადამიანის გამორიცხა მხოლოდ დამა-
ტებითი ბონუსის მქონე ეფექტია. ზოგიერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ პრე-
ვენცია არა მარტო განკურნებაზე უკეთესი საშუალებაა, ასევე, გაცილებით
იაფი საშუალებაა, ვიდრე სოციალურ-ეკონომიკური პერსპექტივა, რომე-
ლიც ადრეულ ასაკში ჩარევის ხარჯზე, საბოლოოდ უფრო მეტ პოზიტიურ
შედეგს აღწევს, ვიდრე ხარჯიანი ტრადიციული სისხლის სამართლის მარ-
თლმსაჯულება (Greenwood 2006: 119-154).
ნეგატიური გვერდითი მოვლენები: ადამიანების ნაწილი იმდენადაა
დაზიანებული აღზრდის პირობებით და სხვა რისკფაქტორებით, რომლის
წინაშეც ისინი იდგნენ, რომ ძალიან რთულია მათი დამნაშავედ ჩამოყა-
ლიბებისთვის ხელის შეშლა. მიუხედავად ამისა, სწორედ ამ დამნაშავე
ადამიანებზე უნდა დაიხარჯოს ყველაზე დიდი რესურსი, რადგან სწორედ
ისინი არიან პასუხისმგებელნი დანაშაულების უმეტესობაზე. ამას ხშირად

80
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

„პრევენციულ დილემას“ უწოდებენ ანუ სიტუაციას, როდესაც დანაშაულის

შემცირების პოტენციალი (და დანაშაულისგან მიყენებული ზიანის შემ-
ცირება) ყველაზე აუცილებელია, სწორედ ამ დროს არის მიზნის მიღწევა
ყველაზე ძნელი. მიუხედავად ამისა, იმ მცირე რაოდენობის შემთხვევებში,
როდესაც პრევენციის კუთხით, წარმატება მიღწეულია, სწორედ ამ შემთ-
ხვევებშია სარგებელი ყველაზე დიდი. სოციალური პრევენციის ზოგიერთი
საშუალება საკმაოდ ძვირია, და მიუხედავად ამისა, მაინც საკმაოდ რთუ-
ლია რაიმე პირდაპირ პოზიტიურ ეფექტზე საუბარი. ხშირად პრაქტიკულად
შეუძლებელია ზუსტად განისაზღვროს და შეფასდეს საშუალებების სარ-
გებლიანობა.

ბინის ქურდების დაშინება

ადამიანები, რომლებისთვისაც მნიშვნელობა არ აქვს, არც მორალურ ბა-

რიერებს და არც სოციალურ პრევენციულ საშუალებებს, შესაძლებელია
შეჩერდეს დანაშაულისთვის დაწესებული სასჯელისა და სხვა უარყოფითი
შედეგების შიშით. სხვა სიტყვებით, პრევენციის ეს მექანიზმი ცდილობს გავ-
ლენა მოახდინოს ქმედების ჩამდენის გათვლაზე და შექმნას ისეთი სიტუ-
აცია, როდესაც დანაშაულისგან მიღებული სარგებელი იმაზე გაცილებით
ნაკლები იქნება, ვიდრე ის უარყოფითი შედეგები, რაც ქმედების ჩადენას
შეიძლება მოჰყვეს. რაც უფრო მეტად სჯერა ადამიანს, რომ ქმედების ჩა-
დენის შემთხვევაში მას დაიჭერენ და დასჯიან, მით უფრო ნაკლებად მიმ-
ზიდველი იქნება მათთვის ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის ჩადენა.
თუმცა, ეს მექანიზმი თავის მხრივ, ეფუძნება იმ თეორიას, რომ ადამიანები
რაციონალური არსებები არიან და ქმედებამდე რაციონალურ არჩევანს
აკეთებენ, რაც ყველა შემთხვევაში ასე არ არის, მაგალითად, ნარკომანები
ან თავგადასავლების მოყვარული ადამიანები.
საშუალებები: არსებობს მრავალი საშუალება, რომელსაც შეიძლება
დამაშინებელი ეფექტი ჰქონდეს ქმედების ჩამდენზე, მაგრამ მათ შორის
ყველაზე აშკარაა გამოაშკარავების რისკი და ქმედებისთვის სასჯელის და-
ნიშვნა. ამასთან, სასჯელის სიმკაცრეს დიდი გავლენა არ აქვს, თუ გამოაშ-
კარავების რისკი მინიმალურია. აღნიშნული ხანგრძლივი დროის განმავ-
ლობაში პრობლემას წარმოადგენდა, რადგან ბინაში ქურდობის გახსნის

81
მაჩვენებლები საკმაოდ დაბალი იყო. თუმცა, პოლიციის მხრიდან ცალკე-
ული ადგილებისადმი ყურადღების კონცენტრირებამ დანაშაულის გახსნის
მაჩვენებელი შედარებით გაზარდა. მაგალითად, ბინაში უკანონო შეღწე-
ვით ქურდობის გახსნის მაჩვენებელი ოსლოში 10.5 პროცენტს უტოლდება
2012 წელს, ხოლო 2013 წელს იგივე მაჩვენებელი – 17.6 პროცენტამდე გა-
იზარდა.29
საგულისხმოა, რომ 2000-იანი წლებიდან, ევროკავშირისა და შენგენის
ზონების გაფართოების შემდეგ, აღმოსავლეთ ევროპის საკმაოდ ღარიბი
ქვეყნებიდან დიდი რაოდენობით ადამიანების ნაკადი მიაწყდა დასავლეთ
ევროპის ქვეყნებს, რამაც ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდობის მაჩვე-
ნებლის საგრძნობი ზრდა გამოიწვია. აღნიშნული საფრთხე განსაკუთრე-
ბით ისეთი ქვეყნებისგან მოდიოდა, როგორიცაა რუმინეთი, პოლონეთი
და ლიეტუვა და ასევე, ბალკანეთის სხვა რეგიონები. ამ ქვეყნებიდან წამო-
სული ბინის ქურდები გაცილებით ორგანიზებულები აღმოჩნდნენ, ვიდრე
ადგილობრივები, რომლებსაც როგორც წესი, ნარკოტიკულ საშუალებებ-
თან დაკავშირებული პრობლემები ჰქონდათ. მოხეტიალე ქურდები ჩვე-
ულებრივ, ჯგუფურად ჩამოდიოდნენ ქვეყანაში და აწყობდნენ ქურდობე-
ბის რამდენიმე სერიას. ისინი საკმაოდ გამართული სისტემით მოქმედებდ-
ნენ, რაც მოიცავდა როგორც პოტენციური დანაშაულის მომზადებას, აღს-
რულებას და მოპარული ნივთების გაგზავნას მათ მშობლიურ ქვეყანაში,
სადაც თავის მხრივ, ხდებოდა ამ ნივთების გაყიდვა.30 ისინი როგორც წესი,
საკმაოდ სწრაფად მოქმედებდნენ, ქირაობდნენ მინივენებს და ერთი უბ-
ნიდან მეორე უბანში საკმაოდ ოსტატურად გადაადგილდებოდნენ. თავის
მხრივ, კონკრეტული უბნის პოლიცია, როცა ერთ საქმეს იძიებდა, იგივე
დამნაშავეები სხვა უბანში ქურდობის სხვა, მსგავს აქტს ახორციელებდ-
ნენ. უბნებს შორის მოძრაობა პოლიციას აფიქრებინებდა, რომ მომხდარი
ერთი განცალკევებული შემთხვევა იყო და არა ერთმანეთთან დაკავშირე-
ბული ქმდებები, ერთი და იგივე ადამინების მიერ ჩადენილი.
ამის საპასუხოდ, ნორვეგიის რამდენიმე უბნის პოლიცია გაერთიან-
და და 2009 წელს დაიწყეს ერთობლივი პროექტი სახელად „საზღვრების
გარეშე.“ ამავდროულად, რამდენიმე უბნის პოლიციამ შექმნა საკუთარი
საგამოძიებო დანაყოფები, რომლებიც აქცენტს დიდი ოდენობით მონა-
ცემების შეგროვებასა და ანალიზზე აკეთებდნენ. ამ ღონისძიებით მათ

82
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

გაიადვილეს სხვადასხვა უბნებს შორის მსგავსი მონაცემების ანალიზი.

მონაცემების ანალიზის საფუძველზე მათ დაადგინეს დანაშაულებრივი
ჯგუფების ქმედების არეალი, ტაქტიკები, სქემები და სხვადასხვა ჯგუფებს
შორის კავშირი. ამასთან, ანალიტიკოსებმა გეოგრაფიული ინფორმა-
ციის სისტემების (GIS) დახმარებით შეძლეს იმის გაშიფვრა, როგორ მოქ-
მედებდნენ ჯგუფები, სად წავიდოდნენ და რა მოქმედების არეალი ჰქონ-
დათ მათ. აღნიშნული კი, მათ დიდი ალბათობით შემდგომი თავდასხმის
ობიექტის განსაზღვრის ანუ ამოცნობის შესაძლებლობა მისცა (იხ.: Bowers,
Johnson and Pease 2004). პოლიციის ფარულმა დაკვირვებამ და დანაშულებ-
რივი ჯგუფების მონიტორინგმა საშუალება მისცა მათ დანაშაულის ჩადენისას,
ადგილზე წაესწროთ დამნაშავეებისთვის. ამასთან, დიდი დოზით გამოიყენე-
ბოდა ისეთი საექსპერტო მეთოდები, როგორიცაა DNA‑ის კვალის, თითისა
და ფეხის ანაბეჭდების შენახვა და ანალიზი. შედეგად, გახსნილი ქურდობების
რაოდენობამ საგრძნობლად იმატა, რამაც თავის მხრივ, გამოიწვია მთელი
რიგი დამნაშვეების მსჯავრდება და დეპორტაცია, მაგრამ რაც ყველაზე მნიშვ-
ნელოვანია, საკმაოდ შემცირდა ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობების რა-
ოდენობა. მაგალითად, 2009–2013 წლებში, ოსლოში რეგისტრირებული ბინაში
ქურდობების რაოდენობა 1,737-დან 620‑მდე შემცირდა, რაც ამ დანაშაულის
თითქმის 2/3-ით შემცირებას უტოლდება.31 შემცირების მიზეზი შეიძლება იყოს
შესაძლებლობის წართმევა, რადგან ქურდებს ერთმევათ ახალი დანაშაული
ჩადენის შესაძლებლობა, რადგან თავისუფლება აქვთ აღკვეთილი. თუმცა,
შემცირების მიზეზად შეიძლება ასევე, დაშინება დასახელდეს, რადგან დამნა-
შავეებმა გააცნობიერეს, რომ პოლიცია საკმაოდ დიდ ყურადღებას აქცევდა ამ
დანაშაულს, გამოაშკარავების რისკი საკმაოდ მაღალი იყო და მაღალი იყო
ასევე, ის ნეგატიური შედეგები, რაც სასჯელს ახლდა თან.32
გარდა ეფექტური გამოძიებისა და ბრალდებისა, არსებობს სხვა საშუ-
ალებებიც, რომელსაც შეიძლება დამაშინებელი ეფქტი ჰქონდეს და გა-
მოიწვიოს ქურდების მხრიდან დანაშაულზე ხელის აღება. ამ შემთხვევაში,
საუბარია ისეთ საშუალებებზე, რომლებიც გამოაშკარავების რისკს საგრ-
ძნობლად ზრდის. ესენი შეიძლება იყოს ნიშნები, რომელიც მიანიშნებს,
რომ სახლში სიგნალიზაცია ან სათვალთვალო კამერაა დამონტაჟებული
ან უბრალოდ, სახლში ძაღლია. ეს საშუალებები შეიძლება სრულიად საკ-
მარისი იყოს, რომ ქურდმა ყურადღება გადაიტანოს სხვა სახლზე (სადაც

83
ვთქვათ კამერა არ არის) ან სხვა სამეზობლოზე. ამასთან, თავად ადამი-
ანების ყოფნა სახლში, საკმაოდ დამაშინებელი ეფექტის მატარებელია
(Wright and Decker 1994: 96).
მოქმედი პირები. სასჯელის დამაშინებელი ეფექტი სამ ფაქტორს ეფუძნება:
გამოაშკარავების რისკი, სასჯელის სიმკაცრე და სასჯელის სწრაფი აღსრულე-
ბა. გამოაშკარავების რისკის შემთხვევაში, მთავარი მოქმედი პირი პოლიციაა
და სწორედ მასზეა დამოკიდებული რამდენად ეფექტურია იგი ამ საქმეში. სას-
ჯელის სიმკაცრის განსაზღვრა კანონმდებლის პრეროგატივაა, რომელიც სის-
რულეში მოჰყავს საგამოძიებო ორგანოებსა და სასამართლოს. სასჯელაღ-
სრულების სამსახურები უკვე დანიშნული სასჯელის აღსრულებაზე აგებენ
პასუხს. ამასთან, საიმიგრაციო და სადეპორტაციო სამსახურებიც შეიძლება
ჩაერთონ ამ საქმეში, რადგან სწორედ ისინი აგებენ პასუხს ადამიანის ქვეყ-
ნიდან გაძევების თაობაზე, როდესაც ადამიანი სასჯელს მოიხდის. ქვეყნიდან
გაძევება შეიძლება სასჯელის შემადგენელი ნაწილიც იყოს, მოხეტიალე ქურ-
დების შემთხვევაში.33 სახლის მესაკუთრეები, მეზობლები და დაცვის სამსახუ-
რებიც შეიძლება ასრულებდნენ თავიანთ როლს ქურდობის გამოაშკარავების
საკითხში, იმით, რომ მაგალითად, შეატყობინონ პოლიციას ან აწარმოონ დაკ-
ვირვება, რაც პოლიციას გამოძიების დაწყების შესაძლებლობას მისცემს.
დაშინების სამიზნე ჯგუფი პოტენციური და აქტიური ქურდები არიან. დაში-
ნების ეფექტიანობა დამოკიდებულია ამ ადამიანების რაციონალურ გათვლა-
ზე, რომელმაც მათ უნდა აფიქრებინოს ის, რომ მათ ქმედებას გაცილებით მეტი
უარყოფითი შედეგი ახლავს, ვიდრე სარგებელი. დაშინებას ნაკლები ეფექტი
აქვს იმ ადამინებზე, რომლებიც ცალკეული გამაბრუებელი ნივთიერებების ზე-
მოქმედების ქვეშ არიან ან იმ ადამიანებზე, რომლებიც სპონტანურად, დიდი
დაფიქრების გარეშე გადაწყვეტენ დანაშაულის ჩადენას (Cromwell, Olson and
Avary 1991). ამავდროულად, გამოაშკარავების რისკსა და სასჯელის სიმკაცრეს
არავითარი გავლენა არ აქვს მოსახლეობის უდიდეს ნაწილზე, რომელსაც
თავში აზრათაც კი არ მოუვა ბინაში უკანანოდ შეღწევა ქურდობის ჩასადენად.
მაგრამ მეორე მხრივ, ამ განცდის არსებობა მაინც აუცილებელია, რადგან ის
ადამიანების ამ დიდ ნაწილს დაცულად აგრძნობინებს თავს, რადგან ხედავენ,
რომ შესაბამისი ორგანოები სერიოზულად უყურებენ ამ დანაშაულს და ადეკ-
ვატური პასუხი გააჩნიათ ამ ქმედებაზე. საწინააღმდეგო შემთხვევაში, ანუ რო-
დესაც სახელმწიფო რეაგირებას არ ახდენს ამ ქმედებებზე, მათი დაცულობის

84
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

განცდაც არ იარსებებს, რაც კიდევ უფრო მეტი პრობლემის მომტანი შეიძლება

გახდეს.
სარგებელი. ჩვენს ხელთ არსებული ყველა მონაცემით, რთულია იმის უარ-
ყოფა, რომ პოლიციის ეფექტიან საქმიანობას, გამოძიებასა და მსჯავრდებას არ
ჰქონდეს დადებითი შედეგი ადამიანის დაშინების კუთხით. არაერთმა კვლე-
ვამ აჩვენა, რომ ასეთ პირობებში რეგისტრირებული ქურდობების რაოდენობა
მცირდება, მაგრამ რამ გამოიწვია შემცირება – დაშინებამ, ხელის შეშლამ თუ
შესაძლებლობის წართმევამ საკმაოდ რთული გასამიჯნია. თუ ლიტერატურას
გადავხედავთ, რომელიც თავად ქურდების პერსპექტივას ეფუძნება (მათ შო-
რის, Wright and Decker 2004), გამოჩნდება, რომ გამოაშკარავების შიში მართ-
ლაც ახდენს ბევრ ქურდზე გავლენას, შევიდნენ კონკრეტულ სახლებში. თუმცა,
თითქმის არ არის ლიტერატურა იმის თაობაზე, რომელიც ადგენს, რომ მხო-
ლოდ დაშინებას შეიძლება მართლაც ჰქონდეს გავლენა ზოგადად, ბინაში
უკანონო შეღწევით ქურდობაზე.
ნეგატიური გვერდითი მოვლენები. ცხადია, რომ დაშინების საშუალებებს,
როგორიცაა პოლიციის ეფექტიანი გამოძიება და სხვა დაცვითი საშუალებე-
ბი, აქვს განსაზღვრული დამაშინებელი ეფექტი, კონკრეტულ გეოგრაფიულ
ზონებში, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მას ზოგადადაც იგივე ეფექტი
ჰქონდეს. ასეთ დროს სახეზეა საგრძნობი გადაადგილების ეფექტი, რადგან
მაგალითად, მოხეტიალე ქურდები ერთ ადგილას თითქმის არ ჩერდებიან
და მათი ყურადღება მარტივად გადაინაცვლებს ხოლმე იქით, სადაც პოლი-
ცია ნაკლებად ეფექტურია და დანაშაულის ჩასადენად ხელი არ შეეშლებათ.
ოსლოს მაგალითზე, რომ ვიმსჯელოთ, მართალია, 2009 წლიდან ზემოთ აღ-
წერილი ღონისძიებების გატარების შემდეგ, ბინაში ქურდობები რაოდენობა
შემცირდა, მაგრამ საკმარისი იყო, ოსლოს პოლიციას აქცენტი საკუთრების
წინააღმდეგ მიმართულ სხვა დანაშაულებზე გადაეტანა, მაგალითად, ჯიბის
ქურდობა ან ქუჩაში ქურდობა, ბინაში ქურდობების რაოდენობაც მალევე იზრ-
დებოდა. მაგრამ, როდესაც აქცენტი ისევ ბინის ქურდებზე გადავიდოდა, მაშინ
ბინის ქურდობა გადაინაცვლებდა ისეთ რეგიონებში, სადაც ნაკლები პოლიცია
და გამოაშკარავების ნაკლები ღონისძიებები იყო დაგეგმილი. თუმცა, ამის სა-
წინააღმდეგოდ, სხვა ქალაქების ზოგიერთმა კვლევამ აჩვენა გადაადგილების
ეფექტის სიმცირე, მაშინ როდესაც პოლიცია თავის რესურსსა და მობილიზა-
ციას ზრდიდა (Ratcliffe 2002).

85
 ცალკე აღებულ სასჯელის სიმკაცრეს ნაკლები დამაშინებელი ეფექტი აქვს,
მაგრამ თუ სასჯელის სიმკაცრეს თან ახლავს გამოაშკარავების სერიოზული
რისკიც, ამ შემთხვევაში ეს მექანიზმი გაცილებით ეფექტური საშუალებაა ბინის
ქურდების შესაშინებლად. საერთოდ, გამოაშკარავების რისკი წარმოადგენს
სხვა საშუალებებთან კომბინაციაშია, წარმოადგენს ყველაზე დიდ დამაშინებე-
ლი ეფექტის მქონე საშუალებას (Decker, Wright and Logie 1993; Weisel 2002: 39).
ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ დაშინებას გავლენა აქვს იმ ადამიანებზე
ვინც ბინაში უკანონოდ შედის ქურდობის მიზნით, მაინც ყველასთვის შემაკა-
ვებელი ეფექტი ამ ყველაფერს არ აქვს. ზოგიერთისთვის, ვისთვისაც მღელვა-
რება მიმზიდველია, მათთვის პირიქით, რაც მეტი რისკის მატარებელია ქმედე-
ბა, მით მეტ მღელვარებას იწვევს ის და ცხადია, შემაკავებელი ეფექტი არ ექ-
ნება დაშინებას. ზოგს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების დიდი სურვილი
აქვს და ამის გამო ყველაფერზე წავლენ. ზოგიც იმდენად ღარიბი ქვეყნიდანაა,
რომ ნორვეგიულ ციხეში ყოფნაზე ისედაც არ იტყვიან უარს და ამიტომ ცხადია,
არც მათთვის ექნება დაშინებას შემაკავებელი ეფექტი.
როგორც წესი, სახლში დამონტაჟებულ სიგნალიზაცია მიჩნეულია, რომ
აშინებს პოტენციურ დამნაშავეებს და ზრდის გამოაშკარავების რისკს. თუმცა,
ბოლოდროინდელმა კვლევებმა აჩვენეს, რომ პირიქით, სიგნალიზაციის დაყე-
ნებამ შეიძლება კიდევ უფრო გაზარდოს ბინაში შეღწევის შემთხვევები (Tilley
et al. 2015). აღნიშნულის ასახსნელად რამდენიმე მოსაზრება არსებობს, თუმცა
უცნობია, რომელი მათგანია ყველაზე ღირებული. ერთი მოსაზრებით, ქურდებ-
მა ისწავლეს ის ხერხები, რომლის გამოყენებითაც ადვილად უვლიან გვერდს
სიგნალიზაციას. ამასთან ცრუ განგაშის მრავალმა შემთხვევამ დაცვის სამსახუ-
რები და პოლიცია უფრო მოადუნა და ისინი მყისიერად აღარ რეაგირებენ სიგ-
ნალიზაციაზე, რის შესახებაც კარგად იციან ქურდებმა და სათანადო დრო აქვთ
თავისი ქმედების ბოლომდე მისაყვანად. კიდევ ერთი ახსნა ის უნდა იყოს, რომ
იმ სახლს, რომელსაც სიგნალიზაცია აქვს, უფრო მიმზიდველია ქურდისთვის,
რადგან იცის, რომ დიდი ალბათობით სახლში რაიმე ღირებული იქნება. ასეთ
დროს შესაძლო სარგებელი გადაწონის იმ რისკებს, რაც მის ქმედებას ახლავს.34

ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობისთვის ხელის შეშლა

თუ არცერთი ხსენებული პრევენციული მექანიზმი არ არის საკმარისი ქურდის-

თვის ბინაში შეღწევის აღსაკვეთად, მაშინ შესაძლებელია შემდეგი პრევენცი-

86
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ული მექანიზმის – ხელის შეშლის გამოყენება. ეს მექანიზმი მოიცავს ქმედების

მცდელობის დაფიქსირებას და მის შეჩერებას, ვიდრე ქმედება დამთავრდება და
ქურდს შესაძლებლობა ექნება შეხედულებისამებრ განკარგოს უკანონოდ მო-
პოვებული ნივთები. ხელის შეშლა შეიძლება განხორციელდეს ადრეულ ეტაპზე,
ჯერ კიდევ ქურდობის მომზადების დროს ან მოგვიანებით, როდესაც ქურდობა
ბინაში შეღწევით უკვე მიმდინარეობს ან საბოლოო ეტაპზე, როდესაც ქურდო-
ბის ერთი ეპიზოდი დამთავრდა, სანამ ქურდი მომდევნო ქურდობას ჩაიდენს.
საშუალებები. ხელის შეშლის ადრეულ ფორმას ადგილი შეიძლება ჰქონდეს
იმ შემთხვევაში, თუ პოლიციას შესაბამის ინფორმაციისა და ანალიზის საფუძ-
ველზე აქვს უნარი, გამოაშკარავოს მოხეტიალე ქურდების ის ჯგუფი, რომელიც
ქვეყანაში შემოვიდა და გააბრუნოს ისევ საზღვარზე. ადრეულ სტადიაზე ხელის
შეშლა შესაძლებელია ასევე, პრევენციული საუბრითაც, რა დროსაც პოლი-
ცია მათ ატყობინებს, რომ აქვთ ინფორმაცია, ვინც არიან, რა მოსალოდნელი
გეგმები შეიძლება ჰქონდეთ და რომ მათზე აუცილებლად განხროციელდება
თვალთვალი და დანაშაულის მცდელობის ეტაპზევე მოხდება მათი დაკავება
და პასუხისგებაში მიცემა. ზოგიერთზე ამას შეიძლება ჰქონდეს შემაკავებელი
გავლენა, თუმცა იქნებიან ისეთებიც, რომელთათვისაც ეს გაფრთხილება სუ-
ლერთია. მაგრამ როგორც წესი, პოლიცია მსგავს გაფრთხლებებს არ იძლევა,
ის უფრო ეჭვმიტანილების თვალთვალს ახდენს, სანამ ისინი არ ჩაიდენენ დანა-
შაულს. ამ შემთხვევაში ჩვენ უკვე ხელის შეშლის გვიანდელ სტადიასთან გვაქვს
საქმე, რომლის დროსაც, მიმდინარე ქურდობას ეშლება ხელი ან სამომავლოდ
დაგეგმილს. ქვემოთ მოცემული აღწერა, რომელიც ქალაქ ოსლოს მაიორშტუ-
ენის პოლიციის დეპარტამენტის ინტელექტუალურ და საკუთრების წინააღმდეგ
მიმართული დანაშაულის განყოფილებას ეკუთვნის, წარმოადგენს, როგორც
ადრეული და ისე გვიანდელი ხელის შეშლის ნათელ მაგალითს:

2013 წლის იანვარში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუმინული დანაშა-

ულებრივი ჯგუფები გეგმავდნენ ბინის ქურდობების რამდენიმე ეპიზოდს
ოსლოში. ჩვენთვის მალევე ცნობილი გახდა ვინ იყვნენ ეს ახალი რუმინე-
ლები და მათ რამდენიმე დღის განმავლობაში ვადევნებდით თვალყურს.
ერთი ჯგუფი რამდენჯერმე შევამოწმეთ და რამდენიმე დღის შემდეგ ოსლო
დატოვეს. მეორე ჯგუფს ვუთვალთვალებდით რამდენიმე კვირის განმავ-
ლობაში და მაშინ დავაკავეთ, როდესაც რამდენიმე მაღაზია გაძარცვეს.35

87
 სხვა სიტყვებით, პოლიციის ხილულმა და ფარულმა მეთვალყურეობამ გა-
მოიწვია ის, რომ ერთმა ჯგუფმა ხელი აიღო დანაშაულის ჩადენაზე (ადრეული
ხელის შეშლა), ხოლო მეორე ჯგუფი დაკავებული იქნა დანაშაულის ჩადენის
დროს და ამით ხელი შეეშალა სხვა, ახალი დანაშაულების ჩადენაში (გვიან-
დელი ხელის შეშლა შესაძლებლობის წართმევით).
ადრეული ჩარევის კიდევ ერთი ფორმა საჭიროებს ბინის მესაკუთრის,
დაცვის თანამშრომლის ან პოლიციის ჩართულობას, რა დროსაც ეს უკანასკ-
ნელნი აღმოაჩენენ ვიღაც უცნობს, რომელიც დადის სამეზობლოში და ამოწ-
მებს ბინის კარს ან ფანჯრებს. თუ ისინი ჩაერევიან ან ქურდებს მიახვედრე-
ბენ, რომ მათ ეს უცნაური ქცევა შენიშნეს, ქურდების უმეტესობა იმ ადგილს
განერიდება. განათებას, რომელსაც მოძრაობის სენსორი აქვს დაყენებული
და ადამიანის მიახლოებაზე ირთვება, შეიძლება ჰქონდეს დამაშინებელი
ეფექტი, რადგან სახლთან მიახლოებისას, ქურდს სახეში მიეხლება განათება,
რაც მას დიდი ალბათობით დააფრთხობს. ძაღლს, რომელიც ყეფას დაიწყებს
და ქურდს აფიქრებინებს, რომ სახლში ვიღაცაა ასევე, დამაშინებელი ეფექტი
აქვს და პოტენციურ დამნაშავეს ჩანაფიქრის განხორციელებაში ხელს უშლის
ადრეულ სტადიაზევე.
თუ ქურდები შეიჭრებიან ბინაში ფანჯრის ან კარის შემტვრევით, მაშინ
სიგნალიზაცია ჩაირთვება, რომელიც ამის თაობაზე ატყობინებს დაცვის სამ-
სახურს. აღნიშნული როგორც წესი, ამცირებს ქურდების მოქმედების დროს
და ისინი ხელცარიელი მიდიან შემთხვევის ადგილიდან, მაგრამ თუ სიგნალი-
ზაციას აქვს ჩუმი მექანიზმი, ისეთი, რომლის შესახებაც ქურდები ვერაფერს
გაიგებენ, შესაძლებელია ქურდების შემთხვევის ადგილზე დაჭერა.
ამ საშუალებების სამიზნე ჯგუფია ქურდები, რომლებიც ემზადებიან ქურ-
დობისთვის ან არიან ქურდობის ჩადენის პროცესში. სხვა სიტყვებით, ეს არის
მესამეული (ან მითითებითი) პრევენცია.
ხელის შემშლელი მთავარი პრევენციის აქტორებია ბინის მესაკუთრეები,
ყურადღებიანი მეზობლები, სიგნალიზაციის სისტემები და დაცვის სამსახურე-
ბი და პოლიცია, რა თქმა უნდა, ავი ძაღლიც არ უნდა დაგვავიწყდეს! ზოგიერთ
უბანში ბინის მესაკუთრეებმა მოხალისეობის საწყისებზე შექმნეს სამეზობლო
მეთვალყურეობა.36 სამეზობლო მეთვალყურეობა არ წარმოადგენს ვიჯილან-
ტურ ჯგუფს ან დაცვის კომპანიას. მთავარი იდეა ის არის, რომ პოტენციურმა
ქურდებმა გაიგონ, რომ ამ სამეზობლოში არიან ადამიანები, რომლებიც იცა-

88
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ვენ და თვალყურს ადევნებენ თავიანთ ტერიტორიას და იქ მომხდარი საეჭ-

ვო გარემოების შესახებ აუცილებლად აცნობებენ შესაბამის სამსახურებს.
სამეზობლო მეთვალყურეობა დანაშაულის პრევენციის საერთაშორისო მოძ-
რაობაა და მისი პრევენციული ეფექტების შესაფასებლად არაერთი კვლევა
ჩატარებულა. ერთ-ერთი მეტაანალიზი (meta analyses) უჩვენებს, რომ მიუხე-
დავად ერთგვარად საწინააღმდეგო შედეგებისა, უმეტესი შეფასების დროს,
მსგავსი სქემის არსებობამ პრევენციული შედეგები დაადასტურა. სამეზობლო
მეთვალყურეობის ზონებში, სხვა ისეთ ზონებთან შედარებით, სადაც ასეთი
სქემები არ არსებობს, 16-დან 26 პროცენტამდე შემცირდა დანაშაულის რა-
ოდენობა (Bennett, Holloway and Farrington 2008).
სარგებელი. ადრეულ ეტაპზე ხელის შეშლა პასუხისგებაში მიცემის გარე-
შე, დანაშაულის წინააღმდეგ საბრძოლველად საკმაოდ იაფი საშუალებაა. თუ
პოლიცია, როგორც ზემოთ მოტანილ შეფასებაში იყო, აიძულებს დანაშაულებ-
რივ ჯგუფს მხოლოდ გაფრთხილებით დატოვოს ქვეყანა, მაშინ საზოგადოება
თავიდან აიცილებს გამოძიების, სასამართლოსა და სასჯელაღსრულების
უზარმაზარ ხარჯებს (იხ. თავი 1, გვ. 42 ეკონომიკური ხარჯების ანალიზისთვის).
ამასთან, თუ ქურდები ადრეულ სტადიაზევე გამოაშკარავდებიან, აღნიშ-
ნული ასევე, მოახდენს სხვადასხვა ღირებული ნივთების განადგურებასაც. თუ
მოხდება მათი დაკავება, სანამ ისინი ბინაში შევლენ და დააზიანებენ მთელ
რიგ ღირებულ ნივთებს, ამასთან ასოცირებული ნეგატიური ფსიქოლოგიური
ეფექტების შემცირებაც მოხდება, რომელსაც ყველა შემთხვევაში განიცდიან
მესაკუთრეები. ფსიქოლოგიური ეფექტების შესახებ ოდნავ მოგვიანებით იქ-
ნება საუბარი, რადგან ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით, გაცილებით დიდ
ფსიქოლოგიურ ზიანს იწვევს, ვიდრე ფინანსურს.
იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ქურდებს წარმატებით შეეშლებათ ხელი ადრეულ
სტადიაზევე, ამ საშუალებას მაინც აქვს ნეგატიური გვერდითი მოვლენები. სახ-
ლში დამონტაჟებული სიგნალიზაცია, რომელიც ამოქმედების შემთხვევაში,
დაცვის თანამშრომლებს იძახებს, საკმაოდ ძვირი სიამოვნებაა და ქურდობის
პრევენციის კუთხით, არც ისეთი სასურველი ეფექტები აქვს (Tilley et al. 2015).
პროფესიონალი ქურდები ხშირად ტეხენ სიგნალიზაციის სისტემებს ან გატეხ-
ვის გარეშეც ახერხებენ საკმარისი ოდენობის ნივთების დაუფლებას, დაცვის
თანამშრომლების მოსვლამდე. ზოგიერთი მათგანი პირიქით, სწორედ ისეთ
სახლებს არჩევს, სადაც სიგნალიზაციაა, რადგან ლოგიკურია, რომ ასეთ სახ-

89
ლში უფრო მეტი ღირებული ნივთი უნდა იყოს. გვიანი ხელის შეშლის დროს,
ქურდები უკვე შესულები არიან სახლში, მოასწრეს ნივთების დაზიანება, წა-
იღეს რაც ღირებული იყო და ამასთან მესაკუთრეებში შიშისა და განგაშის
განცდა დათესეს. მეტიც, მესაკუთრეები ან მეზობლები შეიძლება სერიოზული
საფრთხის წინაშე აღმოჩნდნენ თუ საკუთარი ძალებით შეეცდებიან ქურდების
შეჩერებას. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დანაშაულის დროს მესაკუთრის ად-
გილზე ყოფნა იშვიათია, მაგრამ ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ქურდსა და
მესაკუთრეს სერიოზულად დაუზიანებია ერთმანეთი. თუმცა, საგულისხმოა,
რომ თითქმის ყველა შემთხვევაში, თუ ქურდს წაასწრებენ და გამოააშკარა-
ვებენ, ის გაქცევას ამჯობინებს.37 თუმცა, თუ ქურდი მესაკუთრის დაშინებას გა-
დაწყვეტს, ეს სისხლისსამართლებრივი თვალსაზრისით, გასცდება ქურდობის
ფარგლებს და ყაჩაღობაში გადაიზრდება, რაც უფრო მძიმე დანაშაულად ითვ-
ლება და შესაბამისად, მეტ სასჯელსაც ითვალისწინებს.

ბინის ქურდებისთვის შესაძლებლობის წართმევა

პრევენციული მექანიზმი, რაც შესაძლებლობის წართმევას ახლავს თან, ამ

კონტექსტში არის ქურდისთვის იმის უნარის შემცირება ან წართმევა, რომ
მან ახალი დანაშაულის ჩადენა მოახერხოს; აღნიშნული კი, ნეიტრალიზაციის
ფორმას წარმოადგენს (Zimring and Hawkins 1997; MacKenzie 2002: 334-338).
შესაძლებლობის წართმევაზე საუბრისას, ყველაზე მნიშვნელოვანი საშუ-
ალება, რაც შეიძლება გამოყენებული იქნას, არის საშიში დამნაშავეებისთვის
თავისუფლების აღკვეთა, რის გამოც მათ ხანრგძლივი დროის განმავლობაში
ერთმევათ დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობა. მოხეტიალე ქურდებისთვის
თავისუფლების აღკვეთა და მათი დეპორტაცია, როდესაც მათი სასჯელი დას-
რულდება, პოლიციის უმთავრეს მიზანს წარმოადგენს, ბინაში უკანონოდ შეღ-
წევის ქურდობის საქმეების გამოძიების დროს. პოლიციის რამდენიმე პროექ-
ტმა აჩვენა ბინის ქურდების მსჯავრდებისა და დეპორტაციის საკმაოდ მაღალი
მაჩვენებელი. მაგალითად, 2009 წლის 1 ივნისიდან 2013 წლის 1 აგვისტომდე,
მაიორშტუენის პოლიციის დეპარტამენტის ინტელექტუალურ და საკუთრების
წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულის განყოფილებამ მოახერხა 310 ბინის
ქურდის პასუხისგებაში მიცემა, რომელთა კომბინირებული სასჯელის რაოდე-
ნობა 210 წლით თავისუფლების აღკვეთას უტოლდება. ამასთან, მოხდა 182

90
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ქურდის დეპორტაცია.38 იყო შემთხვევები, როდესაც დააკავეს მთელი ჯგუფი

და ისინი ჯგუფური დანაშაულისთვის მიეცნენ პასუხისგებაში, რაც თავისთავად
უფრო მკაცრ სასჯელს ითვალისწინებს.39
საყოველთაოდ დადგენილი ფაქტია, რომ სწორედ მცირე რაოდენობის
აქტიური დამნაშავეები ჩადიან ყველაზე მეტ დანაშაულს. რამდენიმე ქალაქ-
ში თუ პატარა კომუნაში მხოლოდ ერთი ან რამდენიმე ადამიანია პასუხისმ-
გებელი ყველა ბინაში უკანონდ შეღწევით ქურდობისთვის. შესაბამისად, და-
ნაშაულის საგრძნობი შემცირება გვექნება სახეზე, თუ მოხდება ამ აქტიური
დამნაშავეების გამოვლენა და მათთვის თავისუფლების აღკვეთა. სწორედ
ამიტომ, პოლიციამ შეიმუშავა რეციდივისტი დამნაშავეების პროექტი – „ძა-
ლიან მნიშვნელოვანი დამნაშავე“ (very important criminal (VIC)). აღნიშნული
პროექტი განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს კონკრეტულ უბანში მოქმედ
ყველაზე აქტიურ ქურდებს და ისინი განსაზღვრულ სიაში შეჰყავთ. პოლიცია
თავის მხრივ, ყველაფერს აკეთებს, რომ მსგავსი დამნაშავეები დააკავონ, გა-
მოიძიონ მათი საქმე და პასუხისგებაში მიეცენ დროის დაჩქარებულ მონაკ-
ვეთში. ამ ყველაფრის მიზანია, რომ მსგავსი ტიპის დამნაშავეებს აღეკვეთოთ
თავისუფლება და გამოკეტილი იქნენ რაც შეიძლება დიდი ხნით, რომ ახალი
დანაშაულის შესაძლებლობა აღარ ჰქონდეთ. ამავდროულად, მეორე მიზანი
ისაა, რომ ამ ადამიანებს შეხება ჰქონდეთ სისტემასთანაც, რომელმაც იდეაში
მათი რეაბილიტაცია უნდა შეძლოს.
2012 წლის მიწურულს, ოსლოს პოლიციას, ანგარიშის მიხედვით (2013: 1)
ჰქონდა VIC-ის სია, სადაც 62 დამნაშავე იყო. ამავე წელს, ამ დამნაშავეების
დაახლოებით, 47%-ს წაერთვათ შესაძლებლობა ანუ სხვა სიტყვებით, მოთავ-
სდნენ ციხეში ან დაეკისრათ პირობითი მსჯავრი. ვიდრე ეს ადამინები VIC-ის
სიაში აღმოჩნდებოდნენ, ისინი ოსლოში მომხდარი რეგისტრირებული დანა-
შაულების დაახლოებით, 39% იყვნენ პასუხისმგებელნი. რაც ისინი ამ სიაში
მოხვდნენ, ეს მაჩვენებელი 2013 წელს 7% გაუტოლდა. VIC-ის პროექტის გა-
მოთვლებმა აჩვენა, რომ ამ საშუალების ამოქმედებამ გამოიწვია რეგისტრი-
რებული დანაშაულების 2 000 ერთეულით შემცირება ერთი წლის განმავლო-
ბაში. თუმცა, თუ ვისაუბრებთ ზოგადად, თავიდან აცილებულ დანაშაულებზე,40
ოსლოს პოლიციის მიხედვით, კონსერვატიული გამოთვლების შემთხვევაშიც
კი, VIC-ის სიაში არსებული განმეორებით დანაშაულის ჩამდენი პირებისთვის
შესაძლებლობის წართმევამ გამოიწვიოს, რომ ამით არაპირდაპირ თავიდან

91
იქნა აცილებული 12 000 დანაშაული, ანუ ის დანაშაულები, რომლებსაც ეს პირე-
ბი ჩაიდენდნენ პასუხისგებაში მიუცემლობის შემთხვევაში (Oslo Police District
2013: 4–6). VIC პროექტის მიმდინარეობისას, 62 დამნაშავიდან ხუთი გადაიყვა-
ნილ იქნა „ბ“ სიაში (ანუ უფრო ნაკლებად საშიში), იქიდან გამომდინარე, რომ
მათ წინა 2 წელთან შედარებით, საკმაოდ შეამცირეს მათი დანაშაულებრიობა.
სხვა სიტყვებით, პოლიციის ღონისძიებები მიმართული იყო ორი, აბსო-
ლუტურად განსხვავებული ტიპის კრიმინალების მიმართ. ერთი – მოხეტიალე
დამნაშავეები, რომლებიც იმიგრირებულია სხვა ქვეყნებიდან, ხოლო მეორე
კატეგორია იყო ადგილობრივი მოსახლეობა, რომლებიც როგორც წესი, ნარ-
კომანები იყვნენ.
ბინის ქურდებისთვის შესაძლებლობის წართმევა თავისუფლების აღკვე-
თით, ადამიანის კონკრეტულ დანაშაულთან დაკავშირების საკმაოდ კარგი
საშუალებაა (Eck 1992). პოლიციის გამოძიების მიზანი მტკიცებულების მოპო-
ვებაა. ეს შეიძლება განხორციელდეს იმ მოწმეების გამოკითხვით, მაგალი-
თად, ვინც შენიშნა ავტომობილი, საეჭვო ადამიანები ან შესაძლებელია ჩა-
ტარდეს სხვადასხვა ტიპის ექსპერტიზა, რომელიც ადამიანებს დანაშაულთან
დააკავშირებს თითის ან ფეხის ანაბეჭდით ან ბიოლოგიური კვალით. ბოლო
წლებში, დნმ მასალის შეგროვება და ანალიზი საკმაოდ მნიშვნელოვან მე-
თოდაც იქცა, რომელსაც შესწევს უნარი, დაადასტუროს ნამდვილად იყო თუ
არა ადამიანი შემთხვევის ადგილზე. ხშირია, როდესაც პოლიცია შემთხვევის
ადგილიდან ბიოლოგიურ მასალებს აგროვებს ან აკავებს ბინის ქურდს და
მისი დნმ მონაცემები პოლიციის ბაზაში შეჰყავს. აღნიშნული შესაძლებლო-
ბას იძლევა ამ მონაცემებით მოხდეს დამნაშავის იდენტიფიკაცია იმ შემთხ-
ვევაშიც კი, თუ ის რამდენიმე წლის შემდეგ ჩაიდენს დანაშაულს (Dahl and
Lomell 2013: 45). აღსანიშნავია, რომ პოლიციამ, დნმ-ის ანალიზი საკუთრების
წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების მხოლოდ 4% საქმეზე მოითხოვა. იმ
საქმეებში კი, სადაც დნმ-ის პროფილი იქნა აღმოჩენილი, გახსნის მაჩვენე-
ბელი 44% გაუტოლდა, მაშინ როდესაც დნმ-ის გარეშე აღნიშნული მაჩვენე-
ბელი მხოლოდ 9% იყო. შესაბამისად, ეჭვგარეშეა რომ, როდესაც პოლიცია
პირველ რიგში, ბიოლოგიური კვალის ამოღებას ცდილობს და ქმნის პრო-
ფილს, შემდეგ ეტაპზე დნმ ძალიან ბევრი დანაშაულის გახსნაში ეხმარება
მას, მაგრამ პრობლემა ისაა, რომ ეს საგამოძიებო მეთოდი მხოლოდ იშვიათ
შემთხვევებში გამოიყენება. ამის მსგავსი ბრიტანული კვლევა (Home Office

92
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

2005) უთითებს, რომ ბრიტანულმა პოლიციამ, ნოვეგიელების მსგავსი შედე-

გი დადო, მას მერე, რაც გამოძიების ეტაპზე დნმ-ის გამოყენება გაზარდეს.
მიუხედავად ამისა, ჯერჯერობით ის ავანსები, რაც დნმ-ის გამოყენებაზე იქნა
გაცემული, ბოლომდე ვერ ამართლებს მოლოდინებს, მაგრამ მისი პოტენცი-
ალი უდავოა (Dahl and Lomell 2013).
შესაძლებლობის წართმევისას, მთავარი მოქმედი პირები არიან პოლიციის
დეტექტივები, პროკურატურა, სასამართლოები და სასჯელაღსრულების დაწე-
სებულებები. ამ სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფია ის ადამიანები, ვინც განმეორებით
ჩადიან ქურდობას, ბინაში უკანონო შეღწევით ან მსგავს დანაშაულებს, რაც
მესამეული (მითითებითი) პრევენციის ტიპს განეკუთვნება. სამიზნე ჯგუფში
შეიძლება შედიოდნენ, როგორც უცხოური კრიმინალური დაჯგუფებები, ისე
ადგილობრივი ნარკოდამოკიდებული დამნაშავეები.
როგორც პრევენციულ მექანიზმს, შესაძლებლობის წართმევას რამდენიმე
სარგებელი აქვს. მაკკენზის (2002: 337) მიერ ამ სფეროში ჩატარებული საერ-
თაშორიოს კვლევა აჩვენებს, რომ:

შესაძლებლობის წართმევის ღონისძიებები დანაშაულის პრევენციას ახ-

დენს, რადგან ვინც ციხეშია, იგი მოკლებულია ახალი დანაშაულის ჩადენის
შესაძლებლობას.
მცირე რაოდენობის დამნაშავეები ჩადიან დანაშაულების უმეტესობას.
ლოგიკურად, თუ მათ წაერთმევათ შესაძლებლობა, დანაშაულების უმეტე-
სობა თავიდან იქნება აცილებული.

რამდენიმე კვლევამ აჩვენა, რომ ბინაში უკანონოდ შეღწევით, ქურდობის

რაოდენობა საგრძნობლად შემცირდება იმ შემთხვევაში, თუ გამოვლინდე-
ბიან ყველაზე აქტიური ქურდები და შემდეგ, მოხდება მათთვის თავისუფლების
აღკვეთა (Farrell, Chenery and Pease 1998; McDougall, Cohen, Perry and Swaray
2006: 121). თუმცა, კვლევებმა ისიც აჩვენა, რომ ბინის ქურდებისთვის შესაძ-
ლებლობის წართმევას, რეალურად ნაკლები ფინანსური სარგებელი მოაქვს.41
სხვა სიტყვებით, ბინის ქურდის მხრიდან წელიწადში მინიმუმ, 6 ბინის გაქურ-
დვის შემთხვევაში, მისი ქმედებით გამოწვეული ფინანსური ზიანი იმ ფინან-
სურ ხარჯებს აღემატება, რაც მისთვის თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევაში
უნდა გადაიხადოს სახელმწიფომ (Piehl and DiIulio 1995, quoted in McDougall

93
et al. 2006: 121).42 ამ შემთხვევაში, მთავარი არგუმენტია, რომ თავისუფლების
აღკვეთა ცალსახად ამცირებს დანაშაულის რაოდენობას (და ზოგავს ხარჯებს)
მხოლოდ ყველაზე აქტიურ დამნაშავეებთან მიმართებით, ხოლო ნაკლებად
აქტიურ დამნაშავეებთან მიმართებით, სასჯელის სხვა სახეების გამოყენება
ფინანსურად უფრო მომგებიანია.
ნეგატიური გვერდითი მოვლენები. შესაძლებლობის წართმევა, როგორც
პრევენციის ძირითადი სტრატეგია, ეკონომიკურად საკმაოდ ძვირი სიამოვ-
ნებაა. ბევრი ადამიანის დიდი ხნით თავისუფლების აღკვეთა საკმაოდ ძვირი
უჯდება საზოგადოებას, როგორც ფინანსური, ასევე ადამიანური რესურსის
თვალსაზრისით.
ე. წ. განმეორებით დანაშაულის ჩამდენი დამნაშავეების ანუ VIC-ის
პროექტები საკმაოდ დიდი კრიტიკის საგანი გახდა იურისტების, მკვლე-
ვარებისა და მსჯავრდებულების მხრიდან, რადგან ეს პროექტი არღვევს
კანონის უზენაესობის მნიშვნელოვან პრინციპებს.43 ადამიანები დამნაშა-
ვეების ათეულში ან ასეულში ხვდებიან არა მათი საშიშროების, არამედ
პოლიციის დისკრეციის შესაბამისად. მას შემდეგ, რაც ვინმე სიაში მოხვდე-
ბა, იგი კანონის წინაშე სხვებივით თანასწორი აღარ არის: მათ უთვალთ-
ვალებენ და შეიძლება დააკავონ წვრილმანი გადაცდომის გამოც კი. ამას
გარდა, VIC-ის სიაში ყოფნა იმასაც ნიშნავს, რომ ადამიანი სავარაუდოდ,
უფრო მკაცრ სასჯელს მიიღებს და შესაბამისად, უფრო მკაცრი რეჟიმის და-
წესებულებაში მოუწევს სასჯელის მოხდა. სიაში მოხვედრის კრიტერიუმები
საკმაოდ ბუნდოვანია. როდესაც VIC-ის სიაში მყოფ ადამიანს დააკავებენ
და მიუსჯიან სასჯელს, როგორც წესი, ეს სასჯელი განსხვავდება სასჯელი-
საგან იმ ადამიანებისთვის, ვინც არ არის სიაში (Hammersvik 2008). კიდევ
ერთი უარყოფითი ასპექტი, რაც მსგავს პროგრამებს ახლავს თან, არის ის,
რომ სიაში მოხვედრით ადამიანები უკიდურესად მარგინალურები ხდებიან,
რაც მათ სოციალურ მდგომარეობას კიდევ უფრო ამძიმებს. ოსლოს VIC‑ის
პროექტის თავმჯდომარის მიხედვით, VIC-ის სიაში მოხვედრილ უმეტეს
ადამიანს აქვს სერიოზული ნარკოდამოკიდებულების, ფსიქოლოგიური და
სოციალური პრობლემები.44
VIC-ის პროექტის მწვავე კრიტიკამ გამოიწვია, რომ ბოლო წლებში ეს
პროექტი უფრო რეაბილიტაციაზეა ორიენტირებული. პროექტი ამ სფეროში
არსებულ მის სტატუსს შემდეგნაირად აჯამებს:

94
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

VIC-ის სიაში მოხვედრილმა ადამიანებმა შეამცირეს დანაშაულებრივი საქ-

მიანობა, მას შემდეგ რაც პროექტმა მათთან მუშაობა დაიწყო. 2010 წელს,
სიაში არსებული ადამიანების ერთი მესამედი „ა“ სიიდან „ბ“ სიაში გადაიყ-
ვანეს, რადგან საშიშებად აღარ მიიჩნეოდნენ. აღნიშნულის რამდენიმე ახ-
სნა არსებობს: ის ფაქტი, რომ პოლიცია განსაკუთრებულ ყურადღებას უთ-
მობდა ამ ადამიანების კონტროლს, რაც მათი მხრიდან ახალი დანაშაულის
ჩადენის ალბათობას ამცირებდა. ამას გარდა, VIC პროექტის ფარგლებში
ადვილად ამყარებდა კონტროლს სხვადასხვა უწყებებთან, რაც რეაბილი-
ტაციის შესაძლებლობას საკმაოდ იოლად იძლეოდა.

VIC-ის სიაში მოხვედრის შემდეგ, ადამიანები საკმაოდ სერიოზულად უყუ-

რებდნენ ამ სიას. მათ კარგად იცოდნენ, რომ ისინი დედაქალაქის 100 ყვე-
ლაზე ცუდ ადამიანთა შორის იყვნენ და რაც შეიძლება მალე უნდოდათ ამ
სიიდან თავის დაღწევა. 2011 წელს, რამდენიმე ადამიანმა მართლა მოახერ-
ხა ამ სიის დატოვება.
(Oslo Police District 2013: 6)

ამასობაში, შესაძლებლობის წართმევის სელექციური მეთოდების საერთა-

შორისო კვლევამ აჩვენა, რომ მიუხედავად იმისა, მართალია ამ საშუალებას
აქვს დანაშაულის შემცირების პოტენციალი, თუმცა ამ პოტენციალის რეალი-
ზება ნაკლებად სავარაუდოა რამდენიმე მიზეზის გამო:45

ჯერაც არ არის შესაძლებელი იმის წინასწარ განსაზღვრა, თუ ვინ იქნება

დანაშაულის განმეორებით ჩამდენი მომავალში; შესაბამისად, მათი დაში-
ნება ხანგრძლივი თავისუფლების აღკვეთით წარმოუდგენელია.
თავისუფლების აღკვეთის ზრდა, როგორც პრევენციული საშუალება, ამავ-
დროულად, იწვევს ციხის მოსახლეობის ზრდასაც, რაც საკმაოდ დიდ ეკო-
ნომიკურ დანახარჯებთან არის დაკავშირებული.
შესაძლებლობის წართმევის რაოდენობის ზრდას შეიძლება ნაკლები სარ-
გებელი ჰქონდეს იმ კუთხით, რომ თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლი-
ვობიდან გამომდინარე, დამნაშავეები შეიძლება მათი კარიერის დასრუ-
ლების ეტაპზე იყვნენ და მათზე ფინანსების დახარჯვა მომგებიანი არ არის.
რთულია იმ დანაშაულების ზუსტი ოდენობის დადგენა რომლის პრევენ-
ციაც განხორციელდა, რადგან დანაშაულში მონაწილეობის სიხშირე და

95
 დანაშაულებრივი კარიერის ხანგრძლივობაც მხედველობაში უნდა იქნას
მიღებული. თავისუფლების აღკვეთა კი, ამ გამოთვლის საშუალებას არ იძ-
ლევა.
(MacKenzie 2002: 334-338)

ბინიდან ქურდობის შედეგად მიღებული სარგებლის

შემცირება

როგორც წესი, ადამიანი, რომელიც ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობას

ჩაიდენს, მიზნად ისახავს ისეთი ნივთების დაუფლებას, რომლის განაღდებაც
ადვილია, რაც თავის მხრივ, მათ ეხმარებათ საკუთარი საჭიროებების დასაფი-
ნანსებლად. პრევენციული მექანიზმი მოიცავს ქურდობის შედეგად მიღებული
სარგებლის შემცირებას იმდაგვარად, რომ დამნაშავისთვის მომგებიანი აღარ
იყოს ამ ქმედების ჩადენა (Thomassen 2000: 11).
ძირითადი საშუალება მესაკუთრეებისთვის იქნება ის, რაც ქურდებს ფუ-
ლის, ალკოჰოლის და სხვა ადვილად გასაღებადი ნივთების დაუფლებას გაუძ-
ნელებს. მეორე საშუალებაა უკანონოდ დაუფლებული ნივთების რეალიზაციის
გართულება ან ასეთი ნივთების მოხმარების გართულება. პოლიციას შეუძლია
აკონტროლოს მეორადი ნივთების ბაზარი, რომ ნაქურდალი ნივთების გასა-
ღებას შეუშალოს ხელი. ნორვეგიაში, ვისაც სურს კანონიერად იყოს დასაქმე-
ბული მეორადი ნივთების ვაჭრობით, აუცილებელია მან შესაბამისი ლიცენზია
აიღოს. პოლიციას შეუძლია უარი უთხრას ლიცენზიის გაცემაზე ნასამართლევ
პირებს ან ვინც შემჩნეულია მეორადი ნივთების უკანონოდ გასაღებაში, პო-
ლიციას ასევე შეუძლია ლიცენზია შეუჩეროს მას, ვისზეც არსებობს ეჭვი, რომ
უკანონოდ ჰყიდის მეორად ნივთებს.46
მიუხედავად ამისა, ცნობილი ფაქტია, რომ მოპარული ნივთები საკმაოდ
თავიუსფლად იყიდება სხვადასხვა მეორად ბაზრებში (Boels 2014). ლისაბონი
საკმაოდ ცნობილია თავის „ფეირა და ლადრა“ ბაზრით, რაც ქურდების ბაზარს
ნიშნავს, ასევე ლიეტუვას ქალაქი კაუნასი მეტად ცნობილია მეორადი ნივთე-
ბის ბაზრობით, სადაც საკმაოდ ხშირად სწორედ სკანდინავიური ქვეყნებიდან
მოპარულ ნივთებს ასაღებენ.47 ნორვეგიის პოლიცია პერიოდულად ამოწმებს
ასეთ მეორად ბაზრებს ნორვეგიაში, თუმცა მოკლებულია შესაძლებლობას,
შეამოწმოს ბაზრები საზღვარგარეთ. თუმცა, ნორვეგიის პოლიციამ სხვადასხ-

96
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ვა ქვეყნებთან არსებული ურთიერთთანამშრომლობის მემორანდუმის ფარ-

გლებში მოახერხა ადგილობრივ პოლიციასთან ერთად ასეთ ბაზრებზე უკა-
ნონო ვაჭრობის შეზღუდვა, მაგალითად, მსგავს შემთხვევას ადგილი ჰქონდა
კაუნასში.
სადავო არ არის, რომ მოპარული ნივთების ნაწილი ონლაინ იყიდება. თუმ-
ცა, ეს საკითხი მეტ-ნაკლებად დარეგულირდა შესაბამისი მეორადი ნივთების
ონლაინ პლატფორმებზე. მაგალითად, მოწინავე ნორვეგიულ ონლაინ მაღა-
ზიაში, www.finn.no, ნივთის შესაძენად მყიდველები უნდა დარეგისტრირდნენ
საიტზე, რომ მათი ვინაობა ანონიმური აღარ იყოს. ხსენებული ვებგვერდე-
ბი პერიოდულად მოწმდება და განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა საეჭვო
რეკლამებს. ამასთან არსებობს მიმდინარე დიალოგი მოპარულ ნივთებთან
დაკავშირებით და ნებისმიერ საეჭვო ნივთთან მიმართებით, პოლიციას შეუძ-
ლია ჩეკი მოითხოვოს.48
ნივთების ეტიკეტირება და რეგისტრაციის სისტემაც იძლევა იმის საშუალე-
ბას, რომ მოხდეს მოპარული ნივთების კონფისკაცია და მისი მესაკუთრისათ-
ვის დაბრუნება. მობილურ ტელეფონებსა და პლანშეტებს აქვთ დაბლოკვის
დისტანციური ფუნქცია, რაც მას შემდეგ ამოქმედდება, როცა ნივთი მოპა-
რულია. აღნიშნული ფუნქცია ნივთს ნაკლებად ღირებულსა და მიმზიდველს
ხდის.
მოხეტიალე ქურდებთან დაკავშირებული ყველაზე დიდი პრობლემა ის
არის, რომ ისინი მოპარულ ნივთებს მანქანებით ან ფოსტით აგზავნიან სხვა
ქვეყნებში. სწორედ ამიტომ, ნორვეგიის საბაჟო საზღვარზე საკმაოდ ხშირია
შემთხვევები, როდესაც სხვადასხვა მანქანებში აღმოაჩენენ ხოლმე მოპარულ
ნივთებს. ნივთების გადინება ხდება ფოსტის საშუალებითაც, განსაკუთრებით
ისეთების, რომელიც მოცულობით და წონით პატარაა და დიდი ამანათები არ
სჭირდება მის გადაადგილებას. ასეთი ამანათების უმეტესობაც ექვემდებარე-
ბა კონფისკაციას. მეტიც, ნორვეგიის პოლიციის სასარგებლოდ უნდა ითქვას,
რომ მოპარული ნივთების უმეტესობა რეალიზაციამდე ექვემდებარება კონ-
ფისკაციას.
აღსანიშნავია, რომ ბოლო წლებში, ნაქურდალი ნივთების ბაზრის მნიშვნე-
ლობის შემცირება განპირობებულია არა დანაშაულის პრევენციის წარმატე-
ბული ღონისძიებებით, არამედ საერთაშორისო ეკონომიკური პროცესებით.
კერძო სახლების ელექტრონული მოწყობილობები, რომელიც დამზადებულია

97
აზიის ქვეყნებში, იმდენად იაფია, რომ აღარ არის მეორადი ბაზრის არსებობის
საჭიროება. ყველას ურჩევნია გაცილებით იაფად შეიძინოს ახალი ნივთი, ვიდ-
რე მეორად ბაზარზე შეიძინოს მოპარული, გაცილებით უფრო მაღალ ფასად.
მეორე მხრივ, ასეთი ნივთების ბაზარი ჯერ კიდევ არსებობს ევროპის ნაკლე-
ბად მდიდარ ქვეყნებში, რაც ასეთი ნივთების ქურდობასაც მაინც სარგებლიან
საქმიანობად აქცევს. ამ პერსპექტივიდან, გლობალიზაციის პროცესები იწვევს
ნაქურდალი ნივთების ბაზრების გაქრობას ცალკეულ ადგილებში თუმცა, იწ-
ვევს მათ გაჩენას სხვა ადგილებში.
ამ სტრატეგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამიზნე ჯგუფია პოტენციური ბი-
ნის ქურდები. მთავარი მიზანია მათ გააცნობიერონ, რომ ქურდობის შედეგად
სარგებელი საკმაოდ მცირეა. ამის მისაღწევი საშუალებები სხვა საკითხებ-
თან ერთად, მოიცავს გავლენის მოხდენას ნაქურდალი ნივთების შემძენებზე,
რათა მათაც გააცნობიერონ, რომ ასეთი ტიპის ნივთების შეძენა უფრო მეტი
ზიანის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს. უფრო ზოგადად, მოპარული ნივთებით
ვაჭრობა შეიძლება შემცირდეს მეორადი ნივთების ბაზრების მეტი რეგული-
რებით.
მოქმედი პირები არიან ბინის მესაკუთრეები, პოლიცია, მარეგულირებე-
ლი ორგანოები, მეორადი ნივთებით მოვაჭრეები, რეკლამის გამავრცელე-
ბელები და ნავის, ველოსიპედისა და ავტომობილის სარეგისტრაციო სამსა-
ხურები.
სარგებელი. ცხადზე ცხადია, რომ მნიშვნელოვანია ნაქურდალი ნივთების
რეალიზაციის გართულება, რაც ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობას ნაკლე-
ბად მომგებიანს გახდის. ამისათვის მრავალი შესაძლებლობა არსებობს. ნა-
ვარაუდევია, რომ ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდობა მცირდება, როდესაც
ნაქურდალი ნივთების საბაზრო ფასი მცირდება ან რთულება მათი რეალიზა-
ცია (Weisel 2002: 37).
შეზღუდვები და გვერდითი მოვლენები. ბინაში ქურდობიდან მიღებული
სარგებლის შემცირება, იქნება ეს ბაზრის კონტროლით თუ უკანონოდ დაუფ-
ლებული ნივთის რეალიზაციის გართულება, საკმაოდ კარგი აზრია. მაგრამ
პრობლემა ისაა, რომ არ არსებობს მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებ-
და, რომ ეს საშუალებები მართლაც ამცირებს ქურდობას ბინაში უკანონოდ
შეღწევით. ამ სფეროში მომუშავე ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკვლევარი,
მაიკ სატონი, მის ბლოგში უთითებს:49

98
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

მე გახლავართ ქურდობის შედეგად მოპოვებული ნივთის საბაზრო ღირე-

ბულების შემცირების მიდგომის (market reduction approach (MRA)) შემქ-
ნელი და ამ სფეროში არსებულ ჩემს კვლევას წლების განმავლობაში,
იყენებენ პოლიტიკის განმსაზღვრელები, ბრიტანეთსა და სხვა ქვეყნებში.
რამდენიმე ბრიტანულმა პოლიციის სამსახურმა გადაწყვიტა ამ მეთოდით
შეემცირებინა ქურდობა. ეს მართლაც შესანიშნავია, რადგან არ არსებობს
არც ერთი მტკიცებულება, რომ MRA ეფექტიანია.

მაგალითად, სახლები, სადაც განთავსებულია მითითება, რომ ნივთები და-

ნიშნულია უხილავი საღებავით, ისეთივე სიხშირით ხდებოდნენ დანაშაულის
ობიექტი, როგორც ის სახლები, სადაც მსგავსი რამ არ ყოფილა. ამასთან, და-
ნიშნული იქნებოდა თუ არა ნივთი, მისი უკან დაბრუნების მაჩვენებელი დიდად
განსხვავებული არ ყოფილა (Knutson 1984; Sutton 1998; Sutton, Schneider and
Hetherington 2001). სატონის მიხედვით (პირადი საუბრის დროს), ერთადერთი,
რაც MRA-თან დაკავშირებით ცნობილია არის ის, რომ როგორც თეორია, იგი
ყველასთვის მისაღებია. თუმცა, როდესაც საქმე მიდგება მის აღსრულებასა და
ეფექტიანობაზე, შედეგები აბსოლუტურად უცნობია. თუმცა, MRA-ის დანერგ-
ვა მაინც კარგი აზრია, რადგან ის ქმედების ჩამდენში გარკვეულ შემაკავებელ
ეფექტს ქმნის და დაუსჯელობის განცდას უკუაგდებს (სატონი, პირადი კომუნი-
კაცია).
თუმცა, ის ფაქტი, რომ ამ ეტაპზე არ არსებობს მტკიცებულება, რომელიც ამ
საშუალებების ეფექტურობას დაადასტურებდა არ ნიშნავს, რომ ისინი ეფექტი-
ანი არ არის. ცალსახაა, რომ უკანონოდ მოპოვებული ნივთების ბაზრის კონტ-
როლი, გარკვეული შემაკავებელი ეფექტის მატარებელი უნდა იყოს და ამისთ-
ვის უამრავი საშუალება არსებობს.

დაუცველი ჯგუფების დაცვა: ქურდობის გართულება

პრევენციული მექანიზმი მოიცავს ქურდობის ჩადენის გართულებას დაუცვე-

ლი ჯგუფების შემცირებითა და გამოაშკარავების რისკის ზრდით. ერთობლი-
ვად ამ საშუალებებმა უნდა შეძლოს პოტენციური ქურდების მხრიდან და-
ნაშაულზე ხელის აღება ან თუ ქურდობა მცდელობის დონეზეა, ამ ქმედების
შეწყვეტა.

99
 დაუცველი ობიექტების დაცვაზე საუბრისას, საწყისი წერტილი უნდა იყოს
კითხვა, თუ რა იწვევს სახლების დაუცველობას.50 ქურდები ძირითადად, ისეთ
სახლებს ირჩევენ, რომლებიც ცარიელია და ცდილობენ თავიდან აიცილონ
ისეთ სახლში შესვლა, სადაც შეიძლება ვინმე იყოს (Wright and Decker 2004:
96-97). ბინის ქურდების უმეტესობას ურჩევნია ისეთ სახლში შესვლა, სადაც
არც სიგნალიზაციაა და არც ძაღლი. მათ ურჩევნიათ ისეთი სახლების შერ-
ჩევა, რომლის კარს, ფანჯრებს რაიმე ეფარება, საერთოდ ღიაა ან ნახევრად
დაკეტილია. სახლები, რომლებიც მდიდრულად გამოიყურება რა თქმა უნდა,
უფრო მიმზიდველია პოტენციური თავდამსხმელისთვის. ასევე სახლები, რომ-
ლის მესაკუთრეებიც რაიმე ბიზნესს ფლობენ, ივარაუდება, რომ დიდი ოდენო-
ბით ფულს სახლში ინახავენ, რაც მათ სახლს გაცილებით მიმზიდველს ხდის
და ამით ისინი დაუცველები ხდებიან.51 ხშირ შემთხვევაში, ქურდები პირადა-
დაც იცნობენ თავიანთ მსხვერპლებს (Weisel 2002; Wright and Decker 2004:
64-73). დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა ერთ-ერთმა კვლევამ საკმაოდ საინ-
ტერესო შედეგი აჩვენა. ის სახლები, რომლებიც გაქურდულია, დიდი ალბა-
თობით ხელმეორედ შეიძლება გახდნენ გაქურდვის ობიექტები, პირველი ინ-
ციდენტიდან რამდენიმე კვირის შემდეგ (Pease 1992; Farrell and Pease 1993: 8;
Farrell 1995). ეს შეიძლება განპირობებული იყოს ამ სახლების დაუცველობის
მრავალი მახასიათებელით, რომლის თაობაზეც უკვე აღინიშნა. აგრეთვე, ამის
მიზეზი შეიძლება ასევე იყოს ისიც, რომ ქურდებმა პირველ ჯერზე ვერ შეძლეს
ყველა ღირებული ნივთის წაღება ან იციან, რომ რასაც დაეუფლენ ისინი ახა-
ლი ნივთებით ჩანაცვლდება, რაც უფრო ღირებული იქნება. მეტიც, ერთ-ერთ-
მა კვლევამ ისიც აჩვენა, რომ მას შემდეგ, რაც უბანში ერთი ბინის ქურდობა
მოხდება, იმავე უბნის სხვა ბინებიც შეიძლება ადვილად გახდეს თავდასხმის
ობიექტი და ამის საკმაოდ დიდი ალბათობაა (Weisel 2002). თუმცა, უცნობია
რამდენად რელევანტურია მსგავსი „რევიქტიმიზაცია“ ნორვეგიისთვის, რად-
გან ნორვეგიაში, როგორც ითქვა ბინის ქურდობის უმეტესობა მოხეტიალე
დანაშაულებრივი ჯგუფების მიერ არის ჩადენილი. ნორვეგიაში, საკითხი იმის
თაობაზე, თუ რამდენად ირჩევენ ქურდები იგივე ბინას განმეორებითი თავ-
დასხმის ობიექტად, ჯერჯერობით არ დასმულა და შესაბამისად, არც ამის თა-
ობაზეა რაიმეს მტკიცება შესაძლებელი.
ხსენებული დაუცველობის ფაქტორები შეიძლება შემცირდეს მთელი რიგი
საშუალებების გამოყენებით. ერთ-ერთი მათგანია დარწმუნება, რომ თით-

100
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ქოს სახლში მუდმივად არის ვინმე. იმ შემთხვევაში თუ მესაკუთრეს დიდი ხნის

განმავლობაში უწევს სადმე წასვლა, მიზაშეწონილია, რომ ფოსტა და გაზეთე-
ბი ხშირად ჩვეულებრივად მიდიოდეს მისამართზე და რეალურად მეზობელი
იღებდეს მათ, სახლის წინ არსებული გაზონი გაკრეჭილი იყოს და შესასვლელ-
თან თოვლი მუდმივად გადაწმენდილი.52 ქურდების დიდი რაოდენობა სწორედ
დღისით ესხმის ბინას თავს, რადგან იცის, რომ ამ დროს მესაკუთრეები სახლში
არ იქნებიან. შესაძლებელია ანთებული სინათლის ან ჩართული რადიოს და-
ტოვება, რაც ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ სახლში მართლაც ვინმეა. სახლში
ძაღლის ყოლა ან გარეთ ნიშანის დატოვება, რომ სახლში ძაღლია, შეიძლება
საკმარისი შემაკავებელი იყოს ბევრი ქურდისთვის. ობიექტის ხელმისაწვდომო-
ბის გართულება მოიცავს ისეთ ღონისძიებებს, როგორიცაა, მაგალითად, მყარი
საკეტის დამონტაჟება, ფანჯრებისა და კარის გამაგრება, ისე, რომ ასეთი ბარი-
ერის გვერდის ავლა გაცილებით რთული იყოს. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია,
ფანჯრები და კარი აუცილებლად დაკეტილი უნდა იყოს.
მას შემდეგ, რაც ჰოლანდიაში ამოქმედდა ახალი სამშენებლო რეგულა-
ციები, რომლებიც დეველოპერებს მყარი ფანჯრებისა და კარების მონტაჟს
ავალდებულებს, ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობები მეოთხედით შემცირ-
და იმ სახლებში, რომლებიც ამ რეგულაციების მიხედვით აშენდა (Vollaard and
van Ours 2011). სხვა სიტყვებით, ახალი რეგულაციების მიხედვით აშენებული
სახლები უფრო მეტად დაცული იყო ქურდების თავდასხმისგან, ვიდრე ძვე-
ლი შენობები. ამ სფეროში არსებულმა კვლევამ უჩვენა, რომ მინიმუმ, 10 000
ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის პრევენცია მოხერხდა სწორედ ამ რე-
გულაციების გამო. ამასთან, არ დაფიქსირებულა გადანაცვლების ეფექტი, რაც
ნიშნავს, რომ ახალ რეგულაციებს არ გამოუწვევია ის, რომ ქურდებს აქცენტი
მხოლოდ ძველ შენობებზე გადაეტანათ. სწორედ ამიტომ, ჰოლანდიური სამ-
შენებლო რეგულაციები, რომლებიც განსხვავდება ამ სფეროში არსებულ სხვა
ქვეყნების რეგულაციებისგან, საკმაოდ წარმატებულ პრევენციულ ღონისძი-
ებადაც ითვლება. იმ დროს, როდესაც ჰოლანადიაში ამ დანაშაულის მაჩვენე-
ბელი 0,8%-მდე შემცირდა (1,2%-იდან და შემცირების ტენდენცია გრძლედე-
ბა),53 იგივე მაჩვენებელი დანიაში 3,6% იყო (და იზრდება). აღნიშნული ტენდენ-
ცია განპირობებულია იმით, რომ დანიის ახალი სამშენებლო რეგულაციები არ
შეიცავენ იმავე პრევენციულ გათვლებს, რასაც ჰოლანდიური რეგულაციები
(Fennelly and Crowe 2013: 243-244).

101
 სიგნალიზაციის დაყენება ხმოვანი ან უხმო საყვირით, რომელიც დაცვის
სამსახურს აწვდის ინფორმაციას მიმდინარე თავდასხმის შესახებ, შეიძლება
ეფექტური საშუალება იყოს ქურდებისთვის ხელის შესაშლელად. თუმცა, თუ
მოხდება ამ სისტემების პრევენციული ფუნქციის ანალიზი, გამოჩნდება, რომ
მათ ერთგვაროვანი ეფექტები არ აქვთ (Sorensen 2003; 2007: 98). ამ სფეროში
არსებული ზოგიერთი კვლევა საკმაოდ დადებით შედეგებს აჩვენებს (Hakim
and Buck 1991), მაშინ, როდესაც სხვები მხოლოდ მცირეოდენ დადებით შედე-
გებზე საუბრობენ (Tseloni, Grove and Thompson 2013). სიგნალიზაციის სისტე-
მების უმეტესობა სახლის მხოლოდ რამდენიმე არეას ფარავენ. მაგალითად,
თითქმის ყოველთვის სიგნალიზაციის სისტემები არ ფარავენ საძინებლებს,
რომლებიც კერძო სახლების ზედა სართულებზეა განლაგებული და ამის შე-
სახებ კარგად უწყიან დამნაშავეებმა. მათ ისიც იციან, რომ ძვირფასეულობა
და სხვა მსგავსი ნივთები სწორედ საძინებელში ან მასთან ახლო მდებარე
ოთახშია განთავსებული. სწორედ ამ მიზეზითაა, რომ სახლში უკანონოდ შეს-
ვლის უმეტესობა სწორედ ამ ოთახებისკენ არის მიმართული. ამის გამო, კიბე-
ები და ასეთ ოთახებთან მისასვლელი სივრცეები მაქსიმალურად უნდა იყოს
დაცული, რათა დამნაშავეებს გაურთულდეთ შეღწევა. ამასთან, დამატებითი
დაცვითი საშუალებების არსებობაც აუცილებელია, რომელიც სიგნალიზაციის
დაფარვის ზონას სცილდება.
განსაკუთრებით ისეთები, რომლებსაც მოძრაობის სენსორი გააჩნიათ, ზო-
გიერთი კვლევის მიხედვით, საკმაოდ ეფექტურ საშუალებად ითვლება გან-
საკუთრებით საღამოსა და ღამის პერიოდში, რადგან საგრძნობლად ზრდის
გამოაშკარავების საფრთხეს (Weisel 2002: 10, 30; Tseloni, Grove and Thompson
2013). ამასთან, შესაძლებელია საკმაოდ ეფექტური იყოს ბუჩქებისა და სხვა
ისეთი ნარგავების გადაჭრა, რომელიც შესასვლელის ხედს ფარავს, რაც თა-
ვის მხრივ, დამნაშავის დამალვის შესაძლებლობას აძლევს. სახლის ან სამე-
ზობლოში არსებული სკვერების ისე დაგეგმარება, რომ მაქსიმალური გამჭ-
ვირვალობა იყოს შენარჩუნებული ასევე, საკმაო ეფექტის მომტანია. სახლს
ან სკვერს, როდესაც მხოლოდ ერთი შესასვლელი აქვს, ცხადია, დამნაშავეც
სწორედ ამ შესასვლელს იყენებს, რომელიც დანაშაულის დასრულების შემ-
დეგ, გასასვლელის ფუნქციასაც ასრულებს. შესაბამისად, მისი გამოაშკარავე-
ბა გაცილებით იოლია. სწორედ ამიტომ, შედარებით ადვილი და იაფია მსგავ-
სი დეტალების გათვალისწინება სახლის ან სკვერის დაგეგმარების პროცესში,

102
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ვიდრე უკვე ჩაბარებული პროექტისთვის დამატებითი ახალი სივრცის დამა-

ტება ან პირიქით გამოკლება. სწორედ ეს არის დანაშაულის პრევენციის იდეა,
რომელიც გარემოს მოდიფიცირების დიზაინზე აკეთებს აქცენტს (Fennelly and
Crowe, 2013).
როგორც უკვე აღინიშნა, კვლევებმა (ძირითადად, ბრიტანულმა) აჩვენა,
რომ ის სახლები, სადაც დამნაშავე ერთხელ უკვე შევიდა ქურდობის მიზნით,
განმეორებითი დანაშაულის ჩადენის მომეტებული რისკის ქვეშაა. რისკის
შემცირების პოტენციალი იზრდება იმ შემთხვევაში, თუ პოლიცია, სხვა პრე-
ვენციულ აქტორებთან ერთად დახმარებას გაუწევს დაუცველ მოსახლეობას
უსაფრთხოების საკითხებზე. აღნიშნული შეიძლება შეიცავდეს შესასვლელი
ადგილების მოწესრიგებას, საკეტებისა და განათების სისტემის გაუმჯობესებას,
პოლიციის პატრულირებას და მეზობლების გაფრთხილებას სამეზობლოში
მოხმდარ ქურდობის ფაქტთან დაკავშირებით. მსგავსი ღონისძიებების გატა-
რება საკმაოდ ეფექტიანი აღმოჩნდა დიდ ბრიტანეთში (Farrell 1995; Chenery,
Holt and Pease 1997). თუმცა, ეფექტიანობა წარმატებას არ ნიშნავს და 12-დან
მხოლოდ 2-მა ექსპერიმენტულმა კვლევამ უჩვენა, რომ მათ მართლაც, ჰქონ-
დათ პრევენციული შედეგები. რეალურად, ამ ღონისძიებების წარმატება და-
მოკიდებულია პოლიციისა და თავად დაზარალებულების მხრიდან აქტიურ
მონაწილეობაზე (Farrell and Pease 2006; Johansen 2012: 8–10). ამას გარდა, ამ
ღონისძიებების წარმატება იმაზეც არის დამოკიდებული, თუ რამდენად ვალი-
დურია მტკიცება, რომ ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობას ხშირ შემთხვევა-
ში, ახლავს იმავე სახლის განმეორებით გაქურდვა დროის მოკლე პერიოდში.
მოქმედი პირები. დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის მთავარი პრინცი-
პია, რომ ადგილის მესაკუთრე უშუალოდაა პასუხისმგებელი ადგილის უსაფ-
რთხოებაზე. ჩვენ შემთხვევაში, იგი სწორედ სახლის მესაკუთრეა, რომელიც
ვალდებულია მიიღოს გარკვეული ღონისძიებები, დააყენოს სიგნალიზაცია,
შეცვალოს საკეტები, გაამაგროს ფანჯრები და ა. შ. მესაკუთრემ შეიძლება
დაიქირავოს კერძო დაცვის სამსახურები. სამშენებლო ამხანაგობებს, დევე-
ლოპერებს, ხელოსნებსა და მარეგულირებელ ორგანოებს შეუძლიათ მნიშვ-
ნელოვანი დახმარება გასწიონ სამშენებლო ინფრასტრუქტურის გამართვის
საკითხში. სამეზობლოში შეიძლება ასევე, შეიქმნას სამეზობლო მეთვალყუ-
რეობის სქემები. პოლიციას საპატრულო ღონისძიებებით შეუძლია თავიდან
აიცილოს ქურდობის მთელი რიგი შემთხვევები.

103
 სიტუაციური პრევენციის სამიზნე ჯგუფია აქტიური და პოტენციური ბინის
ქურდები. ძირითადი მიზანია მათზე გავლენის მოხდენა ისე, რომ მათ ცხოვრე-
ბის სხვა გზა აირჩიონ და შეწყვიტონ დანაშაულებრივი საქმიანობა.
სარგებელი. დადასტურებული ფაქტია, რომ მყარად დაცულ სახლებს
უსაფრთხოების ნაკლები პრობლემა აქვს და ამის ყველაზე უკეთ მისაღწევი
გზა ძალისხმევის გაერთიანებაა. ამ უკანასკნელს კი, ყველაზე მეტი შემზღუდა-
ვი ეფექტი აქვს, ვიდრე ნებისმიერ ცალკე აღებულ პრევენციულ საშუალებას
(Weisel 2002; Tseloni, Grove and Thompson 2013). ბინის ქურდობის საწინააღმ-
დეგო მოწყობილობების ეფექტიანობის კვლევამ აჩვენა, რომ ამ მოწყობილო-
ბების ერთიანობას 20-ჯერ უფრო მეტად პრევენციული ეფექტი აქვს, ვიდრე
მხოლოდ ერთ მათგანს (Tseloni, Thompson, Grove, Tilley and Farrell 2014).
ნაკლები ბინის ქურდობა ამცირებს მატერიალურ და არამატერიალურ
ზიანს, რასაც მოქალაქეები განიცდიან. ეს კი, თავის მხრივ, ამცირებს საზო-
გადოების იმ ფინანსებს, რომელიც სხვა პირობებში, ციხეებში დამნაშავეების
„გამოსწორებას“ ხმარდება. ზოგიერთმა კვლევამ ისიც უჩვენა, რომ ერთ უბან-
ში არსებული წარმატებული დაცვის სისტემების პოზიტიური ეფექტები იმავე
წარმატებით ინერგება სხვა უბნებშიც, რასაც სამეზობლო ზონების უფრო მეტი
დაცულობა მოსდევს და სწორედ ამას ეწოდება – „გავრცელების სარგებელი“
(Clarke and Weisburd 1994).
უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. მიუხედავად ზემოთქმულისა, სამწუ-
ხაროდ, საკმაოდ მცირე რაოდენობის მტკიცებულება არსებობს იმასთან და-
კავშირებით, რომ ხსენებული საშუალებები მართლაც, წარმატებით ამცირებენ
ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობას. საკმაოდ რთული დასადგენია კონკრე-
ტულად რომელ საშუალებას აქვს დადებითი ეფექტი, რადგან თითოეული თა-
ვისი მნიშვნელობით იმდენად მცირეა, რომ როგორც წესი, დანერგვისას სხვა
საშუალებებთან ერთად ინერგება და ამიტომ უცნობია, კონკრეტულად რომე-
ლი მათგანია ეფექტიანი (Sorensen 2007: 99). ამასთან არსებობს გადაადგილე-
ბის ეფექტი, კერძოდ, ერთ-ერთმა კვლევამ (Wright and Decker 2004) აჩვენა,
რომ ქურდები, როგორ წესი, არ შედიან ისეთ სახლებში, სადაც დაცვის რამ-
დენიმესაფეხურიანი სისტემაა და ამის საპირისპიროდ არჩევენ ისეთ სახლებს,
რომლებიც უფრო ნაკლებად დაცულია. ერთ-ერთმა სადოქტორო ნაშრომმა,
სადაც უამრავი რაოდენობრივი ინფორმაციაა თავმოყრილი, ცხადად აჩვე-
ნა, რომ ის სახლები, რომლებსაც სიგნალიზაცია აქვს, გაცილებით ნაკლებად

104
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ხდებიან თავდასხმის ობიექტი. თუმცა, ქურდობის მაჩვენებელი ასეთ უბნებსა

და სიგნალიზაციით შედარებით დაუცველ უბნებს შორის, მხოლოდ მცირედით
განსხვავდებოდა. აღნიშნული ცალსახად მიუთითებს გადანაცვლების ეფექტ-
ზე, კერძოდ, სიგნალიზაცია ქურდობას კი არ ამცირებს, არამედ მხოლოდ გა-
დაადგილებს უფრო დაუცველ ობიექტებზე, მიუხედავად იმისა, რომ თავად
უბანი შეიძლება უფრო უსაფრთხო გახდეს (Collett-Schmitt 2012: 24, 30). თუმცა,
სხვა მკვლევარები უთითებენ, რომ გაადგილების ეფექტი გადაჭარბებულია და
ქურდობის საწინააღმდეგო საშუალებებს გაადგილების ეფექტი კი არა, უფრო
„გავრცელების სარგებელი“ აქვს და ამიტომ უფრო პოზიტიური მიმართულე-
ბით ცვლის ყველაფერს (Clarke and Weisburd 1994; Ratcliffe 2002).
უსაფრთხოების ზოგიერთი საშუალება შეიძლება საკმაოდ ძვირი იყოს. რო-
გორც წესი, ისეთი სიგნალიზაციის დაყენება, რომელიც დაცვის სამსახურს უგზავ-
ნის სიგნალს – წელიწადში 500-1000$ ჯდება. ამ პირობებშიც კი, სიგნალიზაციის
ჩართვიდან დაცვის თანამშრომლების მოსვლამდე, იმდენი დრო გადის, რომ
ქურდები ასწრებენ თავისი განზრახვის სისრულეში მოყვანას. ამას გარდა, უსაფ-
რთხოების სისტემების მხრიდან გაგზავნილი გამოძახებების უმეტესობა ცრუ გან-
გაშს წარმოადგენს, რაც დიდ უხერხულობას უქმნის, როგორც კომპანიებს, ისე
მესაკუთრეებს. ზოგიერთი ბინის ქურდი ახერხებს სისტემის გვერდის ავლას და
მაგალითად, პირდაპირ მეორე სართულიდან შედის ბინაში, სადაც როგორც წესი,
სიგნალიზაციის დაფარვის სფერო არ მოქმედებს. ზოგიერთი გამოცდილი ქურდი
კი, სპეციალურად ირჩევს სიგნალიზაციის მქონე სახლებს, რადგან იცის, რომ ასე-
თი სახლის მეპატრონეს უფრო მეტი ღირებული ნივთი ექნება სახლში.
თავის მხრივ, თუ სახლის მესაკუთრეები ზედმეტად „გაერთობიან“ თავიან-
თი სახლის უსაფრთხოებაზე ზრუნვით, ამანაც შეიძლება გამოიწვიოს უარ-
ყოფითი ფსიქოლოგიური შედეგები. პარადოქსულია, უსაფრთხოების საშუ-
ალების რაოდენობის ზრდამ შეიძლება ადამიანში უსაფთრთხოების განცდის
დარღვევა გამოიწვიოს. ასეთ დროს, უსაფრთხოების საშულებების მუდმივი
თანმდევა, ადამიანს შეიძლება აგრძნობინოს, რომ უსაფრთხოდ არ იყოს სა-
კუთარ სახლში. ზოგიერთი ადამიანი (განსაკუთრებით აშშ-ში) იმდენად შორს
მიდის, რომ სამეზობლოში დანაშაულის სრულად გამორიცხვის მიზნით ქმნის
„შემოსაზღვრულ კომუნებს,“ რომლებიც გარშემორტყმულია მაღალი კედლე-
ბითა და კარიბჭეებით, შესასვლელის კონრტოლით, ვიდეო კონტროლით და
დაცვის თანამშრომლებით.

105
 ბინაში უკანონო შეღწევით ჩადენილი ქურდობით
გამოწვეული ზიანის შემცირება

ბინაში უკანონო შეღწევით ჩადენილი ქურდობის ყველაზე უარყოფითი

შედეგი ფინანსური ზიანია, რაც შეიძლება გამოიხატოს, როგორც ნივთების
დაზიანებით, ასევე მათი დაკარგვით. მსგავსი სახის ზიანი ძირითადად, ად-
ვილადანაზღაურებადია. გაცილებით მეტი უარყოფითი შედეგის მომტანია
ფსიქოლოგიური ზიანი. ამ დანაშაულის მსხვერპლნი ხშირად თავს დაუცვე-
ლად გრძნობენ საკუთარ სახლებში, ქალებსა და ბავშვებს ეშინიათ სახლში
მარტო დარჩენა და თვლიან, რომ მათი სახლი და პირადი საკუთრება უცხო
ადამიანებმა შებღალეს. ბრიტანული კვლევა, რომელიც ბინის ქურდობის 322
მსხვერპლის ინტერვიუს ეხება (Maguire 1980) აჩვენებს, რომ როდესაც მსხვერ-
პლებმა გაიგეს მათი ბინის გაქურდვის შესახებ, პირველი რეაქცია იყო სიბრაზე
და შეწუხება (30%), შოკი (19%), იმედგაცრუება/ტირილი/დაბნეულობა (17%), გაკ-
ვირვება და უნდობლობა (9%) და შიში (9%). ამ რეაქციებს შორის არსებობდა
გრადაცია, დაწყებული ყველაზე ძლიერიდან, დასრულებული ყველაზე ხანგრძ-
ლივით. ამ ინციდენტს საკმაოდ უარყოფითი გავლენა ჰქონდა მსხვერპლთა უმე-
ტესობაზე (64%) და გაგრძელდა ოთხი კვირიდან ათ კვირამდე პერიოდი. იქიდან
გამომდინარე, რომ ამ დანაშაულის უმეტესობა გაუხსნელია, ეს კიდევ უფრო მეტ
შიშსა და ბუნდოვანებას იწვევს მსხვერპლში, რადგან ბოლომდე დარწმუნებუ-
ლი არ არის თუ ვინ ჩაიდინა დანაშაული. ზოგს ეჭვი აბსოლუტურად უცხო ადა-
მიანზე ჰქონდა, ხოლო ზოგი კი, პირიქით სამეზობლოს ეჭვის თვალით უყურებს.
მსგავსმა სპეკულაციებმა დაუცველობის კიდევ უფრო დიდი განცდა გამოიწვია,
როგორც უცხოებთან ისე ნაცნობებთან მიმართებით.54 ქალების უმეტესობა, ამ
ქმედებით გამოწვეულ შოკს აღწერდნენ შემდეგი ტერმინებით – „შებღალვა,“
„შეღწევა“ და სხვა ისეთი ტერმინები, რაც გაუპატიურებასა და სექსუალური ხა-
სიათის სხვა დანაშაულებთან ასოცირდება. ბევრი ფიქრობდა, რომ მათ სახლის
თავიდან ბოლომდე დასუფთავება ევალებოდათ. ზოგმა გაანადგურა ყველა ის
ნივთი, რომელსაც დამნაშავეები შეეხნენ. ზოგსაც ახალ და უკეთ დაცულ სახლში
გადასვლა მოუწია. ყველაზე მძიმე იყო იმის გაცნობიერება, რომ მათი პირადი
ცხოვრება დაირღვა და ემოციური აშლა გამოიწვია. ბრიტანული კვლევამ აჩვე-
ნა, რომ ქურდობის ემოციური ეფექტები იმაზე გაცილებით მეტია, ვიდრე უბრა-
ლოდ ფინანსური დანაკარგი (Maguire 1980: 264-267).

106
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

აქედან გამომდინარე, პრევენციული მექანიზმი უნდა მოიცავდეს, როგორც

ფინანსური ისე ემოციური ეფექტების შემცირებას. ყველაზე კარგი საშუალება
ამის გასაკეთებლად არის სხვის ბინაში უკანონო შეღწევის პრევენცია, მაგრამ
აქ მთავარი საკითხია, ეს კონკრეტულად როგორ უნდა გაკეთდეს, არის თუ
არა შესაძლებელი უარყოფითი გვერდითი მოვლენების თავიდან აცილება?
ფინანსური ზიანის შემცირების ძირითადი საშუალებებია სათანადო დაზღ-
ვევის არსებობა და შესაბამისი ნივთების ფოტოგრაფირება და აღრიცხვა, ასევე,
მათი შეძენის დამადასტურებელი ჩეკების შენახვა. აღნიშნული მესაკუთრეებს
დაეხმარება ადვილად შეცვალონ დაკარგული ნივთები ან შეაკეთონ ნივთის
ფიზიკური ნაკლი. თუმცა, დაზღვევა ნაკლები ნუგეშია ემოციური ზიანის გასა-
ნეიტრალებლად – ისეთი განცდები, როგორიცაა დაუცველობა, უნდობლობა და
პირადი ცხოვრების დარღვევა საკმაოდ დიდი ხანი რჩება მეხსიერებაში. რო-
გორც ხსენებულმა ბრიტანულმა კვლევამ აჩვენა, ზოგიერთი უარყოფითი განც-
და დაკავშირებულია იმ ფაქტთან, რომ დანაშაულების უმეტესობის გახსნა ვერ
ხერხდება, რაც ნიშნავს, რომ მსხვერპლმა არ იცის ვინ დგას დანაშაულის უკან.
პოლიციას მეტი დანაშაულის გამოძიებისა და გახსნის უნარი რომ შესწევდეს,
აღნიშნული სავარაუდოდ, შეამცირებდა მსხვეპრლების უნდობლობასა და შიშს.
ის ფაქტი, რომ დამნაშავე დამსახურებულ სასჯელს იღებს ანუ სასამართლო
პროცესზე მსხვერპლს შეუძლია დაინახოს თავდამსხმელის სახე და მოისმინოს
მისი მოტივები, ზოგიერთ შემთხვევაში, დაინახოს დამნაშავის სინანული, შეიძ-
ლება დადებითად აისახოს მსხვერპლის ფსიქიკაზე.
პოლიციის მხრიდან მომხდარი დანაშაულის გახსნის მცდელობა კიდევ
ერთი სანუგეშო მომენტია დაზარალებულისთვის და ამასაც შეიძლება დიდი
მნიშვნელობა ჰქონდეს, როდესაც ფსიქოლოგიური ეფექტების შემცირებაზეა
საუბარი. თუ მაგალითად, ბინის ქურდობის მსხვერპლი მიიღებს შეტყობინებას,
სადაც ნათქვამია, რომ მტკიცებულების არარსებობის გამო გამოძიება შეწყდა,
ეს მის მდგომარეობას კიდევ უფრო მეტად დაამძიმებს, რადგან მსხვერპლის-
თვის მნიშვნელოვანია მხოლოდ ის, რომ დანაშაული მოხდა და პოლიციამ
ყველაფერი არ გააკეთა დანაშაულის ეფექტიანად გამოსაძიებლად.55 სწორედ
ამიტომ, პოლიციის მიერ წარმოებული გამოძიება არა მხოლოდ შთაბეჭდი-
ლებას უნდა ქმნიდეს, რომ მათ ყველაფერი გააკეთეს, არამედ ეს ასეც უნდა
იყოს. უპირველესად, აღნიშნული ზრდის ამ უწყების მიმართ ნდობას და მე-
ორე მხრივ, ადამიანში უსაფრთხოების განცდას ამყარებს. იმ შემთხვევაში, თუ

107
პოლიცია წარუმატებელ გამოძიებას ჩაატარებს, მათ მაინც შეუძლიათ პოზიტი-
ური გავლენის მოხდენა – შეეხმიანონ მსხვერპლს და მოიკითხონ მის მდგო-
მარეობა ასევე, შეატყობინონ დანაშაულის გაუხსნელობის მიზეზები. მსგავსი
პრაქტიკა არსებობს ბელგიაში.
სახლში არსებული ნივთების მონიშვნამ (უხილავი საღებავით) შეიძლე-
ბა გამოიწვიოს, რომ ზოგიერთი ნივთი ამოღების შემდეგ მესაკუთრეს დაუბ-
რუნდეს. ამ ტიპის დანიშვნამ შეიძლება დახმარება გასწიოს ბინაში უკანონო
შეღწევით ქურდობის გახსნის საქმეშიც, რადგან ასეთ დროს საკმაოდ ადვილი
სამტკიცებელია, რომ ნივთი მოპარულია. სახლის მესაკუთრეებმა შეიძლება
მიიღონ საკმაოდ კარგი რჩევები, იმასთან დაკავშირებით თუ როგორ უნდა
დამალონ, ჩაკეტონ, მონიშნონ და დაარეგისტრირონ შესაბამისი ნივთები.
იქიდან გამომდინარე, რომ სწორედ ფსიქოლოგიური შედეგებია ყველა-
ზე პრობლემური, რაც ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობას ახლავს, ამიტომ
მიზანშეწონილია ცალკეული ღონისძიებები ამ ზიანის გასანეიტრალებლადაც
გატარდეს. ეს პროცედურები განსხვავებულია ქვეყნების მიხედვით. ნორვეგია
ამ მხრივ საკმაოდ ჩამორჩენილია და გაცილებით მეტი გაკეთდა ამ კუთხით
სხვა ქვეყნებში. ინგლისსა და უელსში არსებობს მოხალისეთა ორგანიზაცია
სახელად, „მსხვეპრლის მხარდაჭერა,“ რომელიც შემდეგი ტიპის დახმარებას
უწევს ამ დანაშაულის მსხვერპლს:

დაგეხმარებით გაუმკლავდეთ ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის მავნე

ეფექტებს და მოგაფიქრებინებთ სამომავლო ნაბიჯებს.
გაგიწევთ პრაქტიკულ დახმარებას ფორმების შევსებაში, დაზღვევასთან
დაკავშირებული საკითხების მოგვარებაში, მოქმედი საბანკო ბარათების
გაუქმებაში, მოპარული ნივთების აღრიცხვასა და შეცვლაში.
დაგეხმარებით უსაფრთხოების სისტემის შერჩევასა და საკეტების მონტაჟში.
საჭიროების შემთხვევაში, დაგეხმარებით თქვენ და თქვენი ოჯახის წევრ(ებ)ს.
დაგეხმარებით სხვა შესაბამისი ორგანიზაციის პოვნაში, თუ ჩვენ ვერ გავ-
ცემთ სასურველ დახმარებას.
დაგეხმარებით სხვა დაწესებულებებთან, როგორიცაა პოლიცია და სხვ.
ურთიერთობაში.
გარდა იმისა, რომ მოგაწვდით ინფორმაციას პოლიციისა და სასამართლო
პროცედურების შესახებ, სპეციალურად გადამზადებული ჩვენი თანამშ-

108
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

რომელი საჭიროების შემთხვევაში, გამოგყვებათ პოლიციასა და სასამარ-

თლოში.
შეგვიძლია მოლაპარაკებები ვაწარმოოთ სხვა ორგანიზაციებთან და და-
გაკავშიროთ პრაქტიკული დახმარების სხვა ცენტრებს, როგორიცაა მოქა-
ლაქეების მომსახურების ბიურო.56

პრევენციული მექანიზმი მოიცავს სადაზღვევო კომპანიებს, რომლებსაც

შესწევთ ფინანსური ზიანის ანაზღაურება, პოლიციას, ვისაც შეუძლია ამ დანა-
შაულის გახსნა და დაკარგული ნივთების დაბრუნება და მსხვერპლების მხარ-
დამჭერ ორგანიზაციებს.
ზიანი შემცირების სამიზნე ჯგუფია ამ დანაშაულის მსხვერპლები.
ამ საშუალებების სარგებელია, რომ მათ შეუძლიათ როგორც მატერიალუ-
რი, ისე ფსიქოლოგიური ზიანის შემცირება მათთვის, ვინც ამ დანაშაულის
მსხვერპლია. ნივთების მონიშვნა (მაგ., უხილავი საღებავით) ადვილს ხდის
პოლიციისთვის მათ მესაკუთრისთვის დაბრუნებას. აღნიშნული შეიძლება
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყოს ისეთ ნივთებთან მიმართებით, რომ-
ლებსაც მესაკუთრისთვის სენტიმენტური ღირებულება აქვს.
ზიანის შემცირების საშუალებებს აქვს თავისი შეზღუდვები და არასასურ-
ველი გვერდითი მოვლენები. სახლის დაზღვევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში
ანაზღაურებს ნაქურდალ ნივთებს, თუ მომხმარებელს ეს სერვისიც ჩართული
აქვს სადაზღვევო მომსახურებაში. საზოგადოებაში ეკონომიკურად ყველაზე
სუსტები სწორედ ისინი არიან, ვისაც არ გააჩნია დაზღვევა და ვინც ყველაზე
მეტად ზიანდება ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობისგან. იმ შემთხვევაშიც
კი, თუ მომხმარებელი სარგებლობს დაზღვევის ისეთი პაკეტით, რომელიც
დანაშაულის შედეგად დაკარგულ ნივთებს ანაზღაურებს, მოთხოვნილი თანხა
შეიძლება სრულად მაინც არ ანაზღაურდეს, თუ სადაზღვევო კომპანია დაად-
გენს, რომ ქურდობა მესაკუთრის დაუდევრობით განხორციელდა, მაგალი-
თად, ფანჯარა ან კარი ღია დარჩა. ამასთან, მოპარული ნივთის ანაზღაურების
შესაძლებლობამ შეიძლება აცდუნოს მესაკუთრეები თვალთმაქცური მოთ-
ხოვნის შესადგენად, სადაზღვევო კომპანიისგან სარგებლის მიღების მიზნით.
აღნიშნული კი, კომპანიებს აიძულებს გაართულონ ანაზღაურების პროცედუ-
რა და საკმაო დროს ანდომებენ საბუთების გადამოწმებას. მეტიც, სადაზღვევო
კომპანიებს საკუთარი გამომძიებლებიც ჰყავთ, რომ გამოიკვლიონ თვალთ-

109
მაქცური მოთხოვნები და აღმოჩენის შემთხვევაში, დაუყოვნებლივ აცნობონ
პოლიციას.
მიუხედავად იმისა, რომ სადაზღვევო სქემის არსებობა ეხმარება დაზარა-
ლებულს მატერიალური ზიანის ანაზღაურებაში, მაგრამ ნაკლებად ეფექტიანია
ემოციური ზიანის გასანეიტრალებლად. ბინის ქურდობის მსხვერპლებისთვის
პრაქტიკული დახმარების საკითხები საგრძნობლად უგულებელყოფილია
მთელ რიგ ქვეყნებში. აღნიშნული კი, იმ ფონზე ხორციელდება, როდესაც რე-
ალური ზიანი, რასაც ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობა იწვევს, სწორედ
ფსიქოლოგიური ზიანია, როდესაც ადამიანი საკუთარ სახლში დაცულობის
გრძნობას კარგავს.
მსხვერპლების საერთაშორისო გამოკითხვით (ICVS), ბინიდან ქურდობის
შედეგად მოპარული ფულის ან სხვა ნივთების დაუბრუნებლობა უკმაყოფი-
ლებას იწვევს არა მარტო დაზარალებულებს შორის, არამედ უნდობლობას
იწვევს პოლიციის მიმართაც. ამ ტიპის უნდობლობამ კი, შეიძლება სხვა უარ-
ყოფითი შედეგები გამოიწვიოს, როგორიცაა დანაშაულის შეტყობინების ან
თანამშრომლობის სურვილის დაკარგვა და მეტიც, შეიძლება ადამიანებს შო-
რის სხვა არადემოკრატიული მისწრაფებები გამოიწვიოს. მეორე მხრივ, დაზა-
რალებულები კმაყოფილებას გამოხატავენ, როდესაც პოლიცია ხსნის საქმეს
და დაკარგულ ნივთებს აბრუნებს (Van Dijk, Manchin, van Kesteren, Nevala and
Hideg 2005).

ბინაში უკანონო შეღწევით ჩადენილ ქურდობის

ამსრულებლების რეაბილიტაცია

ისევე, როგორც სხვა ტიპის დამნაშავეები, როგორც წესი, ქურდებიც დროის

მცირე პერიოდში არიან აქტიურები, რომელიც ძირითადად, თინეიჯერობის პე-
რიოდში იწყება და 20 წლამდე გრძელდება. პრევენციული მექანიზმი მოიცავს
ქურდების მხრიდან დანაშაულის ჩადენის შეწყვეტას, რაც შეიძლება ადრეულ
პერიოდში. შესაბამისად, მიზანია ამ დანაშაულში ჩართული პირების ნორმა-
ლურ ცხოვრებაში დაბრუნება ისე, რომ მათ დანაშაული აღარ ჩაიდინონ.
საშუალებები განვიხილოთ იმ თვალთახედვით, თუ რატომ ჩადის ადამი-
ანი ამ ტიპის ქურდობასა და სხვა დანაშაულებს. ზოგი დანაშაულში სოციალურ
და ეკონომიკური მარგინალიზაციის გამო ერთვება და ასევე, სხვა ცხოვრების

110
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

ალეტრნატიული შესაძლებლობის ნაკლებობის გამო. მოხეტიალე ქურდების

უმეტესობა ისეთი საზოგადოებრივი ჯგუფებიდან მოდის, სადაც უმუშევრობის
დონე საკმაოდ დაბალია და ამას ისიც ემატება, რომ მათ თითქმის არ აქვთ
არანაირი განათლება და არც სხვა კვალიფიკაცია გააჩნიათ. ეს უკანასკნელი
პრობლემას წარმოადგენს ასევე, ადგილობრივი დამნაშავეების მიმართაც,
რომლებიც სოციალურად იმდენად მარგინალურები არიან, რომ სხვა გზას
ვერ ხედავენ. განათლება, პროფესიული ტრენინგები, სამუშაო, სახლი და სხვა
სოციალურად დამხმარე საშუალებები არის სწორედ ის, რაც ასეთ დამნაშა-
ვეებს რეაბილიტაციაში ეხმარება. ზოგიერთს ფსიქოლოგიური დახმარებაც
ესაჭიროებათ, რადგან მათი მხრიდან დანაშაულებრივი გზის არჩევა წარსულ-
ში განცდილ რაიმე ტრავმას ან მოულოდნელ ფსიქოლოგიურ პრობლემებს
უკავშირდება. პრობაციის სამსახურებსაც მნიშვნელოვანი როლი ეკისრებათ
დამნაშავეების რეაბილიტაციის საქმეში.
ამავდროულად, ბინის ქურდობების უმეტესობის გამომწვევი მიზეზი ნარკო-
ტიკულ საშუალებებზე და უფრო კონკრეტულად, ჰეროინზე დამოკიდებულებაა.
მის მიერ ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის საკითხის მიმოხილვისას,
დებორა ვაისელი უთითებს, რომ:

იქიდან გამომდინარე, რომ ნარკოტიკზე დამოკიდებულები ხშირად მიმარ-

თავენ ბინაში შეღწევით ქურდობას, თავიანთი ჩვევების დასაფინანსებლად,
მიზანმიმართულმა სამკურნალო პროგრამებმა შეიძლება გამოიწვიოს და-
ნაშაულის რაოდენობის შემცირება. ინგლისში, მერსისაიდში, მეტადონის
პროგრამამ გამოიწვია ბინიდან ქურდობის შემცირება. ნარკოტიკებსა და
საკუთრების დანაშაულებს შორის კორელაცია კარგა ხანია დადასტურე-
ბული ფაქტია. პოლიციის მხრიდან ჰეროინის წინააღმდეგ წარმატებული
პრაქტიკის გამოყენების თაობაზე ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენეს, რომ
აღნიშნული ღონისძიებები საკმაოდ ამცირებდნენ ბინიდან ქურდობების
რაოდენობას (სხვა ნარკოტიკული საშუალებები უფრო ძალადობრივ და-
ნაშაულების საფუძველია). ნარკოტიკების მომხმარებლების სამკურნალო
პროგრამების თაობაზე ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ როგორც
ნებაყოფლობითი, ისე არანებაყოფლობითი მკურნალობა პირდაპირ აისა-
ხება დანაშაულის რაოდენობის კლებაზე.
(Weisel 2002: 37)

111
 სხვა სიტყვებით, მნიშვნელოვანია მიზეზობრივი კავშირის მოსპობა ნარ-
კოტიკის მოხმარებასა და ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდობას შორის.
ინტერვენცია შეიძლება რამდენიმე საფეხურად განხორციელდეს. საუკე-
თესო გამოსავალი იქნება არასრულწლოვნებისთვის ნარკოტიკის მოხმა-
რების საწყის ეტაპზე ხელის შეშლა. აქ განსაკუთრებით ისეთი ნარკოტიკუ-
ლი საშუალებები იგულისხმება, რომლებიც იწვევს დამოკიდებულებას და
ამიტომ არასრულწლოვნებისთვის აუცილებელია ფულადი სახსრები. თუ
ადრეულ ეტაპზევე ჩარევა არ განხორციელდა და არასრულწლოვნებმა
დაიწყეს მოხმარება, მაშინ მნიშვნელოვანია უკვე დანაშაულის ჩადენამ-
დე მოხდეს ჩარევა. ძირითადი საშუალებებია სხვადასხვა სამკურნალო და
სარეაბილიტაციო პროგრამები. თუმცა, თუ ვერ მოხერხდება ნარკოტიკუ-
ლი საშუალებების მოხმარების კონრტოლი, მაინც არსებობს საშუალებები,
რომლებსაც შეუძლიათ ზიანის შემცირება, როგორიცაა მედიკამენტების
დახმარებით მკურნალობა ოპიუმის შემცველი ნივთიერებებზე დამოკიდე-
ბული პირების მიმართ, რაც მოიცავს მეტადონისა და სუბუტექსის კონტ-
როლირებულ მიწოდებას, ხოლო ზოგიერთ ქვეყანაში ჰეროინის კონტრო-
ლირებულ მიწოდებას.57 იმის გარდა, რომ ეს სამკურნალო ღონისძიებები
ამცირებს მომხარებლებისთვის ფატალურ შედეგებს, მათ მართლაც აქვთ
დანაშაულის შემცირების ეფექტიც.
კიდევ ერთი საშუალება, რასაც დანაშაულის შემცირების ეფექტი გააჩ-
ნია, არის ქუჩის გაზეთების გავრცელება, რაც ნარკოტიკის მომხმარებლებს
საშუალებას აძლევთ შემოსავალი კანონიერი საქმიანობიდან გაიჩინონ
და სწორედ ეს შემოსავალი მოახმარონ თავიანთ მავნე ჩვევებს.58 თუმცა,
ისიც სათქმელია, რომ არ არსებობს ცნობილი კვლევა, რომელიც დაად-
გენდა რამდენად შესწევს გაზეთების გაყიდვას ქურდობისა და სხვა ტიპის
დანაშაულების შემცირება. სწორი დასკვნების გასაკეთებლად, აუცილებე-
ლია ამ სფეროს კიდევ უფრო მეტი შესწავლა.
სხვა ფაქტორები, რომლებმაც შეიძლება დამხმარე როლი შეასრულოს,
ის ფაქტია, რომ ჰეროინისა და კანაფის ერთი მოხმარების ფასი მეტად
სტაბილურია ბოლო ათწლეულებში, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად,
ეკონომიკაში ფასებზე არსებული ინფლაცია 1991 წლიდან 2011 წლამდე
განახევრდა (Bretteville-Jensen 2013). ეს კი, იმის საშუალებას იძლევა, რომ
ადამიანების უმეტესობას აქვს შესაძლებლობა, რომ კანონიერი შემოსავლით

112
 2. ქურდობა ბინაში უკანონო შეღწევით

მოახერხოს ნარკოტიკული საშუალების შეძენა. აღნიშნულს ემატება ისიც, რომ

გაცილებით რთულია მოპარული ნივთების გასაღება მეორადი ნივთების ბაზ-
რობაზე, რადგან ერთი მხრივ, პოლიცია მკაცრად აკონტროლებს ასეთ ადგი-
ლებს და მეორე მხრივ, იმდენად გაიაფდა ელექტრონული საშუალებები, რომ
მეორადი ნივთის ყიდვას ხალხს ურჩევნია ახალი ნივთები შეიძინონ. სწორედ
ამ მიზეზით, მოხეტიალე ქურდებს ურჩევნიათ მოპარული ნივთები გაზიდონ
ნორვეგიიდან, რადგან მათ ქვეყნებში მეორადი ნივთების ბაზრობა გაცილე-
ბით სარფიანად მუშაობს.
რეაბილიტაციის სამიზნე ჯგუფია (ყოფილი) აქტიური ქურდები.
რეაბილიტაციის მოქმედი პირები არიან, სასჯელაღსრულებისა და
პრობაციის სამსახურები და ოფიცრები, რომლებიც საკუთრივ სასჯელის
აღსრულების გარდა, იმაზეც უნდა ზრუნავდნენ, რომ მსჯავრდებულები
ისე დაბრუნდნენ საზოგადოებაში, რომ დანაშაული აღარ ჩაიდინონ. ზო-
გიერთ ქვეყანაში პრობაციის ოფიცრების ძირითადი ფუნქციაა ციხიდან
გათავისუფლებული მსჯავრდებულების მონიტორინგი, რათა მათ ახა-
ლი დანაშაული არ ჩაიდინონ. სხვა ქვეყნებში, უფრო დიდი ყურადღება
გადატანილია სარეაბილიტაციო ღონისძიებებზე, როგორიცაა ყოფილი
მსჯავრდებულებისთვის საცხოვრებელი ადგილითა და სამსახურით უზ-
რუნველყოფა. ასევე, საქველმოქმედო ორგანიზაციები და კერძო კომპა-
ნიები ძირითადი მოქმედი პირები არიან მსჯავრდებულების რეაბილიტა-
ციის საქმეში. ნორვეგიის წითელი ჯვარი ციხეში პაემნების ორგანიზებას
უწევს კოორდინაციას და ეხმარება მათ პროსოციალური ურთიერთობე-
ბის ჩამოყალიბებაში, რაც მათ გათავისუფლების შემდეგ უნდა დაეხმაროს.
„ხსნის არმია“ და სხვა კერძო კომპანიები ყოფილ კომპანიონებს სხვადას-
ხვა სამსახურს სთავაზობენ. ზოგიერთ ქვეყანაში ასევე, თვითდახმარების
ორგანიზაციებიც არსებობს, რომლებიც თავად ყოფილი მსჯავრდებულე-
ბის მიერ იმართება იმ მიზნით, რომ დაეხმარონ ციხიდან გამოსულ სხვა
მსჯავრდებულებს. შვედეთში ასოციაციას სახელად, KRIS-ს 5 500 წევრი
ჰყავს, რომლის უმეტესობა ყოფილი დამნაშავეები და ნარკოდამოკიდებული
პირები არიან. დანიაში არსებობს TBM სისტემა, ორგანიზებული დანაშაულის
ყოფილი წევრებისთვის.59 ამ თვითდახმარების კურსების სიძლიერე ისაა, რომ
დიდი ნდობით სარგებლობს წევრებს შორის, რომლებიც როგორც ითქვა, ყო-
ფილი პატიმრები არიან და შესაბამისად, უფრო კარგად ესმით ერთმანეთის

113
პრობლემები. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ორგანიზაციის წევრებს შორის მაინც
არსებობს დანაშაულებრივი კარიერის გაგრძელების სამწუხარო პრაქტიკა.
რეაბილიტაციის სარგებელი ის არის, რომ მას შეუძლია შეაჩეროს ადამი-
ანის მონაწილეობა დანაშაულში. ეს კი, თავის მხრივ ამცირებს სახელმწიფოს
ხარჯებს, რისი გაღებაც მას მართლმსაჯულების სისტემის ამოქმედებისა და
ასევე, დაზარალებულების პროგრამების სათანადო მუშაობისთვის მოუწევდა.
ამ სტრატეგიის უარყოფითი გვერდითი მოვლენები ის არის, რომ ყო-
ველთვის იარსებებენ ისეთი ადამიანები, ვინც მაინც დაუბრუნდება და-
ნაშაულებრივ ცხოვრებას. აღნიშნული განსაკუთრებით ეხება მათ, ვისაც
ნარკოტიკზე დამოკიდებულების პრობლემა აქვს. მათთვის ქურდობა და
საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული სხვა დანაშაული შეიძლება უკანას-
კნელი გამოსავალი იყოს, მათი ჩვევების დასაფინანსებლად. სარეაბი-
ლიტაციო საშუალებები შეიძლება საკმაოდ ძვირი იყოს დროის მოკლე
პერიოდში, მაგრამ შორეულ პერსპექტივაში, ისინი საკმაოდ მომგებიანია,
მათ შორის ეკონომიკური თვალსაზრისით.

114
 3 არასრულწლოვანთა
ძალადობრივი ჯგუფები

რა არის პრობლემა იმ არასრულწლოვნებთან დაკავშირებით, რომლებიც

ჯგუფებში (ბანდაში) მონაწილეობენ? და რატომ არის ბანდაში მონაწილე-
ობა დანაშაულებრივი პრობლება? ახალგაზრდა ბიჭი დამნაშავე არ არის
მხოლოდ იმის გამო, რომ იგი თავის თანატოლ „ბანდის“ წევრებს ხვდება.
დღევანდელ ჟარგონულ ენაზე „ბანდა“ (gang) შეიძლება ნიშნავდეს მეგობ-
რების ჯგუფურ შეხვედრას, რომლებიც ოინბაზობით იქცევენ თავს.60 თუმცა,
კრიმინოლოგიური გაგებით, ტერმინი „ბანდა“ უფრო სპეციფიკური მნიშვ-
ნელობით იხმარება. ბანდის საკითხზე მომუშავე მკვლევარები (მაგ., Decker
and Van Winkle 1996: 31) ამტკიცებენ, რომ იმისათვის, რომ ჯგუფი ბანდად ჩაით-
ვალოს, უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ კრიტერიუმებს: შედგებოდეს მიახ-
ლოებით ერთი ასაკის წევრებისგან, რომლებიც რაიმე ქმედებითაა დაკავებუ-
ლი; მათი საქმიანობა უნდა იყოს დანაშაულებრივი და უნდა ჰქონდეთ რაიმე
სიმბოლიკა, რომ ბანდის წევრების მიკუთვნება კონკრეტული ჯგუფისთვის შე-
საძლებელი იყოს (მაგ., სახელი, სიმბოლოები, ჩაცმულობა და ა.შ.). თუ ბანდა
ამ ჩამოთვლილ კრიტერიუმებს არ აკმაყოფილებს, მაშინ ის ბანდა არ არის და
შეიძლება იყოს მეგობრების ჯგუფი ან რაიმე უფრო დიდი სუბკულტურის ნა-
წილი. ამის მსგავსად, ევროპის ჯგუფური დანაშაულებრივი ქსელი, რომელიც
ამერიკელი და ევროპელი ბანდის მკვლევარებისგან შედგებიან, ბანდას გან-
მარტავს, როგორც „ნებისმიერ მყარ, ქუჩის ახალგაზრდულ დაჯგუფებას, რო-
მელთა საქმიანობის ძირითადი მიმართულება უკანონო აქტივობებს მოიცავს
(Weerman et al. 2009: 20).61

115
 უამრავი ემპირიული კვლევა არსებობს იმის დასტურად, რომ ახალგაზ-
რდები ვინც ჩართულია ასეთი ბანდების საქმიანობაში, დიდი ალბათობით,
ჩაერთვებიან სხვა პრობლემურ ძალადობრივ ქცევებში და მოიხმარენ ნარ-
კოტიკულ საშუალებას (Esbensen and Huizinga 1993; Haaland 2000: 62-67). აღნიშ-
ნული ნაწილობრივ შეიძლება იმ განსხვავებით აიხსნას, რაც ბანდაში მონაწილე
ახალგაზრდებს განასხვავებთ სხვებისგან, კერძოდ, ისინი მრავლობითი რისკი-
სა და მეტად დაუცველნი არიან და აქვთ მხოლოდ მცირედი დამცავი ფაქტორე-
ბი (ამის შესახებ შემდეგ თავებში უფრო დაწვრილებით იქნება საუბარი). თუმცა,
ძალადობაში მონაწილეობის მაღალი მაჩვენებელი და სხვა დანაშაულებრივი
ქცევა ასევე, დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ არის ბანდა ჩამოყალიბებული
და რა ურთიერთობა აქვს მას სხვა ბანდებთან. შესაბამისად, თავად ბანდაში
მონაწილეობის ფაქტი უკვე საკმაოდ სერიოზული რისკფაქტორია. ამერიკული
ბანდის კვლევის პიონერის, ფრედერიკ ტრაშერის (1927) მიხედვით, „ბანდები იქ-
მნებიან კონფლიქტსას და საზრდოობენ არეულობით.“ შემდგომმა კვლევებმა
აჩვენა, რომ ეს საკმაოდ საფუძვლიანი შეფასებაა. ბანდებს ასევე, ახასიათებთ
სტრუქტურა, რომელიც იღებს და აფასებს დანაშაულებრივ ქმედებებს და ამით
ზრდის ძალადობის საჭიროებას. ბანდებში მნიშვნელოვანია წევრების სტატუ-
სი, რომელიც ჩადენილი დანაშაულის ხასიათიდან და წევრების სითამამიდან
გამომდინარე, მათთდამი „პატივისცემას“ იწვევს. ეს კი თავის მხრივ, წევრებს
შორის ჰიპერსენსიტიურობას იწვევს იმ ქმედებების შეფასებისას, რომლებსაც
ისინი ჩადიან ანუ სტატუსის მოპოვების გამო, მათი ემპათიის გრძნობა კლებუ-
ლობს (ამაზეც უფრო დაწვრილებით მოგვიანებით იქნება საუბარი).
დანაშაულებრივი დაჯგუფების წევრზე ტიპური წარმოდგენაა, რომ ის
ეროვნული უმცირესობის წევრი ახალგაზრდა მამაკაცი უნდა იყოს. ამერიკასა
და ნორვეგიაში ჩატარებულმა გამოკითხვებმა აჩვენა, რომ ამ წარმოდგენის
ხელახლა გააზრებაა საჭირო (Decker and Weerman 2005). 15-17 წლის ნორვე-
გიელების კვლევამ (Haaland 2000) აჩვენა, რომ ემიგრანტები აშკარად სჭარ-
ბობდნენ ადგილობრივებს, როდესაც საუბარი ძალადობრივ დანაშაულებრივ
ჯგუფებზე იყო. თუმცა, არაადგილობრივი ჯგუფის წევრების რაოდენობა მცირ-
დებოდა მაშინ, როდესაც ზოგადად, დანაშაულებრივ ჯგუფებზე იყო საუბარი.
გამოკითხულთა 3/4-მა, რომლებიც დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრები იყვ-
ნენ, მიუთითა, რომ მათი მშობლები ნორვეგიაში დაბადებულები არიან. მი-
უხედავად იმისა, რომ დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრები ბიჭები იყვნენ, ამავე

116
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

კვლევით, გოგოების რაოდენობა 22%-ს არ ჩამოუვარდება. აღნიშნული მონა-

ცემი შეესაბამება ამავე სფეროში სხვა ქვეყნებში ჩატარებულ კვლევებს, მათ
შორის, აშშ-ში, სადაც გამოვლინდა, რომ დანაშაულებრივ ჯგუფებში გოგო-
ების რაოდენობა 30-40%-მდე მერყეობს, ხოლო თავად ჯგუფებში იმაზე მეტი
ახალგაზრდაა ჩართული, ვიდრე ეს შეიძლება წარმოვიდგინოთ (Esbensen and
Huizinga 1993; Esbensen and Winfree 1998; Miller 2000). ისიც ცრუ წარმოდგენაა,
თითქოს დანაშაულებრივი ჯგუფები მხოლოდ დიდ ქალაქებში არსებობდეს
(Bjørgo and Carlsson 1999). პატარა ქალაქებში და სოფლებშიც კი, შესაძლებე-
ლია არსებობდეს დანაშაულითა და ძალადობით დაკავებული არასრულწ-
ლოვანთა ჯგუფები (Weisheit and Wells 2004).
რამდენიმე კვლევამ, რომელიც შეეცადა აეხსნა ემიგრანტებისა და უმცირე-
სობების ჭარბი წარმომადგენლობა ბანდებში, აჩვენა, რომ აღნიშნული ფაქ-
ტორი შეიძლება სოციალიზაციის ცვლადობით აიხსნას. მაგალითად, როდესაც
მშობლების მხრიდან კონტროლი შესუსტებულია და სოციალური კავშირი და-
ნაშაულის ჯგუფის წევრებს შორის მატულობს, მაშინ იზრდება რისკის შემცვე-
ლი ქუჩის ცხოვრების წესისკენ მიდრეკილება, რაც თავის მხრივ, წარმოშობს
ძალადობრივ ღირებულებებსა და ქცევებს. იქიდან გამომდინარე, რომ ემიგ-
რანტებს ჯგუფში თავის დასამკვიდრებლად გაცილებით მეტი „შრომის“ გაწე-
ვა უხდებათ, ვიდრე ადგილობრივებს, ისინი უფრო მომეტებული რისკის ქვეშ
არიან (Esbensen et al. 2010; Pouwels and Svensson 2013). სხვა კვლევებით, ისე-
თი სოციალურ‑ეკონომიკური ფაქტორები, როგორიცაა განათლების დაბალი
დონე (მათ შორის, მშობლების განათლების დაბალი დონეც) და ნორმალური
ანაზღაურების პირობების არქონა სამომავლო ცხოვრებაში, მნიშვნელოვან
სტიმულს წარმოადგენს ჯგუფში გასაწევრიანებლად (Jankowsky 1991; Fleischer
1998; Hagedorn 1998; Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001).
ხშირად, არასრულწლოვანთა დანაშაულებრივი ჯგუფები იმ მიზეზით იქ-
მნება, რომ მეგობრები კონფლიქტში შედიან სხვა ჯგუფთან. ჯგუფის წევრები
შეიძლება ერთნაირები იყვნენ ბევრი მახასიათებლით, როგორც ეს იყო ოს-
ლოში, პაკისტანური დაჯგუფების შემთხვევაში, 80-იანი წლების მიწურულს.
შემდეგ ან შეიძლება წევრებს შორის არსებობდეს ეთნიკური ან იდეოლოგი-
ური გასხვავებები, როგორც ეს იყო ნეონაცისტური ჯგუფის „Bootboys“-ისა და
მრავალეთნიკური ჯგუფის (რომელსაც ხშირად მოიხსენიებდნენ, როგორც
„the Valla Gang“) შემთხვევაში, რომლებიც ნორვეგიის ქალაქ კრისტიანსენდში

117
ჩამოყალიბდა, 90-იანი წლების მიწურულს (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001).
დანაშაულებრივი ჯგუფების წარმოშობის მიზეზები და სახეები მსგავსია სკან-
დინავიის სხვა ქვეყნებშიც (Egonsson 2012).
არსებობს რამდენიმე მსგავსი ისტორია, თუ რა დაედო საფუძვლად ე. წ.
„Valla Gang“-ის წარმოშობას. ხსენებული ბანდა შეიქმნა, როგორც საკმაოდ
დაახლოებული მეგობრების საძმო. თავდაპირველად, მედიისა და პოლიციის
მიერ იგი დახასიათებული იყო, როგორც დანაშაულებრივი ჯგუფი დაბოლოს,
საზოგადოების თვალშიც, ისინი ბანდად იქცნენ. წინამდებარე ინტერვიუ იძ-
ლევა მოკლე ანალიზს, თუ როგორ „მიეკერება“ ჯგუფს ბანდის იდენტობა.

ჩემი ძმა და მისი ძმაკაცები სულაც არ წარმოადგენდნენ ბანდას. [ ... ] ისინი

უბრალოდ დროის სატარებლად გაერთიანებული მეგობრები იყვნენ. მათ
არ ჩაუდენიათ ის ქმედებები, რასაც მათ აბრალებდნენ. მაგრამ მიუხედავად
ამისა, პრესა მათ მოიხსენიებდა, როგორც „The Valla Gang.“ მედიამ კი, ისე-
თი იმიჯი შექმნა, რაც პრესის წარმოდგენებს გაამყარებდა. რადგან ბიჭები
ხშირად იმეორებდნენ სიტყვას „Valla“ (რაც ალბანურ და თურქულ ენებზე
ნიშნავს „ღმერთს გეფიცებით სიმართლეა“), ხალხმაც მათ „The Valla Gang“
შეარქვა. ბიჭებმაც შეიფერეს ეს სახელი და მიკერებული სტატუსი და მარ-
თლაც ბანდად იქცნენ. [ ... ] 13 წლის ბიჭები აშავებდნენ ყველაფერს, რისი
გაფუჭებაც შეეძლოთ, ხშირად მათი ძალადობრივი ქცევა აბსოლუტურად
უაზრო იყო. [ ... ] მაგრამ რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, ცოტა ხანში, ხალხი
უკვე მათთან თავად მიდიოდა და დახმარებას სთხოვდა. და ისინი ეხმარე-
ბოდნენ. [ ... ] ვისაც დახმარებას უწევდნენ, ის ხალხი თითქოს მორალურ
ვალდებულებას გრძნობდა, საჭიროების შემთხვევაში დახმარებოდა ბან-
დას. [ ... ] ამჟამად „Valla“ აღარ ეძებს შარს, როგორც ამას ადრე აკეთებდა.
ახლა ისინი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ერთვებიან ჩხუბში, თუ მათ ეს უწევთ.
ამიტომაც, ისინი აქტიურებად აღარ ითვლებიან [ ... ] წარსულში, „Valla“ და
ჩილელების ბანდა ხშირად ჩხუბობდნენ ერთმანეთში, მაგრამ ახლა, მათ
გააერთიანეს ძალები და ერთობლივად ებრძვიან ნაცისტებს. მეტიც, ახლა
ჩვენ უკვე პატარა „Valla Gang“ გვყავს, რომელიც 12-14 წლის ბიჭებისგან
შედგება, აღმერთებენ დიდ ბიჭებს და ცდილობენ მათ კვალს გაჰყვნენ.
(ამონარიდი ყოფილი ადგილობრივი
ბანდის მთავარი მონაწილის ინტერვიუდან)

118
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

სკანდინავიურ ქვეყნებში, დანაშაულებრივი ჯგუფები იქმნებოდა, რო-

გორც უმცირესობის წარმომადგენელი ახალგაზრდების მიერ, იმ მიზნით,
რომ რასისტული შეტევებისგან დაეცვათ თავი, ასევე უმრავლესობების მიერ,
რომლებიც უმცირესობისგან თავის დაცვას, სწორედ ჯგუფის შექმნით ცდი-
ლობდნენ. თუმცა, საკმაოდ ხშირად, ეს ჯგუფები საქმიანობის პროფილს
იცვლიდნენ. ზოგიერთი იწყებდა, როგორც ანტირასისტული, თავდაცვის ან
ნაციონალისტური ჯგუფი, დაბოლოს, მისი საქმიანობა დანაშაულებრივ აქ-
ტივობებში იზრდებოდა. შესაძლებელია, პირიქითაც ყოფილიყო და დანაშა-
ულებრივი ჯგუფი, იდეოლოგიურ ჯგუფად ქცეულიყო და შემდეგ ისევ შეეცვა-
ლა პროფილი და ა. შ.
2000-იანი წლების დასაწყისში, დანიისა და შვედეთის ქუჩის ბანდები ცდი-
ლობდნენ მიმსგავსებოდნენ ისეთი ბანდების ორგანიზაციულ სტრუქტურასა
და ატრიბუტიკას, როგორიცაა „Hells Angels“ ან „Bandidos.“ თუმცა, მხოლოდ
რამდენიმემ თუ შეძლო მყარი სტრუქტურისა და ხელმძღვანელობის შე-
ნარჩუნება (Rostami and Leinfelt 2012: 255).
მე-20 საუკუნის დასაწყისში, რამდენიმე ნორვეგიულ ქალაქს დაატყდა ორ-
განიზებული დანაშაულებრივი ჯგუფების პრობლემა, რამაც შედეგად უამრავი
დანაშაული და არეულობა გამოიწვია და რაც განპირობებული იყო ეთნიკური
უმცირესობასა და უმრავლესობას შორის ძალადობრივი კონფლიქტით. 10-15
წლის წინ, ნორვეგიაში, დანაშაულებრივი ჯგუფების პრობლემა საკმაოდ შემ-
ცირდა. შეგვიძლია დარწმუნებით ვთქვათ, რომ ამის მთავარი მიზეზი პოლი-
ციის, ადგილობრივი ორგანოებისა და სამოქალაქო საზოგადოების მხრიდან
გაწეული უამრავი პრევენციული სამუშაოა. ეს თავი სწორედ ამ ინტერვენცი-
ების აღწერას დაეთმობა.

დანაშაულებრივ ჯგუფებში გაწევრიანების შემცირება

„როდესაც საზოგადოება ახალგაზრდა ბიჭებს კარს ცხვირწინ უკეტავს და

გარიყული ჰყავს, მე ვუხსნი მათ კარს და დიდი სიხარულით ვიღებ. აქ ისი-
ნი დაფასებულები არიან. საზოგადოებას, რომ მათთვის კარი არ დაეხურა,
ისინი ჩემთან არც მოვიდოდნენ.“
(დენიო აკარი, შვედური კრიმინალური დაჯგუფების „ორიგინალი
განგსტერების“ ლიდერი, ინტერვიუს დროს Wierup and Larsson 2007: 242)

119
 როგორ და რატომ ირჩევს ზოგიერთი ახალგაზრდა იმ გზას, რაც მათ და-
ნაშაულებრივ ჯგუფებში გაწევრიანებას მოასწავებს და რატომ ჩადიან ისინი
დანაშაულებს და როგორ და რატომ იქმნება ასეთი ჯგუფები? მეტიც, რამდე-
ნად არის შესაძლებელი იმ ფაქტორების შემცირება, რომლებიც ახალგაზრდას
დანაშაულებრივ ჯგუფში გაწევრიანებას უბიძგებს? პირველ კითხვაზე პასუხი,
კერძოდ, როგორ და რატომ ხდება ეს, ძალიან რთული დასადგენია (Lien 2014:
25‑44). აქედან გამომდინარე, მეორე კითხვაზე პასუხიც, ძალიან რთული უნდა
იყოს. არ არსებობს რაიმე მზა რეცეპტი დანაშაულებრივ ჯგუფებში გაწევრი-
ანებისთვის ხელის შესაშლელად. თუმცა, საკმაოდ ბევრი შესაძლებლობა იქ-
ნება, როდესაც ცალკეული ფაქტორებისა და პროცესების შემცირება და მათზე
გავლენა იქნება შესაძლებელი.
პრევენციული მექანიზმი მოიცავს რისკისა და დაუცველობის ფაქტორების
შემცირებას და დამცავი ფაქტორების გაუმჯობესებას ისე, რომ ახალგაზრდე-
ბი უფრო ნაკლებად მიდრეკილი არიან დანაშაულებრივ ჯგუფებში გასაწევ-
რიანებლად. ალტერნატიული მიდგომა იქნება ის, რომ შემცირდეს როგორც
ის ფაქტორები, რომლებიც ახლგაზრდებს საზოგადოებიდან რიყავენ, ასევე
ისინიც, რომლებიც მათ დანაშაულებრივ ჯგუფში გაწევრიანებისკენ უბიძგე-
ბენ.
იმისათვის, რომ შეიქმნას ეფექტიანი პრევენციული საშუალებები, მნიშვ-
ნელოვანია ახალგაზრდა ადამიანების სოციალური გარემოსა და მოტივების
შეფასება, რამაც მათ დანაშაულებრივ გაწევრიანებისკენ უბიძგა. ზოგიერთ
ახალგაზრდას რთული სოციალურ-ეკონომიკური წარსული აქვს, რაც გამოწ-
ვეულია სიღარიბით, მიგრაციის და სოციალური მარგინალიზაციით. ზოგს სკო-
ლაში ქცევის პრობლემები ან ენობრივი ბარიერი აქვს, სწორედ ამიტომ, ისინი
სკოლაში მოსწრების თვალსაზრისით საკმაოდ მოიკოჭლებენ. ეს ყველაფერი
ნიშნავს, რომ მათ მომავალში წარმატების მიღწევის ნაკლები პერსპექტივა
აქვთ, რადგან მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას სათანადო განათლება
და უნარები შეიძინონ. ამასთან, განსაკუთრებით მიგრანტები, მოკლებულნი
არიან ნორმალური სამსახურის პოვნის შესაძლებლობას. მათ ასევე, შეიძლე-
ბა ჰყავდეს დამნაშავე უფროსი ძმა, ბიძაშვილი ან სხვა ნათესავი, რომლების-
განაც შეიძლება ისწავლონ, რომ ფულის შოვნის უფრო მარტივი გზა, სწორედ
დანაშაულებრივი გზაა. ქვემოთ წარმოდგენილია ნორვეგიის დანაშაულებრი-
ვი დაჯგუფების წევრთან ინტერვიუ:

120
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

– სად ხედავთ თქვენ თავს ხუთი წლის შემდეგ?

– ალბათ, რაიმე დანაშაულისთვის ციხეში ვიქნები – ძარცვის, ქურდობის
ან ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდობის გამო. სწორედ ამას მეუბნებიან
მასწავლებლებიც. მაგრამ ქურდობა აუცილებელია ფულის საშოვნელად,
იმ ფულისთვის, რაც დამეხმარება მგზავრობაში, მანქანის ყიდვაში და ვაკე-
თო ის, რაც მინდა. რაც არ უნდა თავი მოვიკლა ქარხანაში მუშაობით, ამის
ნახევარსაც ვერ ვიშოვი. [...] ამ ქალაქში დიდი ბიჭები ალბათ 2-3 ათას დო-
ლარს ხარჯავენ კვირაში. ძირითადად, ყიდულობენ ტანსაცმელს, დადიან
კლუბებში და „კერავენ“ გოგოებს. და როცა ასე ხარჯავ ფულს, შეიძლება
დღეშიც კი დახარჯო 1-2 ათასი დოლარი. [...] და ამ ბიჭებს საკმაოდ ძვი-
რიანი მანქანები ჰყავთ [...] და მე ვაღმერთებ და პატივს ვცემ მათ. ისინი
ძალიან კარგად მექცევიან. მაგრამ ისინი ამავდროულად, ძალიან საშიშები
არიან, მათ ხომ იარაღებიც აქვთ! არ ვიცი იყენებენ თუ არა, მაგრამ მათთან
საქმის დაჭერა არ ღირს. და არც არავის აქვს მაგის ტრაკი.
(15 წლის ემიგრანტ ბიჭთან ინტერვიუ,
Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001: 84)

დანაშაულიდან და დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილეობიდან შემოსულ

თანხას შეუძლია სტატუსის, „პატივისცემის“ მოტანა და ასევე იძლევა იმის შე-
საძლებლობას, რომ მათ უკეთესი ცხოვრებით იცხოვრონ. სწორედ ამიტომ, ამ
ფაქტორების წინააღმდეგ საბრძოლველად, საჭიროა ისეთი საშუალებები, რო-
მელიც ახალგაზრდებს სამსახურის პოვნის რეალურ შესაძლებლობას მისცემს.
ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი, რატომაც ნორვეგიელი ახალგაზრდები უარს
ამბობენ დანაშაულებრივ ჯგუფში გაწევრიანებაზე არის ის, რომ მათ აქვთ მო-
მავლის რწმენა. უმეტესობას, ვინც ფლობს ენას, აქვს სოციალური და აკადე-
მიური უნარები, შეძლებენ მინიმუმ, ისეთი სამსახურის შოვნას, რაც მათ თა-
ვის გატანაში დაეხმარება. ერთ-ერთი ნორვეგიული გამოკითხვის მიხედვით
(Nova 2014: 33), 14-16 წლის არასრულწლოვნების მხოლოდ 14% ფიქრობს, რომ
ისინი ოდესმე უმუშევრები შეიძლება იყვნენ. აღნიშნულის საპირისპირო სუ-
რათია სხვა უამრავ ევროპულ ქვეყანაში. დიდი ალბათობით, მომავლის რწმე-
ნა ახდენს დანაშაულის პრევენციას, მაშინ როდესაც ისინი, ვისაც არ სჯერა
მომავლის და კანონისადმი მორჩილების, უფრო მეტადაა მიდრეკილი დანა-
შაულისკენ. სამწუხაროდ, ყოველთვის იარსებებს მარგინალური ახალგაზრ-

121
დების ჯგუფი, რომელიც რისკჯგუფებს მიეკუთვნება და მიზანიც სწორედ ისაა,
რომ მათი რაოდენობა მაქსიმალურად შემცირდეს.
არსებობს სოციალური პრევენციისა და ინტეგრაციის საკმაოდ ფართო სა-
შუალებები, რომლებიც შეიძლება მიესადაგოს ამ ახალგაზრდა ადამიანებს,
თუ რა თქმა უნდა, მათ დავითანხმებთ. მათი დავალდებულება, რომ მიიღონ
სათანადო განათლება, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია. თუმცა, არას-
რულწლოვანთა უმეტესობას ხშირად, არარეალური წარმოდგენები აქვთ მო-
მავალზე და ფიქრობენ, რომ ძალიან დიდი რესურსის ჩადებაა საჭირო, რომ
მაგალითად, იურისტები ან ექიმები გახდნენ.
ზოგიერთ არასრულწლოვანს შეიძლება ახასიათებდეს მთელი რიგი ისეთი
ფაქტორები, რაც მას განსაკუთრებით დაუცველს ხდის, მაგალითად, გადატა-
ნილი ტრავმა, ძალადობის მსხვერპლი სახლში ან სკოლაში, ომის საშინელე-
ბები, ფსიქოლოგიური პრობლემები და ა. შ. ეს ახალგაზრდები საჭიროებენ
სოციალურ და ფსიქოლოგიურ დახმარებას, რომ გაუმკლავდნენ მათთვის მი-
ყენებულ ტრავმასა და სხვა პრობლემებს. აღნიშნული კი, მათ ცხოვრებისეულ
წინსვლაში უნდა დაეხმაროს (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001: 203–204;
Greenwood 2006; Farrington and Welsh 2008).
სხვები შეიძლება გაცილებით უკეთესი სოციალური წარსულით იყოს წარ-
მოდგენილი, მაგრამ არიან ბულინგის, რასიზმის, ძარცვისა და სხვა ქმედებების
მსხვერპლი. მათთვის ბანდაში მონაწილეობამ შეიძლება უზრუნველყოს მათი
უსაფრთხოება. ყოფილი შვედი „სკინჰედი“ (18 წლის) თავის გამოცდილებას
შემდეგნაირად აღწერს:

როდესაც 14 წლის ვიყავი, ჩემი კლასელები ხშირად მჩაგრავდნენ. სრუ-

ლიად შემთხვევით გავიცანი ჩემზე დიდი ბიჭი, რომელიც „სკინჰედი“ იყო.
ის ძალიან მაგარი ტიპი იყო და მის გამო გადავწყვიტე მეც „სკინჰედი“ გავმ-
ხდარიყავი, გადავიპარსე თმა, ვიყიდე შავი ტყავის ქურთუკი და „დოქტორ
მარტენსის“ ჩექმები. მეორე დღეს სკოლაში სწორედ ასეთი ჩაცმული მივე-
დი. ჭიშკართან ჩემი ყველაზე დიდი მწვალებელი კლასელი შემხვდა. როცა
დამინახა გაოგნებული მიყურებდა, შიშისგან კედელზე იყო ატუზული და
შეშინებულ თვალებს აქეთ‑იქეთ აცეცებდა. ამ ამბავმა მეც გამაოგნა – რო-
გორი გავლენის მოხდენა შეძლო ჩემმა ახალმა იმიჯმა და როგორ დაფრთ-
ხნენ სხვები. იყო ასეთი საშიში – ჩემთვის სასწაული განცდა იყო!

122
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ბანდების მიდრეკილება საკუთარი წევრების დაცვის თაობაზე, საკმაოდ

ცნობილი მიდგომაა სხვადასხვა ქვეყნების ჯგუფებისთვის იმისდა მიუხედა-
ვად, არიან ისინი ქუჩის ბანდები, თუ რასისტული ჯგუფები (Bjørgo 2005: 56-62,
71-72; Decker and Van Winkle 1996: 65–66). სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია
საზოგადოებრივმა ინსტიტუტებმა გააკეთონ ყველაფერი, რომ რაც შეიძლება
ნაკლებად მოხდეს ახალგაზრდების ბულინგი, მათ მიმართ ძალადობა და სხვა
დანაშაულები. სწორედ დაცვითი საშუალებების არარსებობა უბიძგებს ახალ-
გაზრდებს თავშესაფარი დანაშაულებრივ დაჯგუფებებში იპოვოს. ზოგიერთ
ადგილას კავშირი ვიქტიმიზაციასა და ძალადობრივ ჯგუფებში გაწევრიანებას-
თან მიმართებით დადგენილია და შესაბამისი ღონისძიებებიც გატარდა.
საკმაოდ საინტერესო ყოვლისმომცველი მიდგომა აქვთ არჩეული შვე-
დეთში (სტოკჰოლმის ბანდების საქმიანობაში ჩარევის პროექტი (SGIP)), რო-
მელიც აერთიანებს, როგორც დამაშინებელ და შესაძლებლობის წამრთმევ
მეთოდებს, ისე სხვა პრევენციულ საშუალებებს, რომლებიც ჯგუფებში გაწევ-
რიანებას უშლის ხელს.

SGIP-ის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა ახალგაზრდებისთვის ბანდებში გა-

წევრიანების პრევენცია და მათი სათანადოდ დაშინება. ამასთან, მიზანი ისი-
ცაა, რომ სოციალურ სამსახურებთან და სხვა ადგილობრივ და რეგიონულ
სააგენტოებთან ერთად, შემუშავდეს ბანდებისა და ორგანიზებული დანა-
შაულებრივი ქსელების წინააღმდეგ ბრძოლისა და პრევენციის მეთოდები,
რომლებიც შესაბამის ემპირიულ მონაცემებსა და საუკეთესო პრაქტიკებს
დაეფუძნება. ბრძოლის მეთოდები მოიცავს ინფორმაციაზე დაყრდნობით
ისეთი საპოლიციო სტრატეგიების შემუშავებას, რომელიც აქტიური დამნაშა-
ვეების გამოაშკარავებას ემსახურება და აქცენტი გადააქვს მაგალითად, კონ-
ტრაბანდის ჩამორთმევაზე, დამნაშავეებისთვის თავისუფლების აღკვეთასა
და ქონების ჩამორთმევაზე. პრევენციული მეთოდების მნიშვნელოვანი მიზა-
ნი იქნება ბანდებში გაწევრიანებაზე მაქსიმალურად ხელის შეშლა. ჩარევის
ღონისძიებები კი, მიმართული უნდა იყოს იმათკენ, ვისაც სურს ბანდებისა და
სხვა დანაშაულებრივი ჯგუფების დატოვება. შესაბამისად, დამხმარე მიზანია
ისეთი მეთოდებისა და რეკომენდაციების მომზადება, რომელიც ახალგაზრ-
დებს ცხოვრების წესის შეცვლაში დაეხმარება.
(Rostami and Leinfelt 2012: 259)

123
 მოქმედი პირები, ვინც სათავეში უდგანან ბავშვებისა და მოზარდებისთვის
ღონისძიებების გატარებას, რაც მათ დანაშაულებრივ ჯგუფებში გაწევრიანე-
ბაში უშლის ხელს, განსხვავდება და შეიძლება იყოს ყველა, სახელმწიფო ინს-
ტიტუტებიდან დაწყებული, კერძო და საქველმოქმედო ორგანიზაციებით დამ-
თავრებული. მაგალითად, მშობლები, სკოლები და ორგანიზაციები, როგორი-
ცაა სპორტული კლუბები და რელიგიური ჯგუფები სწორედ უნივერსალური
(ძირითადი) პრევენციის მოქმედი პირები არიან. თუ მათ განუვითარდებათ
პრობლემური ჩვევები, მაშინ საქმეში პოლიცია, ბავშვთა კეთილდღეობის სა-
აგენტოები, არასრულწლოვანთა ფსიქიატრები, აღდგენითი მართლმსაჯულე-
ბის ორგანიზაცები და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სხვა სააგენ-
ტოები ერთვებიან და სწორედ მათ აქვთ ძირითადი მოქმედი პირების როლი
მორგებული. ეს უკანასკნელი შერჩევითი ანუ მეორადი პრევენციაა.
სტოკჰოლმის ბანდების საქმიანობაში ჩარევის პროექტი (SGIP) თავის თავ-
ში აერთიანებს პოლიციის მუშაკებს, შვედეთის სასჯელაღსრულებისა და პრო-
ბაციის სამსახურებს, სოციალურ სერვისებს, შვედეთის საჯარო სამსახურის
სერვისს და ინსტიტუციური მხარდაჭერის ეროვნულ საბჭოს. ისინი ქმნიდნენ
შესაბამის ჯგუფებს, რომლებსაც უნდა შეემუშავებინათ სრულყოფილი გეგმა,
რაც ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლასა და არასრულწლოვნების საჭი-
როებებზე მორგებული ინდივიდუალური გეგმის შემუშავებაში დაეხმარებო-
დათ (Rostami and Leinfelt 2012: 260).
არასრულწლოვნების საქმიანობის პრევენციის და მათ კრიმინალურ კარი-
ერაში ადრეული ჩარევის სარგებელი არის ის, რომ აღნიშნულის საფუძველზე
მათ შესაძლებლობა ეძლევათ თავიდან აიცილონ ნასამართლობა, რაც თავის
მხრივ, მათი მომავალი კარიერის დაგეგმვისთვის საკმაოდ მნიშვნელოვანია.
არასრულწლოვნისთვის ბანდაში გაწევრიანებისთვის ხელის შეშლა ამცი-
რებს რისკს, რომ მან დააზიანოს სხვები ან მოახდინოს სხვების ვიქტიმიზაცია
(Greenwood 2006; Farrington and Welsh 2007).
უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. პრევენციული მექანიზმების უმეტესობა
საკმაოდ დიდ ფინანსურ რესურსთანაა დაკავშირებული. ამ სფეროში ჩატარე-
ბული ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კვლევა, რომელიც დანაშაულის პრევენ-
ციის არასრულწლოვანთა პროგრამების სხვადასხვა სოციალურ‑ეკონომიკურ
ეფექტებს ეხება (Greenwood 2006), აჩვენა, რომ ზოგიერთ პროგრამას ზიანი
უფრო მოაქვს, ვიდრე სარგებელი. ამის ერთი მაგალითია ამერიკული პროგ-

124
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

რამა „Scared Straight,“ რომლის ანალოგიც მრავალ ქვეყანაში იყო და მათ შო-
რის, ნორვეგიაშიც. მეორე მხრივ, არსებობს ისეთი პროგრამებიც, რომლებიც
საზოგადოებას დიდ დანაზოგს სთავაზობს, რადგან საგრძნობლად ამცირებს
ახალგაზრდების მიერ ჩადენილ დანაშაულებს. მაგალითად, „აღსაზრდელთა
მულტიგანზომილებიანი მკურნალობის და მოვლის პროგრამამ“ გამოიწვია
სოციალური სარგებელი 11.6:1 ოდენობით. სხვა სიტყვებით, საზოგადოება ზო-
გავდა 11.6$ ყველა დახარჯულ 1$‑ზე. ასევე, „მულტისისტემური თერაპიაც“ საკ-
მაოდ მომგებიანი პროგრამა აღმოჩნდა არასრულწლოვანთა და მოზარდების
ქცევის შეცვლის კუთხით და მისი სარგებლიანობის ეფექტი 7.6:1-ს გაუტოლდა
(Greenwood 2006: 79).
საშუალებები, რომლებიც რისკჯგუფებისთვის არის განკუთვნილი, შეიძლე-
ბა ისეთ ეკონომიკურ ხარჯებსაც შეიცავდეს, რომლის გამოთვლა შეუძლებე-
ლია. მეტიც, ზოგიერთი საშუალება შეიძლება საკმაოდ დიდი სტიგმის მომტანი
იყოს, რადგან ისინი არასრულწლოვნებს „პრობლემად“ აღიქვამენ და ანიჭე-
ბენ უარყოფით იდენტობას საზოგადოების თვალში.

ძალადობისა და დანაშაულის წინააღმდეგ ნორმატიული

ბარიერების შექმნა

ზოგადად, დანაშაულებრივ ჯგუფებს და უფრო კონკრეტულად, არასრულწ-

ლოვანთა ბანდებს საზოგადოების ძირითადი ნაკადისგან განსხვავებული
ნორმატიული სისტემები არ აქვთ. ერთი მნიშვნელოვანი საწყისი წერტილი
„ქუჩის კოდექსებში“ არის ის, რომ ძალადობა და დანაშაულის ჩადენა ჯერ
ერთი, მიღებულია და მეორე, მას გარკვეული სტატუსიც მოაქვს ქმედების ჩამ-
დენისთვის. მაგალითად, ძარცვის ჩადენისას მძარცველი პატივისცემას იმსა-
ხურებს თავის მეგობრებში, რადგან ამ ქმედების ჩადენას სათანადო გამბედა-
ობა უნდა. შესაბამისად, მსგავსი შინაგანი ღირებულებების სისტემის არსებობა
ნიშნავს, რომ საზოგადოების ნორმალური ინსტიტუტების გამოყენება კონფ-
ლიქტების გადასაჭრელად და დასაცავად, მაგალითად, როგორიცაა პოლიცია
და სასამართლო სისტემა, მიუღებელია ასეთი ადამიანებისთვის. სწორედ ამის
გამო, ადამიანი კონფლიქტის წარმოშობისას თავის დასაცავად დამოკიდე-
ბულია საკუთარ რესურსებზე. ეს კი ნიშნავს, რომ ადამიანი რაც უფრო მძიმე
ქმედებას ჩადის, უფრო ძლიერი და ისეთი ჯგუფისგან ან ბანდისგან ეძებს დახ-

125
მარებას, რომელიც მას სოლიდარობას გამოუცხადებს მიუხედავად ჩადენილი
დანაშაულისა და წარმოშობილი რთული სიტუაციისა. მათი ცხოვრების პრინ-
ციპია „ერთი ყველასთვის და ყველა ერთისთვის“ და ჯგუფი მის „ძმას“ მუდამ
დაიცავს მიუხედავად იმისა, მან გამოიწვია კონფლიქტი თუ არა.
მეორე მნიშვნელოვანი და პირველთან დაკავშირებული პრინციპი მოიცავს
„პატივისცემას“. იქიდან გამომდინარე, რომ დანაშაულებრივი ჯგუფები საზო-
გადოებრივ ინსტიტუტებს ვერ იყენებენ კონფლიქტის გადასაჭრელად, მნიშვ-
ნელოვანია, რომ მათ პატივს სცემდნენ ან სხვა სიტყვებით, მათი ეშინოდეთ,
რადგან არავინ გაბედოს მათთვის ზიანის მიყენება. „პატივისცემის“ არსებობა
დაკავშირებულია შურისძიების სურვილთან, შესაძლებლობასთან და საკუთა-
რი ინტერესების დაცვასთან იმდაგვარად, რომ სხვა ტიპის დაცვა საჭირო აღარ
არის (Emler and Reicher 1995: 148–149; Anderson 1999: 33–34). ოსლოს ერთ-ერ-
თი უბნის, ფურუსეტის ცუდი ბიჭების ბანდის ყოფილი წევრი, რომელიც შიშის
ზარს სცემდა გრორუს რეგიონს 2000-იანი წლების დასაწყისში, ამბობს:

ჩვენ საკმაოდ დიდი შიში გამოვიწვიეთ ახალგაზრდა თაობის ადამიანებს

შორის. რა თქმა უნდა, ხანდახან ძალადობის გამოყენება გვიწევდა შიშის
დასათესად. ამის გამო ჩვენზე დიდების პატივისცემაც მოვიპოვეთ. ეს მარ-
თლა შიში იყო, მაგრამ ბანდებში შიშს პატივისცემას ვეძახით.
(Carlsson 2004: 27)

ამ ახალგაზრდების უმეტესობისთვის „პატივისცემა“ ისეთი რამ არის, რაც

შეიძლება მოპოვებული იყოს მხოლოდ სხვების ხარჯზე. „პატივისცემა“ და-
კავშირებულია შიშის დათესვასა და სხვებზე ძალაუფლების მოპოვებასთან
და ამავდროულად, იმის ჩვენებასთან, რომ შენ შეგიძლია თავი სხვებისგან
დაიცვა. კონფლიქტები ხშირ შემთხვევაში, სიტყვიერი შეურაცხყოფით იწყება
და ასეთი სახის შეურაცხყოფას ხშირად სექსუალური შინაარსი აქვს (მაგალი-
თად, „დედაშენი ბოზია! შენ დას შევეცი!“). ვინც ასეთი სახის შეურაცხყოფას
რეაგირების გარეშე ტოვებს, კარგავს თავის სახეს და მისი რეპუტაცია ითელე-
ბა. „პატივისცემის“ ასეთი გაგება კონფლიქტების შექმნისა და ძალადობისთ-
ვის საკმაოდ ხელისშემწყობია (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001: 90-94).
სავსებით ლოგიკურია იმ ადამიანების მოსაზრება, რომლებიც თვლიან,
რომ ახალგაზრდები იმიტომ ერთვებიან დანაშაულებრივ ჯგუფებში და იმიტომ

126
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ჩადიან დანაშაულს, რადგან მათ სათანადო ნორმატიული ბარიერები არ გააჩ-

ნიათ. შესაძლებელია აქედან რაღაც სიმართლეც იყოს, მაგრამ ურთიერთობა
ნორმებსა და ქცევას შორის გაცილებით რთულია, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით
ჩანს. ეს ისე არ არის, თითქოს ცალკე აღებული ნორმები იწვევენ ქცევის შეცვ-
ლას; ქცევის ცვლილება (მაგ., დანაშაულებრივი კარიერის დაწყება ან ბანდაში
გაწევრიანება) ასევე, გამოწვევს ადამიანების მხრიდან მათი ნორმების შეც-
ვლას, რათა თავიდან აიცილონ „კოგნიტური დისონანსი“ მას შორის თუ რა
უნდა გააკეთონ და იმას შორის, თუ რას აკეთებენ (Bjørgo 1997: 245; Bjørgo and
Horgan 2009: 3).
ანთროპოლოგი ინგერ ლისე ლიენი (2005) თავის სტატიაში საუბრობს
ბანდების მენტალიტეტის ნორმატიულ განზომილებებზე და უთითებს, რომ
დანაშაულის ჩადენას აქვს პირდაპირი ეფექტი მონაწილეების ნორმებსა და
მორალურ წარმოდგენებზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც ახალგაზრდა ადა-
მიანი პირველად ჩადის დანაშაულს და აცნობიერებს თავისი ქცევის მავნე
შედეგებს, იმის გარდა, რომ ეს ქმედება სიამაყესა და მღელვარებას იწვევს,
ის ასევე შიშსა და სირცხვილის გრძნობას იწვევს. ყაჩაღობის დროს, ამსრუ-
ლებელი სერიოზულად არღვევს საზოგადოების ნორმებს საფრთხის შემცვე-
ლი მოქმედებით, რომელსაც იგი ბოლომდე მიიყვანს თუ მსხვერპლი ისე არ
იმოქმედებს, როგორც მას სურს. როგორც წესი, ადამიანმა რომ შეძლოს ყაჩა-
ღობის ჩადენა, მან მსხვერპლის მიმართ ემპათიის შემცველი ყველა გრძნობა
უნდა უკუაგდოს. დანაშაულის შემდეგ, ყაჩაღობის პირველად ჩამდენი პირის
ემოციები როგორ წესი, წინააღმდეგობრივია: მღელვარება, შიში და სიამაყე
ერთმანეთში ირევა, ამასთან ფინანსური სარგებლიდან მიღებული სიამოვნე-
ბა ენაცვლება გამოაშკარავების შიშს და ასევე, სირცხვილის გრძნობას. თუმ-
ცა, მეორე დანაშაულზე გაცილებით იოლდება ამ გრძნობებისა და სინდისის
ნეიტრალიზაცია. ასეთ დროს, დანაშაულებრივი ჯგუფი მოქმედებს როგორც
„მორალური თერაპიის“ ინსტიტუტი, სადაც ჩადენილი ქმედების მხოლოდ
წახალისება ხდება და არა ქმედების ჩამდენის განსჯა (იქვე, 105). დაზარალე-
ბული ყოველ ჯერზე უფრო არაადამიანურ და არაჰუმანურ დამოკიდებულე-
ბას ავლენს: „ის ნაძირალა იმსახურებდა ამას!“ სხვები როგორც წესი, აქებენ
ქმედების ჩამდენებს და უწონებენ გამბედაობას, რომ მოახერხეს ყაჩაღობის
ჩადენა. ამავდროულად, ბანდის წევრები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ
სინანულისა და სირცხვილის გრძნობების განეიტრალებაში. ჯგუფმა შეიძლება

127
შექმნას ისეთი გარემო, სადაც ყაჩაღი მოქმედებს, როგორც კარგი, მზრუნველი
მეგობარი და შეუძლია დიდსულოვნება გამოავლინოს ყაჩაღობის შედეგად
მიღებული ფინანსური სარგებლის გაზიარებით. მეგობრებთან კარგად მოქცე-
ვის შესაძლებლობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მათთვის, ვინც სხვებს
ექცევა ცუდად. დანაშაულების ჩადენა იწვევს სპეციალური მორალის განვი-
თარებას, რომელსაც იდენტობის ორმაგი განზომილება აქვს – განსხავებული
სფეროებით და ამ განზომილებებში განსხვავებული ნორმები გამოიყენება:
სასტიკი, ცუდი და ცივსისხლიანი დანაშაულის ჩადენის დროს და კარგი ადა-
მიანი მეგობრების წრეში. ლიენი, ერთ-ერთი პაკისტანური დანაშაულებრივი
ჯგუფის ლიდერის აღწერისას, საუბრობს, თუ როგორ მოიხსენიებს მას პრესა,
როგორც ნორვეგიის ყველაზე საშიშ დამნაშავეს, ხოლო მისი მეგობრები მას
ახასიათებენ, როგორც ერთგულ, სულგრძელ და კეთილ ადამიანს, რომელიც
მის მიერ მოხვეჭილ სიმდიდრეს სხვებსაც უზიარებს და ხშირად საჩუქრებსაც
უგზავნის მათ. „რესურსები, რომლებიც დანაშაულის შედეგად იქნა მოპოვე-
ბული, ემსახურება ადამიანის მორალური რეპუტაციის ჩამოყალიბებას მეგობ-
რებს შორის. შესაბამისად, ამ ჯგუფში ძმობისა და სიყვარულის იდეოლოგია
ყალიბდება“ (Lien 2005: 115). ამავდროულად, პარადოქსულია, რომ ჯგუფის
წევრები ჰიპერსენსიტიურები არიან, იმის მიმართ თუ რას ფიქრობენ სხვები
მათზე და როდესაც მათთვის შესაძლო შეურაცხყოფის მიყენებამდე შეიძლე-
ბა მივიდეს საქმე, ისინი როგორც წესი, ძალადობრივად რეაგირებენ. ლიენი
ამტკიცებს, რომ აღნიშნული ხდება იმ მიზეზის გამო, რომ მათ დამნაშავეობის
გრძნობა მიჩქმალული აქვთ (იქვე.: 114).
დანაშაულებრივი ჯგუფის კიდევ ერთი ქვაკუთხედია პოსტულატი, – „შენ
არ უნდა „იბოზო“. მოსისხლე მტრებიც კი, არ ამხელენ ერთმანეთს ჩადენილ
დანაშაულში და არ თანამშრომლობენ პოლიციასთან. ვინც ამ „მცნებას“ არ-
ღვევს, საკმაოდ მკაცრ სანქციებს ექვემდებარება. რა თქმა უნდა, აღნიშნუ-
ლი წესის არსებობა განპირობებულია ჯგუფის წევრების მხრიდან თავდაცვის
სურვილით. „მდუმარების კოდექსი“ პოლიციას საკმაოდ ურთულებს საქმეს
მტიცებულებების შეგროვებისას და შესაბამისად, პრობლემები იქმნება ბრა-
ლის წარდგენის ნაწილშიც. იქიდან გამომდინარე, რომ მცნება – „არ უნდა
ითანამშრომლო,“ საკმაოდ გამჯდარია დანაშაულებრივ ჯგუფებში, ამან შესაძ-
ლოა გამოიწვია ისიც, რომ აღნიშნული პრინციპი ასევე, საკმაოდ მყარი მცნე-
ბაა ახალგაზრდების კულტურაშიც. ეს იდეა ასევე, საკმაოდ გავრცელებულია

128
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

კანონმორჩილ და შედარებით ახალგაზრდა მოქალაქეებს შორის. ეს შეიძ-

ლება განპირობებული იყოს იმითაც, რომ როგორც წესი, ჯგუფურ დანაშაულს
ახლავს მსხვერპლის მიმართ მუქარაც, რომელიც სხვადასხვა შინაარსის შეიძ-
ლება იყოს და შიშის უდიდეს განცდას იწვევს მსხვერპლში, რაც საბოლოოდ
მათ თანამშრომლობის სურვილს უკარგავს.
პრევენციული მექანიზმი მოიცავს ახალგაზრდა ადამიანების ბანდებში გა-
წევრიანებისთვის ხელის შეშლას ან უკვე გაწევრიანებულთათვის ისეთი ნორ-
მატიული ბარიერების შექმნა, რომელიც მათ მორალთან და ღირებულებებ-
თან კონფლიქტში მოვა.
საშუალებებმა უნდა შეძლოს ახალგაზრდების პროსოციალური ნორმების
გამყარება, ისეთების, რომლებიც მათ დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილე-
ობას შეუშლის ხელს და რაც ყველაზე მთავარია, ამ სოციალურმა ნორმებმა
უნდა გააქარწყლოს არასრულწლოვანთა დანაშაულებრივი ჯგუფების ნორმა-
ტიული სისტემები. მაგრამ საინტერესო საკითხია, თუ როგორ უნდა მოხდეს
ნორმების იმ სისტემის გადაფასება, რომელიც შექმნილია დანაშაულებრივი
ჯგუფების დასაცავად და გასამართლებლად?
ერთი გზა იქნება იმის მცდელობა, რომ მოხდეს იმ ნორმების წინააღმდეგ
ბრძოლა, რომელიც ძალადობასა და დანაშაულს მისაღებ ქმედებად აქცევს.
თავის მხრივ, ამის მიღწევა შეიძლება იმით, რომ მსხვერპლის ტანჯვა და განც-
დილი ზიანი იყოს აშკარა და ხილული, რამაც საბოლოოდ, დამნაშავეში სიბ-
რალულისა და ემპათიის გრძნობა უნდა გააღვივოს. სწორედ ეს კომპონენტია
მთავარი მედიაციისა და აღდგენითი მართმსაჯულების სხვა ფორმებისათვის.
ამასთან, მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულების საზიანო შედეგების შეტყობი-
ნება დამნაშავის ოჯახისთვის, შეყვარებულისთვის და სხვებისთვის, შეიძლე-
ბა საკმაოდ ქმედითი საშუალება იყოს. ლიენის მიხედვით (2005: 109), ჯგუფის
წევრებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მათი დანაშაულებრივი საქმიანობის
შესახებ ინფორმაციამ არ „გაჟონოს“ და ამის შესახებ არ გახდეს ცნობილი
ოჯახისთვის, შეყვარებულისთვის ან სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანებისთვის,
რაც მათთვის სირცხვილისა და სხვა ნეგატიური რეაქციების გამომწვევია.
ზოგადად, რაც შეეხება ახალგაზრდა მოსახლეობას, მნიშვნელოვანია მათ-
თვის ცნობილი გახდეს, ვისთვის არის სარგებლის მომტანი იმ ნორმის დაცვა,
რომელიც თანამშრომლობას დასაძრახ საქციელად მიიჩნევს. მათ შეიძლება
დავანახოთ, რომ ბულინგისა და დანაშაულის წინააღმდეგ საბრძოლველად,

129
მნიშვნელოვანია ამ ფაქტების თაობაზე სათანადო ინფორმაცია მიეწოდოს შე-
საბამის ორგანოებს. სწორედ ამით ხდება მათი მეგობრების დაცვა და არა პი-
რიქით. მათ უნდა იცოდნენ, რომ თუ ისინი ემორჩილებიან თანამშრომლობაზე
უარის თქმის ნორმებს, ისინი ამით მხოლოდ დამნაშავეების საქმეს აკეთებენ
და რეალურად, მხოლოდ მათ ეხმარებიან.
კიდევ ერთი ნორმა, რომელთანაც შებრძოლება აუცილებელია, დაკავში-
რებულია პატივისცემასთან. კერძოდ, მოსაზრებასთან, რომ პატივისცემა ყვე-
ლაზე უკეთ მოიპოვება მაშინ, როდესაც ადამიანი ძალადობასა და დაშინებას
იყენებს. ამ შემთხვევაში, აღსანიშნავია, თუ რას ნიშნავს პატივისცემა უმეტესი
ადამიანისთვის: ანუ ორმხრივი ურთიერთობა, სადაც ადამიანები ერთმანეთის
მიმართ პატივისცემას იმდაგვარად გამოხატავენ, რომ პატივისცემა ერთურთის
მიმართ კიდევ უფრო იზრდება. პატივისცემა საკმაოდ განსხვავდება შიშისგან.
ისინი, ვინც ადამიანს „პატივს“ შიშის გამო სცემენ, ზურგს უკან აუცილებლად
აგდებულად და დამამცირებლად საუბრობენ მასზე.
ამ სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფია ამ ტიპის დანაშაულში ჩართული აქტიური
მონაწილეები. ამავდროულად, სამიზნე ჯგუფი შეიძლება იყოს ის მერყევი სუ-
ბიექტები, რომლებსაც წინასწარ შეიძლება ჩაუტარდეთ გარკვეული პრევენ-
ციული ღონისძიებები, რაც მათ ჯგუფებში გაწევრიანებას შეაფერხებს. ასევე
მნიშვნელოვანია არასრულწლოვანებზე გავლენის მოხდენაც, რათა მათ არ
გაითავისონ ის კრიმინალური ნორმები, რომლებიც დანაშაულებრივი ჯგუფე-
ბისთვისაა დამახასიათებელი. გენდერული როლების შესახებ ძლიერი სტერე-
ოტიპები, მასკულიზმი და გოგოების მეძავებად აღქმა, ხშირად წახალისებუ-
ლია ეთნიკური უმცირესობების მიერ, რომელიც ახალგაზრდებში გარკვეულ
პოპულარობას პოულობს. დაბოლოს, მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერებაც,
რომ ახალგაზრდები მათი ჩაგვრისგან გამოსავალს, სწორედ დანაშაულებრივ
ჯგუფებისთვის მიმართვაში პოულობენ, რადგან მათი წარმოდგენით, ეს შუ-
რისძიების კარგი პლატფორმაა (Bjørgo and Carlsson 1999: 240‑241).
აქედან გამომდინარე, ვინ არიან ის მოქმედი პირები, ვისაც შეუძლია პრო-
სოციალური ნორმების შექმნა და დანაშაულებრივი ჯგუფების ნორმებისთ-
ვის წინააღმდეგობის გაწევა? ყველაზე თვალსაჩინო მოქმედი პირები არიან
მშობლები და ოჯახის სხვა წევრები, საბავშვო ბაღები და სკოლები, ვინც მო-
წინავე პოზიციებზე არიან ბავშვის აღზრდისა და სოციალიზაციის პროცესში.
მშობლებსა და ოჯახის უფროს წევრებს შესწევთ იმის უნარი, გამოიყენონ საკ-

130
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

მაოდ ძლიერი მორალური სანქციები იმ ახალგაზრდების მიმართ, რომლებიც

უარყოფით ქმედებებს ჩადიან. სწორედ ეს არის მიზეზი, თუ რატომ არ სურთ
ჯგუფების წევრებს, რომ მშობლებმა გაიგონ მათი საქმიანობის შესახებ (Lien
2005, 2014).

ყველაფერი რაც ჩვენ ვიცით, რეალურად, არის ფორმალური სანქციები,
რომლებსაც ნაკლები გავლენა აქვთ დამნაშავეებზე. მათთვის ყველაზე
მნიშვნელოვანია იმ ადამიანების წარმოდგენები სწორსა და არასწორზე,
ვინც მათთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია. [...] მართლაც, ყველა ჩვენთაგანს
დედების უფრო გვეშინოდა, ვიდრე პოლიციის. თუ პოლიცია ვერ ასრუ-
ლებს არასრულწლოვნის ქუჩიდან ჩამოცილების ფუნქციას, უმჯობესია ეს
დედამ გააკეთოს.
(Kennedy 2009: 182)

ახალგაზრდა მუშაკებმა და საქველმოქმედო ორგანიზაციებმა შეიძლება

გაატარონ საკმაოდ პოზიტიური ღონისძიებები, სადაც ბანდების ნორმები დაგ-
მობილია. პოზიტიური მისაბაძი ადამიანები შეიძლება საკმაოდ ჭკვიანურად
იყოს გამოყენებული, რათა მათ პოზიტიური გავლენა მოახდინონ ახალგაზრ-
დების ღირებულებებზე, ნორმებსა და ამბიციებზე. დანაშაულებრივი ჯგუფის
ყოფილი წევრებიც შეიძლება საკმაოდ დიდი სარგებლის მომტანი აღმოჩნ-
დნენ მათი გამოცდილების გაზიარების კუთხით. რელიგიური კონფესიების
წარმომადგენლებს შეუძლიათ დაანახონ, რომ დანაშაულებრივი დაჯგუფების
ნორმები ეწინააღმდეგება რელიგიურ ნორმებსა და ღირებულებებს. პოლიცი-
ასაც შეუძლია საზოგადოების ფუნდამენტური ნორმების დაცვა კანონის აღს-
რულებითა და სხვა პრვენციული ღონისძიებების გამოყენებით.
შეყვარებულებმა (რომლებსაც პროსოციალური ღირებულებები აქვს)
შეიძლება საკმაოდ დიდი როლი შეასრულონ და მოახდინონ გავლენა მათი
უკიდურესი სანქციის – დაშორების ან სექსუალურ პრივილეგიებზე უარის
თქმის ხარჯზე თუ მათი შეყვარებულები უარს არ იტყვიან დანაშაულებრივ
ჯგუფებში მონაწილეობაზე. მსგავსი სტრატეგია ჰქონდათ ქალებს არისტოფა-
ნეს კომედიაში „ლისისტრატე,“ სადაც ქალები ქმრებს ან საყვარლებს უარს
ეუბნებოდნენ სექსუალურ პრივილეგიებზე, თუ ისინი არ დაასრულებდნენ სა-
ომარ მოქმედებებს. კოლუმბიის ქალაქ პერეირაში, რომელიც ასეთი ჯგუფების

131
მიერ იმართება, ქალებს იგივე სტრატეგია ჰქონდათ. იქიდან გამომდინარე,
რომ დანაშაულებრივ დაჯგუფებაში გაწევრიანების მიზეზი სტატუსის, ძალაუფ-
ლების და სექსუალური მიმზიდველობის მიღწევაა და არა მაინცდამაინც, ეკო-
ნომიკური საჭიროება, ქალების მხრიდან მსგავს მიდგომას შეიძლება მართ-
ლაც ჰქონდეს პოზიტიური ეფექტი (Kennedy 2009: 184).

ერთ-ერთი ჯგუფის წევრის შეყვარებულის თქმით, სექსზე უარის თქმა საკ-

მაოდ ძლიერი მასტიმულირებელი ფაქტორია. „ბიჭები გვისმენენ ჩვენ. რო-
დესაც მათთგან თავს შორს ვიჭერთ, ისინი კიდევ უფრო მეტად გვისმენენ.
თუ ისინი იარაღებს არ ჩაგვაბარებენ, მაშინ მათთან ერთად ყოფნაზე უარს
ვიტყვით.“62

სწორედ ამიტომ, ჯგუფების წევრები მაქსიმალურად ცდილობენ შეყვარე-

ბულებს დაუმალონ თავიანთ საქმიანობის შესახებ ან მათი საქმიანობის ყვე-
ლაზე სასტიკი ასპექტები. მათთვის საყვარელი ადამიანებისთვის ყველაფრის
გამჟღავნების საფრთხის წინაშე დაყენება, შეიძლება საკმაოდ ძლიერი ინი-
ციატივა იყოს ქცევის შესაცვლელად. ჩვეულებრივი ახალგაზრდები, მედია და
სხვა მოქმედი პირები შეიძლება ის ხალხი იყოს, ვისაც შეუძლია პოზიტიური
გავლენის მოხდენა.
სარგებელი. ოჯახისა და სხვა სოციალური აქტორების მხრიდან განხორცი-
ელებულ არაფორმალურ სოციალურ კონტროლს შეიძლება დიდი გავლენა
ჰქონდეს ახალგაზრდების ქცევაზე. თუმცა, ეს მაინც იმაზეა დამოკიდებული,
რამდენად ავტორიტეტულია კონტროლის ამ ფორმის განმახორციელებლები
და რამდენად იცნობენ ისინი არასრულწლოვნების პრობლემურ ქცევას.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. ზოგიერთი ეთნიკური
უმცირესობის ან იმიგრანტების ოჯახში მშობლები განსაკუთრებულ ყურად-
ღებას ამახვილებენ გოგოების ქცევაზე, რადგან მათი ქცევა და მომდინარე
შედეგები უარყოფითად აისახება ოჯახის ღირსებაზე, მაშინ როდესაც ბიჭებს
გაცილებით მეტი თავისუფლება ეძლევათ და მათი საქციელი პირდაპირ არ
არის დაკავშირებული ოჯახის რეპუტაციაზე. ასეთი ოჯახებიდან გამოსული
დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრები სამაგალითოები არიან სახლში, მაშინ რო-
დესაც განგსტერები არიან სახლის გარეთ (Lien 2005, 2008). ამიტომაც, პრევენ-
ციული ღონისძიების ეფექტიანად დასაგეგმად, მნიშვნელოვანია სოციალური

132
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

კონტროლის ხსენებულ პირებს სათანადოდ მიეწოდოთ ინფორმაცია მოზარ-

დების საქმიანობის შესახებ. ასეთი ალიანსის შექმნა გაცილებით იოლია ად-
გილობრივ ოჯახებში, სადაც მშობლები სახელმწიფო ორგანოებთან და სხვა
კეთილდღეობის სააგენტოებთან ისედაც თანამშრომლობენ. ამის საწინააღმ-
დეგოდ, ისეთი ოჯახები, რომლებიც მოდიან იმ ქვეყნებიდან, სადაც კორუფცია
და სახელმწიფო სტრუქტურების მიმართ უნდობლობაა, მათ ამ უკანასკნელის
გამო საკმაოდ უჭირთ მაგალითად, პოლიციასთან ურთიერთობა, მაშინაც კი,
როდესაც მათ იციან რომ ამით შეიძლება დაეხმარონ თავიანთ შვილებს დანა-
შაულებრივი კარიერის მიტოვებაში (Bjørgo and Carlsson 2005: 67–69).

ადამიანების დაშინება, დანაშაულებრივ ჯგუფებში

მონაწილეობის უარყოფითი შედეგების გაზრდით

დაშინების მექანიზმი მოიცავს ახალგაზრდებში შიშის დათესვას იმდაგვარად,

რომ უარყოფითი შედეგების გათვალისწინებით, მათ აღარ სურდეთ დანა-
შაულში მონაწილეობა. დაშინების მექანიზმების უმეტესობა უფრო მეტად
ცალკეული დანაშაულის პრევენციას ემსახურება, ვიდრე თავად ჯგუფში მონა-
წილეობას. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ დანაშაული ბანდის საქმიანო-
ბის მთავარი მიმართულებაა, ამ პრევენციულ მექანიზმს არაპირდაპირ გავ-
ლენა აქვს თავად მონაწილეობაზეც. მეტიც, დაშინების ზოგიერთ საშუალებას
შეიძლება პირდაპირი გავლენა ჰქონდეს ჯგუფში მონაწილეობაზე და ასევე,
ჯგუფის ქცევაზე. სხვა სიტყვებით, სამიზნე ჯგუფი ის ახალგაზრდები არიან, ვინც
ჩართულია დანაშაულებრივ საქმიანობასა და ჯგუფების საქმიანობაში, ასევე
ისინი, ვინც მერყევი სუბიექტია და ფიქრობს გაწევრიანებას და ისინიც, ვინც
გაწევრიანების გარკვეული რისკის ქვეშ არიან.
ზოგადად, არსებობს თანხმობა იმ საკითხთან დაკავშირებით, რომ რო-
დესაც ბავშვები ჩადიან დანაშაულს, აუცილებელია ამას მოჰყვეს სწრაფი და
მკაფიო რეაქცია, რათა მათ გაითავისონ, რომ ასეთი საქციელი მიუღებელია.
თუმცა, ახალგაზრდების წინააღმდეგ მიმართული საშუალებები დროისა და
ქვეყნის მიხედვით განსხვავებულია. ადრეულ პერიოდში, ფიზიკური სასჯე-
ლები, რომელიც ცემასა და გაროზგვაში გამოიხატებოდა, საკმაოდ ეფექტი-
ანი საშუალება იყო იმ ბავშვების წინააღმდეგ, ვინც სოციალურ ნორმებსა და
კანონს არღვევდნენ. მსგავსი სასჯელები ძირითადად, მშობლების ან მასწავ-

133
ლებლების მიერ ხორციელდებოდა. დღევანდელ რეალობაში აღნიშნულის
ნაცვლად გამოიყენება ისეთი სასჯელი, როგორიცაა თავისუფლების აღკვეთა,
ჯარიმა ამასთან, ისიც გასათვალისწინებელია, რომ სისხლისსამართლებრი-
ვი პასუხისმგებლობის ასაკი განსხვავებულია. აღნიშნული 15 წლიდან იწყება
სკანდინავიურ ქვეყნებში და გაცილებით დაბალია სხვა ქვეყნებში. მაგალი-
თად, სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის ასაკი 10 წელია ინგლისსა და
უელსში, ხოლო 6-12 წლამდე მერყეობს აშშ-ის ცალკეულ შტატებში. ამავდ-
როულად, უამრავ ქვეყანაში ბავშვები სრულწლოვნების ანალოგიურად ისჯე-
ბიან. სკანდინავიისა და ევროპის უმეტეს ქვეყნებში, როგორც წესი, ბავშვთა
მზრუნველობის ორგანოები არიან ისინი, ვინც ბავშვის ქცევაზე ახორციელე-
ბენ კონტროლს, ვიდრე ისინი პასუხისმგებლობის ასაკის მიღწევამდე ჩაიდე-
ნენ დანაშაულს. დასახელებულმა ორგანოებმა შეიძლება მეთვალყურეობა
განახორციელონ ისეთ ბავშვებზეც, ვინც პასუხისმგებლობის ასაკს მიაღწია.
სწორედ ამიტომ, ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს ორგანოები ციხის ალტერნატივას
წარმოადგენენ. თუმცა, განსახვავებულია ქვეყნების მიდგომები თავისუფლე-
ბის აღკვეთის ხანგრძლივობასა და ზოგადად, შემზღუდავი ღონისძიებების
სახეებთან დაკავშირებით, რომლის გამოყენება შეიძლება საკმაოდ პატარა
ასაკის ბავშვების მიმართ. როგორც შემდგომი ანალიზი გვიჩვენებს, თავი-
სუფლების აღკვეთას განსაკუთრებული უარყოფითი გვერდითი მოვლენე-
ბი აქვს არასრულწლოვნების მიმართ და ხშირ შემთხვევაში, მათი მხრიდან
დანაშაულებრივ კარიერის დასაწყისს უფრო ითვალისწინებს, ვიდრე თავის
შეკავებას. რეციდივიზმის დონეები განსაკუთრებით მაღალია იმ არასრულწ-
ლოვნებს შორის, ვინც სასჯელი ციხეში მოიხადა. მიუხედავად ამისა, აშშ-ში და
გაერთიანებულ სამეფოში სწორედ თავისუფლების აღკვეთაა ის ყველაზე მი-
საღები სასჯელი, რომელიც დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრებისთვის გამოიყე-
ნება. ზოგიერთ ქვეყანაში არასრულწლოვნებისთვის თავისუფლების აღკვე-
თის ცალკე რეჟიმი არსებობს, რომ არასრულწლოვნებს კავშირი არ ჰქონდეთ
სრულწლოვან მსჯავრდებულებთან. თუმცა იქიდან გამომდინარე, რომ ციხე-
შიც სხვადასხვა ასაკის არასრულწლოვნები არიან და მათგან ბევრი ცუდის
სწავლაა შესაძლებელი. საინტერესოა, რომ მზრუნველობის ის ორგანოები,
რომლებიც თავისუფლების აღკვეთის მსგავს ღონისძიებებს იყენებენ, რეცი-
დივიზმის იგივე პრობლემის წინაშე დგებიან, როგორც სასჯელაღსრულების
დაწესებულებები (Norwegian Ministry of Justice and the Police 2010-2011: 12, 16).

134
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

თავისუფლების აღკვეთისა და თავისუფლების შემზღუდავი სხვა სასჯე-

ლებისგან გადახვევის სურვილმა გამოიწვია, რომ დაინერგა სასჯელისა და
სანქციების ალტერნატიული სასჯელები, რომელიც ქმედების სიმძიმისა და
რეციდივიზმის რისკის პროპორციულად ენიშნება ქმედების ჩამდენებს. ნორ-
ვეგიაში, არასრულწლოვნების სასჯელებთან დაკავშირებული ფუნდამენტური
რეფორმა 2014 წელს განხორციელდა. ყველაზე მსუბუქი სანქცია, რაც შეიძლე-
ბა გამოყენებული იყოს პირველი დანაშაულის ჩამდენი არასრულწლოვნის
მიმართ, არის განრიდება. აღნიშნული ნიშნავს არა სისხლისსამართლებრივი
დევნის შეწყვეტას, არამედ ბრალეულობის დადგენას და მისთვის პატიებას.
განრიდების არსი ისაა, რომ მას ყოველთვის ახლავს გარკვეული პირობები,
რომლის შესრულებაც სავალდებულოა. მაგალითად, ახალგაზრდას შეიძლება
დაევალოს გარკვეული კატეგორიის ადამიანებთან ურთიერთობისგან თავის
შეკავება ან თრობის გამომწვევი ნივთიერებების მოხმარება. თუ ისინი დაარღ-
ვევენ ამ პირობებს, მათ მიმართ შეიძლება უფრო მკაცრი სანქციის გამოყენება
(Norwegian Ministry of Justice and the Police 2010-2011: 12, 87). მკაცრი სასჯე-
ლის შიში არის სწორედ ის შემაკავებელი, რაც განკუთვნილია ახალგაზრდის
ქცევის შესაცვლელად. ასევე, იგივე მიზანი აქვს მთელ რიგ ისეთ სასჯელებს,
რომლებიც თავისუფლების აღკვეთას არ ითვალისწინებს. ამის მაგალითია,
საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა, როდროსაც არასრულწლოვანს
გარკვეული ტიპის სპეციფიკური სამუშაოს შესრულება ევალება (მაგ., გრაფი-
ტის მოშორება ან ტერიტორიის დასუფთავება); ამასთან, საზოგადოებისთვის
სასარგებლო შრომა შეიძლება შეიცავდეს გარკვეულ აკრძალვებსაც, რომლის
გამო არასრულწლოვანს გარკვეულ ადგილებში ან ადამიანებთან ურთიერ-
თობა ეზღუდება.
ახალი რეფორმის ძირითადი იდეა ისიცაა, რომ არასრულწლოვნების მი-
მართ უფრო მეტად იყოს გამოყენებული აღდგენითი მართლმსაჯულება. ამ
შემთხვევაში, ცენტრალური საშუალებაა მედიაციის საბჭოების გამოყენება,
რომლის ფარგლებშიც, არასრულწლოვნის მიმართ გამოიყენება ისეთი სან-
ქცია, რომელიც თანაბრად ითვალისწინებს, როგორც დაზარალებულის, ისე
ამსრულებლის ინტერესებს. მხარეების შეხვედრა, რომელსაც როგორც წესი,
სამართლებრივი მეურვეები ან სხვა საჭირო ადამიანები ესწრებიან, იძენს
მედიაციის ფორმას და ხდება ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რაც შეიძ-
ლება კომპენსაციაში ან ქცევის შეცვლაში გამოიხატოს. მედიაციის მსგავსმა

135
საბჭოებმა ცალკეული დამატებები შეიძინა და უკვე მოიცავს „არასრულწლო-
ვანთა საკონფერენციო წრეებს“, სადაც იმართება მედიაცია და დანაშაულში
მონაწილე პირების გარდა, სახელმწიფოს შესაბამისი წარმომადგენლებიც
მონაწილეობენ. აღდგენითი მართლმსაჯულება უფრო დეტალურად მოგვი-
ანებით იქნება განხილული, როდესაც ზიანის შემცირებაზე გვექნება საუბარი.
მედიაციის საბჭოების გვერდით ხშირად, კიდევ ერთი საშუალება გამოიყე-
ნება, კერძოდ, განმეორებითი შეხვედრები ახალგაზრდა დამნაშავეებისთვის.
ეს არის სანქციის ნებაყოფლობითი ფორმა განკუთვნილი იმ ახალგაზრდების-
თვის, რომლებმაც მძიმე დანაშაული ჩაიდინეს და რომლის დროსაც ძალოვა-
ნი უწყებები და მზრუნველობის ორგანოები ერთობლივად შეიმუშავენ გეგმას,
რომელიც ადამიანის ქცევის შეცვლისკენაა მიმართული. ამ შემთხვევაშიც, ამ
შემუშავებული გეგმის პირობების დარღვევა იწვევს უფრო მძიმე სასჯელის
გამოყენებას. აღნიშნული პროექტი საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა და
არასრულწლოვნებისთვის შედგენილი გეგმებისადმი მორჩილება საკმაოდ
მაღალი იყო. ამავდრულად, რეციდივიზმის დონეებიც ძალიან ნაკლები იყო და
მხოლოდ ერთეული შემთხვევები იყო, როდესაც ახალგაზრდებმა პირობები
დაარღვიეს (Kvello and Wendelborg 2009: 127; Norwegian Ministry of Justice
and the Police 2010‑2011: 29, 37–38).
ახალი სასჯელი, ე. წ. არასრულწლოვანთა სანქცია შემუშავდა იმ არას-
რულწლოვნებისთვის, ვინც განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული ჩაიდინა ან
ვინც რეციდივისტია. სამიზნე ჯგუფია ის ახალგაზრდები, ვინც განსაკუთრებით
მძიმე დანაშაულის განმეორებით ჩადენის მაღალი რისკის ქვეშ არიან. ეს საშუ-
ალებაც აღდგენითი მართლმსაჯულების პრინციპებზეა დაფუძნებული, მაგრამ
უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭება სანქციის ნაწილს და საშუალებებიც უფრო
მკაცრია და მათი იმპლემენტაცია უფრო დიდი ინტენსივობით ხდება. ამის ახს-
ნა ისაა, რომ ის უფრო მძიმე სასჯელია, ვიდრე საზოგადოებისათვის სასარგებ-
ლო შრომა. არასრულწლოვანთა ეს სანქცია, როგორც წესი, ითვალისწინებს
პირობით სასჯელს (თავისუფლების აღკვეთა), რომელიც მისთვის დაწესებუ-
ლი მოთხოვნების დარღვევის შემთხვევაში ამოქმედდება (Norwegian Ministry
of Justice and the Police 2010-2011: 105-135). ამ სასჯელის მთავარი მიზანია, რომ
მოხდეს სასჯელის დამაშინებელი ეფექტის გაერთიანება უფრო პოზიტიურ და
კონსტრუქციულ საშუალებებთან, რომ არასრულწულოვანს მიეცეს მეორე
შანსი და ასევე, ეს შანსი მისი სამომავლო ქცევის შეცვლისკენ იყოს მიმართუ-

136
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ლი. „არასრულწლოვანთა სანქციის“ იმპლემენტაციიდან ერთი წლის თავზე

შედეგები ძალიან საიმედოა და რაც მთავარია, რეციდივიზმის დონეები ძა-
ლიან დაბალია (Dagsavisen 25 July, 2015).
დაშინება შეიძლება ყველაზე ეფექტიანი მაშინაა, როდესაც დამაშინებელი
სანქციები პრაქტიკაში არ გამოიყენება. საინტერესო და არასტანდარტული
მიდგომა შემოთავაზებულია ბოსტონის იარაღის პროექტის მიერ. ამ პროექ-
ტის დაწყების მიზანი იყო არასრულწულოვნებს შორის გახშირებული მკვლე-
ლობის შემთხვევები, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ბოსტონში, 90-იან წლებში
ნარკოკარტელებს შორის დაკავშირებული გარჩევების გამო. დავიდ კენედი,
რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა ამ პროექტს, უთითებს შემდეგს:

ის, რაც ოპერაცია „ცეცხლის შეწყვეტის“ სახელით არის ცნობილი, საკმაოდ

უცნაურ პროექტს წარმოადგენს. ჩვენ, პრობაციის სამსახურებთან თანამშ-
რომლობით გამოვითხოვეთ იმ ჯგუფების წევრების შესახებ ინფორმაცია,
რომლებიც ამავდროულად, პრობაციონერები იყვნენ და მათ დავუნიშნეთ
პირისპირ ინტერვიუები, რომლებსაც „ფორუმი“ დავარქვით. მათ იქვე გა-
ნემარტათ, რომ იმ დღიდან საქმეები ბოსტონში სხვანაირად წყდებოდა: ქა-
ლაქს ახალი შერიფი ჰყავდა. თუ ვინმე მათი დაჯგუფებიდან ვინმეს მოკლავ-
და, ძალოვანი სტრუქტურები გაილაშქრებენ მთლიანი ჯგუფის წინააღმდეგ,
მათ მიერ ჩადენილი ნებისმიერი დანაშაულისთვის: ნარკოტიკებით ვაჭრო-
ბა, მოხმარება, იარაღის უკანონო ტარება, პირობითი მსჯავრის დარღვევა
და ნებისმიერი სხვა ქმედება. მათ ეძლეოდათ შენობის დატოვების შესაძ-
ლებლობა, უბრუნდებოდნენ თავიანთ ბანდებს და აწვდიდნენ ჯგუფის სხვა
წევრებს მკაფიო გზავნილს, თუ რა მოხდებოდა იმ შემთხვევაში, თუ გააგრ-
ძელებდნენ ძალადობრივ ქმედებებს. აღნიშნული მიზანი იყო წნეხის შექმნა
ბანდის შიგნით, რასაც საბოლოოდ ძალადობის შემცირება უნდა მოჰყოლოდა.

ფორუმებზე, მათი საქმიანობის შეწყვეტის შემთხვევაში, დამნაშავეებს დახ-

მარებას სთავაზობდნენ, სოციალური მუშაკების, სოციალური სააგენტო-
ების, პრობაციის სამსახურის, ეკლესიის და არაკომერციული ორგანიზაცი-
ების მეშვეობით. ჩვენ ყველაფერს ვაკეთებდით მათთვის სათანადო სამსა-
ხურის, ტრენინგის, განათლების და სხვა საჭირო დახმარების შეთავაზებით.
(Kennedy 2009: 3)

137
 ჯგუფის წევრებზე აშკარად მოქმედებდა კოლექტიური სანქციების შიში.
მათზე ასევე, მოქმედებდა ის მორალური გზავნილები და პოზიტიური ინიცი-
ატივები, რაც მათ ბანდების დატოვებაში დაეხმარებოდა. პროექტის დაწყები-
დან ორი წლის შემდეგ, ჯგუფური დანაშაულების რაოდენობა 2/3-ით შემცირ-
და და დაბალ მაჩვენებელზე დარჩა. საგულისხმოა, რომ ეს პროექტი დაში-
ნების მიზნით შეიქმნა, მაგრამ საკმაოდ დაშორდა დაშინების საზრისს. ისინი
სასჯელს არ იყენებდნენ და ამის ნაცვლად, აფრთხილებდნენ ჯგუფის წევრებს
და ფიქრობდნენ ინფორმაციის მიწოდებით, ამასთან იმ საფრთხის ჩვენებით,
რაც შეიძლებოდა მოჰყოლოდა მათ სამომავლო ქმედებებს – თავიდან აიცი-
ლებდნენ შემდეგ დამნაშავეობას (Kennedy 2009: 5-6).

როგორც წესი, ჩვეულებრივ პირობებში საგამოძიებო ორგანოები და-

პატიმრებითა და ბრალდებით არის დაკავებული: არავის აზრად არ მო-
უვა, რომ დანაშაულის კონტროლად ჩათვალოს ინფორმაციის მიწოდება
დამნაშავეებისთვის, სახელმწიფოს სამომავლო გეგმების თაობაზე. [...]
ამ პირობებში ჩვენ მსროლელს კი არ ვსჯიდით, ვსჯიდით მთლიან ჯგუფს.
პროექტის ლოგიკა საკმაოდ მარტივი იყო: ჯგუფის წევრები მას შემდეგ, რაც
გაიგებდნენ ახალი წესების შესახებ, ვვარაუდობდით, რომ აიძულებდნენ
მათ წევრებს აღარ გამოეყენებინათ იარაღი. როდესაც ჩვენ ვსაუბრობდით
მკვლელების დაშინებაზე, მათთვის სიკვდილით დასჯას ან ვადამდე გათა-
ვისუფლების შანსის გარეშე, უვადო თავისუფლების აღკვეთას ვგულისხ-
მობდით.
(Kennedy 2009: 6)

მშობლების მხრიდან გამოყენებული არაფორმალური სანქციები, ზო-

გიერთ შემთხვევაში, ისეთივე დამაშინებელი შეიძლება იყოს, როგორც სისხ-
ლის სამართლის მართლმსაჯულების მიერ გამოყენებული სანქციები. მსგავ-
სი არაფორმალური სანქციები არა მხოლოდ დაშინებას აერთიანებს თავის
თავში, არამედ ასევე ქმნის ნორმატიულ ბარიერებს, მიუღებელი ქმედების
წინააღმდეგ.

ბოსტონის პროექტი მხოლოდ მორალური კუთხით ერეოდა ჯგუფის

წევრების საქმიანობაში. ფორუმებზე, სოციალური მუშაკები უხსნიდნენ

138
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ბანდის წევრებს, რომ მათი საქმიანობა უზომო ზიანს აყენებდა საზოგა-

დოებას, რომ მკვლელობას არანაირი გამართლება არ აქვს და საზოგა-
დოებას ისინი მათ შორის სჭირდება და არა ციხეში. ზოგიერთ შემთხვე-
ვაში, მათზე ეს ყველაფერი საკმაოდ დიდ გავლენას ახდენდა. ერთ‑ერთ
დასამახსოვრებელ შეხვედრაზე, მღვდელმა ეუჯინ რივერსმა, ცნობილმა
შავკანიანმა მქადაგებელმა, ჯგუფის წევრებს მიმართა, თუ სხვა არაფერი
შეგიძლიათ, ის მაინც გააკეთეთ, რომ უფრო ჭკვიანი დამნაშავეები იყოთ.
მან მაფიის მაგალითი მოიტანა და დასძინა, რომ მაფიის წევრები კარგი
მიზეზის გარეშე არ ისროდნენ ქუჩებში. „ზედმეტ ხმაურს კარგი არაფერი
მოაქვს. შეეგუეთ ამ ფაქტს.“ ჯგუფის წევრებს ეცინებოდათ, მაგრამ რაც
მთავარია, ისმენდნენ.
(Kennedy 2009: 7)

შესაბამისად, დაშინება ფორმალური და არაფორმალური სანქციების კომ-

ბინაციით, საბოლოოდ, საკმაოდ ეფექტიან ნორმატიულ ბარიერს ქმნის. ახალ-
გაზრდებისთვის თავისი დანაშაულებრივი საქმიანობის შესახებ მშობლებისთ-
ვის და სხვა საყვარელი ადამიანებისთვის დამალვა ძალიან მნიშვნელოვანია.
ამიტომაც, თუ პოლიცია ან მასწავლებლები ეტყვიან მშობლებს, რომ მათი ვაჟი
ან ქალიშვილი ქურდობს ან სხვა დანაშაულს ჩადის ან მონაწილეობს დანაშა-
ულებრივ ჯგუფებში, ეს შესაძლებელია ძალიან ძლიერი სანქცია იყოს.
ნორვეგიაში, სტანდარტულ პროცედურად იქცა პოლიციის მხრიდან ახალ-
გაზრდებისა და მათი მშობლების დაბარება პრევენციულ დიალოგზე. ამ დროს
პოლიცია ატყობინებს მშობლებს იმ მიზეზებზე, თუ რატომ არიან ისინი შეშფო-
თებული მათი შვილის ქცევით (Bjørgo and Carlsson 1999: 211–213; Norwegian
National Police Directorate 2011b). უმეტეს შემთხვევაში, ეს არის პირველი შემ-
თხვევა, როდესაც მშობლები მათი შვილების უკანონო საქმიანობის და იმის
შესახებ იგებენ, თუ ვისთან ატარებს მათი შვილი დროს. ბავშვებისთვის ეს
ნიშნავს მათი საიდუმლო საქმიანობის სააშკარაოზე გამოტანას, იმ საიდუმ-
ლოსი, რომლის დაცვასაც ისინი თავგამოდებით ცდილობდნენ. საკუთარი
მშობლების შიშს საკმაოდ მრავლისმეტყველი და დამაშინებელი ეფექტი აქვს.
ამასთან, მშობლებისთვის ტკივილის და ტანჯვის მიყენება დიდ სირცხვილის
გრძნობას იწვევს შვილებში. პრევენციული დიალოგის თაობაზე უფრო დეტა-
ლურად ოდნავ მოგვიანებით იქნება საუბარი.

139
 დაშინების სტრატეგიის მოქმედი პირები არიან პოლიცია, სასამართლო
სისტემა, სასჯელაღსულების სერვისები და მედიაციის საბჭოები. ამასთან, ბავ-
შვთა მზრუნველობის ორგანოები, სკოლები, მშობლები და სხვები, ვისაც მო-
რალური ავტორიტეტი გააჩნიათ, საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.
სხვადასხვა ფორმალურ სისხლისსამართლებრივი სანქციების გამო-
ყენებას, მაშინ აქვს სარგებელი ახალგაზრდებისთვის, როდესაც დაშინე-
ბის საშუალებები გაერთიანებულია ქცევის შეცვლის პოზიტიურ საშუალე-
ბებთან და სახეზე გვაქვს ე. წ. ჯოხისა და სტაფილოს მიდგომა. ზოგიერთი
ახალგაზრდისთვის არაფორმალურ სოციალურ სანქციებს ალბათ უფრო
მეტი დამაშინებელი ეფექტი აქვს, ვიდრე ფორმალურ სანქციებს. თუმცა,
ზოგისთვის გამოსასწორებელ დაწესებულებაში ან ციხეში გატარებული
დრო, შეიძლება მნიშვნელოვან ინიციატივად გამოდგეს დანაშაულებრი-
ვი ჯგუფების მარწუხებისგან თავის დასაღწევად. ამასთან, ქცევის შეცვლის
ცალკეულ პროგრამებს შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელოვანი ეფექტი დანა-
შაულობის შემცირების კუთხით (Latessa, Listwan and Koetzle 2013: 47–61).
თუმცა, დაშინების საშუალებებს შეიძლება ჰქონდეთ მნიშვნელოვანი
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. იმისათვის, რომ მან
იმუშაოს, დაშინების მექანიზმი ახალგაზრდებისგან მოითხოვს ბანდაში
მონაწილეობის უარყოფითი შედეგები შეაფასოს მის სარგებელთან მი-
მართებით. აქედან გამომდინარე, საეჭვოა, რომ ახალგაზრდებს, რომლე-
ბიც თავისი ცხოვრების სხვადასხვა ფაქტორების გათვალისწინებით მოწყ-
ვლად ჯგუფად ითვლება, გააჩნდეთ იმის უნარი და შესაძლებლობა, რომ
საღად იაზროვნონ. უმეტესობა მათგანი საკმაოდ იმპულსურია და დღე-
ვანდელ დღეზე უფრო ფიქრობს, ვიდრე შორეულ მომავალზე. ადამიანე-
ბის დაშინება სასჯელის შიშით ხშირ შემთხვევაში, უშედეგო საშუალებაა
და განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარი ახალგაზრდებზეა (Latessa,
Listwan and Koetzle 2013: 47). ზოგიერთმა ქვეყანამ სცადა შიშისა და სხვა-
დასხვა ფორმის სანქციების გამოყენება, რომ ახალგაზრდები დანაშაულისა-
გან და ნარკოტიკების მოხმარებისგან ჩამოეცილებინათ. ამის მაგალითი იყო
აშშ-ში „პირდაპირი შიშის“ მიდგომა. ნორვეგიამ შექმნა აღნიშნულის მსგავსი
ე. წ. „ულერსმოს პროქტი“ 90-იან წლებში, რომელიც მოიცავდა ხელოვნური
კონფრონტაციების შექმნას რეციდივისტ დამნაშავეებსა და იმ ახალგაზრდებს
შორის, რომლებიც დანაშაულის ჩადენის საფრთხის წინაშე იდგნენ. ამ პროგ-

140
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

რამების შეფასებამ ორივე ქვეყანაში აჩვენა, რომ არათუ რაიმე პოზიტიური

შედეგი მოჰქონდა მათ, არამედ კიდევ უფრო მეტად საზიანო იყო იგი ახალ-
გაზრდებისთვის (Storvoll and Hovland 1997; Petrosino, Turpin-Petrosino and
Buehler 2003).
იმის გარდა, რომ თავისუფლების აღკვეთა საკმაოდ ხარჯიანი სასჯელია,
მას მეტად საზიანო გვერდითი მოვლენები აქვს ახალგაზდებისთვის (Latessa,
Listwan and Koetzle 2013: 197). უპირველესად, თავისუფლების აღკვეთით შეიძ-
ლება ახალგაზრდები იმაზე მძიმე გარემოში აღმოჩდნენ, ვიდრე აქამდე იყვ-
ნენ და ამასთან, ციხეში საუბარი სწორედ იმაზე მიმდინარეობს, თუ როგორ
ჩაიდინონ მორიგი დანაშაული გათავისუფლების შემდეგ. მეორე, ჩვეულებ-
რივი საზოგადოებისგან იზოლაცია საკმაოდ დესტრუქციული და უარყოფი-
თი იდენტობის განვითარებას უწყობს ხელს. გრძლევადიან თავისუფლების
აღკვეთას უარყოფითი შედეგი აქვს იმ მხრივაც, რომ იგი ადამიანს პროსო-
ციალური ურთიერთობების შესაძლებლობას უსპობს და ამცირებს ოჯახის
შექნის შანსს, რომ არაფერი ვთქვათ ნორმალური სამუშაოს პოვნაზე. ამას-
თან, ამ უკანასკნელზე გავლენას ახდენს ფორმალურ სანქციასთან თანმდევი
ნასამართლობა. ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად აშშ-ში, აღნიშნული სხვა
სიმაღლეებამდეა აყვანილი და უნივერსიტეტში აპლიკაციის შევსებისას, მნიშ-
ვნელოვანია კითხვა იმის შესახებ, ნასამართლევი არის თუ არა აპლიკანტი.
აღნიშნულ კითხვაზე პასუხი სავალდებულოა მიუხედავად შერჩეული ფაკულ-
ტეტისა. ანალოგიურად, დამსაქმებლების უმეტესობისათვის ნასამართლობის
შესახებ ინფორმაციის მოწოდება სავალდებულო კრიტერიუმია აპლიკაციის
შევსებისას. ისინი, ვინც ამ კითხვაზე დადებით პასუხს სცემენ, უმეტეს შემთხ-
ვევაში, ავტომატურად „შავ სიაში“ ხვდებიან და მათი დასაქმების შანსები ამ
კომპანიაში მინიმუმამდეა დაყვანილი. ასეთი პრაქტიკის არსებობა საფრთხის
ქვეშ აყენებს დამნაშავის რეაბილიტაციის იდეას და, რომ ყოფილი დამნაშა-
ვეები ვერასდროს მიიღებენ სასურველ განათლებას ან სამსახურს (Sampson
and Laub 1995).63
ახალგაზრდების წინააღმდეგ მიმართული ახალი სანქციები, როგორიცაა
სამედიაციო საბჭოები, დანაშაულის შემდგომი ჯგუფური კონსულტაციები და
არასრულწლოვანთა სისხლისსამართლებრივი სანქცია მიზნად ისახავს სისხ-
ლის სამართლის მართლმსაჯულების უარყოფითი შედეგებისგან მათ დაცვას
და მათთვის ნასამართლობის თავიდან აცილებას. თუმცა, ამ არაფორმალურ

141
სოციალურ სანქციებსაც აქვთ უარყოფითი გვერდითი მოვლენები, მაგალი-
თად, როგორიცაა საზოგადოებაში მათ წინააღმდეგ უარყოფითი იმიჯი და
ცუდი რეპუტაცია, ახალგაზრდების დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრებად მოხსე-
ნიება. ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში, ახალგაზ-
რდების შერცხვენის პრაქტიკა, მათი ვინაობის შესახებ ინფორმაციის გამოქ-
ვეყნებით მედიაში, საკმაოდ მიღებული საშუალებაა. ეს არის არაფორმალური
სანქციის ნაირსახეობა, რომელსაც ძალიან ბევრი უარყოფითი შედეგები აქვს.
მართალია, ბოსტონის „ცეცხლის შეწყვეტის“ ოპერაცია საკმაოდ წარმატე-
ბული იყო არასრულწლოვანთა ძალადობისა და მკვლელობების რაოდენო-
ბის შემცირებაში, ამ პროგრამის მიერ კოლექტიური სანქციების შემოღებით,
მაგრამ ასეთი სასჯელის სახე საკმაოდ ბევრ კითხვას აჩენს კანონიერებისა და
კანონის უზენაესობის პრინციპებთან მიმართებით.

დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილებით მიღებული

სარგებლის შემცირება

ახალგაზრდების მხრიდან ჯგუფებში გაწევრიანება მათ აძლევთ ისეთ რაღა-

ცას, რასაც ისინი ღირებულად თვლიან (Decker and Van Winkle 1996: 64-69)
და ძირითადად, ამ საქმიდან მიღებული სოციალური სარგებელი ყველაზე
მნიშვნელოვანია. ეს შეიძლება გულისხმობდეს საძმოში ადგილის დამკ-
ვიდრებას, მიმზდველი და საშიში იდენტობის შექმნას, „პატივისცემას,“ ძა-
ლაუფლებას, მოქმედებასა და მღელვარებას. თუმცა, დროთა განმავლობაში
დანაშაულიდან მიღებული სარგებელიც მნიშვნელოვანი ხდება მათთვის,
რადგან ეს წარმოადგენს საშუალებას შეიძინონ მათთვის სასურველი სხვა
ნივთები, როგორიცაა ნარკოტიკები, მანქანები, ბრენდირებული ტანისამოსი,
ოქროულობა და სხვ. ეს კი, თავის მხრივ, გამოიყენება ისეთი სოციალური
სტატუსის შესაძენად, რაც მიმზიდველია ზოგიერთი გოგოსთვის. ნაღდ ფულ-
ზე ხელმისაწვდომობა მათ საშუალებას აძლევს დაეხმარონ სხვა ადამიანებს
ან დახარჯონ ეს ფული მეგობრებთან ერთად. თუმცა, დანაშაულებრივი ჯგუ-
ფის წევრები ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ვერ ინარჩუნებენ ცხოვრე-
ბის ასეთ სტილს. ისინი განსაკუთრებით დაუცველები მაშინ არიან, როდესაც
კარგავენ ფულს და ამასთან, რეპუტაციასაც. აქედან გამომდინარე, პრევენ-
ციული მექანიზმი მოიცავს როგორც ფულადი, ისე სოციალური სარგებლის

142
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

შემცირებას, რამაც დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილეობა ნაკლებად მიმ-

ზიდველი უნდა გახადოს.
აღნიშნულის მისაღწევად ყველაზე აშკარა საშუალება იქნება ჯგუფის წევრე-
ბისთვის დანაშაულის შედეგად მიღებული ფულადი და სოციალური სარგებლის
ჩამორთმევა. სხვადასხვა ქვეყნის პოლიცია მსგავს მიდგომას ხშირად იყენებს
დანაშაულებრივი ჯგუფების წინააღმდეგ საბრძოლველად. დანიის პოლიცია
საკმაოდ წარმატებით იყენებს ე. წ. „ალ კაპონეს მეთოდს,“ რაც მოიცავს ფინან-
სური აქტივების მოძიებასა და მათ კონფისკაციას, როგორც სხვადასხვა ტიპის
დანაშაულებრივი ჯგუფების წინააღმდეგ მიმართულ სტრატეგიას და ამასთან,
სადაც შესაძლებელია ახდენს პასუხისმგებელი პირების გასამართლებას გადა-
სახადებისგან თავის არიდების ან სხვა ფინანსური დანაშაულების ბრალდებით.
ფულის, საკუთრებისა და სხვა აქტივების კონფისკაცია საკმაოდ მნიშვნელოვანი
სტრატეგია იყო ოსლოს პოლიციის პროექტში – „ოპერაცია ნემესისი,“ რომელიც
პაკისტანური დანაშაულებრივი ჯგუფებისკენ იყო მიმართული. ამ შემთხვევაში,
პოლიციამ სამიზნედ ამოიღო პაკისტანური დანაშაულებრივი ჯგუფის განსა-
კუთრებით, ძმები რასულების დანაშაულების შედეგად მოპოვებული ქონება.
ერთი იყო, რომ მათ გრძელვადიანი თავისუფლების აღკვეთა შეეფარდათ და
დაკარგეს მათი სიმდიდრის დიდი ნაწილი, მათ შორის, სახლები ოსლოსა და
ბრაზილიაში, ასევე, 17 მილიონი ნორვეგიული კრონი (დაახლოებით, 3 მილი-
ონი დოლარი). მაგრამ ამით პოლიცია არ დაკმაყოფილდა და მოახდინა ყველა
იმ ცნობილი ქონების კონფისკაცია, რაც მათი ოჯახის წევრების სახელზე იყო
გაფორმებული. მოხუცი მამა, დედა და მეუღლე პასუხისგებაში მიცეს დანაშა-
ულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სარგებლობისთვის, ხოლო ზოგიერთ
მათგანს თავისუფლებაც აღკვეთაც მიესაჯა.64 ლიენის მიხედვით (2008), ეს იყო
სწორედ ის დარტყმა პაკისტანურ დანაშაულებრივ ჯგუფზე, რომელიც მათთვის
ყველაზე მტკივნეული აღმოჩნდა. პოლიციის ამ ნაბიჯით დადასტურდა, რომ ჯგუ-
ფის წევრები უძლურები აღმოჩნდნენ საკუთარი ოჯახის დაცვისა და მზრუნვე-
ლობის საკითხში. შედეგი იყო ღირსების დაკარგვა და ამ ჯგუფის საყოველთაო
შერცხვენა. მათთვის დანიშნულმა სასჯელებმა ცხადყო, რომ რასულების ოჯახის
ქალები ამ დანაშაულების თანამონაწილეები იყვნენ ისე, რომ რეალურად არა-
ვითარი სტატუსი მათ არ გააჩნდათ. ამან კი გამოიწვია, რომ ადგილობრივმა პა-
კისტანურმა თემმა საუბარი დაიწყო მანამდე ტაბუდადებულ რასულების ოჯახის
დანაშაულებრივ აქტივობებზე (Lien 2008).

143
 საკუთრივ, მანქანების ან სხვა ღირებული ნივთების ჩამორთმევის გარდა,
ასევე, შესაძლებელია მართვის უფლების ჩამორთმევა მათთვის, ვინც ნარკო-
ტიკულ საშუალებებს მოიხმარს ან სხვა ძალადობრივ დანაშაულშია ჩაბმული.
ძვირფასი მანქანის მართვის უფლების ჩამორთმევა სერიოზული დარტყმაა
ასეთი ადამიანებისთვის, რადგან ისინი მანქანებს გოგოების მოსახიბლად
იყენებენ.
დანაშაულებრივი ჯგუფის მიერ მოხვეჭილ მატერიალურ ღირებულებებზე
გალაშქრება საკმაოდ დიდ ზიანს აყენებს სრულწლოვანთა ჯგუფებს, რომლე-
ბიც როგორც წესი, გაცილებით ორგანიზებულია და მათი ინტერესის სფერო
სარგებლის მომტანი დანაშაულებია. არამატერიალური სიკეთეები, როგო-
რიცაა რეპუტაცია, სტატუსი და იდენტობა გაცილებით მნიშვნელოვანია არას-
რულწლოვანთა ჯგუფებისთვის. ეს გასაგებიცაა, რადგან ისინი სწორედ თავის
დამკვიდრების პროცესში არიან. თუმცა, ორივე შემთხვევაში „პატივისცემის“
მოპოვება შიშის დათესვით, თავდაცვის მნიშვნელოვანი წყაროა.

ჩვენ „მაფიოზ გოგოებს“ გვეძახიან. [...] თუ ვინმე ცუდი თვალით შემოგვხე-
დავს მხოლოდ ამის გამო შეგვიძლია „სახე ავახიოთ“ [...] როდესაც 14 ან 15
წლის ვიყავი, პირველი ყოველთვის მე ვურტყამდი. როდესაც იდიოტობას
გეუბნებიან და ამას ისე „ატარებ“ თითქოს არაფერია, ისინი სამომავლოდ
თავზე დაგასხდებიან. პატივისცემას მოპოვება უნდა, სხვანაირად ვერ გაძ-
ლებ ამ ქალაქში.
(მრავალეთნიკური ბანდის ყოფილი წევრი, 20 წლის გოგო)

დანაშაულებრივ ჯგუფებზე საუბრისას, პარადოქსულია ის ფაქტი, რომ

უმეტესობა ასეთ ჯგუფებში გაწევრიანდა ძალადობისგან თავის დასაცავად,
მაგრამ რეალურად, იშვიათად თუ მოიძებნება იმაზე საშიში ადგილი, ვიდ-
რე ბანდაა (Decker and Van Winkle 1996: 65, 175; Lien 2013: 93-100). ერთ-ერთი
ყველაზე მნიშვნელოვანი, მაგრამ ამავდროულად, საკმაოდ რთულია წევრებს
შორის გააქრო იმის ილუზია, თითქოს ჯგუფს მართლაც შესწევს მისი წევრების
დაცვისა და მათთვის უსაფრთხო გარემოს შექმნის უნარი. ამ სფეროში არსე-
ბულმა მრავალრიცხოვანმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ჯგუფის წევრები მხოლოდ
მაშინ აცნობიერებენ ჯგუფის დატოვების აუცილებლობას, როდესაც რაიმე სე-
რიოზული ინციდენტი მოხდება. ისინი მხოლოდ მაშინ ცდილობდნენ ჯგუფების

144
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

დატოვებას, თუ მათი მეგობარი სერიოზულად დაშავდებოდა, მოკვდებოდა ან

თავად იყვნენ ახლოს ვინმეს მოკვლის წინაშე (Decker and Lauritsen 1996: 109–
111; Bjørgo 1997: 217). ასეთი სერიოზული ძალადობრივი ინციდენტების შემდეგ
ლოგიკურიცაა, რომ ჯგუფის წევრებს უჩნდებათ ჯგუფის დატოვების სურვილი.
პოლიციამ სათავისოდ უნდა გამოიყენოს ეს შემთხვევა და სერიოზულად გა-
ესაუბროს მათ და აუხსნას, რომ ვიდრე ისეთი რამ მოხდება, საიდანაც უკან
დაბრუნება ძნელია, სჯობს დატოვონ ეს დანაშაულებრივი გარემო. ასეთ სიტუ-
აციებში ჯგუფის დატოვების რაიმე პროგრამის არსებობა საკმაოდ პოზიტიურ
საშუალებად უნდა ჩაითვალოს.
ზოგიერთ დანაშულებრივ გარემოში, მედია ასრულებს საკმაოდ დიდ როლს,
რადგან თავად წევრებისთვის მედიის მხრიდან ყურადღების დათმობა შეიძლება
იყოს მიზანი. ნაცისტ „სკინჰედ“ ჯგუფებსა და მრავალეთნიკურ ჯგუფებს შორის და-
პირისპირების კვლევამ, რომელსაც ნორვეგიის ქალაქ კრისტიანსენდში ჰქონდა
ადგილი, აჩვენა, რომ ორივე ჯგუფის რესპოდენტების აზრით, მედია კიდევ უფრო
მეტად ამწვავებდა მათ შორის დაპირისპირებას. ისინი ქმნიან წარმოდგენებს
გარკვეული ჯგუფებისა და მათი რეპუტაციისა შესახებ. მეტიც, ისინი ქმნიან ჯგუფის
წევრების იდენტობასა და სტატუსს, ისეთი კუთხით წარმოაჩენენ მათი საქმიანო-
ბის სურათს, რომ ეს ჯგუფებს ეხმარება ახალი წევრების მოძიებაში და მათ არსე-
ბობის საშუალებას აძლევენ (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001: 177-179):

ისინი [ემიგრანტი ბიჭები] ბანდასაც კი არ წარმოადგენდნენ [...] თუმცა, გა-

ზეთები წერდნენ, რომ ეს იყო „ვალას ბანდა.“ სწორედ ეს მედიაა ის, ვინც
ცალკეულ ადამიანებს გარკვეულ იარლიყს აკერებს (ვალას ბანდის ყოფი-
ლი წევრი).

ძალიან მახარებს ის ფაქტი, რომ მედია ჩვენზე საუბრობს. ეს ნიშნავს, რომ

ადგილი დავიმკვიდრეთ. როდესაც ჩვენ შესახებ ვკითხულობთ მედიაში, ეს
ნიშნავს, რომ ჩვენ მართლაც გაგვაჩნია ძალაუფლება (აქტიური ნეონაცისტი).

იმის გათვალისწინებით, თუ რას წერდა მედია, ჩვენ მართლაც, ძლიერი

ჯგუფი ვიყავით. მათ ისეთი წარმოდგენა შექმნეს, რომ ჩვენ თავი მართლაც
ძლიერებად ვიგრძენთ. მედიის გარეშე ჩვენ ეს განცდა არ გვქონია (ყოფი-
ლი ნეონაცისტი).

145
 აღნიშნულის საპირისპირო ერთ-ერთი გზაა, რომ დანაშაულებრივ ჯგუ-
ფებს რაც შეიძლება ნაკლები ყურადღება დაეთმოს და ამით მოხდეს მათი
სტატუსისა და პოზიციის დაკნინება. ზოგიერთ შემთხვევაში, პოლიციას (ან
პრევენციის სხვა აქტორს) აქვს შესაძლებლობა აუხსნას პროდიუსერებს და
ჟურნალისტებს, თუ რა შედეგები მოაქვს მათი მხრიდან ჯგუფების კონკრე-
ტული ფორმით გაშუქებას და როგორ შეუძლიათ მათ პრევენციის საკითხ-
ში დახმარება, რასაც თავის მხრივ, ძალადობრივი დანაშაულის შემცირება
მოჰყვება (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001: 13-15, 84-86, 177-179). აღნიშნუ-
ლის ერთი ყველაზე მარტივი გზა ტერმინების გამოყენებასა და შეზღუდვაშია.
კერძოდ, როგორც პოლიცია ისე მედია, ერიდება პირთა იმ ჯგუფს, რომელიც
წვრილმანი დანაშაულების ჩადენითაა დაკავებული, ბანდა უწოდოს. ეს საკ-
მაოდ შედეგის მომტანია, რადგან შეიძლება პირთა ჯგუფს მართლაც ჰქონდეს
ბანდად გარდაქმნისკენ მიდრეკილება, მაგრამ წინასწარ მათი ასეთი ფორმის
დანაშაულებრივ ჯგუფად შერაცხვა, მის წევრებს შორის ამყარებს რწმენას,
რომ ისინი მართლაც, ისეთ ჯგუფს განეკუთვნებიან რისკენაც ისწრაფვიან.
უმეტესი საშუალებების სამიზნე ჯგუფი აქტიური და პოტენციური ჯგუფის
წევრები არიან. ამასთან, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მათზე გავლენის
მოხდენა, არამედ მათ გარემოცვაზეც, რადგან როგორც ითქვა, ხშირად სწო-
რედ გარემოცვაა ის, ვისაც პოზიტური გავლენა შეიძლება მოახდინოს ჯგუფში
გაწევრიანებულ პირებზე.
მოქმედი პირები არიან პოლიცია, სასამართლო სისტემა, საგადასახადო
ორგანოები, ავტოსატრანსპორტო საშუალებებისა და ავტომობილების ლიცენ-
ზირების სააგენტოები და სხვა სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო ორგანოები.
მედიასაც თავის მხრივ, მათი რეპორტაჟებით შეუძლია როგორც დაეხმაროს
დანაშაულებრივ ჯგუფებს მათი იდენტობის განმტკიცებაში, ისე შეამციროს
მისი წევრების დანაშაულებრივი ზრახვანი.
ამ სტრატეგიის ძირითადი სარგებელია ის, რომ იგი დანაშაულებრივ ჯგუფებს
ნაკლებად მიმზიდველს ხდის. ამასთან, ის აიძულებს ჯგუფის წევრებს დატოვონ
ასეთი ჯგუფები, რადგან მასში მონაწილოებით მიღებული სარგებელი, საგრძ-
ნობლად ჩამოუვარდება იმ შედეგებს, რაც შეიძლება დადგეს. თავის მხრივ, ამ
მექანიზმს ძალუძს დანაშაულის პრევენციის სხვა მექანიზმების განმტკიცება.
ზოგიერთი საშუალების შეზღუდვა და უარყოფითი გვერდითი მოვლე-
ნაა მათი სტიგმატიზაცია და დე ფაქტო დისკრიმინაცია, რამაც თავის მხრივ,

146
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

შეიძლება გამოიწვიოს მათი დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრებად შერაცხვა.

ზოგიერთ შემთხვევაში, როდესაც პოლიცია ცდილობდა უძრავი ქონების,
ავტომობილების ან სხვა ნივთების ჩამორთმევას, მათ ხშირ შემთხვევაში,
უწევდათ აღნიშნული ნივთების უკან დაბრუნება, რადგან საკმარის მტკიცე-
ბულებას ვერ აგროვებდნენ შესაბამისი პირების მსჯავრდებისთვის. ხშირად
სახელმწიფოს მცდელობას დააკნინოს დანაშაულებრივი ჯგუფის სოცი-
ალური სარგებელი, უფრო მეტად აღვივებს ამ პრობლემას. სავსებით შე-
საძლებელია ინტერესთა კონფლიქტის წარმოშობა, როდესაც პოლიცია და
პოლიტიკოსები ცდილობენ ცნობიერების ამაღლებას მედია საშუალებებით,
ხოლო მედია ამას სხვა კუთხით წარმოაჩენს, რადგან მსგავსი ისტორიები
ყოველთვის მომგებიანი და მოთხოვნადია მედიისთვის. აღნიშნული იმითა-
ცაა განპირობებული, რომ ჟურნალისტები და სატელევიზიო პროდიუსერები
სასტიკი წინააღმდეგები არიან, როდესაც მათ კარნახობენ თუ რა და როგორ
უნდა გააშუქონ.

ძალადობრივი და დანაშაულებრივი ქმედებისთვის

ხელის შეშლა

დანაშაულებრივ ჯგუფებს ხშირ შემთხვევაში, შურისძიების სურვილი ამოძრა-

ვებთ: თუ ვინმე შემოგვიტევს ჩვენ ან ჩვენიანს, მაშინ მათ საკადრისი პასუხის
უნდა გავცეთ. პრინციპი „ყველა ერთისთვის და ერთი ყველასათვის“ საკმაოდ
წარმატებულია ბანდების საქმიანობისას. ეს არის დინამიკა, რომელიც მარ-
ტივად შეიძლება გადაიქცეს შურისძიების საწყისად: არავინ იცის ვინ დაიწყო
ეს ყველაფერი, მაგრამ ჯგუფები მდგრადობას ინარჩუნებენ იმ სიძულვილის
ხარჯზე, რომელიც მის წევრებს უჩნდებათ მათდამი გამოვლენილი ძალადო-
ბის საპასუხოდ.65
პრევენციული მექანიზმი მოიცავს დაგეგმილი დავების გამოაშკარავებასა
და შეჩერებას, სანამ ის მოხდება ან იმ სტადიაში გადაიზრდება, რასაც შეიძ-
ლება შურისძიება მოჰყვეს. უფრო ზოგადად, მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებს
მძიმე დანაშაულის ჩადენაშიც შეეშალოთ ხელი, რადგან ასეთი ტიპის დანაშა-
ულის ჩადენას აუცილებლად ახლავს ნასამართლობა, რასაც საკმაოდ უარყო-
ფითი გავლენა აქვს სამომავლო კანონიერი ცხოვრების დაგეგმისთვის (მაგ.,
გაუჭირდებათ სამსახურის პოვნა).

147
 ხელის შეშლის პრევენციულ მექანიზმს ორი ფაზა აქვს: არასასურველი
ქმედების აღმოჩენა და ჩარევა, ინციდენტის თავიდან აცილების მიზნით. საშუ-
ალებები ხსენებული ფაზების მიხედვით განსხვავებულია. აღმოჩენის/გამოაშ-
კარავების ფაზა მოიცავს ინფორმაციისა და მონაცემების შეგროვებას იმგვა-
რად, რომ აღნიშნული საკმარისი იყოს ქმედებაში ჩარევისთვის. პოლიციას სა-
ამისოდ უამრავი კონტაქტი აქვს და სხვადასხვა არხებიდან შეიძლება გაიგოს,
რომ ორ დიდ ბანდას შორის შეხლა-შემოხლა უნდა დაიწყოს. ხანდახან თავად
ახალგაზრდები ატყობინებენ პოლიციას მოახლოებული ჩხუბის შესახებ. ისი-
ნი სავარაუდოდ, მობილიზებული (ან იძულებულები) არიან მეგობრების მიერ,
რომ ჩხუბში მიიღონ მონაწილეობა და ამის გაკეთებას, პოლიციისთვის შეტ-
ყობინებას ამჯობინებენ. მშობლები, მასწავლებლები და სოციალური მუშაკები
ადამიანების ის კატეგორიაა, ვისაც ახალგაზრდები მიმართავენ მოახლოებუ-
ლი დაპირისპირების შემთხვევაში. თუ პოლიცია შეძლებს მათსა და ახალგაზ-
რდებს შორის არსებული ბარიერის შესუსტებას და მათდამი ნდობის გაზრდას,
მაშინ ამ ურთერთობას შეიძლება საკმაოდ პოზიტიური შედეგები მოჰყვეს.
პოლიციისადმი ნდობა დამოკიდებულია მსგავს სიტუაციებში მათ ქცევებსა
და პოლიციელის ინდივიდუალური ურთიერთობაზე ახალგაზრდებთან, მათ
მშობლებთან და სხვა სააგენტოებთან. პირადი ურთიერთობები ხშირად საკ-
მაოდ მნიშვნელოვანია. მაგალითად, ახალგაზრდებმა, რომლებმაც იციან, რომ
სულ მალე ჩხუბი უნდა მოხდეს, პოლიციის ცხელ ხაზზე დარეკვის ნაცვლად,
უფრო იმ პოლიციელს დაურეკავენ, რომელსაც იცნობენ. თავის მხრივ, პო-
ლიციაც აქტიურად აგროვებს ინფორმაციას. მუქარის შემცველი ტექსტები ხში-
რად იგზავნება სოციალური მედიის (მაგ., ფეისბუქი) საშუალებით, რომელსაც
აქტიურად აკონტროლებს პოლიცია და ხშირად, სწორედ ამ გზით მიღებული
ინფორმაცია გამხდარა შესაბამისი პრევენციული ქმედების განხორციელების
საწინდარი.66 ზოგიერთ შემთხვევაში პოლიციამ შეიძლება ასევე გამოიყენოს
ფარული საგამოძიებო მოქმედებები, როგორიცაა ფარული მიყურადება ან
თვალთვალი, რითაც შესაძლებელი იქნება ძალადობრივი ქმედებების თავი-
დან აცილება. ისიც საგულისხმოა, რომ ამ მხრივ ნორვეგიაში საკმაოდ მკაცრი
კანონმდებლობაა და ძალიან მყარი საფუძველი უნდა არსებობდეს იმისთვის,
რომ პოლიციამ ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარება შეძლოს.
ხელის შეშლის ინტერვენციის ფაზაც შეიძლება რამდენიმე საშუალებას
აერთიანებდეს, მსუბუქი პრევენციული დიალოგიდან დაწყებული, მასიური

148
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

საპოლიციო რეიდებით დამთავრებული. ზუსტი ინფორმაცია და შესაბამის პი-

რებთან კარგი ურთიერთობა ძალიან ეხმარება პოლიციას მსგავსი ინციდენ-
ტების გამკლავებაში ნაკლები ძალის გამოყენებით, მაგალითად, შემთხვევის
ადგილზე მისვლით, სანამ ჩხუბი ან სხვა ტიპის ძალადობა მოხდება (Bjørgo et
al. 2005: 71-72).
ამ სტრატეგიის მთავარი მოქმედი პირები არიან პოლიცია და სხვები. მშობლე-
ბი, მასწავლებლები, სოციალური მუშაკები, დაცვის თანამშრომლები და უბრალო
მოქალაქეებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ძალადობრივი დანაშაულე-
ბისთვის ხელის შეშლის საკითხში. აღნიშნულს ისინი ძირითადად, პოლიციისთ-
ვის შეტყობინებით აკეთებენ, მაგრამ ეს არ გამორიცხავს მათ ხელთ არსებული
სხვა საშუალებების გამოყენებასაც. თავისთავად ახალგაზრდებსაც შეუძლიათ
განგაშის ატეხვა მაშინ, როდესაც საქმე ძალადობრივ გარჩევებზე მიდგება.
ხელის შეშლის სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფია, ის ახალგაზრდები, ვინც დანა-
შაულებრივ ჯგუფში მონაწილეობენ, მაგრამ ის ასევე, შეიძლება მოიცავდეს იმ
ახალგაზრდებსაც, რომლებიც ასეთ ჯგუფებში გაწევრიანებაზე ადვილად და-
საყოლიებელია ან უკანონო ქმედებებისკენ მიდრეკილება აქვთ.
ხელის შეშლის სტრატეგიის სარგებელია, რომ მას შეუძლია გამოიწვიოს
ისეთი ქმედების პრევენცია, რასაც ახალგაზრდების მძიმედ დაზიანება ან სუ-
ლაც სიკვდილი შეიძლება მოჰყვეს და შესაბამისად, ამით მოახდინოს უფრო
მეტი ძალადობრივი ქმედებებისა და შურისძიების „კამპანიის“ თავიდან აცი-
ლება. ეს ხშირად, ახალგაზრდების დაუცველ ჯგუფებში დიდ შიშს იწვევს. ზო-
გიერთ მათგანს დაცვის დიდი საჭიროება აქვს, რომელსაც ხშირად მათივე
ჩართვა მოსდევს დანაშაულებრივ ჯგუფებში. როგორც უკვე ითქვა, პარადოქ-
სულია, რომ ბანდაში გაწევრიანება მათ რეალურად უფრო დაუცველს ხდის
(Decker and Van Winkle 1996: 65, 175). თუ ის არასწორი წრე, სადაც ახალგაზრ-
და ადამიანი ხვდება, საწყის სტადიაზევე მოიშალა, მაშინ ძალადობრივი ქცევა
მარტივად შეიძლება იქნას თავიდან აცილებული. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი
გვერდითი მოვლენაა ადრეულ სტადიაზე ჩარევა, ახალგაზრდებს ეზრდებათ
შანსი, რომ პასუხისგებაში მიცემა და ნასამართლობა აიცილონ თავიდან.
ამასთან, ეკონომიკური სარგებელი, რაც ასეთი კონფლიქტების თავიდან აცი-
ლებით ხდება შესაძლებელი, საკმაოდ მნიშვნელოვანია.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: როგორც წესი, სა-
სურველია, ძალადობრივი კონფრონტაციისა და სხვა დანაშაულების შეჩე-

149
რება მათ განხორციელებამდე მოხდეს, მაგრამ პოლიციის შანსები საკმაოდ
მცირდება მათი მხრიდან ინფორმაციის არარსებობის ან არასარწმუნო ინ-
ფორმაციის გამო. აღნიშნული ხდება იმიტომ, რომ პოლიციისადმი ნდობა იმ
ხალხის მიერ, ვინც ინფორმაცია უნდა გასცეს, საკმაოდ დაბალია. ასევე, შე-
საძლებელია, რომ პოლიციას არ შეეძლოს ინფორმაციის გადამოწმება ან არ
სურდეს ამის გაკეთება. ამას ისიც ემატება, თუ რა პოლიტიკას ატარებს პოლი-
ცია. თუ მათი მიზანია, რაც შეიძლება მეტი ადამიანის დაკავება, მაშინ წინასწარ
ჩარევას არავითარი აზრი არ ექნება. კიდევ ერთი უარყოფითი მხარე, რაც ხე-
ლის შეშლის სტრატეგიას ახლავს, არის უდანაშაულო ადამიანების შეცდომით
დაკავება, ისეთების, რომლებსაც არავითარი შეხება არ აქვს დანაშაულთან,
რაც მათ სტიგმატიზებას იწვევს. შერჩევითი გაჩერებისა და ჩხრეკის პრაქტიკა,
რომლის დროსაც პოლიცია „საეჭვო გარეგნობის“ ადამიანებს აჩერებს შესა-
მოწმებლად, უმიზეზოდ გაჩერებული მოქალაქეებისთვის საკმაოდ დამამცი-
რებელი პრაქტიკაა (Barrow and Jones-Brown 2015).

დანაშაულებრივი ჯგუფისათვის შესაძლებლობის წართმევა

შესაძლებლობის წართმევის პრევენციული მექანიზმია დანაშაულებრივი ჯგუ-

ფის წევრებისთვის დანაშაულის ჩასადენად შესაძლებლობის შემცირება ან
წართმევა.
პრევენციული საშუალებები შეიძლება მოიცავდეს დანაშაულებრივი ჯგუ-
ფის წამყვანი წევრების ჩამოშორებას, რაც მათთვის თავისუფლების აღკვეთას
ან სხვა ნებისმიერ საშუალებას გულისხმობს, რომელიც მათ დანაშაულებრივ
გარემოს ჩამოაშორებს ან მინიმუმ, დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობას
შეამცირებს. ტრადიციულად, პოლიციის მხრიდან განეიტრალების ყველაზე
ცნობილი საშუალება სწორედ თავისუფლების აღკვეთაა. აღნიშნული ტაქტი-
კის ყველაზე ცნობილი განმახორციელებლები ამერიკელები არიან, თუმცა, ამ
საკითხის ყველაზე გამოჩენილი მკვლევარის, მალკოლმ კლაინის მიხედვით
(1995: 138), დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრებისთვის თავისუფლების აღკვე-
თამ პოზიტიური შედეგები ვერ უჩვენა აშშ-ში. მეორე მხრივ, ყველაზე აქტიური
წევრებისთვის თავისუფლების აღკვეთა პოზიტიური მაშინ შეიძლება იყოს, თუ
დარჩენილი რიგითი წევრების წინააღმდეგ, სხვა უფრო მსუბუქი ღონისძიებე-
ბით მოხდება მათთვის შესაძლებლობის წართმევა.

150
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

80-იანი წლებში, სწორედ მსგავსი მიდგომა იქნა გამოყენებული დანიური

რასისტული ჯგუფის ე.წ. „მწვანე კორსეტების“ წინააღმდეგ. ახალგაზრდა სო-
ციალურ მუშაკებთან ერთად, პოლიციამ მოახდინა ამ ჯგუფის იდეოლოგი-
ურად ყველაზე აქტიური წევრების სელექციური მსჯავრდება, რამაც გამოკვე-
თა ამ ჯგუფის სხვა, რიგითი მონაწილეები. სწორედ ამ დროს ჩაერთვნენ საქ-
მეში ახალგაზრდა სოციალური მუშაკები, რომლებმაც მათ მიერ შემუშავებუ-
ლი პოზიტიური ღონისძიებებით სცადეს გავლენის მოხდენა ნაკლებად აქტიურ
წევრებზე. აღნიშნული ღონისძიებები მოიცავდა სამსახურისა და სასწავლო
პროგრამების შეთავაზებას, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, მათი საცხოვრებ-
ლით უზრუნველყოფას, სხვადასხვა გასართობ აქტივობებს და სხვა ფორმით
დახმარებას. ამას გარდა, ამ პროცესში ბევრმა მათგანმა შეყვარებული გაიჩი-
ნა, ეყოლათ ბავშვები და ახალმა ვალდებულებებმა ჩანააცვლა ძველი მიდრე-
კილებები. სელექციური მსჯავრდებისა და პოზიტიური ინტეგრაციის საშუალე-
ბების კომბინაციამ შედეგად ამ დანაშაულებრივი ჯგუფის დაშლა გამოიღო
(Bjørgo 1997, მე-4 თავი; Bjørgo and Carlsson 2005: 50).
შესაძლებლობის ალტერნატიული სტრატეგიის, რაც შეიძლება მეტი გამო-
ყენება დანაშაულებრივი ჯგუფების წინააღმდეგ, არის მათთვის იარაღისა და
სხვა იმ ნივთების წართმევა, რომლის საშუალებითაც ისინი შიშს თესავენ. აღ-
ნიშნული შეიძლება გაკეთდეს პოლიციის მიერ უკანონო იარაღის ამოღებით
და მკაცრი ჯარიმების დაწესებით, ცივი იარაღის ტარებისთვის. აღნიშნულს
შეიძლება ორმაგი ეფექტი ჰქონდეს. პირველი, ჯგუფებისთვის მთავარი დამრ-
ტყმელი ძალის წართმევა საკმაოდ შეამცირებს იმ ზიანის საფრთხეს, რაც მათ-
მა ძალადობრივმა ქმედებამ შეიძლება გამოიწვიოს ამ ხელსაწყოების გარეშე.
მუშტისა და ფეხის ქნევას გაცილებით ნაკლები მომაკვდინებელი შედეგი აქვს,
ვიდრე ცეცხლსასროლ და ცივ იარაღს. მეორეც, სწორედ იარაღის გამო ხდება
დანაშაულებრივ ჯგუფებს შორის უამრავი კონფლიქტი. წევრების უმეტესობა
შეიარაღებულია, რადგან ჰგონია, რომ მისი მოწინააღმდეგეც აუცილებლად
შეიარაღებული იქნება და მათი წარმოდგენით, შანსებს ათანაბრებენ. სწორედ
ამიტომ, უამრავი კარგი მაგალითი არსებობს, თუ როგორ გამოიწვია დანაშა-
ულებრივი წევრების განიარაღებამ ძალადობის დონეების, შიშისა და ჯგუფებს
შორის კონფლიქტის შემცირება.
როგორც უკვე ითქვა, „ცეცხლის შეწყვეტის“ ოპერაცია, რომელიც ბოსტო-
ნის იარაღის პროექტის სახელითაც არის ცნობილი, იყო საპოლიციო პროექ-

151
ტი, რომელიც მიმართული იყო 90-იანი წლების პირველ ნახევარში, ბოსტონში
გახშირებული მკვლელობების წინააღმდეგ. დანაშაულებრივი ჯგუფის წევ-
რებთან შეხვედრების ჩატარების გარდა, რომლის მიზანიც, მათთვის გზავ-
ნილის მიწოდება იყო, რომ ძალადობის ნებისმიერი გამოვლინება მკაცრად
დაისჯებოდა, ამ პროექტს სხვა მიზანიც ჰქონდა – იარაღის გასაღების კონტ-
როლი და მის წინააღმდეგ ბრძოლა (განსაკუთრებით კი, ჯგუფის ახალგაზრდა
წევრებზე). აღნიშნული პროცესი უმკაცრესად კონტროლდებოდა და ნების-
მიერი პირი მკაცრად იდევნებოდა პოლიციის მიერ. ამავდროულად, სოცი-
ალური მუშაკები, პრობაციის სამსახურები, ეკლესია და სხვა საქველმოქმედო
ორგანიზაციები ფართოდ იყვნენ ჩართული ჯგუფის წევრების გადარწმუნების
საკითხში, რაც მათ დანაშაულებრივი ჯგუფების დატოვებაში უნდა დახმარე-
ბოდათ. ამ საშუალებების ერთობლიობამ ახალგაზრდების მიერ მკვლელო-
ბის რაოდენობა გაანახევრა და ასევე, გამოიწვია შეიარაღებული ყაჩაღობების
რაოდენობის შემცირება (Braga, Kennedy, Piehl and Waring 2001: 1–3; Kennedy
2009: 1-8).
ნორვეგიის ქალაქ კრისტიანსენდში არსებულ ხანგრძლივ დაპირისპირე-
ბას მულტიეთნიკურ ჯგუფსა და ნეონაცისტურ ჯგუფს შორის რამდენიმე საფუძ-
ველი ჰქონდა – შურისძიება, შიში და თავის დაცვა. ჩვენმა გამოკითხვებმა და
ინტერვიუებმა აჩვენა, რომ ახალგაზრდების დიდი ნაწილი ატარებდა დანას
და ხანდახან ცეცხლსასროლ იარაღსაც კი. ასევე, მათ იმ წევრების შესახებაც
კარგად უწყოდნენ, რომლებიც ცეცხლსასროლ იარაღს სისტემატურად ატა-
რებდნენ. ცეცხლსასროლი იარაღების შესახებ არსებული ისტორიები დიდ
შიშს იწვევდა ახალგაზრდებში. და სწორედ ეს იყო ძირითადი მიზეზი, თავადაც
რატომ ატარებდნენ იარაღს. პოლიციის მხრიდან გატარებული ყველაზე შე-
დეგიანი ღონისძიება იმ ახალგაზრდების რეგულარული ჩხრეკები იყო, ვისზეც
არსებობდა ეჭვი, რომ შეიძლებოდა რაიმე იარაღი ჰქონოდა. დანის აღმოჩე-
ნის შემთხვევაში კი, მათ წინააღმდეგ უმკაცრესი ჯარიმები გამოიყენებოდა.
იქიდან გამომდინარე, რომ პოლიცია თითქმის ყველას იცნობდა, მათ ზუსტად
იცოდნენ რომელი ახალგაზრდა გაეჩხრიკა. საკმაოდ მცირე დროში ამ ღონის-
ძიებამ გამოიწვია ის, რომ ახალგაზრდებმა შეწყვიტეს ცივი იარაღის ტარება.
შიში იმის თაობაზე, რომ სხვას შეიძლებოდა ჰქონოდა იარაღი, საკმაოდ მალე
გაქრა ამ მეთოდის გამოყენების შემდეგ (Bjørgo, Carlson and Haaland 2001: 152–
157, 226; Bjørgo 2005: 71–72).

152
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

დანაშაულებრივი ჯგუფისთვის შესაძლებლობის წართმევის კიდევ ერთი

მეთოდია, დაჯგუფებების სიმბოლოებისა და ფორმების აკრძალვა, სკოლებში
ახალგაზრდულ კლუბებში და ყველა იმ ადგილას, სადაც ისინი დროს ატარებ-
დნენ. აღნიშნულის მიზანია ძლიერი დაჯგუფებების მხრიდან შიშის სინდრომი-
სათვის და მათი დომინატური მდგომარეობის გამყარებისთვის ხელის შეშლა.
კრისტიანსენდში, ზოგიერთმა სკოლამ აკრძალა ტყავის ქურთუკითა და „დოქ-
ტორ მარტენსის“ ფირმის ჩექმებით სიარული, რადგან აღნიშნული ჩაცმულობა
ნეონაცისტური სკინჰედების ჯგუფის წევრების ხელწერა იყო და მოსწავლეებ-
ში შიშის განცდას იწვევდა.
არსებობს სხვა შესაძლებლობებიც, რომლის შემცირებაც სასურველია. მა-
გალითად, ჯგუფის ძირითადი წევრებისთვის მართვის მოწმობისა და ავტომო-
ბილის ჩამორთმევა, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ავტომობილი
დანაშაულის ჩასადენად უმთავრეს საშუალებას წარმოადგენს. ასევე, შესაძ-
ლებელია ახალგაზრდების თავშეყრის გართულება, ქუჩებში ვიდეოკამერების
დამონტაჟებით, სპეციალურ ადგილებში დაცვის თანამშრომლების ან საგზაო
მარეგულირებელის საშუალებებით და რაც მთავარია, შესაბამისი ურბანული
დაგეგმარებით.
რა თქმა უნდა, ამ სტრატეგიის მთავარი მოქმედი პირი პოლიციაა, თუმცა,
არანაკლებ მნიშვნელოვანია სასამართლო და სასჯელაღსრულების სისტე-
მის როლი დამნაშავეების ქუჩებიდან ჩამოშორების საკითხში. პოლიცია ასე-
ვე, დიდ როლს ასრულებს იარაღის ამოღების საკითხშიც, მაგრამ აქვე სხვა
მოქმედ პირებსაც დიდი ფუნქცია აკისრია. დაწესებულებების კარისკაცებსა და
დაცვის თანამშრომლებს აქვთ უფლება შეამოწმონ მომსვლელები და უზრუნ-
ველყონ, რომ არავინ იყოს დანებით. მიუხედავად იმისა, რომ მესაკუთრეებს
საკუთარი დაწესებულებების უსაფრთხოების დაცვა ევალებათ, სწორედ კა-
ნონმდებელია ვალდებული განსაზღვროს ის წესები, რომელიც მათ (მესაკუთ-
რეებს) ადამიანების შემოწმების უფლებით აღჭურავს. ამიტომ მათი წვლილიც
ძალიან მნიშვნელოვანია ამ საკითხში.
შესაძლებლობის წართმევის მთავარი სამიზნე ჯგუფია დანაშაულებრივი
ჯგუფის ორგანიზატორები და აქტიური წევრები და მათთან ერთად ყველა სხვა
ახალგაზრდა, რომელსაც იარაღის ტარების მიდრეკილება აქვს (მეორადი ანუ
შერჩევითი პრევენცია). ზოგადად, მსგავსი სტრატეგია უსაფრთხოების განცდას
იწვევს ახალგაზრდებში, რაც მათი მხრიდან იარაღის გამოყენებას ამცირებს.

153
 სარგებელი: დანაშაულებრივი ჯგუფებისათვის შესაძლებლობის წართმევა
იწვევს ძალადობის რაოდენობის შემცირებასა და ახალგაზრდა ადამიანებში
დაუცველობის განცდის შემსუბუქება/გაქარწყლებას. როდესაც ჯგუფებს ართ-
მევენ იარაღს და ძალადობის ჩადენის შესაძლებლობას, ისინი ამავდორუ-
ლად, ძალაუფლებასაც კარგავენ. განიარაღებამ შეიძლება არამარტო შეასუს-
ტოს ძალადობის შემთხვევები, არამედ ხელი შეუწყოს თავად ბანდებს შორის
დაპირისპირებას (Braga, Kennedy, Piehl and Waring 2001; Bjørgo et al. 2005:
71–72; Kennedy 2011).
შესაძლებლობის წარმთმევას შეიძლება ჰქონდეს გარკვეული შეზღუდვები
და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრების
დაპატიმრება და მათთვის თავისუფლების აღკვეთა, როგორც აღმოჩნდა სუ-
ლაც არ წარმოადგენს ბანდების წინააღმდეგ ბრძოლის ეფექტიან საშუალებას
და ამავდროულად, ფინანსურად ძალიან ძვირი უჯდება საზოგადოებას. ამას
გარდა, ახალგაზრდა ადამიანების ციხეში ჩასმას სხვა უარყოფითი თვისებებიც
აქვს. როდესაც პოლიცია რეიდებს ატარებს და აწარმოებს ახალგაზრდების
ჩხრეკას, ისინი, ვისაც იარაღი არ აქვს, დიდ სტრესს, დამცირებასა და დისკ-
რიმინაციას განიცდიან. აღნიშნული გამართლებულია, როდესაც ხდება ახალ-
გაზრდების შერჩევითი ჩხრეკა. ასეთ დროს პოლიცია, როგორც წესი, პირველ
რიგში ეთნიკური უმცირესობის წევრ ახალგაზრდებს არჩევს, რომელიც ერთი
მხრივ, უსამართლო შეიძლება იყოს, ხოლო მეორე მხრივ, სტიგმის შემცველი
და ბევრი მკვლევარის მიერ, აღნიშნული ინსტიტუციური რასიზმის კლასიკური
გამოვლინებაა (Holmberg 1999; Sollund 2007; Barrow and Jones-Brown 2015).
ნიუ-იორკის პოლიციის დეპარტამენტის – „გაჩერებისა და სწრაფი ჩხრეკის“
პროგრამამ, რომელიც მოიცავდა ათასობით ადამიანის ჩხრეკას იარაღისა და
ნარკოტიკული საშუალებების ამოღების მიზნით, დიდი საპროტესტო აქციები
გამოიწვია ეთნიკური უმცირესობის ჯგუფებს შორის. 2011 წელს, ამ პროგრა-
მის ფარგლებში, 680 000 ადამიანი გააჩერეს და შეამოწმეს ქუჩაში და მათგან
უმეტესობა აფროამერიკელები ან ლათინოსები იყვნენ.67 ათიდან ცხრა შემთ-
ხვევაში შემოწმებული ადამიანები სრულიად უდანაშაულონი იყვნენ. მსგავსი
პროგრამები ფართოდ არის დაგმობილი იმ მოტივით, რომ ისინი არასენსი-
ტიურად, რასობრივად სელექციურად და წინასწარ შექმნილ ცრუ აზრებთან
დაკავშირებულ მიდგომად ითვლება. სწორედ ამიტომ, გასაკვირი არაა, რომ
ხსენებული პროგრამები საზოგადოებაში პოლიციის მიმართ ნდობის შემცი-

154
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

რებას იწვევს (La Vigne, Lachman, Mathews and Neusteter 2012; Tyler and Fagan
2012: 30). არც თუ ისე შორი წარსულის კვლევის მიხედვით (Wiley and Esbensen
2013; Wiley, Slocum and Esbensen 2013), ადამიანების გაჩერება, მათი შემოწ-
მება და დაკავება სულაც არ ახდენს ახალგაზრდების მხრიდან სამომავლო
დანაშაულის ჩადენის პრევენციას (როგორც ეს პოლიციელებსა და ზოგიერთ
პოლიტიკოსს ჰგონია). პირიქით, მსგავსი ქმედებები ზრდის ახალგაზრდების
სამომავლო დელინქვენტურ ქცევასა და ზოგადად, დევიაციური ქცევებისადმი
მიდრეკილებას.

ამ კვლევის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიგნება იყო ის, რომ პოლიციის

მხრიდან ახალგაზრდების უმიზეზო გაჩერებას უარყოფითი გავლენა ჰქონ-
და მათზე. მართალია, პოლიციასთან კონფრონტაცია ახალგაზრდებისთ-
ვის უცხო არ არის, მაგრამ ჩვენმა კვლევამ აჩვენა, რომ შემოწმების მსგავს
პროგრამებს საკმაოდ უარყოფითი გავლენა აქვს ახალგაზრდების სამო-
მავლო ქცევაზე, რადგან ისინი უფრო მიდრეკილი ხდებიან დელინქვენტუ-
რი ქცევის მიმართ. შესაბამისად, შეგვიძლია იმ დასკვნის გაკეთება, რომ
პოლიციის რეიდები, რომლებსაც უმეტესად უდანაშაულო ადამიანების
ფუჭი შემოწმება მოსდევს, საკმაოდ არაპროდუქტიულია.
(Wiley, Slocum and Esbensen 2013: 956)

მეტიც, ახალგაზრდების მიმართ მსგავსი დამოკიდებულება მათ უფრო

უბიძგებს დანაშაულებრივ ჯგუფში გაწევრიანებისკენ და რეალურად შედე-
გად ვიღებთ საპირისპიროს, რისი თავიდან აცილებაც გვინდოდა (Barrow
and Jones-Brown 2015: 7). ნიუ იორკში მასიურმა პროტესტებმა და საჩივრებ-
მა გამოიწვია, რომ სასამართლომ ერთმნიშვნელოვანი პრაქტიკა დაადგინა
და არაკონსტიტუციურად ცნო პოლიციის მხრიდან სათანადო მიზეზის გარეშე
ადამიანების გაჩერება და შემოწმება. 2013 წლიდან ხსენებული პროგრამა ნიუ
იორკში, უფრო ნაკლებად გამოიყენებოდა, ხოლო ახალი მერის არჩევის შემ-
დეგ, საერთოდ გაუქმდა.
აღნიშნულის გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება საკმაოდ ლოგიკუ-
რი იყოს დანაშაულებრივი ჯგუფების სიმბოლოებისა და ნაცისტური ფორმე-
ბის აკრძალვა სკოლებსა და ახალგაზრდულ კლუბებში, მსგავს აკრძალვებს
სამართლებრივად საკმაოდ მცირე საფუძველი გააჩნიათ. ასეთი აკრძალვები

155
შეიძლება საკმაოდ ადვილად გახდეს დისკრიმინაციული, რადგან რთულია
ადამიანის მიერ არჩეული ჩაცმის სტილსა და რაიმე დანაშაულებრივი ჯგუფის
ფორმას შორის სხვაობის დადგენა. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ ბანდას
მკვეთრად გამოკვეთილი ჩაცმის სტილი აქვს, მაინც რთულია ყველას აუკრძა-
ლო მსგავსი ტანსაცმლის ტარება. და რამდენად სამართლიანი იქნება სკინჰე-
დების ჩაცმულობის აკრძალვა და მათთან დაპირისპირებული დანაშაულებ-
რივი ჯგუფის ტანსაცმლის არაკრძალვა? ზოგიერთმა ქვეყანამ ეს პრობლემა
იმით გადაჭრა, რომ ყველასთვის სავალდებულო სასკოლო ფორმა დააწესა
და ასეთ პირობებში იმას მაინც ვერ იტყვიან, რომ რომელიმე ჯგუფისთვის გან-
სხვავებული მოპყრობა არსებობს მათი ჩაცმულობის გამო.

დაუცველი ჯგუფების დაცვა

ახალგაზრდებს, რომლებიც დანაშაულებრივი დაჯგუფების წევრები არიან გა-

ცილებით მეტი შესაძლებლობა აქვს ძალადობის, მუქარისა და კრიმინალუ-
რი ძალაუფლების, ვიდრე მათ ვინც დამოუკიდებლად მოქმედებს. ეს ნიშნავს,
რომ ასეთ ჯგუფებს შესწევთ უნარი, რომ გააკონტროლონ ადგილობრივი
კომუნები (უბნების დონეზე) ან სკოლები და გაავრცელონ შიში მათ შორის.
დომინაცია ხშირად ჩხუბების პროვოცირებასა და სხვების სიტყვიერ შეურაცხ-
ყოფაში გამოიხატება.

პროვოცირების ყველაზე კარგი ხერხია ვიღაცის დედის მიმართულებით

შეურაცხყოფა: „დედაშენი ბოზია!“. ამ სიტყვების შემდეგ შენ შური უნდა
იძიო. [...] რა თქმა უნდა, პროვოკატორი მართლა ასე არ ფიქრობს, მაგ-
რამ ეს საკმაოდ წარმატებული ხერხია ჩხუბის დასაწყებად. თუ ისინი ამას
რეაგირების გარეშე „გაატარებენ,“ მაშინ „ჩმორად“ ჩათვლიან და კიდევ
უფრო მეტი დაცინვის ობიექტი გახდება.
(ამონარიდი სკოლის მოსწავლის ინტერვიუდან)68

ასეთი ტიპის შეურაცხყოფა დიდ როლს ასრულებს „პატივისცემის თამაშ-

ში,“ სადაც პატივისცემა განსაზღვრული სიკეთეა, რომელსაც მოპოვება უნდა
და ის ძალით უნდა მოიპოვო. ამ ახალგაზრდებისთვის პატივისცემაში არ იგუ-
ლისხმება ერთმანეთის კონვენციური პატივისცემა, მასში იგულისხმება შიშის

156
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

გამოწვევა და სხვებზე ძალაუფლების მოპოვება. ასეთი ურთიერთობები კი,

არასდროს არ არის თანაბარი და ყოველთვის იერარქიულია. და თუ ერთი
მხარე არ დაემორჩილება მეორეს და მას სათანადო პატივისცემას არ დაანა-
ხებს, მაშინ წარმოიშობა კონფლიქტი, რომელიც საკმაოდ ადვილად შეიძლება
ჩხუბში გადაიზარდოს. სწორედ ამ კონტექსტში ერთვება საქმეში რიტუალი-
ზებული შეურაცხყოფები და მასზე პასუხები. ვინც შეურაცხყოფას რეაგირების
გარეშე ტოვებს, კარგავს სახეს და პატივისცემას, განსაკუთრებით მაშინ, თუ
ეს მათი მეგობრების თანდასწრებით ხდება. თუ ჩხუბი მოხდება და შეურაც-
ხყოფილ ახალგაზრდას ცემენ, მაშინ ის მაინც კარგავს პატივისცემას, მაგრამ
არა ისე, როგორც ის დაკარგავდა რეაგირების გარეშე, რომ დაეტოვებინა ეს
ყველაფერი. ამასთან, თუ ის შემდეგ მოახერხებს მისი ცემის გამო შურისძი-
ებას, მაშინ იგი საკმაოდ მალე დაიბრუნებს დაკარგულ პატივისცემას. მაგრამ
რეალურად საკმაოდ ცოტა რამის გაკეთება თუ შეუძლია იმ ახალგაზრდას,
რომელიც მარტოა და არის მუქარის, ძალადობისა და ქურდობის მსხვერპლი.
ახალგაზრდები ხშირად არიან წვრილმანი ქურდობის მსხვერპლი, რომელიც
მათი პიროვნების დამცირებისკენაა მიმართული. ეს ტრავმის შემცველი გა-
მოცდილებაა ბევრი ახალგაზრდისთვის, რომლის უარყოფითი შედეგები მათ
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში თან დაჰყვებათ.
ასეთი თავდასხმები და კრიმინალური ინციდენტები როგორც წესი, ხდება
მაშინ, როდესაც მოტივირებული დამნაშავე და დაუცველი მსხვრპლი ერთსა
და იმავე გარემოში არიან ისე, რომ სათანადო დამცველი სახეზე არაა (Cohen
and Felson 1979; Clarke and Eck 2003: 9). დანაშაულის ეს სამკუთხედი, დანაშა-
ულის სიტუაციური პრევენციის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპია. ჩვენს კონ-
ტექსტში პრევენციული მექანიზმი მოიცავს დანაშაულისა და თავდასხმების
ჩადენის შესაძლებლობების შემცირებას, დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრების
მოტივაციის შესუსტებით, პოტენციური მსხვერპლების დაცვით და იმის უზრუნ-
ველყოფით, რომ სათანადო დამცველები წარმოდგენილი იყვნენ იმ სიტუ-
აციებში, სადაც შეიძლება თავდასხმებს ჰქონდეს ადგილი.
საშუალებები განსხვავდება იმის მიხედვით თუ რა პრობლემაა სახეზე და
სად ხდება დანაშაული. თუ დანაშაულის ადგილი სკოლაა, პოტენციური საშუ-
ალებები შეიძლება მოიცავდეს დანაშაულებრივ ჯგუფებთან დაკავშირებული
ახალგაზრდებისთვის შიშის გავრცელების ხელის შეშლას. აღნიშნულის გაკეთე-
ბა შესაძლებელია მათი კონტროლით, რომ სკოლაში იარაღი არ მიიტანონ ან

157
მათ ჩაცმულობაზე კონტროლის დაწესებით. პოტენციური მსხვერპლებისთვის,
ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია იმის განმარტება, რომ „მდუმარების წესი“ მათ
სკოლაში არ მოქმედებს. როდესაც ვიღაცას ემუქრებიან, ამცირებენ ან მასზე
ძალადობენ, მას და სხვა მოსწავლეებს უნდა შეეძლოთ აღნიშნულის თაობაზე
მასწავლებლის საქმის კურსში ჩაყენება. იმისათვის, რომ სკოლებში უსაფრთხო
გარემო შეიქმნას და დანაშაულებრივ ჯგუფებს შეუმცირდეთ დომინაციის დამ-
ყარების შანსი, მნიშვნელოვანია მასწავლებლების დასწრება სკოლის სათამა-
შო მოედნებზე, რათა აკონტროლონ პერიმეტრი. კიდევ უფრო მნიშვნელოვა-
ნია, მასწავლებლების მხრიდან მყისიერი რეაგირება, როდესაც ხედავენ, რომ
ვიღაცას ჩაგრავენ. ყველაზე ცუდი სწორედ ის შემთხვევებია, როდესაც მასწავ-
ლებლები ხედავენ ჩაგვრის ფაქტებს, მაგრამ არ ერევიან, რადგან თავადაც ვერ
ბედავენ ამას. ეს მკაფიო გზავნილია ყველასთვის, რომ ვინც უნდა იცავდეს მოს-
წავლეებს ამას არ აკეთებს შიშის ან სხვა მიზეზის გამო, ხოლო ჯგუფის წევრებს
უმყარდებათ რწმენა, რომ სწორედ ისინი არიან ყველაფრის ბატონ-პატრონნი
და იმას გააკეთებენ, რაც სურთ. თუ მასწავლებლები მართლა ვერ ბედავენ ჩა-
რევას, მაშინ სკოლის ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს სკოლაში კონტრო-
ლის დამყარება და თუ საჭიროა ამ პროცესში პოლიციის, სკოლის მეპატრონის
და მშობლების ჩართვაც უნდა უზრუნველყოს. აღნიშნული არა მხოლოდ სკო-
ლებზე ვრცელდება, არამედ ნებისმიერ სხვა ადგილზე, სადაც ახალგაზრდებს
ძალუძთ მათი დომინაციის დამყარება, მაგალითად, ახალგაზრდული კლუბები,
საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილები ან უბნები.
მოქმედი პირები არიან სხვადასხვა ადგილების მესაკუთრეები, რომლებ-
საც აკისრიათ ამ ადგილების უსაფრთხოების დაცვა. პოლიცია, მასწავლებ-
ლები და არასრულწლოვანთა საკითხებზე მომუშავე მუშაკები ძირითადი პა-
სუხისმგებელი პირებია, მაგრამ ადგილობრივ ორგანოებს, საქველმოქმედო
ორგანიზაციებს, მშობლებსა და სხვა პასუხისმგებელ პირებსაც ეკისრებათ
მათი კუთვნილი პასუხისმგებლობა. მოხალისე მოქალაქე, დამკვირვებელი
პატრული საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ქალაქის ცენტრის კონ-
ტროლის საკითხში, განსაკუთრებით, ღამის საათებში და უქმეებზე.69
ამ სტრატეგიას რამდენიმე სამიზნე ჯგუფი ჰყავს. ერთი მხრივ, აღნიშნული
მოიცავს მსხვერპლებისთვის სათანადო დახმარების გაწევას, ხოლო მეორე
მხრივ, იგი მიმართულია პრობლემური და დანაშაულებრივი ჯგუფების წი-
ნააღმდეგ, რათა მათ თავისუფალი მოქმედების არეალი შეუმცირდეთ.

158
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

სარგებელი: პოტენციური მსხვერპლების დაცვა და მათთვის უსაფრთხო გა-

რემოს შექმნა თავისთავად ძალიან მნიშვნელოვანია. ყაჩაღობის ან სხვა თავ-
დასხმების მსხვერპლად გახდომა ძალიან დიდ დაღს ასვამს ადამიანის ცხოვ-
რების ხარისხს. თუმცა, აქვე ისიც მნიშვნელოვანია, რომ სათანადო თავდაცვის
საშუალებების არსებობა იმას მაინც შეუშლის ხელს, რომ ახალგაზრდებმა დახ-
მარებისთვის დანაშაულებრივ ჯგუფებს არ მიმართონ. საკმაოდ ბევრია ისეთი
ბანდების რაოდენობა, რომლებიც სწორედ ასეთი თავდაცვითი მიზნებით შეიქ-
მნა. თუ საზოგადოებრივი ინსტიტუციები, პოლიცია, სკოლა ან სხვები ძალებს გა-
აერთიანებენ და სათანადოდ დაიცავენ საფრთხის წინაშე მყოფ ახალგაზრდებს,
მაშინ მათი მხრიდან ბანდებში გაწევრიანების რისკიც საკმაოდ შემცირდება.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: ის ხარისხი, რა ხარის-
ხითაც შესაძლებელი და სასურველია იმ გარემოს კონტროლი, სადაც ახალ-
გაზრდებს ძირითადი დროის გატარება უწევთ, დაკავშირებულია ძალიან დიდი
ოდენობით რესურსთან და ბალანსთან. აშკარაა, რომ ზოგიერთ ადგილზე
სათანადო ავტორიტეტულ ორგანოებს უნდა დაევალოთ ზედამხედველობის
ფუნქცია. სწორედ ეს არის რესურსებთან დაკავშირებული და ისედაც, ცხადია,
რომ შეუძლებელია ყველა იმ ადგილზე სათანადო დამცველების განთავსება,
სადაც დაუცველ ახალგაზრდებს უწევთ დროის გატარება. ასეც რომ არ იყოს,
თავად ახალგაზრდებსაც აქვთ უფლება დრო გაატარონ იქ, სადაც უფროსები
(მშობლები, მასწავლებლები) არ იქნებიან. თუმცა, ამ უფლებას უარყოფითი
მხარეც აქვს. სწორედ ამ უფლების გამო ისინი ხშირად ხდებიან სხვადასხვაგ-
ვარი არასათანდო მოპყრობის მსხვერპლნი.
ამასთან ის ფაქტი, რომ შეურაცხყოფასა და ბულინგს ადგილი აქვს სო-
ციალურ მედიაში, მათ კონტროლს კიდევ უფრო მეტად ართულებს. მაშინ,
როდესაც ადრე ახალგაზრდები სკოლაში ან სათამაშო მოედნებზე ცემისა და
შურაცხყოფის რისკის ქვეშ იყვნენ, ახლა ისინი სოციალურ მედიაში შეტევე-
ბის მსხვერპლნი არიან. ერთ‑ერთი ცუდი შემთხვევა მოხდა მაგალითად, გო-
ტენბერგში 2012 წლის დეკემბერში, როდესაც შეურაცხმყოფელი პოსტები და
სექსუალური შინაარსის შემცველი ჭორები, რაც სოციალურ ქსელში „ინსტაგ-
რამზე“ გავრცელებულ სურათს მოჰყვა, მასობრივ გამოსვლებსა და შურისმა-
ძიებლურ თავდამსხმებში გადაიზარდა იმ ადამიანების წინააღმდეგ, ვინც ამ
ქმედებაზე იყო პასუხისმგებელი.70 ჯგუფებსა და ახალგაზრდებს შორის დაპი-
რისპირება შეიძლება დაიწყოს სოციალურ მედიაში და ამის შემეგ გადაიზარ-

159
დოს ფიზიკურ ძალადობაში. ამიტომ, პოლიცია, მასწავლებლები და მშობლები
ვალდებული არიან აწარმოონ ონლაინ „პატრულირება,“ თუ მათ სურთ აღ-
მოაჩინონ და ჩაერიონ, რათა შემდგომში გავრცელებულმა სურათმა ან არას-
წორმა ინფორმაციამ კიდევ უფრო მეტ ძალადობას არ ჩაუყაროს საფუძველი.
ნდობა ალბათ ყველაზე გონივრული რამ არის, რაც ზედამხედველობასა
და თავისუფლებას აბალანსებს. თუ ახალგაზრდები ენდობიან პოლიციას, მას-
წავლებლებს, მშობლებსა და სხვა პასუხისმგებელ უფროს ადამიანებს, მაშინ
გაცილებით დიდია მათი მხრიდან განგაშის ატეხვის ალბათობა, როდესაც სე-
რიოზული პრობლემური სიტუაცია ყალიბდება.

დანაშაულებრივი ჯგუფის საქმიანობით გამოწვეული

საზიანო შედეგების შემცირება

ჯგუფური დანაშაული არა მხოლოდ დიდ შიშსა და ტანჯვას აყენებს დაზარა-

ლებულებს, არამედ ეს ქმედება გამოუსწორებელ ზიანს აყენებს მთლიანად სა-
ზოგადოებას. ახალგაზრდებისთვის დანაშაულებრივ ჯგუფებში მონაწილეობას
თან ახლავს მათი ფიზიკური განადგურების რისკი, რაც თავის მხრივ, აუწერელ
ტანჯვას აყენებს მათ ოჯახებს (Decker and Van Winkle 1996). შვედური სუბკულ-
ტურების სოციალური ანალიზი აჩვენებს, რომ დანაშაულებრივ ჯგუფებში მო-
ნაწილეობა დიდი ფინანსები უჯდება საზოგადობას, როგორც უშუალოდ დანა-
შაულის შედეგად მიყენებული ზიანის გამო, ისე იმ გრძელვადიანი უარყოფითი
შედეგების გამო, რაც მსხვერპლსა და ქმედების ჩამდენს ადგებათ (მათ შორის,
ფსიქოლოგიური ზიანი, სოციალური მარგინალიზაცია და უმუშევრობა).

კრიმინალური დაჯგუფების წევრი, რომელიც ასეთ გარემოში ცხოვრობს, 15

წლის განმავლობაში დაახლოებით, 3. 2 მილიონ დოლარს აგროვებს. იმავე
პერიოდში, დანაშაულებრივი ჯგუფის საქმიანობაში ჩართული თეთრკანი-
ანი აქტივისტი, საზოგადოებას 4. 1 მილიონი დოლარი უჯდება. ამ გათვლით,
15-კაციანი ორგანიზებული კრიმინალური დაჯგუფება 15 წლის განმავლო-
ბაში დაახლოებით 33. 6 მილიონ დოლარს გამოიმუშავებს და ეს იმ შემ-
თხვევაში, თუ საზოგადოებრივ ხარჯებს არ მივამატებთ (იგულისხმება პო-
ლიციის მუშაობა ამ მიმართულებით და დაცვის ხარჯები). თუ ამ ხარჯებსაც
მივამატებთ, მაშინ თანხმები 59. 2 მილიონამდე ადის.
(Lundmark-Nilsson and Nilsson 2012: 89-90)

160
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

იმ შემთხვევაში თუ მოძალადე ჯგუფი ფეხს მოიკიდებს ადგილობრივ დო-

ნეზე, ამას შეიძლება სერიოზული უარყოფითი შედეგი ჰქონდეს ადგილობრივი
მოსახლეობისთვის. მაგალითად, იმ უბანებში, სადაც ასეთი ჯგუფები ბატონობ-
დნენ, მედიის გახშირებული ფოკუსირების გამო, იქ მცხოვრებლებიც ამ ჯგუფის
იდეოლოგიის გამტარებლებად აღიქმებოდნენ, რაც მათთვის დიდი სირცხვი-
ლისა და სტიგმის მომტანი იყო. ნორვეგიაში, ბრუმუნდალის შემთხვევა არის
ყველაზე მკაფიო მაგალითი იმისა, თუ რა სირცხვილი განიცადა ადგილობრივმა
მოსახლეობამ იმის გამო, რომ მათ უბანში არსებული დანაშაულებრივი ჯგუფი
რასისტული და ქსენოფობიური თავდასხმების მთავარი ორგანიზატორი იყო.71
მეტიც, დანაშაულებრივ ჯგუფებს იმ უბნის სახელითაც მოიხსენიებენ ხოლმე, სა-
დაც ისინი „საქმიანობენ“ და ამის გამოც, იქ მცხოვრები მოსახლეობაც მათთან
ასოცირდება. დანაშაულებრივ ჯგუფსა და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის,
როდესაც ასეთი „მჭიდრო კავშირი“ იქმნება არასწორი წარმოდგენების გამო,
შეძლებული და რესურსების მქონე ოჯახები სხვა უბნებში გადადიან, სადაც მათ-
თვის და მათი შვილებისთვის უსაფრთხო გარემოა. მათ ადგილს კი, ღარიბი და
მარგინალური ხალხი იკავებს, რომლებიც იმ ტერიტორიაზე გადადიან საცხოვ-
რებლად, სადაც სახლების ფასი მცირდება ამ უბნის ცუდი რეპუტაციის გამო. აღ-
ნიშნული კი, იწვევს ნარკოტიკული საშუალებების უკანონოდ მოხმარების ფაქ-
ტებს და ზოგადად, დანაშაულის რაოდენობა იზრდება, რაც დანაშაულებრივი
ჯგუფების მდგრადობას კიდევ უფრო ამყარებს.
ჯგუფური დანაშულის პირდაპირ მსხვერპლებს, ასევე ფინანსური პრობ-
ლემები ექმნებათ მოკლე და გრძელვადიან პერსპექტივაში. თუმცა, ზიანზე
საუბრისას, მაინც ყველაზე საგანგაშო ფსიქოლოგიური და ფსიქო-სოციალუ-
რი ზიანია. ყაჩაღობის, მუქარისა და ძალადობის მსხვერპლად გახდომას ხში-
რად ახლავს პოსტტრავმატული სტრესული აშლილობა (post-traumatic stress
disorder (PTSD)), საფრთხის განსხვავებული დონეებით. ახალგაზრდა დაზარა-
ლებულების უმეტესობა უფრთხის იმ ადგილას გავლას, სადაც ბანდები იყრიან
თავს და მათი ყოველდღიური ცხოვრება და უსაფრთხოების განცდა სერიოზუ-
ლად შერყეულია. პარადოქსულად, თავად ჯგუფების წევრებიც ხშირად განიც-
დიან ფსიქოლოგიურ და ფსიქო‑სოციალურ სტრესს, რადგან როგორც წესი,
ისინი ძალადობის ამსრულებლებიც არიან და მსხვერპლებიც. მის კვლევაში,
რომელიც ბანდების ცხოვრების წესის გავლენას აღწერს თავად ბანდის წევ-
რებზე, ინგერ ლიზე ლიენი (2014: 87-100) უთითებს, რომ წევრების უმეტესობა

161
PTSD ტესტზე საკმაოდ მაღალ შედეგს უჩვენებენ. ეს ტესტი კი, სტრესისა და
დეპრესიის დონეს ადგენს. მათზე დიდ გავლენას ახდენდა მუდმივად შიშში
ცხოვრება, უძილობდა და მენტალური ტკივილი.
პრევენციული მექანიზმი დანაშაულებრივი დაჯგუფების მიერ ჩადენილი
დანაშაულის უარყოფითი შედეგების შემცირებას მოიცავს.
საშუალებები შეიძლება მიმართული იყოს დანაშაულის ან ძალადობის
პირდაპირი მსხვერპლების წინააღმდეგ, ან არაპირდაპირ, სხვა პრევენციული
მექანიზმების დახმარებით ემსახურებოდეს დანაშაულებრივ დაჯგუფებებში
გაწევრიანების შემცირებას ან დაჯგუფებისთვის შესაძლებლობის წართმევას.
ზიანის შემცირების ყველაზე პირდაპირი საშუალებაა დანაშაულებრივი
ჯგუფების მიერ ჩადენილი დანაშაულის მსხვერპლთა დახმარება. შვედეთი ამ
საკითხში პიონერია. 1999 წლიდან მათ განავითარეს დაზარალებულთა რე-
სურსცენტრები იმ მსხვერპლებისთვის, რომლებიც 25 წელს ქვემოთ იყვნენ
და დროის სხვადასხვა პერიოდში ყაჩაღობის, ძალადობის, გაუპატიურების,
სიძულვილის ენის, ქურდობის ან მუქარის მსხერპლები იყვნენ.72 ხსენებუ-
ლი იდეა ისაა, რომ ახალგაზრდა მსხვერპლებს სხვანაირი ტიპის დახმარება
ესაჭიროებათ, რომელიც ისეთ საშუალებებს გააერთიანებს, რომელიც მათ
პრობლემებს სიღრმისეულად შეისწავლის. ამჟამად უკვე 30-ზე მეტი მსგავსი
რესურსცენტრი ფუნქციონირებს მთელ შვედეთში.
იმ შემთხვევაში თუ დაზარალებულებს მხოლოდ დანაშაულებრივი დაჯგუ-
ფებები უწევენ დახმარებას, მაშინ სულაც არ არის გასაკვირი ის ფაქტი, რომ
დაუცველი ახალგაზრდები რაღაც დროის შემდეგ ამ ბანდებში ერთიანდებიან.
როდესაც აღმოსავლეთ ოსლოში ახალგაზრდები ხშირად ხდებოდნენ „ბავშ-
ვების ქურდების“ მსხვერპლი 90-იანების მიწურულს, ბევრი მათგანი ნეონა-
ცისტურ ბანდებს უფრო მიმართავდა საშველად, ვიდრე პოლიციას. აღნიშ-
ნულის ყველაზე ექსტრემალური მაგალითია 14 წლის ბიჭის შემთხვევა, რო-
მელიც ჯერ დააყაჩაღეს, ხოლო შემდეგ ემიგრანტი სრულწლოვნების ბანდამ
სერიოზულად სცემა. მან დახმარება ვერავისგან მიიღო, სანამ ნეონაცისტურ
„სკინჰედების“ ბანდას არ დაუკავშირდა. დროთა განმავლობაში ის ამ ბანდის
ლიდერის მარჯვენა ხელი გახდა. როდესაც, 2011 წლის ერთ-ერთი ზამთრის
საღამოს, ეს ბანდა „ზანგებზე სანადიროდ“ წავიდა, სწორედ ეს დაზარალებუ-
ლი ბიჭი იყო ის, ვინც ახალგაზრდა შავკანიანი ბენჟამინ ჰერმანსენი სასიკვ-
დილოდ დაჭრა.73

162
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ერთ-ერთ კვლევაში, რომელიც ნეონაცისტურ ბანდებში გაწევრიანების მიზე-

ზებს იკვლევდა, ტომ ოლსენმა (2001) დაადგინა, რომ საკმაოდ ბევრი ნეონაცისტუ-
რი ბანდის წევრი წარსულში ემიგრანტი ბანდების მსხვერპლები იყვნენ, რომლებ-
საც მშობლებმა, მასწავლებლებმა და სხვა უფროსებმა ზურგი აქციეს. მშობლები
თვლიდნენ, რომ მათ რასისტული მიდრეკილებები ჰქონდათ ასეთ დამოკიდებუ-
ლების გამო. მასწავლებლები არ ერეოდნენ, რადგან ჩარევის შემთხვევაში იყვ-
ნენ რასისტად ეტიკეტირების საფრთხის ქვეშ. როდესაც ახალგაზრდებს ეს ხალხი
იმედს უცრუებდა, ყველაზე მარტივი გზა თავის დასაცავად ბანდაში გაწევრიანება
იყო. ამასთან მას უსათუოდ მათთვის დადებითი შედეგი ჰქონდა.
სწორედ ამის გამო იყო, რომ ოსლოს პოლიციის დეპარტამენტმა უწყება-
თაშორისი უსაფრთხოების პროგრამა შეიმუშავა. ახალგაზრდები, რომლებიც
ზემოთ ჩამოთვლილი დანაშაულის მსხვერპლი იყვნენ, ჩაერთვნენ „უსაფრ-
თხოების დიალოგში“, რომელსაც ადგილი პოლიციის შენობაში ჰქონდა და
მათ „უსაფრთხოების გიდს“ სთავაზობდნენ (მაგ., სოციალური მუშაკის, კადე-
ტის ან პოლიციის ოფიცერის მიმაგრებას). უსაფრთხოების გიდი იყო ადამი-
ანი, რომელსაც საჭიროების შემთხვევაში, ახალგაზრდები დაურეკავდნენ და
თავიანთი პრობლემის შესახებ საქმის კურსში ჩააყენებდნენ. მათი ფუნქცია
ნაწილობრივ იმ შიშის განცდის შემცირებაა, რაც დაზარალებულებმა განიცა-
დეს, ხოლო მეორე ნაწილი მიმართულია იქითკენ, რომ ახალგაზრდები დანა-
შაულებრივი ჯგუფის წევრები არ გახდნენ (Giske 2014).
აღდგენითი მართლმსაჯულება ზიანის შემცირების კიდევ ერთი კარგი სა-
შუალებაა. ეს დანაშაულზე რეაგირების ისეთი ფორმაა, რომელიც განსაკუთ-
რებით გამოსადეგია მაშინ, როდესაც ამსრულებელიც და დაზარალებულიც
ახალგაზრდაა. ამ დროს დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს სურვილი ჩაერთოს
ამ პროგრამაში. ტრადიციულად, პროკურატურა აქცენტს ქმედების ჩამდენზე
აკეთებს, მაშინ, როდესაც დაზარალებული მხოლოდ და მხოლოდ სტატუსს
იღებს, ხდება ერთგვარი ნივთი, რომლის წინააღმდეგაც დანაშაული ჩაიდი-
ნეს და ახლა, როგორც მოწმე, მნიშვნელოვანია მისი გვერდით ყოფნა. ამის
საწინააღმდეგოდ, აღდგენითი მართლმსაჯულება აქცენტს დაზარალებულის
საჭიროებებზე აკეთებს და მიზნად ისახავს მიყენებული ზიანისა და ტრავმის
მაქსიმალურად განეიტრალებას.74 აღნიშნული პროგრამის მიზანია, რომ და-
ზარალებულს მიეცეს თავისი უარყოფითი გამოცდილების გაზიარების სა-
შუალება, ხოლო ქმედების ჩამდენს იმის შესაძლებლობა, რომ მსხვერპლის

163
თვალთახედვიდან დაინახოს მის მიერ ჩადენილი ქმედება. აღდგენითი მართ-
მსაჯულების ყველაზე გავრცელებული ფორმა მედიაციაა, რომელიც ხშირად
ზიანის ანაზღაურების გზების თაობაზე წერილობითი შეთანხმებით სრულ-
დება. მაგალითად, შეთანხმება შეიძლება მოიცავდეს კომპენსაციას, საზოგა-
დოებრივად სასარგებლო სამუშაოს, ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარე-
ბისგან თავის შეკავებას ან კონკრეტულ ადამიანებთან კონტაქტის აკრძალვას.
აღდგენით მართლმსაჯულებას შეიძლება ასევე, საკონფერენციო წრეების
ფორმით იყოს წარმოდგენილი, სადაც რამდენიმე დაზარალებული მონაწი-
ლეობს. მონაწილეები საუბრობენ მათი გამოცდილების შესახებ, რა გავლენა
იქონია დანაშაულმა მათზე და როგორ უნდა დააღწიონ თავი ამ მდგომარე-
ობას. ხსენებული წრეების ერთ‑ერთი იდეაა, რომ ქმედების ჩამდენმა კარგად
გააცნობიეროს მისი ქმედების მავნე შედეგები და იზრუნოს მიყენებული ზიანის
ანაზღაურებაზე (Dandurand and Griffiths 2006; Sullivan and Tifft 2006).75
ადგილობრივი ორგანოები და კომუნები, რომლებიც დანაშაულებრივი
დაჯგუფებების კონფლიქტების და სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულე-
ბის შემსწრენი არიან, შეიძლება საჭიროებდნენ ასეთი კრიზისული სიტუაცი-
ების მართვას. მიზეზი, თუ რატომ დაეცა ბრუმუნდალის რეპუტაცია ქსენო-
ფობიური ინციდენტების ფონზე, თავად ინციდენტებში კი არ მდგომარეობდა,
არამედ პოლიციის და სხვა შესაბამისი ორგანოების უმოქმედობაში.76 სწორედ
ამის გამო შეიქმნა „ბრუმუნდალის სამოქმედო გეგმა,“ რომლის შემუშავებაშიც
ადგილობრივებს ანალიტიკური დახმარება მკვლევარებმა გაუწიეს, რაშიც ამ
უბნის დაცემული რეპუტაციის აღდგენაც იგულისხმებოდა. შედეგად, შეიქმნა
ქსენოფობიისა და რასიზმის წინააღმდეგ მებრძოლი მრჩეველთა ჯგუფი, სა-
დაც მკვლევარები და შესაბამისი პრაქტიკოსები მონაწილეობდნენ დახმარე-
ბის სურვილითა და შესაძლებლობით. ყველაზე თვალსაჩინო დახმარება, რაც
მათ გასწიეს, იყო ადგილობრივი პრობლემების ანალიზი და გამოკითხვები,
რის საფუძველზეც ეფექტიანი მიდგომები და ინტერვენციები ჩამოყალიბდა.77
ამ სტრატეგიის ძირითადი სამიზნე ჯგუფი ძალადობის, მუქარის და სხვა და-
ნაშაულების ახალგაზრდა მსხვერპლები არიან. თუმცა, სამიზნე ჯგუფში შედიან
ასევე, სხვა ახალგაზრდები და ადგილობრივები, რომლებსაც საკმაოდ ეში-
ნიათ ჯგუფური დანაშაულის და დაცვასა და მხარდაჭერას საჭიროებენ. განსა-
კუთრებით ყურადსაღები ის ახალგაზრდები არიან, რომლებიც ამაოდ ელოდ-
ნენ დახმარებას და ბანდაში გაწევრიანების პირას არიან. ადგილობრივ ორგა-
ნოებსა და მცხოვრებლებსაც შეიძლება ესაჭიროებოდეთ დახმარება კრიზისის
მართვისა და დანაშაულებრივ დაჯგუფებებთან გამკლავების მიზნით.

164
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

დანაშაულებრივი ჯგუფების მსხვერპლებზე ზრუნვას უამრავი სარგებელი

შეიძლება ჰქონდეს. გარდა აშკარა შედეგებისა, როგორიცაა ტრავმის შემცირე-
ბა, დაუცველობის გრძნობის გაქარწყლება და მათი უსაფრთხოების განცდის
ზრდა, ასეთი საშუალებები დიდი დახმარებაა შურისძიების ციკლის თავიდან
ასაცილებლად და ბანდებში გაწევრიანების ხელის შესაშლელად. ზოგიერთი
საშუალება, როგორიცაა აღდგენითი მართლმსაჯულება და მედიაცია, ქმედების
ჩამდენს მსჯავრდებისაგან იცავს, რაც მას გამოსწორებისთვის შანსს აძლევს.
შვედეთის ახალგაზრდული ცენტრების მხარდაჭერის პროგრამის შეფასე-
ბამ ბევრი დადებითი შედეგი აჩვენა (Aslanido 2008; Sackemark 2010). ეს სქემა
ეხმარება ახალგაზრდა დაზარალებულებს გაუმკლავდნენ დანაშაულის შედე-
გად გამოწვეულ მღელვარებას, შურისძიების გრძნობას და იმ შემთხვევაში,
თუ ისინი თანამშრომლობას მოინდომებენ, ზრუნავს, რომ მათი შეხვედრა
პოლიციასთან და სასამართლოსთან მაქსიმალურად პოზიტიური იყოს. ეს თა-
ვის მხრივ, საზოგადოებრივი ინსტიტუტებისადმი ნდობის ამაღლებას უწყობს
ხელს. ახალგაზრდა მსხვერპლების მხარდაჭერის პროგრამა სწორედ ისეთია,
რომ მის სხვა ქვეყნებში დანერგვას რეკომენდაცია უნდა გაეწიოს. ოსლოში
დანერგილი „უსაფრთხოების გიდის“ პროგრამა მართალია, ჯერ არ შეფასე-
ბულა, მაგრამ საკმაოდ იმედისმომცემია.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: შვედეთის ახალგაზ-
რდა მსხვერპლების მხარდაჭერის პროგრამაში ჩართული თანამშრომლები
როგორც წესი, სრულ განაკვეთზე მუშაობენ, რაც დიდ ფინანსურ და ადამი-
ანურ რესურსთან არის დაკავშირებული. თუმცა, საკმაო მიზეზი არსებობს დას-
კვნისათვის, რომ ეს რესურსი წყალში გადაყრილი რესურსი არ არის. ერთი
შეზღუდვა, რაც დაზარალებულების მხარდაჭერას აქვს არის ის, რომ ზოგიერთ
მათგანს არ სურს მსხვერპლის როლთან შეგუება. შესაბამისად, ისინი არც
დახმარებას ეძებენ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ეს მათ ნამდვილად სჭირდებათ
(Aslanido 2008: 21). იმის ალბათობაც დიდია, რომ ზოგიერთი დაზარალებუ-
ლი ახალგაზრდა დახმარების ნაცვლად, თავის დასაცავად იძენს იარაღს
ან უერთდება რომელიმე ბანდას და სწორედ ამ გზით ცდილობს სიბრაზისა
და შურისძიების გრძნობის გაკონტროლებას.
როდესაც მედიაციის პროცესები გამოიყენება თავდასხმებისა და და-
ნაშაულებრივი ჯგუფების ჩართულობით მოხდარი კონფლიქტების დროს,
მთავარი პრობლემა ისაა, რომ მსხვერპლი ისეთ მდგომარეობაშია, რომ ის
თავს აღიქვამს, როგორც „ერთი ყველას წინააღმდეგ.“ ასეთ დროს მნიშ-
ვნელოვანია იმის უზრუნველყოფა, რომ მსხვერპლს მყარი მხარდაჭერა

165
ჰქონდეს. მეორე პრობლემაა, რომ ინციდენტისას, როდესაც ახალგაზრდას
სცემს რომელიმე ბანდა, შეიძლება იყოს ბანდებს შორის დაპირისპირების
ერთ-ერთი ეპიზოდი. მართალია, სწორედ ასეთი კონფლიქტებისთვის
მნიშვნელოვანია მედიაციის არსებობა, მაგრამ თავად მედიატორებისთვის
რთულია ასეთი პროცესის მართვა და იმის დადგენა, როგორ შეიძლება
ეს კონფლიქტი დასრულდეს, რაც მისი მხრიდან სტრატეგიის შერჩევას უშ-
ლის ხელს (Bjørgo et al. 2005).

ბანდის დატოვება: ბანდის წევრებისთვის ბანდის

დატოვების ხელშეწყობა და ბანდების დაშლა

დროის სხვადასხვა მონაკვეთში ჩატარებულმა რამდენიმე კვლევამ (მაგალი-

თად, დროის გარკვეულ პერიოდში ადამიანის ქცევაზე დაკვირვება) აჩვენა,
რომ ადამიანის ბანდებში გაწევრიანების პარალელურად, იზრდება მათი მხრი-
დან დანაშაულის ჩადენის სიხშირეც, თუმცა, იგივე მაჩვენებელი საგრძნობ-
ლად კლებულობს, როდესაც ადამიანი დანაშაულებრივ დაჯგუფებას ტოვებს
(Esbensen and Huizinga 1993; Krohn and Thornberry 2008; Melde and Esbensen
2012; Sweeten et al. 2012). ეს ნიშნავს, რომ დანაშაულებრივი ჯგუფის დატოვე-
ბა კარგად დასაბუთებული პრევენციული მექანიზმია. ეს არც არის გასაკვირი,
რადგან დაჯგუფების მთავარი მიზანი სწორედ დანაშაულისა და ძალადობის
ჩადენაა. მეტიც, ეს არის გარემო, სადაც წევრები სწორედ ასეთი ქმედების გამო
არიან წახალისებულები (Pyrooz and Decker 2011). კიდევ ერთი მიზეზი, თუ რატომ
იკლებს დანაშაულის სიხშირე ბანდის დატოვებისას, არის ის, რომ ადამიანები
აღარ ექცევიან ანტისოციალური მეგობრების გავლენის ქვეშ, ისინი ნაკლებად
მონაწილეობენ არასტრუქტურირებულ ყოველდღიურ აქტივობებში და იყენე-
ბენ უფრო ნაკლებ ნარკოტიკს (Sweeten, Pyrooz and Piquero 2012).
ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი, რაც ბანდის დატოვების მექანიზმს
გააჩნია, არის მისი ბუნებრივობა ანუ წევრი ბანდას ბუნებრივად, საკუთარი
სურვილით ტოვებს და არა გარეშე პროგრამების დახმარებით, რომლის უმე-
ტესობა თავისი ხასიათით იძულებითია. აღნიშნულის უკეთ გასაგებად გამოდ-
გება იმპულსის ფაქტორების (ნეგატიური ფაქტორები, რომელიც დაჯგუფებაში
დარჩენას ნაკლებად მიმზიდველს ხდის), გავლენის ფაქტორების (პოზიტიური
და მიმზიდველი შესაძლებლობები, რომელიც გავლენას ახდენს ადამიანის

166
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

უკეთეს ცხოვრებისკენ სწრაფვაზე) და წინააღმდეგობრივი ფაქტორების (რომე-

ლიც ხელს უშლის ადამიანს დაჯგუფების დატოვებაში) ანალიზი. მთავარი იდეაა
დაჯგუფების დასატოვებლად შესაძლებლობის შექმნა იმპულსისა და გავლენის
ფაქტორების გამყარებით, წინააღმდეგობრივი ფაქტორების შემცირებით.
თავდაპირველად, ეს მარტივი მოდელი გამოყენებული იყო იმის დასად-
გენად, თუ რა უბიძგებთ ადამიანებს რასისტული და ექსტრემისტული ჯგუფე-
ბის დატოვებისკენ (Bjørgo 1997, მე-6 თავი), მაგრამ ეს მოდელი თავისუფლად
შეიძლება მიესადაგოს დანაშაულებრივ, ტერორისტულ და ორგანიზებულ
ჯგუფებს (Bjørgo 2009; Gjelsvik and Bjørgo 2012). დაჯგუფების დატოვების მე-
თოდებისა და მოტივების კვლევაში, პაირუზმა და დეკერმა (2011) ეს მოდელი
დანაშაულებრივი დაჯგუფების ყოფილი წევრების წინააღმდეგ გამოიყენეს. ამ
კვლევის მნიშვნელოვანი მიგნება იყო, რომ იმ ბანდის წევრების წინააღმდეგ,
რომლებმაც ბანდა დატოვეს გავლენის ფაქტორების გამო, როგორიცაა, ოჯა-
ხის შექმნა, სამსახურისა და განათლების მიღების შესაძლებლობა, სხვა ბან-
დის წევრებისგან აგრესია თითქმის არ მოდიოდა. მაშინ, როდესაც ისინი ვინც
ბანდას ტოვებდნენ იმპულსური ფაქტორების გამო, როგორიცაა ბანდის ცხოვ-
რების წესის მობეზრება ან დანაშაულის მეტად არჩადენის სურვილი, საკმაო
წნეხის ქვეშ ექცეოდნენ ბანდის სხვა წევრების მხრიდან. ეს იმის მაჩვენებე-
ლია, რომ დადებითი შესაძლებლობის შექმნა ბანდის მიღმა, შეიძლება მნიშვ-
ნელოვან საშუალებას წარმოადგენდეს ბანდისგან მარტივად თავის დაღწევის
საკითხში. ისინი ვინც ყოველგვარ კავშირს წყვეტდნენ ბანდასთან გაცილებით
ნაკლებ დანაშაულს ჩადიოდნენ მომავალში, ვიდრე ისინი, ვინც რაღაც კავ-
შირს მაინც ინარჩუნებდა ბანდასთან. ამასთან, ვინც კავშირს კვლავ ინარჩუ-
ნებდა ყოფილ ბანდასთან, ორჯერ გაცილებით დიდი ალბათობით ხდებოდა
ძალადობის მსხვერპლი (Pyrooz and Decker 2011: 422).
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობრივი ბარიერი, რაც ბანდის და-
ტოვებას ართულებს, არის ის მყარი სოციალური კავშირი და ვალდებულებე-
ბი, რაც ინდივიდსა და ბანდას შორის არსებობს. ხშირად, ეს კავშირები ბევრად
ადრე არსებობდა, ვიდრე თავად ბანდა, მეგობრობის და ძმობის გამო. თუმცა,
შურისძიების შიში ან ბანდის წევრებისთვის იმედის გაცრუება ან თავად მათი
შიში, რომ ვინც ბანდას დატოვებს მათი საიდუმლოებების შესახებ პოლიციას
ან სხვას მოუყვება, საკმაოდ სერიოზულ ბარიერს ქმნის (Pedersen 2014b: 32).
მეტიც, ზოგიერთი ფიქრობს, რომ ბანდაში მონაწილეობით მათ ყოველგვარი
მომავალი მოისპეს და გარიყულები არიან საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან,

167
რამაც შეიძლება კიდევ მეტად შეამციროს ბანდის დატოვების სურვილი (Bjørgo
1997: 222-226). ასეთი ბარიერების შემცირება, თავისთავად უფრო კარგი შესაძ-
ლებლობაა, უფრო კონკრეტული საშუალებების შესაქმნელად.
ბოლო რამდენიმე წელში, საკმაოდ ბევრი კვლევა მიეძღვნა იმ პრობლემის
გარკვევას, თუ რა უბიძგებთ დაჯგუფების წევრებს ბანდის დატოვებისას, მაგ-
რამ საკუთრივ იმ საკითხის კვლევას, თუ რა იწვევს ბანდების დაშლას, ნაკლე-
ბი ყურადღება ეთმობა. ჩვენს წინა კვლევაში (Bjørgo and Carlsson 2005: 43-51)
ვამტკიცებდით, რომ ქვემოთ ჩამოთვლილი პროცესები საკმაოდ მნიშვნელო-
ვანია ბანდის დატოვების საკითხზე მსჯელობისას:

ადამიანის დაღვინება, რაც მას დანაშაულებრივი ჯგუფის ცხოვრებას ბავ-

შვურ წამოწყებად განიხილავს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჯგუფის
წევრები ცხოვრებისეული ალტერნატივის წინაშე დგებიან, კერძოდ, გააგრ-
ძელონ ასეთი ცხოვრება თუ ხელი მიჰყონ სწავლას, სამხედრო სამსახურს
ან ოჯახის შექმნას.
ჯგუფისათვის წინააღმდეგობის გაწევა ისეთი გარეშე ფაქტორების გამოყე-
ნებით, როგორიცაა პოლიცია ან მოწინააღმდეგე ჯგუფი.
გარეშე მტერის ან საფრთხის გაუჩინარება, განსაკუთრებით მაშინ, როდე-
საც დაჯგუფების შექმნის მიზანი სწორედ მომდინარე საფრთხეებისგან თა-
ვის დაცვაა. ასეთ დროს ჯგუფი კარგავს არსებობის მიზანს, გარდა იმ შემთ-
ხვევისა, თუ ისინი ახალ მიზანს არ იპოვიან.
ჯგუფის სიმტკიცისა და მიმზიდველობის შესუსტება განსაკუთრებით ისეთი
შემთხვევები, როდესაც წევრები აღარ ენდობიან ერთმანეთს, როდესაც
მათ შორის კონკურენცია იწყება ან ჩაშვების თაობაზე ეჭვები წარმოიშობა.
ჯგუფების დანაწევრება უფრო მცირე დაჯგუფებებად, რომლებიც თავიდანვე
განწირულია, რადგან მათი სიმცირის გამო, გარეშე ზეწოლას ვერ გაუძლებენ.

კარგად დაგეგმილი ინტერვენციების ხარჯზე შესაძლებელია ამ პროცესებ-

ზე გავლენის მოხდენა მათი შესუსტების გზით, ამავდროულად, აუცილებელია
იმ პროცესებისა და ფაქტორების განმტკიცება, რომელიც დაჯგუფების დანა-
წევრებას ან დაშლას უწყობს ხელს.
ბანდების დატოვების თაობაზე ამჟამინდელ კვლევებზე დაფუძნებული
ცოდნა, ინდივიდუალურ და ჯგუფურ დონეზე შესაძლებლობას იძლევა საშუ-

168
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ალებების უფრო მეტი სიზუსტით დასაგეგმად. საშუალებები, რომელიც მიმარ-

თულია ბანდის წევრების მხრიდან დაჯგუფებების დატოვებისკენ, ბუნებრივ
პროცესებს უნდა ეფუძნებოდეს, რომელიც ინდივიდუალურ წევრებს მიდრე-
კილს ხდის ბანდის დატოვებისკენ ან ისინი მთლიანად ბანდის დაშლას იწ-
ვევენ. შესაბამისად, პრევენციული სტრატეგია უნდა ამყარებდეს ამ ბუნებრივ
პროცესებს და ცდილობდეს ხელის შემშლელი ფაქტორების გაქარწყლებას.
მაგალითად, არაპროდუქტიულია ბანდის წევრების ციხეში გამოკეტვა წლების
განმავლობაში, მაშინ, როდესაც სხვა ახალგაზრდები ოჯახის შექმნითა და სამ-
სახურის ძებნით არიან დაკავებული. აღნიშნულით მათ საშუალება ერთმევათ
შეინარჩუნონ კავშირი ნორმალურ, კანონმორჩილ საზოგადოებასთან.
საშუალებები, რომლებიც ინდივიდუალურ წევრებს ხელს უწყობს დანაშა-
ულებრივი გარემოს დატოვებაში და დანაშაულის შეწყვეტაში, ხშირად კომბი-
ნირებული და სისტემატიზებულია სპეციალურ პროექტებში ან პროგრამებში,
რომელიც კიდევ უფრო მეტად ეხმარება ახალგაზრდებს დაჯგუფების დატოვე-
ბისა და კანონმორჩილ მოქალაქედ ჩამოყალიბების პროცესში. ბანდის დატო-
ვების სპეციალური პროექტები კარგადაა ჩამოყალიბებული დანიასა და შვე-
დეთში, მაშინ როდესაც ნორვეგიაში ბანდის წევრების რეაბილიტაციის განხ-
რით, მხოლოდ რამდენიმე ადგილობრივი მაგალითი თუ მოიძებნება.
ამ მხრივ ყველაზე ამბიციური პროექტი შემოთავაზებულია დანიის მთავრო-
ბის მიერ (Danish Ministry for Justice 2011).78 ხსენებული პროექტი უფრო მეტად
ორგანიზებული დანაშაულებრივი გაერთიანებების წინააღმდეგაა მიმართული,
როგორიც არიან Hells Angels ან Bandidos და მათი მხარდამჭერი ჯგუფები, ასევე,
ის მიმართულია განსაკუთრებით სერიოზული ეთნიკური უმცირესობების ჯგუ-
ფების წინააღმდეგ. პროექტის შექმნის მიზანი იყო ბანდებს შორის არსებული
სისხლიანი დაპირისპირება, რომლის ერთ მხარეს მოტოციკლისტების ჯგუფი
იყო, ხოლო მოწინავე მხარეს „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და მათი მოწინააღმ-
დეგე ემიგრანტების დაჯგუფებები, როგორებიც არიან „შავი კობრები“, „მესისხ-
ლეები“ და სხვები. სამიზნე ჯგუფი ძირითადად, ის ხალხია, ვიზეც დანიის პოლი-
ციას ჰქონდა გარკვეული ინფორმაცია მათი ამ ჯგუფებისადმი კავშირის შესახებ
და შესაბამისად, მათ მონაცემთა ბაზაში იყვნენ. ხსენებული ბაზაში მოხვედრილი
ადამიანების საშუალო ასაკი 26 წელია, რაც იმას ნიშნავს, რომ პროექტი ძირი-
თადად, მიმართულია სრულწლოვანი ადამიანების მიმართ, რომლებიც ციხეში
იხდიან სასჯელს და არა მოზარდების წინააღმდეგ. ხსენებული პროექტის შესა-
ხებ უფრო დეტალურად საუბარი მომდევნო თავში იქნება.

169
 შვედეთის პოლიციამაც ჩამოაყალიბა ბანდების დატოვების რამდენიმე
ადგილობრივი პროექტი. განსაკუთრებით აღსანიშნავია სტოკჰოლმის პო-
ლიციის დეპარტამენტის საპილოტე პროექტი, რომელიც 2012 წელს შეიქმნა
და მოიცავს ცხელ ხაზს მათთის, ვისაც ბანდის დატოვება სურს და სთავაზობს
სხვადასხვაგვარ დახმარებას ყველა ასეთ ადამიანსა და მათ ოჯახებს (Rostami
and Leinfeld 2012). ამ პროექტის ერთ-ერთი ნაკლი ის იყო, რომ პოლიციას არა-
ვითარი ფორმალური კავშირი არ ჰქონდა სხვა სააგენტოებთან. შესაბამისად,
არსებობდა განსხვავებული მიდგომები სხვადასხვა დაწესებულებებს შორის,
მათი მხრიდან დახმარების ხარისხზე, იმ ადამიანების მიმართ, რომელსაც
პოლიცია არაფორმალურად ამისამართებდა სხვა სააგენტოებთან და რომ-
ლებსაც სხვადასხვაგვარი პრობლემები ჰქონდათ. მიუხედავად სტრუქტურუ-
ლი თანამშრობლობის ნაკლებობისა, პილოტური პროექტი, 2012-2014 წლებში
დაახლოებით 40 ადამიანს დაეხმარა ბანდის დატოვებაში (Rostami 2014: 15).
თუმცა, შვედურმა გამოცდილებამ უჩვენა, რომ დანაშაულებრივი ჯგუფის დატო-
ვება და პოლიციის მხრიდან დახმარება, ყველა შემთხვევაში არ ნიშნავს ამ ადამია-
ნის მხრიდან დანაშაულებრივი ქმედებების შეწყვეტას. პირიქით, მათი მხრიდან
დანაშაულის განმეორებით ჩადენის მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალი იყო:

[...] როგორც აღმოჩნდა დანაშაულებრივი ჯგუფის დატოვებიდან 2 წლის

თავზე, ამ ადამიანების 70%-მა განმეორებით ჩაიდინა დანაშაული. მაგრამ
უმეტეს შემთხვევაში, ეს ადამიანები ბანდებში არ მიბრუნებულან. მათი მხრი-
დან ჩადენილი დანაშაულებიდან ყველაზე გავრცელებული იყო ნარკოტიკუ-
ლი საშუალებების მოხმარება, ოჯახში ძალადობა, ავტომობილის უკანონო
მართვა და ა. შ. ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი მათი დანაშაულებრივი
ქცევის ასახსნებლად, სოციალური კავშირების ნაკლებობა იყო. ბანდიდან
წამოსული ადამიანი, რომელმაც მიატოვა დამნაშავე მეგობრები, ხოლო მა-
ნამდე მიტოვებული ჰყავდა თავისი ოჯახი და სხვები, ახლა უეცრად აღმოჩნ-
და ისეთ სიტუაციაში, როდესაც ოჯახში და ძველ მეგობრებთან დაბრუნება
უწევდა. კიდევ ერთი მიზეზი, თანამშრომლობის ნაკლებობა იყო სხვადასხვა
სააგენტოებთან, რაც ბანდიდან გამოსულ ადამიანს სრულიად მარტო ტოვებ-
და დანაშაულებრივი ჩვევების „გადაგდების“ საკითხში. თუმცა, დანაშაულის
განმეორებით ჩადენა ყოველთვის არ ნიშნავს, რომ პროგრამები წარუმატე-
ბელი იყო. ყველა ის შემთხვევა, როდესაც ყოფილი ჯგუფის წევრი ბანდას
არ დაუბრუნდა, წარმატებულ შემთხვევად უნდა განიხილებოდეს, რადგან
პრევენციული მექანიზმი სწორედ ამისკენ იყო მიმართული
(Rostami 2014: 19)

170
 3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

ძალიან მნიშვნელოვანია ბანდის დატოვების სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფის

სწორი განსაზღვრა. მიუხედავად იმისა, რომ სამიზნე ჯგუფი ძირითადად, დაჯ-
გუფების აქტიური წევრები არიან, რომლებსაც ბანდის დატოვება სურთ (მე-
სამეული ანუ მითითებითი პრევენცია), ზოგიერთ პროექტში ფოკუსის მოზარ-
დებზე გადატანის ტენდენცია შეინიშნება, ანუ მათზე, რომლებიც ჯერ კიდევ და-
ნაშაულებრივ გზას სრულად არ ადგანან და მათთვის ხელის შეშლა ადრეულ
სტადიაზე უფრო წარმატების მომტანია (მეორადი ანუ შერჩევითი პრევენცია).
ამასთან, ზოგიერთი პროფესიონალი, რომელიც ამ სფეროში მუშაობს, პრი-
ორიტეტს ანიჭებს ახალგაზრდა და დამწყებ დამნაშავეებთან ურთიერთობას,
ვიდრე დაჯგუფების წევრ ახალგაზრდებთან, რომლებიც განსაკუთრებით სა-
შიშებად აღიქმებიან. აქვე საგულისხმოა, რომ თუ ჩვენ ვსაუბრობთ დანაშა-
ულებრივი დაჯგუფებების რეაბილიტაციაზე, მაშინ სწორედ ასეთი ჯგუფების
წევრებზე უნდა მოხდეს ძირითადი ძალისხმევის მიმართვა.
ამ სარეაბილიტაციო სტრატეგიის მოქმედი პირები არიან შესაბამისი პროექ-
ტის და პროგრამის თანამშომლები, რომელთა სამსახურებრივი პროფილი სწო-
რედ ასეთი ტიპის ახალგაზრდების დახმარებას გულისხმობს. მათთან ერთად,
პოლიცია, სასჯელაღსრულების სერვისები, ბავშვთა კეთილდღეობის სააგენტო-
ები, ახალგაზრდების მხარდამჭერი პროგრამები, სოციალური მუშაკები და სხვე-
ბი, საქველმოქმედო ორგანიზაციები, სკოლები და სკოლის მასწავლებლები, ან-
ტინარკოტიკული პროგრამები და ახალგაზრდების ფსიქიატრიული კლინიკებიც
მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. ერთ-ერთი გამოწვევა, რაც ამ სტრატეგიას ახ-
ლავს, არის სააგენტოებს შორის არსებული თანამშრომლბის პრობლემები, რაც
საერთო მიზნების დასახვასა და ინფორმაციის გაზიარებას უშლის ხელს. ნორვე-
გიაში, შექმნილი „ადგილობრივი საშუალებების კოორდინაციის მექანიზმი“ ნა-
წილობრივ ცდილობს პოლიციისა და სხვა ადგილობრივი სააგენტოების ერთმა-
ნეთთან დაკავშირებას პრაქტიკულ და სტრატეგიულ დონეზე. დანიაში, „სკოლის,
სოციალური ადმინისტრაციის და პოლიციის“ თანამშორმლობის პროგრამა ცდი-
ლობს მსგავსი ფუნქციის შესრულებას. უწყებათაშორისი მსგავსი თანამშრომლო-
ბის მექანიზმი, მე-7 თავში უფრო დეტალურად იქნება აღწერილი.
პროფესიის დატოვებისა და რეაბილიტაციის სტრატეგიის სარგებელი საკ-
მაოდ ხილულია: ყველაზე ეფექტიანი და მიზანმიმართული პრევენციის ფორმა
დანაშაულებრივი დაჯგუფების წევრებისთვის ბანდის მიტოვების ხელშეწყო-
ბაა. როგორც აღმოჩნდა, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ეს ადამიანები სრულად

171
შეწყვეტენ დანაშაულებრივ საქმიანობას, მაგრამ ძალადობრივი დანაშაულე-
ბის რაოდენობა საგრძნობლად მცირდება.
შეზღუდვები და ნეგატიური გვერდითი მოვლენები: ბანდის დატოვება არ
ნიშნავს, რომ ადამიანი სრულად წყვეტს დანაშაულებრივ საქმიანობას. ზო-
გიერთი მალევე ბრუნდება ბანდაში, რადგან სხვაგან წასასვლელი არ აქვს.
ბანდის დატოვება თავისთავად არც კანონმორჩილ მოქალაქედ გარდაქმნას
ნიშნავს. ზოგიერთისთვის ბანდის დატოვება, ცხოვრების სტილის რადიკალუ-
რად შეცვლას ნიშნავს, ხოლო სხვებისთვის დანაშაულებრივი ქცევის შეცვ-
ლას გარკვეული დრო სჭირდება. ეს იმაზეა დამოკიდებული, თუ რა გარემოში
უწევს საქმიანობა დაჯგუფებას. ზოგიერთი ინდივიდუალურ კრიმინალურ გზას
ირჩევს, ხოლო სხვები დაჯგუფებებიდან ძალადობრივ პოლიტიკურ ექსტრე-
მიზმში ერთვებიან. როგორც ნეონაცისტური დაჯგუფებები, ისე სამხედრო ჯი-
ჰადისტების დაჯგუფებები, თავიანთ ჯგუფებში ისეთ ახალგაზრდებს იზიდავენ,
რომლებსაც დანაშაულებრივ ჯგუფებთან საქმიანობის გამოცდილება აქვს.
მათზე გავლენის მოხდენა ძალიან ადვილია. სწორედ ამიტომ, მათი უმეტესო-
ბა, დროის ძალიან მოკლე მონაკვეთში, განსაკუთრებული რადიკალური მიდ-
გომებით გამოირჩევიან. ფანატიზმისა და ძალადობისკენ მიდრეკილება, მათ
ბანდის საკმაოდ სასარგებლო და საჭირო წევრად აქცევს, რაც თავის მხრივ,
საზოგადოებისთვის დიდი საფრთხის შემცველია.
საინტერესოა, რომ ბანდების შესასუსტებლად მიმართული ზოგიერთი საშუ-
ალება უფრო აძლიერებს ბანდებს, ვიდრე პირიქით. ეს განსაკუთრებით ეხება
თავისუფალი დროის სწორად გასატარებელ პროგრამებს, რომლებიც ბანდის
წევრებს კიდევ უფრო მეტად აახლოებს ერთმანეთთან. პოლიციის ზოგიერთი
მიდგომა მიმართულია წევრების დაპატიმრებისკენ, ასევე, უფრო მეტად აახ-
ლოებს და აძლიერებს ბანდებს. სწორედ ამის გამოა, რომ ორგანიზებული და-
ნაშაულისა და დაჯგუფებების მკვლევარები აქცენტის გადატანას ინდივიდებზე
ამჯობინებენ, ვიდრე მთლიანად დაჯგუფებაზე (Klein 1995; Klein and Maxson 2010).
მთავარი მიზანი დაჯგუფებების შესუსტება უნდა იყოს ისეთი ფორმით, რომ გა-
მოყენებულმა საშუალებებმა პირიქით, არ დაახლოვოს ბანდები ერთმანეთთან.

172
 4 მოტოციკლისტების
უკანონო
გაერთიანებებიდან
წარმოშობილი
ორგანიზებული
დანაშაული

რა არის ორგანიზებული დანაშაული ან როგორ უნდა განვმარტოთ იგი? აღ-

ნიშნული საკითხის თაობაზე საკმაოდ მწვავე დებატები არსებობს (Korsell and
Larsson 2011; Beare 2003; Edwards and Gill 2003). ამ საკითხზე არსებული უთანხ-
მოების ნაწილი მიემართება იმის გარკვევას, უნდა დაედოს თუ არა საფუძვ-
ლად ორგანიზებული დანაშაულის ფენომენის განმარტებას, კრიმინალური
ორგანიზაციების ან მათი წევრების და უკანონო ქმედებების მახასიათებლე-
ბი. ჩვენი აზრით, ეს უნდა იყოს საწყისი წერტილი და სწორედ ამის შემდეგ
შეიძლება იმის მტკიცება, რომ ორგანიზებული დანაშაული არის ფინანსური
სარგებელის მისაღებად განხორციელებული უკანონო აქტივობების ერთობ-
ლიობა, რომელსაც რამდენიმე მონაწილე ახორციელებს დროის გარკვეულ
პერიოდში, მათ გააჩნიათ გარკვეული სტრუქტურა და როლების სათანადო
გადანაწილება. ჩვენი წარმოდგენები ორგანიზებულ დანაშაულზე იტალიურ
მაფიას ეფუძნება, რომელიც იერარქიული კრიმინალური ორგანიზაციის ერთ-
გვარი არქეტიპი, ანუ ნიმუშია (Cressey 1969). ხსენებული ორივე მკვლევარის
ბოლო დროინდელმა ანალიზებმა და პოლიციის პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ჩვენ
რასაც ორგანიზებულ დანაშაულად მივიჩნევთ, კრიმინალური ქსელი უფროა,
ვიდრე რაღაც იერარქიული ორგანიზებული სტრუქტურა (Paoli 1998; Williams
1998; Klerks 2001; Korsell and Larsson 2011). ამავდროულად, საკანონმდებლო
რეგულაციები, რომლებიც ორგანიზებულ დანაშუალს ფარავენ როგორც წესი,
ასეთი ორგანიზაციების მკაცრ იერარქიულ სტრუქტურაზე აკეთებენ აქცენტს.
რეალობაში კი, ორგანიზებული დანაშაული წარმოიშობა კრიმინალური ქსე-

173
ლიდან, რაღაც კონკრეტული მიზნების მისაღწევად და მას შემდეგ, რაც მათი
„პროექტი“ დამთავრდება – ისინი იშლებიან.
მოტოციკლისტების გაერთიანებები, როგორიცაა: „ჯოჯოხეთის ანგელოზე-
ბი“ (Hells Angels), „ბანდიტები“ (Bandidos), „უკანონოები“ (Outlaws), „მონ-
ღოლები“ (Mongols MC) და „კუბოს მომტყუებლები“ (Coffin Cheaters), ძა-
ლიან კარგ მაგალითია იმის დასტურად, თუ როგორ შეიძლება ერთმანეთის
მოწინააღმდეგე სუბკულტურებიდან ისეთი მიმართულებით წასვლა, რომე-
ლიც ორგანიზებული დანაშაულის საფუძველია. თუმცა, რა დოზით არიან ეს
გაერთიანებები, კრიმინალური ორგანიზაციები ამ სიტყვის სრული გაგებით,
ძალიან საკამათოა. მით უმეტეს ძალიან განსხვავებულია ამ გაერთიანებების
ორგანიზებულ დანაშაულში მონაწილეობის რაოდენობა. მაგალითად, დანი-
ური და შვედური მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებები იმაზე გაცილე-
ბით მეტად არიან ორგანიზებულ დანაშაულში ჩართული, ვიდრე ყველა ზემოთ
ჩამოთვლილი ნორვეგიული „საძმო,“ შესაბამისად, საკმაოდ განსხვავებულია
მათი ძალადობის მაჩვენებელიც (Danish National Police 2014; Norwegian
National Police Directorate 2014)79.
„ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ ის ორიგინალური გაერთიანებაა, რომელმაც
საფუძველი ჩაუყარა ყველა სხვა გაერთიანებას, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძ-
ლება სხვა დაჯგუფება მასზე უფრო ადრე წარმოშობილიყო. 40-იან წლებში,
მოტოციკლისტების (ბაიკერების) უკანონო სუბკულტურა შეიქმნა აშშ-ის და-
სავლეთ სანაპიროზეც. მასში შედიოდნენ ის ბაიკერები, რომლებიც სხვა მო-
ტოციკლისტების ძირითად ნაკადისგან განსხვავებით, არ დარეგისტრირდნენ
შესაბამის სისტემაში, რომლის მიხედვითაც, ისინი საერთო წესებს (მათ შო-
რის, მოძრაობის წესებსაც) უნდა დამორჩილებოდნენ. 1947 წლის 4 ივლისს,
ჰოლისტერში, კალიფორნიის შტატი, ჩატარდა ბაიკერების პირველი ამბოხი.
ისინი მედიის მიერ მოიხსენიებულ იქნენ, როგორც „1%-იანი დევიაციური გად-
მონაშთები,“ რადგან მათი რაოდენობა მოტოციკლისტების საერთო რაოდე-
ნობის 1%-ს უტოლდებოდა. შესაბამისად, მათთვის 1% გახდა მათი უკანონო-
ბის დამადასტურებელი იარლიყი და ბევრმა მათგანმა ამის ამსახველი ტატუც
გაიკეთა.80 სხვა სიტყვებით, ისინი საკუთარ თავს დარჩენილი 99% მოტოციკ-
ლისტების („99%-იანების“) გვერდით არ განიხილავდნენ და ამის საწინააღმ-
დეგოდ, ისინი თავს მეამბოხეებად მიიჩნევდნენ, რომლებიც უკანონო ცხოვ-
რების სტილით ცდილობდნენ თავისუფლების პოვნას. აქედან გამომდინარე,

174
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ცხოვრების ისე წარმართვა, რომელიც კონვენციური საზოგადოების ნორმებს

ეწინააღმდეგებოდა, უკანონო ბაიკერების იდენტობის განმსაზღვრელი ერთ-
ერთი მთავარი ნიშანი გახდა.
ბევრი მონაწილისთვის ეს ნიშნავდა მოძრაობის წესების დაუმორჩილებ-
ლობას, მარიხუანის აკრძალვის იგნორს, ანუ ისეთი კანონდარღვევების ჩა-
დენას, რომელიც უფრო ცხოვრების სტილთანაა დაკავაშირებული, ვიდრე
სარგებლის მიღების მიზნით ჩადენილ დანაშაულებთან. მაგრამ მოტოციკ-
ლისტების უკანონო გაერთიანებების დიდი ნაწილი, როგორიცაა „ჯოჯოხეთის
ანგელოზები“ და „ბანდიტები“ აქტიურად იყვნენ ჩართულები მძიმე დანაშა-
ულებშიც, მაგალითად, ქურდობა, ნარკოტიკების გამოძალვა და გასაღება,
თანხების უკანონოდ შეგროვება (რეკეტი), ფულის გათეთრება და ა. შ. 2012
წელს, ნორვეგიის ეროვნულმა კრიმინალურმა გამოძიების სამსახურმა (NCIS,
ნორვეგიულად – KRIPOS) ჩაატარა „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ საქმიანობის
კრიმინალური ანალიზი. იმ დროისთვის, ამ გაერთიანებას ჰყავდა 115 წევრი
და 60 მონაწილე, რომელიც გაერთიანების მხარდამჭერ ჯგუფებში იყვნენ
გაერთიანებული: საერთო ჯამში 175 ადამიანი. ხსენებული 175 ადამიანიდან,
121 (69%) მათგანი 409-ჯერ იყვნენ ნასამართლევი.81 ყველაზე გავრცელებული
დანაშაული იყო ქურდობა დამამძიმებელ გარემოებებში, ნარკოტიკულ საშუ-
ალებებთან დაკავშირებული დანაშაულები და ძალადობა. თუმცა, ამ დანაშა-
ულებისთვის ნასამართლობა საერთოდ არ იყო ან მხოლოდ მცირედით იყო
დაკავშირებული ბაიკერების გაერთიანებაში მათი წევრობასთან ან ორგანი-
ზებულ დანაშაულთან და რაც მთავარია, ამ დანაშაულების უმეტესობა საკ-
მაოდ ადრეულ პერიოდში იყო ჩადენილი.82
ეს ყველაფერი ასევე ნიშნავს, რომ ბაიკერების გართიანებების წევრები
საერთოდ არ არიან ჩართული დანაშაულებრივ საქმიანობაში ან მათი მხრი-
დან ჩართულობა ძალიან შეზღუდულია.83 ამვდროულად, ისიც გასათვალისწი-
ნებელია, რომ წევრების ჩართულობა დანაშაულებრივ საქმიანობაში განსხ-
ვავებულია გაერთიანებების განშტოებების მიხედვით. ზოგიერთ ადგილობრივ
განშტოებაში, საკმაოდ მცირე რაოდენობის ბაიკერია ჩართული დანაშაულებ-
რივ საქმიანობაში, შესაბამისად, მათი დაკავშირება ორგანიზებულ დანაშაულ-
თან კიდევ უფრო რთულდება.
მიუხედავად იმისა, რომ მოტოცილისტების უკანონო გაერთიანებების
სტრუქტურა ყველაზე იერარქიული სტურუქტურაა მთელს ნორვეგიულ კრიმი-

175
ნალურ გარემოში, ნორვეგიის სასამართლოებმა ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ
დანერგეს ის პრაქტიკა, რომელიც ამ გაერთიანებებს კრიმინალურ ორგანიზა-
ციებს მიაკუთვნებდა. თუმცა, საგულისხმოა, რომ ინდივიდუალური წევრების
მიმართ, ნარკოტიკის საქმეებზე რამდენჯერმე იქნა გამოყენებული ნორვეგიის
სისხლის სამართლის კოდექსის ის მუხლი, რომელიც მაფიას ეხება (მუხლი
60a).84 ამ საქმეებში, გაერთიანებების ჩართულობა მხოლოდ არაპირდაპირ
დადასტურდა:

სააპელაციო სასამართლოს აზრით, ზოგადად, ორგანიზებულ დანაშა-

ულებრივ ჯგუფებსაც მსგავსი სტრუქტურა [როგორიც „ჯოჯოხეთის ანგე-
ლოზების“ გაერთიანებას აქვს] აქვთ და როლების გადანაწილება, რაც
ამ გაერთიანებას აქვს, სწორედ ამის მკაფიო დასტურია.85

მიუხედავად ამისა და იმ ფაქტისა, რომ ამ გაერთიანების ძალიან ბევ-

რი წევრი გასამართლდა, პოლიციას საკმაოდ უჭირდა იმის მტკიცება, რომ
თავად გაერთიანებები, უშუალოდაა ჩართული დანაშაულებრივ საქმიანო-
ბაში. აღნიშნული წესიდან გამონაკლისს წარმოადგენს გერმანული ფედე-
რალური მიწების, ავსტრალიის და კანადის სასამართლოები, რომლებმაც
„ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ კრიმინალურ დაჯგუფებად მოიხსენია.86 საერ-
თო მახასიათებელი არის ის, რომ გაერთიანების ზოგიერთი წევრები, შიდა
ან გარე პარტნიორებთან ერთად ახორციელებდა საერთო დანაშაულს. ეს
ქსელი კი, რომელიც ისეთი ადამიანებისგან შედგება, რომელიც კანონზე
მაღლა აყენებს თავს, საკმაოდ აიოლებს მთელი რიგი დანაშაულების ჩა-
დენას. სწორედ ამიტომ, „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და სხვა გაერთიანე-
ბები, ზოგიერთი ავტორის მიერ, მოხსენიებულია, როგორც დამნაშავეების
ორგანიზაციებად, ვიდრე ორგანიზებულ დანაშაულებრივ ჯგუფად (Lavigne
1996: 246-247). მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ გაერთი-
ანების ყველა წევრი როდია ჩართული დანაშაულის ჩადენაში, თუმცა, მათ
იციან დანაშაულის შესახებ და ამას რეაგირების გარეშე ტოვებენ.
მოტოციკლისტების უკანონო დაჯგუფებებს აქვთ გარკვეული ასპექტები,
რაც მათ დანაშაულებრივი საქმიანობისთვის განსაკუთრებით მისაღებ ფორ-
მად აყალიბებენ (Wolf 1991: 265 270). ჩაკეტილი საძმო და საიდუმლოს შენახვის
პირობა, უსაფრთხოების გარანტიას ქმნის. გაერთიანებების შიდა ნორმები,

176
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

რომლებიც სოლიდარობას და მკაცრ შიდა სამართლიანობას ეხება, ნიშნავს,

რომ პოლიციაში დასმენა ან სასამართლოში ჩვენების მიცემა სხვა ბაიკერების
ან ზოგადად, დამნაშავეების წინააღმდეგ, ძალიან იშვიათია. მათზე, როგორც
მოძალადეებზე არსებული წარმოდგენები, სხვებსაც მდუმარებაში ყოფნას
აიძულებს.
სკანდინავიაში, მოტოციკლისტების უკანონო საერთაშორისო გაერთიანე-
ბები 80-იან წლებში, პირველად დანიაში შეიქმნა, ხოლო შემდეგ 90-იანი წლე-
ბიდან ნელ‑ნელა ნორვეგიასა და შვედეთშიც იკიდებს ფეხს.

როგორც ასეთი, „ბანდიტები“ და „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ იყვნენ ის შვე-

დური გაერთიანებები, რომლებიც როლურ მოდელებს წარმოადგენდნენ
სხვა კრიმინალური ქსელებისთვის. ბევრი მახასიათებლით, ეს ჯგუფები ძა-
ლიან წაგავდნენ იმას, რასაც დღეს ჩვენ ორგანიზებულ დანაშაულად გან-
ვიხილავთ. ძალიან ბევრმა ჯგუფმა სცადა მათი სტრუქტურისთვის მიბაძვა.
მაგალითად, კრიმინალურ ქსელებს შორის საკმაოდ მოდური იყო „საქმი-
ანი ურთიერთობის“ დაჭერა მოტოციკლისტების გაერთიანებებთან, რად-
გან ამას მოჰქონდა სტატუსი და მათი ქცევების „გაპრავება“. შესაბამისად,
„ბანდიტებთან“ და „ჯოჯოხეთის ანგელოზებთან“ ურთიერთობის დაჭერის-
კენ ბევრი კრიმინალური ქსელი ისწრაფვოდა.
(Rostami and Leinfelt 2012: 254)

პოლიციის მხრიდან იმის მტკიცებასაც ხშირად ჰქონდა ადგილი, რომ ცალ-

კეულ ტერიტორიაზე მოტოციკლისტების გაერთიანების არსებობა, ამ ტერი-
ტორიის კონტროლს უთანაბრდებოდა. პოლიციის განმარტებით, „სკანდინა-
ვიური ბაიკერების დიდი ომი,“ რომელსაც 1995-97 წლებში ჰქონდა ადგილი,
ძირითადად, კრიმინალური ბაზრის კონტროლს ემსახურებოდა. ეს ცხადია,
ამ მოვლენების საკმაოდ მარტივი განმარტება იყო. მართალია, ამ გაერთი-
ანებებს შორის დაპირისპირება მართლაც ემსახურებოდა გარკვეულ ტერი-
ტორიაზე ბატონობის მოპოვებას, მაგრამ ეს არ ნიშნავდა, რომ მათ მთლიანი
კრიმინალური ბაზრის კონტროლის სურვილი ჰქონდათ. ტერიტორიის კონტ-
როლი, ცალკეულ ადგილას ამ გაერთიანების სუბკულტურული ღირებულე-
ბების დამკვიდრებას ისახავდა მიზნად და არა, მარტივად აღებულ ფინანსურ
სარგებელს. „ბანდიტები“ არ დამორჩილდნენ „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“

177
მოთხოვნას, მათთვის დაეთმოთ მოწინავე ადგილი, რადგან ყველაზე ძველი
და დიდი გაერთიანება იყო. თავის მხრივ, „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ „ბანდი-
ტებს“ ზოგიერთი მთავარი სუბკულტურული წესის დარღვევას ედავებოდნენ.
კერძოდ, მათ რიგებში ისეთი წევრების მიღებას, რომლებიც თავის დროზე
„ცუდი ქცევის“ გამო გაძევებული იყვნენ „ჯოჯოხეთის ანგელოზებიდან.“ ამ
გაერთიანებებს შორის შუღლი შეიარაღებულ კონფლიქტში გადაიზარდა, სა-
დაც ცეცხლსასროლი იარაღის გარდა, ანტისატანკო რაკეტები და ავტომობი-
ლის საწინააღმდეგო ბომბებიც იქნა გამოყენებული. 12 ადამიანი დაიღუპა და
დაახლოებით, 70 მძიმედ დაიჭრა ამ დაპირისპრებისას. „ბანდიტების“ კლუბ-
თან ავტომობილის აფეთქებამ, რომელსაც ნორვეგიის ქალაქ დრამენში ჰქონ-
და ადგილი, ერთი ადამიანის დაღუპვა და 500 მილიონი ნორვეგიული კრონის
(დაახლოებით, 70 მილიონი აშშ დოლარი) მატერიალური ზარალი გამოიწ-
ვია. ბანდებს შორის ახალი დაპირისპირება 2008 წელს, დანიაში დაიწყო.
ერთ მხარეს იყვნენ „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და მათი მხარდამჭერი
ჯგუფი AK81, ხოლო მეორე მხარეს, სხვადასხვა ემიგრანტთა დაჯგუფებები.
ამას გარდა, დანიაში, ძალადობრივი კონფლიქტებს ადგილი ჰქონდა სხვა
მოტოციკლისტების გაერთიანებებს შორისაც. საბოლოოდ, 2009 წლიდან
2013 წლამდე პერიოდში, პოლიციამ საჯარო ადგილებში 232 გასროლის
დარეგისტრირება მოახდინა, რამაც 18 ადამიანის სიკვდილი და 198 ადამი-
ანის ჯანმრთელობის დაზიანება გამოიწვია.87 დაჭრილების ნაწილი უბრა-
ლო გამვლელები იყვნენ ისე, რომ არცერთ ჯგუფთან კავშირი არ ჰქონიათ.
2012 წლიდან, კონფლიქტები წარმოიშვა შვედურ გაერთიანებებს შორისაც,
რასაც შედეგად მკვლელობები და მკვლელობის მცდელობები მოჰყვა.
ანალოგიურად, 2009 წლიდან გერმანიაშიც, მძვინვარებდა დაპირისპირე-
ბა „ჯოჯოხეთის ანგელოზებსა“ და „ბანდიტებს“ შორის. 1994-2002 წლებში,
კანადის შტატში, კვებეკში, ბაიკერების ომი მძვინვარებდა, რასაც 150 ადა-
მიანი ემსხვერპლა, მათ შორის, უბრალო მოქალაქეები. 2015 წელს, ცხრა
ადამიანი მოკვდა და 18 დაიჭრა ბაიკერებს შორის დაპირისპირების დროს,
ტეხასის შტატის ქალაქ ვაკოში. მსგავსი ბაიკერული დაპირისპირებები
ფიქსირდებოდა აშშ-ის სხვადასხვა შტატებში, გაერთიანებულ სამეფო-
ში და ავსტრალიაში. რაც შეეხება ნორვეგიას, „სკანდინავიური ბაიკერების
დიდი ომის“ შემდგომ, აქ დაპირისპირებები აღარ მომხდარა, მაგრამ კონფ-
ლიქტის პოტენციალი მუდმივად არსებობს, განსაკუთრებით მაშინ, რაც ახალი

178
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

გაერთიანებები – „გლადიატორები“ და „მონღოლები,“ ნელ-ნელა იკიდებს

ფეხს და ისინი „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ გაბატონებულ მდგომარეობას ეჭვ-
ქვეშ აყენებენ.
ზემოაღნიშნული მიზეზების გამო, მნიშვნელოვანია მოტოციკლისტების
უკანონო გაერთიანებების მიმართ გარკვეული პრევენციული ღონისძიებე-
ბის შემუშავება. ასეთ გაერთიანებებს სერიოზული დანაშაულების ჩასადენად
საკმაოდ დიდი პოტენციალი აქვთ (Norwegian National Police Directorate 2014:
6–12). რა თქმა უნდა, ასეთი გაერთიანებების არსებობა განსაკუთრებულ დაუც-
ველობის განცდას იწვევს ადგილობრივ საზოგადოებაში, რასაც სხვა ნეგატი-
ური შედეგები სდევს თან.
თუმცა, რამდენად შორს შეუძლიათ პოლიციასა და პრევენციის სხვა აქტო-
რებს წასვლა ამ გაერთიანებების დასამარცხებლად, საკმაოდ საკამათოა. რის
გამო უნდა ისჯებოდნენ ისინი, იმ დანაშაულების გამო რაც მათ ჩაიდინეს, თუ
იმისათვის, რასაც ისინი წარმოადგენენ იმ კუთხით, რომ ისინი თავიანთ თავს
კანონზე მაღლა აყენებენ და მისდევენ საკმაოდ ძალადობრივ ხერხებს კონფ-
ლიქტების გადასაჭრელად?

მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებში

გაწევრიანების შემცირება

წინარე ისტორია: სხვა დაჯგუფებებისგან განსხვავებით, „ჯოჯოხეთის ანგე-

ლოზებს,“ „ბანდიტებს“ და მოტოციკლისტების სხვა გაერთიანებებს გაწევრი-
ანების გარკვეული წინაპირობები აქვთ. ამასთან, მათ გააჩნიათ ფორმალუ-
რი იერარქიები და ორგანიზაციული სტრუქტურა, რაც საბოლოოდ წევრების
ფუნქციებსა და პოზიციებს განსაზღვრავენ. „დროის მატარებლებმა“ თავიან-
თი ქცევით უნდა დაადასტურონ, რომ ისინი გაერთიანებაში გაწევრიანების
ღირსები არიან, მაგრამ შეუძლიათ ამ გაერთიანების თავშეყრის ადგილებში
დროის გატარება. მათი სტატუსი შეიძლება „კომპანიონამდე“ გაიზარდოს.
„პერსპექტიულები“ არიან ოფიციალური სამომავლო წევრები, რომლებსაც
შეუძლიათ გაერთიანების ჟილეტებისა და სანიშნეების ტარება. რადგან ისინი
თავის გზას იკვალავენ იერარქიაში, მათ რაღაც სასარგებლო უნდა გააკეთონ
გაერთიანებისთვის, მათ შორის, წევრების დავალებით დანაშაულებრივი აქ-
ტივობები. სწორედ ეს ხალხი, რომელიც იერარქიაში ყველაზე დაბალ საფე-

179
ხურზეა, პასუხისმგებელია იმ უკანონო ქმედებების უმეტესობის ასრულებაზე,
რასაც ეს გაერთიანებები ჩადიან, მაშინ, როდესაც სრული წევრები მხოლოდ
საორგანიზაციო ფუნქციებით შემოიფარგლებიან. ბოლო წლებში, „ჯოჯოხე-
თის ანგელოზებმა,“ „ბანდიტებმა“ და „უკანონოებმა“ ურთიერთობა დაამყა-
რეს ახალგაზრდებთან, რომლებიც მათ მხარდამჭერ ჯგუფებად ითვლებიან.
„ჯოჯოხეთის ანგელოზებს“ ჰყავთ AK81 (რაც ნორვეგიულად ნიშნავს – „ყო-
ველთვის მზად ვართ ჯოჯოხეთის ანგელოზებო“), „ბანდიტებს“ ჰყავთ „მხარ-
დამჭერთა X-გუნდი“, ხოლო „უკანონოებს“ ჰყავთ „შავი და თეთრი ბრიგადა.“
მხარდამჭერები როგორც წესი, მოტოციკლისტები არ არიან, მაგრამ ხშირად
სავარჯიშო დარბაზებიდან გამოსული შერეული საბრძოლო ხელოვნების მიმ-
დევრები არიან.88 ამ დამხმარე ჯგუფებში მონაწილეობა შეიძლება შემდგომ-
ში გაერთიანებაში გაწევრიანების საფუძველი იყოს. ისიც აღსანიშნავია, რომ
დამხმარე ჯგუფების წევრთა საშუალო ასაკი 20 წელს უტოლდება, ხოლო მო-
ტოციკლისტთა გაერთიანებებში, როგორც წესი, 30-50 წლის ადამიანებია. ზო-
გიერთი მათგანი საკმაოდ მოხუცია ჩხუბისთვის, შესაბამისად, ამ საქმისთვის
ახალგაზრდებს იყენებს. „ჯოჯოხეთის ანგელოზებს“ კიდევ ერთი ქსელი აქვთ
შექმნილი ნორვეგიაში, ე. წ. „ბრილიანტის მხარდამჭერთა კლუბი,“ რომელიც
ოფიციალურად უჭერენ მხარს მათ და ბრილიანტის სამკერდე ნიშნის ტარების
უფლებაც აქვთ. ამასთან, „ჯოჯოხეთის ანგელოზებმა“ შვედურ მოდელზე დაყ-
რდნობით, შექმნეს „ჰარლი დევიდსონის“ კლუბები, რომლებიც აერთიანებს
ყველა მოტოციკლისტს, ვისაც ეს მოდელი მოტოციკლი ჰყავს. ყველა სხვა
მოტოციკლისტების გაერთიანება ამ კლუბის წევრია. ამასთან, სხვა მოტოციკ-
ლისტებიც, რომლებიც უკანონო საქმიანობით არ არიან დაკავებული, ამ კლუ-
ბის წევრია. საერთო ჯამში, 2014 წლის მონაცემით, ამ კლუბში 100-მდე გაერ-
თიანება შედიოდა. ნორვეგიული მოდელის მიხედვით, სწორედ „ჯოჯოხეთის
ანგელოზებს“ აქვთ უფლება, რომ სხვა გაერთიანებებზე გასცენ სამფეროვანი
საზურგე ნიშანი. ის მოტოციკლისტები, რომლებიც საზურგე ნიშანს „ჯოჯოხე-
თის ანგელოზების“ თანხმობის გარეშე ატარებენ, შესაბამისი სანქციებიც ეკის-
რებათ (Norwegian National Police Directorate 2014: 16). ნორვეგიული მოდე-
ლის მიხედვით, ცხადია, რომ „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ მოწინავე გაერთიანე-
ბაა, რომელიც დარჩენილ მოტოციკლისტებზე სერიოზულ გავლენას ახდენს.
კოლექტიურ დონეზე, არსებობს კავშირის რამდენიმე დონის მოტოციკ-
ლისტების გაერთიანებებს შორის. უმაღლესი დონეა მოტოციკლისტების საერ-

180
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

თაშორისო გაერთიანებები და შემდეგ მოდიან ის გაერთიანებები, რომლებიც

შეიძლება მათი წევრი გახდეს. შემდეგ დონეზე არიან, კლუბები, ბრიგადები და
ჯგუფები, რომლებიც ოფიციალურად მხარს უჭერენ რომელიმე გაერთიანე-
ბას. არიან ასევე, სხვა სუსტი კავშირების მქონე გაერთიანებები, რომლებსაც
უკანონო დაჯგუფებაზე (1%-იანობაზე) არ აქვთ პრეტენზია, თუმცა გარკვეული
დოზით „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ბატონობას აღიარებენ.
სხვადასხვა დროს ჩატარებულმა დანიურმა გამოკითხვამ (Klement,
Kyvsgaard and Pedersen 2010) აჩვენა, რომ „ბაიკერების ბანდებთან“ (მათ
შორის, მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანება ან მხარდამჭერთა ჯგუფი)
გაერთიანებით წევრების დამნაშავეობა გაიზარდა, როგორც დანაშაულის მო-
ცულობის, ისე სიმძიმის თვალსაზრისით, ბანდებთან გაერთიანებიდან ორის
წლის შემდეგ.

დანაშაულის სახეები, რომელსაც ეს ადამიანები ჩადიან, დაკავშირებულია

ნარკოტიკებთან (+100%), ცეცხლსასროლ იარაღებთან (+72%) და ძალა-
დობასთან (+72%). რაც შეეხება საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანა-
შაულებს, ხსენებული მაჩვენებელი არ არის მასთან კავშირში [...], სწორედ
ამიტომ, აშკარაა, რომ დანაშაულის რაოდენობის მატება განსაკუთრე-
ბით შესამჩნევია, ისეთი ბაიკერების გაერთიანებების წევრებს შორის,
როგორებიც „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და AK81 არიან.
(Klement, Kyvsgaard and Pedersen 2010: 98)

კრიმინალურ აქტივობებში მონაწილეების რაოდენობის ზრდა, საკმარისი

მიზეზია ასეთ გაერთიანებებში გაწევრიანების შესამცირებლად.
ინდივიდუალურ დონეზე, პრევენციული მექანიზმი მოიცავს გადაბირების
პროცესში ჩარევასა და ხელის შეშლას, რაც შეიძლება ადრეულ სტადიაზე იმ
მიზნით, რომ არ მოხდეს იერარქიულ საფეხურებზე ადამიანის გადაადგილება
და მისი დანაშაულებრივ გარემოსთან დაახლოება. ადამიანებს, რომლებსაც
„ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ან სხვა გაერთიანების წევრობა უნდათ, საკუთარი
შესაძლებლობების დასადასტურებლად ყველაფერზე წამსვლელები არიან,
მათ შორის დანაშაულზეც. ჯგუფურ დონეზე, პრევენციული მექანიზმის მიზა-
ნია მოტოციკლისტების გაერთიანებებისთვის ხელის შეშლა იმდაგვარად, რომ
ისინი უკანონო საქმიანობაში არ ჩაერთონ ან არ გახდნენ რომელიმე უკანო-

181
ნო გაერთიანების მხარდამჭერი ჯგუფი. კიდევ ერთი მიზანი შეიძლება იყოს
საკუთრივ, „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ გაფართოების ხელის შეშლა, რაც თა-
ვისთავად მათ დომინაციასაც უშლის ხელს.
გაწევრიანების საწინააღმდეგო საშუალებები მოიცავს სოციალურ‑ პრო-
ვენციული ღონისძიებების შეთავაზებას ბავშვებისა და მოზარდებისთვის,
რათა ამით უზრუნველყოფილი იყოს, რაც შეიძლება ბევრი მათგანის სწორი
ინტეგრაცია საზოგადოებაში (ძირითადი ან უნივერსალური პრევენცია). ამას-
თან, გამოყენებული უნდა იყოს ინდივიდუალურად გამიზნული საშუალებე-
ბი (მეორადი ანუ შერჩევითი პრევენცია) მათ მიმართ, ვისაც პრობლემური
ქცევისკენ აქვს მიდრეკილება. დანიური გამოკითხვის თანახმად, ბაიკერების
უმეტესობას (რომლებიც უკანონო გაერთიანებების წევრები არიან) აღზრდის
სერიოზული პრობლემები ჰქონდა, რაც მათ დაუცველს ხდიდა კრიმინალური
კარიერის დაწყების კუთხით (Klement, Kyvsgaard and Pedersen 2010). ბაიკე-
რების ბანდის წევრების უმეტესობას სწავლისა და სოციალური ინტეგრაციის
სერიოზული პრობლემები ჰქონდათ, თუმცა, ეს ყველა მათგანს არ ეხება.89
დანაშაულებრივი კარიერის არჩევის საწინააღმდეგო ყველაზე ეფექტიანი სა-
შუალება სოციალური ინტეგრაციის საშუალებებისა და ზომიერი სანქციების
გამოყენებაა პრობლემური ქცევისა და უკანონო გაერთიანებებში გაწევრიანე-
ბის სურვილის მქონე ადამიანებისთვის. ადრეული ჩარევა განსაკუთრებით,
ბავშვებისა და ახალგაზრდების დონეზე, რა თქმა უნდა, გაცილებით მომგები-
ანია, ვიდრე შემდგომ პერიოდში, როდესაც ადამიანს უკვე პრობლემური ქცევა
კარგად აქვს გამჯდარი. თუმცა, სოციალური პრევენციის საშუალებებიც შეიძ-
ლება ეფექტიანი აღმოჩნდეს იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც ახალგაზრდები
უკვე ჩართული არიან დანაშაულებრივ საქმიანობაში და თავისთავად პრობ-
ლემური ქცევებიც გამომუშავებული აქვთ. აღნიშნულში შეიძლება შედიოდეს
სკოლაში, სამსახურში, პირად საკითხებში დახმარება და ალტერნატიული
აქტივობების შეთავაზება. ერთ-ერთი ცნობილი საშუალება, რომელსაც სკან-
დინავიური პოლიცია ხშირად მიმართავს, პრევენციული დიალოგია (რომელ-
საც გამაძლიერებელი გასაუბრების სახელითაც იცნობენ), რომლის დროსაც
პოლიცია იწვევს პრობლემური ქცევის მქონე ახალგაზრდებს, ხშირად თავის
მშობლებთან ერთად და მათ აღმზრდელობითი ხასიათის საუბარს სთავაზობს,
რომლის დროსაც, ახალგაზრდებს განემარტებათ ის უარყოფითი შედეგები,
რაც მათ სამომავლო ქცევას შეიძლება მოჰყვეს. მეორე და ხშირად გამოყენე-

182
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ბადი ღონისძიებაა ახალგაზრდების მოთხოვნებზე მორგებული პროგრამების

შექმნა, უწყებათაშორისი პარტნიორობის საფუძველზე.90 აღნიშნულის მიზანია
ახალგაზრდებისთვის თვალყურის დევნება, რათა ისინი უფრო სერიოზულ
კრიმინალურ აქტივობებში არ ჩაერთონ. საკმაოდ საინტერესო მიდგომა არ-
სებობს ნორვეგიაში ე. წ. მომდევნო გუნდური შეხვედრები ახალგაზრდა კა-
ნონდამრღვევებისთვის. ეს არის ახალგაზრდების საჭიროებებზე მორგებული
საშუალებების კომპლექტი, რომელიც გათვლილია კრიმინალურად აქტიურ
მოზარდებზე. ამ პროგრამის მიერ შეთავაზებულ პოზიტიურ და ინკლუზიურ აქ-
ტივობებში მონაწილეობა კი, სასჯელის ალტერნატიულ ზომას წარმოადგენს.
ზოგიერთმა არაფორმალურმა საშუალებამ ასევე, შესაძლებელია ხელი
შეუშალოს ასეთ გაერთიანებებში გაწევრიანებას. მშობლებისა და შეყვარებუ-
ლების წინააღმდეგობას, რომელიც მიმართულია მოტოციკლისტების უკანონო
გაერთიანებებში გაწევრიანების წინააღმდეგ, შეიძლება გარკვეული ეფექტი
ჰქონდეს (Kennedy 2009: 182-185). სხვა საშუალებებს, როგორიცაა გაფრთხილე-
ბები და ნეგატიური სოციალური ან სისხლისსამართლებრივი სანქციები, შეიძ-
ლება ჰქონდეს დამაშინებელი ეფექტი. ზოგიერთ შემთხვევაში, შესაძლებელია
პოტენციური წევრების იმიჯზე მუშაობა იმდაგვარად, რომ მათი სანდოობა ეჭვქ-
ვეშ დააყენონ თავად გაერთიანებებმა. მაგალითად, პოლიციის მხრიდან მათთან
ხშირი კომუნიკაცია, რაც გაერთიანების წევრებს აფიქრებინებს, რომ ეს ადამი-
ანი პოლიციასთან თანამშრომლობს. ამასთან, ზოგადი ინფორმაციის მიწოდება
ბანდების ცხოვრების უარყოფით შედეგებზე, შესაძლებელია ამცირებდეს ასეთ
გაერთიანებებში გაწევრიანების სურვილს.91 ზოგიერთ შემთხვევაში, სხვადასხვა
გაერთიანებების (მაგ., „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“) იმედგაცრუებული ყოფილი
წევრები წამოიწევენ ხოლმე წინ და გამოცდილებას უზიარებენ სხვებს იმასთან
დაკავშირებით, თუ რაოდენ ცინიკური და შეუბრალებელია ამ გარემოში ყოფ-
ნა და რამხელა ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ სტერსს იწვევს იგი.92 ცნობილი
ფაქტია, რომ გაერთიანების ზოგიერთი წევრის ფუნქცია მხარდამჭერ ჯგუფებ-
ში ადამიანების რეკრუტირებაა. თუ ასეთ ადამიანებს სათანადოდ შეეშლებათ
ხელი, ეს ჯერ ერთი, მათ კარიერას დააყენებს ეჭვქვეშ გაერთიანებაში, ხოლო
მეორეც, რაც ყველაზე მთავარია, ისინი ვერ შეძლებენ სხვების დაყოლიებას.
როგორც აღინიშნა, ნორვეგიაში, „ჯოჯოხეთის ანგელოზებმა“ სცადეს მხარ-
დამჭერთა ქსელის, ე. წ. ბრილიანტის მხარდამჭერთა გაერთიანებების შექმნა,
რომლის წევრებიც როგორც წესი, კრიმინალში ჩართულები არ არიან. თუმცა,

183
ისინი კრიმინალურ საქმიანობაში ჩათრევის სერიოზული რისკის ქვეშ არიან,
რადგან სხვადასხვა გაერთიანებებს შორის დაპირისპირებისას, მათ უწევთ
რომელიმე გაერთიანების მხარდაჭერა. ამას გარდა, არსებობს რამდენიმე მა-
გალითი, როდესაც ასეთი გაერთიანებები, პერიოდულად, მათი რანგირებისა
და შიდა სტრუქტურის ცვლილებით, დაემსგავსნენ უკანონო გაერთიანებებს.
სწორედ ამის გამო, რამდენიმე ადგილობრივი პოლიციის დეპარტამენტის
თანამშრომლები აქტიურად ჩაერთვნენ ასეთი გაერთიანებების წევრების
მიმართ საკონტროლო ღონისძიებების გატარების საკითხში.93 აღნიშნული
ღონისძიებები „ჯოჯოხეთის ანგელოზებისადმი“ ერთგულების უარყოფას გუ-
ლისხმობდა. ეს კი, საკმაოდ ბევრს ნიშნავს იმ თვალსაზრისით, რომ ერთი
გაერთიანება საჯაროდ უარყოფს მეორე ძირითად გაერთიანებას, რაც მათ
სამომავლო თანამშრომლობას გზებს უჭრის.
სხვა სიტყვებით, აუცილებელია სხვადასხვა მოქმედი პირების მხრიდან
სხვადასხვა საშუალებების გამოყენება, რათა უკანონო გაერთიანებებში გა-
წევრიანება რამენაირად შემცირდეს. აღნიშნული მოიცავს ახალგაზრდების
საკითხებზე მომუშავე სოციალურ მუშაკებს, სკოლებს, პოლიციას, პოლიტი-
კოსებს, მედიას, სამოქალაქო საზოგადოებას, ოჯახებს/შეყვარებულებს და
სხვა კანონმორჩილ მოტოციკლისტთა გაერთიანებებს. სამიზნე ჯგუფი, უპირ-
ველესად, ბავშვები და მოზარდები არიან. მათზე გავლენის მოხდენის მთავა-
რი მიზანი მათი სოციალური მარგინალიზაციისა და შემდგომ დანაშაულებრივ
საქმიანობაში ჩაბმის პრევენციაა (ძირითადი პრევენცია). თუმცა, განსაკუთრე-
ბული ყურადღება უნდა მიექცეს, ასევე კანონიერ მოტოციკლისტთა გაერთი-
ანებებსა და მათ წევრებს, რომლებიც უკანონო საქმიანობაში ჩაბმის კუთხით,
ყველაზე დიდი რისკის წინაშე არიან. პრევენციული ღონისძიებისას, მნიშვნე-
ლოვანია მათი ისე დაგეგმვა, რომ ამის შედეგად ახალგაზრდები ციხეში არ
აღმოჩნდნენ. სხვა სიტყვებით, სამიზნე ჯგუფია როგორც მთლიანი საზოგადო-
ება (ძირითადი ან უნივერსალური პრევენცია), ასევე რისკჯგუფები (მეორადი
ან შერჩევითი პრევენცია).
სოციალური ინტეგრაციის საშუალებების სარგებელი ისაა, რომ მათ შეიძ-
ლება ჰქონდეთ პოზიტიური შედეგი, საკუთრივ დანაშაულის პრევენციის მიღ-
მა. უნივერსალური პრევენციული საშუალებები გამიზნულია იმისათვის, რომ
ბავშვებსა და ახალგაზრდებს უკეთესი ცხოვრებისეული პირობები ჰქონდეთ
და უკეთეს მოქალაქეებად ჩამოყალიბდნენ, ხოლო შემცირებული დანაშაული

184
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

პოზიტიური გვერდითი მოვლენაა. კერძოდ, უფრო კონკრეტულად მორგებუ-

ლი პრევენციული საშუალებები მიმართული იყოს მათზე, ვინც საზოგადოების
ძირითადი პროცესებიდან ამოვარდნისა და დანაშაულებრივი ცხოვრების
გზაზეა. თუ იმ ახალგაზრდების შეჩერება მოხდება, რომლებიც ამ უკნონო გზას
დაადგნენ, ეს მათთვის ნასამართლობის არარსებობასა და სამომავლო ცხოვ-
რებისეული პერსექტივების შენარჩუნებას ნიშნავს.
ამავდროულად, ამ ტიპის პრევენციულ ღონისძიებებს შეიძლება ჰქონდეთ
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. ადამიანებსა და ჯგუფებ-
ზე სანქციების დაწესება იმის გამო, რომ მათ შეიძლება სამომავლოდ დანა-
შაული ჩაიდინონ, შეიძლება პრობლემური იყოს (Tilley 2009: 27). წნეხმა და
ბრალდებებმა შეიძლება უფრო მეტად უბიძგოს ადამიანებს კრიმინალური
კარიერისკენ. არსებობს იმის რეალური საფრთხეც, რომ ზოგიერთი სანქცია
უდანაშაულო ადამიანსაც შეეხება. დაბოლოს, რთულია ისეთი სოციალური
პრევენციული საშუალების პოვნა, რომელიც სრულწლოვანზეც გავრცელდე-
ბოდა – მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანება, სწორედ ასეთი ადამიანე-
ბისგან შედგება.

მოტოციკლისტთა უკანონო ფორმირებებში გაწევრიანების

წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერის შექმნა

პარადოქსულია, რომ მოტოციკლისტთა უკანონო ფორმირებები თვლიან,

რომ ისინი არ არიან საზოგადოების ნაწილი და მათთვის სულერთია მათი
აზრი, მიუხედავად ამისა, „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და რაღაც დოზით, „ბან-
დიტებიც“ აქტიურადაა ჩართული საზოგადოებასთან ურთიერთობის კუთხით.
ზოგიერთ კონტექსტში მათ სურთ საშიში ჯგუფის იმიჯის შენარჩუნება, რომლე-
ბიც დაუსჯელები რჩებიან მათი ქმედებების მიუხედავად. აღნიშნული იმიჯის
შექმნა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სხვა ჯგუფებთან და ზოგადად, და-
ნაშაულებთან მიმართებით. ასეთ სიტუაციებში მათ აგრესიული თამაში უწევთ
და შეიძლება დათვ გრიზლის შევადაროთ, ხოლო სხვა კონტექსტში, ისინი კე-
თილი და უწყინარი ადამიანების როლს ირგებენ.94 ისინი ღია კარის დღეებს
აწყობენ ოჯახებისთვის, რომ დაანახონ როგორი უცოდველი და მეგობრუ-
ლები არიან და ერთადერთი, რაც მათ ადარდებთ მათი მოტოციკლეტები და
ამხანგობაა. სწორედ ამიტომ აშკარაა, როგორ დაუცველად გრძნობენ ისინი

185
თავს, როდესაც საზოგადოების მხრიდან მათ აღქმაზე მიდგება საქმე. ისინი
საკმაოდ აგრესიულად რეაგირებენ ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც პოლიცია
მათ კრიმინალებად მოიხსენიებს. ხშირად, ისინი ადგილობრივ მხარდაჭერასა
და სიმპათიას იმსახურებენ, რადგან თვლიან, რომ პოლიციისა და ადგილობ-
რივი ორგანოების მიერ არიან დისკრიმინირებული. ასეთი რეაქციები იმის
დასტურია, რომ გაწევრიანებისა და უკანონო ფორმირებების აქტივობებში
ჩართულობის წინააღმდეგ ნორმატიული ბარიერების შექმნა, მნიშვნელოვანი
პრევენციული მექანიზმია.
საშუალებები: საკანონმდებლო რეგულირება იმის გარანტიაა, რომ იგი
კანონის ფარგლებში აქცევს ასეთი გაერთიანებების მოქმედების არეალს.
მაგალითად, ნორვეგიის საბანკო კომისიამ გაართულა სესხის გამცემი სა-
აგენტოების ლიცენზიის მოპოვების წესები. ამ შეზღუდვამ მოტოციკლისტებს
საკმაოდ გაურთულა სესხის აღების წინაპირობები და პროცენტები. სესხის
გადაუხდელობის შემთხვევაში კი, მათ საკრედიტო ისტორია უფუჭდებოდათ,
რაც სამომავლოდ კიდევ უფრო ართულებდა სესხის აღებას. ადგილობრივ
ორგანოებს და პოლიტიკოსებს, თავისი გამოსვლებით შეუძლიათ საჯაროდ
დაგმონ უკანონო ფორმირებები და მათი არსებობა კონკრეტულ რაიონებში.
საზოგადოებას სხვადასხვა საშუალებით შეუძლია სოციალური სანქციების
გამყარება. მაგალითად, მოტოციკლისტების მიერ ორგანიზებულ ღია კარის
დღეებში მონაწილეობის მისაღებად. მეტიც, არც ადგილობრივი ბიზნესმენე-
ბი და მოხელეები არ უნდა ჩაერთონ მათ მიერ ორგანიზებულ ღონისძიებებ-
ში, რაც ნაწილობრივ ამ გაერთიანებების ლეგიტიმაციისთვის ხელის შეშლაა,
მაგრამ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, საზოგადოებამ არ ჩაიგდოს თავი ისეთ
სიტუაციაში, როდესაც ისინი მათ დაშანტაჟებას შეძლებენ; მაგალითად, მო-
ტოციკლისტების ღონისძიებებზე უკიდურესად არაფხიზელ მდგომარეობაში
ყოფნა ან ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნა, რაც სამო-
მავლოდ, ამ ადამიანების წინააღმდეგ შეიძლება იყოს გამოყენებული. ყოფი-
ლა შემთხვევები, როდესაც ადგილობრივი პოლიტიკოსების, მოხელეების ან
ბიზნესმენების ფოტოსურათები გავრცელებულა მსგავს მაკომპრომიტებელ
სიტუაციაში. ერთ შემთხვევაში, ნორვეგიის ერთ-ერთი ქალაქის მერს შეექმ-
ნა პრობლემები, რადგან ადგილობრივმა გაზეთმა გაავრცელა მისი სურათე-
ბი, როდესაც იგი „ბანდიტების“ მაისურით, მათ მხარდამჭერ აქციაში იღებდა
მონაწილეობას.95 ასევე მნიშვნელოვანია ადგილობრივი ბიზნესმენებისთვის

186
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

გზავნილი, რომ მათ არცერთ შემთხვევაში არ უნდა გამოიყენონ გაერთიანე-

ბების მომსახურება პრობლემური სესხების ამოღებისთვის. ანალოგიურად,
ადგილობრივი მოსახლეობა უნდა აცნობიერებდეს, რომ ასეთი გაერთიანებე-
ბისგან ჰაშიშის შეძენა ორგანიზებულ დანაშაულს უწყობს ხელს. ადგილობრი-
ვი და ეროვნული მედიაც დიდ როლს ასრულებენ ამ გაერთიანებების მიმართ
საზოგადოებრივი იმიჯისა და აზრის ფორმირების საკითხში.
სხვა სიტყვებით, ამ პრევენციულ მექანიზმს უამრავი მოქმედი პირი ჰყავს.
ადგილობრივ პოლიტიკოსებს შეუძლიათ მნიშვნელოვანი როლი შეასრუ-
ლონ საზოგადოებრივი აზრის კონკრეტული მიმართულებით ფორმირე-
ბის საკითხში. რამდენიმე ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის მერმა, თავად
წარმოიწყო ბრძოლა „ჯოჯოხეთის ანგელოზებისა“ და სხვა უკანონო გაერ-
თიანებების წინააღმდეგ. ზოგიერთ შემთხვევაში, მათ მიერ გაწეული წი-
ნააღმდეგობის გამო, ისინი სხვადასხვა ტიპის მუქარის მსხვერპლი გახდ-
ნენ. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, რომ ვინც წინააღმდეგობის სათავეში
დგას, მას ჰქონდეს პოლიციის, მედიის, ბიზნესისა და სამოქალაქო საზოგა-
დოების მხარდაჭერის იმედი. მშობლები და სკოლები მნიშვნელოვან როლს
ასრულებენ, როდესაც საქმე ბავშვებისა და მოზარდების მიდრეკილებებზე
მიდგება. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ქალების წახალისება, არ
დაესწრონ იმ ღონისძიებებს, რომლებსაც ყველაზე „ძველი ბიჭები“ აწყო-
ბენ და ამით ხელი არ შეუწყონ საკუთარი თავის მსხვერპლად გადაქცევას.
მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებები ქალებს მათი გაერთიანების სა-
კუთრებად მიიჩნევენ, რაც ქალს, როგორც ინდივიდს აკნინებს. აღნიშნული
განსაკუთრებით იმ ქალებს ეხებათ, რომლებსაც ხანგრძლივი ურთიერთობა
არ აქვთ ამ ფორმირების რომელიმე წევრთან.
ნორმატიული ბარიერის შექმნის სტრატეგიას რამდენიმე სამიზნე ჯგუფი
ჰყავს. ის შეიძლება მიმართული იყოს ადგილობრივი მოსახლეობის ან ბიზნე-
სებისკენ, რათა მათ თავი შორს დაიჭირონ მოტოციკლისტთა უკანონო ფორ-
მირებებისგან. ასეთი გაერთიანებების პოტენციური წევრები და მხარდამჭერი
ჯგუფის წევრები – ორივე კატეგორია უნდა მიხვდეს, რომ ამ გაერთიანებებ-
თან თანამშრომლობით ისინი იმ მორალურ ბარიერს აბიჯებენ, საიდანაც უკან
დაბრუნება ძალიან ძნელია. ამასთან, კრიმინალური სერვისების პოტენციური
მომხმარებლები, განსაკუთრებით, პრობლემური სესხების ამოღების მსურვე-
ლები და ნარკოტიკული ნივთიერების, ჰაშიშის მყიდველები, უნდა ხვდებოდ-

187
ნენ, რას ნიშნავს ასეთ გაერთიანებებთან საქმის დაჭერა (შერჩევითი პრევენ-
ცია).
ნორმატიული პრევენციის სტრატეგიის სარგებელი ის არის, რომ საშუალე-
ბების უმეტესობა დემოკრატიულია, არ არის რეპრესიული ან საკამათო. მაგ-
რამ ამავდროულად, ისინი ძალიან ძვირია. მოტოციკლისტთა უკანონო გაერ-
თიანებები იმას ეცდებიან, რომ ისინი უკანონოებად აღიქმებოდნენ. გამოწვევა
მათთვის იმის დამტკიცებაა, რომ საზოგადოების წესები და ნორმები მათზეც
ვრცელდება.
ამ სტრატეგიის შეზღუდვები და უკანონო გვერდითი მოვლენები ისაა, რომ
საკმაოდ რთულია ყველაზე მთავარი წევრების გამოსწორება, მაგრამ საქმე
იოლდება, რაც უფრო დაბალ იერარქიულ საფეხურზეა გაერთიანების წევრი
ან მათი მხარდამჭერი. ცნობიერების ამაღლების კამპანიები შეიძლება პრო-
პაგანდად იყოს აღქმული და შესაბამისად, სრულიად საწინააღმდეგო სახე
მიიღოს. ამასთან არსებობს მორალურად გაკიცხვის რეალური საფრთხე,
რასაც ისედაც მარგინალური ჯგუფის კიდევ უფრო მეტ სტიგმატიზაციამდე და
საზოგადოებიდან განდევნამდე მივყავართ. მათი ცხოვრების სტილის, დანა-
შაულებრივ საქმიანობებში ჩართულობის და საზოგადოების ნორმების აშკა-
რად დაგმობის გამო, მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებები „იდეალურ
მტერს“ წარმოადგენს, რომელიც მორალური პანიკის იდეალურ საფუძველს
ქმნის (Cohen 1973).

ადამიანების დაშინება, გაერთიანებებში და დანაშაულებრივ

აქტივობებში მონაწილეობის საზღაურის გაზრდით

პრევენციული მექანიზმი მოიცავს სასჯელის ან არაფორმალური სოციალური

სანქციების გამოყენების მუქარით, მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანე-
ბების მონაწილეთა დაშინებას. უფრო ზოგადად, აღნიშნული გულისხმობს
მათთვის „ცხოვრების გართულებას“ იმგვარად, რომ ასეთ გაერთიანებებში
მონაწილეობა ნაკლებად მიმზდველი გახდეს, რაც თავის მხრივ, შეამცირებს
მათ მოტივაციას, მონაწილეობა მიიღონ როგორც გაერთიანებებში, ასევე და-
ნაშაულებრივ აქტივობებში.
შესაძლო საშუალებები მოიცავს ტრადიციულ სასჯელებს, უფლებების ჩა-
მორთმევას და სხვა არაფორმალურ სოციალურ სანქციებს. ჩადენილი დანა-

188
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

შაულებისთვის ბრალდება პოლიციის მთავარი სტრატეგიაა. დანიის პოლიციის

ყოველწლიურ ანგარიშებში კარგად არის ასახული მათი მხრიდან მოტოციკ-
ლისტთა გაერთიანებებისა და ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ გატა-
რებული ზომების შესახებ. ამ მონაცემებიდან კარგად ჩანს, რომ ანგარიში დი-
დად არ ასხვავებს ერთმანეთისგან მოტოციკლისტთა გაერთიანებასა და სხვა
დანაშაულებრივ გაერთიანებებს და ორივეს დანაშაულებრივი ორგანიზაციის
თავში მოიხსენიებს. თუმცა, სტატისტიკის დეტალური ანალიზი აჩვენებს, რომ
2009-2013 წლების ანგარიშებში რეგისტირირებული 1 040 ადამიანიდან, 741
სწორედ მოტოციკლისტთა გაერთიანების წევრი იყო.96

ის 1 040 ადამიანი, რომელიც 2013 წლის დასაწყისისთვის დაკავშირებული

იყო პირველი დონის ჯგუფებთან, სადაც შედიოდა როგორც მოტოციკლის-
ტთა, ისე სხვა უკანონო ფორმირებების წევრები, ბრალდებული იყვნენ
3 541-ჯერ, 2012 წელს ჩადენილი დანაშაულებისთვის. ადამიანების ეს ჯგუფი,
მსჯავრდებულ იქნა 2 429‑ჯერ, 2012 წელს რეგისტირებული დანაშაულისთ-
ვის. [...] მათი სასჯელები რომ გავაერთიანოთ, მხოლოდ 2012 წელს მი-
ვიღებთ 377 წლით თავისუფლების აღკვეთას, მათ მიერ ჩადენილი და-
ნაშაულებისთვის. უფრო დეტალურად, მათი კრიმინალური კარიერის
განმავლობაში, ამ ადამიანების კომბინირებული თავისუფლების აღკ-
ვეთის საერთო ჯამი 3 473 წელს უტოლდება ყველა იმ დანაშაულისთვის,
რაც ჩაუდენიათ.97

თავისუფლების აღკვეთის დიდი დოზით გამოყენება ერთ-ერთი მნიშვნე-

ლოვანი საშუალებაა, რასაც მსგავსი გაერთიანებების წევრებისთვის იყენებენ,
როგორც დანიაში, ისე ნორვეგიასა და სხვა ქვეყნებში, სადაც ამ გაერთიანე-
ბების წევრები აქტიურები არიან. თავისუფლების აღკვეთა გამოიყენება რო-
გორც დაშინების, ისე შესაძლებლობის წართმევის მიზნებისთვის.
სისხლის სამართლის გარდა, პოლიციას ხელთ სხვა საშუალებებიც გააჩნია,
მაგალითად, საეჭვო პირების გაჩერებისა და მათი შემოწმების ბერკეტი, უცხო
ქვეყნის მოქალაქეებისთვის საზღვრის გადმოკვეთის აკრძალვა და სხვა ისეთი
საშუალებების გამოყენება, რომლებიც ასეთი გაერთიანებების გარემოს მეტ-
ნაკლებად არეგულირებს. ადამიანები, რომლებიც მოტოციკლისტთა უკანონო
გაერთიანებების მიერ მოწყობილ ღონისძიებებზე დადიან, შეიძლება ასევე,

189
დაექვემდებარონ შემოწმებას. შორეულ პერსპექტივაში, პოლიციის ასეთმა
ღონისძიებებმა შეიძლება ნაკლებად მიმზიდველი გახადოს გაერთიანებებში
მონაწილეობა. თუ მოტოციკლისტთა რომელიმე გაერთიანება „ბრილიანტის
მხარდამჭერთა კლუბში“ გაწევრიანებას გადაწყვეტს, რაც „ჯოჯოხეთის ანგე-
ლოზების“ საჯაროდ მხარდაჭერას გულისხმობს (ან შეიძლება რომელიმე სხვა
გაერთიანების მხარდაჭერასაც გულისხმობდეს) ან შეეცდება გახდეს სრუ-
ლუფლებიანი წევრი, პოლიციამ მათ მკაფიოდ უნდა განუმარტოს რა დოზით
იქნებიან კონტროლზე აყვანილი, თუ ისინი ჩამოთვლილთაგან რომელიმეს
გააკეთებენ.98
თუმცა, თავისუფლების აღკვეთა და პოლიციის ყურადღება მხოლოდ ორი
პოტენციური საშუალებაა მოტოციკლისტთა გაერთიანების წევრების დაშინე-
ბისთვის. ამას გარდა, უფლებების ჩამორთმევას შეიძლება კიდევ უფრო შე-
მაშინებელი ეფექტი ჰქონდეს წევრებზე. ზოგიერთი ადამიანისთვის მართვის
უფლების ჩამორთმევას, ნადირობის უფლების შეზღუდვას, ალკოჰოლის გა-
ყიდვის ლიცენზიის ჩამორთმევას და ა. შ. შეიძლება უფრო მეტი შემზღუდავი
ეფექტი ჰქონდეს, ვიდრე ციხეში გატარებულ რამდენიმე თვეს ან წელს. თუ
ადამიანს აქვს მათრობელი საშუალებების ბოროტად გამოყენების ისტორია,
მაშინ პოლიცია უფლებამოსილია მას ცეცხლსასროლი იარაღის შენახვისა და
ტარების ასევე, მართვის მოწმობები ჩამოართვას. არაამერიკელ „ჯოჯოხეთის
ანგელოზების“ და „ბანდიტების“ წევრებს ეკრძალებათ აშშ-ის საზღვრის გა-
დაკვეთა, რაც სავარაუდოდ, მათთვის ძალიან დრამატულია, რადგან ყველა-
ფერს რომ თავი დავანებოთ, მათი მშობელი ორგანიზაციები, სწორედ ამერი-
კაში დაფუძნდა და ფუნქციონირებს.
რამდენიმე შემთხვევაში, „ჯოჯოხეთის ანგელოზებმა“ და სხვებმა მოახერ-
ხეს ისეთი ადამიანების გაწევრიანება თავიანთ რიგებში, რომლებიც სამხედ-
რო მოსამსახურეები იყვნენ და ცეცხლსასროლ იარაღთან მოპყრობის წესები
ძალიან კარგად იცოდნენ. მეტიც, ნორვეგიაში მათ იარაღების სამხედრო ექ-
სპერტის გადაბირება შეძლეს, რომელმაც რამდენიმე მოპარული ცეცხლსას-
როლი იარაღის შეკეთება შეძლო. როდესაც ამის შესახებ ცნობილი გახდა,
სამსახური დაკარგა და ამასთან, იარაღის უკანონო შეძენისთვის პასუხისგება-
ში მიეცა. თუმცა, ამის შემდეგ იგი „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ სრულუფლებიან
წევრად მიიღეს და სავარაუდოდ, მის გონებრივ შესაძლებლობებს ძალიან
კარგად გამოიყენებენ. ამას გარდა, რამდენიმე სხვა სამხედრო მაღალჩინოსა-

190
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ნი, რომელსაც განსაკუთრებით გასაიდუმლოებულ ინფორმაციაზე მიუწვდე-

ბოდა ხელი, ასევე „ჯოჯოხეთის ანგელოზებთან“ კავშირის გამო გათავისუფ-
ლდნენ სამსახურებიდან. თუმცა, მრავალი საიდუმლო ინფორმაციის ცოდნა,
მათი მხრიდან საკმაოდ დიდი რისკების შემცველია.99 სამხედრო მოსამსახუ-
რეების წინააღმდეგ გატარებულ ასეთ ზომებს ალბათ, მაინც უფრო მეტი და-
მაშინებელი ეფექტი ექნება მათზე, ვიდრე თავისუფლების აღკვეთით მუქარას.
კერძო ბაზრის მიერ დადგენილ სოციალურ სანქციებსაც შეიძლება დადე-
ბითი შედეგები ჰქონდეს. კერძო პირებმა, ადგილობრივმა ბიზნესებმა და სა-
ზოგადოებრივმა სააგენტოებმა უარი უნდა თქვან სამსახურში ისეთი ხალხის
აყვანაზე, რომლებიც ამავდროულად, უკნონო გაერთიანებების წევრია. ამას
გარდა, თავად საზოგადოებამ არ უნდა გამოიყენოს ისეთი მომსახურებები,
რომელიც „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ან სხვა გაერთიანების მიერ კონტ-
როლდება, მაგალითად, ტატუს სალონები.
სხვადასხვა მოქმედ პირს, ხელთ სხვადასხვა საშუალებები აქვს, რომლის
დახმარებითაც მათ შეუძლიათ სათანადო დამაშინებელი გავლენა იქონიონ
იმ ადამიანებზე, ვისაც უკანონო გაერთიანებებთან და დანაშაულებრივ საქმი-
ანობასთან აქვს კავშირი.100 პოლიცია და სასამართლოები ძირითადი მოქმედი
პირები არიან, როდესაც საქმე სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების საშუ-
ალებების გამოყენებაზე მიდგება. ადგილობრივ ორგანოებს, ბიზნესებს, სამოქა-
ლაქო საზოგადოებასა და მედიას გააჩნიათ ის ბერკეტები, რაც ფორმალური თუ
არაფორმალური სოციალური სანქციების იმპემენტაციაში ეხმარება.101
ამ სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფია „ერთპროცენტიანი“ გაერთიანებების აქტი-
ური და პოტენციური წევრები, ასევე ის ადამიანები, რომლებიც მათი სერვისე-
ბით გარკვეულ სარგებელს ნახულობენ.
სისხლის სამართლისა და პოლიციის ხელთ არსებული სხვა საშუალებე-
ბის გამოყენების სარგებელი ისაა, რომ ეს გარემო არ არის კანონის და სა-
ზოგადოების მიღმა, როგორც ამას თავად წევრები ამბობენ და როგორც ეს
მათ სურთ. ეს საშუალებები გამოყენებული უნდა იყოს იმ მიზნით, რომ მონა-
წილეობის საზღაური ძალიან მაღალია, საკმაოდ ბევრი რამ აქვთ დასაკარგი.
ეს განსაკუთრებით მოქმედებს იმ ხალხზე, რომელიც პერიფერიებშია და ჯერ
კიდევ არ გამხდარა დაჯგუფების წევრები.
თუმცა, მხოლოდ ამ სტრატეგიის დამაშინებელი თვისებების გამოყენებას
აქვს შეზღუდევები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. კრიმინალური სან-

191
ქციების გამოყენებას წინ უნდა უძღოდეს სათანადო, დასაშვები მტკიცებულე-
ბები. მიუხედავად იმის, რომ გაერთიანების უამრავი წევრი ყოფილა მიცემული
პასუხისგებაში, სამართლებრივად საკმაოდ რთულია ასეთი გაერთიანებების
დანაშაულებრივ ორგანიზაციებად განხილვა. იმ შემთხვევაშიც კი, როდე-
საც ორგანიზებული დანაშაულის ორგანიზატორები ეძლევიან პასუხისგება-
ში, მაინც ინდივიდუალურად პასუხისმგებლებად ითვლებიან და არა თავად
გაერთიანებები. გაერთიანებები საკმაოდ უიოლებენ თავისუფლებააღკვეთილ
წევრებს ციხეში ყოფნას, რადგან ფინანსურ და სოციალურ დახმარებას არ აკ-
ლებენ. ასეთი მხარდაჭერის მიღება ამ წევრებს ავალდებულებს, დაბრუნდნენ
გაერთიანებებში ციხიდან გათავისუფლების შემდეგ. ამას გარდა, ამ გაერთი-
ანებებში საკმაოდ მკაცრი წესებია ჩაშვებასთან დაკავშირებით და შესაბამი-
სად, პოლიცია და სასამართლო მხოლოდ იშვიათ შემთხვევაში თუ მოიპოვებს
რაიმე აღიარებას ან თანამშრომლობას. მართალია, ეს უკანასკნელი წესი ჯგუ-
ფის წევრებზე ვრცელდება, თუმცა საზოგადოების სხვა წევრებიც ხშირად უარს
ამბობენ თანამშრომლობაზე, რადგან მათ ანგარიშსწორების შიში სხვაგვარი
მოქმედების საშუალებას არ აძლევს.102 აღნიშნული კი, საკმაოდ ართულებს
საქმის გახსნას.
კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიის პერსპექტივიდან გამომდინარე,
არაფორმალური სანქციების გამოყენებას გარკვეული პრობლემები ახლავს.
მაგალითად, საზოგადოებრივი ორგანოების ან ბიზნესების მიერ დაწესებული
სანქციები (მაგ., სამსახურში აყვანაზე უარი) შეიძლება დისკრიმინაციად და
არათანაბარ მოპყრობად ჩაითვალოს.103 ასეთი სანქციები ვრცელდება გაერ-
თიანების ყველა წევრზე მიუხედავად იმისა, ჩაიდინეს თუ არა მათ რაიმე დანა-
შაული.104 მეტიც, ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, გაერთიანების წევრები ხში-
რად ქირაობენ ადვოკატებს და უჩივიან შესაბამის ორგანოებს ან სამსახურებს
და საკმაოდ ხშირადაც იგებენ პროცესებს.

მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებში

მონაწილეობის შედეგად მიღებული სარგებლის შემცირება

მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებში მონაწილეობას მოაქვს, რო-

გორც მატერიალური სარგებელი, დანაშაულის შედეგად მიღებული, ისე
არამატერიალური, საშიში სტატუსისა და რეპუტაციის სახით, რაც თავის

192
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

მხრივ, უფრო ხელშესახები სარგებლის მოტანის წინაპირობაა. დადგენი-

ლი ფაქტია, რომ უკანონო გაერთიანებების წევრები, დიდი დოზით არიან
ჩართული სარგებელზე ორიენტირებულ დანაშაულებში.
ასეთ დანაშაულებში მონაწილეობა ამ გაერთიანებების „მენეჯმენტიდან“
იმართება. კერძოდ, როდესაც რომელიმე გაერთიანების წევრი დანაშაულს
ჩადის, იგი აღნიშნულს თავისი პასუხისმგებლობით აკეთებს ისე, რომ გაერ-
თიანება სხვაგან არსად უნდა გამოჩნდეს. თუმცა, არსებობს დიდი ვარაუდი,
რომ წევრების მხრიდან ჩადენილი დანაშაულის სარგებელი გაერთიანება-
ზეც ნაწილდება. თუ ეს მართლაც ასეა, მაშინ მიღებული სახსრებით შესაძ-
ლებელი იქნება გაერთიანების კლუბის დაფინანსებაც, რაც თავად გაერთი-
ანების არსებობისთვის და სტატუსისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. მაგა-
ლითად, კვლევებით დადასტურებული ფაქტია, რომ შვედეთსა და კანადაში,
„ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრების მიერ ჩადენილი დანაშაულებიდან
მიღებული სარგებლის 10% გაერთიანებას ეკუთვნის. თუმცა, ეს არ დასტურ-
დება ნორვეგიაში (Wierup and Olsson 2012; Politidirektoratet 2014: 9).
საკმაოდ საინტერესო ფაქტია, რომ „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ლოგო
(ფრთებშემორტყმული თავის ქალა) რეგისტრირებული სავაჭრო ნიშანია, რო-
მელსაც ისინი კბილებით იცავენ და, როცა საჭიროა იურისტების დახმარებასაც
არ თაკილობენ. ამასთან, ლოგოს დასაცავად ისინი ძალადობასაც მიმართა-
ვენ. ლოგო არის მათი იდენტობის სიმბოლო და მისი სახელი ამ გაერთიანების
ყველაზე მნიშვნელოვანი შენაძენია, რომელიც მათ პრესტიჟსაც ასახავს და
შიშსაც ნერგავს. თუ „ჯოჯოხეთის ანგელოზებს“ რამის ეშინიათ, ეს სწორედ ამ
სავაჭრო ნიშნის ან მასზე საავტორო უფლების დაკარგვაა. ამას გარდა, ისინი
ცდილობენ აკონტროლონ სხვა გაერთიანებების მხრიდან ატრიბუტიკაზე და-
ტანილი ლოგოების საკითხი და სწორედ ისინი ადგენენ ამ სტანდარტს. ნორ-
ვეგიაში, როდესაც ბაიკერებმა სცადეს ახალი გაერთიანების შექმნა სახელად,
„Hells Hemmat“ (რაც ნორვეგიულად, „შინ დაბრუნებას“ ნიშნავს), ისინი
აიძულეს შეეცვალათ სახელი.105
„ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ განსაკუთრებით პატივსაცემი ჯგუფია მოტოციკ-
ლისტების კომუნაში, რადგან პირველები იყვნენ და დღესდღეობით, ყველაზე
დიდი გაერთიანებაა. დამაშინებელი რეპუტაცია, რაც მათ აქვთ, სავსებით ბუ-
ნებრივი მოვლენაა კრიმინალურ წრეში (Wierup and Larsson 2007: 127; Korsell
and Larsson 2011: 527). კრიმინალურ ბაზარზე მარტო ყოფნა, ძალიან სარისკო

193
საქმეა. რომელიმე ძლიერი გაერთიანების მხარდაჭერა ან მათდამი კუთვ-
ნილება, საკმაოდ მნიშვნელოვანია ამ საქმეში, რადგან ისინი თავიანთ მომხ-
რეებს, როგორც წესი, ბოლომდე გვერდში უდგანან და მათ დასაცავად არც
ძალადობაზე ამბობენ უარს.
გაერთიანებების წევრობას უამრავი სოციალური შინაარსის სარგებელიც
აქვს. ზოგიერთ ადგილებში გაერთიანებების წევრებს ურიგოდ შესვლის პრი-
ვილეგია აქვთ, განსაკუთრებით, ეს ღამის კლუბებს ეხება. ამას გარდა, ძალიან
მნიშვნელოვანია მათი წარმატება სექსუალური სერვისების ხელმისაწვდომო-
ბის კუთხით. ისინი დიდი პოპულარობით სარგებლობენ ქალებსა და ახალგაზ-
რდა გოგონებში და მათი პოპულარობა სწორედ გაერთიანების წევრობიდან
მოდის და არა ფიზიკური გარეგნობიდან. აშკარაა, რომ ზოგიერთი ქალისთვის
ასეთი მამაკაცები ძალიან მიმზიდველია,106 ხოლო სხვები მათ უახლოვდებიან,
რათა იოლად შეძლონ ნარკოტიკული საშუალებების შეძენა.
დანიური კვლევა (Pedersen 2014b), რომელიც ასეთი გაერთიანების 15 ყო-
ფილი წევრის ინტერვიუს ეფუძნება, ამ გაერთიანებების სოციალურ სარგე-
ბელს შემდეგნაირად აღწერს:

უსაფრთხოება და საზოგადოება არის ის ძირითადი მიზეზი, რატომაც ხდე-

ბიან ამ გაერთიანებების წევრები, მაგრამ ასეთი ცხოვრების სტილის ეშხი,
გარშემომყოფების პატივისცემა და უკანონო ბაზარზე გაზრდილი შესაძ-
ლებლობები, ასევე, კონფლიქტებში სერიოზული დამცველის არსებობა
ძალიან მნიშვნელოვანი დადებითი ფაქტორია.
(Pedersen 2014b: 2-3)

ამ სტრატეგიის პრევენციული მექანიზმი მოიცავს გაერთიანებებში მონა-

წილეობის მიმზიდველობის შემცირებას. აღნიშნული ეხება, როგორც დანა-
შაულიდან მიღებული სარგებლის შემცირებას, ასევე სოციალური სარგებლის
შემცირებასაც.
საშუალებების დაგეგმვა და იმპლემენტაცია, ისეთივე რთულია, როგორც
სარგებლის შემცირება. ყველაზე ეფექტიანი საშუალება დანაშაულის შედეგად
მოპოვებული ფულისა და სხვა ნივთების ჩამორთმევაა. გარდა მატერიალუ-
რისა, ასევე, შესაძლებელია ცალკეული საშუალებები არამატერიული სიკეთე-
ების შემცირებისკენაც იყოს მიმართული.

194
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

პრევენციის აქტორები არიან პოლიცია და საბაჟო სამსახურები, ასევე სა-

გადასახადო და სხვა მაკონტროლებელი ორგანოები და რა თქმა უნდა, სასა-
მართლოც. საბაჟო სამსახურებმა და პოლიციამ რამდენჯერმე შეძლეს საზღ-
ვარზე დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალებების განსაკუთრებით, კანა-
ფის, კოკაინის და ამფეტამინის კონფისკაცია და რაც მთავარია, ამ საშუალებე-
ბის შემოტანა, მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების ძირითად წევრებს
დაუკავშირეს. იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც მტკიცებულებების ნაკლებობის
გამო, ხსენებული დანაშაულები ვერ დაუკავშირეს კონკრეტულ პირს, მათი
მისაღები სარგებელი მაინც მცირდება. აღნიშნულს ხშირად, „ალ კაპონეს მე-
თოდს“ უწოდებენ.107 თუ პოლიცია ან საგადასახადო ორგანოები აღმოაჩენენ,
რომ უკანონო გაერთიანებების წევრები იმაზე მეტ თანხას ხარჯავენ, ვიდრე
ეს მათ მიერ დეკლარირებულ დოკუმენტებშია, მაშინ ქონება ან სხვა ნივთე-
ბი შეიძლება ჩამოართვან. დანიაში, „ერთპროცენტიანების“ საკმაოდ დიდი
რაოდენობა იღებს სოციალურ დახმარებას.108 თუ დადგინდება, რომ მათ და-
ურეგისტრირებელი ქონება აქვთ, აღნიშნული შეიძლება ამ სოციალური დახ-
მარების უკან დაბრუნების საფუძველი გახდეს და მეტიც, მას შეიძლება პირის
მსჯავრდებაც მოჰყვეს (Rigspolitiet 2014).
რა შეიძლება იყოს ის არამატერიალური სარგებელი, რაც მოტოციკლისტ-
თა უკანონო გაერთიანების წევრობას შეიძლება მოჰყვეს? როგორც აღინიშნა,
წევრებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია სტატუსი, პრესტიჟი და საზოგადოება-
ში შიშის დანერგვა. ეს ყველაფერი კი, დაკავშირებულია მათ სიმბოლოებთან,
განსაკუთრებით, საზურგე ნიშნებთან და ჟილეტთან. კლუბის წევრები, როდე-
საც ღამის კლუბებში შედიან და მათ ეს ჟილეტები აცვიათ, ყველა ცნობს მათ
და ისინი ადვილად იკავებენ საუკეთესო ადგილებს. აღნიშნული არ აწყობს
პოლიციას, ადგილობრივ მმართველობას და თავად ღამის კლუბებს. სწორედ
ამის გამო, ადგილობრივმა ორგანოებმა და პოლიციამ გასცეს რეკომენდაცი-
ები, რომ ასე ჩაცმული ხალხი არ შეეშვათ კლუბებში. ზოგიერთმა ღამის კლუბ-
მა დააწესა კიდეც ჩაცმის სტანდარტი, რომლის აღსრულებაზეც საკმაოდ დიდი
შრომა გასწიეს.
ნორვეგიაში მომხდარი შემთხვევა, ზემოთქმულის ერთი მაგალითია, რო-
დესაც ღამის კლუბის დაცვამ მოსთხოვა „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრს
გაეხადა ჟილეტი და ამოტრიალებული ჩაეცვა იგი (რომ მათი ლოგო არ გა-
მოჩენილიყო). ამაზე განაწყენებული გაერთიანების წევრი მოუტრიალდა მას

195
და დაემუქრა, რომ ხვალ დაახლოებით 50 ადამიანი მოვიდოდა და საერთოდ
გააქრობდა მას, თუ მის წინააღმდეგ წავიდოდა. ამას შეხლა-შემოხლა მოჰყვა,
რაშიც პოლიცია ჩაერია. „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრს 45-დღიანი პატიმ-
რობა შეეფარდა და ჩამოერთვა ჟილეტი.109 მოსამართლემ თავის გადაწყვე-
ტილებაში განსაკუთრებით გაუსვა ხაზი ამ გაერთიანების მუქარის ანტისოცი-
ალურ ხასიათს, რომელიც რეალურად დაშინებით გამოწვეული მორჩილე-
ბისკენ იყო მიმართული.
აღნიშნული ხაზს უსვამს პოლიციისა და სასამართლოს როლს, როდესაც
საქმე არაფორმალური წესების აღსრულებაზე მიდგება. მაგრამ როგორც გა-
მოჩნდება, ბაიკერებისთვის იმის შეზღუდვა თუ რა უნდა ეცვათ, წინააღმდეგო-
ბაში მოდის ადამიანების სამოქალაქო უფლებებთან და შეიძლება დისკრიმი-
ნაციის საბაბიც გახდეს. შესაბამისად, რთულია სამართლებრივი არგუმენტის
პოვნა, რომელიც კლუბში არშეშვებას გაამართლებდა.
ამას გარდა, როგორც ითქვა, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სოციალური
სარგებელი, რაც ამ გაერთიანებებში მონაწილეობას აქვს, არის ის, რომ ასე-
თი მამაკაცები დიდი პოპულარობით სარგებლობენ გოგონებსა და ქალებში.110
შესაბამისად, არის თუ არა შესაძლებელი რამის გაკეთება, რაც ასეთი კატე-
გორიის ქალებს (რომლებსაც მოსწონთ გაერთიანების წევრები) ამ გარემოს-
თან დაახლოების საშუალებას არ მისცემს? ზოგიერთ ქალს იზიდავს ამ გაერ-
თიანების წევრების ფიზიკური ძალა. ერთი შესაძლებლობა არსებობს, რომ
პოლიციამ და სხვა მოქმედმა პირებმა წაართვან მათ ეს ძალა და ისინი სხვა
კუთხით წარმოაჩინონ. კიდევ ერთი შესაძლებლობაა, მათთვის ნარკოტიკულ
საშუალებებზე წვდომის შემცირება. პოლიციას ასევე, შეუძლია მღელვარების
გამოწვევა მათში, მათი სისტემატური შემოწმებით და აღრიცხვით, თუ ისინი
კრიმინალურ გარემოსთან კონტაქტში იქნებიან შემჩნეული. მეტიც, ის ქალე-
ბი, რომლებიც ბაიკერების ორგანიზებულ ღონისძიებებში იღებენ მონაწილე-
ობას, უნდა გააფრთხილოს პოლიციამ იმ უარყოფითი შედეგების შესახებ, რაც
შეიძლება მათ მიერ კრიმინალურ გარემოსთან ურთიერთობამ გამოიწვიოს.
ამ საკითხთან დაკავშირებით, ნორვეგიის ერთ-ერთი მუნიციპალიტეტის საუბ-
ნო შერიფის პასუხი ჟურნალისტის კითხვაზე იყო შემდეგი:

იზიდავთ ახალგაზრდა გოგოებს ადგილობრივი „ჯოჯოხეთის ანგელოზე-

ბის“ წევრები?

196
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

დიახ. ჩვენ ამ ყველაფრის მომსწრენი გავხდით მაშინ, როდესაც გავაჩერეთ

ყველანი, ვინც „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ათი წლის იუბილეზე მიდიოდ-
ნენ. ყველას გადავუღეთ ფოტოსურათები. იქ იყვნენ გოგოები, რომელთა
ასაკი 18-20 წელზე მეტი არ იქნებოდა და წარმოდგენაც არ ჰქონდათ რაში
ყოფდნენ თავს. ზოგიერთს გაუკვირდა კიდეც, რომ პოლიცია იქ იყო. ბევრს
არ ესმის რამდენად სერიოზული შეიძლება იყოს ეს სიტუაცია.111

უარყოფითი შეიძლება იყოს ის, რომ ქალებმა ვერ შეძლონ გარკვეულ ად-
გილებში სამუშაოს დაწყება. ამის მიზეზი კი, ის არის, რომ ისინი შეიძლება აღ-
მოჩნდნენ ისეთ სიტუაციებში, როდესაც მათ წინააღმდეგ არსებობს კომპრო-
მატები (მაგ., ვიდეო ან ფოტო), რომლებიც ადასტურებენ ამ ქალების მხრიდან
სექსუალური ხასიათის ქცევას და ამით მოხდეს მათი შანტაჟი. ამას გარდა, ქა-
ლებს ისიც უნდა განემარტოთ, რომ ამ გაერთიანებებში გაწევრიანების შედე-
გად, ისინი შეიძლება მათ საკუთრებად იყვნენ აღქმული. ქალები, რომლებიც
მონაწილეობდნენ „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ გაერთიანებაში, აღწერენ, რო-
გორ დამამცირებლად ეპყრობოდნენ მათ. ქალები, რომლებიც მათ წვეულე-
ბებზე მიდიან, ჯგუფის წევრების მიერ აღქმულები არიან მოხმარების საგნად
და „წევრების ბოზებად“ (Wierup and Olson 2012).112
ამ საშუალების სამიზნე ჯგუფია უკანონო გაერთიანებების ძირითადი წევ-
რები, მაგრამ ისინი შეიძლება ასევე, გამიზნული იყოს ფართო საზოგადოებაზე
და მათზეც, ვინც გაერთიანების მხარდამჭერები არიან.
ამ საშუალების სარგებელი ისაა, რომ ის უფრო ნაკლებად მიმზიდველს
ხდის მოტოციკლისტთა უკნონო გაერთიანებასთან საქმის დაჭერას. აღნიშ-
ნული შეიძლება დადებითად აისახოს გაწევრიანების მსურველებზე, რადგან
თუ ასეთ ჯგუფში მონაწილეობა მიმზდველი აღარაა, მაშინ ალბათობა იმისა,
რომ ისინიც უარს იტყვიან გაწევრიანებაზე – დიდია. ამასთან, ეს საშუალება
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქალებისთვის, რადგან ცნობიერების ამაღ-
ლებისთვის, ინფორმაციას აწვდიან რა როლი და აღქმა შეიძლება ჰქონდეთ
მათ, ასეთ გაერთიანებებში.
ამ საშუალებებს შეიძლება უარყოფითი გვერდითი მოვლენებიც ჰქონდეს.
რამდენიმე ხსნებული საშუალების იმპელემენტაციას მყარი სამართლებრივი
ბაზისი ესაჭიროება, რაც სახეზე შეიძლება არ იყოს. ასევე, განსხვავებულია სა-
ხელმწიფოს ჩართულობის დონეც. მაგალითად, იმისთვის, რომ კლუბმა გარკ-

197
ვეული კატეგორიის ადამიანი არ შეუშვას, უნდა არსებობდეს სახელმწიფოს
ნება, გამოხატული სამართლებრივი ფორმით, რაც ხშირ შემთხვევაში არ არის
და მხოლოდ სახელმწიფოს ცალკე განყენებული სურვილის პრაქტიკაში და-
ნერგვა, შეიძლება ძალიან პრობლემური იყოს.
ამასთან, თანამედროვე პირობებში „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და სხვა
მსგავსი გაერთიანებები ქირაობენ საკმაოდ ცნობილ იურიდიულ ფირმებს
და სწორედ მათი დახმარებით ახერხებენ მათდამი დისკრიმინაციული მოპყ-
რობის დადასტურებას. აღნიშნული კი, სახელმწიფოს უფრო მეტად აიძულებს
საკუთარი აკრძალვები მეტად დასაბუთებული იყოს, რაც ხშირ შემთხვევაში,
სახეზე არ არის.113

დაგეგმილი ძალადობრივი ან დანაშაულებრივი

ქმედებებისთვის ხელის შეშლა

ხელის შეშლის სტრატეგიის პრევენციული მექანიზმი მოიცავს დაგეგმილი და-

ნაშაულების გამოაშკარავებას და მათ თავიდან აცილებას, სანამ იგი ბოლომ-
დე იქნება მიყვანილი. ხელის შეშლის ძირითადი მიზანი იმ ზიანის შემცირებაა,
რაც დადგებოდა დანაშაულის განხორციელების შემთხვევაში. ხელის შეშლა
ყველაზე ეფექტიანი დანაშაულის მომზადების ეტაპზეა.
ხელის შეშლის სტადიიდან გამომდინარე, შესაძლებელია რამდენიმე სა-
შუალების გამოყენება. ვიდეო მეთვალყურეობა, ფარული მიყურადება, გაერ-
თინებაში შეღწევა აგენტების დახმარებით და სხვა ფარული მოქმედებები
შეიძლება მნიშვნელოვანი საშუალებები იყოს იმის გამოსავლენად, რომ და-
ნაშაული იგეგმება ან მზადდება. თუ გეგმები რეალურია, პოლიციას შეუძლია
განსაზღვროს ჩარევის დრო იმდაგვარად, ამას გარკვეული ზემოქმედება მოჰ-
ყვეს ქმედების ჩამდენზე. სამიზნე ჯგუფი მოტოციკლისტთა გაერთიანების აქ-
ტიური წევრები და მათი მხარდამჭერები არიან (მესამეული ან მითითებითი
პრევენცია), ასევე, ისინიც ვინც ასეთ გაერთიანებაში გაწევრიანების რისკის
ქვეშაა (მეორადი ან შერჩევითი პრევენცია).
ინფორმაციის ფარულად მოპოვების და გვიანდელი ჩარევის კარგი მა-
გალითია, ბანკის ძარცვისათვის ხელის შეშლა ოსლოში, რომელიც 2004
წელს განხორციელდა. პოლიციას საკმაოდ სანდო ინფორმაცია ჰქონდა,
რომ „ბანდიტების“ ერთ-ერთი ლიდერი, ორ თანამზრახველთან ერთად

198
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

გეგმავდა ძარცვის ოპერაციას. პოლიციამ ამ ინფორმაციაზე დაყრდნო-

ბით შეიმუშავა ჩასაფრების ოპერაცია და ზუსტად მაშინ ჩაერია, როდესაც
მძარცველები უკვე ბანკში იყვნენ. ერთ‑ერთმა გაქცევა მოახერხა, მაგრამ
მალევე დააკავეს. სამივეს ხანგრძლივი ვადით თავისუფლების აღკვეთა
მიესაჯა.114
ხელის შეშლის კიდევ ერთი ფორმაა, როდესაც საბაჟო სამსახური ან პო-
ლიცია შეძლებს ნარკოტიკული საშუალებების გადაზიდვის შეჩერებას და ჩა-
მორთმევას, ვიდრე ის ბაზარზე გავრცელდება. ასეთ შემთხვევაში, დიდი ოდე-
ნობით ნარკოტიკული საშუალების ბრუნვაში ჩაშვების თავიდან აცილება ხდე-
ბა. როდესაც პოლიცია ასეთ პროდუქტს აღმოაჩენს ცხადია, რომ ცალკეული
პირები პასუხისგებაშიც მიეცემიან. თუმცა, როგორც ითქვა, ხელის შეშლის შე-
საძლებლობები ადრეულ სტადიაზეც წარმოიშვება, როდესაც დანაშაული ჯერ
არ დაწყებულა და არც არავის პასუხისგებაში მიცემაა საჭირო.
ჰიპოთეტური მაგალითი შემდეგნაირად გამოიყურება, თუ ერთ-ერთი სკან-
დინავიური ქვეყნის პოლიცია მოიპოვებს ინფორმაციას, რომ „ჯოჯოხეთის ან-
გელოზების“ ადგილობრივი წევრები ამყარებენ საქმიან ურთიერთობას სატ-
ვირთო მანქანის მესაკუთრესთან, რომელსაც სხვადასხვა პროდუქტი დააქვს
ცენტრალური ევროპიდან, ასეთ შემთხვევაში, არსებობს დასაბუთებული ეჭვი,
რომ გაერთიანების წევრებს, მძღოლის დახმარებით ნარკოტიკული საშუალე-
ბის შემოტანა სურთ. პოლიციას შეუძლია დაელოდოს და დააკავოს მძღოლი
მაშინ, როდესაც ის ნარკოტიკის შემოტანას შეეცდება და მერე ასევე, შეეცადოს
და დააკავოს ორგანიზატორები, ვინც ამ ყველაფრის უკან დგანან, რაც ხშირ
შემთხვევაში, წარუმატებელია ხოლმე. მაგრამ ალტერნატიული სტრატეგია
იქნებოდა ადრეული ჩარევა პრევენციული დიალოგისა და გაფრთხილების
კუთხით. ასეთ (ჰიპოთეტურ) შემთხვევაში, პოლიცია დაუკავშირდება სატვირ-
თოს მძღოლს და სავარაუდოდ, ეუბნება:

ჩვენთვის ცნობილია, რომ „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ გარკვეული წევ-

რები ცდილობენ კონტაქტზე გამოსვლას, რათა ნარკოტიკული საშუალე-
ბის გადმოზიდვაში დაგარწმუნონ. შენ ორი არჩევანი გაქვს: დათანხმდე
მათ და ჩაიდინო ეს ქმედება, რაც ნიშნავს, რომ ვეღარ შეძლებ შენს სამი
წლის ვაჟთან ფეხბურთის თამაშს და მისი გაზრდის პროცესისთვის ციხი-
დან მოგიწევს ყურება ან შეგიძლია ზურგი აქციო მათ და გაწყვიტო მათთან

199
 კონტაქტი. ასეთ შემთხვევაში, გააგრძელებ ჩვეულებრივ ცხოვრებას შენს
ოჯახთან ერთად და შენი შვილისთვის მნიშვნელოვანი ადამიანი იქნები.
ნებისმიერ შემთხვევაში არჩევანი შენზეა.

ადამიანების უმეტესობა, რომლებიც პოლიციის მხრიდან მსგავს ინფორ-

მაციას იღებენ, მეორე გზას ირჩევენ და დანაშაულის ჩადენაზე ხელს იღებენ,
განსაკუთრებით იმ მიზეზის გამო, რომ მათთვის მოსალოდნელი შედეგები ძა-
ლიან ცხადად იქნა განმარტებული (Kennedy 2009: 5–6). ასეთი ტიპის ალტერ-
ნატივას რამდენიმე დადებითი მხარე აქვს: ეს ძალიან იაფი საშუალებაა და
ასეთ დროს გადასახადების გადამხდელები არ იხდიან დიდ თანხებს, რასაც
ისინი მსჯავრდებულების შენახვაში იხდიან. ადამიანისთვის ციხის სასჯელის
თავიდან აცილება, იცავს მასაც და მის ოჯახსაც იმ შემდგომი უარყოფითი შე-
დეგებისგან, რაც თავისუფლების აღკვეთას ახლავს. ერთი უარყოფითი მხარე,
რაც ამ საშუალებას აქვს არის ის, რომ „ჯოჯოხეთის ანგელოზის“ წევრები სხვა
კურიერს „დაიქირავებენ.“ მეორე მხრივ, მათ მაინც სხვისი დაქირავება მო-
უწევდათ, ეს კურიერი, რომ გამოაშკარავებულიყო და მისთვის თავისუფლე-
ბის აღკვეთა მიესაჯათ. ამ საშუალებით, პოლიცია ასევე, იმის შესაძლებლო-
ბასაც კარგავს, რომ ამ დანაშაულის წამქეზებელი დასაჯოს. თუმცა, პოლიციას
ანალოგიური პრევენციული დიალოგის გამოყენების შესაძლებლობა აქვს
ორგანიზატორებთან ან წამქეზებლებთან: „არც კი იფიქროთ ამის გაკეთება,
რადგან დაგიჭერთ.“ აღნიშნულს ზოგზე ექნება გავლენა, მაგრამ სხვებზე – არა.
კიდევე ერთი უარყოფითი მხარე, რაც პრევენციულ დიალოგს აქვს არის ის,
რომ პოლიციას შეიძლება ცრუ ეჭვი ჰქონდეს და ცდებოდეს ანუ სატვირთოს
მძღოლი საერთოდ არ აპირებდეს ნარკოტიკის გადაზიდვას. პოლიციის მხრი-
დან დაკავშირება და მისთვის მსგავსი მოპყრობა, შეიძლება ძალიან შეურაცხ-
მყოფელი იყოს. საქმე კიდევ უფრო რთულდება, თუ პოლიცია მძღოლზე მო-
რალური გავლენის მიზნით, მის ოჯახსაც დაუკავშირდება და მათაც უსაფუძვ-
ლოდ ააღელვებს.115
მსგავსი მაგალითია, პრობლემური სესხების ამოღებასთან დაკავშირებით,
როდესაც ადამიანები დახმარებისთვის მიმართავენ „ჯოჯოხეთის ანგელო-
ზებს“ ან „ბანდიტებს“ და პოლიცია განუმარტავს მათ, რომ მსგავსი თანხების
ამოღება მათი საქმე არ არის და თუ არ მიატოვებენ ამ საქმიანობას, მათი პა-
სუხისმგებლობის საკითხი დადგება.116

200
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ხელის შეშლის სტრატეგიებს, კიდევ უფრო მეტი სარგებელი და დადებითი

მხარე აქვს. პირველ რიგში, ხელის შეშლას შეუძლია პოტენციური მსხვერპლის
და თავისუფლების აღკვეთის ხარჯების შემცირება. ამ საშუალებას შეუძლია,
დაეხმაროს პოლიციას მართოს მათი გამუდმებული შესაძლებლობის ნაკლებო-
ბის საკითხი. ერთი თანამდევი დილემაა, რომ პოლიცია იმაზე მეტი დანაშაულის
შესახებ ფლობს ინფორმაციას, ვიდრე მათ გამოძიების უნარი აქვს. პრაქტიკაში,
ეს ნიშნავს, რომ საქმეების დიდი რაოდენობა წყდება, რადგან მათ ბოლომდე
გამოსაძიებლად დიდი რესურსია საჭირო. ასეთ პირობებში მნიშვნელოვანი
იქნებოდა პოლიცია ადრეულ სტადიაზევე ჩარეულიყო და გაეფრთხილებინა
პოტენციური დამნაშავეები, რადგან ეს არც რესურსთანაა დაკავშირებული და
არც ბევრი მტკიცებულებაა საჭირო. ასეთ ინტერვენციებს რა თქმა უნდა, დიდი
ეფექტი არ აქვს, მაგრამ არიან ისეთებიც, ვინც ასეთი გაფრთხილების გამო და-
ნაშაულზე ხელს იღებენ. ასეთი ჩარევები უფრო მომგებიანია, ვიდრე პოლიციის
მხრიდან გამოძიების შეწყვეტა და არაფრის გაკეთება და ჩარევა მხოლოდ მა-
შინ, როდესაც დანაშაული რეალურად განხორციელდება.
შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები, როგორც აღინიშნა,
არის ის, რომ აბსოლუტურად უდანაშაულო ადამიანზე შეიძლება მიიტანონ
ეჭვი, რაც მის დამცირებას და შეურაცხყოფას იწვევს. ამას გარდა, მნიშვნელო-
ვანია, რომ ასეთ დროს არ ხდება ორგანიზატორების ან წამქეზებლების დასჯა
და მათ შეუძლიათ სამომავლოდ კვლავ განაგრძონ მსგავსი საქმიანობა.

მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებისთვის

შესაძლებლობის წართმევა

შესაძლებლობის წართმევის პრევენციული მექანიზმი მოიცავს კრიმინალე-

ბისთვის შესაძლებლობისა და უნარის წართმევას დანაშაულის ჩასადენად.
ამ შემთხვევაში, სამიზნე ჯგუფია მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების
წევრები, მათი მხარდამჭერი ჯგუფები და პარტნიორები (მესამეული ან მითი-
თებითი პრევენცია). პოლიცია და სასამართლოები არიან მთავარი მოქმედი
პირები, მაგრამ სხვა საზოგადოებრივი სააგენტოები და მაკონტროლებელი
ორგანოებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.
საშუალებები შეიძლება მიმართული იყოს თავად ადამიანების ან კონკრე-
ტული დანაშაულების მიმართ. ამას გარდა, შესაძლებელია ისეთი საშუალებე-

201
ბის გამოყენება, რომელიც კრიმინალური ორგანიზაციების და მათი გარემოს
წინააღმდეგ იქნება მიმართული.
ნეიტრალიზაციის ყველაზე აშკარა ფორმა იმ ადამიანების დასჯაა, ვინც
დანაშაული ჩაიდინეს და მათთვის ხანგრძლივი თავისუფლების აღკვეთა. აღ-
ნიშნულის შედეგად ისინი ვეღარ იქნებიან ჩართული ახალი დანაშაულის ჩა-
დენაში. „ჯოჯოხეთის ანგელოზების,“ „ბანდიტების“ და „უკანონოების“ უამრა-
ვი ლიდერი, წევრი და მოკავშირე საკმაოდ წარმატებით იყო მსჯავრდებული
და ხანგრძლივი დროით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯათ, ნარკოტიკული
დანაშაულის, ძალადობის, ძარცვის და სხვა დანაშაულების გამო. თუ ასეთი
გაერთიანებების ლიდერებს ხანგრძლივი დროით ექნება მისჯილი თავისუფ-
ლების აღკვეთა, ამას გავლენა ექნება თავად კლუბის ფუნქციონირებაზეც.
სხვა გაერთიანებებთან კონფლიქტისას, მნიშვნელოვანია იმაში დარწმუნება,
რომ ამ გაერთიანებების კლუბებში 24 საათის განმავლობაში უნდა იყოს ვინმე.
აღნიშნული საკმაოდ მძიმე ტვირთი შეიძლება იყოს ისეთი გაერთიანებისთ-
ვის, რომელსაც მაგალითად, 10 წევრი ჰყავს და აქედან რამდენიმე ციხეშია. იმ
შემთხვევაში, თუ გაერთიანება ვერ ახერხებს საჭირო რაოდენობის ხალხის
მობილიზებას, მაშინ ის გაუქმების საფრთხის წინაშე იქნება.
ძირითადი წევრებისთვის შესაძლებლობის წართმევა თავისუფლების
აღკვეთის ხარჯზე, იწვევს ასეთ გაერთიანებებში საქმიანობის შემცირებას და
ჯგუფის მოშლას. მაგალითისთვის გამოდგება AK81-ის შემთხვევა, რომელსაც
ადგილი ჰქონდა ტრონდჰაიმში. აღნიშნული ქუჩის გაერთიანება შეიქმნა „ჯო-
ჯოხეთის ანგელოზების“ იმდროინდელი პრეზიდენტის მიერ, რომ მას გაერ-
თიანებისთვის სხვადასხვა დავალებები შეესრულებინა. პრეზიდენტმა დიდი
როლი შეასრულა ამ ძალადობრივი ახალგაზრდა ჯგუფის წევრების დაქირა-
ვებასა და მათთვის როლების გადანაწილების საკითხში. ისინი, ვინც დაარწ-
მუნეს შეერთებოდა ამ ჯგუფს, არ იცოდა რა შედეგები შეიძლება მოჰყოლოდა
ამას. „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ მათ იყენებდნენ ფულის შესაგროვებლად,
იარაღის გადასაზიდად და სხვა ფუნქციებისთვის. ერთ-ერთი ახალგაზრდა
მძიმედ დაიჭრა, როდესაც მან „უკანონოების“ ახლადარჩეული პრეზიდენ-
ტის დაშინება სცადა. როდესაც „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ პრეზიდენტი და-
აკავეს და შემდეგ გაასამართლეს ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშა-
ულისთვის, ამან საგრძნობლად დაასუსტა ახალგაზრდების ეს ჯგუფი. AK81
საბოლოოდ დაიშალა, რადგან მათი დამაარსებელი ლიდერი კედლის მეორე

202
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

მხარეს აღმოჩნდა. ამავდროულად, ორი წევრი სხვა გაერთიანებას შეურთდა,

ორმაც კანონიერ ცხოვრებას მიჰყო ხელი, რამაც საბოლოოდ გამოიწვია კი-
დეც ამ ჯგუფის დაშლა.117
პოლიციას ხშირად უწევს ადამიანების შემოწმება და ჩხრეკა მათი კავშირე-
ბის გამო მოტოციკლისტთა გაერთიანებებთან. საკმაოდ ხშირია შემთხვევები,
როდესაც პოლიცია უკანონო იარაღს ან ფეთქებად ნივთიერებებს აღმოაჩენს.
დანიის ეროვნული პოლიციის 2013 წლის ანგარიშის მიხედვით, პოლიციამ 87
ერთეული ცეცხლსასროლი იარაღი ამოღო იმ ადამიანებისგან, რომლებიც
მოტოციკლისტთა რომელიმე გაერთიანებას მიეკუთვნებოდნენ. მსგავსი შემ-
თხვევა იყო ნორვეგიაშიც, როდესაც პოლიციამ „ჯოჯოხეთი ანგელოზების“
კლუბის ჩხრეკისას 11 ერთეული ცეცხლსასროლი იარაღი ამოიღო (Norsk Politi
no. 2, 2012: 24).
ასეთი იარაღის უკანონო ბრუნვიდან ამოღება ამცირებს გაერთიანების
მიერ ძალადობის ჩადენის უნარს. იარაღის შემცირებამ შეიძლება გამოიწ-
ვიოს გაერთიანებებს შორის არსებული დაძაბული ურთიერთობის განმუხტ-
ვა და ერთმანეთის მიმართ პატივისცემას შეუწყოს ხელი (Bjørgo, Carlsson and
Haaland 2001: 152-157, 226; Bjørgo 2005: 71-72).
შესაძლებლობის წართმევის კიდევ ერთი ფორმაა, ავტომობილის ან მო-
ტოციკლის მართვის უფლების ჩარმოთმევა. იქიდან გამომდინარე, რომ ალ-
კოჰოლის მოხმარება საკმაოდ გავრცელებულია გაერთიანებების წევრებს
შორის, ალბათობა იმისა, რომ ისინი ალკოჰოლური თრობის ქვეშ მართავენ
ავტომობილს ან მოტოციკლს ძალიან დიდია. თუ პოლიცია საჭირო დროსა
და ადგილას ჩაატარებს სათანადო ღონისძიებებს ნასვამი ადამიანების გამო-
სავლენად, შანსი იმისა, რომ დამრღვევები გამოვლინდნენ, ძალიან დიდია.118
როგორც აღინიშნა, „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრს 45-დღიანი პატიმრობა
მიესაჯა იმის გამო, რომ დაემუქრა ღამის კლუბის დაცვას, მას შემდეგ რაც ამ
უკანაკსნელმა კონკრეტული ჩაცმულობის გამო კლუბში შესვლაზე უარი უთხ-
რა. შეშვების უარი განპირობებული იყო იმ წარწერით, რაც მას ჟილეტის ზურ-
ზე ჰქონდა და სწორედ ეს წარწერაა, რისიც საზოგადოებას ეშინია. ვინაიდან
ჟილეტი დაკავშირებულია ადამიანის სტატუსთან და იდენტობასთან, სწორედ
ამის გამო ჩათვალა სასამართლომ, რომ აღნიშნული ჟილეტის კონფისკაცია
უნდა მომხდარიყო.119 დაკავებულის საჩივარი არ დააკმაყოფილა არც საპელა-
ციო სასამართლომ და აღნიშნული შესაძლებლობის წართმევის მაგალითს

203
წარმოადგენს. ჟილეტის გარეშე კლუბში მისვლა კი, რეპუტაციის შელახვას
უთანაბრდება და სიმბოლური დატვირთვა აქვს. ჟილეტი წარმოადგენს „ჯო-
ჯოხეთის ანგელოზების“ საკუთრებას. ისე არ ხდება, რომ ადამიანი კლუბში
მივიდეს და მას ახალი ჟილეტი გადასცენ განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მან
თავისი საქციელით კლუბს შეურაცხყოფა მიაყენა.
ერთი აშკარა სარგებელი, რაც შესაძლებლობის წართმევის სტრატეგიას
აქვს ის არის, რომ ძირითადი ადამიანებისთვის/ლიდერებისთვის თავისუფ-
ლების აღკვეთამ შეიძლება გამოიწვიოს გაერთიანების პარალიზება, გან-
საკუთრებით მაშინ, როდესაც წამყვან წევრებზეა საუბარი (Sageman 2004:
140-141). ასეთი რეპრესიული საშუალებების გამოიყენებისას გაერთიანების
ძირითადი წევრების მიმართ, უფრო ნაკლებად რეპრესიული საშუალებები
შეიძლება იქნას გამოყენებული ახალბედა წევრების ან გაწევრიანების პირას
მყოფი წევრების მიმართ ისე, რომ მათ იგრძნონ რაოდენ ცუდი შედეგის მომ-
ტანი შეიძლება იყოს გაერთიანებაში მონაწილეობა.
ერთი შეზღუდვა, რაც ამ სტრატეგიას გააჩნია არის ის, რომ ადამიანები საკ-
მაოდ ადვილად იცვლებიან დანაშაულებრივ ჯგუფებში – ერთი ადამიანის ჩა-
მოშორება, მეორე ადამიანს უხსნის გზას. ამასთან, იმ შემთხვევაშიც, თუ ერთი
გაერთიანების ყველა წევრს თავისუფლების აღკვეთა შეეფარდება, მართა-
ლია, ეს ამ გაერთიანების დასუსტებას ან დაშლას გამოიწვევს, მაგრამ მის ად-
გილს მყისიერად სხვა გაერთიანება დაიკავებს და იმავე სფეროს გაკონტრო-
ლებას შეეცდება. კიდევ ერთი შეზღუდვა ისაა, რომ თავისუფლების აღკვეთა
არ ნიშნავს, რომ ეს ადამიანები ციხიდან ვერ შეძლებენ გარკვეული კონტრო-
ლის შენარჩუნებას. პირიქით, ციხეში გატარებული დრო ახალი კონტაქტების
შეძენის და ახალი დანაშაულების მშვიდად დაგეგვმვის კარგი საშუალებაა.
მეტიც, ასეთ ადამიანებს კარგი რეპუტაცია აქვთ ციხეში და სხვებს მათთან და-
მეგობრება ძალიან აწყობთ. დაბოლოს, როგორც არაერთხელ აღინიშნა, ხან-
გრძლივი ვადით თავისუფლების აღკვეთა ძალიან ძვირი სტრატეგიაა.

დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის შემცირება და

დაშინებული ადამიანების დაცვა

პრევენციული მექანიზმი მოიცავს მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებე-

ბისთვის დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის წართმევას და იმ შესაძლებ-

204
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ლობის იდენტიფიცირებასა და შეზღუდვას, რაც დანაშაულის ჩასადენადაა

საჭირო. აღნიშნული შეიძლება მოიცავდეს გამოაშკარავების საფრთხეების
ზრდას, დანაშაულის ჩადენის გართულებას ან პოტენციური მსხვერპლების
დაცვას იმგვარად, რომ მათი იძულება ან დაშინება აღარ მოხდეს. აღნიშნული
მექანიზმი ე. წ. სიტუაციური პრევენციის სტრატეგიის შემადგენელი ნაწილია,
რომელიც შესაძლებლობის წართმევას ისახავს მიზნად, იმ სიტუაციების შეც-
ვლით, სადაც დანაშაულს აქვს ადგილი. იქიდან გამომდინარე, რომ მოტო-
ციკლისტთა გაერთიანებებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ტეროტორიული
ბატონობის დამყარება და ამაში ხელის შეშლა მნიშვნელოვანი სტრატეგიული
მიზანი იქნება. იმის პრევენცია, რომ მათ ცალკეულ ადგილობრივ ან რეგი-
ონულ დონეზე არ დაიკავონ ადგილი დანაშაულებრივ ბაზრებზე, საკმაოდ
მნიშვნელოვანია.
ამ პრევენციის სტრატეგიას ბევრი მოქმედი პირი ჰყავს და მათ განსხვავებუ-
ლი როლი შეიძლება შეასრულონ, მათ ხელთ არსებული უამრავი საშუალების
გამო. მათგან ერთ-ერთი რა თქმა უნდა, პოლიციაა, მაგრამ შეიძლება იყვნენ
ადგილობრივი ორგანოები, ქონების მესაკუთრეები, დაცვის თანამშრომლები,
ბიზნესები, კანონმდებლები და საგადასახადო ორგანოები ან შრომის სააგენ-
ტოები. საზოგადოებასაც მთლიანობაში შეუძლია გარკვეული დახმარება.
ამ სტრატეგიის საშუალებების ძირითადი სამიზნე ჯგუფია აქტიური და პო-
ტენციური დამნაშავეები. მიზანია, რომ მათ დანაშაულებისგან თავი შეიკავონ
ან შეზღუდონ მათი საქმიანობის არეალი. თუმცა, ზოგიერთი საშუალება პო-
ტენციური მსხვერპლებისკენაც არის მიმართული. ამ სტრატეგიის საშუალებე-
ბი შეიძლება იყოს როგორც სამართლებრივი, ასევე, პოლიტიკური და ადმი-
ნისტრაციული ან ეფუძნებოდეს ფორმალური და არაფორმალური კონტრო-
ლის სხვადასხვა სახეებს.
ადგილობრივი თვითმმართველობის მხრიდან გატარებული ყველაზე
მნიშვნელოვანი ღონისძიება სალიცენზიო რეგულაციების შემოღებაა, რომე-
ლიც განსაზღვრავს, როგორ უნდა იქნას გამოყენებული კერძო საკუთრებები.
იმ შემთხვევაში, თუ „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ ან „ბანდიტები“ ისურვებენ სახ-
ლის შეძენას ან იჯარას და მოისურვებენ აღნიშნულის კლუბად ქცევას, მათ ამ
ქონების დანიშნულების თაობაზე ან მის ცვლილებაზე სპეციალური ნებართვა
უნდა აიღონ. მოტოციკლისტთა კლუბებს სხვადასხვა დატვირთვა აქვს, ისინი
შეკრების, მუშაობის, წვეულებების, გართობის და საცხოვრებელი მიზნებით

205
გამოიყენება. ეს ნიშნავს, რომ შენობა-ნაგებობის გამოყენებამ იმ დანიშნულე-
ბით, რაც კლუბს აქვს, შეიძლება დაარღვიოს ის კანონები, რომელიც შენობის
მიზნობრიობას განსაზღვრავენ. ადგილობრივ თვითმმართველობას შეუძლია
უარი თქვას შენობა-ნაგებობის დანიშნულების შეცვლაზე, თუ არსებობს საკმა-
რისი მიზეზები, რომ მოტოციკლისტთა გაერთიანებამ შენობა კლუბად გადააქ-
ციოს. შეზღუდვები არსებობს საკუთრების სათანადო გამოყენების კუთხითაც,
მაგალითად, შეიძლება აიკრძალოს მაღალი ღობის აშენება შენობის გარშემო
და ა. შ.
ეროვნული კანონმდებლობის მრავალფეროვნების მიხედვით, ადგილობ-
რივ ორგანოებს და პოლიციას შეიძლება ჰქონდეს ფართო დისკრეცია მო-
ტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებებისთვის, მათ კლუბებში ალკოჰოლის
გაყიდვის აკრძალვის შესახებ. ალკოჰოლის გაყიდვის ლიცენზია იმ შემთხ-
ვევაშიც შეიძლება ჩამოერთვას კლუბს, თუ ის არღვევს გასაღების წესებს,
მაგალითად, ალკოჰოლს არასრულწლოვნებზე ყიდიან ან სტუმრები ზომაზე
მეტად თვრებიან. ამის გასაკეთებლად კი, ადგილობრივ თვითმმართველო-
ბას, პოლიციას და სხვა მაკონტროლებელ ორგანოებს უნდა შეეძლოთ ამ წე-
სების აღსრულება მაკონტროლებელი აქტივობებით და სანქციების დაწესება
მათთვის, ვინც ამ წესებს არღვევს. აღსანიშნავია, რომ ადგილობრივ თვით-
მმართველობას საკმაოდ დიდი ფარგლები აქვს ალკოჰოლის ლიცენზირე-
ბის საკითხებთან დაკავშირებით. ზოგიერთმა ნორვეგიულმა ადგილობრივმა
თვითმმართველობამ უარი უთხრა რამდენი მოტოციკლისტთა გაერთიანებას
ალკოჰოლის ლიცენზიის გაცემის თაობაზე, რადგან ისინი დანაშაულებრივ აქ-
ტივობებში იყვნენ შემჩნეული და იმის გამოც, რომ ადგილობრივ მოსახლე-
ობას არ სურს მათ სიახლოვეს ყოფნა. (Politidirektoratet 2014: 27-31).
როგორც აღინიშნა, მნიშვნელოვანია მოტოციკლისტების უკანონო გაერ-
თიანებებს შეეზღუდოს იმის შესაძლებლობა, რომ ადგილობრივ ღამის კლუ-
ბებში საკუთარი ატრიბუტიკით შევიდნენ, რადგან აღნიშნული შიშის განცდას
იწვევს იქ მომუშავე თანამშრომლებსა და სტუმრებში. ამიტომ, მნიშვნელოვა-
ნია პოლიციის მხარდაჭერა, რომელიც იქვე იტრიალებს და ამ გაერთიანებებს
გაბატონების საშუალებას არ მისცემს.
ასევე, აღსანიშნავია ისიც, რომ როგორც „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ ისე
„ბანდიტები“ ჩართული არიან კანონიერ და უკანონო ბიზნესებში, შესაბამი-
სად, მათ საქმიანობაში ზღვრის გავლება საკმაოდ რთულია. სწორედ იმიტომ,

206
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

რომ ისინი ორივე საქმიანობას ახორციელებენ, საკმაოდ რთულია მათი, რო-

გორც ორგანიზაციის არაკანონიერების დადასტურება, ხოლო ეს მათ ხელს
აძლევს შემოსავლების ლეგალიზაციისთვის. კრიმინალური საქმიანობით
მიღებული შემოსავალი შეიძლება გათეთრდეს კანონონიერი საქმიანობით.
ამავდროულად, მათი კანონიერი ფირმები ხშირად მიმართავენ სხვების მი-
მართ მუქარას, გადასახადების გადახდას თავს არიდებენ და ასე ცდილობენ
სხვა კანონიერი ბიზნესების წინააღმდეგ უპირატესობის მოპოვებას.
ფინეთში დაფუძნებული „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ 80-ზე მეტ კომპანიას
ფლობენ და მათი საერთო წლიური ბრუნვა 60 მილიონ ევროს აღემატება.120
2010 წლის მონაცემებით, შვედეთის „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ 60-ზე მეტ კომ-
პანიას აკონტროლებდნენ.121 ამავდროულად, შვედეთში, „ბანდიტები“ რე-
კეტული საქმიანობით არის დაკავებული და რესტორნებსა და ბარებს, სხვა
კრიმინალური დაჯგუფებებისგან „დაცვას“ სთავაზობენ.122 როგორც აღინიშნა,
ნორვეგიის „ბანდიტებმა“ დააფუძნეს პრობლემური სესხების ამოღების კომ-
პანია „ბანდიტების კაპიტალი და ინვესტიცია“ (საბოლოოდ დაიხურა). „გზა 81“
„ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ საკონდიტრო კომპანიაა, რომელიც თანხებს აგ-
როვებს ამ გაერთიანების იმ წევრებისთვის, რომლებსაც თავისუფლება აქვთ
აღკვეთილი.123 ბრენდი „ტკივილის სახლი“ ტატუების სალონების ქსელია, რო-
მელიც „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ საკუთრებაშია. მათ საკუთრებაში არსებუ-
ლი კომპანიების მენეჯერები ფინანსური დანაშაულებისთვის არიან ნასამარ-
თლევი. მაგალითად, „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ნორვეგიელი ლიდერი, ლიფ
ივარ კრისტიანსენი არის სწორედ „ტკივილის სახლისა“ და კიდევ სხვა ტატუს
სალონისა და პირსინგების სტუდიის მესაკუთრე. მის მიმართ წარმოებულ სის-
ხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობისას დადასტურდა, რომ კრისტიანსენი
ემუქრებოდა მის კონკურენტ ტატუს სალონის ქალ მესაკუთრეს, რომელსაც
ბიზნესის დახურვა მოუწია.124 აღნიშნული კარგი მაგალითია იმის წარმოსაჩე-
ნად, თუ როგორ მართავენ ისინი ერთი შეხედვით, კანონიერ ბიზნესებს.
ძირითადი სიტუაციური პრევენციის მექანიზმი ფინანსური სარგებლის მი-
ღების შესაძლებლობის წართმევაა. ვალის ამოღების ძალისმიერი მეთოდები
ასეთი კრიმინალების საყვარელი საქმიანობაა. „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ ან
„ბანდიტების“ ფიზიკურად ძლიერი წევრები, როდესაც თავის მოტოციკლებზე
ამხედრებულები მიდიან მევალეებთან, მათ ბევრი მტკიცება აღარ სჭირდებათ,
თუ ისინი ვალს დროულად არ გადაიხდიან, რა შეიძლება მოჰყვეს ამ ყველა-

207
ფერს. სწორედ ამიტომ, ისინი ხშირად აფუძნებენ პრობლემური სესხების მარ-
თვის კომპანიებს და საკმაოდ დაბალ ფასად ყიდულობენ ასეთ ვალებს, შემ-
დეგ კი, მუქარისა და დაშინების ხარჯზე საკმაოდ მარტივად იღებენ ამ თანხას.
სწორედ ამის გამო შეიცვალა ნორვეგიული კანონდმდებლობა პრობლემური
ვალების შეძენასთან დაკავშირებით და საკმაოდ გართულდა აღნიშნული
პროცედურა (NTB/Dagens Næringsliv, 3 November 2008).125
ის ფაქტი, რომ 2000 წლამდე ნორვეგიაში კანონიერი იყო ნებისმიერი პი-
რისთვის პრობლემური სესხები შეღავათიან ფასად შეძენა, „ბანდიტებსა“ და
„ჯოჯოხეთის ანგელოზებს“ შესაძლებლობა მისცა ბოროტად გამოეყენებინათ
ეს უფლება. მათ მიერ გამოყენებულმა ძალადობრივმა და კრიმინალურმა რე-
პუტაციამ სხვებთან შედარებით, დიდი უპირატესობა მისცა მათ შორის, იმ სეს-
ხებზეც, რომლის ამოღებაზე უიმედობის გამო სხვა კომპანიებმა უარი განაც-
ხადეს. სწორედ ამის გამო იყო, რომ ნორვეგიის პარლამენტმა სთხოვა ნორ-
ვეგიის საბანკო სამართლის კომისიას მოემზადებინა ანგარიში (Report No. 5
NOU 1999:31) „პრობლემური სესხების შეძენისა და ვალის ამოღების შესახებ.“

...აღნიშნულზე დაყრდნობით, იუსტიციის სამინისტრომ შემოგვთავაზა ცვლი-

ლებების შეტანა ნორვეგიის სესხების ამოღების აქტში, იმისთვის, რომ და-
ერეგულირებინა ამ სფეროში არსებული ჩავარდნები. უპირველესად, სა-
მინისტრო გვთავაზობს მათ ლიცენზირებას, ვისაც პრობლემური სესხის
შეძენა სურს. ლიცენზირებამ უნდა გადაჭრას ის პრობლემა და რაც მთა-
ვარია, დააკმაყოფილოს ნორვეგიის პარლამენტის მოთხოვნა ამ სფეროს
დარეგულირების თაობაზე. სხვა სიტყვებით, პრობლემური სესხების ამო-
ღების ძალადობრივი პრაქტიკა, კანონიერმა გზებმა უნდა ჩაანაცვლოს
და პრევენციის ყველაზე გონივრულ ღონისძიებად სწორედ ლიცენზირება
მიგვაჩნია.
(Norwegian Debt Collection Act Proposition to the Odelsting no. 26
(2000-2001) (ცვლილების აქტი, გვ. 6)

აღნიშნულმა ცვლილებამ გამოიწვია, რომ მოტოციკლისტთა გაერთი-

ანებებს წაერთვათ ვალის ამოღების შესაძლებლობა. მეორე მხრივ, რა
თქმა უნდა, არავის აქვს იმის ილუზია, რომ ისინი აღარ შეეცდებიან ვალე-
ბის ამოღებას უკანონო გზებით, ისეთით, რომელიც კრიმინალური ეკონო-

208
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

მიკის მხარეა. აქ მთავარი ის იყო, მათ წაერთვათ „კანონიერად“ მოქმედე-

ბის შესაძლებლობა და სადაც მათი გამოაშკარავება და მათთვის დანაშა-
ულის დამტკიცება საკმაოდ რთული იყო.
რა თქმა უნდა, ამ სტრატეგიასაც აქვს შეზღუდვები და უარყოფითი გვერ-
დითი მოვლენები. თუ ადგილობრივი თვითმმართველობა მოტოციკლის-
ტებს ხელს შეუშლის შექმნან გაერთიანებები და დააფუძნონ კლუბები, მაშინ
ეს ადამიანის ფუნდამენტური უფლების დარღვევა შეიძლება იყოს, კერ-
ძოდ, გაერთიანების უფლების დარღვევა და ამასთან, დაირღვევა თანას-
წორი მოპყრობის სავალდებულო მოთხოვნა. ღამის კლუბებში შესვლისას,
თუ სამოსისა და ცალკეული ატრიბუტიკის აკრძალვაზე ვსაუბრობთ, მაშინ
უნდა აიკრძალოს ნებისმიერი ატრიბუტიკის მქონე ადამიანის (მაგალითად,
სპორტული კლუბის მხარდამჭერი მაისურით) კლუბში შეშვება. წინააღმდეგ
შემთხვევაში, მხოლოდ მოტოციკლისტთა წინააღმდეგ გატარებული ზომები
შეიძლება დისკრიმინაციულ მოპყრობად ჩაითვალოს. ამასთან გაერთიანე-
ბის წევრებმა, მათ შორის ისეთებმა, რომელიც დანაშაულებრივ საქმიანო-
ბაშია ჩართული, შეიძლება სცადონ კანონიერი ბიზნესის დაწყება. მათთ-
ვის ამ წამოწყებაში ხელის შეშლა, შეიძლება კიდევ უფრო ცუდი შედეგის
მომტანი აღმოჩნდეს, რადგან მათ შეიძლება მართლაც სურდეთ უკანონო
ცხოვრებისთვის თავის დანებება და კანონიერი ბიზნესის შექმნა იყოს უკა-
ნონობიდან თავის დაღწევის პირველი ნაბიჯი. ამ წინააღმდეგობამ კი, მას
შეიძლება კანონიერ გზაზე დაბრუნებაზე საბოლოოდ ააღებინოს ხელი.

მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების

საქმიანობიდან მომდინარე საზიანო შედეგების
შემცირება

სხვადასხვა მოტოციკლისტთა გაერთიანებს შორის ძალადობრივი კონფ-

ლიქტი ზიანს აყენებს არა მხოლოდ მონაწილეებს, არამედ იმ საზოგადო-
ებასაც, სადაც ამ გარჩევებს აქვთ ადგილი. ამასთან, ზიანი იწვევს თავად
ასეთი გაერთიანებების მხრიდან სარგებლის მისაღებად წარმოებული
უკანონო საქმიანობაც, მაგალითად, ნარკოტიკული საშუალებების გასაღე-
ბა. ასეთ გაერთიანებებს ასევე, შეუძლიათ შიშისა და უსაფრთხოების განც-
დის წარმოშობა.

209
 ამ კონტექსტში ზიანის შემცირება, როგორც პრევენციის მექანიზმი მო-
იცავს იმ უარყოფითი შედეგების შემცირებას, რაც ასეთი გაერთიანებების
არსებობას, მათ საქმიანობას და დანაშაულებს სდევს თან, ასევე იგი მო-
იცავს ძალადობრივი კონფლიქტების იმდაგვარად მართვას, რომელიც
მაქსიმალურად ახდენს უარყოფითი შედეგების პრევენციას. ზიანის შემცი-
რება საკმაოდ პრაგმატული სტრატეგიაა დანაშაულისა და დანაშაულებ-
რივი გარემოს წინააღმდეგ. ასევე, ეს არის რეალობის აღქმის გზა, რომლის
მიხედვითაც ვაცნობიერებთ, რომ ასეთი გაერთიანებები არსებობს და მო-
მავალშიც იარსებებს. რესურსის მიმართვა იქითკენ, რომ ასეთი გაერთი-
ანებების არსებობას ებრძოლო, რაც იმთავითვე განწირული ღონისძიებაა,
პოლიციამ და სხვა ორგანოებმა შეიძლება შეზღუდონ მათი საქმიანობის
არეალი ისე, რომ მაქსიმალურად ნაკლები ზიანი იყოს სახეზე. ზიანის შემ-
ცირება საკმაოდ ცნობილი სტრატეგიაა, როდესაც ის ნარკოტიკული საშუ-
ალებების წინააღმდეგ არის გამოყენებული და ისეთი ღონისძიებები, რო-
გორიცაა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების სივრცეები, მეტადონის
პროგრამები და ნარკოტიკული საშუალების სახეების დეკრიმინალიზაცია
სწორედ ამის დასტურია. მისი რადიკალური ფორმით აღნიშნული პრაგმა-
ტული მეთოდი საკამათოა, რადგან ეწინააღმდეგება დანაშაულთან ბრძო-
ლის რეპრესიულ მეთოდებს და „ნულოვანი ტოლერანტობის“ მიდგომას.
თუმცა, ზიანის შემცირების სტრატეგიას კავშირი აქვს თუნდაც, „ნულოვანი
ტოლერანტობის“ მიდგომის პრინციპთან, როდესაც პირველ ჯერზე ხდება
ასეთი გაერთიანებების არსებობასთან შეგუება და მათი ქცევის კონტრო-
ლის მიზნით, მათთან დიალოგი. ამავე დროს, არსებობს ზიანის შემცირე-
ბის ისეთი საშუალებები და ფორმები, რომელიც ნაკლებად სადავოა და
კრიზისის მართვისა და დაზარალებულთა დახმარების ღონისძიებებს
აერთიანებს.
ამ ეტაპზე, განვიხილავთ თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს ზიანის შემცირე-
ბისა და კონტროლის სტრატეგიებად და გამოყენებულია ოსლოს პოლი-
ციის მიერ.126 ამ სტრატეგიის უმთავრესი საშუალება დიალოგია. დასამალი
არ არის, რომ პოლიციის შიგნით ეს მეთოდი საკმაოდ საკამათოა. უმე-
ტესობა თანხმდება, რომ დიალოგი საჭირო ხელსაწყოა, განსაკუთრებით
მაშინ, როდესაც ის დანაშაულებრივი ჯგუფების წინააღმდეგ გამოიყენება
ან უფრო კონკრეტულად, როდესაც იგი მათ მიმართ ტაქტიკური მიდგო-

210
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

მის იარაღად გამოიყენება. უთანხმოება იწყება მაშინ, როდესაც საუბარი

დიალოგის გამოყენების მოცულობაზეა და ამასთან, წარმოადგენს თუ არა
ის ყოვლისმომცველ სტრატეგიას, თუ უამრავი საშუალებიდან მხოლოდ
ერთ-ერთია.
2001 წლიდან, ოსლოს პოლიციის გამოცდილება პოლიტიკური აქტივის-
ტების წინააღმდეგ დიალოგის გამოყენების თაობაზე, საკმაოდ ეფექტიან
საშუალებად ითვლება, როგორც გამოხატვის თავისუფლების დაცვის, ისე
საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნების საკითხში. აღნიშნულმა პო-
ლიციას დემონსტრაციის ფასილიტატორის როლი საკმაოდ წარმატებით
მიაკუთვნა და საკმაოდ უპრობლემო საკითხს წარმოადგენს (Bjørgo 2014).
ანალოგიურად, დიალოგი გამოყენებულ იქნა მოტოციკლისტთა სხვადასხვა
გაერთიანებების მიმართ, მათ შორის, „ჯოჯოხეთის ანგელოზებისა“ და „ბან-
დიტების“ წინააღმდეგაც. ოსლოს პოლიციის სტრატეგია ამ ორი გაერთიანების
წინააღმდეგ, მოიცავდა მათი საქმიანობის არეალის მაქსიმალურ შეზღუდვასა
და კონტროლს. აღნიშნული ხდებოდა გაერთიანების ლიდერებთან გასაუბ-
რებით და მათთვის „თამაშის წესების“ მკაფიო ახსნით. თუ პოლიციის ინსტ-
რუქციების შესრულება არ მოხდებოდა და დაირღვეოდა ძირითადი წესები,
აღნიშნულს დრამატული შედეგი ექნებოდა მოტოციკლისტთა გაერთიანებებ-
ზე.127 თუმცა, ეს სტრატეგია ხშირად კრიტიკის საგანი გამხდარა, რადგან „ჯოჯო-
ხეთის ანგელოზებთან“ და „ბანდიტებთან“ დიალოგი ძალიან შორს წავიდა იმ
მხრივ, რომ უკვე ორ თანასწორ მხარეს შორის დიალოგს დაემსგავსა, რამაც
ამ გაერთიანებებს მათი აქტივობების და ღონისძიებების უფრო ეფექტიანად
დაგეგმვის შესაძლებლობა მისცა.128
დიალოგის სტრატეგიის ძირითადი დადებითი მხარე ისაა, რომ საგრძ-
ნობლად შემცირდა უკანონო გაერთიანებებს შორის არსებული კონფლიქტე-
ბი ოსლოში. აღნიშნულმა ხელი შეუშალა სხვა „ერთპროცენტიანი“ ბანდების
ფორმირებას დედაქალაქში და ვერც „ბანდიტებმა“ და ვერც „ჯოჯოხეთის ან-
გელოზებმა“ ვერ შეძლეს მხარდამჭერთა ჯგუფების ფორმირება. „ჯოჯოხეთის
ანგელოზებმა“ და „ბანდიტებმა“ გააცნობიერეს, რომ ცალკეულ ადგილებში
ისინი ვეღარ ივლიან თავიანთი ჟილეტებით, მათ შორის, ოსლოს ღამის კლუ-
ბებში. ოსლოს პოლიციის ორგანიზებული დანაშაულის სექციის თავმჯდომა-
რის, აინარ აასის განცხადებით, 2013 წლიდან „მოტოციკლისტთა ამ გაერთი-
ანებების ქცევა მისაღებია.“ დიალოგის სტრატეგია ამცირებს გაერთიანებებს

211
შორის კონფლიქტის დონეებს და თავის მხრივ, პოლიციაც დიდ რესურს ზო-
გავს, ნაცვლად 20-კაციანი ჯგუფისა, რომელსაც იგი მინიმუმ, გზავნის სერიოზუ-
ლი კონფლიქტისას, ამ შემთხვევაში ორი კაციც საკმარისია.
დიალოგის სტრატეგიას ცალკეული შეზღუდვები და პრობლემატური ას-
პექტებიც აქვს, რომელმაც თავი იჩინა ოსლოში, სადაც აღნიშნული მოწინავე
სტრატეგიას წარმოადგენს. ამ კონტექსტში არსებული ერთი ყოვლისმომცველი
კითხვა ისმის, მოიცავს თუ არა დიალოგი მოლაპარაკებებს, თუ ის უბრალოდ
მკაცრი ტონით ნათქვამია გაერთიანებებისთვის, თუ როგორ უნდა მოიქცნენ
ისინი. უნდა ითქვას, რომ დიალოგმა დიდი ძალაუფლება შემატა „ჯოჯოხეთის
ანგელოზებს“ იმ კუთხით, რომ მათ შეუძლიათ ნებისმიერ დროს დაიმუქრონ
ამ პროცესში მონაწილეობაზე უარით, იმ შემთხვევაში, თუ რამე არ მოეწონე-
ბათ. დიალოგი, როგორც ძირითადი სტრატეგია მოიცავს თანაბარ მიდგომებს
არა მხოლოდ ადგილობრივ, არამედ რაღაც დოზით, ეროვნულ დონეზეც. თუ
პოლიციის თანამშრომლებს განსხვავებული მიდგომები აქვთ დედაქალაქსა
და სხვა ქალაქებში, მაშინ აღნიშნულმა შეიძლება გამოიწვიოს პოლიციის მი-
მართ ნდობის შემცირება. ნდობა კი, ამ სტრატეგიის ქვაკუთხედია.
პოლიციის დიალოგის წარმატება ასევე, დამოკიდებულია მასში ჩართულ
ადამიანებზე. დიალოგის უმეტესობა წარმართა ერთმა ოფიცერმა, რომელმაც
შეძლო გაერთიანების წევრებთან საერთო ენის გამონახვა და გარკვეული
ნდობის ჩამოყალიბება. ასეთ შემთხვევაში დიალოგის წარმატება საფრთხის
ქვეშ დგება იმ შემთხვევაში, თუ ეს ოფიცერი შეიცვლება ან სხვა პროფილით
დაიწყებს მუშობას, რასაც ადგილი ჰქონდა ოსლოში, 2013 წელს.129 ამის ფონ-
ზე, საკმაოდ შეიცვალა პოლიციის მიდგომები „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ მი-
მართ, როდესაც მათ სცადეს ამ გაერთიანების კლუბიდან ამოღებული უკანო-
ნო იარაღის კონფისკაცია. პოლიციის მხრიდან ქონების ჩამორთმევის საკით-
ხი უშედეგოდ დასრულდა სასამართლოში, მაგრამ გაერთიანება დაჯარიმდა
750 000 კრონით, ცეცხლსასროლი იარაღის შენახვის წესების დარღვევის
გამო.130
ოსლოს პოლიციის მიერ დიალოგის სტრატეგიას უამრავი კრიტიკოსი
ჰყავდა არა მხოლოდ ქვეყნის მასშტაბით, არამედ თავად ოსლოს პოლი-
ციის დეპარტამენტშიც, სადაც თვლიდნენ, რომ უფრო მკაცრი მიდგომები
უნდა განხორციელებულიყო. მაგალითად, დანიის პოლიციამ საკმაოდ
მკაცრი პოლიტიკა შეიუმუშავა ასეთი გაერთიანებების წინააღმდეგ, რო-

212
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

მელიც კარგად არის შეჯამებული დანიის ეროვნული დაზვერვის ცენტ-

რის (NEC) უფროსის მოადგილის, კიმ კლაივერის სიტყვებით: „ამ კრიმი-
ნალური გარემოს წევრების წინააღმდეგ დიალოგი გამოყენებული უნდა
იყოს მხოლოდ მოსამართლის წინაშე, სასამართლოს დარბაზში!“131 თუმცა,
ნორვეგიულ კონტექტში ისეთი პოზიციის შერჩევა, რომელიც ყოველგვარ
დიალოგს გამორიცხავს, საკმაოდ არაპროდუქტიულია.132
ამავდროულად, ზიანის შემცირების, კონტროლის და დიალოგის პრაგ-
მატულ სტრატეგიებს გარკვეული პოზიტიური ეფექტები ჰქონდა ოსლოში
ამ დანაშაულების, საზოგადოებრივი წესრიგის, ძალადობრივი კონფლიქ-
ტების და გაერთიანებებში გაწევრიანების შემცირების კუთხით. თუმცა, რა
თქმა უნდა, რთულია იმის მტკიცება, რომ პოლიციის სხვა დანაყოფებიც
შეძლებენ იმავე შედეგის ჩვენებას, რაც ოსლოს პოლიციამ აჩვენა. ამას
ერთი მიზეზი შეიძლება ის იყოს, რომ მათ არ შეუძლიათ მათი მოთხოვნის
გამყარება ძალის გამოყენებით. ამას გარდა, ვარაუდობენ, რომ მიუხედა-
ვად იმისა, რომ ოსლოში დიალოგის სტრეტეგიას გარკვეული დადებითი
შედეგები მართლაც მოჰყვა, ოსლოს გაერთიანების წევრები, მაინც ძირი-
თად წევრებად მოიაზრებიან და ისინი თავიანთ დანაშაულებრივ საქმი-
ანობას სხვა ქალაქებში ხელმძღვანელობენ. 2013 წელს, ოსლოს „ჯოჯოხე-
თის ანგელოზების“ ყველაზე მნიშვნელოვან წევრს, 9 წლით თავისუფლე-
ბის აღკვეთა მიესაჯა, ორგანიზებული ჯგუფის მიერ ჩადენილი ნარკოტი-
კული დანაშაულის გამო, რომელსაც ნორვეგიის უკიდურეს ჩრდილოეთ
ნაწილში ჰქონდა ადგილი.133

გასვლა: გაერთიანების წევრების დაცალკევება

და მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების დაშლა

პრინციპში, კრიმინალური ბანდებისა და ექსპტერმისტული ჯგუფებისთვის

მიუღებელია მათი წევრის გასვლა, რადგან ეს საკმაოდ დიდ საფრთხეებ-
თან არის დაკავშირებული, რამეთუ მან ასეთი ჯგუფების ყველა საიდუმლო
იცის. მეორე მხრივ, მოტოციკლისტთა გაერთიანებების უმეტესობას ფორ-
მალური პროცედურები აქვს ჯგუფში მონაწილეობის შესაწყვეტად: წევ-
რებს შეუძლიათ „მშვიდობიანად წავიდნენ“ ან „ცუდად წავიდნენ.“ „მშვი-
დობიანად წასვლა“ ნიშნავს, რომ წამსვლელი წევრი აბარებს ჟილეტს და

213
სხვა სიმბოლოებს და კარგავს ყველა იმ უფლებას, რაც მას როგორც ჯგუ-
ფის წევრს გააჩნდა, თუმცა, მან შეიძლება მაინც შეინარჩუნოს მეგობრული
ურთიერთობა წევრებთან და ის შეიძლება წვეულებებზეც კი იყოს მიპა-
ტიჟებული. ტრადიციულად, გაერთიანებიდან წასასვლელი რამდენიმე გზა
არსებობს: ოჯახური ვალდებულებების წარმოშობა, შეყვარებული ან ბავშ-
ვების გამო, სამსახურის შოვნა ან „ჭეშმარიტების შეგრძნება“ ფუნდამენ-
ტურად ცხოვრების შემცვლელი მოვლენის გამო, მაგალითად, რელიგიური
კონვერსია.134 გაერთიანების დატოვებისას, პრობლემები მათი წევრების
ნასამართლობის გამო არსებობს, რადგან მათთვის სამსახურის პოვნა
რთულია. ასევე, ისეთებიც არიან, რომლებიც ტოვებენ მოტოციკლისტთა
გაერთიანებებს, მაგრამ სხვა კრიმინალურ აქტივობებში ერთვებიან.
ის წევრები, რომლებმაც დაარღვიეს გაერთიანებების დაწერილი თუ
დაუწერელი წესები, შეიძლება „ცუდად წავიდნენ“ გაერთიანებიდან. ასეთ
შემთხვევაში, ისინი შეიძლება სხვადასხვა სასჯელს დაექვემდებარონ,
სრული მოკვეთიდან დაწყებული, უკიდურესი ძალადობით დამთავრე-
ბული. ყოფილა შემთხვევები, როდესაც გარიცხული წევრები სასტიკად
მოუკლავთ ან გაერთიანების ტატუ, რკინის სალესი მანქანით მოუშორე-
ბიათ.135 ის წევრები, რომლებიც ასეთი ფორმით არიან განდევნილი, შეიძ-
ლება შურისძიების გრძნობით განიმსჭვალონ და ისაუბრონ ყველაფერი
ასეთ გაერთიანებებზე, მათ შორის, მოწმედ გამოვიდნენ სასამართლოში.
ყოფილა შემთხვევები, რომ ზოგიერთ ყოფილ წევრს მედიაში უსაუბრია
რეალურად რითი არიან დაკავებული „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და „ბან-
დიტები“136 ან ყოფილა შემთხვევები, როდესაც მათ ყველაფერი ეს წიგნში
აღწერეს (Wierup and Olson 2012; Matter and Omodt 2014).
დანიური კვლევის (Klement and Kyvsgaard 2014) მიხედვით დადასტურდა,
რომ დანიურ გაერთიანებებსა და მათ მხარდამჭერ ჯგუფებში წევრების საკ-
მაოდ დიდი გადინება იყო. კვლევა ეფუძნებოდა იმ მონაცემებს, თუ ვინ იყვნენ
რეგისტირებული პოლიციის მიერ ამ ჯგუფების წევრებად 2009 წლის ივნისში,
2012 წლის ოქტომბერში და 2013 წლის ოქტომბერში. ანალიზი ეხებოდა იმის
დადგენას, ვინ დარჩა და ვინ დატოვა გაერთიანება დროის ამ სამ მონაკვეთში.
გამოვლინდა, რომ 2009 წლის ივნისიდან 2013 წლის ოქტომბრამდე, გაერთი-
ანებებში 45% ახალი წევრები იყვნენ, 24% ძველი წევრი იყო, ხოლო 31%-მა
შეწყვიტა ამ გაერთიანების წევრობა (N=1,662). როგორც მოსალოდნელი იყო,

214
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

გადინება უფრო მეტად შეიმჩნეოდა მხარდამჭერთა ჯგუფებში – AK81 („ჯო-

ჯოხეთის ანგელოზები“) და „მექსიკური გუნდი“ („ბანდიტები“). თუმცა, სა-
გულისხმოა, რომ წევრების დიდი ოდენობა საერთო აღარ იყო აქტიურ
წევრად რეგისტრირებული დროის მესამე მონაკვეთში და სავარაუდოდ,
მათ დატოვეს კიდეც გაერთიანება. მათგან აბსოლუტურმა უმრავლესო-
ბამ გაერთიანება დატოვა ყოველგვარი დამხმარე პროგრამის გარეშე,
საკუთარი სურვილით.137 სხვა სიტყვებით, მნიშვნელოვანი მიგნება იყო,
რომ ადამიანები, რომლებიც წევრიანდებიან ბაიკერთა ჯგუფებში, რაღაც
დროის შემდეგ ტოვებენ მას. მიუხედავად იმისა, რომ უმრავლესობა სა-
კუთარი სურვილით ტოვებს ამ გაერთიანებას, წამსვლელთა რაოდენობის
ზრდა მნიშვნელოვანი სტრატეგიული მიზანი უნდა იყოს, რადგან ის ერთი
მხრივ, ამცირებს ამ ადამიანებისგან დანაშაულის ჩადენას, ხოლო მეორე
მხრივ, ასუსტებს ასეთ გაერთიანებებს.
თუ რამდენიმე წევრი მაშინ დატოვებს გაერთიანებას, როდესაც სხვა
წევრები სასჯელს იხდიან, ამან შეიძლება მარტივად გამოიწვიოს ისეთი
სიტუაცია, სადაც გაერთიანების აქტიური წევრების რაოდენობა იმდენად
კრიტიკული გახდეს, რომ თავად გაერთიანების არსებობას შეექმნას საფ-
რთხე.
გაერთიანების ჯგუფურად დატოვების კიდევ ერთი მაგალითია, როდე-
საც მოტოციკლისტთა გაერთიანება გადაწყვეტს, მოტოციკლისტთა უკანო-
ნო გაერთიანებასთან კონტაქტის გაწყვეტას. ყოფილა შემთხვევები, როდე-
საც ბრილიანტის მხარდამჭერთა გაერთიანებებს დაუბრუნებითა ბრლიან-
ტის სიმბოლოები „ჯოჯოხეთის ანგელოზებისთვის,“ რაც ნიშნავს, რომ მათ
აღარ სურთ ურთიერთობის გაგრძელება. მოტოციკლისტთა გაერთიანება
„ავიატორებმა,“ რომელიც ნორვეგიის ქალაქ მანდალში საქმიანობდა,
მოიჭრეს ბრლიანტის ლოგოები და ისინი ქალაქის მერის ოფისთან განა-
თავსეს მას შემდეგ, რაც პოლიციამ განუმარტა რა უარყოფითი შედეგები
შეიძლებოდა მოჰყოლოდა მათ კავშირს „ჯოჯოხეთის ანგელოზებთან.“138
ჯგუფურ დონეზე მნიშვნელოვანი საშუალებაა მათთვის იმ შედეგების
განმარტება, რაც შეიძლება მოჰყვეს უკანონო გაერთიანებებთან მათ კავ-
შირს. გაერთიანებამ შეიძლება შეწყვიტოს ბრილიანტის კლუბის წევრობა
ან უბრალოდ გაერთიანდეს ნორვეგიის მოტოციკლისტთა კავშირში, რაც
იმის მანიშნებელია, რომ მათ უკანონო გაერთიანებებთან კავშირი გაწყ-

215
ვიტეს.139 პოლიციას და ადგილობრივ თვითმმართველობას შეუძლია შეს-
თავაზონ კანონიერ გაერთიანებებს მოტოციკლისტთა შეჯიბრებების მოწ-
ყობა, მათთვის ალკოჰოლის გაყიდვის ლიცენზიის გაცემა, თუ ისინი მათ
მხარს დაუჭერენ, მაშინ როდესაც ბრილიანტის კლუბის წევრებს და უკა-
ნონო გაერთიანებებს მსგავსი პრივილეგიები არ ექნებათ და ისინი მუდმი-
ვად პასუხისგებაში მიცემის რისკის ქვეშ იქნებიან.140
ინდივიდუალურ დონეზე, პირდაპირი დახმარება იმ ადამიანებისთვის,
ვისაც გაერთიანებების დატოვების მკაფიო სურვილი გამოხატეს, შეიძლე-
ბა მნიშვნელოვანი საშუალება იყოს. ზოგიერთი პროექტი გათვლილია
ზუსტად მათთვის, ვისაც დანაშაულებრივი ჯგუფების დატოვება სურთ.
სკანდინავიაში ასეთი პროექტი რამდენიმეა, რომლებსაც განსხვავებული
ორგანიზაციული კავშირები და მეთოდები აქვს.
სკანდინავიაში ყველაზე ამბიციურია დანიის პროექტი „გასასვლელი ბა-
იკერებისთვის და ბანდის წევრებისთვის,“ რომელიც განკუთვნილია იმ ბა-
იკერებისა და ბანდის წევრებისთვის, რომლებსაც ასეთი გაერთიანებების
დატოვების სურვილი გამოთქვეს.141 ეს პროგრამა, რომელიც ოფიციალურად
2011 წლის აპრილში დაიწყო, დანიის სასჯელაღსრულების სერვისების, პო-
ლიციისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთობლივი პროექტია.

თუ შენ სხვადასხვა მიზეზების გამო აღმოჩნდი ბანდის ან ბაიკერთა

გაერთიანებაში, მაგრამ ახლა მოტივირებული ხარ, რომ ეს გარემო და-
ტოვო და კანონიერი ცხოვრებით იცხოვრო, საზოგადოებამ უნდა შეძ-
ლოს შენი დახმარება.
(Danish Ministry for Justice 2011: 3)142

დანიური მოდელის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევაა, ადგილობ-

რივი გასასვლელი ერთეულების ჩამოყალიბება პოლიციის ყველა უბანში,
რომელსაც პოლიციის ხელმძღვანელობასთან მჭიდრო კავშირი აქვს. აღ-
ნიშნულ ერთეულებში შედიან პოლიციის ოფიცერი, ვინმე დანიის სასჯე-
ლაღსრულების სამსახურიდან და ერთი ან მეტი ადამიანი ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოებიდან, რომლებსაც ძალუძთ შრომითი და
კეთილდღეობის სერვისების გაწევა. თუმცა, მათი ორგანიზების საკითხი
შეიძლება განსხვავებული იყოს უბნებისა და ადგილობრივი თვითმმარ-

216
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

თველობების მიხედვით. ზოგიერთ ადგილას, გასვლის პროექტები პო-

ლიციის მიერ არის მართული, სხვა ადგილებში მასზე პასუხისმგებლობა
ადგილობრივ თვითმმართველობას აქვს აღებული. გასვლის ხელშემწ-
ყობი ღონისძიებები მიმართულია იმ ადამიანებზე, რომლებიც დანიის
პოლიციის საგამოძიებო ბაზის (PED) მიხედვით, დარეგისტირებულია იმ
სიაში, ვისაც კავშირი აქვთ „ბაიკერებთან ან სხვა გაერთიანებებთან.“ 2014
წლის მონაცემებით, ამ ბაზაში საერთო ჯამში 1 759 ბაიკერი და გაერთიანე-
ბის წევრი იყო რეგისტრირებული. მაგრამ, გასვლის ერთეულები დახმა-
რებას სთავაზობენ იმ ადამიანებსაც, რომლებიც მართალია, არ არის რე-
გისტრირებული ამ ბაზაში, მაგრამ გაერთიანებების პერიფერიებში არიან
(Pedersen 2014: 8-9).
ამ გასვლით პროგრამებში ვინმეს მიღების კრიტერიუმია, მას გულწრფე-
ლად სურდეს ასეთი გარემოს დატოვება და გააჩნდეს ამ პროგრამის დასრუ-
ლების უნარი. შესაბამისობა და მოტივაცია შეფასებულია სკრინინგის პროცე-
სით, სანამ ვინმე ამ პროგრამაში გაწევრიანდება. როგორც წესი, სწორედ კან-
დიდატები არიან ისინი, ვინ ეკონტაქტებიან შესაბამის პასუხისმგებელ ორგა-
ნოებს და სთხოვენ ამ პროგრამაში მიღებას. თუ ადამიანი შეესაბამება პროგ-
რამის მოთხოვნებს, მაშინ ფორმდება შეთანხმება, სადაც აღწერილია თუ რა
სჭირდება მონაწილეს, რას შესთავაზებენ მას და რა უნდა გააკეთოს მან. საჭი-
როებები და საშუალებები შეიძლება მოიცავდეს ადამიანის გადამისამართე-
ბას ქვეყნის სხვა ტერიტორიაზე და იქ მუშაობას ან ტრენინგს, ნარკოტიკული
დამოკიდებულების რეაბილიტაციას, ფსიქოლოგიურ დახმარებას, სათანადო
ფინანსებით აღჭურვას ტატუების მოსაცილებლად და საცხოვრებელი სახლის
პოვნაში დახმარებას. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება საჭირო გახდეს დამცავი სა-
შუალებების გამოყენება და ახალი საიდენტიფიკაციო საბუთების დამზადება
იმ მიზნით, რომ ისინი ძველი მეგობრების ან მტრების მხრიდან ანგარისწო-
რების ობიექტად არ იქცნენ (Pedersen 2014: 11ff.). იმ ადამიანების საჭიროებები,
რომლებიც ამ პროგრამაშია, საკმაოდ განსხვავებულია. ზოგიერთი მხოლოდ
საკუთარ თავზეა დამოკიდებული, ხოლო სხვებს გაცილებით ფართო უსაფ-
რთხოების პრობლემები აქვს და ინტენსიური ფსიქოლოგიური მკურნალობა
ესაჭიროება. ერთი მნიშვნელოვანი საშუალებაა, რომ მათზე გამოყოფილია
რეგულარული მენტორი, რომელიც ამ პროცესის დროს ეხმარება მათ და მას-
თან ურთიერთობა შესაძლებელია სამუშაო საათების შემდეგაც.

217
 დანიური გასვლის პროგრამის მიზანია მათმა კლიენტებმა: (1) შეწყვიტონ
ბაიკერებთან/ჯგუფებთან დაკავშირებული დანაშაულები, (2) შეწყვიტონ ბაიკე-
რების/უკანონო გაერთიანებების გარემოსთან კავშირი, (3) შეიცვალონ ცხოვ-
რების სტილი და დაიწყონ ახალი ცხოვრება, (4) შეწყვიტონ სხვების მაკონტ-
როლებელი მოქმედებები (Pedersen 2014: 14).
როგორც წესი, გაერთიანების წევრები თავად ითხოვენ ამ გასვლის პროგ-
რამაში მიღებას. უმეტეს შემთხვევაში, ისინი მსჯავრდებულები არიან თავისუფ-
ლების აღკვეთით ან უკვე იხდიან სასჯელს ან პრობაციის სამსახურის მეთვალ-
ყურეობის ქვეშ არიან. პროგრამაში მიღებისას, მათთან ფორმდება გასვლის
შეთანხმება, რომელიც მათ ავალდებულებს დაემორჩილონ სპეციალურ შეთან-
ხმებებს და კონდიციებს. ისინი თანხმდებიან, რომ ჩააბარებენ შარდის ანალიზს
(და საჭიროების შემთხვევაში გაივლიან ნარკოდამოკიდებულებისგან გათავი-
სუფლების კურსს), არ გამოიყენებენ ანაბოლიურ სტეროიდებს, გაწყვეტენ კავ-
შირს წარსულის მეგობრებთან ბაიკერების/უკანონო გაერთიანებების წრიდან
და არ მიიღებენ ასეთი გარემოსგან რაიმე ფინანსებს. გასვლის შეთანხმება არ
გულისხმობს, რომ ისინი სხვა პატიმრებთან შედარებით, რაიმე შეღავათს მი-
იღებენ ან ამნისტია შეეხებათ ან სასჯელი შეუმცირდებათ, მაგრამ ეს საშუალე-
ბას აძლევს მათ ბაიკერებისა და უკანონო გაერთიანების ფრთიდან გადავიდნენ
ჩვეულებრივი კრიმინალების ფრთაში, სადაც რესოციალიზაციის საშუალებები
უფრო ხანგრძლივი და ეფექტიანია. ეს რეოსოციალიზაციის საშუალებები კი, ინ-
ტენსიურ რეჟიმში იმართება მათთვის, ვინც გასვლის პროგრამაშია ჩართული.
გასვლის პროგრამა უფრო ლიმიტირებული ფორმატით და სამიზნე ჯგუ-
ფით, შეიქმნა ნორვეგიის ქალაქ ტრონდჰაიმში, 2009 წელს. პროექტი გამიზნუ-
ლი იყო 11 ახალგაზრდა სრულწლოვანზე, რომლებიც პასუხისმგებელი იყვნენ
უმეტეს ძალადობრივ დანაშაულზე და მათ მეგობრების გაცილებით დიდი წრე
ჰყავდათ. მათგან ოთხი, AK81-ის წევრები იყვნენ,143 რომელიც „ჯოჯოხეთის
ანგელოზების“ მხარდამჭერი ჯგუფი იყო. ამ პროექტის მიზანი იყო ახალ-
გაზრდებს შეეწყვიტათ ძალადობრივი აქტივობები და დაეტოვებინათ ის
კრიმინალური გარემო, რომლის წევრებიც იყვნენ და მოეხდინათ მათი გა-
წევრიანების შეჩერება „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ რიგებში, ასევე, შეეწყ-
ვიტათ ამ გაერთიანებისთვის შავი სამუშაოს შესრულება.144
თითოულ მონაწილეს დაენიშნა შესაბამისი თანამშრომელი ჯანდაც-
ვისა და კეთილდღეობის სააგენტოდან, რომელიც პირადი მეთვალყურე-

218
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ობის ხარჯზე ვალდებული იყო ეპოვა დახმარების ის სფეროები და ალ-

ტერნატიული საქმიანობა, რომელსაც მონაწილე კარგად გაართმევდა
თავს. ზოგიერთს საცხოვრებელი სახლი ესაჭიროებოდა, სხვებს შრომის
ადმინისტრაციასთან ჰქონდა ურთიერთობა მოსაწესრიგებელი, ზოგს ფი-
ნანსების საკითხი ჰქონდა მოსაგვარებელი ან სამედიცინო დამხარება ესა-
ჭიროებოდა.
როგორც უკვე აღინიშნა, AK81 მას შემდეგ დაიშალა, რაც „ჯოჯოხეთის
ანგელოზების“ პრეზიდენტს თავისუფლება აღუკვეთეს და შესაბამისად, სხვა
არავინ დარჩა ვინც AK81-ის მართვას ითავებდა. ამის გამო, ეს ორგანიზაცია
დასუსტდა და საბოლოოდ დაიშალა, მისი ორი წევრი „მონღოლებში“ გა-
დავიდა და საბოლოოდ ისინიც გაასამართლეს ძალადობრივი დანაშაულის
გამო. პროექტი მათთან მუშაობას აგრძელებს, სანამ ისინი სასჯელს იხდიან.
AK81-ის კიდევ ორი მონაწილე დაეხსნა დანაშაულებრივ გარემოს და ნორმა-
ლურ ცხოვრების რიტმს დაუბრუნდა, მსგავსი შემთხვევაა დანარჩენ წევრებ-
თან მიმართებითაც, რომლებმაც ბაიკერთა გაერთიანებებთან საბოლოოდ
გაწყვიტეს კავშირი. ამ უკანასკნელებთან მიმართებით ვერ ვიტყვით, რომ მათ
სრულიად ხელი აიღეს დანაშაულებრივ საქმიანობაზე, მაგრამ მათი რაოდე-
ნობა საგრძნობლად შემცირდა და რაც მთავარია, ისინი საზოგადოებისთვის
საფრთხეს არ წარმოადგენენ. მას შემდეგ, რაც AK81 დაიშალა, ტრონდჰაიმს
პოტენციური ახალი კანდიდატები აღარ ჰყავს, რომლებიც მოტოციკლისტთა
უკანონო გაერთიანებებიდან მოდიან, მაგრამ პროექტი მაინც გრძელდება და
მისი ბენეფიციარები არიან ახალგაზრდა მამაკაცები, რომლებიც აქტიურად
არიან ჩართული დანაშაულებრივ საქმიანობაში.145
კიდევ ერთი პროექტი, რომელიც ასეთი კატეგორიის ადამიანებისთვისაა
განკუთვნილი, მათ მიერ იმართება, ვინც ჩართული იყო კრიმინალურ საქმი-
ანობაში, მაგრამ მიატოვა იგი და ახლა, თავისი გამოცდილების გაზიარებით
ცდილობს სხვებიც დაარწმუნოს არ ჩაერთონ დანაშაულებრივ გარემოში. სა-
გულისხმოა ისიც, რომ ამ ხალხს შემორჩენილი აქვს იმდენი ავტორიტეტი, რაც
მათ სიტყვას წონას მატებს და შესაბამისად, მათდამი ნდობაც უფრო დიდია,
ვიდრე სახელმწიფოს პროგრამების მიმართ. აღნიშნულის ერთი მაგალი-
თია, დანიის TGM პროექტი (რომელიც იშიფრება, როგორც „ბანდის ყოფი-
ლი წევრები“)146 და რომელიც „ბანდიტების“ ყოფილი წევრის მიერ იმართება.
პროექტი განკუთვნილია მათთვის, ვისაც სურს გაერთიანების დატოვება, ასე-

219
ვე, შეიქმნა სტოკჰოლმის ფრაიშუსეტის ახალგაზრდულ ცენტრში.147 პროექტი
მოქმედებს 1998 წლიდან და მის მიერ გაწეული საქმიანობისთვის დიდი აღი-
არებაც მოიპოვა. შვედეთში ასევე, არსებობს KRIS-ის პროექტი, რომელიც
იშიფრება, როგორც „დამნაშავეები ბრუნდებიან საზოგადოებაში.“ აღ-
ნიშნული პროექტი ეხმარება იმ ადამიანებს, რომლებმაც დატოვეს ციხე-
ები და საზოგადოებას უბრუნდებიან პროექტის მუშაკების მიერ საკუთარი
გამოცდილების გაზიარებით.148 ნორვეგიაში, პროექტი „უკან დაბრუნების
გზა“ მსგავს მოდელს ეფეუძნება, სადაც ყოფილი კრიმინალები ეხმარებიან
სხვებს, კანონმორჩილ მოქალაქეებად გარდაქმნაში.149
ერთი პრობლემა, რაც მსგავს პროგრამებს გააჩნია, თავად მენტო-
რებია, ვინც გამოცდილებას უზიარებენ სხვებს, ბოლომდე არ გაუწყ-
ვეტიათ კავშირი თავიანთ ძველი ცხოვრების სტილთან და თავადვე
ხშირად ჩადიან ახალ დანაშაულს. ერთი მნიშვნელოვანი გაკვეთილი,
რაც შვედური მოდელისგან ვისწავლეთ, ის არის, რომ მენტორებმა მი-
ნიმუმ, რამდენიმე წელი უნდა გაატარონ კრიმინალური გარემოს მიღ-
მა, რაც საშუალებას მისცემთ თავიანთი დანაშაულებრივი წარსული
უკან მოიტოვონ და ამის შემდეგ შეძლებენ ისინი სხვების დახმარებას
(Christensen 2014, 2015).
ასეა თუ ისეა, საკმაოდ რთულია, როგორც სახელმწიფო პროგრამების ისე,
საქველმოქმედო საწყისებზე დაფუძნებული პროგრამების ავკარგიანობის შე-
ფასება. რთულია იმის თქმაც, პრევენციული თვალსაზრისით, რამდენად შესა-
ბამისი პირები არიან ის ადამიანები, რომლებიც აქტიურად იყვნენ ჩართული
დანაშაულებრივ საქმიანობაში.150
რეაბილიტაციის და გაერთიანებიდან გასვლის საშუალებების სამიზნე ჯგუ-
ფი ის ადამიანები არიან, ვინც მონაწილეობენ ან მონაწილეობდნენ დანაშა-
ულებრივ გაერთიანებებში და პრობლემურ ჯგუფებში (მესამეული ან მითი-
თებითი პრევენცია). თუმცა, გამყოფი ხაზი კრიმინალურ გაერთიანებებსა და
რისკჯგუფებს შორის პრაქტიკაში, საკმაოდ ბუნდოვანია. ადგილობრივი დანი-
ური გასვლის პროგრამებს საკმაოდ განსხვავებული მიდგომები აქვთ პროგ-
რამაში დაშვებასთან დაკავშირებით. ზოგიერთი გასვლის ერთეულები იღებენ
ისეთ ადამიანებს, რომლებიც გაერთიანების წევრები არიან, მაგრამ არ არიან
PED-ის ბაზაში და ზოგიერთი იღებს ისეთ ადამიანებს, რომლებიც ჯერაც არ
გამხდარან ბაიკერების გაერთიანების წევრები. სამიზნე ჯგუფის ასეთი გა-

220
 4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

ფართოება ყოველთვის ქმნის რიკს, რომ პროგრამა დაკარგავს იმ ძირი-

თად მიზანს, რისთვისაც შეიქმნა (Pedersen 2014: 17).
ასეთი პროგრამების არსებობას სარგებელი მოაქვს როგორც კონკრეტუ-
ლი ადამიანებისთვის, ისე საზოგადოებისთვისაც. როგორც აღინიშნა, შევე-
დეთში, კრიმინალური გაერთიანების წევრი, რომელიც ასეთი ცხოვრებით 15
წელი ცხოვრობს, ზრდის მასზე დახარჯულ სოციალურ ხარჯებს 3.2 მილიონ
დოლარამდე (Lundmark-Nilsson and Nilsson 2012: 89-90). ასეთი ადამიანის
წარმატებული რეაბილიტაცია ზოგავს როგორც ხარჯებს, ისე ახდენს ტანჯვის
პრევენციას. თუ მოხერხდება ბევრი ადამიანისთვის დანაშაულებრივი გაერ-
თიანების დატოვებისთვის ხელშეწყობა, აღნიშნული არა მხოლოდ ამცირებს
ასეთ ჯგუფებს, არამედ ამცირებს მათ მიერ ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებს,
რაც დანაშაულის შემცირებას იწვევს შორეულ პერსპექტივაში.
იმ საკითხთან დაკავშირებით, თუ ვინ უნდა მართავდეს ასეთ პროგრამებს,
უნდა ითქვას, რომ სახელმწიფო სააგენტოებს რა თქმა უნდა, უპირატესობა
აქვთ, რადგან მათ აქვთ რესურსებზე წვდობა და კავშირი სხვა სააგენტოებ-
თან. მაგალითად, სოციალური მუშაკი შეიძლება დაეხმაროს ადამიანს სამუ-
შაოს პოვნაში, განათლების მიღებაში, სოციალური მხარდაჭერის ან მკურ-
ნალობაში. გაერთიანებიდან გასვლის ის პროგრამები, რომლებსაც ყოფილი
კრიმინალები მართავენ, დიდი ნდობით სარგებლობენ. მათ უფრო ენდო-
ბიან ის მერყევი ადამიანები, რომლებსაც გაერთიანებიდან გასვლა უნდათ
(Christensen 2014). მეორე მხრივ, ამ პროექტებს არ აქვთ დიდი საიმედოობა,
რის გამოც მათ არ აქვთ საკმარისი დაფინანსება და სათანადო პრევენციული
პროგრამები. მაგრამ შესაძლებელია, ამ პროგრამების გაერთიანება ისე, რომ
სახელმწიფოს მიერ შექმნილ პროგრამას სათავეში ედგეს ყოფილი კრიმინა-
ლი, როგორც ეს შვედეთის გაერთიანებიდან გასვლის პროექტში მოხდა და ამ
პროექტს ყველაზე მეტი სანდოობა აქვს ქვეყანაში.
ამ სტრატეგიას აქვს შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები.
საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ გაერთიანების სრული წევრებიდან მხოლოდ
მცირე რაოდენობა ტოვებს ამ გარემოს. უმეტესობამ აირჩია ცხოვრების ეს
გზა და სურს ბოლომდე მისი ერთგული იყოს. დანიურ კვლევას თუ არ ჩავ-
თვლით (Klement and Kyvsgaard 2014), ჩვენ სისტემური ცოდნის ნაკლებობას
განვიცდით იმ საკითხთან დაკავშირებით, თუ როგორია წევრთა გადინება
მოტოციკლისტთა გაერთიანებებიდან. ამ მიზეზითაა, რომ მხოლოდ ვარაუდის

221
დონეზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წევრების უმეტესობა უფრო ტოვებს ამ გაერ-
თიანებებს, ვიდრე რჩება. ცხადია, მეტი ცოდნაა ამ სფეროში საჭირო. წევრების
უმეტესობას ალბათ დატოვება სურს, როდესაც ძალადობრივი კონფლიქტია
სახეზე მაგალითად, როგორიც იყო „ბაიკერთა დიდ სკანდინავიური ომი“ 90-
იან წლების მიწურულს. მაგრამ ესეც ვარაუდია და მეტი კვლევაა საჭირო ამ
მიმართულებით.
გაერთიანებებიდან გასვლის პროგრამების დანიური გამოცდილება იძლე-
ვა ოპტიმიზმის საბაბს, რომ მსგავს სარეაბილიტაციო პროგრამებს შეუძლია
მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ადამიანების დახსნაში კრიმინალური
გარემოდან. ამ პროგრამის ამოქმედებიდან 3 წლის თავზე, მასში მონაწილე-
ობის სურვილი იმაზე მეტმა ბაიკერმა გამოთქვა, ვიდრე ამის მოლოდინი იყო
(Rigspolitiet 2015). ასეთი პროგრამების არსებობა საკმაოდ დიდ თანხებთან
არის დაკავშირებული. მოახლოებული შეფასების ანგარიში აჩვენებს, რამდე-
ნად წარმატებულია ეს პროგრამები და ღირს თუ არა მასში თანხების სამო-
მავლოდაც ჩადება. თუ ისინი წარმატებული იქნება, მაშინ მსგავსი რეაბილი-
ტაციის პროექტები შეიძლება უმთავრესი საშუალება გახდეს ორგანიზებული
დანაშაულის წინააღმდეგ საბრძოლველად.

222
 5 ავტომობილის მართვა
ნარკოტიკული ან
ალკოჰოლური თრობის
პირობებში

ქვეყნების უმეტესობაში, მანქანის მართვა ალკოჰოლური თრობის ან სხვა

მათრობელი საშუალების ზემოქმედების ქვეშ სისხლის სამართლის დანა-
შაულს წარმოადგენს და ამას არაერთი მიზეზი აქვს. საგზაო უსაფრთხო-
ების ზომების სახელმძღვანელოს (Høye et al.2012: თავი 8. 6)151 მიხედვით,
ალკოჰოლის ეფექტი მძღოლებზე იმ ფაქტორთაგან ერთ-ერთია, რო-
მელიც ყველაზე მეტად ზრდის ავტოსაგზაო შემთხვევების რისკს. ალკო-
ჰოლი და სხვა მათრობელი საშუალებები ასუსტებს თქვენს შეგრძნებებს,
ამცირებს ინფორმაციის გადამუშავების და გადაწყვეტილებების მიღების
უნარს, აფერხებს თქვენს რეაგირებას და შესაძლოა შეასუსტოს მანქანის
ზემოქმედების ქვეშ მართვისას არსებული შეზღუდვები, როგორიცაა სიჩ-
ქარის გადაჭარბება და სხვა რისკის შემცველი ქცევები. თქვენს სისხლში
ალკოჰოლის შემცველობის (BAC) ზრდასთან ერთად, მკვეთრად იზრდება
უბედური შემთხვევის რისკიც (დიაგრამა 5.1).
ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ, ახალგაზრდა და გამოუცდელ მძღო-
ლებში განსაკუთრებით მაღალია სიკვდილიანობის რისკი – სისხლში ალ-
კოჰოლის კონცენტრაციის (BAC) ყოველ 100 მლ-ზე 50 მგ ალკოჰოლის შემ-
თხვევაში, სიკვდილიანობის რისკი 900-ჯერ იზრდება (Assum and Glad 1990;
Assum and Ingebrigtsen 1990). სავარაუდოდ, სწორედ მათრობელი საშუალე-
ბების გამო, 2005-2012 წლებში, ნორვეგიაში ავტოსაგზაო შემთხვევების 22%
ფატალურად დასრულდა (Haldorsen 2014: 13-14). 2000 წელს, აშშ-ში ფატალუ-
რი შემთხვევების 18%-ში, მძღოლს 100 მლ სისხლზე 100 მგ-ზე მეტი ალკო-

223
ჰოლის კონცენტრაცია აღმოაჩნდა, როცა 1990 წელს ეს ნიშნული 25% იყო
(NHTSA 2001). ნორვეგიაში, მძღოლებს, რომელთაც სისხლში ალკოჰოლის
კონცენტრაცია 150 მგ‑ზე მეტი აქვთ 100 მლ სისხლზე, შეადგენენ ალკოჰოლუ-
რი თრობის ქვეშ მყოფი მძღოლების 20%-ს (Glad 1985). თვითდაზიანებების
შემთხვევების 50%-ზე მეტი, სწორედ ალკოჰოლური თრობის ქვეშ მყოფი
მძღოლები არიან პასუხისმგებელნი (Assum and Ingebrigtsen 1990) და მძღო-
ლების თითქმის 80%, რომელიც ავტოსაგზაო შემთხვევას ეწირება, ალოკო-
ჰოლის გავლენის ქვეშაა (Glad 1985; Høye et al. 2012: 660).
გარდა ალკოჰოლთან დაკავშირებული შემთხვევებისა, არის შემთხვე-
ვები როცა უბედური შემთხვევა სხვა მათრობელი საშუალების გამო ხდე-
ბა. თუ შევხედავთ რიცხვებს 2006 წლიდან, დავინახავთ რომ ფატალური
შემთხვევების დაახლოებით, 12% ალკოჰოლის მოხმარების გამო დადგა.

დიაგრამა 5.1 სიკვდილის ან დაზიანების რისკი ავტოსაგზაო

შემთხვევის დროს ალკოჰოლის სისხლში სხვადსხვა კონცენტრაციის
დროს, მანქანის ფხიზელ მდგომარეობაში მართვასთან შედარებით1.
400

350

300

250

200

150

100

50

0
0
0.01
0.02
0.03
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
0.09
0.10
0.11
0.12
0.13
0.14
0.15
0.16
0.17
0.18
0.19
0.2
0.21
0.22
0.23
0.24
0.25

ფატალური შედეგი დაზიანება

1. Høye (2015)-ის სტატისტიკაზე დაყდნობით, გამოყენებულია ნებართვით

224
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

თუ გათვალისწინებით, რომ 2001-2010 წლებში, ნორვეგიაში ავტოსაგ-

ზაო შემთხვევას 2 496 ადამიანი შეეწირა, ეს ნიშნავს, რომ ყოველ წელს
საშუალოდ, 30 ადამიანი კვდება ავტოსაგზაო შემთხვევისას, რომელიც
განპირობებულია ალკოჰოლით. სხვა გამოთვლების მიხედვით, წლიურად
საშუალოდ, 34 ადამიანი ეწირება ალკოჰოლით გამოწვეულ ავტოსაგზაო
შემთხვევას. აღნიშნული რიცხვები თითქმის ემთხვევა დროის იგივე მო-
ნაკვეთში, ნორვეგიაში განზრახ ჩადენილი მკვლელობების რიცხვს (საშუ-
ალოდ, 35 მკვლელობა წლიურად). ამასთან, დანამდვილებით შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ ალკოჰოლის გავლენის ქვეშ ავტომობილის მართვა დანა-
შაულის ისეთივე დამღუპველი ფორმაა, როგორც მკვლელობა. ამის მი-
უხედავად, ბევრი მიიჩნევს, რომ ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან
ალკოჰოლური თრობის პირობებში, დანაშაულის შედარებით მარტივი
ფორმაა ან (რამდენიმე ქვეყანაში) უბრალო სამართალდარღვევა, რომე-
ლიც უბედური შემთხვევის დადგომამდე, დასჯას არ ექვემდებარება.
ალკოჰოლური თრობის პირობებში, ავტომობილის მართვა გზებზე
მათრობელი საშუალების გავლენით, მართვის პრობლემის მხოლოდ ნა-
წილს წარმოადგენს. ევროპული DRUID-ის კვლევის თანახმად, ნორვეგი-
ელი მძღოლების 0.2%, ავტომობილს 100 მლ სისხლში 20 მგ ალკოჰოლის
კონცენტრაციის პირობებში მართავს, მაშინ როცა მძღოლების 0.8 პრო-
ცენტი, უკანონო ნარკოტიკების თრობის ქვეშ მართავს ავტომობილს და 1.9
პროცენტი იღებს ისეთ მედიკამენტს, რაც მათი მართვის უნარს აქვეითებს
(Gjerde et al. 2011). ყოველწლიურად, ნორვეგიის პოლიცია დაახლოებით,
10 000 მძღოლს აკავებს ალკოჰოლური ან ნარკოტიკული თრობის ქვეშ
მანქანის მართვის ეჭვის საფუძველზე. ნორვეგიის საზოგადოებრივი სატ-
რანსპორტო ადმინისტრაციის მიხედვით, მათგან დაახლოებით, ნახევა-
რი ეჭვმიტანილია ალკოჰოლური თრობის ქვეშ ავტომობილის მართვაში,
ხოლო მეორე ნახევარი – ავტომობილის მართვაში ნარკოტიკული და/ან
სხვა მედიკამენტის მოქმედების ქვეშ, რაც ასუსტებს მათი მართვის უნარს.
საზოგადოებრივი გზების დეპარტამენტის საგზაო შემთხვევების ანალიზის
ჯგუფი (Samferdselsdepartementet 2014: 30) მიუთითებს, რომ 2005-2011 წლებ-
ში, ფატალური შემთხვევების არანაკლებ, 22%‑სა, გამოწვეული იყო მათ-
რობელი საშუალების – არა ალკოჰოლის გავლენით ავტომობილის მართ-
ვით. სხვადასხვა მათრობელი საშუალებები სხვადასხვაგვარად აისახება

225
მძღოლის მიერ ავტომობილის მართვის უნარზე. ალკოჰოლი და კანაფი
აქვეითებს ადამიანის შეგრძნებებს და ასუსტებს მათი ყურადღების და რე-
აგირების უნარს. კოკაინი და ამფეტამინი სტიმულატორებს წარმოადგენენ,
მაგრამ ზრდიან აგრესიას და გარისკვის სურვილს, რაც საფრთხეს უქმნის
სხვა ადამიანების სიცოცხლეს. თუმცა, ალკოჰოლით გამოწვეული ეიფო-
რია ყველაზე მეტად ზრდის საგზაო შემთხვევის რისკს და ეს კიდევ უფრო
იმატებს, თუ მას სხვა მათრობელ საშუალებებთან ერთად კომბინაციაში
მოიხმართ.
ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პი-
რობებში, დანაშაულის ის ფორმაა, რომელსაც ყოველწლიურად, ყველაზე
მეტი სიცოცხლე ეწირება როგორც ნორვეგიაში, ისე – ბევრ სხვა ქვეყანაში.
აღნიშნული წარმოადგენს კარგ მიზეზს, რომ უფრო დეტალურად განვიხი-
ლოთ ამ სამართალდარღვევის პრევენციის გზები.

ნორმატიული ბარიერები ავტომობილის ნარკოტიკული

ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში მართვის
საწინააღმდეგოდ

გასაოცარია, როგორ განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით არსებული ნორ-

მები, როდესაც საქმე ეხება ადამიანის შეხედულებებს ალკოჰოლის მოხ-
მარების შემდეგ ავტომობილის მართვასთან დაკავშირებით. ბევრ ქვეყა-
ნაში, საჭესთან დაჯდომამდე ერთი, ორი და ხანდახან სამი ჭიქა ლუდის
ან ღვინის მიღებაც სრულიად ნორმალურია. ევროპულმა „გზების კვლე-
ვამ,“ რომელმაც შეისწავლა რამდენი მძღოლი მართავდა ავტომანქანას
ალკოჰოლური ან სხვა უკანონო მათრობელი საშუალებების ან მედიკა-
მენტების გავლენის ქვეშ, რომელიც მათი მართვის უნარს აქვეითებდა,
საკმაოდ დიდი ვარიაციები გამოავლინა. ავტომანქანის მართვა სისხლ-
ში ალკოჰოლის არსებობის პირობებში, საკმაოდ მიღებულია იტალიაში,
ბელგიაში, პორტუგალიაში, ესპანეთსა და ლიტვაში. იტალიაში მძღოლების
5 პროცენტზე მეტს, 50 მგ ალკოჰოლი მაინც ჰქონდათ 100 მლ სისხლში, მა-
შინ როცა ლიტვასა და ბელგიაში მძღოლების დაახლოებით, 2 პროცენტს
100 მლ სისხლში 50 მგ-ზე მეტი ალკოჰოლი აღმოაჩნდათ. ალკოჰოლური
თრობის პირობებში, მანქანის მართვის ყველაზე დაბალი ნიშნული ნორ-

226
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ვეგიაში, უნგრეთსა და ფინეთშია. ნორვეგიაში მძღოლების მხოლოდ 0,3-

მა პროცენტმა გადააჭარბა 20 მგ ალკოჰოლი – 100 მლ სისხლში დაშვებულ
ნორმას (Gjerde et al. 2011: 20, 22; Hughes and Vandam 2012: 11ff) (დიაგრამა 5.2).

დიაგრამა 5.2 იმ მძღოლების პროცენტული მაჩვენებელი, რომელთაც

100 მლ სისხლში 50მგ ან უფრო მეტი ალკოჰოლი აღმოაჩნდათ2.
6

0
BE CZ DK ES FI HU IT LT NL NO PL PT

2 წყარო: Gjerde et al. 2011: 22, ევროპული DRUID-ის პროექტის შედეგები

ზოგიერთ ევროპულ ქვეყანაში, არსებობს აშკარად გავრცელებული

მიმღებლობა ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ ავტომანქანის მართვას-
თან დაკავშირებით. მეორე მხრივ, ნორვეგიასა და სხვა არაერთ ქვეყანა-
ში, ადამიანები უარყოფითად რეაგირებენ მძღოლის მიერ ალკოჰოლის
მოხმარებაზე, თუნდაც ეს იყოს საკმაოდ მცირე რაოდენობის ალკოჰოლი.
ეს მორალური ბარიერები იმდენად ფესვგადგმულია, რომ ბევრი ნორვეგი-
ელი თავს არაკომფორტულად გრძნობს, როდესაც სხვა ქვეყანაში, სადაც
ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ მანქანის მართვაზე უფრო ლიბერალური
მიდგომებია, ნასვამ მძღოლს უჯდება მანქანაში. ევროპული კვლევა ასევე,
მიუთითებს ქვეყნებს შორის არსებულ დიდ განსხვავებებზე, როცა საქმე
ეხება საჭის მართვას როგორც უკანონო მათრობელი საშუალებების, ისე
კანონიერი მედიკამენტების მოხმარების პირობებში. უკანონო მათრობელი
საშუალებების მოხმარების ხასიათი ავტომანქანის მართვისას, უმეტესად ემ-

227
თხვევა ალკოჰოლის მოხმარების ხასიათს, იგივე ქვეყნებში რომლებიც სა-
შუალო ნიშნულის ქვემოთ ან ზემოთ მდებარეობენ. მეორე მხრივ, ნორვეგია
იყო ერთ-ერთი იმ ქვეყნების ჩამონათვალში, რომელიც საშუალოზე გაცი-
ლებით მაღალ ნიშნულს აღწევს იმ კანონიერი მედიკამენტების მოხმარე-
ბით, რომლებიც აქვეითებენ შეგრძნებებს (საძილე საშუალებები, დამამშვი-
დებელი და ტკივილგამაყუჩებელი აბები) (Gjerde et al. 2011: 26). როგორც ჩანს,
მორალური ბარიერები ამასთან დაკავშირებით, არც თუ ისეთი ძლიერია.
თუმცა, 2012 წელს, ნორვეგიამ „კონცენტრაციის ლიმიტი“ ალკოჰოლთან ერ-
თად, 20-ზე მეტ სხვა მათრობელ საშუალებაზეც დააწესა, რაც გრძელვადიან
პერსპექტივაში ალბათ, არსებულ ნორმებზეც მოახდენს გავლენას.
სხვა სიტყვებით, ნორმატიული პრევენციის მექანიზმი მძღოლების უმე-
ტესობაზე ახდენს გავლენას და ისინი ალკოჰოლის ან სხვა მათრობელი
საშუალებების მოხმარების შემდეგ, თავს იკავებენ ავოტომანქანის მართ-
ვისგან, რადგან მათ და მათ გარშემო მყოფთ ეს საქციელი მორალურად
სამარცხვინოდ, უპასუხისმგებლობად და საფრთხის შემცველად მიაჩნიათ.
ადამიანების უმეტესობისთვის, ეს ნორმა თავისთავად ცხადია, მაგრამ ზო-
გიერთ სოციალურ წრეში ალკოჰოლური თრობის ან სხვა მათრობელი სა-
შუალების გავლენის ქვეშ ავტომანქანის მართვა სრულიად ჩვეულებრივ
მოვლენად აღიქმება, თუ ამაში არ გამოგიჭერენ ან უბედურ შემთხვევას
არ გამოიწვევთ. თუმცა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ეროვნულ დონე-
ზე საკმაოდ დიდი განსხვავებებია, თუ რომელი სოციალური ნორმები და
ნორმატიული დებულებები გამოიყენება ალკოჰოლის მიღების შემდეგ, ავ-
ტომანქანის მართვისას. ბევრ ქვეყანაში, ერთი ან ორი ჭიქა ღვინის მიღე-
ბის შემდეგ მანქანის მართვა ფართოდ მიღებულია. თუმცა, რთულია გან-
ვასხვავოთ, რა არის ნორმატიული მექანიზმის ეფექტი – ადამიანების მიერ
ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ ავტომანქანის მართვაზე თავის არიდე-
ბა, იმიტომ რომ ეს მორალურად არასწორია და რა არის შემაკავებელი
მექანიზმის ეფექტი – ადამიანების მიერ ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ
ავტომანქანის მართვაზე თავის არიდება, იმიტომ რომ მათ ეშინიათ სისხ-
ლისსამართლებრივი სანქციების. აღნიშნული პრევენციული მექანიზმები
ერთობლივად მოქმედებენ და აძლიერებენ ერთმანეთს.
ყველაზე მნიშვნელოვან მექანიზმს მათრობელი საშუალების გავლენის
ქვეშ მანქანის მართვასთან არსებული ნორმების შესაცვლელად ან ახალი

228
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ნორმების შესაქმნელად, წარმოადგენს კანონმდებლობა. ცხადია, რომ

არსებობს მჭიდრო კავშირი იმ მორალურ ნორმებს, რომელიც ამ კუთხით,
ადამიანების უმეტესობამ გაითავისა და დადგენილ შეზღუდვებს შორის,
რომელიც განსაზღვრავს რა რაოდენობის ალკოჰოლი შეიძლება იყოს
თქვენს სისხლში მანქანის მართვისას, სანამ ეს დასჯადი გახდება. BAC-ის
შეზღუდვები ქვეყნების მიხედვით, განსხვავდება და მერყეობს 0 მგ ალკო-
ჰოლი 100 მლ სისხლზე ნიშნულიდან – 80 მგ 100 მლ სისხლზე ნიშნულამდე.
ევროპაში ქვეყნების უმეტესობას, BAC-ის ლიმიტი 50 მგ 100 მლ სისხლზე
აქვს დაწესებული. ნორვეგიაში, შვედეთსა და კიდევ რამდენიმე ქვეყანა-
ში ეს ნიშნული უფრო მცირეა და 20 მგ-ს შეადგენს 100 მლ სისხლზე, ასევე
არიან ქვეყნები მაგალითად, აღმოსავლეთ ევროპაში, სადაც ვხვდებით
ნულოვანი ტოლერანტობის პოლიტიკასაც (0 მგ ალკოჰოლი 100 მლ სისხლ-
ში). მეორე მხრივ, დიდ ბრიტანეთს და ამერიკის შტატების უმრავლესობას
BAC-ის ლიმიტი 80 მგ ალკოჰოლზე აქვს დაწესებული. ამერიკის რამდენიმე
შტატს საერთოდ არ აქვს BAC-ის ლიმიტი, მაგრამ აქვს მკაცრი სისხლის-
სამართლის სანქციები, თუ ნასვამ მდგომარეობაში ავტოსაგზაო შემთხვე-
ვის მონაწილე გახდებით. სამართალდარღვევის პირობებში დაწესებული
სანქციებიც მნიშვნელოვნად განსხვავდება, რასაც ნასვამი მძღოლების
დაშინების თავში მივუბრუნდებით. ცხადია, რომ არსებული ნორმები და
მორალური ბარიერები, რომელიც თრობის პირობებში ავტომანქანის
მართვასთან დაკავშირებით არსებობს, შეიძლება სწრაფად შეიცვალოს.
2001 წელს, როდესაც ნორვეგიამ შეამცირა BAC-ის ლიმიტი 50 მგ ალკოჰო-
ლიდან 20 მგ ალკოჰოლზე 100 მლ სისხლში, ადამიანების უმეტესობისთვის,
იქამდე მიღებული სოციალური წესი – „ერთიც დავლიოთ გზისთვის,“ სა-
ჭესთან დაჯდომამდე – სწრაფად შეიცვალა.152 BAC-ის აღნიშნული ლიმიტის
გამკაცრება ძირითადად, ფასეულობების საკითხია, რომ დალევა და საჭის
მართვა ერთად არ შეიძლება. BAC-ის ისეთი მცირე რაოდენობრივი განს-
ხვავებასაც კი, როგორიც ეს 20 მგ-სა და 50 მგ-ს შორის სხვაობაა – უბედუ-
რი შემთხვევების რისკის გაორმაგება შეუძლია. ნორმების და ნორმებში
ცვლილებების მხარდაჭერა შესაძლებელია სხვა ზომებითაც, როგორიცაა
მაგალითად, მანქანის მართვის ინსტრუქციები, სკოლაში სწავლება, მე-
გობრებისა და მშობლების გავლენა, ალკოჰოლით გამოწვეული უბედური
შემთხვევების გაშუქება მედიაში ან ცნობიერების ამაღლების კამპანიები.

229
 პრევენციის კუთხით, ყველაზე მნიშვნელოვანი როლი პოლიტიკოსებს,
როგორც კანონმდებლებს, აკისრიათ, რომლებიც აწესებენ სამართლებ-
რივ ლიმიტს და ასევე პოლიციას და სასამართლოს, რომელიც დათქმულ
წესებს აღასრულებენ. მანქანის მართვის ინსტრუქტორები, სკოლის ხელმ-
ძღვანელობა, საგზაო უსაფრთხოების ორგანიზაციები და მედია საშუალე-
ბები ავრცელებენ ინფორმაციას ალკოჰოლისა და ავტომანქანის მართ-
ვასთან დაკავშირებით არსებული წესებისა და ნორმების შესახებ. აღნიშ-
ნული ნორმების შენარჩუნებას ასევე, შეიძლება ხელი შეუწყონ მშობლებ-
მა, მეგობრებმა, თანამშრომლებმა, საზოგადო მოღვაწეებმა და ცნობილმა
ადამიანებმა.
ნორმატიული სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფს სრულიად მოსახლეობა, გან-
საკუთრებით კი, მძღოლები წარმოადგენს. სხვა სიტყვებით, ეს არის პრე-
ვენციის პირველადი და უნივერსალური გამოხატვის ფორმა. თუმცა, გამარ-
თლებულია, რომ რისკჯგუფებზე უფრო მიზნობრივი მიდგომით მოხდეს
ფოკუსირება, იმ ახალგაზრდეზე, რომლებიც ახლა იწყებენ მანქანის მართ-
ვას და ასევე, იმ სოციალურ ფენებზე, რომელსაც უფრო სუსტი მორალური
ბარიერები აქვთ თრობის პირობებში, მანქანის მართვასთან დაკავშირებით.
ალკოჰოლური თრობის ქვეშ ავტომანქანის მართვის წინააღმდეგ მი-
მართული უფრო მკაცრი ნორმებისა და წესების დადგენის სარგებელი
არაერთ კვლევაშია აღწერილი, რაც გამოიხატება გზებზე სიკვდილიანო-
ბის რიცხვის შემცირებით.153 BAC-ის ლიმიტის შემცირება როგორც წესი,
გზებზე სიკვდილიანობას დაახლოებით, 6-16 პროცენტით ამცირებს. რაც
ნიშნავს, რომ ბევრი ადამიანი ინარჩუნებს სიცოცხლეს და თავს არიდებს
სხეულის სერიოზულ დაზიანებებს, ტანჯვასა და დარდს. ტრანსპორტის
კვლევის ნორვეგიულმა ცენტრმა გამოითვალა, რომ გზაზე ერთი ადამი-
ანის სიკვდილის პრევენციის სოციალურ-ეკონომიკური სარგებელი 30 მი-
ლიონ ნორვეგიულ კრონს (NOK) ან დაახლოებით, 5 მილიონ ამერიკულ
დოლარს (USD) შეადგენს, ხოლო ერთი ადამიანის სხეულის სერიოზუ-
ლი დაზიანება დაახლოებით, 10 მილიონი NOK ან 1,5 მილიონი USD ჯდება
(Veisten et al. 2010). BAC-ის უფრო მკაცრი წესების შემოღება საკმაოდ იაფი
ინსტრუმენტია, მაგრამ დიდი თანხის დაზოგვა შეუძლია, განსაკუთრებით
მაშინ, როცა BAC-ის ლიმიტს მაღალი ნიშნულიდან ვამცირებთ (თუმცა,
ალბათ BAC-ის ლიმიტის შემცირება 100 მლ სისხლზე 20-დან 0 მგ-მდე, არც-

230
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

თუ ისე დიდ სარგებელს მოიტანს). ხარჯთაღრიცხვის ანალიზი მხოლოდ იმ

შეზღუდული რაოდენობის კანონებთან მიმართებით გაკეთდა, რომელიც
ალკოჰოლის მოხმარების შემდეგ ავტომობილის მართვას არეგულირებს.
მაგრამ ამერიკის რამდენიმე შტატის მაგალითზე, ანალიზმა აჩვენა, რომ
BAC-ის ლიმიტის 0 მგ-მდე შემცირებამ, 21 წლამდე მძღოლებისთვის 11-ჯერ
მეტი სარგებელი მოუტანა სახელმწიფოს ამ რეგულაციის შემოღებაზე გა-
წეულ დანახარჯთან შედარებით (Miller, Lestina and Spicer 1998; Høye et al.
2012: 667).
ნორმატიული სტრატეგიის ძირითად შეზღუდვას წარმოადგენს, მიუხე-
დავად იმისა, რომ უმეტესობა ჩვენგანი ალკოჰოლის მიღების შემდეგ არ
ჯდება ავტომობილის სამართვად, იმიტომ რომ ეს მორალურად არასწო-
რად მიგვაჩნია, ასეთი ნორმების დარღვევა საკმაოდ მარტივია. ადამიანები,
რომლებიც თრობის პირობებში საჭესთან სხდებიან, ქცევის პრობლემები
და ნაკლებად განვითარებული მორალური ბარიერები აქვთ დანაშაულის
სხვადასხვა ფორმებთან დაკავშირებით. ნასვამი მძღოლების უმეტესობა,
რომლის შესახებაც ვრცელდება ინფორმაცია ხშირ შემთხვევაში, სხვა და-
ნაშაულსაც ჩადიან ან დანაშაულის სხვა ფორმისთვისაც არიან ბრალდე-
ბულნი (Utrykningspolitiet 2012: 13-15; Rose 2000) და იმ ადგილებიდან მოდიან,
სადაც ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვას და სხვა სამართალდარ-
ღვევებს მიღებული და გამართებული სტატუსი აქვს. SINTEF-ისა და ნორ-
ვეგიის ეროვნული მობილური პოლიციის სამსახურის კვლევის თანახმად
(Utrykningspolitiet 2009: 23), სერიოზულ საგზაო შემთხვევებში მონაწილე კრი-
მინალთა რიცხვი საკმაოდ მაღალია: იმ ადამიანების 35%-მა, რომლებმაც
ფატალური შედეგის დადგომა გამოიწვიეს, სხვა სისხლისსამართლებრივი
დანაშაულისთვისაც იყვნენ ბრალდებულნი, ხოლო ეს პროპორცია 51%-ს
უტოლდება იმ ადამიანებისთვის, ვისი ბრალეულობითაც მოხდა ავტოსაგ-
ზაო შემთხვევა. საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელო (Høye
2012: 660) ცნობიერების სტატუსს შემდეგნაირად აფასებს:

არაერთი კვლევა აღნიშნავს, რომ მძღოლები, რომლებიც მათრობელი

საშუალებების გავლენის ქვეშ მართავენ ავტომანქანას, მძღოლების
განსაკუთრებულ ჯგუფს წარმოადგენენ [...]. კვლევის მიგნებები უთი-
თებს, რომ მძღოლები, რომლებიც ნასვამ მდგომარეობაში მართავენ

231
 ავტომანქანას ძირითადად, ახალგაზრდა მამაკაცები არიან, დაბალი
სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსით, აქვთ ალკოჰოლთან დაკავში-
რებული პრობლემები, ჩადიან არაერთ საგზაო სამართალდარღვე-
ვას, ხშირად მართავენ მანქანას უკანონო მართვის მოწმობით, აქვთ
არაერთი ნასამართლეობა არასაგზაო დანაშაულთან დაკავშირებით,
მოიხმარენ უფრო მეტ ნარკოტიკულ საშუალებას და აქვთ უფრო მეტი
ფსიქოლოგიური პრობლემა, ვიდრე სხვა მძღოლებს [...].154

მოსახლეობის კანონმორჩილი და კარგად ინტეგრირებული სეგმენტი

სწრაფად ითავისებს ნასვამ მდგომარეობაში ავტომობილის მართვაზე
დაწესებულ შეზღუდულ ნორმებს სამართლებრივი წესების გამკაცრებას-
თან ერთად, როცა რეციდივისტებსა და ნარკოტიკულ ნივთიერებებზე და-
მოკიდებულ ადამიანებზე ამ გზით გავლენის მოხდენა ბევრად რთულია.
ბევრმა კვლევამ აჩვენა, რომ მკურნალობას ან ცნობიერების ამაღლების
კამპანიებს მცირე ან ძალიან შემზღუდველი გავლენა აქვთ ადამიანებზე,
ნარკოტიკულ საშუალებებთან მუდმივი პრობლემებით, რომლებიც ნასვამ
მდგომარეობაში ავტომობილის მართვაში არიან ბრალდებულნი (Høye et
al. 2012: 680-2).

ახალგაზრდებში ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის

პირობებში ავტომობილის მართვის დაწყების პრევენცია

ვინმე, როცა პირველად მართავს ავტომობილს ნარკოტიკული ან ალკო-

ჰოლური თრობის პირობებში, ის ამით არღვევს არსებულ ნორმატიულ ბა-
რიერს, რომლის დარღვევაც მომავალში, კიდევ უფრო მარტივი ხდება. ამ
თემაზე მომზადებული კვლევები აღნიშნავს, რომ მძღოლები, რომლებიც
ნასვამ მდგომარეობაში მართავენ საჭეს ამ სამართალდარღვევას ხში-
რად იმეორებენ. მძღოლი, რომელიც BAC-ის ლიმიტის გადაჭარბების გამო
ერთხელ დააკავეს, ლატენტურად საშუალოდ, 60-90-ჯერ მაინც მართავდა
საჭეს ნასვამ მდგომარეობაში. იმ მძღოლებს, რომლებიც ერთხელ მაინც
დააკავეს, მომავალში არაერთხელ დააკავებენ თრობის პირობებში მან-
ქანის მართვის გამო.155 იმ მძღოლების უმრავლესობამ, ვისაც გამუდმებით
აკავებენ, ავტომანქანის მართვა ნასვამ მდგომარეობაში ადრეულ ასაკ-

232
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ში დაიწყო (Freedman et al. 2006: 9). შესაბამისად, პრევენციული მექანიზმი

პირველი სამართალდარღვევის აღმოფხვრაა, რაც ავტომობილს მართვის
მათრობელი საშუალებების ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში დაწყე-
ბას გულისხმობს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებში ნარ-
კოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში ავტომობილის მართ-
ვის დაწყების პრევენცია, რადგან მათ შემთხვევაში, უბედური შემთხვევის
რისკი გაცილებით მაღალია, ვიდრე ეს გამოცდილ, მაგრამ ასევე თრობის
ქვეშ მყოფი მძღოლების შემთხვევაშია (Assum and Glad 1990). ახალგაზრ-
დების მიდრეკილება გარისკვისა და მღელვარების ძიებისკენ – ცნობილი
ფენომენია, რაც შეიძლება გამოიხატოს როგორც თრობის ქვეშ ავტომობი-
ლის მაღალი სიჩქარით მართვაში, ისე სხვა სახის სამართალდარღვევაში.
ახალგაზრდებს ასევე, ახასიათებთ მართვის საკუთარი უნარების გადა-
ჭარბებულად შეფასება და რისკის უგულებელყოფა (Utrykningspolitiet 2009:
45-56).
ამ სტრატეგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი საზომი იქნება იმ მექანიზმების
გააქტიურება, რომელიც ადრეულ პრევენციასა (იხ. ქვემოთ) და ნარკოტი-
კული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში ავტომობილის მართვაზე (იხ.
ზემოთ) ნორმატიულ ბარიერებს აგებს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
ახალგაზრდებისათვის და ავტომობილის თუ მოპედის ახალგაზრდა მძღო-
ლებისთვის ხმის მიწვდენა, რათა მოხდეს თრობის პირობებში მართვის
ჩვევაში გადაზრდის პრევენცია ან არ გაჩნდეს სხვის მიერ ამ დანაშაულის
ჩადენის მიმართ მიმღებლობა. აღნიშნულის მისაღწევად საუკეთესო ად-
გილს სკოლები (განსაკუთრებით, მაღალი კლასები) და მანქანის მართვის
სკოლები წარმოადგენს. არაერთი კვლევა ჩატარდა იმის დასადგენად, თუ
რა სახის გზავნილს ექნებოდა ყველაზე ძლიერი გავლენა ახალგაზრდე-
ბის დამოკიდებულებებსა და ქცევებზე მანქანის მართვასა და მათრობელ
საშუალებებთან დაკავშირებით. შვედურმა შეფასებითმა კვლევამ მაღა-
ლი კლასების საგანმანათლებლო პროგრამაზე დაყრდნობით (Sörensen et
al. 2010), შეისწავლა თუ რა ახდენდა ახალგაზრდებზე უფრო მეტ გავლე-
ნას: ემოციური გზავნილი, წმინდა ფაქტების გადმოცემა, თუ ფაქტებისა და
ემოციების კომბინაცია. შედეგებმა აჩვენა, რომ საგანმანათლებლო კამ-
პანიებს შემდეგ ახალგაზრდების ცოდნა მანქანის მართვასა და მათრო-
ბელ საშუალებებთან დაკავშირებით საგრძნობლად არ იზრდება. თუმცა,

233
მეორე მხრივ, მათი დამოკიდებულებები და ნორმები დადებითად იცვ-
ლება. პროგრამის დასრულების შემდეგ, ისინი ნაკლებად ტოლერანტუ-
ლები ხდებიან თრობის პირობებში მანქანის მართვის მიმართ და უფრო
ნაკლებს სჯერა, რომ საუკეთესო მეგობრები ნასვამ მძღოლს მიიღებენ.
გზავნილები, რომელიც ემოციებისა და ფაქტების კომბინაციას ახდენდა,
ყველაზე დიდი გავლენა ჰქონდა ახალგაზრდებზე. ასევე, აღმოჩნდა, რომ
დიდი გავლენა აქვს, თუ რას ფიქრობს და რა დამოკიდებულება აქვს მათ
საუკეთესო მეგობარს ალკოჰოლის მიღების შემდეგ მანქანის მართვაზე ან
ჩაუჯდება თუ არა ის ნასვამ მძღოლს მანქანაში.
მიწოდებული ინფორმაცია ძირითადად, უნდა ეხებოდეს იმას, თუ რო-
გორი გავლენა აქვს მათრობელ საშუალებებს ადამიანის სხეულსა და შეგ-
რძნებებზე, მანქანის მართვის შესაძლებლობაზე, რეაგირების დროსა და
სიტუაციის შეფასების უნარზე და რამდენად ზრდის სიმთვრალე უბედური
შემთხვევების რისკს. ემოციური გზავნილები უფრო მეტად ხაზს უსვამს
სიმთვრალით გამოწვეული საგზაო შემთხვევების შედეგებს, ხშირად კონ-
კრეტული ადამიანების და მათი ბედისწერის აღწერით, მაგალითად, რო-
გორიცაა საგზაო შემთხვევების მსხვერპლების ან მათი ნათესავების მიერ
ისტორიებს მოყოლა. თუმცა, ზოგიერთი კვლევა ასევე, გვთავაზობს, რომ
მიწოდებული ინფორმაციის ემოციური ნაწილი არ უნდა იყოს ძალიან მძი-
მე ან დრამატული, რადგან ზოგი ადამიანი წყვეტს ინფორმაციის გააზრე-
ბას, მაშინ როდესაც ეს ძალიან სტრესული ან აღსაქმელად რთული ხდება
(Delhomme et al. 2009; Sörensen et al. 2010: 61).
კიდევ ერთი შემოთავაზებული ხერხი (Utrykningspolitiet 2009) მანქანის
მართვასთან დაკავშირებით, არის ახალბედა მძღოლების მანქანაზე გან-
თავსდეს სპეციალური ნიშანი „ს,“ რაც მიუთითებდა, რომ მძღოლი ჯერ კი-
დევ სწავლობს მართვას. აღნიშნული მიანიშნებდა სხვა მძღოლებს, რომ
საჭესთან გამოუცდელი მძღოლია და ეს თავის მხრივ, ახალბედა მძღო-
ლებსაც დააფიქრებდა. ზოგიერთ ქვეყანაში მოქმედებს სპეციალური საგ-
ზაო წესები და მართვის შეზღუდვები დამწყები მძღოლებისთვის, მათ შო-
რის BAC-ის უფრო მცირე ლიმიტი და ღამით ორ ან მეტ მგზავრთან ერთად
მანქანის მართვის აკრძალვა. ზემოხსენებულმა, უბედური შემთხვევების
მნიშვნელოვანი კლება გამოიწვია ამერიკის შეერთებულ შტატებში (Høye
et al. 2012: 663).

234
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

სამიზნე ჯგუფს თრობის პირობებში, მანქანის მართვის დაწყების პრევენ-

ციისთვის სრულიად მოსახლეობა წარმოადგენს და ისინიც, ვისაც შეიძლება
სიტუაციამ უბიძგოს ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვისკენ (უნივერ-
სალური და სელექციური პრევენცია). თუმცა, ზოგადად, ახალგაზრდები და
ახალგაზრდა მძღოლები განსაკუთრებით, მნიშვნელოვან სამიზნე ჯგუფს
წარმოადგენენ, რადგან მათთვის ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართ-
ვისას უბედური შემთხვევის რისკი მკვეთრად მატულობს; ამასთან ნარკო-
ტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში ავტომობილის მართვის
დაწყებით მათ შეიძლება განუვითარდეთ ქცევის იმგვარი ხასიათი, რომე-
ლიც მომავალში მანქანის მართვისას, კიდევ ბევრჯერ იჩენს თავს.
პრევენციის ყველაზე მნიშვნელოვან სუბიექტებს ავტომობილის მარ-
თვის სკოლები და ჩვეულებივი სკოლები წარმოადგენს, თუმცა ოჯახებს,
მეგობრებს და სხვა მისაბაძ ადამიანებსაც მნიშვნელოვანი გავლენის მოხ-
დენა შეუძლიათ. აქვე აღსანიშნავია პოლიციის, მარეგულირებელი ორგა-
ნოების, მედიის, საგზაო შემთხვევების მსხვერპლების და საგზაო უსაფრთ-
ხოების ორგანიზაციების როლიც.
ყველაზე მნიშვნელოვანი სარგებელი, რაც ნარკოტიკული ან ალკოჰო-
ლური თრობის პირობებში ავტომობილის მართვის პირველად დაწყების
პრევენციით მიიღწევა, არის თრობის პირობებში მანქანის მართვის ჩვე-
ვად ქცევის პრევენცია, რაც თავის მხრივ, შეიცავს დიდ რისკს, რომ ადრე
თუ გვიან სერიოზული უბედური შემთხვევა მოხდება. არესებული მორა-
ლური ბარიერის პირველად დარღვევა, მომავალში მის დარღვევას უფრო
აიოლებს.
შეზღუდვები, ხარჯები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: ქცევებსა
და შეხედულებებს შორის დამოკიდებულება რთულად ასახსნელია. ხში-
რია, რომ დამოკიდებულებები არ განსაზღვრავს ქცევას, მაგრამ ქცევით
დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება საკმაოდ მარტივია. უმეტეს შემთხ-
ვევაში, დადასტურდა, რომ ცნობიერების ამაღლების კამპანიებს აქვს ძა-
ლიან ცოტა ან საერთოდ არ აქვს გავლენა ქცევის ცვლილებაზე. ამასთან,
კამპანიის ეფექტი ყველაზე მცირეა მათზე, ვისი ქცევაც ყველაზე ექსტრე-
მალური ან საშიში რისკის შემცველია. ფაქტების გადმოცემის, ემოციური
გზავნილების და BAC-ის უფრო მკაცრი წესების გავლენის ქვეშ მოსახლე-
ობის უფრო კანონმორჩილი სეგმენტი ექცევა, მაშინ როცა დაუმორჩილე-

235
ბელ მძღოლებსა და დამნაშავეებზე ამ გზით გავლენის მოხდენა რთულია.
ზოგადად, სოციალურ ქსელებს აქვთ ყველაზე მაღალი ალბათობა ადამი-
ანების ქცევის შეცვლაზე გავლენის მოსახდენად.

ნასვამი მძღოლების დაშინება

იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანებზე დადებითი მიდგომები და მორალური ბა-

რიერები არ მოქმედებს, რომ შეწყვიტონ ავტომობილის მართვა ალკოჰო-
ლური ან ნარკოტიკული თრობის პირობებში, სხვა ხერხი ამის მისაღწევად
მძღოლების დაშინებაა. აღნიშნული პრევენციული მექანიზმი გულისხმობს
პოტენციური ნასვამი მძღოლების დასჯით, მართვის მოწმობის ჩამორთმე-
ვით, სხვა უარყოფითი შედეგებითა და სოციალური ხარჯებით დაშინებას.
საგზაო კოდექსის და საგზაო მოძრაობის შეთანხმების დარღვევა ის სფე-
როებია, სადაც დაშინებას საუკეთესო პრევენციული ეფექტი აქვს. ბევრი
საგზაო წესის დარღვევის მიმართ მორალური ბარიერი საკმაოდ სუსტია, მა-
გალითად, როცა საქმე სიჩქარის გადაჭარბებას ეხება. იმის მიზეზი, რომ ჩვე-
ნი უმეტესობა მხოლოდ მცირედით გადააჭარბებს სიჩქარის ლიმიტს, იმ შემ-
თხვევაშიც კი, როცა მანქანის ბევრად უფრო სწრაფად მართვა უსაფრთხოდ
და მაცდუნებლადაც მიგვაჩნია, არის ის, რომ გვჯერა არსებობს რეალური
რისკი, რომ რადარი დაგვაფიქსირებს და ამისთვის დიდ ჯარიმას მივიღებთ
ან უარესიც – შეიძლება მართვის მოწმობაც კი დავკარგოთ. მძღოლების
დიდ ნაწილს, ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვასთან დაკავშირებით,
არსებითად მაღალი მორალური ბარიერები აქვთ, თუმცა როგორც ზემოთ
აღინიშნა, ეს ბარიერები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედ-
ვით. თუმცა უდავოა, რომ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის გამო
დაკისრებული სისხლისსამართლებრივი სასჯელის შიშია, რაც უმეტესობა
ჩვენგანს გვაკავებს წვეულების შემდეგ საჭესთან დავსხდეთ და სახლში წა-
ვიდეთ, რაც სხვა შემთხვევაში, ძალიან მარტივი გასაკეთებელი იქნებოდა.
ზომები: სისხლისსამართლებრივი სასჯელი ნასვამ მდგომარეობაში
მანქანის მართვისთვის ქვეყნების უმეტესობაში BAC-ზეა დამოკიდებული,
რადგან უბედური შემთხვევის გამოწვევის რისკი BAC-ის ზრდასთან ერ-
თად, პროპორციულად იზრდება (იხ. დიაგრამა 163 გვერდზე). ეს არის „ჯა-
რიმების ჩამონათვალი“ ნორვეგიის მაგალითზე (დიაგრამა 5.1):

236
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ცხრილი 5.1 სისხლისამართლებრივი სასჯელი ნასვამ მდგომარეობაში

მანქანის მართვისთვის ნორვეგიაში156

BAC ჯარიმა ციხე მართვის მოწმობის ჩამორთმევა

20-50 მგ. საშ. 1 თვის როგორც მაქს. 1 წელი

100 მლ-ზე გადასახადი წესი, არა

50-100 მგ. 1,5 თვის პირობითი

100 მლ-ზე გადასახადი3 სასჯელი მინ. 1 წელი

100-150 მგ. 1,5 თვის ციხე / პირობითი

100 მლ-ზე გადასახადი3 სასჯელი მინ. 1 წელი

150 მგ. 1,5 თვის თავისუფლ. 2 წელი ძირით.

100 მლ-ზე გადასახადი3 აღკვეთა
მეტი

3 იშვიათად, 10 000 NOK- ზე ნაკლები

2012 წელს, ფიქსირებული შეზღუდვები ასევე, დაწესდა ალკოჰოლისგან

განსხვავებულ, 20 სხვა მათრობელ საშუალებაზე, რომელთა გარკვეული
რაოდენობით სისხლში აღმოჩენა ალკოჰოლის გარკვეული რაოდენობის
ეკვივალენტია. 20, 50 და 120 მგ. 100 მლ. სისხლზე ფიქსირებული შეზღუდ-
ვა დაწესდა 20-დან 13 მათრობელ საშუალებაზე, ხოლო დარჩენილი 7 სა-
შუალებისთვის – 20 მგ. 100 მლ-ზე ფიქსირებული შეზღუდვა განისაზღვრა.
რაც შეეხება სხვა ნარკოტიკულ საშუალებებს (მათ შორის, ამფეტამინს და
კოკაინს), სასამართლოებს გადაწყვეტილების მიღებისას ექსპერტის ინდი-
ვიდუალურ შეფასებზე უწევთ დაყრდნობა, რადგან ამ ნარკოტიკული სა-
შუალებების სხვადასხვა კონცენტრაცია სისხლში, ყველა ადამიანზე განსხ-
ვავებულად მოქმედებს და განსხვავებული ხარისხით აფერხებს მართვის
უნარს (Vindenes et al. 2012).
ადამიანების უმეტესობას მართვის მოწმობის ჩამორთმევა ყველაზე
მტკივნეულად გადააქვს, სოციალური შედეგებიდან გამომდინარე. გარკვე-
ული პერიოდის განმავლობაში, მანქანის მართვის უფლების ჩამორთმევას
მხოლოდ თქვენზე არ აქვს გავლენა, არამედ ამას პირდაპირი და უარყოფი

237
ეფექტი აქვს თქვენს ოჯახზეც მაგალითად, ვერ წაიყვანთ თქვენს შვილებს
დასასვენებლად მანქანით. ზოგი ადამიანისთვის ამას უარყოფითი გავ-
ლენა აქვს სამსახურის გამო, რადგან ბევრი მათგანის სამსახური მანქანის
მართვაზეა დამოკიდებული. ამასთან, არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ
მართვის უფლების ჩამორთმევა საკმაოდ ცხადი სასჯელია თქვენი კოლე-
გებისა და მეგობრებისთვის, რომლებიც შეიტყობენ, რომ ნასვამ მდგომა-
რეობაში მართავდით მანქანას. ამან შეიძლება გამოიწვიოს სირცხვილის
ძლიერი შეგრძნება და სოციალური სასჯელიც, ამასთან, გამოვლინდეს,
რომ მათრობელ საშუალებებთან პრობლემები გაქვთ. ნაცნობებისგან ჯა-
რიმისა და თავისუფლების აღკვეთის განაჩენის დამალვა უფრო მარტივია.
ზოგიერთი კვლევა (Forward 2010) აღნიშნავს, რომ მათი სისხლისსამართ-
ლებრივი სასჯელით დაშინება, ვინც ალკოჰოლური თრობის პირობებში
მართავს მანქანას და მათი, ვინც უკანონო ნარკოტიკების გავლენის ქვეშ
– მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ბევრი მძღოლი, რომელიც ნასვამ მდგო-
მარეობაში მართავს მანქანას, საზოგადოებაში კარგად ინტეგრირებულია
და შესაბამისად, დასაკარგიც ბევრი აქვს. მეორე მხრივ, ისინი, ვინც ნარკო-
ტიკული საშუალებების ქვეშ მართავენ მანქანას, ჩვეულებრივი საზოგადო-
ების წევრებად არ აღიქმებიან. მათგან მხოლოდ რამდენიმეს აქვს მანქა-
ნის მართვის მოწმობა და მათი უმრავლესობა კრიმინალია. ისინი ხშირად
არღვევენ ნორმებს და ხშირად ხვდებიან ციხეში, მაგრამ იმის გამო, რომ
მათი სოციალური წრე ძირითადად, კრიმინალებისგან შედგება, ნაკლებად
განიცდიან სირცხვილს. ისინი ნაკლებად ღელავენ მათი ან სხვების ქცევის
შედეგებზე.
იმისათვის, რომ დაშინების საშუალებებმა იმუშაოს, მხოლოდ უარყო-
ფითი შედეგების სერიოზულობა საკმარისი არ არის. პოტენციურ ნასვამ
მძღოლებს ასევე, უნდა სჯეროდეთ, რომ მათი ნასვამ მდგომარეობაში
გამოჭერის შანსი საკმაოდ რეალურია. თუ ადამიანები აღიქვამენ, რომ
ნასვამ მდგომარეობაში დაკავების რისკი არარეალურია, პოტენციურ სა-
დამსჯელო საშუალებებსაც დაშინების ნაკლები ეფექტი აქვს. დაუმორჩი-
ლებელ ნასვამ მძღოლებს როგორც წესი, არ სჯერათ, რომ მათ დააკავებენ
(Forward 2010: 5, 11-12) და ამისათვის მათ შეიძლება მიზეზიც ჰქონდეთ. ზო-
გიერთი კვლევა აღნიშნავს, რომ ერთხელ ნასვამ მდგომარეობაში დაკავე-
ბულ მძღოლს, 600-ჯერ მაინც უმგზავრია ნასვამ მდგომარეობაში ისე, რომ

238
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ის არავის გაუჩერებია (Glad and Vaas 1993; Høye et al. 2012: 671). გამოთვლები
აჩვენებს, რომ ნასვამ მდგომარეობაში შეიძლება გაიარო 31 250 კილომეტ-
რი იქამდე, ვიდრე პოლიცია გაგაჩერებს, ხოლო მათთვის, ვინც ამ ლიმიტს
აცდა – დაკავების რისკი ძალიან დაბალია (Elvik 2010).
შესაბამისად, იმისათვის, რომ დაშინების ეფექტი გავზარდოთ, დაკავე-
ბის რისკის სუბიექტური აღქმა უნდა ავამაღლოთ. აღნიშნულის გაკეთება
შეიძლება სიმთვრალის ხილული შესამოწმებელი პუნქტების განთავსე-
ბით, ისეთ დროსა და ადგილებში, სადაც ადამიანთა უმეტესობას მოუწევს
შემოწმების გავლა (ზოგადი დაშინების ხერხი), მაგრამ ასევე, ისეთ დროსა
და ადგილებში, სადაც ყველაზე მაღალია მანქანის ნასვამ მდგომარეობაში
მართვის ალბათობა, მაგალითად, ქალაქგარეთ და უქმეების დროს (კონკ-
რეტული დაშინების ხერხი) (Terer and Brown 2014). სტატიკური პოლიციის
შესამოწმებელი პუნქტები, სადაც შემოწმებას ყველა (ან შემთხვევითი
შერჩევით) გაივლის, უპირველესად, იმით არის გამართლებული, რომ ის
აძლიერებს ნასვამ მდგომარეობაში გამოჭერის შიშს. მაგალითად, ნორ-
ვეგიის ეროვნულმა მობილური პოლიციის სერვისმა არანაკლებ, 837 009
მძღოლი შეამოწმა 2012 წელს, მაგრამ აქედან მხოლოდ 890 ადამიანი აღ-
მოჩნდა ალკოჰოლური თრობის ქვეშ.157 რასაკვირველია, მიზანი არ წარ-
მოადგენს, რაც შეიძლება მეტი ადამიანის დაკავებას, არამედ ყველამ
გააცნობიეროს, რომ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვას, დაკავე-
ბის რისკი ახლავს. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ სტატიკური შესამოწ-
მებელი პუნქტები სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ადგილას განთავსდეს
და იყოს ნაკლებად პროგნოზირებადი იმისათვის, რომ ეს სრულიად საზო-
გადოებამ (განსაკუთრებით, რისკჯგუფებმა) შენიშნოს.
როდესაც პოლიცია მობილურ შემოწმებას ახორციელებს, ისინი მოძ-
რაობენ მანქანით (ხშირად ამოუცნობი მანქანებით) და ეძებენ მძღოლებს,
რომლებიც არაბუნებრივად ან საეჭვოდ მართავენ მანქანას. კონკრეტული
მიზანია ნასვამი მძღოლების მოძიება და მათთვის ნასვამ მდგომარეობა-
ში მანქანის მართვაში ხელის შეშლა (იხ. ქვემოთ). ამერიკელი მკვლევარი
როდ ჰომელი (1988) აღნიშნავდა, რომ ზოგადი დაშინების მექანიზმი – სტა-
ტიკური შემოწმების პუნქტები უფრო მეტად ამცირებს საგზაო შემთხვევე-
ბის რიცხვს, ვიდრე ეს კონკრეტული დაშინების გზით ანუ მობილური შე-
მოწმებით მიიღწევა (ref. Terer and Brown 2014). ასევე მნიშვნელოვანია, რომ

239
დაშინების აღნიშნული ფორმა დიდი ხნის განმავლობაში არსებობდეს და
საზოგადოებამ იცოდეს, რომ შემოწმება რეგულარულად ხორციელდება.
შესამოწმებელი პუნქტების ხილვადობა ასევე, გვეხმარება მიზნის მიღწე-
ვაში, რაც შეიძლება მეტი მძღოლის დაშინდეს და არა მათი დაკავება.
დაშინების სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფებს წარმოადგენენ როგორც აქტი-
ური, ისე პოტენციური ნასვამი მძღოლები. ზოგადად, დაშინებას ყველაზე
დიდი გავლენა კანონმორჩილ მოსახლეობაზე აქვს, რომელმაც შეიძლე-
ბა გარკვეულ სიტუაციაში მართოს ავტომობილი ნასვამ მდგომარეობაში,
მაგრამ შეიკავოს თავი მაშინ, როცა აცნობიერებს, რომ რისკი და თანმდე-
ვი შედეგები შეიძლება საკმაოდ სერიოზული იყოს.
დაშინების სტრატეგიის განხორციელებაში პრევენციული როლი თავ-
დაპირველად, კანონმდებლებს, პოლიციას, სასამართლოებს და პრობა-
ციის სერვისების განმახორციელებლებს აკისრიათ. თუმცა, მედიას, მანქა-
ნის მართვის სკოლებს, სკოლებს და საგზაო უსაფრთხოების ორგანიზა-
ციებს ასევე, შეუძლიათ დახმარება ინფორმაციის გავრცელებაში და ცნო-
ბიერების ამაღლებაში კანონმდებლობის და სადამსჯელო მექანიზმების
შესახებ, რომელიც ნასვამ მძღოლებზე ვრცელდება.
სარგებელი: არსებობს მეცნიერულ შეფასებებზე დაფუძნებული დიდი
რაოდენობით ლიტერატურა, რომელიც აღნიშნავს, რომ BAC-ის უფრო
მკაცრი ლიმიტის დაწესება, სიმთვრალის შესამოწმებელი პუნქტების არ-
სებობა და სისხლისსამართლებრივი სანქციების დაწესება მნიშვნელოვ-
ნად ამცირებს ფატალური შემთხვევების რაოდენობას (ამისათვის იხილეთ
Høye et al. 2012: 659–675; Terer and Brown 2014). მაგალითად, 40 სხვადასხვა
შეფასებითი კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ ნასვამი მძღოლების შე-
მოწმება საგზაო შემთხვევებს საშუალოდ, 14-17%-ით ამცირებს (Høye et
al. 2012: 671). საგზაო სამართალდაღვევები დანაშაულის ის კატეგორიაა,
რომლის ფარგლებშიც, დაშინების მექანიზმს ადამიანთა უმრავლესობა-
ზე მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს, რაც გამოიხატება გზებზე მათი ქცევის
ცვლილებით. თუმცა, დასჯის შიში ყველაზე არ მოქმედებს.
ნასვამი მძღოლების წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი სანქციების
გამოყენებას შეიძლება მნიშვნელოვანი შეზღუდვები, ხარვეზები და უარ-
ყოფითი შედეგები ჰქონდეს. სისხლისსამართლებრივი სანქციები ეფექტი-
ანია და შემაკავებელი გავლენა აქვს კანონმორჩილი მძღოლების უმრავ-

240
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ლესობაზე, კვლევა აჩვენებს, რომ დაშინებას არ აქვს გავლენა დაუმორ-

ჩილებელ მძღოლებზე, რომლებიც თითქმის ყოველდღიურად მართავენ
ავტომობილს მათრობელი საშუალებების გავლენის ქვეშ და რომლებსაც
მუდმივად აკავებენ (Assum and Glad 1990; Høye et al. 2012: 660-661). ისინი
წარმოადგენენ ადამიანების განსაკუთრებულ ჯგუფს, რომლებიც ან რეცი-
დივისტები არიან ან მათრობელ საშუალებაზე დამოკიდებულები ან ორივე
ერთად. ისინი ასევე, პასუხისმგებლები არიან სერიოზული საგზაო შემთხ-
ვევების დიდ ნაწილზე. კვლევა აჩვენებს, რომ ამ ადამიანების უმრავლე-
სობა მართვის მოწმობის ჩამორთმევის შემდეგ, ისევ აგრძელებს მანქა-
ნის მართვას (Forward 2010). თუ ისინი არ ცხოვრობენ პატარა თემში, სადაც
ყველა (არა მხოლოდ პოლიცია) ერთმანეთს იცნობს, პოლიციის მხრიდან
გაჩერების და მართვის მოწმობის შემოწმების შანსი ძალიან მცირეა. ბევ-
რი ადამიანი, რომელიც ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვაზეა ნასა-
მართლევი, აგრძელებს მანქანის მართვას თრობის პირობებშიც – იქამდე
ვიდრე არ დაიბრუნებს მართვის მოწმობას. შესაბამისად, უფრო ქმედითი
და გამოსასწორებელი ზომები უნდა იქნას მიღებული აღნიშნული ჯგუფის
შესაჩერებლად. ამაზე უფრო დეტალურად შემდეგ თავში ვისაუბრებთ.
სამართალწარმოების და სასჯელის აღსრულების ეკონომიკური
ხარჯები მნიშვნელოვანია. თუმცა, მართვის მოწმობის ჩამორთმევის
სოციალური ხარჯები ბევრად უფრო მაღალია, რაც შეიძლება გამოიხა-
ტოს სამსახურის, შემოსავლის და სოციალური სტატუსის დაკარგვაში.
ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის გამო კრიმინალურმა ჩანა-
წერმა შეიძლება სერიოზული გავლენა იქონიოს ბევრ დასაქმებულსა
და ახალგაზრდა ადამიანზე, რომელიც საკუთარ კარიერას გეგმავს.
რამდენიმე სფერო სამსახურის დასაწყებად მოითხოვს სუფთა კრიმი-
ნალურ და უსაფრთხოების ჩანაწერს პოლიციისგან, რაზეც შეიძლება
უარი გეთქვათ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვისთვის ნასა-
მართლეობის გამო.

თრობის პირობებში მანქანის მართვისთვის ხელის შეშლა

ხელის შეშლის პრევენციული მექანიზმი გულისხმობს ნასვამ მდგომარე-

ობაში მანქანის მართვის ცდის შეჩერებას იქამდე, ვიდრე ეს ცდა განხორ-

241
ციელდება ან ვიდრე ავტოსაგზაო შემთხვევა მოხდება. ხელის შეშლის
მექანიზმს ზოგადად, ორი ფაზა აქვს: გამოვლენა და ინტერვენცია. უპირ-
ველესად, ვინმემ უნდა გამოავლინოს, რომ ვიღაც ცდილობს ან აპირებს
მანქანის მართვას თრობის ქვეშ და შემდეგ ეს ადამიანი (ან ვინმე სხვა)
უნდა ჩაერიოს, რომ შეაჩეროს აღნიშული განზრახვა. აღმოჩენა და ინტერ-
ვენცია შეიძლება საწყის ეტაპზე გამოვლინდეს, იქამდე, ვიდრე თრობის
პირობებში მართვა დაიწყება (და რამე დასჯადი მოხდება) ან მაშინ, როცა
თრობის პირობებში მართვა დაიწყო, მაგრამ ავტოსაგზაო შემთხვევას ან
სერიოზულ სხეულის დაზიანებას არ ჰქონია ადგილი. ცხადია, სასურვე-
ლია, ეს ხელის შემშლილი ზომები, რაც შეიძლება ადრე მივიღოთ, რათა
შევამციროთ შესაძლო უარყოფითი შედეგები.
საწყის ეტაპზე ხელის შეშლის ზომები შეიძლება ძალიან განსხვავდებო-
დეს. მაგალითად, მეგობრებმა ან ოჯახის წევრებმა შეიძლება აღმოაჩინონ,
რომ მათი ახლობელი ცდილობს ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მარ-
თავას. მათ შეუძლიათ დაარწმუნონ იგი, რომ დატოვოს მანქანა იქ, სადაც
არის, დაემუქრონ პოლიციის გამოძახებით ან გამოართვან ავტომობილის
გასაღები. ნებისმიერმა ადამიანმა შეიძლება განსაზღვროს ხელის შეშლის
სხვა კრეატიული ქმედითი ზომები მაგალითად, საბურავების დაშვება ან
სხვა ავტომობილით გასასვლელის ჩაკეტვა. ავტომობილებზე ალკოჰო-
ლის დონის განმსაზღვრელ ჩამკეტებს შეიძლება ასევე, ხელის შემშლელი
ეფექტი ჰქონდეს. ამ მიდგომას დავუბრუნდებით მომდევნო თავში, რომე-
ლიც შესაძლებლობების წართმევას ეხება.
თუ ადამიანი ავტომობილში ჩაჯდა და დაიწყო მისი მართვა, მაინც არის
შესაძლებლობა რომ უბედური შემთხვევის პრევენცია მოვახდინოთ. თუ
ვერ მოხერხდა ნასვამი მძღოლის შეჩერება, შესაძლებელია დავუკავშირ-
დეთ პოლიციას და მივაწოდოთ საჭირო ინფორმაცია მძღოლისა და ავ-
ტომობილის შესახებ. გზებზე მძღოლებმა, რომლებიც შენიშნავენ მანქანის
უცნაურ მოძრაობას, შეუძლიათ შეატყობინონ პოლიციას ან შეიძლება თა-
ვად პატრულის თანამშრომლებმა აღმოაჩინონ მძღოლი, რომელიც საეჭ-
ვოდ ან არაბუნებრივად მართავს მანქანას მაგალითად, ე. წ. რვიანებით,
ძალიან ნელა ან პირიქით, ძალიან სწრაფად. ასეთ შემთხვევაში, პატრუ-
ლის თანამშრომელი აჩერებს ავტომანქანას და ელაპარაკება მძღოლს.
ქვეყნების უმეტესობაში, პატრულის თანამშრომლები გადიან სპეციალურ

242
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

სწავლებას იმ ადამიანის სიმპტომებისა და ქცევის ნიშნების შესაფასებ-

ლად, რომელიც შესაძლოა სხვადასხვა სახის თრობის საშუალების ქვეშ
იმყოფებოდეს. თუ მძღოლი ალკოჰოლის ტესტს წარმატებით გაივლის,
მაგრამ სხვა სიმპტომებზე დაყრდნობით, პოლიციელი ვარაუდობს, რომ
მძღოლი ნასვამ მდგომარეობაში იმყოფება, თრობის დასადასტურებლად
ან დასადგენად მან შეიძლება დამატებითი ტესტები მოითხოვოს როგორი-
ცაა, სისხლის ანალიზი, სუნთქვის ტესტი, ნერწყვის ანალიზი და შემოწმების
სხვა კლინიკური გზები. თუ ვარაუდი დადასტურდა, მართვის მოწმობა და
გასაღები შეიძლება ადგილზევე ჩამოართვან მძღოლს და გადასცენ ინ-
ფორმაცია თრობის პირობებში უკანონო მართვის შესახებ. პროცედურები
და გარემოებები, რომელსაც პოლიცია იყენებს, ქვეყნების მიხედვით განს-
ხვავდება.
იმის მიუხედავად, რომ შემთხვევითი, სტატიკური შესამოწმებელი პუნ-
ქტების პირველადი დანიშნულება ნასვამი მძღოლების ხელის შეშლაა,
მათი მეორადი ეფექტი შეიძლება იყოს ნასვამი მძღოლების გამოვლენა
და მათი შეჩერება, შესაბამისად, ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართ-
ვისთვის ხელის შეშლა და უბედური შემთხვევების პრევენციაც (Homel 1988;
Terer and Brown 2014: 2). თუმცა, ალკოჰოლის ტესტის ჩატარების მაჩვენე-
ბელი იმ მძღოლებზე, რომელთა ქცევაც საეჭვოა, ბუნებრივად მაღალია,
რაც გულისხმობს, რომ თრობის ქვეშ მყოფი მძღოლების გამოვლენის და
გაჩერების შესაძლებლობა საკმაოდ დიდია (Terer and Brown 2014: 3).
ხელის შეშლის სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფი ის მძღოლებია, რომლებიც
თრობის ქვეშ მართავენ ან განზრახული აქვთ, რომ მართონ ავტომობილი,
სხვა სიტყვებით, მესამეული ან მითითებითი პრევენცია.
უპირველესად, პრევენციის მონაწილეები არიან ოჯახის წევრები, მე-
გობრები და სხვები, ვინც ნასვამი ადამიანის მიერ ავტომობილის მართვის
პრევენციას ცდილობს. მძღოლები, რომლებიც პოლიციას და პატრულის
თანამშრომლებს აწვდიან ინფორმაციას, თრობის ქვეშ მყოფი მძღოლე-
ბის შესახებ, ასევე მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ. დაინერგა არაერთი
პროგრამა ცნობიერების ასამაღლებლად და მეგობრების და სხვა ადამი-
ანების დასახმარებლად, რომლებიც ცდილობენ მნიშვნელოვანი დავალე-
ბის შესრულებას და თრობის ქვეშ მყოფი ადამიანის მიერ ავტომობილის
მართვის პრევენციას. ექიმებს შეიძლება ასევე, ჰქონდეთ ვალდებულება,

243
რომ შეატყობინონ საჭირო სტრუქტურებს იმ პაციენტების შესახებ, რო-
მელთაც ნივთიერებების მიმართ დამოკიდებულების სერიოზული პრობ-
ლემა აქვთ და მაინც მართავენ ავტომობილს.
ადრეულ ეტაპზე ჩარევის სარგებელია, რომ ხდება პოტენციური ნასვა-
მი მძღოლების მიერ მართვის მოწმობის დაკარგვის და სხვა სადამსჯელო
ქმედებების პრევენცია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ხელის შეშლა და ჩა-
რევა ხდება ოჯახის წევრების ან მეგობრების მხრიდან. თუმცა, პოლიციის
ჩარევითაც ხდება სერიოზული საგზაო შემთხვევების პრევენცია და ნასვა-
მი მძღოლების და სხვათა დაზიანებისგან და სიკვდილისგან გადარჩენა.
ხელის შემშლელი და უარყოფითი მხარეები: თუ ნასვამ მძღოლს გა-
აჩერებს პოლიცია, ის შეიძლება დაისაჯოს პატიმრობით, ჯარიმით ან მარ-
თვის მოწმობის ჩამორთმევით. ამ უკანასკნელს შეიძლება განსაკუთრე-
ბით სერიოზული და საზიანო სოციალური ეფექტი ჰქონდეს სამსახურსა
და ოჯახურ ვალდებულებებზე.

ნასვამი მძღოლებისთვის მართვის შესაძლებლობის

წართმევა

მაშინ, როცა არც მორალური ბარიერები, დაშინება ან ხელის შეშლა არ

არის საკმარისი იმ დაუმორჩილებელი ადამიანების შესაჩერებლად, ვინც
თრობის ქვეშ მაინც მართავს მანქანას, განმეორებითი დაკავების შემ-
დეგაც კი, მორიგი პრევენციული ბარიერი შესაძლებლობის წართმევაა.
აღნიშნული პრევენციული მექანიზმი გულისხმობს პოტენციური ნასვამი
მძღოლებისთვის თრობის პირობებში მართვის უნარისა და შესაძლებ-
ლობების წართმევას, იმის ჩამორთმევით, რაც მათ მანქანის მართვისთ-
ვის სჭირდებათ.
მაშინ, როცა მსუბუქ ზომებს არ აქვს სათანადო ეფექტი დაუმორჩილე-
ბელი ნასვამი მძღოლებისთვის, მართვის შესაძლებლობის წასართმევად,
შეიძლება საჭირო იყოს უფრო მკაცრი და ძლიერი ზომების მიღება. პირ-
ველი და ყველაზე მარტივი გზაა თრობის პირობებში, მანქანის უკანონოდ
მართვისთვის მძღოლისთვის მართვის მოწმობის ჩამორთმევა, როგორც
წესი, გარკვეული პერიოდით თუმცა, განმეორებითი სამართალდარღვე-
ვების შემთხვევაში, ზოგიერთ ქვეყანაში მართვის მოწმობა შეიძლება სა-

244
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

მუდამოდ გაუქმდეს. იმის მიუხედავად, რომ მართვის მოწმობა მანქანის

მართვის უფლების ერთადერთი სიმბოლოა, ამ უფლების ჩამორთმევა
ზოგიერთისთვის მანქანის მართვის შესაძლებლობაზე რეალურად არ ახ-
დენს გავლენას. კვლევა და პოლიციელების გამოცდილება აჩვენებს, რომ
ბევრი ადამიანი, ვინც კარგავს მართვის მოწმობას თრობის ქვეშ მანქა-
ნის მართვის გამო, ჩვეულებრივ, მაინც აგრძელებს მანქანის მართვას და
ზოგი მათგანი, ისევ თრობის პირობებში. სხვადასხვა ქვეყნების მიხედვით,
არაერთი კვლევა აღნიშნავს, რომ მძღოლების 32-დან 75-მდე პროცენ-
ტი აგრძელებს მანქანის მართვას, მართვის მოწმობის გაუქმების შემდეგ
(Peck and Voas 2002; Høye et al. 2012: 676-677). განსაკუთრებით, იმ ადამიანე-
ბის შემთხვევაში, რომლებიც დამოკიდებულები არიან უკანონო ნარკო-
ტიკულ ნივთიერებებზე და აქვთ კრიმინალური ცხოვრების წესი (Forward
2010). ამერიკულმა კვლევამ (Parker 2003) დაადგინა, რომ ხუთი საგზაო შემ-
თხვევიდან, ერთში მონაწილე ის მძღოლი იყო, ვისაც მართვის მოწმობა
ჩამორთმეული ჰქონდა. დანიური კვლევის მიხედვით, იმ მძღოლების ნა-
ხევარი, რომელსაც საგზაო შემთხვევის გამო, პირადი დაზიანება მიადგა
და უკანონო BAC-ის ლიმიტი აღმოაჩნდა, არ ჰქონდა მართვის მოწმობა
(Bernhoft and Behrensdorff 2000; Høye et al. 2012: 677).
შემდეგი ნაბიჯი ასეთი მძღოლებისთვის ტარების შესაძლებლობის წარ-
თმევისთვის – მანქანის გასაღების, სანომრე ნიშნის ან თავად ავტომობილის
ჩამორთმევაა. მანქანის ან სანომრე ნიშნის ჩამორთმევის სირთულე ქვეყ-
ნების მიხედვით განსხვავდება. ზოგიერთ ქვეყანაში ეს ადმინისტრაციული
წესით რეგულირდება, რაც ნიშნავს, რომ პოლიციას შეუძლია ადგილზე ჩა-
მოართვას მძღოლს მანქანის გასაღები და თავად ავტომობილიც. სხვა ქვეყ-
ნებში, საჭიროა სასამართლოს ბრძანება, რომ მძღოლს ჩამოერთვას მან-
ქანა. აღნიშნული რასაკვირველია მნიშვნელოვნად ამცირებს თრობის ქვეშ
მყოფი მძღოლების მიერ ავტომანქანის მართვის შესაძლებლობას, მაგრამ
ზოგი კვლევა მიუთითებს, რომ ეს მძღოლები სხვებისგან თხოულობენ მან-
ქანებს,158 ხოლო კრიმინალები იპარავენ ახალ ავტომობილებს. მიუხედავად
ამისა, ავტომობილის ჩამორთმევა ალბათ, ყველაზე ეფექტიანი ხერხია და-
უმორჩილებელ მძღოლებთან გამკლავებისთვის და ალბათ, ერთადერთი
გზა გრძელვადიანი ეფექტის მისაღწევად. ყველაზე მკვეთრი და (მოკლე
დროში) ეფექტიანი ხერხი ტარების შესაძლებლობის წასართმევად, არის

245
იმ მძღოლების ციხეში ჩასმა, რომლებიც თრობის ქვეშ მართავენ მანქანს,
სადაც მათთვის შეუძლებელი იქნება მანქანის ტარება, გარდა იმ შემთხვე-
ვებისა, როდესაც ისინი დროებით დატოვებენ საპატიმროს. თუმცა, ნასვა-
მი მძღოლების პატიმრობა მხოლოდ მოკლე პერიოდისთვის გამოიყენება,
ისიც დაშინების მიზნით. მხოლოდ ზოგიერთს, ვინც თავისი განმეორებითი
და განსაკუთრებით დაუფიქრებელი ტარების გამო შეიწირა ადამიანის სი-
ცოცხლე, ემუქრება ციხეში უფრო ხანგრძლივი პერიოდით ყოფნა, რაც სა-
ზოგადოების უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ხდება.
ალტერნატიული გზა მძღოლებისთვის მართვის შესაძლებლობის წა-
სართმევად, რომლებიც განმეორებით მართავენ ავტომობილს თრობის
პირობებში, არის მანქანაში ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტე-
ბის დაყენება. აღნიშნული ხელსაწყოს მეშვეობით, შეუძლებელია მანქანის
დაქოქვა იქამდე, ვიდრე მძღოლი არ ჩაბერავს ხელსაწყოს და მისი სუნთ-
ქვა არ იქნება ალკოჰოლის შემადგენლობისგან სუფთა. ამ ხერხის გამო-
ყენება შეიძლება როგორც ალტერნატივა იმ მძღოლებისთვის, რომლე-
ბიც აქამდე გასამართლებულები იყვნენ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის
მართვისთვის, პირობით სასჯელთან კომბინაციაში და განსაკუთრებით იმ
შემთხვევებში, როცა მართვის მოწმობის ან ავტომანქანის ჩამორთმევას
არაპროპორციულად სერიოზული შედეგები მოჰყვება, მაგალითად, სამსა-
ხურის დაკარგვა ან როცა ოჯახის ბევრი წევრი ერთ მანქანაზეა დამოკი-
დებული. პრობლების ასეთი გადაჭრა როგორც წესი, მოითხოვს მძღოლის
სამკურნალო პროგრამაში ჩართვას და მათ დეტალურ მონიტორინგს.
ქრონიკულად ნასვამი მძღოლებისთვის მართვის მოწმობის გარკვეული
პერიოდით უბრალოდ ჩამორთმევას არ აქვს გრძელადიანი ეფექტი.
აუცილებელია ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა იმ დამნაშავეების მიმართ,
ვინც საზიანოდ და უპასუხისმგებლოდ მართავს მანქანას იქამდე, ვიდრე
შესაძლებელია დალევასა და მანქანის მართვას შორის კავშირის გაწყვე-
ტა (Freeman et al. 2006). ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების
გამოყენება უფრო დეტალურად ქვემოთ არის აღწერილი.
მართვის შესაძლებლობის წართმევის ამ მიდგომების სამიზნე ჯგუფს
წარმოადგენენ ადამიანები, ვინც დაიჭირეს და გაასამართლეს ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის მართვისთვის. ისეთი ძლიერი ზომები, როგო-
რიცაა ავტომანქანის ჩამორთმევა, დაპატიმრება, ავტომანქანაში ალკოჰო-

246
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების დაყენება მიმართულია იმ ადამი-

ანებზე, ვისზეც სასჯელით ან მართვის მოწმობის ჩამორთმევით დაშინება
არ მოქმედებს და აგრძელებენ თრობის ქვეშ მანქანის მართვას. სხვა სიტ-
ყვებით, ეს გულისხობს მესამეულ ან მითითებით პრევენციას, რომელიც
მიმართულია რეციდივისტების პრობლემურ ჯგუფზე.
მართვის შესაძლებლობის წართმევის სტრატეგიის აღსრულებაში მთავა-
რი როლი პოლიციას, სასამართლოებს, საგადასახადო ორგანოებს, მძღო-
ლისა და ავტომობილის ლიცენზირების სააგენტოებს, სასჯელაღსრულების
სააგენტოებს, როგორც ციხეებს ასევე პრობაციის დაწესებულებებს აკისრიათ.
სარგებელი: კვლევები აჩვენებს, რომ იმ ქვეყნებს, სადაც ნასვამი მძღო-
ლების წინააღმდეგ მართვის მოწმობის ჩამორთმევის ხერხს მიმართეს,
ნაკლები საგზაო შემთხვევები აქვთ. რაც შეეხება მართვის მოწმობის ჩა-
მორთმევის ეფექტს მძღოლების ქცევაზე, აღმოჩნდა, რომ მართვის მოწმო-
ბის ჩამორთმევას მეტი ეფექტი აქვს მათზე, ვისაც წარსულში ერთი ან ორი
მსჯავრდება აქვთ, ვიდრე იმათზე ვისაც სამი ან მეტი მსჯავრდება ჰქონდათ
თრობის პირობებში მანქანის მართვისთვის (Høye et al. 2012: 676-677).
ხელის შემშლელი და უარყოფითი მხარეები: მართვის შესაძლებლო-
ბის წართმევის ხერხების უმეტესობაზე შეიძლება თავის არიდება. მანქა-
ნის მართვა შესაძლებელია მართვის მოწმობის გარეშეც, შეიძლება მან-
ქანის სხვისგან თხოვება ან ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელ ჩამკეტში
შეიძლება ვინმე სხვას ჩავაბერინოთ. მართვის შესაძლებლობის წართმევა
პატიმრობით, დროში ძალიან შეზღუდულია. მართვის მოწმობის დაკარგ-
ვას კი, შეიძლება ძალიან სერიოზული უარყოფითი სოციალური ხარჯები
ახლდეს თან.

ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის გართულება

ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის შემთხვევების შემცირების მთა-

ვარი პრევენციული მექანიზმი ბარიერებისა და წინააღმდეგობების გაძ-
ლიერებაა, რომელიც ართულებს ან თითქმის შეუძლებელს ხდის თრო-
ბის პირობებში ავტომანქანის მართვას. ეს გულისხმობს მაღალი ხარისხის
სიტუაციურ პრევენციას, უკანონო ქმედებების ჩადენის შესაძლებლობის
აღმოფხვრის გზით.

247
 ასეთი მთავარი ხერხი, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, არის მანქანაში ალკო-
ჰოლის დონის განმსაზღრელი ჩამკეტების დაყენება, რაც შეუძლებელს ხდის
ავტომობილის დაქოქვას სუნთქვის ჩაბერვის გარეშე. ალკოჰოლის დონის
განმსაზღვრელი ჩამკეტები მოქმედებს როგორც მანქანის მართვის ხელის
შემშლელ და შესაძლებლობის წამრთმევ საშუალებად მათთვის, ვინც მანქა-
ნის მართვას ცდილობს, მაგრამ მათი მოქმედება წყდება, როცა ჩამკეტი იწ-
ყებს მუშაობას. მაგრამ, ალბათ მთავარი ეფექტი მომდინარეობს იქიდან, რომ
როცა თრობის ქვეშ მყოფმა მძღოლმა იცის, რომ მის მანქანაში ალკოჰოლის
დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტია დაყენებული, ის თავს იკავებს მანქანის
მართვისგან. თანამედროვე ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელ ჩამკეტებს
შეუძლიათ მძღოლის მიერ განხორციელებული ცდების ჩაწერა და დამახ-
სოვრება, როცა სისტემა აფიქსირებს ალკოჰოლის დონეს ჩაბერვის დროს. ამ
ჩანაწერის მიხედვით, შეიძლება განისაზღვროს რამდენი ხნით უნდა დარჩეს
მძღოლის მანქანაში ჩამკეტი და როდის შეიძლება ნორმალურ პირობებში
მათ დაუბრუნდეთ მართვის უფლება. აქედან გამომდინარე, ეს საშუალება
შეიძლება ასევე, შეიცავდეს დაშინების ელემენტებსაც.
ამ ხერხის გამოყენებას შეიძლება ჰქონდეს სამი ძირითადი სტრატე-
გიული მიმართულება, რაც დამოკიდებულია არჩეულ სამიზნე ჯგუფზე.
პრევენციის ეს ზომა შეიძლება მიმართული იყოს პრობლემურ ჯგუფზე
ანუ მსჯავრდებულ მძღოლებზე და იმ ავტომობილებზე, რომლებიც ნასვამ
მდგომარეობაში მართვისთვის გამოიყენება. ალტერნატიულად, ეს შეიძ-
ლება მიმართული იყოს რისკჯგუფზე და ავტომობილებზე, სადაც მაღალია
ნასვამ მდგომარეობაში მართვის რისკი ან სადაც შედეგები (ზიანის ხარის-
ხი) შეიძლება სერიოზული იყოს. ეს ხერხი ასევე, შეიძლება ზოგადი საზო-
გადოებისთვისაც იყოს გამოყენებული, რომ ყველა ახალ ავტომობილს
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტები დამონტაჟდეს, რაც დრო-
თა განმავლობაში ყველა ავტომობილს მოიცავს.
ქვეყნების უმეტესობაში, ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამ-
კეტები თავდაპირველად, გამოიყენებოდა იმ მძღოლების მიმართ, ვინც
თრობის პირობებში ავტომანქანას განმეორებით მართავდა და ვინც
აკმაყოფილებდა დაპატიმრების ან მართვის მოწმობის ჩამორთმევის
მოთხოვნებს. აღნიშნული სადამსჯელო საშუალებების ნაცვლად, მათ
სთავაზობდნენ პირობით სასჯელს, რომელიც მანქანაში ალოკოჰოლის

248
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

დონის განსაზღვრელი ჩამკეტის დაყენებასაც გულისხმობდა. ასეთი მოწ-

ყობილობები ასევე, შეიძლება დამონტაჟდეს როგორც მართვის მოწმო-
ბის დაბრუნების პირობა, გარკვეული შეზღუდვების გათვალისწინებით.
ადამიანებს, რომელთაც ეს სქემა მოიცავს, შეუძლიათ დაიბრუნონ მართ-
ვის მოწმობა მხოლოდ იმ ავტომობილებზე, სადაც ალკოჰოლის დონის
განმსაზღვრელი ჩამკეტია დაყენებული. მაგალითად, ნორვეგიაში ასეთი
შეზღუდული მართვის მოწმობა მხოლოდ 6-თვიანი პერიოდისთვის არის
მოქმედი და მას შემდეგ, რაც მძღოლი გაივლის სამედიცინო შემოწმე-
ბას და ჩამკეტს ჩაუტარდება შესაბამისი სერვისები და სტანდარტიზაცია,
შეიძლება მართვის მოწმობის განახლება. ეს ალტერნატიული სანქცია
ნებაყოფლობითი სახისაა და მსჯავრდებული მძღოლისგან გარკვეულ
მოტივაციას მოითხოვს. ამ სქემის პირობებში, მძღოლმა უნდა მიიღოს
მონაწილეობა ორგანიზმის გაწმენდის პროგრამებში, წარადგინოს რე-
გულარული სამედიცინო შემოწმებები და სხვა დანარჩენ საჭიროებებ-
თან ერთად, ნივთიერებების გამოყენების განსაზღვრისთვის გაიზომოს
კონკრეტული ბიომარკერები. ჩვეულებრივი მართვის მოწმობის დაბრუ-
ნებამდე, ბოლო წელს, მძღოლისთვის განსაზღვრულია განსაკუთრებით
მკაცრი სიფხიზლის მოთხოვნები და ასევე, აუცილებელია, რომ ჩამკეტ-
მა არ აჩვენოს ერთზე მეტი უარი ალკოჰოლის მიღების გამო მანქანის
დაქოქვაზე. ნორვეგიაში ეს სქემა იმართება პრობაციის სერვისის მიერ,
თუმცა პოლიცია და საჯარო გზების დეპარტამენტიც ჩართულია. სააგენ-
ტო, რომელსაც პირველადი პასუხისმგებლობა ეკისრება სქემის მართ-
ვაში, ქვეყნების მიხედვით განსხვავდება.
ამ შერჩევითი სტრატეგიის ერთი ალტერნატივაა ალკოჰოლის დონის
განმსაზღვრელი ჩამკეტების ყველა ახალ მანქანაში დაყენება, როგორც
კანონით დადგენილი სტანდარტული მოწყობილობა, უსაფრთხოების
ღვედთან და სხვა სავალდებულო უსაფრთხოების მოწყობილობებთან
ერთად. ეს შეიძლება გარკვეული გამოსავალი იყოს. ზოგადი ალკოჰოლის
განმსაზღვრელი ჩამკეტების დაყენების წინააღმდეგ არსებული არგუმენ-
ტები არსებითია. თუმცა, ამ სფეროში ტექნოლოგიების სწრაფ განვითარე-
ბასთან ერთად, შეიძლება ეს მოწყობილობებიც გაიაფდეს და შესაბამისად,
ნაკლები ტვირთი დააწვეს კანონმორჩილ მძღოლებს, რამაც შეიძლება
შეამციროს არსებული წინააღმდეგობა.

249
 ამ სქემის უფრო მსუბუქი გზა, რომელიც რამდენიმე ქვეყანაში უკვე მოქ-
მედებს, არის მაღალი რისკის მქონე ავტომობილებზე ალკოჰოლის დო-
ნის განმსაზღვრელი ჩამკეტის დაყენება. ის მანქანები, რომელის მართვას
მძღოლის თრობის პირობებში შეიძლება სერიოზული შედეგები მოჰყვეს,
განისაზღვრება როგორც მაღალი რისკის ავტომობილები, მაგალითად, ავ-
ტობუსები და დიდი ზომის სატვირთო მანქანები. სხვა სიტყვებით, ამ შემთ-
ხვევაში მაღალი რისკის მატარებლად განისაზღვრებიან არა მძღოლები,
არამედ თავად მანქანები. მაგალითად, ის ფაქტი, რომ ბავშვებმა უნდა გა-
რისკონ, ჩასხდენ და მივიდნენ სკოლაში იმ ავტობუსით, რომელსაც ნასვა-
მი მძღოლი მართავს, სრულიად მიუღებელია, ისევე როგორ ის, რომ მან-
ქანებს და მძღოლებს დაეჯახოთ დიდი ზომის სატვირთო მანქანა, რადგან
მისი მძღოლი ნასვამია. ზოგიერთი ქვეყანა სხვა ქვეყნებთან შედარებით,
უფრო წინ წავიდა გარკვეული კატეგორიის მანქანებზე სავალდებულო ან
ნებაყოფლობითი ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების და-
ნერგვის კუთხით. შვედეთსა და საფრანგეთში, ყველა სკოლის ავტობუსი
აღჭურვილია მსგავსი ჩამკეტებით, ასევე რამდენიმე სხვა ევროპული ქვე-
ყანებშიც, მათ შორის ფინეთშიც. შვედეთში, ბევრმა ადგილობრივმა თვით-
მმართველობამ და ეროვნულმა სააგენტომ დაამონტაჟა ალოკოჰოლის
დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტები საკუთარ ავტომანქანებში, ასევე ბევრმა
კერძო საზოგადოებრივი ტრანსპორტის კომპანიამ (ავტობუსები და ტაქ-
სები) და სატრანსპორტო კომპანიებმა დააყენეს აღნიშნული ჩამკეტები.
ნორვეგიაში, ავტობუსის ზოგიერთმა კომპანიამ ნებაყოფლობით დააყენა
ზემოხსენებული ჩამკეტები მანქანებში. უფრო მეტიც, ზოგიერთი ქვეყნის
სატრანსპორტო კომისიამ მოითხოვა ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრე-
ლი ჩამკეტების დამატება სატენდერო მოთხოვნებში, იმ ავტობუსის კომ-
პანიებისთვის, რომლებსაც სურთ სატრანსპორტო კონტრაქტის მიღება.
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტები უფრო და უფრო ხშირად
აღიქმება როგორც ხარისხის დადგენის საშუალება, ვიდრე პირველადი
კონტროლის გზა და პროფესიონალ მძღოლებში მის მიმართ მიმღებლო-
ბა, სულ უფრო მეტად იზრდება. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად,
ძალიან ბევრი ეწინააღმდეგებოდა ჩამკეტების იდეას, ახლა ძალიან ბევ-
რი სატრანსპორტო კომპანიის მძღოლი თავად ითხოვს, რომ ჩამკეტებით
აღიჭურვოს ყველა მანქანა.

250
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ასევე, შესაძლოა არსებობდეს სატრანსპორტო საშუალებების ისეთი

კატეგორიები, რომლებიც ასევე განისაზღვრება როგორც მაღალი რისკის
სატრანსპორტო საშუალება, რადგან ისინი ხშირად იმართება თრობის პი-
რობებში, ასეთია მაგალითად, დასასვენებელი ნავები. ასეთ შემთხვევებ-
ში, მართვა განისაზღვრება როგორც დასვენების ერთ-ერთი ელემენტი, რა
დროსაც დალევა ითვლება, როგორც დასვენების შემადგენელი ნაწილი.
რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, არცერთ ქვეყანას არ უცდია ალკოჰო-
ლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების დაყენება ასეთი ტიპის დასასვე-
ნებელ სატრანსპორტო საშუალებაში და ალბათ, ძალიან დიდი წინააღმ-
დეგობაც შეხვდება ამ წამოწყებას, იქამდე ვიდრე ეს ჩამკეტები ჩვეულებ-
რივი ავტომობილებისთვის არ იქნება სტანდარტი. აღნიშნული ჩამკეტების
ნებაყოფლობით დაყენება საკმაოდ უშედეგო იქნება, რადგან ისინი, ვინც
ყველაზე მეტად სავარაუდოა, რომ ავტომობილს თრობის პირობებში მარ-
თავენ, ყველაზე ნაკლებად გამოხატავენ ჩამკეტის მანქანაში დაყენების და
ხარჯის გაწევის სურვილს.
ამ სფეროში პრევენციის სხვადასხვა მონაწილეს, სხვადასხვა როლი
აკისრია. კანონმდებლები განსაზღვრავენ საკანონმდებლო ჩარჩოს ალ-
კოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების გამოყენებისთვის და ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის მართვის წინააღმდეგ სანქციების ელემენტებს.
პოლიცია, სასამართლოები და პრობაციის სერვისი ამ სანქციების გან-
ხორციელებას ახდენს, ნაწილობრივად, გზების სხვა ადმინისტრაციასთან
თანამშრომლობით. ავტომობილის მწარმოებლები, მკვლევარები და ტექ-
ნოლოგიების დეველოპერები მუდმივად ცდილობენ უკეთესი ტექნოლო-
გიული საშუალების მოძებნას ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამ-
კეტებისთვის. მოხალისე ორგანიზაციები ამაღლებენ ცნობიერების დონეს
და ასევე, ახორციელებენ მთავრობის წარმომადგენლების ლობირებას.
გზების უსაფრთხოების ზოგიერთი ორგანიზაცია კამპანიის ფარგლებში,
დიდი ხანია ცდილობენ ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების
დაყენებას ყველა სატრანსორტო საშუალებაში159.
სარგებელი: ის ფაქტი, რომ ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამ-
კეტების და კონტროლის სხვა გზების გამოყენება აისახება ალკოჰოლის და
სხვა მათრობელი საშუალებების ნაკლებ მოხმარებაში და ასევე, თრობის
პირობებში, მანქანის მართვის სიხშირის შემცირებაში, ცნობილია. თუმცა,

251
მეორე მხრივ, არ არსებობს ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკე-
ტის მოხსნის და კონტროლის სხვა ფორმების გაუქმების შემდეგ საეჭვო
მძღოლებზე გრძელვადიანი ეფექტი (Høye et al. 2012: 638). ალკოჰოლის
დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების მანქანაში დაყენება ხშირად, გამოიყე-
ნება როგორც უფრო მკაცრი სისხლისსამართლებრივი სანქციების მაგა-
ლითად, პატიმრობის ალტერნატივა, რომლსაც არაერთი ხარჯი და უარყო-
ფითი გვერდითი მოვლენა ახლავს.
ხარჯები, გვერდითი მოვლენები და შეზღუდვები: ალკოჰოლის დონის
განმსაზღვრელი ჩამკეტის ყველა სატრანსპორტო საშუალებაში ან გარკ-
ვეული კატეგორიის მანქანაში დაყენება ყველა მძღოლს აქცევს კონტრო-
ლის ტვირთის ქვეშ. ეს არის როგორც ფინანსური ხარჯი, ასევე მოთხოვ-
ნა, რომელიც ყველამ უნდა დააკმაყოფილოს ავტომობილის დაქოქვამდე
(ტექნოლოგიური საშუალებების გათვალისწინებით). თუმცა რეალურად,
კონტროლის ეს ხერხი მიმართულია ძალიან პატარა რისკჯგუფზე, რომე-
ლიც გარკვეულ სიტუაციებში შეიძლება თრობის პირობებში მართავდეს
მანქანას.
ყველა სატრანსპორტო საშუალებაში ალკოჰოლის დონის განმსაზღ-
ველი ჩამკეტის დაყენება საკმაოდ ძვირი კონტროლის ხერხია და ნაკლე-
ბად არის გათვლილი მძღოლების იმ უმრავლესობაზე, რომლებსაც თრო-
ბის ქვეშ მანქანის მართვაზე ადეკვატური მორალური ბარიერი გააჩნიათ.
მძღოლების უმრავლესობისთვის, რომელიც თრობის პირობებში არასდ-
როს მართავს მანქანას, ასეთი აგრესიული კონტროლის ხერხის დანერგვა
პრობლემას წარმოადგენს. საბოლოოდ, ამ დიდი ჯგუფისთვის მანქანებში
ალოკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების დაყენება, არც ნაკლებ
საგზაო შემთხვევას გამოიწვევს და არც მათ მიერ ნასვამ მდგომარეობა-
ში მანქანის მართვის შემთხვევების შემცირებას. ისეთი გარე კონტროლის
ხელსაწყოს დაყენება მანქანაში, როგორიც ეს ალკოჰოლის დონის განმ-
საზღვრელი ჩამკეტია, ასევე ასუსტებს მძღოლების თვითკონტროლის
უნარს, რადგან ისინი ელოდებიან ხელსაწყოს, რომ განსაჯოს რამდენად
ნასვამები არიან. რამდენად პარადოქსულადაც არ უნდა ჟღერდეს, ყვე-
ლა მანქანაში ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტის დაყენებამ
შეიძლება შეასუსტოს მძღოლის მორალური ბარიერი თრობის პირობებში
მანქანის მართვასთან დაკავშირებით.

252
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

სატრანსპორტო საშუალებაში ალჰოკოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამ-

კეტების დაყენების ხარჯი თავად მომხმარებელებმა უნდა გაწიონ, მიუხედა-
ვად იმისა, ეს ადამიანები არიან თუ არა ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის
მართვისთვის მსჯავრდებულნი ან თუ მათ ნებაყოფლობით სურს ამ სქემაში
ჩართვა ან ყველა სხვა მომხმარებელი, რომელიც ყიდულობს ახალ სატ-
რანსპორტო საშუალებას, რომელშიც ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი
ჩამკეტის დაყენება უსაფრთხოების სავალდებულო მოწყობილობაა. მსჯავ-
რდებული ნასვამი მძღოლებისთვის ძველ ავტომობილში ალკოჰოლის
დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტის დაყენება დაახლოებით, 2000 USD ჯდება
(ამას ემატება რეგულარული შემოწმების და სტრანდარტიზაციის ხარჯი), მა-
შინ როცა ახალ ავტომობილებში ჩამკეტის დაყენების ხარჯი სტანდარტული
მოწყობილობის პირობებში, გაცილებით დაბალი იქნება.
ამ ტექნოლოგიის ერთ-ერთი შეზღუდვა არის, რომ მას მუდმივად სჭირ-
დება სტანდარტიზაცია და სიცივის პირობებში ნელა მუშაობს. იმ მძღო-
ლების 99.5%-თვის, რომელიც არასდროს მართავს მანქანას თრობის
პირობებში, მანქანის დაქოქვამდე ყოველ ჯერზე ხელსაწყოში ჩაბერვა
აღიქმება როგორც უაზრო ტვირთი. ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრე-
ლი ჩამკეტის ახალი ტექნოლოგიური განვითარების პირობებში, მძღოლს
ჩამკეტში ჩაბერვა მხოლოდ მაშინ მოუწევს, თუ სისტემა ალკოჰოლის სუნს
დააფიქსირებს ავტომობილში ან თუ საჭის სენსორი მძღოლის ოფლიდან
დაარეგისტრირებს ალკოჰოლს. ასეთი სისტემების არსებობა შეამცირებს
ყველა მომხმარებელზე არასასურველ ტვირთს იმ შემთხვევაში, თუ ალ-
კოჰოლის დონის განსმაზღვრელი ჩამკეტების ყველა სატრანსპორტო სა-
შუალებაში სტანდარტიზება მოხდება. თუმცა, სისტემები ძალიან საიმედო
უნდა იყოს, რომ ის უბრალო მძღოლებისთვის მისაღები გახდეს. საკმაოდ
მწვავე რეაქცია შეიძლება მოჰყვეს თუ ფხიზელი მძღოლი ვერ შეძლებს
სამსახურში წასვლას ან არდადეგებზე დარჩება იმიტომ რომ ალკოჰოლის
დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტი წუნის გამო სათანადოდ ვერ იმუშავებს.
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელ ჩამკეტს რომ ჰქონდეს იდენტი-
ფიცირების (შესვლის და გათიშვის) ფუნქცია, ამან შეიძლება წარმოშვას
კონფიდენციალურობის პრობლემები ინფორმაციის შენახვასა და წვდო-
მასთან დაკავშირებით და ასევე, შედეგებთან დაკავშირებული პრობლე-
მები, თუ მოწყობილობა დააფიქსირებს რომ სუნთქვაში ალკოჰოლის

253
შემადგენლობით ვიღაც მანქანის დაქოქვას ცდილობდა. გულისხმობს თუ
არა ეს ნორვეგიის საგზაო მოძრაობის აქტის დარღვევას, სადაც წერია,
რომ „არავინ უნდა მართოს ან განიზრახოს მართოს სატრანსპორტო სა-
შუალება ალკოჰოლის ან სხვა ნარკოტიკული საშუალების თრობის ქვეშ“.
რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ამას პროფესიონალი მძღოლებისთვის
და სხვებისთვის? ამასთან დაკავშირებით კიდევ ბევრია გასარკვევი.
ამავდროულად, ხარჯების ანალიზმა აჩვენა, რომ კომერციულ სატრან-
სპორტო საშუალებებში ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების
დაყენებას არ მოაქვს სოციალ-ეკონომიკური სარგებელი, რადგან ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის მართვა ძალიან იშვიათია მძიმე სატრანსპორტო
საშუალების მძღოლებში (Høye et al. 2012: 639). იმ შემთხვევაშიც კი, როცა
თავად სატრანსპორტო საშუალებას დაზიანების რისკის მაღალი ალბა-
თობა აქვს, როგორც ჩანს პროფესიონალი მძღოლები ნასვამ მდგომარე-
ობაში მანქანის მართვის დაბალ რისკჯგუფს წარმოადგენენ, რადგან ისინი
უფრო მეტად აცნობიერებენ უსაფრთხოების წესებს და სხვა მძღოლებთან
შედარებით, თრობის პირობებში, მანქანის მართვასთან დაკავშირებით
მაღალი ბარიერები აქვთ. ბევრ ქვეყანაში პროფესიონალი მძღოლებისთ-
ვის არსებობს სამუშაო საათებში თავის შეკავების სპეციალური სავალდე-
ბულო წესები და ეს წესები ასევე, ვრცელდება (როგორც წესი) სამუშაოს
დაწყებამდე, 8 საათით ადრე პერიოდზეც.
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელ ჩამკეტებს ასევე, აქვს სხვა არაერ-
თი შეზღუდვა: შესაძლებელია იმ მანქანის მართვა, რომელსაც არ აქვს
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტი დაყენებული და ამ შემთხ-
ვევაში, გამჟღავნების რისკიც დაბალია; მანქანის დასაქოქად შეგიძლიათ
სხვას სთხოვოთ, რომ თქვენს ნაცვლად ჩაბეროს ჩამკეტში და როცა მან-
ქანა დაიქოქება განაგრძოთ მისი ნასვამ მდგომარეობაში მართვა. ასევე,
ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტები არ ახდენენ სხვა მათრო-
ბელი საშუალებების გამოყენების პრევენციას. შესაძლებელია ალკოჰო-
ლის ჩამკეტების სხვა გზებით მანიპულირებაც. ალკოჰოლის დონის გან-
მსაზღველ ჩამკეტს, რომელიც რეაგირებს ალკოჰოლის ნებისმიერ შემც-
ველობაზე ავტომობილის შიგნით, შეიძლება ხელი შეუშალოს ფხიზელ
მძღოლს თავის ნასვამი მეგობრების სახლში დატოვებაში. ასევე არსებობს
სამართლებრივი დაბრკოლებები, ყველა ახალ ავტომობილში ალკოჰო-

254
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

ლის დონის განმსაზღველი ჩამკეტის დაყენებასთან დაკავშირებით. მა-

გალითად, შვედეთს მოუწია ამ ინიციატივაზე უარის თქმა ევროკავშირის
წესებიდან გამომდინარე, რადგან ასეთმა რეგულაციამ შეიძლება შექმნას
სავაჭრო ბარიერები. კიდევ ერთ შეზღუდვას წარმოადგენს ის, რომ ალ-
კოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების პროგრამაში მონაწილეობა
საკმაოდ დაბალია, მსჯავრდებულ ნასვამ მძღოლებშიც კი და სხვადასხვა
ქვეყანაში 10-50 პროცენტამდე მერყეობს.

თრობის პირობებში მანქანის მართვით გამოწვეული

საზიანო ეფექტების შემცირება

მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადი მიზანი ნასვამ მდგომარეობაში ავტომო-

ბილის მართვის მაქსიმალურად შემცირებაა, ამ სამართალდარღვევის
სრულად აღმოფხვრა არარეალურია. ნასვამი მძღოლების ბრალეულო-
ბით გამოწვეული საგზაო შემთხვევები მომავალშიც მოხდება. ამასთან,
ერთი მნიშვნელოვანი პრევენციული მექამიზმი არის ნასვამი მძღოლების
მიერ გამოწვეული ზიანის მაქსიმალურად შემცირება მძღოლებისთვის,
მგზავრებისთვის და გზების სხვა მომხმარებლებისთვის.
ყველაზე მნიშვნელოვანი ზომები მოიცავს სხვადასხვა ზოგადი უსაფრ-
თხოების ზომებს, რომლებიც ყველა სახის საგზაო შემთხვევის დროს ამ-
ცირებენ დაზიანებებს და ასევე, აქვთ ზიანის შემცირების ეფექტი ნასვამ და
ნარკოტიკული თრობის პირობებში მანქანის მართვის დროს. ყველაზე
ცხადი პრევენციული ზომა მძღოლების და მგზავრების მიერ უსაფრთხო-
ების ღვედის გამოყენებაა. ნორვეგიამ (ისევე, როგორც ბევრმა სხვა ქვე-
ყანამ) უსაფრთხოების ღვედების გამოყენება სავალდებულო გახადა (1988
წლიდან) და მათი მოხმარება დროთა განმავლობაში გაიზარდა 2011 წლამ-
დე, როცა შემოწმებულების 98%-ს ეკეთა უსაფრთხოების ღვედი (Høye et
al. 2012: 429). პოლიციის მიერ უსაფრთხოების ღვედების შემოწმებამ და
დაწესებულმა ჯარიმებმა უდავოდ შეუწყო ხელი მოხმარების ასეთი მა-
ღალი მაჩვენებლის მიღწევას, მაგრამ მანქანაში უსაფრთხოების ღვედის
გამოყენება ადამიანთა უმეტესობისთვის მისაღები ნორმა გახდა (თუმცა,
ავტობუსის მგზავრებში იგივე დამოკიდებულება არ ყოფილა, მიუხედა-
ვად იმისა, რომ ღვედის გაკეთება აქაც სავალდებულოა). არსებობს მყარი,

255
კვლევაზე დაფუძნებული მიგნებები, რომ უსაფრთხოების ღვედი საგზაო
შემთხვევების დროს, მნიშვნელოვნად ამცირებს პირადი დაზიანებებს
და სიმძიმეს და ზრდის გადარჩენის მაჩვენებელს. ეს აღწერილია საგზაო
უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელოშიც:

უსაფრთხოების ღვედის გამოყენება ამცირებს სიკვდილიანობის რისკს

40-50%-ით მძღოლისთვის და წინ მჯდომი მგზავრისთვის და 25%-ით
უკან მჯდომი მგზავრის შემთხვევაში. სერიოზული დაზიანებების შემთ-
ხვევაშიც, ეფექტი ასეთივე დიდია, ხოლო მცირე დაზიანებების შემთხ-
ვევაში, ეს უფრო მცირეა და 20-30%-ს შეადგენს.
(Høye et al. 2012, p. 430)

უსაფრთხოების ეს ნორმა გარკვეულ მონდომებას და მოტივაციას მოით-

ხოვს ასევე მათი მხრიდანაც, ვინც უნდა შეიკრას უსაფრთხოების ღვედი.
სხვა ზიანის შემამცირებელი ზომები მომხმარებლის მონაწილეობაზე
ნაკლებად არის დამოკიდებული. მაგალითად, ყველა თანამედროვე მან-
ქანა აღჭურვილია უსაფრთხოების ბალიშებით, ზიანის შემამცირებელი
ზონებით და სხვა პასიური უსაფრთხოების ზომებით, რომელიც ეხმარება
მგზავრს საგზაო შემთხვევის დროს ნაკლები ზიანი მიიღოს. შეფასებითი
კვლევები აჩვენებს, რომ უსაფრთხოების წინა ბალიშები ამცირებს სიკვდი-
ლიანობას და მძღოლისა და მგზავრების სერიოზული დაზიანებას 15 პრო-
ცენტით, უსაფრთხოების ღვედის კეთების შემთხვევაში, მაგრამ მათთვის,
ვისაც არ უკეთია უსაფრთხოების ღვედი, არ აქვს ზიანის შემამცირებელი
ეფექტი (Høye et al. 2012: 441-442). სხვა სატრანსპორტო საშუალებების ტექ-
ნიკური მხარდაჭერის გზები შეიძლება იყოს დამხმარე მუხრუჭი ან ფეხით
მოსიარულეთა გაუმჯობესებული დაცვა, რაც ასევე ამცირებს დაზიანებებს.
ზოგად ზომებს, რომელიც მიმართულია საგზაო სტანდარტების გაუმჯობე-
სებისკენ ასევე, აქვს ზიანის შემცირების ეფექტი სიმთვრალესთან დაკავ-
შირებული საგზაო შემთხვევების დროს, როგორიცაა მაგალითად, ცენტ-
რალური რეზერვაციები, ამობურცული და ხმაურიანი გზის ხაზები, საგზაო
განათებები, გზებიდან ხეების და დიდი ქვების მოშორება.
ზიანის შემამცირებელი ზომების სამიზნე ჯგუფს ყველა მანქანის მძღო-
ლი, მგზავრი და გზის სხვა მომხმარებელი წარმოადგენს (პირველადი ან

256
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

უნივერსალური პრევენცია), მაგრამ საგზაო შემთხვევების გაზრდილი რის-

კის გამო, ამ ზომებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ მათთვის, ვინც
თრობის პირობებში მართავს მანქანას, მათი მგზავრებისთვის და ყველას-
თვის, ვინც თრობის პირობებში მანქანის მართვით გამოწვეული უბედური
შემთხვევის მსხვერპლია.
პრევენციის მონაწილეა პოლიტიკური ხელისუფლება, ვინც უსაფრ-
თხოების ზომებისთვის გამოყოფს თანხებს, ამზადებს საკანონმდებ-
ლო ინიციატივებს და რეგულაციებს, ასევე პოლიცია, რომელიც ამოწ-
მებს უსაფრთხოების ღვედებს, სიჩქარეს და მძღოლების სიფხიზლეს
და ავტომობილების მწარმოებლები, რომლებიც მუდმივად ცდილო-
ბენ უფრო უსაფრთხო ავტომობილების წარმოებას. პრევენციის ზო-
გიერთი ზომა ასევე, ნასვამი მძღოლების (და მათი მგზავრების) მონა-
წილეობასაც მოითხოვს, რომ შეიკრან უსაფრთხოების ღვედები, ნელა
და ფრთხილად მართონ მანქანა იმ შემთხვევაშიც კი, როცა არ არიან
ფხიზლები.
ზიანის ამ შემამცირებელი ზომების სარგებელი ის არის, რომ ისინი რე-
ალურად, საგზაო უსაფრთხოების ზოგად წესებს წარმოადგენენ. ამ ზომე-
ბის დადებითი გვერდითი ეფექტია, რომ მათ ასევე, შეუძიათ ალკოჰოლით
და ნარკოტიკული თრობით გამოწვეული საგზაო შემთხვევების საზიანო
ეფექტის შემცირება.
შეზუდვები, ნაკლოვანებები და უარყოფითი გვერდითი ეფექტები: მი-
უხედავად იმისა, რომ მძღოლების უმეტესობაში უსაფრთხოების ღვედის
გამოყენებამ, როგორც ნორმამ ფეხი საკმაოდ მოიკიდა, კარგად ვიცით,
რომ ნასვამი მძღოლები მაინცდამაინც კანონმორჩილები არ არიან და
შესაბამისად, სხვა მძღოლებთან შედარებით, ნაკლებად იკეთებენ უსაფ-
რთხოების ღვედს. თრობას ასევე უარყოფითი შედეგი აქვს უსაფრთ-
ხოების ღვედის ტარებაზე მძღოლებისთვისაც და მგზავრებისთვისაც,
რადგან ის ამცირებს სიფრთხილისა და ზრუნვის შეგრძნებას. მოსაზრება
იმის შესახებ რომ მძღოლები, რომლებსაც უსაფრთხოების ღვედი უკე-
თიათ, უფრო გაუფრთხილებლად ატარებენ მანქანას, რადგან რისკი ნაკ-
ლებია, ბოლოდროინდელი კვლევით არ დასტურდება (Høye et al. 2012:
632). მძღოლების მიერ უსაფრთხოების ღვედის ტარება არ იცავს ფეხით
მოსიარულეებს, რომლებიც ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვით

257
გამოწვეული უბედური შემთხვევის მსხვერპლები შეიძლება გახდნენ.
ზოგიერთი უსაფრთხოების ნორმის დანერგვა საკმაოდ ძვირია.

თრობის პირობებში მანქანის მართვისას

სოციალური სარგებლის შემცირება

დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის ერთ-ერთი მთავარი მექანიზმი და-

ნაშაულებრივი ქმედების სარგებლის შემცირებაა. ნასვამ მდგომარეობაში
მანქანის მართვისას პრევენციული მექანიზმი შეეხება ნასვამ მდგომარეობა-
ში მანქანის მათვის დროს მიღებული უპირატესობების ან სოციალური სარ-
გებლის გაუქმებას ან შემცირებას და შესაძლოა გულისხმობდეს ნაკლებად
საზიანო გზით იგივე მიზნის მიღწევას. ძალიან ხშირად, ნასვამი მძღოლების
„მიზანი“ გადაადგილების საჭიროების სწრაფი დაკმაყოფილებაა, როგორი-
ცაა მაგალითად, წვეულებიდან სახლში მისვლა, ღამე ქალაქში დაბრუნება
ან მეორე დღეს სამსახურში მანქანით მისვლა. ზოგიერთ ახალგაზრდულ
გარემოში, კანონის დარღვევა და ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვა
შეიძლება სიამაყის ან სტატუსის მიღების წყარო იყოს.
თუ ვიგულისხმებთ, რომ ნასვამი მძღოლების მიერ მანქანის მართ-
ვის მთავარ მოტივს გადაადგილების საჭიროება წარმოადგენს, მთავარი
პრევენციული მექანიზმი მაშინ გადაადგილების ალტერნატიული გზის გა-
მონახვაა, რაც გამორიცხავს ნასვამი მძღოლების მიერ საკუთარი მანქა-
ნის მართვას. ეს ნაწილობრივ შეეხება ორგანიზებულობას. მაგალითად,
წყვილს ან მეგობრების ჯგუფს, რომელიც წვეულებაზე ან ქალაქში მი-
დის, შეუძლია შეთანხმდეს რომ ერთ-ერთი მათგანი არ დალევს და შე-
საბამისად, დაჯდება საჭესთან. ალტერნატიულად, მათ შეიძლება ვინმეს
სთხოვონ, რომ გამოუარონ და სახლში წაიყვანონ ან შეუძლიათ ტაქსით
იმგზავრონ. წვეულების ორგანიზატორებს ასევე შეუძლიათ სტუმრების
სახლებში დაბრუნებით ან ღამის გათევით უზრუნველყოფა განსაკუთრე-
ბით, იმ მძღოლების, ვინც ვერ შეძლებს მანქანის მართვას. სოციალურ
დაგეგმვას და სატრანსპორტო პოლიტიკას აქ შეუძლია მნიშვნელოვანი
როლი შეასრულოს. თუ საზოგადოებრივი ტრანსპორტი საღამოს ადრე
ასრულებს მუშობას, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ ნასვამი მძღოლი სახ-
ლში დასაბრუნებლად საჭესთან დაჯდება – მაღალია. თუ ადგილობრივი

258
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

პოლიტიკური ხელისუფლება (მაგ., საოლქო საბჭოები) შეძლებდა ღამის

ავტობუსის ხელმისაწვდომი სერვისის უზრუნველყოფას, ეს სავარაუდოდ,
შეამცირებდა ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვას და მასთან დაკავ-
შირებულ საგზაო შემთხვევებს. ზოგიერთ ქალაქში მაგალითად, ტაქსებმა
ქალ მგზავრებს ფასდაკლებები შესთავაზეს გაუპატიურების თავიდან ასა-
ცილებლად, რაც ანალოგიურად, ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართ-
ვის პრევენციის საშუალებადაც შეიძლება გამოვიყენოთ. თუმცა, აქვე უნდა
გავითვალისწინოთ, რომ ნასვამი მძღოლების უქმეებისას სახლში მიყვანა,
ტაქსის მძღოლების შემოსავლის მთავარ წყაროს წარმოადგენს. გარდა
ამისა, გადაწვეტილების მიღებისას, სახლში საკუთარი მანქანით დაბრუ-
ნებასა და ტაქსით მგზავრობას შორის, ნასვამმა მძღოლმა შეიძლება ტაქ-
სით მგზავრობა აირჩიოს თუ ის მასთან ახლო მანძილზე იქნება. ზოგიერთ
ქვეყანაში და აშშ-ში განსაკუთრებულად, ბარები და პაბები დასახლებული
ცენტრებიდან და საზოგადოებრივი ტრანსპორტისგან მოშორებით არის
განლაგებული, რაც ნასვამ მძღოლებს სახლში დასაბრუნებლად მხოლოდ
საკუთარი მანქანის მართვის ალტერნატივას უტოვებს. ალკოჰოლის ლი-
ცენზირებამ შეიძლება გარკვეული როლი შეასრულოს დასალევი დაწე-
სებულებების ისეთ ადგილებში განლაგებაში, სადაც იქ მისასვლელად და
უკან დასაბრუნებლად მანქანის მართვა ნაკლებად აუცილებელი იქნება.
იმის გათვალისწინებით, რომ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართ-
ვა ზოგიერთ ადგილას სტატუსის მინიჭების წყაროა, მიზანი ამ სტატუსის
მიმღებლობისა და მინიჭების შესაძლებლობის შემცირებისთვის საჭირო
ზომების მიღება იქნება. ეს უმეტესწილად, ნასვამ მდგომარეობაში მანქა-
ნის მართვის წინააღმდეგ იმ ნორმატიული ბარიერების აგებას გულისხ-
მობს, რომელიც ზემოთ უკვე განვიხილეთ. ერთი შესაძლო გზა ამისთვის
იმ ადამიანის სტატუსის ამაღლება იყოს, რომელიც საღამოსთვის გამოყო-
ფილი ფხიზელი მძღოლი იქნება. დიდი ბრიტანეთის ზოგიერთ პაბში ასე-
თი მძღოლებისთვის უალკოჰოლო სასმელი უფასოა. ასევე, სასურველია
მგზავრების (განსაკუთრებით, ახალგაზრდა გოგონების) დარწმუნება, რომ
არ დათანხმდნენ ნასვამი მძღოლების შეთავაზებულ ტრანსპორტირებას.
ამ ხერხების გზავნილია, რომ ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვა
მიუღებელია და ასეთი ქცევა აკნინებს ადამიანის სტატუსს და მდგომა-
რეობას. მამაკაცების დასარწმუნებლად ქალების გამოყენება უკვე ნაცა-

259
დია უსაფრთხოების ღვედებთან, გადაჭარბებულ სიჩქარესთან და ნასვამ
მდგომარეობაში მანქანის მართვასთან დაკავშირებით ნორვეგიული კამ-
პანიის – „გოგონების საგზაო კამპანიის“ და „ილაპარაკე“-ს ფარგლებში
(Ulleberg, Elvik and Christensen 2004).
თრობის პირობებში მანქანის მართვის სარგებლის შემცირების მთა-
ვარ სამიზნე ჯგუფს პოტენციური ნასვამი მძღოლები წარმოადგენენ. ამ სა-
კითხს უნდა გამოეხმაურონ მათი სოციალური წრეები და განსაკუთრებით,
მეგობრები და ოჯახის წევრები.
პრევენციის მონაწილეები არიან ნასვამი მძღოლების ახლო სოციალუ-
რი წრეების წარმომადგენლები და ის ადამიანები, ვინც ნასვამი ხალხის
სახლში დატოვებას გადაწყვეტს. თუმცა, პოლიტიკური ხელისუფლება,
ლიზენცირების ხელმძღვანელობა და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის უზ-
რუნვეყოფაში ჩართული პროფესიები ასევე, საკვანძო როლს ასრულებენ
ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის ალტერნატიული გზების შეთა-
ვაზებაში.
სახლში დასაბრუნებლად ბუნებრივი სოციალური ურთიერთობების და
ნორმების გამოყენების ერთ-ერთი სარგებელია, რომ ეს ძალიან იაფია.
საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სერვისის შეთავაზება ღამით, ფინანსუ-
რად უფრო მეტი ღირს, თუმცა ამით მიღებული სარგებელი მათთვის, ვისაც
ღამით სახლში დასაბრუნებლად მანქანის ნასვამ მდგომარეობაში მართვა
უწევს, ხარჯზე ბევრად მეტია.
შეზღუდვები, ბარიერები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები: ღამით
საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სერვისის შენარჩუნება საჯარო საფულე-
ზეა დამოკიდებული, რადგან ეს სერვისი მხოლოდ ბილეთების გაყიდვი-
დან მიღებული თანხით ვერ დაფინანსდება. ადგილებში, სადაც მოსახლე-
ობა გაფანტულია, ფიქსირებული მგზავრის რაოდენობა შეზღუდული და
ადგილობრივი ბიუჯეტი პატარაა, ძალიან რთულია ასეთი ძვირი სერვისის
დასაფინანსებლად პოლიტიკური ნების მოძიება, მით უმეტეს იმის გათვა-
ლისწინებით, რომ სერვისის მიზანი მხოლოდ ნასვამი მძღოლების მიერ
მანქანის მართვის შემცირებაა. რაც შეეხება, ნასვამი მძღოლებისთვის სო-
ციალური სტატუსის შესუსტებას, ძალიან რთულია ამის განსახორციელებ-
ლად რაიმე კონკრეტული ზომების მიღება. როგორც აღმოჩნდა, ცნობი-
ერების ამაღლების კამპანიებიც არ არის ძალიან ეფექტიანი.

260
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

რეციდივისტი ნასვამი მძღოლების რეაბილიტაცია

ნასვამი მძღოლების კვლევის ერთ-ერთი მთავარი მიგნებაა, რომ ვინც ყვე-

ლაზე ხშირად და სისხლში ალკოჰოლის მაღალი კონცენტრაციით ჩადის ამ
სამართალდარღვევას, აქვს ნივთიერებაზე დამოკიდებულების ზოგადი პრობ-
ლემა. ამავდროულად, ეს მაღალი რისკის მქონე ჯგუფი აღმოჩნდა ყველაზე
ნაკლებად მგრძნობიარე ქცევის ცვლილებისკენ მიმათული იმ ინტერვენციების
მიმართ, როგორიცაა დასჯა, კონტროლი ან ცნობიერების ამაღლების კამპანი-
ები. მათი უმეტესობა აგრძელებს თრობის ქვეშ ავტომობილის მართვას განმე-
ორებით ბრალდებისა და მართვის მოწმობის ჩამორთმევის შემდეგ (Høye et al.
2012: 681‑683). ამ კონკრეტული ჯგუფისთვის ერთი აშკარა პრევენციული მექა-
ნიზმი ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის უკან არსებული პრობლემის
– ნივთიერებაზე დამოკიდებულების და ნასვამ მდგომარეობაში პრობლემური
ქცევის მოგვარებაა (Freeman et al. 2006). მთავარი მიზანია ალკოჰოლთან და
ნარკოტიკულ საშუალებებთან პრობლემის მქონე ადამიანებისთვის საკუთარ
არასწორ ქცევაზე კონტროლის მოპოვების უზრუნველყოფა. თუმცა, ეს სათქ-
მელად უფრო მარტივია, ვიდრე განსახორციელებლად (Fowler and Alcorn 2002).
ამ სტრატეგიის განხორციელებისთვის საჭირო ზომები შეგვიძლია ორი
მიმართულებით განვიხილოთ: პირველი, ეს არის ჯანმრთელობის თერაპი-
ული მიდგომა ორგანიზმის გაწმენდის, მკურნალობის და ალკოჰოლის მი-
ღების გამომწვევი პრობლემის მოგვარებით. მეორე, უფრო განათლებაზე
ორიენტირებული მიდგომაა, ტრენინგის, ინფორმაციისა და იმ კურსების მი-
წოდებით, რომელიც დამოკიდებულებების და ქცევის ცვლილებისკენ არის
მიმართული. უფრო ხშირად სწორედ ეს საგანმანათლებლო მიდგომა გამო-
იყენება (Ferguson et al. 1999). ეს პროგრამები განსხვავდება ნებაყოფლობისა
და სავალდებულო მონაწილეობის ხარისხების მიხედვით, ასევე მნიშვნე-
ლოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვითაც, რაც ძირითადად, განპირო-
ბებულია სამართლებრივი ჩარჩოს სხვაობით. ზოგიერთი სქემა მიბმულია
შემცირებულ სანქციებთან (მაგ., დაპატიმრების ან მართვის მოწმობის ჩა-
მორთმევის ალტერნატივაა) ან მართვის მოწმობის დაბრუნების ერთ-ერთი
პირობაა. აღნიშნული სქემები განსხვავდება როგორც მონაწილეობის ნე-
ბაყოფლობის კუთხით, ასევე შემოწმებისა და მონაწილეთა მონიტორინგის
ხარისხით, მაგალითად, ალკოჰოლის დონის განმსაზღვრელი ჩამკეტების

261
მანქანაში დაყენებით ან სისხლის ანალიზის რეგულარული შემოწმებით,
რათა განისაზღვროს სქემის მონაწილის სიფხიზლე.
ნორვეგიაში, ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მკურნალობა სანქ-
ციების რეჟიმის შემადგენელი ნაწილი არ არის, თუმცა ნასვამ მდგომა-
რეობაში მანქანის მართვისთვის შეიძლება მძღოლი ჩაერთოს ამ პროგ-
რამაში, მისი თანხმობის შემდეგ. ასეთ შემთხვევებში, ამ პროგრამებში
მონაწილეობა და მათი დასრულება პირობითი სასჯელის შემადგენელი
სპეციალური პირობა იქნება. მისი ალტერნატივა პატირობაა. პროგრამა
შედგება თერაპიისგან, ინდივიდუალური და ჯგუფური სწვლებისგან, ჯგუფ-
ში დისკუსიებისგან, მკურნალობის საჭიროებების და კონტროლის მათ შო-
რის, მათრობელი საშუალებების გამოყენების, სხვადასხვა ანალიზისგან.
აღნიშნულ პროგრამას, რომელიც 10 თვე გრძელდება, ნორვეგიის სასჯე-
ლაღსრულების სამსახური ხელმძღვანელობს (Høye et al. 2012: 682–683).
საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელო (Høye et al. 2012: 681-
683) მრავლისმომცველი კვლევის ანალიზის საფუძველზე განიხილავს, თუ
რამდენად აქვს ბრალდებული ნასვამი მძღოლების მკურნალობას რეციდი-
ვის შემთხვევებზე გავლენა ან ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვისთვის
ახალ ბრალდებებს საგზაო შემთხვევების შემცირებაზე. თუმცა, იმის განსაზღ-
ვრა თუ რა მონაცემებია ამ სფეროში საიმედო, სერიოზულ მეთოდოლოგიურ
პრობლემებთანაა დაკავშირებული. რამდენიმე მეთოდოლოგიური შეფასე-
ბითი კვლევა აღნიშნავს, რომ ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მკურნალო-
ბის დასრულების შემდეგ, რეციდივის შემთხვევები იკლებს, თუმცა გრძელვა-
დიან პერსპექტივაში მკურნალობიდან სამი, ოთხი წლის შემდეგ რეციდივის
შემცირება არ შეინიშნება (Langworthy and Latessa 1993 and 1996). სწავლების
გზით ქცევის შეცვალაზე მიმართული პროგრამები, რომლებიც მანქანის მარ-
თვასა და საგზაო უსაფრთხოებაზე იყო ორიენტირებული, უფრო ეფექტიანი
აღმოჩნდა, ვიდრე პროგრამები, რომლებიც მხოლოდ დალევის პრობლე-
მაზე იყო ფოკუსირებული. პროგრამა ასწავლიდა, რომ ნაცვლად იმისა, რომ
მძღოლებმა აკონტროლონ ალკოჰოლის მიღების რაოდენობა, უმჯობესია
წვეულებაზე უმანქანოდ წასვლა, რაც ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართ-
ვის შესაძლებლობებს ამცირებს (Rider et al. 2007).
ბრალდებულ ნასვამ მძღოლებზე მკურნალობის ეფექტის შესამოწმებლად
მეტაანალიზმა 215 დამოუკიდებელი შეფასება განიხილა. მეთოდოლოგიური

262
 5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური თრობის პირობებში

კუთხით, ყველაზე ძლიერმა კვლევებმა მკურნალობის შემდეგ რეციდივის

საშუალოდ, 8-9 პროცენტით შემცირება დაადგინა, მათგან განსხვავებით, ვი-
საც მკურნალობის კურსი არ გაუვლია. დაახლოებით იგივე დონის შემცირება
დადგინდა ალკოჰოლთან დაკავშირებული საგზაო შემთხვევების რაოდენო-
ბაშიც. შეფასების მიხედვით, სხვადასხვა სახის კომბინირებული ინტერვენცია,
როგორიცაა მაგალითად, განათლება, ფსიქოთერაპია და სასჯელაღსრულე-
ბის სამსახურის მიერ მონიტორინგი, უფრო ეფექტიანი აღმოჩნდა, ვიდრე
მხოლოდ ერთი სახის ჩარევა. თუმცა, შედეგები მნიშვნელოვნად განსხვავ-
დება და მიღებული ეფექტი სტატისტიკურად სანდო არ არის. მეთოდოლო-
გიურად უფრო სუსტი კვლევები, უფრო პოზიტიურ შედეგებს აჩვენებს, რაც
მიუთითებს იმაზე, რომ ეს სხვა ფაქტორების მიერ არის განპირობებული. მე-
ტაანალიზის ავტორებიც ფიქრობდნენ, რომ ლიტერატურაში მკურნალობის
ეფექტი სათანადოდ არ იყო დაფასებული, რადგან ტრადიციულად, ზედმეტი
აქცენტი კეთდებოდა განათლებაზე, როგორც მკურნალობის ფორმაზე და რე-
ციდივზე, როგორც ეფექტის შეფასების საშუალებაზე (Wells-Parker et al. 1995).
მკურნალობის ეფექტის შეფასებისთვის, მხოლოდ რეციდივის შემთხვევებზე
დაყრდნობა არასწორი ხერხია, რადგან რეციდივის შემთხვევები ფიქსირდე-
ბა მხოლოდ მაშინ, როცა მძღოლს ისევ დააკავებენ ნასვამ მდგომარეობაში.
დაკავების რისკი კი საკმაოდ დაბალია, ნასვამ მძღოლს შეუძლია გაიაროს
კილომეტრები ისე, რომ ის არავინ გააჩეროს და შეამოწმოს.
რეაბილიტაციის პროგრამის პირველად სამიზნე ჯგუფში ის ადამიანები
შედიან, ვინც განუწყვეტილივ მართავს მანქანას ნასვამ მდგომარეობაში
და ისინი, ვისაც ნივთიერებებთან დამოკიდებულების მუდმივი პრობლემა
აქვთ (მესამეული ან მითითებითი პრევენცია). ეს განსაკუთრებით ეხება იმ
მძღოლებს, ვინც სისხლისამართლებრივი სანქციების და კონტროლის მე-
ქანიზმების შემდეგაც კი არ ცვლის ქცევას. თუმცა, რეაბილიტაციის პროგ-
რამები ასევე, მიმართულია იმ ადამიანებზე, ვინც ნასვამ მდგომარეობაში
მანქანის მართვისთვის მხოლოდ ერთხელ იყო დაკავებული, მაგრამ და-
პატიმრების ნაცვლად, ამ პროგრამაში მისი ჩართვა გადაწყდა.
პრევეციის ამ სტრატეგიის მონაწილეები არიან სასჯელაღსრულების
სამსახურები, ჯანდაცვის სერვისის მიმწოდებლები და სხვა სოციალური
სააგენტოები და ხელისუფლების წარმომადგენლები. პოლიტიკური ხელი-
სუფლება გასაზღვრავს ნასვამი მძღოლების რეაბილიტაციისთვის საჭირო

263
საკანონმდებლო და ეკონომიკურ ჩარჩოს. ოჯახის წევრები, მეგობრები და
თანამშრომლები ასევე მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ამ ადამიანების
მიერ დამოკიდებულების პრობლემის დაძლევასა და ნასვამ მდგომარე-
ობაში მანქანის მართვის საშიში ქცევის დავიწყებაში.
დამოკიდებულების პრობლემის მქონე ადამიანებისთვის, რომლებიც
მუდმივად ნასვამ მდგომარეობაში მართავენ მანქანას, ამ პრობლემის
შესუსტების სარგებელია, რომ აღნიშნული სტრატეგია ამ საშიში ქცევის
გამომწვევი მიზეზის აღმოფხვრისკენ არის მიმართული. თუ დამოკიდე-
ბულების პრობლემა წარმატებით შესუსტდება, ეს სასარგებლო იქნება
ამ ადამიანების ჯანმრთელობისთვის, მათი სოციალური ცხოვრებისთვის
ოჯახთან, სამსახურთან და სხვა ასპექტებთან მიმართებაში.
რეაბილიტაციის სტრატეგიის ერთ-ერთი მთავარი შეზღუდვაა, რომ მძღო-
ლები, რომლებიც ქრონიკულად სვამენ, არ არიან მკურნალობის პროცესში
ჩართვაზე თანახმა, ისევე როგორც სასჯელი და დაშინება ნაკლებად ცვლის
მათი ქცევის ხასიათს. ეს განსაკუთრებით მართლდება მათ შემთხვევაში, ვინც
ნივთიერებაზე დამოკიდებულებასთან ერთად, კრიმინალური ცხოვრების
წესს მიჰყვება. როგორც წესი, მათ ანტისოციალური ნორმები ახასიათებთ,
არიან ნაკლებად განათლებულები და ასევე, ნაკლებად ფლობენ იმ კაპიტალს,
რაც მათ ნორმალურ ცხოვრებაში დაბრუნებაში დაეხმარებოდა. მსჯავრდებუ-
ლი ნასვამი მძღოლების ზოგიერთი რეაბილიტაციის პროგრამა სერიოზულ
კრიმინალებს არც რთავს პროგრამაში. ეს ალბათ გამოიხატება პროგრამის
წარმატების უფრო მაღალ მაჩვენებელში; მაგრამ ამავდროულად, სწორედ
სერიოზული კრიმინალები, მათრობელ საშუალებებზე დამოკიდებული ადა-
მიანები და ნასვამი მძღოლები წარმოადგენენ ყველაზე მაღალ რისკჯგუფს,
რომლებიც იწვევენ საგზაო შემთხვევებს, სიკვდილიანობას, დაზიანებებს და
უდანაშაულო ხალხის ტანჯვას. შეიძლება ითქვას, რომ მათზე ფოკუსირება
ასევე მიშვნელოვანია, რადგან ამ ჯგუფის თუნდაც, მცირე ნაწილთან წარმატე-
ბის მიღწევა, საგზაო შემთხვევების რაოდენობას მაინც შეამცირებს. პრევენ-
ციის პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ კრიმინალების რეაბილიტაციამ
შეიძლება დიდი სარგებელი მოიტანოს მაშინაც, როცა წარმატების მაჩვენებე-
ლი დაბალია. მიუხედავად ამისა, არსებობს კრიმინალისა და დამოკიდებული
ადამიანების ნორმალურ ცხოვრებაში დაბრუნების უამრავი მაგალითი, რომ-
ლებმაც ასევე მოახერხეს ნასვამ მდგომარეობაში მანქანის მართვის შეწყვეტა.

264
 6 ტერორიზმი

თუ ჩვენ, ტერორიზმი სერიოზულ დანაშაულად მიგვაჩნია, მაშინ როგორი

უნდა იყოს ანტიტერორისტული სტრატეგია, რომელიც დანაშაულის პრე-
ვენციის ყოვლისმომცველ მიდგომაზე იქნება დაფუძნებული?
ტერორიზმი შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც საომარი მდგომარე-
ობა ან ამბოხება და ამის წინააღმდეგ ბრძოლა ძირითადად, სამხედრო
ძალების მიერ ხდება. ალტერნატიულად ის შეიძლება განხილულ იქნეს,
როგორც დანაშაული და მასთან ბრძოლაც სისხლის სამართლის მართ-
ლმსაჯულებისა და დანაშაულის პრევენციული საშუალებებით მოხდეს.
ამერიკელების ტერორისტული გამოცდილება სრულიად გასაგები მიზე-
ზების გამო, 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტული აქტების გავლენას
განიცდის. ამ ტერორისტულ აქტზე რეაგირება ძირითადად, სამხედრო
ხასითს ატარებდა და 9/11-ის გამოცდილებამ სრულიად შეცვალა ამერიკუ-
ლი კონტრტერორისტული ხედვა. თუმცა, ტერორიზმის ისტორიაში, 9/11-ის
თავდასხმა არის ერთი განსაკუთრებული შემთხვევა, რომლის 99.9%-ით
განსხვავდება დასავლურ ქვეყნებში ტერორისტული გამოცდილებისგან.
მასზე უარესი მაგალითებიდან გამოსაყოფია, 1995 წლის ოკლაჰომას და-
ბომბვები, მადრიდის მატარებლის ბომბებით აფეთქების ფაქტი 2003 წელს,
ბოსტონის მარათონის ტერორისტული აქტი 2013 წელს და ახალგაზრდების
ჟლეტვის ფაქტი ნორვეგიის ახალგაზრდულ ბანაკში, 2011 წელს. ასეთი ტე-
რორისტული აქტები საშინელი მოვლენებია, მაგრამ მაინც, მათ წინააღმ-
დეგ სამხედრო ძალის გამოყენება აბსოლუტურად უადგილოა. ტერორიზმი

265
უნდა განიხილებოდეს დანაშაულად და მთავარი მიზანი უნდა იყოს ასეთი
დანაშაულების დადგომისა და მისი მავნე შედეგების თავიდან აცილება.
სხვა სიტყვებით, ჩვენი ძირითადი მიდგომა ტერორიზმის წინააღმდეგ უნდა
იყოს დანაშაულის პრევენცია ფართო გაგებით, ყოვლისმომცველ დონეზე.
წინამდებარე თავი სწორედ იმას ემსახურება, რომ წარმოაჩინოს, თუ
როგორ შეუძლია დანაშაულის პრევენციას შექმნას კარგი ბაზა ანტიტერო-
რისტული პოლისების გასატარებლად. ცხადია, ამ პერსპექტივას თავისი
შეზღუდვები აქვს, როდესაც ტერორიზმი საომარი მდგომარეობის მსგავს
მოვლენად იქცევა, როგორც ამას ავღანეთში, სირიასა და ერაყში აქვთ ად-
გილი. თუმცა, დანაშაულის პრევენციის საშუალებები ყოველგვარი ეჭვის
გარეშე უფრო მიზანშეწონილი საშუალებებია ტერორიზმის წინააღმდეგ
საბრძოლველად, როდესაც მას ისეთი ფორმით აქვს გამოვლინება, რო-
გორც ეს უფრო სტაბილურ საზოგადოებებსა და სახელმწიფოებში ხდება.
ტერორიზმის ცნება დიდი დავის საგანია, რადგან მას ნორმატიული
განზომილება აქვს: იგი პოლიტიკური მიზნების მქონე, არაკანონიერი ძა-
ლადობის ფორმას წარმოადგენს. ცნებისგან განსხვავებით, ტერორიზმის
ცნების მნიშვნელობა სადავო საკითხი არ არის, თუმცა, ფართო დისკუსი-
აა მის შეზღუდვებზე. ზოგიერთ მიმომხილველს მიაჩნია, რომ ტერორიზ-
მის სუბიექტი არასახელმწიფო მოხელეებით უნდა შემოიფარგლებო-
დეს, ხოლო სხვები სახელმწიფო ტერორიზმსაც დასაშვებად მიიჩნევენ.
ზოგიერთი თვლის, რომ ტერორიზმი მხოლოდ მაშინ არის სახეზე, თუ
იგი სამოქალაქო მოსახლეობის წინააღმდეგ არის მიმართული, თუმცა,
სხვები თვლიან, რომ მისი მსხვერპლია ყველა არამეომარი მხარე (მათ
შორის, ის სამხედროებიც, რომელიც საომარ მდგომარეობაში არ იმყო-
ფებიან). ზოგ მეცნიერს ზუსტად სურს ტერორისტული აქტის მიზნად პო-
ლიტიკური მოტივების წარმოჩენა, ხოლო სხვები თვლიან, რომ დამნაშა-
ვეებმა და სხვა მოქმედმა პირებმა შეიძლება გამოიყენონ ტერორისტული
მეთოდები, დანაშაულის ბოლომდე მისაყვანად. მიუხედავად იმისა, რა
ცნებითა და მნიშვნელობით გამოიყენება ტერორიზმი, ამ თავში მოცემუ-
ლი სტრატეგიები მიესადაგება ტერორიზმის ყველა განმარტებას. ამ თა-
ვის მიზნებისთვის, ტერორიზმის სამუშაო განმარტება არის სტრატეგიების
ერთობა ისეთი ქმედებისთვის, სადაც ძალადობა ან ძალადობის მუქარა
გამოყენებულია სისტემური შიშის დასათესად, ვინმეს იძულებისთვის,

266
 6. ტერორიზმი

რომ შეასრულოს რაიმე ქმედება და მოახდინოს ხალხზე სხვადასხვა ტი-

პის გავლენა.
ისტორიის მანძილზე, ტერორისტული მეთოდები გამოიყენებოდა სხვა-
დასხვა ჯგუფებისა და პოლიტიკურ-იდეოლოგიური მოძრაობების – რადი-
კალი მემარცხენეების, რევოლუციონერების, ანარქისტების, ფაშისტების
და სხვა მემარჯვენე ექსტრემისტების, ნაციონალისტების, ცხოველთა უფ-
ლებების დამცველი აქტივისტების, გარემოს სხვა დამცველების და ყველა
დიდი რელიგიის მიმდევრების, მათ შორის, ქრისიტიანების, იუდაველების,
ინდუსების, სიქისტების, ბუდისტების, სინტოისტების და ბოლო პერიოდში,
მუსლიმანების მიერ. ამ ჯგუფების ნაწილი სრულიად კანონიერი მიზნების-
თვის იბრძოდა, მაგრამ ამ მიზნებამდე მისასვლელი მეთოდი, რომელიც
ძალადობის გამოყენებას, შიშის დათესვას და ამის ხარჯზე გავლენის მოხ-
დენას ცდილობს სხვებზე – უკანონოა და დასჯადი. ტერორიზმზე საუბრისას
მთავარი საკითხია, როგორ შეიძლება მასთან ბრძოლა დემოკრატიისა და
კანონის უზენაესობის ძირითადი პრინციპების დაუზიანებლად, იმ პრინცი-
პების, რომლის განადგურებასაც ცდილობენ ტერორისტები. ტერორიზმის
თაობაზე ბრძოლის ტაქტიკების გადაფასება 2001 წლის ტერორისტული
აქტის შემდეგ დაიწყო. პირველი ხუთი წლის განმავლობაში, ბუშის ადმი-
ნისტრაციის ე. წ. ტერორიზმის წინააღმდეგ გამოცხადებული ომი, მხოლოდ
ისეთ სტრატეგიებს იყენებდა, რომელიც სამხედრო ძალების ჩართულო-
ბაზე, რეპრესიასა და კონტროლზე იყო ორიენტირებული.160 აღნიშნულმა
სტრატეგიებმა გამოიწვია სხვა გრძელვადიანი სტრატეგიების დაკნინება
და ამით ხელი შეუშალა იმ მიზეზებთან ბრძოლას, რაც ადამიანს რადი-
კალიზმისკენ და ტერორისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანებისკენ უბიძ-
გებს. ტერორიზმზე გამოცხადებული ომის კრიტიკოსები უთითებდნენ, რომ
მხოლოდ სოციალურ და პოლიტიკურ ცვლილებს ძალუძს ტერორიზმის
გამომწვევ მიზეზებთან გამკლავება და ყველა სხვა საშუალება მხოლოდ
შემაშინებელია. მიუხედავად იმისა, რომ ეს არგუმენტი შეიძლება ფასეული
იყოს, როგორც წესი, საკმაოდ დიდი დროა საჭირო, ვიდრე ასეთი ცვლი-
ლებები დადგება და ეს ცვლილებები ტერორიზმის დამარცხებას შეძლებს.
მანამდე ყოველთვის იქნება ისეთი სიტუაციები, როდესაც ტერორისტული
აქტის პრევენციისთვის რაღაცაა გასაკეთებელი. შესაბამისად, აუცილებე-
ლია მოკლევადიან რეპრესიულ და მაკონტროლებელ სტრატეგიებსა და

267
გრძელვადიანი კონსტრუქციულ სტრატეგიებს შორის სათანადო ბალანსის
პოვნა. ეს თავი სწორედ იმის მცდელობაა, რომ წარმოაჩინოს ის დამაბა-
ლანსებელი ყოვლისმომცველი სტრატეგია, რომელიც ექსტრემიზმისა და
ტერორიზმის პრევენციას მოახერხებს, ცხრა პრევენციულ მექანიზმზე დაყ-
რდნობით.

ნორმატიული ბარიერის შექმნა ძალადობისა და

ტერორიზმის წინააღმდეგ

ადამიანების უმეტესობისთვის, ნორმალურ სიტუაციაში აბსოლუტურად

წარმოუდგენელია ისეთი ძალადობრივი ქმედების ჩადენა, რომელიც
სხვების ტანჯვასა და სიკვდილს იწვევს. აღნიშნული უპირველესად, სინ-
დისისა და მორალური ღირებულებების გამო ხდება, ხოლო ნაწილობ-
რივ იმის გამო, რომ ემოციურად სხვებისათვის ტკივილის მიყენების იდეა
მათში ემპათიისა და შებრალების განცდას ბადებს.161 მათთვის, ვინც პო-
ლიტიკური უსამართლობის გამოა გაბრაზებული, ნორმატიული ბარიერი
სავსებით საკმარისი იქნება ძალადობასა და ტერორიზმში ჩაბმის თავიდან
ასაცილებლად.
ნორმატიული კითხვები სამართლიანობასა და უსამართლობასთან და-
კავშირებით მაშინ წარმოიშობა, როდესაც ვინმე ძალადობრივ ქმედებას
ჩაიდენს. ფუნდამენტურად რომ ითქვას, ტერმინები „ძალადობა“ და „ტე-
რორიზმი“ მორალური ცნებებია, იმ გაგებით, რომ ისინი უარყოფით მნიშ-
ვნელობას ატარებენ, განსხვავებით „ძალისა“ და „წინააღმდეგობისგან,“
რომლებსაც უფრო მეტად დადებითი კონტექსტი აქვთ (Riches 1986). ადა-
მიანების უმეტესობა ალბათ თვლის, რომ ძალის გამოყენება შეიძლება კანო-
ნიერი იყო გარკვეულ სიტუაციებში, მაგალითად, აუცილებელი მოგერიებისას.
სახელმწიფომ პოლიციასა და სამხედრო ძალებს მონოპოლია გადასცა კანო-
ნიერი ძალის გამოყენების სიტუაციების თაობაზე, რომელსაც რა თქმა უნდა,
გარკვეული შეზღუდვები აქვს. ეს შეზღუდვები განსხვავებულია ქვეყნების მი-
ხედვით, მიუხედავად არსებული საერთაშორისო ნორმებისა და კონვენცი-
ებისა. თუმცა, იმ შემთხვევაში, თუ ძალის გამოყენება გაცდება კანონიერების
ფარგლებს, მაშინ შეიძლება სახეზე გვქონდეს ისეთი მდგომარეობა, რომელ-
საც ჩვენ პოლიციის მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტებად, ომის დანა-

268
 6. ტერორიზმი

შაულად ან სახელმწიფო ტერორიზმად განვიხილავთ. როდესაც ძალადობას,

არასახელმწიფოს სახელით მოქმედი პირი ჩადის, სახეზე გვაქვს ტერორისტუ-
ლი აქტი. ეს არის ერთ-ერთი გზა, თუ როგორ შეუძლია სახელმწიფოს დაგმოს
უკანონო და მიუღებელი ძალადობა. თავად ქმედების განმხორცილებლები და
მათი მხარდამჭერები რა თქმა უნდა, ამ პოზიციას არ გაიზიარებენ და იტყვიან,
რომ „ვიღაცისთვის ტერორისტი, სხვისთვის თავისუფლებისთვის მებრძო-
ლია.“ ისინი თავიანთი ქმედებების გასამართლებლად, უსამართლობის სხვა
შემთხვევებს მოიტანენ, ჩართავენ რელიგიურ ან პოლიტიკურ კონტექტს, შე-
ეხებიან უზენაეს მორალს ანუ ზნეობას და ა. შ. მათ სურთ თავიანთ მეთოდებს
ისეთი კონტექსტი მისცენ, რომელიც ძალადობას კანონიერ სახეს აძლევს და
უკიდურეს საშუალებად განიხილავს. შესაბამისად, ტერორიზმის წინააღმდეგ
ბრძოლა დიდწილად, სწორედ ნორმატიული ბრძოლაა მასების „გულისა და
გონების“ მოსაგებად. საუკეთესო შემთხვევაში, ამან შეიძლება ეჭვიც კი გააჩი-
ნოს თავად ტერორისტებში, რომლებიც შეიძლება უბრალოდ არასწორ გზაზე
არიან.
რადიკალიზაცია ითვლება პროცესად, სადაც ინდივიდები ან ჯგუფები ერ-
თიანდებიან იმისთვის, რომ ძალადობას კანონიერი სახე მისცენ პოლიტიკური,
იდეოლოგიური და რელიგიური მიზნების მისაწევად.162 ეს არის ცვლილების
პროცესი, რომელსაც ადგილი აქვს დამოკიდებულებების, ღირებულებების და
რწმენის დონეზე. იგი განსხვავდება ძალადობრივი აქტივიზმისგან, რომელიც
ასევე, ცვლილების პროცესს წარმოადგენს, მაგრამ ამ შემთხვევაში, ქცევის
დონეზე. რადიკალიზაცია და ჩართულობა მართალია დაკავშირებული, მაგ-
რამ მხოლოდ მცირედით დაკავშირებული პროცესებია: რადიკალი ინდივი-
დები და ჯგუფები დიდი ალბათობით ჩაერთვებიან ძალადობაში, მაგრამ ყვე-
ლაზე რადიკალი ამას არასდროს აკეთებს. მეტიც, ზოგიერთი სამხედრო ჯგუფი
ძალადობრივ ქმედებებში ერთვება სრულიად განსხვავებული (სოციალური ან
პირადი) მიზეზებით და არა იმის გამო, რომ ისინი ბრძოლას სამართლიანო-
ბის მისაღწევ საშუალებად განიხილავენ. ისინი რადიკალები ხდებიან რაღაც
წინარე მიზეზით და არა იმის გამო, რომ ჯგუფის წევრები გახდნენ. განსხვავე-
ბულ სამხედრო მოძრაობებში განსხვავებული მიმღებლობა არსებობს ძალა-
დობასთან დაკავშირებით (Hoffman 2006: 229ff). ზოგიერთი ჯგუფი ძალადობას
მხოლოდ მატერიალურ სამიზნეზე იყენებს და არასდროს ადამიანზე. სხვა ჯგუ-
ფები ძალადობას მხოლოდ გარკვეული კატეგორიის ადამიანების წინააღმდეგ

269
იყენებენ, მაგალითად, პოლიციაზე, სამხედროებზე ან პოლიტიკურ ლიდერებ-
ზე, მაგრამ არა „ჩვეულებრივ“ ადამიანებზე. არიან ისეთებიც, რომლებიც მათი
მიზნების მისაღწევად ყველანაირ ძალადობას იყენებენ ყველა კატეგორიის
ადამიანზე.163 როგორც წესი, ტერორისტული მოძრაობები, განსაკუთრებული
სისასტიკით იწყებენ და შემდეგ, დროთა განმავლობაში ამსუბუქებენ თავიანთ
მიდგომებს, თუმცა, გამონაკლის შემთხვევაში შეიძლება ისეთიც იყოს, რომე-
ლიც პირიქით, პროგრესირებს. უმეტეს შემთხვევაში, თავად ტერორისტული
ორგანიზაციის შიგნითაც არსებობს განსხვავებული შეხედულებები ძალადო-
ბის ხარისხთან და იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად უნდა შეიზღუდონ
მათ თავი მორალური და სტრატეგიული შეხედულებებით. ასეთი უთანხმოებე-
ბი ხშირ შემთხვევაში, ორგანიზაციის დასუსტების, გაყოფის და დანაწევრების
წყაროა, რაც საბოლოოდ, გაერთიანების ძალადობასა და შესაძლებლობას
ამცირებს. აღნიშნულმა კი, შეიძლება შექმნას შესაძლებლობები კონტრტერო-
რისტული ღონისძიებების დასაგეგმად და მათ გამოსაყენებლად.
ამ შემთხვევაში, პრევენციული მექანიზმი მოიცავს წინააღმდეგობებისა და
ნორმატიული ბარიერების განმტკიცებას ძალადობისა და ტერორიზმის წი-
ნააღმდეგ და ასევე, ტერორიზმის გამამართლებელი მიზეზების მაქსიმალუ-
რად უკუგდებას.
როდესაც საქმე ნორმატიული ბარიერის შექმნაზე მიდგება, განსხვავებულ
მოქმედ პირებს განსხვავებული საშუალებები აქვთ. მშობლებს, სკოლებსა
და რელიგიურ ორგანიზაციებს წამყვანი როლი უკავიათ ბავშვებში მორა-
ლური ღირებულებების ჩანერგვასა და ემპათიის გრძნობის გამომუშავებაში.
აღნიშნული შეიძლება კიდევ უფრო მეტად განვითარდეს ან შეიცვალოს სხვა
ადამიანებთან ურთიერთობისა და სოციალიზაციის გზით, განსაკუთრებით იმ
ადამიანებთან, რომლებიც ახლობლებად ითვლებიან, მაგალითად, მეგობ-
რები და თანამშრომლები. ჩვენი ინდივიდუალური მორალური კომპასი ერთ
ადგილას არ ჩერდება, როდესაც ბავშვობის პერიოდი გადის, პირიქით, ცხოვ-
რების განმავლობაში ის მუდმივად ვითარდება და იცვლება. ანალოგიურად,
დანაშაულთან და ძალადობასთან დაკავშირებული ნორმები შეიძლება შეიც-
ვალოს დროთა განმავლობაში.164 პოლიტიკოსებმა შეიძლება ისეთი კანონები
მიიღონ, რომელიც ტერორიზმთან დაკავშირებული ცალკეული აქტივობების
(მაგ., ტერორიზმის დაფინანსება) კრიმინალიზაციას ახდენენ. რელიგიურმა
ლიდერებმა შეიძლება განაცხადონ, რომ მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღ-

270
 6. ტერორიზმი

მდეგ ჩადენილ ტერორიზმს არაფერი საერთო არ აქვს ისლამთან ან ნების-

მიერ სხვა რელიგიასთან. სხვა ავტორიტეტულ პირებს, რომლებსაც შეუძლიათ
საზოგადოების ცნობიერებაზე გავლენის მოხდენა, შეიძლება მნიშვნელოვანი
როლი შეასრულონ ტერორისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანების შესაზღუ-
დად. ახლობელ ადამიანებს, რომლებსაც მსგავსი ღირებულებები აქვთ, შეიძ-
ლება საკმაოდ დიდი გავლენა მოახდინონ ნებისმიერ ადამიანზე – როგორც
დადებითი, ისე უარყოფითი. ძალადობის რადიკალიზაცია სწორედ მაშინ ხდე-
ბა, როდესაც დაახლოებული ადამიანების ჯგუფისათვის ძალადობა მისაღები
ხდება (Sageman 2004). ცნობიერების ამაღლების კამპანიამ შეიძლება თავის
როლი შეასრულოს ტერორიზმის საწინააღმდეგო ნორმატიული ბარიერების
შესაქმნელად, მაგრამ ამ კამპანიებთან დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რადგან
ისინი მარტივად შეიძლება პროპაგანდას დაემსგავსოს. საზოგადოების ძლი-
ერი მობილიზაცია და ძალადობისა და ტერორიზმის საწინააღმდეგო დემონს-
ტრაციები შეიძლება მეტად მიმანიშნებელი იყოს ძალადობრივი ჯგუფებისა და
პოტენციური წევრებისთვის, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ტერორისტულ
აქტს დაუგეგმავი შედეგი მოჰყვება და თავად ამ ჯგუფის მიმდევრებისთვისაც
კი, მიუღებელი იქნება ეს შემთხვევა (მაგალითად, 1998 წელს ჩრდილოეთ ირ-
ლანდიაში, მომხდარი ტერორისტული აქტი, რომელზეც „ირას“ აქტივისტები
იყვნენ პასუხისმგებელნი (Cronin 2009: 57). თუმცა, ყველაზე მნიშვნელოვანია
მოძალადე ექსტრემისტებისთვის იმის შესაძლებლობის წართმევა, რომ მათ
თავიანთი თავი გმირებად წარმოაჩინონ და აღნიშნულში ისინიც დაარწმუნონ,
ვის ინტერესებსაც ვითომდა, ემსახურებიან.
ამ სტრეტეგიის სამიზნე ჯგუფია მთლიანი მოსახლეობა ან მოსახლეობის
რომელიმე კონკრეტული ნაწილი. ზოგიერთ კონტექსტში ეს შეიძლება იყოს
მოსახლეობა, რომლისთვისაც ვითომ იბრძვიან ტერორისტები და ვისგანაც
მათ დამხარების და მათი ქმედების გამართლების კარგი საშუალება აქვთ.
მეორე მხრივ, სამიზნე ჯგუფი შეიძლება იყოს მოსახლეობის ის ნაწილი, რომე-
ლიც შეიძლება პოტენციურად გაწევრიანდეს ასეთ დაჯგუფებასა და სამხედრო
მოძრაობაში. ყველაზე უკიდურეს დონეზე, სამიზნე ჯგუფად შეიძლება ჩაით-
ვალონ ისინიც, ვინც უკვე რომელიმე ტერორისტული ორგანიზაციის წევრია.
ნორმატიული პრევენციული მექანიზმის დადებითი მხარე ის არის, რომ ის
სადავო არაა, საშუალებები, რომელსაც ის იყენებს არ არის რეპრესიული და
არ ეწინააღმდეგება დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის პრინციპებს. ისი-

271
ნი ძირითადად, სოციალიზაციასა და საზოგადოებაში ინტეგრაციას მოიცავენ
და მათი არსებობა გამართლებულია მიუხედავად იმისა, მოახერხებენ თუ არა
ადამიანის ტერორისტად გახდომისთვის ხელის შეშლას. მაგრამ, ემპათია და
მორალური ნორმები, ადამიანისათვის ტანჯვის მიყენების საწინააღდეგოდ,
სწორედ ის ნორმატიული ბარიერია, რომელიც ტერორიზმს მოსახლეობის აბ-
სოლუტური უმრავლესობისთვის მიუღებლად აქცევს. მაგრამ, რაც არ უნდა პა-
რადოქსულად ჟღერდეს ეს უკანასკნელი, მაინც ძალიან არამყარი ბარიერია.
ნორმატიული მექანიზმის შეზღუდვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლე-
ნები ისაა, რომ ზოგიერთი ადამიანი უფრო ნაკლებადაა შებოჭილი ნორმა-
ტიული ბარიერითა და ემპათიის გრძნობით, ვიდრე სხვები და ზოგ ადამიანს
შეიძლება საერთოდ არ გააჩნდეს სიბრალულის განცდა. ასეთი ადამიანები
შეიძლება იყვნენ ტერორისტულ ორგანიზაციებში, სადაც მათი დაუნდობლო-
ბა მეტად დადებით თვისებად ითვლება. თუმცა, ასეთი ფსიქოპათები ტერო-
რისტული ორგანიზაციებისთვის უფრო გამონაკლისია, ვიდრე სავალდებულო
წესი (Horgan 2005: 49-53). ამ საკითხზე არსებული ლიტერატურის თანახმად,
ადამიანების უმეტესობა, ვინც ტერორისტულ ორგანიზაციებში მონაწი-
ლეობს, თავიანთი პიროვნული მახასიათებლებით, მხოლოდ მცირედით
განსხვავდებიან ადამიანების უმრავლესობისგან. ტერორისტულ აქტივო-
ბებში მონაწილეობას დამაკმაყოფილებლად ვერ ხსნის ის ფაქტი, რომ
ტერორისტებს დევიაციური პირადი მახასიათებლები აქვთ (Horgan 2005:
53-79). თუმცა, ტერორიზმში მონაწილეობა და ადამიანების მკვლელობა ან
სხვა ძალადობრივი ქმედებები დიდ გავლენას ახდენს ადამიანის მენტალურ
შესაძლებობებზე და ემპათიის გრძნობების ჩაკვლაზე. როდესაც ანდრეს ბრე-
ივიკმა 68 ადამიანი მოკლა, მათ შორის, ბავშვები და ქალები, სასამართლო
პროცესზე მან განაცხადა, რომ პირველი მკვლელობები ძალიან რთული იყო
გადასალახად, მაგრამ ნელ-ნელა მკვლელობა უფრო ადვილი და სასიამოვნო
ხდებოდა.165
კიდევ ერთი შეზღუდვა, რაც ნორმატიულ პრევენციულ მექანიზმს გააჩნია
არის ის, რომ ადამიანები, რომლებსაც სინდისი განეიტრალებული აქვთ ზიანის
და ტანჯვის მიყენებასთან დაკავშირებით, გარკვეულ კონდიციებში შეუძლიათ
იქამდეც მივიდნენ, რომ ჩაიდინონ ტერორისტული აქტიც. რითი შეიძლება ამის
ახსნა? მკვლევარები მინიმუმ, ორ მნიშვნელოვან ფაქტორს გამოყოფენ ამის
ასახსნელად.

272
 6. ტერორიზმი

ერთის მიხედვით, ადამიანის ცხოვრებაში შეიძლება მოხდეს რაიმე მნიშ-

ვნელოვანი გარეშე მოვლენები, რომელიც მის სოციალურ, პოლიტიკურ და
მორალურ წარმოდგენებს თავდაყირა აყენებს. აღნიშნული მოვლენები ქმნის
კოგნიტურ დისონანსს ადამიანის გონებაში, რის გამოც საზოგადოების ცნებები
და ნორმები უგულებელყოფილია (Bjørgo 2005: 3-4; Wiktorowicz 2005). ამის
მიზეზი შეიძლება იყოს ისეთი დრამატული მოვლენები, როგორიცაა სამხედ-
რო ოკუპაცია, ხოცვა-ჟლეტა, პოლიციის მხრიდან არაადამიანური მოპყრობა
ან მკრეხელური კარიკატურები. ასევე, არსებობს პერსონალურ დონეზე ტრავ-
მების მაგალითები, რომელიც ადამიანს ტერორისტული წრისკენ უბიძგებს
(Nesser 2010: 90-91). ეთნიკური და რელიგიური დისკრიმინაცია, ახლობელი
ადამიანის ავადმყოფობა ან სიკვდილი, შეიძლება იყოს ის ტრაგიკული მოვ-
ლენა, რომელიც ადამიანის პერსონალური კრიზისისა და რადიკალიზაციის
პროცესის დაწყების საბაბია.
მეორე ფაქტორი, რაც სრულიად ნორმალურ ადამიანს ტერორიზმისკენ
უბიძგებს არის სოციალურ-ფსიქოლოგიური მექანიზმები, რომელიც დაკავში-
რებულია ძლიერი ლიდერის, ჯგუფის ან ორგანიზაციის გავლენის ქვეშ მოქ-
ცევაზე. კარგად ცნობილმა ლაბორატორიულმა ექპერიმენტებმა, რომელიც
ავტორიტეტული პიროვნებებისადმი მორჩილების მიზეზებს შეისწავლიდა
(Milgram 1974) აჩვენა, რომ ნორმალური ადამიანები შეიძლება აღმოჩდნენ
ისეთ სიტუაციაში, როდესაც რომელიმე ავტორიტეტული პირი მათ არწმუნებ-
და (ფსიქოლგიური ზემოქმედების შედეგად) ძლიერი ელექტროშოკი გამოეყე-
ნებინათ სხვა ადამიანებზე, რაც მათ დიდ ფიზიკურ ტკივილს მიაყენებდა.166 ექ-
სპერიმენტებში მონაწილეთა უმეტესობა დაარწმუნეს, რომ მიეყენებინათ 450
ვოლტის შოკი იმ ადამიანისთვის, რომელიც გვერდით ოთახში იყო.167 მხოლოდ
რამდენიმე ადამიანმა თქვა ექსპერიმენტის გაგრძელებაზე უარი. ანალოგიური
შედეგები აჩვენა სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტმაც.168 იმ ფაქტორების ცოდ-
ნა, რომელიც ავტორიტეტული ადამიანების ან რეპრესიური ორგანიზაციების
მორჩილებას სწავლობს, საკმაოდ მნიშვნელოვანია, რადგან მათ შეუძლიათ
ახსნან, რატომ არღვევენ ადამიანები საკუთარ ძველ მორალურ ნორმებს და
რატომ ერთვებიან ისინი ტერორისტულ საქმიანობაში ან ომის დანაშაულებში.
ტერორიზმის კვლევამ ისიც აჩვენა, რომ ტერორისტული აქტები უმეტეს
შემთხვევაში, ჯგუფური ფენომენია. ძალადობრივი რადიკალიზაცია და ტე-
რორისტულ აქტებში მონაწილეობა როგორც წესი, ჯგუფური აქტივობაა და

273
ჯგუფების რადიკალიზება ხდება ერთდროულად. ტიპურად ისე ხდება, რომ
ერთი მეგობარი იდეოლოგიურად და პოლიტიკურად მოტივირებულია და
იყოლიებს სხვებსაც (Sageman 2004; Nesser 2010). დროთა განმავლობაში ისი-
ნი ძალადობრივ ექსტრემისტულ ჯგუფში მონაწილეობის შედეგად სამხედრო
იდეოლოგიას ითავსებენ (Bjørgo 1997: 245; Bjørgo and Horgan 2009: 3).
გაცილებით რთული საკითხია, როგორ და რა დოზით შეუძლია ერთ ადა-
მიანს თავისი სინდისის რადიკალიზაცია, რომ შეძლოს ტერორისტული აქტის
ჩადენა. აღნიშნული ძალიან ცოტა შემთხვევა თუ მოიძებნება. რაც არ უნდა
მარტო მოქმედებდეს ადამიანი, ისინი მაინც ეკონტაქტებიან სხვა სამხედ-
როებს, აქტიურობენ სოციალურ ქსელში და პოულობენ სხვა გზებს მორალუ-
რი მხარდაჭერის მისაღებად, რადგან უამისოდ რადიკალიზაციის პროცესი
საკმაოდ რთულია.
მიუხედავად იმისა, რომ ნორმატიული ბარიერი უმეტეს ადამიანს აფიქრე-
ბინებს, რომ ტერორისტული აქტი გაუმართლებელი საშუალებაა დასახული
პოლიტიკური მიზნის მისაღწევად, აღმოჩნდა, რომ ის მაინც საკმაოდ არამყა-
რი მექანიზმია ტერორიზმის წინააღმდეგ საბრძოლველად. შესაბამისად, იქნებ
იმ ადამიანებზე, რომლებზეც ნორმატიული ბარიერები არ მოქმედებს, სხვა
პრევენციულმა მექანიზმებმა იმოქმედოს.

ტერორიზმში ჩართულობის შემცირება

ტერორიზმი ვაკუუმში არ წარმოიშობა. სოციალური და პოლიტიკური გარემო

ნოყიერ ნიადაგს უქმნის ტერორიზმის ზრდას და ძალადობრივ რადიკალიზა-
ციას საზოგადოების დონეზე, ხოლო პროვოკაციული მოვლენები, საფუძველს
უყრის რადიკალიზაციის პროცესს, როგორც ინდივიდუალურ ისე ჯგუფურ დო-
ნეზე, რაც საბოლოოდ, ძალადობრივ აქტივიზმში მონაწილეობას იწვევს. ამის
ფონზე ისმის კითხვა, რა დოზითაა შესაძლებელი ამ ყველაფრის გამომწვევი
კონდიციების შემცირება ან შეცვლა. აღნიშნულს საერთო აქვს დანაშაულის
გენერალურ პრევენციასთან, რომელსაც დანაშაულის სოციალური პრევენ-
ციის სტრატეგიასაც უწოდებენ ანუ ადამიანებისა და ჯგუფებისთვის დანაშა-
ულებრივ საქმიანობაში ჩაბმის ხელის შეშლა, იმ მიზეზების შესწავლის საფუძ-
ველზე, რაც მათ უბიძგებთ ეს გზა აირჩიონ (Hebberecht and Baillergeau 2012).169
ტერორიზმის კონტექსტში, სოციალური და პოლიტიკური პრევენციის სტრატე-

274
 6. ტერორიზმი

გია ცდილობს ადამიანებისა და ჯგუფების პოლიტიკური მიზნებისთვის რადი-

კალიზაციის პრევენციას, ვიდრე ისინი რეალურად ჩაერთვებიან ძალადობრივ
საქმიანობაში.
პრევენციული მექანიზმი მოიცავს იმ მამოძრავებელი ძალების და მოტი-
ვაციის შემცირებას, იმედგაცრუების მიზეზებისა და წყაროების აღმოფხვრით,
ტერორისტულ ჯგუფებში გაწევრიანებისთვის და ჩართულობისთვის ხელის
შეშლით, რაც შეიძლება ადრეულ სტადიაზე.
ამ სფეროში არსებულმა კვლევამ წარმოაჩინა ორი, ნაწილობრივ მსგავსი
პერსპექტივა. ერთი ეხება იმ საკითხის კვლევას, თუ რა იწვევს ტერორიზმის
წარმოშობას საზოგადოებაში (Bjørgo 2005; Pedahzur 2006; English 2009: 123-127).
მეორე სწავლობს ძალადობრივ რადიკალიზაციას და გაწევრიანების საკითხს,
როგორც პროცესებსა და მოტივაციას – ინდივიდუალურ და ჯგუფურ დონეზე
(Alonso et al. 2008; Coolsaet 2008; Ranstorp 2010). მიუხედავად ამისა, პროცესებს
შორის მაინც არსებობს კავშირი ჯგუფურ და ინდივიდუალურ დონეზე და ფუნდა-
მენტური იდეაც ერთნაირია. ეს იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ შესაძლებელია
ტერორიზმის პრობლემის შემცირება მის გამომწვევ მიზეზებთან ბრძოლით.
ამიტომაც, მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს მაკრო, მესო და
მიკრო დონეების ანალიზი. მაკრო ფაქტორები დაკავშირებულია საზოგადო-
ების სისტემურ კონდიციებთან, საერთოშორისო ურთიერთობებთან ან ტრანს-
ნაციონალურ განვითარებებთან. ამის მაგალითებია, სამოქალაქო ომი, უცხო-
ური ჯარების მიერ ოკუპაცია, ეკონომიკური განუვითარებლობა, ცუდი მმარ-
თველობა, კორუფცია, ინფლაცია ან ტექნოლოგიური მიღწევები, როგორიცაა
ინტერნეტის სივრცის ზრდა და სოციალური მედია. ტერორიზმის გამომწვევი
ძირითადი მიზეზები სწორედ მაკრო დონეზე უნდა ვეძებოთ (Bjørgo 2005: 1 4).
მესო ფაქტორები საშუალო დონეზე არსებული კონდიციები, განვითარე-
ბები და პროცესებია, როგორიცაა სოციალური მოძრაობები, ინსტიტუტები,
ორგანიზაციები და ჯგუფები. ამის მაგალითები შეიძლება იყოს ტერორისტული
ორგანიზაციის აქტივობები, ქარიზმატული ლიდერები, რომლებსაც ბევრი მიმ-
დევარი ჰყავთ ან სამშვიდობო მოძრაობები.
მაკროფაქტორები დაკავშირებულია ადამიანებთან და პატარა ჯგუფების
პირისპირ ურთიერთკავშირთან. ამ ეტაპზე ჩვენთვის საინტერესოა გავიგოთ,
რატომ და როგორ ერთვება პიროვნება იმ სამეგობრო წრეში, რომელიც მის
რადიკალიზაციაზე ახდენს გავლენას.

275
 ამ სამ დონეს შორის საზღვარი არც თუ ისე მკვეთრია. მეტიც, მნიშვნელოვა-
ნია გავიგოთ, როგორ შეუძლია მაკრო დონეზე არსებულმა მოვლენებმა (მაგ.,
სამხედრო თავდასხმა) გავლენა იქონიოს მესო და მიკრო დონეზე, როგორიცაა
სამხედრო დანაყოფების წარმოშობა და ინდივიდების რადიკალიზაცია (della
Porta 2009: 67-68; 2013). ზოგჯერ მესო დონეზე არსებულ მოვლენებს შეიძლება
მაკრო დონესთან გათანაბრებული გავლენა ჰქონდეს, მაგალითად, როგორიც
იყო მუჰამედის კარიკატურის დაბეჭდვა დანიურ გაზეთში. კიდევ ერთი მაგა-
ლითია, თუ როგორ უწყობს მედიის მხრიდან სამოქალაქო ომების წარმოჩენა
სომალში, სირიასა და ერაყში – ახალგაზრდების მოხალისედ ჩართვას ასეთ
ომებში. ამასთან, ინდივიდუალურ და ჯგუფურ დონეზე ფაქტორებისა და პრო-
ცესების შესწავლა რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, მაგრამ ისიც სათქმელია,
რომ ინტერნეტმა და სოციალურმა მედიამ დიდი როლი შეასრულეს ამ დონე-
ების გაერთიანებაში იმდაგვარად, რომ ტერიტორიულად საკმაოდ შორს მომ-
ხდარი მოვლენები, ძალიან ახლო მოვლენებად წარმოჩინდება.
გამომწვევი მიზეზების შესწავლის იდეა ძალიან პოპულარულია პოლიტი-
კოსებსა და ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებში, თუმცა არა ევროპაში, რადგან
აქ, მსგავსი მიდგომა რეპრესიული მიდგომების მშვიდობიან ალტერნატივად
განიხილება, რაც არავის აკმაყოფილებს და უფრო პოპულარული „ტერორზე
ომის“ მიდგომაა. სიღარიბე და ცუდი მმართველობა ხშირად ტერორიზმის გა-
მომწვევ მთავარ მიზეზად სახელდება ხოლმე.170
თუ გავაანალიზებთ ტერორიზმის გამომწვევ მიზეზებს მაკრო, მესო და
მიკრო დონეებზე, აღნიშნული დაგვეხმარება მიზეზებთან ბრძოლაში, რაც ტე-
რორიზმის პრობლემის შემცირების ერთ-ერთი წინაპირობა იქნება. ამ იდეამ
ტერორიზმთან დაკავშირებულ უამრავ კვლევას ჩაუყარა საფუძველი. თუმცა,
ამ კვლევების ანალიზმა მხოლოდ ის აჩვენა, რომ ტერორიზმის ძირითადი გა-
მომწვევი მიზეზები უაღრესად რთული საკითხია (Bjørgo 2005). როგორც ითქ-
ვა, ტერორიზმის ერთი რაიმე კონკრეტული გამომწვევი მიზეზი არ არსებობს.
მაგალითად, სიღარიბე ტერორიზმის პირდაპირი გამომწვევი მიზეზი არ არის.
სიღარიბე შეიძლება სისტემური ფაქტორების გამწვევი მიზეზი იყოს, რომელიც
ტერორიზმის წარმოშობის კარგ საფუძველს ქმნის: კორუმპირებული მთვა-
რობა, ნეპოტიზმი, რეპრესია, დისკრიმინაცია და უმცირესობების ინტეგრაციის
შეუძლებლობა, სწორედ ამ ყველაფრის წარმომშობია სიღარიბე და მხოლოდ
მათთან ერთიანობაში შეუძლია მას ტერორიზმისთვის ხელის შეწყობა. თუმ-

276
 6. ტერორიზმი

ცა, არსებობს ასევე სხვა მაკროფაქტორები, როგორიცაა გლობალიზაცია და

მკვეთრი მოდერნიზაცია, რომლის წინააღმდეგ ბრძოლაც წარმოუდგენელია,
რადგან გარდაუვალი პროცესებია. ასევე, საგულისხმოა, რომ ტერორზმი შეიძ-
ლება ერთი მიზეზით წარმოიშვას, მაგრამ შემდეგ სულ სხვა მიზნით გაგრძელ-
დეს, რაც მთავარ მიზეზს დაშორებული იქნება (Bjørgo 2005: 260-261). აღნიშნუ-
ლი ფაქტორები ძირითადად, მესო და მიკრო დონეზე არსებობენ, მაგალითად,
ტერორისტული ჯგუფის მიზანი მათი მეგობრების ციხიდან გათავისუფლებაა
და ამის შეუსრულებლობის გამო იტაცებენ ადამიანებს.
ჩვენ შეგვიძლია ტერორიზმის წარმოშობის ორი განსხვავებული ტიპი გა-
მოვყოთ: წინაპირობები და დამაჩქარებელი ფაქტორები (Crenshaw 1981). წი-
ნაპირობებია კონდიციები, რომელიც ტერორიზმის მყარ ბაზის წარმოადგენს.
აღნიშნული ძირითადად, მაკრო დონის ფაქტორები როგორც წესი, ძალიან
ზოგადი ბუნებით, რომელიც ქმნის სოციალური ფენომენისა და გამოხატუ-
ლებების სახესხვაობებს, სადაც ტერორიზმიც მხოლოდ ერთია. იმ შემთხვე-
ვაშიც კი, თუ წინაპირობები სახეზეა, აღნიშნული თავისთავად საკმარისი არ
არის ტერორიზმის წარმოსაქმნელად. ტერორიზმის წარმოშობის წინაპირობა
შეიძლება იყოს დემოკრატიის ნაკლებობა, სამოქალაქო უფლებებისა და კა-
ნონის უზენაესობის უგულებელყოფა, არალეგიტიმური და კორუმპირებული
ორგანოები (რომლებიც ხშირად აშშ-ისა და დასავლეთის ქვეყნების მიერაა
მხარდაჭერილი), დისკრიმინაცია ეთნიკურ ან რელიგურ დონეზე და სოცი-
ალური უსამართლობის განცდა. დამაჩქარებელი ფაქტორები მიზეზების ტი-
პია, რომელიც კიდევ უფრო მეტ საფუძველს უყრის ტერორიზმს. აღნიშნული
წარმოადგენს სპეციფიკურ ინციდენტებს და სიტუაციებს, რომელიც პირდაპირ
უწყობს ხელს ტერორიზმს. ასეთი დამაჩქარებელი ფაქტორები შეიძლება იყოს
როგორც მაკრო, ასევე მესო და მიკრო დონეზე. ერთ-ერთი მნიშვნელოვა-
ნი დამაჩქარებელი ფაქტორი, რომელსაც მესო დონეზე ვხვდებით, არის ქა-
რიზმატული ლიდერი, რომელსაც საზოგადოებაში გაბატონებული მწუხარება
შეუძლია პოლიტიკურ დღის წესრიგში გადაიტანოს და ძალადობრივ ბრძო-
ლას დაუდოს საფუძველი. პროვოკაციული ინციდენტები და ქმედებები მაკრო
და მესო დონეზე შეიძლება იყოს ასევე, ის დამაჩქარებელი ფაქტორი, რომე-
ლიც რადიკალიზაციასა და ტერორიზმს უწყობს ხელს. ამის მაგალითია რო-
გორ გამოიწვია ავღანეთსა და ერაყზე განხორციელებულმა სამხედრო მოქმე-
დებებმა ახალგაზრდა მუსლიმების პროვოკაცია ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა

277
გაერთიანებული სამეფო და დანია და მათი მხრიდან ტერორისტული აქტების
ჩადენა. მსგავს პროვოკაციულ ღონისძიებას ჰქონდა ადგილი მესო დონეზე
დანიაში, როდესაც მუჰამედის კარიკატურა გავრცელდა. ამ პატარა მოვლენას,
მაკრო დონეზე ჰქონდა გავლენა და მას დემონსტრაციები და ტერორისტული
აქტები მოჰყვა დანიაში, სადაც გაზეთი „Jyllandsposten“ და მისი კარიკატურის-
ტები მთავარი დარტყმის ობიექტებად იქცნენ. აღნიშნული რა თქმა უნდა, არ
მოხდებოდა, რომ არ ყოფილიყო რაიმე წინაპირობა მაკრო დონეზე, მათ შო-
რის ისიც, თუ როგორ აღიქვამს დასავლეთი მუსლიმურ სამყაროს. მუჰამედის
კარიკატურის გამოქვეყნება კარგად ხსნის იმ ფაქტს, თუ როგორ მოხვდნენ
სკანდინავიური ქვეყნები ტერორიზმის საფრთხის წინაშე მდგარი ქვეყნების
მოწინავე სიაში (Nesser 2014: 9).171
მთავარი კითხვა, თუ რა დოზითაა შესაძლებელი ძალადობის ნეგატიური
გამოვლინებების წინააღმდეგ გალაშქრება ისე, რომ შემცირდეს ზოგიერთი
წინაპრობა და დამაჩქარებელი ფაქტორი, რაც რადიკალიზაციას და ტერო-
რიზმის წარმოშობას უწყობს ხელს. არის თუ არა ეს პრევენციული მექანიზ-
მი დამაჯერებელი და რეალური? რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გარკვეული
წინაპირობების წინააღმდეგ ბრძოლა, როგორიცაა დემოკრატიის და კანონის
უზენაესობის ნაკლებობა, კორუმპირებული მთავრობა, დისკრიმინაცია და სო-
ციალური უსამართლობა და ა. შ. თუმცა, აღნიშნულ ღონისძიებებს საკმაოდ
დიდი დრო სჭირდება, სანამ ისინი გარკვეულ შედეგს გამოიღებენ. ზოგჯერ
კონფლიქტის გადაწყვეტა არ არის საუკეთესო, მაგრამ საკმარისია ძალადო-
ბის დონის საგრძნობი შემცირებისთვის. მეტიც, აღნიშნულს შეუძლია გარკვე-
ული პროვოკაციული ქმედებების თავიდან აცილება, რაც რადიკალიზაციას და
ტერორიზმში ჩართულობას იწვევს.
სოციალური და პოლიტიკური პრევენციის სტრატეგიების საშუალებები
ბევრი და საკმაოდ რთული ბუნებისაა: კონფლიქტების გადაჭრა, პოლიტიკუ-
რი პროცესები, სოციალური განვითარება, თანაბარი შესაძლებლობები, უმცი-
რესობების ინტეგრაცია, ისეთი საზოგადოების ჩამოყალიბება, სადაც დემოკ-
რატია და კანონის უზენაესობა სუფევს, ძალადობრივი კონფრონტაციების და
პროვოკაციების თავიდან აცილება და სხვა. მთავარი მოქმედი პირები არიან
ახალგაზრდები და სოციალური მუშაკები, მასწავლებლები, არასამთავრობო-
ები, რელიგიური ლიდერები, პოლიტიკოსები, მედიატორები და ჩვეულებრივი
ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ პოლიტიკური და სოციალური გადაწყვე-

278
 6. ტერორიზმი

ტილებების მოძებნა, მაშინაც კი, თუ ისინი ბოლომდე კმაყოფილი არ არიან.

პოლიციასაც მნიშვნელოვანი როლი აქვს იმ ადამიანების და ჯგუფების გამოვ-
ლენის საკითხში, რომლებსაც მიდრეკილება აქვთ ძალადობრივ სამხედრო
ქმედებებისკენ და ადრეული ჩარევის მეთოდით შეუძლიათ შეაჩერონ ძალა-
დობრივი რადიკალიზაცია.
სამიზნე ჯგუფებია ის რისკჯგუფები, რომლებიც ძალადობრივი რადიკალი-
ზაციის წინაშე ყველაზე დაუცველები არიან და ერთვებიან ექსტრემიზმში, მა-
გალითად, იმედგაცრუებული ახალგაზრდა მუსლიმი მამაკაცები ან თეთრკა-
ნიანი ახალგაზრდები, რომლებსაც ემიგრანტების შიში აქვთ. ისინი შეიძლება
ინდივიდუალურ დონეზე მოქმედებდნენ, მაგრამ როგორც წესი, ასეთ ჯგუფებ-
ში შედიან ახლო მეგობრები. თუმცა სამიზნე ჯგუფი შეიძლება იყოს მთლიანი
მოსახლეობაც, რადგან პოლიტიკურმა და სოციალურმა სიტუაციამ მთლიანად
საზოგადოების რადიკალიზაცია და ძალადობრივი აქტივიზმი შეიძლება გა-
მოიწვიოს. სხვა სიტყვებით, ეს მიდგომა აერთიანებს როგორც ძირითად, ისე
მეორად პრევენციას.
იმ ადამიანების კვლევამ, რომლებიც რადიკალები ხდებიან და ტერორის-
ტულ აქტივობებში ერთვებიან, ვერ ჩამოაყალიბა რაიმე სახასიათო პროფილი.
თუმცა, ზოგიერთი მკვლევარის (Willems 1995; Bjørgo 1997: 48–53; Nesser 2010;
Bjørgo 2011) აზრით, შესაძლებელია სამი ან ოთხი ტიპის ადამიანის გამოყოფა
და თითოეული ტიპი განსხვავებული წარსულით და მოტივაციით ხასიათდება.
„იდეოლოგიური აქტივისტები“ როგორც წესი, შეძლებულები და იდეალის-
ტები არიან და მათ ძირითადად, პოლიტიკური და იდეოლოგიური მოტივები
ამოძრავებთ. მათ ცხოვრების საკმაოდ ბევრ სფეროში შეუძლიათ წარმატების
მიღწევა და ძირითადად, ლიდერების როლი აკისრიათ. ისინი ძირითადად, ის
ხალხია, ვინც საკუთარი მეგობრების რადიკალიზაციას ახდენენ და ამყარებენ
კონტაქტს სამხედრო აქტივისტებთან და ორგანიზაციებთან. „მეგობარ მეგზუ-
რებს“ შეიძლება უფრო შორეული ფესვები ჰქონდეთ, მაგრამ მათ ძირითადად,
რაიმესადმი კუთვნილების, მეგობრობის და მიმღებლობის სურვილი ამოძრა-
ვებთ. ისინი ადვილად ერთვებიან სამხედრო აქტივობებში მათი აღიარებისა
და მიმღებლობის სურვილის გამო და მათი რადიკალიზაციაც სწორედ ასეთ
აქტივობებში ხშირი მონაწილეობის გამო ხდება. „სოციალურად იმედგაცრუ-
ებულ“ ადამიანებს ხშირად სოციალურად პრობლემური წარსული, დისკრი-
მინაციისა და მარგინალიზაციის პირადი გამოცდილება, მცირედი სოციალუ-

279
რი კაპიტალი და როგორც დანაშაულის ამსრულებლად, ისე დანაშაულის
მსხვრპლად ყოფნის პირადი გამოცდილება აქვთ. ისინი არ არიან იდეოლო-
გიური შეხედულებების მქონე, მაგრამ გააჩნიათ დიდი სიბრაზე და აგრესია,
რომელიც შეიძლება მტრისკენ იქნას მიმართული. ისინი ხშირად გართობისა
და მღელვარების მაძიებელნი არიან. მათ შეიძლება იპოვონ თავიანთი ადგი-
ლი სამხედრო დაჯგუფებებში, სადაც ისინი თავიანთი ძალადობისა და შეუბრა-
ლებლობის გამო აღიარებას მოიპოვებენ. ეს ტიპი შეიძლება ძალიან ჰგავდეს
მეოთხე ტიპს, რომელიც შეიძლება აღვწეროთ, როგორც „თავგადასავლების
მაძიებელი.“ ძალადობრივ ექსტრემიზმში მონაწილეობა მათთვის ხალისის
მომტანია და ასევე, შანსია ისტორიაში შევიდნენ, როგორც სახელგნათქმული
მებრძოლები. ისინი ხშირად, აღფრთოვანებული არიან ძალადობით, იარაღი-
თა და ბრძოლით.
აშკარაა, რომ განსხვავებული საშუალებებია საჭირო რადიკალიზაციის
პროცესების თავიდან ასაცილებლად, რადგან ადამიანები ძალიან განსხ-
ვავებულები არიან და ერთი უნიკალური საშუალება ამისთვის არ არსებობს
(Bjørgo 2011). იდეოლოგიურად მოტივირებული აქტივისტების მიმართ შესაძ-
ლებელია მათი იდეოლოგიის უარყოფა ან მათთან დიალოგში შესვლა, მათი
პოლიტიკური პრეტენზიების გაგების მიზნით. მათი მხრიდან სხვების რადი-
კალიზაციის შესამცირებლად სასურველია, სხვებისთვის შესაძლებლობის ან
სტატუსის წართმევა. ჯგუფის შემთხვევაში, შესაძლებელია მათთვის ალტერნი-
ტივის შეთავაზება და ახალ გარემოში მათი ინტეგრაცია, სადაც ახალი მეგობ-
რების შეძენა იქნება შესაძლებელი. ერთი მიზეზი რატომაც სურთ ასეთი გარე-
მოს მიტოვება ადამიანებს, არის მათი მხრიდან პარტნიორის შეძენა ან ბავშ-
ვების ყოლა. მათი ახალი ვალდებულებები და მიჯაჭულობა ყოველდღიურად
ძლიერდება, რაც მათ კავშირს სამხედრო ჯგუფთან ასუსტებს. სოციალურად
დაუცველი და მარგინალური ახალგაზრდების შემთხვევაში, მათი ინტეგრაცია
საზოგადოებაში შეიძლება მოხდეს საგანმანათლებლო, სოციალური და ეკო-
ნომიკური საშუალებების დახმარებით.
იქიდან გამომდინარე, რომ რადიკალიზაციის და ძალადობრივ აქტივიზმ-
ში ჩართვის მიზეზები და პროცესები რთულია, ამ ყველაფრის პრევენციაც
რთული უნდა იყოს. როგორც სოციალური ინტეგრაცია, ისე პოლიტიკური სა-
შუალებები მნიშვნელოვანი ფაქტორებია ამ კუთხით. მუჰამედის კარიკატურის
გავრცელების შემდეგ, ნორვეგიულმა სახელისუფლებო ორგანოებმა მთელი

280
 6. ტერორიზმი

რიგი ინიციატივები შეიმუშავეს, რომ მუსლიმთა მიმართ პატივისცემა დაეფიქ-

სირებინათ. მათ ასევე, ბევრი გააკეთეს კონსტრუქციული დიალოგის წარმარ-
თვისთვის. მუსლიმთა ორგანიზაციებმა ბევრი გააკეთეს მძაფრი რეაქციების
განეიტრალებისთვის. თუმცა, წინასწარ იმის თქმა, რამდენად ექნება ამ ყვე-
ლაფერს ეფექტი, რთული სათქმელია.
„ალ ქაიდა“, „აისისი“ და სხვა დაკავშირებული ჯიჰადისტური მოძრაობე-
ბი ისლამის ძირითად პრინციპებს თავისებურად განმარტავენ, ისე, რომ ისინი
ამით უპირისპირდებიან ისლამის ძირითად სწავლებებს. ზოგიერთი მკვლევარი
თეოლოგიურ დიალოგშიც კი ჩაერთო ისლამური დაჯგუფებების ლიდერებთან,
რათა ისინი დაერწმუნებინა, რომ მათი სწავლებები ეწინააღმდეგებოდა ყურანს
და ისლამურ ტრადიციებს. ამასთან, ისინი ასეთი განმარტების გამო სამუდამო
განსაცდელისთვის იყვნენ განწირულნი. მაგალითად, შეიკ ალი-ალ ტანტავი, ქა-
იროს ალ-აზჰარის უნივერსიტეტის გრადნ იმამი, უთითებს შემდეგს:

თვითმკვლელობა არის ქმედება, რომელიც მკაცრად ეწინააღმდეგება ყუ-

რანსა და ჰადითს. ალაჰმა შენ გიბოძა სხეული და მხოლოდ ალაჰს შეუძ-
ლია გადაწყვიტოს, როდის შეუძლია ნაბოძები სხეულის უკან წაღება. ამ
წესს არც გამონაკლისი და არც სხვა გამართლება არ აქვს. სიცოცხლე არის
წმინდა და ყველამ პატივი უნდა სცეს მას. ვინც თვითმკვლელობას ჩაიდენს
იგი სამუდამოდ განწირულია ჯოჯოხეთის ცეცხლისთვის. ჯოჯოხეთში მოხ-
ვედრისას კი, ადამიანი მრვალჯერ მოკვდება ზუსტად ისე, როგორც მან
სუიციდი ჩაიდინა. შესაბამისად, თვითმკვლელი ბომბების ამფეთქებლები,
სიკვდილის შემდეგ ცხოვრების უსასრულობაში თავის თავზე გამუდმებით
იწვევენ აფეთქებისას გამოწვეულ ტკივილს და სწორედ ამით დაისჯებიან.172

ასეთი ავტორიტეტული თეოლოგის მხრიდან გაკეთებული მსგავსი განცხა-

დებები, შეიძლება საკმაოდ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს საწინააღმეგო ბანაკ-
ში მყოფი მუსლიმან ლიდერთა მიერ გაკეთებული განცხადებების წინააღმდეგ,
რომლებიც ხალხს არწმუნებენ, რომ თვითმკვლელი ბომბების ამფეთქებლები
თავიანთი აქტის შემდეგ სამოთხეში აღმოჩნდებიან 72 ქალწულთან ერთად.173
ისეთ მუსლიმურ ქვეყნებში როგორიცაა ეგვიპტე, საუდის არაბეთი, იემენი და
სინგაპური, მსგავსი კონტრტერორისტული სტრატეგია საკმაოდ დიდ როლს
ასრულებს.

281
 დანაშაულის სოციალური და პოლიტიკური პრევენციული სტრატეგიის
დადებითი მხარე ისაა, რომ მას ტერორიზმის გარდა, ბევრ სხვა პრობლემაზე
შეუძლია გასცეს პასუხი. კონფლიქტების გადაწყვეტა, დემოკრატიზაცია, სოცი-
ალური განვითარება და უმცირესობების ინტეგრაცია ეს ყველა ის მიმართუ-
ლებაა, რაც ამ სტრატეგიის სწორად იმპლემენტაციას შეიძლება მოჰყვეს. ამავ-
დროულად, მას ტერორიზმის შემცირების ეფექტი აქვს და ეს ეფექტი ძირითა-
დად, მიიღწევა ძალადობის გამოყენების მოტივაციის შემცირების მიზნით და
არა შესაძლებლობის წართმევით.
თუმცა, ამ სტრატეგიას თავისი სისუსტეები და შეზღუდვებიც აქვს. საზოგადოებ-
რივ დონეზე ეს არის ხანგრძლივი სტრატეგია, სადაც ხანდახან წლებია საჭირო,
რომ რეალური შედეგი მივიღოთ. უმეტესი გამომწვევი მიზეზების წინააღმდეგ
ბრძოლა საკმაოდ რთულია, რადგან ისინი საფუძველს კონფლიქტებიდან და
ღრმა სოციალური და სტრუქტურული პრობლემებიდან იღებენ. ასევე, რთულია
საშუალებების ავკარგიანობის შემოწმებაც, რადგან ისინი ნელა მუშაობენ ბევრ
სხვა ფაქტორთან ერთიანობაში, რაც მათ სრულყოფილ შეფასებას კიდევ უფრო
ართულებს. ამასთან ისიც აღსანიშნავია, რომ ხშირად ტერორისტული მოძრა-
ობები სულ სხვა მიზეზების გამო იწყება და შემდეგ აბსოლუტურად განსხვავებულ
ფორმას იღებს (მაგ., ფინანსური დაინტერესება, დაპატიმრებული თანამებრძო-
ლის გათავისუფლება და ა.შ.) (Kundnani 2009).

ტერორისტების დაშინება

დაშინება გულისხმობს სასჯელს ან სხვა ნეგატიურ სანქციას, რომელიც გა-

მოიყენება იმ მიზნით, რომ დააშინოს სხვები იგივე ქმედების ჩადენის საწი-
ნააღმდეგოდ. სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებაში დაშინების (პრე-
ვენციის) ორ ფორმას განასხვავებენ. სპეციალური, რომელიც მოქმედებს
მათზე, ვინც ერთხელ უკვე დაისაჯა და განიცადა უარყოფითი შედეგები და
ცდილობს სამომავლოდ აღარ ჩაიდინოს დანაშაული. ზოგადი პრევენცია ანუ
დაშინება მოქმედებს მათზე, ვინც ხედავს, რომ ვინც ეს დანაშაული ჩაიდინა
მკაცრად დაისაჯნენ და იგივე სასჯელის შიშით, ისინი უარს ამბობენ დანა-
შაულის ჩადენაზე (Myhrer 2011: 99–100). უსაფრთხოების პოლიტიკის სწავ-
ლებებში „დაშინება არის ოპონენტის დარწმუნება, რომ არჩეული ქმედების
საზღაური ან რისკი ბევრად აღემატება მის სარგებელს“ (George and Smoke

282
 6. ტერორიზმი

1974: 1). საკითხავი ისაა, რამდენად ეფექტიანი საშუალებაა ის ტერორიზმის

წინააღმდეგ.
მილერი თვლის (2013: 132-133), რომ სხვადასხვა მკვლევარები დაშინებას
ტერორზმის საწინააღმდეგოდ არაეფექტურად მიიჩნევენ შემდეგი მიზეზების
გამო, (1) ტერორისტები რაციონალურად არ აზროვნებენ (ამ მტკიცებას ბევ-
რი ექსპერტი ეწინააღმდეგება); (2) ტერორისტები იმდენად მოტივირებულები
არიან, მათ სასჯელის შიში არ აქვთ, იქნება ეს სიკვდილით დასჯა, თუ თავი-
სუფლების აღკვეთა; (3) ტერორიზმის წინააღმდეგ ადეკვატური საზღაურის
შერჩევა წარმოუდეგენელია; ან (4) იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დაშინება დრო-
ებით იმოქმედებს, ის ბოლოს უფრო მეტ რადიკალიზაციას და მაშასადამე,
უფრო მეტ ტერორიზმს იწვევს. აშშ-ის ეროვნული უსაფრთხოების სტრატეგია
(2002: 14; 2006: 12; 2010: 17) უთითებს, რომ რადგან დაშინების სტრატეგიას არ
შეუძლია ტერორისტების წინააღმდეგ ეფექტიანი მუშაობა, უპირატესობა უნდა
მიენიჭოს სამხედრო საშუალებებს და ისინი გამოყენებული უნდა იყოს, სანამ
ტერორისტები შეგვიტევენ.174
თუმცა, იმის ნაცვლად, რომ დაშინება მთლიანად გამოირიცხოს, როგორც
ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ერთ-ერთი ხერხი, უმჯობესია გაირკვეს
როდის შეუძლია დაშინებას ტერორისტების ქცევაზე გავლენის მოხდენა და
როდის არა? მილერი (2013) ამტკიცებს, რომ მართალია დაშინებას აქვს თა-
ვისი შეზღუდვები, რადგან ტერორისტები ყოველთვის რაციონალურად არ
აზროვნებენ, მაგრამ სახელმწიფოს მაინც შეუძლია ტერორიზმის ზოგიერ-
თი გამოვლინების წინააღმდეგ ამ სტრატეგიის გამოყენება. დაშინება უფრო
ეფექტიანად მოქმედებს ერთიანი ჯგუფების წინააღმდეგ და იმ ინდივიდების
წინააღმდეგ, ვინც ეგოისტურად მოქმედებს. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მან
ეფექტიანად იმოქმედოს დანაწევრებული მოძრაობების, დეცენტრალიზებუ-
ლი ჯგუფების და იდეალისტი ინდივიდების წინააღმდეგ, რომლებიც უფრო
ფართო საზოგადოებისა და მიზნებისთვის იბრძვიან (Miller 2013: 144).
ამ სტრატეგიის პრევენციული მექანიზმი ტერორისტების მოტივაციის შემ-
ცირებაა, სასჯელის ან სხვა ნეგატიური შედეგების შიშით. საზრისი ისაა, რომ
ტერორისტები რაციონალური არსებები არიან და ისინი სარგებლისა და საზ-
ღაურის ანალიზის პროცესში ერთვებიან ქმედების ჩადენამდე. იმის ცოდნა,
რომ ისინი თავის თავზე იღებენ მკაცრი სასჯელის რისკს, უნდა აფიქრებინოს
მათ, რომ ხელი აიღონ ტერორისტულ ჩანაფიქრზე. დაშინების სტრატეგია ყვე-

283
ლაზე ეფექტიანი მაშინაა, როდესაც საშუალებების გამოყენება საჭირო არაა.
მარტო ის ფაქტი, რომ ტერორისტი მკაცრად დაისჯება – საკმარისად დამაში-
ნებელი უნდა იყოს. სასჯელის შიში შეიძლება მედიის დახმარებითაც გავრ-
ცელდეს, მაგრამ ამასთან ხელისუფლების ორგანოებმაც უნდა აჩვენონ, რომ
მათ სურვილიც აქვთ და შესაძლებლობაც სასჯელის იმპელემნტაციის კუთხით.
სასჯელის შიში შეიძლება მიმართული იყოს ადამიანების, ორგანიზაციების ან
სახელმწიფოს წინააღმდეგ.
როგორც ტერორიზმის პრევენციის სტრატეგია, დაშინება დაფუძნებულია
ისეთ საშუალებებზე, რომელიც ძალის გამოყენებას გულისხმობს. მათ შორის
ძირითადია თავისუფლების აღკვეთა, თუმცა, თუ იგი ჯგუფების ან სახელმწი-
ფოს წინააღმდეგ არის მიმართული, მაშინ ფიზიკური ან სამხედრო ძალის
გამოყენებაც იგულისხმება. დასავლეთის ქვეყნების სისხლის სამართლის
კოდექსების უმეტესობა ტერორისტულ აქტს განსაკუთრებით მძიმე დანაშა-
ულად მიიჩნევს და მისთვის საკმაოდ ხანგრძლივი სასჯელია დაწესებული.
აშკარაა, რომ ასეთი მკაცრი სასჯელის დაწესების საზრისი სწორედ შიშის
დათესვაა, თუმცა, ამავდროულად, გასათვალისწინებელია სამაგიეროს მიზ-
ღვევის ასპექტიც (Silke 2003; 2005). აქვე, სახელმწიფოს მხრიდან სასიკვდი-
ლო ძალის გამოყენებაც შეიძლება კონტტერორისტულ დამაშინებელ საშუ-
ალებად იქნას აღქმული. ტერორიზმის საწინააღმდეგო სამხედრო რეპრესა-
ლიები ხშირად გამოყენებულა, როგორც დამაშინებელი საშუალება (ან რო-
გორც სასჯელი მაინც) ისეთი ქვეყნების მიერ, როგორიც აშშ და ისრაელია.
წლების განმავლობაში ისრაელს აქვს მიმართულება, გაანადგუროს ყველა
იმ ადამიანის სახლი, ვინც ტერორისტულ აქტებშია ჩართული. 1967 წლიდან
2004 წლის სექტემბრამდე, 2 449 სახლი განადგურდა, როგორც პუნიტიური
საშუალება (Schnayderman 2004). ისრაელის ადამიანის უფლებათა ორგა-
ნიზაციის „B’Tselem“-ის მონაცემებით, სახლების განადგურების დროს,
ტერორისტების 32% ციხეში იყო, 21% იძებნებოდა, ხოლო 47% მოკლული.
სახლების პუნიტიური განადგურების დეკლარირებული მიზეზი პოტენცი-
ური თავდასმხმელების დაშინება იყო იმ პალესტინელების ახლობლების
დაზიანებით, რომლებიც ისრაელის საწინააღმდეგო ტერორისტულ აქ-
ტებში იყვნენ შემჩნეული (Schnayderman 2004: 7-8). კოლექტიური სასჯელე-
ბის მსგავსი ფორმა, ფართოდ იქნა დაგმობილი, რადგან იგი საერთაშორისო
სამართლის მთელ რიგ ნორმებს არღვევდა.

284
 6. ტერორიზმი

ევროპული ქვეყნების უმეტესობა სამხედრო საშუალებებს, სისხლის სა-

მართლის მართლმსაჯულების საშუალებების გამოყენებას ამჯობინებს ტერო-
რიზმის წინააღმდეგ. ამავდროულად, ისინი ტერორიზმის წინააღმდეგ ეკონო-
მიკურ და დიპლომატიურ სანქციებს ამჯობინებენ. ინგლისი (2009: 127–128) ამტ-
კიცებს, რომ ტერორიზმის წინააღმდეგ სამხედრო პასუხი დიდი სიფრთ-
ხილით უნდა იყოს გამოყენებული: „...ტერორიზმის ისტორია გვასწავლის,
რომ ფართომასშტაბიანი სამხედრო ძალების გამოყენება მშვიდობიანი
მოსახლეობის წინააღმდეგ, ყოველთვის უარესი შედეგის მომტანია“.
დაშინების სტრატეგიის მოქმედი პირები არიან პოლიციის დეტექტივე-
ბი და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემა, მაგრამ პოლი-
ციის კონტრტერორიზმის ძალები, სამხედრო ძალები და პოლიტიკური
ორგანოებიც მნიშვნელოვან როლს შეიძლება ასრულებდნენ. ზოგიერთი
ქვეყანა, როგორიცაა აშშ და ისრაელი, როგორც ითქვა, უფრო სამხედრო
საშუალებებს იყენებს ტერორისტული აქტების პასუხად. როგორც გამო-
ყენებული ეკონომიკური და დიპლომატიური სანქციებები ასევე, საზოგა-
დოებრივი სააგენტოები და კერძო კომპანიებიც შეიძლება მოგვევლინონ
მოქმედ პირებად, ამ ღონისძიებების აღსრულების მიზნით.
სამიზნე ჯგუფს განეკუთვნებიან ადამიანები ან ჯგუფები, რომლებსაც გა-
დაწყვეტილი აქვთ ტერორიზმი ან ვინც უკვე ჩაბმულია ამ ქმედებაში. სხვა
სიტყვებით, დაშინება მეორად და მესამეული პრევენციის ტიპია. თუმცა,
სამიზნე ჯგუფი შეიძლება იყოს სახელმწიფოც, რომელიც აფინანსებს ტე-
რორიზმს ან იყენებს მას პოლიტიკურ ინსტრუმენტად.
დადებითი მხარე ისაა, რომ ეს საშუალება განსაკუთრებით ეფექტურია
სახელმწიფოების წინააღმდეგ (Ganor 2005: 64). მაშინ, როდესაც 70-80-იან
წლებში არსებობდა რამდენიმე ქვეყანა, რომელიც საჯაროდ მხარს უჭერდა
ტერორისტულ ჯგუფებს სხვადასხვა გზებით, ასეთი სახელმწიფოების რაოდე-
ნობა ბოლო ათწლეულში საგრძნობლად შემცირდა. აღნიშნული უდავოდ
იმის შედეგია, რომ საერთაშორისო ეკონომიკური და პოლიტიკური სანქციები
და პირდაპირი სამხედრო შეტევები ძალიან ძვირად უჯდებოდათ ასეთ სახელ-
მწიფოებს. ქვეყნები, როგორიცაა ლიბია, სირია და ჩრდილოეთ კორეა, ისე სა-
ჯაროდ აღარ გამოხატავენ ტერორისტული ჯგუფების მხრიდან მხარდაჭერას.
დაშინების ერთ-ერთი „წარმატებული“ მაგალითია აშშ-ის მხრიდან ლიბიის
პოლკოვნიკის, კადაფის რეზიდენციის დაბომბვა 1986 წელს, ლიბიელების

285
მხარდაჭერით მომხდარი ტერორისტული აქტის საპასუხოდ, რომელსაც ად-
გილი ჰქონდა ბერლინში, როდესაც ამერიკელებით სავსე ღამის კლუბი მათ
მიერ დაიბომბა (Prunckun and Mohr 1997). თუმცა, საკმაოდ ბევრი მტკიცებუ-
ლებაა იმის დასადასტურებლად, რომ ამერიკელების მხრიდან ტრიპოლის
დაბომბვამ საწინააღმდეგო შედეგი გამოიღო და ტერორისტების კიდევ უფრო
მეტი მხარდაჭერა გამოწვია ლიბიელების მხრიდან ასევე, პანამერიკული
თვითმფრინავის დაბომბვის ფაქტი, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 1988 წელს,
შოტლანდიის ქალაქ ლოკბერიში, სწორედ ამის დასტურია.175 მეორე მხრივ,
გაეროს დიპლომატიური და ეკონომიკური სანქციები გახდა მიზეზი, რომ ჯერ
ერთი, ლიბიამ აიღო პასუხისმგებლობა ამ შეტევაზე, ხოლო მეორე მხრივ, 2003
წელს მათ ხელი აიღეს საიდუმლო იარაღის პროგრამაზე.
აქვე საგულისხმოა ის შეზღუდვები და ნეგატიური გვერდითი მოვლენები,
რაც დაშინების სტრატეგიას ახლავს თან. უპირველესად, საკითხავია აქვს თუ
არა დაშინებას რეალური ეფექტი ძალიან მოტივირებულ ტერორისტებზე, იქ-
ნება ეს ინდივიდუალურ თუ ჯგუფურ დონეზე (Ganor 2005: 64). განსაკუთრებით,
თვითმკვლელ ტერორიტებზე, რომლებიც არცერთი პრევენციული საშუალე-
ბის გამოყენების შესაძლებლობას აღარ ტოვებენ. ასევე, რთულია იმ ადამი-
ანებზე გავლენის მოხდენა, რომელთა გამოაშკარავება არ ხდება (მაგალი-
თად, ისინი ვინც სუიციდისკენ უბიძგებენ) და რომლებიც სასჯელსაც მარტივად
იცილებენ თავიდან. აღნიშნულმა შეიძლება გამოიწვიოს სამხედრო რეპრე-
სალიები, რომლებიც შემთხვევითი ხდება და აზიანებს უცოდველ მესამე მხა-
რეებს. ისრაელის პრაქტიკა, ტერორიზმში ჩართული ადამიანების სახლების
განადგურების თაობაზე სწორედ ამის მაგალითია. ამიტომ საკმაოდ ხშირია,
როდესაც ასეთი რეპრესალიები კიდევ უფრო მეტ შურისძიებასა და ტერო-
რისტული აქტების ახალ ნაკადს იწვევს, რასაც კიდევ უფრო მეტი რეპრესალია
მოჰყვება. რამდენიმე ემპირიული კვლევა უჩვენებს, რომ ასეთი რეპრესალი-
ები სულაც არ იწვევენ ტერორისტული აქტების შემცირებას, პირიქით, ისინი
კიდევ უფრო მეტ ტერორიზმს წარმოშობენ (Silke 2005; Hoffman 2006: 263–267;
Parker 2007). შურისძიება და რეპრესალიები არის სწორედ ის მამოძრავებელი
ძალა, რაც ტერორიზმის უკან დგას. იდეა, რომ რეპრესალიებს აქვს დამაშინე-
ბელი ეფექტი, ეფუძნება იმ ილუზიას, რომ ტერორისტები და მათი მხარდამჭე-
რები განსხვავებულად რეაგირებენ მასობრივ სასჯელებზე და მათი ამ გზით
დაშინება შესაძლებელია, ხოლო ჩვენი არა (cf. Silke 2005). შესაბამისად, ასე-

286
 6. ტერორიზმი

თი ქმედებებით თავად სახელმწიფო ემსგავსება ტერორისტებს. ამას გარდა,

სახელმწიფოს პროვოცირება, რომ მან თავის უფლებამოსილებას გადაამე-
ტოს, კლასიკური ტერორისტული სტრატეგიაა. ტერორისტების მიზანია, რომ
სახელმწიფოს უბიძგოს ძალის გადამეტებისკენ, რაც მას სუსტად წარმოაჩენს
და საკუთარ ლეგიტიმაციას აყენებს ეჭვქვეშ, ამავდროულად, იგი ზრდის ადა-
მიანების სურვილს წინააღმდეგობა გაუწიოს ასეთ სახელმწიფოს და მხარი
დაუჭიროს ტერორისტულ მოძრაობებს.
ალტერნატიული გზაა სახელმწიფოებმა მკაცრად დაიცვან ადამიანის უფ-
ლებები, კანონის უზენაესობის პრინციპები და ტერორიზმს პასუხი გასცენ
პოლიციის და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის ხარჯზე.
დილემა ისაა, რომ ზოგიერთი ტერორისტი და მათ უკან მდგომი ადამიანები,
კონკრეტულ იურისდიქციის მიღმა იმყოფება და შესაბამისად, სისხლის სამარ-
თლის მართლმსაჯულების სისტემის გამოყენებაც საკმაოდ რთულდება, რად-
გან ზოგიერთ სახელმწიფოსთან ურთიერთდახმარების ხელშეკრულებები
დადებული საერთოდ არ არის. მსგავსი შემთხვევა იყო ალ ქაიდას ლიდერე-
ბის ექსტრადიციასთან დაკავშირებით, 2001 წლის ტერორისტული აქტის შემ-
დეგ. თუმცა, საერთაშორისო შეთანხმებების ძალისხმევა, თვითმფრინავების
გამტაცებლების მსჯავრდების შესახებ, მიუხედავად მათი ადგილმდებარეობი-
სა, საკმაოდ კარგი საშუალება აღმოჩნდა თვითმფრინავების გატაცების საწი-
ნააღმდეგოდ (Dugan, LaFree, and Piquero 2005).
რა თქმა უნდა, ტერორისტების უმეტესობის დაშინება წარმოუდგენელია და
ასეთ შემთხვევაში, მათთვის ხელის შეშლა უნდა იყოს ის სტრატეგია, რომე-
ლიც სახელმწიფოს შეუძლია გამოიყენოს.

ტერორისტული თავდასხმებისთვის ხელის შეშლა

10-წლიან პერიოდში, 2001 წლიდან 2010 წლამდე, ისლამისტი ექსტრემისტების

მიერ 58 შემთხვევაში დაიგეგმა ტერორისტული აქტი ევროპის ტერიტორიაზე.
აქედან სამ შემთხვევაში, მათ წარმატებას მიაღწიეს, 11-ჯერ ვერ მოხდა მათი
გამოვლენა, მაგრამ აქტი არ განხორციელდა მათი არაკომპეტენტურობის ან
სხვა მიზეზების გამო, ხოლო 44-ჯერ (76%) მოხდა პოლიციის ან უსაფრთხოების
სამსახურის მხრიდან მათი გამოაშკარავება და ხელის შეშლა.176 იმ დაგეგმილი
ტერორისტული აქტებიდან, რომელიც წარმატებით გამოაშკარავდა, რამდენი-

287
მე იმდენად დიდი მასშტაბის იქნებოდა, ბოლომდე რომ მიყვანილიყო, თავი-
სუფლად გაუთანაბრდებოდა 2004 წელს მადრიდში მატარებლის აფეთქების
ფაქტს (191 ადამიანი დაიღუპა და 1800 დაშავდა) და 2005 წელს, ლონდონის
მეტროსა და ავტობუსების აფეთქების ფაქტს (სადაც 56 ადამიანი დაიღუპა და
800 დაშავდა). აქედან გამომდინარე, დაგეგმილი ტერორისტული აქტების აღ-
მოჩენა და ხელის შეშლა მნიშვნელოვანი სტრატეგიაა.
ხელის შეშლის პრევენციული მექანიზმი ტერორისტების გამოაშკარავების
ხარჯზე, მათი დაგეგმილი აქტებისთვის ხელის შეშლას გულისხმობს. მთავარი
მოქმედი პირები არიან საიდუმლო სამსახურები და პოლიცია, თუმცა, საზოგა-
დოებასაც შეუძლია მნიშვნელოვანი როლის შესრულება, საეჭვო ადამინებზე
და აქტივობებზე ინფორმაციის მიწოდებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, ჟურნა-
ლისტები და მედია მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დაგეგმილი ტერორის-
ტული აქტის გამოაშკარავების საქმეში. სამიზნე ჯგუფია ის ხალხი, ვინც აქტი-
ურად არის ჩართული ტერორიზმის დაგეგმავასა და მომზადებაში; სხვა სიტყ-
ვებით, ეს მესამეული პრევენციის სახეა.
ამ სტრატეგიის საშუალებები განსხვავდება ფაზების მიხედვით. საწყის ეტაპზე
ინფორმაციის მიღება ხდება, რომელიც შემდგომი ნაბიჯების გადადგმის საფუძ-
ველია და ამ დროს მოწმდება რამდენად ქმნის ეს ინფორმაცია ვარაუდს, რომ
შემდგომი გამოძიება საჭიროა. ინფორმაცია საეჭვო ქცევისა და აქტივოებების
შესახებ, ბანკის ანგარიშები, რომლებიც საეჭვო ტრანზაქციებზე მიუთითებენ
შეიძლება მიღებულ იქნას საზოგადოებისგან ან უსაფრთხოების სამსახურისგან,
ასევე საზღვარგარეთის თავდაცვის სამსახურებისგანაც, რომლებსაც კავშირე-
ბი აქვთ ადგილობრივ აქტივისტებთან. თუ დადასტურდა, რომ არსებობს საკ-
მარისი საფუძველი, მაშინ უსაფრთხოების სამსახურები შემდეგ ეტაპზე დაიწ-
ყებენ ინფორმაციის აქტიურ შეგროვებას და იმ ადამიანების მონიტორინგს,
ვინც შეიძლება ჩაბმული იყოს ამ საქმიანობაში. თუ მათი ეჭვები კიდევ უფრო
გამყარდება, აღნიშნული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების გამოყენების
საფუძველი გახდება. ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით, სხვადასხვა ქვეყნებს
ძალიან მკაცრი სამოსამართლო კონტროლი აქვს დაწესებული. მაგალითად,
როგორიცაა კომუნიკაციის კონტროლი ან ვიდეო მეთვალყურეობა ოთახებში,
მაგრამ სხვა ქვეყნებს ნაკლები კონტროლი აქვთ და პოლიციას საკუთარი შე-
ხედულებით შეუძლია ამ ღონისძიებების გამოყენება. უშიშროების სამსახურებს
შეუძლია აგენტი ჩანერგონ ასეთ ორგანიზაციებში, რომლებსაც ახლო კავშირი

288
 6. ტერორიზმი

აქვთ ეჭვმიტანილთა ჯგუფთან ან თავად არიან წევრები.177 თუ მეთვალყურეობის

შედეგად დადასტურდა, რომ იგეგმება ტერორისტული აქტი, მაშინ ჩარევა და
პასუხისმგებელი პირების დაკავება ლოგიკური გაგრძელებაა. შესაძლებლობის
წართმევა (რომელიც მომდევნო თავში იქნება განხილული) შესაძლებელია ხე-
ლის შეშლის შემდეგ ეტაპად იქნას განხილული. ამ სიტუაციებში დილემაა, შეძ-
ლებს თუ არა პოლიცია სათანადო მტკიცებულებების მოპოვებას, რაც ადამიანე-
ბის მსჯავრდებისთვის საკმარისია, თუ კიდევ უნდა მოიცადონ, სანამ სათანადო
მტკიცებულებებს მოაგროვებენ. ამ შემთხვევაში ჩარევა შეიძლება დაგვიანებუ-
ლი იყოს. ბოლო წლებში არსებულმა ევროპულმა პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ეჭვ-
მიტანილები გამართლდნენ ან მათ მიმართ დევნა შეწყდა, რადგან პოლიცია და
უშიშროების სამსახურები იმდენად ადრეულ ეტაპზე ჩაერივნენ, რომ საკმარისი
მტკიცებულების შეგროვება ვერ მოახერხეს.
ერთი სცენარით შეიძლება უშიშროების სამსახურებს ჰქონდეთ ინფორმა-
ცია, რომ ტერორისტების ჯგუფი ქვეყანაშია და სერიოზულ თავდასხმას გეგ-
მავს, თუმცა, არ არსებობს ზუსტი ინფორმაცია მათი ადგილსამყოფელის შესა-
ხებ. 1973 წელს, ნორვეგიის პოლიციამ მედიისა და სხვა არხების საშუალებით
განგაშის ზარი ჩამოკრა, რომ არაბი ტერორისტები იყვნენ ქვეყანაში და მიზ-
ნად ისახავდნენ ნორვეგიის ნავთობის მთავარი გადამამუშავებელი ქარხნის
საბოტაჟს. აღნიშნული განხორციელდა არაბების მიერ შექმნილი ნავთობის
პირველი კრიზისის ფონზე. ამის მეტი არაფერი მომხდარა, მაგრამ გარკვეული
დროის შემდეგ, პალესტინურმა დაჯგუფებამ დაბომბა ნავთობის შემნახველი
რეზერვუარები სინგაპურში. პოლიციის მხრიდან აღნიშნული ამბის გასაჯა-
როებამ და შესაბამისი ადგილების მკაცრმა კონტროლმა სავარაუდოდ, ხელი
ააღებინა აქტივისტებს ტერორისტული აქტის ჩადენაზე და შედეგად, მათ ქვეყ-
ნის დატოვება მოუწიათ დანაშაულის ჩადენის გარეშე.
ზოგიერთ შემთხვევაში, საკმარისია უშიშროების სამსახურის მხრიდან იმის
თქმა, რომ მათ იციან საეჭვო ვითარების შესახებ და საზოგადოებას მიაწოდონ
გზავნილი, რომ ყველა საეჭვო აქტივობაზე მკაცრი კონტროლი ხორციელდება.
უამრავ შემთხვევაში, ასეთი ქმედება სრულიად საკმარისი იქნება დანაშაულ-
ზე ხელის აღების თვალსაზრისით. კონტროლი შეიძლება განხორციელდეს
ფარული მეთვალყურეობით ან პრევენციული დიალოგით, მთავარია პოტენ-
ციურმა დამნაშავეებმა გაიგონ, რომ მათზე მეთვალყურეობა მიმდინარეობს
და ნებისმიერ დროს შეუძლიათ მათი დაკავება.

289
 ხელის შეშლის უფრო „მსუბუქი“ ნაირსახეობაა რადიკალიზაციის პროცეს-
ში ინტერვენცია. პოლიცია ან უშიშროების სამსახური, როდესაც აღმოაჩენს,
რომ ახალგაზრდები ერთვებიან ძალადობრივი ექსტრემისტული ჯგუფების
საქმიანობაში, მათი მხრიდან ასეთი ახალაგაზრდებისა და მათი მშობლების
მოწვევა პრევენციულ დიალოგზე გარკვეული შედეგის მომტანია.178 მსგავსი
მეთოდი იქნა გამოყენებული იმ ახალგაზრდების მიმართ, რომლებსაც ნეონა-
ცისტებთან ჰქონდათ კავშირი, რამაც გამოიწვია მათი მხრიდან კავშირების
შესუსტება.179 მსგავსი მეთოდის გამოყენება შესაძლებელია იმ ახალგაზრდების
მიმართაც, რომლებიც ავლენენ მიდრეკილებას ძალადობაზე ორიენტირებუ-
ლი ისლამური მოძრაობების მიმართ. ამ შემთხვევაში, მიზანი ისაა, რომ დაიწ-
ყოს პრევენციული დიალოგი ამ ახალგაზრდებთან და მათ მშობლებთან, რათა
მათ შეცვალონ მსგავსი მიდრეკილებები დანაშაულის ჩადენამდე ან სანამ სი-
რიასა თუ ერაყში წავლენ, უცხოელი მებრძოლების რანგში. არსებობს ასევე,
წარმატებული შემთხვევები, როდესაც პოლიციას გადაურწმუნებია ახალგაზ-
რდები უცხოელ მებრძოლებად ჩართვაზე სხვა ქვეყნებში. მსგავსი „მსუბუქი“
ფორმის პრევენცია იძლევა საშუალებას, რომ ხელი შეეშალოს არა მხოლოდ
დანაშაულის ჩადენას, არამედ ადამიანის ექსტერმისტად გარდაქმნას. ხელის
შეშლის კიდევ ერთი ფორმა შეიძლება იყოს უსაფრთხოების მიზნით განხორ-
ციელებული შემოწმებები (მაგ., ბარგის შემოწმება აეროპორტებში), რომლის
დროსაც შეიძლება იარაღის ან ისეთი ნივთების აღმოჩენა, რაც მაგალითად,
თვითმფრინავის გატაცების შესაძლებლობას იძლევა. მგზავრთა იდენტობის
შემოწმება და მათი შედარება პოტენციური ტერორისტების სიასთან, კიდევ
ერთი ხელის შეშლის საშუალებაა, ადამიანების საზღვარზე გასაჩერებლად
და მათთვის ქვეყანაში შემოსვლის შესაძლებლობის წასართმევად. რა თქმა
უნდა, აღნიშნულს შეიძლება უდანაშაულო ადამიანებიც შეეწირონ. არსებობს
მაგალითები, როდესაც ასეთ მარტივ შემოწმებას სერიოზული ტერორისტული
აქტები აუცილებია თავიდან. 9/11-ის შემდეგ იყო უამრავი მაგალითი, როდესაც
ჩვეულებრივმა მოქალაქეებმა, მგზავრებმა ან დაცვის თანამშრომლებმა ხელი
შეუშალეს თვითმფრინავის გატაცებას ან ტერორისტული აქტების სხვა შემთხ-
ვევებს, საეჭვო პირების განეიტრალებით.
ხელის შეშლის სტრატეგიის დადებითი მხარე ისაა, რომ იგი მაშინ იწყებს
მუშაობას, როდესაც არსებობს რაღაც ინფორმაცია ტერორისტული აქტის გან-
ხორციელების შესახებ. თუ შესაძლებელია იმის დადგენა, რომ ტერორისტულ

290
 6. ტერორიზმი

აქტს შეეშალა ხელი, აშკარა ხდება, რომ ადამიანების სიცოცხლე გადარჩენი-

ლია. ამიტომაც, ხელის შეშლის სტრატეგია დიდი ლეგიტიმურობით სარგებ-
ლობს საზოგადოებასა და პოლიტიკოსებში. თუ დადგინდება, რომ ამ სტრა-
ტეგიას პოზიტიური შედეგები მოჰყვა, მაშინ პოლიციისა და ხელისუფლების
მიმართ ნდობა იზრდება. წარმატებულ ხელის შეშლას ასევე, შეუძლია ძალა-
დობის სპირალის შემსუბუქება, რომელიც შეიძლება ნებისმიერ დროს გამ-
ძაფრდეს, თუ ტერორისტული აქტი ბოლომდე იქნება მიყვანილი. წარმოიდ-
გინეთ მუსლიმ უმცირესობებთან უმრავლესობის დამოკიდებულება, ყველა
ის ტერორისტული აქტი ბოლომდე რომ ყოფილიყო მიყვანილი, რომელზეც
ზემოთ იქნება საუბარი.
ხელის შეშლის სტრატეგიას უამრავი შეზღუდვა და უარყოფითი გვერდი-
თი მოვლენა აქვს. არსებობს იმის ალბათობა, რომ ყველა დაგეგმილი აქტის
ხელის შეშლა ვერ მოხდება. როგორც აღინიშნა, მხოლოდ ჯიჰადისტი ჯგუ-
ფების მიერ დაგეგმილი აქტებიდან, 2001-2010 წლებში (N=57), მხოლოდ სამი
მეოთხედის გამოაშკარავება მოხერხდა ევროპაში. ეს ნიშნავს, რომ ყოველი
მეოთხე ტერორისტული აქტის გამოვლენა ვერ ხერხდებოდა. საბედნიეროდ,
ამ მცდელობების უმეტესობა კრახით დასრულდა. მაგრამ თავად ის ფაქ-
ტი, რომ ამდენი ტერორისტული აქტი ასე უმეთვალყურეოდ დარჩა და ისინი
არ განხორციელდა მხოლოდ იმიტომ, რომ ტერორისტებს არ გაუმართლათ,
ძალიან საგანგაშოა. თუ ტერორისტული აქტების დიდი რაოდენობა რჩება
უმეთვალყურეოდ, ეს ნიშნავს, რომ მათი ბოლომდე განხორციელების შემთ-
ხვევაში ძალიან დიდი ზიანი იქნება. ამასთან, ტერორისტებიც სწავლობენ თა-
ვიანთ შეცდომებზე და იმ მიზეზებს, თუ რატომაც არ განხორციელდა აქტი წარ-
მატებულად, აუცილებლად გამოასწორებენ მომავალში. რაც არ უნდა იყოს,
ჯიჰადისტების სამი სერიოზული თავდასხმა უმეთვალყურეოდ დარჩა, რამაც
დიდი ზიანი მიაყენა ევროპას: მადრიდის მატარებლის აფეთქება 2004 წელს,
კინორეჟისორის, თეო ვან გოგის მკვლელობა ამსტერდამის ქუჩაში და 7/7-ის
აფეთქებები ლონდონში, 2005 წელს.
მარტო მოქმედი ტერორისტების (რომლებსაც „მატოხელა აქტორებს“
ან „მარტოხელა მგლებს“ ეძახიან) აღმოჩენა საკმაოდ რთულია.180 2008-2013
წლებში, სკანდინავიაში 13 ტერორისტული აქტი იგეგმებოდა.181 აქედან შვიდი
ჯგუფის მიერ და ყველა მათგანი წინასწარ იქნა აღმოჩენილი. დარჩენილი
ექვსი კი, მარტოხელა ტერორისტების მიერ იგეგმებოდა, რომელთაგან ვერც

291
ერთის გამოაშკარავება ვერ მოხერხდა. საბედნიეროდ ოთხმა მათგანმა ვერ
შეძლო დაგეგმილი აქტის ბოლომდე მიყვანა, ხოლო დარჩენილმა ორმა, უდი-
დესი ზიანი გამოიწვია.182 მარტოხელა ტერორისტების გამოაშკარავებას ართუ-
ლებს ის მომენტი, რომ ისინი მარტო გეგმავენ ყველაფერს, სხვებთან კონტაქ-
ტის გარეშე, შესაბამისად, კომუნიკაციის ნაკლებობა ართულებს ინფორმაციის
მიღების შესაძლებლობას.
აღნიშნული სტრატეგიული უპირატესობის მნიშვნელობა აღიარებულია თა-
ვად ტერორისტების მიერაც, მაგალითად, ანდრეს ბრეივიკის მიერ, როდესაც ის
ამზადებდა ტერორისტულ აქტებს ოსლოსა და უტოიაში (Hemmingby and Bjørgo
2015). მისი ჩვენების მიხედვით, მან კარგად გაანალიზა ჯგუფურად ამ აქტის ჩადე-
ნის სარგებელი და საფრთხეები. მიუხედავად იმისა, რომ ჯგუფურად მას უფრო
მეტი შესაძლებლობა ექნებოდა, ალბათობა იმისა, რომ ჯგუფის შემთხვევაში, ის
ბოლომდე მიიყვანდა ამ დანაშაულს, ძალიან მცირე იყო, სწორედ ამიტომ მან
მარტომ გადაწყვიტა დანაშაულის ჩადენა (Breivik183 2011: 1472). მან კარგად აღწე-
რა რამდენიმე მეთოდი, თუ როგორ უნდა აიცილო თავიდან პოლიციის მხრიდან
გამოაშკარავება და 22 ივლისს, ზედმიწევნითი სიზუსტით აჩვენა, მარტომ რო-
გორ უნდა განახორციელო ფართომასშტაბიანი ტერორისტული აქტი.184
კიდევ ერთი თანამედროვე განვითარება ამ სფეროში, არის ტერორისტე-
ბის მხრიდან მარტივი ხელსაწყოების გამოყენება, როგორიცაა დანა ან ავტო-
მობილი. ამ დროს მათ აღარ უწევთ რთული ბომბების დამზადება და დამონ-
ტაჟება, რა დროსაც გამოაშკარავების საფრთხეც მაღალია. პირიქით, ისინი
საკმაოდ მარტივ გზებს მიმართავენ ტერორისტული აქტის ჩასადენად. ასეთი
საშუალებები მათი წარმატების დონეს ზრდიან, თუმცა, მცირდება მსხვერპლის
რაოდენობა.
იმისათვის, რომ გამოაშკარავდეს მიმდინარე ტერორისტული აქტი, უსაფრ-
თხოების სამსახურებს უნდა შეეძლოთ ინფორმაციის მოპოვება და შემდეგ ამ
ინფორმაციის ზუსტი ანალიზი. მაგალითად, 9/11-ის დროს არსებობდა ინფორ-
მაცია, რომ სერიოზული ტერორისტული აქტი იგეგმებოდა, მაგრამ ანალიტი-
კური წარმოსახვის და ორგანიზაციული ბარიერების ნაკლებობის გამო, არსე-
ბული ინფორმაციის სათანადოდ ანალიზი ვერ მოხერხდა, რამაც საბოლოოდ
ხელი ვერ შეუშალა 2001 წლის 11 სექტემბრის ტრაგედიას.
ხელის შეშლის სტრატეგიის ყველაზე უარყოფითი შედეგი იმაში მდგომა-
რეობს, რომ ტერორისტული აქტის გამოსააშკარავებლად, დიდი ოდენობით

292
 6. ტერორიზმი

ადამიანი უნდა დაექვემდებაროს შემოწმებას, მონიტორინგს და ინტერვენციას,

რაც ნიშნავს, რომ ხშირ შემთხვევაში, მათი პირადი ცხოვრება დაზარალდება.
მთელ რიგ შემთხვევებში, აბსოლუტურად უდანაშაულო ადამიანების თვალთ-
ვალი და შემოწმება მიმდინარეობდა, რასაც მათზე უარყოფითი გავლენა ჰქონ-
და. ერთი მაგალითია, აშშ-ში შემდგარი სიები, რომლებსაც ფრენა ეკრძალებო-
დათ. ამ სიებში შესული იყვნენ ადამიანები იმ ქვეყნებიდან, რომლებიც ვერც შე-
ვიდოდნენ აშშ-ში და ვერც გავიდოდნენ ქვეყნიდან. „მცდარი პოზიტივების“ დიდ
რაოდენობას აეკრძალათ ფრენა, რის გამო მათ იძულებით გაუშვეს თავისი
რეისები.185 უამრავი ღონისძიება მიმართულია არასწორი ადამინების მიმართ,
სრულიად უსაფუძვლოდ ინახება მათზე ინფორმაცია და მათი სატელეკომუნი-
კაციო ჩანაწერები, განუსაზღვრელი ვადით. სხვა საშუალებები შეიძლება დისკ-
რკიმინაციული იყო და მოსახლეობის სტიგმატიზაციას იწვევდეს. პარადოქსუ-
ლია ის ფაქტი, რომ ასეთი ღონისძიებების არსებობა საკმაოდ პრობლემატურია,
მაგრამ უფრო პრობლემატურია საერთოდ არაფრის კეთებაც.

პოტენციური ტერორისტებისთვის შესაძლებლობის

წართმევა

როგორ წესი, ხელის შეშლას ახლავს ან მოსდევს შესაძლებლობის წართმევა.

შესაძლებლობის წართმევის მექანიზმია პოტენციურად მოქმედი პირებისთ-
ვის შესაძლებლობის შეზღუდვა ან წართმევა დანაშაულის ჩასადენად, ისეთი
საშუალებებით, როგორიცაა თავისუფლების აღკვეთა ან ფიზიკური „ნეიტრა-
ლიზაცია“ ან მათთვის შესაბამის ხელსაწყოებზე წვდომის შეზღუდვით. აღნიშ-
ნული ხელშესახები პრევენციის სტრატეგია იმ მიზნითაც გამოიყენება, რომ ტე-
რორისტების საქმიანობა როგორმე შეზღუდონ. ეს სტრატეგია განსაკუთრებით
ეფექტიანია იერარქიული ორგანიზაციებისთვის, სადაც ჯგუფი პარალიზებას
განიცდის, თუ მათი ლიდერი დაკავებული ან მოკლულია.
შესაძლებლობის წართმევის საშუალებები შეიძლება იყოს მოძალადე
დამნაშავეების დაკავება ან დაპატიმრება, მათთვის იარაღზე ხელმისაწვდო-
მობის წართმევა ან ყველაზე რადიკალური ზომის გამოყენება, მათი მოკვლა,
ვინც ყველაზე საშიშად ითვლება. ტერორისტული აქტის შეჩერება საპასუხო
გასროლებით ან ამსრულებლების დაკავებით, შესაძლებლობის წართმევის
კლასიკურ მაგალითს წარმოადგენს. კიდევ ერთი კონტრტერორისტული ღო-

293
ნისძიებაა, ტერორისტული ორგანიზაციის ლიდერის დაკავება ან მკვლელობა.
აშშ-ის მიერ ჩატარებული ოპერაცია ოსაბა ბინ ლადენის წინააღმდეგ, ამის ნა-
თელ მაგალითს წარმოადგენს. აშშ-ის და ისრაელის მხრიდან „მიზანმიმარ-
თული მკვლელობების“ გამოყენება დრონების და უპილოტოების გამოყენე-
ბით, რომელიც მიმართულია თალიბანის, ალ-ქაიდას, ჰამასის და ისლამური
სახელმწიფოს ლიდერებისა და აქტიური წევრების წინააღმდეგ ამ სტრატეგიის
კიდევ ერთი მაგალითია. ამას გარდა, ტერორისტებისთვის ტერორიზმის ჩასა-
დენად შესაძლებლობის წართმევა, მათ მხრიდან ასაფეთქებელ საშუალებებ-
ზე, იარაღზე და წვრთნებზე წვდომა, ამ სტრატეგიის უფრო ფართო მაგალი-
თებია. ალ-ქაიდას საწვრთნელი ბაზის განადგურება ავღანეთში და მათი ლი-
დერების იძულება ალტერნატიული ბაზა მოეძებნათ, შესაძლებლობის წართ-
მევის კარგი მაგალითია, რადგან სათანადო წვრთნის გარეშე ტერორისტული
აქტის ბოლომდე მიყვანა წარმოუდგენელია. ტერორისტებისთვის იარაღზე,
ასაფეთქებელ საშუალებებზე და ფინანსებზე წვდომის შეზღუდვა, საკმაოდ
წარმატებული შესაძლებლობის წართმევის საშუალებაა, რომელსაც ხშირად
მიმართავენ სხვადასხვა ქვეყნები.
სოციალურმა მედიამ, ბლოგებმა და ფორუმებმა საკმაოდ დიდი როლი
შეასრულა ახალგაზრდების რადიკალიზაციის და მათი ექსტრემისტებად გარ-
დაქმნის საქმეში (Pauwels et al. 2014: 195-196). სწორედ ამიტომ, ბოლო წლებში
უამრავი ახალგაზრდის გადაბირება მოხდა ამ საშუალებებით, სირიაში, ერაყ-
ში, იემენსა და სომალიში. დასავლეთის ქვეყნებიდან წასული ახალგაზრდების
დიდმა რაოდენობამ მიიღო მონაწილეობა ამ ქვეყნებში მომხდარ ტერორის-
ტულ აქტებში. ერთი სტრატეგია, რომელიც ცდილობს სოციალური მედიის შე-
დეგების შემცირებას გადაბირების და რადიკალიზაციის კუთხით, არის არგუ-
მენტებზე დაფუძნებული საწინააღმდეგო პროპაგანდის შემუშავება, რომელიც
გააქარწყლებს ამ ყველაფერს. კიდევ ერთი სტრატეგიაა, ფეისბუქის ანგარიშე-
ბის, ბლოგების და ექსტრემისტული ფორუმების გაუქმება, ასევე, ასეთი ადა-
მიანების მხრიდან ვიდეოების ატვირთვის შეზღუდვა. აღნიშნული სტრატეგია
საკმაოდ დიდი დოზით გამოიყენება, თუმცა დადასტურდა, რომ მას მხოლოდ
მცირედი დადებითი ეფექტი აქვს, მაგრამ სამაგიეროდ, უამრავი უარყოფითი
გვერდითი მოვლენა (Stevens and Neumann 2011; Pauwels et al. 2014: 200-201).186
ამ სტრატეგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოქმედი პირები არიან სამხედ-
რო, საპოლიციო და სასჯელაღსრულების ორგანოები. თუმცა, სხვა მაკონტ-

294
 6. ტერორიზმი

როლებელი ორგანოებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. სამიზნე ჯგუფს

წარმოადგენენ ისინი, ვინც პირდაპირ არის ჩართული ტერორიზმში, სხვა სიტ-
ყვებით, ეს მესამეული პრევენციის ფორმაა. თუმცა, შესაძლებლობის წართ-
მევა მეორად პრევენციასაც ესაზღვრება იმ კუთხით, რომ ის ადამიანები, ვინც
გეგმავენ და ამზადებენ ტერორისტულ აქტს, გამოაშკარავების შემთხვევაში,
შეიძლება სწორედ დაუსრულებელი დანაშაულის ჩადენის გამო დაისაჯონ
(Zedner 2007). ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის აშშ-ში, გაერთიანებულ სამე-
ფოსა და მის ყოფილ კოლონიებში, პოტენციური ტერორისტების მიმართ ხში-
რად გამოიყენება „ადმინისტრაციული პატიმრობა“ (მაგ., ციხეში მოთავსება
სასამართლო პროცესის გარეშე).
შესაძლებლობის წართმევის სტრატეგიის დადებითი მხარე ისაა, რომ ეს
ეფექტიანი და ხელშესახები გზაა მთავარი ტერორისტების გზიდან ჩამოსაშო-
რებლად. აღნიშნული განსაკუთრებით მოქმედებს ისეთი დაჯგუფებების მი-
მართ, რომლებსაც შეზღუდული რაოდენობის წევრი ჰყავს და რომლის საქმი-
ანობაც მეტწილად, ლიდერის საქმიანობასთანაა დაკავშირებული. უდავოა ის
ფაქტი, რომ ამერიკელების მხრიდან მიზანმიმართული შეტევები ალ-ქაიდას
ლიდერების წინააღმდეგ, საკმაოდ შედეგიანი აღმოჩნდა ამ ორგანიზაციის
მხრიდან ტერორისტული აქტების დაგეგმვის და ჩადენის შემცირების კუთხით.
ებრაელი მკვლევარის, ოფირ ფალკის კვლევამ (2015), რომელიც ისრაელის
„მიზანმიმართული მკვლელობების“ კამპანიის ავკარგიანობას აფასებდა, აჩ-
ვენა, რომ:

კონკრეტული ადამიანების მიმართ განხორციელებულ მიზანმიმართულ

მკვლელობებს რა თქმა უნდა, არ შეუძლია კონფლიქტის გადაჭრა და მშვი-
დობის მოპოვება. ამისათვის პროდუქტიული პოლიტიკური პროცესია სა-
ჭირო. მაგრამ ამას ნამდვილად ჰქონდა ეფექტი, თვითმკვლელი ტერორის-
ტების მხრიდან თავიანთი საქმიანობის შემცირების კუთხით.
(Falk 2015: 21)

შემცირების ტენდენცია ნაწილობრივ, იმითაა განპირობებული, რომ ლიდე-

რი ან ბომბების დამამზადებელი განეიტრალურებულია და ვერავინ გეგმავს
ტერორისტულ აქტს. მაგრამ კიდევ ერთი მიზეზი ისიცაა, რომ ახალი ლიდე-
რი უფრო მეტად ფრთხილობს, რადგან არ სურს ძველი ლიდერის მსგავსად

295
დაასრულოს ცხოვრება. ტერორისტული ქსელების თაობაზე ჩატარებულ
კვლევაში, მარკ სეიგმანი ამტკიცებს, რომ შესაძლებლობის წართმევა სე-
ლექციურად უნდა იყოს გამოყენებული ტერორისტული ქსელების მიმართ:

იერარქიული ქსელისგან განსხვავებით, სადაც მნიშვნელოვანია ასე-

თი ორგანიზაციის ლიდერის განეიტრალება, პატარა ქსელებისთვის ამ
უკანასკნელს დიდი მნიშვნელობა არ აქვს, წევრების მჭიდრო კავშირის
გამო. სადაც ასეთი ქსელები დაუცველია, არსებობს მათი ბაზები. თუ
საკმარისი რაოდენობის ბაზები იქნება განადგურებული, ისინი იმდე-
ნად ვიწრო შენაერთებად დაიქსაქსებიან, რომ ტერორისტული აქტის
ჩადენის შესაძლებლობა აღარ ექნებათ.
(Sageman 2004: 140-141)

თუმცა, ამ სტრატეგიას გააჩნია მნიშვნელოვანი შეზღუდვები და უარყოფითი

შედეგები. უმთავრესი პრობლემა არის, რომ არსებობს დიდი ბუნდოვანება
ადამიანის სამომავლო დანაშაულებრივი ან ტერორისტული ქცევის განსაჭვ-
რეტად. ადამიანებისთვის თავისუფლების აღკვეთა (ან მოკვლა) იმ მიზნით,
რომ ტერორისტული აქტი არ ჩაიდინონ, რომელსაც ალბათ, ისედაც არ ჩა-
იდენდნენ – საკმაოდ პრობლემატურია (Tilley 2009: 27). ამასთან, ძალიან
საეჭვოა ის ფაქტიც, რომ ინდივიდუალური აქტივისტებისთვის თავისუფლების
აღკვეთა ან მკვლელობა რამე სერიოზულ შედეგს მოიტანს, რადგან ტერო-
რისტულ ორგანიზაციებში წევრთა დიდი რაოდენობით შეედინებაა და მათ
საკმაოდ ფართო სოციალური ბაზა აქვთ. ისეთი საშუალებების გამოყენებას,
როგორიც მიზანმიმართული მკვლელობებია, აუცილებლად მოჰყვება უდა-
ნაშაულო ადამიანების დაღუპვაც. აღნიშნული კარგად გამოჩნდა აშშ-ისა და
ისრაელის მიერ განხორციელებული მკვლელობების დროს, თალიბანისა და
ჰამასის აქტივისტების წინააღმდეგ, რომლის დროსაც ხშირად, ბავშვები და
სხვა უდანაშაულო ადამიანებიც ზიანდებოდნენ. აშშ-ის მიერ ეჭვმიტანილი
ტერორისტების წინააღმდეგ დრონებისა და ე.წ. უპილოტოების ფართომასშ-
ტაბიანი გამოყენება დაგმობილ იქნა გაეროს მიერ, რომელმაც აღნიშნული
შეაფასა, როგორც სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე მკვლელობა და
საერთაშორისო სამართლის დარღვევა, რადგან ამ თავდასხმებს შეიარაღე-
ბული კონფლიქტის ზონის გარეთ ჰქონდა ადგილი.

296
 6. ტერორიზმი

რადიკალურმა რეპრესიამ შეიძლება ტერორისტების კიდევ უფრო მეტი

მობილიზაცია და უკიდურესი ძალადობის მოტივაცია გამოიწვიოს და გააძლი-
ეროს (de Graaf 2011: 6). ასეთი რეპრესიული ზომების გამოყენების გამო, თა-
ვად სახელმწიფოს ქმედება ხშირად შეფასებულა ტერორიზმად. ასეთ დროს,
სახელმწიფო ძირს უთხრის თავის მორალურ და პოლიტიკურ ლეგიტიმაციას.
ამ ფორმით სახელმწიფოს წარმოჩენა კი, სწორედ ტერორისტების მიზანია.
ამავდროულად, დიდი ოდენობით ძალის გამოყენება საფრთხეს უქმნის პრე-
ვენციის სხვა სტრატეგიებს და სწორედ ამიტომ, შესაძლებლობის წართმევა
ქვესტრატეგიად უნდა განვიხილოთ, რომელიც უნდა თანაარსებობდეს სხვა
სტრატეგიებთან ერთად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცალკე აღებულ ამ სტრა-
ტეგიას, ხანგრძლივ პერსპექტივაში, ტერორიზმის შემცირება არ შეუძლია.

დაუცველი ჯგუფების დაცვა

ტერორისტებისთვის ზოგიერთი სამიზნე განსაკუთრებით მიმზიდველია თა-

ვისი მნიშვნელობისა და დანიშნულების გამო (მაგ., საელჩოები, სამთავრობო
შენობები, „სისტემის“ სიმბოლოები) ან იმ სავალალო შედეგების გამო, რაც
თავდასხმამ შეიძლება გამოიწვიოს (მაგ., საავიაციო სისტემის გამართული
ფუნქციონირება ან ადამიანების რაოდენობა, ვისაც ზიანი მიადგა). ჩვენს შემ-
თხვევაში, მნიშვნელოვანია იმ სამიზნეების იდენტიფიცირება და მათი დაცვა,
რომელიც ტერორისტებისთვის განსაკუთრებით მიმზიდველია. სწორედ ამ
საკითხის გადაჭრას ცდილობს დანაშაულის სიტუაციური პრევენცია (Clarke
1980, 1997; Clarke and Newman 2006; Freilich and Newman 2009). წინამდებარე
პარაგრაფი ამ სტრატეგიის ორ ცენტრალურ ელემენტს აერთიანებს: იმ საშუ-
ალებების იმპლემენტაცია, რომელიც გამოაშკარავების რისკს ზრდის და ტე-
რორისტებისთვის დანაშაულის ჩადენის გართულება.187
მაშინ როდესაც, პრევენციული საშუალებების უმეტესობა ცდილობს პირ-
დაპირი გავლენა მოახდინოს ტერორისტებზე ან სხვა დამნაშავეებზე, სიტუ-
აციური პრევენციის საშუალებები მხოლოდ არაპირდაპირ გავლენას ახდენს
მოქმედ პირებზე და ის უფრო მიმართულია იმ სიტუაციების შეცვლისკენ, სა-
დაც ტერორისტულ აქტებს ან მასთან დაკავშირებულ ქმედებებს აქვს ადგილი.
გამოსაყენებელი საშუალებები განკუთვნილია იმისთვის, რომ შეცვალოს ტე-
რორისტის რაციონალური კალკულაცია ისე, რომ მან დანაშაულის ჩადენის

297
შედეგად უფრო მეტი ზიანი განიცადოს, ვიდრე სარგებელი და ამის გამო დანა-
შაულის ჩადენაზე ხელი აიღოს.
დანაშაულის სიტუაციური პრევენცია უამრავ შესაძლო საშუალებას გვთავა-
ზობს ტეორიზმის წინააღმდეგ საბრძოლველად. მაგალითად, თვითმფრინავების
გატაცების საწინააღმდეგოდ რენტგენო-სკანერებით ხელბარგის დათვალიერე-
ბამ საკმაოდ დიდი თავსატეხი გაუჩინა ტერორისტებს. აღნიშნულმა ღონისძიებამ
საგრძნობლად შეამცირა თვითმფრინავების გატაცების ფაქტები 70-იანი წლები-
დან 80-იან წლებამდე. კიდევ ერთი საშუალებაა, ტერორისტებისთვის ისეთ ხელ-
საწყოებზე წვდომის შეზღუდვა, როგორიცაა ცეცხლსასროლი იარაღი, ასაფეთ-
ქებელი მოწყობილობები ან ქიმიური ნაერთები, რომლის დახმარებითაც ისინი
ასაფეთქებელ საშუალებებს ქმნიან. თუ მიზანი მარტივი ატომური ბომბის დამზა-
დების პრევენციაა, ყველაზე ეფექტური საშუალება ურანის საგულდაგულოდ დაც-
ვაა (Bremer Mærlie 2004).188 ამის გარეშე კი, რაც არ უნდა მოტივირებულები იყვნენ
ტერორისტები, ატომური ბომბის შექმნაზე ფიქრს მიატოვებენ. საკითხავია, შეწყ-
ვეტენ თუ არა ისინი მასობრივი მკვლელობების ჩადენის ალტერნატიულ გზებზე
ფიქრს. ვიდეოკამერებით მეთვალყურეობა გამოაშკარავების ტიპური მაგალი-
თია. ცხადია, კამერების არსებობა დამხმარე საშუალებაა როგორც ტერორიზმის
ისე სხვა დანაშაულების გახსნაში. მაგრამ სადავოა, ახდენს თუ არა ვიდეოკამე-
რები ტერორიზმის პრევენციას. რამდენიმე ტერორისტულ აქტთან მიმართებით,
ვიდეოკამერების შედეგების ანალიზისას, პიტერ ფუსეი ასკვნის:

მაგალითად, 2005-2007 წლებში, ლონდონში განხორციელებული ტერო-

რისტული აქტის შემდეგ, ვიდეოკამერებმა დიდი დახმარება გაუწია პოლი-
ციას მომხდარი შემთხვევის რეკონსტრუქციის თვალსაზრისით. ცხადია,
მათი არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ის უფრო დანაშაულის
ჩადენის შემდგომ არსებული ეფექტიანი ხელსაწყოა, ვიდრე კონტრტერო-
რისტული ხელსაწყო, რომელიც ტერორისტების დაშინების ფუნქციას შე-
ითავსებდა. მართლაც, ზემოთ ხსენებული არც ერთი ტერორისტული აქტის
პრევენცია არ მოუხდენია ვიდეოკამერებს.
(Fussey 2011: 176)

უფრო ძლიერი ინფრასტრუქტურის შექმნა ამცირებს საბოტაჟის უარყო-

ფით შედეგებს და ტერორისტების მხრიდან უფრო მეტი რესურსის ჩადებას

298
 6. ტერორიზმი

დანაშაულის ბოლომდე მისაყვანად. ამდენი სირთულის გათვალისწინე-

ბით, ეს ყველაფერი ტერორისტებს დააფიქრებს, რამდენად უღირთ ტერო-
რისტული აქტის ჩადენა (Felson 1998).
მოქმედი პირების დიდი რაოდენობა სხვადასხვა საშუალებით ხელს უწ-
ყობს ტერორიზმის საწინააღმდეგო სიტუაციური პრევენციის ღონისძიებების
გატარებას. ესენი შეიძლება იყვნენ კერძო და საჯარო ინსტიტუციები, რომლე-
ბიც მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურის უფრო მეტ დაცულობაზე ზრუნავენ,
უსაფრთხოების კომპანიები, რომლებიც სხვადასხვა დაწესებულების დაცუ-
ლობაზე არიან პასუხისმგებელი, ბანკები, რომლებიც საეჭვო ტრანზაქციების
თაობაზე შესაბამის ორგანოებს აწვდიან ინფორმაციას, საჯარო მაკონტროლე-
ბელი ორგანოები, რომლებიც სახიფათო ნაერთების კონტროლზეა პასუხისმ-
გებელი, მუსლიმი იმამები და კომიტეტის ლიდერები, რომლებსაც შეუძლიათ
თავისი იურისდიქციის ფარგლებში, მუსლიმების ჯიჰადისტურ დაჯგუფებებში
გაწევრიანებისთვის ხელის შეშლა. დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის მთა-
ვარი პრინციპია, რომ „ადგილის ყველა მფლობელმა“ უნდა იზრუნოს დაცვაზე
ისე, რომ ტერორისტებს დანაშაულის ჩადენა გაურთულდეს.
სიტუაციური პრევენციის სამიზნე ჯგუფის საკითხი საკმაოდ რთულია. სა-
შუალებების უმეტესობა ცდილობს მოქმედი პირების ქცევის იმგვარად მო-
დიფიცირებას, რომ მათ ტერორისტული აქტი აღარ ჩაიდინონ. აღნიშნული
მესამეული პრევენციის სახეს წარმოადგენს. ამავდროულად, სიტუაციური
საშუალებები განკუთვნილია ყველა ადამიანისთვის, მაგალითად, თვითმფ-
რინავის ყველა მგზავრისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ტერორისტული
აქტის ჩადენა არასდროს აზრადაც კი არ მოუვათ. ამ პერსპექტივიდან, სიტუ-
აციური საშუალებები განეკუთვნება როგორც ძირითად, ისე მესამეული პრე-
ვენციის საშუალებებს. სწორედ აღნიშნული წარმოადგენს სიტუაციური პრე-
ვენციის სტრატეგიის ყველაზე სადავო ნაწილს: მის მიერ შემოთავაზებული
ყველა საშუალება გათვლილია და ეხება ყველა ადამიანს, საიდანაც მხოლოდ
რამდენიმე შეიძლება იყოს ტერორისტი. სწორედ ამის გამო, ასეთი საშუალე-
ბების მიმართ მიმღებლობა და პროტესტი შეიძლება წარმოიშვას იმ ადამი-
ანების მხრიდან, ვისაც არ აქვს ბოროტი განზრახვა, მაგალითად, პილოტები,
რომლებსაც როგორც მგზავრებს, მათაც უწევთ უსაფრთხოების გავლა, მაგრამ
მგზავრებისგან განსხვავებით, მათ ეს ყოველდღიურად ეხებათ (თავისი პრო-
ფესიიდან გამომდინარე). მათი გადმოსახედიდან, ეს ჯერ ერთი, შეურაცხმყო-

299
ფელია, ხოლო მეორე, უაზრობაა. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, პილო-
ტებს ძირითადი იარაღი აქვთ: თვითმფრინავის მართვის სადავეები.
სიტუაციური პრევენციის დადებითი მხარე ისაა, რომ ამ პრევენციით და-
ნერგილი საშუალებები მართლაც, ართულებენ დანაშაულის ჩადენას. ტერო-
რიზმზე საუბრისას, მკაცრი კონტროლის საშუალებები, როგორიცაა ხელბარ-
გის კონტროლი და ნებისმიერი სხვა რამ, მით უმეტეს უფრო შეუძლებელს
ხდის ტერორიზმის ჩადენას, მაგალითად, როგორც აღინიშნა, 80-იან წლებში
საგრძნობლად შეამცირა თვითმფრინავების გატაცების ფაქტები (Clarke and
Newman 2006: 46). კიდევ ერთი სარგებელი, რაც ამ ღონისძიებებს შეიძლება
ჰქონდეს არის, რომ მათ შეიძლება ისეთი დანაშაულის პრევენციაც მოახდი-
ნონ, რომლისთვისაც ის თავიდან არ იყო განკუთვნილი (მაგ., თვითმფრინავის
გატაცების საწინააღმდეგო ღონისძიებებმა შეიძლება გამოიწვიოს კონტრა-
ბანდული საქონლის შემოტანის პრევენცია). აღნიშნულს „სარგებლის დიფუ-
ზია“ ეწოდება, რომელიც დანაშაულის გადაადგილების საპირისპირო ეფექ-
ტად განიხილება.
სიტუაციური პრევენციის სტრატეგიას გააჩნია შეზღუდვები და უარყოფითი
გვერდითი მოვლენები. რთულია იმის მტკიცება, რომ სიტუაციური პრევენციის
საშუალებებს მუდამ პოზიტიური ეფექტი ჰქონდეს. ტერორიზმის წინააღმდეგ
დანერგილმა საშუალებების ანალიზმა უჩვენა, რომ ზოგიერთ მათგანს და-
დებითი შედეგი აქვს, ზოგს ნეიტრალური, ხოლო ზოგს – უარყოფითი (Lum,
Kennedy and Sherley 2006; de Graaf 2011: 5). სიტუაციური პრევენციის ზოგიერ-
თი საშუალება შექმნილია იმდაგვარად, რომ ტერორისტების მხოლოდ სპეცი-
ალური ჯგუფისთვისაა განკუთვნილი და არა ზოგადად, ტერორიზმის წინააღმ-
დეგ არსებული საშუალება, შესაბამისად, ისინი ტერორიზმის პრობლემას ვერ
შეებრძოლებიან. სიტუაციური პრევენციის ირგვლივ არსებული ყველაზე დიდი
კამათი, დანაშაულის გადაადგილების პრობლემას უკავშირდება. კრიტიკოსე-
ბი ამტკიცებენ, რომ დასაცავი ობიექტის კიდევ უფრო მეტად დაცვა მართა-
ლია, ამ კონკრეტულ ობიექტს იცავს, მაგრამ ტერორისტები მოძებნიან ისეთ
ობიექტს, რომელიც ნაკლებად დაცულია და სწორედ მის წინააღმდეგ ჩაიდე-
ნენ დანაშაულს. სხვა სიტყვებით, სახეზე გვაქვს ტეორორიზმის გადაადგილე-
ბის პრობლემა. თუ თვითმფრინავში ბომბის შეტანა გართულებულია, მაშინ
ტერორისტები ბომბს შეიტანენ მატარებელში, სადაც ბარგის ისეთივე დოზით
შემოწმება, როგორც ეს აეროპორტებში ხდება, წარმოუდგენელია (Cauley and

300
 6. ტერორიზმი

Im 1988; Enders, Sandler, and Cauley 1990; Enders and Sandler 1993). ასევე, არსე-
ბობს იმის მტკიცებულებებიც, რომ მას შემდეგ, რაც აეროპორტებში დაინერგა
რკინის დეტექტორები მართალია, თვითმფრინავების გატაცების შემთხვევები
1972‑73 წლებში განახევრდა, მაგრამ იმავე წლებში გაიზარდა მძევლად ხელში
ჩაგდების შემთხვევები. როდესაც საელჩოებმა მათი ტერიტორიის დაცულობა
გააძლიერეს, გაიზარდა საელჩოს თანამშრომლების მკვლელობების რაოდე-
ნობა (Enders and Sandler 1993, 2004).
საერთაშორისო ტერორიზმის ერთი ყველაზე აშკარა ტენდენციაა, რომ ტე-
რორისტების ქმედებები მიმართულია მშვიდობიანი მოსახლეობის მასობრი-
ვი მკვლელობისკენ, მაგრამ შესამჩნევია, რომ ტერორისტებისთვის ყველაზე
სასურველი სამიზნეების დაცვას ბოლო წლებში, დიდი ყურადღება დაეთმო
და საკმაოდაც გართულდა მათზე თავდასხმა. სწორედ ამიტომ, ცოტა თუა ისე-
თი, ვინც უარყოფს, რომ სიტუაციური პრევენციის ღონისძიებები მიმართული
დაუცველი მოსახლეობის წინააღმდეგ, აუცილებელი და ეფექტურია. ვერავინ
იტყვის, რომ აეროპორტებში არსებული უსაფრთხოების კონტროლი არ მუ-
შაობს, რადგან ტერორისტები მატარებელში ცდილობენ დანაშაულის ჩადენას.
უსაფრთხოების განცდა აუცილებელია, რომ ყველა ადამიანს მიეცეს მშვიდად
ფრენის საშუალება. მიუხედავად ამისა, პარადოქსია, რომ ყველა ეს საშუალე-
ბა ძირითადად, სიმბოლურია და მიმართულია საზოგადეობაში უსაფრთხო-
ების განცდის დანერგვისკენ, მაგრამ რეალურად, უსაფრთხოების ეფექტი მათ
არ გააჩნიათ.
სიტუაციური პრევენციის სტრატეგიის მომხრეები თვლიან, რომ გადაადგი-
ლების ეფექტი რეალურად იმაზე ცოტაა, ვიდრე კრიტიკოსები ვარაუდობდნენ.
მიუხედავად გადაადგილების ეფექტის რეალურობისა, გამოცდილებამ აჩვე-
ნა, რომ ერთი დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული საშუალებები, რომელიც
დადებითი შედეგის მომტანია, არ იწვევს ამ დანაშაულის გავრცელებას სხვა
სამიზნეების მიმართ, რაც ნიშნავს, რომ დანაშაულის შემცირება სახეზეა. მე-
ტიც, ზოგჯერ ერთი დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული სიტუაციური საშუ-
ალებები, სხვა დანაშაულის შემცირებასაც იწვევს.
სიტუაციური პრევენციის საშუალებების კიდევ ერთი ეფექტი ისაა, რომ
ისინი ქმნიან კონტროლში მყოფ საზოგადოებას, სადაც „დიდი ძმა“ ყოველთ-
ვის გვიყურებს და გვაკონტროლებს. საკონტროლო საშუალებები მოცემულია
ეკონომიკურ, ფსიქოლოგიურ, სოციალურ და პოლიტიკურ ჭრილში. ზოგიერთი

301
მათგანი პრობლემებს არ შეიცავს, ზოგი კი, შემაწუხებელია მაგალითად, ფეხ-
საცმლის გახდა და ქამრის მოხსნა აეროპორტებში. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც,
რომ ზოგიერთი საშუალება შეიძლება გამანადგურებელი იყოს ადგილობრივი
საზოგადოებისთვის, როგორიც იყო მაგალითად, ისრაელის მხრიდან „უსაფ-
რთხოების კედლის“ აშენება დასავლეთის სანაპიროზე. აღნიშნულის მიზანი
თვითმკვლელი ტერორისტების რაოდენობის შეზღუდვაა ისრაელში (Clarke
and Newman 2006: 39), მაგრამ კედლის გამო, უამრავ პალესტინელს წაერთ-
ვა სკოლებზე, სამუშაო ადგილებზე და მათ მიწებზე წვდომის შესაძლებლობა.
აღნიშნული კარგად აჩვენებს იმ ეთიკურ დილემას, რაც სიტუაციური პრე-
ვენციის ღონისძიებებს ახლავს: ზოგჯერ, ვისაც ამ საშუალებების შედეგის სა-
კუთარ თავზე გადატანა უწევს, არიან არა ისინი, ვის სასარგებლოდაც ტარდე-
ბა ეს ღონისძიებები, და არც ისინი, ვისაც ტეროტისტული აქტის ჩადენა სურს.
ესენი არიან მათ შორის მდგომი ადამიანები, ვინც რეალურად არაფერ შუაშია
(Duff and Marshall 2000; Kleinig 2000). 9/11-ის შემდეგ, მუსლიმანებზე, მათი გა-
რეგნობის გამო, გაცილებით მეტი კონტროლი მიმდინარეობს აეროპორტებ-
ში, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ადამიანზე, რადგან ტერორისტული აქტების გამო
„საეჭვოს“ სტატუსი „მიეკერათ.“
სიტუაციური პრევენციის სტრატეგიის ფუნდამენტური შეზღუდვა არის ის,
რომ ტერორისტებისთვის არსებობს უამრავი სამიზნე და რაც არ უნდა ბევრი
საშუალება დაინერგოს და უზარმაზარი თანხები დაიხარჯოს, მაინც იქნება ის
სფეროები და სამიზნეები, რომლის წინააღმდეგაც ტერორისტები ჩაიდენენ
დანაშაულს. ამავდროულად, წარმოუდგენელია ყველა შესაძლო სცენარის
განჭვრეტა, სანამ იარსებებენ მოტივირებული ტერორისტები, რომლებიც მო-
მართული არიან რომელიმე ქვეყნის წინააღმდეგ დანაშაულის ჩასადენად.
სიტუაციური პრევენცია დიდწილად, სიმპტომებს კურნავს. სწორედ ამიტომ
ყურადღება უნდა გადამისამართდეს სხვა სტრატეგიებზე, რომელიც ტერო-
რისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანების პრობლემას მოუხერხებს რამეს.

ტერორისტული თავდასხმების საზიანო შედეგების

შემცირება

თუ ზემოთ ხსენებული ვერც ერთი სტრატეგია ვერ შეძლებს ტერორიზმის პრე-

ვენციას, მაშინ შემდეგი სტრატეგია არის მისი უარყოფითი შედეგების მაქსიმა-

302
 6. ტერორიზმი

ლურად შემცირება. აღნიშნულის პრევენციული ასპექტი იმაში მდგომარეობს,

რომ კრიზისზე ეფექტიანი პასუხის გაცემა წინასწარ დაგეგმვას, კოორდინაციას
და ტრენინგს საჭიროებს, ვიდრე რომელიმე ტერორისტული აქტი მოხდება. ამ
სტრატეგიის მიზნებია სიცოცხლის გადარჩენა, ტკივილისა და შიშის შემცირება,
სოციალური ფუნქციებისა და ინფრასტრუქტურის აღდგენა, ინსტიტუციებისა
და მმართველი ორგანოების მიმართ ნდობის შენარჩუნება. სხვა სიტყვებით,
პრევენციული მექანიზმია ტერორისტული აქტების შედეგად გამოწვეული სა-
ზიანო შედეგების შემცირება, წინასწარ დაგეგმილი ღონისძიებების ხარჯზე.
კრიზისის მართვის სტრატეგიაში უამრავი მოქმედი პირი ასრულებს მნიშვ-
ნელოვან როლს. სტრატეგიულ ან პოლიტიკურ დონეზე, უმეტეს ქვეყნაში ერთი
კონკრეტული სამინისტროა, რომელსაც აღებული აქვს მაკოორდინირებელი
და მოწინავე პოზიცია. ეს სამინისტრო შეიძლება იყოს შინაგან საქმეთა ან იუს-
ტიციის სამინისტრო. ტიპურად უნდა არსებობდეს ასევე, მაღალი დონის სამი-
ნისტროთაშორისი კრიზისის მართვის კომიტეტი, რომელსაც ტერორისტული
შეტევის შემთხვევაში, სამინისტროებს შორის კოორდინაცია დაევალება. ოპე-
რაციის დონეზე, აუცილებელია სხვადასხვა უწყებებს შორის კოორდინაციაც:
პოლიციას, სახანძრო სამსახურს, ჯანდაცვის სააგენტოებს, სამხედრო ძალებ-
სა და სხვა შესაბამის მოქმედ პირებს შორის. ამას გარდა, სხვა აქტორებმაც
შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი შეასრულონ. ტყვეების შემთხვევაში, მო-
ლაპარაკების მწარმოებელ პირს, ერთ‑ერთი ცენტრალური ადგილი უკავია.
ამას გარდა, სხვა სახელმწიფო ორგანოები, სამინისტროები, პოლიტიკური
ლიდერები, კერძო კომპანიები და საქველმოქმედო ორგანიზეციებიც შეიძ-
ლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ტერორისტული აქტის ბუნებიდან
გამომდინარე. ტერორისტული აქტის შემდეგ, ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწ-
ვევა სწორედ სხვადასხვა მოქმედ პირებს შორის კოორდინაციაა, რომელსაც
ზიანის შემცირების მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრია. სხვადასხვა ქვეყნების
გამოცდილებამ და ანგარიშებმა აჩვენა, რომ კრიზისის მართვის სისტემები
მართლაც გადატვირთულია და ხშირ შემთხვევაში, ისინი ვერ უშვებდნენ, რომ
ტერორისტული აქტი მართლა შეიძლება მომხდარიყო.189
ამ სტრატეგიის სამიზნე ჯგუფები ის ადამიანები არიან, ვინც პირდაპირ ან
არაპირდაპირ დაზიანდა ტერორისტული აქტის დროს. ესენი შეიძლება იყვ-
ნენ ძალადობის პირდაპირი მსხვერპლები და მათი ოჯახები, შეშინებული სა-
მოქალაქო მოსახლეობა და სახელმწიფო ორგანოები ან სხვები, რომლებიც

303
ტერორიზმის პოლიტიკური სამიზნეები შეიძლება გახდნენ. ისინი, ვინც ყველა-
ზე მეტად შეიძლება არაპირდაპირ დაზიანდნენ ტერორისტული აქტის შედე-
გად, არიან ევროპის ქვეყნებში მცხოვრები მუსლიმანი უმცირესობა, რომლე-
ბიც ასეთი ქმედებების შემდეგ საეჭვო ადამიანებად იქცნენ და შურისძიების
მსხვერპლიც შეიძლება გახდნენ. მთელი ევროპის მასშტაბით, ეს ხალხი კვლა-
ვაც იმკის 9/11-ისა (აშშ) და 7/7 (ლონდონი) ტერორისტული აქტების შედეგებს.
ამ სტრატეგიის საშუალებები რთული და განსხვავებულია და სხვადასხ-
ვა სტრატეგიულ დონეზე არსებობს. იქიდან გამომდინარე, რომ ტერორიზმის
ერთ‑ერთი ძირითადი არსი შიშის დათესვაა, კონტრტერორისტული საშუ-
ალება იქნება შიშის მართვა და შემცირება. ედვინ ბეკერი და ბიატრის დე
გრააფი (2014: 1) შიშის მენეჯმენტს შემდეგნარიად ახასიათებენ: „სახელმ-
წიფო ინსტიტუტების მიერ გაწეული ძალისხმევები ტერორიზმის საფრთხეს-
თან ან შეტევისგან მომდინარე საგანგებო სიტუაციის წინ, დროს ან შემდეგ,
იმისათვის, რომ მოხდეს საზოგადოებაში არსებული ადამიანური კაპიტალის
მანიპულირება და დადებითი, კოლექტიური გამკლავების მექანიზმების ჩა-
მოყალიბება“.
ტერორიზმის შედეგად წარმოშობილი კრიზისის სამართავად მნიშვნელო-
ვანია გეგმის და ორგანიზაციების შესაბამისი სტრუქტურების არსებობა. იმი-
სათვის, რომ ეს გეგმა სისრულეში იქნას მოყვანილი, აუცილებელია კომპეტენ-
ტური ადამიანური ძალის არსებობაც.190 აღნიშნული განსაკუთრებით ითქმის
ისეთ აქტორებზე, როგორებიც არიან პოლიცია, სახანძრო სამსახური, ჯანდაც-
ვის სპეციალისტები და ტყვეების საკითხებზე მოლაპარაკების სპეციალისტები.
ამ ადამიანების ერთობლივი წვრთნები სხვადასხვა ფუნქციების შესასრულებ-
ლად, ასევე მნიშვნელოვანი და აუცილებელი საშუალებაა.
კრიზისულ სიტუაციებში საზოგადოებასთან ურთიერთობა და მათი ინ-
ფორმირებულობა, რომ რაღაც კეთდება მეტად საჭიროა. აღნიშნული იმი-
ტომაც უნდა გაკეთდეს, რომ სახელმწიფო ორგანოების მიმართ ნდობა არ
დაქვეითდეს. კრიზისული სიტუაციების არასათანადო მართვა და კომუნიკა-
ცია შეიძლება მეორადი კრიზისის გამომწვევი გახდეს, რაც პირდაპირ ეხება
სახელმწიფო სტრუქტურების მიმართ ნდობის საკითხს (’t Hart and Boin 2001;
Boin, ’t Hart, Stern and Sundelius 2005). ის თუ როგორ რეაგირებენ პოლიტიკუ-
რი ლიდერები ტერორისტულ თავდასხმაზე, შემდგომი შედეგების განსაზღვ-
რის თვალსაზრისით, ძალიან მნიშვნელოვანი ელემენტია:

304
 6. ტერორიზმი

მათ შეუძლიათ „მორალური პანიკის“ გამოწვევა საზოგადოებაში სამხედ-

რო მეტაფორების („ეს ომის დაწყებას ნიშნავს“) გამოყენებით ან პირიქით,
გამოიყენონ ისეთი ფრაზები, რაც საზოგადოებაში სიმშვიდის განცდას გა-
ნამტკიცებს. გავიხსენოთ, როგორ მოიქცა ბრიტანეთის პრემიერმინისტრი
ტონი ბლერი, ლონდონის ტერორისტული აქტის შემდეგ: „ტერორი ვერ გა-
იმარჯვებს, ჩვენ ვერ შეგვაშინებენ.“
(Bakker and de Graaf 2014: 7-8)

ანალოგიურად, პრემიერმინისტრის, იენს სტოლტენბერგის პოლიტიკურმა

პასუხმა 22 ივლისის მოვლენებზე, ხალხს რწმენა გაუმყარა და მათ გარკვეული
გზა უჩვენა.

ჩვენ არასდროს ვიტყვით უარს ჩვენს ღირებულებებზე. დავამტკიცებთ, რომ

ჩვენი ღია საზოგადოება ამ რთულ გამოცდასაც ჩააბარებს. ძალადობაზე
პასუხი კიდევ უფრო მეტი დემოკრატიაა. მეტიც, მასზე პასუხი, კიდევ უფრო
მეტი ჰუმანიტარიანიზმია. მაგრამ ჩვენ გულუბრყვილოები არასდროს ვართ.
და სწორედ ამით ვაცნობიერებთ, რომ ჩვენ, დაზარალებულების და მათი
ახლობლების გვმართებს.191

ტერორისტული აქტის შემდეგ, პოლიციაც დიდი წნეხის ქვეშ მოექცევა. ყვე-

ლას უნდა, რომ მალე გაეცეს ყველა კითხვას პასუხი და გამოიკვეთოს პასუ-
ხისმგებელი პირები, ასევე, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტე-
მამ პასუხი უნდა აგებინოს ყველა დამნაშავეს. მსგავსი სამართლებრივი პრო-
ცესები მენტალური ჭრილობების დროულ შეხორცებაში გვეხმარება.192
უფრო ფიზიკურ დონეზე, მნიშვნელოვანია ისეთი საშუალებები, რომლებიც
ინფრასტრუქტურას უფრო გააძლიერებენ. აღნიშნული შეიძლება მოიცავდეს
მარტივ ღონისძიებებს, როგორიცაა დაჯავშნული მინების დამზადება ან ისე-
თი ფანჯრების მონტაჟი, რომელიც არ იმსხვრევა. იქიდან გამომდინარე, რომ
აფეთქების შემდეგ სწორედ შუშების მსხვრევა იწვევს ადგილზე სიკვდილს,
ეს ღონისძიებები საზიანო შედეგებს შეამცირებს. ამას გარდა, არსებობს მეტ-
ნაკლებად ფართო და ძვირი საშუალებები, რომლებიც ადამიანის დაზიანე-
ბის რისკებს ამცირებენ. მაგალითად, პარკირების ადგილების შენობებისგან
მოშორებით მოწყობა, რაც შენობის აფეთქების შემთხვევაში დაცული იქნება

305
(Fussey 2011: 166-167) ან მატარებლის ვაგონების ისეთი ფორმის კონსტრუქციის
შექმნა, რომელიც აფეთქების შემთხვევაში, ნაკლებ ზიანს მიაყენებს მგზავრს
(Meyer 2012; Meyer and Ekblom 2012).
ამ სტრატეგიის სარგებელი ისაა, რომ მისი გამოყენებით მცირდება საზიანო
შედეგები, რაც ტერორისტულ აქტს ახლავს და ამ საშუალებების განხორცი-
ელებით, ხალხი იბრუნებს ნდობას სახელმწიფოს მიმართ. საგულისხმოა, რომ
ტერორისტული ინციდენტებისგან მომდინარე საზიანო შედეგების შემამსუბუ-
ქებელი საშუალებები, რესურსები და ადამიანური უნარები, შეიძლება წარმა-
ტებით იქნას გამოყენებული სხვა კრიზისული სიტუაციების ან კატასტროფების
დროს.
ამასთან, ზიანის შემცირების სტრატეგიას უარყოფითი თვისებებიც გააჩ-
ნია. უარყოფითი და საზიანო შედეგების შემცირება რეაქტიული სტრატეგიაა,
რომელიც მაშინ გამოიყენება, როდესაც ყველაფერი სხვა უშედეგო აღმოჩნ-
და. რაც არ უნდა ბევრს ეცადოს სახელმწიფო, რომ მომზადებული დახვდეს
ტერორისტულ აქტებს, ზოგიერთ საშუალებაში გადახდილი რესურსი ფუჭი იქ-
ნება, რადგან ვერასდროს იქნება გამოყენებული. თუ ტერორისტული აქტი არ
მოხდება, მაშინ დახარჯული თანხა წყალში გადაყრილად ჩაითვლება. თუმცა,
იმ შემთხვევაში თუ საჭირო რესურსი არ გამოიყოფა კრიზისული სიტუაციების
სამართავად, მაშინ უფრო დიდი პოლიტიკური, სოციალური და ადამიანური
რესურსი შეეწირება, თუნდაც ერთ პატარა ტერორისტულ აქტს.

ტერორისტული აქტისგან მიღებული სარგებლის შემცირება

როგორც წესი, ტერორისტებს ძალის გამოყენების ძალიან შეზღუდული საშუ-

ალება აქვთ. ისინი თავიანთ მიზნებს მხოლოდ ძალადობის გამოყენებით ვერ
მიაღწევენ. შესაბამისად, იმისთვის, რომ მიზანს მიაღწიონ, ისინი დამოკიდებუ-
ლი არიან სხვების რეაქციების სიმწვავეზე, რაც მათ მიერ ჩადენილ ტერორის-
ტულ აქტს იმაზე მეტ მნიშვნელობას მიანიჭებს, ვიდრე მას რეალურად აქვს.
ტერორისტები, თავიანთი პროვოკაციული ქცევით, შეეცდებიან სახელმწიფოს
ისეთი ქმედებისკენ უბიძგოს, რომელიც მას სუსტად წარმოაჩენს. შესაბამისად,
ჩვენ უნდა ვკითხოთ საკუთარ თავს რისი მიღება სურთ ტერორისტებს მტრე-
ბისგან (სახელმწიფო და სხვები) და სამიზნე ჯგუფის როგორი ქცევა იწვევს,
რომ ტერორისტებმა თავიანთი ქმედება ეფექტიანად მიიჩნიონ.

306
 6. ტერორიზმი

ისტორიის განმავლობაში, ტერორისტებს განსხვავებული პოლიტიკური

მიზნები ამოძრავებდათ. მიუხედავად ამისა, ტერორისტული ჯგუფების უმეტე-
სობას გააჩნია საერთო, ძირითადი ტერორისტული სტრატეგიები, რომლებიც
გადაკვეთის წერტილს სხვადასხვა კუთხით პოულობენ.

კომუნიკაცია – ძირითადი გზავნილის კომუნიცირება და ყურადღების მიპყ-

რობა;
შიშის კლიმატის შექმნა, გადამეტებული რეაქციები და პარალიზება;
გამოძალვა/იძულება – მიმართული სახელმწიფოს ან სხვების წინააღმდეგ,
ტერორისტების სპეციალური მოთხოვნების შესასრულებლად.

ტერორისტები, როდესაც ამ სხვადასხვა სტრატეგიებს იყენებენ, რეალუ-

რად ცდილობენ სხვადასხვა პასუხის მიღებას სხვადასხვა სამიზნე ჯგუფის-
გან. შესაბამისად, კონტრსტრატეგია ის იქნება, რომ სახელმწიფომ და სხვა
აქტორებმა ტერორისტებისთვის სასურველი პასუხი არ გასცენ ან საერთოდ
არ გასცენ პასუხი, თუ ეს შესაძლებელია. პრევენციული მექანიზმი მოიცავს
ტერორისტებისთვის ისეთი სიტუაციის შექმნას, რომ მათ მეორედ არ მოუნ-
დეთ მსგავსი ქმედების ჩადენა, რადგან პირველმა ვერ გამოიღო სასურვე-
ლი შედეგი. ამ კონტრსტრატეგიის მოქმედი პირები განსხვავდებიან იმის მი-
ხედვით, თუ რისი მიღწევა სურთ ტერორისტებს. პოლიტიკოსები, მედია და
მძევლების საკითხზე მომლაპარაკებლები შეიძლება მნიშვნელოვან როლს
ასრულებდნენ.
სამიზნე ჯგუფს განეკუთვნებიან არა მხოლოდ ისინი, ვინც ტერორისტები
არიან, არამედ ისინიც ვინც ტერორისტად გახდომას ფიქრობენ. სხვა სიტყვე-
ბით, აღნიშნული მოიცავს, როგორც მესამეულ, ისე მეორად პრევენციას.
ტერორისტების უმეტესობა ყურადღების მიპყრობას და მედიის მხრიდან
მათ წარმოჩინებას ცდილობს არნახული ძალადობრივი სპექტაკლის მოწყო-
ბით. აკეთებენ რა ამას, ისინი ცდილობენ პოლიტიკური გზავნილი გაუგზავნონ
თავიანთ მტრებს, (პოტენციურ) მხარდამჭერებს და სავარაუდოდ, ნეიტრალურ
საზოგადოებას. მათ ასევე, სურთ გაამძაფრონ შიში მედიის მხრიდან მათი
საქმიანობის გადამეტებულად წარმოჩენის ხარჯზე. მათ მხრიდან მოწყობილი
ინციდენტების იმდაგვარი წარმოჩენა, რაც მედიას დააინტერესებს, მედიით მა-
ნიპულაციის არნახულ ძალას ანიჭებს.

307
 ამიტომაც, ჟურნალისტებსა და მედიას განსაკუთრებული პასუხისმგებლო-
ბა ეკისრებათ, რომ ტერორისტების მედიასტრატეგიის მსხვერპლი არ გახ-
დნენ. რა თქმა უნდა, მედია თავს ვერ შეიკავებს ასეთი ფართომასშტაბიანი
მოვლენის გაშუქებისგან. მაგრამ მედიას შეუძლია განსაზღვროს რა კუთხით
წარმოაჩენს ამ მოვლენას. მედიის მიერ გაშუქებული ზოგიერთი სიუჟეტი შეიძ-
ლება ხელს აძლევდეს ტერორისტებს, მაშინ, როდესაც სხვა სიუჟეტი საერთოდ
არაფრის მომცემი არ იყოს. არსებობს უამრავი მაგალითი, თუ როგორ ცდი-
ლობენ ტერორისტები მედიასაშუალებების პროდიუსერების კონტროლს გან-
საკუთრებით, მძევლებთან ან თვითმფრინავის გატაცებასთან დაკავშირებუ-
ლი მოვლენების დროს (Schmid and de Graaf 1982). შედარებით ახალი მოვლე-
ნებიდან აღსანიშნავია ერაყის მაგალითი. კერძოდ, 2004‑2005 წლებში, როგორ
მოახერხეს ტერორისტებმა სატელევიზიო ეთერის მოპოვება, რათა ეჩვენები-
ნათ მძევლებისთვის თავის მოკვეთის ფაქტები.193 გარკვეული დროის შემდეგ,
პროდიუსერები მიხვდნენ, რომ ტერორისტების საქმეს აკეთებდნენ და სატე-
ლევიზიო ეთერიდან მსგავსი შემთხვევები ამოიღეს.194 ტელევიზიის მხრიდან
ინტერესის გაქრობის შემდეგ, საჯარო თავის მოკვეთის შემთხვევებიც შეწყ-
და. როგორც წესი, მედიასაშუალებები არ უსმენენ სახელმწიფო ორგანოებს
იმასთან დაკავშირებით, თუ რა კუთხით უნდა გააშუქონ ტერორიზმი; მაგრამ,
როდესაც პროდიუსერი ტერორისტების მიერ დადგმულ სცენარსა და დრამა-
ტურგიას წამოეგება, აღნიშნული მის აშკარა არაპროფესიონალიზმზე მიუთი-
თებს. იმის ნაცვლად, რომ ტერორისტებს დიდი დროით დაუთმონ თავიანთი
ეთერი, მედიის წარმომადგენლებს შეუძლიათ წარმოაჩინონ ტერორისტების
ცინიკური დამოკიდებულება და რა ზიანს აყენებენ ისინი ამით საზოგადოებას
ან უბრალოდ კრიტიკული ჟურნალისტური თვალით შეაფასონ ტერორისტუ-
ლი ორგანიზაციების საქმიანობა.
ტერორისტების კიდევ ერთი ძირითადი სტრატეგიაა შიშის გარემოს შექმ-
ნა და იმის დალოდება, რომ სახელმწიფომ თავისი რეპრესიული პასუხით
გადამეტებული რეაქცია მოახდინოს მათ ქმედებებზე, მაგალითად, მოსახლე-
ობის წინააღმდეგ ძალის გამოყენების გზით და ა. შ. ლათინო-ამერიკელ და
ევროპელ მემარცხენე ტერორისტებს აქვთ თეორია, რომ გადაჭარბებული
რეაქციით სახელმწიფო თავის ნამდვილ სახეს წარმოაჩენს, რაც თავის მხრივ,
ხალხს განაწყობს მის წინააღმდეგ და რევოლუციას ჩაეყრება საფუძველი
(Rote Armé Fraktion 1973). აღნიშნული არასდროს მომხდარა. თუმცა, უამრა-

308
 6. ტერორიზმი

ვი მაგალითი არსებობს სახელმწიფოს მხრიდან ტერორისტულ აქტზე გადა-

ჭარბებული რეაქციის თაობაზე, როდესაც მათ თავიანთი ქმედებით საკუთარი
ქმედებების ლეგიტიმაცია დააყენეს ეჭვქვეშ. სახელმწიფოს ყველაზე გონივ-
რული ნაბიჯი იქნება, არ გასცდეს კანონის უზენაესობის ფარგლებს და ძალა
გადაჭარბებულად არ გამოიყენოს. ეს შეიძლება გამოიხატოს, გადამეტებული
მეთვალყურეობით ან უმცირესობებზე გამოცხადებული „ნადირობით.“ ტერო-
რიზმზე სახელმწიფოს რეაქცია უნდა შეესაბამებოდეს მისგან მომდინარე საფ-
რთხეს და საფუძველს, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემიდან
უნდა იღებდეს. ტერორისტების ალტერნატიულად სასურველი სტრატეგია სა-
ხელმწიფოს პარალიზებულად წარმოჩინებაა, რომელსაც არ აქვს საკუთარი
მოქალაქეების დაცვის უნარი. თუ სახელმწიფო ყველა ჩამოთვლილ ვითარე-
ბაში მშვიდად იმოქმედებს და არ გადააჭარბებს, ტერორისტებს საწადელი შე-
დეგის მიღწევის საშუალებას წაართმევს.
გამოძალვა ან იძულება, ტერორისტების ერთ-ერთი სტრატეგიაა, რომლის
დროსაც ისინი სახელმწიფოს აიძულებენ რაღაც მოიმოქმედონ, წინააღმდეგ
შემთხვევაში, მსხვერპლის დაზიანებით იმუქრებიან. გამოძალვას, როგორც
წესი, ულტიმატუმის სახე აქვს: „თუ არ ... მაშინ ...“. ტერორისტები მათ მიერ გა-
ტაცებული მძევლის მოკვლით იმუქრებიან თუ სახელმწიფო მათ მოთხოვნებს
არ დააკმაყოფილებს. აღნიშნული სახელმწიფოს დილემის წინაშე აყენებს:
თუ არ დაემორჩილებიან ტერორისტების მოთხოვნებს, მაშინ ამან შეიძლება
მძევლების მკვლელობა გამოიწვიოს და სახელმწიფოს დაბრალდება მათი
არგადარჩენა. მეორე მხრივ, თუ სახელმწიფო შეასრულებს მოთხოვნებს, მა-
შინ მართალია, ის პრობლემა შეიძლება გადაიჭრას, მაგრამ ეს მათი სისუსტის
გამოვლინება იქნება და სამომავლო ტერორისტული აქტების ჩადენის ალბა-
თობა გაიზრდება. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოების უმეტესობა ამტ-
კიცებს, რომ ისინი მოლაპარაკებებს არ აწარმოებენ ტერორისტებთან, ისტო-
რია აჩვენებს, რომ მთავრობების ან კერძო პირების უმეტესობა, რაღაც დოზით
გადიან მათთან მოლაპარაკებებზე, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში, შედეგი
უკიდურესად სავალალო იქნება. მთავარი კითხვა იმაში მდგომარეობს, თუ
რა უნდა შესთავაზოს სახელმწიფომ ტერორისტებს ისეთი, რომ ძირი არ გა-
მოუთხაროს სახელმწიფოს და საზოგადოების ღირებულებებს და არ მისცეს
გამომძალველებს ისეთი რამ, რაც მათ სამომავლოდაც მოანდომებს მსგავსი
დანაშაულის ჩადენას (Romarheim 2010). მძევლებთან და მოლაპარაკებებთან

309
დაკავშირებულმა ბოლოდროინდელმა პრაქტიკამ და კვლევამ აჩვენა, რომ
შესაძლებელია სიცოცხლის გადარჩენა და ზიანის შემცირება ტერორისტებ-
თან მოლაპარაკების გზით. აღნიშნული შეიძლება გაკეთდეს მნიშვნელოვანი
სოციალური ღირებულებების განადგურების გარეშე (Zartman 2006; Dolnik and
Fitzgerald 2007; Faure and Zartman 2010). თუმცა, აღნიშნული საჭიროებს თე-
ორიული ცოდნითა და პრაქტიკული გამოცდილების მქონე მაღალკვალიფი-
ციურ სპეციალისტებს.
ტერორისტებისთვის მათი საქმიანობიდან მიღებული სარგებლის შემცი-
რების დადებითი მხარე ისაა, რომ აღნიშნული ტერორისტულ აქტს ნაკლებად
მიმზიდველს ხდის და პოტენციურ ტერორისტებს სამომავლოდ მისი ჩადენის
სურვილს უქრობს. ამავდროულად, მსგავსი კონტრსტრატეგია სახელმწიფოს
ლეგიტიმაციის შენარჩუნებაში ეხმარება.
თუმცა, ამ სტრატეგიას თავისი შეზღუდვები და სისუსტეებიც აქვს. მართა-
ლია, ჟურნალისტებმა პასუხისმგებლობა უნდა გამოიჩინონ, ტერორისტული
აქტების გაშუქებისას, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია მათი კრიტიკული დამო-
კიდებულების შენარჩუნება მთავრობის მიმართ. „პატრიოტული ჟურნალისტი-
კა,“ რომელსაც ადგილი ჰქონდა 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ,
ამერიკულ ყველა მედია საშუალებაში, სადაც მხარდაჭერას უცხადებდნენ არ-
სებულ მთავრობას, კითხვის ნიშნები გააჩინა, როგორც მედიის სანდოობის,
ასევე, აშშ-ის მიერ გატარებული პოლიტიკის სისწორის კუთხით. დიდი ხნის
განმავლობაში მედია აღარ ასრულებდა მთავრობის მთავარი კრიტიკოსის
ფუნქციას. ამან გამოიწვია აშშ-ის მხრიდან ისეთი დაუდევარი ნაბიჯების გა-
დადგმა, რამაც დიდი ზიანი მიაყენა მათ ადგილს მსოფლიო საზოგადოებებს
შორის, ტერორიზმთან ბრძოლის სისწორეს, ხოლო მათი მხრიდან სამხედრო
ძალის გადაჭარბებულად გამოყენების გამო, უამრავმა უდანაშაულო ადამიან-
მა აგო პასუხი.
ყველა ტერორისტი მოლაპარაკებებზე არ მიდის: ზოგიერთს მძევლები
ყოველგვარი მოთხოვნის გარეშე აჰყავს იმ მიზნით, რომ სახელმწიფოს უსუ-
სურობას გაუსვას ხაზი (Romarheim 2010: 164-165). ტერორისტების მიერ მიღე-
ბული სარგებლის შემცირების მცდელობა როგორც წესი, რთულ სიტუაციებში
მაქსიმალური სარგებლის მიღებას ნიშნავს. აღნიშნულს მხოლოდ იშვიათ შემ-
თხვევაში აქვს სრულად დამაკმაყოფილებელი შედეგი. თუ სახელმწიფო არ
შეასრულებს მოთხოვნებს, ეს შეიძლება სიცოცხლის ფასად დაუჯდეს ტყვეებს.

310
 6. ტერორიზმი

სახელმწიფოს მხრიდან მის წინაშე არსებული ადამიანური და პოლიტიკური

დილემის გადასაწყვეტად, სარგებლისა და საზღაურის ანალიზის საკმაოდ
რთული პროცესია. თუმცა, როგორც წესი, შესაძლებელია ტერორისტებისთ-
ვის სასურველი ქცევის საწინააღმდეგოდ მოქმედება.

ტერორიზმისგან თავის დახსნა

ამ ყველაფერს მივყავართ უკანასკნელ პრევენციულ სტრატეგიასთან, რომე-

ლიც მოიცავს ადამიანებისა და ჯგუფების მხრიდან ტერორისტული საქმიანო-
ბის მიტოვებას, მათი მხრიდან ამ საქმიანობის შეწყვეტით ან პროცესიდან გას-
ვლით. პრევენციული მექანიზმი მოიცავს ინდივიდუალური ან კოლექტიური
ტერორისტული კარიერის დასრულებას იმდაგვარად, რომ ადამიანი ან ჯგუფი
ამ საქმიანობაში სამომავლოდ აღარ იყოს ჩართული. ამ მექანიზმის სასურ-
ველი შედეგი ისაა, რომ ტერორისტული ძალადობა შეწყვეტილი ან შემცირე-
ბულია. ამავდროულად, იმის ცოდნა თუ როგორ ხდება ეს პროცესები, მნიშ-
ვნელოვანია, რადგან სწორედ ამის მიხედვით უნდა განვითარდეს შედეგზე
დამყარებული პრევენციული მექანიზმი.
მოწინავე შეხედულება ასეთია – „ერთხელ ტერორისტი, მუდამ ტერორის-
ტია“ და ერთადერთი გზა მათი მხრიდან ტერორისტული საქმიანობის შესაწ-
ყვეტად, მათთვის ფიზიკური შესაძლებლობის წართმევაა: თავისუფლების
აღკვეთით ან მოკვლით. ბოლოდროინდელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ტერო-
რისტული კარიერა შეიძლება დამთავრდეს სხვადასხვა გზით და სხვადასხვა
მიზეზების გამო (Cronin 2008; Jones and Libicki 2008; Bjørgo and Horgan 2009).
ზოგიერთი ასრულებს იმის გამო, რომ კლავენ ან თავისუფლებას აღუკვეთენ
ხანგრძლივი დროით, მაგრამ საკმაოდ ბევრი მათგანი, ტერორიზმს თავს ანე-
ბებს, რადგან დამოუკიდებლად გადაწყვიტეს ასე. მიზანი უნდა იყოს მათთვის
ხელშეწყობა, რაც შეიძლება ადრეულ ეტაპზევე დაანებონ ტერორისტულ საქ-
მიანობას თავი, ვიდრე ისინი სხვებს მიაყენებენ ტანჯვას. მნიშვნელოვანია ერ-
თმანეთისგან გაიმიჯნოს ინდივიდუალური ადამიანის მხრიდან ტერორიზმზე
ხელის აღება და ტერორისტული ჯგუფის მიერ ხელის აღება. აღნიშნულის გან-
სხვავება მნიშვნელოვანია, რადგან განსხვავებულია ის საშუალებები, რომ-
ლებიც ეფექტიანად შეძლებს ამ შემთხვევებში მუშაობს. კვლავინდებურად,
მაკრო, მესო და მიკრო დონეები და პროცესები იქნება საჭირო, რომ ტერო-

311
რიზმისგან დახსნის პროცესი აიხსნას, როგორც კოლექტიურ ისე ინდივიდუ-
ალურ დონეზე.
ტერორისტული ძალადობის შეწყვეტის ყველაზე ეფექტიანი საშუალებაა
მთლიანი ტერორისტული ჯგუფის იძულება, რომ შეწყვიტონ ეს საქმიანობა.
აღნიშნული მომხდარა რამდენიმე განსხვავებულ შემთხვევაში, რომელიც გა-
მოუწვევია სხვადასხვა ფაქტორებს და პროცესებს, სხვადასხვა დონეზე. ერთი
კარგი მაგალითი, თუ როგორ მოახდინა მაკრო დონეზე არსებულმა მოვლე-
ნებმა გავლენა ტერორისტული ორგანიზაციის დაშლაზე, არის მემარცხენე
წითელი არმიის ფრაქცია (RAF) გერმანიაში. საბჭოთა კავშირის დაშლა და
კომუნისტური მოდელის იდეოლოგიური გაკოტრება, ასევე გერმანიის დემოკ-
რატიული რესპუბლიკის მიერთება გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას-
თან ის ფაქტორები იყო, რომლის შემდეგაც 1998 წელს, მემარცხენე წითელ-
მა არმიელებმა განაცხადეს, რომ „...ქალაქის პარტიზანები, წარმოდგენილი
მემარცხენე წითელი არმიის ფრაქციის ფორმით, ისტორიის ნაწილია.“195 1990
წელს, გერმანიის გაერთიანების შემდეგ დადასტურდა, რომ წითელი არმიის
წევრებს მიეცათ თავშესაფარი და ახალი იდენტობები გერმანიის დემოკრა-
ტიულ რესპუბლიკაში, მათ შესთავაზეს ტრენინგები, ლოჯისტიკური და ფინან-
სური მხარდაჭერა (Sørensen 2006).
ეროვნულ და ჯგუფურ დონეზე, რამდენიმე ფაქტორი გახდა იმის საწინ-
დარი, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიაში „კარგი პარასკევის“ შეთანხმება შემ-
დგარიყო, რომლის თანახმადაც, IRA-მ და პროტესტანტთა გასამხედრო-
ებულმა დანაყოფებმა ჩააბარეს იარაღი და ბოლოს დაიშალნენ კიდეც.196
ეგვიპტეში, ისლამისტ ტერორისტთა ორმა უდიდესმა ორგანიზაციამ, ილსა-
მურმა ჯგუფმა და ჯიჰადმა დაასრულეს მათი ტერორისტული კამპანიები მას
შემდეგ, რაც მათმა ლიდერებმა გააცნობიერეს, რომ ძალადობა სწორი გზა
არ იყო. ამ ლიდერებს მოუწიათ სერიოზული თეოლოგიური არგუმენტების
მოტანა, რომ მათი მიმდევრებიც დაერწმუნებინათ ამაში (ეს არის პროცესი
მესო დონეზე).
ზოგიერთი ტერორისტული ჯგუფი არსებობას წყვეტს, რადგან ეგუებიან
მარცხს (მაგ., „წითელი არმიის ფრაქცია“ გერმანიაში და „ისლამური ჯგუფი“
ეგვიპტეში) ან მათი ლიდერები დაპატიმრებულები არიან („Aum Shinrikyo“
იაპონიაში და „მოკაშკაშე გზა“ პერუში) ან მხარდაჭერას კარგავენ („წი-
თელი ბრიგადები“ იტალიაში, რომელიც პრემიერმინისტრის ალდო მოროს

312
 6. ტერორიზმი

მკვლელობის შემდეგ ჩამოყალიბდა). სხვები ასრულებენ მათ საქმიანობას,

რადგან მოლაპარაკებები შედეგიანია ან მშვიდობის შეთანხმება აქვთ და-
დებული (IRA, Fatah/PLO). ზოგიერთ შემთხვევაში, ის ჯგუფები, რომლებიც
ტერორისტულ ძალადობას იყენებდნენ – ხელისუფლებაში მოვიდნენ (FLN
ალჟირში, Fatah, ANC სამხერთ აფრიკაში) (cf. Hoffman 2006; Cronin 2008;
Crenshaw 1991). ტერორისტული ჯგუფების აქტიურობის თაობაზე ჩატარე-
ბულმა კვლევამ (LaFree 2011) აჩვენა, რომ ჯგუფების 75% აქტიური აღარ არის
ტერორისტული აქტიდან 1 წლის შემდეგ, მაშინ როდესაც ორგანიზაციების
მხოლოდ 6%-ია აქტიური 10 წელზე ხანგრძლივი პერიოდით. კიდევ ერთმა
კვლევამ, რომელიც სწავლობდა, რატომ ამთავრებენ ტერორისტული ჯგუ-
ფები საქმიანობას (Jones and Libicki 2008) აჩვენა, რომ კვლევაში მონაწილე
ტერორისტული ჯგუფების 47% ასრულებდა ასეთ საქმიანობას, რადგან ისინი
განეიტრალდნენ პოლიციის, დაზვერვის ან სამხედრო სამსახურების მიერ.
რაც უფრო გასაკვირია, არაუმცირეს, 43%-ისა ასრულებდა ტერორისტულ
საქმიანობას, რადგან ისინი პოლიტიკურ პროცესებში აქტიურად ჩაერთვნენ.
ტიპურად, ტერორისტული მეთოდებისგან თავის დაღწევა დროთა განმავ-
ლობაში ხდება და არა მყისიერად. ტერორისტული ჯგუფების 10%-მა თავი
დაანება ამ საქმიანობას, რადგან მათი კამპანია გამარჯვებით დასრულდა
(ძირითადად, ანტიკოლონიური მოძრაობები). ამავდროულად, სხვა კვლევე-
ბი (მათ შორის, Cronin 2008) აჩვენებს, რომ ჯგუფების საკმაოდ დიდი რაოდე-
ნობა იშლება ჯგუფის შიგნით არსებული არეულობის გამო, მხარდაჭერის
ნაკლებობის ან სუსტი მმართველების გამო.
ეგვიპტური ორი ტერორისტული ორგანიზაციის – ისლამური ჯგუფისა
და ჯიჰადის შემთხვევა, საკმაოდ საინტერესო მაგალითს წარმოადგენს,
თუ როგორ შეიძლება ტერორისტულმა ორგანიზაციებმა მიატოვონ ეს
საქმიანობა, მათი ლიდერების იდეოლოგიის ცვლილების გამო. მათი
ლიდერების უმეტესობას (და ათი ათასობით წევრს) თავისუფლება ჰქონ-
დათ აღკვეთილი ხანგრძლივი დროით (უმეტესობას 80-იანი წლებიდან).
გარკვეული დროის შემდეგ ლიდერებმა გააცნობიერეს, რომ ძალადობ-
რივ ბრძოლას უფრო მეტი ზიანი მოჰქონდა, ვიდრე სარგებელი. სწორედ
ამიტომ, 90-იანი წლების შემდეგ, ლიდერებმა გადაწყვიტეს გადაეფასე-
ბინათ ყურანი და ის, თუ რას ამბობს თეოლოგიური ტრადიცია ჯიჰადზე.
შესაბამისად, მათ ბოლო წლებში დაგმეს ალ‑ქაიდას იდეოლოგია და ტე-

313
რორისტული აქტივობები (იხ. Rashwan 2009, გვ. 128-129). მსგავსი ფორმის
იდეოლოგიურმა კრიტიკამ შეძრა ალ-ქაიდა და მისი წევრები იძულებუ-
ლი გახადა, რამენაირად გაემართლებინათ მათი შეხედულებები (Wright
2008). 1997 წლიდან დღემდე, ამ ორგანიზაციების მხრიდან არცერთ ტერო-
რისტულ აქტს აღარ ჰქონია ადგილი და მათი თავისუფლებააღკვეთილი
ათასობით ექსტრემისტი გათავისუფლდა ციხიდან (Blaydes and Rubin 2008;
Wright 2008; Rashwan 2009).
გარდა ამისა, ადამიანების დიდი რაოდენობა, რომელიც ტერორიზმშია
ჩართული, თავადაც ანებებს თავს ტერორისტულ საქმიანობას. ტერორისტუ-
ლი ორგანიზაციის წევრები სხვადასხვა მიზეზების გამო ტოვებენ ამ ორგანი-
ზაციას. ისინი, ვინც პოლიტიკური იდეალიზმითა და ალტრუიზმით შეპყრობი-
ლები იწყებენ, უფრო ადვილად კარგავენ ამ ილუზიებს, რადგან აცნობიერე-
ბენ, რომ არსებობს უფსკრული მიზნის მისაღწევ საშუალებებს შორის ან ძა-
ლადობრივი ქმედება იმდენად შორს მიდის, რომ უდანაშაულო ადამიანებს
აზიანებს. აღნიშნული იდეოლოგიური აქტივისტები ხშირად აცნობიერებენ,
რომ მათი ბრძოლა სულაც არ აუმჯობესებს მათ სიტუაციას, ვისი ინტერესე-
ბის დასაცავადაც ისინი იბრძვიან. „მეგობარი მეგზურები,“ რომლებიც ტერო-
რისტულ ორგანიზაციას შეუერთდნენ თავიანთი მეგობრების სოლიდარობის
გამო, მალევე იშლებიან, რადგან მათ ლიდერებს, მეგობრებს და ზოგადად,
ჯგუფს იმედები უცრუვდებათ მესო და მიკრო დონეზე განვითარებული მოვ-
ლენების გამო. მათ იმედი უცრუვდებათ, რადგან მალევე ეუფლებათ პარა-
ნოია ჯგუფში არსებული აგენტების შესახებ ან ფიქრობენ, რომ ლიდერებს
სურთ მათ ისეთი რამ გააკეთებინონ, რისი მონაწილეებიც არ სურთ რომ
იყვნენ. ბევრი იმიტომაც ტოვებს გაერთიანებას, რომ მათ შეყვარებულე-
ბი ჰყავთ ან შვილს ელოდებიან, რაც ნიშნავს, რომ მათი ცხოვრებისეული
პრიორიტეტები იცვლება. სოციალურად ფრუსტრირებულებს და მარგინა-
ლურებს შეზღუდული სოციალური რესურსი და სუსტი კავშირი აქვთ ნორ-
მალურ საზოგადოებასთან. ისინი დაინტერესებული არიან მღელვარებით
და რაიმე ქმედების ჩადენა სწყურიათ, შესაბამისად, იქიდან გამომდინარე,
რომ ტერორისტული აქტი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იგეგმება, მათ
შეიძლება მოსწყინდეთ ლოდინი და ამის გამო დატოვონ ორგანიზაცია. თუ
ისინი მართლაც ასე მოიქცევიან, შესაძლებელია საკმაოდ ადვილად ჩაერ-
თონ სხვა დანაშაულებრივ საქმიანობაში. სხვები ტერორისტულ საქმიანო-

314
 6. ტერორიზმი

ბას ანებებენ თავს, რადგან აპატიმრებენ. თავგადასავლების მაძიებლებმა,

რომლებიც დროის გასატარებლად შეურთდნენ ორგანიზაციას, შეიძლება
აღმოაჩინონ, რომ ტერორისტული ცხოვრება საკმაოდ მოსაწყენია, რადგან
ლოდინის რეჟიმი ძალიან დიდია, ასევე, ამ პერიოდში მათი დავალებებიც
ვერ დაიკვეხნის მიმზიდველობით. ამის საპირისპიროდ, მათ შეიძლება ასე-
ვე, ზედოზირება მოუვიდეთ იმ საქმიანობის გამო, რასაც აკეთებენ, როდესაც
თვალებში ჩახედავენ მომაკვდავ მეგობარს, რომლის სხეულის ნაწილები
იქვეა მიმოფანტული (Jamieson 1990; Horgan 2003; Bjørgo 2009; Bjørgo 2011).
ერთი მნიშვნელოვანი კონცეპტუალური სხვაობა, როდესაც ტერორიზმზე
ვსაუბრობთ, არის ტერმინების დერადიკალიზაციასა და თავის დაღწევას შო-
რის. დერადიკალიზაცია უნდა განვიხილოთ, როგორც ღირებულებებისა და
იდეების ცვლილება, რომლის გამოც რადიკალური იდეების დახშობა ხდება.
თავის დაღწევაში ქცევის იმდაგვარი შეცვლა იგულისხმება, რომელიც ძალა-
დობრივ ჯგუფში მონაწილეობას გამორიცხავს. თავის დაღწევის დროს, ადა-
მიანის ღირებულებები და იდეები შეიძლება შეიცვალოს ან არც შეიცვალოს
(Bjørgo and Horgan 2009: 3-5). ზოგიერთ ადამიანს აღარ სჯერა იმ პოლიტიკური
მიზნის, რასაც მისი ორგანიზაცია ატარებს, მაგრამ მაინც რჩებიან ჯგუფში სხვა
ალტერნატივის არარსებობის გამო. სხვებმა შეიძლება შეწყვიტონ სამხედრო
აქტივობებში მონაწილეობა, მაგრამ მათი ექსტრემალური დამოკიდებულე-
ბები უცვლელი დარჩეს, ანუ ისინი თავს აღწევენ ორგანიზაციას, მაგრამ მათი
დერადიკალიზაცია არ ხდება (Bjørgo 1997: 245; Horgan 2009: 27-28). ყოველი-
ვე წარმოშობს კითხვას, თუ რისკენ უნდა იყოს მიმართული ის პროგრამები,
რომლებიც ტერორისტებისთვისაა განკუთვნილი – მათი ქცევის შეცვლისკენ,
თუ მათი აზროვნების შეცვლისკენ. ამასთან, დერადიკალიზაციის პროგრა-
მების უმეტესობას საკმაოდ ბუნდოვანი მიზნები აქვს და ამიტომაც, რთულია
მათი ეფექტიანობის შეფასება.
ამ სტრატეგიის სამიზნეა ადამიანები და ის ჯგუფები, რომლებსაც სურთ ტე-
რორისტული ორგანიზაციების დატოვება, ხოლო მიზანია თავიდან იყოს აცი-
ლებული ასეთი ძალადობრივი აქტივობების განმეორება. შესაბამისად, ეს მე-
სამეული პრევენციის ფორმაა.
მოქმედი პირები არიან სახელმწიფო ორგანოები, განსაკუთრებით სისხ-
ლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემა (პროკურატურა, სასამართლო-
ები და სასჯელაღსრულების სისტემა), თუმცა პოლიცია, სოციალური ორგანო-

315
ები, რელიგიური ლიდერები, საქველმოქმედო ორგანიზაციები და ოჯახებიც
შეიძლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ტერორისტების საზოგადო-
ებაში დაბრუნების საკითხში (Gjelsvik and Bjørgo 2012). პოლიტიკურმა ორგა-
ნოებმაც მნიშვნელოვანი შეფასებები და გადაწყვეტილებები უნდა მიიღონ
მრავალ საკითხზე, მათ შორის, მისცენ თუ არა ყოფილ ტერორისტებს საზო-
გადოებაში დაბრუნების ნება და რა ზომები უნდა გატარდეს ამისათვის. რო-
დესაც საქმე ტერორისტული ორგანიზაციის მხრიდან განიარაღებაზე მიდგება,
მომლაპარაკებლები და სხვადასხვა პოლიტიკოსებიც მნიშვნელოვან ფუნქ-
ციას ასრულებენ ამ პროცესების ფასილიტაციაში.
საშუალებები განსხავავებულია იმის მიხედვით, ტერორისტული ორგა-
ნიზაციის დატოვების რომელი პროცესი გვაქვს სახეზე – კოლექტიური თუ
ინდივიდუალური და ასევე, იმის მიხედვით, ციხეში არის თუ არა ის ხალხი,
ვისზეც მიმართულია საშუალებები. ზოგიერთი საშუალება დიდი დოზითაა
დამოკიდებული ადამიანის ნებასთან, მიატოვოს ასეთი ორგანიზაცია, მა-
შინ, როდესაც სხვა საშუალებები იძულების ელემენტებს შეიცავენ. მოლა-
პარაკებებმა შეიძლება დაარწმუნოს ტერორისტული ჯგუფები ნებაყოფ-
ლობით ჩააბარონ იარაღი. როგორც წესი, აღნიშნული მაშინ ხდება, რო-
დესაც ჯგუფი რწმუნდება, რომ მათ მიზნებს ძალადობის გზით ვერ აღწევენ,
ხოლო ასეთი ფორმით ცხოვრების გაგრძელება შეუძლებელია (Faure and
Zartmann 2010).
ზოგიერთ ქვეყნაში, სადაც ტერორისტული ორგანიზაციების ასობით
თავისუფლებააღკვეთილი წევრია, სახელმწიფო ხშირად სთავაზობს მათ,
მთლიან ან ნაწილობრივ ამნისტიას, იმ შემთხვევაში, თუ ისინი სხვადას-
ხვა ტიპის რესოციალიზაციის ან დერადიკალიზაციის პროგრამებში ჩაერ-
თვებიან, რათა სახელმწიფო დარწმუნდეს, რომ ისინი საზოგადოებისთ-
ვის საფრთხეს აღარ წარმოადგენენ. ასეთი პროგრამები შესაძლებელია
ვიპოვოთ ისეთ ქვეყნებში როგორიცაა: კოლუმბია, იტალია, ალჟირი, სა-
უდის არაბეთი, იემენი, ინდონეზია, მალაიზია და სინგაპური. აღნიშნული
პროგრამები არ ვრცელდება მათზე, ვინც განსაკუთრებით მძიმე დანაშა-
ულები ჩაიდინეს, თუმცა ამ წესიდან გამონაკლისი არსებობს. ზოგიერთი
პროგრამა მიმართულია ადამიანის აზროვნების შესაცვლელად, მაშინ,
როდესაც სხვები საგამოძიებო ორგანოებთან მჭიდრო თანამშრომლობას
გულისხმობენ, მაგალითად, ინფორმაციის მიწოდება ან სხვა ტერორის-

316
 6. ტერორიზმი

ტების წინააღმდეგ სასამართლოში მოწმედ გამოსვლა (Boucek 2009; della

Porta 2009; Neumann 2010). უფრო სრულყოფილია ციხის რეაბილიტაციის
პროგრამები, საიდანაც გამოსაყოფია საუდის არაბეთის მოდელი, რომე-
ლიც მოიცავს თეოლოგიურ დიალოგს, თერაპიას, სოციალურ და კულტუ-
რულ აქტივობებს, ოჯახის ჩართულობას, ფინანსურ ინიციატივებს და ოჯა-
ხის შექმნაში დახმარებას (Boucek 2009). რეაბილიტაციის სხვა პროგრამები
ფოკუსირებას ახდენენ ყოფილი სამხედროებისთვის საგანმანათლებლო
და პროფესიულ ტრენინგებზე, რათა საზოგადოებაში დაბრუნება შეძლონ.
ასეთი პროგრამა არსებობს კოლუმბიაში (Ribetti 2009).
სხვა ტიპის პროგრამები გათვლილია მათზე, ვინც ციხეში არ იხდის სას-
ჯელს და თავად გადაწყვიტეს ტერორისტული ორგანიზაციიდან გამოსვლა.
ამ შემთხვევაში მიზანი ისაა, რომ მოხდეს ასეთ ადამიანების ხელშეწყობა,
რომ მათ თავიანთი ძალადობრივი და გამანადგურებელი ქმედებები აღარ
გააგრძელონ. ამის მაგალითებია, თავის დაღწევის პროგრამები ნეონაცის-
ტური და რასისტული ჯგუფებისთვის, რომლებიც ნორვეგიაში, 1997 წელს
დაინერგა და მოგვიანებით, გავრცელდა შვედეთში, ფინეთში, გერმანიასა
და ჰოლანდიაში (Bjørgo, van Donselaar and Grunenberg 2009). ასეთი პროგ-
რამები ნაწილობრივ, პრაქტიკულ დახმარებას მოიცავს, გარშემომყოფთა
გასამკლავებლად და ჯგუფისგან თავის დასაღწევად ასევე, მოიცავს უსაფრ-
თხოების გარანტიებს და სამართლებრივ დახმარებას. ეს პროგრამები და-
მატებით მოიცავენ ცხოვრებაში ადგილის პოვნას, რაც სხვა საკითხებთან
ერთად სოციალური ქსელების ხელახლა ჩამოყალიბებას და ახალი ხალხის
გაცნობას გულისხმობს, რამაც საბოლოოდ რეალობის აღქმის გადაფასება
უნდა გამოიწვიოს.
დასავლეთის ქვეყნებიდან ათასობით მუსლიმანი წავიდა სირიასა და
ერაყში და იქაურ ტერორისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანდა. მათთვის
სარეაბილიტაციო პროგრამების შეთავაზება, როდესაც ისინი თავიანთ სამ-
შობლოში დაბრუნდებიან – დიდი გამოწვევაა. ზოგიერთ მათგანს მოვლენე-
ბის სწორად აღქმის უნარი ექნება წართმეული, ზოგი ტრავმირებული იქნება
ნანახით და მათ ფსიქოლოგიური, სამედიცინო და სოციალური დახმარება
დასჭირდებათ, რომ ნორმალურ ცხოვრებას დაუბრუნდნენ. სხვები თავისი
სტატუსიდან გამომდინარე, შეეცდებიან ადგილობრივების რადიკალიზაციას
და მათ იძულებას გაწევრიანდნენ ტერორისტულ ორგანიზაციებში. მცირე

317
რაოდენობა კი, შეეცდება თავის სამშობლოში განახორციელოს ტერორის-
ტული აქტი (Hegghammer 2013). შესაბამისად, ამ ადამიანების მრავალფე-
როვნების გამო, განსხვავებულია ინტერვენციის საშუალებებიც, რაც მათ
წინააღმდეგ უნდა იყოს გამოყენებული. ზოგიერთს დასჭირდება ინტეგრა-
ციის პოზიტიური საშუალებები, სხვებზე სერიოზული სამუშაო იქნება ჩასატა-
რებელი მათი იდეოლოგიის შესაცვლელად. ზოგიერთი კი, იმდენად იქნება
შეპყრობილი ექსტრემისტული იდეებით, რომ გამუდმებით მეთვალყურეობა
იქნება საჭირო.
ტერორისტული დაჯგუფებისთვის იმის შთაგონების (რომ შეწყვიტონ ტე-
რორისტული საქმიანობა) დადებითი მხარე ისაა, რომ ამით ტერორისტული
კამპანია სრულდება. აღნიშნული შეიძლება ზოგჯერ ერთადერთი საშუალება
იყოს ძალადობისა და ტანჯვისთვის ბოლოს მოსაღებად. აღნიშნული შეიძ-
ლება გრძელი და თანმიმდევრული პროცესი იყოს უამრავი დაბრკოლებით,
რომელსაც დიდი მოთმინება ესაჭიროება (ჰამასი და ნამდვილი აირა ამის
ნათელი მაგალითებია). იმ ფაქტმა, რომ ტერორისტულ ორგანიზაციას
ტოვებენ ადამიანები, შეიძლება გამოიწვიოს ორგანიზაციის დასუსტება,
განსაკუთრებით მაშინ, თუ ბევრი ადამიანი ტოვებს მას. ამასთან, მნიშვ-
ნელოვანია იმის გაცნობიერება, თუ რამხელა დახმარება შეიძლება გას-
წიოს ტერორისტული ორგანიზაციის ყოფილმა წევრმა ამ საქმიანობის
დისკრედიტაციის კუთხით. ბოლო წლებში, იყო რამდენიმე შემთხვევა,
როდესაც გაერთიანებულ სამეფოში, ნორვეგიასა და დანიაში, ყოფილმა
რადიკალმა ისლამისტებმა გადაწყვიტეს ღიად და აშკარად ემოქმედათ
მათი ყოფილი ორგანიზაციების საწინააღმდეგოდ. უნდა ითქვას, რომ
მათ მიერ გაწეული სამუშაო შეუფასებელია. ამავდროულად, ძალიან
მნიშვნელოვანია, როგორ ეპყრობიან საპყრობილეში თავისუფლებააღ-
კვეთილ ტერორისტებს. საკმაოდ საინტერესო მიგნებაა, რომ თანამშ-
რომლობის მიღწევა უფრო ადვილია მათთან კარგი მოპყრობით, ვიდრე
წამებით ან ადამიანის უფლებების სხვაგვარი დარღვევით და მათ მი-
მართ გუანტანამოს მოდელის გამოყენებით (იხ. Boucek 2009). კიდევ ერთი
დადებითი ფაქტორი, რაც ტერორისტული საქმიანობის შეწყვეტას ახლავს
არის, რომ ყოფილი ტერორისტებისგან უამრავი ინფორმაციის მიღება შეიძ-
ლება, რაც სამომავლო ოპერაციების დაგეგმვას უწყობს ხელს და ასევე, მათ
მიერ მოწმის რანგში მიცემული ჩვენებები ძალიან უწყობს ხელს ტერორის-

318
 6. ტერორიზმი

ტული ორგანიზაციების წინააღმდეგ მიმართულ სამართლებრივ პროცესებს

(della Porta 2009).
ამ სტრატეგიას თავისი შეზღუდვებიც აქვს. პრობლემა ისაა, რომ ამნის-
ტიის ზოგიერთი პროგრამა იმისთვის გამოიყენება, რომ ადამიანმა ციხეს
მალე დააღწიოს თავი და შემდეგ ისევ ტერორისტულ ორგანიზაციას შეუერ-
თდეს, რისი არაერთი მაგალითიც არსებობს (Horgan and Braddock 2010). კი-
დევ ერთი პრობლემა ისაა, რომ ტერორისტების შეწყალების საკითხს, შეიძ-
ლება უარყოფითად შეხვდნენ მსხვერპლები. ის ფაქტი, რომ აქტიური ტერო-
რისტი, რომელმაც ადამიანის ახლობლების სიკვდილი გამოიწვია, სახელმ-
წიფოს მიერ გატარებული სამშვიდობო პროცესის გამო, პასუხისმგებლობას
გადაურჩება, რასაც მაგალითად, ადგილი ჰქონდა ჩრდილოეთ ირლანდიაში,
საზოგადოების თვალში კანონის უზენაესობას უთხრის ძირს და სამართლი-
ანობის შეგრძნებას აკნინებს (Alonso 2009: 90–91). ამავდროულად, სახელმ-
წიფოს დასაცავად უნდა ითქვას, რომ ტერორისტული ორგანიზაციები არას-
დროს შეწყვეტენ საქმიანობას, თუ მათ არ შესთავაზებენ მათ მიერ ჩადენი-
ლი დანაშაულების პატიებას. თუ მათ არჩევანის გაკეთება უწევთ სიკვდილსა
და თავისუფლების აღკვეთას შორის, უმეტესი მათგანი სიკვდილს არჩევს და
ბოლომდე იბრძოლებს მაშინაც კი, თუ წინასწარვე ცნობილია მათი კრახის
შესახებ. ასეთ შემთხვევებში სჯობს ისევ სამართლებრივ პრინციპებთან იქ-
ნას კომპრომისი გამონახული და ბოლო მოეღოს ტერორისტულ ძალადო-
ბას.

* * *

პრეზიდენტ ბუშის ადმინისტრაციის მიერ „ტერორიზმის წინააღმდეგ გა-

მოცხადებული ომის“ საწყის წლებში, რომელიც ტერორიზმთან ბრძოლის
მხოლოდ სამხედრო მიდგომას მოიცავდა, მალევე გამოჩნდა, თუ რამხელა
პრობლემები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები ჰქონდა ამ სტრატეგიას.
მსგავსი ვიწრო კონტრტერორისტული სტრატეგია თანდათან შეივსო უფრო
ფართო კონტრძალადობრივი ექსტრემიზმის (Counter Violent Extremism
(CVE)) მოდელით, რომელიც დიდ ყურადღებას უთმობდა ტერორიზმის გა-
მომწვევი ძირითადი და პირდაპირი მიზეზების შესწავლას, რადიკალიზაციის
პრევენციას და დერადიკალიზაციასა და მათ რეაბილიტაციას, ვინც ამ ექს-

319
ტრემისტულ აქტივობებში იყო ჩართული. ზოგიერთ ქვეყანაში, სამოქმედო
გეგმებიც შემუშავდა იმ მიზნით, რომ ძალადობრივი ექსტრემიზმისა და ტე-
რორიზმის წინააღმდეგ უფრო სრულყოფილად მოხდეს ბრძოლა. ეს თავიც
სწორედ იმას ემსახურება, რომ მსგავსი სამოქმედო გეგმებისთვის სახელმძ-
ღვანელოს ფუნქცია შეასრულოს.

320
 7 დასკვნითი შენიშვნები
და შეფასება

ამ წიგნის მიზანი იყო ჩამოეყალიბებინა დანაშაულის პრევენციის სრულყო-

ფილი, საყოველთაო, თეორიაზე დაფუძნებული მოდელი, რომელიც სხვა-
დასხვა დანაშაულის პრევენციის საკითხზე იქნებოდა გათვლილი. პრევენცი-
ული მექანიზმების ყოვლისმომცველი თეორია წარმოადგენს კარგ ბაზისს, ამ
საკითხზე მუდმივი ფიქრისათვის, ამავდროულად, ადამიანების უმეტესობის-
თვის, აღნიშნული საკმაოდ ადვილად გასაგებია. ამ წიგნში აღწერილი ცხრა
განსხვავებული მექანიზმი ხსნის, როგორ შეუძლია საშუალებებს შეამციროს
დანაშაულის რაოდენობა ან ასეთი ქმედებების საზიანო შედეგები. ამ ცხრა
მექანიზმზე დაყრდნობით, რომელიც ხუთ აბსოლუტურად განსხვავებულ და-
ნაშაულს მიესადაგა, ჩვენ დავაზუსტეთ შესაბამისი საშუალებები და ვინ არის
მათ იმპლემენტაციაზე პასუხისმგებელი, ვინ არის სამიზნე ჯგუფი და ამ ქვეს-
ტრატეგიების ძლიერი და დადებითი მხარეები, ასევე, მათი შეზღუდვები და
უარყოფითი გვერდითი მოვლენები. ჩვენი მიზანი იყო გვეჩვენებინა, რომ შე-
მოთავაზებული მოდელი მართლაც, უნივერსალურია და შეიძლება გამოყენე-
ბულ იყოს სრულყოფილი სტრატეგიის შესაქმნელად, რომელიც უმეტესი და-
ნაშაულის პრევენციას შეძლებს. ეს მოდელი თეორიული დახმარებაა დანაშა-
ულის ფენომენის ასახსნელად და ამავდროულად, პრაქტიკული საშუალება იმ
პროფესიებისთვის, რომლებიც დანაშაულის პრევენციაზე მუშაობენ. ცხადია,
ეს მოდელი შეიძლებოდა უფრო რთული და დახვეწილი ყოფილიყო,197 მაგრამ
ეს საკმაოდ გაართულებდა მის გაგებას ჩვეულებრივი პრაქტიკოსებისთვის და
შესაბამისად, უფრო ნაკლებად გამოსადეგი იქნებოდა დანაშაულის პრაქტი-

321
კული პრევენციისთვის. ასევე, მიზანი იყო ამ თეორიული მოდელის იმდენად
მარტივად და აშკარად წარმოჩენა, რომ მისი გაგება და გამოყენება პოლიციის
ოფიცრებისთვის, დანაშაულის პრევენციის ოფიცრებისთვის, პოლიტიკოსე-
ბისთვის და სხვებისთვის ადვილად შესაძლებელი ყოფილიყო.

ყოვლისმომცველი სტრატეგიები დანაშაულის რთული

პრობლემების წინააღმდეგ

ამ წიგნის ერთ-ერთი ფუნდამენტური იდეა იყო, რომ წარმოჩენილიყო, რო-

გორი რთული ფენომენია დანაშაული და არ არსებობს ერთი ცალკე აღებული
მექანიზმი ან საშუალება, რომელიც მარტო შეძლებდა ისეთი „პრობლემის“ გა-
დაჭრას, როგორიცაა ალკოჰოლური თრობის ქვეშ ავტომობილის მართვა ან
ტერორიზმი. რთული პრობლემები, რთულ გამოსავალს საჭიროებენ. რთული
პრობლემების შემცირებისთვის განკუთვნილი ყოვლისმომცველი სტრატეგია
მიზნად ისახავს, მის ხელთ არსებული მრავალი მექანიზმიდან შესაფერისი სა-
შუალების შერჩევას და ამ გზით დანაშაულის პრევენციას.
როდესაც მე, ეს იდეები წარმოვადგინე, ხშირად მეკითხებოდნენ, რომელი
მექანიზმი იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი? რომელ მათგანს უნდა მიენიჭოს
პრიორიტეტი? შემდეგი კითხვაა – შეგვიძლია მათ გარეშე? შეგვიძლია მო-
რალური ბარიერების შექმნაზე უარი განვაცხადოთ? შეგვიძლია ახალგაზრ-
დების მიმართ იმ ღონისძიებებზე ავიღოთ ხელი, რაც მათ დანაშაულის დაწ-
ყებაში უშლის ხელს? შეგვიძლია შეწყვიტოთ ადამიანებისთვის დახმარება იმ
საკითხში, რომ მათ სხვები არ დააზიანონ? შეგვიძილია უარვყოთ, რომ მათ
განმეორებითაც შეუძლიათ დანაშაულის ჩადენა? შეგვიძლია შევწყვიტოთ
დაუცველი ადამიანების დაცვა? შეგვიძლია შევწყვიტოთ დანაშაულის შედე-
გად გამოწვეული ზიანის შემცირება? შეგვიძლია იმ ადამიანების გარდაქმნაზე
მუშაობა შევწყვიტოთ, ვინც ერთხელ უკვე ჩაიდინა დანაშაული?
ყველა ამ კითხვაზე პასუხია – არა. რთული დანაშაულის პრობლემის გა-
დაჭრისკენ მიმართული ყოვლისმომცველი პრევენციის სტრატეგია, ყველა
ამ ელემენტს უნდა შეიცავდეს. თუ რომელიმე მათგანი დააკლდება, ეს შე-
ასუსტებს რეზულტატს. სწორედ ამიტომ, ყოვლისმომცველი სტრატეგია უნდა
ცდილობდეს ბარიერების შექმნას, რომელიც თანაარსებობას შეძლებს: ამის
ფონზე, თუ დანაშაულის ან დამნაშავის შეჩერებას ვერ ახერხებს ერთი ბარი-

322
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

ერი, მაშინ მის შეჩერებაზე სხვა ბარიერი იზრუნებს. მიუხედავად იმისა, რომ
არ არსებობს ერთი საშუალება, რომელიც დრამატულად შეამცირებდა დანა-
შაულის პრობლემას, არსებობს მრავალი საშუალება, რომელსაც ამ პრობლე-
მის შემცირება მცირედით შეუძლია და სწორედ ამ მრავალი საშუალების მიერ
მცირედით შემცირებული პრობლემების ჯამი, უკვე საკმაოდ ძლიერ ეფექტს
გვაძლევს.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ
მარტო მოქმედი პრევენციის აქტორი, როგორიცაა მაგალითად, პოლიცია,
ყველაფერს თავად ვერ გააკეთებს. პოლიციას რა თქმა უნდა, მის ხელთ არ-
სებული რესურსით რაღაც მიმართულებით შეუძლია პრევენციაზე მუშაობა,
მაგრამ მხოლოდ ეს საკმარისი არ არის. პოლიცია მნიშვნელოვანი მოქმედი
პირია, როდესაც ისეთ საშუალებებზე ვსაუბრობთ, როგორიც დაშინება, ხელის
შეშლა ან შესაძლებლობის წართმევაა, მაგრამ სხვა მექანიზმებთან მიმართე-
ბით, პოლიციის როლი იზღუდება. პრევენციის სახელით მოქმედი სხვადასხვა
პირები – მშობლები, სკოლები, სახელმწიფო ორგანოები, კერძო ორგანიზაცი-
ები, გაცილებით დიდ როლს ასრულებენ მორალური ბარიერის შექმნაში, ბავ-
შვებისა და მოზარდების მხრიდან სარისკო ქცევის განვითარების პრევენციის
ან დამნაშავის საზოგადოებაში რეინტეგრაციის საკითხში. ამ წიგნმა სხვადასხ-
ვა მაგალითების მიმოხილვით, შეეცადა წარმოეჩინა სხვადასხვა პრევენციის
სახელით მოქმედი რამდენი პირი შეიძლება არსებობდეს, როგორი განსხ-
ვავებული როლი აქვთ მათ და რამდენი საშუალებაა მათ ხელთ, რომელსაც
შეუძლია კონკრეტული დანაშაულის შემცირების საკითხზე იმუშაოს.

შეფასება და პრევენციის ყოვლისმომცველი სტრატეგიები

ეს წიგნი პრევენციის ყოვლისმომცველ სტრატეგიაზეა, რომელიც ცხრა პრე-

ვენციულ მექანიზმს აერთიანებს. როგორ მივხვდეთ, მართლაც მუშაობს, თუ
არა ეს ცხრა მექანიზმი? პრინციპში, პრევენციული მექანიზმის პირდაპირი გა-
ზომვა ან შეფასება წარმოუდგენელია. მექანიზმი არის თეორიული ახსნა, თუ
როგორ მოქმედებს კონკრეტული საშუალება (მაგ., თავისუფლების აღკვეთა
ან ბინაში დამონტაჟებული სიგნალიზაცია). მაგრამ რისი შეფასებაც და გა-
ზომვაც შეგვიძლია არის ის, აქვს თუ არა კონკრეტულ საშუალებას სათანადო
პრევენციული ეფექტი და რამდენად სწორად იყო ეს საშუალება იმპლემენტი-

323
რებული. ამ შემთხვევაში, პრევენციული მექანიზმი უკვე თეორიულად ხსნის
რატომ და როგორ იწვევს ეს საშუალება კონკრეტულ შედეგს. ფართომასშტა-
ბიანი კვლევები ამტკიცებს ვარაუდს, რომ თითოეული ეს ცხრა პრევენციის მე-
ქანიზმი ეფუძნება ძირითად კრიმინოლოგიურ თეორიებს, რომლებმაც დიდი
ხნის წინ დაადასტურეს, რომ ზოგად დონეზე დანაშაულის ახსნის უდიდესი შე-
საძლებლობა აქვთ. შესაბამისად, ისინი იმასაც კარგად ხსნიან, როგორ მოქმე-
დებს შესაბამისი საშუალებები სპეციალური პრევენციული მოდელის შიგნით.
მაგრამ კვლევამ ისიც აჩვენა, რომ ეს მექანიზმები ბუნებითი სამართალი
სულაც არაა – შესაბამის საშუალებებს მოაქვს სათანადო ეფექტი ზოგიერთ
კონტექსტში და ზოგიერთი სამიზნე ჯგუფისთვის, მაგრამ ანალოგიური ეფექტი
არ აქვს სხვა კონტექსტში ან სხვა სამიზნე ჯგუფებისთვის. როგორც წესი, სხვა
მექანიზმებიც შეასრულებენ თავის როლს და კონტექსტუალურ ფაქტორებს
საბოლოო შედეგზე ექნება გავლენა (Elster 1998; Tilley 2009: 26-49). აღნიშნული
კარგია მოლოდინების გადასაფასებლად, ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ
გამოყენებულმა საშუალებამ, თუ ერთ კონტექსტში დადებითი შედეგი გამოიწ-
ვია, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ იგი ისეთივე წარმატებული იქნება სხვა კონ-
ტექსტში. დანაშაულის პრევენციული მცდელობები ყოველთვის რთული სო-
ციალური სიტუაციების ფონზე მიმდინარეობს, სადაც სხვადასხვა მოვლენებს,
ფაქტორებს და პროცესებს აქვთ ადგილი და რომლებსაც სხვადასხვა დონეზე
შეუძლია გავლენა მოახდინოს საბოლოო შედეგზე.
საზოგადოება, როდესაც გადაწყვეტს რესურსის ჩადებას დანაშაულის პრე-
ვენციის საკითხში, მნიშვნელოვანია ეს რესურსი დაიხარჯოს იმ საშუალებებზე,
რომელზეც არსებობს გარკვეული ცოდნა, რომ მათ ექნებათ სასურველი შე-
დეგი და ისე არ უნდა მოხდეს, რომ პრევენციული საშუალება გამოყენებული
იქნას, მხოლოდ საჩვენებლად, რომელსაც რეალურად უფრო მეტი საზიანო
შედეგი აქვს, ვიდრე პირიქით. ცოდნის ყველაზე მნიშვნელოვანი წყარო, რო-
დესაც გამოსაყენებელი საშუალების შეფასებაზე მიდგება საქმე, არის მსგავსი
დანაშაულის პრობლემის მიმართ წარსულში გამოყენებული საშუალების ანა-
ლიზი. მაგრამ, სულაც არ არის ადვილი იმის თქმა, რომ რადგან რომელიმე
საშუალებამ ადრე უკვე გამოიღო დადებითი შედეგები, იგივე მოხდება ახლაც.
საშუალებების შეფასების კვლევა მრავალ მეთოდოლოგიურ და ეპისტემო-
ლოგიურ კითხვებს წარმოშობს, რომლებსაც დიდი პრაქტიკული მნიშვნელო-
ბა აქვთ.

324
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

შეფასებითი კვლევის სფეროში არსებობს რამდენიმე სკოლა, რომელიც

დანაშაულის პრევენციას და სხვა სოციალურ ინტერვენციებს იკვლევს. მათ
შორის ყველაზე გამორჩეულია კემბელის კოლაბორაცია,198 რომელიც მკაცრ
ექსპერიმენტულ მეთოდოლოგიურ პრინციპებს იყენებს, რომ განსაზღვროს
არის თუ არა გამოსაყენებელი საშუალება მტკიცებულებებით გაჯერებული.
მსგავსი ექსპერიმენტები მოიცავს საცდელ ჯგუფებთან სპეციალური ინტერ-
ვენციის საშუალების გამოყენებას ისე, რომ რეალურად ეს საშუალება კონკ-
რეტული საკონტროლო ჯგუფების მიმართ გამოყენებული არ არის. იმ შემთ-
ხვევაში, თუ შეუძლებელია იმის დადგენა, არის თუ არა საცდელი და საკონ-
ტროლო ჯგუფები მსგავსი, შესაძლებელია კვაზიექსპერიმენტული დიზაინის
შექმნა, სადაც შესადარებელი ჯგუფები მაქსიმალურად მსგავსი იქნება (მაგ.,
ორი ადგილობრივი უბნის მცხოვრებლები) და სადაც ერთ ჯგუფს ჩაუტარდება
ექსპერიმენტი, ხოლო მეორეს, არა. ასეთ შემთხვევაში, ნებისმიერი სხვაობა
საცდელი ჯგუფის ნაჩვენებ შედეგებსა და საკონტროლო ჯგუფის ნაჩვენებ შე-
დეგს შორის უნდა განვიხილოთ, როგორც ინტერვენციის შედეგი. სხვადასხ-
ვა მეთოდოლოგიური შეფასებების სისტემატური მიმოხილვის (მეტაკვლევა)
ჩატარების შემდეგ, რომლის დროსაც მსგავსი ინტერვენციები ფასდება, ისინი
ფიქრობენ, რომ მათ შეუძლიათ ობიექტურად დადგინონ, აქვს თუ არა ამ ინ-
ტერვენციას სასურველი შედეგი და შესაძლებელია თუ არა მის გამოყენებას
გაეწიოს რეკომენდაცია მსგავსი პრობლემის გადასაჭრელად.
ზოგიერთი მკვლევარი საკმაოდ სკეპტიკურად არის განწყობილი ასეთი
ექსპერიმენტული კვლევების მიმართ. მთავარ კრიტიკოსებს შორის აღსა-
ნიშნავია რეი პოუსონი და ნიკ ტილი (1997), რომლებმაც ამ მეთოდოლოგიის
კრიტიკას წიგნიც მიუძღვნეს – Realistic Evaluation. ისინი ამტკიცებენ, რომ ექს-
პერიმენტული მეთოდოლოგია დიდად არ გვეხმარება იმ საკითხის გაგებაში,
აქვთ თუ არა ამ პროგრამებს და ინტერვენციებს სათანადო შედეგები, რადგან
ეს მეთოდოლოგია საჭირო ყურადღებას არ უთმობს იმ კონტექსტს, სადაც ეს
საშუალებები უნდა დაინერგოს. კონკრეტულ საშუალებას შეიძლება მეტად
დადებითი ეფექტი ჰქონდეს ერთ კონტექსტში, მაგრამ საკმაოდ უარყოფითი
შედეგები აჩვენოს სხვა კონტექტში ან სხვა სამიზნე ჯგუფის მიმართ. პოუსონი
და ტილი ამტკიცებენ, რომ მეტაკვლევებს, რომლებიც სხვადასხვა ექსპერიმენ-
ტების შედეგებს ადარებენ ერთმანეთს, ყოველთვის განსხვავებული ან სუსტი
შედეგი ექნება. მიზეზი ისაა, რომ ასეთი კვლევები არ ინტერესდებიან როგორ

325
გავლენას ახდენენ კონტექსტუალური ფაქტორები ცალკეულ შედეგზე, რომე-
ლიც ფარავს საინტერესო და რელევანტურ განსხვავებებს და ამიტომ, ნაკლებ
დახმარებას უწევს პრევენციის პროგრამების განმხორცილებლებს (Pawson
and Tilley 1997: 30-54). მაგალითად, ტილის (2000) მოჰყავს, პოლიციის მხრი-
დან სავალდებულო დაკავებების შემოღება ოჯახში მოძალადეების მიმართ
(Sherman 1992). მინეაპოლისში, საკონტროლო ჯგუფებთან ჩატარებულმა ექს-
პერიმენტმა პოლიციისთვის მსგავსი შემთხვევების შეტყობინების დრამატული
ვარდნა უჩვენა (მას შემდეგ, რაც ეს ღონისძიება დაინერგა), სხვა საკონტრო-
ლო ჯგუფების მაჩვენებელთან შედარებით. შესაბამისად, სავალდებულო და-
კავების ეს პრაქტიკა ამერიკის უმრავლეს ქალაქში დაინერგა. თუმცა, ახალმა
შეფასებებმა განსხვავებული შედეგები აჩვენა. ზოგიერთ ადგილას მართლაც,
შემცირდა მსგავსი შემთხვევების გამოვლინება, თუმცა სხვა ადგილებში ოჯახში
ძალადობის განმეორებითმა შემთხვევებმა იმატა. რითი აიხსნება ეს განსხვა-
ვებული შედეგები? შერმანის (1992) მიხედვით, აღნიშნული აიხსნება უბნებს
შორის განსხვავებით, კერძოდ, უბნებში არსებული უმუშევრობის დონით,
ოჯახების სტრუქტურით. სტაბილურ ადგილობრივ უბნებში დაკავება დიდი
სირცხვილი იყო, შესაბამისად, ასეთი ხალხი განმეორებით იგივე ქმედებას
აღარ ჩადიოდა, რადგან იცოდა, რომ მას სავალდებულო დაკავება მოჰყვე-
ბოდა. უფრო ნაკლებად სტაბილურ უბნებში, სადაც უმუშევრობის მაღალი
დონე იყო, დაკავება მოძალადის კიდევ უფრო დიდ მრისხანებას იწვევდა
და სამომავლოდ კიდევ უფრო მეტ ძალადობას ჩადიოდა. ანალოგიურ სა-
შუალებას აბსოლუტურად განსხვავებული შედეგი აქვს, კიდევ უფრო გან-
სხვავებულ სოციალურ კონტექსტებში. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია
დავასკვნათ, რომ მსგავს ინტერვენციას განსხვავებული შედეგები აქვს.199
შესაბამისად, რთულია იმის თქმა, ერთი საშუალება ეფექტიანია თუ არა,
რადგან მან სხვადასხვა ადგილას შეიძლება სხვადასხვა შედეგი აჩვენოს,
სწორედ ამის გაუთვალისწინებლობის გამო ექპერიმენტული შეფასება სუს-
ტია. დანერგილი საშუალების შედეგი მთლიანად დამოკიდებულია იმ სო-
ციალურ კონტექსტზე, სადაც ის არის დანერგილი (Pawson and Tilley 1997).
მაშინ, როდესაც შეფასების ექპერიმენტული სკოლა დაინტერესებულია, თუ
რა მუშაობს, რეალისტური შეფასების სკოლა არა მხოლოდ იმის გარკვევას
ცდილობს თუ რა მუშაობს, არამედ იმის გარკვევასაც ცდილობს, თუ როგორ
კონტექსტში მუშაობს ეს საშუალება (Pawson and Tilley 1997: 55-82).

326
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

შეფასებითი კვლევის პრობლემა ისაა, რომ ის არ ცდილობს გაიგოს რო-

გორ და რა სიტუაციებში მუშაობს კონკრეტული საშუალება. რა თქმა უნდა,
ზოგჯერ მისი შედეგი არასასურველი იქნება, ზოგჯერ სასურველი, ზოგჯერ,
ერთდროულად სასურველიცაა და არასასურველიც.
(Tilley 2000: 4)

ერთი საშუალების მაგალითი, რომელიც სხვადასხვა დონეზე მუშაობს ახალ-

გაზრდებთან მიმართებით, რომლებიც სხვადასხვა ტიპის ძალადობრივ ან ექ-
სტრემისტულ გარემოში არიან მოხვედრილი, არის პრევენციული დიალოგი.
ასეთი პრევენციული დიალოგები 90-იან წლებში განვითარდა, მანგლერუდის
პოლიციის დეპარტამენტის მიერ, ოსლოში და განკუთვნილი იყო მემარჯვე-
ნე ექსტრემისტი ახალგაზრდებისთვის. შემდგომში ეს ღონისძიება დაინერგა
ნორვეგიის ეროვნული პოლიციის დირექტორატის მიერ (2011b).200 ნორვეგიის
პოლიციის უსაფრთხოების სერვისი (PST) საკმაოდ წარმატებით იყენებდა ამ
მეთოდს 2000-იანი წლების პირველ ნახევარში. PST-ის მთავარი არსი ის იყო,
რომ ვინც ამ დიალოგში ერთვებოდა, ამჯობინებდა თავი დაეღწია ექსტრემის-
ტული გარემოსთვის, რადგან პოტენციური უარყოფითი შედეგები საკმაოდ
დიდი იყო.201 ამ დადებითი შედეგების გამო, არსებობდა კარგი მიზეზია გვეწ-
მუნა, რომ იგივე საშუალება ისეთივე წარმატებით იმოქმედებდა მუსლიმანი
ახალგაზრდების მიმართ, რომლებიც ჯიჰადისტ ექსტრემისტებთან ერთად ტე-
რორისტულ საქმიანობაში ერთვებოდნენ. თუმცა, ამ შემთხვევაში შედეგები
ისეთივე იმედისმომცემად არ გამოიყურებოდა. პოლიციას საკმაოდ გაუჭირ-
და ამ ახალგაზრდებთან დიალოგის წარმოება და კიდევ უფრო რთული იყო
მათი დარწმუნება ამ ექსტრემისტული გარემოსთვის თავი დაეღწია. აღნიშნუ-
ლი იმიტომ კი არ ხდება, რომ ეს საშუალება არ არის ეფექტური, არამედ
იმიტომ, რომ ამ სამიზნე ჯგუფთან მიმართებით მას სუსტი შედეგები აქვს.
ამის მიზეზები საკმაოდ რთულია. მაგალითად, პოლიციისთვის გაცილებით
ადვილია ეთნიკური ნორვეგიელების ნდობის მოპოვება, ვიდრე ახალ-
გაზრდა მუსლიმანებისა, რომლებსაც როგორც წესი, ცუდი ურთიერთობა
აქვთ პოლიციასთან, რაც ნდობის მოპოვების საკითხს კიდევ უფრო ართუ-
ლებს. სწორედ ამიტომ, ამ საშუალების იმპლემენტაციაში სხვა პრევენციის
აქტორები შეიძლება იყვნენ ჩართული, რადგან სავარაუდოა, რომ ისინი
უკეთ გაართმევენ თავს, მაგალითად, ახალგაზრდა მუშაკები, რელიგიური

327
ლიდერები, რომლებსაც ახალგაზრდები პატივს სცემენ ან ის ხალხი, ვინც
თავად იყო ექსტრემისტულ საქმიანობაში ჩართული. რაც არ უნდა იყოს,
ძალიან მნიშვნელოვანია ამ საკითხზე უფრო მეტი სისტემური ცოდნის
დაგროვება, რათა ამოიხსნას თუ რატომ მუშაობს პრევენციული დიალოგი
ერთ კონტექსტში გარკვეული სამიზნე ჯგუფის მიმართ და არ მუშაობს სხვა
კონტექსტში, სხვა სამიზნე ჯგუფის მიმართ.202 თუმცა, სამწუხაროდ, დღეის
მდგომარეობით, საკმაოდ მწირი შეფასებითი კვლევა არსებობს იმის და-
სადგენად, რომ პრევენციული დიალოგის ავკარგიანობაზე რაიმე კონკრე-
ტული პასუხი გაიცეს.203
დანაშაულის პრევენციის საშუალების შეფასებისას, ერთი პრობლემა
იჩენს თავს კერძოდ, რთულია ერთი საშუალების გამიჯვნა მეორე საშუ-
ალებისგან, რათა ზუსტად გაირკვეს, რომელმა საშუალებამ განაპირობა
დადებითი შედეგის გამოწვევა.204 პრევენციული საშუალებების შეფასები-
სას, კიდევ ერთ სირთულეს ვაწყდებით მაშინ, როდესაც საშუალება ფას-
დება ყოვლისმომცველი სტრატეგიის შიგნით, სადაც უამრავი საშუალებაა
იმპლემენტირებული. ასეთ დროს უნდა მოხდეს საბოლოო რეზულტატის
შეფასება, მაგრამ ვერ დადგინდება, რომელმა საშუალებამ გამოიწვია ეს
შედეგი. მეორე გზაა, შეფასდეს ყველა დანერგილი საშუალება, რომლის
დროსაც, უნდა გაანალიზდეს მათი პოზიტიური და ნეგატიური შედეგები და
მხოლოდ ამის შემდეგ იქნება შესაძლებელი კონკრეტული საშუალების
ეფექტიანობაზე საუბარი. მიუხედავად ამისა, იმის დადგენა, თუ როგორი
ურთიერთობა აქვს სხვადასხვა საშუალებებს ერთმანეთთან, დღემდე დიდ
გამოწვევად რჩება.
თუმცა, შესაძლებელია ყოვლისმომცველი სტრატეგიების შეფასება,
რომ შეფასდეს საბოლოო შედეგებიც და კონკრეტული საშუალების ეფექ-
ტებიც. აღნიშნულის ერთი მაგალითია, ე. წ. დანაშაულებრივი დაჯგუფებე-
ბის საქმიანობაში ჩარევის და აღკვეთის შპერგელის მოდელი, რომელიც
ასევე ცნობილია, როგორც „OJJDP Comprehensive Gang Model.“ იგი გამო-
იყენა აშშ-ის არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების და დელინკვენტური
პრევენციის ოფისმა სწორედ იმ მიზნით, რომ მისი ზედმიწევნითი შეფასება
მომხდარიყო. ყოვლისმომცველი მოდელი შემდეგ ხუთ სტრატეგიას ეფუძნება,
რომელიც განკუთვნილია იმ ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც დანაშაულებ-
რივი ჯგუფების საქმიანობაშია ჩართული და მათი ოჯახებისთვის:205

328
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

კომუნის მობილიზაცია: ადგილობრივი მოქალაქეების ჩართვა მათ შო-

რის, დანაშაულებრივი გაერთიანების ყოფილი წევრების და ადგილობ-
რივი ჯგუფების და სააგენტოების, რომელიც ასევე, მოიცავს პროგრამების
კოორდინაციას და თანამშრომლების ფუნქციონირებას სააგენტოების შიგ-
ნით.
შესაძლებლობების შეთავაზება: სპეციალური საგანმანათლებლო, სამუ-
შაო და სატრენინგო პროგრამების განვითარება, რომელიც მორგებული
იქნება ასეთ ახალგაზრდებზე.
სოციალური ინტერვენცია: ახალგაზრდების ინტერესების დამცველი სა-
აგენტოები, სკოლები, სოციალური მუშაკები, რელიგიური ორგანიზაციები,
ძალოვანი უწყებები და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სხვა
ორგანიზაციები მოქმედებენ კოორდინირებულად, ისინი დანაშაულებრივ
გაერთიანებების წევრებთან და მათ ოჯახებთან, ასევე, გარე სამყაროსთან
ერთგვარი მაკავშირებელი რგოლის ფუნქციას კისრულობენ.
ჩახშობა: ფორმალური და არაფორმალური სოციალური კონტროლის
პროცედურები მათ შორის, დანაშაულებრივი გაერთიანებების მონიტო-
რინგი სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის და საზოგადოებრივი სა-
აგენტოების მიერ.
ორგანიზაციული ცვლილება და განვითარება: პოლისების და პროცედუ-
რების განვითარება და იმპლემენტაცია, რომლებიც არსებულ რესურსებს
ყველაზე ეფექტიანად იყენებს, გაერთიანებების პრობლემის გადასაჭრე-
ლად.

„OJJDP Comprehensive Gang Model“ შემოწმდა ხუთ ქალაქში ჩატარებუ-

ლი შეფასებების შედეგად, სადაც ეს მოდელი დაინერგა ადგილობრივი და-
ნაშაულებრივი ჯგუფების პრობლემის შესამცირებლად. ხაზი გაესვა იმას, რომ
კარგი პროგრამის შეფასება გულისხმობს პროგრამის რეალური პროცესების
შეფასებას და როგორი გავლენა აქვს მას იმ ადამიანებზე და ადგილობრივ
საზოგადოებაზე, სადაც დანაშაულებრივი გაერთიანებები ფუნქციონირებს.
ასეთი შეფასებები ასევე, უნდა ეფუძნებოდეს ზუსტ პროგრამულ მოდელს,
რომელიც თეორიაზე დაფუძნებულიცაა და პრაქტიკულად განხორციელება-
დიც (Spergel et al. 2005: 2.4). ხუთი ადგილის კვლევამ გარკვეულწილად, დადე-
ბითი შედეგები აჩვენა, ზოგიერთ გამოყენებულ საშუალებასთან მიმართებით,

329
გაუმჯობესება არ იყო, მაგრამ საბოლოოდ იგი იმდენად პოზიტიურ პროექტად
ჩაითვალა, რომ მას რეკომენდაციაც კი, გაეწია.206 თუმცა, ამ შეფასების მიზანი
არ ყოფილა მხოლოდ იმის გარკვევა, ეს მოდელი მუშაობს თუ არა, არამედ
დაედგინა, რატომ ჰქონდა კონკრეტულ საშუალებას კონკრეტული ეფექტი
კონკრეტულ კონტექსტთან მიმართებით და მომავალში, რა ფაქტორები იყო
საჭირო, რომ შედეგი კიდევ უფრო დადებითი ყოფილიყო. სწორედ აღნიშ-
ნული იყო პოუსონისა და ტილის მთავარი არგუმენტი (1997), როდესაც ისინი
უთითებდნენ თუ რატომ იყო რეალისტური შეფასება და კონტექსტის ანალიზი
მნიშვნელოვანი.

ყოვლისმომცველი საშუალებების მიმართვა დანაშაულის

პრობლემის წინააღმდეგ

ყოვლისმომცველი სტრატეგიის იმპლემენტაციის მთავარი გამოწვევა მონა-

წილე სახელმწიფო ორგანოების, კერძო ორგანოებისა და საქველმოქმედო
ორგანიზაციების მობილიზებაა, რომ მათ მოახდინონ ერთმანეთს შორის
კოორდინაცია იმგვარად, რომ მათ მიერ დაგეგმილმა ღონისძიებებმა შეავსოს
ერთმანეთი (Welsh and Farrington 2012b).
სხვადასხვა ქვეყნებში არსებობს დიდი სხვაობა, როდესაც სახელმწიფო და
კერძო სტრუქტურებს შორის თანამშრომლობაზე მიდგება საქმე. ბევრ ევრო-
პულ ქვეყანაში და მსოფლიოს სხვა ადგილებშიც, თანამშრომლობის ჩამო-
ყალიბება მაგალითად, ადგილობრივ ახალგაზრდა მუშაკებსა და პოლიციას
შორის ხშირად დიდ წინააღმდეგობებთან არის დაკავშირებული.207 მეორე
მხრივ, სკანდინავიურ ქვეყნებს დიდი ტრადიცია აქვთ სოციალურ სერვისებს,
სკოლებს, პოლიციას და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის თანამშრომლო-
ბის შესახებ. აღნიშნული იმით არის განპირობებული, რომ ასეთ ქვეყნებში
საზოგადოებას დიდი ნდობა აქვს საჯარო ორგანოებისა და კეთილდღეობის
პრინციპზე დაფუძნებული სახელმწიფოს მიმართ, რაც სააგენტოებს შორის
თანამშრომლობას გაცილებით აადვილებს.
მიუხედავად ამისა, ორგანიზაციების ტენდენციაა, რომ მათ მიერ განსახორ-
ციელებელი საშუალებები ყველაზე მნიშვნელოვნად განიხილონ. სწორედ ამ
დროს წარმოიშობა კითხვა, თუ ვინ უნდა იყოს ის მაკოორდინირებელი ორგა-
ნო, რომელიც გადაწყვეტს, რომ შესაბამისი პრევენციის აქტორები არიან მო-

330
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

ბილიზებული და მათ მიერ განსახორციელებელი საშუალებები კი, დაბალან-

სებული და ყოვლისმომცველი? აღნიშნული დამოკიდებულია იმაზე, დანაშა-
ულის პრობლემა უნდა განიხილებოდეს ეროვნულ თუ ადგილობრივ დონეზე.
დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი მიდგომა აუცილებელს ხდის თა-
ნამშრომლობასა და კოორდინაციას სხვადასხვა აქტორებსა და სააგენტოებს
შორის, რომლებსაც აქვთ იმის შესაძლებლობა, რომ შესაბამისი საშუალებები
დანერგონ. სკანდინავიის ქვეყნებში, კოორდინაციის საკითხთან დაკავშირე-
ბული გამოწვევა ერთგვაროვანი მიდგომით გადაიჭრა. კერძოდ, უწყებათაშო-
რისი თანამშრომლობის სქემები იქნა დანერგილი დანიაში სკოლებს, სოცი-
ალურ ადმინისტრაციასა და პოლიციას შორის (Skole, Sosialforvaltning og Politi
– SSP) და ადგილობრივი საშუალებების კოორდინაციის სქემა (Samordning av
Lokale Tiltak – SLT) ნორვეგიაში, მსგავსი სქემა დაინერგა შვედეთშიც, რომე-
ლიც ადგილობრივ პრევენციულ აქტორებს შორის თანამშრომლობას გულის-
ხმობს (Samverkan i lokalt brottsförebyggande arbete) (Johansson 2014). ერთი
საერთო მახასიათებელი რაც ე. წ. „სკანდინავიურ დანაშაულის პრევენციის
მოდელს“ აქვს არის ის, რომ ისინი იყენებენ, როგორც სოციალური პრევენ-
ციის, ისე სიტუაციური პრევენციის და პოლიციის მუშაობის სხვადასხვა მიმარ-
თულებებს და დიდი აქცენტი აქვთ გადატანილი უწყებათაშორის თანამშრომ-
ლობაზე. ამ სფეროში სკანდინავიური ქვეყნები ლიდერები არიან. დანიური
SSP და ნორვეგიული SLT თანამშრომლობის ფორმებია, რომლებიც ისეთ
დაბალ დონეზე ოპერირებენ, როგორიცაა პოლიციას, სკოლის მასწავლე-
ბელებს, ახალგაზრდების საკითხებზე მომუშავე მუშაკებსა და დანაშაულის
პრევენციის კოორდინატორებს შორის თანამშრომლობა. აღნიშნულს სხვა
საკითხებთან ერთად, შეუძლია ინფორმაციის შეგროვება ახალგაზრდული
კრიმინალური ჯგუფებისა და იმ ახალგაზრდების შესახებ, რომლებიც კრი-
მინალურ გზას დაადგნენ და შესაძლებელია მათზე მორგებული სტრატე-
გიების დაგეგმვა. ამ მიმართულების ძირითადი სამიზნე ჯგუფია ბავშვები
და ახალგაზრდები. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ნორვეგიული ადგი-
ლობრივი ორგანოების უმეტესობას, უფრო ფართო მანდატი აქვთ. მაგა-
ლითად, მათ მოახდინეს პოლიციის საბჭოების სქემების იმპლემენტაცია,
რომელიც ფორმალიზებულია ადგილობრივ პოლიციასა და ადგილობრივ
ორგანოებს შორის ურთიერთობით. პოლიციის საბჭოების იდეა არის ის,
რომ ისინი სტრატეგიულ ორგანოებს წარმოადგენენ, რომელიც ადგილობ-

331
რივ დონეზე დანაშაულის პრევენციას ისახავს მიზნად და ზრუნავს, რომ
ის ცოდნა და გამოცდილება, რაც დანერგილმა ღონისძიებებმა მოიტანა,
სათანადოდ იყოს გაზიარებული პოლიციასა და ადგილობრივ ორგანოებს
შორის. პოლიციის საბჭოების აზრი ისიცაა, რომ ადგილობრივი პოლიტი-
კოსებიც ჩართონ დანაშაულის პრევენციაში და მათაც თავიანთი წილი პა-
სუხისმგებლობა აიღონ (Norwegian Ministry of Justice and the Police 2009:
29-44). პოლიციის საბჭოები მართალია, სტრატეგიულ და მაკოორდინირებელ
როლს ასრულებენ დანაშაულის პრევენციის საკითხებზე, მაგრამ მათი როლი
შეიძლება გაიზარდოს, თუ რაიმე კონკრეტული დანაშაულებრივი პრობლე-
მა იჩენს თავს. ეს შეიძლება მაგალითად იყოს, რასისტული ან გასამხედრო-
ებული ისლამისტი ახალგაზრდების ჯგუფი, რომელიც კონკრეტულ ადგილას
წარმოიშვა და ნელ-ნელა პრობლემად გარდაიქმნა. პატარა ადგილობრივი
კრიზისი, უწყებათაშორისი თანამშრომლობის დაწყების კარგი საფუძველია.
ეროვნულ დონეზე თანამშრომლობა და კოორდინაცია ხშირად ეროვნუ-
ლი სამოქმედო გეგმებიდან გამომდინარეობს, სადაც რამდენიმე სამინისტ-
რო და სააგენტო კოორდინირებს საერთო მიზნების მისაღწევად. სამინის-
ტროთა შორის თანამშრომლობის მსგავსი სამოქმედო გეგმის მაგალითია
– „კარგი თანამშრომლობა: დანაშაულის პრევენციის სამოქმედო გეგმა“
(Norwegian Ministry of Justice and the Police 2009: 29-44), „ოჯახში ძალა-
დობის პრევენციის სამოქმედო გეგმა“ (Norwegian Ministry of Justice and
the Police 2009: 29-44) და „სამოქმედო გეგმა რადიკალიზაციისა და ძალა-
დობრივი ექსტრემიზმის წინააღმდეგ“ (Norwegian Ministry of Justice and the
Police 2009: 29-44).208
დანაშაულის პრევენციის საკითხზე მუშაობისას, საკმაოდ ბუნებრივია, რომ
იუსტიციის სამინისტრო იყოს მოწინავე სტრუქტურა, რომელიც სხვა სამინისტ-
როების კონტრიბუციის მობილიზებას მოახდენს და მაკოორდინერებელი ორ-
განოს ფუნქციას შეითავსებს.
ერთი ნაკლი, რაც ეროვნულ სამოქმედო გეგმებს და სტრატეგიებს აქვთ,
არის ის, რომ იგი ხშირად ემსგავსება დოკუმენტს, სადაც სხვადასხვა უწყებები
თავს იწონებენ მათ მიერ გაწეული შესანიშნავი სამუშაოს შესახებ. ისინი ხში-
რად მოისაკლისებენ საერთო სტრატეგიულ იდეას ან თეორიაზე დაფუძნებულ
მოდელს, რომლის გარშემოც შეიძლება სამოქმედო გეგმამ იმუშაოს. სწორედ
ასეთი ქაოსური ეროვნული სტრატეგიების გამო იყო, რომ გადავწყვიტე შემე-

332
 7. დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

მუშავებინა ტერორიზმის პრევენციის ყოვლისმომცველი მოდელი (Bjørgo 2011,

2013) და უფრო მოგვიანებით, ეს წიგნი.
ამ წიგნში მოცემული ყოვლისმომცველი მოდელი შეიძლება გამოყენებუ-
ლი იყოს, როგორც თეორიული ჩარჩო ან საკონტროლო სიის ჩამონათვა-
ლი, რომლის საფუძველზეც შესაძლებელი იქნება კონკრეტული დანაშაულის
პრობლემის წინააღმდეგ მიმართული ეროვნული სამოქმედო გეგმის შემუშა-
ვება. ადგილობრივი სამოქმედო გეგმა უფრო დეტალურად უნდა იყოს ჩაშლი-
ლი სამოქმედო გეგმაში, ვიდრე ეს ამ წიგნშია წარმოდგენილი.

დასკვნა

რა თქმა უნდა, არსებობს პრევენციული სტრატეგიების განვითარების დიდი

საჭიროება, რომელიც გარდა ამ ხუთი დანაშაულისა, სხვა დანაშაულებსაც მო-
იცავს. ჩემი მიზანია შემდეგ გამოცემებში უფრო მეტ დანაშაულს მოვარგო ეს
მოდელი. ვიმედოვნებ, რომ როგორც სტუდენტები, ისე პრაქტიკოსები გამო-
იყენებენ ამ მოდელს და შეეცდებიან მიუსადაგონ იგი დანაშაულის სხვა ტიპებ-
საც. სხვა დანაშაულები შეიძლება იყოს გაუპატიურება, სიძულვილის ნიადაგზე
ჩადენილი დანაშაულები, ძარცვა, მაღაზიიდან ქურდობა, ბავშვების პორნოგ-
რაფია, ალკოჰოლური სასმელების გამოძალვა, პროსტიტუცია და გარემოს
წინააღმდეგ მიმართული სხვა დანაშაულები.
ამ წიგნში წარმოდგენილი მოდელი კარგი საფუძველია უფრო ღრმა ანა-
ლიტიკური სამუშაოსთვის, როგორც სამაგისტრო ისე საბაკალავრო დონე-
ზე, სხვადასხვა დისციპლინების მიმართულებით, როგორიცაა საპოლიციო
სწავლებები, სოციალური უსაფრთხოება, კრიმინოლოგია და სოციალური
მუშაობა. ნორვეგიის საპოლიციო უნივერსიტეტის კოლეჯის ვებგვერდ-
ზე შეიქმნა შესაბამისი ბაზა, რომელიც ამ წიგნთან არის დაკავშირებული:
http://www.phs.no/forskning/crime-prevention-knowledge-base. აღნიშნულ ვებ-
გვერდზე გამოქვეყნდება იმ სტუდენტების ნაშრომები, რომლებიც ამ მო-
დელზე დაფუძნებით სხვადასხვა ნაშრომს შექმნიან. ვიმედოვნებ, რომ ეს სა-
იტი სამომავლოდ გახდება დაგროვილი ცოდნის ბაზა, რომლის საფუძველ-
ზეც დანაშაულის პრევენციის კიდევ უფრო უკეთესი მოდელები შემუშავდება
და ის თანაბრად გამოყენებადი იქნება, როგორც სახელმწიფო, ისე კერძო
ორგანოების მიერ.

333
 წინამდებარე წიგნი წარმოადგენს დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომც-
ველ და თეორიულ ცოდნაზე დაფუძნებულ მოდელს, რომელიც აერთიანებს
არსებულ და ნაწილობრივ, საწინააღმდეგო პრევენციის მოდელებს, როგო-
რიცაა, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების მიდგომა დანაშაულის პრე-
ვენციისადმი, დანაშაულის სიტუაციური პრევენცია და დანაშაულის სოციალუ-
რი პრევენცია. ეს წიგნი ასევე, კარგად წარმოაჩენს, თუ როგორ შეიძლება ეს
ყოვლისმომცველი მოდელი, რომელიც ცხრა პრევენციულ მექანიზმს ეფუძნე-
ბა, მიესადაგოს დანაშაულის ყველა ფორმას და როგორ შეიძლება მისი გა-
მოყენება სტრატეგიების და სამოქმედო გეგმების შემუშავების და იმპლემენ-
ტაციის ეტაპებზე. ეს მოდელი კრიტიკული შეფასების უნარს იძლევა, რაც ნიშ-
ნავს, რომ თითოეული სტრატეგიის შეფასებისას გაანალიზდება მისი შეზღუდ-
ვები და უარყოფითი გვერდითი მოვლენები, რაც პრევენციული ღონისძიების
კიდევ უფრო მეტი სიზუსტით დაგეგმვის შესაძლებლობას იძლევა. მეტიც, ეს
წიგნი კარგად წარმოაჩენს, თუ როგორ შეიძლება ერთი დანაშაულის პრევენ-
ციის საშუალებები, მიესადაგოს აბსოლუტურად განსხვავებული დანაშაულის
პრობლემას. მიუხედავად იმისა, რომ ის საშუალებები, რომლებიც ცალკეული
მექანიზმის ამოქმედებას იწვევს, განსხვავებულია დანაშაულების მიხედვით,
დანაშაულის პრევენციის მექანიზმები და პრინციპები კი, ერთი და იგივეა.

334
 შენიშვნები

წინასიტყვაობა

1. ზოგჯერ, გვაქვს კარგი თეორიული საფუძველი და არაექსპერიმენ-

ტული კვლევა იმის დასადგენად, რომ სპეციფიკური მექანიზმი სავა-
რაუდო მიზეზსა და ეფექტს შორის ახდენს ჩარევას. თუმცა, აღნიშნუ-
ლის ცოდნა არაა საკმარისი იმისთვის, რომ ავამოქმედოთ თეორია
და ამ ცოდნისა და თეორიის საფუძველზე მოვახდინოთ დანაშაულის
პრევენცია.

1 შესავალი: დანაშაულის პრევენციის ყოვლისმომცველი

მოდელი

2. ასეთი მექანიზმები შეიძლება სხვადასხვა ანალიტიკურ დონეზე შე-

ფასდეს, მაგრამ ჩვენ, ზოგად და უნივერსალურ დონეზე შეფასებას
ვემხრობით. მაგალითად, ვინმემ შეიძლება აღწეროს როგორ მოქ-
მედებს კონკრეტული სახის დანაშაულზე პრევენციული მექანიზმე-
ბის კონკრეტული ხერხები.
3. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ რაიმე ხერხმა შეამციროს დანაშაულის
პრობლემა, თუ არ მოიძებნა დამაჯერებელი მექანიზმი აღნიშნული
ხერხის ასამოქმედებლად.

335
4. სარგებლის, შეზღუდვების და დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის
ეთიკური პერსპექტივების განსახილველად, იხილეთ: von Hirsch,
Garland and Wakefield (2000).
5. რისკის კვლევის ერთ-ერთი სკოლა მიიჩნევს, რომ შეიძლება მოხ-
დეს ფაქტორების რაოდენობრივი ანალიზი, რაც გულისხმობს, რომ
რისკის დონის გამოთვლა შესაძლებელია. ამ მოსაზრებას სხვები აკ-
რიტიკებენ, მათ შორის, Terje Aven (2008), რომელიც მიიჩნევს რომ
„ალბათობა“ არის ფაქტორი, რომლის განსაზღვრაც არ შეიძლება,
არსებული და მომავალი საფრთხეების შესახებ ინფორმაციის არ-
ქონის გამო. შესაბამისად, შეუძლებელია „რისკის“ განსაზღვრა,
რადგან უარყოფითი მოვლენის მოხდენის ალბათობა ფუნდამენტუ-
რად გაურკვეველია.
6. რისკზე დაფუძნებული დანაშაულის პრევენციის მოდელების არსე-
ბითი ცნებები განხილულია NOU-ში (Norwegian Official Report (ნორ-
ვეგიის ოფიციალური ანგარიში) 2006: 6, 35-36). RVAs-ს შესახებ მეტი
ინფორმაციისთვის იხილეთ: Aven (2008).
7.    შესაძლებლობის წართმევა შეიძლება განვიხილოთ როგორც დანა-
შაულის განმეორებით ჩადენის პრევენციის პირველადი მექანიზმი,
რადგან სასჯელის ყველაზე გავრცელებული ფორმა – პატიმრობა,
გამოიყენება დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის შემდეგ. თუმცა,
შესაძლებლობის წართმევის ზოგიერთი ხერხი შეიძლება დანაშა-
ულის მოხდენამდე გამოვიყენოთ, მაგალითად, იარაღსა და ასა-
ფეთქებელ საშუალებებზე წვდომის შემცირება ან ხელის შეშლის
მიზნით დაკავება.
8.   პრევენციული მექანიზმების ცხრა ჯგუფად დაყოფა, როგორც ეს ცნე-
ბების აღწერისას ხდება, გულისხმობს რთული პროცესის გასაგებ
კატეგორიებად განაწილებას. ეს დაყოფა თანდაყოლილი პროცესი
არ არის, რაც ნიშნავს, რომ შეიძლება მოხდეს იმ პროცესების გადა-
ფარვა, რის აღწერასაც ჩვენ ვცდილობთ.
9. Nick Tilley (2008, მე-2 თავი) დანაშაულის პრევენციას პრევენციული მექა-
ნიზმების საფუძველზე აანალიზებს. იგი იყენებს „დანაშაულის პირდა-
პირი პრევენციის“ ხუთ ფორმას: შესაძლებლობის წართმევას, კონკრე-
ტულ დაშინებას, ზოგად დაშინებას, აღდგენით მართლმსაჯულებას (მაგ.

336
 შენიშვნები

მედიაციას) და ხელის შეშლას. ის ასევე, მიუთითებს ხუთ არაპირდაპირ

მექანიზმზე: თანამშრომლობა, ინფორმაცია და ექსპერტიზა, ბერკეტი,
მსხვერპლთა სერვისები და მკურნალობის წახალისება. ჩემი აზრით,
ჩამოთვლილი უფრო ზომებს წარმოადგენს, ვიდრე მექამიზმებს.
10.   განრიდების მექანიზმი აღწერს, როგორ შეიძლება შესაძლო დამ-
ნაშავეების კონკრეტული საზიანო სისხლისსამართლებრივი ქმე-
დებისგან გადამისამართება, სხვა ნაკლებად საზიანო და ნაკლებად
მიმზიდველ ქმედებებში, მაგალითად, როგორიცაა ორგანიზებული
საავტომობილო რბოლა უსაფრთხო ტერიტორიაზე, ქუჩაში მაღალი
სიჩქარით მანქანის მართვის სანაცვლოდ. ამ მოდელში, განრიდება
შეიძლება განვიხილოთ როგორც „რეაბილიტაციის“ ქვემექანიზმი.
11.   პირადი კომუნიკაციის საფუძველზე, Lieven Pauwel-თან ამ განმარტე-
ბის ვალი მაქვს. SAT-ის საპირისპიროდ, Gottfredson and Hirschi-ის
გავლენიანი თვითკონტროლის თეორია (1990) მათ მოდელში არ ითვა-
ლისწინებს სიტუაციასა და შინაარსთან დაკავშირებულ ჩარევას. ისინი
აღწერენ ზემოხსენებულ თვითკონტროლის ექვს განზომილებას: იმ-
პულსურობა, მარტივი დავალებების შერჩევა, რისკის ძიება, ფიზიკური
ქმედების გონებრივ ქმედებაზე უპირატესობა, ეგოცენტრიზმი და სიბრა-
ზის კომპონენტი (სიბრაზე ან აგრესიული ტენდენციები).
12.   ეს თეორია შემოწმდა და დადასტურდა Jackson, Bradford, Stanko და
Hohl‑ის მიერ (2012) წიგნში – „მხოლოდ ხელისუფლება? გჯეროდეთ
პოლიციის ინგლისსა და უელსში“ და ასევე, Van Damme, Pauwels and
Svensson-ის (2013) კვლევაში „რატომ თანამშრომლობენ შვედები
პოლიციასთან?“
13.   ნორმატიული პრევენციული მექანიზმების შეზღუდვები უფრო დე-
ტალურად აღწერილია მე-6 თავში, რომელიც ასევე, განიხილავს
Milgram-ის ექსპერიმენტს.
14.  ნორვეგიაში, 25 წელს ქვემოთ ბრალდებულთა ნახევარზე ნაკლები
(42%) ბრალდებული იყო მხოლოდ ერთი სამართალდარღვევისთ-
ვის, ხოლო უმეტესობა (58%) ბრალდებული იყო ერთზე მეტი დანაშა-
ულისთვის. დანაშაულთა ნახევარზე მეტი ჩადენილი იყო რეგისტრი-
რებულ დამნაშავეთა 10%-ის მიერ. http://www.ssb.no/samfunnsspeilet/
utg/200403/ 04/art-2004-06-16-01.html (6 მარტი 2013).

337
15.  ნორვეგიული პოლიციის მიერ შემუშავებული პრევენეციული დი-
ალოგის მეთოდი უფრო დეტალურად ახსნილია პირველ თავში.
16.  ადმინისტრაციული დაკავების პრაქტიკის მიმოხილვისა და მისი
კრიტიკისთვის იხ.: http://en.wikipedia.org/wiki/Administrative_detention
(6 მარტი 2013).
17.   რონალდ კლარკის სიტუაციური პრევენციის მოდელი ასევე, შეიცავს
სხვა ელემენტსაც: ჯილდოს შემცირება, პროვოკაციის შემცირება.
აქ წარმოდგენილ მოდელში, ეს ელემენტები დალაგებულია რო-
გორც ცალკე მექანიზმები (ჯილდოს შემცირება) ან გაერთიანებუ-
ლია სხვა მექანიზმებთან (დასაქმების შემცირება და ნორმატიული
ბარიერების აგება).
18.   დაცვის იმ ზომები, რომლებსაც მცირე ეფექტი აქვთ ან საერთოდ არ
აქვთ ეფექტი, განხილულია ბინაში უკანონოდ შეღწევის პრევენციის
თავში.
19. იხ.: ზიანის შემცირების ჟურნალი, http://www.harmreductionjournal.com/
content (accessed 6 March 2013).
20.   მიტოვებასა და თავის დაღწევაზე არსებული ლიტერატურის უფრო
დეტალური განხილვისთვის სხვადასხვა კრიმინალური და ექსტრე-
მალური ჯგუფებისგან იხ.: Bjørgo and Horgan (2009: 5-10).
21.   სკანდინავიური მაგალითები მოიცავს KRIS (კრიმინალების საზოგა-
დოებაში დაბრუნება), WayBack, Exit (ყოფილი მემარჯვენე ექსტრე-
მისტებისთვის და დაჯგუფებათა წევრებისთვის), TBM (დაჯგუფებათა
ყოფილი წევრებისთვის) და Passus (ასევე ყოფილი დაჯგუფებათა
წევრებისთვის და მათ მიერ).
22.   „ადგილის მფლობელები“ არის ტერმინი, რომელიც გამოიყენება
დანაშაულის სიტუაციური პრევენციის ლიტერატურაში, იმ ადამიანე-
ბის აღსანიშნავად, რომელთა პირველადი პასუხისმგებლობა შენო-
ბის ან დაწესებულების დანაშაულისგან დაცვაა.
23.   პრევენციულ ქმედებებში მხოლოდ პირველი სამი ჯგუფის ჩართვა
ჩვეულებრივი მოვლენაა, მაშინ როცა მსხვერპლები აქ ცალკე ჯგუ-
ფად არიან შეტანილი.
24.   ჩვეულებრივი განსხვავება პირველად, მეორეულ და მესამეულ პრე-
ვენციას შორის, სულ უფრო მეტად იცვლება ტერმინებით: უნივერსა-
ლური, სელექციული და მინიშნებითი პრევენცია. ხშირად გამოვიყე-
ნებ როგორც „ძველ,“ ისე „ახალ“ ტერმინოლოგიას.

338
 შენიშვნები

2. ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდობა

25. ეს ზოგადი ტენდენცია დადასტურებულია გიერ ელეფსენის მიერ, რომე-

ლიც ოსლოს პოლიციის ბინიდან ქურდობის მიმართულების ხელმძღ-
ვანელია (პირადი კომუნიკაცია, ინტერვიუსას 2013 წლის 2 ოქტომბერს).
26.   კიდევ ერთი ფაქტორი შეიძლება ის იყოს, რომ ჰეროინის მომხმარებ-
ლის და სხვა ნარკოტიკების დოზები ამჟამად, გაცილებით იაფია, ვიდრე
ეს ათი წლის წინ იყო. შესაბამისად, იმ თანხის ოდენობა, რაც მომხმარე-
ბელს ესაჭიროება დღეს შემცირდა.
27. იხ.: http://www.erlik.no/ and http://no.wikipedia.org/wiki/Gatemagasin,
http://en.wikipedia.org/wiki/Street_magazines
28.  ახალგაზრდების სისხლისსამართლებრივი სანქცია აღწერილია სტორ-
ტინგის განცხადებაში, „არასრულწლოვანთა მეთვალყურეობა“ არის
უფრო ადრინდელი „ახალგაზრდა სამართალდამრღვევთა მეთვალყუ-
რეობის“ სქემის ფორმალიზაცია და გაგრძელება (ნორვეგიის იუსტიციის
სამინისტრო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოება, 2013-2014 გვ. 16-17). ეს
სქემა დეტალურად აღწერილია ვებგვერდზე: http://www.konfliktraadet.
no/no/ Oppfolgingsteamet/.
29.   დანაშაულის სტატისტიკაში, ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდო-
ბის გახსნის მაჩვენებელი არ იყო მოცემული 2012 წლამდე, რადგან ამ
დრომდე ამ დანაშაულის ცალკე სტატისტიკა არ ხდებოდა. 2012 წლის
შემდეგ, ნორვეგიის პოლიციამ დაიწყო სტატისტიკის წარმოების ახალი
პროგრამის გამოყენება და უფრო დეტალური სტატისტიკის ანალიზი გა-
ხადა შესაძლებელი.
30.   ნორვეგიის კრიმინალური საგამოძიებო სერვისი (თარიღი უცნობია).
სიტუაციის აღწერა – მოხეტიალე ქურდები ნორვეგიაში, გვ. 7.
https://www.politi.no/ vedlegg/lokale_vedlegg/kripos/Vedlegg_854.pdf
31.   სტატისტიკური ინფორმაცია მოპოვებულია ოსლოს რაიონული პოლი-
ციის 2014 წლის მაისის ანგარიშიდან.
32.   იმ დეტექტივების მიხედვით, რომლებიც ოსლოში, ბინებში უკანონო
შეღწევით ქურდობის ფაქტებს იძიებდნენ.
33.   ნორვეგიაში არსებობს პოლიციის სპეციალური დანაყოფი, ნორვეგიის
ეროვნული პოლიციის ემიგრაციის სერვისი, რომელიც დეპორტაციის
ბრძანებების გაცემის საკითხს წყვეტს.

339
34.   კიდევ რამდენიმე ჰიპოთეზა, რომელიც ხსნის დამონტაჟებული სიგ-
ნალიზაციების ეფექტიანობას, აღწერილია ტილისა და სხვების მიერ
(2015). თუმცა, ეს ნაშრომი საკმარის მონაცემს არ შეიცავს სხვადასხვა
ჰიპოთეზების შესამოწმებლად.
35.  გეირ ელეფსენი, ოსლოს საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშა-
ულის მაიორსტუენის პოლიციის უფროსი (პირადი კომუნიკაცია).
36.  იხ.: http://www.krad.no/forebygging/trygge-naermiljoer/nabohjelp.
37.  აღნიშნული ეფუძნება ნორვეგიელ დეტექტივებთან ინტერვიუებს,
რომლებსაც ბინაში უკანონოდ შეღწევით ქურდობის, ძალადობის და
მკვლელობის საქმეებზე მუშაობის დიდი გამოცდილება აქვთ.
38.  იხ.: http://www.vg.no/nyheter/innenriks/artikkel.php?artid=10126991
39.  ბოლო დრომდე საკმაოდ რთული იყო ამ ჯგუფების პასუხისგებაში მიცე-
მა ორგანიზებული დანაშაულისთვის, მაგრამ ნორვეგიის სამოქალაქო
სისხლის სამართლის კოდექსის მე-60ა სექციაში შესული ცვლილების
შემდეგ, 2013 წელს, მსგავს საქმეებზე ორგანიზებული დანაშაულის მა-
რეგულირებელი მუხლები გავრცელდება, რომელსაც უფრო მაღალი
სასჯელის ლიმიტები აქვს. ასეთ საქმეებზე, პოლიციასაც სპეციალური
საგამოძიებო უფლებამოსილებები აქვს.
40.  2012 წელს, ეროვნულ დონეზე, ნორვეგიაში რეგისტრირებული დანაშა-
ულების გახსნის მაჩვენებელი 36.3% შეადგენდა. ნარკოტიკული დანაშა-
ულების გახსნის მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალი იყო (2012 წელს – 87.5%)
და საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების მაჩვენებელი
საკმაოდ დაბალია (15% – 2012 წელს). თუმცა, ეს მონაცემები ეხება რე-
გისტრირებულ დანაშაულებს და არ მოიცავს არარეგისტრირებულს,
რომელიც ასევე საკმაოდ განსხვავებულია დანაშაულების მიხედვით
(ნორვეგიის ეროვნული პოლიციის დირექტორატი 2013:21).
41.  სარგებლისა და საზღაურის ანალიზი ეკონომიკაში გავრცელებული
ტერმინია.
42.  თუმცა, იმის შესახებ არ არის საუბარი ბინაში უკანონო შეღწევით ქურ-
დობის შედეგად გამოწვეული ფსიქოლოგიური ზიანი მიიღება თუ არა
მხედველობაში.
43.  უფროსი კონსტებლის ასისტენტის, ლივ ოიენის განცხადება (2008) „Et
stempel i panna som ikke går bort: VIC- kriminelle er uten rettssikkerhet,
hevder kritikere.“ http://www.dagbladet. no/magasinet/2008/02/15/527045.
html; Hammersvik (2008).

340
 შენიშვნები

44.  ციტირებულია ნაერლანდის ნაშრომში (2008).

45.  შესაძლებლობის წართმევის, როგორც დანაშაულის პრევენციის საშუ-
ალების შესახებ, საუბარია მაკკენზის მიერ, 2002, გვ. 334-338.
46.  სხვა ქვეყნებს შეიძლება ჰქონდეთ მსგავსი ან ნაკლებად მკაცრი სისტე-
მები მეორადი საქონლით ვაჭრობის დასარეგულირებლად.
47.  იხ.: http://www.aftenposten.no/amagasinet/article3697445.ece
48.  პირადი კომუნიკაცია Finn.no-ის დაცვის სამსახურის მრჩეველთან,
გიერ პეტერ გიეფსენთან, (ელფოსტა დათარიღებულა 2013 წლის
პირველი ნოემბრით)
49.  იხ.: http://super-myths.blogspot.no/2011/10/market-reduction-approach-to-
heft.html
50.   დამცავი ფაქტორების მიმოხილვა ბინაში უკანონო შეღწევით ქურდო-
ბასთან დაკავშირებით ძირითადად, ეფუძნება ვიზელის (2002) ნაშრომს,
რომელიც საკმაოდ საინტერესო გზამკვლევია ამ დანაშაულის სიტუ-
აციური საშუალებებით პრევენციის თვალსაზრისით.
51. ერთ-ერთი ნორვეგიული მაგალითის მიხედვით, სამი ვიეტნამური კრი-
მინალური დაჯგუფება გამუდმებით შედიოდა ვიეტნამური რესტორნე-
ბის მესაკუთრეების სახლებში, რადგან იცოდნენ, რომ მათ ნაღდი ფული
ექნებოდათ.
52.   თუმცა, მედიის მიერ გავრცელებული მითია, თითქოს ბინაში უკანონოდ
შეღწევით ქურდობის რაოდენობა იმატებს აღდგომის ან სხვა დღესას-
წაულების პერიოდში, გიერ ელეფსენი (პირადი კომუნიკაცია).
53.   ვიქტიმიზაციის ოდენობა გამოთვლილია იმის მიხედვით, თუ რამდენი
სახლი გაიქურდა ყოველ წელს.
54.   ბინის ქურდების კვლევამ (მაგ., Wright and Decker 2004) აჩვენა, რომ
ბინის ქურდი ხშირ შემთხვევაში, მართლაც დაზარალებულის ნაცნობი
იყო.
55.   პოლიციელები გამოძიების ადგილზე იმიტირებულ მოქმედებებს ატარე-
ბენ, რომელიც განსხვავდება რეალური საგამოძიებო მოქმედებებისგან.
აღნიშნული კეთდება იმ მიზნით, რომ დამნაშავეებმა არ მოახდინონ
თავიანთი ქმედებების ადაპტირება.
56. ციტირებულია http://www.victimsupport.org.uk/help-for-victims/different-
types-of-crime/burglary.

341
57. MAT-ის უფრო მეტი სიზუსტით აღწერისთვის იხ.: მაგალითად, Med-
ication- Assisted Treatment for Opioid Addiction in Opioid Treatment Pro-
grams. Treatment Improvement Protocol (TIP) Series, No. 43, Center for
Substance Abuse Treatment, Substance Abuse and Mental Health Servic-
es Administration, Rockville, MD (USA), 2005. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/
pubmed/22514849
58. „ქუჩაში გაზეთის გაყიდვა მნიშვნელოვანია, [ოსლო]. ეს ჩვენი სამუშაოა
და ჩვენ ასე ვმუშაობთ, რადგან არ მოვპაროთ ხელჩანთები თქვენნაირ
ქალბატონებს,“ ამბობს გაზეთის გამყიდველი Aftenposten – Oslo, 2012
წლის 23 დეკემბერი. www.osloby.no/nyheter/Oslos-julebk-er-ute-pa-gat
en-7050888.html
59.  KRIS-ისა და WayBack-ის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად იხ.:
http://kris.a.se/in-english-2/and http://wayback.no/.

3. არასრულწლოვანთა ძალადობრივი ჯგუფები

60. ენებს შორის საკმაოდ დიდი სხვაობა არსებობს, ტერმინთან – „gang“-

თან დაკავშირებით. ნორვეგიულ და შვედურ ტერმინებს – „gjeng“ აქვს
საკმაოდ ნეიტრალური მნიშვნელობა, მაშინ როდესაც დანიურ ტერ-
მინს – „bande“ მკაცრი სისხლისსამართლებრივი დატვირთვა აქვს.
ფრანგულ ტერმინს – „bande“ შეიძლება ჰქონდეს, როგორც ნეიტრა-
ლური ისე სისხლისსამართლებრივი დატვირთვა.
61.   იხ.: Eurogang-ის ვებგვერდი: www.umsl.edu/ccj/Eurogang/ euroganghome.
html. „განგრძობადობა“ ან მოქმედება დროის გარკვეულ პერიოდში
ნიშნავს, რომ ჯგუფი უნდა არსებობდეს სამი თვე მაინც, მიუხედავად
იმისა, მისი წევრები იცვლებიან თუ არა.
62.   2013 წლის შუაში, ნორვეგიაში უმუშევრობის მაჩვენებელი 8 პროცენტს
უტოლდებოდა, მაშინ როდესაც ევროკავშირის ქვეყნებში ეს მაჩვენებე-
ლი 22 პროცენტამდე იყო. ზოგიერთ ქვეყანაში ეს მაჩვენებელი 50 პრო-
ცენტს გაუტოლდა.
63. თუმცა, კემპბელის მიერ MST-ის მიმოხილვამ უჩვენა, რომ ამ უკანას-
კნელს, ქცევის პრობლემის მქონე ახალგაზრდების დახმარების სა-
კითხში, სხვა საშუალებების მსგავსი ეფექტი აქვს.

342
 შენიშვნები

64.   ციტირებული „Colombian Gangsters Face Sex Ban,“ ბიბისის მსოფლიოს

ახალი ამბები, 2006 წლის 13 სექტემბერი, ციტირებულია კენედის ნაშ-
რომში 2009: 213.
65.  ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაციის, „თანაბრად ხელმისაწვ-
დომი მართლმსაჯულების ინიციატივის“ მიერ დადგენილ იქნა, რომ 2008
წლის მონაცემებით, აშშ-ში 18 წლამდე მიუღწეველ 2 225 ბავშვს ჰქონ-
და უვადო თავისუფლების აღკვეთა მისჯილი, პირობით ვადამდე გათა-
ვისუფლების პრივილეგიის გარეშე. ამ ბავშვებიდან 73 იყო 13-14 წლის,
როდესაც დანაშაული ჩაიდინეს. www.eji.org/files/Cruel%20and%20
Unusual%202008_0.pdf (23 December 2013).
66.  პრევენციულ დიალოგთან დაკავშირებით, ორი ტიპის მიდგომა არსე-
ბობს: ნორვეგიის პოლიციის შესახებ კანონის მე-13 მუხლის მიხედვით,
პოლიციას შეუძლია დაიბაროს მშობლები და ახალგაზრდა დიალოგზე,
რომელზეც დასწრება სავალდებულოა ან მათ შეუძლიათ ნებაყოფლო-
ბით შეხვედრაზე მოიწვიონ ისინი. იმ შემთხვევაში, თუ მშობლები და
ბავშვი არ გამოცხადდებიან ასეთ შეხვედრაზე, მაშინ პოლიციას მათი
იძულებით მოყვანა შეუძლია (POD 2011b: 17-18).
67.  იხ.: Ban the Box კამპანია. http://bantheboxcampaign.org/
68. იხ.: www.dagbladet.no/2010/03/18/nyheter/innenriks/rasool/dom/10909606/;
http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/Alle-de-tiltalte-domt-i-Rasool-s
aken-5321901.html
69. ჩვენს კვლევაში „Confict Processes between Youth Groups in a Norwegian
City: Polarisation and Revenge“ (Bjørgo, Carlsson and Haaland 2001; Bjørgo
2005) კარგად არის წარმოჩენილი შურისძიების ეს ციკლი, რომელიც
წლების განმავლობაში გრძელდებოდა ქალაქ კრისტიანსენდში.
70. აღნიშნული ემყარება ოსლოს პოლიციის ოფიცრებთან ინტერვიუებს,
რომლებიც ამ მეთოდებს იყენებენ დაჯგფებებს შორის ჩხუბის ან კონფ-
რონტაციის დაწყებამდე.
71.  Stop-and-Frisk Data ნიუ იორკის სამოქალაქო თავისუფლებების კავ-
შირი. იხ.: http://www.nyclu.org/content/stop-and-frisk-data (28 February
2014). ასევე იხ.: http://en.wikipedia.org/wiki/Stop-and-frisk_in_New_
York_City#cite_note-nyclu1-3.
72. ეს და სხვა ინტერვიუები ციტირებულია ბიორგოსა და ჰაალანდის ნაშ-
რომში (2001) და ბიორგოს ნაშრომში (2005: 65–67).

343
73. შვედეთსა და ნორვეგიაში, მსგავსი მოხალისე, მოქალაქე, დამკვირვე-
ბელი პატრულების ორგანიზაციაში ერთიანდებიან, რომელსაც „ღამის
ბუები“ ჰქვია და მათ მჭიდრო თანამშრომლობა აქვთ პოლიციასთან
უქმეების დროს. მათი მთავარი ფუნქციაა პოლიციისთვის შეტყობინება
და არა – ჩარევა. მოხალისე პატრულებს უამრავი ადამიანის სიცოცხლე
გადაურჩენია.
74.   იხ.: http://www.aftonbladet.se/nyheter/article15950867.ab;
http://www.afton bladet.se/nyheter/article15965639.ab.
75. ბრუმუნდალის მოვლენები დეტალურად არის აღწერილი ბიორგოს
ნაშრომში (1997: 264-67).
76.   იხ.: http://www.ungabrottsoffer.se/default.asp
77. სატელევიზიო ინტერვიუში, ამსრულებელმა გაიხსენა როგორ იპოვა თავ-
შესაფარი სკინჰედების ბანდაში, www.nrk.no/programmer/tv/brennpunkt/
1.905397
78. ტომ ოლსენი თავად იყო ნეონაცისტების მთავარი აქტივისტი, 90-იანი
წლებში.
79. თავდაპირველად, აღდგენითი მართლმსაჯულება და მედიაცია ამს-
რულებელზეც აკეთებდა აქცენტს იმ კუთხით, რომ ის უფრო ნაკლები
ზიანის შემცველ სანქციას წარმოადგენდა, ვიდრე ტრადიციული სასჯე-
ლი. დროთა განმავლობაში, უფრო მეტი ინტერესი გადამისამართდა
დაზარალებულის ინტერესებზე და მათი როლი აღდგენითი მართლმ-
საჯულების პროცესში ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც ამსრულებ-
ლის.
80. აღდგენითი მართლმსაჯულების პროცესის შესახებ მეტი ინფორმაციის-
თვის იხ.: http://www.konfliktraadet.no/no/info/Felles/om/Gjenopprettende-
prosesser/
81. ის თუ როგორ იქცა ბრუმუნდალი ნორვეგიის ყველაზე სტიგმატიზებულ
ქალაქად, აღწერილია ბიორგოს ნაშრომის (1997) მე-7 თავში.
82. რჩევის სერვისი და ადგილობრივი გამოკითხვის მოდელი და ანალიზი,
რომელიც ჩვენ გამოვიყენეთ, აღწერილია ბიორგოსა და კარლსონის
ნაშრომში (1999, თავი 8; Bjørgo and Carlson 2005: 83-94). ორივემ ერთად,
ჩვენ ჩავატარეთ 20-ზე მეტი ადგილობრივი სახელმწიფო ორგანოს გა-
მოკითხვა.

344
 შენიშვნები

83.  დანიური ტერმინი „bande“ ზუსტად იმავე მნიშვნელობით გამოიყენება,

როგორც ნორვეგიული ტერმინი „gjeng“ და ინგლისური – „gang,“ მაგ-
რამ მათი მნიშვნელობა ცხადად უთითებს, რომ საუბარი კრიმინალურ
დაჯგუფებას შეეხება.

4. მოტოციკლისტების უკანონო გაერთიანებებიდან

წარმოშობილი ორგანიზებული დანაშაული

84.  ამ თავის შექმნაში დიდად დამეხმარა ნორვეგიის ეროვნული პოლიციის

დირექტორატის სახელმძღვანელო Forebygge og bekjempe kriminalitet
fra énprosentmiljøet og kriminelle MC-gjenger – Håndbok for politi og
kommunale myndigheter, რომელიც ნორვეგიის ადგილობრივი და რეგი-
ონული ორგანოებისა და პოლიციის ერთობლივი ნამუშევარია.
85. მოტოციკლისტთა უკანონო დაჯგუფებების წარმოშობის თითქმის მის-
ტიური ისტორია კარგად არის აღწერილი და გაანალიზებული დანიელ
ვულფის შესანიშნავ მონოგრაფიაში – The Rebels (Wolf 1991: 4-8).
86. გამოკითხვის შესახებ უფრო მეტი დეტალებისთვის იხილეთ, ნორვეგიის
ეროვნული პოლიციის დირექტორატის 2014 წლის ანგარიში, გვ. 17-18.
„ბანდიტების“ 62% და „კუბოს მომტყუებლების“ 56% წინათ ნასამართ-
ლევი იყო (წყარო: the magazine Norsk Politi, no. 2, 2012).
87. ჩემი კოლეგა, პროფესორი პოლ ლარსონი (ნორვეგიის საპოლიციო
უნივერსიტეტი კოლეჯიდან) საკმაოდ აკრიტიკებდა KRIPOS-ის (ნორვე-
გიის დანაშაულის გამოძიების ეროვნული სერვისი) მიერ წარმოდგე-
ნილ სტატისტიკას, „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრების ნასამართლო-
ბასთან დაკავშირებით.
88. როგორც დეკერი და პაირუსი (2014: 108) უთითებენ, „დაჯგუფების ყვე-
ლა წევრი არ არის დამნაშავე და არც ყველა დამნაშავეა დაჯგუფე-
ბის წევრი. სხვა სიტყვებით, ჩვენ ვიცით, როგორ არის გადანაწილე-
ბული დანაშაულებრივი ქცევის დონეები ბანდებსა და ჩვეულებრივ
მოსახლეობას შორის. თუმცა, უცნობია როგორ განსხვავდება ბან-
დაში მოღვაწე დამნაშავეების დანაშაულის დონეები“.
89.   ნორვეგიის ზოგადი სამოქალაქო სისხლის სამართლის კოდექსის
მე-60ა სექციის მიხედვით, „თუ დანაშაული ორგანიზებული ჯგუფის

345
 მიერ არის ჩადენილი, მაშინ კონკრეტული დანაშაულისთვის გან-
კუთვნილი სასჯელი უნდა გაორმაგდეს, მაგრამ არ უნდა აღემატებო-
დეს ხუთი წლით თავისუფლების აღკვეთას. ამ მუხლის მიზნებისთ-
ვის ორგანიზებული ჯგუფი განმარტებულია, როგორც სამი ან მეტი
ადამიანის ერთობა, რომელიც მიზნად ისეთი დანაშაულის ჩადენას
ისახავს, რომლისთვისაც მინიმუმ, სამი წლით თავისუფლების აღკ-
ვეთაა გათვალისწინებული.“
90. ციტირებულია „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წინააღმდეგ გამოტანილი
განაჩენიდან, ნორვეგიის ჰალოგალანდის სააპელაციო სასამართლო,
2013 წლის 5 დეკემბერი.
91. თუმცა, ამ ქვეყნებშიც კი, ზოგიერთი ვერდიქტი ზემდგომმა სასამართ-
ლომ შეცვალა. გერმანიაში, ბაიკერები პასუხისგებაში შეიძლება მიეც-
ნენ, როგორც სისხლის სამართლის, ისე ადმინისტრაციული სამართ-
ლის წესით. იხ.: The German magazine Stern, 1 August 2014, http://www.
stern.de/panorama/ hells-angels-abzeichen-altes-verbot-in-neuem-zeitg
eist-2127780.html
92. ინფორმაციის წყაროა „ბაიკერებისა და ბანდების“ შესახებ დანიის
ეროვნული პოლიციის მიერ მომზადებულ ანგარიში, რომელიც 2009-
2013 წლებს მოიცავს.
93. მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების ორგანიზაციული სტრუქ-
ტურა აღწერილია ნორვეგიის იუსტიციის სამინისტროს ანგარიშში,
რომელიც სტორტინგს წარედგინა No.7 (2010-2011) The Fight against
Organised Crime, pp. 64-68. http://www.regjeringen.no/nb/ dep/jd/dok/
regpubl/stmeld/2010-2011/meld-st-7-20102011/4/8.html?id=629186. ქუჩის სუბ-
კულტურების როლების აღწერისათვის, ასევე იხილეთ, ნორვეგიის ეროვ-
ნული პოლიციის დირექტორატის ანგარიში (Politidirektoratet 2014: 16-17).
94. დანიურმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბაიკერების ბანდის ყოველი მეორე
წევრი სოციალური მუშაკის დახმარების მოთხოვნით ასრულებდა.
http://www.bt.dk/krimi/hver-anden-rocker-er-paa-offentlig-forsoergelse
(15 February 2013).
95. უწყებათაშორისი თანამშრომლობის ნორვეგიული მაგალითია SLT,
რომელიც ნორვეგიულად ასე იშიფრება „Samordning av Lokale Tiltak“
(ადგილობრივი საშუალებების კოორდინაცია). SLT-ის პარტნიორობა

346
 შენიშვნები

ნორვეგიის 429 ადგილობრივი თვითმმართველობიდან დაახლოებით,

200-ში ჩამოყალიბდა. ეს სქემა აერთიანებს პოლიციასა და ადგილობ-
რივი სააგენტოების მუშაკებს, რომლებიც ერთობლივად მუშაობენ
არასრულწლოვანთა დანაშაულის პრევენციისთვის. დანიაში მსგავს
სქემას SSP ეწოდება (სკოლა, სოციალური სერვისი და პოლიცია).
96. აღნიშნული არის „TBM“-ის კლუბის ერთ-ერთი ფუნქცია, რომელიც
დაარსებულია დანიის „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ და „ბანდიტების“
წევრების მიერ და რომელსაც ახლა ნორვეგიული ფილიალიც აქვს.
იხ.: http://www.tbm-tbm.dk/info.html and http://www.nrk.no/nyheter/
norge/1.8986197
97. მოტოციკლისტთა დაჯგუფების ყოფილი წევრები რამდენიმე წიგნის თა-
ნაავტორები არიან, მაგალითად, Pat Matter და Chris Omodt (2014). ქცე-
ვის კოდექსის დარღვევა: „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ პრეზიდენტისა და
იმ პოლიციელის ისტორია, რომელიც მის საქმეს იძიებდა არის წიგნი,
რომლის თანაავტორიც გაერთიანების ყოფილი წევრები, ლასე ვიერუ-
პი და დანიელ ოლსონი (2012) არიან.
98. http://www.p4.no/story.aspx?id=406686 (22 October 2012)
99. დათუნიას და გრიზლის სახეები, რომლებიც მოტოციკლისტთა უკნონო
გაერთიანებებს გააჩნიათ, არის მეტაფორა, რომელიც ინგვე კარლსონ-
მა შეიმუშავა (გამოუქვეყნებელი მანუსკრიპტი).
100. http://www.nettavisen.no/innenriks/politikk/article1411719.ece (23 October
2012). კიდევ ერთი მაგალითი განხილული იყო ნორვეგიის ერთ-ერთი
მაუწყებლის – Brennpunkt-ის პროგრამაში, 2010 წლის 18 მაისს.
101. მეორე დონე მიემართება იმ ჯგუფებს, რომლებსაც ნაკლები კავშირი
აქვთ „ბაიკერების კლუბებთან და ბანდებთან“. პირველი და მეორე დო-
ნეები განმარტებულია წიგნში – Rockere og bander 2012 (Bikers and Gangs
2012) https://www.politi.dk/NR/rdonlyres/A80FE0FB-894C45D2-A408-2D9D
525A1ECB/0/rockerbanderappport2012.pdf. გვ. 7
102. დანიის ეროვნული პოლიცია (2013). Rockere og bander 2012 (Bikers and Gangs
2012), გვ. 13. https://www.politi.dk/NR/rdonlyres/A80FE0FB-894C-45D2- A408-
2D9D525A1ECB/0/rockerbanderappport2012.pdf.
103. აღნიშნული მიდგომა ძალიან ჰგავს იმ მიდგომას, რომელიც ბოსტონში
იყო გამოყენებული. იხ.: (Kennedy 2009: 2-8).

347
104. http://edition.cnn.com/2012/08/20/us/hells-angels-lawsuit/
105. http://www.nrk.no/nyheter/norge/1.8410467
106. Håkon Borud and Arild M. Jonassen: „MC-gjeng med nytt firma: Bandidos
satser på pengeinnkreving“ (მოტოციკლისტთა ბანდის ახალი მიმარ-
თულება: „ბანდიტების მიერ პრობლემური სესხების შეგროვება) და
„Jeg ble livredd“ (მეშინოდა, რომ მომკლავნდენ), Aftenposten 1 October
1999; „Bandidos har brutt norsk lov“ („ბანდიტებმა“ კანონი დაარღვიეს),
Aftenposten 2 October 1999, „Bandidos gir opp innkasso“ („ბანდიტებმა“
თავი დაანებეს პრობლემური სესხების მართვას), Aftenposten 1 February
2000, Arild M. Jonassen and Hans O. Torgersen: „MC-gjengene fort -
setter voldelig pengeinnkreving: Antiterrorpoliti slo til mot Bandidos –
medlemmer“ (მოტოციკლისტთა უკანონო დაჯგუფებები პრობლემური
სესხების უკანონო მართვას აგრძელებენ), Aftenposten 7 April 2000, და
კიდევ ბევრი სხვა სტატია.
107. Borud and Jonassen: “MC-gjeng med nytt firma” (Bandidos bet on debt
collection), Aftenposten 1999 წლის 10ოქტომბერი.
108. http://www.nrk.no/nyheter/norge/1.8410467
109. ნორვეგიის ეროვნული პოლიციის დირექტორატის 2014 წლის სახელმ-
ძღვანელო შეიცავს დეტალურ მითითებებს, თუ როგორ უნდა მოიქცნენ
ადგილობრივი ორგანოები და ბიზნესები მოტოციკლისტთა უკანონო
გაერთიანებების წინააღმდეგ, რათა მათი დანაშაულებრივი ქმედებების
პრევენცია მოახდინონ (Politidirektoratet 2014: 27-33)
110. ამის მაგალითი იყო შემთხვევა, როდესაც პოლიციამ რეიდი მოაწყო
ბერგენის მოტოციკლისტთა კლუბში, სადაც უდანაშაულო ოჯახის წევ-
რები დაზიანდნენ http://www.bt.no/nyheter/lokalt/ Kastet-MC-koner-pa-
glattcelle-2864666.html#.UUqtCBdWySo
111. „Hells Hemmat“-ის ეპიზოდი განხილულია შემდეგ ლინკზე: http://www.
bike.no/node/36546?page=7.
112. იხ.: Kerry Krysko (2013). Kerri On: A Memoir of a Hells Angel Ex-Wife.
Victoria, BC: Friesen Press. Interviewed in: http://www.torontosun.com/
2014/08/03/ former-hells-angel-wife-writing-new-book
113. ჩიკაგოს პოლიციამ ვერც ერთხელ ვერ მოახერხა მაფიის ბოსის, ალ კა-
პონეს დასჯა იმ დანაშაულებისთვის, რაც მას ჰქონდა ჩადენილი, მაგრამ
საბოლოოდ მან ხანგრძლივი სასჯელი მიიღო გადასახადების თავიდან
არიდების გამო. იხ.: http://en.wikipedia.org/wiki/Al_Capone

348
 შენიშვნები

114. წყარო: დანიის საგადასახადო ორგანოების მიერ ჩატარებული გამო-

კითხვა, რომელიც აჩვენებს, რომ დანიის „ჯოჯოხეთის ანგელოზები“ და
„ბანდიტები“ სოციალური დახმარების მთავარი მიმღებები არიან. ხსე-
ნებული გამოკითხვა დეტალურად არის განხილული გაზეთში BT: „Hver
anden rocker er på offentlig forsørgelse“ (Every second biker is on public
welfare) www.bt.dk/krimi/hver-anden-rocker-erpaa-offentlig-forsoergel
se (15 February, 2013).
115. http://www.ta.no/nyheter/grenland/article5963683.ece.
116. ამონარიდი ონლაინფორუმიდან Kvinneguiden: http://forum.kvinneguiden.
no/index.php?showtopic=708481 (15 February 2013).
117. იხ.: http://www.h-a.no/Nyheter/Nyheter/tabid/72/Default.aspx?article View
= true&ModuleId=113899 (accessed 15 February 2013).
118. „ჯოჯოხეთის ანგელოზებში“ ქალების რანგირების შესახებ იხ.: http://
www.expressen.se/kvp/kvinnorna-ar-en-del-i-freden-mellan-gangen/
(18 May 2014). For the story of a former Hells Angels wife: http://www.
torontosun.com/2014/08/03/former-hells-angel-wife-writing-new-book
(4 November 2014).
119. Payback Norway-ის თავისი ფეისბუქ გვერდი აქვს: https://www.facebook.
com/
120. pages/PayBack-Norge/135351236538583. The leader was interviewed in the
Norwegian National Police Directorate’s magazine. Norsk Politi (no. 2, 2012,
გვ. 28-29).
121. http://www.osloby.no/nyheter/Villig-til-a-do-for-Bandidos-6540435.html
122. თუმცა, ორი მათგანი გამართლდა მკვლელობის მცდელობის ბრალ-
დებაში, რადგან მათ წინააღმდეგ სათანადო მტკიცებულებები არ არსე-
ბობდა.
123. თუმცა, ეს დასაშვებია ნორვეგიული კანონმდებლობის მიხედვით
(Politiregisterlovens §27): „კონფიდენციალობა ხელს არ უშლის პოლი-
ციას გასცეს ინფორმაცია კერძო პირებზე იმ შემთხვევაში თუ აღნიშნუ-
ლით მოხდება დანაშაულის თავიდან აცილება“.
124. პოლიციის რამდენიმე ოფიცერი აღწერს პრევენციულ დიალოგს, რო-
გორც მეთოდს, რომელსაც ოსლოს პოლიცია იყენებდა მოტოციკლისტ-
თა გაერთიანებების წინააღმდეგ.

349
125. აღწერილობა ეფუძნება: http://wikiprevent.no/95/item. Also see pp. 158 for a
more detailed description of the exit project in Trondheim
126. http://www.aftenposten.no/nyheter/Tre-polakker-domt-for-smugling---s
muglerbilene-blir-inndratt-7142057.html (11 March 2013)
127. „ჯოჯოხეთის ანგელოზების“ წევრმა მიმართა კარის შესასვლელთან
მდგომ თანამშრომელს და უთხრა: „არ ღირს ჩემ წინააღმდეგ წასვლა,
ხედავ უკან რა მახატია?“ და მან ანახა მისი ჟილეტის ზურგზე გამოსახუ-
ლი ლოგო, „მათ წინააღმდეგ წასვლა ძალიან დიდი სისულელეა“ (ref.
judgement in Nedre Telemark District Court dated 28 February 2012)
128. ნორვეგიის ეროვნული პოლიციის დირექტორატი (2011) გვ.14. აღნიშნუ-
ლი აღწერს მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთიანებების ბიზნესინტე-
რესებს.
129. ნორვეგიული სამაუწყებლო კორპორაცია „Brennpunkt“-ის პროგრამა
http://www.nrk.no/programmer/tv/brennpunkt/broderskapet/1.7015805
(10 September 2014).
130. Wierup and Larsson (2007), also see http://www.thelocal.se/9046/20071108/
(12 March 2013).
131. http://tux1.aftenposten.no/nyheter/iriks/d200838.htm (13 March 2013).
132. პირსინგის სტუდიის მეპატრონემ ჩვენება მისცა სასამართლოში იმის
თაობაზე, თუ როგორ ემუქრებოდა მას კრისტიანსენი http://www.nrk.no/
nyheter/distrikt/nrk_trondelag/1.7581501 (12 March 2013).
133. ციტირებულია: http://www.dn.no/privatokonomi/article1529835.ece
(15 February 2013).
134. ხსენებული აღწერილობა დიდწილად, ეფუძნება ოსლოს პოლიციის ან-
გარიშს, რომლის ავტორები არიან როჯერ შტუბერუდი და ეირიკ იენ-
სენი (2011). Everything Starts and Ends with a Handshake – Dialogue with
Gang Structures, Experiences, Results and Advice. https://www.politi.no/
vedlegg/lokale_vedlegg/oslo/Vedlegg_1548.pdf (accessed 13 March 2012)
and the article“„spilleregler“ (Strict ground rules) in Norsk Politi no. 2, 2012.
მე ასევე, ვესაუბრე პოლიციის რამდენიმე თანამშრომელს, რომლებიც
ამ დიალოგში იყვნენ ჩართული.
135. ოსლოს პოლიციის დიალოგის სტრატეგია აღწერილია შემდეგ ჟურნალ-
ში Norsk Politi no. 2, 2012. https://www.politi.no/vedlegg/lokale_vedlegg/
politidirektoratet/Vedlegg_1853.pdf (20 მაისი 2014). ასევე იხილეთ:
Stubberud and Jensen (2011).

350
 შენიშვნები

136. საკამათო ინციდენტი მოხდა 2014 წლის აპრილში, როდესაც „ჯოჯოხე-

თის ანგელოზებს“ ნება დართეს მოეწყოთ დაკრძალვის ცერემონიალი
ოსლოს ერთ-ერთ ეკლესიაში. „ჯოჯოხეთის ანგელოზებმა“ საკუთარ
თავზე აიღეს მოძრაობის დარეგულირება, როდესაც ასობით მათი წევ-
რის კოლონა მიდიოდა ოსლოს ქუჩებში. http://www.osloby.no/nyheter/
Hells-Angels-dirigerte-Oslo-trafikken-7180264.html
137. პოლიციის ოფიცერი, ვინც ჩართული იყო დიალოგებში, დააპატიმრეს
კორუფციისა და ნარკოტიკული დანაშაულის ბრალდებით 2014 წელს. ამ
ნაშრომზე მუშაობის დროს (მაისი 2015), იგი გათავისუფლდა, მაგრამ მის
წინააღმდეგ გამოძიება მიმდინარეობს.
138. ოსლოს საქალაქო სასამართლო – TOSLO-2013-176606 (მოპოვებულია
შემდეგი ვებგვერდიდან: Lovdata.no).
139. იხ.: ნორვეგიის დანაშაულის პრევენციის ეროვნული საბჭო 2014:48.
140. ციტატა თარგმნილია ოსლოს საქალაქო სასამართლოს განაჩენიდან
TOSLO-2013-176606. ამ განჩინების ძირითადი მიგნებები აღწერილია ნაშ-
რომში: Dagbladet on 24 April 2014. http://www.dagbladet.no/2014/04/24/
nyheter/rettssaker/gjengkriminalitet/Hells_angels/32960983/ (19 მაისი 2014).
141. http://www.nrk.no/nordnytt/knusende-kjennelse-over-ha-folk-1.11358559
142. აღნიშნული შესაბამისობაშია პაირუსისა და დეკერის (2011) მიგნებებთან
ბანდის იმ წევრებთან დაკავშირებით, რომლებიც ბანდას ტოვებენ გა-
რეშე ფაქტორების გამო, მაგალითად, ოჯახი, ახალი ვალდებულებები,
განათლება და ა. შ.
143. „Torterade man med slipmaskin: Hells Angels president Bengt Olsson,
45, berättar om varför han hoppade av gänget“ (Tortured man with angle
grinder: Hells Angels president Bengt Olsson, 45, describes why he left the
gang). Aftonbladet 28 February 2009. http://www.aftonbladet.se/nyheter/
article11676479.ab (20 March 2013).
144. ნორვეგიული სამაუწყებლო კორპორაცია „Brennpunkt“-ის პროგრამა
„Engler uten grenser“ (ანგელოზები შეზღუდვების გარეშე), 2 მარტი, 2010.
ხსენებული გადაცემა ონლაინ აღარ არის ხელმისაწვდომი, საავტორო
უფლებების და სენსიტიური მასალების გამო.
145. ბანდების შესახებ ჩატარებულმა კვლევამ (Pyrooz and Decker 2011) აჩ-
ვენა, რომ ისინი, ვინც ბანდებს თავს აღწევენ, ამას სულაც არ აკეთებენ
ორგანიზებული პროგრამების გამო, არამედ აკეთებენ თავისი სურვი-
ლით და ოჯახისა და სოციალური ქსელების დახმარებით.

351
146. http://www.p4.no/story.aspx?id=406686 (22 ოქტომბერი 2012).
147. ნორვეგიელ მოტოციკლისტთა კავშირის ვებგვერდი: www.nmcu.org.
აღნიშნულის ერთი მაგალითია მოტოციკლისტთა გაერთიანება „ტყუპი
არწივები“, რომელსაც ალკოჰოლის გაყიდვის ლიცენზიის აღებაზე უარი
ეთქვათ, რადგან ბრილიანტის კლუბის წევრები იყვნენ და საჯაროდ
უჭერდნენ მხარს „ჯოჯოხეთის ანგელოზებს.“
http://www.lister24.no/nyheter/N-Farsund/Folerseg-motarbeidet-30111.html
148. დანიაში, ტერმინი „როკერი“ გამოიყენება ბაიკერების სუბკულტურის
აღსაწერად, რომელიც ხშირად მოტოციკლისტთა უკანონო გაერთი-
ანების სინონიმია. დანიური ტერმინი „bande“ ნიშნავს „ბანდას,“ მაგრამ
სხვა დაჯგუფებებისგან განსხვავებით, მას სიმყარის გაცილებით დიდი
ელემენტი აქვს.
149. დანიელების მიერ ბანდების დატოვების მცდელობების შესახებ აღწე-
რილია მარია ლიბაკ პედერსენის (2014) ანგარიშში. ეს ანგარიში აღწერს
იმ საშუალებებს, რომელიც გამოყენებულ იქნა, ხოლო მომდევნო ანგა-
რიშში, იგი ამ გამოყენებული საშუალებების ეფექტიანობაზე საუბრობს.
150. http://www.justitsministeriet.dk/nyt-og-resse/pressemeddelelser/2013/nyr
ocker-og-bandepakke-fast-greb-om-banderne
151. აღსანიშნავია, რომ დანიის პოლიცია „ბაიკერებს“ და „ბანდებს“ ერთი
და იგივე მნიშვნელობით იყენებენ იმ ორი გარემოს აღსაწერად, რომე-
ლიც მეტად არის ერთმანეთთან დაკავშირებული.
152. აბრევიატურა „AK81“ ან „AKT81“ არის ნორვეგიული სლოგანი, რომელიც
ნიშნავს „ყოველთვის მზად ვართ ტრონდჰაიმის ჯოჯოხეთის ანგელოზე-
ბო.“ ორივე აბრევიატურა ერთი და იგივე მნიშვნელობით გამოიყენება.
153. ეფუძნება აქ მოტანილ ანგარიშს: http://wikiprevent.no/95/item
154. „18-23“-ის პროექტის აღწერილობა მოცემულია ნორვეგიის პოლიციის
დირექტორატის სახელმძღვანელოში (2014: 23), რომელიც თავის მხრივ,
შემდეგ ანგარიშს ეფუძნება: http://wikiprevent.no/95/item
155. ყოფილი წევრების ვეგვერდი: http://www.tbm-tbm.dk/info.html
156. იხ.: http://passus.fryshuset.se/ and http://exit.fryshuset.se/ (20 მარტი 2013)
157. http://kris.a.se/
158. www.wayback.no (20 მარტი 2013). „WayBack“ ეხმარება ყოფილ მსჯავრდე-
ბულებს, მაგრამ ის ასევე, ეხმარება მათ, ვინც ბანდის ყოფილი წევრია.

352
 შენიშვნები

159. http://www.bt.dk/krimi/fagfolk-kommunerne-ikke-gearet-til-at-hjaelpeba
ndemedlemmer. იხ.: http://subsite.kk.dk/∼/media/8389EA3783AD472E8E59
3BCB98FB3828.ashx
(20 მარტი 2013).

5. ავტომობილის მართვა ნარკოტიკული ან ალკოჰოლური

თრობის პირობებში

160. აღნიშნული თავი თრობის პირობებში ავტომობილის მართვასთან და-

კავშირებით ძირითადად, ეფუძნება საერთაშორისო კვლევებში ხელმი-
საწვდომი ინფორმაციიდან გაკეთებულ დასკვნებს, რომელიც თავმოყ-
რილია Trafikksikkerhetshåndboken-ის (საგზაო უსაფრთხოების ზომების
სახელმძღვანელო) უახლეს ნორგვეგიულ გამოცემაში (4th edition, 2012).
გამოქვეყნდა ტრანსოპორტის კვლევის ნორვეგიული ცენტრის მიერ
და რედაქტირებულია Alena Høye, Rune Elsvik, Michael W.J. Sørensen
and Truls Vaa მიერ (ციტირებულია, როგორც Høye et al. 2012). აღნიშნუ-
ლი ნორვეგიული გამოცემა შეიცავს უფრო განახლებულ ინფორმაციას,
ვიდრე საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელოს ინგლისური
გამოცემა (Elvik Rune, Truls Vaa, Alena Høye, Michael Sørensen 2009, 2nd
edition). ნასვამ მდგომარეობაში ავტომობილის მართვასთან დაკავშირე-
ბით, ყველაზე რელევანტური თავები ნორვეგიულ გამოცემაში (2012) 8.6–
8.8 თავებია (გვ. 660–683), რომელიც დაწერა ან განაახლა Alena Høye-მა.
ეს თავი დიდწილად, ემყარება Høye et al.-ის ბიბლიოგრაფიაში მითითე-
ბულ ლიტერატურას (2012), სხვა კვლევების მიგნებების გათვალისწინე-
ბით. მსურს მადლობა გადავუხადო Alena Høye-ის ამ თავზე გაკეთებული
ფასდაუდებელი შენიშვნებისა და გაწეული დახმარებისთვის.
161. სხვათა შორის, ნორვეგია იყო პირველი ქვეყანა, რომელმაც დააწესა
BAC-ის განსაზღვრული ლიმიტი, ჯერ კიდევ 1936 წელს. ნორვეგია ასევე,
იყო პირველი ქვეყანა, რომელმაც მანქანის მართვისას დააწესა განსაზ-
ღვრული შეზღუდვები ალკოჰოლისგან განსხვავებულ სხვა მათრობელ
საშუალებებზეც.
162. საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელო (Høye et al. 2012:
662‑666) გვთავაზობს სხვადასხვა მკაცრი კანონით დადგენილი რეგუ-
ლაციების ეფექტის სრულყოფილ და მაღალი ხარისხის ანალიზს მანქა-
ნის მართვასა და ალკოჰოლთან დაკავშირებით.

353
163. საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელო (Høye et al. 2012:
660, 667-670) შეიცავს ვრცელ მითითებას კვლევასთან.
164. საგზაო უსაფრთხოების ზომების სახელმძღვანელო (Høye et al. 2012:
660) ამ საკითხთან დაკავშირებულ არაერთ კვლევაზე მიუთითებს.
165. წყარო: http://www.promille.no/promillekjoring/.
166. ნორვეგიის პოლიციის კონტროლის სტატისტიკის მიხედვით.
167. აშშ-ის ზოგიერთ შტატში ავტომობილი შეიძლება კონფისკაციას დაექ-
ვემდებაროს იმისდა მიუხედავად, თუ ვინ მართვას მას. აღნიშნული
ხდება იმ შემთხვევაში, თუ ავტომობილს მძღოლი მართავს, ვისაც ადრე
უკვე ჩამოერთვა ავტომობილის მართვის უფლება.
168. ერთი მაგალითია ნორვეგიის გზების უსაფრთხოების ორგანიზაცია:
http://www.ma-norge.no/alkolas

6. ტერორიზმი

169. საკმაოდ საინტერესო ფაქტია, რომ ბუშის ადმინისტრაციის დროს,

დაახლოებით 2006 წელს, ტერორიზმისადმი ცალმხრივი მიდგომა ჩა-
მოყალიბდა. დაიწყო ალტერნატივების ძიება, როგორიცაა ტერორიზმის
საფუძვლების შესწავლა, რასაც უნდა გამოეწვია ამ საფუძვლებთან ისე-
თი ბრძოლა, რომელიც კონტრტერორისტული სტრატეგიების დასახვა-
ში დახმარებას გასწევდა.
170. დადასტურებულია, რომ საომარი მოქმედებების დროსაც კი, ჯარისკა-
ცებს არ აქვთ სურვილი მოწინააღმდეგე ჯარისკაცების მოკვლის, თუ
ამის აუცილებლობა არ არის. შესაბამისად, უდიდესი სამხედრო წვრთნა
სჭირდება ადამიანში იმ უნარის გაღვიძებას, რაც სხვების სიცოცხლის ან
ჯანმრთელობის დაზიანებას მისაღებ ქმედებად აქცევს (Grossman 1996).
171. რადიკალიზაცია საკმაოდ რთული ანალიტიკური ცნებაა, რადგან ის ხში-
რად იმ ფორმით გამოიყენება, რომ რთულია ზღვარის გავლება რადი-
კალური შეხედულებების შეძენასა და ძალადობრივ ქმედებებში მონაწი-
ლეობას შორის (Bjørgo and Horgan 2009: 3; Sageman 2004; Festinger 1957).
172. მოახლოებულ წიგნში (Cato Hemmingby and Tore Bjørgo) Exploring the
Dynamics of a Terrorist Targeting Process: The 22 July Attacks in Norway,
ჩვენ ვაანალიზებთ რამდენიმე ეთიკურ, სტრატეგიულ და ოპერაციულ
ფაქტორებს, რომელმაც უნდა ახსნას ტერორისტის, ანდერს ბერინგ
ბრეივიკის ქმედებები, რომლის დროსაც მან 77 ადამიანი მოკლა.

354
 შენიშვნები

173. ამის კარგი მაგალითია მიდგომების შეცვლა და ბავშვების კოლექტიურ

პასუხისმგებლობაზე ხელის აღება.
174. ანალოგიურად, გერმანელი ნაცისტების მიერ მოწყობილი გენოციდის
მონაწილეების კვლევამ აჩვენა, რომ უმეტესობა ნორმალური, „წესი-
ერი“ ადამიანები იყვნენ, რომლებიც ემორჩილებოდნენ არაადამიანური
სისტემის ბრძანებებს (Bauman 1989; Christie 1972).
175. პოლიციის საგამოძიებო ნაწილის უფროსის განცხადება http://www.nrk.
no/nyheter/norge/1.7745203 (28 თებერვალი 2013).
176. მილგრამის პირველი ექსპერიმენტი ჩატარდა ნაცისტი კრიმინალის,
ადოლფ აიხმანის პროცესიდან სამი თვის შემდეგ და მთავარი საკვლე-
ვი საკითხი იყო, თუ როგორ შეეძლო ერთი შეხედვით, წესიერ ადამიანს,
შემზარავ ქმედებებში მონაწილეობის მიღება.
177. მილგრამის ექსპერიმენტი დეტალურადაა აღწერილი ვებგვერდზე:
http://en.wikipedia.org/wiki/Milgram_experiment#cite_note-ObedStudy-0
(28 თებერვალი 2013).
178. იხ.: www.prisonexp.org/ and http://en.wikipedia.org/wiki/Stanford_prison_
experiment (28 Feburary 2013).
179. ზოგიერთი ანალიტიკოსი კიდევ უფრო მეტად ასხვავებს ერთმანეთის-
გან დანაშაულის ინდივიდუალიზმზე ორიენტირებულ პრევენციას, რო-
მელიც ინდივიდუალურ რისკფაქტორებს აფასებს და სოციალურ პრე-
ვენციას შორის, რომელიც უფრო მეტ აქცენტს დანაშაულის გამომწვევ
მიზეზებზე აკეთებს და სწავლობს მაკრო დონეზე, როგორციაა უმუშევ-
რობა, სიღარიბე, ურბანიზაცია, პოლიტიკური განვითარებები და ა. შ.
180. ეს იყო ამერიკელი დიპლომატის გზავნილი, რომელიც ამერიკის საელ-
ჩოს წარმოადგენდა ოსლოში, 2003 წელს გამართულ კონფერენციაზე,
თემაზე – „ტერორიზმის გამომწვევი მიზეზები“. დიპლომატი გამოცხად-
და საგარეო საქმეთა სამინისტროში და თქვა, რომ აშშ-ს არ მოსწონდა
ამ შინაარსის საერთაშორისო კონფერენციის ჩატარება. თუმცა, 2006
წლიდან ბუშის ადმინისტრაციამაც შეცვალა ამ ფენომენის საწინააღ-
მდეგო მიდგომები, სავარაუდოდ იმის გამო, რომ მათ ამ დროისთვის
უკვე გააცნობიერეს, რომ მხოლოდ სამხედრო საშუალებებით ტერო-
რიზმს ვერ აღმოფხვრიდნენ.

355
181. მუჰამედის კარიკატურები თავდაპირველად გამოქვეყნდა დანიურ ჟურ-
ნალში Jyllandsposten, 2005 წლის 30 სექტემბერს, ხოლო გარკვეული
დროის შემდეგ 50-ზე მეტ ქვეყანაში გავრცელდა. იხ.: http://en.wikipedia.
org/wiki/Jyllands-Posten_Muhammad_cartoons_controversy (28 თებერ-
ვალი 2013).
182. შეიკ ალი-ალ ტანტავი, ქაიროს ალ-აზჰარის უნივერსიტეტის გრანდ იმა-
მი, ხსენებული გამოსვლა დათარიღებულია 2006 წლის 26 მაისით.
183. მიუხედავად იმისა, რომ გრანდ იმამი ტანტავი და ალ-აზჰარის უნივერ-
სიტეტის სხვა თეოლოგები დიდი ავტორიტეტით სარგებლობენ სუნიტ
ისლამისტებს შორის, ისინი მუბარაკის რეჟიმთან კავშირში იყვნენ მხი-
ლებული და ნაკლები ავტორიტებით სარგებლობენ საწინააღმდეგო გა-
სამხედროებულ ისლამისტთა წრეებთან, რომლებიც მთავრობის ინტე-
რესების გამტარებელ ლაქიებად მიიჩნევიან.
184. იხ.: ვებგვერდზე:
http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/rss_viewer/national_
security_strategy.pdf (2012),
http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2006/ (2006),
https://www.google.no/search?q=us+national+security+strategy+2002&
gws_rd=cr&ei=6WB2VJK4FYfPaLW2gsgB(2002).
185. იხ.: Hoffman (2006: 263-267); Silke (2005); Parker (2007); LaFree (2011). ანა-
ლოგიურად, ისრაელის სამხედროების მიერ პალესტინაზე განხორციელე-
ბულმა თავდასხმებმა კიდევ უფრო გაზარდეს საპასუხო ტერორისტული
აქტები Hoffman (2006: 263-267); Silke (2005); Parker (2007); LaFree (2011).
186. ციფრები ეფუძნება ინფორმაციას პიტერ ნესერის (2008, 2010b, 2014) ქრო-
ნოლოგიებს, რომელიც დასავლეთ ევროპაში ჯიჰადიზმს სწავლობს.
187. უშიშროების სამსახურები თუ როგორ იყენებენ ინფლიტრაციის ოპერა-
ციებს, აღწერილია შემდეგ ნაშრომში: „Anatomy of a Sting Operation,“ Stratfor,
16 April 2015. https://www.stratfor.com/analysis/anatomy-sting-operation
188. ეს პრევენციული დიალოგი 90-იანი წლების შუაში, მანგლერუდის პო-
ლიციის ოფიცრებმა განავითარეს და შემდგომში, ნორვეგიის პოლიციის
უსაფრთხოების სერვისმა, როგორც ექსტრემიზმის საწინააღმდეგო რე-
ალური საშუალება. შვედეთსა და დანიაში ხსენებული მეთოდი წარმა-
ტებით დაინერგა, როგორც ადრეული ჩარევის ეფექტური იარაღი.

356
 შენიშვნები

189. „Vigrid offensive produces good results,“ ხსენებული პრესრელიზი ნორ-

ვეგიის პოლიციის უშიშროების სამსახურს (PST) ეკუთვნის. ვინსენსის
მიხედვით (2005), PST-მა და ადგილობრივმა პოლიციამ გამოკითხვა 95
ახალგაზრდა 15‑25 წლამდე. აქედან თერთმეტ მათგანს თავი უკვე დაღ-
წეული ჰქონდათ ასეთი გარემოსგან, ხოლო 44-ს სურდა თავის დაღწე-
ვა. ამავდროულად, 17 ადამიანს სურდა კვლავ დარჩენილიყო Vigrid-ის
შემადგენლობაში, მაშინ როდესაც 12 მათგანი ამაზე ფიქრობდა.
190. ზოგიერთი ანალიტიკოსი და უსაფრთხოების სამსახური ერთმანეთის-
გან ასხვავებს „მარტოხელა ტერორისტებს“ და „მარტოხელა მგლებს“
(PET/CTA 2011). პირველ ტერმინში მოიაზრებიან ის ტერორისტები, რომ-
ლებიც ტერორისტულ აქტს მარტო ჩადიან, მაგრამ კონტაქტი ჰქონდათ
ტერორისტულ ორგანიზაციასთან. „მარტოხელა მგელი“ არის ტერო-
რისტი, რომელიც სრულიად მარტო მოქმედებს ისე, რომ არავითარი
კავშირი არ აქვს ტერორისტულ ორგანიზაციებთან. პრაქტიკაში, მარტო-
ხელა ტერორისტი და „მარტოხელა მგლები“ ორი უკიდურესობა შეიძ-
ლება იყვნენ. ამ კვლევაში სოლო ტერორისტში იგულისხმება ინდივი-
დუალური ტერორისტის ყველა სახე.
191. მიმოხილვა შემოთავაზებულია ტორე ბიორგოსა და კატო ჰემინგბაის
მიერ. ტერორისტულ შეთქმულებაში ჩვენ ტერორისტულ პროექტს ვგუ-
ლისხმობთ, რომელიც რამდენიმე განცალკევებულ თავდასხმას მო-
იცავს და მიმართულია სხვადასხვა ობიექტის მიმართ.
192. ნორვეგიაში, ორ წარმატებულ შეთქმულებას ჰქონდა ადგილი, 22 ივლი-
სის თავდასხმის დროს, როდესაც პისტოლეტიანმა კაცმა ქალაქ მალმი-
ოში, უცხოელი ადამიანების წინააღმდეგ ცეცხლი გახსნა. ორივე შემთხ-
ვევაში ხსენებული „მარტოხელა ტერორისტები“ მემარჯვენე ექსტრემისტი
ან ქსენოფობიური იდეებით იყვნენ შეპყრობილი, მაშინ როდესაც დარ-
ჩენილი ექვსი შეთქმულება წახალისებული იყო ისლამისტების მიერ.
193. ანდერს ბერინგ ბრეივიკი ინტერნეტში იყენებდა სახელს „ენდრიუ ბერვი-
კი.“ მე მის ნამდვილ სახელს ბიბლიოგრაფიული მიზნებისთვის ვიყენებ.
194. თუმცა, მარტოხელა ტერორიზმი ახალი ფენომენი არ არის. ისტორიული
მაგალითები მოიცავს შემთხვევებს, როდესაც ანარქისტმა მკვლელმა
მოკლა პრეზიდენტი ვილიამ მაკკინლი 1901 წელს. დაახლოებით, 90-იან
წლებში, ამერიკულმა მემარჯვენე ექსტრემისტებმა განავითარეს დოქტ-

357
 რინა „ულიდერო წინააღმდეგობის“ შესახებ, მაშინ როდესაც „ალ-ქა-
იდას“ იდეოლოგმა, აბუ მუსაბ ალ-სურიმ განავითარა დოქტრინა „ინდი-
ვიდუალური ჯიჰადის“ შესახებ, 2000-იან წლებში.
http://www.stratfor.com/weekly/20110921-cutting-throughlone-wolf-hype
და http://www.stratfor.com/weekly/20090603_lone_wolf_lessons (19 თე-
ბერვალი 2013).
195. მაგალითად, მცდარი პოზიტივები იმ სიაში, ვისაც ფრენა ეკრძალებათ.
იხ.: http://en.wikipedia.org/wiki/No_Fly_List (19 თებერვალი 2013).
196. სტივენსისა და ნიუმანის (2011) კვლევა ასკვნის, რომ „განსხვავებული
ტექნიკური სვლები, რომელიც რადიკალურ ინტერნეტმასალას მიუწვ-
დომელს ხდის, საკმაოდ დაუმუშავებელი, ძვირი და კონტრპროდუქტი-
ულია“.
197. რონალდ კლარკის სიტუაციური პრევენციის მოდელი ხუთ ელემენტს
მოიცავს: დანაშაულის ჩასადენად ძალისხმევის გაზრდა; გამოაშკარა-
ვების რისკის გაზრდა; სარგებლის შემცირება; პროვოკაციის შემცირება;
საპატიებელი გარემოებების შემცირება. პირველი ორი ელემენტი შესუ-
ლია ჩემი კვლევის ქვესტრატეგიაში „დაიცავი მოწყვლადი სამიზნეები“
და „შეამცირე სარგებელი“, ხოლო დარჩენილი სამი ელემენტი შესულია
ორ განსხვავებულ ქვესტრატეგიაში: „ნორმატიული ბარიერების შექმნა“
და „გაწევრიანების შემცირება.“
198. პლუტონიუმის შემცველი ატომური ბომბის დამზადება იმდენად რთულია,
რომ მისი დამზადება შეუძლებელია სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე.
199. იხ.: 9/11 Commission Report
http://govinfo.library.unt.edu/911/report/911Report.pdf (6 მარტი 2013) და
Norwegian Rapport fra 22. juli-kommisjonen. NOU (Norges offentlige utredninger
2012: 14). http://22julikommisjonen.no/Rapport (6 მარტი 2013). ის ჩავარდე-
ნები რაც წინ უძღოდა ოსლოსა და უტოიაში მომხდარ ტერორისტულ
თავდასხმებს 2011 წლის 22 ივლისს, აღწერილია ამ ანგარიშში.
200. შეუთავსებელი საკომუნიკაციო მოწყობილობები იყო ერთ-ერთი ის ფაქ-
ტორი, რამაც გამოიწვია პოლიციის მხრიდან დაგვიანებული მოქმედება
უტოიას ჟლეტის დროს. იმ პერიოდში ნორვეგიის პოლიცია ძველ რადი-
ოგადამცემ სისტემებს ანაცვლებდა ახლით (TETRA ციფრული რადიო სის-
ტემა). დედაქალაქის პოლიციას, რომელიც დაშორებული იყო უტოიადან,

358
 შენიშვნები

ჰქონდა ახალი გადამცემი სისტემა, ხოლო პოლიციის იმ ქვედანაყოფს,

რომელიც ყველაზე ახლოს იყო შემთხვევის ადგილიდან, ჰქონდა ძვე-
ლი. ამ ორი განსხვავებული სისტემის შეუთავსებლობის გამო, პოლიციას
ცუდი კომუნიკაცია ჰქონდა ერთმანეთთან და ძირითადად, მობილური
ტელეფონებით უკავშირდებოდნენ ერთმანეთს. ამან დიდი პრობლემე-
ბი გამოიწვია იმ კუთხით, რომ თავად ბრეივიკსაც პოლიციის ოფიცერის
ფორმა ეცვა და რთული იყო მისი გარჩევა ნამდვილი პოლიციელებისგან.
201. ციტირებულია პრემიერმინისტრის, იენს სტოლტენბერგის გამოსვლი-
დან (Justis- og politidepartementet 2012: 239).
202. ის ფაქტი, რომ შვედეთის პოლიციამ დღემდე ვერ გასცა პასუხი, თუ ვინ
იდგა პრემიერმინისტრის ულოფ პალმეს მკვლელობის უკან, დღემდე
მტკივნეულ საკითხს წარმოადგენს შვედეთის საზოგადოებისთვის.
203. დასავლეთის ტელევიზიების უმეტესობა გადმოცემას წყვეტდა მას შემ-
დეგ, რაც მძევლებს ყელს ჭრიდნენ, მაგრამ ეს ამ მოვლენას ნაკლებშემ-
ზარავად სრულად არ წარმოაჩენდა.
204. იმდენად აიტაცა მედია საშუალებებმა თავი მოკვეთის ვიდეოები, ზო-
გიერთი ცინიკოსი იმასაც ამბობდა, რაღა აზრი ჰქონდა რამის დამალ-
ვას, ყველამ ისედაც იცოდა ყველაფერი.
205. RAF-Auflösungserklärung.
http://www.rafinfo.de/archiv/raf/raf-20-4-98.php (28 იანვარი 2013).
206. ეს ფაქტორები მოიცავს ირლანდიური ტრადიციული ნაციონალიზმის ხე-
ლახლა განსაზღვრას, IRA-სა და Shin Fein-ის პოლიტიკურ იზოლაციას და
მათი ლიდერების მხრიდან იმის გაცნობიერებას, რომ მათ აკლდათ ძა-
ლაუფლება, რომ საბოლოო შედეგებისთვის მიეღწიათ (Alonso 2009: 98).
IRA-მა ასევე გააცნობიერა, რომ ორგანიზაციაში საკმაოდ დიდი ოდენო-
ბით იყვნენ ბრიტანელი აგენტები ჩანერგილი. ამავდროულად, ბრიტანუ-
ლი და ირლანდიური მთავრობების მხრიდან ამ კონფლიქტის დასრულე-
ბის დიდმა სურვილმაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა. იხ.: (2009: 132).

7 დასკვნითი შენიშვნები და შეფასება

207. Per-Olof Wikström-ის (2014) „ქმედების სიტუაციური თეორია“ ძალიან

დახვეწილი და ყოვლისმომცველი მოდელის მეშვეობით თავს უყ-

359
 რის კრიმინოლოგიურ ცოდნას იმის ასახსნელად, თუ რატომ ხდება
დანაშაული და მისი პრევენციისთვის დიდი პოტენციალი გააჩნია.
თუმცა, ის ასევე საკმაოდ რთული მოდელია, როგორც ინტელექტუ-
ალური თვალსაზრისით, ასევე გამოყენების კუთხით.
208. ვებგვერდი: http://campbellcollaboration.org/ გვთავაზობს დიდი ოდე-
ნობით ბმულებს სხვადასხვა ტიპის ინტერვენციის სისტემურ გან-
ხილვებზე.
209. ოჯახში ძალადობისთვის სავალდებულო პატიმრობის Sherman-ის
შეფასების განხილვა ეფუძნება Nick Tilley-ის (2000) მიერ ჩატარებულ
სემინარს „რეალური შეფასება: განხილვა“.
http://evidence-basedmanagement.com/wp-content/uploads/2011/11/nick_
tilley.pdf
210. ამ მეთოდზე სიღრმისეული მეცნიერული კვლევა არ ჩატარებულა,
მაგრამ რამდენიმე შიდა და გარე შეფასება აღნიშნავს (Carlsson and
Haaland 2004: 95-102; Winsnes 2005; Olsen 2011), რომ პრევენცია ძა-
ლიან ეფექტიანი მეთოდი იყო ნორვეგიელი ახალგაზრდების მი-
მართ, რომლებიც ექსტრემისტ მემარჯვენეებს წარმოადგენდნენ.
211. ამ ჯგუფთან დაკავშირებით, პრევენციული დიალოგის ეფექტიანობის
შეფასება მოითხოვდა ექსპერიმენტული შეფასების დიზაინის შექმ-
ნას, სადაც ნეონაცისტების შემთხვევით შერჩეული ჯგუფი პრევენ-
ციულ დიალოგში იქნებოდა ჩართული, ხოლო საკონტროლო ჯგუფი
– არა. აღნიშნული საშუალებას მოგვცემდა გაგვემიჯნა პრევენციული
დიალოგის ეფექტი იმ ბუნებრივი პროცესისგან, რომელსაც ექსტ-
რემისტების უმეტესობა თავად ტოვებს. თუმცა, მსგავსი შეფასებები
მაშინ უნდა გაკეთდეს სხვა სამიზნე ჯგუფებთან მიმართებითაც, რო-
გორიცაა მაგალითად, მებრძოლი ისლამისტური ჯგუფის წარმომად-
გენლები.
212. ფსიქოთერაპიის სფეროში (the Dodo bird verdict) დღესაც მიმდინა-
რეობს დებატები სხვადასხვა ფსიქოთერაპიული მეთოდების მნიშვ-
ნელობასა და სხვა ფაქტორების, როგორიცაა თერაპევტის პიროვ-
ნული თვისებები და თერაპიული ურთიერთობის ხარისხის მნიშვნე-
ლობას შორის. ერთ მხარესაა, ვისაც სჯერა, რომ ფსიქოთერაპიული
მკურნალობის ყველა ფორმა პრაქტიკაში თანაბრად ეფექტიანია,

360
 შენიშვნები

რადგან მკურნალობისთვის დამახასიათებელი მიღებული ფორმები

მეტწილად, განაპირობებენ მკურნალობის შედეგს, მაგალითად, თე-
რაპევტსა და პაციენტს შორის ურთიერთობა, რომელიც ხასიათდება
პატივისცემით, სითბოთი და სასურველი შედეგის მიღწევის მოლო-
დინით. კრიტიკოსები კი, ფიქრობენ რომ მათ აქვთ მტკიცებულება,
რომ სხვადსხვა მკურნალობის ხერხი სხვადასხვა შედეგს იძლევა.
დებატებზე მეტი დეტალისთვის, იხილეთ http://en.wikipedia.org/wiki/
Dodo_bird_verdict. თუმცა, უმეტესობა მიიჩნევს, რომ მკურნალობის
მეთოდებს ისევე, როგორც ტექნიკისგან დამოუკიდებელ რიგ ფაქ-
ტორებს, შედეგზე აქვს გავლენა.
213. არსებული მწირი კვლევებიდან ერთ-ერთი, რომელიც თეორიულ
და პრაქტიკულ ცოდნაზე დაყრდნობით აანალიზებს როგორ გამო-
ვიყენოთ საუბრები უფრო ეფექტიანად ექსტრემისტების დასატო-
ვებლად, არის Anja Dalgaard-Nielsen-ის (2013) კვლევა ძალადობრივი
ექსტრიმიზმიდან გამოსვლის ხელშეწყობა: თემები და მიდგომები.
აღნიშნული კვლევა დეტალურად განიხილავს იმ წინაპირობებს,
რომელიც საჭიროა ექსტრემისტებისთვის ქცევის შესაცვლელად და
ასევე, განიხილავს იმ სიტუაციებს, სადაც ქცევის ცვლილების მიღწევა
რთულია. თუმცა, ეს ანალიზი ემყარება თეორიას და არა ემპირიულ
შეფასებას. მეორე მხრივ, აღსანიშნავია, რომ Dalgaard-Nielsen ხელ-
მძღვანელობდა დანიის უსაფრთხოებისა და დაზვერვის სამსახურს
(PET) დანიაში და წერისას, ის ემყარება საკმაოდ დიდ პრაქტიკულ
გამოცდილებასაც.
214. ერთი მაგალითი, როდესაც საკონტროლო ჯგუფებთან ექსპერიმენ-
ტული კვლევა პრობლემური იქნებოდა, როგორც ეთიკურად, ისე მე-
თოდოლოგიურად, არის ექსტრემისტების ჯგუფებიდან გამოსვლის
პროგრამების შეფასება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ინტერ-
ვენცია ემყარება ინდივიდის სურვილს, რომ დავეხმაროთ მას ექს-
ტრემისტული ჯგუფის დატოვებაში. ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა,
არაეთიკური იქნებოდა ყოველი მეორე ადამიანისთვის უარის თქმა
იმის გამო, რომ მათი ისინი საკონტროლო ჯგუფად გამოგვეყენებინა.
ამასთან, მათთვის დახმარებაზე უარის თქმას ალბათ, უარყოფითი
შედეგი ექნებოდა მათ მიერ ექსტრემისტული ჯგუფის დატოვების

361
 პროცესზე და შესაბამისად, შეიცვლებოდა ამ ექსპერიმენტის შედე-
გიც. Pawson and Tilley (1997: 36) ასევე მიაჩნიათ, რომ პრევენციის
მცდელობების ეფექტიანობა ემყარება მონაწილეთა თვითშერჩევა-
სა და მოტივაციას და საკონტროლო ჯგუფები არ გამოდგებოდნენ
შეფასების მეთოდად.
215. OJJDP-ის ყოვლისმომცველი ჯგუფის მოდელის განმარტება მოვი-
პოვეთ ამერიკის ეროვნული ჯგუფის ვებგვერდიდან: https://www.
nationalgangcenter.gov/Comprehensive-Gang-Model/About. ასევე, შე-
გიძლიათ იხილოთ რიგი შეფასებები სხვადასხვა ქალაქებიდან, სა-
დაც აღნიშნული მოდელი იქნა გამოყენებული.
216. იხილეთ წინა შენიშვნა შესაბამისი შეფასებით ანგარიშებთან ბმუ-
ლებით.
217. გერმანელმა ახალგაზრდა მუშაკმა, რომელიც ესწრებოდა დანაშა-
ულისა და ახალგაზრდებში ექსტრემიზმისადმი მიძღვნილ სემინარს
თავისი დამოკიდებულება ასე გამოხატა: „პოლიცია? ის მტერია!“ აღ-
ნიშნული, ჰოლანდიაში კონფერენციაზე ითქვა, სადაც ოსლოს პრე-
ვენციის დეპარტამენტში მომუშავე პოლიციის ოფიცერი საუბრობდა
იმაზე, თუ როგორ ამზადებენ ისინი მასწავლებლებსა და სოციალურ
მუშაკებს იმისთვის, რომ მემარჯვენე გარემოში უკეთ წარმართონ
ახალგაზრდებში პრევენციული დიალოგები.
218. სხვა სკანდინავიურ ქვეყნებსაც მსგავსი სამოქმედო გეგმები და
სტრატეგიები აქვთ სხვადასხვა დანაშაულისა და პრობლემური სი-
ტუაციებისთვის.

362
 ბიბლიოგრაფია

Abuza, Zachary (2009). The rehabilitation of Jemaah Islamiyah detainees in South-

east Asia: A preliminary assessment. In: T. Bjørgo & John Horgan (eds.),
Leaving Terrorism Behind: Individual and Collective Disengagement. London:
Routledge.
Alonso, Rogelio et al. (12 co-authors) (2008). Radicalisation Processes Leading
to Acts of Terrorism: A Concise Report Prepared by the European Commis-
sion’s Expert Group on Violent Radicalisation. Brussels: Submitted to the Eu-
ropean Commission on 15 May 2008.
Alonso, Rogelio (2009). Leaving terrorism behind in Northern Ireland and the
Basque Country: Reassessing anti terrorist policies and the “peace process-
es”. In: T. Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Individual
and Collective Disengagement. London: Routledge.
Andenæs, Johs (1974). Punishment and Deterrence. Ann Arbor, MI: The University
of Michigan Press.
Andenæs, Johs (1994). Straffen som problem. Oslo: Exil forlag.
Anderson, Elijah (1999). Code of the Street: Decency, Violence and the Moral Life
of the Inner City. New York: W.W. Norton & Company.
Aslanido, Katarina (2008). Utvärdering av Stödcentrum för Unga Brottsoffer i
Uppsala kommun. Uppsala kommun, Kommunikation & IT utvärdering, 2008:30.
http://vb.uppsala.se/PageFiles/7595/Utvardering_av_Stodcentrum_for_Unga_
Brottsoffer_i_Uppsala_Kommun.pdf.

363
Assum, Terje & Alf Glad (1990). Alkohol og trafikk i Norge: En situasjonsrapport.
Arbeidsdokument nr. TST/0189/90. Oslo: Institute of Transport Economics.
Assum, Terje & S. Ingebrigtsen (1990). Ulykker med alkoholpåvirkede førere 1987.
TØI-notat 0915. Oslo: Institute of Transport Economics.
Aven, Terje (2008). Risk Analysis: Assessing Uncertainties beyond Expected Val-
ues and Probabilities. Chichester: John Wiley & Sons.
Bakker, Edwin and Beatrice de Graaf (2014). Towards a Theory of Fear Manage-
ment in the Counterterrorism Domain: A Stocktaking Approach. The Hague:
ICCT Research Paper, January 2014.
Barrelle, Kate (2015). Pro-integration: Disengagement from and Life after Extrem-
ism. Behavioral Sciences of Terrorism and Political Aggression, 7/2: 129-142.
Barrow, Christine S. and Delores Jones-Brown (2015). Unreasonable Suspicion:
Youth and Policing in New York City. In: John A. Eterno (ed.). The New York
Police Department: The Impact of Its Policies and Practices. Boca Raton, FL:
CRC Press.
Bauman, Zygmund (1989). Modernity and the Holocaust. Ithaca, NY: Cornell Uni-
versity Press.
Beare, Margaret E. (ed.) (2003). Critical Reflections on Transnational Organized
Crime, Money Laundering, and Corruption. Toronto: University of Toronto
Press.
Benard, Cheryl (ed.) (2005). A Future for the Young: Options for Helping Middle
Eastern Youth Escape the Trap of Radicalization. Washington DC: Rand Work-
ing Paper WR-354.
Bennett, Trevor, Katy Holloway & David Farrington (2008). The Effectiveness
of Neighborhood Watch. In: The Campbell Collaboration Reviews of Interven-
tion and Policy Evaluations (C2-RIPE). http://www.campbellcollaboration.org/
news_/ crime_falls_neighborhood_watch.php.
Bernhoft, Inger Marie & Inge Behrensdorff (2000). Alkohol og bilkørsel – effekt af
ændret promillegrænse. Rapport 1. København: Danmarks Transportforskning.
Bjørgo, Tore (1997). Racist and Right-Wing Violence in Scandinavia: Patterns,
Perpetrators and Responses. Oslo: Tano Aschehoug.
Bjørgo, Tore (ed.) (2005). Root Causes of Terrorism: Myths, Reality and the Way
Forward. London: Routledge.

364
 ბიბლიოგრაფია

Bjørgo, Tore (2005b). Reducing recruitment and promoting disengagement from

extremist groups: The case of racist sub-cultures. In: Cheryl Benard, A Future
for the Young: Options for Helping Middle Eastern Youth Escape the Trap of
Radicalization. Washington DC: Rand Working Paper WR-354.
Bjørgo, Tore (2009). Processes of disengagement from violent groups of the ex-
treme right. In: T. Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Indi-
vidual and Collective Disengagement. London: Routledge.
Bjørgo, Tore (2011a). Dreams and Disillusionment: Engagement in and Disengagement
from Militant Extremist Groups. Crime, Law and Social Change, 55/4: 277-285.
Bjørgo, Tore (ed.) (2011b). Forebygging av terrorisme og annen kriminalitet. Oslo:
PHS Forskning 2011:1.
Bjørgo, Tore (2013). Strategies for Preventing Terrorism. London/New York: Pal-
grave Macmillan (Palgrave Pivot series).
Bjørgo, Tore (2014). Policing Demonstrations in Oslo: A Total Change of Approach.
European Journal of Policing Studies, 2/1: 130.
Bjørgo, Tore & Yngve Carlsson (1999). Vold, rasisme og ungdomsgjenger: Forebyg-
ging og bekjempelse. Oslo: Tano-Aschehoug.
Bjørgo, Tore & Yngve Carlsson (2005). Early Intervention with Violent and Rac-
ist Youth Groups. NUPI Paper No. 677-2005. http://www.nupi.no/Pubikasjoner/
Notater/2005/Early-Intervention-with-Violent-and-Racist-Youth-Groups.
Bjørgo, Tore, Yngve Carlsson & Thomas Haaland (2001). Generalisert hat – pola-
ris- erte fellesskap: Om konflikter mellom ungdomsmiljøer i en norsk by. Oslo:
NIBRs Pluss-serie.
Bjørgo, Tore, with Yngve Carlsson & Thomas Haaland (2005). Conflict Processes
between Youth Groups in a Norwegian City: Polarization and Revenge. Euro-
pean Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice, 13/1: 44-74.
Bjørgo, Tore, Jaap van Donselaar & Sara Grunenberg (2009). Exit from right-wing
extremist groups: Lessons from disengagement programmes in Norway, Swe-
den and Germany. In: T. Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Be-
hind: Individual and Collective Disengagement. London: Routledge.
Bjørgo, Tore & Daniel Heradstveit (1993). Politisk terrorisme. Oslo: Tano.
Bjørgo, Tore & John Horgan (eds.) (2009). Leaving Terrorism Behind: Individual
and Collective Disengagement. London: Routledge.

365
Blaydes, Lisa and Lawrence Rubin (2008). Ideological Reorientation and Counter-
terrorism: Confronting Militant Islam in Egypt. Terrorism and Political Violence,
20: 461-479.
Boels, Dominique (2014). It’s Better than Stealing: Informal street Selling in Brus-
sels. International Journal of Sociology and Social Policy, 34, 9/10: 670-693
Boucek, Christopher (2009). Extremist reeducation and rehabilitation in Saudi Ara-
bia. In: T. Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Individual
and Collective Disengagement. London: Routledge.
Boin, A., P. ’t Hart, E. Stern and B. Sundelius (2005). The Politics of Crisis Man-
agement: Public Leadership Under Pressure. Cambridge: Cambridge University
Press.
Bowers, Kate J., Shane D. Johnson & Ken Pease (2004). Prospective Hot-Spotting:
The Future of Crime Mapping. British Journal of Criminology, 44: 641-658.
Bowers, K., Johnson, S., Guerette, R., Summers, L. and Poynton, S. (2011). Spatial
Displacement and Diffusion of Benefits among Geographically Focused Polic-
ing Initiatives: A Meta-Analytical Review. Journal of Experimental Criminol-
ogy, 7/4: 347-374.
Braga, Anthony A., David M. Kennedy, Anna M. Piehl & Elin J. Waring (2001). Re-
ducing Gun Violence: The Boston Gun Project’s Operation Ceasefire. Wash-
ington DC: National Institute of Justice.
Braga, Anthony A., David M. Kennedy, Elin J. Waring & Anna M. Piehl (2001).
Problem-Oriented Policing, Deterrence, and Youth Violence: An Evaluation of
Boston’s Operation Ceasefire. Journal of Research in Crime and Delinquency,
85/3: 550-558.
Braithwaite, John (1989). Crime, Shame and Reintegration. Cambridge: Cambridge
University Press.
Breivik, Anders Behring (aka Andrew Berwick) (2011). 2083: A European Declara-
tion of Independence (Electronic compendium). https://publicintelligence.net/
anders-behring-breiviks-complete-manifesto-2083-a-european-declara-
tion-of-independence/
Bretteville-Jensen, Anne Line (red.) (2013). Hva vet vi om cannabis? Oslo: Univer-
sitetsforlaget.
Brown, Stephen E., Finn-Aage Esbensen & Gilbert Geis (1998). Criminology: Ex-
plaining Crime and Its Context, 3rd Edition. Cincinnati, OH: Anderson Publishing Co.

366
 ბიბლიოგრაფია

Bunge, Mario (2004). How Does It Work? The Search for Explanatory Mecha-
nisms. Philosophy of the Social Sciences, 34: 182-210.
Carlsson, Yngve & Thomas Haaland (2004). Voldelige ungdomsgrupper – inter-
vensjon på kommunenivå. Erfaringsrapport fra Kristiansand 2001-2004. Oslo:
NIBR-rapport 2004:20.
Carlsson, Yngve (2005). Tett på gjengen: En evaluering av gjengintervensjons-
prosjektet “Tett På” i Oslo. Oslo: NIBR-rapport 2005:14.
Cauley, Jon & Eric I. Im (1988). Intervention Policy Analysis of Skyjackings and oth-
er Terrorist Incidents. The American Economic Review, 78/2: 27-31.
Chenery, Sylvia; Jon Holt & Ken Pease (1997). Biting Back II: Reducing Repeat Vic-
timisation in Huddersfield. Crime Detection and Prevention Paper 82. London:
Home Office.
Christensen, Tina Wilchen (2014). Adding a grey tone to a black and white world
view – How role models and social encouragement can lead former right-wing
extremists to transform their identity. In: Peter Rieker (ed.) Hilfe zum Auss-
tieg? Ansätze und Erfahrungen professioneller Angebote zum Ausstieg aus
rechtsextremen Szenen. Weinheim/Basel: Beltz Juventa.
Christensen, Tina Wilchen (2015). How Extremist Experiences Become Valuable
Knowledge in EXIT Programmes. Journal for Deradicalisation, 15/3 (Summer).
http://journals.sfu.ca/jd/index.php/jd/article/view/18
Christie, Nils (1972). Fangevoktere i konsentrasjonsleire. En sosiologisk undersøkelse
av norske fangevoktere i “serberleirene” i Nord-Norge i 1942-1945. Oslo: PAX.
Clarke, Ronald V. (1980). Situational Crime Prevention: Theory and Practice.
British Journal of Criminology, 20/2: 136-147.
Clarke, Ronald V. (1997). Situational Crime Prevention: Successful Case Studies,
2nd edition. Monsey, NY: Criminal Justice Press.
Clarke, Ronald V. (2005). Seven misconceptions of situational crime prevention.
In: Nick Tilley (ed.), Handbook of Crime Prevention and Community Safety.
Cullompton/Portland: Willan Publishing.
Clarke, Ronald V. & David Weisburd (1994). Diffusion of crime control benefits: Ob-
servations on the reverse of displacement. In: R. Clarke (ed.), Crime Prevention
Studies, 2: 165-183. Monsey, NJ: Criminal Justice Press.
Clarke, Ronald V. & John Eck (2003). Become a Problem-Solving Crime Analyst.
London: Jill Dando Institute of Crime Science.

367
Clarke, Ronald V. & Graeme R. Newman (2006). Outsmarting the Terrorists. West-
port, CT/London: Praeger Security International.
Cohen, Stanley (1973). Folk Devils and Moral Panics. St Albans: Paladin.
Cohen, Lawrence and Marcus Felson (1979). Social Change and Crime Rate Trends:
A Routine Activity Approach. American Sociological Review, 44: 588-608.
Collett-Schmitt, Kristen Elizabeth (2012). Alarming Behavior: Crime Displacement
and Observable Private Precaution. Ann Arbor, MI: ProQuest, UMI Dissertation
Publishing.
Coolsaet, Rik (ed.) (2008). Jihadi Terrorism and the Radicalisation Challenge in
Europe. Aldershot: Ashgate.
Crenshaw, Martha (1981). The Causes of Terrorism. Comparative Politics, 13/4 (July):
379-399.
Crenshaw, Martha (1991). How Terrorism Declines. Terrorism and Political Vio-
lence, 3/1 (Spring 1991): 69-87.
Cressey, Donald R. (1969). The Theft of a Nation: The Structure and Procedure of
Organized Crime in America. New York: Harper Collins.
Cromwell, Paul. F., James N. Olson & D’Aunn Wester Avary (1991). The Rational
and Opportunistic Burglar, Chapter 4 in Breaking and Entering: An Ethnograph-
ic Analysis of Burglary. Thousand Oaks, CA: Sage.
Cronin, Audrey Kurth (2006). How Al-Qaida Ends: The Decline and Demise of Ter-
rorist Groups. International Security, 31/1 (Summer 2006): 7-48.
Cronin, Audrey Kurth (2008). Ending Terrorism: Lessons for Defeating Al-Qaeda,
International Institute for Strategic Studies, Adelphi Paper #394. London: Rou-
tledge.
Cronin, Audrey Kurth (2009). How terrorist campaigns end. In: T. Bjørgo & John
Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Individual and Collective Disengage-
ment. London: Routledge.
Curry, G. David, Scott H. Decker & David Pyrooz (2014). Confronting Gangs: Crime
and Community. Oxford: Oxford University Press.
Dahl, Johanne Yttri & Heidi Mork Lomell (2013). Fra spor til dom: En evaluering av
DNA-reformen. Oslo: PHS Forskning 2013:2.
Dalgaard-Nielsen, Anja (2010). Violent Radicalization in Europe: What We Know
and What We Do Not Know. Studies in Conflict & Terrorism, 33/9: 797-814.

368
 ბიბლიოგრაფია

Dalgaard-Nielsen, Anja (2013). Promoting Exit from Violent Extremism: Themes

and Approaches. Studies in Conflict & Terrorism, 36/2: 99-115.
Van Damme, Anjuli, Lieven Pauwels & Robert Svensson (2013). Why Do Swedes
Cooperate with the Police? A SEM Analysis of Tyler’s Procedural Justice
Model. European Journal of Criminal Policy and Research. DOI 10.1007/s10610-
013-9224-4.
Dandurand, Yvon & Curt T. Griffiths (2006). Handbook on Restorative Justice Pro-
grammes. New York: United Nations Office on Drugs And Crime (UNODC).
Deady, Carolyn W. (2014). Incarceration and Recidivism: Lessons from Abroad.
Pell Center for International Relations and Public Policy. https://www.salve.
edu/sites/default/files/filesfield/documents/Incarceration_and_Recidivism. pdf.
Decker, Scott, Richard Wright & Robert Logie (1993). Perceptual Deterrence among
Active Residential Burglars: A Research Note. Criminology 31/1: 135-147.
Decker, Scott H. & Barrik van Winkle (1996). Life in the Gang: Family, Friends, and
Violence. New York: Cambridge University Press.
Decker, Scott & Janet Lauritsen (1996). Breaking the bonds: Leaving the gang. In:
C. Ronald Huff (ed.), Gangs in America, 2nd edition. Newbury Park, CA: Sage.
Decker, Scott & Frank Weerman (2005). European Street Gangs and Trouble-some
Youth Groups: Findings from the Eurogang Research Program. Lanham, MD:
AltaMira Press.
Decker, Scott H. & David C. Pyrooz (2015). “I’m down for a Jihad”: How 100 Years of
Gang Research Can Inform the Study of Terrorism, Radicalization and Extrem-
ism. Perspectives on Terrorism, 9/1: 104-112.
Delhomme, Patricia, Werner de Dobbeleer, Sonya Forward & Anabella Simões
(eds.) (2009). Manual for Designing, Implementing, and Evaluating Road Safety
Communication Campaigns. Cast Project. Brussels: Belgian Road Safety Insti-
tute (IBSR-BIVV).
della Porta, Donatella (2009). Leaving underground organizations: A sociological
analysis of the Italian case. In: Bjørgo & Horgan (2009).
della Porta, Donatella (2013). Clandestine Political Violence. Cambridge: Cam-
bridge University Press.
Dolnik, Adam and Keith M. Fitzgerald (2007). Negotiating Hostage Crises With the
New Terrorists. Westport, CT: Praeger Security Intl.

369
Dugan, Laura; Gary LaFree & Alex R. Piquero (2005). Testing a Rational Choice
Model of Airline Hijackings. Criminology, 43: 1031-1066.
Duff, R.A. & S.E Marshall (2000). Benefits, burdens and responsibilities: Some eth-
ical dimensions of crime prevention. In: Andrew von Hirsch, David Garland &
Alison Wakefield (eds.), Ethical Perspectives on Situational Crime Prevention,
Oxford/Portland, OR: Hart Publishing.
Eck, John (1992). Solving Crimes: The Investigation of Burglary and Robbery.
Washington DC: Police Executive Research Forum.
Eck, John E. (2005). Evaluation for lesson learning. In: Nick Tilley (ed.) (2005).
Handbook of Crime Prevention and Community Safety. Cullompton/Portland:
Willan Publishing.
Edwards, Adam & Peter Gill (2003). Transnational Organised Crime: Perspectives
on Global Security. London: Routledge.
Egonsson, Johan (2012). Ett liv i mörker: En skakande skildring inifrån Sver-
igedemokraterna och extremhögern på nittiotalet. Stockholm: Forum.
Ekblom, P (2005). How to police the future: Scanning for scientific and technolog-
ical innovations which generate potential threats and opportunities in crime,
policing and crime reduction, In: Melissa J. Smith and Nick Tilley (eds.), Crime
Science: New Approaches to Preventing and Detecting Crime. Cullompton:
Willan.
Ekblom, P (2005b) The 5Is Framework: Sharing good practice in crime prevention.
In: E. Marks, A. Meyer & R. Linssen (eds.), Quality in Crime Prevention. Han-
nover: Landespräventionsrat Niedersachsen.
Elster, Jon (1989). Nuts and Bolts for the Social Sciences. Cambridge: Cambridge
University Press.
Elster, Jon (1998). A plea for mechanisms. In: P. Helström & R. Sweberg (eds.),
Social Mechanisms: An Analytical Approach to Social Theory. Cambridge:
Cambridge University Press.
Elvik, Rune, Truls Vaa, Alena Høye & Michael Sørensen (eds.) (2009). The Hand-
book of road Safety Measures, 2nd edition. Bingley: Emerald Group Publishing
Limited.
Elvik, Rune (2010). Utviklingen i oppdagelsesrisiko for trafikkforseelser. Oslo: TØI
rapport 1059/2010.

370
 ბიბლიოგრაფია

Emler, Nicolas & Stephen Reicher (1995). Adolescence and Delinquency: The Col-
lective Management of Reputation. Oxford: Blackwell.
Enders, Walter, Todd Sandler & Jon Cauley (1990). UN conventions, terrorism, and
retaliation in the fight against terrorism: An econometric evaluation. Terrorism
and Political Violence, 2/1: 83.
Enders, Walter & Sandler, Todd (1993). The effectiveness of antiterrorism policies:
A vector-autoregression-intervention analysis. The American Political Science
Review, 87/4: 829-844.
Enders, Walter & Todd Sandler (2004). What do we know about the substitution
effect in transnational terrorism? In: Andrew Silke (ed.) Research on Terror-
ism: Trends, Achievements and Failures. London: Frank Cass.
English, Richard (2009). Terrorism: How to Respond. Oxford: Oxford University Press.
Erstad, Ola (1997). Det kriminalitetsforebyggende siktemål: En meta-evaluering av
nasjonale og internasjonale tiltak og strategier i det kriminalitetsforebyggen-
de arbeidet. Oslo: PHS-forskning 1997:3.
Esbensen, Finn & David Huizinga (1993). Gangs, Drugs, and Delinquency in a Sur-
vey of Urban Youth. Criminology, 31: 565-589.
Esbensen, Finn & L. Thomas Winfree (1998). Race and gender differences between gang
and non-gang youth: Results from a multi-site survey. Justice Quarterly, 15: 505-526.
Esbensen, Finn-Aage, Dana Peterson, Terrance J. Taylor & Adrienne Freng (2010).
Youth Violence: Sex and Race Differences in Offending, Victimization, and Gang
Membership. Philadelphia, PA: Temple University Press.
Falk, Ophir (2015). Measuring the effectiveness of Israel’s “Targeted Killing” Cam-
paign. Perspectives on Terrorism, 9, 1, February.
Farrell, Graham (1995). Preventing repeat victimization. In: M. Tonry & D. Farring-
ton (eds.), Building a Safer Society: Strategic Approaches to Crime Prevention.
Chicago: University of Chicago Press.
Farrell, Graham & Ken Pease (1993). Once Bitten, Twice Bitten: Repeat Victimisa-
tion and Its Implications for Crime Prevention. Crime Prevention Unit, Paper 46.
London: Home Office, Police Research Group.
Farrell, Graham, Sylvia Chenery & Ken Pease (1998). Consolidating Police Crack-
downs: Findings From an Antiburglary Project. Police Research Series, Paper 113.
London: Home Office, Research, Development and Statistics Directorate.

371
Farrell, Graham & Ken Pease (2006). Preventing repeat residential Burglary vic-
timization. In: Brandon C. Welsh & David P. Farrington (eds.), Preventing Crime:
What Works for Children, Offenders, Victims and Places. New York: Springer.
Farrington, David P. & Brandon C. Welsh (2008). Saving Children from a Life of
Crime: Early Risk Factors and Effective Interventions (Studies in Crime and
Public Policy) Oxford/New York: Oxford University Press.
Faure, Guy Olivier & I. William Zartman (eds.) (2010). Negotiating with Terrorists:
Strategy, Tactics and Politics. London and New York: Routledge.
Felson, Marcus (1998). Crime and Everyday Life. London: Sage.
Fennelly, Lawrence J. & Timothy D. Crowe (2013). Crime Prevention Through Envi-
ronmental Design. Waltham, MA: Elsevier Science & Technology Books.
Ferguson, Megan, Mary Sheehan, Jeremy Davey & Barry Watson (1999). Drunk
driving rehabilitation: The present context. Road Safety Research Report CR
184. Queensland, Australia: Centre for Accident Research and Technology,
Queensland University of Technology. http://eprints.qut.edu.au/7379/1/Alc_Re-
hab_2.pdf.
Festinger, Leon (1957). A Theory of Cognitive Dissonance. Evanston, IL: Row, Pe-
terson.
Fleischer, Mark S. (1998). Dead End Kids: Gang Girls and the Boys They Know.
Madison: The University of Wisconsin Press.
Forward, Sonja (2010). Motives Behind Risky Driving – Driving under the Influence
of Alcohol and Drugs. DRUID: Driving under the Influence of Drugs, Alcohol
and Medicines. 6th Framework Programme. Deliverable 2.2.1.
Fowler, W.E. & J. Alcorn (2002). The use of legal motivators in the treatment
of drunken drivers: Questioning the assumptions. The Chronicle, 50/3: 10-12.
http://trid.trb.org/view.aspx?id=722962.
Freeman, James; Poppy Liossis, Cynthia Schonfeld, Mary Sheehan, Vic Siskind &
Barry Watson (2006). The self-reported impact of legal and non-legal sanc- tions
on a group of recidivist drink drivers. Transportation Research Part F: Traffic Psy-
chology and Behaviour, 9/1: 53-64. http://eprints.qut.edu.au/5951/1/5951.pdf.
Freilich, Joshua D. & Newman, Graeme R. (eds.) (2009). Reducing Terrorism
through Situational Prevention. Crime Prevention Studies, Volume 25. Monsey/
Cullompton: Criminal Justice Press/Willan Publishing.

372
 ბიბლიოგრაფია

Fussey, Peter (2011). Deterring terrorism? Target-hardening, surveillance and the

prevention of terrorism. In: Andrew Silke (ed.) (2011). The Psychology of Coun-
ter-Terrorism. Oxon: Routledge.
Ganor, Boaz (2005). The Counter-Terrorism Puzzle: A Guide for Decision Makers.
New Brunswick, NJ: Transaction Publishers.
Garland, David (2001). The Culture of Control: Crime and Social Order in Contem-
porary Society. Chicago: University of Chicago Press.
Gendreau, P., C. Goggin & F. Cullen (1999). The Effects of Prison Sentences on Re-
cidivism. Ottawa: Solicitor General Canada.
George, Alexander L. & Richard Smoke (1974). Deterrence in American Foreign
Policy: Theory and Practice. New York: Columbia University Press.
Giske, Camilla (2014). Politiet og kriminalitetsofre: En studie av formelt ansvar og
praksis. Master thesis, Oslo: Norwegian Police University College.
Gjelsvik, Ingvild Magnæs and Tore Bjørgo (2012). Ex-Pirates in Somalia: Process-
es of engagement, disengagement and reintegration. Journal of Scandinavian
Studies in Criminology and Crime Prevention, 13/2: 1-21.
Gjerde, Hallvard, Asbjørg S. Christophersen, Per T. Normann, Terje Assum, Bjørg S.
Pettersen & Ada J. Rognerud (2011). Bruk av alkohol, narkotika og trafikkfarlege
legemiddel blant bilførarar i normal trafikk: Norske og europeiske resultat frå
DRUID-prosjektet. FHI-rapport 2011:6. Oslo: Nasjonalt folkehelseinstitutt.
Glad, Alf (1985). Research on drinking and driving in Norway. A survey of recent
research on drinking and driving and on drinking drivers. TØI-notat. Oslo: Insti-
tute of Transport Economics.
Glad, Alf & K. Vaas (1993). Ruspåvirket kjøring og ruspåvirkede førere. Et infor-
masjonshefte om situasjonen i Norge. Oslo: Transportøkonomisk institutt/
Rusmiddeldirektoratet.
Gordon, Rachel A.; Benjamin B. Lahey, Eriko Kawai, Rolf Loeber, Magda Stoutham-
er-Loeber & David P. Farrington (2004). Antisocial behavior and youth gang
membership: Selection and socialization. Criminology, 42/1: 55-88.
Gottfredson, Michael & Travis Hirschi (1986). The true value of Lambda would
appear to be zero: An essay on career criminals, criminal careers, selective
incapacitation, cohort studies, and related topics. Criminology, 24/2: 213-234.
Gottfredson, Michael R. & Travis Hirschi (1990). A General Theory of Crime.
Stanford, CA: Stanford University Press.

373
Graaf, Beatrice de (2011). Evaluating Counterterrorism Performance: A Compara-
tive Study. London and New York: Routledge.
Greenwood, Peter (2006). Changing Lives: Delinquency Prevention as Crime-Con-
trol Policy. Chicago/London: University of Chicago Press.
Grossman, Dave (1996). On Killing: The Psychological Cost of Learning to Kill in
War and Society. New York: A Back Bay Book.
Guerette, Rob T. & Kate J. Bowers (2009). Assessing the extent of crime dis-
placement and diffusion of benefits: A review of situational crime prevention
evaluations. Criminology, 47/4: 1331-1368.
Hagedorn, John M. (1998). People and Folks: Gangs, Crime and the Underclass in
a Rustbelt City, 2nd edition. Chicago: Lake View Press.
Haldorsen, Ivar (2014). Dybdeanalyser av dødsulykker i vegtrafikken 2012. Oslo:
Statens vegvesens rapporter, nr. 196.
Hakim, Simon & Andrew Buck (1991). Residential Burglary: The Hakim-Buck Study
on Suburban Alarm Effectiveness. Philadelphia, PA: Temple University.
Hammersvik, Eirik (2008). Gjengangerprosjektene – bruk av gamle ideer på gamle
problemer. Kritisk Juss, 34, 4.
’t Hart, P. and A. Boin (2001) Between crisis and normalcy: The long shadow
of post-crisis politics. In: U. Rosenthal, A. Boin and L. Comfort (eds.). Manag-
ing Crises: Threats, Dilemmas, Opportunities. Springfleld: Charles C Thomas,
pp. 28-46.
Hebberecht, Patrick & Evelyne Baillergeau (eds.) (2012). Social Crime Prevention
in Late Modern Europe: A Comparative Perspective. Brussels: Criminologische
Studies.
Hedström, Peter & Richard Swedberg (1998). Social Mechanisms: An Analytical
Approach to Social Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Hegghammer, Thomas (2013). Should I stay or should I go? Explaining variation in
western Jihadists’ choice between domestic and foreign fighting. American
Political Science Review, February, 1-15. DOI:10.1017/S0003055412000615.
Hemmingby, Cato and Tore Bjørgo (2015). The Dynamics of a Terrorist Targeting
Process: Anders B. Breivik and the 22 July Attacks in Norway. Basingstoke:
Palgrave Pivot.

374
 ბიბლიოგრაფია

von Hirsch, Andrew & Clifford Shearing (2000). Exclusion from public space. In:
Andrew von Hirsch, David Garland & Alison Wakefield (eds.), Ethical Perspec-
tives on Situational Crime Prevention. Oxford/Portland, OR: Hart Publishing.
Hirtenlehner, Helmut, Lieven J.R. Pauwels & Gorazd Mesko (2014). Is the effect of
perceived deterrence on Juvenile offending contingent on the level of self-con-
trol? Results from three countries. British Journal of Criminology, 54/1: 109-127.
HM Government (2009). Pursue, Prevent, Protect, Prepare: The United Kingdom’s
Strategy for Countering International Terrorism (Presented to Parliament by
the Prime Minister and the Secretary of State for the Home Department,
March 2009, Chapter 9).
Hoffman, Bruce (2006). Inside Terrorism, 2nd edition. New York: Columbia Univer-
sity Press.
Holmberg, Lars (1999). Inden for lovens rammer – politiets arbejdesmetoder og
konkrete skøn. København: Gyldendal.
Homel, R. (1988). Policing and Punishing the Drinking Driver. A Study of General
and Specific Deterrence. New York/Berlin: Springer Verlag.
Homel, Ross (2005). Developmental crime prevention. In: Nick Tilley (ed.), Hand-
book of Crime Prevention and Community Safety. Cullompton/Portland, OR:
Willan Publishing.
Home Office (2005). DNA Expansion Programme 2000-2005. Reporting Achieve-
ment. London: Home Office.
Horgan, John (2003). Leaving terrorism behind. In: A. Silke (ed.), Terrorists, Victims
and Society: Psychological Perspectives on Terrorism and its Consequences.
London: John Wiley.
Horgan, John (2005). The Psychology of Terrorism. London: Routledge.
Horgan, John (2009). Individual disengagement: A psychological analysis. In: Tore
Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Individual and Collec-
tive Disengagement. London: Routledge.
Horgan, John (2009b). Walking Away from Terrorism: Accounts of Disengage-
ment from Radical and Extremist Movements. London: Routledge.
Horgan, John (2014). The Psychology of Terrorism, 2nd edition. London: Routledge
Horgan, John & Kurt Braddock (2010). Rehabilitating the Terrorists? Challenges
in Assessing the Effectiveness of De-radicalization Programs. Terrorism and
Political Violence, 22: 267-291.

375
Hughes, Brendan & Vandam, Liesbeth (2012). Driving Under the Influence of Drugs,
Alcohol and Medicines: Findings from the DRUID Project. Lisbon: European
Monitoring Center for Drugs and Drug Addiction. http://www.emcdda.europa.
eu/attachements.cfm/att_192773_EN_TDXA12006ENN.pdf.
Husabø, Erling Johannes (2003). Pre-aktiv strafferett. Tidsskrift for Strafferett, 1,
side 96-107.
Husabø, Erling Johannes (2005). The implementation of new rules on terrorism
through the pillars of the European Union. In: Erling Husabø & Asbjørn Strand-
bakken (eds.), Harmonization of Criminal Law in Europe. Antwerpen/Oxford:
Intersentia.
Høye, Alena, Rune Elvik, Michael W.J. Sørensen & Truls Vaa (red.) (2012). Trafikk-
sikkerhetshåndboken, 4th edition. Oslo: Transportøkonomisk institutt.
http://tsh.toi.no/files/trafikksikkerhetshandboken.pdf.
Høye, A. (2015). Road Safety Effects of Measures against Drunk Driving. Unpub-
lished working document. Oslo: Institute of Transport Economics.
Haaland, Thomas (2000). Vold – konflikt og gjengdannelse: En undersøkelse blant
ungdom i fire byer. Oslo: NIBR prosjektrapport 2000:14.
Haaland, Thomas, Stein-Erik Klausen & Berit Schei (eds.) (2005). Vold i parforhold
– ulike perspektiver. Resultater fra den første landsdekkende undersøkelsen i
Norge. Oslo: NIBR-rapport 2005:3.
Innes, Martin & Nicola Weston (2010). Rethinking the Policing of Anti-Social Be-
haviour. Cardiff: Report from Universities Police Science Institute, Cardiff Uni-
versity.
Jackson, Jonathan, Ben Bradford, Betsy Stanko & Katrin Hohl (2012). Just Author-
ity? Trust in the Police in England and Wales. Oxford/New York: Routledge.
Jamieson, Alison (1990). Entry, Discipline and Exit in the Italian Red Brigades.
Terrorism and Political Violence, 2/1 (Spring): 1-20.
Jankowsky, Martin Sánchez (1991). Islands in the Street: Gangs and the American
Urban Society. Berkeley, CA: University of California Press.
Jankowsky, Alexander (2014). Exit Crime – Zur Übertragbarkeit eines Aussteiger-
programms für Rechtsextreme auf die kriminelle Rockerszene in Deutschland.
Journal Exit Deutschland: Zeitschrift für Deradikalisierung und demokratische
Kultur. Bd. 1: 97-176.

376
 ბიბლიოგრაფია

Johansen, Louise (2012). Videnopsamling om forebyggelse af inbrud – Hvad virker

og hvad virker ikke? København: Rigspolitiet, Operativ avdeling (Artikel # 15,
December).
Johansson, Kerstin (2014). Crime Prevention Cooperation in Sweden: A Regional
Case Study. Journal of Scandinavian Studies in Criminology and Crime Pre-
vention, 15/2: 143-158.
Jones, Seth G. & Martin C. Libicki (2008). How Terrorist Groups End. Lessons for
Countering al Qa’ida. Washington DC: Rand Corporation. http://www.rand.org/
pubs/research_briefs/RB9351/.
Justis- og politidepartementet (2009). Gode krefter: Kriminalitetsforebyggende
handlingsplan. 35 tiltak for økt trygghet. Oslo: Justis- og politidepartementet.
Justis- og politidepartementet (2010). Felles trygghet – felles ansvar: Handling-
splan for å forebygge radikalisering og voldelig ekstremisme. Handlingsplan.
Oslo: Justis- og politidepartementet.
Justis- og politidepartementet (2010b). Prop. 135L (2010-2011) Endringer i straf-
feloven, straffeprosessloven, straffegjennomføringsloven, konfliktrådsloven
m.fl. (barn og straff. Proposisjon til Stortinget (forslag til lovvedtak). Oslo: Justis- og
politidepartementet. http://www.regjeringen.no/pages/16716425/PDFS/PRP2010
20110135000DDDPDFS.pdf.
Justis- og beredskapsdepartementet (2012). Et liv uten vold: Handlingsplan mot
vold i nære relasjoner 2014-2017. Oslo: Justis- og beredskapsdepartementet.
http://www.regjeringen.no/pages/38428833/Hplan-2014-2017_Et-liv-uten-vold.pdf.
Justis- og beredskapsdepartementet (2014). Handlingsplan mot radikalisering
og voldelig ekstremisme. Oslo: Justis- og beredskapsdepartementet.
http://www.regjeringen.no/pages/38727244/Handlingsplan-mot-radikaliser-
ing-og-voldelig-ekstremisme_2014.pdf.
Justitsministeriet (2011). En Vej Ud: Rammemodel for exit-programmer til bande-og
rockermed-lemmer der ønsker at bryde ud af miljøet. København: Justitsminis-
teriet. Kennedy, David M. (2009). Deterrence and Crime Prevention: Reconsid-
ering the Prospect of Sanction. London: Routledge.
Kennedy, David M. (2011). Don’t Shoot: One Man, a Street Fellowship, and the End
of Violence in Inner-City America. New York: Bloomsbury.
Kjos-Fonn, Birgitte & Anders Romarheim (2004). Fra Radio Free Europe til al-Hur-
ra: Amerikansk public diplomacy fra suksess til krise. Internasjonal Politikk, 3.

377
Klein, Malcolm W. (1995). The American Street Gang: Its Nature, Prevalence and
Control. New York/Oxford: Oxford University Press.
Klein, Malcolm W. & Cheryl L. Maxson (2010). Street Gang Patterns and Policies.
Oxford/New York: Oxford University Press.
Kleinig, John (2000). The burdens of situational prevention: An ethical commentary.
In: Andrew von Hirsch, David Garland & Alison Wakefield (eds.), Ethical Per-
spectives on Situational Crime Prevention. Oxford/Portland, OR: Hart Publishing.
Klement, Christian, Britta Kyvsgaard og Anne-Julie Boesen Pedersen (2010). Rock-
ere, bander og risikofaktorer. Justitsministeriets Forskningskontor, Rigspoliti-
et, October 2010.
Klement, Christian & Britta Kyvsgaard (2014). Flowet i rocker/bandemiljøerne.
København: Justitsministeriets Forskningskontor. http://www.justitsminis teriet.
dk/sites/default/files/media/Arbejdsomraader/Forskning/Forskningsrapport-
er/2014/Flow%20rapport.pdf.
Klerks, Peter (2001). The network paradigm applied to criminal organisations: The-
oretical nitpicking or a relevant doctrine for investigators? Recent develop-
ments in the Netherlands. In: A. Edward & P. Gills (eds.) Transnational Organ-
ised Crime: Perspectives on Global Security. London: Routledge.
Knutsson, Johannes (1984). Operation Identification – A Way to Prevent Burglary?
Stockholm: BRÅ.
Korsell, Lars og Paul Larsson (2011). Organized Crime the Nordic Way. Journal of
Crime and Social Justice, 20: 519-554.
Krohn, Marvin D. & Terence P. Thornberry (2008). Longitudinal perspectives on
adolescent street gangs. In: Akiva M. Liberman (ed.), The Long View of Crime:
A Synthesis of Longitudinal Research. Washington DC: National Institute of
Justice.
Krysko, Kerry (2013). Kerri On: a Memoir of a Hells Angel Ex-Wife. Victoria, BC:
Friesen Press.
KRÅD (2014). Forebygging av lokal, organisert kriminalitet. Oslo: Det kriminalitets-
forebyggende råd.
Kvello, Øyvind og Christian Wendelborg (2009). Prosessevaluering av det treårige
prosjektet: Oppfølgingsteam for unge lovbrytere i Kristiansand. Oslo: Stavan-
ger og Trondheim. Trondheim: NTNU Samfunnsforskning.

378
 ბიბლიოგრაფია

Kundnani, Arun & Institute of Race Relations (2009). Spooked: How Not to Prevent
Violent Extremism. London: Institute of Race Relations.
La Vigne, Nancy G. & Julie Samuels (2012). The Growth & Increasing Cost of the
Federal Prison System: Drivers and Potential Solutions. Washington DC:
The Urban Institute. http://www.urban.org/UploadedPDF/412693-The-Growth-
and-Increasing-Cost-of-the-FederalPrison-System.pdf.
La Vigne, Nancy G., Pamela Lachman, Andrea Matthews, S. Rebecca Neusteter
(2012). Key Issues in the Police Use of Pedestrian Stops and Searches. Research
Paper. Washington DC: The Urban Institute, Justice Policy Center. http://www.
urban.org/sites/default/files/alfresco/publication-pdfs/412647-Key-Issues-in-
the-Police-Use-of-Pedestrian-Stops-and-Searches.PDF
Lab, Steven P. (2015). Crime Prevention: Approaches, Practices and Evaluations, 8th
edition. Abingdon/New York: Routledge.
LaFree, Gary (2011). Countering myths about terrorism: Some lessons learned
from the global terrorism database. In: B. Forst, J. Greene & J. Lynch (eds.),
Criminologists on Terrorism and Homeland Security. Cambridge: Cambridge
University Press.
Langworthy, Robert & Edward J. Latessa (1993). Treatment of Chronic Drunk Driv-
ers: the Turning Point Project. Journal of Criminal Justice, 21: 265-276.
Langworthy, Robert & Edward J. Latessa (1996). Treatment of Chronic Drunk Driv-
ers: A Four-year Follow-up of the Turning Point Project. Journal of Criminal
Justice, 24: 273-281.
Larsson, Paul (2005). Kriminalitetsforebygging og politirollen. Nordisk Tidsskrift for
Kriminalvidenskab. December 92/3: 271-294.
Larsson, Paul. (2008). Organisert kriminalitet. Oslo: Pax forlag.
Latessa, Edward J., Shelley L. Listwan & Deborah Koetzle (2013). What Works
(and Doesn’t) in Reducing Recidivism. Amsterdam/Boston: Elsevier/Anderson
Publishing.
Laub, John H. & Robert J. Sampson (2001). Understanding Desistance from Crime.
Crime and Justice, 28: 1-69.
Laub, John H. & Robert J. Sampson (2003). Shared Beginnings, Divergent Lives:
Delinquent Boys to Age 70. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Laub, John H., Robert J. Sampson & Gary A. Sweeten (2006). Assessing Sampson
and Laub’s life-course theory of crime. In: Francis T. Cullen, John Paul
Wright & Kristie R. Blevins (eds.), Taking Stock: The Status of Criminologi-
cal Theory, Advances in Criminological Theory, 313-333. New Brunswick, NJ:
Transaction Publishers.

379
Lavigne, Yves (1996). Hells Angels: Into the Abyss. New York: Harper.
Lejins, Peter (1967). The field of prevention. In: William E. Amos & Charles F. Wellford
(1967). Delinquency Prevention: Theory and Practice. Thousand Oaks, CA: Sage.
Lidén, Hilde & Miriam Latif Sandbæk (2009). Ungdomsgjenger – en kunnskapssta-
tus. Oslo: Institutt for samfunnsforskning.
Lia, Brynjar (2005). Globalisation and the Future of Terrorism: Patterns and Predic-
tions. London: Routledge.
Lie, Elisabeth Myhre (2011). I forkant: Kriminalitetsforebyggende politiarbeid. Oslo:
Gyldendal Akademisk.
Lien, Inger-Lise (2005). The role of the crime-act in constituting the gang’s men-
tality. In: Scott Decker & Frank Weerman (eds.), European Street Gangs and
Troublesome Youth Groups: Findings from the Eurogang Research Program.
Lanham, MD: AltaMira Press.
Lien, Inger-Lise (2008). Nemesis and the Achilles heel of Pakistani gangs in Oslo.
In: F. van Gemert, D. Peterson & I-L. Lien (eds.), Street Gangs, Migration and
Ethnicity. Portland, OR: Willan Publishing.
Lien, Inger-Lise (2014). Pathways to Gang Involvement and Drug Distribution: So-
cial, Environmental, and Psychological Factors. Sham/Heidelberg/New York/
London: Springer.
Littell, Julia, Melania Popa & Burnée Forsythe (2005). Multisystemic Therapy for
Social, Emotional and Behavioural Problems in Youth. The Campbell Collabo-
ration. http://campbellcollaboration.org/lib/project/5/.
Lum, Cynthia, Leslie W. Kennedy & Alison J. Sherley (2006). The Effectiveness
of Counter-Terrorism Strategies: A Campbell Systematic Review.
http://www.campbellcollaboration.org/doc-pdf/Lum_Terrorism_Review.pdf.
Lundmark-Nilsson, Eva & Ingvar Nilsson (2012). Vänd dem inte ryggen: Socioekon-
omisk analys av destruktiva subkulturer. Stockholm: OFUS & Fryshuset
McDougall, Cynthia, Mark A. Cohen, Amanda Perry & Raymond Swaray (2006).
Costs and benefits of sentencing. In: Brandon C. Welsh and David P. Farring-
ton (eds.), Preventing Crime: What Works for Children, Offenders, Victims and
Places. New York: Springer.
MacKenzie, Doris Layton (2002). Reducing the criminal activities of known offend-
ers and delinquents: Crime prevention in the courts and corrections. In: Law-
rence W. Sherman, David P. Farrington, Brandon C. Welsh & Doris Layton Mac-
Kenzie, Evidence-Based Crime Prevention. Abingdon/New York: Routledge.

380
 ბიბლიოგრაფია

Mærli, Morten Bremer (2004). Crude Nukes on the Loose? Preventing Nucle-
ar Terrorism by Means of Optimum Nuclear Husbandry, Transparency, and
Non-Intrusive Fissile Material Verification. Dr. Philos dissertation, Faculty of
Mathematics and Natural Sciences, University of Oslo, Norway, Mars 2004.
Maguire, Mike (1980). The Impact of Burglary upon Victims. British Journal of
Criminology, 20: 261-275. Reprinted in and cited from: Rob I. Mawby (ed.)
(2007). Burglary. Aldershot: Ashgate, pp. 117-131.
Mahoney, James (2003). Tentative Answers to Questions about Causal Mecha-
nisms. Paper Presented at the Annual Meeting of the American Political Sci-
ence Association, Philadelphia. http://ciece.com.ar/ciece/wp-content/uploads/
Mahoney-James-Tentative-Answers-to-Questions-about-Causal-Mecha-
nisms.pdf.
Maruna, Shadd (2001). Making Good: How Ex-Convicts Reform and Rebuild Their
Lives. Washington DC: American Psychological Association.
Matter, Pat and Chris Omodt (2014). Breaking the Code: A True Story by a Hells
Angel President and the Cop Who Pursued Him. The Real Deal, LLC.
Mawby, Rob I. (ed.) (2007). Burglary. Aldershot: Ashgate, pp. 117-131.
Melde, Chris & Finn-Aage Esbensen (2011). Gang Membership as a Turning Point
in the Life Course. Criminology, 49/2: 513-552.
Melde, Chris & Finn-Aage Esbensen (2012). Gangs and Violence: Disentangling
the Impact of Gang Membership on the Level and Nature of Offending. Journal
of Quantitative Criminology, 29/2: 143-166.
Meyer, Sunniva Frislid (2012). Reducing Harm from Explosive Attacks against Rail-
ways. Security Journal, 25/4: 309-325.
Milgram, Stanley (1974). Obedience to Authority: An Experimental View. New
York: HarperCollins Publishers.
Miller, Jody (2000). One of the Guys: Girls, Gangs, and Gender. Oxford/New York:
Oxford University Press.
Miller, Ted R., Diane C. Lestina & Rebecca S. Spicer (1998). Highway Crash Costs
in the United States by Driver Age, Blood Alcohol Level, Victim Age, and Re-
straint Use. Accident Analysis and Prevention, 30/2: 137-150.
Miller, Gregory D. (2013). Terrorist Decision Making and the Deterrence Problem.
Studies in Conflict and Terrorism, 36/2: 132-151.

381
Minken, Anders (1998). Alvorlig moro: Idé og virksomhet ved motorsporttiltaket
2X4. Oslo: Oslo kommune: Rusmiddeletaten.
Moffitt, Terrie E. (1993). Adolescence-limited and Life-course Persistent Antisocial
Behaviour: A Developmental Taxonomy. Psychological Review, 100/4: 674-701.
Mowby, Rob I. (ed.) (2007). Burglary. Aldershot: Ashgate.
Myhrer, Tor-Geir (2011). Mulige forebyggende virkninger av straffen – generelt og
overfor terrorhandlinger spesielt, del II i T. Bjørgo (ed.). Forebygging av terror-
isme og annen kriminalitet. Oslo: PHS Forskning 2011:1.
Nagin, Daniel (2013). Deterrence in the twenty-first century: A review of the ev-
idence. In: M. Tonry (ed.), Crime and Justice: An Annual Review of Research.
Chicago: University of Chicago Press. http://www.heinz.cmu.edu/research/ 472
full.pdf.
Nesser, Petter (2008). Chronology of Jihadi Terrorism in Europe 2000-2006.
Studies in Conflict and Terrorism, 31:10.
Nesser, Petter (2010). Joining jihadi terrorist cells in Europe: Exploring motiva-
tional aspects of recruitment and radicalisation. Magnus Ranstorp (ed.) (2010)
Understanding Violent Radicalisation: Terrorist and Jihadist Movements in
Europe. London: Routledge: 88-114.
Nesser, Petter (2010b) Chronology of Jihadism in Western Europe 2008-2010 (no
longer available, updated in Nesser 2014).
Nesser, Petter (2014). Toward an Increasingly Heterogeneous Threat: A Chronol-
ogy of Jihadist Terrorism in Europe 2008-2013. Studies in Conflict & Terrorism,
37/5: 440-456.
Neumann, Peter (2010). Prisons and Terrorism: Radicalisation and De-radicalisa-
tion in 15 Countries. A Policy Report Published by the International Centre for
the Study of Radicalisation and Political Violence (ICSR). London: ICSR.
NHTSA (2001). Traffic Safety Facts 2000 – Alcohol. DOT HS 809 323. Washington
DC: US Department of Transportation, National Highway Traffic Safety Ad-
ministration.
Noppe, J., Hemmerechts, K., Pauwels, L., Verhage, A. & Easton, M. (2011). De oude
fout in beeld? Naar een lokale recidivemonitor voor de stad Antwerpen. Gov-
ernance of Security Research Report Series volume 5. Antwerpen-Appel-
doorn: Maklu.

382
 ბიბლიოგრაფია

NOU 2006:6 (2006). Når sikkerheten er viktigst: Beskyttelse av landets kritiske in-
fras- truktur og kritiske samfunnsfunksjoner: Innstilling fra utvalg oppnevnt ved
kongelig resolusjon 29. oktober 2004: Avgitt til Justis- og politidepartementet 5.
april 2006. Oslo: Departementenes servicesenter: Informasjonsforvaltning.
NOVA (2014). Ungdata. Nasjonale resultater 2013. NOVA Rapport 10/14. Oslo: NOVA.
Oslo Police District (2013). Årsrapport VIC. 3. tertialrapport 2013. Oslo Politidistrikt
(2013). Oslo: Oslo politidistrikt.
Olsen, Tom (2011). Nynazisiske miljøer: En studie om tilslutnings- og exitpros-
essene. Masteroppgave i sosialt arbeid, Institutt for sosialfag, Universitetet
i Stavanger.
Oslo Politidistrikt (2013). Årsrapport VIC, 3. tertialrapport 2012. Oslo: Oslo politidis-
trikt. (unpublished report).
Paoli, Letizia (1998). Criminal Fraternities or Criminal Enterprises? Transnational
Organized Crime, 4: 3-4.
Pawson, Ray & Nick Tilley (1997). Realistic Evaluation. London: Sage.
Parker, J.G. (2003). Enforcing Suspended Licenses: Tough Laws, Technology Yield
Results. Traffic Safety, 103: 8-9.
Parker, Tom (2007). Fighting an Antaean Enemy: How Democratic States Unin-
tentionally Sustain the Terrorist Movements They Oppose. Terrorism and Po-
litical Violence, 19/2, June: 155-179.
Paternoster, Raymond (2010). How Much Do We Really Know About Criminal
Deterrence? The Journal of Criminal Law & Criminology, 100/3: 765-824.
Pauwels, Lieven, Paul Ponsaers & Robert Svensson (2010). An analytical perspec-
tive on the study of crime at multiple levels. Chapter 10 In: L. Pauwels, W.
Hardyns & M. Van de Velde (eds). Social Disorganization, Offending, Fear and
Victimization. Findings from Belgian Studies on the Urban Context of Crime.
The Hague: Boom Legal Publishers.
Pauwels, Lieven J. & Robert Svensson (2013). Violent Youth Group Involvement,
Self-reported Offending and Victimisation: An Empirical Assessment of an
Inte- grated Informal Control/Lifestyle Model. European Journal on Criminal
Policy and Research, 19/4: 369-386.
Pauwels, Lieven and Robert Svensson (2014). Micro-place disorder, subjective pow-
erlessness and violent youth group involvement: testing anintegrative control
theory. International Journal of Criminology and Sociology, 3. p. 200-221.

383
Pauwels, Lieven, Fabienne Brion, Nele Schils, Julianne Laffineur, Antoinette Ver-
hage, Brice De Ruyver & Marleen Easton (2014). Explaining and Understand-
ing the Role of Exposure to New Social Media: An Integrative Quantitative and
Qualitative Approach. Gent: Academia Press.
Pawson, Ray & Nick Tilley (1997). Realistic Evaluation. London: Sage.
Pease, Ken (1992). Preventing burglary on a British public housing estate. In:
R. Clarke (ed.), Situational Crime Prevention: Successful Case Studies.
New York: Harrow & Heston.
Pedahzur, Ami (ed.) (2006). Root Causes of Suicide Terrorism: The Globalization of
Martyrdom. London: Routledge.
Peck, R. & R.B. Voas (2002). Forfeiture Programs in California: Why So Few?
Journal of Safety Research, 33: 245-258.
Pedersen, Maria Libak (2014). Exit-indsatser for rockere og bandemedlemmer. En
kortlægning af tiltag under rammemodellen. København: Justitsministeriets
Forskningskontor, April 2014.
Pedersen, Maria Libak (2014). Gang Joining in Denmark: Prevalence and Corre-
lates of Street Gang Membership. Journal of Scandinavian Studies in Crimi-
nology and Crime Prevention, 15/1: 55-72.
Pedersen, Maria Libak (2014b). Veje ind i og veje ud af rocker- og bandemiljøer.
En interviewundersøgelse. København: Justitsministeriets forskningskontor,
September 2014. http://justitsministeriet.dk/sites/default/files/media/Arbejd som-
raader/Forskning/Forskningsrapporter/2014/Veje%20ind%20i%20og%20veje
%20ud%20af.pdf
Petersilia, Joan, et al. (2007). Parole, Desistance from Crime, and Community Inte-
gration. Washington DC: National Academies Press.
Petrosino, Anthony, Carolyn Turpin-Petrosino & John Buehler (2003). Scared Straight
and Other Juvenile Awareness Programs for Preventing Juvenile Delinquency: A
Systematic Review of the Randomized Experimental Evidence. The Annals of
the American Academy of Political and Social Science, 589 (September): 41-62.
Phillips, Catherine (2011). Situational Crime Prevention and Crime Displacement:
Myths and Miracles? Internet Journal of Criminology.
http://www.internetjournalofcriminology.com/Phillips_Situational_Crime_
Prevention_and_Crime_Displacement_IJC_July_2011.pdf.

384
 ბიბლიოგრაფია

Politidirektoratet (2011). Politiets bekjempelse av kriminelle MC-gjenger i perioden

2011 til 2015. Oslo: Politidirektoratet.
Politidirektoratet (2011b). Veileder for politiets bekymringssamtale. Dialog for ans-
var og positiv endring. Oslo: Politidirektoratet. https://www.politi.no/vedlegg/
rapport/Vedlegg_2333.pdf.
Politidirektoratet (2011c). A Guide to Police Conversation Intervention: A Dialogue
Promoting Responsibility and Positive Change. Oslo: Politidirektoratet.
https:// www.politi.no/vedlegg/rapport/Vedlegg_2352.pdf.
Politidirektoratet (2013). Kommenterte STRASAK-tall 2012. Oslo: Politidirektoratet.
Politidirektoratet (2014). Forebygge og bekjempe kriminalitet fra énprosentmiljøet
og kriminelle MC-gjenger – Håndbok for politi og kommunale myndigheter.
Oslo: Politidirektoratet, POD-publikasjon 2014/02. https://www.politi.no/vedlegg/
lokale_vedlegg/politidirektoratet/Vedlegg_2456.pdf.
Pratt, John (2007). Penal Populism. London: Taylor & Francis.
Prunckun, Henry W., and Phillip B. Mohr (1997). Military Deterrence of Internation-
al Terrorism: An Evaluation of Operation El Dorado Canyon. Studies in Conflict
and Terrorism, 20, 3: 267-280.
Pyrooz, David C., Scott H. Decker & Vincent J. Webb. (2010). The Ties That Bind:
Desistance From Gangs. Crime & Delinquency, 60/4: 491-516.
Pyrooz, David C. & Scott H. Decker (2011). Motives and Methods for Leaving the Gang:
Understanding the Process of Gang Desistance. Journal of Criminal Justice,
39/5: 417-425.
Rampton, Sheldon. & John Stauber (2006). The Best War Ever: Lies, Damned Lies,
and the Mess in Iraq. New York: P. Tarcher/Penguin.
Ranstorp, Magnus (ed.) (2010). Understanding Violent Radicalisation: Terrorist
and Jihadist Movements in Europe. London: Routledge.
Rashwan, Diana (2009). The renunciation of violence by Egyptian jihadi organ-
isations. In: Tore Bjørgo & John Horgan (eds.), Leaving Terrorism Behind: Indi-
vidual and Collective Disengagement. London: Routledge.
Ratcliffe, Jerry (2002). Burglary Reduction and the Myth of Displacement. Canberra:
Australian Institute of Criminology: Trend and issues, No.232.
http://www.aic.gov.au/documents/C/7/3/%7bC737DEC6-B9FD-4896-84B8-
2D1EAA984A18%7dti232.pdf.

385
Rekart, Michael L. (2005). Sex-work harm reduction. The Lancet, 366, 9503: 2123– 2134.
Rhodes, Tim & Dagmar Hedrich (eds.) (2010). Harm Reduction: Evidence, Impacts
and Challenges. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction.
Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Ribetti, Marcella (2009). Disengagement and beyond: Demobilisation in Colombia.
In: Bjørgo & Horgan (2009).
Riches, David (ed.) (1986). The Anthropology of Violence. Oxford: Basil Blackwell.
Rider, Ramses, Robert B. Voas, Tara Kelley-Baker, Milton Grosz & Bernhard
Murphy (2007). Preventing Alcohol-Related Convictions: The Effect of a Novel
Curriculum for First-time Offenders on DUI Recidivism. Traffic Injury Preven-
tion, 8: 147-152.
Rigspolitiet (2014). Rockere og bander 2013. København: Rigspolitiet.
http://www.mynewsdesk.com/dk/rigspolitiet/documents/rocker-og-bander-
2013-35860.
Rigspolitiet (2015). Rockere og bander 2014. København: Rigspolitiet.
https:// www.politi.dk/NR/rdonlyres/54AC93D2-95A6-401D-938B-FD479F76A30C/0/
Rockereogbander2014.pdf
Romarheim, Anders (2010). Demand for hostages: Modelling hostage-takings. In:
L. del Valle & J. Sadka (eds.), Teoria de Juegos y Derecho Contemporaneo, s.
157-185. Mexico City: Instituto Tecnologico Autonomo de Mexico.
Rose, Gerry (2000). The Criminal Histories of Serious Traffic Offenders. London:
Home Office.
Rostami, Amir & Fredrik Leinfelt (2012). The Stockholm Gang Intervention and Pre-
vention Project (SGIP): Introducing a holistic approach to gang enforcement. In:
Finn-Aage Esbensen & Cheryl L. Maxson (eds.), Youth Gangs in International Per-
spective: Results from the Eurogang Program of Research. New York: Springer.
Rostami, Amir, Fredrick Leinfelt & David C. Brotherton (2012). Understanding Gang
Leaders: Characteristics and Driving Forces of Street Gang Leaders in Sweden.
Free Inquiry in Creative Sociology, 40/2: 1-20. http://ojs.library.okstate.edu/osu/
index.php/FICS/article/view/1656/1480.
Rostami, Amir (2013). Tusen fiender – en studie om de svenska gatugängen och
dess ledare. Växjö: Linnæus University studies in policing, Nr 001, 2013 (PhD
dissertation).

386
 ბიბლიოგრაფია

Rostami, Amir (2014). Exit – Att lämna en destruktiv organisation: Förslag till na-
tionell avhopparstrategi. Stockholm: Polismyndigheten i Stockholms län.
Sackemark, Madeleine (2010). Utvärdering av Stödcentrum Nordväst för unga
brottsoffer. Sigtuna kommun/Studentkraft, mars. http://www.sigtuna.se/Page
Files/1092/St%C3%B6dcentrum%20Nordv%C3%A4st%20Studentkraft.pdf.
Sageman, Mark (2004). Understanding Terror Networks. Philadelphia, PA: Penn-
sylvania University Press.
Samferdselsdepartementet (2014). Nasjonal tiltaksplan for trafikksikkerhet på veg
2014-2017. http://www.regjeringen.no/nb/dep/sd/dok/veiledninger_brosjyrer/ 2014
/Nasjonal-tiltaksplan-for-trafikksikkerhet-pa-veg-20142017.html?id= 753232.
Sampson, Robert J. & John H. Laub (1995). Crime in the Making: Pathways and
Turning Points through Life. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Sarnecki, Jerzy (2003). Introduktion till kriminologi. Lund: Studentlitteratur.
Schmid, Alex P. & Janny de Graaf (1982). Violence as Communication: Insurgent
Terrorism and the Western News Media. London & Beverly Hills, CA: Sage.
Schmid, Alex P. (2005). Prevention of terrorism: Towards a multi-pronged approach.
In: Tore Bjørgo (ed.) (2005), Root Causes of Terrorism: Myths, Reality and the
Way Forward. London: Routledge.
Schmid, Alex P. (2013). Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation:
A Conceptual Discussion and Literature Review. The Hague: ICCT Research
Paper, March 2013. http://www.icct.nl/download/file/ICCT-Schmid-Radicalisa-
tion- De-Radicalisation-Counter-Radicalisation-March-2013_2.pdf.
Schnayderman, Ronen (2004). Through No Fault of Their Own: Punitive House
Demolitions during the al-Aqsa Intifada. Jerusalem: B’Tselem – The Israeli
Information Center for Human Rights in the Occupied Territories. Information
Sheet, November 2004. http://www.btselem.org/download/200411_punitive_
house_demolitions_eng.pdf [Accessed 29 January 2013].
Seligman, Martin E.P., Elaine F. Walker & David L. Rosenhan (2001). Abnormal Psy-
chology. New York: Norton.
Sherman, Lawrence (1992). Policing Domestic Violence. New York: Free Press
Sherman, Lawrence W., David P. Farrington, Brandon C. Welsh & Doris Layton
MacKenzie (2002). Evidence-Based Crime Prevention. Abingdon/New York:
Routledge.

387
Silke, Andrew (2005). Fire of Iolaus: The Role of State counter-measures in caus-
ing Terrorism and what needs to be done. In: Tore Bjørgo (ed.) (2005), Root
Causes of Terrorism: Myths, Reality and the Way Forward. London: Routledge.
Silke, Andrew (ed.) (2011). The Psychology of Counter-Terrorism. Oxon UK: Rout-
ledge.
Skarðhamar, Torbjørn (2004). Noen få veier tungt i kriminalitetsbildet. Samfun-
nsspeilet, 3. http://www.ssb.no/sosiale-forhold-og-kriminalitet/artikler-og-publi-
kasjoner/noen-faa-veier-tungt-i-kriminalitetsbildet.
Sletteland, Anja (2008). The Geopolitics of “Hearts and Minds”: American Pub-
lic Diplomacy in the War on Terrorism. Master’s Thesis in Human Geography,
Department of sociology and human geography, University of Oslo.
Sollund, Ragnhild (2007). Tatt for en annen. En feltstudie av relasjonen mellom
etniske minoriteter og politiet. Oslo: Gyldendal Akademisk.
Sorensen, David W.M. (2003). The Nature and Prevention of Residential Burglary:
A Review of the International Literature with an Eye towards Prevention in
Denmark. Copenhagen: Ministry of Justice.
Sorensen, David W.M. (2007). Scandinavian Prospects for a Place-Based Ran-
domized Experiment on Burglary Reduction. Journal of Scandinavian Studies
in Criminology and Crime Prevention, 8: 97-112.
Spergel, Irving A., Kwai Ming Wa & Rolando V. Sosa (2005). Evaluation of the
Riverside Comprehensive Community-Wide Approach to Gang Prevention,
Intervention and Suppression. School of Social Service Administration, The
University of Chicago. https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/ojjdp/grants/209188.pdf.
Stevens, Tim & Peter R. Neumann (2011). Countering Online Radicalisation: A
Strategy for Action. London: A policy report published by the International Cen-
tre for the Study of Radicalisation and Political Violence (ICSR). http://icsr.info/
wp-content/uploads/2012/10/1236768491ICSROnlineRadicalisationReport. pdf.
Storvoll, Elisabet Esbjerg & Arild Hovland (1997). På rett kjøl. Ullersmoprosjektet
1992–1996. NOVA rapport 1/1997.
Stubberud, Roger & Eirik Jensen (2011). Alt starter og avsluttes med et håndtrykk
– Dialog med gjengstrukturer, erfaringer, resultater og råd. Oslo: Oslo Politi-
distrikt. https://www.politi.no/vedlegg/lokale_vedlegg/oslo/ Vedlegg_1548.pdf
[Accessed 14 March 2013].

388
 ბიბლიოგრაფია

Sullivan, Dennis and Tifft, Larry (2006). Handbook of Restorative Justice: A Global
Perspective. London and New York: Routledge.
Sunde, Inger Marie (ed.) (2013). Forebygging av radikalisering og voldelig ekstrem-
isme på internett. Oslo: PHS Forskning 2013: 1. http://brage.bibsys.no/xmlui/ bit-
stream/handle/11250/175110/1/forebygging_av_radikalisering.pdf.
Sutherland, Edwin (1939). Principles of Criminology. Philadelphia, PA: Lippincott
Sutton, Mike (1998). Handling Stolen Goods and Theft. A Market Reduction Ap-
proach. Research Study 178. London: Home Office.
Sutton, Mike, Jacqueline Schneider & Sara Hetherington (2001). Tackling Theft
with the Market Reduction Approach. Crime Reduction Research Series, Paper
8. London: Home Office.
Sweeten, Gary, David C. Pyrooz & Alex R. Piquero (2012). Disengaging from Gangs
and Desistance from Crime. Justice Quarterly, 30/3: 469-500.
Sykes, Gresham & David Matza (1957). Techniques of Neutralization: A theory of
Delinquency. American Sociological Review, 22/6: 67-70.
Sørensen, Anne (2006). Stasi og den vesttyske terrorisme. Aarhus: Aarhus univer-
sitetsforlag.
Sörensen, Gunilla, Sonja Forward, Henriette Wallén Warner, Helena Hellstén &
Lennart Simonsson (2010). Känsla och förnuft. Utvärdering av utbildningspro-
gram för alkohol- och trafikinformation i gymnasieskolor. Linköping: VTI rap-
port 689.
Terer, Kiptoo & Rick Brown (2014). Effective drunk driving prevention and enforce-
ment strategies: Approaches to improving practice. Trends & Issues in Crime
and Criminal Justice, No.472, February. http://www.aic.gov.au/media_library /
publications/tandi_pdf/tandi472.pdf.
Thomassen, Gunnar (2000). Innbrudd, tyvegods og marked: En eksplorativ under-
søkelse. Oslo: PHS Forskning 2000: 5.
Thrasher, Frederick (1927). The Gang. Chicago: Chicago University Press.
Tilley, Nick (2000). Realistic Evaluation: An Overview. Presentation at the Founding
Conference of the Danish Evaluation Society, September 2000. http://evidence
-basedmanagement.com/wp-content/uploads/2011/11/nick_tilley.pdf.
Tilley, Nick (ed.) (2005). Handbook of Crime Prevention and Community Safety.
Cullompton/Portland, OR: Willan Publishing.

389
Tilley, Nick (2009). Crime Prevention. Cullompton/Portland, OR: Willan Publish- ing.
Tilley, Nick, Rebecca Thompson, Graham Farrell, Louise Grove & Andromachi
Tseloni (2015). Do Burglar Alarms Increase Burglary Risk? A Counter-intuitive
Finding and Possible Explanations. Crime Prevention and Community Safety,
17: 1-19.
Tseloni, Andromachi, Louise Grove & Rebecca Thompson (2013). Burglary Secu-
rity Effectiveness. Paper Presented at the Eurocrim 2013 Conference, Budapest,
6 September 2013.
Tseloni, Andromachi, Rebecca Thompson, Louise Grove, Nick Tilley, and Graham
Farrell (2014) The effectiveness of burglary security devices. Security Journal.
Open Access: http://www.palgrave-journals.com/sj/journal/vaop/ncurrent/abs
/sj201430a.html
Tyler, Tom R. (2006). Why People Obey the Law. Princeton, NJ: Princeton Univer-
sity Press (1st edition 1990).
Tyler, Tom R. and Jeffrey Fagan (2012). The Impact of Stop and Frisk Policies upon
Police Legitimacy. In: La Vigne, Lachman, Matthews and Neusteter (eds.) Key
Issues in the Police Use of Pedestrian Stops and Searches. Research Paper.
Washington DC: The Urban Institute, Justice Policy Center. http://www.urban.
org/sites/default/files/alfresco/publication-pdfs/412647-Key-Issues-in-the-Po-
lice-Use-of-Pedestrian-Stops-and-Searches.PDF.
Ulleberg, Pål, Pål Elvik & Peter Christensen (2004). Evaluering av “Sei ifrå!” kam-
panjen i Telemark. Oslo: TØI-rapport 722/2004.
Utenriksdepartementet (2006). Foreign Policy Strategy for Combating Internation-
al Terrorism. Oslo: Ministry of Foreign Affairs. http://www.regjeringen.no/up-
load/ kilde/ud/rap/2006/0124/ddd/pdfv/291587-terrorstrategi_eng.pdf.
Utrykningspolititet (2009). Hvem fortjener politiets oppmerksomhet? En studie av
dødsulykkene i trafikken i 2004 og 2005. Utrykningspolitiets temahefte nr. 2/ 2009.
Utrykningspolitiet (2012). Førere med høy risikovillighet. En analyse av anmeldte
fartsovertredere og rusførere. Temahefte nr. 3/2012. Stavern: Utrykningspo litiet.
Van Daele, Stijn & Tom Vander Beken (2010). Exploring Itinerant Crime Groups.
European Journal of Criminal Policy and Research 16/1: 1-13.

390
 ბიბლიოგრაფია

Van Dijk, Jan., Manchin, R., van Kesteren, J., Nevala, S. & Hideg, G. (2005). The
Burden of Crime in the EU. Research Report: A Comparative Analysis of the
European Crime and Safety Survey (EU ICS) 2005. Brussels, Gallup Europe.
http://wp.unil.ch/icvs/files/2012/11/EUICS-The-Burden-of-Crime-in-the-EU.pdf
Veisten, Knut, Stefan Flügel & Rune Elvik (2010). Den norske verdsettingsstudien.
Ulykker – Verdien av statistiske liv og beregning av ulykkenes samfunnskost-
nader. TØI-rapport 1053C/2010.
Victim Support (2005). Investigating the Practical Support Needs of Burglary Vic-
tims. London: Victim Support National Office, December 2005.
http://www.victimsupport.org.uk//media/Files/Publications/ResearchReports/
investigating-practical-needs.ashx.
Vijlbrief, Matthijs F.J. (2012). Looking for displacement effects: Exploring the case
of ecstasy and amphetamine in the Netherlands. Trends in Organised Crime,
15:198-214. DOI 10.1007/s12117-012-9158-0.
Vindenes, V., Jordbru, D., Knapskog, A.B., Kvan, E., Mathisrud, G., Slørdal, L. & Mørland,
J. (2012). Impairment based Legislative Limits for Driving Under the Influence of
Non-alcohol Drugs in Norway. Forensic Science International, 219/1-3: 1-11.
Vollaard, Ben & Jan van Ours (2011). Does Regulation of Built-in Security Reduce
Crime? Evidence from a Natural Experiment. The Economic Journal, 121/552:
485-504, May.
Vollard, Ben (2012). Preventing Crime through Selective Incapacitation. The Eco-
nomic Journal, 123/567: 262-284.
Weerman, Frank M., Cheryl L. Maxson, Finn-Aage Esbensen, Judith Aldridge,
Juanjo Medina & Frank van Gemert (2009). Eurogang Program Manual. Back-
ground, development, and use of the Eurogang instruments in multi-site, multi-
method comparative research. http://www.umsl.edu/ ccj/eurogang/Eurogang
_20Manual.pdf.
Weisheit, Ralph A. and L. Edward Wells (2004). Patterns of Rural and Urban Crime:
A County-Level Comparison. Criminal Justice Review, 29/1: 1-22.

391
Weisel, Deborah Lamm (2002). Burglary of Single-Family Houses. Guide No. 18
(2002). Center for Problem-Oriented Policing. http://www.popcenter.org/ prob-
lems/burglary_home/.
Wells-Parker, E.N., R. Bangert-Drowns, J. Allegrezza, R. McMillen & M. Williams
(1995). Final Results From a Meta-Analysis of Remedial Interventions with
DUI Offenders. Addiction, 90: 907–926.
Welsh, Brandon C. & David P. Farrington (2006). Preventing Crime: What Works
for Children, Offenders, Victims and Places. New York: Springer.
Welsh, Brandon C. & David P. Farrington (2012). The Oxford Handbook of Crime
Prevention. Oxford: Oxford University Press.
Welsh, Brandon C. & David P. Farrington (2012a). Crime prevention and public pol-
icy. In: Brandon C. Welsh & David P. Farrington, The Oxford Handbook of Crime
Prevention. Oxford: Oxford University Press.
Welsh, Brandon C. & David P. Farrington (2012b). The science and politics of crime
prevention: towards a new crime policy. In: Brandon C. Welsh & David P. Far-
rington, The Oxford Handbook of Crime Prevention. Oxford: Oxford University
Press.
Wierup, Lasse & Matti Larsson (2007). Svensk maffia: en kartläggning av de krim-
inella gängen. Stockholm: Nordstedts.
Wierup, Lasse & Daniel Olson (2012). Helvetet inifrån – femton år i Sveriges stör-
sta brottsorganisation. Stockholm: Reporto Förlag.
Wikström, Per-Olof H. (2006). Deterrence and deterrence experiences: Preventing
crime through the threat of punishment. In: Shlomo Giora Shoham, Ori Beck &
Martin Kett (eds.), International Comparative Handbook of Penology and Crim-
inal Justice. Eastbourne: Sussex Academic Press.
Wikström, Per-Olof H. (2014). Why crime happens: A situational action theory.
In: Gianluca Manzoni (ed.), Analytical Sociology: Actions and Networks. Ho-
boken, NJ: John Wiley & Sons.

392
 ბიბლიოგრაფია

Wikström, P-O. & Robert J. Sampson (2003). Social mechanisms of community

influences on crime and pathways in criminality. In B.B. Lahey, T.E. Moffitt &
A. Caspi (eds.), Causes of Conduct Disorder and Juvenile Delinquency.
New York: Guilford Press.
Wikström, Per-Olof H., Andromachi Tseloni & Demitris Karlis (2011). Do People
Comply with the Law because they Fear Being Caught? European Journal of
Criminology, 8/5, September: 401-420.
Wikström, Per-Olof H., Dietrich Oberwittler, Kyle Treiber & Beth Hardie (2012).
Breaking Rules: The Social and Situational Dynamics of Young People’s Urban
Crime. Oxford: Oxford University Press.
Wiktorowicz, Quintan (2005). Radical Islam Rising: Muslim Extremism in the West.
Lanham, MD: Rowman & Littlefield.
Wiley, Stephanie A. & Finn-Aage Esbensen (2013). The Effect of Police Contact:
Does Official Intervention Result in Deviance Amplification? Crime & Delin-
quency. DOI: 10.1177/0011128713492496.
Willems, Helmut (1995). Development, patterns and causes of violence against
foreigners in Germany: Social and Biographical characteristics of perpetrators
and the process of Escalation. In: Tore Bjørgo (ed.), Terror from the Extreme
Right. London: Frank Cass.
Williams, Phil (1998). Organizing Transnational Crime: Networks, Markets and Hi-
erarchies. Transnational Organized Crime, 4: 3 and 4.
Winsnes, Torgeir (2005). Vigrid – en drøfting av ungdommers binding til det høyre
ekstreme miljøet og bekymringssamtalen som strategi i det forebyggende ar-
beidet. Fordypningsoppgave, videreutdanning i Kriminalitetsforebyggende po-
litiarbeid 2004/2005. Oslo: Politihøgskolen.
Wolf, Daniel R. (1991). The Rebels: A Brotherhood of Outlaw Bikers. Toronto: Uni-
versity of Toronto Press.
Wright, Richard T. & Scott H. Decker (1994). Burglars on the Job: Streetlife and
Residential Break-ins. Boston, MA: Northeastern University Press.

393
Wright, Lawrence (2008). The Rebellion Within: An al Qaeda Mastermind Ques-
tions Terrorism. The New Yorker, June.
Zartman, I. William (ed.) (2006). Negotiating with Terrorists. Leiden/Boston, MA:
Martinus Nijhoff Publishers.
Zedner, Lucia (2007). Preventive justice or pre-punishment? The case of control
orders. Current Legal Problems, 60, 1: 174-203.
Zimring, Franklin & Gordon Hawkins (1997). Incapacitation: Penal Confinement and
the Restraint of Crime. New York/Oxford: Oxford University Press.

394