नेपाल सरकार

बिबिन्न सेवा आयोग(TSC,अबिकृ त, ना.सु., खररदार)

खुला प्रबतयोबगतात्मक पररक्षा

First paper

1. ब्रम्हाण्ड सम्िन्िी जानकारर

सौययमण्डलः

- सूय,य ग्रह, उपग्रह, बििुग्रह

- ताराः उल्का, उल्काबपण्ड, तारामण्डल, तारापुञ्ज, ब्लाक होल

- लामपुच्छ्रे तारा/ ध्रुमके तु

2. पृबबि सम्िन्िी जानकारर

- पररचय

- उत्पबत

- गबत

HD sir (heman.dhungana@gmail.com)
;f}o{ d08n (Solar system)
 ;"o{, rGb|df, tf/fx¿, u|xx¿, pku|xx¿, tf/fk'~hx¿, tf/f d08nx¿, lzz'u|xnufot logLx¿larsf] 7fpF;d]tsf]
;Dk"0f{ If]qnfO{ ;du|df a|x\df08 (universe) elgG5 .
 ;"o{ / ;"o{sf] kl/j|mdf ul//x]sf u|xx¿ (planets), pku|xx¿ (satellites) nufot lzz'u|x (asteroids), w"d|s]t'x¿
(comets), pNsflk08 (meteorites), u|xx¿sf lardf 5l/P/ /x]sf ljb\o't\ rfh{o'St k/df0f' KnfHdf / w'nfsf
s0fx¿ cflb ldn]/ ;f}o{ d08n ag]sf] x'G5 ।
 हाम्रो सौययमण्डल आकािगंगा तारापुञ्ज(milkyway galaxy) मा पर्य।
 ब्रम्हाण्डको उत्पबत र यसको सञ्चालन प्रकृ यािारे अध्ययन गने बवज्ञान लाइ कस्मोलोजी िबनन्र्।
 िैज्ञाबनक बसद्धान्त अनुसार यो ब्रम्हाण्ड फै बलरहेको र्।सुरुमा नबजकै रहेका अन्तररक्षका पदार्यहरु बिस्फोटनले गदाय चारै बतर
र्ररएर यो ब्रम्हाण्डको उत्पबत िएको हो। यसै बसद्धान्त लाइ ठू लो बिस्फोटको बसद्धान्त (big bang theory) िबनन्र्।
सुयय (The Sun)
 ;f}o{ d08nsf] s]Gb|df /x]sf] ;"o{ Ps demf}nf vfnsf] tf/f (medium sized star) xf] .
 ;"on{ ] cfफ्नो u'?Tjfsif{0f zlStn] ubf{ ;f}o{ kl/jf/leqsf ;a} ;b:ox¿nfO{ ;d]6]/ /fv]sf] 5 .
 सुययलाइ हेनय को लाबग प्रयोग गररने उपकरणलाइ हेबलस्कोप िबनन्र्।
 सुययलाइ आफ्नो अक्षमा पररक्रमा गनय जम्मा 25 ददन 5 घण्टा लाग्र् िने सुययले पररक्रमा गने कक्षको के न्रलाइ ग्यालेबटटक
सेन्टर िबनन्र्।
 सुययले आकािगंगाको तारापुञ्जीय के न्रलाइ एकपटक पररक्रमा गनय लाग्ने समयाविीलाइ कबस्मक िर्य िबनन्र्।
 1 cosmic year = 2500 लाख िर्य।
 lk08 nueu 1.99 x 1030 kg 5 . cf};t Jof; 1.3924x106 km 5 .
 of] cfsfz uª\uf tf/fk'~h (milky way galaxy) sf] s]Gb|af6 2.5 x 104 k|sfz jif{ 6f9f /x]sf] 5 .
 ;fk]lIfs 3gTj (relative density) 1.41 5 .
 सुययमा KnfHdf gfd ul/Psf rfh{o'St Uof;Lo cfof]gx¿ (charged particles) sf] wf/ ;f}o{ atf; (solar wind) sf
¿kdf pT;h{g eO/x]sf] x'G5 .
 ;f}o{ atf;sf] j]u (speed) sl/a 500 km/s x'G5 .
 सुययको आकर्यण िबि पृबबिको िन्दा कररि 28 गुणा िदि र् ।
 सुयय पृबबविन्दा 109 गुणा ठु लो र् ।
 सुययको बवदकरण नाप्ने यन्र = पारहेबलयोबमटर
 पलायन गबत (escape velocity) = 615 km/s
 सुययको प्रकाि पृबबिमा आइपुग्न लाग्ने समय = 500 sec (8 बमनेट 20 सेकेण्ड)
u|xx¿ (Planets)
 ;f}o{ d08ndf /x]sf ;a} u|xx¿n] ;"o{sf] rf/}lt/ kl/j|mdf u5{g\ .
 ;"os{ f] glhsb]lv 6f9f;Dd lgDg j|mddf u|xx¿ /x]sf 5g\ M a'w (Mercury), z'j|m (Venus), k[YjL (Earth), dª\un
(Mars)(बिबर ग्रहहरु) a[x:klt (Jupiter), zlg (Saturn), c?0f (Uranus) / j?0f (Neptune)(िाबहरर ग्रहहरु)
 cf7 u|xx¿dWo] a'w / z'j|mafx]s c¿ ;a}sf pku|xx¿ (satellites) 5g\ .
 ;a} u|xx¿ ;"o{sf] jl/kl/ 3'Dg] ePsfn] tf/fx¿lar logLx¿sf] :yfg kl/jt{g eO/xG5 . To;}n] cª\u|]hLdf logLx¿sf]
gfd Knfg]6 ePsf] xf], h;sf] cy{ lu|s efiffdf 3'dGt] (wanderer) x'G5 .
 ग्रहहरु सुययको प्रकाि पाएर चबम्कने गदयर्न।बयबनहरुको आफ्नै प्रकाि हुदैन।
 ग्रहहरुले सुययको वररपरर पररक्रमा गदाय अन्य ग्रहको कक्षलाइ क्रस गनुय हुन्न।
फु च्चे ग्रह/ पुड्का ग्रह (Dwarf planet)
 यम(pluto) ग्रहलाइ सन् 2006 मा अन्तराबिय खगोल बिज्ञान संगठन ले ग्रहको सुबच िाट हटाइ फु च्चे ग्रहमा राखेको हो।
 यो अत्यन्त सानो ियो,उपग्रह िन्दा पबन सानो ियो, सुययको पररक्रमा गदाय िरुण ग्रहको कक्षलाइ क्रस गयो त्यसैले यसलाइ
ग्रहको सुबचिाट हटाइयो।
 सौयय मण्डलमा अबहले सम्म 5 वटा प्रमुख फु च्चे ग्रहहरु र्न। [Pluto, Eris, Ceres, Makemake, Haumea]
a'w (Mercury)
 सििन्दा सानो र सुययिाट सििन्दा नबजक को ग्रह
 वायुमण्डल र उपग्रह निएको ग्रह।
 Messenger of god.
 उल्कापातको कारणले यसको सतहमा अनेकौ खाल्डाहरु र्न जसलाइ j|m]6/(craters) िबनन्र्।
 88 lbgdf o;n] ;"o{sf] kl/j|mdf u5{ . आफ्नो cIfdf 59 lbgdf Ps k6s 3'D5 .
 एकापरि तातो र अकोपरि बचसो ग्रह ।
z'j|m (Venus)
 पृबवीिाट सििन्दा नबजक को ग्रह, रहस्यमय ग्रह, पृबवीको जुम्ल्याहा ग्रह
 morning star, evening star, planet of love and beauty, brightest planet, hottest planet िबनन्र्।
 यो पबन उपग्रह निएको ग्रह।
 िर्य िन्दा ददन लामो हुने ग्रह।
 िैज्ञाबनकहरुद्वारा अनुसन्िान गररएको पबहलो ग्रह।
k[YjL (Earth)
 सौयय पररवारको एक मार जीवीत ग्रह हो। u|xx¿dWo] hLjx¿sf nflu cg's'n u|x।
 ;"o{af6 b'/Lsf] lx;fan] k[YjL t];|f] :yfgdf k5{ / cfsf/sf] lx;fan] of] kfrf} :yfgdf k5{ .
 o; u|xsf] ;txsf] cf};t tfkj|md nueu 15º C 5 .
 o; u|xdf 71 k|ltzt kfgL, 21 k|ltzt clS;hg 5 .
 o; u|xsf] और्त Jof; sl/a 12,742 km [12756 equatorial & 12713 polar ]
 बनलो ग्रह (Blue planet), metal star, blue marbal.
 पलायन गबत (escape velocity) = 11.2 km/s
 एउटा उपग्रह र्, चन्रमा (moon).
 चन्रमाको पलायन गबत (escape velocity) = 2.38 km/s

dª\un u|x (Mars)

 b'/Lsf] lx;fan] ;"o{af6 rf}yf] :yfgdf dª\un u|x k5{ .
 of] u|xsf b'O{ cf]6f pku|xx¿ kmf]af]; (ठु लो) / l8df]; 5g\ .
 बलमोनाइट(limonite) नामक दफक्का रातो चिान (Iron-III mineral) को कारण यसलाइ रातो ग्रह (red planet)
िबनन्र्।
 o; u|xdf b'O{k6\l6 ;]tf w|'jLo 6f]kLx¿ (polar caps) b]lvG5g\ .
 Nix Olympia यस ग्रहको अग्लो चुचुरो।
a[x:klt (Jupiter)
 of] u|x ;f}o{ d08nsf] ;a}eGbf 7'nf] u|x xf] .
 ग्रहहरुको राजा हो।
  of] k[YjLeGbf nueu 319 u'0ff 7'nf] 5 .
 दोस्रो िदि उपग्रह िएको ग्रह (79 वटा, Ganymede, Io, Europa, Callisto etc.)
 jfo' d08nLo t'kmfg (hurricane) h:tf] u8a8Lsf] sf/0fn] यसको afbndf Pp6f /ftf] bfu (red spot) b]Vg ;lsG5
 आफ्नो अक्षमा सिैिन्दा बर्टो घुम्ने ग्रह।
zlg (Saturn)
 of] u|x a[x:kltkl5sf] bf];|f] 7'nf] u|x xf] .
 of] u|x ltg cf]6f r]K6f cfsf/sf rSsfx¿)ring)n] 3]l/Psf x'G5g\ .
 सिैिन्दा िदि 82 वटा उपग्रह)53 are confirmed and named and another 29 are awaiting for official
naming)(Titan, Mimas, Enceladus, Tethys, Dione etc.)
 सिैिन्दा हलुका ग्रह,
 सिैिन्दा कम् घनत्व िएको ग्रह
 पाबनमार्ी तैरने ग्रह।
 सुन्दर ग्रह, planet like moon.
 ग्याबलबलयो ले पत्ता लगाएको ग्रह ।
 God’s sickle & string of pearls.

c?0f (Uranus)
 of] u|x ;a}eGbf klxn] kTtf nfu]sf] u|x xf] .
 हररयो ग्रह(green planet)
 सुयय पबिम ददिािाट उदाउने ग्रह ।
 27 वटा उपग्रह र्न।(Miranda, Ariel, Umbriel, Titania etc.)
 िृहस्पबतका हजुरिा
 असफल तारा
 बवबलयम हिेल ले पत्ता लगाएको ग्रह ।
j?0f (Neptune)
 of] u|x ;"o{af6 ;a}eGbf 6f9fsf] u|x xf] .
 14 वटा उपग्रह र्न् (ट्राइटन, नेररड etc)
 आफ्ना उपग्रहहरुले बवपररत ददिािाट घुम्ने ग्रह ।
 पहेलो ग्रह (yellow planet).
 गबणबतय तररकाले पत्ता लगाएको ग्रह।
 जलदेवताका गुरु
 सिैिन्दा बचसो ग्रह ।
उपग्रह (satellites)
 आफ्नो ग्रह र सुययको पररक्रमा हने आकाबिय बपण्डलाइ उपग्रह (सेटेलाइट) िबनन्र्।
ब्रम्हाण्डमा जम्मा अबहले सम्म 205 वटा सेटेलाइट हरु पत्ता लागेका र्न।
  सिैिन्दा िदि खोज अनुसन्िान गररएको उपग्रह चन्रमा हो।
 बयबनहरुको पबन आफ्नै प्रकाि र्ैन, सुययकै प्रकाि पाएर चम्कने गदयर्न।
 dfgjåf/f lgld{t k[YjLsf] jl/kl/ kl/j|mdf ug]{ pku|xx¿nfO{ s[lqd pku|xx¿ elgG5 .
 s[lqd pku|xx¿nfO{ k[YjLsf] ;txaf6 lglZrt b'/L 36,900 km, df 5f]l8Psf x'G5g\ h;nfO{ lhcf] :6];g/L cla{6
(geostationary orbit) िबनन्र् .
 logLx¿nfO{ /s]6sf] ;xfotfn] cGtl/Ifdf 5f]l8Psf] x'G5 .
 logLx¿df phf{ ;f}o{ Aof6«Laf6 pknAw u/fOG5 .
बििुग्रह(एस्टे रोइड)
 बनबस्चत आकार निएका सौययमण्डलमा रहेका ससाना फु च्चे ग्रहहरु लाइ बििुग्रह िबनन्र्।-
 बयबन हरु मंगल र िृहस्पबत ग्रहको कक्षको बिचमा घुबमरहन्र्न।
 सौययमण्डलमा हालसम्म 1600 िन्दा िदि एस्टेरोइड हरु पत्ता लागेका र्न।
 पल्लास, बसरस, जुना, िेस्टा, हमेस, इरोज, आदद बििुग्रहका नाम हरु हुन।
ताराहरु (stars)
 आफ्नै प्रकाि िएका अन्तररक्षमा िबलरहेका चबम्कला ग्यासका गोला हरुलाइ तारा िबनन्र्।
 सुययिाट सिैिन्दा नबजकको तारा Proxima centaury हो।
 सिैिन्दा चबम्कलो तारा डग स्टार (Sirius) हो।
 सुयय लगायत सिै ताराहरु आफ्नो जीवनको अन्तबतर आइपुग्दा आफु संग िएको हाइड्रोजन सदकन्दै सदकन्दै गएपबर् खुबम्चन्दै
जादा लास्टमा पुगेर बिस्फोट हुन्र्न।
 सुयय लगायत सो िन्दा साना तारा हरु बिस्फोट हुदा नोिा(Nova) िन्र्न।
 नोिा बचबसएर िनेको ठू लो रातो बपण्डलाइ रातो बविाल तारा(red giant) िबनन्र्।
 सुययिन्दा अबत बविाल तारा हरु बिस्फोट िएमा सुपरनोिा(Supernova) िन्र्न। सुपरनोिा बिस्फोटन हुदा सुन जस्ता
मुल्यवान िातु िन्दर्न।
 रातो बविाल तारा (red giant) को मध्यिाग खुबम्चन्दै जाने क्रममा यसको के न्रमा रहेको इलेटट्रोन िादलको चाप सग
िरािर िइ सन्तुबलत अवस्र्ामा आउदा देबखने ताराको सानो र सेतो अविेर् लाइ सेता िाम(white dwarf) िबनन्र्।
 सुपरनोिा पबर् ताराहरुको अविेर्मा यसका इलेटट्रोन हरु न्युबटलयस बिर बर्र्यन र न्युट्रन मा पररणत हुन्र्न।यस्तो
अवस्र्ामा ताराहरुको अविेर् अत्यन्त सानो िइ त्यसको अबिकांि बपण्ड न्युट्रन मार रहन्र्।जसलाइ न्युट्रन स्टार िबनन्र्।
 एकले अको लाइ आपसमा घुबमरहने तारा हरु लाई िाईनरर स्टार िबनन्र्।
 बर्टो बर्टो घुबमरहने तर्ा रे बडयो तरङ्गहरु ददने तारा लाइ पल्सार (pulsar) िबनन्र्।
तारामण्डल (constellation)
 /ftdf cfsfzsf] s'g} Ps :yfgdf b]lvg] tf/fx¿sf] ;d"xnfO{ tf/fd08n elgG5 .
 clxn];Dd आकािमा 88 cf]6f tf/f d08nx¿sf] रहेsf 5g\ .
  p;f{ d]h/ )u|]6 ljo/ jf ;KtClif( p;f{ dfOg/ (बलरटल ljo/ jf ;KtClif( ओररयन,lncf], lk;];\, Sofl;cf]lkof cflb
सिै तारामण्डलका नाम हुन।
 12 वटा रािीहरु, 27 वटा नक्षरहरु तारामण्डलकै नाम हुन।
tf/fk'~h (Galaxy)
 a|x\df08df /x]sf c/af} tf/fx¿sf]अबत ljzfn ;d"xnfO{ tf/fk'~h elgG5 .
 हाम्रो सौययमण्डल आकािगंगा तारापुञ्जमा पर्य। यसdf nueu 1011 tf/fx¿ 5g\ .
 tf/fk'~hnfO{ logLx¿sf] cfsf/sf] cfwf/df
:kfO/n (spiral) :h:t} M cfsfz uª\uf, PG8«f]e]8f tf/fk'~hx¿ .
OlnlK6sn (elliptical) :Meisser 87 र
O/]u'n/ (irregular): जस्तै Mageuanic cloud u/L ltg ;d"xdf ljefhg गररएको र् .
k'R5|]« tf/fx¿ (Comets)/ िुम्रके तु
 ;"o{sf] rf/}lt/ c08fsf/ sIfdf 3'ld/xg],चबम्कलो टाउको र लामो पुच्छ्र्र िएका Uof;Lo a/kmsf 8Nnfx¿nfO{ g} k'R5|]«
tf/fx¿ elgG5 .
 बयबनहरुको आफ्नो प्रकाि र्ैन, सुययकै प्रकाि पाएर चबम्कने गदयर्न।
 k'R5|]« tf/fsf d'Votof ltg cf]6f efux¿ x'G5g\
s]Gb|Lo efu(nucleus), sf]df (coma) / k'R5/ (tail)
 o;sf] s]Gb|Lo efu hd]sf] Uof;, a/km / w'nfsf s0fx¿ ldn]/ ag]sf] x'G5 .
 s]Gb|Lo efusf] jl/kl/ Uof; / w'nfsf s0fx¿ ldn]/ sf]df (coma) ag]sf] x'G5 .
 पुच्छ्रेतारा घुम्दै सुययको नबजक आउदा त्यसको सतहमा रहेका िस्तुहरु िाफमा िदबलन्र्न यसरर िनेको ग्यास र िरफका
कणहरु सौयय ितासका कारण सुययको उल्टो ददिा बतर उड्न गइ लामो पुच्छ्र्र िन्दर्न।
 आकािमा सिैिन्दा पबहले देबखएको पुच्छ्रेतारा हेबलको पुच्छ्रेतारा हो। यो प्रत्येक 76 िर्यमा देबखन्र्।
 आकािमा सिैिन्दा पबर् देबखएको पुच्छ्रेतारा ;'d]s/ n]eL हो । यो 1994 df a[x:klt u|x;u 7f]lsP/ rsgfr'/
ePsf] हो।
पुच्छ्रे तारा को नाम पबहलो पल्ट देबखएको सूयय पररभ्रमण गनय लाग्ने समय
हेबलको पुच्छ्रेतारा 240 BC 76 yrs.
टेम्पल टु टल 1366 33 yrs.
एन्के 1786 3.3 yrs.
स्वास्मायन वास्मायन 1927 15 yrs.
वेन्नेट 1969 1678 yrs.
सुमेकर लेिी 1993 1994 मा िृहस्पबत ग्रहसंग ठोदकएर चकानाचुर िएको।

उल्का (meteors)
 आकाबसय बपण्डहरु टु दक्रइ िनेका टु क्राहरु िायुमण्डलमा प्रवेि गदाय घर्यण िइ देबखएको चबम्कलो पदार्यलाइ उल्का िबनन्र्।
 पृबबिमा झरे का उल्का लाइ उल्काबपण्ड (मेरटयोराइट) िबनन्र्।
 आकािमा एउटा ददिा िाट अको ददिामा बर्टो बर्टो तारा खसेजस्तो देबखने िएकोले बयबनहरुलाई shooting star वा
falling star पबन िबनन्र्।

 pNsflk08x¿ :6f]gL (stony) cfO/g -iron_ / :6f]gL cfO/g (stony iron) u/L ltg k|sf/sf 5g\ .
  :6f]gL pNsflk08df a9L l;lnsf / sd cfO/g tyf DofUg]l;od /x]sf] x'G5 .
 cfO/g pNsflk08df a9L cfO/g / cToGt sd dfqfdf l;lnsf kfOG5g\ ।
 :6f]gL cfO/g pNsflk08df l;lnsf / cfO/g nueu a/fa/ dfqfdf kfOG5g\ .
 xfn;Dd e]l6Psf pNsflk08 100 u|fdb]lv 20,000 lsnf]u|fd;Ddsf 5g\ .
 पररक्रमाको क्रममा सुययको ताप र गुरुत्वाकर्यण िलले उल्कामा जमेर रहेका ठोस अवस्र्ाका चिान, िातु, एमोबनया आदद
टु दक्रएर िाफको रुपमा देबखने र बिचमै बिलाएर जाने प्रकृ या लाइ उल्कापात वा उल्कािर्ाय िबनन्र्।
 अत्यन्तै ठु लो र चहदकलो उल्कापात लाई फायर िल िबनन्र्।
कालो बर्र (Black hole)
 ब्रम्हाण्डको अबसम गुरुत्वाकर्यण िबि िएको अन्िकारमय प्वाल लाइ ब्लाक होल िबनन्र्।
 यो सुयय िन्दा अबत बविाल ताराहरुको अविेर् हो।
 यो अदृस्य हुन्र्।
 सुययिन्दा अबत बविाल ताराहरु आफ्नो जीवनको अन्त्यबतर िदि गुरुत्वाकर्यणको कारणले खुम्चन र्ाल्दर्न। यस अवस्र्ामा
गुरुत्वाकर्यण िल यबत िेरै हुन्र् दक त्यहािाट प्रकाि समेत उम्कन पाउदैन र त्यहा कालो बर्र िन्दर्।

1.2. पृबवीः पररचय, उत्पबत र गबत

• cg'dflgt pd]/ M 4.5 c/a jif{
• ;txsf] hDdf If]qkmn M 509,700,000 ju{ lsnf]ld6/
• :ynv08 M 148,400,000 ju{ lsnf]ld6/
• hnv08 M 361,300,000 ju{ lsnf]ld6/
• Jof; M 12,756 km(equatorial), 12713 km(polar) [43 km difference]
• d'Vo Uof;x¿ M N2, O2, CO2
• ;/b/ ;fk]lIfs 3gTj M 5.5
• lk08 M 6x1024 kg.
• pku|x ;ª\Vof M 1 rGb|df
k[YjLsf] pTklQaf/] kl/sNkgfx¿
1. ;"o{ 6'lj|mP/ k[YjLnufot u|xx¿ ag]sf] kl/sNkgf (Planetesimal Hypothesis)
 ;g\ 1749 df k|mfG;sf hh{ akmg n] ल्याएको बसद्धान्त
 pgsf] l;4fGtcg';f/ w]/} klxn] a|Dx\df08df 3'Db} u/]sf] Pp6f tf/f ;"o{;Fu 7Ss/ vfP/ ;"o{sf] efu 6'lj|mPkl5
k[YjLnufot cGo u|x / pku|xx¿ ag] .
2= lgxfl/sf kl/sNkgf (Nebular Hypothesis)
 ;g\ 1755 df hd{g bfz{lgs sfG6 र n]Knf; n] k|:t't u/]sf] बसद्धान्त
 यस egfOcg';f/ emG8} ;f9] rf/ ca{ jif{ klxn] cGtl/Ifdf jfikk"0f{ lk08 3'ld/x]sf] lyof] . o;/L 3'Dg] j|mddf of] lk08
;]nfpb} v'Drg yfn]kZrft\ o;af6 ;;fgf lk08x¿ 6'lj|mP/ aflx/ pl56\l6P . tL 6'j|mfx¿ 3'Db} 7'nf] lk08nfO{ kl/j|mdf
ug{ yfn] .
 o;/L 7'nf] lk08 ;"o{ / cGo ;;fgf lk08 u|xsf ¿kdf :yflkt eP .
3= Hjf/ l;4fGt (Tidal Hypothesis)
 ;g 1917 df lhG; / h]k|]m n] k|ltkfbg u/]sf] बसद्धान्त
 k|frLg sfndf Pp6f 7'nf] tf/f 3'Dbf3'Db} ;"o{sf] glhs k'Uof] . o; tf/fsf] cfkm\gf] cfsif{0f ann] ;"o{af6 Hjf/ pTkGg
u/fof] . pSt Hjf/Lo kbfy{ ;]nfP/ lr;f] eO{ 6'lj|mbf u|x, pku|x cflb ag] .
 o;/L g} k[YjL klg ag]sf] xf] .
4. cfsfz uª\ufaf6 ;f}o{d08n ag]sf] l;4fGt (Solar System from Milky Way)
o; l;4fGtcg';f/ cfsfz uª\ufdf ePsf ;fgf 7'nf] w'nfsf s0fx¿ cfk;df cfslif{t x'Fb} hf]l8Fbf 7'nf] lk08 ;"o{ aGof] . o;}
u/L cGo u|xx¿ klg ag] .
िौगर्ियक समय ताबलका (geological time scale
 पृबबवको उत्पबतको इबतहास देबख अबहले सम्मको पुरा समयावबि लाई िौगर्ियक समय ताबलका िबनन्र् ।
 िुगियबवदहरुले यस ताबलकालाई ईयोन, इरा, बपररयड र इपोक गरर 4 समुहमा बििाजन गरे का र्न् ।
 इयोन यस स्के लको सििन्दा ठु लो एकाइ र इपोक सििन्दा सानो एकाइ हो।
 इयोन का पबन 4 िाग र्न । प्रोटे रोज्वाइक, फे नेरोज्वाइक, आर्कय यन र हेबडयन ।
 यसपबर् इयोन लाई इरा, इरा लाइ बपररयड र बपररयड लाई इपोकमा बििाजन गररएको र् ।
 पृबिीको उत्पबत देबख 57 करोड िर्य अबघसम्मको अविी;
 आद्य महाकल्प
 बप्रटयाबम्ब्रयन ईरा
 no life era
 पृबिीको उत्पबतको 57 करोड िर्य अबघदेबख 25 करोड वर्य अबघ सम्मको अविी;
 पेलेजोइक ईरा
 past life era
 पुराजीबव माहाकल्प
 time of amphibians
 पृबिीको उत्पबतको 25 करोड िर्य अबघदेबख 6 करोड 50 लाख वर्य अबघ सम्मको अविी;
 मेसोजोइक ईरा
 middle life era
 मध्यजीबव माहाकल्प
 time of reptiles
 पृबिीको उत्पबतको 6 करोड 50 लाख िर्य अबघदेबख हाल सम्मको अविीलाई के िबनन्र्?
 सेनोजोइक ईरा
 present life era
 नवजीबव माहाकल्प
 time of mammals

पृबिीको दैबनक गबत/ Rotation/ पररभ्रमण/ अबक्षय गबत

• k[YjLnfO{ cfk\mgf] cIfdf Ps kmGsf] nufpg 23 306f, 56 ldg]6 4 ;]s]G8 nfUb5 . o; cjlwnfO{ ;f}o{ lbg (solar
day) elgG5 .
• यसरर k[YjLले cfk\mgf] cIfdf 3'Dg] ultnfO{ cIfLo ult jf b}lgs ult elgG5 .

दैबनक गबतका असर हरु

 lbg / /ft हुनु।
 ;"o{ / tf/fx¿sf] cjf:tljs rfn b]lvg' -h:t}M ;"o{ laxfg k"j{af6 pbfP/ a]n'sf klZrddf c:tfpg', ;"o{ pbfpg] /
c:tfpg] हुनु
 पुियको समय बर्टो र पबिमको समय दिलो हुनु।
k[YjLsf] jflif{s ult /Revolution/ पररक्रमण/ कबक्षय गबत
 k[YjLn] ;"o{sf] jl/kl/ bL3{ j[Qfsf/ sIfdf kl/j|mdf ug]{ u5{, h;nfO{ sIfLo ult elgG5 .
  o;n] ;"o{sf] jl/kl/ Ps kmGsf] nufpg 365 lbg 6 306f nufpF5 . 365 lbgsf] Ps jif{ x'Fbf afFsL 6 306f ;l~rt
eO{ k|To]s rf/ jif{df 366 lbg x'G5, h;nfO{ clws jif{ (leap year) elgG5 .
िार्र्यक गबतका असर हरु
 Ct' kl/j{tg x'नु
 s'g} Ps 7fpFdf lbg / /ftsf] cjlw km/s km/s kfOनु
 ताराहरुले आफ्नो ठाऊ सदै गएको देबखनु आदद।
Ct' kl/j{tg हुनुका कारणहरु:
 पृबिी गोलाकार हुनु।
 पृबबिको अक्ष, कक्षमा 66.5º को कोणमा िबल्कनु।
 पृबबिले सुययको पररक्रमा गनुय।
 पृबबिको कक्ष अण्डाकार हुनु।
Some GK.
 जुन 21, उत्तरर गोलाियमा ददन सिैिन्दा लामो र रात सिैिन्दा र्ोटो।
 बडसेम्िर 22, दबक्षबण गोलाियमा ददन सिैिन्दा लामो र रात सिैिन्दा र्ोटो।
 माचय 21 र सेप्टेम्िर 23, सिै ठाऊमा ददन र रात िरािर हुन्र्। यस अवस्र्ालाइ सम्पात (equinox) िबनन्र् ।
 ददन र रात िरािर निएको अवस्र्ालाई solastic िबनन्र्।
 हाम्रो देि नेपाल पृबबिको उत्तरर गोलाियमा िएकोले यहा
Longest day = 21 June, shortest day = 22 December.
Day night equal = 21 march & 23 september.
 पृबबव सुययिाट नबजक रहेको बिन्दु लाई पेररहेलन (Perihelion) िबनन्र् ।
 पृबबव सुययिाट टािा रहेको बिन्दु लाई अपहेलन (Aphelion) िबनन्र् ।
 ल्यारटन िार्ामा पृबबवलाइ Terra Mater िबनन्र् ।

Some facts about distance and units in spaces.

 Velocity of light (c) = 3 × 108 m/s
 These are the units only
 Light year
 Parsec
 Astronomical unit(A.U)
 And these are the distances.
 1 light year: distance travelled by the light in 1 year = 9.46 × 1015 m.
 1 parsec: 3.26 light year.
 1 A.U: mean distance between Sun and Earth = 1.5 × 1011 m