SỬ THI ĐĂM SĂN:

I. GIỚI THIỆU:
- Đăm Săn là sử thi anh hùng của dân tộc Ê – đê mà tên gọi đầy đủ là
Bài ca chàng Đăm Săn (Kbi khan Y Đăm Săn). Thiên sử thi đã kể về
cuộc đời với những chiến công lẫy lừng, những khát vọng tự do chói
ngời của một tù trưởng trẻ tuổi lỗi lạc của bộ lạc Ê – đê tên là Đăm Săn
- Sử thi Đăm Săn gồm có 7 khúc ca:
+ Khúc ca 1 và 2: Kể chuyện làm chồng theo tục lệ nối dây và hành
động chống lại tục nối dây của Đăm Săn
+ Khúc ca 3 và 4: Kể chuyện Đăm Săn làm tù trưởng, đưa buôn làng đi
làm nương rẫy, săn bắn, bắt cá và cuộc chiến tranh bộ lạc, đánh thắng
hai tù trưởng thù địch hùng mạnh và Mơ – tao Grư và Mtao Mxây để
bảo vệ và làm giàu cho bộ tộc.
+ Khúc ca 5 và 6: Kể chuyện Đăm Săn chặt cây thần và đi bắt Nữ thần
Mặt Trời. Việc cầu hôn không thành, chàng trở về và bị chết lún trong
rừng ma đất đen.
+ Khúc ca 7: Kể chuyện Đăm Săn đầu thai trong bụng chị gái Hơ –
âng. Đứa bé ra đời lại mang cái tên Đăm Săn, lớn nhanh như thổi, tiếp
tục nối dây với hai nàng Hơ Nhị và Hơ Bhị, trở thành một tù trưởng lí
tưởng đi tiếp con đường vinh quang mà chàng đã đi.

II. NGUỒN GỐC:

- Sử thi Đăm Săn (một số tài liệu ghi là Đam San, Đăm San hay Đam
Săn), có tên đầy đủ là Bài ca chàng Đăm Săn dài 2.077 câu, là trường ca
truyền miệng lâu đời của dân tộc Ê Đê, thể hiện nét lịch sử văn hóa của
đồng bào Tây Nguyên.

III. TÓM TẮT (NỘI DUNG ĐOẠN TRÍCH):

- Sau khi đã chiến thắng Mtao Grự và Mtao Mxây để giải cứu Hơ
Nhị, Đăm Săn trở thành một tù trưởng giàu mạnh, tiếng tăm lừng
lẫy khắp núi rừng. Nhưng chàng vẫn quyết tâm ra đi để chinh phục
Nữ thần Mặt Trời, muốn bắt nàng về làm vợ lẽ cho mình. Đăm Săn
 đã một mình đi suốt nhiều ngày liền, băng rừng vượt núi để đến
nhà Nữ thần Mặt Trời, tuy nhiên chàng đã bị từ chối. Đăm Săn
ngang nhiên ra về, mặc cho Nữ thần Mặt Trời cảnh báo chàng sẽ
chết khi mặt trời lên. Trên đường về, cả người và ngựa của Đăm
Săn đều bị kéo chìm xuống bùn lầy

IV. GIÁ TRỊ TÁC PHẨM

1. Nội dung
a) Bài ca cuộc sống tràn đầy khát vọng hào hùng:
- Bài ca Đam Săn có giá trị tư tưởng - thẩm mĩ trong hình thức cổ điển,
phản ánh trực tiếp những khát vọng hào hùng của lịch sử buổi đầu hình
thành các bộ tộc Tây Nguyên. Bởi lẽ từ cảm hứng cội nguồn đến đề tài
và tư tưởng tình cảm thẩm mĩ cũng như toàn bộ cái hiện thực thẩm mĩ
được phản ánh của nó đều nằm trong hệ thống sử thi anh hùng Tây
Nguyên. Ở đó hiện ra trọn vẹn chân dung tâm hồn của người Êđê thời cổ
đại, khi học đã bắt đầu nảy ra những ý tưởng muốn vươn tới những đỉnh
cao nhận thức mới về cái thế giới mà họ đang khát khao khám phá.
Đương nhiên, chiều sâu và đỉnh cao của ý tưởng ấy trong Bài ca Đam
Săn mới chỉ được giới hạn trong khuôn khổ của thời đại sử thi anh hùng.
Khi phân tích hàng loạt sự kiện, biến cố xoay quanh các hoạt động mở
đường chinh phục thiên nhiên và các cuộc chiến tranh giành lại vợ (thực
chất là bảo vệ thị tộc), giữ đất đai và mở rộng lãnh thổ của người anh
hùng Đam Săn đã được tái hiện một cách thẩm mỹ, người nghe sẽ thấy
cái nội dung chỉ đạo này. Đỉnh cao của nó chính là sự kiện Đam Săn đi
bắt Nữ thần Mặt Trời, một sự kiện bi tráng, tính cao cả và hào hùng cũng
được biểu hiện ở mức độ tuyệt đối. Tuy nhiên, nét đặc sắc riêng của Bài
ca Đam Săn còn là ở sự phản ánh sinh động vấn đề phong tục, tập quán,
cảnh vật, con người Tây Nguyên trong sinh hoạt đời thường của thời kì
mẫu hệ. Có điều, vấn đề này chỉ có ý nghĩa như là một cái nền.

b) Hình tượng người anh hùng Đam Săn

- Đam Săn vừa là anh hùng văn hoá, vừa là anh hùng trận mạc. Đam Săn
phi thường quả cảm và luôn luôn chiến thắng ở cõi người với những lí
do hiển nhiên. Đam Săn tài giỏi và nhạy cảm trước số phận cả bộ tộc
trong lao động rừng núi. Đam Săn vừa chấp nhận cuộc hôn nhân và bảo
vệ Hơ Nhí, Hơ Bhí như là một hành động củng cố cộng đồng, vừa luôn
luôn không bằng lòng với thực tại cuộc sống như là ý thức mãnh liệt đòi
giải phóng. Nếu cho rằng Đam Săn liên tục chống lại phong tục nổi dậy
hoặc hoàn toàn phục tùng đều có phần không thoả đáng. Trên thực tế,
hành động phi thường và ý muốn lớn của Đam Săn có thể giãn nở tự
nhiên nhưng tất cả đều thống nhất theo một mục đích vì lợi ích của bộ
tộc chúng ta. Đam Săn là sự kết tinh toàn vẹn tính cách anh hùng sử thi
Êđê.

c) Hình tượng người phụ nữ

- Bài ca Đam Săn có sáu nhân vật phụ nữ thì có hai cặp đôi Hơ Nhí, Hơ
Bhí và Hơ Li, Hơ Âng. Họ hiện ra trong vẻ đẹp nữ tính toàn vẹn, và đều
là những người tha thiết với nghĩa vụ cao cả bảo vệ phong tục cộng
đồng. Trong quan hệ với người anh hùng Đam Săn, họ giữ chức năng
vừa kìm hãm vừa thúc đẩy trong một trật tự không dời đổi. Hai người
còn lại là Hơ Bia và Nữ thần Mặt Trời, mỗi người một vẻ và đều là hiện
thân khát vọng tình yêu và lí tưởng cuồng nhiệt của Đam Săn. Từ những
nhân vật này toả ra cái chất thơ của một đời thường không phải chỉ có
chiến tranh và chém giết.

2. Nghệ thuật
a) Bài ca Đam Săn có kết cấu đầu cuối tương ứng nhưng thật ra
không phải là chặt chẽ. Bởi vì dường như mỗi chiếnchiến công của
người anh hùng đều được kể lại như một tích truyện tương đối tự do.
Trên thực tế, sự mở rộng cấu trúc tác phẩm theo chiều hướng gia tăng
phẩm chất anh hùng trận mạc của Đam Săn là hoàn toàn phù hợp kết cấu
sử thi anh hùng.

b) Vấn đề xây dựng tính cách Đam Săn và ý nghĩa nghệ thuật toả ra từ
các nhân vật phụ nữ khiến cho tác phẩm vừa có nét loại hình chung của
sử thi thế giới, vừa chứa đựng bản sắc riêng của sử thi Việt Nam.

c) Tương tự như thế, nếu thủ pháp sử dụng ngôn ngữ trùng điệp đầy ấn
tượng trong Bài ca Đam Săn là nét loại hình chung thì hệ thống từ ngữ
giàu hình ảnh nhuần thấm màu sắc Tây Nguyên cũng là một giá trị đặc
thù.

Ba phần tư thế kỉ trôi qua từ khi Bài ca Đam Săn được sưu tập lần đầu
tiên, tác phẩm đã có giá trị như một phát hiện nghệ thuật kì thú. Người ta
đã hết sức ngạc nhiên trước vẻ đẹp của nó và coi tác phẩm này là một sử
thi sánh ngang với sử thi Iliat trong di sản văn hoá nhân loại.