10th International Istanbul Congress Proceedings Book

EDITORS
PROF. DR. QASIM HACIYEV

ASSOC. PROF. DR. TEUTA ILJAZA
PHD. (C) BAHA AHMET YILMAZ
TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA, ALGERIA,

AZERBAIJAN, INDIA, INDONESIA, NORTH MACEDONIA, PHILIPPINES,
UZBEKISTAN, MALAYSIA, ALBANIA, SPAIN, PORTUGAL, OMAN,
MONGOLIA, POLAND, VIETNAM, LIBYA, JORDAN, SAUDI ARABIA, LAOS,
ARMENIA, UNITED KINGDOM
ISBN: 978-605-73228-0-7
TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA,
ALGERIA, AZERBAIJAN, INDIA, INDONESIA, NORTH
MACEDONIA, PHILIPPINES, UZBEKISTAN, MALAYSIA,
ALBANIA, SPAIN, PORTUGAL, OMAN, MONGOLIA,
POLAND, VIETNAM, LIBYA, JORDAN, SAUDI ARABIA,
LAOS, ARMENIA, UNITED KINGDOM
10TH INTERNATIONAL ISTANBUL

SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
PROCEEDINGS BOOK
JULY 23-25, 2022

(ONLINE & FACE TO FACE PARTICIPATION)
ISBN: 978-605-73228-0-7
EDITORS
BZT AKADEMİ YAYINEVİ®

BZT ACADEMY PUBLISHING HOUSE 2021©
TURKEY, GERMANY
TR: +90543 671 0123 GR: +491774586777
10TH INTERNATIONAL ISTANBUL
SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
JULY 23-25, 2022
ONLINE & IN-PERSON PARTICIPATION
ISTANBUL, TURKEY
CONGRESS PROCEEDINGS
BOOK
EDITORS

TURKEY, GERMANY
TR: +90543 671 0123 GR: +491774586777
internationalistanbulcongress@gmail.com
https://www.internationalistanbulcongress.com/
All rights reserved

BZT ACADEMY PUBLISHING HOUSE 2021©
Publishing Date: 08.08.2022
ISBN: 978-605-73228-0-7
10TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS
CONGRESS ID
CONGRESS NAME
10TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH

CONGRESS
DATE AND VENUE

JULY 23-25, 2022
ONLINE & IN-PERSON PARTICIPATION (ISTANBUL, TURKEY)
(FROM 26 DIFFERENT COUNTRIES)
ORGANIZERS & PARTICIPANT INSTITUTIONS

BZT Academy, Turkey
Azerbaijan National Academy of Science, Azerbaijab
Porto University, Portugal
Tetova University, North Macedonia
Rovira i Virgil University, Spain
President of Organization Committee

Dr. Farahila BABAYEVA-SHUKUROVA
President of Scientific Committee
Prof. Dr. Qasım HACIYEV
President of Coordinators’
Baha Ahmet YILMAZ
ACCEPTED PAPERS
133 Turkish Participants
182 Foreign Participants
%59 Foreign Participant Rate
REFUSED PAPERS
2 Turkish Participants
1 Foreign Participants
EVALUATION PROCESS
All Submissions Have Passed a Double-Blind Referee Evaluation Process
All Responsibility for the Works Belongs to the Author
BİLİM &
ORGANİZASYON KURULU
SOSYAL BİLİMLER & GÜZEL SANATLAR
Prof. Dr.
Hasan KÖNİ
Kültür University - Turkey
Prof. Dr.
Kobus
MAREE
University of Pretoria,
South Africa
Prof. Dr.
Mrudul NILE
Mumbai University, India
Prof. Dr.
Muhlise
COŞGUN
ÖGEYİK
Trakya University, Turkey
Prof. Dr.
Dervish
ALIMI
University of Tetova,
Macedonia
Prof. Dr.
Dobrinka D.
RADOINOVA
Medical University of
Varna, Bulgaria.
Prof. Dr.
Calin
SCRIPCARU
Institute of Forensic
Medicine, Romania
Prof. Dr. Elnara

SHAIFYEVA
Baku State University,
Prof. Dr. Azerbaijan
Asiye AKA
Çanakkale 18 Mart
University, Turkey
More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

BİLİM &
Prof. Dr.
Vaskhanim
ORUJOVA
Assoc.
Prof.Dr.
Azerbaijan
Çiğdem
NAS
Yıldız Technical University,
Assoc. Prof.
Turkey
Dr. Nesrin
ADA
Ege University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Imam
Bakır KANLI
Marmara University,
Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Fahri
ÖZSUNGUR
Adana Chamber of
Commerce, Trade Registry
Deputy Manager, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Kutay
UZUN
Assoc. Prof.
Dr. Çetin TAN
Fırat University, Turkey
Assoc. Prof. Dr.

Nuran KILAVUZ
Erzincan Binali Yıldırım
University, History
Dr. Kaan
DİYARBAKIRL
IOĞLU
ICONSOS International
Academic Network,
United States

BİLİM &
Dr.
Mohammad
ALAWAMLEH
American University of
Madabai, Jordan Dr. Joy Ifeanyi
Osarumwense
JOSEPH
Rhodes University, South
Africa
Dr. Merati
RACHID
University of Tiaret,
Algeria
Dr. Ahmet
YILMAZ
Treu Consulting
Coorporation, Germany
Dr. Boudra
ABDELLATIF
University of Tiaret, Algeria
Dr. Ulker
IMAMELIYEVA
Azerbaijan
PhD.Marjan
KASTEREN
Purdue University, USA
PhD. Vugar
GAHRAMANOV
Rovira i Virgili University,
Spain

BİLİM &
Dr.
Muhammad
SAFDAR
BHATTI
The Islamia University of
Dr. Shahboz
Bahawalpur, Pakistan SHOEV
Warsow University, Poland
Dr. Övgü
KALKAN
KÜÇÜKSOLAK
Yalova University, Turkey
Samir HUMBETOV
Head of the Center for
International Relations and
Diplomatic Studies, Azerbaijan
Hamza Rehman BUTT
GIFT University, Pakistan

SCIENTIFIC & ORGANIZATION
COMMITTEES
SOCIAL SCIENCES & FINE ARTS
Prof. Dr.
Hasan KÖNİ
Kültür University - Turkey
Prof. Dr.
Kobus
MAREE
University of Pretoria,
South Africa
Prof. Dr.
Mrudul NILE
Mumbai University, India
Prof. Dr.
Muhlise
COŞGUN
ÖGEYİK
Prof. Dr.
Dervish
ALIMI
University of Tetova,
Macedonia
Prof. Dr.
Dobrinka D.
RADOINOVA
Medical University of
Varna, Bulgaria.
Prof. Dr.
Calin
SCRIPCARU
Institute of Forensic
Medicine, Romania
Prof. Dr. Elnara

SHAIFYEVA
Azerbaijan
Prof. Dr.
Asiye AKA
Çanakkale 18 Mart
University, Turkey

COMMITTEES
Prof. Dr.
Vaskhanim
ORUJOVA
Assoc.
Prof.Dr.
Azerbaijan
Çiğdem
NAS
Yıldız Technical University,
Assoc. Prof.
Turkey
Dr. Nesrin
ADA
Ege University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Imam
Bakır KANLI
Marmara University,
Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Fahri
ÖZSUNGUR
Adana Chamber of
Commerce, Trade Registry
Deputy Manager, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Kutay
UZUN
Assoc. Prof.
Dr. Çetin
TAN
Fırat University, Turkey
Assoc. Prof. Dr.

Nuran KILAVUZ
Erzincan Binali Yıldırım
University, History
Dr. Kaan
DİYARBAKIRLIOĞLU
ICONSOS International
Academic Network, United
States

COMMITTEES
Dr.
Mohammad
ALAWAMLEH
American University of
Madabai, Jordan. Dr. Joy Ifeanyi
Osarumwense
JOSEPH
Rhodes University, South
Africa
Dr. Merati
RACHID
University of Tiaret,
Algeria
Dr. Ahmet
YILMAZ
Treu Consulting
Coorporation, Germany
Dr. Boudra
ABDELLATIF
University of Tiaret, Algeria
Dr. Ulker
IMAMELIYEVA
Azerbaijan
PhD.Marjan
KASTEREN
Purdue University, USA
PhD. Vugar
GAHRAMANOV
Rovira i Virgili University,
Spain

COMMITTEES
Dr.
Muhammad
SAFDAR
BHATTI
Bahawalpur İslam
Dr. Shahboz
Üniversitesi, Pakistan SHOEV
Varşova Üniversitesi,
Polanya
Dr. Övgü
KALKAN
KÜÇÜKSOLAK
Yalova Üniversitesi,
Türkiye
Samir HUMBETOV
Uluslararası İlişkiler ve
Diplomasi Çalışmaları Merkezi
Başkanı, Azerbaycan
Hamza Rehman BUTT
GIFT Üniversitesi,
Pakistan

BİLİM &
FEN, MATEMATİK, MÜHENDİSLİK &
UYGULAMALI BİLİMLER
Prof. Dr.
Neslihan
DOGAN-
SAGLAMTIMUR
Nigde Omer Halisdemir Prof. Tin-Yam
University, Turkey
CHAN
National Taiwan Ocean
University, Taiwan
Prof.
Mohammed
BETTACH
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Assoc. Prof.
Dr. Nur Jale
ECE
Mersin University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. İkbal
ERBAŞ
Akdeniz University, Turkey.
Dr. Enis
Nadia Md
YUSOF
University Sains Malaysia,
Malaysia
Dr. Nik
NORLIATI
FITRI MD NOR
Malaysia
Dr. Abdulgaffar
MUHAMMAD
National Open University
of Nigeria, Nigeria

BİLİM &
Dr. Amirah
HURZAID
Malaysia
Dr. Yassine
ENNACIRI
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Dr. Özerk
YAVUZ
Haliç University, Turkey
Didem Yavuz
VELİPASAOĞLU
Izmir Democracy
University, Turkey
Dr. Mustafa
Alper
DÖNMEZ
Konya Technical University,
Turkey
Dr. Khurshid
ALAM
Sultan Qaboos University,
Qatar
Dr.K.P.Sanal
Kumar
R.V. Government Arts
College, India
Dr.Mohammad
Arif Kamal
Aligarh Muslim University, India

BİLİM & ORGANİZASYON
KURULU
Dr. K. Dr. K.
Thamizhmaran Thamizhmaran
Government College of
Engineering, India
Engineering, India
DR. P.
SIVASAKTHIV
ELAN
Annamalai University,
India

COMMITTEES
LIFE, MATHEMATICS, ENGINEERING &
APPLIED SCIENCES
Prof. Dr.
Neslihan
DOGAN-
SAGLAMTIMUR
Nigde Omer Halisdemir Prof. Tin-Yam
University, Turkey
CHAN
National Taiwan Ocean
University, Taiwan
Prof.
Mohammed
BETTACH
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Assoc. Prof.
Dr. Nur Jale
ECE
Mersin University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. İkbal
ERBAŞ
Akdeniz University, Turkey.
Dr. Enis
Nadia Md
YUSOF
Dr. Enis Nadia Md YUSOF,
Malaysia
Dr. Nik
NORLIATI
FITRI MD NOR
Malaysia
Dr. Abdulgaffar
MUHAMMAD
National Open University
of Nigeria, Nigeria

COMMITTEES
APPLIED SCIENCES
Dr. Amirah
HURZAID
Malaysia
Dr. Yassine
ENNACIRI
Chouaib Doukkali
University, Morocco
Dr. Özerk
YAVUZ
Haliç University, Turkey
Didem Yavuz
VELİPASAOĞLU
Izmir Democracy
University, Turkey
Dr. Mustafa
Alper
DÖNMEZ
Konya Technical University,
Turkey
Dr. Khurshid
ALAM
Sultan Qaboos University,
Qatar
Dr.K.P.Sanal
Kumar
R.V. Government Arts
College, India
Dr.Mohammad
Arif Kamal
Aligarh Muslim University, India

COMMITTEES
APPLIED SCIENCES
DR. K. Dr. K.
THAMİZHMARA Thamizhmaran
N Government College of
Engineering, India
Engineering, India
DR. P.
SIVASAKTHIV
ELAN
Annamalai University,
India

BİLİM &
SAĞLIK VE SPOR BİLİMLERİ
Prof. Dr. Paul

ZÖLLNER
Duisburg-Essen
University, GERMANY
Assoc. Prof.
Dr. Yueqi
ZHANG
Purdue University
Northwest, China
Prof. Dr.
Nazan
AKTAŞ
Selçuk University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Mehtap
KAVURMACI
Ataturk University, Turkey
Assoc.
Prof.Dr.
Nuray DEMIR
Ataturk University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. Özüm
ERKİN
GEYİKTEPE
İzmir Demokracy
University, TURKEY
Assoc. Prof.
Dr. Aysel
KIZILKAYA
NAMLI
Fırat University, TURKEY
Assist.Prof. Dr.
P.Sivasakthivelan
Annamalai University, India

BİLİM &
Dr. Gülbin
KONAKÇI
Izmir Demokracy
University, Turkey
Dr. Genc
DEMJAHA
Demjaha Dent, Kosovo
Spc. Yunus
Emre KAVAL
Minis. of Healty, Turkey
Dr. Nora
DEMJAHA
Dr. Mücahit
YILMAZ
FS Hospital, Turkey
Dr. Martin
KANEV
TUSEB, Covid-19 Center:
Specialist Biologist, Turkey
Dr. Mario
JACKSON
United Nations, United
Health Group, Jordan
Dr. Rina
DEMJAHA
Graz Med. University,
Austria

BİLİM &
Dr. Sena HIZLI

Göztepe Hospital,
TURKEY
Dr. Teona
KVANTCHIANI
Ivane Javakhishvili Tbilisi
State University, Republic
of Georgia
Dr. Funda
ÇİTİL
CANBAY
Atatürk University,
TURKEY
Elif Tuğçe ÇİTİL

Kütahya Dumlupınar
University, TURKEY

COMMITTEES
HEALTH & SPORT SCIENCES
Prof. Dr. Paul

ZÖLLNER
Duisburg-Essen
University, GERMANY
Assoc. Prof.
Dr. Yueqi
ZHANG
Purdue University
Northwest, China
Prof. Dr.
Nazan
AKTAŞ
Selçuk University, Turkey
Assoc. Prof.
Dr. Mehtap
KAVURMACI
Ataturk University, Turkey
Assoc.
Prof.Dr.
Nuray DEMIR
Ataturk University, Turkey.
Assoc. Prof.
Dr. Özüm
ERKİN
GEYİKTEPE
İzmir Demokracy
University, TURKEY
Assoc. Prof.
Dr. Aysel
KIZILKAYA
NAMLI
Fırat University, TURKEY
Assist.Prof. Dr.
P.Sivasakthivelan
Annamalai University, India

COMMITTEES
Dr. Gülbin
KONAKÇI
Izmir Demokracy
University, Turkey
Dr. Genc
DEMJAHA
Spc. Yunus
Emre KAVAL
Ministry of Health, Turkey
Dr. Nora
DEMJAHA
Dr. Mücahit
YILMAZ
FS Hospital, Turkey
Dr. Martin
KANEV
TUSEB, Covid-19 Center:
Specialist Biologist, Turkey
Dr. Mario
JACKSON
United Nations, United
Health Group, Jordan
Dr. Rina
DEMJAHA
Graz Med. University,
Austria

COMMITTEES
Dr. Sena HIZLI

Göztepe Hospital,
TURKEY
Dr. Teona
KVANTCHIANI
Ivane Javakhishvili Tbilisi
State University, Republic
of Georgia
Dr. Funda
ÇİTİL
CANBAY
Atatürk University,
TURKEY
Elif Tuğçe ÇİTİL

Kütahya Dumlupınar
University, TURKEY

10TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC
RESEARCH CONGRESS
MEETING ID: 865 5189 1851

PASSWORD: 954821
JULY 23, 2022 - DAY I

CONGRESS OPENING
PROGRAM
CONGRESS PROGRAM, JULY 23, 2022 - DAY II
PROGRAM FLOW
OPENING SPEECHES
PHD. (C) BAHA AHMET YILMAZ 09:00-9:10 (GMT+3)
DUBLIN UNIVERSITY COLLAGE, IRLAND
DR. ÖZERK YAVUZ 09:10-9:20 (GMT+3)

NİŞANTAŞI UNIVERSITY, TURKEY
DR.FARAHILA BABAYEVA-SHUKUROVA 09:20-9:30 (GMT+3)

AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF
SCIENCE, AZERBAIJAN
PROF. DR. MUHLISE COSGUN OGEYİK 9:30-09:40 (GMT+3)

TRAKYA UNIVERSITY, TURKEY
PROF. DR. QASIM HACIYEV 09:40-09:50 (GMT+3)

AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF
SCIENCE, AZERBAIJAN
CONGRESS PROGRAM
Online (with Video Conference) Presentation
PARTICIPANT COUNTRIES (26 COUNTRIES)
TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA, ALGERIA, AZERBAIJAN, INDIA,

INDONESIA, NORTH MACEDONIA, PHILIPPINES, UZBEKISTAN, MALAYSIA, ALBANIA,
SPAIN, PORTUGAL, OMAN, MONGOLIA, POLAND, VIETNAM, LIBYA, JORDAN, SAUDI
ARABIA, LAOS, ARMENIA, UNITED KINGDOM
MEETING ID: 865 5189 1851

PASSWORD: 954821
IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY
 To be able to attend a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID “Meeting ID or Personal Link
Name” and solidify the session.
 The Zoom application is free and no need to create an account.
 The Zoom application can be used without registration.
 The application works on tablets, phones and PCs.
 The participant must be connected to the session 5 minutes before the presentation time.
 All congress participants can connect live and listen to all sessions.
 Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session.
Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

 Make sure your computer has a microphone and is working.
 You should be able to use screen sharing feature in Zoom.
 Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.
 Requests such as change of place and time will not be taken into consideration in the congress program.
(All speakers required to be connected to the session 10 min before the session starts)
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the group discussion
and dynamics.
Each presentation will take 10 minutes. There will be a question and answer session for 2 minutes after the
presentation.
Before you login to Zoom please indicate your name_surname and HALL number:
exp. Hall-1, Name SURNAME
SESSION (1)- HALL (1)
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1000-1230 Özkan AVCI & Caner ÇAKI
23.07.2022
(Turkey Local time GMT+3) COORDINATOR:
Spc. Baha Ahmet YILMAZ
Authors Affiliation Topic title
WHAT DOES IDENTITY POLITICS PROMISE:

1000-1010 Süleyman SIDAL Hacı Bayram Veli University
FREEDOM OR SEGREGATION?
DIPLOMATIC DIMENSION OF CYBER SECURITY

1010-1020 AND ITS POSSIBLE FUTURE WITH THE
Adnan Cem KIRAL Yeditepe University
THEORETICAL AND HYPOTHETICAL
EXAMINATIONS
THE USING METALEPSIS NARRATION IN IMAGES
Özkan AVCI Bartın University
1020-1030 IN PUBLIC SERVICE ANNOUNCEMENTS ABOUT
Caner ÇAKI Kırşehir Ahi Evran University
BLOOD DONATION
FROM DIONYSUS TO BACCHUS: THE FESTIVALS OF
1050-1040 Semih YARAN Ondokuz Mayıs University
DIONYSUS IN THE HELLENIC AND ROMAN WORLD
1040-1050 PROVINCES OF THE ROMAN EMPIRE IN
Nuray MAMMADLI Ondokuz Mayıs University ANATOLIA; ESTABLISHMENT AND MANAGEMENT
TYPES
1050-1100 NUREDDIN MAHMUD B. ZENGI’S ATTEMPTS TO
Fatma İNCE SANCAKLI İnönü University SEIZE THE CRUSADER KINGDOM OF TRIPOLI AND
THE VICTORY OF HARIM
ACTIVITIES CARRIED OUT BY WOMEN NGO'S TO
1100-1110 Ayten CAN ENSURE GENDER EQUALITY AND PREVENT
Aydın Adnan Menderes University
İrem AY VIOLENCE AGAINST WOMEN DURING THE COVID-
19 PERIOD; THE CASE OF AYDIN EFELER
A DOCUMENT OF ISTANBUL CITY HISTORY:
Ahmet Can UYSAL Yeditepe University
1110-1120 DEFTER-I BOSTANCI
1120-1130 THE EFFECT OF TECHNO-STRESS, WHICH OCCURS
Özlem CAN
Nişantaşı University IN EMPLOYEES AS A RESULT OF DIGITALIZATION
Eyyüp Ensari CİCERALİ
IN THE TURKISH BANKING SECTOR, ON BURNOUT
Yasemin Oğuz GÜNER THE EFFECT OF ACCEPTANCE AND STABILITY
Nişantaşı University
1130-1140 Eyyüb Ensari CİCERALİ THERAPY ON WELLNESS IN DIALYSIS PATIENTS
1140-1150 THE RELATIONSHIPS BETWEEN ROOT FAMILY
Yasin YUYUCU RELATIONSHIPS, MARRIAGE ADJUSTMENT AND
Nişantaşı University
Selçuk ASLAN PSYCHOLOGICAL WELL-BEING IN MARRIED
INDIVIDUALS
1150-1200 BIBLIOMETRIC ANALYSIS OF RESEARCH ON
Ebru Sönmez KARAPINAR Kayseri University CONSUMER BEHAVIOR DURING THE COVID-19
PANDEMIC
1200-1210 "OVERVIEW OF PEYAMI SAFA'S FATIH-HARBIYE
Berna FİLDİŞ Bartın University NOVEL BASED ON PIERRE BOURDIEU'S CONCEPTS
OF SPACE, HABITUS AND CAPITAL"
1210-1220 THE PERSPECTIVE OF TURKISH PROVERBS
Jale KARHAN Artvin Çoruh University
TOWARDS WOMAN
1220-1230 Prof. Dr. H. Eylem KAYA SOCIOLOGICAL ANALYSIS OF VIOLENCE AGAINST
Süleyman Demirel University
Duygu DOĞAN WOMAN
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1000-1230 Sıtkı Selim DOLANAY & Eda TUTAK
23.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
WHICH COUNTRY CLASSIFICATION IS

1000-1010 Esin DEMİREL Işık University
BETTER ?: A COMPARISON WITH PVAR
Işıl AKGÜL Marmara University
ANALYSIS
Sevgi EŞİYOK ECONOMIC EFFECTS OF COVID-19 BY

Çukurova University
1010-1020 Mert DEMİRCİOĞLU COUNTRY
Gülseda KÖSEOĞLU CAUSAL RELATIONSHIP BETWEEN BITCOIN

1020-1030 Dicle University
Lütfü SİZER PRICES AND GOLD PRICES
INNOVATIONS IN THE AUTOMOTIVE

Sıtkı Selim DOLANAY Istanbul Topkapı University
1050-1040 INDUSTRY, USA, JAPAN AND TURKEY
1040-1050 PROCESS IMPROVEMENT by USING LEAN
Nuran Sultan ÇİMEN Nevşehir Hacı Bektaş Veli
MANUFACTURING TECHNIQUES in STEEL
Gökhan SEÇME University
DOOR PRODUCTION
1050-1100 EDUCATIONAL SERVICE MARKETING: A
Zafer YILDIRIM RESEARCH ON COMPARISON OF PERCEIVED
Dicle University
Halil İbrahim ŞENGÜN SERVICE QUALITY AND EXPECTED SERVICE
QUALITY
A CONCEPTUAL OVERVIEW OF FRAUD
1100-1110 Ruhan AYDIN
Yıldız Technical University THEORIES THAT EXPLAIN CAUSES OF
Halil Emre AKBAŞ
BUSINESS FRAUD
Nevşehir Hacı Bektaş Veli THE DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE:

1110-1120 Nurgün TOPALLI
University THE CASE OF TURKEY
1120-1130 THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL CLIMATE
İlay TİLKİ
Muğla Sıtkı Koçman University ON WORK ALIENATION OF WHITE-COLLAR
Emin KUZKAYA
EMPLOYEES
LEGAL EVALUATION OF THE AUTHORITY TO
1130-1140 Ahmet OZANSOY Stock Exchange Commission BUSINESS THE PERMIT FEE TO OPEN A
BUSINESS IN SHOPPING MALLS
1140-1150 PARAMETER ESTIMATION FOR THE
Ankara Yıldırım Beyazıt
İklim GEDİK BALAY MULTIPLE LINEAR REGRESSION MODEL
University
Birdal ŞENOĞLU UNDER SKEW NORMAL ERROR
Ankara University
DISTRIBUTION
1150-1200 ANALYSIS OF THE UNITED NATIONS
Eda TUTAK Gümüşhane University FRAMEWORK’ IN THE INTERNATIONAL LAW
OF THE SEA: THE CASE OF TURKEY
1200-1210 Selahattin KANCA A GROUP (ÇAKALCA KARADOĞAN MOUND)
Ondokuz Mayıs University
Akın TEMÜR FOUND AT AMISOS TERRACOOT FIGURE
1210-1220 THE IMPORTANCE OF NLP TECHNIQUES IN
Ercan KÜÇÜKOBA Bandırma Onyedi Eylül University
THE EDUCATION OF THE GIFTED
1220-1230 INFORMATION COLLECTION INSTITUTION
IN TAX LAW AND PRINCIPLES OF THE
Mehmet YÜCEL İzmir Bakırçay University IMPLEMENTATION OF THE NOTIFICATION
OBLIGATION ON ANNOUNCEMENTS
PUBLISHED ON THE INTERNET
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1000-1220 İlyas KARA
23.07.2022
Aynur PALA Manisa Celal Bayar University TEACHING THE VALUE OF RESPONSIBILITY IN
1000-1010 Davut IŞIK Taytanlı İlhan Primary School 3RD GRADES IN PRIMARY SCHOOL
EAVES DECORATIONS AS A CULTURAL

1010-1020 Mahmut DELEN Ministry of National Education
ELEMENT IN CIVIL ARCHITECTURE OF TOKAT
Yaşar Metin AKSOY Ministry of Health
PROVINCE
TECHNOLOGY-BASED APPLICATION
1020-1030 RECOMMENDATIONS THAT CAN BE USED IN
Ahmet TOKMAK Ministry of National Education
THE TEACHING OF GEOGRAPHY TOPICS IN
SOCIAL STUDIES COURSE
DATA MINING IN DETERMINING CONSTRUCT
Duygu KOÇAK Alanya Alaaddin Keykubat University
1050-1040 VALIDITY: CLASSIFICATIONS AND
Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU Ankara University
REGRESSION
1040-1050 AN ALTERNATIVE TO EXPLORATORY FACTOR
Duygu KOÇAK Alanya Alaaddin Keykubat University
ANALYSIS IN DETERMINING CONSTRUCT
Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU Ankara University
VALIDITY: RASCH RATING SCALE MODEL
1050-1100 EXAMINATION OF THE SOCIAL STUDIES
İlyas KARA Ministry of National Education COURSE CURRICULUM IN THE CONTEXT OF
GLOBAL CITIZENSHIP
Ali ERASLAN Gazi University EXAMINATION OF CONFLICT MANAGEMENT
1100-1110 Sercan KURAL Bartın University STYLES OF SPORTS MANAGER CANDIDATES
THE ROLE OF SEMANTIC TRANSFER ON
1110-1120 SECOND LANGUAGE VOCABULARY
Seda Can PAYDAŞ Izmir Institute of Technology
ACQUISITION: THE RELATIONSHIP BETWEEN
Nurdan Kavaklı ULUTAŞ Izmir Demokrasi University
L2 ENGLISH VOCABULARY AND L1 TURKISH
TRANSLATION EQUIVALENTS
1120-1130 BODY TRAINING AND TRAINING VALUES IN
Bekir ÇAR Bandırma Onyedi Eylül University
SPORTS
EXPLORING THE ROLE OF CLINICAL
1130-1140 SUPERVISION MODEL IN THE PROFESSIONAL
Aleyna ABUŞKA
Izmir Demokrasi University DEVELOPMENT OF PROSPECTIVE ENGLISH
Nurdan KAVAKLI ULUTAŞ
LANGUAGE TEACHERS: THE CASE FROM A
TUBITAK PROJECT
1140-1150 THE ROLE OF DIGITAL STORYTELLING IN
Merve ÜLGEN DEVELOPING PROSPECTIVE ENGLISH
Izmir Demokrasi University
Nurdan KAVAKLI ULUTAŞ LANGUAGE TEACHERS’ WRITING SKILLS: THE
CASE FROM A TUBITAK PROJECT
1150-1200 THE PERCEPTION OF STRUGGLE IN DEDE
Aliye MANSUROĞLU Independent Researcher
KORKUT STORIES
1200-1210 THE PLACE OF THE FIRST CIVIL ENGINEER,
Bihter TÜRKMENOĞLU Van Yüzüncü Yıl University MIMAR SINAN, IN OTTOMAN CONSTRUCTION
TECHNOLOGY
1210-1220 MAWLÂNA AND ISLAM, A STUDY ON
Melahat BEKI Independent Researcher MAWLAWI SUFIS WITH A BACKGROUND OF
CONVERSION
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1300-1530 X, X
23.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
IN THE POSTRENAL TRANSPLANT PERIOD

Mehmet Mahfuz ŞIKGENÇ Batman Training and Research
1300-1310 EFFECTS OF CALCITRIOL ON BONE DENSITY
Zeki KEMEÇ Hospital
AND BIOCHEMICAL PARAMETERS IN RENAL
Mustafa BALAL Çukurova University
TRANSPLANT RECIPIENTS
EVALUATION AND PERIOPERATIVE
1310-1320 MANAGEMENT OF OUR PATIENTS WITH
Ayhan ERDEMİR Anadolu Health Center
BREAST CANCER WHO RECEIVED
NEOADJUVANT CHEMOTHERAPY
A RARE PATHOLOGY IN THE ETIOLOGY OF
Emrah SAHİN Dogansehir State Hospital
1320-1330 ABDOMINAL PAIN: JEJUNAL DIVERTICULUM
Fatih Sultan Mehmet Training and
Mazlum KILIÇ RECTAL FOREIGN BODY
1330-1340 Research Hospital
1340-1350 Mustafa ESEN DETECTION OF FeLV AND FIV INFECTIONS
Erciyes University
Prof. Dr. Öznur ASLAN BY ELISA IN CATS ON AYDIN REGION
1350-1400 Pınar DURU
POTENTIAL IMPACT OF HEALTH LITERACY
Figen AKAY Eskisehir Osmangazi University
LEVEL ON TYPE 2 DIABETES RISK
Özlem ÖRSAL
COMPILATION: THE EFFECT OF MUSIC
1400-1410 LISTENING APPLICATION ON SLEEP
Meral YAYLACI Zonguldak Bülent Ecevit University
QUALITY AND ANXIETY IN NURSE WORKING
IN SHIFT IN INTENSIVE CARE UNITS
Aydin Efeler Cestepe Family Health
Fatma KURT
1410-1420 Center OBESITY DURING PREGNANCY
Safiye ÖZVURMAZ
Aydın Adnan Menderes University
1420-1430 EFFECTS OF ORAL ANTIOXIDANT
Parisa HADAVİBAVİLİ SUPPLEMENTATION ON MALE INFERTILITY
Sakarya University
Kevser ÖZDEMİR AND ASSISTED REPRODUCTIVE
TECHNIQUES: REVIEW
RECREATION APPLICATIONS IN LOCAL
1430-1440 Nercü Durmuş AYDIN Gaiziosmanpaşa University
GOVERNMENTS IN SAMSUN
1440-1450 Suleyman YAVUZ
INTERNATIONAL BILATERAL AGREEMENTS
Emrah TÜRK Alanya Alaaddin Keykubat University
IN HEALTH TOURISM
Tamer BUDAK
1450-1500 Gazi Yaşargil Training and Research SUBCLINICAL HEARING LOSS IN PATIENTS
Kübranur DÖNEL
Hospital WITH ISOLATED ATRIAL SEPTAL DEFECT /
Banu BAŞ
Ankara Yıldırım Beyazıt University PATENT FORAMEN OVALE
1500-1510 THE EFFECT OF TWO DIFFERENT EXERCISE
Afyonkarahisar Health Sciences TRAININGS ON FLEXIBILITY AND GRIP
Gülşen TAŞKIN
University STRENGTH IN WOMEN WITH
FIBROMYALGIA SYNDROME
1510-1520 Betül TAŞPINAR İzmir Democracy University INVESTIGATION OF THE EFFECTIVENESS OF
Ayşe AKKUŞ Turkey Jockey Club YOGA INTERVENTION IN HEART DISEASES
1520-1530 İzmir Demokrasi University
Betül TAŞPINAR QUALITY OF LIFE AND MENTAL HEALTH IN
Çanakkale Onsekiz Mart University
Salih BABAOĞLU HEART DISEASES
Hospital
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1300-1540 Prof. Dr. Neslihan DOĞAN-SAĞLAMTİMUR
23.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
EFFECT OF POLLUTION FACTOR ON PHOTOVOLTAIC

Isparta Applied Sciences
1300-1310 Muhammet Raşit SANCAR SYSTEM ELECTRICITY GENERATION AND ECONOMIC
University
ANALYSIS
Hüseyin KORKMAZ DETECTION OF ADULTERATION IN OLIVE OIL BY
Gaziantep University
1310-1320 Uğur Cem HASAR METAMATERIAL-BASED SENSOR
A NOVEL MICROWAVE SENSOR FOR THE DETECTION
Hüseyin KORKMAZ
1320-1330 Gaziantep University OF ADULTERATION IN OLIVE OIL IN THE X-BAND
Uğur Cem HASAR
FREQUENCY REGION
Yılmaz Eren BÖLÜKBAŞI
FPGA IMPLEMENTATION OF LASER SPOT DETECTION
1330-1340 Prof. Dr. Hasan Şakir Gazi University
ALGORITHM
BİLGE
1340-1350 Hasan Gürcan TATLICAN
Dokuz Eylül University PROTOTYPE PRODUCTION AND CHARACTERIZATION
Melih BELEVİ
Özkan Iron and Steel Industry Inc. OF 38MnVS6Ti MICRO ALLOY STEEL QUALITY
Hakan ERÇAY
1350-1400 STRUCTURAL ANALYSIS AND FATIGUE LIFE
Ülgen YEŞİLÇİMEN
Dokuz Eylül University EVALUATION OF BRACKET TYPE COMPONENTS
Prof. Dr. Zeki KIRAL
SUBJECTED TO RANDOM EXCITATIONS
Sinem BAŞKUT Eskisehir Technical University STRATEGIES TO IMPROVE TRIBOLOGICAL
1400-1410 Abdullah SERT ESOGU PROPERTIES OF SILICON CARBIDE
CALCULATION OF CRITICAL BUCKLING LOADS OF
1410-1420 COLUMNS WITH DIFFERENT SECTION GEOMETRIES
Halil Burak MUTU Tokat Gaziosmanpaşa University
AND BOUNDARY CONDITIONS USING THEORETICAL
AND FINITE ELEMENT METHOD
1420-1430 OPTIMAL FUZZY LOGIC BASED CONTROL FOR AN
Tayfun ABUT Muş Alparslan University
INVERTED PENDULUM SYSTEM
Güven ERDİNÇ Çanakkale Onsekiz Mart ENERGY OPTIMIZATION OF HIGHWAY TUNNEL
1430-1440 Gamze KAYA University LIGHTING SYSTEMS
1440-1450 Zeliha TONYALI Recep Tayyip Erdogan University
A STUDY ON THE INVESTIGATION OF THE EFFECTS
Muhammet YURDAKUL Karadeniz Technical University
OF NEAR AND FAR FAULT ON A RC BUILDING
Hasan SESLİ Yalova University
1450-1500 SEISMIC PERFORMANCE PREDICTIONS of CANDIDATE
Gokhan ALTİNTAS Manisa Celal Bayar University YIELDING METALS and METAL ALLOYS INSTEAD of
LEAD for LRBs
1500-1510 EXPERIMENTAL COMPARISON OF DIFFERENT FLOW
Hayri ATEŞ Kırıkkale University MEASUREMENT METHODS FOR IDENTICAL FLOW
CONDITIONS
1510-1520 Şule ÖZTÜRK Pamukkale University ANALYSIS OF AIR STANDARD DUAL MILLER CYCLE IN
Emre ARABACI Burdur Mehmet Akif Ersoy TERMS OF SPECIFIC NET WORK, MEAN EFFECTIVE
Bayram KILIÇ University PRESSURE AND THERMAL EFFICIENCY
1520-1530 AN EFFECTIVE CONTROL METHOD FOR GRID-
Zafer ORTATEPE Pamukkale University CONNECTED SINGLE PHASE CASCADED QUASI-Z-
SOURCE INVERTER
1530-1540 Mousb Haj AHMED THE USE OF FLY ASH IN CONSTRUCTION SECTOR
Niğde Ömer Halisdemir
Neslihan DOĞAN- WITHIN THE CONCEPT OF SUSTAINABLE
University
SAĞLAMTİMUR DEVELOPMENT
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1300-1540 Özerk YAVUZ
23.07.2022
Spc. Baha Ahmet YILMAZ.
AUTO TRAIN BRAIN IMPROVES COGNITIVE

1300-1310 Günet EROĞLU Işık University ABILITIES IN DYSLEXIA COMORBID WITH
ATYPICAL AUTISM: A CASE STUDY
Ramazan YILMAZ INVESTIGATION OF STUDENT VIEWS ON DATA
1310-1320 Fatma Gizem KARAOĞLAN Bartin University PRIVACY AND ETHICAL USE OF DATA IN SMART
YILMAZ LEARNING ENVIRONMENTS
Fatma Gizem KARAOĞLAN
EXAMINING STUDENT SATISFACTION WITH
1320-1330 YILMAZ Bartin University
THE USE OF SMART MOOC
Ramazan YILMAZ
Sümeyra Büşra ŞENGÜL CLASSIFICATION OF KUTDIKEN LEMON BY
1330-1340 Selcuk University
Şakir TAŞDEMİR IMAGE PROCESSING TECHNIQUES
1340-1350 ANALYSING GAS PRESSURE, VOLUME AND
TEMPERATURE RELATIONS WITH
Özerk YAVUZ Nişantaşı University TRIANGULATION TECHNIQUE COMPOSED OF
OBSERVATION, SUPERVISED AND
UNSUPERVISED MACHINE LEARNING
1350-1400 THE EQUIVALENCE PROBLEM OF DUAL
Nurcan DEMİRCAN BEKAR Sinop University
PARAMETRIC CURVES FOR THE NONLINEAR
Ömer PEKŞEN Karadeniz Technical University
DUAL GROUPS
COMPLETE SYSTEMS OF INVARIANTS AND
Nurcan DEMİRCAN BEKAR Sinop University
1400-1410 UNIQUENESS THEOREMS FOR
Ömer PEKŞEN Karadeniz Technical University
NONDEGENERATE CURVES
A NEW PREDICTOR OF TARGET FUNCTION FOR
Gülesen ÜSTÜNDAĞ ŞİRAY Çukurova University
1410-1420 PREDICTION OUTSIDE THE SAMPLE
1420-1430 PERFORMANCE EVALUATION OF SOME NEW
Gülesen ÜSTÜNDAĞ ŞİRAY Çukurova University PREDICTORS FOR SIMULTANEOUS PREDICTION
IN LINEAR REGRESSION MODEL
INVESTIGATION OF ORBITAL PERIOD
Muhammed Faruk
1430-1440 Çanakkale Onsekiz Mart University VARIATIONS FOR TWO EARLY SPECTRAL TYPE
YILDIRIM
THE ALGOL BINARIES: GT CEP AND Z VUL
1440-1450 Şilan BATURAY STRUCTURAL AND OPTICAL PROPERTIES OF AL
Dicle University
Canan AYTUĞ AVA DOPED CuO FILMS
1450-1500 A POPULAR DIETARY SUPPLEMENT:
Elif ÇİL Ordu University
CHLORELLA
1500-1510
Elif ÇİL Ordu University A FUNCTIONAL FOOD: ANZER HONEY
1510-1520 INDUSTRIAL RAW MATERIALS USED AS

Mineral Research and Exploration
Ahmet ÖZGÜVEN LIGHTWEIGHT AGGREGATE AND THEIR USAGE
General Directorate
AREAS
1520-1530 Gizem ÜSTÜNEL
INVESTIGATION OF THE USE OF PORCELAIN
Zehra Emel OYTAÇ
Ng Kütahya Ceramic R&D Center ARTICLE FACTORY DUST SUCTION WASTE IN
Yasin ÜRERSOY
CERAMIC COATING MATERIALS
Yeşim BALTACI
1530-1540 COMPARATIVE EVALUATION OF PRODUCTIVE
Alanya Alaaddin Keykubat
Sinan KARTAL EFFICIENCY OF IRRIGATION ASSOCIATIONS
University
USING STATISTICAL METHODS
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1300-1510 Damla YAYMAN
23.07.2022
Spc. Baha Ahmet YILMAZ.
1300-1310 Ebubekir DİRİCAN Bayburt University miRNAs IN CANCER
SERUM INTERLEUKIN-34 LEVEL AT

Bülent ÇAKAL Istanbul University
1310-1320 PATIENTS WITH CHRONIC HEPATITIS B
STUDY OF THE MORPHOLOGICAL AND
1320-1330 Damla YAYMAN PHYSIOLOGICAL EFFECTS OF AIR
Marmara University
Gülşah ÇOBANOĞLU POLLUTION ON LICHEN XANTHORIA
PARIETINA IN ISTANBUL
Ali GÜLEÇ INVESTIGATION OF PHYSIOCHEMICAL
1330-1340 Hilal Keziban KORKUSUZ Isparta Applied Sciences University PROPERTIES OF PLASMA-ACTIVATED
AYDIN MEDIUM
1340-1350 Selcuk University
Fettah EREN THE RELATIONSHIP BETWEEN SLEEP,
Konya Beyhekim Research and
Faysal DUKSAL DEPRESSION AND ANXIETY
Training Hospital
1350-1400 EFFECT OF β-GLUCAN ON APPETITE AND
Nildem KİZİLASLAN Tokat Gaziosmanpasa University
SATIETY
Nildem KİZİLASLAN Tokat Gaziosmanpasa University EFFECT OF CURCUMIN ON CANCER

1400-1410
A MODEL PROPOSAL FOR DETERMINING
Sibel ORHAN
1410-1420 Namık Kemal University PATIENT SATISFACTION IN THE MEDICAL
Emine KIZILKAYA
CARE PROCESS
1420-1430 SYNTHESIS, CHARACTERIZATION, AND
Haydar Matz MUHY
ANTIOXIDANT ACTIVITY OF PLATINIUM
Fatih Doğan KOCA Erciyes University
NANOPARTICLES SYNTHESIZED VIA
Mehmet Gökhan HALICI
Palmaria decipens EXTRACT
DETERMINATION OF ANTIOXIDANT
1430-1440 Haydar Matz MUHY
ACTIVITY OF Pt NANOPARTICLES
Fatih Doğan KOCA Erciyes University
SYNTHESIZED WITH Gigartina skottsbergii
Mehmet Gökhan HALICI
EXTRACT
1440-1450 DETERMINATION OF THE
Sahra Setenay BARAN
NEUROPROTECTIVE ROLE OF
Serap Nigdelioglu
Gazi University ALLOCRYPTOPINE ON OXIDATIVE STRESS-
DOLANBAY
INDUCED NEURODEGENERATION THROUGH
Belma ASLİM
Akt/GSK-3β SIGNALING PATHWAY
1450-1500 GASTRIC ULCER MODELS AND
Serap KORKMAZ Kayseri University ALTERNATIVE MODELS CREATED BY
INDUCING INDOMETHACIN
1500-1510 LEAD(II)–SELECTIVE POTENTIOMETRIC
Oğuz Özbek Zonguldak Bülent Ecevit University SENSOR AND ITS ANALYTICAL
APPLICATIONS
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
Time: 1630-1800 MODERATOR & COORDINATOR:

23.07.2022
(Turkey Local time GMT+3) Spc. Tuba FIRAT.
THE TRAGEDY OF A CULTURE IN THE

1630-1640 Bünyamin AYDEMİR Atatürk University PLAYS OF DEATH OF A SALESMAN, A
Mustafa ÇALIŞKAN Ağrı İbrahim Çeçen University STREETCAR NAMED DESIRE AND OUR
TOWN
1640-1650 INVESTIGATION OF THE FORMAL
Sait TOPRAK Dokuz Eylül University FEATURES OF KARS-KOBIYAN
BARRACK PETROGLYPHS
1650-1700
SKIN PIGMENTATION PROBLEMS AND
Gizem DOĞANEL AKSOY Bartın University
CAMOUFLAGE MAKEUP
1700-1710 CONSERVATION OF TRADITIONAL

TURKISH HAND-WEAVING ARTS THAT
İlknur BADEMCİ Ege University
ARE ON THE VERGE OF DISAPPEARING-
Zehra DOĞAN SÖZÜER Haliç University
TIRE BELEDI WEAVING WITH
GEOGRAPHICAL INDICATION
1710-1720 EVALUATION OF EYELASH BEAUTIFUL
Ömür UÇAR Bartın University
APPLICATIONS
1720-1730 EXPERIMENTS ON READING CITIES
Elif ATICI Eskişehir Osmangazi University
WITH BODILY EXPERIENCE
1730-1740 ANALYSIS OF THE WINDOW-TO-WALL
RATIO IMPACT ON ENERGY
Yiğit YILMAZ Bahçeşehir University
PERFORMANCE FOR HOUSING IN THE
COLD CLIMATIC REGION
1740-1750 ALTIYOL EXCAVATION: A SIGNIFICANT
Şeniz ATİK İstanbul Aydın University INSIGHT INTO THE ANCIENT
SETTLEMENT OF CHALCEDON
1750-1800 Fatih ÖZTÜRK
ANALYSIS OF INDUSTRY 4.0 AND
Gülşah BOZ Medeniyet University
QUALITY INTERACTION
Feyzanur GÖRMÜŞ
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
Time: 1630-1800 MODERATOR & COORDINATOR:

23.07.2022
(Turkey Local time GMT+3) Spc. Baha Ahmet YILMAZ.
RESIDUAL EFFECTIVENESS OF
1630-1640 DIFFERENT BIOCIDALS ON
Ali Kaan AŞKIN Acanthoscelides obtectus Say.
Ondokuz Mayıs University
İzzet AKÇA (COLEOPTERA: BRUCHIDAE) and
Callosobruchus maculatus F.
(COLEOPTERA: BRUCHIDAE)
1640-1650 Lale Sariye AKAN Ankara Yıldırım Beyazıd University EMOTIONAL EATING IN ADOLESCENT
Hikmet BAYAM Kırşehir Ahi Evran University PERIOD
1650-1700 SYNTHESIS OF SPECIFIC
Hümeyra İSPİRLİ Bayburt University OLIGOSACCHARIDES AND FUNCTIONAL
Enes DERTLİ Yıldız Technical University COMPONENTS BY GLUCANSUCRASE
ENGINEERING
1700-1710 NATURAL AND ARTIFICIAL GUMS USED
Mehmet Akı̇f KAYHAN
Selçuk University IN FOOD AND THEIR EFFECTS ON
Mehmet AKBULUT
HUMAN HEALTH
1710-1720 THE BIYOACTIVE COMPONENTS AND
Kübra Hatice CANSIZ Selçuk University HEALTH EFFECTS OF THE BLACK
MURVER FRUIT
1720-1730 INVESTIGATION OF THE APPLICATION
POSSIBILITIES OF VARIOUS OILS AND
İsmet Kutay SIRIKLI İstanbul Topkapı University
ESSENTIAL OILS IN THE CONTEXT OF
Hasan Hüseyin KARA Necmettin Erbakan University
GASTRONOMY AND CULINARY ARTS TO
RECIPES
1730-1740 FORMING DIET PROGRAMS FOR
Merve BEKTAŞ Gumushane University ATHLETES USING FOOD INTOLERANCE
GENES
1740-1750 EFFECTS OF SOME BORON COMPOUNDS
ON TETRANYCHUS URTICAE (KOCH)
Gökhan BENK (ACARI: TETRANYCHIDAE) AND
Plant Protection Central Research
Cenk YÜCEL PREDATORY MITE NEOSEIULUS
Institute
Narin GÖK CALIFORNICUS (MCGREGOR) (ACARI:
PHYTOSEIIDAE) IN LABORATORY
CONDITIONS
1750-1800 THE USAGE POSSIBILITIES OF
MANAGEMENT TECHNIQUES SUCH AS
Directorate of Plant Protection BIOLOGICAL CONTROL IN THE
Mürşide YAĞCI
Central Research Institute CONTROL OF OLIVE FRUIT FLY,
BACTROCERA OLEAE (ROSSI, 1790)
(DIPTERA: TEPHRITIDAE)
10TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC
RESEARCH CONGRESS
MEETING ID: 829 3523 3000

PASSWORD: 691493
JULY 24, 2022 - DAY II

CONGRESS OPENING
PROGRAM
CONGRESS PROGRAM, JULY 24, 2022 - DAY II
PROGRAM FLOW
OPENING SPEECHES
PHD. (C) TUBA FIRAT 09:00-9:10 (GMT+3)

DUBLIN UNIVERSITY COLLAGE, IRLAND
ASSOC. PROF. DR. TEUTA ILJAZA 09:10-9:20 (GMT+3)

TETOVA UNIVERSITY, NORTH
MACEDONIA
DR. RAUL D.S.G. CAMPILHO 09:20-9:30 (GMT+3)

PORTO UNIVERSITY, PORTO
DAY 2 – JULY 24, 2022
July 23-25, 2022
Istanbul, TURKEY
CONGRESS PROGRAM

Turkey, Azerbaijan, Pakistan, Nigeria, China, Algeria, Azerbaijan, India, Indonesia, North Macedonia,
Philippines, Uzbekistan, Malaysia, Albania, Spain,Portugal, Oman, Mongolia, Poland, Vietnam, Libya,
Jordan, Saudi Arabia, Laos, Armenia, United Kingdom
MEETING ID: 829 3523 3000

PASSWORD: 691493
IMPORT ANT, PLEASE READ CAREFULLY
 All congress participants can connect live and listen to all sessi ons.
 Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question -answer) section of the session.
Points to T ake into Consideration - T ECHNICAL INFORMATION

 Y ou should be able to use screen sharing feature in Zoom.
 Attendance certificates will be sent to y ou as pdf at the end of the congress.
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the
group discussion and dynamics.
Each presentation will take 10 minutes. There will be a question and answer session for 2
minutes after the presentation.
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 930-1230 Dr. Muhammad Safdar Bhatti
24.07.2022
Dr. Muhammad Safdar The Islamia University of
0930-0940 Bhatti Bahawalpur, Pakistan
Maria Noor Sibling Academy of Quality
INVESTIGATING THE ROLE OF TEACHERS IN
Rini Listyowati Education, Pakistan
DEVELOPING METACOGNITION SKILLS IN EARLY
Zahida Shahbaz Rafique Universitas Islam Madura, Pakistan
CHILDHOOD EDUCATION: A SURVEY
Siddhartha Shekhar SSE, Govt. Girls High School, Pakistan
Biswas Matuail Haji Abdul Latif Bhuiyan
Jaftiyatur Rohaniyah College, Pakistan
Pakistan Research Center for a BUILDING BLOCKS FOR GLOBAL COOPERATION
0940-0950 Maryam Raza Community with Shared Future, AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN A POST-
Pakistan PANDEMIC WORLD
The Islamia University Bahawalpur
Tariq Raza DISTRACTION DUE TO MOBILE PHONE USAGE BY
0950-1000 Punjab, Pakistan
Dr. Nasreen Akhtar THE STUDENTS IN-SIDE CLASSROOM AT COLLEGE
Hazara University Mansehra,
Dr. Khawaja Imtiazullah LEVEL OF DISTRICT BAHAWALPUR
Pakistan
THE QUALITY OF EDUCATION IN PUNJAB
1010-1020 Tariq Raza The Islamia University Bahawalpur
EDUCATION FOUNDATION FINANCIALLY
Dr. Nasreen Akhtar Punjab, Pakistan
ASSISTED SCHOOLS OF DISTRICT BAHAWALPUR
1020-1030 International Islamic University
Misbah Shafait Abbasi Islamabad, Pakistan EVALUATIVE STUDY ON HURDELS OF VISUALLY
Humaira Abbasi Mirpur University of Science & IMPAIRED STUDENTS IN AL- MUKTOUM SCHOOL
Technology, Pakistan
1030-1040 Soomro, Hassan Raza Sindh Agriculture University, PARTICIPATORY APPROACH, DEVELOPMENT OF
M. Javed Sheikh Pakistan VALID AND RELIABLE SCALES
Darya Khan Sanjrani
1040-1050 Abdul Rasool Khoso Sindh University Jamshoro, Pakistan
VIOLENCE FACED BY THE TRANSGENDERS (HIJRA)
Shahnaz Bhutto Hohai University Nanjing, China
INVOLVED IN PROSTITUTION: A CASE STUDY OF
Shima Abdelaziz Abozied Sindh Agriculture University
HYDERABAD: SINDH: PAKISTAN
Ewis Tandojam, Pakistan
Sajjad Ali Mallah
CHALLENGES OF COVID-19 PANDEMIC ON
1050-1100 Govt Hanifa Begum Associate College, DIGITAL LEISURE ACTIVITIES IN FEMALE
Tayyaba Zia
Pakistan STUDENTS OF INTERMEDIATE COLLEGES OF
KASUR PAKISTAN
1100-1110 Faisal Karim Memon
Muhammad Javed Sheikh
Shoaib Ahmed Wagan TO STUDY HOPEFULNESS AMONG SINDH
Sindh Agriculture University
Jam Ghulam Murtaza AGRICULTURE UNIVERSITY (SAU) STUDENTS FOR
Tandojam, Pakistan
Sahito GETTING JOB
Ghulam Mujtaba Khushk
Hassan Raza Somroo
Abdul Rasool COMPARATIVE ANALYSIS OF SERVICE QUALITY
1110-1120 Hohai University, China
Farhan Akhtar BETWEEN PUBLIC AND PRIVATE HOSPITALS,
Sindh Agriculture University,
Arshad Ali Narejo USING SERVQUAL MODEL: A CASE STUDY OF
Pakistan
Shahnaz Bhutto PESHAWAR, PAKISTAN
1120-1130 Hanoi National University of BELIEF IN WORSHIPING THE VILLAGE’S
Tran Thi Ha Giang
Education, Vietnam TUTELARY GOD IN VIETNAM TODAY – SOME
Nguyen Tran Tan Hiep
University of Tyumen THEORETICAL ISSUES
Russian Federation
1130-1140 ENHANCING EFL LEARNERS' CRITICAL THINKING
Prof. Dr. Yasemin Kırkgöz Çukurova University, Turkey
STRATEGIES
1140-1150 THE USE OF PROBLEM BASED LEARNING IN
Prof. Dr. Yasemin Kırkgöz Çukurova University, Turkey
LITERATURE CLASSES
1150-1200 THE MEASURE OF VOLKSWAGEN'S
Chems Eddine
University of Tizi Ouzou, Algeria COMPETITIVENESS IN THE EUROPEAN ELECTRIC
BOUKHEDIMI
VEHICLE MARKETS
1200-1210 Aleksander Moisiu University, THE TOPIC IF SADNESS IN THE POEMS OF
Dr. Alma Dema
Albania RRESHPJA
1210-1220 Bhagat phool Singh Mahila
Tannu Panchal HUMAN TRAFFICKING / BRIDE TRAFFICKING
Vishwavidhalya, India
1220-1230 Shamsuddeen Shehu
Saeed
Shuayu Suleiman BOARD CHARACTERISTICS AND EARNINGS
Danjuma E Kester Kaduna Polytechnic, Nigeria MANAGEMENT OF QUOTED DEPOSIT MONEY
Aminu, F. Aliyu BANKS IN NIGERIA
Shehu,H.I
Malamud Baba Rani
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 930-1250 Zohaib Hassan Sain
24.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
Shahzadi Hina Sain Beaconhouse School System, Pakistan EFFECT OF PROJECT BASED LEARNING ON THE
0930-0940 Zohaib Hassan Sain Superior University, Pakistan READING SKILLS OF THE YEAR 3 STUDENTS
Jessa Q. Beloy, CPA, CTT, The University of Mindanao, INTERNAL CONTROL OF CREDIT COOPERATIVES:
0940-0950 MSA Philippines A DESCRIPTIVE ANALYSIS
PERCEPTIVITY OF SENIOR HIGH SCHOOL
0950-1000 Marvin C. Lofranco UM Panabo College, Philippines STUDENTS ON CIGARETTE SMOKING: A
QUANTITATIVE RESEARCH DESIGN
IMAGE OF REFUGEES FROM UKRAINE IN POLISH

1010-1020 Karolina Owczarek Adam Mickiewicz University, Poland
PUBLIC MEDIA
1020-1030 Tim Khemmer Suarez
REDEFINING THE ADDITIONAL ROLE OF
Ethel Gay Agabon University of Mindanao Panabo
PARENTS: EXPERIENCES AND FEED BACKS ON
Nathaniel Terrazola College, Philippines
HOME-BASED EDUCATION IN ENGLISH SUBJECTS
Liezel Chan
1030-1040 The University of Mindanao THE EFFECTIVENESS OF STRESS MANAGEMENT
Rey Avila Mangarin
(Panabo), Philippines PROGRAM IN ADDRESSING STRESSORS AMONG
Emma Pahamutang
Deped Davao Del Norte, Philippines TEACHERS: AN ACTION RESEARCH
Amelie L. Chico
REPURCHASE INTENTION AND CUSTOMER
1040-1050 Jay-Ar A. Divino
UM Panabo College, Philippines SATISFACTION IN ONLINE SHOPPING AMONG
Jelyn Joy G. Fernandez
SELECTED STUDENTS OF UM PANABO COLLEGE
Ella R. Bonggolto
Amelie L. Chico
SERVICE MANAGEMENT AND FINANCIAL
1050-1100 Shira Vhen Talaboc
UM Panabo College, Philippines PERFORMANCE AMONG SELECTED BEAUTY
Regine Rabosa
PARLORS IN PANABO CITY
Krisly Pacal
1100-1110 COMPARISON OF EFFECTIVENESS OF SOT MODEL
JSS Sri Manjunatheshwara College of
Dr Parasurama D OF TEACHING AND REGULAR TEACHING METHOD
Education, India
ON ACHIEVEMENT
THE COMMUNITY-BASED DISASTER RISK
1110-1120 REDUCTION AND MANAGEMENT: AN EVALUATION
Polytechnic University of The
Josan Apagar OF ITS IMPLEMENTATION AND RELATIONSHIP TO
Philippines, Philippines
DISASTER SYSTEM FUNCTION IN THE THIRD
DISTRICT OF MANILA
1120-1130 CHALLENGES IN QUALITY OF EDUCATION IN
Zohaib Hassan Sain Superior University, Pakistan HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS (HEIs) OF
PAKISTAN
1130-1140 Khounmy Vinnalath
Champasack University, Laos
Naxaythong Upper Secondary School, DIFFICULTIES OF OFFICIALS’ ENGLISH READING
Soulichanh
Laos COMPREHENSION AT GOVERNOR’S OFFICE,
Luangsombath
Champasak College of Health CHAMPASAK PROVINCE
Chansy Phomphithak
Sciences, Laos
1140-1150 DEVELOPING COMMUNICATIVE LEARNING
Armenian State Pedagogical
Ani Manukyan STRATEGIES THROUGH USING DIALOGUES IN
University, Armenia
ENGLISH FOR TRAVELLING COURSE
1150-1200 Prof. Leonardo F. Cada, Jr. CREDIBILITY OF CONSUMER-GENERATED ADS IN
Nathan John A. Tosoc Far Eastern University, Philippines YOUTUBE AND THEIR IMPACT ON FILIPINO
John Renz L. Dacudao CONSUMERS’ PURCHASE INTENTION
1200-1210 MEASURING CIVIC EDUCATION FOR DEMOCRACY
Joanna Rak Adam Mickiewicz University, Poland
AND AUTOCRACY: THE CASE STUDY OF POLAND
1210-1220 Armenian State Pedagogical THE PECULIARITIES OF EFFECTIVE TEACHER
Alesa Durgaryan
University, Armenia TRAINING ON THE VIRTUAL PLATFORM
1220-1230 University “Aleksandër Moisiu”, PROFESSIONAL ETHIC IN THE PRE-UNIVERSITY
Dr. Juljana LAZE
Albania EDUCATION SYSTEM
1230-1240 Nina Grace Lajos
IMAGE OF MATHEMATICS TEACHERS: THROUGH
Judy Ann Chamen Independent Researcher
VOICES OF MATH MAJOR STUDENTS
Dece Red Cabiling
1240-1250 REVEALING THE LIVED EXPERIENCES OF ALTERNATIVE
Verna Jeane Q. Alviso St. Marys College of Tagum Inc.,
LEARNING SYSTEM (ALS) VOLUNTEER-TEACHER IN THE
Jeanilyn E. Tacadena Philippines
NEW NORMAL: AN INQUIRY
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 930-1230 K. Thamizhmaran
24.07.2022
Baha Ahmet YILMAZ
Government College of Engineering, HYBRID ROUTING PROTOCOL WITH MARS4 FOR

0930-0940 K. Thamizhmaran
India MANET
K. Thamizhmaran Government College of Engineering,
VARIOUS TYPES OF BUSINESS ORGANIZATION
0940-0950 India
K. Thamizhmaran Government College of Engineering, ENHANCED SENSOR NODE LIFETIME USING
0950-1000 India MULTI-GEOGRAPHICAL BASED ROUTING
PROTOCOL
K. Thamizhmaran Government College of Engineering, DIFFERENT MODULATION METHODS FOR
1010-1020 India SATELLITE COMMUNICATION LINKS
1020-1030 K. Thamizhmaran Government College of Engineering, ENHANCEMENT OF SECURE DYNAMIC SOURCE
India ROUTING PROTOCOL FOR MANET
1030-1040 K. Thamizhmaran Government College of Engineering, SECURE TECHNIQUES FOR QUALITY OF SERVICE
India USING IN MOBILE AD HOC NETWORKS
K. Thamizhmaran Government College of Engineering, THE ART OF WRITING RESEARCH ARTICLE &
1040-1050 India REPORT
K. Thamizhmaran Government College of Engineering, AVOIDANCE COLLISION USING
1050-1100 India ACKNOWLEDGEMENTS WITH CRYPTOGRAPHY
FOR MANET
1100-1110 Government College of Engineering, ENCRYPTION AND DECRYPTION FOR NETWORK
K. Thamizhmaran India SECURITY
Government College of Engineering, QUALITY SERVICE ORIENTATED DISTRIBUTED
1110-1120 K. Thamizhmaran India FOR MANET
1120-1130 Government College of Engineering, EFFICIENT MOBILE AD HOC NETWORK USING
K. Thamizhmaran India DYNAMIC SOURCE ROUTING PROTOCOL
1130-1140 Government College of Engineering, COOPERATIVE ANALYSIS OF ONB_DEMAND
K. Thamizhmaran India ROUTING PROTOCOL USING DCFM IN MANET
1140-1150 Government College of Engineering, SECURITY ATTACK USING HYBRID ROUTING
K. Thamizhmaran India PROTOCOL
1150-1200 Government College of Engineering, SIMULATION ANALYSIS OF OLSR-SHSP
K. Thamizhmaran India ALGORITHM IN MANETS
1200-1210 Government College of Engineering,
K. Thamizhmaran India WIRELESS COMMUNICATION – A STUDY
1210-1220 Government College of Engineering,

K. Thamizhmaran India TYPES OF BUSINESS ORGANIZATION
1220-1230 Lama Abdelbadia SENSORLESS OPTIMAL POWER CONTROL OF

University Mohamed Khider Biskra,
Hicham Serhoud DOUBLY-FED INDUCTION GENERATOR BASED ON
Algeria
Benchouia Mohamed MODEL REFERENCE ADAPTIVE SYSTEM
EL-Oued University, Algeria
Toufik OBSERVER
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 1330-1730 Jovany Gleen L. Allawan
23.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
STUDENT-RELATED AND TEACHER-RELATED
University of Mindanao-Panabo
1330-1340 Jovany Gleen L. Allawan FACTORS INFLUENCING THE PROBLEM-SOLVING
College, Philippines SKILLS: A DECRIPTIVE ANALYSIS
Larai Azuwo Adamu POLITENESS AND IMPOLITENESS STRATEGIES IN
Kaduna Polytechnic, Nigeria
1340-1350 ATINGA SELECTED SOCIAL GATHERINGS AMONGST
University of Ibadan, Nigeria IRIGWE PEOPLE OF CENTRAL NIGERIA
Felix Aishe AMALE
DESCRIPTION OF TEMURID RULER SULTAN
Jumayev Gayratjon
1350-1400 Eastern Studies University, Uzbekistan AHMED MIRZA IN "BABURNAMA" AND OTHER
Ismatullo Ogli SOURCES
Shuaibu Chiroma Hassan AGRI-TOURISM: A NICHE MARKET FOR

1400-1410 Isa Kaita College of Education, Nigeria SUSTAINABLE ECONOMIC GROWTH IN NIGERIA
Nura A. Aliyu
DURING CRISES
1410-1420 PLANNING AND POLICY IMPLEMENTATION IN
Shuaibu Chiroma Hassan
Isa Kaita College of Education, Nigeria TOURISM: PERSPECTIVES FROM NIGERIA AND
Pattita Paban Mohanty
INDIA
1420-1430 TOWARDS A GREEN AND SAFE ENERGY: AN
Shuaibu Chiroma Hassan Isa Kaita College of Education, Nigeria IMPLICATION FOR HOSPITALITY, TOURISM AND
FAMILY USAGE
1430-1440 ACHIEVING CREATIVITY AND SELF-RELIANCE IN
Samson Adekunle VISUAL ARTS STUDENTS AMIDST DWINDLING
Oyo State College of Education, Nigeria
BABALOLA ECONOMY AND NATIONAL INSECURITY THROUGH
INNOVATIVE INSTRUCTIONAL METHODS
UNILATERAL HAND CONTRACTIONS AND

1440-1450 Jihan Alkindi Nizwa University, Oman ATTENTIONAL BIAS IN AN EMOTIONAL STROOP
TASK
1450-1500 STUDY ON DETERMINANTS, IMPACT AND
Chongqing University of Post and
Fizza Saeed APPROACH TO REDUCE EMPLOYEE TURNOVER
Telecommunications, China INTENTION
CHANGING CONTOURS IN THE IDEA OF SELF AND

1500-1510 Dr. Sima Baidya Jawaharlal Nehru University, India THE WEST: A JOURNEY TO TURKEY’S POLITICAL
MIND
1510-1520 Yakubu Yusuf YUSUF Ahmadu Bello University, Nigeria
Hassan Garba Yobe State University, Nigeria ASSESSING THE IMPACT OF DESERTIFICATION IN
Hamza Adamu YAKUBU Abubakar Tafawa Balewa University, NORTH-EASTERN REGION OF NIGERIA
Mustapha MALA Nigeria
1520-1530 Trinh Le Tan
Nguyen Ngu Giao
USING A REVIEW MECHANISM TO GAUGE VISITOR
Le Thi Phuong Dung FPT University, Vietnam
SATISFACTION
Vo An Hai
Pham Thuy Trang
1530-1540 University of Ibadan, Nigeria STANCE TAKING IN PRESIDENT MUHAMMADU
Felix Aishe AMALE
Kaduna State College of Education, BUHARI’S 2021 AND 2022 DEMOCRACY DAY
John Julius JOHN BROADCASTS
Nigeria
1540-1550 Nigeria Immigration Services (NIS),
Gideon Oluwaseun Nigeria
Olayioye University of Ilorin, Nigeria
Promise Goodness Ladoke Akintola University of CRITICAL ANALYSIS OF ENVIRONMENTAL
Adeleye Technology, Nigeria EFFECTS ON PUBLIC HEALTH: EVALUATION OF
Solomon Tosin Okeshina Chinese Academy of Sciences (CAS), ECONOMIC OUTLOOK
Aderemi Timothy Adeleye China
Ojo Segun Samson Ladoke Akintola University of
Technology, Nigeria
1550-1600 Chinese Academy of Sciences (CAS),
China
Aderemi Timothy Adeleye
Ladoke Akintola University of
Solomon Tosin Okeshina A MINI-REVIEW ON THE EFFICIENT BIOMEDICAL
Technology, Nigeria
Ojo Segun Samson APPLICATIONS OF GOLD DERIVED
Tai Solarin University of Education, NANOPARTICLES
Kehinde.H. Moberuagba
Nigeria
Oludare O. Osiboye
Tai Solarin College of Education,
Nigeria
1600-1610 Chinese Academy of Sciences (CAS),
China
Ladoke Akintola University of
Solomon Tosin Okeshina APPLICATIONS OF LIGNOCELLULOSIC DERIVED
Technology, Nigeria
Ojo Segun Samson ADSORBENT (LDA) FOR THE REMEDIATION OF
Tai Solarin University of Education,
Kehinde.H. Moberuagba PHARMACEUTICAL POLLUTANTS
Nigeria
Oludare O. Osiboye
Tai Solarin College of Education,
Nigeria
1610-1620 Gideon Oluwaseun Nigeria Immigration Services (NIS),
Olayioye Nigeria
Promise Goodness University of Ilorin, Nigeria THE ROLE OF ECONOMIC EVALUATION AND
Adeleye Ladoke Akintola University of PRIORITY SETTING IN HEALTH CARE DECISION
Solomon Tosin Okeshina Technology, Nigeria MAKING: ANALYTICAL ASSESSMENT
Aderemi Timothy Adeleye Chinese Academy of Sciences (CAS),
Ojo Segun Samson China
1620-1630 AN OVERVIEW OF THE PROTECTION FROM
Sule Lawal INTERNET FALSEHOOD AND MANIPULATION AND
Kaduna Polytechnic, Nigeria OTHER RELATED MATTERS BILL 2019 (THE
Abdulmalik Hadiza
SOCIAL MEDIA BILL)
1630-1640 MAPPING OUT KAZAKHSTAN’S DYNAMICS OF
Dr. Quaisar Alam University of Delhi, India
‘UNREST AND RAMIFICATIONS’ ON SOUTH ASIA
1640-1650 THE RELATIONSHIP BETWEEN MORALITY AND
Umar Buratai Ibrahim Ahmadu Bello University Zaria, Nigeria LAW IN THE CONTEMPORARY HAUSA SOCIETYOF
NORTHERN NIGERIA
1650-1700 THE NIGERIAN STATE AND THE CRISIS OF
Umar Buratai Ibrahim Ahmadu Bello University Zaria, Nigeria
POLITICAL OBLIGATION
1700-1710 PAY EQUALITY BY REASON OF SEX: PROGRESS
Raquel Poquet Catalá University of Valencia, Spain
AND SETBACKS
1710-1720 Priscila Espinosa AUTOMATION IN THE GENERATION OF AN
University of Valencia, Spain
José M. Pavía ECONOMIC MONTHLY SYNTHETIC INDICATOR
1720-1730 HISTORICAL STUDY OF THE BORDER
Khorloo BAATARKHUU University of the Humanities, Mongolia
AGREEMENT BETWEEN MONGOLIA AND CHINA
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 1330-1650 Natavan Baghirova
23.07.2022
Azerbaijan State Pedagogical University, THE BATTLE OF VICTORY IN THE CREATION OF

1330-1340 Emil Raul oğlu Ağayev
Azerbaijan AZERBAIJAN PAINTERS
ANAS National Museum of Azerbaijan SECTANTISM TENDENCY AT THE PALACE OF

Natavan Baghirova
1340-1350 Literature, Azerbaijan SAYF-AL-DAWLA
TEACHING OF THE SUBJECT OF INCLUSIVE

Azerbaijan State Pedagogical University,
1350-1400 Nazile Abdullazade
Azerbaijan
EDUCATION IN HIGHER PEDAGOGICAL
SPECIALIZATIONS: TASKS, PRIORITIES
ON THE TRANSLATIONS OF BEOWULF'S POEM TO

Azerbaijan Tourism and Management
1400-1410 Lala Suleyman qızı Aliyeva
University, Azerbaijan
JOHN CONYBEARE AND FRANCIS GUMMERE IN
MODERN ENGLISH
1410-1420 The Government State Museum of Temurid’s «IQBALNAMA – I- JAHANGIRI» - AN IMPORTANT
Yuldashev Botir Uralovich History of the Academy of Sciences of MANUSCRIPT SOURCE ON THE HISTORY OF THE
Uzbekistan, Uzbekistan BABURIDS
1420-1430 AZƏRBAYCAN TARİXİNDƏ ŞUŞA ŞƏHƏRİNİN YERİ
Azerbaijan National Academy of Sciences,
Prof.Dr. Qasım Hacıyev VƏ ROLU, MADDİ MƏDƏNİYYƏT İRSİNİN
Azerbaijan
BUGÜNKÜ VƏZİYYƏTİ XÜSUSİYYƏTlLƏRİ
1430-1440 REGIONAL AND GLOBAL IMPACTS OF INDIA-
Center for International Relations and
Humbətov Samir PAKISTAN RELATIONS AND THE KASHMIR
Diplomatic Studies, Azerbaijan
PROBLEM
LEGAL VIOLATIONS IN THE SOUTH CAUCASUS:

Hakan Anaroqlu Baku State University, Azerbaijan
1440-1450 ROOTS, CAUSES AND CONSEQUENCES
1450-1500 Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət qoruğu,
p.ü.f.dr. Səadət Əliyeva Azerbaijan AZƏRBAYCANDA ALBAN MEMARLIQ
Musa Mursaquliyev Keşikçidağ Dövlət Tarix-Mədəniyyət qoruğu, ABİDƏLƏRİNDƏ İNCƏSƏNƏT NÜMUNƏLƏRİ
Azerbaijan
Aliyeva Telli Tbilisi Millennium University, Azerbaijan WHAT IS MENINGITIS?

1500-1510
1510-1520
Sevil Qiyas Kızı Hasanova Baku State University, Azerbaijan MODERN TASKS OF A JOURNALIST
1520-1530
Sabirova Nasiba Ergashevna Urgench State University, Uzbekistan PECULIARITIES OF KHOREZM EPIC SCHOOLS
1530-1540 AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI ILƏ İSRAIL

Babayeva-Şükürova Fərahilə Azerbaijan National Academy of Sciences,
DÖVLƏTI ARASINDA IMZALANAN 30 MART 2022-
Fazil Azerbaijan
CI IL SAZIŞİNİN ƏHƏMİYYƏTİ
1540-1550 State Administration Academy under the
ASPECTS OF AZERBAIJAN - NATO COOPERATION
Fuad Shammadov Presidency of the Republic of Azerbaijan,
IN THE CONTEXT OF SECURITY
Azerbaijan
1550-1600 State Administration Academy under the
THE PROCESS OF DEVELOPMENT OF AZERBAIJAN-
Fuad Shammadov Presidency of the Republic of Azerbaijan,
NATO RELATIONS
Azerbaijan
1600-1610
Züleyha AK Erciyes University, Turkey SOME MILITARY TERMS USED IN ALADAĞ REGION
1610-1620 GENESIS AND CHRONOTOPE DEVELOPMENT OF

Yakhshieva Zebo Rashidovna Branch in Karshi - Tashkent University
TETRALOGY
1620-1630 NƏRİMAN NƏRİMANOV YARADICILIĞINDA ANA
Abdullazadə Lalə Fizuli qızı Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
DİLİNİN MÖVQEYİ
1630-1640 HAMMAM (BATH) EMBODIMENT IN BABUR’S
Xosiat BEKMIRZAYEVA Independent Researcher
CREATIVITY
1640-1650 Mehman Suleymanov
Independent Researcher, Azerbaijan NADIR SHAH'S RELIGIOUS POLITICS
Nasrin Suleymanova
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 1330-1710 Raul D.S.G. Campilho
23.07.2022
Spc. Tuba FIRAT
STRENGTH PREDICTION OF ADHESIVE JOINTS BY

1330-1340 Raul D.S.G. Campilho Instituto Politécnico do Porto, Portugal
COHESIVE ZONE MODELS
Rúben F.D. Cardoso

DESIGN OF EXPERIMENTS ANALYSIS OF HOT
1340-1350 Raul D.S.G. Campilho Instituto Politécnico do Porto, Portugal
STAMPING PROCESS FOR COMPOSITE MATERIALS
João P.F. Silva INEGI – Pólo FEUP, Portugal
Rúben L.L. Pereira WITH THERMOPLASTIC MATRIX
J.E.S.M. Silva
1350-1400 R.D.S.G. Campilho Instituto Politécnico do Porto, Portugal MATERIAL AND GEOMETRICAL ANALYSIS OF
I.J. Sánchez-Arce INEGI – Pólo FEUP, Portugal TUBULAR ADHESIVE JOINTS WITH SCARF JOINT
R.D.F. Moreira
J.P.M. Lopes
1400-1410 R.D.S.G. Campilho Instituto Politécnico do Porto, Portugal MATERIAL EFFECT IN BONDED T-JOINTS BY
I.J. Sánchez-Arce INEGI – Pólo FEUP, Portugal NUMERICAL COHESIVE MODELLING
R.J.B. Rocha
1410-1420 T.A.P. Almeida
R.D.S.G. Campilho
Instituto Politécnico do Porto, Portugal ADHESIVE FILLET EFFECT ON THE TENSILE
R.D.F. Moreira
INEGI – Pólo FEUP, Portugal BEHAVIOUR OF TUBULAR ADHESIVE JOINTS
I.J. Sánchez-Arce
R.J.B. Rocha
1420-1430 J.A.M. Ferreira
R.D.S.G. Campilho Instituto Politécnico do Porto, Portugal EVALUATION OF BONDED T-STIFFENERS IN
R.D.F. Moreira INEGI – Pólo FEUP, Portugal COMPOSITE STRUCTURES
I.J. Sánchez-Arce
1430-1440 EFFFECT OF INTEGRATION METHOD ON
Gambo Danladi STUDENTS PERFORMANCE IN SOLVING
Umar Sanda Kaduna Polytechnic, Nigeria PERMUTATION IN THE COLLEGE OF SCIENCE AND
Nasiru Rabiu TECHNOLOGY KADUNA POLYTECHNIC KADUNA,
NIGERIA
Imtiaz Ullah Khawaja
Hazara University Mansehra, Pakistan
1440-1450 Mohammad Farooq PREPARATION AND SURFACE MORPHOLOGY OF
Govr Degree College Bahawalpur, Pakistan
Anam Imtiaz HEAT TREATED CALCIUM PHOSPHATE
Islamia University of Bahawalpur, Pakistan
Mohammad Shahid
1450-1500 M.I. Dabo
DEVELOPMENTS IN TEXTILE MACHINERIES: A
A.Y. Abdulazeez Kaduna Polytechnic, Nigeria
REVIEW
S.M Nasir
Ahmed Badaru Kurawa ASSESING THE LEVEL OF UTILIZING
1500-1510 Aminu Abdullahi Muhammed Kaduna Polytechnic, Nigeria INFORMATION AND COMMUNICATION
Sharafadeen Aderigbe Ahmadu Bello University, Zaria, Nigeria TECHNOLOGY (ICT) IN DIGITAL PRINTING
Abidemi PRESSES IN KADUNA METROPOLIS
1510-1520 Abdulkadir Suleiman EFFECT OF WEAVE STRUCTURES ON THE AIR
A.Y. Abdulazeez PERMEABILITY OF A WOVEN FABRIC
1520-1530 A.Y. Abdulazeez
U.S. Ameru
Y. Yakubu Lams EVALUATION OF FASTNESS PROPERTIES
D.P. Akanle CHARACTERISTICS OF INDIGO DYE ON JUTE
Ahmadu Bello University, Zaria, Nigeria
M.I. Dabo FIBRE
S.M. Nasir
M.M. Buhari
1530-1540 A.Y. Abdulazeez
U.S. Ameru
EXTRACTION, CHARACTERIZATION AND
Y. Yakubu Lams Kaduna Polytechnic, Nigeria
APPLICATION OF INDIGO DYE FROM INDIGOFERA
D.P. Akanle Ahmadu Bello University, Zaria, Nigeria
ARECTA ON JUTE FIBRE
M.I. Dabo
M.M. Buhari
1540-1550 S. M. Nasir
Kurawa. A. B A STUDY ON THE IMPACT OF GRAPHIC DESIGN ON
A.Y. Abdulazeez DIGITAL BRANDING
M.I. Dabo
1550-1600 Pak Austria Fachhochschule, Pakistan
Dil Nawaz Khan Govt: Postgraduate College Mandian STUDY OF CONDUCTION MECHANISMS IN THE
Hajira Jahangir ORGANIC/INORGANIC HETEROJUCTION DEVICES
Abbottabad, Pakistan
1600-1610 HELICOBACTER PYLORI AND PROFILE LIPID : IS
Sri Suwarni STIKES Nasional, Indonesia
THERE A LINK ?
1610-1620 FLOW MEASUREMENT ACCURACY OF SURFACE
Ashfaque Ahmed Wadho Sindh Agriculture University Tandojam, STRUCTURE IMAGE VELOCIMETRY BASED
Nazakat Ali Junejo Pakistan ANDROID APPLICATION IN RECTANGULAR SHAPE
TERTIARY CHANNELS
1620-1630 IMPACT OF WORKPLACE BULLYING ON
Wilayat Shah
Abasyn University Islamabad, Pakistan EMPLOYEE PERFORMANCE WITH MEDIATING
Zahid Ullah Khan
ROLE OF PSYCHOLOGICAL DISTRESS
1630-1640 THE IDENTIFICATION AND AN APPRAISAL ON
LEEA MACROPHYLLA ROXB. EX HORNEM.
Riya Ranchi University, India
(HASTIKARNAPALASA) TO AYURVEDA AND
DIFFERENT FLORA’S OF MEDICINAL PLANTS
1640-1650 PHYSICOCHEMICAL, PHARMACOLOGICAL AND
PHYTOCHEMICAL EVALUATIONS (IN-VITRO) OF
Riya Ranchi University, India
DIFFERENT PLANT PARTS OF LEEA
MACROPHYLLA ROXB. EX HORNEM
1650-1700 Nuraddeen Abdullahi Aliyu
EFFECT OF JATHROPA PRUNING AS ORGANIC SOIL
Roslan Ismail
Universiti Putra Malaysia, Malaysia AMENDMENT ON PEARL MILLET (PENNISETUM
Martini Mohammad Yusoff
Federal University Dutsinma, Nigeria GLAUCUM L.) SUSTAINABLE FARM PRODUCTION
Mohd Firdaus Mohd Anuar
IN SUDAN SAVANNA, NIGERIA
Adamu Garba K/Naisa
1700-1710 A STUDY ON EXTENT OF ADOPTION OF
J. Princy Jeno
IMPROVED DAIRY MANAGEMENT PRACTICES BY
Dr. M. Kavaskar Annamalai University, India
THE WOMEN ENTREPRENEURS IN CUDDALORE
Dr. L. Murali Krishnan
DISTRICT OF TAMIL NADU, INDIA
MEETING ID: 829 3523 3000
PASSWORD: 691493
MODERATOR:
Time: 1330-1640 Amine Nur Dinçer & Sihana Ahmeti Lika
23.07.2022
Asma Younes Guy’s and St Thomas’ Hospital, UK EVALUATION OF VALIDATED ACNE
1330-1340 Amine Nur Dinçer Homerton University Hospital, UK VULGARIS SEVERITY AND QUALITY OF LIFE
Naeema Farrah Royal London Hospital, UK GRADING TOOLS: A LITERATURE REVIEW
THE COMPARATIVE STUDY OF IMPROVING

1340-1350 PRE-WRITING SKILLS BETWEEN THE
M. Ramakrishnan JIPMER Hospital, India KINDERGARTEN CHILDREN AND THE MILD
INTELLECTUAL DISABILITY THROUGH
SIMPLIFIED TEACHING METHOD
ISOLATION AND IDENTIFICATION OF
1350-1400 Roel Nickelson M. Solano University of Mindanao, Philippines Escherichia coli IN LAKE WATER OF LAKE
SEBU, SOUTH COTABATO
Rana Muhammad UMER
1400-1410 Faiza HASSAN
University of Agriculture, Faisalabad, ANTI-ULCER ACTIVITY OF BERBERIS
Maheera KHALIQ
Pakistan LYCEUM IN RABBIT MODEL
Muhammad REHAN SAJID
Misbah IJAZ
1410-1420 EFFECTIVENESS OF ALEXANDER
TECHNIQUE COMBINED WITH MULLIGAN
Dr-Sana Fatima
Khyber Medical University, Pakistan TECHNIQUE (SNAGS) IN THE MANAGEMENT
Dr-Mujeeb ur Rahman
OF NON-SPECIFIC NECK PAIN: A SINGLE
BLIND RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL
1420-1430 Arlinda Haxhiu Zajmi
Dorentina Bexheti
Drita Yzeiri Havziu INTERNET SALE OF MEDICINES THE RISK
Edita Alili Idrizi University of Tetova, North Macedonia FOR DISTRIBUTION THE FALSIFIED
Lulzime Ballazhi MEDICINES
Merita Dauti
Sihana Ahmeti Lika
1430-1440 Junelle P. Silguera, Rmt, ACADEMIC RELATED STRESS AMONG CHSE-
Msmt University of Mindanao Matina, BSMT/MLS STUDENTS OF UNIVERSITY OF
Alex C. Ojanola, Jr Philippines MINDANAO AS TYPE II DIABETES MELLITUS
Jernie Mee Porras RISK FACTOR
SOCIODEMOGRAPHIC PROFILE,
1440-1450 KNOWLEDGE, AND ATTITUDE OF
Junelle P. Silguera, Rmt, University of the Immaculate RESIDENTS IN BARANGAY MATINA
Msmt Conception, Philippines CROSSING, DAVAO CITY ON COVID-19 AS
PREDICTORS OF THE MITIGATION
PRACTICES
1450-1500 Sihana Ahmeti Lika
Dorentina Bexheti
Hanife Rustemi Ahmeti
Edita Alili Idrizi
PET DRUGS – CURRENT GOOD
Lulzime Ballazhi University of Tetova, North Macedonia
MANUFACTURING PRACTICE (cGMP)
Merita Dauti
Drita Yzeiri Havziu
Arlinda Haxhiu Zajmi
Arbnore Qaili
Vikas Gupta SELECTION OF EFFICIENT CHEMICAL
1500-1510 Baba Farid University of Health
Gunpreet Kaur MARKERS FOR THE QUALITY CONTROL OF
Sciences, India
Ravinder Sharma FRITILLARIA ROYLEI AND ROSCOEA
University Institute of Pharmaceutical
Amar Nath PURPUREA OF ASHTWARGA GROUP OF
Sciences and Research, India
Parveen Bansal PLANTS
1510-1520 Mujahid Ahmad Mahboob Medical Institute Peshawar,
Sana Fatima Pakistan
FREQUENCY OF LOWER EXTREMITY
Jazib Maqsood Khyber Medical University Peshawar,
FRACTURES AMONG OLDER ADULTS IN
Asad Khan Pakistan
PESHAWAR, PAKISTAN
Shahab Shah East-west Institute of Medical Sciences
Muhammad Suliman Mardan, Pakistan
1520-1530 Musa, M.L
Federal University of Technology,
Adebola, M.O ASSOCIATED MYCOFLORA, NUTRITIONAL
Nigeria
Aremu, M.B AND AFLATOXIN (AfB1) CONTENTS OF
Nigerian Stored Products Research
Abdullahi, S.U MARKETED GROUNDNUT CAKE SOLD IN
Institute, Nigeria
Kabaraini, M.A. MAJOR MARKET OF NIGER STATE, NIGERIA
Federal University, Nigeria
Habib, M.B.
1530-1540 Ariola Morina
IMPACT OF HARVEST TIME ON BITTERNESS
Alketa Shehaj Agricultural University of Tirana,
INTENSITY OF VIRGIN OLIVE OIL PRODUCED
Albiona Brahollari Albania
IN DIFFERENT AREAS OF ALBANIA
Elton Basha
1540-1550 STUDIES ON THE EFFICACY OF
J.Jayachitra
BIOINOCULANTS ON GROWTH AND YIELD
P.Sivsakthivelan Annamalai University, India
OF TOMATO (LYCOPERSICON ESCULENTUM
R.Vaideeshwaran
MILL)
1550-1600 Gambomi Abdulkadir
Ibrahim Musa Mijinyawa CAUSES AND EFFECTS OF TRUANCY AMONG
Muhammad Salisu Tanko Kaduna Polytechnic, Nigeria PRIMARY SCHOOL PUPILS IN JERE LOCAL
Auwal Ibrahim GOVERNMENT AREA OF BORNO STATE
Urwata Abdulazeez
1600-1610 Auwal Ibrahim
EFFECT OF SOYA BEAN OIL ON LIPID
Amina Zakari
Kaduna Polytechnic, Nigeria PROFILES AND ACTIVITY OF GLUCOSE-6-
Fauziya Shehu Muhammad
PHOSPHATE DEHYDROGENASE
Yusuf Mohammed Hassan
1610-1620 DEVELOPMENT OF WELLNESS FABRIC FOR
Dakuri Arjun Osmania University, India
BEDSORE PATIENTS
1620-1630 Imam Abdulrahman Bin Faisal REMOVAL OF NICKEL (II) IONS FROM
Eman A. Al-Abbad
University, Saudi Arabia WATER BY JORDAN: NATURAL ZEOLITE AS
Reyad A. Al Dwairi
Tafila Technical University, Jordan SORBENT MATERIAL
1630-1640 EFFICIENT REMOVAL OF METHYL ORANGE
Imam Abdulrahman Bin Faisal
Eman A. Al-Abbad FROM WASTEWATER BY POLYMERIC
University, Saudi Arabia
CHITOSAN-ISO-VANILLIN
1640-1650 ZIRCONIUM, TIN AND NICKEL OXIDES-
FIBROUS CERIUM PHOSPHATE /
Sadek K. Shakshooki University of Tripoli, Libya
POLYANILINE, POLYPYRROLE, POLYINDOLE,
Mohamed B. Hassan University of Sebha, Libya
POLYIMIDAZOLE NANOCOMPOSITE
MEMBRANES
1650-1700 Alketa Shehaj Agricultural University of Tirana, THE IMPORTANCE OF TECHNICAL
Ariola Morina Albania PARAMETERS EVALUATED ON THE WHEAT
Mirvjen Shehaj Grain Mill Factory, Albania FLOUR FOR THE MILLING INDUSTRY
CONGRESS PROGRAM
TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA, ALGERIA, AZERBAIJAN, INDIA,

INDONESIA, NORTH MACEDONIA, PHILIPPINES, UZBEKISTAN, MALAYSIA, ALBANIA,
SPAIN, PORTUGAL, OMAN, MONGOLIA, POLAND, VIETNAM, LIBYA, JORDAN, SAUDI
ARABIA, LAOS, ARMENIA, UNITED KINGDOM
MEETING ID: 865 5189 1851

PASSWORD: 954821
IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY
 All congress participants can connect live and listen to all sessions.
 Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session.
Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

 You should be able to use screen sharing feature in Zoom.
 Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the group discussion
and dynamics.
Each presentation will take 10 minutes. There will be a question and answer session for 2 minutes after the
presentation.
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1000-1230 Abdullah Faeq ABDULLAH
25.07.2022
1000-1010 Abdullah Faeq ABDULLAH Vistula University, Poland CLIMATE CHANGE IN ANTARCTICA
ARAB SPRING EFFECTS ON CENTRAL EUROPEAN

Abdullah Faeq ABDULLAH Vistula University, Poland
1010-1020 COUNTRIES
HUMAN RIGHTS VIOLATIONS COMMITTED BY
1020-1030 Abdullah Faeq ABDULLAH Vistula University, Poland
CHINA AGAINST EAST TURKESTAN
EXAMINING OF CHINA AS A GLOBAL ACTOR IN
1050-1040 John DAVID Vistula University, Poland THE PERSPECTIVE OF GLOBALIZATION THEORY
OF “FLAT WORLD” OF THOMAS FRIEDMAN
1040-1050 HUNGARY’S PLACE IN THE COLD WAR AND THE
John DAVID Vistula University, Poland
HUNGARIAN REVOLUTION
1050-1100 THE EFFECTS OF RUSSIA'S ANNEXATION OF
Jamshed ABDULLAEV Vistula University, Poland
CRIMEA ON BLACK SEA GEOPOLITICS
FASCISM IN EUROPE DURING SECOND WORLD
Jamshed ABDULLAEV Vistula University, Poland
1100-1110 WAR: ITALIAN VERSUS GERMAN PRACTICES
USA IMMIGRATION LAW POLICIES: EXAMPLE OF
Laura WILLANISKA Warsaw University, Poland
1110-1120 MEXICO
1120-1130 EXAMINING THE IMPACT OF THE ROLE OF THE
NETHERLANDS WITHIN THE EU AND THE UN ON
Laura WILLANISKA Warsaw University, Poland
ITS ATTITUDE AS A REGIONAL POWER DURING
THE DARFUR CRISIS
US-SOVIET UNION RELATIONS DURING COLD WAR
1130-1140 Yabana NIKOLAEVNA SGH University, Poland
ERA
1140-1150 THE AFGHANISTAN CRISIS AND PAKISTAN’S
Yabana NIKOLAEVNA SGH University, Poland
SECURITY DILEMMA: DURAND LINE DISPUTE
1150-1200 POLAND-IRAN RELATIONS AFTER IRANIAN
Shahboz SHOEV Vistula University, Poland
ISLAMIC REVOLUTION IN 1979
1200-1210 UN POLICY-MAKING MECHANISM: THE CASE OF
THE SYRIA
1210-1220 THE COMMON FOREIGN AND SECURITY POLICY OF
EUROPEAN UNION : A HISTORICAL APPROACH
1220-1230
Shahboz SHOEV Vistula University, Poland GENDER INEQUALITY IN GLOBAL POLITICS
WOMEN POLITICAL PARTICIPATION IN SOCIETY:

1230-1240 EXAMPLE OF RUSSIA
1240-1250 THE EFFECTS OF COVID-19 PANDEMIC IN
Vugar Gahramanov Rovira i Virgili University, Spain
TOURISM INDUSTRY
1250-1300 OTTOMAN / TURKISH IMAGE IN KOSOVO: THE
Ebru JILTA Independent Researcher, Kosovo
EXAMPLE OF HISTORY TEXTBOOKS
1300-1310 FAKE FUTURE: INTERNATIONAL EXPERIENCE OF
Taleh ABBASLI Vilnius University, Lithuania
(NON) REGULATION OF DEEPFAKES
1310-1320 Warsaw Japan Tech University, FEATURES OF INTERNATIONAL AND REGIONAL
Nora BOMBARDEJ
Poland INTERACTION OF MONGOLIA
1320-1330 Warsaw Japan Tech University,
Nora BOMBARDEJ INTERNATIONAL PROVISION OF MONGOLIA
Poland
1330-1340 THE EVOLUTION OF THE CENTRAL ASIAN
Daniel KRZYSZTOF SGH University, Poland
SECURITY COMPLEX
1340-1350 HISTORICAL EVOLUTION OF ASIA'S SECURITY
Daniel KRZYSZTOF SGH University, Poland
COMPLEX
MEETING ID: 865 5189 1851
PASSWORD: 954821
MODERATOR:
Time: 1000-1230 Abdullah Faeq ABDULLAH
25.07.2022
CHINA'S SILK ROAD POLICY IN THE FIRST 10

1000-1010 Emmilly POOLE Warsaw State University, Poland
YEARS AFTER THE COLD WAR
THE EFFECT OF THE TAJIKISTAN CIVIL WAR ON

1010-1020 Emmilly POOLE Warsaw State University, Poland THE TAGILI OZBEK RELATIONS ON THE GREAT
CENTRAL ASIAN AXIS
Emmilly POOLE Warsaw State University, Poland US EDUCATION POLICY IN CENTRAL ASIA
1020-1030
THE REFLECTIONS OF TERRORISM TO THE
1050-1040 Gabriela KIMULIKI Vistula University, Poland WORLD AND THE PLACE OF ASALA IN THIS
EQUATION
1040-1050 Gabriela KIMULIKI Vistula University, Poland THE TRANSFORMATION OF NATO
1050-1100 Warsaw Japan Tech University,
Nora Bombarjed HUMAN RIGHTS ON THE 20 TH CENTURY
Poland
Warsaw Japan Tech University, GENDER INEQUALITY IN HISTORICAL
Nora Bombarjed
1100-1110 Poland PERSPECTIVE
Warsaw Japan Tech University, WOMEN’S STRUGGLE FOR POLITICAL RIGHTS IN
1110-1120 Nora Bombarjed
Poland THE WORLD AND IN 19 TH CENTURY
1120-1130 Warsaw Japan Tech University, GENDER AND POLITICAL PARTICIPATION IN 19
Nora Bombarjed
Poland TH CENTURY
Warsaw Japan Tech University,
Nora Bombarjed FEMINIST PERSPECTIVE ON POLITICAL HISTORY
1130-1140 Poland
1140-1150 NATION-BUILDING PROCESS IN KYRGYZTAN
Khan NAVEED Vistula University, Poland
AFTER INDEPENDENCE
1150-1200
Khan NAVEED Vistula University, Poland TSARIST RUSSIA AND CENTRAL ASIAN POLICIES
1200-1210 Piotrowska Economic Science HOW DO CULTURAL NATIONALISM AND

Magda PIOTROW
University, Poland POLITICAL NATIONALISM DIFFER?
1210-1220 Piotrowska Economic Science NATIONALISM AND INTERNATIONALISM
Magda PIOTROW
University, Poland COMPATIBLE
1220-1230 NATION-BUILDING PROCESS IN TURKMENISTAN
Mizango VIOLA Warsaw University, Poland
AFTER INDEPENDENCE
NATION BULDING PROCCES AFTER
Mizango VIOLA Warsaw University, Poland
1230-1240 INDEPENDENCE OF AZERBAIJAN
1240-1250
Nahimuli OLIVIA SGH University THE STALIN ERA USSR CENTRAL ASIA POLICIES
1250-1300
Nahimuli OLIVIA SGH University BOLSHEVIK REVOLUTION
1300-1310
Nakimuli VIVIERNA Vistula University, Poland POLITICAL LEGITIMACY
1310-1320
Nakimuli VIVIERNA Vistula University, Poland DEMOCRACY IN MODERN SOCIETY
1320-1330 KOSOVO HEALTH POLICIES DURING COVID-19

Rina DEMJAHA Med School of Graz, Austria
PROCESS
1330-1340
Rina DEMJAHA Med School of Graz, Austria RARE DISEASES: A GLOBAL PERSPECTIVE
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
CONGRESS PHOTOS
10th International İstanbul Scientific Research Congress - July 23-25, 2022
DIONYSOS’TAN BACCHUS’A: HELLEN VE ROMA

DÜNYASINDA DIONYSOS FESTIVALLERI
Semih Yaran
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Samsun, Türkiye.
ORCID: 0000-0002-3592-9712
ÖZET
Dionysos, Roma dünyasında Bacchus olarak anılan Hellen şarap tanrısıdır. Kendisi Hellen ve Roma
döneminde uzun süre tapınım görmüş ve onuruna birçok ritüel ve festival düzenlenmiştir. Bu festivallerin
Hellen ve Roma kültürünü yansıtan birçok özellik gösterdiği ve birçok siyasal ve sosyal etkileri olduğu
anlaşılmaktadır. Bundan dolayı bu çalışmada, Dionysos festivallerinin başlıca önemli olanları ve bu
festivallerin kültürel, tarihsel, sosyal ve siyasal etkileri ele alınarak etnografik bir çalışma ortaya koymak
amaçlanmıştır. Bu çalışma, Dionysos festivallerinin ritüellerinin ve içeriğinin yanı sıra, sosyal ve siyasal
etkilerinin ele alındığı bir çalışma olması açısından önem taşımaktadır. Bundan dolayı çalışma ortaya
çıkarılırken yöntem olarak, nitel araştırma yöntemlerinden Etnografi yöntemi ve konuyla alakalı antik
ve modern dokümanlardan veri toplama yöntemi kullanılmıştır. Hellas coğrafyasında Dionysos adına
Dionysia, Lenaia ve Anthesteria gibi birçok festival düzenlenmiştir. Bu festivaller tiyatronun doğuşunu
sağlamak gibi önemli kültürel sonuçlara ve Peisistratos gibi önemli siyasi kişilerin yönetime gelmesine
vesile olmuştur. Festivallerde çok sayıda zengin içerikli etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Bunlar şarkı,
şiir ve tiyatro gibi sanatsal yarışmalar, geçit törenleri ve dinsel ritüeller gibi etkinliklerdir. Zamanla
doğuş mitlerinde işlenen ikinci doğuş olayı tanrının ilgi çekiciliğini artırmıştır. Böylece doğuş mitlerinin
etkisi ile Dionysos’a taparak onun gibi ikinci bir doğuş elde etme ve ölümsüz olma düşüncesi Dionysos
inancını bir gizem dinine dönüştürmüştür. Böylece Dionysos’a taşkınlık noktasına varan ritüeller ve
festivaller düzenlenmeye başlanmıştır. Bundan dolayı festivaller, Olympos değerleri ile örtüşmeyen
özellikler göstermiş ve yer yer tepki görmüştür. Fakat buna rağmen Dionysos müritleri gittikçe artmış
ve Roma’ya kadar yayılmıştır. Roma’da Bacchus ismi ile anılan tanrının adına, başlıca Bacchanalia
ve Liberalia festivalleri düzenlenmiştir. Bacchanalia gizemli ritüellerin gerçekleştiği ve sarhoşluk ile
ulaşılan orgia durumu ile taşkınlıkların yapıldığı bir festival olmuştur. Zamanla bu festivale katılanlar
bir Bacchus tarikatı oluşturmuştur. Bacchus tarikatı gittikçe güçlenmiş ve Roma’nın ahlak yapısını ve
siyasetini etkileyecek suçlar işlemişlerdir. Bundan dolayı M.Ö. 186’da festivale Roma senatosu tarafından
müdahale edilmiş ve Bacchus tapınımına kısıtlama getirilmiştir. Kısıtlamadan sonra Bacchus adına
düzenlenen başlıca festival Liberalia festivali olmuştur. Kısıtlamalar altında gerçekleşen bu festivalde,
Romalı gençlerin yetişkinliğe adım atma ritüelleri gibi önemli kültürel etkinlikler gerçekleştirilmiştir.
Bu bilgiler bizi, Dionysos festivallerinin Hellen ve Roma kültüründe önemli bir öğe olduğu ve bu
toplumları kültürel ve siyasal olarak etkilediği sonucuna ulaştırmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Dionysos, Bacchus, Dionysia, Lenaea, Anthesteria, Bacchanalia, Liberalia.
1
From Dionysus to Bacchus: The Festivals of Dionysus in the Hellenic

and Roman World
ABSTRACT
Dionysus was the Hellenic god of wine, referred to as Bacchus in the Roman world. He was
worshipped for a long time during the Hellenic and Roman periods, and many rituals and festivals
were held in his honor. It is understood that these festivals show many features reflecting Hellenic and
Roman culture and have many political and social influences. Therefore, in this study, it is aimed to
present an ethnographic study by considering the main important festivals of Dionysus and the cultural,
historical, social and political effects of these festivals. This study is important in that it is a study that
deals with the rituals and content of the Dionysus festivals as well as their social and political effects.
Therefore, while revealing the study, the method of ethnography from qualitative research methods and
the method of collecting data from ancient and modern documents related to the subject were used.
In the geography of Hellas, many festivals such as Dionysia, Lenaia and Anthesteria were organized
in the name of Dionysus. These festivals have led to important cultural outcomes such as the birth of
theatre and to the coming to power of important political figures such as Peisistratos. A large number
of content-rich events were held at the festivals. These are artistic competitions such as singing, poetry
and theatre, events such as parades and religious rituals. Over time, the second birth event depicted in
the myths of the birth increased the attraction of the god. Thus, with the influence of nativity myths,
the idea of obtaining a second birth like Dionysus by worshipping him and becoming immortal turned
the belief in Dionysus into a religion of mystery. Thus, rituals and festivals that reached the point of
flooding into Dionysus began to be organized. For this reason, the festivals have shown features that do
not coincide with the values of Olympos and have been reacted to from time to time. However, despite
this, the disciples of Dionysus gradually increased and spread as far as Rome. In Rome, in the name
of the god called Bacchus, the main festivals of Bacchanalia and Liberalia were held. Bacchanalia has
been a festival where mysterious rituals take place and orgia reached by drunkenness and outbursts
are made. Over time, the participants of this festival formed a Bacchus sect. The Bacchus order grew
stronger and more powerful and committed crimes that affected the moral structure and politics of
Rome. Therefore, in 186 BC, the festival was intervened by the Roman senate and the worship of
Bacchus was restricted. After the restriction, the main festival held in the name of Bacchus was the
Liberalia festival. This festival, which took place under restrictions, featured important cultural events
such as the rituals of Roman youth stepping into adulthood. This information leads us to conclude that
the festivals of Dionysus were an important element in Hellenic and Roman culture and influenced these
societies culturally and politically.
Key Words: Dionysus, Bacchus, Dionysia, Lenaea, Anthesteria, Bacchanalia, Liberalia.
Giriş
Yunanlıların şarap tanrısı olan Dionysos aslında Yunanistan coğrafyasına yabancı coğrafyalardan
gelmişti. Tahminen Frigya’dan Trakya’ya, oradan da Makedonya üzerinden Hellen dünyasına
girmişti (Euripides, 5-520; Erhat, 2021: 93-94). Euripides’in Bakkhalar adlı eseri gibi, Dionysos’un
mitolojisini işleyen veya hakkında bilgiler veren yazarlar eserlerinde tanrının Yunanistan’a girdiği ilk
anda karşılaştığı muhalefete gönderme yapmışlardır. Zira bu yeni tanrı Olympos dininin değerlerini ve
düşsel dünyasını tehdit eden nitelikler gösteriyordu (Kloft, 2020: 25,26). Fakat zamanla mitlerinden ve
ritüellerinden alınan hazlar tanrının gittikçe benimsenmesini sağlamıştı. Doğuş mitine göre Dionysos,
Thebai kralı Kadmos’un kızı Prenses Semele ve Zeus’un çocuğuydu. Zeus ile Semele’nin aşkını
kıskanan Tanrıça Hera, Semele’ye bir tuzak kurarak ondan kurtulmayı diler (Apollodoros, III, 4-5).
Hera’nın planına göre Semele, kendisine duyduğu aşkı ispatlamak için Zeus’un Olimpos’ta ölümsüz
tanrılara göründüğü gibi kendisine görünmesini isteyecekti. İki aşık buluştuklarında Semele Zeus’dan
2
gerçek haliyle görünmesini istedi. Zeus, bu isteğin Semele’ye ölüm getireceğini bilmesine rağmen
sevgisini ispatlamak için Olimpos’a çıktı. Sonra en hafif yıldırımlarını kuşanarak Semele’ye göründü.
Ancak Semele’nin ölümlü bedeni bu yıldırımlara dayanamadı ve öldü. Semele’nin karnında henüz
gelişimini tamamlamayan bir çocuk vardı. Zeus çocuğu anne rahminden alarak onu kendi baldırına dikti
ve zamanı geldiğinde onu yerinden çıkardı. (Ovidius, Met. III.280-312; Cole, 2007: 327). Bundan dolayı
Dionysos’a iki kez doğmuş anlamına gelen Hellence ‘Dithyrambos’, Latince olarak da ‘Bis Genitus’
ve ‘Bimatris’ (iki anneli) lakabı verilmiştir (Dürüşken, 2011: 86-87). Buradaki ölümden sonra ikinci
kez doğuştan yola çıkarak oluşan düşüncelerde, üzüm ağacının sonbaharda ölmesi ve baharda yeniden
dirilmesi gibi niteliklerinin Dionysos’a bağlanmasını sağlamıştır. Bunun yanında bu bağlantı, insan
içinde aynı şekilde bir ikinci doğuş umudu düşüncesinin ortaya çıkışını başlatmıştır. Bu düşüncelerin
şekillendirdiği ritüeller ve bu ritüellerin verdiği ikinci doğuş gibi düşünceler bu inancın taraftarlarının
gittikçe artmasını sağlamıştır. Bunun yanında Zeus’un insanlarla birleşiminden olan çocukları arasında,
insanlar tarafından doğurulmamış bizzat tanrının baldırında gelişimini tamamlayan sadece Dionysos
olmuştur. Böylece diğer çocuklar ‘Yarı Tanrı’ olarak anılırken Dionysos ‘Tam Tanrı’ sıfatını almıştır
(Estin-Laporte, 2002: 105; Eliade, 2007: 436-438; Çağlayan Takımcı, 2016: 78; Kloft, 2020: 25). Bu
sıfatı alması da onun diğer tanrı çocukları arasındaki önemini artırmıştır.
Dionysos’un doğum mitleri birden çoktur. Cicero’da Bacchus’un doğum mitlerinin beş tane
olduğundan ve çeşitliliğinden bahseder (Cicero, III.58). Bu anlatılardan biride onun Zeus ile
Persephone’nin çocuğu olduğu yönündedir. Persephone Dionysos’u bir mağarada doğurur. Zeus bu
çocuğu veliahdı ilan eder. Tanrıça Hera bu durumu kıskandığı için Titanları bu veliaht ilan edilme
durumuna karşı kışkırtır. Daha sonra Titanlar, Dionysos’un doğduğu mağaraya giderler ve çocuğu
oyuncaklar ile kandırarak kendilerine çekip onu parçalarlar. Rhea (bazı kaynaklarda Athena) çocuğun
kalbini kurtararak bir kutunun içinde mağaradan kaçırır. Zeus bu durumu haber aldığı anda şimşeklerini
Titanlara yağdırarak onları küle çevirir. Dionysos kurtarılan kalbi sayesinde tekrar doğar. Bundan dolayı
Dionysos’a Hellence Dionysos-Zagreos (uzuvları koparılmış Dionysos) ismi de verilmiştir. Bu mit
bazen birinci doğuş miti ile birlikte de işlenmiştir (Eliade, 2007: 447,448). Eliade’nin Philodemos’tan
aktardığına göre, Philodemos bu uzuvların Titanlar tarafından koparılma vakasını, Zeus’un baldırından
doğduktan sonra gerçekleşmiş gibi sunmuş ve Dionysos’un bundan dolayı üç tane doğumu olduğunu
söylemiştir (Eliade, 2007: 447,448). Bu Titanların Dionysos’u katletmek istemelerini daha mantıklı
yapar. Çünkü Titanların onun veliaht ilan edilmesine kızma nedeni, Dionysos’un annesi Semele’nin
insan olması ve bundan dolayı tam tanrı olmayan birinin veliaht ilan edilmesi olabilir. Bu mitin yaratılış
ile alakalı kısmı ise insanların şimşeklerle yanan Titanların küllerinden ortaya çıktığına inanılmasıdır.
Tüm bunlar etrafında şekillenen Dionysos ritüelleri, tanrının çektiği bu acıları anma, tanrının eriştiği
konuma ve birçok kez doğuşu özelliğine erişerek ölüm sonrası bir varoluş elde etme şeklinde gelişerek
bir gizem dininin temelini oluşturmuştur. Dionysos festivallerinde ve ritüellerinde üzüm ağacının
sonbaharda ölmesi ve baharla birlikte yeniden canlanması kutlanıyor ve tanrının üzüme hayat verişi
ve yeniden doğumları temsil ediliyordu. Bir diğer amaç ise kışın uyuduğuna ve baharda uyandığına
inanılan tanrının, uyuyuş ve uyanışlarını anmaktı. Üzüm hasadının bereketini sağlamak da bir diğer
amaçtır (Cicero, III.58; Dürüşken. 2011: 84,85,91; Çağlayan Takımcı. 2016: 78; Estin-Laporte, 2002:
105; Kloft, 2020: 36).
1. Antik Hellen Dünyasında Dionysos Tapınımı ve Kutlamaları

Dionysos Hellenler için en başta bir bereket tanrısıydı. Daha çok ağaçlarla ilgili bereketi sağladığı
düşünülmektedir. Hatta tanrının Boeotia’daki unvanlarından biri ‘Ağacın içinden’ anlamına gelen
Endendros unvanıydı. Kendisinin başlıca bereketini sağladığı ağaç üzüm asmalarıydı. Bunun yanında
incir, elma ve nar gibi meyvelerin ağaçlarıyla da ilgilendiğine inanılıyordu (Pişkin, 2007: 23). Tanrının
alakalı olduğu bir diğer ağaç ise çam ağacıydı ve bundan dolayı çam ağacının kozalaklarından yapılan
thyrsus isimli asalar tanrının birçok ritüelinde kullanılırdı (Pişkin, 2007: 23-24). Dionysos’a bereketi
sağlaması için kurbanlar sunulurdu ve dualar edilirdi. Ağaçların bereketini sağlaması için yapılan bir
3
diğer ritüel ise ağaçların yakınlarına tanrının ağaçtan idollerinin dikilmesiydi. Bu idollerde Dionysos
bazen dalsız bir ağaç olarak betimlenmiştir (Frazer, 2021: 311).
Tanrının en çok ilgilendiği ağaç olan üzüm asması ile yaşamsal bir bağı olduğuna inanılıyordu. Üzüm
asmalarının kışın kuruyup meyve vermemesi ile Dionysos’un kışın yer altı dünyasına indiğine, baharda
ise asmaların tekrar yeşermesi ile tanrının yeryüzüne ve hayata geri döndüğüne inanılıyordu. Hellen
inancına göre Dionysos’un yer altına indiği yer Alcyonian (Lerna) gölüydü (Pausanias, 37.6). Bundan
dolayı bu gölde tanrının yer altına inişi anılırdı ve bir koyun göle atılarak tanrı için kurban edilirdi. Baharın
gelişi ile birlikte üzümlerin tekrar canlanmasıyla tanrının dönüşü kutlanırdı. Bu etkinliklerde zeytinyağı
yapılır ve halka dağıtılırdı. Kendisine yapılan kurbanlarda boğa ve keçi gibi hayvanlarda kullanılırdı.
Bunun sebebi doğuş mitlerinde bu iki hayvana dönüşerek saklanmaya çalıştığına inanılmasıdır (Frazer,
2021: 317).
Dionysos için birçok sanatsal etkinlikte gerçekleştirilirdi. Bunlar şarkı ile şiir yarışmaları ve tiyatro
gösterileriydi. Dionysos için söylenen şarkılar onun dithyrambos sıfatına ithafen aynı şekilde dithyrambos
olarak adlandırılırdı (Yücel, 2015: 151). Herodotos’un aktardığı bilgilere göre ilk dithyrambos Pesiandros
döneminde (M.Ö.626-585) Korinthos’da Methymna’lı Arion tarafından söylenmiştir (Herodotos, I.23).
Dionysos festivallerinde en öne çıkan etkinlik ise tiyatro oyunları olmuştur. Tiyatronun öne çıkmasının
sebebi tiyatronun doğuşunu sağlayan etmenin Dionysos festivalleri olmasıydı. Tiyatro oyunları M.Ö.
534 yılında Peisistratos döneminde düzenlenen Dionysos festivali ile ortaya çıkmıştı. Bu festivalde
Dionysos için hymnos (Hellen kültüründe tanrıların onuruna söylenen ilahiler) söyleyen korodan biri
olan Thespis, söylenen ilahideki karakterlerden birini sadece şarkı söyleyerek değil, onun rolüne girip
canlandırarak aktarması tiyatronun başlangıcı olmuştur. Thespis böylece tarihteki ilk aktör olmuştur.
Daha sonraları Dionysos festivallerinde sergilenmeye devam eden tiyatro gösterileri daha da gelişmiş ve
Hellenlerin şekillendirdikleri hayalleri daha geniş bir dünyaya yansıtmasında önemli bir rol oynamıştır
(Stuttard, 2016: 32). Hatta Dionysos’un tiyatro ile olan bu bağlantısından dolayı tiyatrolar ‘tou Dionusou’
yani ‘Dionysos’un yeri’ olarak adlandırılmıştır (Cole, 2007: 327).
Hellenler arasında Dionysos festivallerinin öne çıkmasında bazı siyasi olaylar etkili olmuştur. Bu
olayların en başında M.Ö. 7. ve 6. yüzyıllarda Atina’da yaşayan soylu ailelerin birbirleriyle rekabetleri
gelmektedir. Bu dönemde Atina’da üç soylu ailesi siyasette etkiliydi. Bu aileler Boutadai, Peisistratidai
ve Alkmeonidai aileleriydi (Aristoteles, XIII.4,5). Bu aileler arasındaki çekişmeden galip çıkmayı
başaran Peisistratidai ailesinden Peisistratos olmuştur. Peisistratos, M.Ö. 561-546 yılları arasında iki
kez tiran olmayı denemiş fakat ikisinde de başarısız olmuştur. M.Ö. 546’daki üçüncü denemesinde
başarılı olmuş ve halkın da desteği ile Atina’ya tiran olmuştur. Peisistratos tanrıları kullanarak gücünü
artıracağını iyi bilen biriydi. Nitekim M.Ö. 556’daki ilk sürgününden Atina’ya dönüşünde yaptığı
hamlelerden biri yanındaki Phya isimli kadını tanrıça Athena kılığına sokarak, şehre oranın koruyucu
tanrıçası eşliğinde giriyor imajı vermesidir (Stuttard, 2016: 29). Kendisinin sonrasında yaptığı bir diğer
adım ise tanrı Dionysos adına festivaller başlatması olmuştur. Peisistratos’un burada tanrı Dionysos’u
seçmesinin nedeni, diğer soylu ailelerin Zeus ve Apollon şenliklerini sahiplenmesi ve Peisistratos’un
onların denetimindeki şenlikleri yönetmeye çalışmaktansa kendi tanrısının şenliklerini öne çıkarmaya
çalışmasıdır (Yücel, 2015: 152). Dionysos’un etkileyici doğuş miti, Hellenlerin şarabı oldukça sevmesi
ve kendisinin bereketi temsil etmesi ile Hellen köylüleri arasında da saygı görmesi Peisistratos’un onu
seçmesinde etkili olan diğer özelikleri olmalıdır. Böylece Peisistratos M.Ö. 534’de Şehir Dionysia’sı
festivalini başlatmıştır. Daha sonra ise Dionysos festivallerinin sayısı gittikçe artmıştır (Stuttard, 2016:
27-32).
1.1. Kır Dionysia’sı Festivali

Dionysos için düzenlenen Kır Dionysia’sının bir diğer ismi de Küçük Dionysia festivalidir. Bu
festival, tarımsal üretimin yapıldığı kırsal alanlarda düzenlenirdi. Düzenlendiği tarih Poseidon ayına
(Yaklaşık olarak Aralık ayı) denk gelirdi (Yücel, 2015: 155). Festivalin düzenlenme amacı üzümde
4
ve diğer ürünlerde bereketi artırmaktır. Bundan dolayı Dionysos’a onu memnun edecek hymnoslar
söylenirdi. Daha sonra da bereket sembolü olarak bir fallus (Penis biçimli nesneler) geçit töreni ile
taşınırdı. Bu geçit töreninde cinsel içerikli şarkılar söylenir ve şakalar yapılırdı (Sina, 2015: 48). Pompe
olarak adlandırılan geçit törenindeki fallus, tanrının ağaçların bereketini sağlama özelliğine istinaden
ahşaptan olurdu. Fallus kurdeleler ve çeşitli boyalarla süslenirdi ve fallusu Phollophoros olarak
adlandırılan bir görevli taşırdı (Pişkin, 2007: 27).
Dionysos festivallerinin en büyük katılımcıları olan kadınların Kır Dionysia festivalinde de özel
etkinlikleri bulunuyordu. Festivale sadece evlenmemiş kadınların katılmasına izin verilirdi. Festivale
katılan bu kadınlar geçit alayında liknon olarak adlandırılan bir sepet taşırlardı. Bu sepetin tam ortasında
küçük bir fallus ve onun da etrafında çeşitli meyveler ve sunular bulunurdu. Üstü bez ile örtülen bu
sepeti taşıyan kadına liknophoros denirdi (Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 35-36). Bu festivaldeki geçit
töreni Aristophanes’in Akharnailılar adlı oyununda detaylıca betimlenmiştir. Oyunun ilk sahnesinde
başkarakter Dikaiopolis elinde bir kazanla en önde, onun arkasında karısı ve kızı liknon sepeti ile ve
onların arkasında iki köle de fallus taşıyarak geçit alayı yaparken sahneye girerler. Geçit alayına sunu
ve dua aşaması için bir mola verirler ve bu aşamada kızlar üzerine lapa koyulan çörekleri Dionysos’a
sunarlar. Daha sonra Dikaiopolis Dionysos’a dualar eder ve alaydakilere yürüyüşün düzgün devam
etmesini tembihler ve Dionysos için hymnos söylemeye başlayarak alayı devam ettirir (Aristophanes,
240; Erhat, 1958: 21-22).
Daha sonra festivalde halkın coşkulu bir halde şarap içip eğlendiği büyük ziyafetler ve agon
gösterileri gerçekleştirilirdi. Bu agonlar daha çok Dionysos onuruna verilen dinsel konserlerden ve
tiyatro oyunlarından oluşurdu. Sergilenen oyunlar ve şarkılar birbiri ile yarışır ve sonrasında en iyi
oyunlar ve şarkılar sıralanırdı. Festivalde düzenlenen tiyatro oyunlarının türleri dönemlerine göre
farklılıklar göstermiştir. İlk başlarda tragedya ve komedi oyunları daha revaçta iken sonradan yerini
drama türüne bırakmıştır. Sergilenen oyunlar her polis’e göre farklılıklar gösterebiliyordu. Mesela
İkarya adasında düzenlenen festival bereketlilikten ziyade Dionysos’un Hellas’a gelişini ve tragedyanın
ortaya çıkışını temel almaktadır. Bundan dolayı sergilenen oyunlarda buna göre şekillenmektedir. Bu
oyunlar muhtemelen Kent Dionysia’sında sergilenip dereceye giren oyunların bir tekrarıydı (Green,
1996: 7). Bieber burada oynanan oyunların komedya gibi yeni bir türü ortaya çıkarabilecek seviyede
olduğunu savunmaktadır (Bieber, 1961: 51).
1.2. Lenaia Festivali

Dionysos için düzenlenen bir diğer festival ise Lenaia festivalidir. Festivalin ismi ‘ezme teknesi’
anlamına gelen lenos ve şarabın fermantasyonu tamamlanıncaya kadar saklandığı yer anlamına
gelen lenaion sözcüklerinden gelmektedir (Sina, 2015: 48). Festivalin isminin bir diğer kaynağı ise
düzenlendiği aydan gelmektedir. Bu ay Lenaion olarak adlandırılırdı ve yaklaşık olarak Ocak-Şubat
aylarına denk gelirdi (Teraman, 2007: 45). Festivalin düzenlenme amacı muhtemelen uyuyan tanrıyı
uyandırmak ve güçlendirmekti. Lenaia festivalinde Kırsal Dionysia festivalinde olduğu gibi geçit
törenleri ve sanatsal etkinlikler yapılırdı. Festival bir geçit alayı ile başlardı ve bu alay şehirdeki lenaion
alanına doğru ilerlerdi (Yücel, 2015: 156). Burada Dionysos’a ait bir sunak bulunurdu ve dansçılardan
ve şarkıcılardan oluşan khoros isimli bir koro hymnos söylerdi. Daha sonrada Dionysos için bir keçi
kurban edilirdi. Festivalin tasvirlerini içeren Makron kylixi ve Nuceria isimli stamnoslarının aktardığı
bilgilere göre festivalde meşale taşıyan kişilerin olduğu anlaşılmaktadır. Bu festivalin ya gece yapıldığını
ya da meşalenin gizem ritüeli için bir anlamı olduğunu göstermektedir (Teraman, 2007: 46). Burada
yapılan ritüellerden çok bahsedilmemesi gizem ritüelleri gerçekleştiği şeklinde yorumlanabilir. Meşale
taşıyan kişiler meşaleleri sallayarak festivaldekileri Dionysos’u çağırmaya davet ederdi. Daha sonra da
kalabalık ‘Iakhos, Semele’nin oğlu, bereket taşıyıcı’ şeklinde Dionysos’u çağırırdı (Pişkin Ayvazoğlu,
2015: 46). Daha sonrada Lenai olarak adlandırılan nymphe perilerinin Dionysos’u yeryüzüne getirdiğine
inanılırdı (Pişkin, 2007: 28). Böyle bir inancın olma sebebi Zeus’un Dionysos’u Hera’dan korumak için
nymphe perilerine emanet etmiş olduğuna inanılmasıydı. Festivalde bunun gibi etkinliklerin yanında
5
tiyatro oyunları da sergilenirdi. Bu oyunlar daha çok komedi türünde yazılmış oyunlar olurdu (Green,
1996: 7). Bunun yanında tragedya türü de sergilenmekteydi, fakat komedi türünde beş oyun varken
tragedya sadece iki oyun olarak sergilenirdi (Green, 1996: 7; Teraman, 2007: 47). Festivalde sergilenen
bazı oyunlar sırası ile şu şekildedir; Akharnialılar (M.Ö. 425), Atlılar (M.Ö. 424 yılındaki festivalin
birincisi), Eşek Arıları (M.Ö. 422) ve Kurbağalar (M.Ö. 405) oyunlarıdır. Bu oyunlar yarışmada
dereceye girmiş oyunlardır. Bu oyunlar dışında da birçok oyun sergilenmiş fakat dereceye giremedikleri
için yazıtlarda yer almamışlardır (Erhat, 1958: 20,63,68,89; Yücel, 2015: 156).
1.3. Anthesteria Festivali

Dionysos için tertiplenen Anthesteria festivali ismini düzenlendiği ay olan Anthesterion ayından
almaktaydı. Şubatın ikinci yarısı ve Martın ilk yarısına denk gelen bu ayın ismi çiçek açmak anlamına
gelen Antheo fiilinden türemiştir. Festival bu ayın 11, 12 ve 13. günlerinde düzenleniyordu. Festivalin
amacı baharın gelişi ile yeryüzüne çıkacak olan tanrının gelişini ve Atinalı kadınların arasına geri
dönüşünü kutlamaktır. Bundan dolayı bu festivale Bahar Bayramı ismi de verilmiştir (Larson, 2007:
128). Festivalin her gününe ayrı bir isim verilmiştir. Bu isimler daha çok şarapla ve tarımsal bereketlilikle
alakalıdır. Festivalin günleri sırası ile şu şekilde adlandırılmıştır; şarapların depolandığı kabın ismi olan
pithos sözcüğünden türeyen ilk gün Pithoigia, ismi bir tür şarap içme kabı olan ikinci gün Khoes ve
ismini tohumların pişirildiği bir yemek yapma kabından alan üçüncü gün ise Khytroi olarak adlandırılırdı
(Robertson, 1993: 198; Pişkin, 2007: 29).
Festivalin Pithoigia isimli ilk gününde Dionysos, maske takan bir rahip tarafından temsil edilirdi.
Dionysos’u temsil eden rahip ve diğer rahipler tekerlek takılmış bir gemi ile şehirde gezerlerdi. Bu gezi
sırasında geminin üstünden bağırarak küfürler eder ve alaylı konuşmalar yaparlardı (Bieber, 1961: 52).
Daha sonra ise festivalin ismini aldığı pithos küplerinin açılmasına geçilirdi. Bu küplerdeki şarapların
ölü ruhların susamışlığını giderdiğine inanılıyordu. İlk kez açılan şarap küplerinden yayılan kokular ile
ölülerin ruhlarının Dionysos gibi yeryüzüne çıktığına inanılıyordu (Çağlayan Takımcı, 2016: 38). Daha
sonra da ölmüş atalarının ruhlarının susuzluğunu iyice giderilmesi için herkes şarap içerdi. Bu aşamada
köleler bile festivale dahil olur ve şarap içerlerdi (Bieber, 1961: 52).
Festivalin en önemli günü Khoes olarak adlandırılan ikinci günüydü. Bugün ismini şarapların
içildiği kaplardan alırdı. Bugünde yeraltındaki ruhların yeryüzüne çıktığına inanılırdı. Bundan dolayı
bu güne Ölülerin Festivali ismi de verilmiştir (Estin-Laporte, 2002: 105). Bugünde evlenmemiş genç
kızlar Dionysos için dans ederdi. Bu danslarla Dionysos’un yeryüzüne çıkışı kutlanmaktaydı. Bunun
yanında çiçeklerin açma zamanı gelmesi de kutlanmaktaydı. Burada yapılan danslardan birini anlatan
Dithyrambos şu şekildedir; “Her çeşit çiçeğin olduğu tanrısal tarlalar gölgelik korulukta kollarını açıp
konukları kabul ettiğinde Bacha dansları genç bakireler tarafından sunulur.” (Teraman, 2007: 48).
Yapılan bu çılgınca danslar dışında kadınların yaptığı gizli ritüeller de olurdu. Erkeklerin kesinlikle
katılamadığı bu gizli ritüellere ilgi ve merak oldukça fazlaydı. Daha sonra da çocuklara güne ismini
veren küçük şarap kapları hediye edilirdi. Bu şarap kaplarının üstünde dans eden insanlar gibi figürler
bulunurdu. Hatta bu kaselerin ele geçenlerinden birinde arkhon basileus (Dini işlere bakan yönetici)
ve onun düğün geçidi resmedilmiştir (Bieber, 1961: 52). Bu Khoes kapları sadece çocuklarda değil
festivale katılan herkeste bulunurdu. Öğleden sonra şarap içme yarışması yapılırdı ve bu kapların
herkeste bulunmasının sebebi muhtemelen bu yarışmaydı. Yarışma büyük olasılıkla thesmothetai yani
yasa koyucularının toplandığı yerde gerçekleşmekteydi. Yarışma arkhon basileus tarafından yönetilirdi
ve boru sesleri ile başlardı. Kabındaki şarabı ilk bitiren yarışı kazanırdı ve ödül olarak şarap dolu bir
tulum ile zaferi simgeleyen sarmaşık bir taç elde ederdi. Aynı yarışma halk tarafından evlerde de yapılırdı
ve kazananlar çörek alırdı (Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 50,51).
Bu günün bir diğer özelliği ise bütün yıl kapalı tutulan Limnaion’daki Dionysos tapınağının,
festivalin bu gününe özel olarak açılmasıydı. Açılan bu tapınakta belki de festivalin en önemli ritüeli
olan kutsal evlilik ritüeli başlardı. Bu ritüel Limnaion tapınağından yola çıkan bir düğün alayı ile
6
başlardı. Arkhon’un eşi olan basilina, tekerlekli bir gemi ile bu alayda yol alırdı. Basilina’nın gemi
ile yolculuğunu on dört tane geraras adlı görevli gerçekleştirirdi. Bu alay Boukoleion binasına kadar
devam ederdi. Daha sonra Basilina burada Dionysos ile birlikte olurdu. Bu ritüele kutsal düğün töreni
anlamına gelen Basilina Arheta Hiera ismi verilirdi (Çağlayan Takımcı, 2016: 40). Bu birlikteliğin
sağlandığı törende Dionysos muhtemelen arkhon basileus tarafından canlandırılırdı. Bu birlikteliğin
gerçekleşmesi ile bereketin sağlanacağına inanılıyordu. Fakat bu birlikteliğin Dionysos ve Ariadne’nin
evliliğini canlandırdığını gösteren işaretlerde vardır. Buna göre burada Dionysos’u canlandıran arkhon
basileus değil Dionysos rahibidir (Estin-Laporte, 2002: 105; Burkert, 1985: 109).
Festivalin son günü tohum pişirme kabı anlamına gelen Khytroi olarak adlandırılırdı. Bu kap yemek
pişirilen bir kaptı ve Hermes dışında başka bir tanrıya sunulmazdı (Robertson, 1993: 201). Son gün
yapılan ritüellerin amacı şarapların kokusu ile yeryüzüne çıkmış olan ruhların tekrar yeraltı dünyasına
gönderilmesidir. Bunun için Demeter ile Hermes’e yakarılırdı ve Demeter’e “Dışarı Demeter, artık
Anthesteria değil!” denirdi (Sina, 2015: 50). Bugün yapılan bir diğer ritüel ise ruhları yer altına geri
göndermek için tanrı Hermes’e yapılan sunudur. Sununun tanrı Hermes’e yapılmasının sebebi, Hermes’in
yeraltı dünyası, yeryüzü ve tanrıların ilahi dünyası (Olympos) arasında hızlıca ve özgürce hareket
edebildiğine inanılması olabilir. Bu sunu Hermes’e pişirilmiş sebzeler ve tohumlarla gerçekleştirilirdi
(Teraman, 2007: 49). Böylece ruhların Limnaios tapınağının etrafındaki bataklıklardan yeraltına
döndüklerine inanıyorlardı. İnanca göre bugünden sonra Dionysos vaktini yeryüzünde geçirmeye
başlardı (Burkert, 1985: 109; Çağlayan Takımcı, 2016: 40).
1.4. Büyük Dionysia (Kent Dionysia’sı) Festivali

Dionysos festivallerinin en önemlilerinden biri olan Büyük Dionysia Martın ikinci yarısı ile Nisanın
ilk yarısına denk gelen Elaphebolion ayında kutlanırdı. Festival Dionysos’un Eleuthereus lakabına
düzenlenmekteydi. Festival sadece Hellas için değil bütün Hellenlere açık olan bir festivaldi. Zira
festival gemilerin rahatça yolculuk yapabildiği bir zamanda gerçekleşmektedir. Böylece Anadolu gibi
yerlerdeki Hellenlerde festivale katılabilmektedir. Bu festivalde diğer Dionysos festivallerinden farklı
olarak festivali arkhon basileus yönetmez, onun yerine yıllara isim vermekle sorumlu arkhon eponymos
isimli bir görevli festivaldeki etkinliklerden sorumlu olurdu (Teraman, 2007: 49,50).
Festival üç bölüme ayrılmaktaydı. Bu bölümler pompe, komos ve tiyatro yarışmalarıydı. Festivalin
ilk aşaması bir geçit töreni ile başladığı için pompe olarak adlandırılırdı. Bu geçit alayında Dionysos’un
heykeli Atina Akropolisinin güneyindeki kutsal alandan alınarak Eleutherai yolundan taşınır ve
Akademia’daki kutsal alana getirilirdi. Bu alayda Atina vatandaşları, genç kız ile erkekler ve başka
yerlerden gelen yabancılar bulunurdu (Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 58,59). Bu aşamada diğer Dionysos
festivallerinde olduğu gibi kadınların ön planda olduğunu görürüz. Geçit töreninin en önünde kanephoros
(festivallerde kurban törenine liderlik etme ayrıcalığını bildiren bir unvandır) unvanına erişmiş kadınlar
bulunurdu ve alaya onlar başkanlık ederdi (Pişkin, 2007: 30). Kanephorosların yanında tanrıya kurban
edilmek için bir teke yer alırdı. Geçit alayında Küçük Dionysia’da olduğu gibi falluslar taşınırdı. Bu
fallusları Atina’nın kolonileri festivale katılımlarının simgesi olarak gönderirlerdi (Pişkin Ayvazoğlu,
2015: 58).
Tören alayı sadece bir kez dururdu. Agora’da duran alayın durma sebebi Agora’da bulunan 12
büyük Olympos tanrısının heykellerine ilahi okumaktı. Burada ilahileri khoros okumaktaydı (Larson,
2007: 133). Akademia’daki kutsal alana ulaşan alay Dionysos heykelini küçük bir sunak üzerine
bırakır, daha sonra da dithyrambos şarkıları söylerdi. Şarkılardan sonra Dionysos için kurban ritüeli
gerçekleştirilirdi ve bu ritüelde bir boğa kurban edilirdi. Daha sonra ise başka hayvanlar kurban edilirdi
(Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 58). Bütün bu etkinlikler sırasında şarap içilirdi ve daha sonra gece şehre geri
dönüş alayı gerçekleştirilirdi. Komos olarak adlandırılan bu ikinci alay meşaleler ile gerçekleştirilirdi.
Dionysos’un heykeli geri taşınmaz festivalin diğer gününde agonları izlemesi için tiyatroda bırakılırdı
(Cole, 2007: 327; Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 58,59).
7
Bir sonraki gün festivalin teatral kısmına geçilirdi. Agonlar başlamadan önce sahne yavru domuz kanı
ile yapılan libasyonlarla kutsanırdı. Oyunlar sergilenmeye başlamadan önce yetim asker çocuklarına bir
zırh hediye edilir ve ödüllendirilecek vatandaşlar ödüllendirilirdi (Larson, 2007: 133). Gösteriler erkek
dans takımının şovu ile başlardı. Daha sonra ise komedya ve tragedya oyunları sergilenirdi. Üçüncü
gün beş komedya, dördüncü ve altıncı günler arasında da günlük üç tragedya ve bir satyr gösterisi
yapılırdı. Üçüncü günde sergilenen komedyalar akşam sergilenirken diğer günlerdeki gösteriler sabah
güneşin doğuşu ile başlamaktaydı. Gösterilerden sonra en iyi oyunlar seçilir ve hediyeleri dağıtılırdı.
Bunun yanında festivalde disiplini bozan kişiler de cezalandırılırdı (Çağlayan Takımcı, 2016: 44,45).
Festivalde sergilenen bazı oyunlara baktığımızda Aristophones’in Kuşlar adlı oyunu (M.Ö. 414’deki
festivalde 2. olmuştur.) ve Thesmophoriazusai (M.Ö. 411 yılındaki festivalde sergilenmiştir ama kaçıncı
olduğu bilinmemektedir) adlı oyunu gibi oyunlar karşımıza çıkmaktadır (Erhat, 1958: 70-87).
1.5. Dionysos Gizem Dini Kutlamaları

Dionysos tapınımının bir gizem dini halini almasında birçok etmen etkili olmuştur. Bunun başlıca
nedeni Dionysos’un Demeter gibi sadece bereketi getiren bir tanrı olmayıp, bununla birlikte müritlerinin
gücünü arttıran, onlara olağanüstü bir gücü bahşeden bir tanrı olduğuna inanılmasıdır. Kendisinin Bakkhio
ismi bahşettiğine inanılan güçlerden gelmektedir (Kloft, 2020: 26). Bu dinin ortaya çıkmasındaki bir
diğer etmen ise Dionysos’un uzuvlarının koparıldığı doğum miti ile alakalıdır. Bu mit Orpheuscu bir
yaklaşımla yorumlanarak tanrının acı çekmesi ve ikinci kez doğması üzerine kurulmuştur (Burkert,
1999: 18). Yapılan ritüellerin vahşiliğini arttıran bir diğer etmen ise Dionysos’un karakteri ile alakalıdır.
Kendisi bazen iyi bazen kötü, bazen şefkatli bazen ise öfkeli bir tanrı olabilmektedir. Bunun yanında
mitolojide acımasız intikamlar aldığı da görülmüştür (Cole, 2007: 328).
Dionysos gizem ritüelleri hakkında en kapsamlı bilgi veren antik kayıtlardan biri Euripides’in
‘Bakkhalar’ adlı eseridir. Hatta Erhat’ın aktardığına göre Euripides’in ‘Bakkhalar’ tragedyası Bacchus
dininin İncili konumundaydı (Erhat, 2021: 91). Eser isminde de olduğu gibi Bakkhaları işlerken,
bunun yanında Dionysos’un mitlerini, karşılaştığı tepkileri ve ritüelleri gibi konularda geniş bir bilgi
sunmaktadır. Dionysos oyunda annesi Semele’nin yurdu Thebai’de, Dionysos’u inkar eden kadınları
dininin gizemlerine erdirerek esrik bir hale soktuğu sahneler Dionysos ritüellerini sergilemektedir.
Bu ritüellerde esrik hale giren kadınlar, ceylan postlarına bürünür ve başlarına sarmaşıktan taçlar
takarlardı. Daha sonra da şehirden uzaklara, dağlara ve ormanlara giderek ucunda kozalak bulunan
asalar (Hellence: thyrsos & Latince: thyrsus) ile kayalara vururlardı. Kadınlar ormanda çılgınca sesler
çıkarıp dans ederlerdi. Sonrasında da bir hayvanı parçalayarak, etini çiğ olarak yerlerdi. Esere göre
burada parçalanan hayvan ile Dionysos’un ruhuna ulaşıldığına inanılıyordu. Hellenlerin alışık olmadığı
bu çılgınca ritüelleri, Thebai şehrinin Kralı Pentheus tarafından yasaklanması da, Dionysos’un tarihte
Hellen ve Roma dünyasında karşılaştığı muhalefeti temsil etmekteydi (Euripides, 5-1390).
Gizem dininde yapılan ritüellere baktığımızda şarap ile orgia ve mania olarak isimlendirilen sarhoşluk
haline ulaşmak, doğanın seslerini korkunç bir şekilde taklit etmek, hayvanları çiğ çiğ yemek ve çığlıklar
içinde dans etmek gibi faaliyetler olduğunu görürüz (Dürüşken, 2011: 85). Bunun gibi etkinlikler geceleri
dağların tepelerinde yapılırdı. Bu etkinliklerin en büyük katılımcıları kadınlardı (Cole, 2007: 335). Bu
dine girmiş olan kadınlar Bakkha veya Mainades olarak adlandırılmışlardır. Bu kadınlar yaptıkları bu
ritüeller ile Dionysos’un Eleuthereus lakabına erişerek bir tanrı seviyesinde olmaya çalışıyorlardı. Hatta
sadece bu dine girenler Dionysos’un ‘Zagreus Dendrite Dionysos Eletherios’ şeklindeki gizli adını
öğrenebilirdi (Estin-Laporte, 2002: 105; Dürüşken, 2011: 85,91). Gizem dini etkinliklerinde müritlerin
kendi karakterinden çıkması şarttı. Bunu sağlamak için farklı farklı maskeler ve kostümler giyilirdi.
Bunlar genellikle vahşi hayvan postlarından oluşan kıyafetlerdi (Kloft, 2020: 26). Farklı karakterlere
girmenin nedeni tanrının yok oluş ve tekrar diriliş hikayelerindeki yeniden doğuşuna mazhar olmaktır. Bir
diğer etken ise muhtemelen tanrının festivallerinin tragedya ve komedya oyunlarını ortaya çıkarmasıdır.
Kılık değiştirilerek bu oyunlardaki oyuncuların kılığına girmek amaçlanıyor olabilir (Kloft, 2020: 27).
8
Dionysos adına gerçekleştirilen gizem kutlamaları sadece müritlerin katıldığı gizli etkinliklerin
yanında halka açık olan festivallerde de kendini gösterirdi. Mesela Büyük Dionysia festivalinde canlı bir
hayvanın parçalanarak etinin yenmesi ve kanının içilmesi gibi gizli ritüeller gerçekleştirilirdi. Müritler
bunları yaparak tanrıdan bir parça kazandığına inanıyordu (Dürüşken, 2011: 93). Yine bu festivallerde
öne çıkan teatral yan gizem ritüellerine de işlemiştir. Zira kadınlar doğa seslerini taklit ederlerdi. Bunun
yanında bal ve süt akan pınarlardan içerek esrik ve çılgın bir hale girdiğine inanılan Mainas (Baccha)
isimli kadınlar da kadın müritler tarafından canlandırılırlardı (Euripides, 135-155). Kadınlar bu temsilde
hayvan postlarına bürünür, saçlarına sarmaşıktan taçlar takarlardı. Daha sonra ellerine thyrsos asalarını
alarak kantharos isimli şarap kupaları ile dolaşırlar ve flütlerle ve teflerle müzik çalarak dans ederlerdi
(Dürüşken, 2011: 93).
Bu ritüel dışında festivallerde yapılan bir diğer gizem ritüeli ise Dionysos için insan kurban
etmekti. Bu ritüellerden birinin Argolis’de Dionysos için Dorik Agrianios ayında düzenlenen Agrionia
festivalinde gerçekleştiğini görürüz. Bu festivalde Oleiae adlı bir soydan gelen kadınlar Dionysos rahibi
tarafından kırbaçlanarak kovalanırlardı. Eğer rahip en arkada kalan kadını yakalarsa onu tanrı için
kurban edebilirdi. Festivalin Potniai ve Boeotia’daki versiyonlarında ise tanrı için bir çocuk kurban
edildiği bilinmektedir. Bu çocuk kurbanı daha sonra yerini bir keçi kurbanına bırakmıştır (Pausanias,
9.8.2; Cole, 2007: 328; Pişkin, 2007: 26,27). Euripides’in bize aktardıklarına göre insan kurbanının
muhtemel sebebi Dionysos’u inkar edenlere gözdağı vermekti. Zira Euripides’in eserinde Pentheus
Dionysos’u inkar ettiği için orgia durumundaki Bacchalar tarafından parçalanarak öldürülmüştü. Hatta
Euripides orgia durumunu daha iyi göstermek için parçalayan kadınlardan birini Pentheus’un annesi
olarak kurgulamıştı (Euripides, 1120-1140).
2. Antik Roma’da Dionysos Tapınımı ve Festivalleri

Dionysos İtalya coğrafyasında ilk olarak Güney İtalya’da tapınım görmeye başlamıştır. Bunda bölgede
kurulan Hellen kolonileri etkili olmuştur (Kloft, 2020: 32). Dionysos İtalya’nın kuzey taraflarına ve
Roma’ya resmi olarak ilk kez M.Ö. 496 yılında gelmiştir. Bu yıl yaşanan kıtlık sorununa bir çare bulmak
için Sibylla kitaplarına başvuran Romalılar kitaplardan çözüm için Dionysos, Demeter ve Persephone
kültlerinin Roma’ya getirilmesi gerektiğini öğrenmişlerdir (Dürüşken, 2011: 84). Böylece Roma’ya
gelen Dionysos eski Roma dinindeki tanrılardan kır tanrısı Liber Pater ile özdeşleşmiş ve halkın içinde
kabul görmeye başlamıştır (Erhat, 2021: 194). Tanrının Roma’daki Bacchus ismi Dionysos’un hazlarına
ulaşmak ve o dinin gizemlerine ermek anlamına gelen Hellence ‘bakkheuo’ fiilinden türetilerek ortaya
çıkarılmış bir isimdir. Bacchus’un Roma’daki yayılımı Hellen dünyasında olduğu gibi ritüelleri ve
gizemlerinin verdiği hazlar sayesinde hızlanmıştır (Dürüşken, 2011: 85).
Bacchus, Ceres ve Proserpina ile birlikte Roma’ya gelmiş ve bu tanrıya ait ilk kutlamalar M.Ö.493
yılında gerçekleştirilmiştir. M.Ö. 200 yılında Roma’da daha çok mürit toplayan Bacchus Roma
kültürüne yabancı özellikler gösteriyordu. Bacchus kültünün ve ritüellerinin başında ilk zamanlarda
sadece sacerdos isimli bir tane rahip bulunurdu. Fakat daha sonra ritüellerde kadınlar ön plana çıkmıştır.
Bunda muhtemelen tanrının Hellen inancındaki en belirgin özelliklerden biri olan kadınların ön planda
olması özelliği etkili olmuştur. Bacchus için yapılan ritüellerde bir çeşit oruç yapılırdı. Bu oruçlar susuz
ve aç kalma ile cinsellikten uzak durma şeklinde olurdu. Daha sonra ise bu oruçlar gece verilen coşkulu
ziyafetler ile bozulurdu. Bunun arkasından cinsel oruçta bozulur ve bu gürültülü bir şekilde yapılmaya
çalışılırdı (Kloft, 2020: 32).
Bacchus’a arınma ritüellerinde de seslenildiğini görürüz. Nitekim Mayıs ayında düzenlenen Lustratio
festivalinde kendisine arınma amaçlı ‘Bize gel, Bacchus, boynuzlarından sarkan tatlı üzümlerinle’
şeklinde yakarılırdı (Dürüşken, 2003: 15). Bunun yanında Bacchus tıpkı Roma’nın Capitolium üçlüsü
gibi bir kutsal üçlemenin içinde bulunurdu. Bu üçleme Ceres, Persephone ve Bacchus üçlüsüdür (Katar,
2017: 86,121). Muhtemelen bu üçlünün bir araya gelmesinde üçünün de bereketi temsil eden tanrılar
olması etkili olmuştur.
9
2.1. Bacchanalia Festivali

Bacchanalia festivali, Bakkhaların çılgınlıklarının etkisi ile şekillenmiş, Bacchus gizem dini
kutlamalarında ortaya çıkan aşırılıkların en çok doruğa çıktığı festivaldi. Üç yılda bir kutlanan festival
ilk kutlanılmaya başlandığında büyük bir gizlilik içinde gerçekleşiyordu. Festivalin hangi günlerde
kutlandığı tam olarak belli değildir. Belki de bunun sebebi zamanın değişken olması veya Bacchanalia
festivalinin senato tarafından yasaklanması ile festival hakkındaki çoğu bilginin kaybolmasıdır (Kloft,
2020: 32). Festivale Hellen adetlerinde olduğu gibi sadece Bacchus kadın müritleri katılıyordu.
Fakat bu zamanla değişmiş ve erkeklerin de festivale katılmasına izin verilmiştir. Ritüeller halka açık
olarak başlasa da gizli ritüelleri sadece müritler tarafından gerçekleştirildi. Festivallerde, çift borulu
flütlerle müzik çalan ve hayvan maskeleri takan bir grup mürit, büyük bir fallus taşıyarak geçit töreni
yaparlardı (Burkert, 1999: 171). Sonrasında da şarap içme yarışması gibi çeşitli oyunlar yapılırdı.
Halka açık olarak başlayan bu etkinlikleri sadece Bacchus’un müritleri gerçekleştirirdi. Daha sonra
ise Bacchus müritlerinin halka kapalı olarak gerçekleştirdikleri törenler başlardı. Bu gizli ritüeller
gece vakitleri gerçekleştirilirdi. Romalı kadın müritler bolca şarap içerek sarhoş olurdu. Daha sonra da
hayvan postlarına bürünüp, saçlarına sarmaşıktan taçlar takarlardı. Ellerine thyrsus asaları ile meşaleler
alarak, çığlık ata ata koşmaya başlarlar ve Roma dışına çıkarlardı. Bu koşu sırasında çığlıklarına flüt
ve teflerin sesleri eşlik ederdi (Sevgi, 2006: 61). Tiber nehrine ulaşan kadınlar ellerinde taşıdıkları
meşaleleri nehirde söndürürlerdi. Daha sonra ise danslar edilip şaraplar içilirdi. Törenlerde şarapla
gelinen orgia haline ulaşmak hedeflenmekteydi. Euripides’in eserinde işlenen orgia durumu, tanrının
seviyesine, ölümsüzlüğüne, yeniden doğma özelliğine erişmek, onunla bütünleşmeye ve onun dininin
bilgeliğine ulaşmak anlamlarında kullanılmaktadır (Euripides, 110-165). Mania olarak da isimlendirilen
orgia esrimesi her şeyden önce insanlık halinin açılması, kurtuluşun bulunuşu, insanların ulaşamadığı
bir benliğin ve özgürlüğün elde edilmesiydi. Bu özgürlük hissi, sarhoşluk ve tanrısallık hissi ile tüm
yasaklar ve etik kurallar çiğnenebilecek bir hal alıyordu. Orgia haline ulaşarak sarhoşluğun zirvesine
çıkan kadınlar taşkınlıklar seviyesine çıkan ritüeller gerçekleştirirdi (Dürüşken, 2011: 85). Bu ritüeller
tanrının niteliklerini anımsatan korkunç doğa sesleri çıkarmak, taşlara sopalarla vurup dans etmek, bir
hayvanı vahşice parçalayarak öldürmek, parçalanan hayvanın kanını içmek ve etini çiğ çiğ yemek,
yılanları öldürerek vücuda dolamak ve kurban edilen hayvanların yeni yüzülmüş postlarına bürünmek
gibi ritüelleri kapsamaktaydı. Bunun yanında tanrının esrimesine ulaştığına ve bu sayede pınarlardan bal
ve sütler içtiğine inanılan Bakkhalar, kadınlar tarafından canlandırılırlardı (Eliade, 2007: 439,444-446;
Dürüşken, 2011: 85,93; Hornblower-Spawforth, 2012: 219).
Festivalde yaşanan taşkınlıklar Bacchus gizem dinini kabul eden müritlerdeki artış ile daha da
artmıştır. Bu artışta Orgia durumuna erişerek Bacchus’un seviyesine ve ikinci doğuşuna erişme fikri
etkili olmuştur. Bu artışın bir diğer nedeni ise gizem ritüellerindeki cezbedici ziyafetlerin ve içkilerin
artmasıdır (Takâcs, 2000: 305). Böylece gizem dinine ve festivallere erkeklerin de girmesine izin
verilmiştir. Erkeklerin de dine girmesi ile birlikte festival daha da gizli bir hal almış ve halka açık
olarak yapılan kısımları dahi gece karanlığında yapılmaya başlanmıştır. Böylece festivalde yapılanlar
daha fazla kontrolden çıkmıştır. Dürüşken’in Livius’dan aktardıklarına göre Livius festivalin kontrolden
çıkışını şu şekilde anlatmıştır;
‘‘…Şarap ve şölenden alınan zevkler de dinsel törenlere eklendi, çok sayıda halkın zihnini çelmek
için. Şarap ruhları alevlendirdiğinde, karanlık gece ve erkeklerle kadınların, yaşlısı genciyle birbirine
karışması, her türlü iffet duygusunu yok etti; her çeşit ahlak bozukluğu ortaya çıkmaya başladı, çünkü
her birey zihninin kendisinin yönelttiği her sapıklığı kabul etmeye hazırdı. Bu işte tek bir ahlaksızlık
yoktu, karmakarışık ve sapkın tek bir ilişkide; bunların yanında yalancı tanıklıklar, sahte mühürler,
miraslar ve belgeleri de ortaya çıktı, zehirlemeler ve cinayetler de. Cinayetler öyle gizliydi ki, bazen
bedenler gömütlere yerleştirilemiyordu bile. Sahtekarlıkla, daha çok şiddet kullanılarak birçok zorbalığa
kalkışıldı. Fakat yüksek sesli inlemeler ve davullarla zillerin çınlamaları yüzünden sapık ilişkilerden
azap çekenlerin çığlıkları ya da işlenen cinayetler duyulamadığı için, bu şiddet gizli tutuldu. Bu berbat
10
kirlenme, Etruria’dan Roma’ya yayıldı, tıpkı bir veba salgını gibi. Başlangıçta, kentin büyüklüğü çok
geniş olup bu yüzden böyle kötülükler hoş görülebildiği için, bu tür insanları saklayabildi. Ama sonunda
bütün bunlar consul Postumius’a kadar ulaştı…’ (Dürüşken, 2011: 98,99).
Buradan anlaşılacağı üzere festivalin ve şarabın insanları soktuğu Bacchus mertebesine ulaşma
hissiyatı sarhoşlukla birleştiğinde birçok suç ve taşkınlık işlenmiştir. M.Ö. 186 yılında bu taşkınlıkların
insanları Bacchus için kurban etme, erkek çocukları kaçırma ve bu erkek çocuklarına tecavüz etme
noktasına kadar geldiği görülmektedir (Panoussi, 2019: 120). Bunun yanında yalancı şahitlik, sahte mühür
ve sahte vasiyet belgeleri hazırlamak gibi dolandırıcılıklarda müritler tarafından gerçekleştirilmiştir
(Takâcs, 2000: 309). Bütün bunlar gizemlere katılmış bir genç olan Publius Aebutius tarafından konsül
Postumius’a anlatılmıştır. Daha sonrada Postumius aracılığı ile olup biten her şey senato tarafından
öğrenilmiştir. Öğrendikleri bilgilerden sonra senato üyeleri Bacchanalia festivallerinin yasaklanmasına
ve Bacchus ritüellerinin kısıtlanmasına karar vermiştir (Pişkin Ayvazoğlu, 2015: 70). Senato halka açık
bir toplantı yaparak gece gizlice yapılan bu ritüellere karşı dikkatli olunması ve bunlara katılmamaları
konusunda bildiri yayınlamışlardır. Aynı bildiri bu ritüellere katılanların isminin verilmesini de
istemektedir. Bundan sonra birçok isim senatoya raporlanmış hatta şehirden kaçmaya çalışan müritler
yakalanarak tutuklanmışlardır (Scullard, 1981: 21; Dürüşken, 2011: 96-106).
Senato konsüllere bu durumun araştırılması görevini verir. Consuller bu ritüellere katılmış birkaç
kişiyi tespit eder ve bu kişilere verecekleri bilgiler karşılığında büyük armağanlar vaat ederler. Böylece
elde edilen bilgiler ile Roma’nın köyleri dahil birçok yerindeki Bacchus müridi tespit edilir. Bunlardan
sadece dua gibi ritüelleri yapıp gizemleri kabul etmiş kişiler hapse atılmıştır. Fakat taşkınlıkları ve
suçları işledikleri tespit edilen müritler direkt olarak idam edilmişlerdir (Kloft, 2020: 32; Sevgi, 2006:
62). Suç işlediği için cezalandırılan veya idam edilen mürit sayısı 6000 kişiyi geçmiştir (Takâcs, 2000:
301). Bacchus yemin ritüelleri yasaklanmış ve kadın ve erkeklerin bir arada olduğu ortamlar iki erkek ve
üç kadın ile sınırlı tutulması kararlaştırılmıştır (Tierney, 1947: 94). Kadın müritler ise ceza için ailesine
teslim edilmiş, eğer ailesi yok ise devlet tarafından idam edilmişlerdir. Daha sonrada Bacchus’un çoğu
sunağı yıkılmış ve Bacchus adına festival düzenlemek devlet iznine bağlı kılınmıştır. Böylece birçok
sosyal, siyasi ve kültürel etkisi olan Bacchanalia festivali son bulmuştur (Burkert, 1999: 172,173;
Dürüşken, 2011: 96-106; Iddeng, 2012: 20; Katar, 2017: 78; Tierneys, 1997: 98). Festivali yasaklayan
ve Bacchus ritüellerini kısıtlayan karar metninin önemli kısımları şu şekildedir;
‘…Bacchanalia’ya ilişkin olarak senatorlar Roma’nın müttefiki konumunda olanlara ilişkin
aşağıdaki yasaklama kararını aldılar. Onların hiçbiri evinde Bacchuscu tören düzenlemeye
kalkışmayacaktır. Biri çıkıp onlar için Bacchanalia düzenlenmesinin zorunlu olduğunu ileri sürerse,
Roma’daki praetor urbanus’un huzuruna çıkmalıdır. Bu kişinin önerileri dinlendikten sonra, Senatomuz
bu konulara ilişkin son kararı verecektir… Hiçbir erkek rahip olmasın. Hiçbir erkeğin ya da kadının
rahip yardımcısı olmasına izin verilmesin. Hiç kimse kamu hazinesinden harcama yapmasın. Hiç kimse
ne bir erkeği ne de bir kadın rahip yardımcısı ya da rahip vekili kılmasın. Karşılıklı yeminler, adaklar,
ciddi vaatler ya da birbirine söz vermeler konusunda ant içmeye kalkışmasınlar ya da aralarında bir
inanç birliği yaratmaya çalışmasınlar. Hiç kimse kült törenlerini gizlice uygulamaya girişmesin. Hiç
kimse kamuya açık, özel ya da kent dışında, praetor urbanus’un huzuruna çıkmadıkça bu kült törenlerini
gerçekleştirmeye kalkışmasın… Hiç kimse bu kült törenlerini kadınlı erkekli beş katılımcıdan daha fazla
kişiyle kutlamasın. Katılımcılar olarak tören yapmak isteyenlerin sayısı, yukarda belirtildiği gibi, praetor
urbanus ve Senatus’un izni olmadıkça, iki erkek ve üç kadından fazla olmamalıdır… Yukarıda bildirilen
kısıtlamalara karşı hareket edecek kişiler varsa, kendilerine en ağır cezaların uygulanacağını bilsinler…
Bu bildirinin size ulaşmasından sonra on gün içinde Bacchuscu tapım yerlerini belirlemelisiniz. Eğer
yaşadığınız bölgede bunlardan biri varsa, yukarıda kaydedildiği gibi, içlerinde kendi dinimize ilişkin
kutsal herhangi bir şey yoksa, yok edilmelidir.’ (Tierney, 1947: 89; Dürüşken, 2011: 102-105).
Bu metne baktığımızda Bacchanalia gibi büyük festivallerin yasaklandığını ve küçük gruplarla
yapılacak ritüellerinde kısıtlandığını ve izinlere bağlı kılındığını görürüz. Bunun yanında kurallara
11
uymayacak kişilere direkt olarak gözdağı verilmiştir. En sonda ise bu kararın taşraya da gönderildiği
anlaşılmaktadır. Zira metnin sonunda merkez değil metni okuyacak kişinin yaşadığı yer vurgulanmıştır.
Metnin en sonunda ise bu ritüeller Roma dinine ait kutsal bir şey olmadığı ilan edilmiştir.
Bundan sonra Romalılar Bacchus’a festival düzenleme isteklerini, onun özdeşleştiği tanrı Liber
Pater’in festivali olan Liberalia festivali için göstermişlerdir. Liberalia festivali tipik bir Dionysos
festivali özellikleri gösterse de gizem ritüelinden arındırılmış bir festival olmuştur ve senato festivale
katılacakların sayısını sınırlamıştır (Tierney, 1974: 103). Bunlara rağmen sonrasında Bacchus gizem
dininin devam ettiğini gösteren işaretler mevcuttur. Pompei’deki Gizem Evi isimli yapıdaki frizlere
bakıldığında Bacchus gizem ritüellerinin resmedildiğini görürüz. Bu frizlerde müzik aletlerinin
kullanıldığı, değişik maskelerin takıldığı ve şarabın içildiği ritüeller resmedilmiştir. Bunun yanında
frizlerde Dionysos-Ariadne çifti de işlenmektedir (Kloft, 2020: 31). M.S. 2. yüzyıla tarihlenen ve
Roma’da bulunan bir yazıt ise 420 kişiden oluşan bir Bacchus tarikatından bahsetmektedir (Kloft,
2020: 32).
2.2. Liberalia Festivali

Liberalia festivali Bacchus adına her yıl 17 Mart’ta düzenlenirdi. İlk başlarda Kır tanrısı Liber
Pater onuruna düzenlenen bu eski festival, Bacchanalia festivaline gelen yasaklar ve Liber Pater’in
Bacchus ile özdeşleşen ilk tanrı olması sebebiyle M.Ö. 186’dan sonra yeniden canlanmıştır. Böylece
Bacchus varlığını Liber kültü ile korumuştur (Adkins-Adkins, 2000: 133; Kloft, 2020: 33). Festival
Roma’da Bacchus adına Aventine tepesinde M.Ö. 493 yılında yapılmış olan ilk tapınakta gerçekleşirdi
(Panoussi, 2019: 118). Festivalde Bacchus’un mitleri ve bu mitlerdeki acıları anlatılırdı. Bunun yanında
evin ocağının bereketini ve insanlığa sunu yapma saygısını Bacchus’un verdiğine inanıldığı için ona
şükredilirdi. Festival’de kadınlar ön plandaydı. Kadınlar yaşlı bir kadının önderliğinde koro oluştururdu.
Daha sonra da Bakkhalar gibi saçlarına sarmaşıktan taçlar takarlardı. Aynı şekilde rahipler ve rahibeler
de sarmaşıktan taçlar takarlardı. Sarmaşıktan taçlar takılmasının nedeni Iupiter’in Bacchus’u Iuno’dan
korumak için Nympha perilerine emanet etmesi ve bu perilerin Bacchus’u korumak için beşiğinin önüne
sarmaşıklar koyduğuna inanılmasıdır (Ovidius, Fas. III. 765-770). Rahipler ve kadınlar ellerinde Ansata
Ara isimli kulplu bir seyyar sunak ile kenti dolanırdı. Bu sunağın ortasında bir ocak bulunurdu ve
burada kurban etleri pişerdi (Varro, VI. 14). Festivalde Bacchus’a çeşitli sunularda bulunulurdu. Bu
sunulardan biri çörek sunusu idi. Kadınların hazırladığı bu çörekler liba olarak adlandırılırdı ve yağ
ile baldan yapılırlardı. Daha sonra bu çöreklerin üzerine bal döküp Bacchus’a sunarlardı. Çöreğin hem
içine hem de üzerine bal eklenmesinin nedeni hem Bacchus’un balı sevmesi hem de balın keşfinde
yaşanan olaylara çok güldüğüne ve arı sokmasına çamurun iyi geldiğini insanlığa öğretenin o olduğuna
inanılmasıdır (Ovidius, Fas. III.740-760; Scullard, 1981: 91). Bunun yanında tanrıya libasyon ritüeli de
gerçekleştirilirdi ve bu sıvılar libamina olarak adlandırılırdı. Bu isim Liber Pater’den türetilmişti. Daha
sonra ise festivalin en önemli kısmı olan erkek çocukların erkekliğe adım atma töreni gerçekleştirilirdi.
Bu törende on yedi yaşına gelmiş Romalı yeni gençler erkekliğe adım attığını gösteren kıyafetleri
giyerdi. Bu kıyafet toga virilis veya toga libera olarak adlandırılırdı. Bunun Bacchus festivalinde
gerçekleşmesinin nedeni Bacchus’un her daim genç olduğuna inanılmasıdır. Bu uygulamadan sonra
Roma’daki kutsal yerler ziyaret edilirdi (Ovidius, Fas. III. 715-795; Dürüşken, 2011: 106; Scullard,
1981: 91-92).
Sonuçlar ve Tartışma
Şarap tanrısı Dionysos hem Hellen hem de Roma dünyasında dinamik festivallere sahip bir tanrı
olmuştur. Bu dinamikliğin sebeplerine baktığımızda tanrının etkileyici doğuş mitleri, değişken karakter
yapısı ve şarabın getirdiği coşkunluk gibi birçok sebebin etkili olduğunu görürüz. Tanrının Hellen
dünyasında düzenlenen festivalleri Roma’daki kutlamalarına göre daha çeşitlidir. Bunun yanında Hellen
dünyasındaki Dionysos festivalleri daha sanatsal bir yapıya sahiptir. Hellen dünyasında tiyatro, şarkı
12
ve şiir gibi sanatsal yarışmalar düzenlenirken Roma dünyasında buna benzer sanatsal izler görmek çok
mümkün değildir. Bunun başlıca sebebi tanrının Roma’da ulusal çıkarları sağlamak veya bireysel gizem
dini ihtiyacını karşılama özelliklerinin ön plana çıkmasıdır.
Hellen coğrafyasında Dionysos’a düzenlenen festivallerin başlıca amaçları bereketi arttırmak,
tanrının uyuması ile uyanışları ile gelen baharı kutlamak ve onun mertebesine erişerek onun ikinci
doğuşuna ve tanrısallığına ulaşmaktır. Roma dünyasında bunun gibi amaçların yanında devletin başına
gelebilecek felaketleri önlemek de amaçlar arasında olmuştur. Tanrının festivallerinin iki kültürde de
çoğu yönlerinin benzerlik gösterdiğini görürüz. Bunlar geçit alayları düzenlenmesi, fallusların taşınması
ve tapınmada kadınların ön planda olması gibi özelliklerdir. Roma’da Kutsal evlilik ritüeli gibi
nitelikler ise kamuya açık bir şekilde yapılan festivallerde görülmez. Fakat bu ritüel yüksek ihtimalle
Bacchanalia festivalinin gizem ritüelleri kısmında gerçekleştirilmiş olmalıdır. Aynı şekilde yapılan
sunu ve kurbanlarda da ufak farklar vardır. Mesela Hellen dünyasında sunulan çöreklerin üstüne lapa
eklenirken, Roma’da yapılan sunuda çöreklere bal dökülmektedir. Dionysos ritüellerinde ve tapınımında
her zaman kadınlar ön planda olmuştur. Hemen hemen her festivalde sadece kadınların gerçekleştirdiği
eylemler söz konusudur. Bunun yanında gizem ritüelleri de genel olarak kadınlara özgü olmuştur. Hellen
coğrafyasında erkeklerin gizemlere katıldığına dair çok az ipucu olsa da Roma’da zamanla erkeklerin de
kadınlar kadar gizemlere dahil olduğunu görürüz.
Tanrı Dionysos iki coğrafyaya da yabancı coğrafyalardan gelmiştir. Bu yabancılıktan dolayı iki
coğrafyada da belli bir muhalefete maruz kalmıştır. Bu muhalefetin sebebi hem Roma hem de Hellen
dinsel düşüncesine şiddet içeren ritüeller ile zıtlık göstermesidir. Öyle ki bu vahşiliklerin çoğu kurala
bağlı olmayan ve gizemle yürütülen etkinliklerdir. Bundan dolayı bugün bilinen Dionysos gizem ritüelleri
belki de bu ritüellerin çok az bir kısmıdır. Yapılan gizem ritüelleri iki kültürde de nerdeyse aynıdır.
Şarabın etkisi ile orgia haline ulaşmak, çılgınca bağırarak dağlara koşmak, hayvan postlarına bürünmek,
çam kozalaklı asalar ile kayalara vurarak doğa seslerini taklit etmek, müzik aletleri ile gürültülü ezgiler
çalıp danslar etmek ve hayvanları canlı canlı parçalayarak yemek gibi gizem ritüellerine iki coğrafyada
da karşılaşmak mümkündür.
Bu ritüellerin en vahşi içerikli olanı ise tanrı için yapılan insan kurbanlarıdır. Hellen coğrafyasında bu
kurban daha çok kadınlardan ve çocuklardan oluşurdu. Fakat muhtemelen oluşturduğu tepkiden dolayı
bu ritüelin yerini hayvan kurban etmeye bıraktığı anlaşılmaktadır. Roma’da ise bu ritüelin uzun süre
yapılmadığını, fakat zamanla artan mürit sayısı ile gerçekleşmeye başladığını görürüz. Hatta bu durum
ahlak sınırlarını zorlayarak kurbandan önce o kişilere tecavüz etmeye kadar varmıştır.
İki kültürdeki Dionysos festivallerinin belki de en büyük farkı akıbetleri olmuştur. Hellen
coğrafyasında homojenlik göstermeyen Dionysos müritleri, Roma’da büyük bir birlik haline dönüşmüş
ve bir tarikat haline gelmişlerdir. Bundan dolayı Hellen coğrafyasında sadece şiddet içerikli dinsel
ritüeller gerçekleştiren müritler, Roma’da topluma ve siyasete etki edebilecek bir güce ulaşmışlardır.
Bundan dolayı Hellen coğrafyasında her ne kadar şiddet içeren eylemlere muhalefet olsa da Dionysos
festivallerine büyük bir müdahale yapılmazken, Roma’da ise devlet direkt olarak bu külte sert
bir şekilde müdahalede bulunmuştur. Bunun başlıca sebebi Roma devletinin dini her daim devletin
çıkarları doğrultusunda yönlendirme isteğidir. Bir diğer sebep ise bu tarikatın toplumun ahlak
yapısını bozan ritüeller gerçekleştirmesi ve ritüellerin Romalıların sosyal ve siyasal yapısını bozacak
raddeye ulaşmasıdır. Daha sonrasında Bacchus’a olan ilginin kesilemeyeceğinin anlaşılması ile devlet
denetiminde Liberalia festivali düzenlenmeye başlanmıştır. Dionysos’un özdeşleştiği kır tanrısı Liber
Pater’e ait olan bu festival gizem ritüellerinden arındırılmış, eski geleneklerin canlandırıldığı ve Romalı
erkeklerin toga giymesi gibi ulusal özellikleri olan bir festival olarak şekillenmiştir. Böylece devlet
Bacchus kültünü hem kontrol altına almaya hem de halk tarafından çok sevilen tanrının ritüellerini
tamamen kısmamaya çalışmıştır.
Bacchus gizem ritüellerinin tekrar gerçekleştiğini gösteren işaretler mevcuttur. Bu işaretlere
baktığımızda müritlerin toplumdan gizlice ritüeller yaptığı veya ritüellerin şiddet içeren kısımlarının
13
yumuşatıldığını düşünmek mümkündür. Bu ritüelleri işleyen Pompei’deki Gizem Evi frizlerinde işlenen
konular ritüellerin müzik aletlerinin kullanılması, değişik maskeler takılması, şarap içilmesi ve kutsal
nesnelerin saklanması gibi daha kabul edilebilir eylemler olduğunu göstermektedir. Bunun yanında
tanrının artık ikinci doğuş mitinin yanında aşk mitlerinin ön planda olduğu düşünebilir. Zira aynı frizler
Dionysos-Ariadne çiftini de işlemektedir.
Sonuç olarak Dionysos erken dönem Hellen toplumundan Roma imparatorluk dönemi sonuna kadar
onuruna festival düzenlenen bir tanrı olmuştur. Tanrıya düzenlenen festivallerin amaçları bereketlilik,
baharın gelişini kutlama, tanrının ölümsüzlüğüne ve tanrısallığına ulaşmak gibi amaçlar olmuştur. Hellen
dünyasında tanrının onuruna sanatsal yarışmalar düzenlenirken Roma’da bundan ziyade ritüel içerikli
etkinlikler yapılmıştır. Dionysos kültü sert ve saldırgan eylemlere gelen muhalefete rağmen ayakta
kalmayı başaran bir kült olmuştur. Hellen polislerinin müdahale etmediği külte Roma senatosunun
müdahalesi olmuş ve Bacchus’a tapınım sekteye uğramıştır. Fakat bunun gibi kısıtlamalara rağmen
Bacchus kültü değerini korumayı başarmış ve Hristiyanlığın yaygınlaştığı döneme kadar festivalleri ile
ritüellerini ayakta tutmayı başarmıştır.
Kaynakça
Antik Literatür
Apollodoros. Bibliotheka. (N. Nirven, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık. 2020.
Aristophanes. Acharnians. (R. C. Bartlett, Trans.) Oakland: University of California Press. 2020.
Aristotales. Atinalıların Devleti. (O. Yarlıgaş, Çev.) İstanbul: Alfa Yayıncılık. 2019.
Cicero. De Natura Deorum. (F. G. Özaktürk ve F. Telatar, Çev.) Ankara: Dost Kitapevi Yayınları. 2006.
Euripides. Bakkhalar. (G. Dilmen, Çev.) İstanbul: Mitos Boyut Yayınları. 2001.
Herodotos. Histories. (M. Ökmen, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 2020.
Ovidius. Fasti. (A. C. Abuagla, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2016.
Ovidius. Metamorphoses. (A. C. Abuagla, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2019.
Pausanias. Periegesis tes Hellados. (W.H.S. Jones, Trans.) Cambridge: Harvard University Press. 1989.
Varro. De Lingua Latina. (R. G. Kent, Trans.) London: Harvard University Press, 1938.
Modern Literatür
Adkins, L. and Adkins, R. (2000). Dictionary of Roman religion. New York. Oxford University Press.
Bieber, M. (1961). The history of the Greek and Roman theater. New Jersey. Princeton University Press.
Burkert, W. (1985). Greek religion, (John Raffan, Trans.) Cambridge, Harvard University Press.
Burkert, W. (1999). İlkçağ gizem tapıları. (Sina Şener, Çev.) Ankara. İmge Kitapevi Yayınları.
Çağlayan Takımcı, M. (2016). Antik çağ’da bayramlar ve festivaller (Yunan-Roma) (Yayınlanmamış Yüksek Li-
sans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
Cole, S.G. (2007). Finding Dionysus. O. Daniel (Ed.), A companion to Greek religion (pp. 327-341). Oxford:
Blackwell Publishing.
Dürüşken, Ç. (2003). Roma dini. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
Dürüşken, Ç. (2011). Roma’nın gizem dinleri (Antik Çağ’da yaşamın ve ölümün bilinmezine yolculuk). İstanbul:
Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Eliade, M. (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (I. cilt). (A. Berktay, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Erhat, A. (1958). Aristophanes. İstanbul: Varlık Yayınevi.
Erhat, A. (2021). Mitoloji Sözlüğü, Remzi Yayınları, İstanbul.
14
Estin, C. And Laporte, H. (2002). Yunan ve Roma Mitolojisi. (M. Eran, Çev.) Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim
Kitapları.
Frazer, J.G. (2021). Altın Dal (Dinin ve Folklorun Kökleri) (I. cilt). (M. H. Doğan Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Ya-
yınları.
Hamilton, E. (2015). Mitologya. (Ü. Tamer, Çev.) İstanbul: Varlık Yayınları.
Hornblower, S. and Spawforth, A. (2012). The Oxford Classical Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
Green, J.R. (1996). Theater in Ancient Greek Society. London: Routledge Publications.
Iddeng, J.W. (2012). What is a Graeco-Roman Festival?. J. R. Brandt and J. W. Iddeng (Eds.), A Polythetic Approa-
ch’’, Greek & Roman Festivals Content, Meaning & Practice (pp. 11-39). Oxford: Oxford University Press.
Katar, M. (2017). Hristiyanlığın Kabulüne Kadar Roma’da Din (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Kloft, H. (2020). Antik Çağın Gizem Kültleri. (T. Akçay, Çev.) İstanbul: Runik Kitap.
Larson, J. (2007). Ancient Greek Cults. New York: Routledge Publications.
Panoussi, V. (2019). Brides, Mourners, Bacchae Women’s Rituals in Roman Literature, Baltimore: Johns Hopkins
University Press.
Pişkin, C. (2007). Antik Çağ’da Karia Bölgesinde Dionysos Kültü ve Şarap Üretimi (Yayınlanmamış Yüksek Li-
sans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Pişkin Ayvazoğlu, C. (2015). Klaros’ta Dionysos Kültü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Robertson, N. (1993). Athens’ Festival of the New Wine. Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 95 (pp.197-
250). Cambridge: Harvard University Press.
Scullard, H.H. (1981). Festivals And Ceremonies Of The Roman Republic. London: Thames And Hudson LTD.
Sevgi, P. (2006). Augustus Dönemi Din ve Din Propagandası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üni-
versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Sina, A. (2015). Eskiçağda Atina’da Şenlikler. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl
2, Sayı 1, ss. 42-59.
Stuttard, D. (2016). Sappho’dan Sokrates’e 50 Hayat Hikayesiyle Antik Yunan Tarihi. (E. Gökyaran, Çev.) İstan-
bul: Yapı Kredi Yayınları.
Takâcs, S.A. (2000). Politics and Religion in the Bacchanalian Affair of 186 B.C.E. Harvard Studies in Classical
Philology, Vol. 100 (pp. 301-310). Cambridge: Harvard University Press.
Teraman, Ö. (2007). Roma Dönemi Tiyatro-Tapınak Kompleksleri ve Anadolu’daki İzdüşümleri (Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Tierney, J.J. (1947). The Senatus Consultum de Bacchanalibus. Proceedings Of The Royal Irish Academy: Archa-
eology, Culture, History, Literature, Vol. 51, pp. 89-117.
Yücel, Ç. (2015). Dionysos Bayramları ve Şenlikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, ss.151-164.
15
AVM’LERDE İŞYERİ AÇMA İZİN HARCINI

TAHAKKUK ETTİRME YETKİSİNİN HUKUKİ OLARAK
DEĞERLENDİRİLMESİ
Dr. Ahmet OZANSOY

(E.) Maliye Başmüfettişi, (E.) SPK Daire Başkanı, CPA, Ankara, Türkiye
ORCID: 0000-0001-6012-4556
ÖZET
2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu gereğince, Belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde işyeri
açmak isteyen bir kişi ilgili belediyeye “İşyeri Açma İzni Harcı” ödemek zorundadır. Alışveriş merkezleri
içerisinde faaliyet gösteren perakende işletmeler hakkında bu harcı büyükşehir ve ilçe belediyesinden
hangisinin tahakkuk ettirme yetkisi olduğu hususu uygulamada tartışmalara neden olmaktadır. 6585 sayılı
Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da büyükşehirlerde, alışveriş merkezlerine yapı
ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermeye büyükşehir belediyelerinin
yetkili olduğu hükme bağlanmıştır. Büyükşehir Belediyeleri bu ifadeye dayanarak alışveriş merkezleri
içerisindeki perakende işletmeleri de kendilerinin ruhsatlandıracağı iddiasındadırlar. Bu konuda her iki
görüşü de destekler mahiyette farklı mahkeme kararları da mevcuttur. Bizim görüşümüze göre; işyerlerini
ruhsatlandırmak bakımından büyükşehir belediyelerine verilen tek yetki gıda ile ilgili olanlar dâhil
birinci sınıf gayrisıhhî müesseseler ile bizzat kendi işlettiği yerlerdeki işletmeleri ruhsatlandırmaktadır.
6585 sayılı Kanun’daki düzenleme bu kuralın bir istisnasıdır ve sadece alışveriş merkezi işletmesinin
kendi ruhsatına ilişkindir. Bu nedenle alışveriş merkezi işletmesinin kendisi ile ilgili işyeri açma ve izin
harcını büyükşehir belediyeleri; alışveriş merkezi içerisinde faaliyet gösteren perakende işletmelerin
işyeri açma izin harcını ise ilçe belediyeleri tahakkuk ettirmelidir.
Anahtar Kelimeler: Harç, İşyeri Açma İzin Harcı, belediye, AVM, Dükkân, İşyeri, Ruhsat
Legal Evaluation of the Authority to Business the Permit Fee to Open

a Business in Shopping Malls
ABSTRACT
In accordance with the Law on Municipal Revenues No. 2464, a person who wants to open a business
within the boundaries of the Municipality or adjacent areas has to pay the “Business Opening Permit Fee”
to the relevant municipality. The issue of which metropolitan or district municipality has the authority to
accrue this fee for retail businesses operating in shopping centers causes debates in practice. According
to the Law No. 6585 on the Regulation of Retail Trade, metropolitan municipalities are authorized to
issue building permits, occupancy permits and business and working licenses to shopping centers in
metropolitan cities. Based on this statement, the Metropolitan Municipalities claim that they will license
the retail businesses in the shopping centers themselves. There are also different court decisions that
16
support both views on this issue. In our opinion; The only authority given to metropolitan municipalities
in terms of licensing workplaces is licensing first class non-sanitary establishments, including food-
related ones, and businesses in the places they operate themselves. The regulation in Law No. 6585 is
an exception to this rule and only concerns the license of the shopping center operator. For this reason,
metropolitan municipalities pay the business and permit fees related to the shopping center management
itself; District municipalities should accrue the business permit fee of retail businesses operating in the
shopping center.
Key Words: Fee, Business Permit Fee, Municipality, Shopping Mall, Shop, Office, Permit
1. GİRİŞ
2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu gereğince, Belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde
işyeri açmak isteyen bir kişi ilgili belediyeye “İşyeri Açma İzni Harcı” ödemek zorundadır. Ülkemizde
belediyelerin örgütlenme modeli büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyeler şeklinde ikili bir ayrıma tâbi
olduğundan bazı durumlarda işyeri açma ve izin harcının hangi belediye tarafından tahakkuk ettirileceği
hususunda tereddütler ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birisi de alışveriş merkezleri (AVM) içerisinde
yer alan perakende işletmelerin işyeri açma izin harcını hangi belediyeye yatıracakları hakkındadır.
Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun’da yer alan
kimi düzenlemeler bu konuda kafa karışıklığına yol açmaktadır. Bu makalede, alışveriş merkezleri
içerisinde yer alan perakende işletmeler hakkında işyeri açma ve izin harcı tahakkuk ettirme yetkisinin
hukuken kime ait olduğu tartışılacaktır.
2. İŞYERİ AÇMA İZİN HARCI

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 81’nci maddesine göre; Belediye sınırları veya mücavir
alanlar içinde bir işyerinin açılması “İşyeri Açma İzni Harcına” tabidir. 2464 sayılı Kanun’da işyerinin
tanımı yapılmamıştır.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 156’ncı maddesine göre ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyette
işyeri; mağaza, yazıhane, idarehane, muayenehane, imalathane şube, depo, otel, kahvehane, eğlence
ve spor yerleri, tarla, bağ, bahçe, çiftlik, hayvancılık tesisleri, dalyan ve voli mahalleri, madenler, taş
ocakları, inşaat şantiyeleri, vapur büfeleri gibi ticari, sınai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına
tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerdir.
3. ALIŞVERİŞ MERKEZİ (AVM) KAVRAMI

6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun1’un 3’üncü maddesinin “a”
bendinde alışveriş merkezinin; bir yapı veya alan bütünlüğü olan, içinde büyük mağaza ve/veya
beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının
karşılandığı diğer işyerleri bulunan, merkezî bir yönetime ve ortak kullanım alanları ile yönetmelikle
belirlenen diğer niteliklere sahip işletmeyi ifade edeceği hükme bağlanmıştır.
6585 sayılı Kanun’un verdiği yetkiye dayanılarak çıkarılan Alışveriş Merkezleri Hakkında
Yönetmelik2’in 3’üncü maddesinde alışveriş merkezinin 4’üncü maddede belirtilen niteliklere sahip
perakende işletme olduğu ifade edildikten sonra, 4’üncü maddede alışveriş merkezinin;
a) Bir yapıya veya alan bütünlüğü içinde yapılar topluluğuna,
b) En az beş bin metrekare satış alanına,
1 29.01.2015 tarih ve 29251 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

17
c) İçinde en az biri büyük mağaza niteliğini taşımak şartıyla beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme,
kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının karşılandığı en az on işyerine ya da büyük
mağaza niteliği taşıyan işyeri bulunmasa dahi beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve
benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının karşılandığı en az otuz işyerine,
ç) Bu Yönetmelikte belirtilen ortak kullanım alanlarına,
d) Merkezi bir yönetime,
sahip olması gerektiği belirtilmiştir.
4. İŞYERLERİNİ VE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİ RUHSATLANDIRMA

YETKİSİ
Ülkemizde belediyeler; büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyeler (il ve ilçe belediyeleri) olarak
düzenlenmiştir ve her 2 tür belediyenin yetkileri ve çalışma esasları 2 farklı Kanun ile düzenlenmiştir.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu3’nun 7’nci maddesinin ilk fıkrasının “d” bendinde;
büyükşehir belediyesi tarafından yapılan veya işletilen alanlardaki işyerlerine büyükşehir belediyesinin
sorumluluğunda bulunan alanlarda işletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek, aynı fıkranın
“j” bendinde de gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve
denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar kurmak ve işletmek
büyükşehir belediyesinin görev ve sorumlulukları arasında sayılmıştır.
Yine aynı maddede; kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler ile birinci
fıkrada sayılanlar dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak kural olarak ilçe belediyelerine
verilmiş, ayrıca sıhhî işyerlerini, 2’nci ve 3’üncü sınıf gayrisıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve
eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları arasında
sayılmıştır.
Öte yandan 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 5’inci
maddesinin 7’nci fıkrasında 5216 sayılı Kanun’daki genel kurala istisna getirilerek büyükşehirlerde,
alışveriş merkezlerine yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermeye
büyükşehir belediyeleri yetkili olduğu hükme bağlanmıştır. Bu hükme paralel olarak Alışveriş Merkezleri
Hakkında Yönetmelik’in 5’inci maddesinin 3’üncü fıkrasında alışveriş merkezine yapı ruhsatı, yapı
kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını verme, değiştirme ve yenileme yetkisinin
büyükşehir olan yerlerde büyükşehir belediyesine; diğer yerlerde belediye sınırları ve mücavir alanlar
içinde ilgili belediyelere, belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında ise il özel idarelerine ait olduğu
ifade edilmiştir. Aynı fıkranın devamında yer alan “Ancak büyükşehir olan yerlerde ilçe belediyelerinin
mülkiyetinde ve sınırları içinde bulunan arsa üzerine inşa edilen ve konut sayısı işyeri sayısından fazla
olan karma projelerde yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını verme,
değiştirme ve yenileme yetkisi ilçe belediyesine aittir.” cümlesinin ise Danıştay tarafından yürürlüğü
durdurulmuştur4.
5. AVM’LERDE YER ALAN İŞLETMELERLE İLGİLİ İŞYERİ AÇMA İZİN

HARCI TAHAKKUK ETTİRME YETKİSİ KONUSUNDA BÜYÜKŞEHİR VE
İLÇE BELEDİYELERİ ARASINDAKİ GÖRÜŞ AYRILIĞI
Uygulamada alışveriş merkezlerinde yer alan işyerleri hakkında işyeri açma izin harcının tahakkuk
ettirilmesi konusunda büyükşehir ve ilçe belediyeleri arasında görüş ayrılığı ortaya çıkmaktadır. İlçe
belediyeleri, 5216 sayılı Kanun gereğince işyeri içinde bulunan birinci sınıf gayrisıhhî müesseseler

4 Danıştay 10.Daire, T.29/03/2021, E.2020/4559 sayılı Yürütmenin Durdurulması Kararı.
18
dışındaki işyerleri hakkında kendilerinin tahakkuk yetkisi olduğunu iddia ederken, büyükşehir
belediyeleri özel hüküm niteliğinde gördükleri 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında
Kanun’a göre kendilerinin yetkili olduğunu düşünmektedir.
Konuyla ilgili olarak Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü 6585 sayılı Kanun’daki yetkinin
yalnızca alışveriş merkezinin kendisine verilecek ruhsat ve izinlere yönelik olup alışveriş merkezi
içindeki perakende işletmeleri kapsamadığı, gerek 6585 sayılı Kanun’la gerekse bu kanuna dayanılarak
çıkarılan Yönetmelik ile alışveriş merkezi içindeki perakende işletmelerin ruhsatlandırılması hususunda
herhangi bir değişiklik getirilmediği görüşündedir5.
Danıştay ise bu görüşün aksine 6585 sayılı Kanun ile alışveriş merkezlerine işyeri açma ve yapı
ruhsatı verme yetkisinin büyükşehirlerde büyükşehir belediyelerine verildiği, Yönetmelik ile getirilen
“büyükşehir olan yerlerde ilçe belediyelerinin mülkiyetinde ve sınırları içinde bulunan arsa üzerine
inşa edilen ve konut sayısı işyeri sayısından fazla olan karma projelerde yapı ruhsatı, yapı kullanma
izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatını verme, değiştirme ve yenileme yetkisi ilçe belediyesine
aittir.” cümlesinin dahi Kanun’a aykırı olduğu görüşündedir.
Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda işyerlerini ruhsatlandırmak bakımından büyükşehir
belediyelerine verilen tek yetki gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri
ruhsatlandırmaktır. Buna ilaveten kendi işlettiği yerlerdeki işletmeleri de sıhhi-gayrisıhhi olduğuna
bakılmaksızın ruhsatlandırmaktadır. 6585 sayılı Kanun’daki düzenleme bu kuralın bir istisnasıdır ve
sadece AVM işletmesinin kendi ruhsatına ilişkindir. Nitekim AVM hem 6585 sayılı Kanun’da hem de
Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik’te nitelikleri de açıkça sayılmak suretiyle ayrı bir işletme
olarak tanımlanmıştır. Kanun’da tereddüde yer vermeyecek şekilde “Alışveriş Merkezi, …. niteliklere
sahip işletmeyi ifade eder” denilerek alışveriş merkezinin kendisini müstakil bir işletme olarak
nitelendirilmiştir. Nitekim dava konusu bir olayda da Mahkeme; “ilgili yasal düzenlemeler uyarınca
alışveriş merkezlerine perakende işletmelerden ayrı olarak işletme statüsü kazandırıldığı ve işyeri açma
ve çalışma ruhsatı alma zorunluluğu getirildiği, alışveriş merkezlerinin bulunduğu alan ve müşteri
potansiyeli itibariyle şehirlerin kentsel bütünlüğü açısından değerlendirilmesi amacıyla alışveriş
merkezlerine işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi yetkisinin büyükşehir olan illerde büyükşehir
belediyelerine verildiği, ancak söz konusu düzenlemeler uyarınca yalnızca alışveriş merkezlerinin
kendisine ilişkin işyeri açma ve çalışma ruhsatı düzenlenmesi yetkisinin büyükşehir belediyelerine
verildiği, alışveriş merkezleri içerisinde bulunan perakende işletmelere yönelik işyeri açma ve çalışma
ruhsatı verilmesine ilişkin yetki yönünden ise ilçe belediyelerinin yetkili olduğu yönündeki genel
hükümlere istisna getirecek şekilde düzenleme yapılmadığı, bu haliyle alışveriş merkezlerinin içerisinde
bulunan perakende işletmelere ilişkin olarak işyeri açma ve çalışma ruhsatı düzenleme yetkisinin ilçe
belediyelerinde olduğu” yönünde karar vermiştir6.
Mahkemenin kararı mevcut düzenlemeler bakımından isabetli olmakla birlikte konunun ihmal edilen
başka bir yönü bulunmaktadır. 2464 sayılı Kanuna göre Belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde
bir işyerinin açılması “İşyeri Açma İzni Harcına” tâbidir. Maddenin başlığında “işyeri açma izni”nden
bahsedilmesine rağmen madde metninde harcın konusu olarak bir işyeri açmak için izin almak değil,
“işyerinin açılması” harca tâbi tutulmuştur. Bu uyumsuzluk; eczacılık, avukatlık, mali müşavirlik
gibi faaliyette bulunulabilmesi başka kamu kurumlarının veya kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşlarının iznine tabi işyerleri için belediyeden izin almak zorunluluğunun olmadığından bahisle
uyuşmazlıklara konu olmuş ve Danıştay’ın aksi yöndeki kararlarının7 da mevcudiyetine rağmen Vergi
Dava Daireleri Genel Kurulu özel kanunları gereğince başka kurumlardan izin alarak faaliyet göstermek
üzere açılan işyerlerinin Belediyelere İşyeri Açma İzin Harcı ödemeyeceklerine karar vermiştir.8
5 İç Ticaret Genel Müdürlüğü’nün 27.10.2020 tarih ve 70897689-439.99-E-00058556507 sayılı yazıları.

6 İstanbul 14. İdare Mahkemesi, T.31.05.2022, E.2021/1891, K.2022/938.
7 Danıştay 8.Daire, E.1987/239, K.1987/644; Danıştay 8.Daire, T.30.09.1998, E.1996/2672, K.1998/2855.
8 Danıştay VDDGK, T.16/06/2006, E.2006/74, K.2006/155.
19
Maliye Bakanlığı da herhangi bir işyerinin açılması hususunda belediyenin ruhsat vermekle görevli
olmadığı bir işyeri için işyeri açma izin harcı alamayacağı görüşündedir9. Oysa belediyelerin işyeri
açma konusunda ruhsat verirken dikkat ettikleri nokta, bu işyerlerini işletenlerin mesleki yeterliliklere
sahip olup olmadıkları değil, işyerinin yangın önlemleri, patlama, çevre kirliliği, genel güvenlik, trafik
ve karayolları, imar ve kat mülkiyeti gibi konulara uygunluğudur10. Dolayısıyla örneğin bir avukatlık
ofisinin de bu açılardan belediyelerce kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu yönüyle faaliyette bulunmak
için özel izin gerektiren işyerlerinin de belediyeden işyeri açma ruhsatı almaları gereklidir11. Konunun
büyükşehir ya da ilçe belediyeleri ile ilişkisi de tam bu noktada ortaya çıkmaktadır. Yukarıda bahse
konu kontroller genellikle belediyelerin itfaiye teşkilatı tarafından yapılmaktadır. Daha önce itfaiye
teşkilatları ilçe belediyelerine bağlı iken, 6360 sayılı Yasa12 ile büyükşehir ilçe belediyesi olan
belediyelerce yürütülen; itfaiye hizmetleri büyükşehir belediyelerine devredilmiştir. Bu yönüyle işyeri
açma ruhsatlarının büyükşehir belediyelerince verilmesi ve işyeri açma izin harcının da büyükşehir
belediyelerince tahakkuk ettirilmesi gerektiği iddia olunabilir. Ancak uygulama böyle olmadığı gibi
bir büyükşehirdeki sıhhi ya da gayri sıhhi ve tüm sınıflardaki işyerlerinin büyükşehir belediyelerince
ruhsatlandırılması etkinlik açısından da ciddi sorunlar yaratacak durumdadır.
6. SONUÇ
Alışveriş merkezleri içerisinde faaliyet gösteren perakende işletmeler, 2464 sayılı Belediye Gelirleri
Kanununa göre ödemeleri gereken “İşyeri Açma İzni Harcı” bakımından hem büyükşehir belediyelerinin
hem de ilçe belediyelerinin tahakkuku ile karşılaşmakta ve iki belediye arasında kalmaktadırlar. Belediye
Kanunu’nda işyerlerini ruhsatlandırmak bakımından büyükşehir belediyelerine verilen tek yetki gıda ile
ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmaktır. Buna ilaveten kendi işlettiği
yerlerdeki işletmeleri de sıhhi-gayrisıhhi olduğuna bakılmaksızın ruhsatlandırmaktadır. Öte yandan
6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 5’inci maddesinin 7’nci fıkrasında
5216 sayılı Kanun’daki genel kurala istisna getirilerek büyükşehirlerde, alışveriş merkezlerine yapı
ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermeye büyükşehir belediyeleri
yetkili olduğu hükme bağlanmıştır. Büyükşehir Belediyeleri bu ifadeye dayanarak alışveriş merkezleri
içerisindeki perakende işletmeleri de kendilerinin ruhsatlandıracağı iddiasındadırlar. Bu konuda her iki
görüşü de destekler mahiyette farklı mahkeme kararları da mevcuttur. Bizim görüşümüze göre; işyerlerini
ruhsatlandırmak bakımından büyükşehir belediyelerine verilen tek yetki gıda ile ilgili olanlar dâhil
birinci sınıf gayrisıhhî müesseseler ile bizzat kendi işlettiği yerlerdeki işletmeleri ruhsatlandırmaktadır.
6585 sayılı Kanun’daki düzenleme bu kuralın bir istisnasıdır ve sadece alışveriş merkezi işletmesinin
kendi ruhsatına ilişkindir. Bu nedenle alışveriş merkezi işletmesinin kendisi ile ilgili işyeri açma ve izin
harcını büyükşehir belediyeleri; alışveriş merkezi içerisinde faaliyet gösteren perakende işletmelerin
işyeri açma izin harcını ise ilçe belediyeleri tahakkuk ettirmelidir.
KAYNAKÇA
ORCAN, Melih, “Belediyeler Ruhsat Vermeye Yetkili Olmadıkları İşyerleri İçin İşyeri Açma İzin Harcı Alabilirler
mi?”, Mali Mevzuat Dergisi, Nisan 2013, Yıl 13, Sayı 151, s.29-32.
OZANSOY-ORCAN-VARLI, 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu Açıklaması, Mevzuat Yayınları, 2017, An-
kara.
9 07/04/2000 tarih ve B.07.0.GEL.0.66/6610-58/15906 sayılı Maliye Bakanlığı muktezası.

10 OZANSOY-ORCAN-VARLI, 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu Açıklaması, Mevzuat Yayınları, 2017, Ankara,
s.376.
11 ORCAN, Melih, Belediyeler Ruhsat Vermeye Yetkili Olmadıkları İşyerleri İçin İşyeri Açma İzin Harcı Alabilirler mi?,
Mali Mevzuat Dergisi, Nisan 2013, Yıl 13, Sayı 151, s.31.
12 06/12/2012 tarih ve 28489 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
20
PORSELEN EŞYASI FABRİKA TOZ EMME

ATIKLARININ SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİNDE
KULLANIMININ İNCELENMESİ
GİZEM ÜSTÜNEL1, Zehra Emel OYTAÇ2, YASİN ÜRERSOY3, YEŞİM BALTACI4

1
Ng Kütahya Seramik Arge Merkezi - ORCID: 0000-0002-1916-0691
2
3
ÖZET
Dünya nüfusunun artması ile porselen sofra eşyası üretiminde ihtiyaç da artmaktadır. Üretim miktarı
ile açığa çıkan atık miktarı doğru orantılıdır. Bu durum gün geçtikçe atık sahasındaki miktarın artmasına
ve stok sahasının da azalmasına neden olmaktadır. Atıkların yeniden kullanılması doğal hayatı ve çevreyi
koruyarak ülke ekonomisine de katkıda bulunmaktadır. Atık yönetimi teknikleri, ham kaynakların ve
enerjinin tüketimini azaltmayı ve tükenen depolama alanlarının kurtarılmasına yardımcı olmayı amaçlar.
Bu nedenle porselen atık tozunun seramik, inşaat, cam ve kağıt sektörleri başta olmak üzere çeşitli
endüstriyel sektörlerde kullanılması çevrenin korunmasına yardımcı olacaktır. Bu araştırma çalışmasında
angoplarda, ağırlıkça %11,5-19,5 aralığında porselen toz emme atığı etkileşimlerine bakılmıştır. Porselen
toz emme ile hazırlanan reçete çalışmaları test edilmiş ve proses testleri karşılaştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Atık, geri dönüşüm, porselen toz emme, angop
INVESTIGATION OF THE USE OF PORCELAIN ARTICLE FACTORY DUST

SUCTION WASTE IN CERAMIC COATING MATERIALS
SUMMARY
With the increase in the world population, the need for porcelain tableware production is also
increasing. The amount of waste generated is directly proportional to the amount of production. This
situation causes an increase in the amount in the landfill and a decrease in the stock area day by day. The
reuse of waste also contributes to the country’s economy by protecting natural life and the environment.
Waste management techniques aim to reduce the consumption of raw resources and energy and help
recover depleted landfills. For this reason, the use of porcelain waste powder in various industrial sectors,
especially in the ceramic, construction, glass and paper sectors, will help protect the environment. In this
research study, the interactions of porcelain powder suction waste in the range of 11.5-19.5% by weight
in Angops were examined. Recipe studies prepared with porcelain dust suction were tested and process
tests were compared.
Keywords: Waste, recycling, porcelain dust extraction, angop
21
ROMA İMPARATORLUĞUNUN ANADOLU’DAKİ

EYALETLERİ; KURULUŞ VE YÖNETİM ŞEKİLLERİ
Nuray MAMMADLI
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Samsun, Türkiye
ORCID: 0000-0001-9935-4463
ÖZET
Roma Devleti zamanla büyüyerek İtalya dışı toprakları hem gücüyle hem de veraset yolu ile kendi
toprakları içine katmıştır. Bundan dolayı merkezden oldukça uzak olan bu toprakları yönetmek için bir
eyalet sistemi kurmuştur. Bu sistem provincia olarak adlandırılmıştır. Bu isim Roma’nın Akdeniz’de
fetihlerde bulunduğu devirde ele geçen yeni toprakları ifade etmek için kullanılmıştır. Bunun yanı
sıra fetih olmadan Roma’ya bağlılık bildiren yerlerde aynı şekilde adlandırılmıştır. Roma’nın merkezi
dışında ele geçirerek eyalet haline getirdiği ilk yer Sicilya adasıdır. Sicilya’da kurulan bu eyaletin
kuruluşu I. Pön savaşının yaşandığı zamanlara denk gelir. Bu durum eyalet sisteminin ilk olarak
savaşlarda düşmanlara üstünlük sağlama amacı taşıdığını gösterir. Savaş alanına yakın toprakların
daha güçlü bir şekilde yönetilme gereksinimi, Roma’da eyalet sistemini ortaya çıkaran etmenlerdendir.
Romalıların savaşçı bir halk olması eyalet sistemini hızlandırmıştır. Fakat Anadolu’da kurulan Roma
eyaletlerine baktığımızda bu politik nedenin olmadığını görürüz. Bunun başlıca nedeni ise Roma’nın
Anadolu’yu ilk başlarda fetih ile ele geçirmeyip, veraset yolu ile ele geçirmesidir. Roma’ya bağlı bir
devlet olan Pergamon krallığının son kralı III. Attalos, kendisinden sonra devletinin varisini Roma
devleti olarak seçmiştir. Böylece Roma veraset yolu ile Anadolu’da toprak elde etmeye başlamıştır.
Anadolu’da da güçlü bir eyalet sistemi kuran Roma, imparatorluk döneminin başlaması ile birlikte
bu bölgedeki eyaletlerini ‘Senato Eyaletleri’ ve ‘İmparatorluk Eyaletleri’ olarak ikiye ayırmıştır. Bu
isimler eyaletin bağlı olduğu kuruma göre verilmiştir. Fakat Anadolu’daki yönetimde sadece senato ve
imparatorun etkisi olmamış, bunların yanında yerel aristokrasilerde etkili olmuştur. Böylece bu yerlerin
idaresi Roma devleti kurumları ve yerel kişiler arasında bölüştürülmüştür. Bu eyaletlere merkezden
magistratus ve quaestor olarak adlandırılan memurlar atanmıştır. Magistratuslar idari işlerden sorumlu
iken, quaestorlar vergi gibi mali alandan sorumlu olmuşlardır. Bu eyalet sistemi, Roma’nın dünya gücü
olmasında önemli rol oynamıştır. Roma devletine ve halkına geniş servet ve kudret sağlamış olmakla
beraber, ağır yükler ve mesuliyetler de yüklemiştir. Sistemin zamanla gücünü kaybetmesi ve devletin
merkeziyetçiliğinin azalması bunun nedenlerinden biridir. Bundan dolayı eyalet sisteminin çökmesi,
devletin çöküşünü hazırlayan sebeplerden biri olmuştur. Bundan dolayı eyalet sisteminin incelenmesi,
Roma’nın çökücünün anlaşılması için oldukça önemlidir. Nitel araştırma teknikleri ile hazırlanan bu
çalışmanın amacı, Roma eyaletlerinin kurulma aşamaları, eyaletlerin sınırları ve yönetim şekline genel
bakış sağlamak ve Roma’nın Anadolu’daki egemenlik politikasına ışık tutmaktır.
Anahtar Kelimeler: Roma, Eyalet, Provincia, Magistratus, Quaestor.
22
Provinces of the Roman Empire in Anatolia; Establishmentand

Management Types
ABSTRACT
The Roman State grew over time and incorporated the non-Italian lands into its own lands both with
its power and through inheritance. Therefore, he established a state system to manage these lands, which
are quite far from the center. This system is called provincia. This name was used to express the new
lands captured during the Roman conquests in the Mediterranean. In addition, it was named in the same
way in places that declared allegiance to Rome without conquest. The first place that Rome conquered
outside of its center and made it a province was the island of Sicily. The establishment of this province,
which was established in Sicily, coincides with the times of the First Punic War. This shows that the
province system primarily aims to gain superiority over the enemies in wars. The need for stronger
management of the lands close to the battlefield is one of the factors that revealed the provincial system
in Rome. The fact that the Romans were a warrior people accelerated the state system. But when we look
at the Roman provinces established in Anatolia, we see that this political reason does not exist. The main
reason for this is that Rome did not conquer Anatolia at first, but by inheritance. The last king of the
Pergamon kingdom, a state dependent on Rome, III. Attalos chose the heir of his state as the Roman state
after him. Thus, Rome began to acquire land in Anatolia through inheritance. Having established a strong
provincial system in Anatolia, Rome divided its provinces in this region into two as “Senate Provinces”
and “Imperial Provinces” with the beginning of the imperial period. These names are given according
to the institution to which the state is affiliated. However, not only the senate and the emperor had an
influence on the administration in Anatolia, but also the local aristocracies. Thus, the administration of
these places was divided between Roman state institutions and local people. Officers called magistratus
and quaestor were appointed from the center to these provinces. While the magistrates were responsible
for administrative affairs, the quaestors were responsible for the financial sphere such as taxes. This state
system played an important role in making Rome a world power. Along with providing great wealth
and power to the Roman state and its people, it also imposed heavy burdens and responsibilities. One
of the reasons for this is that the system loses its power over time and the centralization of the state
decreases. Thus, the collapse of the state system was one of the reasons that prepared the collapse of the
state. Therefore, the study of the provincial system is very important for understanding the collapse of
Rome. The aim of this study, which was prepared with qualitative research techniques, is to provide an
overview of the establishment stages of the Roman provinces, the borders of the provinces and the way
of administration, and to shed light on the sovereignty policy of Rome in Anatolia.
Key words: Rome, State, Provincia, Magistratus, Quaestor.
1.Anadolu’daki Roma Eyaletleri

Romalılar İtalya dışında ilk denizaşırı savaşını Fenikeli olarak tanıdıkları Kartacalılar ile yaptılar
ve bu savaşın sonucunda Romalılar İtalya dışındaki ilk kez bir ülkeyi sınırlarına dahil etmiş oldular.
Böylece 17 yıl süren I.Pön savaşı sonucunda Kartaca devleti Sicilya adasını Roma’ya bırakmak zorunda
kaldı. Roma Sicilya adasını yönetmek için bir vali atadı ve bir eyalet sistemi kurdu. Provincia şeklinde
adlandırılan bu sistem ile Roma, merkez dışındaki toprakların yönetimi ve vergilerinin toplanmasını
belli bir düzene soktu. ( Taşdöner, 2017: 61).
Daha sonra Roma da kurulan ikinci denizaşırı eyalet ise Korsika ve Sardinia adası oldu. M.Ö. 227’de
bu iki ada birleşerek Roma’nın denizaşırı ikinci provincia’sını oluşturdu. ( Demircioğlu, 2019: 226)
Sonraki iki eyalet ise İspanya’da kuruldu. Eyaletlerden birisi Hispania Citerior, diğeri Hispania Ulterior
olarak adlandırıldı. Romanın altıncı eyaleti Afrika, yedinci eyaleti ise Makedonya eyaletidir. Bu iki
eyalette aynı yıl kurulmuştur. Afrika eyaleti, Kartaca devletinin M.Ö. 146 yılında yıkılmasından sonra
23
kurulmuştur. Aynı yıl Makedonya Roma’ya savaş açmış ve savaşı Roma’nın kazanması ile Makedonya
bir Roma eyaleti haline getirilmiştir. (Taşdöner, 2017: 81).
Roma’nın Anadolu da kurduğu ilk eyalet ise Asia eyaletidir. Bu eyalet diğerlerinden farklı olarak bir
vasiyet sonucunda Roma topraklarına katılmıştır. Bu vasiyeti yapan da Pergamon Kralı III Attalos’tur.
Attalos tahtı bırakabileceği bir çocuğu olmadığından dolayı kendisinden sonra krallığının yönetimini
Roma’ya miras bırakmıştır. Bunun dışında miras olarak Roma’ya bağlanan iki eyalet daha vardır.
Bunlardan biri Bithynia eyaleti diğeri ise Galatia eyaletidir. (Kaya, 2005: 14). Bithynia eyaleti, Bithynia
kralı IV. Nikomedes’in krallığını vasiyetle Roma’ya bırakmasıyla M.Ö. 74 yılında kurulmuştur.
Bithynia eyaleti daha sonra, M.Ö. 64 yılında Pontus Krallığı’nın batı topraklarının bu eyalete eklenmesi
ile Bithynia et Pontus adını almıştır. ( Doğancı, 2019: 212).
Asya eyaletinden sonra Anadolu da kurulan ikinci eyalet Kilikia eyaletidir. Roma burada aslında
genişleme politikası izlememiştir. Kilikia bölgesindeki korsanlık faaliyetleri olması ve bunun
diplomatik adımlarla düzeltilememesi sonucu buraya askeri müdahalede bulunmak zorunda kalmıştır.
Böylece Kilikia Roma eyaleti haline gelmiştir. ( Topdal, 2007: 6). Daha sonra ise M.Ö. 43’te Lykia
eyalet olarak Roma’ya bağlandı. Bu sırada Lykia korsanların eline geçmişti. Böylece Roma, Marmara
denizinin güneyinde Bithynia eyaletini, Karadeniz’de Pontus eyaletini, Çukurova’da Kilikia eyaletini
ve Akdeniz’de Lykia eyaletini kendi topraklarına katmıştır. Lykia eyaleti daha sonra komşu bölge olan
Pamphylia ile birleştirilerek Lykia-Pamphylia eyaleti adını almıştır. Bunun ardından da Galatia eyaleti
Capadokia eyaleti ile birleştirildi. ( Aydın, vd., 2011: 177).
Augustus döneminde Anadolu’da kurulan dördüncü eyalet olan Galatia Eyaleti, aynı zamanda
Augustus tarafından Anadolu’da kurulan ilk eyalettir. ( Ersöz, 2020: 6). Traianus döneminde 113
yılından itibaren Amisos ve çevresi Kappadokia eyaletine bağlı bir bölge olarak varlığına devam edildi.
( Tellioğlu, 2012: 81).
Roma’nın Anadolu’da kurmuş olduğu son eyalet, Phrygia-Karia Eyaleti’dir. M.S. III. yüz yılda
kurulan bu eyalet, Roma’nın Anadolu’da kurmuş olduğu ilk eyaletinin sınırlarını küçülttü. Bu eyaletin
Phrygia kesimi, büyük Phrygia bölgesiyle sınırlıydı. Eyalet bu haliyle sınırları değiştirilmeden
Diocletianus zamanına kadar muhafaza edildi. ( Kaya, 2005: 22).
Mağlup kral ve prensler ile mağlup hükümetlerin toprakları Roma halkının malı sayılırdı. Buradaki
şehirler, savaş zamanı Roma’ya karşı almış oldukları tavır ile muamele görürlerdi. Harp konumuna göre
siyasal varlıklarını kaybeden şehirlerden başka, durumuna göre isimlendirilen dört tür daha eyalet şehri
vardı. Bunlar: Müstakil şehirler, Müttefik şehirler, Yarı özgür şehirler ve Tabiiyet altına girmiş şehirler.
Müstakil şehirler (Civitatesliberae) adından belli olduğu gibi Roma ile dostluk esasına dayanarak devlet
işlerinde tam özgürlüğe sahip şehirlerdi. Burada yaşayan Roma vatandaşları üzerinde de hukuki yetkileri
vardı. Müttefik şehirlerin (Civitatesfoederatae) özgürlükleri Roma tarafından garanti edilmiştir. Fakat
bu özgürlük savaş ve ihanet sonucunda kaybedebilirlerdi. Romalılar iç işlerine karışmazlardı. Kendi
vatandaşlarını muhakeme ettikleri gibi Roma vatandaşlarını da muhakeme edebilirlerdi. Vatandaşlardan
vergi alırlar ve kendi adlarına sikke basarlardı. Bu şehirler Roma’ya ihtiyaç olduğunda ordu ve donanma
göndermek, para karşılığında hububat vermek ve buraya göreve gelen Roma memur ve askerlerini kabul
etmek gibi yükümlülükleri vardı. ( Atlan, 2020: 121). Yarı özgür şehirlerin (Civiates Liberae et immunes
sine foedere) durumları da müttefik şehirlerle aynıdır. Sadece özgürlükleri bir sözleşmeyle değil, bir
kanun veya Senatus Consultum’a dayanmaktadır. Böylece özgürlükleri Romanın isteğine bağlanmıştır.
Kendi mülkiyet hakları vardır. Roma’ya mülk vergisi vermezlerdir. Kendi mahkemeleri, maliyeleri
vardır. Sikke basa biliyorlar vergi ve gümrük alabiliyorlardı.
Sonuncu Tabiiyet altına girmiş şehirler (Civiatesstipendiariae) ise eskiden kralların idaresi altında
olmuş ve onlara verdikleri vergiyi şimdi Roma’ya ödemek zorunda olan şehirlerdi. Roma bu şehirlerde
de, hükümet idarelerini ve sikke basmak gibi hakları kendilerine bırakmıştır. Bu açıdan şehir özgürdür.
Fakat bu özgürlük ne bir sözleşmeye ne de bir senatus kararına dayanmadığı içini doğrudan bir eyalet
valisinin kararı ile bile bitebilirdi. ( Atlan, 2020: 122).
24
2. Roma Eyaletlerinde Yönetim Şekli

Roma cumhuriyeti döneminde tüm eyaletler Roma halkı adına Roma Senatosunun sorumluluğundaydı.
Senato eyaletleri büyüklük ve önemine göre consul eyaletleri ve praetor eyaletleri olarak ikiye ayırmıştır.
Augustus’un M.Ö. 27 yılında yapmış olduğu eyalet reformu, Roma Senatosu’nun Roma eyaletlerinin
tek sorumlusu olmasını sonlandırmıştır. ( Taşdöner, 2017: 111). Böylece Augustus bu reform ile iki
farklı eyalet türü oluşmuştur. Bunlar Senato eyaletleri ve İmparatorluk eyaletleridir. Senato eyaletleri,
genellikle cumhuriyet zamanında Roma devletinin elinde olan ve İtalya’ya nispeten yakın eyaletlerdir.
Doğrudan senato tarafından görevlendirilen yöneticiler bu eyaletlerin başındadırlar. İç bölgelerde,
merkeze yakın ve çevreleri başka eyaletler ile çevrili oldukları için bir isyan veya istila tehdidi altında
değillerdir. İmparatorluk eyaletleri ise, doğrudan imparatora bağlıdır ve imparatorun kendi atadığı
yöneticileri bu eyaletleri idare eder. Genellikle sınır boylarında ve devletin merkezine uzak oldukları
için tehlike altında olan eyaletlerdir. (Kaya, 2005: 22).
Hem cumhuriyet devrinde hem de imparatorluk devrinde Roma valilerinin imperium yetkileri (en
yüksek askeri ve sivil emretme yetkisi) vardı. Bu yetkinin sembolik de olsa bir lexcuriata ile onaylanması
gerekiyordu. Valilere bu yetkileri belirli bir süre için ve yalnızca gönderildikleri eyalet sınırları içinde
geçerli olmak koşuluyla veriliyordu. Başlangıçta oldukça sınırsız olan bu yetkiler, cumhuriyet döneminin
sonlarından itibaren, eyaletlerdeki kötü yönetimi ve yolsuzlukları önlemek amacıyla sınırlandırılmıştır.
Bir eyalet valisinin imperium yetkisi kapsamında dört önemli görevi vardı:
1. Bunlardan ilki vergiler ve mali işlerle ilgilidir. İmparator’un memuru olarak veya Senatus’un mali
temsilcisi olarak, vali yerel yetkilileri ve özel vergi toplayıcılarını denetlemek zorunda idi.
2. İkinci görevi baş muhasebeci olmasıydı. Büyük kentlerdeki çeşitli işlerin hesaplarını gözden
geçirir ve büyük ölçekli bina projelerini kontrol ederdi.
3. Üçüncüsü, yukarıdaki mali görevleri dışında, vali eyaletin en yüksek hakimi idi. Ölüm cezalarını
yalnızca valiler verebilirdi ve ölüm cezasını gerektiren davalar onun önünde görülürdü. Vali yargı
merkezlerini dolaşarak bu hizmeti yerine getirirdi.
4. Son olarak vali bir orduyu yönetirdi. Önemli eyaletlerde lejyonlar bulunurdu, diğerlerinde ise
yalnızca yardımcı kuvvetler bulunurdu. Vali, emrindeki kuvvetleri bölgedeki organize eşkıyalık
faaliyetlerini ortadan kaldırmak için kullanma yetkisine sahipti. (Ertekin, 2008: 364).
Roma’da eyalet sistemi ilk başlarda tam oturmamıştı. Çünkü eyaletlerin idare edilmesi için umumi
kanunlar çıkarılmamış, her eyalet için ayrı-ayrı eyalet kanunu (lexprovincia) çıkarılmıştır. Vazifeye
gelen valiler de işe başladığı zaman bir beyanat belgesi hazırlayarak hangi işlere göre hareket edeceğini
ilan etmiştir. (Demircioğlu, 1967: 445). Eyalet memurları tıpkı yüksek memurlar gibi, bir sene görevde
kalacak şekilde seçiliyorlardı. Bu süre senato kararı ile uzatılabilirdi. Hem senato eyaletlerinde hem
de imparator eyaletlerinde eyalet valilerinin yardımcıları vardır. Bunlardan biri eyaletin maliye işlerini
yürütmek ve vergi denetimi yapmakla görevli olan Quaestor isimli defterdardı. Quaestor da tıpkı consul
ve memurlar gibi halk tarafından seçiliyordu. Eyaletteki görevine ise senatoda çekilen kura ile atanıyordu.
Quaestor yaptıkları işlerle alakalı hem vali hem de Roma hazinesine hesap vermek zorundaydı. (Kaya,
2005: 25).
Quaestor’un görevi İmparator döneminde de değişmedi. Bu devirde sadece vergiler atlı sınıf
mensubu olan Publicanlılar tarafından toplandı. Burada Legatus denilen ve senatus tarafından seçilen
bir vali daha vardı. Bu da modern orduda ki general rütbesine karşılık gelen askeri bir unvandı. Bir
diğer ismi ise Princeps idi. Magistra (yüksek memur) sayılan Princeps adlı memur, zamanla senatus
ve halk meclislerinin yetkilerini ele geçirmiştir. Pricnepslerin sahip olduğu yetkilerin en önemlileri,
ordulara kumanda etmek, asker toplamak, halk meclislerine başkanlık etmek, kanun tasarları hazırlamak
ve yabancı ülkelere karşı savaş ilan etmek ya da barış yapmaktı. (Akıncı, 2013: 43).
25
Bundan başka umumi valinin yanına, müşavir ve yardımcı olarak bir kaç senatör de gönderiliyordu.
Çünkü umumi valilerin görevleri oldukça fazlaydı. Umumi vali her şeyden önce eyaletinde sulh ile
asayişi temin etmek ve eyalet sınırlarını korumak ile görevli idi. Umumi vali Roma’da eyaletin başhakemi
olduğu için, hakemlik eder, hatta bazen eyaletin bazı kısımlarındaki mahkemelere başkanlık etmeye
de giderdi. Umumi vali, eyaletine komşu olan krallar ile diplomatik müzakerelerde de bulunuyordu.
Böylece umumi valilerin görevi aynı zamanda hem askeri, hem idari, hem de bazen diplomatik mahiyette
oluyordu. Bunun dışında Roma valileri, eyaletleri yönetmek ve isyanları bastırmak için varlıklı sınıfların
arkasında durmuştur. (Ergin, 2009: 561).
Valiler sahip olduğu eyaletin her türlü sorununa direkt olarak müdahale etme yetkisine sahipti.
Özellikle yolların yapımı gibi belediyecilik faaliyetleri, kıtlık gibi zorluklarla ya da istismar durumlarıyla
mücadele etmek valilerin yaptığı müdahaleler arasındadır. Bunun yanı sıra valiler eyalet kentlerinin
ve köylerinin sorunlarıyla yakından ilgilenmişlerdir. Bu memurlar eyaletlerdeki idari, mali ve adli
gibi en yüksek vazifeleri idare ediyordu. Emirleri altındaki memurlarla hakimleri işlere tayin etmek
ve değiştirmek yetkisine sahiplerdi. Eyalet halkının bütün hakları onların emir ve arzusuna bağlıydı.
Augustus döneminde (M.Ö. 27-M.S. 14) görev yapmış olan Bithynia et Pontus Eyaleti valilerinden altı
tanesi bilinmektedir. (Arslan, vd., 2019: 1).
Roma’da normal olarak vali, önüne getirilen işlerle ilgilenirdi, haydutların ve suç işleyenlerin
araştırılmasında ise yerel Magistratlara güvenilirdi. Eğer bir valinin her hangi bir durumda kuşkuları
varsa çok yönlü bir soruşturma yapılmasını emredebilirdi, fakat yinede çoğunlukla halkın baskısına
boyun eğer, bir çok suçlu doğru dürüst yargılanmaksızın mahkum edilirdi. (Freeman, 2013: 498).
Bunun dışında Magistraların yaptığı kanun teklifleri, senatus’da tartışılır ve daha sonra da
halk meclislerine götürülürdü. Halk meclislerince kabul edilen öneriler, tekrar senatus tarafından
onaylanması ve halka duyurulması gerekmekteydi. Ayrıca, devletin gerek iç, gerekse de dış sorunlarında
senatus’a danışılmaktaydı. Senatus bir danışma heyeti olduğundan, açıkladığı görüşlerin büyük önemi
bulunmaktaydı. Cumhuriyet döneminin senatosunun idari alandaki en önemli fonksiyonlarından biri,
senatus consultum denilen kararları çıkarmasıdır. Cumhuriyetin ilerleyen zamanlarında senatus’un
otoritesinin artmasına bağlı olarak, senatus consultum kanun olarak kabul edilir hale gelmiştir. (Türkoğlu,
2009: 276).
İmparatorluk döneminde ise, senato toplantılarına imparator başkanlık ederdi. Cumhuriyet
döneminden farklı olarak, İmparatorluk döneminde, senatörlerin tamamen bağımsız, diledikleri biçimde
görüş bildirmeleri mümkün olmamaktaydı. Örneğin, senatörlerin imparatorun iradesinin aksine oy
kullanabilmeleri mümkün değildi. İmparatorun görüşünün aksini düşünen senatörler, toplantıya gelip,
aksi oy kullanmak yerine, o gün toplantıya katılmamayı tercih etmişlerdir. (Türkoğlu, 2009: 278).
İmparatora bağlı eyaletlerde, eyalet yönetiminin unvanı ve yetkileri dışındaki bir ayrımda, imparatora
bağlı eyaletlerde lejyon (ordu) kuvvetinin bulundurulmasıydı. Lejyon bulundurulmasının nedeni o
topraklarda kurulacak eyalet için güvenli bir ortamın olmaması ve isyan çıkma olasılığının bulunması
idi. (Tekin, 2018: 221).
Augustus, Roma idari yapısını büyük ölçüde değiştirmiştir. Cumhuriyet devrinin sonlanarak
imparatorluk dönemine geçilmesi ile Roma’nın idari yapısı da farklılaşmıştır. Artık princeps denilen
imparatorun, idari alanda etkin olması söz konusu olurken, Cumhuriyet dönemi kurumlarının özelliklede
magistraların işlevlerini kaybetmişlerdir. Augustus, öncelikle eyalet yöneticilerine destek vermek
amacıyla, asker sınıfına mensup olanlar arasından seçilen procurator’ları görevlendirmiştir. Ancak, çok
kısa bir süre sonra, hem eyaletler hem de Roma şehri için yeni düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç
duyulmuştur. Augustus, yönetimi devralarak praefectusvigilum, praefectusannonae, praefectusurbi
denilen temsilcilerini görevlendirmiştir ve bu şekilde senatonun gücünü de azaltmayı hedeflemiştir.
(Türkoğlu, 2009: 279)
26
3.Roma Eyaletlerinde Vergi Sistemi

Roma da yıllık gelire göre toprak vergisi alınmaktaydı. Toprak vergisi konulmayan bazı eyaletlere
ise baş vergisi konulmuştur. Bu vergi toplam mahsulün 10/1’i şeklinde idi. Bazen 5/1 bazen de 20/1
olabiliyordu. Köle üzerinden de 1,5’luk köle vergisi toplanıyordu. Roma da halk aynı zamanda hayvan
vergisi ve ithal ile ihraç olunan eşya üzerinde de vergi veriyorlardı. (Freeman, 2013: 497).
Roma devleti istisnasız bütün eyaletlerinden vergi almıştır. Fethedilip eyalet haline getirilen yerlerin
bazı kısmı yani bereketli topraklar veya kıymetli maden ocakları doğrudan doğruya devlet arazisi
yapılarak valiler tarafından devlet için işletilmiştir. Eyalet içindeki şehir ve taşra halkından vergi
alınırken iki yöntem kullanılmıştır. Bazı eyaletlerde vergi toplama hakkı iltizam sistemiyle yapılmıştır.
Verginin toplanma işinin iltizama verildiği yerlerde umumi valinin çok zor olan iki taraflı vazifesi vardı.
Bunlardan biri mültezimlerin tahsilatı yapabilmelerini temin etmekti. Diğeri de bu mültezimlerin eyalet
halkından fazla bir şey almamalarını sağlamaktı. Öteki toplama usulünde ise umumi valinin vazifesi
kolaydı. Bu yöntem yalnızca şehirlerden toplanmış paraları alarak Roma hazinesine yollamaktı. Bunda
umumi valinin verginin miktarı üzerinde bir şey söylemeye hakkı yoktu ve toplanmasında da rolü
olmazdı. Onun rolü ancak vergilerin şehir otoritelerine ulaşmasını sağlamaktı. (Demircioğlu, 1967: 447).
Deniz aşrı eyaletlerin vergi, gümrük ve kiraların toplanması işi vergi memurlarına (Publicani) verilirdi.
Bunlar maliye cemiyeti altında bir araya geliyorlardı ve vergi işlerine, itirazlara bir sürü para yatırarak
eyaletleri soyarlardı. Roma’nın yüksek memur sınıfına bütün bu işler yasak edilmiştir. Bu kişiler paralarını,
köleleri tarafından işletilmekte olan kendi topraklarına (Latifundia) yatırırlardı. Senatus karlı olan
eyaletleri soyma işine kendi adamlarını getirmiş onların vasıtasıyla bu soyguna katılma yolunu bulmuştur.
Böylece eyalet memurları vergi memurlarına işlerinde kolaylık göstermişlerdir. Bu memurların kanunsuz
işlerinden dolayı M.Ö. 149’da eyalet halkına, kendilerine haksız muamele eden memurları şikayetetme
hakkı tanınmış ve buna göre Roma’da özel bir mahkeme kurulmuştur. (Atlan, 2020: 122).
Vergi memurları aracılığıyla yapılan eyaletleri soyma hareketi Roma’ya sayısız zenginlikler
kazandırmıştır. Bu olaylar sonucunda yavaş yavaş sosyal bir inkılaba yol açılmış oluyordu. Çoğu
eyalette imparator tarafından atanmış bir uzman maliye memuru imparator mülkleri ile ilgileniyor
ve vergi toplamasını denetliyordu. Eyaletlerdeki para sızdırma ve görevi kötüye kullanma davaları
gittikçe artıyordu. Fakat buna rağmen eyalet sakinlerine yönelen her türden sömürü doğal sayılıyordu.
(Demircioğlu, 1967: 456).
Bunun dışında Romalılar doğrudan egemenlikleri altına aldıkları, idari ve ekonomik anlamda bir
birim haline getirdikleri bu geniş bölgede gümrük vergilerini toplayabilmek için bölgeye girip-çıkan
mal trafiğini denetlemek zorundaydılar. Bölgedeki bu mal sevkiyatı büyük oranda liman kentlerinden
yapıldığı için bu kentler denetimsiz bırakmak, sistemin gücünü yitirmesi anlamına geliyordu. Ancak
biliyoruz ki kentlerin kendileri de vergi mültezimleri (telonai) aracılığıyla limanlarından vergi
toplamaktaydılar. Kent için getirilen mallar üzerinden, kentler kendi vergilerini alırlarken, Romalılarında
bu mallar üzerinden ayrı bir vergi aldıkları görülmektedir. (Tozan, 2012: 87).
Bazı eyaletler Roma’ya büyük kazançlar sağlıyordu. Bunların içinde en önemlisi Bithynia’dır.
Topografik olarak Bithynia geniş farklılık gösteren bir bölgedir. Denize olan kıyıları, ticaret ve iletişim
için uygun limanlar sağlamaktadır. Bu bölgenin tahıl ve meyve yönünden zengin olması ve zengin
hasatlar sağlaması, Bithynia’nın yurtların en yücesi ve en iyisi olarak adlandırılmasına neden olmuştur.
(Bengisu, 2010: 6).
İmparator Augustus’a kadar Romalılar, Akdeniz havzasında ki ordularını Akdeniz kavimlerinden
aldıkları vergi ve haraçlarla ayakta tuttular. Böylece fethettikleri memleketlerin bütün hazinelerini
boşaltıp kendilerine aldılar. Roma’yı yönetenler paraları israf edercesine kullandı. Bu zenginlik kaynağı
tükenince Augustus, orduları için para aramak zorunda kaldı. İşte bundan dolayıdır ki, Augustus o zaman
devlet içinde herkesin vergi ödeme zorunluluğu hakkında bir kararname çıkarmıştır. Böylece devlet
kısımlara ayrılmış ve yıllık gelire göre bir toprak vergisi koyulmuştur. Kendilerine bu toprak vergisi
27
konulmayan eyalet halkları için de baş vergisi konulmuştur. Böylece Doğu’da eyalet vergileri toprak
vergisine dönüşmüştür. Aynı zamanda alınan bu vergi toplam mahsulün onda biri üzerinde idi. Durum
böyleyken bazen beşte bir, bazen de yirmide bir olabilirdi. İşte bu vergi imparator Marcus Aurelius
zamanında paraya çevrildi. Halk bundan başka ithal ve ihraç olunan eşya üzerinden de vergi veriyordu.
(Demircioğlu, 1967: 455).
Augustus döneminde bir eyalette düzen sağlanınca ilk iş nüfuz sayımı yapılırdı. Sayımın amacı
seçim ve emlak vergisinden toplanacak paralarla kaynak yaratmaktı. Eyaletlerdeki her çiftliğe bir isim
verilerek, çiftliğin komşularıyla yerel köy ve kasabalarla olan ilişkileri tanımlanırdı. Sürülerin miktarı,
asmaların ve zeytin ağaçlarının sayısı, çayır ve otlakların genişliğiyle toprağın kullanımı kaydediliyordu.
Evler ve köleler de bu sayıma dahil ediliyordu. Daha sonra çiftliğin payına düşen vergi hesaplanır ve bu
vergi sayıları gittikçe artan kent görevlilerinin sorumluluğunda toplanırdı. (Freeman, 2013: 497).
Augustus eyalet vergi sistemini yeniden düzenlemiş ve publicani’lerin vergi toplama uygulamasını
kaldırmıştır. Bu düzenleme vergi sistemini daha basit bir yapıya büründürmüştür. Bu yeni düzenlemeyle
birlikte tributumsoli (toprak vergisi) ve tributumcapitis (kafa vergisi) olarak adlandırılan vergilerin
toplanması kentlere devredilmiştir. Kentlerdeki boule’lerde vergi toplama işini kendi üyeleri arasından
seçtikleri dekaprotoi komitesine devretmişlerdir. Bu komite tamamen Roma’ya özgü bir kurumdur.
Bunun neticesinde Roma imparatorluk hazinesi her yıl önemli miktarda vergi geliri elde etmiştir.
(Doğancı, 2007: 97). Bundan başka vergilerde vardır. Augustus sadece vatandaş olanların ödediği ve
toplanan paraların özellikle ordudan terhis edilen askerlerin iskanında kullanıldığı veraset vergisini
kurumsallaştırmıştır. Eyaletler, valilere ve askerlere yapılan ikramlarla, yerel iş gücünden ayrılan
paradan faydalanıyorlardı. (Freeman, 2013: 497).
Sonuç
Sonuç olarak İmparatorlar eyaletlerin sorunlarıyla yakından ilgilenmiştirler. Roma eyaletlerdeki
kentlerin özgürlüklerine, tapınakların tamirine hatta deprem gören kentlerin yeniden yapımına dikkatle
özen göstermiştir. Bunun dışında Augustus dönemi Anadolu’daki Roma eyaletlerinin valileri, her ne
kadar yönettiği eyaletinde imperium yetkisine sahip olduğu için her türlü sorunla ilgilenme hakkına
sahip olsa da, cumhuriyet dönemi valilerine göre siyasi bir şahsiyet kesinlikle değildiler.
Augustus eyalet reformu eyaletleri ikiye ayırmasından ibaret değildi. Ayrıca bu reform ile Cumhuriyet
döneminde çok sık yaşanan vali istismarlarını önleyeceği düşüncesiyle valilere maaş verilmesi
uygulamasına geçilmişti. Bu anlamda senato eyaleti ya da imparator eyaleti ayrımına gidilmemiştir.
Böylece cumhuriyet döneminde valilik mevkiine gelebilmek için seçimlerde harcadıkları paraları vali
olunca eyaletlerden zorla para toplamaya başvurulmayacağını düşünmüştür. (Taşdöner, 2017: 115).
Eyaletler ve eyalet kentleri kendi bölge işlerini yapıyor fakat İmparatorluğun genel yönetimi
konusunda hiçbir rol oynayamıyordu. Bu yüzden zamanla İmparatorluğun bütününün başına gelen
şeylere karşı ilgileri azalıyordu ve tek düşündükleri kendi çevrelerindeki işlerin durumu idi. Bunun
dışında Roma ve İtalya’da yaşayan ve durumları iyi olan kimseler, toplumun daha sağlam koşullar
içerisinde bulunduğu eyaletlere gidip orda yaşamaya başladılar. Böylece bu İmparatorluğun dağılmasını
hızlandıran nedenlerden biri oldu. (Blunt, 1979: 103).
Zamanla Eyalet umumi valileri eyalet halkını soyarak kendilerini zenginleştirdiler. İmparatorlar
da senatorları, mallarını müsadere edecek şekilde suçlayıp mahkum ederek, hazinelerini doldurdular.
(Demircioğlu, 1967: 456). Sonra, tayin edilen vergileri zamanında veremeyen hür kişiler hemen köle
olarak satılıyor ve bu paraları vergiye ekliyorlardı. Daha sonra ise azat ettikleri köleleri, para karşılığında
vatandaşlığa geçiriyorlardı. (Demircioğlu, 1967: 458).
Böylece Romalılar, eyaletlere vergiler ile zenginlik ve refah getirmeyi bahşederken, yoksulluk ve
sefalet getirmiş ve böylece onlara çok ağır mesuliyetler yükleyerek bir bakıma eyalet sisteminin ve
devletin çöküşünü hızlandırmıştır. (Demircioğlu, 1967: 459).
28
Kaynakça
Akıncı, Ş. (2013). Roma Hukuku Dersleri, Konya: Sayram Yayınları.
Atlan, S. (2020). Roma Tarihinin Ana Hatları: I Kısım Cumhuriyet Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ardahan, A, E. (2020). Roma’da Eyalet (Provincia) Sistemi, Yayınlanmamış Vize Ödevi, Pamukkale Üniversitesi
Arkeoloji Bölümü, Denizli.
Arslan, E., vd. (haz). (2019). Sosyal Bilimler Araştırmaları, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
Aydın, H., vd. (haz). (2011). Uygarlık Tarihi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Blunt, A. W. F, (1979). Batı Uygarlığının Temelleri. Müzehher Erim (çev.), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Demircioğlu, H. (1953). Roma Tarihi. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
Demircioğlu, H. (1967). “Roma Devletinin Eyaleti (Provincia) Sistemi Hakkında”, Tarih Araştırmaları Dergisi,
5(8), ss. 443-459.
Doğancı, K. (2019). “Roma Eyaletlerinde Adil Uygulamalar: Bithynia Et Pontus Örneği”, Uluslararası Sosyal
Araştırmalar Dergisi, 12(64), ss. 212-223.
Ertekin, E. (2008). “Roma Çağında Cılıcıa’dan Yolsuzluk Örnekleri”, Dergipark Olba XVI, 1(16), ss. 361-384.
Topdal, E. (2007). Kilikya Eyaleti: Kentler ve Roma Yönetimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniver-
sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Freeman, C. (2013). Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, Suat Kemal Angı (çev.), Ankara: Dost
Kitapevi Yayınları.
Gürkan, E. (2009). Anadolu’da Roma Hakimiyeti: İsyanlar, Tepkiler ve Huzursuzluklar. Asia Eyaletinin Kurulu-
şundan (M.Ö. 129) Iustinianus Döneminin Sonuna Kadar (M.S. 565), Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstan-
bul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Doğancı, K. (2007). Roma Principatus Dönemi (M.Ö. 27-M.S. 284) Bithynia Eyaleti Valileri, Yayınlanmamış
Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kaya, M, A. (2005). “Anadolu’da Roma Eyaletleri: Sınırlar ve Roma Yönetimi”, Tarih Araştırmaları Dergisi,
24(38), ss. 11-30.
Onur, B. (2010). Antik Edebi Kaynaklarda Bithynia (İ.Ö. 333-İ.S. 284), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Tozan, M. (2016). Roma’nın Anadolu’daki Egemenlik Politikası: Kentler ve Bağımlı Krallıklar (İ.Ö. 133- İ.S. 89).
İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Taşdöner, K. (2017). Anadolu’da Roma Eyaletleri Augustus Dönemi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Tekin, O. (2018). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş. İstanbul: İletişim Yayınları.
Tellioğlu, İ. (2012). İlk Çağdan Osmanlılara Samsun, Samsun: İlk Adım Belediyesi.
Türkoğlu, G. (2009). “Roma Cumhuriyeti ve İlk İmparatorluk Dönemlerinin İdari Yapısı”, Dokuz Eylül Üniversi-
tesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2), ss. 251-289.
29
THE USAGE POSSIBILITIES OF MANAGEMENT

TECHNIQUES SUCH AS BIOLOGICAL CONTROL IN
THE CONTROL OF OLIVE FRUIT FLY, BACTROCERA
OLEAE (ROSSI, 1790) (DIPTERA: TEPHRITIDAE)
Mürşide YAĞCI1*
*1
Directorate of Plant Protection Central Research Institute, Ankara, Türkiye
ORCID: 0000-0003-2269-7649
ABSTRACT
Bactrocera oleae ,the olive fruit fly is the most serious insect pest of olives areas worldwide. It is found
in almost all olive fields in our country. The larva that emerges from the egg is fed by opening galleries
in the fruit and the fruits are rotted and fall in. It causes yield and quality loss in olive oil. If there is no
control against the olive fly, yield and quality losses are seen between 30% and 70% in olive cultivation.
Therefore it is extremely important to control this pest. There are different mamagement strategies in
the control against olive fly. Chemical control most common in insect control in olive production areas.
Due to the negative effects of chemical control on the environment and human health alternative control
approaches have gained importance. Recently, researchers are seeking for alternatives pest control tools
like as Biological Control (parasitoids, predators, entomopathogen nematodes, fungi, viruses), Cultural
Control, Biotechnical Pest Management (Traps), sterile insect technique (SIT). In this study alternative,
environmentally friendly. In this study, alternative control methods were investigated instead of chemical
control against olive fruit fly and its importance in pest control has been investigated.
Keywords: Olive, Bactrocera oleae, pest, control, management
30
THE EQUIVALENCE PROBLEM OF DUAL

PARAMETRIC CURVES FOR THE NONLINEAR DUAL
GROUPS
Nurcan DEMİRCAN BEKAR1*, Ömer PEKŞEN2

*1
Sinop University,Vocational School, Sinop, Turkey. 2Karadeniz Technical University,Department of Mathematics, Trabzon, Turkey.
0000-0001-5670-8655, 0000-0003-0633-6384
ABSTRACT
Let  be the field of real numbers and D = {( a, a* ) = 0} be the algebra of
a + ε a* , a, a* ∈ , ε 2 =
dual numbers. The subset D1 = {( a, a* ) , a =
±1, a, a* ∈ } of D is an abelian group with respect to the
 a 0
 is defined for an element A =a + ε a* ∈ D . We
multiplication operation in the algebra D. S A = 
 a* a 
+ −
1 where 1+ = { F :  2 →  2 , F ( B ) = SA B + C, A ∈ D1 , B, C ∈  2 }
denote the set 1 ∪ 1 =
and . T − paths α ( t ) and
β ( t ) in  2 are called G − equivalent, if there exists F ∈ G such that β ( t ) = Fα ( t ) for all t ∈ T

. Then, it is denoted by α ( t )~ β ( t ) . The purpose of this study are to find the solutions of problems of
G
G– equivalence of parametric curves in Euclidean space for the groups G =  + ,  .

Keywords: Dual numbers, invariant, parametric curves, curves.
31
COMPLETE SYSTEMS OF INVARIANTS AND

UNIQUENESS THEOREMS FOR NONDEGENERATE
CURVES
Nurcan DEMİRCAN BEKAR1*, Ömer PEKŞEN2

*1
Sinop University,Vocational School, Sinop, Turkey. 2Karadeniz Technical University,Department of Mathematics, Trabzon, Turkey.
0000-0001-5670-8655, 0000-0003-0633-6384
ABSTRACT
( a, a* ) =
Let  be the field of real numbers and D = {
a + ε a* , a, a* ∈ , ε 2 =
0 be the algebra of }
dual numbers. The subset D= +
{( a, a ) , a ≠ 0, a, a ∈ } of
* *
D is an abelian group with respect to the
a 0
multiplication operation in the algebra D . S A =   is defined for an element A =a + ε a* ∈ D . We
 a* a
{
 where  + = F :  2 →  2 , F ( B ) = SA B + C, A ∈ D + , B, C ∈  2
denote the set  + ∪  − = }
and . Let T = ( a, b ) and
J = ( c, d ) be open intervals of  . A C ( 2) -function α :T →  2 for ∀t ∈ T where α ( t ) = ( x ( t ) , x* ( t ) )

is called a parametrized curve or T − path . For each t ∈ T , a T − path α ( t ) is called regular if
Reα= ' ( t ) x ' ( t ) ≠ 0 ; nondegenerate if α ′ ( t ) α ′′ ( t )  ≠ 0 . A T − path α ( t ) and a J − path β ( r )
in  2 are called Dif-equivalent if a C ( ) -diffeomorphism ϕ : J → T exists such that ϕ ′ ( r ) > 0 and
2
β ( r ) = α (ϕ ( r ) ) for all r ∈ J . A class of Dif-equivalent paths in  2 is called a curve and denoted by

ξ . A path α ∈ ξ is called a parametrization of a curve ξ . If a curve ξ has a regular path in it, then it
is called a regular curve; if it has a nondegenerate path in it, then it is called a nondegenerate curve. In
this study, the complete system of invariants for nondegenerate curves is determined and uniqueness
theorems are given for the groups G =  + ,  .
Keywords: Dual numbers, invariant, parametric curves, curves.
32
FİBROMİYALJİ SENDROMU OLAN KADINLARDA

İKİ FARKLI EGZERSİZ EĞİTİMİNİN ESNEKLİK VE
KAVRAMA KUVVETİ ÜZERİNE ETKİSİ
Gülşen Taşkın
Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü
Afyonkarahisar, Türkiye
ORCID: 0000-0002-2016-4147
Amaç
Bu çalışmanın amacı; fibromiyalji sendromu olan kadınlarda kalistenik egzersiz programı ve yürüme
eğitiminin esneklik ve kavrama kuvveti üzerindeki etkisini değerlendirmekti.
Yöntem
Çalışmaya Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon uzmanı tarafından fibromiyalji sendromu tanısı konmuş
olan 27 kadın bireyler dahil edildi. Çalışmaya katılan bireyler iki tedavi grubuna ayrıldı. Birinci gruptaki
(n=14, yaş ortalaması: 47.5 ± 8.8 yıl) bireylere haftada üç gün sekiz hafta süreyle bir fizyoterapist
ile birlikte kalistenik egzersiz eğitimi verildi. İkinci gruptaki (n=13, yaş ortalaması: 47.9 ± 10.9 yıl)
bireylere ise aynı süreyle evde yürüme programı verildi ve takip edildi.
Bireylerde kalça ve gövde esnekliği otur-uzan testi ile değerlendirildi. Birey yerde bacakları gergin
olarak uzun oturuş pozisyonuna alındı. Bireyden ayak tabanlarını otur-uzan tahtasının duvarına yerleştirip,
dizlerini bükmeksizin tahta üzerinde iki el üst üste gelecek şekilde ileriye doğru uzanması istendi. Üç
uzanma sonunda iki saniye kadar bekleme yapılarak elde edilen puan cm cinsinden kaydedildi.
El kavrama kuvveti, JAMAR Handgrip dinamometresi ile değerlendirildi. Değerlendirme öncesi
bireylere hangi ellerini dominant olarak kullandıkları soruldu. Tüm bireylerin sağ ellerini dominant
olarak kullandığı belirlendi. Bireylerden dinamometreyi sıkmaları istendi ve değerlendirme üçer kez
tekrar edilerek ortalama değer alındı.
Sonuçlar
Tedavi öncesinde her iki grubun esneklik ve kavrama kuvveti değerleri benzerdi(p>0.05). Her iki
grupta tedavi sonrası otur uzan testi esneklik değerlerinde ve kavrama kuvvetinde de anlamlı artışlar
bulundu (p=0.001) Tedavi sonrasında otur-uzan esneklik testi ve kavrama kuvveti değerleri açısından
gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0.05).
Tartışma
Çalışmada hem kalistenik egzersizlerin hem de yürüme programının esneklik ve kavrama kuvvetini
geliştirdiği ancak birbirine göre üstünlüklerinin olmadığı bulundu. Supervize egzersiz eğitimlerinin
33
ev programlarına göre daha etkili olduğu bilinmekle birlikte fibromiyalji sendromu olan hastalarda
ev programına uyum sağlandığı takdirde egzersiz eğitimleri supervize egzersizler kadar faydalı
olabilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Fibromiyalji sendromu, esneklik, kavrama, egzersiz
The Effect of Two Different Exercise Trainings on Flexibility and Grip

Strength in Women with Fibromyalgia Syndrome
PURPOSE
The goal of this study is to evaluate the effects of calisthenics exercise program and walking training
on flexibility and grip strength of women with fibromyalgia syndrome.
METHODS
27 women diagnosed with fibromyalgia syndrome are included in this study. Women included in
this study are separated into two groups. Individuals in the first group (n=14, average age = 47.5 ±
8.8 years) , took a calisthenics training three times a week for eight weeks. Individuals in the second
group (n=14, average age = 47.9 ± 10.9 years)) received a walking program to follow for eight weeks
at home. Women’s hip and body flexibility is assessed with sit and reach testing. The individual was
placed in a long sitting position with his legs stretched on the ground. Individuals placed soles of their
feet into the wall of the sit and reach board without bending their knees. Then they are asked to reach
to the wall placing their hands on top of each other. After individuals reach for three times and waited
2 seconds on each one, their points in centimeters are recorded. Hand grip strength is evaluated using
JAMAR Handgrip dynamometer. Before the evaluation, their dominant hand is asked to the individuals.
According to this, the dominant hand of all of the individuals is their right hand. Individuals have been
asked to tighten the dynamometer for three times and average of the values has been recorded.
RESULTS
Before the experiment, flexibility and grip strength values of the women were similar (p>0.05).
Sit and reach test applied again after the experiment and it has been found that values of both groups
have increased significantly. (p=0.001). But there is no significant difference found between the groups.
(p>0.05)
DISCUSSION
It is found that both calisthenics and walking increase flexibility and grip but there is no superior
between these two. Even though supervised exercise trainings are more effective than home programs,
if individuals with fibromyalgia adapt to home training programs, home training programs can be as
effective as supervised exercise trainings for them.
KEYWORDS: Fibromyalgia syndrome, flexibility, grip, exercise
34
RENAL TRANSPLANT ALICILARINDA KALSİTRİOLÜN

POSTRENAL TRANSPLANT DÖNEMDE KEMİK
MİNERAL YOĞUNLUĞU VE BİYOKİMYASAL
DEĞİŞKENLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Mehmet Mahfuz ŞIKGENÇ1, Zeki Kemeç2, Mustafa Balal3

1
Batman Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İç Hastalıkları Kliniği, Batman, Türkiye
2
Batman Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nefroloji Kliniği, Batman, Türkiye
3
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nefroloji Bilim Dalı, Adana, Türkiye
Sorumlu yazar: Zeki Kemeç
Orcid No: 0000000349436502
ÖZET
Amaç: Böbrek nakli sonrası osteopeni ve osteoporoz sık karşılaşılan komplikasyonlardır. Kemik
hastalığının ciddiyetini belirleyen en önemli faktörler; diyaliz süresi, sekonder hiperparatiroidizmin
şiddeti, kullanılan immünsüpresif ilaçların dozu-süresi, böbrek fonksiyonları ve serum 25-hidroksivitamin
D3 (25-VD3) düzeyidir. Bu çalışmada böbrek nakli alıcılarında kemik mineral yoğunluğunu (KMY) ve
zamanla değişimini incelemeyi amaçladık. Ek olarak 1,25-dihidroksivitamin D3’ün (kalsitriol) kemik
hastalığı ve biyokimyasal değişkenler üzerindeki etkilerini de gözlemlemeye çalıştık.
Metod: Bu çalışma retrospektif, kesitsel ve tek merkezli bir tez çalışması olarak planlandı. Çalışmanın
başında ve sonunda katılımcıların renal fonksiyonları, kalsiyum (Ca), fosfor (P), paratiroid hormon
(PTH), magnezyum (Mg), osteokalcin, C-telopeptid, femur ve vertebra dual energy X ray absorptiometry
(DEXA) gibi değişkenlerin ölçümleri yapıldı. Bu değişkenler kalsitriol alan katılımcılarda ayrıca
değerlendirildi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalında takip edilen 57’si erkek,
28’i kadın toplam 85 katılımcı dahil edildi. Katılımcıların ortalama yaşları 36,25±10,5 yıl, ortalama
nakil süreleri 38,2±30,2 ay ve ortalama takip süreleri 9,82±2,72 ay idi. Katılımcıların 57’sine serum Ca
düzeyine göre kalsitriol verildi.
Bulgular: Tüm katılımcılarda takip süresi boyunca femur ve vertebra T skorunda istatistiksel olarak
anlamlı düzelme saptandı (p<0,05). Kalsitriol alan hastalarda hem femur hem de vertebra T skorunda
anlamlı düzelme saptandı (p değerleri sırasıyla 0,038, 0,021). Osteokalsin düzeyinde tüm hastalarda
ve kalsitriol alanlarda çalışma süresince istatistiksel olarak anlamlı düşme saptandı (p<0,05). PTH,
Ca, P, Mg ve C-telopeptid değişkenlerin düzeylerinde farklılık yoktu. İlginç olarak kalsitriol kullanan
katılımcılarda total kolesterol (T.Kol), yüksek dansiteli lipoprotein [High density lipoprotein (HDL)]
ve trigliserid (TG) düzeyleri çalışma sonunda istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük tespit edildi
(p<0,05).
35
Sonuç: Sonuç olarak böbrek nakli alıcılarında zamanla KMY’de artma saptandı. Kalsitriol kullanımı
vertebra T skoru ve serum TG düzeyleri üzerinde olumlu etki gösterdi. Nakil sonrası dönemde KMY’de
tedavisiz de düzelme olabilmesine rağmen, hiperkalsemisi olmayan hastalarda kalsitriol verilmesi hem
kemik hem de lipid metabolizması üzerinde olumlu etkileri nedeni ile denenebilir.
Anahtar sözcükler: Osteopeni, osteoporoz, böbrek nakli, kemik mineral yoğunluğu, kalsitriol,
osteokalsin, hiperkalsemi, lipid metabolizması
İn the postrenal transplant period effects of calcitriol on bone density

and biochemical parameters in renal transplant recipients
ABSTRACT
Objectives: Osteopenia and osteoporosis are common complications after kidney transplantation.
Duration of dialysis, severity of secondary hyperparathyroidism, dosage and usage period of
immunsupresive drugs, renal functions and serum levels of 25-hydroxyvitamin D3 (25-VD3) are
main factors in determining the severity of bone disease. In this study we aim to investigate the bone
mineral density (BMD) and alterations by time in patients who had renal transplant. In addittion, we
also investigate the effects of 1α,25-dihydroxyvitamin D3 (calcitriol) on bone disease and biochemical
markers.
Methods: For this purpose, renal functions of the patients at the beginning and end of the study were
measured variables such as calcium (Ca), phosphorus (P), parathyroid hormone (PTH), magnesium
(Mg), osteocalcin, C-telopeptide, femur and vertebra dual energy X ray absorptiometry (DEXA). This
parameters are considered seperately in participants who were taking calcitriol. We conducted 57 male,
28 female totaly 85 participants into this study. All participants have been under medical observation
in Çukurova University Faculty of Medicine department Nephrology. The mean age of the participants
were 36.25±10.5 years, mean period after tranplantation were 38.2±30.2 months and the mean follow
up period were 9.82±2.72 months. 57 of 85 participants were given to take calcitriol according to their
serum Ca level.
Results: During the follow-up period we found statistically significant improvement in T score of
vertebra and femur (p<0.05). We also found statistically significant improvement in T score of femur and
vertebra T score of participants who were taking calcitriol (p values are 0.038 and 0.021, respectively).
During study period, we found statistically significant decrease in serum osteocalsin levels in both all
participants and participants who were taking calcitriol (p<0.05). There were no difference in serum Ca,
P, PTH, Mg, C-telopeptidis levels. İnterestingly, we observed statistically significant decrease in serum
total cholesterol (T.Chol), High density lipoprotein (HDL) and tryglycerid (TG) levels in participants
who were taking calcitriol (p<0.05).
Conclusions: We find improvement in BMD by time in renal tranplant recipients. Taking calcitriol
has positive effects on vertebra T score and serum TG levels. Because of the positive effects of calcitriol
on both bone and lipid metabolism, despite of improvement in BMD without treatment in following
period after renal transplantation, calcitriol taking can be appropriate attempt for the patients who do not
have hypercalcemia.
Keywords: Osteopenia, osteoporosis, kidney transplant, bone mineral density, calcitriol, osteocalcin,
hypercalcemia, lipid metabolism
GİRİŞ
Böbrek nakli alıcılarında greft yaşam süresinin uzaması nedeni ile kronik komplikasyonlarla
daha sık karşılaşılmaktadır [1]. Bu nedenle böbrek nakli sonrası kemik hastalığı ve dislipidemi gibi
36
komplikasyonların önlenmesi gereklidir. Böbrek nakli, kronik böbrek yetmezliği (KBY) döneminde
gelişen ve renal osteodistrofiye sebep olan birçok hormonal ve metabolik değişkenleri düzeltir. Buna
rağmen böbrek nakli yapılan hastalarda nakil sonrası ilk 6 ay içinde önemli ölçüde kemik kaybı gelişir.
Böbrek naklinden sonra ortaya çıkan kemik kaybının en sık nedeni kullanılan immünsüpresifler olmasına
rağmen, böbrek yetmezliği ve diyaliz süresi, dirençli metabolik asidoz, sekonder hiperparatiroidizm,
hipogonadizm, nakil sonrası hipofosfatemi, aktif D vitamini eksikliği, ileri yaş, kadın cinsiyet,
alüminyum birikmesi, diyabettes mellitus (DM), β2-mikroglobulin birikimi ve sigara içilmesi tetikleyici
diğer önemli faktörlerdir [2-4].
Böbrek nakli sonrası kalsitriol sentezi artar, barsaklardan kalsiyum emilimi artar, serum fosfatonin
konsantrasyonu yükselir. Fosfatonin (FGF23) 1-α hidroksilaz enzim inhibisyonu yaparak kalsitriol
yapımını bozar ve hipofosfatemiye neden olur [5]. Nakil sonrası idrarla β2-mikroglobulin atılımı artar
[6]. Böbrek nakli sonrası erken dönemde hızlı bir şekilde kemik kaybı ortaya çıkmaktadır [6-9]. Nakilden
sonraki bir yıl içinde KMY %7 azalmaktadır [6]. Çalışmalar böbrek nakli sonrasındaki uzun dönem
takiplerde osteopeni veya osteoporoz prevelansının %50’lere çıktığını bildirmektedir [10-12].
Böbrek nakli sonrası bir yıllık izlemde hastaların %60-80 arasında lipid anormallikleri görülmektedir.
Nakilden sonra fonksiyone grefti olan hastaların ilk bir yılda en sık ölüm nedeni kardiyovasküler
hastalıklardır. Böbrek nakli sonrası kullanılan immünsüpresifler, yeni ortaya çıkan DM, metabolik
sendrom ve nakil öncesi KBY gibi birçok faktör nakil sonrası hiperlipidemi ve kardiyovasküler hastalık
oluşmasına katkıda bulunabilir [13,14]. Böbrek nakli alıcılarında kemik hastalığı için risk faktörlerinin
belirlenmesi ve tedavisi ile, kemik hastalıkları ve mineral metabolizma bozuklukları önlenebilir ve/veya
hastaların hayat kalitelerinde iyileşme sağlanabilir.
MATERYAL VE METOD
Tüm katılımcılardan bilgilendirilmiş onam alındı. Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Etik Kurulu (04.02.2008 tarih 22 sayı) izni ile Helsinki Beyanı’na uygun olarak yapıldı.
Çalışmaya Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Kliniği’nde 2006-2008 tarihleri arasında
takip edilen ve böbrek nakli yapılan 69’u erkek, 32’si kadın toplam 101 katılımcı alındı. Çalışma
sırasında evre V KBY gelişen 2 ve takibe gelmeyen 14 katılımcı çalışmadan çıkarıldı. 57’si (%67,1)
erkek, 28’i (%32,9) kadın toplam 85 katılımcı ile devam edildi. Çalışma süresince katılımcıların takip
ve tedavilerinde herhangi bir değişiklik yapılmadı. İmmünsüpresif olarak metilprednisolon, kalsinörin
inhibitörü [CIN (takrolimus/siklosporin A, (Tac/CyA)] ve mikofenolat mofetil (MMF) verildi. İlaç
dozları transplant sonrası döneme göre ayarlandı. Metilprednisolon 100 mg/gün, 64 mg/gün ve 1.haftanın
sonunda 48 mg/gün’e düşürüldü. 60-90 gün içinde 4 mg/gün idame doza ulaşıldı. Tac hedef düzeyi;
ilk hafta 15 ng/mL civarında 2. hafta 10-15 ng/mL ve ilk 6 ay 8-10 ng/mL ve idamede 4-6 ng/mL idi.
CyA, C2 düzeyleri ilk haftalar 1200-1600 ng/mL, ilk 6-12 ay 800-1000ng/mL ve 1. yıldan sonra 400-
600ng/mL olarak hedeflendi. MMF 1-2 g/gün verildi. İlaçların yan etkilerinden sayılan gastrointestinal
şikayetler veya karaciğer enzim yüksekliği, lökopeni, trombositopeni durumlarında ilaçların dozları
azaltıldı veya kesildi. MMF yerine azothioprin 50-100 mg/gün, CIN’ler yerine the mammalian target
of rapamycin inhibitörü [mTOR (sirolimus/everolimus)] verildi. Antihipertansif olarak kalsiyum kanal
blokeri, beta bloker veya diğerleri tercih edildi. Kontrendikasyon yoksa anjiyotensin konverting enzim
inhibitörü/anjiyotensin reseptör blokeri (ACEI/ARB) öncelikli olarak tercih edildi. Proteinüriye göre
hedef kan basıncı 130/85 mmHg (proteinüri<1g/gün) veya 120/75 mmHg (>1gr/gün) idi. NCEP-ATP
III (The National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III) kriterlerine göre gereken
durumlarda β-Hydroxy β-methylglutaryl-CoA (HMG-CoA) inhibitörü ve/veya ezetimib verildi (4
katılımcı ezetimib, 4 katılımcı HMG-CoA inhibitörü alıyordu) [15]. Ayrıca çalışmaya alınan katılımcılara
hiperkalsemi (serum Ca>9,5 mg/dL) ve PTH seviyesinde azalma (<30-40 pg/mL) yoksa katılımcılara
aktif vitamin D veya kalsitriol verildi. Katılımcıların fizik muayeneleri kaydedildi.
37
Laboratuvar: Biyokimyasal olarak en az 6 (ortalama 9,82±2,72) ay ara ile 2 kez aşağıda belirtilen
testler 12 saatlik açlıktan sonra alınan kan örneklerinde çalışıldı; beyaz küre (WBC), hematokrit (HCT),
trombosit, kan üre azotu (BUN), kreatinin (Cre), sodyum (Na), potasyum (K), Ca, P, Mg, alkalen fosfataz
(ALP), albümin (Alb), ürik asit (ÜA), aspartat aminotransferaz (AST), alanin aminotransferaz (ALT),
T.Kol, HDL, düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL), TG, tiroid stimulan hormon (TSH), vitamin B12
(VB12), ferritin, C-reaktif protein (CRP), PTH, 25-VD3, osteokalsin, C-telopeptid ve açlık kan şekeri
(AKŞ). Ayrıca 24 saatlik idrar örneğinde BUN, Cre, Ca, P ve protein ölçüldü.
Femur ve vertebra DEXA ölçümleri; en az 6 (ortalama 9,82±2,72) ay ara ile 2 kez yapıldı. Genç
erişkine göre; T skor değeri 1 standart sapmaya (SD) kadar olanlar normal (+1 ile -1 arasında), T
skor değeri -1 SD den küçük ise osteopeni (-1 ile -2,5 arasında), T skor değeri -2,5 SD den küçük ise
osteoporoz bulgusu olarak kabul edildi.
Çalışılan biyokimyasal değişkenlerden PTH, osteokalsin, C-telopeptid, TSH, VB12 ve ferritin Roche
Elecys -170 cihazı ile elekrokemilüminen sans yöntemiyle; 25-VD3 Agilent-1100 serisi cihazı ile high
pressure likid kromotografi (HPLC) yöntemiyle; BUN, Cre, Na, K, Ca, P, Mg, ALP, AST, ALT, Alb,
T.Kol, HDL, LDL ve TG Roche Moduler DPP cihazıyla enzimatik kalorimetrik yöntemle bakıldı. CRP
Dade Behring BN II marka cihazla immunoturbidimetrik analizle bakıldı. Tam kan sayımı Beckman
marka Coulter cihazı ile çalışıldı. Tac düzeyi Architect (Abbott) Cihazı ile kemilüminen sans micro
enzyme immuno assay (CMIA) yöntemiyle ve 2. saat siklosporin düzeyi Cobas-İntegra-800 cihazıyla
fotometrik yöntemle bakıldı. İdrarda Cre, Ca, P ve protein miktarı Roche Moduler DPP cihazıyla
fotometrik yöntem ile çalışıldı. DEXA ODR series X-ray Bone Dansitometers ile bakıldı.
İstatistiksel Analiz: Veriler bilgisayar ortamında SPSS for Windows 20,0 programında değerlendirildi.
T.kol, HDL, DEXA femur, idrar Ca gibi sürekli değişkenler ortalama±standart sapma ile birlikte ortanca
(alt/üst) olarak özetlendi. Cinsiyet, 25-VD3, osteopeni ve osteoporoz gibi kesikli değişkenler sayı ve
yüzde (%) olarak belirlendi. Normal dağılımlı değişkenlerin grup karşılaştırmalarında T-Testi veya One-
way Anova Testi uygulandı. Normal dağılım göstermeyen sürekli değişkenler için ise bunların non-
parametrik karşılıkları olan Mann-Whitney ve Kruskall Wallis Test’leri yapıldı. Sürekli değişkenlerin
tedavi öncesi ve sonrası değerlerinin karşılaştırılmasında bağımlı gruplarda T-Testi ve normal
dağılımdan sapmaların olduğu durumda Wilcoxon Testi uygun görüldü. Cinsiyet ile 25-VD3 gibi iki
kesikli değişkenin karşılaştırmasında ise Ki-Kare testi uygulandı. Bütün analizlerde p<0,05 durumunda
istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
BULGULAR
Çalışmaya böbrek nakli yapılan 85 katılımcı alındı. Katılımcıların 57’si (%67,1) erkek 28’i (%32,9)
kadındı. Katılımcıların yaş ortalaması 36,25±10,5 (18-65) yıl idi. Katılımcıların diyaliz ve transplantasyon
süreleri sırasıyla 24,8±23,6 (1-96) ve 38,2±30,2 (3-148) ay idi. Katılımcıların demografik verileri tablo
1’ te özetlendi.
Tablo 1, katılımcıların yaş, cinsiyet, diyaliz ve transplant sonrası takip sürelerinin ortalama değerleri
Yaş (yıl) Cinsiyet Diyaliz süresi (ay) Transplant süresi (ay)

(ortalama±ss) Erkek (ortalama±ss) (ortalama±ss)
Alt-üst değer Kadın Alt-Üst değer Alt-üst değer
36,25±10,5 57 (%67,1) 24,8±23,6 38,2±30,2
34 (18-65) 28 (%32,9) 18 (1-96) 33 (3-148)
Kısaltmalar: ss, standart sapma
Katılımcıların KBY nedenleri; hipertansiyon (HT) %24,7, kronik glomerulonefrit (KGN) %20,
polikistik böbrek hastalığı (PKBH) %7,1, familial mediterranean fever (FMF) %5,9, etyoloji bilinmiyen
38
(idiopatik) %32,9 ve diğer nedenler (diğer) ise %9,4 idi. Katılımcıların KBY etyolojilerine göre dağılımı
şekil 1’de gösterildi.
Şekil 1, katılımcıların KBY nedenleri
Çalışmanın başındaki ve sonundaki biyokimyasal değişken sonuçları tablo 2’te gösterildi. Çalışmanın
başında ortalama WBC 9,11±2,75 (4,8-19,5), HCT 40,2±6,32 (24,9-56), trombosit 261±87,6 (113-558),
BUN 18,1±6,86 (8-43), Cre 1,21±0,330 (0,6-2,5), Na 140,8±3,82 (129-149), K 4,31±0,504 (3,2-6),
Ca 9,81±0,531 (8,7-11,3), P 3,20±0,656 (1,5-4,7), Mg 1,74±0,180 (1,4-2,2), ALP 201,1±123,1 (83-
1090), Alb 4,54±0,339 (3,4-5,2), ÜA 6,27±1,44 (2,8-11,4), AST 20,1±12,1 (7-101), ALT 24,2±20,0 (2-
120), T.Kol 185,9±47,6 (99-395), HDL 54,8±17,5 (29-120), LDL 99,4±34,4 (39-220), TG 163,9±86,9
(54-618), TSH 1,49±0,95 (0,1-5), VB12 341,7±160,9 (133-713), ferritin 672,1±954,1 (20-3034), CRP
7,67±10,2 (2,5-54), PTH 94,7±68,6 (13,7-482), 25-VD3 36,9±19,1 (11-102), osteokalsin 48,7±44,5
(3-300), C-telopeptid 0,783±0,558 (0,1-3,38) idi. Katılımcıların ikinci kez DEXA ölçümü 9,82±2,72
(6-14) ay sonra yapıldığı sırada bakılan biyokimyasal tetkik sonuçları aşağıdaki gibi saptandı; WBC
9,28±2,98 (4,1-17), HCT 40,6±6,17 (28-53,7), trombosit 245,4±79,9 (122-652), BUN 20,0±9,11 (9-59),
Cre 1,34±0,552 (0,8-4,8), Na 142±11,4 (127-148), K 4,37±0,501 (3,5-5,8), Ca 9,88±0,524 (8,4-12), P
3,28±0,680 (1,5-5,8), Mg 1,82±0,197 (1,4-2,4), ALP 187,2±88,9 (83-819), Alb 4,67±0,381 (3,1-5,5),
ÜA 6,00±1,85 (1,9-10), AST 17,5±5,18 (8-36), ALT 19,6±10,7 (6-70), T.Kol 175,8±41,5 (108-337),
HDL 49,0±14,4 (23-94), LDL 95,1±30,7 (45-223), TG 146,9±70,2 (58-387), TSH 1,88±1,03 (0,2-5,7),
VB12 301,4±139,7 (81-669), ferritin 504,7±971 (6-4654), CRP 6,36±8,31 (3-47), PTH 90,0±81,9 (19-
511), 25-VD3 38,4±19,7 (11-120), osteokalsin 40,2±39,3 (5-300), C-telopeptid 0,723±0,585 (0,14-4,73).
Çalışmanın başlangıcındaki ölçüm ile ikinci kez yapılan ölçüm sonuçları karşılaştırıldığında trombosit
sayısında, AST, ALT, T.Kol, HDL ve TG düzeylerinde istatiksel olarak anlamlı düşme gözlendi (p
değerleri sırasıyla 0,002, 0,018, 0,0014, 0,001, <0,001 ve 0,017). Serum BUN, Cre, Na, Mg, Alb ve
TSH düzeylerinde istatiksel olarak anlamlı yükselme saptandı (p değerleri sırasıyla 0,004, 0,001, 0,008,
0,001, <0,001, <0,001 ve 0,003). Serum osteokalsin düzeyinde istatiksel olarak anlamlı düşme gözlendi
(p=0,005). Çalışmanın başında BUN>20 mg/dL olan 25 katılımcı, Cre >1,2 mg/dL olan 5 kadın ve >1,4
mg/dL olan 12 erkek, P <2,5 mg/dL olan 8 katılımcı, P <2 mg/dL olan 77 katılımcı ve Ca >10 mg/dL
olan 27 katılımcı vardı. İkinci ölçümde BUN >20 mg/dL olan 28 katılımcı, Cr >1,2 mg/dL olan 12 kadın
ve >1,4 mg/dL olan 13 erkek, P <2,5 mg/dL olan 7 katılımcı, Mg <2 mg/dL olan 65 katılımcı ve Ca >10
mg/dL olan 24 katılımcı vardı.
39
Tablo 2, başlangıçta ve ikinci (ortalama 9,82±2,72 ay sonra) ölçümde yapılan biyokimyasal test sonuçları
ve istatiksel farklılıklar
1.ölçüm 2. ölçüm
(n=85) (n=85)
Değişkenler P Değeri
Ortalama±ss Ortalama±ss
Ortanca (alt-üst değer) Ortanca (alt-üst değer)
9,11±2,75 9,28±2,98
WBC (103 /μL) 0,514
8,70 (4,8-19,5) 9,00 (4,1-17)
40,2±6,32 40,6±6,17
HCT (%) 0,902
40,8 (24,9-56) 41,2 (28-53,7)
Trombosit (x103/ 261±87,6 245,4±79,9
0,002
μL) 251,0 (113-558) 235,0 (122-652)
18,1±6,86 20,0±9,11
BUN (mg/dL) 0,004
17 (8-43) 17 (9-59)
1,21±0,330 1,34±0,552
Cre (mg/dL) 0,001
1,10 (0,6-2,5) 1,20 (0,8-4,8)
140,8±3,82 142±11,4
Na (mmol/L) 0,008
141 (129-149) 143 (127-148)
4,31±0,504 4,37±0,501
K (mmol/L) 0,120
4,28 (3,2-6) 4,33 (3,5-5,8)
9,81±0,531 9,88±0,524
Ca (mg/dL) 0,252
9,90 (8,7-11,3) 9,90 (8,4-12)
3,20±0,656 3,28±0,680
P (mg/dL) 0,550
3,20 (1,5-4,7) 3,30 (1,5-5,8)
1,74±0,180 1,82±0,197
Mg (mg/dL) 0,001
1,70 (1,4-2,2) 1,80 (1,4-2,4)
201,1±123,1 187,2±88,9
ALP (U/L) 0,133
174 (83-1090) 172 (83-819)
4,54±0,339 4,67±0,381
Alb (g/dL) <0,001
4,60 (3,4-5,2) 4,70 (3,1-5,5)
6,27±1,44 6,00±1,85
ÜA (mg/dL) 0,336
6,2 (2,8-11,4) 6,00 (1,9-10)
20,1±12,1 17,5±5,18
AST (U/L) 0,018
17,0 (7-101) 16,0 (8-36)
24,2±20,0 19,6±10,7
ALT (U/L) 0,014
18,0 (2-120) 18,0 (6-70)
185,9±47,6 175,8±41,5
T.Kol (mg/dL) 0,001
180,0 (99-395) 175,0 (108-337)
54,8±17,5 49,0±14,4
HDL (mg/dL) <0,001
52,0 (29-120) 46,0 (23-94)
99,4±34,4 95,1±30,7
LDL (mg/dL) 0,063
97,7 (39-220) 89,0 (45-223)
163,9±86,9 146,9±70,2
TG (mg/dL) 0,017
143,0 (54-618) 127,0 (58-387)
1,49±0,95 1,88±1,03
TSH (mIU/L) 0,003
1,4 (0,1-5) 1,66 (0,2-5,7)
341,7±160,9 301,4±139,7
VB12 (pg/mL) 0,099
297 (133-713) 276 (81-669)
672,1±954,1 504,7±971
Ferritin (ng/mL) 0,401
161,5 (20-3034) 166,0 (6-4654)
40
7,67±10,2 6,36±8,31
CRP (mg/L) 0,353
3,18 (2,5-54) 3,00 (3-47)
94,7±68,6 90,0±81,9
PTH (pg/mL) 0,059
80,1 (13,7-482) 68,2 (19-511)
36,9±19,1 38,4±19,7
25-VD3 (pg/mL) 0,304
32,5 (11-102) 33 (11-120)
Osteokalsin (ng/ 48,7±44,5 40,2±39,3
0,005
mL) 33,9 (3-300) 33,6 (5-300)
C-telopeptid (ng/ 0,783±0,558 0,723±0,585
0,209
mL) 0,677 (0,1-3,38) 0,574 (0,14-4,73)
Kısaltmalar: SS, standart sapma; WBC, beyaz küre; HCT, hematokrit; BUN, kan üre azotu; Cre,
kreatinin; Na, sodyum; K, potasyum; Ca, kalsiyum; P, fosfor; Mg, magnezyum; ALP, alkalen fosfataz;
Alb, albümin; ÜA, ürik asit; AST, aspartat aminotransferas; ALT, alanin aminotransferas; T.Kol, total
kolesterol; HDL, yüksek yoğunluklu lipoprotein; LDL, düşük yoğunluklu lipoprotein; TG, trigliserid;
TSH, tiroid stimülan horman; VB12, vitamin B12; CRP, C-rekatif protein; PTH, paratiroid hormon; 25-
VD3, 25-hidroksivitamin D3
Katılımcıların çalışma başlangıcı ve ikinci DEXA ölçümü sırasındaki idrar değişkenleri tablo 3’da
gösterildi. Çalışma başlangıcında idrar Cre 0,972±0,400 gr/gün, idrar Ca 127,6±111,4 mg/gün, idrar P
0,875±0,379 gr/gün ve idrar protein 471,3±515,9 mg/gün idi. İkinci ölçümde; idrar Cre 0,981±0,351
gr/gün, idrar Ca 105,8±88,2 mg/gün, idrar P 0,880±0,376 gr/gün ve idrar protein 495,4±1197 mg/gün
idi. Katılımcıların çalışma başlangıcı ve ikinci ölçümdeki idrar Cre, Ca, P ve protein değerleri arasında
istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gözlenmedi (p>0,05).
Tablo 3, başlangıçta ve İkinci (ortalama 9,82±2,72 ay sonra) ölçümde 24 saatlik idrar örneklerinde Cre,
Ca, P, protein ortalama değerleri
1. ölçüm (n=85) 2. ölçüm (n=85)

P
Değişkenler Ortalama±ss Ortalama±ss
Değeri
0,972±0,400 0,981±0,351
İdrar Cre (gr/gün) 0,957
0,970 (0,05-2,23) 0,930 (0,29-1,88)
127,6±111,4 105,8±88,2
İdrar Ca (mg/gün) 0,112
92,0 (5-588) 82,0 (1-445)
0,875±0,379 0,880±0,376
İdrar P (gr/gün) 0,665
0,810 (0,06-2,05) 0,880 (0,01-1,79)
471,3±515,9 495,4±1197
İdrar Protein (mg/gün) 0,301
237,7(45-2397) 227,5 (84-9168)
Kısaltmalar: SS, standart sapma, Cre, kreatinin; Ca, kalsiyum; P, fosfor
Çalışma başlangıcı DEXA femur -1,57±0,902, DEXA vertebra -1,88±1,08 idi. Çalışma sonunda
DEXA femur -1,46±0,857, DEXA vertebra -1,70±1,08 idi. Katılımcıların çalışma başındaki ve sonundaki
femur ve vertebra DEXA’ları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p değerleri sırasıyla
0,015 ve 0,003). Sonuçlar Şekil 2 ve tablo 4’te gösterildi.
41
Tablo 4. Başlangıçta ve ikinci (ortalama 9,82±2,72 ay sonra) ölçümdeki kemik yoğunluğunun ortalama T
skoru değerleri
1. ölçüm (n=85) 2. ölçüm (n=85)

Değişkenler Ortalama±ss Ortalama±ss P Değeri
DEXA -1,58±0,902 -1,46±0,857
0,015
FEMUR -1,60 (-4,0/2) -1,40 (-4,2/0,5)
DEXA -1,88±1,08 -1,70±1,08
0,003
VERTEBRA -1,80 (-4,4/1,1) -1,70 (-4,2/1,2)
Kısaltmalar: SS, standart sapma; DEXA, dual-energy X-ray absorptiometry
Şekil 2, katılımcıların çalışma başlangıcında ve 9,82±2,72 ay sonraki DEXA ölçümleri
Kısaltmalar: DEXA, dual-energy X-ray absorptiometry
DEXA ölçümlerinde başlangıçta femur boynunda katılımcıların %29,4’ü (25) normal, %56,5 (48)
osteopeni ve %12,1 (12) osteoporoz saptandı. Vertebra DEXA ölçümlerinde ise %21,2 (18) normal,
%49,4 (42) osteopeni ve %29,4 (25) osteoporoz bulundu. İkinci DEXA ölçümlerinde de benzer şekilde
femur ve vertebra DEXA’ları sırasıyla %25,9 (22) ve %21,2 (18) normal, %62,4 (53) ve %49,4 (42)
osteopeni, %11,7 (10) ve %29,4 (25) osteoporoz saptandı. Katılımcıların DEXA’ya göre dağılımı tablo
5’de gösterildi.
Tablo 5. Femur ve vertebra kemik yoğunluğu değerlerine göre başlangıçta ve ikinci (ortalama 9,82±2,72
ay sonra) ölçümde normal ve osteopeni-osteoporoz sıklığı
Femur 1 Vertebra 1 Femur 2 Vertebra 2

Değişkenler (n=85) (n=85) (n=85) (n=85)
Normal %29,4 (25) %21,2 (18) %25,9 (22) %21,2 (18)
Osteopeni %56,5 (48) %49,4 (42) %62,4 (53) %49,4 (42)
Osteoporoz %12,1 (12) %29,4 (25) %11,7 (10) %29,4 (25)
42
Kemik yoğunluğu üzerine etkili olabilecek faktörlerden PTH, osteokalsin, C-telopeptid, ALP, 25-
VD3, vücut kitle indexi (VKİ), transplant süresi, diyaliz süresi, yaş, cinsiyet, kalsitriol tedavisi ve serum
Cre düzeyleri değerlendirildi (Tablo 6-A, 6-B ve 7-A, 7-B). Çalışmanın başlangıcında femur DEXA ile
serum 25-VD3 düzeyi, VKİ, kalsitriol tedavisi ve cinsiyet arasında anlamlı ilişki saptandı (p değerleri
sırasıyla 0,01, 0,035, 0,016 ve 0,025). Vertebra DEXA ile kalsitriol tedavisi arasında anlamlı ilişki
saptandı (p=0,003). İkinci ölçümlerinde ise femur DEXA ile ilişki saptanmadı ancak vertebra DEXA ile
kalsitriol tedavisi alanlar arasında anlamlı bir fark saptandı (p<0,001).
Tablo 6-A, çalışmanın başlangıcında KMY’una PTH, osteokalsin, C-telopeptid, ALP, 25-VD3 düzeyleri, VKİ,
transplant sonrası süre, diyaliz süresi ve yaşın etkileri
Femur 1. ölçüm Vertebra 1. ölçüm

Değişkenler Normal Osteopeni Osteoporoz P Normal Osteopeni Osteoporoz P
Ortalama±ss Ortalama±ss Ortalama±ss Değeri Ortalama±ss Ortalama±ss Ortalama±ss Değeri
PTH (pg/
88,6±38,7 99,6±81,0 87,6±66 0,724 89,0±57,5 95,3±83,1 97,8±50,8 0,447
mL)
Osteokalsin
42,1±33,9 50,9±51,7 53,4±32,7 0,356 39,0±18,2 41,0±32,4 68,5±65,8 0,162
(ng/mL)
C-telopeptid
0,76±0,53 0,75±0,58 0,95±0,56 0,364 0,68±0,32 0,72±0,56 0,96±0,66 0,119
(ng/mL)
ALP (U/L) 170,8±59,4 214,4±149,8 210,8±95,8 0,296 176,7±60,7 186,4±76,1 243,2±194,66 0,352
25-VD3
28,2±11,2 37,9±18,6 51,1±25,4 0,01 37,4±19,8 35,3±18,7 39,3±19,8 0,696
(ng/mL)
VKİ (kg/m2) 23,8±2,6 23,7±3,6 21,4±2,5 0,035 23,7±2,8 23,8±3,7 22,5±2,6 0,238
Tx süresi
45,5±31,1 48,9±27,6 50,7±41,3 0,667 47,1±30,5 45,2±28,4 53,8±34,1 0,607
(ay)
Diyaliz
18,6±20,6 26,1±23,3 33,1±29,3 0,176 15,7±14,6 28,2±26,2 25,8±23,5 0,294
Süresi (ay)
Yaş (yıl) 36,8±11,1 35,9±10,6 36,3±9,9 0,961 36,9±11,9 33,8±8,5 36,6±12,8 0,990
Kısaltmalar: SS, standart sapma; PTH, paratiroid hormon; ALP, alkalen fosfataz; 25-VD3,
25-hidroksivitamin D3; VKİ, vücut kitle indexi; Tx, transplantasyon
Tablo 6-B, çalışmanın başlangıcında cinsiyet, serum Cre düzeyi, kalsitriol alma ve kalsitriol almama gibi
değişkenlerin KMY’un T skoruna etkisi

Normal Osteopeni Osteoporoz Normal Osteopeni Osteoporoz
Değişkenler Katılımcı Katılımcı Katılımcı P Katılımcı Katılımcı Katılımcı P
sayısı sayısı sayısı Değeri sayısı sayısı sayısı Değeri
(%) (%) (%) (%) (%) (%)
Erkek 20 (%35,1) 32 (%56,1) 5 (%8,8) 10 (%17,5) 28 (%49,1) 19 (%33,3)
0,025 0,162
Kadın 5 (%17,9) 16 (%56,1) 7(%25) 8 (%28,6) 14(%50) 6 (%21,4)
Kalsitriol
12 (%21,1) 35 (%61,4) 10 (%17,5) 7 (%12,3) 29 (%50,9) 21 (%36,8)
Verilen
0,016 0,003
Kalsitriol 13 13
13 (%46,8) 2(%7,1) 11 (%39,3) 4 (%14,3)
Verilmeyen (%46,8) (%46,49)
Cre<=1,5 17 (%24,3) 44 (%62,9) 9 (%12,8) 16 (%22,9) 34 (%48,6) 20 (%28,6)
Cre>1,5 0,233 0,480
8 (%53,3) 4 (%26,7) 3(%20) 2 (%13,3) 8 (%53,3) 5 (%33,3)
Kısaltmalar: %, yüzde; Cre, kreatinin
43
Tablo 7-A, çalışmanın sonunda 2.ölçümde (ortalama 9,82±2,72 ay sonra) kemik yoğunluğuna PTH,
osteokalsin, C-telopeptid, ALP, 25-VD3 düzeyleri, VKİ, transplant sonrası süre, diyaliz süresi ve yaşın
etkileri

Değişkenler Normal Osteopeni Osteoporoz P Normal Osteopeni Osteoporoz P
Ortalama±ss Ortalama±ss Ortalama±ss Değeri Ortalama±ss Ortalama±ss Ortalama±ss Değeri
PTH
83±44,8 98,6±89,7 94,3±105,3 0,821 107,3±86,9 89,3±90,9 92,5±62,3 0,227
(pg/mL)
Osteokalsin
31,7±19,5 44,4±46,9 36,7±23,7 0,486 45,3±41,6 40,9±46,5 35,4±21,2 0,690
(ng/mL)
C-telopeptid
0,64±0,43 0,76±0,67 0,71±0,43 0,628 0,71±0,38 0,74±0,75 0,71±0,36 0,520
(ng/mL)
ALP (U/L) 165,1±45,7 193,5±104,6 202,2±64 0,212 191,8±67,3 185±113 187,6±51,5 0,334
25-VD3
33,8±13,4 39,6±20,8 42,2±25,3 0,446 35,1±22,6 38,7±16,9 40,2±22,4 0,346
(ng/mL)
VKI
23,3±2,7 23,9±3,5 21,6±2,9 0,150 23,9±2,6 23,4±3,1 23,2±3,9 0,337
(kg/m2)
Tx süresi (ay) 40,8±29,4 52,3±31,2 42,3±27,7 0,155 48,6±33,3 45,6±30,0 52,1±29,9 0,630
Diyaliz
18,2±20,0 25,9±23,6 33,6±29,2 0,216 18,8±18,3 27,8±25,8 24,3±23,2 0,505
Süresi (ay)
Yaş (yıl) 38,6±12,8 35,1±9,51 37,5±10,4 0,663 37,4±12,7 36,9±9,9 34,3±10,1 0,404
Kısaltmalar: SS, standart sapma; PTH, paratirod hormon; ALP, alkalen fosfataz; 25-VD3,
25-hidroksivitamin D3; VKİ, vücut kitle indexi; Tx, transplantasyon
Tablo 7-B, çalışmanın sonunda 2.ölçümde (ortalama 9.82±2.72 ay sonra) cinsiyet, serum Cre düzeyi,
kalsitriol alan ve almayan katılımcı gibi değişkenlerinin KMY analizinde T skoruna göre normal ve
osteopeni-osteoporoz sıklığı

Normal Osteopeni Osteoporoz Osteopeni Osteoporoz
Normal
Değişkenler Katılımcı Katılımcı Katılımcı P Katılımcı Katılımcı P
Ortalama±ss
sayısı sayısı sayısı Değeri sayısı sayısı Değeri
(%)
(%) (%) (%) (%) (%)
Erkek 16 (%28,1) 35 (%61,4) 6 (%10,5) 11 (%19,3) 27 (%47,4) 19 (%33,3)
0,453 0,283
Kadın 6 (%21,4) 18 (%64,3) 4 (%14,3) 7(%25) 15 (%53,6) 6 (%21,4)
Kalsitriol
11 (%19,3) 38 (566,7) 8 (%14) 5 (%8,8) 30 (%52,6) 22 (%38,6)
Verilen
0,052 <0,001
Kalsitriol
11 (%39,3) 15 (%53,6) 2 (%7,1) 12 (%42,9) 3 (%10,7)
Verilmeyen 13 (%46,4)
Cre<=1,5 19 (%27,1) 43 (%61,4) 8 (%11,4) 13 (%18,6) 37 (%52,9 20 (%28,6)
0,597 0,621
Cre>1,5 3 (%20) 10 (%66,7) 2 (%13,3) 5 (%33,3) 5 (%33,3) 5 (%33,3)
Kısaltmalar: %, yüzde; Cre, kıraatinin
Serum 25-VD3 düzeyi 26 pg/mL altı ve üstü değerler olarak ayrıldığında sırasıyla DEXA ölçümü
femur için -1,21±0,688 ve -1,76±0,951 idi. İki ölçüm arasında istatiksel olarak anlamlı fark vardı
(p<0,009). Vertabra ölçümünde ise serum 25-VD3 düzeyine göre farklılık bulunmadı (Tablo 8).
44
Tablo 8, çalışmanın başlangıcında serum 25-VD3 düzeyine göre femur ve vertebra KMY’unun
karşılaştırılması
25-VD3 düzei<=25 25-VD3 düzei >26

Değişkenler P Değeri
Femur1 (ortalama±ss) -1,21±0,688 -1,76±0,951 0,009
Vertebra1 (ortalama±ss) -1,63±1,29 -2,00±0,959 0,184
Kısaltmalar: SS, standart sapma; 25-VD3, 25- hidroksivitamin D3
Serum 25-VD3 düzeyi ve lipid profili arasındaki ilişki araştırıldı (tablo 9). Katılımcılar serum 25-VD3
düzeyi<=25 pg/mL ve >26 pg/mL olmak üzere iki gruba ayrıldı. Serum 25-VD3 düzeyi <=25 olanlarda
serum lipid düzeyleri daha düşük bulundu. Ancak iki grup arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark
saptanmadı (p>0,05).
Tablo 9, çalışmanın başında serum 25-VD3 düzeyi ile lipid profili arasındaki ilişki
25-VD3 düzeyi<=25 25-VD3 düzeyi >26

Değişkenler Ortanca (alt-üst değer) Ortanca (alt-üst değer) P değeri
177,7±43,5 188,9±49,2
T.Kol (mg/dL) 175,0 (99-271) 180,0 (99-395) 0,424
52,9±13,6 54,6±17,2
HDL (mg/dL) 52,0 (29-85) 51,0 (29-116) 0,882
96,9±33,3 100,5±35,4
LDL (mg/dL) 97,0 (40-180) 95,0 (39-220) 0,814
150±71,38 171,7±93,29
TG (mg/dL) 119,0 (54-297) 147,0 (67-618) 0,211
Kısaltmalar: 25-VD3, 25- hidroksivitamin D3; ss, standart sapma; T.Kol, total kolesterol; HDL, yüksek
yoğunluklu lipoprotein; LDL, düşük yoğunluklu lipoprotein; TG, trigliserid
Katılımcılar kalsitriol tedavisi alımlarına göre AKŞ açısından karşılaştırıldı (Tablo 10). Kalsitriol
tedavisi alanlarda AKŞ’inde çalışma sonunda azalma oldu ancak iki değer arasında istatiksel olarak bir
fark saptanmadı. Ancak kalsitriol almayan katılımcılarda çalışmanın sonunda AKŞ yüksek bulundu. İki
değer arasındaki fark istatiksel olarak anlamlıydı (p=0,047).
Tablo 10, katılımcıların kalsitriol tedavisi alıp almamalarına göre ortalama AKŞ değerleri
Değişkenler AKŞ I. ölçüm AKŞ 2. ölçüm P değeri

Kalsitriol verilen 92,9±19,6 90,9±19,3 0,961
Kalsitriol verilmeyen 88,8±11,8 95,3±16,4 0,047
Kısaltmalar: AKŞ, açlık kan şekeri
Kalsitriol tedavisi alan ve almayan olarak katılımcılar gruplandırıldığında kanın biyokimyasal

testleri tablo 11’de gösterilmiştir. Kalsitriol tedavisi alanlarda serum Mg ve trombosit sayısında artış
45
saptanırken serum osteokalsin düzeyinde anlamlı düşüş gözlendi (p=0,006). İlginç olarak T.Kol, HDL
ve TG düzeyleri kalsitriol tedavisi alanlarda önemli azalma gösterirken kalsitriol tedavisi almayanlarda
değişiklik gözlenmedi. Kalsitriol tedavisi ile aşağıdaki gibi bazı değişkenlerin serum düzeylerinde
düşme saptandı. Serum total kolesterol düzeyi 183±49,7 mg/dL’den 172,8±45,6 mg/dL’ye (p=0,004);
serum HDL düzeyi 53,7±17,7 mg/dL’den 47,9±15,8 mg/dL’ye (p<0,001); serum TG düzeyi 167,4±99,3
mg/dL’den 142,9±71,4 mg/dL’ye (p=0,006) düştü. Kalsitriol tedavisinin lipid profili üzerine olan etkisi
şekil. 3-4-5-6’de görülmektedir.
Tablo 11, kalsitriol tedavisi verilen ve verilmeyen katılımcılaın laboratuvar değişkenleri
Kalsitriol tedavisi verilen Kalsitriol tedavisi verilmeyen

1. ölçüm 2. ölçüm 1.ölçüm 2.ölçüm
Değişkenler ortalama±ss ortalama±ss P ortalama±ss ortalama±ss P
Ortanca (alt-üst Ortanca (alt-üst Değeri Ortanca (alt-üst Ortanca (alt-üst Değeri
değer) değer) değer) değer)
WBC (x103/ 9,35±2,63 9,53±3,04 8,62±2,96 8,76±2,81
0,903 0,234
μL) 8,80 (5,4-19,1) 9,00 (4,7-17) 8,30 (4,8-19,5) 8,60 (4,1-14,2)
40,4±6,32 40,7±6,38 39,6±6,40 40,3±5,81
HCT (%) 0,753 0,936
41,0 (27-56) 41,2 (28-53,7) 40,7 (24,9-49) 40,5 (30,2-50,5)
Trombosit 272±93,6 252±83,7 238,5±70,0 232,5±71,0
0,002 0,387
(x103/μL) 259 (113-558) 248 (113-652) 236,5 (130-397) 223,0 (122-381)
17,6±7,68 19,8±10,2 19,2±4,69 20,4±6,54
BUN (mg/dL) 0,007 0,253
16,0 (8-43) 17,0 (9-59) 18,0 (11-29) 19,0 (10-40)
1,19±0,4 1,3±0,350 1,23±0,289 1,43±0,741
Cre (mg/dL) 0,012 0,018
1,10 (0,6-2,5) 1,20 (0,8-2,9) 1,20 (0,8-2) 1,30 (0,8-4,8)
140,7±3,99 141,6±3,51 140,8±3,49 142,6±3,01
Na (mmol/L) 0,095 0,026
141,0 (130-149) 142,0 (127-147) 141,5 (129-148) 143,0 (137-148)
4,29±0,489 4,33±0,522 4,34±0,542 4,42±0,459
K (mmol/L) 0,335 0,158
4,25 (3,2-5,5) 4,28 (3,5-5,8) 4,33 (3,5-6) 4,36 (3,7-5,7)
9,80±0,560 9,91±0,546 9,82±0,476 9,81±0,481
Ca (mg/dL) 0,160 0,842
9,90 (8,7-11,3) 9,90 (8,4-12) 9,85 (9-10,9) 9,75 (8,9-10,8)
3,20±0,661 3,24±0,739 3,21±0,656 3,36±0,542
P (mg/dL) 0,996 0,287
3,20 (1,5-4,7) 3,20 (1,5-5,8) 3,30 (1,6-4,3) 3,45 (2,1-4,3)
1,75±0,190 1,83±0,192 1,72±0,159 1,77±0,206
Mg (mg/dL) 0,002 0,180
1,80 (1,4-2,2) 1,80 (1,4-2,4) 1,70 (1,4-2,1) 1,80 (1,4-2,2)
207,3±141,1 190,1±100,9 188,4±74,8 181,2±58,5
ALP (U/L) 0,191 0,442
179,0 (83-1090) 172,0 (83-819) 168,0 (96-376) 174,0 (99-320)
4,57±0,364 4,68±0,413 4,47±0,273 4,62±0,307
Alb (gr/L) 0,002 0,020
4,60 (3,4-5,2) 4,70 (3,1-5,5) 4,55 (3,8-5,1) 4,60 (4-5,4)
6,26±1,51 5,92±1,81 6,29±1,30 6,17±1,93
ÜA (mg/dL) 0,372 0,733
6,10 (3,8-11,4) 5,90 (1,9-9,4) 6,50 (2,8-8,5) 6,35 (2,5-10)
20,9±13,9 17,0±4,6 18,4±7,1 18,5±6,2
AST (U/L) 0,003 0,807
18,0 (7-101) 16,0 (8-28) 16,5 (10-37) 16,5 (10-36)
25,9±22,6 20,0±11,2 20,8±12,9 18,7±9,7
ALT (U/L) 0,039 0,139
18,0 (2-102) 18,0 (6-70) 18,0 (4-64) 15,5 (8-52)
183,0±49,7 172,8±45,6 191,9±43,4 182±31,2
T.Kol (mg/dL) 0,004 0,151
175 (99-395) 165 (108-337) 190 (105-271) 183 (112-260)
53,7±17,7 47,9±15,8 57,3±17,1 51,1±11,0
HDL (mg/dL) <0,001 0,039
51,0 (29-116) 44,0 (23-94) 54,0 (35-120) 48,5 (29-77)
96,5±34,7 94,5±33,4 105,4±33,5 96,4±24,8
LDL (mg/dL) 0,273 0,092
95,0 (39-220) 83,0 (45-223) 102 (40-180) 96,5 (50-156)
46
167,4±99,3 142,9±71,4 156,7±54,2 155,1±68,1

TG (mg/dL) 0,006 0,767
142 (54-618) 123 (58-387) 146 (68-277) 142 (76-355)
1,80±0,97 2,07±1,13 1,00±0,661 1,45±0,621
TSH (mIU/L) 0,067 0,010
1,53 (0,1-5) 1,78 (0,5-5,7) 0,930 (0,1-2) 1,53 (0,2-2,9)
VB12 (pg/ 308,6±116,7 300,2±130,9 371,8±193,5 304,1±159,8
0,128 0,327
mL) 305,5 (136-488) 276 (117-595) 292 (133-713) 269 (81-669)
Ferritin (ng/ 787,1±1130 565,5±1112 538,0±782,7 361,5±508,4
0,273 0,715
mL) 74,5 (23-3034) 120,0 (6-4654) 240,3 (20-2098) 242,0 (40-2034)
6,79±11,9 6,47±9,35 8,94±7,40 6,14±5,86
CRP (mg/L) 0,170 0,790
3,10 (2,5-54) 3,00 (3-47) 6,00 (3-25) 3,00 (3-25)
92,6±70,3
92,3±84,6 98,9±65,9 97,5±77,7
PTH (pg/mL) 78,9 (28,1- 0,081 0,412
66,4 (23,7-510) 82,5 (13-302) 74,7(19-366)
481,9)
25-VD3 (ng/ 38,5±19,5 40,1±20,6 33,7±18,3 34,9±17,6
0,313 0,792
mL) 35,0 (14-102) 36,0 (11-120) 29,0 (11-77) 30,0 (17-108)
Osteokalsin 54,1±51,0 41,9±41,4 37,5±24,1 36,7±35,1
0,006 0,399
(ng/mL) 38,1 (3-300) 34,3 (5-300) 28,8 (6,6-104,5) 28,1 (11-196)
C-telopeptid 0,841±0,614 0,763±0,660 0,665±0,407 0,643±0,391
0,147 0,973
(ng/mL) 0,690 (0,1-3,4) 0,600 (0,1-5) 0,634 (0,1-1,7) 0,527 (0,2-1,6)
Kısaltmalar: SS, standart sapma; WBC, beyaz küre; HCT, hematokrit; BUN, kan üre azotu; Cre,
kreatinin; Na, sodyum; K, potasyum; Ca, kalsiyum; P, fosfor; Mg, magnezyum; ALP, alkalen fosfataz;
Alb, albümin; ÜA, ürik asit; AST, aspartat aminotransferas; ALT, alanin aminotransferas; T.Kol, total
kolesterol; HDL, yüksek yoğunluklu lipoprotein; LDL, düşük yoğunluklu lipoprotein; TG, trigliserid;
TSH, tiroid stimülan horman; VB12, vitamin B12; CRP, C-rekatif protein; PTH, paratiroid hormon; 25-
VD3, 25-hidroksivitamin D3
Şekil 3, katılımcıların T.Kol değerlerine göre karşılaştırılması
Kısaltmalar: T.Kol , total kolesterol; D-Vitamin, kalsitriol
47
Şekil 4, katılımcıların HDL değerlerine göre karşılaştırılması
Kısaltmalar: HDL, yüksek yoğunluklu lipoprotein; D-Vitamin, kalsitriol
Şekil 5, katılımcıların LDL değerlerine göre karşılaştırılması
Kısaltmalar: LDL, düşük yoğunluklu lipoprotein; D-Vitamin, kalsitriol
48
Şekil 6, katılımcıların TG değerlerine göre karşılaştırılması
Kısaltmalar: TG, trigliserid; D-Vitamin, kalsitriol
Kalsitriol tedavisi alan ve almayan olarak katılımcılar idrar değişkenleri açısından karşılaştırıldığında;
İdrar Cre, idrar Ca, idrar P ve idrar protein arasında anlamlı fark saptanmadı (P>0,05). Çalışmaya alınan
katılımcıların idrar değişkenleri tablo 12’de gösterildi.
Tablo 12, kalsitriol tedavisi verilen ve verilmeyen katılımcıların idrar değişkenleri
Kalsitriol tedavisi verilenler Kalsitriol tedavisi verilmeyenler

1.ölçüm 2.ölçüm 1. ölçüm 2. ölçüm
Değişkenler Ortalama±ss Ortalama±ss P Ortalama±ss Ortalama±ss P
Ortanca (alt- üst Ortanca (alt-üst Değeri Ortanca (alt-üst Ortanca (alt-üst Değeri
değer) değer) değer) değer)
İdrar Cre 1,00±0,432 0,986±0,354 0,901±0,319 0,972±0,348
0,602 0,380
(gr/gün) 0,98 (0,1-2,23) 0,930 (0,3-1,8) 0,970 (0,2-1,6) 0,935 (0,3-1,9)
İdrar Ca 135,8±120,6 109,0±89,0 111,0±89,7 99,3±87,7
0,069 0,811
(mg/gün) 123,5 (14-588) 82,0 (1-364) 81,5 (5-328) 82,0 (13-445)
İdrar P 0,900±0,371 0,9±0,4 0,822±0,406 0,828±0,386
0,695 0,864
(gr/gün) 0,880 (0,2-2) 0,9 (0,1-1,8) 0,800 (0,1-1,9) 0,875 (0,2-1,6)
İdrar protein 532±569 579±1398 340±355 276±161
0,396 0,518
(mg/gün) 280 (50-2397) 248 (84-9168) 200 (45-1410) 213 (98-645)
Kısaltmalar: SS, standart sapma, Cre, kreatinin; Ca, kalsiyum; P, fosfor
Kalsitriol tedavisi ile DEXA femur ve vertebra T skorlarında önemli düzelme saptandı. T skoru
femurda -1,74±0,911’den -1,61±0,880’e (p=0,038), vertebrada 2,16±0,910’den
-1,97±0,949’e (p=0,021) indi. Katılımcıların KMY’ndaki değişiklikler tablo 13 ve şekil 7’de
gösterildi.
49
Tablo 13, kalsitriol tedavisi alan ve almayanların KMY’unun karşılaştırılması
Kalsitriol tedavisi verilen Kalsitriol tedavisi verilmeyen

1.ölçüm 2.ölçüm 1.ölçüm 2.ölçüm
Değişkenler Ortalama±ss Ortalama±ss P Ortalama±ss ortalama±ss P
Ortanca (alt-üst Ortanca (alt- Değeri Ortanca (alt- Ortanca (alt- değeri
değer) üst değer) üst değer) üst değer)
DEXA Femur -1,74±0,911 -1,61±0,880 -1,24±0,801 -1,16±0,731
0,038 0,251
-1,70 (-4,0/0,2) -1,60 (-4,2/0,5) -1,15 (-3,4/0,01) -1,05 (-2,9/-0,1)
DEXA -2,16±0,910 -1,97±0,949 -1,28±1,17 -1,15±1,15
0,021 0,077
Vertebra -2,10 (-4,2/-0,4) -1,90 (-4,2/1,2) -1,35 (-4,4/1,1) -1,15 (-4,1/0,8)
Kısaltmalar: SS, standart sapma; DEXA, dual energy X ray absorptiometry
Şekil 7, kalsitriol tedavisi alan ve almayan grupların KMY’larının karşılaştırılması.
Kısaltmalar: DEXA, dual energy X ray absorptiometry; D-Vitamin, kalsitriol
TARTIŞMA
Böbrek nakli sonrası greft yaşam süresinin uzaması nedeni ile metabolik komplikasyonlarla daha
sık oranda karşılaşılmaya başlandı [1]. Bunlar arasında kemik ve mineral metabolizma bozuklukları
önemli yer tutmaktadır. Kemik hastalıkları ve mineral metabolizmasındaki bozukluklar böbrek naklinin
erken dönemlerinde görülür. Böbrek nakli alıcılarında görülen kemik hastalıkları; KMY’unda azalma,
osteoporoz, avasküler nekroz, kırıklar olarak sayılabilir. Bu hastalarda KMY’da azalma 1.ayda çok
fazladır. Hızlı kemik kaybı 1. yılın sonunda azalır. Nakil sonrası ilk 6 ayda KMY’da azalma %0.05-14,5
arasında değişir ve ortalama %4,1 olarak bildirilmektedir. 6 ay-1. yıl sonu aralığında, KMY kaybı ise
azalarak %0,1-8,2 oranında devam ettiği de vurgulanmaktadır. Erken dönemde görülen bu yoğun kemik
kaybının en önemli nedeni yüksek doz kortikosteroid (KS) kullanımıdır [16]. Nakil sonrası osteopeni
veya osteoporoz sıklığı %50’lere çıkmaktadır [10-12].
R. Marcên ve arkadaşlarının [17] normal greft fonksiyonu olan 40 böbrek nakil alıcısını 10 yıl takip
ettikleri çalışmada femur boynunda 14 (%35) katılımcıda normal, 20 (%50) katılımcıda osteopeni, 6
(%15) katılımcıda osteoporoz saptadılar. Lumbar vertebrada 8 (%20) katılımcıda normal, 21 (%52,8)
50
katılımcıda osteopeni ve 11 (%27,5) katılımcıda osteoporoz tespit ettiler. Çalışmalarında normal KMY,
osteopeni ve osteoporoz ile serum PTH, yaş, cinsiyet diyaliz süresi ve VKİ arasında ilişki saptanmadı.
Çalışmaya alınan katılımcılarda serum Cre düzeyi ile osteoporoz arasında ilişki saptandı. İyi fonksiyone
grefti olan katılımcılarda osteoporoz daha az görüldü.
Çalışmamızda 25 (%29,4) katılımcıda femur KMY normal, 48 (%56,5) katılımcıda osteopeni, 12
(%12,1) katılımcıda osteoporoz vardı. Vertebral KMY 18 (%21,2) katılımcıda normal, 42 (%42,4)
katılımcıda osteopeni ve 25 (%29,4) katılımcıda osteoporoz bulundu. Çalışmamızda osteoporoz ile
PTH, ALP ve serum osteokalsin düzeyi arasında ilişki saptamadık. VKİ ile lumbar vertebrada ortaya
çıkan osteoporoz arasında anlamlı ilişki saptanmadı ancak VKİ düşük katılımcılarda femur boynunda
kemik lezyonları daha sık ve şiddetli izlendi (p=0,035).
Uzun dönem takipteki böbrek nakli alıcılarında ise kemik kaybı hakkındaki veriler çelişkilidir.
Brandenburg ve arkadaşları [18] yaptıkları bir çalışmada böbrek naklinin 47. ayından itibaren 2 yıl
boyunca hastaların lumbar vertebra KMY’nu takip ettiler ve bu süreçte KMY’unda bir azalma olmadığını
vurguladılar. Yine bir başka çalışmada benzer sonuçlar elde edildi ve naklin 1. yılından sonra KMY’da
önemli bir azalma olmadığı bildirildi [19]. Ancak her iki çalışmada da katılımcıların KMY’u sağlıklı
kontrollerle karşılaştırıldığında anlamlı derecede düşük bulundu. Buna zıt olarak Pichette ve arkadaşları
[20] ortalama nakil süreleri 8,1 yıl olan 55 katılımcıyı 22±5 ay takip ettiler. Lumbar vertebrada KMY’de
yıllık %1,7 kayıp olduğunu bildirdiler. Bu kaybın KS kullanım dozu ve süresi ile doğrudan ilişkili
olduğunu vurguladılar. Çalışmamızda ortalama nakil süresi 38,2±30,2 (3-148) ay olan 85 katılımcı,
ortalama 9,82 ±2,72 ay süresi boyunca takip edildi. Bu süreçte aynı katılımcılarda, femur ve vertebra
KMY istatiksel olarak anlamlı derecede arttı.
Artan yaş KMY kaybına katkıda bulunur. Yaşın ilerlemesi ile gonadal aktivitede meydana gelen
değişiklikler ve iştah bozuklukları kemik kaybına neden olabilir. Ayrıca böbrek fonksiyonlarında meydana
gelen azalma, kalsiyum emiliminin azalması da kemik kaybını arttırabilir. Böbrek nakli sırasında KMY
düşük olan postmenopozal kadınlar ve yaşlılarda nakil sonrası kemik kaybı daha fazla olmaktadır [21].
Settenberg ve arkadaşlarının [22] yaptığı bir çalışmada kadınlarda yaşla beraber total KMY’nun anlamlı
derecede azaldığını belirlendi. Ancak H.J. Ahn ve arkadaşlarının [23] böbrek nakli yapılan 294 katılımcı
üzerinde yaptıkları çalışmada yaş ile KMY arasında ilişki saptanmadı. Benzer olarak çalışmamızda
da KMY ile yaş arasında ilişki saptanmadı. Bunun sebebi çalışmaya katılan katılımcıların genç yaşta
olmasından (ortalama yaş 36,25±10,5) kaynaklanabilir.
Cinsiyetin böbrek nakli sonrası KMY üzerindeki etkileriyle ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Terry
ve arkadaşlarının [24] yaptıkları çalışmada böbrek nakli alıcılarında kadın cinsiyetin düşük vertebral
KMY üzerine bağımsız bir değişken olduğunu buldular. Kadınlarda meydana gelen osteoporozdan
postmenopozal durumu sorumlu tuttular. Torregrosa ve arkadaşlarının [25] 72 böbrek nakli alıcılarında
yaptıkları çalışmada kemik mineral kaybıyla yaş ve cinsiyet arasında ilişki saptanmadı. Grotz ve
arkadaşlarının [8] yaptığı bir çalışmada ise erkek ve kadınlar arasında nakil sonrası ilk iki yıl içinde
ölçülen KMY açısından bir fark saptanmadı. Bizim çalışmamızda femur boynunda kadınlarda erkeklere
göre osteoporoz daha fazlaydı ve bu istatiksel olarak anlamlıydı (p=0,025). Oysa cinsiyet ile vertebral
KMY arasında anlamlı bir fark saptamadık. Böbrek nakli alıcılar genel popülasyonla kıyaslandığında
kırık insidansı erkeklerde 5 kat, 25-44 yaş arası kadınlarda 18 kat, 44-65 yaş arası kadınlarda ise 34
kat daha fazla olduğu saptandı [26]. Bu hastalarda kırıklar apendiküler iskelet sisteminde daha fazla
görülmektedir [27]. Takip süresince hastalarımızın hiçbirinde kırık gelişmedi.
Kronik böbrek yetmezliği kemik ve mineral metabolizması bozuklukları ile yakından ilişkili
olduğunu vurgulamıştık. Renal osteodistrofi olarak adlandırılan bu hastalık yüksek ve düşük döngülü
kemik hastalığı ve bunların birlikte olduğu karışık tipi içerir. Ayrıca osteoporoz da KBY’de görülen
önemli bir kemik hastalığıdır. Böbrek yetersizliğinde oluşan bu iskelet sistemi anormalliklerinin nedeni
olarak sekonder hiperparatroidizm, kalsitriol sentezinin azalması, kemiklerde β2-mikroglobulin ve
alüminyum birikimi sayılabilir [27]. Böbrek naklinden sonra yukarıda adı geçen bozuklukların bir kısmı
51
düzelir. Nakil sonrası 1,25-VD3 sentezi ve intestinal Ca emilimi artar, idrarla P ve β2-mikroglobulin
atılımı düzelir. Ancak böbrek nakli ile elde edilen bu olumlu etkiler çoğunlukla tam değildir [27].
Böbrek naklinden sonra görülen kemik hastalıklarının en önemli nedeni KS ve CIN’lerinin kullanımıdır.
Bunların dışında dirençli sekonder hiperpataratroidizmin devam etmesi, osteomalazi, hipofosfatemi,
renal tübüler asidoz ve glomerüler filtrasyon hızının 70 ml/dk altında olması da nakil sonrası kemik
hastalıkları için önemli risk faktörleridir. KS’ler osteoblast replikasyonu ve farklılaşmasını inhibe ederek,
osteoblast apoptozisini ve osteoklast aktivasyonunu arttırarak KMY’de azalmaya yol açarlar. Bunun
dışında intestinal sistemden Ca emilimini azaltarak ve sex hormonlarının sentezini bozarak da dolaylı
olarak osteoporoza yol açarlar [16]. Bu hasta grubunda KS kullanımı sadece nakil sonrası dönemde
değil, böbrek yetersizliği döneminde altta yatan hastalığın tedavisinde uzun süre kullanılmış olabilir.
Bu tedavi böbrek nakli sonrasındaki dönemde kemik hastalığının şiddetini daha da arttırır. Uzun süreli
KS kullanımı miyopati yaparak hareket kısıtlılığı oluşturabilir bu da osteoporoz için bir risk faktörüdür.
CyA hayvan çalışmalarında yüksek döngülü kemik hastalığı ve kemik hacminde azalmaya yol açtığı
gösterildi [28,29]. Tac’unda CyA’ya benzer şekilde olumsuz etkileri olduğu bildirildi [30]. Çalışmaya
dahil edilen katılımcılarımızın büyük çoğunluğu KS ile beraber CIN kullanıyordu [82 (%96,4) katılımcı
CIN’i ve KS, 3 (%3,6) katılımcı mTOR ve KS alıyordu]. Yine katılımcılarımızın %20’sinde KBY nedeni
glomerulonefrit (GN) idi. Elimizde verileri olmamasına rağmen olasılıkla büyük çoğunluğu nakil öncesi
dönemde KS ve/veya CIN’i kullanmış olabildikleri düşündük.
Nakil sonrası serum PTH düzeyi ilk bir ay içerisinde hızlı bir şekilde düşmesine rağmen bu hastalarda
dirençli hiperparatroidizm sık rastlanılan bir durumdur [31]. Uzun dönem böbrek nakli alıcılarında, serum
Cre düzeyi 2 mg/dL altında olan sadece %23’ünde serum PTH düzeyi normal sınırlarda olduğu bildirildi
[32]. Torres ve arkadaşlarının [33] yaptıkları bir çalışmada nakil sırasında serum PTH düzeyi 250 pg/ml
üzerinde olan hastalarda, nakilden sonraki 3 ay içerisinde vertebral kemik kaybının bu değerin altında
olan hastalara oranla daha hızlı olduğunu gösterdiler. Benzer bir çalışmayı Torregrosa ve arkadaşları [34]
yaptılar ve nakilden sonraki 6 ay içerisinde serum PTH düzeyi>240pg/ml olan hastalarda KMY kaybı bu
değerin altında olan hastalara oranla daha fazla olduğunu gösterdiler. Bir başka çalışmada ise Heaf ve
arkadaşları [35] 3 yıllık takipte PTH düzeyinin >150 pg/ml olması nakil sonrası osteoporoz için önemli
risk faktörü olduğunu bildirdiler. Çalışma başlangıcındaki katılımcılarımızın ortalama PTH düzeyi
94,7±68,6 idi ve çalışma sonunda 90,0±81,9’e düştü. Bu değerler, literatürde bildirilen rakamlardan
daha düşük olmasına rağmen normalden biraz yüksektir ve aralarındaki fark istatiksel olarak anlamlı
değildi. Yine katılımcılarımızın çalışma süresince serum Cre düzeyi 1,21 mg/dL den 1,34 mg/dL’ye
çıktı ve aralarındaki fark istatiksel olarak anlamlı idi (p=0.001). Ancak bu değerler literatürde verilen
ve riskli olarak tanımlanan rakamın (2 mg/dL) altındadır. Hatalarımızın PTH ve renal fonksiyonları
açısından nakil sonrası osteoporoz için riskli grupta yer almamaktadır. Hastalarımızın 1. ölçüm ile 2.
Ölçüm arasında trombosit, BUN, Cre, Na, Mg, Alb, AST, ALT, TSH değişkenleri açısından istatiksel
olarak anlamlı farklılık vardı ancak her iki değerde normal sınırlar arasındaydı.
Böbrek nakli sonrasında hipofosfatemi sık görülür. Hipofosfatemi osteoblast aktivitesinde azalmaya
ve dolayısı ile rikets ve osteomalaziye neden olur [36]. Nakil sonrası hipofosfateminin önemli nedenleri
arasında hiperparatroidizm, KS kullanımı ve fosfatonin sayılabilir [37]. Fosfatonin böbrek proksimal
tübül hücrelerinde Na/P ko-transportunu etkileyerek fosfatüriye neden olur. KBY döneminde serum P
düzeyi yüksektir ve nakil sonrasındaki dönemlerde de düzeyi yüksek kalır [38]. Osteoporoz için önemli
risk faktörleri olan serum-idrar P ve Ca düzeylerini incelediğimizde çalışma başında ve sonunda P ve Ca
düzeyleri normal sınırlarda idi ve aralarındaki fark anlamlı değildi.
Osteokalsin kemikte fazla miktarda bulunan kollajenöz olmayan bir proteindir ve kemik yapım
ve yıkımı hakkında çok önemli bilgi verir. Osteoblast fonksiyonu ve kemik formasyonu ile spesifik
olarak arttığı düşünülmektedir. Hiperparatroidizmde ve böbrek yetersizliğinde serum düzeyleri artarken
hipoparatroidizmde ve KS kullanımında serum düzeyleri düşer [39-43]. Katılımcılarımızda çalışma
başında serum osteokalsin düzeyi ortalama 48,7 ng/mL’den 40,2 ng/mL’ye düştü ve bu fark anlamlı idi
(p=0,005). Osteokalsin düzeyindeki azalmanın nedeni, katılımcılarımızın KS kullanıyor olması olabilir.
52
Bir diğer neden, her ne kadar düzeyindeki azalma istatiksel açıdan önemli olmazsa da serumdaki PTH
düzeyi suçlanabilir. Böyle düşünmemizin nedeni PTH düzeyindeki dağılımın fazla olmasıdır. Kemik
yıkımının önemli bir göstergesi olan C-telopeptit açısından farklılık yoktu.
Çalışmaya alınan katılımcılarda kalsitriol verilen ve verilmeyenler arasında yaş ve cinsiyet açısından
istatiksel olarak anlamlı fark yoktu. Çalışmaya alınan tüm katılımcılar çalışmanın başında ve sonunda
KMY’unda değişiklikler açısından karşılaştırıldığında hem femur boynu hem de lumbar vertebrada
KMY’unda anlamlı düzelme saptandı. Kalsitriol verilen katılımcılarda trombosit, BUN, Cre, Mg, Alb,
AST ve ALT gibi değişkenlerin 1. ölçüm ile 2. ölçüm arasındaki düzeyleri istatiksel olarak anlamlıydı
ancak değerler normal sınırlardaydı. Kalsitriol verilmeyenlerde Na, Cre, Alb ve TSH değişkenleri
açısından istatiksel olarak anlamlı fark vardı ancak değerler normal sınırlar arasındaydı. Kalsitriol ve
analogları, nakil sonrası KS’lere bağlı gastrointestinal sistemden azalmış kalsiyum emilimini artırır ve
PTH düzeyini azaltarak kemik kaybının önlenmesine yardımcı olur. Kalsitriol osteoklastların kalsitriole
duyarlı genini etkileyerek kemik mineralizasyonunu artırır. Nakil sonrası erken dönemde hastaların
%50’sinden fazlasında kalsitriol normal sınırların altındadır. Böbrek nakli yapılan hastalarda kemik
kaybını azaltmak amacıyla D vitamini ve analogları yaygın olarak kullanılmaktadır. Alfonso M. ve
arkadaşlarının [44] böbrek nakli yapılan katılımcılarda kalsitriol ve kalsiyum karbonatın KMY üzerine
etkisini araştırdılar. Çalışmaya 30 katılımcı alındı. Katılımcıların 16’sına kalsitriol ve kalsiyum karbonat
verildi. 14 katılımcı kontrol grubu olarak alındı. Katılımcılarda lumbal vertebra, femur boynu ve radius
kemiğinde KMY çalışmanın başında ve 1 yıllık takip sonunda ölçüldü. Çalışmanın sonunda tedavi
grubu ve kontrol grubundaki KMY’deki değişikler incelendi. Çalışmanın sonunda radial kemikte,
KMY’de anlamlı değişiklik saptanmadı. Kalsitriol alan ve kontrol gruplarında lumbal vertebralarda
anlamlı düzelme gözlenirken, sadece kalsitriol alan grupta femur boynunda anlamlı düzelme saptandı.
Trablus S. ve arkadaşlarının [45] düşük KMY’si olan böbrek nakli alıcılarında yaptıkları randomize
prospektif çalışmada katılımcılar alendronat, alendronate+alfacalcidiol ve alfacalcidiol tedavisi alanlar
şeklinde üç gruba ayırdılar. Çalışmaya 64 katılımcı alındı. Katılımcıların 9 tanesi kontrol grubu olarak
alındı, geriye kalan 55 katılımcının 25 tanesine alfacalcidiol, 13 katılımcıya alendronat ve 17 katılımcıya
alendronat+alfacalcidiol verdiler. Katılımcılar 12 ay takip edildi. Çalışmaya alınan tüm katılımcılar
çalışmanın başından ve 12 aylık takipten sonra serum biyokimyasal değişkenleri ve KMY’ları
açısından karşılaştırıldı. Çalışmanın sonunda alendronat +alfacalcidiol alan katılımcılarda KMY’unda
istatiksel olarak anlamlı düzelme saptanırken alendronat ve alfacalcidriol kollarında anlamlı değişiklik
saptanmadı. D.Kovaĉ ve arkadaşlarının [46] yaptıkları çalışmada, böbrek nakli yapılan 14 katılımcıya
vitamin D+kalsiyum karbonat, 6 katılımcıya alendronat+vitamin D+kalsiyum karbonat verdiler.
Katılımcılar nakilden sonra 6 ay izlendi. Çalışmanın başında ve sonunda kemik yoğunluğu DEXA ile
ölçüldü. Vitamin D+kalsiyum karbonat alan katılımcılarda KMY’unda anlamlı değişme saptanmadı,
ancak alendronat+vitamin D+kalsiyum karbonat alan hastalarda KMY’unda istatiksel olarak anlamlı
düzelme saptadılar.
Çalışmaya alınan katılımcılarda kalsitriol tedavisi alan ve almayanların DEXA’larında meydana gelen
değişimler açısından karşılaştırıldığında kalsitriol tedavisi alanlarda hem femur boynunda hemde lumbal
vertebrada anlamlı düzelme saptanırken (Femur; -1,74±1,6, p=0,038/vertebra; -2,16±1,97, p=0,021)
tedavi almayan katılımcılarda anlamlı değişiklik saptanmadı. Kemik kaybını engellemede kalsitriol 0,5
mcg/gün ve üzerindeki dozlarda kullanılması gerektiği literatürde bildirilmektedir. Ancak böbrek nakli
olan katılımcılarda bu dozları kullanmak hiperkalsemi ve hiperkalsüri riski nedeni ile pek mümkün
olmamaktadır [47]. Çalışmamızda kalsitriol kullanımını sınırlayan en önemli faktör hiperkalsemi idi.
Bu nedenle katılımcıların büyük çoğunluğu aralıklı olarak 0,25 mcg kalsitriol kullandılar ve kalsitriol
ile elde edilen bu olumlu etki daha düşük dozlarda elde edildi. İlginç olarak çalışma başında femurda
osteoporozu olan katılımcılarda vitamin 25-VD3 düzeyi yüksekti ve aralarındaki korelasyon istatiksel
olarak anlamlı idi (p=0,01). Yine çalışma başında 25-VD3 düzeyi 26 pg/ml üzerinde olan katılımcılarda
DEXA skoru -1,76 iken 25-VD3 düzeyi bu değerin altında olanlarda -1,21 idi ve bu fark anlamlı idi
(p=0,009). Bu bulguyu açıklamakta güçlük çekmekteyiz. Ancak sekonder hiperparotroidizimin
53
engellenebilmesi için 25-VD3 düzeyinin 30 ng/ml üzerinde olması gerekmektedir [38]. Adinamik
kemik hastalığı ve osteomalazisi olan hastalarda kalsitriol düzeyleri normal olsa bile kemikte vitamin
D reseptörleri azaldığı ve direnç olduğu literatürde bildirilmektedir [48]. 25-VD3 düzeyi yüksek
olan hastalarımızda eşlik eden adinamik kemik hastalığı olabilir. Kemik biopsisi yapmadığımız için
bilememekteyiz.
Başlangıç ölçümlerinde femurda osteoporozu olan hastalarda VKİ düşüktü ve aralarındaki korelasyon
istatiksel olarak anlamlı idi (p=0,035). Bu bulgu genel popülasyondaki bilgi ile uyumludur. Kilonun
osteoporozdan korunmada olumlu bir faktör olduğu bilinmektedir. Böbrek naklinden sonra görülen önemli
metabolik komplikasyonlar arasında posttransplant DM ve hiperlipidemi vardır. Her iki komplikasyonda
hem greftin hem de hastanın yaşam süresini kısaltan önemli risk faktörleridir. Literatürde kullanılan
tanımlamalara bağlı olarak posttransplant DM sıklığı %2-53 arasında olduğu bildirilmektedir [49-
58]. Posttransplant DM risk faktörleri arasında diyaliz süresi, aile öyküsü, obezite, yaş ve hepatit C
enfeksiyonu verilebilir [59]. Çalışmamızda kalsitriol alan katılımcıların çalışma başındaki ve sonundaki
AKŞ’lerinde anlamlı farklılık yoktu. Ancak kalsitriol kullanmayan hastalarda AKŞ’i ortalama 88 mg/
dL’den 95 mg/dL’ye çıktı ve fark istatiksel açıdan anlamlı idi (p=0,047). Bu bulgunun kalsitriolun
insülin direnci üzerindeki olumlu etkilerinden kaynaklanabildiği düşüncesindeyiz. Yine hiperlipidemi
böbrek nakli alıcılarında hem kardiyovasküler mortaliteyi artıran hem de kronik allograft nefropatisine
yol açan önemli bir komplikasyondur. Böbrek naklinden sonra birinci sene için prevalansı %60-80
arasında verilmektedir [13]. Nakil sonrası dönemde saptanan hem DM hem de hiperlipidemi kullanılan
immünsüpressif ilaçlarla yakından ilişkilidir. Nakil sonrası dönemde insülin direnci, glukoz intoleransı,
T.Kol, LDL ve TG düzeyinde artışla beraber HDL düzeyinde düşüklük vardır. İmmünsüpresiflerin yüksek
doz kullanıldığı nakil sonrası erken dönemde yani ilk 6 ayda risk en fazladır. Kullanılan KS’ler insülin
direnci ve hiperlipideminin önemli nedenidir. İnsülinin periferde reseptörlerine bağlanmasını inhibe
ederek insülin direnci oluştururlar. Aynı zamanda karaciğerde glukoneogenetik enzimleri aktive ederek
glukoneogenezi uyarır. İnsülin direnci ile hipertrigliseridemi yakından ilişkilidir [14]. CyA’ya oranla
daha diyabetojenik olan Tac’un oluşturduğu glukoz tolerans bozukluğunun en önemli nedeni insülin
sekresyonunda azalmaya yol açmasıdır. Aslında her iki ilaç pankreatik β hücrelerinde doza bağımlı
hasarlanma yaparak insülin sekresyonunu azaltıyor. Tac’un oluşturduğu posttransplant DM ilk 60 gün
içinde ortaya çıkıyor ve 1. yılın sonunda insidansı azalıyor. CyA ise bu süre 6 ay olarak bildirilmektedir.
Tac’un serum düzeyi 10,8 ng/mL’nin altına düştüğünde risk azalmaktadır [14]. Tac adenozin trifosfat
üretimini azaltarak pankreas β hücrelerinde hasarlanmaya yol açar. Ayrıca glukokinaz aktivitesini
azaltarak glukolizisi de bozar [60]. CyA ise mitokondrial permeabiliteyi azaltarak pankreas β hücre
fonksiyonunu bozar [61]. Hipertrigliserideminin en önemli nedeni insülin direncidir. Hipertrigliseridemi
sıklıkla düşük HDL düzeyleri ile birliktedir. KS kullanımında lipoprotein lipaz, hepatik lipaz, lesitin
kolesterol açil transferaz enzim aktiviteleri baskılanmıştır. Kolesterol ester transfer protein aktivitesinde
de bozukluk vardır. Bunun dışında CIN’leri safra asit sentezini inhibe ederek LDL reseptör sentezini
inhibe eder [59]. Sirolimus özellikle CIN’ler ile birlikte kullanıldığında serum T.kol ve LDL kolesterol
düzeyini artırır.
Geçmiş birkaç yıl içinde vitamin D eksikliğinin Tip2 DM ve kardiyovasküler riski arttırdığına dair
veriler ortaya çıktı [62-68]. Aynı zamanda vitamin D eksikliğinin metabolik sendroma yol açabileceğinden
de şüphe edilmektedir [69-71]. Vitamin D’nin kalsiyum metabolizması üzerindeki etkilerinin dışında
saptanan bu etkilerin nedeni birçok hücre ve dokuda vitamin D reseptörlerinin olmasıyla açıklanabilir
[72]. Vitamin D eksikliğinin morbid obezitesi olan kişilerde metabolik sendromun bir bileşeni olan
hipertrigliseridemi ve HDL düşüklüğüne neden olduğu gösterildi [73]. Bunun dışında vitamin D eksikliği
ile metabolik sendrom birlikteliği genel popülasyon ve kadınlarda da gösterildi [69,71]. HDL yapı taşı
olan apolipoprotein AI’ in sentezi için vitamin D gereklidir [73]. Özellikle hemodiyaliz hastalarında
kalsitriol ile TG’ler arasındaki ilişki iyi çalışıldı. Kalsitriol D kullanımı bu katılımcılarda serum TG
düzeyini düşürdü. Ancak diyetle fazla miktarda kalsiyum alımı da serum TG düzeyini düşürdüğü
gösterildi [74]. Bunun dışında hayvan çalışmalarında vitamin D eksikliğinin insülin sekresyonunda
54
bozulmaya yol açtığı bildirildi [75,76]. Bizim çalışmamızda katılımcılar serum 25-VD3 düzeylerine göre
2’ye ayrıldı. 25-VD3 düzeyi 26 ng/mL üzerinde olan katılımcılarla bu değerin altında olan katılımcılar
ile karşılaştırıldığında lipid profilleri açısından istatiksel fark yoktu. Ancak ortalama değerler 25-VD3
düzeyi yüksek olan katılımcılarda daha yüksekti. Bu durum literatür verileri ile çelişmektedir. Bunun
nedeni KBY döneminin süresi ve sekonder hiperparatiroidi ile ilişkili olabilir. PTH insülin direnci
oluşturduğu ve dislipidemiye yol açabileceği bilinmektedir. Yapılan istatiksel analizde PTH ve diyaliz
süreleri açısından fark saptanamadı. Bu bulguyu açıklamakta güçlük çekmemize rağmen katılımcı
sayısının düşük olması bir neden olabilir.
Kalsitriol alan katılımcılarımızn başlangıç ve tedavi sonrası lipid değerleri karşılaştırıldığında TG
düzeylerinde anlamlı derecede düşme saptandı (p=0,006). Bu bulgu literatürde diğer popülasyonlarla
yapılan çalışmalarla uyuşmaktadır. Ancak böbrek nakli alıcılarında böyle bir çalışmayı literatürde
bulamadığımızdan dolayı kıyaslama fırsatı bulamadık. Literatürdeki bilgilerin ışığında vitamin D insülin
direncini azaltarak ve insülin sekresyonunu artırarak hipertrigliseridemiyi düzelttiğini söyleyebiliriz.
Bunun dışında vitamin D kalsiyum emilimini arttırarak serbest yağ asitlerini bağlayabilir. Çalışmamızda
kalsitriol tedavisi ile LDL düzeyinde anlamlı farklılık saptanmadı. Diğer hasta popülasyonlarında yapılan
çalışmalarda kalsitriolun LDL düzeyine olan etkisinde çelişkili sonuçlar vardır. Bazı çalışmalarda
kalsitriol tedavisi ile T.Kol, HDL ve LDL düzeylerinde düşme saptanırken diğer bazı çalışmalarda bu
değişkenlerde bir farklılık saptanmadı [77-79]. Bizim çalışmamızda elde ettiğimiz T.Kol, HDL ve LDL
sonuçları literatürdeki çelişkiyi yansıtmaktadır.
Burada tartışılması gereken önemli nokta hiperparatiroidinin insülin direnci ve lipid metabolizması
üzerine oluşturduğu olumsuz etkidir. Böbrek nakli sonrası hiperparatiroidi devam etmekte ve 1. yılın
sonunda %85 hastada hiperparatiroidi düzelmektedir. Geriye kalan %15‘lik hasta cerrahi tedaviye
gitmektedir [80]. Burada hipertrigliseridemi üzerindeki bu olumlu etkinin 25-VD3 değil de PTH
düzeylerindeki düşüşe bağlı olabileceği söylenebilir. Ancak kalsitriol tedavisi alan bu grupta tedavi
öncesi ve tedavi sonrası PTH düzeyleri karşılaştırıldığında anlamlı farklılık saptanmadı. Bu olumlu
etkinin kalsitriol tedavisi ile ilişkili olabileceğini düşünmekteyiz.
SONUÇ
Böbrek nakli sonrası osteoporoz ile PTH, ALP, yaş, lumbal vertebra, erkeklerde femur boynu ve
osteokalsin düzeyi arasında ilişki saptanmadı. Böbrek nakli sonrası osteoporoz ile VKİ ve kadınlarda
femur boynu arasında ilişki saptanmadı. Nakil sonrası kalsitriol kullanımı lipid profili üzerine olumlu
etki yapmaktadır. Sonuç olarak böbrek nakli sonrası süre arttıkça kemik kaybında tedavi yapılmadan da
düzelme olabilmektedir. Kalsitriol kullanımı kemik kaybını azaltabilmektedir. Bunun dışında glukoz ve
TG düzeylerini azaltabilir. Bu olumlu etkileri nedeni ile hiperkalsemi ve hiperkalsiürisi olmayan böbrek
nakli alıcılarında özellikle 1.yılda kalsitriol kullanımı faydalı olabilir.
KAYNAKLAR
1. Rojas E, Carlini RG, Clesca P et al. The pathogenesis of osteodystrophy after renal transplantation as detected
by early alterations in bone remodeling. Kidney Int 2003; 63: 1915–1923
2. Ferreira A. Development of renal bone disease. Eur J Clin Invest 2006; 36: 2-12.
3. Cunningham J. Posttransplantation bone disease. Transplantation 2005; 79: 629-34.
4. Heaf JG. Bone disease after renal transplantation. Transplantation 2003; 75: 315-25.
5. Saito H, Kusano K, KinosakiM et al. Human fibroblast growth factor-23 mutants suppress Na+dependent
phosphate co-transport activity and 1alpha,25-dihydroxyvitamin D3 production. J Biol Chem 2003; 278:
2206-2211.
6. Julian BA, Laskow DA, Dubovsky J, et al. Rapid loss of vertebral mineral density after renal transplantation. N
Engl J Med 1991; 325: 544-50.
55
7. Kokado Y, Takahara S, Ichimaru N, et al. Factors influencing vertebral bone density after renal transplantation.
Transpl Int 2000; 13: 431-5.
8. Grotz WH, Mundinger FA, Gugel B, et al. Bone mineral density after kidney transplantation. A cross-sectional
study in 190 graft recipients up to 20 years after transplantation. Transplantation 1995; 59: 982-6.
9. Grotz WH, Rump LC, Niessen A, et al. Treatment of osteopenia and osteoporosis after kidney transplantation.
Transplantation 1998; 66: 1004-8.
10. O’Shaughnessy EA, Dahl DC, Smith CL, et al: Risk factors for fractures in kidney transplantation. Transplan-
tation 2002; 74:362-6
11. Durieux S, Mercadal L, Orcel P, et al: Bone mineral density and fracture prevalence in long-term kidney graft
recipients. Transplantation 2002; 74: 496-500
12. Mazzaferro S, Diacinti D, Proietti E, et al: Morphometric X-ray absorptimetry in the assessment of vertebral
fractures in renal transplant recipients. Nephrol Dial Transplant 2006; 21: 466-71
13. Kasiske BL, Umen AJ. Persistent hyperlipidemia in renal transplant patients. Medicine (Baltimore) 1987; 66:
309-316
14. Olefsky JM, Kimmerling G. Effects of glucocorticoids on carbohydrate metabolism. Am J Med S ci 1976; 271:
202-210
15. Executive Summary of The Third Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Pa-
nel on Detection, Evaluation, And Treatment of High Blood Cholesterol In Adults (Adult Treatment Panel
III). JAMA 2001; 285: 2486-97
16. Mitterbauer1 C, Oberbauer R. Bone disease after kidney transplantation. Transplant International 2008; 21:
615-24.
17. R Marcén, C Caballero, O Uriol, et al. Prevalence of osteoporosis, osteopenia, and vertebral fractures in long-
term renal transplant recipients. Transplantation Proceedings 2007; 39: 2256-2258
18. Brandenburg VM, Ketteler M, Fassbender WJ, et al. Development of lumbar bone mineral density in the late
course after kidney transplantation. Am J Kidney Dis 2002; 40: 1066-74
19. Brandenburg VM, Politt D, Ketteler M, et al. Early rapid loss followed by long-term consolidation characte-
rizes the development of lumbar bone mineral density after kidney transplantation. Transplantation 2004;
77: 1566-71.
20. Pichette V, Bonnardeaux A, Prudhomme L, et al. Long-term bone loss in kidney transplant recipients: a
cross-sectional and longitudinal study. Am J Kidney Dis 1996; 28: 105-114
21. Coen G. Fracturing osteoporosis after kidney transplantation –What are the options? Nephrol Dial Transplat
1996; 11: 567-69
22. Settenberg L, Sandberg J, Elinder CG, et al. Bone demineralization after renal transplantation: contribution of
secondary hyperparathyroidism manifested by hypercalcemia. Nephrol Dial Transplant 1996; 11: 1825-28.
23. H.J. Ahn, H.J. Kim, Y.S. Kim, et al. Risk factor for changes in bone mineral density and the effect of antioste-
oporosis management after renal transplantation. Transplantation Proceedings 2006; 38: 2074-2076
24. Wolpaw T, Deal CL, Brokks SF, et al. Factors influencing vertebral bone density after renal transplantation.
Transplantation 1994; 58: 1186-89.
25. Torregrosa JV, Campistol JM, Montesinos M, et al. Factors involved in the loss of bone mineral density after
renal transplantation. Transplant Proc 1995; 27: 2224-5.
26. Ramsey-Goldman R, Dunn JE, Dunlop DD, et al. Increased risk of fracture in patients receiving solid organ
transplants. J Bone Miner Res 1999; 14: 456-65
27. Agrawal N, Josephson MA. Posttransplant bone disease. Transplantation Reviews 2007; 21: 143– 154
28. Movsowitz C, Epstein S, Fallon M, et al. Cyclosporin-A in vivo produces severe osteopenia in the rat: effect of
dose and duration of administration. Endocrinology 1988; 123: 2571-2577
56
29. Schlosberg M, Movsowitz C, Epstein S, et al. The effect of cyclosporin A administration and its withdrawal on
bone mineral metabolism in the rat. Endocrinology 1989; 124: 2179-84
30. Epstein S. Post-transplantation bone disease: The role of immunosuppressive agents and the skeleton. J Bone
Miner Res 1996; 11: 1-7
31. Torres A, Rodriguez AP, Concepcion MT, et al. Parathyroid function in long-term renal transplant patients:
İmportance of pre-transplant PTH concentrations. Nephrol Dial Transplant 1998; 13: 94-7
32. Julian BA, Quarles LD, Niemann KM. Musculoskeletal complications after renal transplantation: Pathogenesis
and treatment. Am J Kidney Dis 1992; 19: 99-120
33. Torres A, Machado M, Concepcion MT, et al. Influence of vitamin D receptor genotype on bone mass changes
after renal transplantation. Kidney Int 1996; 50: 1726-33
34. Torregrosa JV, Campistol JM, Montesinos M, et al. Evolution of bone mineral density after renal transplanta-
tion: related factors. Nephrol Dial Transplant 1995; 10: 111-113
35. Heaf J, Tvedegaard E, Kanstrup IL, et al. Hyperparathyroidism and long-term bone loss after renal transplan-
tation. Clin Transplant 2003; 17: 268-74
36. Kunzendorf U, Wolfgang Arns W. et al. Bone disease after renal transplantation, Nephrol Dial Transplant 2008;
23: 450-8
37. Rix M, Lewin E, Olgaard K. Posttransplant Bone Disease. Transplantation 2003; 17: 176-186
38. Margaret B. Evaluation and management of bone disease and fractures post transplant. Transplantation 2008;
22: 52-61
39. Amado JA, Riancho JA, De Francisco AL, et al. Hyperparathyroidism is responsible for the increased levels of
osteocalcin in patients with normally functioning kidney grafts. Nephron 1989; 52: 209-15.
40. Reinhardt W, Bartelworth H, Jockenhovel F, et al. Sequential changes of biochemical bone parameters after
kidney transplantation. Nephrol Dial Transplant. 1998; 13: 436-42
41. Boiskin I, Epstein S, Ismail F, et al. Serum osteocalcin and bone mineral metabolism following successful renal
transplantation. Clin Nephrol 1989; 31: 316-22.
42. Brown JP, Delmas PD, Malaval L, et al. Serum bone Gla- protein: a specific marker for bone formation in
postmenopausal osteoporosis. Lancet 1984; 1: 1091-3.
43. Garrel DR, Delmas PD, Malaval L, et al. Serum bone Gla protein: a marker of bone turnover in hyperthyroi-
dism. J Clin Endocrinol Metab 1986; 62: 1052-5.
44. Alfonso M. Cueto-Manzano MD, Shaikh Konel, et al. Effect of 1,25-Dihydroxyvitamin D3 and calcium car-
bonate on bone loss associated with long-term renal transplantation. Am J Kidney Dis 2000; 35:227-236
45. Trabulus S, Altiparmak MR, Apaydin S, et al. Treatment of renal transplant recipients with low bone mineral
density: A randomized prospective trial of alendronate, alfacalcidol, and alendronate combined with alfa-
calcidol. Transplantation Proceedings 2008; 40: 160-166
46. D Kovac, J Lindic, A Kandus, et al. Prevention of Bone Loss in Kidney Graft Recipient. Transplantation Pro-
ceedings 2001; 33: 1144-1145
47. Maalouf NM, Shane E. Osteoporosis after solid organ transplantation. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90:
2456-65
48. Black DM, Steinbuck M, Palermo L, et al. An assessment tool for predicting fracture risk in postmenopausal
women. Osteoporos Int 2001; 12: 519-28.
49. Boudreaux JP, McHugh L, Canafax DM, et al. The impact of cyclosporine and combination immunosupp-
ression on the incidence of posttransplnat diabetes in renal allograft recipients. Transplantation 1987; 44:
376-381
50. Isoniemi HM, Ahonen J, Tikkanen MJ, et al. Long-term consequences of different immunsuppressive regimens
for renal allografts. Transplantation 1993; 55: 494-499.
57
51. Johnson C, Ahsan N, Gonwa T, et al. Randomized trial of tacrolimus (Prograf) in combination with mycophe-
nolate mofetil versus cyclosporine (Neoral) with mycophenolate mofetil after cadaveric kidney transplan-
tation. Transplantation 2000; 69: 834-841
52. Miller J, Mendez R, Pirsch JD, et al. Safety and efficacy of tacrolimus in combination with mycophenolate
mofetil (MMF) in cadaveric renal transplant recipients: FK506/MMF dose- ranging kidney transplant study
group. Transplantation 2000; 69: 875-880
53. Arner P, Gunnarsson R, Blomdahl S, et al. Some characteristics of steroid diabetes: a study of renal transplant
recipients receiving high-dose corticosteroid therapy. Diabetes Care 1983; 6: 23-25
54. Friedman EA, Shyh TP, Beyer MM, et al. Posttransplant diabetes in kidney transplant recipients. Am J Nephrol
1985; 5: 196-202
55. Von Kiparski A, Frei D, Uhlschmid G, et al. Post-transplant diabetes mellitus in renal allograft recipients: a
matched-pair control study. Nephrol Dial Transplant 1990; 5: 220-225
56. Fang J, Huang C, Chuang C, et al. Diabetes mellitus after renal transplantation. Transplant Proc 1998; 30:
3027-3028
57. Mejia G, Arbalaez M, Henao JE, et al. Cyclosporine-associated diabetes mellitus in renal transplants. Clin
transplant 1989; 3: 260-264
58. Vivas C, Marsh JW, McCauley J, et al. A prospective randomized trial of tacrolimus/prednisone versus tacro-
limus/prednisone/mycophenolate mofetil in renal transplant recipients. Transplantation 1999; 67: 411-415
59. Kreis H. Medical Management of Kidney Transplantation. Nephrology Dialysis Transplantation 2005; 20:
2286–2286
60. Radu RG, Fujimoto S, Mukai E, et al. Tacrolimus suppresses glucose-induced insulin release from pancreatic
islets by reducing glucokinase activity. Am J Physiol Endocrinol Metab 2005; 288: 365-71
61. Dufer M, Krippeit-Drews P, Lembert N, et al. Diabetogenic effect of cyclosporin A is mediated by interference
with mitochondrial function of pancreatic B-cells. Mol Pharmacol 2001; 60: 873-79
62. Holick MF. Sunlight and vitamin D for bone health and prevention of autoimmune diseases, cancers, and car-
diovascular disease. Am J Clin Nutr 2004; 80: 1678-88.
63. Malabanan A, Veronikis IE, Holick MF. Redefining vitamin D insufficiency. Lancet 1998; 351: 805-6.
64. Tangpricha V, Pearce EN, Chen TC, et al. Vitamin D insufficiency among free-living healthy young adults. Am
J Med 2002; 112: 659-62.
65. Hollis BW. Circulating 25-hydroxyvitamin D levels indicative of vitamin D sufficiency: İmplications for estab-
lishing a new effective dietary intake recommendation for vitamin D. J Nutr 2005; 135: 317-22.
66. Mathieu C, Gysemans C, Giulietti A, et al. Vitamin D and diabetes. Diabetologia 2005; 48: 1247-57.
67. Pittas AG, Dawson-Hughes B, Li T, et al. Vitamin D and calcium intake in relation to type 2 diabetes in wo-
men. Diabetes Care 2006; 29: 650-6.
68. Cigolini M, Iagulli MP, Miconi V, et al. Serum 25- hydroxyvitamin D3 concentrations and prevalence of car-
diovascular disease among type 2 diabetic patients. Diabetes Care 2006; 29: 722-4.
69. Pereira MA, Jacobs Jr DR, Van Horn L, et al. Dairy consumption, obesity, and the insulin resistance syndrome
in young adults: The CARDIA Study. JAMA 2002; 287: 2081-9
70. Ford ES, Ajani UA, McGuire LC, et al. Concentrations of serum vitamin D and the metabolic syndrome among
US adults. Diabetes Care 2005; 28: 1228–30
71. Liu S, Song Y, Ford ES, et al. Dietary calcium, vitamin D, and the prevalence of metabolic syndrome in midd-
le-aged and older US women. Diabetes Care 2005; 28: 2926–32
72. Nagpal S, Na S, Rathnachalam R. Noncalcemic actions of vitamin D receptor ligands. Endocr Rev 2005; 26:
662-87
58
73. José I Botella-Carretero, Francisco Alvarez-Blasco, Juan J Villafruela, et al. Vitamin D deficiency is associated
with the metabolic syndrome in morbid obesity Clinical Nutrition 2007; 26: 573-580.
74. Papakonstantinou E, Flatt WP, Huth PJ, et al. High dietary calcium reduces body fat content, digestibility of
fat, and serum vitamin D in rats. Obes Res 2003; 11: 387-94
75. Norman AW, Frankel JB, Heldt AM, et al. Vitamin D deficiency inhibits pancreatic secretion of insulin. Scien-
ce 1980; 209: 823-5
76. Gedik O, Akalin S. Effects of vitamin D deficiency and repletion on insulin and glucagon secretion in man.
Diabetologia 1986; 29: 142-5
77. Lind L, Lithel H, Wengle B, et al. A pilot study of metabolic effects of intravenously given alpha-calcidol in
patients with chronic renal failure. Scand J Urol Nephrol 1988; 22: 219-222
78. Yeksan M, Turk S, Polat M, et al: Effects of 1.25 (OH)2D3 treatment on lipid levels in uremic hemodialysis
patients. Int J Artif Organs 1992; 15: 704-707
79. Khajehdehi P. Effect of vitamins on the lipid profile of patients on regular hemodialysis. Scand J Urol Nephrol
2000; 34: 62-66.
80. Schmid T, Muller P, Spelsberg F: Parathyroidectomy after renal transplantation: A retrospective analysis of
long-term outcome. Nephrol Dial Transplant. 1997; 12:2393-96
59
THE RELATIONSHIPS BETWEEN ROOT FAMILY

RELATIONSHIPS, MARRIAGE ADJUSTMENT AND
PSYCHOLOGICAL WELL-BEING IN MARRIED
INDIVIDUALS
Yasin Yuyucu
Psychology, Nişantaşı University,Istanbul,Turkey
ORCID: 0000-0003-2484-4956
Doctor Academic Member Selçuk Aslan

Nişantaşı University/Faculty Of Economics,
Administrative And Social Sciences/Department Of Psychology/Psychology Pr.
ABSTRACT
In this study, the relationships between root family relationships, marital adjustment and psychological
well-being in married individuals were examined. For this purpose, the relationships between
socioeconomic variables (gender, age, education level, family income level, family relationships) and
dependent variables (root family relationships, marital adjustment, psychological well-being) were
examined; It was investigated whether there was a significant difference between the groups formed
on the basis of sociodemographic variables in terms of dependent variable levels. In addition, it was
examined whether the dependent variables had a predictive effect on each other.
Relational screening method was used in the research. The sample of the study consists of 644
individuals, who were determined by convenient sampling (accidental sampling) method, were chosen
randomly, living in Turkey, married and having children. In this study, as a data collection tool The
Root Family Relationship Inventory developed by Güngör (2007) to measure the relationship with
the root family; Marriage Adjustment Scale developed by Locke and Wallace (1959) and adapted by
Tutarel-Kışlak (1999) to measure marital adjustment; The Psychological Well-Being Scale for Married
Women and Married Men, developed by Eggleston et al. (2001) and adapted by Özmete (2016), and a
personal information form prepared by the researcher were used to measure psychological well-being.
The obtained data were analyzed with the SPSS program.
In the correlation analysis carried out to measure the relationships between root family relationships,
marital adjustment, psychological well-being and its sub-dimensions, a positive and statistically
significant relationship was found between all of the scales and sub-dimensions. While there was a
moderately significant positive correlation between the root family relations scale and marital adjustment
and psychological well-being; A positive and highly significant relationship was found between marital
adjustment and psychological well-being.
60
According to the results of the T-test for the comparison between the groups, it was found that the
root family relations did not show a statistically significant difference according to the gender of the
participants, while the marital adjustment and psychological well-being differed significantly according
to the genders. Men showed higher marital adjustment than women; It was observed that they had a
higher rate of psychological well-being.
Keywords: marriage, weel-being, adjustment, root, family, relationship
61
OTOMOTİV SANAYİİNDE YENİLİKLER, ABD, JAPONYA

VE TÜRKİYE
Dr. Sıtkı Selim DOLANAY

İstanbul Topkapı Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü, Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul,
Türkiye, https://orcid.org/0000-0002-3971-2887
Özet
Genel olarak dünyada otomotiv sanayinin ABD’de Ford’un yürüyen bant üzerinde kitle üretim
sistemiyle başlamış olduğu bilinir. Ancak otomobilin icadı çok daha eski tarihlerde gerçekleşmiş, buharlı,
elektrikli ve benzinli otomobillerin icadından sonra, kitlesel üretim sisteminde benzinli otomobillerin
üretiminin yapılması ile dünya otomobil sanayini yeniden şekillendirecek bir yenilik ortaya çıkmıştır.
Yeni üretim sistemi hızla Avrupa ülkelerine de yayılarak oralardaki otomobil sanayiini şekillendirmiştir.
Ancak, kitlesel üretim için benzinli otomobil tercihi ve sanayide yoğun petrol ve türevlerinin
kullanılmaya başlanması ile birlikte sonlu bir enerji kaynağı ile hızlı sanayileşme sürecinin nereye kadar
sürdürülebileceği sorusunu akla getirmeliydi, ancak getirmedi. 20. Yüzyıldaki hızlı sanayileşme süreci
ilk büyük ekonomik krizlerini 1970’li yıllarda petrol fiyatlarındaki ani yükselişle yaşamıştır. Bu krizler
alternatif enerji kaynakları arayışını gündeme getirirken, otomobil sanayinde de köklü değişikliklere
yol açarak, Japonların esnek üretim sisteminin otomobil sanayii başta olmak üzere tüm dünyada
yaygınlaşmasına etkide bulunmuştur diyebiliriz.
1970’lerin petrol krizlerinin yol açtığı alternatif enerji kaynakları arayışı sürecinde, otomobil
sanayiinde bir diğer gelişme benzinli otomobillerin yaygınlık kazanması ile terk edilen elektrikli
otomobil üretimine geri dönülmesidir diyebiliriz. Önceleri hybrid araç üretimine yavaşça geçiş
görülmekle birlikte, ardından tamamen elektrikli araç üretimine geçilmeye başlanmıştır. Elektrikli araç
üretimi ve kullanımı henüz dünya genelinde yaygınlık kazanamamış olsa da öteden beri elektrikli ufak
araçlar üretimi yapan Çin bu konuda ön plana çıkabilmiş ve Tesla gibi sadece elektrikli otomobil üreten
markalar oluşmuştur.
Türkiye ise ilk yerli otomobilini elektrikli olarak üretmeyi göze alarak bir anlamda safha atlayıcı
teknoloji kullanımına geçmiştir diyebiliriz..
Anahtar Kelimeler: Otomoilin icadı, otomobil sanayii, teknolojik yetenek, yenilikler, yerli otomobil.
INNOVATIONS IN THE AUTOMOTIVE INDUSTRY, USA, JAPAN AND

TURKEY
Abstract
It is generally known that the automotive industry in the world started with Ford’s mass production
system on the moving belt in the USA. However, the invention of the automobile took place much
earlier, and after the invention of steam, electric and gasoline automobiles, an innovation emerged that
62
would reshape the world automobile industry with the production of gasoline automobiles in the mass
production system. The new production system quickly spread to European countries and shaped the
automobile industry there.
However, with the preference of gasoline cars for mass production and the use of intense oil and its
derivatives in the industry, it should have brought to mind the question of how far the rapid industrialization
process can be sustained with a finite energy source, but it did not. The rapid industrialization process
in the 20th century experienced its first major economic crises with the sudden rise in oil prices in the
1970s. While these crises brought the search for alternative energy sources to the agenda, we can say
that they caused radical changes in the automobile industry and had an impact on the spread of the
Japanese flexible production system all over the world, especially in the automobile industry.
In the process of searching for alternative energy sources caused by the oil crises of the 1970s, we
can say that another development in the automobile industry is the return to the production of electric
cars, which was abandoned with the prevalence of gasoline cars. Although there was a slow transition to
hybrid vehicle production at the beginning, then it started to switch to fully electric vehicle production.
Although the production and use of electric vehicles has not yet become widespread throughout the
world, China, which has been producing electric small vehicles for a long time, has been able to come to
the fore in this regard and brands such as Tesla that only produce electric cars have emerged.
On the other hand, we can say that Turkey has started to use phase-skipping technology by taking the
risk of producing its first domestic automobile electrically.
Keywords: Invention of automobile, automobile industry, technological capability, innovations,
domestic automobile.
Giriş
1. Buharlı İlk Otomobilden Benzinli Otomobile

İlk buharla çalışan araç, 1672 civarında Çin’deki bir Cizvit misyonunun Flaman üyesi Ferdinand
Verbiest tarafından tasarlanmış ve büyük olasılıkla inşa edilmiştir. Bu araç, Kangxi için 65 santimetre (26
inç) uzunluğunda ölçekli bir oyuncak olmuştur. Bir sürücü veya yolcu taşıyamayan Verbiest’in modelinin
başarılı bir şekilde yapılıp yapılmadığı veya çalıştırılıp çalıştırılmadığı kesin olarak bilinmemektedir.
(https://en.wikipedia.org)
Kendi kendine çalışan bir aracın ilk kaydedilen kullanımı, 1769’da Fransız askeri mühendis Nicolas
Cugnot’un buhar motoruyla çalışan garip ama işe yarayan üç tekerlekli bir araç tasarlayıp yaptığı zaman
olmuştur. Araç, ağır top çekmek için traktör olarak tasarlanmıştır. (https://www.anythingaboutcars.com;
Dolanay ve Oğuztürk, 2019)
Bu aracın buhar motoru ve su tankı aracın diğer kısmından ayrı olacak şekilde tasarlanmış ve aracın
en önünde yer almıştır.
Fransız mühendis ve topçu yüzbaşı Nicolas Joseph Cugnot ( 1725-1804 ) tarafından 1765 yılında
yapılmıştır. Fransız ordusu için 1765 yılında başladığı çalışmalarını 1769 yılında tamamlayarak buhar
türbinini geliştirmiş ve 3 tekerlekli bir arabanın önüne kazanı ile birlikte bir buhar makinesi monte
ederek ilk motorlu taşıt olarak kabul edilen ateşli askeri traktörü Fardier’i üretmiştir. Bu makine iki
silindirden oluşmakta idi . Makinanın krankından alınan dönme hareketi bir bisiklet zinciri ile öndeki
tekerleği harekete geçiriyordu. Direksiyon tertibatı da aynı tekerleği kumanda ediyordu. Saat te 4–5 km
hızla 15 dakika hareket edebiliyordu. (https://tr.wikipedia.org)
63
(https://tr.wikipedia.org)
İçten yanmalı motorların öncülü sayılan, içinde bir piston bulunan metalik silindirden oluşan bir
düzenek 1673’te Paris’te fizikçi Christiaan Huygens ve asistanı Denis Papin tarafından geliştirildi.
Alman Otto Von Guericke’in geliştirdiği prensipten yola çıkan Huygens, vakum yaratmak için hava
pompasından değil, barutun ısıtılmasıyla elde edilen bir yanma sürecinden yararlandı. Hava basıncı
pistonun ilk konumuna dönmesini sağlar ve böylece bir kuvvet oluşturur. İsviçreli François Isaac de Rivaz
1775’lere doğru otomobilin gelişimine katkıda bulundu. Yaptığı buharlı birçok otomobil, esneklikten
yoksun olmaları nedeniyle başarılı olamasa da volta tabancasının çalışmasından esinlenerek yaptığı
içten yanmalı motora benzeyen bir düzeneğe 30 Ocak 1807’de patent aldı. (https://www.moment-expo.
com)
Jean Joseph Étienne Lenoir (d. 12 Ocak 1822 - ö. 4 Ağustos 1900),[1] Belçikalı-Fransız mühendis.
1850’lerin başında Paris’e taşındı ve elektro kaplama ile ilgilendi. Konu ile ilgisi sonucunda aralarında
geliştirilmiş bir elektrikli telgraf da dahil olmak üzere elektrikli buluşlar yaptı. 1859 yılında gaz yağı ile
çalışan iki zamanlı ilk içten yanmalı motoru yaptı. (https://tr.wikipedia.org)
Jean Joseph Etiene Lenour ilk tek silindirli içten yanmalı motoru imal etmiş, dört silindirli motoru ise
ilk kez August Otto imal etmiştir. Gotlieb Daimler ilk dört tekerlekli otomobili imal etmiş, Karl Benz ise
ilk benzinli içten yanmalı motor ile çalışan otomobili bulmuştur. Henry Ford ise yürüyen bant üzerinde
kitlesel otomobil üretimini gerçekleştirmiştir. (https://depts.washington.edu)
64
Kaynak: https://ewiktir.top
Kaynak: www.anythingaboutcars.com
65
2. İlk Elektrikli Otomobiller

İlk model elektrikli aracın icadı çeşitli kişilere atfedilmektedir. 1828’de Macar rahip ve fizikçi
Ányos Jedlik erken bir tür elektrik motoru icat etmiş ve yeni motoruyla çalışan küçük bir model araba
imal etmştir. 1832 ve 1839 yılları arasında İskoç mucit Robert Anderson da ham bir elektrikli araba
icat etmiştir. 1835’te Hollanda, Groningen’den Profesör Sibrandus Stratingh ve Almanya’dan asistanı
Christopher Becker ayrıca şarj edilemeyen birincil hücrelerle çalışan küçük ölçekli bir elektrikli araba
bulmuştur. (https://en.wikipedia.org)
Bir haznede elektriği depolamak için uygun bir araç sağlayan şarj edilebilir piller, Fransız fizikçi
Gaston Planté tarafından kurşun-asit pilin icadına kadar yani 1859’a kadar ortaya çıkmamıştır. Başka bir
Fransız bilim adamı olan Camille Alphonse Faure, 1881’de pilin tasarımını önemli ölçüde geliştirmiştir;
İyileştirmeleri, bu tür pillerin kapasitesini büyük ölçüde artırmış ve doğrudan endüstriyel ölçekte
üretimlerine yol açmıştır. (https:/en.wikipedia.org)
Kaynak: https:/tr.wikipedia.org
Kendi güç kaynağına sahip ilk insan taşıyan elektrikli araç, Nisan 1881’de Fransız mucit Gustave
Trouvé tarafından bir Paris caddesinde test edilmiştir. 1880’de Trouvé, Siemens tarafından geliştirilen
(1867’de Johann Kravogl’dan satın alınan bir tasarımdan) ve yakın zamanda geliştirilen şarj edilebilir
pili kullanan küçük bir elektrik motorunun verimliliğini artırmış ve onu bir İngiliz James Starley üç
tekerlekli bisikletine takarak dünyanın ilk elektrikli aracını icat etmiştir. Bu, 19 Nisan 1881’de Paris’in
merkezindeki Rue Valois boyunca başarıyla test edilmesine rağmen, patentini alamamıştır. Trouvé,
pille çalışan motorunu hızla deniz tahrikine uyarlamıştır; Trouvé, deniz dönüşümünü atölyesine
ve atölyesinden yakındaki Seine Nehri’ne taşımayı kolaylaştırmak için onu taşınabilir ve tekneden
çıkarılabilir hale getirmiş, böylece dıştan takma motoru icat etmiştir. 26 Mayıs 1881’de, Le Téléphone
adlı 5 metrelik Trouvé tekne prototipi, akıntı yönünde 3,6 km/sa (2,2 mph) ve aşağı yönde 9,0 km/sa (5,6
mph) hıza ulaşmıştır. (https:/en.wikipedia.org)
Londra Metrosu’nu elektriklendirmek, Liverpool ve Birmingham’daki havai tramvaylar ve dumansız
yakıt kömürü gibi yeniliklerden sorumlu olan İngiliz mucit Thomas Parker, ilk elektrikli arabasını
66
1884’te Wolverhampton’da yapmış olmasına rağmen, tek belge 1895’ten bir fotoğraf olmuştur. (https:/
en.wikipedia.org)
Kaynak: https://en.wikipedia.org
Parker’ın uzun süredir yakıt tasarruflu araçların yapımına duyduğu ilgi, onu elektrikli araçlarla
deneyler yapmaya yöneltti. Ayrıca, dumanın ve kirliliğin Londra’da sahip olduğu kötü etkilerden de
endişe duymuş olabilir. Otomobilin üretimi, elektrikli tramvayların yapımı ve satışı için 1882 yılında
kurulan Elwell-Parker Company’nin elindeydi. Şirket, 1888’de diğer rakiplerle birleşerek Electric
Construction Corporation’ı oluşturdu; bu şirket, 1890’larda İngiliz elektrikli otomobil pazarında sanal
bir tekele sahipti. Şirket, 1896’da ilk elektrikli ‘köpek arabasını’ üretmiştir. (https:/en.wikipedia.org)
Fransa ve İngiltere, elektrikli araçların yaygın şekilde geliştirilmesini destekleyen ilk ülkelerdi.
Alman mühendis Andreas Flocken, 1888’de ilk gerçek elektrikli arabayı yaptmıştır (https:/en.wikipedia.
org)
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk elektrikli otomobil 1890-91’de Des Moines, Iowa’dan
William Morrison tarafından geliştirildi; araç, saatte 23 kilometre (14 mil/saat) hıza ulaşabilen altı
kişilik bir vagondu. A.L. Ryker’ın ABD’ye ilk elektrikli üç tekerlekli bisikletleri tanıtmasından sonra,
tüketicilerin elektrikli araçlara ilgi göstermeye başlamaları 1895 yılına kadar söz konusu olmamıştır.
(https:/en.wikipedia.org)
1890’ların sonlarında ve 1900’lerin başlarında motorlu taşıtlara ilgi büyük ölçüde artmıştır. Elektrikli
pille çalışan taksiler 19. yüzyılın sonunda kullanıma sunulmuştur. Londra’da, Walter Bersey bu tür
taksilerden oluşan bir filo tasarlamış ve 1897’de onları Londra sokaklarına tanıtmıştır. Çıkardıkları
kendine özgü uğultu sesi nedeniyle kısa süre sonra “Sinek Kuşları” lakabını aldılar. Aynı yıl New
York’ta, Samuel’s Electric Carriage and Wagon Company, 12 elektrikli fayton kabini çalıştırmaya
başlamıştır. Şirket, 1898’e kadar, finansörleri tarafından Elektrikli Araç Şirketi’ni oluşturmak üzere
yeniden düzenleninceye kadar çalışan 62’ye kadar kabinle çalışmıştır. (https:/en.wikipedia.org)
Elektrikli araçların 1900’lerin başlarındaki rakiplerine göre birtakım avantajları söz konusu olmuştur.
Benzinli arabalarla ilişkili titreşim, koku ve gürültüye sahip olmamışlardır. Ayrıca vites değiştirmeye
ihtiyaç duyulmamıştır. (Buharla çalışan arabalarda da vites değiştirme süreci yokken, soğuk sabahlarda
45 dakikaya varan uzun çalıştırma süreleri yaşıyorlardı.) Arabalar, benzinli arabalarda olduğu gibi
manuel bir çalıştırma çabası gerektirmediği için de tercih edilmiştir. (https:/en.wikipedia.org)
67
Elektrikli otomobiller, onları şehir otomobili olarak kullanan zengin müşteriler arasında popülerlik
bulmuştur ve sınırlı menzillerinin daha da az dezavantaj olduğu ortaya çıkmıştır. (https:/en.wikipedia.
org)
Elektrikli otomobillerin kabulü başlangıçta güç altyapısı eksikliği nedeniyle engellenmiştir. Yüzyılın
başında Amerika Birleşik Devletleri’nde, otomobillerin yüzde 40’ı buharla, yüzde 38’i elektrikle ve
yüzde 22’si benzinle çalışıyordu. Amerika Birleşik Devletleri’nde toplam 33.842 elektrikli otomobil
tescil edilmiş ve ABD, elektrikli otomobillerin en fazla kabul gördüğü ülke olmuştur. İlk elektrikli
araçların çoğu, onları popüler yapan üst sınıf müşteriler için tasarlanmış devasa, süslü arabalardı. Lüks
iç mekanlara sahiptiler ve pahalı malzemelerle doluydular. Elektrikli araçlar genellikle kadınlar için
lüks otomobiller olarak pazarlandı ve bu da erkek tüketiciler arasında bir damgalanma oluşturmuş
olabilir. Elektrikli otomobil satışları 1910’ların başında zirveye ulaştı. 1942’ye kadar Amerika Birleşik
Devletleri’nde bir araç üreten 300’ün üzerinde listelenmiş üretici var olmuştur. (https:/en.wikipedia.org)
20. yüzyılın başlarında elde edilen başarının ardından elektrikli otomobil, otomobil pazarındaki
yerini kaybetmeye başlamıştır. Bu duruma bir dizi gelişme katkıda bulunmuştur. 1920’lere gelindiğinde,
gelişmiş bir yol altyapısı, seyahat sürelerini iyileştirmiş ve elektrikli otomobillerin sunduğundan daha
geniş bir menzile sahip araçlara ihtiyaç duyulmasına neden olmuştur. Büyük petrol rezervlerinin
dünya çapındaki keşifleri, uygun fiyatlı benzinin yaygın olarak bulunmasına yol açarak, gazla çalışan
arabaların uzun mesafelerde daha ucuza çalışmasını sağlamıştır. Elektrikli arabalar, düşük hızları (24-
32 km/s veya 15-20 mph’den fazla olmayan) ve düşük menzilleri (50-65 km veya 30-40 mil) nedeniyle
kentsel kullanımla sınırlı kalmış ve benzinli otomobillerle artık seyahat edebilmeye başlanmış. Eş değer
elektrikliden daha uzak mesafelere ve daha hızlı bir şekilde gidebilmesi söz konusu olmuştur. (https:/
en.wikipedia.org)
Benzinli otomobiller de birçok alanda elektrikliyle karşılaştırıldığında sahip olmuş olduğu
olumsuzluklarının çoğunu aşmıştır. ICE (içten yanmalı motorlu) arabaların başlangıçta elle çalıştırılması
gerekiyordu - zor ve bazen tehlikeli bir aktivite -. 1912’de Charles Kettering tarafından elektrikli marş
motorunun icadı, elle çalıştırma krank ihtiyacını ortadan kaldırmıştır. Ayrıca, benzinli motorlar doğal
olarak elektrik motorlarından daha gürültülü olsa da, susturucunun 1897’de Milton O. Reeves ve Marshall
T. Reeves tarafından icat edilmesi, gürültüyü önemli ölçüde tolere edilebilir seviyelere indirmiştir.
Son olarak, Henry Ford tarafından gazla çalışan araçların seri üretimine başlanması, fiyatlarını aşağı
çekmiştir. Buna karşılık, benzer elektrikli araçların fiyatları artmaya devam emiş; 1912’de elektrikli bir
araba, benzinli bir arabanın fiyatının neredeyse iki katına satılmıştır. (https:/en.wikipedia.org)
Çoğu elektrikli otomobil üreticisi 1910’larda bir noktada üretimi durdurmaya başlamıştır. Elektrikli
araçlar, sınırlı menzillerinin büyük sorun yaratmadığı bazı uygulamalar için popüler hale gelmiştir.
Forkliftler, 1923’te Yale tarafından piyasaya sürüldüklerinde elektrikle çalışıyordu. Avrupa’da, özellikle
İngiltere’de, süt şamandıraları elektrikle çalışıyordu ve 20. yüzyılın çoğu için dünyanın akülü elektrikli
karayolu araçlarının çoğunluğu İngiliz süt şamandıraları olmuştur. 1920’lere gelindiğinde, elektrikli
arabaların ilk altın çağı geçmişti ve on yıl sonra elektrikli otomobil endüstrisi fiilen ortadan kalkmıştı.
(https:/en.wikipedia.org)
Elektrikli otomobillerin kullanımında büyük bir canlanma olmadan yıllar geçti. İkinci Dünya
Savaşı’nda savaşan yakıta aç Avrupa ülkeleri, İngiliz süt şamandıraları ve Fransız Bréguet Havacılık
otomobili gibi elektrikli otomobillerle deneyler yaptı, ancak genel olarak, ICE gelişimi hızlı bir tempoda
ilerlerken elektrikli araç teknolojisi durmuştur. 1950’lerin sonlarında, Exide pillerinin üreticileri olan
Henney Coachworks ve National Union Electric Company, Fransız Renault Dauphine’e dayanan yeni
bir elektrikli araba olan Henney Kilowatt’ı üretmek için bir ortak girişim kurdu. Araba 36 volt ve 72
volt konfigürasyonlarında üretildi. 72 voltluk modeller 96 km/sa (60 mph)’ye yaklaşan bir azami hıza
sahipti ve tek bir şarjla yaklaşık bir saat seyahat edebiliyordu. Kilowatt’ın önceki elektrikli arabalara
göre geliştirilmiş performansına rağmen, normal benzinli Dauphine’in maliyetinin yaklaşık iki katıydı
ve üretim 1961’de sona ermiştir. (https:/en.wikipedia.org)
68
Kısacası, ilk otomobillerde kullanılan tek motor buhar motorları değildi. Elektrikli motorlu araçlar da
icat edilmiştir. 1832 ve 1839 yılları arasında (kesin yıl belirsiz), İskoçyalı Robert Anderson, ilk elektrikli
vagonu icat ettiğinde otomobil tarihinde olumlu bir yer tutmuştur. Elektrikli arabalar, küçük bir elektrik
motoruna güç sağlayan şarj edilebilir piller kullanıyordu. Araçlar ağırdı, yavaştı, pahalıydı ve sık sık
şarj etmek için durmaları gerekiyordu. Hem buharlı hem de elektrikli karayolu taşıtları terk edilmiş ve
gazla çalışan taşıtlar ön plana çıkmıştır. Elektrik kullanımı, sürekli bir elektrik arzının mümkün olduğu
tramvaylarda ve troleybüslerde daha büyük başarı elde etmiştir. (https://www.anythingaboutcars.com;
Dolanay ve Oğuztürk, 2019)
Ford, 1900’lü yıllarda benzinle çalışan araçlardan fazla elektrikle çalışan araçlar üretmişken, ilk
hybrid ticari kamyon 1910 yılında üretilmiştir. Benzinli ticari araçların yaygınlaşmasıyla, hybrid
araçların üretiminden vaz geçilmiştir. (https://depts.washington.edu)
İlk benzinli motorlu otomobiller 1860’lar ve 1870’lerde Fransa ve Almanya’da üretilmeye başlamış,
20. Yüzyılı başlangıcıyla birlikte, Alman ve Fransız üreticilere İngiliz, İtalyan ve ABD’li üreticiler de
eklenmiştir. Otomotiv Sanayi’nin gelişiminin erken dönemlerindeki firmalar ufak dükkanlardan ibaret
olmuşlardır. Pek çok üretici tarafından atölyelerde el yapımı otomobiller üretilmiştir. Bu firmaların bir
kısmı da araba üretim işine girdikten kısa bir süre sonra işi bırakmışlardır. Bir kısmı da diğer alanlarda
da üretime devam ederek işlerini çevirmeye çalışmışlardır. (https://www.britannica.com)
3. Henry Ford ve Kitlesel Üretim

Elektrikli araçlar sessiz çalıştıkları ve çalıştırması kolay olmuş olduğu için bir dönem tercih edilir
olmuşlar, ancak pil kapasitesi nedeniyle oluşan kısıt rakipleriyle rekabet şansını sınırlamıştır. Bununla
birlikte elektrikli arabalar belli bir süre kadınlar arasında popüler kalmaya devam etmiştir. (https://www.
britannica.com)
Henry Ford 1903’te otomobil üretmeye başladığında her montajcı kendi başına bir otomobilin
bütün montajından sorumluydu ve bu da 514 dakika yani yaklaşık dokuz saat alıyordu. Genç Ford, beş
yıl boyunca montaj işlemini hızlandırmanın yollarını aradı. 1908’ de otomobil yapmanın yepyeni bir
yolunu bulmuştu. Her montajcı tek bir iş yapmak suretiyle ortalama bir Ford montajcısının görevi 514
dakikadan 2.3 dakikaya düşmüştü. Ford’un bu yolla ürettiği otomobilinin ismi Model T’idi. Model T,
siyah, kutu gibi bir araçtı ve kullanması o kadar basit, onarımı o kadar kolaydı ki, Ford onu evrensel
otomobil olarak nitelemişti. (Saydan, ts: 154)
Otomotiv sanayi ABD’li Ford firması eliyle seri üretim (mass production) yöntemiyle tanışıp, bu
yöntem tüm sanayiye yaygınlaşınca otomotiv sanayinde teknolojik ilerleme hızlanmıştır diyebiliriz.
(https://depts.washington.edu; www.britannica.com)
Seri üretim yönteminin bir ABD yeniliği olmuş olduğu söylenebilir. Zira ABD’nin diğer Avrupa
ülkelerine göre daha fazla nüfusa sahip olması, nüfusun yaşam standardının yüksek olması ve yerleşim
birimleri arasında çok uzun mesafelerin olması ülkeyi seri üretim tekniğinin doğal doğum yeri yapmıştır
diyebiliriz. (https://www.britannica.com)
4. 1900-1960 Yılları Arası Süreçte Otomotiv Sanayii

1930’lu yıllarda üretilmiş olan otomobillerin çoğunluğu dört tekerlekli ve hidrolik fren mekanizmasına
sahip olmuş, yine pek çok otomobilde ısıtıcı kalorifer ve radyo bulunmuştur. Ayrıca 1920’lerden farklı
olarak otomobillerin tasarımı değişmiş, sert çizgiler daha yumuşak bir hal almıştır. Böylece rüzgarın
hız azaltıcı etkisine daha az maruz kalmışlardır. Sürücü konforu da artmıştır. Sayıları gittikçe artmış
olan ABD’li üreticiler birbirinden farklı çeşit otomobiller üretmeye başlamış ve otomobiller güvenli
camlarla daha güvenli hale gelmeye başlamıştır. Otomobillerde ilk kez suspansiyon kullanılmaya
başlanmıştır. Ancak 1940’lı yıllar ilk kez lüks otomobillerin üretim hattından çıktığı yıllar olmuş, 2.
Dünya Savaşı yıllarında firmalar askeri araç üretmeye yönelmiş ve ilk kez dört tekerlekli askeri araç
69
olan jeep üretilmeye başlanmıştır. 1940’larda ilk kez otomatik vitesli ve yarı otomatik işletim sistemli
otomobiller de üretilmeye başlanmıştır. 1940’ların otomobilleri bir galon yakıtla 15-20 mil gidebilir
şekilde olmuştur. 1940’lı yıllarda kasaba ve köylerde kullanılmış olan mini Vanlar 9 yolcu kapasitesinde
olmuştur. 1940’lı yıllarda başlayan eğilim devam etmiş, 1950’li yılların otomobilleri de daha alçak, daha
uzun ve daha geniş olmuştur. Bu yıllarda otomobil satışlarında büyük bir artış olmuş, arka teker mili ve
krom otomobillerde yeni bir form almış ve otomobil tasarımıyla otomobillerin şekli çok güzel ve garip
bir hal almıştır. 1930 ve 1940’lardaki yönelim 1950’lerde devam etmiş otomobiller daha sofistike hale
gelmiş ve hızı artmıştır. Jet çağı olarak nitelendirilmiş olan 1950’li yıllarda otomobillerin üretimindeki
karmaşık eğimli bileşenlere ve biçimlere karşın hız çok artmıştır. 1960’lı yılların otomobillerinde
ekonomi ön plana çıkmıştır. 1960’lı yılların en popüler otomobilleri ise pony ler olmuştur. Spor tarzı
otomobiller uzun ön kısmı ve kısa arka kısmı ile çok tutulmuştur. Avrupa’da 1960’lı ıllarda Fiat 124
gibi halk tipi otomobiller ile spor otomobiller hakim olmuştur diyebiliriz. 1960’lı yıllarda klasik ABD
otomobillerinde araç içi ve yol güvenliği önemli olmuştur. Örneğin otomobillerde güvenlik kemeri
kullanılması standart hale gelmiştir. (https://www.anythingaboutcars.com)
1930’lu Yıllarda Otomobiller
Kaynak: https://www.supercars.net
70
1940’li Yıllarda Otomobiller
Kaynak: https:/tr.wikipedia.org
71
Kaynak: https:/en.wikipedia.org
5. 1960’lı Yıllarda Otomotiv Sanayi

1960’lı yılların otomobillerinde ekonomi ön plana çıkmıştır. 1960’lı yılların en popüler otomobilleri
ise pony ler olmuştur. Spor tarzı otomobiller uzun ön kısmı ve kısa arka kısmı ile çok tutulmuştur.
Avrupa’da 1960’lı yıllarda Fiat 124 gibi halk tipi otomobiller ile spor otomobiller hakim olmuştur
diyebiliriz. 1960’lı yıllarda klasik ABD otomobillerinde araç içi ve yol güvenliği önemli olmuştur. Örneğin
otomobillerde güvenlik kemeri kullanılması standart hale gelmiştir. (https://www.anythingaboutcars.
com)
1960’lı Yıllarda Otomobiller
72
6. Esnek (Yalın) Üretim Sistemi ve Japon Toyota Firması

Esnek üretim sistemi 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda geliştirmiştir. Bu yıllarda Ford ve GM
(General Motors) firmaları hala ölçek ekonomileri avantajından yararlanarak seri üretim tekniğiyle
üretim yapmaktaydılar diyebiliriz. Ancak savaş sonrası Toyota için Japonya’daki Pazar seri üretim
tekniğiyle üretim yapmak için çok küçük olmuştur. Toyota müşteri isteklerini karşılayabilmek için
aynı üretim bandında pek çok farklı motorlu taşıt üretimi yapmak durumunda da kalmıştır. Bunu ise
her aracın üretimi için geçen zamanı kısa tutup, üretim hattını esnek kullanarak başarmıştır. Toyota bu
başarıyı, daha yüksek kalite elde etme, daha fazla müşteri odaklı olma, daha yüksek üretkenlik sağlama
ve makineleri ve mekanı daha iyi kullanma yolu ile elde etmiştir. (Goswami, 2018: 11)
Toyota’nın tam zamanında üretim sisteminde amaç stok tutmadan çalışabilmek ve stok tutma
maliyetini minimuma indirebilmek olmuştur. (Goswami, 2018: 11-12)
Esnek üretim sisteminin önemli bir özelliği, üretim sistemi için daha az girdi gerektirmesidir (daha
az malzeme, daha az parça, daha kısa üretim operasyonları, kurulumlar vb. nedeniyle daha az verimsiz
zaman). Aynı zamanda elde edilecek daha yüksek çıktı performansı için baskı söz konusudur (daha
iyi kalite, daha yüksek teknik özellikler, daha fazla ürün çeşitliliği vb.). Bu süreç, daha fazla müşteri
memnuniyeti ile sonuçlanmalıdır. Bu da esnek üretim yapan şirkete rakiplerinden daha büyük bir pazar
payı elde etme fırsatı sağlar. Otomobil endüstrisinde esnek bir üretim sistemi oluşturmanın sonucu,
Toyota tarafından en iyi şekilde gösterilmiştir. 1950 civarında esnek üretimin ilkelerini tanıtmaya
başladığından beri Toyota, sadece birkaç bin araçtan oluşan küçük bir üretici olmaktan çıkarak, 1984
yılında 3,5 milyon araç üreten, sadece Ford’un arkasında dünyada üçüncü sırada yer alan tek bir üretici
haline gelmiştir. (Bennett, 1996: 2)
73
Yalın üretimin geleneksel seri üretim sistemlerine kıyasla bariz üstünlüğüne rağmen, Japonya’da
gelecekteki ekonomik ve piyasa koşullarıyla başa çıkmak için bir yaklaşım olarak sağlamlığı hakkında
sorular sorulmuştur. Yalın üretimin görünürdeki baskınlığı ile ilgili akılda tutulması gereken birkaç
faktör vardır. İlki, Womack ve meslektaşlarının araştırmalarını Japonya’nın “balon” zamanında yapmış
olmalarıdır. Düşük faiz oranları sırasında 1980’lerin sonundaki ekonomide tüketim ürünlerine yönelik
iç talep tüm zamanların en yüksek seviyesinde olmuş ve Japonya’daki fabrikaların üretimi de yüksek
kalabilmişti. Firmaların temel rekabet hedefi, bu nedenle maliyetleri ve dolayısıyla fiyatları düşürerek
pazar payını artırmak ve daha fazla ve farklı özelliklerdeki ürün çeşitliliği sunmak olmuştur. İkinci
nokta, Japonya’nın, araç sahiplerini arabalarını hurdaya ayırmaya ve yenilerini almaya teşvik eden
ciddi bir “sarsılmış” araç muayene sistemine sahip olmasıdır. İkinci el araçlara çok az talep vardır ve
birkaç yıldan eski arabalara Japon yollarında nadiren rastlanabilirdi. Bu, otomobil üreticilerinin en son
modelleri kolayca kabul etmeye istekli olan büyük bir iç pazara güvenmelerini sağladı ve böylece yeni
ürün geliştirme oranını artırdı. Japonya’da yurt içi satışlar, yaklaşık 8 milyon yıllık üretim ile toplam
dünya üretiminin yaklaşık dörtte birini oluşturuyor ve satışların yılda 2 milyon ila 3 milyon arasında
olduğu Almanya, Birleşik Krallık veya Fransa’daki pazar büyüklüğünden iki buçuk ila üç kat daha
büyük bir Pazar haline geliyordu Japon pazarı. Ayrıca, tipik bir Avrupalı veya Kuzey Amerikalı üretici
için ortalama model yaşı yaklaşık dört ila beş yıl iken, Japon arabalarının ortalama model yaşı iki yıldan
azdır. (Bennett, 1996: 2-3)
Kaynak: https://www.arabalar.com.tr
7. 1990’lı Yıllar ve Güney Kore

1980’li yıllarda Japonya’nın dünyaya tanıttığı esnek üretim sistemi içerisinde otomobil sanayisinin
gelişmeye başladığı bir başka ülke Güney Kore olmuştur. Güney Kore safha atlayıcı teknoloji geliştirme
patikası içinde 1980’li yıllarda hem ilk yerli otomobilini üretebilmiş, hem de ABD pazarına hızlı bir giriş
yapabilmiştir. Ancak otomobiller ilk safhada teknik özellikleri ile değil de fiyat avantajı sayesinde ABD
pazarında tutunabilmiştir. Bu ilk tecrübe Güney Kore’nin Hyundai firması yetkililerine teknolojilerini
daha da geliştirerek otomobillerin teknik özelliklerini kusursuz hale getirmeleri gerçeğini öğretmiştir. Bu
tecrübe sayesinde Hyundai 1990’lı yıllarda hem teknik özelliklerinin iyiliği ve hem de fiyat avantajları
ile rekabet üstünlüğü elde edebilmişlerdir. (Dolanay ve Oğuztürk, 2018)
74
19990’larda Güney Kore Otomobili
Kaynak: https://tr.wikipedia.org
8. 2000’li Yıllar ve Artan Rekabet Ortamı

İkinci otomotiv yüzyılına girerken (2000’li yıllar), otomotiv endüstrisi kendisini karmaşık bir
rekabet ortamında ve ‘zanaat, kitle ve yalın üreticiler’in her birinin var olduğu, ancak ‘zanaat, kitle ve
esnek kitle’ kavramlarıyla açıklanması zor bir durumda bulmuştur. Bunun nedeni, rekabet ortamının
ilk yüzyıldan çok daha az net bir şekilde bölünmüş olmasıdır. Otomobil şirketlerinin - evrensel bir en
iyi uygulama yerine - kendi ulusal çevreleri ve iş geçmişleri tarafından şekillendirilen bireysel çalışma
organizasyonları ve üretim sistemleri geliştirdiğini göstermek bu gerçeği iyi bir şekilde açıklayabilecektir.
(Holweg, 2008: 6)
Birincisi, sektördeki kalıcı kapasite fazlası (yılda yaklaşık 20 milyon birim, yazarın tahmini),
sektörde benzeri görülmemiş bir birleşme ve satın alma dalgasıyla sonuçlandı. Asya’daki mali krizler
ve birçok Japon endüstriyel holdingi olan Keiretsu’lardaki önemli yanlış yönetimle birleştiğinde, bu
durum Toyota ve Honda dışında tüm Japon otomobil üreticilerinin en azından kısmen Batılı bir araç
üreticisinin eline geçmesi durumuna yol açmıştır. 20. yüzyıl. Ayrıca, çoğu Batılı üretici, satın alma ve
ürün geliştirmede daha yüksek ölçek ekonomileri elde etmek, küresel bir marka portföyü geliştirmek
ve yükselen pazarlara erişim kazanmak için diğerleriyle güçlerini birleştirdi. Bu birleşmelerin birçoğu,
örneğin Daimler-Chrysler ve Mitsubishi gibi oldukça sorunlu bir geçmişe sahiptir ve umulan finansal
getirileri sağlamaktan uzaktır ve küresel ölçekte kapasite fazlasında azalmaya yol açmamıştır. (Holweg,
2008: 7)
İkincisi, küresel bölgelerdeki neredeyse tüm araç üreticilerinin Yalın üretim tekniklerinin
benimsenmesiyle, Japonların rekabet avantajı önemli ölçüde azaldı. MIT Uluslararası Motorlu Taşıt
Programının en son küresel montaj fabrikası anketinden elde edilen sonuçlar, ABD ve Japonya arasındaki
farkın saatlerin biraz üzerine düştüğünü gösteriyor. Ortalama araç yapımı, Japonya’da 12,3 saat ve
geçmişte ABD’de 20,1 saat ile karşılaştırıldığında, artık ABD’de 16,8 saat sürmektedir. Avrupa’da
benzer şekilde, ürün kalitesi 1990’dan bu yana önemli ölçüde iyileşmiştir. Aslında kalite o kadar arttı
ki, çoğu araç basitçe ‘sıfır kusur’ puanı aldığı için JD Power (müşteri kalite verilerini toplayan kurum)
75
1997’de ölçümlerini sıkılaştırmak zorunda kalmıştır. Genel olarak, mevcut kıyaslama çalışmalarımız,
Batı dünyasında “yalın mesajın” gerçekten duyulduğuna dair güçlü kanıtlar buldu ve Japonya hala lider
olmasına rağmen, rekabet durumu 1990’da olduğundan çok daha fazla sert hale gelmiştir. (Holweg,
2008: 7)
9. Elektrikli Arabalara Geri Dönüş ve 200’li yıllar

1973 yılında çıkan OPEC Petrol Krizi nedeniyle benzin fiyatlarının artması, benzinli araçlara alternatif
arayışının ortaya çıkmasına neden oldu ve bu dönemde elektrikli araçlar konusundaki çalışmalar yeniden
hız kazanmıştır. 1974 yılında Vanguard-Sebring’in çıkardığı CitiCar, Washington DC’deki Elektrikli
Araç Sempozyumunda ilk çıkışını yaptı. CitiCar, 30 milin üzerinde bir hıza ve 50 kilometrelik sürüş
kapasitesine sahipti. 1975 yılına gelindiğinde, şirket ABD’deki altıncı büyük otomobil üreticisi arasında
yerini alsa da sadece birkaç yıl sonra lağvedilmiştir. 1976 yılında hibrit ve elektrikli araçlar konusunda
araştırmalar yapılması üzerine özellikle Amerika’da bir dizi karar alındı ve devlet bu alanda teşvik
vermeye başladı. Yapılan bu teşvikler ile 1976 senesinde Dallas menşeli bir kiralama firması, elektrikli
araç kiralamaya başlamıştır. 1990’larda Temiz Hava Yasası Değişikliği ve Enerji Politikası Kanunu’nun
yürürlüğe girmesi ile elektrikli araçlar yeniden gündemde yerini almaya başlarken, bu alanda yapılan
yatırımlara da destek verilmiştir. General Motors CEO’su Roger Smith, “dünyanın en verimli üretim
aracı” olarak adlandırılan EV1’in üretimini tamamlamıştır. 1996 yılında yalnızca kiralanan 1.117 adet
araç, sadece California, Arizona ve Georgia’dakilerin kullanımına sunulmuştur. Ancak kullanıcılardan
çok olumlu yorumlar almasına rağmen belirli bir süre sonra kiralama sürelerinin dolması gerekçesi
ile toplatılarak, hurda çöplüğüne atılmıştır. Halen bu modelden 40 adet müzelerde sergilenmek üzere
tutulmaktadır. 1997 yılında Toyota, dünyanın ilk kez ticari olarak pazarlanan ve seri üretilen hibrit
otomobil Prius’u Japonya’da tanıtmıştır. Üretildiği ilk yıl yaklaşık 18.000 adet satılmıştır. Global satışa
sunulduğu ilk yıl ise 50.000 adet satılmıştır. 1997-2000 yılları arasında Honda’nın EV Plus’ı, G.M.’in
EV1’i, Ford’un Ranger pik up EV’si, Nissan’ın Altra EV’si, Chevy’nin S-10 EV’si ve Toyota’nın RAV4
EV’si gibi modelleri büyük otomobil imalatçıları tarafından üretilmiştir. Ancak bu dönemde araçların
satılması yerine kiralamasına gidilmesi tercih edilmiştir. (https://ev.hedeffilo.com)
2006 yılına gelindiğinde elektrikli araç konusunda devrim sayılabilecek bir adım olarak, Tesla üretimi
ortaya çıkmıştır.. Tesla diğer elektrikli araçlardan farklı olarak, tek sefer şarj edilme ile 200 kilometre
gidebilecek şekilde tasarlandı. 2011 yılında Tesla’nın Roadcaster adıyla piyasaya sürdüğü model ise
240 kilometre menzile sahip olmuştur. 2010 yılında hem fiyatı hem de performansı ile 6 yılda 250.000
adetten fazla satan Nissan Leaf ilk kez piyasaya çıkmıştır. (https://ev.hedeffilo.com)
TESLA Model S
Kaynak: https://www.tesla.com
76
Tesla, Inc. veya kısaca Tesla, elektrikli araç tasarlayan, üreten ve satan Austin, Teksas merkezli
bir Amerikan şirketi.[4] Şirket aynı zamanda yenilenebilir/yeşil enerji ürünleri üreten kardeş şirketi
olan Solar City aracılığıyla evlere güneş paneli veya solar kiremit satarak araçları evde dahi temiz
pil enerjisi depolanmasını sağlıyor.[5] TSLA[6] ismi ile NASDAQ borsasında işlem gören halka
açık şirkettir. Tarihinde ilk defa 2013 birinci çeyreğinde hissedarlarına kar payı dağıtmıştır. (https://
tr.wikipedia.org)
Temmuz 2003’te mühendis Martin Eberhard ve Marc Tarpenning tarafından “Tesla Motors”
olarak kurulan şirketin adı, elektirik teknolojisine büyük katkılarından dolayı ünlü mucit ve elektrik
mühendisi olan Nikola Tesla’dan gelmiştir. Mart 2015 itibarıyla, Tesla 2008 yılından bu yana yaklaşık
70.000 elektrikli araba teslim etmiştir. (https://tr.wikipedia.org)
Tesla aynı zamanda elektrikli motor parçalarını, lityum-iyon pil paketleri dahil olmak üzere
Daimler ve Toyota otomotiv üreticilerine pazarlar.[10] Şirketin CEO’su Elon Musk, Tesla ‘yı ortalama
tüketiciye uygun fiyatlarla elektrikli arabalar sunmayı hedefleyen bağımsız bir otomobil üreticisi olarak
öngördüğünü açıkladı.[11] Ortalama tüketici için çıkaracağı Tesla Model 3 fiyatının devlet teşvikleri
haricinde 35.000 US$‘dan, teslimatların ise 2017 sonunda başlaması bekleniyor.[12][13] Ayrıca Tesla
2015 yılında, PowerWall adında, ev kullanımı için bir batarya ürünü çıkardığını açıklamıştır. (https://
tr.wikipedia.org)
Sonuç
Otomotiv sanayinde son yıllarda esnek üretim sistemi ile üretim ve rekabet artmış, bu çerçevede firma
birleşmeleri ve firma elde etmeleri ile birlikte küreselleşme eğilimleri artmıştır. Böylece her otomobil
firması küresel pazarlara açılarak ürünlerini pazarlamayı düşünür olmuştur. Dolayısıyla TOGG safha
atlayıcı teknoloji transferi ile üretmeyi düşündüğü elektrikli yerli otomobil ile küresel pazarlara açılmayı
düşünmeli ve bunu gerçekleştirebilmelidir. Bununla birlikte teknoloji geliştirme çalışmalarını da devam
ettirerek tamamen yerli teknolojiyle araç üretebilmelidir.
Kaynaklar
Anything About Cars, A Car Resource About Buying Selling, A Useful Car Resource,
https://www.anythingaboutcars.com>..., Erişim Tarihi: 15.11.2019,
Goswami Shanka (2018), Total Productive Maintenance, https://www.slideshare.net › t..., Erişim Tarihi: 26.06.2022,
Holweg Matthias (2008), ‘’The evolution of competition in the automotive industry’’ (Beyond Mass and Lean
Production – On the Dynamics of Competition in the Automotive Industry), All content following this page
was uploaded by Matthias Holweg on 17 February 2016. See discussions, stats, and author profiles for this
publication at: https://www.researchgate.net/publication/283749414, Erişim Tarihi: 27.06.2022,
https://depts.washington.edu,
https:/en.wikipedia.org,
https://tr.wikipedia.org
https://www.arabalar.com.tr,
https://www.britannica.com,
https://www.britannica.com/technology/automotive-industry,
https://www.supercars.net,
https://www.tesla.com,
https://www.togg.com.tr,
77
Katayama Hiroshi ve Bennett David (1996), ‘’ Lean Production in a Changing Competitive World: A Japanese
Perspective’’, International Journal of Operations & Production Management; 16(2):8-23, https://www.
researchgate.net>..., Erişim Tarihi: 26.06.2022,
Saydan Reha, tarihsiz (ts), 1900’lerın İlk Yıllarında Ford - General Motors Rekabeti (Üretim ve Pazarlama Anlayı-
şının Karşılaştırılması), https://dergipark.org.tr › download › article-file, Erişim Tarihi: 21.07.2022,
78
TEACHING THE VALUE OF RESPONSIBILITY IN THE

3RD GRADES IN PRIMARY SCHOOL
Aynur Pala1, Davut Işık2

1
Manisa Celal Bayar University, Faculty of Education, Educational Sciences Department, Manisa,
ORCID ID: 0000-0003-4889-7438

2
. Taytanlı İlhan İlkokulu, Manisa, ORCID ID: 0000-0003- 1821-5651,
ABSTRACT
Values are the guiding principles of life which are conducive to all round development. They give
direction and firmness to life and bring joy, quality, satisfaction and peace to life. Some of the aims of
values education are as follows: To develop students socially, ethically and academically by incorporating
values into the school culture and program in every aspect. To help students to know, care about and act
according to ethical values such as respect, responsibility, honesty, justice and compassion. Although
the responsibility of the parents comes first in the development of values, this responsibility should
be shared with schools and the wider society. Especially schools and teachers have important duties
in values education. The aim of this study, to teach the value of “responsibility” which is among the
“core values” such as justice, friendship, honesty, self-control, patience, respect, love, responsibility,
patriotism and benevolence included in the National Education Life Studies programs. It was expected
that implementing effective activities related to responsibility will improve the awareness of the students
about their responsibilities and fulfil their responsibilities, internalize this value and reflect it to their
behaviours. Thus, it was also aimed to contribute to the increase in the number of individuals who act
according to universal values, both individually and socially. A total of 33 students in the 3/G class of
Taytanlı İlhan Primary School in Manisa province participated in this study. After carried out different
teaching responsibility practices such as growing plants, watering, reading books, case studies, giving
water and food to animals for 6 weeks, it was observed that there were important developments in
fulfilling the responsibilities of the students.
Key words: Values education, responsibility, Life Science Curriculum
İlkokul 3. Sınıflarda “Sorumluluk” Değerinin Eğitimi
Özet
Değerler, milli ve küresel gelişime elverişli olan hayat prensiplerini yönlendiren, hayata yön veren,
dayanma gücü, yaşama sevinci, mutluluk, huzur vb. getiren olgulardır. Değerler eğitiminin amaçlarından
bazıları şunlardır: Değerleri her açıdan okul kültürüne ve programına dahil ederek öğrencileri sosyal,
etik ve akademik olarak geliştirmek, öğrencilerin saygı, sorumluluk, dürüstlük, adalet ve şefkat gibi
etik değerleri bilmelerine, önemsemelerine ve ona göre davranmalarına yardım etmektir. Değerlerin
öğretilmesinde öncelikle ana-babaların sorumluluğu ön plana çıksa da, bu sorumluluk okullar ve
79
daha geniş toplum ile paylaşılmalıdır. Değerler eğitiminde özellikle okullara ve öğretmenlere önemli
görevler düşmektedir. Bu çalışmanın amacı, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı İlkokul Hayat Bilgisi öğretim
programlarında yer alan adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk,
vatanseverlik, yardımseverlik gibi “kök değerlerden “sorumluluk” öğretilmesi ile etkinliklerin
uygulanması ve öğrencilerin sorumlukları konusunda farkındalıklarının gelişmesine ve yerine getirme
konusunda hassasiyetlerinin artmasına, bu değeri içselleştirmelerine ve davranışlarına yansıtmalarını
sağlamaktır. Böylece gerek bireysel gerekse toplumsal düzeyde evrensel değerlere göre davranan
bireylerin sayılarının artmasına katkı sağlanması amaçlanmaktadır.
Bu çalışmaya Manisa İlindeki Taytanlı İlhan İlkokulu 3/G sınıfındaki toplam 33 öğrenci katılmıştır.
6 hafta boyunca bitki yetiştirme, sulama, kitap okuma, örnek olay inceleme, hayvanlara su ve mama
verme gibi farklı uygulamalar sonucunda öğrencilerin sorumluluklarını yerine getirme konusunda
önemli gelişmeler olduğu gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Değerler Eğitimi, Sorumluluk, Hayat Bilgisi Öğretim Programı.
GİRİŞ
Değerler eğitimi, insanları birbirine bağlayan, gelişmeyi, mutluluğu ve huzuru sağlayan, tehditlerden
koruyan ahlaki, insani, sosyal, manevi değerlerin tüm bireylere kazandırılmasındaki en önemli etkenin
eğitim olduğunu vurgulayarak değerlerin öğrencilere aktarılması süreci olarak ifade edilmiştir (Kuş,
Merey ve Karatekin, 2013). Lewis (2007) değerler eğitiminin akademik başarıya karşı istek uyandırmada
ve huzurlu öğretme ve öğrenme ortamı yaratmada önemli etkisi olduğunu ifade etmektedir. Değerler
eğitimi öğrencilerin iletişim yeteneklerini, düşünme kapasitelerini, özyönetim ve kendini tanıma gibi
farklı zihinsel boyutlarını geliştirmekte ve yalnızca zihinleri değil, kalpleri de beslemektedir. Değerler
eğitimi çocuk ve genç insanlara ahlaki görevlerini ve sorumluluklarını bilmelerini, dürüstlük, kibarlık,
cömertlik, cesaret, özgürlük, öz-disiplin, eşitlik ve saygı gibi temel insani değerleri kabul etmelerini
ve uygulamalarını öğretmektir. Değerlerin geliştirilmesinde öncelikle ana-babaların sorumluluğu ön
plana çıksa da bu sorumluluk okullar ve daha geniş toplum ile paylaşılmalıdır. Tahiroğlu (2011) da,
örgün eğitim kurumlarında planlı ve programlı olarak değerler eğitiminin gereğine dikkat çekmektedir.
Değerler eğitiminde özellikle okullara ve öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Bu bağlamda,
değerler eğitimin küçük yaşlardan itibaren öğrencilere kazandırılması kritik öneme sahiptir. Değerlerin
gelişimi çok uzun zaman ve çaba gerektiren önemli bir meseledir. Kumari (2013), değerlerin aşılanması
için sihirli bir formül, teknik veya strateji olmadığını belirtmektedir. Değerlerin öğretilmesinde farklı
yaklaşımlar, yöntem ve teknikler kullanılmaktadır. Superka, Ahrens ve Hedstrom (1976) değerler
eğitiminde beş temel yaklaşımın olduğunu belirtmektedir: telkin etme, ahlaki gelişim, analiz, değerleri
açıklama ve eylemle öğrenme. Bu çalışmada kullanılan farklı metotlar ve teknikler “işlem süreci” başlığı
altında açıklanacaktır.
Araştırmanın Amacı
İlkokul 3. Sınıf Hayat Bilgisi Öğretim programında adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır,
saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik gibi kök değerler ile ilgili kazanımlar yer
almaktadır. Bu kazanımlardan özellikle sorumluluk değeri ile ilgili olanlardan bazıları şunlardır: “Ortak
kullanım alanlarını ve araçlarını korur”. “İnsan yaşamı açısından bitki ve hayvanların önemini kavrar”.
“Doğa ve çevreyi koruma konusunda sorumluluk alır”. “Geri dönüşümün kendisine ve yaşadığı çevreye
olan katkısına örnekler verir”.
Bu çalışmada ilkokul 3.sınıf Hayat Bilgisi Öğretim programında yer alan değerlerden “sorumluluk”
değerinin “eylem yoluyla öğretme yaklaşımına” göre öğretilmesi kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda,
sorumluluk değerinin öğretilmesiyle ilgili belirlenen yaklaşımlar ve tekniklerinin uygulanması sonucunda
öğrencilerin sorumluluk değeri konusundaki hassasiyetlerinin artırılması, bu değeri içselleştirmeleri ve
80
davranışa yansıtmaları hedeflenmiştir. Böylece bu araştırmanın gerek bireysel gerekse toplumsal düzeyde
evrensel değerlere göre davranan bireylerin sayılarının artmasına katkı sağlaması beklenmektedir.
Araştırma Yöntemi
Yıldırım ve Şimşek (2008. s. 39) nitel araştırmayı görüşme, gözlem ve doküman analizi gibi veri
toplama tekniklerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde
ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma” olarak tanımlamaktadır. Bu araştırmada
nitel araştırma modellerinden ‘‘durum çalışması modeli’’ kullanılmıştır. Durum çalışması bir ya da daha
fazla olayın, bireyin, ortamın, programın, sosyal grubun ya da diğer birbirine bağlı sistemlerin doğal
bağlamında derinlemesine incelendiği yöntemdir. (McMillan: 2008, akt. Erbaş ve Başkurt 2020: 931).
Veri toplama Aracı

Bu araştırmada süreçle ilgili veri toplanmıştır. Süreçle ilgi veriler; araştırma süresince neler olup
bittiği ve bu olanların araştırma grubunu nasıl etkilediğine ilişkilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2008:
40). Araştırmada gözlem, görüşme ve materyal inceleme teknikleri kullanılmıştır. Öğrencilerin
sorumluluklarını yerine getirdiklerini teyit eden orijinal fotoğraf ve videolar elde edilen verileri
desteklemiş, araştırmanın geçerliliğini ve güvenirliğini arttırmıştır.
Çalışma Grubu
2022 yılı Mart ayı başında “sorumluluk” değeri ile ilgili etkinlikler, literatür taraması yapılarak
planlanmıştır. Bu etkinliklere Manisa İli içinde bulunan Taytanlı İlhan İlkokulu 3/G sınıfındaki toplam
33 öğrenci katılmıştır. Sınıf tercihi ise, sorumluluk değeri ile ilgili etkinlikleri yerine getirmek üzere
öğretmenler arasından gönüllük esasına göre belirlenmiştir.
İşlem Süreci:
Araştırmada sorumluluk değeri Hayat Bilgisi derslerinde 6 hafta boyunca değerler eğitimi
yaklaşımlarından “eylemle öğrenme” yaklaşımlarındaki metot, teknikler ve etkinlikler ile uygulamalı
olarak gerçekleştirilmiştir.
Sorumluluk değerinin eğitimi ile ilgili şu yöntem, teknik ve etkinliklere yer verilmiştir:
1- 3/G sınıfının kapısına “SORUMLULUK SINIFI” başlığı altında “Kendime, aileme, çevreme,
vatanıma karşı sorumluluklarım var” ifadeleri yer alan bir afiş asılmıştır.
2- İlkokul 3. sınıf Hayat Bilgisi Öğretim Programındaki değerler ile ilgili kazanımlar incelenmiş ve
çalışma kapsamına «Sorumluluk» değerinin öğretilmesi kararlaştırılmıştır.
3- «Sorumluluk» değerinin öğretilmesi ile ilgili yöntem, teknik ve etkinlikler ile ilgili literatür
taraması yapılmış ve etkili olacağı düşünülenler planlanmıştır.
4- Etkinliklerin sınıf düzeyine uygunluğu, uygulanabilirliği gibi konularda 2 sınıf öğretmeni
görüşüne başvurulmuştur.
5- Öğrencilerin yaşlarının küçük olduğu göz önünde tutularak anket yerine sorumlulukları ile
farkındalıklarının belirlenmesi amacıyla şu sorular sorulmuştur:
- Ödevlerinizi zamanında yapar mısınız?
- Okulda gerekli olan kitap, kalem gibi malzemeleri önceden hazırlar mısınız?
- Çiçekleri sular mısınız?
- Hayvanlara yem ve su verir misiniz?
81
- Ev işlerinde annenize, babanıza veya kardeşlerinize yardım eder misiniz?

- Pil, plastik ve cam şişe gibi şeyleri geri dönüşüm kutularına atar mısınız?
- Düzenli olarak kitap okur musunuz?
Bu sorulara öğrencilerin büyük çoğunluğu ara sıra şeklinde cevap vermişlerdir. Ancak “Düzenli
kitap okur musunuz? Sorusuna “Her zaman” cevabını vermişlerdir.. Bunun sebebinin ise, öğrencilerin
2.sınıftan itibaren düzenli olarak kitap okumaları ve sınıf öğretmenleri Gülsüm Yaray tarafından çizelge
ile takip edilmeleri olabileceği düşünülmektedir.
6- Sorumluluk ile ilgili ön bilgilendirme amacıyla tartışma soruları tartışmaya açılmıştır:
- Hava çok soğuk ve yağmurlu olduğu için sütçü sütü sağmasa ne olur?
- Eğer çiftçi buğdayı hasat etmeyip top oynasa ne olur?
- Ödevinizi bitirmeden arkadaşınız sizi oynaya çağırırsa ne yaparsınız?
- Komşunuzun evde yokken köpeklerine bakmak üzere söz verdiniz fakat hiç canınız istemiyor,
ne yaparsınız?
- Tam yatacağınız sırada bir kitap özeti yapmak ile ilgili ödevinizi yapmadığınızı hatırladınız,
ne yaparsınız? gibi sorular ile sorumluluğun önemi üzerinde durulmuştur.
Daha sonra şu etkinlikler gerçekleştirilmiştir:
7- Bitki bakımı ile sorumluluk eğitimi: Sınıfa çiçekler alınmış ve sulanması için öğrencilere
sorumluluklar verilmiştir. Hangi öğrencinin hangi gün çiçek sulaması gerektiği liste halinde
belirtilmiştir. Öğrenciler bu liste çerçevesinde çiçekleri sulamışlardır. Bu etkinlik aynı zamanda
“estetik” değerinin kazanılmasına da katkı sağlamıştır.
8- Geri dönüşüm ile ilgili sorumluluk eğitimi: Geri dönüşümün önemi üzerinde durulmuş ve geri
dönüşüm ile ilgili etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler kendileri sorumluluklarının yer aldığı
panolar hazırlamışlardır. Çevre duyarlılığı ile ilgili pankartlar hazırlanmış ve okul koridorlarında
dolaşarak diğer öğrencilerin de bu konuda farkındalıklarına katkı sağlanmıştır “Yere çöp atmayınız
yazılı” temizlik robotu hazırlanmış ve okul bahçesinde yere atılan çöpler toplanmıştır. “Sıfır Atık”
projesi kapsamında Yunus Emre Belediyesi’nin desteğiyle de koridorlara kâğıt, atık pil, ve atık
plastik kutuları konulmuştur.
9- Hayvanlara yem ve su vererek hayvanlara karşı hassasiyetlerinin artırılması: Öğrencilere
hayvanlara karşı hassas davranmanın gereği anlatılmış ve mümkünse hayvanlara yem ve
su vermeleri istenmiştir. Bu sorumluluğu yerine getirenlerin fotoğrafları ve videoları sınıfta
paylaşılmıştır.
10-Kitap okuma etkinlikleri ile değer eğitimi: Öğrencilerin seviyelerine uygun Ema Yayınlarının
Değer eğitimi ve özellikle sorumluluk değeri ile ilgili ve farklı hikayeler okutulmuş, sorular
sorulmuş ve tartışmalar yapılmıştır. Kitap okuma ile ilgili bütün okula yayılacak şekilde sınıf
tarafından tanıtımlar yapılmış ve her hafta cuma günleri klasik hafif müzik eşliğinde tüm
öğretmenler, öğrenciler, okul idaresi ve personeller, o sırada okulda bulunan veliler kitap okuma
etkinliğine katılmışlardır.
Ayrıca bu etkinlik kapsamında okul kütüphanesi zenginleştirilmiş, okula düzenli olarak “GEZİCİ
KÜTÜPHANE” otobüsü getirilmiş ve gezici kütüphane tarafından öğrencilere kütüphane üyelik
kartları verilmiştir.
11-Video izleme yoluyla değerler eğitimi tekniği ile değerler eğitimi: Sorumluluk ile ilgili 3-5
dakikalık videolar izlenmiş ve “siz olsaydınız ne yapardınız? gibi sorular sorulmuş ve üzerinde
konuşulmuştur.
82
12-Değerler eğitiminde yaklaşımlardan “ödül ve ceza yaklaşımının” uygulanması: Kumari, R.J.

(2013)’e göre, “eğitiminin önemli bir boyutu, uygunsuz alışkanlıklar geliştirmekten nasıl
kaçınılacağı ve istenen davranışa nasıl ulaşılacağıdır. Çoğu çocuk, başlangıçta uzun vadeli bir
değer hedefini kavramsallaştıracak ne zihinsel kapasiteye ne de olgunluğa sahiptir. Bu çok zaman
alacağı için değerlerin uygulanmasındaki nihai kazanımın söylenmesi yerine, çocuklara arzu
edilen bir davranışın başarısı için anında ödül verilmelidir. Bu ödül bir teşvik görevi görecektir.
Bazı öğrenciler psikolojik ihtiyaçlarını eğitimde kabul gören ve saygı duyulan öğretmen gibi
kişilerden sözlü pekiştirme ile karşılamaya çalışırlar.” Bu yaklaşıma uygun olarak, öğrencilerin
aldıkları sorumlulukları istekle yerine getirmeleri üzerine «Takdir Belgesi» verilmiştir. Ayrıca,
katılımcı öğrenciler için Manisa’daki Masal Parkı’na gezi düzenlenmiştir.
BULGULAR
Altı hafta sonucunda, öğrenciler bir zorunluluk olmaksızın sorumluluklarını yerine getirdikleri ile
ilgili (hayvan besleme, çiçek yetiştirme vb.) fotoğraf ve videolar çekmişler ve sınıfa getirmişlerdir. Daha
önce sorulan sorular tekrar sorulmuş ve daha önce sorumluluklar ile ilgili ifadelere “Ara sıra” yerine
“Her zaman” şeklinde diyenlerin sayısı önemli ölçüde arttığı görülmüştür. Ayrıca öğrenciler annelerine
ev işlerinde (sofra hazırlama, bulaşıkları toplama, elbise katlama, temizlik vb.) yardım ettikleri ile
ilgili resim paylaşmışlardır. Kardeşlerine ders çalıştırdıklarını, kardeşlerine baktıklarını söylemişlerdir.
Bu konularda sorumluluklarını yerine getirmiş ve bunları video ve fotoğraflarla doğrulamışlardır.
Öğretmenin öğrencilerle görüşme notlarında öğrencilerin bütün bu etkinliklere istekle katıldıkları
görülmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Değer eğitiminde farklı yaklaşımlar kullanılmaktadır. Ancak bu çalışmada önemli ölçüde “eylem
yoluyla değer eğitimi” yaklaşımı kullanılmıştır. Öğrencilerin etkinliklere büyük bir istekle katıldıkları
ve sorumluluk değerini önemli ölçüde içselleştirdikleri ve davranışa dönüştürdükleri gözlenmiştir. Bu
araştırmanın değerler eğitimi konusunda öğretmenlere bir katkı sağlayacağı umulmaktadır.
Bu araştırma sonuçlarına dayanılarak şu öneriler getirilebilir:
1- Bu çalışmada önemli ölçüde seçilen sorumluluk değeri ile ilgili etkinliklere yer verilmiştir. Diğer
kök değerlerden olan dürüstlük, vatanseverlik, yardımseverlik gibi değerlerin de öğretilmesi ve
değerlere karşı duyarlılıklarının artırılması sağlanabilir.
2- Bu araştırma 3/G sınıfı ve sorumluluk değeri ile sınırlıdır. Ancak, diğer sınıf düzeylerinde de
etkili etkili yöntem ve tekniklerle değerlerin içselleştirilmesi ve davranışa dönüştürülmesi için
çaba gösterilmelidir.
3- Karakter eğitimini küçük yaşlarda daha etkili olacağı göz önünde alınarak, bu konuda özellikle
anasınıfı ve ilkokul öğretmenlerine etkinliklerin tanıtıldığı eğitimler verilebilir. Ayrıca, veliler de
bu gibi konularda bilgilendirilebilir ve aktif rol almaları sağlanabilir.
4- Bu araştırmada kullanılmayan kompozisyon yazma, drama, şarkılar, oyunlar, sosyal hizmetler,
ahlaki ikilem biyografi incelemesi, milli ve dini bayramların okul içinde kutlanması gibi farklı
teknikler ile çeşitlilik sağlanabilir.
5- Değer eğitiminde “eylemle öğrenme” yaklaşımının diğer tekniklere göre daha etkili olması
açısından bu yaklaşım ile ilgili metot ve tekniklere daha fazla yer verilebilir.
83
KAYNAKLAR
Aydın, M.Z. (2013). Değerler Sandığı, Okulda Değerler Eğitimi Materyalleri. Nobel Yayıncılık.
Erbaş, A. A ve Başkurt, İ. (2020). Sınıf Öğretmenlerinin Hayat Bilgisi Derslerinde Kullandıkları Değerler Eğitimi
Yaklaşımları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 926-941. DOI: 10.17679/inuefd.704600
Kuş, Z., Merey, Z., Karatekin, K. (2013). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alan De-
ğerler, Değerler Eğitimi Dergisi Cilt 11, No. 25, 183-214.
Kumari, R.J. (2013). Rebuilding The Crumbled Citadel: The Role of Teacher Educators Through Value Education,
Scholarly Research for Interdisciplinary Studies Cilt I, Sayı: V. Ss: 1307-1317.
Lewis, H. (2007). A Question of Values: Six Ways We Make the Personal Choices That Shape Our Lives. Axios
Press.
McMillan, J. H. (2008). Educational Research: Fundamentals for the Consumer (5th Ed.). New York: Pearson
Education [Akt. Erbaş, A. A ve Başkurt, İ. (2020]. Sınıf Öğretmenlerinin Hayat Bilgisi Derslerinde Kullan-
dıkları Değerler Eğitimi Yaklaşımları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 926-941. DOI:
10.17679/inuefd.704600.
Öztürk Samur, A. (2011). Değerler Eğitimi Programının 6 Yaş Çocuklarının Sosyal ve Duygusal Gelişimlerine
Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Pala, A. (2020). “Değerler Eğitimi Ve “ Değer Örümceği” Tekniği”, International Social Mentality and Researcher
Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 6(31): 764-768.
Superka, D., Ahrens, C., & Hedstrom, J. (1976). Values education sourcebook. Boulder, CO: Social Science Edu-
cation Consortium.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı (ilkokul 3.sınıf) http://mufredat.meb.gov.tr/
Uzunkol, E. (2014). Hayat Bilgisi Öğretiminde Uygulanan Değerler Eğitimi Programının Öğrencilerin Özsaygı
Düzeyleri, Sosyal Problem Çözme Becerileri ve Empati Düzeylerine Etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversi-
tesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Ya-
yıncılık.
84
MIRNAS IN CANCER
Ebubekir DİRİCAN1*
(orcid ıd: 0000-0001-9260-5223)
1
Bayburt University, Health Services Vocational School, Bayburt, Turkey
ABSTRACT
Cancer cases are increasing every year around the world and many people die from cancer. MicroRNAs
(miRNAs) are endogenous small protein that makes up a class of RNAs (small RNA) non-coding
RNA molecules. Some of the miRNAs act as oncogenes and some as tumor suppressors. miRNAs are
involved in tumor progression, metastasis and invasion. miRNAs control target gene expression post-
transcriptionally. The expression level of microRNAs may differ according to the type of cancer. So, this
section will discuss the properties of miRNAs and their role in cancer. miRNAs play an important role
in processes such as cell proliferation and apoptosis. Moreover, it is important to investigate miRNAs in
order to increase the effectiveness of drugs.
In conclusion, identifying cancer type-specific miRNAs profiles may be valuable for diagnosis,
treatment or prognosis of disease. More in vivo or in vitro research findings on miRNAs are needed for
the successful application of miRNAs therapy.
Keywords: Cancer, miRNAs, invasion, metastasis, proliferation, apoptosis
85
ALADAĞ YÖRESİNDE KULLANILANILAN BAZI ASKERȊ

TERİMLER
Züleyha Ak
Erciyes University
ÖZET
Türklerde askerlik kavramı Türklerin geçmişi kadar eskidir. Türklerin savaşlarla ve kahramanlıklarla
dolu bir geçmişi vardır. Ağızlar da bir dili geçmişten geleceğe kadar yansıtan en önemli kaynaklardır.
Buna bağlı olarak askerȋ terimlerin ağızlardaki varlığı da azımsanamayacak derecede etkilidir.
Bu makalede Adana’nın küçük bir ilçesi olan Aladağ yöresinde kullanılan askeri terimler üzerinde
durulacaktır. Bu bağlamda yörede kullanılan kelimelerin kökenleri tespit edilerek cümle içerisinde
kullanımı verilecektir. Çalışmada tespit edilen kelimeler alfabe sırasına göre sıralanacaktır. Bu şekilde
yörede kullanılan askeri terimler tespit edilmiş olacak ve kelimelerin yörede kullanılan anlamları
belirtilecektir.
Anahtar Kelime: Aladağ, askerȋ terim, ağız.
SOME MILITARY TERMS USED IN ALADAĞ REGION
ABSTRACT
The concept of military service in Turks is as old as the history of the Turks. Turks have a history full
of wars and heroism. Dialects are also the most important sources that reflect a language from the past
to the future. Accordingly, the presence of military terms in dialects is also very effective.
In this article, the military terms used in the Aladağ region, which is a small town of Adana, will be
emphasized. In this context, the origins of the words used in the region will be determined and their use
in sentences will be given. The words identified in the study will be listed in alphabetical order. In this
way, the military terms used in the region will be determined and the meanings of the words used in
the region will be indicated.
Keywords: Aladağ, military term, dialect.
86
A NEW PREDICTOR OF TARGET FUNCTION FOR

PREDICTION OUTSIDE THE SAMPLE
Gülesen ÜSTÜNDAĞ ŞİRAY 1*

*1
Department of Statistics, Faculty of Science and Letters, Çukurova University, Turkey.
ORCID: 0000-0002-7652-5220
ABSTRACT
Predictions of actual values and/or mean values of the studied variable in linear regression analysis is
vital, particularly for applied sciences. The predictions of actual values and mean values of the studied
variable were derived separately until Shalabh (1995) offered the target function. The target function
includes both the actual values and mean values of the studied variable and does not neglect either of
the two. In this study, a new predictor of the target function is suggested for the prediction outside the
sample when the problem of multicollinearity presents in data. The new proposed predictor of the target
function is compared with the existing predictor based on generalized least squares (GLS) estimator by
using mean squared error of predictions for the case of prediction outside the sample, numerically. The
results of this study demonstrate that when multicollinearity exists in data, the new proposed predictor
shows better performance than the existing predictor which is only based on the GLS estimator in the
linear regression model in the case of the prediction outside the sample.
Keywords: Multicollinearity; Prediction outside the sample; Target function
References
Chaturvedi A, Kesarwani S, Chandra R (2008) Simultaneous prediction based on shrinkage estimator. In Recent
Advances in Linear Models and Related Areas. Physica-Verlag HD, 181-204.
Chaturvedi A, Wan AT, Singh SP (2002) Improved multivariate prediction in a general linear model with an unk-
nown error covariance matrix. Journal of Multivariate Analysis, 83(1): 166-182.
Massy WF (1965) Principal components regression in exploratory statistical research. Journal of the American
Statistical Association 60(309): 234-256.
Salamon SJ, Hansen HJ, Abbott D (2019) How real are observed trends in small correlated datasets? Royal Society
Open Science, 6(3), 181089.
Shalabh (1995) Performance of Stein-rule procedure for simultaneous prediction of actual and average values of
study variable in linear regression model. Bulletin of the International Statistical Institute 56: 1375-1390.
Srivastava AK, Shalabh (1996) A Composite Target Function for Predictions in Econometric Models. Indian Jour-
nal of Applied Economics 5(5): 253-257.
87
PERFORMANCE EVALUATION OF SOME NEW

PREDICTORS FOR SIMULTANEOUS PREDICTION IN
LINEAR REGRESSION MODEL
Gülesen ÜSTÜNDAĞ ŞİRAY 1*

*1
Department of Statistics, Faculty of Science and Letters, Çukurova University, Turkey.
ORCID: 0000-0002-7652-5220
ABSTRACT
Multicollinearity and correlated errors are two grave problems in linear regression analysis. The
presence of these problems in data affects negatively prediction to be obtained from the data. Some
predictors have been proposed to cope with these problems and to obtain efficient predictions. In
this paper, to deal with the prediction under the problems of multicollinearity and correlated errors
concurrently, we propose new predictors of target function, which was defined for the purpose of
getting the simultaneous predictions of both the actual values and the average values. Then we compare
the predictive performances of the proposed predictors and existing predictor by using a well known
criterion which is mean squared error of predictions. The outcomes of this study suggest that the new
proposed predictors perform better than the existing predictor which is only utilized the generalized least
squares estimator. The results of this research have significant implications for future theoretical work
and applications with regard to deriving better simultaneous predictions.
Keywords: Correlated errors; Multicollinearity; Simultaneous prediction; Target function
References
Chaturvedi A, Kesarwani S, Chandra R (2008) Simultaneous prediction based on shrinkage estimator. In Recent
Advances in Linear Models and Related Areas. Physica-Verlag HD, 181-204.
Chaturvedi A, Wan AT, Singh SP (2002) Improved multivariate prediction in a general linear model with an un-
known error covariance matrix. Journal of Multivariate Analysis, 83(1): 166-182.
Shalabh (1995) Performance of Stein-rule procedure for simultaneous prediction of actual and average values of
study variable in linear regression model. Bulletin of the International Statistical Institute 56: 1375-1390.
Trenkler G (1984) On the performance of biased estimators in the linear regression model with correlated or het-
eroscedastic errors. Journal of Econometrics 25(1-2):179-190.
Üstündağ Şiray G, Kaçıranlar S, Sakallıoğlu S (2014) r− k Class estimator in the linear regression model with
correlated errors. Statistical Papers 55(2):393-407.
88
DETECTION OF ADULTERATION IN OLIVE OIL BY

METAMATERIAL-BASED SENSOR
Hüseyin Korkmaz1*, Uğur Cem Hasar 2

*1
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep, Turkey.
ORCID: 0000-0002-3518-1943
2
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep,
ORCID: 0000-0002-6098-7762
ABSTRACT
The detection of oil samples having close dielectric response is a big challenge as the detection
principle is driven by the variations in the dielectric parameters of the investigated samples. Dielectric
parameters of different brands of sunflower oil and pure olive oil were measured by using an open-ended
coaxial dielectric probe kit and calibrated network analyzer. In this study, a new metamaterial-based
sensor is designed in order to be used for the detection of low-cost different brands of sunflower oil
within olive oil in the frequency range from 2.6 to 3.95 GHz. CST microwave studio was used in order
to optimize the dimensions of the resonator. The simulation results showed that the proposed sensor
operate to detect adulteration. This was made possible through the occurrence of a shift in the resonant
frequency of about 34 MHz and 41 MHz for the different brands of sunflower oil. We believe that the
proposed sensor is viable to be used in various applications including liquid adulteration detection and
industrial applications.
Keywords: Adulteration, olive oil, metamaterial sensor, dielectric constant.
INTRODUCTION
Olive oil has gained popularity in countries where it is a relatively underutilized product. Among
the reasons for the increasing popularity of olive oil are its health benefits, flavor, aroma and nutritional
advantages over other edible oils. Olive oil represents only about 2% or even less of the world’s oil
and fat production. It is a food item valued by consumers in Mediterranean countries where it has
great economic importance for its farmers. For this reason, 20% of farms in Spain are devoted to olive
cultivation, compared to 25% in Greece and 19% in Italy. These countries produce approximately 70%
of the world production and the main producers are Spain and Italy. The International Olive Council
(IOC) has clearly defined different categories of olive oil and olive-pomace oil, with the most popular
category being extra virgin olive oil (Angerosa, 2002). Due to the growing popularity of olive oil, the
addition of cheap oils such as sunflower oil, refined hazelnut oil, soybean oil, corn and rapeseed oil is
open to adulteration for illegal benefit (Casadei et al., 2021). For this reason, many techniques have
been developed and studies have been carried out to detect adulteration in olive oil by scientists and
researchers, and studies are continuing on this subject.
89
On the other hand, metamaterials (MM) are artificial materials with periodically arranged metallic
elements whose dimensions are much smaller than the wavelength of the incident electromagnetic wave
(Vivek et al., 2019). In general, the change in the electromagnetic response of the incident wave depends
on two basic parameters, the electrical permeability (ϵ) and magnetic permeability (μ) of the material.
MM is generally used in applications such as strain, displacement, temperature, density, material
characterization (Aman et al., 2021). The dielectric coefficient of a material varies with environmental
factors and purity. Changing value can give us many of information about purity, temperature, humidity
and content of material. With this information, various sensors can be developed to be used in different
areas with MMs, which do not exist in nature at microwave frequencies and have many features such as
negative refractive index (Bakir et al., 2016),(Ebrahimi et al., 2014), (Abdulkarim et al., 2021)(Karaaslan
& Bakir, 2014),(Liu & Tong, 2015), (Lobato-Morales et al., 2014).MMs can be used in antenna, energy
harvesting and signal absorbing applications, as well as in sensor applications (Almoneef & Ramahi,
2014), (Ebrahimi et al., 2014), (Mrnka et al., 2016), (Schüßeler et al., 2012), (Shrekenhamer et al.,
2013), (Vora et al., 2014).
Various sophisticated analytical methods such as mass spectrometry, real time direct analysis
(Vaclavik et al., 2009), nuclear magnetic resonance (NMR) spectroscopy (Kadivar et al., 2016), infrared
spectroscopy (Gurdeniz & Ozen, 2009), Raman spectroscopy (Kakouri et al., 2021), fluorescence
(Poulli et al., 2007), gas chro-matography (Ferrer et al., 2005), liquid chromatography (Flores et al.,
2006), and differential scanning calorimetry (Maggio et al., 2010) for the adulteration detection of olive
oils or relatively expensive techniques have been developed. In addition, these methods usually require
instrumental analysis after some preliminary processing on the samples and experienced people, are a
complex process and are not very efficient in terms of time concept. Therefore, there is an increasing
interest in the literature to detect adulteration in olive oil by simple and rapid methods. Interrogation
of such adulteration through dielectric properties measured by electromagnetic signals may be a good
candidate for a simple and rapid method (Abdulkarim et al., 2020).
In the literature, there are studies on the detection of adulteration in some liquids, edible oils and olive
oil. One of them, the electromagnetic band ap inspired resonator patch coupled with a polydimethyl
siloxane (PDMS) gap, has been applied as a sensor device to detect dietary supplementation in fish
oil (Yadav & Patel, 2016). For the application of adulteration detection in fish oil based on sensitive
dielectric spectroscopy, a patch resonator inspired by the electromagnetic band structure (EBG) with
multi-modal detection is designed. The entire process of fabricating the fluid channel cavity used in this
study is time-consuming, expensive, and can adversely affect measurement accuracy. On the other hand,
for the implementation of the detection of liquid chemicals, in the study conducted with a MM-based
sensor in the X-band (8 to 12 GHz) frequency range (Abdulkarim et al., 2020), contains information
about the dielectric constants and resonance frequencies of various liquids such as clean and waste
transformer oils; corn oil, cottonseed oil, olive oil; branded - unbranded diesel and aniline added ethyl-
alcohol and benzene added carbon tetrachloride. However, in this study, we could not find any analysis
regarding the adulteration (mixture) of olive oil with other oils. Another study (Tiwari et al., 2019)
concerns the Planar Microwave Probe for adulteration detection in cooking oils. A complementary
split-ring resonator (CSRR) loaded planar microwave probe has been proposed for liquid adulteration
detection. The designed sensor was fabricated on a 0.8 mm thick Roger RT 5880 substrate and the
measurements were made with a vector network analyzer. The SOLT (Short-Open-Load-Through)
calibration technique was used for the measurements. The triple ring resonator type MM sensor (Bakır et
al., 2019) is designed for the X-band (8 GHz-12 GHz) frequency region to detect fuel adulteration with
kerosene and ethanol. Square and ring resonators are located on the front and back of the Arlon DiClad
527 substrate to separate rectangular ring resonators. Numerical and experimental analyzes were made.
As a result of our detailed literature research, no study or detailed analysis could be found in the
literature about the MM-based new generation microwave sensor that detects sunflower oil adulteration
in olive oil for S-band (2.6-3.95 GHz) frequency region. The main problem that arises here is that, due to
90
the very close dielectric values of olive oil and oils mixed with olive oil, this mixture will be difficult to
detect for conventional and low-sensitivity sensors. The aim of this study is to design and analyze a new
repeatable, applicable and sensitive new generation MM-based microwave sensor to detect adulteration
in olive oil.
DESIGN AND ANALYSIS

In this section, information about the designed and analyzed MM-based sensor will be given. The
most efficient design was obtained by finely adjusting the dimensions of the proposed design, and its
final shape for the detection of liquid foods (especially liquid oils) is presented in Fig. 1. These design
and simulation studies were carried out on Computer Simulation Technology Microwave Studio (CST),
which is a finite integration technique (FIT) based simulation program. The sensor we designed consists
of (from the front to the back) a copper resonator, a flame retardant 4 (FR-4) dielectric layer, a sensing
layer, FR-4 dielectric layer, and a copper resonator, respectively. FR-4 dielectric layers were used in the
design due to its low loss, high mechanical strength and low cost. FR-4 used in the design has a loss
tangent of 0.02, a relative permeability of 4.3 and a thickness of 1 mm. The thickness of the sensing
layer was defined as 3 mm and its relative permeability was defined as 1 (air) initially (without sample
addition). Resonators were positioned at the front and rear of both FR- 4 layers. The resonators are
copper metal with a conductivity of 5.8x10^7 s/m and a thickness of 35 μm. The most important factor
in the selection of this material is to design a sensitive sensor by minimizing the losses and capacitive
effects on the material due to the very low dielectric coefficient and loss tangent values of the material
(Abdulkarim et al., 2020), and thus, even small dielectric coefficient changes can be easily detected.
As seen in Fig. 2, it has been observed that the resonant frequency of the proposed MM-based sensor
(without sample) is 3.34 GHz.
Figure 1. (a) Front and (b) perspective view of the proposed reflective resonance MM-based sensor
91
The total area of the structure is 72.14 x34.04 mm 2 . The sensor is designed to operate in the S-band
(2.6−3.95 GHz) frequency region. A total of 4 identical ring resonators, two of them on the front and the
others on the back, were used in the design. Each of the circles in the structure consists of two concentric
circles (20.2 mm and 12 mm in diameter). Identical rods in the hoop have a length of 12 mm and a
width of 0.4 mm. As seen in Fig. 3, the sensor design is simulated with PEC, PEC and open add space
boundary conditions in the x, y and z axes, respectively.
Figure 2. Reflectivity plot of the proposed reflective resonance MM based sensor (without sample)
Figure 3. Boundary conditions for the x, y and z axes of the proposed reflection resonance MM based
sensor
On the other hand, according to our literature research, we observed that sunflower oil is one of the
most economically viable oils and most frequently used oils for adulteration in olive oil (Casadei et
al., 2021). Based on this observation, we determined the dielectric coefficients using an open-ended
92
coaxial dielectric probe kit and a calibrated network analyzer by adulteration of two different brands
of sunflower oil and pure olive oil separately at 10% each. The complex dielectric coefficients can be
calculated with the formula ϵ =ϵ′-ϵ′′. Here, ϵ′ denotes the real part, while ϵ′′ denotes the imaginary part.
Based on this expression, the loss tangent value can be expressed as the ratio of the imaginary value to
the real value tanδ = ϵ′′/ϵ′ (Abdulkarim et al., 2020) .
Figure 4. Experimental setup for measurement of dielectric constant of oil samples
In this study, the dielectric constants and dielectric loss factor of the samples were measured
using an open-ended coaxial dielectric probe kit of Keysight Technologies company (Model number:
N1501A) which has calibration steps such as air, short and water by connecting it to a calibrated
vector network analyzer and a calibrated network analyzer (Keysight-model N9918A) that available
in our laboratory as seen in Fig. 4. Initially, we performed dielectric probe measurement for the pure
olive oil sample. The average measurement results for the pure olive oil were found as ϵ′ =2.49,
ϵ′′=0.15 and tanδ = 0.06.
Then, we performed dielectric probe measurement for two different brands of sunflower oil samples
purchased from the supermarket. In Fig. 6 and Fig. 7, we observed the mean values [ϵ′=3.10, ϵ′′=0.84
and tanδ = 0.27] and [ϵ′=3.13,ϵ′′=0.83 and tanδ = 0.27] for the x brand and y brand sunflower oils,
respectively. These values, which we have expressed for the dielectric constants of oils, are the average
of the values we obtained from the open ended coaxial dielectric probe set up (1001 values).
93
Figure 5. Dielectric probe measurement results of pure olive oil purchased from a supermarket chain
measured between 2.6 − 3.95 GHz frequency range (a) real and imaginary and (b) loss factor (tanδ)
94
Figure 6. Dielectric probe measurement results of sunflower oil of brand x purchased from a supermarket
chain measured between 2.6 − 3.95 GHz frequency range (a) real and imaginary and (b) loss factor (tanδ)
We defined the dielectric constants of the samples (ϵ′, ϵ′′) as a new material to the CST program in
order to show the detection sensitivity of the proposed MM-based sensor. We tried to observe whether the
proposed sensor could detect ϵ′ and ϵ′′ changes by replacing the sensor layer (initially air was selected,
air =1) we mentioned above with the new material we added. In the first stage, pure olive oil was
95
placed on the sensor layer, and then x brand sunflower oil was adulterated with 10% pure olive oil and
simulated. The same processes were repeated by adulteration of y brand sunflower oil with 10% pure
olive oil. As mentioned above, the dielectric coefficients (ϵ′, ϵ′′) for pure olive oil, sunflower oil of brand
x and sunflower oil of brand y are (2.49, 0.15), (3.10, 0.844) and (3.13, 0.83), respectively. Although the
dielectric constants of the oils are very close to each other, the proposed MM sensor able to detects very
small epsilon changes by resonance frequency shifting.
SIMULATION RESULTS AND DISCUSSION

The resonance frequency of the proposed structure can be calculated using equation 1.
1
f = (1)
2π LC
It is clear that the resonant frequency of the resonator is inversely proportional to the total inductance
and capacitance of the proposed resonator. Therefore, these two parameters play an important role in
defining sensor sensitivity. It can be stated that the basic operation of the sensor structure is related to
the interaction between the sensor layer and the resonator (Abdulkarim et al., 2020). When we look at
the simulation results in Fig. 8, Fig. 9 and Fig. 10 the resonance frequency of pure olive oil is 2.880
GHz, the resonance frequency of olive oil adulterated with 10% x brand sunflower oil is 2.846 GHz,
and a frequency shift of 34 MHz was observed through the sensor we designed, with respect to pure
olive oil. In addition, the resonance frequency of olive oil adulterated with 10% y brand sunflower oil
is 2.839 GHz, and a significant frequency shift of 41 MHz was observed with respect to olive oil. Fig.
10 shows the reflection plots of x brand sunflower oil, y brand sunflower oil and pure olive oil. As can
be observed in Fig. 10, the resonance frequencies detected by the proposed MM-based sensor for three
different liquids are clearly separated from each other. These results show that the proposed sensor can
detect different liquids added to olive oil (although their dielectric coefficients are very close). Thus,
we proved that the adulteration of sunflower oil, which is the most frequently used oil for adulteration
in olive oil, can be observed by resonance frequency shift, by means of the MM-based new generation
sensor we have designed.
96
Figure 7. Dielectric probe measurement results of sunflower oil of brand y purchased from a supermarket
chain measured between 2.6 − 3.95 GHz frequency range (a) real and imaginary and (b) loss factor (tanδ)
The resonance frequencies, dielectric constants and frequency shifts of the samples with respect
to olive oil are given in Table 1. According to table that we extract from the results, the resonance
frequency decreases as the real dielectric constant of the samples increases. Since capacitance is directly
proportional to electrical permittivity, any increase in dielectric parameters results in increased effective
capacitance of the resonator. Therefore, the increase in capacitance leads to a decrease in the resonance
frequency of the sample (Abdulkarim et al., 2020). Therefore, our results are confirmed by equation 1.
Figure 8. Simulation results of pure olive oil and samples with 10% x brand sunflower oil added to pure
olive oil
97
Figure 9. Simulation results of pure olive oil and samples with 10% y brand sunflower oil added to pure
olive oil
Table 1. Dielectric constants of samples, resonance frequency and resonance frequency shifts with
respect to pure olive oil
Sample (ϵ′, ϵ′′, tanδ) Resonance Frequency Frequency Shift (MHz)

(GHz)
Pure Olive Oil (2.49, 0.15, 0.06) 2.8820 0
10% adulteration (3.10, 0.84, 0.27) 2.846 34
(x brand)
10% adulteration (3.13, 0.83, 0.27) 2.839 41
(y brand)
Figure 10. Simulation results of pure olive oil and samples with 10% y brand sunflower oil added to pure
olive oil
98
CONCLUSION
A resonator was successfully designed in order to be used for the detection of adulteration in the
S-band frequency region. It was concluded that the proposed sensor has easily differentiated the different
brands of sunflower oil from the pure olive oil by means of a 34 MHz and 41 MHz shift in the resonant
frequency despite close values of the dielectric constant of about 3.10, 3.13 and 2.49 for the x brand of
sunflower oil and y brand of sunflower oil and pure olive oil, respectively. The proposed sensor is good
candidate for liquid contamination detection and we believe that our proposed sensor can be highly
interested for many applications of industrial and detection of adulteration.
ACKNOWLEDGEMENTS
H. Korkmaz acknowledges the Scientific and Technological Research Council of Turkey (TUBITAK)
BIDEB 2211/C program for supporting his studies.
REFERENCES
Abdulkarim, Y. I., Dalgaç, Ş., Alkurt, F. O., Muhammadsharif, F. F., Awl, H. N., Saeed, S. R., Altıntaş, O., Li, C.,
Bakır, M., Karaaslan, M., Ameen, M., Chaudhary, R. K., & Luo, H. (2021). Utilization of a triple hexagonal
split ring resonator (SRR) based metamaterial sensor for the improved detection of fuel adulteration. Jour-
nal of Materials Science: Materials in Electronics, 32(19), 24258–24272. https://doi.org/10.1007/s10854-
021-06891-6
Abdulkarim, Y. I., Deng, L., Luo, H., Huang, S., Karaaslan, M., Altintas, O., Bakir, M., Muhammadsharif, F. F.,
Awl, H. N., Sabah, C., & Al-Badri, K. S. L. (2020). Design and study of a metamaterial based sensor for
the application of liquid chemicals detection. Journal of Materials Research and Technology, 9(5), 10291–
10304. https://doi.org/10.1016/j.jmrt.2020.07.034
Almoneef, T. S., & Ramahi, O. M. (2014). A 3-dimensional stacked metamaterial arrays for electromagnetic
energy harvesting. Progress in Electromagnetics Research, 146(May), 109–115. https://doi.org/10.2528/
PIER14031603
Aman, Singh, V., Nilotpal, & Bhattacharyya, S. (2021). A free space frequency-time-domain technique for elect-
romagnetic characterization of materials using reflection-based measurement. International Journal of RF
and Microwave Computer-Aided Engineering, 31(1), 1–12. https://doi.org/10.1002/mmce.22490
Angerosa, F. (2002). Influence of volatile compounds on virgin olive oil quality evaluated by analytical approaches
and sensor panels. European Journal of Lipid Science and Technology, 104(9–10), 639–660. https://doi.
org/10.1002/1438-9312(200210)104:9/10<639::AID-EJLT639>3.0.CO;2-U
Bakir, M., Karaaslan, M., Dincer, F., Akgol, O., & Sabah, C. (2016). Electromagnetic energy harvesting and den-
sity sensor application based on perfect metamaterial absorber. International Journal of Modern Physics B,
30(20). https://doi.org/10.1142/S0217979216501332
Bakır, M., Dalgaç, Ş., Karaaslan, M., Karadağ, F., Akgol, O., Unal, E., Depçi, T., & Sabah, C. (2019). A Compre-
hensive Study on Fuel Adulteration Sensing by Using Triple Ring Resonator Type Metamaterial. Journal of
The Electrochemical Society, 166(12), B1044–B1052. https://doi.org/10.1149/2.1491912jes
Casadei, E., Valli, E., Panni, F., Donarski, J., Farrús Gubern, J., Lucci, P., Conte, L., Lacoste, F., Maquet, A.,
Brereton, P., Bendini, A., & Gallina Toschi, T. (2021). Emerging Trends in Olive Oil Fraud and Possible
Countermeasures. Rivista Italiana Delle Sostanze Grasse, 98(4 Special Issue), 252–254.
Ebrahimi, A., Withayachumnankul, W., Al-Sarawi, S., & Aboott, D. (2014). High-Sensitivity Metamaterial-Inspi-
red Sensor. IEEE Sens. J, 14(14(5)), 1345–1351.
Ferrer, C., Gómez, M. J., García-Reyes, J. F., Ferrer, I., Thurman, E. M., & Fernández-Alba, A. R. (2005). De-
termination of pesticide residues in olives and olive oil by matrix solid-phase dispersion followed by gas
chromatography/mass spectrometry and liquid chromatography/tandem mass spectrometry. Journal of Ch-
romatography A, 1069(2), 183–194. https://doi.org/10.1016/j.chroma.2005.02.015
99
Flores, G., Ruiz Del Castillo, M. L., Herraiz, M., & Blanch, G. P. (2006). Study of the adulteration of olive oil
with hazelnut oil by on-line coupled high performance liquid chromatographic and gas chromatographic
analysis of filbertone. Food Chemistry, 97(4), 742–749. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2005.06.008
Gurdeniz, G., & Ozen, B. (2009). Detection of adulteration of extra-virgin olive oil by chemometric analy-
sis of mid-infrared spectral data. Food Chemistry, 116(2), 519–525. https://doi.org/10.1016/j.foodc-
hem.2009.02.068
Kadivar, S., De Clercq, N., Mokbul, M., & Dewettinck, K. (2016). Influence of enzymatically produced sunflower
oil based cocoa butter equivalents on the phase behavior of cocoa butter and quality of dark chocolate. LWT
- Food Science and Technology, 66, 48–55. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2015.10.006
Kakouri, E., Revelou, P. K., Kanakis, C., Daferera, D., Pappas, C. S., & Tarantilis, P. A. (2021). Authentication
of the botanical and geographical origin and detection of adulteration of olive oil using gas chromatog-
raphy, infrared and raman spectroscopy techniques: A review. Foods, 10(7). https://doi.org/10.3390/foo-
ds10071565
Karaaslan, M., & Bakir, M. (2014). Chiral metamaterial based multifunctional sensor applications. Progress in
Electromagnetics Research, 149(July), 55–67. https://doi.org/10.2528/PIER14070111
Liu, C., & Tong, F. (2015). An SIW Resonator Sensor for Liquid Permittivity Measurements at C Band. IEEE Mic-
rowave and Wireless Components Letters, 25(11), 751–753. https://doi.org/10.1109/LMWC.2015.2479851
Lobato-Morales, H., Corona-Chavez, A., Olvera-Cervantes, J. L., Chavez-Perez, R. A., & Medina-Monroy, J. L.
(2014). Wireless sensing of complex dielectric permittivity of liquids based on the RFID. IEEE Transacti-
ons on Microwave Theory and Techniques, 62(9), 2160–2167. https://doi.org/10.1109/TMTT.2014.2333711
Maggio, R. M., Cerretani, L., Chiavaro, E., Kaufman, T. S., & Bendini, A. (2010). A novel chemometric strategy
for the estimation of extra virgin olive oil adulteration with edible oils. Food Control, 21(6), 890–895. htt-
ps://doi.org/10.1016/j.foodcont.2009.12.006
Mrnka, M., Vasina, P., Kufa, M., Hebelka, V., & Raida, Z. (2016). The RF Energy Harvesting Antennas Operating
in Commercially Deployed Frequency Bands: A Comparative Study. International Journal of Antennas and
Propagation, 2016. https://doi.org/10.1155/2016/7379624
Poulli, K. I., Mousdis, G. A., & Georgiou, C. A. (2007). Rapid synchronous fluorescence method for virgin
olive oil adulteration assessment. Food Chemistry, 105(1), 369–375. https://doi.org/10.1016/j.foodc-
hem.2006.12.021
Schüßeler, M., Mandel, C., Puentes, M., & Jakoby, R. (2012). Metamaterial inspired microwave sensors. IEEE
Microwave Magazine, 13(2), 57–68. https://doi.org/10.1109/MMM.2011.2181448
Shrekenhamer, D., Chen, W. C., & Padilla, W. J. (2013). Liquid crystal tunable metamaterial absorber. Physical
Review Letters, 110(17), 1–5. https://doi.org/10.1103/PhysRevLett.110.177403
Tiwari, N. K., Singh, S. P., & Akhtar, M. J. (2019). Novel Improved sensitivity planar microwave probe for adulte-
ration detection in edible oils. IEEE Microwave and Wireless Components Letters, 29(2), 164–166. https://
doi.org/10.1109/LMWC.2018.2886062
Vaclavik, L., Cajka, T., Hrbek, V., & Hajslova, J. (2009). Ambient mass spectrometry employing direct analysis
in real time (DART) ion source for olive oil quality and authenticity assessment. Analytica Chimica Acta,
645(1–2), 56–63. https://doi.org/10.1016/j.aca.2009.04.043
Vivek, A., Shambavi, K., & Alex, Z. C. (2019). A review: metamaterial sensors for material characterization. Sen-
sor Review, 39(3), 417–432. https://doi.org/10.1108/SR-06-2018-0152
Vora, A., Gwamuri, J., Pala, N., Kulkarni, A., Pearce, J. M., & Güney, D. O. (2014). Exchanging ohmic losses in
metamaterial absorbers with useful optical absorption for photovoltaics. Scientific Reports, 4, 1–13. https://
doi.org/10.1038/srep04901
Yadav, R., & Patel, P. N. (2016). Experimental Study of Adulteration Detection in Fish Oil Using Novel PDMS
Cavity Bonded EBG Inspired Patch Sensor. IEEE Sensors Journal, 16(11), 4354–4361. https://doi.
org/10.1109/JSEN.2016.2542287
100
A NOVEL MICROWAVE SENSOR FOR THE DETECTION

OF ADULTERATION IN OLIVE OIL IN THE X-BAND
FREQUENCY REGION
Hüseyin Korkmaz1*, Uğur Cem Hasar 2

*1
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep, Turkey.
ORCID: 0000-0002-3518-1943
2
Department of Electrical and Electronics Engineering, Gaziantep University, 27310 Gaziantep,
ORCID: 0000-0002-6098-7762
ABSTRACT
The nutritious and natural aroma of olive oil plays an important role in its popularity. At the same
time, besides its increasing popularity, olive oil prices have also increased. As a result, the adulteration
of olive oil by mixing other cheap oils with olive oil in order to reduce costs and gain more profit has an
important place in the world agenda. Since the dielectric coefficients of edible oils are very close to each
other, detection of adulteration is costly and has complex process. We predict that we have minimized
these problems with this study. In this study, a metamaterial-based microwave sensor was designed and
a simulation was carried out in the X frequency band (8.2-12.4 GHz) for the detection of adulteration
in olive oil. Some low-cost edible oils were adulterated with pure olive oil and it was observed whether
the sensor we designed could detect this adulteration. Computer Simulation Technology (CST), popular
in the researches related to electromagnetics, was used to optimize sensor dimensions and simulate
adulteration. As a result of the simulation and analyzes we made, we observed that the sensor we
designed clearly detects the adulteration process with the logic of resonance frequency shift. We foresee
that this sensor we have designed will be preferred in many industrial applications, especially in the
detection of liquid adulteration.
Keywords: Microwave sensor, olive oil, x band, dielectric constant, adulteration.
INTRODUCTION
Olive oil is very popular in countries where it is an underutilized product compared to other edible
oils. Its health, taste, aroma and nutritional advantages compared to other edible oils have been effective
in making olive oil popular. With increased demand for olive oil, more economical oils such as sunflower
oil, refined nut oil, soybean oil, corn and rapeseed oil have increased significantly in adulteration with
olive oil (García-González et al., 2009) (Angerosa, 2002). From this point of view, many techniques
have been developed by researchers for the detection of adulteration in olive oil and studies on this
subject are still continuing.
On the other hand, metamaterials (MM) are artificial materials with periodically arranged metallic
elements whose dimensions are much smaller than the wavelength of the incident electromagnetic wave
101
(Vivek et al., 2019). In general, the change in the electromagnetic response of the incoming wave is
evaluated based on two basic parameters, the electrical permeability (ϵ) and magnetic permeability (μ)
of the material. MM usually comes to the fore in applications such as strain, displacement, temperature,
density, material characterization (Aman et al., 2021). Various sensors can be developed to be used
in different areas with MMs, which are not found in their natural state at microwave frequencies and
have many features such as negative refractive index (Bakir et al., 2016), (Ebrahimi et al., 2014),
(Abdulkarim et al., 2021; Karaaslan & Bakir, 2014; Liu & Tong, 2015; Lobato-Morales et al., 2014).
MMs can be used in antenna, energy harvesting and signal absorption applications as well as sensor
applications (Almoneef & Ramahi, 2014),(Ebrahimi et al., 2014),(Mrnka et al., 2016; Schüßeler et al.,
2012; Shrekenhamer et al., 2013; Vora et al., 2014).
In the literature, there are some studies on the detection of adulteration in some liquids. In order
to perform the detection of liquid chemicals, ıt contains information about dielectric constants and
resonance. the frequencies of various liquids such as clean and waste transformer oils, corn oil,
cottonseed oil and olive oil, in a study with an MM-based sensor in the x-band (8 to 12 GHz) frequency
range (Abdulkarim et al., 2020). However, in this study, we did not find any analysis of the adulteration
(mixture) of olive oil with other oils. Another study (Tiwari et al., 2019) concerns the Planar Microwave
Probe for adulteration detection in edible oils. Planar microwave probe loaded with a complementary
split-ring resonator (CSRR) has been proposed for liquid adulteration detection. The designed sensor
was fabricated on a 0.8 mm thick Roger RT 5880 substrate and measurements were made with a vector
network analyzer.
As a result of the detailed literature search, no study or detailed analysis was found about the MM-
based new generation microwave sensor that detects sunflower oil adulteration in olive oil for the x-band
(8.2-12.4 GHz) frequency region. The main problem that arises here is that olive oil and oils mixed with
olive oil have very close dielectric values, so this mixture is difficult to detect for conventional and low-
sensitivity sensors. The aim of this study is to design and analyze a new reproducible, applicable and
sensitive next generation MM-based microwave sensor to detect adulteration in olive oil.
DESIGN AND ANALYSIS

In this part of our study, information about the designed and analyzed MM-based sensor will be
given. The most efficient and effective design was obtained by carefully adjusting the dimensions of the
proposed design, and the final version for the detection of liquid foods (especially liquid oils) is presented
in Figure 1. These design and simulation studies were carried out on Computer Simulation Technology
Microwave Studio (CST), a simulation program based on finite integration technique (FIT) and popular
in electromagnetic studies (Wu, 2022),(Eldesouki et al., 2022). The sensor used in the study (from front
to back) consists of copper resonator, Flame Reterdant-4 (FR-4) dielectric layer, sensing layer, FR-4
dielectric layer and copper resonator, respectively. Its advantages such as low transmission loss, high
mechanical strength and low cost have been effective in using FR-4 dielectric layers in the design. The
FR-4 used in the design has a loss tangent of 0.02, a relative permeability of 4.3, and a thickness of 1
mm. The thickness of the sensing layer was 3 mm and its relative permeability was initially defined as 1
(air) (without sample addition). Resonators were placed in front and behind the FR-4 layers. Resonators
are copper metals with a conductivity of 5.8x10^7 s/m and a thickness of 35 μm.
102
Figure 1. (a) Front and (b) perspective view of the proposed reflective resonance MM-based sensor
In terms of easily detecting even small dielectric coefficient changes, the most important factor in
the selection of this material is to design a sensitive sensor by minimizing the losses and capacitive
effects on the material due to the very low dielectric coefficient and loss tangent values of the material
(Abdulkarim et al., 2020). It has been observed that the resonant frequency of the proposed MM-based
sensor (without sample) is 9.543 GHz in figure 2. The sensor is designed to operate in the x-band
(8.2−12.4 GHz) frequency region, so the total area of the structure is 22.86x10.16 mm^2. As seen in
Figure 3, the sensor design is simulated with PEC, PEC and open (add space) boundary conditions in
the x, y and z axes, respectively.
103
Figure 2. Reflectivity plot of the proposed reflective resonance MM based sensor (without sample)
Figure 3. Boundary conditions for the x, y and z axes of the proposed reflection resonance MM based
sensor
On the other hand, according to our literature research, we observed that sunflower oil is one of the
most affordable oils and is one of the most frequently used oils for adulteration in olive oil (Casadei et
al., 2021). Based on this observation, we determined dielectric coefficients by separately mixing two
different brands of sunflower oil and pure olive oil at 10% each using an open-ended coaxial dielectric
probe kit and a calibrated network analyzer. Complex dielectric coefficients can be calculated with
the formula ϵ =ϵ′-ϵ′′. Here, ϵ’ and ϵ’’ denote real and imaginary part, respectively (Abdulkarim et al.,
2020).
104
Figure 4. Experimental setup for measurement of dielectric constant of oil samples
In this study, the dielectric constants of the samples were determined by using an open-ended coaxial
dielectric probe kit with calibration steps such as air, short circuit and water from Keysight Technologies
(Model no: N1501A) and a network analyzer in our laboratory (Keysight-model N9918A) as seen in
figure 4. First, we performed dielectric probe measurement for the pure olive oil sample. The average
measurement results for pure olive oil were found as ϵ′ =2.45 and ϵ′′=0.13. Then, we performed dielectric
probe measurement for two different brands of sunflower oil samples we bought from the supermarket.
In Figure 6 and Figure 7, we observed the mean values of [ϵ′=2.96 and ϵ′′=0.65] and [ϵ′=3.11 and
ϵ′′=0.63] for k brand and m brand sunflower oil, respectively. These values, which we have expressed for
the dielectric constants of oils, are the average of the values we obtained from the open-ended coaxial
dielectric probe set (1001 values).
105
Figure 5. Dielectric probe measurement results (real and imaginary) of pure olive oil purchased from a
supermarket chain measured between 7– 13 GHz frequency range
Figure 6. Dielectric probe measurement results (real and imaginary) of sunflower oil of brand k
purchased from a supermarket chain measured between 7– 13 GHz frequency range
106
To demonstrate the detection sensitivity of the proposed MM-based sensor, we defined the dielectric
constants (ϵ′, ϵ′′) of the samples as a new material to the CST program. We tried to observe whether
the proposed sensor could detect the changes of ϵ′ and ϵ′′ by replacing the sensor layer we mentioned
above (initially air was selected, ϵ=1) with the material we just added. In the first stage, pure olive
oil was placed on the sensor layer, then 10% k brand sunflower oil was mixed with pure olive oil and
simulated. The same procedures were repeated by mixing 10% m brand sunflower oil with pure olive
oil. As mentioned above, the dielectric coefficients for pure olive oil, k brand sunflower oil and m brand
sunflower oil are (ϵ′, ϵ′′), (2.45, 0.13), (2.96, 0.65) and (3.11, 0.63), respectively. Although the dielectric
constants of the oils are very close to each other, the proposed MM sensor can detect very small epsilon
changes with the resonance frequency shift.
SIMULATION RESULTS AND DISCUSSION

By using equation 1, the resonant frequency of the proposed sensor can be determined.
1
f = (1)
2π LC
It is clear that the total inductance and capacitance of the proposed resonator are inversely proportional
to the resonator frequency of the resonator. From this point of view, these two parameters play an
important role in determining the sensitivity of the sensor. It can be stated that the basic operation of
the sensor is related to the interaction between the sensing layer and the resonator (Abdulkarim et al.,
2020). When we examine the simulation results in Figure 8, the resonance frequency of pure olive oil
is 9.184GHz, the resonance frequency of olive oil mixed with 10% k brand sunflower oil is 8.896 GHz,
and a total frequency shift of 288 MHz was observed through the sensor we designed, compared to
pure olive oil. In addition, the resonance frequency of olive oil mixed with 10% m brand sunflower oil
was 8.758 GHz, and a significant frequency shift of 426 MHz was observed compared to olive oil. As
can be seen in Figure 8, it is observed that the resonance frequencies detected for three different liquids
by the proposed MM-based sensor are clearly separated from each other. These results show that the
proposed sensor can detect different liquids adulterated with olive oil even if the dielectric coefficients
are very close. Thus, we proved that the adulteration of sunflower oil, which is the most frequently used
oil for adulteration in olive oil, can be observed by resonance frequency shift with the MM-based new
generation sensor we designed.
107
Figure 7. Dielectric probe measurement results (real and imaginary) of sunflower oil of brand m
purchased from a supermarket chain measured between 7– 13 GHz frequency range
The resonance frequencies, dielectric constants and frequency shifts of the samples with respect to
olive oil are given in Table 1. According to the result we have deduced from the table, as the real dielectric
constant of the samples increases, the resonance frequency decreases. Since capacitance is directly
proportional to electrical permittivity, any increase in dielectric parameters results in increased effective
capacitance of the resonator. Therefore, increasing the capacitance causes the resonance frequency of
the sample to decrease (Abdulkarim et al., 2020). Thus, our results are confirmed by equation 1.
Table 1. Dielectric constants of samples, resonance frequency and resonance frequency shifts with
respect to pure olive oil
Sample (ϵ′, ϵ′′) Resonance Frequency Frequency Shift (MHz)

(GHz)
Pure Olive Oil (2.45, 0.13) 9.184 0
10% adulteration (2.96, 0.65) 8.896 288
(k brand)
10% adulteration (3.11, 0.63) 8.758 426
(m brand)
108
Figure 8. Simulation results of pure olive oil and samples with 10% k brand and 10% m brand sunflower
oils added to pure olive oil
CONCLUSION
A resonator has been studiously designed to detect adulteration in olive oil in the X-frequency region.
Despite the very close dielectric constants of pure olive oil, k and m brand sunflower oils of 2.45, 2.96
and 3.11, respectively, the proposed sensor detected a frequency shift of 288 MHz and 426 MHz. Thus,
it was concluded that the proposed sensor can differentiate different sunflower oil brands from pure
olive oil. Simulation results for proposed sensor and all samples were analyzed and interpreted. The
proposed sensor is a potential product for liquid contamination detection and we anticipate that it may
be of interest for many industrial applications and adulteration detection.
ACKNOWLEDGEMENTS
H. Korkmaz acknowledges the Scientific and Technological Research Council of Turkey (TUBITAK)
BIDEB 2211/C program for supporting his studies.
REFERENCES
Abdulkarim, Y. I., Dalgaç, Ş., Alkurt, F. O., Muhammadsharif, F. F., Awl, H. N., Saeed, S. R., Altıntaş, O., Li, C.,
Bakır, M., Karaaslan, M., Ameen, M., Chaudhary, R. K., & Luo, H. (2021). Utilization of a triple hexagonal
split ring resonator (SRR) based metamaterial sensor for the improved detection of fuel adulteration. Jour-
nal of Materials Science: Materials in Electronics, 32(19), 24258–24272. https://doi.org/10.1007/s10854-
021-06891-6
Abdulkarim, Y. I., Deng, L., Luo, H., Huang, S., Karaaslan, M., Altintas, O., Bakir, M., Muhammadsharif, F. F.,
Awl, H. N., Sabah, C., & Al-Badri, K. S. L. (2020). Design and study of a metamaterial based sensor for
the application of liquid chemicals detection. Journal of Materials Research and Technology, 9(5), 10291–
10304. https://doi.org/10.1016/j.jmrt.2020.07.034
109
Almoneef, T. S., & Ramahi, O. M. (2014). A 3-dimensional stacked metamaterial arrays for electromagnetic
energy harvesting. Progress in Electromagnetics Research, 146(May), 109–115. https://doi.org/10.2528/
PIER14031603
Aman, Singh, V., Nilotpal, & Bhattacharyya, S. (2021). A free space frequency-time-domain technique for elect-
romagnetic characterization of materials using reflection-based measurement. International Journal of RF
and Microwave Computer-Aided Engineering, 31(1), 1–12. https://doi.org/10.1002/mmce.22490
Angerosa, F. (2002). Influence of volatile compounds on virgin olive oil quality evaluated by analytical approaches
and sensor panels. European Journal of Lipid Science and Technology, 104(9–10), 639–660. https://doi.
org/10.1002/1438-9312(200210)104:9/10<639::AID-EJLT639>3.0.CO;2-U
Bakir, M., Karaaslan, M., Dincer, F., Akgol, O., & Sabah, C. (2016). Electromagnetic energy harvesting and den-
sity sensor application based on perfect metamaterial absorber. International Journal of Modern Physics B,
30(20). https://doi.org/10.1142/S0217979216501332
Casadei, E., Valli, E., Panni, F., Donarski, J., Farrús Gubern, J., Lucci, P., Conte, L., Lacoste, F., Maquet, A.,
Brereton, P., Bendini, A., & Gallina Toschi, T. (2021). Emerging Trends in Olive Oil Fraud and Possible
Countermeasures. Rivista Italiana Delle Sostanze Grasse, 98(4 Special Issue), 252–254.
Ebrahimi, A., Withayachumnankul, W., Al-Sarawi, S., & Aboott, D. (2014). High-Sensitivity Metamaterial-Inspi-
red Sensor. IEEE Sens. J, 14(14(5)), 1345–1351.
Eldesouki, E. M., Ibrahim, K. M., & Attiya, A. M. (2022). On the applicability of numerical tools for simulating
wave-ports close to the cutoff frequency. International Journal of Electrical and Computer Engineering,
12(2), 1724–1731. https://doi.org/10.11591/ijece.v12i2.pp1724-1731
García-González, D. L., Aparicio-Ruiz, R., & Aparicio, R. (2009). Olive Oil. Gourmet and Health-Promoting
Specialty Oils, 33–72. https://doi.org/10.1016/B978-1-893997-97-4.50007-3
Karaaslan, M., & Bakir, M. (2014). Chiral metamaterial based multifunctional sensor applications. Progress in
Electromagnetics Research, 149(July), 55–67. https://doi.org/10.2528/PIER14070111
Liu, C., & Tong, F. (2015). An SIW Resonator Sensor for Liquid Permittivity Measurements at C Band. IEEE Mic-
rowave and Wireless Components Letters, 25(11), 751–753. https://doi.org/10.1109/LMWC.2015.2479851
Lobato-Morales, H., Corona-Chavez, A., Olvera-Cervantes, J. L., Chavez-Perez, R. A., & Medina-Monroy, J. L.
(2014). Wireless sensing of complex dielectric permittivity of liquids based on the RFID. IEEE Transacti-
ons on Microwave Theory and Techniques, 62(9), 2160–2167. https://doi.org/10.1109/TMTT.2014.2333711
Mrnka, M., Vasina, P., Kufa, M., Hebelka, V., & Raida, Z. (2016). The RF Energy Harvesting Antennas Operating
in Commercially Deployed Frequency Bands: A Comparative Study. International Journal of Antennas and
Propagation, 2016. https://doi.org/10.1155/2016/7379624
Schüßeler, M., Mandel, C., Puentes, M., & Jakoby, R. (2012). Metamaterial inspired microwave sensors. IEEE
Microwave Magazine, 13(2), 57–68. https://doi.org/10.1109/MMM.2011.2181448
Shrekenhamer, D., Chen, W. C., & Padilla, W. J. (2013). Liquid crystal tunable metamaterial absorber. Physical
Review Letters, 110(17), 1–5. https://doi.org/10.1103/PhysRevLett.110.177403
Tiwari, N. K., Singh, S. P., & Akhtar, M. J. (2019). Novel Improved sensitivity planar microwave probe for adulte-
ration detection in edible oils. IEEE Microwave and Wireless Components Letters, 29(2), 164–166. https://
doi.org/10.1109/LMWC.2018.2886062
Vivek, A., Shambavi, K., & Alex, Z. C. (2019). A review: metamaterial sensors for material characterization. Sen-
sor Review, 39(3), 417–432. https://doi.org/10.1108/SR-06-2018-0152
Vora, A., Gwamuri, J., Pala, N., Kulkarni, A., Pearce, J. M., & Güney, D. O. (2014). Exchanging ohmic losses in
metamaterial absorbers with useful optical absorption for photovoltaics. Scientific Reports, 4, 1–13. https://
doi.org/10.1038/srep04901
Wu, T. (2022). Three-Dimensional Electromagnetic Parametric Modeling and Implementation of Miniaturized
Lumped-Element PD Based on Symmetrical Configuration. 573185.
110
KAN BAĞIŞINI KONU ALAN KAMU SPOTLARINDAKİ

GÖRSELLERDE METALEPSİS ANLATIMIN
KULLANILMASI
Özkan AVCI1, Caner ÇAKI2

1
Öğr. Gör., Bartın Üniversitesi, Bartın Meslek Yüksekokulu, Pazarlama ve Reklamcılık Bölümü, Halkla İlişkiler ve Tanıtım,
Bartın, Türkiye. ORCID: 0000-0003-1524-1379
2
Öğr. Gör. Dr., Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Mucur Meslek Yüksekokulu, Görsel, İşitsel Teknikler ve Medya Yapımcılığı
Bölümü, Görsel İletişim, Kırşehir, Türkiye. ORCID: 0000-0002-1523-4649
ÖZET
Metalepsis anlatım, anlatımda konu edilen öznenin kendisi yerine farklı bir gösterge üzerinden
temsil edilmesini ifade etmektir. İletişim sürecinde kaynak, retoriğinde etkili bir anlatım kullanabilmek
için metalepsisten yararlanabilmektedir. Metalepsis anlatımlar, insanları anlatım üzerinden etkilemek
için edebiyattan siyasete geniş bir yelpazede kullanılabilmektedir. Reklamcılar da hazırladıkları reklam
kampanyalarında insanların dikkatini belli bir ürün veya hizmete çekebilmek amacıyla metalepsis
anlatımından yararlanabilmektedir. Ayrıca reklamcılar, insanları belirli bir davranışa yöneltmek ya da
belli bir davranıştan uzak durmasını sağlamak amacıyla hazırlanan kamu spotlarında da metalepsis
anlatımları kullanabilmektedir. Kan bağışını konu alan kamu spotlarının bir kısmında da metalepsis
anlatımdan yararlanılarak insanlar, kan bağışı yapmaya teşvik edilmektedir. Çalışmada kan bağışını konu
alan kamu spotlarındaki görsellerde insanların kan bağışı yapmasını teşvik etmek için hangi metaplepsis
anlatımlardan yararlanıldığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmada kan bağışını konu
alan kamu spotlarındaki görsellerdeki metalepsis anlatımlar, Karl Bühler’in “Organon Modeli” ışığında
analiz edilmiştir. Çalışmada incelenen kamu spotlarındaki görsellerdeki metalepsis anlatımlarda kan
bağışının önemi ve kan bulmanın zorluğu üzerinden insanların kan bağışında bulunmaya teşvik edildiği
ortaya çıkarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kan Bağışı, Kamu Spotu, Metalepsis, Organon Modeli, Görsel Mesaj
THE USING METALEPSIS NARRATION IN IMAGES IN PUBLIC SERVICE

ANNOUNCEMENTS ABOUT BLOOD DONATION
ABSTRACT
Metalepsis narration is to express the representation of the subject, which is the subject of the
narration, through a different sign rather than itself. In the communication process, the source can
benefit from metalepsis in order to use an effective expression in his/her rhetoric. Metalepsis narratives
can be used in a wide range from literature to politics to influence people through narration. Advertisers
can also benefit from metalepsis narrative in order to attract people’s attention to a certain product or
service in their advertising campaigns. In addition, advertisers can use metalepsis narratives in public
111
service announcements that are prepared to direct people to a certain behavior or to keep them away
from a certain behavior. In some of the public service announcements about blood donation, people
are encouraged to donate blood by using metalepsis narration. In the study, it was aimed to determine
which metaplepsis expressions were used to encourage people to donate blood in the public service
announcements about blood donation. For this purpose, metalepsis narratives in the images in the public
service announcements about blood donation were analyzed in the light of Karl Bühler’s “Organon
Model”. It was revealed that people were encouraged to donate blood through the importance of blood
donation and the difficulty of finding blood in the metalepsis narratives in the images in the public
service announcements examined in the study.
Keywords: Blood Donation, Public Service Announcement, Metalepsis, Organon Model, Visual
Message
Giriş
Kan transfüzyon merkezlerinin en önemli amacı, güvenli ve devamlı kan temini için toplumun
düşük risk gruplarından gönüllü ve düzenli kan bağışı yapacak kan bağışçılarını çekmektir (Javadzadeh
Shahshahani vd., 2006: 403). Bu süreçte çeşitli kurumlar tarafından kan bağışının insanların hayatındaki
öneminin ortaya konulduğu kamu spotları hazırlanmaktadır. Bu kamu spotlarında insanların kan
bağışında gönüllü olmasını teşvik etmek ve kan bağışına yönelik farkındalık oluşturmak amacıyla çeşitli
metalepsis anlatımlardan yararlanılmaktadır.
Kan bağışını konu alan çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda: Hosain vd. (1997),
gönüllü kan bağışı konusunda bilgi ve tutumu; Copeman (2008), şiddet, şiddetsizlik ve kan bağışını;
Reid ve Wood (2008), bağışçı olmayanlar arasında kan bağışı niyetlerini; Copeman (2009), kan bağışı,
biyoekonomi, kültürü; Tran vd. (2013), kan bağışı uygulamaları, motivasyonları ve inançlarını; Alinon
vd. (2014), kan bağışının önündeki duygusal-motivasyonel engelleri; Duboz vd. (2010), kan bağışında
sosyodemografik ve tutumsal faktörleri; Mohammed ve Osman (2016), tıp öğrencileri arasında gönüllü
kan bağışını; Zanin vd. (2016), kan bağışının motivasyonlarını ve engellerini; Martín-Santana vd.
(2018), kan bağışını teşvik etmek için radyo reklamcılığının kullanılmasını ve Miah (2022), kan bağışı
kampanyası iletişim yöntemleri ve bağışçıların özelliklerini incelemiştir.
Çalışmada kamu spotlarında insanların kan bağışında bulunmasını teşvik etmek amacıyla metalepsis
anlatımlardan nasıl yararlanıldığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmada kan bağışını
konu alan kamu spotlarındaki metalepsis anlatımlar Karl Bühler’in Organon Modeli üzerinden analiz
edilmiştir. Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki soruların yanıtlanmasına çalışılmıştır:
o Kan bağışını konu alan kamu spotlarında kan bağışına yönelik hangi metalepsis anlatımlardan
yararlanılmıştır?
o Kan bağışını konu alan kamu spotlarındaki metalepsis anlatımlarda insanları kan bağışına teşvik
etmede hangi mesajlar verilmiştir?
Çalışma, insanları kan bağışına teşvik etmede kamu spotlarındaki metalepsis anlatımların rolünü
ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Bu açıdan çalışmanın görsel iletişim ve kamu spotları
üzerine çalışan araştırmacıların yaralanabileceği bir kaynak olması amaçlanmıştır.
1. Kan Bağışı
Kan bağışı, trafik kazaları, hamilelik ve doğum komplikasyonları, çeşitli anemik bozukluklar
ve cerrahi acil durumlarda acil ihtiyaçları karşılamak için kan almanın tek yoludur (Salaudeen ve
Odeh, 2011: 3033). Kullanımdan önce yalnızca sınırlı bir süre için saklanabileceğinden, düzenli bir
kan tedarikine devamlı bir ihtiyaç vardır. Yeterli sayıda sağlıklı insan tarafından düzenli kan bağışı
yapılması, kanın ihtiyaç duyulduğunda bulunmasını sağlamak için gereklidir. Kan bağışlama kararı bir
112
hayat kurtarabilmekte, hatta kan belirli koşullara sahip hastalar için ayrı ayrı kullanılabilen bileşenlerine
(kırmızı hücreler, trombositler ve plazma) ayrılırsa birkaç hayat kurtarabilmektedir (WHO, 2022). Kan
transfüzyonu, her ülkenin sağlık sisteminin temel bir bileşenidir ve kan transfüzyonu hizmetine ihtiyaç
duyan hastalar, ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli ve güvenli kanın mevcut olmasını bekleme hakkına
sahiptir. Yeterli ve düzenli, karşılıksız olarak gönüllü kan bağışçılarını çekmek ve elde tutmak için,
bağışçıların motivasyonları ve engelleri anlaşılmalıdır (Mohammed ve Essel, 2018: 1). Bunun yanında
kan bağışına yönelik farkındalık oluşturabilecek kamu spotlarının hazırlanmasının da insanların kan
bağışında bulunmaya teşvik edilmesi açısından önemli olduğu söylenebilmektedir.
2. Metalepsis Anlatım
Metalepsis anlatım, bir kavramın başka bir kavrama benzetilerek aktarılması olarak
açıklanabilmektedir. Bir kavramın belirli bir özelliğine insanların dikkatlerini çekmek için metalepsis
anlatım kullanılabilmektedir. Pek çok alanda metalepsis anlatımdan yararlanılabilmektedir.
Bir metalepsis, gerçek dünyada ihlal edilemeyen birbirini dışlayan dünyalar arasındaki sınırın
kurgusal ve paradoksal bir ihlalidir (Feyersinger, 2010: 279). Metalepsis anlatımdan yararlanılarak
insanların zihninde ön plana çıkarılan kavrama ilişkin belli algıların oluşmasına çalışabilmektedir.
Bir politikacı, retoriğinde metalepsislerden yararlanarak seçmenlere yönelik ideolojik propaganda
gerçekleştirebilmektedir. Bir yazar kitabında metalepsisler kullanarak okurların zihinlerinde kurgusal
anlatımlar oluşturabilmektedir. Yine bir reklamcı, hazırladığı bir reklamda kullandığı metalepsislerle
tüketicileri reklamı yapılan ürün ve hizmeti satın almaya ikna etmeye çalışabilmektedir. Bu açıdan
iletişim sürecinde kaynak, yararlandığı metalepsis anlatımlarla alıcı üzerinde belirli bir etki oluşturmayı
amaçlayabilmektedir. Kaynak, metalepsis anlatımlar kullanarak mesajını ilgi çekici hale getirmeye
çalışabilmektedir.
3. Yöntem
Çalışmada 314 bağış konulu kampanyaya ulaşılmış (Adeevee, 2022), ulaşılan bağış konulu
kampanyalar içerisinde Porto Riko, İspanya, İtalya ve Brezilya’nın metalepsis anlatım kullanan organ
bağışı konulu 4 kamu spotu çalışma kapsamında incelenmiştir. Kamu spotlarındaki metalepsis anlatımlar
ortaya konularak insanların kan bağışında bulunmasına yönelik hangi mesajların verildiğinin tespit
edilmesi amacıyla Karl Bühler’in Organon Modeli’nden yararlanılmıştır. Bühler’in Organon Modeli
anlatımsallık, temsil ve istem olmak üzere üç işlevden meydana gelmektedir. Anlatımsallık işlevi,
göstergelerin bir araya getirilme sürecini kapsamaktadır. Temsil işlevi, göstergelerin anlamlarını ve
göstergeler aracılığıyla verilmek istenen mesajları ele almaktadır. İstem işlevi de göstergeler üzerinden
oluşturulması amaçlanan etkiyi ifade emektedir. Alıcının harekete geçme duyarlılığına veya eğilimine
yönlendirilen istem işlevi, onları belirli bir şekilde yanıt vermeye teşvik etmek için tasarlanmıştır
(Nord, 2006: 138). Çalışmada kan bağışı konulu kamu spotları metalepsis anlatım boyutunda sırasıyla
“anlatımsallık, temsil ve istem” işlevleri üzerinden incelenmiştir.
4. Bulgular ve Analiz
Çalışmanın bu kısmında sırasıyla Porto Riko, İspanya, İtalya ve Brezilya’nın kan bağışı konulu kamu
spotları metalepsis anlatım boyutunda analiz edilmiştir.
4.1. Porto Riko’nun Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu

1999 tarihli Porto Riko’nun kan bağışı konulu kamu spotu, Badillo Nazca Saatchi & Saatchi reklam
ajansı tarafından hazırlanmıştır. Anlatımsallık işlevinde kamu spotunda elektrik kablolarına bağlanmış
ampul izlenimleri veren kan poşetleri bulunmaktadır. Kamu spotunda “Bu Noel, ziyaretinizle bizi
aydınlatıyor” yazısına yer verilmiştir. Temsil işlevi boyutunda metalepsis anlatım olarak kan, yılbaşında
çam ağaçlarını süslemek için kullanılan ampullere benzetilmiştir. Bu şekilde kan, ışık aydınlatma
113
metaforu olarak kamu spotunda kullanılmıştır. İstem işlevinde kamu spotundaki metalepsis anlatım
üzerinden kan bağışının insanların yaşamı üzerindeki olumlu etkisi yansıtılarak, insanların kan bağışında
bulunması teşvik edilmeye çalışılmıştır.
Görsel 1. Porto Riko’nun Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu
(Adeevee, 1999)
4.2. İspanya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu

2005 tarihli İspanya’nın kan bağışı konulu kamu spotu, Bassat Ogilvy & Mather reklam ajansı
tarafından hazırlanmıştır. Anlatımsallık işlevinde kamu spotunda boyunlarına takılı kırmızı akü
kablosuyla bağlı bir erkek ve bir kadına ait fotoğraflar bulunmaktadır. Kamu spotunda “Kan verin”
yazısına yer verilmiştir. Temsil işlevi boyutunda metalepsis anlatım olarak kan, motorlu araçlardaki
aküleri şarj etmek amacıyla kullanılan akü kablosuna benzetilmiştir. Akü kablosu bir erkek ve bir kadının
boyunlarına bağlanarak, erkeğin kanını kadına (ya da kadının kanını erkeğe) verdiği anlatılmıştır. Bu
şekilde kan, ışık enerji metaforu olarak kamu spotunda kullanılmıştır. İstem işlevinde kamu spotundaki
metalepsis anlatım üzerinden kanın insanlara enerji verdiği aktarılarak, insanlar kan bağışında bulunmaya
çağrılmıştır.
Görsel 2. İspanya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu
(Adeevee, 2005)
114
4.3. İtalya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu

2010 tarihli İtalya’nın kan bağışı konulu kamu spotu, DDB reklam ajansı tarafından hazırlanmıştır.
Anlatımsallık işlevinde kamu spotunda ağaçlarda meyve şeklindeki kanlar ve onları toplayan bir kız
ve bir erkek çocuğu resmedilmektedir. Kamu spotunda “O kadar kolay olsaydı, yardımına ihtiyacımız
olmazdı. Kan vermek sandığınızdan daha değerli bir dayanışma eylemidir. Kan bir laboratuarda
çoğaltılamaz ve mevcudiyeti, onu bağışlamaya karar veren kişilere bağlıdır. Bize yardım etmek kolay,
bağışçı olmak için sadece kan örneğine ihtiyacınız var” yazısına yer verilmiştir. Temsil işlevi boyutunda
metalepsis anlatım olarak kan, ağaçtan toplanan bir meyveye benzetilmiştir. İstem işlevinde kamu
spotundaki metalepsis anlatım üzerinden kanın kolay bulunmadığına vurgu yapılarak, insanların kan
bağışında bulunması teşvik edilmeye çalışılmıştır.
Görsel 3. İtalya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu
(Adeevee, 2010)
4.4. Brezilya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu

2014 tarihli Brezilya’nın kan bağışı konulu kamu spotu, Publicis reklam ajansı tarafından
hazırlanmıştır. Anlatımsallık işlevinde kamu spotunda bir helikopterde olduğu izlenimi veren bir
kadının aşağıda dalgalar içerisinde bir şişme botta duran çocuğu kandan oluşan kırmızı bir iple çekmeye
çalıştığı resmedilmektedir. Kamu spotunda “Bağışınız hayat kurtarabilir” yazısına yer verilmiştir.
Temsil işlevi boyutunda metalepsis anlatım olarak kan, bir insanın hayatını kurtarmak için uzatılan bir
ipe benzetilmiştir. İstem işlevinde kamu spotundaki metalepsis anlatım üzerinden doğrudan kanın hayat
kurtarma özelliğine vurgu yapılarak, insanların kan bağışında bulunması teşvik edilmeye çalışılmıştır.
115
Görsel 4. Brezilya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu
(Adeevee, 2014)
Sonuç
Çalışmada kan bağışına yönelik metalepsis anlatımlarda kan, insan yaşamını aydınlatan bir ampule,
insanlara enerji veren bir akü kablosuna ve insan hayatı kurtaran bir ipe benzetilmiştir. Diğer yandan
çalışmada incelenen kamu spotlarından birinde kan bağışına yönelik metalepsis anlatımda görsel
göstergeler üzerinden kan, ağaçtan toplanan bir meyveye benzetilmiş, buna karşılık yazılı göstergelerde
ise kanın ağaçtan toplanan bir meyve kadar kolay tedarik edilemediği mesajı verilmiştir. Bu açıdan
kamu spotlarının üçünde kanın insan yaşamındaki önemine, birinde de kanın bulunmasının güçlüğüne
vurgu yapan metalepsis anlatımlar kullanılmıştır. Diğer yandan kamu spotlarının üçünde kan bağışının
önemine ilişkin algı oluşturmaya çalışan, birinde ise doğrudan kan bağışında bulunmayı teşvik eden
mesaj ön plana çıkarılmıştır.
Genel olarak değerlendirildiğinde kamu spotlarında kan bağışının önemine ve tedarikinin güçlüğüne
vurgu yapan metalepsis anlatımların insanların kan bağışında bulunmasını teşvik edici bir rol oynayacağı
söylenebilmektedir. Buna karşılık insanların kan bağışında bulunmasını teşvik etmek için kan bağışını
konu alan kamu spotlarında korku çekiciliği tekniğinden de yararlanılarak kan bağışının yapılmadığı
takdirde kan bekleyen insanların maruz kalabileceği olası olumsuz durumlara ilişkin metalepsis
anlatımların kullanılması önerilmektedir. Ayrıca kan bağışına yönelik metalepsis anlatımların üzerinden
verilmek istenen mesajın kan bağışına yönelik istatistiki bilgiler üzerinden de desteklenmesinin anlatımın
kuvvetlenmesi açısından önem taşıyabileceği belirtilebilmektedir.
Kaynakça
Adeevee (1999). Porto Riko’nun Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu, https://www.adeevee.com/1999/08/cruz-ro-
ja-blood-donation-christmas-tree-garland-print/, Erişim Tarihi: 08.07.2022.
Adeevee (2005). İspanya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu, https://www.adeevee.com/2005/01/cruz-roja-blo-
od-donation-jump-leads-print/, Erişim Tarihi: 08.07.2022.
Adeevee (2010). İtalya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu, https://www.adeevee.com/2010/01/italian-red-c-
ross-blood-donation-appeal-butterflies-fruit-fish-print/, Erişim Tarihi: 08.07.2022.
116
Adeevee (2014). Brezilya’nın Kan Bağışı Konulu Kamu Spotu, https://www.adeevee.com/2014/12/fundaca-

o-pro-sangue-your-donation-can-save-lives-print/, Erişim Tarihi: 08.07.2022.
Adeevee (2022). Kan Bağışına Yönelik Kampanyalar, https://www.adeevee.com/ads/index/0/60/, Erişim Tarihi:
08.07.2022.
Alinon, K., Gbati, K., Sorum, P. C., & Mullet, E. (2014). Emotional‐motivational barriers to blood donation among
Togolese adults: a structural approach. Transfusion medicine, 24(1), 21-26.
Copeman, J. (2008). Violence, non‐violence, and blood donation in India. Journal of the Royal Anthropological
Institute, 14(2), 278-296.
Copeman, J. (2009). Introduction: Blood donation, bioeconomy, culture. Body & Society, 15(2), 1-28.
Duboz, P., Macia, E., & Cunéo, B. (2010). Sociodemographic and attitudinal factors to blood donation in the urban
population of Dakar, Senegal. Transfusion, 50(12), 2713-2720.
Feyersinger, E. (2010). Diegetic short circuits: Metalepsis in animation. Animation, 5(3), 279-294.
Hosain, G. M., Anisuzzaman, M., & Begum, A. (1997). Knowledge and attitude towards voluntary blood donation
among Dhaka University students in Bangladesh. East African medical journal, 74(9), 549-553.
Javadzadeh Shahshahani, H., Yavari, M. T., Attar, M., & Ahmadiyėh, M. H. (2006). Knowledge, attitude and pra-
ctice study about blood donation in the urban population of Yazd, Iran, 2004. Transfusion Medicine, 16(6),
403-409.
Martín-Santana, J. D., Reinares-Lara, E., & Reinares-Lara, P. (2018). Using radio advertising to promote blood
donation. Journal of Nonprofit & Public Sector Marketing, 30(1), 52-73.
Miah, M. (2022). Study of blood donation campaign communication methods and attributes of donors: A data
analytics approach. International Journal of Healthcare Management, 15(1), 17-27.
Mohammed, H., & Osman, T. (2016). Voluntary blood donation among medical students in a resource-limited
country. Journal of Public Health in Developing Countries, 2(3), 257-267.
Mohammed, S., & Essel, H. B. (2018). Motivational factors for blood donation, potential barriers, and knowledge
about blood donation in first-time and repeat blood donors. BMC hematology, 18(1), 1-9.
Nord, C. (2006). Translating as a purposeful activity: a prospective approach. Teflin Journal, 17(2), 131-143.
Reid, M., & Wood, A. (2008). An investigation into blood donation intentions among non‐donors. International
Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing, 13(1), 31-43.
Salaudeen, A. G., & Odeh, E. (2011). Knowledge and behavior towards voluntary blood donation among students
of a tertiary institution in Nigeria. Nigerian journal of clinical practice, 14(3), 303-307.
Tran, N. Y., Charbonneau, J., & Valderrama-Benitez, V. (2013). Blood donation practices, motivations and beliefs
in Montreal’s Black communities: the modern gift under a new light. Ethnicity & health, 18(6), 508-529.
WHO (2022). Why should people donate blood?, https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/
blood-products-why-should-i-donate-blood, Erişim Tarihi: 09.07.2022.
Zanin, T. Z., Hersey, D. P., Cone, D. C., & Agrawal, P. (2016). Tapping into a vital resource: Understanding the
motivators and barriers to blood donation in Sub-Saharan Africa. African Journal of Emergency Medicine,
6(2), 70-79.
117
WHICH COUNTRY CLASSIFICATION IS BETTER?: A

COMPARISON WITH PVAR ANALYSIS.
Esin Demirel1*, Işıl Akgül2**

*1
Işık Unıversity, Faculty of Economics, Administrative and Social Sciences, Department of Business, Istanbul, Turkey.
ORCID: 0000-0003-4257-6780
2
Marmara University, Faculty of Economics, Department of Econometrics, Istanbul, Turkey.
ORCID: 0000-0003-4133-1378
ABSTRACT
This study aims to econometrically analyze the variables that affect or are thought to affect the
gross domestic product growth rate of countries the old fragile five (Brazil, India, Indonesia, South
Africa, and Turkey), the new fragile five (Qatar, Argentina, Egypt, Pakistan, and Turkey) and BRICS
(Brazil, Russia, India, China, and South Africa) countries for the period 2001-2018 comparatively. In
the study, three different panel data models were created. Then, the analysis results of the models were
compared by using the Panel Vector Autoregression method. In Analyzes, GDP growth rate was taken
as the dependent variable. The independent variables used in the analysis were external debt stock, gross
savings, inflation rate, unemployment rate, current account balance, exchange rate, and reserves of the
Central Bank. As a result of the Panel Vector Autoregression analysis, it was determined that there is a
bidirectional causality relationship between the saving rate and GDP growth rate in the models of BIIST
and BRICS countries. The impulse-response analysis results of the variables in the models are similar
for the three country classifications. On the other hand, when the variance decomposition analysis is
examined, it is seen that the BIIST andAQEPT give similar results. As a result of the analysis, it was
concluded that the fragile five countries classification announced in 2017 is a more accurate fragile
countries classification than the one announced in 2013. And also, it would be a more rational decision
for Turkey to be in the new fragile five instead of the old fragile five.
Keywords: Fragile Five, BRICS, Turkey, Panel Vector Autoregression.
118
THE TRAGEDY OF A CULTURE IN THE PLAYS OF

DEATH OF A SALESMAN, A STREETCAR NAMED
DESİRE AND OUR TOWN
Bünyamin AYDEMİR
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sahne Sanatları, Dramatik Yazarlık Ana Bilim Dalı Başkanı,
Erzurum, Türkiye Orcid: 0000-0002-7331-0945
Mustafa Çalışkan
Öğr. Gör. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, D.A.H.M.Y.O. Seyahat Turizm ve Eğlence Hizmetleri Bölüm Başkanı, Ağrı,
Türkiye Orcid: 0000-0003-4638-1729
ABSTRACT
In this paper, tragedies are qualifed outdated and shelved, are positioned as a historical sub-genre
belonging to the Ancient Greek civilization, whether are valid in the cultural context today will be
investigated. When the plays of Death of a Salesman, A Streetcar Named Desire and Our Town, which
are of the outstanding American plays of our age, are examined in terms of culture, it will be investigated
whether these plays are cultural tragedies.
According to Schler, what is tragic emerges as a result of changes in the value judgments of a society.
Existing values either erode or disappear. As a result, new values / value judgments emerge. (2008,
p.240). The reason for this is undoubtedly especially economic, social or political innovations and
developments. The values that were current in American society until then and that continued in the pre-
capitalist-preliberalist order differed in the capitalist / liberalist period and a social tragedy concerning
American culture emerged. These changes, which reveal the tragic, will be examined over the character
of Willy Loman and Lomans in the play Death of a Salesmen, over the Stella and Blacnhe brothers in
the A Streetcar Named Desire, and over generations in the play Our Town.
Satıcının Ölümü, Arzu Tramvayı ve Kasabamız Oyunlarında Bir Kültürün

Trajedisi
ÖZET
Bu bildiride tiyatro içinde Antik Yunan uygarlığına ait tarihsel bir alt tür olarak miadını doldurmuş
ve rafa kaldırılmış olarak konumlandırılan tragedyaların kültürel bağlamda günümüzde geçerli olup
olmadığı araştırılacaktır. Çağımızın kalburüstü Amerikan oyunlarından olan Satıcının Ölümü, Arzu
Tramvayı ve Kasabamız oyunları bir bireyi değil de bir kültürü kapsayacak şekilde panoramik olarak
incelendiği zaman işlevsel açıdan trajedinin, tragedyanın kültürel anlamda iş başında olup olmadığı
araştırılacaktır.
119
Schler’e göre trajik olan bir toplumda geçerli, cari değerlerde ortaya çıkan değişimler neticesinde
ortaya çıkar. Var olan değerler ya aşınır ya da ortadan kalkar. Bunun sonucunda da yeni değerler / değer
yargıları ortaya çıkar (2008, s.240). Bunun nedeni de kuşkusuz özellikle ekonomik, sosyal ya da siyasal
yenilik ve gelişmelerdir. Amerikan toplumunda o zamana kadar cari olan, bir anlamda prekapitalist –
preliberalist düzende süregiden değerler, kapitalist / liberalist dönemde farklılaşmış ve ortaya Amerikan
kültürünü ilgilendiren toplumsal bir trajedi ortaya çıkmıştır. Trajik olanı ortaya çıkaran bu değişimler,
Satıcının Ölümü oyununda Willy Loman karakteri ve Loman’lar üzerinden, Arzu Tramvayı oyununda
Stella ve Blacnhe kardeşler üzerinden, Kasabamız oyunundaysa kuşaklar üzerinden incelenerek bu
oyunlarda trajik olanın mevcudiyeti araştırılacaktır.
120
FPGA IMPLEMENTATION OF LASER SPOT

DETECTION ALGORITHM
Yılmaz Eren Bölükbaşı1*, Prof. Hasan Şakir Bilge2

*1
ASELSAN, Gazi Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği, Ankara, Türkiye ORCID: 0000-0003-1772-8068
2
Gazi Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği, Ankara, Türkiye ORCID: 0000-0002-4945-0884
ABSTRACT
Laser systems that are commonly preferred in the defense industry technologies. It usually performs
marking, distance measuring and target detection functions. Laser marking systems and FPGA equipment
are used in ground and aerial marking tasks, providing precise and cost-effective solutions. It has a wide
range of use, from portable operation equipment with low weight and dimensions to devices integrated
into warplanes. In two-dimensional planar images, the image pixels located on the abscissa and ordinate
axes are expressed with numerical quantities to obtain the gray level value in order to obtain the intended
result. It is critical to accurately and quickly detect the presence of the laser trace in the camera image in
adverse weather conditions during operation. In this study; an algorithm constructed at the matrix level
has been implemented in VHDL language so that it can run on FPGA hardware. On some consecutive
image frames taken with the trigger of the synchronization signal received from the laser firing system by
applying innovative image processing techniques, land and air elements and noise that can be confused
with laser are removed. The brightness values of the pixels detected as laser in the video frame obtained
as a result of the image processing stages, the brightness values that can be produced in accordance with
the video input width and the important information about the laser marks in the image are designed to
be synthesized on the FPGA. According to simulation results, the images and laser trace information
obtained by the implementation of the algorithm steps in VHDL language were shared at a level that
could be integrated into the hardware, and as a result, the coordinates and brightness of the laser trace
on the video frame could be determined very quickly. In the output image, aircraft, helicopter, bird-like
air elements and land elements such as humans, animals, land vehicles are also separated from the laser.
By testing the applicability parameters of the obtained system, it has been revealed that it can be built in
integration with marine systems and compatible with guided devices.
Keywords: Laser Detection, FPGA, Image Processing, Electrical Engineering
121
PARAMETER ESTIMATION FOR THE MULTIPLE

LINEAR REGRESSION MODEL UNDER SKEW
NORMAL ERROR DISTRIBUTION
İklim GEDİK BALAY1, Birdal ŞENOĞLU 2

1
Ankara Yıldırım Beyazıt University, Business School, Department of Finance and Banking, Ankara / Turkey.
2
Ankara University, Faculty of Science, Department of Statistics, Ankara/ Turkey.
Abstract
It is known that traditional least squares (LS) estimators lose their efficiencies under nonnormality in
the context of multiple linear regression. We therefore use maximum likelihood (ML) and Tiku’s (1967,
1968) modified maximum likelihood (MML) methodologies for estimating the model parameters.
In calculating ML estimates, iterative reweighting algorithm (IRA) is used. Monte Carlo simulation
study has been performed to compare the efficiencies of the LS, ML and MML estimators of the model
parameters. Simulation results show that the ML and MML estimators of the unknown model parameters
are more efficient than the corresponding LS estimators. However, the MML estimators are easy to
compute. Data set taken from the literature is analyzed at the end of the study for illustrative purposes.
Keywords: multiple linear regression model, skew normal distribution, maximum likelihood,
modified maximum likelihood, Monte Carlo simulation.
INTRODUCTION
Error terms are traditionally assumed to be normally distributed in the context of multiple linear
regression. However, normal distribution does not provide good fit to various data sets encountered in
the literature, see for example Geary (1947), Tiku et al. (1999), Senoglu (2005), Huber (2011), Acitas
et al. (2021). There exist considerable number of studies about regression models with non-normal
error terms. Islam et al. (2001) and Tiku et al. (2001) studied parameter estimation and hypothesis
testing for the simple linear regression model with non-normal error distribution. Islam and Tiku (2005)
considered the multiple linear regression model for three families of non-normal distributions, namely,
long tailed symmetric (LTS), skew and short tailed symmetric (STS). Since ML equations cannot be
solved analytically when the distribution of error terms is not normal, they derived explicit estimators
of the model parameters by using Tiku’s (1967, 1968) MML methodology. They showed that the MML
estimators are more efficient and robust than the corresponding LS estimators.
In this study, we extend their studies to Azzalini’s (2005) skew normal (SN) error distribution. We
obtain ML and the MML estimators of the unknown parameters for the multiple linear regression model
under SN error distribution. The reason for choosing SN as an error distribution is that different values
of skewness parameter of SN provide flexibility for modelling data sets obtained from different areas of
science. It reduces to normal distribution when the shape parameter is equal to zero.
122
To obtain the ML estimators of the multiple linear regression model parameters when the distribution
of the error terms is SN, we use iterative reweighting algorithm (IRA). Also, we obtain explicit estimators
of the model parameters by using a non-iterative methodology known as MML. It should be noted
that these estimators are asymptotically equivalent to the ML estimators. Therefore, under regularity
conditions, they are asymptotically fully efficient, i.e., they are unbiased and minimum variance bound
(MVB) estimators. We also compare the ML and MML estimators with the corresponding LS estimators
in terms of bias and mean squared error (MSE) criteria via Monte Carlo simulation study, see Gedik
Balay (2014).
The rest of paper is organized as follows: In Section 2, we introduce multiple linear regression
model. SN distribution is presented in Section 3. Parameter estimation methodologies are discussed in
Section 4. The results of the simulation study are given in Section 5. A real data set is analyzed in Section
6. At the end of the study some concluding remarks are given.
MULTIPLE LINEAR REGRESSION MODEL
Let Y = [ y1 , y2 ,..., yn ] ' be a n × 1 vector of dependent variables, θ = [θ 0 , θ1 , θ 2 ,..., θ k ] ' be a
(k + 1) ×1 vector of unknown parameters and ε = [ε1 , ε 2 ,..., ε n ] ' be a n ×1 vector of independent and
identically distributed (iid) error terms and X be a n × (k + 1) design matrix defined as follows:
1 x11 x12  x1k 

1 x x22  x2 k 
X = 21
     
 
1 xn1 xn 2  xnk 
Then, the multiple linear regression model is defined as follows
k
θ 0 + ∑ θ j xij + ε i ,
yi = 1, 2,..., n
i= (1)
j =1
or equivalently in matrix form

Y X θ + ε .
= (2)
SKEW NORMAL DISTRIBUTION

The probability density function (pdf) of the SN distribution is given by
φ ( z=
; λ ) 2φ ( z )Φ (λ z ) , −∞ < z < ∞ , (3)
where φ ( z ) and Φ ( z ) denote the standard normal density and the corresponding cumulative
distribution function (cdf), respectively. Here, λ is the skewness parameter which varies in (−∞, +∞).
Cdf of SN (λ ) is given as
F ( z; λ ) =
Φ ( z ) − 2T ( z; λ ) (4)
∞ λs
where T ( z; λ ) = ∫ ∫ φ (s)φ (t )dtds.
z 0
If a random variable Z has SN distribution with parameter λ then it is denoted by Z ~ SN ( λ ) .

Moment generating function (mgf) of the random variable Z is given by
123
 t2 
= etz  2 exp   Φ (δ t )
M z (t ) E= (5)
2
λ
where δ = . The expected value and variance are obtained by using mgf given in (5) as
1+ λ2
2 2
E( z) = δ and V ( z ) = 1 − δ 2 , respectively. Also, skewness (γ 1 ) and kurtosis ( γ 2 ) measures are given
π π
3
  2  
   λ2 
1 λ 2
γ1
by= ( 4 − π ) sign(λ )  π π γ 2 2(π − 3) 
 and =  , respectively.
2  +  − 1 λ 2   π +  π − 1 λ 2 
2 2  
   2 2  
    
Skewness and kurtosis values of the SN (λ ) distribution for some representative values of λ are
given in Table 1.
Table 1. The skewness and kurtosis values of SN (λ ) distribution.
λ 0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 10.0 20.0 ∞

γ1 0.00 0.14 0.45 0.67 0.78 0.85 0.96 0.99 0.995
γ2 3.00 3.06 3.31 3.51 3.63 3.71 3.82 3.86 3.869
For the sake of brevity, the skewness and kurtosis values corresponding to the negative values of λ
are not mentioned here. Since they are identical to those given in Table 1 with opposite signs.
PARAMETER ESTIMATION METHODS

In this section, we obtain the estimators of the parameters of multiple linear regression model with
SN (λ ) error distribution by using the ML and MML methodologies, see Gedik Balay (2014).
ML Estimation
In this section, we derive the ML estimators of the parameters θ 0 , θ1 , , θ k and σ in the multiple
linear regression model with SN ( λ ) distributed error terms. The log-likelihood (ln L) function is given
by
n 1 n 1 n
ln L = n ln 2 − n ln σ − ln 2π − ∑ zi2 + ∑ ln Φ ( λ zi ) (6)
2 = 2 i 1= 2i1
k
yi − θ 0 − ∑ θ j xij
where z=i ε=
i j =1
. The ML estimators of the unknown parameters are obtained by
σ σ
differentiating ln L function with respect to the parameters of interest and setting them equal to zero as
follows:
∂ ln L n n
φ ( λ zi )
∂=θ0
=∑ zi − λ ∑
i 1 =i 1 Φ ( λ zi )
0
=
∂ ln L n n
φ ( λ zi )
∑
=− xiq zi λ ∑ xiq 0,
== q 1, 2,..., k (7)
=∂θ q i 1 =i 1 Φ ( λ zi )
∂ ln L n n
φ ( λ zi )
=−n + ∑ zi2 − λ ∑ zi .
∂σ =i 1 =i 1 Φ ( λ zi )
124
Since above equations cannot be solved analytically, some iterative procedures must be employed.
In this study, we use iterative reweighting algorithm (IRA) to compute the ML estimators of the model
parameters. It should be noted that IRA is an expectation-maximization (EM) type algorithm so that its
convergence is guaranteed see Arellano-Valle, Bolfarine, and Lachos (2005) and Arslan (2009). Steps of
IRA performed in this study are given below:
Step 1: Identify initial values for the parameters θ 0 , θ1 ,…, θ k and σ as θ 0 , θ1 ,…, θ k and
(0) (0) (0)
σ , respectively. In this study, we use LS estimators of model parameters as an initial values, i. e., we
0
(Y − X θ ) '(Y − X θ )
take θ = ( X ' X ) ( X ' Y ) and σ =
−1
, where θ = θ0 , θ1 ,..., θk  .
n − k −1  
Step 2: Compute the following equations
n k
∑∑θ (m)
j ijx
θ ( m +1)
0 y−
= =i 1 =j 1
− σ ( m ) λ w( m ) ,
n
 n n n k   n ( m) 
θ q( m +1) = ∑ xiq yi − θ 0( m ) ∑ xiq − ∑∑ θ (j m ) xij xiq  λ ∑ xiq wi  (8)
 =i 1 =i 1 =i 1 =j 1   =i 1 
and
2 .
 n k
( m) 
∑  yi − θ 0 − ∑ θ j xij 
( m)
σ ( m +1) =
= 
i 1= j 1 
( n − k − 1) ( ( ))
1 − λ 2 t ( m)
2
n 2
∑ yi ∑(w )
n
Here, y = i =1
, wi ( ) =
m
φ λz( ) (m)
i
and t ( m ) = i =1
( m)
i
.
n Φ (λ z )
(m)
i n
Step 3: Stop the iterations when the conditions θ 0( m +1) − θ 0( ) < ε , θ q( m +1) − θ q( ) < ε , (q = 1, 2,..., k )
m m
( m +1)
and σ − σ ( m ) < ε are hold. Here, ε is a predetermined small constant.
MML estimation
Since the likelihood equations in (7) include intractable functions, iterative method is used to obtain
the ML estimators. However, iterative methods can cause following problems: i) convergence to wrong
values, ii) multiple roots, and iii) non-convergence of iterations see, Puthenpura and Sinha (1986),
Vaughan (1992, 2002) and Kantar and Şenoğlu (2008). To overcome these difficulties, we use the Tiku’s
(1967, 1968) modified likelihood methodology to obtain explicit estimators of unknown parameters
of multiple regression model when the distribution of error terms is SN ( λ ) . The MML estimators
are asymptotically fully efficient, i.e., they are unbiased and have minimum variances, under some
regularity conditions, see Bhattacharyya (1985) and Vaughan and Tiku (2000). For small sample sizes,
they are almost fully efficient in terms of the minimum variance bounds (MVBs) and have little or no
bias, see Vaughan (2002) and Şenoğlu (2007a, 2007b).
Let z(1) ≤ z(2) ≤  ≤ z( n ) be the order statistics and ( y[i ] , x1[ i ] ,..., xk [ i ] ) be the concomitants e( i ) .
of First step of the MML methodology is to write the modified likelihood equations in terms of order
statistics as follows:
125
∂ ln L n
( )
n
∂θ 0
=
=∑ z (i )
i 1 =i 1
− λ ∑ g z(i ) =
0
∂ ln L n
( )
n
=∂θ q
=∑ x z
(i ) (i )
i 1 =i 1
− λ ∑ x(i ) g z(i ) =
0, 1, 2,..., k .
q= (9)
∂ ln L
( )
n n
=−n + ∑ z(2i ) − λ ∑ z(i ) g z(i ) .
∂σ =i 1 =i 1
( ) where
k
φ λ z(i ) yi − θ 0 − ∑ θ j xij
Here, g ( z( ) ) = εi .
Φ ( λ z( ) )
j =1
i
z= i =
i σ σ
The second step for obtaining the MML estimators is to linearize the intractable terms g ( z( i ) ) by
using the first two terms of Taylor series expansion around the expected values of the order statistics i.e.,
) α i − βi z(i ) . Here,
ti = E ( z(i ) ) . Linearized form of g ( z(i ) ) function is g ( z(i )=
( ) + t β β = λ 2t( )φ ( λt( ) ) Φ ( λt( ) ) − λφ ( λt( ) )

2
φ λ t( i ) '
i i i i
=αi
Φ ( λ t( ) )
() , .
Φ ( λ t( ) )
i i i 2
i
i
Then the MML estimators of multiple linear regression model parameters when the error distribution
is SN (λ ) are formulated as
 n

θˆ0 = y[.] − θˆ1 x1[.] − θˆ2 x2[.] − ... − θˆk xk [.] −  ∑ ∆ i / m  σˆ
 i =1 
θˆ= { X ' ΓX } { X ' ΓY − σˆ X ' ∆1}
−1 (10)
− B + B 2 + 4nC
σˆ =
2 n ( n − k − 1)
where
 Y[1]   X 1[1] X 2[1] ... X k [1] 
Y  X
 [2]  , X 2[2] ... X k [2]  ,
X =
1[2]
Y=
        
   
Y[ n ]   X 1[ n ] X 2[ n ] ... X k [ n ] 
γ 1 0 ... 0   ∆1 0 ... 0
0 γ  0
 ... 0  , ∆2 ... 0 
∆ =
2
Γ=
         
   
 0 0 ... γ n  0 0 ... ∆ n 
and
126
Y=
[i ] y[i ] − y[.] and X=
1[ i ] x1[i ] − x1[.] ,…, X=
k [i ] xk [i ] − xk [.] .
n n
B= ∑ ∆ {Y
i =1
i [ i ] − K1 X 1[ i ] − ... − K k X k [ i ] }=
,C ∑γ Y
i =1
i [i ]
2
− K1Q1 − ... − K k Qk .
n n
∑ γ x( ) i i ∑ γ y( ) i i n
∆ i =λα i , γ i = 1 + λβi , x = i =1
, y= i =1
, m = ∑γi ,
m m i =1
n n
( ) ∑ γ i ( x j[i ] − x j[.] )
n 2
=Qj ∑ γ (=
i =1
x −x )
i ∑
j[i ]
i 1 =i 1
[.]
γ i x j[i ] − x j[.] y[i ]
y[i ] , K j = .
It is obvious that, since MML estimators are explicit functions of the sample observations, they are
easy to compute.
SIMULATION STUDY
We perform a Monte Carlo simulation study to compare the performances of the proposed estimators
in terms of means, variances, mean square errors (MSE) and relative efficiencies (RE). RE values for the
ML and the MML estimators are defined as follows
MSEML MSEMML
REML = and REMML = ,
MSELS MSELS
respectively.
In the simulation study, we take n = 10,15, 20 and λ = 0, 0.4, 0.7,1 . We set θ 0 = 0, θ1 = 1 , θ 2 = 1
and σ = 1 without loss of generality. It should be noted that similar results are obtained for q = 4 , we
therefore preferably give the results of q = 1, 2 for the sake of brevity. All simulations in this section are
conducted with MATLAB R2013 and they are based on [100,000/n] Monte Carlo runs. Simulation study
results are given in the following tables:
127
Table 2: Mean, Variance, MSE and RE values for the LS, ML and MML estimators of θ0 .
Mean Variance MSE RE

n θ0,LS θ0,ML θ0,MML θ0,LS θ0,ML θ0,MML θ0,LS θ0,ML θ0,MML θ0,ML θ0,MML
λ=0
5 0.0041 0.0041 0.0041 5.0929 5.0929 5.0929 5.0924 5.0024 5.0024 98 98
10 0.0140 0.0140 0.0140 1.0212 1.0212 1.0212 1.0213 0.9813 0.9813 96 96
15 -0.0019 -0.0019 -0.0019 0.5790 0.5790 0.5790 0.5790 0.5590 0.5590 97 97
20 0.0082 0.0082 0.0082 0.4162 0.4162 0.4162 0.4163 0.4103 0.4103 99 99
λ=0,4
5 0.0040 -0.0042 0.0034 5.2281 5.2301 5.2287 5.2276 5.0296 5.0282 96 96
10 0.0319 0.0210 0.0289 0.9759 0.9762 0.9760 0.9768 0.9366 0.9367 96 96
15 0.0227 0.0110 0.0187 0.5221 0.5224 0.5222 0.5225 0.5024 0.5025 96 96
20 0.0253 0.0133 0.0209 0.3760 0.3763 0.3761 0.3766 0.3664 0.3665 97 97
λ=0,7
5 0.0893 0.0633 0.1014 5.1994 5.1961 5.1903 5.2968 5.1996 5.2000 98 98
10 0.0571 0.0186 0.0579 0.7985 0.8006 0.7989 0.8217 0.8008 0.8021 97 98
15 0.0609 0.0182 0.0567 0.4705 0.4714 0.4701 0.4891 0.4717 0.4733 96 97
20 0.0592 0.0143 0.0524 0.3324 0.3328 0.3317 0.3559 0.3330 0.3344 94 94
λ=1
5 0.1869 0.1426 0.2517 3.6616 3.6617 3.6550 3.7462 3.6816 3.7180 98 99
10 0.1186 0.0460 0.1504 0.7204 0.7247 0.7207 0.7544 0.7268 0.7433 96 99
15 0.1121 0.0306 0.1314 0.3960 0.3971 0.3943 0.4185 0.4080 0.4115 97 98
20 0.1103 0.0245 0.1240 0.2867 0.2877 0.2856 0.2989 0.2883 0.2909 96 97
Table 3: Mean, Variance, MSE and RE values for the LS, ML and MML estimators of θ1.

λ=0
5 0.9713 0.9713 0.9713 9.0937 9.0937 9.0937 10.1062 10.0362 10.0362 99 99
10 0.9971 0.9971 0.9971 1.7594 1.7594 1.7594 2.8534 2.7534 2.7534 96 96
15 0.9864 0.9864 0.9864 0.9999 0.9999 0.9999 1.9997 1.9527 1.9527 98 98
20 0.9842 0.9842 0.9842 0.6976 0.6976 0.6976 1.7662 1.6662 1.6662 94 94
λ=0,4
5 1.0499 1.0498 1.0498 9.2255 9.2294 9.2269 10.7268 10.3305 10.3281 96 96
10 0.9990 0.9990 0.9990 1.6554 1.6552 1.6553 2.7531 2.6531 2.6532 96 96
15 0.9892 0.9892 0.9892 0.9005 0.9006 0.9007 1.9589 1.8791 1.8792 96 96
20 0.9968 0.9968 0.9969 0.6414 0.6415 0.6415 1.6999 1.6350 1.6352 96 96
λ=0,7
5 1.0120 1.0118 1.0117 7.9719 7.9776 7.9739 9.0953 9.0005 8.9966 99 99
10 1.0159 1.0157 1.0158 1.3724 1.3715 1.3711 2.4743 2.4031 2.4028 97 97
15 0.9999 0.9995 0.9996 0.8001 0.7990 0.7987 1.8498 1.7980 1.7979 97 97
20 0.9985 0.9983 0.9984 0.5714 0.5702 0.5705 1.5995 1.5508 1.5502 97 97
λ=1
5 0.9739 0.9735 0.9729 6.6214 6.6167 6.6382 7.7992 7.6636 7.5841 98 99
10 0.9915 0.9906 0.9899 1.2638 1.2596 1.2618 2.2667 2.2408 2.2417 99 99
15 0.9942 0.9931 0.9929 0.6724 0.6685 0.6706 1.6907 1.6546 1.6564 98 98
20 0.9896 0.9891 0.9887 0.4797 0.4767 0.4781 1.4990 1.4550 1.4556 97 97
128
Table 4: Means, Variances, MSE and RE values for the LS, ML and MML estimators of θ 2 .
Mean Variances MSE RE

λ=0
5 1.0406 1.0406 1.0406 8.6712 8.6712 8.6712 9.8531 9.7531 9.7531 99 99
10 0.9775 0.9775 0.9775 1.7638 1.7638 1.7638 2.7991 2.7191 2.7191 97 97
15 1.0018 1.0018 1.0018 1.0196 1.0196 1.0196 2.0932 2.0232 2.0232 97 97
20 0.9963 0.9963 0.9963 0.7124 0.7124 0.7124 1.7849 1.7049 1.7049 96 96
λ=0,4
5 1.0219 1.0220 1.0222 8.2932 8.2931 8.2938 9.3967 9.3367 9.3378 99 99
10 0.9946 0.9945 0.9946 1.6930 1.6930 1.6930 2.6991 2.6819 2.6820 99 99
15 1.0052 1.0052 1.0052 0.9094 0.9093 0.9093 1.9997 1.9196 1.9196 96 96
20 0.9859 0.9859 0.9859 0.6441 0.6442 0.6442 1.6961 1.6161 1.6161 95 95
λ=0,7
5 0.9900 0.9899 0.9902 8.3283 8.3202 8.3511 9.3976 9.2994 9.3307 99 99
10 1.0021 1.0016 1.0012 1.3437 1.3428 1.3439 2.3978 2.3458 2.3462 98 98
15 0.9922 0.9926 0.9925 0.7978 0.7973 0.7980 1.8192 1.7824 1.7829 98 98
20 0.9774 0.9749 0.9745 0.0409 0.0407 0.0406 1.0262 0.9911 0.9904 97 97
λ=1
5 0.9690 0.9692 0.9703 6.2638 6.2460 6.2547 7.2922 7.1847 7.1955 99 99
10 1.0060 1.0066 1.0074 1.2026 1.1995 1.2036 2.2646 2.2126 2.2183 98 98
15 0.9911 0.9913 0.9915 0.6722 0.6686 0.6716 1.6845 1.6513 1.6545 98 98
20 1.0055 1.0055 1.0057 0.4829 0.4800 0.4814 1.5199 1.4910 1.4928 98 98
Table 5: Mean, Variance, MSE and RE values for the LS, ML and MML estimators of σ.

n σLS σML σMML σLS σML σMML σLS σML σMML σML σMML
λ=0
5 0.8974 0.8974 0.8974 0.2188 0.2188 0.2188 1.0341 1.0241 1.0241 99 99
10 0.9614 0.9614 0.9614 0.0678 0.0678 0.0678 0.9992 0.9922 0.9922 99 99
15 0.9809 0.9809 0.9809 0.0400 0.0400 0.0400 1.0822 1.0022 1.0022 93 93
20 0.9863 0.9863 0.9863 0.0293 0.0293 0.0293 1.0721 1.0021 1.0021 93 93
λ=0,4
5 0.8862 0.8851 0.8836 0.2153 0.2148 0.2140 1.0205 0.9941 0.9947 97 97
10 0.9684 0.9678 0.9674 0.0682 0.0681 0.0680 1.0361 1.0048 1.0038 97 97
15 0.9766 0.9762 0.9760 0.0411 0.0411 0.0411 1.0349 0.9941 0.9937 96 96
20 0.9853 0.9850 0.9850 0.0291 0.0291 0.0291 1.0500 0.9993 0.9993 95 95
λ=0,4
5 0.8819 0.8740 0.8694 0.2161 0.2125 0.2099 0.9938 0.9663 0.9658 97 97
10 0.9649 0.9609 0.9597 0.0701 0.0696 0.0693 1.0011 0.9828 0.9804 98 98
15 0.9774 0.9749 0.9745 0.0409 0.0407 0.0406 0.9962 0.9711 0.9704 97 97
20 0.9852 0.9834 0.9836 0.0292 0.0291 0.0291 0.9997 0.9661 0.9666 97 97
λ=1
5 0.8867 0.8645 0.8519 0.2118 0.2013 0.1953 0.9981 0.9486 0.9510 95 95
10 0.9622 0.9508 0.9444 0.0713 0.0696 0.0683 0.9991 0.9436 0.9502 94 95
15 0.9792 0.9716 0.9668 0.0412 0.0406 0.0400 0.9999 0.9405 0.9548 94 95
20 0.9806 0.9750 0.9708 0.0291 0.0288 0.0283 0.9907 0.9319 0.9451 94 95
It can be seen from the simulation results given in Tables 2-5 that the ML and MML estimators show
better performance than the corresponding LS estimators in all cases. Efficiencies of the LS estimators
decrease as the sample sizes increase in the most cases. The ML and MML estimators show more or less
the same scenarios.
129
APPLICATION
In this section, we analyze the stack loss data given by Brownlee (1965), see also Atkinson and Riani
(2000) and Setyona et al. (2014). It is obtained from 21 days of operation of a plant for oxidation of
ammonia (NH3) to nitric acid (HNO3), see Table 6. The stack loss (y) is a dependent variable which is a
measure of the overall efficient of the plant. Airflow ( x1 ), water temperature ( x2 ) and acid concentration
( x3 ) are the independent variables.
Table 6. Stack loss data set
No: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
y 42 37 37 28 18 18 19 20 15 14 14 13 11 12 8 7 8 8 9 15 15
x1 80 80 75 62 62 62 62 62 58 58 58 58 58 58 50 50 50 50 50 56 70
x2 27 27 25 24 22 23 24 24 23 18 18 17 18 19 18 18 19 19 20 20 20
x3 89 88 90 87 87 87 93 93 87 80 89 88 82 93 89 86 72 79 80 82 91
Before analyzing the data set, to test the following null hypothesis
H 0 : Data set has the SN (λ ) distribution
we use Kolmogorov-Smirnov (KS) test which is widely used goodness of fit test. According to the
results of KS test (0.247), it can be concluded that the distribution of the data set is SN with λ = 0.542
at α = 0.05 significance level. Then, the parameter estimates for the stack loss data is obtained as given
below:
θ0 θ1 θ2 θ3 σ
LS -41.1181 0.7156 1.2953 -0.1521 3.152
ML -40.9666 0.7124 1.2989 -0.1535 3.405
MML -39.923 0.7157 1.2953 -0.1521 3.1519
CONCLUSION
We obtain the ML and MML estimators of the multiple regression model parameters when the
distribution of the error terms is SN (λ ) . We then compare the performances of the ML estimators
obtained using IRA and the MML estimators with the traditional LS estimators with respect to bias,
MSE and RE criteria. Simulation studies show that the ML and MML estimators are more efficient
than the corresponding LS estimators. However, the MML method yields estimators which are explicit
functions of the sample observations, and their efficiencies are very close to those of the ML estimators.
If the computation time is our priority, then MML estimators can be preferred.
REFERENCES
Acıtaş, S., Yenilmez, I., Senoglu, B., & Kantar, Y. M. (2021). Modified maximum likelihood estimator under the
Jones and Faddy’s skew t-error distribution for censored regression model. Journal of Applied Statisti-
cs, 48(12), 2136-2151.
Arellano-Valle, R. B., Bolfarine, H., & Lachos, V. H. (2005). Skew-normal linear mixed models. Journal of data
science, 3(4), 415-438.
Arslan, O. (2009). Maximum likelihood parameter estimation for the multivariate skew–slash distribution. Statis-
tics & Probability Letters, 79(20), 2158-2165.
130
Atkinson, A., & Riani, M. (2000). Regression. In Robust Diagnostic Regression Analysis (pp. 43-80). Springer,
New York, NY.
Azzalini, A. (1985). A class of distributions which includes the normal ones. Scandinavian journal of statistics,
171-178.
Azzalini, A. (2005). The skew‐normal distribution and related multivariate families. Scandinavian journal of sta-
tistics, 32(2), 159-188.
Bhattacharyya, G. K. (1985). The asymptotics of maximum likelihood and related estimators based on type II
censored data. Journal of the American Statistical Association, 80(390), 398-404.
Brownlee, K. A. (1965). The correlated two x two table. Statistical Theory and Methodology in Science and Engi-
neering. New York: John Wiley & Sons, Inc.
Dollonger, M. B., And Staudte, R. G. (1990). The construction of equileverage designs for multiple linear regres-
sion. Australian Journal of Statistics, 32(1), 99-118.
Geary, R. C. (1947). Testing for normality. Biometrika, 34(3/4), 209-242.
Gedik-Balay, I. (2014) Robust Parameter Estimation for the Life-Stress Models and the Accelerated Failure Time
Model Under Skew Distributions [Ph.D. thesis]. [Ankara]: Ankara University.
Gupta, A. K., & Chen, T. (2001). Goodness-of-fit tests for the skew-normal distribution. Communications in Sta-
tistics-Simulation and Computation, 30(4), 907-930.
Huber, P. J. (2011). Robust statistics. In International encyclopedia of statistical science (pp. 1248-1251). Springer,
Berlin, Heidelberg.
Islam, M. Q., & Tiku, M. L. (2005). Multiple linear regression model under nonnormality. Communications in
Statistics-Theory and Methods, 33(10), 2443-2467.
Islam, M. Q., & Tiku, M. L. (2010). Multiple linear regression model with stochastic design variables. Journal of
Applied Statistics, 37(6), 923-943.
Islam, M. Q., Tiku, M. L., & Yıldırım, F. (2001). Nonnormal regression. I. Skew distributions. Communications in
Statistics-Theory and Methods, 30(6), 993-1020.
Ismail, N. A., Midi, P. D., Mohamad Sobri, N. M. S., & Z, S. N. Z. (2016). Identification of High Leverage Points
in Multiple Linear Regression/Noor Azima Ismail...[et al.]. Journal of Mathematics and Computing Science
(JMCS), 1(1).
Kantar, Y. M., & Şenoğlu, B. (2008). A comparative study for the location and scale parameters of the Weibull
distribution with given shape parameter. Computers & Geosciences, 34(12), 1900-1909.
Pearson, E. S. (1931). The analysis of variance in cases of non-normal variation. Biometrika, 114-133.
Puthenpura, S., And Sinha, N. K. (1986). Modified maximum likelihood method for the robust estimation of sys-
tem parameters from very noisy data. Automatica, 22(2), 231-235.
Şenoğlu, B. (2007a). Robust estimation and hypothesis testing in 2k factorial design. Communications Faculty of
Sciences University of Ankara Series A1 Mathematics and Statistics, 56(2), 39-50.
Şenoğlu, B. (2007b). Estimating parameter in one-way analysis of covariance model with short-tailed symmetric
error distributions. Journal of the Computational and Applied Mathematics, 201, 275-283.
Şenoğlu, B. (2005). Robust 2 k factorial design with Weibull error distributions. Journal of Applied Statisti-
cs, 32(10), 1051-1066.
Setyono, S. I., Kurnia, A., & Mattjik, A. A. (2014). The performance of LS, LAD, and MLAD regression on the
stack loss data. In Proc. ICCS (Vol. 13, pp. 18-21).
Sohn, B. Y., And Kim, G. B. (1997). Detection of outliers in weighted least squares regression. Korean Journal of
Computational & Applied Mathematics, 4(2), 441-452.
131
Tiku, M. L. (1967). Estimating the mean and standard deviation from a censored normal sample. Biometrika, 54(1-
2), 155-165.
Tiku, M. L. (1968). Estimating the parameters of log-normal distribution from censored samples. Journal of the
American Statistical Association, 63(321), 134-140.
Tiku, M. L., Wong, W. K., & Bian, G. (1999). Estimating parameters in autoregressive models in non-normal
situations: Symmetric innovations. Communications in Statistics-Theory and Methods, 28(2), 315-341.
Vaughan, D. C. (1992). On the Tiku-Suresh method of estimation. Communications in Statistics-theory and Met-
hods, 21(2), 451-469.
Vaughan, D. C. (2002). The generalized secant hyperbolic distribution and its properties. Communications in Sta-
tistics-Theory and Methods, 31(2), 219-238.
Vaughan, D. C., & Tiku, M. L. (2000). Estimation and hypothesis testing for a nonnormal bivariate distribution
with applications. Mathematical and Computer Modelling, 32(1-2), 53-67.
132
AYDIN İLİNDEKİ KEDİLERDE FELV VE FIV

ENFEKSİYONLARININ ELISA YÖNTEMİYLE
BELİRLENMESİ*
Esen Mustafa1, Aslan Öznur1

1
Erciyes Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları ABD, Kayseri-Türkiye
Özet
Bu çalışmanın amacı, Aydın ilinde yaşan kedilerde FeLV ve FIV varlığının ELISA yöntemi ile
belirlenmesidir. Çalışmanın materyalini; tedavi, kontrol, kastrasyon, kısırlaştırma, anti-paraziter
uygulama ve aşı gibi çeşitli sebeplerle Aydın’daki özel bir kliniğe başvuran 6 aylık ve üzeri farklı
ırk [Sfenks (2), British Shorthair (12), Scottish Fold (5), Tekir (68), İran kedisi (3), Himalayan (3),
Siyam (3), Chincila (1), Bombay (1), Russian Blue (1), Van kedisi (1)] ve cinsiyetteki (E:51, D:49)
rastgele seçilen 100 adet kediden toplanan kan örnekleri oluşturdu. Çalışmaya dahil edilen kedilerin
klinik muayeneleri yapılarak, alınan kan örneklerinde hemogram ölçümleri ile FIV antikoru ve FeLV
antijeni yönünden hızlı tanı testi [Bionote®, Anigen Rapid (FIV Ab/FeLV Ag), Güney Kore] yapıldı.
Örnek alınan kedilerin 3’ünün (%3) FIV antikorunun pozitif, FeLV Ag (antijen) yönünden ise hepsinin
negatif olduğu belirlendi. FIV pozitif bulunan 3 kediden 3’nün de (%100) dişi, ikisinin Scottish Fold
(4 ve 1,5 yaş) ve birinin Tekir (3 yaş) olduğu kaydedildi. Scottish Fold kedilerde herhangi bir klinik
semptom gözlenmezken, birinin dışarı çıktığı ve FeLV’ ye karşı aşılanmış olduğu belirlendi. FIV
pozitif belirlenen tekir kedinin klinik muayenesinde aralıklı kusmalarının olduğu ve dışarıya çıktığı
kaydedildi. FIV pozitif kedilerin hematolojik değerleri incelendiğinde bir kedinin kan değerlerinin hafif
dehidrasyon dışında referans değerlerde olduğu gözlenirken, birinde lökopeni ile hafif dehidrasyon ve
birinde ise lökositozis, lenfositozis ve trompositozis belirlendi. Sonuç olarak, Aydın ilindeki kedilerde
%3 oranında FIV pozitiflik belirlenirken FeLV antijen görülme oranı %0 olarak belirlendi. FIV pozitif
kedilerin klinik ve hematoloji bulgularının değişkenlik gösterdiği kaydedildi.
Anahtar Kelimeler: ELISA, FIV, FeLV, Kedi.
Detection of FeLV and FIV Infections by ELISA in Cats on Aydın

Region
ABSTRACT
The purpose of this work is to determine of FeLV and FIV infections in cats, living in the province
of Aydin using the ELISA method. The blood samples taken from cats, six months and older aged and
different breeds [Sphynx (2) British Shorthair (12) Scottish Fold (5) Tabby (68) Persian (3) Himalayan
Cat (3) Siamese (3) Chinchilla (1) Bombay Cat (1) Russian Blue (1) Van Cat (1)] and sexes, brought for
the purpose treatment, control, castration, overiohsyterectomi, antiparaziter treatment and vaccination
to a special clinic in Aydın are used as the materials of this study. The hemogram examinations and
133
rapid diagnostic test for FIV antibodies and FeLV antigens [Bionote®, Anigen Rapid (FIV Ab/FeLV
Ag), South Korea] were performed in blood samples taken after clinical examinations of cats. It was
determined that 3 (3%) of the cats tested positive for FIV antibodies, and all results to FeLV AG
(antigen) were found to be negative. The 3 cats with FIV positive were female, two of them recorded
as Scottish Folds (4 and 1.5 aged respectively) and the other as Tekir (3 years old). While no clinical
symptoms were observed in as Scottish Fold cats, it was determined that one of them went oustside
and vaccinated aganist FeLV. In the clinical examination of the FIV positive Tekir cat were noted to
intermittent vomiting and recored to went outside When the hematological values of FIV-positive cats
were examined, one of the cats showed signs of minor dehydration but was within the reference range
in all other aspects, In another cat, minor dehydration and leukopenia were observed, and in yet another
leukocytosis, lymphocyte and thrombocytosis were observed. In conclusion, while FIV posivitiy was
determined at a rate od 3% in cats in Aydın province, the FeLV antigen rate was found to be 0%. The
clinical and hematological findings of FIV positive cats were noted to variable.
Keywords: ELISA, FIV, FeLV, Cat.
134
SERUM INTERLEUKIN-34 LEVEL AT PATIENTS WITH

CHRONIC HEPATITIS B
Bulent Cakal
Department of Medical Microbiology, Istanbul Faculty of Medicine, Istanbul University, Istanbul, Turkey. Topkapı Mahallesi,
Turgut Özal Caddesi, 34093 Fatih/İSTANBUL. Tel: +90532726644.
ORCID: 0000-0002-1254-844X
ABSTRACT
Background and Aim: Genetic and immunological factors of the infected individual are important
on the formation and prognosis of liver diseases associated with the natural course of chronic hepatitis B
virus (HBV) infection. In this study, it was aimed to evaluate the relationship between clinical laboratory,
virological and histological results and serum interleukin (IL)-34 levels of patients with chronic hepatitis
B (CHB)
Material and Method: This study included 50 chronic hepatitis B patients who were underwent
liver parenchymal biopsy. A commercial kit working with the ELISA principle was used to determine
the serum IL-34 levels of the patients. Histological evaluation of liver tissue samples of the patients
was performed using the Ishak modified histological activity index system. There was no statistically
significant correlation between serum IL-34 levels and patients’ clinical laboratory, viral loads and
histopathological data including AST and ALT (p>0.05).
Results: The mean aspartate aminotrasferase (AST), alanine aminotrasferase (ALT), HBV DNA
inflammation (grade) and fibrosis (stage) levels of the patients were 60.24±65.87, 78.82±114.30,
6.95±7.46 log IU/ml, 6.44±3.32 and 2.7±1.16, respectively.
Conclusion: Serum IL-34 levels are not associated with clinical and histological outcomes in patients
with CHB.
Keywords: Interleukin 34, Hepatitis B virüs, clinic laboratory, viral load, liver fibrosis
INTRODUCTION
Hepatitis B Virus (HBV) is still an important public health problem due to can cause liver diseases
such as chronic active hepatitis, cirrhosis and hepatocellular carcinoma (HSC) (Quang et al. 2021).
In addition to viral factors, genetic and immunological factors of the infected individual may play an
important role in the natural course of chronic hepatitis B infection and associated liver damage (Chisari
et al. 2010).
Chronic HBV infection can cause progressive liver fibrosis and inflammation. Interleukin 34 (IL-
34) is involved in inducing activation of profibrogenic macrophages associated with liver fibrosis and
inflammation. (Max et al. 2012). In different studies, it has been reported that IL-34 may have the
potential to be a serological indicator of liver fibrosis and liver inflammation due to viral and non-viral
factors.
135
In this study, it was aimed to evaluate the effectiveness of IL-34 on the results of chronic HBV
infection and HBV-related hepatic fibrosis by comparing the clinical, histological, virological and
biochemical findings and serum IL-34 levels of patients with chronic hepatitis B.
MATERIALS AND METHODS

A total of 50 patients, 26 male and 24 female, who underwent liver biopsy for treatment and
treatment regulation due to chronic hepatitis B were included in the study. Patient blood samples taken
simultaneously with biopsy samples were centrifuged and their serums separated, then transferred to
sterile Eppendorf tubes and preserved at -80◦C for laboratory studies. Biopsy samples were scored
in terms of necroinflammatory activity (Grade) and fibrosis (Stage) (according to Ishak), and the
histopathological activity index was determined for each patient (Ishak et al 1995). A commercial
diagnostic kit operating on the principle of Enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) was used
to determine IL-34 cytokine levels from patient sera. Analyzes were carried out in accordance with the
manufacturer’s recommendations.
Statistical Analysis
Chi-square test and/or Fisher test were used to compare categorical variables between data.
Comparisons of independent and non-normally distributed variables were made using the Kruskal-
Wallis or Mann-Whitney u test. P<0.05 values were considered as statistically significant difference.
Tables and Figures
Table 1: Demographic, clinical laboratory, virological and histological characteristics of patients with
chronic hepatitis B
Chronic hepatit B
Data
n:50
Mean age ± SD (years) 44.72±14.30
Gender (M/F) 26/24
Clinical laboratory (Mean±SD )
AST (U/L) 60.24±65.87
ALT (U/L) 78.82±114.30
ALP (U/L) 75.66±21.95
GGT (U/L) 37.92±39.54
Total bilirubin (mg/dl) 0,74±1,08
Direct bilirubin(mg/dl) 0,38±0,94
Indirect bilirubin (mg/dl 0,37±0,28
INR 1.03±0.13
AFP (ng/ml), 3.80±3.38
Albumin (g/dl) 4.44±0.50
Platelet count (106/ml) 220.12±53.37
Viral factors (ort±ss)
Log HBV DNA IU/ml 6.95±7.46
Histoloji (ort±ss)
Enflamasyon (Grade) 6.44±3.32
Fibrozis (Stage) 2.7±1.16
IL-34 (pg/ml) 15.68±6.75
136
Abbreviations: ALT: alanine aminotransferase, AST: aspartate aminotransferase, ALP: alkaline

phosphatase
GGT: gamma-glutamyl transferase, INR: international normalized ratio. AFP: serum alpha-fetoprotein.
Table 2: Comparison of serum IL-34 levels with serum aminotransferase levels of patients
AST ALT
AST<40 AST≥40 P ALT<40 ALT≥40 P

(n=29) (n=21) (n=27) (n=23)
IL -34 (pg/ 14.75±14.90 16.96±8.65 0.624 15.04±4.95 14.28±8.45 0.930

ml)
Mean±SD
Table 3: Comparison of serum IL-34 levels with HBV DNA levels of patients
Log HBV DNA (IU/ml)

< 2000 2000-20 000 20 000 –200 000 > 200 000 P
(n=5) (n=10) (n=10) (n=25)
IL -34 (pg/ml) 17.36±3.61 13.03±5.93 15.84±5.12 16.33±7.99 0.421
Mean±SD
Table 4: Comparison of serum IL-34 levels with necroinflammatory activity and fibrosis stages of
patients
İnflammation (Grade) Fibrozis (Stage)

Minimal/ Moderate Severe Non/mild Moderate/ Cirrhosis
mild (0-7) (8-11) (12–18) p (F 0-2) severe (F (F5-6) P
(n=35) (n=10) (n=5) (n=26) 3-4) (n=5)
(n=19)
IL -34
(pg/ 15.06±6.37 17.99±9.02 15.40±3.66 0.898 13.56±6.80. 14.28±7.30 14.45±5.02 0.603
ml)
Mean±
SD
RESULTS
The clinical laboratory, virological and histological data of 50 patients with a mean age of 44.72±14.30
years are shown in Table 1. In our study, mean serum IL-34 levels of all patients were measured as
15.68±6.75 pg/ml. The mean serum IL-34 levels of 29 patients with mean aspartate aminotrasferase (AST)
values below 40 U/L and above 40 U/L were measured as 14.75±14.90 and 16.96±8.65 pg/ml, respectively.
The mean serum IL-34 levels of 27 patients with mean alanine aminotrasferase (ALT) values below 40 U/L
and above 40 U/L were measured as 15.04±4.95 and 14.28±8.45 pg/ml, respectively (Table 2). Patients’
liver enzyme levels, including AST and ALT, and IL-37 levels were not correlated (p>0.05).
137
IL-34 levels of the patients who were categorized as 2000, 2000-20000, 20000-200000 and >200000
IU/ml according to HBV DNA levels were measured as 17.36±3.61, 13.03±5.93, 15.84±5.12 and
16.33±7.99 pg/ml, respectively (Table). 3). No significant correlation was found between HBV DNA
levels and IL-37 levels of the patients. (p>0.05). The patients were categorized as mild, moderate and
severe according to their liver histology data, necroinflammatory activities (Grade) and fibrosis stages,
and their mean IL-34 levels are shown in Table 4. In this study, no statistically significant correlation was
found between the necroinflammatory activity (Grade) and fibrosis stage (Stage) levels of the patients
and serum IL-34 levels (p>0.05).
DISCUSSION
Immune-mediated tissue damage plays a critical role in the pathogenesis of HBV-related liver
diseases. Determination of liver inflammation and fibrosis, which can be caused by viral hepatitis
factors, has an important place in the diagnosis and regulation of individual treatments. Although liver
biopsy is considered the gold standard for this purpose, it is difficult to apply in routine clinical practice.
In this respect, scientific studies are continuing to use easily applicable and reproducible serum immune
biomarkers such as IL in patient sera.
In this study, no statistically significant correlation was found between serum IL-34 levels and
virological results including serum aminotransferance levels and HBV DNA levels. In our study, no
statistically significant correlation was found between the histological data of the patients including liver
necroinflammatory activities (Grade) and fibrosis stages (Stage) and serum IL-34 levels. In contrast,
Wang et al. reported that there was a significant correlation between IL-34 and liver fibrosis levels in
patients with chronic hepatitis B and that IL-34 could be used as a predictive seromarker in predicting
HBV-related liver damage.
The data obtained from our study suggest that serum IL-34 levels are not associated with clinical
laboratory, virological and histological results of patients with CHB. The low number of patients
included in the study, especially those with advanced liver damage such as HBV-associated cirrhosis
and hepatocellular carcinoma (HSC), and the inability to measure IL-34 levels at the transcriptional
level were also factors limiting the study.
CONCLUSION
In conclusion, serum IL-34 levels in patients with CHB are not associated with the clinical and
histological results of the patients. In addition, the diagnostic value of serum IL-34 levels as a biomarker
for measuring HBV-related liver damage can be very limited.
REFERENCES
Chisari FV, Isogawa M, Wieland SF. 2010. Pathogenesis of hepatitis B virus infection. Pathol Biol (Paris), 58:
258–266.
Ishak K, Baptista A, Bianchi L, Calleo F, De Groote J, Gaudet F. Histological grading and staging of chronic he-
patitis. J Hep 1995; 22:696–699.
Quang E.V, Shimakawa Y, Nahon P. 2021. Epidemiological projections of viral-induced hepatocellular carcinoma
in the perspective of WHO global hepatitis elimination. Liver Int, 41(5): 915-927.
Shoji H, Yoshio S, Mano Y, Kumagai E, Sugiyama1 M, Korenaga M. 2016. Interleukin-34 as a fibroblastderived
marker of liver fibrosis in patients with non-alcoholic fatty liver disease. Scientific Reports, 6:28814
Wang Y-Q, Cao W-J, Gao Y-F, Ye J, Zou G-Z. 2018. Serum interleukin-34 level can be an indicator of liver fibrosis
in patients with chronic hepatitis B virus infection. World J Gastroenterol, 24(12): 1312-1320.
Yoshio S, Kanto T. 2021. Macrophages as a source of fibrosis biomarkers for non-alcoholic fatty liver disease.
Immunol Med, 44(3):175-186
138
STUDY OF THE MORPHOLOGICAL AND

PHYSIOLOGICAL EFFECTS OF AIR POLLUTION ON
LICHEN XANTHORIA PARIETINA IN ISTANBUL
Damla YAYMAN1*, Gülşah ÇOBANOĞLU2

*1
Institute of Pure and Applied Sciences, Department of Biology, Istanbul, Turkey.
2
Faculty of Arts and Sciences, Biology Department, Istanbul, Turkey.
ORCID: *10000-0003-3624-9126
2
0000-0002-3549-2872
ABSTRACT
Pollutants released into the atmosphere due to human activities and increasing greenhouse gas
emissions affect the entire biosphere by causing global climate change. The decrease in the number
of living species negatively affected by pollution in natural ecosystems also affects other living things
through the food chain. Living a healthy life in big cities is closely related to air quality. In biological
monitoring methods applied for this purpose, bioindicator lichen species are used for periodic monitoring
of air pollution levels.
Lichens form through a symbiotic relationship with certain algae/cyanobacteria and fungi. The
absence of stomata and cuticles in lichens causes them to accumulate more atmospheric pollutants,
therefore damaging the lichens. Various damages may occur in the morphology and physiology of algae
or fungal partners in lichens that accumulate abundant heavy metals, sulfur dioxide (SO2), particulate
matter (PM), and similar pollutants in their thalli.
In this study, chlorophyll degradation in epiphytic lichen species “Xanthoria parietina” collected
from groves and forests in Istanbul, as well as morphological and anatomical symptoms in lichen
photobiont and mycobiont were investigated. As a result of the studies, no change of colour in thallus
and apothecium was observed in collected samples from reference material and other localities. In
both photobiont and mycobiont partners, no anatomical and morphological differences were observed
between the reference material and the samples from other localities. When looking at the physiological
studies, it has been observed that chlorophyll deterioration in the specimen near the roadsides and in
the locations where there are plenty of recreation areas is more than in other regions. With the results
obtained, it will be possible to determine the bioindicator lichen species depending on the level of air
pollution and to make predictions about the potential changes that may occur in the ecosystem of lichens
affected by pollution.
This study is supported by Marmara University BAP Unit project code FYL-2022-10416.
Keywords: Lichen, air pollution, chlorophyll degredation
139
LEAD(II)–SELECTIVE POTENTIOMETRIC SENSOR

AND ITS ANALYTICAL APPLICATIONS
Oğuz Özbek*
*Zonguldak Bülent Ecevit University, Science and Technology, Application and Research Center, Zonguldak, Turkey
ORCID: 0000-0001-5185-9681
ABSTRACT
Potentiometry is an electroanalytical method which involves the measurement of potential in an
electrode system composed of working and reference electrodes [1]. Potentiometry–based sensors offer
important advantages including wide linear concentration range, high selectivity, low detection limit,
ease of preparation and use, short response time, low cost, and long lifetime [2]. These advantages allow
them to be used in many fields such as pharmaceutical, food, environmental, industrial, clinical and
agricultural analysis [3]. The ionophores in the composition of the ion–selective electrodes (ISEs) in the
potentiometric measurement system interact directly with the target ion. In this study, a carbothioamide
derivative molecule was synthesized and used as an ionophore. The potentiometric performance
characteristics of the sensors, which exhibit high selectivity towards Pb(II) ions, were tested. The
lead(II)–selective sensor exhibits a Nernstian response for Pb(II) ions over a wide concentration range
and has a lower detection limit. The novel sensor had a very short response time, good repeatability and
high potential stability. The sensor can operate in a wide pH range without being affected by the changes
in pH. The developed lead(II)–selective sensor has been successfully used as an indicator electrode in the
potentiometric titration of Pb(II) against EDTA and also in the determination of Pb(II) ion concentration
in different water samples. The sensor, which performs very well in potentiometric applications, can be
a new alternative for the determination of Pb(II) ions considering the advantages it provides.
Keywords: Lead(II) determination, potentiometry, ion–selective electrode, sensor.
References
[1] Ö. Isildak, O. Özbek, Crit. Rev. Anal. Chem. 51 (2021) 218–231.
[2] O. Özbek, C. Berkel, Sensors International 3 (2022) 100189.
[3] O. Özbek, C. Berkel, Ö. Isildak, Crit. Rev. Anal. Chem. 52 (2022) 768–779.
140
WHAT DOES IDENTITY POLITICS PROMISE:

FREEDOM OR SEGREGATION?
Süleyman SIDAL
Ph.D., Hacı Bayram Veli University,
Political Science and Public Administration Dep., Ankara, Turkey.
ORCID ID: 0000-0001-5005-3774
Abstract
Identities can be defined as social categories that provide a certain characteristic, uniqueness, sense
of belonging, and solidarity to an innate or acquired person, group, or a certain community. Identities,
as an integral part of politics, deeply affect the wishes, goals, and policies of the ruled and the rulers.
Identities can sometimes be the cause of consensus and conflict. Especially with the decline of political
ideologies in the 1980s, the visibility and decisiveness of identities in politics have also increased.
Today, public debates over identities are frequently encountered and the period we are in is called
the period of identity(s) politics. In this study, it will be discussed what are the political and social
consequences of identity politics as well as what threats and opportunities it offers in the near future.
In this context, the study consists of three parts: In the first part, the concept of identity will be defined,
and the political and social meaning of identity will be discussed. In this context, the boundaries of
identity politics will be tried to be drawn. In the second part, the historical roots, development, and
transformation of identity politics will be examined. In this context, ethnic and religious affiliations, that
is, traditional identities, bourgeois national identities, national and class identities, and their political
and social consequences will be evaluated. In the last section, it will be looked at what different ethnic,
sectarian, and sexual identity movements have brought in parallel with globalization and the decline of
national and class identities. In this study, it will be claimed that identity politics has two faces: one face
that offers a living space for different identities, expands freedoms and public space, brings together the
disadvantaged groups with a democratic aspect, and the other face, offers the individual, unique, private,
and marginal, by bringing such outcomes as separation and political polarization. that he has an anti-
democratic attitude.
Keywords: Identity Politics, Freedom, Pluralism, Public Sphere, Polarization, Individualization.
I. Conceptual Framework: What is Identity?

Identity can be defined differently in both broad and narrow senses. In a broad sense, the concept of
identity is about who the person is, what the features or differences are that distinguish him/her from
others, and where or which group he or she belongs to. In addition, identity produces answers to the
questions of how I can come together with other individuals and groups and how I can integrate. In this
respect, it has such functions as identification (1), belonging (2), and social integration (3). However,
the concept of identity in the narrow sense is a new and modern concept. As a product of processes such
as industrialization, urbanization, secularization, and bureaucratization, it continued as a product of a
141
process related to modernization (Monroe et al. 2000: 420-421). It is hard to talk about identities in the
pre-modern period. Instead, it would be more correct to talk about the concept of belonging. Belonging
is related to the traditional society and its economic, social, and political structure. Traditional society is
the product of a social organization with a subsistence agricultural economy, a social structure based on
small local communities (gemeinschaft), and religious ties organized around the temple such as churches
or mosques. In this respect, belonging is not individualistic but about the group. The community is
central and decisive, and religious and traditional values are largely the main criterion (Heywood, 2013:
153). However, identity is related to modern society. As a result of the migration of the masses from
the village to the city with the disintegration of the rural structure, the masses that became crowded
and anonymized in the cities emerged with the autonomy of this community structure and religious-
traditional forms of belonging (Berman, 1988: 16-17). While belonging, on the one hand, reveals local
identities and differences such as Muslim and non-Muslim, on the other hand, it enables its members to
develop a relationship of loyalty and patronage within the communities formed, and in return, it enables
social integration based on the community and gaining a suitable place and reputation in the hierarchy
within that community.
In cities, this need for belonging, protection, social solidarity, and respect has gained a new form. Class
and national identities have gradually taken the place of belonging to the community. Class and national
identity can be defined through economic income level, occupation, or legally defined citizenship of a
particular country (Heywood, 2013: 153). In this respect, it is an expression of an objective, definable,
and acquired situation. While belonging belongs to the group, class and national identities are social in
one aspect and individual in one aspect. While a person is a sole citizen of a nation-state, and in return
for this citizenship, he may have some constitutionally defined individual rights and duties. On the
other hand, the same person is seen as a part of that nation and society, and just because he is a part of
that society, he may have some privileges within the framework of the rules defined by the law, such
as being unable to work and benefiting from social assistance in case he is unable to fulfill his military
service or paying taxes. From this point of view, class and national identities are rational relationships
in which boundaries are drawn by laws, rather than irrational (emotional) motivations such as religion,
and tradition. It has a collective, integrative approach and is largely based on or aimed at ensuring the
equality of all before the law, ignoring factors such as religion, ethnicity, or gender. Being associated
with modern values, these identities are inspired by the values of enlightenment and, in essence, display
a universal and humanist approach. In this respect, it is stated that these identities are universal and
should be in harmony with values such as universal human rights, considering that there are similar
categories and concepts in all societies, not specific to a particular society.
The concept of identity, which is the subject of this study, is a result of the economic, social, and
political transformations experienced since the 1960s. It is the product of a new definition of identity
that claims that class and national identities must be overcome. These identities are new or post-
modern identities, unlike identities that we can call classical or modern identities determined within the
framework of economic, political, or legal relations. It highlights ethnic, sectarian, and sexual identities
and is largely based on the criticism of modernity. For this reason, they reject the universal, rational,
humanistic, constructible, individualist-collectivist structure of modern identities. In this respect,
identity is innate, and the person’s ethnicity or sexual orientation is given. It cannot be modified or
built. It is an integral part of one’s body and socialization. For this reason, it permanently determines
the person and his/her socio-political position, and it is not possible for people who do not have
these identities to understand, perceive or empathize. Therefore, these identities are unique, personal,
emotional (irrational), and impossible to be experienced by anyone else (Hobsbawm, 1996: 41-42).
These identities are both existential, social, and political, also physical and cultural. This leads to social
and political consequences. Unlike class and national identities, it is not universal and humanistic. On
one hand, it is local like Alevi-Kurdish women, and on the other hand, it is global like feminism. More
accurately, it is both global and local or so-called glocal. This effort to understand and explain society
142
prioritizes the subjective rather than the objective and places cultural characteristics and demands at
the center instead of economic and political interests. In this respect, new identities have a culturalist
approach (Bernstein, 2005: 49. Although they can build identity-based local and global communities or
collaborations, these communities, unlike classical identities, are limited to individuals with that identity
and relatively introverted. In this respect, it seems more appropriate to see new identities as individualist
and neo-communal rather than individualist-collectivist (Bernstein, 2005: 47).
II. Historical Background: Identity Politics

After briefly explaining the concept of identity now it is time to explain the concept of identity
politics. Identity politics consists of two concepts: identity and politics. Although the concept of politics
can be traced back to the history of humanity in a broad sense, in the narrow sense politics emerged in
the modern period when the masses were involved in the ruling process. In this respect, politics in the
modern sense is about the common, the collective, and society. It is about sources, organization, and
power. In this context, politics is basically the search for solutions to economic, political, and cultural
problems and efforts to unite people and make them live together.
Identity politics tries to construct an identity-based understanding of politics within the general
definition of politics. In this context, it uses a three-pillared strategy: (1) Creating a collective awareness
of new or post-modern identities (sensibility & awareness), (2) Reacting to the pressure on these
identities produced by class and nation identities by society and the state and organizing or directing
this reaction (action & reaction), (3) constructing a discourse of victimization to provide the necessary
legitimacy for the necessary political action (rhetoric & discourse).
It is also possible to identify some distinctive features of identity politics: Identity politics aims to
enhance the ground of identities in the social and public sphere. In this respect, it aims to ensure that
individual-group identities are involved in politics. In this context, although they are individual and group
identities, they need to activate social and political mechanisms for socialization and politicization. For
this reason, they are trying to build a collaborative discourse that will attract the attention of different
social segments and encourage them to support this policy (Bernstein, 2005: 67). In this respect, identity
politics basically emphasizes injustice and tries to mobilize the society through the feeling against
widespread injustice. The discourse of injustice is tried to be justified through intervention in lifestyle.
In other words, identity politics strives to problematize and politicize identity. The discourse of injustice
and interference with the lifestyle is presented to society through the effort to protect the rights of all kinds
of minorities against the dominant majority (Bernstein, 2005: 50). Thus, identity became a political and
social phenomenon; It turns into the argument that politics is shaped through identities, and privileged
and majority identities in society systematically exercise pressure, exclusion and discrimination on the
disadvantaged and minorities just because of their identities (Hekman, 2000: 295).
Identity politics emerged as a new form of social movement that appeared in the USA and Europe.
The Civil Rights Movement can be seen as the first example. It started in the 1960s and was an epitome of
civil resistance for the removal of obstacles to the use of citizenship rights, especially the voting right of
African Americans under the leadership of Martin Luther King. The student protests that started in May
1968 in France, can be seen as the product of a similar effort. The protests, which started as resistance
in universities, spread to society in a short time and became massive with the participation of workers
and intellectuals. It is seen that these actions include ethnic, sectarian, and sexual identities as well as
class identities. Besides Marxists and Anarchists, many different groups such as African Americans,
Mexican Americans (Hispanics), women’s rights advocates, and anti-war and nuclear opponents took
part in these actions and put forward new demands (Hobsbawm, 1996: 39). In the same period, it is seen
that ethnic nationalist or religious and fundamentalist movements against imperialism and colonialism
emerged in Third World countries, and organizations that struggled with some ethnic nationalism-based
demands in countries such as United Kingdom, Canada, Spain, and Turkey emerged or increased their
activity.
143
The concept of identity politics was first used in the USA in the 1970s and in the beginning, it
seems to have a close discourse to Marxism and Anarchism however, although they appear in similar
organizations, actions, and discourses, identity politics has an attitude that tries to reform and transform
it rather than being an extension of classical identity movements. In this respect, it borrowed the
classical concepts such as exploitation of labor and oppressed classes but furnished it with content
suitable for identity politics and transformed it into concepts such as the exploitation of women’s labor
and oppressed nations or ethnicities.
With the total failure of socialism after 1980, identity politics started moving away from the heavy
influence of Marxism. Identity politics was embracing the criticisms of modernism and modernity voiced
by intellectuals throughout the 1960s and 70s and became more akin to post-modern thought. On the one
hand, this tendency radicalized and inspired violent ethnic groups in Yugoslavia or political Islamist-
fundamentalist groups in the Middle East on the other hand it embraced liberal values and turned into
more intra-system, sub-culture, reformist movements in the West (Bernstein, 2005: 48).
III. The Opportunities of Identity Politics

The identity politics offers some important opportunities when compared to the class and national
identities: The first of these can be expressed as an effort to construct a libertarian discourse. While
traditional affiliations were aimed at survival, subsistence, and building an organic network of solidarity,
classical or modern identities have individualized the individuals from the collective and relatively
oppressive environment of the community and distanced them from the community or “neighborhood
pressure” to a certain extent. On the other hand, it tried to dissolve it into a larger collective community
so-called class or nation In this respect, individuals who came out of the control of religious-traditional
authority went under the control of the state, which is stronger and more effective than the traditional
community. Identity politics offers an opportunity in this respect by bringing the discourse of freedom
against the discourse of unity (Hekman, 2000: 291-292).
Secondly, the freedom discourse produced by identity politics against the modern state merges with
the discourse of expanding the public sphere and civil society through the limitation of the influence and
control of the state. It can be claimed that this discourse, which can be seen as the return of identities
that are suppressed, forgotten, excluded, or hidden from the public sphere, and their demands, expands
and develops the ground of democracy (Bernstein, 2005: 54).
Third, this libertarian and democratic discourse, with the vision of “coexistence”, offers a historical
confrontation against modern practices that suppress and destroy different identities by inhumane methods
such as migration, assimilation, genocide, etc. (Bauman, 1997: 5-6). And despite the homogeneity and
pro-unity policy of classical identities, it can be stated that it offers a pluralistic and multicultural policy
that sees differences as positive, legitimate, and rich (Heywood, 2013: 167).
Fourthly, by suggesting that disadvantaged identities and the groups who are harmed by modernism,
should be mobilized over the sense of injustice and establish a common front. Therefore, identity politics
expands the repertoire of politics by presenting a front politics based on cultural values and justice
instead of the party/organization-based ideological politics of classical identities.
IV. The Threats of Identity Politics

While identity politics offers important opportunities, it also brings some risks or threats. These can
also be seen as negative consequences of identity politics: First, identity politics results in the emergence
of constantly multiplying different identities that clash and divide each other by putting identities at
the center of politics (Hekman, 2000: 299-300). In this respect, it can be argued that identity politics
undermines social unity by serving the “divide and rule” strategy in the ruling of societies by those
144
who hold power and legitimizing intervention and authoritarian rule in favor of the rulers by creating a
constant conflict situation.
Secondly, it can be said that these identities bring a social marginalization phenomenon, and this
marginalization narrows the field of politics rather than widens it, by limiting the possibility of building
common demands, which are at the base of politics. Furthermore, identity-based organizations and
movements limit the possibilities of social alliance and cooperation by producing an inward and excluding
attitude (Hobsbawm, 1996: 344-45). Hence identities cannot cooperate with different segments of
society and push them into individualistic, fractional, and more radical positions. Thus, identity politics
produces a new kind of oppressive-exclusive discourse through identities (Bernstein, 2005: 51).
Third, overfocusing and overemphasizing these identities leads to brand new essentialism. By bringing
the distinction between us and them to the critical or radical point (Hekman, 2000: 297), individuals are
simply imprisoned within their identity, producing a new type of homogenization and standardization,
thus leading to highly fictional or holistic approaches such as Turks, men, Sunnis, and Westerners. This
overemphasis on identities reduces the possibility of social negotiation or consensus and strengthens
the tendency toward separatism as in Sri Lanka, Mexico, and Turkey. Moreover, this overemphasis
on identities, even in the most democratic conditions, leads individuals to focus on differences and
distinctions rather than on similarities, increasing exclusion, discrimination, and conflict. Thus, a
pluralistic and multicultural approach can produce a majoritarian and multiculturalist result in social
and political terms (Bernstein, 2005: 50).
Fourth, it can be said that identity politics does not offer a consistent approach and analysis. In this
respect, it can be said that by removing identities from their social and historical context, for example,
a certain ethnic group is portrayed as pure, characterful, and eternal despite cultural, linguistic, and
religious mixing with others. In this respect, identity politics, by putting economic and political issues
in the background as well as historical matters, becomes a new kind of ahistorical fictional narrative
(Hobsbawm, 1996: 43-44). It can be stated that it prevents the discussion of common economic and
social problems, militarism, and despotism due to the reconciliation of identity politics with liberal
values in the post-1980 period (Bernstein, 2005: 52).
Finally, identity politics’ critical attitude towards modernism and modern values produces an attitude
against reason, humanism, and enlightenment values under the influence of post-modern thinkers and
arguments. While rejecting rationalism, humanism, universalism, and historicism of modernism, it finds
itself on the same side with many traditional, conservative, and even fundamentalist views and groups
for the sake of culturalism (Bernstein, 2005: 51).
Conclusion
In this short study, the concept of identity and identity politics are discussed which is effective in
contemporary politics and has certain outcomes in the social and political field. In this context, the
concept of identity has been defined and its historical development process has been briefly examined
by considering the distinctive elements of identity politics. Then, the opportunities and risks presented
by identity politics are held in a critical way by claiming that these opportunities and risks should be
considered together. In this respect, identity politics brings limitations on the modern state power’s
growing influence and control. It offers a confrontation to the tragedies such as assimilation, forced
migration, and genocide in the building processes of class and national identities. It also suggests the
involvement of demands of oppressed and excluded people in politics. On the other hand, overemphasizing
identities puts the feeling and desire for coexistence as well as the effort of consensus and cooperation
into danger. It is crucial to note that while talking about bodies, identities, differences, and emotions,
it is also important to underline the similarities, partnerships, and cooperation, and not to ignore both
national and global economic and political problems.
145
References
Bauman Z. 1997 Postmodernity and its Discontents, New York: Polity Press, 232 pp.
Berman M. 1988 All That is Solid Melts into Air: The Experience of Modernity, 2nd Edition, New York: Penguin,
383 pp.
Bernstein M. 2005 Identity Politics, Annual Review of Sociology. 31: 47–74.
Hekman S. 2000 Beyond Identity: Feminism, Identity and Identity Politics, Feminist Theory 1(3): 298-308.
Heywood A. 2013 Politics, 4th Edition, New York: Palgrave, 519 pp.
Hobsbawm E.J. 1996 ‘Identity Politics and the Left, New Left Review, 217 (1): 38–47.
Monroe K.R., Hankin J., Van Vechten R.B. 2000 The Psychological Foundation of Identity Politics, Annual. Re-
view of Political Science. 2000. 3: 419–47.
146
KENTLERİ BEDENSEL DENEYİM İLE OKUMA

DENEMELERİ
Elif Atıcı1*
*1
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Mimarlık Bölümü, Eskişehir, Türkiye
ORCID: 0000-0001-7163-2660
ÖZET
Bilgi ve teknoloji çağına girdiğimiz bu yüzyılda, kentlerin hızlı gelişim ve dönüşüm süreçleri kentsel
mekanların kontrolsüz bir şekilde oluşmasına neden olmaktadır. Kentlerin kontrolsüz büyümesi, kentsel
mekanların ihtiyaçlara uygun şekilde düzenlenememesine yol açmaktadır. Kentler yaşam mekanıdır.
Yaşanabilir kentler ise insan odaklı, çevreyle barışık kentlerdir. Yaşam kalitesi ise kentlerin insan
ölçeğine ve duyularına uygun tasarlanmasıyla mümkün olmaktadır. Ancak günümüzde insan ölçeğinin,
duyularının dolayısıyla da bedenin unutulduğu bir kentsel yaşam görülmektedir. Bu durum kentsel
yaşamın hem fiziksel hem de sosyal yönden kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır. Yaşanabilir bir kent
için insan odaklı tasarımda beden kavramının kent içerisindeki önemini gösterebilmek amacıyla, tarihi
süreçteki mekanda bedenin tanımlarını, mekanla ve kentle kurduğu ilişkileri ve bu ilişkiler doğrultusunda
ortaya çıkan kentsel deneyimleri açıklamak önem kazanmaktadır. Bu açıklamalar sonrasında kentleri
bedensel deneyim ile okuyabilmek için bir bakış açısı oluşturulmuştur. Bu bakış açısının oluşturulması
altı ana başlık üzerinden incelenmiştir. Bu başlıklar: tarihsel süreçte mekanda beden kavramı, tarihsel
süreçte mekanda fiziksel beden tanımları, tarihsel süreçte kentsel beden tanımları ve rolleri, beden ve
mekan ilişkisi, çevre psikolojisi açısından beden ve mekan ve kentteki beden deneyimleridir. Çalışma
sürecinde kentin okunabilirliği: bilişsel haritalama ve çevresel imaj, şehrin görüntüsü, teknoloji ve sentez
olmak üzere dört ana başlık olarak özetlenmiştir. Buna ek olarak bu okuma yöntemlerinde kullanılan
yazılımlardan bahsedilmiştir. Sonuç olarak ise, kentleri bedensel deneyim olarak okuma yöntemi; fiziksel
varoluş, zihinsel varoluş, kent kültürü, uzaklık ve zaman olmak üzere beş başlık altında toplanmıştır. Bu
başlıklar altında var olan bedenin ve bedenin duyu organlarının kullanılması ayrıştırılmıştır. (Yapılan bu
çalışma doktora süreci süreci kapsamında hazırlanmıştır.)
Anahtar kelimeler: kent, kentsel mekan, beden, kentsel beden, bedensel deneyim
EXPERIMENTS ON READING CITIES WITH BODILY EXPERIENCE
ABSTRACT
In this century, when we enter the age of information and technology, the rapid development and
transformation processes of cities cause the uncontrolled formation of urban spaces. The uncontrolled
growth of cities leads to the inability to organize urban spaces in accordance with needs. Cities are living
spaces. Livable cities, on the other hand, are people-oriented and environmentally friendly cities. Quality
of life, on the other hand, is possible by designing cities in accordance with human scale and senses.
However, today, an urban life is seen in which the human scale, senses and thus the body are forgotten.
147
This situation leads to a decrease in the quality of urban life both physically and socially. In order to
show the importance of the concept of body in the city in human-oriented design for a livable city, it is
important to explain the definitions of the body in the historical process, the relationships it establishes
with the space and the city, and the urban experiences that emerge in line with these relationships. After
these explanations, a perspective has been formed in order to be able to read the cities with bodily
experience. The formation of this point of view has been examined through six main headings. These
titles are: the concept of body in space in the historical process, definitions of the physical body in space
in the historical process, definitions and roles of the urban body in the historical process, the relationship
between body and space, body and space in terms of environmental psychology, and body experiences
in the city. In the study process, the readability of the city was summarized under four main headings:
cognitive mapping and environmental image, image of the city, technology and synthesis. In addition,
the software used in these reading methods are mentioned. As a result, the method of reading cities
as bodily experience; physical existence, mental existence, urban culture, distance and time. Under
these headings, the existing body and the use of the body’s sense organs are separated. (This study was
prepared within the scope of the doctoral process.)
Keywords: city, urban space, body, urban body, bodily experience
148
ORAL ANTİOKSİDAN TAKVİYESİNİN ERKEK

İNFERTİLİTESİ VE YARDIMCI ÜREME TEKNİKLERİ
ÜZERİNE ETKİLERİ: DERLEME
Parisa HADAVİBAVİLİ1⃰, Kevser ÖZDEMİR2

Sakarya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, Sakarya, Türkiye
Sakarya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Sakarya, Türkiye
ORCID: 0000-0002-0135-9651, 0000-0002-4900-9095.
ABSTRACT
İnfertilite, bir yıl içinde aktif ve korunmasız cinsel ilişkiliye rağmen spontan gebelik elde
edilmeme durumudur. Erkeklerde infertilite nedenleri açıklanmayan nedenler, konjenital veya ikincil
etkiyici faktörleri olarak tanımlanmıştır. Açıklanmayan nedenler genetik faktörleri ve serbest oksijen
radikalleri içerir. Serbest oksijen radikallerin alt grubunda oksidatif stresler ve DNA hasarlarının olduğu
düşünülmektedir. Serbest oksijen radikalleri normalde vücudumuzda gerçekleşen reaksiyonlar sonucunda
üretilir. Erkeklerde spermatogenez fonksiyonu, sperm parametreleri ve fertilizasyon potansiyeli
üzerinde etkileri bulunmaktadır. Serbest oksijen radikallerin fazla üretilmesi ve vücudun antioksidan
savunma mekanizmalarının başarısız olması, normalde olması gereken dengenin bozulmasına neden
olur ve bu durum oksidatif stres olarak adlandırılır. İnfertilite şikâyeti yaklaşık 56 milyon erkekte
raporlanmıştır ve bunların üçte ikisinin sorumlusunun oksidatif stres olduğu gösterilmiştir. Oksidatif
stresin spermatozoada bulunan DNA ve mitokondrini negatif yönde etkilediğine dair kesin sonuçlar
saptanmıştır. DNA hasarları idiyopatik düşükler, konjenital anormaliler, intrauterin gelişme geriliği,
çocukluk kanserleri ve otizme neden olabilir. Bu yüzden tedavi yöntemlerinde DNA hasarların
önlenmesi büyük bir önem taşır. Antioksidanlar, serbest oksijen radikalleri bozan etken faktörlerdir
ve güçlü savunma bir sistemi olarak oksidatif stresin azalmasında rol oynamaktadır. Bunun yanında,
antioksidanların DNA yapısı üzerinde koruyucu etkileri saptanmıştır. Bazı çalışmalarda antioksidanların
fertilizasyon potansiyeli üzerine etkilerine dair endişeler bildirilmiştir, bu yüzden yüksek dozda oral
antioksidanların tüketimi erken embriyo döneminde önerilmemektedir. Ayrıca literatürde idiyopatik
erken düşük nedenlerinde antioksidanların olumsuz rolü olduğunu bildiren çalışmalarda bulunmaktadır.
Yardımcı üreme tekniklerinde sperm yıkama prosedürüne bağlı olarak seminal plazmadan zengin
antioksidan kaynağı ortadan kaldırılır. Böylece, spermler oksidatif strese karşı savunmasız kalır ve bu
yüzden eksojen antioksidanlara ihtiyaç duyar. Sonuç olarak, birçok çalışmada antioksidanların sperm
parametrelerin üzerinde olumlu etkisi olduğu saptanmıştır. Ayrıca, oral antioksidanların belirli bir sürede
ve yeterli bir miktarda tüketilmesi gebelik süreci ve doğum sonucu iyileştirilmesinde faydalı olduğu
raporlanmıştır. Bunlara ek olarak, oral antioksidan takviyeleri olumlu yönde etkili olduğu için yardımcı
üreme tekniklerin yanında ekstra tedavi olarak önerilmektedir.
Keywords: Antioksidan, Erkek infertilitesi, IVF, ICSI, Yardımcı üreme teknikleri.
149
İNFERTİLİTE TANISI
Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımında infertilite bir yıl içinde düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiliye
rağmen spontan gebelik elde edilememe durumudur. Dünya çapında infertilite oranı çiftlerin yaklaşık
%15’inde görünür ve genelde tıbbi tedavi ve cerrahi yöntemleri infertil çiftlere önerilir (EAU Guidelines
on Male İnfertility, 2012.)
ERKEK İNFERTİLİTESİ
Güncel literatürde, infertil çiftler arasında infertiliteye sebep olan faktörler erkeklerde ve kadınlarda
eşit bir orana sahiptir. (Atan et al., 2017). Erkeklerde semen analizi, laboratuvar testleri, üroloji muayenesi
ve ultrasonografi gibi yöntemlerle infertilite nedenleri araştırılır ve infertil bireylere uygun tedavi
yaklaşımları önerilir (Çetin and Turan Çetin, 2014). Bazı iç ve dış faktörler fertilite potansiyelini ve
spermatogenez olayını ciddi bir şekilde negatif yönde etkileyebilir. Bunlar testisler ve boşaltım yollarını
etkileyen hastalıklar (hipogonadizm, kriptorşidizm ve varikosel), hipotalamus- hipofiz ve testisler
arasında bulunan yetersiz hormon sağlanmalar, travma, enfeksiyonlar, kanserler, genetik anormaliler
ve immünolojik faktörleri içerir ve infertilite nedeni olabileceği düşünülmektedir (EAU Guidelines on
Male Infertility, 2012; Atan et al., 2017; Alahmar, 2017). Erkeklerde infertilite nedenleri idiyopatik
(açıklanmayan nedenler), konjenital veya ikincil etkiyici faktörleri olarak tanımlanmıştır. İdiyopatik
nedenler infertil erkek hastaların %30’unu içerirken kojenital ve sekonder faktörleri birlikte sadece %20
infertilite nedenlerinden sorumludur (Atan et al., 2017). Literatürlerde açıklanmayan nedenlerin farklı
faktörden etkilenmesi bildirilmiştir ve çoğunlukla genetik faktörleri ve serbest oksijen radikalleri içerir.
Serbest oksijen radikallerin alt grubunda oksidatif stresler ve DNA hasarları düşünülmektedir (Krausz
and Riera-Escamilla, 2018; Çayan, et al 2015; Makker et al., 2009; Greco et al., 2005). Bugüne kadar,
Gıda ve İlaç Dairesi (Food and Drug Administration-FDA) tarafından açıklanmayan nedenlere yönelik
özel bir tedavi yöntemi onaylanmamıştır, fakat yardımcı üreme teknikleri ve hormon tedavileri çok
etkili bir yöntem olarak önerilmektedir (Keskin et al., 2016).
Genetik Faktörler
Genetik faktörleri kromozom anomalileri ve gen mutasyonları olarak iki formda bulunabilir.
Literatürde, Klinefelter Sendromu tanınmış bir kromozom anomalisi ve Y kromozomun mikrodelesyonları
gen mutasyonu örnekleri içinde sıkça raporlanmıştır (Ferlin et al., 2006). Literatüre göre, yaklaşık 2000
gen spermatogenez olayını etkilemektedir. Bu nedenle klinik ortamında anomalileri tespit etmek için
yapılması gereken ilk testlerden birisi karyotiptir (Krausz and Riera-Escamilla, 2018).
Serbest oksijen radikalleri

Serbest oksijen radikalleri normalde vücudumuzda gerçekleşen reaksiyonlar sonucunda üretilir.
Hücrelerin günlük faaliyetleri ve yaşamın devamı için oldukça önemlidir. Serbest oksijen radikallerin
erkek infertilite üzerinde olan etkilerine ilk olarak 1940 yılında dikkat çekildi. Serbest oksijen radikallerin
spermatogenez fonksiyonu, sperm parametreleri ve fertilizasyon potansiyelini hem olumlu hem de
olumsuz yönde etkilediğine dair kanıtlar mevcuttur (Wagner et al., 2018).
Serbest Oksijen Radikallerin Fizyolojik Etkileri

Serbest oksijen radikalleri kimyasal reaksiyonları sonucunda membranlarda bulunan lipitler,
proteinlerde bulunan amino asitler ve nükleik asitte bulunan karbonhidratlar vasıtasıyla belirli bir
miktarda üretilir (Saalu, 2010). Bunun yanında, hava kirliliği (Nateghian et al., 2019) , elektromanyetik
radyasyon (Gautam et al., 2021), ve yüksek derecede sıcaklık (Al-Otaibi, 2018) çevre faktörleri olarak
serbest oksijen radikallerin artmasına neden olabilir. Literatürde yer alan bazı çalışmalarda, serbest
oksijen radikallerin fizyolojik etkilerini sağlamak amacıyla antioksidanlar ve radikaller arasındaki
150
bulunan dengenin sağlanması şarttır (Wagner et al., 2018). Serbest oksijen radikalleri spermlerdeki
tirozin fosforilasyon moleküller yapısını değiştirir. Böylece spermlerin fertilizasyon yeteneğine sahip
olmalarını sağlar ve kapasitasyon olayını gerçekleştirir. Ayrıca birçok çalışmada, bu radikallerin
akrozomal reaksiyonu, zona pellusida reaksiyonu ve spermlerin parametreleri üzerinde de olumlu
etkileri bildirilmiştir (Aitken et al, 1995), (Villaverde et al., 2019).
Serbest Oksijen Radikallerin Patolojik Etkileri

Serbest oksijen radikallerin idiopatik erkek infertilite nedeni olabileceği birçok çalışmada ileri
sürülmüştür. Uzun süre ve aşırı miktarda serbest oksijen radikallere maruz kalan hücrelerde DNA
(Deoksiribonükleik Asit), mitokondri ve hücre membran hasarları tespit edilmiştir. Spesifik olarak
erkeklerde serbest oksijen radikalleri sperm parametrelerini bozacak bir şekilde etkiler ve böylece
kapasitasyon ve membranlara bağlı olan tüm reaksiyonları olumsuz bir şekilde etkiler. Semen sıvısında
bulunan serbest oksijen radikallerin önemli kaynakları lökositler, sperm mitokondriler ve anormal ya
da olgunlaşmamış spermler raporlanmıştır. Bunun yanında, varikosel, diyabet, Parkinson, Alzheimer,
katarakt, AIDS, ateroskleroz, kanser, romatizma, iltihaplar, ilaç kullanımı, enfeksiyonlar, yaşlanma,
stres, sigara içme, alkol tüketme, şiddetli egzersiz yapma, obezite ve beslenme tarzı’ da serbest oksijen
radikallerin artmasında önemli bir rol oynamaktadır (Göktepe et al., 2021; Kaçağan and Canat, 2021;
Makker et al., 2009; Aitken et al., 2022; Liu et al., 2018; Aboulmaouahib et al., 2018; Kefer et al., 2009;
el Salam, 2018).
Oksidatif Stres (OS)

Serbest oksijen radikallerin aşırı üretilmesi ve vücudun antioksidan savunma mekanizmalarının
başarısız olması, normalde olması gereken dengenin bozulmasına neden olur, bu durum oksidatif stres
olarak adlandırılır. İnfertilite şikâyeti yaklaşık 56 milyon erkekte raporlanmıştır ve bunların üçte ikisinin
oksidatif stresin sorumluluk sahibi olduğu gösterilmiştir. Oksidatif stresi bireyin fertilite durumunu
birçok yönden etkiler. Örneğin sperm konsantrasyonu, motilitesi, morfolojisi ve toplam motil sayısını
olumsuz yönde değiştirir ve infertiliteye yol açar. Yapılan bir çalışmada, spermlerin hızla oksidatif
stresten etkilenmelerine dair kanıtlar mevcuttur. (Makker et al., 2009), (Agarwal et al., 2019).
DNA Hasarları
Literatürde yer alan çalışmalarda oksidatif stresin spermatozoada bulunan DNA ve mitokondriyi
negatif yönde etkilediğine dair kesin sonuçlar saptanmıştır (Al-Saleh et al., 2021). Yapılan bir klinik
çalışmada yardımcı üreme teknikleri merkezlerine başvuran çiftlerin %80’ında idiyopatik infertilite
teşhisi konulmuş ve erkeklerin %60’ında şiddetli sperm DNA hasarı saptanmıştır (Gharagozloo et al.,
2016).
Birçok çalışmadan elde edilen sonuçlara göre DNA hasarları fertilite oranlarının azalmasından
ve morbidite oranların artmasından sorumlu tutulmaktadır. Ayrıca, idiyopatik düşükler, konjenital
anormaliler, intrauterin gelişme geriliği, çocukluk kanserleri ve otizme de neden olabilir. Bu yüzden
tedavi yöntemlerinde DNA hasarların önlenmesi büyük bir önem taşır (Gharagozloo and Aitken, 2011).
Antioksidanlar
Antioksidanlar, serbest oksijen radikalleri bozan etken faktörlerdir ve güçlü savunma bir sistemi
olarak oksidatif stresin azalmasında rol oynamaktadır. Bunun yanında, laboratuvar ortamında yapılan
çalışmalarda antioksidanların DNA yapısı üzerinde koruyucu etkileri raporlanmıştır. Antioksidanlar
spermlerin normal fonksiyonunu sağlamak için çok önemli ve etken bir madde olarak bildirilmiştir (Greco
et al., 2005). Antioksidanlar spermin DNA hasarını önler, oksidatif stres sonucunda üretilen anormal
spermleri yok eder, sperm membranının bütünlüğünü sağlar, erken sperm olgunlaşmasını baskılar, sigara
içenlerde azalan sperm kalitesini arttırır ve yardımcı üreme tekniklerinin sonuçlarını iyileştirir (Moazzam
151
et al., 2016). Vücudumuzda bulunan antioksidanlar iki farklı iç ve dış kaynaklardan temin edilir. Endojen
enzimler seminal plazma ve spermlerden üretilir. Süperoksit dismutaz, katalaz ve glutatyon peroksidaz/
glutatyon redüktaz üç önemli koruyucu endojen enzimleri olarak tanımlanmıştır. Eksojen antioksidanları
sperm parametrelerinin iyileştirilmesinde ve fertilite potansiyelin artmasında etkili katkıları bildirilmiştir
(Dinesh et al, 2012) . Bunlara rağmen, antioksidanların kullanımına dair tanımlanmış bir protokol
bulunmamaktadır. Bazı çalışmalarda fertilizasyon potansiyeli üzerindeki etkilerinin gerçek olmadığına
yönelik sonuçlar elde edilmiştir. Bu yüzden, yüksek dozda oral antioksidanların tüketimi erken embriyo
döneminde önerilmemektedir. Ayrıca literatürde idiyopatik erken düşük nedenlerinde antioksidanların
olumsuz rolü bildirilmiştir (Caroppo and Dattilo, 2022; Ghanem et al., 2010; Dutta et al., 2022).
İnfertilitenin tedavi süresinde eksojen antioksidanların tüketimi hakkında görüş birliği bu zamana kadar
sağlanamamıştır. Yapılan bir klinik çalışmada üç aylık antioksidan takviyesinin sperm parametrelerini
iyileştirmesi, DNA hasarların engellemesi, gebelik sonucunun iyileşmesi ve canlı doğum oranların
artmasında etkisiz olmaları raporlanmıştır (Mannucci et al., 2022). Buna rağmen, literatürde E vitamini,
C vitamini, D vitamini, Arjinin (L-Arjinin), Karnitin (L-Karnitin, L-Asetilkarnitin), Karotenoid, Koenzim
10 (Q10), Sistein, Folat, Selenyum, Çinko, Omega-3, Omega-6 ve Resveratroli gibi birçok oral eksojen
antioksidanların olumlu etkilerinin olduğu bildirilmiştir (Smits et al., 2019).
E Vitamini
E vitamini yağda çözünen bir vitamindir ve antioksidan özelliğine sahiptir. Birçok çalışmada
E vitamini spermleri serbest oksijen radikallerine karşı korur ve spermlerin motilite parametrelerini
iyileştirir. Bu vitamin güçlü ve etkili olduğu için ilgili profesyoneller tarafından önerilmektedir (Elsheikh
et al., 2015; Nguyen-Powanda and Robaire, 2020; Ramgir and Abilash, 2019).
C Vitamini
Literatürde bulunan bir çalışmada, C vitamini testosteron hormonunun yeterli bir düzeyde
salgılanmasında ve antioksidanların etkisini artmakta önemli bir rol oynar. Böylece fertilite potansiyeli
artar ve doğum sonucunu olumlu yönde etkiler. (Vijayprasad et al., 2014; Ilacqua et al., 2018).
D Vitamini
D vitaminin semen sıvısı ve sperm parametreleri etkileyen faktörlerden biridir. Spermlerin motilitesini
iyileştirir ve testosteron hormonunun üretimi ve gebelik sürecinin daha da iyi ilerlemesini pozitif yönde
etkiler (Cito et al., 2020).
Arjinin (L-Arjinin)
Arjinin esansiyel amino asitlere benzer bir yapısı olup, çeşitli kimyasal reaksiyonlarda önemli role
sahiptir. Yapılan araştırmalarda arjininin sperm motilitesi ve konsantrasyonunu iyileştirmesine dair
kanıtlar bulunmaktadır (Arcaniolo et al., 2014; Malorzata et al, 2020).
Karnitin (L-Karnitin, L-Asetilkarnitin)

Karnitin seminal plazma, epididim ve spermlerde bulunan bir antioksidandır. Literatüre göre,
L-karnitin sperm olgunlaşmasını sağlar ve motilite parametrelerini iyileştirir ve fertilizasyon potansiyelini
iyileştirir. Daha da önemlisi, spermleri oksidatif hasardan korur ve kromatin kalitesini arttırır (Lipovac
et al., 2021).
Karotenoid
Karotenoidler bol miktarda taze meyve ve sebzelerde bulunur ve bir antioksidan olarak hücre ve
organları oksidatif hasarlardan korur. Spesifik olarak spermatogenez olayını etkiler. Ayrıca spermlerin
motilitesinin ve morfolojisinin kalitesini arttırır (Tamilselvan et al., 2014).
152
Koenzim 10 (Q10)
Koenzim 10 hem güçlü hem de çok önemli bir antioksidandır. Spermlerim orta kısmında ve
mitokondri içinde bulunur ve enerji üretilen metabolizmalarda yeterli miktarda bulunması son derece
önemlidir. Spermlerin motilitesi ve enerjiye ihtiyacı olan tüm işlemlerden Q10 antioksidanı görev alır
(Lipovac et al., 2021).
Sistein
Yapılan bir çalışmada Sistein veya N-asetilsisteinin sperm motilitesi üzerinde faydalı olduğu
saptanmıştır. Bunun yanında, semen sıvısı hacmi ve viskozitesi sistein katkısı altında artış göstermiştir.
İnfertil erkeklerde sisten antioksidan takviyesi kullandıktan sonra serbest oksijen radikallerin seviyesi
anlamlı bir düzeyde azalmış ve sonucunda oksidatif stersin azalması raporlanmıştır (Ciftci et al.,
2009).
Folat
DNA sentezi spermatogenezin önemli bir parçası olarak vücutta bulunan folattan önemli ölçüde
etkilenir ve buna bağlı olarak folat metabolizması yetersiz olduğu durumlarda infertilite görülebilir
(Murphy et al., 2011). Son yıllarda yapılan bir çalışmada, folik asitin serbest oksijen radikallerin yok
etmesi ve sperm sayıların artmasında etkili olduğu ortaya çıkmıştır (Szymański et al., 2021).
Selenyum
Selenyum vücutta bulunan süreçlerde önemli bir görev alır. Aynı zamanda, savunma mekanizmasında
yer alan bir aminoasittir ve vücudu oksidatif streste karşı korur. Selenyum testisler gelişmesinde aktif
bir rolü var. Spermatogenez olayı ve spermlerin motilitesini selenyumdan yüksek derecede etkilenir
(Mintziori et al., 2020)
Çinko
Dünya Sağlık Örgütü, dünya nüfusunun üçte birinin çinko eksikliği olduğunu raporlamıştır. Çinko
fertilite potansiyeline sahip olmak için kritik bir faktördür. Semende bulunan çinko kaynağı prostat
bezidir. Bu yüzden, prostat iltihabi olan erkeklerde infertilite görülebilir. Semen sıvısında, çinko miktarı
kanda bulunan miktardan yaklaşık 87 kat daha yüksektir. Çinko testislerin gelişmesinde ve sonrasında
spermatogenez olayında önemli bir mineraldir. Ayrıca, sperm motilitesini arttırır ve spermleri bakterilere
ve oksidatif strese karşı korur. Kanıtlara dayalı çalışmalarda, yetersiz çinko seviyesi ve hipogonadism
arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (Khan et al., 2011; Jing Ma et al., 2022).
Omega-3, Omega-6
Omega-3 ve Omega-6 yüksek antioksidan aktivite gösteren bir yağ asitidir. Seminal sıvıda bulunur
ve erkeklerde sperm sayısı, motilitesi, morfolojisini üzerinde olumlu yönde etkili olduğu bildirilmiştir.
Böylece fertilite potansiyelini iyileştirir. Omega-3 ve Omega-6 sperm hücrelerin membranlarında
mevcuttur ve akrozomal reaksiyonu, zona pellusida reaksiyonu gerçekleşmesi için önemlidir (
Safarinejad et al., 2012).
Resveratrol
Resveratrolun mitokondri ve membranlar üzerinde etkileri tespit edilmiştir. Bu yüzden sperm
konsantrasyonu ve motilitesi üzerindeki etkileri açıklanabilir. Spermatogenez ve sperm motilitesinde yer
alan enerjik mekanizmalarda resveratrol gibi antioksidanlar klinik açıdan faydalı olduğu raporlanmıştır
(Illiano et al., 2020).
153
Antioksidanların Üreme Yardımcı Teknikleri üzerinde etkileri

Oksidatif stres kaynakları DNA hasarına neden olduğundan dolayı yardımcı üreme teknikleri
yönteminde klinik açıdan büyük önem taşır. Oksidatif stres yardımcı üreme teknikleri prosedürleri ve
embriyo transferi esnasında iki önemli kaynak içerir. İn Vivo kaynakları, kadın ve erkek vücudunda
bulunan serbest oksijenler ve İn Vitro kaynakları prosedürler esnasında üretilen serbest oksijenlerden
kaynaklanır (Agarwal et al., 2013). Serbest oksijen radikalleri sürekli yapılan santrifüj sonucunda artar
ve sperm DNA hasarına neden olur. İntraUterin İnseminasyon (IUI) ve İn Vitro Fertilizasyon (İVF)
yöntemlerinde böyle bir hasar söz konusu değildir. Çünkü sperm plazma membranı hasarları ve sperm
DNA hasarlarında fertilizasyon gerçekleşmez, buna rağmen IVF öncesi semen numunelerinde serbest
oksijen seviyelerinin ölçümü ile IVF sonucunu tahmin etmek için faydalı olabilir. İntra Sitoplazmik
Sperm Enjeksiyonu (ICSI) yönteminde ise DNA hasarı olan spermler ayırt edilmeksizin oosit içine
enjekte edilebilir ve bu yüzden ilgili profesyoneller arasında ciddi bir endişeye neden olabilir. (Agarwal
et al., 2008).
Yardımcı üreme tekniklerinde sperm yıkama prosedürüne bağlı olarak seminal plazmadan zengin
antioksidan kaynağı ortadan kaldırılır. Böylece, spermler oksidatif strese karşı savunmasız kalır ve
bunun sonucunda DNA hasarı artabilir. Bu yüzden eksojen antioksidanlara ihtiyaç duyurulur (Zini et al.,
2009). Yapılan çalışmalarda, ICSI ve IVF prosedüründe uygulanan E ve C vitaminleri gibi antioksidan
takviyesi, DNA hasarı azalmasında ve dolayısıyla gebeliğin sağlanmasında başarı oranlarının artmasında
etkili olduğu söylenebilir (Sabetian et al., 2021). Bir başka çalışmada E vitamini ve selenyum düşük
maliyeti ve yaygın bir takviye olarak sperm parametrelerin iyileşmesini kanıtlamış ve yardımcı üreme
tekniklerinden önce en az 3 ay tüketilmesi önerilmiştir (Sabeti et al., 2021).
Sonuç
Sonuç olarak, birçok çalışmada antioksidanların sperm parametrelerin üzerinde olumlu etkisi
olduğu saptanmıştır. Ayrıca, oral antioksidanların belirli bir sürede ve yeterli bit miktarda tüketilmesi
gebelik süreci ve doğum sonucu iyileştirilmesinde faydalı olduğu raporlanmıştır. Bunlara ek olarak,
oral antioksidan takviyeleri olumlu yönde etkili olduğu için yardımcı üreme tekniklerin yanında ekstra
tedavi olarak önerilmektedir.
Kaynaklar
Moazzam, A. (2016). Oxidative Stress Induced Infertility in Varicocele. Andrology-Open Access, 05(01). https://
doi.org/10.4172/2167-0250.1000156.
Aboulmaouahib, S., Madkour, A., Kaarouch, I., Sefrioui, O., Saadani, B., Copin, H., Benkhalifa, M., Louanjli, N.,
and Cadi, R. (2018). Impact of alcohol and cigarette smoking consumption in male fertility potential: Looks
at lipid peroxidation, enzymatic antioxidant activities and sperm DNA damage. Andrologia, 50(3). https://
doi.org/10.1111/and.12926
Agarwal, A., Aziz, N., and Rizk, B. (2013). Studies on women’s health. In Studies on Women’s Health. Humana
Press Inc. https://doi.org/10.1007/978-1-62703-041-0
Agarwal, A., Makker, K., and Sharma, R. (2008). Clinical relevance of oxidative stress in male factor infertility:
An update. In American Journal of Reproductive Immunology (Vol. 59, Issue 1, pp. 2–11). https://doi.or-
g/10.1111/j.1600-0897.2007.00559.x
Agarwal, A., Parekh, N., Selvam, M. K. P., Henkel, R., Shah, R., Homa, S. T., Ramasamy, R., Ko, E., Tremel-
len, K., Esteves, S., Majzoub, A., Alvarez, J. G., Gardner, D. K., Jayasena, C. N., Ramsay, J. W., Cho, C.
L., Saleh, R., Sakkas, D., Hotaling, J. M., … Harlev, A. (2019). Male oxidative stress infertility (MOSI):
Proposed terminology and clinical practice guidelines for management of idiopathic male infertility. In
World Journal of Mens Health, 37(3). Korean Society for Sexual Medicine and Andrology. https://doi.
org/10.5534/wjmh.190055
154
Aitken, R. J., Drevet, J. R., Moazamian, A., and Gharagozloo, P. (2022). Male Infertility and Oxidative Stress: A
Focus on the Underlying Mechanisms. Antioxidants, 11(2). MDPI. https://doi.org/10.3390/antiox11020306
Alahmar, A. T. (2017). Effect of vitamin C, vitamin E, zinc, selenium, and coenzyme Q10 in infertile men with
idiopathic oligoasthenozoospermia. International Journal of Infertility and Fetal Medicine, 8(2), 45–49.
https://doi.org/10.5005/jp-journals-10016-1147
Al-Otaibi, S. T. (2018). Male infertility among bakers associated with exposure to high environmental temperature
at the workplace. Journal of Taibah University Medical Sciences, 13(2), 103–107. https://doi.org/10.1016/j.
jtumed.2017.12.003
Al-Saleh, I., Coskun, S., Al-Rouqi, R., Al-Rajudi, T., Eltabache, C., Abduljabbar, M., and Al-Hassan, S. (2021).
Oxidative stress and DNA damage status in couples undergoing in vitro fertilization treatment. Reproduc-
tion and Fertility, 2(2), 117–139. https://doi.org/10.1530/raf-20-0062
Arcaniolo, D., Favilla, V., Tiscione, D., Pisano, F., Bozzini, G., Creta, M., Gentile, G., Fabris, F. M., Pavan, N.,
Veneziano, I. A., and Cai, T. (2014). Is there a place for nutritional supplements in the treatment of idiopat-
hic male infertility?. In Archivio Italiano di Urologia e Andrologia, 86(3). Edizioni Scripta Manent s.n.c.
https://doi.org/10.4081/aiua.2014.3.164
Altan, A., Polat, F., Yeşil, S., & Ünsal, A. (2017). Erkek infertilitesinin medikal tedavisi. The New Journal of Uro-
logy, 12(1), 58-62.
Caroppo, E., and Dattilo, M. (2022). Sperm redox biology challenges the role of antioxidants as a treatment for
male factor infertility. FandS Reviews, 3(1), 90–104. https://doi.org/10.1016/j.xfnr.2021.12.001
Çetin, C., and Turan Çetin, M. (2014). Arşiv Kaynak Tarama Dergisi Archives Medical Review Journal Dünden
Bugüne Yardımla Üreme Teknikleri Assistive Reproductive Techniques: From Past to Today. In Archives
Medical Review Journal, 23(1).
Ciftci, H., Verit, A., Savas, M., Yeni, E., and Erel, O. (2009). Effects of N-acetylcysteine on Semen Parameters and
Oxidative/Antioxidant Status. Urology, 74(1), 73–76. https://doi.org/10.1016/j.urology.2009.02.034
Cito, G., Cocci, A., Micelli, E., Gabutti, A., Russo, G. I., Coccia, M. E., Franco, G., Serni, S., Carini, M., and Na-
tali, A. (2020). Vitamin D and Male fertility: An updated review. In World Journal of Men’s Health 38(2),
164–177. Korean Society for Sexual Medicine and Andrology. https://doi.org/10.5534/wjmh.190057
Dutta, S., Sengupta, P., Roychoudhury, S., Chakravarthi, S., Wang, C. W., and Slama, P. (2022). Antioxidant Para-
dox in Male Infertility: ‘A Blind Eye’ on Inflammation. Antioxidants, 11(1). MDPI. https://doi.org/10.3390/
antiox11010167
Dohle, G. R., Colpi, G. M., Hargreave, T. B., Papp, G. K., Jungwirth, A., Weidner, W. E. A. U., and EAU Working
Group on Male Infertility. (2005). EAU guidelines on male infertility. European urology, 48(5), 703-711.
El Salam, M. A. A. (2018). Obesity, an enemy of male fertility: A mini review. In Oman Medical Journal 33(1),
3–6. Oman Medical Specialty Board. https://doi.org/10.5001/omj.2018.02
Elsheikh, M. G., Hosny, M. B., Elshenoufy, A., Elghamrawi, H., Fayad, A., and Abdelrahman, S. (2015). Combi-
nation of vitamin E and clomiphene citrate in treating patients with idiopathic oligoasthenozoospermia: A
prospective, randomized trial. Andrology, 3(5), 864–867. https://doi.org/10.1111/andr.12086
Ferlin, A., Arredi, B., and Foresta, C. (2006). Genetic causes of male infertility. In Reproductive Toxicology
22(2),133–141. https://doi.org/10.1016/j.reprotox.2006.04.016
Gautam, R., Priyadarshini, E., Nirala, J. P., and Rajamani, P. (2021). Impact of nonionizing electromagnetic ra-
diation on male infertility: an assessment of the mechanism and consequences. In International Journal of
Radiation Biology. 1-22. https://doi.org/10.1080/09553002.2020.1859154
Ghanem, H., Shaeer, O., and El-Segini, A. (2010). Combination clomiphene citrate and antioxidant therapy for
idiopathic male infertility: A randomized controlled trial. Fertility and Sterility, 93(7), 2232–2235. https://
doi.org/10.1016/j.fertnstert.2009.01.117
155
Gharagozloo, P., and Aitken, R. J. (2011). The role of sperm oxidative stress in male infertility and the significance
of oral antioxidant therapy. In Human Reproduction 26(7),1628–1640. Oxford University Press. https://doi.
org/10.1093/humrep/der132
Gharagozloo, P., Gutiérrez-Adán, A., Champroux, A., Noblanc, A., Kocer, A., Calle, A., ... and Aitken, R. J. (2016).
A novel antioxidant formulation designed to treat male infertility associated with oxidative stress: promi-
sing preclinical evidence from animal models. Human Reproduction, 31(2), 252-262.
Göktepe, Ö., Cantürk Tan, F., Narin, F., and Yakan, B. (2021). The evaluation of sperm DNA damage in patients
with different varicocele grades. Acta Medica Alanya, 5(3), 226-233. https://doi.org/10.30565/medalan-
ya.849413
Greco, E., Iacobelli, M., Rienzi, L., Ubaldi, F., Ferrero, S., and Tesarik, J. (2005). Reduction of the incidence of
sperm DNA fragmentation by oral antioxidant treatment. Journal of Andrology, 26(3), 349–353. https://doi.
org/10.2164/jandrol.04146
Ilacqua, A., Izzo, G., Emerenziani, G. pietro, Baldari, C., and Aversa, A. (2018). Lifestyle and fertility: The influ-
ence of stress and quality of life on male fertility. In Reproductive Biology and Endocrinology,16(1), 1-11.
BioMed Central Ltd. https://doi.org/10.1186/s12958-018-0436-9
Illiano, E., Trama, F., Zucchi, A., Iannitti, R. G., Fioretti, B., and Costantini, E. (2020). Resveratrol‐based multivi-
tamin supplement increases sperm concentration and motility in idiopathic male infertility: A pilot clinical
study. Journal of Clinical Medicine, 9(12), 1–10. https://doi.org/10.3390/jcm9124017
Kaçağan, C., and Canat, H. L. (2021). Erkek infertilitesinde tamamlayıcı tıp uygulamaları: Kanıt düzeyi nedir?
Androloji Bülteni, 23(3), 206-213. tps://doi.org/10.24898/tandro.2021.10327
Kefer, J. C., Agarwal, A., and Sabanegh, E. (2009). Role of antioxidants in the treatment of male infertility. In
International Journal of Urology, 16(5), 449–457. https://doi.org/10.1111/j.1442-2042.2009.02280.x
Khan, M., Zaman, S., Sajjad, M., Shoaib, M., and Gilani, G. (2011). Assessment of the level of trace element zinc
in seminal plasma of males and evaluation of its role in male infertility. International Journal of Applied and
Basic Medical Research, 1(2), 93. https://doi.org/10.4103/2229-516x.91152
Ko, E. Y., Siddiqi, K., Brannigan, R. E., and Sabanegh, E. S. (2012). Empirical medical therapy for idiopathic male
infertility: A survey of the American urological association. Journal of Urology, 187(3), 973–978. https://
doi.org/10.1016/j.juro.2011.10.137
Konk, D. (2019). İn Vitro Antioksidan Uygulamasının Sperm Fonksiyonları Üzerine Etkisi. (Yüksek lisans tezi).
Krausz, C., and Riera-Escamilla, A. (2018). Genetics of male infertility. In Nature Reviews Urology, 15(6), 369–
384. Nature Publishing Group. https://doi.org/10.1038/s41585-018-0003-3
Lipovac, M., Nairz, V., Aschauer, J., and Riedl, C. (2021). The effect of micronutrient supplementation on sperma-
tozoa DNA integrity in subfertile men and subsequent pregnancy rate. Gynecological Endocrinology, 37(8),
711–715. https://doi.org/10.1080/09513590.2021.1923688
Ma, J., Han, R., Cui, T., Yang, C., and Wang, S. (2022). Effects of high serum uric acid levels on oxidative
stress levels and semen parameters in male infertile patients. Medicine (United States), 101(3). https://doi.
org/10.1097/MD.0000000000028442
Makker, K., Agarwal, A., and Sharma, R. (2009). Oxidative stress and male infertility. In Review Article Indian J
Med Res 129,(4), 357.
Mannucci, A., Argento, F. R., Fini, E., Coccia, M. E., Taddei, N., Becatti, M., and Fiorillo, C. (2022). The Impact of
Oxidative Stress in Male Infertility. In Frontiers in Molecular Biosciences, 8. Frontiers Media S.A. https://
doi.org/10.3389/fmolb.2021.799294
Mintziori, G., Mousiolis, A., Duntas, L. H., and Goulis, D. G. (2020). Evidence for a manifold role of selenium in
infertility. In Hormones 19(1) 55–59. Springer. https://doi.org/10.1007/s42000-019-00140-6
Murphy, L. E., Mills, J. L., Molloy, A. M., Qian, C., Carter, T. C., Strevens, H., Wide-Swensson, D., Giwercman,
A., and Levine, R. J. (2011). Folate and vitamin B12 in idiopathic male infertility. Asian Journal of Andro-
logy, 13(6), 856–861. https://doi.org/10.1038/aja.2011.96
156
Nateghian1, Z., and Aliabadi2, E. (2020). Aspects of Environmental Pollutants on Male Fertility and Sperm Para-
meters. In Journal of Environmental Treatment Techniques 8(1) 299-309. http://www.jett.dormaj.com
Nguyen-Powanda, P., and Robaire, B. (2020). Oxidative stress and reproductive function in the aging male. Bio-
logy, 9(9), 1–15. https://doi.org/10.3390/biology9090282
Çayan, S., Özdemir, U. D. A., Orhan, İ., Altay, B., and Kadıoğlu, A. (2015). Oksidatif stresin fertilitiye etkisi ve
infertil erkeklerde anti-oksidan tedavinin yeri. Androloji Bülteni, 17(61), 118-124.
Ramgir, S. S., and Abilash, V. G. (2019). Impact of smoking and alcohol consumption on oxidative status in male
infertility and sperm quality. Indian Journal of Pharmaceutical Sciences, 81(5), 933-945.
Aitken, R. J., Paterson, M., Fisher, H., Buckingham, D. W., and Van Duin, M. (1995). Redox regulation of tyrosine
phosphorylation in human spermatozoa and its role in the control of human sperm function. Journal of Cell
Science, 108(5), 2017-2025.
Safarinejad, R. M., and Safarinejad, S. (2012). The roles of omega-3 and omega-6 fatty acids in idiopathic male
infertility. Asian Journal of Andrology, 14(4), 514–515. https://doi.org/10.1038/aja.2012.46
Saalu, L. C. (2010). The incriminating role of reactive oxygen species in idiopathic male infertility: An eviden-
ce based evaluation. Pakistan Journal of Biological Sciences, 13(9), 413–422. https://doi.org/10.3923/
pjbs.2010.413.422
Sabeti, P., Pourmasumi, S., and Fagheirelahee, N. (2021). Effect of Selenium and Vitamin E on the Level of Sperm
HSPA2+, Intracellular Superoxide Anion and Chromatin Integrity in Idiopathic Asthenoteratozoospermia:
A Double-Blind, Randomized, Placebo- Controlled Trial. Urology Journal, 18(5), 549–555. https://doi.
org/10.22037/uj.v18i.6325
Sabetian, S., Jahromi, B. N., Vakili, S., Forouhari, S., and Alipour, S. (2021). The Effect of Oral Vitamin e on
Semen Parameters and IVF Outcome: A Double-Blinded Randomized Placebo-Controlled Clinical Trial.
BioMed Research International, 2021. https://doi.org/10.1155/2021/5588275
Smits, R. M., Mackenzie-Proctor, R., Yazdani, A., Stankiewicz, M. T., Jordan, V., and Showell, M. G. (2019). An-
tioxidants for male subfertility. In Cochrane Database of Systematic Reviews, 3. John Wiley and Sons Ltd.
https://doi.org/10.1002/14651858.CD007411.
Szymański, M., Wandtke, T., Wasilow, K., Andryszczyk, M., Janicki, R., and Domaracki, P. (2021). Comparison
of 3- and 6-Month Outcomes of Combined Oral L-Carnitine Fumarate and Acetyl-L-Carnitine Therapy,
Included in an Antioxidant Formulation, in Patients with Idiopathic Infertility. American Journal of Men’s
Health, 15(5).
Stachoń, M., Kołota, A., and Lachowicz, K. (2020). Selected pro-healthy food products in male reproducti-
on®. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego.
Tamilselvan, P., Langeswaran, K., Revathy, R., Kumar, B. L., and Balasubramanian, M. P. (2014). Lycopene, a
carotenoid antioxidant against Bisphenol A (BPA) motivated experimental male infertility. J Biomed Ther
Sci, 1, 41-47.
Dinesh, V., Shamsi, M., and Dada, R. (2012). Supraphysiological free radical levels and their pathogenesis in male
infertility. Reprod Sys Sexual Disorders, 1(114), 2.
Vijayprasad, S., Ghongane, B. B., and Nayak, B. B. (2014). Effect of vitamin C on male fertility in rats subjected
to forced swimming stress. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR, 8(7), HC05
Villaverde, A. I. S. B., Netherton, J., and Baker, M. A. (2019). From past to present: The link between reactive
oxygen species in sperm and male infertility. In Antioxidants 8(2). MDPI. https://doi.org/10.3390/anti-
ox8120616
Wagner, H., Cheng, J. W., and Ko, E. Y. (2018). Role of reactive oxygen species in male infertility: An updated
review of literature. Arab Journal of Urology, 16(1), 35–43. https://doi.org/10.1016/j.aju.2017.11.001
Zini, A., San Gabriel, M., and Baazeem, A. (2009). Antioxidants and sperm DNA damage: A clinical perspective.
In Journal of Assisted Reproduction and Genetics, 26(8) 427–432. https://doi.org/10.1007/s10815-009-
9343-5
157
AYNI AKIM KOŞULLARI İÇİN FARKLI DEBİ

ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ VE DENEYSEL OLARAK
KARŞILAŞTIRILMASI AYNI AKIM KOŞULLARI İÇİN
FARKLI DEBİ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ VE DENEYSEL
OLARAK KARŞILAŞTIRILMASI
Hayri Ateş1, Prof. Dr. Osman Yıldız2

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Civil Engineering, Kırıkkale, Türkiye
2
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Civil Engineering, Kırıkkale, Türkiye
ORCID1: 0000-0003-4530-8677, ORCID2: 0000-0002-5544-101X
ÖZET
Bu çalışmada, açık bir kanaldaki aynı akım koşullarına ait akıştaki debi hesaplarının birden fazla
yönteme göre hesaplanması ve karşılaştırılmasına yer verilmiştir. Bu hesaplamalar hem deneysel
(pratik) hem de teorik olarak hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır. Deneysel olarak Hacimsel Yöntem ve
Akustik Doppler Hızölçer (ADH) ile hız ölçümü yapılarak debi bulunmuştur. Teorik olarak ise Rehbock
denklemi kullanılmış ve tüm metotlar ile elde edilen sonuçlar birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Bir akıştaki
debinin belirlenmesi çok basit gibi gözükse de belirli bazı parametrelerin bilinmesi gerekmektedir (Hız,
Akış alanı vd.). Bu çalışmada, basit ve spesifik debi ölçüm metotları uygulanmıştır. Yüksek teknolojili
akustik ses dalgaları ile ölçüm sistemine sahip olan Akustik Doppler Hızölçer (ADH) ile ölçülen
verilerin daha yüksek doğruluk payına sahip olduğu gözlemlenmiştir. ADH ile yapılan ölçümlerden
elde edilen hız değerleri grafikler halinde tablolarla verilmiş ve ortalama hız metodu ile debi değerleri
hesaplanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Rehbock Denklemi, Akustik Doppler Hızölçer (ADH), Debi Hesabı, Hız
Ölçümü
(EXPERIMENTAL COMPARISON OF DIFFERENT FLOW MEASUREMENT

METHODS FOR IDENTICAL FLOW CONDITIONS)
ABSTRACT
In this study, calculation and comparison of flow rate calculations for identical flow conditions in an
open channel according to more than one method are included. These calculations have been calculated
and compared both empirically (practically) and theoretically. Flow rate was found experimentally by
measuring velocity with Volumetric Method and Acoustic Doppler Velocimetry (ADV). Theoretically,
the Rehbock equation was used and the results obtained with all methods were compared with each
other. Although it seems very simple to determine the flow in a flow, certain parameters must be known
158
(Speed, Flow area etc.) In this study, simple and specific flow measurement methods were applied. It
has been observed that the data measured with the Acoustic Doppler Velocimeter (ADV), which has
a high-tech acoustic sound waves measurement system, has a higher accuracy. The velocity values
obtained from the measurements made with ADV are given in tables in graphics and the flow values are
calculated with the average velocity method.
Keywords: Rehbock equation, Acoustic Doppler Velocimetry (ADV), Flow Calculation, Velocity
Measurument
GİRİŞ
Bu çalışmanın amacı, bir akarsu, nehir ya da herhangi bir akış koşullarında ölçümler yapmak,
parametreleri hesaplamak için gerekli olan debi ölçümünün doğru bir şekilde belirlenmesi için farklı
yöntemlerin kullanılması ve bu yöntemlerin birbirleriyle doğruluk oranının karşılaştırılmasıdır. Bir
akıştaki debi değeri birçok açıdan önem taşımaktadır. Bu debi değerinin doğru ölçülmesi özellikle enerji
kırıcı yapıların tasarlanmasında, baraj yapılarının tasarımında, hidroelektrik santrallerin tasarlanmasında
büyük önem arz etmektedir. Savaklar, debi ölçümleri için sık sık kullanılmaktadır ve güvenilir kabul
edilen sonuçlar vermektedir (Kumar vd., 2011). Savaklar iki ana tipe ayrılır. Bunlar; keskin kenarlı ve
geniş kenarlı savaklardır. Bu savaklar üçgen, dikdörtgen, yamuk, dairesel vb. şekillerde olabilir. Keskin
kenarlı savaklar laboratuvarlarda, endüstriyel sanayilerde, sulama kanallarında bir debi ölçüm cihazı
olarak kullanılır (Pandey vd., 2016). Savaklar debi ölçüm metotlarından en sık kullanılan yöntemdir.
Savak üzerindeki su yüksekliği kullanılarak iyi belirlenmiş bir yükseklik-debi ilişkisiyle debi tahmin
edilebilir. Akış alanı çok büyük olan bölgelerde (büyük açık kanallarda veya doğal akarsularda) akış
alanı daha küçük bölgelere ayrılır ve bir hızölçer ile debi tahmin edilir. Bu savakların en temel debi
hesabı denklemi Eşitlik (1)’de verilmiştir (Boss, 1989):
Q = kHn (1)
Burada Q=Debi(lt/sn), k=savak boyutuna ve şekline bağlı katsayı ve n= savak şekline bağlı boyutsuz
katsayı. Kanalın aynı genişliğine sahip dikdörtgen keskin tepeli bir savak için deşarj denklemi Eşitlik
(2)’de basitleştirilmiştir (Henderson, 1966):
2
Q= Cd 2 g L H 1.5 (2)
3
Burada Cd = debi katsayısı, g = Yerçekimi ivmesi(9.81 m/ s 2 ), L= savak kret uzunluğu(m), H=

suyun savak üzerindeki yüksekliği(m)
Henderson (1966)’ya göre W:savak yüksekliği olmak üzere Cd katsayısını sadece H/W oranına
bağlayabiliriz, Rehbock denklemi olarak verilen Eşitlik (3) (H/W<5 için):
H
Cd = 0.611+0.08 (3)
W
Bu çalışmada, Kırıkkale Üniversitesi Akışkanlar Hidroliği Laboratuvarında bulunan keskin kenarlı

savaktan yararlanılarak, Rehbock Denklemi (Henderson, 1966) kullanılarak açık kanal debi hesabı
yapılmıştır.
Debi hesabı için kullanılan diğer bir yöntem ise, en basit yöntemlerden biri olarak bilinen hacim
yöntemidir. Aynı zamanda, günümüzde teknolojinin de fazlasıyla gelişmesiyle birlikte, debi ölçümleri
daha güvenilir bir şekilde yapılmaktadır. Bu çalışmada, aynı zamanda ADV (Acoustic Doppler
Velocimeter)’dan faydalanılarak hız ölçümleri yapılmış ve Q=V*A denklemi kullanılarak debi hesabı
yapılmıştır.
159
MALZEME VE YÖNTEMLER
Bu çalışmadaki deneyler Kırıkkale Üniversitesi’nde bulunan Akışkanlar Hidroliği Laboratuvarındaki
cam bir açık kanalda yapılmıştır. Kanalın genişliği 30cm, uzunluğu 5m, boyu 50cm’dir. Kanalın çalışma
düzeneği şu şekildedir:
Yaklaşık 6 m3 hacimli su deposunda bulunan güçlü bir pompa çalıştırılarak su deposundan çıkan 3
boru ile su kanal öncesi hazneye iletiliyor, haznede yükselen su açık kanalda düzenli bir şekilde akmaya
başlıyor. Akış hızını ayarlayabilmek için borularda Check-Valve (Vana) bulunmaktadır. Açık kanalda
akan su, kanalın sonundaki savaktan tekrar su deposuna devri-daim yapılıyor. Keskin kenarlı savağın
genişliği 50cm, uzunluğu 125 cm, boyu 29.5 cm’dir. Deney sisteminin şematik gösterimi Şekil 1’de,
gerçek düzenek Şekil 2’de verilmiştir.
Şekil 1. Deney Düzeneği (Üstten Görünüm)
Şekil 2. Deney Düzeneği (Kırıkkale Üniversitesi, Akışkanlar Hidroliği Laboratuvarı)
160
Bu deney düzeneğinde kanaldaki debiyi ölçmek için 3 farklı deney ve 3 tip ölçüm yapılmıştır. İlki
hacimler yöntemi en temel ve basit olan ölçüm yöntemidir, ikincisi Rehbock Denklemine dayanan
Rehbock denklemi ile Keskin Savak sayesinde debi ölçümüdür, üçüncüsü ise dolaylı yoldan ADV ile
hız ölçümü yapılarak ve bu hız ölçümünden yararlanılarak Q=V*A denklemine uygun debi ölçümüdür.
ADV, Akustik Doppler prensibine dayanan yüksek teknolojiye sahip X, Y ve Z doğrultusunda akımın
birçok özelliğini(Bottom, Hız, SNR vb.) ölçen ses frekansları teknolojisinin kullanıldığı bir hız ölçerdir.
Vectrino II tip ADV’nin çalışma prensibi: Merkez transdüsörden bir sinyal iletilir ve bu sinyal
sudaki küçük partiküllere çarpıp bir yansımayla frekans dalgası olarak geri döner. Bu frekans dalgaları
Vectrino’nun 4 ayaklarına iletilir ve özel bir yazılımla içerisindeki frekanslar ve dalgalar kullanılarak
sudaki önemli bilgileri bize bir dosya olarak verir. Şekil 3‘de Vectrino’nun çalışma prensibiyle ilgili bir
şekil verilmiştir.
ADV ile hız ölçümleri 2 farklı şekilde yapılabilmektedir. Bunlardan ilki noktasal olarak yapılan
hız ölçümüdür. Doppler, bulunduğu konumdan 50 mm altındaki noktanın hızını ölçmektedir. İkincisi
Hücresel hız ölçümüdür. Doppler, bulunduğu konumdan 40 ve 70 mm arasındaki noktalardan 1, 2, 3 ve
4mm aralıklarla hız ölçümü yapabilmektedir. Örn; 2mm olarak yapılan Hız ölçümlerinde 40, 42, 44, 46,
……., 70 mm noktalarının hız ölçümlerini almaktadır.
Şekil 3. Vectrino II ADV (Vectrino II, Manuel, 2019)
Ölçümler ve Değerlendirmeler
ADV ile alınan hız ölçümleri “Matlab” programından özel bir yazılımla işlenmiş ve sayısal değerler
“Matlab” programından alınmıştır. ADV ile alınan ölçümler Şekil 4, Şekil 5 ve Şekil 6’da gösterilmiştir.
161
Şekil 4. ADV ile alınan noktasal hız ölçümlerinin grafiği (Durum 1).
Bu ölçümler yapılırken Şekil 4’deki su yüksekliği h= 0.38 m olarak ölçülmüştür. Şekil 4 grafiğindeki
hız ölçümlerini kullanarak Q= V*A denkleminden yararlanarak debi bulunmuştur. Kullanılan hız
değerleri yapılan ölçümlerden ( 0.2h + 0.8h ) denklemi kullanılarak elde edilmiştir.
2
Örneğin: h=38 cm, 0.2h = 38*0.2 = 7.6 cm (*)
h = 38 cm, 0.8h = 30.4 cm (**)
Burada (*), tabandan 7.6 cm yukarıyı temsil etmektedir ve bu noktadaki hız değeri baz alınmıştır.
(**)’da aynı şekilde tabandan yaklaşık 30.4 cm yukarıdaki noktadan alınan hız ölçümü değeri baz
alınmıştır.
Noktasal Hız Ölçümünden (Şekil 4) elde edilen debi: Noktasal hız ölçümündeki 0.2h ve 0.8h
yüksekliklerde ölçülen hız değerleri sırasıyla 0.13059 ve 0.12783 m/sn’dir. Buna göre debi ölçümü şu
şekilde yapılmıştır:
0.13059 + 0.12783
V1 =( ) = 0.12921 m/sn.
2
Q1 = V1 *A
A = b*h
Q1 = 0.12921 m/sn * 0.38 m* 0.3 m = 0.01473 m3 /sn = 14.73 litre/saniye.
162
Bu ölçümler yapılırken Şekil 8’deki su yüksekliği h= 0.116 m olarak ölçülmüştür. Şekil 5 grafiğindeki
2
Bu ölçümler yapılırken Şekil 6’daki su yüksekliği h= 0.125 m olarak ölçülmüştür. Şekil 6 grafiğindeki
2
163

Bu çalışmada, debi hesabı için kullanılan bir diğer yöntem ise Hacimsel Yöntemdir. Hacimsel
yöntemden faydalanmak için cam kanalın ortasına Şekil 7’d gösterilen tahta malzemeden yapılmış bir
keskin kenarlı savak yapıştırıldı (silikon yardımıyla). Sonrasında Şekil 2’de verilen üstten görünümde
su, su deposundan boru 1 ve sonrasında kanal öncesi su haznesinden kanalın ortasındaki keskin kenarlı
savağı aşabilecek seviyede gerekli olan su hacmi hesaplanmıştır.
Şekil 11. Cam Kanal Ortasındaki Keskin Kenarlı Savak.
Hesaplanan hacim değeri, su deposundan kanalın ortasındaki 29.5 cm yüksekliğindeki keskin kenarlı
savağa kadar olan kısım 647 litredir. Su deposunda bulunan dalgıç pompa çalıştırılır çalıştırılmaz
kronometre ile zaman tutulmuş ve su, kanalın ortasındaki keskin kenarlı savağı aştığı an kronometre
durdurulmuş ve 43.41 sn sürmüştür. Bu hesaba göre debi değeri 647 litre/ 43.41 saniye, yani 14.9 litre/
saniye = 0.0149 m3 /sn ‘dir. Hacimsel yöntem deneyi sadece Durum 1 için yapılmıştır. Debi hesabı için
kullanılan bir başka yöntem, Şekil 12’de verilen cam açık kanalın sonundaki keskin kenarlı savaktan
yararlanılarak ve Rehbock Denklemi (Henderson, 1966) kullanılarak debi hesabı yapılmasıdır.
164
Şekil 12. Cam Kanal Sonundaki Keskin Kenarlı Savak
Rehbock Denklemi ve devamında debi hesabı için yapılan denklemler, giriş kısmında Eşitlik (1) ve
(2) de gösterilmiştir.
Deney sonuçlarına göre Durum 1 , Durum 2 ve Durum 3 H( suyun savak üzerindeki yüksekliği)
değerleri ölçülmüş ve aşağıda debi değerleri hesaplanmıştır. Buna göre;
Durum 1 için; H = 6.4 cm olarak ölçülmüştür.
Cd = 0.611+(0.08)
( 0.064 ) = 0.62835 olarak bulunmuştur. Debi katsayısı kullanılarak:
( 0.295)
2
Q =
3
( 0.62835) ( )
19.62 (0.5) ( 0.064 )
1.5
= 0.015021 m3 / sn = 15.021 litre/saniye olarak
bulunmuştur.
Durum 2 için; H = 4.9 cm ölçülmüştür.
2
Q =
3
( 0.624288) ( )
19.62 (0.5) ( 0.049 )
1.5
bulunmuştur.
Durum 3 için; H = 5 cm ölçülmüştür.
2
Q =
3
( 0.624559 ) ( )
19.62 (0.5) ( 0.05 )
1.5
bulunmuştur.
Aşağıdaki tabloda 3 farklı yöntemde hesaplanan debi değerleri ve bu debi değerlerinin karşılaştırılması
verilmiştir.
165
Yöntem Debi lt/sn Debi lt/sn Debi lt/sn

Metot Durum 1 Durum 2 Durum 3
Hacimsel Yöntem 14.9 lt/sn - -
Doppler (Tek Nokta) 14.73 lt/sn 9.5 lt/sn 9.77 lt/sn
Rehbock Denklemi 15.02 lt/sn 9.997 lt/sn 10.30996 lt/sn
Sonuçlar ve Tartışma
Bu çalışmada birden fazla deneyle aynı akım koşulları için farklı debi ölçüm yöntemlerinin ve
deneysel olarak karşılaştırılması yapılmıştır. Durum 1 için; Hacimsel Yöntem ve Akustik Doppler
Hızölçer kullanılarak yapılan debi ölçümlerinde debinin 14.9 litre/saniye ve 14.73 litre/saniye olduğu
görülmüş, Rehbock eşitliği kullanmak için kanalın sonundaki savağın karakteristikleri ile elde edilmiş
debi 15.02 litre/saniye olarak hesaplanmıştır. Durum 2 için ADV ile debi ölçümü 9.5 litre/saniye iken,
Rehbock denklemine göre 9.997 litre/saniye ölçülmültür. Durum 3; ADV = 9.55 litre/saniye, Rehbock =
10.30996 litre /saniye değerleri ölçülmüştür. Deneyler sonunda elde edilen sonuçların birbirine oldukça
yakın sonuçlar olduğu gözlemlenmiştir. Durum 1 için; Hacimsel Yöntem ve ADV arasındaki yakınlık
yaklaşık %98.5, Hacimsel Yöntem ve Rehbock Eşitliği arasındaki benzerlik yaklaşık %99 ve ADV ve
Rehbock Eşitliği arasındaki benzerlik ise 3 durum için de yaklaşık %98 olarak ölçülmüştür. Deneyler
ve ölçüm yöntemleri gözönüne alınarak ADV’nin daha teknolojik bir ölçüm yöntemi olması sebebiyle
daha doğru bir sonuç verdiği gözlemlenmiştir.
KAYNAKÇA
1. (Arvanaghi ve Oskuei, 2013), Arvanaghi, H., & Oskuei, N. N. (2013). Sharp-crested weir discharge coefficient.
Journal of Civil Engineering and Urbanism, 3(3), 87-91.
2. Atlas, E. D., KIZILASLAN, M. A., & Demirel, E. (2020). Geniş başlıklı savağın membasındaki türbülanslı akı-
mın deneysel olarak incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26(3), 455-461.
3. (Boss, 1989), Bos, M. G. (1976). Discharge measurement structures (No. 161). Ilri.
4. Gore, J. A., & Banning, J. (2017). Discharge measurements and streamflow analysis. In Methods in Stream
Ecology, Volume 1 (pp. 49-70). Academic Press.
5. (Henderson, 1966), Henderson FM. (1966). Open-channel flow, Macmillan, New York, 269-277.
6. (Kumar vd., 2011), Kumar, S., Ahmad, Z., & Mansoor, T. (2011). A new approach to improve the discharging
capacity of sharp-crested triangular plan form weirs. Flow Measurement and Instrumentation, 22(3), 175-
180.
7. (Pandey vd., 2016), Pandey, R., Mittal, S. K., & Choudhary, M. K. (2016). Flow characteristics of sharp crested
rectangular weir: a review. Inernational Journal of Innovation, Science, Engineering and Technology, 3,
171-178.
7. (S. Bagheri vd. , 2013), Bagheri, S., Kabiri-Samani, A. R., & Heidarpour, M. (2014). Discharge coefficient of
rectangular sharp-crested side weirs Part II: Domínguez’s method. Flow Measurement and Instrumentation,
35, 116-121.
8. SOYDAN, N. G., AKÖZ, M. S., ŞİMŞEK, O., & GÜMÜŞ, V. (2012). Trapez Kesitli Geniş Başlıklı Savak Akı-
mının ke Tabanlı Türbülans Modelleri ile Sayısal Modellenmesi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mi-
marlık Fakültesi Dergisi, 27(2), 47-58.
8. Vectrino II ADV (Vectrino II, Manuel, 2019
166
INVESTIGATION OF PHYSIOCHEMICAL PROPERTIES

OF PLASMA-ACTIVATED MEDIUM
Doç. Dr. Ali GÜLEÇ 1*, Hilal Keziban KORKUSUZ AYDIN2

*1
Isparta University of Applied Sciences, The Institute of Greduate Education, Department of Biomedical Engineering,
Isparta, Türkiye. 2 Isparta University of Applied Sciences, The Institute of Greduate Education, Department of Biomedical
Engineering, Isparta, Türkiye..
ORCID: 0000-0002-7633-7246
ABSTRACT
Thanks to the chemical activity of atmospheric plasmas when applied to liquids, the species formed
in the liquid have broad-spectrum biological effects.
The interaction of plasma discharge with liquids still has unanswered questions. These discharges,
which are carried out at atmospheric pressure, can be applied to liquids superficially, or it is possible to
perform the discharge in liquid. In this thesis, physicochemical changes in liquids were investigated by
applying atmospheric pressure to liquids such as plasma water, remineralization solution, cell medium.
When the cold atmospheric plasma formed with argon gas is applied to water, artificial fluids and
cell media, the pH change and the amount of new species formed according to which parameters change
were analyzed. It has been found that species such as hydrogen peroxide and nitrate are formed in the
liquid. Quantities of the formed species were determined by spectrophotometric methods and test kits.
Key Words: Plasma, Plasma activated medium (PAO), Atmospheric Pressure Plasma
167
THE IMPORTANCE OF NLP TECHNIQUES IN THE

EDUCATION OF THE GIFTED
Ercan KÜÇÜKOBA
*1
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Health Sciences Institute, Department of Social Work, Balıkesir, Turkey.
ORCID: (0000-0002-9274-7739)
ABSTRACT
NLP, which works on the thinking and language process and harnesses the full power of the mind,
argues that the brain can be programmed verbally in any direction you want, and this can make a
difference in perception. According to NLP, all human behavior is determined by the five senses. In this
context, whether a person does something or not is related to the nervous system and communication.
The brain creates the “inner expression” of the external world through the five senses and directs this
reality to people. NLP argues that different words can be used in a language to send different messages to
the brain, and that different ways of expressing thoughts can change behavior. Based on these theories,
NLP has developed a metamodel that provides access to sensory experience and a Milton model that
represents the modeling of language used. Reframing techniques and related models that change thought
and behavior by providing different interpretations of life access and modify mental programs based on
individuals’ linguistic and behavioral expressions. In order to change a person’s restrictive and negative
programs, the person tries to work at the belief level and create motivating and empowering beliefs
with different belief changing strategies. Gifted people should be raised in special schools, special
classes, gifted classes and in the form of personal support. The independent school model is to teach in
a gifted school separate from the regular student body. The first special education model established in
Gifted Education was the Enderun School model applied during the Ottoman Empire. The value and
importance of NLP in the development of gifted people is detailed in this study. Gifted people have their
own emotional, physical and mental developmental conditions. Solving the crisis moments that may
occur in these developmental situations depends on the communication techniques to be carried out in
a healthy way. NLP techniques, which start by imitating successful managers in the business world, can
benefit both students and parents in education, as in many areas. The problems faced by gifted students
and the application areas of NLP overlap. In this study, the literature on the subject was searched and it
was investigated which needs NLP brought solutions in the education of the gifted. In this context, the
increase in the number of gifted students and the Science and Art centers where they are educated will
lead to the quantitative and qualitative increase of the research to be made in this field.
Keywords: education, behavior, communication, NLP, gifted
1. INTRODUCTION
Talented students, who are the most productive part of education with their fast learning and processing
qualities, can be considered as the driving force of military, political, economic and technological
development (Kulaksızoğlu, 2004: 7). A society that recognizes this role of talent in shaping the future
168
places great value on the development of talent. The idea of training and promoting talented people is
very old. Plato sees gifted people as a golden temper and an important philosopher of the future. He
regarded talented people as superior to the merchants, merchants, warriors and respected artisans of
the society and believed that talented people needed the best educational opportunities (Enç, 2005: 43).
Today, as the development of science and art advances society, the development of talents has become
a global issue and talented people are considered an important national treasure for the future of the
country,survival of the country and World War II. In order for it to become an Allied nation in World
War II, it is essential to train and function talented people (Tozlu, 2004: 201-206). When scientific and
technological developments, social and political turning points, intellectual and artistic movements are
examined, it becomes clear that none of them is the product of an individual or an average intelligence
group (Enç, 2005: 27). According to Sisk (1990: 35), he states that the existence of future leaders,
scientists and artists is proportional to the importance of raising talented people. Individuals with
various abilities that are different from their ordinary peers need a differentiated education program
depending on their individual characteristics in order to be successful or to reach their full potential
(Davaslıgil, Zeana, 2004: 85). It is possible to find similarities and different applications in national
approaches to gifted education (Karaduman, 2011: 326). Mandatory and differentiated education is
given by the Science and Art Center (Bilsem) in Turkey for talented people who make a difference
in the world. Opened in 1995 and growing in Bilsem (Akarsu, 2004b: 150), educational goals are
designed in parallel with the goals of world practice. In this study, literature review method was used
to examine the development and educational practices of gifted people around the world and in Turkey.
It is observed that good education practices for gifted people are separate education and training,
developed countries make gifted education a matter of national interest and develop strong talent
education strategies.
1.1. Gifteds and Their Characteristics

The qualities and emotional needs of gifted and talented children are more intense than those of
normal intelligence. According to Gross (1998), gifted and talented children are often misunderstood by
those around them because they see them as separate. For example, while hyperactivity is considered
as attention deficit hyperactivity disorder, stubbornness, excessive questioning, rebelliousness and
sensitivity are considered immature (as cited in Piechowski, 2009). Teachers generally avoid the
following problems (Strip & Hirch, 2000). Teachers may become “ignorant” in front of the class if
gifted and talented students have more knowledge than themselves, gifted and talented students may
take up most of the teacher’s time and do extra work, parents of these students have high expectations,
teachers. They may not be satisfied enough. While adults have these fears, gifted children try to cope
with their own fears (Strip & Hirch, 2000), they think that they must answer every question correctly,
they describe themselves as “weird” and therefore they think that no one will love them, they may not
be as smart as everyone thinks.
Communication is an important aspect of human life, they make people social beings (Bilen,
1994). Communication is generally accepted as an exchange of feelings and thoughts between people
(Cüceloğlu, 2002). In order for a healthy communication to be established, the source and the receiver
must mutually trust each other. There are also some principles that people should adopt and use. Among
these principles (Cüceloğlu 2002), being able to show himself as he is, believing that everyone is
valuable with their unique qualities, having stable emotions, thoughts and attitudes, accepting the other
person unconditionally, being able to put himself in the place of the other person by empathizing and
looking at their problems as they are, to be able to experience emotions and feelings.
Gifted and talented children inevitably have to communicate with those around them. This area of
communication includes family, friends, school and community. According to the above principles,
when the factors that make up the communication environment accept gifted and talented individuals
unconditionally, these children will express themselves as they are by accepting their unique qualities
169
and originality. Thus, the thoughts and actions of these individuals will be consistent. In such situations,
circumstances allow gifted and talented individuals to unlock and realize their potential.
1.2. Educational Applications for the Gifted

The fact that gifted students, whose learning ability is different from other students, learn new and
complex information much faster (Karaduman, 2010: 2) makes it compulsory for these students to
receive special education.
Separate Education: Students are grouped according to their specific characteristics and proximity,
and children receive education in specially prepared programs, specially trained teachers and specially
built buildings (Ataman, 2007: 35). There are advantages and disadvantages of separate educational
practices. According to Tekbaş and Ataman (2004: 184);
Separate education practices can cause students to distance themselves from society and abstract
from real life. Gifted students receive education in the form of private schools, special classes, talent
classes and individual teaching in the special education process. The private school model for gifted
and talented students is a model where these students are educated in a school separate from the general
population. The Enderun school model is the first special education model established in the education
of gifted students in the Ottoman period (Çağlar, 2004b: 320).
Co-education: It is the approach in which gifted students are provided with services and support
within the same education program without leaving their peer groups. All gifted children need an
environment where they can develop their current abilities. In the context of coeducation, acceleration
and enrichment education can take place within the school system (Streitz, 1922: 6).
2. NLP Concept (Neuro Linguistic Programming)

The desire to use the human brain productively, most of which functions have not yet been discovered,
has led to various applications in the field of personal development, and various opinions have been put
forward that it can operate the mind effectively and efficiently. The expression NLP consists of the first
letters of the English words “Neuro Linguistic Programming”. Expressed in brain language programming,
NLP focuses on how messages perceived through the senses affect our behavior. The basis of NLP is
the relationship between our brain, which is a perfect system, and our body (Biçer, 1999). Defined as
brain language programming, NLP technology helps individuals acquire psychological skills designed
to understand and influence people. NLP is a method that offers more flexibility, creativity, freedom
of movement and success opportunities than you see in investigating people’s performance (Aytaç,
2004). NLP technology includes language models, motivational models, how to build relationships,
and how people encode data (Thompson et al., 2002). With NLP, people can help themselves and those
around them. For this purpose, it is a set of techniques that enable them to increase their individual
development and activate their communication with the people around them. NLP introduces different
models and tactics for personal development, change, effective communication and learning (Thompson
et al., 2002).
2.1. Historical Development of NLP Concept

NLP was introduced in 1972 at the University of California by linguist John Grinder and psychology
student Richard Bandler, who also studied mathematics. To do this, they studied people who were
successful in their field and modeled their work to test with others. Richard Bandler and John Grinder
began their research by selecting people who were particularly good at communicating and who could
make a fundamental difference in their time. Those people:
- Alfred Korzybski and Noam Chomsky; On the presuppositions from the work of linguists and the
way they use language,
170
- Fritz Perls, Virginia Satir and Milton Erickson; Ability to make positive associations from therapists,
develop metaphors, adapt through appropriate behavior and language,
- Gregory Bateson, Paul Watzlawik; They compiled the findings of Bateson, an anthropologist, and
Watzlawik, a psychoanalyst, using their professional experience.
2.2. Meta Model and Milton Model

The metamodel includes the linguistic approach advocated by Noam Chomsky, also known as
transformational grammar in the literature. As mentioned earlier, people think and act on mental maps
of the world and project these maps into their own personal language patterns. According to Bandler
and Grinder (1975), language is an attempt to convey an individually perceived internal representation
of reality. A person’s reality is determined by their genetic composition, life history, and current life, and
the relationship between what reality is and its definition differ in certain predictable ways. Metamodels
can be defined as the technique of reaching the right information by asking the right questions and
expressing yourself clearly enough without asking. This allows you to clearly examine the mental map
in terms of semantics (meaning of words). and language sentences) It focuses on much more practical
matters.
Metamodels can use comparison, induction, and deduction to capture and influence experience.
Comparison compares one experience with another, encourages one to arrive at the generality of a
particular event, and looks at the experience that caused the use of a particular word deductively. After
recognizing the event, the person expresses his/her experience according to the expression system he/
she uses and chooses and combines the words suitable for the relevant system. The idea of experience
(deep structure) is not always clearly expressed in words (surface structure). Using the Bandler and
Grinder subject question style, one can intuitively or analytically access sensory experience and find
where the expression of experience has been erased, distorted, and generalized. Deletion, distortion, and
generalization are elements of mapped sensory experience and go unnoticed by humans.
2.3 NLP Techniques

Neurolinguistic programming includes many techniques that can be used to achieve targeted changes.
These techniques provide a better understanding of the grouping of the basic components of NLP under
the labels “Neuro”, “Linquistic” and “Programming” (Knight ,2006:250-260). This grouping allows
NLP techniques to be grouped as those used at the neurological level, those used at the linguistic level,
and those used at the behavioral programming level (Kutlu ,2014: 716-731).
Techniques used at the neurological level: Techniques used at the neurological level involve the
process of using your mind, body, and emotions to give meaning to your experience. Understanding the
thinking process also increases flexibility (Knight ,2006:250-260). Signal system Individual behavioral
patterns and environmental perceptions differ as they use different sign systems. Humans recognize and
store information through the senses of sight, hearing, touch, smell, and taste. But people often use their
sense organs in different ways. The difference provides the formation of a sign system. Signal system
plays a major role in the continuity of neurological processes in NLP. You can eliminate communication
gaps and misunderstandings by using a system of signs that are compatible with other individuals. By
learning the sign system of the contact person, you can ensure that the contact person recognizes the
message and the message he sends is recognized (Uysal ,2017).
The characteristics of people using different sign systems are also different. For example; Visual:
The person who tries to imagine and recall memories and thoughts in his head is the person with visual
characteristics. The words they use in daily communication are generally visual words. You can learn
more fluently with visual learning tools. They commonly use facial expressions in social communication.
Hearing: They use the voice in their head to visualize their memories and think out loud. They like to
171
talk. You speak fluently and beautifully. The best way to learn is to talk and discuss. Tactile: What you
feel sticking to you from your memory. They move slowly and speak slowly. There is good use of body
language. They like to learn from their own experience. They want to feel and touch the objects they
come across. These features tell you which imaging system our contacts are using. This allows you to
access people’s perception maps and understand their values and
beliefs (Alder, 2005: 180).
3.NLP Applications in Education

Practical NLP techniques include understanding how students learn, developing strategies for both
teachers and students, using fast learning techniques, and using the five senses. Through NLP, teachers,
educators, and parents can learn accelerated techniques that help students learn better. NLP is used to
train teachers, eliminate attention deficit and learning difficulties, and provide creative learning skills.
NLP techniques are also used to accelerate learning, prevent exam stress, motivate students to learn,
and practice memory techniques. When we look at the course reports of trainee teachers, we can see
that physics and mathematics teachers are full of dissatisfaction with the difficulty of teaching. Future
teachers are concerned about their future careers, effective communication, classroom management,
time management, student confidence and motivation. Especially effective communication skills have
gained more and more importance in recent years (Peker & Erktin, 2005).
In a study conducted in Ankara, it was determined that 68 teachers, who received NLP practitioner
and master practitioner training, improved their self-confidence in communication techniques and
empathy with their students and parents, and their motivation increased (Turan et al., 2016). It has been
stated that NLP has a positive effect on students and that teachers’ training as NLP practitioners will
contribute positively to education (Taşpınar et al., 2007).
The positive effect of NLP is not only seen in the educational environment, but also in the roles between
the gifted and their parents. In another study, it was revealed that primary school parents get to know
their children better emotionally and their communication is strengthened as a result of NLP practices in
the classroom (Demir & Bingül, 2007). With NLP, gifted students can model successful scientists. The
very broad imaginations and cognitive abilities of the gifted may work well with modelling. According
to Einstein, some characteristics of the gifted are curiosity, freedom from inhibitions and stereotypes,
an internal focus of evaluation, freedom of symbolic expression, seeking endless new challenges and
solutions, tolerance for ambiguity, and imagination. These features are the characteristic features
intended in NLP techniques. Since NLP techniques are shaped according to the needs of the person,
their application to the gifted is also personal.
Learning areas are divided into three: visual, auditory and kinesthetic. A parent and teacher who
knows these areas can better learn the intrinsic motivation of the student who does not do his homework
at home. It is effective in eliminating the responsibilities and prejudices placed on gifted students by
their parents.
4. Results and Evaluation

It is known that gifted children exhibit different emotional and behavioral characteristics compared
to their peers. First of all, these differences need to be recognized and accepted by the environment
in which they live. Parents’ constant pressure on gifted children for academic success, the emotional
and psychological problems they experience with students in their peer group, and the claims of being
perfect have not been adequately resolved by the relevant institutions until now and have revealed
many problems. Although these problems have social and economic reasons, NLP can find the result of
individual transformation and behavior in the person and bring the person to basic competence levels
such as adapting himself to the society and increasing motivation by cognitive-behavioral processes.
Communication techniques are as important as the professional experience of teachers in communicating
172
with students and parents. NLP education, which is known to be applied to adults, will come to the fore
in the communication of students with their families and peers if the right techniques are known. NLP
practitioner and master practitioner trainings can be given to parents and teachers, who are among the
education stakeholders, so that they can cope with the crises in the school environment and achieve
excellence. Due to the increase in Science and Art Centers for the gifted, the role conflict and family-
teacher-student conflicts experienced in their own schools and gifted schools can be alleviated. Successful
scientists can be a source of inspiration for the gifted and are often mentioned in lectures. The fact that
gifted people are interested in reading and researching and care about their personal development can
make it easier for NLP education to start from gifted people. Techniques and training models other than
NLP can also be applied and evaluated.
5. General Evaluation and Results

It is foreseen that gifted individuals will communicate better in line with NLP techniques, their use
of information will increase, their responsibilities will be fully fulfilled, and their instincts will develop
about how they will behave according to age groups.
BIBLIOGRAPHY
Akarsu, F. (2004b). Üstün yetenekliler. Şirin M. R., Kulaksızoğlu A., Bilgili A. E. (Ed.). Üstün yetenekli çocuklar
seçilmiş makaleler kitabı, İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 127–154.
Alder, H. (2005). Nlp El Kitabı, Çev. Banu Irmak, İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
Ataman, A. (2007). Üstün yetenekli çocuklar ve zenginleştirme. Ataman A., Aydoğan Y. ve Bilgiç N. (Ed.) Bilim
ve sanat merkezlerinde görevli öğretmenlerin mesleki niteliklerinin artırılması. 3–7 Eylül. Ankara: Sentez
Matbacılık, 13–60.
Aytaç, S. (2004). “İş Yaşamında Başarının Sırrı: NLP Tekniği”, Endüstri İlişkileri Ve İnsan Kaynakları Dergisi,
Cilt: 2 Sayı: 1.
Bandler, Richard, “What’s Neuro Linguistic Programming”, http://www.excelquest.com/content/view 17/2820,
02.07.2022.
Biçer, T. (1999). NLP Kişisel Liderlik. Beyaz Yayınları, İstanbul, ss.10-11
Bilen, M. (1994) Sağlıklı insan ilişkileri. Ankara: Sistem Ofset.
Bingül, D. S. D. (2007). İlköğretim Öğrenci Ve Velilerinin Nöro Linguistik Programlamanın (Nlp) Sınıf İçinde
Uygulamalarına İlişkin Görüşleri . Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi , 6 (19) , 224-232
Cüceloğlu, D. (2002). İletişim donanımları. Remzi Kitabevi, İstanbul.
Çağlar, D. (2004b). Üstün zekâlı çocukların eğitim modelleri, Şirin M. R., Kulaksızoğlu A., Bilgili A. E. (Ed.).
Üstün yetenekli çocuklar seçilmiş makaleler kitabı, İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 316–334.
Davaslıgil, Ü. ve Zeana, M. (2004). Üstün zekâlıların eğitimi projesi. Kulaksızoğlu A., Bilgili A. E Şirin M. R.
(Ed.). I. Türkiye üstün yetenekli çocuklar kongresi, üstün yetenekli çocuklar bildiriler kitabı. İstanbul: Ço-
cuk Vakfı Yayınları, 85– 100.
Enç, M. (2005). Üstün beyin gücü gelişim ve eğitimleri. ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Karaduman, G. B. (2010). Üstün yetenekli öğrenciler için uygulanan farklılaştırılmış matematik eğitim program-
ları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı. 13 (1), 1–12.
Karaduman, G. B. (2011). Üstün yeteneklilerin eğitiminde yaklaşımlar: uluslararası karşılaştırma. İconte, Ankara:
Siyasal Kitabevi, 326–336.
Knight, S. (2006). Uygulamalarla NLP Yaşamınızda Fark Yaratan Yöntemler. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
173
Kulaksızoğlu, A. (2004). Üstün yetenekli çocuklar kongresi önsözü. (Editör: Adnan Kulaksızoğlu, Ahmet Emre
Bilgili, Mustafa Ruhi Şirin). I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Üstün Yetenekli Çocuklar Bil-
diriler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 7–8.
Kutlu, L. (2014) Bireysel Gelişimin Sağlanmasında Nöro Linguistik Programlama (NLP). İçinde Ü.T. Baykal,
E.E. Türkmen (Ed.), Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi. İstanbul: Akademi Basın; 716-731.
Peker, N. & Erktin, E. (2005). The perceived effectiveness of a pre-service professional development course for
math and science teachers. In H. Gruber, C. Harteis, R. G. Mulder & M. Rehrl (Eds.) Bridging Individual,
Organizational, Cultural Aspects of Professional Learning. S. Roderer Verlag, Regensburg.
Piechowski M. M.(2009) The inner world of the young and bright. T.Cross ve D. Ambrose (Ed.) Morality, ethics,
and gifted minds, (pp.177-195). New York: Springer Verlag.
Sisk, D. A. (1990). The state of gifted education: toward a bright future. Music Educators Journal, 76 (7), 35–39.
Streıtz, R. (1922). Gifted children and provisions for them in our schools. University of Illinois Bulletin, 20 (13),
2–12.
Strip, C.A., Hirsch, G. (2000). Helping gifted children soar: A practical guide for parents and teachers Great Po-
tential Press.
Taspinar M, Semerci N, Semerci C, Guney K 2007. The effect of NLP principles towards student perception and
achievement. Gaziosmanpasa University: The Journal of Institute of Social Sciences, 2(2): 47-55.
Tekbaş, D. ve Ataman, A. (2004). Kaynaştırma ortamında üstün zekâlı çocuğa uygulanan zenginleştirme programı
hakkında örnek olay incelemesi ve programın etkililiğine ilişkin bir araştırma. Kulaksızoğlu A., Bilgili A.
E Şirin M. R. (Ed.). I. Türkiye üstün yetenekli çocuklar kongresi, üstün yetenekli çocuklar bildiriler kitabı.
İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 187–200.
Tozlu, N. (2004). Türkiye’nin merkezi (eksen) bir güç olmasında üstün yeteneklilerin eğitimi üzerine bir tartışma.
Kulaksızoğlu A., Bilgili A. E Şirin M. R. (Ed.). I. Türkiye üstün yetenekli çocuklar kongresi, üstün yetenek-
li çocuklar bildiriler kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 201–211.
Turan, H., Kodaz, K. ve Turan, G. (2016). The Effect of NLP Education on the Teaching Profession in Turkey.
INTERNATIONAL JOURNAL OF EDUCATIONAL SCIENCES, 15(1-2), 120–125.
Uysal, F. G. (2007). Örgütsel iletişimde Nöro Linguistik Programlama (NLP). (Yayınlanmamış yüksek Lisans
Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
174
PIERRE BOURDIEU’NUN ALAN, HABİTUS VE

SERMAYE KAVRAMLARI İLE PEYAMİ SAFA’NIN FATİH-
HARBİYE ROMANINA BAKIŞ
Berna Fildiş
Doç. Dr., Bartın Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Bartın, Türkiye
ORCID: 0000-0001-7412-942X
ÖZET
Pierre Bourdieu, 20. yüzyılın önemli sosyologlarındandır. Özellikle alan, habitus ve sermaye
kavramlarıyla toplumsal alana dair çözümlemelerde kapsayıcı bir bakış açısı ortaya koymuştur. Oyun
metaforundan hareket eden Bourdieu’ye göre alan, oyunun oynandığı yer, yani toplumun kendisidir.
Söz konusu oyun, güç ilişkilerinin ağırlığına göre şekillenen, kazanmanın ve kaybetmenin olduğu bir
mücadeleye karşılık gelmektedir. Dolayısıyla Bourdieu’nün toplum çözümlemesinde tek tek bireyler,
oyuncu olarak ortaya çıkmaktadırlar. Habitus ise oyun sırasında bireylerin herhangi bir plandan bağımsız
olarak sergiledikleri eğilimlerdir. Ağırlıkla içinde yetişilen çevrenin onayladığı değer yargıları ile hareket
edilmektedir. Bourdieu’ye göre, bireyler habituslarına uygun bir tutum ve davranış benimserken, oyunda
kullandıkları donanımları ise sermayelerini oluşturur. Ekonomik, toplumsal ve kültürel olmak üzere
temelde üç sermaye çeşidinden bahseden Bourdieu için, hepsinin bir arada olduğu formül oyuncuyu
alanda daha da güçlü kılmaktadır.
Bourdieu’nün ortaya koyduğu şemada toplum; içinde şekillendiği çevreye göre düşünme, davranma
eğilimi içerisinde olan ve donanımları ile oyunda kalmaya çalışan bireylerin konumlandıkları yerdir.
Sosyoloji, toplumu her ne kadar bir ‘gerçeklik’ üzerinden kavrasa da edebiyat sosyolojisi aracılığıyla
kurgulanmış toplumsallıklarla da bağ kurmaktadır. Karakterler, karakterler arasındaki ilişkiler ve her
ikisine bağlı olarak ortaya çıkan olay örgüsü, edebi metinlerdeki toplumsal boyuta işaret etmektedir. Bu
bağlamda çalışmanın amacı, Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye romanındaki toplumsallığı Bourdieu’nün
alan, habitus ve sermaye kavramları üzerinden çözümlemektir. Fatih ve Harbiye semtlerinin geleneksel ve
modern olmak üzere birbirine zıt iki alanı oluşturmaları, Şinasi, Faiz Efendi ve Macit’in içinde yetiştikleri
çevre ve yaşadıkları semt ile paralel olarak birbirlerine göre farklılaşan habitusları, sahip oldukları
ekonomik ve kültürel sermayenin özellikle Neriman’ın ikna edilmesi konusunda üç karaktere yarattığı
avantaj ve dezavantajlar, Neriman’ın alanlara ve sermayelere ilişkin kararsızlığı gibi detaylar Fatih-
Harbiye romanında Bourdieu’nün kavramları aracılığıyla zengin bir malzemenin yakalanabileceğini
göstermektedir. Sonuç olarak şimdiye kadar pek çok bağlam ve tema üzerinden ele alınan Fatih-Harbiye
romanı, Bourdieucü bakış açısıyla farklı bir toplumsallık okuması ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: Pierre Bourdieu, Alan, Habitus, Sermaye, Fatih-Harbiye.
175
Overview of Peyami Safa’s Fatih-Harbiye Novel Based on Pierre

Bourdieu’s Concepts of Space, Habitus and Capital
ABSTRACT
Pierre Bourdieu is one of the most important sociologists of the 20th century. Especially with his
concepts of space, habitus, and capital, he put forward an inclusive perspective in analyzing the social
space. According to Bourdieu, who moves from the metaphor of the game, the space is where the game is
played, that is, the society itself. The game in question corresponds to a struggle that is shaped according
to the weight of power relations, where there is winning and losing. Therefore, in Bourdieu’s analysis
of society, individuals emerge as players. Habitus, on the other hand, is the tendencies that individuals
exhibit independently of any plan during the game. They act with the value judgments approved by the
environment in which they are raised. According to Bourdieu, while individuals adopt an attitude and
behavior in accordance with their habitus, the equipment they use in the game constitutes their capital.
For Bourdieu, who mentions three types of capital: economic, social capital, and cultural capital, the
combination of all of them makes the player even stronger in the space.
In the schema put forward by Bourdieu, society is the place where individuals who tend to think and
behave according to the environment in which they are shaped and try to stay in the game with their
equipment are positioned. Although sociology grasps society through a ‘reality’, it also connects with
fictionalized socialities through literary sociology. Characters, the relationships between characters, and
the plot that emerges in relation to both point to the social dimension in literary texts. In this context, the
aim of this study is to analyze the sociality in Peyami Safa’s Fatih-Harbiye through Bourdieu’s concepts
of space, habitus, and capital. Details such as the fact that Fatih and Harbiye districts constitute two
contrasting space, traditional and modern, the habitus of Şinasi, Faiz Efendi, and Macit, which differ
from each other in parallel with the environment they grew up in and the neighborhood they live in, the
advantages and disadvantages that their economic and cultural capital creates for the three characters,
especially in convincing Neriman, and Neriman’s indecision regarding the spaces and capitals show that
a rich material can be captured through Bourdieu’s concepts in the novel Fatih-Harbiye. In conclusion,
the novel Fatih-Harbiye, which has been analyzed through many contexts and themes so far, reveals a
different reading of sociality from a Bourdieuian perspective.
Keywords: Pierre Bourdieu, Space, Habitus, Capital, Fatih-Harbiye.
Giriş
Pierre Bourdieu (1930-2002), yürüttüğü akademik çalışmalarla 20. yüzyılın ikinci yarısından
itibaren adından sıkça söz ettirmiş bir sosyologdur. Ortaya koyduğu kavramsal çerçeve ile özelikle
Fransız toplumunu çözümlemeye dönük bir yoğunlaşma içerisinde olmuştur. Ancak Klasik Dönem
sosyologlarından beslenerek ilgilendiği konular ve Cezayir’deki kabilelere dönük yürüttüğü çalışmalar
ile toplumsala dair çözümlemelerinin neredeyse zamansız ve mekânsız olduğu görülmektedir. Bourdieu
öncelikle ‘toplum resmini’ ortaya koyma motivasyonuyla hareket etmiştir. Söz konusu resim ise
birbirinden farklı bireylerin ve grupların aralarındaki ilişkiyle açıklanabilir (Wacquant, 2014: 205).
Bu unsurlar arasındaki farklılaşma, Marx’ın sınıfsal çözümlemelerini akla getirmektedir. Nitekim
Bourdieu’nün metinlerinde sınıf kavramı sık kullanılmaktadır ve Marx beslendiği Klasik Dönem
kaynaklarından biridir. Ancak o, toplum çözümlemelerinde Marx’taki gibi ekonomi merkezli bir
sınıf çözümlemesini odağına almamaktadır (Palabıyık, 2011: 126). Marx’ın yanı sıra, Durkheim ve
Weber’den beslenmesi bunun göstergesidir. Dolayısıyla Bourdieu’nün yapmaya çalıştığının toplumu
daha karmaşık bir ilişkiler ağı çerisinde ortaya koymak olduğu söylenebilir. Ki, alan, habitus ve sermaye
kavramları tam da bu amaca hizmet etmektedir.
176
Bourdieu’nün Alan, Habitus ve Sermaye Kavramları

Toplumu bireyler ve gruplar arasındaki ilişki ağları üzerinden ‘okuyan’ Bourdieu, ‘toplum resmini’
ortaya koyma amacına hizmet eden üç temel kavram geliştirmiş ve bu kavramları da oyun metaforu ile
açıklamıştır. Kavramlardan ilki oyunun oynandığı, yani ilişkilenmenin gerçekleştiği alandır. Ki, Bourdieu
toplumsal ilişkilenmeyi ağırlıklı olarak bir rekabet üzerinden okumuştur. Dolayısıyla oyun ya var olan
gücün korunması ya da ele geçirilmesi motivasyonuyla oynanmaktadır. Yani alan, oyuncu bireylerin
ya da grupların manevra yaparak, stratejiler geliştirerek mücadele verdikleri yerdir (Wallace ve Wolf,
2012: 164). Bu noktada belirtilmesi gereken, Bourdieu için bizatihi toplumun bütününün en geniş alan
olduğudur. Ancak tek başına majör bir bakışının olmadığı düşünülecek olursa, toplum içerisindeki irili
ufaklı pek çok alan üzerinde durduğu görülmektedir. Sanat, din, bürokrasi, bilim, edebiyat bunlardan
bazılarıdır. Çapı ve niteliği ne olursa olsun alanlar oyunlara sahne olurken, oyuncuların ellerindeki
kılavuz, habituslarıdır. Habitus, oyuncuların oyun sırasında herhangi bir planlamadan bağımsız olarak
sergiledikleri düşünce, tavır ve davranış eğilimleridir. İçinde yaşanılan toplumdan ya da çevreden
edinilen bu eğilimler, yeni durumlar karşısında nasıl hareket edilmesi gerektiğine dair bir yol haritası
sunmaktadır. Bunu, bir orkestra şefi olmaksızın orkestranın düzenli çalışması olarak düşünmek
mümkündür (Palabıyık, 2011: 130). Böylece bireyler kendilerinden bekleneni çoğunlukla bilinçsiz
olarak, yani bir alışkanlıkla yerine getirebilmektedir. Bu ise alanda tutunabilmelerini sağlamaktadır.
Bourdieu, alanda habitusları ile hareket eden oyuncuların ellerinde bulundurdukları araçları ise sermaye
olarak nitelendirmektedir. Her ne kadar Marx’ın sermaye kavramına bir gönderme yapsa da Bourdieu
toplumu ekonomi merkezli sınıf kavramı üzerinden çözümlemediği için, sermayeyi de maddi güç
ile sınırlı algılamamaktadır (Meder ve Çeğin, 2011: 246). Bu noktada ekonomik, sosyal ve kültürel
sermaye olarak üçlü bir ayrım yaptığı görülmektedir. Ekonomik sermaye, sahip olunan maddi güç
iken, toplumsal sermaye irtibat halinde olunan çevreye karşılık gelmektedir. Bireyin ya da grupların
etraflarındaki kalabalığın oyun içinde onları daha güçlü kıldığını anlatan bu sermaye türünün yanı sıra
Bourdieu, kültürel sermayeden de bahsetmektedir. Kültürel sermaye, sahip olunan tüm yetenekleri
ve alınan diplomaları, dolayısıyla eğitim ile ilgili her unsuru ve buna bağlı olarak sahip olunan genel
kültürü kapsamaktadır. Bourdieu’ye göre, oyuncu sıralanan sermaye türlerinden ne kadar fazlasını
elinde bulunduruyorsa alanda ve oyunda kendisini o kadar güçlü kılmaktadır. Ancak her alan farklı bir
habitus gerektirebilmekte ya da sermayeyi önceleyebilmektedir (Calhoun, 2016: 106). Örneğin içinde
bulunulan alan sanat ise, bu alanın talep ettiği habitus yaratıcılık ve öncelediği kültürel sermayedir.
Bourdieu alan farklılaştıkça üç kavrama dair denklemin de farklılaştığını belirtmektedir. Bu ise bireyler
ya da gruplar arasındaki ilişkilenmede yaşanan çakışmalar ve çelişmeler üzerinden toplumsal alana dair
resmi ortaya koyma fırsatı vermektedir.
Bourdieu toplumu oldukça karmaşık bir yapı olarak görmüş ve söz konusu karmaşıklığı
çözümleyebilecek kapsam ve derinlikte bir kavramsal çerçeve üretmeye çalışmıştır. Bu ise söz konusu
çerçevenin toplumsalın olduğu farklı alanlarda kullanılmasını mümkün kılmaktadır. Nitekim sosyoloji
toplumu her ne kadar bir ‘gerçeklik’ üzerinden kavrasa da edebiyat sosyolojisi aracılığıyla kurgulanmış
toplumsallıklarla da bağ kurmaktadır. Karakterler, karakterler arasındaki ilişkiler ve her ikisine bağlı
olarak ortaya çıkan olay örgüsü, edebi metinlerdeki toplumsal boyuta işaret etmektedir. Hâlihazırda var
olan bu zemin, Bourdieu’nün kavramsal üretiminin edebi metinlerdeki kılavuzluğunu da anlamlı hale
getirmektedir.
Alan, Habitus ve Sermaye Kavramları ile Fatih-Harbiye Romanı

Peyami Safa (1899-1961), henüz lise yıllarında edebiyat yolculuğuna başlamış bir isimdir. Osmanlı
Devleti’nin yıkılışına ve Cumhuriyet’in kuruluşuna tanıklık etmiş, yani siyasi ve toplumsal açıdan önemli
değişimlerin olduğu bir dönemde yaşamıştır. Bu nedenle edebi faaliyetlerine içinde bulunduğu ‘zamanın
ruhunu’ kaçınılmaz olarak yansıtmıştır. Değişimlerin hızlılığı fikirlerine de yansımış ve kendi kendini
tashih ederek bu fikirleri edebi üretiminde dile getirmekten vazgeçmemiştir (Ayvazoğlu ve Karakılıç,
177
2015: 7). Özellikle modernlik, Batılılaşma, Doğu-Batı çatışması eserlerindeki önemli temalar olmuştur.
1931 yılında yayımlanan Fatih-Harbiye de anılan temaların işlendiği romanlardan biridir. Bu romanda
Safa, nişanlısı Şinasi ile Darülelhan’da tanıştığı Macit arasında kalmış bir genç kızın kararsızlığını ve
hem kendisiyle hem de çevresiyle girdiği hesaplaşmayı anlatmaktadır. Ancak Neriman’ın kararsızlığı
Şinasi ve Macit’ten ziyade, bu iki karakterin temsil ettikleriyle ilgilidir. Safa, her ne kadar bir Doğu-Batı
sentezini savunmuş olsa da Batılılaşmanın kültürü yok sayarak dolaşıma girmesine dönük eleştirilerini
roman aracılığıyla sıralamıştır (Küçükmumcular, 2015: 63-64). Bu bağlamda metin içerisindeki çakışma
ve çelişmelerin varlığı, toplumsal boyutun Bourdieucü bakış açısıyla ele alınabilmesini mümkün hale
getirmektedir.
Öncelikle romanda ana alan, Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbul’udur. İstanbul, Batılılaşmayla
ilgili ‘geçiş’in tüm boyutlarıyla gözlemlenebildiği bir şehirdir. Yazar şehrin özellikle Fatih ve Harbiye
semtlerini odağına almaktadır. Dolayısıyla romanda iki alan olduğu söylenebilir. Fatih günlük yaşamının
sakinliği, eski ve bakımsız evleri, karanlık sokakları ile geleneksel, Harbiye ise geceleri de devam eden
eğlence hayatı, lüks dükkânları, ışıltılı vitrinleri ile modern özellikleri ağır basan bir mekândır. Bir başka
ifadeyle Fatih Doğu’dan güçlü çizgiler barındırır, Harbiye ise Batılı özellikler taşır (Deniz, 2015: 196).
Hem fiziksel özellikleri hem de yirmi dört saatin yaşanış biçimi bakımından iki semt arasındaki fark,
zıtlığa uzanan bir resim ortaya koymaktadır.
Söz konusu zıtlık, Fatih ve Harbiye’nin habituslarına da yansımaktadır. İlki dini değerlerin ağır
bastığı, ikincisi ise seküler değerlerin öncelendiği bir habitusa kaynaklık etmektedir. Alanlarda tutunmak
isteyenlerden beklenen düşünce, tavır ve davranış kalıpları da buna göre şekillenmektedir. Öncelikle her
iki alanın oyuncularına bakmak gerekmektedir. Şinasi ve Neriman’ın babası Faiz Bey kendilerini Fatih,
Macit ise Harbiye semti ile özdeşleştirmiştir. Dolayısıyla Şinasi yaşam tarzı, ilgilendiği konular ve
dış görünüşüyle geleneksel bir duruş sergilerken, Macit sevdiği etkinlikler, önem verdiği meseleler ve
giyim kuşamıyla yoğun olarak modernlik kokmaktadır. Bu zıtlık, Darülelhan’da okudukları bölümlere
de yansımıştır. Şinasi Klasik Türk Müziği Bölümü’nde okumakta ve kemençe çalmakta, diğer taraftan
Macit Batı Müziği Bölümü’nde keman eğitimi almaktadır. Faiz Bey de Şinasi gibi kendisini Fatih semti
ile özdeşleştirmiştir. Gazali okumayı sevmesi, Mesnevi’nin başucu kitabı olması, biraz ney üflemesi
ve Doğu-Batı medeniyeti karşılaştırmalarında fiziksel olarak hareketli olmaktan ziyade düşünmenin
daha değerli olduğunu belirtmesi, habitusunun hem Şinasi’ninkiyle hem de yaşadığı alanın talep
ettiğiyle örtüştüğünü göstermektedir. Neriman ise uzun yıllardır Fatih’te ikamet etmesine ve bu semtin
habitusuna aşina olmasına karşın, Macit ile karşılaşması sonucunda hem alanını hem de habitusunu
sorgulamaya başlamıştır. Macit ile gittiği yeni alan, ihtişamıyla onu etkilemiş ve esasında bu alanın bir
oyuncusu olmak istemiştir. Neriman’ın romanda Fatih ve Fatih’in temsil ettiği gelenekselliğe yönelttiği
eleştirileri bu çerçevede anlamlandırmak gerekmektedir. Yerel habituslarını başkalarına dayatırcasına
bütün gün oturdukları kahvehanelerden insanları gözleyen erkekler, Harbiye’deki hiçbir Batılı konforu
bünyesinde barındırmayan evler ve sokaklar, hareketli köpeklerin tersine bütün gün miskin yatan
kediler… Bütün bunlar Neriman’ın Harbiye hezeyanıyla Fatih’in geride bırakmak istediği detaylarıdır.
Diğer taraftan dâhil olmak istediği alan ise eğlencesi, etkileyici mekânları ve son moda giysileri ile ona
yeni bir dünya vaad etmektedir. Neriman yeni alanın gerektirdiği habitusun Macit’te gözlemledikleri
olduğunu düşünmekte, bunlar ise -Fatih’tekilerden farklı olarak- ona yük getirmemekte, tam tersine
zevk vermektedir.
Neriman’ın planladığı gibi yeni alana dâhil olabilmesi, elindeki sermayeler ile mümkündür. Bu
açıdan, Harbiye’nin gerektirdiği habitusa uyum sağlaması ekonomik sermayesinin de fazla olmasını
gerektirmektedir. Ancak katılmak istediği bir baloda giymek için yeni bir kıyafet almak istemesi bile
babasının maddi durumunu zorlamıştır. Diğer taraftan Şişli’de oturan Galatasaray mezunu dayısı ile
kızlarının varlığı dikkat çekicidir. Batılı bir yaşam tarzına özenmesi biraz da onlar sayesindedir. Buna
rağmen daha çok Fatih’teki dar bir tanıdık çevre ile yoğun ilişki içerisinde olması, toplumsal sermaye
açısından da zayıf olduğu bir tablo ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca Darülelhan’a gitmesi kültürel sermayesi
açısından önemli addedilebilir olmakla birlikte, Macit’le tanışmasından sonra kendisini bu konuda zayıf
178
hissettiği görülmektedir. Sonuç olarak Harbiye alanına dâhil olmak istediği de hesaba katılırsa Neriman’ın
toplam sermayesinin yetersizliğinden bahsedilebilir. Romanın erkek karakterlerinin sermayeleri ise
değişkenlik arz etmektedir. Şinasi’nin ortalama bir ekonomik sermayeye, sevilen biri olmasına karşın
kendi semtiyle sınırlı bir toplumsal sermayeye, müziğe ilgisi ve enstrüman bilgisiyle ortalamanın
üstünde bir kültürel sermayeye sahip olduğu söylenebilir. Şinasi’nin alanının Fatih olması, sahip olduğu
sermayelerle alanında yetersiz olmadığı yolunda bir yorumu mümkün kılmaktadır. Romanın diğer erkek
karakteri Faiz Bey, geçmişte Kuruçeşme’de bir yalıya ve sonrasında Üsküdar’da büyük bir eve sahip
olmasıyla yüksek bir ekonomik sermayeyi elinde bulundurmuştur. Ancak eşinin ölümü ve Üsküdar’daki
evin yanması gibi olumsuz gelişmelerle maddi gücü zayıflamıştır. Fatih’te inzivaya çekilmiş olsa da
Faiz Bey’in toplumsal sermaye açısından durumunun kendi alanında güçlü olduğu görülmektedir.
Bunda Anadolu’daki memuriyeti, ney üflemesi ve kitap okuma sevgisiyle kültürel sermayesinin fazla
olmasının da payı vardır. Ana erkek karakterlerden sonuncusu olan Macit’in ise, lüks mekânlara gitmesi
ve şık giyimiyle ekonomik sermayesinin fazla, Harbiye’deki gece hayatı müdavimliğiyle toplumsal
sermayesinin yüksek olduğu görülmektedir. Ancak Darülelhan’daki keman derslerine bir süredir devam
etmemesi, eğitime pek değer vermediği yönünde yorumlanabilir. Buna karşın kendi alanında Batı’yı
takip etmesi ve hayatına tatbik etmesi, tersi bir etkiye sahip olmasını sağlamaktadır.
Bourdieu’nün kavramsal çerçevesi aracılığıyla toplumsala dair resmi ortaya koyarken bireyler
ve gruplar arasındaki ilişkilenmelere odaklandığı, ilişkilenmelerin ise bünyesinde ağırlıklı olarak
bir rekabet barındırdığı belirtilmişti. Dolayısıyla alandaki oyun ya gücün korunması ya da gücün
elde edilmesi üzerinden oynanmaktaydı. Edebi metne dönüldüğünde, bu tanımlamaya karşılık
gelen unsurların da olduğu dikkati çekmektedir. Her şeyden önce söylenmesi gereken, Neriman’ın
kararsızlığının bir mücadeleye yol açtığıdır. Yani rekabete dayalı oyunun açıktan Fatih’te oynandığı
söylenebilir. Mücadelenin ana ekseni, Neriman’ın hem mevcut alana hem de alanın talep ettiği habitusa
karşı çıkmasıdır. Söz konusu olan bir değişim talebidir. Bunu, Neriman’ın alanda kendi kurallarını
kabul ettirmeye çalışması olarak yorumlamak mümkündür. Alanlarından ve habituslarından memnun
diğer oyuncuların, yani Şinasi ve Faiz Bey’in Neriman’ı hem alanın gerektirdiği habitusa uygun hareket
etmediği için eleştirdikleri hem de bulundukları alanın daha gerçek ve habitusunun daha doğru olduğuna
dair telkinlerde bulundukları görülmektedir. Şinasi’nin nişanlısına olumsuz anlamda çok değiştiğini
söylemesi ve Faiz Bey’in Neriman’ın geleneksel olana itirazını ve modern olana hevesini örnekler
vererek yanlışlamaya çalışması bundandır. En nihayetinde Neriman yücelttiği alan olan Harbiye’yi ve
habitusunu istememe noktasına gelmiştir. Bu gelişme, kuzenlerinden duyduğu bir olayın onda bıraktığı
etkinin sonucudur. Biri Rus ve diğeri Rum olan iki erkek arasında kalan bir genç kız, erkeklerden
zengin olanını tercih etmiş ve mutsuz olmuştur. Mutsuzluğuna da intihar ederek son vermiştir. Bu
son, Neriman’ın ‘ışıltılı bir hayata meylederek hata edip etmediği’ üzerine düşünmesine yol açmıştır.
Ardından Macit’le ilgili görmezden geldiği bazı konulara dair iç hesaplaşma yaşamaya başlamış ve
Harbiye’nin cezbedici özelliklerine rağmen, insanlarının samimiyetsiz olduğu sonucuna varmıştır.
Böylece yeni alana dair hevesinden vazgeçmiş ve diğer alanda Şinasi ve Faiz Bey’le bir süredir yaşadığı
güç mücadelesine son vermiştir. Romanın sonunda Neriman, Fatih’i tekrar kendi alanı olarak görmeye
başlamış ve burada edindiği habitusu olduğu şekliyle sahiplenmiştir.
Sonuç Yerine
Peyami Safa, Osmanlı’dan itibaren benimsenen Batılılaşmanın hem dolaşıma giriş biçimini hem
de algılanış biçimini Erken Cumhuriyet Dönemi’nde geçen Fatih-Harbiye romanıyla eleştirmiştir.
Bu nedenle romanı, ‘yanlış Batılılaşma’ başlığı altında konumlandırmak mümkündür. Bourdieu’nün
kavramsal çerçevesiyle dile getirilecek olursa, yazarın oluşturduğu kurgusal alanın gerçekte dönem
Türkiye’sine karşılık geldiği söylenebilir. Dolayısıyla yeni bir oyunla tekrar oluşturulmaya çalışılan bu
alanda, çakışma ve çelişmeleriyle toplumsal resim verilmeye çalışılmıştır. Fatih, eski Türkiye’yi ya da
alanı temsil derken, Harbiye yeni Türkiye ya da alandır. Ancak Batılılaşma süreciyle toplumsal alanda
eskinin tam olarak geride kalmaması ve yeninin de tam olarak ikame edilmemiş olması, büyük alanda
179
iki kutuplu bir güç mücadelesini kaçınılmaz kılmıştır. Söz konusu mücadelede bir oyuncu grubu gücünü
muhafaza etmeye çalışırken, diğer grup gücü tamamen eline geçirmek istemektedir. Büyük alandaki
mücadele, iki alt alana da yansımaktadır. Her bir alan kendi habitusunu ve bu habitusa uygun oyuncularını
muhafaza etmek istemektedir. Yazarın romanda daha çok Fatih’teki oyuna yoğunlaştığı görülmektedir.
Çünkü burası oyuncuları ve habitusu ile varlığı tehdit edilen ve yazarın da kendisini konumlandırdığı
alandır. Bu noktada Neriman’ın romanın sonunda habitusu ve oyuncuları ile Fatih’i tercih etmesi başka
bir anlam kazanmaktadır. Yazar hem tüm hızıyla Batılılaşan Türkiye’de geleneksel-modern arasında
yaşanan alan mücadelesine dikkat çekmekte hem de söz konusu Batılılaşmanın geleneksel alanın göz
ardı edilerek gerçekleştirilmesinin yanlışlığına dair bir mesaj vermektedir.
Kaynakça
Ayvazoğlu, B. ve Karakılıç, S. (2015). Peyami Safa. E. B. Ayvazoğlu, S. Karakılıç. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı.
Calhoun, C. (2016). “Bourdieu Sosyolojisinin Ana Hatları”, Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi içinde.
4. Baskı. Der. G. Çeğin, E. Göker, A. Arlı, Ü. Tatlıcan. 77-126. İstanbul: İletişim Yayınları.
Deniz, T. (2015). “Kayıp Zaman Sarkacında Fatih/Harbiye”, Bir Tereddüdün Aydını Peyami Safa içinde. Hece, S.
29, 192-200.
Küçükmumcular, O. (2015). “Doğu-Batı Sentezi: Peyami’nin Durduğu Yer”, Bir Tereddüdün Aydını Peyami Safa
içinde. Hece, S. 29, 60-65.
Meder, M. ve Çeğin, G. (2011). “Bourdieu’yü Okumak: Post-Pozitivist Bir Sosyolojinin İmkânı Üzerine”, Gazi-
antep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 233-256.
Palabıyık, A. (2011). “Pierre Bourdieu Sosyolojisinde Habitus, Sermaye ve Alan Üzerine”, Liberal Düşünce. S.
61-62, 121-141.
Safa, Peyami. (1995). Fatih-Harbiye. 16. Basım. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Wacquant, Lois (2014). “Simgesel İktidar ve Grup Oluşumu, Pierre Bourdieu’nün Sınıfı Yeniden Çerçevelemesi
Üzerine”, Pierre Bourdieu içinde. Cogito, S. 76, 204-229. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Wallace, R. A. ve Wolf, A. (2012). Çağdaş Sosyoloji Kuramları. 3. Baskı. Çev. L. Elburuz ve M. Rami
Ayas. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
180
THE RELATIONSHIP BETWEEN SLEEP, DEPRESSION

AND ANXIETY
Fettah Eren 1*, Faysal Duksal 2

*1
Selcuk University, School of Medicine, Department of Neurology, Konya, Turkey.
2
Department of Chest Diseases, Konya Beyhekim Research and Training Hospital, Konya, Turkey.
ORCID: (0000-0001-6834-0827 and 000-0001-7433-5354)
ABSTRACT
Sleep disorder and hypoxia are associated with many neurocognitive and mental disorders. In this
study, it was aimed to evaluate the relationship between apnea severity, anxiety and depression in
patients with obstructive sleep apnea syndrome (OSAS). The study was designed as retrospective and
cross-sectional. Apnea hypopnea index (AHI), oxygen desaturation index (ODI), minimum and mean
oxygen saturation (SaO2) were determined by polysomnography recordings. Patients were grouped as
mild and moderate-severe OSAS according to AHI scores. The presence and severity of anxiety and
depression were determined with Beck anxiety and depression scales. Patients were grouped as mild,
moderate and severe according to anxiety and depression scores. Sleep parameters and the severity
of anxiety and depression were analyzed between the groups. There were 413 patients (119 (28.8%)
females and 294 (71.2%) males) with a mean age of 47.80 ± 11.88 years in the study. The severity
of anxiety and depression was similar between mild and moderate-severe OSAS (p=0.231, p=0.503).
AHI and ODI were higher and minimum SaO2 was lower in the moderate anxiety group (p=0.025,
p=0.010, p=0.024). In the mild depression group: AHI and ODI were higher, minimum and mean
SaO2 was lower (p=0.008, p=0.007, p=0.003, p= 0.003). In conclusion, there is a relationship between
hypoxia, sleep disorder, depression and anxiety. OSAS patients should be evaluated in terms of anxiety
and depression. In addition, sleep characteristics should be questioned in patients with depression and
anxiety.
Keywords: Sleep, mental health, depression, anxiety
INTRODUCTION
It is known that sleep disorders are associated with many neuropsychiatric and neurocognitive
diseases. One of the sleep disorders is obstructive sleep apnea syndrome (OSAS). The disease is
characterized with episodes of apnea and hypopnea. There is upper respiratory tract obstruction in
the etiopathogenesis of OSAS. This disease is respiratory system disease and sleep disorder. Upper
respiratory obstruction causes decreased blood oxygen saturation. In addition, this disease causes
awakenings in the nights (Lee et al., 2019). The predictive risk factors for the disease are increased
age, upper respiratory anomaly, male gender and obesity. In addition, increased body mass index and
body fat index are the other primary risk factors for OSAS (Kerner and Roose, 2016). The incidence of
disease is higher in males (McNicholas, 2019).
181
Sleep apnea syndrome is associated with sleep disorders and many comorbid diseases. Comorbid
diseases are obesity, hyperlipidemia, glucose intolerance and cardiac diseases (Kerner and Roose,
2016). OSAS is associated with anxiety, depression, and posttraumatic stress disorder. In addition, it is
associated with many mental and neurocognitive diseases (Garbarino et al., 2018; Hobzova et al., 2017;
Povitz et al., 2014). There are many studies in the literature concerning the relationship between OSAS
and depression. Some studies have reported that OSAS is a predictive risk factor for depression (Chen
et al., 2013; BaHammam et al., 2016; LaGrotte et al., 2016). This relationship has not been confirmed
by some studies (Shoib et al., 2017). Sleep disorder is common in patients with anxiety and depression
(Andrews and Oei, 2004). The incidence of depression in the adult population is 3-10%. However, the
incidence of depression in patients with OSAS is 20-40% (Unlu and Sezer, 2008; Kerner and Roose,
2016). The reported hypothesis is that OSAS causes cognitive and psychiatric disorders as a result
of hypoxemia. In addition, depression induces sleep apnea associated with obesity and sleep disorder
(Povitz et al., 2014). In a recent meta-analysis, a relationship was demonstrated between OSAS and
psychiatric diseases. Therefore, the early diagnosis of OSAS is important.
The primary aim of this study is to evaluate the relationship between OSAS severity, anxiety and
depression.

Polysomnographic records of 550 patients were retrospectively evaluated in the study. These patients
were excluded from study: history of psychiatric and respiratory diseases, using an antidepressant and/or
an antipsychotic treatment, under 18 years and over 85 years. Data of 413 patients were analyzed. Age
and gender parameters were recorded. The relationship between polysomnographic data, anxiety and
depression scores was evaluated.
Polysomnography
Polysomnography was recorded in a single room. Audio and video were recorded at the night
period. Four-channel electroencephalogram (EEG), submental electromyogram (EMG), right-left
tibial EMG and right-left electrooculogram (EOG) were used. Nasal and peripheral blood oxygen
saturation (SaO2) were recorded. The oxygen desaturation index (ODI), apnea-hypopnea index (AHI)
minimum and mean SaO2 were determined. Patients were divided into 3 groups according to AHI
score. Groups were determined as 5 ≤AHI<15=mild OSAS, 15≤AHI<30=moderate OSAS, and
30≤AHI=severe OSAS. These groups were revised into two groups as mild OSAS and moderate-
severe OSAS.
Beck depression inventory

Depression was determined with Beck depression inventory. Somatic, emotional, cognitive and
motivational characteristics were evaluated. There were 21 items in this scale. The items had different
scores from 0 to 3. The total score is from 0 to 63 (Beck et al., 1988). Patients were grouped as 0-13=no
depression, 14-19=mild depression, 20-28=moderate depression, and 29-63=severe depression.
Beck anxiety inventory

Anxiety was determined with Beck anxiety inventory. Anxiety severity was evaluated with this scale.
There were 21 items in this scale. The items had different scores from 0 to 3. The total score is from
0 to 63 (Beck et al., 1988). Patients were grouped as 0-21=mild anxiety, 22-35=moderate anxiety, and
36-63=severe anxiety.
182
Statistical analysis
Data were analyzed with SPSS 16.0 Package Software (Statistical Package for the Social Sciences
Inc.; Armonk, NY, USA). Kolmogorov Smirnov test was used for normality analysis. Data were presented
as number (n), percentage (%), mean ± standard deviation, or median (minimum-maximum). The data
were compared with Student’s T or Kruskal Wallis test after normality analysis. Mann Whitney U test
and Bonferroni correction were performed for post-hoc analysis. Categorical data were compared with
Chi-square and Fisher’s exact test. Results were evaluated at 95% confidence interval and significance
level was p < 0.05.
RESULTS
There were 413 patients (119 (28.8%) were female and 294 (71.2%) were male) in the study. The
mean age was 47.80 ± 11.88 (18-82) years. In polysomnographic data, AHI=25.35 ± 21.78 (5.0-
109.8), ODI=26.19 ± 22.72 (0.5-119.6), mean saturation=91.26 ± 2.82 (77.7-96.6), and minimum
saturation=78.37 ± 9.04 (50.0-92.0). OSAS was mild in 179 (43.3%), moderate in 120 (29.1%), and
severe in 114 (27.6%) patients. According to the anxiety groups of the patients: There was mild anxiety
in 287 (69.5%) patients, moderate anxiety in 95 (23.0%) patients and severe anxiety in 31 (7.5%)
patients. There was no depression in 283 (68.5%) patients. There was mild depression in 85 (19.9%)
patients, moderate depression in 16 (3.9%) patients, and severe depression in 32 (7.7%) patients. The
polysomnographic parameters, anxiety and depression were listed in Table 1.
Table 1. Polysomnographic parameters, anxiety and depression groups in patients with obstructive sleep
apnea
Parameters Results
Polysomnographic parameters, mean ± SD (minimum-maximum)
Apnea hypopnea index 25.35 ± 21.78 (5.0-109.8)
Oxygen desaturation index 26.19 ± 22.72 (0.5-119.6)
Mean saturation 91.26 ± 2.82 (77.7-96.6)
Minimum saturation 78.37 ± 9.04 (50.0-92.0)
Sleep apnea syndrome groups, number (percentage)
Mild 179 (43.3%)
Moderate 120 (29.1%)
Severe 114 (27.6%)
Depression groups, number (percentage)
None 283 (68.5%)
Mild 85 (19.9%)
Moderate 16 (3.9%)
Severe 32 (7.7%)
Anxiety groups, number (percentage)
Mild 287 (69.5%)
Moderate 95 (23.0%)
Severe 31 (7.5%)
The severity of anxiety and depression was similar in the OSAS groups (p=0.213, p=0.503).
Distribution of gender was similar in the OSAS groups (p=0.926). Anxiety and depression in OSAS
groups were listed in Table 2.
183
Table 2. Evaluation of anxiety and depression according to the severity of the disease in patients with
obstructive sleep apnea syndrome
Mild sleep apnea (n=179, Moderate and severe sleep apnea p-value
43.3%) (n=234, 56.7%)
Gender
Female 52 (29.1%) 67 (28.6%) 0.926
Male 127 (70.9%) 167 (71.4%)
Anxiety groups
Mild 132 (73.7%) 155 (66.2%) 0.213
Moderate 34 (19.0%) 61 (26.1%)
Severe 13 (7.3%) 18 (7.7%)
Depression groups
None 130 (72.6%) 153 (65.4%) 0.503
Mild 27 (15.1%) 55 (23.5%)
Moderate 8 (4.5%) 8 (3.4%)
Severe 14 (7.8%) 18 (7.7%)
AHI and ODI were higher and minimum SaO2 was lower in the moderate anxiety group (p=0.025,
p=0.010, p=0.024). Mean SaO2 was similar in the groups (p=0.519). The polysomnographic parameters
in the anxiety groups were listed in Table 3.
Table 3. Sleep parameters in the anxiety groups
Mild (n=287, 69.5%) Moderate (n=95, Severe (n=31, 7.5%) p-value

23.0%)
Apnea hypopnea index 24.45 ± 21.73 29.37 ± 22.97 21.35 ± 16.78 0.025
Oxygen desaturation 24.78 ± 22.46 31.06 ± 24.40 24.41 ± 17.83 0.010
index 91.33 ± 2.79 91.17 ± 2.59 90.85 ± 3.73 0.519
Mean saturation 79.14 ± 8.51 76.22 ± 10.11 77.90 ± 9.62 0.024
Minimum saturation
AHI, ODI were higher; minimum and mean SaO2 were lower in the mild depression group (p=0.008,
p=0.007, p=0.003, p= 0.003, respectively). Polysomnographic parameters in the depression groups were
listed in Table 4.
Table 4. Sleep parameters in the depression groups
None (n=283, Mild (n=82, Moderate (n=16, Severe (n=32, p-value

68.5%) 19.9%) 3.9%) 7.7%)
Apnea hypopnea 24.46 ± 21.80 31.79 ± 17.30 ± 10.88 20.78 ± 16.87 0.008
index 24.73 ± 22.50 23.70 18.05 ± 13.52 23.71 ± 17.89 0.007
Oxygen desaturation 91.31 ± 2.80 33.81 ± 93.03 ± 1.25 91.05 ± 3.77 0.003
index 79.13 ± 8.52 25.01 82.68 ± 5.40 78.37 ± 9.83 0.003
Mean saturation 90.83 ±
Minimum saturation 2.59
74.93 ±
10.13
184
DISCUSSION
In this study, the relationship between OSAS severity, anxiety and depression was investigated. In
addition, the relationship between the severity of depression and anxiety and sleep parameters was
evaluated.
In many studies, different results were obtained between OSAS and psychiatric diseases. Some
researchers have reported a relationship between depression and OSAS (Chen et al., 2013; BaHammam
et al., 2016; LaGrotte et al., 2016). In some studies, this relationship has not been confirmed (Shoib
et al., 2017). In the current study, no relationship was detected between the severity of OSAS and the
degree of anxiety and depression.
The incidence of depression has been reported as 3-10% in the adult population (Ohayon, 2003). The
incidence of depression has been reported as 20-40% in patients with OSAS (Unlu and Sezer, 2008;
Basta and ark., 2008). It has been reported that sleep disorders are higher in patients with anxiety and
depression (Andrews and Oei, 2004). In the current study, there was a relationship between anxiety,
depression and polysomnographic disorders.
Serotonergic mechanisms in the central nervous system are important in the sleep cycle and upper
respiratory muscle tone. Depression is associated with decreased serotonergic mechanisms. Decreased
serotonin is associated with sleep disorders and sleep apnea (Kalia, 2006).
Psychiatric symptoms were analyzed according to gender in patients with OSAS. It was detected that
there was no relationship between OSAS severity, depression and anxiety in the male patients. However,
higher anxiety and depression scores were reported in female patients with severe OSAS than mild
OSAS (Pillar and Lavie, 2008). Some studies have reported that there is no relationship between gender
and psychiatric symptoms in OSAS patients. In the current study, no relationship was found between
gender and anxiety-depression in patients with OSAS.
Sleep disorders are associated with many neuropsychiatric diseases. This condition is associated
with intermittent hypoxemia. Twenty-eight patients with anxiety and 29 patients with depression were
compared with control group. No statistical difference was demonstrated between AHI in depression
patients. However, AHI was lower in patients with anxiety (p=0.0076; median 21.4 (9.6-41.3) and 50.5
(25.1-95.3)) (Akberzia et al., 2020). In a study using the Beck depression and anxiety inventory, no
relationship was detected between anxiety-depression and AHI. However, more anxiety and depression
symptoms were reported in mild OSAS patients (Lee et al., 2019). In the current study, the relationship
between depression-anxiety severity and AHI was demonstrated.
The relationship between polysomnography data and anxiety-depression has not been clearly defined
in the literature. In some population-based and clinical studies, there has been a relationship between
increased AHI, hypoxemia and depression-anxiety (Peppard et al., 2006; Edwards et al., 2015). In some
other studies, this relationship has not been confirmed (Sforza et al., 2015; Björnsdóttir et al., 2016).
Respiratory dysfunction and hypoxemia are associated with emotional state. However, data about this
relationship is not clear (Atlantis et al., 2013). In large and population-based studies, the relationship
between hypoxemia and anxiety-depression has been reported (Currow et al., 2019). Anxiety-depression
is common in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD), asthma and heart failure.
Increased hypoxemia induces psychogenic symptoms. These results demonstrate the relationship
between hypoxemia and anxiety-depression (Schmaling et al., 2002; Scano et al., 2013). In the current
study, the relationship between anxiety-depression and polysomnographic parameters was demonstrated.
CONCLUSION
There is a relationship between hypoxia, sleep disorder, depression and anxiety. OSAS patients
should be evaluated in terms of anxiety and depression. In addition, sleep characteristics should be
questioned in patients with depression and anxiety.
185
ACKNOWLEDGEMENTS
We want to thank Muhammet Teke (English Language Specialist) for the English language edition.
REFERENCES
Akberzie W, Hesselbacher S, Aiyer I, Surani S, Surani ZS 2020. The Prevalence of Anxiety and Depression Symp-
toms in Obstructive Sleep Apnea. Cureus, 1210: e11203.
Andrews JG, Oei TP 2004. The roles of depression and anxiety in the understanding and treatment of obstructive
sleep apnea syndrome. Clinical psychology review, 248: 1031-1049.
Atlantis E, Fahey P, Cochrane B, Smith S 2013. Bidirectional associations between clinically relevant depression
or anxiety and COPD: a systematic review and meta-analysis. Chest, 1443: 766-777.
BaHammam AS, Kendzerska T, Gupta R, Ramasubramanian C, Neubauer DN, Narasimhan M, Moscovitch A
2016. Comorbid depression in obstructive sleep apnea: an under-recognized association. Sleep and Breat-
hing, 202: 447-456.
Basta M, Lin H M, Pejovic S, Sarrigiannidis A, Bixler E O, Vgontzas A N 2008. Lack of regular exercise, depres-
sion, and degree of apnea are predictors of excessive daytime sleepiness in patients with sleep apnea: sex
differences. Journal of clinical sleep medicine, 41: 19-25.
Beck AT, Epstein N, Brown G, Steer 1988. RA An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric proper-
ties. Journal of consulting and clinical psychology, 566: 893-897.
Beck AT, Steer RA, Garbin MG 1988. Psychometric Properties of the Beck Depression Inventory: Twenty-Five
Years of Evaluation. Clinical Psychology Review, 8: 77-100.
Björnsdóttir E, Benediktsdóttir B, Pack AI, Arnardottir ES, Kuna ST, Gíslason T, Keenan BT, Maislin G, Sigur-
dsson JF 2016. The Prevalence of Depression among Untreated Obstructive Sleep Apnea Patients Using
a Standardized Psychiatric Interview. Journal of clinical sleep medicine: JCSM: official publication of the
American Academy of Sleep Medicine, 121: 105-112.
Chen YH, Keller JK, Kang JH, Hsieh HJ, Lin HC 2013. Obstructive sleep apnea and the subsequent risk of depres-
sive disorder: a population-based follow-up study. Journal of clinical sleep medicine, 95: 417-423.
Currow DC, Chang S, Reddel HK, Kochovska S, Ferreira D, Kinchin I, Johnson M, Ekström M 2020. Breathless-
ness, Anxiety, Depression, and Function-The BAD-F Study: A Cross-Sectional and Population Prevalence
Study in Adults. Journal of pain and symptom management, 592: 197-205.
Edwards C, Mukherjee S, Simpson L, Palmer LJ, Almeida OP, Hillman DR 2015. Depressive Symptoms before
and after Treatment of Obstructive Sleep Apnea in Men and Women. Journal of clinical sleep medicine:
JCSM: official publication of the American Academy of Sleep Medicine, 119: 1029-1038.
Garbarin, S, Bardwell WA, Guglielmi O, Chiorri C, Bonanni E, Magnavita N 2020. Association of anxiety and
depression in obstructive sleep apnea patients: a systematic review and meta-analysis. Behavioral sleep
medicine, 181: 35-57.
Hobzova M, Prasko J, Vanek J, Ociskova M, Genzor, S Holubova M, Latalova K 2017. Depression and obstructive
sleep apnea. Neuroendocrinology Letters, 385.
Kalia, M 2006. Neurobiology of sleep. Metabolism, 55: 2-6.
Kerner NA, Roose SP 2016. Obstructive sleep apnea is linked to depression and cognitive impairment: evidence
and potential mechanisms. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 24: 496-508.
LaGrotte C, Fernandez-Mendoza J, Calhoun SL, Liao D, Bixler EO, Vgontzas, AN 2016. The relative association
of obstructive sleep apnea, obesity and excessive daytime sleepiness with incident depression: a longitudi-
nal, population-based study. International Journal of Obesity, 409: 1397-1404.
Lee SA, Yoon H, Kim HW 2019. Is severe obstructive sleep apnea associated with less depressive symptoms?.
Journal of psychosomatic research, 122: 6-12.
186
Lee TH, Yen TT, Chiu NY, Chang CC, Hsu WY, Chang YJ, Chang TG 2019. Depression is differently associated
with sleep measurement in obstructive sleep apnea, restless leg syndrome and periodic limb movement
disorder. Psychiatry research, 273: 37-41.
McNicholas WT 2019. Obstructive sleep apnoea and comorbidity–an overview of the association and impact of
continuous positive airway pressure therapy. Expert review of respiratory medicine, 133: 251-261.
Ohayon M M 2003. The effects of breathing-related sleep disorders on mood disturbances in the general populati-
on. Journal of Clinical Psychiatry, 6410: 1195-1200.
Peppard PE, Szklo-Coxe M, Hla KM 2006. Young T Longitudinal association of sleep-related breathing disorder
and depression. Archives of internal medicine, 16616: 1709-1715.
Pillar G, Lavie P 2008. Psychiatric symptoms in sleep apnea syndrome: effects of gender and respiratory distur-
bance index. Chest, 1143: 697-703.
Povitz M, Bolo CE, Heitman SJ, Tsai WH, Wang J, James MT 2014. Effect of treatment of obstructive sleep apnea
on depressive symptoms: systematic review and meta-analysis. PLoS Med, 11: e1001762.
Scano G, Gigliotti F, Stendardi L, Gagliardi E 2013. Dyspnea and emotional states in health and disease. Respira-
tory medicine, 1075: 649-655.
Schmaling KB, McKnight PE, Afari N A 2002.Prospective study of the relationship of mood and stress to pulmo-
nary function among patients with asthma. The Journal of asthma: official journal of the Association for the
Care of Asthma, 396: 501-510.
Sforza E, Saint Martin M, Barthélémy JC, Roche F 2016. Mood disorders in healthy elderly with obstructive sleep
apnea: a gender effect. Sleep Medicine, 19: 57-62.
Shoib S, Malik JA, Masoodi S 2017. Depression as a manifestation of obstructive sleep apnea. Journal of neuros-
ciences in rural practice, 83: 346.
Ünlü M, Sezer M 2008. Obstrüktif uyku apne sendromunun sonuçlari-ii kardiyovasküler sistem dişi sonuçlari.
Turkiye Klinikleri J Pulm Med-Special Topics, 1: 82.
187
PROTOTYPE PRODUCTION AND CHARACTERIZATION

OF 38MnVS6Ti MICRO ALLOY STEEL QUALITY
Hasan Gürcan TATLICAN1*, Melih BELEVİ2, Hakan ERÇAY3

*1
Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makina Mühendisliği, Buca, İzmir, Türkiye
2
Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği, Buca, İzmir, Türkiye
3
Özkan Demir Çelik Sanayi A.Ş, Aliağa, İzmir, Türkiye
ORCID: *10000-0002-7022-5171, 20000-0002-0862-4657, 30000-0002-3858-4246
ABSTRACT
In recent years, investments in the iron and steel sector in developing countries have increased the
competition among the world’s steel producing countries to a very high level and increased the importance
of innovative investments in the sector. Micro-alloyed steels have an important place in world steel
production as one of the most competitive products in the steel industry. Many of the parts produced by
forging in the automotive sector are produced from medium carbon forging steels with low additions
of vanadium (V) and titanium (Ti) that will create a precipitation hardening effect during cooling. Air-
cooled micro-alloyed forged steels; It is in the first place in material selection for critical safety parts
such as crankshaft, connecting shafts, ball joint, axle sleeve and tension rod, where fatigue resistance
is important. This study includes the development, production parameters and characterization studies
of 38MnVS6Ti micro-alloyed steel for use in the automotive industry. 38MnVS6Ti micro alloy steel is
produced by continuous casting and hot rolling processes. The samples taken from the prototype product
produced after hot rolling were subjected to a series of tests and characterization processes (chemical
analysis, optical examination, tensile test, impact test, hardness measurement). It was determined that
the microstructure and mechanical test results confirmed the increasing in strength. As a result, the
production and rolling processes of 38MnVS6Ti steel were successfully completed, and the requirements
of the EN 10267 standard were successfully completed as both chemical and mechanical tests.
Keywords: Micro alloy steel, 38MnVS6Ti, rolling, mechanical testing, automotive
188
ECONOMIC EFFECTS OF COVID-19 BY COUNTRY
Sevgi EŞİYOK 1, Mert DEMİRCİOĞLU2

1
Cukurova University, Institute of Social Science, Adana, Turkey
ORCID ID: 0000-0003-0208-6242
2
Asst. Prof. Dr., Cukurova University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Business Administration
Department, Adana, Turkey
ORCID ID: 0000-0002-2287-2067
Abstract
Changes in the macroeconomic statistics of a country’s require decision makers to take precautions
against possible negative situations. During the pandemic, which started in China in 2019 and quickly
spread across the entire world, significant changes in macroeconomic variables. Many economic sectors
experienced contraction during this time, which contributed to widespread high unemployment and
inflation rates. The increased expenditures of the health sector in the fight against the pandemic have
led to high increases in public expenditures in many countries. This pandemic is more than just a health
issue. It has affected countries in many social, economic, educational, and political aspects. Due of
the pandemic’s globalization, many economies have experienced severe damage and have come to a
complete standstill.
The aim of the study is to provide a critical analysis of how COVID-19 impacts the world
economy. It is aimed to determine the competitiveness between countries with economic indicators
for a comprehensive, objective, and systematic evaluation. Five indicators, including revenue, GDP
per capita, annual GDP growth, unemployment, and inflation, were calculated to assess each country’s
economic performance. Also, it is aimed to compare the economic performances especially before and
during the pandemic. From this perspective, the years 2019 and 2020 were chosen in the study. The
63 countries whose data can be accessed are clustered according to the five criteria values determined
for 2019 and 2020. K-Means algorithm, one of the non-hierarchical clustering analyzes, was used for
clustering of countries. Additionally, countries with similar economic indicators were ranked within
themselves. The countries were ranked using the COPRAS approach, a Multi-Criteria Decision Making
(MCDM) method. The weighting of the criteria was carried out with the CRITIC method. In the last part
of the research, it is aimed to find the effect of COVID-19 statistics on the economies of countries. In
this regard, it has been attempted to determine the impact of COVID-19 by examining the five economic
indicators with COVID-19 statistics, such as the number of cases and mortality rates on a country basis.
Keywords: COVID-19, Economic parameters, K-Means clustering, COPRAS, CRITIC.
Introduction
Economic development is a procedure that emphasizes the economy’s qualitative and quantitative
growth. It considers every factor that motivates a nation’s people to live longer, healthier lives, and
with higher standards of living. In the context of current global economic development, it is necessary
189
to examine the economic growth and economic development of countries (Nastu, Stancu, and
Dumitrache, 2019). Economic factors are crucial for economic development and have an impact on a
nation’s economic performance. Each parameter that determines economic development reflects certain
evaluation information from different perspectives (Bai, Hira, and Deshpande, 2015).
Macroeconomic data are the primary indicators of economic growth. Macroeconomic data can help
local investors understand the economic cycle; foreign investors are more concerned with the efficient
use of a nation’s resources and learn a lot about how to assess different investment opportunities. In
this regard, a nation’s macroeconomic performance is the most crucial factor in its ability to compete
on a global scale. The development of a mechanism to assess the macroeconomic performance of such
a circumstance would be advantageous (Eyüboğlu, 2016). Multi-Criteria Decision-Making (MCDM)
methods are widely used when rating macroeconomic situation of countries. This is because mathematical
techniques that take various factors into account can be used to rank or compare nations based on their
macroeconomic performance. (Ela, Doğan, and Uçar, 2018). Additionally, all the countries in this study
were clustered based on their economic variables before ranking with MCDM to assess their economic
performance. The primary goal of this study is to characterize and group countries according to their
levels of economic development using economic indicators, and then to rank them within their own
groups.
In this study, the competitiveness of countries will be evaluated comprehensively, objectively, and
systematically using economic indicators. Five indicators were used to assess each country’s economic
performance, including GDP per capita, annual GDP growth, unemployment, inflation, and income.
Additionally, countries with comparable economic metrics within themselves were ranked. In the last
part of the study, it is aimed to find the impact of COVID-19 statistics on the economies of the countries.
In this situation, economic indicators that were developed for each country were examined using
COVID-19 statistics, and an attempt was made to gauge the impact of COVID-19.
1. Literature Research
Both cluster analysis and MCDM methods were employed in the study to assess each country’s
economic performance. For this reason, while examining the related literature studies, grouping was
made in line with the two selected methods. First, the studies that evaluate the performance with cluster
analysis were examined, then the studies that used MCDM methods were discussed.
1.1. Studies Using Cluster Analysis to Examine the Economic Performance of

Countries
Avcı and Mercan (2021), measured the economic performance of 16 European countries with
the MCDM aspect. The aim of the study is to compare the economic performance before and during
the pandemic. With this perspective, it aims to belong to the years 2019 and 2020. It measures GDP,
expenditure, investment, exports, imports, population, inflation, current account deficit and unemployment
as their values. In the analysis of the data, ENTROPY was used for weighting and TOPSIS and MABAC
methods were used for ranking.
Rizvi, Umair and Cheema (2021), aimed to cluster the policies implemented by countries to control
the spread of the disease within the framework of social, economic, health and environmental metrics.
Data were obtained for 79 countries and 18 different variables (factors associated with the spread of
COVID-19) were selected.
Carrillo-Larco and Castillo-Cara (2020), used the K-Means algorithm, one of the machine learning
algorithms, to identify data-driven clusters of countries. Variables are number of confirmed cases,
number of confirmed deaths, case fatality rate per 1,000 cases, order number at which the country
experienced the first case, age-standardized prevalence of diabetes, chronic obstructive disease, HIV/
190
AIDS and tuberculosis, concentration of 2.5 particulate matter by country, GDP per capita, universal
health coverage index of service coverage. Clusters were validated and compared with a one-way
ANOVA test for the number of COVID-19 cases, the number of deaths, the case fatality rate, and the
order in which the country reported the first case. A model to describe clusters was developed with 155
countries.
Czeczeli, Kolozsi, Kutasi and Marton (2020), examined the preparedness, vulnerability, exposure,
and performance of 25 European countries during the economic crisis caused by the COVID-19
outbreak. 25 countries with the study average change of balance of the budget (as a percentage of GDP),
change in gross consolidated public debt ratio, change in export share, travel and tourism average, total
contribution to GDP, average change in the rate of social expenditures, average of the GINI indicator,
industrial production, mobility of people to work, unemployment rate, government bond spread variables
are divided into 7 clusters.
Çağdaş (2020), has compared the twenty largest economies in the world based on macroeconomic data
and public finance indicators. In this context, three different time periods have been discussed: before the
COVID-19 epidemic, the initial period of the epidemic and the post-epidemic period. K-Means method,
one of the hierarchical clustering analysis and non-hierarchical clustering analysis methods, was used
for the analysis of the data. Variables are inflation rate (%), unemployment rate (%), economic growth
rate (%), net borrowing’s share in GDP (%), budget balance’s share in GDP (%), public revenues’ share
in GDP (%), public expenditures in GDP share (%), gross debt as a share of GDP (%).
Farseev, Chu-Farseeva, Yang, and Loo (2020), have demonstrated and explained many important
relationships between countries’ COVID-19 data and other statistical indicators. Regarding the different
aspects of COVID-19 development and country-level economic and health indicators, four main clusters
were identified at the country level and statistically country profiles were drawn. Variables are chronic
disease death rate statistics, age demographic groups, pollution indicators, other economic factor
statistics, COVID-19 related indicators, COVID-19 confirmed case speed daily reports, COVID-19
fatalities speed daily reports.
1.2. Studies Using MCDM to Examine the Economic Performance of

Countries
Marti and Puertas (2021), aimed to analyze the vulnerability of European countries to the COVID-19
outbreak. The analysis focused on the three areas (health, society, and business) expected to be most
severely impacted by the pandemic. The TOPSIS method was used to generate a country ranking based
on criteria that define each of these three areas. Criteria in the field of health; healthcare expenditure,
psychiatrists, healthy life years, average length of a hospital stay, death rate from influenza, in the field
of society; people working from home, people at risk of poverty, inability to face financial expenses,
arrears on utility bills, overcrowded dwellings, in the field of work; work self-employment, part-time
employment, temporary employment, precarious jobs, unemployment rate.
Ture, Dogan and Kocak (2019), aimed to evaluate the performance of 27 EU countries in terms of the
EU 2020 Strategy. VIKOR and TOPSIS methods were used for the evaluation of countries. Countries
were evaluated according to their performance with 22 indicators, considering a wide range of criteria
including economic, financial, demographic, education, and innovation.
Genç, Avcı and Sevgin (2017), aimed to analyze the effectiveness of the Black Sea Economic
Cooperation (BSEC) member countries with macroeconomic variables. ARAS, TOPSIS and MOORA
methods from MCDM methods were used for efficiency analysis. AHP method was preferred for criterion
weighting. Criteria are imports, unemployment, inflation, employment, exports, and per capita GDP.
Masca (2017), carried out the economic performance evaluation of the European Union countries with
the TOPSIS method, one of the MCDM methods, in his study in. For the analysis, six macroeconomic
191
indicators of 28 EU countries for 2015 were used. Criteria are long-term interest rates, general government
deficit (-) and surplus (+) (as percentage of GDP), general government gross debt (as percentage of
GDP), inflation rate, gross fixed capital formation (as percentage of GDP) and unemployment rate.
Dinçer (2011), determined the economic performances of European Union member states and
candidate countries with a multi-criteria analysis. Five macroeconomic criteria were considered in the
analysis of the economic activities of the member and candidate countries. These; Gross Domestic
Product (GDP) consists of exports, imports, inflation rate and unemployment rate. TOPSIS and WSA
methods were used to rank country performances.
Özden (2011), listed the development levels of EU member and candidate countries using the TOPSIS
method and economic indicators. Countries are ranked according to their economic development
performance, considering the Maastricht criteria. 2009 values of economic criteria such as public debt/
GDP, unemployment rate, budget deficit/GDP, exports/imports, GDP/population, and inflation are used.
For the economic indicators used in this study, the relative importance (weights) of the Maastricht
criteria were determined equally.
2. Materials and Methods

Cluster analysis and MCDM methods were used to analyze the data of the study. In this section,
research methods will be explained. The K-Means algorithm was used to cluster countries according to
economic indicators. Countries clustered according to their similar values are ranked within their own
groups. The weighting of the country’s economic criteria in this analysis was done using the CRITIC
method, and the ranking was done using the COPRAS method.
2.1. Cluster Analysis

K-Means clustering method, which is the most widely used non-hierarchical clustering method,
was used within the scope of the study. This method is based on specifying initial group numbers and
regrouping and allocating convergent objects (Soni Madhulatha, 2012). K-Means is a typical clustering
algorithm in data mining and is widely used to cluster large data sets. The K-Means algorithm was first
proposed by MacQueen in 1967. This algorithm belongs to the class of non-hierarchical partitioning
clustering algorithms. With this method, the data is divided into k different clusters by converging to
a local minimum through iteration (Na, Xumin, and Yong, 2010). K-Means is the most widely used
clustering algorithm due to its simplicity and efficiency. It creates clusters with high intra-cluster
similarity and low inter-cluster similarity, that is, samples within the same cluster are very similar, while
the distances between samples from different clusters are large (Rizvi et al., 2021).
K-Means algorithm starts with the selection of k cluster centers. Input data points are then allocated
to one of the available clusters based on distance calculations. The mean (center) of each cluster is then
calculated to update the cluster center. This update occurs because of the change in the membership of
each cluster. The processes of reassigning the input vectors and updating the cluster centers are repeated
until the value of any of the cluster centers remains unchanged (Dash, Mishra, Rath and Acharya, 2010).
K-Means algorithm is based on the principle that new clusters should be created according to the
distance between points and cluster centers. The distance between the elements of the data set and the
center of the clusters also gives the clustering error rate. The K-Means algorithm consists of four basic
steps (Kaya Gülağız and Şahin, 2017):
• Identification of centers.
• Assigning points to clusters outside the centers based on the distance between centers and points.
• Calculation of new centers.
• Repeating these steps until the decided clusters are obtained.
192
2.2. Multi-Criteria Decision-Making Methods (MCDM)

MCDM covers all aspects of the decision process of multi-criteria problems, including analytical/
algorithmic procedures and applications of computerized decision support systems. The success of
MCDM in recent years has led to several theoretical advances in this field (Zopounidis and Doumpos,
2017). Within the scope of the study, CRITIC for weighting and COPRAS methods for ranking were
used in the application section.
2.2.1. CRITIC Method

The weights of the criteria are affected by the characteristics of the criteria as well as the subjective
perspective of the decision maker. Such subjective weights of criteria are usually shaped by the
experience, knowledge, and problem perception of decision makers. For this reason, various subjective
weighting methods have been developed. Such subjective weights cast doubt on the reliability of the
results. Objective weighting methods are used to overcome such problems. For this purpose, the CRITIC
method was first proposed in 1995 by Diakoulaki et al. This method assigns index weights based on
the knowledge of the indices and their correlation, which makes it significantly superior to the entropy
weight method in objective weighting (Wu, Zhen and Zhang, 2020). CRITIC method consists of five
steps and the steps of the method are as follows (Diakoulaki et al., 1995):
Step 1: Creating the Decision Matrix
The decision matrix contains the criteria values corresponding to different alternatives. It is created
as in Equation 1.
 x11 … x1n 
    
=X =
xij 
m×n   (1)
 xm1 … xmn 
xij , i. alternative and j. indicate the criterion value.
Step 2: Normalization of Decision Matrix
In the normalization process, Equation 2 is used for maximization-oriented criteria and Equation 3
for minimization-oriented criteria.
xij − x min
rij =
j
( 2)
x max
j − x min
j
x max − xij
rij =
j
( 3)
x max
j − x min
j
Step 3: Creating the Relationship Coefficient Matrix

The correlation coefficients (ρjk) used to measure the degree of relations between the evaluation
criteria are calculated as in Equation 4.
193
Step 4: Calculating C j Values

Cj, which combines both features and expresses the total information found in j criteria, is calculated
using the standard deviation σj of the column values of the normalized decision matrix. Equation 5 and
Equation 6 can be used for these operations.
Step 5: Calculating Criterion Weights

The objective weights of the criteria can be calculated with the help of Equation 7.
cj
W=
j j ,=
k 1, 2 …….n (7)
∑ k =1ck
n
Objective weight values are ordered from largest to smallest. It is concluded that the criterion with
the highest weight is more important.
2.2.2. COPRAS Method

COPRAS (Complex Proportional Assessment) method was first developed by Zavadskas et al. in
1996. In this method, the effect of maximization and minimization criteria on the evaluation result is
evaluated separately. The selection of the best alternative is made by considering both ideal and non-
ideal solutions (Madić, Marković, Petrović and Radovanović, 2014).
COPRAS method determines the importance of the compared decision options according to whether
the alternatives are positive or negative. Criterion values are used in factor evaluation to maximize the
benefit-oriented criteria and to minimize the cost-oriented criteria. The main procedure of the COPRAS
method includes the following steps (Madić et al., 2014):
Step 1: Creating Decision Matrix X
Decision matrix xij , which defines the evaluation values of i. alternatives according to j. criteria,
with m being the number of alternatives and n the number of criteria, is expressed as in Equation 8.
 x11  x1n 
    
=X =
xij 
m×n   (8)
 xm1  xmn 
Step 2: Normalization of Decision Matrix:
Created decision matrix is normalized with the help of Equation 9.
m
=R =
rij 
m×n
xij / ∑xij (9)
i =1
Step 3: Weighting the Normalized Matrix:

Normalized R matrix is weighted with the help of Equation 10.
D=  yij  = rij . w j i= 1, ……….m, j= 1, ………….n
m×n
(10 )
194
Sum of the weighted normalized values of each criterion is always equal to the weight of that criterion.
Equation 11 shows this equation.
m
∑y ij = wj (11)
i =1
Step 4: Addition of Weighted Normalized Indices:

Sums of weighted normalized values for both useful and non-useful criteria are calculated using
Equation 12. y+ ij and y− ij are weighted normalized values for useful and non-useful criteria, respectively.
n n
=S+ i ∑=
y+ ij , S − i ∑y − ij (12 )
=j 1 =j 1
Step 5: Calculating the Relative Significance of Alternatives:

Using equation 13, the relative importance of Qi alternatives is determined. S − min is the minimum
value of S − i .
S − min .∑ i =1S − i
m
Qi = S + i + , i= 1, ……..m (13)
S − i .∑ i =1 ( S − min / S − i )
m
Step 6: Determining Benefit Degrees of Alternatives:

Using equation 14, the quantitative utility U i can be calculated for the i. alternative. Qmax is the
maximum relative importance.
Qi
Ui = .100 % (14 )
Qmax
According to the result of Equation 18, the utility values of the candidate alternatives vary between
0% and 100%. Larger the U i value, the higher the priority of the alternative. In this way, a complete
ranking of competitive alternatives can be obtained based on the utility values of the alternative (Madić
et al., 2014).
3. Research and Findings

In the study, 63 countries are clustered according to inflation, unemployment, annual GDP growth,
GDP per capita and income indicators for the years 2019 and 2020. Inflation, unemployment, annual
GDP growth data are obtained from the Worldbank official site, while per capita GDP and income data
are obtained from the IMF official site.
Inflation rates are one criteria that evaluates the stability of the economy. Inflation has a detrimental
impact on investments since savings tend to go to inefficient sectors, which on the one hand makes
borrowing more expensive due to rising interest rates. A current account deficit typically results from
insufficient productivity, particularly in developing and underdeveloped countries. The economic
vulnerability of nations is increased by this process. Regardless of the rate of economic progress in a
society, unemployment is one of the most significant issues. It is widely acknowledged that the primary
predictor of unhappiness is poverty, which results from a lack of the right to labor, which is a component
of the right to life. The growth in GDP, and hence GDP per capita, can be considered as one of the basic
criteria reflecting a society’s high level of welfare and development of international competitiveness
(Eyüboğlu, 2016).
195
The countries, which are divided into clusters according to the K-Means algorithm with the determined
criteria, are ranked according to the cluster groups for both years within themselves. For the country
ranking, first, the performance criteria were weighted with the CRITIC weighting method, and then 63
countries were ranked according to their economic indicators with the COPRAS ranking method.
3.1. Clustering of Countries by Economic Indicators

63 countries were divided into five clusters according to their 2019 economic indicators and the
results were as in Table 1. Accordingly, 4 countries were included in the first cluster, 26 countries in the
second cluster, 17 countries in the third cluster, 13 countries in the fourth cluster and 3 countries in the
fifth cluster.
Table 1. Clustering of Countries by 2019 Data
Cluster Armenia, Greece, Kosovo, South Africa

1
Cluster Bulgaria, Colombia, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Dominican Republic, Estonia,
2 Hungary, India, Indonesia, Israel, Kazakhstan, Latvia, Lithuania, Malaysia, Malta,
Moldova, Philippines, Poland, Portugal, Romania, Russian Federation, Serbia, Slovak
Republic, Slovenia, Ukraine
Cluster Austria, Belgium, Canada, Denmark, Finland, France, Germany, Iceland, Italy,
3 Luxembourg, Netherlands, New Zealand, Norway, Spain, Sweden, Switzerland, United
States
Cluster Brazil, Chile, Costa Rica, Ecuador, Jamaica, Korea, Mexico, Paraguay, Peru, Saudi
4 Arabia, Sri Lanka, Thailand, Uruguay
Cluster Egypt, Turkey, Uzbekistan
5
Countries are divided into five clusters according to their 2020 economic indicators and the results
are as in Table 2. Accordingly, 5 countries were included in the first cluster, 10 countries in the second
cluster, 15 countries in the third cluster, 10 countries in the fourth cluster and 23 countries in the fifth
cluster.
Table 2. Clustering of Countries by 2020 Data
Cluster Costa Rica, Colombia, Armenia, Kosovo, South Africa

1
Cluster Switzerland, Luxembourg, United States, Finland, Netherlands, Israel, Sweden,
2 Denmark, Norway, New Zealand
Cluster Malaysia, Indonesia, Ecuador, Philippines, Mexico, Romania, Sri Lanka, Kazakhstan,
3 Jamaica, India, Moldova, Dominican Republic, Peru, Chile, Thailand
Cluster Uruguay, Korea, Ukraine, Brazil, Serbia, Lithuania, Paraguay, Turkey, Uzbekistan,
4 Egypt
Cluster Cyprus, Iceland, France, Austria, Spain, Italy, Belgium, Portugal, Germany, Greece,
5 Canada, Malta, Czech Republic, Croatia, Hungary, Slovenia, Saudi Arabia, Slovak
Republic, Bulgaria, Poland, Latvia, Russian Federation, Estonia
196
3.2. Analysis of Country Data by MCDM Methods

The countries clustered according to the five economic indicators determined are listed within their
cluster groups. For the analysis, first, the performance criteria were weighted with the CRITIC method.
The COPRAS method was used for the performance ranking of the countries.
Determination of Economic Criteria Weights
As a result of the cluster analysis, the economic criteria of 63 countries divided into five clusters were
weighted with the CRITIC method. According to the countries’ own cluster groups, the criteria weight
values in line with the 2019 data were realized as in Table 3.
Table 3. Criterion Weights According to 2019 Data
GDP GDP Per

Inflation Unemployment Growth Capita Income
Cluster 1 0.072587 0.060905 0.398425 0.240691 0.227392
Cluster 2 0.153549 0.182819 0.24894 0.138744 0.275948
Weights Cluster 3 0.222521 0.202265 0.232968 0.124124 0.218122
Cluster 4 0.134061 0.182424 0.24381 0.160336 0.27937
Cluster 5 0.13546 0.225971 0.231974 0.209015 0.19758
According to the countries’ own cluster groups, the criteria weight values in line with the 2020 data
were realized as in Table 4.
Table 4. Criterion Weights According to 2020 Data
GDP GDP Per

Inflation Unemployment Growth Capita Income
Cluster 1 0.115905 0.126592 0.191495 0.192587 0.373421
Cluster 2 0.187788 0.183631 0.152007 0.265879 0.210695
Weights Cluster 3 0.175358 0.199768 0.191623 0.218706 0.214544
Cluster 4 0.145471 0.160502 0.243861 0.167813 0.282353
Cluster 5 0.223547 0.183643 0.206301 0.154459 0.23205
3.3. Ranking of Countries by Economic Indicators

Five economic indicators belonging to the countries were weighted with the CRITIC weighting
method and then ranked within their own clusters with the COPRAS ranking method. According to
the 2019 economic data, the country rankings were realized as in Table 5. According to the rankings
obtained, Greece among four countries in the first cluster, Philippines among 26 clusters in the second
cluster, Norway among 17 countries in the third cluster, while Korea ranks first among 13 countries
in the fourth cluster. In the fifth cluster, which includes Turkey, Egypt ranks first, while Turkey ranks
second among three countries in this cluster.
197
Table 5. Ranking of Countries by 2019 Data
Cluster Greece (1), Armenia (2), Kosovo (3), South Africa (4)
1
Philippines (1), Malaysia (2), Israel (3), Malta (4), Cyprus (5), Slovenia (6), Poland (7),
Czech Republic (8), Estonia (9), Hungary (10), Portugal (11), Croatia (12), Lithuania
Cluster (13), Slovak Republic (14), Indonesia (15), Latvia (16), Serbia (17), Bulgaria (18),
2 Russian Federation (19), Romania (20), Dominican Republic (21), Moldova (22),
Kazakhstan (23), India (24), Ukraine (25), Colombia (26)
Norway (1), Switzerland (2), Luxembourg (3), Denmark (4), Belgium (5), United States
Cluster (6), Austria (7), Canada (8), France (9), Iceland (10), Sweden (11), Netherlands (12),
3 Finland (13), Germany (14), Spain (15), New Zealand (16), Italy (17)
Cluster Korea (1), Thailand (2), Peru (3), Saudi Arabia (4), Costa Rica (5), Ecuador (6), Sri
4 Lanka (7), Brazil (8), Chile (9), Jamaica (10), Uruguay (11), Mexico (12), Paraguay
(13)
Cluster Egypt (1), Turkey (2), Uzbekistan (3)
5
According to the 2020 economic data, the country rankings were realized as in Table 6. According
to the rankings obtained, Costa Rica among five countries in the first cluster, Switzerland in 10 clusters
in the second cluster, Malaysia among 15 countries in the third cluster, while Cyprus ranked first among
23 countries in the fifth cluster. Uruguay ranks first in the fourth cluster, including Turkey, while Turkey
ranks eighth among 10 countries in this cluster.
Table 6. Ranking of Countries by 2020 Data
Cluster 1 Costa Rica (1), Colombia (2), Armenia (3), Kosovo (4), South Africa (5)
Cluster 2 Switzerland (1), Luxembourg (2), United States (3), Finland (4), Netherlands (5), Israel
(6), Sweden (7), Denmark (8), Norway (9), New Zealand (10)
Malaysia (1), Indonesia (2), Ecuador (3), Philippines (4), Mexico (5), Romania (6), Sri
Cluster 3 Lanka (7), Kazakhstan (8), Jamaica (9), India (10), Moldova (11), Dominican Republic
(12), Peru (13), Chile (14), Thailand (15)
Cluster 4 Uruguay (1), Korea (2), Ukraine (3), Brazil (4), Serbia (5), Lithuania (6), Paraguay (7),
Turkey (8), Uzbekistan (9), Egypt (10)
Cyprus (1), Iceland (2), France (3), Austria (4), Spain (5), Italy (6), Belgium (7),
Cluster 5 Portugal (8), Germany (9), Greece (10), Canada (11), Malta (12), Czech Republic (13),
Croatia (14), Hungary (15), Slovenia (16), Saudi Arabia (17), Slovak Republic (18),
Bulgaria (19), Poland (20), Latvia (21), Russian Federation (22), Estonia (23)
3.4. Impact of COVID-19 on Country Economies

Since the COVID-19 epidemic began in 2019 and spread to every country around the world, it has
become clear that the epidemic is more than just a health issue. The epidemic’s numerous negative
effects have seriously hurt the countries’ economies. This section analyzed the countries’ GDP growth,
unemployment rates, and COVID-19 cases and deaths rates to the end of 2020. The leading ten and last
ten countries, the countries that fall below and above the average, and the averages of these countries
were all examined independently based on the total number of cases and deaths.
198
Additionally, a correlation study of the statistics for unemployment, cases, deaths, and GDP growth
was carried out. The correlation value between the number of COVID-19 cases and unemployment
was (0,2514). It shows that there is a weak positive relationship between the number of cases and
unemployment. As the number of cases increases, the unemployment rate also increases. The correlation
value between the number of cases and GDP growth was calculated as (-0.1913). In this direction, as
the number of cases increases, the GDP growth value decreases. Correlation values between COVID-19
death numbers, unemployment and GDP growth criteria were also examined. The correlation value
between the number of deaths and unemployment was (0,2697). It shows that there is a weak positive
relationship between death numbers and unemployment. The higher the death numbers, the higher the
unemployment rate. The correlation value between death numbers and GDP growth was calculated as
(-0,2810). In this direction, as the number of deaths increases, the GDP growth value decreases.
Table 7 shows the evaluation of the economic performances of the countries according to the number
of COVID-19 cases. It is observed that countries with high number of cases have high unemployment
and GDP growth rates. For example, United States, which is the second country with the highest number
of cases, ranks third in unemployment rate increase. Similarly, while Armenia is third in the number of
cases, it ranks second in the increase in GDP growth rate. Considering the countries with low number
of cases, it is observed that the impact of COVID-19 on the economy is less than the countries with
high number of cases. For example, Egypt ranks 56th in cases, 51st in unemployment, and 59th in GDP
growth.
Table 7. Analysis of Country Economic Indicators According to the Number of COVID-19 Cases
Cumulative Cases
Country Cases Listing Unemployment Rank GDP Growth Rank
Luxembourg 5,18 1 1,18 20 -5,06 49
United
States 5,13 2 4,38 3 -5,57 46
Top 10 Countries
Armenia 4,91 3 -0,12 54 -15,00 2

Chile 4,76 4 3,89 5 -6,71 37
Belgium 4,76 5 0,19 48 -7,81 27
Moldova 4,63 6 -1,28 61 -10,65 12
Israel 4,46 7 0,53 38 -5,93 42
Peru 4,34 8 4,07 4 -13,35 3
Brazil 4,12 9 1,88 12 -5,47 47
Spain 4,06 10 1,43 17 -12,91 4
… … … … … … …
Indonesia 0,22 54 0,66 34 -7,09 33
Uruguay 0,21 55 1,60 14 -6,21 40
Egypt 0,20 56 0,09 51 -1,99 59
Malaysia 0,19 57 1,28 19 -10,09 15
Last 10 Countries
Korea 0,11 58 0,18 49 -3,10 58

Sri Lanka 0,10 59 0,53 39 -5,82 43
Czech
Republic 0,09 60 0,54 37 -8,83 21
New
Zealand 0,07 61 0,49 42 0,23 62
Slovak
Republic 0,02 62 0,94 26 -6,96 36
Thailand 0,01 63 0,38 45 -8,37 23
199
Table 8 shows the evaluation of the economic performance of countries according to the number of
COVID-19 deaths. It is seen that the countries with high number of deaths have high unemployment and
GDP growth rates. For example, Peru, the country with the highest number of deaths, ranks fourth in
unemployment and third in GDP growth. It is observed that the impact of COVID-19 on the economy is
less in countries with low death tolls. For example, Uzbekistan ranks 56th in the number of deaths, 63rd
in unemployment and 56th in GDP growth.
Table 8. Analysis of Country Economic Indicators According to the Number of COVID-19 Deaths
Country Cumulative Deaths Rank Unemployment Rank GDP Growth Rank

Peru 0,4591 1 4,07 4 -13,35 3
Belgium 0,2578 2 0,19 48 -7,81 27
Spain 0,1954 3 1,43 17 -12,91 4
Top 10 Countries
Italy 0,1768 4 -0,79 59 -9,35 18

Mexico 0,1458 5 0,97 24 -8,13 25
Sweden 0,1432 6 1,46 16 -4,93 51
United States 0,1420 7 4,38 3 -5,57 46
France 0,1360 8 -0,40 56 -9,70 17
Brazil 0,1255 9 1,88 12 -5,47 47
Chile 0,1250 10 3,89 5 -6,71 37
… … … … … … …
Cyprus 0,0064 54 0,52 40 -10,51 13
Uruguay 0,0034 55 1,60 14 -6,21 40
Uzbekistan 0,0022 56 -3,69 63 -3,99 56
Last 10 Countries
Korea, Republic of 0,0020 57 0,18 49 -3,10 58

Malaysia 0,0015 58 1,28 19 -10,09 15
New Zealand 0,0012 59 0,49 42 0,23 62
Slovak Republic 0,0009 60 0,94 26 -6,96 36
Czech Republic 0,0007 61 0,54 37 -8,83 21
Sri Lanka 0,0004 62 0,53 39 -5,82 43
Thailand 0,0002 63 0,38 45 -8,37 23
In Table 9, the differences of the first 10 countries, the last 10 countries, the country above and
below the average according to the number of COVID-19 cases, and the average values are evaluated.
As can be seen in the table, the unemployment rate of the countries that are in the top 10 according to
the number of cases increased 67.21% more than the average, and the percentage of GDP decreased by
19.77% more. Looking at the last 10 countries, the unemployment rate decreased by 93.65% less than
the average and the GDP value decreased by 21.17% less than the average.
Table 9. Changes in Case Numbers, Unemployment and GDP Growth Data by Average
Cumulative
Difference Unemployment Difference GDP Growth Difference
Cases
Top 10 4,635607623 137,19% 1,615000057 67,21% -8,845907711 19,77%
Above
3,279966485 67,82% 1,216428629 25,94% -7,845144838 6,22%
Average
Below
0,893953119 -54,26% 0,765428574 -20,75% -7,01801548 -4,98%
Average
Last 10 0,124015903 -93,65% 0,668999922 -30,74% -5,821947797 -21,17%
200
In Table 10, the differences between the first 10 countries, the last country, the country values
above and below the average according to the average values are evaluated according to the number of
COVID-19 deaths. As can be seen in the table, the unemployment rate of the countries that are in the
top 10 according to the number of deaths increased 76.83% more than the average, and the percentage
of GDP growth decreased by 13,64% more than the average. Looking at the last 10 countries, the
unemployment rate decreased by 71.31% less than the average and the GDP value decreased by 13.82%
less than the average.
Table 10. Changes in Death Numbers, Unemployment and GDP Growth Data by Average
Cumulative
Difference Unemployment Difference GDP Growth Difference
Deaths
Top 10 0,190659186 224,81% 1,707999992 76,83% -8,393341801 13,64%
Above
0,130184713 121,79% 1,411363699 46,12% -8,444386736 14,34%
Average
Below
0,020340079 -65,35% 0,726829276 -24,75% -6,817514368 -7,69%
Average
Last 10 0,001901657 -96,76% 0,276999938 -71,32% -6,365079748 -13,82%
4. Conclusions
The COVID-19 pandemic has caused an unprecedented decline in business activity globally. This
epidemic, which started in China in 2019 and spread to all countries of the world in a short time,
caused great disruptions in economic activities at an extraordinary speed and scale in developed and
developing economies. This process has caused great damage to the global economy in terms of
economic consequences (Padhan and Prabheesh, 2021). The globalization of the pandemic has wreaked
havoc on all economies around the world, leading many to recession and economic depression. It has
caused huge losses in all developed economies, including China, Europe, and the USA (Barua, 2020).
COVID-19 is not just a global pandemic and a health crisis. It has also seriously affected the global
economy and financial markets. Significant decreases in country incomes, increase in unemployment
and disruptions in transportation, service and manufacturing industries are among the results of disease
reduction measures implemented in many countries. In the period since the outbreak first appeared,
it has been revealed that most governments around the world have underestimated the risks of rapid
spread of COVID-19 and are mostly reactive in their response to the economic crises it causes. This
has shown that the measures taken during the epidemic are not only about saving lives, but also require
international actions to protect economic well-being (Pak et al., 2020).
In this study, it is to present an analysis of how the COVID-19 epidemic affects the world economy.
It is aimed to determine the competitiveness between the countries with the determined economic
indicators. Five indicators, including income, GDP per capita, annual GDP growth, unemployment, and
inflation, were determined to evaluate the economic performance of each country. To clearly compare
the economic performances before and during the pandemic, the values of the determined indicators for
the years 2019 and 2020 were selected. In the analysis section, 63 countries whose data can be accessed
are clustered according to the five criteria values determined for 2019 and 2020. K-Means algorithm,
which is one of the non-hierarchical clustering analyses, was used for clustering of countries. In addition,
countries with similar economic indicators are listed in the clusters they belong to. The CRITIC technique
was used to weight the performance criteria. The MCDM method known as COPRAS is used to rank
the countries. In the last part of the study, it is aimed to find the impact of COVID-19 statistics on the
economies of the countries. In this context, the number of cases and deaths on a country basis, as well
as the growth and unemployment statistics in GDP were examined and the impact of COVID-19 on the
country’s economies was tried to be determined.
201
References
Avcı, T., Mercan, N. (2021). COVİD-19 etkisiyle birlikte gelişmekte olan Avrupa ülkelerinin makroekonomik per-
formanslarının TOPSIS ve MABAC yöntemleri ile karşılaştırmalı analizi. Journal Of Social, Humanities
and Administrative Sciences, 7(45), 1885–1901. doi:10.31589/joshas.765
Bai, A., Hira, S., Deshpande, P. S. (2015). An application of factor analysis in the evaluation of country economic
rank, Procedia Computer Science, 54, 311–31. doi:10.1016/j.procs.2015.06.036
Barua, S. (2021). Understanding coronanomics: the economic implications of the COVID-19 pandemic. The Jour-
nal Developing Areas, 55(3).
Carrillo-Larco, R. M., Castillo-Cara, M. (2020). Using country-level variables to classify countries according to
the number of confirmed COVID-19 cases: An unsupervised machine learning approach. Wellcome Open
Research, 5. doi:10.12688/wellcomeopenres.15819.3
Czeczeli, V., Kolozsi, P., Kutasi, G., Marton, Á. (2020). Economic exposure and crisis resilience in exogenous
shock: The short-term economic impact of the covid-19 pandemic in the EU. Public Finance Quarterly,
65(3), 321–347. doi:10.35551/PFQ_2020_3_1
Çağdaş, Y. (2020). Koronavirüs (Covid-19) salgınının ekonomi ve kamu maliyesine etkilerinin kümeleme analizi
İle incelenmesi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi.
doi:10.30784/epfad.811203
Dash, B., Mishra, D., Rath, A., Acharya, M. (2010). A hybridized K-means clustering approach for high dimen-
sional dataset. International Journal of Engineering, Science and Technology, 2(2). doi:10.4314/ijest.
v2i2.59139
Diakoulaki, D., Mavrotas, G., Papayannakis, L. (2015). Determining objective weights in multiple criteria prob-
lems: the CRITIC method. Computers and Operations Research, 22(7).763–770.
https://doi.org/10.1016/0305-0548(94)00059-H
Dinçer, S. E. (2011). Multi-criteria analysis of economic activity for European Union Member States and candidate
countries: TOPSIS and WSA applications. European Journal of Social Sciences, 21(4).
Ela, M., Doğan, A., Uçar, O. (2018). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’nin makroekonomik performanslarının
TOPSIS yöntemi ile karşılaştırılması. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakül-
tesi Dergisi, 2(2), 129-143.
Eyüboğlu, K. (2016). Gelişmekte olan ülkelerin makro performanslarının AHP ve TOPSIS yöntemleri ile karşılaştı-
rılması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1–1. doi:10.18074/
cnuiibf.278
Farseev, A., Chu-Farseeva, Y., Yang, Q. ve Loo, B., D. (2020). Understanding economic and health factors impac-
ting the spread of COVID-19 disease. medRxiv. doi:10.1101/2020.04.10.20058222
Genç, A., Avcı, T., Sevgin, H. (2017). An activity analysis on the black sea economic cooperation member count-
ries: an application with TOPSIS, ARAS and MOORA methods. Pamukkale Journal of Eurasian Socioeco-
nomic Studies, 4(2), 15–40. doi:10.5505/pjess.2017.07269
Kaya Gülağız, F., Şahin, S. (2017). Comparison of hierarchical and non-Hierarchical clustering algorithms. Inter-
national Journal of Computer Engineering and Information Technology, 9(1), 6–14
Madić, M., Marković, D., Petrović, G., Radovanović, M. (2014). Application of COPRAS method for supplier
selection. The Fifth International Conference, Transport and Logistics.
Marti, L., Puertas, R. (2021). European countries’ vulnerability to COVID-19: multicriteria decision-making tech-
niques. Economic Research-Ekonomska Istrazivanja, 34(1), 3309–3320.
doi:10.1080/1331677X.2021.1874462
Masca, M. (2017). Economic performance evaluation of European Union countries by TOPSIS method. North
Economic Review, 1(1), 83-94.
202
Na, S., Xumin, L., Yong, G. (2010). Research on K-Means clustering algorithm: An improved K-Means clustering
algorithm. 3rd International Symposium on Intelligent Information Technology and Security Informatics,
63–67.
Nastu, A., Stancu, S., Dumitrache, A. (2019). Characterizing the level of economic development of countries. Pro-
ceedings of the International Conference on Applied Statistics, 1(1), 343–354. doi:10.2478/icas-2019-0030
Özden, Ü. H. (2011). TOPSIS yöntemi ile Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkelerin ekonomik göstergelere göre
sıralanması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 215-236.
Padhan, R., Prabheesh, K., P. (2021). The economics of COVID-19 pandemic: A survey. Economic Analysis and
Policy 70, 220–237. https://doi.org/10.1016/j.eap.2021.02.012
Pak, A., Adegboye, O., A., Adekunle, A. I., Rahman, K., M., McBryde, E., S., Eisen, D., P. (2020). Economic
consequences of the COVID-19 outbreak: the need for epidemic preparedness. Front. Public Health 8(241).
doi: 10.3389/fpubh.2020.00241
Rizvi, S. A., Umair, M., Cheema, M. A. (2021). Clustering of countries for COVID-19 cases based on disease
prevalence, health systems and environmental indicators. Chaos, Solitons and Fractals, 151. doi:10.1016/j.
chaos.2021.111240
Soni Madhulatha, T. (2012). An overview on clustering methods. IOSR Journal of Engineering, 2(4), 719–725.
Ture, H., Dogan, S., Kocak, D. (2019). Assessing Euro 2020 strategy using Multi-Criteria Decision Making Meth-
ods: VIKOR and TOPSIS. Social Indicators Research, 142(2), 645–665. doi:10.1007/s11205-018-1938-8
Wu, H., W., Zhen, J., Zhang, J. (2020). Urban rail transit operation safety evaluation based on an improved CRIT-
IC method and cloud model. Journal of Rail Transport Planning and Management, 16. doi:10.1016/j.jrt-
pm.2020.100206.
Zopounidis, C., Doumpos, M. (2017). Multi-criteria decision making applications in management and engineer-
ing. Springer International Publishing Switzerland.
203
EĞİTİM HİZMETLERİ PAZARLAMASI: ALGILANAN

HİZMET KALİTESİ ile BEKLENEN HİZMET
KALİTESİNİN KARŞILAŞTIRILMASINA İLİŞKİN BİR
ARAŞTIRMA
Zafer YILDIRIM1*, Dr. Öğr. Üyesi Halil İbrahim ŞENGÜN2

*1
Dicle Üniversitesi, İİBF, İşletme Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, Diyarbakır, Türkiye.
2
Dicle Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, Diyarbakır, Türkiye.
ORCID: (*10000-0002-7554-4112 – 20000-0002-3933-787X)
ÖZET
Eğitimde kalitenin geliştirilmesi için öğrencilerin eğitim aldıkları kurumlara karşı beklentilerinin ve
algılamalarının çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Literatüre bakıldığında algılanan hizmet kalitesinin
ölçümünde en fazla kullanılan yöntemin SERVQUAL yöntemi olduğu görülmektedir. SERVQUAL
yöntemi ile eğitim sektörü dahil çok farklı sektörlerde algılanan hizmet kalitesi ölçülmüştür. Bu çalışmada
SERVQUAL ölçeği ile özel eğitim kurumlarında eğitim alan öğrencilerin bu kurumlara karşı bekledikleri
ve algıladıkları hizmet dereceleri karşılaştırılmıştır.Çalışmada veriler anket yöntemi kullanılarak Elazığ
ilinde bulunan özel eğitim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerden elde edilmiştir. Çalışmadan elde
edilen bulgulara göre Elazığ’da özel eğitim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin beklentilerinin
algıladıklarından daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Eğitim Pazarlaması, Algılanan Hizmet Kalitesi, SERVQUAL, Elazığ, Özel
Eğitim Kurumları
EDUCATIONAL SERVICE MARKETING: A RESEARCH ON COMPARISON

OF PERCEIVED SERVICE QUALITY AND EXPECTED SERVICE QUALITY
ABSTRACT
In order to improve the quality of education, it is necessary to understand the expectations and
perceptions of students towards the institutions they receive education very well. When we look at
the literature, it is seen that the most used method in the measurement of perceived service quality is
the SERVQUAL method. With the SERVQUAL method, perceived service quality was measured in
many different sectors, including the education sector. In this study, SERVQUAL scale and the level of
service expected and perceived by the students studying in private education institutions were compared.
According to the findings obtained from the study, it was concluded that the expectations of the students
studying in private education institutions in Elazig were higher than they perceived.
Keywords: Education Marketing, Perceived Service Quality, SERVQUAL, Elazig, Private Education
Institutions
204
GİRİŞ
Hizmet kavramı tarih boyunca farklı düşünürler tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. Palmer’e
göre insandan insana sunulan veya tavsiye edilen aktivite veya faydalardır. Kotler’e göre taraflardan
birinin diğerine sunduğu, dokunulamayan, soyut ve sahiplikle sonuçlanmayan faaliyet veya faydalardır.
Kuriloff’a göre ise tüketicilerin isteklerinin yerine getirilmesi için yaratılan, maddi olmayan ürünlerdir.
Hizmet sektörü zaman içerisinde hem dünyada hem de Türkiye’de gittikçe önem kazanmaya başlamıştır
(Organ ve Tekin, 2019). Türkiye İstatistik Kurumunun sunduğu verilere göre mevsim etkileri dikkate
alınmadan oluşturulmuş güven endeksi 2022 Ocak ayında 2021 Aralık ayına göre hizmet sektöründe
%1,2 artış göstermektedir (TÜİK, 2022). Yine Türkiye İstatistik Kurumundan elde edilen veriler
ışığında hizmet sektörünün toplam istihdama olan katkısı 2022 itibariyle %55,3 gibi önemli bir orana
sahiptir (TÜİK, 2022). Veriler dikkate alındığında hizmet sektörü ve hizmet sektörü ile ilgili yapılacak
araştırmaların önemi daha iyi anlaşılmaktadır.
Hizmet sektöründeki büyümeye eş zamanlı durumda eğitim sektörü de büyüme ve gelişme
göstermiştir. TÜİK’ten elde edilen verilere göre Türkiye’de eğitim için harcanan maliyetlerin oranı 2020
yılı için 2019 yılına göre %4,5 artış göstermiştir (TÜİK, 2020). Özellikle son yıllarda eğitim sektöründeki
gelişmelere bağlı olarak eğitim kavramı önem kazanmıştır (Songur, 2015). Batılı bakış açısına göre
eğitim doğrudan insan odaklı bir hizmet olmalıdır. “İnsana yapılan yatırım en iyi yatırımdır” görüşü
benimsenerek eğitimin devlet tekelinden özelleştirme yoluna yönelik çalışmalar yapılmıştır (Taşkın ve
Büyük, 2002:7). Özelleştirme adımları ile birlikte lojistik, spor, sağlık, konaklama, ulaştırma ve diğer
sektörlerde olduğu gibi eğitim sektöründe de belki de en önemli konulardan birisi eğitim hizmetlerinin
pazarlanması konusu olmuştur (Okumuş ve Duygun 2008). Eğitim hizmetlerini pazarlamak için en
dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi hizmet kalitesinin daha doğrusu algılanan hizmet kalitesinin
ölçülmeye çalışılması olmalıdır.
Kalite unsuru neredeyse tüm tarih boyunca bilinmekteyken kavram olarak kalite ilk kez 19.yy.’da
kullanılmaya başlanmıştır (Değer, 2012:16). Kalite kavramı ortaya çıktığından bu yana her bilim insanı
ve araştırmacı tarafından çok farklı şekillerde yorumlanmıştır (Arıkboga, 2003:59). Juran kaliteyi
“kullanıma uygunluk” olarak tanımlamıştır (Juran, 1988). Crosby ise “şartlara uygunluk” tanımını
getirmiştir (Efil, 2003). Ichikawa kaliteyi dar ve geniş anlamlarda açıklamıştır. Ona göre kalite dar
anlamda “ürün kalitesi”, geniş anlamda ise “kalite, iş kalitesi, iletişim kalitesi, proses kalitesi, isçiler,
mühendisler, idareciler ve yöneticiler dahil insanların kalitesi, sistem kalitesi, firma kalitesi, hedeflerin
kalitesi vb.dir” (Ishikawa, 1997:47). Gelişen teknoloji ve toplumsal ilişkiler ile birlikte sadece malların
kalitesi değil hizmetlerin kalitesi de önem kazanmıştır. Firmaların ve yöneticilerin bu değişimlere
ayak uydurabilmeleri ve pazarda hayatta kalarak söz sahibi olabilmeleri için sadece mal değil hizmet
kalitesinde de önceliklerini artırmalıdırlar (Değermen, 2006:15).
Hizmet kalitesi en basitleştirilmiş tanımıyla, müşteri beklentisini karşılamak adına optimum
hizmetin sarf edilmesidir. Yani hizmet kalitesi, bir firmanın müşteri beklentilerini tam karşılayabilme
hatta geçebilmesi durumudur (Odabaşı, 2004:93). Hizmet kalitesinde temel unsur müşteri/tüketici
tarafından algılanan kalitedir (Songur, 2015). Algılanan hizmet kalitesi, müşterilerin bir işletmeden
aldıkları hizmetin seviyesi ile bu işletmeye karşı bekledikleri hizmet performansının arasındaki fark
ile belirlenir (Okumuş ve Duygun 2008). Ancak hizmet kalitesinin ölçümü fiziki ürünlerin kalite
ölçümü kadar kolay olmamaktadır. Çünkü hizmet faktörü, soyuttur ve içine psikolojik, sosyal ve diğer
insani değerlerinde katılması gerekmektedir (Zeithaml vd., 1990:23). Dolayısıyla literatürde hizmet
faktörünün ölçülmesi için insani faktörlerde dikkate alınarak özel olarak geliştirilmiş çok değerli ölçek
metotları bulunmaktadır. Geliştirilen bu ölçekler yardımıyla hem tüketici gözünden algılanan hizmet
kalitesi ölçülebilirken aynı zamanda işletmelerin sergiledikleri hizmet kalitesi performansları da düzenli
olarak kontrol edilebilmektedir (Organ ve Tekin, 2019). Hizmet kalitesinin nicel olarak ölçülmesi çok
zordur (Eleren vd., 2007:78). Bu sebeple geliştirilen ölçekler genellikle insanların algılama seviyelerini
205
ölçemeye yönelik olurlar. Hizmet kalitesinin ölçümünde kullanılan en önemli ölçekler: Toplam Kalite
Endeksi, SERVPERF, Hizmet Barometresi, SERVQUAL, Kritik Olay Yönetimi, İstatistiksel Yöntemler
ve Diğer Yöntemlerdir.
Yöntemlerden literatürde en fazla kullanılanı A. Parsu Parasuraman, Valeria A. Zeithaml ve Leonard
L. Berry (1985) tarafından geliştirilen SERVQUAL yöntemidir (Altan ve Atan, 2004:20). Ölçek
tüketicilerin hizmet aldıkları herhangi bir firmadan bekledikleri hizmet seviyeleri ile algıladıkları hizmet
seviyelerinin anlamlı farklılığını ölçmek için tasarlanmıştır (Organ ve Tekin, 2019). SERVQUAL ölçeği
çalışmadan çalışmaya değişmekle birlikte temel olarak işletmenin fiziki olanakları (işletme tasarımı,
dekor, donanım yapısı, çalışanların görünüşü vb.), işletme güvenilirliği (çalışanların ilgisi, taahhüt
edilen işin zamanında yerine getirilmesi, kayıtlarda düzenlilik ve eksiksizlik vb.), işletmeye duyulan
güven (çalışanların davranışları, bilgi düzeyleri vb.), heveslilik (çalışanların yardım etme istekliliği,
hizmetlerin en kısa sürede yerine getirilmesi vb.) ve empati (müşterilerin isteklerini anlama, ihtiyaçları
doğrultusunda bireysel ilgi gösterme vb.) boyutları üzerinden ölçülmektedir (Lehtinen, 1991; Altan ve
Atan, 2004:20). SERVQUAL ölçümlerden elde edilen veriler ışığında müşterinin/tüketicinin karşılanan
hizmet beklentileri, algılanan hizmet beklentilerinden büyük olduğu zaman algılanan hizmet kalitesi
düşük kabul edilmektedir. Beklenen hizmet derecesi algılanan hizmet derecesine eşit seviyedeyse hizmet
kalitesi doyurucu seviye olarak kabul edilmektedir. Son olarak beklenen hizmet ölçümü algılanan hizmet
ölçümünden küçükse hizmet kalitesi ideal seviye olarak kabul edilir (Songur, 2015).
Eğitim sektörünün önemi ve hizmet sektörünün ülke çapında gelişimi ile eğitimde hizmet kalitesinin
geliştirilmesi gerek eğitimin gerekse hizmet sektörünün yapısından dolayı geliştirilmesi gereken bir
konudur (Arıkboğa, 2003:82). Günümüzde bütün toplumlar kamu veya özel tüm eğitim kurumlarını
geliştirmeye ve bu gelişimlerden yola çıkarak eğitim ile ilgili başarılı sistemler kurmaya çalışmalıdır.
Sonuç olarak gelişmiş eğitim hizmeti sağlayabilmek için hizmet kalitesi performansının artırılması
gerekmektedir (Wright ve O’Neill, 2002:37). Yapılan bu çalışmada, öncelikle belirli bazı sektörlerde
hizmet kalitesinin ölçümü ve yine eğitim sektöründe hizmet kalitesinin ölçümü ile ilgili daha çok
güncel çalışmalara ağırlık verilerek detaylı bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Daha sonra
Elazığ ilinde bulunan özel eğitim kurumlarında öğrenim görmekte olan öğrenciler için, eğitim aldıkları
kurumlarla ilgili algıladıkları hizmet kalitesi ile bekledikleri hizmet kalitesinin karşılaştırılması
yapılmış ve sonuç olarak öğrenci ile öğrenim gördüğü kurum arasındaki memnuniyetlilik derecesi
incelenmiştir.
LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Literatürde hizmet kalitesi ile ilgili uzun bir süredir çok fazla çalışmanın yapıldığı görülmektedir.
Bunlardan özellikle yakın zamanlarda yapılanları dikkate alındığında çok geniş alanlarda yapılmış
çalışmalar göze çarpmaktadır (Okumuş ve Duygun 2008). Bu alanlarda hizmet kalitesinin ölçülmesi
açısından kullanılan değişkenlerin temelde; fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, empati ve güven
değişkenleri olduğu görülmektedir. Bu değişkenlerden başka hizmet kalitesinde; iş memnuniyeti,
müşteri memnuniyeti, müşteri sadakati, genel servis, iş tatmini, iş tatmininin rolleri, algılanan değer gibi
başka değişkenlerin incelendiği de anlaşılmıştır (Can, 2016; Zafer ve Ünal, 2016; Nal vd., 2016; Alnaser
vd., 2017; Korkmaz ve Çuhadar, 2017; Çiftçi ve Çakmak, 2018; Yavan Temizkan, 2018; Pakurar vd.,
2019; Gürbüz ve Ayaz, 2019; Ertuğrul ve Sarı, 2019; Avcıl ve Özkan, 2020; Bulut, 2020; Roy vd., 2020;
Lesmana vd., 2021; Sabrang vd., 2021; Oña, 2021; Li vd., 2021; Chan vd., 2022). Sonuç olarak yapılan
literatür araştırması dikkate alındığında hizmet kalitesi kavramının çok geniş kapsamlı ve çok fazla
değişken ile değerlendirildiği görülmektedir.
Özellikle Türkiye’nin farklı illerinde yakın zamanda hizmet kalitesi ile ilgili çeşitli sektörlerde
çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Bu alanlardan en çok göze çarpanları; sağlık, spor, turizm, gıda,
lojistik, ulaştırma, konaklama ve eğitim alanlarıdır. Yapılan çalışmalara bakıldığı zaman; Yıldırım
(2015) Malatya ilinde bulunan alışveriş merkezlerinde hizmet kalitesini ölçmek adına yaptığı çalışma
206
sonucunda müşterilerin algıladıkları ve bekledikleri hizmet kalitesinin demografik değişkenlere göre

farklılıklar gösterdiklerini tespit etmiştir. Baş ve diğerleri (2017) ise Ankara ilinde fitnes hizmeti sunan
spor işletmelerinin algılanan hizmet kalitelerinin ölçülmesi için “Hizmet Kalitesi Değerlendirme
Ölçeğini” kullanarak yaptıkları çalışmada kişilerin yaş faktörünün ve medeni halinin fitnes salonlarında
özellikle soyunma odalarında beklenen hizmet algısı düzeylerini etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.
Sevgi ve Paksoy (2018) Antalya ilinde beş yıldızlı otellerde ikamet eden yabancı turistlerin (İngiliz,
Hollandalı, Alman ve Rus) bekledikleri ve algıladıkları hizmet kalitelerinin ölçümü için yaptıkları
çalışma sonucunda katılımcıların en çok önem verdikleri boyutun güvenilirlik boyutu olduğunu ve bu
boyutun kalitesinin yükselmesi ile hem diğer boyutların hem de genel hizmet kalitesinin artacağını tespit
etmişlerdir. Yıldız (2019) lojistik hizmeti açısından Gaziantep’te faaliyette bulunan imalat firmalarında
beklenen ve algılanan hizmet kalitesini ölçmüş ve beklenen ve algılanan hizmet kalitesi arasındaki en
fazla farkın empati en az farkın ise fiziki olanaklar olduğu sonucuna ulaşmıştır. Özveri ve diğerleri (2019)
İzmir’de faaliyette bulunan Ağız ve Diş sağlığı merkezlerinde hizmet sunulan hastaların algılanan ve
beklenen hizmet kalitelerini ölçmüş ve bu hastaların cevap verebilirlik boyutu dışında kalan somutluk,
güvenilirlik, güvence ve empati boyutları bakımından müşteri beklentilerini karşılayamadığını tespit
etmişlerdir. Ayrıca yine aynı analiz sonucunda hastaların cinsiyetlerinin de algıladıkları ve bekledikleri
hizmet kalite seviyelerini etkilemediğini tespit etmişlerdir.
Eğitimde hizmet kalitesi açısından yabancı ve yerli birçok çalışmanın yapıldığı görülmektedir.
Özellikle literatür dikkatli incelendiğinde hizmet kalitesi ile ilgili yapılmış olan çalışmaların önemli
bir kısmının SERVQUAL modeli vasıtasıyla ölçüldüğü anlaşılmaktadır (Gök ve Gökçen, 2016;
Türkel, 2017; Gerşil ve Güven, 2018; Teshnizi vd., 2018; Aksaraylı ve Pala, 2019; Haming vd., 2019;
Shafiq vd., 2019; Akob vd., 2020; Karaca ve Kelam, 2020; Kaya, 2020; Erişkin ve Yılmaz, 2022).
Türkiye’de de eğitim hizmeti kalitesinin geliştirilmesine yönelik SERVQUAL modeli ile çalışmaların
yapıldığı gözlemlenmiştir. Bunlar; Songur (2015) Aksaray ilinde bulunan Aksaray Üniversitesi
Şereflikoçhisar Berat Cömertoğlu Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin algıladıkları bekledikleri
hizmet kalitesini ölçmek için çalışma yapmışlardır. Çalışma sonuçları genel literatüre uygun olarak
beş boyutlu çıkmıştır. Ayaz ve Arakaya (2017) Karabük Üniversitesi öğrenci işlerinin SERVQUAL
modeli ile hizmet kalitesinin ölçümü sonucunda hizmet kalitesine ilişkin araştırmaların düzenli
olarak yapılması gerektiğini öne sürmüşlerdir. Küçük ve diğerleri (2018) Urfa Harran Üniversitesinde
yaptıkları çalışma sonucunda katılımcıların hizmet algısı ile memnuniyet düzeyi arasında pozitif
yönde güçlü bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Ertuğrul ve Sarı (2019) SERVQUAL modelini
kullanarak üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışmalarında güvenilirlik boyutunun beklenti
ve algı yönündeki farklılıkların en yüksek olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Karaca ve Kelam (2020)
COVID 19 salgınının sebep olduğu eğitimdeki aksaklıkları ve uzaktan eğitimde hizmet kalitesinin
ölçümü için yaptıkları çalışmada özellikle sistemsel sorunlar yüzünden hizmet kalitesinde sorunların
yaşandığını tespit etmişlerdir.
Bu çalışma, benzerlerinden farklı olarak hizmet kalitesi açısından yeterince değerlendirilmemiş olan
özel eğitim kurumlarının ve bu kurumlarda eğitim gören bireylerin bekledikleri ve algıladıkları hizmet
kalitesinin ölçülmesini amaçlamaktadır. Çalışmadan elde edilen bulgular sonucunda sağlanılacak
fayda çift taraflı olacaktır. Özel eğitim kurumları sağladıkları hizmet kalitelerinin eğitim gören bireyler
tarafından değerlendirilmesi ile hizmet eksikliklerinin farkına varabilecek ve belki de bu eksikliklerini
gidermek için iyileştirmelere gideceklerdir. Bireylerin ise eğitim aldıkları kurumlarda hizmet kalitesi
açısından farkındalığın artması ile birlikte daha sağlıklı ve verimli eğitim hizmeti alabilecekleri
öngörülmektedir. Ayrıca hizmet kalitesindeki artan farkındalığın özel eğitim kurumları arasında da
yapıcı bir rekabete yol açacağı düşünülmektedir. Son olarak özel eğitim kurumlarında hizmet kalitesinin
ölçümü ile ilgili yapılmış çalışmalarına ek olarak bu çalışmanın literatüre önemli faydalar sağlayabileceği
düşünülmektedir.
207
METODOLOJİ
Araştırmanın Modeli ve Hipotezler

Yapılan araştırmanın amacı, özel eğitim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin eğitim aldıkları
kurumlarla ilgili algıladıkları ve bekledikleri hizmet derecelerini ölçerek algıladıkları hizmet kalitesine
bağlı olarak kurumlarla ilgili duydukları memnuniyet durumlarını belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda
çalışma için nicel yöntemlere başvurularak keşifsel bir araştırma ortaya konmuştur. Araştırma modeli ve
araştırma için hazırlanmış hipotezler aşağıda gösterilmiştir.
Şekil 1. Araştırma Modeli
Şekil 1’de gösterilen araştırma modeli dikkate alınarak çalışma için oluşturulmuş hipotezler şunlardır:
H1 : Öğrencilerin demografik özelliklerine göre hizmet algıları farklılık göstermektedir.
H1a : Öğrencilerin cinsiyetlerine göre hizmet algıları farklılık göstermektedir.
H1a12345 : Öğrencilerin cinsiyetlerine göre algılanan hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki olanaklar 2)
Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut algıları farklılık göstermektedir.
H1b : Öğrencilerin yaşlarına göre hizmet algıları farklılık göstermektedir.
H1b12345 : Öğrencilerin yaşlarına göre algılanan hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki olanaklar 2)
Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut algıları farklılık göstermektedir.
H1c : Öğrencilerin öğrenim durumlarına göre hizmet algıları farklılık göstermektedir.
H1c12345 : Öğrencilerin öğrenim durumlarına göre algılanan hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki
olanaklar 2)Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut algıları farklılık göstermektedir.
H1d : Öğrencilerin hane gelir durumlarına göre hizmet algıları farklılık göstermektedir.
H1d 12345 : Öğrencilerin hane gelir durumlarına göre algılanan hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki
olanaklar 2)Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut algıları farklılık göstermektedir.
H 2 : Öğrencilerin demografik özelliklerine göre hizmet beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2a : Öğrencilerin cinsiyetlerine göre hizmet beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2 a12345 : Öğrencilerin cinsiyetlerine göre beklenilen hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki olanaklar 2)
Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut beklentileri farklılık göstermektedir.
208
H 2b : Öğrencilerin yaşlarına göre hizmet algıları beklentileri göstermektedir.

H 2b12345 : Öğrencilerin cinsiyetlerine göre beklenilen hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki olanaklar 2)
Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2c : Öğrencilerin öğrenim durumlarına göre hizmet beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2 c12345 : Öğrencilerin öğrenim durumlarına göre beklenilen hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki
olanaklar 2)Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2d : Öğrencilerin hane gelir durumlarına göre hizmet beklentileri farklılık göstermektedir.
H 2 d 12345 : Öğrencilerin hane gelir durumlarına göre beklenilen hizmet değişkenlerinden 1)Fiziki
olanaklar 2)Güvenilirlik 3)Heveslilik 4)Güven 5)Empati boyut beklentileri farklılık göstermektedir.
H 3 : Öğrencilerin eğitim hizmetlerinden duydukları beklentileri ile algılamaları arasında anlamlı
bir farklılık bulunmaktadır.
Evren ve Örneklem
Çalışmanın evrenini Elazığ’da faaliyette bulunan özel eğitim kurumlarında eğitim gören öğrenciler
oluşturmaktadır.. örneklem büyüklüğü olarak 500 katılımcının yeterli olacağı düşünülerek anket
çalışması yapılmıştır. Anketler rastgele örnekleme yöntemiyle toplanmıştır.
Veri Toplama Araçları

Çalışmada verilerin elde edilmesi için anket yöntemi kullanılmıştır. Ölçek sorularının elde edilmesi
için ilgili literatür detaylı bir biçimde taranmıştır. Literatür tarandıktan sonra A. Parsu Parasuraman,
Valeria A. Zeithaml ve Leonard L. Berry (1985) tarafından geliştirilen SERVQUAL ölçeği ve alt
boyutları öz anlamları değiştirilmeden çalışmanın amacı ve konusunun içeriğine göre hem algılanan
hizmet hem de beklenen hizmet kapsamında çalışma için düzenlenmiştir. Ölçekler SERVQUAL
tekniğine göre 5 alt boyut altında (fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati) toplam
22 ölçek sorusundan oluşmaktadır. Fiziki olanaklar boyutu 4 ölçek sorusundan, güvenilirlik boyutu
5 ölçek sorusundan, heveslilik boyutu 4 ölçek sorusundan, güven boyutu 4 ölçek sorusundan ve son
olarak empati boyutu 5 ölçek sorusundan oluşmaktadır. Anket için oluşturulan demografik sorular
(cinsiyet, yaş, öğrenim durumu ve hane gelir durumu) ise Okumuş ve Duygun (2008), Kıraç (2019)
ve Savaş ve Kesmez’e (2014) ait olan çalışmalar incelenerek oluşturulmuştur. Ölçeklere verilecek
cevaplar açısından gerekli olan derecelendirme için 5’li Likert ölçeği kullanılmıştır. Sorulara
verilecek cevaplara göre katılımcılara Kesinlikle Katılıyorum (5), Katılıyorum (4), Kararsızım (3),
Katılmıyorum (2) ve Kesinlikle Katılmıyorum (1) seçenekleri sunulmuştur. Çalışma için toplanılması
gereken veriler, özel eğitim kurumlarında öğrenim gören öğrenciler ile yüz yüze görüşülerek elde
edilmiştir.
Verilerin Analizi
Verilerin analizi için SPSS 24 paket programı kullanılmıştır. Çalışma için standart %5 hata payı ve
%95 güven aralığı ile p: 0,5 ve q: 0,5 değerleri baz alınarak analizler yapılmıştır. Öncelikle demografik
kriterlere göre hem algılanan hem de beklenen ölçekler için cinsiyet değişkeni için bağımsız örneklem
T-testi uygulanmıştır. Yaş, öğrenim durumu, hane gelir durumu değişkenleri için tek yönlü ANOVA
testleri yapılmıştır. Daha sonra katılımcıların beklentileri ile algıladıkları hizmet arasında anlamlı bir
farklılığın olup olmadığı kontrol edilmiştir. Sonuç olarak yapılan tüm analizler ışığında algılanan hizmet
kalitesi belirlenmiştir.
209
Ölçeklerin Güvenilirlik ve Normallik Analizleri

Çalışmada tutarlılık ve güvenilirlik katsayılarının tespiti için SPSS 24 paket programı kullanılmıştır.
%5 hata payı ve %95 güven aralığı dikkate alınarak yapılan güvenilirlik analizi sonucunda algılanan
hizmet ölçeği için Cronbach Alpha değeri 0,92 ve beklenen hizmet ölçeği için Cronbach Alpha değeri 0,95
olarak tespit edilmiştir. Bu durumda her iki ölçeğinde oldukça güvenilir olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
BULGULAR
Demografik Verilerden Elde Edilen Bulgular

Anketlere katılım gösterenlere ait demografik veriler aşağıda Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1. Demografik Verilere Ait Bulgular
Frekans (N) Yüzde (%)

Kadın 215 43,0
Cinsiyet
Erkek 285 57,0
18 Yaş Altı 307 61,4

Yaş
18 ve 25 Yaş Arası 154 30,8

25 Yaş Üstü 39 7,8
İlk Öğretim 49 9,8
Öğrenim
Durumu
Orta Öğretim 97 19,4

Lise 253 50,6
Lisans 101 20,2
4201 ve 5000 Arası 38 7,6
Hane Gelir Durumu
5001 ve 7500 Arası 144 28,8

7501 ve 10000 Arası 164 32,8
10001 ve 15000 Arası 74 14,8
15001 ve 20000 Arası 12 2,4
20001 ve Üzeri 68 13,6
Tablo 1 incelendiğinde çalışmaya katılanların %43’ü kadın ve %57’si erkeklerden oluşmaktadır.

Çalışmaya katılan öğrencilerin yaş aralıklarına bakıldığında en fazla katılım gösterenlerin 18 yaş ve
altında olanlar olduğu ve %61,4 yüzde ile en yüksek yüzdelik dilimine sahip oldukları görülmektedir.
öğrencilerin öğrenim durumu incelendiğinde ise %50,6 ile en fazla katılım gösteren grubun herhangi bir
devlet ya da özel lisede okuyan öğrencilerden oluştuğu gözlemlenmiştir. Son olarak öğrencilerin hane
gelir durumları incelendiğinde %32,8’lik bir oranla en fazla aylık 7501 TL ve 10000 TL arasında toplam
hane geliri elde eden öğrencilerin çalışmaya katılım gösterdikleri gözlemlenmiştir.
Demografik Değişkenlere Göre Algılanan Hizmet ve Beklenen Hizmet

Ölçeklerinin Farklılık Analizleri
Öğrencilerin demografik özelliklerine göre algıladıkları hizmetin ve bekledikleri hizmetin farklılaşıp
farklılaşmadığını görmek için farklılık analizleri için kullanılan bağımsız t-Testi ve tek yönlü ANOVA
Testi’nden faydalanılmıştır.
210
Cinsiyet iki değişkenli bir kavram olduğu için analizde bağımsız t-Testi kullanılmıştır. Öğrencilerin
cinsiyetlerine göre algıladıkları hizmetin ve bekledikleri hizmetin t-Testi sonuçları aşağıda Tablo 2’de
gösterilmiştir.
Tablo 2. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Algıladıkları Hizmete ve Bekledikleri Hizmete İlişkin t-Testi
Algılanan Hizmete İlişkin t-Testi Sonuçları

Değişkenler Kadın Erkek T Df P
Fiziki Olanaklar 2,2407 2,3386 -1,393 486,039 ,157
Güvenilirlik 3,1051 3,2365 -1,787 460,399 ,074
Heveslilik 3,0488 2,9395 1,287 462,970 199
Güven 3,2605 3,2772 -,205 464,595 ,838
Empati 3,3637 3,3495 ,154 465,803 ,878
Beklenen Hizmete İlişkin t-Testi Sonuçları
Değişkenler Kadın Erkek T Df P
Fiziki Olanaklar 4,0849 4,0509 ,483 486,238 ,623
Güvenilirlik 4,1451 4,1684 -,351 457,321 ,726
Heveslilik 4,1686 4,1851 -,265 476,305 ,791
Güven 3,9663 3,9895 -,370 461,870 ,711
Empati 4,1442 4,1832 -,506 431,937 ,613
*Gruplar arası farklılık 0,05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 2 incelendiğinde öğrencilerin cinsiyetleri ile algıladıkları ve bekledikleri hizmete ilişkin ayrı
ayrı t-Testi analizine ait sonuçlar gösterilmiştir. Öncelikle algılanan hizmet sonuçları değerlendirildiğinde
algılanan hizmet boyutu ile öğrencilerin cinsiyeti arasında tüm değişkenler açısından(fiziki olanaklar,
güvenilirlik, heveslilik, güven, empati) anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>0,05). Beklenen
hizmet sonuçları değerlendirildiğinde yine beklenen hizmet ile öğrencilerin cinsiyetleri arasında tüm
boyutlar açısından(fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven, empati) anlamlı bir farklılık tespit
edilememiştir (p>0,05).
Sonuç olarak öğrencilerin cinsiyetleri, eğitim aldıkları özel kurumlara ilişkin algıladıkları ve
bekledikleri hizmetler açısından anlamlı bir farklılık teşkil etmemektedir. Bu durumda hipotezlere
bakıldığı zaman H1a hipotezi ve hipoteze ait H1a1 , H1a 2 , H1a 3 , H1a 4 ve H1a 5 alt hipotezlerinin
tamamı reddedilmiştir. Yine H 2a hipotezi ve hipoteze ait H 2 a1 , H 2 a 2 , H 2 a 3 , H 2 a 4 ve H 2 a 5 alt
hipotezlerinin tamamı reddedilmiştir.
Grup sayısı ikiden daha fazla olan demografik değişkenlere (yaş, öğrenim durumu ve hane gelir
durumu) ilişkin yapılan ANOVA testi analizleri ve anlamlı sonuçlar veren değişkenler için yapılmış olan
Post Hoc analizleri aşağıda tablolar halinde gösterilmiştir.
211
Tablo 3. Öğrencilerin Yaşlarına Göre Algıladıkları Hizmete ve Bekledikleri Hizmete İlişkin ANOVA Analizleri
Algılanan Hizmete İlişkin ANOVA Sonuçları

Kareler Ortalama
Değişkenler df F P
Toplamı Kare
Gruplar
2,623 2 1,312 2,172 ,115
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 300,108 497 ,604
Toplam 302,731 499
Gruplar
3,742 2 1,871 2,834 ,060
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 328,058 497 ,660
Toplam 331,800 499
Gruplar
7,822 2 3,911 4,477 ,012*
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 434,150 497 ,874
Toplam 441,971 499
Gruplar
6,597 2 3,299 4,086 ,017*
arası
Güven
Gruplar İçi 401,203 497 ,807
Toplam 407,800 499
Gruplar
12,932 2 6,466 6,292 ,002*
arası
Empati
Gruplar İçi 510,762 497 1,028
Toplam 523,694 499
Beklenen Hizmete İlişkin ANOVA Sonuçları
Kareler Ortalama
Toplamı Kare
Gruplar
1,336 2 ,668 1,103 ,333
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 300,957 497 ,606
Toplam 302,292 499
Gruplar
1,162 2 ,581 1,079 ,341
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 267,653 497 ,539
Toplam 268,815 499
Gruplar
,780 2 ,390 ,824 ,439
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 235,378 497 ,474
Toplam 236,158 499
Gruplar
1,024 2 ,512 1,068 ,345
arası
Güven
Gruplar İçi 238,453 497 ,480
Toplam 239,477 499
Gruplar
,798 2 ,399 ,549 ,578
arası
Empati
Gruplar İçi 361,278 497 ,727
Toplam 362,076 499
212
Tablo 3 incelendiğinde öğrencilerin yaşları ile algıladıkları ve bekledikleri hizmete ilişkin ayrı
ayrı yapılmış olan ANOVA analizine ait sonuçlar gösterilmiştir. Öncelikle algılanan hizmet sonuçları
değerlendirildiğinde algılanan hizmet boyutu ile öğrencilerin yaşı arasında heveslilik değişkeninde
F=4,447, (p<0,05), güven değişkeninde F=4,086, (p<0,05) ve empati değişkeninde F=6,292 (p<0,05)
anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Beklenen hizmet kalitesine ilişkin sonuçlar değerlendirildiğinde
ise beklenen hizmet boyutu ile öğrencilerin yaşları arasında tüm değişkenler açısından(fiziki olanaklar,
güvenilirlik, heveslilik, güven, empati) anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>0,05).
Yapılan ANOVA analizi sonucunda öğrencilerin yaşları ile algılanan hizmet boyutu değişkenleri
(heveslilik, güven ve empati) arasında anlamlı farklılıkların olduğu ortaya çıkmıştır. Aşağıda Tablo 4 ile
bu farklılıkların Post Hoc analizleri ile ayrıntılarına değinilmiştir. Gruplar arasında varyans homojenliği
olduğu için Post Hoc testlerinden LSD testi kullanılmıştır.
Tablo 4. Öğrencilerin Yaşları ile Algıladıkları Hizmet Boyutuna Göre Heveslilik, Güven ve Empati Alt
Boyutlarına Ait Post Hoc Analizleri
Standart
Değişkenler Yaş (I) Yaş (J) Ortalama Farkı (I-J) P
Sapma
18 Yaş Altı 18 ve 25 Yaş -,15271 ,09229 ,099
Arası
25 Yaş Üstü ,33759* ,15888 ,034*
18 ve 25 Yaş Arası 18 Yaş Altı ,15271 ,09229 ,099
Heveslilik
25 Yaş Üstü ,49030* ,16754 ,004*
25 Yaş Üstü 18 Yaş Altı -,33759* ,15888 ,034*
18 ve 25 Yaş -,49030* ,16754 ,004*
Arası
18 Yaş Altı 18 ve 25 Yaş -,10466 ,08872 ,239
Arası
25 Yaş Üstü ,35522* ,15274 ,020*
18 ve 25 Yaş Arası 18 Yaş Altı ,10466 ,08872 ,239
Güven
25 Yaş Üstü ,45987* ,16106 ,004*
25 Yaş Üstü 18 Yaş Altı -,35522* ,15274 ,020*
18 ve 25 Yaş -,45987* ,16106 ,004*
Arası
18 Yaş Altı 18 ve 25 Yaş -,26331* ,10010 ,009*
Arası
25 Yaş Üstü ,31441 ,17233 ,069
18 ve 25 Yaş Arası 18 Yaş Altı ,26331* ,10010 ,009*
Empati
25 Yaş Üstü ,57772* ,18173 ,002*
25 Yaş Üstü 18 Yaş Altı -,31441 ,17233 ,069
18 ve 25 Yaş -,57772* ,18173 ,002*
Arası
Tablo 4 ışığında öğrencilerin yaşları ile algıladıkları hizmet boyutuna ait heveslilik değişkeni
incelendiğinde öğrencilerden 18 yaşından küçük olanların 25 yaşın üzerinde olanlara göre anlamlı bir
farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Yine 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilerin 25 yaşın üzerinde
olanlara göre anlamlı bir farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Son olarak 25 yaşın üzerinde olan
öğrencilerin hem 18 yaşından küçük olan hem de 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilere göre anlamlı
farklılıklara sahip olduğu görülmüştür. Analiz sonuçlarına göre H1b 3 hipotezi kabul edilmiştir.
213
Tablo 4 incelendiğinde öğrencilerin yaşları ile algıladıkları hizmet boyutuna ait güven değişkeni
incelendiğinde öğrencilerden 18 yaşından küçük olanların 25 yaşın üzerinde olanlara göre anlamlı bir
farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Yine 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilerin 25 yaşın üzerinde
olanlara göre anlamlı bir farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Son olarak 25 yaşın üzerinde olan
öğrencilerin hem 18 yaşından küçük olan hem de 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilere göre anlamlı
Tablo 4 incelendiğinde öğrencilerin yaşları ile algıladıkları hizmet boyutuna ait empati değişkeni
incelendiğinde öğrencilerden 18 yaşından küçük olanların 18 ve 25 yaş aralığında olanlara göre anlamlı
bir farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Yine 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilerin hem 18 yaşından
küçük olan hem de 25 yaşın üzerinde olanlara göre anlamlı farklılığa sahip olduğu görülmüştür. Son
olarak 25 yaşın üzerinde olan öğrencilerin 18 ve 25 yaş aralığında olan öğrencilere göre anlamlı
Sonuç olarak öğrencilerin yaşları ile eğitim aldıkları özel kurumlara ilişkin algıladıkları ve bekledikleri
hizmetler açısından hipotezler değerlendirildiğinde H1b hipotezine ait alt hipotezler olan H1b 3 , H1b 4
ve H1d 5 alt hipotezleri kabul edilirken H1b1 , ve H1b 2 alt hipotezleri reddedilmiştir. Yine H 2b hipotezi
ve hipoteze ait H 2b1 , H 2b 2 , H 2b 3 , H 2b 4 ve H 2b 5 alt hipotezlerinin tamamı reddedilmiştir.
Tablo 5. Öğrencilerin Öğrenim Durumlarına Göre Algıladıkları Hizmete ve Bekledikleri Hizmete İlişkin
ANOVA Analizleri

Kareler Ortalama
Toplamı Kare
Gruplar
1,923 3 ,641 1,057 ,367
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 300,808 496 ,606
Toplam 302,731 499
Gruplar
1,938 3 ,646 ,971 ,406
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 329,862 496 ,665
Toplam 331,800 499
Gruplar
2,587 3 ,862 ,973 ,405
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 439,385 496 ,886
Toplam 441,971 499
Gruplar
,909 3 ,303 ,369 ,775
arası
Güven
Gruplar İçi 406,891 496 ,820
Toplam 407,800 499
Gruplar
,654 3 ,218 ,207 ,892
arası
Empati
Gruplar İçi 523,040 496 1,055
Toplam 523,694 499
Kareler Ortalama
Toplamı Kare
Gruplar
4,253 3 1,418 2,359 ,071
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 298,040 496 ,601
Toplam 302,292 499
214
Gruplar
2,083 3 ,694 1,291 ,277
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 266,732 496 ,538
Toplam 268,815 499
Gruplar
2,562 3 ,854 1,813 ,144
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 233,596 496 ,471
Toplam 236,158 499
Gruplar
1,116 3 ,372 ,774 ,509
arası
Güven
Gruplar İçi 238,362 496 ,481
Toplam 239,477 499
Gruplar
3,551 3 1,184 1,637 ,180
arası
Empati
Gruplar İçi 358,525 496 ,723
Toplam 362,076 499 ,601 2,359 ,071
Tablo 5 incelendiğinde öğrencilerin öğrenim durumları ile algıladıkları ve bekledikleri hizmete

ilişkin ayrı ayrı yapılmış olan ANOVA analizine ait sonuçlar gösterilmiştir. Öncelikle algılanan hizmet
sonuçları değerlendirildiğinde algılanan hizmet boyutu ile öğrencilerin öğrenim durumları arasında tüm
değişkenler açısından (fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven, empati) anlamlı farklılıklar tespit
edilmemiştir (p>0,05). Beklenen hizmet sonuçları değerlendirildiğinde ise beklenen hizmet boyutu
ile öğrencilerin öğrenim durumları arasında tüm değişkenler açısından(fiziki olanaklar, güvenilirlik,
heveslilik, güven, empati) anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>0,05).
Sonuç olarak öğrencilerin öğrenim durumları ile eğitim aldıkları özel kurumlara ilişkin algıladıkları
ve bekledikleri hizmetler açısından anlamlı bir farklılık yoktur. Bu durumda hipotezlere bakıldığı zaman
H1c hipotezi ve hipoteze ait H1c1 , H1c 2 , H1c 3 , H1c 4 ve H1c 5 alt hipotezlerinin tamamı reddedilmiştir.
Yine H 2c hipotezi ve hipoteze ait H 2 c1 , H 2 c 2 , H 2 c 3 , H 2 c 4 ve H 2 c 5 alt hipotezlerinin tamamı
reddedilmiştir.
Tablo 6. Öğrencilerin Hane Gelir Durumlarına Göre Algıladıkları Hizmete ve Bekledikleri Hizmete İlişkin
ANOVA Analizleri

Kareler Ortalama
Toplamı Kare
Gruplar
3,849 5 ,770 1,272 ,275
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 298,882 494 ,605
Toplam 302,731 499
Gruplar
7,903 5 1,581 2,411 ,036*
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 323,897 494 ,656
Toplam 331,800 499
Gruplar
9,751 5 1,950 2,229 ,050*
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 432,221 494 ,875
Toplam 441,971 499
215
Gruplar
6,951 5 1,390 1,713 ,130
arası
Güven
Gruplar İçi 400,849 494 ,811
Toplam 407,800 499
Gruplar
9,964 5 1,993 1,916 ,090
arası
Empati
Gruplar İçi 513,731 494 1,040
Toplam 523,694 499
Kareler Ortalama
Toplamı Kare
Gruplar
,626 5 ,125 ,205 ,960
arası
Fiziki Olanaklar
Gruplar İçi 301,666 494 ,611
Toplam 302,292 499
Gruplar
5,551 5 1,110 2,083 ,066
arası
Güvenilirlik
Gruplar İçi 263,264 494 ,533
Toplam 268,815 499
Gruplar
3,071 5 ,614 1,302 ,262
arası
Heveslilik
Gruplar İçi 233,087 494 ,472
Toplam 236,158 499
Gruplar
3,753 5 ,751 1,573 ,166
arası
Güven
Gruplar İçi 235,725 494 ,477
Toplam 239,477 499
Gruplar
4,672 5 ,934 1,291 ,266
arası
Empati
Gruplar İçi 357,404 494 ,723
Toplam 362,076 499 ,960
Tablo 6 incelendiğinde öğrencilerin hane gelir durumları ile algıladıkları ve bekledikleri hizmete
ilişkin ayrı ayrı yapılmış olan ANOVA analizine ait sonuçlar gösterilmiştir. Öncelikle algılanan hizmet
sonuçları değerlendirildiğinde algılanan hizmet boyutu ile öğrencilerin hane gelir durumları arasında
güvenilirlik değişkeninde F=2,411, (p<0,05) ve heveslilik değişkeninde F=2,229, (p<0,05) anlamlı
farklılıklar tespit edilmiştir. Beklenen hizmet sonuçları değerlendirildiğinde ise beklenen hizmet boyutu
ile öğrencilerin hane gelir durumları arasında tüm değişkenler açısından(fiziki olanaklar, güvenilirlik,
heveslilik, güven, empati) anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>0,05).
Yapılan ANOVA analizi sonucunda öğrencilerin yaşları ile algılanan hizmet boyutu değişkenleri
(güvenilirlik ve heveslilik) arasında anlamlı farklılıkların olduğu ortaya çıkmıştır. Aşağıda Tablo 7 ile
bu farklılıkların Post Hoc analizleri ile ayrıntılarına değinilmiştir. Gruplar arasında varyans homojenliği
olduğu için Post Hoc testlerinden LSD testi kullanılmıştır.
216
Tablo 7. Öğrencilerin Gelir Durumları ile Algıladıkları Hizmet Boyutuna Göre Güvenilirlik ve Heveslilik Alt
Boyutlarına Ait Anlamlı Çıkan Post Hoc Analizleri
Hane Gelir Hane Gelir Durumu Ortalama Farkı Standart

Değişkenler P
Durumu (I) (J) (I-J) Sapma
7501 ve 10000 Arası -,34198* ,14578 ,019*
4201 ve 5000 Arası
20001 ve Üzeri -,42368* ,16400 ,010*
5001 ve 7500 Arası 20001 ve Üzeri -,24861* ,11914 ,037*

Güvenilirlik
7501 ve 10000
4201 ve 5000 Arası ,34198* ,14578 ,019*
Arası
15001 ve 20000
20001 ve Üzeri -,50000* ,25354 ,049*
Arası
4201 ve 5000 Arası ,42368* ,16400 ,010*
20001 ve Üzeri 5001 ve 7500 Arası ,24861* ,11914 ,037*
15001 ve 20000 Arası ,50000* ,25354 ,049*
7501 ve 10000 Arası -,29273* ,10682 ,006*
5001 ve 7500 Arası
Heveslilik
20001 ve Üzeri -,32976* ,13763 ,017*

7501 ve 10000
5001 ve 7500 Arası ,29273* ,10682 ,006*
Arası
20001 ve Üzeri 5001 ve 7500 Arası ,32976* ,13763 ,017*
Tablo 7 incelendiğinde öğrencilerin gelir durumları ile algıladıkları hizmet boyutuna ait güvenilirlik
değişkeni incelendiğinde öğrencilerden hane gelir durumu 4201 TL ve 5000 TL arası olanların hane
gelir durumu 7501 TL ve 10000 TL arası ve hane gelir durumu 20001 TL ve üzeri olanlara göre
anlamlı farklılıklar içerdiği görülmüştür. 5001 TL ve 7500 TL arası hane gelirine sahip öğrencilerin
20001 TL ve üzeri hane gelirine sahip öğrencilere göre anlamlı farklılığa sahiptir. 7501 TL ve 10000
TL arası hane gelir durumuna sahip öğrencilerin 4201 TL ve 5000 TL arası hane gelirine sahip olan
öğrencilere göre anlamlı farklılığa sahip olduğu görülmüştür. 15001 TL ve 20000 TL arası hane
gelirine sahip öğrencilerin 20001 TL ve üzeri hane gelirine sahip öğrencilere göre anlamlı farklılığa
sahip olduğu görülmüştür. Son olarak 20001 TL ve üzeri hane gelirine sahip olan öğrencilerin hane
gelir durumu 4201 TL ve 5000 TL arası, 5001 TL ve 7500 TL arası ve 15001 TL ve 20000 TL arası
olan öğrencilere göre anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre H1d 2
hipotezi kabul edilmiştir.
Tablo 7’ye göre öğrencilerin gelir durumları ile algıladıkları hizmet boyutuna ait heveslilik değişkeni
incelendiğinde öğrencilerden hane gelir durumu 5001 TL ve 7500 TL arası olanlarının hane gelir
durumu 7501 TL ve 10000 TL arası ve yine 20001 TL ve üzeri olanlara göre anlamlı farklılıklar içerdiği
görülmüştür. Hane gelir durumu 7501 TL ve 10000 TL arası olan öğrencilerin hane gelir durumu 5001
TL ve 7500 TL arası olanlara göre anlamlı farklılıklara sahip olduğu görülmüştür. Son olarak hane gelir
durumu 20001 TL ve üzeri olan öğrencilerin 5001 TL ve 7500 TL arası hane gelirine sahip olanlara göre
anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Tabloda gösterilmeyen diğer tüm farklılık kıyaslarının
anlamsız olduğu görülmüştür. Analiz sonuçlarına göre H1d 3 hipotezi kabul edilmiştir.
Sonuç olarak öğrencilerin hane gelir durumları ile eğitim aldıkları özel kurumlara ilişkin algıladıkları
ve bekledikleri hizmetler açısından hipotezler değerlendirildiğinde H1d hipotezine ait alt hipotezler olan
H1d 2 ve H1d 3 hipotezleri kabul edilirken H1d 1 , H1d 4 ve H1d 5 alt hipotezleri reddedilmiştir. Yine H 2d
hipotezi ve hipoteze ait H 2 d 1 , H 2 d 2 , H 2 d 3 , H 2 d 4 ve H 2 d 5 alt hipotezlerinin tamamı reddedilmiştir.
217
Algılanan Hizmet Kalitesi Ölçümü İçin Farklılık Analizi

Çalışmanın son kısmında eğitimde algılanan hizmet kalitesine yönelik öğrencilerin algılama ve
beklenti değişkenleri karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmaya ait değişkenler fiziki olanaklar, güvenilirlik,
heveslilik, güven ve son olarak empati değişkenidir. Karşılaştırma için t-Testinden faydalanılmıştır.
Uygulanan t-Testinde algılanan ve beklenen hizmet arasındaki farklılıklara bakılmıştır.
Tablo 9. Eğitimde Algılanan Hizmet Kalitesine Yönelik Algılama ve Beklentilerin Karşılaştırılması
Hizmet Algılama Beklenti t-Testi Sonuçları

Kalitesi Karşılaştırmalı
Değişkenleri Ortalama S.t.d Ortalama S.t.d t-değerleri P
Ortalama
Fiziki
2,2965 ,77889 4,0655 ,77833 -1,76900 -36,578 ,000*
Olanaklar
Güvenilirlik 3,1800 ,81543 4,1584 ,73397 -,97840 -22,618 ,000*
Heveslilik 2,9865 ,94112 4,1780 ,68794 -1,19150 -23,165 ,000*
Güven 3,2700 ,90401 3,9795 ,69276 -,70950 -15,094 ,000*
Empati 3,3556 1,02445 4,1664 ,85182 -,81080 -14,222 ,000*
Tablo 9 incelendiğinde öğrencilerin eğitim gördükleri kurumlara karşı beklentilerine ve algılamalarına

ilişkin karşılaştırmalı farklılık analiz sonuçları görülmektedir. Karşılaştırma sonucunda fiziki olanaklar,
güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati değişkenlerinin hepsinden anlamlı farklılık sonuçlarının
ortaya çıktığı görülmüştür (p<0,05). Tüm değişkenlerin anlamlı farklılıklar vermesi ile birlikte tabloda
algılama ve beklenti boyutlarına ait olan ortalamalar incelendiğinde fiziki olanaklar, güvenilirlik,
heveslilik, güven ve empati değişkenlerinden hiçbirinin t-değerlerinin -1,96 ile +1,96 arasında
olmadığı görülmüştür. Ayrıca tüm t-değerlerinin negatif olmasından ötürü öğrencilerin beklentilerinin
algılamalarından daha fazla olduğu sonucuna da ulaşılmaktadır. T-değerleri incelendiğinde öğrencilerin
beklentilerinin değişkenler bazında en yüksekten en düşüğe doğru sırasıyla sırasıyla fiziki olanaklar (t=
-36,578), heveslilik (t= -23,165), güvenilirlik (t= -22,618), güven (t= -15,094) ve son olarak empati (t=
-14,222) olduğu görülmektedir. Hipotezlere bakıldığı zaman t-Testi bulgularına göre H 3 hipotezinin
kabul edildiği sonucuna ulaşılmıştır.
SONUÇ
Hizmet kalitesi hizmet sunanlar tarafından maksimum performans ile müşterilerin isteklerinin en
iyi biçimde karşılanmasıdır (Songur, 2015). Hizmet kalitesinde temel amaç müşteri beklentilerinin tam
olarak karşılanması ve hatta bu beklentilerin üzerinde bir performans gösterilmesidir.. Hizmet kalitesinin
en büyük unsuru müşteri tarafından algılanan kalitedir (Zeithaml vd., 1990). Hizmet sektörünün
gelişmesiyle birlikte algılanan hizmet kalitesi de önem kazanmıştır. Algılanan hizmet kalitesi kısaca
müşterilerin bekledikleri ve algıladıkları hizmet seviyelerinin farkıyla bulunmaktadır. Özellikle eğitim
sektöründe yeni nesillerin sağlıklı eğitim alabilmeleri için algıladıkları hizmet kalitesinin tespit edilerek
iyileştirilmesi önem kazanmaktadır (Odabaşı, 2004:93).
Çalışma Elazığ’da bulunan özel eğitim kurumlarının öğrenciler açısından algılanan hizmet kalitesini
ölçmek için yapılmıştır. Çalışmanın temel amacı Elazığ ilinde faaliyet gösteren özel eğitim kurumlarının
öğrenciler açısından algılanan hizmet kalitelerini ölçmektir. Çalışma kapsamında algılanan hizmet
kalitesini ölçmek için SERVQUAL ölçeğinden faydalanılmıştır (Parasuraman vd., 1985). SERVQUAL,
218
uygulandığı çalışmaların amaç, model ve hipotezlerine göre farklılıklar göstersede temelde fiziki
olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati değişkenlerinden oluşmaktadır (Okumuş ve
Duygun, 2008). Algılanan hizmet kalitesinin ölçümü için beklenen ve algılanan boyutlar açısından
anketler hazırlanmış ve öğrencilerden her iki ankete de cevap vermeleri istenmiştir. Elde edilen sonuçlar
t-Testi analiziyle karşılaştırılmış ve anlamlı farklılıkların olup olmadığı görülmeye çalışılmıştır. Ayrıca
demografik veriler (cinsiyet, yaş öğrenim durumu ve hane gelir durumu) ile hem algılanan hizmet hem
de beklenen hizmet boyutları arasında ilgili anlamlı farklılıkların olup olmadığı t-Testleri ve ANOVA
testleri yapılarak araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre oluşturulmuş hipotezler test edilmiştir.
Araştırmada demografik değişkenler olan cinsiyet, yaş, öğrenim durumu ve hane gelir durumu ile
algılanan ve beklenen boyutlara ait fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati değişkenleri
farklılık analizlerine (t-Testi ve ANOVA) tabi tutulmuştur. Cinsiyet değişkeni t-Testi ile analiz edilirken
diğer değişkenler tek yönlü ANOVA ile analiz edilmiştir. Analizler sonucunda hiçbir demografik
değişken ile beklenen hizmet kalitesi boyutuna ilişkin değişkenleriden olan fiziki olanaklar, güvenilirlik,
heveslilik, güven ve empati arasında anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Ancak algılanan boyutu dikkate
alındığında yaş ve hane gelir durumu değişkenlerinin bazı anlamlı farklara sahip olduğu tespit ediilmiştir.
Yaş değişkeni dikkate alındığında heveslilik, güven ve empati değişkenlerinde anlamlı farklılıkların
olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hane gelir durumu değişkeni dikkate alındığında ise güvenilirlik ve
heveslilik değişkenlerinde anlamlı farklılıklar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak öğrenciler
yaşlarına göre algılanan hizmet boyutu kapsamında heveslilik, güven ve empati kavramlarına karşı farklı
tepkiler göstermektedirler. Özellikle bu durumun öğrencilerin yaşları ilerledikçe daha belirginleşmeye
başladığı görülmüştür. Yani ileri yaşa sahip olan öğrencilerin algılamış oldukları heveslilik, güven ve
empati gibi soyut ve insani kavramları daha fazla dikkate aldığı anlaşılmıştır. Yine öğrenciler algılanan
hizmet boyutu için hane gelir durumlarına göre güvenilirlik ve heveslilik kavramlarına karşı farklılıklar
gösterdiği gözlemlenmiştir. Özellikle bu durumun öğrencilerin hane gelir durumları düştükçe artmaya
başladığı tespit edilmiştir. Tüm bu analizler sonucunda H1b 3 , H1b 4 , H1d 2 , H1d 3 ve H1d 5 hipotezleri
kabul edilmiştir.
Özel eğitim kurumlarının algılanan hizmet kalitelerinin ölçümü için öğrencilerin algılanan ve
beklenen hizmet boyutları t-Testi analizi ile karşılaştırılmıştır. Analiz sonucunda tüm değişkenler
açısından (fiziki olanaklar, güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati) öğrencilerin beklentileri
algılarından yüksek çıkmıştır. Analiz sonucunda H 3 hipotezi kabul edilmiştir. Sonuç olarak Elazığ’da
özel eğitim merkezlerinde eğitim gören öğrenciler hizmet aldıkları kurumlardan algıladıklarından daha
fazla hizmet beklentisi içindedirler. Öğrencilerin beklentilerinin sırasıyla fiziki olanaklar, heveslilik,
güvenilirlik, güven ve empati değişkenleri olduğu anlaşılmıştır. Özellikle en fazla beklentinin fiziki
olanaklarda olduğu düşünülürse kurumların sınıf ışıklandırması, binanın iç ve dış görünümü, kullanılan
araç ve gereçlerde yenilik gibi etkenlere daha fazla dikkat etmesi gerekmektedir.
Öneriler:
• Çalışma sadece Elazığ ilinde yapılmıştır. Benzer çalışma Türkiye’nin diğer şehirlerinde bulunan
özel eğitim kurumlarına da uygulanabilir.
• Çalışmada kullanılan standart SERVQUAL değişkenleri dışında başka değişkenler de eklenerek
daha kapsamlı araştırmalar yapılabilir.
• Bulunan hizmet kalitesi ölçümlerine ek olarak öğrencilerin genel memnuniyet durumları da
çalışmanın etki derecesi açısından ölçülebilir.
• Çalışmada özel eğitim kurumlarındaki algılanan hizmet kalitesinin ölçümü gerçekleştirilmiştir.
Buna ek olarak literatürde sık kullanılan SERVPERF ölçeği ile hizmet kalitesi ile birlikte hizmetin
performans derecesinde ölçülebilir.
219
KAYNAKÇA
Alnaser F, Ghani M, Rahi S, Mansour M, Abed H 2017. The Impact of SERVQUAL Model and Subjective Norms
on Customer’s Satisfaction and Customer Loyalty in Islamic Banks: A Cultural Context. Int J Econ Manag
Sci, 6(5): 455.
Altan Ş, Atan M 2004. Bankacılık Sektöründe Toplam Hizmet Kalitesinin Servqual Analizi İle Ölçümü, Gazi Üni-
versitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1: 17 – 32.
Arıkboğa Ş 2003. Yüksek Ögrenimde Toplam Kalite Yönetimi ve Bir Arastırma, Istanbul Üniversitesi Iktisat Fa-
kültesi Mecmuası, 53(2): 57-85.
Avcil S, Özkan T 2020. İstanbul’daki JCI Akreditasyonuna Sahip Özel Hastanelerin Hizmet Kalitesi. Yönetim
Bilimleri Dergisi, 18(36): 309-338.
Ayaz N, Arakaya A 2017. Eğitim sektöründe hizmet kalitesinin ölçülmesi: Öğrenci işleri birimi örneği. Karabük
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1): 336-350.
Babakus E, Boiler GW 1992. An Empirical Assessment of the SERVQUAL Scale. Journal of Business Research,
24: 253-68.
Baş M, Çelik A, Solak, N 2017. Spor İşletmelerinde Algılanan Hizmet Kalitesi Üzerine Bir Araştırma. Gaziantep
Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 2(4): 1-11.
Brensinger RP, Douglas ML 1990. “Can the SERVQUAL Scale be Generalized to Business-to-Business Services?”
in Knowledge Development in Marketing. 1990 AMA’s Summer Educators’ Conference Proceedings, 289.
Bulut B 2021. Demiryolu Lojistiğinde Hizmet Kalitesi Ölçümü: Ege Bölgesinde Hizmet Veren Bir Demiryolu
İşletmesine Yönelik Uygulama. Deniz Taşımacılığı ve Lojistiği Dergisi, 2(1): 18-28.
Can P 2016. Hizmet kalitesinin SERVQUAL ölçeği ile ölçülmesi: Uşak Üniversitesi Merkez Kütüphanesi üzerine
bir araştırma. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1): 63-83.
Carman JM 1990. Consumer Perceptions of Service Quality: An Assessment of the SERVQUAL Dimensions.
Journal of Retailing, 66(Spring): 33-35.
Chan VHY, Chiu DK, Ho KK 2022. Mediating effects on the relationship between perceived service quality and
public library app loyalty during the COVID-19 era. Journal of Retailing and Consumer Services, 67:
102960.
Crompton JL, Mackay KJ 1989. Users’ perceptions of the relative importance of service quality dimensions in
selected public recreation programs. Leisure Sciences, 11(4): 367-375.
Çiftçi S, Çakmak G 2018. Fitness merkezleri müşterilerinin hizmet kalitesi ile ilgili beklenti ve algı düzeylerinin
incelenmesi. Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(1): 23-31.
de Oña J 2022. Service quality, satisfaction and behavioral intentions towards public transport from the point of
view of private vehicle users. Transportation, 49(1): 237-269.
Değer Ç 2012. Kano Modelı̇ ile Bütünleştı̇ rı̇ lmı̇ ş Servqual Analı̇ zı̇ nı̇ n Kalı̇ te Fonksı̇ yon Yayılımına Uygulanarak
Hı̇ zmet Kalı̇ tesı̇ İyı̇ leştı̇ rı̇ lmesı̇ ve Bı̇ r Sağlık Kuruluşunda Uygulanması. Yüksek Lisans Tezi. T.C. Dokuz
Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Değermen HA 2006. Hizmet Ürünlerinde Kalite, Müsteri Tatmini ve Sadakati: Hizmet Kalitesi ile Müsteri Sada-
katinin Saglanması ve GSM Sektöründe Bir Uygulama, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
Efil İ 2003. Toplam Kalite Yönetimi ve Toplam Kaliteye Ulasmada Önemli Bir Araç. 5.Baskı, Türkmen Kitabevi,
İstanbul.
Eleren A, Bektaş Ç, Çetin AŞ 2007. Hizmet Sektöründe Hizmet Kalitesinin SERVQUAL Yöntemi ile Ölçülmesi
ve Hazır Yemek İşletmesinde Bir Uygulama. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 9(1): 75 – 88.
Erişkin S, Yılmaz KG 2022. Özel Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Hizmet Kalitesinin Servqual Yöntemiyle
İncelenmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 5(1): 11-27.
220
Ersoy YA 2015. Algılanan hizmet kalitesi: Alışveriş merkezinde bir araştırma. The Journal of Academic Social
Science Studies, 36: 357-378.
Ertuğrul İ, Sarı G 2019. Hizmet Kalitesi Ölçümünde Servqual Tekniği: Bir Üniversite Uygulaması. Organizasyon
ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1): 21-35.
Finn DW, Lamb Jr. CW, 1991. “An Evaluation of the SERVQUAL Scales in a Retail Setting,” in Rebecca H.
Holman and Michael R. Solomon (eds.). Advances in Consumer Research, 18: Provo, UT: Association for
Consumer Research.
Gerşil M, Güven H 2018. Üniversitelerde Hizmet Kalitesinin Servqual Analizi ile Ölçülmesi: Celal Bayar Üniver-
sitesi’nde Bir Uygulama. Omer Halisdemir Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1).
Gök B, Gökçen H 2016. Uzaktan eğitim hizmet kalite ölçeği (ue-servqual) geliştirme: geçerlik ve güvenirlik çalış-
ması. Yönetim Bilişim Sistemleri Dergisi, 1(3): 51-60.
Gürbüz A, Ayaz N, Ölçer H 2019. Destinasyonlarda Konaklama Hizmet Kalitesi Ölçümü: Safranbolu Örneği.
Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2): 400-417.
Ishikawa K 1997. Toplam Kalite Kontrol. 2. Baskı, Kalder Yayınları, İstanbul.
Johnson LL, Dotson MJ, Dunlop BJ 1988. Service Quality Determinants and Effectiveness in the Real Estate Bro-
kerage Industry. Journal of Real Estate Research, 3: 21-36.
Juran, JM 1988. Juran’s Quality Control Handbook, 4th Edition, Ed. By Juran and Frank M. Gryna, Mc Graw Hill.
Co., New York.
Kaya İE 2020. Eğitim Hizmetlerinde Hizmet Kalitesinin Servqual Modeli ile Ölçümü ve Tedaş Eğitim Merkezi
Uygulaması (Master’s Thesis, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
Karaca Ş, Kelam D 2020. COVİD-19 gölgesinde uzaktan eğitim hizmet kalitesinin incelenmesi. Sivas Interdisip-
liner Turizm Araştırmaları Dergisi, (5): 7-18.
Kıraç AS 2019. Hizmet Kalitesinin Servqual Modeli ile Ölçülmesi: İstanbul İli Bir Aile Sağlığı Merkezi Örneği.
Yüksek Lisans Tezi. T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Korkmaz S, Çuhadar U 2017. Sağlik Hizmet Kalitesi ve Sağlik Kurumunu Tekrar Tercih Etme Niyeti Arasindaki
İlişki: Eğitim ve Araştirma Hastanesi Örneği. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Der-
gisi, 3(1): 72-87.
Küçük F, Arslan B, Nur E 2018. Hizmet Kalitesi Algısı ile Memnuniyet Düzeyi Arasındaki İlişki: Harran Üniver-
sitesi Öğrencileri Üzerine Bir Uygulama. Econharran, 2(2): 40-56.
Lehtinen U, Lehtinen JR 1991. Two approaches to service quality dimensions. Service Industries Journal, 11(3):
287-303.
Lesmana R, Sutarman A, Sunardi N 2021. Building A Customer Loyalty Through Service Quality Mediated by
Customer Satisfaction. American Journal of Humanities and Social Sciences Research (AJHSSR), 5(3):
38-45.
Li F, Lu H, Hou M, Cui K, Darbandi M 2021. Customer satisfaction with bank services: The role of cloud services,
security, e-learning and service quality. Technology in Society, 64: 101487.
Nal M, Hasgül E, Nal B 2016. Bir kamu hastanesinde hasta memnuniyetinin ölçülmesine yönelik bir araştırma.
ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 6(3): 839-848.
Odabaşı Y 2004. Satısta ve Pazarlamada Müsteri Iliskileri Yönetimi, 4. Baskı, Istanbul, Sistem Yayıncılık.
Okumuş A, Duygun A 2008. Egitim Hizmetlerinin Pazarlanmasında Hizmet Kalitesinin Ölçümü ve Algılanan
Hizmet Kalitesi ile Öğrenci Memnuniyeti Arasındaki İlişki. Anadolu Ünıversıtesı Sosyal Bılımler Dergisi,
8(2): 17-38.
Organ A, Tekin B 2019. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarında Hizmet Kalitesi Ölçümü: Denizli İli
Örneği. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1): 1-20.
221
Özveri O, Kabak M, İdin İ, Ulufer Y 2019. İzmir ‘de Ağız ve Diş Sağlığı Merkezlerinde Algılanan ve Beklenen
Hizmet Kalitesinin Ölçülmesi. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1): 51-64.
Pakurár M, Haddad H, Nagy J, Popp J, Oláh J. 2019. The service quality dimensions that affect customer satisfac-
tion in the Jordanian banking sector. Sustainability, 11(4): 1113.
Parasuraman A, Zeithaml VA, Berry, LL 1985. A conceptual model of service quality and its implications for future
research, Journal of Marketing, 49(Fall): 41-50.
Prentkovskis O, Erceg Ž, Stević Ž, Tanackov I, Vasiljević M, Gavranović M 2018. A new methodology for impro-
ving service quality measurement: Delphi-FUCOM-SERVQUAL model. Symmetry, 10(12): 757.
Roy G, Datta B, Mukherjee S, Basu R 2021. Effect of eWOM stimuli and eWOM response on perceived service
quality and online recommendation. Tourism Recreation Research, 46(4): 457-472.
Sabrang M, Tjanring AR, Ilyas GB, Gusti YK, Yusriadi Y, Lionardo A, Nasirin C 2021. Analysis of service quality
with intellectual capital and social capital through the quality of human resources which has an impact on
customer satisfaction. In Proceedings of the International Conference on Industrial Engineering and Ope-
rations Management, 7208-7214.
Savaş H, Kesmez AG 2014. Hizmet Kalitesinin Servqual Modeli İle Ölçülmesi: Aile Sağlığı Merkezleri Üzerine
Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17): 1-13.
Sevgi OO, Paksoy M 2018. Otel İşletmelerinde Yabancı Turistlerin Hizmet Kalitesi Algısının Servqual Yöntemle
Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi (Journal of Consumer and
Consumption Research), 10(1): 53-77.
Songur L 2015. Eğitimde Hizmet Kalitesinin Servqual Yöntemi ile Ölçülmesi: “Aksaray Üniversitesi Şereflikoç-
hisar Berat Cömertoğlu Meslek Yüksekokulu Örneği”. Journal of International Social Research, 8(41).
Taşkın E, Büyük K 2002. Hizmet pazarlaması açısından eğitim hizmetlerinde kalite “Kütahya’daki özel dershane
öğrencileri ile ilgili bir saha araştırması”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (7): 1-22.
Temizkan ÖY 2019. Hizmet Kalitesi Algı ve Beklentilerinin Analizi: Bir Devlet Hastanesi Örneği. Uluslararası
Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(15): 147-158.
Türkel M 2017. SERVQUAL modeli ile hizmet kalitesi ölçümü ve bir eğitim kurumunda uygulama (Doctoral
dissertation, Karadeniz Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Türkiye İstatistik Kurumu Hizmet Sektörü Yıllık İstihdam, https://data.tuik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 08.04.2022).
Wright C ve O’Neill M 2002. Service Quality Evaluation in the Higher Education Sector: An Empirical Investiga-
tion of Students’ Perceptions. Higher Education Research & Development, 21(1): 23-39.
Yıldız B 2019. Lojistik Hizmet Kalitesinin Servqual Yöntemi ile Analizi. ECONDER.
Zafer İ, Ünal E 2016. Yatan Hastaların Hizmet Kalitesi Algılarının Servqual Skoruna Göre İncelenmesi. Perfor-
mans ve Kalite, 113.
Zeithaml VA, Parasuraman A, Berry LL 1990. Delivering Quality Service: Balancing Customer Perceptions and
Expectations, The Free Press, New York.
222
β-GLUKANIN İŞTAH VE DOYGUNLUK ÜZERİNE ETKİSİ
Nildem KIZILASLAN
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Tokat, Türkiye
ORCID: 0000-0001-9862-3393
ÖZET
β-Glukanlar, β-glukozidik bağlarla birbirine bağlanmış D glukoz monomerlerinden oluşan nişasta
olmayan polisakkaritlerdir. Yulafta aleuron tabakasının altında endospermin dış kısmında bulunur.
Arpada endospermde yoğunlaşmıştır. Farklı kaynaklardan elde edilen beta-glukan, suda çözünürlüklerine
göre; suda çözünebilenler ve suda çözünemeyenler şeklinde sınıflandırılır. Suda çözünebilenler daha
çok yulaf ve arpadan elde edilirken, suda çözünemeyenler ise ekmek mayası ve mantardan elde
edilir. Son yıllarda, sağlık üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle β-glukana olan ilgi giderek artmıştır.
Buna bağlı olarak β-glukan ile zenginleştirilmiş ürünlerin sayısı da giderek artmaktadır. Bu ürünler
porsiyon başına ürünün lezzetinde en az kayıp ile daha küçük hacim içinde daha çok miktarda β-glukan
sağlamaktadır. Ekmeklerde, makarnada, kek ve pastalarda unda, lif kaynağı, yağ yerine ikame, viskozite
arttırma, çorba ve süt ürünlerinde jelatinizasyon, kıvam arttırıcı olarak kullanılmaktadır. Kolesterolü
düşürerek kalp damar hastalıkları riskini azalttığı ifade edilmektedir. Kan glukoz ve insülin düzeylerini
düşürücü etkiye sahip olduğu, prebiyotik ve probiyotik özellik gösterdiği belirtilmektedir. Doygunluk
hissini arttırarak vücut ağırlığının kontrolünde yararlı olabileceği bildirilmektedir. Obezite, koroner
hastalıklar, gastrointestinal bozukluk ve kolon kanserleri gibi major hastalıkların riskini azaltabileceği
belirtilmektedir. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi, sağlık açısından günlük tüketim miktarını 3 g/gün veya
0.75 g/porsiyon β-glukan olarak belirtmiştir. Bu derlemede β-Glukanın kolesterol, kan glukoz ve insülin
düzeyleri, iştah ve doygunluk üzerine olan etkilerinin yapılan çalışmalarla açıklanması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: β-Glukan, iştah, kolesterol, kan glukozu, beslenme
EFFECT OF β-GLUCAN ON APPETITE AND SATIETY
ABSTRACT
β-Glucans are non-starch polysaccharides composed of D glucose monomers linked by β-glucosidic
bonds. It is found in the outer part of the endosperm under the aleuron layer in oats. In barley it is
concentrated in the endosperm. β-Glucan obtained from different sources, according to their water
solubility; classified as water-soluble and water-insoluble. The water-soluble ones are mostly obtained
from oats and barley, while the water-insoluble ones are obtained from baker’s yeast and mushrooms.
In recent years, interest in β-glucan has increased due to its positive effects on health. Accordingly, the
number of products enriched with β-glucan is gradually increasing. These products provide a larger
amount of β-glucan in a smaller volume per serving, with minimal loss in product flavor. It is used as
a flour, breads, pasta, cakes and pastries fiber source, oil substitute, viscosity increase, gelatinization in
soups and dairy products, and thickener. It is stated that it reduces the risk of cardiovascular diseases by
223
lowering cholesterol. It is stated that it has a lowering effect on blood glucose and insulin levels, and has
prebiotic and probiotic properties. It is reported that it can be beneficial in controlling body weight by
increasing the feeling of satiety. It is stated that it can reduce the risk of major diseases such as obesity,
coronary diseases, gastrointestinal disorders and colon cancers. The US Food and Drug Administration
has specified the daily consumption amount as 3 g/day or 0.75 g/portion β-glucan in terms of health.
In this review, it is aimed to explain the effects of β-Glucan on cholesterol, blood glucose and insulin
levels, appetite and satiety through studies.
Key Words: β-Glucan, appetite, cholesterol, blood glucose, nutrition
GİRİŞ
β-Glukanlar, β-glukozidik bağlarla birbirine bağlanmış D glukoz monomerlerinden oluşan nişasta
olmayan polisakkaritlerdir. Doğal olarak bitkilerin hücre duvarında, tahıl tohumlarında, ekmek mayasının
hücre duvarında, bazı mantar ve bakterilerde bulunur ( Tominac ve diğerleri, 2010). Yulafta aleuron
tabakasının altında endospermin dış kısmında bulunur. Arpada endospermde yoğunlaşmıştır. Tahıllar
arasından en çok arpada (2-20 g/100g) ve yulafta (3-8 g/100g) bulunmaktadır ( Vasanthan ve Temelli,
2008). Tahıllarda bulunan β-glukan miktarı, hasat öncesi ve sonrası işlemler, yetiştirme koşulları, genetik
özellikler, çevresel koşullara bağlı olarak değişir (Şimşekli ve Doğan, 2015). Farklı kaynaklardan elde
edilen beta-glukan, suda çözünürlüklerine göre; suda çözünebilenler ve suda çözünemeyenler şeklinde
sınıflandırılır. Suda çözünebilenler daha çok yulaf ve arpadan elde edilirken, suda çözünemeyenler ise
ekmek mayası ve mantardan elde edilir (Brennan ve Cleary, 2005). Yulaf ve arpada bulunan β-glukanlar
molekül kütleleri, viskoziteleri ve çözünürlükleri bakımından çeşitlilik gösterirler. Β-glukanların
viskozitesi ve molekül ağırlığı arasında pozitif bir korelasyon vardır. β 1-3 ve β 1-4 bağları yulaf ve
arpada çözünebilirlik ve viskozitede rol oynayan en önemli etkendir ( Ahmad ve diğerleri, 2012).
Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi (United States Food and Drug Association: FDA)
1997 yılında besin ürün ambalajları üzerinde ‘çözünür posa ve tam yulaftan (yulaf kepeği, yulaf ezmesi
ve yulaf unu) zengin, doymuş yağdan ve kolesterolden düşük gıda, kalp hastalığı riskini azaltabilir’
ifadesinin kullanılmasını onaylar iken (FAO, 1997), 2005 yılında ise arpa (tam buğday ve bazı kuru
öğütülmüş arpa ürünleri) çözünür posa kaynağı olarak sağlık beyanına dahil edilmiştir (FAO, 2005).
Son zamanlarda Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (European Food Safety Authority: EFSA) yulaf
β-glukanı içeren besinler için “yulaf β-glukanın düzenli tüketimi etkin bir şekilde serum düşük dansiteli
lipoprotein kolesterol (LDL-K) ve total kolesterolü (TK) azaltır” sağlık iddiası üzerine olumlu görüş
vermiştir (EFSA, 2010). β-glukan, yararlı fiziksel ve kimyasal özelliklerinden dolayı besin sanayisinde
yağ ikame maddeleri, kıvam arttırıcı, sertleştirici olarak kullanılmaktadır. Besinlerde doğal olarak
bulunanlar diyet posası olarak, besinlere eklenen veya besinlerden izole edilenler ise işlevsel posa
olarak sınıflandırılmaktadır (Chen ve Raymond, 2008). Son yıllarda, sağlık üzerindeki olumlu etkileri
nedeniyle β-glukana olan ilgi giderek artmıştır. Buna bağlı olarak β-glukan ile zenginleştirilmiş ürünlerin
sayısı da giderek artmaktadır. Bu ürünler porsiyon başına ürünün lezzetinde en az kayıp ile daha küçük
hacim içinde daha çok miktarda β-glukan sağlamaktadır ( Asif, 2012). Ekmeklerde, makarnada, kek ve
pastalarda unda, lif kaynağı, yağ yerine ikame, viskozite arttırma, çorba ve süt ürünlerinde jelatinizasyon,
kıvam arttırıcı olarak kullanılmaktadır (Şimşekli ve Doğan, 2015). Kolesterolü düşürerek kalp damar
hastalıkları riskini azalttığı ifade edilmektedir. Kan glukoz ve insülin düzeylerini düşürücü etkiye sahiptir.
Prebiyotik ve probiyotik özellik gösterir. Doygunluk hissini arttırarak vücut ağırlığının kontrolünde
yararlı olmaktadır. Mantar ve alglerde bulunan β-glukanın çözünmez formunun antitümör, immün
baskılayıcı ve antiviral aktiviteler sergilediği gösterilmiştir (Karacil ve Akbulut, 2013), (Cloetens ve
diğerleri, 2012). β-glukan; bağırsaklardan safra asitlerinin emilimini engelleyerek karaciğerde kolesterol
sentezi için gerekli öncü ögelerin konsantrasyonunu azaltmaktadır. Ayrıca yulaf, arpa, pirinç kabuğu gibi
posa kaynaklarında bulunan gamma tokotrienol karaciğerde kolesterol sentezini engelleyerek serum
kolesterolünü düşürmektedir. Hiperkolesterolü olan aşırı kilolu bireylerde yapılan bir çalışmada, 1.5 g
ve 3 g β-glukan eklenen gruplarda total kolesterol ve LDL-kolesterol düzeylerinde anlamlı olarak düşüş
224
belirlenmiştir (Charlton ve diğerleri, 2012). β-glukan viskoz yapı oluşturarak, gastrik boşalmayı geciktirir
ve bağırsaktan glikoz emilimini azaltır. Bu sayede kan glukoz ve insülin düzeylerini azaltabilmektedir.
Yapılan bir çalışmada β-glukanlı ekmek tüketenlerde kontrol grubuna göre kan glikoz değerinin
daha düşük olduğu belirlenmiştir (Vitaglione ve diğerleri, 2009). 5 g arpa β-glukanlı diyet, kontrol
grubu ile karşılaştırıldığında tokluk glikoz ve insülin konsantrasyonlarını düşürdüğü gösterilmiştir
(Smith ve diğerleri, 2008). 30 araştırmadan oluşan metaanalize göre, 3 g/gün β-glukan tüketiminin
total kolesterol, LDL-kolesterol, kan glukozunu düşürdüğü, HDL-kolesterolü yükselttiği belirtilmiştir
(Tiwari ve Cummins, 2011). β-glukan viskoz yapı oluşturarak, gastrik boşalmanın gecikmesini, sindirim
ve emilim işlevlerinin yavaşlamasını sağlamaktadır. GİS hormonlarının düzeylerini etkileyerek iştahı
kontrol edebilmektedir (Juvonen ve diğerleri, 2009). Son zamanlarda β-glukanın yapısı, işlevi, etki
mekanizması ve etkilerine odaklanan birçok makale ve el yazması yayınlanmıştır. Bu derlemede,
β-Glukanın kolesterol, kan glukoz ve insülin düzeyleri, iştah ve doygunluk üzerine olan etkilerinin
yapılan çalışmalarla açıklanması amaçlanmıştır.
Β-GLUKANLA İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR

Arpa ve yulaftan elde edilen β-glukanlar hem hayvan hem de insan çalışmalarında geniş çapta
araştırılmıştır. Glikozun β-1,4 ve β-1,3 bağlarıyla bağlandığı doğrusal bir yapıya sahip suda çözünür,
viskoz polisakkaritlerdir. Anti-obezite etkileri, tokluk glukoz artışlarında azalmalar ve serum kolesterol
seviyelerinin normalleşmesi gibi birçok fizyolojik fonksiyon bildirilmiştir (Aoe, 2022). Yapılan bir
çalışmada, Normal kiloda, sağlıklı, kahvaltı alışkanlığı olan 30 kadın katılmıştır. Gruplara, normal
bisküvi (β-glukansız), yulaf kepekli bisküvi (5.1 g β-glukan / 100 g), normal meyve suyu ( % 55 portakal
suyu, % 45 su), yulaf kepeği eklenmiş meyve suyu ( 1 g β-glukan / 100 g) verilmiştir. Her bir grup
78.4 g bisküvi ( ortalama 6 adet) ve 400 g meyve suyu içermektedir. Kontrol grubunun viskozitesi
oldukça düşüktür. 4 g β-glukan içeren iki kahvaltının viskoziteleri benzerdir. En yüksek viskozite ise 8
g β-glukan içeren kahvaltıya aittir. Bu sonuçlar β-glukanın viskozitesinin miktara bağlı olarak arttığını
göstermektedir. Diğer gruplarla kıyaslandığında; 8 g β-glukan içeren kahvaltı sonrası tokluk daha
fazla artarken, yeme isteği ise daha fazla azalmıştır. β-glukan takviyesinin meyve suyuna yapılmasının
bisküviden daha etkili olduğu gözlenmiştir. Doz arttıkça daha fazla etkisini gösterdiği belirlenmiştir
(Pentikainen, 2014). Yapılan başka bir çalışmada, 30 - 49 yaş aralığında 21 sağlıklı kadın çalışmaya
dahil edilmiştir. Katılımcılar kahvaltıda arpayla pişirilmiş pirinç veya sade pirinç omlet ile birlikte
tükettirilerek, öğle ve akşam yemeklerindeki iştah durumları takip edilmiştir. Gruplar ikiye ayrılmıştır.
Arpalı pirinç (150 g) : 5.3 g diyet posası, 2.9 g β-glukan ve Sade pirinç (147 g) : β-glukan içermiyor
olarak belirlenmiştir. Öğle yemeğindeki enerji alımı arpalı pirinç tüketenlerde sade pirinç tüketenlere
göre daha azdır. Akşam yemeğindeki enerji alımlarında ise anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Toplam
günlük enerji alımı ise arpalı pirinç tüketenlerde daha azdır. Arpalı pirinç tüketimi açlığı ve bir sonraki
öğünde besin tüketme isteğini azaltmış, tokluk hissini arttırmıştır (Aoe ve diğerleri, 2014). Yapılan başka
bir çalışmada yulaf ezmesi ( 40 g-1.6 g β-glukan) ve yulaf içeren kahvaltılık gevrek (38g- 1 g β-glukan)
kıyaslandığında, yulaf ezmesinin açlık hissini ve yeme isteğini daha fazla azalttığı, tokluğu ise daha
fazla arttırdığı belirlenmiştir. Bu durumun viskozitesinin daha yüksek olmasından kaynaklandığı ileri
sürülmüştür (Rebello ve diğerleri, 2014). Yapılan başka bir çalışmada, 19 - 39 yaşlarında, 29 kişi çalışmaya
katılmıştır. Burada 0, 5, 10 g β-glukan içeren, 700 kj ve 1400 kj olan içecekler kıyaslanmıştır. β-glukan
eklenmesi (5 ve 10 g), tokluk hissini arttırmış, açlığı ise azaltmıştır. Ancak iki miktar arasında anlamlı
fark bulunmamıştır. Sonuç olarak β-glukanın içeceklere eklenmesi tokluğu arttırmıştır. Bu etkisi viskoz
yapısıyla bağlantılıdır ancak içeceklerin enerji içeriğiyle bağlantılı değildir (Lyly ve diğerleri, 2010).
Çalışma 30 diyabetli ve 10 sağlıklı birey ile yapılmıştır. Rastgele olarak 2 gruba ayrılmıştır. Çözünür
diyet posası içermeyen sıvı (500ml, 500 kkal) ve 7.5 g yulaf β-glukanı içeren sıvı (500ml, 500 kkal)
oluşturmaktadır. β-glukan alan diyabetli ve sağlıklı bireylerde gastrik boşalmada gecikme gözlenmiştir.
β-glukan alan diyabetli bireylerde postprandiyal glukoz ve insülin düzeylerinde düşüş gözlenmiştir.
β-glukan, postprandiyal glisemiyi mide boşalmasını geciktirerek geliştirmiştir (Yu ve diğerleri, 2014).
225
Yapılan başka bir çalışmada, çalışmanın amacı arpa β-glukanının kısa süreli iştah ve tokluk hormonları
üzerine etkisini değerlendirmektir. 14 kişi rastgele 2 gruba ayrılmıştır. İlk gruba normal ekmekten oluşan
bir kahvaltı, ikinci gruba 3 g arpa β-glukanı içeren ekmekli bir kahvaltı verilmiştir. Çalışma sonucunda
β-glukan içeren ekmeği tüketenlerde, normal ekmek tüketenlere göre açlıkta azalma olurken toklukta
artış gözlenmiştir. Bir sonraki öğünde (öğle) enerji alımında % 19’ luk bir azalma kaydedilmiştir.
Plazma ghrelin % 13 daha az bulunurken, PYY % 16 daha fazla bulunmuştur. Bu verilerle birlikte ilk
kez β-glukanın tokluk etkisinin ghrelin ve PYY aracılığıyla olduğu öne sürülmüştür ( Vitaglione ve
diğerleri, 2009). 20 sağlıklı ve normal kiloda bireyin katıldığı bir çalışmada; 1. Grup: lif eklenmemiş, 2.
Grup: 10 g buğday kepeği, 3. Grup: 10 g yulaf kepeği ve 4. Grup: 5 g buğday kepeği + 5 g yulaf kepeği
içeren pudingler katılımcılara tükettirilmiştir. Sonuç olarak serum insülin ve plazma glukoz düzeyleri
β-glukan içeren puding tüketenlerde daha düşük bulunmuştur. Post-prandiyal ghrelin, PYY ve iştah
durumlarında gruplar arasında anlamlı fark bulunmamıştır (Juvonen ve diğerleri, 2011).
SONUÇ
β-glukan, Kan glukoz seviyesini, glukoz ve insülin cevabını, plazma kolesterol seviyesini, obezite,
koroner hastalıklar, gastrointestinal bozukluk ve kolon kanserleri gibi major hastalıkların riskini, açlık
duygusunu azalmakta, tokluk hissini artırmaktadır. FDA sağlık açısından günlük tüketim miktarını 3 g/
gün veya 0.75 g/porsiyon β-glukan olarak belirtmiştir.
KAYNAKLAR
Ahmad A, Anjum FM, Zahoor T, Nawaz H, Muhammad S, Dilshad R. 2012. Beta-Glucan: A Valuable Functional
Ingredient in Foods. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 52: 201–212.
Aoe S. 2022. Beta-Glucan in Foods and Health Benefits. Nutrients, 14(1): 96.
Aoe S., Ikenaga T., Noguchi H., Kohashi C., Kakumoto K., Kohda N. 2014. Effect of Cooked White Rice with
High β-glucan Barley on Appetite and Energy Intake in Healthy Japanese Subjects: A Randomized Cont-
rolled Trial. Plants Foods Hum Nutr, 69: 325-330.
Asif A, Munir B, Abrar M, Bashi S, Adnan M, Tabassum T. 2012. Perspective of β glucan as functional ingredient
for food industry. T J Nutr Food Sci, 2(2):1-8.
Brennan CS, Cleary LJ. 2005. The Potential Use of Cereal (1→3,1→4)- Beta -D-Glucans as Functional Food
Ingredients. Journal of Cereal Science, 42: 1–13.
Charlton K.E, Tapsell L. C, et al. 2012. Effect of 6 Weeks’ Consumption of β-Glucan Rich Oat Products on Cho-
lesterol Levels in Mildly Hypercholesterolaemic Overweight Adults. British Journal of Nutrition, 107:
1037–1047.
Chen J, Raymond K. 2008. β-glucans in the treatment of diabetes and associated cardiovascular risks. Vasc Health
Risk Manag, 4(6):1265-1272.
Cloetens L, Ulmius M, Persson AJ, Akesson B, Önning G. 2012. Role of dietary β-glucans in the prevention of the
metabolic sendrom. Nutr Rev, 70(8):444-458.
European Food Safety Authority (EFSA). 2010. Panel on dietetic products, nutrition and allergies. Scientific opi-
nion on dietary reference values for carbohydrates and dietary fibre. EFSA Journal, 8(2):1482.
Juvonen K.R., Purhonen AK., Salmenkallio- Marttila M., Lahteenmaki L., Laaksonen DE., Herzig KH. et. al.
2009. Viscosity of Oat Bran-Enriched Beverages Influences Gastrointestinal Hormonal Responses in He-
althy Humans. The Journal of Nutrition, 139:461–466.
Juvonen KR., Salmenkallio- Marttila M., Lyly M., Liukkonen H., Lahteenmaki L., Laaksonen DE. 2011. Semiso-
lid meal enriched in oat bran decreases plasma glucose and insulin levels, but does not change gastrointes-
tinal peptide responses or short-term appetite in healthy subjects. Vol 21, Issue 9, Pages 748-756.
Karaçil M., Akbulut G. 2013. Tip 2 Diabetes Mellitus ve Βeta Glukan. Beslenme ve Diyet Dergisi, 41(3):242-246.
226
Lyly M., Ohls N., Lahteenmaki L., Salmenkallio- Marttila M., Liukkonen Kirsi- Helena et al. 2010. The Effect of
Fibre Amount, Energy Level and Viscosity of Beverages Containing Oat Fibre Supplement on Perceived
Satiety. Food Nutr Res, 54: 10.
Pentikainen S., Karhunen L., Flander L., Katina K., Meynier A., Aymard P. et al. 2014. Enrichment of biscuits and
juice with oat β-glucan enhances postprandial satiety. Appetite.75:150-6.
Rebello CJ., Chu Y., Johnson WD., Martin CK., Han H., Bordenave N et al. 2014. The Role Of Meal Viscosity and
Oat β-glucan Characteristic in Human Appetite Control: A Randomized Crossover Trial. Nutrition Journal,
13: 49.
Smith K. N, Queenan K. M,, MS, Thomas W, Fulcher R. G, Slavin J. L. 2008. Physiological Effects of Concentra-
ted Barley β-Glucan in Mildly Hypercholesterolemic Adults. Journal of the American College of Nutrition,
27: 434-440.
Şimşekli N., Doğan İ. 2015. Tahıl Esaslı Beta-glukan İlavesinin Gıdaların Teknolojik ve Fonksiyonel Özelliklerine
Etkisi . Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(4): 190-195.
Tiwari U., Cummins E. 2011. Meta-analysis of the effect of β-Glucan intake on blood cholesterol and glucose
levels. Nutiriton, 27: 1008-1016.
Tominac VP, Krpan VZ, Grba S, Srecec S, Krbavcic IP, Vidovic L. 2010. Biological effects of yeast ß-glucans.
Agric Conspec Sci, 4:149-158.
U.S. Food and Drug Administration (FAO). 1997. Food labelling: health claims; oats and coronary heart disease.
Final rule. Fed Regist, 62: 3584-3601.
U.S. Food and Drug Administration (FAO). 2005. Food Labelling: health claims; soluble dietary fiber from certain
foods and coronary heart disease. Fed Regist, 70: 76150–76162.
Vasanthan T, Temelli F. 2008. Grain Fractionation Technologies for Cereal Beta-Glucan Concentration. Food Re-
search International, 41: 876-881.
Vitaglione P, Lumaga R. B, Stanzione A, Scalfi L, Fogliano V. 2009. β-Glucan-Enriched Bread Reduces Energy
İntake And Modifies Plasma Ghrelin And Peptide Yy Concentrations İn The Short Term. Appetite, 53:
338-344.
Yu K., Ke MY., Li WH., Zhang SQ., Fang XC. 2014. The Impact of Sloble Dietary Fibre On Gastric Emptying,
Postprandial Blood Glucose and Insülin in Patients with Type 2 Diabetes. Asia Pac J Clin Nutr, 23(2):210-8.
227
KURKUMİNİN KANSER ÜZERİNE ETKİSİ
Nildem Kızılaslan
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Tokat, Türkiye
ORCID: 0000-0001-9862-3393
ÖZET
Zerdeçal ( Curcuma longa, turmeric, Hint safranı), zencefil ailesine ait çok yıllık otsu bir bitkidir.
Yaygın olarak güney ve güneydoğu Asya’da-Çin ve Hindistan’da yetiştirilmektedir. En aktif bileşeni,
bitkinin yumrularından elde edilen, %2-5 ini oluşturan, kurkumin’dir. Kurkumin’in transformasyonu
bağırsaklardan emilimi sırasında gerçekleşmektedir. Zerdeçal besinlerde, renklendirici ve tatlandırıcı
baharat olarak kullanılmaktadır. Antibakteriyel, antiinflamatuar, antioksidan, antifungal, antineoplastik,
antifungal ve proapoptotik etkiler gösterdiği bilinmektedir. Çok sayıda literatür, kanser, kardiyovasküler,
metabolik, nörolojik, inflamatuar ve bulaşıcı hastalıklar gibi çeşitli kronik hastalıkların tedavisinde ve
klinik yönetiminde kurkuminin olumlu sonuçlarını ortaya koymuştur. Kanser, dünya çapında ölüm riski
yüksek hastalıklardan biridir. Geleneksel tedavi yöntemleri mevcut olmasına rağmen, çoklu ilaç direnci
ve yan etkiler baskındır. Farklı kanser türleri üzerinde kurkuminin etki gösterdiği belirtilmektedir.
İnflamasyonu, belli onkogenleri ve COX-2 enzimini baskılama, hücre proliferasyonunu, transkripsiyon
faktörü NF-KB’yi, tümör implantasyonunu, karsinogenlerin biyotransformasyonunu inhibe etme,
glutatyon-s-transferaz (GST) enzimini aktive etme gibi etki mekanizmalarının olduğu düşünülmektedir.
Bu derlemede, kurkuminin etki mekanizmaları ve yapılan çalışmalarla kanser üzerine etkileri
açıklanacaktır.
Anahtar Kelimeler: β-Glukan, iştah, kolesterol, kan glukozu, beslenme
EFFECT OF CURCUMIN ON CANCER
ABSTRACT
Turmeric (Curcuma longa, turmeric, Indian saffron) is a perennial herb belonging to the ginger
family. It is widely cultivated in south and southeast Asia-China and India. Its most active ingredient
is curcumin, which is obtained from the tubers of the plant, constituting 2-5%. The transformation
of curcumin occurs during intestinal absorption. Turmeric is used as a coloring and flavoring spice
in foods. It is known to have antibacterial, anti-inflammatory, antioxidant, antifungal, antineoplastic,
antifungal and proapoptotic effects. Numerous literatures have revealed the positive results of curcumin
in the treatment and clinical management of various chronic diseases such as cancer, cardiovascular,
metabolic, neurological, inflammatory and infectious diseases. Cancer is one of the diseases with a high
risk of death worldwide. Although conventional treatment methods are available, multi-drug resistance
and side effects predominate. It is stated that curcumin has an effect on different types of cancer. It is
thought to have mechanisms of action such as inhibiting inflammation, suppressing certain oncogenes and
COX-2 enzyme, cell proliferation, transcription factor NF-KB, tumor implantation, biotransformation
228
of carcinogens, activating the glutathione-s-transferase (GST) enzyme. In this review, the mechanism of
action of curcumin and its effects on cancer with studies will be explained.
Key Words: β-Glucan, appetite, cholesterol, blood glucose, nutrition
GİRİŞ
Curcuma longa’nın (zerdeçal olarak bilinir) rizomlarından ekstrakte edilen %2-5’ini oluşturan en
aktif bileşeni kurkumindir. İlk kez 1815’te Harvard College Laboratuvarı’ndan iki bilim adamı, Vogel
ve Pelletier tarafından izole edilmiştir. Yaygın olarak güney ve güneydoğu Asya’da-Çin ve Hindistan’da
yetiştirilmektedir. Kurkuminin terapötik faydaları birçok kronik hastalıkta gösterilmiştir. İnflamasyon,
artrit, metabolik sendrom, karaciğer hastalığı, obezite, nörodejeneratif hastalıklar ve çeşitli kanserlerde
etkisi yapılan çalışmalarla gösterilmektedir. Yakın zamanda yapılan bir bibliyografik araştırma
sonucunda, kurkumin ve kanser hakkında 12.595 makale bulunmuştur. Bu, kurkumin üzerine yayınlanan
makalelerin %37’sinin ana hedeflenen hastalık olarak kanser olduğu anlamına gelmektedir. Bahsedilen
terapötik aktivitelerin, çoğunlukla kurkuminin antioksidan ve anti-inflamatuar etkilerinden kaynaklandığı
belirtilmektedir ( Giordano ve Tommonaro, 2019). Curcumin, antibakteriyel aktivite gösterdiği ilk kez
1949’da gösterilen oldukça pleiotropik bir moleküldür. O zamandan beri bu polifenolün antiinflamatuar,
hipoglisemik, antioksidan, yara iyileştirici ve antimikrobiyal aktivitelere sahip olduğu gösterilmiştir.
Son otuz yılda kapsamlı klinik öncesi çalışmalar, kurkuminin çok çeşitli insan hastalıklarına karşı
terapötik potansiyelini ve sayısız sinyal molekülü ile doğrudan etkileşime girdiği gösterilmiştir. Bu
klinik öncesi çalışmalar, klinik çalışmalarda kurkuminin etkinliğini değerlendirmek için sağlam bir
temel oluşturmuştur (Gupta ve diğerleri, 2013). Kanser, ülkelerde başlıca ölüm nedenlerinden biridir
(WHO,2005). Son yıllarda erken teşhis ve tedavi seçeneklerinin artması ölüm oranlarını azaltmıştır.
Ancak, ilaca dirençli kanserlerin büyümesi, yenilikçi ve daha etkili ajanların araştırılmasını zorunlu
kılmaktadır (Barone ve diğerleri, 2018). Kanser hücrelerinin, proliferasyon, apoptoz ve anjiyogenezi
içeren düzensiz sinyal yollarıyla karakterize edildiği belirtilmektedir (Al-Ejeh ve diğerleri, 2010).
Birçok kanıt, inflamatuar yolaklardaki bozukluğun kanser gelişiminde anahtar bir rol oynadığını
göstermektedir (Mantovani, 2010). Enflamasyon süreci, sitokinler, ROS, siklooksijenaz (COX-2),
nükleer faktör κB (NF-KB), protein kinazlar B (AKT), aktivatör protein 1 (AP1) dahil olmak üzere
transkripsiyon faktörleri gibi proinflamatuar moleküllerin artan üretimini indüklemekte, sinyal
dönüştürücü ve transkripsiyon 3’ün (STAT3) aktivatörü, kanserin başlamasına ve gelişmesine neden
olmaktadır. İnflamasyonu, belli onkogenleri ve COX-2 enzimini baskılama, hücre proliferasyonunu,
transkripsiyon faktörü NF-KB’yi, tümör implantasyonunu, karsinogenlerin biyotransformasyonunu
inhibe etme, glutatyon-s-transferaz (GST) enzimini aktive etme gibi etki mekanizmalarının olduğu
düşünülmektedir (Catanzaro ve diğerleri, 2018). Kurkuminin radyoprotektif etkisinden, radyasyon
aracılı serbest radikalleri süpürme ve ışınlanmış sistemlerde kurkumin ile hücresel antioksidanların
yükseltilmesi ve Katalaz, Glutatyon-s-transferaz (GST), glutatyon peroksidaz, süperoksit dismutaz
gibi enzimleri aktive etmesi gibi birden fazla mekanizma sorumludur. Radyasyon uygulanarak oluşan
akut-kronik kütanöz toksisitede, ışınlamadan 5 gün önce ve sonra 50, 100 ve 200 mg/kg dozlarında
verilen kurkuminin koruyucu etkileri belirgin şekilde görülmüştür. Radyoterapi uygulanan meme
kanseri, baş-boyun kanserleri ve sarkomlarda, kurkumin uygulaması tedaviye yarar sağlayabilir (
Okunieff ve diğerleri, 2006). Prostat kanseri hücre serisinde (PC-3) yapılan bir çalışmada, 2-4 µ M
konsantrasyonundaki kurkumin radyasyon tedavisi ile kombine edilmiştir. Radyasyona bağlı gelişen
klonojenik inhibisyon ve apoptozis anlamlı düzeyde artmıştır ( Chendil ve diğerleri, 2004).
KANSER ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Yapılan bir çalışmada, kolorektal kanser insidansı yüksek 5 adet familialadenomatous polyposis
(FAP)’li hasta üzerinde yürütülmüştür. Günde 3 kez oral olarak 480 mg kurkumin ve 20 mg quersetin
verilmiştir. Tedavi 6 ay süreyle uygulanmıştır. Tedavi öncesi-sonrası poliplerin sayı ve boyutu
229
değerlendirilmiştir. 5 hastanın her birinde; Polip sayısında ortalama %60,4 (p < 0,05), Polip boyutunda
ortalama % 50,9 azalma (p < 0,05) görülmüştür. Herhangi bir yan etki ve laboratuar bulgularında
anormallik görülmemiştir. Kurkumin ve quersetin kombinasyonu, FAP’li hastalarda ileal ve rektal
adenomların sayı ve boyutunu azaltmıştır ( Cruz- Correa ve diğerleri, 2006). Sharma ve ark, standart
kemoterapiye dirençli ilerlemiş kolorektal kanserli 15 hastaya , 4 aya kadar, günlük zerdeçal estraktı
(440-2200 mg zerdeçal---36-180 mg kurkumin) verilmiştir. Günde 440 mg zerdeçal ekstraktı-29 gün
oral alımı lenfositik GST aktivitesinde %59 azalma sağlamıştır. Yüksek dozda aynı etki gözlenmemiştir.
Zerdeçal ekstraktı hastalara güvenli olarak günlük 2,2 g’a (180 mg kurkumin) kadar verilebileceği
belirtilmiştir ( Sharma ve diğerleri, 2001). Sharma ve ark. doz yükseltme faz1 çalışmasında standart
kemoterapiye dirençli ilerlemiş kolorektal kanserli 15 hastaya, 4 aya kadar günlük 0,45-3,6g kurkumin
verilmiştir. 3,6 g kurkumin dozunun, gastrointestinal kanal dışında kanserin önlenmesi ya da tedavisinde
faz 2 değerlendirme için uygun bulunmuştur ( Sharma ve diğerleri, 2004). Yapılan bir çalışmada 21
hasta yer almıştır. Faz 1: doza bağlı bir toksisite gözlenmemiştir. Faz 2: 8g/gün kurkumin ve kemoterapi
verilmiştir. Hastaların hiçbirinde parsiyel veya tam bir yanıt gözlenmemiş, 5 hastanın hastalığı stabilite
göstermiş. 8000mg/gün (önerilen doz) güvenilir ve uygulanabilir olduğu belirtilmiştir. Gelecekteki
etkinliğinin araştırılacağı klinik çalışmaların önünü açmıştır ( Kanai ve diğerleri, 2011). Yapılan bir
çalışmada, İnsan skuamöz hücreli AC karsinomu H520 hücrelerinin büyümesini inhibe etmede kullanılan
kemoterapötik ajan vinorelbin ile sinerjik etki yaptığı gösterilmiştir. Vinorelbin tek başına % 38 apoptoz,
kurkumin tek başına % 23,7 apoptoz, vinorelbin kurkumin kombinasyonu ile %61,3 apoptoz artmıştır (
Sen ve diğerleri, 2005). Yapılan bir çalışmada, 43 tane erkek Balb/c cinsi fare kullanılmış, farelerin sol
ayak iç bölgesine 0,2 ml erhlick asit tümör hücresi enjekte edilmiş. 5 grup oluşturulmuş, kan ve doku
örnekleri incelenmiştir. 2 gruba 100 mg/kg - oral kurkumin verilmiştir. Tümörlü hayvanların serumunda
artan arginaz aktivitesi, kurkumin tedavisi ile azalmıştır (istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır).
Azalan NO düzeyi, kurkumin tedavisi ile yükselmiştir. Doku arginaz enzim aktivitesi ve ornitin düzeyleri,
tedavi grubunda tümör gruplarına göre anlamlı ölçüde düşük bulunmuştur. Doku NO düzeyi, kurkumin
tedavisi ile yükselmiştir (Kürkçü, 2008). Gamma radyasyona bağlı akut dönemde, intestinal mukozada
gelişen hasarlara karşı kurkumin ve C vitamininin koruyucu etkileri incelenmiştir. 24 adet sıçan ile 4
grup oluşturulmuştur. Radyasyon hasarı için, 10. ve 14. günlerinde kontrol grubu dışındaki tüm denekler
uyutulmuştur. 3 grup 100 mg/kg kurkumin (Sigma), 4 grup deneklere ise 100 mg/kg C vitamini
uygulanmıştır. Denekler ikinci doz alımından sonra 4. günde alınan biyopsi materyalleri ile mukozal
hasar incelenmiştir. ince bağırsak jejunum segmentinden alınan kesitlerde, 1 grup; normal yapı ve
özellikte, 2 grup; hücre kaybı var, 3grup; villuslardaki bozuklukları, kurcumin tarafından kısmen
önlenmiştir, 4 grup; C vitamini alanlarda bozulmuş villus yapıları olmasına rağmen yer yer korunmuştur.
Kurkumin ve C vitamini tedavisi uygulanan gruplarda histapatolojik bulgular radyasyon grubuna göre
anlamlı düzeyde düşük olarak tespit edilmiştir. C vitamininin uygulanan en düşük etkin dozun, jejunum
mukozasını korumasına karşın, daha iyi sonuçlar için doz kontrollü yeni çalışmalara ihtiyaç olmaktadır
( Akpolat ve diğerleri, 2008). Pubmed veri tabanında, 1983-2000 yılları arasında kurkumin-kanser
ilişkisi ile ilgili yayınlanmış 2000’den fazla makale bulunmuştur. Daha çok pankreas, meme, kolon ve
prostat kanserlerine karşı kurkuminin anti-kanser etkileri bulunmuştur. Kurkumin (zaman-doza bağlı)
pankreas kanseri hücrelerinde tümör büyümesini bastırmıştır. Kurkumin temel hedeflerinden birinin
NF-KB etkilemek olduğu görülmüştür. Kurkumin ya da kurkumin analogu ile muamele ile mikroRNA
seviyelerindeki değişiklikler, anti kanser etkiyi kanıtlar nitelikte olmuştur. Klinik çalışma daha az yer
almaktadır. Sağlıklı gönüllüler ve kanser hastaları ile yapılan faz 1 çalışmasında, oral yoldan 12 g /gün
alındığında, doz sınırlayıcı bir toksisite bulunmuştur (İshal, bulantı). ( Kanal, 2014). Zerdeçalın, NF-KB
ve STAT3’ü faktörleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Kanser insidansına ve pro-inflamatuar transkripsiyon
tümör hücre çoğalmasına etkileri araştırılmıştır. Zerdeçal, tümör hücrelerinin proliferasyonunu, NF-KB
ve STAT3 yollarını baskılayarak etkilemektedir. Zerdaçal, NF-KB aktivasyonunu ve NF-κB gen
ürünlerinin sağ kalımı, çoğalması ve kanser hücrelerin(CXCR4) metastaz yapmasını inhibe etmiştir.
Baharatlar STAT3’ün aktivasyonunu sağlar ve ölüm reseptörlerinden (DR)4 and DR5 baskılanmasına
sebep olmaktadır. Zerdeçal ROS üretimini arttırmış ve tümör hücre çizgilerinin büyümesini baskılamıştır.
230
Ayrıca zerdeçal RANKL tarafından uyarılan osteoklastı inhibe etmiştir (NF-KB aktivasyonu arttırarak).
Zerdeçal ile saf kurkumin karşılaştırıldığında; anti-kanser etki ve kemik kaybının önlenmesinde
zerdeçalın daha güçlü etki gösterdiği saptanmıştır ( Kim ve diğerleri, 2012). İyonizan radyasyon 1894
yılında etkili bir kanser tedavi metodu olarak klinik kullanıma girmiştir. Radyoterapinin istenmeyen
etkilerinin görüldüğü dokulardan biri de sindirim sistemi mukozasıdır. Işınlamanın ardından akut
dönemde ince bağırsakta, mukozal atrofi, ödem, ülserasyon ortaya çıktığı bildirilmiştir. Antioksidan
özellik gösteren maddeler ile yapılan desteğin, radyasyonun hem tümöre yanıtını artırıp hem de normal
hücreler üzerine toksik etkisini azaltarak, tedavi kazancını artırabileceği düşünülmektedir. Amifostin
(WR-2721), sisplatin uygulanan ileri evre over kanserli ve küçük hücreli dışı akciğer kanserli hastalarda
oluşan renal toksisiteyi azaltmak Amerika Birleşik Devletleri’nde gıda ve ilaç dairesi (FDA) tarafından
onaylanmıştır. 15 Gy gamma ışını ile ışınlanmış deneklerin jejunum mukozasında ortaya çıkabilecek
hasarlara karşı, antioksidan özellikleri bilinen kurkuminin etkisini, klinikte kullanılan tek radyoprotektör
ilaç olan amifostin ile kıyaslanmıştır. 24 sıçan ile 4 farklı grup oluşturulmuştur. 10. günde kontrol grubu
dışındaki tüm denekler uyutulup,15 Gy’lik ışın uygulanmıştır. 3. gruba çalışmanın 1.-14. güne kadar her
gün 100 mg/kg kurkumin, 4. gruba, ışınlamadan 30 dakika önce 200 mg/kg amifostin verilmiştir.
Tedavisiz 2. Grup; histolojik yapıda önemli derecede bozulma, 3.grup, jejunum mukozasında atrofi, 4.
Grup, jejunum mukozası çoğunlukla korunmuştur. Amifostinin beklenen koruyucu etkisi ile kıyaslamak
için uygulanan kurkuminin, uygulanan radyasyon dozunun yüksek olması nedeniyle anlamlı bir koruma
sağlamadığı tahmin edilmektedir ( Kanter ve diğerleri, 2008). Yapılan bir çalışmada, curkumin ve
zerdeçalin içerdiği bütün moleküller kıyaslanmıştır. Otuz Sekiz haftalık sıçanlar üç farklı gruba
ayrılmıştır. Grup 1, standart fare yemi, kontrdiyol diyeti, Grup 2 - Kurkumin - 0,7 g / kg diyet, Grup 3
- zerdeçal - 14 g / kg diyet ile 3 hafta boyunca beslenmiştir. Başka bir grup biyoyararlanım etkilerini
değerlendirmek için özofagus duodenuma anastomoz uygulanmıştır. Kurkumin diyeti TNF-alfanın
mRNA, transkripsiyonunu artırmamıştır. Zerdeçal içeren diyet düşünülenin aksine daha faydalı olduğu
bulunmuştur (bunun pro-inflamatuar genler etkisi olabileceği düşünülmüştür). Bununla birlikte,
biyolojik olarak önemli farklılıklar meydana gelebilir ve kabul edilmelidir (Martin ve diğerleri, 2012).
İnsan tiroid kanser hücrelerinde kurkuminin anti-tümör potansiyeli değerlendirilmiştir. Kurkumin’in,
insan tiroid kanser hattındaki (FTC 133) hücre canlılığı, apoptoz, göç ve işgali üzerine etkileri
incelenmiştir. FTC133 hücrelerine uygun şartlarda 20 umol / L kurkumin tedavisi uygulanarak hücreler
control grubu ile karşılaştırılmış ve sonuçlar MMT testi ile değerlendirilmiştir. 48 saat boyunca kurkumin
ile tedavi edilen canlı hücre sayısı, tümör hücrelerine göre artış göstermiştir. Kurkumin, FTC133
hücresinin PI3K ve Akt sinyal yolları inhibe ederek FTC133 hücre istilasını ve göçü bastırmış, hücre
büyüme ve yayılmasını inhibe ederek ve apoptozu teşvik etmiştir. Kurkumin FTC133 hücrelerinde anti-
metastatik aktivite göstermiştir ( Xu ve diğerleri, 2014). Kurkuminin pankreas kanserinde anti-tümör
aktivitesine incelenmiştir. 2 farklı pankreas kanser hücresi olan ASPC-1 VE BPC-3 hücrelerine farklı
dozlarda kurkumin ilavesi yapılmıştır. Kurkumin tedavisi uygulanan kanser hücrelerindeki apoptozis
yüzdesi kontrol grubu ile karşılaştırıldığında her iki hücrede de artmıştır, kurkumin tedavisi, kanser
hücrelerinde göç ve istilayı inhibe etmiştir (Ma ve diğerleri, 2014). Yapılan bir çalışmada, çalışmanın
amacı, kurkumin takviyesinin yaşlı dişi sıçanların kalp dokusunda oksidatif stres ve antioksidan savunma
üzerine etkilerini araştırmaktır. Çalışmada 20 aylık 20 dişi Wistar sıçan, kontrol ve kurkumin grupları
olmak üzere rastgele 2 gruba ayrılmıştır. 12 gün boyunca 300mg/kg dozunda kurkumin mısır yağı
içerisinde oral gavaj yoluyla verilmiştir. Son takviyeden 24 saat sonra anestezi altında kalp dokuları
alınmıştır ve alınan örneklerde malondialdehit (MDA), protein karbonil (PC) ve glutatyon (GSH)
seviyeleri analiz edilmiştir. Kurkumin takviyesi GSH seviyelerini önemli ölçüde artırmıştır
(P<0,05),bununla birlikte anlamlı olmamasına rağmen MDA ve PC seviyelerini azaltmıştır. Sonuç
olarak, yaşlı dişi sıçanlarda kalp dokusunu oksidatif hasara karşı koruyarak antioksidan savunma
sistemini güçlendirmiştir ( Belviranlı ve diğerleri, 2012). Kurkumin değişik sıçan organlarında sodyum
arsenit kaynaklı oksidatif hasar ve lipid peroksidasyonu düzeltici etkisi araştırılmıştır. 200-235 g
ağırlığındaki 28 erkek Sprague-Dawley sıçanları kullanılmıştır. Hayvanlar 4 gruba ayrılmıştır. 30 gün
boyunca, kurkumin (15mg/kg), Arsenit (5mg/kg) verilmiştir. Sonuç olarak, sodyum arsenit plazma ve
231
dokulardaki sülfhidril gruplarının içeriğini (SH grupları) ve glutatyon-S-transferaz, süperoksit dismutaz

ve katalaz (antioksidan enzimler) aktivitelerini kontrol gruplarına kıyasla belirgin derecede azalmıştır.
Kurkumin ile tek başına tedavi SH - gruplarının seviyeleri ve antioksidan enzim aktivitelerini ise
artmıştır. Sodyum arsenitle birlikte kurkumin verilen grupta SH - gruplarının düzeyleri ile antioksidan
enzim aktiviteleri de kontrol grubuna göre az miktarda düşmüştür. Sonuç olarak; kurkumin hücrede
sodyum arsenitin toksik etkilerini azaltmıştır ( El- Demerdash ve diğerleri, 2008). Kurkuminin farelerde
Nnitrozodietilamin ile (DENA) başlatılan ve fenobarbital indüklü hepatokarsinojenez üzerindeki etkisi
incelenmiştir. 100 mg/kg günlük kurkumin alınmasının, hepatik glutatyonun antioksidan aktivitesinin
azalmasından koruduğu, lipit peroksidasyonunu düşürdüğü DENA/PB tarafından oluşan histolojik
değişiklikleri minimuma indirdiği belirlenmiştir ( Sreepriya ve Bali, 2006).
SONUÇ
Yapılan çok sayıda çalışma sonucunda, kurkumin’in birçok kanser türünde çok sayıda farklı
mekanizma ile önleme ve tedavi sürecinde olumlu etkilerinin olduğu, anti-kanser etki gösterdiği
belirlenmiştir. Birçok çalışma sonucunda 8000mg/gün, güvenilir ve etkin doz olarak belirtilmiştir.
KAYNAKLAR
Akpolat M., Tarladaçalışır YT., Kanter M. 2008. İyonizan radyasyonun neden olduğu ince bağırsak hasarına karşı
curcumin ve c vitamininin koruyucu etkilerinin incelenmesi. Tıp Araştırma Dergisi. 6(2): 77-85.
Al-Ejeh F., Kumar R., Wiegmans A., Lakhani S.R., Brown M.P., Khanna K.K. 2010. Harnessing the complexity
of DNA-damage response pathways to improve cancer treatment outcomes. Oncogene, 29, 6085–6098.
Barone D., Cito L., Tommonaro G., Abate A.A., Penon D., De Prisco R. et al. 2018. Antitumoral Potential, Anti-
oxidant Activity and Carotenoid Content of Two Southern Italy Tomato Cultivars Extracts: San Marzano
and Corbarino. J. Cell. Physiol, 233, 1266–1277.
Belviranlı M., Okudan N., Nurullahoğlu Atalık KE. 2012. Yaşlı sıçanlarda kurkumin takviyesinin kalp dokusunun
antioksidan durumu üzerine etkileri. Genel Tıp Derg, 22: 61-66.
Catanzaro M., Corsini E., Rosini M., Racchi M., Lanni C. 2018. Immunomodulators Inspired by Nature: A Review
on Curcumin and Echinacea. Molecules, 23, 2778.
Chendil D., Ranga RS., Meigooni D., Sathishkumar S., Ahmed M. 2004. Curcumin confers radiosentizing effect
in prostate cancer cell line PC-3. Oncogene, 23:1599-607.
Cruz-Correa M., Shoskes DA., Sanchez P., Zhao R., Hylind LM., Wexner SD et al. 2006. Combination treatment
with curcumin and quercetin of adenomas in familial adenomatous polyposis. Clin Gastroenterol Hepatol,
4(8):1035-8.
El- Demerdash F., Yousef MI., Radwan FME. 2008. Ameliorating effect of curcumin on sodium arsenite-induced
oxidative damage and lipid peroxidation in different rat organs. Food and Chemical Toxicology, 47(1):249-
254.
Giordano A., Tommonaro G. 2019. Curcumin and Cancer. Nutrients, 11(10), 2376.
Gupta S., Patchva S., Aggarwal BB. 2013. Therapeutic Roles of Curcumin: Lessons Learned from Clinical Trials.
AAPS J, 15(1): 195–218.
Kanai M., Yoshimura K., Asada M., Imaizumi A., Suzuki C., Matsumoto S. Et al. 2011. A phase I/II study of
gemcitabine-based chemotherapy plus curcumin for patients with gemcitabine-resistant pancreatic cancer.
Cancer Chemother Pharmacol, 68(1):157-64.
Kanal M. 2014. Therapeutic Applications of Curcumin for Patients With Pancreatic Cancer. World Journal of
Gastroenterology, 28; 20(28):9384-9391.
Kanter M., Tarladaçalışır YT., Akpolat M., Mercantepe T. 2008. Gamma radyasyona bağlı oluşan jejunum mukoza
hasarına karşı curcumin ve amifostinin koruyucu etkilerinin incelenmesi. Tıp Fakütesi Dergisi, 6 (3): 128-135.
232
Kim JH., Gupta SC., Park B., Yadav VR., Aggarwal BB. 2012. Turmeric (Curcuma longa) inhibits inflammatory
nuclear factor (NF)-κB and NF-κB-regulated gene products and induces death receptors leading to supp-
ressed proliferation, induced chemosensitization, and suppressed osteoclastogenesis. Mol Nutr Food Res,
56(3):454-65.
Kürkçü E. 2008. Deneysel Olarak Oluşturulmuş Memetümörlerinde Curcumin’in Arginaz Enzim Aktivitesi, Or-
nitin ve Nitrik Oksit Düzeylerine Etkisi. Trakya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Biyokimya Ana-
bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Ma J., Fang B., Zeng F., Pang H., Zhang J., Shi Y. et al. 2014. Curcumin inhibits cell growth and invasion through
up-regulation of miR-7 in pancreatic cancer cells. Toxicology Letters, Vol 231, Issue 1, 18, Pages 82-91.
Mantovani, A. 2010. Molecular pathways linking inflammation and cancer. Curr. Mol. Med, 10, 369–373.
Martin RCG., Aiyer HS., Malik D., Li Y. 2012. Effect on pro-inflammatory and antioxidant genes and bioavai-
lable distribution of whole turmeric vs curcumin: Similar root but different effects. Food Chem Toxicol,
50(2):227-31.
Okunieff P., Xu J., Hu D., Liu W., Zhang L., Morrow G. et al. 2006. Curcumine protects against radiation-induced
acute and chronic cutaneous toxicity in mice and decreases mRNA expression of inflammatory and fibroge-
nic cytokines. Int J Radiat Oncol Biol Phys, 65: 890-8.
Sen S., Sharma H., Singh N. 2005. Curcumin enhances Vinorelbine mediated apoptosis in NSCLC cells by the mi-
tochondrial pathway. Biochemical and Biophysical Research Communications, Vol. 331, No. 4, pp. 1245-
1252.
Sharma RA., McLelland HR., Hill KA., Ireson CR., Euden SA., Manson MM. et al. 2001. Pharmacodynamic
and pharmacokinetic study of oral Curcuma extract in patients with colorectal cancer. Clin Cancer Res, 7
: 1894-1900.
Sharma RA., Euden SA., Platton SL., Cooke DN., Shafayat A., Hewitt HR. et al. 2004. Phase 1 clinical trial of oral
curcumin: biomarkers of systemic activity and compliance. Clin Cancer Res, 10: 6847-54.
Sreepriya M., Bali G. 2006. Effects of administration of Embelin and Curcumin on lipid peroxidation, hepatic glu-
tathione antioxidant defense and hematopoietic system during N nitrosodiethylamine/Phenobarbital-indu-
ced hepatocarcinogenesis in Wistar rats. Molecular and Cellular Biochemistry, volume 284, pages 49–55.
World Health Organization. 2005. Global Action against Cancer; World Health Organization: Geneva, Switzer-
land.
Xu X., Qin J., Liu W. 2014. Curcumin inhibits the invasion of thyroid cancer cells via down-regulation of PI3K/
Akt signaling pathway. Gene, 10;546(2):226-32.
233
AMİSOS’TA BULUNAN BİR GRUP (ÇAKALCA

KARADOĞAN HÖYÜĞÜ) TERRAKOTTA FİGÜRİN
Selahattin KANCA *- Akın TEMÜR**

** Yüksek Lisans Öğr. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Arkeoloji ABD., Samsun- Türkiye
ORCID:0000-0001-7742-6884
* Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Samsun-Türkiye
ORCID: 0000-0001-9777-5256
Bu çalışmada, Samsun’un Atakum İlçesinde yer alan Çakalca Karadoğan Höyükte 2009 yılında
gerçekleştirilen kurtarma kazısında ele geçen terrakotta figürinler ele alınmıştır. Ele geçen terrakotta
figürinler; başında polos bulunan ve başı örtülü vaziyette tahtında oturan Kybele heykelcikleri ile sağ
elinde kuş tutan, sol elleri ile de diz kenarından elbisesini tutan ve ayakta duran kore heykelciklerinden
oluşmaktadır. Bunların haricinde aynı kurtarma kazısında; poloslu terrakotta figürin başı ve poloslu
olmayan ve başları örtülü terrakotta figürin başları ve kulak arkasından başı çevreleyen bantlı baş
parçaları, başı örtülü ve sadece gözleri gözüken savaşçıya ait olabilecek figürin başı, cinsiyeti ayırt
edilemeyen figürin parçaları, kaide parçaları gövdeden oluşan figürin parçaları, kol ve ayak parçaları
ve at üzerinde biniciden oluşan figürin parçalarından oluşmaktadır. Figürinlerde genel olarak; gözler
çekik, arkaik gülümsemeye sahip yüzler, saçlar yine arkaik dönem özelliklerini yansıtır şekilde iri yatay
ve dikey bukleler izlenmektedir. Yine poloslu figürin başlarında yüzler yuvarlak yapılmıştır. Eserler
incelendiğinde ve benzerleri ile karşılaştırıldığında MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmektedir. Söz
konusu höyükte yapılan çalışmalar sonucunda Samsun’un Arkaik dönemi hakkında önemli veriler elde
edilmiştir. Bunun akabinde ele geçen buluntular ve yapılan karşılaştırmalar sonucu, Samsun’un Milet
kolonisi olduğu, deniz ticaretinin ileri düzeyde yapıldığı ve ilk yerleşim yerinin Çakalca Karadoğan
Höyük ve çevresi olduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Arkeoloji, Terrakotta Figürin, Kybele, Çakalca- Karadoğan Höyüğü. Samsun
Arkaik Dönem
A GROUP (ÇAKALCA KARADOĞAN MOUND) FOUND AT AMİSOS

TERRACOOT FIGURE
In this study, the terracotta figurines found in the rescue excavation carried out in 2009 in Çakalca
Karadoğan Höyük in the Atakum District of Samsun are discussed. Uncovered terracotta figurines; It
consists of Cybele figurines with a polos on her head and sitting on her throne with her head covered, and
standing Korean figurines holding a bird in her right hand and holding her dress by the knee with her left
hands. Apart from these, in the same salvage excavation; Terracotta figurine head with polos and terracotta
figurine heads without polos and covered with headbands and head pieces with bands surrounding the
head behind the ears, figurine head that may belong to a warrior with a covered head and only eyes visible,
figurine fragments with indeterminable gender, pedestal fragments, figurine fragments consisting of body,
arm and foot It consists of parts of a figurine consisting of a rider on a horse. In figurines in general; Faces
234
with slanted eyes, archaic smiles, and large horizontal and vertical curls are observed in the hair, reflecting
the characteristics of the archaic period. Again, the faces of the figurines with polos are rounded. When the
works are examined and compared with their counterparts, they are dated to the middle of the 6th century
BC. As a result of the studies carried out in the mound in question, important data were obtained about
the Archaic period of Samsun. As a result of the findings and comparisons made after this, it can be said
that Samsun was a colony of Miletus, maritime trade was carried out at an advanced level and the first
settlement was Çakalca Karadoğan Höyük and its surroundings.
Keywords: Arkeoloji, Terracotta Figurine, Kybele, Çakalca-Karadoğan Höyük, Samsun Archaic
Period
GİRİŞ
Antik dönemlerde yaşamış olan toplulukların yegâne geçim kaynakları; tarım, hayvancılık, avcılık
ve deniz ürünleridir. Samsun şehri de bu geçim kaynaklarının tamamına yakınına sahip olduğundan
tarihin her evresinde çeşitli topluluklar tarafından yurt edinilmiştir. MÖ 6. yüzyılda Amisos’ta yaşamış
olan topluluklar tarafından, Kybele’ye yaygın olarak tapınım olmuştur. Çakalca Karadoğan Höyüğü’nde
ele geçen terrakotta figürinler de bu durumu desteklemektedir. Çalışmanın amacı Amisos’un arkaik
dönem yaşantısına ışık tutmak ve Çakalca Karadoğan Höyüğünde ele geçen terrakotta figürünleri
değerlendirmek olacaktır. Eserler; tahtında oturan Kybele heykelcikleri (Başında polos olanlar, başı
örtülü olanlar), ayakta duran kadın (kore) heykelcikleri (elinde kuş tutanlar, elinde kuş olmayanlar)
kadın başları (Poloslu kadın başları, poloslu olmayan kadın başları) ve erkek figürin başları, cinsiyeti
tanımlanamayan figürin baş parçaları, kaide parçaları olarak gruplandırılabilir.
Bu çalışmanın kapsamı bakımından, Karadeniz’de kolonileşme faaliyetlerine de kısaca değinmek
yerinde olacaktır. MÖ 8. yüzyılın ortalarında Yunan yarımadasında birçok kentin nüfusu artmış, artan
bu nüfusa, elde edilen ürün ve gelir kaynakları yetersiz gelmeye başlamıştır. Bu durum daha fazla toprak
ve ticari gelir ihtiyacı doğurmuştur. Yunan yarımadasının gelir kaynakları ise bu ihtiyacı karşılayacak
durumda değildi. Miletos, Ephesos, Teos, Phokaia, Myus, Kolophon, Klazomenai, Samos, Priene,
Lebedos, Erythrai ve Khios, İonia Bölgesi’ndeki on iki büyük kenti oluşturur. Bu kentler MÖ 800’den
önce Panionion Birliği’ni kurarak kıyı şeridini aralarında paylaşmışlardır (Patacı, 2007:25).
Lidyalılar İon kentlerinin Anadolu’nun iç kesimlerine ilerlemesine engel olduklarından bu kentler
yönlerini Karadeniz kıyılarına çevirmek zorunda kalmışlardır. İon kentleri arasında Ege’nin en önemli
ticaret merkezi olan Miletos zamanla ilgisini Pontus Bölgesi’ne yönlendirerek kolonileşme çalışmalarında
öncü rolü üstlenmiştir (Solovyov, 2012: 380-385). Grekli kolonistler özellikle yaşadıkları toplumun
hammadde ihtiyacını karşılamak için de Karadeniz’e yönelmişlerdir (Temür, 2017: 661-672).
Karadeniz kıyılarına ilk koloniler, MÖ 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinde İonlar tarafından kurulmaya
başlanmıştır (Temür, 2017: 661-672). Karadeniz’deki İon kolonizasyonunu başlatan kentler arasında
Samos, Ephesos ve Smyrna’nın da yer almasına rağmen, bu kentler Miletos kadar etkili olamamıştır
(Tsetskhladze, 2010: 76-83). Pontus Bölgesi’nde oldukça geniş bir alana yayılarak en fazla sayıda
koloniye sahip olan kent Miletos olmuş ve Karadeniz üzerindeki ticareti örgütleyen ana kent haline
dönüşmüştür. Pontus Bölgesi’nde ticaret ağını genişleten Miletos’un koloni kurduğu ilk kentler
Sinope, Amisos ve Trapezus’tur (Emir, 2012: 16). Strabon da Amisos’un ilk defa Miletoslularca
kolonize edildiğini belirtir (Strabon XII, 3:14). Ayrıca, Tsetskladze, koloni kurmak maksadıyla MÖ
564 yılında Miletosluların Amisos’a geldiklerine işaret eder (Tsetskhladze, 2010: 80). İlk kez Arkaik
Dönem’de tarih sahnesine çıkan Amisos, Miletoslular tarafından özellikle ticari yönden örgütlenmiş
ve kent düzeyindeki bir yapının başlangıç aşaması oluşturulmaya çalışılmıştır. 2009 yılında Çakalca
Karadoğan Höyük yerleşiminde ele geçen buluntular Milet kolonizasyonunun Amisos’taki varlığını
kesin olarak açığa çıkarması ve Samsun’un Arkaik dönemine ışık tutması açısından oldukça önemlidir.
İlk yerleşim alanının yaklaşık 16 km doğusuna konumlandırılmış olan kent, nekropol sahasıyla birlikte
değerlendirildiğinde yayılım alanı genişlemiştir (Temür ve Şirin, 2018: 233-242).
235
Çalışmaya konu olan figürünlerin terrakottadan (pişmiş toprak) yapılmıştır. Terrakotta, çömlekçi
çamurundan yapılarak fırında pişirilmiş eşyalara verilen genel bir addır (Saltuk, 1993: 178). Terrakotta
eserlerin üretildiği ham madde kildir. Kil sarımtırak, kırmızımtırak, esmer gibi renklerde olabilir. Elenmiş
ve ezilmiş kile uygun miktarda su karıştırıldığı zaman işlenebilmesi ve şekillendirmesi kolaylaşır. Kil, su ile
karıştırıldığında elastikimsi hal kazanıp biçimlendirilebilen ve kurutulduğunda kırılmaya karşı az ya da çok
direnç gösteren doğal bir malzeme halini alır. Killer metal oksitlerle karışık bir şekilde bulunduklarından
doğal olarak renklenmiş durumdadır. Kilin rengi, içinde bulunan maddeler hakkında fikir vermektedir.
Bunun yanında, kilin pişmeden evvelki rengi ile piştikten sonraki rengi farklılık gösterebilir. Çünkü oksitlerin
yüksek ısı derecelerinde renkleri değişir. Volkanik kayaçların çeşitli doğal yollarla aşınıp sürüklenmesi
esnasında oluşan organik maddeler ve metal oksitlerle değişime uğrayan kil, doğada bol miktarda bulunur
ve bölgeden bölgeye farklı içerikler gösterir (Tahberer, 2006: 2). Kilin yapısını inceleyerek terrakottaların
kökenini tespit etmek arkeolojide önemli ve sık kullanılan bir yöntemdir.
1. Çakalca Karadoğan Höyüğü Kazısı

Çalışmaya konu olan figürünler Çakalca Karadoğan Höyüğü’nde bulunmuştur. Höyük; Samsun İlinin
Atakum İlçesinde yer almaktadır. 2009 yılında Atakum İlçesi Kurupelit Mevkii’nde cadde tramvayı yol
yapım çalışmaları sırasında bir takım arkeolojik eserlere rastlanılmıştır. Bunun üzerine söz konusu yerde
Samsun Müze Müdürlüğü tarafından kurtarma kazısı gerçekleştirilmiştir. Yapılan kazı çalışmaları neticesinde
Arkaik ve Klasik Dönemlere tarihlendirilen birtakım buluntular ortaya çıkarılmıştır (Şirin ve Kolağasıoğlu,
2016: 6). Kazı esnasında; taş döşemeli yol, odalardan oluşan mekan kalıntıları (Res. 1), kabartmalı ve renkli
fresko parçaları, terrakotta figürinler, kalypter ve stroter parçaları, grafitili seramik parçaları, demir ve bronz
çiviler ile karşılaşılmıştır. Çakalca-Karadoğan Höyüğü Miletos kolonizasyonunun Amisos’taki etkileşimini
ortaya koymaktadır (Şirin, 2020: 513-551). Söz konusu höyükte bulunan figürünler; tahtında oturanlar ve
ayakta duranlar olmak üzere alt gruplara ayrılarak figürin adı altında tek tek ele alınmıştır.
Resim 1: Çakalca Karadoğan Höyüğünde Kurtarma Kazısı Yapılan Alan (Şirin ve Kolağasıoğlu, 2016: 9)
236
1. Tahtında Oturan Kybele Heykelcikleri

Çakalca Karadoğan Höyüğünde gerçekleştirilen kurtarma kazısında ele geçen terrakotta figürinlerden,
tahtında oturanların bir kısmının (Res. 2-5) başında polos bulunurken bir kısmının da başında örtü (Res.
6-7) bulunmaktadır.
1.2. Başında Polos Olanlar

Figürin 1’de bulunan eser kahverengi hamurlu, başında silindirik polos vardır, sağ gözü silik, sol gözü
ise sol yüzün bir kısmı ile noksandır (Res. 2). Figür tahtta oturur konumda ve eller dizlerin üzerindedir.
Omuzlar geniş, yüzde ise yer yer kireç ve tortu vardır. Göğüsler belirgin değildir, eser kırık parçaların bir
araya getirilmesiyle tümlenmiştir. Kaide üzerinde elbise altında ayaklar belirgindir. İçi boş olarak kalıpta
üretilmiştir. Şekil olarak; Metropolitan Museum, Erythrai (Bayburtluoğlu, 1977: Kat. No-5), British Museum
(Higgins, 1970: Kat. No. 69., 73), Kestner Museum (Liepman, 1975: 42) Çanakkale Arkeoloji ve Etnografya
Müzesi (Kaplan, 2009: Kat. No. 4) ile Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde benzerleri bulunmaktadır.
Figürin 2’de bulunan eser bütün olarak ele geçmiştir. Figürin üzerinde genelinde beyaz boya ve yer
yerde kırmızı boya mevcuttur. Başında silindirik polos bulunmaktadır (Resim 3). Yüz belirgindir, sağ
gözde silinme mevcut, göğüsler belirgin, eser tahtında oturmakta, eller diz üzerinde durmakta, elbise
kıvrımları dizden aşağı sarkmakta, ayaklar kaide üzerinde, elbise altından gözükmekte, eser kalıpta
üretilmiştir. Eserin benzerleri; Metropolitan Museum, Erythrai, British Museum (Higgins, 1970: Kat.
No. 71., 72), Kestner Museum (Liepman, 1975: 42) Çanakkale Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ve
Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde bulunmaktadır.
Figürin 3’de yer alan eser bütün olarak ele geçmiştir. Kiremit rengi hamurlu yer yer kırmızı boyalı,
başında polos, sol göz kırık ve sağ gözde silinme mevcut, eser parçalı kırıklı, tahtın arka sol kısmı noksan,
göğüsler belirgin, diz üzerinde, ayaklar kaide üzerinde belirgin ve elbise altından görülmekte (Resim
4). Taht üzerine oturmakta, diz altından elbise kıvrımları inmekte, eser çok parçadan tümlenmiş. Eserin
benzerleri; Metropolitan Museum, Erythrai, Çanakkale Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Kestner Museum
(Liepman, 1975:42), Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ile British Museum’da bulunmaktadır.
Figürin 4’de bulunan eser kırık parçalar halinde ele geçmiştir. Kahverengi hamurludur. Eserin
genelinde beyaz boya kaplama görülmekte, eser çok parçalı ve eksiktir, tahtın arka ve sol kısmında
boynun arkasında noksanlık vardır (Resim 5). Sol el kırıktır. Başında silindirik polos vardır. Yüzde
silinmeler mevcuttur. Göğüsler belirgin, diz üzerindeki elbise ayaklara kadar inmekte, elbisede kıvrımlar
belirgin, tahtta oturur konumda. Kalıpta imal edilmiştir. Eserin benzerleri; Metropolitan Museum,
Erythrai, British Museum, Çanakkale Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Kestner Museum, Kocaeli
Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde bulunmaktadır.
Resim 2 Resim 3 Resim 4 Resim 5
237
1.2. Başı Örtülü Olanlar

Figürin 5’de yer alan eser bütün olarak ele geçmiştir. Açık kahverengi hamurlu, başı ve omuzları örten
örtü mevcut. Yüzde silinmeler bulunmakta, diz çevresi ve ayaklara doğru beyaz alçı kaplama mevcut,
göğüsler hafiften belirgin, eller diz üzerinde, tahtta oturur konumdadır (Res. 6). Kalıpta imal edilmiştir.
Eserin benzerleri; Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Erythrai (Bayburtluoğlu, 1977: Kat. No.
13), British Museum (Higgins, 1970: 15), Çanakkale Arkeoloji Müzesi, Metropolitan Museum’da
(Christine, 1934: 126) bulunmaktadır.
Figürin 6’da bulunan eser açık kahverengi hamurludur. Bütün olarak ele geçmiştir, başta örtü mevcut,
yüzde silinmeler vardır, diz çevresi ve ayaklara doğru beyaz alçı kaplama mevcut, yüz dolun ve yuvarlak,
dudaklar iri, göğüsler hafif belirgin, eller diz üzerinde, tahtta oturur konumda, eser bütün (Res. 7). Eserin
benzerleri; Kocaeli Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi (Coşkun, 2016: 15), Erythrai (Bayburtluoğlu, 1977,
Kat. No. 13), British Museum (Higgins, 1970: Kat. No. 65), Çanakkale Arkeoloji Müzesi (Kaplan,
2009: Kat. No. 6), Metropolitan Museum’da (Christine, 1934: 126) bulunmaktadır.
Resim 6 Resim 7
2. Ayakta Duran Kore Heykelcikleri

Grekçede “kız” anlamına gelen “Kore” MÖ 7. yüzyıl ortalarında ve büyük heykeltıraşlık eserlerinde
karşımıza çıkar. Göğsüne götürdüğü elinde kuş, nar, elma ve bunun gibi nesneler tutan bazen de bu elin
boş olduğu bilinmektedir (Boardman, 1978: 28-38). Bu tip figürinler özellikle Anadolu’da MÖ 5. yüzyıl
ilk yarısı içlerine kadar oldukça yaygın bir kullanım görmüştür (Tavukçu, 1999: 74).
Kadın başlarının polos başlık takmaları törensel duruşa sahip ana tanrıça Kybele’yi simgelediklerini
göstermektedir. Yapı itibariyle kadın başları taht üzerinde oturan Kybele heykellerine ait olduklarını
göstermektedir. Başlar üzerinde silindirik polos bulunmaktadır, genellikle yüzleri yuvarlak, dudakları
dolgun, bazı figürlerde göz kısımları aşındığından genelde belirgin değildir, ancak, benzer bütün
heykelciklere bakıldığında gözlerin çekik oldukları görülmektedir. Ayakta duran kore heykelcikleri;
elinde kuş tutanlar ve tutmayanlar olmak üzere iki alt grup altında incelenmiştir.
2.1. Elinde Kuş Tutanlar

Figürin 7’de yer alan eser açık kahverengi hamurludur. Başın arka kısmından beline kadar örgülü
saçlar belirgindir (Resim 8). Boynun her iki yanında göğüslere doğru sarkan örgülü saç vardır. Sağ eli
dirsekten bükülü ve elinde göğsüne yapışık şekilde kuş tutmaktadır. Eserin ayak ve arka sırt kısımları
noksandır. Altı parçadan tümlenmiştir. Yüzde, dudaklarda ve burunda aşınmalar mevcuttur. Eserin,
şekil ve yapım tekniği bakımından benzerleri; British Museum, Berlin’de ve konu bütünlüğü yönünden
mermerden yapılmış hali Miletos’ta (Boardman, 2005: Fig. 89) mevcuttur. Figürin 8’de yer alan eser,
238
açık kahverengi hamurdan imal edilmiştir. Boyun ve üst kısmı noksandır. Göğüs üzerine sarkan iri saç
bukleleri gözükmektedir. Sol kolu aşağı sarkık ve eli ile elbise tutmakta, sağ eli ile göğüs üzerinde kuş
tutmaktadır (Res. 9 a-b). Eser dikdörtgen biçimindeki kaide üzerinde ayakta durmaktadır. Kalıpta içi
boş olarak üretilmiştir. İyi düzeyde fırınlaması yapılmıştır. Eserin, şekil ve yapım tekniği bakımından
benzerleri; British Museum (Higgins, 1970: Kat. No. 49), Eritrai’de (Bayburtluoğlu, 1977: Kat. No. 17)
Çanakkale Arkeoloji ve Etnografya Müzesi (Kaplan, 2009: Kat. No. 25) ve Berlin’de mevcuttur. British
Museum’da bulunan eser sol eli ile kuş tutmaktadır (Higgins, 1970: 12). Berlin’de bulunan eser ise,
mermerden yapılmış ve sol elinde keklik tutmaktadır (Boardman, 2001: Fig. 89).
Resim 8 Resim 9-a Resim 9-b
2.2. Elinde Kuş Olmayan Figürinler

Figürin 9’da yer alan eser açık kahverengi hamurlu, iyi düzeyde fırınlanmıştır. Figürin kaide üzerinde
ayakta durmaktadır. Eller vücuda bitişik ve dikey olarak bele kadar inmektedir. Eser beş parçadan
oluşmakta, sol göğüs çevresi ile sırtın sağ kısmında bazı parçalar eksiktir. Figürin üzerindeki kıyafetin
ön ve arka kısımlarında pileler yer almakta ve kıvrımlar ayağa kadar inmektedir. Omuzun aşağısına dek
saçlar yatay olarak belirgindir (Resim 10). Yüz iyi durumda, gözlerde hafif silinmeler mevcuttur. Eserin,
şekil ve yapım tekniği bakımından benzerleri, British Museum’da (Higgins, 1970: 30) bulunmaktadır.
Figürin 10’da yer alan kore heykelciği, açık kahvereni hamurludur. Yedi parçadan tümlenmiştir. Yer
yer yüzde ve kalça kısmından aşağıya inen kıyafette kırmızı boya gözükmektedir. Ön kısmın boyundan
aşağısı, arka cephesinde ise kalça altından aşağısı noksandır. Elbise sol omuz üzerinde katman oluşturur
halde, yüz kısmı belirgin ve ayrıntılı işlenmiş. Gözler badem şeklinde yapılmıştır. Yüzde ise, Arkaik
Dönem’in özelliklerinden olan tebessüm vardır (Resim 11). Alın üzerinde dalgalı ve birbirine paralel
hatlar halinde geriye doğru yatık saçlar arka tarafta yatay hatlar oluşturmaktadır. Sol kalça üzerinde
elbise kıvrımları belirgindir. Elbise kıvrımları Arkaik dönem Miletos ionia bölgesi sanatının mermer
eserlerinden olan Brankhid heykellerinde de görülür (Şirin ve Kolağasıoğlu, 2006: 26). Eserin, saç
yapısı ve yapım tekniği bakımından benzerleri, British Museum, Keos ve Eritrai’de (Bayburtluoğlu,
1977: Kat. No. 40) bulunmaktadır.
239
Resim 10 Resim 11
3. Çakalca Karadoğan Höyüğü Kazısında Bulunan Terrakotta Figürin

Başları
Bu gruptaki eserler kadın ve erkek başları olarak iki kısımda incelenmiştir.
3.1. Kadın (Kore) Başları

Çakalca Karadoğan Höyüğü kazısında ele geçen kadın başları poloslu Kybele (Res. 12-15)
heykelcikleri ve poloslu olmayan (Res. 16-18) figürinlerden oluşmaktadır.
3.1.1. Poloslu Kadın Başları

Çalışmada yer alan dört eser bu gurupta yer almaktadır. Figürin 11’da yer alan eserin baş kısmında
silindirik biçimde polos bulunmaktadır (Res. 12). Göz ve kaş kısımları fazla belirgin değildir. Ancak, yüz,
burun ve dudak kısımları yeterince iyi durumdadır. Hamur rengi açık kahverengindedir. Yüz hatlarının
yuvarlak olduğu, çene, dudak hafif etli, kaşlar belirgin, burun iyi derecede orantılı yapılmıştır. Figürin
kalıpta yapılmış ve iyi düzeyde fırınlanmıştır. Eserin benzeri 12 İyon şehrinden biri olan Erythrai’de
(Bayburtluoğlu, 1977: 39) ve Gergis’te (Kaplan, 2009: 206) de ele geçmiştir. Gergis’te ele geçen terrakotta
figürin kiremit rengi mikalı ve kumsuz hamurludur, yüksekliği 6,4 cm. genişliği 2,4 cm., derinliği ise 3,6
cm.’dir. Burun kısmı tahrip olmuştur. Ağız kısmının duruşu ve tebessümü ile arkaik dönem özellikleri
gösterir. Erythrai’de ele geçen ve Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu’nda bulunan
ve bütün olan tahtında oturan poloslu tanrıça figürinin ise baş kısmı ile şekil bakımından benzerlik
göstermektedir. Başında yüksekçe polos bulunmaktadır, yanaklar dolgun, göz ve kaşlar belirgindir.
Figürin 12’da yer alan eserin, başı üzerinde yine yüksekçe bir polos bulunmaktadır. Dolgun ve
yuvarlak yanaklar ile etli dudakları belirgindir (Res. 13). Gözleri ve kaşları ise belirgin olmayıp, siliktir.
Sol gözün olduğu yerde kırık bir parça vardır. Figürinin çene kısmından aşağısı noksandır. Kassel
Museum’da bulunan tahtında oturur haldeki terrakotta figürin (Sinn, 1977: 206) ile de oldukça benzerlik
göstermektedir. Bunun yanında Erythrai’de ve Gergis’te bulunan poloslu terrakotta figürinlerle de şekil
ve boyut yönünden benzerlik göstermektedir.
Figürin 13’de yer alan eserin başında polos bulunmaktadır. Yuvarlak dolgun yüze sahip, dudaklar
ve burnu orantılı yapılmıştır. Gözler ve kaşlar detaylı olmamakla birlikte göz yuvaları belirgindir. Başı
örten polosu tam silindirik olmayıp yanlardan basık ve sivricedir (Res. 14). Açık kahverengindedir.
Eserin giysisi omuzları örtmektedir. Figürinin omuzlardan aşağısı noksandır. Yüzde arkaik gülümseme
belirgindir. Erythrai’de bulunan silindirik poloslu tahtında oturan Kybele heykeli ile şekil ve yüz ifadesi
yönünden benzerlik göstermektedir. Bunun yanında yine Gergis’te bulunan poloslu terrakotta figürinin
240
baş kısmıyla benzerlik göstermektedir. Metropolitan Museum’da bulunan Kybele heykelciğinin

(Christine, 1934: 126) polos hariç, baş kısmı ile yüz yapısı arkaik gülümseme ve göz yapısı bakımından
benzerlik göstermektedir.
Figürin 14’da yer alan eser açık kahverengi hamurludur. Başında silindirik polos bulunmaktadır. Sol yanak
dudak ve burun belirgin olup, yüz dolgun ve yuvarlaktır, gözlerde silinme mevcuttur. Çene ve boyundan
itibaren alt kısmı noksandır (Res. 15). Kalıpta üretilmiştir. İyi düzeyde fırınlanmıştır. Polos ve gövde bütün
olarak yapılmıştır. Bölge dışından Erythrai’de ve Gergis’te bulunan poloslu terrakotta figürinlerin baş
kısımlarıyla da benzerlik göstermektedir. Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonunda bu
figürinin şekil ve yüz ifadesi yönünden birebir benzeri bulunmaktadır (Kaplan, 2009: 380). Yüzü yuvarlak,
gözler hafifçe çekik, yüzde arkaik dönemin tebessümü var. Başında silindirik polos bulunmaktadır.
3.1.2. Poloslu Olmayan Kadın Başları:

Çalışmada yer alan 4 eser (Res. 16-19) bu gurupta yer almaktadır. Figürin 15’te yer alan eser,
açık kiremit rengi hamurludur, eserin boyundan itibaren alt kısmı noksandır. Eserin başında, kulaklar
gözükmeyecek şekilde katmanlı örtülü bulunmaktadır. Yüz dolgun ve yuvarlaktır. Etli dudaklara sahiptir.
Gözlerde tahribat vardır. Yüzde arkaik gülümseme belirgindir (Res. 16). Baş, şekil itibariyle tahtında
oturan polosuz Kybele heykelciklerini andırmaktadır. Kalıpta üretilmiştir. İyi derecede fırınlanmıştır.
Figürinin baş kombinasyonu arkaik dönem özelliklerini yansıtır.
Figürin 16’da yer alan eser kahverengi hamurludur. Eserin boyun kısmından itibaren alt kısmı
noksandır. Başın üst kısmında ortası delik basık bir başlık vardır (Res. 17). Göz yuvaları belirgin
ancak göz detayları siliktir. Kaşlar kalkık, burun genişçedir ve bir kısmı kırıktır. Dudakları belirgin ve
etlidir. Yüz dolgun ve yuvarlaktır. Saçlar alın üzerinde ve başlık altından belirgindir. Alın üzerinde baş
örtüsü gözükmektedir. Örtü üzerinde süs amaçlı bir başlık bulunmaktadır. Diğer figürinlerde olduğu
gibi bu eserde kalıpta şekillendirilmiştir. Fırınlama iyi yapılmıştır. Yüz kompozisyonu arkaik dönemi
yansıtmaktadır. Eserin benzeri Metropolitan Museum (Christine, 1934: 126), British Museum ve
Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonunda (Kaplan, 2009: 92) bulunmaktadır.
Figürin 17’de yer alan eser, açık kiremit rengi hamurludur, eserin boyundan itibaren alt kısmı noksandır.
Başın arka kısmında da kulak hizasının alt kısmından itibaren kırıktır. Eserin başında kulakları dışarıda
bırakacak şekilde saçları örten, katman halinde örtü bulunur. Kaşlar ve gözler silik değildir. Poloslu
figürin başları gibi yuvarlak yüze sahip değildir. Elmacık kemikleri az da olsa belirgindir (Res. 18). Sol
kulakta yuvarlak bir küpe detayı bulunmakta, yüzde ise hafif bir tebessüm vardır. Saçları örten, örtü
üzerinde başı çevreleyen bant vardır. Alın kısmındaki örtünün altından çıkan saçlar belirgindir. Kalkık
kaşlar, genişçe burun, çekik gözler, ince dudaklar ve yuvarlak çeneye sahiptir. Eser kalıpta üretilmiş
ancak, detaylar elde yapılmış olmalı. İyi derecede fırınlanmıştır. Detayların belirgin olması, eserin
yapıldıktan sonra aşınmaya maruz kalacak şekilde kullanım görmediğini gösterir (Şirin ve Kolağasıoğlu,
2016: 27-28). Figürinin baş kombinasyonu arkaik dönem özelliklerini yansıtır. Eserin benzeri British
Museum’da Higgins, 1970: Kat. No. 108) bulunmaktadır. Eser Arkaik dönem özellikleri yansıtmaktadır.
241
Resim 16 Resim 17 Resim 18
3.2. Erkek (Kros) Baş Parçaları

Çalışmada yer alan 4 eser (Res. 19-22) bu gurupta değerlendirilmiştir. Bunları sırasıyla inceleyecek
olursak; Figürin 18’de yer alan eser açık kahverengi hamurludur, başın bir kısmından oluşmaktadır. Pürüzsüz
bir yüzeye sahiptir ve iyi derecede fırınlanmıştır. Sağ yanak, sağ kulak ve sağ gözden ibarettir. Diğer
figürinlerden farklı olarak göze, göz bebeği yapılmıştır (Res. 19). Göz yapısı incelendiğinde Metropolitan
Müzesinde bulunan Kybele heykelciğinin göz yapısı ile benzerlik gösterir (Christine, 1934:178-179). Alın
üzerinden ve kulak arkasından başı çevreleyen bir bant vardır. Eserin benzeri yine British Museum’da da
bulunmaktadır (Higgins, 1970: 14). Alın üzerinde saçlar belirgindir. Göz yapısı ve saç bandı incelendiğinde
arkaik döneme tarihlendirilebilir (Şirin ve Kolağasıoğlu, 2016: 29). Figürin 19’da yer alan eser açık
kahverengi hamurludur, figürinin baş kısmı, yüzü, burnu ve boynu örtü ile kapatılmıştır, sadece gözleri
ve kaşları gözükmektedir (Res. 20). Omuz kısmından aşağısı noksandır. Eser görüntüsü itibariyle Persli
savaşçıları andırmaktadır. Gözlerin yapısı arkaik dönem özellikleri taşımaktadır. Figürin 20’de yer alan
eser açık kahverengi hamurludur, başın arka kısmından ibarettir (Res. 21). İyi düzeyde fırınlanmıştır.
Saçlar yatay ve katmanlı olarak şekillendirilmiştir. Keos’tan giyimli kouros figürini (Gürbüzer, 2019: 299-
331) ile saç modeli yönünden benzerlik gösterir. Arkaik dönem saç tarzını yansıtmaktadır.
Figürin 21’de yer alan eser açık kahverengi hamurludur, başın arka kısmından oluşmaktadır. İyi
düzeyde fırınlanmıştır. Saçlar dikey ve ince boncuksu olarak şekillendirilmiştir (Res. 22). Arkaik dönem
saç tarzını yansıtmaktadır. Eserin saç modeli yönünden benzeri Erythrai’de (Bayburtluoğlu,1977: 73) ve
British Museum’da (Higgins, 1970: 13) bulunmaktadır.
242
Sonuç
Samsun Müze Müdürlüğü tarafından Çakalca Karadoğan Höyüğü kurtarma kazısında ele geçen
terrakotta figürinler incelenmiş ve ele geçen figürinler aynı bölge ve tabaka kazı buluntusu olduklarından
daha önce yayımlanmış benzer figürinlerle karşılaştırılarak yapıldıkları dönem ve tipleri konusunda
öneriler getirilmeye çalışılmıştır. Söz konusu kazıda ele geçen terrakotta figürinlerin Miletos’un tarzını
yansıttıkları görülmüştür. Çakalca Karadoğan Höyük kazısında ele geçen terrakotta figürinler; yapılış
teknikleri, yüz yapıları, göz şekilleri, çene yapıları, dudak yapısı, saç stilleri ve yüz ifadeleri (Arkaik
gülümseme) benzerleriyle karşılaştırıldığında MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlendirmek yerinde olacaktır.
Kaynakça
Bayburtluoğlu, C. (1977). “Erythrai II Pişmiş Toprak Eserler Terracottas in Erythrai”, TTK Basımevi Ankara.
Boardman, J. (1978). “Greek Sculpture-The Archaic Period”, Thames and Hudson, London,
Boardman, J. (2001). “Yunan Heykeli, Arkaik Dönem” Çev. Y. ERSOY, Homer Kitabevi, 1. Baskı,İstanbul.
Coşkun, S. (2016). “Kocaeli Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi’nde Sergilenen Terrakotta Figürinler”,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Christine A. (1934). “A Greek Terracotta Statuette Author(s)”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin,
Vol. 29, No. 7 ss. 126
Emir, O. (2012). “Eskiçağda Doğu Karadeniz Bölgesinin Jeopolitik Önemi”. Uluslararası Karadeniz
İncelemeleri Dergisi, Sayı. 13, ss. 9-26
Gürbüzer, E. D. (2019). “Pişmiş Toprak Figürinler ve Anıtsal Heykeller: Bağımsız mı Takipçi Mi?” Cedrus VII., ss. 299-331
Higgins, R. A. (1970). Catalogue of the Terracottas in the Department of Greek and Roman Antiquities British
Museum, Vol. I: Text, Published by The Trustees of the British Museum, London.
Kaplan, D. (2009). “Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu Terrakotta Figürinleri”, Yayımlan-
mamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Liepman, U. (1975). Griechische Terrakotten, Bronzen, Skulpturen, Bild Kataloge Des Kestner-Museums, Han-
nover XII. Hannover
Patacı, S. (2007). “Helenistik Dönemde Batı Anadoluda Kybele Tapınımı”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Saltuk, S. (1993). “Arkeoloji Sözlüğü”, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
Solovyov, S. (2012). “Karadenizde Yunan Kolonileri”, Arkeo Atlas İstanbul, 2012/01, ss. 380-385
Sinn, U. (1977). “Antike Terrakotten” Volstandiger Katalog, Kassel
Strabon XII, (2005). “Antik Anadolu Coğrafyası” (Geographika XII-XIII-XIV). (Çev. Pekman, A.) Arkeoloji ve
Sanat Yayınları, İstanbul.
Şirin, O. A. & Kolağasıoğlu M. (2016). Çakalca-Karadoğan Höyüğü, Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü,
Erol Ofset Matbaacılık Yayıncılık Amb. San Tic. ve Ltd. Şti. 1. Baskı, Samsun
Şirin, O. A. (2020). “Çakalca - Karadoğan Höyüğü Kurtarma Kazısı: Amisos’ta Miletos Kolonizasyonuna Dair
Buluntular”, Amisos, 5/9, ss. 9-551.
Tahberer, S. (2006). “Adana Arkeoloji Müzesi’ndeki Hellenistik ve Roma Dönemleri, Terrakotta Figü-
rinlerin Yapım Tekniklerinin Araştırılması ve Uygulanması”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Tavukçu, A. Y. (1999). “Troas Bölgesi Terrakotta Figürinleri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniver-
sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Erzurum.
Temür, A. (2017). “Karadenizde Grek Kolonizasyonu ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları, Anadolu’nun Eski Çağla-
rında İktisadi ve Zirai Hayat”, (Editörler: L. Gürkan GÖKÇEK, Ercüment YILDIRIM, Okay PEKŞEN),
Değişim Yayınları, İstanbul, ss. 661-672
Temür, A. & Şirin O. A. (2018). “Amisos’tan Boğa Başı Formunda Bir Kandil ve Kandelabrum”. The Journal of
International Social Research, 11(56), ss. 233-242.
Tsetskhladze, G. R. (2010). “Hellen Kolonizasyonu Karadeniz”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, ss. 76-83
243
DERLEME: YOĞUN BAKIM ÜNİTELERİNDE VARDİYALI

ÇALIŞAN HEMŞİRELERDE MÜZİK DİNLETME
UYGULAMASININ UYKU KALİTESİ VE ANKSİYETE
ÜZERİNE ETKİSİ
Meral Yaylacı*
* Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Psikiyatri Hemşireliği Öğrencisi, Zonguldak/Merkez.
Orcıd Kodu:0000-0003-0251-4710
ÖZET
Günlük yaşamda deneyimlenen stres ve uyku sorunları çalışma hayatının merkezindedir. Bakım
hizmeti veren alanlarda, diğer iş ortamlarında hizmet edenlere nazaran daha fazla stres ve uykusuzluk
görülmektedir. Bu durum yoğun bakım üniteleri, acil servislerde daha yoğun yaşanmaktadır. Hemşirelerin,
hasta ve ailesiyle 7/24 bir arada olmasından; ayrıca yorucu ve uzun vardiyaların eşlik etmesine ek
olarak yüksek düzeyde stresli hasta ve hasta yakınlarına hizmet sunmasından dolayı hemşireler
çalışmaların odak noktası haline gelmektedir. Stresin ve uyku kalitesinin devamlı ve uzun süreli kötü
olması anksiyetenin artmasına yol açarak kişilerde fiziksel, ruhsal ve sosyal etkilenmeye sebep olur.
Bu da verilen bakımın kalitesini etkileyeceğinden hemşirelik bakımında kalitenin artması için stres ve
anksiyete düzeylerinin azaltılması önemlidir. Müzik akıl, vücut ve ruh üçgenindeki dengedir. Müzik
dinletme uygulaması, sağlık bakım hizmetlerinde gelişmiş ülkelerce sıkça tercih edilmektedir ve yapılan
birçok çalışmada, ses ve müziğin anksiyeteyi azaltıp uyku kalitesin arttırdığı görülmüştür. Bu derlemede
yoğun bakım ünitelerinde vardiyalı çalışan hemşirelerde müzik dinletme uygulamasının uyku kalitesi ve
anksiyete üzerine etkisi tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Yoğun Bakım Üniteleri, Hemşireler, Müzik Dinletme Uygulaması, Uyku
Kalitesi, Anksiyete
COMPILATION: THE EFFECT OF MUSIC LISTENING APPLICATION

ON SLEEP QUALITY AND ANXIETY IN NURSE WORKING IN SHIFT IN
INTENSIVE CARE UNITS
ABSTRACT
Stress and sleep problems experienced in daily life are also at the center of work life. Those who serve
in the health care field have more stress and insomnia than those who serve in other work environments.
This situation is experienced more intensely in intensive care units and emergency services. The fact that
nurses are together with the patient and their family 24/7; In addition, nurses are becoming the focus of
studies because they provide services patients, their relatives to under intense stress, as well as shifts and
long working hours. Continuous and long-term bad stress and sleep quality affect the physico-mental
244
and health of the to individual by causing anxiety. Since this will affect the quality the care provided, the
increase in quality of nursing care is closely related the reduction of the stress and anxiety levels of the
nurses. Music creates a between mind, body, soul. Listening to music is a method that is on the agenda
in developed countries in health care, and in many studies, it has been seen that sound and music reduce
anxiety and increase sleep quality. In this review, the effect of listening to music on nurses working in
shifts in intensive to care units on sleep quality anxiety will be discussed.
Keywords: Intensive Care Units, Nurses, Musical Practice, Sleep Quality, Anxiety
GİRİŞ VE AMAÇ
Sağlık sürekli ve kesintisiz hizmet sunulması beklenen bir sektördür (Sağlık Bakanlığı, 2015).
Bu hizmetin etkin sunulabilmesi için sağlık sektöründe vardiya sistemi şeklinde çalışmaya ihtiyaç
duyulmaktadır. Vardiyalı çalışma sistemi ise bireylerde bedensel ve ruhsal olumsuz birçok probleme
sebep olmaktadır (Folkard ve ark. 2003; Kurt Gök ve ark. 2017). Yapılan araştırmalar sonucunda
(Kurt Gök ve ark. 2017; Özdemir ve ark. 2019) vardiyalı çalışma sisteminin, gastrointestinal sistem
hastalıklarına, kilo değişimlerine, kardiyovasküler hastalıklara, olumsuz beslenme alışkanlıklarına,
egzersiz eksikliğine, çok fazla kafein, alkol ve sigara tüketimi gibi sorunların yanı sıra özellikle uyku
bozukluklarına sebep olduğu tespit edilmiştir (International Labour Organization, 2000). Karmaşık
bakım gereken ve yaşamı tehdit edici problemleri olan hastalara bakım vermek, hastaları sürekli ve
yakından izlemek, kaliteli bir şekilde ileri yoğun bakım ile tedavi girişimleri uygulamak, hasta ile hasta
yakınlarına terapötik yaklaşım, koruyucu, iyileştirici ve rehabilite edici hayati riski yüksek girişimlerin
uygulandığı yoğun bakım kliniklerinde çalışan hemşirelerde uyku bozuklukları ve anksiyete daha
sık görülmektedir (Sümeyra ve ark. 2011). Bu durum hastaya verilen bakım hizmetini de olumsuz
etkilemektedir. (Özvurmaz ve ark.2018). Müzik dinletme uygulaması hastanelerde özellikle; yoğun
bakım üniteleri, palyatif bakım, onkoloji klinikleri, yeni doğan birimleri, radyasyon, kemoterapi gibi
işlemlerin yapıldığı uygulama alanlarında fizyolojik, psikolojik semptomların kontrolünde, immün sistem
fonksiyonların düzenlenmesinde, yaşam kalitesi artırılmasında ve manevi bakımda kullanılmaktadır
(Chlan 2001). Müzik terapötik şekilde kullanıldığında ağrı, stres, anksiyete gibi belirtileri azaltmak
için kullanılmaktadır (Esch ve ark. 2004). Yapılan bir çalışmada kemik iliği aspirasyonu ve biyopsi
yapılan hastalara uygulamış olduğu müzik terapi yöntemiyle hastalarda oluşan ağrı düzeyi anlamlı
derecede azalmıştır. Ayrıca stres, anksiyete yönetiminde nonfarmakolojik girişim olarak müzik dinletme
uygulaması kullanılabileceği önerilmiştir (Doğan, 2020). Hemodiyaliz hastalarında yapılan başka bir
çalışma da ise müzik terapisinin yorgunluk ve anksiyete üzerindeki olumlu etkisinden söz edilmiştir
(Gülçek, 2020). Bu çalışmaların yanı sıra yurtdışında öğrenci hemşirelerde yapılan bir çalışma da müzik
terapinin uyku kalitesini arttırdığı sonucuna ulaşılmış ve çalışmanın farklı gruplar üzerinde uygulanması
önerilmiştir (Son ve ark. 2019; Kavurmacı ve ark.2019). Yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerde
uyku bozukluğu ve anksiyete gibi olumsuzlukların oluşmaması ya da en az seviyede tutulması için
yoğun bakım ünitelerinde görev yapan hemşireler başta olmak üzere hemşirelerin uyku kalitelerinin
arttırılmasına yönelik teröpatik uygulamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Yapılan literatür taramaları
sonucunda yurtdışında ve ülkemizde bu alanda farklı gruplara uygulanmış çalışmalar bulunmasına rağmen
hemşirelerle yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. Hemşireler tarafından bilinen ve nonfarmakolojik
bir yöntem olarak kabul edilen müzik dinletme uygulamasının yoğun bakım hemşireleri başta olmak
üzere hemşireler açısından bedensel, ruhsal iyilik halinin devamı için önem arz etmektedir (Ciğerci
ve ark. 2016). Bu derlemede yoğun bakım ünitelerinde vardiyalı çalışan hemşirelerde müzik dinletme
uygulamasının uyku kalitesi ve anksiyete üzerine etkisi tartışılacaktır.
Müzik Dinletme Uygulaması

Müzik, tüm dünyada benzer anlamı taşıyan, genellikle ruhun gıdası olarak isimlendirilen Yunanca
bir kelimedir (Sadock 2016). Yaygın kullanılmasından dolayı birçok tanımı bulunmaktadır. Turabi’nin
245
(Boşnak ve ark 2017) aktardığına göre, İbn-i Sina müziği “müzik uyumlu olan seslerle sesler arasındaki
zamanı, melodinin ne şekilde komponze olduğunu bilinmesi için geliştirilmiş matematiksel ilimdir”
şeklinde tanımlıyor. Altınölçek’in (Karamızrak 2014) aktardığına göre J. J. Rousseau ise, “sesleri kulağa
hoş getirebilen bir düzenleme sanatıdır” tanımlamıştır.
Müzik Dinletme Uygulamasının Uyku Kalitesi ve Anksiyete Üzerine Etkisi

Müzik kullanılarak tedavi etme yöntemi en az tıp tarihi kadar eskidir (Karamızrak 2014). Müzik
dinletme uygulaması; kişilerin fiziko-psiko-sosyal ve zihinsel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla müzikle
müziksel aktivitelerin kullanıldığı uzmanlık alanıdır (Lök ve Bademli 2016). Zaten terapi sözcüğü de
yunanca hizmette bulunmak, hastayla ilgilenmek, çare bulmak anlamında kullanılmaktadır (Karamızrak
2014). Müzik dinletme uygulamasının başka bir tanımında ise “ızdırabı ve anksiyeteyi azaltmasından
kaynaklı ciddi hastalık varlığında hasta bireylere güvenilir ve etkili bir tedavi yöntemi” olarak ifade
edilmiştir (Chlan ve Tracy). Müzik dinletme uygulamasının temeli eskiye dayanır buna bağlı olarak
birçok dönemde farklı kültürler tarafından tedavi amacıyla kullanılmıştır (Karamızrak 2014).
Beynin müzikal farklılıklar ile benzerlikleri ayrıştırabilme özelliğinden kaynaklı müzik, limbik
sistemi, nöro-endokrin ve otonom sistemi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyerek fizyolojik ve
psikolojik değişikliklere yol açar. Fizyolojik olarak psikofizyolojik stres, kaygı ile izolasyonun azaltılması
sayılabilir (Boşnak ve ark 2017). Stres yönetimi için müzik nöro-endokrin cevabı azaltır, bunun yanı
sıra parasempatik sistemi aktifleştirip katakolemin salgılanmasının azaltıp vücutta bazı fizyolojik yaşam
bulgularını ve kardiyak etkileri görülmektedir (Karamızrak 2014; Boşnak ve ark 2017).
Müzik tedavinin köklü bir geçmişi vardır. Tarih boyunca insanlar tarafından tedavi amacıyla müzik
kullanılmıştır. Homera ameliyatlarda, Aesculape ise sağırlık tedavisinde müziği terih etmiş. Eflatun da
M.Ö yıllarda müziğin, bireyin ruhunu etkileyerek bireye hoşgörü ve rahatlık sunduğundan bahsetmiştir
(Fiorentini ve ark. 2007). Birçok Türk- İslam hekimlerince psikolojik rahatsızlıkları tedavi etmek için
ilaç ile müzik beraber kullanılmıştır. Bu durum hem Selçuklu hem de Osmanlı dönemindeki hekimlerce
de geliştirilip devamı sağlanmıştır. Farabi’nin Musiki-ul-kebir’de müziğin fizik ve astronomi arasındaki
ilişkiden bahsetmiştir (Ak’ın (Fiorentini ve ark. 2007)). Fârâbi makam- ruh üzerindeki etkileri tablasu
aşağıdaki gibidir (Fiorentini ve ark. 2007):
Makam Etkisi
Rast makamı İnsana sefa (neşe-huzur) verir.
Rehavi makamı İnsana beka (sonsuzluk fikri) verir.
Kuçek makamı İnsana hüzün ve elem verir.
Büzürk makamı İnsana havf (korku) verir.
Isfahan makamı İnsana hareket kabiliyeti, güven hissi verir.
Neva makamı İnsana lezzet ve ferahlık verir.
Ussak makamı İnsana gülme hissi verir.
Zirgüle makamı İnsana uyku verir.
Saba makamı İnsana cesaret, kuvvet verir.
Buselik makamı İnsana kuvvet verir.
Hüseyni makamı İnsana sükûnet, rahatlık verir.
Hicaz makamı İnsana tevazu (alçakgönüllülük) verir.
246
Terzioğlu’nun aktarması ile Fârâbi makamlarının zamana- ruha etki tablosu aşağıdaki gibidir:
Makam Vakit
Rehavi makamı Yalancı sabah vaktinde etkili
Hüseyni makamı Sabahleyin etkili
Rast makamı Güneş iki mızrak boyu iken etkili
Buselik makamı Kuşluk vaktinde etkili
Zirgüle makamı Öğleye doğru etkili
Ussak makamı Öğle vakti etkili
Hicaz makamı İkindi vakti etkili
Irak makamı Akşamüstü etkili
Isfahan makamı Gün batarken etkili
Neva makamı Aksam vakti etkili
Büzürk makamı Yatsıdan sonra etkili
Zirefkend makamı Uyku zamanı etkilidir.
Müzik dinletme uygulaması tedavi etmek amacıyla ritm, melodi ve armoni gibi müzik içeriklerinden
faydalanmaktadır (Karamızrak 2014). Müzik dinletme uygulaması günümüzde hem pasif hem de aktif
tedavi biçiminde kullanılmaktadır. Aktif müzik dinletme uygulaması, kişilerin dans etmesi, müzik
söylemesi veya müzik yapması şeklinde; pasif müzik dinletme uygulaması ise kişilerin mevcut müziği
dinlemesi, dinletmesi ya da dansı izlemesi şeklinde yapılmaktadır. Müzik dinletme uygulamasının
etkin olabilmesi için süreklilik önemlidir ve günlük 25-90 dakika süre ile uygulanması önerilmektedir
(Karamızrak 2014; Sadock 2016). Bir dakikada 60-20-80 vurum şeklindeki ritimler dinlendirici olarak
etki ederken daha hızlıları depresif kişiler ve melankolikler için enerji kaynağı olabilir (Karamızrak
2014).
Temel ihtiyaçlardan olan uyku, fiziksel ve ruhsal sağlığın devamlılığı açısından önemlidir. Uyku
bozuklukları vardiyalı çalışan hemşirelerde sıklıkla görülen bir sorun olup gündelik yaşamlarını
olumsuz etkilemektedir. Uyku kalitesinin kötü olması ve sürekli anksiyeteye maruz kalınması birçok
ruhsal, bedensel ve fizyolojik durumla ilişkili olabilmektedir. Bunlara ek olarak olarak verilen bakım
kalitesi de düşmektedir. Sonuç olarak bundan dolayı vardiyalı çalışan yoğun bakım hemşirelerinin
anksiyetesi kontrol altına alınıp uyku kalitesi değerlendirilmeli ve gerekli müdahaleler yapılmalıdır.
Bunun sağlaması için tercih edilebilecek birçok yöntem vardır. Müzik dinletme uygulaması bunlardan
bir tanesidir.
Vardiyalı şekilde yoğun bakım ünitelerinde çalışıyor olmak birebir bakım, hasta ve yakınları ile 7/24
birlikte olmasından dolayı fiziko-psikolojik olarak etkilenecekleri anksiyetenin optimal olması ve uyku
kalitesinin arttırılması ile değerlendirilmektedir. Vardiyalı olarak yoğun bakımda çalışan hemşirelerin
amacı; bireyin fizyopsiko-emosyonel dengesini optimal konuma getirmek ve yaşamına doğrudan ya
da dolaylı olarak etkileyen şahsi bakımı sağlamaktır. Optimal dinamik dengeyi sağlamada, istenilen
amaç ve sonuçlara ulaşmada, hemşirelerin anksiyetelerinin azaltılması ve uyku kalitelerinin arttırılması
önemlidir. Bu doğrultuda, vardiyalı olarak yoğun bakımda çalışan hemşirelerinde müzik dinletme
uygulaması anksiyeteyi azaltıp uyku kalitesini arttırdığı, gevşemeyi sağlaması, yan etkisi açısından
avantajlı olması ve riskin az bile olmaması, kolay uygulanabilmesi, maliyetin az olmasından kaynaklı
rutin uygulanmaya geçilmelidir.
247
KAYNAKLAR
Ak, F. Vardiyalı çalışmanın hemşirelerin fiziksel sağlığı üzerine etkileri. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Akça F, Ertem ÜT, Özcan NK. Temel Hemşirelik. (Edt), Akça F, Medikal Yayıncılık, İstanbul, 2007:410-420.
(2007).
Ardıç S. Uyku Fizyolojisi ve Hastalıkları 1. Baskı, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 2010:468.
Armutlu, K, Korkmaz CN, Keser İ, Sümbüloğlu V, Akbıyık İ, Güney Z. Geçerlik ve güvenirlik: Multple Sklerozlu
hastalarda yorgunluk şiddet ölçeğinin Türkçe versiyonu. Türk Nöroloji Dergisi.;11 (6):55,2005.
Bansil P, Kuklina EV, Merritt RK, Yoon PW. Associations between sleep disorders, sleep duration, quality of sleep,
and hypertension: results from the national health and nutrition examination survey, 2005 to 2008. J Clin
Hypertens 2011;13:739–43.
Beck AT, Epstein N, Brown G. An in ventory for measuring clinical an xiety: Psychometric properties. J Consult
Clin Psychol, 56:893-897,1988.
Chlan, L, Tracy, MF, Nelson B.Feasibility music inter vention protocol for patient sreceiving mechanical ventila-
tory support. Alternative Therapies in Health Medicine 7: 80-83,2001.
Ciğerci Y, Kurt H, Çelebi Ş. Tamamlayıcı Bakım ve Alternatif Tedavi Yöntemi Olan Müzik Terapiye İlişkin Sağlık
Profesyonellerinin Görüşleri. Doı No: 10.5578/Amrj.27800. 28-30.05. 2016.
Çoban S, Yılmaz H, Ok G, Erbüyün K, Aydın D. Yoğun Bakım Hemşirelerinde Uyku Bozukluklarının Araştırılma-
sı. 10.4274/tybdd.09.11 J Turk Soc Intens Care;9(2):00.2011.
Doğan D. Kemik İliği Aspirasyonu ve Biyopsisi Sırasında Müzik Terapinin Hastanın Ağrı ve Memnuniyet Düze-
yine Etkisi. Bursa Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bursa Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek
Lisans Tezi, Bursa,2020.
Esch T, Guarna M, Bianchi E. Commonalities in the central nervous system’sinvolvement with complementary
medical therapies: limbic morphinergic processes. International Medical Journal of Experi mental and Cli-
nical Research 10: MS6-17.2004.
Fernandez-Mendoza J, Vgontzas AN, Liao D, et al. Insomnia with objective short sleep duration and incident
hypertension: the penn state cohort. Hypertension 2012;60:929–35,
Fiorentini A, Valente R, Perciaccante A, Tubani L. Sleep’s quality disorders in patients with hypertension and type
2 diabetes mellitus. International Journal of Cardiology 2007; 114(2):50-52.
Folkard S, Tucker P. Shiftwork, Safetyand Productivity; Occupational Medicine 53:95-101.2003.
Gökalp K. Müzik Terapisinin Yaşlı Kanser Hastalarının Anksiyete ve Uyku Kalitesi Üzerine Etkisi. Atatürk Üni-
versitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı. Doktora Tezi.Erzurum,2015.
Gülçek E. Hemodiyaliz Hastalarında Müzik Terapisinin Yorgunluk ve Anksiyete Düzeylerine Etkisi. İnönü Üni-
versitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı. Doktora Tezi, Malatya., 2020.
Güzel Özdemir P, Ökmen AC, Yılmaz O. Vardiyalı Çalışma Bozukluğu ve Vardiyalı Çalışmanın Ruhsal ve Beden-
sel Etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar;10(1):71-83 doi:10.18863/pgy.336513.2018.
Hall EJ. Guyton Tıbbi Fizyoloji 13. Baskı, (Edt) Yeğen ÇB, Alican İ, Solakoğlu Z, Güneş Tıp Kitabevleri, İstanbul,
2017:1200.
Jiwon Kang RN, PhDa WonjungNoh RN. Vardiyalı çalışan hemşireler arasında uyku kalitesi: Sistematik bir in-
celeme ve meta-analiz. Uygulamalı Hemşirelik Araştırması Cilt 52, 151227. https://doi.org/10.1016/j.
apnr.2019.151227. Nisan 2020
Kavurmacı M, Dayapoğlu N, Tan M. Effect of Music Therapy on Sleep Quality” Sağlık ve Tıpta Alternatif Teda-
viler 26(4). Haziran 2019.
248
Khorshid L, Yapucu Ü. Tamamlayıcı tedavilerde hemşirenin rolü. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi 2: 124-130. 2005.
Krupp LB, LaRocca NG, Muir-Nash J, Steinberg AD. The fatigueseverity scale. Application topatient swith mul-
tiple sclerosis and systemic lupus erythematosus. Archives of Neurology.;46 (10):1121-3. 1989.
Kurt Gök D, Peköz MT, Aslan K. Vardiyalı Çalışma ve Vardiyalı Çalışma Sonucu Gelişen Uyku Bozuklukları:
Tanısı, Bulguları ve Tedavisi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı. DOI: 10.4274/
jtsm.54264 Journal of Turkish Sleep Medicine;4:30-34. Adana, 2017.
Kyoung Son H, YoungSo W, Myoungsuk K. Effects of AromatherapyCombinedwith Music Therapy on Anxiety,
Stress, and Fundamental Nursing Skills in Nursing Students: A Randomized Controlled Trial. Environ Res-
Public Health. Oct 29;16(21):4185.2019.
Leathert S. Health effects of internal rotation of shifts. Nursing Standard. ;14(47)34-36.2000.
Öztürk O, Uluşahin A. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları II: Ruhsal Etkenlere Bağlantılı Fizyolojik İşlev/Yapı Bozuk-
lukları 11. Baskı, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul 2008:629-632.
Özvurmaz S, Öncü AZ. Vardiyalı ve Nöbet Sistemi Şeklinde Çalışma Düzeninin Hemşireler Üzerine Etkisi. Dergi
Park Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi Archive Volume 2, Issue 1. Year,
Volume 2, Issue 1, Pages 39 – 46. 2018.
Raglio A, Bellelli G, Traficante D, Gianotti M, Ubezio MC, Villani D, Trabucchi M,. Efficacy of music therapy in
thetreatment of behavioral and psychiatric symptoms of dementia. Alzheimer Dis Assoc Disord, 22, 158-
62. 2008.
Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P. Davranış Bilimleri/ Klinik Psikiyatri 11. Baskı, (Edt), Bozkurt A, Güneş Kitabevi,
İstanbul, 2016: 279-290.
Sağlık Bakanlığı, Yönetmelikler. 2015. https://www.saglik.gov.tr/TR,10413/yonetmelikler.html(Erişim Tarihi
12.01.2018)
Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Hastanelerde Çalışma Saatleri Hakkında Genelge 2004. http://www.istanbulsaglik.gov.
tr/w/mev/mev_gen/tedavi_hiz/saglik_bakanligina_bagli_hastanelerde.pdf (Erişim tarihi 21.12.2017)
Saper CB, Chou TC, Scammell TE. The sleep switch: hypothalamic control of sleep and wakefulness. Trends in
Neurosciences 2001; 24(12):726-731.
Small SP. Preventing sciatic nerve injury from intramuscular injections: literature review. Journal of Advanced
Nursing 2004;47(3):287-296.
Soldatos CR, Paparrigopoulos TJ. Sleep physiology and pathology. Internal Review of Psychiatry 2005;17(4):213-
218.
Stanik-Hutt JA. Painmanagement in the criticallyill. Critical Care Nurse 18: 85-88. 1998.
Townsend CM. Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinin Temelleri Kanta Dayalı Uygulama Bakım Kavramları (6.
Baskı), (Edt), Özcan TC, Gürhan N, Güneş Kitabevi, İstanbul, 2016:932.
Ulusoy M, Şahin N, Erkman H. Turkish version of The Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. J Cogn
Psychother: Int Quaterly, 12:28-35. 1998.
World Health Organization. Obesity and over weight, 2018. Elektronik adresi: http://www.who.int/occupatio-
nal_health/p ublications/en/ oehstress.pdf Sarıkaya N.A, Oğuz S. Effect of passive music therapy on sleep
quality in elderly nursing home residents. J Psychiat Nurs. 2016;7(2):55-60.
249
AUTO TRAIN BRAIN INCREASES COGNITIVE

ABILITIES IN A BOY WITH DYSLEXIA AND ATYPICAL
AUTISM: A CASE STUDY
Günet Eroğlua
a
Department of Computer Engineering, Işık University, Istanbul, Turkey
https://orcid.org/0000-0001-8382-8417
Abstract
Auto Train Brain was proven to be effective for dyslexia with a clinical trial beforehand and it has
been in use by families for more than 5 years without any side effects. A 5-year-old boy with dyslexia
comorbid with atypical autism used Auto Train Brain more than 131 times at home with his family’s and
his written consent. There was no drug usage and no other comorbidity. He was also attending special
education. The socio-economic situation of the family was middle class.
A comparison of the pre-and post- ATEC and ABC test results indicated that applying neurofeedback
and multi-sensory learning methods with Auto Train Brain improved the ATEC scores from 23 to 12 and
ABC scores from 27 to 7.
Index Terms—Neurofeedback, dyslexia, atypical autism, PDD-NOS, ASD, Auto Train Brain.
Introduction
Autism spectrum disorder (ASD) is a neurodevelopmental disorder that manifests itself with social
interaction, communication, limited interest, repetitive behavior, and symptoms that appear in early
childhood (American Psychiatric Association, 2013; World Health Organization, 1993). ASD manifests
itself from infancy through dysfunctional behaviors such as making eye contact, pointing, joint attention,
and not paying attention to the environment, and its effects continue throughout life. Moreover, ASD
was referred to as a developmental disorder with various combinations, ranging in severity from mild
to severe (Almbaidheen, 2015). Therefore, the symptoms of individuals with ASD can occur in a wide
variety of combinations (Leblanc et al., 2009). Atypical autism can be thought of when a person displays
some conditions of autism spectrum disorder, but not enough to fit a diagnosis. Dyslexia is a disability
to read and it is a subtype of specific learning disabilities (Lyon et al., 2003). Dyslexia has a genetic
disposition and neurological roots (Paulesu et al., 1996). Dyslexia may be comorbid with atypical autism
and other Pervasive Developmental Disorders- not otherwise specified. A person may have a deficit in
reading and also have problems in social interaction and communication disabilities. In DSM V, atypical
autism and PDD-NOS are not separately defined, instead, they are classified under the umbrella of ASD
(American Psychiatric Association, 2013).
Applications for neurofeedback employ real-time readings of the user’s brain activity to assist
the user in taking control of particular areas of their central nervous system activity. As a result, the
250
user gets real-time feedback regarding the patterns of their actual brain activation and can eventually
develop intentional control over EEG signals (Ninaus et al., 2013). By using an explicit feedback signal,
neurofeedback is a method for teaching the brain to regulate its own neural functions. A method for
giving participants immediate feedback on their own brain activity as it is mirrored in the visual and aural
stimuli is called real-time feedback of EEG signals to oneself. According to recent studies, individuals
may be trained to regulate activity in certain target brain areas, and this training can result in changes
in behavioral measurements. As stated above, neurofeedback gives feedback by keeping an eye on the
electrical activity of the brain. Despite the fact that there is no cure for autism, potential therapies (like
NFT) tend to enhance the quality of life by easing ASD sufferers’ symptoms (Zivoder et al., 2015). In
order to treat children with ASD, neurofeedback uses behavioral therapy to regulate the central nervous
system’s activity. Positive benefits on social interaction and attention function have been demonstrated
by studies (Sichel et al., 1995).
In dyslexia, reducing slow brain waves are the most important neurofeedback protocol (Marzbani
et al., 2016). In ASD, slow brain waves (namely theta band power) are not higher than that of the age-
matched normal people. Instead, they have gamma band abnormalities (Rojas et al., 2014). The gamma-
band power is either too high or too low and there may be coherence abnormalities. In dyslexia, the
left hemispheric lateralization is not developed yet, and there is a disruption in the left temporal region
(Spironelli et al., 2008). In ASD, the frontocentral brain regions are affected, these disruptions may start
from the left temporal brain region, go through the central and end at the dorsolateral prefrontal cortex
(Velazquez et al., 2009). Dyslexia comorbid with another brain condition makes the situation heavier
(Butterworth & Kowas, 2013).
Eroglu, Çetin, and Balcisoy (2018) describe Auto Train Brain, a patented computer program (PCT/
TR2017/050572) created especially for dyslexic children. This software program proposes a system and
technique for enhancing learning capabilities. The system is based on an original multisensory learning
and QEEG neurofeedback technique. The major objective is to offer persons with dyslexia and/or ASD
a mobile therapy that consistently enhances their cognitive ability. It has been demonstrated that using
Auto Train Brain for 60 sessions with individuals with dyslexia increased their multi-scale entropy at all
temporal scales and brought them closer to normally developing children (Eroğlu et al., 2020).
Methods and materials
Participants
In our experiment, there was only one boy with dyslexia and with atypical autism (age= 5) who
took at least 131 sessions of Auto Train Brain 7 times a week. There was no drug usage and no other
comorbidity. He was also attending special education. The family started to use Auto Train Brain with
the Child Neurologist’s suggestion at home. The diagnosis of dyslexia has been accomplished with an
AI-based algorithm embedded into Auto Train Brain using 14-channel QEEG recordings as the boy was
not going to school yet. The mother had depression during the pregnancy due to a loss in the family. The
family belongs to a middle SES group.
Parents of the children completed a survey to gauge the socioeconomic position. The poll asks about
education level (primary, secondary, and tertiary), income (basic income 6,000 TL, mid-level income
between 6,000 TL and 20,000 TL, high income>20,000 TL), and occupation (staff, blue-collar workers,
white-collar workers).
Psychometric tests and Reports

Different psychometric tests such as Autism Behavior Checklist (ABC), and Autism Treatment
Evaluation Checklist (ATEC) had applied as pre-test and post-test.
251
ABC provided us symptom-specific information from 5 categories such as sensory, relating, body
and object use, language, self-help, and social that weighted scores ranging from 1-4. ABC’s sensitivity
was founded 92.1% and the specificity was calculated as 92.6% especially when the cutoff score was
49. Hence, it is concluded that ABC was a promising instrument for screening autism-related symptoms
Geçersiz kaynak belirtildi.. ATEC is aimed to reveal treatment effectiveness from 4 sub-tests which are
Speech/language, Communication, Sociability, Sensory/Cognitive Awareness as well as health/Physical
/Behavior. ATEC is specific to measuring or detecting autism-related symptoms.
Neurofeedback QEEG data acquisition

The EMOTIV EPOC+ headset was utilized throughout the tests. The headset’s internal sampling rate
per channel was 2048 samples per second. After being down-sampled to 128 samples per second per
channel, the EEG data were filtered to eliminate major artifacts and alias frequencies. A sampling rate
of 128 samples per second was employed for each of the 14 EEG channels, plus two references. The
10-20 electrode system was followed for positioning the electrodes. Before the training, the EMOTIV
EPOC+ headset was calibrated on the participants’ scalps using the EMOTIV APP mobile application.
Each electrode was checked to ensure high-quality EEG data transmission. The 14-channel EEG data
from the tests were recorded in theta (4–8 Hz), alpha (8-12 Hz), beta-1 (12-16 Hz), beta-2(16-25 Hz),
gamma (25-45 Hz) bands. EMOTIV EPOC+ was proven to provide research-level QEEG data quality
(Badcock et al, 2013).
Neurofeedback treatment protocol and multi-sensory learning method

A smartphone application called Auto Train Brain makes use of multi-sensory learning and
neurofeedback techniques. With an EMOTIV EPOC+ headset is how it is utilized. It is a non-invasive
approach that continuously enhances brain function in both adults and children without causing any
negative side effects. It analyses the information from the 14 QEEG channels it has read and offers
online, real-time visual and aural neurofeedback. This software program includes a technique and
system for enhancing learning capacity. The following describes the EEG neurofeedback protocol:
• Find the channels with the minimum relative power of gamma waves below the threshold at the
frontocentral region and increase relative gamma; and
• Find the channels with the minimum relative power of alpha waves below the threshold at the
frontocentral region and increase relative alpha; and
• Find the channels with the maximum power of theta waves above the threshold at the Broca and
Wernicke region and decrease theta;
A green arrow and a “beep” sound indicate a good reward; a red arrow and a “beep” sound indicate
a negative response. The score that is shown on the screen rises when a reward is received favorably. If
the participant’s brain waves fall below the usual level, a red arrow is displayed on the screen, and they
are instructed to try to change it into a green arrow by raising their brain waves. A neurofeedback session
typically lasts 30 minutes. The fact that Auto Train Brain integrates neurofeedback with multi-sensory
learning concepts is one of the key distinctions between it and the currently existing neurofeedback
systems. Also new is the 14-channel neurofeedback methodology. The artificial intelligence (AI)-based
recommendation system automatically suggests the appropriate neurofeedback protocols.
Study Design, Behavioral Assessments, and Training Sessions

Auto Train Brain solution is designed as a mobile app for home use. A psychologist applied the 1.5-
hour psychometric tests to the participants. The boy came to the psychometric tests with his parents,
while the parents were waiting in the waiting room, only the participant was taken to the room. Before
252
the 10th session, the child neurologist examined the child and checked for any side effects. He was given
neurofeedback training for 20 consecutive weeks, 7 times a week.
Statistical Analysis
The variables were the psychometric test scores pre-and post-treatment for the boy. This study used
pre-and post-test design. This design allows for a multivariate repeated measures analysis of variance
that was applied to the experimental group about the psychometric tests. There was one factor in our
experiment, namely time (there were two levels for the factor “time”, pre-and post-test design).
Results
A comparison of the pre-and post- ATEC and ABC test results indicated that applying neurofeedback
and multi-sensory learning methods with Auto Train Brain improved the ATEC scores from 23 to 12 and
ABC scores from 27 to 7.
Discussion
According to ATEC and ABC test scores, the boy showed statistically significant improvements
in sociability, speaking, and cognitive abilities in the six months. The post-test procedure showed that
some of the test scores had decreased numerically yet it needs to be interpreted as an improvement.
According to the reporting of the parents, the boy showed positive behaviors in the playing environment
in terms of initiating and maintaining, he had better socialization skills and communication skills.
Other research in neurofeedback on autism shows positive results. For example, Thompson et al. (2010)
conducted a 15-year study with 150 children and adults with ASD who received neurofeedback from the
participants twice a week. The researchers reported significant improvements in participants’ attention
using Wechsler Intelligence Scales, Wide Range Achievement Test, Australian Scale for Asperger
syndrome, and computerized test batteries. In the single case study of Karimi et al. (2011), a 6-year-old
child with autism was conducted pre-and post-intervention. 50 sessions of EEG neurofeedback training
and 20 sessions of speech therapy were applied. According to the results, while there were positive
improvements in the speaking ability and short-term memory of the child with autism, the auditory
coding and reaction time reached normal levels. The results also showed a significant decrease in the
child’s aggressive behavior and positive improvements in school performance, resulting in significant
improvements in social communication.
Our research is different from the existing neurofeedback applications. First of all, the neurofeedback
method is novel, it is applied from 14 channels simultaneously. Second, an AI-based suggestion system
is used for determining the next neurofeedback protocol to be applied depending on the current QEEG
of the children. Third, neurofeedback is provided as a mobile app so that it can be used anywhere, both
in schools and at home. Using Auto Train Brain at home may improve the cognitive skills of children
with dyslexia and atypical autism.
Limitations of the study

The first restriction was that our trial only included one boy. The study’s second drawback
is the potential for placebo and maturation effects. According to Gaab et al. (2019), the social and
environmental effects of specialized treatments and one-on-one contacts with children may result in
improved functioning.
253
Conclusions
Although further study is required, the combination of 14-channel neurofeedback and multi-
sensory learning can help children with atypical autism enhance their cognitive abilities. Technological
advancements offer an intriguing vehicle for delivering therapies. Auto Train Brain is a home-based,
online special training program that has been shown to be effective for kids with atypical autism and
dyslexia.
Competing interests
The authors declare the following financial interests which may be considered as potential competing
interests. Auto Train Brain has been developed at Sabancı University laboratories. This work has led to
the formation of a company aimed to make Auto Train Brain available to users (www.autotrainbrain.
com).
Ethics approval and consent to participate
The family and the boy provided written consent and approval before the experiment.
Availability of data and material
The datasets generated during and/or analyzed during the current study are available from the
corresponding author on reasonable request.
Code availability
None.
Funding
None.
Acknowledgments
We are especially grateful to the family who participated in this study; without their dedication and
support, we may not have completed it.
References
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM5®). Ame-
rican Psychiatric Pub.
Almbaidheen M. (2015). Otizm Spektrum Bozukluğu Tanılı Çocukların Ebeveynlerinde Zihin Kuramı Bozukluk-
ları Ve Semptom Şiddeti Arasındaki İlişkinin Araştırılması. 2. Ankara.
Badcock, N. A., Mousikou, P., Mahajan, Y., De Lissa, P., Thie, J., & McArthur, G. (2013). Validation of the Emotiv
EPOC® EEG gaming system for measuring research quality auditory ERPs. PeerJ, 1, e38.
Butterworth, B., & Kovas, Y. (2013). Understanding neurocognitive developmental disorders can improve educa-
tion for all. Science, 340(6130), 300-305.
Proctor, D. P. (2021). Dyslexia and Autism: Is there a Connection?. Autism.
Eroğlu, G., Gürkan, M., Teber, S., Ertürk, K., Kırmızı, M., Ekici, B., ... & Çetin, M. (2020). Changes in EEG
complexity with neurofeedback and multi-sensory learning in children with dyslexia: A multiscale entropy
analysis. Applied Neuropsychology: Child, 1-12.
Gaab, J., Kossowsky, J., Ehlert, U., & Locher, C.” Effects and components of placebos with a
psychological treatment rationale–three randomized-controlled studies”. Scientific reports, 9(1) ((2019): 1-8.
Karimi, M., Haghshenas, S., & Rostami, R. (2011). Neurofeedback and autism spectrum: Acase study. Pro-
cedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 1472-1475.
254
Leblanc, L., Richardson, W. ve Burns, K. A. (2009). Autism spectrum disorder and the inclusiveclassroom: Effe-
ctive training to enhance knowledge of ASD and evidence-based practices.Teacher Education and Special
Education, 32, 166-179.
Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., & Veenstra-Vanderweele, J. (2018). Autism spectrum disorder. The Lancet,
392(10146), 508-520.
Lyon, G. R., Shaywitz, S. E., &Shaywitz, B. A. (2003). A definition of dyslexia. Annals of dyslexia, 53(1), 1-14.
Marzbani, H., Marateb, H. R., & Mansourian, M. (2016). Neurofeedback: a comprehensive review on system de-
sign, methodology and clinical applications. Basic and clinical neuroscience, 7(2), 143.
Ninaus, M., Kober, S. E., Witte, M., Koschutnig, K., Stangl, M., Neuper, C., & Wood, G. (2013). Neural substrates
of cognitive control under the belief of getting neurofeedback training. Frontiers in Human Neuroscien-
ce, 7, 914.
Niv, S. (2013). Clinical efficacy and potential mechanisms of neurofeedback. Personality and Individual Differen-
ces, 54(6), 676-686. doi:10.1016/j.paid.2012.11.037
Nordahl, C. W., Dierker, D., Mostafavi, I., Schumann, C. M., Rivera, S. M., Amaral, D. G., & Van Essen, D.
C. (2007). Cortical folding abnormalities in autism revealed by surface-based morphometry. Journal of
Neuroscience, 27(43), 11725-11735.
Sichel, A. G., Fehmi, L. G., & Goldstein, D. M. (1995). Positive outcome with neurofeedback treatment in a
case of mild autism. Journal of Neurotherapy, 1(1), 60-64.
Spironelli, C., Penolazzi, B., & Angrilli, A. (2008). Dysfunctional hemispheric asymmetry of theta and beta EEG
activity during linguistic tasks in developmental dyslexia. Biological psychology, 77(2), 123-131.
Paulesu, E., Frith, U., Snowling, M., Gallagher, A., Morton, J., Frackowiak, R. S., & Frith, C. D. (1996). Is de-
velopmental dyslexia a disconnection syndrome? Evidence from PET scanning. Brain, 119(1), 143-157.
Rojas, D. C., & Wilson, L. B. (2014). γ-band abnormalities as markers of autism spectrum disorders. Biomarkers
in medicine, 8(3), 353-368.
Thompson, L., Thompson, M., & Reid, A. (2010). Neurofeedback outcomes in clients with Asperger’s syndro-
me. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 35(1), 63-81.
Velazquez, J. P., Barcelo, F., Hung, Y., Leshchenko, Y., Nenadovic, V., Belkas, J., ... & Dominguez, L. G. (2009).
Decreased brain coordinated activity in autism spectrum disorders during executive tasks: reduced long-ran-
ge synchronization in the fronto-parietal networks. International Journal of Psychophysiology, 73(3), 341-
349.
World Health Organization (1993). International Classification of Diseases (10th Edition). Geneva: World Health
Organization.
Zivoder, I., Martic-Biocina, S., Kosic, A. V., & Bosak, J. (2015). Neurofeedback application in the treatment
of autistic spectrum disorders (ASD). Psychiatria Danubina, 27(1), 391-394.
255
A MODEL PROPOSAL FOR DETERMINING PATIENT

SATISFACTION IN THE MEDICAL CARE PROCESS
Sibel Orhan1*, Emine Kızılkaya2

*1
Namık Kemal University, Institute of Social Sciences, Department of Health Management, Tekirdağ, Turkey
ORCID ID:0000-0002-2892-3865
2
Namık Kemal University, Institute of Social Sciences, Department of Health Management, Tekirdağ, Turkey
ORCID ID:0000-0002-3678-0905
ABSTRACT
The need to ensure patient satisfaction has begun to be made by medical service providers, with
the understanding of the importance of health marketing. Therefore, hospitals, clinics, and medical
services must actively identify the needs of their healthcare customers, adapt their services to meet
those needs, and attract patients to use them. The purpose of this article is to propose a research model
for the perception and determination of health services, as well as to briefly review the literature on how
the degree of patient satisfaction with medical care is achieved by quality. Results from the research
show that trust is the main premise of satisfaction in medical care. In order to ensure satisfaction in the
field of health, it is necessary to use communication skills at the highest level and to develop a better
patient compliance profile. Dealing with negative patient behaviors is among the main determinants of
satisfaction by health professionals in medical services. The research puts emphasis on the quality of
medical service and its impact on patients. In this context, the fact that the research was conducted on the
medical care provided by doctors is a limitation of the study and cannot be interpreted as representing all
medical services. Additional studies are needed on the evaluation of medical service quality for possible
future studies. Interpersonal quality cannot be sustained without accurate diagnoses and procedures.
Keywords: Physician Perceptions, Patient Satisfaction, Medical Service Quality, Medical Care
TIBBI BAKIM SÜRECINDE HASTA MEMNUNIYETINI BELIRLEMEDE BIR

MODEL ÖNERISI
ÖZET
Hasta memnuniyetini sağlama ihtiyacı, sağlık pazarlamasının öneminin anlaşılması ile birlikte
tıbbi hizmet sağlayıcıları tarafından yapılmaya başlanmıştır. Bu nedenle hastaneler, klinikler ve tıbbi
hizmetler, sağlık hizmeti müşterilerinin ihtiyaçlarını aktif olarak belirlemeli, hizmetlerini bu ihtiyaçları
karşılayacak şekilde uyarlamalı ve hastaları bu hizmetleri kullanmaya çekmelidir. Bu makalenin amacı,
sağlık hizmetlerinin algılanması ve belirlenmesi için bir araştırma modeli önermek, aynı zamanda
tıbbi bakımdan hasta memnuniyetinin derecesinin kalite tarafından nasıl elde edildiğine dair literatürü
kısaca gözden geçirmektir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar, güvenin tıbbi bakımda memnuniyetin
ana öncülü olduğunu göstermektedir. Sağlık alanında memnuniyet sağlamak için, iletişim becerilerini
256
en üst seviyede kullanmak ve daha iyi hasta uyum profili geliştirmek gerekmektedir. Olumsuz hasta
davranışlarıyla başa çıkmak ise, tıbbi hizmetlerde sağlık profesyonelleri tarafından memnuniyeti
sağlamada temel belirleyiciler arasında yer almaktadır. Yapılan araştırma, tıbbi hizmet kalitesine ve
bunun hastalar üzerindeki etkisine önem vermektedir. Bu kapsamda araştırmanın doktorlar tarafından
sağlanan tıbbi bakım üzerinde yürütülmüş olması, çalışmanın kısıtıdır ve tüm tıbbi hizmetleri temsil
ettiği şeklinde yorumlanamaz. Gelecekte yapılması muhtemel araştırmalar için tıbbi hizmet kalitesinin
değerlendirilmesi konusunda ek araştırmalara ihtiyaç vardır. Kişilerarası kalite, doğru teşhisler ve
prosedürler olmadan sürdürülemez.
Anahtar Kelimeler: Hekim Algıları, Hasta Memnuniyeti, Tıbbi Hizmet Kalitesi, Tıbbi Bakım
257
ANALYSIS OF THE WINDOW-TO-WALL RATIO IMPACT

ON ENERGY PERFORMANCE FOR HOUSING IN THE
COLD CLIMATIC REGION
Yiğit Yılmaz1*
*1
Faculty of Architecture and Design, Bahçeşehir University, Istanbul, Turkey
ORCID: 0000-0001-8693-2789
ABSTRACT
In the last decades, sustainability reports highlight the importance of the building stock’s energy
performance regarding sera gas emissions due to the usage of approximately 40% of total energy
consumption. It is a well-known fact that a building façade, therefore its optical and thermo-
physical behaviour has a great impact on the energy performance of heating, ventilation, and air
conditioning (HVAC) and lighting systems. Thereby, as an energy policy, the national regulations
introduce maximum acceptable values for the thermal properties of the façade components. In this
context, the Turkish Republic published TS825 “Thermal insulation requirements for buildings“
regulation in 2008; then the standard was updated in 2000. It defines the actual limit thermal
transmittance (U) values for the envelope components to enhance energy efficiency for the new
buildings in each climatic region.
Nevertheless, the ratio between transparent and compact parts of the façade (window to wall ratio)
is also another significant parameter affecting substantially optical and thermo-physical behaviour of
the facade in terms of energy performance. In this study, housing typology is selected to find out the
appropriate window-to-wall ratio (WWR) between 15 and 90% with 15% intervals for each facade in
the 5th climatic region. Firstly, Erzurum was determined as a pilot city. A case room (5x5m) to represent
housing, which satisfies TS825 limit values for façade components, was modelled to calculate energy
use in the EnergyPlus simulation tool. The results obtained by the energy simulations were evaluated for
each orientation simultaneously to achieve optimum values in terms of WWR and compare performance
differences between facades.
Keywords: Thermo-physical behaviour, window to wall ratio, energy efficiency, housing.
INTRODUCTION
Since the 19th century, the Earth’s climate has been warmed up by 1 ℃ due to rising greenhouse
gas levels, which have been produced by primarily fossil fuels via human activities (The Royal Society,
2021). Global warming is called for this occurrence. After the 1990s, international summits to stop global
warming have been held, and international commitments were signed worldwide, such as the Kyoto
Protocol, Doha Amendments and Paris Agreement. It is a well-known fact that fossil fuels are highly
used in Building stock as 40% of total energy consumption in Europe (EPBD, 2010). Therefore, existing
building stock and new buildings are one of the focal points for the provision of energy efficiency by
258
international and national policies. Moreover, directives, regulations and green building certification
systems have been introduced to improve the energy performance of the buildings in either construction
or operation or whole life span.
Turkey, as a part of the Kyoto Protocol, produced TS 825 regulation (Thermal insulation requirements
for buildings), in which limit U values of the building envelope are defined for each climatic region
to enhance the energy performance of new buildings. This regulation is targeted to improve the
thermophysical properties of the building’s enclosure system. Whereas, the window’s optical properties
and the façade’s WWR, which are other important parameters for optical and thermo-physical behaviour
of the façade, are not limited to any threshold values to maximize the energy performance of the façade.
However, façade’s WWR has a great impact on the energy performance of buildings as studied in the
previous works [Yılmaz and Yılmaz, 2021a;2021b].
In this context, it is aimed to obtain optimum WWR options through a case study among the
different façade alternatives for each orientation in the fifth climatic region in order to improve energy
performance.

The approach is starting with the determination of a case study for housing typology. Then the façade
alternatives from 15% to 90% window to wall ratio (WWR) with 15% intervals were produced to
achieve the appropriate options for each facade. Erzurum, which has the highest population in the 5th
climatic region, was selected as a representative city for the climatic region. The case study provides
TS825 limit U-values for façade components. Moreover, the EnergyPlus simulation tool was used to
model the case study for parametric energy calculations. The results obtained by the parametric energy
simulations were assessed for each orientation simultaneously to reach optimum values in terms of
WWR and to compare performance differences between facades.
Case study
Housing as the building typology accounts for 63% of total energy consumption in the building
sector (Balaras et al., 2007). It is aimed to be examined in terms of optimum WWR for each façade. A
5x5m single zone with a 3 m height was determined to represent the living room as shown in the figure
below. In this case, only one façade is assumed to have a window as a variable to compare performance
differences among WWR options for each orientation. The schedules for occupancy, HVAC and lighting
are set according to living room usage based on previous studies.
Table 1. Optical and thermophysical properties of the facade
Visible transmittance Solar heat gain U-value (W/m²K)

Name (%) coefficient
Window 79 0.56 1.6
Materials of Thickness Conductivity U Value (W/m2K)
Exterior Wall (m) (W/mK)
Cement mortar 0.03 0.97
Rockwool insulation 0.08 0.04 Uextwall=0.375
Adhesive 0.01 0.52

Brick 0.19 0.32
Gypsum plaster 0.02 0.4
259
The layers of the façade components were selected to satisfy maximum TS 825 U values (0.38 W/
m˛K for exterior wall and 1.8 W/m˛K for window) (TSE 825, 2013) among the most used materials in
the local market options. The optical and thermophysical properties of the exterior wall and window are
reported in Table 1.
Façade options
In this case, each façade has a 15 m2 surface with a 5 m width and 3 m height. The façade having the
window is considered to be performed in terms of energy simulation. Therefore, the other three façades
without windows are set to be adiabatic to eliminate atmospheric effects from other facades. In the active
façade, the window, as a variable of WWR, varies with 15% intervals from 15% to 90%, as shown in
figure 1. The smallest option has a 2.25 m2 (1.5X1.5m) window; on the contrary, the largest one has 13.5
m2 (4.5x3m).
Figure 1. Façade alternatives
Determination of the location

Turkey consists of five climatic regions according to the TS 825 as given in the figure. Among the
fifth climatic region, the coldest one was determined for this study to reflect the importance of WWR
for building energy performance, especially in the heating-dominated region. Erzurum, which has the
highest population, was selected as the location.
Erzurum is an extreme cold city with between 2766 and 4935 heating degree day. In the winter the
minimum and the maximum average outdoor temperatures are -12 ℃ and -2 ℃, on the other hand
in the summer the minimum and the maximum average outdoor temperatures rise to 9 ℃ and 24 ℃,
respectively (MGM, 2022).
Energy modelling
Design builder, which is a simulation tool, comprising integrated 11 modules to model and calculate
thermal and optic performances of buildings. It has a user-friendly architectural interface as a 3D
modeller. The mass model of the case was modelled in this tool. Besides, layers of building components
were set according to table 1. The model was exported to the EnergyPlus simulation tool for parametric
calculations. EnergyPlus is a validated and dynamic building energy simulation tool that is used to
calculate energy consumption for heating, cooling, ventilation etc. Moreover, as a heat balance algorithm,
the conduction transfer function module was activated with six time steps per hour. Furthermore, DOE-
2 and Tarp algorithms were used to calculate the inside and outside surfaces convection calculations,
respectively.
260
RESULTS
Six WWR options for four different orientations constitute 24 parametric energy simulations. The
results of the simulations for each orientation were perused separately.
In the north orientation among the façade options, total primary energy consumption results ranged
from 129.63 kWh/m2a to 162.52 kWh/m2a as reported in figure 2. While WWR is increasing from
15% to 90%, cooling and heating energy uses raised from 0 to 16.99 kWh/m2a, and from 100.31 to
120.16 kWh/m2a respectively and lighting primary energy use decreases from 29.32 to 25.36 kWh/m2a.
The façade alternative with 15% WWR is the best option in terms of energy efficiency for the north
orientation.
In the east orientation, although primary heating energy uses of 30% and 45% WWR options are
lower than 15% WWR option, the total primary energy consumption increases steadily from 119.89
kWh/m2a to 257.99 kWh/m2a, while WWR is rising from 15% to 90%. Therefore, 15% WWR is the
most energy-efficient option among alternatives.
The energy behaviour of the alternatives in the west orientation resembles the options in the east
orientation. In addition to the 30% and 45% WWR options, the 60 WWR option has also lower heating
energy use than the 15% WWR option. Nevertheless, the total primary energy use rises steadily from
118.6 kWh/m2a to 226.81 kWh/m2a, while WWR is increasing with 15% intervals between 15% and
90 %.
In the south orientation, the façade alternatives performed differently than the others. The total
primary energy use resulted between 98.56 kWh/m2a (30% WWR) and 150 kWh/m2a (90 % WWR).
The alternatives with 30% and 45% WWRs have lower total primary energy use than the alternative
with 15% WWR due to heating energy use reduction as a contribution to higher solar radiation gain.
261
Figure 2. Primary energy use of façade alternatives for each orientation
DISCUSSION
It is evident from Figure 2 that the energy performance of the buildings should be taken into
consideration with total primary energy use to find out the optimum condition for lighting, heating and
cooling. It is observed that the difference in WWRs affects these indicators differently. Moreover, each
façade should be studied to achieve the best WWR in accordance with the orientation.
CONCLUSION
In this study, a case study to represent housing typology was determined in order to examine the
importance of WWR in terms of energy efficiency for different orientations. WWR options between
15% and 90% with 15% intervals were applied to each facade for energy calculations in the cold climatic
region (Erzurum).
The results, mentioned above, indicate that the energy performance of facades is the best with the 15%
WWR among all the alternatives for each orientation, apart from the south façade. It senses reasonably
due to the high heat losses on windows in the cold climate. On the other hand, 30% and 45% WWRs
perform better than 15% WWR in the south façade due to the solar heat gain from windows. Each façade
confronts with different climatic conditions. Therefore, in the design process, the optimum WWR option
for each façade is suggested to be examined by decision-makers.
Moreover, 21% (for north), 55% (for east), 30% (for south) and 48% (for west) energy performance
differences were observed among the WWR alternatives. These findings highlight the importance of
WWR on energy performance.
In further studies, different climatic regions are targeted to be applied to the approach proposed by
this study.
REFERENCES
Balaras CA, Gaglia AG, Georgopoulou E, Mirasgedis S, Sarafidis Y, Lalas DP 2007, European residential build-
ings and empirical assessment of the Hellenic building stock, energy consumption, emissions and potential
energy savings. Building and Environment 42 (3):1298–1314
EPBD recast 2010, Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of Council of 19 May 2010 on the en-
ergy performance of buildings (recast), J. Eur. Union.
The Royal Society. (2021, January 11). The Basics of Climate Change. https://royalsociety.org/topics-policy/proj-
ects/climate-change-evidence-causes/basics-of-climate-change/
MGM, (2022, June 25). Isıtma ve Sođutma Gün Dereceleri. https://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/gun-derece.
aspx?g=merkez&m=25-00&y=2022&a=04
TSE 825 2013. [Turkish Standards Institution]. Binalarda Isı Yalıtım Kuralları [Thermal Insulation Requirements
for Buildings], TS 825, ICS 91.120.10 Ankara, [in Turkish].
Yılmaz Y, Yılmaz BÇ 2021a. Life cycle cost optimization of building façade: A social housing case. Indoor and
Built Environment. 30(2):215-228. doi:10.1177/1420326X19889991
Yılmaz Y, Yılmaz BÇ 2021b. A weighted multi-objective optimisation approach to improve based facade ap-
erture sizes in terms of energy, thermal comfort and daylight usage. Journal of Building Physics.
doi:10.1177/1744259120930047
262
SYNTHESIS, CHARACTERIZATION, AND

ANTIOXIDANT ACTIVITY OF PLATINIUM
NANOPARTICLES SYNTHESIZED VIA PALMARIA
DECIPIENS EXTRACT
Haydar Matz MUHY1,2*, Fatih Doğan KOCA3, Mehmet Gökhan HALICI4

1
Erciyes University, Institute of Science, Dpt. of Biology, Kayseri, Turkey,
2
Ministry of Oil, Oil Products Distribution Company, Central Dpt. of Environment and Health, Bagdad, Iraq
3
Erciyes University, Faculty of Veterinary Medicine, Dpt. of Aquatic Animals and Diseases, Kayseri, Turkey, ORCID: 0000-
0001-9774-3019
4
Erciyes University, Faculty of Science, Dpt. of Biology, Kayseri, Turkey, ORCID: 0000-0003-4797-1157
ABSTRACT
Platinum nanoparticles (Pt NP), which have antimicrobial, anticancer, antifungal and antioxidant
activities, are frequently encountered in biomedical industry applications such as implants, imaging,
biomedical applications including drug delivery. Pt NPs have the potential to be used in many fields,
especially in the biomedical field. For this reason, it is important to consider cost and eco-friendly
methods in the synthesis process. Although many plants have been used in the synthesis of Pt NPs,
there are limited studies on the use of algae as bioreducing/coating agents. For the first time in this
study, Pt NPs were synthesized via Palmaria decipens algea extract, DPPH scavenging activity was
determined and antioxidant activity was revealed. With FE-SEM images, it was noted that Pt NPs had
a spherical shape, tended to cluster and had an average diameter of 76 nm. The presence of amide,
aliphatic ether, anhydride and alkene groups playing a role in the synthesis was revealed by FT-IR
analysis, and the presence of Pt by EDX analysis. It has been observed that Palmaria decipens-based Pt
NPs have antioxidant activity (145.4 ug/ml, R2=0.8866). It is thought that the obtained data will be taken
into consideration in biotechnology studies.
Keywords: Palmaria decipens, Pt Nanoparticles, Antioxidant activity
INTRODUCTION
Nanoparticles (NP) exhibit unique properties with increasing surface area as they decrease in size
and thus take their place as an indispensable component of the industry. Metallic-based NPs such as
Silver (Ag), Zinc (ZnO), Copper (Cu), Gold (Au), and titanium (Ti) NPs are applied in many fields
such as leather processing, paint, cosmetics, biomedical, metal industry (Stark et al., 2015; Khan et al.,
2017). The biosynthesis method, which was developed considering the low-cost, efficient, eco-friendly
and rapid synthesis of metallic NPs, was accepted and directed the studies of many researchers in this
direction.
263
Among the metallic NPs, Pt NP is seen as a raw material that can be applied in many fields, especially
in biomedical fields, due to its surface areas, porous structure, crystal structure, plasmonic, optical,
electronic and thermal properties (Jeyaraj et al., 2019). In recent years, it has been suggested that Pt NPs
synthesized by biosynthesis method are applicable for many areas. It has been reported that round and
hexagonal Pt NPs synthesized with Ononidis radix extract exhibit anticancer activity against lung cancer
cell lines (Dobrucka et al., 2019). Anticancer activity of Pt NPs based on peppermint leaf extract against
colon cancer cell line (Yang et al., 2017), antibacterial effect of Pt NPs synthesized with Taraxacum
laevigatum extract against Pseudomonas aeruginosa and Bacillus subtilis strains (Tahir et al., 2017),
antifungal effects of Prunus × yedoensis tree gum extract based Pt were observed against Colletotrichum
acutatum and Cladosporium fulvum strains (Velmurugan et al., 2016). The dye removal capabilities of
Pt NPs synthesized through honey solution were evaluated and their catalytic activities were revealed
(Venu et al., 2011). Protein-mediated Pt NPs have been noted to exhibit peroxidase-like activity (Chen
et al., 2013).
In this study, it was aimed to determine the synthesis and antioxidant activity of Palmaria decipiens
extract and Pt NP. In the literature review, there were studies on the synthesis of only Au (González-
Ballesteros et al., 2018) and Ag NP (González-Ballesteros et al., 2018; Cerdá and Botasini, 2020) with
Palmaria decipiens macroalgae extract, but no other metallic NP synthesis was found with the same
macroalgae extract. For the first time in this study, Pt NP was synthesized with P. decipiens extract
and the DPPH scavenging activity of P. decipiens extract-based Pt NPs was determined. The study is
original and innovative with these aspects.
SYNTHESIS AND ANTIOXIDANT ACTIVITY of Pt NPs

Green synthesis of Pt NPs was carried out (minor modifications have been applied) by the method
detailed in the study of Sun et al., (2008). Briefly, Pt NPs were synthesized and characterized by reduction
of hexachloroplatinic acid (H2PtCl6.6H2O) in PBS buffer containing formic acid and algae extract.
The antioxidant capacity of P. decipiens based Pt NPs was evaluated via DPPH scavenging activity.
The method given in detail in Dobrucka’s (2018) study was used.
RESULTS and DISCUSSION

The morphologies of P. decipiens-based Pt NPs were examined by FE-SEM images (Figure 1).
According to the FE-SEM images, Pt NPs have an average size of 76 nm, are spherical and tend to
agglomeration. In previous studies, it has been reported that the diameters of Pt NPs synthesized with
Ononidis radix (Dobrucka et al., 2019), Mentha piperita (Yang et al., 2017), and Atriplex halimus
extracts (Eltaweil et al., 2022) were 20 nm, 54 nm, and 1-3 nm, respectively. Irregular-rot shaped Pt NPs
were synthesized with Anacardium occidentale extract (Sheny et al., 2013). As Dobrucka et al., (2019)
stated in their study, it is thought that the active ingredient composition of the biomaterial used as a
reducing agent has important effects on the morphology of the synthesized Pt NPs.
264
Figure 1. FE-SEM Analysis of Pt NPs
The Pt skeleton in the structure of biosynthesized Pt NPs is shown by EDX analysis (Figure 2).
According to these data, the synthesis of Pt NP was carried out with the coordination of the Pt element
and the components in the P. decipiens extract.
Figure 2. EDX Analysis of Pt NPs
Signals of bioagents involved in the reduction of Pt NP by Pt were demonstrated by FT-IR analysis

(Figure 3). The peaks at 1619 cm-1, 1144 cm-1,1042 cm-1 and 988 cm-1 in the spectra of Pt NPs
synthesized with P. decipiens extracts indicates presence of C=O (amide), C-O (aliphatic ether), CO-O-
CO (anhydride), and C=C (alkene) groups, respectively. In addition, the peaks observed at 627 cm-1 and
558 cm-1 were associated with Pt.
265
100.5
95
1619.5
90
1144.4
85
627.12
80
%T
75
558.98
70
65
988.22
60 1042.3
57.0
4000.0 3600 3200 2800 2400 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 450.0
cm-1
Figure 3. FT-IR Diagram of Pt NPs
Antioxidant activity of P. decipiens-based Pt NPs was demonstrated by DPPH scavenging activity

(Figure 4). According to our data, it was observed that Pt NPs synthesized with P. decipiens extract had
the ability to scavenge DPPH (145.4 ug/ml, R2=0.8866). Polyacrylic acid-containing Pt NPs (Watanabe
et al., 2009) (IC50=1.6 µM), Au@Pt NP (Lee et al., 2014) (IC50 6.25 mg/L), and Atriplex halimus-
based Pt NPs (Eltaweil et al., 2022) (IC50= 36 µg) /ml) has been shown to have antioxidant activity.
We suggest that Pt-containing NPs can be used in antioxidant applications in accordance with previous
studies.
Figure 4. Antioxidant activity of Pt NPs
CONCLUSIONS
In this study, Palmaria decipiens macroalgae extract and Pt coordinated 76 nm diameter and spherical
Pt NPs were synthesized and characterized. The metabolite groups contained in the P. decipiens extract
played an active role in Pt reduction and NP capping. Antioxidant activity and DPPH scavenging ability
of P. decipiens-based Pt NPs were demonstrated. We think that the findings can be used in the field of
nanotechnology and biomedicine.
266
REFERENCES
Cerdá MF, Botasini S 2020. Co-sensitized cells from antarctic resources using Ag nanoparticles. Surface and In-
terface Analysis, 52:980-984.
Chen L, Wang N, Wang X, Ai S 2013. Protein-directed in situ synthesis of platinum nanoparticles with superior
peroxidase-like activity, and their use for photometric determination of hydrogen peroxide. Microchimica
Acta, 180:1517-1522.
Dobrucka R 2018. Antioxidant and catalytic activity of biosynthesized CuO nanoparticles usingextract of galeop-
sidis herba. Journal of Inorganic and Organometallic Polymers and Materials, 28:812-819
Dobrucka R, Romaniuk-Drapała A, Kaczmarek M 2019. Evaluation of biological synthesized platinum nanopar-
ticles using Ononidis radix extract on the cell lung carcinoma A549. Biomedical Microdevices, 21:75.
Eltaweil AS, Fawzy M, Hosny M, Abd El-Monaem EM, Tamer TM, Omer AM 2022. Green synthesis of platinum
nanoparticles using Atriplex halimus leaves for potential antimicrobial, antioxidant, and catalytic applicati-
ons. Arabian Journal of Chemistry, 15: 103517.
González-Ballesteros N, González-Rodríguez J, Rodríguez-Argüelles M, Lastra M 2018. New application of two
Antarctic macroalgae Palmaria decipiens and Desmarestia menziesii in the synthesis of gold and silver
nanoparticles. Polar Science,15: 49–54.
Jeyaraj M, Gurunathan S, Qasim M, Kang MH, Kim JH 2019. A comprehensive review on the synthesis, charac-
terization, and biomedical application of platinum nanoparticles. Nanomaterials, 9: 1719.
Khan I, Saeed K, Khan I 2017. Nanoparticles: Properties, applications and toxicities. Arabian Journall of Che-
mistry, 12: 908-931.
Lee J-W, Son J, Yoo KM, Lo YM, Moon B 2014. Characterization of the antioxidant activity of gold@platinum
nanoparticles, RSC Advances, 4: 19824-19830.
Sheny DS, Philip D, Mathew J 2013. Synthesis of platinum nanoparticles using dried Anacardium occidentale
leaf and its catalytic and thermal applications. Spectrochimica Acta, Part A: Molecular and Biomolecular
Spectroscopy, 114: 267–271.
Stark WJ, Stoessel PR, Wohlleben W, Hafner A 2015. Industrial applications of nanoparticles. Chemical Society
Reviews, 44: 5793-5805.
Sun S, Yang D, Villers D, et al 2008. Template and surfactant-free room temperature synthesis of self- assembled
3D Pt nanoflowers from single-crystal nanowires, Advanced Materials, 20: 571-574.
Tahir K, Nazir S, Ahmad A, Li B, Khan AU, Khan ZUH, Khan FU, Khan QU, Khan A, Rahman AU 2017. Facile
and green synthesis of phytochemicals capped platinum nanoparticles and in vitro their superior antibacte-
rial activity. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 166:246-251.
Velmurugan P, Shim J, Kim K, Oh BT 2016. Prunus × yedoensis tree gum mediated synthesis of platinum nano-
particles with antifungal activity against phytopathogens. Materials Letters, 174, 61-65.
Venu R, Ramulu TS, Anandakumar S, Rani VS, Kim CG 2011. Bio-directed synthesis of platinum nanoparticles
using aqueous honey solutions and their catalytic applications. olloids and Surfaces A: Physicochemical
and Engineering Aspects, 384:733-738.
Watanabe A, Kajita M, Kim J, Kanayama A, Takahashi K, Mashino T, Miyamoto Y 2009. In vitro free radical
scavenging activity of platinum nanoparticles. Nanotechnology, 20: 455105.
Yang C, Wang M, Zhou J, Chi Q 2017. Bio-synthesis of peppermint leaf extract polyphenols capped nano-plati-
num and their in-vitro cytotoxicity towards colon cancer cell lines (HCT 116) Materials Science and Engi-
neering: C, 77:1012-1016.
267
DETERMINATION OF ANTIOXIDANT ACTIVITY OF Pt

NANOPARTICLES SYNTHESIZED WITH Gigartina
skottsbergii EXTRACT
Haydar Matz MUHY1,2*, Fatih Doğan KOCA3, Mehmet Gökhan HALICI4

1
Erciyes University, Institute of Science, Dpt. of Biology, Kayseri, Turkey,
2
Ministry of Oil, Oil Products Distribution Company, Central Dpt. of Environment and Health, Bagdad, Iraq
3
Erciyes University, Faculty of Veterinary Medicine, Dpt. of Aquatic Animals and Diseases, Kayseri, Turkey, ORCID: 0000-
0001-9774-3019
4
Erciyes University, Faculty of Science, Dpt. of Biology, Kayseri, Turkey, ORCID: 0000-0003-4797-1157
ABSTRACT
The biological synthesis of nanoparticles, developed in the field of nanotechnology, which is the
popular topics of recent years, has attracted the attention of researchers because of eliminating the
disadvantages of traditional methods. In the literature, the synthesis of various metallic nanoparticles
such as Ag, ZnO, CuO, Au and Pt with plant extracts is encountered. In this study, the antioxidant activity
of Pt NPs synthesized by the use of Gigartina skottsbergii extract as a bioreducing and biocoating agent
was determined for the first time. It was observed that spherical Pt NPs biosynthesized in PBS buffer
(pH 7.4) tend to cluster and have an average diameter of 63 nm. The peaks obtained from the FT-IR
diagram indicate alkene, alkane, aliphatic, and anhydride groups that play a role in the synthesis. The Pt
skeleton in the structure of biosynthesized NP was revealed by EDX analysis. Pt NPs obtained in this
study showed antioxidant activity (45.23 ug/ml, R2=0.7617) against DPPH.
Keywords: Gigartina skottsbergii, Pt Nanoparticles, Antioxidant activity
INTRODUCTION
The biological synthesis of metallic nanoparticles (mNP), which is considered advantageous
compared to classical synthesis methods, has become widespread in the scientific field. Researchers
have conducted studies to determine whether plant extracts, which act as reducing and capping agents,
are suitable for use in various NP and nanocomposite (NC) biosynthesis. These studies generally focused
on the use of plant extracts and the adequacy of use of different parts of plants such as root, stem, leaf,
bark and fruit in various mNP synthesis was investigated. Ag NP (Dadashpour et al., 2018), ZnO NP
(Ogunyemi et al., 2019), TiO2 NP (Pakseresht et al., 2021) synthesis by Matricaria chamomilla, ZnO
NP (Doan Thi et al., 2020),, Ag NP (Kahrilas et al., 2014),, CaCO3 NP (Garg et al., 2021) synthesis
by orange fruit peel extract, Euphorbia heteradena root extract based TiO2 NP (Nasrollahzadeh et al.,
2015), Au NPs synthesis by Pongamia pinnata leaf extract (Khatua et al., 2020), Ag NP synthesis via
Rheum turkestanicum stem extract (Taghavizadeh et al., 2018), Ficus carica fruit extract based iron NPs
(Aksu Demirezen et al., 2019) synthesis can be shown among the literature examples. While there are
268
many studies on mNP synthesis with the use of various plant extracts, studies on the biosynthesis of NPs
through bioextracts such as lichen, algae and fungi are limited.
There are studies on the synthesis of Pt NPs by plant extracts such as Doipyros kaki leaf and Pinus
resinosa bark (Jia et al., 2009; Coccia et al., 2012 ). Sathiyaraj et al. (2021) synthesized Halymenia
dilatata based Pt NPs, a red algae species, and demonstrated their antibacterial activity against
Streptococcus pneumonia and Aeromonas hydrophila strains. Subramaniyan et al., (2018) synthesized
Penicillium chrysogenum fungi-based Pt NP and reported that the Pt NPs they obtained had anticancer
activity through oxidative damage. Sano et al., (2016) synthesized Pt-Ru bimetallic nanocomposites
with Shewanella algae extract.
In this study, Gigartina skottsbergii, a red algae, was used as a reducing and capping bio-agent for
Pt NP synthesis. In previous studies, the anticoagulant and antiherpetic activity of carrageenan in G.
skottsbergii extract (Carlucci et al., 1997), its usability in drug release (Šimkovic et al., 2021) and in
the production of polysaccharide films have been demonstrated. In the literature review, while ZnO NP
synthesis was found with G. skottsbergii extract (Berneira et al., 2022), Pt NP synthesis was not found.
In this study, for the first time, G. skottsbergii extract was used as a reducing and capping agent for the
synthesis of Pt NP, and the antioxidant activity against DPPH of the obtained G. skottsbergii extract-
based NPs was determined.
SYNTHESIS AND ANTIOXIDANT ACTIVITY of Pt NPs

Bio-synthesis of Pt NPs were acted (with modification) by the method of Sun and co-workers
(2008). Synthesis of Pt NPs was carried out by the reaction of formic acid, G. skottsbergii extract and
hexachloroplatinic acid (H2PtCl6.6H2O) in PBS buffer (pH 7.4) (80 oC, 1.5 hours). The characterization
of the dried nanomaterials was carried out by SEM, EDX and FT-IR analysis.
In order to determine the antioxidant properties of G. skottsbergii extract based biosynthesis-Pt NPs,
the DPPH scavenging activity was determined with reference to the study of Dobrucka (2018), and
spectro readings were performed at 515 nm.
RESULTS AND DISCUSSION

FE-SEM images were used to evaluate the mean diameter, aggregation status and morphology of
Pt NPs obtained by using Gigartina skottsbergii extract as a reducing and coating agent. As can be
seen in Figure 1, Pt NPs were recorded to have an average diameter of 63 nm and a spherical shape. It
has also been observed that NPs come together and form clusters. Yang et al. (2007) reported that the
reducing agent concentration used in the biosynthesis of Pt NPs is an important parameter that affects
the size of the NP. Al-Radadi (2019) evaluated the morphology of Pt NPs synthesized with Saudi’s
Date extract at different pH. The researcher reported that the pH value in the synthesis medium has
an effect on the morphology and heterogeneous/homegeneous structure of the synthesized Pt NPs.
In addition, it was revealed that the reaction temperature, reducing agent concentration, and reaction
time parameters were factors that manipulated Pt NP morphologies. Karim et al., (2019) reported that
the pH factor has an effect on the distribution and aggregation tendency of Pt NPs synthesized with
orange peel extract..
269
Figure 1. FE-SEM analysis of Pt NPs
The functional groups and elemental components (Pt) in the structural content of Pt NPs are shown
by FT-IR (Figure 2) and EDX (Figure 3) data, respectively. The presence of C-H (alkane), C-H (alkane),
C-O (aliphatic ether), CO-O-CO (anhydride), and C=C (alkene) groups in the structure of G. Skottsbergii-
based Pt NPs was determined by the peaks at 2988 cm-1, 2903 cm-1, 1149 cm-1, 1043 cm-1, and 988 cm-1,
respectively. In addition, the peaks observed at 626 cm-1 and 558 cm-1 were associated with metal (Pt).
101.1
95
90
1149.6
85 2988.3
2903.4
80 626.99
75
%T
70
558.76
65
60
988.42
55
1043.9
50
47.4
4000.0 3600 3200 2800 2400 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 450.0
cm-1
Figure 2. FT-IR analysis of Pt NPs
270
Figure 3. EDX analysis of Pt NPs
In this study, the antioxidant activity of biosynthesized Pt NPs was determined by DPPH scavenging
activity, and the data obtained are given in Figure 4. According to the data obtained, G. Skottsbergii
extract-based Pt NPs exhibited an effective antioxidant activity (IC50 45.23 mg/ml) against DPPH.
Erenler et al., (2021) Ag NPs synthesized with Tagetes erecta extract (IC50 23.80 µg/ml), Kumar et al.,
(2015) ZnO NPs synthesized with Beta vulgaris extract (IC50 4400 µg/ml), Santhoshkumar et al., 2014
reported that TiO2 NPs (IC50 μg/ml) synthesized with Psidium guajava extract exhibited an effective
antioxidant activity. Similar to previous studies, we say that NPs exhibit antioxidant activity.
CONCLUSION
In this study, Pt NPs were synthesized with a relatively inexpensive and effective method compared
to classical methods, with the secondary metabolites in G. Skottsbergii extract playing an active role. It
has been noted that Pt NPs with an average diameter of 63 nm exhibit antioxidant activity against DPPH.
Study data suggest that nanotechnology is applicable in studies of combating oxidative damage.
REFERENCES
Aksu Demirezen D, Yıldız YŞ, Yılmaz Ş, Demirezen Yılmaz D 2019. Green synthesis and characterization of iron
oxide nanoparticles using Ficus carica (common fig) dried fruit extract. J Biosci. Bioeng, 127(2):241-245.
Al-Radadi NS 2019. Green synthesis of platinum nanoparticles using Saudi’s Dates extract and their usage on the
cancer cell treatment. Arabian Journal of Chemistry, 12: 330-349.
Berneira LM, Poletti T, de Freitas, SC, Maron GK, Carreno NLV, et al., 2022. Novel application of sub-Antarctic
macroalgae as zinc oxide nanoparticles biosynthesizers. Materials Letters, 320:132341
Carlucci, MJ, Pujol CA, Ciancia M, Noseda MD, Matulewicz MC, et al 1997. Antiherpetic and anticoagulant pro-
perties of carrageenans from the red seaweed Gigartina skottsbergii and their cyclized derivatives: correla-
tion between structure and biological activity. International Journal of Biological Macromolecules, 20(2):
97-105.
Coccia F, Tonucci L, BoscoD, Bressan M, d’Alessandro N 2012. One pot synthesis of lignin-stabilized platinum
and palladium nanoparticles and their catalytic behaviours in oxidation and reduction reactions. Green
Chemistry, 14 (4): 1073-1078.
271
Dadashpour M, Firouzi-Amandi A, Pourhassan-Moghaddam M, Maleki MJ, Soozangar N, Jeddi F. et al 2018. Bio-

mimetic synthesis of silver nanoparticles using Matricaria chamomilla extract and their potential anticancer
activity against human lung cancer cells. Materials Science and Engineering: C, 92: 902–912.
Doan Thi TU, Nguyen TT, Thi YD, et al 2020. Green synthesis of ZnO nanoparticles using orange fruit peel extract
for antibacterial activities. RSC Advances 10:23899-23907.
Erenler R, Geçer ER, Genç N, Yanar D 2021. Antioxidant activity of silver nanoparticles synthesized from Tagetes
erecta L. leaves. International Journal of Chemistry and Technology, 5 (2): 141-146.
Garg R, Kumari M, Kumar M, et al 2021. Green synthesis of calcium carbonate nanoparticles using waste fruit
peel extract. Materials Today: Proceedings, 46: 6665-6668.
Jia L, Zhang Q, Li Q, Song H 2009. The biosynthesis of palladium nanoparticles by antioxidants in Gardenia jas-
minoides Ellis: Long lifetime nanocatalysts forp-nitrotoluene hydrogenation. Nanotechnology, 20:385601
Kahrilas, GA, Wally LM, Fredrick SJ, Hiskey M, Prieto AL, Owens JE 2014. Microwave-assisted green synthesis
of silver nanoparticles using orange peel extract. ACS Sustain. Chem. Eng., 2: 367–376.
Karim N, Rubinsin N, Burukan M, Kamarudin S 2019. Sustainable route of synthesis platinum nanoparticles using
orange peel extract. International Journal of Green Energy, 16:1518–1522.
Khatua, A., Priyadarshini, E., Rajamani, P. et al 2020 Phytosynthesis, characterization and fungicidal potential of
emerging gold nanoparticles using Pongamia pinnata leave extract: A novel approach in nanoparticle synt-
hesis. Journal of Cluster Science, 31: 125–131.
Kumar PMA, Suresh D, Nagabhushana H, Sharma SC 2015. Beta vulgaris aided green synthesis of ZnO nano-
particles and their luminescence, photocatalytic and antioxidant properties. The European Physical Journal
Plus, 130:1-7.
Nasrollahzadeh M, Sajadi SM 2015. Synthesis and characterization of titanium dioxide nanoparticles using Euphor-
bia heteradena Jaub root extract and evaluation of their stability. Ceramics International, 41, 14435-14439.
Ogunyemi SO, Abdallah Y, Zhang M, Fouad H, Hong X, Ibrahim E, Masum MMI, Hossain A, Mo J, Li B 2019.
Green synthesis of zinc oxide nanoparticles using different plant extracts and their antibacterial activity
against Xanthomonas oryzae pv. oryzae. Artif Cells Nanomed Biotechnol 47(1):341–352
Pakseresht S, Cetinkaya T, Al-ogaili AWM, Halebi M, Akbulut H 2021. Biologically synthesized TiO2 nanopartic-
les and their application as lithium-air battery cathodes. Ceramics International, 3994-4005.
Sano N, Nakanishi Y, Sugiura K, Yamanaka H, Tamon H, et al 2016. Synthesis of Bimetallic Pt–Ru Nanoparticles
by Bioreduction Using Shewanella Algae for Application to Direct Methanol Fuel Cell. Journal of Chemi-
cal Engineering of Japan, 49(5): 488– 492.
Santhoshkumar T, Rahuman A, Jayaseelan C, Rajakumar G, Marimuthu S, et al 2014. Green synthesis of titanium
dioxide nanoparticles using Psidium guajava extract and its antibacterial and antioxidant properties. Asian
Pac. J. Trop. Med, 7: 968–976
Sathiyaraj G, Vinosha M, Sangeetha D, Manikandakrishnan M, Palanisamy S, Sonaimuthu M, Manikandan R, You
S, Prabhu NM 2021. Bio-directed synthesis of Pt-nanoparticles from aqueous extract of red algae Halyme-
nia dilatata and their biomedical applications. Colloids Surface A, 618: 126434.
Šimkovic, I., Gucmann, F., Mendichi, R. et al 2021. Extraction and characterization of polysaccharide films prepa-
red from Furcellaria lumbricalis and Gigartina skottsbergii seaweeds. Cellulose, 28: 9567–9588.
Subramaniyan SA, Sheet S, Vinothkannan M, Yoo DJ, Lee YS, et al 2018. One-pot facile synthesis of pt nanopar-
ticles using cultural filtrate of microgravity simulated grown P. chrysogenum and their activity on bacteria
and cancer cells. J. Nanosci. Nanotechnol., 18: 3110-3125.
Taghavizadeh Yazdi, M, Khara J, Sadeghnia HR, et al 2018. Biosynthesis, characterization, and antibacterial acti-
vity of silver nanoparticles using Rheum turkestanicum shoots extract. Res Chem Intermed 44: 1325–1334.
Yang W, Ma Y, Tang J, Yang X 2007. “Green synthesis” of monodisperse Pt nanoparticles and their catalytic pro-
perties. Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, 302: 628- 633.
272
INVESTIGATION OF STUDENT VIEWS ON DATA

PRIVACY AND ETHICAL USE OF DATA IN SMART
LEARNING ENVIRONMENTS
Ramazan YILMAZ1, Fatma Gizem KARAOĐLAN YILMAZ2*

1
Faculty of Science, Department of Computer Technology & Information Systems, Bartin University, Bartin, Turkey
ORCID: 0000-0002-2041-1750
*2
ORCID: 0000-0003-4963-8083
ABSTRACT
In this study, the views of university students using a smart learning environment on data privacy
and ethical use of their data in the smart learning system were examined. The research was carried
out on 30 university students. The data of the study were obtained through the semi-structured student
opinions determination form developed by the researchers. Content analysis was performed in the
analysis of the data. The research findings indicated that the majority of the students reported that the
use of the smart learning system did not cause any ethical concerns or fears. However, some students
stated that it would be appropriate to inform the students about how the data is protected and used, the
privacy policy of the system, and who can access the data. Some students state that the smart learning
system serving on a university server gives them a great deal of confidence. One of the reasons why
students do not experience fear or anxiety about data privacy and ethics may be their low knowledge
and awareness about cyber security. Students agree that it would be appropriate to view the learning
analytics results on the dashboard of the smart learning system only by the course teacher, apart from
the teacher, system administrator, classmates, etc. stating that people should not see this information.
When asked whether the artificial intelligence system should obtain permission from students to use
their data in order for the smart learning environment to analyze the learning analytics results on the
dashboard page, 90% of the students stated that permission should be obtained from students. The vast
majority of students consider teachers and system administrators responsible for the confidentiality and
management of learning analytics results on the dashboard page of the smart learning environment. It
is seen that the number of students who hold themselves responsible in terms of data security is quite
low. In line with the findings obtained from the research, a discussion was made about what should
be considered in smart learning environments in terms of data privacy and ethical use, and various
suggestions were made. The vast majority of students consider teachers and system administrators
responsible for the confidentiality and management of learning analytics results on the dashboard page
of the smart learning environment.
Keywords: Smart learning environments, Smart MOOCs, Data Privacy, Ethical Use of Data
273
INTRODUCTION
With the effect of digital transformation in education, the use of learning environments enriched with
technology in learning-teaching processes is increasing. Students actively use technology both in face-
to-face classes and in out-of-class processes (eg doing homework at home) (Karaoglan Yilmaz & Yilmaz,
2022). As a result of the reflection of the developments in technology on education, the technologies used
for educational purposes have started to become smarter. Smart learning environments support students’
academic development with opportunities such as providing personalized tutoring opportunities, instant
and detailed feedback, and providing personalized advice and guidance.
Smart learning environments store data about the learning behaviors of each student to reflect the
above-mentioned advantages to the student, and this data is analyzed with data mining and machine
learning techniques, so that the system recognizes the student. Personal data required for creating smart
learning environments also brings risks of data privacy and ethical use. In this context, the use of data
on learners requires consideration of privacy and ethical dimensions (Marshall et al., 2022). Although
there have been various studies on data privacy and ethical use in recent years, a general standard and
ethical norms have not yet been determined. However, there is a huge gap, with insufficient practical
support or resources, between emerging research results on data privacy and ethical use and the world
in which most practitioners of smart learning environments live and practice. For this reason, it is
important to research experienced stakeholders using smart systems (Cetintav et al., 2022). At this
point, it may be useful to examine the experiences and opinions of student stakeholders in smart
learning environments. In addition, it is important to increase the number and diversity of publications
in the field of educational sciences on data privacy and ethical use to establish a general consensus on
this issue.
This research aims to examine the opinions of students who use the smart MOOC environment, which
is created by combining artificial intelligence technologies, about data privacy and ethical use. The
aforementioned smart MOOC is an integrated system created using adaptive learning, recommendation
system, learning analytics, data mining and machine learning, intelligent tutoring system, adaptive
mastery testing, dynamic assessment components (Tepgec et al., 2021a, 2021b). The smart MOOC
system in question obtains student data from each component of its artificial intelligence technologies.
These data are collected in line with the approval of the students registered in the system and used for
personalized tutoring (Yilmaz et al., 2022). Based on the learning analytics results on the dashboard
of the system, the data regarding the learning process and results of the students are presented visually
(Karaoglan Yilmaz et al., 2021; Sahin et al., 2021). This research will guide future research on what
can be done regarding data privacy and ethical use in smart MOOCs, where the trend in education is
increasing.
METHOD
Within the scope of the research, the opinions of the students using the smart MOOC environment on
data privacy and usage in the smart MOOC environment were examined in the context of data privacy
and ethical use. For this purpose , the students’ views were examined and analyzed in the research
according to the qualitative research design.
Participants
The research participants are 30 university students using the smart MOOC environment. 70% of
the students participating in the research are male and 30% are female. Within the scope of the research,
the students used the smart MOOC system during an academic term within the scope of the statistical
methods in education course.
274
Data Collection Tools and Analysis of Data

Within the scope of the research, a semi-structured student opinion determination form was developed
by the researchers to determine university students’ opinions about data collection and use in smart
MOOC in the context of data privacy and ethical use. The questions in the form took their final form
after the literature review and then the examination of 3 faculty members who are experts in the field
of educational technology. The content analysis method was used in the analysis of the data. Student
responses were analyzed separately by two different researchers. Then, the coding made to ensure the
analysis’s consistency was compared and a consensus was reached.
FINDINGS, DISCUSSION AND CONCLUSION

In the context of the first research question, the following question was asked to the students. The
smart MOOC system based on artificial intelligence on the mooc.bartin.edu.tr site analyzes the data
obtained from you and extracts your learning analytics. In this way, the system tries to recognize you.
Do you think the system’s use of your data in this way causes you any ethical concerns / fears? The
results of the analysis on the students’ views on the research question are given in Figure 1.
Figure 1. Ethical Concerns of Students in the Context of Data Privacy and Ethical Use
When Figure 1 is examined, it is seen that the majority of students collect student data and use
this data by the smart MOOC system, which does not create ethical concerns for students. When the
reasons why the students do not have ethical concerns are examined, it is understood that the students
are confident because the smart MOOC system is serving on the university servers. Another reason why
students do not have ethical concerns may be the low level of knowledge and awareness of students in
the context of data privacy and ethical use. Some of the students opinions are as follows.
S1: “The use of data is not a concern for me. Because after all, this is the case in most applications
that need to create a database.”
S2: “It doesn’t cause me any concerns, these data can be used for my education.”
S3: “I have a concern about how the data is protected or processed. Information can be provided in
terms of confidentiality.”
275
S4: “It doesn’t cause me any anxiety either. The fact that it is an educational site may also be the
reason for this.”
In the context of the second research question, the following question was asked to the students. Who
should be able to see the learning analytics results on the Dashboard page on the mooc.bartin.edu.tr
website? The results of the analysis of the students’ views on the research question are given in Figure 2.
Figure 2. Student Views on Who Should See the Data
When Figure 2 is examined, the majority of the students state that the lesson teacher should be able
to see their data. A small number of students stated that system administrators, parents and classmates
can see this data. Again, a small number of students stated that this data could be accessible to everyone.
These views of the students make us think that students’ knowledge and awareness of possible cyber
security vulnerabilities and threats may be low in the context of data privacy and ethical use. Some of
the student opinions are as follows.
S1: “Only teachers should be able to see outside of ourselves because outside of us and the teachers
cannot know what we need or not.”
S2: “Teachers should be able to see because they can change their education style accordingly. I
don’t find it right for students to see each other’s knowledge.”
S3: “Teachers and system administrators can see it, but it is not necessary for other students to see
my mistakes or truths, my friends should not see it.”
S4: “The students should be able to see the people they allow or their common classmates.”
In the context of the third research question, the following question was asked to the students. In
order for the smart MOOC environment to analyze the learning analytics results on the dashboard page,
do you think the artificial intelligence system should get permission from the students to use their data?
The results of the analysis regarding the students’ views on the research question are given in Figure 3.
276
Figure 3. Student Opinions on Whether the Smart MOOC System Should Obtain Permission for Data Use
When Figure 3 is examined, the majority of the students state that permission should be obtained
from the students in order to use the student data. On the other hand, some students stated that the system
can use student data without permission.
In the context of the fourth research question, the following question was asked to the students. Who
is responsible for the privacy, use and management of your data in the Smart MOOC environment?
asked the question. The results of the analysis of the students’ views on the research question are given
in Figure 4.
Figure 4. Student Views on Who is Responsible for the Privacy, Use and Management of Data in the
Smart MOOC System
277
When Figure 4 is examined, it is understood that the majority of the students hold the course teacher
and system administrators responsible for data privacy and management. It is understood that the majority
of the students do not know that they are also responsible for the confidentiality and management of their
own data. It is estimated that the knowledge and awareness of the students on this subject is low or they
do not consider themselves consciously responsible for this issue. Some of the student views on data
privacy and management are as follows.
S1: “First of all, it is necessary to ensure its security. Confidentiality data should not be stored or
stored securely. Not to make unnecessary information mandatory or even not to ask at all, the less
information, the less data is created.”
S2: “Personal rights and privacy should be given importance.”
S3: “Having a good host company, the database modeling is suitable for the corporate architecture,
and the program used in the backend is suitable for the corporate architecture, because when we try to
add a feature, it may break the system.”
S4: “Student data should not be shared with others. Students should be informed about the process
and necessary permissions should be obtained.
When the research findings are evaluated in general, it is understood that students trust artificial
intelligence systems created for educational purposes in the context of data privacy and ethical use.
However, some students stated that it would be appropriate to inform the students about how the data
is protected and used, the privacy policy of the system, and who can access the data. For this reason, it
would be appropriate to inform students clearly about these issues during the registration process to the
system. In addition, when the answers of the students are evaluated, it is thought that the knowledge and
awareness of the students in the context of data privacy and ethical use may be low. It would be useful
to conduct future research to examine students’ knowledge and awareness.
ACKNOWLEDGMENT:
This study is financially supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey
(TUBITAK grant ID: 119K430).
REFERENCES
Cetintav, G., Cil, B. D., & Yilmaz, R. (2022). Eđitsel veri madenciliđi ve öđrenme analitikleri araţtırmalarında veri
gizliliđi ve etik meseleler: araţtırmalar üzerine bir inceleme [Data privacy and ethical issues in educational
data mining and learning analytics research: a review of research]. Educational Technology Theory and
Practice, 12(1), 113-146.
Karaoglan-Yilmaz, F. G., Tepgec, M., Muftuoglu, C. T., Sulak, S., Sahin, M., Aydin, F., Yilmaz, R., & Yurdugul,
H. (2021). Students’preferences and views about learning in a smart mooc integrated with intelligent tuto-
ring. 18th International Conference on Cognition and Exploratory Learning in Digital Age (CELDA 2021).
Karaoglan Yilmaz, F. G., & Yilmaz, R. (2022). Exploring the role of sociability, sense of community and course
satisfaction on students’ engagement in flipped classroom supported by facebook groups. Journal of Com-
puters in Education, 1-28.
Marshall, R., Pardo, A., Smith, D., & Watson, T. (2022). Implementing next generation privacy and ethics research
in education technology. British Journal of Educational Technology, 53(4), 737-755.
Sahin, M., Aydın, F., Sulak, S., Muftuoglu, C. T., Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F. G., Yilmaz, R., & Yurdugül, H.
(2021). Using adaptive mastery testing in assessment management systems. 18th International Conference
on Cognition and Exploratory Learning in Digital Age (CELDA 2021), 205-211.
Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F.G., Yilmaz, R., Aydin, F., Sulak, S., Yurdugul, H. (2021a). Learning analytics
based feed-forward: Designing dashboards according to learner expectations and lecturer perspectives. The
278
Association for Educational Communications and Technology (AECT) International Convention, Virtual
and Chicago, IL, USA, 05-11-2021.
Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F.G., Yilmaz, R., Aydin, F., Sulak, S., Yurdugul, H. (2021b). Finding traces of mo-
tivational beliefs in learning analytics supported massive open online courses. The Association for Educa-
tional Communications and Technology (AECT) International Convention, Virtual and Chicago, IL, USA,
05-11-2021.
Yilmaz, R., Yurdugul, H., Karaoglan Yilmaz, F.G., Sahin, M., Sulak, S., Aydin, F., Tepgec, M., Muftuoglu, C.,
Oral, O. (2022). Smart MOOC integrated with intelligent tutoring: a system architecture and framework
model proposal. Computers & Education: Artificial Intelligence.
279
EXAMINING STUDENT SATISFACTION WITH THE USE

OF SMART MOOC
Fatma Gizem KARAOĞLAN YILMAZ1*, Ramazan YILMAZ2,

1
* Faculty of Science, Department of Computer Technology & Information Systems, Bartin University, Bartin, Turkey
ORCID: 0000-0003-4963-8083
2
ORCID: 0000-0002-2041-1750
ABSTRACT
This research aims to examine the students’ views on the educational use of the smart MOOC
environment, which is formed by the combination of learning analytics, recommendation system,
adaptive learning, adaptive mastering test, dynamic assessment, intelligent tutoring system components.
This study was conducted on 51 students who took the statistical methods in education course in the
smart MOOC environment, which was created by bringing together the components. The study’s data
was obtained through the satisfaction questionnaire for the smart MOOC environment developed by the
researchers. When the research findings are examined, the majority of the students state that they are
satisfied with the smart MOOC system, the system helps them to learn. They can access the information
and resources they are looking for in the system. In addition, the students found the support services
provided by the system useful, the system was helpful in preparing for the exam, and they were satisfied
with the instructional support (hint, similar example, guiding explanation) provided by the system in the
problem encountered while solving questions. Based on these results, it is seen that the students’ general
satisfaction regarding the use of the smart MOOC environment is high. This finding facilitates the
acceptance and use of the smart MOOC environment. In line with the results obtained from the research,
various suggestions were made for educators and researchers.
Keywords: Smart MOOCs, learning analytics, recommendation system, adaptive learning, adaptive
mastering testing, dynamic assessment, intelligent tutoring system
INTRODUCTION
Parallel to the development of technology, it is revealed that MOOCs need differentiation with the
paradigm shifts in education. One of the main points needed for MOOCs is to provide individualized
learning in accordance with the needs of the student, taking into account the individual needs of the
student. This need has brought with it an effort to make MOOCs smarter (Karaoglan-Yilmaz et al., 2021;
Tepgec et al., 2021a, 2021b).
Considering the individual differences of students, it is thought that students with different
characteristics may have different needs. Therefore, it is important that MOOCs systems are designed to
take into account each student’s needs. However, this design need is a very difficult and complex process
(Sahin et al., 2021a, 2021b). This need reveals the basis of the data-oriented approach.
280
Data-oriented approaches to direct decision-making processes in learning environments are not a new
phenomenon, but the potential impact of data-oriented approaches in learning-teaching processes with
e-learning environments has reached different dimensions (Jaakonmaki et al., 2020). New technologies
such as interactive learning environments, learning management systems, intelligent tutoring systems,
and the widespread use of online learning have provided access to big data on learners (Gasevic,
Dawson, & Siemens, 2015). The ability to access this data, which is automatically obtained from the
learners through these systems, does not mean that it will provide useful information for the learning-
teaching processes (Greller & Drachsler, 2012). The use of big data with appropriate approaches in order
to facilitate learning and increase performance is within the scope of the field of artificial intelligence
research in education.
In this study, it is aimed to examine student satisfaction with a smart MOOC, which identifies the
individual needs of students and provides personalized learning to students in line with these needs.
The smart MOOC developed within the scope of the research analyzes the log data obtained from the
behavior of the students in the online learning environment by using data mining and machine learning
techniques. Then, according to the learning analytics results obtained, student-specific recommendations
and guidance are made. These recommendations and guidance are given on the dashboard of the
developed smart MOOC (Yilmaz et al., 2022). The examination of student satisfaction with the use of
the system in question is discussed within the scope of this research.
METHOD
In this section, information about the research model, participants, data collection tools and data
analysis is given.
Participants
51 participants were reached in order to determine the users’ satisfaction with the system. Participants
consist of 7 female and 44 male students studying at the Computer Technology and Information Systems
department at Bartın University.
Data Collection Tools and Analysis of Data

The data of this research were obtained by using the personal information form, the adaptive-
dynamic-intelligent teaching system (SMIT) (Yilmaz et al., 2022) general satisfaction questionnaire and
the content satisfaction questionnaire.
Within the scope of the personal information form developed by the researchers, questions about
personal information such as gender, grade level of education were asked to the students.
Two questionnaires were developed by the researchers in order to determine the students’ general
satisfaction with SMIT and their satisfaction with the contents. Questionnaire items were developed
using the literature. Some of the items in the questionnaire developed by Öztürk, Kara, Özkeskin, and
Uça Güneţ (2017) to determine the satisfaction of students with the learning management system and
learning materials were arranged and included in the item pool in this context. The questionnaires
developed in this direction were formed as SMIT general satisfaction’ and ‘satisfaction with the
contents’. Accordingly, item pools were created by writing 9 items for the SMIT general satisfaction
survey and 7 items for the content satisfaction survey. A total of 14 items were determined, 7 for SMIT
general satisfaction and 7 for content satisfaction. Items are scored with a 10-point Likert-type rating
structure. In this context, it was presented to the opinion of a Turkish language expert, an assessment
and evaluation expert, and three educational technology experts in order to ensure validity. Expert
opinions on the draft questionnaire items were received. Adjustments were made on the items in line
with the suggestions of the experts. Then, a pilot study was conducted on 11 students who used the
281
SMIT system before to evaluate the language validity, intelligibility and level compatibility of the
questionnaire items. After the pilot application, arrangements were made regarding the items that were
not understood by the students and the items were finalized. The final version of the questionnaire was
structured as ‘SMIT general satisfaction (7 items)’ and ‘satisfaction with the contents (7 items)’ as a
10-likert scale.
Analysis of Data
Factor load values for the questionnaires were used to determine general satisfaction and content
satisfaction with the SMIT, the KMO (Kaiser Meyer-Olkin) coefficient was used to evaluate the
suitability of the sample size for data analysis. The Bartlett Test was used to determine the consistency
between the questionnaire items. The Cronbach Alpha reliability value was used to determine the
scale’s reliability. The factor load values of 7 items in the ADITS general satisfaction questionnaire
ranged from .94 to .98. The KMO value was found to be .94. As a result of the findings, it can be
said that the sample is sufficient for data analysis. The results of the analyzes were found to be
significant with the Bartlett test (Chi-square= 614.151, p<.01). The reliability of the questionnaire
was calculated to be .98. The calculated value shows that the measurement tool is reliable. The factor
load values of 7 items in the content satisfaction questionnaire ranged from .94 to .99. The KMO
value was found to be .90. As a result of the findings, it can be said that the sample is sufficient for
data analysis. The results of the analyzes were found to be significant with the Bartlett test (Chi-
square= 713.428, p<.01). The reliability of the questionnaire was calculated to be .99. The calculated
value shows that the measurement tool is reliable. Frequency and percentage values were used in the
analysis of the data.
FINDINGS AND CONCLUSION

Findings Regarding Students’ General Satisfaction with ADITS
The analysis results of students’ general satisfaction with ADITS are given in Table 1.
282
Table 1. Descriptive statistics on students’ general satisfaction with ADITS
1- I am not satisfied at all --- 10- I am very satisfied
Total
Items
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. How satisfied f 1 2 3 5 9 8 23 51
were you with
the system? % 2.0 3.9 5.9 9.8 17.6 15.7 45.1 100.0
2. To what extent f 2 3 1 6 11 6 22 51
do you think the
system helps % 3.9 5.9 2.0 11.8 21.6 11.8 43.1 100.0
you learn?
3. How easy was f 1 2 3 5 8 10 22 51
it to access the
information and
resource you % 2.0 3.9 5.9 9.8 15.7 19.6 43.1 100.0
were looking for
in the system?
4. To what extent f 1 2 4 4 8 6 26 51
did you find
the support
services offered % 2.0 3.9 7.8 7.8 15.7 11.8 51.0 100.0
regarding the
system useful?
5. How useful was f 1 2 1 2 4 9 7 25 51
the system in
your preparation % 2.0 3.9 2.0 3.9 7.8 17.6 13.7 49.0 100.0
for the exam?
6. To what extent f 1 2 3 6 7 8 24 51
were you
satisfied with
the instructional
support (hint,
similar example,
guiding
explanation) % 2.0 3.9 5.9 11.8 13.7 15.7 47.1 100.0
provided by
the system for
the problem
encountered
while solving a
question?
7. How satisfied f 3 3 5 7 11 22 51
were you with
the general % 5.9 5.9 9.8 13.7 21.6 43.1 100.0
indicators?
283
When Table 1 is examined, most of the students are satisfied with the system, that the system helps
them learn, that they have access to the information and resources they seek in the system, that they find
the support services offered regarding the system useful, that the system is useful in preparing for the
exam, that the system provides instructional support (hint, similar example, guiding explanation) and
they are satisfied with the general indicators. Based on these results, it is seen that the general satisfaction
of the students towards the use of ADITS is high. This is a finding that facilitates the acceptance and use
of the intelligent tutoring system.
Findings Regarding the Satisfaction of the Students with the Content in the Intelligent Tutoring
System
The results of the analysis regarding the satisfaction of the students with the content in the intelligent
tutoring system are given in Table 2.
Table 2. Descriptive statistics on students’ satisfaction with the content in the intelligent tutoring
system
1- I am not satisfied at all --- 10- I am very

satisfied
Total
Items
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Adaptive mastery testing f 1 1 2 2 5 7 10 23 51

% 2.0 2.0 3.9 3.9 9.8 13.7 19.6 45.1 100.0
2.Subject learning analytics f 2 1 2 4 12 7 23 51
% 3.9 2.0 3.9 7.8 23.5 13.7 45.1 100.0
3.Topic Lecture Video f 1 1 2 2 6 7 9 23 51
% 2.0 2.0 3.9 3.9 11.8 13.7 17.6 45.1 100.0
4.Alternative Content (PDF) f 1 1 1 1 4 10 11 22 51
% 2.0 2.0 2.0 2.0 7.8 19.6 21.6 43.1 100.0
5.Alternative Contents f 1 2 2 5 9 7 25 51
(PPTX-Document 2.0 3.9 3.9 9.8 17.6 13.7 49.0 100.0
presentation) %
6.Alternative Content f 1 3 1 3 9 9 25 51
(Infographic) % 2.0 5.9 2.0 5.9 17.6 17.6 49.0 100.0
7.Learning Tasks f 1 2 2 7 6 9 24 51
% 2.0 3.9 3.9 13.7 11.8 17.6 47.1 100.0
The results of the questionnaire applied to determine students’ satisfaction with the content are given
in Table 2. When the results are examined, it is stated that the majority of the students are satisfied
with the adaptive mastery testing, subject learning analytics, lecture video, alternative content (pdf),
alternative content (PPTX-document presentation), alternative content (infographic), learning tasks.
Based on these results, it is seen that students’ satisfaction with the content in the intelligent tutoring
system is high. This is a finding that facilitates the acceptance and use of the intelligent tutoring system.
Based on the research findings, it has been observed that student satisfaction is high with the
smart MOOC system, which was developed within the scope of the research and includes adaptive
learning, data mining and machine learning, learning analytics and recommendation systems, adaptive
284
competency testing, dynamic evaluation components. Based on this finding, it can be said that the
system architecture of the smart MOOC system is functional, the interface is usable, and the system can
recognize the student and respond to their learning needs. In future studies, experimental studies can be
designed to determine the effect of the smart MOOC on learning process and results.
ACKNOWLEDGMENT:
This study is financially supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey
(TUBITAK grant ID: 119K430).
KAYNAKÇA
Aydın, F. (2021). Zeki öđretim sistemlerinde hibrit bir modelin tasarlanması ve geliţtirilmesi. Doktora tezi, Hacet-
tepe Üniversitesi, Eđitim Bilimleri Enstitüsü. Tez no: 699803
Jaakonmäki, R., vom Brocke, J., Dietze, S., Drachsler, H., Fortenbacher, A., Helbig, R., ... & Yun, H. (2020). Le-
arning analytics cookbook: How to support learning processes through data analytics and visualization.
Springer International Publishing.
Gašević, D., Dawson, S., & Siemens, G. (2015). Let’s not forget: Learning analytics are about learning. TechTren-
ds, 59(1), 64-71.
Greller, W., & Drachsler, H. (2012). Translating learning into numbers: A generic framework for learning analyti-
cs. Journal of Educational Technology & Society, 15(3), 42-57.
Karaođlan Yılmaz, F. G. ve Yılmaz, R. (2019). 2018 KPSS eđitim bilimleri sınavında öđretim teknolojisi ve mater-
yal tasarımı kapsamında sorulan soruların göz izleme yöntemi ile incelenmesi. III. International Congress
on Science and Education. Afyonkarahisar, Mart 2019.
Karaoglan-Yilmaz, F. G., Tepgec, M., Muftuoglu, C. T., Sulak, S., Sahin, M., Aydin, F., Yilmaz, R., & Yurdugul,
H. (2021). Students’preferences and views about learning in a smart mooc integrated with intelligent tuto-
ring. 18th International Conference on Cognition and Exploratory Learning in Digital Age (CELDA 2021).
Öztürk, A., Kara, Y., Özkeskin, E. E., & Uça Güneţ, E. P. (2017). Açık ve uzaktan öđrenenlerin öđrenme yönetim
sistemi ve öđrenme malzemelerine iliţkin memnuniyet durumları. Açıköđretim Uygulamaları ve Araţtırma-
ları Dergisi, 3(4), 81-107.
Sahin, M., Aydın, F., Sulak, S., Muftuoglu, C. T., Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F. G., Yilmaz, R., & Yurdugül, H.
(2021). Using adaptive mastery testing in assessment management systems. 18th International Conference
on Cognition and Exploratory Learning in Digital Age (CELDA 2021), 205-211.
Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F.G., Yilmaz, R., Aydin, F., Sulak, S., Yurdugul, H. (2021a). Learning analytics
based feed-forward: Designing dashboards according to learner expectations and lecturer perspectives. The
Association for Educational Communications and Technology (AECT) International Convention, Virtual
and Chicago, IL, USA, 05-11-2021.
Tepgec, M., Karaoglan Yilmaz, F.G., Yilmaz, R., Aydin, F., Sulak, S., Yurdugul, H. (2021b). Finding traces of mo-
tivational beliefs in learning analytics supported massive open online courses. The Association for Educa-
tional Communications and Technology (AECT) International Convention, Virtual and Chicago, IL, USA,
05-11-2021.
Yilmaz, R., Yurdugul, H., Karaoglan Yilmaz, F.G., Sahin, M., Sulak, S., Aydin, F., Tepgec, M., Muftuoglu, C.,
Oral, O. (2022). Smart MOOC integrated with intelligent tutoring: a system architecture and framework
model proposal. Computers & Education: Artificial Intelligence.
285
ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU’NDA BİRLEŞMİŞ

MİLLETLER ÇERÇEVESİNİNİN ANALİZİ: TÜRKİYE
ÖRNEĞİ
Dr. Eda TUTAK*

*
Gümüşhane Üniversitesi, İrfan Can Köse Meslek Yüksekokulu, Gümüşhane, Türkiye.
ORCID: 0000-0002-8567-8106
ÖZET
Devletler, uluslararası hukukun birincil özneleri olarak deniz alanlarında bir taraftan farklı hak
ve yetkilere sahipken diğer taraftan çeşitli sorumlulukları da yerine getirmektedir. Uluslararası deniz
hukuku; bu hak, yetki ve sorumlulukları düzenleyen kurallar bütünü olarak 20. yüzyılın sonlarına doğru
gelişim göstermiş önemli bir uluslararası hukuk dalıdır. 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku
Sözleşmesi (BMDHS) ise deniz hukuku alanındaki örf-adet kurallarının büyük bir bölümünü yazılı hale
getirerek bu alanda küresel bir standart sağlamıştır. BMDHS, okyanusların anayasası olarak uluslararası
sahnede 40 yıldır varlığını sürdürse de Türkiye henüz bu sözleşmeyi imzalayan 168 ülke arasında değildir.
Uluslararası hukukun en temel kaynaklarından olan anlaşmalar, uluslararası deniz hukukunda genel
geçer kurallar oluşturulmasında kritik önem arz etmektedir. Ancak devletler sadece kendi rızalarıyla
imzaladıkları uluslararası sözleşme ile bağlı olduğundan Türkiye, temelde yine uluslararası hukuktan
kaynaklanan bir hakkını kullanarak bu düzenlemeye taraf olmamıştır. Özellikle Ege Denizi’nin özel
durumu dışındaki konularda genel olarak ülke uygulamaları bu yasal çerçeve ile paralellik arz etse de
bazı sözleşme hükümlerinin ulusal çıkarları ile çatışması Türkiye’nin BMDHS’yi imzalamamasının en
temel sebebidir. Bu çalışmanın amacı Birleşmiş Milletler üyesi ülkelerin çoğunluğu tarafından imzalanan
söz konusu anlaşmanın Türkiye tarafından neden imzalanmadığını incelemek ve bu temel düzenlemenin
Türkiye açısından olumlu ve olumsuz yönlerini analiz etmektir. Buna ek olarak çalışma kapsamında
ABD gibi önemli bir deniz gücünün BMDHS’yi imzalamamış olmasının da sonuçları değerlendirilmiş,
sözleşmenin meşruiyeti incelenmiştir.
Keywords: Deniz Hukuku, Uluslararası Hukuk, BMDHS, Türkiye.
ANALYSIS OF THE UNITED NATIONS FRAMEWORK’ IN THE

INTERNATIONAL LAW OF THE SEA: THE CASE OF TURKEY
ABSTRACT
States, as primary subjects of international law, have various legal competences in maritime areas,
on the other hand, they have various responsibilities. International law of sea, as a set of rules regulating
these rights, powers and responsibilities, is an important part of international law that developed towards
the end of the 20th century. The 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)
provides a global standard in this field by putting most of the traditional rules in writing. UNCLOS,
286
has now reached 40 years of presence in the international scene as a constitution for the oceans, though
Turkey has yet to join the 168 nations that have signed the document. Agreements, which are one of
the most basic sources of international law, have critical importance in establishing general rules in the
international law of the sea. However, since the states are bound by the international agreement they
have signed with their own consent, Turkey hasn’t become a participator in this regulation by using a
right that is basically also derived from international law. Although the Country’s practices, in matters
other than the special situation of the Aegean Sea, are in parallel with this legal framework, the conflict
of some contractual provisions with its national interests is the main reason why Turkey didn’t sign
UNCLOS. The objective of this research is to examine why this agreement, which was signed by the
majority of the United Nations member states, was not signed by Turkey and to analyze the positive and
negative aspects of this basic regulation for Turkey. In addition, the results of the fact that an important
naval power such as the USA hasn’t signed UNCLOS were evaluated within the scope of the study, and
the legitimacy of the contract was examined.
Keywords: Law of the Sea, International Law, UNCLOS, Turkey.
287
NUREDDİN MAHMUD B. ZENGİ’NİN TRABLUS HAÇLI

KONTLUĞU’NU ELE GEÇİRME GİRİŞİMLERİ VE HARİM
ZAFERİ
Fatma İNCE SANCAKLI

Doç. Dr, İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü/Malatya, ORCID: 0000-0003-4579-6703
ÖZET
Bilindiği gibi Müslümanlığın kısa sürede geniş bir coğrafyaya yayılması ve İslamiyeti kabul
eden Türklerin Anadolu’yu fethederek Bizans sınırlarına dayanmaları gerek Bizans’ta, gerekse de
Batılılarda ciddi endişelerin yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Bütün bunların neticesinde 1095-
1291 yılları arasında, yaklaşık 200 sene boyunca devam edecek olan haçlı seferleri başlamıştır. Bu
seferlerin düzenlenmesinde, Bizans’ın Batıdan istediği yardım birinci derecede etkilidir. Haçlıların
doğuya düzenlediği ilk sefer, 1096 tarihinde başlamıştır. Bu ilk sefer neticesinde, Türkiye Selçuklu
Sultanı I. Kılıç Arslan’ın uygulamış olduğu taktiksel bir takım hatalar dolayısıyla, Türkler yenilgiye
uğramış, ciddi toprak kayıpları yaşamışlar ve Orta Anadolu’ya hapsolmuşlardır. Bu seferin sonunda
Anadolu’da birçok haçlı kontluğu kurulmuştur. Bu kontluklardan bir tanesi de 1098 tarihinde Boudouin
de Boulogne tarafından kurulan Urfa Haçlı Kontluğu’dur. Urfa, jeostratejik konumu dolayısıyla
oldukça önemli bir bölgedir. Böylesine önemli bir bölgenin haçlıların eline geçmesi Türkler arasında
büyük bir üzüntüye sebebiyet vermiştir. Urfa, bir daha 1144 tarihinde İmâdüddin Zengi tarafından
fethedilecektir. Urfa’nın yeniden Türklerin eline geçmesi Batılıların telaşlanmasına sebebiyet
vermiştir. Çünkü, Urfa’dan sonra sırada Antakya ve Kudüs vardır. Bunu bilen haçlılar, yeni bir haçlı
seferi ile Türklerin karşısına çıkmışlardır. Zengilerin, en önemli isimlerinden birisi olan Nureddin
Mahmud b. Zengi, babası İmâdüddin Zengi’nin ölümünden sonra haçlılar ile olan mücadeleyi başarılı
bir şekilde devam ettirmiştir. Nureddin Mahmud, gerek II. Haçlı Seferi esnasında gerekse de II. Haçlı
Seferi sonrasında haçlılarla, haçlılara destek veren Bizansla ve haçlıların diğer müttefikleri ile başarılı
mücadeleler vermiştir. Nureddin Mahmud b. Zengi’nin amacı haçlılara karşı birleşik bir İslam cephesi
oluşturmaktı. Nureddin, bu amaçla kendi düşmanlarıyla bile anlaşma yapmaktan çekinmemiştir.
Nureddin Mahmud’un bu mücadelesi, İslam dünyasında büyük bir takdir kazanmış, Hristiyan
dünyasında ise ciddi mağlubiyetlere ve hayal kırıklıklarına sebep olmuştur. Nureddin Mahmud, bu
mücadelesiyle İslam ve Türk-İslam tarihindeki mümtaz yerini almayı başarmış ve adını unutulmaz
kahramanlar arasına yazdırmayı başarmıştır. Bu çalışmada Nureddin Mahmud b. Zengi’nin Trablus
Haçlı Kontluğu’nu ele geçirme girişimleri ve Harim Zaferi (1164) izah edilecektir.
Anahtar Kelimeler: İmadeddin Zengi, Nureddin Mahmud b. Zengi, Bizans, Harim.
288
NUREDDIN MAHMUD B. ZENGI’S ATTEMPTS TO SEIZE THE CRUSADER

KINGDOM OF TRIPOLI AND THE VICTORY OF HARIM
ABSTRACT
As it is known, the spread of Islam to a wide geography in a short time and the fact that the Turks
who accepted Islam conquered Anatolia and rested on the Byzantine borders caused serious concerns
both in Byzantium and in the Westerners. As a result of all these, the crusades, which would continue
for about 200 years, started between 1095-1291. In the organization of these expeditions, the assistance
requested by Byzantium from the West is primarily effective. The first expedition of the Crusaders to
the east began in 1096. As a result of this first expedition, the Turks were defeated, suffered serious
territorial losses and were imprisoned in Central Anatolia, due to some tactical mistakes made by the
Sultan of Turkey Seljuk I. Kılıç Arslan. At the end of this expedition, many crusader counties were
established in Anatolia. One of these counties is the Crusader County of Urfa, which was founded by
Boudouin de Boulogne in 1098. Urfa is a very important region due to its geostrategic location. The
fact that such an important region was captured by the crusaders caused great sadness among the Turks.
Urfa will be conquered again in 1144 by İmâdüddin Zengi. The re-capture of Urfa by the Turks caused
the Westerners to be alarmed. Because, after Urfa, Antakya and Jerusalem are next. Knowing this, the
crusaders faced the Turks with a new crusade. One of the most important names of the Zengids, Nureddin
Mahmud b. After the death of his father İmâdüddin Zengi, Zengi successfully continued the struggle
with the crusaders. Nureddin Mahmud, both II. During the Crusade as well as II. After the Crusades,
he fought successfully with the crusaders, the Byzantines who supported the crusaders, and the other
allies of the crusaders. Nureddin Mahmud b. Zengi’s aim was to form a united Islamic front against the
crusaders. For this purpose, Nureddin did not hesitate to make agreements even with his own enemies.
This struggle of Nureddin Mahmud gained great appreciation in the Islamic world and caused serious
defeats and disappointments in the Christian world. With this struggle, Nureddin Mahmud succeeded
in taking his distinguished place in the history of Islam and Turkish-Islam and managed to get his name
written among the unforgettable heroes. In this study, Nureddin Mahmud b. Zengi’s attempts to seize the
Tripoli Crusader Count and Harim Victory (1164) will be explained.
Key Words: İmadeddin Zengi, Nureddin Mahmud b. Zengi, Byzantium, Harim.
Giriş
Nureddin Mahmud b. Zengi (1118-1174), Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı olarak, Musul ve civarının
atabeyi13 olan ve bu bölgede yarı bağımsız bir devlet kurmuş bulunan büyük devlet adamı İmâdüddin
13 Ata kelimesi, Türkçe’de baba, dede, ced anlamlarına gelmektedir. Aynı zamanda kelime halk arasında değerli şahsiyetlere
verilen bir ad olarak da kullanılmıştır. Özellikle tasavvuf cereyanının gelişmesi ile birlikte Türkler, şeyhlerine baba, ata
gibi lakaplar vermeye başlamışlardır. Atabey kelimesi ise, ata ve beg kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiş bir ke-
limedir. Bu kelime ilk olarak, Selçuklular zamanında Nizamülmülk tarafından kullanılmıştır. Kaynakların verdiği bilgilere
göre, sultanlar devletin topraklarını yönetmeleri için aile fertleri arasında dağıtırlarken, yaşları küçük olan çocuklarına da
vasi olarak atabeyler tayin etmişlerdir. Bu atabeyler, genellikle, ya eski ve nüfuzlu Oğuz beyleri arasından ya da sadakatli
ve kudretli kumandanlar arasından seçilmiştir. Bu atabeylerden ilki Nizamülmülk’tür. Nizamülmülk, Alparslan’ın küçük
oğlu Melikşah’a atabey olarak tayin edilmiştir. Yine Berkyaruk ölümünden önce oğlu II. Melikşah’ı kendisine veliaht ola-
rak tayin etmiş ve Emir Kutluk Tigin’i de ona atabey olarak atamıştır. Büyük Selçuklu Devleti’nde ortaya çıkan bu unvan,
Türkiye Selçuklu Devleti’nde de kullanılmıştır. Başlangıçta Türkiye Selçuklu sultanları, erkek çocukları için bir atabey
tayin eder ve oğlu ile atabeyini bir şehrin idaresi ile görevlendirirdi. Atabey burada, “melik” unvanını taşıyan şehzadeyi,
askeri ve idari işlerde eğitip, tecrübe kazanmasına yardımcı olurdu. Fakat sonradan hükümdar atabeyliği uygulaması
ortaya çıktı. Bu şekilde tayin olunan atabeylerin, hükümdarları yetiştirmiş olmaları şart değildi. Sultan uygun gördüğü
bir emiri atabey tayin edebilirdi. Bu şekilde atabeyliğe tayin edilenler, büyük divana katılır ve devlet işlerinde önemli rol
oynardı. M. F. Köprülü (1965). “Ata”, İ.A., I, İstanbul: MEB Yayınları, s.711-718, C. Alptekin (1991). “Atabeg”, TDVİA,
İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s.38-40, İ. H. Uzunçarşılı (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara: TTK
Yayınları, N.S. Banarlı (1993). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: MEB Yayınları, Atabeylik kurumu ile ilgili detaylı
bilgi için bkz. Murat Öztürk (2019). Irak Selçuklu Devleti Atabegleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
289
Zengi’nin (1087-1146) dört oğlundan ikincisi olarak 17 Şevval 511/11 Şubat 1118 tarihinde Halep’te
dünyaya gelmiştir.14
Nureddin Mahmud b. Zengi dünyaya geldiğinde babası İmâdüddin Zengi, Musul ve çevresini
hakimiyeti altında tutan Aksungur Porsuki’nin (ö.1126) hizmetinde bulunmaktaydı. İmâdüddin, 1127
tarihinde, Musul hakimliğine getirilmiştir. Irak Selçuklu Sultanı Mahmud b. Muhammed Tapar’ın
oğluna atabey tayin ettiği İmâdüddin Zengi’ye Musul’u ikta etmesi ile burada Musul Atabeyliği ya da
Zengiler denilen devletin temelleri de atılmıştır.15
Nureddin Mahmud b. Zengi, babası İmâdüddin Zengi ile birlikte Caber Kalesi’nin kuşatmasına
katılmış, ancak bu kuşatma esnasında babası şehit olmuştur. Bu esnada Nureddin Mahmud b. Zengi’nin
yanında devrin ileri gelen devlet adamlarından Esedüddin Şirkuh bulunmaktaydı. Esedüddin Şirkuh,
Nureddin Mahmud b. Zengi’ye yaşananlar üzerine şu tavsiyede bulundu: “Benim görüşüme göre,
babanın veziri Musul’a götürmek ve orada hükümdarlığını ilan etmek istediği kardeşin Seyfeddin
lehine askerleri saptırmakla meşgul oluyor. Bu yüzden senin Haleb’e gitmeni, orada hüküm sürmeni ve
buradan bütün Suriye’ye hakim olmanı daha müneccah görüyorum. Bunu yaptıktan sonra, doğu yani
Musul havalisi de sana tabi olur.”16
Böylece atabeylik, iki kardeş arasında paylaşıldı. Bu paylaşımda Nureddin Mahmud b. Zengi, Haleb’e
hakim olurken, kardeşi Seyfeddin Gazi (1110-1149) ise Musul merkez olmak üzere Fırat Nehri’nin
doğusunda kalan yerleri aldı.17
Nureddin Mahmud b. Zengi’nin, Haleb’e hakim olmasından sonra uğraşmak zorunda kaldığı ilk
mesele, Urfa meselesi olmuştur. Tell-Bâşir ve civarını elinde bulunduran ve daha önceden de Urfa
Kontu18 olan II. Joscelin (1131-1150/1159), İmâdüddin Zengi’nin ölümünün hemen arkasından Urfa’daki
Ermeniler ile haberleşerek, şehri kendisine teslim etmelerini istemiştir. Onlar da kabul etmişlerdir. II.
Joscelin şehri kuşattı ancak Müslümanların direnişi ile karşılaştı. Bunu haber alan Nureddin, Haleb’den
hızla Urfa’ya hareket etti. II. Joscelin de bu durum karşısında kaçmak zorunda kaldı. Urfa Nureddin
Mahmud b. Zengi’nin eline geçti.19
Aslında Urfa, atabeyliğin Musul koluna ait olan bir bölgedir. Seyfeddin Gazi de Urfa’nın Frankların
eline geçtiğini haber alır almaz, Urfa üzerine yürümüş, ancak Nureddin Mahmud b. Zengi’nin burayı
ele geçirdiğini duyunca geri dönmüştür. Seyfeddin Gazi’nin, Nureddin Mahmud b. Zengi’ye tepki
14 İbnü’l Esir (1963). Et-Târîhü’l-Bâhir Fi’d-Devleti’l-Atabekiyye Bi’l-Mavsıl, thk. Abdulkadir Ahmet Tuleymat, Kahire,
s.163, İbrahim Ethem Polat (2006). Haçlılara Kılıç ve Kalem Çekenler, Ankara: Vadi Yayınları, s.114, Bahaeddin Kök
(1992). Nureddin Mahmud Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul: İşaret Yayınları, Coşkun Alptekin (1992).
“Musul Atabeyliği”, DGBİT, VII, İstanbul: Çağ Yayınları, s.552.
15 İbnü’l Esir, Et-Târîhü’l-Bâhir Fi’d-Devleti’l-Atabekiyye Bi’l-Mavsıl, 33-35, Coşkun Alptekin (1977). The Reign of Zangi,
Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, s.27-28.
16 Ebu Şâme (1956). Kitâbu’r-Ravdateyn Fî Ahbâri’d-Devleteyn En-Nuriye Ve’s- Selâhiyye, I, Kahire, s.188, O. Gürbüz
(2012). “XII. Yüzyıl İslam Dünyasında Örnek Bir Yönetici: İmâdeddin Zengî”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, S.38, s.64, M. Eğilmez (2002). “Musul ve Halep Atabeyi Nureddin Mahmud”, Türkler Ansiklopedisi, IV, Ankara:
Yeni Türkiye Yayınları, s.826, Alptekin, “Musul Atabeyliği”, s.552, İbn Hallikan (1970). Vefeytü’l-A’yan ve Enbau Ebna-
i’z Zaman, I, II, IV, trans. Baron Mac Guckın de Slane, İbn Khallıkan’s Bıographıcal Dıctıonary, Lübnan, s.187.
17 İbnü’l Kalânisî (2015). Şam Tarihine Zeyl- I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, Çev. Onur Özatağ, İstanbul: İş Bankası Yayın-
ları, s.285, N. Elisseeff (1967). Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman De Syrie Au Temps Des Croisades (511-568/1118-
1174),II, Dımaşk, s.396.
18 Urfa Haçlı kontluğu, ilk haçlı seferinden sonra kurulmuş olan önemli haçlı kontluklarından birisidir. Kurucusu Baudouin
de Boulogne’dir. Baudouin, sadece Urfa Haçlı Kontluğu’nun kurucusu değil, aynı zamanda Kudüs Haçlı Devleti’nin de
ilk resmi kralıdır. Baudouin, Urfa halkının daveti üzerine I. Haçlı Seferi’nin hemen arkasından Urfa’ya gelmiştir. Ancak
Urfa’ya geldikten çok kısa bir süre sonra kendisini manevi oğlu olarak kabul eden Urfa Bölgesi’nin hakimi Ermeni Thoros
ve maiyetini bertaraf ederek, Urfa’ya tamamen hakim olmuştur. Böylece doğudaki ilk haçlı devleti 10 Mart 1098 tarihin-
de kurulmuştur. Bu kontluk 24 Aralık 1144 tarihinde İmâdüddin Zengi tarafından yeniden fethedilmiştir. Işın Demirkent
(2007). Haçlı Seferleri Tarihi, İstanbul: Dünya Kitapları, s.73-79, Işın Demirkent (1994). Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi
(1118-1146),II , Ankara:Türk Tarih Kurumu, s.153.
19 Amin Maalouf (1998). Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri, Çev. M. A. Kılıçbay, İstanbul: Telos Yayınları, s.139.
290
göstermeden geri dönmesinin en önemli nedeni haçlılara karşı yürütülen mücadelenin sekteye uğramasına
engel olmaktır. Duruma haçlılar açısından bakıldığında ise Nureddin Mahmud b. Zengi’nin Urfa’ya
hakim olması onlar açısından oldukça olumsuz bir durumdu. Çünkü İmâdüddin Zengi’nin ölümünden
sonra haçlılar, onun oğullarının deneyimsiz olduğunu düşünerek, bundan faydalanabileceklerini
ummuşlardı. Ancak Urfa’nın, II. Joscelin tarafından işgal edilmesine, Nureddin Mahmud b. Zengi
tarafından gösterilen bu ani refleks, haçlılara kaybettikleri toprakları geri alma umutlarının sadece bir
hayalden ibaret olduğunu göstermiştir.20
Nureddin Mahmud b. Zengi, haçlılara karşı birleşik bir İslami cephe oluşturma arzusundaydı. Bu
birliği de özellikle Antakya, Trablus, Urfa ve Kudüs Haçlı devletlerinin doğusunda kurmak istiyordu.
Ancak bu konuda önündeki en büyük engel Dımaşk’tı. Ancak bu bölgeye bir sefer düzenleyebilmek için
şartlar henüz uygun değildi. Bu arada Dımaşk’ta iktidarda bulunan Börioğullarından Mucireddin Abak
ve devletin ileri gelenleri de aslında Nureddin Mahmud b. Zengi’nin Dımaşk üzerine yürümek istediğini
biliyorlardı. Ancak onlar da Nureddin’in artan gücü dolayısıyla onunla karşı karşıya gelmek yerine dost
olmayı tercih etmişlerdir.21
Urfa’nın yeniden fethi, bölgedeki diğer haçlı kontluklarının da telaşa kapılmalarına sebebiyet
vermiştir. Bu konuda en çok tedirginlik yaşayan kontluk ise, Antakya Prinkepsliği idi. Çünkü Urfa,
Antakya’yı doğudan gelen tehlikelere karşı korumaktaydı. Bunun için Antakya Prinkepsliği, II. Haçlı
Seferi’nin düzenlenmesi için Avrupa’ya müracaat eden en önemli kontluklardan birisidir. Antakya
Prinkepsliğinin bu kadar korkmasının haklı sebepleri de vardı. Nitekim Nureddin Mahmud b. Zengi,
Asi Irmağı’nın doğusundaki prinkepsliğe ait olan kalelerden, Artah, Keferlâta, Basarfut, Balat ve Hâb’ı
ele geçirmişti. Bunun için de Raymond (1115-1149), II. Haçlı Seferi başladığında bu duruma en çok
sevinenlerden birisi olmuştu. Ancak II. Haçlı Seferi esnasında yaşananlar, Raymond’un, batıdan umduğu
desteği alamayacağını göstermiştir.22
II. Haçlı seferi öncesinde haçlı liderleri arasında bir birlik yoktu. Mesela Antakya Prinkepsi Raymond
ve eski Urfa Kontu Joscelin arasında bir düşmanlık vardı. Aynı düşmanlık duyguları Raymond ve Trablus
Kontu II. Raymond arasında da vardı. Bu liderler, II. Haçlı Seferi’ne de katılmamışlardı. Dolayısıyla da
II. Haçlı Seferi, kuzeydeki haçlıların desteğinden mahrum kalmıştır.23
Kudüs Krallığı’nda ise, Kudüs Kralı Foulque (1131-1143), 1143 tarihinde hayatını kaybetmiştir.
Onun yerine tahta üç yaşındaki oğlu III. Baudouin (1143-1163) geçmiştir ama onun da yaşının küçük
olmasından dolayı krallığın yönetimi annesi Kraliçe Melisende’nin (1105-1161) eline geçmiştir.
Melisende, Urfa’nın, İmâdüddin Zengi tarafından ele geçirilmesinden sonra bu durumdan korkuya
ve telaşa kapılmış ve bundan dolayı da papa’ya başvurarak, yeni bir haçlı seferinin düzenlenmesini
istemiştir.24
Bütün bunların üzerine Papa III. Eugenius (1088-1153), hemen yeni bir seferin düzenlenmesi için işe
girişmiştir. Bu anlamda Fransa Kralı VII. Louis (1120-1180) ve Alman Kralı III. Konrad (1093-1152)
ile iletişime geçerek, bu yeni sefer için onlardan da destek istemiştir. Papa’nın bu girişimleri neticesinde
başlayan II. Haçlı Seferi, haçlılar açısından başarısızlıkla neticelenmiştir. I. Haçlı Seferi’nden sonra
Bizans Devleti, siyasi olarak güçlenmiştir. Türklere ve Sicilyalılara karşı vermiş olduğu mücadelede
Alman Kralı III. Konrad’ın da desteğini alan Bizans İmparatoru Manuel (1118-1180), bu durumda oldukça
rahat bir durumdaydı. Bundan dolayı da II. Haçlı Seferi başladığında, bu yeni seferin düzenlenmesine
hiç sıcak bakmamıştır. Bu siyaset, pek çok açıdan Bizans Devleti’ne zarar verebilecek bir durumdur.
20 Fatma İnce (2020). Nureddin b. Zengi ve Haçlılarla Mücadelesi, Trabzon: Serander Yayınevi, s.58.
21 Demirkent, Haçlı Seferleri Tarihi,s.104, Alptekin, Coşkun (1985). Dımaşk Atabeyliği (Tog-Teginliler), İstanbul: Marmara
Üniversitesi Yayınları, s.126.
22 İnce, age., s.59.
23 İnce, age., s.60.
24 W.B. Steveson (1968). The Crusaders in the East, Beyrut: Slim Press, s157.
291
Nitekim yeni düzenlenecek olan bu sefere Alman İmparatoru Konrad da katılmaya karar vermiştir.
Onun bu sefere katılması demek Almanlar ve Bizans arasında hem Türklere hem de Sicilya’ya karşı
yapılan anlaşmanın da yarıda kalması manasına gelmekteydi. Aynı zamanda, Bizans Devleti, haçlıların
ilk seferde yaratmış oldukları olumsuzlukları da henüz unutmuş değillerdi. Bütün bunlardan dolayı
Bizans Devleti yeni bir seferin düzenlenmesini istememekteydi.25
Haçlı ordularının yola çıktığını haber alan Manuel, derhal Türkler ile bir anlaşma yapmıştır. Her ne
kadar Manuel, haçlıların bu seferine sıcak bakmasa da, kendisini ihanetle suçlamalarından korktuğu
için onlara yardım edeceğini ifade etmiştir. Ancak Manuel’in de haçlılardan bir takım istekleri vardı:
güzergâhları boyunca herhangi bir karışıklığa sebebiyet vermemeleri, vasallık yemini etmeleri ve
Bizans’a ait olan toprakları ele geçirdikleri taktirde, Bizans’a teslim etmeleri. Ancak haçlılar, daha
ilk andan itibaren, Bizanslıların bu isteklerini yerine getirmeyeceklerini göstermişlerdir. Yol boyunca
huzursuzluk yaratan haçlı birlikleri, vasallık yemini etme konusunda da İmparator Manuel’e zorluk
çıkartmışlardı. Manuel de bu durum karşısında bir takım tedbirler almak mecburiyetinde kalmıştır.
Mesela Bizans halkı, haçlıları kale içlerine sokmamıştır. Kale diplerinde ordugâhlarını kuran haçlılar,
iaşe ve ikmal ihtiyaçlarını da Bizans halkının verdiği kadarıyla karşılamak zorunda kalmışlardır. Bizans
halkı, haçlıların paralarını değerinin çok altına bozmuşlardır. Bizans İmparatoru Manuel, haçlılara
kılavuzlar vermiş, ancak bu kılavuzlar haçlı karargâhından kaçmışlardır. Bütün bunların üzerine Bizans
Devleti’nin, Türkler ile bir anlaşma yaptığının ortaya çıkması da haçlıların, Bizans Devleti’nden iyice
nefret etmesine sebebiyet vermiştir. Haçlılar ve Bizans Devleti arasında gerginleşen ilişkiler, II. Haçlı
Seferi’nin başarısızlıkla neticelenmesine sebebiyet vermiştir.
Trablus Kontluğu (1109)

Trablus Kontluğu, Urfa, Antakya ve Kudüs’ten sonra doğuda kurulan dördüncü haçlı devletidir. I.
Haçlı Seferi’nin en büyük liderlerinden birisi olan Toulouse Kontu Raymond de St. Gilles (1045-1105),
Antakya’nın ele geçirilmesinden sonra haçlı ordularının başında Kudüs’e doğru ilerlerken, Trablus ve
çevresini ele geçirmek için teşebbüste bulunmuştu. Trablus Benû Ammâr Emirliği’ne bağlı Arka şehri
kuşatması, her ne kadar sonuçsuz kalmışsa da Tartus şehrini işgal etmeyi başarmıştır. Ancak onun Trablus
Bölgesi’ndeki faaliyeti haçlı ordusunun biran önce Kudüs’ü zaptetmek üzere güneye doğru ilerleme
kararı yüzünden yarıda kaldı. Kudüs’ün zaptından sonra ise burada umduğunu bulamayan ve arkadaşları
tarafından dışlanan Raymond, Trablus Bölgesi’ni ele geçirmek amacını gerçekleştirmek üzere İstanbul’a
dönüp, Bizans İmparatoru I. Aleksios’dan (1081-1118) yardım istemiştir. Ancak imparatorun tavsiyesi
ile bu sırada İstanbul’a gelen 1101 yılı Haçlı Seferi’nin birinci ordusuna katıldı. Fakat bu ordunun
Merzifon yakınında Sultan I. Kılıç Arslan (1079-1107) karşısında uğradığı yenilgi, Raymond’un ağır bir
darbe vurdu. Bununla beraber, imparatorun verdiği filo ile 1101’de yeniden Suriye’ye döndü. Tortosa’ya
girdi ve Trablus’u kuşatmaya başladı. Şehrin 5 km uzağındaki bir tepe üzerine “Haçlılar Kulesi” adı
verilen bir kule yaptırdı. Fakat Raymond, 28 Şubat 1105’te öldü ve Trablus ancak 1109’da halefleri
tarafından ele geçirilebildi.26
Nureddin Mahmud b. Zengi’nin Trablus Haçlı Kontluğu’nu Ele Geçirme

Girişimleri ve Harim Zaferi (1164)
Nureddin Mahmud b. Zengi Trablus Haçlı Kontluğu’nu ortadan kaldırmak istiyordu. Eğer Trablus
Haçlı Kontluğu yıkılırsa kuzey ve güney haçlıları arasındaki kara bağlantısı da ortadan kalkmış olacaktı.
Bu arada Nureddin Mahmud b. Zengi’nin bu amacını gerçekleştirebilmesinin önünü açan bir takım
gelişmeler de yaşanmaktaydı. Kudüs Kralı III. Boudouin 1162 tarihinde hayatını kaybetti. Yeni Kral
Boudouin’in kardeşi Amaury (1136-1174) idi. Amaury bir süre iç sorunlarla uğraştıktan sonra yönünü
Mısır’a çevirdi. Nureddin Mahmud b. Zengi, Kudüs Kralının bölgede olmayışını da fırsat bilerek
25 Demirkent, Haçlı Seferleri, s.101, Ebru Altan (2003). II. Haçlı Seferi (1147-1148), Ankara: TTK, Ankara, s. 13-14.
26 Demirkent, Haçlı Seferleri, s.98.
292
Trablus Haçlı Kontluğu üzerine yürüdü. Nureddin, 1163 tarihinde Hısnü’l Ekrâd’ın aşağısında yer alan
el-Bakîa bölgesinde ordugâhını kurdu. Bunun üzerine Trablus Kontu III. Raymond (1140-1187), tüm
haçlı liderlerinden ve Bizans’ın Kilikya Valisi Koloman’dan yardım istedi. III. Raymond’un bu çağrısına
hemen hemen bütün haçlı liderleri olumlu yanıt verdiler. Böylece kısa süre içerisinde Nureddin Mahmud
b. Zengi’ye karşı güçlü ve büyük bir ordu meydana getirildi. Ancak Nureddin Mahmud b. Zengi’nin bu
durumdan haberi dahi yoktu. Bu yüzden de düşman saldırısına beklemediği bir anda uğradı. Ve haçlı
birlikleri karşısında mağlup olarak, geri çekildi.27
Bu durum sonrasında Nureddin Mahmud b. Zengi’ye geri çekilmeleri gerektiği söylenmiş ancak o
bunu söyleyenlere şu cevabı vermiştir: “Eğer yanımda bin süvari olsun, hemen onlarla savaşırım ve
onlara hiç itibar ve aldırış etmem. Allah’a yemin olsun ki, şahsım ve İslam’ın intikamını almadıkça
çardak altında gölgelenmeyeceğim.”28
Bunun hemen arkasından da Zengi, başta Halep ve Dımaşk olmak üzere tüm Müslüman bölgelerden
asker, çadır, yiyecek ve silah yardımları almış, böylece kısa süre içerisinde Bizans-Haçlı birleşik
kuvvetleri karşısında dağılan ordusunu tekrar düzene sokmuş ve aynı zamanda da eskisinden daha
güçlü bir konuma gelmiştir. Bizans-Haçlı ittifakı bu durum karşısında Nureddin Mahmud b. Zengi’ye
barış teklifinde bulunmuş ancak bu da Nureddin tarafından kabul edilmemiştir.29
Nureddin Mahmud b. Zengi’nin ordusunda kardeşi Musul Atabeyi Mevdud (1149-1170), Hısn-ı
Keyfa Artuklu Emiri Fahreddin Kara Arslan, Mardin Artuklu Emiri Necmeddin Alpı, Menbiç Emiri
Seyfeddin Gazi’ye ait birlikler vardı. Nureddin Mahmud b. Zengi’nin en büyük hedefi kuzey haçlılarının
savunmalarında büyük önem arzeden Harim’di.30 Anonim Süryani Vekayinamesine göre, Nureddin
Mahmud b. Zengi tarafından toplanan bu birleşik Müslüman ordusunun mevcudu 70.000 atlı ve 40.000
yayaydı.31
Haçlı ordusunda ise Antakya Prinkepsi Bohemund, Trablus Haçlı Kontu Raymond, Kilikya Ermeni
Baronu Thoros, Bizans Kilikya Valisi Kolomon, eski Urfa Kontu II. Joscelin’in oğlu III. Joscelin’e
ait askerler ve bunlardan başka civardaki tüm haçlı kontları, baronları ve bunlara ait olan askerler
vardı. Haçlı ordusu, Harim’in Nureddin Mahmud b. Zengi tarafından kuşatıldığını haber alır almaz
ordularıyla Harim’e doğru yola çıktılar. Harim önlerine gelen haçlı liderleri burada bir toplantı yaptılar.
Bu toplantıda Ermeni Baronu Thoros, Harim’i güçlü takviyeler ile desteklemeyi ve Kudüs Kralı Amaury
gelinceye kadar da Antakya’da beklemeyi teklif etti. Ancak başta Antakya Prinkepsi Bohemund olmak
27 Gregory Abû’l-Farac, age, s.400.

28 İbnü’l Esir (1987). İslam Tarihi El Kamil Fit-Tarih Tercümesi, XI, çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın, İstanbul:
Bahar Yayınları, s.241.
29 Stevenson, age, s.188-189; Steven Runciman (1986). Haçlı Seferleri Tarihi, II., Çev. Fikret Işıltan, Ankara: TTK, Ankara
1986s.306, 307.
30 Harim, daha önceden de Nureddin Mahmud b. Zengi tarafından kuşatılmıştı. Nureddin Mahmud b. Zengi, Dımaşk’ı ele
geçirerek, Urfa’dan Mâveray-ı Ürdün’e kadar bütün Suriye’ye hakim olmuştu. Ancak Nureddin’in Dımaşk üzerine dü-
zenlediği seferler esnasında Harim Kalesi de Antakya Haçlıları tarafından işgal edilmişti. Nureddin, Dımaşk meselesini
çözer çözmez hemen Harim Kalesi üzerine yürüdü. Ancak bu kaleyi fethetmek oldukça güçtü. Çünkü hem kale içeri-
sindeki haçlılar çok büyük bir direniş gösteriyorlardı hem de haçlılar da Harim’e destek için yola çıkmışlardı. Nureddin
Mahmud b. Zengi savaşa hazırdı. Haçlılar ise işi barışçıl yollarla halletmek istiyorlardı ve bundan dolayı da Nureddin’e
elçilerini göndermişlerdi. Nureddin, elçilerin karşılıklı gidip gelmesi sonucunda anlaşmayı kabul etti. Buna göre, Harim’e
bağlı yerlerin yarısı Nureddin’e bırakılacaktı. Bu anlaşma bir yıllık bir barış anlaşmasıydı. Ancak daha sonraki süreçte
Nureddin yıllık 8000 duka altın ödemek suretiyle bu anlaşmayı iki yıl daha uzattı. İlk olumsuz gibi görünen bu anlaşma
aslında Nureddin’in yıllardan beri süregelen savaşlar yüzünden harap olmuş ülkesini yeniden bayındır hale getirmesi için
bir fırsattı. Zaten 8000 altın da Nureddin Mahmud b. Zengi gibi gücünün zirvesinde olan bir devlet adamı için küçük bir
meblağdı. Nureddin Mahmud b. Zengi, haçlılar ile yapmış olduğu bu anlaşma sonrasında Baalbek Valisinin isyanını da
bastırma fırsatını bulmuştur. İbnü’l Kalânisî, age, s.191, İbnü’l Esir, İslam Tarihi El Kamil Fit-Tarih Tercümesi, XI, s.178-
179, Runcıman, age, II, 286.
31 Stevenson, age, s.188-189.
293
üzere ileri gelen diğer haçlı liderleri bunu reddettiler. Böylece Nureddin’in ordusuna saldırılacağı artık
kesinleşmişti.32
Nureddin Mahmud b. Zengi’nin bu seferi düzenlemek istemesinin sebebi sadece Harim’i ele geçirmek
değil aynı zamanda Mısır’da kendileri aleyhine yaşanan olumsuz durumu da neticeye bağlamaktı. Fatimi
Devleti’nde vezirlik yapan Şaver, Dırgam tarafından görevinden uzaklaştırılınca Nureddin Mahmud b,
Zengi’ye sığınmış ve ondan Dırgam’a karşı yardım talep etmişti. Bunun karşılığında da Mısır’dan bir
takım bölgeleri de Nureddin’e vereceğini vadetmişti. Nureddin Mahmud b. Zengi bunu kabul etmiş
ve Şirkuh’u, Şaver’e yardımcı olması için Mısır’a göndermişti. Ancak Şaver vezirlik makamını ele
geçirdikten sonra, Şirkuh’a ihanet etti ve Kral Amaury ile ittifak yaparak, Şirkuh’u Bilbis’te kuşattı.
Nureddin’in Harim’i kuşatmasının bir sebebi de Kral Amaury- Şaver ittifakı karşısında zor durumda
kalan Şirkuh’u kurtarabilmektir.33
Nureddin Mahmud b. Zengi savaş durumu kesinleşince eski Türk savaş taktiğine göre savaşmaya
karar verdi. Ordusunu da buna göre yerleştirdi. Ordusunu sağ, sol ve merkez olarak böldükten sonra
ordunun sağına Fahreddin Kara Arslan’ı yerleştirdi. Zeyneddin Ali Küçük’e de ordunun komutanlığını
verdi. Savaş 10 Ağustos 1164 tarihinde başladı. İlk saldırı Bizans-Haçlı ordusunun, Müslümanların sağ
kanadına saldırması ile meydana geldi. Fahreddin Kara Arslan önceden planlandığı gibi yenilmiş gibi
yaparak geri çekildi. Haçlı şövalyeleri de büyük bir galibiyet kazanmış gibi onları takibe başladılar.
Şövalyeler ağır zırhlar ile donatılmıştı. Müslüman askerler ise hafif zırhlıydı. Dolayısıyla haçlılar
açısından Müslüman askerleri yakalamak imkansızdı. Bu arada şövalyelerin yeterince uzaklaştıklarını
gören Zeyneddin Ali Küçük komutasındaki kuvvetler, hızla müttefiklerin merkezine saldırdılar.
Şövalyeler, durumun farkına vardılar ancak artık herşey için çok geç kalınmıştı. Bu arada Fahreddin
Kara Arslan komutasındaki birlikler de geri dönmüş ve taarruza geçmişti. Bizans-Haçlı ordusu için
yapacak bir şey kalmamıştı. Müslümanlar, sadece bir günde Bizans-haçlı kuvvetlerine 10.000’den fazla
kayıp verdirmişlerdi. Üstelik Ermeni Baronu Thoros hariç hemen hemen bütün haçlı liderleri de esir
düşmüştü.34
Nureddin Mahmud b. Zengi, kazanmış olduğu bu büyük zafere rağmen yine de temkinli davranmıştır.
Kazandığı başarıları yeterli gören Nureddin Mahmud b. Zengi, Müslüman esirlerin serbest bırakılması
ve fidye karşılığında Bohemund’u serbest bırakmıştı. Çünkü Nureddin Mahmud b. Zengi, Antakya’nın
Bizans’ın eline geçmesini istemiyordu. Aynı zamanda İmparator Manuel’in yeniden Suriye’ye dönme
ihtimalini engellemek için de 150 ipek elbise karşılığında Kolomon’u serbest bırakmıştı.35
Sonuç
Musul ve dolaylarının atabeyi olan İmadeddin Zengi’nin 1146 tarihinde Caber Kalesi’nin kuşatılması
esnasında hayatını kaybetmesi üzerine atabeylik oğulları Seyfeddin Gazi ve Nureddin Mahmud b. Zengi
arasında paylaşılmıştır. Musul bölgesi Seyfeddin Gazi’de kalırken, Haleb bölgesi de Nureddin Mahmud
b. Zengi’de kalmıştır. Nureddin, Haleb’de hakimiyetini kurduktan sonra haçlılar ile mücadeleye
başlamıştır. Bu anlamda Nureddin Mahmud, gerek II. Haçlı Seferi esnasında gerekse de II. Haçlı Seferi
sonrasında haçlılar ve haçlıların müttefikleri ile başarılı mücadeleler vermiştir. Bu anlamda, Nureddin
Mahmud b. Zengi’nin ele geçirmek istediği bölgelerden birisi de Trablus Haçlı Kontluğu ve Harim
Bölgesi’ydi. Nureddin Mahmud b. Zengi’nin bu bölgeyi almak istemesinin sebeplerine bakıldığında;
hem Harim’i ele geçirebilmek hem de Mısır’da kendileri aleyhine yaşanan olumsuz durumu da neticeye
bağlamaktı. Fatimi Devleti’nde vezirlik yapan Şaver, Dırgam tarafından görevinden uzaklaştırılınca
Nureddin Mahmud b, Zengi’ye sığınmış ve ondan Dırgam’a karşı yardım talep etmişti. Bunun
32 Stevenson, age, s.189

33 Stevenson, age, s.190.
34 Runcıman, age, II, s.308; İbnü’l Esir, İslam Tarihi El Kamil Fit-Tarih Tercümesi, s.247.
35 İbnü’l Esir, İslam Tarihi El Kamil Fit-Tarih Tercümesi, s. 247-248.
294
karşılığında da Mısır’dan bir takım bölgeleri de Nureddin’e vereceğini vadetmişti. Nureddin Mahmud
b. Zengi bunu kabul etmiş ve Şirkuh’u, Şaver’e yardımcı olması için Mısır’a göndermişti. Ancak Şaver
vezirlik makamını ele geçirdikten sonra, Şirkuh’a ihanet etti ve Kral Amaury ile ittifak yaparak, Şirkuh’u
Bilbis’te kuşattı. Nureddin de Şirkuh-Amaury ittifakını ortadan kaldırıp, Şirkuh’u onların kuşatmasından
kaldırabilmek amacıyla bu seferi düzenlemiştir. Bu sefer Nureddin Mahmud b. Zengi’nin galibiyeti ile
neticelendi. Kazanılan bu zaferle Mısır’da Amaury tarafından kuşatılmış olan Şirkuh da bu durumdan
kurtulmuştur. Amaury, anlaşma yaparak geri dönmek zorunda kalmıştır.
KAYNAKÇA
Alptekin, C. (1991). “Atabeg”, TDVİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s.38-40.
Alptekin, Coşkun (1977). The Reign of Zangi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Alptekin, Coşkun (1985). Dımaşk Atabeyliği (Tog-Teginliler), İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
Alptekin, Coşkun (1992). “Musul Atabeyliği”, DGBİT, VII, İstanbul: Çağ Yayınları, s.533-578.
Altan, Ebru (2003). II. Haçlı Seferi (1147-1148), Ankara: TTK.
Banarlı, N.S. (1993). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: MEB Yayınları
Demirkent, Işın (1994) Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Demirkent, Işın (2007). Haçlı Seferleri, İstanbul: Dünya Kitapları.
Ebu Şâme (1956). Kitâbu’r-Ravdateyn Fî Ahbâri’d-Devleteyn En-Nuriye Ve’s- Selâhiyye, I, Kahire.
Eğilmez, M. (2002). “Musul ve Halep Atabeyi Nureddin Mahmud”, Türkler Ansiklopedisi, IV: Ankara: Yeni Tür-
kiye Yayınları, s.825-835.
Elisseeff, N. (1967). Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman De Syrie Au Temps Des Croisades (511-568/1118-
1174),II, Dımaşk.
Gürbüz, O. (2012). “XII. Yüzyıl İslam Dünyasında Örnek Bir Yönetici: İmâdeddin Zengî”, Atatürk Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.38, s.51-66.
İbn Hallikan (1970). Vefeytü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z Zaman, I, II, IV, trans. Baron Mac Guckın de Slane, İbn
Khallıkan’s Bıographıcal Dıctıonary, Lübnan.
İbnü’l Esir (1963). Et-Târîhü’l-Bâhir Fi’d-Devleti’l-Atabekiyye Bi’l-Mavsıl, thk. Abdulkadir Ahmet Tuleymat,
Kahire.
İbnü’l Esir (1987). İslam Tarihi El Kamil Fit-Tarih Tercümesi, XI, Çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın,
İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l Kalânisî (2015). Şam Tarihine Zeyl- I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, Çev. Onur Özatağ, İstanbul: İş Bankası
Yayınları.
İnce, Fatma (2020). Nureddin b. Zengi ve Haçlılarla Mücadelesi, Trabzon: Serander Yayınevi.
Kök, Bahaeddin (1992). Nureddin Mahmud Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul: İşaret Yayınları.
Köprülü, M. F. (1965), “Ata”, İ.A., I, İstanbul: MEB Yayınları, s.711-718.
Maalouf, Amin (1998). Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri, Çev. M. A. Kılıçbay, İstanbul: Telos Yayınları.
Öztürk, Murat (2019). Irak Selçuklu Devleti Atabegleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Polat, İbrahim Ethem (2006). Haçlılara Kılıç ve Kalem Çekenler, Ankara: Vadi Yayınları.
Runciman, Steven (1986). Haçlı Seferleri Tarihi, II., çev. Fikret Işıltan, Ankara: TTK, Ankara 1986
Steveson, W.B. (1968). The Crusaders in the East, Beyrut: Slim Press.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara: TTK Yayınları.
295
CLASSIFICATION OF KUTDIKEN LEMON BY IMAGE

PROCESSING TECHNIQUES
Sümeyra Büşra ŞENGÜL1*, Şakir TAŞDEMİR2 ,İlker Ali ÖZKAN3

*1Selcuk University, Technology Faculty, Department of Computer Engineering, Konya, Turkey.
ORCID: 0000-0003-1385-0920
2Selcuk University, Technology Faculty, Department of Computer Engineering, Konya, Turkey.
ORCID: 0000-0002-2433-246X
3Selcuk University, Technology Faculty, Department of Computer Engineering, Konya, Turkey.
ORCID: 0000-0002-5715-1040
ABSTRACT
Image processing techniques are used in many areas such as health, education, industry, geographical
sciences and security. One of the areas where its use has increased in recent years is agriculture and
especially agriculture. Various image processing studies are available to increase productivity and
economic benefit in the field of agriculture. At the beginning of these studies are classification and non-
contact measurement applications. In the market, either hand measurement with caliper or tape systems
are used to determine the lemon size. However, since these require a lot of time and the risk of damage
to lemons, which is a sensitive product, is high, in this study, it is aimed to classify lemons according
to their sizes by using image analysis technique. Images of Kütdiken lemons were taken and various
operations such as preprocessing, noise removal, morphological operations were applied in Matlab.
As a result of these processes, fruit sizes of lemons were obtained in millimeters. It has been observed
that the measurement values obtained by image processing techniques are quite close when compared
statistically with the values measured with a caliper. This application can be used successfully not only
for lemons, but also for measuring the dimensions of different products. In addition, higher results can
be obtained by using deep learning techniques in future studies.
Keywords: Image Processing, Lemon, Dimension Measurement, Classification
INTRODUCTION
As the world population increases day by day, the need for nutrition is also increasing. Meeting this
need is possible by increasing agricultural production. The increase in agricultural activities has led
to the emergence of the concept of sustainable agriculture. Sustainable agriculture is minimizing the
damage to the environment by maintaining productivity in agriculture (Kütahya,2015).
With the development of technology, image processing techniques are used effectively in agriculture
as well as in many areas of life. Image processing techniques are frequently used in studies carried out
in order to increase product productivity such as classification of products, size and quality control,
296
color and texture analysis, especially in the field of sustainable agriculture, which has gained importance
in recent years. One of these studies is the study by Demir et al. in which they compared the color
characteristics of vinegar, wild lettuce and donkey lettuce with image processing techniques. In their
study, they compared the images they took with a digital camera with the color properties they obtained
from the color measuring device (Demir et al., 2016).
One of the studies in which image processing techniques are used for agricultural product classification
is the detection and classification of hazelnut fruit by Solak et al. (2018). In their study, they took the
images of the fruits with a camera and classified the fruits as small, medium and large by calculating size
and area. After applying preprocessing techniques on the captured images, they separated the objects
from each other. Using mean-based classification and K-means clustering methods to classify objects,
they compared these methods and achieved similar success from both methods.
Another study in the field of classification is the study of Momin et al. to classify the mango fruit
(Momin et al., 2017). They used an 8-bit, gray color XGA camera in their work. They placed the products
on a black background and used fluorescent lamps for lighting. As a result of the study, they obtained an
accuracy rate of 97%.
Bul et al. classified the beans as good and bad according to their quality as well as their size (width,
length) (Bul ve ark., 2018). In their studies where they used Artificial Neural Networks (ANN) method
for classification, they transferred the images of the beans to the computer with a digital camera and
applied image processing techniques through the MATLAB program. As a result of the study, they
achieved a success rate of 93%.
Khojastehnazhand et al.(2010) classified lemons according to their size and color. In the system
where they used 2 CCD cameras, they took the images of the lemons. The maximum, minimum and
average volume and color values of the fruits were stored in the database with various image processing
techniques on the images taken. They achieved a success rate of 94% with this system they proposed.
Lino et al. proposed a method using image processing techniques to classify lemons and tomatoes
(Lino et al., 2008). In their method using ImageJ image processing software, lemons were evaluated in
terms of surface area and diameter relationship, and tomatoes were classified according to their color.
Blasco et al. (2003) used Bayesian discriminant analysis to separate the fruit from the background in
the system they developed for the size, color and stain detection of oranges, apples and peaches. They
obtained values close to manual measurement in size determination.
Automatic sorting of agricultural products can improve product quality. It can reduce reliance on
manpower by eliminating incorrect manual evaluation(Mahedran et al., 2012). Thus, more efficiency is
obtained from the products in a shorter time.
Lemon, a member of the citrus family, is among the important agricultural export products in Türkiye.
Since lemon is a sensitive product, harvesting, sorting and packaging should be done as soon as possible
and with care.
In the literature review, no classification study was found for lemon in our country.
Various methods are used for the classification of lemons in the market. One of them is the hand
measuring system with a caliper tool. It gives the average information for the collected products. Another
method is banded systems. While the fruits are moving on the rails on the band, they fall from the gaps
corresponding to their own diameters and are classified according to their height. The most widely used
method is banded systems.
In our study, image processing techniques and a classification method based on height calculation
have been proposed because of the high probability of product damage in banded systems and the need
for more time. In this study, lemon images were taken with the camera. The photographs were processed
297
with image processing techniques and the surface area was calculated and classified according to the
length values specified in the standards.

Harvest time is very important in order to achieve high efficiency in marketing. Lemon, which is
a sensitive product, should be protected as much as possible from impacts and bruises during harvest,
and the same care should be taken in the classification and packaging stages afterwards. Scratches and
bruises on the peel reduce the quality of the lemon and cause it to spoil prematurely.
Another factor affecting the quality of lemon is fruit size. After the harvest, the fruits are classified
according to their size and sent for packaging. Two methods are used to determine the size of lemons,
using a caliper tool and banded systems (Figure 1).
Figure 1. Caliper and Banded System
Image Processing
Image processing is the examination of images taken with various imaging tools, such as cameras
and cameras, by means of special programs in the computer environment.
Images taken with imaging tools in image processing are transferred to the computer. These images are
processed in a computer environment. In order for the image to become more clear and understandable,
it is first preprocessed. Transactions done at this stage; clarification of the image, filtering the impurities
in the image and removing the structural defects. The next process is segmentation (fragmentation of the
image) (Yaman et al., 2001)
Basic Operations
Histogram and Threshold
The histogram is a graphical representation of how many of each pixel value are found on the image.
Thresholding is a process used to detect and decompose objects in an image. The image histogram
is used for this process. According to a certain threshold value determined, the values of the pixels are
changed. Pixel values below the threshold remain constant, while values above it are replaced with
different values.
Morphological Processes
Morphological operations in image processing are processes that cover applications such as
determining the borders in the image, defining and separating the objects in the image, and removing the
noise. There are 4 morphological processes in the literature, namely expansion, abrasion, opening and
closing (Karhan et al., 2011).
Dilation Process
Expansion is the process that enlarges or thickens the objects in the binary picture. By applying the
expansion process to the image, the gaps in the image are filled and the corner points are softened.
298
Erosion Process
Abrasion is a morphological operation that reduces or thins the objects in the binary image. With this
process, the objects in the picture become smaller, the distances between them increase, and the gaps,
if any, widen.
Opening Process
It is the application of the expansion process immediately after the wearing process. The objects on
the picture become slightly smaller, but not much change.
Closing Process
It is the application of the abrasion process immediately after the expansion process. Objects on the
picture get closer to each other, the gaps are filled.
Application Study
The type of lemon used in the study is the Kütdiken lemon, which is one of the oldest lemon varieties
produced in Türkiye. Kütdiken lemon is highly productive with superior fruit quality. It bears fruit
regularly. It is suitable for storage, can be stored for 9 months. It is a mid-season variety. Due to its high
efficiency and suitable for storage, it is preferred in exportation (MEGEP, 2008).
(a) (b)
(c) (d)
Figure2. Images obtained in the application study, (a) Original Image, (b)Gray-layered Image,
(c) Image in Binary Format, (d) Filled and Cleaned Image
Lemons photographed on a black background are presented in Figure 2(a). In Figure 2(b), it is shown
that the photograph taken has been converted to a gray-level image with the “rgb2gray” command. The
threshold value of the gray level image was calculated with the “graythresh” command, and then a binary
image was obtained according to this calculated threshold value (Figure 2(c)). After the pits are filled
with the “imfill” command on the obtained picture, the collective pixels below 60 pixels are deleted with
the “bwareaopen(bw,60)” command and the noise on the image is removed. After these operations, the
cleaned picture is shown in Figure 2(d). After the pits on the picture were filled, the abrasion process
was applied. With the abrasion process, the small images around the objects are erased and the noises
are eliminated. In addition, the small parts on the ends of the lemons were deleted. By increasing the
299
distance between the objects, the center of each object was determined, the number of objects and their
areas were calculated. The diameter values of the lemons were determined in accordance with the area
calculation.
The real values obtained by measuring the lengths of the lemons with a caliper and the values
obtained from the computer measurements were compared with each other. The mean relative percent
error (MRE) formula was used to find the error rate.
The mean relative percent error formula (MRE) is shown in Eq. 1(Taţdemir, 2010).
1 n  di − Oi 
MRE ( % ) = ∑  x100  (1)
n i =1  di 
In the formula, di represents the actual value and Oi represents the estimated approximate value.
With the MRE equation, the percent error margins of all measurements are found and divided by
the total number of measurements. Thus, the average margin of error is obtained. The mean relative
percent accuracy (MRA) equation was used to find the mean accuracy value of the study (Taţdemir,
2010). (Eq. 2).
MRA ( %
= ) 100 − MRE (2)
The data set in Turkish Standard 34 was used for the classification of lemons (TS34). The data are
presented in Table1.
Table 1. Classification of Kütdiken Lemon by Size
Size (mm) Class

<60 Small
60-65 Medium
>65 Large
RESULTS AND DISCUSSIONS

Results should be clear and15 lemons of various sizes were selected for classification. The products
are placed on a black background in order to make it easy to distinguish as a ground and to prevent
possible shadows. The photo shoot was carried out in a daylight environment. Matlab program was used
for coding.
Image processing techniques were passed through the image preprocessing stage and the diameter
of each lemon was calculated. The area information of the objects was evaluated according to the data
given in Table 1, and the classification process was made according to the size. Classified lemons are
shown in Figure 3.
300
Figure3. Classification of Lemons by Size
The measurement values, margins of error and accuracy values of the lemons used in the study are
presented in Table 2. According to the mean relative percent error formula, the MRE value (Eq. 1) of
the lemons used in the study is calculated as 3.11%. Accordingly, the MRA value (Eq. 2) is found to be
96.89%.
Table2. Values Obtained from Caliper and Computer Measurement, Percent Error and Accuracy Values
Piece Caliper Measurement Measurement Value Percentage of Percentage of

Value (mm) with Image Processing Error (%) Accuracy Value (%)
(mm)
2 60 62 3,33 96,67
3 63 65 3,17 96,83
5 64 66 3,12 96,88
2 65 67 3,07 96,93
1 66 68 3,03 96,97
2 68 70 2,94 97,06
Figure 4 shows the results obtained from the (real) measurement with the caliper and the image
processing as a comparative graph.
301
Figure 4. Results Obtained from Measurements
CONCLUSIONS AND SUGGESTIONS

In this study, object detection and classification according to size were carried out using image
processing techniques. The Kütdiken lemon was chosen as the object. Although there are studies on the
color determination of lemons in the literature, no studies have been found to distinguish them by size.
In this study, first of all, the pictures of the products were taken on a black background in daylight to
prevent shadow formation and to facilitate the preprocessing. Then, grayscale conversion, binary image
conversion, noise removal and morphological operations were applied on the images. As a result of
these processes, the diameter values of the products were obtained. Objects were classified by evaluating
the diameter values according to the standards.
In determining the diameter values of lemons, there is a 2-3 mm difference between hand measurement
with a caliper and computer measurement. According to the calculations, the accuracy value of the
study is calculated as 96.89%. This shows that the study was quite successful. When the graphics and
tables are examined, it can be seen that the values obtained by image processing are very close to the
real values. It can be seen that image processing can be used successfully to classify lemons by size.
The developed method can be used with deep learning models by increasing the number of images and
higher results can be obtained.
REFERENCES
Kütahya Valiliği İl Gıda Tarım Hayvancılık Müdürlüğü, 2015, Kütahya,
https://kutahya.tarimorman.gov.tr/Belgeler/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilir%20Tar%C4%B1m.pdf,
[13.07.2022].
Demir B., Çetin N. ve Kuş Z. A., 2016, Görüntü İşleme Tekniği İle Yabancı Ot Renk Özelliklerinin Belirlenmesi,
Alınteri, 31 (B): 59 – 64.
Solak S., Altınışık U., 2018, Görüntü işleme teknikleri ve kümeleme yöntemleri kullanılarak fındık meyvesinin
tespit ve sınıflandırılması, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22 (1): 56-65.
Momin, M.A., Rahman, M.T., Sultana, M.S., Igathinathane C., Ziauddin, A.T.M., Grift, T.E., 2017, Geometry-Ba-
sed Mass Grading of Mango Fruits Using Image Processing, Information Processing in Agriculture, 2017;
Vol. 4: 150-160
302
Bul, E. Gelen, G., Altun, H., 2018, Görüntü İşlemeye Dayalı Tarımsal Ürün Sınıflandırma, http://www.emo.org.tr/
ekler/3287fcce194dbd9_ek.pdf
Khojastehnazhand, Omid, M. and TabatabaeefarA., 2010, Development Of A Lemon Sorting System Based On
Color And Size, African Journal of Plant Science Vol. 4(4), pp. 122-127.
Lino, A., Sanches, J., Fabbro, I., 2008, Image Processing Techniques For Lemons and Tomatoes Classification,
Bragantia, Campinas, v.67, n.3, pp.785-789.
Blasco, J., Aleixos, N., Molto, E., 2003, Machine Vision System for Automatic Quality Grading of Fruit, Biosys-
tems Engineering, 85 (4), 415–423.
Mahendran, R., Jayashree, GC., Alagusundaram, K.,2012, Application of Computer Vision Technique on Sorting
and Grading of Fruits and Vegetables. J Food Process Technol, S1-001, 1-7.
Yaman K., Sarıcan A., Atak M. ve Aktürk N., 2001, Dinamik Çizelgeleme İçin Görüntü İşleme ve Arınma Model-
leri Yardımıyla Veri Hazırlama, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. ,16, No(1):19-40.
Karhan M., Oktay M. O., Karhan Z. ve Demir H., 2011, Morfolojik Görüntü İşleme Yöntemleri ile Kayısılarda
Yaprak Delen (Çil) Hastalığı Sonucu Oluşan Lekelerin Tespiti, 6th International Advanced Technologies
Symposium (IATS’11), Elazığ, Türkiye, 172-176.
MEGEP, Bahçecilik, Limon Yetiştiriciliği, Ankara, 2008.
Taşdemir Ş., 2010, Dijital Görüntü Analiz Yöntemi İle Siyah Alaca İneklerde Vücut Ölçülerinin Belirlenmesi İle
Canlı Ağırlığının Tahmin Edilmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
TS34, Turunçgiller Standardizasyon Tebliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070418-11-1.doc
303
STRUCTURAL ANALYSIS AND FATIGUE LIFE

EVALUATION OF BRACKET TYPE COMPONENTS
SUBJECTED TO RANDOM EXCITATIONS
Ülgen YEŞİLÇİMEN1, Prof.Dr. Zeki KIRAL2

1 Dokuz Eylül University, Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Mechanical Engineering, İzmir /
Türkiye. ORCID: 0000-0002-4921-6502
2 Dokuz Eylül University, Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Mechanical Engineering, İzmir /
Türkiye. ORCID: 0000-0002-9154-0509
ABSTRACT
Random-vibration fatigue is a common cause of failure in aerospace structures due to the severe
dynamic loads in service. This paper presents structural random-vibration fatigue evaluation of hydraulic
reservoir system brackets with modal stress approach. Firstly, modal stress analysis of hydraulic
reservoir system is conducted to figure out the system behavior in a dynamic structure and to obtain
fatigue hotspots. Then, the random-vibration fatigue evaluation in the frequency domain, based on the
power spectral density (PSD) approach, is performed at these hotspots. The Dirlik method was chosen to
compute fatigue life directly from a PSD of stress. This method is more generally applicable to the wide
range of problems, especially where frequency content is not narrow band. Also, topology optimization
analysis is realized to obtain optimal bracket design. The density of each element in the design space is
defined as design variable. As a result of the topology optimization performed, it has been observed that
the new bracket design is more effective design than the current one with regard to have less mass and
higher natural frequency.
Keywords: Dirlik Method, Modal Stress Approach, Power Spectral Density (PSD), Random-
Vibration Fatigue, Topology Optimization.
INTRODUCTION
Fatigue failures in engineering components are a well-known topic. They occur as a result of damage
accumulation under cyclic loading. Loadings are categorized as deterministic cyclic loading and random
loading. When cyclic loading characteristics such as displacement, acceleration, and stress are known
exactly as functions of time, the loading is called deterministic cyclic loading. However, every load
might not be defined as a function of time due to random characteristics of the loading. It is called
nondeterministic or random loading. These loadings can be calculated as deterministic cyclic loadings
having an infinite period by using the Fourier integral method.
Fatigue damage is traditionally estimated using time-dependent signals of loading, which are
generally in the form of stress or strain. It is called the time domain approach. In this approach, fatigue
cycles are obtained from a variable amplitude time signal of stress or strain using the rainflow cycle
counting method (Bishop & Sherratt, 1989). The damage in each fatigue cycle is summed up to get the
304
total damage using the Palmgren-Miner rule (Schijve, 2009). This approach works well for deterministic
or periodic loading but requires a large number of time recordings and test results to adequately represent
random loading processes.
The frequency domain is another way to characterize a time signal. It is usually represented by power
spectral density (PSD). It is assumed that the loading is random, stationary and Gaussian. Halfpenny
(1999) investigated appropriate methods for performing fatigue analysis in the frequency domain. He
carried out fatigue analysis in the frequency domain for several methods like Wirsching, Steinberg,
Tunna and Dirlik, and compared the results of these methods to those in the time domain. He observed
that Dirlik’s empirical approach has been found to be widely applicable compared to other available
methods.
PSD has two major statistical characteristics: spectral moments and bandwidth parameters.
Benasciutti and Tovo (2005) examined the effects of spectral moments and bandwidth parameters on
rainflow damage and proposed a new fatigue damage evaluation in the frequency domain. The benefit of
the new method over Dirlik’s approach is the ability to obtain the whole distribution of rainflow counted
cycles in terms of amplitudes and mean values. It is determined that the new technique appears to be a
satisfactory solution to the rainflow damage assessment problem.
Demirel and Kayran (2019) performed random vibration fatigue estimation in the frequency domain
with the Dirlik damage model both numerically and experimentally on a rectangular cross-section
notched beam. Also, modal damping ratios at each natural frequency were extracted from modal testing
using the half power bandwidth method. Vibration fatigue analyses were carried out with different modal
damping ratios, and it was found that stress amplitudes are sensitive to changing damping ratios. Thus, it
is concluded that an accurate correlation between fatigue analysis and testing also depends on accurate
damping ratios.
In this paper, structural random-vibration fatigue evaluation of hydraulic reservoir system brackets
with a modal stress approach is performed in the frequency domain by using Altair HyperWorks software
with Optistruct solver. The Dirlik method is chosen to compute fatigue life directly from a PSD of stress.
PSD data is taken from MIL STD 810-G (MIL-STD-810F, 2000). Also, topology optimization analysis
is performed to obtain an optimal bracket design.
METHODS
To begin with the vibration fatigue analysis under random loads, the transfer function for a structural
model must be established/derived. The transfer function affiliates a system’s output with its input.
The frequency transfer function of a structure is obtained from the structural response per unit input
at each frequency of interest. The input in the frequency domain is a PSD of the exciting forces such
as load, displacement, velocity, and acceleration. The PSD response at a given point in the structure
is computed by multiplying the transfer function by the PSD of the input loading. Stress levels were
obtained from the random response analysis, which is the result of multiplying the transfer function
with PSD. Then, the Palmgren-Miner rule is used to estimate the accumulation of vibration-fatigue
damage with stress life approach. The procedure of structural random-vibration fatigue analysis is
illustrated in Figure 1.
305
Figure 1. Procedure of structural random-vibration fatigue analysis
The cumulated fatigue damage D is based the Palmgren-Miner rule;
nf
ni
D=∑ (1)
i =1 Ni
Here, ni and Ni are the number of applied cycles at a given stress amplitude, si, and the number of
cycles to failure, respectively. When the cumulated fatigue damage, D, is equal to or higher than 1, the
component will fail.
The relation between the occurring stress, s, and the corresponding allowable number of cycles, N,
can be described by the s-N (Wöhler) curve or Basquin equation;
s k N = C (2)
where k and C are material constants. The expected damage, D , per second is based on the Palmgren-
Miner rule can be estimated by the following expression (Wicker, 2018);
vp ∞
s k pa ( s ) ds
C∫
D= (3)
0
Several approaches for calculating fatigue damage/life caused by non-deterministic/random loading

have been developed and implemented. The Dirlik approach is developed in 1985. The Dirlik equation
includes the weighted sum of two Rayleigh and one exponential probability distributions. This approach
is the most widely used and proven approach for obtaining fatigue results precisely.
The rainflow-cycle amplitude probability density with the Dirlik approach estimate (Mrsnick, Slavic
and Boltezar, 2016) is given by
 G − QZ G Z − Z 2 Z2 
2
1 −
pa ( s=
)  .e + 2 .e
1 2 2R
+ G3 .Z .e 2  (4)
m0  Q R 
where Z is the normalized amplitude and xm is the mean frequency, as defined by the author of the
method (Dirlik, 1985):
306
s m1 m2
=Z = xm (5)
m0 m0 m4
and the parameters G1 to G3, R and Q are defined as:
G1 =
(
2. xm − α 2 2 )
, G2 =
1 − α 2 − G1 − G12
, G3 =1 − G1 − G2 ,
1 + α 22 1− R
α 2 − xm − G12 1.25. (α 2 − G3 − G2 .R )
=R = ,Q (6)
1 − α 2 − G1 − G12
G1
while α2 is spectral width parameter. The closed-form expression for the fatigue-life intensity has
been derived in the form
k
C −1v p m02 
=D DK
b 

G1Q k
Ã(1 + k ) + 2
k 
 2
k k 

(
Ã1 +  G2 R + G3  ) (7)
FINITE ELEMENT MODEL (FE MODEL)

The hydraulic reservoir is a tank that holds the fluid needed to supply the system, as well as a reserve
to compensate any leakage or evaporation losses. The reservoir can be designated to enable for fluid
expansion, allow trapped air to escape, and assist in the cooling of the fluid. The hydraulic reservoir tank
is connected to the structure using four brackets. The general components of the hydraulic reservoir tank
are shown in Figure 2.
There is a hydraulic pump in the connection area of the hydraulic reservoir system to the aircraft
structures. The hydraulic reservoir system is affected by the operating frequency range of the hydraulic
pump, and the natural frequency values of the reservoir and connection brackets should be examined.
The angular rotation speed of the hydraulic pump is assumed to be 3000 rpm. Thus, the target natural
frequency value is 50Hz, and with the analysis studies, it is expected that the hydraulic reservoir system
will meet the target frequency and the target fatigue life of 1000 flight cycles. PSD’s exposure duration
was determined to be 1000 flight hours, meaning 60000 minutes.
Figure 2. The general components of the hydraulic reservoir tank
307
The FE model and analysis of hydraulic reservoir system brackets are carried out using Altair
HyperMesh software. The linear quadrilateral plate elements of type CQUAD4 and linear triangular
plate elements of type CTRIA3 are employed in the FE model. These plate elements feature six degrees
of freedom per node formulation. The model has a total of 42600 elements and 37086 nodes. RBE2
rigid elements for fasteners are defined. The mesh model of tank geometry is created to account for
inertial effects and stiffness. For modeling the overall tank mass, the concentrated mass element type of
CONM2 is employed. Figure 3 illustrates the bracket’s FE model in detail.
Figure 3. Finite element model of brackets
The structure’s boundary conditions are restricted by the x and z axes of the nodes at the front-rear
edges of spars, as well as the x and y axes of the nodes at the up-down edges of spars (Figure 4).
Figure 4. Boundary conditions
308
The Young’s modulus of the linear elastic aluminum material E=70 GPa, the Poisson’s ratio ν=0.33
and the density ρ=2700 kg/m3. The Young’s modulus of the linear elastic titanium material E=110 GPa,
the Poisson’s ratio ν=0.30 and the density ρ=4300 kg/m3. Titanium and aluminum materials are chosen
for the spar and brackets, respectively. Alu UTS600 material SN curve parameters are given in Table 1.
These parameters are taken from the nCode material library.
Table 1. Alu UTS600 material SN curve parameters
Unit
Yield Strength, YS 461.538 MPa
Ultimate Tensile Strength, UTS 600 MPa
Fatigue Strength Coefficient, SR1 1420.6 MPa
The First Fatigue Strength Exponent, b1 -0.07606
Transition Point of SN Curve, NC1 5.00E+08 Cycle
In the simulations, the base acceleration excitation employed along the vertical direction is considered
to be a stationary Gaussian process with a zero mean with a frequency range of 15 to 2000 Hz. General
exposure PSD curve is taken from MIL STD 810-G and demonstrated in Figure 5. This frequency
range of interest has been preferred for numerical analysis, and it is expected to cover more than one
natural structure mode. The overall input root mean square (RMS) acceleration Grms is 4.02 g. The modal
damping is considered to be 0.2 % throughout the overall frequency band.
Figure 5. Input PSD for jet aircraft vibration exposure from MIL-STD 810G.

At first, modal analysis is performed to figure out the structural behavior of dynamic system. It can
be defined frequency range on the analysis to examine frequencies of interest. Outputs from analysis can
be natural frequency, mode shapes, and participation factors of modes.
309
Modal analysis of hydraulic reservoir system brackets is carried out using Lanczos method. The first
six modes are within 100 Hz and first natural frequency is 30.39Hz in the current design. The natural
frequencies from modal extraction of the system are given in Table 2 and mode shapes of displacement
are shown in Figure 6. According to modal analysis results, the first natural frequency of the current
bracket design is below the target value of 50Hz.
Table 2. The first six natural frequencies of the current bracket design
Frequency [Hz]
Mode 1 30.39
Mode 2 30.78
Mode 3 35.95
Mode 4 44.64
Mode 5 50.62
Mode 6 70.06
Figure 6. Mode shapes of displacement of the current bracket design
Secondly, the frequency response analysis based on the modal stress approach was carried out to
obtain the frequency transfer function of the structure under acceleration excitation of 1G in the frequency
range of 15 to 2000 Hz. The input in the frequency domain is PSD of the general exposure curve, which
is taken from MIL STD 810-G. The y-axis of PSD curve is in G2/Hz. It is called as acceleration spectral
density. The stress value of each frequency is multiplied with the value of the acceleration spectral
density of the relevant frequency by using the random response analysis. An example PSD stress plot is
illustrated in Figure 7.
310
Figure 7. An example PSD stress plot obtained from random response analysis
The output of random response analysis is RMS stress, and it is used for determining the number of
cycles to failure. RMS stress results are shown in Figure 8. Then, the fatigue damage is calculated with
the Dirlik approach by using the Palmgren-Miner rule.
Figure 8. The RMS stress result obtained from random response analysis
The vibration fatigue damage and life results of the current bracket design are shown in Figure 9.
Minimum fatigue life cycle of the current bracket design is calculated as 295 fatigue cycle and it does
not meet the target of 1000 flight cycles.
311
Figure 9. Random-vibration fatigue damage and life results of the current bracket design, respectively
A topology optimization analysis was conducted to provide targets for the first natural frequency and
fatigue life of the current bracket design. In Figure 10, the brackets are separated into the design and
the non-design regions. The density of each element in the design space is defined as a design variable.
Region of connection holes is defined as the non-design region and extracted from design variable
component. Volume fraction and the first natural frequency were defined as optimization responses.
The natural frequency of the first normal mode was chosen as the topology lower bound constraint. The
objective is to minimize volume fraction to identify locations for ribs in the designable region.
Figure 10. Design and non-design regions
The optimal bracket design with lower mass and higher frequency according to the current one
was obtained. The new bracket was exported in the form of a stl data format from HyperView (Figure
11). The geometry of the new bracket design is illustrated in Figure 12. After that, random-vibration
fatigue analysis was repeated for the new bracket design.
312
Figure 11. Topology optimization result
Figure 12. Comparison of bracket designs
The first six natural frequencies of the current and optimal bracket designs are compared in Table 3.
The first natural frequency increased by almost 6.89 Hz, and the bracket’s mass decreased by 15%. The
fatigue life of the bracket was increased from 295 to 2447 cycles with the topology optimization analysis
result. Target fatigue life is provided in the new bracket design. It is illustrated in Figure 13.
Table 3. Comparison of the frequencies of the current and the new bracket designs
Frequencies of Current Frequencies of New

Bracket Design [Hz] Bracket Design [Hz]
Mode 1 30.39 37.28
Mode 2 30.78 38.05
Mode 3 35.95 38.49
Mode 4 44.64 52.64
Mode 5 50.62 54.38

Mode 6 70.06 72.21
313
Figure 13. Comparison of the random-vibration fatigue lives of the current and the new bracket designs
CONCLUSION
In this paper, structural random-vibration fatigue evaluation of hydraulic reservoir system brackets
with a modal stress approach is performed in the frequency domain by using Altair HyperWorks software
with Optistruct solver. The Dirlik approach is chosen to estimate fatigue damage and life caused by non-
deterministic/random loading. Random-vibration fatigue analysis was performed by using PSD data
that was taken from MIL STD 810-G. According to the analysis results, the first natural frequency of
the current bracket design is below the target value of 50Hz, and the fatigue life result does not meet
the target of 1000 flight cycles. For that purpose, topology optimization analysis was carried out to
get an optimal bracket design. The objective function of the optimization is to minimize the volume
fraction of the current bracket design, and the lower bound frequency was set at 38 Hz. According to
the topology optimization results, the first natural frequency increased to 37.28 Hz, and the bracket’s
mass decreased by 15%. The design was altered to have less mass and a higher natural frequency with
the same thickness. Also, the fatigue life of the bracket was increased from 295 to 2447 cycles with the
topology optimization analysis result, and it meets the target fatigue cycle. The first natural frequency
of the new bracket design, which provides the target fatigue life, is still less than the target frequency of
50 Hz. In future studies, optimization analyses on the spar and bracket will be carried out, and a design
that fulfills the frequency and fatigue objectives will be obtained.
REFERENCES
Bishop, N. W. M., & Sherratt, F. (1989). Fatigue life prediction from power spectral density data. Environmental
Engineering, 2(1), 2-11.
Schijve, J. (Ed.). (2009). Fatigue of structures and materials. Dordrecht: Springer Netherlands.
Halfpenny, A. (1999). A frequency domain approach for fatigue life estimation from finite element analysis. Key
Engineering Materials, 167, 401-410.
Benasciutti, D., & Tovo, R. (2005). Spectral methods for lifetime prediction under wide-band stationary random
processes. International Journal of fatigue, 27(8), 867-877.
Demirel, G. Ý., & Kayran, A. (2019). Implementation of Dirlik’s damage model for the vibration fatigue analy-
sis. Procedia structural integrity, 21, 101-111.
MIL-STD-810F, “Environmental Engineering Considerations and Laboratory Tests”, Department of Defense Test
Method Standard, USA, 2000.
314
Wijker, J. (2018). Miles’ Equation in Random vibrations: Theory and applications in spacecraft structures design
(Vol. 248). Springer.
Mrsnik, M., Slavic, J., & Boltezar, M. (2013). Frequency-domain methods for a vibration-fatigue-life estimation–
application to real data. International journal of fatigue, 47, 8-17.
Dirlik, T. (1985). Application of computers in fatigue analysis (Doctoral dissertation, University of Warwick).
nCode Material Library Documentation
315
COVID-19 PANDEMİSİ SÜRECİNDE TÜKETİCİ

DAVRANIŞI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALARIN
BİBLİYOMETRİK ANALİZİ
Ebru Sönmez Karapınar1*

*1 Kayseri University, Faculty of Applied Sciences, Human Resources Management, Kayseri, Turkey.
ORCID Cod: 0000-0001-5266-6451
ÖZET
Dünyada beklenmedik zamanlarda meydana gelen doğal, ekonomik veya sosyal olayların toplum ve
bireyler üzerinde moral bozucu ve yıkıcı etkileri olmaktadır. Bu etkiler tüketici davranışı da dahil olmak
üzere çok çeşitli disiplinlerin çalışmalarında incelenmiştir. Covid-19 ve tüketici davranışı literatürünün
birlikte bibliyometrik olarak incelendiği çok az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışma ile, Covid-19
pandemisi ve tüketici davranışı ile ilgili çalışmaların özelliklerini ve ilişkilerini tanımlamak, mevcut
bilgilerdeki sınırlamaları ve boşlukları belirlemek amaçlanmıştır. Bunun için Web of Science veri
tabanında bulunan Covid-19 ve tüketici davranışı çalışması ile ilgili 988 yayın VosViewer 1.6.18
yazılımı kullanılarak sistematik olarak değerlendirilmiştir. Daha sonra, Covid-19 dönemindeki tüketici
davranışlarına en çok atıf alan beş araştırma incelenmiştir. Böylece gelecekteki araştırmalar için yol
gösterici olacağı ve literatürde söz konusu boşluğu dolduracağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Tüketici davranışı, Covid-19, Bibliyometrik analiz, Atıf analizi, Ortak varlık
analizi
BIBLIOMETRIC ANALYSIS OF RESEARCH ON CONSUMER BEHAVIOR

DURING THE COVID-19 PANDEMIC
ABSTRACT
Natural, economic, or social events that occur in unexpected times in the world has demoralizing and
disruptive effects on society and individuals. These effects have been studied in studies from a wide variety
of disciplines, including consumer behavior. Few studies have been determined that have examined the
Covid-19 and consumer behavior literature together bibliometrically. With this study, it was purposed to
describe the characteristics and relationships of studies related to the Covid-19 pandemic and consumer
behavior and to identify the limitations and gaps in the available information. For this, 988 studies on
Covid-19 and consumer behavior in the Web of Science database were systematically evaluated through
the VosViewer 1.6.18 program. Then, the five most cited studies on consumer behavior studies during
the Covid 19 period were reviewed. Thus, it can be stated that it will be a guide for future research and
fill the said gap in the literature.
Keywords: Consumer behavior, Covid-19, Bibliometric analysis, Citation analysis, Co-occurrence
analysis
316
GİRİŞ
Aralık 2019’da Çin’in Wuhan şehrinden kaynaklanan 2020 pandemisi Covid-19, bireyler, işletmeler,
endüstriler ve ülkeler için hayatın neredeyse her alanında dünyayı önemli ölçüde değiştirmiştir. Covid-
19’un neden olduğu kriz, toplumun her alanında köklü değişikliklere yol açmış ve ekonomik, sosyal,
politik ve kültürel yansımalarının önümüzdeki yıllarda ortaya çıkması beklenmektedir. Bu etkiler,
toplumlar için büyük bir zorluk teşkil etmektedir. Covid-19’un küresel olarak yayılması, neredeyse tüm
ülkelerde hükümet yetkililerinin, insanların serbest dolaşımını sınırlamak ve çoğu faaliyete kısıtlamalar
getirmek gibi sert önlemler almaya başlamasına neden olmuştur. Mehrabian ve Russell (1974)’ın uyaran-
organizma ve tepki modeli kapsamında ifade ettikleri gibi, çevrenin tüm yönleri insanlar üzerinde
uyarıcı bir rol oynar, insanların içsel durumlarını etkiler ve davranışsal tepkilerini yönlendirir (s. 8).
Dolayısıyla tüketim ve tüketici davranışı da büyük ölçüde çevredeki/pazardaki gelişmelere bağlıdır.
Bu anlamda, benzeri görülmemiş bu durum, tüketici alışkanlıkları ve tutumları üzerinde derin bir etki
yaratmıştır (Imtyaz vd., 2020; Pantano vd, 2020). Bu süreçte tüketiciler tüketim motivasyonlarını
doğaçlama yapmayı, uyarlamayı ve değiştirmeyi öğrenmişlerdir (Sheth, 2020, s. 282). Bununla birlikte,
bu pandeminin uzun vadeli sonuçları henüz belirlenmemiştir. Covid-19 pandemisinin pek çok açıdan
toplum ve bireyler üzerinde etkileri görülmeye devam etmektedir. Bu etkiler, tüketici davranışı da
dahil olmak üzere çok çeşitli disiplinlerin çalışmalarında incelenmiştir (Di Crosta vd., 2021; Hesham
vd., 2021; Ikeh, 2019). Covid-19’un tüketici alışkanlıkları ve davranışları üzerinde uzun süreli etkileri
olması beklenmektedir.
Bu çalışma, Covid-19 pandemisi sürecinde tüketici davranışı üzerine yapılan araştırmaların nasıl
ilerlediğini araştırmaktadır. Amaç, daha fazla bilgi sağlayarak pandemi sırasında tüketici davranışı
araştırma alanına katkıda bulunmak ve ana çalışma konularının daha iyi anlaşılmasını sağlamak için
anahtarlar sağlamak, böylece ani değişimlerde tüketici davranışının daha iyi anlaşılmasını sağlamaktır.
Dolayısıyla bu çalışma ile, Covid-19 pandemisi ve tüketici davranışı ile ilgili çalışmaların özelliklerini ve
ilişkilerini tanımlamak ve mevcut bilgilerdeki sınırlamaları ve boşlukları belirlemek amaçlanmaktadır.
Literatür taraması sonucunda Covid-19 ve tüketici davranışının birlikte bibliyometrik olarak incelendiği
az sayıda çalışma tespit edilmiştir (Berezka vd., 2021; Cruz-Cárdenas vd., 2021; Nova-Reyes vd.,
2020). Ancak bu çalışmalarda incelen verilerle ilgili olarak (i) daha az verilerin sayıda olduğu ve başka
kavramlarla da ilişkilendirildiği (ii) ve/veya daha fazla sayıda veri olmakla birlikte arama yaparken
farklı anahtar kelimelerin kullanıldığı (iii) ve/veya farklı veri tabanlarının kullanıldığı, (iv) ülke
sınırlaması yapıldığı ve (v) önceki birkaç yılda yapıldığı tespit edilmiştir. Diğer taraftan yerli literatürde
bu kapsamda yapılan bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Yayınlanmış araştırmaları belirlemek için çalışmada, Web of Science (WoS) veri tabanında bir anahtar
kelime araması uygulanmış ve bunun sonucunda 9 Temmuz 2022’ye kadar 988 ilgili yayın tespit edilmiş
ve bu 988 yayının tematik yapısı ortak kelime analizleri yapılarak incelenmiştir. Geçmişteki Covid-19
ile ilgili tüketici davranışı araştırmalarının ana temalarını ve alt temalarını ortaya çıkararak ve tartışarak,
mevcut bilgileri haritalandırarak ve çeşitli teorik ve pratik çıkarımlar sunarak, bu çalışmanın, gelecekteki
araştırmalar için yol gösterici olacağı ve literatürde söz konusu boşluğu dolduracağı düşünülmektedir.
1. Covid- 19 ve Tüketici Davranışı

Bir çok ülkede Covid-19 enfeksiyonunun yayılmasını önlemek için seyahat yasakları, sokağa çıkma
yasakları, karantina önlemleri ve sosyal mesafe dahil olmak üzere çeşitli ve benzer önlemler alınmıştır.
Bu süreç, mal ve hizmetlere olan talebin düşmesine ve küresel anlamda bir durgunluk yaşanmasına sebep
olmuştur. Diğer taraftan Covid-19’un getirdiği değişiklikler ve kamu otoritelerinin ilgili müdahaleleri ile
tüketici davranışları da yansımaları olmuştur. Çünkü, tüketicilerin duyguları, satın alma ve alışveriş kanalı
seçimlerini etkilemektedir. Tüketiciler, kriz döneminde ve arz sıkıntısı beklentisiyle ayakta kalmalarına
yardımcı olabileceğini düşündükleri temel gıda maddelerini (pirinç, makarna, un vb.) ve diğer temel
maddeleri stoklama eğiliminde olurken (Yoon vd., 2018, s. 3632), bazı tüketiciler ise sadece felaketin
317
neden olduğu önemli bir fiyat artışından endişe duymaktadır (Amaral, 2022, s. 211). Öz-düzenleme
teorisi ve kişisel refah kavramlarını inceleyen yakın tarihli bir çalışmada, yıkıcı algılanan bir tehdit olarak
Covid-19 ve stoklama davranışı arasında bir ilişki kurulmuştur (Kim vd., 2021). Bu durumda Covid- 19
pandemisi krizinin (i) karamsar olan ve gereksiz ürünleri stoklamaya devam eden, muhtemelen çevrimiçi
alışverişi tercih eden tüketiciler ve (ii) görece iyimser olan ve gerekli olmayan mal ve hizmetleri çeşitli
kanallardan satın almaya devam eden tüketiciler olmak üzere iki tür tüketici grubu oluşturduğu (Hesham
vd., 2021, s. 21) ifade edilmektedir. Ayrıca bu yasak ve kısıtlamalarla tüketicilerin alışveriş yapacakları
yer seçimi de kısıtlanmıştır. Bu durum, mekân kısıtlaması ile sonuçlanmış, dolayısıyla mekanlarda
hareketlilik kaymasına ve insanlarda hareketlilik sıkıntısına neden olmuştur. Çalışmak, eğitim görmek
ve alışveriş yapmak için yerler ev bağlamında değişmiş ve kanıksanmıştır. Aynı zamanda, tüketiciler
işe, okula veya alışverişe gitmek için planlanan programları takip etmeleri gerekmediğinden daha fazla
zaman esnekliğine sahip olmuştur. (Baltacı & Akaydın, 2020, s. 59; Keskin, 2020, s. 57; Sheth, 2020,
s. 280). Bu kapsamda Sheth (2020, s. 281-282); Covid-19 pandemisinin tüketim ve tüketici davranışı
üzerindeki sekiz anlık etkisini özetlemektedir. Bunlar; istifleme, doğaçlama, bastırılmış talep, dijital
teknolojiye sarılmak, tüketim akışında değişiklik, iş-yaşam sınırlarının bulanıklaşması, sosyal medya
aracılığıyla arkadaş ve aile buluşmaları ve yeteneklerin keşfi olarak kategorize edilmiştir. Ayrıca
kriz sonrası dönemde çoğu alışkanlığın normale dönmesi beklenmekle birlikte bazı alışkanlıklardan
vazgeçilme olasılığının yüksek olduğunu da belirtmektedir. Çünkü karantina koşullarına maruz kalan
tüketici daha avantajlı, uygun fiyatlı ve erişilebilir alternatifler keşfettiğinde eski alışkanlıklarından
kolayca vazgeçebilmektedir. Kısacası, mevcut alışkanlığa çevresel bir alternatif olan şey, artık çekirdek
haline gelmekte ve mevcut alışkanlık, çevresel hale gelmektedir Özetle, Covid-19 krizinin tüketici
davranışlarını derinden değiştirdiği vurgulanmakla beraber, ancak bunlardan hangisinin kalıcı olacağı
da tartışmalıdır (Charm vd. 2020, s. 2).
2. Metodoloji
Bu çalışma öncelikle Covid-19 pandemisi sırasında tüketici davranışlarına ilişkin mevcut literatürü
tanımlamakta ve sistematize etmektedir. Bu amaç iki özel amaca ayrılabilir. İlgili çalışmaların özelliklerini
ve ilişkilerini tanımlamak ve ilgili çalışmalardaki sınırlamaları belirlemek, böylece gelecekteki araştırma
alanlarının kapsamını belirlemektir.
Bu bağlamda çalışmada bibliyometrik analiz kullanılmıştır. Bibliyometrik analiz, sayısal veri tabanında
elde edilen ikincil verileri nicel ve nesnel bir bakış açısıyla inceler. Dolayısıyla, araştırmacıların bir odak
alanındaki akademik çalışmaları değerlendirmesine yardımcı olan, yayınlanmış makaleleri geriye dönük
incelemek ve tanımlamak için nicel bir yöntemdir. Bu nedenle, sistematik, şeffaf ve tekrarlanabilir bir
inceleme süreci başlatabilir ve ardından incelemenin güvenilirliğini ve kalitesini artırabilir (Ding &
Yang, 2020, s. 5). Bibliyometrik analiz yapmak için farklı veri tabanları kullanılmaktadır ve her veri
tabanı farklı özelliklere ve farklı hizmetlere sahiptir. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan literatür
veri tabanları, hemen hemen tüm disiplinler için Web of Science ve Scopus’tur (AlRyalat vd., 2019).
Bu nedenle çalışmada, bibliyometrik analiz kapsamında veri toplama aracı olarak, kalite ve kapsam
arasında iyi bir denge sunan Web of Science veri tabanından faydalanılmış, Covid-19 ve tüketici
davranışı alanına yönelik olarak elde edilen veriler VosViewer programı ile incelenmiştir. VoSViewer
yazılımı ağ, katman ve yoğunluk olmak üzere üç ayrı görselleştirme haritası oluşturmaktadır. Ağ ve
katman haritaları, kümeler olarak bilinen renkli gruplar kullanılarak görselleştirilir. Kümeler, yazarlardan
veya anahtar kelimelerden oluşur ve harita türüne bağlı olarak, ilişkili renkleri aralarındaki benzerliği
gösterir. Kümeler içinde, çalışmada bir anahtar kelimeyi veya yazarı temsil eden düğüm adı verilen
daireler vardır. Yazarlar için düğümün boyutu, yayınlanan belgelerin, bağlantıların ve tek bir yazarın
bağlantı gücünün sayısına bağlıdır. Anahtar kelimeler için, yayınlanan belgelerdeki terimin birlikteliği
ve bağlantı gücü düğüm boyutunu belirler. Kümeler de aynı renkle birbirine bağlanan farklı boyutlarda
düğümlere sahip bir kümeyi oluşturur ve kümelerdeki düğümler çizgilerle birbirine bağlanır (McAllister
vd., 2021, s. 4).
318
Bu çalışmanın verileri kapsamında ilgili çalışmaların tespit edilebilmesi için birkaç dahil etme
kriterleri belirlenmiştir. Öncelikle, çalışmalar Covid-19’u yalnızca tüketici davranışı perspektifinden
ele almalıdır. Bu nedenle, Covid-19 çerçevesinde tüketici davranışını diğer insan davranışı türlerinden
ayırt etmek önemlidir. Tüketici davranışı, insanların mal ve hizmetleri arama, satın alma, kullanma ve
elden çıkarma davranışlarını kapsar (Kavas vd, 1995, s. 2). Ayrıca araştırmaların kabul edilebilir bir
kalite düzeyine sahip olması ve pandemi süresince yayınlaşmış olması gerekmektedir.
Daha sonra dahil etme kriterleri işlemsel hale getirilerek arama stratejileri geliştirilmiştir. Web of
Science aramasında anahtar kelimeler consum* OR custom* OR “ AND behav* AND covid OR covıd
OR Covid-19 OR pandemic AND “marketing” OR purchas* OR “shopping” OR buy* olarak seçilmiştir.
Anahtar kelimelerin türevleri için yıldız işareti ile Covid 19 ve tüketici davranışı ile ilgili alternatif
terimler kullanılmıştır. Böylece Web of Science veri tabanında Covid araştırması ile ilgili 9 Temmuz
2022 tarihi itibariyle 988 (896 makale, 49 bildiri, 30 inceleme makalesi, 13 editoryal incelemeler,
mektuplar vb.) yayın tespit edilmiştir.
2.1. Tanımlayıcı ve Bibliyometrik Analizler

Çalışmada, 988 çalışmanın özelliklerini ve aralarındaki ilişkileri tanımlamak ve sistematize etmek
için çeşitli bibliyometrik teknikler kullanmıştır. VosViewer yazılımı kullanılarak yapılan bibliyometrik
analizler ile ilgili bilgi birikiminin ana tanımlayıcı istatistikleri tahmin edilmiş ve görselleştirme için;
ortak-varlık, ortak atıf ve ortak ülke analizleri yapılmıştır.
2.1.1. İlgili makalelerin tanımlayıcı analizi

Şekil 1, Web of Science veri tabanında bulunan Covid-19 ve tüketici davranışı alanındaki yayınların
araştırma alanlarını göstermektedir.
Şekil 1. İncelenen Yayınların Araştırma Alanları
İlk beş sırada İşletme Ekonomi 439 makale (%44,4), Çevre Bilimleri Ekoloji 150 makale (%15,2),
Bilim Teknoloji Diğer Konular (%11,4), Sosyal Bilimler Diğer Konular 77 makale (%7,79) ve Gıda
Bilimi Teknolojisi 71 makale (%7,18) yer almıştır.
319
Dzikowski (2018, s. 283)’ye göre, bir dergi, üzerinde yayınlanan makale sayısı ve sahip olduğu atıf
sayısı ne kadar fazlaysa, o kadar fazla etkiye sahiptir. Bu nedenle, bu çalışmada tüm dergilerin yayın ve
atıf sayıları ile yayın başına ortalama atıf analizleri yapılmıştır.
Tablo1. Yayınların Yer Aldığı Dergiler
Dergiler Makale Yüzde

Sayısı
Sustainability 85 8,595
International Journal of Environmental Research And Public Health 35 3,539
Journal of Retaılıng And Consumer Services 29 2,932
Frontiers In Psychology 21 2,123
British Food Journal 19 1,921
Foods 16 1,618
Nutrients 16 1,618
International Journal of Consumer Studies 13 1,314
Journal of Islamic Marketing 10 1,011
Marketing Identity 10 1,011
Diğerleri 660 73,49
Toplam 898 100
Tablo 1, incelenen yayınların yer aldığı dergileri göstermektedir. Yayınların çoğu üç büyük dergide
yayınlanmıştır. Sustainability’de yedi makale (%8,95), International Journal of Environmental Research and
Public Health’de 35 makale (%3,54) ve Journal of Retailing and Consumer Services’de ise 29 makale (%2,93)
olduğu tespit edilmiştir. Muhtemelen tüketici araştırmalarının çok disiplinli karakteri nedeniyle, geleneksel
olarak tüketici çalışmaları veya pazarlama ile bağlantılı olmayan diğer dergiler de temsil edilmektedir.
2.1.2. Bibliyometrik Analizler

Bilim haritalamasında en yaygın analiz birimleri dergiler, belgeler, atıf yapılan referanslar, yazarlar
ve tanımlayıcı terimler veya kelimelerdir. Seçilen analiz birimlerine bağlı olarak bir araştırma alanının
farklı yönleri analiz edilebilir. Örneğin yazarlar (ortak yazar veya ortak yazarlık analizi) kullanılarak bir
bilimsel alanın sosyal yapısı analiz edilebilir. Aynı şekilde, yazarın bağlı olduğu kurumlar (eş kurum,
ortak üniversite veya ortak ülke) kullanılarak araştırma alanının uluslararası boyutu incelenir. Öte yandan,
bir alanın ele aldığı kavramsal yapıyı ve ana kavramları göstermek için ortak kelime analizi kullanılır.
Bilimsel bir araştırma alanının entelektüel yapısını analiz etmek için ortak alıntı ve bibliyografik
bağlantı kullanılır. Bibliyografik bağlantı ile ortak alıntı arasındaki fark, bibliyografik bağlantının sabit
ve kalıcı bir ilişki olmasıdır. Çünkü bu, birleştirilmiş belgelerin içerdiği referanslara bağlıdır. Ortak
alıntı ise zaman içinde değişiklik gösterecektir. Bibliyografik bağlantı ve ortak alıntı, dergiler ve yazarlar
kullanılarak genişletilebilir. Özellikle, yazar bibliyografik eşleşmesi, aynı referanslara atıfta bulunan
yazarlar arasındaki ortak yazar ilişkilerini keşfetmeyi amaçlarken, dergi bibliyografik eşleşmesi, aynı
referanslara atıfta bulunan dergileri keşfetmeyi amaçlar. Öte yandan, yazar ortak atıf, sıklıkla birlikte atıf
yapılan yazarları keşfetmeyi amaçlarken, dergi ortak atıf analizi, sıklıkla birlikte atıf yapılan dergileri
keşfetmeyi amaçlar. Son olarak, bir belge-belge, yazar-yazar veya dergi-dergi atıf ağı gibi doğrudan
bağlantılar kullanılarak birimler arasında bir ilişki kurulabilir. Ayrıca yazar-makale (tüketilen/üretilen)
ağı gibi farklı birimler kullanılarak ilişki kurulabilir (Cobo vd., 2011, s. 1384).
320
Bu çalışmada Covid-19 ve tüketici araştırması alanının kavramsal yapısını ve ortak kavramları

göstermek için ortak kelime/varlık analizi ile ortak atıf analizi, alanın uluslararası boyutunu incelemek
için ortak ülke ve ortak dergi analizi yapılmıştır.
2.1.2.1. Ortak Varlık Analizi

Yeni konuları ve gelecekteki potansiyel konuları daha fazla araştırmak için, VoSViewer kullanarak
anahtar kelimeler üzerinde bir ortak varlık analizi gerçekleştirilmiştir. Amaç, Covid-19 ve tüketici
davranışı ile ilgili veri setindeki ortak oluşumları belirlemektir. Çalışma setinde anahtar kelimelerin
birlikte bulunmasına dayalı olarak oluşturulan kümeler belirlemeye çalışılmış ve bu analiz için
VoSViewer 1.6.18 kullanılmıştır. VoSViewer, varsayılan olarak, dikkate alınacak bir terim için en az
beş oluşum önermektedir. Ancak, nispeten az sayıda makale göz önüne alındığından bu sayı 3 olarak
belirlenmiştir. Her bir anahtar kelimenin asgari 3 yayında tekrarlanması koşuluyla 267 anahtar kelime
tespit edilmiştir. 267 anahtar kelime virgülle ayrılmış değerler (CSV) dosyasında indirilmiştir. Bu
dosya haritalama analizine ve bilimsel üretkenliğe odaklanan çok çeşitli yazılımlarda kullanılmaktadır.
Aslında, veri temizleme adımı, analiz birimlerinin (başlıca yazarlar ve kelimeler) kalitesini artırmak ve
böylece bilim haritalama analizinde daha iyi sonuçlar elde etmek için belki de en önemli adımlardan
biridir (Cobo vd., 2011, s. 1384). Bunun için veri temizleme sırasında anahtar kelimelerden “makale”
ve “çalışma” gibi genel terimler kelimeler analizden çıkarılmıştır. Sonrasında yinelenen öğeleri ve
yazım hataları tespit edilerek bu hataların düzeltilmesi sağlanmış ve tekrar analiz için düzeltme yapılan
dosya ilk dosya ile birlikte değerlendirilmiştir. Sonuçta 263 anahtar kelime, 16 küme ve 1574 bağlantı
bulunmuştur (Şekil 2). Benzer terimler, tek bir terimde elde edilen kümeleri göstermektedir. Düğümler,
anahtar kelimeleri veya kavramları temsil ederken, boyutları sıklıklarına karşılık gelmektedir. Düğümler
arasındaki eğriler, onların aynı yayında birlikte oluşlarını temsil etmektedir. İki düğüm arasındaki mesafe
ne kadar kısaysa, iki anahtar kelimenin birlikte bulunma sayısı o kadar fazla olmaktadır. VoSViewer,
her bir anahtar kelime veya kavram kümesini farklı bir renkle temsil etmektedir (Waltman vd., 2010, ss.
629, 632).
Küme 1’de (yeşil); merkezi düğümü olarak “Covid-19” terimine sahiptir. Algı, davranış, tatmin,
internet, teknoloji, e- ticaret, e- alış veriş, e- mağaza, eve teslim, restoran, kalite, garanti vb. birlikte
gruplandığı tespit edilmiştir.
Küme 2 (mavi) merkezi düğümü olarak “tüketici davranışı” terimine sahiptir. Tüketici satın alma
davranışı, tüketici tatmini, karar verme, gıda tüketimi, gıda alış verişi, gıda güvenliği, gıda tüketimi,
yemek alışkanlığı, gıda davranışı, tedarik zinciri, çevresel etkiler vb. birlikte gruplandığı tespit edilmiştir.
Küme 3’te (turuncu); alışkanlık, tüketici tatmini, satın alma niyeti, algılanan değer, kıtlık, sosyal
izalasyon, sosyal etki, teknoloji kabulü, teknolojiye uyum, mobil uygulamalar vb., birlikte gruplandığı
tespit edilmiştir. Diğer kümelerin hepsinde tüketici davranışı, gıda güvenliği, gıda tedariki, çevrim içi
alışveriş, sosyal medya vb. kelimeler birlikte oluşum göstermektedir.
321
Şekil 2. Yayınlara Dayalı Anahtar Kelimelerin Birlikte Bulunma Ağı
Covid- 19 ve tüketici davranışından başka en çok tekrarlanan 10 anahtar kelime ise panik satın alma
(47), e-ticaret (38), çevrimiçi alışveriş (31), gıda tüketimi (25), sürdürülebilirlik (25), tecrit (24), güven
(23), sosyal medya (22), sosyal mesafe (20) ve gıda tüketimi (19) olmuştur.
Şekil 3. Yayınlara Dayalı Anahtar Kelimelerin Yıllara Göre Katman Haritası
322
Şekil 4. Yayınlara Dayalı Anahtar Kelimelerin Yoğunluk Haritası
Yıllara göre anahtar kelimelerin dağılımı ve yoğunlukları birlikte değerlendirilmiştir. Yıllara göre
dağılımdaki renkler koyudan açık renklere doğru azalmayı göstermektedir. Yıllara göre kelimelerin
dağılımında (Şekil 3) sarı renkler yeşil ve maviye göre nispeten daha az geçen kelimeleri göstermektedir.
Bu doğrultuda, 2020 yılında konu üzerine yoğunlaşma olmakla beraber 2021 yılının ilk çeyreğinden
itibaren yayın sayılarının azaldığı görülmektedir. Yoğunluk görselinde ise merkezden uzaklaştıkça
kelimelerin kullanım sıklığı diğerlerine göre azalmaktadır (Şekil 4). Buna göre çok kanallı market
perakendeciliği, değiştirme niyeti, sosyal sorumluluk, hizmet iyileştirme, tekrar satın alma niyeti, tüketici
psikolojisi, risk algısı, duygular, öğrenen makineler, finansal okur yazarlık, kuşaklar vb. nispeten yeni
araştırılan konular olduğu görülmektedir.
2.1.2.2. Atıf Analizi

Her bir yazarın yayın sayısı ve yayın başına ortalama atıf sayısı da bir yazarın etkisini yansıtmaktadır.
Atıf analizi, bir yayın ile atıfta bulunulan yayınların birbirleriyle ilişkili olduğu varsayımıyla, atıfta
bulundukları belgeler arasındaki ilişkiyi analiz eder. Bu analiz ile incelenen ilişkiler arasında alanlar,
yazarlar, kurumlar ve ülkeler yer almaktadır (McBurney & Novak, 2002, s. 108). Örnekleme dahil
edilen yayınlar arasında hangi yazarların en çok hangi yayınlara atıf yaptığını belirlemek için analiz
birimi belge seçilerek atıf analizi yapılmıştır (Şekil 5).
323
Şekil 5. Yayınlara Dayalı Atıf Ağ Haritası
Tüm yayınlar analize dahil edilmiş, ancak görselleştirme için en az atıf sayısı 10 olarak seçilmiştir.
Bu doğrultuda en çok atıf alan 178 yazar belirlenmiştir. En çok atıf alan ilk yazarların Hobbs (2020/367),
Sheth (2020/309), Wen (2021/241), Laato (2020/214) ve Kirk (2020/190) olduğu tespit edilmiştir.
Şekil 6. Yayınlara Dayalı Ülke Atıf Yoğunluk Haritası
324
Ortak yayın sıklığının ülkelere göre dağılımını incelemek için görselleştirmede ülkelerin (92)
daha net görülebilmesini sağlamak amacıyla bir ülke için asgari yayın sayısı 10 ve atıf sayısı 5 olarak
belirlenmiştir. En çok yayın yapan ülkeler/atıf sayıları sırasıyla ABD (176/1991), Çin (126/1109),
Hindistan (87/657), İngiltere (65/601), İtalya (63/654) olurken, Türkiye (30/442) seçilen kriterlere göre
37 ülke içinde 14. sırada yer almıştır. Malezya, Pakistan, Tayvan, Singapur, Japonya, Rusya, Güney
Afrika, İran, Suudi Arabistan, Polonya, Çek Cumhuriyeti Meksika, Brezilya gibi ülkelerde konu ile ilgili
araştırmalara eğilim olduğu görülmektedir (Şekil 6).
Tablo 2. Yayınlara Dayalı En Çok Atıf Alan Beş Yazarın Çalışmaları
Yazarlar (Yıl)/Atıf Başlık Dergi

Sayısı
Hobbs, J. E. (2020) / Food supply chains during the COVID‐19 Canadian, Journal of
367 pandemic Agricultural Economics
Sheth, J. (2020) / 241 Impact of Covid-19 on consumer behavior: Journal of Business
Will the old habits return or die? Research
Wen, J., Kozak, M., COVID-19: potential effects on Chinese Tourism Review
Yang, S., & Liu, F. citizens’ lifestyle and travel.
(2020) / 241
Laato, S., Islam, A. N., Unusual purchasing behavior during the Journal of Retailing and
Farooq, A., & Dhir, A. early stages of the COVID-19 pandemic: The Consumer Services
(2020) / 214 stimulus-organism-response approach
Kirk, C. P., & Rifkin, I'll trade you diamonds for toilet paper: Journal of Business
L. S. (2020) /190 Consumer reacting, coping and adapting Research
behaviors in the COVID-19 pandemic
Tespit edilen yayınlara göre en çok atıf alan yazarların çalışmaların incelemenin araştırmanın
derinleştirilmesi için uygun olacaktır.
Hobbs (2020); COVID-19 pandemisinin gıda tedarik zincirleri ve tedarik zinciri esnekliği üzerindeki
etkilerinin bir değerlendirmesini yapmıştır. Talep yönlü şokların gıda tedarik zincirleri üzerindeki etkileri,
temel kalemlere ilişkin tüketici panik satın alma davranışları ve gıda hizmeti sektöründen evde hazırlanıp
tüketilen yemeklere kadar tüketim kalıplarındaki ani değişim de dahil olmak üzere tartışmıştır. İşgücü
kıtlıkları, ulaşım ağlarındaki aksamalar ve malların hareketiyle ilgili olarak Kanada-ABD sınırının
“kalınlaşması” dahil olmak üzere gıda tedarik zincirlerinde arz yönlü olası kesintileri ve son olarak,
Covid-19 pandemisinin, çevrim içi market teslimat sektörünün büyümesi de dahil olmak üzere gıda
tedarik zincirlerinin doğası üzerinde daha uzun süreli etkileri olup olmayacağını değerlendirmiştir.
Tüketici davranışıyla ilgili olarak gelecekte oluşabilecek krizlerde tüketicilerin panik satın alma ve
istifleme davranışlarını azaltmaya yönelik adımların da dikkate alınması gerektiğini, bu davranışların
motivasyonlarını, gıda tedarik zincirleri üzerindeki etkilerini ve bu davranışların etkisini azaltmak için
endüstri veya politika yanıtlarını daha iyi anlamamız gerektiğini vurgulamıştır.
Sheth (2020); Covid-19 pandemisinin tüketim ve tüketici davranışı üzerindeki sekiz anlık etkisini
özetlemektedir. Ayrıca yeni yollar benimseyerek vazgeçilen mevcut alışkanlıkların hobi olarak geri
döneceğini görmenin ilginç olacağını ifade etmiştir. Diğer taraftan Covid-19’un tüketici davranışı
üzerindeki etkisinin üç yönetimsel sonucu olduğunu vurgulamıştır. Birincisi, tüketicilerin doğaçlama
yapmayı öğrendiği gibi, iş dünyası da salgın krizi sırasında doğaçlama yapmayı ve daha yerleşik
olmayı öğrenmelidir. İkinci bir yönetimsel çıkarım, talep ve arzın eşleşmesidir. Tedarik zinciri,
lojistik ve depolama operasyonları, talepteki değişken dalgalanmalarla entegre edilmesi gereken
325
kritik fonksiyonlardır. Yönetim için üçüncü bir sonuç, Zoom video hizmetleri ve çevrimiçi sipariş gibi
kullanmayı öğrendikleri teknoloji hayatlarında önemli değişiklikler getirmedikçe tüketicilerin eski
alışkanlıklarına geri döneceklerini ve müşterilerin sanal dünyadaki deneyimi ile satın alma sonrası
hizmetlerin (müşteri desteği) stratejik yatırımları olacağını ifade etmiştir. Özetle tüketici davranışı
disiplinini zenginleştirmek için öneriler sunmuştur.
Wen vd. (2021); Covid-19’un Çinlilerin yaşam tarzı üzerine etkileri, salgının kısa ve uzun vadede Çinli
turistlerin yaşam tarzı seçimlerini, seyahat davranışlarını ve turizm tercihlerini nasıl değiştirebileceğini
incelemişlerdir. Ayrıca aşırı nüfuslu destinasyonlardan kaçınma, dağıtım kanalları, seyahat kalıpları
ve akıllı turizm konularında turizm uygulayıcıları ve politika yapıcılar için stratejiler sunmuşlardır.
COVID-19 salgını veya benzeri hastalıklarla ilişkili korku duymanın, Çinli ve diğer turistleri kalabalık
destinasyonlardan kaçınmaya yönlendirdiğini vurgulamışlardır.
Laato vd. (2020); COVID-19 salgını sırasında, istifleme gibi olağandışı tüketici davranışlarını
araştırmışlardır. Uyaran-organizma-tepki (SOR) çerçevesine dayanarak, çevrim içi bilgi kaynaklarına
(çevresel uyaranlar) maruz kalmayı iki davranışsal tepkiye bağlayan yapısal bir model önermişlerdir.
Bunlar olağandışı satın almalar ve gönüllü kendi kendine izolasyon olarak tanımlanmıştır. Olağandışı
satın alma niyeti ile kendini izole etme niyeti arasında güçlü bir bağlantı bulmuşlar ve ayrıca çevrim
içi bilgi kaynaklarına maruz kalmanın artan bilgi yüklemesine ve siberkondriye yol açtığını tespit
etmişlerdir. Durumun algılanan ciddiyeti ve siberkondri, insanların olağandışı satın almalar yapma
ve gönüllü olarak kendilerini tecrit etme niyetleri üzerinde önemli etkilere sahip olduğu sonucuna
ulaşmışlardır.
Kirk ve Rifkin (2020) araştırmalarında, bir salgın sırasında tüketici yolculuğunu anlamaya başlamak
için çevresel olarak dayatılan kısıtlamalar bakış açısını incelemişlerdir. Tüketicilerin algılanan tehditlere
karşı tepki verme-başa çıkma-uyum sağlama yapısını kullanarak, tepki veren- başa çıkan tüketici
davranışları ile ilgili sonuçları açıklamaya ve tahmin etmeye yardımcı olabilecek teoriler önermişlerdir.
Tüketicilerin Covid-19 tehdidine tepki olarak istifleme davranışı ve emirlerin/önerilerin reddedilmesi
davranışında bulunabileceklerini, başa çıkmak için sosyal mesafeli bir zamanda sosyal bağlılığı
sürdürülmesi, kendisinin yapması ve markalara bakış açısını değiştirmesi şeklinde olabileceğini
vurgulamışlardır. Ayrıca yeni normale uyum için tüketim şekillerindeki, tüketicilerin kim olduğundaki
ve insanlar olarak kim olduğumuzdaki değişikliklerin de dikkate alınması gerekliliğini açıklamışlardır.
Web of Science veri tabanından (WoS) 2019’dan 9 Temmuz 2022’ye kadar tespit edilen 898 yayın
analiz edilmiştir. WoS’tan elde edilen bibliyometrik göstergeleri inceleyerek araştırma alanları ve en
etkili dergiler gösterilmiştir. Ayrıca, verileri VoSViewer ile analiz ederek, en çok kullanılan anahtar
kelimeler ve kümeler ile en çok atıf alan yazarlar ve ülkeler tespit edilmiş ve gösterilmiştir. Yapılan
analizlere göre kümelerin hepsinde tüketici davranışı, gıda güvenliği, gıda tedariki, çevrim içi alışveriş,
sosyal medya vb. kelimeler birlikte oluşum göstermektedir. Bu nedenle tüm kümeler, teknoloji kullanımı
ile güçlü bir şekilde ilişkilendirilen Covid-19 salgını sırasında satın alma davranışı, gıda tüketimi ve
işlenmesi ile ilgilidir. Ayrıca en çok tekrarlanan anahtar kelimeler de dikkate alındığında Covid-19
pandemisi sürecinde tüketici davranışlarıyla ilgili (i) tüketici davranışı ve teknoloji kullanımı, (ii) başta
gıda olmak üzere temel ihtiyaçların satın alınması ve işlenmesi ve (iii) iç ve dış etmenlere maruz kalan
tüketici davranışları olmak üzere üç temel alan tanımlanabilir.
Yayınların en çok atıf alan ilk yazarlara göre analizinde 178 yazar tespit edilmiş en çok atıf alan
beş makale, COVID-19’dan etkilenen temel davranışları belirlemek ve tüketici davranışı araştırmasıyla
potansiyel bağlantılarını belirlemek için ayrıntılı olarak incelenmiştir. Web of Science kapsamında
elde edilen verilerin değerlendirmesine göre en çok atıf alan beş çalışmadan sadece biri nicel (Laato
vd., 2020) diğerleri ise nitel çalışmalardır. Bu çalışmada incelenen araştırmalar pandeminin tüketici
davranışları üzerindeki ani etkilerine odaklanmıştır. Bunların arasında ürünlerin istiflenmesi, yeni tüketim
326
biçimlerinin geliştirilmesi, doğaçlama ve yaratıcılığa dayalı veya elektronik kanallar veya akış yoluyla
tüketimin artması öne çıkmaktadır. Bu araştırmaların genel olarak, kriz zamanlarında tüketicilerin istifçi
davranışındaki dürtüsellik üzerine teorik tartışmaya katkıda bulunacağı ifade edilebilir.
Covid-19 pandemisinin önemli bir sonucu, pandeminin küresel ölçeği ve sürdürülebilir süresi göz
önüne alındığında benzeri görülmemiş bir şekilde teknolojilerin öğrenilmesi ve kullanılmasındaki
büyük artıştır (Berchin & de Andrade Guerra, 2020; Sheth, 2020). Tüketicilerin teknolojileri öğrenmesi,
azaltılmış kaçınma davranışında bulunması, Covid-19 öncesi davranışları yeni teknoloji tabanlı
davranışlarla (elektronik bankacılık, e-öğrenme, e-ticaret ve sosyal medya kullanımı vb.) birleştirme
eğiliminde olmalarının önemli olduğu ifade edilebilir. Bununla birlikte, tüketiciler pandeminin belirsizlikle
işaretlenmiş yeni aşamalarından geçmek zorunda kalacağından, eski ve yeni tüketici davranışlarının
bu kombinasyonu muhtemelen dinamik ve yaratıcı olabilecektir. Açıkçası teknoloji, Covid-19 salgını
sırasında hizmet sunumlarını kolaylaştırmada kritik bir rol oynamış ve tüketiciler, bulaşma risklerini
azaltmak için, deneyimlerini dijitale geçirmeye teşvik edilmiştir. Benzer olarak tüketicilerin çevrimiçi
market alışverişi davranışlarının pandemi sırasında arttığı ve bu davranışı gelecekte de sürdürme
niyetleriyle birlikte arttığı tespit edilmiştir (Itani & Hollebeek, 2021). Bu nedenlerle, teknolojilerin
kullanımına ilişkin bu kitlesel ve kapsamlı öğrenme, kilit tüketici davranışı konularında ve teknoloji
kullanımında pandemiden önce geliştirilen bilgilerin geçerliliğini etkileyebileceği ifade edilebilir. Diğer
taraftan tüketicilerin artan teknoloji kullanımını dikkate alarak işletmeler de sürece uyum sağlayacak
uygulamalar geliştirmelidir. Öncelikle işletmeler hızlı dijital dönüşümü süreçlerine dahil etmelidir.
Farklı büyüklükteki işletmeler sosyal ağlarda kârlı bir iletişim ve tanıtım kanalı bulabilir. Daha küçük
işletmeler, eve teslimat ile birleştirilmiş ürünler satmak için sosyal medyayı kullanabilir ve böylece
dijital dönüşüm süreçlerine başlayabilirler. Daha büyük işletmeler için dijital sosyal ağlar, özellikle
belirsizlik ve artan kullanıcı trafiği dönemlerinde markaları etrafında topluluklar oluşturmaya yardımcı
olabilir.
Bu çalışmanın bazı sınırlamaları vardır. Pandeminin başlangıcı olan 2019 yılı ile araştırmanın
yapıldığı Temmuz 2022 yılını kapsaması ve Web of Science veri tabanı ile sınırlı olmasıdır. ISI
WoS, Scopus ve Google Scholar, farklı çalışmaların gösterdiği gibi bilimsel alanları ve dergileri aynı
şekilde kapsamamaktadır. Bu gerçeği ilişkilendiren farklı çalışmalar bulunduğu (Cobo vd., 2011, s.
1383) vurgulanmaktadır. Her ne kadar Google Scholar çeşitli eksik yönleri (belirsiz kapsamı, atıf
analizi araçlarının eksikliği ve hakemli olmayan bilimsel olmayan içeriklerin dahil edilmesi gibi) ile
eleştirilse de (AlRyalat vd., 2019) bir veri kaynağı olarak Google Scholar veya Scopus’u ve tercih
metriği olarak son zamanlarda tanıtılan h-indeks’ini kullanılması koşuluyla, araştırma performansının
adil ve kapsayıcı bir disiplinler arası karşılaştırmasının mümkün olduğunu savunulmaktadır (Harzing
& Alakangas, 2016, s. 802). Bu nedenlerle başka çalışmalarda diğer veri tabanları birlikte kullanılarak
karşılaştırmalı analizler yapılabilir. Ayrıca VosViewer yazılımından başka Bibexcel, CiteSpace II, IN-
SPIRE, CoPalRed, The Network Workbench (NWB) Tool, Sci2 Tool gibi yazılımlar da kullanılabilir.
Araştırmacılar görsel haritaları yorumlamaktan başka konu ile ilgili literatürü sistematize ederek ve nitel
araştırma yöntemlerini kullanarak çalışmalarına derinlik katabilirler.
KAYNAKÇA
AlRyalat, S. A. S., Malkawi, L. W., & Momani, S. M. (October 24, 2019). Comparing bibliometric analysis using
PubMed, Scopus, and Web of Science databases. Journal of Visualized Experiments, 152(2019), https://
dx.doi.org/10.3791/58494
Amaral, N. B., Chang, B., & Burns, R. (2022). Understanding consumer stockpiling: Insights provided during the
COVID‐19 pandemic. Journal of Consumer Affairs, 56(1), 211-236, https://doi.org/ 10.1111/joca.12434
Baltacı, A., & Akaydın, H. (2020). COVID-19 pandemi sürecinin tüketicilerin gıda ürünlerini satın alma davranış-
ları üzerindeki etkisi: Bir literatür taraması. Yüksek İhtisas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(2020),
57-64, https://doi.org/10.30794/pausbed.799595
327
Berchin, I. I., & de Andrade Guerra, J. B. S. O. (2020). GAIA 3.0: Effects of the coronavirus disease 2019 (CO-
VID-19) outbreak on sustainable development and future perspectives. Research in Globalization, 2(2020),
1-5, https://doi.org/10.1016/j.resglo.2020.100014
Berezka, S., Rebiazina, V., & Muravskaia, S. (2021). Changes in consumer behavior in the BRICS countries during
the COVID-19 pandemic: The role of trust and anxiety. BRICS Journal of Economics, 2(1), 53-73, https://
doi.org/10.38050/2712-7508-2021-29
Charm, T., Coggins, B., Robinson, K., & Wilkie, J. (August, 2020). The great consumer shift: Ten charts that show
how US shopping behavior is changing. In Marketing & Sales Practice, McKincey Company, https://lk.tc/
MTDXK
Cruz-Cárdenas, J., Zabelina, E., Guadalupe-Lanas, J., Palacio-Fierro, A., & Ramos-Galarza, C. (2021). COVID-19,
consumer behavior, technology, and society: A literature review and bibliometric analysis. Technological
Forecasting And Social Change, 173 (2021), 1-13, https://doi.org/ 10.1016/j.techfore.2021.121179
Cobo, M. J., López‐Herrera, A. G., Herrera‐Viedma, E., & Herrera, F. (2011). Science mapping software tools: Re-
view, analysis, and cooperative study among tools. Journal of the American Society for Information Science
and Technology, 62(7), 1382-1402, https://doi.org/ 10.1002/asi.21525
Di Crosta, A., Ceccato, I., Marchetti, D., La Malva, P., Maiella, R., Cannito, L., Cipi, M., Mammarella, Palumbo,
N. R., Verrocchio, M. C., Palumbo,R., & Di Domenico, A. (2021). Psychological factors and consumer
behavior during the COVID-19 pandemic. PloS One, 16(8), e0256095, https://doi.org/10.1371/journal.
pone.0256095
Ding, X., & Yang, Z. (2020). Knowledge mapping of platform research: a visual analysis using VOSviewer and
CiteSpace. Electronic Commerce Research, 1-23, https://doi.org/10.1007/ s10660-020-09410-7
Dzikowski, P. (2018). A bibliometric analysis of born global firms. Journal of Business Research, 85(Apr.), 281-
294, https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2017.12.054
Harzing, A. W., & Alakangas, S. (2016). Google Scholar, Scopus and the Web of Science: a longitudinal and
cross-disciplinary comparison. Scientometrics, 106(2), 787-804, https://doi.org/ 10.1007/s11192-015-
1798-9
Hesham, F., Riadh, H., & Sihem, N. K. (2021). What have we learned about the effects of the COVID-19 pandemic
on consumer behavior? Sustainability, 13(8), 1-23, https://doi.org/10.3390/ su13084304
Hobbs, J. E. (2020). Food supply chains during the COVID‐19 pandemic. Canadian Journal of Agricultural Eco-
nomics/Revue canadienne d’agroeconomie, 68(2), 171-176, https://doi.org/10.1111/cjag.12237
Ikeh, E. U. (2019). Meiıation approaches to covid-19iınflationary pressure by consumers of fast-moving consumer
goods in Anambra State, Nigeria. JOS Journal of Religion And Philosophy, 1(2), 149-165.
Imtyaz, A., Haleem, A., & Javaid, M. (2020). Analysing governmental response to the COVID-19 pandemic. Jour-
nal of Oral Biology and Craniofacial Research, 10(4), 504-513, https://doi.org/ 10.1016/j.jobcr.2020.08.005
Itani, O. S., & Hollebeek, L. D. (2021). Consumers’ health-locus-of-control and social distancing in pandemic-ba-
sed e-tailing services. Journal of Services Marketing, 35(8), 1073–1091, http://dx.doi.org/10.1108/JSM-
10-2020-0410
Kavas, A.C., Katrinli, A., & Özmen, Ö.T. (1995). Tüketici Davranışları (3. baskı). Anadolu Üniversitesi Yayınları
Keskin, S. (2020). Covid-19 salgını sürecinde kısıtlamaların ve endişelerin tüketici davranışına etkileri. Ahi Evran
Akademi, 1(2), 69-82.
Kim, J., Giroux, M., Kim, J. E., Choi, Y. K., Gonzalez-Jimenez, H., Lee, J. C., Park, J., Jang, S., & Kim, S. S.
(2021). The moderating role of childhood socioeconomic status on the impact of nudging on the perceived
threat of coronavirus and stockpiling intention. Journal of Retailing and Consumer Services, 59(2021),
1-11, https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2020.102362
Kirk, C. P., & Rifkin, L. S. (2020). I’ll trade you diamonds for toilet paper: Consumer reacting, coping and adap-
ting behaviors in the COVID-19 pandemic. Journal of Business Research, 117(2020), 124-131, https://doi.
org/10.1016/j.jbusres.2020.05.028
328
Laato, S., Islam, A. N., Farooq, A., & Dhir, A. (2020). Unusual purchasing behavior during the early stages of
the COVID-19 pandemic: The stimulus-organism-response approach. Journal of Retailing and Consumer
Services, 57(Nov.), 1-12, https://doi.org/10.1016/j.jretconser. 2020.102224
McAllister, J. T., Lennertz, L., & Atencio Mojica, Z. (2021). Mapping a discipline: a guide to using VOS-
viewer for bibliometric and visual analysis. Science & Technology Libraries, 1-31, https://doi.or-
g/10.1080/0194262X.2021.1991547
McBurney, M. K., & Novak, P. L. (2002). What is bibliometrics and why should you care? In Proceedings. IEEE
International Professional Communication Conference (pp. 108-114). 20-20 September, IEEE: Portland,
OR, USA, https://doi.org/10.1109/IPCC.2002.1049094
Mehrabian, A., & Russell, J. A. (1974). An approach to environmental psychology. The MIT Press.
Nova-Reyes, A., Muñoz-Leiva, F., & Luque-Martínez, T. (2020). The tipping point in the status of socially
responsible consumer behavior research? A bibliometric analysis. Sustainability, 12(8), 1-23, https://doi.
org/10.3390/su12083141
Pantano, E., Pizzi, G., Scarpi, D., & Dennis, C. (2020). Competing during a pandemic? Retailers’ ups and downs du-
ring the COVID-19 outbreak. Journal of Business research, 116(Aug.), 209-213, https://doi.org/10.1016/j.
jbusres.2020.05.036
Sheth, J. (2020). Impact of Covid-19 on consumer behavior: Will the old habits return or die? Journal of Business
Research, 117, 280-283, https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2020.05.059
Waltman, L., Van Eck, N. J., & Noyons, E. C. (2010). A unified approach to mapping and clustering of bibliometric
networks. Journal of Informetrics, 4(4), 629-635, https://doi.org/ 10.1016/j.joi.2010.07.002
Wen, J., Kozak, M., Yang, S., & Liu, F. (2020). COVID-19: potential effects on Chinese citizens’ lifestyle and
travel. Tourism Review, 76(1), 74-87, http://dx.doi.org/10.1108/TR-03-2020-0110
Yoon, J., Narasimhan, R., & Kim, M. K. (2018). Retailer’s sourcing strategy under consumer stockpiling in antici-
pation of supply disruptions. International Journal of Production Research, 56(10), 3615-3635, https://doi.
org/10.1080/00207543.2017.1401748
329
TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDEKİ DİJİTALLEŞME

SONUCUNDA ÇALIŞANLARDA ORTAYA ÇIKAN
TEKNO-STRES VE TÜKENMİŞLİK SENDROMU
ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
Özlem Can
Nişantaşı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye
ORCID: 0000-0001-7654-2218
Dr. Öğr. Üyesi Eyyüp Ensari Cicerali

Nişantaşı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye
ORCID: 0000-0001-5943-9972
ÖZET
Dijital dönüşüm büyük bir kültürel değişimdir. Bankacılık sektöründe yaşanan dijital dönüşüm, Türk
bankaları arasındaki rekabeti belirleyen en önemli faktörlerden biri haline gelmiştir. Dijital bankacılığın
işlem hızı ve maliyet açısından sağladığı avantajlar, Türkiye’de bulunan bankaların dijitalleşmede
hızla ilerlemesine neden olmaktadır. Aynı zamanda Covıd-19 bankacılık sektörünün dijitalleşmesini
hızlandırmış ve ‘uzaktan çalışma’ kavramını hayatımıza sokmuştur. Dijitalleşme ile birlikte iş modelinin
tamamen değişmesi Bankaların çalışanları ile ilişkilerini de etkilemektedir. Bu çalışmada Türk bankacılık
sektöründeki dijitalleşme sonucunda çalışanlarda ortaya çıkan tekno-stresin tükenmişlik üzerindeki
etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun yanında bankacılık sektörü çalışanlarının tekno-stres ve
tükenmişlik seviyelerinin demografik özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediği de incelenmiştir.
Çalışma ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. Çalışmanın örneklemini kolayda örnekleme
tekniği ile seçilen toplam 300 bankacılık sektörü çalışanı oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplamak
maksadıyla anket tekniği kullanılmıştır. Anket formunda, kişisel bilgilere ilişkin soruların yanı sıra,
İşyerinde Tekno-Stres Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği yer almaktadır. Çalışmada gerçekleştirilen
analizlerde SPSS v26 ve STATA v16 yazılımları kullanılmıştır. Çalışma kapsamında öncelikle ölçeklerin
geçerlilik ve güvenilirlik analizleri gerçekleştirilmiştir. Daha sonra gerçekleştirilen normal dağılım
analizinde verilerin normal dağılım gösterdiği belirlendiğinden çalışmanın devamında parametrik
analiz teknikleri kullanılmıştır. Katılımcıların demografik özelliklerine göre dağılımı ile tekno-stres ve
tükenmişlik seviyelerinin incelenmesi maksadıyla tanımlayıcı istatistiksel analizler gerçekleştirilmiştir.
Tekno-stres ile tükenmişlik arasındaki ilişki Pearson korelasyon analizi ile incelenmiştir. Tekno-
stresin tükenmişlik üzerindeki etkilerini incelemek maksadıyla regresyon analizi gerçekleştirilmiştir.
Katılımcıların tekno-stres ve tükenmişlik seviyelerinin demografik özelliklerine göre anlamlı farklılık
gösterip göstermediğini incelemek üzere iki kategorili değişkenler için t-testi, ikiden fazla kategorili
değişkenler için ANOVA analizi gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda, tekno-stresin tükenmişlik
üzerinde pozitif yönde ve anlamlı etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında, tekno-stres ve
330
tükenmişliğin kadınlar, gençler, lisansüstü mezunları ve özel banka çalışanlarında anlamlı olarak daha
yüksek seviyede olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler : Dijital-Dönüşüm, Bankacılık, Tükenmişlik, Stres, Tekno Stres
THE EFFECT OF TECHNO-STRESS, WHICH OCCURS IN EMPLOYEES AS

A RESULT OF DIGITALIZATION IN THE TURKISH BANKING SECTOR, ON
BURNOUT
ABSTRACT
Digital transformation is a major cultural change. The digital transformation in the banking sector
has become one of the most important factors determining the competition among Turkish banks. The
advantages of digital banking in terms of transaction speed and cost cause banks in Turkey to progress
rapidly in digitalization. At the same time, Covid-19 accelerated the digitalization of the banking sector
and introduced the concept of ‘remote working’ into our lives. The complete change in the business
model with digitalization also affects the relations of banks with their employees.
In this study, it is aimed to examine the effect of techno-stress, which occurs in employees as a result
of digitalization in the Turkish banking sector, on burnout. In addition, it was also examined whether
the techno-stress and burnout levels of banking sector employees differ according to their demographic
characteristics.
The study was conducted in relational screening model. The sample of the study consists of 300
banking sector employees selected by convenience sampling technique. Questionnaire technique was
used to collect data in the study. The questionnaire form includes the Techno-Stress Scale at Work and
the Maslach Burnout Scale, as well as questions about personal information. SPSS v26 and STATA v16
software were used in the analyzes performed in the study. Within the scope of the study, first of all, the
validity and reliability analyzes of the scales were carried out. Parametric analysis techniques were used
in the continuation of the study, since it was determined that the data showed normal distribution in the
normal distribution analysis performed later. Descriptive statistical analyzes were carried out in order
to examine the distribution of the participants according to their demographic characteristics and their
techno-stress and burnout levels. The relationship between techno-stress and burnout was examined
by Pearson correlation analysis. Regression analysis was performed to examine the effects of techno-
stress on burnout. In order to examine whether the techno-stress and burnout levels of the participants
differed significantly according to their demographic characteristics, t-test for two-category variables
and ANOVA analysis for variables with more than two categories were performed
As a result of the analysis, it was determined that techno-stress had a positive and significant effect
on burnout. In addition, it was determined that techno-stress and burnout were significantly higher in
women, young people, postgraduateds and private bank employees
Keywords: Digital-Transformation, Banking, Burnout, Stress, Techno Stress
331
MEVLANA VE İSLAM, İHTİDA EDEN MEVLEVİLERDEN

ÖRNEKLER
Melahat Beki
Dr, Bağımsız Araştırmacı, (Kurum yok), ORCID: : 0000-0001-6226-4317
Özet
Mevlana tüm dünyada tanınan, ilahi aşkın sembolü haline gelmiş büyük bir sufidir. Onun tasavvuf
yolu olan Mevlevilik, günümüzde doğu da batı da ilgi odağı olmaktadır. İhtida eden bir çok Mevlevi
sufi bulunmaktadır. Bu araştırmada, Mevleviliğin İslam ile olan rabıtasının ihtida eden sufiler tarafından
nasıl anlaşıldığı ele alınan konulardan biridir. Mevlana’nın İslam ile olan köklü ve derin bağının,
İslamsız bir Mevlevilik anlayışına neden ters olduğu üzerinde durulmuştur. Ayrıca, Batı kültürüyle
yetişen ihtida etmiş sufilerin Mevleviliği seçmelerine neden olan etkenler araştırılmıştır. Bu çalışma,
ihtida eden sufilerle yapılan mülakatlarla zenginleştirilerek, küçük bir örneklem üzerinden, bu konulara
ışık tutmayı amaçlamaktadır. Mevlana her ne kadar doğulu olsa da, günümüzde, batı dünyasının
keşfettiği ve giderek büyüyen bir heyecanla hikmetli öğretilerini anlamaya çalıştığı büyük bir sufidir.
Bu çalışmanın konusu, Mevlana’nın tarikatı olan mevleviliğin, batı dünyasında özellikle Amerika’da,
yükselen manevi yayılımını mercek altına almak, ihtida eden sufilerden Mevlevi tarikatını seçenlerin
neden bu yolu tercih ettikleri üzerinde bir tefekkür çalışması sunmaktır. Ayrıca, Mevlana’nın İslam
ile olan rabıtası, İslamsız bir Mevleviliğin neden kökensiz olduğu da üzerinde duracağımız önemli
noktalardan biridir.Bu çalışmanın cevabını aradığı sorular şunlardır: Mevlana ve Mevleviliğin Batı
dünyasında özellikle Amerika’da ilgi görmesinin nedenleri nelerdir? Mevlana ve Mevlevilik tarikatı
ihtida eden sufilerin İslamı seçmesi üzerinde ne derece etkili olmuştur? Bu sufilerin, batı dünyasında
İslamdan bağımsız ortaya çıkan sufi hareketlerin aksine, İslam şeriatına bağlılık derecesi nedir? Mevlana
ve İslam ilişkisini nasıl değerlendirmektedirler? Mevlana’nın İslam şeriatı ve sünnetle olan bağı nasıl
anlaşılmalıdır?Bu çalışmada, bilgi toplama aracı olarak, tasavvuf konulu eser ve makalelerin yanısıra,
mülakatlar kullanılmıştır. Mülakatlar yazılı olarak gerçekleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İslam, Tasavvuf, Mevlâna, Mevlevilik, İhtida, Mesnevi.
MAWLÂNA AND ISLAM, A STUDY ON MAWLAWI SUFIS WITH A

BACKGROUND OF CONVERSION
Abstract
Mawlâna Jalal al-Din Rumi is a great Sufi who is known all over the world and has become a
symbol of divine love. Mawlâna has been alive for about 800 years with his teachings, works, and
the Mawlawi path that his followers walked. Teachings of Mawlâna still render significant services
to the Islamic world and beyond, the world of humanity, with those who follow in his footsteps.This
article examines the rising spiritual spread of Mawlâna and the Mawlawi Order in the Western world,
especially America, reflecting on why some converting Sufis preferred the Mawlai path. A highlight
332
is Mawlâna’s bond with Islam and why talking about being a Mawlawi without Islam is a cause for
rootlessness.The Sufi path Mawlawiya is the center of attention in the East and West today. There are
many Mawlawi Sufis, with a background of conversion to Islam, many of them having chosen Islam
by way of the Mawlawi path. One of the topics discussed in this article is how the relationship between
the Mawlawi Order and Islam is viewed by these Sufis. A point of emphasis is why Mawlâna’s deep
bond with Islam is contrary to an understanding of the Mawlawi Order without Islam. In addition,
the factors that caused the Sufis who grew up in Western culture to convert to Islam and choose the
Mawlawi Order were investigated. This article explores these issues through a small group of Sufis,
including interviews with them. This article examines the rising spiritual spread of Mawlâna and
the Mawlawi Order in the Western world, especially America, reflecting on why some converting
Sufis preferred the Mawlawi path. A highlight is Mawlâna’s bond with Islam and why talking about
being a Mawlawi without Islam is a cause for rootlessness.This study seeks answers to the following
questions: What are the reasons behind the popularity of Mawlâna and the Mawlawi Order in the
Western world, especially in America? To what extent did Mawlâna and the Mawlawi Order affect the
conversion of the Sufis to Islam? What is the degree of adherence of these Sufis to Islamic Shariʿa,
unlike the mystical movements that emerged independently of Islam in the Western world? How do
they evaluate the relationship between Mawlâna and Islam? How should Mawlâna’s adherence to
Islamic Shariʿa and Sunnah be understood?All participants interviewed for the study live in America.
What they have in common is they share the views of the American Mawlawi Shaykh Kabir Helmiski
on Islam and the Mawlawi Order, being his dervishes or friends.Kabir Edmund Helminski (b. 1947,
Jersey City, USA), the author of several books on modern Sufism, translated and published many
poems of Mawlâna Jalal al-Din Rumi. Helminski is among the “The Muslim 500, the World’s most
influential Muslims” selected by the Royal Islamic Strategic Studies Centre. He is also the founder
of the Threshold Society. The Threshold Society’s understanding of Sufism is founded on Islamic
principles, the Qur’an, and the Sunnah. The Society invites its followers to a spiritual transformation
on the way to divine love.The reason why Helminski and his dervishes are chosen for the interviews,
among the other Sufi movements in the USA, is that their understanding of Sufism takes root from an
Islamic belief based on the Qur’an and Sunnah. And they are trying to spread this understanding to
the world.The first section, titled Mawlâna and Islam, provides brief information about Mawlâna. The
following part is about the close connection between Mawlâna’s thoughts and Islam. The third part
presents interviews with eight Mawlawi Sufis, revealing the Mawlawīi Order’s affiliation with Islam.
The fourth section concludes with a brief evaluation. Mawlâna wrote his works mostly in Persian, but
he also rarely preferred to use Turkish and Arabic. The Mathnawii, penned in Konya, is considered
one of the greatest poetic works in Persian. Rumi’s works are still read today in their original form.
He passed the inclusive invitation, “come!” of the Mawlawi Order from Jerusalem, Aleppo, Damascus
to Morocco, Algeria, and Cairo, from Chios, Lesbos to Tabriz, Isfahan, and Baghdad from the 13th
century. Translations of his works are widely read today, especially in Turkey, Azerbaijan, the USA,
and South Asia. The most important one among Mawlâna’s works is undoubtedly the Mathnawi. The
fact that Mawlâna’s thought and work still preserve the same freshness reveals the universal and
timeless quality of his teachings, despite the 800 years that have passed since they were written, after
all the philosophers, moralists, and poets that came to the world after Mawlâna. The Mawlawi Order,
shaped by the spiritual progress of the dervishes who embraced their teachings, became one of the
most important orders in the Sufi tradition.Today the Mawlawi path is still followed by those who
feel spiritually drawn to Mawlâna from all over the world. The Mawlawi Order has been accepted as
the voice of universal values, especially tolerance and the call on the way back to the essence. And it
resonated with many people from different religions, races, and cultures.
Keywords: Islam, Taṣawwuf, Mawlâna Jalal al-Din Rumi, Mawlawi Order (Mawlawiyah),
Conversion, Mathnawi.
333
GİRİŞ
Mevlâna, tasavvuf tarihinde iz bırakmış büyük sufilerden biridir. Kur’ân ve Sünnet gibi iki evrensel
kaynaktan ilham alan Mevlâna, gerek yaşantısıyla, gerek fikirleriyle sadece içinde yaşadığı devri ve
Anadolu’yu değil; o günden bu güne kadar Doğu ve Batı’nın fikir hayatını etkilemiştir. İşte bundan
dolayı bugün sadece İslâm âlemi değil, Batı âlemi de büyük bir merakla onu daha da yakından tanımaya,
anlamaya, fikirlerinden istifade etmeye çalışmaktadır.36
Mevlana, öğretileriyle, eserleriyle ve takipçilerinin yürüdüğü Mevlevilik yoluyla birlikte, yaklaşık
800 yıldır yaşamaya devam etmektedir. Onun düşünceleri kendisinden sonra izinden yürüyenlerle, hem
islam dünyasına hem insanlık dünyasına büyük hizmetler ifa etmeyi sürdürmektedir.
Mevlana her ne kadar doğulu olsa da, günümüzde, batı dünyasının keşfettiği ve giderek büyüyen bir
heyecanla hikmetli öğretilerini anlamaya çalıştığı büyük bir sufidir.
Bu çalışmanın konusu, Mevlana’nın tarikatı olan mevleviliğin, batı dünyasında özellikle Amerika’da,
yükselen manevi yayılımını mercek altına almak, ihtida eden sufilerden Mevlevi tarikatını seçenlerin
neden bu yolu tercih ettikleri üzerinde bir tefekkür çalışması sunmaktır. Ayrıca, Mevlana’nın İslam
ile olan rabıtası, İslamsız bir Mevleviliğin neden kökensiz olduğu da üzerinde duracağımız önemli
noktalardan biridir.
Bu çalışmanın cevabını aradığı sorular şunlardır: Mevlana ve Mevleviliğin Batı dünyasında özellikle
Amerika’da ilgi görmesinin nedenleri nelerdir? Mevlana ve Mevlevilik tarikatı ihtida eden sufilerin
İslamı seçmesi üzerinde ne derece etkili olmuştur? Bu sufilerin, batı dünyasında İslamdan bağımsız
ortaya çıkan sufi hareketlerin aksine, İslam şeriatına bağlılık derecesi nedir? Mevlana ve İslam ilişkisini
nasıl değerlendirmektedirler? Mevlana’nın İslam şeriatı ve sünnetle olan bağı nasıl anlaşılmalıdır?
Bu çalışmada, bilgi toplama aracı olarak, tasavvuf konulu eser ve makalelerin yanısıra, mülakatlar
kullanılmıştır. Mülakatlar yazılı olarak gerçekleştirilmiştir. Mülakatlar için Mevlevi tarikatına intisap
etmiş 7 sufi seçilmiştir. Mülakatta verilen cevaplar elbette kişiye özel ve bireyseldir. Ancak, bu bir
grup sufi, batı dünyasında özellikle Amerika’da Mevleviliğe intisap eden ihtida etmiş diğer sufilerin
duygu ve düşünce dünyalarının küçük bir örneğini sunması açısından anlamlıdır. Onların görüşlerine
yer verilerek, bu tarikatın batı kültüründe yetişmiş bireylere çekici gelmesinin nedenlerine dair küçük
bir örneklem üzerinden bilgi verilmesi hedeflenmiştir.
Mülakat gerçekleştirilen ihtida etmiş mevlevi sufi katılımcıların hepsi Amerika’da yaşamaktadır.
Seçilen katılımcıların ortak özelliği, Amerikalı Mevlevi şeyhi Kabir Helmiski’nin dervişleri yahut
arkadaşları olmasıdır. Ve onun İslam ve Mevleviliğe dair görüşlerini paylaşmalarıdır.
Kabir Edmund Helminski (1947’de Jersey City, US’de doğmuştur) modern Sufism üstüne bir
çok kitabın yazarıdır. Ve özellike Mevlana Celaleddin Rumi’nin bir çok şiirinin çevirisini yapmış ve
yayınlamıştır. Helminski, Royal İslami Strateji Çalışmaları Merkezi’nin seçtiği “Dünyadaki en etkili
500 müslüman” arasında yer almaktadır. Kendisi aynı zamanda, Threshold Derneğinin kurucusudur.
The Threshold Society’nin tasavvuf anlayışı, İslamın temel ilkeleri, Kur’an ve sünneti esas almaktadır.
Ve ilahi aşka giden yolda takipçilerini manevi bir dönüşümün kapılarına çağırmaktadır. 37
Amerika’da yaygın olan Mevlevi sufi akımlar içinde, onun ve dervişlerinin mülakatlarına yer
verilmesinin nedeni, Kur’an ve Sünnet temelli bir İslam inancı doğrultusunda bir Mevlevilik anlayışına
sahip olmaları ve dünyaya da bu anlayışı yaymaya çalışmalarıdır. Bu çalışmada Kabir Helminski’nin
Amerika’daki sufi hareketinde yer alan ihtida etmiş sufilere yer vermemizin nedeni budur.
Katılımcıların 3’ü erkek 4’ü kadındır.
36 Güzel, Ahmet, “Mevlana’nın Çağına Ve Çağımıza Tesirleri”,İstem, Yıl: 5, sayı: 10, s. 169.
37 Helminski, Kabir, “İn the House of Remembering”, İntroduction by Mahmoud Mostafa, London 2020, s.I-VIII.
334
Yaşları 50-74 arasındadır.

Eğitim seviyeleri, üniversite mezunu, yüksek lisans mezunu ve doktora’dır.
İhtida edeli geçen yıl saysısı, 5 yıl ile 36 yıl arasındadır.
Bu çalışmada, öncelikle “Mevlana” hakkında kısa bir bilgi verilecek, ardından “Mevlana ve İslam”
başlığı altında, Mevleviliğin İslam ile olan kopmaz bağlantısı Mevlana ekseninde ortaya konacaktır.
Üçüncü bölümde ise, ihtida eden 7 mevlevi sufinin mülakatlarına yer verilerek, İslamı seçen Mevlevi
sufilerin, Mevlevilik ve İslam arasında kurdukları bağa birer örnek sunulacaktır. Dördüncü bölüm ise,
sunulan bilgilerin kısa bir değerlendirmesinden oluşmaktadır.
1. Mevlana Celaleddin Rumi

Muhammed Celâleddîn-i Rumi, veya kısaca bilinen adıyla Mevlânâ Belh’te doğmuştur. Kaynaklar
doğum atrihini 30 Eylül 1207 olarak verse de38, eserlerindeki bilgilerden yola çıkarak bundan on sene
önce 1197’de doğduğu sanılmaktadır. 17 Aralık 1273’te vefat etmiştir.39 O; 13. yüzyılda yaşamış Fars,40 (
bir rivayete göre türk)41,sünni42,müslüman şair, fâkih, âlim, ilahiyatçı ve Sufi mutasavvıftır.43 Mevlana
özellikle yazdığı Mesnevisi ile, tüm dünyayı yüzyılları aşarak etkileyen bir iz bıraktı.
Mevlânâ, eserlerini çoğunlukla Farsça kaleme aldı ancak bunun yanı sıra nadiren Türkçe, ve Arapça
kullanmayı da tercih etti. Konya’da yazdığı Mesnevî, Fars diliyle yazılmış en büyük şiirlerden biri olarak
kabul gördü.44
Eserleri, yazıldığı orijinal hâliyle günümüzde hâlen okunmaktadır. XVI. yüzyılda Mevlevîliğin “gel”
davetiyesini Kudüs, Halep, Şam’dan Fas, Cezayir ve Kahire’ye, Sakız, Midilli’den Tebriz, Isfahan ve
Bağdat’a kadar ulaştırmıştır. 45
Eserlerinin çevirileri ise bugün özellikle Türkiye, Azerbaycan, ABD ve Güney Asya’da yaygın bir
şekilde okunmaktadır.
Mevlana’nın eserleri arasında ne önemlisi, hiç şüphe yok ki, Mesnevi’dir. Yazıldığı günden beri
tüm insanlığı ilgilendiren, hatta aradan yaklaşık 800 yıl geçmiş olmasına, bütün dünyada, filpozoflar,
ahlakçılar, şairler gelmiş olmasına rağmen, Mevlana’nın fikirlerinin eserlerinin hala aynı tazeliği
korumuş olması, Onun ve öğretilerinin çağlar üstü niteliğini ortaya koyar.46 Onun vefatının hemen
ardından, öğretilerine sahip çıkan dervişlerinin manevi ilerleyişleriyle şekillenen Mevlevilik tarikatı,
Tasavvuf geleneğindeki en önemli tarikatlardan biri olmuştur.
Mevleviliğin ilk postnişini, Hüsameddin Çelebi (d. 1225, Konya - ö. 1284, Konya), aynı
zamanda Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin, Mesnevî’yi yazmasına vesile olan müridi ve halifesidir.
38 Nicholson, R.A, “ Mevlana Celaleddin Rumi”, çeviren: Ayten Lermioğlu, İstanbul 1973, s.15.
39 Gölpınarlı, Abdülbaki, “ Mevlana, Hayatı, Sanatı, Yapıtlarından Seçmeler”, Varlık Yayınları, İstanbul 2001, s.5-7.
40 Ritter, H. Bausani, A. "ḎJ̲alāl al- Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī ."
Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill,
2007. Brill Online. Excerpt: "known by the sobriquet Mewlānā, persian poet and founder of the Mewlewiyya order of
dervishes".
41 Öngören, Reşat, “ Mevlana Celaleddin Rumi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2004, C. 29, s.441.
42 Franklin D. Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi", Onewor-
ld Publication Limited, 200
43 Schimmel, AnneMarie, "Ben Rüzgarım, Sen Ateţ", çeviren: Senail Özkan, Pegasus Yayınları, Ýstanbul 2017, s. 18.
44 Louis Gardet, "Religion and Culture" in The Cambridge History of Islam—Part VIII: Islamic Society and Civilization,
edited by P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, Cambridge University Press (1977), p. 586.
45 Kara, Mustafa, “Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ ve Mevlevîlik”, Uludağ Ünı̇ versı̇ tesı̇ İlâhı̇ yat Fakültesı̇ Dergı̇ si, Cilt:
15, Sayı: 1, 2006, s. 9-10.
46 Fürüzanfer, Bediüzzaman, “Mevlana Celaleddin”, çeviren: Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk, 2005, Konya, Çevirenin özn-
sözü, s.3
335
Mevlana daha hayatta iken yerine geçecek kişi olarak Hüsameddin Çelebi’yi işaret etmişti. Mevlana’nın
ölümünden (1273) sonra Mevleviliğin ilk postnişini olan Hüsameddin Çelebi, Mevleviliğin bir tarikat
olarak kendini göstermesindeki en önemli isimlerin başında gelmektedir.47 Onun vefatının ardından
babasının yerine geçen oğlu Sultan Veled, Mevleviliğin esasını kurdu. Bir çok yerde mevlevihaneler
açarak, tarikatın kurumsallaşmasının ve yayılmasının ilk adımlarını attı.48
Mevlevilik, bugün hala yeryüzünün dört bir tarafından, Mevlana’nın manevi cazibesine koşanlar
tarafından takip edilmektedir.
Mevlevilik Tarikatı, tüm dünyada evrensel değerlerin, özellikle hoşgörünün ve öze dönüş yolundaki
çağrının sesi olarak kabul edildi. Ve farklı dinden, ırktan, kültürden bir çok insanda yankı buldu. Bu
çalışmanın konusu da, Mevlana’nın öğretileriyle bir gelenek ve Allah’a giden bir yol oluşturan Mevlevilik
Tarikatının, bir içsel dönüşüm yaşattığı, İslamı seçerek müslüman olan Mevlevi sufileri incelemektir.
2. Mevlana Ve İslam
Mevlana Hanefi mezhebine mensuptu. Gerçi bu büyük sufi, başkaları gibi taklid mertebesinde
kalmayarak, tahkik, yani derinlemesine bilgiye sahip bir alimdi. Kendisi ve oğlu aynı zamanda bir fakih
idi.49
Mevlana Celâleddîn-i Rûmî’nin temel öğretisi tevhid düşüncesi etrafında temellenmiştir.
O, Allah anlayışını tamamıyla Kur’an ifadelerinden geliştirmiştir. Bu itibarla o; Allah’ı ilk etapta
şahsiyet görüş açısından kudretin ve rahmetin hakimi olarak görür. 50
Mevlana, hayatında Kur’an ve sünnetten bir adım, bir nefes dahi ayrılmamaya çalışmıştır. Bu iki
kaynağın dışında bir şey ona isnad edilecek olursa, bundan bizar olduğunu veya olacağını açık ve net bir
şekilde ifade etmiştir. Ayrıca “Ben sağ olduğum müddetçe Kur’an’ın bendesiyim, Hz. Muhammed’in
yolunun tozuyum, biri benden bundan başkasını naklederse, ondan da şikâyetçiyim, o sözden de
şikâyetçiyim” 51 ifadesi de onun Kuran-ı Kerim ve sünnete bağlılığının göstergesidir.
Şems ile karşılaştıktan sonra, yaşadığı muhitin hazım ve idrak edemeyeceği bir aleme giren Mevlana,
bütün vecd ( kendinden geçerek ilahi aşka dalma) ve istiğrak ( mana alemine dalarak dünyadan habersiz
olma ) halleri içinde bir an İslam dinini esaslarından harice bir adım atmamıştır.52
Mevlana, tevhit merkezli olarak düşünmüş, yaşamış bir muvahhittir. Ve İslamın esası olan tevhidi
anlatmak ve tevhide çağırmak onun en birincil davasıdır. Nitekim o, şöyle demektedir:
“Bizim mesnevimiz vahdet dükkanıdır,
Onda vahdetten başka ne görürsen puttur!..”53
Mevlâna, Hz. Muhammed (s.a)‘den aldığı değerler çerçevesinde insanlara sevgi yolunu göstermeye
çalışır. Bu anlatımlarında da Hz. Muhammed (s.a)‘den sıkça örnekler verir. Neredeyse her hikâyesinde
bir hadis-i şerife gönderme yapar ve şahit gösterir.54
47 Nicholson, R.A,“Mevlana Celaleddin Rumi”,çeviren: Ayten Lermioğlu,İstanbul 1973, Sf.19.

48 Fürüzanfer, Bediüzzaman,“a.g.e” s..202-203.
49 Fürüzanfer, Bediüzzaman,“ a.g.e, s..3
50 Schimmel, AnneMarie, "Ben Rüzgarım, Sen Ateţ", çeviren: Senail Özkan, Pegasus Yayınları, Ýstanbul 2017, s.84.
51 Mevlânâ, “Rubâîler”, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul 1982, s. 152 (nr. 112); Can, Şefik,“Hz. Mevlânâ’nın Rubâîle-
ri”, Ankara 1990, II, nr. 1311
52 Hidayetoğlu, A. Selahaddin, “Hazret-i Mevlana Muhammed Celaleddin Rumi, Hayatı ve Şahsiyeti, Konya 2005, s. 50-51.
53 Mevlana Celaleddin Rumi, “Mesnevî”, çeviren Veled Çelebi, İstanbul 1991, cilt: VI, beyit nr. 1528
54 Almaz, Hasan, Şanlıurfa Kutlu Doğum Sempozyumu-2007‘de sunulan “Mevlânâ‘nın Düşünce Dünyasında Hz. Peygam-
ber Sevgisi”, isimli bildiri.
336
“Hikâyelerini dile getirirken ayet ve hadislerden bol miktarda misaller getirir. Örnek alınacak kişi
olarak da özellikle Hz. Muhammed‘e dikkat çeker. Hz. Peygamber‘i ismen zikrettiği gibi, sıfatlarıyla da
anar; özellikle Ahmed, Muhammed, Mustafa isimlerini çokça kullanır. Ona göre tek Kurtuluş yolu: Allah
Yolu, Peygamber Yolu ve Kur‘an Yolu’dur. Mevlana, inanç dünyasını berraklaştırarak her yönüyle Yüce
Allah‘a, Hz. Peygambere ve Kur‘an‘a bağlı olduğunu net ifadelerle dile getirir. “55Aslında Mevlana‘nın
aşağıdaki ifadeleri başka kanıta ihtiyaç bırakmayacak kadar açıktır:
“Aklı Mustafa‟nın yoluna kurban et, “Allah‟a dayandım” de. Zira Allah her şeye yeter”56.
“Mevlana‘ya göre Hz. Peygamber, en mükemmel rehber ve yol göstericidir. Mevlana, bu kanaatini
şöyle dile getirir: “Senin nurun olmadıkça aydınlık gündüzde bile gecedir…Bu topluluğun önünde
gökyüzündeki ışık gibisin, güneşe benziyorsun. Halktan kopmayı, köşene çekilmeyi bırak. Ey
peygamber, hidayet, Kaf Dağına benzer, sen ise Ankâsın.”57
Mevlana dünya üzerinde birçok insan tarafından gerek eserleri gerekse sema gösterileri ile
tanınmakta ve uluslararası kültüre mal olmuş ilkeleri ile anılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki, o İslam
tasavvufunun en büyük isimlerinden biri olarak, İslamla rabıtası koparıldığında, kökünden koparılan bir
ağaç gibi anlamsız kalacaktır.
3. İhtida Eden Sufi Mevlevilerden Örnekler

Mevlananın manevi mirası İranlılar, Tacikler, Türkler, Rumlar, Peştunlar, Orta Asyalı Müslümanlar ve
Güney Asyalı Müslümanlar tarafından benimsenerek yedi yüzyılı aşkın bir süredir takdirle karşılandı.58
Şiirleri dünya çapında onlarca dile birçok kez çevrildi ve zaman zaman çeşitli farklı biçimlere
dönüştürüldü. Kıtaları aşan etkisi sayesinde günümüzde ABD’de “en çok tanınan ve en çok satan şair”
hâline geldi.59
Amerika’da açılmış bir çok Mevlevi dergahı bulunmaktadır. Bunların başında icazet almış Mevlevi
şeyhleri, Mevlana’nın öğretisini anlatmakta ve ışığını, ruhunu kaybetmiş batı kültürünün karanlıkta bir
nur arayan bireylerine aktarmaktadır.
Amerikalı Mevlevi şeyhi Şeyh Kabir Helminski de onlardan biridir. Biz bu çalışmada, Helminski’nin
dervişlerinden yahut arkadaşlarından İslama ihtida eden ve Mevlevi tarikatına bağlanan sufileri, inceleme
konusu olarak ele aldık.
Çalışmamızda örneklem olarak sunduğumuz ihtida eden 7 Mevlevi şunlardır:
Mevlevi Şeyhi Ibrahim William Gamard: 74 yaşında. 37 yaşında Müslüman oldu. Sebastopol,
California USA’Da yaşıyor.
Joseph Simpson : 51 yaşında. 46 yıl yaşında Müslüman oldu. Morehead, Kentucky, U.S.A.’da
yaşıyor.
Mary Catherine Platt: 70 yaşında.58 yaşında Müslüman oldu. Madison, Wisconsin U.S.A’da yaşıyor.
Skip Maselli, 58 yaşında. 50 yaşında Müslüman oldu.Washington, DC (Northern Virginia), USA’da
yaşıyor.
Kristine Loy Aziza Balle, 72 yaşında. 53 yaşında Müslüman oldu. Portland, Oregon’da yaşıyor.
55 Gökçe, Cüneyd, “Mevlana’da Peygamber Sevgisi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Uluslarrası Mevlana ve Mevle-
vilik Sempozyumu, Bildiriler I, 2007, sf. 297.
56 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, “Mesnevi”,çeviren: Vedat İzbudak, İstanbul, 1988, IV, 702.
57 A.g.e, s. IV/1453-74.
58 Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Art and Spirituality", Suny Press, 1987. s. 115-116.
59 “Why is Rumi the best-selling poet in the US?”, https://web.archive.org/web/20180116061022/http://www.bbc.com/cultu-
re/story/20140414-americas-best-selling-poet , (27 Ağustos,2021) .
337
Dr. Debra Katherine Shatoff, 70 yaşında. 66 yaşında müslüman oldu. St. Louis, Missouri’de yaşıyor.
Amy Barker-Wilson, 70 yaşında. 40 yaşında Müslüman oldu. Bethesda Maryland USA’da yaşıyor.
Bir örneklem olarak sunduğumuz, ihtida eden Mevlevi sufilere yönelttiğimiz sorular ve aldığımız
cevaplar aşağıda başlıklar halinde yer almaktadır. Her bir sorunun altında, 7 sufinin o soruya verdiği
cevaplar toplu olarak art arda sunulmuştur.
3. 1. İhtida Eden Bazı Mevlevilerin, Mevlevi Tarikatıyla Tanışması ve Tercih

Sebepleri
3.1.1 Mevlevi Tarikatı ile ne zaman tanıştınız? Bu tarikattan etkilendiğiniz için mi

Müslüman oldunuz?
Şeyh İbrahim Gamard:
“Batılılaşmış bir tasavvuf topluluğuna üyeyken, öğretmenimiz 1976’da Konya’dan bir Mevlevi
şeyhini Los Angeles’taki grubumuzu ziyaret etmesi için davet etti. Şeyh tarafından Mevlevi semazen
[semazen] olarak insiye edildim. Başıma şapka [sikke] geçirdi, benim için dua etti ve (“Allahu Ekber,
Allahu Ekber, La ilahe illallah…”) diyerek “Tekbir” getirdi. Ertesi yıl Konya’daki şeyhi ziyaret ettim ve
Mevlana Rumi’nin türbesini ziyaret ettim - bu çok güçlü bir manevi deneyimdi.”60
Joseph Simpson:
“2015 yılında, ne ye mal olursa olsun, gerçek bir Müslüman olmam kaçınılmazmış gibi görünüyordu.
Ama Elhamdülillah: evet, Mevlevilerin bunda önemli bir rolü vardı.”61
Mary Platt:
“2005 yılında Khadim Chishti liderliğinde gün boyu süren inziva sırasında Mevlevi Tarikatı ile
tanıştım.”62
Skip Maselli:
“2015 yılının Şubat ayında bir gece geç vakitte Rumi okuduktan sonra bir rüya gördüm. Bu rüyada
bu tasavvuf pasajını görmüştüm (rüyada mı yazdım yoksa Rumi mi bilmiyorum)…. Ama o sırada,
uyandığımda neredeyse hepsini hatırlıyordum. Türkçe, Fransızca ve İngilizce olarak yazılmıştı. O
kadar canlıydı ki, uyanık olduğumu ve okuduğumu sandım. Aniden rüyamda yüzümü gördüm ve
yüzümün üzerinde bir yüz belirdi ve yüzüm soldu. En görünür hale gelen yüz, beyaz saçlı ve beyaz
sakallı yaşlı bir adamdı. O akşam Kabir Helminski’nin çevirisini okuduktan sonra internetten resmine
baktım. Gördüğüm yüz buydu! Daha sonra Kabir’le ilgili rüyalar görecektim. Öyle oldu ki, Kabir
birkaç hafta içinde California’da bir atölye çalışması düzenliyordu ve ben de katılmak için izin istedim.
İşte o zaman sevgili Mevlevi şeyhi ile tanıştım. Ve Mevlana’nın başladığı tarikatta olmayı o kadar çok
istedim ki. Anında anladım ki, eve Mevlevi tarikatına geliyordum. Ama mürid olmam birkaç yıl sonra
olacaktı.”63
Debra Katherine Shatoff :
“Kabir ve Camille Helminski üzerinden Mevlevi yolunu keşfetmeseydim İslam’ı asla
öğrenemeyecektim.
1990’larda evliyken Mevlana’yı Kabir ve Camille Helminski’nin Mevlana’nın şiirlerinden yaptığı
çevirilerle keşfettim. Bu benim hayatımı değiştirdi. Mevlana’dan bu satırları okuduğumda, bu kalp eridi
60 Melahat Beki, İbrahim Gamard ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 19 Ağustos 2021.
61 Melahat Beki, Joseph Simpson ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 20 Ağustos 2021.
62 Melahat Beki, Mary Platt ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 23 Ağustos 2021.
63 Melahat Beki, Skip Maselli ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 24 Ağustos, 2021.
338
ve sonunda gerçek manevi yuvasını bulduğumu hissettim. İlahi Gerçeği, Sevgiyi, Şefkati, Merhameti,
Cömertliği, Sabrı….yıllardır aradığım her şeyi bulmuştum. Bu güzelliğe o kadar kapılmıştım ki, her
günümü saatlerce Mevlana’nın sözlerini okuyarak ve üzerinde düşünerek geçirirdim. Bu durumda, daha
fazlası için karşı konulmaz bir susuzluğa sahiptim.
2011’de, 60 yaşıma girmeden hemen önce, Colorado’da Mevlana’nın şiiri üzerine Kabir Helminski
ile kısa bir hafta sonu kursu hakkında bir reklam gördüm. Bu inzivaya kaydolmanın ve Colorado’ya
seyahat etmenin kendime 60. doğum günü hediyem olacağını hemen anladım.
O hafta sonu Kabir Dede ile tanıştığımda, hayatım boyunca aradığım manevi öğretmen olduğunu
hemen anladım. Bütün hafta sonu gözyaşları içindeydim. Bu toplantı gerçek ruhi evimi bulduğumu
doğrulamıştı.”64
Amy Barker-Wilson:
“Batılılar için Mevlevilik tarikatında derviş olmanın ön şartı olarak “İslam’a dönmeyi” istemeyen,
ancak tüm inançları ve önceki inançları kabul eden Mevlevileri çok akıllıca bulduğumu da söylemek
istiyorum. Bu gerçek bir tasavvuf anlayışıdır ve talebeye dışarıdan değil, içeriden bir İslam anlayışı ve
öğretisi verir. O zaman bu çoğumuz için bir çağrı olur, ama eski dinini görmek için daha derin bir çağrı
olabilir, diyelim. Hıristiyanlık, yeni ve daha derin bir şekilde, İslam’la ilgili ve çok bağlantılıdır. Bunlar,
Gönül’ün bileceği şeyleri açıklamayan ve hakikate yemin etmiş dinin resmî dış sloganlarından ve resmî
kartlı tavırlarından daha çok İç Hayata değer veren âlim kardeşlerdir. Mevlevilerin derin saygısı ile -
tasavvufi gelişmeyi anlamak ve Allah’ın Birliği’nin yakınlığını gerçekten aramak ve yaşamak (ayırmak
değil, birleştirmek) üzerine kurulu bir politikadır.
Bu Tarikatı Akıl seçmedi.. Ben karşılaştırmadım. Hayatın bana getirdiklerini aldım ve çok gençken
Hz. Süleyman Dede ile tanıştığım için şanslıyım. Bu bir seçimlerin seçimiydi! Onunla tanıştığımda
-neredeyse hayatım pahasına - beni eve getiren bir olay oldu, bu buluşma İlahi Kayıtlara ne ölçüde
kazınmışsa bu benim Kaderimdi.”65
Mathew Levi Wright:
“Mevlevi tarikatıyla ilk kez 2009 yılında yüksek lisansa başladığımda tanıştım. Tasavvuf pratiği
ve topluluğuyla ilk kez Kuzey Carolina’daki bir Rifai çevresi aracılığıyla tanışmıştım. Yüksek Lisans
programım için Virginia’ya taşındığımda yerel Sufi cemaatini aramaya başladım ve hem yerel Jerrahi
hem de Mevlevi topluluklarını keşfettim. Yerel Mevlevi topluluğu aracılığıyla Şeyh Kabir ile temasa
geçtim. Sonunda Kabir Dede ve Camille Ana ile birlikte Türkiye’ye hacca gittim. Konya’da şehadet
etmeye ve Mevlevi tarikatında Şeyh Kabir ile el almaya karar verdim. Şehadet kararımda Mevlevilik
deneyimim çok önemliydi.”66
Karl Schaurer:
“Genel olarak tasavvuf arayışım olan açık bir toplantıya davet edildiğim gece tarikatımızla tanıştım
ve evime yakın bir yerde olduğunu gördüm. O gecenin ilerleyen saatlerinde evime döndüğümde ve
kitaplığıma baktığımda kitaplarımın bir kısmının Shaihk Kabir tarafından çevrildiğini gördüm. Şüphesiz
Şeyh, eşi ve diğer üyelerle yaşadığım her şey benim varlığımı etkiledi. Konya’ya ve Türkiye’deki diğer
tasavvuf yerlerine yapılan birçok hac gezilerinin bir parçası oldum ve birçok öğretmenle tanıştım ve
Mevlevi kültürünün kökenini gördüm. Bu etkiyi artırdı. Evet, din değiştirmemde kesinlikle belirleyici
bir faktör oldu.”67
64 Melahat Beki, Debra Katherine Shatoff ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 27 Ağustos 2021.
65 Melahat Beki, Amy Barker-Wilson ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 28 Ağustos, 2021.
66 Melahat Beki, Matthew Levi Wright ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 31 Ağustos, 2021.
67 Melahat beki, Karl Schaurer ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 1 Eylül, 2021.
339
Anna Rohler:
“Haziran 2014’te bir Threshold Society inzivasında Kabir Dede ile tanıştım. Evet, Mevlevi tarikatından
dolayı din değiştirdiğimi söyleyebilirsiniz.”68
Danel Thomas Dyer:
“Mevlana’nın şiiriyle ilk karşılaşmam (benim için hala serbest bir çekiciliği olan) Coleman Barks’ın
çevirileri aracılığıyla oldu ve daha sonra Kabir ve Camille Helminski’nin daha sadık çevirileriyle
karşılaştım. Hem çağdaş hem de antik Sufi edebiyatını yutmaya başladım ve hemen bağımlısı oldum.
Mevlevi şeyhi Kabir Helminski’nin kitapları, insanın karşı karşıya olduğu modern çıkmazı açıklamaları
ve tasavvuf yoluyla onu aşmak için bütüncül bir yaklaşım sunmaları nedeniyle bana ayrıca çekici
gelmiştir. 2006 yılında Mevleviliğin Londra topluluklarına katılmaya başladım. Kabir ve Camille
Helminski ile tanışınca kısa sürede el aldım ve insiye oldum.”69
3.1.2 Sizce Müslüman-olmayanların (yani ateistlerin veya farklı dinlere inananların)

bu Mevlevi Tarikatı’nı seçme sebepleri nelerdir ve bu Tarikat kendilerine neden
çekici gelmektedir ve kendilerine neden yakın bulurlar? Kişisel sebebin nedir?
Şeyh İbrahim Gamard:
“Benim görüşüme göre, Hristiyanlığın mistik boyutu uzun süredir zayıflamış, bilinmez ve bulunması
zor hale gelmiştir.
Buna karşılık Mevlevi geleneğinde İslami tasavvufi aşk yolunda tasavvuf daha çok mevcuttur.
Sonuçta insan Türkiye’ye gidebilir, bir sema yapabilir, Sema lideri [postneshin] olan Şeyh ile tanışabilir
ve onun müridi olmayı isteyebilir.”70
Joseph Simpson:
“Belki de gayri-Müslimler Mevleviliğe Elhamra’yı veya Taç Mahal’i ziyaret etmeleriyle aynı
nedenlerle geliyorlar. Güzel bir şey onların derinliklerinde güzel bir şeyle konuşur. Zaten benim için
olan buydu. Adap. İyi karakter. İlham. Arkadaşlık. Hepsi, varlığından haberdar olmadığım yerlerde bana
dokunan bir harmonik rezonans ile bir araya gelmiştir.”71
Mary Platt:
“Bu Tarikat, samimi, akıllı ve dürüst insanlardan oluşur. Manevi öğreti, otantik kaynaklardan alınır
ve kültürel bagajdan arındırılır. Herhangi bir baskı olmadan nezaketle araçlar, içgörüler ve talimat
sunma duygusu vardır. Kişi her zaman kendisine sağlananı test etmeye teşvik edilir. Kabir ve Camille,
her zaman kendilerinin ötesinde doğrudan Allah’a işaret eden sevgi dolu bir derinlik yaymaktadır. Kişi,
İlahi Sevgiyi ve İlahi Sabrı deneyimleme fırsatına sahiptir. Kabir ve Camille, Mevlana’nın eserlerine ve
Kuran’ın zenginliklerine sınırsız gibi görünen bir erişim sağlamaktadır.” 72
Matthew Levi Wright:
“Geleneğimizde, arayanları memnuniyetle karşılayan ve dönüşüm baskısı veya beklentisi olmadan
bizimle birlikte keşfetmelerine ve öğrenmelerine izin veren bir cömertlik ruhu buldum. Öğretmenlerimiz
bu yola girdiğinde “Yahudi isen tamamlanmış bir Yahudi olacaksın; eğer bir Hristiyan isen, tamamlanmış
bir Hristiyan olacaksın; ve eğer Müslüman isen, tam bir Müslüman olacaksın” demişlerdir. Odak
68 Melahat Beki, Anna Rohler ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 3 Eylül, 2021.
69 Melahat Beki, Daniel Thomas Dyer ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 6 Eylül 2021.
70 Melahat Beki, İbrahim Gamard ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 19 Ağustos 2021.
71 Melahat Beki, Joseph Simpson ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 20 Ağustos 2021.
72 Melahat Beki, Mary Platt ile “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, 23 Ağustos 2021.
340
noktamızın “dini dönüşüm” den çok “insanın tamamlanması” olduğu öğretilmiştir. Kendi insanlığımızı
en iyi ve en eksiksiz şekilde nasıl geliştiririz?
Bununla birlikte, kişi gelenek ve uygulamalarına daldıkça, İslam’a ve Peygamber’e (S.A.V.)’e ve
Kuran’a karşı derin bir sevgi, kişinin kemiklerine ve kalbine sızma eğilimindedir. Bu “dönüşüm” müdür
yoksa bu aşık olmak mıdır?”73
Karl Schaurer:
“Tasavvuf yoluna ve onun çeşitli ifadelerine açık olan insanlar, farklı nedenlerle seçimlerine
çekiliyorlar. Doğalarına, yaşlarına, kültürlerine ve kişisel tarihlerine göre farklı insanlar farklı yollara
çekiliyor gibi görünüyorlar. İspanya’da bir Nakşibendi tarikatını ziyaret ettim ve orada çoğunlukla
gençler ve aile kuranlar, evlenenler vs. vardı. Onların dostluk, topluluk ve destek ihtiyaçlarına uygundu.
Mevlevi Tarikatı benimkiyle tanıştı. Çekici bir kalp ve zeka karışımına sahipti. Birçok insan, öfkeli bir
Tanrı fikrine yapılan yoğun vurgu nedeniyle, doğdukları dinden yüz çevirirler veya ateisttirler. Kalplerine
veya özgür iradelerini ifade etme yeteneklerine uymayan ailevi ve kültürel ve keyfi bir günaha değil,
suçluluk duygusu ile (zorlama) zorunluluklara uymaları gerektiğini hissederler.”74
Anna Rohler:
“Mevlana Rumi’nin şiir ve öğretilerinin ve ondan gelişen tüm güzel sanat ve uygulamaların (Sema,
ney vb.) güzelliğidir. Eğer birinin estetik beğenisi varsa, geleneğin güzelliklerinden etkilenmeden
yapamazlar diye düşünüyorum.
Benim kişisel nedenim Mevlana sevgisi ve aynı zamanda bu yolda tanıma fırsatı bulduğum hocalarıma
ve arkadaşlarıma karşı duyduğum sevgimdir.”75
3.2. İhtida Eden Mevlevi Sufilerle Yapılan Mülakatların Değerlendirilmesi

Mevlana’nın hikmetli öğretileri ve ilahi aşka çağıran etkileyeci Mevlevi ritüellerinin cazibesi, batı
dünyasında pek çok kişiyi etkisi altına alsa da, bazıları, Mevlana’yı İslamla bağdaştırmamakta, İslama
ihtida etmeseler de, kendilerini Mevlevi ve sufi olarak adlandırabilmektedirler. Bu durumun Mevleviliğin
otantinitesi açısından yarattığı tehlike açıktır.
Biz bu çalışmamızda İslamı seçerek Müslüman olan Mevlevi sufileri ve onların bu öğretiye ve
tarikata neden bağlandıklarını anlamaya ve ortaya koymaya çalıştık.
Bu bağlamda Mevlana öğretilerinin, dünya çapında yankı bulan çağrısının neden bu kadar etkili
olduğu üzerinde durmakta fayda vardır. İslamı seçerek Müslüman olan Mevlevi sufilerin bu dönüşümü
incelendiğinde, onların, Mevlana’yı hem evrensel hoşgörünün sembolü olarak hem de İslam maneviyatının
ışığını en güzel yansıtan rehber bir şahsiyet, bir mürşid olarak gördükleri anlaşılmaktadır. İhtida ederek
Mevlevilik tarikatına intisap eden bu sufiler, Mevlana ile manevi buluşmalarının; ya onun Mesnevi adlı
eserini okuyarak, ya da bir Mevlevi şeyhi olan Kabir Helminski ile tanışmaları sayesinde gerçekleştiğini
aktarmaktadırlar. Bu tanışmanın ardından bu Mevlevi sufiler, iç dünyalarında bir öze dönüş hareketi
meydana geldiğini, bir ruhani diriliş hareketinin çağrısına kulak verdiklerini belirtmektedirler. Onlar,
ruhlarına bulaşan bu çağrının; ilahi aşk ve ondan süzülen sevgi, hoşgörüyle dolu evrensel bir çağrı
olduğunu ve yeryüzündeki herşeyi kuşattığını hissettiklerini ve iç dünyalarında büyük bir değişim
yarattığını ifade etmektedirler..Hepsinin ortak noktalarından biri de, Mevlana ile tanıştıktan sonra veya
tanışma öncesinde metafizik, manevi deneyimler yaşamış olmalarıdır. Bazıları bu manevi deneyimi,
tanıştıkları Mevlevi şeyhinin şahsiyetinde deneyimlerken, bazıları Mevlana’nın mesnevideki beyitleri ile
karşılaştıklarında kendi özlerine döndüklerini ve manevi bir dönüşüm yaşadıklarını beyan etmektedirler.
73 Melahat Beki, Matthew Levi Wright ile “Mevlevilik Ve Ýslam” Konulu Görüţme, 31 Ađustos, 2021.
74 Melahat beki, Karl Schaurer ile “Mevlevilik Ve Ýslam” Konulu Görüţme, 1 Eylül, 2021.
75 Melahat Beki, Anna Rohler ile “Mevlevilik ve Ýslam” Konulu Görüţme, 3 Eylül, 2021.
341
Bu ihtida etmiş Mevlevi sufiler, aslında kendi dönüşümlerinin de anahtarını vermektedirler.Nitekim

bir çoğu, tasavvufun kelimesiz harfsiz bir deneyim olarak ifade edilen hal dilinde metafizik deneyimler
yaşayarak İslam yolculuğuna çıkmış, yahut İslam’la kavuştuğunda bu değerli metafizik deneyimleri
kalplerinde bir hazine olarak bulmuşlardır.
Mevlana’nın evrensel boyutta bu kadar ilgi görmesi, öğretilerinden yola çıkarak bircok insanın
yürüdüğü yolu değiştirmesine neden olmuştur. Mevlana’nın hayata karşı bakış açısına getirdiği yeniliklerin
nedenleri altında onun, hep tevhide ve İslama çağıran tebliğinin önemi göz ardı edilemez.”76
SONUÇ
Mevlana, yaşadığı devriden bugüne dek öğretileriyle hep ilgi odağı olmuş, yüzyıllar boyu eserlerini
okuyan takipçileri onu bir manevi rehber olarak kabul etmişlerdir. Günümüzde ise batı dünyasında
özellikle Amerika’da, Mevlana ve Mevlevilik tarikatı büyük ilgi görmekte, İslama’a dair bir uyanış
çağrısı olmaktadır.
Son devirlerde maddî âlemin çorak sınırına varan Batılılar, manaya yönelmişler, huzuru maneviyatta
aramaya başlamışlardır. Kimi Mevlevî semâ’ıyla, kimi musikisiyle ilgilenerek, onların ardında gizli
olan aradıkları hakikati bulmaktadır. Farsça; Hint–Avrupa dilleri grubuna girdiği için Avrupalılar biraz
gayretle Farsçayı öğrenmekte, Mevlâna’nın eserlerini okuyup aydınlanmaktadır.77
Mevlana Celaleddin Rumi, batı dünyasında, çağların arkasından, hakikat işaretini veren bir klavuz
ve önder olarak görülmektedir. O, çağlar üstü mesajları sayesinde dünyamızın dört bir köşesinde değişik
millet, dil ve kültürlerden sayısız ruhu fethetmeye devam etmektedir. Onu tanıyan bir çok insan büyük
bir değişim ve dönüşüm geçirmektedir.78
Mevlana, yüzyıllardır dünyadaki tüm farklı dinlere mensup ruhi arayış içerisinde olan insanlarla,
yazmış olduğu eserleri aracılığıyla konuşmaktadır.”79
Görülmektedir ki, özellikle son yüzyılda, Mevlana’nın hikmet öğretileri ve ilahi aşka çağıran manevi
yolu Mevlevilik, batı dünyasında özellikle Amerikada büyük ilgi görmektedir. İslam’a yönelerek
Müslüman olmayı seçen birçok batılı birey, Mevlana’dan etkilenerek Mevlevilik tarikatına yürekten
bağlanmış, hayat biçimlerini ve manevi, ruhani yolculuklarını bu tarikat aracılığıyla sürdürmektedirler.
Onlara neden bu tarikatın cazip geldiği, neden Mevlevilikte ruhsal özlerini bularak, manevi bir dönüşüm
geçirdiklerini, onların çalışmamızda sorularımıza verdikleri yanıtlardan anlamak mümkündür. Hepsinin
ortak noktası, Mevlana’nın çağrısında ilahi aşkı deneyimlemiş olmaları ve onun evrensel hoşgörü
ve sevgiyi yaşatan anlayışından etkilenmiş olmalarıdır. Hiçbiri İslam’dan bağımsız bir Mevlevilik
anlayışını hoşgörmemekte, Mevlana’nın Kur’an ve sünnete dayalı bir İslam anlayışının temsilcisi
olduğuna inanmaktadırlar.
Bu çalışmanın, Mevlana’nın manevi mirasına sahip çıkan, tüm ihtida etmiş Mevlevi sufilerin,
etkileyici dönüşüm yolculuklarına bir nebze olsun ışık tutması bizi sevindirecektir.
76 Tosun Muharrem; Erdoğdu, Şule; “Mevlana Çevirilerinde Sembollerin Önemi: “Ney” ve “Gel” Örneğinde Mesnevi’nin
Evrensel Hoşgörü Çağrısı, The Importance of Symbols in Masnavi Translations: The International Indulgence Invitation
in the Examples of “Reed” and “Come”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries) Cilt/Volume: 8,
Sayı/Number:1, Yıl/Year: 2013 .
77 Çelebi, Celâleddîn, “Hz. Mevlâna’da İlim”, Konya, 1996, s. 36–37, 41.
78 Ergin, Ergül, “Mevlana: Evrensel Adalet Ve Barış İçin Bir İlham Hazinesi”, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayın-
ları, Konya 2014, s.14.
79 Arberry, A.J, “Discourse of Rumi”, London, 1961, p. VI.
342
KAYNAKÇA
Almaz, Hasan, Şanlıurfa Kutlu Doğum Sempozyumu-2007‘de sunulan “Mevlânâ‘nın Düşünce Dünyasında Hz.
Peygamber Sevgisi”, isimli bildiri.
Arberry, A.J, “Discourse of Rumi”, London, 1961.
Balle, Debra Krisitine Aziza, ( 26 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
Çelebi, Celâleddîn, “Hz. Mevlâna’da İlim”, Konya, 1996.
Ergin, Ergül, “Mevlana: Evrensel Adalet Ve Barış İçin Bir İlham Hazinesi”, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür
Yayınları, Konya 2014.
Fürüzanfer, Bediüzzaman, “Mevlana Celaleddin”, çeviren: Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk, 2005, Konya.
Franklin D. Lewis, “Rumi: Past and Present, East and West: The life, Teaching and poetry of Jalal Al-Din Rumi”,
Oneworld Publication Limited, 2000.
Gamard, İbrahim, ( 19 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
Gökçe, Cüneyd, “Mevlana’da Peygamber Sevgisi, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Uluslarrası Mevlana ve
Mevlevilik Sempozyumu, Bildiriler I, 2007.
Gölpınarlı, Abdülbaki, “ Mevlana, Hayatı, Sanatı, Yapıtlarından Seçmeler”, Varlık Yayınları, İstanbul 2001, s.5-7.
Güzel, Ahmet, “Mevlana’nın çağına ve çağımıza tesileri”,İstem, Yıl: 5, sayı: 10.
Helminski, Kabir, “İn the House of Remembering”, İntroduction by Mahmoud Mostafa, London 2020.
Hidayetoğlu, A. Selahaddin, “Hazret-i Mevlana Muhammed Celaleddin Rumi, Hayatı ve Şahsiyeti, Konya 2005.
Kara, Mustafa, “Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ ve Mevlevîlik”, Uludağ Ünı̇ versı̇ tesı̇ İlâhı̇ yat Fakültesı̇ Dergı̇ si,
Cilt: 15, Sayı: 1.
Louis Gardet, “Religion and Culture” in The Cambridge History of Islam—Part VIII: Islamic Society and Ci-
vilization, edited by P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, Cambridge University Press (1977).
Mevlânâ, “Rubâîler”, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul 1982, s. 152 (nr. 112); “Hz. Mevlânâ’nın Rubâîleri,”
haz. Şefik Can, Ankara 1990, c. II.
Mevlana Celaleddin Rumi, “Mesnevî”, trc. Veled Çelebi, İstanbul 1991, c. VI.
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, “Mesnevi”,çeviri: Vedat İzbudak, İstanbul, 1988, c.IV
Maselli, Skip, ( 24 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
Nicholson, R.A,“Mevlana Celaleddin Rumi”,çeviri: Ayten Lermioğlu, İstanbul 1973.
Platt, Mary, (23 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
Ritter, H.; Bausani, A. “ḎJ̲alāl al- Dīn Rūmī b. Bahāʾ al-Dīn Sulṭān al-ʿulamāʾ Walad b. Ḥusayn b. Aḥmad Ḵh̲aṭībī
.” Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P.
Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. Excerpt: “known by the sobriquet Mewlānā, persian poet and founder
of the Mewlewiyya order of dervishes”.
Schimmel, AnneMarie, “Ben Rüzgarım, Sen Ateş”, çeviren: Senail Özkan, Pegasus Yayınları, İstanbul 2017.
Shatoff, Debra Katherine ( 27 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
Seyyed Hossein Nasr, “Islamic Art and Spirituality”, Suny Press, 1987.
Simpson, Joseph, ( 20 Ağustos 2021) “Mevlevilik ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
TDV İslam Ansiklopedisi, Reşat Öngören Girişi, Ankara, 2004, C. 29, s.441.
Tosun Muharrem; Erdoğdu, Şule; “Mevlana Çevirilerinde Sembollerin Önemi: “Ney” ve “Gel” Örneğinde Mes-
nevi’nin Evrensel Hoşgörü Çağrısı, The Importance of Symbols in Masnavi Translations: The International
343
Indulgence Invitation in the Examples of “Reed” and “Come”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of
Academic Inquiries) Cilt/Volume: 8, Sayı/Number:1, Yıl/Year: 2013
“Why is Rumi the best-selling poet in the US?, https://web.archive.org/web/20180116061022/http://www.bbc.
com/culture/story/20140414-americas-best-selling-poet , (27 Ağustos,2021) .
Wilson, Amy Barker, (28 Ağustos, 2021) “Mevlevilik Ve İslam” Konulu Görüşme, İstanbul.
344
TÜRK ATASÖZLERİNİN KADINA YÖNELİK BAKIŞ

AÇISI
Jale KARHAN
Artvin Çoruh University, Department of Sociology ORCID: 0000-0001-9120-4962
ÖZET
Atasözleri insanların uzun yıllar boyunca birikmiş olan yaşam tecrübelerini, duygularını, düşüncelerini,
gözlemlerini ve inançlarını aktarır; ayrıca bir grubun zihinsel, toplumsal ve kültürel yapısını yansıtırlar.
Atasözleri kültürel aktarım yoluyla bugünlere kadar gelerek toplumsal ve kültürel hafızayı oluştururlar.
Bu çalışmanın amacı, Türk atasözlerinde kadının ne şekilde tanımlandığını ve toplum içerisinde nasıl
konumlandırıldığını sosyolojik bir bakış açısıyla ele almaktır. Araştırma kapsamında kadın ile alakalı olan
Türk atasözleri “eleştirel söylem analizi” yaklaşımı ile etraflıca incelenmiştir. Yapılan araştırmada Türk
atasözlerinde kadının aile kurumunun en önemli yapı taşı ve unsuru olduğu görülmüştür. Atasözlerinde
“kutsallaştırılmış anne” söylemi çok fazla bulunmaktadır. Kadın “eş”, “anne”, “teyze”, “hala”, “üvey
anne”, “kaynana”, “gelin”, “elti”, “görümce” gibi geleneksel roller ve konumlarda sürekli olarak evlilik
ve aile kurumu içerisinde, kısacası özel alanda tanımlanmıştır. Ayrıca, atasözlerinde kadınlar kız/kadın/
dul şeklinde cinsiyetçi ve ayrımcı bir söylemle kategorize edilmiştir. Araştırmanın sonucunda analizi
yapılan Türk atasözlerinin kadına şiddeti, erkeğin hegemonyasını, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ve
ataerkil kültürü desteklediği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Türk Atasözleri, kadın, kültürel aktarım, eleştirel söylem analizi, aile.
THE PERSPECTIVE OF TURKISH PROVERBS TOWARDS WOMAN
ABSTRACT
Proverbs convey people’s life experiences, feelings, thoughts, observations and beliefs that have
accumulated over many years; they also reflect the mental, social and cultural makeup of a group. Proverbs
form social and cultural memory by coming to this day through cultural transmission. The aim of this study
is to discuss how woman is defined in Turkish proverbs and how woman is positioned in society from
a sociological point of view. Within the scope of the research, Turkish proverbs related to woman was
examined in detail with the “critical discourse analysis” approach. In the research, it has been seen that
the woman is the most important building block and element of the family institution in Turkish proverbs.
In proverbs, there is a lot of “sanctified mother” discourse. The woman is constantly in the institution of
marriage and family in traditional roles and positions such as “wife”, “mother”, “maternal aunt”, “paternal
aunt”, “stepmother”, “mother-in-law”, “bride”, “sister-in-law”, “husband’s sister”, in short, it has been
defined in the private domain. In addition, in proverbs, women are categorized as girl/woman/widow with
a sexist and discriminatory discourse. As a result of the research, it has been seen that the analyzed Turkish
proverbs support violence against woman, the hegemony of men, gender inequality and patriarchal culture.
Keywords: Turkish proverbs, woman, cultural transmission, critical discourse analysis, family.
345
OBESITY DURING PREGNANCY
Fatma Kurt1, Safiye Özvurmaz2

*1
Aydin Efeler Cestepe Family Health Center,Nurse,Aydin,Turkiye
2
Aydin Adnan Menderes University, Faculty of Nursing, Public Health Nursing Department, Aydin, Turkiye.
ORCID: 0000-0001-5748-1819
ABSTRACT
Obesity is a commonly seen epidemic in developed and developing countries. When investigated in
terms of gender, women have higher rates of obesity rather than men. Within 2025, it is estimated that
more than 21% of women will be suffering from obesity and this will exponentially increase (Indarti et
al.,2021). According to Turkey Endocrinology and Metabolism Society’s data (2018), Turkey’s obesity
prevalence has not much difference than developed west countries. Pregnancy is a critical period in
which mother’s nutrication and selection of life styles have crucial effects on both mother and fetus
health(Procter,2014). Obesity during pregnancy is one of the fatal difficulties in obstetrics because of
its possible negative influences. Gestational diabetes, gestational hypertension, preeclampsia, venous
thromboembolism, postpartum hemorrhage, cesarean delivery and maternal mortality risks are more
possible obese pregnant women (Alves, et al.,2019; Indarti et al.,2021; Kim, et al.2021; Bingöl,
Koçak,2019). Pregnant woman’s body mass index and diet -to prevent future complications- should be
examined carefully throughout pregnancy. Every woman should be careful of their weights to get better
results and give birth to healthy children. (Malasevskaia, Sultana S, Hassan A, et al.,2021, Ounjaijean et
al.2021; Stubert, Reister, Janni, 2018)
Key Words: Pregnant, Obesity, Maternal obesity.
346
ENERGY OPTIMIZATION OF HIGHWAY TUNNEL

LIGHTING SYSTEMS
Güven Erdinç1*, Gamze Kaya2

*1
Çanakkale Onsekiz Mart University, School of Graduate Studies, Energy Resources and Management Program, Çanakkale,
Türkiye. 2Çanakkale Onsekiz Mart University, Çanakkale Vocational School of Technical Sciences, Department of Electric
and Energy, Çanakkale, Türkiye
ORCID: 0000-0003-4368-7861
ABSTRACT
The people mobility around the world has been growing due to the related developing technology
and progressing transportation opportunities. The usage of tunnels built to facilitate the mobility has
also increased. The continuous lighting for tunnels exceeding certain lengths (approximately 125m) has
required according to the guidelines of the International Commission on Illumination. The sustainable
lighting installations for the safe tunnels are needed deep attention and optimization for continuous
lighting. In-situ lighting automation and self-controllable lighting system are needed within the scope of
sustainable and environmental infrastructure. The developed LED technology should be also preferred
in lighting system designs. In this study, we explained lighting techniques consuming less energy
without impairing the quality of safe driving and driver vision of highway tunnels. As a case study, we
examined the lighting system design of the Belkahve Tunnel between Bornova and Kemalpaşa districts
of İzmir, and we compare alternative LED and existing lighting systems for that Tunnel. The results on
energy efficiency and environmental effects are presented and alternative solutions are promoted within
the scope of energy efficiency and optimization in tunnel safe lighting systems.
Keywords: Tunnel Lighting, Energy Optimization, Sustainable Infrastructure
347
COMPARATIVE EVALUATION OF PRODUCTIVE

EFFICIENCY OF IRRIGATION ASSOCIATIONS USING
STATISTICAL METHODS
Sinan Kartal
Alanya Alaaddin Keykubat University, General Secretary, Antalya, Türkiye
ORCID: 0000-0002-9600-8052
ABSTRACT
This study was conducted to compare the production indexes of the irrigation unions in Turkey’s
7th irrigation district. It was determined whether there was a significant difference in the productive
efficiency of 11 irrigation associations based on output per unit irrigated area ($ ha-1), output per unit
cropped area ($ ha-1), output per unit irrigation supply ($ m-3), and output per unit crop water demand
($ m-3). Because the data did not have a normal distribution, the nonparametric Kruskal–Wallis H test
was used to determine whether there was a significant difference in the productive efficiency of 11
irrigation associations corresponding to output per unit irrigated area ($ ha-1), output per unit cropped
area ($ ha-1), output per unit irrigation supply ($ m-3), and output per unit crop water demand ($/m3) in
the 7th irrigation district in the years 2006–2019. This test revealed a significant difference between the
groups for all values. Significant differences between groups were examined using the nonparametric
Mann–Whitney U test. All the productive efficiency values of the 11 irrigation associations in the 7th
irrigation district differed significantly (p < 0.05). When the rank averages of the productive efficiency
values from 2006 to 2019 for each productive indicator of the irrigation associations were examined,
the highest value for the output per unit irrigated area ($ ha-1) was obtained from Yerkozlu and the
lowest value was obtained from Zile; the highest value for the output per unit cropped area ($ ha-1) was
obtained from Suluove and the lowest value was obtained from Zile; the highest value for output per
unit irrigation supply ($ m-3) was obtained from Yerkozlu and the lowest value was obtained from Zile;
and the highest value for output per unit crop water demand ($ m-3) was obtained from Amasya and the
lowest value was obtained from Gediksaray.
Keywords: Irrigation association, Productive efficiency, Kruskal–Wallis H test, Irrigation
Kaynakça:
Arslan, F., Deđirmenci, H. (2017). Rating of Some Irrigation Projects Operated by DSI in Turkey. International
Advanced Researches & Engineering Congress, 16-18 November, Osmaniye/Turkey.
Arslan, F., Deđirmenci, H. (2018). RAP-MASSCOTE approach of modernizing operation-maintenance and ma-
nagement of irrigation schemes: a case study of Kahramanmaraș Left Bank Irrigation Scheme. Atatürk
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 49(1), 45-51.
Cakmak, B., Beyri̇ bey, M., Yildirim, Y, E & Kodal, S. (2004). Benchmarking performance of irrigation schemes:
a case study from Turkey. Irrigation and Drainage, 53(2), 155-163.
348
DSÝ, ( 2019). 2019 Yılı Faaliyet Raporu. T.C. Tarım ve Orman Bakanlıđı, Devlet Su Ýţleri Genel Müdürlüđü,
Strateji Geliţtirme Dairesi Baţkanlıđı, Ankara.
Garcia, I.F., Rodriguez, Diaz, J.A., Poyato, E.C., Montesinos, P., & Berbel, J. (2014). Effects of modernization
and medium term perspectives on water and energy use in irrigation districts. Agricultural Systems. (131),
56-63.
Kartal, S. (2018). Sulama Ţebeke Performanslarının Çok Deđiţkenli Ýstatistiksel Yöntemlerle Deđerlendirilmesi:
Türkiye Örneđi. PhD Thesis, Kahramanmaraţ Sütçü Ýmam University, TR.
Molden, D, J., Sakthivadivel R, Perry C J, Fraiture C D & Kloezen, W., H. (1998). Indicators for Comparing Per-
formance of Irrigated Agricultural Systems. IWMI, Colombo, Research Report (20), 26.
Malano, H,M., George, B,A. & Davidson, B. (2005). Asset management modelling framework for irrigation and
drainage systems: Principles and case study application. Irrigation and Drainage Systems, (19), 107-127.
Rodriguez-Diaz, J.A., Camacho-Poyato, E., Lopez-Luque, R., & Perez-Urrestarazu, L. ,(2008). Benchmarking and
multivariate data analysis techniques for improving the efficiency of irrigation districts: an application in
Spain. Agricultural systems, 96(1), 250-259.
Tanriverdi, C., Degirmenci, H & Sesveren, S. (2011). Assessment of Irrigation Schemes in Turkey Based on Ma-
nagement Types. African Journal of Biotechnology, 10(11), 1997-2004.
Zema, D, A., Nicotra A, Tamburino, V., & Zimbone S, M. (2015). Performance assessment of collective irrigation
in Water Users’ Associations of Calabria (Southern Italy). Irrigation and drainage, 64(3), 314-325.
Zema, D, A., Nicotra A, Mateos, L., & Zimbone S, M. (2018). Improvement of the irrigation performance in Water
Users Associations integrating data envelopment analysis and multi-regression models. Agricultural Water
Management, 205, 38-49.
349
ANALYSING GAS PRESSURE, VOLUME AND

TEMPERATURE RELATIONS WITH TRIANGULATION
TECHNIQUE COMPOSED OF OBSERVATION,
SUPERVISED AND UNSUPERVISED MACHINE
LEARNING
Asst. Prof. Dr. Özerk YAVUZ,

Nişantaşı University, Istanbul
“If world, world citizens, leaders and god loves me I can even be elected as the President.”
-Profesör Özerk Yavuz
“Anything is possible in life.”
“If ‘We the people’ want then it can be possible in a democratical, constitutional setting.”
“In democracies, the remedies are inexhaustible.”
-Süleyman Demirel
Abstract
Pressure is the unit force applied to an area. It is defined as the perpendicular force per unit area and
calculated with the P=F/S formula where force is divided by surface. When the same force applied to
a larger area less pressure occurs whereas same force for a limited surface leads to a limited pressure.
Similary high force values for the same surface areas leads to higher pressures whereas low force
values applied to the same surface areas leads to a lesser degree of pressure. Similarly in gas pressure
which is explained by ideal gas law, pressure value is found by P.V=n.R.T equation. It is positively
correlated with temperature whereas negatively correlated by volume. Mol number identified with the
Avogadro constant makes a positive contribution to the pressure smilar to the R which indicates the
gas constant. In the ideal gas equation of P.V=n.R.T, P indicates the pressure, V indicates volume,
N indicates mol number, R indicates gas constant and finally T indicates temperature. Understanding
dynamics of pressure and force its antecedents, characterics may help scientists in responding the needs
of consumers by designing more focused and targeted devices which may ease life of consumers, end
users and society at large. Machine Learning form of data mining can be applied in using mechanics
behind pressure, volume, temperature, mol number and gas constant relations.
350
Keywords: Artificial Intelligence, Machine Learning, Data Mining, Observation, Qualitative

Research, Quantitative Research, Gas Pressure, Gas Volume, Baloon
INTRODUCTION
Similary high force values for the same surface areas leads to higher pressures whereas low force values
applied to the same surface areas leads to a lesser degree of pressure. Similarly in gas pressure which
is explained by ideal gas law, pressure value is found by P.V=n.R.T equation. It is positively correlated
with temperature whereas negatively correlated by volume. Mol number identified with the Avogadro
constant makes a positive contribution to the pressure smilar to the R which indicates the gas constant.
In the ideal gas equation of P.V=n.R.T, P indicates the pressure, V indicates volume, N indicates mol
number, R indicates gas constant and finally T indicates temperature. Understanding dynamics of
pressure and force its antecedents, characterics may help scientists in responding the needs of consumers
by designing more focused and targeted devices which may ease life of consumers, end users and
society at large. Machine Learning form of data mining can be applied in using mechanics behind
pressure, volume, temperature, mol number and gas constant relations (Wikipedia, 2022; Clapeyron,
1834; Clapeyron, 1835; Clapeyron, 1837; Davis, 2002; Krönıg, 1856; Clausıus, 1857; Moran, 2000) .
In wikipedia it is stated that “The ideal gas law, also called the general gas equation, is the equation
of state of a hypothetical ideal gas. It is a good approximation of the behavior of many gases under
many conditions, although it has several limitations. It was first stated by Benoît Paul Émile Clapeyron
in 1834 as a combination of the empirical Boyle’s law, Charles’s law, Avogadro’s law, and Gay-Lussac’s
law. where P, V and T are the pressure, volume and temperature; {\displaystyle n}n is the amount of
substance; and R is the ideal gas constant. It can also be derived from the microscopic kinetic theory,
as was achieved (apparently independently) by August Krönig in 1856 and Rudolf Clausius in 1857.
The state of an amount of gas is determined by its pressure, volume, and temperature. The modern form
of the equation relates these simply in two main forms. The temperature used in the equation of state
is an absolute temperature: the appropriate SI unit is the kelvin.” (Wikipedia, 2022; Clapeyron, 1834;
Clapeyron, 1835; Clapeyron, 1837; Davis, 2002; Krönıg, 1856; Clausıus, 1857; Moran, 2000)
Figure1: Pressure and Volume Change in Response to Temperature Changes
Source: Wikipedia
351
In the wikipedia it is indicated that “Isotherms of an ideal gas for different temperatures. The curved
lines are rectangular hyperbolae of the form y = a/x. They represent the relationship between dpressure (on
the vertical axis) and volume (on the horizontal axis) for an ideal gas at different temperatures: lines that
are farther away from the origin (that is, lines that are nearer to the top right-hand corner of the diagram)
correspond to higher temperatures.” (Wikipedia, 2022; Clapeyron, 1834; Clapeyron, 1835; Clapeyron,
1837; Davis, 2002; Krönıg, 1856; Clausıus, 1857; Moran, 2000). Wikipedia explains ideal gas law with
the following formula in literature “ . P is the absolute pressure of the gas,
V is the volume of the gas, n is the amount of substance of gas (also known as number of moles), R is
the ideal, or universal, gas constant, equal to the product of the Boltzmann constant and the Avogadro
constant, kB is the Boltzmann constant. NA is the Avogadro constant. T is the absolute temperature of the
gas. N is the number of particles (usually atoms or molecules) of the gas.” (Wikipedia, 2022; Clapeyron,
1834; Clapeyron, 1835; Clapeyron, 1837; Davis, 2002; Krönig, 1856; Clausius, 1857; Moran, 2000).
Data mining is defined as a methodological approach in the analysis of quantitative data as indicated
in the literature. The data mining process is formed of a set of structured steps that make up the data
mining research process and methodology. Initially, the understanding and analysis of the business
situation and problem are completed, this is later followed by the review and pre-processing of the
data. Subsequently, a conceptual framework or model is developed following the literature review and
analysis approaches, model testing is performed with supervised and unsupervised versions of machine
learning approaches (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
In supervised learning, learning process is usually triggered and activated by anticipatory (feed-
forward) approaches which are then followed by backward propagation processes which aim to minimize
the cost functions in a stochastic manner. Using the mapping functions, the input layers of the model
are mapped to the output layer taking into account the independent dependent values. The functions and
equations involved in this mapping are calculated. Subsequently, in many ways, the rules generated with
the lowest error rate measured by respective entropy values are assesed. As in gradient descent forms the
lowest cost for the respective variable weights are searched. The equation with the slope which is zero in
local minimum or global minimum, which is also the derivative of the cost in the reverse parabolic cost
weight diagram is presented as the main association rule. This value can also be calculated by finding
the tangent of that point which can be calculated by dividing edge looking to the angle (opposing edge)
to adjacent edge in a triangular. To reach the point with the slope zero which is the intersection of the
lowest weight and respective weight value meaning the lowest cost in the function at this point is steep
to the weight, an iterative traversal is necessary for the opposite direction of the gradient. In this manner
rules that provide the closest proximity to the actual results are selected and presented as distinctive
association rules. To assess this, a stochastic backpropagation technique is used in many respects. In
unsupervised machine learning grouping of several construct value combinations for different variables
are assigned to respective clusters by applying mimicry for the pre-unlabeled data (Yavuz, 2009; Yavuz,
2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
RESEARCH METHOD
Data Mining techniques, which is considered to be a sub-part of artificial intelligence, are mainly
composed of supervised and unsupervised forms of machine learning. In this case classification and
regression are two forms of supervised learning whereas association and clustering are examples to
unsupervised learning. In classification form of supervised learning the interpretations are handled
based on input and output labes where dependent classification variables are pre-labeled whereas in
unsupervised learning interpretation is merely done based on input data only without any pre-labeling
process. In the regression form of supervised learning a relation between indipendent variables and
dependent variables are seeked. Respective influence of the indipendent variables on the dependent
variable is calculated by finding the slopes which is equal to the tangent value at that point. In clustering
approach while similarities and convergence for the in group variable values are aimed to be maximized,
352
a divergence from out group member values for other segments and clusters are applied. In association
form of unsupervised learning associative relations for several situations and categories are tried to
be discovered within the data sets. Both supervised and unsupervised machine learning forms employ
several techniques composed of statistics, mathematics and heuristics. In todays world data mining
driven research methods are frequently used in several research domains and research topics in medical
science, marketing, political science, public and cultural studies as a research method. It is also an
important field itself in the scientific body of knowledge and literatures of computer science and
quantitative research with its several techniques and algorithms that it employs (Yavuz, 2009; Yavuz,
2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
The data mining approach can be viewed as a systematic and structured investigative process that
focuses on situation analysis, data collection, model building, and model testing. The ideas and insights
uncovered from these analyses can be used as a starting point for decision-making by leaders, the
scientific community, and society as a whole. Machine learning technique, which is a famous approach
in quantitative research methodologies based on data mining, is a form of machine learning. The use
of machine learning from data mining can provide an exploratory and confirmatory understanding of
the phenomena in question and can provide in-depth insight and uwnderstanding with the option of
knowledge discovery, prediction, or forecasting that it offers (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018,
Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
Figure 1. Athena Data Mining Model (Prepared by the Researcher)
In data mining process Athena data mining model has been employed as seen in Figure 1. In this
research, several machine learning algorithms have been applied. Among these algorithms, unsupervised
machine learning algorithms here assess the instance values and assign these independent values to the
respective segment clusters whereas supervised machine learning algorithms mainly focus on mapping
the multivariate variables in input layers to class labels in output layers with transformation and
mapping functions. Additionally, class-based metrics are evaluated and associated rules are generated
in a reinforced fashion some applying forward feeding and backpropagation approaches based on the
algorithmic designs and architectures Prediction-focused machine learning functions are also involved
353
in input-output transformation processes which generates the predicted values for the respective
variables and attributes Depending on the algorithmic design, algorithmic architecture, complexity of
the algorithms these algorithms can generate different results for similar, same or distinct problem For
the same dataset with the same parameters performance indicators of the algorithms have been assessed
and their results are evaluated. The best performing algorithm for this problem with the respective
dataset and parameters has been discovered with the analysis conducted. Knowledge patterns and rules
found out have been interpreted and listed. For the supervised machine learning approach, Niagara Falls
Model as depicted in Figure 2 is followed. For the unsupervised machine learning approach, Manavgat
Falls Model has been employed as depicted in Figure 3. (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018,
Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
Figure 2. Niagara Falls Machine Learning Flow of Supervised Learning (Prepared by the Researcher)
Figure 3. Manavgat Falls Unsupervised Machine Learning Algorithm Flow Composed of Model Building
and Testing (Prepared by the Researcher)
354
DATA GATHERING AND PROCESSING

For the data set and sampling primary data has been collected and pre-processed in Niţantaţı
University, Ýstanbul. Observations made with observation form of qualitative research methodology
made in Ýstanbul in Room Temperature and Lower temperatures provided by Grundig NoFrost
Refrigirator. Later in order to enhance exploratory and confirmatory understanding classification and
clustering focused supervised, unsupervised machine learning approaches available in data mining
literature employed. In model training and testing, 70 percent of the data has been used for training of
the model purposes whereas 30 percent of the data has been used for model testing purposes. In this
way a solution for the research questions “What are the relations between Absolute pressure of the gas
(Pressure), Volume of the gas (Volume), Amount of substance of gas (also known as number of moles
(Mole Number), Ideal, or universal, gas constant (Ideal Gas Constant), Absolute temperature of the gas
(Temperature)” is tried to be examined and understood (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz,
2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
Figure 4: Pressure and Volume Changes Observed with temperature changes applied over time
Table 1. List of Variables Used in Analysis
Variable Name Variable

Absolute pressure of the gas (Pressure) Nominal/Categorical
Volume of the gas (Volume) Nominal/Categorical
Amount of substance of gas (also known as number of moles (Mole
Number) Nominal/Categorical
Ideal, or universal, gas constant (Ideal Gas Constant) Nominal/Categorical
Absolute temperature of the gas (Temperature) Nominal/Categorical
Baloon Color Nominal/Categorical
355
FINDINGS
In the research both observation form of qualitative research methodology and classification and
clustering forms of machine learning methodologies employed. Qualitative and Quantitative techniques
provided consistent and alligned results and findings consequently.
In data mining analysis, the rules of the association, predictive knowledge with insights have been
discovered using classification and clustering algorithms for the relevant domain and problem set. In
these approaches, the input-output mapping functions are used to create association rules that correspond
to the outer layer projection from inner layers. In some, feed-forward and backward propagation
techniques have been applied. The relevant rules with the lowest error rate have been presented as the
main rules discovered with the analysis conducted (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz,
2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
Many data mining processes today employ a technical approach to supervised learning in which
independent or multivariate indicators and variables are assigned to output class labels using mapping
functions. In unsupervised versions of data mining and machine learning, the fundamental values of each
group (focal points, centroids) are calculated, the sample and the corresponding characteristic values are
assigned to the respective groups in order to maximize convergence and minimize differences in the
same group while divergence is expected among members of different groups. In the supervised and
unsupervised machine learning process, rules are created to improve the exploratory and confirmatory
understanding of the phenomenon this context, the Model 1. research design path can offer several
advantages in understanding these phenomena and can be a good decision support tool for key business
leaders, political leaders, and the society (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz,
2021; Yavuz, 2022).
In the applied analysis, the same input load was tested with the same parameters using multilayer
perceptron, Bayesian networks, random forrest algorithms. In the analysis of the University of Waikato’s
Weka data mining package, which includes supervised and unsupervised machine learning applications
have been implemented. Then the key performance indicators of the classifications and clusterings were
compared and evaluated. During the analysis, 10 fold cross-validation technique was used to train the
model, and then the model is tested with a test dataset composed of the same variables. Based on the
performance metrics associated with data mining analysis, a high-performing algorithm was selected
that can be used for such areas and problem sets to gain additional information and insights. For this,
the mean square of the error, accuracy (precision), coefficient of correct classification, and coefficient
of misclassification were used (Yavuz, 2009; Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz, 2021;
Yavuz, 2022). The rules and performance indicator values calculated are shown in Tables 2 and 3. Voted
Perceptron has been the top scorer among all machine learning algorithms with the highest classification
rate, lowest RMSE, and misclassification performance. The maing finding were given in the Table 3.
Table 2. Performance Estimations of Machine Learning Algorithms
Machine Learning Key Performance Indicators

Algorithm RMSE Precision % Correctly Classified % Misclassified
Voted Perceptron 0.24 1 %100 %0
Random Tree 0 1 %100 %0
PART 0 1 %100 %0
Multilayer Perceptron 0.01 1 %100 %0
J48 0 1 %100 %0
Bayesian networks 0.0044 1 %100 %0
356
Table 3. Association Rules Generated by Supervised and Unsupervised Machine Learning Algorithms
I Cluster analysis revealed that high absolute pressure, small volume, lowered temperature is in
the same cluster whereas low absolute pressure, big volume, heightened temperature are in the
other cluster where mol number and ideal/Universal Gas Constant is constant.
II If volume is big then absolute pressure is low, if volume is small then pressure is high for the
sampling used in the study
III If absolute pressure is low then pressure is big whereas if absolute pressure is high then volume
is small.
IV If absolute pressure is low then temperature is heightened whereas if absolute pressure is high
then temperature is lowered
V The volume of the balloon that preserves the gas molecules is big when temperature is
heightened. If volume of the balloon is small then temperature is lowered.
VI Baloon Colour (purple with white patterns) has been seen for all pressure, volume, temperature
values in the sampling. No color change has been detected in the experiments. It can also be
hypothized that other balloon colours can provide the same reactions and outputs for similar
parameter value changes. This variable can also be tested in further empirical and complimentary
studies if preferred by the scientific community members.
Unsupervised and supervised machine learning analysis results showed that Cluster analysis revealed
that high absolute pressure, small volume, lowered temperature is in the same cluster whereas low
absolute pressure, big volume, heightened temperature are in the other cluster where mol number and
ideal/Universal Gas Constant is constant. If volume is big then absolute pressure is low, if volume is
small then pressure is high for the sampling used in the study. If absolute pressure is low then pressure
is big whereas if absolute pressure is high then volume is small. If absolute pressure is low then
temperature is heightened whereas if absolute pressure is high then temperature is lowered.The volume
of the balloon that preserves the gas molecules is big when temperature is heightened. If volume of the
balloon is small then temperature is lowered. Baloon Colour (purple with white patterns) has been seen
for all pressure, volume, temperature values in the sampling. No color change has been detected in the
experiments. It can also be hypothized that other balloon colours can provide the same reactions and
outputs for similar parameter value changes. This variable can also be tested in further empirical and
complimentary studies if preferred by the scientific community members.Neural network generated
research models can be found in Figure 5 and Figure 6.
357
Figure 5. A Neural Network View of the Generated Model (Multilayer Perceptron: Absolute Pressure Is
the Dependent Variable)
Figure 6. A Neural Network View of the Generated Model (Multilayer Perceptron: Volume is the
Dependent Variable)
In the conducted analysis, the Multilayer perceptron method has been the best performing algorithm
among other applied supervised machine learning approaches. This technique creative generated
a correct classification rate of 75.39 percent with an RMSE of 0.42 and a misclassification rate of
24.60. Performance measures and indicators have been chosen as suggested in the literature. It is further
concluded that supervised and unsupervised machine learning algorithms, also known as classification
and clustering techniques in the data mining literature, can be used as effective and efficient tools for
the discovery of meaningful knowledge and insights. Confirmation and exploration of knowledge and
insights are possible with data mining flows as in Athena data mining model. These ideas can be taken
into account by policy-makers and society at large in such areas and in a similar set of issues. Processing
times can vary based on the input loads, algorithmic design, architecture, and performance of the
algorithm which can be evaluated with approximation approaches by using metrics such as Big O or Big
Ω which can also be used to assess the efficiency and the complexity of these calculations (Yavuz, 2009;
Yavuz, 2013, Yavuz, 2018, Yavuz, 2019; Yavuz, 2021; Yavuz, 2022).
358
DISCUSSION AND CONCLUSION

Similary high force values for the same surface areas leads to higher pressures whereas low force
values applied to the same surface areas leads to a lesser degree of pressure. Similarly in gas pressure
which is explained by ideal gas law, pressure value is found by P.V=n.R.T equation. It is positively
correlated with temperature whereas negatively correlated by volume. Mol number identified with the
Avogadro constant makes a positive contribution to the pressure smilar to the R which indicates the
gas constant. In the ideal gas equation of P.V=n.R.T, P indicates the pressure, V indicates volume,
N indicates mol number, R indicates gas constant and finally T indicates temperature. Understanding
dynamics of pressure and force its antecedents, characterics may help scientists in responding the needs
of consumers by designing more focused and targeted devices which may ease life of consumers, end
users and society at large. Machine Learning form of data mining can be applied in using mechanics
behind pressure, volume, temperature, mol number and gas constant relations.
Unsupervised and supervised machine learning analysis results showed that Cluster analysis revealed
that high absolute pressure, small volume, lowered temperature is in the same cluster whereas low
absolute pressure, big volume, heightened temperature are in the other cluster where mol number and
ideal/Universal Gas Constant is constant. If volume is big then absolute pressure is low, if volume is small
then pressure is high for the sampling used in the study. If absolute pressure is low then pressure is big
whereas if absolute pressure is high then volume is small. If absolute pressure is low then temperature is
heightened whereas if absolute pressure is high then temperature is lowered.The volume of the balloon
that preserves the gas molecules is big when temperature is heightened. If volume of the balloon is small
then temperature is lowered. Baloon Colour (purple with white patterns) has been seen for all pressure,
volume, temperature values in the sampling. No color change has been detected in the experiments. It
can also be hypothized that other balloon colours can provide the same reactions and outputs for similar
parameter value changes. This variable can also be tested in further empirical and complimentary studies
if preferred by the scientific community members.
To sum up in this study volume, pressure and temperature relations with environmental factors have
been assesed. As an environmental factor temperature’s influence on pressure and volume of a baloon.
In the experiments a purple colored baloon with white patterns have been used. Pressure, volume,
temperature, Stress and strain changes in the baloon based on the environmental changes observed and
analysed using supervised and unsupervised forms of machine learning in data mining. This study can
be considered as a unique contribution to the scientific body of knowledge because of testing some of
the theories evolved over time associated with gases in different settings, under several environmental
factors and unique combinations of research instruments and tools employed. Hope it would provide
an exploratory and confirmatory feedback for the interested parties, leaders, world citizens and science
community who are keen on understanding and analyzing this research topic of interest. It can also
considered as a case study for the scientific community involved in designing and producing technologies
that rely on gas pressure and its mechanics. Hope you enjoy. All the best.
REFERENCES
ÖZERK, YAVUZ, AN EARLY WARNING SYSTEM APPROACH FOR THE IDENTIFICATION OF CURREN-
CY CRISES, 2009, BAHÇEŞEHIR UNIVERSITY, INSTITUTE OF SCIENCES
KARAHOCA, DILEK, KARAHOCA, ADEM, YAVUZ, ÖZERK, AN EARLY WARNING SYSTEM APPRO-
ACH FOR THE IDENTIFICATION OF CURRENCY CRISES WITH DATA MINING TECHNIQUES,
NEURAL COMPUTING AND APPLICATIONS,23,44750,2471-2479,2013, SPRINGER
359
YAVUZ, ÖZERK, KARAHOCA, ADEM, KARAHOCA, DILEK, A DATA MINING APPROACH FOR DESIRE
AND INTENTION TO PARTICIPATE IN VIRTUAL COMMUNITIES, INTERNATIONAL JOURNAL
OF ELECTRICAL AND COMPUTER ENGINEERING,9,5,3714,2019, IAES INSTITUTE OF ADVAN-
CED ENGINEERING AND SCIENCE
YAVUZ, ÖZERK, A DATA MINING ANALYSIS OF COVID 19 CASES IN STATES OF USA, INTERNATIO-
NAL JOURNAL OF ELECTRICAL AND COMPUTER ENGINEERING,12, 2, 2022
YAVUZ, ÖZERK, A DATA MINING ANALYSIS OF CORONAVIRUS CASES AND VACCINATIONS IN THE
CITY OF LONDON, ENGINEERING SCIENCE IN THE CHANGING AND TRANSFORMING WOR-
LD: AN INTERDISCIPLINARY APPROACH, 35-42,2021, ASTANA
YAVUZ, ÖZERK, A PUBLIC PERCEPTIONS ANALYSIS WITH DATA MINING ALGORITHMS,2. INTER-
NATIONAL BAŞKENT CONGRESS ON PHYSICAL, SOCIAL AND HEALTH SCIENCES, ANKARA,
2021
YAVUZ, ÖZERK, A PUBLIC PERCEPTIONS ANALYSIS WITH DATA MINING ALGORITHMS, II. INTER-
NATIONAL “BAŞKENT” CONGRESS ON PHYSICAL, SOCIAL AND HEALTH SCIENCES PROCE-
EDINGS BOOK, 2021
YAVUZ, ÖZERK, MARKETING IMPLICATIONS OF PARTICIPATIVE BEHAVIOR IN VIRTUAL COMMU-
NITIES, 2018, BAHÇEŞEHIR UNIVERSITY, INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
YAVUZ, ÖZERK, A MACHINE LEARNING APPROACH IN UNDERSTANDING VACCINATIONS IN CO-
VID-19 PANDEMY, 6. INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS, 2021
YAVUZ, ÖZERK, QAHRAMANOV, VUGAR, 6TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH
CONGRESS PROCEEDINGS BOOK, 2021
YAVUZ, ÖZERK, ANALYZING INTOXICATION CAUSED DEATHS IN UNITED STATES OF AMERICA
WITH CLASSIFICATION AND CLUSTERING,3. INTERNATIONAL CONGRESS ON LIFE, SOCIAL,
AND HEALTH SCIENCES IN A CHANGING WORLD, 2021
YAVUZ, ÖZERK, ANALYZING INTOXICATION CAUSED DEATHS IN UNITED STATES OF AMERICA
WITH CLASSIFICATION AND CLUSTERING,3. INTERNATIONAL CONGRESS ON LIFE, SOCIAL,
AND HEALTH SCIENCES IN A CHANGING WORLD PROCEEDINGS BOOK, 2021
VID-19 PANDEMY,6TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS, 2021
VID-19 PANDEMY,6TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS PRO-
CEEDINGS BOOK, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A CLASSIFICATION AND CLUSTERING ANALYSIS BY APPLIED MACHINE LEAR-
NING IN VIRTUAL COMMUNITIES AND SOCIAL MEDIA, III. INTERNATIONAL “BAŞKENT”
CONGRESS ON PHYSICAL, SOCIAL AND HEALTH SCIENCES, 2021
YAVUZ, ÖZERK, COMBINING QUALITATIVE AND QUANTITATIVE RESEARCH METHODOLOGIES IN
ASSESING HEALTH EFFECTS OF ALCOHOL, INTERNATIONAL CONGRESS ON MULTIDISCIP-
LINARY NATURAL SCIENCES AND ENGINEERING ABSTRACTS BOOKLET, 2021
YAVUZ, ÖZERK, COMBINING QUALITATIVE AND QUANTITATIVE RESEARCH METHODOLOGIES IN
ASSESING HEALTH EFFECTS OF ALCOHOL, INTERNATIONAL CONGRESS ON MULTIDISCIP-
LINARY NATURAL SCIENCES AND ENGINEERING, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A STATISTICAL ANALYSIS APPROACH IN UNDERSTANDING CONSUMPTION RELA-
TED KNOWLEDGE SHARING BEHAVIOR IN VIRTUAL COMMUNITIES,4TH INTERNATIONAL
CONGRESS ON HUMAN STUDIES, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A LEADING INDICATOR APPROACH WITH DATA MINING TECHNIQUES IN ANAL-
YZING BITCOIN MARKET VALUE, INTERNATIONAL CONFERENCE ON DESIGN, RESEARCH
AND DEVELOPMENT, 2021
360
YAVUZ, ÖZERK, A 21ST CENTURY APPROACH IN ANALYSING HEALTH PRECAUTIONS IN LONDON

WITH MACHINE LEARNING DRIVEN DATA MINING, INTERNATIONAL CONFERENCE ON DE-
SIGN, RESEARCH AND DEVELOPMENT, 2021
YAVUZ, ÖZERK, UNDERSTANDING ETHANOL USAGE AND ITS INFLUENCES BY APPLYING A QUA-
LITATIVE AND QUANTITATIVE RESEARCH DESIGN, INTERNATIONAL CONFERENCE ON DE-
SIGN, RESEARCH AND DEVELOPMENT, 2021
YAVUZ, ÖZERK, WHY DO WE USE VIRTUAL COMMUNITIES? CONSUMPTION RELATED VIRTUAL
COMMUNITY PARTICIPATIVE BEHAVIOR AND ITS ANTECEDENTS FROM A BEHAVIORAL
PERSPECTIVE USING MULTIPLE REGRESSION TECHNIQUE FOR KNOWLEDGE DISCOVER-
Y,7TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A CLASSIFICATION AND CLUSTERING ANALYSIS BY APPLIED MACHINE LEAR-
NING IN VIRTUAL COMMUNITIES AND SOCIAL MEDIA,3. INTERNATIONAL “BAŞKENT”
CONGRESS ON PHYSICAL, SOCIAL AND HEALTH SCIENCES PROCEEDINGS BOOK, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A SUPERVISED AND UNSUPERVISED MACHINE LEARNING APPROACH IN ANALY-
ZING INFLUENCE OF EATING HABIT CHANGES TO CONSTIPATION AND HEMMOROIDS, VI.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND VOCATIONAL STUDIES CONGRESS SCIENCE AND HE-
ALTH, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A DIGITAL ANALYTICS APPROACH BY APPLYING MACHINE LEARNING FOR THE
ANALYSIS OF THEATRE AND ART MARKETING WITH MANAGERIAL IMPLICATIONS FOR
CONTEMPORARY FINE ARTS EDUCATION, VI. INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND VOCATIO-
NAL STUDIES CONGRESS ENGINEERING, 2021
YAVUZ, ÖZERK, BITCOIN DEĞERININ ANALIZINDE DENETIMLI VE DENETIMSIZ MAKINE ÖĞRENI-
MI ALGORITMALARI ILE BIR VERI MADENCILIĞI YAKLAŞIMI, IV. ULUSAL MÜHENDISLIKTE
BILIMSEL VE MESLEKI ÇALIŞMALAR KONGRESI, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A PHENOMENOLOGICAL, SINGLE CASE STUDY APPROACH IN ANALYSING HE-
ALTH CONSIDERATIONS OF ALCOHOL DRINKING BEHAVIOR SEEN IN ADULTS, CURRENT
DEBATES ON NATURAL AND ENGINEERING SCIENCES 2, 2021, BILGIN KÜLTÜR SANAT YA-
YINLARI
A CONSUMPTION RELATED KNOWLEDGE SHARING BEHAVIOR ANALYSIS BY APPLYING MULTIP-
LE REGRESSION ALGORITHMS, CURRENT DEBATES ON SOCIAL SCIENCES 7, BILGIN KÜL-
TÜR SANAT YAYINLARI
YAVUZ, ÖZERK, UNDERSTANDING ETHANOL USAGE AND ITS INFLUENCES BY APPLYING A QUA-
LITATIVE AND QUANTITATIVE RESEARCH DESIGN, EUROPEAN JOURNAL OF SCIENCE AND
TECHNOLOGY, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A 21ST CENTURY APPROACH IN ANALYSING HEALTH PRECAUTIONS IN LONDON
WITH MACHINE LEARNING DRIVEN DATA MINING, EUROPEAN JOURNAL OF SCIENCE AND
TECHNOLOGY, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A LEADING INDICATOR APPROACH WITH DATA MINING TECHNIQUES IN ANALY-
SING BITCOIN MARKET VALUE, EUROPEAN JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A CLASSIFICATION AND CLUSTERING APPROACH USING DATA MINING TECH-
NIQUES IN ANALYZING GASTROINTESTINAL TRACT, INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND
VOCATIONAL JOURNAL, 2021
YAVUZ, ÖZERK, AN OPTIMIZATION FOCUSED MACHINE LEARNING APPROACH IN ANALYSING
ARTS PARTICIPATIVE BEHAVIOR WITH FINE ARTS EDUCATION CONSIDERATIONS, INTER-
NATIONAL SCIENTIFIC AND VOCATIONAL JOURNAL, 2021
YAVUZ, ÖZERK, A SUPERVISED AND UNSUPERVISED MACHINE LEARNING RESEARCH DESIGN
IN ANALYZING THE PANDEMY INFLUENCE ON THEATRE AND ARTS PARTICIPATION IN THE
CITY OF ISTANBUL: AN INTEGRATED APPROACH IN COPING WITH OBSTACLES IN ART MAR-
361
KETING, ENGINEERING & ARCHITECTURAL SCIENCE- 2 (A MULTDISCIPLINER APPROACH),

2021, ASTANA
EDITOR: Ö. YAVUZ, ENGINEERING & ARCHITECTURAL SCIENCE-2 (A MULTDISCIPLINER APPRO-
ACH), 2021
EDITOR: Ö YAVUZ, 6TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH CONGRESS PROCEE-
DINGS BOOK, 2021
YAVUZ, ÖZERK, UNDERSTANDING POLITICAL IDEOLOGIES WITH SEVERAL INFLUENTIAL FAC-
TORS AND LEADING INDICATORS BEHIND USING DATA MINING TECHNIQUES AND ALGO-
RITHMS, IV. INTERNATIONAL NEW YORK ACADEMIC RESEARCH CONGRESS, 2022
YAVUZ, ÖZERK, UNDERSTANDING POLITICAL IDEOLOGIES WITH SEVERAL INFLUENTIAL FAC-
TORS AND LEADING INDICATORS BEHIND USING DATA MINING TECHNIQUES AND ALGO-
RITHMS, IV. INTERNATIONAL NEW YORK ACADEMIC RESEARCH CONGRESS PROCEEDINGS
BOOK, 2022
YAVUZ, ÖZERK, NITEL VE NICEL ARAŞTIRMA TASARIMI UYGULAMASIYLA ETANOL KULLANIMI-
NI VE ETKILERININ ANLAŞILMASI, AVRUPA BILIM VE TEKNOLOJI DERGISI, 32,40-49
YAVUZ, ÖZERK, A DATA MINING ANALYSIS OF COVID-19 CASES IN STATES OF UNITED STATES OF
AMERICA, INTERNATIONAL JOURNAL OF ELECTRICAL & COMPUTER ENGINEERING (2088-
8708),12, 2, 2022
YAVUZ, ÖZERK, DATA MINING AND MACHINE LEARNING IN COMPUTER ENGINEERING, 2022
YAVUZ, ÖZERK, VIRTUAL COMMUNITIES AND SOCIAL MEDIA, 2022
YAVUZ, ÖZERK, A DEEP LEARNING ANALYSIS OF SERVICE MARKETING AND PURCHASE BEHA-
VIOR: A CONSUMER BEHAVIOR FORM, PREMIUM E-JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, 2022
YAVUZ, ÖZERK, A DEEP LEARNING, MACHINE LEARNING AND DATA MINING ANALYSIS OF GEN-
DER PAY GAP AND ITS INFLUENCES, INTERNATIONAL JOURNAL OF ACADEMIC ACCUMU-
LATION, 2022
YAVUZ, ÖZERK, APPLYING DATA MINING AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE PRACTICES OF COM-
PUTER ENGINEERING IN MEDICAL SCIENCE, 2022, ORION
YAVUZ, ÖZERK, A DEEP LEARNING, MACHINE LEARNING AND DATA MINING ANALYSIS OF GEN-
DER PAY GAP AND ITS INFLUENCES: CINSIYET ÜCRET AÇIĞI VE ETKILERININ DERIN ÖĞ-
RENME, MAKINE ÖĞRENIMI VE VERI MADENCILIĞI ILE ANALIZI, ULUSLARARASI AKADE-
MIK BIRIKIM DERGISI,5,1, 2022
YAVUZ, ÖZERK, CONTEMPORARY MEDICAL SCIENCE USING MACHINE LEARNING, DATA MINING
AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE, 2022, ORION
YAVUZ, ÖZERK, DATA MINING, MACHINE LEARNING AND COMPUTER ENGINEERING PRACTICES
IN ECONOMICS, 2022, ORION
YAVUZ, ÖZERK, MARKETING IN SOCIAL MEDIA AND ONLINE VENUES IN THE CONTEMPORARY
WORLD, 2022, ORION
CLAPEYRON, E. (1835). “MÉMOIRE SUR LA PUISSANCE MOTRICE DE LA CHALEUR”. JOURNAL DE
L’ÉCOLE POLYTECHNIQUE (IN FRENCH). XIV: 153–90. FACSIMILE AT THE BIBLIOTHÈQUE
NATIONALE DE FRANCE (PP. 153–90).
CLAPEYRON, E. (1834). “MÉMOİRE SUR LA PUİSSANCE MOTRİCE DE LA CHALEUR”. JOURNAL DE
L’ÉCOLE ROYALE POLYTECHNİQUE (İN FRENCH). PARİS: DE L’IMPRİMERİE ROYALE. VİN-
GT-TROİSİÈME CAHİER, TOME XIV: 153–190.
CLAPEYRON, E. (1837). TAYLOR, RİCHARD (ED.). “MEMOİR ON THE MOTİVE POWER OF HEAT”
362
KRÖNIG, A. (1856). “GRUNDZÜGE EINER THEORIE DER GASE”. ANNALEN DER PHYSIK UND CHEMIE
(IN GERMAN). 99 (10): 315–22. BIBCODE:1856ANP...175..315K. DOI:10.1002/ANDP.18561751008.
FACSIMILE AT THE BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE (PP. 315–22).
CLAUSIUS, R. (1857). “UEBER DIE ART DER BEWEGUNG, WELCHE WIR WÄRME NENNEN”. ANNA-
LEN DER PHYSIK UND CHEMIE (IN GERMAN). 176 (3): 353–79. BIBCODE:1857ANP...176..353C.
DOI:10.1002/ANDP.18571760302. FACSIMILE AT THE BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE
(PP. 353–79).
“EQUATION OF STATE”. ARCHIVED FROM THE ORIGINAL ON 2014-08-23. RETRIEVED 2010-08-29.
MORAN; SHAPIRO (2000). FUNDAMENTALS OF ENGINEERING THERMODYNAMICS (4TH ED.). WI-
LEY. ISBN 0-471-31713-6.
RAYMOND, KENNETH W. (2010). GENERAL, ORGANIC, AND BIOLOGICAL CHEMISTRY : AN INTEG-
RATED APPROACH (3RD ED.). JOHN WILEY & SONS. P. 186. ISBN 9780470504765. RETRIEVED
29 JANUARY 2019.
J. R. ROEBUCK (1926). “THE JOULE-THOMSON EFFECT IN AIR”. PROCEEDINGS OF THE NATIO-
NAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE UNITED STATES OF AMERICA. 12 (1): 55–58. BIBCO-
DE:1926PNAS...12...55R. DOI:10.1073/PNAS.12.1.55. PMC 1084398. PMID 16576959.
KHOTIMAH, SITI NURUL; VIRIDI, SPARISOMA (2011-06-07). “PARTITION FUNCTION OF 1-, 2-, AND 3-D
MONATOMIC IDEAL GAS: A SIMPLE AND COMPREHENSIVE REVIEW”. JURNAL PENGAJARAN
FISIKA SEKOLAH MENENGAH. 2 (2): 15–18. ARXIV:1106.1273. BIBCODE:2011ARXIV1106.1273N.
DAVİS; MASTEN (2002). PRİNCİPLES OF ENVİRONMENTAL ENGİNEERİNG AND SCİENCE. NEW
YORK: MCGRAW-HİLL. ISBN 0-07-235053-9.
363
KALP HASTALIKLARINDA YOGANIN ETKİNLİĞİNİN

İNCELENMESİ
Betül TAŞPINAR1, Ayşe AKKUŞ2*

1İzmir Demokrasi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, İzmir, Türkiye
*2Türkiye Jokey Kulübü, Atla Terapi Merkezi, İzmir Türkiye
ORCID: 10000-0002-3106-2285, *20000-0003-0941-2477
ÖZET
Kalp Hastalıkları Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre 2016 yılında %31 ile dünyanın en
yüksek mortalite oranına sahip hastalık grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. Yanlış beslenme, fiziksel
aktivite yetersizliği, tütün ve alkol kullanımı, kentsel yaşantının getirileri, stres gibi birçok etkenin
kalp hastalıklarına neden olabileceği belirtilmektedir. Koroner kalp, serebrovasküler, periferik arter,
romatizmal kalp, konjenital kalp hastalıkları, miyokart enfaktüsü, derin ven trombozu ve pulmoner
emboli bu hastalık grubu içerisinde yer almaktadır.
Kalp hastalıklarında uygulanan medikal tedavilerin yan etkileri çoğunlukla geriatrik grupta
görülmektedir. Bu bireylerin eş zamanlı farklı rahatsızlıkları içinde birçok ilaç kullanması nedeniyle
alternatif bir yöntem arayışına girilmiştir. Alternatif ve tamamlayıcı tedavi yöntemleri arasında yer alan
yoga; insan fizyolojisine zihinsel ve fiziksel olarak etki edebilen bir terapi modelidir. Kalp farkındalığını
oluşturma ve kalp atımını yavaşlatma yönünde teknikler kullanılmaktadır.
Yoganın kalp sağlığı üzerine etkisini inceleyen bir çalışmada; sistemik inflamasyonu azalttığı,
stresi elimine ettiği, kardiyak otonomik sinir sistemini düzenlediği ve risk unsurlarını ise pozitif yönde
etkilediği belirtilmektedir. Prehipertansif bireylerde yapılan bir çalışmada yoga grubunun kan basıncında
daha fazla düşüş olduğu belirtilmiştir. Benzer şekilde diyabetli bireylerde yapılan başka bir çalışmada
yoganın glisemik parametreleri ve kardiyometabolik risk unsurlarını düzenlenmede destek olduğu
bildirilmiştir. Akut miyokard enfarktüsü sonrasında yoga yapan bir grup değerlendirildiğinde aktiviteye
dönüşlerinde iyileşme olduğu ve standart rehabilitasyon yönteminin uygun olmadığı koşullarda
uygulanabilen alternatif bir yöntem olduğu bildirilmiştir.
Sonuç olarak; yoga kalp hastalıklarının tedavisinde güvenli bir şekilde kişiye özel olarak planlanıp
uygulanabilen, non-invaziv ve ekonomik bir yöntemdir. Yapılan çalışmalarda yoganın kardiyak
rehabilitasyon programına dâhil edilebilecek alternatif bir yöntem olduğu bildirilmektedir. Ancak bu
konuda daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yoga, Egzersiz Terapisi, Tamamlayıcı Tedaviler, Kalp Hastalıkları
364
INVESTIGATION OF THE EFFECTIVENESS OF YOGA INTERVENTION IN

HEART DISEASES
ABSTRACT
According to the data of the World Health Organization, heart diseases is the disease group with
the highest mortality rate in the world with 31% in 2016. Many factor such as malnourishment, poor
physical activity, using to tobacco and alcohol, stress, urban living returns causes to heart diseases.
Coronary heart, cerebrovascular, peripheral artery, rheumatic heart, congenital heart diseases, myocardial
infarction, deep vein thrombosis and pulmonary embolism are included in this disease group.
Side effects of pharmacology treatments applied in heart diseases are mostly seen in the geriatric
group. Since these individuals use many drugs for their different ailments simultaneously, an alternative
method has been sought. Yoga, which is among the alternative and complementary treatment methods;
It is a therapy model that can affect human physiology as mentally and physically. Techniques are used
to create awareness of the heart and slow down the heartbeat.
In a study examining the effect of yoga on heart health; It is stated that it reduces systemic
inflammation, eliminates stress, regulates the cardiac autonomic nervous system and positively affects
risk factors. In a study conducted with prehypertensive individuals, it was stated that the yoga group had
a greater decrease in blood pressure. Similarly, in another study conducted in individuals with diabetes,
it was reported that yoga supports regulating glycemic parameters and cardiometabolic risk factors.
When a group practicing yoga after acute myocardial infarction was evaluated, it was reported that their
return to activity improved and it was an alternative method that can be applied in conditions where the
standard rehabilitation method is not suitable.
As a result; Yoga is a non-invasive and economical method that can be safely planned and applied
in the treatment of heart diseases. Studies have reported that yoga is an alternative method that can be
included in a cardiac rehabilitation program. However, it is thought that more studies are needed on this
subject.
Anahtar Kelimeler: Yoga, exercise therapy, alternative therapies, heart diseases
GİRİŞ
Kalp hastalıkları; özellikle de koroner kalp hastalığı ve inme dünya genelinde başlıca ölüm nedenleri
arasında yer almaktadır. 2008 yılında yaklaşık 17 milyon kişinin ölümüne sebep olmuş ve 2030 yılında bu
sayının yaklaşık 23 milyonu bulacağı düşünülmektedir (WHO, 2022). Ülkemizde 2014 yılında yaklaşık
%40,4 ölüm oranına sahip olduğu, 2019 yılında ise %36,8 ile ilk sırada yer aldığı bildirilmektedir (TÜİK
2019). Gelişmiş ülkelerde kalp hastalıkları nedeniyle ölüm oranı azalmasına rağmen, gelişmemiş ve
az gelişmiş ülkelerde çok fazla olması dünya genelinde giderek ivmelenen bir mortalite olduğunu
göstermektedir (Hobs, 2004; Ford ve Capewell, 2007). Tüm ülkelerde sosyoekonomik yükü fazladır
(Hobs, 2004). Kadın hastalarda erkeklere oranla daha az görülmesine rağmen semptomların ağırlığı
ve fonksiyon zayıflaması açısından klinik olarak daha ağır seyretmektedir (Shaw vd., 2009). Kalp
hastalıklarının risk faktörleri değiştirilebilir ve değiştirilemez olarak ikiye ayrılmakta olup Tablo 1 de
gösterilmiştir (Güleç, 2009).
365
Tablo 1. Kalp Hastalıklarında Risk Faktörleri
Değiştirilebilir Risk Faktörleri Değiştirilemez Risk Faktörleri
Hipertansiyon Yaş
Diyabet Cinsiyet
Dislipidemi Aile öyküsü
Sigara
Alkol
Fiziksel Aktivite azlığı
Beslenme yetersizliği
Obezite
Tuz kullanımı
HDL düşüklüğü
LDL yüksekliği
Kalp hastalıklarının tedavisinde; risk faktörleri üzerinde yaşam tarzı değişikliklerinin uygulanması
ile birlikte koruyucu ve önleyici yaklaşımlar, farmakolojik tedaviler ve kardiyak rehabilitasyon
uygulamaları yer almaktadır. Ancak medikal tedavilerin yan etkilerinin olması ve tek başına yeterli
olmayışı gibi nedenler alternatif bir yöntem ihtiyacı oluşturmuştur (Kalyoncuoğlu vd., 2017).
Binlerce yıldır uygulanmakta olan, Hindistan’dan köken alan Yoga; günümüzde de Ülkemizde
popüler hale gelmeye başlamıştır. Estetik pozlar ve meditasyon ile bilinen yoganın amacı zihni kontrol
ederek, bedeni güçlendirmek ve zihin, beden ve ruh arasında bağı kuvvetlendirmektir (Feuerstein, 1998).
Temelde 8 basamakta uygulanmaktadır;
• Yasaklar (yamas),
• Öneriler (niyamas),
• Postürler (asanas),
• Kontrollü solunum (pranayama),
• Duyuların içe yöneltilmesi (pratyahara),
• Konsantrasyon (dhrana)
• Meditasyon (dhayana) ve
• Sakin ve temiz bir zihne ulaşma ve evrensel ruhla birleşme (Samadhi)dir (Worby, 2007).
Iyengara göre bu 8 basamak bir ağaç ile tasvir edilmektedir. Ağacın kökleri yamaslar, ağaç gövdesi
niyamaslar, dalları asanalar, yaprakları pranayamalar, çiçekleri dhyana, duyular pratyahara ve tüm bu
7 basamağın sağlıklı bir şekilde işlemesi sonucunda samadhiye ulaşma yani ağacın meyve vermesidir
(İyengar, 2001).
Yoga; Amerika ve Avrupa’da tamamlayıcı ve alternatif tıp içerisinde reçetelendirilmekte ve aktif
olarak kullanılmaktadır (De Michaelis, 2005; Macy, 2008). Birleşik Krallık’ta ulusal sağlık birimleri
tarafından sağlıklı ve hasta bireylerde aktif olarak kullanılmakta ve önerilmeye devam etmektedir
(NHS, 2022).
366
Literatürde yoganın stres yönetimi, risk faktörlerini azaltıcı, yaşam kalitesi, kardiyovasküler sistem,
kas iskelet sistemi gibi birçok yönde olumlu etkileri olduğu belirtilmektedir. Bu derlemenin amacı kalp
hastalıkları üzerinde yoganın etkinliğini incelemektir.
YÖNTEM
2000 ve 2022 yılları arasında “kalp hastalıkları, alternatif yöntemler, yoga, kalp sağlığı, kalp
hastalıklarında yoga, kalp yetmezliği ve yoga, koroner arter hastalığı ve yoga, hipertansiyon ve yoga”
anahtar kelimeleri kullanılarak PubMed, Scopus ve Google Akademik veri tabanları tarandı.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Kalp hastalıklarının tedavisi için literatür incelendiği zaman birçok yöntem olduğu görülmektedir.
Ancak yoga tolere edilmesi, tedavi olduğu algısının olmaması, kişiye özel planlanabilirliği ve maaliyetinin
düşük olması nedeniyle tercih edilen bir yöntem olduğu görülmektedir. Ayrıca çalışmaların birçoğunda
yan etki görülmemiş olup 3 çalışmada minör yan etkiler ortaya çıktığı bildirilmiştir. Bu durum da
yoganın güvenli bir müdahale olduğunu göstermektedir. Ortalama 3 hafta ile 2 yıl arasında değişen bir
zaman diliminde haftada 1-7kez, 30-120 dk arasında değişen sürelerde uygulamalar gerçekleştirildiği
bildirilmiştir (Cramer vd., 2014).
Kardiyovasküler sistem rahatsızlıklarının risk faktörleri üzerinde yapılan çalışmaları inceleyen
bir meta-analizde; yoganın kan basıncı, kalp hızı, obezite, kan-lipid düzeyleri, insulin dirençleri ve
solunum hızları üzerinde değişikliklere neden olduğu tespit edilmiştir. Kan basıncındaki değişiklikler
sistolik basınçta olumlu iken diyastolik basınçta anlamlı bir sonuç bulunmamıştır (Cramer vd., 2014).
Mancia ve ark. 2013 yılında hipertansiyon hastaları üzerinde yapılan bir çalışmada, kan basıncında ve
kalp hızında anlamlı azalmalar olduğu görülmüştür (Mancia vd., 2013). İnsülin hassasiyeti ve glikoz
toleransı bulunan çalışmaları inceleyen bir sistematik derlemede ise lipid profilleri, insülin düzeyleri,
antropometrik özellikler ve kan basıncı üzerinde olumlu etkiler ortaya çıktığı belirtilmiştir (Innes
vd., 2005). Benzer sonuçlar 2007 yılında yapılan bir çalışmada da ortaya çıkmıştır. Risk faktörlerini
değerlendirmek amacıyla sağlıklı kişilere uygulanan yoga müdahalesi sonucunda obezite, kan lipid
düzeyi, kan şekeri ve kan basıncı üzerinde olumlu sonuçlar elde edilmiştir (Yang, 2007). Tip II Diyabetli
bireyler üzerinde yapılan çalışmaları inceleyen bir çalışmada glikoz toleransı, lipid düzeyi, kan basıncı
ve antropometrik özellikleri pozitif yönde etkilediği belirtilmiştir (Innes vd., 2007).
Kan basıncının yükselmesi ile oksijen ihtiyacını arttıran böylelikle zihni stres altında tutan koroner
arter hastalığına öfke ve uyku problemlerinin de katkıda bulunduğu düşünülmektedir (Durel vd.,
1989). Raj yoga meditasyonu yapan kişilerin zihin ile bedeni uyumlandırmasının; kan basıncını, öfke
kontrolünü, hipertansiyonu ve kolesterol düzeyini olumlu yönde etkilediği ve sonuç olarak koroner arter
hastalığının tedavisinde önleyici bir rol oynayabileceği bildirilmiştir (Kiran vd., 2017). Romatoid artritli
bireylere uygulanan 12 haftalık yoga programın sonunda hastaların hastalık aktivitesini düşürdüğünü ve
sempatovagal dengeyi düzenlediği belirtilmektedir (Ganesan vd., 2020).
Toplam 92 kalp yetmezliği hastasının dahil edildiği 12 haftalık bir müdahalede; standart medikal
tedavi alan kontrol grubu ile karşılaştırıldığı zaman yoga grubunun kalp atım hızı, kan basıncı ve
miyokard oksijen tüketimi değerlerinde anlamlı düşüşler olduğu, parasempatik aktiviteyi arttırdığı ve
sempatik aktiviteyi de düzenlediği belirtilmektedir (Krishna vd., 2014).
2022 yılında yapılan randomize bir pilot çalışmada, fiziksel aktivitenin kardiyovasküler hastalıkların
risk faktörlerini azalttığı bilinmesine rağmen geriatrik grubun önerilen düzeylere çıkamadığı, bu
noktada yoganın önerildiği bildirilmiştir (Barrows ve Fleury, 2022). Aritmisi olan bireylere uygulanan
12 haftalık yoga müdahalesi sonucunda ventriküler repolarizasyon dağılım indeksleri üzerinde olumlu
etkileri görülmüştür (Dabhade vd. 2012). Benzer bir çalışma atriyal fibrilasyonlu bireyler ile yapılmıştır.
367
Prayanama, asana ve meditason uygulamaları sonucunda ataklarında, risk faktörlerinde azalma ile
birlikte yaşam kalitesi ve psikolojik durumda gelişmeler olduğu görülmüştür (Lakkireddy vd. 2013).
2013 yılında Amerikan Kalp Derneği bir yayınında kan basıncını düzenlemek ve risk faktörlerini
azaltmak için kullanılan teknikler arasında Transanditeral Meditasyona yer vermiştir. Ayrıca bu teknik
için myokard enfarktüsü, inme ve mortaliteyi de düşürebileceği bildirilmiştir (Brook vd., 2013).
Fields ve ark. 2002 de, Manchanda ve ark. Da 2013 de yaptığı çalışmalarda düzenli yapılan yoga ve
meditasyon uygulamalarının aterosklerozu önlediğini rapor etmiştir (Fields vd., 2002, Manchanda
vd., 2013).
İleri düzey koroner kalp hastalığında yapılan randomize çalışmalarda beslenmenin düzenlenmesinin
yanında yoga ve meditasyon ikilisi dahil edildiğinde hastalığın ilerleyişinin geciktiği ve obstrüksiyonların
azaldığı, invaziv uygulamaların gerekliliğinin azaldığı, egzersiz iskemisinin gerilediği görülmüştür
(Manchanda, 2014).
Koroner Bypass cerrahisi sonrasında rehabilitasyona dahil edilen yoga müdahalesinin lipid düzeyi,
stres ve anksiyeteyi olumlu yönde etkilediği saptanmıştır (Raghuram vd., 2014). Ayrıca stresin önemli
etkisi olduğu düşünülen hastalıkların (diyabet, hipertansiyon, iskemik kalp, obezite vb.) yönetiminde
önemli etkileri olduğundan bahsedilmektedir (Taneja, 2014).
Bahanvi ve ark. yaptığı bir pranayama çalışmasında yoganın hipertansif kişilerin kan basıncını 5 dakika
içerisinde düşürdüğünü bildirmiştir. Vagal modülasyonun yükselmesi, sempatik aktivitenin zayıflaması
ve barorefleks duyarlılığının gelişmesi ile kardiyovasküler ritmi düzenlediği düşünülmektedir (Bahanvi
vd., 2011). Özellikle Hindistan’da Tip II Diyabetli bireylerle yapılan çalışmalarda yoganı kan şekeri
düzeyini daha iyi düzenlediği kanısına varılmıştır (Taneja, 2014).
SONUÇ
Yoga direk ve indirekt bağlantılar ile kalp sağlığı üzerinde etkilidir. Hastalık semptomlarını azaltması,
hastalık ilerleyişini yavaşlatması, stres yönetimi, kilo kontrolü, egzersiz toleransını arttırması, solunum
sistemini iyileştirmesi, kan lipid düzeyini düzenlemesi ve risk faktörlerini azaltması bu etkiler arasındadır.
Ancak bunların dışında kan basıncı, mortalite, karaciğer enzimleri, glikolitik sistem, obstrüksiyon riski
üzerinde olumlu gelişmeler görülse de daha uzun vadeli çalışmalara ihtiyaç vardır. Bununla birlikte;
frekansı, seans sayısı ve süresi gibi parametrelerin standardize olmadığı dikkati çekmektedir. Bu
nedenle bireyin yogaya değil, yoganın bireye özgü planlanması ve düzenli uygulanması önemlidir.
Sonuç olarak; kolay tolere edilmesi nedeniyle deneyimli ve bu konuda eğitim almış fizyoterapistler
tarafından kardiyak rehabilitasyonda kullanılabilecek alternatif bir yöntem olduğu ve her yaş grubu için
önerilebileceği düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Barrows J, Fleury J 2022. Pilot randomized controlled trial of the Yoga for HEART intervention in communit-
y-dwelling older adults. Geriatr Nurs. 44:184-191. doi: 10.1016/j.gerinurse.2022.02.003. Epub 2022 Feb
22. PMID: 35217325.
Bhavanani AB, Sanjay Z 2011. Madanmohan Immediate effect of sukha pranayama on cardiovascular variables in
patients of hypertension. Int J Yoga Therap. 21:73–6.
Brook RD, Appel LJ, Rubenfire M (2013). İlaçların ve diyetin ötesinde. Kan basıncını düşürmek için alternatif
yaklaşımlar. Amerikan Kalp Derneği’nden Bilimsel Bir Açıklama. Hipertansiyon. 61:1360–1363.
Cramer H, Lauche R, Haller H, Steckhan N, Michalsen A, Dobos G 2014. Effects of yoga on cardiovascular disea-
se risk factors: a systematic review and meta-analysis. International journal of cardiology, 173 (2), 170-183.
Dabhade AM, Pawar BH, Ghunage MS, Ghunage VM 2012. Effect of pranayama (breathing exercise) on arrhyth-
mias in the human heart. Explore, 8(1), 12-15.
368
De Michaelis E 2005. A history of modern yoga: Patanjali and western esotericism. London, UK: Continuum
International Publishing Group.
Durel LA, Carver CS, Spitzer SB, Llabre MM, Weintraub JK, Saab PG 1989. Associations of blood pressure
with self-report measures of anger and hostility among black and white men and women. Health Psychol.
8:557–75.
Feuerstein G 1998. The yoga tradition. Prescott: Hohm Press.
Fields JZ, Walton KG, Schneider RH (2002). Effect of a multimodality natural medicine program on carotid athe-
rosclerosis in older subjects: a pilot trial of Maharishi Vedic Medicine. The American journal of cardiology.
89:952–958.
Ford ES, Capewell S 2007. Coronary heart disease mortality among young adults in the U.S. from 1980 through
2002: concealed leveling of mortality rates. J Am Coll Cardiol. 50. 2128–32.
Ganesan S, Gaur GS, Negi VS, Sharma VK, Pal GK 2020. Effect of Yoga Therapy on Disease Activity, Inflamma-
tory Markers, and Heart Rate Variability in Patients with Rheumatoid Arthritis. J Altern Complement Med.
26(6):501-507.
Güleç S 2009. Kalp damar hastalıklarında global risk ve hedefler. Türk Kardiyol Dern Arş - Arch Turk Soc Cardiol.
37 Suppl 2:1-10.
Hobbs FD 2004. Cardiovascular disease: different strategies for primary and secondary prevention? Heart
90(10):1217–23.
Innes KE, Bourguignon C, Taylor AG 2005. Risk indices associated with the insulin resistance syndrome,
cardiovascular disease, and possible protection with yoga: a systematic review. J Am Board Fam Pra-
ct.18(6):491–519.
Innes KE, Vincent HK 2007. The influence of yoga-based programs on risk profiles in adults with type 2 diabetes
mellitus: a systematic review. Evid Based Complement Altern Med. 4(4):469–86
Iyengar BKS 2001. Light on Yoga, Thorsons, United Kingdom, 476.
Kalyoncuoğlu M, Öztürk S, Durmuş G, Keskin B, ve Can MM 2017. Güncel Tedavi Kılavuzları Işığında Kronik
İskemik Kalp Hastalığı Tedavisine Yaklaşım. Haseki Tıp Bülteni, 55(2), 85-100.
Kiran U, Ladha S. 2017. Anger: An enemy of heart, raj yoga meditation is heart friendly. Ann Card Anaesth.
20(2):127-128. doi: 10.4103/aca.ACA_29_17. PMID: 28393768; PMCID: PMC5408513.
Krishna BH, Pal P, GK P, J B, E J, Y S, MG S, GS G 2014. Effect of yoga therapy on heart rate, blood pressure and
cardiac autonomic function in heart failure. Journal of clinical and diagnostic research : JCDR, 8(1), 14–16.
Lakkireddy D, Atkins D, Pillarisetti J, Ryschon K, Bommana S, Drisko J, Dawn B 2013. Effect of yoga on arrhyt-
hmia burden, anxiety, depression, and quality of life in paroxysmal atrial fibrillation: the YOGA My Heart
Study. Journal of the American College of Cardiology, 61(11), 1177-1182.
Macy D 2008. Yoga journal releases 2008 “Yoga in America” market study Yoga Journal 2008. http://www.yo-
gajournal.com/advertise/press_releases/10.
Manchanda SC, Mehrotra UC, Makhija A, Mohanty A, Dhawan S, Sawhney JPS (2013). Reversal of early athe-
rosclerosis in metabolic syndrome with yoga: a randomized controlled trial. J Yoga Physics. 3:132.
Manchanda SC 2014. Yoga--a promising technique to control cardiovascular disease. Indian Heart J.66(5):487-9.
doi: 10.1016/j.ihj.2014.08.013. Epub 2014 Oct 8. PMID: 25443600; PMCID: PMC4223195.
Mancia G, Fagard R, Narkiewicz K 2013. ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension: The
Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension (ESH)
and of the European Society of Cardiology (ESC). Eur Heart J. 34(28):2159–219.
NHS. Your health, your choices. A guide to yoga. https://www.nhs.uk/conditions/nhs-fitness-studio/ [6.8.2022].
Raghuram N, Parachuri VR, Swarnagowri MV, Babu S, Chaku R, Kulkarni R, Bhuyan B, Bhargav H, Nagendra
HR 2014. Yoga based cardiac rehabilitation after coronary artery bypass surgery: one-year results on LVEF,
369
lipid profile and psychological states--a randomized controlled study. Indian Heart J. 66(5):490-502. doi:
10.1016/j.ihj.2014.08.007. Epub 2014 Aug 28. PMID: 25443601; PMCID: PMC4223225.
Shaw LJ, Bugiardini R, Merz CN 2009. Women and ischemic heart disease: evolving knowledge. J Am Coll Car-
diol. 54:1561-75.
Taneja DK 2014. Yoga and health. Indian J Community Med. 39(2):68-72. doi: 10.4103/0970-0218.132716.
PMID: 24963220; PMCID: PMC4067931.
Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) 2019. Available from: http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1083.
[15.10.2019].
Worby C 2007. Her Yönüyle YOGA, Çiğdem Fromm, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 319.
World Health Organization (WHO) 2022. Cardiovascular diseases (CVDs). Fact sheet N°317. http://www.who.int/
mediacentre/factsheets/fs317/en/index.html
Yang KA 2007. Review of yoga programs for four leading risk factors of chronic diseases. Evid Based Comple-
ment Altern Med. 4(4):487–91.
370
NEOADJUVANT KEMOTERAPİ ALAN MEME

KANSERLERİNDE İŞARETLEME YAPILAN
OLGULARIMIZIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE
PEROPERATİF YÖNETİMİ
(Evaluation and perioperative management of our patients
with breast cancer who received neoadjuvant chemotherapy)
Ayhan Erdemir
Anadolu Health Center, General Surgery Clinic, Kocaeli
ORCID ID: 0000-0002-9417-3118
ABSTRACT
Effective treatments for breast cancer make the surgeries to be performed limited. In patients
receiving neoadjuvant therapy, the disease in the axilla and breast may regress to a complete response,
and it becomes essential to mark the diseased areas. It aimed to evaluate the patients with breast and/or
axillary marking and the perioperative management in patients with early-stage and locally advanced
breast cancer in four years. Sixty-three files marked breast and/or axilla between 2019-2022 in our
hospital were examined. Tumour side, age, tumour diameter, number of pathological nodes on USG
and diameter, disease stage, grade, Luminal status (A/B/Her2/Triple neg), CAP score, menopause
status, type of surgery, axillary slnb and total lymph node(LN) count, perioperative management of
marker clips, false negativity of the marked LN were evaluated. All patients were female. Thirty-seven
were right-sided, the mean age was 49, and the diameter of the tumour was 29.09mm. The number of
pathological LNs was 1.23, the diameter was 16.68mm, and the number of early-stage/locally advanced
diseases was 19/44. Grade 2,4; Lum A /B/Her 2/ triple neg disease 3/22/22/16, respectively. In the CAP
score evaluating the response to neoadjuvant treatment, 21 patients with complete response. The mean
number of SLNBs was 1.16, and the total number of axillary LNs was 11.8. Specimen’s mammography
was used for the clip localization in 41 patients, and fluoroscopy for the clip in the axilla for those who
did not have axillary dissection and SNLB. Twenty-six clips were applied to the axilla, 23 to the breast,
and 14 to both the axilla and the breast. The clip was in the non-sentinel node in 2 of the 40 patients
who underwent axillary clips. The need for breast and axillary markings in breast cancers is increasing
daily, and it is important to manage the clipped areas during surgery. Although needle localization and
specimen mammography are frequently used in the literature, it is a handicap that it is a time-consuming
and invasive method. Therefore, we think non-invasive, perioperative fluoroscopy and USG may be an
alternative and surgeons dealing with breast surgery should use USG.
Keywords: breast; cancer; marking
371
Amaç:
Meme kanserlerinde gün geçtikçe olan etkili tedaviler, yapılacak ameliyatları daha sınırlı hale
getirmektedir. Neoadjuvant (neoadj) tedavi alan hastalarda aksilla ve memedeki hastalık tam yanıta kadar
gerileyebimekte ve hastalıklı alanlarının işaretlenmesi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. ACOSOG
Z0011 ve Z1071 çalışması ile aksillaya yaklaşım değişmiş ve hedeflenmiş aksiller cerrahiler ön plan
çıkmıştır. Neoadj tedavi öncesi pozitif aksiller lenf nodu (ALN) olan hastalara yaklaşım değişmiş,
aksiller diseksiyon (AD) yapılanlar ile sentinal nod diseksiyonu(SLNB) yapılanlar arasında 5 yıllık
overall ve hastalıksız sağ kalım üzerine fark olmadığı anlaşılmıştır1. Bu çalışma, son on yılda belirgin
bir paradigma değişikliğine neden olmuştur.
Hastanemizde 2019-2022 yılları arasında erken evre ve lokal ileri hastalığı olan meme kanserli
hastalarda, meme ve/veya aksiller işaretleme yapılanların değerendirilmesi, peroperatif yönetim şekli
ve literatür eşliğinde karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Materyal metod:
Anadolu Sağlık Merkezi hasanesinde 2019-2022 yılları arasında meme ve/veya aksiller işaretlenme
yapılmış 63 hastanın dosyası incelendi. Hastalar taraf, yaş, tümör çapı, usg de patolojik görünen lenf
nod (LN) sayısı ve çapı, evre (Erken/lokal ileri), tümör gradesi, Luminal durumu (A/B/Her2/Triple neg),
Collage of American Pathologist (CAP) skoru, evre gerilemesi, menapoz durumu, yapılan ameliyat
şekli, aksiller slnb ve toplam lenf nod sayısı, işaret klipslerinin peroperatif yönetimi (ultrasonografi-usg,
skopi, mamografi-MMG), işaretli lenf nodunun yalancı negatiflik oranı değerlendirildi. Veriler tabloda
paylaşılmıştır.
Hastalar muayene ve radyolojik tetkikler sonrası maligniteden şüphelenilen ve aksillası usg ile
malign izlenimi veren hastalara, meme radyoloğu tarafından memeye kalın iğne biyopsi yapıldı.
Bazı hastalar, eş zamanlı meme patoloğu tarafından değerlendirildi. Patolojik olarak malign olduğu
bildirilmesi üzerine aynı seansda meme işaretlemesi yapıldı. Diğer bir kısım hastaya ise neadj tedavinin
iki veya üçüncü küründe tümördeki küçülmeye göre işaretleme yapıldı. Aksillada usg olarak malign
olduğu düşünülen hastalara ince iğne asprasyon biyopsisi yapıldı. Eş zamanlı patolojide malign olduğu
bildirililen hastalara metalik klips ile işaretleme yapıldı. Neoad tedavisi biten hastalar tekrar muayene
ve radyolojik olarak tetkik edildi. Küçük meme yapılı olan hastalara klipsli lezyonun yeri ciltten usg
ile işaretledi, perop usg klavuzuğunda alan eksize edilip yine usg ile spesmen kontrol edildi. Klipsin
görülememesi halinde ise spesmen usg, skopi veya mmg ile klips arandı. Bulunamaması halinde hastaya
skopi yapılarak klips bulundu ve eksize edildi. Diğer hastalara ise ameliyat günü sabahı radyolojide tel
lokalizasyonu yapılarak, tel klavuzluğunda memedeki alan çıkartıldı. Aksilla yönetimi ise, ameliyat günü
sabahı radyonükleid işaretleme yapıldı. İki saat sonra operasyona alınan hastaya periareolar dört kadran
metilen mavisi enjeksiyonu yapıldı. Çift yöntem (gama prob ve boya) ile ASLNB yapıldı. Spesmen usg,
skopi veya MMG ile kontrol edildi. Klips bulunamaması halinde hastaya skopi yapılarak klisp bulundu
ve eksize edildi. Tedavi öncesi klips ile işaretlenen ancak tedavi sırasında genetik yatkınlık saptanan
veya tedavi ile istenen gerileme olmaması nedeni ile mastektomi ve aksiller diseksiyon yapılan hastaların
klipsleri peroperatif değerlendirilmedi. Mastektomi ile birlikte aksiller SLNB yapılan hataların aksilla
yönetimi yukarıda tanımlandığı şekilde yapıldı.
372
Bulgular:
Hastalarımızın tamamı kadın olup, 37’si sağ taraflı, ortalama yaş 49, tm çapı 29,09mm idi. Patolojik
LN sayısı 1,23 ve çapı 16,68mm, erken evre/lokal ileri hastalık sayısı 19/44 idi. Ortalama grade 2,4;
Lum A /B/Her 2/ triple neg hastalık sırası ile 3/22/22/16. Neoadj tedaviye yanıtı değerlendiren CAP
skoruna göre tam yanıt (skor 0) 21 hastada olup, neoadj tedavi sonrası patolojik evre gerilemesi olan
hasta sayısı 50 idi. Hastaları 37’si premenapozal olup 51 hastaya meme koruyucu cerrahi yapıldı.
Ortalama SLNB sayısı 1,16, toplam ALN sayısı 11,8 idi. Memedeki klipslerin lokalizasyonu için 41
hastada spesmen mamografisi, aksilladaki klipslerde ise aksiller diseksiyon yapılmayan ve sentinal
nodda olmayanlar için skopi kullanıldı. Klisplerin 26’sı aksillaya, 23’ü memeye, 14’ü ise hem aksilla
hemde memeye uygulandı. Aksiller klips uygulanan toplam 40 hastanın 2’sinde (fals negatif) klips
nonsentinal nodda idi.
Tartışma:
Klinik olarak aksillası pozitif olan meme kanserlerinde aksiller diseksiyon önceleri standart bir
yaklaşım idi. Ancak bu prosedürün önemli morbiditeleri vardı. Neoadjuvant tedavi ile tam yanıta kadar
gerileyebilen hastalıklı aksillalarda, aksiller diseksiyonun katkısı bilinmiyordu. Çift trace edilerek
yapılan aksiller SLNB de yalancı negatiflik oran %20,3 den %10,8 e gerilediği, üç veya daha fazla lenf
nod çıkartıldığında ise yanlış negatifliğin %9,1 e gerilediği bildirilmiştir1. SENTİNA çalışmasında ise
üç veya daha fazla sentinal nod çıkartılan hastalarda yanlış negatiflik oranı %4,9 olarak raporlanmıştır2.
Abigily ise klinik nod pozitif ve neoadj tedavi alan 120 hastanın 5 inde (%4,2) yalancı pozitiflik
raporlamıştır3. Bizim çalışmamızda ise patolojik nod pozitif, aksillası işaretlenen ve neoadj tedavi alan
40 hastaya çift yöntem (gama prob ve mavi boya) kulanıldı, en az üç lenf nodu olacak şekilde aksiller
sentinal lenf nod biyopsisi yapıldı ve ikisinde (%5) yanlış negatiflik saptandı.
İşaret klipslerinin peroperatif yönetiminde farklı yaklaşımlar tanımlanmıştır. Diedo ve ark larınn
yaptığı çalışmada neoadj tedavi öncesi usg ile patolojik tanı alınan ve eş zamanlı işaretleme yapılan
hastalar, 4-6 haftalık neoadj tedavi sonrası yeniden usg yapılarak klipsli LN’u tel ile işaretlemişler ve
perop tel klavuzluğunda işaretli LN çıkartılmış3. Aynı ekibin diğer çalışmasında ise neoadj tedavi öncesi
biyopsi ile konfirme edilip işaretlenen sentinal nod, tedavi sonrası yeniden radyolojik evreleme yapılıp
usg klavuzluğunda tel ile işaret konmuş. Radyonükleid ile aksiller sentinal lanfadenektomi yapılıp
373
aksiller diseksiyon ile ameliyat tamamlanmış. Frozen ile sentinal ve işaretli LN değerlendirilmiş. Bu
çalışmadaki 23 hastanın 22 sinde işaretli LN bulunmuş, sentinal LN olarak tanımlanan 14 (%60,9)
hastada klisplenmiş LN’u saptanmış4. Bizim hastalarımızın işaretli aksiller LN ları için iğne lokalizasyonu
hiç bir hastada kullanılmadı. Sentinal nodda işaret klipsi bulunamayan iki hastada peroperatif skopi
kullanılarak klipsli LN kolayca bulundu ve eksize edildi.
Sonuç
Meme kanserlerinde meme ve/veya aksiller işaretlemelere ihtiyaç gün geçtikçe artmakta olup,
ameliyat sırasında bu klispli alanların sağlıklı ve güvenli bir şekilde yönetilmesi giderek önem
arzetmektedir. İğne lokalizasyonu ve spesmen mamografisi literatürde sık kullanılsadazayman kaybı
ve inaviz bir yöntem olması bir handikaptır. İnvaziv olmayan ve peroperatif yönetilebilen skopi ve usg
kullanımın aynı güvenlikte sonuç verebileceği kanısındayız. Bu nedenle meme cerrahisi ile uğraşan
cerrahların peroperatif usg’yi aktif bir şekilde kullanması gerektiğini düşünüyoruz.
Kaynaklar
Boughey J, Suman V, Mittendorf E, Ahrendt G, Wilke L, Taback B, et al 2013. Sentinel lymph node surgery after
neoadjuvant chemotherapy in patients with node-positive breast cancer: the ACOSOG Z1071 (Alliance)
clinical trial. JAMA, 10:1455–61.
Kuehn T, Bauerfeind I, Fehm T, Fleige B, Hausshild M, Helms G, et al 2013. Sentinel-lymph-node biopsy in
patients with breast cancer before and after neoadjuvant chemotherapy (SENTINA): a prospective, multi-
centre cohort study. Lancet Oncol, 14:609–18.
Diego Flores F. Jose Aguilar J. Marıa Martınez G 2020. The problem of axillary staging in breast cancer after
neoadjuvant chemotherapy. Role of targeted axillary dissection and types of lymph node markers. Cir Esp,
98:510–515.
Diego Flores F. Jose Aguilar J. Marıa Martınez G 2019. Validation of the targeted axillary dissection technique in
the axillary staging of breast cancer after neoadjuvant therapy: Preliminary results. Surgical Oncology, 30:
52–57
374
KADIN SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN COVİD-19

SÜRECİNDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİNİN
SAĞLANMASI VE KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN
ÖNLENMESİNDE YÜRÜTTÜKLERİ ÇALIŞMALAR;
AYDIN EFELER ÖRNEĞİ
Ayten CAN 1, İrem AY 2

1
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Efeler / Aydın,
2
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Mezunu, Efeler/ Aydın, Türkiye
ORCID: https://orcig.org/0000-0003-1739-8660
htps://orcid.org/0000-0001-7096-3898
ÖZET
2019 yılı Aralık ayında Çin’in Hubai Eyaleti, Wuhan kentinde ortaya çıkan ve 11 Şubat 2020’de Dünya
Sağlık Örgütü tarafından Pandemi ilan edilen Covid-19 küresel salgını çok sayıdaki ülkeyi etkisi altına
almıştır. Nüfusun yoğun olarak toplandığı yerlerde daha fazla etkisini gösteren salgın milyonlarca insanın,
işini kaybetmesine, ekonomik olarak zayıflamasına, hastalanmasına ve hatta ölmesine neden olmuştur.
Covid-19 pandemisi sürecinde en çok etkilenenler ise kadınlar olmuştur. Bu nedenle Toplumsal cinsiyet
eşitliğinin sağlanması, kadınların güçlendirilmesi, kadına yönelik şiddetin önlenmesinde başta devlet
kurumları olmak üzere birçok kurum ve kuruluşa önemli görevler düşmektedir. Kadına yönelik şiddet
ve çocuk istismarının sıradanlaştığı günümüzde, sivil toplum örgütlerinin önemi artmaktadır. Önceden
olduğu gibi Pandemi sürecinde de kadın sivil toplum örgütleri, kadına yönelik şiddetle mücadelede kadın
sivil toplum örgütleri çalışmalar yürütmüştür. Resmî kurumların dışında kalan ve bunlardan bağımsız
olarak çalışan Sivil toplum kuruluşları, resmî kurumların dışında kalan ve bunlardan bağımsız olarak
çalışan, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları yürüten
gönüllülük esasına göre çalışan sivil toplum örgütleri, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar veya
üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır.
Bu çalışmamızda Covid-19 pandemisi sürecinde Aydın ili Efeler ilçesinde faaliyet gösteren
kadın sivil toplum örgütlerinin kadınların içinde bulunduğu dezavantajlı durumlarının iyileştirilmesi
konusunda yürüttükleri faaliyetler değerlendirilecektir. Aydın ilinde toplam 26 kadın sivil toplum örgütü
bulunmaktadır. Bunlardan 11’i Efeler ilçesinde yer almaktadır. Çalışmamızda Efeler ilçesindeki kadın
sivil toplum örgütleri ile iletişime geçilecek ve bu derneklerin tüzükleri, faaliyet raporları incelenecek
ayrıca sosyal medya hesapları taranacak Covid-19 pandemisi sürecinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin
sağlanması ve kadına yönelik şiddetin önlenmesi hususunda yürüttükleri eylemler değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Aydın/Efeler, Covid-19, Kadın Sivil Toplum Kuruluşları, Şiddet, Toplumsal
Cinsiyet Eşitliği
375
ACTIVITIES CARRIED OUT BY WOMEN NGO’S TO ENSURE GENDER

EQUALITY AND PREVENT VIOLENCE AGAINST WOMEN DURING THE
COVID -19 PERIOD; THE CASE OF AYDIN EFELER
ABSTRACT
The Covid-19 global epidemic, which emerged in Wuhan, China’s Hubei Province, in December 2019
and was declared a pandemic by the World Health Organization on February 11, 2020, affected many
countries. The epidemic, which has a greater effect in places where the population is concentrated, has
caused millions of people to lose their jobs, become economically weak, get sick and even die. Women
have been the most affected during the Covid-19 pandemic process. Domestic violence against women
has increased, and news of femicides has become commonplace in the press and public opinion. For this
reason, many institutions and organizations, especially government institutions, have substantial duties
in ensuring gender equality, empowering women, and preventing violence against women. In today’s
world, where violence against women and child abuse have become commonplace, the importance of
non-governmental organizations is increasing. Like before, women’s non-governmental organizations
conduct studies in the fight against violence against women during the pandemic process. Non-
governmental organizations are outside of official institutions and work independently on a voluntary
basis. They lobby for their political, social, cultural, legal and environmental objectives and provide
their income through donations or membership payments.
In this study, the activities carried out by women’s non-governmental organizations operating in the
Efeler district of Aydın province during the Covid-19 pandemic period to improve the disadvantaged
situations of women will be evaluated. There are 26 women’s non-governmental organizations in Aydın.
11 of them are located in the Efeler district. In our study, we will contact women’s non-governmental
organizations in the Efeler district. The charters and activity reports of these NGOs and their social
media accounts are going to be scanned. And the actions they take to ensure gender equality and in order
to prevent violence against women during the Covid-19 pandemic will be evaluated.
Keywords: Aydın/Efeler, Covid-19, Women’s Non-Governmental Organizations, Violence, Gender
Equality
Giriş
Kadın ve erkeğe cinsiyetleri ile ilişkili olarak yüklenen kişilik özellikleri, sosyal roller, davranış
kalıpları ve görevler genel olarak toplumsal cinsiyet olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal cinsiyet
kavramı toplumdan topluma ve zamana göre farklılıklar göstermektedir. Ulusal ve uluslararası anlamda
politikalar, kişiler arası eşitsizliğe sebep olmakta ve oluşan eşitsizlik alanlarında kadınlar daha da eşitsiz
konumda yer almaktadır. Kadınlar toplumsal cinsiyet eşitsizliği sebebiyle daha az sağlıklı, daha düşük
eğitimli, daha az gelir getiren pozisyonlarda çalışmaktadırlar. Kadınlar ikinci sınıf insan muamelesi
görmektedirler. Bu eşitsizlik gündelik yaşantımızdan itibaren sıkça karşımıza çıkmaktadır. Özellikle
2019 Aralık ayının sonunda Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa sürede yayılan Yeni tip
koronavirüs ya da Covid-19 pandemisi ilk olarak Çin’in Hubai eyaleti Wuhan kentinde görülmüş, Dünya
Sağlık Örgütü Çin Ülke Ofisi 31 Aralık 2019 tarihinde hastalığı sebebi bilinmeyen zatürre vakaları
olarak bildirmiş, 5 Ocak 2020’de de hastalığı daha önce insanlarda görülmeyen yeni tip koronavirüs
olarak tanımlamıştır İnsandan insana Covid pozitif olan birinin konuşması sırasında, hapşırması ya da
öksürmesi nedeniyle dışarı attığı virüslü damlacıklar nedeniyle bulaşabilme özelliği olan Covid-19 çok
kısa sürede bütün dünyaya yayılmıştır. Virüs taşıyan bu damlacıklar hava ve temas yolu ile enfekte olmuş
bireylerden başkalarına iletilebilmektedir. Bulaştığı kişilerde ateş, öksürük, nefes darlığı gibi belirtilere
neden olan Yeni Koronavirüs Hastalığı ya da COVID-19’a neden olan virüsün adı SARS-CoV-2’dir.
Virüsün sebebiyet verdiği hastalık ilk olarak 2019 Novel Coronavirus, daha sonra da Covid-19 olarak
376
isimlendirilmiştir T. C. Sağlık Bakanlığı’nın açıklamalarına göre Türkiye’de ilk koronavirüs vakası 11

Mart 2020 tarihinde görülmüştür. Aynı tarihte Dünya Sağlık Örgütü Covid-19’un pandemi olduğunu
ilan etmiştir. Pandemi; bir salgının belirli bir bölgenin de dışına taşarak, büyük bir nüfusu ve hatta
bütün bir insanlığı etkilemeye başlaması olarak ifade edilmektedir. Pandemiler tüm bulaşıcı hastalıklar
için geçerli olup, kıtalar arası sıçrayarak Dünya’yı etkisi altına alan sürecin genel adıdır. 80
Türkiye’de görülen ilk Covid-19 vakasının ardından ilk, orta dereceli okullar ve üniversitelerde
eğitim ve öğretime ara verilmiş, daha sonra eğlence mekânları kapatılmış, spor karşılaşmalarının
seyircisiz olarak oynanması kararlaştırılmış, camilerde cemaatle namaz kılınması ileri bir tarihe
kadar ertelenmiştir. Yine 19 Mart’ta yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile her türlü bilimsel,
kültürel, sanatsal ve benzeri faaliyetler ertelenmiştir. 20 Mart tarihinde sağlık bakanlığı tarafından
enfeksiyon hastalıkları, klinik mikrobiyoloji, göğüs hastalıkları ve iç hastalıklar uzmanlarından en
az ikisi olan ve üçüncü seviyede erişkin yoğun bakım yatağı bulunan hastaneler pandemi hastanesi
olarak belirlenmiştir. 21 Mart 2021 tarihinden itibaren kronik rahatsızlığı olanlarla 65 yaş üstü olan
vatandaşlara sokağa çıkma kısıtlaması getirilmiş, Hayat Eve Sığar kampanyası başlatılarak evden
çalışma yöntemi uygulanmaya başlamıştır. Kamuda çalışanlar için esnek çalışma saatleri belirlenmiş,
toplu taşıma araçları %50 kapasite ile yolcu taşımaya başlamış, berber, kuaför, güzellik salonları
kapatılmış, restoranların sadece paket servisi ile hizmet sunmasına izin verilmiştir. Türkiye’de Covid
pozitif vaka sayılarının artması hayatı durma noktasına getirmiştir. Vaka sayılarında görülen artış
üzerine daha kapsamlı önlemler alınmaya çalışılmış, 30 Büyükşehir ile Zonguldak iline 15 gün süreyle
giriş çıkışlar yasaklanmış, bu yasaklar daha sonra da devam etmiştir. 10 Nisan 2020’de de bu şehirlerde
hafta sonu sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş, bu yasaklar daha sonra ülke geneline yayılmıştır.81
Bu günlerde koronavirüs pandemisi yalnızca bir sağlık sorunu olmaktan çıkmış, toplumsal hayatımız
üzerinde olumsuz etkiler oluşturmaya başlamıştır. (Demir & Taşpınar, 2021)82
Toplum sağlığının korunması amacı ile getirilen kısıtlamalar sonucunda kişilerin ruhsal durumlarında
olumsuz gelişmeler meydana gelmiştir. ‘‘Covid-19 küresel salgını süresince dünya, bir kez daha krizlerin
kadınları ve erkekleri farklı şekilde etkilediğine tanık olmuş ve küresel salgınlar, hüküm süren toplumsal
cinsiyet eşitsizliklerini daha da kötü bir hale getirmiştir. Karantina ve izolasyon politikalarının bir
sonucu olarak kadınlar ve kız çocukları, ev içi şiddete karşı daha kırılgan bir duruma gelmiş, buna
ayrıca, derinleşen ekonomik ve sosyal stres de eklenmiştir. Partnerlerinden şiddet görme riski altında
olan kadınlar, kendilerini istismar eden kişilere ev içinde daha uzun süreler maruz kalmakta olup
çoğunlukla evden çıkamamakta ya da yardım istemek üzere acil yardım hatlarını arayamamaktadırlar .’’
(Ararat, Beyazıt, Başbay & Alkan, 2021)
Türkiye’de Covid-19 ve Kadınlar

Türkiye’de özellikle aile içi kadın şiddetine ilişkin resmi net bir sayı sunulmamıştır ve özel bir
destek paketi açıklaması yapılmamıştır. Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu’nun (TKDF, 2020)
raporuna göre 2020 Mart ayında bir önceki yıla kıyasla kadınların sığınma evi talebi %78 oranında artış
göstermiştir. Mayıs ayında Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamalarda
yılın dört aylık döneminde meydana gelen kadın cinayetlerinin, geçen yılın aynı dönemine göre %36
düştüğü belirtilmiştir. Medyada ise, Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının görüldüğü 11 Mart’tan önceki
ve sonraki 70 günlük dönem kıyaslandığında ise polis/jandarma sorumluluk bölgesinde meydana gelen
aile içi ve kadına yönelik şiddet olay sayısında %7’lik, hayatını kaybeden kadın sayısında %31’lik
azalma görüldüğü belirtilmiştir (Anadolu Ajansı, 2020). Ancak bir çalışmada pandemi sürecinde
Türkiye’de dijital şiddet nedeniyle gelen başvuruların arttığı ve sadece dijital şiddet vakalarının bile tüm
80 (Can, Atay, & Atay, 2021)

81 (Can, Atay, & Atay, 2021)
82 (Demir & Taţpınar, 2021)
377
ihbarların %11’ini oluşturduğu bildirilmiştir. Tüm bu sonuçlara bakıldığında, Türkiye’de COVID-19

pandemisinin kadınları nasıl etkilediğine ilişkin yapılan açıklamaların önemli ölçüde farklılık gösterdiği
görülmektedir. (Ünal, Koçtürk, & Bayar, 2021)83
Kadına yönelik şiddetin önlenmesinde genel anlamda yerel yönetimlerin, özel anlamda sivil
toplum örgütlerinin yürüttükleri faaliyetler oldukça önem arz etmektedir. STK’ların ortaya çıktıkları
ilk günden itibaren on binlerce kadının temel ihtiyaçlarının karşılanması ve şiddetten kurtulması için
gıda yardımından hukuk danışmanlığına, psikolojik destekten sığınak sağlamaya kadar çeşitli şekillerde
yardım sundukları göz önüne alındığında COVID-19 pandemi sürecinde kadınların durumlarına dair
bilgi verebilecek önemli bilgi kaynaklarından biri oldukları düşünülmektedir. Tamamı gönüllülük
esasıyla yürütülen bu faaliyetlerin kadına yönelik şiddetin önlenmesinde sivil toplumların rollerinin
karşılaştırmalı incelenmesi amaçlanmıştır. Belirlenen ana amaç etrafında bu çalışmanın kadına yönelik
şiddetle mücadele faaliyetlerinin daha görünür hale getirmesini amaçlayarak farkındalık oluşturması
düşüncesi araştırmanın önemini ortaya koymaktadır.
1. Sivil Toplum Örgütleri

Türkiye’de siyasal alanın dışında kalan alanı ifade eden, sivil topluma referans vererek sivil toplum
kuruluşları olarak tanımlanmıştır. Latince ‘’civillis’’ kelimesinden türeyen, ‘’sivil’’ kavramı ilk anlamıyla
yurttaşa, hayatına ve haklarına ilişkin bütünü belirlemek için kullanılmaktadır. Sivil sözcüğü kavram
içinde ele alındığı zaman, asker sınıfından olmayan üniforma giymemiş olan kimseyi ifade etmektedir.
‘’Sivilleştirmek’’ kavramı bir topluluğu değiştirmek anlamına gelmektedir. ‘’ Sivillizasyon’’ kavramı ise
maddi, sosyal ve kültürel gelişmeyi açıklamaktadır. 84
Sivil toplum kavramı her ne kadar uzun bir geçmişe sahipse de bugünkü anlamıyla Batı’da sanayi
toplumu sonrası başlayan toplumsal ve siyasal arayışların sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Batı
dünyasının ‘’Rönesans’’tan sonra yaşadığı gelişmeler ve değişmeler yeni bir siyasal toplum arayışını
doğurmuş bu gelişmelerin sonucu olarak da ulus devletler ile birlikte daha katılımcı ve özgürlükçü bir
siyasal yaşam tartışılmaya başlanmıştır. Sivil toplum kavramı 12. ve 19. yüzyıllar arasında yaşanan
değişim ve dönüşümlerin sonucunda oluşmuştur. 85
1.1. Türkiye’de Sivil Toplum

Klasik Osmanlı sisteminde, bugünkü anlamda sivil toplumdan bahsedilmesi mümkün değildir. Çünkü
Osmanlı’da çalışma biçimi, amaçları ile bugünkü sivil toplum niteliğinde bir kurum bulunmamaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerine doğru, bireysel hak ve özgürlüklerin yavaş yavaş
genişlemesi ve Cumhuriyet devrinden itibaren giderek derinleşmesi sonucu, sivil toplum girişimleri
toplumsal ilişkiler içerisinde bağımsız bir hüviyet kazanma imkânı bulabilmiştir. Osmanlı toplumunda
sivil toplum potansiyeli taşıyan unsurlardan söz edebiliriz. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür:
Birincisi; Osmanlı’nın millet sistemine dayalı bir toplumsal yapısının olması ve farklı milletlere
sınırlı da olsa özerk bir alan tanımış olması sivil toplum görüntüsü çağrıştırabilir.
İkincisi; sivil toplum unsuru olabilme özelliği taşıyan yapılanma ise “loncalar” dır. Loncalar, bir
taraftan İslami tasavvufi düşünceye fütüvvet ilkelerine bağlı kalarak tekke ve zaviyelerdeki Şeyh
mürit ilişkisine benzer, işyerlerindeki usta çırak ilişkisi oluşturulan ahilik teşkilatına dayanır. Zamanla
şehirlerde merkezileşen ahi teşkilatları, esnaf birlikleri şekline dönüşerek loncalar şeklini almışlardır.
Loncaların toplumsal işlevleri nedeniyle Osmanlı toplum yapısında sivil toplum unsuru olarak
söylenmesi önemlidir.
83 (Ünal, Koçtürk, & Bayar, 2021)

84 (Kahraman, 2014)
85 (Kahraman, 2014)
378
Üçüncüsü de kurumsallaşmış olan dini örgütlenmelerdir. Dini örgütlenmeler resmi düzeyde ve halk
düzeyinde olmak üzere ikili bir yapılanma olarak görülür. Resmi kanat Şeyhülislam’ın temsil ettiği
ulema grubudur. Halk kanadında ise “tarikatların” olduğunu görüyoruz. Tarikatlar, Osmanlı’da devlet
ile toplum arasında tampon görevi görmüş ve devlet ile toplum arasındaki iletişimi sağlayan kanallardan
biri olmuştur.
Dördüncü sivil toplum örgütlenmesi ise vakıflardır. Kurumsal anlamda bir sivil toplum örgütlenmesi
olarak tarihten tevarüs ettiğimiz vakıflar, dünyada henüz “sosyal adalet”, “sosyal refah”, dengeli gelir
dağılımı, sosyal güvenlik ve “sosyal hizmet” gibi kavramlar telaffuz edilmediği dönemlerde Doğu İslam
toplumlarında özellikle de Osmanlı toplumunda devletin organizasyon şemasında yer almayan ama
devletin ilgisi ve bilgisi dâhilinde bu kavramların içini doldurmaya yönelik sosyoekonomik ve sosyo-
kültürel bir faaliyet alanı ve örgütlü sivil dayanışma örneği teşekkül etmiştir.
‘‘Osmanlı toplum yapısında iktidarın gücün merkezi oluşu ve bütünlükçü yapı istenci, Batı
toplumundakine benzer bir sivil toplumun gelişimine engel teşkil etmiştir. Cumhuriyetin kuruluşu ile
beraber Batılılaşmayı ilke edinmiş ve Batılı tarzda kutuplaşmaya çalışan Türkiye’de modernleşme
çabaları kültürel ve tarihsel açıdan bir toplumun değerlerini dışlayacak şekilde oluşturulmaya
çalışıldığından başarılı olmamıştır.’’86
Cumhuriyet Türkiye’sinde Cumhuriyetin ilk yılları sivil toplum açısından oldukça şansız
dönemleriydi. Tek Partili Dönemin baskın politikaları karşısında sivil toplum unsurlarının bir işlevleri
olmadığı görülür. Buna mukabil yapılan reformların hiçbirisinde sivil toplum unsurlarını yaşatacak bir
uygulamaya gidilmemiş, sivil toplum dinamiğini tamamen yok edici uygulamalar söz konusu olmuştur.
O dönemin etkin gücü olan devletçi elit sivil toplum unsurlarını, çağdaş medeniyetler düzeyine ulaştırma
amacıyla yürüttüğü “inşa edici” politikalar karşısında olumsuz olarak düşündüğü için 1930’lu yıllardan
itibaren sivil toplumu tasfiye etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde de özellikle sivil toplumun her türünün
kontrol edildiği tek parti döneminde de devam etmekteydi. Erken Cumhuriyet Döneminde bazı sivil
toplum çalışmaları yapılmakla birlikte bu çalışmalar devletin destek ve isteği doğrultusunda olmaktadır.
Örneğin Türk Kadınlar birliği, Halkevleri ve Türk Eğitim Derneği gibi yapılanmalar Cumhuriyet’in
getirdiği yeniliklerin halka aktarımı için araçsal bir görev taşımışlardır. Bu bağlamda Osmanlı
İmparatorluğu’ndan tevarüs eden devletçi anlayış, Türk sivil toplum yorumlanmasının da kendine
özgü bir yanını oluşturmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte sivil toplum anlayışı yeni
boyutlar kazanmıştır.87
1930’lu yıllarda ve sonrasında sivil toplumun kaderi değişmeye başlamıştır. 2.Dünya savaşı
sonunda gerçekleşen yeni dünyaya uyum sağlayan Türkiye’nin CHP’ye rağmen sivil toplumun önünü
açmaya başladığı görülür. 1923–1950 arasındaki totaliter ve otoriter siyaset sonucunda, sivil toplum
unsurlarından bazıları direnç gösteremeyerek kaybolup giderken, bazıları daha da güçlenerek bu
dönemden çıkmıştır.
Türkiye’de 1980’ler, sivil toplum kavramının popülerliğinin giderek arttığı bir dönem olmuştur.
1980’li yıllarda, Türkiye’de modernleşme, ulusal kimlik, ulusal dayanışma gibi “büyük” ve kapsayıcı
toplumun tümünü ilgilendiren konulardan çok hava kirliliği, sağlık, turizm, çevre, insan hakları,
dinsel haklar, etnik haklar ve kadın hakları, gibi sadece belli başlı gurupları ilgilendiren spesifik
konular üzerinde yoğunlaşılmış ve bu konularla ilgili talepler etrafında siyaset yapılmaya başlanmıştır.
Türkiye’de 1980’li yıllarda gelişen sivil toplum cephelerinden birini de kadın hareketi meydana
getirmiştir. 12 Eylül’ü takip eden dönemde, Türkiye’de gelişen ilk ve orijinal hareketlerden birini
kadın hareketi içinde önemli bir akım olarak ön plana çıkan feminizm oluşturmaktadır. 1980’li yılların
başından itibaren yeni bir oluşumu teşkil eden feminist kadınlar kamusal alanda protesto eylemlerine
yönelerek seslerini duyurmaya başladılar. 1986 yılında “Kadına Karşı Her Tür Ayrımcılığı Kaldırmak”
86 (Yılmaz, 2020)
87 (Kahraman, 2014)
379
amacıyla başlatılan dilekçe kampanyasını başka eylemler takip etmiş ve feminist kadınların seslerinin
duyulmasında önemli bir rol oynamıştır.88 Sonuç olarak da Türkiye toplumuna özgü bir sivil toplum
anlayışı gelişmiştir.
YÖNTEM
Çalışma Grubu: Pandemi sürecinde kadına yönelik şiddet ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği
olgusunun kadın sivil toplum örgütleri bağlamında araştırılması için öncelikle Aydın ili genelinde ve
Efeler İlçesinde faaliyet yürüten sivil toplum örgütleri hakkında verilere ulaşılmıştır. Edinilen bilgilere
göre Aydın ili genelinde 1484 dernek olduğu tespit edilmiştir. Bu derneklerin arasında sosyal dernekler,
engelli dernekleri, spor kulüpleri, hemşeri dernekleri bulunmaktadır. Bu derneklerden 26’sı Aydın İlinde
yer alan Kadın Dernekleridir. Ancak çalışmamız Aydın/Efeler ilçesinde yer alan 11 Kadın derneğinin
yürüttükleri faaliyetlerle sınırlandırılmış olup , Yöneticilerine ve çalışmalarına ulaşabilfiğimiz toplamda
Türk Kadınlar Birliği, Kadın Haklarını Koruma Derneği, Türk Kadınlar Konseyi, Cumhuriyet Kadınları
Derneği, Aydın Kadın Efeler Derneği ve mensubu olduğumuz Söke Kadın Sığınma Danışma dahil
olmak üzere 6 dernek ile çalışma sürdürülmüştür.
Veri Toplama Aracı: Araştırmada veriler araştırmacılar tarafından dernek başkanları ile yapılan
görüşmeler doğrultusunda toplanmıştır. Veriler Aralık 2019 tarihinden itibaren başlatılarak pandemi
süreci ile sınırlandırılmış olup derneklerin faaliyet raporlarına, sosyal medya ve internet sayfalarına ve
gerçekleştirdikleri projelere bakılmıştır.
Verilerin Analizi: Derneklerin söz konusu süreçlerde yaptıkları faaliyetler analiz edilmiştir.
Araştırma Deseni: Bu çalışmada nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Nitel araştırmalar, bir araştırma
sorgusunu hümanist veya idealist bir yaklaşım olarak anlamaya odaklanan; insanların inançlarını,
deneyimlerini, tutumlarını, davranışlarını ve etkileşimlerini anlamak için kullanılan bir yöntemdir.
Nitel araştırmalar ile doğrudan saha çalışması gözlemlerinden, derinlemesine görüşmelerden ve yazılı
belgelerden yararlanılmıştır.
Bulgular
1. Türk Kadınlar Birliği Derneği Aydın Şubesi

Derneğin merkezi Ankara’dır. Derneğin tüzüğünde yurtiçinde ve yurtdışında şube açabilir ibaresine
yer verilmiştir. Türk Kadınlar Birliği 10.04.1954 tarihi ve 2734 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla kamu
yararına çalışan dernekler arasında kabul edilmiştir. Derneğin amacı ve belirlediği amacı sürdürmek için
yapılacak çalışma ve biçimleri olarak “Atatürk İlke ve Devrimlerini ve Cumhuriyetin kadın haklarında
sağladığı kazanımları korumak, bu hakların gelişmesini sağlamak ve uygulamalarını yönlendirmek
ve katılımı arttırmak; Türk kadınının demokratik bünyemizdeki hak, görev ve sorumluluk bilincinin
geliştirilmesiyle yeteneklerinin toplum içinde eşitlik anlayışı ile değerlendirilmesine katkıda bulunmak;
Türk kadınının sosyal, siyasal ve ekonomik alanlarda eşitliğin sağlanması, gerçekleştirilmesi ve bu
konulardaki engellerin ortadan kaldırılması içi çalışmalar yapmak; toplumsal yaşamda kadınların
eğitimi ile birlikte sosyal, kültürel ve çevresel sorunlarını ele alarak okuma-yazma öğretisi yanında
ekonomik özgürlük kazanmaları için çalışma yaşamına katılmalarını teşvik etmek ve bu konularda yol
gösterici çalışmalar yapmak; çocuklarımızın ve gençlerimizin uygarlık ve demokrasi bilini içerisinde
laiklik ve eşitlik kültürüne sahip olarak yetiştirilmesi için, eğitim, öğretim ve sosyal amaçlı tesisleri
kurmak, yurtlar açmak, eğitime katkı için burslar vermek ve bu konularda etkinlikler yapmak; kadın
haklarının uluslararası platformdaki gelişmelerini izlemek, yenilikleri saptamak ve dünya kadınları ile
birlikte toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için çalışmalar yapmak; kadınlarımıza sağlık, eğitim
88 (Kahraman, 2014)
380
ve iş karşılığı, ayni ve nakdi yardım yapılmasını sağlamak, gerekli görülen yerlerde kadın danışma
merkezleri kurmak” cümlesi ile belirlenmiştir.
‘‘Eşitliğe Ulaşmak ve Ayrımcılıkla Mücadelede Güvencelerimiz’’ adında bir proje başlatmışlardır.
Projenin başlama tarihi 02.01.2020 olmakla beraber, projenin bitiş tarihi 2022 yılı olarak belirlenmiştir.
30 aylık bir proje olması planlanmıştır.
Projenin amacı: Eşitliğin sağlanması, ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve şiddetin önlenmesi
alanında yasalarımızla birlikte Türkiye’nin imzacısı olduğu ve Anayasamızın güvencesi altında bulunan
ve yasalarımızı da güçlendiren uluslararası sözleşmelerin yerelde de bilinmesi, öğrenilmesi, uygulanması
ve yaygınlaştırılması olarak belirlenmiştir.
Projenin Hedef Grupları: Hak temelli çalışan kadın sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, meslek
kuruluşları, yerel yönetimler, medyadır.
Proje İlleri: Ankara, İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Iğdır, Kocaeli, Sakarya, Bolu, Bilecik,
Bursa, İzmir, Manisa, Eskişehir, Çanakkale, Muğla, Antalya, Isparta, Denizli, Aydın, Kahramanmaraş,
Adana, Hatay, Gaziantep, Mardin, Ordu, Trabzon, Gümüşhane, Erzurum, Amasya, Konya, Nevşehir,
Kayseri, Karaman, Mersin’dir.
Bu proje kapsamında 105 sivil toplum kuruluşu yer almış olmakla birlikte Aydın Efeler ilçesinde
proje Türk Kadınlar Birliği ev sahipliğinde yürütülmekte olup Türk Kadınlar Konseyi, Kadın Hakları
Koruma Derneği, Aydın Kadın Efeler Derneği paydaştır. Proje ile güçlenme ve bilgilenme çalışmaları
yapmak, eğitim materyalleri hazırlamak ve yaygınlaştırmak, eylem planı hazırlama ve uygulama, kamu
ve ilgili kurum ve kuruluşları ziyaret ederek bu kurumlar ile konu hakkında ve toplantılar yapmak,
medya ziyaretleri, izleme ve savunuculuk faaliyetleri yapılması planlanmıştır.
Türk Kadınlar Birliği Derneği Aydın Şubesi Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği’nin yol arkadaşlığı,
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonunun desteği ile de bu projeyi hayata geçirmişlerdir. Dernek bu proje
kapsamında Aydın Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’ne, Aydın İl Emniyet Müdürlüğü’ne Aydın
Barosu’na sorular yönelterek proje kapsamında kadın hakları bağlamında 2021 yılının değerlendirilmesi
istenmiştir. Ayrıca bu projenin sonuçları gölge raporu olarak CEDAW89’a sunulacaktır.
Kadınlara yönelik ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve şiddetin önlenmesi için, güçlü ve koruyucu
mevcut yasal düzenlemelere ve uluslararası sözleşmelere sahip çıkmanın, bunların bilinmesini,
kullanılmasını, kamusal kurumların plan ve programlarına girmesini ve uygulanabilir olmasını
sağlamışlardır. Ayrıca Türk Kadınlar Birliği Derneği pandemi döneminde kadına yönelik şiddetin
önlenmesi amacıyla 25 Kasım’da Aydın’da 2 mahallede 80 kadına, Kadına yönelik şiddet için eğitim
toplantısı yapılmıştır.
2. Aydın Kadın Efeler Derneği

Derneğin merkezi Aydın’dır. Derneğin kısa adı Kadın Efeler olarak belirlenmiştir. Derneğin tüzüğünde
yurtiçinde ve yurtdışında şube açabilir ibaresine yer verilmiştir. Derneğin amacı ve belirlediği amacı
sürdürmek için yapılacak çalışma ve biçimleri olarak “Atatürk İlke ve Devrimleri ile gerçekleştirilmiş
olan hakların korunması, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, demokrasi ve insan hakları evrensel
ilkelerine bağlı, girişim, inanç ve düşünce hürriyetine saygılı, toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan,
her türlü ayrımcılığa karşı, bir toplumsal yapıyı desteklemek, kadının demokrasi, sivil toplum ve laik
hukuk devleti anlayışı doğrultusunda ekonomik ve sosyal konumu güçlendirmek, ülke ekonomisine
katkılarını artırmak amacıyla kadına destek olmak; kadınların kendi alanlarındaki iletişim, işbirliği ve
89 CEDAW ; 1 Mart 1980 tarihinde imzaya açılan ve 3 Eylül 1981 tarihinde yürürlüğe giren “ Kadınlara Karşı Her Türlü
Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesine” Türkiye Cumhuriyeti’nin katılması 11.6.1985 tarih ve 3232 Sayılı Kanunla uy-
gun bulunmuş, Bakanlar Kurulunun 24.7.1985 tarih, 85/9722 sayılı kararıyla onaylanmış ve 14 Ekim 1985 tarihli ve 18898
sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
381
dayanışmanın geliştirilmesi amacına yönelik faaliyetle de bulunmak, bu çerçevede istihdam yaratacak

girişimci kadınlara destek olmak, onların deneyimlerini genç kuşaklara aktarmak, ulusal ve uluslararası
iletişim ağı oluşturmak; toplumda kadın konusunda duyarlılık yaratmak ve bilinci artırmak, kadının
ülke genelinde sosyal hayattaki ve özellikle ülke ekonomisindeki konumunu güçlendirmeye yönelik
faaliyetlerde bulundurmak, kadının bu faaliyetleri ile ilgili olarak karşılaştıkları tüm güçlükleri aşılması
amacıyla gerekli desteği sağlamak, kadın sorunlarına duyarlı kişiler arasına işbirliği ve dayanışmayı
artırmak amaçları ile kurulmuştur.” cümlesi ile belirlenmiştir
Aydın Kadın Efeler Derneği, Efeler Kent Konseyi ile birlikte çalışmalar yürütmüştür. Bu
çalışmalar, pandemi döneminde genel olarak online toplantılar, söyleşiler şeklinde farkındalık yaratma,
bilgilendirme çalışmalarıdır. Çalışma konuları; pandemi dönemiyle birlikte artan çocuk istismarı,
çocukların evlendirilmesi, aile içi şiddeti önleme amacıyla 2020 yılının ocak ayında Çocuklara
Dokunma- Çocuk İhmal ve İstismarı ile Çocukların Evlendirilmesi Konulu söyleşi gerçekleştirilmiştir.
Aile içi şiddeti önleme amacıyla stres ve öfke ile baş etme için 2020 yılının şubat ayında Aydın Adnan
Menderes Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Hatice Öner ile Öfke Yönetimi Söyleşisi gerçekleştirilmiştir.
Yine bu dönemde okulların kapatılması ile eşzamanlı ortaya çıkan üniversite öğrencilerinin yaşadığı
şiddet, gelecek kaygısı, aile baskısı gibi problemlerin daha iyi görülmesi ve çözümlenmesi amacıyla
2020 yılının şubat ayında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Sibel Şeker, Süleyman
Çokay ve Perihan Öğdüm ile yapılan Pandemi Sürecinde Üniversite Öğrencisi Olmak adlı söyleşi
gerçekleştirilmiştir.
Bu dönemin oldukça güncel olan konularından olan ancak gençlerin çoğunluğunun farkında olmadan
yaşadıkları birçok şiddet türünü kapsayan şemsiye bir kavram olan Flört şiddeti ile mücadele için 2021
yılının mart ayında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Ayten Can ve Süleyman
Çokay’ın katılımlarıyla Flört ve Akran Şiddeti Söyleşisi gerçekleştirilmiştir. İstanbul Sözleşmesinin
Cumhurbaşkanı tarafından tek taraflı olarak iptali üzerine kadın örgütleri tarafından yapılan protesto
eylemlerine katılmış, Danıştay’da görülen Cumhurbaşkanlığı kararının iptaline yönelik davada da yer
almıştır.
Ayrıca Aydın Kadın Efeler Derneği Ege Bölgesi’nde yer alan illerin kadın örgütlerinin oluşturduğu
Ege Kadın Buluşması Platformu Aydın Sekretaryasını da yürütmektedir. Bunun yansıra Şerife Bacı
Kadın Platformu, Eşitlik İçin Kadın Platformu -EŞİK bileşenidir. Bu üç platform ile birlikte kadınların
güçlendirilmesi, kadına yönelik şiddetin önlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması
konusunda çalışmalar yapmıştır. Kadınların güçlendirilmesi için kadın kooperatiflerinin oluşturulması
konusunda eğitim çalışmaları yapmış, Ege Bölgesi illerinde seçilmiş kadın muhtarlarla kadına yönelik
şiddetin önlenmesi amacıyla bilinç yükselme programları düzenlemiştir.
Aydın Kadın Efeler Derneği Başkanı Gülsevil Ergunoğlu’nun Efeler Kent Konseyi Başkanlığını
yürüttüğü Haziran 2019- Temmuz 2021 tarihleri arasında Aydın Büyükşehir Belediyesi ve özellikle Efeler
Belediyesi ile birlikte kadın gaklarının korunması ve kadına yönelik şiddetin önlenmesi konularında çok
sayıda çalışma yapmıştır. Bu çalışmalardan en önemlisi ise Efeler Belediye Başkanı M. Fatih ATAY ile
Efeler Kent Konseyi Kadın Meclisi arasında imzalanan Kadın Dostu Kent Protokolüdür.
3. Türk Kadınlar Konseyi Derneği Aydın Şubesi

Derneğin merkezi Ankara’dır. Derneğin kısa adı TKKD olarak belirlenmiştir. Derneğin tüzüğünde
yurtiçinde ve yurtdışında şube açabilir ibaresine yer verilmiştir. Derneğin amacı ve belirlediği amacı
sürdürmek için yapılacak çalışma ve biçimleri olarak “ Kadının ekonomik, sosyal, kültürel eğitim
düzeyinin ve statüsünün yükseltilmesine çalışmak ve bu konuda ulusal ve uluslararası düzeyde
yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamaktır. Bu amaçlar Cumhuriyet kazanımlarından ödün verilmeksizin
yürütülecektir” cümlesi ile belirlenmiştir. Dernek 21 Mayıs- 11 Haziran 2020 tarihlerinde pandemi
nedeniyle evde oturan kadınlar, çocuklar ve aileler için video konferans tekniği ile 5 eğitim semineri
düzenlemiştir. Bunlar sırasıyla;
382
21 Mayıs 2020 tarihinde Psk. Öykü Deren Taran ile Karantina Psikolojisi semineri
28 Mayıs 2020 tarihinde Seda Eren ile Karantina Döneminde Evlilik ve Aile İlişkisi semineri
4 Haziran 2020 tarihinde Semanur Ebil ile Korona Günlerinde Çocuklarda Görülen Kaygı semineri
5 Haziran 2020 tarihinde Kübra Hergül ile 6284 Sayılı Yasa ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi
semineri
11 Haziran 2020 Tarihinde Ece Boztepe ile Karantina Günlerinde Beslenme semineri düzenlenmiştir.
11 Kasım 2020 tarihinde uzaktan eğitime destek vermek için alınan 8 tablet bilgisayar Cumhuriyet
Lisesinde okuyan öğrencilere hediye edilmiş olmakla birlikte Türk Kadınlar Konseyi Derneği üyesi
Filiz Yalçın tarafından M. Akif Ersoy Lisesinde okuyan 1 öğrenciye bilgisayar hediye edilmiştir.
4. Cumhuriyet Kadınları Derneği Aydın Şubesi

Genel Merkezi Ankara’dadır. Dernek yurtdışında ve yurtiçinde il, ilçe ve beldelerde, şubeler ve
temsilcilikler açabilir. Derneğin amacı Ulusal Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Devrimleri ile kazanılmış
olan ekonomik ve siyasal bağımsızlığın, özgürlük, demokrasi ve aydınlanmanın korunması, savunulması,
ülke ve halk yararına geliştirilmesi için çalışır.
Afganistan’da yönetimi ele geçiren Taliban’ı selamlayan Cumhuriyet Kadınları Derneğinde çok
sayıda üye istifa etmiş bulunmakla Cumhuriyet Kadınları Derneği eski genel başkanı Canan Arıtman’ın
“Cumhuriyet Kadınları Derneği kesinlikle bir siyasi partinin arka bahçesi olamaz. Hele ki kadın hak ve
özgürlüklerine saldıran bu iktidara payanda olmaya çalışan bir partiye.” Açıklaması oldukça önemlidir.
Araştırma süreci devam ederken Cumhuriyet kadınları Derneği Aydın Şube Başkanı ile görüşme
gerçekleştirilmiş, şube başkanının aktif olarak dernek başkanlığını bıraktığı bilgisi alınmıştır. Bu süreçte
yürüttükleri faaliyetlere ulaşmak mümkün olmamıştır.
5. Kadın Haklarını Koruma Derneği Aydın Şubesi

Kadın Haklarını Koruma Derneği; 1954 yılında kadın-erkek birlikte kurulmuştur. 1962 de kamu
yararına olan dernekler arasına alınmıştır. 1976 da Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu kurucu üyesi
olmuştur. Derneğin Aydın Şubesi dernek başkanı ile gerçekleştirilen görüşmelerde derneğin faaliyet
raporlarının bulunmadığını ancak dernek başkanı ile gerçekleştirilen görüşmelerde pandemi döneminde
kadına yönelik şiddeti önlemek amacıyla şiddet mağdurlarına oteller ayarlanmış, 186 kadına maddi
yardımda bulunulmuş, Meslek Odaları ve muhtarlar ile destek yardımları yapılmış olmakla birlikte
kurulan gençlik komisyonları ile 26 kadın üniversite öğrencisi ile görüşmeler gerçekleştirilmiş, ayrıca
pandemi sürecinde kadına yönelik şiddetle mücadelede eğitim çalışmaları yapıldığı konusunda bilgilere
ulaşılmıştır.
6. Söke Kadın Sığınma, Danışma ve Dayanışma Derneği

Dernek. Merkezi Aydın ili Söke ilçesindedir. Hak temelli kurulmuş olan dernek aynı zamanda
Kadın Sığınakları Danışma ve Da(ya)nışma Merkezleri ve EŞİK bileşeni olan Söke Kadın Sığınma
Danişma ve Dayanışma Derneği’nin amacı , ‘’Aile içinde ve dışında şiddete maruz kalan kadınların
sığınabilecekleri evler açmak, işlemek yitirdikleri kendine güven duygusunu tekrar kazanabilmeleri için
gerekli tıbbi ve hukuki yardımları yapmak, onlarla dayanışmak, danışmanlık hizmetleri sunmak onlara
iş ve beceri kazandırmak, bir meslekleri varsa mesleği icra etmelerine yardımcı olmak, işsiz olanlara
mümkün olduğu kadar iş bulmak, işyerleri açmak, iş olanakları sağlamak üzere her türlü girişimlerde
bulunmak amacı ile kurulmuştur.’’ Cümlesi ile belirlenmiştir.
Dernek tüzüğünde belirtildiği gibi şiddet mağduru kadınların başvurularını almakta ve bu kadınlarla
yanlarında bulunan çocuklara destek sağlamaktadır. Ayrıca dernek yönetiminde Aydın Efeler ‘de bulunan
383
diğer kadın derneklerinden farklı olarak kadın alanında çalışan akademisyenler ve hukukçular da görev
almaktadır.
Pandemi sürecinde 2020 ve 2021 yıllarında çevrimiçi olarak yapılan ” Sığınaksız Bir Dünya “ temalı
23. Ve 24. Ara ve Ana Kurultaylara katılım sağlamıştır 4-6 Haziran 2022 tarihlerinde Koza Kadın
Derneği ev sahipliğinde Bursa’da 25. Kadın Sığınakları Da(ya)nışma Merkezleri Ara Kurultayı’na
Söke Kadın Sığınma Danışma ve Dayanışma Derneği’ni temsilen dernek sekreteri ben Ayten CAN ve
Yönetim kurulu üyesi İrem AY katıldık.
Pandemi döneminde Söke Kadın Sığınma, Danışma ve Dayanışma derneği dernek tüzüğünde yer
aldığı gibi, amaçlarına uygun olarak kadına yönelik şiddetin önlenmesi, gerekli tıbbi ve hukuki yardımlar
ile birlikte kadınlara ve çocuklarına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Çalışmalar ise şunlardır;
Dernek Yönetimi olarak gönüllü bağışçılardan derneğimize iletilen gıda paketleri ihtiyaç sahibi 70
aileye dağıtılmıştır.
Ekonomik sıkıntısı olup iki çocuğunun bakımını sürdürmekte zorlanan bir kadına gıda yardımı,
çocuklara giysi çocuk bakım malzemeleri yardımı yapılmıştır. Sosyal hizmetler merkezi ile iletişimi
konusunda destek sağlanmış, sağlık sorunu olan çocuğunun tedavi masrafları sağlanmıştır.
Eşleri cezaevinde yatan üç kadına maaş bağlanması konusunda yardımcı olunmuş, çocuklarının okul
masrafları kırtasiye giderleri karşılandı.
Kent Konseyi Kadın Meclisi üyelerine 6284 sayılı kanun ve İstanbul Sözleşmesi hakkında
bilgilendirme yapılmıştır.
Kaymakamlık tarafından düzenlenmiş olan Kadına Yönelik Şiddete karşı mücadele konulu programa
yönetim olarak katılım sağlanmıştır.
7. Efeler Belediyesi
Derneklere ek olarak Efeler Belediyesince şiddet gördükleri gerekçesiyle belediyeye başvuran
kadınlara destek olmak amacıyla Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğünün önerisiyle 17 odalı konaklama
yeri tahsis etmiş kadınların burada 4 ay süreyle konaklama imkânı sunulmuştur. Aydın Merkezde
Aydın Büyükşehir Belediyesi ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü bünyesinde iki adet kadın
sığınma evi olmasına rağmen şiddet vakalarında artış nedeniyle Efeler Belediyesi de bu konuda
kadınlara destek sağlamıştır. Kadınlara konaklama desteğinin yanı sıra 10 Şubat 2021 tarihinde hizmete
giren “Kadın-Aile-Çocuk Psikososyal Destek Merkezi” aracılığı ile özellikle kadınlara ve çocuklara
ücretsiz olarak psikolojik destek de sağlanmıştır. Yine Efeler ilçesinde açılan” Hanımevleri” özellikle
kadınların sosyalleşmesi amacına yönelik hizmet sunmaktadır. Aydın Efeler Zafer Mahallesi’nde açılan
Hanımevi’nde sadece kadınlara hizmet verecek Psikolojik Destek Merkezi açılması da planlanmıştır. Bu
merkezin açılmasında önce de Efelerde Kadınlar “Hayat Boyu Öğrenme” projesi kapsamında Kadınlar
İçin Online İngilizce kursları açmış, bu kurslar büyük ilgi görmüştür. Efeler ’de yaşayan kadınların
güçlenmesi ve ekonomik özgürlüklerini kazanmaları amacıyla sadece kadınların çalışacağı ve yerel
ürünlerin işleneceği “Tarımsal Ürün Fabrikası’nın” inşaatına başlanmış olup fabrikanın kısa zamanda
tamamlanması planlanmaktadır. Efelerde kadınlar belediyenin desteği ile yerel ürünler olan kekik,
enginar, şevketi bostan gibi katma değeri büyük tarımsal ürünler üretmektedir. Kentte yaşayan kadınlar
ve yerli üreticilere destek vermek aynı zamanda yerli ürünlerin marka olmasını sağlamak amacıyla
kadınların ve yerli üreticilerin ürünlerinin satılacağı Efe Bakkal açılmıştır. Efeler Belediye Başkanı
Sayın Mehmet Fatih Atay 13.01.2021 tarihinde Efeler Kent Konseyi Kadın Meclisi ile “Kadın Dostu
Kent Protokolünü” imzalamış, bu protokol Belediye Meclisinde oy birliği ile kabul edilmiş ve belediye
personeli ile meclis üyelerine Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitimi verilmeye başlamıştır. ( T. C. Efeler
Belediyesi Belediye Meclisinin 01.03.2021 Tarihli Mart Ayı Meclis Toplantısı I. Birleşiminde Alınan
Kararlar) Belediye Meclisi Belediye Başkanı Mehmet Fatih Atay’a Avrupa Yerel Yaşamda Kadın-Erkek
Eşitliği Şartının imzalanması hususunda yetki vermiştir. 4nolu karar Avrupa Yerel Yaşamda Kadın-Erkek
384
Eşitliği Şartının imzalanması hususunda Belediye Başkanımız Mehmet Fatih Atay’a yetki verilmesine
toplantıya katılan üyelerin oy birliği ile karar verildi. Şeklindedir. Aynı tarihli belediye meclis toplantısında
da Kadına şiddet ve kadın cinayetlerinin önlenmesi ile kadın emeğinin değerlendirilmesi konularında
çalışmalar yapmak üzere kadın meclis üyelerinden oluşan bir Kadın Komisyonu kurulmasına toplantıya
katılan üyelerin oy birliği ile karar verildi. Efeler İlçesinde Belediye tarafından Kadın Konuk Evi ve
Çocukları için kreş projesi hayata geçirilmiştir.
Tartışma ve Sonuç
2019 yılı Aralık ayında Çin’in Hubai Eyaleti’nde ortaya çıkan Corona virüs, 11 Şubat 2020
tarihinde çok sayıda ülkeyi etkisi altına almıştır. 11 Mart 2020 tarihinde Türkiye’de ilk koronavirüs
vakası görülmüştür. Türkiye’de görülen ilk covid-19 vakasının ardından yayılmanın önüne geçilmesi
amacıyla okulların kapatılması, işyerlerinin kapatılması, evden çalışma uygulamasına geçilmesi, sokağa
çıkma kısıtlamalarının getirilmesi ile kişilerin ruhsal durumlarında olumsuz gelişmeler gerçekleşmiştir.
Buna bağlı olarak aile içi kadına yönelik şiddet vakaları daha sık yaşanır hale gelmiştir. Kadına
yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla öncelikle belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının yürüttükleri
çalışmalar oldukça önem arz etmektedir. Bu araştırma çalışmasında Aydın ili Efeler ilçesinde yer alan
kadın sivil toplum örgütlerinin ve Efeler Belediyesi’nin pandemi sürecinde kadına yönelik şiddetle
mücadelede yapmış oldukları çalışmalar incelenmiştir. Türk Kadınlar Birliği Derneği Aydın Şubesi bu
amaçlar doğrultusunda ‘‘Eşitliğe Ulaşmak ve Ayrımcılıkla Mücadelede Güvencelerimiz’’ adında proje
başlatmışlardır. Proje ile eşitliğin sağlanması, ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve şiddetin önlenmesi
alanında yasalarımızla birlikte Türkiye’nin imzacısı olduğu ve Anayasamızın güvencesi altında
bulunan ve yasalarımızı da güçlendiren uluslararası sözleşmelerin yerelde de bilinmesi, öğrenilmesi,
uygulanması ve yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra pandemi döneminde kadına yönelik
şiddetin önlenmesi amacıyla 25 Kasım 2021’de Aydın’da 2 mahallede 80 kadına, kadına yönelik şiddetin
önlenmesi için eğitim toplantısı yapılmıştır.
Aydın Kadın Efeler Derneği’nin yaptığı çalışmalar, pandemi döneminde genel olarak online
toplantılar, söyleşiler şeklinde farkındalık yaratma, bilgilendirme çalışmalarıdır. Çalışma konuları;
pandemi dönemiyle birlikte artan çocuk istismarı, çocukların evlendirilmesi, aile içi şiddeti önleme
olarak belirlenmiş, bu doğrultuda çeşitli video konferanslar düzenlenmiştir. Türk Kadınlar Konseyi
Derneği Aydın Şubesi pandemi nedeniyle evde oturan kadınlar, çocuklar ve aileler için video konferans
tekniği ile 5 eğitim semineri düzenlemiştir. Eğitim seminerlerinin çalışma konuları Karantina Psikolojisi,
Karantina Döneminde Evlilik ve Aile İlişkisi, Korona Günlerinde Çocuklarda Görülen Kaygı ve 6284
Sayılı Yasa ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi olarak belirlenmiş ayrıca uzaktan eğitime destek
vermek amacıyla 9 çocuğa bilgisayar yardımı yapılmıştır.
Kadın Haklarını Koruma Derneği Aydın Şubesi ise kadınlara kalabilecekleri oteller ayarlamış olmakla
birlikte ihtiyaç sahibi kadınlara nakdi destek sağlanmış, bilgilendirme ve farkındalık çalışmaları olarak
ise eğitimler düzenlemişlerdir.
Efeler Belediyesi ise kadınlara konaklama olanakları sunmuş, psikolojik destek verilmesi sağlanmış,
kadın dostu kent protokolü imzalanmıştır.
Özetle genel bir değerlendirme yapacak olursak Aydın İli Efeler İlçesi’nde bulunan sivil toplum
kuruluşlarının kadına yönelik şiddetle mücadelede yapmış oldukları çalışmaların oldukça kısıtlı
çalışmalar olduğu göze çarpmakta olup bunun yanı sıra görüşülen sivil toplum kuruluşlarının çoğunun
düzenli olarak yapmış oldukları faaliyetleri kayıt altına almadıkları bunun sonucunda derneklerin
faaliyet arşivlerinin bulunmadığı dikkat çekmektedir. Kayıt altına alınmayan bütün faaliyetlerin kısa bir
süre sonra unutulacak olması süreklilik sağlamak isteyen dernekler açısından önemli bir tehlike unsuru
olduğu belirtilmelidir.
385
KAYNAKÇA
Altın, G. (2021). COVID-19 Pandemisi Bağlamında Kadına Karşı Şiddete İlişkin Bir Değerlendirme. Toplum ve
Sosyal Hizmet, 211-225.
Ararat, M., Bayazıt, M., Başbay, P., & Alkan, S. (2021). Salgın Sürecinde Çalışma Hayatı ve Ev İçi Şiddet.
Ayata, R. ve Çamur, G. (2020). Sosyal Hizmet Perspektifinden Covid-19 Pandemi Süreci ve Sosyal Sorunlara
Yönelik Kriz Değerlendirmesi. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 1(1), 21-38
Başçullar, M., Pandemi Döneminde Kadına Yönelik Şiddet, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Kongresi, 2022.
Budak, F.,& Korkmaz, Ş. (2020). COVID-19 Pandemi Sürecine Yönelik Genel Bir Değerlendirme: Türkiye
Örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, (1), 62-79.
Can, A., Atay, M. F., & Atay, E. (2021). Koronavirüsle Mücadelede Yerel Yöetimlerin Rolü; Efeler Belediyesi
Örneği. İ. H. Sugözü, & M. Bayrak içinde, 2. Uluslararası İdari ve İktisadi Bilimler Kongresi Tam Metin
Kitabı (s. 73). Asos Yayınları.
Çelik, Ş., & Çak,E. (2021). Covid 19 Pandemi Sürecinin Aile Üzerine Etkisi, Gevher Nesibe Dergisi, 43-49.
Demir, R., & Taşpınar, A. (2021). Koronavirüs Pandemisinin Kadının Yaşamına ve Sağlığına Yansımaları. Psiki-
yatride Güncel Yaklaşımlar, 779-789.
Kahraman, S. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçişte Kadın Sivil Toplum Örgütlerinin Oluşması: Aydın’da
Kurulan Sivil Toplum Örgütleri ve Çalışma Alanları. Aydın, Efeler, Türkiye: Aydın Adnan Menderes
Üniversitesi.
Ünal, E., Atik, D., & Gözüyeşil, E. COVID-19 Pandemisi ve Kadınlar. Haliç Üniv. Sağ Bil Der. 2021;4(1) 1-8
Ünal, A., Koçtürk, N., & Bayar, Ö. (2021). Covid 19 Pandemisi ve Toplumsal Cinsiyet: Türkiye’de Sivil Toplum
Kuruluşlarının Gözlemleri ve Çalışmaları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 1951-1969.
Yılmaz, S. (2020). Çağdaş Sivil Toplum Anlayışı Yaklaşımıyla Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı. Bilgi.
(11.07.2022 ) Cumhuriyet Kadınları Derneği Tüzüğü, Cumhuriyet Kadınları, https://cumhuriyetkadinlari.org.tr/
tuzuk
(11.07.2022 ) Hakkımızda, Kadın Hakları Koruma, https://www.kadinhaklarikoruma.org/hakkimizda
(11.07.2022 ) Türk Kadınlar Konseyi Derneği Aydın Şubesi, https://paply.org/82b
(11.07.2022 ) Tüzük, Türk Kadınlar Birliği, http://www.turkkadinlarbirligi.org/tr/kurumsal/2/T%C3%B-
Cz%C3%BCk
(11.07.2022 ) Aydın Kadın Efeler Derneği, https://tr-tr.facebook.com/aydinkadinefeler/
(11.07. 2022 )Efeler Belediyesi; https://www.efeler.bel.tr/
386
ENHANCING STUDENTS’ CRITICAL THINKING

STRATEGIES
Yasemin KIRKGÖZ
Çukurova University, Faculty of Education, Department of ELT, Adana, Turkey
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5838-6637
ABSTRACT
Enhancing students’ critical thinking skills has been given prominence as one of the twenty-first
century skills in many fields including English Language Teaching. Although the Ministry of National
Education in Turkey has highlighted the development of students’ critical thinking (CT) abilities (MEB,
2018), many teachers fail to incorporate these skills effectively into their teaching practices. The aim of
this study is to report the experiences of an English teacher who has been incorporating CT activities
into her English lessons in order to promote students’ CT skills. To explore the English teacher’s real-
life experiences in relation to practicing CT skills in her lessons, an exploratory case study (Yin, 1994)
has been used as the research method. After providing a definition of what CT is, a short historical
background to CT will be provided. Then, a variety of sample CT activities, based on the best practices
of the English teacher with students at secondary levels of education are given. Finally, the teacher’s
opinions on the effects that CT activities might have on fostering students’ CT skills are discussed using
interviews held with her. It is expected that the findings can increase language teachers’ familiarity with
CT activities to help them develop similar practices in their own classes in order to foster students’ CT
strategies. The study contributes to limited research on using CT activities in English lessons.
Key words: Critical thinking, case study, critical thinking activities, English teacher.
INTRODUCTION
One of the fundamental aims of the contemporary education is to educate students as effective
thinkers. Encouraging students to be autonomous learners is an issue which has been discussed quite
often both by the academicians and teachers. It is an undeniable fact that learning how to think is
the starting point of learning how to learn. Questioning information is a significant step to develop a
personal learning style. Thus, it is crucial to emphasize critical thinking strategies in the classroom
environment so that teachers can guide students to be autonomous learners (Akdağ & Kırkgöz, 2020;
Karakuzular, 2013).
Historical background of critical thinking dates back to Socrates who discovered a probing question
method which revealed that people’s ideas usually depend on bias, beliefs and thoughts rather than
rational facts. Socratic questioning emphasizes the value of thinking clearly and rationally. This
phenomenon was developed throughout history especially by Francis Bacon, Descartes and Sir Thomas
Moore. All of them shed light on the power of questioning the outside world as well as people’s own
thoughts and beliefs.
387
What is Critical Thinking?

Critical thinking is defined as “the ability to think clearly and rationally by understanding the logical
connection between ideas.” (Kaur, & Upadhyay, 2017, p. 912). Identifying the objectives of applying
critical thinking plays a crucial role in the journey of enhancing students’ skills. Hence, one objective
of critical thinking is to make inferences while the other one is identifying connections between ideas.
Also, it is interesting to notice that people think of criticism when critical thinking is mentioned and it
has sort of a negative connotation. When it comes to criticism, people approach this concept as if it was
only about mentioning the negative aspects of something. Thus, it is important to mention that critical
thinking also helps us to notice the good aspects of anything. It is basically about thinking clearly. Some
sample question types to address these skills are mentioned below.
While designing lessons in which critical thinking is integrated, it is crucial to come up with questions
which would encourage students to think. It is one of the most challenging phases of the process. One
reason for this is that the teacher might not always be able to ask the right questions which would
encourage students to clarify their thoughts or state reasons. Below are some sample questions applied
with middle school students in reading and writing lessons. Questions aim at triggering critical thinking
while reflecting both personal opinions and facts.
Question Types in Critical Thinking

No matter how simple it looks “What do you know about …?” type of a question invites students to
be a part of the topic in the very beginning of discussion. Activating previous knowledge is the key to
encourage them to generate new ideas about the concept. For example, while introducing a topic about
endangered animals, it helps to ask students questions like “Can you think of any animals that are in
danger? / What do you know about these animals? / What can we do to protect animals? It is necessary
to activate pre-existing knowledge in order to stimulate their brain to make new connections so that
learning can take place.
Another question type is “What would happen if...?”. This type of question encourages students to
construct scenarios about hypothetical situations and draw conclusions using their imagination. It is also
helpful to create discussion in the classroom environment which is a huge part of learning. For instance,
in the abovementioned topic, one can ask students “What would happen if flies were extinct?” so as to
invite them to contemplate on the issue.
“How would you feel …? / What would you do ...?” is another type of question that encourages
students to empathize with the mentioned character, animal etc. They think of their own feelings in a
certain situation which helps them to understand what others might feel. This can help them to monitor
their behaviour. For example, “How would you feel if you lived in a cage?” or “How do you feel about
lockdown during the pandemic?” can be some useful questions to invite students to question the actions
of zoos.
“Support your answer with evidence from the text” is a request that invites the students to think about
the rationale behind any kind of answer. For example, when students answer the question mentioned
above about the personality of the character, they actually state their own opinion. However, if that
question is followed by “Support your answer with evidence from the text”, the students need to reflect
on their judgement and find evidence to back up their thoughts. It is also a chance for them to differentiate
between facts and opinions and learn that opinions can be supported by facts, which make them more
convincing, and helping them to develop critical thinking skills. Finally, any kind of a “Why?” question
is an opportunity for students to reflect on the ideas, facts, and actions. The role of language teachers is
critical in developing students’ critical thinking abilities. As highlighted by Boyles (2002) teachers need
to provide guided practice during the process of developing students’ critical thinking abilities.
388
METHODOLOGY
In this study, an exploratory case study (Yin, 1994) has been used as the research method in order to
investigate an English teacher’s experiences in practicing critical thinking skills in her lessons. She is a
female teacher who is a graduate of a well-established university in Turkey. She has been teaching in a
private school for three years. The age range of the students is between 10 and 12. She has been applying
critical thinking strategies especially in reading and writing lessons.
A Sample Lesson
Below is a sample reading text (extracted from https://learnenglishteens.britishcouncil.org/study-
break/graded-reading/animals-city-level-1), and questions which were developed by the teacher herself
in order to enhance students’ critical thinking skills in her lessons.
One night in December 2011, a bear came into the city of Vancouver in Canada. It walked through
the city streets past houses, shops and offices. Then it found some food in bins outside a restaurant and
started eating. In the morning, someone saw the bear and called the police. The police came with a vet
from the city zoo. They put the bear in a lorry and took it to the mountains outside the city. Luckily, the
bear was safe. But what happens in other countries when big animals come into cities? In Vancouver
it is unusual to see a bear, but in some cities you can see big animals on the city streets every day. Big
animals usually come into cities to find food. In Cape Town in South Africa baboons come into the city
when they are hungry. They go into gardens and eat fruit from trees. They even go into houses and take
food from cupboards and fridges! Baboons are strong animals and they can scare people. But the city
can be dangerous for baboons too. Sometimes, cars and buses kill baboons in accidents. Human food is
very bad for the baboons’ teeth because it has a lot of sugar. Now, there are Baboon Monitors working
in Cape Town. Their job is to find baboons in the city and return them to the countryside. In Berlin in
Germany, pigs sometimes come into the city to look for food. They eat flowers and plants in parks and
gardens. Sometimes they eat vegetables from gardens and they walk in the street and cause accidents.
Some people like the pigs and they give them food and water to drink. Other people do not like the pigs
and they want the government and the police to stop them entering the city. In Moscow in Russia, there
are 35,000 wild dogs. The dogs live in parks, old houses, markets and train stations. Some dogs live in
groups and others live alone. Many people in Moscow like the dogs. They give them food and water.
Some people make small houses for the dogs in their gardens. This helps the dogs in winter, when the
temperature in Moscow is -10 ºC and there is a lot of snow and ice. Many animals live in cities. In some
cities, you can see birds, insects, mice and squirrels every day. But sometimes, it is dangerous when big
animals come into cities to find food. We need to find ways of stopping animals coming into the city
without hurting them. Robin Newton
Warm- Up and Pre-Reading Questions

1. Name a wild animal and state 2 things you know about that animal.
2. Have you ever seen a wild animal in your neighbourhood? What would you do if you saw one?
3. Why do you think wild animals come into the cities?
While Reading Questions

1. Why did the person in paragraph 1 call the police? Support your answer with evidence from the
text.
2. In paragraph one it is stated that “Luckily, the bear was safe.” Do you agree with this statement?
Why / Why not?
3. Why are cities dangerous for baboons? Support your answer with evidence from the text.
389
4. According to paragraph three, some people help pigs in Berlin. Find an adjective to describe their
personality.
5. Find a word in the text which means:
a. Not common, abnormal (para. 1): ________________
b. To go/bring back (para. 2): __________________
c. How hot or cold something is (para. 4): _________________
6. Find in the text what the following words refer to:
a. They (para 1): ___________________
b. They (para 2): ___________________
c. Them (para 3): __________________
7. What does the writer think about the wild animals coming to the city? Support your answer with
evidence from the text.
8. Do you agree with the writer? Why? / Why not?
Post Reading Debate and Writing Activities

1) Remind the discussion in the beginning of the lesson about the reasons why wild animals come
into the cities. Possible answers would be about lack of habitat, lack of food etc. Conclude that we
share the same habitat with animals so it could be normal for them to appear anywhere in nature.
2) Prompt Question: Should animals live in the cities with people? What are the advantages and
disadvantages of this? How can we deal with this situation?
Note the answers on the board under two categories as shown below:
Should animals live in the cities with people?

Advantages Disadvantages
… …
3) Divide the class into two/four groups depending on the number and invite students to have a
debate about if animals should live in cities or be excluded from the society.
4) Mix the groups back together and form new groups. Ask students to prepare a poster/letter
suggesting possible solutions to the problem. Have a gallery walk activity or any other task for
them to comment on each other’s solutions. They can use post-it notes to share their comments.
Remind them to support their opinion with reasons or alterative solutions.
DISCUSSION
Using the above illustrated sample lesson and related critical thinking tasks, the English teacher
observed the following changes in the students’ behaviour and approach to the teaching content. In
an interview held with her, she reported that students developed the habit of asking questions about
the teaching content; students could answer comprehension questions stating evidence from the text;
students were able to express their opinions by supporting them with reasoning and facts, and students
were able to generate possible solutions to the problems. Shortly, the students became more critical in
their questioning and responding to the questions they were asked.
390
CONCLUSION
As we live in an information age, it is crucial to approach information and people’s actions by
critical thinking. Teachers have a crucial role in helping students to think more clearly, defend their
opinions, identify points of view, gain media literacy and reflect on their own thinking. The question
types mentioned in this study might be adopted depending on the learners’ needs. They are especially
appropriate to be integrated in reading and writing lessons.
REFERENCES
Akdağ, E. & Kırkgöz, Y. (2020). Infusing Critical Thinking Skills into High School EFL Classroom. The Reading
Matrix: An International Online Journal, 20(2), 200-216.
Boyles, N. N. (2002). Teaching written response to text: Constructing quality answers to open-ended comprehen-
sion questions. USA: Maupin House Publishing, Inc.
Karakuzular, D. (2013). Developing critical thinking skills of EFL learners through a sequence of critical thinking
tasks. (Unpublished Master Thesis), Çukurova University, Institute of Social Sciences, Adana.
Kaur, K., & Upadhyay, P. (2017). Critical thinking: Imperative in information based society. International Journal
of Advanced Research, 5(4), 902-906. doi:10.21474/ijar01/3893
Yin, R. (1994). Case study research: Design and methods (2nd ed.). Beverly Hills, CA: Sage Publishing.
391
THE USE OF PROBLEM BASED LEARNING IN

LITERATURE CLASSES
Yasemin Kırkgöz
Çukurova University, Faculty of Education, Department of ELT, Adana, Turkey
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5838-6637
ABSTRACT
The increased complexity of the challenges facing the 21st century makes it all the more important
that we do a better job preparing our students to become inquirers, problem solvers, critical and creative
thinkers. Problem based Learning (PBL) is a discovery based learning method that is intended to guide
students to be capable of identifying the problems of the discipline, analyzing and contributing to the
solutions. Primarily, it emerged in medical education in order to help overcome students’ extensive
memorization of disciplinary knowledge. In the course of time, PBL has become an increasingly popular
teaching strategy in other disciplines. In an PBL learning environment, learners, in groups, are assigned
a real-life problem they are likely to encounter in their future profession. Studies demonstrate that using
PBL yield many benefits such as enhancing effective collaboration among the students, developing their
research and communication skills. Given the numerous benefits of PBL, this descriptive study aims to
report how PBL can be incorporated in literature classes, based on a detailed illustration of three literary
genres, which include a short story, followed by a fable, and a poem. It is expected that the present
study will give insights into the use of PBL in literature classes to enhance the students’ problem solving
pedagogy and critical thinking skills.
Keywords: Problem based Learning (PBL), literature, critical thinking, creative thinking
INTRODUCTION
Today’s education has evolved from traditional knowledge-based education to a problem-
based approach as a result of massive changes taking place in the world. This evolution has led to a
corresponding change from subject-based instruction to inquiry-based and student-centered learning
(Barell, 2007). Undoubtedly, the increasing complexity of the challenges facing the twenty-first century
makes it inevitable to prepare students to become problem solvers, critical and creative thinkers. Students
should therefore be equipped with the most important and effective strategies to enable them to handle
complex situations in their professional life. The application of a problem-based method of teaching and
learning can address this matter.
Problem-based learning (PBL) was initially applied at McMaster University in the 1960s in medical
education to help overcome medical students’ extensive memorization of knowledge to support them
diagnose clinical problems more effectively (Barrows, 1983). Over time, PBL proved to be an effective
instructional approach, and it started to be adopted in other fields of science such as nursing, physical
therapy, dentistry and engineering (Barell, 2007). Recently, PBL has been increasingly popular in teacher
392
education to promote prospective teacher candidates’ abilities to solve educational problems prior to
their teaching profession (Barell, 2007; Hmelo-Silver, 2000; Kırkgöz, 2015; 2017).
This study first describes the principles of PBL. Then, a brief review of the literature on the actual
implementation of PBL in educational settings is illustrated. The final part of the study is dedicated
to how problem-based methods of teaching can be explored in literature classes in order to enhance
language learners’ problem-solving ability through the utilization of literary texts.
Understanding Problem-based Learning

As highlighted by Gijbels, Dochy and Van den Bossche (2005) PBL is a discovery-based learning
method which is “intended to guide students to be capable of identifying the problems of the discipline,
analyzing and contributing to the solutions” (p. 27). It is accepted to be a student-centered method in
which the role of the instructor is to facilitate learning rather than solely providing information (Barell,
2007). At the beginning of the PBL implementation, students are given a problem or a scenario, which
reflects real-life situations that students might encounter in professional life (Barrett, 2015). An ideal
problem in PBL contains a situation that has real-life relevance, and is not solved in a formulaic or
simple way, and does not possess only one right answer (Hmelo-Silver & Lin, 2000). Students, working
collaboratively in groups, observe or gather data; they formulate inquiries, ideas, and assumptions,
and draw a list of learning issues that they want to investigate in order to solve the problem. They
assume responsibility and they pose questions, “learning issues,” identifying what they need to know
to address the problem. They then decide who will investigate which issue, they identify resources to
investigate the issue by gathering information through individual and group investigation. Next, they
reconvene to evaluate possible solution and make decisions for problem solution They contemplate
different points of views, evaluating the outcomes, and reaching an agreement about a possible solution
to the problem (Hmelo-Silver & Barrows, 2006). Finally, they report on problem solution and reflect
upon their experiences.
The use of PBL can bring opportunities to working in groups and constant learning (Duch, Groh
& Allen, 2001). Besides the mastery of course content, PBL can advance the improvement of critical
thinking skills, problem-solving capabilities, and communication abilities of the students. With regard
to the role of the teacher, a PBL teacher acts as a facilitator. In PBL classrooms, “teachers are expected
to facilitate discussion, provide coaching, challenge student thinking, and manage group work” (Ngeow
& Kong, 2001, p. 2) throughout the PBL process.
PBL was used in various teacher education programs. Edwards and Hammer (2006) used real-life
problems for prospective early childhood and primary teachers. Findings revealed that PBL can be
implemented as an effective pedagogical teaching tool to help prospective teachers close the theory-
practice gap, and enhance their problem-solving abilities. In a similar study conducted by Kırkgöz
(2015) with prospective English teachers, it was found that PBL fosters prospective teachers’ ability to
identify real problems, generate solutions, and relate theory with practice. In their study Avcı, Akıncı
and Bakioğlu (2012) used simulated real-life problems to develop prospective teachers’ classroom
management skills. PBL was suggested to be more efficient than other traditional methods.
There are numerous studies with respect to PBL in various disciplines; nonetheless, research in the
use of PBL in literature appears to be uncommon. The main goal of this study is to close this gap by
exploring how the problem-based strategies can be applied in literature classes to upgrade language
students’ critical thinking and problem solving capacity through the usage of literary subjects.
METHODOLOGY
This study is descriptive in nature. It presents the use of PBL in three literary genres. These genres
include a story Later by Michael Foster, followed by a fable, and finally a poem Advice to My Son
393
by Peter Meinke. Following each literature genre, an illustration of how PBL tasks can be devised to
enhance students’ PBL abilities is given.
An illustration of a short story

Sample 1: Later by Michael Foster
“Later” is a short story written by Michael Foster. It is about a father who brings his work home and
tries to continue to work from home. During this time, his daughter, Marge, comes in with a book in her
hand and she asks him to read her a story. But, John Carmody is too busy working and he refuses to read
his daughter from the book. The little girl asks again and again, but her father only concentrates on his
work and thinks of his family’s wealth and happiness. At the end of the story, John is reading from the
book with sorrow because it turns out that, the little girl has died because she was hit by a car.
Below is the complete story.
It’s strange, the things you remember. When life has crumbled suddenly and left you standing there,
alone. It’s not the big important things that you remember when you come to that: not the plans of the
years, not the love nor the hopes you’ve worked so hard for. It’s the little things you that you remember
then: the little things you hadn’t noticed at the time. The way a hand touched yours, and you too busy to
notice; the hopeful little inflection of a voice you didn’t really bother to listen to.
John Carmody found that out, staring through the living-room window at the cheerful Tuesday-
afternoon life of the street. He kept trying to think about the big, important things, lost now and the years
and the plans and the hopes. And love. But he couldn’t quite get them focused sharply in his mind just
now. Not this afternoon.
They, those important things, we’re like a huge but nebulous background in his mind. All he could
remember now was a strange little thing: nothing, really, if you stopped and thought about it in the light
of the years and the plans and the great love. It was only something his little girl had said to him. One
evening, two, perhaps three weeks ago, Nothing, if you looked at it rationally. The sort of thing that kids
are always saying.
But it was what he was remembering, now. That particular night, he had brought home from the
office a finished draft of the annual stockholders ‘ report. Very important, it was. Things being as they
were, it meant a great deal to his future, to the future of his wife and of his little girl. He sat down to re-
read it before dinner. It had to be right: it meant so much.
And just as he turned a page, Marge, his little girl, came with a book under her arm. It was a green-
covered book, with a fairy-tale picture pasted on it. And she said, “Look, Daddy.”
He glanced up and said, “Oh, fine. A new book, eh?”
“Yes, Daddy,” she said. “Will you read me a story in it?”
“No, dear. Not just now,” he said.
Marge just stood there, and he read through a paragraph, which told the stockholders about certain
replacements in the machinery of the factory.
And Marge’s voice, with timid and hopeful little inflections, was saying, “But Mummy said you
probably would, Daddy.”
He looked over the top of the typescript.” I’m sorry,” he answered. “Maybe Mummy will read it to
you. I’m busy, Dear.”
“No,” Marge said politely. “Mummy is much busier, upstairs. Won’t you read me just this one story?
Look and it has a picture. See? Isn’t it a lovely picture, Daddy?”
394
“Oh, yes. Beautiful,” he said. “Now, that picture has class, hasn’t it? But I do have to work tonight.
Some other time.”
After that, there was quite a long silence. Marge just stood there, with the book open at the lovely
picture. It was a long time before she said anything else. He read through two more pages explaining
in full detail, as he had directed, the shifts in markets over the past twelve months, the plans outlined
by the sales department for meeting these problems which, after all, could safely be ascribed to local
conditions, and the advertising program which after weeks of conferences had been devised to stabilize
and even increase the demand for their products.
“But it is a lovely picture, Daddy. And the story looks so exciting,” Marge said.
“I know,” he said.”Ah mmmmmmmm. Some other time. Run along, now.”
“I’m sure you’d enjoy it, Daddy,” Marge said.
“ Eh? Yes, I know I would. But later.”
“Oh, of course,” she said.” You bet.”
But she didn’t go away. She still stood there quietly, like a good child. And after a longtime, she put
the book down on the stool at his feet, and said, “Well, whenever you get ready, just read it to yourself.
Only read it loud enough so I can hear, too.”
“Sure,” he said. “Later.” and that was what John Carmody was remembering. Now. Not the long
plans of love and care for the years ahead.
He was remembering the way a well-mannered child had touched his hand with timid fingers, and
said, “Only read it loud enough so I can hear, too.” and that was why, now, he put his hand on the book.
From the corner table where they had piled some of Marge’s playthings, picking them up from the floor
where she had left them.
The book wasn’t new anymore, and the green cover was dented and thumbed. He opened it to the
lovely picture. And reading that story, his lips moving stiffly with anguish to form the words, he didn’t
try to think anymore, as he should be thinking, about the important things: about his careful and shrewd
and loving plans for the years to come; and for a little, while he forgot, even, the horror and bitterness of
his hate for the half-drunken punk kid who had careened down the street in a second-hand car and who
was now in jail on manslaughter charges.
He didn’t even see his wife, white and silent, dressed for Marge’s funeral, standing in the doorway,
trying to make her voice say calmly, “I’m ready, Dear. We must go.”
Because John Carmody was reading:
395
‘Once upon a time, there was a little girl who lived in a woodcutter’s hut, in the Black Forest. And she
was so fair that the birds forgot their singing from the bough, looking at her. And there came a day when’
Problem Solving Tasks
After reading and exploring the story with the students, the following questions can be asked to the
students:
● How could John Carmody have reacted to his daughter so that he does not have to feel regret?
Reading his daughter a little story from the book to make her happy and also dad feeling satisfied;
or, continue to work to end his project?
● Why should work not be the only focus in a person’s life?
After thinking about these questions, the students may come to a conclusion similar to the one given
below.
Our economy and financial situation is not the most important thing in our lives. Little moments like
reading a book with the little daughter are also relevant and emotionally important.
An illustration of a fable
In this section, a fable is used to illustrate how a PBL task can be used as a follow up to exploring
this literary genre. A fable is a short story, featuring animals, plants, and natural forces with human
characteristics. A fable teaches a moral lesson, and as in a story, fables are passed down from one
generation to the next.
Sample 2: The lion and the mouse
A Lion lay asleep in the forest, his great head resting on his paws. A timid little Mouse came upon
him unexpectedly, and in her fright and haste to get away, ran across the Lion’s nose. Roused from his
nap, the Lion laid his huge paw angrily on the tiny creature to kill her.
“Spare me!” begged the poor Mouse. “Please let me go and someday I will surely repay you.”
The Lion was much amused to think that a Mouse could ever help him. But he was generous and
finally let the Mouse go.
Some days later, while stalking his prey in the forest, the Lion was caught in the toils of a hunter’s
net. Unable to free himself, he filled the forest with his angry roaring. The Mouse knew the voice and
quickly found the Lion struggling in the net. Running to one of the great ropes that bound him, she
gnawed it until it parted, and soon the Lion was free.
Picture 1: A lion in a hunter’s net
“You laughed when I said I would repay you,” said the Mouse. “Now you see that even a Mouse can
help a Lion.”
As seen in the fable above, a lion never can think of any situation where the mouse could help him
but, in the end, he is in need of the mouse’s help. If he would eat the mouse at the beginning of the story,
the mouse could not help him out of the hunter’s net.
After reading the fable and exploring it with the students in groups, the students will notice for
their life that kindness is never wasted. They can be encouraged to think more critically by giving the
following situations:
● What would have happened if the lion had eaten the mouse?
● Was the act of the lion correct? If not, what should he have done?
396
● If you were the mouse, would you help the lion?

After thinking about these questions collaboratively in groups, the students will probably say that
both made correct decisions. Moreover, they will learn that strength is not only about size, as seen
in Picture 1. Sometimes even a lion can need the help of a mouse. To put it all into a nutshell never
underestimate anyone and notice that kindness is never wasted.
An illustration of a poem
The final literary genre that I will illustrate is a poem. In the poem entitled Advice to my son by Peter
Meinke given below, a father gives advice to his son, and he gives several examples. The poem can be
given as advice and a number of advantages to take from.
Sample 3: Advice to my son by Peter Meinke
The trick is, to live your days
as if each one may be your last
(for they go fast, and young men lose their lives
in strange and unimaginable ways)
but at the same time, plan long-range

(for they go slow if you survive
the shattered windshield and the bursting shell
you will arrive
at our approximation here below
of heaven or hell).
To be specific, between the peony and the rose
plant squash and spinach, turnips and tomatoes;
beauty is nectar
and nectar, in a desert, saves,
but the stomach craves stronger sustenance
than the honied vine.
Therefore, marry a pretty girl
after seeing her mother;
Show your soul to one man,
work with another;
and always serve bread with your wine.
But son, always serve wine.

After reading the poem and exploring the meaning with the students, some situations can be given
to students to reflect upon in detail related to the poem. As the poem is full of advice and at the end,
397
the writer says “always serve bread with your wine. But son, always serve wine” students can be asked
to reflect upon this situation. The students should think about the whole context, and what exactly the
father means by his last sentence, such as basic needs must be served; first supply needs then think of
pleasurable things.
CONCLUSION
The twenty-first century brings with it a large collection of problems and challenges. It is absolutely
necessary to equip the students with the most effective strategies so that they could deal with complex
situations in their own professional life. As I have illustrated in this study, the application of a problem-
based method of teaching and learning can be an answer to this issue. Despite the fact that the problems
may differ across disciplines, any branch of knowledge including literature can be adjusted to using
insights from the problem-based approach with little creativity and inventiveness of the teacher or the
course instructor (Duch et al., 2001). It can unquestionably be presumed that problem-based learning
can possibly upgrade language students’ critical thinking capacity in literature classes.
REFERENCES
Avcı, S., Akıncı, T. & Bakioğlu, A. (2012) Using real life problems for developing prospective teachers’ classroom
management skills. Çukurova University Faculty of Education Journal, 41(2), 18-28.
Barell, J. (2007). Problem-based learning: An inquiry approach. California, U S. Corwin Press.
Barrett, T. (2005). Who said learning couldn’t be enjoyable, playful and fun? In E. Poikela & S. Poikela (Eds.),
PBL in Context: Bridging Work and Education (pp. 159-176). Tampere: Tampere University Press.
Barrows, H. S. (1983). Problem-based, self-directed learning. Journal of the American Medical Association, 250,
3077-3080.
Duch, B. J., Groh, S. E., & Allen, D. E. (2001). The power of problem-based learning. Sterling, VA: Stylus Pub-
lishing.
Edwards, S. & Hammer, M. (2006) Laura’s story: using problem based learning in early childhood and primary
teacher education. Teaching and Teacher Education, 22(4), 465- 477.
Gijbels, D., Dochy, F., & Van den Bossche, P. (2005). Effects of problem-based learning: A meta-analysis from the
angle of assessment. Review of Educational Research, 75(1), 27-61.
Hmelo-Silver, C. E. (2000). Knowledge recycling: Crisscrossing the landscape of educational psychology in a
problem-based learning course for preservice teachers. Journal on Excellence in College Teaching, 11,
41-56.
Hmelo-Silver, C. E., & Lin, X. (2000). Becoming self-directed learners: Strategy development in problem-based
learning. In D. Evensen & C. E. Hmelo (Eds.), Problem-based Learning: A Research Perspective on Lear-
ning Interactions (pp. 227-250). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Hmelo-Silver, C. E., & Barrows, H. S. (2006). Goals and strategies of a problem-based learning facilitator. Inter-
disciplinary Journal of Problem-based Learning, 1(1), 21-39.
Kırkgöz, Y. (2015). Designing and implementing an innovative problem-based teacher education course. Ameri-
can Journal of Educational Science, 1(5), 229-239.
Kırkgöz, Y. (2017). Working the problem: Finding solutions to student dissatisfaction in EAP for engineering. In
Stewart, T. (Ed.), Voices from the TESOL Classroom: Participant Inquiries in Higher Education Classes
(pp. 17-26). TESOL International Association: Alexandria, Virginia.
Ngeow K., & Kong Y.S. (2001). Learning to learn: Preparing teachers and students for problem-based learning
(Report No. EDO-CS-01-04).
398
BEDEN EĞİTİMİ VE SPORDA DEĞERLER EĞİTİMİ
Bekir ÇAR1*,
*1
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Balıkesir, Türkiye..
ORCID: 0000-0001-7422-9543
ÖZET
Değerler kavramının işlevi ve önemine bakıldığı zaman toplumları birleştiren kültürel değerler olarak
bilinmektedir. Değerler eğitiminin temelinde kuşaklararası geçiş sağlaması için kültürel gelişimler ön
planda yer almaktadır. Beden eğitimi ve spor çocukların sosyal olarak etkileşim kurdurduğu ve ortak
değerlerin yaşatıldığı etkinlikler bütünüdür. Bu çalışmanın amacı beden eğitimi ve sporda değerler
eğitiminin öneminin belirtilmesidir. Çalışmada tezler, makaleler ve bilimsel veriler araştırılarak doküman
incelemesi yapılmıştır. Çalışmanın amacı beden eğitimi ve spor ile değerler eğitimi arasındaki temel
özelliklerin ortaya konulmasıdır. Beden eğitimi ve spor kavramı evrensel bir terim olarak bilinmesi,
değerlerin ise uluslardan uluslara göre değişkenlik göstermesi ile iki kavramın harmanlanması sayesinde
kültürlerarası bir etkileşim sağladığı görülmektedir. Değer kavramı içerisinde ahlak, doğru davranışlar
sergileme, empati gibi davranışları barındırması ve sporda da eş değer kavramların olması kavramlar
arasında köprü olduğu düşünülebilir. Spor kavramı ile çocuklara, gençlere ve büyüklere doğru ahlakı
öğretmek, yenmek, yenilmek, rakibine üstünlük sağlamak, karşısındakini tebrik etmek, saygıyı
kaybetmemek gibi genel ahlak kurallarının gelişimi sağlanabilir. Sonuç olarak bakıldığı zaman değerler
eğitimi ve spor kavramları toplumun kültürünü yansıtan en büyük olgu olduğu görülmektedir. Bu sayede
bu kavramların güçlü tutulması ile hem güzel ahlak hem de kaliteli spor kültürü oluşturulabilir.
Anahtar Kelimeler: Beden eğitimi, değerler eğitimi, eğitim, spor
BODY TRAINING AND TRAINING VALUES IN SPORTS
ABSTRACT
When it comes to the function and meaning of the concept of value, it is the cultural values that unite
societies. Cultural developments are at the forefront of value education to enable the transition between
generations. Physical education and sports are all activities where children interact socially and shared
values are kept alive. The purpose of this study is to show the importance of physical education and values
education in sports. The study examined theses, papers, and scientific data and conducted a document
review. The aim of the study is to show the main characteristics between physical education and sports
and value education. The concept of physical education and sport is known as a universal concept, and it
can be seen that the values differ from nation to nation, and the combination of these two concepts allows
for cross-cultural interaction. The concept of values can be considered as a bridge between concepts
such as morality, right behavior, empathy and equivalent concepts in sports. The concept of sport is to
teach children, youth and adults the right morals, to defeat, to dominate, to congratulate the opponent, to
achieve the development of general moral rules, such as not to lose respect. As a result, value education
399
and sports are the biggest phenomenon that reflects the culture of society. This makes it possible to
create both good morals and quality sports culture by keeping these concepts strong.
Keywords: Physical education, values training, training, sport
GİRİŞ
Değerler
Toplumda yazılı olmayan kurallara dayalı olan ahlak kavramıyla bütün hareket eden “değer”
kelimesi kültürel, sosyal ve kitlesel alanlarda da yer almaktadır. Sosyal bilimlerde yer alan ve insanların
davranışlarını araştıran kavramlar “değerler” olarak adlandırılmaktadır (Ulusoy ve Dilmaç, 2018).
Bireyleri yönlendiren, bazı tutum ve davranışların oluşmasında değerler etkilidir (Akbaş, 2008).
Değer kavramına bakıldığında; Bir olgunun önemini belirlemeye yarayan soyut kavramlara karşılık
gelen bir meziyet olarak adlandırılmaktadır (TDK, 2020). Kişilerin davranışlarına yol gösteren ve
sergilemiş olduğu davranışlara göre toplum tarafından derecelendirilen sosyometrik kavram olarak da
bilinmektedir (Halstead ve Taylor, 2000). Toplumlar tarafından benimsenen ve sergilenen davranışlar
olarak da adlandırılmaktadır (Aydın ve Gürler, 2020).
Değerlerin özelliklerine bakıldığında Schwartz (2006) bireysel inançlar, hedefler, belirli kavramlardan
daha üstün olması, insanlar arasında farklı olarak bilinmesi, belirli sistematik davranışlar içermesi ve yol
haritası oluşturması gibi özelliklerden oluşmaktadır.
Powney ve ark. (1995) değerler kavramını; kişilerin ahlaki ve dini olarak sergilemiş olduğu
davranışlar, bireyleri bilişsel ve duyuşsal olarak ele alan davranışlar ve evrensel olarak farklı koşullardaki
benimsenmiş davranışlar olarak belirtmiştir.
Değerlerin Sınıflandırılması
Yazıcı (2006)’ ya göre belirli sınıflandırılmaya arılmıştır.
1. Rokeach Sınıflandırması
Değerler kavramı amaç ve araç değerler olarak gruplandırılmıştır (Schermerhorn ve ark., 2011).
Sınıflandırmaya bakıldığında belirli bir amaca ulaşmak ilk başta emek vermek gereklidir. Araçları çok
iyi kullanıp amaca ulaşmak gerekmektedir.
2. Spranger Sınıflandırması
Belirli bilgilerin gün yüzüne çıkarılması “teorik”, ekonomik olarak düşünmek ve talep-arz dengesinin
oluşturulması “ekonomik”, sanatsal yaşan tarzlarının oluşması “estetik”, insanlar arasında etkileşim
sağlaması “sosyal”, güç mekanizmasını hayatın temeline alması “politik” ve kendini ruhsal açıdan
rahatlatması “dindar” insan kavramlarını oluşturmaktadır.
3. Nelson Sınıflandırması
Bireylerin kişisel olarak hareket etmesi “bireysel”, belirli bir kitle ile beraber olması “grup” ve
toplumsal değerleri ön planda tutup o kuralları benimsemesi “sosyal” değerler olarak ortaya çıkmıştır.
4. Schwartz Sınıflandırması
Kişiler üzerinde baskın olmak isteme, otoriter olma ve kendini üstün görme “güç”; bir konuda
söz sahibi olma “başarı”; hayatın tadına varma ve zevk alma “hazcılık”; hiçbir olaydan korkmama
ve maceraperest yaşam tarzı sergileme “uyarılım”; kendi kendini eleştirme ve objektif olma
“özyönelim”; olaylara pozitif bakma ve modern bir görüş benimseme “evrensel”; zor durumda kalan
herkese yardımcı olma “iyilikseverlik”; ahlaki düşünce ve davranışlardan kopamama “geleneksellik”;
toplum tarafından hoş olmayan davranışlara karşı saygılı olma “uyma” ve kendini hayatta mutlu ve
400
topluma ait hissetme “güvenlik “gibi temel yapıtaşları özelliklere sahip olduğu görülmektedir (Kuşdil
ve Kağıtçıbaşı, 2000).
Değerlerin İşlevi ve Önemi

Değerler kavramının işlevi ve önemine bakıldığı zaman toplumları birleştiren kültürel değerler olarak
bilinmektedir. Toplumların birliğini sağlayan, beraber hareket ettiren ve bireylerin mutluluk kaynağı
olarak bilinmektedir (Şener, 2013). Bireylerin doğumdan getirdiği mizah ve karakterlerinden en olumlu
davranışları sergilemesini sağlayan, kişiliğin tamamlanmasında etkisi olan ve en doğruya yönlendiren
kurallar bütünü değerlerin işlevini oluşturmaktadır (Aydın ve Gürler, 2012).
Değer Eğitiminin Aşamaları

Akıl yürütme ve mantığı teşvik etme; kişilerin olaylara karşı neden sonuç ilişkisi kurup,
gözlem yöntemiyle belirli çıkarımlarda bulunmasıdır (Altun, 2010). Bireylerde davranışların kalıcı
olması için çevredeki yaşam koşullarına uygun ve toplumun temel değerlerine uyumlu olması
gerekmektedir (Doğanay, 2015).
Empati geliştirme; kişilerin kendi duygu ve düşüncelerini bir kenara bırakarak karşısındaki gibi
düşünmesi ve onun yerine kendini koyabilme yeteneğidir (Keçecioğlu, 2020). Karşıdaki kişinin farklı
değerlere karşı tutumu ve ilgisi olsa da kendisini onun yerine koyarak belirli davranışlara karşı hoş
görülü olma durumudur.
Öz saygı geliştirme; bireylerin kendini olduğu gibi kabul etmesi ve hayattaki varlığı ile ilgili değer
yargılarının olması durumudur (Kuzgun, 2014). Kişiler çevresindeki kişilerin duygu ve düşüncelerini
anlayabilmesi için öncelikle kendi öz saygısını geliştirmesi gerekmektedir.
İş birliği geliştirme; bireyler belirli görevlerde tek başlarına göre değil, iş birliğine dayalı olarak
birlik ve beraberlik halinde hareket etmesi toplum olarak da güçlü bir nesil yetişmesini sağlamaktadır
(Doğanay, 2015).
Değerler Eğitimi Akımları

Değer gerçekleştirme; kişilerin kendi psikolojik özellikleri hakkında farkındalıklarının olması,
özeleştirisini yapması, kendini geliştirmesi için zayıf ve güçlü davranışlarını bilmesidir (Akbaş, 2008).
Karakter eğitimi; toplumların yaşamış olduğu dönemlere uygun hareket etmesi, benmerkezcilik
özelliklerini sergilememesi ve ahlak kuralları çerçevesinde hareketler sergilemesidir (Akbaş, 2008).
Vatandaşlık eğitimi; toplumların beraberliği için insanların yazılı olan ve yazılı olmayan kurallara
uyması gerekmektedir (Akbaş, 2008). Yetişecek olan kişilerin, çevre bireylerinin ve devlete ait olan
ödevlere karşı sergilemiş oldukları vatandaşlık görevleridir (Akbaş, 2008).
Ahlak eğitimi; kendi menfaatlerini ön planda tutan ve empati yeteneğini kullanmayan toplumlarda
ahlak hayatından söz edilmemektedir (Akbaş, 2008).
Değerler Eğitimi Yaklaşımları

Değer açıklama yaklaşımı; bireylerin kendi değerleri ve başkalarının değerlerine saygılı olması,
karşıdaki kişinin yerine kendini koyarak onunla iletişim sağlaması ve sağlıklı düşünerek farkındalıklarını
kullanmasıdır (Superka, 1976).
Telkin yaklaşımı; bu yaklaşıma bakıldığında bireyler genellikle çevre baskısı altında kalmaktadır
(Simon, Leland ve Kirschenbaum, 1972).
401
Değer analizi yaklaşımı; kişilerin sağlıklı düşünmelerini temel almaktadır. Temel değerler
incelendiğinde öncelikli olan toplumsal sorunlara odaklanmaktır (Superka, 1976). Problemlerini
çözmede genellikle sosyal olgulardan yola çıkmaktadır (Aktepe, 2016).
Ahlaki muhakeme yaklaşımı; temel amaç ahlaki değer yargılarının öne çıkarılmasıdır (Kupchenko
ve Parsons, 1987).
Davranış öğrenme yaklaşımı; temel amaç bireylerin kendilerini benmerkezci olarak görmemeleridir.
Toplumda belirli bir sistem var ve ben onun bir parçasıyım duygusu bireylerde görülmelidir (Superka,
1976). Bireyler; toplumun kabul ettiği değerlere göre seçim yapar, ahlak ön plandadır, akla yatkın fikirler
öne sürer ve düşünüp en doğru kararı vermeye çalışır (Kupchenko ve Parsons, 1987).
Değerler Eğitiminin Amacı ve İçeriği

Değerler eğitiminin amacı çocuklara ve gençlere kendi kültürünün temel özelliklerinin
benimsenmesinin sağlanmasıdır. Temelde ailenin görevi olarak düşünülse de eğitiminde payı büyüktür.
Çünkü eğitim kurumları toplumların temel özelliklerinin benimsenmesini sağlayan, vatana yararlı,
topluma faydalı ve ardından gelen nesillere de rehberlik etmektedir (Göldağ, 2015).
Değerler kavramı incelendiğinde “saygı” ve “sorumluluk” kavramlarından oluştukları görülmektedir
(Lickona, 1991). Toplumun geleceğinin inşası, ahlaki kavramların özümsenmesi, kültürlerin özünü
bozmadan modern yaşama ayak uydurulması, hayatın gerçeklerinin farkında olunması, öz eleştiri
yapılabilmesi ve sorumluluk bilincinin aşılanmasında değerler eğitimi büyük önem arz etmektedir
(Altan, 2011).
Bireyleri mükemmelleştiren, kendi özelliklerini tanıtan, kötü ahlaka karşı koruyan, kendi doğrularıyla
toplumun kurallarını birleştiren ve kişilerin kendilerini tamamlamalarını sağlayan faktörler değerler
eğitiminin içeriğini oluşturmaktadır (Altan, 2011).
Beden Eğitimi ve Oyunda Değerler Eğitimi

Değerler eğitiminin temelinde kuşaklararası geçiş sağlaması için kültürel gelişimler ön planda yer
almaktadır. Oyun çocukların sosyal olarak etkileşim kurdurduğu ve ortak değerlerin yaşatıldığı etkinlikler
bütünüdür. Oyun yöntemiyle çocuklar hem kaliteli vakit geçirecekler hem de farklı kavramlar öğrenerek
kültürel gelişimlerini hızlandıracaklardır (Ogelman, 2016).
Oyunlar incelendiğinde toplumun kültürel yapısını yansıtan geleneksel çocuk oyunlarıdır. Bu
oyunlar kültürel etkileşimi yansıtan ve toplumların değer yargılarını perçinleyen aktivitelerdir (Budak,
Kılıç ve Taşkın, 2017). Oyunların sınıf içerisinde oynatılması da öğrencilerin bilişsel olarak gelişmesine
katkıda bulunmaktadır.
Günümüzde sanal oyun ya da e-spor dediğimiz oyunlar ön plana çıkmıştır. Dijital oyunlar olarak ele
alınan bu kavram yoluyla eğitimin de geliştiği gözlemlenmektedir (Mayer, Schustack ve Blanton, 1999).
Değerler Eğitimi ve Spor

Toplumsal etkileşimler incelendiğinde sporun bireylerin yaşamlarında hayatın daha anlamlı
olabilmesi açısından etkisi olduğu görülmektedir (Taşkıran, 2009). Kişiler spor sayesinde günlük
yaşamın monotonluğundan kurtulur, farklı bireylerle etkileşim içerisine girer ve kendi yeteneklerinin
farkında olurlar (Yıldıran, 2005).
Sporun rahatlatıcı özelliği sayesinde kültürel olarak da hayatımıza yön vermektedir. İnsanların
gevşemesini sağlayan, kendisine zarar vermesini engelleyen, kültürel değerlerimizi yaşatan, toplumsal
etkileşimi artıran, belirli kuralları olması sebebiyle yaşamına katkıda bulunan, adil olma, objektif
davranma ve diğer kişilere de değerli olduğu hissini yaşatan özellikleri barındırmaktadır (Yetim, 2015).
402
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Bu araştırmada konuyla ilgili literatür taraması yapılmıştır. Konular ile alakalı bilimsel çalışmalar
taranarak betimleme yapılmıştır.
Veri Toplama Aracı

Bu çalışmada bilimsel olarak yazılmış makale, tez ve kitaplardan taramalar yapılarak içerik analizi
yapılmıştır.
Sonuç
Beden eğitimi ve spor kavramı evrensel bir terim olarak bilinmesi, değerlerin ise uluslardan uluslara
göre değişkenlik göstermesi ile iki kavramın harmanlanması sayesinde kültürlerarası bir etkileşim
sağladığı görülmektedir. Değer kavramı içerisinde ahlak, doğru davranışlar sergileme, empati gibi
davranışları barındırması ve sporda da eş değer kavramların olması kavramlar arasında köprü olduğu
düşünülebilir. Spor kavramı ile çocuklara, gençlere ve büyüklere doğru ahlakı öğretmek, yenmek,
yenilmek, rakibine üstünlük sağlamak, karşısındakini tebrik etmek, saygıyı kaybetmemek gibi genel
ahlak kurallarının gelişimi sağlanabilir. Sonuç olarak bakıldığı zaman değerler eğitimi ve spor kavramları
toplumun kültürünü yansıtan en büyük olgu olduğu görülmektedir. Bu sayede bu kavramların güçlü
tutulması ile hem güzel ahlak hem de kaliteli spor kültürü oluşturulabilir.
KAYNAKÇA
Akbaş O 2008. Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış, Değerler Eğitimi Dergisi, 6, (1)6, 9-27.
Aktepe, V. (2016). Ailede değerler eğitimi ve program ihtiyacı. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Farklı yönleriyle
değerler eğitimi içinde (s. 77-94). Ankara: Pegem Akademi.
Altan MZ 2011. Çoklu Zekâ Kuramı ve Değerler Eğitimi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4).
Altun M 2010. İlköğretim 2. kademe (6, 7, 8. sınıflarda) Matematik öğretimi. İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları.
Aydın MZ, Gürler ŞA 2012. Okulda değerler eğitimi yöntemler etkinlikler kaynaklar. Ankara: Nobel Yayınları.
Budak M, Kılıç M, Taşkın H 2017. The effect of traditional children’s games on orientation and rhythm ability.
Science, Movement and Health, 17(2), 200-204.
Doğanay A 2015. Değerler eğitimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (s. 225-256). Ankara: Pegem
Akademi Yayıncılık.
Göldağ B 2015. Orta Öğretim Kurumlarında Okul Kültürü Yoluyla Değerler Eğitimi (Malatya İli Örneği), Doktora
Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
Kupchenko I, Parsons J 1987. Değerleri Öğretme Yolları: Altı Değer Yaklaşımının Ana Hatları.
Kuşdil ME, Kağıçıbaşı Ç 2000. Türk Öğretmenlerinin Değer Yönelimleri Ve Schwartz Değer Kuramı. Türk Psi-
koloji Dergisi, 15, 59- 76.
Kuzgun Y 2014. Meslek gelişimi ve danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Lickona T 1991. Educating for Character: How Schools Can Teach Respect and Responsibility. New York, Ban-
tam Books, 6-22.
Mayer RE, Schustack MW, Blanton WE 1999. What do children learn from using computers in an informal, col-
laborative setting? Educational Technology, 39(2), 27-31
Ogelman GH. (Ed.). 2016. Yaşamın ilk yıllarında oyun: Oyuna çok yönlü bakış. Ankara: Pegem Akademi.
403
Schermerhorn JR, Hunt JG, Osborn RN, Uhl-Bien M 2011. Organizational Behavior, Experince, Grow, Contri-
bute. New York, John Wiley and Sons.
Schwartz SH 2006. Basic Human Values: Theory, Measurement, and Applications. 929- Revue Francaise De So-
ciologie, 47 (4),968.
Simon SB, Leland WH, Kıschenboum H 1972. Values clarification, a handbook of practical strategies for teachers
and students, Hart Publishing Company, İnc. New York.
Superka DP 1976. Values Education Sourcebook: Conceptual Approaches, Materials Analyses, and an Annotated
Bibliography.
Şener H 2013. Hayriyye-i Nabi‘de Aktarılan Değerler. Turkish Studies, 8(1), 2051- 2524.
Taşkıran Y 2009. Spor Kültürü. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No:17, Ada Ofset, İstanbul.
Yıldıran İ 2005. Fair play eğitiminde beden eğitiminin rolü . Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 10
(1), 3-16.
Yetim A 2005. Sosyoloji ve Spor. Ankara: Morpa Yayınları.
404
STRATEGIES TO IMPROVE TRIBOLOGICAL

PROPERTIES OF SILICON CARBIDE
Sinem Başkut1*, Abdullah Sert2

*1
Eskisehir Technical University, Faculty of Engineering, Department of Materials Science and Engineering, Eskisehir,
Turkey. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2584-0220,
2
ESOGU, Faculty of Engineering &Architecture, Department of Mechanical Engineering, Eskisehir, Turkey. ORCID: https://
orcid.org/0000-0002-2406-0409
ABSTRACT
Improving the tribological properties of silicon carbide (SiC) ceramics, which are used in many wear
parts, increases their application area and lifetime. In this study, it is aimed to improve the tribological
properties of SiC ceramics such as friction coefficient (COF) by adding graphene platelets (GPLs).
For this purpose, non-sonicated and 6 h sonicated GPLs were added to the SiC matrix. The SiC matrix
and GPLs-SiC composites sintered using the spark plasma sintering (SPS) furnace. Dry sliding tests of
samples were performed using Si3N4 balls with a diameter of 3 mm in the direction parallel to the SPS
pressing axis. The COF value of the SiC matrix decreased by about 34 % and 29 % with the addition
of non-sonicated GPLs and GPLs sonicated for 6 h. The fact that the non-sonicated GPLs were more
layered structure than the 6 h sonicated GPLs may have resulted in a higher improvement in the COF
value of the SiC matrix. During the sliding of the Si3N4 ball, the weak Van der Waals bonds in the multi-
layer GPLs structure break easily and settle into the slide path. Thus, a tribo-film based on GPLs may
have formed on the surface, giving SiC lubricating properties.
Keywords: Silicon carbide, Friction coefficient, Tribo-film.
INTRODUCTION
Silicon carbide (SiC), one of the non-oxide engineering ceramics, attracts attention due to its good
oxidation resistance, superior hardness, and low density. They are used in the defense, automotive,
aerospace, nuclear and electronics industries. In addition, its use in wear-resistant parts is quite common
(Davis et al. 2017, Hojo et al. 1997, Abderrezak et al. 2011). This makes it important to improve the
tribological properties of SiC ceramics.
Improving the tribological properties of materials by adding a second phase is one of the most
effective strategies that can be applied. GPLs which have self-lubricating property are most proper
candidates for this purpose (Sakaguchi et al. 1992, Paris et al. 2001, Wasche et al. 2001). GPLs dispersed
during sliding, forming a protective tribo-film on the composite surface. The literature survey revealed
that the friction coefficient (COF) and wear ratio values of many ceramic matrices decreased with the
addition of GPLs. Zhou et al. (Zhou et al. 2003) added 10 and 20 vol % GPLs to the SiC matrix and
measured the tribological properties of the produced samples. In that study (Zhou et al. 2003), with
the addition of 10 and 20 vol % GPLs, the COF value of the SiC matrix decreased by ~ 13 and 23 %,
respectively. Llorente et al. (Llorente et al. 2016) found an improvement of approximately 70 % in the
405
wear resistance of the SiC matrix up to the addition of 20 vol % GPLs. In another study (Sedlák et al.
2017), the wear rate of B4C decreased by ~77 % with the addition of 6 wt % GPLs.
The tendency of GPLs to agglomerate due to Van der Waals bonds between them requires that
they have to disperse before mixing with the matrix powder (Soldano et al. 2010). This dispersion is
usually accomplished using sonication, ball milling or centrifugation techniques. In this study, GPLs
prepared in different ways, either exposed to planetary ball milling following sonication or milling
without sonication, were added to the SiC matrix and their effects on the tribological properties of the
SiC matrix were investigated. In this way, it is aimed to investigate the effects of different preparation
methods of GPLs on both their own properties and the properties of the matrix to which they are
added.

The SiC matrix consisted of α-SiC (Saint Gobain Sika, DENSITEC 15) and Al2O3 (Alcoa-A16SG),
Y2O3 (H.C. Starck Berlin, Germany) powders as sintering additives. GPLs were prepared in two ways:
non-sonicated and probe sonicated for 6 h. 1 wt % GPLs were added to the SiC matrix and the GPLs-SiC
composites were blended in the planetary ball mill for 1 h in the isopropanol medium. Following the
evaporation of isopropanol from powder mixtures the sieving process was performed. The SiC matrix
and GPLs-SiC composites were sintered using the SPS technique at 1950 and 2000 °C, respectively for
4 min under a vacuum atmosphere.
The samples were cut parallel and perpendicular to the SPS pressing axis and they polished using
the automatic polisher from coarse to fine steps. The wear properties of SiC and GPLs-SiC composites
were characterized by using the dry sliding ball-on-disk test in the direction parallel to the SPS pressing
axis. Before the tests, the samples were cleaned with ethanol. Dry sliding tests were performed using a
CSM tribometer with a ball-on-disk geometry. The balls (3 mm in diameter) used in the experiment were
made of Si3N4. The tribological tests were conducted in an air-conditioned environment under a load of
5 N at a speed of 250 rpm and over a total sliding distance of 50 m. The all samples were polished with
1-μm diamond suspension, and their surface roughness’s (all samples Ra = 0.02 μm) were measured
using a Mitituyo SJ-400 surface profilometer. The COF values of the samples were obtained via the
tribometer during the tests. The backscatter electron images (BSE-SEM) of the samples and secondary
electron images (SE-SEM) of the sliding paths were taken in the scanning electron microscope (SEM,
Zeiss, SUPRA 50 VP).

Figure 1 presents the BSE-SEM images of the SiC matrix and SiC matrix (a) composites containing
(b) non-sonicated GPLs and (c) 6 h sonicated GPLs taken in the perpendicular the SPS pressing axis.
Density measurements given in previous study (Baskut et al. 2022) revealed that highly dense materials
could produce. Microstructures supported the density results by showing no porosity. It has also been
observed that with the application of sonication, the platelet sizes of the GPLs are reduced, and they
become few-layered by dispersion.
The COF values versus sliding distance graphs of the SiC matrix and GPLs-SiC composites given
in Figure 2. It was determined that the COF value of the SiC matrix decreased with the addition of both
GPLs. On the other hand, the COF of the composite containing the non-sonicated GPLs was lower than
that of the GPLs sonicated for 6 h. Figure 3 shows the average COF values of the materials. The average
COF value of the SiC matrix, measured as ~ 0.452 µ, decreased by about 34 % with the addition of non-
sonicated GPLs, and reached a value of 0.299 µ. In addition, the average COF value of the SiC matrix
decreased by ~ 29 % to 0.322 µ with the addition of GPLs sonicated for 6 h.
406
The main reason for the improvement of the SiC matrix’s COF value with the addition of the GPL is
the lubricating property provided by the GPLs. During tribological tests, the load applied by the Si3N4
ball while sliding on the surface of the composites broke the Van der Waals bonds between the GPLs
and allowed them to remove from their places. These GPLs may have facilitated the sliding of the ball
by forming a GPL-based tribo-film on the composite surface.
Figure 1. BSE-SEM images of the SiC matrix and SiCs containing non-sonicated GPLs and 6 h sonicated
GPLs.
Figure 2. Friction coefficient-sliding distance graphs of the SiC matrix, SiC containing non-sonicated
and 6 h sonicated GPLs.
407
One of the reasons why 6 h sonicated GPLs improve the COF value of the SiC matrix less than non-
sonicated GPLs is that these GPLs are dispersed before mixing with matrix powder. GPLs dispersed in
a few-layer structure in the composite microstructure may have been more difficult to transport to the
surface during tribological test than the non-sonicated ones. It was relatively easy to separate the stacked
non-sonicated GPLs from one another and allow them to settle on the composite surface. Another reason
is that non-sonicated GPLs due to the weak bonds formed between thick GPLs and SiC matrix are more
likely to break off and be positioned on the surface than those that have been sonicated for 6 h (Tapasztó
et al. 2017)
Figure 3. Average friction coefficient values of the SiC matrix and SiC containing non-sonicated and 6 h
sonicated GPLs.
Figure 4. Sliding paths SE-SEM images of the (a) SiC matrix and (b) SiC containing non-sonicated GPLs.
408
CONCLUSION
The average COF value of the SiC matrix improved with the addition of both non-sonicated and 6 h
sonicated GPLs. On the other hand, non-sonicated GPLs improved the COF of SiC more than sonicated
ones. One reason might be that stacked GPLs in non-sonicated GPLs were easier to disperse and set
on the composite surface to form a protective tribo-film than sonicated GPLs during tribological tests.
The weak boundary formed between the thick GPLs and the matrix could also have resulted in a more
effective tribo-film.
ACKNOWLEDGEMENTS
Authors would like to thank the Prof. Dr. Servet Turan for providing all the raw materials.
REFERENCES
Davis RF 2017. Silicon Carbide. Reference Module in Materials Science and Materials Engineering.
Hojo J, Hongo F, Kishi K, Umebayashi S 1997. Mechanical and electrical properties of multilayer composites of
silicon carbide. Functionally Graded Materials, 419-424.
Abderrezak H, Bel HHES 2011. Silicon Carbide: Synthesis and Properties in Properties and Applications of Sili-
con carbide. Intech Open, ISBN: 978-307-201-2.
Sakaguchi M, Otsuka K 1992. Ceramics Sliding Materials: Ceramic–Solid Lubricant Composites. New Ceram.,
5 (5): 51–54.
Paris JY, Vincent L, Denape J 2001. High-Speed Tribological Behaviour of a Carbon/Silicon Carbide Composite.
Composites Science and Technology, 6 (3):417–23.
Wasche R, Klaffke D 2001. Wear of Multiphase SiC Based Ceramic Composites Containing Free Carbon. Wear,
249:220–28.
Zhou Y, Hirao K, Yamauchi Y, Kanzaki S 2003. Tribological Properties of Silicon Carbide and Silicon Carbide–
Graphite Composite Ceramics in Sliding Contact. Journal American Ceramic Society, 86(6): 991–1002.
Llorente J, Román-Manso B, Miranzo P, Belmonte M 2016. Tribological performance under dry sliding conditions
of graphene/silicon carbide composites. Journal of the European Ceramic Society, 36(3):429-435
Sedlák R, Kovalčíková A, Balko J, Rutkowski P, Dubiel A, Zientara D, Girman V, Múdra E, Dusza J 2017. Effect
of graphene platelets on tribological properties of boron carbide ceramic composites. International Journal
of Refractory Metals and Hard Materials, 65: 57-63.
Soldano C, Mahmood A, Dujardin E 2010. Production, properties and potential of graphene. Carbon 48:2127–
2150.
Baskut S 2022. Microstructure and mechanical properties of silicon carbide containing graphene platelets soni-
cated for different times, Gazi University Journal of Science Part C: Design and Technology 10(1):1–14,
Tapasztó O, Balko J, Puchy V, Kun P, Dobrik G, Fogarassy Z 2017. Highly wear-resistant and low-friction Si3N4
composites by addition of graphene nanoplatelets approaching the 2D limit. Scientific Reports, 7(1):10087.
409
FARKLI KESİT GEOMETRİLERİNE VE SINIR

KOŞULLARINA SAHİP KOLONLARIN KRİTİK
BURKULMA YÜKLERİNİN TEORİK VE SONLU
ELEMANLAR YÖNTEMİ KULLANILARAK
HESAPLANMASI
Halil Burak MUTU

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi,
Makine Mühendisliği Bölümü, Tokat, Türkiye.
ORCID: 0000-0002-0679-5874
ÖZET
Bu çalışmada aynı kesit alana ve uzunluğa sahip lama, yuvarlak, I ve kare profil kolonların kritik
burkulma yükleri teorik hesaplamalar ve sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Teorik
hesaplamalarda tüm kolonların boyu 300 mm ve kesit alanları 150 mm2 olarak alınmıştır. Farklı kesit
geometrilerine sahip kolonlar için iki ucu mafsallı, iki ucu ankastre, serbest-ankastre ve mafsallı-
ankastre mesnet koşullarındaki kritik burkulma yükleri hesaplanmıştır. Dört farklı mesnet koşulu içinde
en yüksek kritik burkulma yükü kare profilde en düşük kritik burkulma yükü lama profilde bulunmuştur.
Kolonların katı modellemesi ANSYS paket yazılımı içerisindeki SpaceClaim modülü ile yapılmıştır.
Bütün modellere ANSYS malzeme kütüphanesinden seçilen alüminyum alaşımlı malzeme atanmıştır.
Modellerin ağ eleman boyutu 4 mm olarak seçilmiştir. Kolonların kritik burkulma yükü Eigenvalue
Buckling çözücüsü ile hesaplanmıştır. Farklı profil ve mesnet koşulları altında teorik ve nümerik olarak
hesaplanan kritik burkulma yükleri kıyaslamalı olarak sunulmuştur. İki çözüm yönteminde de benzer
sonuçlar elde edilmiştir. Teorik ve nümerik hesaplamalar arasındaki yüzde fark hesaplanarak yapılan
çözümlerin doğruluğu kanıtlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kritik burkulma yükü, Profil etkisi, Sonlu elemanlar yöntemi
CALCULATION OF CRITICAL BUCKLING LOADS OF COLUMNS WITH

DIFFERENT SECTION GEOMETRIES AND BOUNDARY CONDITIONS
USING THEORETICAL AND FINITE ELEMENT METHOD
ABSTRACT
In this study, the critical buckling loads of flat, round hollow, I and square profile columns with
the same cross-sectional area and length were determined using theoretical calculations and finite
element method. In theoretical calculations, the length of all columns is taken as 300 mm and their
cross-sectional area is 150 mm2. Critical buckling loads were calculated for columns with different
410
cross-section geometries in both-ends hinged, both-end fixed, free-fixed and hinged-fixed support
conditions. Among the four different support conditions, the highest critical buckling load was found
in the square profile and the lowest critical buckling load was found in the flat profile. Solid modeling
of the columns was done with the SpaceClaim module in the ANSYS package software. All models are
assigned an aluminum alloy material selected from the ANSYS material library. The mesh element size
of the models was chosen as 4 mm. The critical buckling load of the columns was calculated with the
Eigenvalue Buckling solver. The theoretical and numerically calculated critical buckling loads under
different profile and support conditions are presented comparatively. Similar results were obtained in
both solution methods. The accuracy of the solutions made by calculating the percentage difference
between the theoretical and numerical calculations has been proven.
Keywords: Critical buckling load, Profile effect, Finite element method
GİRİŞ
Malzeme teknolojisinin gelişmesiyle birlikte metalik malzemeler, bina inşaatlarında giderek daha
önemli hale gelmektedir. Taşıyıcı bileşenler olarak işlev gören alüminyum alaşımları inşaat sektöründe
yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapı mühendisliğinde alüminyum alaşımları çelikten sonra kullanılan
en önemli ikinci metaldir. Alüminyum alaşımları yüksek mukavemeti, düşük yoğunluğu, mükemmel
korozyon direnci, bakım ve kullanım kolaylığı nedeniyle tercih edilmektedir (Zhao ve ark., 2019).
Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte mühendislik alanında elde edilen sonuçlar gerçeğe daha
yakındır. Hesaplanması zor olan analizler bilgisayarlar yardımıyla çok daha kısa sürede çözülmekte
ve böylece farklı çözüm yöntemlerinin elde edilmesi kolaylaşmaktadır. Bu gelişmeler ışığında, yapı
elemanlarının eksenel yük altında burkulma davranışını araştırmak için çeşitli yaklaşımlar sunulmuştur.
Mühendislikte yapı elemanlarının burkulma davranışlarının analizinde kullanılan bir yöntem olan
sonlu elemanlar yöntemi gibi çeşitli modelleme, tasarım ve analiz güçlükleri nedeniyle bilgisayar
programlarının kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır (Özdemir ve ark., 2019). Literatürde alüminyum
alaşımlı kolonların eksenel yük altındaki burkulma davranışları deneysel ve nümerik olarak incelenmiştir.
Zhao ve ark. (2019) eksantrik sıkıştırmaya tabi tutulan 6082-T6 alüminyum alaşımlı kolonların
stabilite davranışlarını ve kopma dayanımlarını araştırmak için deneyler ve sonlu eleman analizleri
bir arada yapmışlardır. Kolonların sonlu elemanlar (FE) modelleri, doğrusal olmayan sonlu elemanlar
analizi (FEA) yazılımı ABAQUS kullanılarak yapılmıştır. FE modellerinin, deneysel olarak test edilen
kolonların kopma dayanımlarını ve burkulma davranışlarını tahmin etmek için yeterince doğru olduğu
gözlemlemişlerdir.
Zhang ve ark. (2015) eksenel sıkıştırma altında yerel burkulma yaşayan sertleştirilmiş kapalı
kesitli ince duvarlı alüminyum alaşımlı kolonların davranışları üzerine deneysel ve nümerik analizler
yapmışlardır. Tüm numunelerde yerel burkulma gözlemlemişlerdir. Kolonların yerel burkulma
davranışlarını simüle etmek için bir sonlu elemanlar yöntemi (FEM) modeli oluşturmuşlardır. FEM’den
elde edilen sonuçların, test sonuçlarıyla iyi bir uyum içinde olduğunu belirlemişlerdir.
Chang ve ark. (2016) düzensiz şekilli kesite sahip ince duvarlı alüminyum alaşımlı kolonun ortam
sıcaklığında ve yangın anındaki yüksek sıcaklıklarda arıza modları, doğrulanmış bir sonlu eleman
modeli kullanılarak incelenmiştir. Oluşturulan denklem tarafından tahmin edilen nihai mukavemet,
sonlu eleman analizi sonuçlarıyla iyi bir şekilde uyuştuğunu gözlemlemişlerdir.
Jiang ve ark. (2018) çalışmalarında yangın koşulları altında alüminyum alaşımlı kolonların burkulma
davranışlarını incelemişlerdir. Altmış dikdörtgen boru ve kırk sekiz dairesel boru dahil olmak üzere
toplam yüz sekiz alüminyum alaşımlı kolonu referans olarak yüksek sıcaklıkta ve ortam sıcaklığında
eksenel yük altında test etmişlerdir. ANSYS’de uygulanan sonlu elemanlar (FE) modelleri ile deneysel
sonuçlar arasında iyi bir uyum elde etmişlerdir.
411
Liu ve ark. (2015) ince duvarlı alüminyum alaşımlı kolonların burkulma davranışını araştırmak
ve mevcut tasarım yöntemlerinin doğruluğunu değerlendirmek için deneysel ve sayısal analizler
gerçekleştirmişlerdir. Testlerle doğrulandıktan sonra parametrik çalışmaları gerçekleştirmek için bir
sonlu eleman modeli (FEM) geliştirilmişlerdir. Levha kalınlığının burkulma dayanımı ve burkulma
modu üzerindeki etkilerini incelemişlerdir.
Bu çalışmada aynı kesit alana ve uzunluğa sahip lama, yuvarlak, I ve kare profil kolonların kritik
burkulma yükleri teorik hesaplamalar ve sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Farklı
profil ve mesnet koşulları altında teorik ve nümerik olarak hesaplanan kritik burkulma yükleri kıyaslamalı
olarak sunulmuştur.
MATERYAL VE YÖNTEM
TEORİK HESAPLAMALAR
Eksenel yüke maruz bir elastik kolon için kritik burkulma yükü
bağıntısı ile belirlenir. E malzemenin elastisite modülünü, I kesitin minimum atalet momentini, LB
ise kolonun burkulma uzunluğunu vermektedir.
Sınır şartları birbirinden farklı olan elastik kolonların kritik burkulma yükleri tayin edilirken burkulma
boyları mesnet tipine göre değişiklik göstermektedir. Şekil 1’de eksenel doğrultuda basma kuvvetine
maruz kolonların dört farklı mesnet koşulu için burkulma boyları verilmiştir.
Şekil 1. Farklı mesnet koşullarında eksenel doğrultuda basma kuvvetine maruz kalan kolonların burkulma
boyu.
Bu çalışmada kullanılan profil çeşitleri Şekil 2’de verişmiştir. Teorik hesaplamalarda tüm kolonların
boyu 300 mm ve kesit alanları 150 mm2 olarak belirlenmiştir. Hesaplamalarda kullanılmak üzere kolon
malzemesi olarak alüminyum alaşımlı malzeme seçilmiştir.
412
Şekil 2. Profil çeşitleri.
Tablo 1’de profillere ait ölçüler ve Tablo 2’de farklı profil ve mesnet tiplerine göre teorik olarak
hesaplanan burkulma boyu, atalet momenti ve kritik burkulma yükü değerleri verilmiştir.
Tablo 1. Profil çeşitleri ve ölçüleri.
Profil Tipi a (mm) b (mm) t (mm) Alan ( mm2)

Lama Profil-1 25 6 - 150
Lama Profil-2 50 3 - 150
Yuvarlak Profil 13,82 - - 150
I Profil 12,5 20,5 4 150
Kare Profil 12,25 - - 150
413
Tablo 2. Farklı profil ve mesnet tiplerine göre teorik olarak hesaplanan burkulma boyu, atalet momenti ve
kritik burkulma yükü değerleri.
Profil Tipi Mesnet Tipi Burkulma Atalet Momenti Kritik Burkulma

Boyu (mm) (mm4) Yükü (N)
Lama Profil-1 İki Ucu Mafsallı 300 450 3503,71
Lama Profil-2 İki Ucu Mafsallı 300 112,5 875,93
Yuvarlak Profil İki Ucu Mafsallı 300 1790,61 13941,73
I Profil İki Ucu Mafsallı 300 1370 10666,85
Kare Profil İki Ucu Mafsallı 300 1876,56 14610,94
Lama Profil-1 İki Ucu Ankastre 150 450 14014,84

Lama Profil-2 İki Ucu Ankastre 150 112,5 3503,71
Yuvarlak Profil İki Ucu Ankastre 150 1790,61 55766,91
I Profil İki Ucu Ankastre 150 1370 42667,39
Kare Profil İki Ucu Ankastre 150 1876,56 58443,74
Lama Profil-1 Serbest-Ankastre 600 450 875,93

Lama Profil-2 Serbest-Ankastre 600 112,5 218,98
Yuvarlak Profil Serbest-Ankastre 600 1790,61 3485,43
I Profil Serbest-Ankastre 600 1370 2666,71
Kare Profil Serbest-Ankastre 600 1876,56 3652,73
Lama Profil-1 Mafsallı-Ankastre 210 450 7150,43

Lama Profil-2 Mafsallı-Ankastre 210 112,5 1787,61
Yuvarlak Profil Mafsallı-Ankastre 210 1790,61 28452,51
I Profil Mafsallı-Ankastre 210 1370 21769,08
Kare Profil Mafsallı-Ankastre 210 1876,56 29818.24
Teorik hesaplamalar sonucunda beş farklı profil için atalet momentleri ve kritik burkulma yükleri
görülmektedir. Bu sonuçlara göre en yüksek atalet momenti kare profilde, en düşük atalet momenti
lama profil-2 ‘de bulunmuştur. Ayrıca dört farklı mesnet koşulu için de hesaplamalara göre en
yüksek kritik burkulma yükü kare profilde en düşük kritik burkulma yükü lama profil-2’de olduğu
belirlenmiştir.
SONLU ELEMANLAR YÖNTEMİ

Sonlu elemanlar metodu karmaşık mühendislik problemlerinin basit ve küçük yapılara indirgenerek
çözüm sağlandığı nümerik bir yöntemdir. Günümüzde birçok mühendislik alanında gerçek modelleri
tasarlarken sonlu elemanlar metodundan faydalanılmaktadır. Bu çalışmada farklı profil tiplerinde, eşit
kesit alana ve boya sahip kolonların katı modellemesi ANSYS paket yazılımı içerisindeki SpaceClaim
modülü ile yapılmıştır. Bütün modellere ANSYS malzeme kütüphanesinden seçilen alüminyum alaşımlı
414
malzeme atanmıştır. Atanan alüminyum alaşımlı malzemenin mekanik özellikleri Tablo 3’te verilmiştir.
Modellerin ağ eleman boyutu 4 mm olarak seçilmiştir. Modellerde solid eleman kullanılmıştır. Kolonların
kritik burkulma yükü Eigenvalue Buckling çözücüsü ile hesaplanmıştır.
Tablo 3. ANSYS malzeme kitaplığı alüminyum alaşımlı malzeme özellikleri.
Yoğunluk (kg/m3) Elastisite Modülü (MPa)

2770 71000
Şekil 3, Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6 ve Şekil 7’de lama, yuvarlak, I ve kare kesit geometrilerine sahip
kolonlar için iki ucu mafsallı, iki ucu ankastre, serbest-ankastre ve mafsallı-ankastre mesnet koşulları
altındaki kritik burkulma yükü değerleri sonlu elemanlar yöntemi ile bulunarak verilmiştir.
415
BULGULAR
Bu bölümde aynı kesit alana ve uzunluğa sahip lama, yuvarlak, I ve kare profil kolonların kritik
burkulma yükleri teorik hesaplamalar ve sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Her iki
yöntemle elde edilen kritik burkulma yükü değerleri kıyaslanmıştır.
416
Tablo 4. Farklı profil ve mesnet tiplerine göre teorik ve nümerik olarak hesaplanan kritik burkulma yükü
değerleri
Profil Tipi Mesnet Tipi Kritik Burkulma Kritik Burkulma Yüzde

Yükü (N) Yükü (N) Fark
(Teorik Yöntem) (Sonlu Elemanlar
Yöntemi)
Lama Profil-1 İki Ucu Mafsallı 3503,71 3503,2 -%0,04
Lama Profil-2 İki Ucu Mafsallı 875,93 877,97 %0,23
Yuvarlak Profil İki Ucu Mafsallı 13941,73 13904 -%0,27
I Profil İki Ucu Mafsallı 10666,85 10629 -%0,35
Kare Profil İki Ucu Mafsallı 14610,94 14570 -%0,28
Lama Profil-1 İki Ucu Ankastre 14014,84 14026 %0,07

Lama Profil-2 İki Ucu Ankastre 3503,71 3572,2 %1,95
Yuvarlak Profil İki Ucu Ankastre 55766,91 55318 -%0,80
I Profil İki Ucu Ankastre 42667,39 42210 -%1,07
Kare Profil İki Ucu Ankastre 58443,74 57922 -%0,89
Lama Profil-1 Serbest-Ankastre 875,93 881,16 %0,59

Lama Profil-2 Serbest-Ankastre 218,98 222,54 %1,62
Yuvarlak Profil Serbest-Ankastre 3485,43 3491,4 %0,17
I Profil Serbest-Ankastre 2666,71 2668,7 %0,07
Kare Profil Serbest-Ankastre 3652,73 3659,8 %0,19
Lama Profil-1 Mafsallı-Ankastre 7150,43 7205,5 %0,77

Lama Profil-2 Mafsallı-Ankastre 1787,61 1820,5 %1,83
Yuvarlak Profil Mafsallı-Ankastre 28452,51 28422 -%0,10
I Profil Mafsallı-Ankastre 21769,08 21717 -%0,23
Kare Profil Mafsallı-Ankastre 29818.24 29772 -%0,15
Tablo 4’te Farklı profil ve mesnet tiplerine göre teorik ve nümerik olarak hesaplanan kritik burkulma
yükü değerleri verilmiştir. Tüm mesnet tiplerinde yapılan teorik ve nümerik analiz sonuçlarına göre
en düşük kritik burkulma yükü Lama Profil-2’de en yüksek kritik burkulma yükü kare profilde
hesaplanmıştır. Dört mesnet tipine göre en yüksek kritik burkulma yükü her iki yöntem için de iki ucu
ankastre mesnette bulunmuştur. En düşük kritik burkulma yükü serbest-ankastre mesnette çıkmıştır.
SONUÇLAR
Bu çalışmada kesit alanı 150 mm2 ve boyu 300 mm olan lama, yuvarlak, I ve kare profil kolonların
kritik burkulma yüklerini hesaplamak için teorik ve sonlu elemanlar yöntemi kullanılmıştır. Kolonların
kritik burkulma yükleri iki ucu mafsallı, iki ucu ankastre, serbest-ankastre ve mafsallı-ankastre mesnet
417
koşullarında hesaplanmıştır. Dört farklı mesnet koşulu için de en yüksek kritik burkulma yükü kare
profilde en düşük kritik burkulma yükü lama profilde bulunmuştur. Farklı profil ve mesnet koşulları
altında teorik ve nümerik olarak hesaplanan kritik burkulma yükleri birbiriyle kıyaslanmıştır. Teorik ve
sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak bulunan sonuçlar birbiriyle uyumludur. Ayrıca her iki yöntemle
bulunan kritik burkulma yükleri arasındaki yüzde fark değerleri hesaplanarak yapılan çözümlerin
doğruluğu kanıtlanmıştır.
KAYNAKLAR
Zhao, Y., Zhai, X., & Wang, J. (2019). Buckling behaviors and ultimate strengths of 6082-T6 aluminum alloy
columns under eccentric compression–Part I: Experiments and finite element modeling. Thin-Walled Stru-
ctures, 143, 106207.
Liu, M., Zhang, L., Wang, P., & Chang, Y. (2015). Experimental investigation on local buckling behaviors of
stiffened closed-section thin-walled aluminum alloy columns under compression. Thin-Walled Structures,
94, 188-198.
Liu, M., Chang, Y., Wang, P., & Zhang, L. (2016). Buckling behaviors of thin-walled aluminum alloy column with
irregular-shaped cross section under axial compression in a fire. Thin-Walled Structures, 98, 230-243.
Jiang, S., Xiong, Z., Guo, X., & He, Z. (2018). Buckling behaviour of aluminium alloy columns under fire condi-
tions. Thin-Walled Structures, 124, 523-537.
Liu, M., Zhang, L., Wang, P., & Chang, Y. (2015). Buckling behaviors of section aluminum alloy columns under
axial compression. Engineering Structures, 95, 127-137.
Özdemir, M. T., Kobya, V., Yaylı, M. Ö., & Aghabaglou, A. M. (2019). Buckling analysis of steel fiber column
with different cross-section and boundary conditions using Euler-Bernoulli beam theory. International
Journal of Engineering and Applied Sciences, 11(1), 330-344.
418
DETERMINATION OF THE NEUROPROTECTIVE ROLE

OF ALLOCRYPTOPINE ON OXIDATIVE STRESS-
INDUCED NEURODEGENERATION THROUGH AKT/
GSK-3Β SIGNALING PATHWAY
Sahra Setenay Baran1,2, Serap Nigdelioglu Dolanbay2, and Belma Aslim2

*1
Gazi University, Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Biology, 06500, Ankara, Turkey
2
Gazi University, Faculty of Science, Department of Biology, 06500, Ankara, Turkey
ORCID: (0000-0001-8329-446X, 0000-0002-1238-0894, and 0000-0002-0595-7237)
ABSTRACT
Neurodegenerative disorders (NDs) such as Alzheimer’s disease (AD) emerge with the loss of
neurons, and one of the most important stressors for neurons is oxidative stress. The development of
new treatments aimed at controlling neurodegeneration is extremely necessary. Therefore, it was aimed
to investigate the neuroprotective effects of allocryptopine, an isoquinoline alkaloid, against H2O2-
induced degeneration in neuronal PC12 (dPC12) cells. Firstly, dPC12 cells were pre-treatment with
allocryptopine (25–150 µg/mL) for 18h, then induced oxidative stress model by H2O2 (200 µM)
for 24h. The effects of allocryptopine on oxidative stress, apoptosis, and cell cycle were analyzed by
flow cytometry, and Western blot analysis was performed to determine the phosphorylation levels of
Akt, GSK-3β, and Tau proteins. Moreover, the interaction profile of allocryptopine with Akt, GSK-
3β, and CDK5 was calculated by molecular docking. The results show that allocryptopine suppressed
ROS formation (5.5-fold), neural apoptosis (3.1-fold), and cell cycle progression via G1/S arrest (1.5-
fold). Furthermore, allocryptopine increased the phosphorylation level of Akt (2.1-fold) and GSK-3β
(1.8-fold) while suppressing hyper-phosphorylation of Ser396 (1.7-fold) and Thr212 (1.5-fold). The
result of the molecular docking study show that the effect of allocryptopine could be based on ketone,
methoxy, amine, and cyclic acetal groups. Allocryptopine plays a neuroprotective role by regulating
the intracellular ROS, cell cycle, and Akt/GSK-3β signaling pathway in the dPC12 cells induced by
oxidative stress. Hence, our study suggests that allocryptopine could have as a potential drug candidate
in the treatment of NDs, especially AD.
This study was supported by TUBITAK [Grant number 116S299]
Keywords: Akt/GSK-3β/Tau, Allocryptopine, Alzheimer’s Disease, Oxidative stress
419
A CONCEPTUAL OVERVIEW OF FRAUD THEORIES

THAT EXPLAIN CAUSES OF BUSINESS FRAUD90
Ruhan Aydın1, Prof. Dr. Halil Emre Akbaş2

1
Yıldız Teknik Üniversitesi, İşletme Yönetimi Doktora Öğrencisi, İstanbul, Türkiye.
ORCID: 0000-0001-8363-8429
2
Yıldız Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, İstanbul, Türkiye.
ORCID: 0000-0001-8923-5700
ABSTRACT
The identification of the factors that cause fraudulent actions in the businesses and the use of these
factors in the evaluation of the fraud risk are among the issues frequently discussed and examined in the
audit literature.In this context, various theories have been developed in the audit literature regarding the
causes of fraud.The main fraud theories developed for the identification of fraud precursors and widely
used in auditing literature and practice are “Fraud Triangle Theory”, “Fraud Apple Theory” and “Fraud
Pentagon Theory”.The Fraud Triangle Theory is the first theory to explain the causes of fraud by Cressey
(1940) and is based on the elements of opportunity, motivation and rationality.However researchers
argue that fraud cannot be caused only by these three factors.The most well-known of these views is
Wolfe and Hermanson’s Fraud Diamond Theory.The theory added the “Capability” element to these
three elements, pointing out that not everyone may still be able to perform the fraudulent act in every
situation where the elements of the fraud triangle occur.Another fraud theory is the “Fraud Pentagon
Theory” theory revealed by Marks (2009).The theory argues that the Triangle Theory is inadequate in
this sense, by revealing that the businesses in the 1950s differ in many aspects when compared to today’s
business characteristics.In addition to the four elements, the theory added the element of “Arrogance” to
its model. The element of arrogance is that the person who wants to commit the fraudulent act considers
himself superior to the company and its employees and convinces himself that he will not be caught.
This study, which makes a literature review on Fraud Theories, reveals that new models have been
produced about the causes of fraud, which have been researched since the 1950s. It is important for the
field to measure the usability of the theories and the awareness of the auditors based on many facts such
as the effective progress of audit practices, saving time and costs, and preventing fraud.In future studies,
determining the extent to which fraud theories are used during audits and investigating the measurement
of auditor awareness of theories will contribute to this field.
Keywords: Fraud Theories, Fraud Triangle Theory, Fraud Diamond Theory, Fraud Pentagon Theory.
90 This study was produced from the doctoral thesis conducted by Ruhan Aydın under the supervision of Prof. Dr. Halil Emre
Akbaş at Yıldız Technical University, Institute of Social Sciences, Business Management Doctorate Program.
420
İŞLETME HİLELERİNİN NEDENLERİNİ AÇIKLAYAN HİLE TEORİLERİNE

KAVRAMSAL BAKIŞ91
ÖZET
İşletmelerdeki hileli eylemlere neden olan etkenlerin tanımlanması ve tanımlanan bu etkenlerin hile
riskinin değerlendirilmesi süreçlerinde kullanılması denetim literatüründe sıkça tartışılan ve incelenen
konuların başında gelmektedir. Bu bağlamda denetim literatüründe hileli eylemlerin nedenlerine
ilişkin çeşitli teoriler geliştirilmiştir. Hile öncüllerinin tanımlanmasına yönelik geliştirilen, denetim
literatürü ve uygulamasında oldukça yaygın bir şekilde karşımıza çıkan Hile Teorilerinin başlıcaları;
“Hile Üçgeni Teorisi”, “Hile Elması Teorisi” ve son olarak “Hile Beşgeni Teorisi’dir. Bu teorilere ek
olarak son yıllarda birçok alternatif hile modellerinin de ortaya konulduğu görülmektedir. Hile Üçgeni
Teorisi (Fraud Triagle Theory) , Cressey (1940) tarafından işletme hilelerinin nedenlerini açıklayan
ilk teorisi olup fırsat, baskı ve haklı gösterme unsurlarına dayanır. Ancak araştırmacılar hilelerin
sadece bu üç unsurdan kaynaklanamayacağını, hilenin nedenlerinin başka etmenlere de bağlı olduğunu
savunmaktadır. Bu görüşlerden en bilineni Wolfe ve Hermanson’ın Hile Elması Teorisi (Fraud Diamond
Theory)’dir. Teori, hile üçgeni unsurlarının oluştuğu her durumda yine de herkesin hile eylemini
gerçekleştiremeyebileceğine dikkat çekerek bu üç unsura “Yetkinlik” unsurunu eklemiştir. Bir diğer hile
teorisi ise; Marks (2009) tarafından ortaya çıkarılan “Hile Beşgeni (Fraud Pentagon Theory)” teorisidir.
Teori 1950’lerdeki işletmelerin günümüz işletme özellikleriyle kıyaslandığında birçok açıdan farklılık
gösterdiğini ortaya koyarak Hile Üçgeni Teorisi’nin bu anlamda yetersiz kaldığını savunmaktadır. Teori,
dört unsura ek olarak “Kibir” unsurunu modeline eklemiştir. Kibir unsuru hileli eylemi gerçekleştirmek
isteyen kişinin kendini işletmeden ve çalışanlarından üstün görmesi ve yakalanmayacağına kendini
inandırmasıdır.
Hile Teorileri konusunda literatür incelemesi yapan bu çalışma, 1950’li yıllardan başlayarak günümüze
kadar araştırılmaya devam eden hilelerin nedenleri ile ilgili yeni modellerin de üretildiğini ortaya
koymaktadır. Denetim uygulamalarının etkin bir şekilde ilerlemesi, zamandan ve maliyetlerden tasarruf
edilmesi ve hilelerin önüne geçilebilmesi gibi birçok olgudan yola çıkarak teorilerin kullanılabilirliğini
ve denetçilerin farkındalıklarını ölçmek alan açısından büyük önem taşımaktadır. Hile teorilerinin
denetimler sırasında ne ölçüde kullanıldığını tespit etmek ve teorilere ilişkin denetçi farkındalıklarının
ölçümünün gelecek çalışmalarda araştırılması bu alana katkı sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hile Teorileri, Hile Üçgeni Teorisi, Hile Elması Teorisi, Hile Beşgeni Teorisi.
91 Bu çalışma Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Doktora Programında Prof. Dr. Halil
Emre Akbaş’ın danışmanlığında Ruhan Aydın tarafından yürütülmekte olan doktora tezinden üretilmiştir.
421
DIŞ TİCARETİN GELİŞİMİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ
Nurgün TOPALLI
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası Ticaret ve Lojistik, Nevşehir, Türkiye
ORCID Numarası: 0000-0003-2299-5363
ÖZET
Dış ticaretin ekonomik büyüme ve kalkınma yoluyla ekonomik refahı artırdığı genel olarak kabul
edilmektedir. Dış ticaretin ekonomi üzerindeki etkisi hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler için
önemini korumaktadır. 1980’ler küreselleşmenin ivme kazandığı yıllar olmuştur. Bu çalışmanın amacı,
dünyada ve Türkiye’de dış ticaretin gelişimini gözlemlemektir. 1984 yılında Türkiye’nin toplam ihracatı
7,1 milyar dolar, ithalatı 10,0 milyar dolar ve dış ticaret açığı yaklaşık 2,9 milyar dolar olmuştur. 2021
yılında mal ihracatı 180,8 milyar dolara, mal ithalatının değeri 201,2 milyar dolara, dış ticaret açığı ise
20,4 milyar dolara yükselmiştir. 2000’li yıllarda dünya genelinde yaşanan olumlu konjonktür nedeniyle
ara malı, yatırım malı ve enerjide dışa bağımlılığı yüksek olan Türkiye’nin ithalatı, ihracatından
daha fazla artış göstermiştir. Türkiye’nin 2020 yılında 163,0 milyar dolar olan hammadde ithalatı
2021 yılında 187,1 milyar dolara, 2020 yılında 31,8 milyar dolar olan sermaye malı ithalatı ise 32,8
milyar dolara yükselmiştir. Tüketim malı ithalatı 24,1 milyar dolardan 22,7 milyar dolara gerilemiştir.
Türkiye’nin ithalatında ilk sırayı hammadde (ara malı) ithalatı almaktadır. Hammadde ithalatını yatırım
malları ve tüketim malları izlemektedir. Bu durum Türkiye’nin ihracat yapabilmek için ithalata bağımlı
olduğunu desteklemektedir. Türkiye’nin 2013-2020 dönemi imalat ihracatı teknoloji yoğunluğuna
göre değerlendirildiğinde orta-yüksek teknolojili ürünlerin birinci, düşük teknolojili ürünlerin ikinci
sırada geldiği görülmektedir. Türkiye’nin imalat ihracatı ağırlıklı olarak orta-yüksek, orta-düşük ve
düşük teknolojili ürünlere dayanmaktadır. Özellikle ihracatta katma değer yaratan yüksek teknolojili
ürünlerin değeri düşük düzeyde kalmıştır. 2013-2020 dönemi dikkate alındığında, Türkiye’nin imalat
sanayi ithalatında orta-düşük teknolojili ve orta-yüksek teknolojili ürünlerin daha yüksek bir yere sahip
olduğu söylenebilir. Yüksek teknolojili ürünlerin ithalatı yıllar içinde artmasına rağmen, ithalatta görece
düşük bir seviyede kalmıştır. Türkiye’nin dış ticaretinde yaşanan olumlu gelişmelerle birlikte dış açık
sorunu, düşük katma değerli ürün ihracatının ağırlıkta olması ve geleneksel pazarların devam etmesi
gibi sorunların yaşandığı gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelime: Mal İhracatı, Mal İthalatı, Dünya, Türkiye
THE DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE: THE CASE OF TURKEY
ABSTRACT
It is generally accepted that foreign trade increases economic welfare through economic growth and
development. The effect of foreign trade on the economy maintains its importance for both developed
and developing countries. The 1980s were the years when globalization gained momentum. The aim of
this study is to observe the development of foreign trade in the world and in Turkey. In 1984, Turkey’s
422
total exports were 7,1 billion dollars, its imports were 10,0 billion dollars, and its foreign trade deficit
was approximately 2,9 billion dollars. In 2021, goods exports increased to 180,8 billion dollars, and
the value of goods imports increased to 201,2 billion dollars, and the foreign trade deficit increased to
20,4 billion dollars (TCMB, 2021). Due to the positive conjuncture experienced throughout the world
in the 2000s, Turkey’s imports, which have high foreign dependency in intermediate goods, investment
goods and energy, increased more than its exports. Turkey’s raw material imports, which were 163,0
billion dollars in 2020, rose to 187,1 billion dollars in 2021, and capital goods imports, which was 31,8
billion dollars in 2020, increased to 32,8 billion dollars. Imports of consumption goods decreased from
24,1 billion dollars to 22,7 billion dollars (TUIK, 2021). Imports of raw materials (intermediate goods)
come first in Turkey’s imports. Raw material imports are followed by investment goods and consumer
goods. This situation supports that Turkey is dependent on imports in order to export. When Turkey’s
manufacturing exports for the period 2013-2020 are evaluated according to technology intensity, it is
observed that medium-high technology products come first and low technology products come second.
Turkey’s manufacturing exports are predominantly based on medium-high, medium-low and low-tech
products. In particular, the value of high-tech products that create added value in exports remained at a
low level. Considering the period of 2013-2020, it can be said that medium-low technology and medium-
high technology products have a higher place in Turkey’s manufacturing industry imports. Although the
import of high technology products has increased over the years, it has remained at a relatively low level
in imports (TUIK, 2020). Along with the positive developments in Turkey’s foreign trade, it has been
observed that there are problems such as the foreign account deficit problem, the predominance of low
value-added product exports and the continuation of traditional markets.
Keywords: Export of Goods, Import of Goods, World, Turkey
1. GİRİŞ
Dış ticaretin ekonomi üzerine etkisi hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler için önemini
korumaktadır. Ülkeler kıt kaynakları ile sınırsız ihtiyaçları karşılama çabası içerisinde çeşitli sorunlar
ile karşılaşmaktadır. Özellikle az gelişmiş ülkeler kaynak kıtlığı, sermaye birikimi eksikliği, teknolojik
gerilik ve finansal yetersizlik gibi temel yapısal sorunlar yaşamaktadır. Bu sorunların aşılmasında dış
ticaret önemli bir araç olarak değerlendirilmektedir. Dış ticaret ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki
ekonomik literatürde uzun zamandır incelenen bir konu olma özelliğini sürdürmektedir.
Dış ticaretin bilimsel olarak incelenmesi ilk kez A. Smith’in 1776 yılında yayımlanan “Ulusların
Zenginliği” adlı kitabına dayanmaktadır. Klasik İktisadın temsilcisi olarak kabul edilen A. Smith’e göre
işbölümü, uzmanlaşma ve serbest dış ticaret tüm ülkelerin refahını artırmaktadır. A. Smith bu durumu
Mutlak Üstünlükler Teorisi ile açıklamıştır. Ülkelerin neden dış ticaret yaptığını açıklamaya çalışan
diğer Klasik Dış Ticaret Teorileri arasında D. Ricardo’nun “Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi” ve B.
Ohlin ve E. Heckscher tarafından ortaya atılan Heckscher- Ohlin Teorisi (Faktör Donatım Teorisi yer
almaktadır. 1960’lı yıllara gelindiğinde Yeni Dış Teoremleri ileri sürülmüştür. Bu teoremler arasında
Nitelikli İşgücü Teoremi, Teknoloji Açığı Teoremi, Ürün Dönemleri Teoremi, Tercihlerde Benzerlik
Teoremi, Ölçek Ekonomileri Teoremi ve Monopolcü Rekabet Teoremi yer almaktadır. Bu teoremler
dış ticaretin açıklanmasında nitelikli emek, teknoloji, yenilik, yaratıcılık, Ar-Ge, talep koşuları, içsel
ekonomiler, dışsallıklar, endüstri içi ticaret gibi kavramlara önem vermiştir (Seyidoğlu, 2015). Türkiye
1980 öncesi ithal ikameci sanayileşme politikası, 1980 sonrası ihracata dayalı büyüme stratejisi
uygulanmıştır (Şahin, 2012). Genel olarak hem dünya genelinde hem de Türkiye’de kriz yılları dışında
dış ticaretin yıllar itibariyle yükseldiği gözlenmiştir.
Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde dünya genelinde dış ticaretin gelişimi
üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde Türkiye’nin 1980 sonrası mal ticaretindeki gelişmeler ürün,
sektör ve ülke bazında incelenmiştir. Son bölümde ise incelenen döneme ait verilere dayanarak genel bir
değerlendirme gerçekleştirilmiştir.
423
2. Dünya Mal Ticaretindeki Gelişmeler

Şekil 1’de 1961-2019 yılları arası dünya mal ticaretinin GSYİH içindeki payına yer verilmiştir.
Şekil 1. 1961-2020 Dönemi Dünya Mal Ticaretinin GSYİH İçindeki Payı (%)
1961 yılında dış ticaretin GSYİH oranı yaklaşık %16,50 olarak gerçekleşirken 2019 yılına gelindiğinde
bu oran %43,96’ya yükselmiştir. 2020 yılında ise %42,08 oranına düşmüştür (Dünya Bankası, 2021).
Şekil 2’de 2014-2020 Dönemi Dünya Mal Ticareti Hacmi ve Reel GSYİH büyümesi (Yıllık % değişim)
değerlerine yer verilmiştir.
Şekil 2. 2014-2020 Dönemi Dünya Mal Ticareti Hacmi ve Reel GSYİH büyümesi (Yıllık % değişim)
2010-2020 döneminde mal ticareti ortalama %2,9 oranında büyürken, aynı dönemde GSYİH
ortalama% 2,7 oranında büyüme göstermiştir. 2020 yılında mal ticaret hacminin yıllık yüzde değişimi
%-5.3, reel GSYİH değişim oranı %-3.6 olarak gerçekleşmiştir (WTO, 2021). Tablo 1’de dünya
genelinde1948-2020 dönemi dünya mal ihracatı ve ithalat miktarlarına yer verilmiştir.
Tablo 1. Dünya Mal İhracatı ve İthalatı (Milyar Dolar)
1948 1953 1963 1973 1983 1993 2003 2020

Mal İhracatı 59 84 157 579 1838 3688 7382 17070
Mal İthalatı 62 85 164 594 1883 3805 7599 17376
Dış Ticaret -3 -1 -7 -15 -45 -117 -217 -306
Dengesi
424
1948 yılında toplam dünya mal ihracatı 59 milyar dolar iken, 2020 yılında toplam mal ihracatı 17,0
trilyon dolara yükselmiştir. Dünya mal ithalatında ise 1948 yılında 62 milyar dolardan 2020 yılında
17,376 trilyon dolara yükselmiştir (WTO, 2021). 1948-2020 döneminde Kuzey Amerika’nın başta
ABD olmak üzere mal ihracatında düşüşler yaşanmıştır. Kuzey Amerika bölgesinin toplam ihracat
içindeki payı 1948 ve 2020 yıllarında sırasıyla %28,1 ve %13,1 olarak gerçekleşmiştir. 1948 yılında
Avrupa’nın toplam mal ihracatı içindeki payı %35,1 iken 2020 yılında %38,3’e yükselmiştir. Avrupa
Birliği üyesi ülkelerin mal ihracatındaki payı ise 1963 yılında %24,5’den %32,0 artmıştır. 1948 yılında
Asya ülkelerinin dünya mal ihracatı içindeki payı %14,0 civarındayken 2020 yılına gelindiğinde bu
oran yaklaşık %36,1 olarak gerçekleşmiştir. Kuzey Amerika’nın toplam mal ithalatı payında önemli bir
değişme gerçekleşmemiş, 1948 yılında %18,5 olan mal ithalatı payı 2003 yılında %22,7’ye yükselirken,
2020 yılında %18,5 düzeyine düşmüştür. Avrupa’nın dünya mal ithalatındaki payı 1948 yılı, 2003 yılı
ve 2020 yılında sırasıyla %45,3, %44,6 ve %37,3 olmuştur. Avrupa Birliği’nin toplam mal ithalatındaki
payı 1963 yılından 2003 yılına kadar %25,5’ten %36,1’e yükselmiş, 2020 yılında yaklaşık %29,6 olarak
gerçekleşmiştir. Asya bölgesinin toplam mal ithalatı içindeki payında ise önemli artışlar yaşanmıştır.
1948 yılında toplam mal ithalatı içindeki payı %13,9 olan Asya Bölgesinin payı 2020 yılında %32,4’ ya
yükselmiştir (WTO, 2021). Şekil 3’te 2020 yılı dünya mal ihracatında ve ithalatında ilk onda yer alan
ülkelerin paylarına yer verilmiştir.
Şekil 3. 2020 Yılı Dünya Mal İhracatında ve İthalatında İlk On Ülkenin Payı (%)
2020 yılında dünya mal ihracatında ilk sırada %14,7’lik payla Çin gelmektedir. Çin’i ABD (%8,1),
Almanya (%7,8), Hollanda (%3,8), Japonya (%3,6) izlemektedir. Türkiye’nin dünya mal ihracatındaki
payı ise yaklaşık %1,0 olup 30. sırada yer almaktadır (WTO, 2021). Şekil 8’de 2020 yılı dünya mal
ithalatında ilk onda yer alan ülkelerin paylarına yer verilmiştir. 2020 yılı toplam mal ithalat değerleri
incelendiğinde ilk beş sırada ABD(%13,5), Çin ( %11,5), Almanya (%6,6), İngiltere (%3,6), Japonya
(%3,6) yer almaktadır. Türkiye mal ithalatında dünya genelinde 23. sırada olup toplam mal ithalatındaki
payı %1,2’dir (WTO, 2021).
425
3. Türkiye’nin Dış Ticaretinin Gelişimi

Şekil 4’ta Türkiye’nin 1984-2021 dönemi mal ihracat, ithalat ve dış dengesi değerleri milyon dolar
olarak verilmiştir.
Şekil 4: Türkiye’nin 1984-2021 Dönemi Mal İhracatı, İthalatı ve Dış Dengesi (Milyon Dolar)
Türkiye’nin 1984 yılında ihracatı 7,1 milyar dolar, ithalatı ise 10,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Dış ticaret açığı yaklaşık 2,9 milyar dolar olmuştur. 2021 yılında mal ihracatı 180,8 milyar dolara, mal
ithalat değeri 201,2 milyar dolara dış ticaret açığı ise 20,4 milyar dolara yükselmiştir (TCMB, 2021).
Şekil 5. Türkiye’nin 2013-2021 Yılları Geniş Ekonomik Sınıflamaya Göre İhracat Payları (%)
Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına göre toplam ihracat içinde en yüksek paya sahip olan grup
hammadde (ara malı) ihracatıdır. 2021 yılı verilerine göre hammadde ihracatının toplam ihracat içindeki
payı yaklaşık olarak %51,2’ye yükselmiştir. Hammadde ihracatını sırasıyla %37,2 ile tüketim malları
426
ihracatı ve %10,9’luk payla yatırım malı (sermaye malı) ihracatı izlemektedir (TÜİK, 2021). Türkiye’nin
ithalatında ilk sırada hammadde (ara) malı ithalatı gelmektedir. Hammadde ithalatını yatırım malları ve
tüketim malları izlemektedir.
Şekil 6. Türkiye’nin 2013-2021 Yılları Geniş Ekonomik Sınıflamaya Göre İthalat Payları (%)
Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına göre toplam ithalat içinde en yüksek paya sahip olan grup
hammadde (ara malı) ithalatıdır. 2021 yılı verilerine göre hammadde ithalatının toplam ithalat içindeki
payı yaklaşık olarak %77,1’ye yükselmiştir. Hammadde ithalatını sırasıyla %13, 2 ile yatırım malları ve
%9,3 ’luk payla tüketim malları izlemektedir (TÜİK, 2021).
Şekil 7. 2013-2021 Yılları Sektörlerin Toplam İhracat İçindeki Payları (%)
2013 yılında tarım ve ormancılığın payı ihracat içindeki payı %3,3 iken 2020 yılında %3,5’e
yükselmiş ve 2021 yılında %3,0’a düşmüştür. Madencilik ve taş ocakçılığın payı ise sırayla %2,4, %1,7
ve %18,0 olmuştur. Türkiye’de sektörler bazında ihracat içinde en yüksek paya imalat sanayi sahiptir.
427
2013 yılında yaklaşık % 93,8 olan imalat sanayinin ihracat içindeki payı 2020 yılında %94,1 ’a ve 2021
yılında %95,4’e yükselmiştir (TÜİK, 2021).
Şekil 8. 2013-2020 Yılları Sektörlerin Toplam İthalat İçindeki Payları (%)
2013 yılında tarım ve ormancılığın ithalat içindeki payı %2,9 iken 2020 yılında %4,4’e yükselmiş ve
2021 yılında %3,8’e düşmüştür. Madencilik ve taş ocakçılığın payı ise sırayla %14,6, %10.1 ve %12,60
olmuştur. Türkiye’de sektörler bazında ithalat içinde en yüksek paya imalat sanayi sahiptir. 2013 yılında
yaklaşık % 79,0 olan imalat sanayinin ithalat içindeki payı 2021 yılında %76,6’e olmuştur (TÜİK, 2021;
2021a). Ürünler teknoloji yoğunluklarına göre sınıflandırılmaktadır (OECD, 2011; Eurostat, 2022).
Türkiye’nin 2013-2020 yılları imalat sanayinde teknoloji düzeyi ve büyüklük grubuna göre ihracat
paylarına yer verilmiştir.
Şekil 9. 2013-2020 Yılları İmalat Sanayi Teknoloji Düzeyine Göre İhracat Payları (%)
428
2013 yılında yüksek teknoloji ihracatı yaklaşık %2,6 iken 2020 yılında %3,1’e yükselmiştir. 2013-
2020 yılları arasında yüksek teknoloji ihracatı ortalaması %2,9 olmuştur. 2013 yılında orta yüksek
teknoloji ihracatı %37,8’den 2020 yılında %39,4’e yükselmiştir. 2013-2020 döneminde orta yüksek
teknoloji ihracatının ortalama değeri yaklaşık %39,3 olmuştur. 2013 yılında orta düşük teknoloji ihracatı
%29,0 ve 2020 yılında %28,1 olmuştur. İlgili dönemde orta düşük teknoloji ihracatı ortalaması ise
yaklaşık %27,2 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında düşük teknoloji ihracatı %30,4 ve 2020 yılında
%29,2 ortalaması ise %30,2 olarak gerçekleşmiştir.
Şekil 10. 2013-2020 Yılları İmalat Sanayi Teknoloji Düzeyine Göre İthalat Payları (%)
2013 yılında %4,2 olan yüksek teknoloji ithalatı 2020 yılında %6,9’a yükselmiştir. 2013-2020 yılı
yüksek teknoloji ürün ithalatı ortalaması ise %5,5 olmuştur. Orta yüksek teknoloji ithalatının payı
2013 yılından 2020 yılına gelindiğinde %31,0’dan %33,8’e yükselmiştir. 2013-2020 döneminde orta
yüksek teknoloji ithalatı ortalaması ise yaklaşık %33,2 olmuştur. İlgili yıllarda orta düşük teknoloji
ithalatı ise sırasıyla %44,2, %38,2 ve %40,1 olmuştur. Düşük teknoloji ithalatı ise %20 düzeylerinde
gerçekleşmiştir. 2013 yılında %20,4 olan ithalat değeri 2020 yılında %20,9’a yükselmiştir. 2013-2020
döneminde ise düşük teknoloji ithalatının ortalaması yaklaşık %20,8 olmuştur.
Şekil 11. 2020 ve 2021 yıllarında İhracatımızdaki ve İthalatımızda İlk 10 Ülkenin Payı (%)
2020-2021 yıllarında ihracatımızda ilk sırada Almanya (%9,5 ve %8,6) gelmektedir. Almanya’yı
İngiltere (%6,7 ve %6,1) ve ABD (%6.0 ve %6,5) izlemektedir. 2020 ve 2021 yıllarında ithalatımızda
429
ilk sırada Çin (%10,4 ve %12,0) gelmektedir. İkinci sırada ise Rusya (%8,0 ve %10,5) gelmektedir.
Rusya’yı Almanya (sırasıyla %9,8, ve %8,1’lik payla) izlemektedir.
SONUÇ
Dünya genelinde dış ticaretin GSYİH içindeki payı yükselmiştir. Başta Çin olmak üzere Asya
ülkelerinin dış ticaretteki payı yükselmiştir. Türkiye’nin ihracatında ve ithalatında imalat sektörü ve
ara malı (hammadde) ağırlıklı sektördür. Türkiye’nin ihracatı ise orta ve düşük düzey teknolojileri
içermektedir. Genel olarak Türkiye’de ihracat yapabilmek için ithalat yapma zorunluluğu ortaya
çıkmaktadır. Bu durum Türkiye’nin ihracata dayalı büyümede ithalata bağımlı olduğunu desteklemektedir.
Aynı zamanda Türkiye’nin ihracatı ağırlıklı olarak ara mallara, katma değeri çok yüksek olmayan birincil
ürünlere, hammadde ve diğer girdi nitelikli ürünlere dayanmaktadır. Türkiye’nin ithalata bağımlılığını
azaltmak için yarı ithal ikameci sanayileşme politikası uygulaması, katma değeri yüksek ve markalı
ürünler ihracat etmesi, Ar-ge ve bilgiye dayalı ürün yatırımlarının artırılması, E- ihracatın geliştirilmesi
önem kazanmaktadır.
Kaynakça
EUROSTAT (2022). Eurostat indicators on High-techindustry and Knowledge – intensive services https://ec.euro-
pa.eu/eurostat/cache/metadata/Annexes/htec_esms_an3.pdf [22.02.2022]
OECD (2011). Isıc. Rev. 3 Technology Intensity Definition. https://www.oecd.org/sti/ind/48350231.pdf
[21.02.2020]
Seyidoğlu, H 2015. Uluslararası İktisat-Teori Politika ve Uygulama. Geliştirilmiş 20. Baskı, Güzem Can Yayınları,
İstanbul.
Şahin, H 2012. Türkiye Ekonomisi Tarihsel Gelişimi-Bugünkü Durumu, Yenilenmiş 12. Baskı, Ezgi Kitabevi,
Bursa.
TCMB (2021). Ödemeler Dengesi Analitik Sunum (6. El Kitabı) https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serie-
Market [24.12.2021]
TÜİK (2021), Dış Ticaret İstatistikleri, Ekim 2021 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistik-
leri-Ekim-2021-37422 [14.01.2022].
TÜİK (2021a) . Dış Ticaret İstatistikleri, Kasım 2021 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatis-
tikleri-Kasim-2021-37423 [15.01.2022].
WTO (2021), World Trade Statistical Review 2021. https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2021_e/
wts21_toc_e.htm [11.01.2022].
430
İSTANBUL ŞEHİR TARİHİNE AİT BİR VESİKA:

DEFTER-İ BOSTANCI
Ahmet Can Uysal

Yeditepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Öğrencisi, ORCID: 0000-0003-1982-3843.
Özet
Bostancı Ocağı, Yeniçeri Ocağına bağlı bir birlik olup sarayın bahçe işleri dâhil olmak üzere
güvenliğini de sağlayan bir birimdir. Bu birimin başında Bostancıbaşı ve ona bağlı bostancı ağalar vardı.
Padişah boğazda kayıkla gezintiye çıktığında ona refakat ederdi. Padişahın kıyı hattında gördüğü yapılar
hakkında bilgi istemesi üzerine Bostancıbaşı tarafından yanlış bilgi vermemek amacıyla bu yapılar not
edilmiştir. Tarihe Bostancıbaşı Defterleri olarak geçecek bu kayıtlarda, Haliç’in iki kıyısı ve boğazın
iki kıyısında- Üsküdar’dan Anadolu Kavak’ına, Tophane’den Rumeli Kavak’ına kadar olan tüm kıyı
hattında kimler oturur ve ne gibi yapılar vardır bunları aktarmaktadır. Hane, iskele, cami, boş arsa ve
kayıkhane gibi yapıları sahipleri varsa kiracıları ile kaydetmiştir. 1793-1815 tarihleri arasında yazılan bu
defterlerde, kaydı bulunan insanların meslekleri, lakapları, aile isimleri, kıyı hattında ki mal varlıkları,
Müslüman-Gayrimüslim dağılımları, coğrafik yer isimleri gibi birçok detayı içinde barındırmaktadır.
Milet Yazma Eserler Kütüphanesi başta olmak üzere, İstanbul Deniz müzesi Arşivi ve İstanbul
Araştırmaları Enstitüsü kütüphanesinde bulunan el yazmaları incelenmiş, belirtilen detaylar bağlamında
İstanbul’un sosyo-kültürel yapısına ışık tutulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Bostancı Ocağı, İstanbul, Boğaziçi, Haliç, Yalı, İskele
Abstract
Bostancı Ocağı is a unit affiliated to the Janissary Corps and is a unit that provides the security of
the palace, including gardening. At the head of this unit were Bostancıbaşı and its subordinate bostancı
aghas. When the sultan went on a boat ride, he would accompany him. In the meantime, when the sultan
asked about the structures he saw on the coastline, Bostancıbaşı took note of these structures in order not
to give wrong information. These records, which will go down in history as the Bostancıbaşı Notebooks,
convey who lives on the two shores of the Golden Horn and on the two shores of the Bosphorus - from
Üsküdar to Anadolu Kavak, from Tophane to Rumeli Kavak, and what structures there are. Owners
registered buildings such as houses, piers, mosques, vacant lots and boathouses with their tenants, if
any. These notebooks, written between 1793 and 1815, contain many details such as the occupations,
nicknames, family names, assets on the coastline, distribution of Muslims and non-Muslims, and
geographical place names. The manuscripts in the Miletus Manuscripts Library, the Istanbul Naval
Museum Archive and the Istanbul Research Institute library were examined, and the socio-cultural
structure of Istanbul was shed light in the context of the specified details.
Keywords: Bostanci Ocağı, Istanbul, Bosphorus, Golden Horn, Mansion, Pier
431
Giriş
Farsça da bahçe anlamına gelen Bûstan kelimesinden türeyerek, Türkçeye Bostan olarak geçmiştir
(Devellioğlu, 2005). Osmanlı Devletinde sarayın bahçe işleri ve özel kolluk kuvvet diyebileceğimiz
statülüleri olan Bostancı Ocağı, I. Murad döneminde (1332-1389), kurulduğuna dair rivayetler olsa da
asli olarak Yeniçeri Ocağına bağlı bir bölüktür. Devşirme olarak yetişen ocağın efradı, Bostancıbaşı
nezaretinde ocağa alınır, fiziki yapılarına göre saray bahçesi, diğer bahçeler ve kayıkhane kısımlarında
hizmete girerlerdi (Uzunçarşılı, 1998). Bostancılar hizmetleri karşılığında her yıl kaput denilen askeri
üniforma alırlar ve diğer bölüklerden ayrı olarak başlarına ‘barata’ denilen serpuş bağlarlardı. Birinci
dereceden kıdemli ocak İstanbul Bostancı Ocağı olup, İkinci derece kıdemli ocak ise Edirne Bostancı
Ocağıydı (Özcan, 1992). Tarihte ilk defa III. Selim döneminde (1789-1807) oluşturulan Bostancıbaşı
Defterleri padişahın kayıkla gezintiye çıkması sonucunda, “Şu kimin hanesi?” diyerek merak etmesi
akabinde Bostancı ağa tarafından bizzat kaleme alınarak yazılmış ve padişaha sunulmuştur. 1793-1815
tarihleri arasında Haliç’in karşılıklı iki kıyısı başta olmak üzere Boğaz’da Üsküdar-Anadolu Kavak,
Tophane-Rumeli Kavak arasında ki leb-i derya ki yapıların kayıtları tutulmuştur.
Mezkûr tarihlerde defterler bağlamında İstanbul’un sosyolojik analizi hakkında şunları söyleyebiliriz:
Haliç bölgesi İstanbul’un ticaret merkeziydi. Şimdi ki Eminönü İskelesinin biraz ilerisinde (o tarihte
sepetçiler kasrı, Topkapı sarayı sınırları içerisindeydi), Büyük gümrük vardı. Cibali’ye kadar ticari
iskeleler mevcut olup iskele arkasında ticari hanlar ve gayri Müslim ahalinin oturduğu yerlerdi.
Ayvansaray-Eyüp hattı daha çok Müslümanların yerleşimindeydi. Balat bölgesi bu hiyerarşiyi bozmuş
olup Musevilerin mahallesiydi. (Defterlerde yahuthane yerleşimi yazmakta), Hemen karşı kıyıda
Hasköy-Kasımpaşa hattı yine Müslüman yerleşimi olup tersane bölgesiydi. Karaköy-Tophane arası ise
ticari iskeleler olup mumhane, yağ, yaş yemiş gibi iskele isimleri mevcuttu. Buna ilave olarak Mudanya
ve Tekirdağ iskeleleri olup bölgeden gelen zahirenin taksimatında rol oynardı. Beşiktaş-Arnavutköy
arası daha çok saraya yakın ve saray ahalisinin oturduğu semtlerdi. Özelikle II. Mahmud’un (1807-
1839), Topkapı Sarayını terk edip Dolmabahçe’ye yerleşmesi sonucu Salıpazarı-Ortaköy arası devlet
adamlarının oturmaya başladığı semtlerdi (Uysal, 2019, Uysal, 2021). İstinye-Tarabya arası daha çok
yabancı sefaretlerin bulunduğu yerdi, kıyı hattında Rumlar yaşamaktaydı. Sarıyer-Rumeli Kavak arası
ise Müslüman balıkçıların yaşadığı yerlerdi. Boğazın karşı kıyısı ise Anadolu kavak-Beykoz arası yine
Müslümanların yerleşimindeydi İlave olarak Vaniköy, Çengelköy ve Üsküdar hattını da bu statüye
ekleyebiliriz. Bu panoramayı bozan Kuzguncuk ise Musevi yerleşimi olarak ortaya çıkmaktaydı.
Boğazın bu yakasında daha çok emekli olmuş (Takayyüde ayrılmış-Sabık olmuş) devlet adamlarının
haneleri mevcuttu (ŞR: 3, AE TRH: 1033). Bu makalede, söz konusu defterler ışığında İstanbul yaşayan
insanların, meslekleri, lakapları, en çok kullanılan şahıs isimleri, İstanbul Ermenileri ve İstanbul
Yahudileri ile günümüze intikal eden yalılar ve onların sahipleri hakkında bilgi verilecektir.
Bostancıbaşı Defterleri
Bostancıbaşı Defterleri, Sarayburnu’ndan başlayarak Haliç ve Boğaziçi’nde ki; Yalı, mescid, cami,
hane, kahvehane, yahuthane ve iskeleleri aktaran vesikalardır. Bu vesikalar (ya da el yazmaları), dama
tahtasını andırır biçimde üç ve ya dört kutucuk olarak yapılmış bir varakta dokuz ile on iki kutu olacak
şekilde yazılmıştır. Cami, Türbe ve de devlete ait yapılar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Şahsa ait
gayrimenkul ve boş arsalar siyah mürekkeple yazılmış kiracı ise ev sahiplerini kırmızı mürekkep ile not
etmiştir. Genel itibariyle kıyı bölgelerde ki yapılar not edilmiş olup istisnai tepelerde ki maden ocakları
ve kıyıdan uzak fakat görülebilir yapılarda not edilmiştir (Fatih Cami, Emirgan’da bulunan Tekke gibi).
Sahiller defterlerde üç veya dört bölgeye ayrılmış, her bölge ayrı fasıl olarak kabul edilmiştir. Haliç tek
bir fasıl kabul edilerek, Eminönü’nün biraz ilerisinden başlayarak, Karaköy üzerinden Beşiktaş’a ve
Rumeli Kavak’ına kadar devam etmektedir. Anadolu Kavak’ından Fenerbahçe’ye ve oradan Sarayburnu
sahili ve Haliç’in bir başka noktası ayrı bir fasıl başlığıdır. Yazmaların sayfa aralığı otuz ile altmış sayfa
olarak belirlenmiştir.
432
Günümüze kadar tam metinleri yayınlanan Bostancıbaşı Defterleri beş adettir. İlk yayını, Reşat Ekrem
Koçu 1942 yılında Belediye mecmuası 99 numaralı dergide “Eski İstanbul Kıyıları Nasıldı?” isiyle
tam metnini ise 1958 yılında İstanbul Ansiklopedisi’nde (VI. Cilt), “Bostancıbaşı Defterleri” ismiyle
yayımlandı. İkinci Yayın ise Şevket Rado’ya aittir. Kendi arşivinde bulunan 1802 tarihli nüshayı 1982’de
yayımladı. Üçüncü yayın Cahit Kayra ve Erol Üyepazarcıklı tarafından 1992 yılında İstanbul Büyükşehir
Belediyesi yayınlarınca “İkinci Mahmut’un İstanbul’u-Bostancıbaşı Sicilleri” ismiyle basılmıştır.
Dördüncü yayın, Murat Bardakçı’ya ait olup 2013 yılında, “Üçüncü Selim Dönemine Ait Bir Bostancıbaşı
Defteri” ismiyle yayımlamıştır. Bu konu hakkında son yayın 2019 yılında Ahmet Can Uysal tarafından,
1793 ve 1802 Yıllarında İstanbul Kıyıları (Defter-i Bostancı) ismiyle yayımlamıştır. Bunlara ilave olarak,
1951 yılında İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümünden dört öğrencinin lisans tezleri mevcuttur (Vuslat
Sertel-Tez No: 1892, Tuncer Bayhan-Tez No: 4967), Neriman Başaran-Tez No: 1887, Hale Süer-Tez
No: Bulunamadı). Yayımlanan defter serilerinin dışında Prof. Dr. Haluk Sezgin’in editörlüğünde basılmış
olana Geçmişten Günümüze Boğaziçi isimi iki ciltlik ansiklopedide, Gazeteci Eser Tutel’in; “1815 Tarihli
Bostancıbaşı Sicillerine Göre Boğaziçi’nin Karşılıklı İki Kıyısı Boyunca Sıralanan Binalar Ve İskeleler”
başlıklı yazısı vardır. Tespit edilen söz konusu yazmalar on iki adet olup çeşitli kütüphanelerde mevcuttur.
Bu kütüphanelerde bulunan bostancıbaşı defterleri ve demirbaş numaraları ise şöyledir:
1) Topkapı Sarayı Kütüphanesi: YY 849: 80 varaktır. Kütüphanenin demirbaş kaydında
“Boğaziçi’ndeki Yalıların Listesi” parantez içinde “Bostancıbaşı Defteri” kaydı düşülmüştür.
2) Millet Yazma Eserler Kütüphanesi: AE TRH 1033: 46 varaktır. Yazmanın giriş sayfasına “1206
Senesinde Karaağaçtan Rumeli Kavak’ına Kadar Sahilhanelerin Esamisi” yazılmıştır.
3) İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi: TY 8830: 65 varaktır.
4) İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi: TY 8865: 63 varaktır.
5) İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi: TY 8866: 47 varaktır. (.İÜ Yazmaları tarihsiz
olup, Kayra ve Üyepazarcıklı’nın yayınladığı nüshalardır. İçlerinde hala defterdar, hala şeyhülislam gibi
tabirlerden tarihleri 1815 olduğu anlaşılmaktadır).
6) İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi (İbnülemin Mahmud Kemal İnal Bağışları-Süleymaniye
Kütüphanesine taşındı): 10099, 2608: 64 varaktır (1902 tarihli istinsah).
7) İstanbul Deniz Müzesi Kütüphanesi: 3623 demirbaş nolu olup, TY 8830, 8865 ve 8866’nın
istinsahıdır.
8) Şevket Rado Nüshası: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, ŞR 3: 63 varak olup iç kapakta haliç ve
Boğaziçi semtlerine dair indeks verilmiştir.
9) Şehremaniti Mektupçusu Osman Nuri Bey Nüshası: Süleymaniye kütüphanesi Süheyl Ünver
bağışlarındadır (No 63).
10) Osman Nuri Beyin İkinci Nüshası: Süleymaniye Kütüphanesi, Pakalın’ın bağışları arasındadır
(No 127).
11) Keçeci Ailesi Nüshası: Murat Bardakçı’nın yayımladığı nüshadır. 1802 tarihlidir.
Elimizde bulunan en eski nüsha millet yazma eserler de ki nüsha olup 1793 yılında orijinali kayıp
olan, orijinalinden bire bir istinsah eden Ali Emiri Efendinindir. İkinci orijinal nüsha Şevket Rado’ya
aittir. Üçüncü orijinal nüsha İstanbul Üniversitesi Kütüphanelerinde ki tarihsiz nüshalardır. Üçüncü
orijinal nüsha Keçecizade ailesine ait nüshadır. Son ve orijinal nüsha olup içlerinde en çok kullanılan
isimlerin üzerleri silinip yenileri yazılan nüsha Topkapı Sarayı Nüshasıdır. Son yapılan araştırmalara
göre 1822-1823 yıllarına ait bir defter daha bulunmuştur (Arslan, 2019).
Bu defterler Bostancıbaşı gözetiminde yazıldığı düşünülmektedir. Bu amaçla keşif gezileri Botancı
ağa ve ona bağlı ocak neferlerinin refakatinde oluşturulmuştur. Oluşturulan bu yazmalar hangi
Bostancıbaşının görevde olduğu sürede yazıldığı tespit edilmeye çalışılmış olup şu sonuçlar ortaya
433
çıkmaktadır: Tutel’in yazısı incelendiğinde Bostancıbaşı Abdullah Ağa’ya atıfta bulunulmuştur (1815).
1808 yılında Abdullah ağa isminde bostancıbaşı vardır, yerine 1814 yılında “Küfri” lakaplı Deli Abdullah
Ağa getirilmiştir. Sırasıyla 1814 yılında Ali Ağa, 1821 yılında ise Abdülkadir Ağa göreve başlamıştır
(Uysal, 2019).
Defter Analizi
Bostancıbaşı defterleri sağdan sola yazılmış olup üç kutuya beş kutu ya da üç kutuya altı kutu şeklinde
yazılmış olup dama tahtasını andırmaktadır. Her bir kutuda bir yapı (yapıdan kasıt; hane, yalı, cami,
çeşme… vb.), yazılmış sonra ki yapı ise “kurbinde” ifadesiyle başlayıp devam etmiştir. Söz konusu
yapıların fiziki durumları ve birbirine yakınlık durumları belirtilmemiş sadece verilen ifadeyle yanında
yakınında olarak bahsedilmiştir. Örnek olması için Millet Yazma Eserler Kütüphanesi nüshasından 1b
deki kayıtta şöyle yazar: Karaağaç Bahçesinin Hümayunu, Kurbunda Yusuf Efendi Bahçesi Emlak-
hümayun, Kurbunda İbrahim Hanzade Beyin Yalısı…” Defterlerin yazım tekniği ve sistemi bu şekilde
gitmektedir. 1793 yılında Boğaziçi ve haliçte toplam 1064 yapı tespit edilmiştir. Bunlardan 501 tanesi
Müslümanlara ait hane 272 tanesi ise Gayrimüslimlere ait hane sayısıdır. İlave olarak 30 adet yahuthane
tespit edilmiştir (defterlerde bir kutuda yahuthaneler başka bir kutuda yahuthane olarak geçtiği için,
burada kutu sayısı baz alınmıştır). 1802 yılında ise 771 yapı vardır (Burada defterlerin fasıl başlıkları
da sayıların azlığı çokluğu ile ilgilidir. Bir önce ki defter haliç bölgesi iken 1802 tarihi defter sadece
Rumeli yakasını aktarır). Bu yapıların içinde Müslümanlara ait hane sayısı 289, Gayrimüslimlere ait
hane sayısı ise324’tür. 1815 yılına gelindiğinde ise 623’ü Müslüman, 503’ü Gayrimüslime ait hane
sayısına ulaşmıştır. Verilen değerleri aşağıda ki tabloda da görebilirsiniz.
Tablo 1: Bostancıbaşı Defterlerinde ki yapıların sayısal değerleri
Defter Müslüman Gayrimüslim İskele Cami Kahvehane Yahuthane

Tarihleri (Hane) (Hane)
1793 501 272 42 14 6 30
1802 289 324 48 16 9 -
1815 623 503 135 55 103 89
Defterlerde sayıca artış gösteren ulaşımın bel kemiği denilen iskeleler göze çarpmaktadır. İstanbul’un
kıyı hattında birbirinden farklı yüzlerce iskele bulunmaktaydı. Bunların içinde en dikkat çeken Aralık
İskelesi tabiridir. Konu hakkında çalışma yapan Kayra, Üyepazarcıklı ve Bardakçı’nın kitaplarında bu
tabirin açıklaması yoktur. Sedat Hakkı Eldem’in Boğaziçi Yalıları I-II kitabında (Eldem, 1994) çizmiş
olduğu harita ve görsellerde dikkat çekilmiş olup iki yalı arasında genişliği (tahminimizce) 3-4 metre olan
ve kıyıdan birkaç metre dışarı çıkan iskeledir. Bu yapılar defterlerde sıkça geçer. Bunlara ilave olarak Yağ
kapanı, bal kapanı, un kapanı, yemiş iskelesi, duhan (tütün) iskelesi-gümrüğü, kıyıda bulunan camilerin
iskeleleri (Fındıklı cami iskelesi), hamallar iskelesi gibi özel işlevli iskeleler ile İstanbul’a zahire getirilen
(Buğday-Arpa) Mudanya ve Tekfurdağ (Tekirdağ) iskeleleri de vardı. Şirket-i Hayriyye’den önce var
olan bu iskelelerin sayıca fazlalığı ulaşımın denizden yapıldığı ve buna ilave kayıkların kullanımının
önemini göstermektedir. Boğaziçi köylerinde oturan insanların sur içine (İstanbul’a) sık gidip geldiği
ve günümüz taksi dolmuşlarının deniz aracı konumunda ki Pazar kayıklarını kullanmaktaydılar. Pazar
kayığı iskeleleri de defterlerde sıkça geçen iskelelerdendir. Kayıkların kıyıda bağlandığı kapalı koy
görümünde kayıkhane yapıları vardı. Bu yapılar yalı önlerinde cami önlerinde olduğu gibi şahıslara ait
kayıkhaneler olup kiralaya verilmeleri söz konusudur.
434
Tablo 2: İskele İsimleri
İskele İsimleri
Gümrük-ü kebir Yağ Kapanı Galata Mumhane Tekfurdağ Balık Pazarı
Gümrüğü İskelesi İskelesi İskelesi
Aralık İskelesi Debbağhane Yaş Yemiş Kahve Duhan Bursa ve
İskelesi İskelesi Gümrüğü Gümrüğü Mudanya
İskeleleri
Kayık çeşitleri arasında en çok kullanılan ve günümüzün dolmuşu sayılan Pazar kayıklarıydı. Bu
kayıklar, elli-altmış kişiyi eşyalarıyla birlikte taşıyabilecek kapasitedeydi. 13 Metre uzunluğunda 2,5 metre
genişliğinde olan bu kayıklar üç-dört çifte denilen kürekler ile çekilmekteydi. İstanbul sularında kullanılan
bu ve benzeri kayıklar ince ve uzun olup süratli bir şekilde gitmesi sağlanmıştır (İşipek, 2010). Defterlerde
geçen yalı kavramı üzerinde durmak gerekirse; Yalı kavramı yunanca Yalos’tan gelmektedir (Eruz, 2013).
Boğaziçi’nde ki yalıların çoğu XIX. Yüzyıl sonları (1870’den sonra) yapılmıştır. İncelenen tarihlerde ki
yalılar ise çoğunluğu ahşap olup leb-i derya yapılardır. Yalı tipi evler, Anadolu’da Safranbolu evlerine
benzer olup tek farkı deniz kenarında olmalarıdır. Erken dönem ( XVI-XVII. Yüzyıllar) Boğaziçi yalıları
daha çok yaz aylarında gidilen mekânlar olarak tercih ediliyordu. Boğaziçi yerleşimi daha çok tepelerin
denize dik indiği yamaçlardan ziyade dere ağızlarında ki düzlüklerde toplanmıştır (Ortaköy örneği). Bu
düzlükler Karadeniz’e ya da Marmara’ya doğru uzanan kıyılar dik yamaçlı olup yalı yerleşimi oluşturmuş
ve köyleri bu yalılar uzantısıyla bağlamıştır (Uysal, 2019). Bu yalılar incelenen tarihlerde genel itibariyle
tek katlı yapılardır. Zaman içeresinde tek merdivenli, ortadan merdivenli, çift merdivenli ve denize dik
merdivenli olarak şekillenecektir (Erdenen, 2006). Yalılarda oturanlar genelde Alt sınıf tabakadan kişiler
ile zengin sınıf tabakaya kadar geniş bir yelpazede insanlardan oluşuyordu. Bunların dışında yine sahilde
olup Hane statüsünde evlerde vardı. Bunlar ticaret yapan ya da zanaat sınıfına mensup orta halli kesim idi.
Bu kişiler bazen balıkçılık yapan bir aile bazense sarraf, saray görevlisi ve din adamı da olabilirdi. Genel
olarak bu yapılar (hane-yalı), bir ya da iki kuşak görür ve zamanla yıkılırdı. Bazen de bir aile büyüğünün
yalısı, damadının yalısı, ya da mahdumlarının yalısı olarak devam ederdi.
Bir aileye mensup iki-üç yalı olabildiği gibi işlettikleri kayıkhanelerde söz konusuydu. Meslekler
üzerinden ele alındığında aşağıda ki tabloda açıkça ifade edilmiştir.
Mezkûr tarihlerde (1793-1815), Boğaziçi’nde yerleşimini daha iyi anlamak için Beşiktaş
iskelesinden başlayarak baktığımızda: Beşiktaş İskelesi, Yorgancı Hafız Emin Ağa’nın Yalısı, Merhum
Es-seyid Abdullah Ağa Kerimesi Yalısı, Balıkçı Ali Dede Oğularının Yalısı, Merhum İmam-ı Şehriyâri
Kerimesinin Yalısı, Haraccıbaşı İskelesi, Eyyüb Efendizâde Ali Efendi’nin Yalısı, Gümrük Katibizâde
Abdullah Bey Oğullarının Yalısı (AE TRH: 1033, 5b-1793), Kurbunda Beşiktaş İskelesi, Kurbunda
Kalafatçılar Meydanı, Kurbunda Levend Çiftliği Ağası Veli Ağa’nın Yalısı tahtında kahve dükkânı,
Kurbunda Yorganî Hafız Ağa’nın Yalısı, Kurbunda Balıkçı Abdullah Ağa’nın Yalısı ve kayıkhanesi,
Kurbunda Balıkçı Dedeoğulu Seyyid Mustafa Ağa’nın Yalısı, Kurbunda Sefai Efendi Zevcesinin Yalısı,
Kurbunda Hala Sadr-ı Rum Veli Efendizâde’nin Yalısı, Kurbunda Züeamadan Kara
435
Tablo 3: Defterlerde adı geçen meslekler
Meslekler
Cevahirci İpekçi Çuhacı
Dellal Şerbetçi Sarraf
İstimaleci Attar Şapçı
Yapağıcı Şalcı Din Adamı
Terzi Hekim Bilinmeyen
Çuhacı Sofçu Berber
Dülger Tuğlacı Hatman
Boyar Kalpakçı Darphaneci
Simkeş Hekim Bezirgân
Devlet Görevlisi Peynirci Tenekeci
Kersteci Yemenici Debbağ
Şişeci Cerrah Kayıkçı
Simkeş Bakkal Tülbentçi
Silahdârın Yalısı, Kurbunda Gümrük Arayıcıbaşının Ömer Ağa’nın Yalısı, Kurbunda Merhum
Abdullah Bey’in Oğullarının Yalısı, Kapıkethüdası Yeğen İbrahim Ağa Zevcesinin Yalısı, Kurbunda
Valide Sultan Efendimizin Kethüdası Yusuf Ağa’nın Yalısı (ŞR:3, 3b-4a-1802). Kurbunda Beşiktaş
İskelesi ve Hatap Meydanı, Hayrettin Paşa Türbesi ve Mehmed Efendi Mescid-i Şerifi, Kurbunda
Marangoz Mustafa Kullarının Dükkanı, Kurbunda Bab Kalafatçı Dükkanı, Kurbunda Bostani Mustafa
Kullarının Dükkanı, Kurbunda Serâpe Kahve Dükkanı, Çiftlik Kethüdası, Zevcesinin Yalısı Müsteciri
Serberberi Şehriyari Ağa Kulları…. (TY 8866-1815, Kayra, 1992). Beşiktaş İskelesinden, Ortaköy
İskelesine yönüne kısa alıntılardan hareketle; kıyı hattında son derece hareketli bir yapı silsilesi göze
çarpar. 1793 tarihinde yapılar arasında ‘kurbunda’ ifadesi yazılmamışken ilerleyen tarihlerde bu ifade
kullanılmış olması yapıların sıklığı ve birbirine yakınlığı söz konusudur. Balıkçı dede lakaplı birinin
yalısı ismi zikredilmiş akabinde tarih ilerledikçe bu yalı onun çocuklarına kalmıştır.
Özellikle ‘zevcesinin yalısı’ tabiri Osmanlı toplumunda eşlerine gayrimenkul bırakma geleneği
olduğunu da göstermektedir. 1802 tarihinde III. Selim’in tahta olduğu düşünülürse validesi Mihrişah
Sultanın Kethüdası Yusuf Ağanın da burada bir yalısı olduğu defterlerde geçmektedir. ‘Serape’ tabiri
ile sıralı olarak kahve dükkânlarının burada olduğu ve marangoz dükkânı gibi çeşitli zanaat kollarına
ait dükkânlarda Beşiktaş kıyı hattında mevcuttu. İlaveten, Nizam-ı Cedid ordusun Levent Çiftliğinde
kurulmuş olup o mıntıkadan sorumlu Veli ağanın yalısının orda olduğu ve yalının hemen altında kahve
dükkânı olduğu aktarılmaktadır. Yine ‘Müstecir’ ibaresiyle yalının-veli ağanın zevcesinin- kiraya verdiği
anlaşılmaktadır. Defterlerde geçen şahıs isimler tek tek incelendiğinde Osmanlı toplumunda ve İstanbul
özelinde en çok kullanılan isimleri ise aşağıda ki tablodadır.
436
Tablo 4: Defterde sıkça geçen isimler
Müslüman Gayrimüslim
Abdullah Andon
Ömer Andonaki
Mehmed-Mehemmed Avram
Halil Kostaki
Mustafa Yorgaki
Özellikle bazı isimler zikredilirken meslekleri dışında lakapları da yazılmıştır. Bu lakaplar kişilerin
statüleri, memleketleri, fiziki yapıları ve mensup olduğu dine göre değişiklik göstermekteydi. Aşağıda
ki tabloda kullanılan lakaplar aktarılmıştır.
Tablo 5: Lakaplar
Lakaplar
Aci Sarıoğlu
Bayburtlu Küçük
Yenişehirli Topal
Mirasyedi Hacı
İbiş Güzeloğlu
Halepli Bibiki
Benlizade Molla
Tosyalı Maçkalıoğlu
Cüce
Haliç bölgesinde Balat-Cibali semtlerinde yoğun olarak Yahudi yerleşimi söz konusuydu.
‘Yahuthaneler’ denilen yapı içerisinde kalırlardı. Bölgede oturan Yahudiler daha çok ticaretle uğraşır ve
çeşitli zanaat kollarında aktiftiler. Tablo 1’de ki verilerden hareketle, 1793 yılında 30, 1815 yılında ise 89
yapı tespit edilmiştir. Bu yapılar daha çok ‘yahuthaneler’ şeklinde yazıldığı için sayısal veriler defterde
ki kutu sayıları üzerinden verilmiştir. Rakamsal farklılıklar olabilir. İstanbul’da yaşayan Ermeniler ise
daha çok sarraflık yaparlardı. Sarraflık mesleği (kuyumculuk) yaygın bir meslekti. Bu mesleğe sahip
olanlar içinde bir aile var ki içlerinden sıyrılıp saray kuyumculuğuna yükselmiştir. Düzyan ailesi ve
akabinde Mıgırdıç-Tıngıroğlu aileleri saraya yakın ailelerdendir. Aile XVII. Yüzyıldan başlayarak XIX.
Yüzyıla kadar aktif olarak saray ve çevresiyle ilişki içindedir. Ailenin en büyüğü, Düz Artin ve sırasıyla;
Düzoğlu Ohannes, Düzoğlu Mikael Çelebi, Düzoğlu Ohannes Çelebi ve onun çocukları, Sarkis, Kirkor,
Mikael ve Bogos kardeşler II. Mahmud döneminde aktif olarak çalışmışlardır (Koçu, 1968). Düzyan
ailesi II. Mahmud döneminde yaptıkları bazı hatalar yüzünden ya sürüldüler ya da idam edildiler.
Olayı aktaran Çarkçıyan’a göre; Ailenin üyelerinden Sarkis Bey, darphane müdürlüğüne getirilir.
Darphane’den alınan bir miktar para işletilir ve yerine konurdu, bu son derece gizli tutulurdu. Sarkis
beyle Avrupa’da bulunmuş Halet Efendi, Sarkis beye bir miktar borç verir ve İstanbul’a geldiğinde bu
437
parayı ödemez. II. Mahmud darphaneyi teftiş ettirdiği sırada bütçede açık çıkması sonucu Sarkis bey
ile birlikte ailenin diğer üyelerini divan yolunda idam ettirir ve aileyi sürgüne yollar (Çarkçıyan, 1953).
Aynı akraba aileler olan Tıngıroğuları ve Mıgırdıçlarda bu akıbete uğramıştır. 1822 Yılında affedilen
aile İstanbul’ geri döner (Dabağyan, 2005). Defterler bazında incelendiğinde ailelerin Kuruçeşme,
Ortaköy ve Baltalimanı’nda yalıları olup Tarabya taraflarında işlettikleri kayıkhaneleri vardı (ŞR: 3,
AE TRH 1033). Günümüze intikal eden üç yalı olup sırasıyla Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı, Kıbrıslı
Yalısı ve Şerifler Yalısı olup yalılar hakkında ki bilgiler; Amcazade Hüseyin Paşa, meşhur Köprülüler
ailesine mensup paşadır. Köprülü Mehmed Paşanın küçük kardeşi Hasan Ağa’nın oğludur. Merzifonlu
Kara Mustafa Paşayla birlikte II. Viyana kuşatmasına katılmıştır. Kastamonu sancak beyliği yapmış ve
1691 tarihinde İstanbul Kaymakamı olmuştur (Aktepe, 1991). Defterlerde kendisi dışında diğer aile
üyelerinin yalıyı kullandığını anlıyoruz. 1793 yılında ki kayıtta: Affan Bey Halilesi Hatice Hanımın
Yalısı, (AE TRH: 1033- 25.a), diğer nüshalarda Köprülüzadelerin Meşruta Yalısı olarak geçmektedir.
I. Abdülhamid döneminde sadrazamlık yapmış olan İzzet Mehmed Paşa’ya ait Kıbrıslı Yalısının ilk
sahibidir. Daha sonra yalı 1838 yılında Kıbrıslı Mehmed Paşaya satılınca yalı Kıbrıslı yalısı olarak kaldı
(Uysal, 2019). Defterlerde, İzzet Paşazade Said Beyin yalısı (AE, TRH: 1033, 25.a), olarak geçmekte
olup diğer nüshalarda da aynı isimle not edilmiştir. Son olarak Emirgan’da bulunan Şerifler Yalısı,
isminden de anlaşılacağı üzere II. Abdülhamid döneminde Mekke şerifliği yapmış Abdiillah (Abdullah)’a
aittir. Fakat Yalı ondan önce IV. Murad dönemine bölgeye ismini veren Emirgüneoğlu Tahmasb’a
kadar gitmektedir. XIX. Yüzyılda çeşitli ilaveler yapılarak günümüze gelmiştir (Uysal, 2019). Defter
kayıtlarında Baltacı Feyzi Ağa hanesi (AE TRH: 1033, 12.b), diğer nüshada (1802), Merhum Türbedar
Feyzi Ağa Oğullarının Yalısı (ŞR: 3, 13.b) şeklinde kayıt düşülmüştür.
Haliç ve Boğaziçi’nde Arsa- İmar Kullanımı (1793-1802)

Eminönü’nden Unkapanı yönüne gidildiğinde çeşitli iskeleler ve gümrük iskeleleri ile Yahuthaneler
mevcuttu. Cibali-Eyüp arasında Yusuf ağaya ait kahvehane, mescid ve İbrahim Paşanın kerimesine ait
odalar vardı. Ayvansaray’da altı adet iskele ile Esma ve Hatice sultanlara ait yalılar bulunmaktaydı.
Hasköy’de on bir adet Yahuthane kaydı olup iki iskele (Hasköy-Arslan iskeleleri) vardı. Karşı kıyıya
geçtiğimizde Kasımpaşa’da yedi iskele, Aynalı Kavak Kasrı, Kalafat yeri, Kereste gümrüğü, Yağ
mahzenleri ile birlikte Kalyoncu kışlası vardır. Tophane’ye geldiğimizde otuz yedi adet Müslümanlara
ait yapı vardır. Fındıklı Cami yanında Silahdar ağası Hasan Ağaya ait bir boş arsa vardı. Beşiktaş’ta 59
yapı olup bunların içinde, Kereste dükkânı, üç iskele, bir kalafat yeri ve otuz yedisi Müslümanlara ait
hane-yalı vardır. Ortaköy’de yüz yedi yapı içerisinde yirmi altısı Müslümanlara ait olup elli bir tanesi
Gayrimüslimlere aittir. Sekiz adet iskele ile Neşetabad kasrı, Saliha Sultan kerimesine ait bir yalı vardır.
Arnavutköy’de kırk üç yapı olup bunların on dokuzu Müslümanlara, yirmi üç tanesi Gayrimüslimlere
aittir. Dört iskele, fırın, yedekçi odası ve Bostancı ocağı vardır. Bebek’te doksan dört yapı vardır. Bu
yapıların çocuğu Müslümanlara aittir. Sadece bir yapı Gayrimüslime kiraya verilmiştir, o da Sipah
Halifesi Mustafa beye ait yalıdır. Bunların dışında mektep ve Bebek kasrı mevcuttur. Baltalimanı’nda
yirmi yapı içerisinde beşi Müslümanlara ait olup iskele, dört adet boş arsa, bu arsaların içinde biri yalı
arsası vardı. İngiliz tercümanı Moskov’un kızlarına ait vakıf maden (taş ocağı), kahve dükkânı vardır.
Emirgan’da on altı yapı içerisinde Gayrimüslim olmayıp, bir tekke, iskele ve hamam vardır. İstinye’de elli
üç yapı içerisinde otuz üçü Müslümanlara olup iki yapı gayrimüslimlere aittir. Bunlardan ilki Karabet’e
ait boş arsa ile Kemhacı hatuna ait odalardır (kemhacı: ipek çeşidi). Pazar kayığı iskelesi, kalafat yeri
ve mumhanede bu yapıların içerisindedir. Yeniköy’de yüz on yedi yapı olup dördü Müslümanlara aittir.
Yedi iskele, mumhane ve Yeniköy mahkemesi kaydı vardır. Tarabya’da yüz seksen dört yapı içinde on
dördü Müslümanlara aittir. Beş iskele ve kalafat yeri mevcuttu. Sarıyer’e geldiğimizde elli dokuz yapı
içerisinde yirmi üçü Müslümanlara on dördü Gayrimüslime aittir. Bostancı kışlası, Papaz odaları-kilise,
Pazar kayığı iskelesi vardır.
Boğazın karşı kıyısı Beykoz’a geçtiğimizde kırk sekiz yapının tamamına yakını Müslümanlara ait
olup Gayrimüslim yoktur. Üç iskelesi vardır. Paşabahçe’de, yirmi bir yapı olup Müslümanlara aittir.
438
Gayrimüslim kaydı yoktur. Bir iskelesi vardır. Kanlıca ’dan Kandilli yönüne doğru, Altmış yapı olup
bunların içerisinde Göksu kasrı ve iskelesi mevcuttur. Gayrimüslim kaydı yoktur. Kandilli ’de yirmi
bir yapı olup tamamı Müslümanlara ait olup iskele kaydı vardır. Çengelköy’de altmış sekiz yapı olup
kırk dokuzu Müslümanlara on dördü Gayrimüslimlere aittir. Üç iskelesi vardır. Vaniköy’de yirmi yapı
olup çoğu Müslümanlara ait iken İstavri adlı bir Gayrimüslimin arsası vardır. Bunların dışında padişah
köpeklerinin yetiştirildiği Saksoncular ocağı, Pazar kayı için satın alınan arsa vardır. Kuzguncuk’ta, otuz
yapı içerisinde on yedisi Müslümanlara, on tanesi Gayrimüslime aittir. Arabzade Ata Efendi’ye ait boş
bir arsa kaydı vardır. İlave olarak iskele kaydı düşülmüştür. Üsküdar’a gelindiğinde ise, altmış bir yapı
içerisinde elli biri Müslümanlara ait olup Gayrimüslim kaydı yoktur. Üç iskele, mumhane, debbağane
ve muhterik (yanmış) bir arsa kaydı vardır.
Sonuç ve Değerlendirme
Bostancı Ocağına mensup ağalar, sadece padişahın merakı için yazdıkları el yazmalarıyla tarihçi
olmamalarına rağmen çok önemli bir tarihi vesikayı bizlere bırakmışlardır. Bu vesikalarda XVIII.
Yüzyıl sonu XIX. Yüzyıl başlarında İstanbul’un çeşitli konakları, yalıları, iskeleleri, camileri ve
fırınlarına ilişkin bilgiler vermektedir. Özellikle ticari yapının bel kemiği iskeleleri ve gümrükleri ile
çevresinde ki kompleks yapıları içlerinde oturanları ile not edilmiştir. Yalı formatında ki yapıların
kiracı-ev sahibi ilişkisi, bu kişilerin meslekleri, aile isimleri ile aktarılması Bostancıbaşı Defterlerine
sosyolojik açısından bakılmasını da etkin kalmıştır. Dönem İstanbul’unun Müslüman Türkleri için devlet
erkânına mensup olanlar, din adamları, tüccar, zanaat sınıfına mensup kişileri oluşturmaktaydı. Klasik
dönemde anlaşıldığı gibi devşirme sisteminin terk edildiğini de görmekteyiz. Gayrimüslim sınıf içinde
İstanbul Ermenilerinin sarraflık yaptığını, İstanbul Musevilerinin ise ticaretle uğraştığını görmekteyiz.
Rum kesimi için tercümanlık ve çeşitli zanaat kollarına mensup kişiler de vardı. Özellikle Tarabya ve
civarında yaşayan orta sınıf Rumların balıkçılık yaptığını kavaklarda yaşayan orta sınıf Müslümanlarında,
Müslüman mahallesinde balıkçılık yaptığını görmekteyiz. Saray ve erkânı Topkapı Sarayını terk edip
siyaseti Dolmabahçe ve Çırağan Saraylarına (ileri tarihlerde Feriye Sarayları olarak geçecek olan şimdiki
Çırağan Sarayı ve ek binaları) taşımışlardı. XIX. Yüzyıl başlarında sur içi eski bir şehir görünümünde
olup hemen karşı kıyısında ise Pera-Galata hattı yeni bir şehir görünümünü almaktaydı. Bu ayrım
özellikle 1850’lerden sonra daha bir göze çarpar nitelikte olacaktır. III. Selim dönemine denk gelen ilk
defter kayıtları Levent civarında Nizam-ı Cedid için bir kışla kurulduğunu bu kışladan sorumlu kişilerin
Beşiktaş- Arnavutköy civarında oturduklarını öğreniyoruz. Boğaziçi siyasi ve sosyolojik açıdan defterler
nazarında hiyerarşik yapılara bölünmüştür. Anadolu yakası emekli olmuş devlet adamları ile Müslüman
yapı statüsünü bozmayarak kalmıştır. Karşı kıyıda ise heterojen bir yapı vardır. Müslüman-Gayrimüslim
mahalleri olduğu gibi karışık hane formatını da içinde barındırır. Zaman içerisinde sayılar eşitlenmiş
ya da biri diğerinden fazla olmuştur. Kıyılarda köyler dışında denize dik yamaçlı karadan ulaşımı zor
olan yerler yalı yerleşimi, dere ağzı düzlüklerde köy yerleşimi oluşmuştur. Burada yaşayan halkın büyük
bir kesimi sur içine yani İstanbul’a sık gidip geldiği için deniz ulaşımı için gerekli Pazar kayıkları ve
onlara özel iskeleler yapılmış bazı arsalar Pazar kayığı arsası olarak satın bile alınmıştır. Haliç kıyıları
ise İstanbul’un ticaret ve Pazar yeriydi. Tekirdağ ve çevre bölgelerden gelen zahirenin (Buğday-Arpa)
doğruca Un kapanına gelmesi ve buradan fırınlara-değirmenlere dağıtılması söz konusuydu.
İstanbullu için et ihtiyacı ise Anadolu’dan gelenler için Üsküdar-Kuzguncuk arasında bulunan Öküz
limanına, Rumeli’den gelenler için Ayvansaray’a nakli söz konusuydu. Tanzimat öncesi tarih söz konusu
olduğu için (1793-1815), bu işle İstanbul Kadısı ve Kasaplar Kethüdası bu işle görevliydi. Kasımpaşa
kıyıları Tersane olarak konumlanmış, olası kıtlık ve hava muhalefetine karşı ambarlar inşa edilmiştir.
Tüm kıyılar boyunca serape tabiriyle (sıralı) kahvehaneler sıralanmış olup sayıları azımsanmayacak
derecededir. Söz konusu yalılardan günümüze intikal eden Kıbrıslı, Şerifler, Amcazade Hüseyin Paşa
gibi yalılar genel itibariyle son sahiplerinin isimlerini alarak kalmışlardır. Yalı yerleşimi alt-orta ve üst
sınıflara mensup herkesin sahip olabildiği, kişilerin mesleki durumları ile açıklanabilir. Tülbent satan bir
kişi ile ticaret yapan kişi veyahut sarayda görevli kethüdanın da yalısı vardı.
439
Burada yalılarının fiziki yapılarını bilemiyoruz, lakin tek katlı mütevazı yapılar ile gösterişli
yapıların iç içe olduklarını dönem gravürlerine baktığımızda görebiliriz. Bu yapıların çoğu coğrafya
ile uyumlu olup leb-i derya ya da kıyıdan fazla uzakta olmayan hane görümündedir. Sırtlara doğru sert
bahçeler ile kameriye köşkleri ile belli formatta yapılardır. Boğaziçi daha çok yazlık yer olarak yerleşim
göstermiş olsa da zamanla yaz kış oturulan yerler olarak karşımıza çıkar. Emekli olmuş veya bir devlet
görevlisinin boğaza taşınması, taşındığı yere cami ve çeşme yaptırması bölgenin nüfusunun artmasına
kullanılabilirliğine imkân sağlamıştır.
Kaynakça
Arşiv Belgeleri
Millet Yazma Eserler Kütüphanesi, AE TRH: 1033.
İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, ŞR: 3.
İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi, TY 8830.
Telif Eserler
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Vuslat Sertel, Tez No: 1892.
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Hale Süer, Tez No: Bulunamadı.
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Neriman Başaran, Tez No: 1887.
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Tuncer Bayhan, Tez No: 4967.
Aktepe, Münir, Mehmet, “Amcazade Hüseyin Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
İstanbul 1991, s. 8-9.
Arslan, Hülya, Son Bostancıbaşı Defterine Göre Boğaziçi ve Haliç Sahilleri, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniver-
sitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
Çarkçıyan, Gavidas, Rahip, Türk Devleti Hizmetindeki Ermeniler, Yeni Matbaa, İstanbul 1953.
Dabağyan, Panos, Levon, Türkiye Ermenileri Tarihi, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
Erdenen, Orhan, Boğaziçi Sahilhaneleri I-II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ, İstanbul 2010.
Eruz, Fulya, “Yalı”, İslam Ansiklopedisi, C. XXXXIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s. 301-305.
İşipek, Rıza, Ali, İstanbul’un Kuğuları Saltanat Kayıkları, Deniz Basımevi, İstanbul 2010.
Koçu, Ekrem, Reşat, “Düzyanlar”, İstanbul Ansiklopedisi, C. IX, Koçu Yayınları, İstanbul 1968.
Özcan, Abdülkadir, “Bostancı”, İslam Ansiklopedisi, C.VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.
308-309.
Uysal, Can, Ahmet, 1793 ve 1802 Yıllarında İstanbul Kıyıları (Defter-i Bostancı), Hoşgörü Yayınları, İstanbul
2019.
Uzunçarşılı, Hakkı, İsmail, Osmanlı Devletinde Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998.
440
EKLER
EK-1
1793 Tarihli Bostancıbaşı Defteri
EK-2
Bostancıbaşı Tasviri
441
POTENTIAL IMPACT OF HEALTH LITERACY LEVEL

ON TYPE 2 DIABETES RİSK
Pınar Duru 1, *, Figen Akay 2, Özlem Örsal 3

1,* Faculty of Health Sciences, Department of Public Health Nursing, Eskisehir Osmangazi University, Eskisehir, Turkey,
ORCID ID: 0000-0002-3471-1383
2 Institute of Health Sciences, Department of Internal Medicine Nursing, Eskisehir Osmangazi University, Eskisehir, Turkey,
ORCID ID: 0000-0002-9851-0994
3 Faculty of Health Sciences, Department of Public Health Nursing, Eskisehir Osmangazi University, Eskisehir, Turkey,
ORCID ID: 0000-0002-4494-8587
SUMMARY
Objective: This study aimed to investigate the impact of health literacy levels of ministry employees
on Type 2 Diabetes risks.
Methods: This cross-sectional study data were obtained from 351 participants working in the
Republic of Türkiye Ministry of Environment, Urbanization and Climate Change between February
2020 and March 2021. The institutional approval of the Ministry Department of Support Services (dated
05.11.2019 and no: 259105) and ethics committee approval (dated 10.12.2019 and no: 37) from the
Eskisehir Osmangazi University Non-Interventional Clinical Research Ethics Committee were obtained.
The study universe was composed of 4000 personnel. In selecting the individuals to be included in the
study, a systematic sampling method was used by choosing one person for every 12 individuals on the
personnel list. Within the scope of the study, “the personal information form”, “Turkey Health Literacy
Scale (HLS-TR)” (Okyay, Abacıgil & Harlak, 2016), and “Finnish Diabetes Risk Score (FINDRISK)”
(Lindström & Tuomilehto, 2003) were used. Statistical data analysis was assessed using the t-test, one-
way analysis of variance (ANOVA) test, and Pearson Correlation test. The statistical significance level
was taken as p < .05.
Results: The mean score of the participants from the HLS-TR scale was 31.92 ± 7.85 (min. 0.00-
max. 50.00), and 59% (n = 207) of the employees had a problematic/insufficient level of health literacy.
In the next ten years, the risk of developing Type 2 diabetes was found to be 33% (high) in 9.4% of
the participants and 50% (very high) in 1.1%. Participants who are 45 years old and over, married,
perceive their general health level as good/bad, have any chronic disease other than diabetes, use regular
medication, and apply to occupational medicine most frequently in the last month had a higher risk of
developing diabetes in the next ten years (p < .05 for each). The risk of developing diabetes in the next
ten years increased as the participants’ health literacy level decreased (p < .05).
Conclusion: The participants’ level of health literacy potentially impacts their risk of developing
diabetes in the next ten years.
Keywords: Diabetes mellitus, health literacy, occupational health
442
References
Lindström, J., & Tuomilehto, J. (2003). The diabetes risk score: a practical tool to predict type 2 diabetes risk.
Diabetes Care, 26(3), 725-731. https://doi.org/10.2337/diacare.26.3.725
Okyay, P., Abacıgil, F., & Harlak, H. (2016). Turkey health literacy scale-32. In P. Okyay & F. Abacıgil (Eds.),
Turkey Health Literacy Scale reliability and validity study, Vol. 1, pp. 43-61. Anıl Advertising Printing.
443
SUBCLINICAL HEARING LOSS IN PATIENTS WITH

ISOLATED ATRIAL SEPTAL DEFECT / PATENT
FORAMEN OVALE
Kübranur Dönel1, Banu Baş2

1
Gazi Yaşargil Training and Research Hospital, Otorhinolaryngology Polyclinic, Audiology Unit, Diyarbakır, Turkey.
2
Ankara Yıldırım Beyazıt University, Department of Otorhinolaryngology, Audiology Department, Ankara, Turkey.
ORCID: 1https://orcid.org/0000-0002-0212-6948, 2https://orcid.org/0000-0002-2521-4545
ABSTRACT
Paradoxical emboli and ischemic foci in isolated ASD/PFO patients affect many systems such as
visual impairment, migraine, and transient ischemic stroke (1,2,3). It is aimed to show that this situation
causes hearing loss since it is thought that it will leave our inner ear system vulnerable to ischemia (4).
Although there was no previous ENT pathology in a young adult patient who applied to the cardiology
clinic with complaints of fatigue and rhythm disorder, he was diagnosed with isolated ASD as a result of
all routine examinations and analyzes and was referred to the Ear Nose and Throat clinic for control due
to bilateral tinnitus complaints. Bilateral hearing loss was observed. An ischemic event that will occur
for any reason in the hearing system may manifest itself with a hearing problem. Since ASD and PFO
are the most likely cardiovascular pathologies in the etiology of embolism, a multidisciplinary approach
is important in the clinical field.
Keywords: Atrial septal defect, patent foramen ovale, hearing loss
REFERENCES
1. Sayın, R., Güleç T.Ç., & Tombul T. (2009). Atrial septal defekt, retinal arter okluzyonu ve serebral infarkt bir-
likteliği olan bir olgu, Van Tıp Dergisi, 16 (3):109-112.
2. Luermans, J.G.L.M., Martijn, C., Temmerman, F., Thijs, V., Schonewille, W.J., Plokker, H.W.T., Berg, J.M.,
Suttorp, M.J., & Budts, W.I.H.L. (2009). Is a predominant left-to-right shunt associated with migrai-
ne?: A prospective atrial septal defect closure study, Catheterization and Cardiovascular Interventions,
74(7):1078–84. https://doi.org/ 10.1002/ccd.22226.
3. Ayas, Z.Ö., Gündoğdu, A.A., & Üreyen, Ç.M. (2018). Genç iskemik inmeli hastalarda patent foramen ovale,
Turkish Journal of Cerebrovascular Diseases, 24 (2): 46-51. https://doi.org/ 10.5505/tbdhd.2018.21548.
4. Ori, M., Faralli, M., & Ricci, G. (2017). Cochleovestibular transient ischemic attacks as a manifestion of patent
foramen ovale. J Int Adv Otol, 13(3): 422-5. https://doi.org/ 10.5152/iao.2017.4519.
444
SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ

KÜRESEL VATANDAŞLIK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ
Dr. İlyas KARA

Milli Eğitim Bakanlığı
ORCID: 0000-0003-4755-0037
ÖZET
Güçlü bir küreselleşme sürecinin hala devam ettiği düşüncesi, günümüzde de mevcuttur. Özellikle
bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen ilerlemeler küreselleşme sürecini hızlandırmaktadır.
Ancak küreselleşme sadece tek boyutlu bir durum olarak değerlendirilmemelidir. Çünkü bu süreç aynı
zamanda belirli hedefleri olan birden fazla aktörün yer aldığı çok boyutlu bir yapıyı da ifade etmektedir.
Küreselleşme devletlerin, uluslararası kuruluşların ve büyük şirketlerin işbirliğine dayanan; özellikle
ekonomi, çevre, insan hakları, sağlık, yoksulluk, terör ve savaşlarla mücadele alanlarında oluşan sosyal
hareketleri kapsayan, sosyal bir boyutu da içerisine alan geniş bir yapılanmadır. Bu yapılanma ortaya
çıkan sorunlar için oluşturulan uluslararası kuruluşları ve organizasyonları da beraberinde getirmiştir.
Küreselleşme neticesinde küresel vatandaşlık kavramı oluşmuş ve bireyleri sadece yaşadıkları ülkenin
değil daha geniş bir topluluğun üyesi yapma hedefi ortaya çıkmıştır. Küresel vatandaşlık anlayışı ise
küresel topluma dair aidiyeti vurgulayan, bu doğrultuda bireylere küresel hak, rol ve sorumluluk yükleyen
bir özelliğe sahiptir. İnsanlık günümüzde pek çok uluslararası sorunla karşı karşıyadır. Küresel ısınma, göç,
savaş, terör, yoksulluk ve salgın hastalıklar bu sorunlardan sadece bir kaçıdır. İnsanlığın bu problemleri
aşmasının en etkili yolu ise küresel bir çapta birlik ve beraberlik duygusunun oluşturulmasıdır. Eğitim
ise küresel vatandaşlar yetiştirme ve uluslararası çapta birlik ve beraberliği sağlama noktasında kilit
rol oynamaktadır. Özellikle vatandaşlık eğitimi konusunda öncü bir disiplin olan Sosyal Bilgiler dersi
küresel vatandaşlık eğitiminde önemlidir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de uygulanmakta olan Sosyal
Bilgiler Dersi Öğretim Programının (SBDÖP, 2018) küresel vatandaşlık bağlamında incelenmesidir.
Araştırma nitel bir çalışma olup doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Verilerin analiz edilmesinde
ise betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma ile elde edilen bulgulara ve sonuçlara dayalı olarak Sosyal
Bilgiler Dersi Öğretim Programına yönelik öneriler getirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Eğitimi, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Vatandaşlık, Küresel
Vatandaşlık.
EXAMINATION OF THE SOCIAL STUDIES COURSE CURRICULUM IN THE

CONTEXT OF GLOBAL CITIZENSHIP
ABSTRACT
The notion that a strong globalization process is still ongoing, exists today. Globalization is accelerated,
in particular, by developments in information and communication technologies. However, because this
process also represents a multi-dimensional structure in which multiple actors with distinct agendas are
445
engaged, globalization should not be seen as a one-dimensional situation. The concept of “globalization”
is broad and includes social movements in the areas of the economy, the environment, human rights,
health, poverty, terrorism, and combating wars. These movements are supported by governments, non-
governmental organizations, and major corporations. International institutions and organizations formed
to address the issues that have emerged have been brought forth with this transition. The idea of global
citizenship and the motivation to make people citizens of both their nation of residence and a larger
community have both emerged as a result of globalization. On the other side, the concept of global
citizenship emphasizes belonging to the global community and places global rights, obligations, and
responsibilities on individuals in this direction. Today, humanity is dealing with a number of global
issues. Just a handful of these issues include terrorism, conflict, terrorism, poverty, and epidemics.
Creating a sense of global solidarity and togetherness is the most efficient approach for humanity to
tackle these issues. On the other side, education is crucial for developing global citizens and promoting
peace and solidarity around the world. Global citizenship education requires a strong foundation in social
studies, a discipline that has helped shape citizenship education. Examining Turkey’s Social Studies
Curriculum (SBDP, 2018) from the perspective of global citizenship is the goal of this study. The study
was qualitative, and the approach of document analysis was employed. The data were analyzed using a
qualitative methodology. On the basis of the research’s findings and outcomes, recommendations for the
social studies curriculum were recommended.
Keywords: Social Studies Education, Social Studies Curriculum, Citizenship, Global Citizenship.
446
SKIN PIGMENTATION PROBLEMS AND CAMOUFLAGE

MAKEUP
DERİ PİGMENTASYON SORUNLARI VE KAMUFLAJ MAKYAJ
Gizem DOĞANEL AKSOY1*

*1Bartın Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri MYO,
Saç Bakımı ve Güzellik Hizmetleri, Bartın, Turkey.
ORCID Kodu: 0000-0003-0258-556X
GİRİŞ
Cilt kusurlarından biri deride meydana gelen pigmentasyon problemleridir. Derideki pigmentasyon
bozukluğunun nedeni melanin pigmentasyonudur. Melanin pigmentasyonu oluşumunda meydana
gelen bir aksilik dermatolojide pigmentasyon bozuklukları isimli bir grup hastalığın temel nedenidir.
Bu hastalıkların başlıca olanları; rozasea, telenjiektazi, porto şarabı lekesi, purpura, melasma, çiller,
vitiligo, aknedir. Kişilerin vücutlarında var olan bu hastalıkların görünümlerinin iyileştirilmesi ve
kamufle edilmesi için kamuflaj makyaj kozmetiklerinden faydalanılır. Kamuflaj makyaj; yüksek
kapama gücüne sahip, suya dayanıklı, cilde uyum sağlayan, cildin hava almasını sağlayan, geniş renk
skalası olan, kozmetik ürünlerle ciltteki kusurları kapatmak amacıyla uygulanan bir makyaj çeşididir.
Kamuflaj makyaj uygulamalarında yüzün çekici olmayan kusurlu tarafları kapatılarak, yüzün kusursuz
tarafı ile bir bütünlük sağlanmasıdır. Deride meydana gelen hiperpigmentasyon ve hipopigmentasyon
sorunlarına göre düzeltici teknikler ile uygulama yapılır. Bu derleme ile pigmentasyon problemleri,
kamuflaj makyaj kozmetikleri, kamuflaj makyaj uygulamalarının problemlere göre uygulama
yöntemleri, kamuflaj makyaj uygulaması sırasında veya sonrasında karşılaşılabilecek riskler hakkında
bilgi verilmesi amaçlanmaktadır.
DERİ PİGMENTASYON SORUNLARI

Derideki pigmentasyon bozuklarını ele aldığımızda nedeni melanin pigmentasyonudur (Draelos,1994).
Melanin pigmentasyonu oluşumu sırasında meydana gelen bir aksilik dermatolojide pigmentasyon
bozuklukları isimli bir grup hastalığın temel nedenidir (Akkaya, 1990). Derideki lekelenme problemi
eğer açık renk ise pigmentin azalması ile meydana gelen hipopigmentasyon, deri renginin tamamen
yok olması ile oluşan beyaz lekeler ise depigmentasyon(apigmentasyon), koyu renk lekelerin oluşması
pigmentasyonun artması ile ortaya çıkan hiperpigmentasyon olarak adlandırılır (Taşpınar,1981). Bu
hastalıkların başlıca olanları; rosacea, telanjiektazi, porto şarabı lekesi, purpura, melasma, çiller, vitiligo,
aknedir.
447
1. Vitiligo: Derideki melanosit yıkımı sonucu ortaya çıkan, her bölgede yaşayan insan ırklarında
ortaya çıkabilen, doğum, çocukluk, ergenlik, gençlik, yaşlılık gibi yaşamın tüm evrelerinde oluşabilen
deride pigmentasyon kaybı sorunudur. Araştırmalara göre 20 yaş altında %50 oranında bulunması söz
konusudur (Tüzün ve diğerleri,1994). Genel olarak hastalığın başlıca sebepleri arasında stres ön planda
olup genetik etmenler %10 oranındadır. Genellikle küçük beyaz lekeler olarak, el ve boyun bölgesinde
başlarlar. Zamanla lekeler yaygınlaşarak farklı şekillerde ve boyutlarda farklı bölgelerde yayılmaya
devam eder. Vitiligo olan bölgelerde kıllarda renk kaybı görülebilmektedir (Tosundur, 2002). Dr. Erdal
Pala’nın uzmanlık tezi olan “Vitiligolu hastalarda dermatolojik yaşam kalite indeksi uygulanarak yaşam
kalitesinin etkilenme derecesinin belirtilmesi’’ adlı çalışmada belirtildiği gibi vitiligo lekeleri hastalara
sosyal ve psikolojik anlamda olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Hastalığın tedavisi süresi uzun ve henüz
etkili bir tedavi yöntemi bulunamaması, sürecin öngörüsünün olmaması yaşam kalitesini etkilemektedir
(Pala, 2009).
Şekil 1: Vitiligo Lekesi(https://microskinuk.com)
2. Porto Şarabı Lekesi: Deride kılcal damarların genişlemesi sonucu ortaya çıkan düz şekillerde
olup, kırmızı ya da mor renklerde bulunan doğuştan kalıcı lekelerdir. Genellikle yüz bölgesinde büyük
ölçüde bulunur. Hastaların yaşamları boyunca dış görünüşlerinde merak uyandıran, sosyal hayatlarında
sorun yaratan lekelerdir (Eaton, Openshaw, 1995).
Şekil 2: Porto Şarabı Lekesi(https://www.hakanbuzoglu.com/nevus-flammeus-porto-sarabi-lekesi)
448
3.Akne: İnsanların %85 inin hayatlarında karşılaştığı cilt sorunlarından biridir. Akne vulgarisin
ortaya çıkma nedeni hormonlar tarafından sebum salgısının artması sonucu ortaya çıkan bozuk
hücrelerin ortaya çıkmasıdır (Akbaba, 2001). Akne vulgaris genellikle ergenlik ve gençlik döneminde
yüz ve boyun bölgemizde ağırlıklı olarak ortaya çıkmaktadır. Skarları yaşam boyunca kalıcıdır. Stresin
oluşumunu arttırdığı akne, imaj algısında az etkisi olsa da lekelerin; yapılan araştırmalarda hastalarda
özgüven eksikliğine, öz benlik saygısına, sosyal ilişkilerinde zorluklara, sosyal fobi, stres, mutsuzluk
gibi psikosomatik bulgulara neden olduğu bildirilmektedir (Harter,1990).
Şekil 3: Akne Vulgaris(https://www.drhilalgokalp.com/akne-ve-akne-izleri-tedavisi)
4.Gebelik Lekesi (Melazma): Gebelikle görülen fizyolojik deri değişiklikleri büyük olasılıkla
gebelikle ilişkili hormonal değişikliklere bağlıdır. Fizyolojik deri değişiklikleri bazen patolojik olarak
kabul edilebilecek ciddi boyutlarda olabilir. Hiperpigmentasyon ve melazma gebelikte oluşan pigment
değişiklikleridir. Melazma gebelikte görüldüğü zaman gebelik maskesi olarak da adlandırılır (Özdemir
ve Özdemir, 2006).
Şekil 4. Melazma(https://www.hakanbuzoglu.com/melazma-tedavisi)
5.Rosacea: Halk arasında ‘gülleme’ adıyla bilinmektedir. Yüzdeki deriyi etkileyen, damar
bozuklukları ve enflamasyon gibi nedenlerle oluşan Rosacea’nın nedeni tam olarak bilinmemektedir.
Rozasea, sık görülen inflamatuvar deri hastalıklarından biridir ve hastalığın semptomları en sık 30-60
yaşları arasında başlamaktadır. Kronik, alevlenme ve iyilik halleri ile sürmekte ve daha çok kadınları
etkilemektedir (Arıcan, 2005).
449
Şekil 5. Rosacea(https://sosyola.com/rozasea-tedavi-yontemleri)
KAMUFLAJ MAKYAJ
Makyaj, tarih boyunca, süslenmede her zaman önemini korumuştur. Eski dökümanlara bakıldığında
kadınların güzelleşmek ve kusurlarını gizlemek için makyajdan yararlandıkları bilinmektedir. Günlük
makyaj kozmetiklerinden farklı olarak cilt kusurlarını düzeltmek amacıyla yüksek örtmek gücüne
sahip kamuflaj makyaj kozmetikleri geliştirilmiştir (Rayner, 1997). Bu kozmetikler opak oldukları
için yara ve leke izlerini yok ederek, uygulama yapılan bölge ile normal deri rengi arasında uyum
sağlayabilmektedir. Kamuflaj makyaj; yüksek kapama gücüne sahip, suya dayanıklı, cilde uyum
sağlayan, cildin hava almasını sağlayan geniş renk skalası olan kozmetik ürünlerle ciltteki kusurları
kapatmak amacıyla uygulanan sahne sanatları kökenli bir makyaj çeşididir (Zittlau,2001). Kamuflaj
makyaj kozmetikleri ise çeşitli özellikleri ile normal makyaj kozmetiklerinden ayrılmaktadır. Bu
özellikler; suya dayanıklılık, mat görünüm (şeffaf olmama) ve uygulandıkları bölgede başka makyaj
uygulamalarına olanak sağlamaktadır (Rayner,1997). Kamuflaj makyaj uygulamasında kullanılan
ürünler aşağıda sıralanmıştır;
Kapatıcı Makyaj Kozmetiği (Covermark): Yapısında belirli oranda sürfaktan barındırıp, kalıp
şeklinde olup ıslak sünger ile uygulandığında yüzeyde eşit, doğal bir dağılım sağlayarak kusurlu bölgeyi
kapatan kozmetiktir. (Seiden ve Copeland, 1994).
Sabitleyici Pudra (Sealing Powder): Yapısında bağlayıcı madde olarak magnezyum sitrat olan,
sıkıştırılmış formda olan, içinde pigment, titanyum dioksit veya çinko oksit barındıran, kapatıcı etkisini
arttıran, makyajdan sonra uygulanıp makyajı sabitleyen kozmetiktir (Eaton ve Openshaw, 1998).
Opak olduğu için suya dayanıklıdır.
Yarı Saydam Pudra (Translucent Powder): Yapısında magnezyum silikat bulunduran, az
pigmentli ya da pigmenti olmayan, parlamayı önleyen, ısıya karşı makyaja dayanıklılık sağlayan,
fondötenin rengini koruyan, normal pudralara oranla yapısında bulundurduğu kaolin sayesinde daha
emici ve kapama etkisini arttırma özelliği yüksek olan, kadifemsi görünüm sağlayan kozmetiktir (Eaton
ve Openshaw, 1998).
Su Bazlı Fondöten: İçerisinde yağdan çok su barındıran, cildi parlak gösteren, kalıcılığı az olduğu
için sürekli yenilenme gerektiren fondöten çeşididir. Hem krem hem de likit şeklinde bulunabilirler
(Gray, 2000)
Yağ Bazlı Fondöten: Her mevsim kullanıma uygun, nemlendirici etkisi yüksek, yağ oranı fazla olan
fondöten çeşididir. Çubuk ve sıkıştırılmış halde bulunabilirler (Gray, 2000).
450
CİLT RENK KUSURLARININ KAMUFLAJ MAKYAJ YÖNTEMLERİ

Kişinin deri ve deri alt tonuna, ince deri altındaki kırmızı tonuna ve kalın deri altındaki kahverengi
pigmentlerine dikkat edilmelidir (Rayner, 1997). Doğru ton elde edilene kadar karışımlar tekrar
edilmelidir, doğal görünüm sağlanmalıdır (Seiden ve Copeland, 1984).
Hiperpigmentasyonda Kamuflaj Makyaj: Koyu lekelerin sebebi güneş ışınları ise onları engelleyici
bir makyaj kozmetiği seçilmelidir. Yağlı ciltlerde kapatıcı tüm bölgeye uygulanır, sonrasında sabitleyici
pudra uygulaması yapılır, fazlalıklar alınır ve su bazlı fondöten uygulanabilir. Kuru ciltte ise kapatıcı
sadece kusurlu alana uygulanıp, yarı saydam pudra kullanılır, yağ bazlı ya da krem fondöten uygulaması
yapılabilir.
Hipopigmentasyonda Kamuflaj Makyaj: Renk kaybı olduğu için doğal cilde uyum sağlaması
için öncesinde bronzlaştırıcı uygulanarak doğal tona yaklaşım sağlanması önerilir (Zittlau, 2001). Kuru
ciltlerde kamuflaj makyaj kozmetiği tüm bölgeye sürülür, sabitleyici pudra uygulanır. Yağlı ciltlerde ise
sabitleyici pudra sonrasında su bazlı fondöten uygulanabilir (Seiden ve Copeland, 1984).
KAMUFLAJ MAKYAJ UYGULAMASI SIRASINDA VEYA SONRASINDA

KARŞILAŞILABİLECEK RİSKLER
Kamuflaj makyajda hijyenik ortamda yapıldığı takdirde, uygulama sonrasında bir problem
çıkmamakla birlikte nadiren birtakım sorunlarla karşılaşılabilir.
Siyah Nokta ve Akne; Kamuflaj makyaj kozmetikleri içerisinde yüksek oranda yağ barındırdığı için
siyah noktaya ve hassas ciltlerde akneye neden olabilir.
Alerji: Kamuflaj kozmetikleri kokusuz ve koruyucu bileşenlerin az olduğundan, alerjik etkisi
azalmıştır. Her kozmetikte olduğu gibi düşük bir risk olsa da uygulama yapılmadan önce test edilmesi
mutlaka önerilir (Tosundur, 2002).
KAYNAKÇA
Akbaba, G. (2001). Sivilceler. Bilim ve Teknik Dergisi. Tübitak Yayınları
Akkaya, S. (1990). Dermatoloji El Kitabı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Arıcan, Ö. (2005). Rozaseada Etyopatogenez, Tanı ve Tedavi. Genel Tıp Dergisi, 15(1), 35-41.
Draelos, D. (1994, April). Camuflage Cosmetics and Techninques. Cosmetics Tolletries(109), 75-83.
Eaton, A., & Openshaw. (1998). Kozmetik Makyaj ve Manikür. Ankara: Ajans Türk Gazetecilik ve Matbaacılık
A.Ş.
Gray, J. (2000). The World of Skin Care. London.
Harter, S. (1990). Developmental Differences in the Nature of Self-representations; İmplications for the Un-
derstanding, Assessment and Treatment of Maladaptive Behavior. Cognitive Therapy and Research(14),
113-142.
Özdemir, S., & Özdemir, M. (2006). Gebelikte Melazma. TÜRKDERM-Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi, 40(3),
98-100.
Pala, E. (2009). Vitiligolu Hastalarda Dermatolojik Yaşam Kalite İndeksi Uygulanarak Yaşam Kalitesinin Etki-
lenme Derecesinin Belirtilmesi. Uzmanlık Tezi, Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Dermatoloji Ana-
bilim Dalı, Erzurum.
Rayner, V. (1997). Cosmetology and Medicine: Camuflage Make Up . Third International Cosmetics Symposıum,
(s. 172-193). Eskişehir.
Seiden, L., & Copeland, I. (1984). Children How to Camuflage Unattractive Scars and Blemishes. New York.
451
Taşpınar, A. (1981). İnsan Vücudu. Deri Hastalıklarında Ön Bilgiler. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
Tosundur, İ. (2002). Kamuflaj Makyaj Yöntemleri ve Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma. Master Tezi, Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kuaförlük ve Güzellik Bilgisi Eğitimi Anasanat Dalı, Ankara.
Tüzün, Y., & vd. (1994). Dermatoloji. İstanbul: Nobel Tıp Kitap Evi.
Zittlau, J. (2001). Vitiligo. Beauty Forum, (s. 37).
Vitiligo Fotoğrafı, 15 Temmuz 2022 tarihinde https://microskinuk.com/ adresinden erişildi.
Porto Şarabı Lekesi Fotoğrafı, 17 Temmuz 2022 tarihinde https://www.hakanbuzoglu.com/nevus-flammeus-
porto-sarabi-lekesi adresinden erişildi.
Akne Vulgaris Fotoğrafı, 17 Temmuz 2022 tarihinde https://www.drhilalgokalp.com/akne-ve-akne-izleri-tedavisi/
adresinden erişildi.
Melazma Fotoğrafı, 18 Temmuz 2022 tarihinde https://www.hakanbuzoglu.com/melazma-tedavisi adresinden
erişildi.
Rosacea Fotoğrafı, 22 Temmuz 2022 tarihinde https://sosyola.com/rozasea-tedavi-yontemleri adresinden erişildi.
452
BİR KÜLTÜREL ÖGE OLARAK TOKAT SİVİL

MİMARİSİNDE SAÇAK SÜSLEMELERİ
Mahmut Delen
Milli Eğitim Bakanlığı/ Öğretmen. ORCID: 0000-0002-7332-6971
Yaşar Metin Aksoy

Sağlık Bakanlığı/ Doktor. ORCID: 0000-0003-0790-0100
Geleneksel Türk evlerinin mimari nitelikleri, yüzlerce yılı aşkın öğrenme süreciyle kültürel bir
birikim ortaya konularak gelişmiştir. Bölgesel ve iklime dayalı özelliklerin etkisiyle çeşitlenen Türk
mimari estetik anlayışı, bölgenin sahip olduğu sosyo-ekonomik özellikler, inanç, yaşam biçimi gibi
etmenlere bağlı olarak birbirinden beslenerek özgün nitelikler kazanmıştır. Geleneksel Türk evlerinin
süsleme özellikleri de bu zenginlikle oluşmuştur (Uşma, 2021, s. 227).
Anadolu sivil mimarisinde malzemenin bol olmasından dolayı ahşap, mimaride olduğu gibi
süslemede de yaygın biçimde kullanılmıştır. Anadolu’nun farklı bölgelerinde ahşabın farklı malzemeleri
kullanılarak aynı ya da benzer motiflerin kullanıldığı bilinmektedir (Naldan, 2014, s.310).
“Süslü kenarlıklı saçaklar cephe hareketliliğine katlı sağlayan ögelerdir” (Uşma, 2021, s. 244). Bu
cephe hareketliliği sağlanırken kimi zaman benzer ögeler kullanılsa da kimi zaman bölgenin ve ustanın
sanatına özgü motifler görülmektedir. Bölgelerin kültürel ve sanatsal özelliklerini yansıttığı göz önüne
alındığında süslemelerde kullanılan motiflerin her yöreye özgü çalışmalarla ortaya konmasının önemi
anlaşılmaktadır.
Bu çalışmada da Yaşar Metin Aksoy tarafından yapılan saha araştırmasında yerlerinde incelenerek
ortaya çıkarılan tavan saçak süslemeleri konu edinilmiştir. Araştırmada Tokat Merkez ilçe ve Niksar
İlçesi sınırlarında adresleri ile tespit edilmiş olan toplam 24 adet saçak süslemesi çizilerek kayıt
altına alınmaya çalışılmıştır. Günümüzde ahşap evlerin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalması,
bu motiflerin çizim, karşı cepheden fotoğraflama gibi tekniklerle arşivlenerek aynısının örnek olarak
üretilmesine ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Bireysel gayretler sonucunda ortaya konan bu saçak
süsleme motif ve oyma çalışmalarının derli toplu biçimde çalışılması konusunda ilk adım olabilecek
bu çalışmanın ardından Tokat’ın tüm ilçelerindeki geleneksel yapıların saha araştırması ile tespit edilip
saçaklar ve tavan göbekleri bakımından incelenmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Uşma, G. (2021). Anadolu’daki Geleneksel Türk Evlerinin Plan, Cephe ve Süsleme Özellikleri
Bağlamında İncelenmesi. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, (6), 227-259.
Naldan, F. (2014). Akçakoca Evlerinde Süsleme. Zeitschrift für die Welt der Türken, 6(2).
EAVES DECORATIONS AS A CULTURAL ELEMENT IN CIVIL

ARCHITECTURE OF TOKAT PROVINCE
The architectural qualities of traditional Turkish houses have been developed by a cultural
accumulation over hundreds of years of learning process. The understanding of Turkish architectural
453
aesthetics, which has diversified with the effect of regional and climatic features, has gained unique
qualities by feeding on each other depending on factors such as socio-economic characteristics, belief
and lifestyle of the region. Ornamental features of traditional Turkish houses were formed with this
richness (Uşma, 2021, p. 227).
Due to the abundance of materials in Anatolian civil architecture, wood was widely used in decoration
as in architecture. It is known that the same or similar motifs are used by using different materials of
wood in different regions of Anatolia (Naldan, 2014, p.310).
“Eaves with ornate borders are the elements that provide the facade mobility with layers” (Uşma, 2021,
p. 244). While providing this façade dynamism, sometimes similar elements are used, but sometimes
motifs specific to the art of the region and the master are seen. Considering that the regions reflect the
cultural and artistic characteristics, the importance of revealing the motifs used in the decorations with
works specific to each region is understood.
This study discusses the ceiling eaves ornaments, which were examined in their places during
the field research conducted by Yaşar Metin Aksoy. In the research, a total of 24 fringe ornaments
determined with their addresses in the borders of Tokat central district and Niksar District were drawn
and tried to be recorded. It is thought that wooden houses are in danger of extinction today, and that
these motifs need to be produced as an example by archiving them with techniques such as drawing and
photographing from the opposite side. After this study, which can be the first step in studying these eaves
ornament motifs and carving works, which are revealed as a result of individual efforts, the importance
of determining the traditional structures in all districts of Tokat with field research and examining them
in terms of eaves and ceiling cores is emphasized.
454
ENDÜSTRİ 4.0 VE KALİTE ETKİLEŞİMİNİN ANALİZİ
Fatih ÖZTÜRK1 Gülşah BOZ2, Feyzanur GÖRMÜŞ3

1,2,3
Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Endüstri Mühendisliği, İstanbul, Türkiye.
ORCID: 10000-0003-4113-055X, 20000-0001-7789-8240, 30000-0002-3223-2952
ÖZET
Firmaların rekabet ortamında başarılı olabilmesi için en önemli faktör yenilenen endüstri dünyasına
ayak uydurabilmeleridir. Bu süreçte birçok zorluklarla karşılaşsalar da gerekli prosedürleri ve aşamaları
iyi bir şekilde uygulayabilirlerse istedikleri başarıya ulaşabileceklerdir. Bu makalede Endüstri 4.0’a
geniş bir açıdan bakılarak karşılaşılan zorluklar, uygulama adımları gibi konularda bilgiler verilmiş,
müşteri memnuniyeti açısından önemli bir konu olan kaliteden bahsedilmiş ve kalitenin Endüstri 4.0 ile
etkileşimi incelenmiştir.
• Endüstri 4.0 avantajları, dezavantajları, Endüstri 4.0’a geçiş aşamasında karşılaşılan zorluklar
birçok açıdan anlatıldıktan sonra iş dünyasına olan etkisi incelenmiştir.
• Kalitenin Endüstri 4.0 ile entegre hali olan Kalite 4.0’ dan bahsedilmiştir.
• Endüstri 4.0 ve Endüstri 4.0’ın kalite ile etkileşimini bu alanda tecrübesi bulunan kişiler ile birlikte
yapılan anket çalışmasıyla incelenmiştir. Anketi yorumlamamıza yardımcı olacak hipotezler
kurulmuş ve bu hipotezler gerekli istatistiksel analizlerle test edilmiştir.
Bu çalışmanın ana amacı olan Endüstri 4.0 ve Kalite etkileşiminin aynı yönlü pozitif 2 değişken
olduğu gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Kalite 4.0, Toplam Kalite Yönetimi, Dijital Dönüşüm
ABSTRACT
The most important factor for companies to be successful in a competitive environment is to keep
up with the renewed industrial world. Although they encounter many difficulties in this process, if they
can apply the necessary procedures and stages well, they will be able to achieve the success they want.
In this article, by looking at Industry 4.0 from a broad perspective, information on issues such as the
difficulties encountered and implementation steps are given, quality, which is the most important issue in
terms of customer satisfaction, is mentioned and the interaction of quality with Industry 4.0 is examined.
• After explaining the advantages and disadvantages of Industry 4.0, the difficulties encountered
during the transition to Industry 4.0, and its elements, its impact on the business world has been
examined.
• After examining the two most important topics, Total Quality Management and Lean Six Sigma,
Quality 4.0, which is the integration of quality with Industry 4.0, is explained.
455
• The components of Industry 4.0 are mentioned and the connection of the components with Quality
4.0 is examined.
• There is an application part that examines the interaction of Industry 4.0 and Industry 4.0 with
quality with a survey study with people who have experience in this field. Hypotheses that will
help us interpret the questionnaire have been established and these hypotheses have been tested
with the necessary statistical analysis.
It has been observed that the interaction of Industry 4.0 and Quality, which is the main purpose
of this study, is two positive variables in the same direction. As Industry 4.0 continues to evolve, it
will positively affect quality. Since the companies that have passed or are going to Industry 4.0 will
increase the quality of the products and services they produce in the future, there will be improvements
in parameters such as customer satisfaction and error rate. As a result, it will be easier for companies to
reach their target in the competitive environment.
Keywords: Industry 4.0, Quality 4.0, Total Quality Management, Digital Transformation
GİRİŞ
Dünya geneline baktığımızda çoğu işletmede hem iç hem de dış olmak üzere çok sayıda rekabet
içeren ilişkiler görülmektedir. Özellikle sanayi bölgelerinde karşımıza çıkan bu rekabet ilişkileri
şirketlerin kendilerini daha ileriye taşımaları için onları hırslandırmış ve daha fazla gelişmelerine katkı
sağlamıştır. Günümüzde sanayi toplumuna bakıldığında Endüstri 4.0’ın etkileri görülmektedir. Endüstri
4.0, “4. Sanayi Devrimi” olarak da nitelendirilmektedir (Bolatan, 2020). Endüstri 4.0 işletmeler için ne
kadar büyük kolaylıksa da Endüstri 4.0’a geçiş bir o kadar zor olmaktadır (Kayar vd., 2018). Bunun
sebebi henüz firmaların teknoloji ile tam anlamıyla entegre olamamasıdır (Kayar vd., 2021).
Kalite, Endüstri 4.0 ile doğrudan ilişkili bir kavramdır. Zaten firmaların hedefi Endüstri 4.0 ile
kaliteyi birbirine entegre ederek rekabet piyasasında başarılı olabilmektir (Öztürk, 2021). Rekabet
edebilen firmaların başarılı olabilmesi için ürün çeşitliliğini sağlayabilmek için süreçleri daha verimli
hale dönüştürüp, müşteri beklentilerine tam anlamıyla karşılık verip, kaliteli ürünleri üretmeleri
gerekmektedir (Öztürk, 2014). Şöyle ki bir firma ne kadar kaliteli, verimli veya müşteri isteklerine
doğru oranda cevap verebiliyorsa ürettiği ürün de hizmet de o derece kalitelidir (Kayar ve Öztürk,
2020).
Kalitenin Endüstri 4.0 ile etkileşimini Kalite 4.0 olarak da tanımlanabilir. Kalite ve Endüstri 4.0
kavramları birbirleriyle ilişkili bir şekilde değişmekte ve işletme yapılarını birlikte etkilemektedir
(Kayar vd., 2019; Kayar ve Öztürk 2019).
İşletmeler Endüstri 4.0 yolunda ilerlemeye karar verdiği andan itibaren üretim sahasında hem
daha verimli hem daha doğru müşteri ihtiyaçlarına tam anlamıyla cevap verebilen ürün ve hizmetleri
üretebilme konusunda gelişim gösterecektir (Ayvaz vd., 2018a; Öztürk ve Kaya, 2020a).
MATERYAL VE YÖNTEM
Yapılan literatür taramasında Endüstri 4.0, Kalite 4.0, Endüstri 4.0’a geçiş aşamasında karşılaşılan
zorluklar, Endüstri 4.0’ın avantajları ve dezavantajları, Endüstri 4.0 ve Kalite etkileşimi gibi anahtar
kelimeler kullanılarak elde edilen makaleler incelendi. Bunun sonucunda anket soruları oluşturularak
hipotezler kuruldu.
Anket: Anketin verileri yirmi altı soruluk veri toplama anketi kullanılarak toplanmıştır. Anket üç
bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde çalışanların yaşı, Endüstri 4.0 ya da Kalite alanındaki tecrübe süresi ve mezun
olduğu derecesi olmak üzere üç soru sorulmuştur.
456
İkinci bölümde Endüstri 4.0’la ilgili gelecekteki durumu, fırsatları ve zararları ile ilgili çalışanların
düşüncelerini öğrenmek amacıyla on dört soruluk bir kısım oluşturulmuştur.
Üçüncü bölümde Endüstri 4.0’ın kalite ile etkileşimini incelemek amacıyla dokuz soruluk bir kısım
oluşturulmuştur.
İkinci ve üçüncü bölümlerde katılımcılar “1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Fikrim
Yok, 4=Katılıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum” şeklinde Likert tipi ölçek ile oluşturulmuş sorulara
cevap vermişlerdir.
Anket bu alanda çalışan, geçmişte çalışmış ve akademik çalışma yapan yaklaşık 200 kişiye
gönderilmiştir. Gönderilen kişilerden 105 kişi anketi yanıtlamıştır ve analizler 105 kişinin verdiği
yanıtlar kullanılarak SPSS programı üzerinden yapılmıştır.
1. ENDÜSTRİ 4.0
Üretim alanında pek çok farklı problem çıkabilmektedir. Çıkan zorluklarla mücadele de en büyük
destekçi Endüstri 4.0’dır. Endüstri 4.0’dan iş aşamalarında bulunan ve değer oluşturan bağlantılar için
insan, ekipman ve nesnelerin gerçek zamanlı, akılcı, dijital bağlantıları olarak söz edilebilir (Öztürk
vd., 2019; Öztürk ve Kayar, 2019). Endüstri 4.0’ın diğer adına da akıllı üretim denilmektedir. Ürün ve
hizmetleri geliştirmede çığır açan bir kavramdır. Yalın üretim ile Endüstri 4.0 birbirlerine paralel olarak
yürümektedir.
Endüstri 4.0, yeni sanayi devri olarak da anılmıştır. Vasıf aranmayan işlerde otomasyonu sağlayarak,
vasıf aranan işlerde ise uzmanlaşmayı sağladığından katma değer yaratma devrimi olarak da söylenebilir
(İnce vd., 2018). Endüstri 4.0’da yani diğer adıyla yeni sanayi devriminde üretimle ilgili olan bütün
departmanların birbirleriyle koordineli çalışmasına destek olmaktadır (Celik ve Öztürk, 2017).
Günümüzde Türkiye’ye bakıldığında Endüstri 4.0’a geçen çok fazla firma görülmemektedir. Henüz
geçmemiş firmalarda ise geçiş aşamasında kendilerine farklı yollar aradıkları görülmektedir (Öztürk ve
Gülmez, 2022). Tabi ki firmalar bu konuda başarılı olabilmeleri için onları yönlendirecek kılavuzlara
ihtiyaç duymaktadırlar. Ancak kuralların yazıldığı standart bir kılavuz olmadığı için firmalar yine kendi
yollarını kendileri arama durumunda kalmaktadır (Özcan ve Öztürk, 2021; Öztürk ve Kaya, 2020a).
1.1. ENDÜSTRİ 4.0’A GEÇİŞ AŞAMASINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR

● İşletmenin makine ve ekipmanlarını geliştirebilmesi için yeterli bütçesi olmayabilir.
● Yönetimden yeterli destek gelmeyebilir.
● İşletmelerin Endüstri 4.0 ile ilgili bilgilerinin yetersiz olması yapacaklarını zorlaştırabilir.
● Alışılmış olan sistemi bırakmak zor olabilir.
● İşletmede planlama ve düzen konusunda yetersiz olabilir.
● Belli bir iş birliği ve koordinasyon içinde çalışma gerekliliğini beraberinde getirdiği için bu olaya
uyum sağlanamayabilir.
● Devletten gereken desteği alamayabilir.
● Ar-Ge bölümünün çoğu firmada olmayışı ve olanların da yetersiz kalması olabilir.
● İşletmelerde dijital kültür düşük olabilir (Demiral ve Aydın, 2019).
1.2. ENDÜSTRİ 4.0 VE TÜRKİYE

Endüstri 4.0 Türkiye’de ilk olarak otomotiv sektöründe kullanılmaya başlanmıştır. Bunun temel
sebebi de hızlı bir sektör olmasıdır. Bu sektörde ürünlerin pazara çıkış sürelerini kayda değer şekilde
457
düşürmektedir. Bugün Endüstri 4.0 konusunda fazla mesafe kat eden ülkeler arasında Türkiye yoktur
(Sayar ve Yüksel 2018). Türkiye henüz istenilen ve yeterli seviyede olmayan Endüstri 4.0 uygulanmasını,
ülke içi yatırımlar yaparak bunu yeterli seviyeye taşıyabilir (Yüksekbilgili ve Çevik, 2018).
Türkiye’de bilişim eğitimine daha fazla ağırlık verilmesi, yazılımcı ve programcılar yetiştirmek ve
de nesnelerin interneti alanındaki araştırmalara hız kazandırmak yenilikleri üreten ve geliştiren tarafta
olmasını sağlar (Öztürk ve Ünver, 2020). Sanayi devlerinden başta Almanya olmak üzere bu çalışmaya
2013 yılında başlamıştır. Türkiye’de ise bu yöndeki çalışmalar 2015 yılından itibaren görülebilmektedir.
Endüstri 4.0 devriminin uygulanabilmesi için en önemli ön çalışmalardan biri, işletmelerin dijital
devrimlerini tamamlamış olmasıdır. Bunu yapamayan şirketler, Endüstri 4.0 seviyesine gelemeyecek
ve belki de yok olmaya mahkum kalacaktır. Karar verici durumunda olanların tüm bu süreçler hakkında
detaylı çalışmalar yaparak şirketlerinin durumlarını daha iyiye taşımanın yollarını bulmaları önem arz
etmektedir (Öztürk ve Kaya, 2020b; Kaya ve Öztürk., 2022).
2. KALİTE
Üretilen ürün ya da hizmet müşterinin isteklerine cevap verebildiği oranda kalitelidir. En önemlisi de
bir ürün ya da hizmet ne kadar kullanıma uygunsa o derece kalitelidir. Görüldüğü üzere kalite pek çok
kavramla ilişkilidir (Öztürk, 2020).
Boeing’e göre kalite; ihtiyaç ve beklentilerini sürekli karşılayacak ürün ve hizmetler sağlamaktadır
(Goetsch ve Davis 2016). Deming ise yazmış olduğu bir kitabında kaliteyi şu şekilde tanımlamıştır: Kalite
sadece kurumlar açısından tanımlanmıştır. Peki, kaliteyi kim değerlendiriyor? Üretim çalışanlarına göre;
kaliteyi onlar üretir ve ancak mutlu olduklarında ve işlerinden gurur duyduklarında iş kaliteli olur. İyi
kalite ise işin ve işletmelerin devamını sağlar. Planlama Yöneticisine göre kalite sadece spesifikasyonları
sağlamaktır. Yönetici, işi bilsin ya da bilmesin sadece liderliğin gelişimini sağlamakla ilgilenir (Goetsch
ve Davis 2016).
2.1.KALİTE 4.0
Kalite 4.0, tedarik zinciri kesintilerini ortadan kaldıran ve üretilen parçaların piyasaya sürülmesi için
genel kalite, maliyet ve zamanı iyileştiren modern teknolojilerden ve uygulamalardan yararlanarak kalite
kontrolünün “akıllı fabrika” gelişimine katkıda bulunduğunu kabul eder (Ayvaz vd., 2018b; Öztürk ve
Altun, 2021).
Kalite ile ilgili firma süreçlerine yapay zekanın eklenerek Endüstri 4.0 tekniklerinin kalite yönetimine
uygulayan ve güvenli veri alışverişini kapsayan yaklaşıma “Kalite 4.0” denmektedir. Kalite, maliyet ve
zamanı iyi hale getiren modern teknolojiler ile akıllı fabrika gelişiminde yardımcı olur. Endüstri 4.0’da
bulunan yeni uygulamalar kalite konusunu yeniden şekillendirmektedir. Kalite performansının ölçütleri;
performans, güvenilirlik, dayanıklılık ve standartlara uygunluktur. Kalite performansı göstergeleri ise
verimlilik, ürün/hizmet kalitesi, ıskarta ve yeniden işleme maliyeti, satın alınan malzemelerin teslimatı
için teslimat süresi, hizmetin müşteriye/biten ürünlerin teslimi için teslim süresidir. Kalite 4.0’ın
teknoloji, insan, süreç olmak üzere 3 boyutu vardır. Teknoloji boyutunda bağlantı kurabilme, mobil
uygulama geliştirme, ölçeklendirme, veri, analitikler incelenmektedir. İnsan boyutu yetkinlik, işbirlikçi,
liderlik ve kültürü kapsamaktadır. Süreç boyutu ise yönetim sisteminden oluşmaktadır (Kesayak, 2022).
3. UYGULAMA
3.1. GÜVENİLİRLİK ANALİZLERİ

Bu aşamada Endüstri 4.0 ve Kalite arasındaki etkileşim incelenmek istendiği için sorular 2 farklı
grupta ele alınmıştır. SPSS programı üzerinden Endüstri 4.0 ve Kalite ile ilgili sorular için ayrı ayrı skor
hesaplamaları yapılmıştır.
458
Endüstri 4.0 ve kalite için ayrı ayrı güvenilirlik analizleri ele alınmıştır. İlk olarak Endüstri 4.0 için
güvenilirlik analizi yapılmıştır:
Tablo 3.1- Vaka İşleme Özeti
N %
Geçerli 105 100,0
Vakalar Hariç Tutulana 0 ,0
Toplam 105 100,0
a. Prosedürdeki tüm değişkenlere dayalı liste bazında silme.
Tablo 3.2- Güvenilirlik İstatistikleri
Cronbach'ın Alfası Örneklem sayısı

,433 14
Endüstri 4.0 ölçeğinin güvenilirliğinin %43,3 olduğu görülmektedir.
Tablo 3.3- Öğe İstatistikleri
Ortalama Std. Sapma N

END4.0_1 4,3905 ,61230 105
END4.0_2 2,1333 ,87779 105
END4.0_3 4,3143 ,65507 105
END4.0_4 4,5714 ,60219 105
END4.0_5 3,8667 ,92056 105
END4.0_6 2,7524 1,10750 105
END4.0_7 2,5238 ,97167 105
END4.0_8 2,4571 1,07443 105
END4.0_9 3,3810 1,11270 105
END4.0_10 3,7048 ,78353 105
END4.0_11 4,4476 ,53675 105
END4.0_12 4,3429 ,71829 105
END4.0_13 3,5905 1,14937 105
END4.0_14 4,4286 ,63332 105
Tablo 3.3’de her bir maddenin ortalaması ve standart sapması görülmektedir. Örneğin, END4.0_4
‘ın en yüksek ortalamaya sahip madde olduğu görülmektedir. “Endüstri 4.0 yeni çalışma alanları
yaratacaktır.” maddesi çoğu kişi tarafından kabul görmüştür denebilir. END4.0_2’nin ise en düşük
ortalamaya sahip olduğu görülmektedir. Yani “4. Sanayi Devrimi sadece akıllı ve bağlantılı makine ve
sistemlerle sınırlıdır.” Maddesi ise çoğu kişi tarafından onaylanmamıştır.
İkinci olarak kalite için güvenilirlik analizi yapılmıştır:
Tablo 3.4- Vaka İşleme Özeti
N %
Geçerli 105 100,0
Vakalar Hariç Tutulana 0 ,0
Toplam 105 100,0
a. Prosedürdeki tüm değişkenlere dayalı liste bazında silme.
Tablo 3.5- Güvenilirlik İstatistikleri
Cronbach'ın Alfası Örneklem sayısı

,824 9
459
Kalite ölçeğinin güvenilirliğinin %82,4 olduğu görülmektedir

Tablo 3.6- Öğe İstatistikleri
Ortalama Std. Sapma N
KALİTE_1 4,2762 ,62781 105
KALİTE_2 4,4571 ,60492 105
KALİTE_3 4,3619 ,63736 105
KALİTE_4 3,9810 ,80838 105
KALİTE_5 4,1048 ,66396 105
KALİTE_6 4,3143 ,57703 105
KALİTE_7 4,0381 ,80770 105
KALİTE_8 4,0667 ,82353 105
KALİTE_9 3,4000 ,91568 105
Tablo 3.6’da bakıldığında KALİTE_2’nin en yüksek ortalamaya sahip madde olduğu görülmektedir.
“Endüstri 4.0 ile birlikte verimlilik artar.” Maddesi çoğu kişi tarafından kabul görmüştür denilebilir.
KALİTE_9’un ise en düşük ortalamaya sahip olduğu görülmektedir. Yani “Endüstri 4.0 ile birlikte
işletmenin sunduğu yeni ürün/hizmet pazarda her zaman başta gelir.” Maddesi ise çoğu kişinin fikrim
yok dediği bir madde olmuştur.
3.2.HİPOTEZLER
3.2.1. Hipotez 1
3.2.1.1. Korelasyon Analizi
Korelasyon analizi, iki değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi ya da iki veya daha fazla değişken ile
ilişkisini test etmek, bu ilişkinin derecesini ölçmek için kullanılan bir metottur. Bağımsız değişken
değiştiğinde, bağımlı değişkenin hangi yönde değişeceğini göstermektedir. Bu analiz için iki değişkenin
de normal dağılması gereklidir. Analiz sonucunda, doğrusal ilişkinin olup olmadığı, eğer ilişki varsa bu
ilişkinin derecesi korelasyon katsayısı ile hesaplanır. Korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değerler alır.
Korelasyon katsayısı 0,00-0,25 değerleri arasında ise ilişki çok zayıf, 0,26-0,49 değerleri arasında ise
zayıf, 0,50-0,69 değerleri arasında ise orta, 0,70-0,89 değerleri arasında ise yüksek, 0,90-1,00 değerleri
arasında ise çok yüksek ilişki var demektir.
Tablo 3.7 -Korelasyonlar
Yeterli_bilgi END4.0_SKOR
Pearson Korelasyonu 1 ,247*
Yeterli_bilgi Sig. (2-kuyruklu) ,011
N 105 105
Pearson Korelasyonu ,247* 1
END4.0_SKOR Sig. (2-kuyruklu) ,011
N 105 105
*. Korelasyon 0,05 düzeyinde (2-kuyruklu).
H0: İnsanlar Endüstri 4.0 Hakkında Yeterli Bilgiye Sahip Değildir.
H1: İnsanlar Endüstri 4.0 Hakkında Yeterli Bilgiye Sahiptir.
H0 ve H1 olmak üzere iki tane hipotez var. p<0.05 ise H0 reddedilir. p>0.05 ise H0 kabul edilir.
Significant değeri 0,011 olduğundan 0,05’ten küçük olduğu için H0 reddedilir ve aralarında ilişki vardır
denir.
460
Tablo 3.7’de görüldüğü üzere Endüstri 4.0 ile Yeterli Bilgi arasında pozitif bir ilişki olduğu
anlaşılmaktadır. Yani insanlar Endüstri 4.0 hakkında yeterli bilgiye sahiptir diyerek hipotez kabul edilir.
İki değişken, aynı yönlü pozitif bir ilişkiye sahiptir. Aralarındaki ilişkinin seviyesi de 0,247’dir. 0 ile 1
arasında ölçeklendirildiğinde çok zayıf bir ilişki olduğu görülmektedir.
3.2.1.2. Basit Doğrusal Regresyon
Bir bağımlı değişken ile bir bağımsız değişken arasındaki ilişkinin matematiksel eşitlik ile açılanması
sürecidir.
Model: y=β0+β1x+€
y= yeterli_bilgi
x= endüstri 4.0
H0: Katılımcıların, insanların Endüstri 4.0 hakkında yeterli bilgiye sahiptir hipotezine verdiği
puanları arasında doğrusal bir ilişki yoktur.
H1: Katılımcıların, insanların Endüstri 4.0 hakkında yeterli bilgiye sahiptir hipotezine verdiği
puanları arasında doğrusal bir ilişki vardır.
p<0.05 H0 reddedilir.
p>0.05 H0 kabul edilir.
Tablo 3.8 – Tanımlayıcı İstatistikler
Ortalama Std. Hata N

Yeterli_bilgi 3,2619 ,46562 105
END4.0_SKOR 3,6361 ,29922 105
Tablo 3.9- Korelasyonlar
Yeterli_bilgi END4.0_SKOR
Yeterli_bilgi 1,000 ,247
Pearson Korelasyonu
END4.0_SKOR ,247 1,000
Yeterli_bilgi . ,006
Sig. (1-kuyruklu)
END4.0_SKOR ,006 .
Yeterli_bilgi 105 105
N
END4.0_SKOR 105 105
Tablo 3.10- Girilen/Kaldırılan Değişkenlera
Model Girilen Değişkenler Kaldırılan Değişkenler Method
1 END4.0_SKORb . Enter
a. Bağımlı Değişken: Yeterli_bilgi
b. İstenen tüm değişkenler girildi.
Tablo 3.11- Model Özeti
Model R R Kare Düzeltilmiş R Kare Std. Tahmin Hatası

1 ,247a ,061 ,052 ,45337
a. Sabit, END4.0_SKOR
R kare bağımlı değişkeni bağımsız değişkeni %6,1 oranında açıkladığını ifade eder. Değer 0,05’ten
büyük olduğu için doğrusallık varsayımı da karşılanmıştır.
461
Tablo 3.12- ANOVAa

Model Kareler Toplamı df Ortalama Kare F Sig.
Regresyon 1,376 1 1,376 6,696 ,011b
1 Artık 21,171 103 ,206
Toplam 22,548 104
b. Sabit Değişken,END4.0_SKOR
Tablo 3.13- Katsayılara
Standart
Standartlanmamış Katsayılar
Model Katsayılar t Sig.
B Std. Hata Beta
(Sabit) 1,864 ,542 3,439 ,001
1
END4.0_SKOR ,384 ,149 ,247 2,588 ,011
Endüstri 4.0’ın 1 birim artışının bilgi düzeyini 0,384 kat arttırdığı söylenebilir.
3.3.2- Hipotez 2
3.3.2.1- Korelasyon Analizi
Tablo 3.14-Korelasyonlar
END4.0_SKOR Çalısma_hayatı
Pearson Korelasyonu 1 ,739**
N 105 105
Pearson Korelasyonu ,739** 1
Çalısma_hayatı Sig. (2-kuyruklu) ,000
N 105 105
**. *. Korelasyon 0,01 düzeyinde (2-kuyruklu).
H0: Endüstri 4.0’ın Çalışma Hayatına Anlamlı Etkisi Yoktur.
H1: Endüstri 4.0’ın Çalışma Hayatına Anlamlı Etkisi Vardır.
H0 ve H1 olmak üzere iki hipotez var. p<0.05 ise H0 reddedilir. p>0.05 ise H0 kabul edilir. Significant
değeri 0,000 olduğundan 0,05’ten küçük olduğu için H0 reddedilir ve H1 kabul edilerek aralarında ilişki
vardır denir.
Tablo 3.14’ de görüldüğü üzere Endüstri 4.0 ile çalışma hayatı arasında pozitif bir ilişki olduğu
anlaşılmaktadır. Yani Endüstri 4.0’ın çalışma hayatına anlamlı etkisi vardır denilerek hipotez kabul
edilir. İki değişken, aynı yönlü pozitif bir ilişkiye sahiptir. Aralarındaki ilişkinin seviyesi de 0,739’dir. 0
ile 1 arasında ölçeklendirildiğinde yüksek bir ilişki olduğu görülmektedir.
3.3.2.2- Basit Doğrusal Regresyon
y= çalışma hayatı
x= endüstri 4.0
462
H0: Katılımcıların, Endüstri 4.0’ın çalışma hayatına anlamlı katkısı vardır hipotezi ile ilgili puanları
arasında doğrusal bir ilişki yoktur.
H1: Katılımcıların, Endüstri 4.0’ın çalışma hayatına anlamlı katkısı vardır hipotezi ile ilgili puanları
arasında doğrusal bir ilişki vardır.
Tablo 3.15– Tanımlayıcı İstatistikler

Çalısma_hayatı 4,1197 ,35995 105
END4.0_SKOR 3,6361 ,29922 105
Çalısma_hayatı END4.0_SKOR
Çalısma_hayatı 1,000 ,739
Pearson Korelasyonu
END4.0_SKOR ,739 1,000
Çalısma_hayatı . ,000
Sig. (1-kuyruklu)
END4.0_SKOR ,000 .
Çalısma_hayatı 105 105
N
END4.0_SKOR 105 105
Tablo 3.17- Girilen/Kaldırılan Değişkenler a

a. Bağımlı Değişken: Çalısma_hayatı

1 ,739a ,546 ,542 ,24361
a. Sabit Değişken,END4.0_SKOR
R kare, bağımlı değişkenin bağımsız değişkeni %54,6 oranında açıkladığını ifade eder. Değer
0,05’ten büyük olduğu için doğrusallık varsayımı da karşılanmıştır.
Tablo 3.19- ANOVAa

Kareler Ortalama
Model df F Sig.
Toplamı Kare
Regresyon 7,362 1 7,362 124,046 ,000b
1 Artık 6,113 103 ,059
Toplam 13,474 104
a. Bağımlı Değişken:: Çalısma_hayatı
b. Sabit Değişken, END4.0_SKOR
463

Standart
Standartlanmamış Katsayılar
Model Katsayılar t Sig.
B Std. Hata Beta
(Sabit) ,887 ,291 3,044 ,003
1 END4.0_
,889 ,080 ,739 11,138 ,000
SKOR
a. Bağımlı Değişken:: Çalısma_hayatı
Endüstri 4.0’ın 1 birim artışının çalışma hayatını 0,889 kat oranla etkilediği söylenebilir.
3.3.3-Hipotez 3
END4.0_SKOR Robotik_gelişmeler
Pearson Korelasyonu 1 ,780**

N 105 105
Pearson Korelasyonu ,780** 1
Robotik_gelişmeler Sig. (2-kuyruklu) ,000
N 105 105
**. *. Korelasyon 0,01 düzeyinde (2-kuyruklu).
H0: Endüstri 4.0 ile Robotik Gelişmeler Arasında Anlamlı Bir İlişki Yoktur.
H1: Endüstri 4.0 ile Robotik Gelişmeler Arasında Anlamlı Bir İlişki Vardır.
değeri 0,000 olduğundan 0,05’ten küçük olduğu için H0 reddedilir ve aralarında ilişki vardır denir.
Tablo 3.21’ de görüldüğü üzere Endüstri 4.0 ile robotik gelişmeler arasında pozitif bir ilişki olduğu
anlaşılmaktadır. Yani Endüstri 4.0’ın robotik gelişmeler üstünde anlamlı etkisi vardır diyerek hipotez
kabul edilir. İki değişken, aynı yönlü pozitif bir ilişkiye sahiptir. Aralarındaki ilişkinin seviyesi de
0,780’dir. 0 ile 1 arasında ölçeklendirildiğinde yüksek bir ilişki olduğu görülmektedir.
y= robotik gelişmeler
x= endüstri 4.0
H0: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile Robotik Gelişmeler Arasında Anlamlı Bir İlişki Vardır hipotezi ile
ilgili puanları arasında doğrusal bir ilişki yoktur.
H1: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile Robotik Gelişmeler Arasında Anlamlı Bir İlişki Vardır hipotezi ile
ilgili puanları arasında doğrusal bir ilişki vardır.
464

Robotik_gelişmeler 3,1086 ,53782 105
END4.0_SKOR 3,6361 ,29922 105
Robotik_
END4.0_SKOR
gelişmeler
Pearson Robotik_gelişmeler 1,000 ,780
Korelasyonu END4.0_SKOR ,780 1,000
Robotik_gelişmeler . ,000
Sig. (1-kuyruklu)
END4.0_SKOR ,000 .
Robotik_gelişmeler 105 105
N
END4.0_SKOR 105 105
a. Bağımlı Değişken:: Robotik_gelişmeler
1 ,780a ,608 ,604 ,33841

a. Sabit Değişken, END4.0_SKOR
R kare bağımlı değişkenin bağımsız değişkeni %60,8 oranında açıkladığını ifade eder. Değer 0,05’ten
Tablo 3.26- ANOVAa

Kareler Ortalama
Model df F Sig.
Toplamı Kare
Regression 18,287 1 18,287 159,681 ,000b
1 Residual 11,796 103 ,115
Total 30,082 104
a. Bağımlı Değişken:: Robotik_gelişmeler
Standartlaştırılmamış Standart
Model Katsayılar Katsayılar t Sig.
B Std. Hata Beta
(Constant) -1,987 ,405 -4,911 ,000
1
END4.0_SKOR 1,401 ,111 ,780 12,636 ,000
a. Baımlı Değişken:: Robotik_gelişmeler
Endüstri 4.0’ın 1 birim artışı robotik gelişmeleri 1,4 kat oranla etkilediği söylenebilir.
465
3.3.4-Hipotez 4
END4.0_SKOR KALİTE_SKOR
Pearson Korelasyonu 1 ,232*
N 105 105
*
Pearson Korelasyonu ,232 1
KALİTE_SKOR Sig. (2-kuyruklu) ,017
N 105 105
*. Korelasyon 0,05 düzeyinde (2-kuyruklu).
Tablo 3.28’e bakıldığında Endüstri 4.0 ile Kalite arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir.
Yani Endüstri 4.0 geliştikçe, kalite de artmaktadır. İki değişken, aynı yönlü pozitif bir ilişkiye sahiptir.
Aralarındaki ilişkinin seviyesi de 0,232’dir. 0 ile 1 arasında ölçeklendirildiğinde çok zayıf bir ilişki
olduğu görülmektedir.
H0: Endüstri 4.0 ile Kalite arasında ilişki yoktur.
H1: Endüstri 4.0 ile Kalite arasında ilişki vardır.
değeri 0,017 olduğundan 0,05’ten küçük olduğu için H0 reddedilir ve aralarında ilişki vardır denir.
y= kalite
x= endüstri 4.0
H0: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile Kalite arasındaki etkileşim ile ilgili puanları arasında doğrusal bir
ilişki yoktur.
H1: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile Kalite arasındaki etkileşim ile ilgili puanları arasında doğrusal bir
ilişki vardır.
466
Şekil 3.1- Kalite ile Endüstri 4.0 Arasındaki Regresyon Grafiği
KALİTE_SKOR 4,1111 ,46888 105
END4.0_SKOR 3,6361 ,29922 105
KALİTE_SKOR END4.0_SKOR
KALİTE_SKOR 1,000 ,232
Pearson Korelasyonu
END4.0_SKOR ,232 1,000
KALİTE_SKOR . ,009
Sig. (1-kuyruklu)
END4.0_SKOR ,009 .
KALİTE_SKOR 105 105
N
END4.0_SKOR 105 105
a. Bağımlı Değişken: KALİTE_SKOR

1 ,232a ,054 ,045 ,45827
a. Sabit, END4.0_SKOR
467
Tablo 3.33- ANOVAa

Kareler Ortalama
Model df F Sig.
Toplamı Kare
Regresyon 1,233 1 1,233 5,873 ,017b
1 Artık 21,631 103 ,210
Toplam 22,864 104
a. Bağımlı Değişken, KALİTE_SKOR
B Std. Hata Beta
(Sabit) 2,788 ,548 5,088 ,000
1
END4.0_SKOR ,364 ,150 ,232 2,423 ,017
a. Bağımlı Değişken: KALİTE_SKOR
Endüstri 4.0’ın 1 birim artışının kaliteyi 0,364 kat arttırdığı söylenebilir.
3.3.5- Hipotez 5
END4.0_SKOR CRM
Pearson Korelasyonu 1 ,122
N 105 105
Pearson Korelasyonu ,122 1
CRM Sig. (2-kuyruklu) ,214
N 105 105
Tablo 3.35’ e bakıldığında Endüstri 4.0 ile CRM arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Yani
Endüstri 4.0 geliştikçe CRM de artmaktadır. Aynı yönlü ilişkiye sahiptir. Aralarındaki ilişkinin seviyesi
de 0,122’dir. 0 ile 1 arasında ölçeklendirildiğinde çok zayıf bir ilişki olduğu görülmektedir. Fakat net bir
şey söyleyebilmek için significant değerine de bakmamız gerekir.
H0: Endüstri 4.0 ile CRM Arasında Anlamlı Bir İlişki Yoktur.
H1: Endüstri 4.0 ile CRM Arasında Anlamlı Bir İlişki Vardır.
değeri 0,214 olduğundan 0,05’ten büyük olduğu için H0 kabul edilir ve aralarında anlamlı bir ilişki
yoktur denir.
y= CRM
x= endüstri 4.0
H0: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile CRM arasındaki ilişki ile ilgili puanları arasında doğrusal bir ilişki yoktur.
468
H1: Katılımcıların Endüstri 4.0 ile CRM arasındaki ilişki ile ilgili puanları arasında doğrusal bir ilişki vardır.
p>0.05 H0 kabul edilir

CRM 4,1492 ,60972 105
END4.0_SKOR 3,6361 ,29922 105
CRM END4.0_SKOR
CRM 1,000 ,122
Pearson Korelasyonu
END4.0_SKOR ,122 1,000
CRM . ,107
Sig. (1-kuyruklu)
END4.0_SKOR ,107 .
CRM 105 105
N
END4.0_SKOR 105 105
a. Bağımlı Değişken:: CRM

a
1 ,122 ,015 ,005 ,60807
a. Sabit Değişken, END4.0_SKOR
küçük olduğu için doğrusallık varsayımı da karşılanmamıştır.
Tablo 3.40 ANOVAa

Kareler Ortalama
Model df F Sig.
Toplamı Kare
Regresyon ,578 1 ,578 1,564 ,214b
1 Artık 38,084 103 ,370
Toplam 38,662 104
B Std. Hata Beta
(Sabit) 3,243 ,727 4,461 ,000
1
END4.0_SKOR ,249 ,199 ,122 1,251 ,214
469
TARTIŞMA VE SONUÇ
Endüstri 4.0 ve kalite etkileşimi kapsamında yapılan bu çalışmaya farklı yaş grupları, tecrübe süreleri
ve mezuniyet dereceleri baz alınarak bu alanda çalışan ya da çalışmış olan toplam 105 kişi katılmıştır.
Katılımcıların yanıtlarıyla SPSS programı üzerinden çeşitli analizler yapılmıştır. Analizler Endüstri 4.0
ve Endüstri 4.0’ın kaliteyle etkileşimi olarak iki farklı bölümde incelenmiştir.
Ankete katılanların %40,4 oranında büyük bir kısmı 2 yıldan az tecrübe süresine sahip kişilerden
oluşmaktadır. Bunun sebebi Endüstri 4.0’ın yakın zamanda ortaya çıkmış olup çoğu firmanın henüz
Endüstri 4.0’a tam anlamıyla geçiş sağlamamış olması sebep olarak görülmüştür.
Ankete katılanların %38,1 ile çoğunluğu 20-30 yaş arasındadır. Bunun sonucunda bu alanda
çalışanların çoğunun genç nüfustan oluştuğu gözlemlenmiştir.
Ankete katılanların %41,9 oranında doktora mezunu olduğu görülmektedir. Endüstri 4.0 geniş
yelpazeye sahip bir alan olduğu için bu alanda çalışan veya çalışmış olan kişilerin doktora mezunu
olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışma kapsamında 5 tane hipotez belirlenmiş ve analizler yapılmıştır. Yapılan analizler
sonucunda;
• İnsanların Endüstri 4.0 hakkında yeterli bilgiye sahip oldukları sonucuna varılmıştır.
• Endüstri 4.0’ın çalışma hayatını olumlu anlamda etkilediği kanısına varılmıştır.
• Endüstri 4.0 ile robotik gelişmeler arasında anlamlı bir ilişki vardır.
• Endüstri 4.0 ile kalite arasında anlamlı bir ilişki vardır.
• Endüstri 4.0 ile CRM arasında anlamlı bir ilişki olmadığı anlaşılmıştır.
KAYNAKÇA
Ayvaz, B., Kuşakçı, A. O., Öztürk, F., Karakoç, E. B. (2018a). Biyodizel Yakıtlar için Çok Dönemli Tedarik Zinciri
Ağ Tasarımı: Türkiye Örneği, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part C: Tasarım ve Teknoloji, 6(4),
862-876.
Ayvaz, B., Kuşakçı, A. O., Öztürk, F., Sırakaya, M. (2018b). Biyodizel Tedarik Zinciri Ağ Tasarımı İçin Çok
Amaçlı Karma Tam Sayılı Doğrusal Programlama Modeli Önerisi, Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fa-
kültesi Dergisi, 23(4), 55-70,
Celik N., Öztürk, F. (2017). The Upcoming issues of industry 4.0 on occupational health and safety specialized on
turkey example, International Journal of Economics, Business and Management Research, 1(5), pp.236-
256.
Demiral, G. ve Aydın, E., (2019). İşgücü Farklılığını Dikkate Alarak Endüstri 4.0’ın Zorlukları ve Yararları: Kav-
ramsal Bir Çerçeve, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11 (3), 1976–1990.
İnce, U., Ayvaz, B., Öztürk, F., Kuşakı, A.O. (2018). Value Stream Mapping in Lean Production and an Application
in the Textile Sector, Journal of İnternational Trade, Logistics and Law, 4(1), 111-125.
Kaya, G.K., Öztürk, F., (2022). A Comparison of the Multi-criteria Decision-Making Methods for the Selection
of Researchers, Industrial Engineering in the Internet-of-Things World, Chapter 12, pp. 147-159 , Springer
International Publishing, Online ISBN: 978-3-030-76724-2, DOI: 10.1007/978-3-030-76724-2_12
Kayar A., Ayvaz B., Öztürk F., (2018). Akıllı Fabrikalar, Akıllı Üretim: Endüstri 4.0’a Genel Bakış”, International
Eurasian Conference on Science, Engineering and Technology (EurasianSciEnTech 2018), November 22-
23, Ankara, Turkey, pp. 1661 – 1668
Kayar A., Öztürk F., (2019). Predictive maintenance in Industry 4.0 applications, International Conference On Life
And Engıneering Sciences ICOLES 2019, Istanbul/Turkey, 27-29 June 2019, pp. 16
470
Kayar A., Öztürk F., Kayacan Ö., (2019). Fast Fault Solving Methods in Smart Manufacturing Lines with Aug-
mented Reality Applications, Recent Advances in Data Science and Business Analytics, Istanbul/Turkey,
25-28 September 2019, pp. 182-187
Kayar, A , Öztürk, F. (2020). Smart Reactor Production Monitoring System-an Industry 4.0 Application in the
Chemical Industry . Journal of Industrial Policy and Technology Management, 3(2) , 157-173.
Kayar A., Öztürk F., Ceyhan H., (2021). Increasing productivity and quality with IoT technologies in indus-trial
treatment systems, Artificial Intelligence Systems and the Internet of Things in the Digital Era, Chapter 18,
pp. 181-188 , Springer International Publishing, eBook ISBN: 978-3-030-77246-8, Softcover ISBN: 978-
3-030-77245-1, DOI: 10.1007/978-3-030-77246-8
Kesayak, B., (2022). Kalite 4.0 Nedir?, Türkiye’nin Endüstri 4.0 Platformu, Erişim Adresi https://www.endust-
ri40.com/kalite-4-0-nedir/[10.01.2022]
Özcan S., Öztürk F., (2021). Portfolio Optimization Using Investment Funds, 6th International Academic Studies
Conference, Istanbul/Turkey, 26-27 Juli 2021
Özkaya, A., Gür, Ş. ve Eren, T., (2019). Endüstri 4.0’a Geçiş Sürecinin Analitik Ağ Süreci ile Değerlendirilmesi,
Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3 (2), 59-74.
Öztürk, A., (2009). Kalite Yönetimi ve Planlaması, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
Öztürk, F. (2014). Qualität, Effizienzsteigerung und integrierte Managementsystemen im türkischen Eisenbahn-
sektor, Social and Natural Sciences Journal, Volume 8, ISSUE 2, p:14-19.
Öztürk, F. (2020). An Integrated AHP and PROMETHEE Approach to Select the Most Suitable Automobile for
Consumers, ENGINEERING AND ARCHITECTURE SCIENCES Theory, Current Researches and New
Trends, chapter 13, pp. 186-194, IVPE, Cetinje, Montenegro.
Öztürk, F., Kaya, G.K. (2020a). Afet Sonrası Toplanma Alanlarının PROMETHEE Metodu ile Değerlendirilmesi.
Uludağ University Journal of the Faculty of Engineering, 25 (3), 1239-1252. DOI: 10.17482/uumfd.697097.
Öztürk, F., Kaya, G.K. (2020b). Bulanık VIKOR ile Personel Seçimi: Otomotiv Yan Sanayiinde Uygulama. Gazi
Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part C: Tasarım ve Teknoloji, 8(1), 94-108. DOI: 10.29109/gujsc.595288,.
Öztürk, F. (2021). Increasing Productivity and Quality in the Production Sector by Digitalization, Financial Stra-
tegies in Competitive Markets: Multidimensional Approaches to Financial Policies for Local Companies,
Chapter 11, pp. 151-164, Springer International Publishing, DOI: 10.1007/978-3-030-68612-3_11,
Öztürk F., Altun Y., (2021). Çalışanların İş Motivasyonunun AHP Temelli TOPSIS, VIKOR Ve PROMETHEE
İle Değerlendirilmesi, Seljuk Summit 4th International Applied Sciences Congress, Istanbul/Turkey, 24-25
Juli 2021
Öztürk F., Gülmez S.M., (2022). Yerel Yönetimlerde Akıllı Şehir Uygulamaları ve Süreç Yönetimi, VIII. INSAC
International Congress on Natural and Engineering Sciences (ICNES-2022), Turkey, 18-22 March 2022.
Öztürk F., Kayar A., (2019). Product Lifecycle Management In Smart Factories: Industry 4.0 Applications, Procee-
dings of 10th International Symposium on Intelligent Manufacturing and Service Systems, Sakarya/Turkey,
9-11 September 2019, pp. 1420-1427
Öztürk F., Kayar A., Vatansever A., (2019). Advanced Manufacturing With Industry 4.0 Applications, 5th interna-
tional conference on advances in mechanicalengineering, Istanbul/Turkey, 17-19 December 2019
Öztürk F., Ünver S., (2020). Supplier Selection with Fuzzy AHP, 4th Internationa Erciyes Conference on Scientific
Research, Kayseri/Turkey, 16-17 October 2020, pp. 260-272
Sayar, M. ve Yüksel, H., (2018). Endüstri 4.0 ve Türkiye Kamu Sektöründe Endüstri 4.0 Dönüşümü. Hukuk ve
İktisat Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 83-98.
Sönmeztürk Bolatan, G. İ., (2020). Kalite 4.0, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 437-454.
Yüksekbilgili, Z. ve Çevik, G. Z., (2018). Endüstri 4.0 Bağlamında Türkiye’nin Yerine İlişkin Güncel ve Gelecek
Eksenli Bir Analiz, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (2), 422-436.
471
KARA MÜRVER MEYVESİNİN BİYOAKTİF

BİLEŞENLERİ ve SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
Kübra Hatice CANSIZ

Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği, Konya, Türkiye
https://orcid.org/0000-0002-3873-7580
ÖZET
Sambucus nigra (mürver) Caprifoliaceae familyasına ait, çalı veya küçük ağaç formunda bir bitkidir.
S. nigra Avrupa’da yaygın olarak kullanılmaktadır. Antiviral tıbbi bitkiler içerisinde en fazla kullanılan
bitki kara mürverdir. Bitkinin meyve ve çiçeklerinin tıbbi çay olarak öksürük, soğuk algınlığı, grip
gibi şikâyetlerde kullanıldığı; ayrıca meyvelerinin renk verici özelliğinden dolayı meyve suyu,
şarap, reçel, marmelat gibi ürünlerin hazırlanmasında da yararlanılmaktadır. Tıbbi etkilerinin yanı
sıra gıda olarak da tüketilen bir meyve olması sebebiyle, meyvelerden elde edilen ürünlerin renk ve
koku kalitesi bakımından kimyasal yapısı yani antosiyanin miktarı ve aroma bileşikleri de önem arz
etmektedir. Bitkinin çiçekleri ve meyveleri tedavi edici özelliğinden dolayı oldukça kıymetli sekonder
metabolitler içerir. Meyveler boya verici özelliğinden dolayı daha çok tekstil alanında kullanılsa
da antosiyaninlerce zengin oluşu ve yüksek antioksidan özellik göstermesi ile dikkat çekmektedir.
Bitkinin meyvelerinden hazırlanan çay da soğuk algınlığı başta olmak üzere çiçeklerinden hazırlanan
çay ile benzer şikâyetlerin tedavisinde kullanılmaktadır. S. nigra’nın farmakolojik aktivitesi içerdiği
birkaç aktif bileşene bağlıdır. Bu bileşenler; antosiyaninler (siyanidin-3-glukozid ve siyanidin-3-
sambubiozid), flavanoid yapılı maddeler (querstein ve rutin), hemaglutinin proteini olan S. nigra
agglutinin III (SNA-III), siyanojenik glikozid (sambunigrin), A ve C vitaminleri ile viburnik asittir.
Antosiyaninler, yüksek oranda antioksidan maddelerdir, ayrıca insan sağlığı üzerine çeşitli yararları
bulunur. Polifenollerce zengin ve özellikle yüksek miktarda antosiyanin içeren meyvelerin, yaşa bağlı
olarak ortaya çıkan nöronal hasarları önlediği, kognitif davranışlar üzerine olumlu etki göstererek
yaşlanmaya karşıtı özellik gösterdiği bildirilmektedir. Antosiyaninlerce zengin olan meyvelerin
antioksidan, antiviral, antikarsinojenik, antienflamatuvar etki gibi çeşitli biyolojik etkilerinin olduğu
da belirtilmektedir. Mürver, zengin bir polifenol kaynağı olarak kabul edilir. Bu nedenle meyveleri,
çiçekleri ve yaprakları içeren diyet, oksidatif stresin olumsuz etkilerine karşı potansiyel bir koruyucu
madde oluşturabilir. Meyvelerin taze halde malik asit, sitrik asit, fumarik asit, şikimik asit gibi organik
asitlerce zengin olduğu, ayrıca B2, B6, C vitaminleri, pantotenik asit, biotin, β- karoten, nikotinik asit
amit gibi önemli bileşikler taşıdığı da bildirilmiştir.
Keywords: Sambucus nigra, antosiyanin, kara mürver, flavonoid, uçucu bileşikler
472
THE BIYOACTIVE COMPONENTS AND HEALTH EFFECTS OF THE

BLACK MURVER FRUIT
ABSTRACT
Sambucus nigra (elderberry) is a plant in the form of a shrub or small tree, belonging to the
Caprifoliaceae family. S. nigra is widely used in Europe. The most used plant among antiviral medicinal
plants is elderberry. The fruits and flowers of the plant are used as medicinal tea in complaints such as
cough, cold and flu; It is also used in the preparation of products such as fruit juice, wine, jam, marmalade
due to the coloring properties of its fruits. Since it is a fruit that is consumed as food as well as its
medicinal effects, the chemical structure of the products obtained from the fruits in terms of color and
odor quality, that is, the amount of anthocyanins and aroma compounds are also important. The flowers
and fruits of the plant contain very valuable secondary metabolites due to its therapeutic properties.
Although fruits are mostly used in textiles due to their dye-giving properties, they draw attention with
their richness in anthocyanins and high antioxidant properties. Tea prepared from the fruits of the plant
is also used in the treatment of complaints similar to the tea prepared from its flowers, especially colds.
The pharmacological activity of S. nigra is dependent on several active ingredients. These components
are; anthocyanins (cyanidin-3-glucoside and cyanidin-3-sambubiozide), flavonoid substances (querstein
and rutin), hemagglutinin protein S. nigra agglutinin III (SNA-III), cyanogenic glycoside (sambunigrin),
vitamins A and C, and viburnic is acid. Anthocyanins are highly antioxidant substances, and they also
have various benefits on human health. It has been reported that fruits rich in polyphenols and especially
containing high amounts of anthocyanins prevent age-related neuronal damage, have a positive effect on
cognitive behaviors and show anti-aging properties. It is also stated that fruits rich in anthocyanins have
various biological effects such as antioxidant, antiviral, anticarcinogenic, anti-inflammatory effects.
Elderberry is considered a rich source of polyphenols. Therefore, a diet that includes fruits, flowers, and
leaves may be a potential protector against the negative effects of oxidative stress. The fruits are freshly
rich by organic acids such as malic acid, citric acid, fumaric acid, cymic acid, and also B2, B6, vitamin
C, pantotenic acid, biotin, β-caroten, nicotinic acid amit, has also been reported to carry important
compounds.
Keywords: Sambucus nigra, anthocyanin, elderberry, flavonoid, volatile compounds
473
DİYALİZ HASTALARINDA KABUL VE KARARLILIK

TERAPİSİ UYGULAMASININ İYİLİK HALİNE ETKİSİ
Yasemin Oğuz Güner*1, Eyyüb Ensari Cicerali2

*1 Nişantaşı Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Psikoloji Bölümü, İstanbul,Türkiye. 2 Nişantaşı
Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Psikoloji Bölümü, İstanbul,Türkiye. 0000-0003-1508-2988
ABSTRACT
Kronik Böbrek Yetmezliği (KBY), irreversible olarak böbrek fonksiyonlarının bozulduğu, yaşamın
sürdürülebilmesi için renal replasman tedavilerinden birinin yapılması gerektiği önemli bir sağlık
sorunudur. Türkiye’de ve dünyada prevelansının artacağı ve buna bağlı olarak öz bakım aktivitelerinin
eksikliği ile mevcut komplikasyonlarda mortalite riskinin artacağı ön görülmektedir. Bu nedenle hastalığın
tedavisinde etkili yöntemler ve yaşam kalitesi araştırmaları ön plana çıkmaktadır. Hastalarda diyalize
bağlı birçok komplikasyonla hospitalize edilmeleri, farklı damar yolu açılması, mortaliteyi arttıran
kardiovasküler hastalıklar başta olmak üzere birçok da tedavi sürecine ihtiyaç duyabilmektedirler. Bu
nedenle, yaşam kalitesini bozan, yeniden yaşam değişikliği yönetimi gerektiren, psikososyal desteğin
ihtiyaç duyulduğu, anksiyete, depresyon, kaygı bozukluğu, parasuidal davranışların azımsanmayacak
oranda olduğu bir süreçtir. İçinde bulunduğumuz yüzyılın getirdiği medikal gelişmeler insan ömrünün
uzamasına neden olsa da kronik hastalığı olan bireylerde bu sürecin nasıl geçeceği sorunsalını gündeme
getirmektedir. Kronik bir hastanın gündemi hastalığa bağlı sağlık sorunlarının egemenliğinde yürüyen
bağımlı yaşam koşulları anlamına gelmektedir. Hemen her yaşta ortaya çıkan bazen yıllar içinde bazen
aniden ortaya çıkan kronik böbrek yetmezliği ile yaşam koşulları tamamen değişmektedir. Hastanın
gelişim dönemi, aile içi rolü ve önemi ya da toplumsal faydası hastalığın teşhisiyle önceliğini hayatta
kalabilme mücadelesine bırakır. Artık yaşamın sürdürülebilmesi için tıbbi bakım ve tadaviyi destekleyen
davranış örüntüleri meydana gelir. Hangi yaş, cinsiyet ya da sosyal konumda olduğu önemsiz hale gelir.
İlk bakışta hayatın devamlılığı ilk amaç olsa da bireyin diğer ihtiyaçları, hayata ilişkin hedefleri ve
bu yolda yaptıkları yok sayılır hale gelirBu bağlamda kronik böbrek yetmezliğinde en sık kullanılan
tedavi seçeneği, hemodiyaliz ve periton diyalizi olup yaşadıkları sorunların üstesinden gelebilmelerini
destekleyecek alternatif yöntemlere ihtiyaç duyulduğu gözlenmiştir. Hayatta ve mutlu kalabilmek
üzerinde çalışmaların kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda multidisipliner yaklaşımın hedefleri
içerisinde olması gerektiği düşünülmektedir. Bundan yola çıkarak farklı gruplarda kullanılan Kabul ve
Kararlılık Terapisi (ACT) uygulamaları ölçülmesi amaçlanmıştır. Çalişmamiz Akdeniz Üniversitesi İç
Hastalıkları Anabilim Dalı Nefroloji Bilim Dalı Hemodiyaliz Ünitesinde KBY tedavisi alan 14 yetişkin
hasta ve 14 kontrol grubu hasta ile çalışılmış ve karşılaştırmalarının yapıldığı randomize kontrollü bir
çalışmadır. Çalışma grubundaki hastalarımıza 5 seanstan oluşan içerisinde eğitim ve uygulamaların
gerçekleştirildiği görüşmeler gerçekleştirilmiş ve iyilik haline etkisi ölçülmüştür. Toplamda ortalama
50-60 dakikalık beş seans olarak gerçekleştirilmiştir. İlk ve son seans demografik veriler, psikolojik
esneklik ve genel sağlık anketleri uygulanmış, üç seans kabul ve kararlılık terapisi aşamaları yapılmıştır.
Kayıtlar not alarak gerçekleştirilmiş ve görüşme sonrasında düzenlenmiştir. Dünyada farklı gruplarla
474
gerçekleştirilmiş olan Kabul ve Kararlılık Terapisi Diyaliz hastalarında kısa süren seans toplamına
ragmen etkinliği gösterilmniştir.
Anahtar Kelimeler: Kabul ve Kararlılık Terapisi, Diyaliz Hastaları, Psikolojik İyilik Hali, Psikolojik
Esneklik.
THE EFFECT OF ACCEPTANCE AND STABILITY THERAPY ON

WELLNESS IN DIALYSIS PATIENTS
ABSTRACT
Chronic Kidney Failure (CRF) is an important health problem in which kidney functions are
irreversibly impaired and one of the renal replacement therapies must be performed in order to sustain
life. It is predicted that its prevalence will increase in Turkey and in the world, and accordingly, the
risk of mortality will increase in the absence of self-care activities and existing complications. For this
reason, effective methods and quality of life studies come to the fore in the treatment of the disease.
Patients may need many treatment processes, especially hospitalization with many complications related
to dialysis, different vascular access, cardiovascular diseases that increase mortality. For this reason, it
is a process that impairs the quality of life, requires life change management, requires psychosocial
support, and has a substantial amount of anxiety, depression, anxiety disorder, and parasuidal behaviors.
Although the medical developments brought about by the century we live in cause prolongation of
human lifespan, it raises the question of how this process will pass in individuals with chronic diseases.
A chronic patient’s agenda means dependent living conditions dominated by disease-related health
problems. Life conditions change completely with chronic kidney failure, which occurs at almost any
age, sometimes over the years, and sometimes suddenly. The patient’s developmental period, family
role and importance or social benefit gives priority to the struggle for survival with the diagnosis of
the disease. Behavior patterns that support medical care and treatment now occur so that life can be
sustained. It becomes irrelevant what age, gender, or social position one is in. Although the continuity
of life is the first goal at first glance, the individual’s other needs, goals of life and what he does in this
way become ignored. It is thought that studies on staying alive and happy should be among the targets
of a multidisciplinary approach in patients with chronic renal failure. Based on this, it is aimed to
measure Acceptance and Commitment Therapy (ACT) applications used in different groups. Our study
is a randomized controlled study in which 14 adult patients receiving CRF treatment and 14 control
group patients were studied and compared at Akdeniz University, Department of Internal Medicine,
Nephrology Department, Hemodialysis Unit. Interviews in which training and practices were carried
out, consisting of 5 sessions, were held with our patients in the study group and their effect on well-being
was measured. In total, it was carried out as five sessions of 50-60 minutes on average. Demographic
data, psychological flexibility and general health questionnaires were applied in the first and last session,
and three sessions of acceptance and commitment therapy were performed. The recordings were made
by taking notes and were arranged after the interview. Acceptance and Commitment Therapy, which
has been carried out with different groups around the world, has been shown to be effective in dialysis
patients, despite a short session total.
Keywords:Acceptance and Commitment Therapy, Dialysis Patients, Psychological Well-Being,
Psychological Resilience.
475
SPORCULARDA BESLENME PROGRAMI

OLUŞTURULURKEN DİKKATE ALINMASI GEREKEN
GIDA İNTOLERANSI İLE İLİŞKİLİ BAZI GENLER
Merve BEKTAŞ
Gümüşhane Üniversitesi Şiran Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Gümüşhane
ÖZET
Gıda intoleransı tüm bireylerde olduğu gibi sporcularda da sağlık ve performans parametreleri
üzerinde olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Glutene karşı intolerans geliştiren sporcular, daimi
olarak glutensiz beslenmeyi tercih etmelidir. Gluten hassasiyeti ile ilgili incelenen HLA genlerinin,
bağışıklık sistemindeki bir proteini kodladığı belirlenmiştir (Hovhannisyan, Z. ve ark., 2008).
İnterlökin-2 (IL-2) ve ve IL-21 genlerinin de otoümmin sistemde rol oynadığı belirlenmiştir (Reeves
GE, ve ark.,2006; Van Heel, D. A., ve ark., 2005). Laktoz da gıda intolensı içerisinde incelenebilecek
önemli bir bileşendir. İnsanlarda, süt laktozunu sindirme yeteneği, laktaz-florizin hidrolaz (LPH) adı
verilen bir β-galaktosidaz enzimi tarafından verilir (Montgomery, R. K.,ve ark, 1991; Naim, H. Y.,
2001) LPH enzimi, 2q21 kromozomu üzerinde bulunan laktaz (LCT) geni tarafından kodlanır ve bu
enzim sütün parçalanmasını sağlamaktadır (Anguita-Ruiz, ve ark.,2020). Dünya genelinde insanların
yaklaşık üçte ikisinde LPH aktivitesinin az olduğu vücutlarının laktoza intolerans gösterdiği tahmin
edilmektedir (Ségurel, L.,ve ark., 2017). MCM6 geni, LCT geninin temsilini kontrol eden bir proteini
kodlar (Kuokkanen, M. ve ark., 2006). Vücudun besinlerle alınan şekeri tolere edebilmesi de genetik
yatkınlıkla ilişkilidir. TAS1R3 geninin, çay şekeri diye adlandırılan sukrozun vücuttaki kullanımından
sorumlu bir reseptör kodladığı belirlenmiştir (Max, M. ve ark.,2001). Bu gendeki varyasyonlardan
bazıları, şekere karşı daha az toleranslı olmakla ilişkilidir(Fushan, A. A. ve ark.,2009). SLC2A2 geni,
pankreas tarafından glikoz alımından sorumlu olan Glikoz Taşıyıcı Tip 2 (GLUT2) adı verilen bir
proteini kodlar (Baroni, M. G. ve ark., 1992). Bu genetik varyasyonların bilinmesi sporcularda sağlıklı
günlük beslenme diyetlerinin daha sağlıklı şekilde uygulanmasında fayda sağlayacaktır.
Gıda intoleransıyla ilgili genlerin sporcuda çalışılması, vücudun olumsuz etkilenmesi sonrası tedbir
alınması ve sonucunda performans kaybı yerine, bu varyosyonların belirlenmesiyle önceden tedbir
alınıp sportif performansın da olumsuz etkilenmemesine sebep olacaktır. Yapılacak olan genetik tarama
testleriyle, ilgili genetik varyasyonlar belirlenip, sporculara uygun beslenme programları oluşturulup,
(intolerans olan besin grubu ergonejenik besinler ve gıda takviyeleriyle giderilip) beslenmenin
performansa etkisi en üst düzeyde gözlemlenecek, performans üzerinde oldukça etkisi olan bu faktör
olumlu anlamda elimine edilebilecektir.
Anahtar Kelimeler: sporcu, gıda intoleransı, beslenme, atletik performans
476
FORMING DIET PROGRAMS FOR ATHLETES USING FOOD

INTOLERANCE GENES
ABSTRACT
Food intolerance can cause negative effects on health and performance parameters in athletes as
well as in all individuals. Athletes who develop gluten intolerance should choose a gluten-free diet
permanently. It has been determined that the HLA genes examined for gluten sensitivity encode a
protein in the immune system (Hovhannisyan, Z. et al., 2008). Interleukin-2 (IL-2) and IL-21 genes
have also been found to play a role in the autoimmune system (Reeves GE, et al., 2006; Van Heel, DA,
et al., 2005). Lactose is also an important component that can be studied in food intolerance. In humans,
the ability to digest milk lactose is conferred by a β-galactosidase enzyme called lactase-phlorizine
hydrolase (LPH) (Montgomery, RK, et al, 1991; Naim, HY, 2001). It is encoded by the lactase (LCT)
gene located on the 2q21 chromosome, and this enzyme ensures the breakdown of milk (Anguita-Ruiz,
et al., 2020). It is estimated that around two-thirds of people worldwide have low LPH activity and their
bodies are lactose intolerant (Sιgurel, L., et al., 2017). The MCM6 gene encodes a protein that controls
the representation of the LCT gene (Kuokkanen, M. et al., 2006). The body’s ability to tolerate sugar
taken with food is also related to genetic predisposition. It has been determined that the TAS1R3 gene
encodes a receptor responsible for the use of sucrose, called tea sugar, in the body (Max, M. et al., 2001).
Some of the variations in this gene are associated with less sugar tolerance (Fushan, AA et al., 2009).
SLC2A2 gene, encodes a protein called Glucose Transporter Type 2 (GLUT2), which is responsible for
glucose uptake by the pancreas (Baroni, MG et al., 1992). Knowing these genetic variations will help
athletes to implement healthy daily nutrition diets in a healthier way.
Studying the genes related to food intolerance in athletes, taking precautions after the body is
adversely affected and as a result of performance loss, will result in taking precautionary measures
by determining these variations and not adversely affecting sportive performance. With the genetic
screening tests to be carried out, the relevant genetic variations will be determined, nutrition programs
suitable for the athletes will be created, the effect of nutrition on performance will be observed at the
highest level (intolerant food group will be eliminated with ergonomic foods and food supplements),
and this factor, which has a great impact on performance, will be eliminated in a positive way.
Keywords: athlete, food intolerance, nutrition, athletic performance
INTRODUCTION
Genes are called the basic units of heredity. Genes are composed of coding and non-coding units.
Regions of genes that can be coded (encode proteins) are called exons, and regions of genes that cannot
be encoded and are claimed to have no meaning are called introns. In gene studies conducted in this
direction, exon regions expressed as protein-coding regions are generally preferred.
An individual has two copies of a gene, each from a parent, and these copies are called alleles. Alleles
are forms of the same gene with minor differences in the DNA base sequence (consisting of adenine,
guanine, thymine, cytosine), and these minor differences contribute to the individual characteristics
that distinguish individuals from each other. These differences occur through meiosis, fertilization and
mutation events. Most of the genes are the same across the entire human race, but show few differences.
Although polymorphism is a currently used definition expressing hereditary changes in genes, it is
defined as the presence of two or more common alleles of a gene or chromosome in the population. If
the number of alleles increases, the number of polymorphisms in that population also increases, which
means that the diversity is high. Biodiversity is called biodiversity and genetic variation is associated
with adaptations. If the incidence of a rare allele is above 1%, this gene locus is called polymorphic
(Campbell et al., 2017). This means that there is genetic diversity in the studied population.
477
Athletic performance is a complex trait that is affected by the athlete’s physical health status, psychology,
environmental factors and genetic markers. The body of each individual may not be able to metabolize
the taken food groups to the same degree, and the same bioavailability may not be achieved. Metabolism
is defined as the production and destruction reactions in the body, and each individual’s metabolism of
nutrients is different. The main reason for these differences is that each individual has a different genetic
structure. Each individual reacts differently to different foods according to the structure of their genes. The
genetic structure determines how each food will respond and what effect it will have in our body. In this
literature review, it was aimed to determine the genes associated with some food intolerance factors.
MATERIAL AND METHOD

In this research, on the relationship of some important food intolerance factors with genes, on Google
and Google Academy, in Turkish and English, between 05.02.2022-18.07.2022, “Genes and nutrition,
the effect of genes on food intolerance, the relationship between genes and food intolerance, genetics.
orientation, gluten sensitivity and genes, lactose sensitivity and genes, sugar proneness and genetic
susceptibility” were searched. After all these processes, evaluations were made by giving priority to the
English sources in which the specified word groups were used, and the research result was reached. All
the articles reached were reviewed by the researchers, the publications that are not directly related to the
subject and the same articles that are repetitive of each other were excluded from the scope of the scanning,
RESULTS
GLUTEN INTOLERANCE
Athletes who develop gluten intolerance should choose a gluten-free diet permanently. In athletes
with intolerance, complaints such as abdominal pain, indigestion, diarrhea and chronic fatigue are
observed after a gluten-containing diet. The gluten digestion reaction is mediated by T cell activation
in the gastrointestinal mucosa. However, crosslinking of immunoglobulin E with repeat sequences in
gluten peptides (for example, Ser-Gln-Gln-Gln-(Gln-)Pro-Pro-Phe) triggers the release of chemical
mediators (such as histamine, basophils, and mast cells) to gluten allergy. leads to (D’angelo et al.,
2020). It has been determined that HLA genes encode a protein in the immune system (Hovhannisyan,
Z. et al., 2008). HLA-DQ2.5, one of the homologous human leukocyte antigen (HLA)-DQ2 molecule, It
has been determined that it is strongly associated with the disease (Ting, YT et al.,2020). Knowing the
variations in these genes helps to indicate the risk of gluten telorance and sensitivity to gluten (Kim, CY
et al., 2004). Studies have shown that in addition to HLA II class genes, regions containing interleukin-2
(IL-2) and IL-21 located on chromosomes 2 (2q33), 5 (5q31-q33) and 19 (19p13.1) are also found in the
autoimmune system. (Reeves GE, et al., 2006; Van Heel, DA, et al., 2005) Proteins encoding interleukin
2 and 21 enable cells to recognize foreign substances (microbes, etc.) in the body. Any disruption in this
process can cause the immune system to attack the wrong targets in the body (Van Heel, DA et al., 2007).
Knowing these genetic variations provides benefits in the implementation of healthy daily nutrition diets
in individuals (Pot, C. et al., 2009). Athletes with gluten sensitivity are more prone to diseases such as
anemia and osteoporosis due to insufficient digestion of iron and/or vitamin D, and immune system
diseases due to damage to the immune system. In order to prevent the emergence of these symptoms and
to protect the performance of the athlete, a gluten-free diet should be established.
LACTOSE INTOLERANCE
With the use of milk and dairy products, athletes benefit from carbohydrates for energy metabolism,
electrolytes for fluid balance, calcium and vitamin D for bones. Lactose is also an important component
that can be studied in food intolerance. Lactose is found in dairy products, an important source of calcium
needed for cell signaling and maintenance of bones and teeth. Lactose is not an essential nutritional
478
requirement. The human body needs the protein in milk. In humans, the ability to digest milk lactose is
conferred by a β-galactosidase enzyme called lactase-phlorizine hydrolase (LPH) (Montgomery, RK,
et al, 1991; Naim, HY, 2001) The LPH enzyme is lactase (LCT), located on chromosome 2q21. It is
encoded by the gene and this enzyme ensures the breakdown of milk (Anguita-Ruiz, et al., 2020). It is
estimated that around two-thirds of people worldwide have low LPH activity and their bodies are lactose
intolerant (Sιgurel, L., et al., 2017). The MCM6 gene encodes a protein that controls the expression
of the LCT gene. Certain variations of the gene disable or enable LCT (Kuokkanen, M. et al., 2006).
Information on variations of this gene are associated with lactose sensitivity in humans. It is a very
important gene in determining healthy daily nutrition diets (Harvey, CB et al., 1996). 2006) Information
on variations of this gene is associated with lactose sensitivity in humans. It is a very important gene
in determining healthy daily nutrition diets (Harvey, CB et al., 1996). 2006) Information on variations
of this gene is associated with lactose sensitivity in humans. It is a very important gene in determining
healthy daily nutrition diets (Harvey, CB et al., 1996).
SUGAR INTOLERANCE
Refined sugar is a food that causes an instant increase in blood sugar and causes appetite problems
after a short while, negatively affects insulin resistance in the body, and affects hormones in the long
term if consumed frequently. The body’s ability to tolerate sugar taken with food is also related to genetic
predisposition. It has been determined that the TAS1R3 gene encodes a receptor responsible for the use
of sucrose, called tea sugar, in the body (Max, M. et al., 2001). When the relevant sugar binds to the
receptor, a signal is sent by the brain that creates the perception of sweetness. Some of the variations in
this gene, being less tolerant to sugar, leading to deterioration of dental health and therefore an increase
in tooth decay (Fushan, AA et al., 2009). SLC2A2 gene, encodes a protein called Glucose Transporter
Type 2 (GLUT2), which is responsible for glucose (sugar) uptake by the islets of Langerhans in the
pancreas (Baroni, MG et al., 1992). In addition, as a result of variations with small changes in this gene,
people react differently to the same taste.
CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS

There is a close relationship between genes, physical activity and nutritional parameters. By
determining the genetic factors of individuals, the determination of polymorphisms and variations
related to food groups will lead to maximizing the bioavailability of nutrients, and by this means,
physical performance will be greatly contributed through nutrition. Nutrition and athletic performance
gene studies with athletes and sedentary people covering different age and gender groups will reveal the
genetic differences of athletes from sedentary individuals, and nutrition and exercise programs can be
prepared to improve performance in this direction.
Considering the current literature findings, the low number of participants and the limited number
of studies in individual and team sports studies are not sufficient to claim that genetic structure will
completely affect athlete performance. In order to define sportive success, it is necessary to have a multi-
factor perspective and to evaluate in this context. Much more scientific studies are needed in order to
talk about clearer effects in this area.
When the studies reached in the literature are evaluated, studying the genes related to food intolerance
in athletes, taking precautions after the body is adversely affected and as a result, instead of loss of
performance, precaution is taken by determining these variations and sports performance will not be
adversely affected. With the genetic screening tests to be carried out, the relevant genetic variations
will be determined, nutrition programs suitable for the athletes will be created, the effect of nutrition
on performance will be observed at the highest level (intolerant food group will be eliminated with
ergonomic foods and food supplements), and this factor, which has a great impact on performance, will
be eliminated in a positive way.
479
REFERENCES
Anguita-Ruiz, A., Aguilera, C. M., & Gil, Α. (2020). Genetics of lactose intolerance: an updated review and online
interactive world maps of phenotype and genotype frequencies. Nutrients, 12(9), 2689.
Baroni, M. G., Oelbaum, R. S., Pozzilli, P., Stocks, J., Li, S. R., Fiore, V., & Galton, D. J. (1992). Polymorphisms at
the GLUT1 (HepG2) and GLUT4 (muscle/adipocyte) glucose transporter genes and non-insulin-dependent
diabetes mellitus (NIDDM). Human genetics, 88(5), 557-561.
Campbell Na, Urry La, Caύn Ml, Wasserman Sa, Mύnorsky Pv (2017). Biology: A Global Approach. Pearson
Higher Ed.
D’angelo, S. T. E. F. A. N. I. A., Cusano, P. O. M. P. I. L. I. O., & Di Palma, D. (2020). Gluten-free diets in athletes.
J. Phys. Educ. Sport, 20, 2330-2336.
Fushan, A. A., Simons, C. T., Slack, J. P., Manichaikul, A., & Drayna, D. (2009). Allelic polymorphism within the
TAS1R3 promoter is associated with human taste sensitivity to sucrose. Current Biology, 19(15), 1288-1293.
Harvey, C. B., Wang, Y., Darmoul, D., Phillips, A., Mantei, N., & Swallow, D. M. (1996). Characterisation of a
human homologue of a yeast cell division cycle gene, MCM6, located adjacent to the 5′ end of the lactase
gene on chromosome 2q21. FEBS letters, 398(2-3), 135-140.
Hovhannisyan, Z., Weiss, A., Martin, A., Wiesner, M., Tollefsen, S., Yoshida, K., ... & Jabri, B. (2008). The role of
HLA-DQ8 β57 polymorphism in the anti-gluten T-cell response in coeliac disease. Nature, 456(7221), 534-538.
Kim, C. Y., Quarsten, H., Bergseng, E., Khosla, C., & Sollid, L. M. (2004). Structural basis for HLA-DQ2-medi-
ated presentation of gluten epitopes in celiac disease. Proceedings of the National Academy of Sciences,
101(12), 4175-4179.
Kuokkanen, M., Kokkonen, J., Enattah, N. S., Ylisaukko-Oja, T., Komu, H., Varilo, T., ... & Jδrvelδ, I. (2006).
Mutations in the translated region of the lactase gene (LCT) underlie congenital lactase deficiency. The
American Journal of Human Genetics, 78(2), 339-344.
Max, M., Shanker, Y. G., Huang, L., Rong, M., Liu, Z., Campagne, F., ... & Margolskee, R. F. (2001). Tas1r3,
encoding a new candidate taste receptor, is allelic to the sweet responsiveness locus Sac. Nature genetics,
28(1), 58-63.
Montgomery, R. K., Bόller, H. A., Rings, E. H., & Grand, R. J. (1991). Lactose intolerance and the genetic regula-
tion of intestinal lactase‐phlorizin hydrolase. The FASEB journal, 5(13), 2824-2832.
Naim, H. Y. (2001). Molecular and cellular aspects and regulation of intestinal lactase-phlorizin hydrolase. Histo-
logy and histopathology, 16(2), 553-561.
Pot, C., Jin, H., Awasthi, A., Liu, S. M., Lai, C. Y., Madan, R., ... & Kuchroo, V. K. (2009). Cutting edge: IL-27 indu-
ces the transcription factor c-Maf, cytokine IL-21, and the costimulatory receptor ICOS that coordinately act
together to promote differentiation of IL-10-producing Tr1 cells. The Journal of Immunology, 183(2), 797-801.
Reeves, G. E., Squance, M. L., Duggan, A. E., Murugasu, R. R., Wilson, R. J., Wong, R. C., & Multicentre Coe-
liac Study Group. (2006). Diagnostic accuracy of coeliac serological tests: a prospective study. European
journal of gastroenterology & hepatology, 18(5), 493-501.
Sιgurel, L., & Bon, C. (2017). On the evolution of lactase persistence in humans. Annual review of genomics and
human genetics, 18, 297-319.
Ting, Y. T., Dahal-Koirala, S., Kim, H. S. K., Qiao, S. W., Neumann, R. S., Lundin, K. E., ... & Rossjohn, J. (2020).
A molecular basis for the T cell response in HLA-DQ2. 2 mediated celiac disease. Proceedings of the Na-
tional Academy of Sciences, 117(6), 3063-3073.
Van Heel, D. A., Hunt, K., Greco, L., & Wijmenga, C. (2005). Genetics in coeliac disease. Best practice & research
Clinical gastroenterology, 19(3), 323-339.
Van Heel, D. A., Franke, L., Hunt, K. A., Gwilliam, R., Zhernakova, A., Inouye, M., ... & Wijmenga, C. (2007).
A genome-wide association study for celiac disease identifies risk variants in the region harboring IL2 and
IL21. Nature genetics, 39(7), 827-829.
480
KAYBOLMAYA YÜZ TUTMUŞ GELENEKSEL TÜRK

EL DOKUMA SANATLARIN KORUNMASI- COĞRAFİ
İŞARETİ ALINAN TİRE BELEDİ DOKUMA
İlknur BADEMCİ1, Zehra DOĞAN SÖZÜER2

1 Ege Üniversitesi, Emel Akın Meslek Yüksekokulu , Giyim Üretim Teknolojisi Bölümü, İzmir
2 Haliç Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü, İstanbul
Özet
Beledi dokuma ülkemiz insanına kalmış değerli bir kültürel mirastır. Bu miras, bir toplumun üyelerine
ortak geçmişlerini anlatan, aralarındaki dayanışma ve birlik duygularını güçlendiren bir değerdir.
İnsanların tarih boyunca biriktirdikleri deneyimlerin ve geleneklerin devamlılığını, geleceğin doğru
kurulmasını sağlar. Böylece kültürel mirasın korunması adına öz değerlerimize sahip çıkarak gelenekten
geleceğe devamlılığını sağlamak ve öz kültürümüzü geleceğe taşımak önemlidir. Kaybolmaya yüz
tutmuş el dokuma sanatlarımızdan biri olan Tire Beledi dokuması 16. yüzyıldan beri İzmir’in Tire
ilçesinde, kendine özgü el dokuma tezgahında dokunmaktadır. Bu dokumanın özellikleri; kullanılan
ipliklerin renkleri, motifleri ve tezgâhın teknik yapısının çift katlı dokumaya imkân vermesi açısından
mükemmelliğidir. Günümüzde 17.02.2020 tarihinde tescil edilerek, Tire Ticaret Odası tarafından
geleneksel el dokumacılığı alanında kültürel mirasımızın önemli bir örneği olan Beledi dokumasının
coğrafi işaret tescil belgesi alınmıştır. Ayrıca, Kültür Bakanlığının somut olmayan kültürel miras Türkiye
Ulusal Envanterinde kaydı bulunmaktadır.
Bu çalışmada; unutulmaya yüz tutmuş kültürel mirasımızın bir örneği olan Beledi dokumayı, hem
özgün yapısının korunarak gelecek kuşaklara aktarılması hem de tekstil ve moda alanına taşıyarak
devamının sağlanması hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Beledi Dokuma, Geleneksel Dokuma, Kültürel Miras, Coğrafi İşaret, Tire,
Tekstil ve Moda Tasarımı.
Conservation of Traditional Turkish Hand-Weaving Arts that are on

the verge of disappearing- Tire Beledi Weaving With Geographical
Indication
ABSTRACT
Beledi weaving is a valuable cultural heritage left to the people of our country. This heritage is a
value that tells the members of a society about their common past and strengthens the sense of solidarity
and unity among them. It ensures the continuity of the experiences and traditions that people have
accumulated throughout history and the correct establishment of the future. Thus, in order to protect the
cultural heritage, it is important to protect our core values and to ensure the continuity from tradition to
481
the future and to carry our core culture to the future. Tire Beledi weaving, one of our hand weaving arts
that is on the verge of disappearing, has been woven on its own handloom in Tire district of Izmir since
the 16th century. Features of this document; It is the perfection of the colors, motifs of the yarns used and
the technical structure of the loom in terms of allowing double-layered weaving. Today, it was registered
on 17.02.2020 and the geographical indication registration certificate of Beledi weaving, which is an
important example of our cultural heritage in the field of traditional hand weaving, was obtained by the
Tire Chamber of Commerce. It is also registered in the Turkish National Inventory of Intangible Cultural
Heritage of the Ministry of Culture.
In this study; Beledi weaving, which is an example of our forgotten cultural heritage, is aimed to be
transferred to future generations by preserving its original structure and to ensure its continuation by
transferring it to the field of textile and fashion.
Keywords: Beledi Weaving, Traditional Weaving, Cultural Heritage, Geographical Indication, Tire,
Textile and Fashion Design.
482
SAĞLIK TURİZMİNDE ULUSLARARASI İKİLİ

ANLAŞMALAR
INTERNATIONAL BILATERAL AGREEMENTS IN HEALTH
TOURISM
Süleyman YAVUZ*1, Emrah TÜRK2, Tamer BUDAK3

*1 ALKÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sağlık Turizmi Doktora Programı, Doktora Öğrencisi, Alanya, Türkiye, ORCID :
0000-0001-5369-2678
2ALKÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sağlık Turizmi Doktora Programı, Doktora Öğrencisi, Alanya, Türkiye, ORCID: 0000-
0001-6760-0877
3 Prof. Dr., ALKÜ, İİSBF, Öğretim Üyesi, Alanya, Türkiye, ORCID: 0000-0003-0062-2734
ÖZET
Son yıllarda önemi ve ekonomilerdeki payı giderek artan sağlık turizminde uluslararası
anlaşmaların rolü vazgeçilmezdir. Türkiye Cumhuriyeti Onuncu Kalkınma Planı’nda yer alan
sağlık turizminin geliştirilmesi programında sağlık turizmi alanında uluslararası iş birliğinin ve bu
doğrultuda uluslararası anlaşmaların artırılması politikası benimsenmiştir. Eylem planı olarak hedef
ülke ve bölgelerle yürütülecek hizmet ticareti müzakerelerinde hasta hareketinin kolaylaştırılmasına
yönelik anlaşmaların sağlanması kararlaştırılmış ve oluşturulacak hizmet anlaşmalarına yönelik metin
önerileri sunulmuştur.
Devletlerle yürütülen iş birliğinde ilk aşama gerçekleştirilecek faaliyetlere hukuki zemin teşkil
edecek bir sağlık iş birliği anlaşması imzalanmasıdır. İkili anlaşmalar kapsamında hali hazırda 54 ülke ile
88 anlaşma imzalanmıştır. Mevcut Sağlık İş Birliği Anlaşmaları çerçevesinde Afganistan, Arnavutluk,
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Azerbaycan’da tedavileri mümkün olmayan hastalar, ilgili
ülkeler ile yapılan ikili anlaşmalarda belirlenen kontenjan dahilinde ülkemizde ücretsiz olarak tedavi
edilmektedirler.
İmzalanan anlaşmalar incelendiğinde; sağlık personeli ve uzman değişimi, sağlığı ilgilendiren tüm
alanlarda sahip olunan teknoloji bilgi ve deneyim paylaşımı, akademik kurumlar arasında doğrudan
eğitim ve bilgi paylaşımını amaçlayan temasın sağlanması, özel sektörün sağlık turizmi gibi alanlarda
desteklenmesi gibi sağlık turizminin gelişimine dolaylı katkı sunabilecek konuların ele alındığı ve
sağlık turizmi alanında işbirliği yapılması konusunda fikir birliğine varıldığı görülmüştür. Ancak
yapılan inceleme ve araştırmada sağlık turizmine yönelik doğrudan katkı sunacak anlaşma ve iş birliği
protokolün yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Hedef ülkelerin ülkemizdeki sağlık turizmi
ilgi alanları doğrultusunda, sağlık turizmi diplomasisinin hayata geçirilerek ikili sağlık anlaşmalarının
yapılması sağlık turizminin geliştirilmesinde önemli bir katkı sunacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sağlık Turizmi, Sağlık Anlaşmaları, Seçili Ülke Anlaşmaları.
483
SUMMARY
The role of international agreements is indispensable in health tourism, whose importance and
share in the economy has been increasing in recent years. In the health tourism development program
included in the Tenth Development Plan of the Republic of Turkey, the policy of increasing international
cooperation in the field of health tourism and international agreements in this direction has been adopted.
As an action plan, it was decided to provide agreements to facilitate patient movement in the service
trade negotiations to be carried out with the target countries and regions, and text suggestions for the
service agreements to be created were presented.
The first step in cooperation with the states is to sign a health cooperation agreement that will form
the legal basis for the activities to be carried out. Within the scope of bilateral agreements, 88 agreements
have already been signed with 54 countries. Within the framework of the existing Health Cooperation
Agreements, patients who cannot be treated in Afghanistan, Albania, the Turkish Republic of Northern
Cyprus (TRNC) and Azerbaijan are treated free of charge in our country, within the quota determined in
bilateral agreements with the relevant countries.
When the signed agreements are examined; It has been seen that the issues that may indirectly
contribute to the development of health tourism such as exchange of health personnel and experts,
sharing of technology knowledge and experience in all areas related to health, providing contact between
academic institutions aimed at direct education and information sharing, supporting the private sector in
areas such as health tourism have been discussed and a consensus has been reached on cooperation in
the field of health tourism.
However, in the examination and research, it is seen that there are almost no agreements and
cooperation protocols that will directly contribute to health tourism. In line with the health tourism
interests of the target countries in our country, the realization of health tourism diplomacy and the
conclusion of bilateral health agreements will make an important contribution to the development of
health tourism.
Keywords: Health Tourism, Health Agreements, Selected Country Agreements.
GİRİŞ
Günümüzde ülkeler arasında iş birliğinde ve uluslararası ulaşımda yaşanan kolaylıklar ve
gelişmeler dünyada sağlık turizmini artıran önemli faktörler arasında yer almaktadır. . Bu bağlamda
uluslararası alanda farklı boyutlarıyla ele alınabilen sağlık turizmi, dünyanın en hızlı büyüyen ve gelişen
sektörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de sağlık turizmi konusunda iş ve işleyiş ile ilgili
yaşanabilecek sorunlar ve bu sorunların çözümüne ilişkin yasal mevzuatlar hazırlama görevi Sağlık
Bakanlığı Sağlık Turizmi Dairesi Başkanlığı tarafından yerine getirilmektedir (Tontuş, 2022). Son
yıllarda önemi ve ekonomilerdeki payı giderek artan sağlık turizminde uluslararası anlaşmaların rolü çok
önemlidir. Türkiye’nin sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik politikaları sağlık diplomasisi yoluyla
güçlendirilebilir (Sosthenes, 2019). Milletlerarası sosyal güvenlik sözleşmeleri ve sağlık alanında
yapılan ikili iş birlikleri sağlık turizminin geliştirilmesinde önemli bir katkı sunması kaçınılmazdır.
İkili sosyal güvenlik sözleşmeleri, sosyal güvenlik hukukunun, uluslararası kaynaklarının içinde
geniş bir yer tutmaktadır. Türkiye özellikle II. Dünya Savaşı sonrası göçmen işçi gönderen ana ülkelerden
biri olarak vatandaşlarının haklarının korunması açısından ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri akdetmeye
başlamıştır (Limoncuoğlu, 2017). Türk ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri tarihi 60 yıla yakın bir süreyi
kapsamaktadır ve bugün itibarı ile 34 ülke ile yürürlükte bulunan sözleşmeler mevcuttur (İkili Sosyal
Güvenlik Anlaşmalarının Kapsamı). Sosyal güvenliği uluslararası boyuta taşıyan gelişmeler arasında;
iktisadi küreselleşme ile emeğin mobilite imkânının artması ve emeğin dışsallaştırılması, sosyal devlet
anlayışı, bölgesel entegrasyon, uluslararası göç ve uluslararası insan hakları anlayışı gibi nedenler etkili
484
olmuştur (Karaçevirgen, 2021). Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri ikili anlaşmalar genellikle
çok taraflı anlaşmalar şeklinde hayata geçirilebilir.
Kıtalararası ulaşım ve ticaretteki hızlı gelişmeler 19. yüzyılın ilk yarısında bulaşıcı hastalıkların
ülkeler ve hatta kıtalar arasında hızla yayılması neticesinde gerek Avrupa’da gerekse dünyanın diğer
bölgelerinde binlerce kişinin ölmesi, sağlık alanında uluslararası iş birliğine olan iş birliğine olan
ihtiyacı gözler önüne sermiştir (Samancı, 2014). Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında, sağlık alanında
global düzeyde faaliyette bulunmaya yönelik daha önce faaliyette bulunan uluslararası kuruluşların
yerine Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü ile özel ilişki içinde bulunacak özellikli bir uluslararası örgüt
kurulması düşüncesi BM Antlaşmasının hazırlandığı 1945 San Francisco Konferansında kabul edilmiştir
(Samancı, 2014). Uluslararası hukukun işleyişinde ulusal hukukun işleyişindeki gibi bir yasama organı
bulunmaması, özellikli alanlarda uzman uluslararası örgütlerin kendi yetki alanlarına ilişkin olarak
kendisine üye devletlerin faaliyetlerini düzenlemeye yönelik kararlar alması ile sonuçlanmıştır. Bu
örgütlerden biri de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’dür. DSÖ’nün Anayasası 7 Nisan 1948’de yürürlüğe
girmiş ve bu anayasadan aldığı yetki ile mevcut veya olası hastalıkların yayılımının önüne geçmek
amacıyla uluslararası sağlık tüzükleri oluşturarak DSÖ’ye üye ülkelerin bu tüzükler doğrultusunda
gerekli önlemleri almasını sağlamaya çalışmaktadır (Bakanlığı) .
İnsanlar profesyonel iş, sosyal, eğlence ve sağlık turizmi amaçlı seyahat etmektedir. Seyahatler
doğrudan sağlık turizmi amaçlı olduğu gibi, eğitim, diğer turistik faaliyetler şeklinde de olabilmektedir.
Dünyanın turist kabulü açısından 10. büyük turizm destinasyonu olarak kabul edilen Türkiye’de, son
yıllardaki önemli sağlık reformları, sağlık sisteminin tamamında ve hastanelerdeki gelişmeler ve özel
hastanelerin sağlık turizmi alanında gösterdiği profesyonel atılımlar ile sağlık turizminde olumlu
gelişmeler olduğu gözlemlenmektedir (Tengilimioğlu, 2017).
Türkiye Cumhuriyeti Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) sağlık turizminin geliştirilmesi
programında sağlık turizmi alanında etkin tanıtım, pazarlama yapılması ve uluslararası iş birliğinin
artırılması hedeflenmiş ve bu doğrultuda uluslararası iş birliği ve anlaşmaların artırılması politikası
benimsenmiştir. Eylem planı olarak hedef ülke ve bölgelerle yürütülecek hizmet ticareti müzakerelerinde
hasta hareketinin kolaylaştırılmasına yönelik anlaşma hükümleri akdedilmesinin sağlanması ve sağlık
turizmi alanında potansiyel pazarlar olarak görülen ülkelerle, ülkemize yönelik hasta hareketlerinin
kolaylaştırılması amacıyla oluşturulacak olan anlaşma hükümlerine yönelik hizmet ticareti
müzakerelerine başlanmış ve metin önerileri sunulmuştur. Müzakereler kapsamında ülkede tedavi olan
hastaların kendi ülkeleri sosyal güvenlik sistemi tarafından yapılan geri ödeme tutarının alınabilmesi ve
sağlık hizmetlerine ilişkin iş birliği alanları yaratılması hedeflenmiştir (Tontuş, 2022)
Yine 10. Kalkınma Planı sağlık turizminin geliştirilmesi programında ikili sosyal güvenlik
anlaşmalarının sağlık turizmi stratejisi çerçevesinde yeniden ele alınması amaçlanmış ve ikili sosyal
güvenlik anlaşmaları çerçevesinde, ülkelerin sağlık sigorta sistemlerinden onaylı gelen hastalara
yönelik acil hallerde sunulan sağlık hizmetleri dışında kalan hizmetlere sağlık turizmi kapsamında bir
fiyatlandırma yapılabilmesi için İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmelerinde gerekli mevzuat değişikliklerinin
yapılması kararı alınmıştır (Tontuş, 2022)
Avrupa Birliği (AB) bünyesinde sağlık turizmini konu alan mevzuat geliştirilmekte ve bu mevzuat
kapmasında hasta haklarının sınır ötesi sağlık hizmetlerinde de uygulanabilmesine ilişkin 9 Mart 2011
tarihli ve 2011/24/AB sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi hazırlanmıştır (Tontuş, 2022).
Türkiye AB’ye aday ülke olarak ulusal mevzuatını AB mevzuatı ile uyumlu hale getirmesi gerekmektedir
(Tontuş, 2022). Türkiye’nin sağlık turizminin gelişmesine katkıda bulunması amacı ile imzalamış
olduğu ikili anlaşmalar da sağlık turizmine dair uluslararası mevzuat kapsamında değerlendirilmelidir
(Tontuş, 2022).
11. Kalkınma Planı (2019-2023) da sağlık turizmine yer vermekte olup, bu kapsamda sağlık
turizminin geliştirilmesi için konaklama süresini artıracak ve turizmin yılın 12 ayına yayılmasını
sağlayacak tanıtım ve yatırım çalışmalarının hayata geçirilmesi planlanmaktadır (TC. Cumhurbaşkanlığı
485
Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2019). Devletlerle yürütülen iş birliğinde ilk aşama gerçekleştirilecek
faaliyetlere hukuki zemin teşkil edecek bir sağlık iş birliği anlaşması imzalanmasıdır. Bu anlaşmaların
hazırlanması sırasında Sağlık Bakanlığı ilgili birimlerinin görüşleri doğrultusunda anlaşma metinleri
oluşturulmakta ve Dışişleri ve Maliye Bakanlıklarının görüşleri alınmaktadır. İmzalanması ve yürürlüğe
girme aşamalarını takiben ise anlaşmalar hayata geçirilmektedir. Tablo 1’de görüldüğü üzere Türkiye,
halihazırda 54 ülke ile 88 anlaşma imzalamıştır (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel
Müdürlüğü, 2011). İmzalanan bu anlaşmalarda sağlık personeli ve uzman değişimi, sağlığı ilgilendiren
tüm alanlarda sahip olunan teknoloji bilgi ve deneyim paylaşımı, akademik kurumlar arasında doğrudan
eğitim ve bilgi paylaşımını amaçlayan temasın sağlanması, özel sektörün sağlık turizmi gibi alanlarda
desteklenmesi ele alınmıştır. Bu çerçevede çok sayıda yabancı sağlık personeline Sağlık Bakanlığına
bağlı eğitim araştırma hastanelerinde eğitim verilmektedir (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış
İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011). Halihazırda bulunan Sağlık İş birliği Anlaşmaları çerçevesinde
Afganistan, Arnavutluk, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Azerbaycan’da tedavileri mümkün
olmayan hastalar ülkeler ile yapılan ikili anlaşmalarda belirlenen kontenjan dahilinde Türkiye’de ücretsiz
olarak tedavi edilmektedirler (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011).
Tablo 1: Sağlık Alanında Yapılan İkili Anlaşmalar
Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Mevcut Devletlerarası Anlaşmalar
(Güncellenme Tarihi 20 Haziran 2011 https://disab.saglik.gov.tr/TR-3735/saglik-ve-tip-alaninda-
isbirligine-iliskin-mevcut-devletlerarasi-anlasmalar.html)
486
Tüm dünya ülkeleri sağlık alanında da ilişkileri geliştirmek, sağlık teknolojisi ve tıp alanındaki
deneyimlerin paylaşıldığı gerek eğitim, gerekse sağlık turizmi kapsamında ilişki kurulan ülkelerin
böylelikle sağlığa erişim düzeyini artırmayı amaç edinen ikili sağlık anlaşmaları TC. Sağlık Bakanlığı
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü web sayfasında paylaşılmaktadır (Sağlık Bakanlığı
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011). Paylaşılan bu ikili anlaşmalardan doğrudan
veya dolaylı olarak sağlık turizmini işaret eden anlaşma örnekleri ve içerikleri aşağıdaki gibidir.
1. Arnavutluk ile Sağlık Alanında İş birliği Anlaşması: 13 Kasım 1999’da imzalanan ikili sağlık
anlaşmasını günümüz sağlık alanındaki ihtiyaçları karşılayacak şekilde yeniden değerlendirerek
Arnavutluk Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti aralarında tıp bilimleri ve
sağlık alanlarında iş birliği anlaşması 6 Ocak 2021 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. İmzalanan
bu anlaşma dahilinde sağlık alanında birçok konuda anlaşmaya varılmasının yanında sağlık
turizmini ilgilendiren; sağlık personelinin kısa süreli kapasite geliştirme eğitimleri, uluslararası
hasta tedavisi ve Sağlık Bakanlığı her yıl Arnavutluk’taki kliniklerde tedavisi yapılamayan
100 hastanın tedavisinin Türkiye’de ücretsiz olarak yapılması kararlaştırılmıştır. Bu anlaşmaya
istinaden Arnavutluk tarafınca ihtiyaç duyulan alanlarda 10 Arnavut vatandaşı tıp doktoruna 1–31
Temmuz 2009 tarihleri arasında Ankara’da Sağlık Bakanlığına bağlı çeşitli eğitim ve araştırma
hastanelerinde eğitim verildiği tespit edilmiştir (Sağlık Bakanlığı, tarih yok).
2. Özbekistan ile Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması: 18 Kasım 1997’de imzalanan ikili sağlık
anlaşmasının amaç ve hedeflerini uygulamak amacıyla; tıp bilimleri ve sağlık alanlarında işbirliği
anlaşması 25 Ekim 2017 tarihinde Özbekistan ile Türkiye arasında imzalanmıştır. Anlaşma
dahilinde acil sağlık hizmetleri ve afet yönetimi, halk sağlığı hizmetleri, sağlık sisteminin
geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gibi birçok alanda anlaşmaya varılmasının yanında sağlık
turizminin geliştirilmesi için iş birliği konularında anlaşmaya varılmıştır (Sağlık Bakanlığı,
tarih yok).
3. Lübnan ile Sağlık Alanında İş birliği Anlaşması: Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Lübnan
Cumhuriyeti Hükümeti arasında sağlık alanında işbirliğine dair anlaşma 11 Ocak 2010 tarihinde
imzalanmıştır. İmzalanan bu anlaşma ile, her iki ülke arasında sağlık ve tıp alanlarında iş birliği, bilgi
alışverişi, personel, uzman ve heyet değişimi, ülkelerimizde düzenlenecek konferans ve bilimsel
toplantılara uzmanların katılımının teşviki gibi yollarla iş birliği yapılması kararlaştırılmıştır
(Sağlık Bakanlığı, tarih yok).
4. Belarus ile Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması: Belarus Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti
arasında tıp bilimleri ve sağlık alanlarında işbirliği anlaşması Belarus’da imzalanmıştır. Anlaşma
gereği her iki ülke arasında sağlık ve tıp alanlarında iş birliği, bilgi alışverişi, personel, uzman
ve heyet değişimi, anlaşmaya konu ülkelerde düzenlenecek konferans ve bilimsel toplantılara
uzmanların katılımının teşviki gibi yollarla iş birliği yapılmasına dair anlaşmalar yapılmıştır
(Sağlık Bakanlığı, tarih yok).
5. Slovenya ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması: 21 Kasım 2007 tarihinde Slovenya
Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında sağlık ve tıp alanında iş birliğine ilişkin anlaşma
imzalanmıştır. Yapılan bu anlaşma ile iki ülke arasında özellikle sağlık personeli ve uzman
değişimi deneyim geliştirme amaçlanmıştır (Sağlık Bakanlığı, tarih yok).
6. Azerbaycan ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması: Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında 2007 yılında sağlık ve tıp alanında iş birliğine ilişkin anlaşma imzalanmıştır.
Yapılan bu anlaşmaya istinaden 19 Azerbaycanlı sağlık personeli, 28 Eylül–26 Ekim 2007 tarihleri
arasında, 10 sağlık personeli, 1–31 Ekim 2007 tarihleri arasında, Sağlık Bakanlığına bağlı çeşitli
hastanelerde eğitim almışlardır (Sağlık Bakanlığı, tarih yok).
7. Bulgaristan ile Sağlık Alanında işbirliği Anlaşması : Bulgaristan Cumhuriyeti ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında 7 Haziran 1994 tarihinde, 1994-1996 dönemini kapsayacak şekilde başta
487
sağlık ve tıbbi bilimlerdeki işbirliğini geliştirecek, ‘yılda 200 gün ve 20 uzmandan daha az
olmamak üzere tıp doktoru, diş hekimi, eczacı ve diğer uzman personelin değişiminin’ bunun
yansıra özellikle sağlık turizmini geliştirmeyi amaçlayan sağlık turizmi (termal tedavi) alanında
işbirliği yapılması anlaşması sağlanmıştır (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel
Müdürlüğü, 2011).
8. İsrail ile Sağlık ve Tıp Alanında iş birliği Anlaşması: İsrail Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti
arasında 1995 yılında sağlık ve tıp alanında iş birliği anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma
dahilinde sağlık ve tıp alanında bilimsel konularda iş birliği ile gerekli görülen alanlarda karşılıklı
uzman değişimi yaparak ve kısa süreli kurslar (1- 3 ay) düzenleme konusunda anlaşmanın yanı
sıra sağlık turizmi alanında ortak projelerin geliştirilmesi konusunda da anlaşma sağlamışlardır
(Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011).
9. Özbekistan ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması: Özbekistan Cumhuriyeti ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında 1997 yılında sağlık ve tıp alanında iş birliğine ilişkin anlaşma imzalanmıştır.
Anlaşmaya istinaden tıp ve halk sağlığı alanlarında kısa süreli eğitim, staj gibi deneyim
paylaşımı için uzman değişimi gerçekleştirme konusunun yansıra tıp, eczacılık, sağlık turizminin
geliştirilmesi için teşvik edecek girişimlerde bulunma konusunda anlaşmaya varmışlardır (Sağlık
Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011).
10. Irak ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması: Irak Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti
arasında 15 Ekim 2009’da Bağdat’ta sağlık ve tıp alanında ikili iş birliği anlaşması imzalanmıştır.
Bu anlaşma uyarınca Türk tarafı her yıl Irak’ta tedavi edilemeyen 100 hastaya ücretsiz tedavi
sağlamanın yanı sıra ve Irak sağlık personeline ihtiyaç duyulan alanlarda, Türkiye’de 1-2 ay
süreli eğitim vermeyi taahhüt etmiştir (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel
Müdürlüğü, 2011).
11. Pakistan ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması: Pakistan İslam Cumhuriyeti ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında 2004 yılında sağlık ve tıp alanında ikili iş birliği anlaşması imzalanmıştır.
Taraflar iki taraflı fayda temelinde anlaşma hükümlerini uygulamayı amaç edinecekler ve bu
bağlamda taraflar, anne-çocuk sağlığı ile anne-çocuk ölümlerinin azaltılması hususunda iş birliği
yapacaklardır. Anlaşma kapsamında Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığınca Pakistan’da
ebe yetiştirilmesi için kısa sürelerle kurslar düzenlenmesi ve ayrıca Türkiye’de ve Pakistan’da
ebe eğitici eğitimlerin verilmesi konusunda anlaşmaya varılmıştır. Sağlık turizmi kapsamında
Pakistanlı hastalar Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde veya özel hastanelerde ücretini ödemek
koşulu ile tedavi edilebileceklerdir. Sağlık Bakanlığı hastaneleri Pakistanlı hastalara, Türk
hastalara uygulanan aynı ücret ile tedavi hizmeti sunacaktır. Türkiye’deki özel hastanelerde tedavi
olmak isterse, Pakistan tarafı Pakistanlı hastaların sevk edileceği özel hastaneler hakkında Türk
Sağlık Bakanlığından bilgi talep edebilecektir (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler
Genel Müdürlüğü, 2011).
12. Romanya ile Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması: Romanya Cumhuriyeti ile Türkiye
Cumhuriyeti arasında 10 Ocak 1991 tarihinde Ankara’da sağlık ve tıp alanında ikili iş birliği
anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma temelinde tıp bilimlerinde karşılıklı uzman değişimleri
planlamasının yanında sağlık turizmi (kaplıca turizmi) alanında iş birliği konusunda anlaşmaya
varılmıştır (Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2011).
SONUÇ
Türkiye Cumhuriyeti 10. Kalkınma Planında yer alan sağlık turizminin geliştirilmesi programında
sağlık turizmi alanında etkin tanıtım, pazarlama yapılması ve uluslararası iş birliğinin artırılması
hedeflenmiştir. Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün yayınlamış
olduğu 54 ülke ile yapılan 88 ikili anlaşma incelendiğinde; yapılan anlaşmalarda sağlık turizmi olarak
488
değerlendirilebilecek ancak sağlık turizminin gelişimine dolaylı katkı sunabilecek sağlık personeli ve
uzman değişimi, sağlığı ilgilendiren tüm alanlarda sahip olunan teknoloji bilgi ve deneyim paylaşımı,
akademik kurumlar arasında doğrudan eğitim ve bilgi paylaşımını amaçlayan temasın sağlanması, özel
sektörün sağlık turizmi gibi alanlarda desteklenmesini hedefleyen konulara yer verildiği ve sağlık turizmi
alanında işbirliği yapılması konusunda fikir birliğine varıldığı görülmüştür. Ancak yapılan inceleme
ve araştırmada sağlık turizmine yönelik doğrudan katkı sunacak anlaşma ve iş birliği protokolün yok
denecek kadar az olduğu görülmektedir.
Son yıllarda önemi ve ülke ekonomilerindeki payı giderek artan sağlık turizminde uluslararası
anlaşmaların rolü vazgeçilmezdir. Hedef ülkelerin Türkiye’deki sağlık turizmi ilgi alanları doğrultusunda,
sağlık turizmi diplomasisinin hayata geçirilmesi ile ikili sağlık anlaşmalarının yapılması sağlık turizminin
geliştirilmesinde önemli bir katkı sunacaktır.
Sağlık turizmi alanında yapılacak anlaşmalar anlaşmaya taraf olan her iki ülkenin sağlık alanında
iş birliği yapmasına, kültürlerarası diyalogun artmasına, sağlık alanında yapılacak yeni teşviklerin ve
yatırımların belirlenmesine, her iki ülkedeki sağlık ve turizm alanlarındaki standartların yükselmesine
ve nihayetinde her iki tarafın ve özellikle kişilerin daha çok fayda sağlamalarına yol açacaktır. Bu
nedenle yeni yapılacak ikili anlaşmalarında sağlık turizmine yönelik yeni başlıklar açılmalı, daha
önceden imzalanan anlaşmaların ise sağlık turizmi konusunu da dikkate alacak şekilde güncellenmesi
gerekmektedir.
Kaynakça
Bakanlığı, D. İ. (tarih yok). Dünya Sağlık Örgütü (WHO). 5 24, 2022 tarihinde TC. Dış İşleri Bakanlığı: htt-
ps://www.mfa.gov.tr/who.tr.mfa#:~:text=D%C3%BCnya%20Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20%C3%96rg%-
C3%BCt%C3%BC%20Anayasas%C4%B1%2022,%C4%B0hsan%20Do%C4%9Framac%C4%B1%20
taraf%C4%B1ndan%20imzalanm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r. adresinden alındı
İkili Sosyal Güvenlik Anlaşmalarının Kapsamı. (tarih yok). Mayıs 24, 2022 tarihinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://www.csgb.gov.tr/digm/contents/dis-iliskiler/ikili-anlas-
malar/sosyalguvenlikanlasmalari/ adresinden alındı
Karaçevirgen, T. (2021). Sosyal Güvenliğin Uluslararası Boyutu. E. İ. IŞIKLI (Dü.) içinde, Sosyal Güvenliğe Giriş
(s. 229-249). Ankara: Akademisyen Kitapevi .
Kılınç, İ. (2017). Türkiye Medikal Turizm Sektöründe Hizmet Kalitesi ve Memnuniyet Üzerine Bir Alan Araştır-
ması. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8(17), 130-143. doi:doi:10.21076/vizyoner.281861
Limoncuoğlu, A. (2017). İkili Sosyal Güvenlik Anlaşmalarının Kapsamı. D.E.Ü. Hukuk Fakultesi Dergisi, c.19(Ö-
zel Sayı-2017), 2165-2191.
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Arnavutluk ile Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması. 5 24, 2022 tarihinde Sağlık
Bakanlığı Avrupa Birliği Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-78574/arnavutluk-i-
le-saglik-alaninda-isbirligi-anlasmasi.html adresinden alındı
Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü. (2011, Haziran 20). Sağlık ve Tıp Alanında
İşbirliğine İlişkin Mevcut Devletlerarası Anlaşmalar. Mayıs 23, 2022 tarihinde https://disab.saglik.gov.
tr/TR-3735/saglik-ve-tip-alaninda-isbirligine-iliskin-mevcut-devletlerarasi-anlasmalar.html adresinden
alındı
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Azerbeycan ile Sağlık Alanında iş birliği Anlaşması. 5 24, 2022 tarihinde Sağlık Ba-
kanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-3589/nahcivan-sag-
lik-personelinin-ulkemizde-egitimi-131-ekim-2007.html adresinden alındı
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Belarus İle Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması. 5 24, 2022 tarihinde Sağlık Bakan-
lığı Avrupa Ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-3669/sayin-bakanimiz-profd-
rrecep-akdag-ve-beraberindeki-heyetin-belarus-cumhuriyeti-ziyareti--29-31-ekim-2009.html adresinden
alındı
489
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Lübnan Başbakanı Saad Hariri’nin Ülkemizi Ziyareti ve Ülkemiz ile Lübnan Ara-
sında Sağlık Alanında İşbirliğine İlişkin Anlaşma. 5 24, 2022 tarihinde Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve
Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-3672/lubnan-basbakani-saad-haririnin-ulke-
mizi-ziyareti-ve-ulkemiz-ile-lubnan-arasinda-saglik-alaninda-isbirligine-iliskin-anlasmanin-imzalanma-
si-11-13-ocak-2010.html adresinden alındı
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Özbekistan ile “Sağlık Alanında İşbirliği”ne dair Anlaşma. 5 24, 2022 tarihinde
Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-26136/
ozbekistan-ile-saglik-alaninda-isbirligine-dair-anlasma-imzalandi.html adresinden alındı
Sağlık Bakanlığı. (tarih yok). Slovenya ile Sağlık Alanında işbirliği Anlaşması. 5 24, 2022 tarihinde Sağlık Bakan-
lığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü: https://disab.saglik.gov.tr/TR-3586/slovenya-basba-
kani-janez-jananin-ulkemizi-ziyareti-21-22-kasim-2007.html adresinden alındı
Samancı, U. (2014). Uluslararası Sağlık Tüzüğü (2005) ve Hukukî Niteliği. D.E.Ü. Hukuk Fakultesi Dergisi,
16(2).
Sosthenes, E. (2019). Sağlık Diplomasisi ve Türkiye Üzerine Bir Araştırma. ANKARA: Ankara Üniversitesi Sağ-
lık Bilimleri Enstitüsü.
TC. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). On Birinci Kalkınma Planı. ankara.
Tengilimioğlu, D. (2017). Sağlık Turizmi. Ankara.
Tontuş, H. Ö. (2022, 05 24). Sağlık Turizminde Mevzuat Ve Teşvikler. Saturk. adresinden alındı
490
NATURAL AND ARTIFICIAL GUMS USED IN FOOD

AND THEIR EFFECTS ON HUMAN HEALTH
Mehmet Akif Kayhan*, Mehmet Akbulut

Selcuk University Faculty of Agriculture Department of Food Engineering Konya Turkey
*ORCID 0000-0003-2743-4186
Gums are additives used for purposes such as preserving and improving the structure of foods,
retaining water, changing the freezing point, modifying ice crystal formation, and regulating rheological
properties. The scales are divided into two as natural and semi-artificial. Natural gums are grouped
as tree ooze gums, seeds or roots, and seaweed extracts. Modified starches, cellulose derivatives and
microbial fermentation gums are expressed as semi-synthetic gums. Consumers’ interest in gums is
increasing day by day due to their role in the food industry as well as their effects on nutrition and health.
It is reported that carob gum can change the rate of carbohydrate degradation during digestion due to
its effect on increasing viscosity and food structure. This situation may provide beneficial effects on the
regulation of postprandial blood sugar level and may provide positive effects in the treatment of obesity
and diabetes. Some side effects of gums can also be seen after short and long-term use. Reported side
effects related to the use of gums are generally related to gastrointestinal disorders and do not show the
same effect in all individuals.
491
İNDOMETAZİN İLE İNDÜKLENEREK OLUŞTURULAN

MİDE ÜLSERİ MODELLERİ VE ALTERNATİF
MODELLER
Serap KORKMAZ 1*
1
Kayseri University, Safiye Cıkrıkcıoglu Vocational College, Kayseri/Turkey
ORCID Code: 0000-0002-8119-8471
ÖZET
İndometazin; indol türevi, non-steroid antienflamatuvar bir ajan olan paraklorobenzoil-
metoksi-metilindol-asetik asidin genelde kullanılan ismidir. İndometazin’in antienflamatuvar
etkilerinin yanı sıra, analjezik ve antipiretik etkileri de bulunan kimyasal bir ajan olarak kabul
edilmektedir. İndometazin’in olumlu etkileri dikkate alındığında; küçük hücreli olmayan akciğer
kanserinin büyümesini baskıladığı, insanlarda meme kanser hücresinin metastaz ve invazyonunu
azalttığını söylemek mümkündür. İmmün cevabı geliştirmesinin yanı sıra, apoptotik hücre ölümünü
artırdığı yapılan bilimsel çalışmalarla tespit edilmiştir. Son yıllarda özellikle, korona virüs replikasyonunu
inhibe etmede İndometazin’in etkili olduğu görülmüştür. Ayrıca, İndometazin hiperbarik oksijenasyonda
görülen konvülsiyonları hafifletir ve hiperemi oluşumunu önlemektedir.
İndometazin’in olumsuz etkileri ele alındığında, bir kimyasal ajanın yanlış dozlanması sonucunda
en yaygın olarak gözlenen yan etkisi mide ülseri şeklinde kendini göstermektir. İndometazin’in anti-
enflamatuvar etkisinden COX–2, gastrointestinal toksik etkilerinden ise COX–1 enzim inhibisyonu
sorumlu tutulmaktadır. İndometazin hem COX–1 hem de COX–2 enzimlerini inhibe ederek,
prostaglandin sentezini güçlü bir şekilde engeller. Bu nedenledir ki indometazinin ülser oluşturma oranı
diğer Nonsteroid antienflamatuvar ilaçlara göre çok daha yüksek olduğundan, deneysel ülser modeli
oluşturmak amacı ile daha çok tercih edilmektedir.
İndometazinle oluşturulan ülser modellerinde birçok bitki tedavi amacıyla değerlendirilmiştir.
Tıbbi bitkilerin canlı sistemler üzerinde; sedatif, analjezik, antipiretik, kardiyoprotektif, antibakteriyel,
antifungal ve antiviral gibi birçok etkisi çalışmalarla ortaya konulmuştur. Bitkiler, serbest radikalleri
nötralize etmek, oksidatif stres ve reaktif oksijen türleri ile bağlantılı birçok kronik hastalığın
ilerlemesini önlemektedir. Bu çalışmanın amacı, daha önce denenmemiş bir bitki ekstresi olan Anethum
Graveolens’in etkinliğini teorik olarak incelemektir. Çünkü bu bitkinin; antioksidan, antienflamatuvar,
antibakteriyel, antifungal, antihiperlipidemik ve anti ülseratif olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. Bu
etkiler dikkate alınarak, Anethum Graveolens’in mide ülseri üzerindeki etkileri teorik olarak ele alınarak
ilgili literatüre katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Anahtar Kelime: İndometazin, Antienflamatuvar, Mide ülseri, Anethum Graveolens (Dereotu)
492
GASTRIC ULCER MODELS AND ALTERNATIVE MODELS CREATED BY

INDUCING INDOMETHACIN
ABSTRACT
Indomethacin; an indole derivative is the commonly used name of para-chlorobenzoyl-methoxy-
methylindol-acetic acid, a non-steroidal anti-inflammatory agent. Anti-inflammatory properties of
indomethacin in addition to its effects, it is recognized as a chemical agent that also has analgesic and
antipyretic effects. Considering the positive effects of Indomethacin, it can be said that it suppresses
the growth of non-small cell lung cancer, and reduces the metastasis and invasion of breast cancer
cells in humans. In addition to improving the immune response, it has been determined by scientific
studies that it increases apoptotic cell death. In recent years, in particular, Indomethacin is effective in
inhibiting coronavirus replication. In addition, Indomethacin relieves convulsions observed in hyperbaric
oxygenation and prevents the occurrence of hyperemia.
Considering the negative effects of Indomethacin, the most commonly observed side effect resulting
from incorrect dosing of a chemical agent manifests in the form of a stomach ulcer. COX-2 is responsible
for the anti-inflammatory effect of Indomethacin, and COX–1 enzyme inhibition is responsible for
its gastrointestinal toxic effects. Indomethacin inhibits both COX–1 and COX–2 enzymes, strongly
inhibiting the synthesis of prostaglandins. For this reason, since the ulcer formation rate of Indomethacin
is much higher than other Nonsteroidal anti-inflammatory drugs, it is more preferred for creating an
experimental ulcer model.
Many plants have been evaluated for treatment purposes in ulcer models created with Indomethacin.
The effects of medicinal plants on living systems such as sedative, analgesic, antipyretic, cardioprotective,
antibacterial, antifungal, and antiviral have been revealed by studies. Plants, neutralize free radicals and
prevent the progression of many chronic diseases associated with oxidative stress and reactive oxygen
species. The purpose of this study is to theoretically study the effectiveness of Anethum Graveolens,
a plant extract that has not been tried before. Because of this plant; it is known that it has antioxidant,
anti-inflammatory, antibacterial, antifungal, antihyperlipidemic, and anti-ulcerative positive effects.
Considering these effects, it is aimed to contribute to the relevant literature by theoretically considering
the effects of Anethum Graveolens on stomach ulcers.
Keywords: İndomethacin, Anti-inflammatory, Gastric Ulcer, Anethum graveolens (Dill)
493
BİTCOİN FİYATLARI İLE ALTIN FİYATLARI

ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ
Gülseda KÖSE1, Lütfü SİZER2

1
Dicle Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme, Diyarbakır, Türkiye, https://orcid.org/0000-0002-7072-9054
2
Dicle Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat, Diyarbakır, Türkiye, https://orcid.org/0000-0002-9605-4286
ÖZET
Bitcoin, özellikle 2016 yılı itibariyle gözle görülür fiyat gelişimi ve piyasa değeri nedeniyle
literatürdeki birçok yeni çalışmanın odak noktası olmuştur. Ayrıca Bitcoin portföy ve yatırım yönetimi
literatüründe, spekülatif veya yatırım aracı olarak kabul edilen dijital para birimi, alternatif bir para
sistemi, hisse senedi fiyatlarını çeşitlendiren ve hatta güvenli liman varlığı olarak kabul gören önemli
bir değişken haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı; Bitcoin fiyatları ile Altın fiyatları arasındaki
ilişkinin ortaya konulmasını sağlamaktır. Çalışmada 01/05/2014-07/03/2022 dönemine ait haftalık
veriler kullanılarak Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişki araştırılmıştır. Değişkenler arasındaki
ilişkiyi belirlemek için Toda-Yamamoto (1995) nedensellik testi uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara
göre, Altın fiyatlarından, Bitcoin fiyatlarına doğru Granger Nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Fakat
Bitcoin fiyatlarından, Altın fiyatlarına doğru tek yönlü nedensel ilişki tespit edilmiştir. Bu sonuca
göre, altın fiyatlarını belirleyen etkenler arasında bitcoin fiyat hareketlerinin de yer aldığını ifade
etmek mümkündür.
Anahtar Kelimeler: Bitcoin Fiyatları, Altın Fiyatları, Toda-Yamamoto Nedensellik.
CAUSAL RELATIONSHIP BETWEEN BITCOIN PRICES AND GOLD PRICES
ABSTRACT
Bitcoin has been the focus of many new studies in the literature, especially as of 2016, due to its
noticeable price development and market value. In addition, in the Bitcoin portfolio and investment
management literature, the digital currency, which is considered as a speculative or investment tool,
has become an important variable that is accepted as an alternative monetary system, diversifying stock
prices and even as a safe haven asset. The aim of this study; to reveal the relationship between Bitcoin
prices and gold prices. In this study, the relationship between Bitcoin and Gold prices was investigated
by using weekly data for the period 01/05/2014-07/03/2022. Toda-Yamamoto (1995) causality test was
applied to determine the relationship between the variables. According to the findings, there is no Granger
causality relationship from Gold prices to Bitcoin prices. However, a one-way causal relationship from
Bitcoin prices to gold prices has been determined. According to this result, it is possible to state that
Bitcoin price movements are among the factors that determine gold prices.
Keywords: Bitcoin Prices, Gold Prices, Toda-Yamamoto Causality.
494
1. Giriş
Geçmişten günümüze mal ve hizmetlerin alım satımında kullanılan, tarihsel süreç içinde değişime
uğrayan para, son yıllarda iletişim teknolojisindeki hızlı değişimler ile finansal sektörde dijital ve sanal
para ticareti olarak işlem görmeye başlamıştır. Hatta bu süreci yakın dönemde tüm dünyayı etkisi altına
alan Covid-19’un getirdiği değişimler neticesinde, birçok işlemin uzaktan erişim sağlanarak yapıldığı
noktasında görebilmek mümkündür. Bu değişimlerden biri de internet bankacılığı aracılığıyla yapılan,
dijital ödemeler (sanal kartlar, online, mobil ödemeler vb.) ve ön plana çıkan işlem süreçleri olarak
kabul edilmektedir. Aynı zamanda ülkelerin kağıt para kullanımının gün geçtikçe azalarak dijital para
kullanımına yönelmesinin bu doğrultuda hız kazandığı görülmektedir.
Satoshi Nakamoto takma adıyla 2008 yılında ortaya çıkan kişi ya da grubun bir makale ile tanıtmış
olduğu Bitcoin, ilk dijital para olarak bilinmektedir (Nakamoto, 2008). Bitcoin; yapılan her işlemin
kaydedildiği, yapılan işlemlerin transferinin devlet tarafından kontrol edebilme mekanizmasının
olmadığı ancak kullanıcılar tarafından para birimine atanan güven odaklı ve tamamlayıcı itibari
değer ile desteklenerek birikimlerin korunduğu, halka açık olan ve uçtan uca şifreli bir dijital
ödeme sistemi olarak ifade edilmektedir (Corelli, 2018: 1). Bitcoin, kripto paralar içinde en bilinen
olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda, 3 Ocak 2019 yılında Merkez Bankası ve başka bir merkezi
otoriteye bağlı olmayan, alternatif bir ödeme yöntemi olarak uygulanmaya başladığı bilinmektedir
(Bouri vd., 2018: 224). Bazı medya ve bankalar son dönemlerde Bitcoin için Yeni Altın tabiri
ifadesinde bulunmaktadırlar. Bu durumla beraber Bitcoin ve Altın birimleri ekonometrik düzeyde
karşılaştırılmaktadır. Ayrıca yatırım aracı olarak Bitcoin, iktisadi açıdan araştırılmaktadır (Syzdykova
ve Azretbergenova, 2021: 45).
Literatürde Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar incelendiğinde;
Panagiotidis vd. (2018), çalışmalarında 2010-2017 yılları arasındaki verileri dikkate alarak, Bitcoin
fiyatlarının Altın fiyatlarından olumlu yönde etkilendiğini ve bu değişkenler arasında güçlü bir ilişki
olduğunu belirtmektedirler. Aynı zamanda edilen bulgulara göre faiz oranları, petrol ve döviz kurlarının
da Bitcoin fiyatları üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu belirtilmiştir. Ancak belirsizlik durumlarının
oluşmasında Bitcoin getirilerinde azalmaların söz konusu olduğu vurgulanmıştır.
Shahzad vd. (2019), 2010-2018 yıllarını baz alarak Bitcoin, Altın fiyatları ve Emtia Endeksinin borsa
yatırımları için güvenli liman olup olmadığını incelemek amacıyla iki değişkenli çapraz kuantilogram
yaklaşmını kullanarak çalışmalarını gerçekleştirmişlerdir. Bulgular, Bitcoin, Altın fiyatları ve Emtia
Endeksinin riskten korunmak için güvenli liman olduğunu ancak bazı durumlarda her bir değişken için
düşük risk söz konusu olabileceğini belirtmişlerdir.
Junior vd. (2020) ise Kripto para ve Altın fiyatlarının hem simetrik hem de asimetrik bağımlılık
ilişkisini ölçmek amacıyla 2013-2019 dönemine ait günlük verileri kullanmışlardır. Analiz sonucunda,
Altın fiyat getirileri ve Kripto paranın kendi aralarında çeşitlenip korunabileceğini ortaya koymuşlardır.
Bouri vd. (2018), Bitcoin fiyatları üzerinde Toplam Emtia Endeksi ve Altın fiyatlarının asimetrik
etkilerini tespit etmek için 2010-2017 yılları arasını kapsayan günlük verileri kullanarak NARDL
metodu ile çalışmalarını yapmışlardır. Bitcoin fiyatlarının, Altın ve Toplam Emtia Endeks fiyatlarından
alınan bilgiler doğrultusunda tahmin edilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.
Gonzales vd. (2020), 2015-2020 senelerindeki günlük, haftalık ve aylık verileri kullanarak Bitcoin
getiri fiyatları ile ilk 10’da yer alan Kripto para birimi getirisi arasındaki ilişkiyi dikkate alarak NARDL
modeli aracılığıyla incelemede bulunmuşlardır. Edinilen bulgular neticesinde, Kripto para birimleri
arasında uzun dönemde pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Hatta diğer Kripto
para birimlerinin getirileri, Bitcoin getirileri ile olumlu ve olumsuz açıdan değişiklikler karşısında aynı
tepkiler doğrultusunda ilerlediğini ve kısa dönemde aralarında güçlü bir asimetrik bağ olduğu yönünde
ifadelerde bulunulmuştur.
495
Kang vd. (2019) ise 2010-2017 dönemine ait haftalık verileri DCC-GARCH ve dinamik korelasyon
(DCC) testleri aracılığıyla kullanmışlardır. Yapılan analiz sonucunda, Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki
ilişkide volatilite kalıcığı, faz farklılıkları ve nedenselliğin olduğu belirtilmiştir.
Dyhrberg (2016) çalışmasında, 2010-2015 seneleri arasındaki verileri GARCH (Genelleştirilmiş
Otoregresif Koşullu Değişken) metodu ile incelemiştir. Bulgular doğrultusunda, piyasada oluşabilecek
olumlu ve olumsuz şok etkileri Bitcoin getirileri ve Altın fiyatlarını asimetrik olarak etkilemediği,
diğer varlıkları etkileyen asimetrik piyasa risklerinden korumak adına Bitcoin veya Altın fiyatlarının
kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Jareno vd. (2020) ise 2010-2018 yılları arasındaki günlük, haftalık ve aylık verileri kullanarak
Bitcoin fiyat getirilerinin, Altın fiyat getirilerindeki değişimlere karşı duyarlılığını NARDL ve regresyon
analizi yöntemi ile tespit etmişlerdir. Sonuçlar incelendiğinde, pearson korelasyon katsayısına göre hem
Bitcoin fiyat getirileri hem de Altın fiyat getirileri arasında pozitif yönde bir ilişki olmakla beraber iki
değişken arasında uzun dönemde eşbütünleşme ilişkisinin olduğu vurgulanmıştır.
Gkillas vd. (2020), Bitcoin, Altın fiyatları ve Ham Petrol arasındaki ilişkiyi 2014-2018 yılları
arasındaki yüksek frekanslı verileri kullanarak Granger Nedensellik testi ve Genelleştirilmiş dürtü
tepkisi yöntemi ile analizini sağlamışladır. Neticesinde, yüksek frekanslı veriler ışığında bu üç pazarda
gerçekleşen oynaklık şoklarının tepkileri genellikle olumlu olduğu yönündedir. Ek olarak çarpıklık,
atlama bileşenleri ve basıklık düzeyiyle de ilişkili olduğu belirtilmiştir.
Syzdykova ve Azretbergenova (2021), yapmış oldukları incelemede 2019-2021 yıllarını kapsayan
haftalık veriler ışığında Granger nedensellik testi ve Vektör Otoregresif Model metonu kullanarak
Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi yorumlamışlardır. Bitcoin fiyatlarından Altın fiyatlarına
doğru tek yönlü nedensellik ilişkisinin olduğunu ancak aksi durumda Altın’dan Bitcoin’e doğru anlamlı
bir ilişkinin söz konusu olmadığını ifade etmişlerdir.
Baur vd. (2018) ise Dolar, Bitcoin ve Altın fiyatlarının 2010-2015 senelerindeki günlük dataları
kullanarak GARCH modeli ile analiz yapmışlardır. Bulgular doğrultusunda Bitcoin fiyatlarının, Dolar,
Altın ve diğer varlık oranlarına göre oynaklık, korelasyon ve getiri durumunun gözle görülür oranda
farklı özellikler gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Zeng vd. (2019), Ham Petrol, Dolar, Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi tespit edebilmek
adına 2013-2019 dönemini kapsayan süreci dikkate almışlardır. Kısa dönemdeki getirilerde yayılmalar
olduğu, ancak uzun dönemde oynaklık yayılmaların daha görünür seviyede olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Klein vd. (2018), bu çalışmalarında Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi Koşullu Varyans
analizi yöntemi kullanarak analiz etmişlerdir. Edinilen bilgiler, Bitcoin fiyatları ve Altın fiyatları arasıda
ters ilişkinin söz konusu olduğunu ve bu iki değişkenin hisse senedi piyasalarında ise ilk planda farklı
niteliklere sahip olduğu sonucuna varılmıştır.
Oysaki Thampanya vd. (2020), bu çalışmalarında 2013-2019 dönemlerini kapsayan ve günlük veriler
kullanılarak NARDL yöntemi ile Altın ve Kripto para getirilerinin Tayland borsasındaki kısa ve uzun
dönemli asimetrik etkilerini incelemişlerdir. Borsada riskten korunmak için ne Kripto para ne de Altın
getirilerinin iyi bir araç olarak hareket etmediği sonucuna ulaşıldığı vurgulanmıştır.
İncelenen literatür çalışmalarında, her çalışmanın birbirinden farklı sonuçlar gösterdiği tespit
edilmiştir. Çalışmalardan bazıları Bitcoin ve Altın fiyatları arasındaki ilişkinin olumlu yönde olduğunu
ve riskten korunmak amacıyla kullanılabileceği sonucunu gösterirken, bazı çalışmaların ise Bitcoin ve
Altın fiyatları arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı yönündedir. Dolayısıyla Bitcoin ve Altın fiyatları ile
ilgili çalışma yöntemlerinin çeşitlendirilmesi finans literatürüne ciddi katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın
amacı; Bitcoin fiyatları ile Ons Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi Toda-Yamamoto (1995) nedensellik
testi ile tespit etmektir. Çalışmada 2014/01/05-2022/07/03 dönemine ait haftalık veriler kullanılmıştır.
Tüm analizler Eviews 12 paket programı yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Önce giriş kısmında literatür
496
taraması yapılmıştır. 2. Kısımda veri seti ve model tanıtılmıştır. 3. Kısımda analiz sonuçları ve yorumlara
yer verilmiştir. Çalışmanın bu alanda yapılacak çalışmalara katkı sunulması hedeflenmektedir.
2. Veri Seti ve Araştırma Yöntemi
2.1. Veri Seti ve Model

Çalışmada 2014/01/05-2022/07/03 dönemine ait haftalık veriler kullanılarak BITCOIN (BTC)
fiyatları ile ONS ALTIN (XAU) fiyatları arasındaki ilişki araştırılmıştır. Değişkenler Amerikan doları
(USD) olarak alınmıştır. Çalışmaya dahil edilen veriler Investing.com sitesinden indirilmiştir.
Çalışmada kullanılan değişkenlerin doğal logaritmaları alınarak analize dahil edilmiştir. Öncelikle
değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler verildikten sonra değişkenlerin kaçıncı dereceden entegre
olduğunu belirlemek için ADF ve PP birim kök testleri uygulanmıştır. Değişkenlerin durağanlık
derecesinin belirlenmesi ile Vektör Otoregresif (VAR) ve Granger Nedensellik Testleri yapılmıştır.
Tablo 1. BTC-XAU Değişkenlerine Ait Tanımlayıcı İstatistikler
LNBTC LNXAU
Ortalama 8.128907 7.246824
Medyan 8.661729 7.173077
Maksimum 11.07296 7.618064
Minimum 5.346631 6.964901
Standart Sapma 1.772340 0.175954
Çarpıklık -0.041286 0.625474
Basıklık 1.665709 1.949944
Jarque-Bera 33.06226 49.34848
Olasılık 0.000 0.000
Tablo 1’de değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler verilmiştir. Bu çalışmada Bitcoin ve Ons
Altın fiyatları arasındaki ilişkiyi incelemek için aşağıdaki (1) nolu denklemde verilen model yapısı
kullanılmıştır.
3.2. Ekonometrik Yöntem

VAR (Vektör Otoregresif Modeller) analizi ekonomi teorilerinin geçerliliğinin incelenmesinde
ve politika önerileri getirebilmek için uygulamacı araştırmacılar tarafından yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Fakat VAR ile analiz edilen değişkenler arasında eş bütünleşme ilişkisi varsa veya
değişkenler birim kök içeriyorsa, VAR modellerinde hipotez testleri geçerli olmamaktadır. Normal şartlar
altında durağan olan seriler VAR ile analiz edildikten sonra Granger Nedensellik testinde geleneksel F
istatistiği kullanılmaktadır. Fakat Toda-Yamamoto (TY,1995) değişkenler arasında bir eş bütünleşme
ilişkisi olması durumunda F-istatistiğinin standart dağılımına uymayarak geçerliliğini yitirebileceğini
göstermiştir. TY(1995), bir ekonomi teorisi incelenirken veya bir ekonometrik model kurulurken, ilgili
değişkenlerin birim kök içermesi durumunda dahi bu değişkenlerin seviye değerleri kullanılarak VAR
analizi yapılabileceğini ve burada Wald testinin kullanılabileceğini belirtmiştir. TY(1995), çalışmasında
değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi olması durumunda bir hata düzeltme sisteminin de (ECM)
olacağını ifade etmektedir. Fakat çoğu uygulamada değişkenlerin bütünleşme dereceleri, eşbütünleşik
497
olup olmadıkları ve durağanlık özellikleri önceden bilinmemektedir. Sonuç olarak Granger nedensellik
için öncelikle birim kök analizi yapılmakta, daha sonra eşbütünleşme ilişkisi araştırılmaktadır. Daha
sonra VAR analizi yardımıyla nedensellik ilişkilerini incelemektedir. TY(1995), bu ön testlerin zahmetli
ve yanıltıcı sonuçlar verebileceğini ifade etmektedir. Tüm bu sorunların üstesinden gelebilmek için
TY(1995), (k+dmax). Dereceden bir VAR modeli oluşturulmasını önermektedir. Burada k, istikrar
koşullarını sağlayan optimal gecikme uzunluğunu, dmax ise modeldeki ilgili serilerin maksimum
bütünleşme derecesini belirtmektedir (Mert & Çağlar, 2019: 344-345). TY(1995) testi k gecikme
uzunluğu ile X2 asimptotik dağılım özelliği sergilemektedir. TY(1995) testi için k ve dmax’ın öncelikle
belirlenmesi gerekmektedir. Nedensellik analizinin başarısı için bu iki göstergenin doğru belirlenmesine
bağlıdır. BTC ve XAU değişkenleri için TY(1995) nedensellik testi denklemleri aşağıda verilmektedir:
(1)
(2)
(Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.) ve (2) nolu eşitliklerde; e1t ve e2t hata terimlerinin temiz
dizi süreci sergilediği ve otokorelasyonun olmadığı varsayılmaktadır.
H0 : ρi = 0
(3)
Yukarıda ifade edilen (1) nolu modele ait nedensellik ilişkisi için kurulan hipotez (3) nolu eşitlikte
verilmiştir. Sıfır hipotezinin reddedilmesi, değişkeninden BTCt değişkenine doğru Granger
nedensellik ilişkisi olduğunu ifade etmektedir. Bu hipotezler k serbestlik derecesiyle X2 dağılımına uyan
Wald testi yardımı ile sınanır (Toda & Yamamoto, 1995: 228-229).
3.3. Ampirik Bulgular

Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçlarına geçmeden önce değişkenlerin kaçıncı dereceden
bütünleşik olduğunu belirlemek gerekmektedir. Bunun için literatürde sıklıkla kullanılan geleneksel
birim kök testlerinden ADF ve PP birim kök testleri kullanılmıştır. Elde edilen birim kök testi sonuçları
Tablo 2 ve 3’te verilmiştir.
Tablo 2. ADF Birim Kök Testlerinin Sonuçları
Sabitli Sabitli ve Trendli

Gecikme Gecikme
t istatistiği Uzunluğu p değeri t istatistiği Uzunluğu p değeri
XAU -0.796101 0 0.8188 -2.391110 0 0.3837
ΔXAU -21.20935*** 0 0.0000 -21.20256*** 0 0.0000
BTC -0.4601 0 0.8957 -2.2516 0 0.4592
ΔBTC -20.97301*** 0 0.0000 -20.95415*** 0 0.0000
Not: Δ: serilerin birinci farklarının alındığını, ***, %1 önem düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir.
Parantez içerisindeki değerler, Schwarz (SIC) bilgi kriterlerine göre belirlenmiş uygun gecikme
uzunluğunu ifade etmektedir.
498
Tablo 3. PP Birim Kök Testlerinin Sonuçları
Sabitli Sabitli ve Trendli

Bant Bant
t istatistiği p değeri t istatistiği p değeri
Genişliği Genişliği
XAU -0.750311 3 0.8313 -2.368916 2 0.3954
ΔXAU -2124379*** 4 0.0000 -21.24793*** 5 0.0000
BTC -0.547151 7 0.8788 -2.429803 7 0.3635
ΔBTC -21.08554*** 7 0.0000 -21.06760*** 7 0.0000
Not: Δ: serilerin birinci farklarının alındığını, ***, %1 önem düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir.
Parantez içerisindeki değerler, Newey-West Bandwidth kriterlerine göre belirlenmiş uygun Bandwidth
gecikme uzunluğunu ifade etmektedir.
Tablo 2 ve 3’te elde edilen sonuçlara göre, BTC değişkeni ADF ve PP birim kök testlerine göre hem
sabitli hem de sabitli ve trendli modelde seviyede durağan çıkmamıştır. Fakat serinin 1. farkı alındıktan
sonra durağan hale geldiği görülmektedir. Benzer şekilde XAU değişkeni hem ADF ve PP birim kök
testlerine göre hem sabitli hem de sabitli ve trendli modelde seviye değerlerinde durağan çıkmamıştır.
Ancak serilerin 1. farkı alındıktan sonra durağan hale gelmiştir. O halde VAR modeli için maksimum
gecikme uzunluğu olarak hesaplanmıştır.
Ayrıca VAR modeli için uygun gecikme uzunluğunu Likelihood Ratio (LR), Akaike (AIC), Schwarz
(SIC) Hannan-Quin (HQ) bilgi kriterlerine bakarak karar verilmiştir. Bu bilgi kriterlerine göre elde
edilen sonuçlar aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 4: VAR Modeli İçin Uygun Gecikme Uzunluğunun Belirlenmesi
Lag LR AIC SIC HQ

0 NA 2.292466 2.311170 2.299847
1 3901.072* 1.698589 1.642475 -6.676444*
2 2.341169 -6.685673* -6.592149* -6.648764
3 8.949227 -6.688185 -6.557251 -6.636512
4 3.622098 -6.678319 -6.509976 -6.611883
* En uygun gecikme uzunluğunu ifade etmektedir.
Tablo 3’te AIC ve SIC bilgi kriterlerine göre en düşük değer 2 gecikmeli modelin uygun olduğunu
göstermektedir. Yani modelde kullanılacak olan gecikme uzunluğu k=2 olarak belirlenmiştir. Gecikme
uzunluğu belirlendikten sonra belirlenen gecikme uzunluğuna göre otokorelasyon sorunun olup
olmadığına karar verebilmek için Otokorelasyon LM testi yapılmıştır. Tablo 5’ten de görüleceği üzere
otokorelasyon sorunu gözükmemektedir.
Tablo 5: Otokorelasyon LM Testi Sonuçları
Lag LM-Statistic Prob.

1 3.847526 0.4270
2 0.463511 0.9770
3 2.976566 0.5618
4 1.624978 0.8043
499
Ayrıca seçilen gecikme uzunluğu dikkate alındığında VAR modeline ait hata terimlerinin otokorelasyon
sorunu içerip içermediği test edilmelidir. Otokorelasyon sorunu tahmin edilen parametrelerde sapmaya
yol açarak, hatalı bulgulara ulaşılmasına neden olabilir. Bu amaçla tahmin edilen modelin hata teriminin
ters kökleri incelenebilir. Eğer hata terimi otokorelasyon özelliği taşımıyorsa, ters kökleri 1’den küçük
olmalıdır. Aşağıdaki tabloda hata terimlerinin ters köklerine ait sonuçlar verilmiştir.
Tablo 6: Hata Terimlerine Ait Ters Kökler
Root Modulus
0.998567 0.998567
0.980546 0.980546
-0.211480 - 0.201100i 0.291831
-0.211480 + 0.201100i 0.291831
0.216955 - 0.143528i 0.260134
0.216955 + 0.143528i 0.260134
Tablo 6’dan da görüldüğü gibi hata terimlerinin ters kökleri 1’den küçük çıkmış yani model
dinamik olarak tutarlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dolayısıyla Toda-Yamamoto nedensellik
testini gerçekleştirmek için ön testlerde herhangi bir sorun tespit edilmediğinden nedensellik analizi
yapılabilmektedir.
O halde yapılan birim kök testi ve VAR gecikme uzunluğu sonuçlarına göre Toda –Yamamoto
nedensellik testi için gerekli olan değeri 3 olmaktadır. Bu durumlar göz önünde bulundurularak
elde edilen Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçları aşağıdaki Tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 7: Toda-Yamamoto Nedensellik Sonuçları
Nedenselliğin yönü Gecikme Uzunluğu Test İstatistik Değeri Prob. Değeri
XAU  BTC (k=2)+( 5.496 0.138
BTC  XAU (k=2)+( 429.994 0.000
Tablo 7’den de görüleceği üzere altın fiyatlarından Bitcoin fiyatlarına doğru hesaplanan test
istatistik değerine ait olasılık değeri 0.05’ten büyük çıktığı için sıfır hipotezi reddedilememektedir.
Yani %5 anlamlılık düzeyinde altın fiyatlarından Bitcoin fiyatlarına doğru Granger nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır. Fakat Bitcoin fiyatlarından altın fiyatlarına doğru hesaplanan test istatistik değerine
ait olasılık değeri 0.01’den küçük çıktığı için sıfır hipotezi reddedilmektedir. Yani %1 anlamlılık
düzeyinde Bitcoin fiyatlarından altın fiyatlarına doğru Granger nedensellik ilişkisi bulunmaktadır. O
halde değişkenler arasında Bitcoin fiyatlarından altın fiyatlarına doğru tek yönlü nedensel ilişki tespit
edilmiştir.
500
4. Sonuç
Bitcoin fiyatları ile altın fiyatları arasındaki nedensel ilişkinin incelendiği bu çalışmada 2014/01/05-
2022/07/03 dönemine ait günlük veriler kullanılmıştır. Hem değişkenlerin farklı dereceden
bütünleşik olmalarına hem de herhangi bir eşbütünleşme analizine gerek duyulmaksızın analizin
gerçekleştirilmesine imkân sağladığından değişkenler arasındaki nedensel ilişkiyi araştırmak için Toda-
Yamamoto nedensellik analizi uygulanmıştır. Uygun gecikme uzunluğunun elde edilmesinin ardından
yapılan Toda-Yamamoto nedensellik sonucuna göre %1 anlamlılık düzeyinde Bitcoin fiyatlarından altın
fiyatlarına doğru Granger nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir.
Kaynakça
Dyhrberg, A. H. (2016). Bitcoin, gold and the dollar-A GARCH volatility analysis. Finance Research Letters, 16,
85-92. http://dx.doi.org/10.1016/j.frl.2015.10.008
Baur, D. G., Dimpfl, T. and Kuck, K. (2018). Bitcoin, gold and the US dollar – A replication and extension, Finance
Research Letters, Cilt 25, 103-110
Bouri, E., Gupta, R., Lahiani, A. and Shahbaz, M. (2018). Testing for asymmetric nonlinear short- and long-run
relationships between bitcoin, aggregate commodity and gold prices, Resources Policy, (57), 224–235.
Corelli, A. (2018). Cryptocurrencies and exchange rates: A relationship and causality analysis, Risks, 6 (4), 1-11.
Gonzalez, M. O., Jareno, F. and Skinner, F. S. (2020). Nonlinear Autoregressive Distributed Lag Approach: An
Application on the Connectedness between Bitcoin Returns and the Other Ten Most Relevant Cryptocur-
rency Returns, Mathematics, 8, 810, 2-22.
Gkillas, Konstantinos & Bouri, Elie & Gupta, Rangan & Roubaud, David, 2022. “Spillovers in Higher-Order Mo-
ments of Crude Oil, Gold, and Bitcoin,” The Quarterly Review of Economics and Finance, Elsevier, vol.
84(C), pages 398-406.
Jareño, F., de la O González, M., Tolentino, M., & Sierra, K. (2020). Bitcoin and gold price returns: A quanti-
le regression and NARDL analysis. Resources Policy, 67, 101666. https://doi.org/ 10.1016/ j.resourpol
.2020.101666
Kang, S. H., McIver, R. P., & Hernandez, J. A. (2019). Co-movements between bitcoin and gold: A wavelet
coherence analysis. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 536, 120888. https:// doi.or-
g/10.1016/j.physa.2019.04.124
Klein, T., Thu, H. P., & Walther, T. (2018). Bitcoin is not the new gold–a comparison of volatility, correlation, and
portfolio performance. International Review of Financial Analysis, 59, 105-116.
Mert, M., and Çağlar, A. E. (2019), “Eviews ve GAUSS Uygulamalı Zaman Serileri Analizi (1. Baskı)”. Detay
Yayıncılık. Ankara.
Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A peer-to-peer electronic cash system. Decentralized Business Review, 21260
Owusu Junior, P., Adam, A. M., & Tweneboah, G. (2020). Connectedness of cryptocurrencies and gold returns:
Evidence from frequency-dependent quantile regressions. Cogent Economics & Finance, 8(1), 1804037.
https://doi.org/10.1080/23322039.2020.1804037
Panagiotidis, T., Stengos, T., & Vravosinos, O. (2018). On the determinants of bitcoin returns: A LASSO approach.
Finance Research Letters, 27, 235-240.
Shahzad, S. J. H., Bouri, E., Roubaud, D., Kristoufek, L., & Lucey, B. (2019). Is Bitcoin a better safe-haven invest-
ment than gold and commodities?. International Review of Financial Analysis, 63, 322-330.
Syzdykova, A., & Azretbergenova, G. (2021) Bitcoin fiyatının altın ve ham petrol fiyatları ile ilişkisinin analizi.
InTraders International Trade Academic Journal, 4(1), 43-58. https:// dergipark. org. tr /en/pub/ intraders/
issue/66058/1024544
501
Thampanya, N., Nasir, M. A. and Huynh, T. L. (2020). Asymmetric correlation and hedging effectiveness of gold
& cryptocurrencies: From pre-industrial to the 4th industrial revolution, Technological Forecasting and
Social Change, Volume 159, 1-13.
Toda, H. Y., and Yamamoto, T. (1995), “Statistical Inference in Vector Autoregressions With Possibly Integrated
Processes”, Journal of Econometrics, 66(1-2), 225–250.
Zeng, S., Liu, X., Li, X., Wei, Q., & Shang, Y. (2019). Information dominance among hedging assets: Evidence
from return and volatility directional spillovers in time and frequency domains. Physica A: Statistical Me-
chanics and its Applications, 536, 122565.
502
SPOR YÖNETİCİSİ ADAYLARININ ÇATIŞMA EYLEM

STİLLERİNİN İNCELENMESİ
Ali ERASLAN1*, Sercan KURAL2

*1
Gazi Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Spor Yöneticiliği, Ankara, Türkiye.
ORCID: 0000-0001-6909-8198
2
Bartın Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Bartın, Türkiye.
ORCID: 0000-0002-2452-068X
ÖZET
Çatışma, genel olarak kötü olarak düşünülmekte ve iyi bir ilişkide çatışma olmadığı kanısı yaygın olarak
kabul görmektedir. Oysaki çatışmalarda hem şiddet hem de olumlu duygular görülmektedir. İyi yönetilen
çatışmalar hem kişiler hem de örgüt için çok değerli sonuçlar verebilmektedir. Her örgütte olduğu gibi
spor örgütlerinde de sık ve farklı çatışmalar yaşandığı bilinmektedir. Bu noktadan hareketle bu çalışmanın
amacı, spor yöneticisi adaylarının çatışma eylem stillerinin incelenmesidir. Çalışmada nicel araştırma
yöntemlerinden betimsel yöntem kullanılmıştır. Çalışma grubunu; 2021-2022 eğitim-öğretim yılı bahar
döneminde üç üniversitenin (Gazi Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) Spor
Bilimleri Fakültesi bünyesindeki Spor Yöneticiliği Bölümü’nde öğrenim gören basit tesadüfi örnekleme
yöntemi ile seçilen 232 son sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Ölçme aracı olarak Johnson ve Johnson (2008)
tarafından geliştirilen ve Karadağ ve Tosun (2014) tarafından Türkçe uyarlaması yapılan “Çatışma Eylem
Stilleri Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde öncelikle normallik dağılımının test edilmesi için
çarpıklık ve basıklık analiz yöntemleri kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki farklılıkların belirlenmesinde
ilişkili örneklemler için t-testi ve ANOVA testleri yapılmıştır. Ölçme aracının güvenirliliğinin belirlenmesi
için Cronbach’s Alfa analizi uygulanmıştır. Araştırmadan elde edilen verilere göre, yaş, medeni durum,
amatör veya profesyonel olarak bir spor dalı ile ilgilenme durumu değişkenlerine göre anlamlı farklılık
tespit edilememiştir. Cinsiyet değişkenine göre ise, “kaçınmacı” alt boyutunda anlamlı farklılık tespit
edilmiştir. Ayrıca, çatışma eylem stilleri alt boyutları arasındaki ortalama değerlere bakıldığında en
düşük puanın “kaçınmacı”, en yüksek puanın ise “kolaylaştırıcı” ve “karşı koyucu” alt boyutlarına ait
olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, kadın spor yöneticisi adaylarının çatışma eylem stilleri alt boyutları
puanlarının erkeklere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Çatışma yönetimi, çatışma eylem stili, spor yöneticisi
EXAMINATION OF CONFLICT MANAGEMENT STYLES OF SPORTS

MANAGER CANDIDATES
ABSTRACT
Conflict is generally considered bad, and it is widely accepted that there is no conflict in a good
relationship. However, both violence and positive emotions are seen in conflicts. Well-managed
503
conflicts can yield invaluable results for both individuals and organizations. As in every organization, it
is known that there are frequent and different conflicts in sports organizations. From this point of view,
the aim of this study is to examine the conflict management styles of sports manager candidates. The
descriptive method, one of the quantitative research methods, was used in the study. The participants
of the research consist of 232 senior students selected by simple random sampling method, studying
in the Sports Management Department of the Faculty of Sports Sciences of three universities (Gazi
University, Ankara University, Yύldύrύm Beyazύt University) in the spring semester of the 2021-2022
academic year. The “Conflict Management Styles Scale” developed by Johnson and Johnson (2008) and
adapted into Turkish by Karadaπ and Tosun (2014) was used as a measurement tool. In the analysis of
the data, firstly, skewness and kurtosis analysis methods were used to test the normality distribution. In
order to determine the differences between the variables, t-test and ANOVA tests were performed for
related samples. Cronbach’s Alpha analysis was applied to determine the reliability of the measurement
tool. According to the data obtained from the research, there is no significant difference according to
the variables of age, marital status, amateur or professional interest in a sport. According to the gender
variable, there is a significant difference in the “avoidant” sub-dimension. In addition, when the mean
values between the conflict action styles sub-dimensions are examined, it is seen that the lowest score
belongs to the “avoidant” sub-dimensions, while the highest score belongs to the “facilitator” and
“opponential” sub-dimensions. As a result, it can be said that female sports manager candidates have
higher scores on conflict managament styles sub-dimensions than males.
Keywords: Conflict management, conflict management styles, sports manager
504
A STUDY ON THE INVESTIGATION OF THE EFFECTS

OF NEAR AND FAR FAULT ON A RC BUILDING
Zeliha Tonyalύ1*, Muhammet Yurdakul2, Hasan Sesli3

*1
Recep Tayyip Erdogan University, Faculty of Engineering and Architecture, Department of Civil Engineering, Rize, Turkey,
ORCID: 0000-0002-6637-7949
2
Karadeniz Technical University, Faculty of Engineering, Department of Civil Engineering,
Trabzon, Turkey, ORCID: 0000-0002-3904-3206
3
Yalova University, Faculty of Engineering, Department of Civil Engineering, Yalova, Turkey
ORCID: 0000-0003-3328-5922
Abstract
The effects of near-fault ground motion (NFGM) and far-fault ground motion (FFGM) on a seven-
story reinforced concrete (RC) building are investigated in this study. SAP2000 software is used to
model three dimensional finite element model (FEM) and the dynamic characteristics of the building
are determined numerically. As NFGM and FFGM, 1992 Erzincan (EW) and 1999 Kocaeli (IZN180)
ground motion records are chosen for the analyses. Shear forces and bending moments of the base,
and maximum floor displacements are determined with time history analysis. The obtained structural
responses are compared with the effects of NFGM and FFGM for emphasizing the importance of the
distance of earthquake motions. The results of the study indicate that NFGM is concluded much larger
dynamic responses compared with FFGM for the RC buildings.
Keywords: Dynamic behavior, RC building, Near-fault ground motion, Far-fault ground motion
1. Giriş
Earthquake ground motions are affected by the earthquake magnitude, topographic features, and the
geological structure of the ground, as well as the distance from the epicenter to the fault . Because of the
enormous disparity between the near and far ground motions from the fault, the dynamic reactions in
the building will be quite different depending on whether the seismic source is close to or far away from
earthquake motions. The earthquake motions originating at about 20 km from the rupture are mostly
termed NFGM (Somerville, 2003; Yang et al., 2010; Zou et al., 2017; Mahmoud et al., 2021).
NFGM such as 1999 Chi-Chi (Taiwan), 1994 Northridge, and 1995 Kobe Earthquakes are short-
duration impulsive motions that caused severe structural damage due to high input energy at the start
of the record. (Alavi & Krawinkler, 2000). These motions have velocity pulse amplitude, which is not
visible in recordings from far-field locations (Alavi & Krawinkler, 2001). The velocity pulse duration
and the ratio of the Peak Ground Velocity (PGV) to the Peak Ground Acceleration (PGA) must be
respectively larger than 1.0 sec and 0.1 sec (Liao et al..2004). NFGM has two significant features:
fling-step and forward-directivity motions, which have different characteristics. Because of the one-
sided velocity pulses, a fling-step motion produces a significant permanent static ground displacement,
505
whereas a forward-directivity motion does not produce a permanent ground displacement and has two-
sided velocity pulses, large amplitudes, and short durations. In comparison to the FFGM, forward-
directivity effects have long-period and high-density and the fling step is mostly qualified by a large-
amplitude velocity pulse and a monotonic step in the displacement time history (Yύlmaz & Soyluk,
2019).
Recently, much scientific research has focused on buildings in near-fault regions. After the 1971
San Fernando Earthquake, buildings were severely damaged and analytical studies of the non-linear
dynamic response of single-degree-of-freedom (SDOF) and multiple-degree-of-freedom (MDOF)
systems to several near-fault records were done. It was observed that very large displacement ductility
may result from current levels of design forces (Bertero et al., 1978). Evaluation of the nonlinear
response of frames is especially susceptible to the pulse acceleration relative to the yield resistance
seismic coefficient and to the pulse duration concerning the fundamental period (Anderson & Bertero,
1987). Such motions cause damage to the structure as well as to its contents, decreasing the probability
that the structure can remain functional after the earthquake. Reducing the impact of these motions
requires exceptional design measures for isolation systems (Hall et al., 1995). For a higher PGV/
PGA ratio, pulse-like motions do not contribute too much to higher modes, but a relatively low PGV/
PGA ratio fairly contributes. For high-rise buildings, pulses in ground motion records do not always
contribute from higher modes (Malhotra, 1999). Seismic response of SDOF systems or MDOF frame
structures built near-source region showed that code-prescribed story shear strength patterns lead to
a non-uniform distribution of ductility demands over the height. Early yielding takes place in upper
stories of long-period structures, whereas high ductility takes place in bottom stories of low-period
structures. If moment-resisting frame structures are strengthened with hinged walls against NFGM, it
will be a master factor in reducing drift demands at different performance levels (Alavi & Krawinkler,
2004). Forward-directivity motion effects show further instances of higher-mode demand of buildings,
but fling-step motion displacement frequently caused fundamental mode. Ratio of motion pulse to
natural period ensures design demand (Kalkan & Kunnath, 2006). Retrofitting by using fiber-reinforced
polymer (FRP) improved the stiffness, strength, and lateral displacement capacity of structures against
to fling-step effect (Mortezaei et al., 2010). To obtain the seismic response of multi-story buildings
subjected to NFGM, incremental dynamic analysis was applied. It has been shown that compared to
ordinary ground motions the forward-directivity earthquake motions place a greater ductility demand on
structure (Sehhati et al., 2011). The near-fault earthquakes containing forward-directivity motions were
investigated on the behavior of steel frames having different heights. By comparing nonlinear dynamic
analysis and nonlinear static analysis. The results demonstrated that high responses are obtained and
NFGM motivates high modes of the structure especially having a 12-story steel frame (Soleimani et al.,
2013). Based on incremental dynamic analysis methods, dynamic performances of reinforced concrete
(RC) buildings having 15, 10, and 6-story buildings were investigated under NFGM and FFGM. It is
obtained that RC buildings are under great deformation requirements in the face of velocity pulses in
velocity time history and this is necessary for a great amount of energy to be wasted in more plastic
cycles. However, in FFGM, input energy enters the system gradually and deformation demands are
less than those in NFGM. Besides, structural systems are exposed to more plastic cycles due to having
minor cumulative effects in FFGM. Besides, the cumulative effects are minor in FFGM due to structural
systems being subjected to more plastic cycles (Moniri, 2017). The fling-step effects on the SDOF
and MDOF systems are examined by removing effects from the original ground motions. The study
has shown that when the fling-step was out of the original ground motions, the displacement ductility
demand increase on the SDOF system, and the maximum inter-story drift enhance in the building. It
is also obtained that the structural differences hinge on the ratio of the structure fundamental period to
the fling pulse period (Hamidi et al., 2020). It is sought out that the use of a tuned mass damper (TMD)
examines whether it reduces the dynamic effects under FFGM and NFGM with structure-soil interaction
(SSI) responses. In the study, the forward directivity and the fling-step effects in NFGM are included
and the dynamic properties of TMD are calculated using a MATLAB code written by researchers. The
506
results of with and without SSI effects have shown that including SSI effects dynamic responses boost
as well as changing the role of the TMD. It is also gathered that a TMD greatly increases the dissipated
amounts of damping energy and NFGM with fling-step enables the most amount of dissipated damping
energy alongside NFGM with the forward directivity and the FFGM (Abd-Elhamed & Mahmoud, 2019).
Gόneώ et al. (2016) examined the direction effect of NFGM and obtained that the maximum velocity
direction in two new directions, drift spectrum intensity, and spectral velocity are greatly effective as
fault-normal direction. The study, it is aimed to obtain nonlinear responses of a core-wall tall building
under the motions of 1 set of FFGM, and 3 sets of NFGM having different ratios of pulse duration
to the first mode period . In the NFGM with large pulses, at all stories substantially greater drifts and
beam rotations are achieved in the study (Gόneώ & Ulucan, 2019). Based on NFGM and FFGM effects,
it is aimed to determine the dynamic responses of low- or mid-rise masonry residential buildings using
nonlinear methods. Nonlinear static analyses and inelastic time history analyses are respectively done to
obtain seismic deformation capacities of buildings and to estimate the dynamic displacement demands.
It is acquired that there is a considerable dissimilarity in masonry buildings’ responses between the
NFGM and FFGM (Bilgin & Hysenlliu, 2020). According to an investigation of the behavior of the
regular and irregular structures subjected to forward-directivity effects, the high-frequency quantity
should not be ignored due to the resonance case takes place at the ratio of (Mashhadi et
al., 2021). Accordingly, when evaluating the seismic performance of structures under NFGM effects,
two options are available: in the first option, the high-and low-frequencies of the NFGM records can
be decomposed and can obtain the dominant component with the value of close to 1 and in the
second option original ground motions can be used.
The goal of this research is to see how an RC building responds to pulse-like NF movements and
regular FF motions without soil-structure interaction. The buildings are designed as special structures for
life safety. Acknowledgments about possible seismic effects on buildings will contribute to minimizing
the damage level from vibration in the life duration. For this reason, the seismic response of a 7-story
building is investigated under NFGM and ordinary FFGM motions, taking into consideration the above-
mentioned literature survey and information.
2. Material and method

NFGM has quite impact properties in the first records of ground motion having high energy as well
as the pulse duration is usually larger than 2-3 sec and contains permanent ground displacements at
times. The ratio of (the peak ground velocity/ the peak ground acceleration) of the NFGM
is greater than 0.1 sec (Zhang & Wang, 2013). In our study, we choose the ERZ-EW component of
the 1990 Erzincan and the IZN180 component of the 1999 Kocaeli earthquakes as the NFGM and
FFGM, respectively. These motions were obtained from PEER Ground Motion Database and the
main characteristics of the earthquakes are given in Table 1. In addition, acceleration, velocity, and
displacement time history graphs of the earthquakes are given in Figure 1. To achieve the dynamic
structural response of the selected RC building are conducted time history analyses.
Table 1. Characteristics of the selected NFFM and FFGM (PEER, 2021)
Earthquake Station PGA (cm/s2) M RRup (km) Ground motion type

1992 Erzincan Erzincan 486.76 6.69 4.38 Near-Fault
1999 Kocaeli έznik 88.99 7.51 30.73 Far-Fault
507
6 6
1999 Kocaeli Earthquake 1992 Erzincan Earthquake
Acceleration (m/s2)
Acceleration (m/s2)
2 2
-2 -2
Max 0.889m/s2 Max 4.867m/s2

-6 -6
0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25
Time (s) Time (s)
0,80 0,80
Velocity (m/s 2)
Velocity (m/s 2)
0,40 0,40
0,00 0,00
-0,40 -0,40
Max: 0.173m/s2 Max: 0.781m/s2

-0,80 -0,80
0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25
Time (s) Time (s)
0,30 0,30
0,20 0,20
Displacement (m)
Displacement (m)
0,10 0,10
0,00 0,00
-0,10 -0,10
-0,20 -0,20
Max: 0.066m Max: 0.28m
-0,30 -0,30
0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25
Time (s) Time (s)
a) Far Fault Earthquake Motion b) Near Fault Earthquake Motion
Figure 1. Kocaeli and Erzincan earthquake ground motion records
2.1. Numerical Study

A seven-story building is selected for dynamic analysis. The building to be analysed is designed with
a 1–5 axis in the x-direction and a 1–6 axis in the y-direction as shown in Figure 2a. The axis distances in
both directions of the building are 7 meters. A 3D finite element model of the building is given in Figure
2b. A reinforced concrete frame system is used as the structural system. The slab plate is chosen as the
slab type. Column, beam dimensions, and floor slab thickness are (80x80)cm2, (40x70)cm2, and 15cm,
respectively. The live and dead loads are chosen as 5kN/m2 and 1kN/m2, respectively (TS498, 1997). The
unit volume weight of reinforced concrete and wall weight are 25kN/m3 and 4kN/m, respectively.
508
Figure 2. a) The plan, and b) 3D FEM of the building
The first three mode shapes and frequency ranges obtained from numerical modal analysis of the
building are presented in Figure 3. As shown in the Figure, the first and second modes are translational
modes in the X and the Y directions respectively, while the third mode is a torsional mode for building.
1st Mode (0.990s) 2nd Mode (0.975s) 3rd Mode (0.866s)
Figure 3. The first three numerical mode shapes and periods of the building
The modal analyses were carried out considering the first 15 modes to check the effect of modal
masses. In Table 2, the modal effective masses, the cumulative modal mass fractions, and, numerical
frequencies for all directions of the first 15 modes of the building are given. The modal participating
masses of the first three mode shapes are about 80% for building in Table 2. The first 8 modes give a
cumulative mass of 95% in x and y directions.
509
Table 2. The numerical natural frequencies, modal effective, and cumulative mass fractions of the
building
X Direction(%) Y Direction(%) Z Direction(%)

Mode Frequencies (Hz)
Meff ∑Meff Meff ∑Meff Meff ∑Meff
1 1.010 0.80 0.80 0.00 0.00 0.00 0.00
2 1.026 0.00 0.80 0.80 0.80 0.00 0.00
3 1.155 0.00 0.80 0.00 0.80 0.00 0.00
4 3.243 0.11 0.91 0.00 0.80 0.00 0.00
5 3.285 0.00 0.91 0.10 0.91 0.00 0.00
6 3.696 0.00 0.91 0.00 0.91 0.00 0.00
7 6.035 0.04 0.95 0.00 0.91 0.00 0.00
8 6.092 0.00 0.95 0.04 0.95 0.00 0.00
9 6.841 0.00 0.95 0.00 0.95 0.00 0.00
10 8.943 0.00 0.95 0.00 0.95 0.59 0.59
11 9.234 0.00 0.95 0.00 0.95 0.00 0.59
12 9.371 0.00 0.95 0.00 0.95 0.00 0.59
13 9.498 0.02 0.97 0.00 0.95 0.00 0.59
14 9.558 0.00 0.97 0.02 0.97 0.00 0.59
15 9.633 0.00 0.97 0.00 0.97 0.00 0.59
The earthquake analysis of the building was carried out to evaluate the NF and FF effects on a
building. The relationship between the lateral displacements of the floor and the height in the X-direction
under earthquake motions is given in Figure 4. The displacements increase with the increasing height of
the building, as can be seen from Figure 4. The captured peak displacement values at the top floor of the
building under near-and FF ground motions are 19.96cm and 5.81cm, respectively.
4
Floor
2
Near Fault
1 Far Fault
0
0 4 8 12 16 20
Maximum floor displacement (cm)
Figure 4. Variation of lateral displacements along with story height under the effect of NF and FF
510
Figure 5 shows the time histories of lateral displacements at the building’s 1st, 4th, and 7th floors,
obtained from the analyses for NF and FF ground motions. In Figure 5, these results indicate that NF
records significantly increase the induced displacement story responses compared with FF records. The
bending moments and shear forces occurring at the building base under the near-and FF ground motions
are given in Figures 6-7. As is seen from Figures 7-8, dynamic responses occurring at the base of
the building for NF ground motion are greater than those for FF ground motion. The maximum base
bending moments of the building are 824735kNm and 239353kNm for near-and FF ground motion,
respectively. The maximum base shear forces of the building are 46435kN and 12823kN for near-and FF
ground motion, respectively.
20
Near Fault (Max: 2.37cm)
1.Floor displacement (cm)
Far Fault (Max: 0.67cm)

10
-10
-20
0 5 10 15 20 25 30
Time (s)
20

10
-10
-20
0 5 10 15 20 25 30
Time (s)
20

10
-10
-20
0 5 10 15 20 25 30
Time (s)
Figure 5. The time histories of lateral displacements on the 1st, 4th, and 7th floors of the building
511
900000
Base bending moment (kNm)

Near Fault (Max: 824735kNm)
Far Fault (Max: 239353kNm)
300000
-300000
-900000
0 5 10 15 20 25 30
Time (s)
Figure 6. The time histories of the bending moments at the building base
50000
Near Fault (Max: 46435kN)
Far Fault (Max: 12823kN)
Base shear force (kN)
30000
10000
-10000
-30000
-50000
0 5 10 15 20 25 30
Time (s)
Figure 7. The time histories of the shear forces at the building base
3. Conclusions
The responses of near-and FF ground motion to a RC building are being investigated. 1992 Erzincan
(EW) and 1999 Kocaeli (IZN180) earthquake ground motion records are used as near- and FF ground
motions. For this purpose, time-history analyses were performed on the building, and the results obtained
from the study are summarized below.
• The maximum lateral floor displacement at the top floor of the building under the NF ground
motion is about 244% greater than the FF ground motion. From the first to the seventh floors, the
distance between the near- and FFs narrows.
• The maximum base shear force and maximum base bending moment under the NF ground motion
are 262% and 245% greater than the FF ground motion, respectively.
When the response values obtained are compared, it has been seen that the response values obtained
for NF ground motions are larger than the response values obtained for FF ground motions.
Conflict of interest
Çıkar çatışması beyanı
No conflict of interest was declared by the authors.
512
References
Kaynaklar
Abd-Elhamed, A., & Mahmoud, S. (2019). Simulation analysis of TMD controlled building subjected to far-
and near-fault records considering soil-structure interaction. Journal of Building Engineering. https://doi.
org/10.1016/j.jobe.2019.100930
Alavi, B., & Krawinkler, H. (2000). Consideration of Near-Fault Ground Motion Effects In Seismic Design. In
Proceedings of the 12th World Conference on Earthquake Engineering (pp 1-8), Auckland, New Zealand
Alavi, B., & Krawinkler, H., (2001). Effects of NF ground motions on frame structures. John A. Blume Earthquake
Engineering Center Stanford. John A Blume Earthquake Engineering Center Technical Report 138. Stan-
ford Digital Repository. Available at: http://purl.stanford.edu/cx534fy3768
Alavi, B., & Krawinkler, H. (2004). Strengthening of moment‐resisting frame structures against near‐fault ground
motion effects. Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 33(6), 707–722. https://doi.org/10.1002/
eqe.370
Anderson, J.C., & Bertero, V.V. (1987). Uncertainties in establishing design earthquakes. Journal of Structural
Engineering, 113(8), 1709–1724. https://doi.org/10.1061/(ASCE)0733-9445(1987)113:8(1709)
Bertero, V.V, Mahin, S.A., & Herrera, R.A., (1978). A seismic design implications of near‐fault San Fernando
earthquake records. Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 6 (1), 31–42. https://doi.org/10.1002/
eqe.4290060105
Bilgin, H., & Hysenlliu, M. (2020). Comparison of near and FF ground motion effects on low and mid-rise ma-
sonry buildings. Journal of Building Engineering, 30, 101248. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2020.101248
Güneş, N. , Ulucan, Z.Ç. & Erdoğan, A.S. (2016). Yakın Fay Yer Hareketlerinin Yön Etkisi . Niğde Ömer Halisde-
mir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2 (2) , 21-33. DOI: 10.28948/ngumuh.239375
Güneş, N., & Ulucan, Z.Ç. (2019). Nonlinear dynamic response of a tall building to NF pulse-like ground mo-
tions’, Bulletin of Earthquake Engineering, 17(6), 2989–3013. http://doi.org/10.1007/s10518-019-00570-y
Hall, J. F., Heaton T.M., Halling, M.W., & Wald, D.J. (1995). Near-source ground motion and its effects on flexible
buildings. Earthquake Spectra, 11(4), 569–605. https://doi.org/10.1193%2F1.1585828
Hamidi, H., Karbassi, A., & Lestuzzi, P. (2020). Seismic response of RC buildings subjected to fling‐step in the
near‐fault region. Structural Concrete, 21(5), 1919–1937. https://doi.org/10.1002/suco.201900028
Kalkan, E., & Kunnath, S.K. (2006), Effects of fling step and forward directivity on seismic response of buildings.
Earthquake Spectra, 22(2), 367–390. https://doi.org/10.1193%2F1.2192560
Liao, W., Loh, C., & Lee, B. (2004). Comparison of dynamic response of isolated and non-isolated continuous
girder bridges subjected to near-fault ground motions. Engineering Structures, 26, 2173-2183. https://doi.
org/10.1016/j.engstruct.2004.07.016
Mahmoud, S., Alqarni, A.S., Saliba, J.E., Ibrahim, A., Genidy, M., & Diab, H.M. (2021). Influence of floor system
on seismic behavior of RC buildings to forward directivity and fling-step in the near-fault region. Struc-
tures, 30, 803-817.
Malhotra, P.K., (1999). Response of buildings to near‐field pulse‐like ground motions, Earthquake En-
gineering & Structural Dynamics, 28 (11), 1309–1326. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-
9845(199911)28:11%3C1309::AID-EQE868%3E3.0.CO;2-U
Mashhadi, S., Asadi, A., Homaei, F., & Tajammolian, H. (2021). Seismic response of mid-rise steel MRFs: the role
of geometrical irregularity, frequency components of NF records, and soil-structure interaction. Bulletin of
Earthquake Engineering, 19, 3571–3595. https://doi.org/10.1007/s10518-021-01103-2
Moniri, H. (2017). Evaluation of seismic performance of reinforced concrete (RC) buildings under near-field earth-
quakes. International Journal of Advanced Structural Engineering, 9 (1), 13–25. https://doi.org/10.1007/
s40091-016-0145-6
513
Mortezaei, A., Ronagh, H.R. & Kheyroddin, A. (2010), Seismic evaluation of FRP strengthened RC buildings
subjected to NF ground motions having fling step, Composite Structures, 92(5), 1200–1211. http://dx.doi.
org/10.1016%2Fj.compstruct.2009.10.017.
PEER, Pacific Earthquake Engineering Research Center. 2021. PEER Ground Motion Database. http://ngawest2.
berkeley.edu/
Sehhati, R., Rodriguez, A., El Gawady, M., & Cofer, W.C. (2011). Effects of NF ground motions and equivalent
pulses on multi-story structures, Engineering Structures, 33, 3, 767–779 http://dx.doi.org/10.1016/j.eng-
struct.2010.11.032
Soleimani Amiri, F., Ghodrati Amiri, G., & Razeghi, H. (2013), Estimation of seismic demands of steel frames
subjected to near‐fault earthquakes having forward directivity and comparing with pushover analysis re-
sults. The Structural Design of Tall and Special Buildings, 22(13), 975–988. https://doi.org/10.1002/tal.747
Turkish Standard Institute 1997. Turkish standard, TS498: The Calculation Values of Loads used in Designing
Structural Elements. Ankara, Turkey, 21 p.
Türker, T., Demirtaş, B., Ural, A., & Kömür M.A. (2021). Seismic Behavior of historical inclined minarets under
near and farfault ground motions, Journal of Earthquake Engineering https://doi.org/10.1080/13632469.2
021.1908459
Somerville, P.G. (2003). Magnitude scaling of the near fault rupture directivity pulse, Physics of the Earth and
Planetary Interiors, 137(1–4), 201–212. https://doi.org/10.1016/S0031-9201(03)00015-3
Yang, D., Pan, J., & Li, G. (2010). Interstory drift ratio of building structures subjected to NF ground motions
based on generalized drift spectral analysis. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 30(11), 1182–
1197. https://doi.org/10.1016/j.soildyn.2010.04.026
Yılmaz, D., & Soyluk, K. (2019). Comparative analysis of steel arch bridges under near-fault ground motion
effects of directivity-pulse and fling-step. Journal of Structural Engineering, 2(2), 63–74. https://doi.
org/10.31462/jseam.2019.02063074
Zhang, S., & Wang, G. (2013). Effects of near-fault and far-fault ground motions on nonlinear dynamic response
and seismic damage of concrete gravity dams. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 53, 217–229.
https://doi.org/10.1016/j.soildyn.2013.07.014
Zou, D., Han, H., Liu, J., Yang, D., & Kong, X. (2017). Seismic failure analysis for a high concrete face rockfill
dam subjected to NF pulse-like ground motions. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 98, 235–243.
https://doi.org/10.1016/j.soildyn.2017.03.031
514
KİRPİK GÜZELLEŞTİRME UYGULAMALARININ

DEĞERLENDİRİLMESİ
Dr. Ömür UÇAR

Bartın Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Saç Bakımı ve Güzellik Hizmetleri Bölümü, Bartın, Türkiye
ORCID: 0000-0003-1714-2518
ÖZET
Kadınlar görünümlerini iyileştirmek ya da moda olan bir görünümü yakalamak için kozmetik
uygulamalardan faydalanırlar. Bu uygulamalar; gözler, dudaklar ve tırnaklar gibi önemli kadın
yapılarının güçlendirilmesine ve dönemin güzellik standartlarına uymayan kısımların yanılsama
yaratılarak çekici bir görünüm kazanmasına yardımcı olur. Görünüşün yeniden yapılanmasında önemli
rol alan uygulamaların başında kirpikleri güzelleştirmek için kullanılan kozmetik ürün ve işlemler gelir.
Hangi kültürden olursa olsun tüm kadınların en yaygın şekilde kullandığı kozmetik ürün ve işlemler
kirpikler için olanlardır. Çünkü bu uygulamaların en basitinden en karmaşığına kadar hepsi; gözlerin
daha açık, daha iri ve daha çarpıcı görünmesine katkı sağlar. Belirgin gözler ve kirpikler güzelliğin
emaresi olarak kabul edilir ve kişinin çekiciliğini arttırır. Son yıllarda uzun kirpiklerin yaygınlaşmasıyla
salon ve ev uygulamalarında kirpik güzelleştirme işlemlerinin genişlemeye ve gelişmeye devam etmesi
beklenmektedir. Kirpiklerin görünümünü güzelleştiren çok sayıda seçenek vardır. Kirpik uzantıları;
her bir kirpiğe tek tek yapışarak yarı kalıcı kirpik güzelliği sunarlar. Kirpik perması; kirpiklerin kalıcı
olarak istenilen kıvrıma ulaşmasını sağlar. Kalıcı kirpik boyama; kalıcı olarak kirpiklerin istenilen
koyulukta olmasını sağlar. Ancak bu kadar çeşitli ve yaygın kullanılan ürün ve işlemler hakkında yapılan
çalışmaların büyük bir kısmı uygulamaların olumsuz sonuçlarını ele almıştır. Veri tabanlarında yapılan
taramalarda Türkçe kaynağa rastlanmamıştır. Bu çalışmada, kadınların kirpik güzelliğini geliştirmek
amacı ile kirpik stilistleri tarafından güzellik salonlarında uygulanan yöntemleri; kirpik stilistlerine ve
müşterilere anlatmak, istenmeyen durumların oluşabileceği konusunda farkındalık yaratmak ve en iyi,
en sağlıklı sonuçları almak için önerilerde bulunmak amaçlanmaktadır. En hassas organ olan gözün;
hem altında hem de üzerinde yer alan kirpiklere birçok kimyasalın kullanıldığı bu işlemler hakkında
bilgi sahibi olmak oldukça önemlidir. Bu derleme çalışmasında, kirpik güzelleştirmek için salonlarda
kirpik stilistleri tarafından uygulanabilecek kozmetik işlemlerin değerlendirilmesine odaklanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kirpik güzelliği, kirpik uzantıları, kirpik perması, kirpik boyama.
EVALUATION of EYELASH BEAUTIFUL APPLICATIONS
ABSTRACT
Women benefit from cosmetic applications to improve their appearance or to catch a trendy look. These
applications are; to strengthen important female structures such as eyes, lips and nails and it helps the parts
that do not comply with the beauty standards of the period to gain an attractive appearance by creating
an illusion. At the beginning of the applications that play an important role in the restructuring of the
515
appearance are the cosmetic products and processes used to beautify the eyelashes. Regardless of culture,
the most common cosmetic products and procedures used by all women are those for eyelashes. Because
all of these applications, from the simplest to the most complex; It contributes to the eyes appearing
more open, bigger and more striking. Prominent eyes and eyelashes are considered a sign of beauty and
increase one’s attractiveness. With the spread of long eyelashes in recent years, it is expected that eyelash
beautification procedures will continue to expand and develop in salon and home applications. There are
numerous options that enhance the appearance of lashes. Eyelash extensions; they adhere to each eyelash
one by one and offer semi-permanent eyelash beauty. Eyelash perm; it allows the eyelashes to reach the
desired slope permanently. Eyelash coloring; it ensures that the eyelashes are at the desired darkness
permanently. However, most of the studies on such diverse and widely used products and processes have
addressed the negative results of the applications. No Turkish source was found in the searches made in
the databases. In this study, the methods applied by eyelash stylists in beauty salons in order to improve
the eyelash beauty of women; It is aimed to explain to eyelash stylists and customers, to raise awareness
that undesirable situations may occur, and to make suggestions to get the best and healthiest results.Your
eye, which is the most sensitive organ; It is very important to have information about these processes,
in which many chemicals are used on the eyelashes both below and above. This review focuses on the
evaluation of cosmetic procedures that can be applied by eyelash stylists in salons to beautify eyelashes.
Keywords: Eyelashes beauty, eyelash extensions, eyelash perming, eyelash coloring.
GİRİŞ
Kirpikler göz kapağının kenarında büyüyen terminal tüylerdir(Draelos, 2016); gözü yaklaşan
tehlikelere karşı koruyucu görevi olmasına rağmen modern insanda birincil amacı süs olmuştur. Diğer
yüz özellikleri gibi onlarda bireyde eşsiz bir görünüm yaratır. Kirpikleri olmayan biri anormal bir
görünümdedir çünkü en önemli anatomik unsurların birinden yoksundur. (International Society of Hair
Restoration Surgery, 2007). Koyu renkli, yoğun, kalın, uzun ve kıvrık kirpikler güzel kirpik imajını
oluşturan özelliklerdir. Yapılan çalışmalar, uzun ve kıvrık kirpiklerin kadın güzelliğini arttırdığını
göstermiştir (Chan and Ip, 2011). Gözler yüzün en çekici yeridir ve herkesin dikkatini çeker. Kadınlar;
ince, kısa, düz kirpikleri ideale ulaştırmak için pek çok çaba içerisine girerler. Bunun için; kirpik
uzantıları ekletmek, kirpik perması yapmak, kirpik boyamak en popüler salon uygulamaları haline
gelmiştir(McCurdy JA Jr, 2006).
Daha uzun, daha kalın, daha yoğun, daha koyu kirpikler ve daha güzel gözlerin arayışında olmak,
beraberinde sağlık risklerini de getirir. Kadınlar güzel görünmekten taviz vermek istemezler ve bu
risklerin onları durdurmaya yetmediğini konuya olan ilgilinin artmasından da gözlemleyebiliriz (www.
marketresearchfuture.com/reports/false-eyelashes-market-2921).
Bu çalışmada, kadınların kirpik güzelliğini geliştirmek amacı ile kirpik stilistleri tarafından güzellik
salonlarında uygulanan yöntemleri; kirpik stilistlerine ve müşterilere anlatmak, istenmeyen durumların
oluşabileceği konusunda farkındalık yaratmak ve en iyi, en sağlıklı sonuçları almak için önerilerde
bulunmak amaçlanmaktadır.
Türkçe veri tabanları üzerinde yapılan kaynak taramalarında hiç bir yayına ulaşılamamıştır. Çalışmanın
aynı zamanda bu konuda Türkçe bilgi birikimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. En hassas organ
olan gözün; hem altında hem de üzerinde yer alan kirpiklere birçok kimyasalın kullanıldığı bu işlemler
hakkında bilgi sahibi olmak oldukça önemlidir. Bu derlemede, kirpik güzelleştirmek için salonlarda
kirpik stilistleri tarafından uygulanabilecek kozmetik işlemlerin değerlendirilmesine odaklanılmıştır.
KİRPİK UZANTILARI
Bu yaklaşım güzellik sektöründe ipek kirpik uygulaması olarak bilinir ve takma kirpiklerden farklıdır.
1882 yılında göz kapaklarına doğal kılların dikilmesi ile başlayan bir uygulamadır(Oana ve Nicoleta,
516
2019). 2000’li yılların başında yarı kalıcı kirpikler makyajda popülerlik kazanmaya başlamış ve ilk olarak
Kore’de geliştirilmiştir. Amerikaya 2004’te tanıtılmıştır(https://www.racked.com/2015/10/7/9457395/
a-history-of-false-eyelashes).
Kirpik uzantıları, doğal ya da sentetik vizon gibi materyallerden yapılmış 0,18 gr ağırlığında,
6mm’den 16mm’ye kadar değişen uzunluklarda ve farklı kıvrımlara sahiptirler(Oana ve Nicoleta,
2019).Eklenecek kirpiklerin her biri anatomik olarak var olan bir kirpik üzerine yapıştırılarak uygulanır
(Şekil-1). Bu işlemin uygulama süresi, kirpik stilistinin becerisine göre 1 - 3 saat arasında değişir. Bir
seferde 50 - 200 kirpik yapıştırılır.
Şekil 1. İpek Kirpik Uygulaması
Kaynak:https://www.proteztirnakegitim.com/tr-TR/protez-tirnak-kurslari/protez-tirnak-mesleki-
egitimler/ipek-kirpik-3-gun
2 - 4 hafta arası dökülen, anatomik kirpikle bütünlüğü bozulan kirpik uzantılarını yeniden düzenlemek
için bakım uygulaması yapılır. Bu işlemin kalıntılarının kirpiklerden tamamen uzaklaşması ve tekrar
eski haline kavuşması 4 - 11 ay sürebilir (Aumond ve Bitton; 2018).
İpek kirpik uygulamalarında kullanılan yapıştırıcılar takma kirpiklerin yapıştırıcıları ile aynı iritan
içeriğe sahiptir hatta daha yoğun konsantrasyonlarda da olabilirler (Aumond ve Bitton; 2018). Uygulama
sonrasında göz tahrişi yaygındır.
Bakım işlemi sırasında kirpikle bütünlüğü bozulan kirpik uzantılarının uzaklaştırılması için
kullanılan çözücülerde alerjendir. Bu temizleyicilerin göz içine kaçması çok muhtemeldir. Günlük göz
temizleyicilerinde bile bu durum sıklıkla yaşanır (Debbasch ve ark., 2005). Gözler kapatıldığında su ve
hava geçirmez bir bariyer oluşturmazlar. Kirpik uzantıları hordeolum92 ve blefarit 93 gibi komplikasyon
riskine sahiptirler(Doll,2019). (Şekil-2).
92 Arpacık, göz kapağı bezlerinde oluşan ve yaygın görülen bakterilere bağlı enfeksiyondur.
93 Göz kapaklarının çeşitli nedenlere bağlı olarak iltihaplanmasıyla ortaya çıkan bir göz hastalığıdır.
517
Şekil 2. İpek Kirpik Uygulaması Sonrasında Gelişen İstenmeyen Durum
Kaynak: https://www.bolgegundem.com/ipek-kirpik-taktiranlarin-dikkatine-genc-kadin-neredeyse-
gozlerinden-oluyordu-3022845h.
Daha güvenli kirpik ekleme yapabilmek için formaldehit içermeyen yapıştırıcılar ve yağ bazlı
temizleyiciler kullanmak gerekir (Doll,2019). Etil siyanoakrilat içerikli yapıştırıcılarında kullanılması
önerilmektedir (Dahlin ve ark., 2016; Oana ve ark.,2019).
Ayrıca eklenecek olan kirpik uzantıları doğal kirpik uzunluğuna yakın tercih edilmelidir(Oana
ve ark., 2019). İşlem sonrasında müşteriler göz çevresi temizliğine ayrıca dikkat etmeli, göz bölgesini
her gün nazikçe su ile temizleyip her seferinde temiz havlu kullanmalıdırlar (Oana ve ark., 2019).
Temizleyici olarak yapıştırıcıyı çözmeyecek hipokloröz asit içerikli temizleyiciler (Doll,2019, s 53) ya
da yağsız misel suyu (Doll,2019, s:52; Oana ve ark., 2019) kullanmaları tavsiye edilir. Bunların dışında
uygulamayı takip eden ilk iki gün sabah akşam ılık çay banyosu yapmanın gözlere konfor sağlayacağı
düşünülmektedir.
Kirpik uzantılarının büyük bir kısmını kaybetmiş kişilerde kirpikler güvenli bir şekilde
uzaklaştırmak istenirse: Göz çevresini yağ bazlı yeşil çay içerikli temizleyici ile temizleyin. Sonrasında
bolca argan yağı ya da jojoba yağı gibi tahriş etmeyen bir yağ uygulayın, kapak sınırlarına bademyağı
ve hindistan cevizi yağı sürün, beş dakika gözleri kapatın, gözleri ısıtmak için üzerini kapatabilirsiniz.
Isı ve yağ karışımı, yapıştırıcının çözülmesine yardımcı olacaktır. Sonra cımbız ve fırça yardımıyla
kirpikleri mekanik şekilde nazikçe ovarak kalan kirpik eklentilerini uzaklaştırın. Bu uygulama sonuç
vermezse profesyonel olarak kullanılan çözücülere başvurun.
Şekil. 3 Metilizotiazolinon İçerikli Göz Pedinin Neden Olduğu Egzama (Dahlin ve ark., 2016,s,317)
518
Kirpik yapıştırıcıların ve çıkarıcıların dışında; uygulama esnasında alt kirpikleri korumak

ve işlem sırasında konforu arttırmak için göz altlarına pedler yapıştırılır, bu pedlerden bazıları
metilizotiazolinon içeriklidir. Birkaç saat sürecek olan işlem sırasında deriye yapışık kalan bu pedler
alerjik kontakt dermatite (Şekil-3) sebep olabilmektedir(Dahlin ve ark., 2016,s,317). Oana ve ark.(2019)
yılında yapmış olduğu çalışmada; jel pedler yerine ait kirpiklere izolasyon bandını iki parça olarak kesip
göz altına en az temas edecek şeklinde X şekilde çapraz yapıştırılması tavsiyesinde bulunmuştur.
Şekil 4. İpek Kirpik - İyi Uygulama Örneği
Kaynak: https://www.owxmall.com/?product_id=121742797_37
Kirpik uzantıları kısa kirpikleri uzatmanın en iyi yollarından biridir. Kirpiklere anında hacim
kazandırır. Eklenen kirpik uzantıları bazen rastgele yönlü çıkan kirpikleri gizlemeyi başarır. Ancak
anatomik olarak var olan kirpiklerin, kirpik uzantılarını ve yapıştırıcının ağırlığını taşıyacak kadar
güçlü olması gerekir. Kirpik perması ve kalıcı kirpik boyamak hacim yanılsaması oluşturur fakat kirpik
eklentileri kadar vurucu olmaz (Şekil-4). Sağlıklı kirpik ve kirpik diplerine sahipseniz, kirpikleriniz
hacimsiz, düz ve kısa ise ve maskaraya olan ihtiyacınızı azaltmak istiyorsanız bu sizin için iyi tercih bir
olacaktır (Chan and Ip, 2011).
KİRPİK PERMASI
Kirpik liftingi olarak da adlandırılır. Saç ve kirpik perması ilke olarak birbirine benzer işlemlerdir
(Chan and Ip, 2011). Kirpik permasında amaç; yukarı ve dışa doğru kıvrımlı doğal görünümlü kirpikler
oluşturmaktır (Doll,2019). Bu işlem sırasında kirpikler plastik bir makaraya ya da silikon yastıklara
sarılır (Şekil-5). Bazen de kirpikler plastik klipslere tutturulur.
Şekil 5. Kirpik Perması Uygulaması (Doll,2019, s 53).
519
Kirpik perması için yaklaşık 30 dakika yeterli olur. Genellikle Etkisi 4 - 8 hafta etkisi devam eder.
Kirpik perması göz çevresi için yüksek derecede toksik olan hidrojen peroksit, tiyoglikolik asit gibi
aktif bileşenlere sahiptir. Kişi yaptırmak konusunda kararlıysa mutlaka eğitimli kipik stilisti tarafından
uygulanmalıdır. İşlem için kullanılan perma losyonu ve nötralizatör yeteri miktarda konulmalı
fazlasından kaçınılmalıdır.
Kirpik liftinginde ana risk toksik keratokonjonktivit’tir94(Şekil-5) buna perma losyonlarının ve
yapıştırıcıların neden olduğu bilinir ( Doll, 2019). Uygulamadan sonra önemli bir iritasyon varsa hemen
göz doktoruna müracat edilmelidir.
Şekil 5. Kirpik Perması Uygulamasından 2 Gün Sonra Gelişen Komplikasyon (Mangan ve İmamoğlu,2021)
Su, perma losyonunun etkisini ortadan kaldırdığı için 24 saat boyunca kirpikler
ıslatılmamalıdır(Doll,2019). Ancak 24 saat içinde kirpiklerde ve göz etrafında istenmeyen bir reaksiyon
oluşursa göz çevresi ve kirpikler yıkanmalıdır. Ne yazık ki bu uygulamadan sonra, allerjenlerin
-kirpiklerin doğal döngüsü tamamlanıp da işlem yapılmamış kirpikler çıkıncaya kadar- alerji oluşturma
riski devam etmektedir(Aumond ve Bitton; 2018).
Kirpik permasında farklı derecelerde kirpik kıvrımları tercih edilebilir. Farklı kıvrımlar farklı
görünümler oluşturur. Esas olarak üç farklı seviye vardır; enerjik bir görünüm için daha kıvrık,
yumuşak güzel bir görünüm için orta boy kıvrımlar ve daha doğal bir görünüm elde etmek için geniş
kıvrımlar tercih edilebilir. Geniş kıvrımlar erkekler tarafından da tercih edilir. Her ne kadar erkekler
arasında yaygın olmasa da özellikle kirpik batmasını engellemeye yardımcı olması için kullanılabilir
(Chan and Ip, 2011, s:26). Son yıllarda kirpik perması teknikleri gelişti ve iyileşti böylece daha
doğal daha uzun görüntüler oluşturulmaya başlandı. Kirpikler gözün dış kenarına doğru çekilerek
daha uzun kirpikler elde edildi. Ayrıca kirpiklerin farklı yönlerde çıkıp büyümeleri (rastgele çıkışları)
kirpik perması ile kontrol altına alındı. Anatomik kirpiklerin farklı kıvrımlara sahip olması, kirpik
uzunluklarının farklı görünmesine neden olur bu tip kirpiklerin düzeltilip tek tip kıvrım sağlanmasına
da katkı sağlayabilirler (Şekil-6).
94 Gözde kanlanma ve kızarıklık gibi belirtilerle seyreden bakteri, virüs ya da alerji kaynaklı olabilen herkeste görülebilecek
bir göz hastalığıdır.
520
Şekil 6. Kirpik Perması- İyi Uygulama Örneği
Kaynak: https://www.shopinci.com/p/204029-lash-lift-kirpik-lifting-set-kirpik-permasi-lash-lifting-
kirpik-losyon-seti
Bu işlem kirpik maşasına göre daha kullanışlı ve zaman kazandıran bir uygulamadır. Her gün makyaj
yapmaya ihtiyaç duyan kadınlar için oldukça avantajlıdır. Ancak kirpikleri uzatmanın en iyi yolu
kirpiklere ilave kirpikler takmaktır.
KALICI KİRPİK BOYAMA

Bu kozmetik işlem kirpikleri ve sararmış uçları koyulaştırmak için uygulanır. Kirpik permasına
benzer şekilde makaralara sarılarak kalıcı boya uygulaması yapılır (Şekil-6). Kısa süreli bir işlemdir.
Şekil 6. Kalıcı Kirpik Boyama İşlemi
Kaynak: https://www.lashlovers.com/blog/everything-you-need-to-know-about-eyelash-tinting
Bu uygulamada yaygın olarak kullanılan alerjen bileşenlerin başında hidrojen peroksit, kokular ve
parafenilendiamin gelir (Şekil-7)(Vogel ve ark.,2014).
Kirpik permasında olduğu gibi bu işlemde de kirpik doğal döngüsü içerisinde yenileninceye kadar
alerji oluşma riski devam eder(Aumond ve Bitton; 2018). Anatomik kirpiklerde boyanın oluşturduğu
kalıcı yıpranmadan oluşan risk kirpikler yenileninceye kadar devam eder(Doll,2009). Kişi uygulama
yaptırma konusunda kararlı ise; işlemden önce yama testi yapılmalıdır. Kalıcı kirpik boyama sıklıkla
kirpik perması ile birlikte uygulanır. Bu durumda oluşabilecek riskler iki katına çıkar. Bu tür riski yüksek
uygulamalar, mutlaka konusunda eğitimli kişilerce yapılmalıdır.
Sık maskara kullanan kadınlarca tercih edilebilir.
521
Şekil 7. Parafenilendiamin İçerikli Kalıcı Kirpik Boyasının Neden Olduğu Konjonktivit (Teıxeıra ve ark.,
2006)
SONUÇ ve ÖNERİLER
Kirpik güzellik uygulamaları kişiye; güzel, sağlıklı, enerjik bir görünüm kazandırır. Ancak
oluşturabileceği riskler de unutulmamalıdır. Yapılan kaynak taramaları sonucunda ulaşılan tüm çalışmalar
kirpik güzelleştirme işlemlerinden kaynaklı risklere odaklanmıştır. Bu çalışmalar işlem sonrası doktora
başvuran hastalardan oluşan 1 - 2 kişilik vaka sunumlarıdır. Bu vakaların hangi koşullar altında hizmet
aldığı, uygulayıcının bilgi ve beceri düzeyi, müşterinin işlem sonrası ne yaptığı, hizmet almadan önce
kirpiklerinin sağlıklı olup olmadığı gibi parametreler çalışmalara dahil edilmemiştir. Çalışmaların bir
kaçında kozmetiklerde kişiyi irite eden allerjenler tespit edilmiştir.
Yalnızca Oana ve ark. (2019) kontrollü koşullar altında, ipek kirpik uygulaması yapılmış 30
müşteriyi 6 ay boyunca gözlemlemiş, gözlemlerinin sonuçlarını bildirmişlerdir. Buna göre; sanitasyon
kurallarına uyarak, nitelikli kozmetik seçerek, tekniğe uygun çalışarak ve işlem sonrası müşterinin
temizlik prosedürüne uyması sağlanarak gözlerde komplikasyon gelişmediğini ve sadece 3 kişinin işlem
esnasında gözlerini açtığı için gözde tahriş ve kızarıklık oluştuğunu bildirmişlerdir.
Kirpik stilisti, öncelikle müşterinin kirpik sağlığından emin olmalıdır, risk oluşturacak içeriklere
sahip kozmetik ürünlerinden uzak durmalı, uygulama için uygun sanitasyon koşullarını oluşturmalı ve
işlem esnasında bu koşullara riayet etmelidir. Alerjik kontakt dermatite sebep olabilecek içeriğe sahip
kozmetikleri uygulanmadan önce yama testi yapmalıdır. Kirpik uzantılarını seçerken anatomik kirpik
uzunluğuna en yakın olan ilave kirpiğin seçilmesinin daha konforlu ve komplikasyon riskinin daha düşük
olacağı konusunda bilgilendirme yapmalıdır. İşlem sırasında gözlerde; normalin dışında yanma, kızartı,
şişlik vb. durumla karşılaşıldığında işlemi hemen sonlandırmalıdır. Kirpik uzantılarında ilave kirpiklerin
uzaklaştırmasında çözücülerin yerine yağ ve ısı ile uzaklaştırma yöntemi tercih edilmelidir. Birden fazla
kirpik uygulamasının üst üste yapılmasının ekstra risk oluşturacağı bilincine sahip olmalıdır. Müşteriye
işlem sonrasın da nelere dikkat etmesi konusunda gerekli bilgilendirmeleri yapmalıdır.
Kirpik güzelleştirme hizmeti alan kişi; yapılacak bu işlemlerin risk oluşturabileceği bilincine sahip
olmalıdır. Kirpik stilistinin tavsiyelerine harfiyen uymalıdır. İşlem sonrası istenmeyen bir durumla
karşılaştığında hemen hekime başvurmalıdır.
İşlemler sonrası ortaya çıkan olumsuzluklar çok can sıkıcıdır buna karşın yapılan pazar çalışmaları,
her şeye rağmen bu konuya olan ilginin artarak büyüdüğünü göstermektedir(www.marketresearchfuture.
com/reports/false-eyelashes-market-2921). Popüler kozmetik işlemler olan ancak riskleri göz ardı
edildiği düşünülen kirpik güzelleştirme uygulamalarının bütünü hakkında farkındalık oluşturmak için
yapılacak çalışmalara da ihtiyaç duyulmaktadır.
Dünyada ve Türkiye’de kirpik güzelleştirme işlemlerinin her biri için; sürecin gözlemine dayanan
bilgi birikimine ihtiyaç olduğu belirlenmiştir. Bilgi birikiminin sağlanması için konu ile ilgili çalışmaların
arttırılması önerilmektedir.
522
Ülkemizde bahsi geçen işlemleri uygulayacak kişiler için belirlenmiş yeterlilik bulunmamakta
ve güzellik uzmanlarına kozmetik ürün firmaları tarafından verilen eğitimlerle bu süreç devam
ettirilmektedir. Bu uygulamaların mesleki tanımlamasının yapılması ve işi uygulayan kişilere de kaş-
kirpik stilisiti unvanı verilmesi önerilmektedir.
KAYNAKÇA
Aumond S, Bitton E 2018. The eyelash follicle features and anomalies: a review. J Optom.;11(4):211-22.
Chan ZCY and Ip QTY 2011. Eyelash beauty and health. Chan ZCY (eds), Beauty and health. Nova Science
Publishers, pp.19-35.
Dahlin J, Hindsén M, Persson C and Isaksson M 2016. What lash stylists and dermatologists should know!, Con-
tactDermatitis,75:308-332.
Debbasch C, Ebenhahn C, Dami N, et al. 2005. Eye irritation of low-irritant cosmetic formulations: correlation of
in vitro results with clinical data and product composition. Food Chem Toxicol,43(1):155- 165
Draelos Z D 2016. Cosmetics in dermatology. Eye cosmetics. New York: Churchill Livingstone https://www.bolge-
gundem.com/ipek-kirpik-taktiranlarin-dikkatine-genc-kadin-neredeyse- gozlerinden-oluyordu-3022845h.
Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
http://www.ishrs.org/articles/eyelash-transplantation.htlm. Eyelash Transplantation: Who, Why and How (2007).
Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
https://www.lashlovers.com/blog/everything-you-need-to-know-about-eyelash-tinting. Erişim tarihi: 25 Temmuz
2022.
http://www.marketresearchfuture.com/reports/false-eyelashes-market-2921.Market Research Future. False eye-
lashes market research report-global forecast till 2024 (2010)Erişim tarihi: 15 Temmuz 2022.
https://www.owxmall.com/?product_id=121742797_37
https://www.proteztirnakegitim.com/tr-TR/protez-tirnak-kurslari/protez-tirnak-mesleki-egitimler/ipek-kirpik-3-
gun. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
https://www.racked.com/2015/10/7/9457395/a-history-of-false-eyelashes. Erişim tarihi: 5 Aralık 2021.
https://www.shopinci.com/p/204029-lash-lift-kirpik-lifting-set-kirpik-permasi-lash-lifting-kirpik-losyon-seti. Eri-
şim tarihi: 20 Temmuz 2022.
Madalina-Oana F and Todoran N 2019. Extension of eyelashes in aesthetic purpose. Acta Medica Marisiensis
Supplement, 65:130
Mangan MS, Imamoglu S 2021.Preseptal cellulitis associated with cosmetic eyelash lifting procedure. Journal of
Cosmetic Dermatology, 20:1846-1848.
McCurdy JA Jr 2006. Beautiful eyes: characteristics and application to aesthetic surgery. Facial Plast Surg.
22(3):204-14.
Marzulli F N, Maibach H I 1974. The use of graded concentrations in studying skin sensitizers: experimental con-
tact ensitization in man. Food Cosmet Toxicol,12: 219–227
Teıxeıra M, Wachter L, Ronsyn ve Goossens A 2006. Contact allergy to para-phenylenediamine in a permanent
eyelash dye. Contact Dermatitis,71(5):304-306.
Vogel TA, Coenraads PJ, Schuttelaar MLA 2014. Allergic contact dermatitis presenting as severe and persistent blep-
haroconjunctivitis and centrofacial oedema after dyeing of eyelashes. Contact Dermatitis,71(5):304-306.
523
İKİ ÖN TAYF TİPLİ ALGOL ÇİFTLERİN YÖRÜNGE

DÖNEM DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ: GT CEP VE
Z VUL
Muhammed Faruk YILDIRIM1,2*

*1
Çanakkale Onsekiz Mart University, Astrophysics Research Center and Ulupınar Observatory, 17020, Çanakkale, Turkey.
2
Çanakkale Onsekiz Mart University, Department of Electricity and Energy, Çan Vocational School, 17400, Çanakkale,
Turkey. ORCID Code: (0000-0003-2382-7011)
ÖZET
TESS uydu verileri kullanılarak yarı-ayrık GT Cep ve Z Vul sistemlerinin tutulma zamanları
hesaplandı (Her bir sistem için 6 Min I ve 6 Min II olmak üzere toplamda 24 tutulma zamanı). GT Cep
ve Z Vul yarı ayrık sistemlerin yörünge dönem analizleri gerçekleştirildi ve O–C (Gözlenen minimum
zaman (Observed)–Hesaplanan minimum zaman (Calculated)) yöntemi kullanıldı. Yapılan analizlerden
her iki sistemin yörünge dönemlerinin arttığı belirlenmiştir. Dönem artma nedeni olarak bileşenler arası
kütle alışverişi önerilmiş olup bu değer GT Cep ve Z Vul için sırasıyla dP/dt=1.03×10-8 Mʘ/yıl ve dP/
dt=4.7×10-8 Mʘ/yıl olarak hesaplanmıştır. Analizler sonucunda her iki sistem için, parabolik değişim
ile birlikte periyodik bir değişim de olduğu görülmüştür (Z Vul için literatürde böyle bir değişim
belirlenmemiş olup ilk kez bu çalışmada ortaya konulmuştur). Bu dönemli değişimin sebebi sistemlerin
çevresinde olası üçüncü bir bileşen varlığı olabilir ve bileşenlerin en küçük kütle değeri GT Cep ve Z
Vul için sırasıyla 3.57 Mʘ ve 0.09 Mʘ olarak belirlendi.
Anahtar Kelimeler: Yıldızlar, Örten Çift Yıldızlar, Yarı-Ayrık Çift Yıldızlar, Yörünge Dönem
Değişimi, GT Cep ve Z Vul.
INVESTIGATION OF ORBITAL PERIOD VARIATIONS FOR TWO EARLY

SPECTRAL TYPE THE ALGOL BINARIES: GT CEP AND Z VUL
ABSTRACT
In this study, the eclipsing times were calculated from TESS satellite data for semi-detached GT Cep
and Z Vul systems. (A total of 24 eclipse times, 6 Min I and 6 Min II, were calculated for each system).
Orbital period analysis of GT Cep and Z Vul semi-detached systems were performed and O C (Observed
Calculated) method was preferred as the method. From the analyzes made, it was determined that the
orbital period of both systems increased. For GT Cep and Z Vul, between component mass transfer was
suggested as the reason for the period increase and this ratio was determined as dP/dt=1 10-8 Mʘ/yr and
dP/dt=4.5 10-8 Mʘ/yr, respevtively. In addition to the increasing parabolic change, a sinusoidal change
was also observed in the GT Cep system. This change was interpreted as a possible third component
around the system and the minimum mass of this component was determined as 3.57 Mʘ.
Keywords: Stars, Eclipsing Binaries, Semi-Detached Binaries, Orbital Period Change, GT Cep and Z Vul.
524
GİRİŞ
Çift yıldız sınıflamaları arasından önemli olanlardan biri Kopal (1955) tarafından yapılmış olup
bu sınflama Roche loblarına göre yapılmaktadır. Bu sınıflamaya göre klasik Algoller olarak ta bilinen
yarı-ayrık sistemlerin bileşenlerinden biri roche lobunu doldurmuşken diğeri doldurmamıştır. Bu tür
sistemlerin yörünge dönemleri genellikle bir günden fazaladır. Çoğunlukla bileşenlerden biri ön tayf
türünden iken diğer bileşen geri tayf türündendir. Bu çalışma için seçilen her iki sistemin (GT Cep ve Z
Vul) bileşenleri ön tayf türündendir.
Değişen sistem GT Cep (TIC 427385758, GSC 04477-00480, TYC 4477-480-1, Gaia EDR3
2213360032485424768, V=8.25 mag.) Strohmeier ve ark. (1962) tarafından keşfedilmiş olup sistemin
yörünge dönemi 4.908756 gün olarak hesaplandı. Strohmeier ve ark. (1962), sistemin ilk fotoğrafik ışık
eğrisini elde ettiler ve Algol türü olarak sınıflandırdılar. İlk tayfsal çalışma Fitzgerald (1964) tarafından
gerçekleştirildi ve birinci bileşenin bir B3 yıldızı olduğu rapor edildi. Daha sonra Bondarenko ve
Tokareva (1975) tarafından yörünge periyodu güncellendi ve oldukça derin birinci minimum ve sığ
ikinci minimum içeren bir ışık eğrisi elde ettiler. Bartolini ve ark. (1984), UBV ışık eğrilerini elde
ettiler ve Wood’un yöntemini kullanarak analiz ettiler. Son ışık eğrisi analizi ve son yörünge periyodu
analizi Çakırlı (2015) tarafından yapılmıştır. Sistemin temel astrofizik parametrelerini hesaplamış
ve sistemin yörünge periyodunun arttığını ifade etmiştir. Çakırlı (2015) aynı zamanda dönemsel bir
değişim olduğunu da belirtmiş ve dönemli değişimin nedeni olan üçüncü bileşenin dönemini 57.5 yıl
olarak belirlemiştir.
Örten sistem Z Vul (TIC 90171962, GSC 02128-00966, TYC 2128-966-1, Gaia EDR3
2023954311223665536, V=7.33mag.) Herschel tarafından keşfedilmiş olup Astbury (1909) tarafından
rapor edilmiştir. Dikine hız çalışması Popper (1957) tarafından yapılmış ve Z Vul sisteminin kütle oranı
q = 0.42 olarak belirlenmiştir. Sistemin tayf türü Levato (1975) tarafından B5 olarak elde edilmiş ve aynı
çalışmada dönme hızı Vsin(i) = 195km/s olarak bulunmuştur. Ghoreyshi ve ark. (2008) tarafından dikine
hız ile eş zamanlı ışık eğrisi analizi yapılmış ve aynı çalışmada kütle ve yarıçap gibi temel astrofiziksel
parametreler hesaplanmıştır. Z Vul’un fotometrik ve tayf gözlemleri Lazaro ve ark. (2009) tarafından
yapılmıştır. Aynı çalışmada ışık eğrisi ve dikine hız eğrisi analizi de gerçekleştirildi. Sistemin yörünge
periyodu analiz çalışması Kreiner ve Ziolkowski (1978) tarafından yapılmış ve yörünge periyodunun
arttığı rapor edilmiştir. Son yörünge periyodu analizi Yıldırım (2020) tarafından yapılmış ve aynı
çalışmada periyodun arttığı bildirilmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
GT Cep sisteminin TESS (Transiting Exoplanet Survey Telescope; Ricker ve ark., 2015) gözlemleri,
2019 ve 2020 yıllarında birer aylık gözlemler şeklinde yapılmıştır. Z Vul’un gözlemleri ise 2021 yılında
iki defa birer aylık gözlemler olarak gerçekleştirilmiştir. Gözlemler optik bölgede yapılmış olup 120
saniyelik poz süreleri kullanılmıştır. TESS verileri MAST (Mikulski Archive for Space Telescopes,
https://archive.stsci.edu) tarafından arşivlenmiş olup sistemler için veriler MAST’tan indirilmiştir. Veri
arşivinden indirilen veriler önce parlaklığa çevrilmiş ve daha sonra, 0.25 evre baz alınarak, normalize
akıya dönüştürülmüş ve Şekil 1’de verilmiştir. GT Cep ve Z Vul’un yörünge periyot değişimini incelemek
için ise minimum zamanlar kullanılmıştır. Bu amaçla, seçilen yarı-ayrık sistemlerin minimum zamanları
literatürden toplanmış ve buna ek olarak TESS uydu verilerinden oluşturulan ışık eğrilerinden minimum
zamanları hesaplanmıştır. Tutulma zamanlarının hesabında en küçük kareler yöntemi kullanılmıştır.
Uydu verilerinden elde edilen minimum zamanların listesi, hataları ile birlikte Tablo 1’de listelenmiştir.
GT Cep yarı-ayrık sistemin uydu verilerinden 12 tutulma zamanı elde edilmiştir. Z Vul yarı-ayrık
sistemi için ise 12 tutulma zamanı hesaplanmıştır. GT Cep ve Z Vul’un yörünge dönem analizlerinde
kullanılacak temel bazı astrofiziksel parametreler Tablo 2’de listelenmiştir. Yayınlanmış minimum
zamanları “O C Gateway” (Paschke ve Brat, 2006) veri tabanından derlenmiştir.
525
Şekil 1. GT Cep ve Z Vul yarı-ayrık sistemlerin TESS verilerinden hazırlanmış ışık eğrileri.
Çift yıldızlarda dönem değişiminin kaynakları, genellikle, kütle, enerji aktarımı ve kaybı, üçüncü
cisim etkisi, yüzey manyetik etkinliği ve eksen dönmesi olarak ifade edilmektedir. Dönem değişiminin
olup olmadığı veya hangi karaktere sahip olduğu ise minimum zamanları kullanılarak oluşturulan O
C grafikleriyle anlaşılabilir. Bu çalışmada O–C (Gözlenen minimum zaman–Hesaplanan minimum
zaman) yöntemi kullanılarak GT Cep ve Z Vul’un yörünge dönem değişimleri incelenmiştir. GT Cep
ve Z Vul’un O–C grafiklerinde parabolik değişimlerle ile birlikte dönemsel bir değişimde görülmüş ve
temsil etmek için minimum zamanlara Denklem 1 uygulanmıştır.
(1)
Denklem 1’de, T0; başlangıç tutulma zamanını, E; çevrim sayısını, P; dönemi, Q; parabolik terimi Δt
ise ışık zaman gecikmesinden (LITE) kaynaklı gecikmeyi gösterir (Δt, ilk olarak Irwin (1959) tarafından
verilmiştir).
Tablo 1. GT Cep ve Z Vul yarı-ayrık sistemlerin TESS uydu verilerinden hesaplanan minimum zamanları.
Sistemler Minimum Zamanlar Hataları Türü

(HJD+2400000) (Min I / Min II)
GT Cep 58791.9130 0.0001 I
GT Cep 58794.3765 0.0001 II
GT Cep 58804.1940 0.0001 II
GT Cep 58806.6388 0.0001 I
GT Cep 58811.5472 0.0001 I
GT Cep 58814.0108 0.0001 II
GT Cep 58956.3593 0.0002 II
GT Cep 58958.8041 0.0001 I
GT Cep 58971.0851 0.0001 II
GT Cep 58973.5304 0.0001 I
GT Cep 58978.4393 0.0001 I
GT Cep 58980.9022 0.0001 II
Z Vul 59391.8357 0.0001 II
Z Vul 59393.0633 0.0001 I
Z Vul 59402.8829 0.0001 I
Z Vul 59404.1102 0.0001 II
Z Vul 59416.3852 0.0001 II
Z Vul 59417.6128 0.0001 I
Z Vul 59420.0672 0.0001 I
526
Z Vul 59421.2946 0.0001 II

Z Vul 59431.1150 0.0001 II
Z Vul 59432.3418 0.0001 I
Z Vul 59444.6165 0.0001 I
Z Vul 59445.8436 0.0001 II
Tablo 2. GT Cep ve Z Vul yarı-ayrık sistemlerin literatürden derlenmiş bazı temel astrofiziksel
paremtreleri.
Sistemler Tayf Türü P (gün) To M1 / M2 R1 / R2 a d

(HJD+2400000) (M) (R) (R) (pc)
GT Cep B2 V + A0 4.9088031 48503.19671 10.701 6.831 28.421 8541
IV 1 2.581 7.561
Z Vul B3-5V + 2.454927743 25456.1183 5.292 4.932 15.072 5542
A2-3III 2 2.332 4.672
Referanslar: 1: Çakırlı (2015), 2: Lazaro ve ark. (2009), 3: Kreiner (2004).
SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Bu çalışmada ön tayf türünden seçilen iki yarı-ayrık GT Cep ve Z Vul’un yörünge dönem değişimleri
detaylı bir şekilde yapılmıştır. GT Cep ve Z Vul yarı-ayrık sistemleri için TESS uydu verilerinden
minimum zamanlar hesaplanmış ve Tablo 1’de hatalarıyla birlikte listelenmiştir (GT Cep için 12 ve
Z Vul için 12 tutulma zamanı hesaplanmıştır). GT Cep için yaklaşık 80 yılla dağılmış ve toplam 40
tutulma zamanı (33’ü birinci tutulma ve 7’si ise ikinci tutulma zamanı) ile analiz gerçekleştirildi. Z vul
sistemi için 120 yılla dağılmış ve toplam 479 tutulma zamanı (54’i birinci tutulma ve 28’i ise ikinci
tutulma zamanı) ile O–C analizi yapıldı. Yapılan analizler sonucunda elde edilen O–C grafikleri sırasıyla
GT Cep ve Z Vul için Şekil 2 ve Şekil 3’ te verilmiştir.
527
Şekil 2. GT Cep için yapılan analizden oluşturulan O–C diyagramları. Üsteki diyagram parabolik değişim
(kesikli mavi çizgiler) ile periyodik değişim (kırmızı sürekli çizgi) birlikte verilmiştir. Alttaki diyagram ise
dönemsel değişimin teorik fitinin (kırmızı sürekli çizgi) gözlemsel veriler ile uyumunu göstermektedir.
Seçilen iki yarı-ayrık sistemin yörünge periyodu analiz çalışması detaylı olarak yapılmış olup O–C
yöntemi kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda elde edilen parametreler ve hataları Tablo 3’ te
listelenmiştir. Her iki sistemin de yörünge periyodlarının arttığı gözlemlenmiştir (bakınız Şekil 2 ve Şekil
3). GT Cep ve Z Vul için periyot değişimleri sırasıyla 0.39 s/yüzyıl ve 0.72 s/yüzyıl olarak tespit edilmiştir.
Bileşenler arasındaki korunumlu kütle kabulü, yörünge periyodu nedeni olarak kabul edilmiştir.
Şekil 3. Z Vul’un analizlerinden elde edilen O–C grafikleri. Üsteki grafik parabolik değişim (kesikli mavi
çizgiler) ile sinüz benzeri değişim (kırmızı sürekli çizgi) birlikte verilmiştir. Alttaki grafik ise sinusoidal
değişimin teorik fitinin (kırmızı sürekli çizgi) gözlemsel veriler ile uyumunu göstermektedir.
528
GT Cep ve Z Vul için, daha küçük kütlelili dizgeden daha büyük kütleli dizgeye kütle aktarımı
dönem artma nedeni olarak önerilmiş ve bu oran GT Cep ve Z Vul için sırasıyla 1.03x10-8 M⊙/yıl
ve 4.7x10-8 M⊙/yıl olarak bulunmuştur. Artan parabolik değişimle birlikte GT Cep ve Z Vul’da da
periyodik değişim görülmüştür (bakınız Şekil 2 ve Şekil 3). Z Vul için periyodik değişim ilk kez
bu çalışmada ortaya konulmuş olup literatürde yapılan son dönem analiz çalışması Yıldırım (2020)
tarafından yapılmış olup sadece artan parabolik değişim bulunmuştur. Bu durum eklenen minimum
zamanların katkılarını önemini göstermektedir. Dönemsel değişiklikler, tutulan çiftin etrafındaki üçüncü
bir cisim aracılığıyla ışık-zaman gecikmesi (LITE) etkisinin sonucu olarak açıklanabilir. GT Cep ve Z
Vul yarı-ayrıkları çevresindeki olası üçüncü bileşenlerin minimum kütleleri sırasıyla 3.57 M⊙ ve 0.09
M⊙ olarak bulundu. GT Cep için hesaplanan ücüncü bileşen oldukça büyük olup böyle bir cisim varsa
yapılacak tayfsal çalışmalarda kolayca belirlenecektir. Z Vul için belirlenen ücüncü bileşenin minimum
kütlesi yıldız olma sınırındadır. Eğer böyle bir cisim varsa kahverengi bir cüce yıldız olabilir ve böyle
bir yıldız varsa belirlemek oldukça zor olacaktır çünkü çiftin her iki bileşeni de erken tayf türündendir
(bakınız Tablo 2).
Tablo 3. GT Cep ve Z Vul’un O–C analizleri sonucunda bulunan parametreleri ve hataları.
Parametreler GT Cep Z Vul

To (HJD+2400000) 48500.1503 (87) 42947.4782 (8)
Porb (gün) 4.908785 (4) 2.454930 (2)
Q (gün) 3.0 (1)×10-10 2.8 (1)×10-10
dP/dt (s/yüzyıl) 0.39 0.72
dM2/dt (Mʘ/yıl) 1.03×10-8 4.7×10-8
a12 sin i (AB) 18.63 (90) 0.81 (17)
e 0.83 (9) 0.44 (6)
ω (deg) 0 (6) 212 (40)
A3 (gün) 0.006 (1) 0.0043 (9)
T ′ (HJD+2400000) 38885 (810) 58447 (564)
P12 (yıl) 72 (6) 68 (1)
f(m3)(M☉) 1.24 (12) 0.00011 (1)
m3(Mʘ) (i=90 için) 3.57 0.09
Her iki sisteminde bileşenleri ön tayf türünden olduğu için bileşenlerin yüzeyleri radyatiftir. Ve bu
yüzden dönemsel değişim nedeni olarak ücüncü bir bileşenlerin varlığı önerilmiştir. Bu bileşenlerin
periyotları sırasıyla GT Cep ve Z Vul için 72 (6) yıl ve 68 (1) yıl olarak elde edilmiştir.
Z Vul sisteminde 2-3 yıllık verilerin eklenmesiyle birlikte yeni değişimler görülmüş olup bu yüzden
bu tür sistemlerinin fotometrik gözlemlerinin devam etmesi oldukça önemlidir. İlerde yapılacak tayfsal
çalışmalarda olası üçüncü bileşenler de belirlenebilir ki bu durum da GT Cep ve Z Vul sistemlerinin
doğasını daha iyi anlamamıza katkı sağlayacaktır.
TEŞEKKÜRLER
SIMBAD (http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/), O-C Gateway (http://var2.astro.cz/ocgate/), O-C
Atlas (https://www.as.up.krakow.pl/o-c/) TESS (https://www.nasa.gov/tess-transiting-exoplanet-
surveysatellite) ve MAST (https://mast.stsci.edu/portal/Mashup/Clients/Mast/Portal.html) veri tabanları
kullanılmıştır. Bundan dolayı SIMBAD, O-C Gateway O-C Atlas ve TESS, MAST çalışma ekiplerine
teşekkür ederiz.
529
REFERANSLAR
Astbury T. H., 1909. The Algol Variable Z (26.1900) Vulpeculae. Astronomische Nachrichten, 182, 389.
Bamberg, 5, 13, 3–10.
Bartolini C., Bonifazi A. & Milano L., 1984. Numerical Radiative Transfer in BE Disks. Thesis (PH.D.) North-
western University, 1983.Source: Dissertation Abstracts International, 44-11, 3434.
Bondarenko I. I. & Tokareva Yu. I., 1975. Researches of massive close binary systems of early spectral type. 2.
Photographic observations and photometric elements of the eclipsing binary GT Cep (BV 374). Perem.
Zvezdy Prilozh., 2, 171-194.
Çakırlı Ö., 2015. The early B-type eclipsing binary GT Cephei: A massive triple system? New Astronomy, 35,
71-78.
Fitzgerald P., 1964. Publ. David Dunlap Obs. 2, 415.
Ghoreyshi S. M. R., Ghanbari J. & Salehi F., 2008. Reanalysis of Two Eclipsing Binaries: EE Aqr and Z Vul. As-
trophysics and Space Science, 314, 331.
Irwin J. B., 1959. Standard Light-Time Curves. Astronomical Journal, 64,149-155.
Kopal Z., 1955. The classification of close binary systems. Annales d’Astrophysique, 18, 379.
Kreiner J. M. & Ziolkowski J., 1978. Period Changes and Evolutionary Status of 18 Algol Type systems. Acta
Astronomica, 28, 497.
Kreiner J. M., 2004. Up-to-Date Linear Elements of Eclipsing Binaries. Acta Astronomica, 54, 207-210. 6.
Lazaro C., Arevalo M. J. & Almenara J. M., 2009. Absolute Parameters of the Algol binary Z Vul. New Astronomy,
14, 528.
Levato H., 1975. Rotational Velocities and Spectral Types for a Sample of Binary Systems. Astronomy and Astro-
physics, Supplement Series, 19, 91.
Paschke A. & Brat L., 2006. “O-C Gateway, a Collection of Minima Timings”, Open European Journal on Variable
Stars, 23, 13-15.
Popper D. M., 1957. Rediscussion of Eclipsing Binaries. III. Z Vulpeculae. Astrophysical Journal, 126, 53.
Ricker G. R., Winn J. N., Vanderspek R., ve ark., 2015. Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS). Journal of
Astronomical Telescopes, Instruments and Systems, 1, 3.
Strohmeier W., Knigge R., Ott H., 1962. Veraffentichungen der Remeis-Sternwarte
Yıldırım M. F., 2020. Orbital period behaviour of three semi-detached binaries: AI Cru, V1898 Cyg and Z Vul.
Bitlis Eren University Journal of Science and Technology, 10, 2, 49-53. 8.
530
KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN SOSYOLOJİK ANALİZİ
Prof. Dr. H. Eylem KAYA

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Orcid: 0000-0003-0736-5662
Duygu DOĞAN
Yüksek Lisans Öğrencisi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Sosyoloji Anabilim Dalı Orcid: 0000-0003-2497-1998
ÖZET
Şiddet kavramını en basit ve temel anlamda tanımladığımızda bir kişiye güç ve baskı uygulayarak
kişiye istemediği şeyleri zorla yaptırmaktır. Tarih boyunca insanlığın ve toplumların en büyük temel
sorunlarından biri olan şiddet olgusu günlük yaşantımızda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Kimi zaman
fiziksel kimi zaman psikolojik olarak karşımıza çıkan şiddet, bireylerin yaşam standartlarını aşağı
çekmektedir. Hemen hemen her toplumun mücadele ettiği ancak sonlandıramadığı şiddet olgusundan
en fazla etkilenen grubu kadınlar oluşturmaktadır. Sosyal, kültürel, ekonomik, fiziksel ve psikolojik
şiddete maruz kalan kadınların yaşadığı bu sorunlar, son zamanlarda özellikle toplum bilimcilerin
üzerinde durduğu temel konulardan biridir. Dolayısıyla, bu çalışmada şiddet nedir, nedenleri, sonuçları,
Türkiye’de kadına yönelik şiddet ve İstanbul Sözleşmesi üzerinde durulmuştur.
Anahtar kelimeler: Şiddet, Şiddet Türleri, Kadına Yönelik Şiddet, Ataerki, İstanbul Sözleşmesi
Sociological Analysis of Violence Against Woman
ABSTRACT
The concept of violence, in the simplest and most basic sense, is to force a person to do what they
do not want by applying force and pressure. Violence, which has been one of the biggest problems
of humanity and societies throughout history, is frequently encountered in our lives. The violence we
face, sometimes physically, sometimes psychologically, lowers people’s living standards. Women are
the group most affected by the phenomenon of violence, which almost every society struggles with
but cannot end. These problems experienced by women who are exposed to social, cultural, economic,
physical and psychological violence is one of the main issues that social scientists have recently focused
on. Therefore, in this study what is violence, its causes, consequences, violence against women in Turkey
and the Istanbul Convention are emphasized.
Key words: Violence, Types of violence, Violence against women, Patriarchy, Istanbul Convention.
GİRİŞ
Şiddet geçmişten günümüze farklı seviyelerde ve şekillerde karşımıza çıkan bir olgudur. Yaşamın
politik, ekonomik, sosyal ve psikolojik tüm alanlarında çeşitli biçimlerde kendini gösteren bir sorunudur.
Toplumda bireylerin bir arada yaşayabilmelerini sağlayacak bir dizi kurallar vardır ve bu kurallara
531
uygun hareket etmediği düşünülen bireyler, özellikle kendilerinden ekonomik, sosyal, siyasal, dini,
ahlaki, fiziksel ve psikolojik açıdan yetersiz olduğunu hissettiği kişilere baskı uygulamaktadır. Yanı sıra,
bireyler arasındaki çatışma, rekabet, eşitsizlik ve çekişme gibi durumlar da şiddeti tetikleyen unsurları
oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalar ve literatür taramalarında, şiddetten en çok etkilenen grupların
kadınlar ve çocuklar olduğu görülmektedir. Bu bağlamda gerek ülkemizde gerekse dünyada kadına
yönelik şiddet ,üzerinde yoğun olarak çalışılan konuların başında gelmektedir.
Şiddet genel anlamda bireylerin aşırı duygu durumunu kaba ve saldırgan bir şekilde karşı tarafa
yöneltmesidir. Bireye ve topluma karşı beden gücü, kaba davranış, saldırgan söylem vb. şekilde
kendini gösteren şiddet, etimolojik yönden ise Türkçe ’ye Arapça ‘dan geçmiştir; ‘sertlik, sert ve kaba
davranış, kaba kuvvet kullanma’ anlamındadır. Şiddeti tanımlayan ortak öğeler; kişinin canını acıtmak,
yaralamak, öldürmek, mala zarar vermek amacıyla güç kullanmak, yasaya aykırı fiziki güç kullanmak,
tehdit, taciz, tecavüz, baskı, zorlama, mobbingtir. Kavramı sosyolojik olarak değerlendirdiğimizde,
farklı sosyologların literatür çalışmalarında konu ile ilgili değerlendirmeler yaptığını görmekteyiz.
Örneğin Durkheimcı yaklaşıma göre şiddet; anomi, egoizm, karışıklık, parçalanma anlamına gelirken.
Merton’a göre, sosyal ve ekonomik eşitsizliğin bir sonucudur. Weber’e göre ise şiddet ‘devlet içerisinde
insanın insanla olan egemenlik ilişkisidir- meşru şiddet araçlarıyla desteklenen bir ilişki’ şeklidir.
Weber’in burada tanımlamaya çalıştığı olgu, şiddetin modern devlet tarafından meşru bir araç olarak
kullanılmasıdır.
Marx’ın bakış açısında ise ‘şiddet’, toplumsal yapı ile ilişkilendirilmiş; kişisel olandan koparılmış
ve kapitalist üretim biçimine dayandırılmış modern bir tahakkümün sonucudur açıklamaları literatürde
yerini almıştır (Afşar Taşdemir, 2015). Toplumun farklı alanlarında ve farklı kurumlarında karşımıza
çıkan şiddet, anlamlandırılması ve analiz edilmesi oldukça zor bir kavramdır. Bu noktada şiddetin ortaya
çıktığı toplumsal alanlarda oluşma nedenleri araştırılarak daha kapsamlı tanımlamalar ve çıkarımlar
yapılmalıdır (Akkaş, 2016, s. 32-42).
Şiddetin biçimlerine baktığımızda ise şiddetin karmaşık bir yapıya ve sınıflandırmaya sahip olduğu
görülmüştür. Dolayısıyla fiziksel, cinsel, psikolojik, ekonomik, yoksunluk ve ihmal karlığı içeren bu
olgu sosyal etkileşim bağlamında da farklılık göstermiştir.
Fiziksel Şiddet; kendi fiziksel üstünlüğünü ve gücünü kullanarak karşı tarafa kasti bir şekilde
yapılan darp, yaralama, vb. gibi saldırgan davranışlardır. Cinsel Şiddet; İş, ev ya da her türlü ortamlarda
gerçekleştirilen cinsel saldırı, cinsel söz söyleme, istemediği ilişkiye zorlama, rahatsız edici taciz ve
davranışlar olarak tanımlansa da tarihsel sürece ve günümüze baktığımızda bu şiddete büyük ölçüde
kadınlar maruz kalmıştır. Özellikle fizyolojik ve psikolojik sonuçları olan bu şiddet türünde, kadınlarda
kaygı, korku, kendine güvensizlik, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, istenmeyen gebelikler, intihar
vb. olumsuzluklar da görülmektedir. Psikolojik Şiddet; Duygusal saldırı olarak tanımlanan bu şiddet
türünde, bireylerin benlik duygusuna yapılan alaycı söylemler, aşağılama, toplumsal itibarını zedeleme,
küçük düşürme gibi ruhen kırıcı davranışlar ve sözlerdir. Freud psikolojik şiddeti bireylerde bulunan
iki temel iç güdünün sonucu olarak şiddetin ortaya çıktığı varsayımları üzerinde durduğunu ifade eder.
Bunlar cinsellik ve saldırganlıktır. Bireyin duygularını kontrol altına almada zorluk çektiği durumlarda
saldırgan tutumlar sergilemesini ve bu yöndeki eğilimlerini de şiddetin göstergesi olarak açıklamaktadır.
Yoksunluk ve İhmal; bireylerin istedikleri şeylerden kasti olarak yoksun bırakılmasıdır. Örneğin eğitim
hakkı elinden alınan bir kız çocuğunun yaşadığı yoksunluk şiddetiyken, eşlerden birinin diğerine sevgisiz
ve ilgisiz ortam sunması ihmal şiddeti olarak kendini göstermektedir. Bu gibi olayların engellenmediği
zaman fiziksel şiddetle sonuçlandığı ise yapılan araştırmalarda görülmektedir (Harcar, Çakır , Sürgevli,
& Budak, 2008, s. 51-70).
Şiddet türlerine göre ise, şiddet eyleminin ortaya çıktığı sosyal etkileşim bağlamı kişi, kişiler-arası ve
kolektif düzeyler biçiminde sınıflandırılır.
Kişinin Kendine Uyguladığı Şiddet; kişinin kendine uyguladığı şiddet, kendine fiziksel zarar verme,
intihar eğilimi ve intihar eylemlerini içermektedir. Çoğu zaman yaşanan kişisel ruhsal sorunların bir
532
sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Kişiler Arası Şiddet; kişilerarası şiddet, aile içinde uygulanan şiddet
ve topluluk içi şiddet olarak iki alt gruba ayrılmaktadır: Aile içi şiddet ve topluluk içi şiddettir. Aile
içi şiddet, genellikle ev içinde eş veya diğer aile bireylerinin, birbirine-özellikle kadına, çocuk ve
yaşlılara uyguladığı şiddeti ifade ederken, topluluk içi şiddet birbirini tanıyan veya tanımayan aile dışı
kimseler arasında yaşanan şiddet olgusunu içerir. Bu şiddet türü işyerindeki, eğitim kurumlarındaki,
hapishanelerdeki, bakım evlerindeki ya da diğer benzer mekânlardaki fiziksel ve psikolojik şiddeti,
tecavüzü, cinsel kötü muameleyi, cinsel tacizi ve saldırıları kapsamaktadır (Harcar, Çakır , Sürgevli,
& Budak, 2008, s. 51-70). Örgütlü / Toplumsal Şiddet; diğer şiddet türlerinden farklı olarak, büyük
örgütlü gruplarca yapılan şiddeti içermektedir. Suç örgütleri, terör örgütleri ve toplu olarak yapılan diğer
zarar verici saldırılar bu grupta yer almaktadır. Bu tür şiddetin sosyal, ekonomik ve politik yönleri de
bulunmaktadır.
KADINA YÖNELİK ŞİDDET VE TÜRLERİ

Toplumda kadın erkek arasındaki güç dengesizliğinden dolayı ortaya çıkan toplumsal bir sorun olan
kadına yönelik şiddetin sebebi, kadının davranışlarını korkuya dayalı olarak kontrol altına almaktır.
Kadına yönelik şiddet, kadının fiziksel, ekonomik, sosyal, cinsel veya duygusal zarar görmesiyle ya
da acı çekmesiyle sonuçlanan, sonuçlanması muhtemel olan hareketlerdir. Kadına yönelik şiddet,
kadınların yaşama, sağlık ve beslenme, eğitim, gelişme, toplumsal ve ekonomik yaşama katılım
gibi temel insan haklarını ve özgürlüklerini ihlal eden önemli bir toplumsal sorundur. Kadını baskı
altında tutmayı ve kadın üzerinde üstünlük kurmayı amaçlayan toplumsal cinsiyet ve eşitsizliği temelli
şiddet, erkek egemen toplumsal yapının etkisiyle oluşmaktadır. Kadınların eğitime, ücretli iş gücüne
ve karar mekanizmalarına katılımı konusunda yaşadığı eşitsizlik, ekonomik ve toplumsal kaynaklara
ulaşmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bununla birlikte kadınları şiddete karşı savunmasız hale
getiren toplumsal koşullar, kadını güçsüz erkeği ise güçlü ve iktidar sahibi olarak konumlandırmaktadır
(Akkaş, 2016, s. 32-42).
Kadına yönelik şiddet olgusu genellikle dört farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Fiziksel şiddet, sözel
ya da psikolojik şiddet, ekonomik şiddet ve cinsel şiddet olarak gruplandırılan bu olgulardan fiziksel
şiddet, daha çok bedene yöneliktir ve bedensel güce dayalıdır. Kontrol etmeyi, acı ve korku yaşatacak
istekleri gerçekleştirmeyi hedefler. Bu şiddet türünün, hafif yaralanmalara neden olan eylemlerden
cinayete kadar geniş bir yelpazede gerçekleşebildiği görülmektedir. Duygusal şiddet, kadını küçük
görerek, onun bir işi yapamayacağını, beceremeyeceğini belirten ithamlarda bulunma, kişiliğini ve
fikirlerini önemsememe, bağırma, lakap takma, davranışlarını sürekli olarak eleştirme, emir yağdırma,
surat asma, davranışlarını ve yaptıklarını sürekli olarak kontrol etme, iş hayatında ve sosyal yaşamda
kadının karşısına çıkan fırsatlara engel olma gibi pek çok davranış şekilleridir. Cinsel şiddet olgusu ise
kadına yönelik olarak gerçekleştirilen ve kadının iradesi dışında ilişki kurma, tecavüz, sözlü ve fiili
olan taciz olaylarını kapsamaktadır. Kadına yönelik cinsel şiddet olgusu, özellikle kadın cinselliğinin
tabu olduğu, namus, şeref gibi kavramların kadın cinselliği üzerinden tanımlandığı toplumlarda ortaya
çıkması güç bir şiddet türü olarak varlığını sürdürmektedir (Akkaş, 2016, s. 32-42). Kadına yönelik
ekonomik şiddet ise, kadının iradesi dışında onu çalışmaya zorlama, çalışmaktan alıkoyma ya da
kazandıkları ücrete/maaşa/paraya el koyma gibi çeşitli eylem biçimlerini kapsamaktadır.
TÜRKİYE’DE KADINA YÖNELİK ŞİDDET

Dünya Sağlık Örgütünün bugüne kadar kadına yönelik şiddetle ilgili en kapsamlı çalışma raporu
2000-2018 dönemlerine ait verileri içermektedir. Raporda dünya çapında 640 milyondan fazla
kadının bu dönemde erken yaştan itibaren şiddete maruz kaldığı vurgulanmaktadır. Ancak günümüz
değerlendirmelerine ve istatistik çalışmalarına baktığımızda 736 milyonu bulan şiddet mağduru kadın
bulunmaktadır. Bu da dünya üzerinde her üç kadından birinin şiddete maruz kaldığını göstermektedir.
TUİK verilerine göre Türkiye nüfusunun %49,9’unu kadınlar, %50,1’ini erkekler oluşturmaktadır.
533
Özellikle evrensel bir sorun olan şiddeti meydana getiren faktörler ve araştırmalar incelendiğinde,
kadınların şiddet gördükleri ilişkinin sarmalından çıkamadıklarını, kendilerini bir çıkmazda hissettikleri
görülmektedir. Çocuk sahibi olmaları halinde bu durum daha da zorlu bir süreci yaratmaktadır.
Şiddet mağduru kadınların birçoğunun ekonomik zorluklar ve çaresizlikler içinde bulunmaları,
sığınacak yerlerinin olmaması ve aile tarafından desteklenmeyip bilakis dışlanmaları maruz kaldığı
şiddete daha fazla katlanmalarına sebebiyet vermektedir. Yanı sıra kadını aile kavramı ile bağdaştırmak
ona toplumsal hayatta sadece anne kimliği ve dayatması getirmek, güçsüzleştirme içine almak, rollerini
ve sorumluluklarını tamamen aile içerisindeki ilişkiler üzerinden şekillendirmek de kadını sosyal hayattan
dışlamaktadır. Ekonomik olarak kadınların eşlerine bağımlı hale gelmeleri ve bu durum sonucunda da
erkeklerin güç algısının şekillenmesi, olası bir ayrılık ve boşanma sürecinde ise yoksullaşma risklerinin
ortaya çıkması şiddete maruz kalma ve katlanma süreçlerini de beraberinde getirmektedir (Afşar
Taşdemir, 2015).
İçişleri Bakanlığı’nın 2020 verilerinde, bu yılın 1 Ocak-10 Mart tarihleri arasında 45 bin 798
kadına şiddet olayı yaşanırken, 11 Mart-20 Mayıs tarihleri arasında 42 bin 693 kadına yönelik şiddet
gerçekleşmiştir. 1 Ocak-10 Mart tarihleri arasında 48 kadın hayatını kaybederken, 11 Mart- 20 Mayıs
tarihlerinde 33 kadın hayatını kaybettiği görülmüştür. Ayrıca güvenlik güçlerinin bu süreçte yaşanan
kadın cinayetlerini analiz ettiklerinde polis ve jandarma sorumluluk bölgesinde o yıl içerisinde hayatını
kaybeden kadınların;
• % 34’ünün eşi, % 27’sinin sevgilisi, % 22’sinin aile bireyi,
• % 64’ünün evde, % 13’ünün sokakta,
• % 56’sının evli, % 24’ünün boşanmış, % 20’sinin bekar,
• % 46’sının ateşli silahla, % 36’sının kesici aletle,
• % 22’sinin kıskançlık ve % 8’inin aldatma iddiasıyla hayatını kaybettiği tespit edilmiştir (https://
www.icisleri.gov.tr/, 2020).
Görüldüğü üzere özellikle son yıllarda kadına yönelik şiddetin arttığı ülkemizde, şiddeti önlemede
çeşitli çözümler getirilmiş olup KADES (Kadın Destek Uygulaması) de bu yönde atılan çözümcü
uygulamalardan biridir. Şiddete uğrayan kadınlara hızlı bir şekilde ulaşıp yardım edebilmek için
akıllı telefonlar üzerinden kadınların emniyete ulaşabilmesini sağlayan yazılım uygulamasıdır. İçişleri
Bakanlığı tarafından geliştirilen ve en yakın kolluk kuvvetlerine ulaşmayı hedefleyen bu uygulama tek
tuşla kadınlara yardım ve ihbar hizmeti sunmaktadır (Erol & Karasoy, 2021).
Kadınların ve çocukların maruz kaldığı şiddet, taciz gibi kötü eylemleri engellemek adına kullanıcılara
sunulmuş resmî bir uygulama olan KADES Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış acil
müdahale uygulamasıdır.
“KADES uygulaması, son yıllarda giderek artan kadına şiddet olaylarının önüne geçebilmek ve
kadınlara yardım edebilmek amacıyla geliştirilmiş. Eşinden veya bir başkasından şiddet gören
ya da şiddete maruz kalma ihtimali olan kadınların akıllı telefonları üzerinden yapacakları
ihbarlarda hızlı bir şekilde bu iş için kurulan Kadın Acil Destek İhbar Sistemi’ne ulaşabilmelerini
sağlamaktadır. Akıllı telefon kullanıcısı bir kadının, Google Play Store ve Apple Store
uygulamasından indireceği “Kadın Destek Uygulamasını (KADES)”, T.C. Kimlik Numarasını
girerek ve sonrasından EGM serverlarından gelen aktivasyon kodu ile aktif hale getirebileceği
uygulama ile aile içi ve kadına yönelik şiddet mağduru kadınların acil durumlarda cihaz konum
bilgisini açarak bir tuşla 155 Polis İmdat Acil Çağrı Merkezine ulaşarak, yardım çağrısının
yapıldığı olay yerine en yakın ekip veya devriyenin sevk edilerek olaya müdahalesi sağlanan
uygulamanın kullanılması basit ve kolay bir şekilde düzenlenmiştir” (https://www.icisleri.gov.tr/
kadin-destek-uygulamasi-kades, 2018)
534
İSTANBUL SÖZLEŞMESİ VE ÖNEMİ

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Kaldırılması Sözleşmesi (CEDAW), kadına yönelik şiddetin
çözümü için uluslararası alanda atılan önemli bir adım olup 1979 yılında kabul edilerek ve 1981 yılında
yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşmenin amacı, kadın ve erkek arasındaki eşitsizlikleri ortadan kaldırarak
kadınların temel özgürlüklerinin ve insan haklarının tanınmasını sağlamaktır. Sözleşme, kadına yönelik
şiddeti insan hakkı ihlali olarak kabul etmesi açısından da önem teşkil etmektedir. Sözleşme’nin bir
başka özelliği ise şiddeti toplumsal cinsiyet ile ilişkilendirerek toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin şiddeti
meydana getirdiğinin savunulmasıdır. Bu bağlamda kadın haklarının evrensel niteliğe sahip olması
sebebiyle de sözleşme maddeleri evrensel içeriklidir.
Öte yandan Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin
Avrupa Konseyi Sözleşmesi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından 11 Mayıs 2011 tarihinde
İstanbul’da imzaya açılmış olup adını ise İstanbul’da imzalanmasından dolayı almıştır. İstanbul
Sözleşme’ si, 1 Ağustos 2014 tarihinde 10 ülkenin onaylaması ile yürürlüğe girmiş olup, sözleşme
kendinden önce kabul edilen kadına yönelik ayrımcılıkla ilgili uluslararası tüm standartları, Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını ve Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan
Kaldırılması Komitesi’nin içtihatlarını da kapsayan bir sözleşmedir. İstanbul Sözleşmesi’nin önemi ise
kadına yönelik şiddeti önlemeyi amaçlayan ve Avrupa’da bağlayıcılığı bulunan hukuki bir sözleşmeye
olan ihtiyacı karşılamasından gelmektedir. Kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddet ile ilgili uluslararası
hukukta bağlayıcılığı olan ilk sözleşmedir (Çamurcu, 2021).Sözleşme maddeleri dört temel ilke dikkate
alınarak hazırlanmıştır. Bunlardan birincisi ‘şiddeti önleme ve ev içi şiddeti ortadan kaldırma’’ ikincisi
‘şiddet mağdurunu koruma’ üçüncüsü ‘şiddet uygulayanı soruşturma ve kovuşturma işlemleri’ sonuncusu
ve dördüncüsü ise ‘kadına karşı şiddetin sonlandırılmasına yönelik politikalar’ dır. (Bayraktar, 2018)
Sözleşme 12 bölüme ayrılmış, 80 maddeden oluşmuştur. Genel olarak Önleme, Koruma, Yargılama/
Kovuşturma ve Bütüncül Politikalar/Destek Politikaları ilkelerini savunan sözleşmede, kadına yönelik
şiddet bir insan hakları sorunu olarak kabul edilmiştir. Şiddetin faillerini cezalandırmak, caydırmak
ve mağdurları korumak hedeflenmiştir. Bu bağlamda da sözleşmeyi kabul eden taraf devletlerden de
toplumsal cinsiyete dayalı politikalar, bütçe ayırma, veri toplama, bu veriler neticesinde de toplumsal
değişimin sağlanacağı adımlar atılması beklenmiştir. Sözleşme’nin imzalanması ve Kanun’un kabul
edilmesiyle de tartışmalar başlamıştır. Ülkemizde Sözleşme maddeleri toplumu oluşturan bazı kesimler
tarafından eleştirilirken bazı kesimler tarafından ise desteklenmiştir. Muhafazakar bazı gruplar
üzerinde sözleşmenin, aile kurumunu sarstığını ve güven problemi oluşturduğuna yönelik çeşitli
memnuniyetsizlikler oluşmuştur. Sözleşmeye destek verenler ise kadına yönelik şiddeti engellemede tek
çarenin Sözleşme olduğuna ve uygulanmasının önemine dikkat çekmiştir. Türkiye tüm bu tartışmaların
odağındaki İstanbul Sözleşmesi’nden 20 Mart 2021 tarihinde Cumhurbaşkanlığı kararı ile çekilmiştir.
Ancak bu çekilme tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Öncelikle çekilmenin yapılış şeklinin hukuka
uygun olup olmadığı tartışılmış ve Cumhurbaşkanlığı kararı ile milletlerarası bir sözleşmeden çekilmenin
mümkün olup olmadığı üzerinde durulmuş ve bu Sözleşme’ den çekilme sonucunda özellikle kadına
yönelik şiddetin artacağı yönündeki eleştiriler de meydana gelmiştir.
SONUÇ
Şiddetin toplumsal bir sorun olduğu görülmektedir ve bütün toplumlarda olması sebebiyle evrenseldir.
Sosyoloji, psikoloji, tıp, vb. alanların konusu olan şiddet günümüzde de çeşitli araştırmalara konu
olmaktadır. Bireylerin içinde bulunduğu toplumun değerleri ve normları zaman zaman şiddeti tetikleyen
unsurlar olsa da, bireyin eğitim düzeyi, aile yapısı, ruhsal yapısı, statüsü, kadına verdiği değerin önem
derecesi gibi unsurlar da etkili olmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliğin sağlanmadığı ortamlarda
şiddetin olması muhtemeldir ve bu bağlamda kadına yönelik şiddet olgusu toplumsal yapı sorunudur,
bireyler bazına indirgemeksizin ele almak önemlidir. Çünkü kadına yönelik şiddet toplumda yaşayan
bütün insanların sorunudur. Sosyal ve kültürel yozlaşma ortamı, bireylerde genellikle öfke, suçluluk ve
535
savunma tepkileri oluştururken diğer bireylere karşı da üstünlük ve baskı kurmaya sebebiyet vermektedir.
Kadına yönelik şiddet, kadınlar ve çocuklar açısından fiziksel ve ruhsal sonuçları daha doğrusu zararları
olan, birçok sağlık sorununu da beraberinde getiren bir sorundur ve kadına yönelik şiddetin en vahim
sonucu ise kadın cinayetleridir. Devletin ve toplumun tüm organlarının aktif katılımıyla ve elbirliğiyle
çözümüne yönelik yaptırımlar getirilmesi ve bu yaptırımların toplumsal bir zihniyet değişikliğine yön
vermesi hedeflenerek azaltmalara ve caydırmalara gidilmelidir. Özellikle devletin ve yasaların kadınlara
eşit vatandaşlar olarak, eşit bir hukuki koruma sağlaması gerekmektedir. Kadına yönelik şiddetle
mücadele ederken kadına acıyan bir bakış açısı ile bakmak, onu pasif, edilgen bir konumdan anlamaya
çalışmak yerine kadının güçlenmesini sağlamak; geleneksel aile profilinde ataerkinin dayattığı kadın
ve erkeğe yüklenen kalıplaşmış toplumsal cinsiyet rollerinden kurtulmak; bu doğrultuda hem bireysel
hem toplumsal bir farkındalık oluşturarak gerek özel gerekse kamusal alanda toplumsal cinsiyet
eşitliğini öncülleyen politikalar ortaya koymak ve bu politikaları ivedilikle uygulamak şiddete maruz
kalmayı önlemede önem arzeden şartları teşkil etmektedir.
Kaynakça
Afşar Taşdemir, S. (2015). Türkiye’de Şiddetin Kadın Yüzü. Sosyoloji Konferansları, (s. 715-753).
Akkaş, İ. (2016). Kadına Yönelik Şiddet. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 6, 32-42.
Bayraktar, T. (2018, 12 06). İstanbul Sözleşmesi ve 2017 Türkiye Gölge Raporuna İlşkin Bir Değerlendirme. Sel-
çuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 87-111.
Çamurcu, M. (2021, Haziran 15). İstanbul Sözleşmesi Türkiyede İç hukuka Etkisi ve Toplumun Tepkisi. Ankara
Barosu Dergisi, 64-98.
Erol, Z., & Karasoy, G. (2021). Sosyal Hizmetler Alanında Sosyal İnovasyon Odaklı Uygulamalar:Kamu Kurum-
ları Örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 623-641.
Harcar, T., Çakır , Ö., Sürgevli, O., & Budak, G. (2008). Kadına Yönelik Şiddet ve Türkiye’de Kadına Yönelik
Şiddetin Durumu. Toplum ve Demokrasi, 51-70.
https://www.icisleri.gov.tr/aile-ici-ve-kadina-yonelik-siddet-olaylarinda-azalma-goruldu adresinden 22.07.2022
tarihinde alınmıştır
https://www.icisleri.gov.tr/kadin-destek-uygulamasi-kades. (2018, 5 16). 22.07.2022 tarihinde alınmıştır.
536
YEREL YÖNETİMLERDE SAMSUN İLİNDEKİ

REKREASYON UYGULAMALARI
Nercü Durmuş AYDIN

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Reşadiye Meslek Yüksekokulu, Sağlık Turizmi İşletmeciliği Pr., Tokat, Türkiye.
ORCID: 0000-0002-3419-9914
Büyük şehirlerde yaşayan insanlar biraz olsun bulundukları ortamın stresinden uzaklaşmak, hava
almak, dinlenmek veya eğlenmek için bir yer arayışına girmektedir. Çalışanlar ve özellikle çocuklu
aileler için böyle yaşam alanları çoğu zaman kurtarıcı olarak görülmektedir. İnsanlar böyle yerlere sadece
uzun tatil zamanlarında değil hafta sonu tatillerinde de ihtiyaç duymaktadır. Bundan dolayı gidecekleri
yerlerin kilometrelerce ve saatlerce uzaklıkta değil de hemen ulaşabilecekleri yakın yerlerde olmasını arzu
etmektedirler. Rekreasyon, insanların boş zamanlarında hem fiziksel olarak hem de ruhsal olarak kendilerini
yenilemek için yaptıkları faaliyetlerdir. Samsun turizm yönünden elverişli destinasyonlardan bir tanesidir
ve Samsun Büyükşehir Belediyesi özellikle rekreasyon alanları bağlamında yıllar itibariyle gözlemlenebilir
değişiklikler ve yenilikler yapmaktadır. Bu çalışmanın amacı da Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin
yaptığı rekreasyon faaliyetlerini incelemek, değerlendirmek ve önerilerde bulunmaktır. Çalışmada nitel
araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmış ve öncelikle kavramsal olarak rekreasyon kavramı,
rekreasyonun özellikleri ve yerel yönetimler için rekreasyon alanlarından bahsedilmiştir. Daha sonra
Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin rekreasyon alanları ele alınmış ve potansiyeli değerlendirilmiştir. Son
olarak yapılan değerlendirmeler bağlamında çeşitli öneriler geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Rekreasyon, Samsun
RECREATION APPLICATIONS IN LOCAL GOVERNMENTS IN SAMSUN
ABSTRACT
People living in big cities are looking for a place to get away from the stress of their environment, to
get some air, to relax or have fun. Such living spaces are often seen as saviors for employees and especially
families with children. People need such places not only during long holidays but also on weekends. For
this reason, they want the places they will go to be in close places where they can reach them immediately,
not kilometers and hours away. Recreation is the activities that people do in their spare time to renew
themselves both physically and spiritually. Samsun is one of the convenient destinations in terms of tourism
and Samsun Metropolitan Municipality has been making observable changes and innovations over the
years, especially in the context of recreation areas. The aim of this study is to examine, evaluate and make
suggestions about the recreational activities of Samsun Metropolitan Municipality. In the study, document
analysis, one of the qualitative research methods, was used and first of all, the concept of recreation, the
features of recreation and recreation areas for local governments were mentioned. Then, the recreation
areas of Samsun Metropolitan Municipality were discussed and their potential was evaluated. Finally,
various suggestions have been developed in the context of the evaluations made.
Keywords: Tourism, Recreation, Samsun
537
GİRİŞ
Özellikle büyük şehirlerde yaşayan insanlar belirli zamanlarda gerek ruhen gerekse de bedenen
rahatlama, dinlenme ve yenilenme ihtiyacı duymaktadır. Bu ihtiyaçlarını gidermek için de genel olarak
doğal mekanlar ve açık hava rekreasyon alanları tercih edilmektedir (Demirel, 1999; Surat vd., 2014).
Rekreasyonel etkinlikler insanların boş zamanının şekline, süresine, bölgenin iklimine, kültürüne,
sanayisine ve politikasına, hem bölgenin hem de insanların ekonomik durumuna veya ülkenin
gelişmişlik düzeyleri gibi özelliklerine bağlı olarak çeşitlilikler gösterebilir (Koçyiğit ve Yıldız, 2014:
213). Rekreasyon faaliyetleri doğrudan veya dolaylı yoldan yapılsın, turistik çekiciliği artırır, turizmi
tüm sezona yayar, talebi artırır ve diğer turistik ürünlerin desteklenmesini de sağlayarak turizm için bir
katkı sağlar (Metin vd., 2013: 5030). Ayrıca serbest zaman ve rekreasyonel faaliyetlerden bireylerin
kazanımlarını katılımcılar; “aktifleştirme, ruhen ve bedenen canlılık kazandırma, kötü alışkanlıklardan
uzak durma, zamanı verimli kullanma, kişiliği geliştirme, güzel zaman geçirme, yeni şeyler öğrenme”
olarak belirtmişlerdir (Tez vd., 2014: 522).
Bu çalışmada Samsun ilinin seçilmesinin nedeni Samsun’da bulunan rekreasyon alanlarının her
birinin şehir merkezine yakın olması, üniversite öğrencilerinin kolaylıkla ulaşıp erişebilir olması, doğa
ile iç içe rekreaktif etkinliklerin bulunması gibi özelliklerinin bulunması ve tarihi, kültürel ve doğal
birçok güzelliğe ve değere sahip olmasıdır.
REKREASYON VE YEREL YÖNETİMLER

Boş zaman genellikle kişinin bedenini ve ruhunu canlandırmak ve yenilemek için bir araç sağlayan ve
kendi seçtiği faaliyetleri yapma imkanı olan zamandır (Walton-Fisette ve Wuest, 2018: 19). Rekreasyon
da kavram olarak insanların stresten ve olumsuz bazı etkenlerden sıkıntıya giren ve bozulan sağlığı geri
kazanmak, zevk almak veya boş kalan zamanlarını en iyi şekilde değerlendirebilmek amacıyla kendi
istekleriyle yaptığı etkinliklerdir. Bu rekreasyonel etkinlikler sayesinde insanlar kişisel ve toplumsal
farklı özellikler kazanabilir, fiziksel olarak gelişebilir ve boş zamanlarını en iyi şekilde geçirme fırsatı
yakalayabilir (Koçyiğit ve Yıldız, 2014: 213). Günümüzde rekreasyonun büyük önem kazanmasının
sebepleri; insanların yaşam kalitelerinde artış beklentisi, sağlıklı yaşam gibi konularda farkındalık ve
bilinçlenme oluşması ve medyanın bu konuya ilgisi olarak sayılabilir (Özdağ vd., 2010: 43).
Rekreatif etkinlikler; aktif olarak yapılan spor aktiviteleri, yürüyüşler, piknik, kamp ve doğal alanlarda
yapılan pasif aktiviteler olabilir. Rekreasyon mekânları da; kütüphaneler, halk eğitim merkezleri, yüzme
havuzları, plajlar, tiyatrolar, müzeler, spor merkezleri, müzeler ve diğer alanlar olarak sıralanabilir.
Özellikle parklar rekreasyon aktivitelerinin yoğun olarak kullanıldığı alanlardır. Yerel yönetimler
rekreasyon hizmetlerini örgütlemek için bir birim kurabilir, rekreasyon mekanları da bu birime bağlı
olarak daha etkin hizmet verebilirler (Mobley, 2006: 2). Türkiye’de yerel yönetimlerde böyle bir
birimin bulunmaması yeni fikirler, projeler ve çalışmalar yapma olasılığını düşürmektedir (Bayram,
2017: 32). Fakat son zamanlarda yerel yönetimler rekreasyonel hizmetlerin planlanması ve uygulanması
konusunda çalışmalarına hız vermeye başlamıştır. Böylece yerel yönetimler insanların biraz da olsa
yaşam kalitelerini artırmaya çalışmayı amaçlamaktadır. Bu sebeple çeşitli sportif etkinlikler, eğlendirici
ve bilgilendirici oyun ve aktiviteler ile yerel yönetimler rekreasyon alanlarını toplumun hizmetine
sunmaktadırlar (Koçyiğit ve Yıldız, 2014: 213).
Belediyeler Kanunu’nun 5393 sayılı kanunun 19.nci maddesinin ‘p’ bendinde; “Yurt içindeki ve
İçişleri Bakanlığının izniyle yurt dışındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı iş birliği
yapılmasına; kardeş kent ilişkileri kurulmasına; ekonomik ve sosyal ilişkileri geliştirmek amacıyla
kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleştirilmesine; bu çerçevede arsa, bina
ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek” yetkisi verilmiştir.
Belediyeler, bu yetki ile rekreasyonel temelli faaliyet türlerini organize etme ve toplumun boş zamanını
değerlendirmeye yönelik yetkilere sahiptir denebilir (Bayram, 2017: 33). Yerel yönetimler, rekreasyonel
538
faaliyetlerin kalkınmaya ve topluma olan olumlu etkisini de göz önünde bulundurmalı ve bu bağlamda da
önem vermelidir (Bayram, 2017: 11). Ayrıca yerel halkın rekreasyon etkinliklerine katılımını engelleyen
unsurların belirlenmesi ve kentten kaynaklanan engellerin ortadan kaldırılması da gerekmektedir
(Çelikkanat vd., 2019: 93).
Yerel yönetimler tarafından insanlara, özellikle üniversite öğrencilerine (Kır, 2007: 325) boş
zamanlarını daha verimli ve yararlı şekilde geçirebilsinler diye yapılabilecekler:
- Boş zamanları değerlendirmek için tesisler ve buralarda yapılan etkinlik ve organizasyonlar
olmalı.
- Yapılan etkinlikler ve organizasyonlar sürekli olarak geliştirilmeli ve içeriği zenginleştirilmelidir.
- Ulusal veya uluslararası düzeyde yapılan etkinlikler takip edilmeli ve yenilikler de eklenmelidir.
- Rekreasyon uygulamalarının yapıldığı yerlerin alt yapısı uygun hale getirilmelidir.
- Gerekli görülen yerlerde (okullar, iş yerleri, belediye vb) boş zamanı değerlendirme hakkında
eğitimler verilmelidir.
- Yapılan rekreatif etkinlikler hem eğlendirici hem de eğitici olmalıdır.
- Yapılan boş zaman etkinlikleri insanlara yardımlaşmayı, sevgiyi, saygıyı, hoşgörüyü, iletişimi ve
paylaşmayı öğretmelidir.
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Bu çalışma için sahip olduğu çeşitli turistik, kültürel, tarihi değerler ve diğer doğal güzellikleri dikkate
alınarak Samsun ili araştırma yeri olarak seçilmiştir. Çalışmanın amacı Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin
sahip olduğu rekreasyon alanlarındaki uygulamaları incelemek, potansiyelini değerlendirmek ve çeşitli
önerilerde bulunmaktır. Bu araştırma Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin rekreasyon faaliyetleri ile
ilgili ulaşılabilen her türlü veri ve dokümanların kullanıldığı nitel bir araştırmadır. Çalışmada yapılan
incelemeler sonucunda veriler sentezlenerek Samsun Büyükşehir Belediyesi rekreasyon alanlarındaki
faaliyetler için değerlendirmeler yapılıp çeşitli öneriler geliştirilmiştir.
ARAŞTIRMA BULGULARI
Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin kendi internet sitesinde yer alan ve halkın hizmetine sunduğu
dört adet rekreasyon alanı mevcuttur. Bunlar; Çakırlar Korusu, Atatürk Parkı & Onur Anıtı, Batı Park
ve Doğu Park’tır. Bu rekreasyon alanlarının özellikleri ve kullanım alanları aşağıda detaylandırılmıştır.
1. Çakırlar Korusu
Çakırlar korusu, Samsun’un batı bölgesinde yer alan ve bilinen en eski piknik alanlarındandır. Ayrıca
doğa yürüyüş alanı olarak da hizmet vermektedir. Samsun’un merkez ilçelerinden biri olan Atakum’un
19 kilometre batısında yer almaktadır. Tenis kortları, duşa kabinler, mescitler, tuvaletler ve piknik
yapmak için korunaklı mesire yerleri gibi tesislerle özellikle doğa ile bütünleşmek isteyenler için ideal
bir alandır (www.atakum.gov.tr ; https://samsun.ktb.gov.tr). Çakırlar Korusu Samsun-Sinop karayolu
üzerinde bulunmaktadır. Bölgede piknik alanı, at binme yerleri, düğün salonu, kafe/restoran, kuş kafesi,
çocuk parkı, futbol sahası ve konser alanı bulunmaktadır. Çakırlar, Türkiye’de nadir sayıdaki su basar
ormanlardan biridir (www.ictr.org ; www.tatilana.com).
2. Atatürk Parkı & Onur Anıtı

Atatürk parkı, Samsun’un ilk parkıdır ve merkezde Cumhuriyet Meydanı’nın yanında yer almaktadır.
Park, Atatürk Anıtı’nı çevreler konumdadır (https://samsun.ktb.gov.tr).
539
Onur Anıtı, merkez ilçe İlkadım’da bulunan Atatürk Parkı’nda yer almaktadır ve şehrin simgesi olarak
kullanılmaktadır. Anıt, Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıktığı noktaya dikilmiştir ve Kurtuluş
Savaşı’nın başlangıcı sayılan zamanı simgelemektedir (Onur Anıtı, https://tr.wikipedia.org). Anıtın
heykeli o zamanın Samsun valisi tarafından 1927 yılında Avusturyalı bir heykeltıraşa yaptırılmıştır.
15 Ocak 1932 tarihinde anıtın resmi açılışı yapılmış ve cumhuriyet tarihinin on üçüncü anıtı olmuştur.
Samsun’un simgesi olan bronz Atatürk heykeli bir kaide üzerinde şahlanan bir atın üzerinde bütün
heybeti ile görülmektedir. Heykelin kaidesiz yüksekliği 4,75 metre, kaideli yüksekliği ise 8,85 metredir
(www.hurriyet.com.tr).
3. Batı Park
Samsun’da doğuda ve batıda olmak üzere iki adet park alanı mevcuttur. Bunlardan Ordu iline yakın
olan Doğu Park, Sinop iline yakın olan ise Batı Park olarak adlandırılmıştır. Batı Park’ın tamamı dolgu
alandır, denize sıfır konumlanmıştır ve tamamen yeşillikler içerisindedir (www.ictr.org). Parkta go-
kart, basketbol, futbol, tenis, atçılık-binicilik, yamaç paraşütü, macera parkı, gondol, kano, dragon,
deniz bisikleti, mesire alanı, seyir terası, çay bahçesi, sahil kenarı oturma alanları, çocuk oyun alanları,
çizgi film karakterlerinden oluşan maket alanı ve Amazon Adası (Köyü) bulunmaktadır. Amazon
Adası, Batı Park’ın içine gerçek bir ada gibi konumlandırılmış ve adaya köprüler aracılığıyla geçiş
yapılabilmektedir. Ada’da 2 adet dev aslan figürleri konumlandırılmıştır, bir tanesinin kapladığı alan
160 m2’dir ve ortalarına 12,5 m yüksekliğinde Amazon Savaşçı heykeli konulmuştur (https://samsun.
bel.tr ; Kından ve Çiçek, 2020: 161). Milattan önce 3 bin ila 2 bin yılları arasında, kentler-devletler
kurup anaerkil bir şekilde hayatlarını sürdüren Amazonlar bir dönem Samsun’un Terme ilçesinde de
yaşamışlardır. Onların anısına İlkadım Batıpark içerisinde bir Amazon Köyü oluşturulmuş ve bu yürekli,
mert, savaşçı kadınların günlük yaşamını yansıtan balmumu heykelleri yerleştirilerek ziyarete açılmıştır
(www.kulturportali.gov.tr).
4. Doğu Park
Doğu Park binlerce metrekareye sahip bir rekreasyon alanıdır. Samsun şehir merkezinin doğu
bölgesinde yer aldığı için bu ismi almıştır. Park içerisinde Bandırma Vapuru, Samsunspor Nuri Asan
Tesisleri, koşu ve yürüyüş yolu, sağlıklı yaşam (spor) aletleri ve ağaçlandırılmış piknik alanları yer
almaktadır (https://samsun.bel.tr ; https://samsun.com.tr).
Sonuç ve Öneriler
Büyük kentlerde yaşayanlar ve özellikle yoğun iş temposunda çalışan insanlar boş zamanlarını
verimli geçirebilecekleri bir alan olmasını isterler. Bu gibi alanların da yaşadıkları yerlerden çok fazla
uzaklaşmadan gidebilecekleri uzaklıkta ve doğa ile iç içe olmasını arzu ederler. İşte böyle zamanlarda
yerel yönetimlere büyük görev düşmektedir. Yerel yönetimlerin yapmış olduğu çeşitli rekreasyon
alanları her yaştan insanın zamanını verimli bir şekilde geçirmesi için önem arz etmektedir. İnsanların
kendilerini geliştirmeleri ve sosyalleşmeleri yerel yönetimlerin de kendisini geliştirmesi ile paralel
şekilde ilerlemektedir (Koçyiğit ve Yıldız, 2014: 221). Rekreasyon da kavram olarak; hem beden ve
ruh sağlığını korumak veya kazanmak hem de zevk almak için yapılan, zorunlu ihtiyaçların giderildiği
zaman dışında gerçekleşen ve gönüllü olarak yapılan faaliyetlerdir.
Bu çalışmada Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin rekreasyon alanları incelenmiştir. Samsun hem
konumu itibariyle hem de turistik birçok değeri ile birçok turizm çeşidine elverişli bir merkezdir. Bu
çalışmada Samsun’un seçilmesinin nedeni de rekreasyon alanları ve etkinlikleri ile yıldan yıla gözle
görülür bir artışın yaşanmasıdır. Bu alanlar sayesinde ilde yaşayan insanlara iş imkanları sağlanmış ve
ilk olarak rekreasyon alanları şehirdeki istihdama katkı sağlamıştır.
Rekreaktif faaliyetler aynı zamanda turizm faaliyetleridir. Bu sebeple Samsun’da yapılan rekreasyon
alanları ve oradaki uygulamaların gidişatı aynı oranda turizmi de etkilemektedir. Bu alanlara yapılan
540
yatırım ve harcamalar turizm potansiyelinin de artmasını sağlamaktadır. Çünkü böyle alanların dikkat
çekmesi ve imaj yaratması sadece bölge halkını değil diğer illerden gelen turistleri de etkilemektedir.
Samsun’un 2021 yılındaki nüfusu 1.371.274’dür. Nüfus dağılımı ise; 0-14 yaş aralığı 174.291, 15-64
yaş aralığı 931.076, 64 ve üstü 173.115 olarak hesaplanmıştır (www.nufusu.com). Bu dağılıma göre genç
ve orta yaş nüfusunun fazla olması dikkat çekmektedir. Bu bağlamda bu durumun rekreasyon kullanımına
etkisinin olumlu olduğu ve özellikle Batı ve Doğu Parktaki faaliyetlerin gençlere ve orta yaş grubuna hitap
ettiği gözlemlenmiştir. Diğer taraftan Samsun ilindeki Ondokuz Mayıs Üniversitesinin Güzel Sanatlar
Fakültesi Batı Park yakınlarında yer almaktadır. Bu sebeple Batı Park burada okuyan gençlerin de uğrak
noktası olmuştur. Ayrıca yine Batı Park’ta çocuklar için bazı çizgi film karakterlerinin maketlerinin yer
aldığı oyun alanları ve parklar, üçüncü yaş grubu için de oturma bankları, seyir alanları ve çay bahçeleri
bulunmaktadır. Ayrıca yine Batı Park’tan teleferik vasıtası ile Amisos Tepesi’ne ulaşımın olması ve
orayı da gezme imkânının bulunması alanın ziyaret edilebilirliğini artırabilir. Araştırma yaparken Batı
Park ile ilgili bazı olumsuz yönlere de rastlanmıştır. Bunlardan bazıları park içinde bulunan yeşil alanın
fazla olması nedeniyle yapılmayan bakımlardan dolayı çimlerin uzaması, yabani otların artması, oyun
alanlarında oluşan kırılmalar ve paslanmaların artması ve çocuklara zarar verecek nitelikte olması, parkın
deniz kenarında olmasından dolayı fazla rüzgâra maruz kalması, çöp kovalarının yetersiz olmasından
dolayı oluşan görüntü ve çevre kirliliği gibi (Kından ve Çiçek, 2020: 163). Bunların önüne geçebilmek
için Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin rekreasyon alanlarında temizlik, peyzaj ve genel bakım işlerini
aksatmadan yapması önerilebilir. Özellikle temizlik bağlamında Doğu ve Batı Park’ta Sıfır Atık Yönetim
Sistemi kapsamında böyle bir girişimin olduğu da bilinmektedir (www.dünya.com).
İl’de bulunan rekreasyon alanlarının hepsi ana yol güzergâhı üzerinde bulunduğundan araç sahibi
olan herkesin rahat ulaşımını sağlamaktadır. Ayrıca Batı Park, Doğu Park ve Atatürk Parkı & Onur
Anıtı’na tramvay veya dolmuş vasıtasıyla rahat ulaşım sağlanabilmektedir. Kent merkezinde oturanlar
ve yürümek isteyenler Doğu Park’a yürüyerek de gidebilmektedir. Çakırlar Korusu’na ise dolmuşlar
vasıtası ile ulaşım sağlamak mümkündür, dolmuştan inilen nokta Çakırlar Korusu’nun giriş noktasıdır
bu sebeple herhangi bir yürüme mesafesi bulunmamaktadır. Samsunda tramvaylar gece yaklaşık 00.00’a
kadar dolmuşlar ise 22.30’a kadar sefer yapmaktadırlar. Bu sebeple aracı olmayanlar için de ulaşımda
bir problem görülmemektedir.
Rekreasyon alanlarının daha fazla etkin kullanımı için hem halk hem de turistler için çeşitli yarışma,
aktivite ve etkinlikler düzenlenebilir. Yapılacak etkinliklerin tanıtımının hem ulusal hem de uluslararası
düzeyde yapılması gerekmektedir. Rekreasyon alanlarında yapılan etkinliklere katılımın sağlanması
tanıtım ve pazarlama açısından önemli olmaktadır (Çelik ve Meriç, 2017: 325). Özellikle Doğu Park’ta
bulunan Amfi Tiyatro’da düzenlenen konser etkinlikleri buna örnektir ve bu etkinlikler özellikle
gençlerin bu alanı ziyaret etmesinde etkili olmaktadır. Yapılan etkinliklerin de çevreye, toplumun sosyal
yapısına ve kültürüne zarar vermemesi gerekmektedir. Ayrıca etkinliklerin maliyeti en az ekonomik
getirisi en fazla fayda getirecek şekilde belirlenmesi de önem arz etmektedir.
Şehirlerin kıyı şeridi insan ve doğanın karşılıklı etkileşim içinde olduğu, zengin doğal ve kültürel
özellikleriyle rekreasyon potansiyeli yüksek önemli alanlardır. Bu nedenle kıyı alanlarında şehir halkının
rekreasyonel taleplerine ilişkin düzenlemelerin planlı ve sürdürülebilir olması oldukça önemlidir (Gül
ve Yılmaz, 2019: 336). Samsun rekreasyon alanlarından Doğu Park ve Batı Park da kıyı şeridindedir.
Bu rekreasyon alanların sürdürülebilir olması için planlamalar yapılmalı ve bunların da ivedilikle
uygulanması gerekmektedir. Bunun için alanların taşıma kapasiteleri belirlenebilir ve özellikle hafta
sonları gibi ziyaretçilerin yoğun olduğu zamanlarda gerekli tedbirler alınabilir.
Bazı yapılan çalışmalarda serbest zaman ve rekreasyon etkinliklerinin yapılmama nedeni olarak
katılımcılardan en çok; “bilgilendirmenin yetersizliği, programların kısıtlılığı, personelin ilgisiz olması,
malzemelerin yetersiz olması ve etkinlik çeşitliliğinin kısıtlı olması” sonuçlarına ulaşılmıştır (Tez vd.,
2014: 522). Yerel yönetimler, vatandaşlar için günümüz şartlarına ve teknolojisine uygun, sağlıklı, yeterli
ve güvenlikli Rekreasyon program ve alanları oluşturmak mecburiyetindedirler. Ancak çoğu belediyede
541
(% 60) vatandaşların serbest zamanların değerlendirmeye yönelik hizmetleri üstlenen birim ve personel
bulunmamakta, bu birimlerin üstlenecekleri sorumluluklar kısmen diğer birimlerce üstlenilmektedir
(Ekici vd., 2006 ; Özdağ vd., 2010: 49). Ayrıca Çoban ve Devecioğlu 2006 yılında Türkiye’de 61 il
belediyesi ile yaptıkları çalışmada belediyelerin rekreasyon ile ilgili hizmetlerini halka götüren bir birim
olmadığını ve belediyenin bütçesinden bu gibi hizmetler için kaynak ayrılmadığını belirlemişlerdir.
Bunların önüne geçebilmek için; rekreasyonel faaliyetler için üniversitelerin rekreasyon bölümlerinden
mezun olan kişiler istihdam edilmelidir. Böylece rekreasyonel aktiviteler daha profesyonel hale gelebilir.
Yapılan bir çalışmada katılımcıların yerel yönetimlerden serbest zaman ve rekreasyon faaliyetleri
ile ilgili beklentileri olarak; “tesislerin yapılması, bilgilendirmelerin çoğaltılması, ulaşım hizmetleri,
personel eğitimi, sürekli etkinlik programları, çeşitli etkinliklerin yapılması, malzeme ve teknik
hizmetlerin sunulması” gibi istekler belirtilmiştir (Tez vd., 2014: 523). Yerel yönetimlerin rekreasyonel
aktiviteleri halka duyurmak ve ulaştırmak için her türlü hizmeti planlaması ve iş birliği içinde olması
gerekmektedir. Ayrıca rekreasyon alanları ile ilgili halktan gelen talepler dikkatle incelenmeli ve gereği
yapılmalıdır.
Yapılan araştırmalar sonucunda araştırma alanları ile ilgili çok fazla veriye ulaşılamamıştır. Bu
sebeple burada çıkan sonuçların literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışma
araştırma sahasına olan uzaklıktan ve zaman kısıtlamasından dolayı nitel bir çalışma olmuştur. Daha
kesin sonuçlara erişebilmek için Rekreasyon alanlarına yönelik ziyaretçilerin tercih nedenlerine yönelik
nicel çalışmalar yapılabilir.
KAYNAKÇA
Bayram A 2017. Rekreasyonel yerel parkların sahip olması gereken özelliklerin uzman görüşlerine göre belirlen-
mesi: Eskişehir ili örneği (Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir
Çakırlar Korusu, Erişim adresi: http://www.atakum.gov.tr/cakirlar-korusu, Erişim tarihi: 15.07.2022
Çelik S, Meriç S. 2017. Ahlat’ın Rekreasyonel Turizm Potansiyelinin Gzft Analizi İle Değerlendirilmesi. Siirt
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9): 295-331.
Çelikkanat N, Bayram GE, Bayram AT 2019. Yerel halkın rekreasyonel etkinliklere katılımını engelleyen faktör-
ler: Giresun ili örneği. Journal of Recreation and Tourism Research, 6(1): 92-100.
Çiçek N, Kından A. 2020. Samsun ili Batı Parkı’nın peyzaj özelliklerinin değerlendirilmesi. Adnan Menderes
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(2): 159-164.
Demirel, Ö 1999. Çoruh Havzası (Yusufeli Kesimi) doğal kaynak değerlerinin rekreasyon ve turizm potansiyeli
açısından değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 23(5): 1103-
1112. ISSN: 1300-011X / 1303-6173.
Doğan Ö, Yavaş Ö, Erkaya E, Tavazar H, Güzel P 2014. Yerel yönetimlerde serbest zaman ve rekreasyon hizmet-
leri (İzmir ili örneği). International Journal of Sport Culture and Science, 2(Özel Sayı 1), 511-524.
Ekici S, Can S, Zorba E, Mollaogulları H, Kusçu A 2006. Yerel yönetimlerde (belediyelerde) rekreasyonun yeri
ve belediyelerin rekreasyon yaklaşımlarının değerlendirilmesi. 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi,
Mugla.
Gül S, Yılmaz A. 2019. Samsun Şehri Kıyı Şeridinin Rekreasyon Potansiyelinin Gülez’in Açık Hava Rekreasyon
Potansiyelinin Değerlendirilmesi Yöntemi ile Belirlenmesi, Coğrafi Bilimler Dergisi/Turkish Journal of
Geographical Sciences, 17(2): 318-344, doi: 10.33688/aucbd.567426
https://www.dunya.com/sehirler/samsunda-sifir-atik-projesi-yayginlasmaya-devam-ediyor-haberi-663030, Erişim
tarihi: 13.07.2022
https://www.ictr.org/gezilecek-yerler/samsun-bati-park-gezintisi-amazon-heykeliaslanlar/172.html, Erişim tarihi:
13.07.2022
542
https://www.ictr.org/gezilecek-yerler/samsun-cakirlar-korusunda-piknik-yapmak/202.html, Erişim tarihi:

15.07.2022
https://www.hurriyet.com.tr/galeri-samsundaki-ataturk-heykelini-kim-yapti-onur-anitinin-hikayesi-ve-tari-
hi-41996833/1, Erişim tarihi: 15.07.2022
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/samsun/gezilecekyer/amazon-koyu, Erişim tarihi: 15.07.2022
https://samsun.com.tr/project/dogu-park/, Erişim tarihi: 16.07.2022
ttps://www.nufusu.com/il/samsun-nufusu, Erişim tarihi: 17.07.2022
https://www.tatilana.com/cakirlar-korusu-samsun, Erişim tarihi: 12.07.2022
Kır İ 2007. Yüksek Öğretim gençliğinin boş zaman etkinlikleri: KSÜ örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 17(2): 307-328.
Koçyiğit M, Yıldız M 2014. Yerel yönetimlerde rekreasyon uygulamaları: Konya örneği. International Journal of
Sport Culture and Science, 2(Özel Sayı 2): 211-223.
Metin CT, Kesici M, Kodaş D 2013. Rekreasyon olgusuna akademisyenlerin yaklaşımları. Journal of Yasar Uni-
versity, 30(8): 5021-5048.
Mobley AT 2006. Yerel yönetimlerin halkın rekreasyon ve park ihtiyaç ve hizmetlerini karşılamadaki rolü, Sağlıklı
Kentler Birliği Toplantısı, Eskişehir.
Onur Anıtı, Vikipedia, Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Onur_An%C4%B1t%C4%B1, Erişim tarihi:
15.07.2022
Özdağ S, Aytekin U, Aykora E 2010. Yerel yöneticilerin rekreatif etkinlik anlayışları ve uygulamaları. Türkiye
Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi, 2(2): 1309-1336
Samsun Belediyesi, Erişim adresi: https://samsun.bel.tr/turizm/bati-park, Erişim tarihi: 15.07.2022
Samsun Belediyesi, Erişim adresi: https://samsun.bel.tr/turizm/dogu-park, Erişim tarihi: 15.07.2022
Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Erişim adresi: https://samsun.ktb.gov.tr/TR-216975/cakirlar-korusu.html,
Erişim tarihi: 10.07.2022
Surat H, Surat BZ, Özdemir M 2014. Korunan alanların rekreasyonel kullanımı ve yerel halkın farkındalığı: Borç-
ka Karagöl Tabiat Parkı örneği. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 22(24): 331-342.
Walton-Fisette JL, Wuest DA 2015. Foundations of physical education, exercise science, and sport. New York:
McGraw-Hill Education.
www.dünya.com, Erişim tarihi: 15.07.2022
543
STRUCTURAL AND OPTICAL PROPERTIES OF AL

DOPED CUO FILMS
Şilan BATURAY1*, Canan AYTUĞ AVA2,3

1*Dicle University, Faculty of Science, Department of Physics, 21280, Diyarbakir, Turkey
2Dicle University, Science and Technology Application and Research Center, 21280, Diyarbakir, Turkey
3Dicle University, Department of Physics, Institute of Natural Sciences, 21280, Diyarbakir, Turkey
Abstract
In latest years, transition metal oxides thin films in the region of nanoscale attract a major attention in
the researcher’s current view owing to their fascinating properties including main and industrial feature.
Nanostructured copper oxide shows two different forms such as cuprous oxide (Cu2O) and cupric oxide
(CuO). In this study, CuO nanostructured films conjunction with metal doping have been deposited onto
soda lime glass (SLG) substrate by method of spin coating at different doping concentration in solution
(0%, 2% and 4%). X-ray diffraction (XRD) patterns for copper oxide films conjunction with Al doping
demonstrated that the films have polycrystalline structure and have preferential growth in (-111) and
(200) directions. Calculated crystallite size for (111) peak decrease from 52 to 14 nm by increasing Al
doping ratio. In order to examine absorbance and transmittance value of Al doped CuO films, we used
a UV-vis measurements system in the range of 1100-300 nm at temperature of 273 K. The obtained
samples have high absorption in the region of UV-Vis and have a high affinity for UV light. It can be
said that the change in the absorption value is a result of the different crystal nature of the samples.
The obtained consequences show that the absorbance and transmittance value of CuO films change
depending on Al doping. The change in the absorption value of the films shows that the obtained films
can be applied in various optical applications. While 0% Al:CuO sample showed an optical transparency
of around 40 % in the range of visible, transmittance value significantly decreased to about 30 % for 4%
Al doped sample. Optical and crystal parameters of nanostructured CuO films can be improved by Al
doping in the UV region.
Keywords: Metal doping; CuO; optical properties; XRD
1. Introduction
Copper oxide nanostructured materials is very interesting semiconductor material. Characteristically,
copper oxide can be originate different forms as cuprous oxide (Cu2O) and copper monoxide (CuO), and
it shows crystal form of metastable paramelaconite (Cu4O3) (Suda et al., 1992). These crystal properties
are encouraging materials owing to their excellent optical and electrical properties, environmentally
friendly, richness in environment, low-cost, strong absorption coefficient in the region of UV-Vis, etc
(Sultana et al., 2017).
While copper oxide compound is a characteristic n-type conductivity, cuprous oxide is a monoclinic
p-type conductivity. Copper oxide nanostructured materials are generally used in application of
544
microelectronics (Zhen et al., 2018), field-emission instruments (Chen et al., 2005) biotechnology
(Hassan et al., 2019), catalysts (Prasad & Rattan, 2010), photovoltaic application (Wang et al., 2011),
super-capacitors application (Nandhini et al., 2019), p-n junctions (Zhao et al., 2021), lithium ion battery
anodes (Ko et al., 2012), high-temperature superconductors sensors (Cava et al., 1987) because of the
fact that it have important structural, electrical, magnetic and optical properties related to those of
conventional bulk materials. In general, CuO has monoclinic p-type electrical conductivity for fabricating
variety of procedures owing to the holes which is seen in the valence band of the nanostructured
material. Additionally, the material of nanostructured has an indirect optical energy band value which
allows it to fold extra energy (Masudy-Panah et al., 2016). The informed optical energy band value for
CuO material changes between 1.2 and 2.1 eV (Venkateswari et al., 2017; Zheng & Liu, 2007). In the
Cu2O nanostructured materials, the direct energy band value changes between 2.1 and 2.6 eV and the
crystal configuration of this nanostructured material was given as cubic; it is similarly given as cuprite
in the works (Dolai et al., 2017). Similarly, the Cu2O nanostructured material has indicated a p-type
conductivity due to negative vacancies and strong electronegativity value of the copper element.
The effects of various parameters such as annealing methods, storage temperature, film thickness,
distance from solution spray head, solvent property and storage time were investigated so far. These
parameters have changed the physical properties including crystal parameters, absorbance and
transmittance value of the thin films, and this has led the researchers to improve the both chemical and
physical properties of the CuO samples to be obtained by using different metals. While the physical
and chemical properties of nanostructured CuO thin films have been examined by groups (Bae & Choi,
1999; Chaudhary et al., 2004; Mageshwari & Sathyamoorthy, 2013; Morales et al., 2005; Tamaki et
al., 1998), Al:CuO thin films fabricated by using spin-coating method have not comprehensively been
studied to date.
Metal doping has a great influence on the crystal parameters and optical properties of the CuO
nanostructured film. However, there are few experimental studies on Al contribution. Therefore, further
experimental studies are needed to better understand the effect of Al doping on the physical properties
of the pure CuO. There is limited information about the effects on the crystal parameters, aborbance
and transmittance value of Al:CuO samples prepared by method of spin coating, and Al:CuO films
obtained by this technique have not been extensively investigated until now. In this study, Al:CuO thin
films of were obtained by using the spin coating technique, which is an efficient, cost-effective and
simple preparation method, and the crystal and optical properties of these thin films were investigated.
The effect of the variation of the Al doping on the crystal structure and structural properties on thin film
was evaluated using XRD. The transmittance, absorption properties the films in the visible region were
analyzed using the UV-Vis device.
2. Experimental details
In the present study, Al doped CuO samples with three unlike weight ratios (0, 2 and 4 at wt% of
Al) were fabricated on SLG substrate by employing a solution comprising 0.1 M copper(II) acetate
(Cu(CH3COO)2·H2O), 0.01 Al deposited under optimized condition. 0.1 M copper(II) acetate was
stirred in 100 ml of absolute ethanol for 18 h at temperature of 300 K. 0.01 M Al was stirred in 20
ml of ethanol for the same condition. After this, a certain amount of Al was slowly embedded into the
solution of copper(II) acetate to give dissimilar doping and finally, the gained Al:CuO solutions were
stirrer on magnetic stirring at room temperature for around 8 h until a homogenous solution was gained.
Before the deposition procedure, the all SLG substrates were cleaned by boiling in enough quantities
of a mixture of H2O, NH3, and H2O2 at 120 °C and then in sufficient quantities of a mixture of H2O,
H2O2, and HCl at 120 °C to eliminate any remaining waste. Then, the substrates were stirrer in deionized
water for 5 min on magnetic stirring and later dried under N2 atmosphere. After gaining the final Al:CuO
solutions and washing the SLG substrates, the samples were grown via spin coated at 1800 rpm for 60
s in air conditions. The obtained solutions were grown onto the substrate of SLG sheet by sheet, and
545
all sheets were heated to around 220 °C for 8 min. After this process, obtained samples were annealed
at around 500 °C for 1h in air. The influence of different Al doping on the CuO’s structural and optical
properties are studied in this work.
The crystal parameters of obtained Al:CuO thin films were determined with the help of Rigaku
Smart Lab X-ray diffractometer (XRD: Cu Kα radiation, λ=1.540056 Ε). A Shimadzu UV-3600 system
was used to record the absorbance and transmittance value of the samples including changes of the
absorbance and transmittance value.
3. Results and Discussion
3.1. X-Ray Diffraction Analysis

Fig. 1. demonstrations the typical XRD patterns for pure and Al-doped CuO films grown onto SLG
annealed at 500 °C in furnace. As seen as this figure, the strong peaks at 35.5° and 39.0° were appeared
for all films in XRD patterns and correspond to (-111) and (200), respectively and there are phases of
oxide associated to the phase of impurity due to the compound formation containing Al and Cu2O. The
XRD patterns show that Al:CuO samples are a single-phase monoclinic crystal structure. Peak positions
(hkl), values of crystallite size (D) in nanometers, full width at half maximum (FWHM) value which is
known as β, and inter planar spacing (d) are given in table 1. Furthermore, there are differences in the
peak positions while the intensity of the (-111) and (200) orientations peaks changed which correspond
to a preferred orientation of obtained polycrystals. Al addition changed the crystal structure of the films,
which may be attributed to the significant difference ionic radii of the Al+3 ion (0.5 Ε) and Cu+2 ion (0.73
Ε), thus, Cu and Al can be changed the crystal structure of CuO. These results (the intensity of peaks,
peak broadening and shift in the peak position) indicate that Al3+ ions were effectively inserted into the
CuO lattice.
Fig. 1. XRD patterns of Al doped CuO thin film
We used Scherer’s equation to calculate D value of Al doped CuO samples from data of XRD.
Scherer’s equation is as follows;
546
(1)
where λ=1.540056 Ε is the wavelength of Cu Kα, θ is Bragg’s diffraction angle and k is a constant
(0.89). Calculated crystallite size for (111) peak decrease from 52 to 14 nm by increasing Al doping
ratio. Devi et al. (Devi et al., 2018) point out that the crystallinity of the La:CuO film increases as
increasing the temperature value. La doping in CuO solution decreases the crystallinity because of the
difference of ionic radii and also mains to peak shift. This is owing to strong ionic mobility and minor
radius of Al ions in CuO solution. d values of the Al:CuO samples is theoretically calculated using the
Bragg’s equation (Cullity, 1978):
2dsinθ = nλ (2)
where n is the order of diffraction. d values of the sample of (-111) and (200) peaks are found to be
around 2.50 and 2.30 Ε.
Table I. Crystallite parameters of the undoped and Al-doped CuO films obtained by XRD data
Sample 2 Theta Grain d-spacing d-spacing (Ε) Orientation

Peak Size (Ε) (standart)
(Degree) (nm) (calculated)
Pure 35.96 51.87 2.538 2.493 (-111)
39.87 10.93 2.261 2.305 (200)
2 % Al:CuO 35.53 13.09 2.527 2.525 (-111)
38.19 14.06 2.356 2.355 (200)
4 % Al:CuO 35.82 16.13 2.507 2.501 (-111)
39.10 13.90 2.304 2.323 (200)
3.3. Optical Properties

The absorbance and transmittance of used nanostructured materials effect with many variables like
the deposition technique, surface topology, and some deposition conditions (temperature, film thickness,
annealed time), related to their interaction with the ambient. To investigate the effect of different metal
doping concentrations on the absorbance and transmittance value of each film were carried out in 300-
1100 nm spectrum range. The analysis of the value of absorption coefficient for any nanostructured gives
extra knowledge concerning the levels of electrons in the high-energy range of the spectral absorption
spectra, while the low-energy range of the spectral absorption spectrum related to the atoms’ vibration
(El-Hagary et al., 2012; Urbach, 1953). Dissimilar applications are dependent on the spectral absorption
spectrum of the Al:CuO film, and the coefficient of absorption can be calculated from the measurement
of absorbance data with the wavelength in nm and calculated from the Beer–Lambert law (Abdul Nabi
et al., 2014).
lnI/Io=e−αt, α=2.303*A/t (3)
where α is a constant which shows the value of absorbance coefficient, A is the value of absorbance,
and t is the value of film thickness.
α value of the Al doped CuO thin film is dependent on the wavelength value in UV-Vis region, as
shown in Fig 2. The obtained consequences in this Fig. indicates that the optical absorption coefficient
upsurge with the change in wavelength for Al:CuO samples until a certain wavelength (about ~ 1100 nm).
547
Fig. 2. Absorbance of Al doped CuO thin film
The obtaines samples have high absorption in the region of UV-Vis and have a high affinity for UV
light. It can be said that the change in the absorption value is a result of the different crystal nature of the
films and the Moss-Burstein effect (Manjunatha et al., 2018). The obtained results show that the optical
properties of the samples change depending on Al doping. The change in the absorption value of the
films shows that the obtained films can be applied in various optical applications.
Transmittance changes of pure and Al:CuO samples annealed at 500 °C are indicated in Fig. 3. While
pure sample indicated an average transparency value of ~42 % in the visible range of UV-Vis region,
together with the Al doping average transmittance value decreased to ~30% for 4% Al doped sample.
Fig. 3. Transmittance of Al doped CuO thin film
548
Optical properties of nanostructured CuO samples can be improved by Al doping in the UV-Vis
spectra. The change in the optical transmittance value suggests that Al:CuO samples may be used as
some applications like optical windows (Muiva et al., 2011).
4. Conclusions
P-type nanostructured Al-doped CuO samples were grown onto glass substrate using spin coating
method and the crystal and optical properties of all films were studied related to Al doping ratio. The
XRD spectra shown that all the Al:CuO samples had polycrystalline nature with preferential (-111),
(200) orientations. The grain sizes of all the films for different concentrations at 500 0C determined from
the value of FWHM by Scherer ̕s equation. Calculated crystallite size for (111) peak decrease from 52
to 14 nm by increasing Al doping ratio. d values of the sample of (-111) and (200) peaks are found to be
around 2.50 and 2.30 Ε. The spectral absorption coefficient for Al:CuO film increase with the increase
in wavelength for Al:CuO thin film until a certain wavelength (about ~ 1100 nm). While pure sample
indicated an optical transparency of ~42 % in the visible range, together with optical transmittance value
decreased to ~30% for 4% Al doped sample.
References
Abdul Nabi, M., Yusop, R. M., Yousif, E., Abdullah, B. M., Salimon, J., Salih, N., & Zubairi, S. I. (2014). Effect of
nano ZnO on the optical properties of poly (vinyl chloride) films. International journal of polymer science,
2014.
Bae, H. Y., & Choi, G. M. (1999). Electrical and reducing gas sensing properties of ZnO and ZnO–CuO thin films
fabricated by spin coating method. Sensors and Actuators B: Chemical, 55(1), 47-54.
Cava, R. J., Santoro, A., Johnson Jr, D., & Rhodes, W. (1987). Crystal structure of the high-temperature supercon-
ductor La 1.85 Sr 0.15 CuO 4 above and below T c. Physical Review B, 35(13), 6716.
Chaudhary, Y. S., Agrawal, A., Shrivastav, R., Satsangi, V. R., & Dass, S. (2004). A study on the photoelectroc-
hemical properties of copper oxide thin films. International journal of hydrogen energy, 29(2), 131-134.
Chen, J., Huang, N., Deng, S., She, J., Xu, N., Zhang, W., Wen, X., & Yang, S. (2005). Effects of light illumination
on field emission from CuO nanobelt arrays. Applied Physics Letters, 86(15), 151107.
Cullity, B. (1978). Elements of X-ray Diffraction, 2nd edn Addison-Wesley. Reading, 102.
Devi, L. V., Sellaiyan, S., Sankar, S., & Sivaji, K. (2018). Structural and optical investigation of combustion deri-
ved La doped copper oxide nanocrystallites. Materials Research Express, 5(2), 024002.
Dolai, S., Dey, R., Das, S., Hussain, S., Bhar, R., & Pal, A. (2017). Cupric oxide (CuO) thin films prepared by
reactive dc magnetron sputtering technique for photovoltaic application. Journal of Alloys and Compounds,
724, 456-464.
El-Hagary, M., Emam-Ismail, M., Shaaban, E., & El-Taher, A. (2012). Effect of γ-irradiation exposure on optical
properties of chalcogenide glasses Se70S30− xSbx thin films. Radiation Physics and Chemistry, 81(10),
1572-1577.
Hassan, S. E.-D., Fouda, A., Radwan, A. A., Salem, S. S., Barghoth, M. G., Awad, M. A., Abdo, A. M., & El-Ga-
mal, M. S. (2019). Endophytic actinomycetes Streptomyces spp mediated biosynthesis of copper oxide
nanoparticles as a promising tool for biotechnological applications. JBIC Journal of Biological Inorganic
Chemistry, 24(3), 377-393.
Ko, S., Lee, J. I., Yang, H. S., Park, S., & Jeong, U. (2012). Mesoporous CuO particles threaded with CNTs for
high‐performance lithium‐ion battery anodes. Advanced materials, 24(32), 4451-4456.
Mageshwari, K., & Sathyamoorthy, R. (2013). Physical properties of nanocrystalline CuO thin films prepared by
the SILAR method. Materials Science in Semiconductor Processing, 16(2), 337-343.
549
Masudy-Panah, S., Moakhar, R. S., Chua, C. S., Kushwaha, A., Wong, T. I., & Dalapati, G. K. (2016). Rapid ther-
mal annealing assisted stability and efficiency enhancement in a sputter deposited CuO photocathode. RSC
advances, 6(35), 29383-29390.
Morales, J., Sanchez, L., Martin, F., Ramos-Barrado, J., & Sanchez, M. (2005). Use of low-temperature nanostru-
ctured CuO thin films deposited by spray-pyrolysis in lithium cells. Thin Solid Films, 474(1-2), 133-140.
Muiva, C., Sathiaraj, T., & Maabong, K. (2011). Effect of doping concentration on the properties of aluminium
doped zinc oxide thin films prepared by spray pyrolysis for transparent electrode applications. Ceramics
International, 37(2), 555-560.
Nandhini, R. S., Mubeen, G., Kumar, U. K., & Nithya, R. N. (2019). Synthesis and characterization of CuO/NiO
and CuO/Fe3O4 nanocomposite for super capacitor application. Int J Eng Tech, 8(9), 211-217.
Prasad, R., & Rattan, G. (2010). Preparation methods and applications of CuO-CeO2 catalysts: A short review.
Bulletin of Chemical Reaction Engineering & Catalysis, 5(1), 7.
Suda, S., Fujitsu, S., Koumoto, K., & Yanagida, H. (1992). The effect of atmosphere and doping on electrical con-
ductivity of CuO. Japanese journal of applied physics, 31(8R), 2488.
Sultana, J., Paul, S., Karmakar, A., Yi, R., Dalapati, G. K., & Chattopadhyay, S. (2017). Chemical bath deposited
(CBD) CuO thin films on n-silicon substrate for electronic and optical applications: Impact of growth time.
Applied Surface Science, 418, 380-387.
Tamaki, J., Shimanoe, K., Yamada, Y., Yamamoto, Y., Miura, N., & Yamazoe, N. (1998). Dilute hydrogen sulfide
sensing properties of CuO–SnO2 thin film prepared by low-pressure evaporation method. Sensors and
Actuators B: Chemical, 49(1-2), 121-125.
Urbach, F. (1953). The long-wavelength edge of photographic sensitivity and of the electronic absorption of solids.
Physical Review, 92(5), 1324.
Venkateswari, P., Thirunavukkarasu, P., Ramamurthy, M., Balaji, M., & Chandrasekaran, J. (2017). Optimization
and characterization of CuO thin films for P–N junction diode application by JNSP technique. Optik, 140,
476-484.
Wang, P., Zhao, X., & Li, B. (2011). ZnO-coated CuO nanowire arrays: fabrications, optoelectronic properties, and
photovoltaic applications. Optics express, 19(12), 11271-11279.
Zhao, S., Shen, Y., Hao, F., Kang, C., Cui, B., Wei, D., & Meng, F. (2021). Pn junctions based on CuO-decorated
ZnO nanowires for ethanol sensing application. Applied Surface Science, 538, 148140.
Zhen, F., Zhang, L., Wang, Z., Jiang, Z., Wei, S., Fu, X., Sun, R., Wong, C., Bu, W., & Chen, H. (2018). pH-indu-
ced phase evolution and enhanced physical properties of co-precipitated WO3-CuO powders and reduced
bodies for microelectronics packaging. Ceramics International, 44(18), 22601-22608.
Zheng, L., & Liu, X. (2007). Solution-phase synthesis of CuO hierarchical nanosheets at near-neutral pH and ne-
ar-room temperature. Materials Letters, 61(11-12), 2222-2226.
550
SYNTHESIS OF SPECIFIC OLIGOSACCHARIDES AND

FUNCTIONAL COMPONENTS BY GLUCANSUCRASE
ENGINEERING
Hümeyra İSPIRLI1, Enes Dertli2*

1 Bayburt University, Central Research Laboratory, Bayburt, Turkey.
ORCID: 0000-0002-7601-0374
*2 Yıldız Technical University, Faculty of Chemical and Metallurgical Engineering, Department of Food Engineering,
İstanbul, Turkey.
ORCID: 0000-0002-0421-6103
ABSTRACT
Prebiotics which supposed to reach the intestine without being digested by the human digestive
system and are digested by beneficial bacteria here, causing them to outnumber other microorganisms,
especially unwanted ones, have an important potential in the production of functional foods and food
supplements that have beneficial effects on human health. One of the most important components in
terms of prebiotics is oligosaccharides. Recently, the most striking methodology for the production of
oligosaccharides with different structural characteristics is the production methodology performed using
glucansucrase (GS) enzymes in an inexpensive and environmentally friendly way. GSs break down
sucrose and the glycosyl units released as a result of this breakdown are transferred to an acceptor sugar,
which is a monosaccharide and mostly a disaccharide, which is present in the environment by using
the energy released by the breakdown of sucrose, and thus oligosaccharides can be produced. In this
activity of GSs, sucrose is called donor, sugars added or existing in the environment are called acceptor,
and these reactions are called acceptor reactions. Until now, many different mono/di/trisaccharides
such as maltose, fructose, mannose, lactose, isomaltose, arabinose, selebiose, gentiobiose, raffinose,
maltotriose and even sugar alcohols, phenolic compounds have been used as acceptors and basically
oligosaccharides and different glycosides have been produced. There are a significant number of studies
produced by utilizing the glycosylation capabilities of GS, especially in order to give different qualities
to bioactive components. GSs are seen as cheap and effective oligosaccharide production tools, and the
functional effects of these produced oligosaccharides have been demonstrated by different studies. The
main issue here is the ability of GSs to use different components as receivers. As a result, it is predicted
that different components with functional effects can be produced in the future with these glycosylation
abilities of GSs.
Keywords: Glucansucrase, prebiotics, oligosaccharides, acceptor reactions
551
DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE MÜCADELE ALGISI
Aliye MANSUROĞLU
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Hatay, Türkiye
0000-0001-5318-4526
ÖZET
Doğduğu andan öldüğü ana kadar hep bir mücadele içinde olan insan; bazen doğayla, bazen doğaüstü
varlıklarla, bazen yaşadığı toplumla bazen de başka toplumlarla mücadele etmiştir. Bu mücadele algısı
genellikle fiziksel mücadele olarak karşımıza çıksa da psikolojik mücadeleler de söz konusudur. Yaşadığı
her türlü olayı ya da durumu anlatma ihtiyacı hisseden insan yazıyı keşfetmemiş olduğu dönemlerde
duvarlara resimler çizmiş, anlatılacağı olayların akılda kalmasını kolaylaştırmak için de anlatılarını
şiir şekline dönüşmüştür. Dolayısıyla insanın verdiği mücadele yine insan tarafından oluşturulan sözlü
geleneğe yansımıştır. Zaman içerisinde sözlü gelenekte yaşayan bu anlatılar yazıya geçirilmiş böylelikle
yazılı ürünlerde karşımıza çıkmıştır. Mitolojik anlatılar, destanlar ve efsaneler bu durumu örnekleyen
anlatı türleri arasındadır. Bu anlatılarda da dikkat çeken başlıklardan biri mücadele algısıdır.
Türk literatüründe mücadele kavramını örnekleyen edebi eserlerden biri “Dede Korkut Kitabı”dır.
Eserde Türk milletinin gelenekleri, yaşam tarzı, hayata bakış açısı gibi pek çok bilgi bulunmasının
yanı sıra Oğuz Türklerinin gerek yaşamlarını devam ettirmek gerek kendilerini korumak amacıyla
verdikleri mücadeleler de yer almıştır. Türk literatüründe önemli bir yeri olan Dede Korkut
Kitabı’ndaki on iki hikâyede yer alan mücadele algısından hareketle hikâyeler; açık ileti bağlamında
mücadeleleri anlatan hikâyeler, örtük ileti bağlamında mücadeleleri anlatan hikâyeler, psikolojik
mücadeleleri anlatan hikâyeler ve fiziksel mücadeleleri anlatan hikâyeler olmak üzere dört başlıkta
incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Dede Korkut Kitabı, Oğuz Türkleri, Mücadele, Mücadele Algısı, Mücadele
Türleri.
THE PERCEPTION OF STRUGGLE IN DEDE KORKUT STORIES
SUMMARY
A person who has always been in a struggle from the moment he was born to the moment he died;
sometimes with nature, sometimes he struggled with supernatural beings, sometimes with the society
in which he lived, and sometimes with other societies. This struggle although perception often comes
across as a physical struggle, psychological struggles are also involved. A person who feels the need to
tell about all the events or situations he has experienced has not discovered the article he painted pictures
on the walls during periods, and to make it easier to keep in mind the events that will be described his
narratives have evolved into the form of poetry. Therefore, the struggle that man gives is again created
by man it is reflected in the oral tradition. These narratives, which have been living in the oral tradition
over time, have been written down thus, it has appeared in written products. Mythological narratives,
552
epics and legends explain this situation it is among the types of narrative that exemplifies Decency. One
of the titles that also attracts attention in these narratives is the perception of struggle.
One of the literary works that exemplifies the concept of struggle in Turkish literature is the “Dede
Korkut Book”. In addition to the fact that there is a lot of information about the traditions of the Turkish
nation, lifestyle, perspective on life in the work The Oguz Turks gave it both to continue their lives and
to protect themselves struggles have also taken place. The twelve books of Dede Korkut, which have an
important place in Turkish literatüre based on the perception of the struggle contained in the story, the
stories describe the struggles in the context of an open message stories, stories that tell about struggles in
the context of implicit messaging, stories that tell about psychological struggles, and it will be examined
in four titles, stories that tell about physical struggles.
Keywords: Dede Korkut Book, Oghuz Turks, Struggle, Perception of Struggle, Types of Struggle.
553
EMOTIONAL EATING IN ADOLESCENT PERIOD
Lale Sariye AKAN¹, Hikmet BAYAM²

Ankara Yıldırım Beyazıd University, Faculty of Health Sciences, Department of Nutrition and Dietetics, Ankara, Turkey
ORCID: 0000-0002-8876-7104, 05053902542
*²
Kırşehir Ahi Evran University, Faculty of Health Sciences, Department of Nutrition and Dietetics, Kırşehir, Turkey
ORCID: 0000-0002-8707-9334, 05077145130
ABSTRACT
Adolescence, defined by the World Health Organization (WHO) for the 10-19 age range, is a period
in which many changes occur in the individual. These changes affect the individual psychologically,
physically and biologically. In this period from childhood to adulthood, healthy nutrition is very
important to support the development of the individual and to manage this process well. Intake of
macro and micro nutrients that should be taken with the diet and gaining healthy eating habits play an
important role in the prevention of obesity, hypertension, diabetes and cardiovascular diseases that will
be encountered in the coming years. However, it is seen that eating habits such as unhealthy nutrition,
skipping meals, and orientation to ready-made food are acquired in the adolescence period with the
influence of friends and the environment. Emotional eating tendency is common in adolescence as a
learned behavior to cope with stress. Emotional eating is a defense mechanism that emerges against
negative emotions such as anger, jealousy, anger, and hatred. The individual tends to eat even though
he is not hungry. Emotional nutrition can lead to the emergence of nutrition-related diseases, especially
obesity, by increasing uncontrolled and unhealthy eating habits. Considering the health problems it is
associated with, it is important to examine the factors that cause emotional eating in adolescence.
Keywords: Adolescence, emotional eating, healthy eating
ÖZET
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 10-19 yaş aralığı için tanımlanan adölesan dönem, bireyde birçok
değişikliğin meydana geldiği bir dönemdir. Bu değişiklikler bireyi psikolojik, fiziksel ve biyolojik olarak
etkiler. Çocukluktan yetişkinliğe kadar geçen bu dönemde sağlıklı beslenme bireyin gelişimini desteklemek
ve bu süreci iyi yönetebilmek için çok önemlidir. Diyetle birlikte alınması gereken makro ve mikro besinlerin
alınması ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması, önümüzdeki yıllarda karşılaşılacak olan
obezite, hipertansiyon, diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Ancak
sağlıksız beslenme, öğün atlama, hazır gıdalara yönelme gibi beslenme alışkanlıklarının ergenlik döneminde
arkadaş ve çevrenin etkisiyle kazanıldığı görülmektedir. Duygusal yeme eğilimi, stresle başa çıkmak için
öğrenilmiş bir davranış olarak ergenlik döneminde yaygındır. Duygusal yeme, öfke, kıskançlık, öfke ve nefret
gibi olumsuz duygulara karşı ortaya çıkan bir savunma mekanizmasıdır. Kişi aç olmadığı halde yemek yeme
eğilimindedir. Duygusal beslenme, kontrolsüz ve sağlıksız beslenme alışkanlıklarını artırarak başta obezite
olmak üzere beslenmeye bağlı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. İlişkili olduğu sağlık sorunları
göz önüne alındığında, ergenlik döneminde duygusal yemeye neden olan faktörlerin incelenmesi önemlidir.
Anahtar kelimeler: Adölesan, duygusal yeme, sağlıklı beslenme
554
“İSTANBUL’UN ANADOLU YAKASINDAKİ ANTİK

KALKHEDON YERLEŞMESİNE IŞIK TUTAN BİR KAZI:
ALTIYOL KAZISI”
Dr. Öğretim Üyesi Şeniz ATİK

İstanbul Aydın Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Endüstriyel Tasarım Bölümü
ÖZET
Kadıköy Altıyol Kazısı; “İki kıta üzerine kurulu günümüz İstanbul kentinin Anadolu yakasındaki
antik KALKHEDON yerleşmesinin arkaik ve klasik dönemlerine (M.Ö 7-4.yüzyıl) ışık tutan bir
kazıdır.
Kalkhedon’un en erken yerleşik kalıntısı; Kadıköy Caferağa Mahallesi Altıyol Mevkii 44 Ada, 7
Parsel, 12 Paftada bulunan ve Kadıköy Belediyesi tarafından yaptırılan yol ve sinyalizasyon çalışmaları
sırasında tespit edilen antik kalıntılar, ortaya çıktığı 13.8.1987 günü İstanbul Arkeoloji Müzeleri
Müdürlüğü’nce kontrol altına alınarak, burada bir kurtarma kazısı başlatılmıştır. İstanbul Arkeoloji
Müzeleri Müdürlüğü denetiminde yürütülen kazı çalışmaları, başkanlığımda, 1 arkeolog ve 5 arkeoloji
öğrencisinden oluşan ekip ile, Kadıköy Belediye Başkanlığı tarafından sağlanan 5 işçi ile yapılmıştır.
Kazı çalışmaları; 13.8.1987–1.09.1987 tarihleri arasında aralıksız, 12.9.1987 tarihine kadar da aralıklı
olarak devam etmiştir.
12 x 10 metrekarelik alan içinde ve trafiğin yoğun olduğu bölgede yapılan kazı çalışmaları sonucunda
burada Arkaik dönem bir tapınak temeli olduğu saptanan yerleşik bir mimari kalıntı ile, yayvan semerdam
kapaklı 5 adedi kireç taşından, 1 adedi od taşından yapılmış, yaklaşık 2.36 x 1.10 m. boyutlarında, 6 lahit
ortaya çıkmıştır. Bunlarla birlikte 5 adet gümüş Khalkedon Sikkesi ve 1 abet bronz Byzantion sikkesi ile
çok sayıda Pişmiş toprak kap parçası ve arkaik dönem heykelcik parçaları bulunmuştur.
Parçalar halindeki keramikler tümlenmiş ve müze envanter kayıtları yapılmıştır. Bu eserler arasında
büyük boyutlu mutfak kapları (Chytra), depo kapları (Storage-bin), amphoralar, boya bantlı masa
amphoraları, hydrialar ve küçük arkaik dönem kaplar, bir mortar parçası vb. kap ve kap parçaları
bulunmuştur. Bu eserler İ.Ö.6.yüzyıl sonu ile İ.Ö.5.yüzyıl sonlarına tarihlenmektedir.
Yine aynı kazı yerinde bu kez podyumun yanında tabanı tespit için açılan açmada yoğun bir keramikle
karşılaşılmış, ancak yolun altına devam eden bu kesitten sadece az sayıda siyah firnisli kap ve kap
parçaları alınabilmiştir. Bunlar; kaseler, kandiller, guttus, kantharos,ve çeşitli balık tabaklarıdır (fish-
plate).. Bu alanda bulunan eserler ise M.Ö. 4. yüzyıla aittir.
Kadıköy Altıyol Kazısı buluntuları bu makalede ilk kez, kent içinde yer alan yerleşik mimari
kalıntının, hangi yapıya ait olduğu konusunda kesin delilleri ortaya koyarak değerlendirilecektir.
Buluntular; günümüzde arkeolojik kazıların devam ettiği Kadıköy/Khalkhedon’da ortaya çıkan yeni
buluntuların da aydınlatılmasında önemli rol oynayacak verileri ortaya koyacaktır.
555
Altiyol Excavation: A significant insight into the ancient settlement of

Chalcedon
SUMMARY
The Altiyol Excavation shed light on the archaic and classical periods of Chalcedon on the Anatolian
side of Istanbul.
Remains of the earliest settlement of Chalcedon located at Altiyol Site, Kadıköy Caferağa District,
were discovered during a road construction and traffic signalization work by Kadiköy Municipality, and
taken under protection by the Directorate of Istanbul Archeological Museums on August 13, 1987 with
a rescue excavation commenced thereafter.
The excavation team was led by the author with one archaeologist and five archeology students, and
five workers from the Kadıköy Municipality. The excavation continued between August 13, 1987 and
September 12, 1987 under supervision of the Directorate of Istanbul Archeological Museums.
As a result of the excavations over a 12 x 10 square-meter area, there were remains of the foundations
of an Archaic temple and six sarcophagi with flat gabled roofs, five made of limestone and one of green-
colored volcanic tuff, with an approximate size of 2.36 x 1.10 m. Besides, five silver Chalcedon coins
and one bronze Byzantian coin with a number of terracotta pot fragments and archaic period figurine
fragments were found.
The fragmented ceramics were completed and museum inventory records were prepared. Those
artifacts included large-sized kitchen vessels (chytra), storage bins, amphoras, paint-banded table
amphoras, hydrias, and small archaic pots, a mortar fragment, and some pot and vessel fragments dated
to the late 6th Century BC and the late 5th Century BC.
Furthermore, scores of ceramics remains were found in the trench, which was opened to determine the
base next to the podium, but only a few black-glazed pots and wares were recovered from that section,
which extended below under the road. Those included bowls, lamps, gutti, kantharoi, and various fish-
plates dated to the 4th Century BC.
The present article reviewed the findings from the Altiyol Excavation with definitive evidence as
regards identification of the building, the architectural remains of which were found during excavation.
The remains would provide data, which would play a significant role in the identification of new remains
at the site of ongoing excavation.
556
SOSYAL BİLGİLER DERSİ COĞRAFYA KONULARININ

ÖĞRETİMİNDE KULLANILABİLECEK TEKNOLOJİ
TEMELLİ UYGULAMA ÖNERİLERİ
Dr. Ahmet TOKMAK*

*Milli Eğitim Bakanlığı, İzmir, Türkiye
ORCID: 0000-0002-3902-5825
ÖZET
Sosyal Bilgiler dersi farklı öğrenme alanları içerisinde tarih, coğrafya, insan hakları ve vatandaşlık,
ekonomi, psikoloji, felsefe, sosyoloji, hukuk gibi farklı sosyal bilim alanlarını disiplinlerarası bir
yaklaşımla ele alan bir derstir. Ders içerisinde oluşturulan öğrenme alanları bilgi, beceri ve değer
üçlüsünün bir bütün olarak değerlendirilebildiği ve öğrenme süreçlerinin en iyi kurgulanabileceği
şekilde oluşturulan çerçevelerdir. Bu öğrenme alanları 7 başlık halinde organize edilmiştir. Bunlar;
“Birey ve Toplum” , “Kültür ve Miras” , “İnsanlar, Yerler ve Çevreler” , “Bilim Teknoloji ve Toplum”
, Üretim, Dağıtım ve Tüketim” , “Etkin Vatandaşlık” , “Küresel Bağlantılar” olarak 2018 Sosyal
Bilgiler öğretim programında yer almaktadır. Bu çalışmada; Sosyal Bilgiler dersi öğrenme alanları
içerisinde belirlenen coğrafya konularının öğretimine yönelik mekansal teknolojiler ve bilgi iletişim
teknolojilerinin kullanımı ile ilgili etkinlik önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır. Mekansal teknolojiler
kapsamında en yaygın olarak kullanılan Coğrafi Bilgi Sistemleri(CBS), Uzaktan Algılama(UA) ve
Küresel Konumlandırma Sistemleri ele alınmıştır. Bilgi iletişim teknolojileri ile ilgili olarak ise farklı
Web 2.0 araçları ve açık erişim internet kaynakları değerlendirilmiştir. Yöntemsel olarak nitel araştırma
ilkeleriyle yürütülen çalışmada, öncelikle Sosyal Bilgiler dersi coğrafya konularının ders içesindeki
ağırlığı kazanım boyutuyla istatistiksel olarak 4.-5.-6. ve 7. sınıf seviyelerinde belirlenmiştir. Daha sonra
her sınıf seviyesinde belirlenen coğrafya konusunun öğretimine yönelik mekansal teknolojiler veya
bilgi iletişim teknolojilerinin kullanılarak öğretimin yapılabileceği örnek ders planları hazırlanmıştır.
Araştırmanın Sosyal Bilgiler dersi Coğrafya konularının öğretimine yönelik ders öğretmenlerine,
araştırmacılara ve öğrencilere katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Eğitimi, Coğrafya, Mekansal Teknolojiler, Teknoloji Temelli
Eğitim, Öğretim Teknolojileri
TECHNOLOGY-BASED APPLICATION RECOMMENDATIONS THAT CAN

BE USED IN THE TEACHING OF GEOGRAPHY TOPICS IN SOCIAL
STUDIES COURSE
ABSTRACT
Social Studies course is a course that deals with different social science fields such as history,
geography, human rights and citizenship, economy, psychology, philosophy, sociology, law, with an
557
interdisciplinary approach within different learning areas. The learning areas created in the course are
the frameworks created in such a way that the trio of knowledge, skills and values can be evaluated
as a whole and the learning processes can be designed in the best way. These learning areas are
organized in 7 titles. These; “Individual and Society” , “Culture and Heritage” , “People, Places and
Environments” , “Science Technology and Society” , Production, Distribution and Consumption”
, “Active Citizenship” , “Global Connections”. These are included in the 2018 curriculum . In this
study; It has been tried to develop activity suggestions regarding the use of spatial technologies and
information and communication technologies for the teaching of geography subjects determined within
the learning areas of the Social Studies course. Geographical Information Systems, Remote Sensing and
Global Positioning Systems, which are the most widely used within the scope of spatial technologies,
are discussed. Regarding information and communication technologies, different Web 2.0 tools and
open access internet resources were evaluated. In the study, which was carried out methodically with the
principles of qualitative research, first of all, the weight of the geography subjects in the Social Studies
course was examined statistically for grades 4, 5, 6, 7, with the dimension of achievement. Then, sample
lesson plans were prepared for the teaching of geography subject determined at each grade level by
using spatial technologies or information communication technologies. It is thought that the research
will contribute to the teaching of the Geography subjects in the Social Studies course, to the course
teachers, researchers and students.
Keywords: Social Studies Education, Geography, Spatial Technologies, Technology Based
Education, Instructional Technologies
558
DATA MINING IN DETERMINING CONSTRUCT

VALIDITY: CLASSIFICATIONS AND REGRESSION
Duygu KOÇAK1*, Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU2

*1Alanya Alaaddin Keykubat University, Faculty of Education, Department, Antalya, Turkey.
2Ankara University, Faculty, Faculty of Educational Sciences, Ankara, Turkey.
ORCID Code:0000-00033211-0426 0000-0002-3879-9204
ABSTRACT
In this study, it is aimed to examine the performance of classification and regression tree method,
which is one of the data mining methods, in determining the construct validity. For this purpose, artificial
data with 20 items, multi-category scoring and 1000 sample size were produced with 100 repetitions in
the R statistical program. A one-dimensional 16-item structure was defined by performing exploratory
factor analysis on the generated data. Then, the data was analyzed with classification and regression
tree, and a one-dimensional structure with 12 items was defined with the decision tree diagram, and a
one-dimensional structure with 18 items according to importance values. Since the classification and
regression tree method did not provide information about the number of dimensions, the number of
dimensions determined by exploratory factor analysis was accepted as valid, and SRA analyzes were
carried out. The fit indices were compared by performing confirmatory factor analysis on the structures
determined according to exploratory factor analysis, classification and regression tree decision tree chart
and importance value criteria. Accordingly, it was concluded that the structure obtained according to the
classification and regression tree decision tree scheme was the most compatible structure in terms of
fit indices, and the structure determined according to the classification and regression tree importance
value had the lowest fit. Within the framework of these results, it can be stated that the classification and
regression tree method is an insufficient analysis since it does not provide information about the number
of dimensions in determining the construct validity, but when the number of dimensions is decided by
exploratory factor analysis, it will provide supportive findings in determining the valid items..
Keywords: data mining, construct validity, factor analysis, classification and regression tree, decision
tree.
GİRİŞ
Ölçme araçlarında bulunması gereken en önemli psikometrik özellik geçerliktir. Geçerliği
sağlanmayan bir ölçme aracından elde edilecek sonuçlardan yapılacak çıkarımlar ve bu sonuçlardan
hareketle verilecek kararlar anlamsız olacaktır (Hubley ve Zumbo, 1996). Geçerlik ölçme aracının
ölçmesi istenilen niteliği başka bir nitelik ile karıştırmadan ölçebilmesidir (Murphy ve Davidshofer,
2005). Geçerlikle ilgili yapılan tanımlamalar “ölçme aracının amacına hizmet etme derecesi” noktasında
ortaklaşmaktadır. Geçerliğin, ölçme aracının amacına hizmet etmesi olarak tanımlanması beraberinde
farklı geçerlik türlerini de getirmektedir. Geçerlik türleri yordama, uygunluk, kapsam, görünüş ve yapı
geçerliği olmak üzere beş türde sınıflanabilir. Alanyazında bu geçerlik türlerini birbiri altında sınıflandıran
559
örneklere rastlanmaktadır, örneğin Messick (1994) ölçüt ve kapsam geçerliğini yapı geçerliği altında ele
alarak sınıflandırmaktadır. Bu yönüyle yapı geçerliğini diğer tüm geçerlik türlerinin zeminini, temelini
oluşturan geçerlik türü olarak tanımlamaktadır. Yapı geçerliğinin sağlanmaması durumunda diğer
geçerlik türlerinin anlamsız olacağını belirtmektedir.
Ölçme araçlarıyla dolaylı olarak ölçülmek istenen zihinsel ya da psikolojik özellikler psikolojik yapı
olarak ifade edilmektedir (Cronbach ve Meehl, 1955). Soyut birer özellik olan bu psikolojik yapıların
ölçülebilir hale getirilmesi, yapı geçerliği kanıtlarının ortaya koyulması ile mümkündür (Murphy ve
Davidshofer, 2005). Yapı geçerliğinin ortaya koyulmasında uzun zaman aralıkları ile testin aynı gruba
uygulanması, zıt özelliği ölçen geçerli ve güvenilir olduğu bilinen bir ölçme aracı ile paralel olarak aynı
gruba uygulanması gibi yöntemlerle birlikte çoğu zaman faktör analizi gibi istatistiksel yöntemlerin
kullanımı tercih edilmektedir.
Yapı geçerliğini belirlemede kullanılan istatistiksel yöntemler içerisinde en yaygın kullanılanı
faktör analizidir. Faktör analizi, bir dizi gözlenen değişkenin (ölçekte yer alan maddenin) arkasında
yatan gizil değişkenin ya da değişkenlerin neler olduğunu belirlemeyi amaçlayan analizdir. Faktör
analizi, ölçek puanlarının bazı faktörlere bağlı olduğunu ve ölçekte yer alan maddelerin bu faktörler
altında gruplaştığını varsaymaktadır (De Vellis, 2017). Faktör analizi hem gözlenen hem de bunların
zeminini oluşturan faktörlerin yani gizil değişkenlerin birbirleri ile ilişkilerinden yola çıkarak faktörleri
belirlemektedir. Eğer bir ölçekte faktörler ve maddeleri belli değilse, bir diğer ifadeyle bu bir ölçek
geliştirme çalışması ise Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA), faktörler ve maddelerin dağılımı belli ise
Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmaktadır. Bu yönüyle AFA’nın yapıyı tanımlama, DFA’nın ise
belirli olan yapıyı doğrulama amacıyla yapıldığı ifade edilebilir (Stevens, 2009).
Özellikle bir yapının doğru tanımlanabilmesi, boyutlarının ve madde-boyut ilişkinin doğru ortaya
koyulabilmesi yapı geçerliği açısından büyük önem taşımaktadır. Çünkü ölçülmek istenen gizil değişken
gözlenen değişkenler aracılığı ile doğru ilişkilendirmeler kurularak tanımlanmadığında, elde edilecek
puanlar ilgili özelliği yansıtmayacaktır. Dolayısıyla elde edilen puanların yorumlanması, karar verme
noktasında bir kanıt olarak kullanılması da yanıltıcı olacaktır. AFA bilinen ve en yaygın kullanıma sahip
olan yapı geçerliği belirleme yöntemi olsa da tek istatistiksel yöntem değildir. Son yıllarda özellikle
bilgisayar teknolojisi ve yazılım biliminin gelişmesi ile veri madenciliği de birçok alana uygulanır hale
gelmiştir. Bunlardan biri de yapı geçerliği araştırmalarıdır.
Veri Madenciliği
Big Data olarak bilinen Büyük Veri teknolojinin bir ürünü olarak düşünülebilir çünkü teknolojinin
ilerlemesi ile yüksek miktarda ve nitelikte veriler toplanıp depolanabilir hale gelmiştir. Bunun bir sonucu
olarak da büyük veri araştırmaları yapılabilir hale gelmiştir. Sosyal ağlardaki kullanıcılar tarafından
oluşturulan çeşitli metin mesajı, resim veya video içerikleri Büyük Veri’nin en yaygın kaynaklarıdır
(Kretowski, 2019). Büyük verilerin analizi için yazılımcılar tarafından veri madenciliği kavramı ortaya
atılmıştır (Efron ve Tibshirani, 1991).
Veri madenciliği amaç açısından doğrulama ve keşif odaklı olmak üzere iki ana türde gruplandırılabilir.
Doğrulama yöntemleri, belirli bir hipotezi değerlendirirken, keşif odaklı yöntemler eldeki örneklerden
hareketler daha fazla değişkenin değerlerini tahmin etmek için bir model oluşturmayı amaçlar (Rokach
ve Maimon, 2015). Veri madenciliğinde etiketli ve etiketsiz olmak üzere iki tip veri vardır. Etiketli
veriler niteliği olan ve henüz gözlenmemiş verilerin ilgili niteliğini tahmin etmede kullanılan verilerdir.
Etiketsiz veriler ise belirlenmiş niteliği olmayan verilerdir (Bramer, 2020). Veri madenciliği etiketli
veriler ile yapılırsa denetimli öğrenme, etiketsiz veriler ile yapılırsa denetimsiz öğrenme olarak
adlandırılır. Belirlenen nitelik kategorik ise sınıflama görevi, belirlenen nitelik sayısal ise regresyon
görevi olarak adlandırılır (Bramer, 2020).
• Sınıflama ve Regresyon Ağacı (SRA)
560
Karar ağacı algoritmaları temelde sınıflama amacı ile kullanılır ve denetimli öğrenme kapsamındadırlar
(Cemaloğlu ve Duykuluoğlu 2020). Bir ve daha fazla bağımsız ve bağımlı değişkenin aralarındaki
ilişkilinin tespit edilmesini amaçlayan, regresyon görevi üstlenen tekniklerdir (Chang ve Wang, 2006).
Karar ağaçları kök, dal ve yaprak olmak üzere üç bileşenli, sıralı hiyerarşik yapılardır (Kretowski, 2019).
Karar ağacı analizi sürecinde sınıflama ölçütünü tespit etmek için veri “eğitim” ve bu ölçütün geçerliğini
tespit etmek için “test” olmak üzere ikiye ayrılır (Cemaloğlu ve Duykuluoğlu 2020).
Karar ağacı oluşturulması ağaç oluşturma, ağaç budama ve budanmış ağacı işleme adımlarından
oluşmaktadır. Karar ağaçlarının ele alınan probleme, değişken sayısı ve türlerine göre farklı türleri
bulunmaktadır. Araştırmada sınıflama amacı söz konusu olduğunda ‘sınıflama ağacı’, regresyon amacıyla
söz konusu olduğunda ‘regresyon ağacı’ olarak adlandırılır (Kretowski, 2019; Olson ve Wu, 2020; Rokach
ve Maimon, 2015). SRA’da ilk adımda veri setini tanımlayan çok sayıda ağaç oluşturulur, ardından bu
ağaçların arasından bağımlı değişkenle ilişkisi en iyi ağaç seçilir ki bu budama adımıdır (Deconinck vd.,
2005; Loh, 2014). Son olarak ise çapraz geçerleme yapılır (Deconinck vd., 2005). Çapraz geçerlemede
bütün veri alt kümelere bölünür (on farklı) ve bu alt kümeler sırasıyla test kümesi gibi kullanılarak diğer
alt kümelerle karşılaştırılarak ağaç yapısının hatası kestirilir (Deconinck vd., 2005).
Sınıflama ve regresyon ağacı, döngüsel süreçlerle mevcut veriyi ve bağımsız değişkenlerin
ilişkilerini göz önünde bulundurarak en iyi sınıflamayı yapmayı hedeflemesi bakımından yapı ve
altboyutlarını belirleme sürecinde kullanılabilecek veri madenciliği yöntemlerinden biridir. Veri
madenciliği yöntemlerinin büyük verileri işlemedeki ve en uygun modeli, kümeyi oluşturmadaki gücü
göz önünde bulundurulduğunda bir boyut indirgeme ve tanımlama olan yapı geçerliği çalışmasında
da kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu araştırmada veri madenciliği yöntemlerinden sınıflama ve
regresyon ağacı yönteminin yapı geçerliği belirleme performansının belirlenmesi amaçlanmıştır.
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Bu araştırmada veri madenciliği yöntemleriden SRA’nın yapı geçerliği belirleme performansını
incelemek amaçlanmaktadır. Araştırma bu yönüyle betimsel (Grove, Burns ve Gray, 2012) araştırma ile
uyumludur.
Verilerin Üretilmesi
Veri madenciliği yöntemlerinden SRA’nın yapı geçerliği belirlemedeki performansının incelenmesi
amacıyla 20 maddelik, çok kategorili puanlanma koşullarına sahip 1000 kişilik veri seti, 100 tekrar ile
R istatistik programında üretilmiştir.
Verilerin Analizi
Üretilen verilere öncelikle AFA yapılarak boyut sayısı ve boyutlarda yer alan madde sayısı
belirlenmiştir. AFA sonucunda KMO değeri 0.941, olarak kestirilmiştir. KMO değerinin 0.90 üzerinde
olması örneklem büyüklüğünün mükemmel olduğunu göstermektedir (Şencan, 2005). Açıklanan varyans
oranları ve madde faktör yükleri göz önünde bulundurularak ve biniş maddeler veri setinden çıkartılmış
ve tek boyutlu 16 maddelik bir yapıda karar kılınmıştır. Belirlenen yapıya ilişkin doğrulayıcı faktör
analizi yapılarak uyum indeksleri elde edilmiştir. Buna göre χ2/sd, NFI, CFI ve GFI kabul edilebilir
uyuma işaret ettiği görülmüştür.
Üretilen verideki maddeler bağımsız değişken, bireyin ölçekten aldığı toplam puan bağımlı değişken
olarak belirlemiş ve SPSS Modeler ile SRA üretilmiştir. SRA ile belirlenen önem değerlerine göre
bir madde seçme işlemi gerçekleştirilerek ve karar ağacı ile saptanan maddelere göre yapılan seçme
işlemiyle iki nihai form oluşturulmuştur.
561
BULGULAR
Bu bölümde SRA analizi sonucunda elde edilen sonuçlar verilmiştir. Tablo 1’de SRA’nın tahmin
performansı yer almaktadır:
Tablo 1. Tahmin Performansı Bulguları
Öğrenme verisi Test verisi Geçerlik verisi

Minimum hata -21.311 -29.123 -36.663
Maksimum hata 21.332 38.453 38.452
Ortalama hata 0.172 0.256 0.191
Ortalama mutlak hata 4.332 6.213 5.021
Lineer korelasyon 0.946 0.901 0.921
Doğru sınıflama sayısı 351 289 72
Sınıflama ve Regresyon ağacında elde edilen lineer korelasyon değeri bağımsız değişkenlerin
bağımlı değişkeni açıklama oranı olarak yorumlanmaktadır. Test verisinde elde edilen 0.901’lik doğrusal
korelasyon bağımlı değişkenin iyi açıklandığını ortaya koymaktadır.
Tablo 2’de SRA sonucunda maddelere ait tahmin edici önem değerleri yer almaktadır:
Tablo 2. Tahmin edici önem değerleri
Madde Önem değeri Madde Önem değeri

1 .01 11 -
2 .05 12 .01
3 .03 13 .03
4 .06 14 .13
5 .04 15 .02
6 .09 16 .05
7 .08 17 .05
8 .14 18 .02
9 .05 19 .10
10 - 20 .04
Tablo 2’de yer alan önem değerleri toplamı “1” olan ve birbirleri ile kıyaslanarak değerlendirilen bir
istatistiktir. Buna göre en yüksek önemlilik değerine 0.14 ile madde 8’dir. Daha sonra ise 0.13 ile madde
14 gelmektedir. Madde 11 ve madde 10’a hiçbir değer verilememiştir. Önem değeri verilmeyen veya 0
değeri maddeler bağımlı değişken üzerinde hiçbir etkisi/katkısı olmayan maddeler olarak düşünülebilir.
Buna göre madde 11 ve 10 çıkartıldığında 18 maddelik tek boyutlu bir yapı elde edilmiştir bu aşamada.
Ardından oluşturulan karar ağacı şemasına göre ise 12 maddelik tek boyutlu bir yapı elde edilmiştir.
Karar ağacı şeması ile belirlenen maddeler ile birinci formdaki maddeler farklıdır. Bu nedenle bu
maddeler ile tek boyutlu 12 maddelik başka ikinci form oluşturulmuştur.
562
Her iki formada da karar verilen maddelerle elde edilen tek boyutlu yapılar için DFA yapılarak uyum
indeksleri belirlenmiştir. Tablo 3’te model veri uyumu indeksleri sunulmuştur.
Tablo 3. Model veri uyumu
AFA SRA SRA

Uyum * ** Tek boyut Tek boyut Tek boyut
έndeksi έyi Uyum Kabul Edilebilir Uyum 16 madde 18 madde 12 madde
4.201** 7.108 1.714*
RMSEA RMSEA < .05 0.834 0.906 0.063**
NFI .90 < NFI < .95 0.923** 0.923** 0.972*
CFI 0.967** 0.808 0.976**
GFI 0.910** 0.910** 0.923**
AGFI 0.813 0.770 0.840
Açımlayıcı faktör analizi ve SRA ile elde edilen tek boyutlu yapılar için yapılan DFA sonucunda SRA
ile elde edilen tek boyutlu 18 maddelik yapının NFI ve GFI indeksleri baz alındığında kabul edilebilir
uyum gösterdiği görülmektedir. AFA ile elde edilen tek boyutlu 16 maddelik yapının ise χ2/sd, NFI,
CFI ve GFI indekslerine göre kabul edilebilir uyum göstermektedir. SRA ile elde edilen tek boyutlu 12
maddelik yapının ise RMSEA, CFI ve GFI indeksleri için kabul edilebilir, χ2/sd ve NFI indeksleri için
ise iyi uyuma işaret etmektedir. Buna göre SRA ile elde edilen tek boyutlu 12 maddelik yapının yine
SRA ile elde edilen tek boyutlu 18 maddelik yapı ve AFA ile elde edilen tek boyutlu 16 maddelik yapıya
göre daha iyi uyum verdiği görülmüştür. Buna göre SRA karar ağacının belirlediği yapının diğer iki
koşula göre daha geçerli sonuç verdiği ifade edilebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu çalışmada veri madenciliği yöntemlerinden SRA’nın yapı geçerliği kanıtı toplama aşamasındaki
performansı incelenmiştir. Performansın incelenmesinde AFA ile elde edilen yapı ve SRA ile elde edilen
yapının DFA ile analiz edilerek elde edilen uyum indeksleri baz alınmıştır. Öncelikle 20 maddelik çok
kategorili puanlanan (1-2-3-4-5) 1000 örneklem büyüklüğüne sahip veri seti simülatif olarak 100 tekrar
ile üretilmiştir. Üretilen veri setine öncelikle AFA yapılarak faktör sayısı ve geçerli maddeler belirlenerek
16 maddelik tek boyutlu bir yapı tanımlanmıştır. Ardından veri madenciliği yöntemlerinden SRA ile veri
analiz edilerek karar ağacı şemasına göre 12 maddelik tek boyutlu bir yapı ve önem değerlerine göre
ise 18 maddelik tek boyutlu bir yapı olmak üzere iki farklı yapı tanımlanmıştır. SRA yöntemi ölçeğin
boyutuna ilişkin bilgi sunan bir teknik olmadığı için AFA sonucu elde edilen boyut sayısı geçerli boyut
sayısı olarak kabul edilmiş ve SRA ile elde edilen yapıların da tek boyutlu olduğu varsayılarak analiz
süreci ve sonucu değerlendirilmiştir.
Açımlayıcı faktör analizi ve SRA karar ağacı şeması ve önem değeri yöntemleri ile elde edilen yapılara
DFA yapılarak uyum indeksleri kestirilmiştir. Sonuçlar karşılaştırıldığında en uyumlu yapının SRA
karar ağacı yöntemi ile ortaya koyulduğu, en az uyumun ise SRA önem değerine göre tanımlanan yapıda
gözlendiği sonucuna ulaşılmıştır. Uyum indekslerinin kikare temelli istatistikler olması veri matrisinin
büyüklüğüne karşı duyarlı olmasına yol açmaktadır. Bu durum göz önünde bulundurulduğunda daha
az sayıda madde içeren yapıyı tanımlayan SRA karar ağacı yönteminin daha iyi uyum indeksi verme
eğiliminde olduğu iddia edilebilir.
563
Alanyazında SRA’nın testlerde öğrenci düzeyine uygun madde seçiminde performansının isabetli
olduğunu ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır (Michel, Baumstarck, Loundou, Ghattas, Auquier
ve Boyer, 2018; Özgür ve Doğanay, 2020; Ueno ve Songmuang, 2010). Ancak veri madenciliği
yöntemlerinden biri olan SRA her ne kadar madde seçiminde isabetli sonuçlar sunsa ve nonparametrik
olması nedeniyle kullanışlı olsa da özellikle bir yapının tanımlanması söz konusu olduğunda boyut
sayısına karar vermede bilgi sunmadığı için zayıftır. Bu açıdan bir ölçeğin yapısının tanımlarken
yetersiz olduğu söylenebilir ancak AFA yaparak ve paralel analiz gibi yöntemlerle boyut sayısına
karar verip SRA ile aynı veri analiz edilerek madde dağılımına ve geçerli maddelere karar verilebilir.
Bu şekilde AFA’yı ve AFA adımlarından madde faktör dağılımlarından hareketle geçerli maddelerin
belirlenmesi noktasında SRA’dan faydalanılabilir. SRA kendi içinde karşılaştırıldığında ise karar ağacı
şemasının, önem değerinden daha geçerli sonuçlar sunduğu bu nedenle tercih edilmesi gerektiği ifade
edilebilir.
KAYNAKÇA
Bramer, M. (2020). Principles of data mining. London: Springer.
Cemaloπlu, N. ve Duykuluoπlu, A. (2020). Sosyal Bilimlerde veri madenciliπi (2.Baskύ). Ankara: Pegem Akade-
mi.
Chang, L. Y. ve Wang, H. W. (2006). Analysis of traffic injury: an application of nonparametric classification tree
techniques. Accident Analysis Prevention, 38, 1019-1027.
Cronbach, L. J. ve Meehl, P. E. (1955). Construct validity in psychological tests. Psychological Bulletin, 52,
281–302.
De Vellis, R. F. (2017). Scale development theory and applications, applied social research methods series. Cali-
fornia: SAGE Publications.
Deconinck, E., Hancock, T., Coomans, D., Massart, D. L. ve Heyden, Y.V. (2005). Classification of drugs in ab-
sorption classes using the classification and regression trees (C&RT) methodology. Journal of Pharmaceu-
tical and Biomedical Analysis, 39, 91–103. doi:10.1016/j.jpba.2005.03.008
Efron, B. ve Tibshirani, R. (1991). Statistical data analysis in the computer age. Science, 253(5018), 390-395.
Grove, S. K., Burns, N. ve Gray, J. R. (2012). The practice of nursing research: Appraisal, synthesis, and genera-
tion of evidence (7th Ed.). Elsevier.
Grove, S. K., Burns, N. ve Gray, J. R. (2012). The practice of nursing research: Appraisal, synthesis, and genera-
tion of evidence (7th Ed.). Elsevier.
Kretowski, M. (2019). Evolutionary decision trees in large-scale data mining. Studies in Big Data Volume 59,
Switzerland, Springer. doi.org/10.1007/978-3-030-21851-5
Loh, W. Y. (2014). Fifty years classification and regression trees. International Statistical Review, 82(3), 329–348.
doi:10.1111/insr.12016
Messick, S. (1994). Validity of psychological assessment: Validation of inferences from persons’ responses and
performances as scientific inquiry into score meaning. Reports Evaluative/Feasibility, Educational Testing
Service, Princeton, N.J.
Michel P., Baumstarck K., Loundou A., Ghattas B., Auquier P. ve Boyer L. (2018). Computerized adaptive testing
with decision regression trees: an alternative to item response thetory for quality of life measurements in
multiple sclerosis. Patient Prefer Adher, 12, 1043-1053.
Murphy, K. R. ve Davidshofer, C. O. (2005). Psychological testing principles and applications (5th Ed.). NJ: Pe-
arson Education Inc.
Olson, D. L. Ve Wu, D. (2020). Predictive data mining models (2. Edition). Springer. Eriώim adresi: https://doi.
org/10.1007/978-981-13-9664-9
564
Özgür, G. E. ve Doğanay Erdoğan, B. (2020). Bilgisayar uyarlamalı test (BUT) uygulamalarında regresyon ağacı
yaklaşımı: regresyon karar ağaçları ile psikometrik model kullanan standart but algoritmasının yapay bir
veri üzerinde değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 161-167. Erişim adresi: https://www.doi.
org/10.46971/ausbid.741777
Rokach, L. ve Maimon, O. (2015). Data mining with decision trees: Theory and applications (2nd Ed.). Series in
Machine Perception and Artificial Intelligence Vol. 81, London, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.
Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlik (1. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
Ueno, M. ve Songmuang, P. (2010). Computerized adaptive testing based on decision tree. 10th IEEE International
Conference on Advanced Learning Technologies. doi: 10.1109/ICALT.2010.58
565
AN ALTERNATIVE TO EXPLORATORY FACTOR

ANALYSIS IN DETERMINING CONSTRUCT VALIDITY:
RASCH RATING SCALE MODEL
Duygu KOÇAK1*, Ömay ÇOKLUK BÖKEOĞLU2

*1Alanya Alaaddin Keykubat University, Faculty of Education, Department, Antalya, Turkey.
2Ankara University, Faculty, Faculty of Educational Sciences, Ankara, Turkey.
ORCID Code:0000-00033211-0426 0000-0002-3879-9204
ABSTRACT
In this study, the performance of the Rasch rating scale model was examined as an alternative to
exploratory factor analysis, which is frequently used to obtain proof of construct validity. For this
purpose, a multi-category scored (1-2-3-4-5) 20-item data set with a sample size of 500 was generated
simulatively, and the data were analyzed with both EFA and Rasch grading scale, and structures were
obtained, and then the structures created with DFA were tested. The fit indices were compared. A one-
dimensional structure of 16 items was obtained by exploratory factor analysis. The same data was
analyzed according to the Rasch rating scale model, and a one-dimensional structure was defined by
taking the internal-fit and external-fit values of the items as criteria. Accordingly, a one-dimensional 16-
item structure was formed by removing the items with at least one of the inner-fit or extra-fitness values
greater than 1.4. The structures obtained by both EFA and Rasch grading model are one-dimensional and
have 16 items, but the three items that were decided to remain in the structure are different. CFA was
performed for both structures obtained and the fit indices were compared, and it was seen that both had
the same level of fit in the same criteria. Accordingly, it was concluded that the Rasch rating scale model
and EFA results were consistent with each other.
Keywords: construct validity, exploratory factor analysis, confirmatory factor analysis, rasch rating
scale.
GİRİŞ
Eğitim, psikoloji gibi sosyal bilim alanlarında ölçmeye konu olan özellikler çoğu zaman soyut
özelliklerdir. Doğrudan gözlenmesi mümkün olmayan bu özellikler göstergeler aracılığıyla dolaylı
olarak ölçülmeye çalışılır. İlgi, tutum, başarı, zeka gibi soyut olan bilişsel ve duyuşsal özelliklerin
göstergeleri maddeler yani sorulardır ve bu soruların bir araya gelmesi ile oluşturulan ölçme araçlarıyla
ilgili özellikler ölçülmeye çalışılır. Eğitimde ve psikolojide ölçülmek istenen ilgi, başarı gibi soyut
(gizil) “yapı” olarak adlandırılmaktadır (Baykul, 2000). Yapılar araştırmacının, ölçme aracı geliştirirken
ölçütünü tanımlamada yardımına başvurabileceği, doğrudan gözlenemeyen fakat var olduğu kabul
edilen gizil özelliklerdir (Cohen ve Swerdlik, 2013). Bu tanımlamalara göre kuramsal olarak yapı,
pratikte bir ölçekte yer alan maddelere verilen tepkilerin (yanıların) sebebidir ve yansımasıdır. Bu
nedenle maddelere verilen yanıtların ilgili yapının göstergesi olduğu düşünülerek ölçekten elde edilen
566
toplam puan ilgili yapıyı ve o bireydeki düzeyini ortaya koyduğu kabul edilir. Bu noktada en büyük soru
işareti testte yer alan göstergelerin yani maddelerin gerçekten o yapıyı ölçüp ölçmediği hakkındadır. Bu
sorunun yanıtı araştırmacıları geçerlik kavramına götürmektedir.
Geçerlik, bir ölçme aracının, başka özellikleri karıştırmadan yalnızca ölçülmek istenen özelliği
ölçmesidir. Geçerlik, ölçme aracının neyi ölçtüğü ve bu işi ne kadar iyi yaptığı anlamına gelmektedir
(Anastasi ve Urbina, 1997). APA (2014) ise geçerliği testlerin önerilen kullanımları için test puanlarının
yorumlarını kanıt ve teorinin destekleme derecesi şeklinde tanımlamıştır. Test ve ölçmedeki tüm
kavramlar arasında, geçerlik en temel ve geniş kapsamlı kavramlardan birisidir; çünkü geçerliği
sağlanamayan test sonuçlarından yapılan herhangi bir çıkarım anlamsızdır (Hubley ve Zumbo, 1996).
Geçerliğe ilişkin yapılan tanımlamalar her ne kadar farklılıklar içerse de tümünde odaklanılan nokta,
geçerliğin ölçme aracının amacına hizmet etme derecesi olduğudur. Geçerlik tanımının amaç ile
ilişkilendirilmesi, ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özellikler ve ölçmenin yapılma amacı nedenleriyle
alanyazında farklı geçerlik türleri tanımlanmıştır. Geçerlik, kapsam geçerliği, ölçüt dayanaklı geçerlik
ve yapı geçerliği olmak üzere üç grupta sınıflandırılabilir (Crocker ve Algina, 1986; Baykul, 2000). 1954
yılında yayımlanan test standartları raporunda, geçerlik kavramının yapı geçerliği şemsiyesi altında
bütünleşmesi gerekliliği de tartışılmıştır (Şencan, 2005). Murphy ve Davidshofer (2001) de geçerliğin
yapı geçerliği genel başlığı altında gruplandırılabileceğini ifade etmektedir.
Yapı geçerliği, ölçülmek ve tanımlanmak istenen teorik yapının, ölçme aracı ile ne derece ortaya
konulabildiğinin bir ölçüsüdür (Murphy ve Davidshofer, 2001). Buna göre yapı geçerliği incelenirken,
ölçülmek istenen yapı ile o yapının göstergeleri arasındaki ilişkiler ve farklı yapılar ya da değişkenler
arasındaki ilişkilerin niteliği de ortaya konur. Yapı geçerliğinin, farklı teknikler (faktör analizi,
regresyon analizi vb.) kullanılarak yapılan niceliksel bir analiz olduğunu savunan araştırmacılar
olduğu gibi, bunu yetersiz bulup, yapı geçerliğinin tek bir katsayı ile ifade edilemeyeceğini ve geçerlik
kanıtlarının niteliksel bir boyuta sahip olması gerektiğini belirten araştırmacılar da bulunmaktadır
(Angoff, 1988). Her iki durumda da, bir ölçme aracının yapı geçerliği belirlenirken, birden fazla
yöntemle, mümkün olduğunca çok kanıt elde edilmelidir. Tüm kanıtlar bir araya getirilerek, ölçme
aracı ile ölçülmek istenen yapının ortaya konulup konulmadığına karar verilebilir (Atılgan, Kan ve
Doğan, 2006).
Alanyazında yer alan çalışmalarda yapı geçerliği söz konusu olduğunda en sık başvurulan yapı
geçerliği belirleme yönteminin faktör analizi olduğu görülmektedir. Elbette yapı geçerliğini belirlemede
kullanılabilecek tek yöntem faktör analizi değildir. Son yıllarda faktör analizinin yanı sıra kümeleme
analizi, sınıflama ve regresyon ağacı gibi veri madenciliği yöntemleri, çok boyutlu ölçekleme gibi
istatistiksel tekniklerin de yapı geçerliğinin belirlenmesinde kullanıldığı görülmektedir. Yapı geçerliğini
belirlemede kullanılabilecek bir diğer yöntem de Madde Tepki Kuramı Rasch modelidir.
Madde tepki kuramı, matematiksel olarak, bir kişinin bir maddeye belirli bir şekilde yanıt verme
olasılığını, o kişinin o maddenin ölçtüğü özellik üzerindeki konumuyla ilişkilendiren bir algoritmaya
sahiptir ve bu kuramın en önemli avantajarlından biri madde güçlük parametresi (b) ile yetenek
parametresinin (θ) aynı metrik üzerinde yer almasıdır (Ostini ve Nering, 2006) ve yetenek parametreleri
her bir birey için ayrı olacak şekilde kestirilmektedir. MTK’da yanıtlayıcının bir maddede göstermiş
olduğu performans ile söz konusu performansın altında yatan özellik arasındaki ilişkinin madde
karakteristik eğrisi (MKE) denilen monoton artan bir eğri tanımlanmaktadır (Hambleton, 1990; DeMars,
2010). Bu eğri yapı ile yanıt arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir. Her bir madde için böyle bir eğri olduğu
göz önünde bulundurulursa, her bir maddenin yapı ile ilişkisinin tek tek kestirildiği ve bütün olarak da
test veya ölçekte yapının tanımlanma düzeyinin kestirildiği söylenebilir.
Madde tepki kuramının çeşitli varsayımları ve bu varsayımların karşılanma durumu ile ele alınan
yapıya göre çeşitli modelleri bulunmaktadır. Duyuşsal özelliklerin ölçülmesinde sıklıkla kullanılan
Likert tipi ölçekler sıralı çok kategorili maddelere örnektir (Ostini ve Nering, 2006). Likert tipi sıralı
çok kategorili ölçme araçları MTK’da “Derecelendirilmiş Tepki Modeli (graded response models)”,
567
“Nominal Tepki Modeli (nominal response model)”, “Kısmi Puanlama Modeli (partial credit model)”,
“Rasch Dereceleme Ölçeği Modeli (Rasch rating scale model)” ve “Genelleştirilmiş Kısmi Puanlama
Modeli (generalized partial credit model)” gibi modeller ile kalibre edilebilmektedir (De Ayala, 2009;
Embretson ve Reise, 2000; Ostini ve Nering, 2006).
Rasch modellerinde maddeler ve bireyler için uyum indeksleri kestirilir. Bu uyum indeksleri iç-uyum
(infit) ve dış-uyum (outfit) olarak sunulmaktadır (Wright ve Masters, 1982). Dış uyum beklenmedik
şekilde zor maddeye verilen doğru yanıtı ve kolay maddeye verilen yanlış yanıtı, iç uyum ise beklenmedik
örüntüleri sunan bir bilgi istatistiğidir (Doğru, 2019). Bond ve Fox (2015) sıralama ölçeğindeki Likert
tipi ölçeklere ait maddelerde iç-uyum ve dış-uyum değerlerinin 0.6- 1.4 arasında, Lunz ve Stahl (1990) ve
Eckes (2009) 0.5 ile 1.5 arasında, Myford ve Wolfe (2003) 1.5 altında olması gerektiğini belirtmektedir.
Eckes (2009) ise, uyum istatistikleri için istenilen değerin 1.00 olduğunu belirtmiştir. İç uyum ve dış
uyum indeksleri için değerler tanımlanıp, üzerinde araştırmalar yapılmış olması bu indekslerin yapı
geçerliği hakkında bilgi sunması nedeniyledir.
Bu araştırmada Rasch dereceleme ölçeği modelinin yapı geçerliğine ilişkin kanıt üretmedeki
performansının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusundan yapay olarak üretilen verilerde
açımlayıcı faktör analizi (AFA) yapılarak elde edilen yapı ile veri Rasch dereceleme ölçeği modeline
göre analiz edilerek oluşturulan yapı doğrulayıcı faktör analizi (DFA) uyum indeksleri çerçevesinde
karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Araştırmada, Rasch dereceleme ölçeği modelinin yapı geçerliğine ilişkin kanıt elde etmedeki
performansının yapay veriler üzerinde incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma “… olsa ne olurdu”
sorusuna yapay veri ile yanıt arayan bir Monte Carlo simülasyon çalışmasıdır (Dooley, 2002).
Verilerin Üretilmesi ve Analizi

Araştırmada madde sayısı 20, örneklem büyüklüğü 500 olarak sabitlenerek, yanıt kategorisi çoklu
(1,2,3,4 ve 5) olacak şekilde R programı “psych” paketi kullanılarak 100 tekrar ile veriler üretilmiştir.
Monte Carlo yöntemiyle üretilen verilere öncelikle AFA yapılarak boyut sayısı ve boyutlarda yer alan
madde sayısı belirlenmiştir. AFA sonucunda KMO değeri 0.903 olarak kestirilmiştir. KMO değerinin
0.90 üzerinde olması örneklem büyüklüğünün mükemmel olduğunu göstermektedir (Şencan, 2005).
AFA sonucunda açıklanan varyans oranları ve madde faktör yükleri göz önünde bulundurularak tek
boyutlu 16 maddelik bir yapıda karar kılınmıştır. Ardından Winsteps programı ile Rasch dereceleme
ölçeği modeli ile madde seçimi yapılarak yapı tanımlanmıştır. Rasch dereceleme ölçeği modeli veriyi
tek boyut olarak sınırlandırmaktadır bu nedenle seçilen tüm maddelerin tek boyutlu yapıyı tanımladığı
varsayılmıştır. Madde seçiminde iç ve dış uyum değerleri temel alınarak tek boyutlu yapının madde
seçimi yapılmıştır. İlk olarak iç-uyum veya dış-uyum değerlerinden en az birisi 1.5 üzerinde olan
maddeler çıkarılarak tek boyutlu yapının maddeleri belirlenmiştir. Rasch dereceleme ölçeği modelinde
ölçülmek istenen yapının kuramsal boyutu göz önünde bulundurularak da maddeler seçilebilmektedir
ancak bu çalışma simulatif veri ile gerçekleştirildiği için bir kuramsal yapı gözetilerek madde seçimi
yapılmamış yalnızca iç uyum ve dış uyum değerleri ile madde seçimi yapılmıştır.
Son olarak AFA ve Rasch dereceleme ölçeği modeli ile elde edilen yapılara DFA yapılarak uyum
indeksleri kestirilmiş ve tanımlanan yapıların uyumu karşılaştırılmıştır.
Provide sufficient detail to allow the work to be reproduced. The uniform appearance will assist the
reader to read
568
BULGULAR
Rasch dereceleme ölçeği modeline göre analiz edilen veri setinde kestirilen betimsel istatistikler ve
güvenirlik değerleri Tablo 1’de sunulmuştur:
Tablo 1. Bireylere ait ölçüm değerleri
Toplam Madde Ölçüm Standart İç uyum Dış uyum

puan sayısı hata
Ortalama 62.4 20 0.044 0.104 1.03 1.11
Standart hata 17.01 0.00 1.023 0.033 0.42 0.55
Standart sapma 17.02 0.00 1.023 0.033 0.42 0.55
Maksimum 97 20 4.04 1.00 4.3 5.2
Minimum 21 20 -4.27 0.102 -3.9 0.25
RMSE= 0.167 Ayrışma= 4.52 Kişi güvenirliği= 0.91
Model RMSE= 0.119 Ayrışma= 4.98 Kişi güvenirliği= 0.92
Kişi ortalamasının standart hatası= 0.024
Kişi ham puanları ile ölçüm arasındaki korelasyon= 0.91
Cronbach alfa güvenirlik katsayısı= 0.92
Tablo 1’e göre 500 katılımcı için gözlemlenen ortalama puan 62.4’tür. Ortalamaların uyum
istatistiklerinin 1’e oldukça yakın olması verinin model veri uyumunu sağladığı şeklinde yorumlanabilir.
Ayrışma değerinin 2’den fazla olması (Linacre, 2012), ayırt ediciliğin yüksek olduğunu göstermektedir.
Tablo 2’de maddelere ait betimsel istatistiklere ve güvenirlik değerlerine yer verilmektedir.
Tablo 2. Maddelere ait ölçüm değerleri
Toplam Birey Ölçüm Model sh İç uyum Dış uyum

puan sayısı
Ortalama 1567 500 0.000 0.033 1.01 -1.01
p. sd (S.H) 178.3 0.00 0.617 0.012 0.28 0.24
s. sd (S.S) 182.6 0.00 0.631 0.012 0.29 0.24
Gerçek RMSE= 0.032 Ayrışma= 11.03 Madde güvenirliği= 1
Model RMSE= 0.031 Ayrışma= 12.87 Madde güvenirliği= 1
Madde ortalamasının standart hatası= 0.112
Madde ham puanları ile ölçüm arasındaki korelasyon= 1
Tablo 2’deki maddelere ait ortalama iç-uyum ve dış-uyum değerlerinin 1’e oldukça yakın olması
maddelere ait verilerin modele uyduğunu göstermektedir. Madde güvenirlik değerinin 1 olduğu
görülmektedir. Rasch’ta madde güvenirlik değerinin yüksek olması durumunda madde ayrışma
endeksine bakılmasına gerek kalmaz. Tablo 3’te kategori eşik değerlerine ait betimsel istatistiklere yer
verilmiştir.
569
Tablo 3. Kategori eşik değerlerine ilişkin bulgular
Kategori Kategori İç uyum Dış uyum Eşik Tahmini

skoru ayırıcılık
1 1 1.02 1.33 - -
2 2 1.02 1.14 -1.11 1.11
3 3 0.94 0.91 -0.59 1
4 4 0.87 0.93 0.54 1
5 5 1.26 1.42 1.37 0.90
Tablo 3’teki uyum istatistiklerinin 0.50 ile 1.50 arasında olması kategorilerin uygun bir şekilde
çalıştığını göstermektedir (Linacre, 2014). Buna bağlı olarak yanıt kategorilerin ve beşli derecelendirmenin
düzgün çalıştığı söylenebilir.
Madde ölçüm değeri madde zorluk düzeyine ilişkin bilgi verir (Linacre, 2012). Likert tipi ölçek
maddelerinde zorluk ifadesi kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum ifadelerine gitme durumunun
yüksek olduğunu, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum ifadelerine gitme durumunun ise düşük
olduğunu gösterir. 20 maddenin madde ölçüm değerli incelendiğinde en düşük ölçüm değerinin
-1.567, en yüksek ölçüm değerinin ise 1.911 olduğu ve buna bağlı olarak da maddelerin farklı güçlük
indekslerinde olduğu görülmüştür. Maddelere ait iç-uyum ve dış-uyum değerlerine 4 maddenin iç-
uyum veya dış-uyum değerlerinden en az birinin 1.5 veya üzerinde olduğu ve modelle uyumlu olmadığı
görülmektedir. Bu maddelerin ölçekten çıkarılmasına karar verilerek tek boyutlu 16 maddelik bir yapı
oluşturulmuştur.
Rasch dereceleme ölçeği modeli ile elde edilen 16 maddelik tek boyutlu yapının madde sayısı ve
boyut sayısı açısından AFA ile elde edilen yapıdaki ile aynı olduğu görülmüştür. Ancak tanımlanan
yapılarda üç madde farklıdır. Her iki yöntemle elde edilen yapı için DFA yapılarak uyum indeksleri
belirlenmiştir. Tablo 4’te model veri uyumu indeksleri sunulmuştur.
Tablo 4. Model veri uyumu
Rasch dereceleme
AFA
φlηeπi modeli
**
Uyum * Tek boyut 16 Tek boyut 16
Kabul Edilebilir
έndeksi έyi Uyum madde madde
Uyum
4.112** 4.134**
RMSEA 0.925 0.918
NFI 0.842 0.849
CFI 0.980* 0.987*
GFI 0.940** 0.935**
AGFI 0.866** 0.875**
570
Açımlayıcı faktör analizi ve Rasch model ile elde edilen tek boyutlu yapılar için yapılan DFA
sonucunda RMSEA ve NFI kriterleri açısından her iki yapının da uyum göstermediği, CFI kriterine göre
iyi uyum gösterdikleri, χ2/sd, GFI ve AGFI indekslerine göre ise kabul edilebilir uyum gösterdikleri
sanucuna ulaşılmıştır. Buna göre Rasch dereceleme ölçeği modeli ile AFA sonuçlarının birbirleri ile
tutarlı olduğu ifade edilebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu çalışmanın yapı geçerliği kanıtı elde etmede sıklıkla kullanılan açımlayıcı faktör analizine
bir alternatif olarak Rasch dereceleme ölçeği modelinin performansını incelenmiştir. Bu amaçla, 20
maddelik çok kategorili puanlanan (1-2-3-4-5) 500 örneklem büyüklüğüne sahip veri seti simülatif
olarak üretilmiş ve hem AFA ile hem de Rasch dereceleme ölçeği ile veriler analiz edilerek yapılar elde
edilmiş ardından DFA ile oluşturulan yapılar test edilerek uyum indeksleri karşılaştırılmıştır.
Açımlayıcı faktör analizi ile 16 maddelik tek boyutlu bir yapı elde edilmiştir. Aynı veri Rasch
dereceleme ölçeği modeline göre analiz edilerek maddelere ait iç-uyum ve dış-uyum değerleri ölçüt
alınarak tek boyutlu bir yapı tanımlanmıştır. Buna göre iç-uyum veya dışuyum değerlerinden en az birisi
1.4’ten büyük olan maddeler çıkarılarak tek boyutlu 16 maddelik bir yapı oluşturulmuştur. Hem AFA
hem de Rasch dereceleme modeli ile elde edilen yapılar tek boyutlu ve 16 maddeliktir ancak yapıda
kalması kararlaştırılan üç madde farklıdır.
Elde edilen her iki yapı için de DFA yapılarak uyum indeksleri karşılaştırılmış, her ikisinin de aynı
kriterlerde aynı uyum düzeyine sahip olduğu görülmüştür. CFI kriterine göre iyi uyum, χ2/sd, GFI ve
AGFI indekslerine göre kabul edilebilir uyum gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre Rasch
dereceleme ölçeği modeli ile AFA sonuçlarının birbirleri ile tutarlı olduğu ifade edilebilir. Buna sonuçlar
doğrultusunda Rasch dereceleme ölçeği modelinin yapı geçerliği belirlemede açımlayıcı faktör analizine
bir alternatif olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.
Çelen (2008) test geliştirme sürecinde MTK’nın “farklı yollardan aynı sonuçlara ulaşmanın bir
diğer yolu” olarak görülebileceğini belirtmektedir. AFA sonuçları ile Rasch dereceleme ölçeği model,
sonuçlarının benzer olması bu durumu destekler niteliktedir. Buna paralel olarak elde edilen bulgular,
alanyazında Rasch modelin geçerlik kanıtı elde etmede kullanılabileceğine ilişkin bulguları (Karlin ve
Karlin, 2018; Krishnan ve Idris, 2018; Cantó Cerdán, Cacho Martínez, Lara Lacárcel ve García Muñoz,
2021; Sözer ve Kahraman, 2021; Peixoto, Zanini ve Andrade, 2021; Takasaki, Kawazoe, Miki, Chiba
ve Godfrey, 2021) destekler niteliktedir. Üstelik bireye ilişkin kestirimler sunması nedeniyle Rasch
modelin AFA’dan daha kullanışlı olacağı ifade edilebilir.
KAYNAKÇA
American Psychological Association (2014). Standards For Educational and Psychological Testing. Washington:
American Educational Research Association American Psychological Association National Council on
Measurement in Education.
Anastasi, A. ve Urbina, S. (1997). Psychological Testing. (7th Edition), MacMillan Pub. Co. Inc., New York.
Angoff, W. H. (1988). Validity: An evolving concept. In H. Wainer ve H. Braun (Ed.). Test validity (s. 19-32).
Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Atılgan, H., Doğan, N., Kan, A. (2006). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (Ed. Hakan Atılgan). Ankara: Anı
Yayıncılık.
Bond, T. G. ve Fox, C. M. (2015). Applying the rasch model: fundamental measurement in the human sciences
(3rd ed.). New York: Routledge.
Cantó Cerdán, M., Cacho Martínez, P., Lara Lacárcel, F. ve García Muñoz, A. (2021) Rasch analysis for de-
velopment and reduction of symptom questionnaire for visual dysfunctions (SQVD). Scientific Reports,
11(14855). Erişim adresi: https://doi.org/10.1038/s41598-021-94166-9.
571
Cohen, R. J., Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik Test ve Değerleme Testlere ve Ölçmeye Giriş.(Editör Ezel Tav-
şancıl) Yedinci Basımdan Çeviri. Ankara: Nobel Yayıncılık. Cooper, C., Kilmer, R. (2012). Using self
orginizing maps to find good compariso
Crocker, L., Algina, J. (1986). Introduction to Classical and Modern Test Theory. Florida: Holt, Rinehart and
Winston Inc.
De Ayala, R. J. (2009). The theory and practice of item response theory. New York: Guilford Press
DeMars, C. (2010). Item response theory. New York: Oxford University Press.
Doğru, Ş. C. (2019). Karma Testlerin Psikometrik Özelliklerini Belirlemede Klasik Test Kuramı ve Rasch Mo-
delinin Karşılaştırılması (yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Dooley, K. (2002). Simulation research methods. In J. Baum (Ed.). Companion to organizations. London: Bla-
ckwell.
Eckes, T. (2009). Many-facet Rasch measurement. In S. Takala (Ed.), Reference supplement to the manual for re-
lating language examinations to the Common European Framework of Reference for Languages: Learning,
teaching, assessment (Section H). Strasbourg, France: Council of Europe/Language Policy Division.
Embretson, S. E. ve Reise, S. (2000). Item response theory for psychologists. Manwah, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates.
Hambleton, R. K. (1990). Item Response Theory: Introduction and Bibliography. Psicothema, 2(1), 97-107.
Hubley, A. M. ve Zumbo B. D. (1996). A dialectic on validity: where we have been and where we are going. The
Journal of General Psychology, 123(3), 207- 215.
Karlin, O. ve Karlin S. (2018). Making better tests with the rasch measurement model. InSight: A Journal of Scho-
larly Teaching, 13, 76-100
Karlin, O. ve Karlin S. (2018). Making better tests with the rasch measurement model. InSight: A Journal of Scho-
larly Teaching, 13, 76-100
Linacre, J. M. (2012). Many-facet Rasch measurement: Facets tutorial. Erişim adresi: http://www.winsteps.com/a/
ftutorial2.pdf
Lunz, M. E. ve Stahl, J. A. (1990). Severity of grading across time periods. Meeting of the American Educational
Research Association, Boston, America. Erişim adresi: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED317602.pdf
Murphy, K. R. ve Davidshofer, C. O. (2005). Psychological testing principles and applications (5th Ed.). NJ: Pe-
arson Education Inc.
Myford, C. M. ve Wolfe, E. W. (2003). Detecting and measuring rater effects using many-facet Rasch measure-
ment: Part I. Journal of Applied Measurement, 4(4), 386-422.
Ostini, R. ve Nering, M. L. (2006). Polytomous item response theory models (3.nd. Ed). California: Sage Publi-
cations.
Ostini, R. ve Nering, M. L. (2006). Polytomous item response theory models (3.nd. Ed). California: Sage Publi-
cations.
Sözer, E. ve Kahraman, N. (2021). Investigation of psychometric properties of likert items with the same response
categories using polytomous item response theory models. Journal of Measurement and Evaluation in Edu-
cation and Psychology, 12(2), 129-146. doi: 10.21031/epod.819927
Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlik (1. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
Takasaki, H., Kawazoe, S., Miki, T., Chiba H. ve Godfrey, E. (2021). Development and validity assessment of a ja-
panese version of the exercise adherence rating scale in participants with musculoskeletal disorders. Health
and Quality Life Outcomes, 19(169), 2-8. https://doi.org/10.1186/s12955-021-01804-x
Wright, B. D. ve Masters, G. N. (1982). Rating scale analysis. Chicago: MESA Press.
Wright, B. D. ve Masters, G. N. (1982). Rating scale analysis. Chicago: MESA Press.
572
ÇELİK KAPI İMALATINDA YALIN ÜRETİM TEKNİKLERİ

KULLANILARAK VERİMLİLİK ARTTIRMA ÇALIŞMASI
Nuran Sultan ÇİMEN1, Gökhan SEÇME2

1
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Nevşehir, Türkiye. ORCID: 0000-
0003-4086-2740,
2
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Nevşehir, Türkiye. ORCID:
0000-0002-7098-1583,
ÖZET
Yalın üretim, işletmelerde verimliliğin arttırılması konusunda gün geçtikçe yaygınlaşan bir üretim
yönetim sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Toyota Üretim Felsefesi adıyla da bilinen yalın üretim
1950’lerden bugüne gelişmeye devam ederek güncelliğini korumaktadır. Sıfır hata ve sıfır stok
düşüncelerini benimseyen yalın üretim sistemi hem üretim sektöründe hem de hizmet sektöründe
kolaylıkla uygulanabilmektedir. Yalın üretim sistemini benimseyen işletmeler hem müşteri taleplerine
daha hızlı cevap verip hem de maliyetlerini minimize ederek kaynaklarını daha verimli kullanabilmektedir.
Bu çalışmada, bir çelik kapı fabrikasında yalın üretim teknikleri uygulanarak süreç iyileştirme
yapılmıştır. Gerçekleştirilen bu uygulama ile değer katan ve değer katmayan işlemler saptanıp değer
katmayan işlemlerin süreçlerden çıkarılarak verimliliğin arttırılması amaçlanmıştır. Çalışmada giriş
bölümünün ardından literatür taraması ile ele alınan konular yer almaktadır. Uygulama kısmında,
söz konusu üretim tesisinin değer akış haritalaması oluşturulmasıyla elde edilen veriler ve analizler
sonucunda ortaya çıkan israflar ve değer katmayan faaliyetler saptanarak problemli noktalarda yapılan
iyileştirme çalışmaları yer almaktadır. Çalışma yapılmadan önce üretim tesisinde bir günde 55 adet çelik
kapı üretimi yapılırken çalışma sonucunda günlük 67 adet üretim kapasitesine ulaşılarak %14 oranında
iyileşme elde edilmiştir. Son olarak çalışma süresince elde edilen veriler ve gözlemler ışığında diğer
birimler için de uygulanabilecek önerilere yer verilmiştir.
Anahtar kelimeler: Yalın Üretim, Yalın Yönetim, Değer Akış Haritalama, 5S, SIPOC Diagramı
Process Improvement by Using Lean Manufacturing Techniques in

Steel Door Production
ABSTRACT
Lean production emerges as a production management system that is becoming more and more
widespread in order to increase productivity in enterprises. Lean manufacturing, also known as the
Toyota Production Philosophy, has continued to develop since the 1950s and keeps up to date. The lean
production system, which adopts the ideas of zero error and zero stock, can be easily applied both in
the manufacturing and service sectors. Businesses that adopt the lean production system can respond
to customer demands faster and use their resources more efficiently by minimizing costs. In this study,
573
process improvement was made by applying lean manufacturing techniques in a steel door factory. With
this implementation, it is aimed to increase efficiency by identifying value-added and non-value-added
procedures and removing non-value-added ones from the processes.
In the study, after the introductory part, there are the topics discussed in the literature review. In
the application part, the wastes and non-value-added activities that result from the data and analyses
obtained by making value stream mapping of the production facility in question are determined, and the
improvement studies carried out at the problematic points are included. Before the study was carried
out, 55 steel doors were produced in a day at the production facility and as a result of the study, a daily
production capacity of 67 pieces was reached, resulting in an improvement of 14%. Finally, in the light
of the data and observations obtained during the study, suggestions which can be applied to other units
are given.
Keywords: Lean Manufacturing, Lean Management, Value Stream Mapping, 5S, SIPOC Diagram
1. Giriş
Günümüzde, işletmeler hızla gelişen teknolojiye, değişen dünya şartlarına ve ağır rekabet ortamına
ayak uydurabilmek, müşteri taleplerine yeterli hızda cevap verebilmek ve üst sıralarda kalabilmek için
bünyelerinde çeşitli iyileştirmeler yapmaları ve bu iyileştirmeleri sürekli hale getirmeleri gerekmektedir.
Bunu elde edip kalıcı hale getirme arayışında ise karşımıza ‘’Yalın Üretim, Yalın Düşünce, Yalın
Felsefesi, Yalın Yönetim’’ kavramları çıkmaktadır.
Yalın üretim, temel olarak tedarikten satış sonrası desteğe kadar geçen bütün süreçleri kapsayan,
insana saygı çerçevesinde israfları ortadan kaldırıp veya en aza indirerek süreç akışını hızlandırma
düşüncesidir. Yalın üretim, işletmelerin gereğinden fazla kaynak kullanımını en aza indirgemek, rekabet
gücünü arttırmak ve daha verimli üretimi gerçekleştirmeyi amaçlayan teknikler içeren bir düşünce
sistemidir.
İşletmelerin maliyetlerini en aza indirip karlılığı arttırmak için mevcut sistemlerindeki çalışma
hızını arttırmaları ve hataların onarılarak en aza indirilmesi gerekmektedir, bu amaca yönelik çalışmalar
ise ‘’Süreç İyileştirme’’ olarak adlandırılmaktadır. Süreç iyileştirme denilince akla yalın felsefesinin
gelmesi de yalının sadece bir uygulama olmaktan çıkıp iyileşmek adına temel felsefelerden biri
olduğunun göstergesidir. Bu yüzden iyileştirme çalışmaları günümüzde önde gelen üretim sistemi olan
yalın üretimden ayrı düşünülemez.
Yalın üretim, II. Dünya savaşı sonrasında Japonların kendilerini krizden korumak için geliştirdikleri
bir çalışma felsefesidir (Kılıç, 2015). Yalın üretim çalışmaları ilk kez 1950’lerde Japonyada Toyoda
firmasında başlamıştır. 1950’lerde Ford firmasını incelemeye giden firma yetkilileri seri üretim sisteminin
Japonya için uygun olmadığına karar vererek bambaşka bir üretim ve yönetim sistemi geliştirmesiyle
Yalın felsefesi ortaya çıkmıştır (Şeremet, 2019).
2. Yalın Üretim
Yalın üretim, “en az kaynakla, en kısa zamanda, en ucuz ve hatasız üretimi, müşteri talebine göre
karşılayabilecek şekilde, en az israfla hatta israfsız ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanıp,
en verimli şekilde yararlanarak nasıl gerçekleştiririz?” arayışının bir sonucudur (Berber, 2013).
Arslan’ın ifadesine göre yalın düşüncenin temel amacı, değerin ilk hammaddeden başlayarak süreç
boyunca kesintisiz olarak sonraki sürece aktarılıp, hızlı bir şekilde çıktının müşteriye ulaştırılmasıdır.
Ve bunun başarılabilmesi için üretim zincirinin bir bütün olarak ele alınması, israfların yok edilip bütün
faaliyetlerin müşteri için değer oluşturacak şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir (Arslan, 2008).
Yalın üretim farklı kaynaklarda ‘’Toyota Üretim Sistemi’’ ‘’Tam Zamanında Üretim Sistemi’’ gibi
çeşitli isimlerde anılmaktadır. Yalın üretim aslında bu tabirlerin hepsini içinde barındıran bir sistemdir.
574
Toyota Motor Company dışında birçok kişinin katkı sağladığı bu sistem günümüzdeki halini almıştır.
Bundan dolayı Toyota Üretim Sistemi yalın üretimin temelidir diyebiliriz (Kılıç ve Ayvaz, 2016).
2.1. Yalın Üretimin Diğer Üretim Sistemleri ile Karşılaştırılması

1980’li yıllara göre günümüzde tüketici tatmininin ön plana çıkmasıyla talebe göre çeşitli üretim
ihtiyacı doğmuştur ve bu ihtiyacın karşılanabilmesi için rekabet çok daha yoğunlaşmaya başlamıştır.
Bu ihtiyaç üretim ve yönetim sistemlerinin devamlı kendini yenilemesi ve geliştirmesi gereksinimini
doğurmuştur (Arslan, 2008).
Yalın üretimin geleneksel üretim tiplerinden atölye tipi üretim ve kitle (seri) üretim ile çeşitli faktörler
açısından karşılaştırması tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Üretim Tiplerinin Kıyaslanması (Kaynak: Kılıç, (2016:15)
Kriter Atölye Tipi Kitle(Seri) Üretim Yalın Üretim

İş gücü Kalifiyeliği Yüksek Düşük Yüksek
İş Gücü Görev Türü Monoton değil Monoton Monoton değil
Çok pahalı ancak tek
Makine Özelliği Esnek aletler Esnek aletler
amaçlı makineler
Parti Miktarları Düşük Yüksek Düşük
Stok Miktarları Düşük Yüksek Düşük
Ürün Çeşitliliği Fazla Az Fazla
Esneklik Hedefi Orta Düşük Yüksek
Teslimat Hedefi Orta Yüksek Yüksek
Üretim-Kalite Kontrolü Zor ve sürekli değil Kolay ve sürekli değil Kolay ve sürekli
Yalın üretim diğer üretim sistemlerinden farklı olarak insana ve emeğe değeri de ön planda tutar.
Çalışanların hepsinin fikrini önemseyerek herkesin üretimde iyileştirmeye katkısı olabileceğini düşünür.
2.2. Yalın Üretim İlkeleri

Yalın üretimin 5 temel ilkesi söz konusudur. Bunlardan birincisi değer; müşteri talebinin, doğru
şekilde, doğru miktarda ve doğru zamanda karşılanabilmesidir (Arslan, 2008). İkinci ilke Değer akışı;
ürünün sipariş edilmesinden başlayıp tüketiciye ulaşana kadar geçen bütün zamanı kapsayan süreci ifade
eder (Öner, 2019). Üçüncü ilke, Akış; üretim hattı boyunca değer katan tüm faaliyetlerin sıralanarak
üretim akışının devamlılığının sağlanmasıdır (Kaygusuz ve Tanış, 2018). Dördüncü ilke, Çekme; müşteri
talep ettikten sonra üretime başlanmasıdır (Arslan, 2008). Son olarak ise Mükemmellik; iyileşmenin
hiçbir zaman sonunun olmadığı bilinerek devamlı iyileşme ve gelişme kültürünün benimsenmesidir
(Koloğlu, 2016: 22).
2.3. Yalın Üretim Teknikleri

İşletmelerde israfları ortadan kaldırıp üretim sürecini iyileştirmek için kullanılan birçok yalın üretim
tekniği bulunmaktadır. Bu teknikler Akçacı ve Özyurt (2021) ve Dailey (2003) çalışmalarından aşağıdaki
gibi kısaca özetlenmiştir.
JIT – Tam zamanında Üretim, müşteri tarafından istenilen ürünün tam zamanında üretilmesini ifade
etmektedir. Gecikme yada erkem üretim olmadan tam da müşterinin istediği zamanda üretimi esas alır.
575
SMED – Tekli dakikalarda kalıp değişimi, üretim sürecindeki faaliyetlerden zaman olarak önemli
bir süreye takabül eden öte yandan fiili üretimin olmadığı kalıp değişimi gibi işlemlede, kalıp değişim
süresinin kısaltılması çalışmasıdır.
Kanban, literatürde sıkça karşılaşılan bir kavram olup üretim akışının takip edilmesinde kullanılan
renkli kartlar (kanban kartları) ile üretim akışında süreklilik sağlanmasını ifade etmektedir.
Jidoka, üretim esnasında herhangi bir anormal durum karşısında makine veya operatörün duruma
anında müdahele edip üretim akışını normale döndürmesi işlemidir.
Poka-Yoke kavramı, hataların oluşmadan önce önlem alarak düzeltilmesidir. Bir nevi hataların
önlenmesi sürecini ifade eder.
Kaizen, firmaların hatalarından ders çıkarıp ilerleyen süreçlerde kendini devamlı iyileştirmeye
çalışmalarının genel ifadesidir.
TPM – Toplam Üretken Bakım, mevcutta bulunan makine ve teçhizatlardan en üst düzeyde
faydalanarak hataların oluşmadan önlenmesine yönelik çalışmalara verilen isimdir.
5S olarak da ifade edilen işlem 5 uygulamanın baş harflerinden oluşur. Seiri, Ayıklama ve
sınıflandırma; Seiton Düzenleme; Seiso Temizlik; Seiketsu Standartlaştırma ve Süreklilik; Shitsuke ise
disiplin anlamına gelmektedir.
Heijunka, Değişen müşteri talebine cevap verebilmek için gün içerisinden birden fazla tipte ürün
üretiliyor olmasıdır (Koloğlu, 2016).
Takt Time kavramı, Üretim süresinin müşteri talebine bölünmesiyle bulunan üretimin akış hızı
hesaplamasıdır (Kumar ve ark 2018: 5). Seri üretimin klasik uygulamalarından olan montaj hatlarında
hat hızını belirleyen çevrim zamanına benzemektedir.
Yalın Altı Sigma, hem üretim hızının arttırılması hız hem de kalitenin arttırılmasına yönelik
birleştirilmiş iyileştirme çalışmasıdır (Snee, 2010).
Değer Akış Haritalama (DAH) ise Değer katan ve katmayan işlemlerin gözlemlenebilmesi için
oluşturulan haritaların oluşturulma işlemidir (Berber, 2013).
3. Materyal ve Metot
Çalışmada yalın üretim uygulaması 1997 yılında Kayseri Organize Sanayi Bölgesinde kurulmuş,
bugün 12.500 m2 kapalı alanda 60 çalışan ve yıllık 20.000 adet çelik kapı üretim kapasitesine sahip bir
işletmede gerçekleştirilmiştir.
Analiz ve iyileştirme çalışmaları firmanın veri tabanında bulunan son 17 aylık veriler kullanılarak
yapılmış olup bazı çizimler Autocat, bazı tablo ve grafikler ise Excell üzerinden oluşturulmuştur.
Çalışma seçilen bir çelik kapı modelinin üretimi üzerinden gerçekleştirilmiştir.
Firmaya değer katmayan faaliyetlerin rahatça anlaşılabilmesi için üretim hattının değer akış haritası
(DAH) oluşturulmuştur. Değer akışı haritalama, israfın sebeplerini bulup çalışanlara göstermeye olanak
sağlar. Çalışanların israfı azaltması ve önlemesi yönünde iyileştirmeler yaparak geleceğe yönelik
haritalar çizmeye olanak sağlar (Birgün ve ark., 2006).
Değer akış haritasında elde edilen verilere göre takt time hesaplanarak üretim hattındaki dar boğazın
aksesuar montaj hattında olduğu görülmüştür. DAH çıkarıldıktan sonra üretim hattındaki gereksiz
taşımacılığın açık bir şekilde görülebilmesi için spagetti diagramından faydalanılmıştır.
Son olarak yalın üretimin en çok kullanılan araçlarından birisi olan 5S ışığında Muda (israf)’lar tespit
edilmiş ve verimliliğin artması için bu israfların ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır.
İşletmelerde düzenin sağlanması, verimliliğin arttırılması, arşivlemenin sağlanması, stokçuluğun önüne
geçilebilmesi için uygulanır (Tekin ve ark., 2018: 8).
576
4. Yalın Üretim Uygulaması

Uygulama için başlangıç olarak üretim hattının kavranabilmesi için SIPOC (Suppliers inputs
Process Outputs Customers) Diagramı oluşturulmuştur. SIPOC Diagramı, üretim hattını tanımlamada
kullanılan tedarikçiden müşteriye kadar uzanan süreci açıkça görmemizi sağlayan bir süreç haritasıdır
(Yeung, 2009). SIPOC süreç modeli olarak da adlandırılan bu haritalama yöntemi süreç yönetiminde
sık kullanılan ve kullanışlı diagramlardan birisidir. Üretim hattında yapılan ölçümler sonucunda
elde edilen veriler kullanılarak çizilen spagetti diagramı ile yapılan gereksiz taşımacılıklar şekil
1’degösterilmiştir.
Şekil 1. Spagetti Diagramı
Çizilen spagetti diagramına göre, sıklıkla kullanılan testerenin mevcut konumunun üretim hattı
dışında olması ve diğer prosesler arası mesafenin açıklığından kaynaklı olarak, ayarlı kasa için toplamda
220.3m’lik bir taşıma mesafesi, kanat için ise 345.8m’lik bir taşıma mesafesi ile toplamda 566.1m’lik
gereksiz taşıma söz konusudur. Gereksiz taşıma, genelde birbiri ardına gelen proseslerin veya aynı hücre
içinde gerekli olan malzemeler arasında gereğinden fazla mesafe olmasından kaynaklanan bir durum
olarak karşımıza çıkmaktadır.
Gereksiz taşımacılık çalışanlara ve dolaylı olarak işletmeye zaman kaybı yaşatmaktadır bundan
dolayı değer katmayan bir faaliyet olarak yalın üretimin de temel israfları arasında yer almaktadır.
Yapılan zaman etüdü çalışmaları sonucunda üretim hattındaki dar boğazın aksesuar montaj biriminde
olduğu gözlemlenmiştir. Aksesuar montaj birimi üzerinde daha detaylı gözlemler yapılarak katma değer
oluşturan faaliyetler, gerekli/gereksiz işlemler ve mudalar (israflar) belirlenmiştir (Tablo 2).
577
Tablo 2. Aksesuar montaj birimi iş değerlendirme
İş Adımları Zaman Süreleri İşleri

Değerlendirme
Kanat taşıma 19 MUDA
Göz deliği yerinin belirlenmesi 18 Katma değerli iş
Kapı kulpunun yerini belirlenmesi 23 Katma değerli iş
Kilit merkezi açma 40 Katma değerli iş
Kilit deliğinin genişletilmesi 11 Gerekli iş
Kapı kolu deliğinin genişletilmesi 17 Gerekli iş
Kapı kilidi ve Emniyet kilidi yerinin belirlenmesi 15 Gerekli iş
Kapı kilidi ve Emniyet kilidi yerinin açılması 23 Katma değerli iş
Kapı kolunun hazırlanması 29 Gerekli iş
Kapı kolunun takılması 68 Katma değerli iş
Kapı kolunun fazlalık vidasının kesilmesi 20 Gerekli iş
Göz merceğinin yerleştirilmesi 38 Katma değerli iş
Kilit aksesuar hazırlanması 60 Gerekli iş
Kilit aksesuar vidalanması 35 Katma değerli iş
Kilit 2. Aksesuar hazırlanması 50 Gerekli iş
Kilit montajı 45 Katma değerli iş
Kilidin denenmesi 23 Gerekli iş
Aksesuar montajı tamamlanmış kanadın taşınması 20 MUDA
Toplam süre 672
Üretim hattında akış hızının ve sürekliliğinin sağlanabilmesi adına tek parça akış çalışması yapılmış,
kanat kaynak ve kasa kaynak birimlerinde yaşanan gereksiz taşımacılığın önüne geçilebilmesi
yakınlaştırma çalışması gerçekleştirilmiş, Testere Tezgahının proseslere uzaklığından kaynaklanan
gereksiz taşımacılığın önüne geçebilmek için testere tezgahının kanat kaynak birimine alınması işlemi
yapılmıştır.
5. Sonuç
İmalat süreci boyunca detaylı gözlemler yapılmış, bu gözlemlerden elde edilen veriler analiz edilerek
firmaya değer katan ve değer katmayan faaliyetler saptanmış. Üretim hattını temelde anlaşılır olabilmesi
için SIPOC diagramı, gereksiz taşımacılığın görülebilmesi için spagetti diagramı ve firmaya değer
katmayan faaliyetlerin rahatça anlaşılabilmesi için üretim hattının değer akış haritası oluşturulmuştur.
Değer akış haritasında elde edilen verilere göre üretim hattındaki dar boğazın aksesuar montaj hattında
olduğu görülmüştür. Üretim akışının hızlanması için bu dar boğazın kök nedenleri bulunup gerekli
iyileştirmeler yapılarak aksesuar montaj hattından 1 çıktı 672sn’de elde edilirken iyileşme sonucunda
325sn’ye indirilerek %48 oranında bir iyileşme gerçekleşmiştir. Kasa için taşıma mesafesi 220.3m’den
0m’ye, kanat taşıma mesafesi 345.8m’den 0m’ye indirilerek %100lük bir iyileşme elde edilmiştir.
Çalışma öncesinde siparişlerin yetişebilmesi için aylık ortalama 650 saat mesai yapılması gerekirken
çalışma sonrasında mesai süresi 0’a indirilerek %100 lük bir zaman kazancı sağlanmıştır. Atıl duran
2 tonluk hurda 5S çalışması sonrası geri dönüşüme kazandırılmıştır. Yine atıl olarak bekleyen 2 adet
çalışma tezgahı üretime katılarak aktif hale getirilmiştir. İyileştirme çalışması sonucunda günlük üretim
sayısı 55’ten 67 ye çıkarılarak %14 iyileşme sağlanmıştır.
578
KAYNAKÇA
Akçacı. T., Özyurt. S. (2021). Yalın Üretime Geçiş: İplik Sektöründe Bir Uygulama. İşletme ve İktisat Çalışmaları
Dergisi, 9(2): 85-103.
Arslan, S. (2008). Yüksek Lisans Tezi. Yalın Üretim ve Man Türkiye A.Ş’de Örnek Bir Yalın Üretim Uygulaması.
Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği, Ankara.
Berber, İsmail. (2013). Yalın Üretim Teknikleri; Kaizen Ve Sektörel Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi, Mustafa
Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makine Mühendisliği Anabilim Dalı, Hatay.
Birgün, S.G., Kemal G. ve Özkan, K. (2006). Yalın Üretime Geçiş Sürecinde Değer Akış Haritalama Tekniğinin
Kullanılması: İmalat Sektöründe Bir Uygulama. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 9(1):
47-59.
Dailey, K. W. (2003). The Lean Manufacturing Pocket Handbook. DW Publishing.
Kaygusuz, F., Tanış, V.N., (2019). Yalın Üretim Sistemleri İçin Bir Alternatif Maliyetleme Sistemi: Değer Akışı
Maliyetleme. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2: 197-208.
Kılıç. A., Ayvaz. B. (2016). Türkiye Otomotiv Yan Sanayinde Yalın Üretim Uygulaması. İstanbul Ticaret Üniver-
sitesi Fen Bilimleri Dergisi. 15(29): 29-60.
Kılıç, Ş., Aydınlı, C. (2015). Sağlık Kurumlarında Süreç Yönetimi Uygulamaları. İşletme Araştırmaları Dergisi,
2(26): 143-172.
Koloğlu, A. (2016). Yalın Üetim ve İmalat Sektöründe Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kumar. S., Dhingra. A. H., Shing. B. (2018). Process improvement through Lean-Kaizen using value stream map:
a case study in India. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology.
Öner, H. (2019). Esnek Üretim Sistemlerinde Proses Modelleme Ve Analiz Etme, Yalın Üretim Yöntemine Göre
Proses Tasarlanması. Yüksek Lisans Tezi. İskenderun Teknik Üniversitesi Mühendislik Ve Fen Bilimleri
Enstitüsü Makina Mühendisliği Anabilim Dalı, Hatay.
Snee, R.D.(2010). “Lean Six Sigma - getting better all the time” International Journal of Lean Six Sigma. 1(1):
9-29.
Şeremet, M.F. (2019). Yalın Üretim Araçlarından 5s’in Bir Gıda İşletmesinde Örnek Olay İncelemesi. Yüksek
Lisans Tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
Tekin, M., Aslandere, M. Etlioğlu, M., Tekin, E. (2018). Büyük Ölçekli Bir İşletmede 5s Uygulaması. Selçuk Üni-
versitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2: 106-122.
Yeung. S. M. (2009). Using Six Sigma – SIPOC For Customer Satisfaction. International Jornal of Six Sigma and
Competitive Advantage, 5(4): 312-324
579
THE USE OF FLY ASH IN CONSTRUCTION

SECTOR WITHIN THE CONCEPT OF SUSTAINABLE
DEVELOPMENT
Mousb Haj Ahmad1*, Neslihan Doğan-Sağlamtimur2

Niğde Ömer Halisdemir University, Engineering Faculty,
Department of Environmental Engineering, Niğde, Turkey
ORCID Code: 2 0000-0001-6287-6268
ABSTRACT
In the past few decades, growing concerns over global warming, solid waste problems, climate
change, air, soil and water pollution, and other significant ecological changes have spurred much debate
in all fields of science and engineering. Different industries have increasingly been considered the main
contributors to these environmental changes. It is evident that the construction industry significantly
impacts the ecology of our planet. The progress in the construction sector and the need for change and
improvement in the new structure have led to an increase in the recycling of fly ashes, which are solid
wastes. Over 20 million metric tons of fly ash are used annually in various engineering applications.
Typical highway engineering applications include Portland cement concrete, stabilized base course,
flowable fill, grouts, structural fill/embankment, and asphalt pavement. On the other hand, the production
of cementless fly ash-based geopolymers that are environmentally friendly building material is cost-
effective and has a 60-80% lower carbon footprint and resource consumption. In this study, these
engineering applications were addressed, and evaluations were made within the concept of sustainable
development.
Keywords: Construction, environment, fly ash, solid waste, sustainable development.
INTRODUCTION
Because of its valuable properties, concrete is widely used in construction. Many studies on waste
recycling in concrete have been developed and the results disseminated to policymakers (Murari et al.,
2015). Certain types of waste can be incorporated into concrete, either as part of a cement mix or as
aggregates. This helps to increase the durability of the building material.
Several industrial wastes or by-products have been successfully used in this way, including fly ash,
which is used to make Portland fly ash cement. Alternatively, waste or by-products larger than cement
particles can be used as aggregates in mortar or concrete. This includes waste ceramics, recycled plastics,
recycled glass, and polyethylene terephthalate bottles (Saikia and Brito, 2014).
After coal is burned in a coal-fired power plant’s furnace, unburnt fine ash particles are separated
in an electrostatic precipitator. Some of the melted ash accumulates on the furnace walls and solidifies
to form granules, which fall to the bottom of the furnace and are cooled in water. Coal ash obtained
580
from electrostatic precipitators and furnace bottoms is called fly ash and bottom ash, respectively
(Singh and Siddique, 2013). In recent years, the use of fly ash in mortar and concrete has received
considerable attention due to its potential application in civil engineering for a number of reasons,
including heat reduction during hydration, low permeability, and strength against sulphate attack
(Nath and Sarker, 2013).
In this study, the use of fly ash in construction and engineering applications (Portland cement concrete,
stabilized base course, flowable fill, grouts, structural fill/embankment, asphalt pavement, geopolymer
building material) was discussed, and assessments were made within the concept of sustainability.
FLY ASH
Fly ash (Figure 1) is residue from power plants or from various solid combustion processes. Fly
ash produces environmental damage by causing air and water pollution on a large scale, while the
cost of storage of this waste is very high. The most serious problem is the hazard to the atmosphere
and groundwater quality, which can potentially affect the health and prosperity of people and cause a
huge stress on the economic system and environment. Another source of fly ash waste is the solid
waste incineration technology used in major cities around the world due to its effectiveness in reducing
toxicity, volume, and weight as well as energy and resource conservation. However, this technology
produces fine fly ash residue, which is equivalent to 2–5% of the original waste, according to the
Chinese researchers. Fly ash from municipal solid waste incineration can be used as raw material in
the sintering and preparation of calcium sulfoaluminate cement, which has similar properties to control
cement (Harja Maria et al., 2009).
Figure 1. Fly ash particles at 2,000x magnification (ACAA, 2003)
581
Types of fly ash (Gamage et al., 2013)

1- Class “F”
Harder and older anthracite and bituminous coals’ combustion usually produces Class F fly ash. Fly
ash possesses pozzolanic properties and contains mainly silica and alumina (Table 1). It contains less
than 10% lime (CaO). It requires Portland cement, quicklime, or hydrated lime to produce cementitious
compounds. Geopolymers can be made by mixing Class F fly ash with a chemical activator such as
sodium silicate (waterglass).
2- Class “C”
Class C fly ash (Table 1) produced from the burning of young lignite or bituminous coal has self-
cementing properties. It gradually strengthens and hardens in the presence of water. It contains over 20%
lime (CaO). Unlike Class F, Class C self-cementing fly ash does not require an activator.
Table 1. Sample Oxide Analyses of Fly Ash and Portland Cement (ACAA, 2003)
Compounds Fly Ash Class F Fly Ash Class C Portland Cement

SiO2 55 40 23
Al203 26 17 4
Fe2O3 7 6 2
CaO (Lime) 9 24 64
MgO 2 5 2
SO3 1 3 2
3. THE USE OF FLY ASH IN CONSTRUCTION SECTOR

In the construction industry, fly ash is used in cement and concrete manufacturing, production of
bricks, tiles and pavements, lightweight aggregates, etc. New researches show that fly ashes are used
for obtaining eco-concrete, a material friendlier to the environment. Most of the world’s FAs are used in
the construction industry, but only a small portion is dumped in ponds and landfills (Bolden et al, 2013).
Today, over 20 million tonnes of fly ash are used annually in a variety of engineering applications. Typical
road construction applications include (1) Portland cement concrete, (2) soil and roadbed stabilization,
(3) fluid fillers and mortars, (4) structural fillers, (5) asphalt filler. Typical highway engineering
applications include Portland cement concrete, stabilized base course, flowable fill, grouts, structural
fill/embankment, and asphalt pavement (ACAA, 2003). A growing body of literature has recognised fly
ash-based geopolymers as a promising alternative to Portland cement (Doπan-Saπlamtimur et al., 2022;
Klima et al., 2022).
3.1. Fly Ash in Portland Cement Concrete

Fly ash is used in concrete admixtures (Figure 2) to improve concrete performance (Hao et al., 2022).
It is used as a substitute for Portland cement in concrete (Scott et al., 2007). The use of fly ash as a
pozzolanic ingredient was recognized as early as 1914, although the earliest notable study of its use was
in 1937. Roman structures such as aqueducts or the Pantheon in Rome used volcanic ash or pozzolan
(which has similar properties to fly ash) in their concrete. Since pozzolan significantly improves the
strength and durability of concrete, the use of ash is a key factor in its preservation (Halstead, 1986).
Some of the benefits of fly ash in concrete: (i) Higher ultimate strength, (ii) improved workability,
(iii) reduced bleeding, (iv) reduced heat of hydration, (v) reduced permeability, (vi) increased resistance
582
to sulfate attack, (vii) increased resistance to alkali-silica reactivity, (viii) lowered costs, (ix) reduced
shrinkage and (x) increased durability (ACAA, 2003).
Figure 2. Portland Cement Concrete Containing Fly Ash (ACAA, 2003)
3.2. Fly Ash in Stabilized Base Course

Fly ash and lime can be combined with aggregates to produce a quality stable base course (Figure 3).
These substrates are known as pozzolanic-stabilized mixtures. Portland cement can also be used instead
of lime to increase early-age strength (ACAA, 2003)
Figure 3. Stabilized Base Course Incorporated with Fly Ash (Asphaltpro, 2022)
583
Pozzolanic-stabilized mixtures bases have advantages over other base materials: (i) Use of locally
available materials, (ii) provides a strong, durable mixture, (iii) lower costs, (iv) increased energy
efficiency, (v) suitable for using recycled base materials, (vi) can be placed with conventional equipment
(ACAA, 2003). A proper stabilized base or sub-base layer provides a transitional load-bearing stratum
between pavement layers and efficiently transfers the wheel loads to the lower subgrade course (Kumar
and Shukla, 2022).
3.3. Fly Ash in Flowable Fill

Flowable fill (Figure 4) was originally developed more than 20 years ago as a solution to recurring
problems arising from poorly compacted or granular fill. The versatile “liquid soil” is placed as a flowable
liquid, yet hardens and rapidly develops excellent load-bearing properties with no compaction necessary.
Fly ash is used as a component in the production of flowable fill (also called controlled low strength
material or CLSM), which is used as a self-levelling, self-compact fill material in place of compacted
soil or granular fill. The use of waste materials for making flowable fill receives prime attention these
days that would contribute to sustainable development in the construction sector. In recent decades,
many studies attempted to use industrial byproducts, such as, cement kiln dust, coal bottom ash, fly ash,
blast furnace slag, foundry sand, oyster shell, gypsum and mining tailings, as aggregate resources along
with cementing material for making flowable fill and obtained encouraging results (Kumar and Deoliya,
2022).
The benefits of using flowable fill include: (i) Allows placement in any weather, even under freezing
conditions, (ii) achieves 100% density with no compactive effort, (iii) fills around/under structures
inaccessible to conventional fill placement techniques, (iv) increases soil-bearing capacities, (v) prevents
post-fill settlement problems, (vi) increases the speed and ease of backfilling operations, (vii) decreases
the variability in the density of the backfilled materials, (viii) improves safety at the job site and reduces
labor costs, (ix) decreases excavation costs, (x) allows easy excavation later when properly designed
(ACAA, 2003; Kumar and Deoliya, 2022).
Figure 4. Flowable Fill Used in a Utility Trench Application (ACAA, 2003)
584
3.4. Fly Ash in Structural Fills/Embankments

Fly ash can be used as a construction material to build structural fill/embankments (Figure 5).
When the fly ash is compacted in the lift, a structural fill is built capable of supporting road works or
other structures. The use of fly ash in road and embankment construction has many advantages. Save
topsoil which is normally used and avoid creating depressions (by excavating soil used for embankment
construction) (NRMCA, 2003). Fly ash may be used in road construction for filling purposes, stabilizing
and constructing base (Mukherjee and Vesmawala 2013).
Figure 5. Highway embankment with fly ash structural fill (ACAA, 2003)
The well-compacted fly ash shows good shear strength comparable to normal soils used in earth-fill
operation. Fly ash also has good permeability and even moisture-density curve therefore, it’s become
desirable material use for embankment construction, backfilling, and land development works (Sett,
2017).
Fly ash alone or in combination with lime, is used to stabilize the subgrade in order to reduce plasticity,
enhance strength, and improve workability of weak soils (Ghazali et al., 2019). Soil mixed with fly ash
and lime will increases California Bearing Ratio (CBR), increased (84.6%) on addition of only fly ash
to soil (Dwivedi and Jain, 2014). Fly ash offers several advantages over soil and rock: (i) Cost-effective
where available in bulk quantities, (ii) eliminates the need to purchase, permit, and operate a borrow
pit, (iii) can be placed over low bearing strength soils, (iv) ease of handling and compaction reduce
construction time and equipment costs (ACAA, 2003).
3.5. Fly Ash in Asphalt Pavements

As a mineral filler, fly ash can be utilized in some paving applications (Figure 6). Mineral fillers make
the asphalt mortar matrix more rigid, which increases the mix’s durability and pavements’ resistance
to rutting (ACAA, 2003). Asphalt concrete is a composite material consisting of binder and mineral
aggregate commonly used for road repair. Class F and C fly ashes can generally be used as mineral fillers
to fill voids and create contact points between larger aggregate particles in asphalt mixes.
585
Figure 6. Asphalt Pavement That Contains Fly Ash (ACAA, 2003)
The hydrophobic nature of fly ash gives pavements better resistance to stripping. Fly ash has also
been shown to increase the stiffness of the asphalt matrix (Zimmer, 1970). The benefits of fly ash in
asphalt pavements include: (i) Reduced potential for asphalt stripping due to hydrophobic properties
of fly ash, (ii) lime in some fly ashes may also reduce stripping, (iii) may afford a lower cost than other
mineral fillers (ACAA, 2003).
3.6. Fly Ash in Geopolymer Building Materials

The most promising alternatives to the fly ash problem are technologies based on alkaline materials
and geopolymers. These technologies have significantly lower carbon emissions than traditional building
materials. The synthesis of geopolymers makes it possible to use this waste as a raw material for the
production of new products in low-emission and low-energy processes (Korniejenko et al., 2020). The
University of Queensland’s Global Change Institute, designed by HASSELL in conjunction with Bligh
Tanner and Wagners, is the world’s first building to successfully use geopolymer concrete for structural
purposes (Figure 7).
The author of this study and her colleagues developed fly ash-based geopolymer building materials.
In one of their studies, the effects of design parameters, including liquid/solid ratio (L/S), Na2SiO3/NaOH
weight ratio, and curing temperature, were determined on fly ash-based geopolymer composites (Φz et
al., 2021). According to their other study, the best geopolymer building material (made from F-class fly
ash from the Isken Sugφzό Thermal Power Plant in Adana, Turkey) had the highest radiation absorption
of 12.5% and the highest compressive strength of 57.3 MPa. These eco-friendly geopolymer building
materials are lightweight building materials with good mechanical properties (Doπan-Saπlamtimur et
al., 2022).
586
Figure 7. One of the 33 Precast Slag/Fly Ash-Based Geopolymer Concrete Floor Parts of the World’s
First Building Using Geopolymer Concrete
4. CONCLUSION
Many fly ash deposits are often constructed without roofs, allowing groundwater to seep through and
come into contact with fly ash. This can cause elements such as arsenic, boron, sulfides, lithium, and
others to leach into the groundwater. Reusing fly ash and incorporating it into a non-washable material
such as concrete also eliminates the possibility of groundwater contamination. Fly ash is a complementary
binder material and can be used to partially replace Portland cement. The use of fly ash in concrete has
significant environmental benefits, including: (1) improved durability of concrete to prolong the life
of roads and concrete structures; (2) actual reduction in energy consumption, greenhouse gases, and
other harmful emissions; (3) reducing the amount of coal-fired products disposed of in landfills; and
(4) conserving natural resources and other materials. For each ton of fly ash used as an alternative to
conventional cement, approximately one ton of CO2 emissions is avoided. This is due to the amount of
energy and CO2 generated in cement production from the burning of raw materials and the heat from
fossil fuels required to produce cement. One ton of CO2 is equivalent to the average emissions of a car
for about three months. Depending on how much fly ash is used in the concrete each year, this helps the
environment and saves money on the reduction of natural resources. On the other hand, the production
of geopolymers not only provides an opportunity to use fly ash as a sustainable green material via
alkaline activation but also avoids the disposal problems associated with fly ash and contributes to the
environment by decreasing CO2 emissions into the atmosphere, since it is a cement-free technology.
Thus, geopolymers with the desired strength characteristics can be used as brick building blocks, tiles,
and prefabricated materials, as well as in infrastructure works.
REFERENCES
American Coal Ash Association (ACAA) 2003. Fly ash facts for highway engineers.
Asphaltpro 2022. How to Perform Base Stabilization. Available at: https://theasphaltpro.com/articles/base-stabili-
zation-best-practices/ [31.07.22]
Bolden J, Abu-Lebdeh T, Fini E 2013. Utilization of recycled and waste materials in various construction applica-
tions. American Journal of Environmental Science, 9: 14-24.
587
Dwivedi A, Jain MK 2014. Fly ash - waste management and overview: A Review. The Recent Research in Science
and Tehnology, 6: 30-35.
Halstead W 1986. Use of fly ash in concrete. National Cooperative Research Project on Highways, 127.
Hao Y, Yang G, Liang K 2022. Development of fly ash and slag based high-strength alkali-activated foam concrete.
Cement and Concrete Composites, 128: 104447.
Gamage N, Setunge S, Liyanage K 2013. An investigation of usability of brown coal fly ash for building materials.
In: Zhao S, Xie YM, Liu H, Gao D (eds), Applied mechanics and materials. Trans Tech Publications Ltd.
Vols. 438–439, pp. 30-35.
Ghazali N, Muthusamy K, Ahmad SW 2019. Utilization of fly ash in construction. IOP Conference Series: Mate-
rials Science and Engineering, 601: 012023.
Harja M, Barbuta M, Gavrilescu M 2009 Study of morphology for geopolymer materials obtained from fly ash.
Environment Engineering and Management Journal, 8: 1021-1027.
Klima KM, Schollbach K, Brouwers HJH, Yu Q 2022. Thermal and fire resistance of Class F fly ash based geopol-
ymers – A review. Construcion and Building Materials, 323: 126529.
Korniejenko K, Łach M, Dogan-Saglamtimur N, Furtos G, Mikuła J 2020. The overview of mechanical properties
of short natural fiber reinforced geopolymer composites, Environmental Research and Technology, 3: 28-
39.
Kumar GS, Deoliya R 2022. Recycled cement and recycled fine aggregates as alternative resources of raw ma-
terials for sustainable cellular light weight flowable material, Construction and Building Materials, 326,
126878.
Kumar P, Shukla S 2022. Flexible pavement construction using different waste materials: A review. Materials
Today: Proceedings, in Press.
Murari K, Siddique R, Jain KK 2015. Use of waste copper slag, a sustainable material. Journal of Material Cycles
and Waste Management, 17:13-26.
Mukherjee SP, Vesmawala G 2013. Exploring fly ash utilization in construction of highways in India. IOSR Jour-
nal of Mechanical and Civil Engineering (IOSR-JMCE), 8: 23-32.
Nath P, Sarker PK 2013. Effect of mixture proportions on the drying shrinkage and permeation properties of high
strength concrete containing class F fly ash. KSCE Journal of Civil Engineering, 17:1437-1445.
National Ready Mixed Concrete Association (NRMCA) 2003. CIP 36- Structural Lightweight Concrete. Avai-
lable at: http://www.irmca.com/wp-content/uploads/2014/11/cip36_-_structural_lightweight_concrete.pdf
[31.07.22]
Öz HÖ, Doğan-Sağlamtimur N, Bilgil A, Tamer A, Günaydın K 2021. Process development of fly ash-based geo-
polymer mortars in view of mechanical characteristics. Materials, 14(2935): 1-23.
Saikia N, Brito J 2014. Mechanical properties and abrasion behaviour of concrete containing shredded PET bottle
waste as a partial substitution of natural aggregate. Construction and Building Materials, 52:236-244.
Scott AN, Thomas MDA 2007. Evaluation of fly ash by co-combustion of coal and petroleum coke for use in
concrete. ACI Materials Journal, 104: 62-70.
Sett R 2017. Fly ash: characteristics, problems and possible utilization. Advances in Applied Science Research,
8: 32-50.
Singh M, Siddique R 2013. Effect of coal bottom ash as partial replacement of sand on properties of concrete.
Resources, Conservation and Recycling, 72:20-32.
Zimmer FV 1970. Fly ash as a bituminous filler. Proceedings of the 2nd Ash Utilization Symposium, Department
of Interior, Bureau of Mine, Pittsburgh.
588
ANALYSIS OF AIR STANDARD DUAL MILLER

CYCLE IN TERMS OF SPECIFIC NET WORK, MEAN
EFFECTIVE PRESSURE AND THERMAL EFFICIENCY
Şule Öztürk1*, Emre Arabacı2, Bayram Kılıç3

*1Pamukkale University., Graduate School of Natural and Applied Sciences, Departmen of Automotive Engineering, Denizli,
Türkiye ORCID ID: 0000-0002-5562-1598
2 Pamukkale University, Faculty of Technology, Department of Automotive Engineering, Denizli, Türkiye ORCID ID: 0000-
0002-6219-7246
3 Burdur Mehmet Akif Ersoy University, Vocational School of Technical Sciences, Department of Hybrid and Electric
Vehicles, Burdur, Türkiye ORCID ID: 0000-0002-8577-1845
ABSTRACT
In this study, the dual Milller cycle was evaluated in terms of thermal efficiency, specific net work
and mean effective pressure. As it is known, gas power cycles are analyzed only according to thermal
efficiency in thermodynamics textbooks. Here, a simple evaluation is made for the specific net work and
the mean effective pressure. For this, a simple model is created for a situation where the compression ratio
and the maximum temperature are constant. A numerical example is solved for this model. According to
the results obtained, the parameters that will maximize thermal efficiency, specific net work and mean
effective pressure have been determined. The parameters used for comparison are ψ1 and ψ2, which are
the ratio of the temperature differences occurring during heat inputs and heat outputs. For the combined
optimization of thermal efficiency and specific net work, ψ1 should be around 1 and ψ2 should be low.
Thus, satisfactory results can be obtained for both thermal efficiency and specific net work. In this
case, . For the optimization of the triple parameter, including the mean effective pressure,
ψ2 should be preferred around 1. In this case, . The results obtained are
particularly attractive to engine designers.
Keywords: Dual Miller Cycle, Performance, Thermodynamics
INTRODUCTION
Air standard cycles are frequently used for the thermodynamic analysis of internal combustion
engines. Internal combustion engines are generally explained in thermodynamics textbooks with thermal
efficiency-based analysis (Balmer, 2011; Borgnakke et al, 2020; Cengel et al, 2011; Ganesan, 2018;
Moran et al, 2010; Nag, 2013; Pauken, 2011; Potter et al, 2014; Rajput, 2009; Schmidt, 2019; Whitman,
2020; Wu, 2007). For example, it is emphasized that the compression ratio should be increased in order
to increase the thermal efficiency for an Otto cycle engine. Although this information is correct, it is
not realistic. Heat engines are generally assumed to operate within a certain temperature range and this
information is more realistic. Because this temperature limit is important when it comes to the material
strength of actual engines. However, when the compression ratio value converges to infinity, the thermal
589
efficiency converges to 1 and its change converges to infinity. Although this is thermodynamically true, it
is impossible in terms of engine design. In addition, excessive compression ratio increases the maximum
temperature of the cycle excessively.
In this study, analysis was made for the dual Miller cycle, which covers all internal combustion
engine cycles. In this analysis, the variation of the cycle parameters for the thermal efficiency, specific
net work and mean effective pressure were investigated for a fixed maximum cycle temperature.
THEORETICAL MODEL
In the literature, there are many studies on the modeling of the dual miller cycle (Gonca, 2016; Gonca
et al, 2015; Wu et al, 2018; You et al, 2018; Abedinnezhad et al, 2019; Wu et al, 2017; Pedrezo et al,
2018).In the air standard Dual Miller cycle, heat input and heat output consist of two parts: constant
volume and constant pressure. As it is known, gas power cycles are named according to heat input and
heat output. For example, in the Otto cycle, both heat input and heat output occur at constant volume,
while in the Brayton cycle, both heat input and heat output occur at constant pressure. The Dual Miller
cycle is therefore usable for all gas power cycles. The and diagrams used for the study are
presented in Figure 1.
Figure 1. and diagram of Dual Miller cycle
According to Figure 1, pressure, volume and temperature ratios are determined as follows:
(1)
(2)
(3)
(4)
590
The ratios given here may be equal to or greater than 1. If the ratio is equal to 1, it means that the two
critical points have the same value. If the values here are greater than or equal to 1, various cycles in the
table occur. In the literature, these name of cycles can be made differently.
Table 1. Cycles according to β values
Çevrim β1 β2 β3 β4
Dual Miller
Dual Atkinson
Dual
Diesel Miller ≥1 ≥1
Diesel Atkinson
Diesel
Otto Miller
Otto Atkinson –1
Otto
Here, β1 and β2 are heat input and β3 and β4 are terms related to heat output. Accordingly, the ratio of
these β values can be expressed as follows.
(5)
β3
=ψ 2 (6)
β4
For the compression and expansion process occurring isentropically, the following expressions can
be written:
T2
= ε1k −1 (7)
T1
P2
= ε1k (8)
P1
T5 1
= k −1 (9)
T4 ε 2
P5 1
= k (10)
P4 ε 2
591
Now, using the above equations, the following expressions for T3 and T6 values can be obtained:
T3 = ψ 1T4T1ε1k −1 (11)
T4T1
T6 = (12)
ψ 2ε 2k −1
Accordingly, the value eps2 can be associated with eps1 as follows:
1
 ψ  k +1 (13)
ε 2 = ε1  1 
ψ 2 
The following equations can be written for heat input and heat output:
qin = qin1 + qin 2 = cv (T3 − T2 ) + cp (T4 − T3 ) (14)
qout = qout1 + qout 2 = cv (T5 − T6 ) + cp (T6 − T1 ) (15)
Here, the heat input and heat output equations can also be arranged as follows:
 β 
=qin cv T1ε1k −1 ( β1 − 1) + k ψ 1T4T1 ε1( k −1) /2  1 − 1  (16)
  ψ 1 
 T4T1  β3 
=qout cv  ( β 3 − 1) + kT1  − 1  (17)
 ψ 2ε 2  ψ 2 
k −1
Accordingly, the performance parameters can be expressed as:
wnet
η th = (18)
qin
wnet
= qnet
= qin − qout (19)
wnet
mep = (20)
v6 − v2
v6
ε geo = (21)
v2
The model presented here was created for the case of examining the ψ 1 and ψ 2 variation. However,
ε1 and Tmax values are assumed to be a known constant value. This information must be taken into
account for the validity of the model.
NUMERICAL STUDY
The effects of ψ values on η , wnet and mep performance parameters were investigated in a numerical
study. For this, the ε1 . is accepted as a constant 10. In addition, initial conditions of T1 = 300 K . and
592
p1 = 100 kPa . were used. For the specific heats, cv = 0.718 kJ/kgK and cp = 1.005 kJ/kgK . are assumed.
ψ . values used as independent variables were chosen as 0.8, 1.0 and 1.2. The maximum temperature of
the cycle is assumed to be 2000 K. Therefore, the ε 2 varies according to the selected psi value.
Although not actually a performance parameter, the geometric compression ratio of the cycle is an
important parameter for engine design. As the ε geo value increases, the operating speed of the engine
decreases. Figure 2 shows the ε geo change according to ψ 1 and ψ 2 values. Low ε geo value indicates
that the engine can run at higher speeds. In order for the ε geo . value to be low, the ψ 2 value should be
as high as possible. The ψ 1 value has no significant effect on the ε geo value.
Figure 2. ε geo change due to ψ 1 and ψ 2
In all thermodynamics textbooks, gas power cycles are analyzed with a focus on thermal efficiency.
Figure 3 shows the thermal efficiency change according to ψ 1 and ψ 2 . In general, thermal efficiency is
associated with the compression ratio (or expansion ratio). However, there a two compression ratios in
this study: ε1 . in the 1-2 process and ε 2 in the 4-5 process. The chae aording to ψ 1 and ψ 2 is shown
in Figure 4. Notice that the trend of change in Figure 3 and Fure 4 is silar. In other words, for the case
where ε1 is constant, the thermal efficiency changes depending on ε 2 . In addition, in order to increase
the thermal efficiency, ψ 1 . should be low and ψ 2 . should be high. However, in this case, the increase in
ε geo should not be ignored.
593
Fure 3. η th change due to ψ 1 and ψ 2
Figure 4. ε 2 change due to ψ 1 and ψ 2
Specific net work and mean effective pressure can be used as performance parameters instead of
thermal efficiency for gas power cycles. The variation of specific net work with respect to ψ 1 and
ψ 2 is given in Figure 5. Specific net work is high when ψ 1 and ψ 2 are low. In other words, when an
optimization is made according to the specific net work for the constant compression ratio, it converges
to the situation where the ψ 1 and ψ 2 values are low. However, when evaluated in terms of thermal
efficiency, the thermal efficiency is at a medium value when the specific net work is maximum.
594
Figure 5. wnet change due to ψ 1 and ψ 2 .
A high mean effective pressure is desirable. As it is known, the mean effective pressure is directly
proportional to the specific effective work and inversely proportional to the geometric compression
ratio. The variation of the mean effective pressure with respect to ψ 1 . and ψ 2 . is given in Figure 6.
Accordingly, the ψ 2 . value must be high for the mean effective pressure to converge to the maximum.
ψ 1 . has almost no effect on the mean effective pressure.
Figure 6. mep . change due to ψ 1 . and ψ 2 .
595
As a general consideration, it is desirable to maximize thermal efficiency, specific net work, or mean
effective pressure for the performance of a dual Miller cycle. Although in thermodynamics textbooks, gas
power cycles are evaluated according to thermal efficiency, for real applications it is more appropriate
to make an evaluation according to the specific net work or mean effective pressure. Accordingly, the
necessary conditions for these parameters to be maximum depending on ψ 1 . and ψ 2 are as in table 2.
Table 2. Necessary ψ 1 and ψ 2 conditions for maximum performance parameters
Parameter ψ1 . Effect of ψ 1 ψ2 Effect of ψ 2 .
η th . ⇑. excessively ⇓. highly
wnet . ⇓. highly ⇓. highly
mep ⇔. - ⇑ excessively
As seen in Table 2, ψ 1 should be around 1 and ψ 2 should be low in order to optimize thermal efficiency
and specific net work together. Thus, satisfactory results can be obtained for both thermal efficiency and
specific net work. In this case, qin1 / qin2 = k . For the optimization of the triple parameter, including
the mean effective pressure, ψ 2 should be preferred around 1. In this case, = qin1 / qin2 q=
out1 / qout2 k.
CONCLUSION
In this study, the dual Milller cycle was evaluated in terms of thermal efficiency, specific net work
and mean effective pressure. As it is known, gas power cycles are analyzed only according to thermal
efficiency in thermodynamics textbooks. Here, a simple evaluation is made for the specific net work and
the mean effective pressure. For this, a simple model is created for a situation where the compression
ratio and the maximum temperature are constant. A numerical example is solved for the created model.
According to the results obtained, parameters that will maximize thermal efficiency, specific net work
and mean effective pressure have been determined. The parameters used for comparison are the ratio
of the temperature differences that occur during heat inputs and heat outputs. The results obtained are
particularly attractive to engine designers.
REFERENCES
Abedinnezhad, S., Ahmadi, M. H., Pourkiaei, S. M., Pourfayaz, F., Mosavi, A., Feidt, M., & Shamshirband, S.
(2019). Thermodynamic assessment and multi-objective optimization of performance of irreversible Du-
al-Miller cycle. Energies, 12(20), 4000.
Balmer, R. T, 2011, Modern engineering thermodynamics-textbook with tables booklet. Academic Press.
Borgnakke, C., & Sonntag, R. E., 2020,. Fundamentals of thermodynamics. John Wiley & Sons.
Cengel, Y. A., Boles, M. A., & Kanoğlu, M., 2011, Thermodynamics: an engineering approach. New York: McG-
raw-hill.
Ganesan, V., 2018, Thermodynamics: basic and applied. McGraw-Hill Education.
Gonca, G. (2016). Comparative performance analyses of irreversible OMCE (Otto Miller cycle engine)-DiMCE
(Diesel miller cycle engine)-DMCE (Dual Miller cycle engine). Energy, 109, 152-159.
Gonca, G., Sahin, B., & Ust, Y. (2015). Investigation of heat transfer influences on performance of air-standard
irreversible Dual-Miller cycle. Journal of Thermophysics and Heat Transfer, 29(4), 678-683.
596
Moran, M. J., Shapiro, H. N., Boettner, D. D., & Bailey, M. B., 2010, Fundamentals of engineering thermodyna-
mics. John Wiley & Sons.
Nag, P. K., 2013, Engineering thermodynamics. Tata McGraw-Hill Education.
Pauken, M., 2011, Thermodynamics for dummies. John Wiley & Sons.
Pedrozo, V. B., & Zhao, H. (2018). Improvement in high load ethanol-diesel dual-fuel combustion by Miller cycle
and charge air cooling. Applied energy, 210, 138-151.
Potter, M. C., & Somerton, C. W., 2014, Schaum’s outline of thermodynamics for engineers. McGraw-Hill Edu-
cation.
Rajput, R. K., 2009, Engineering thermodynamics: A computer approach (si units version). Jones & Bartlett Pub-
lishers.
Schmidt, A., 2019, Technical thermodynamics for engineers. Springer Nature: Cham, Suisse.
Whitman, A. M., 2020, Thermodynamics: Basic Principles and Engineering Applications. Springer.
Wu, Z., Chen, L., & Feng, H. (2018). Thermodynamic optimization for an endoreversible Dual-Miller cycle
(DMC) with finite speed of piston. Entropy, 20(3), 165.
Wu, Z., Chen, L., Ge, Y., & Sun, F. (2017). Power, efficiency, ecological function and ecological coefficient of per-
formance of an irreversible Dual-Miller cycle (DMC) with nonlinear variable specific heat ratio of working
fluid. The European Physical Journal Plus, 132(5), 1-17.
You, J., Chen, L., Wu, Z., & Sun, F. (2018). Thermodynamic performance of Dual-Miller cycle (DMC) with
polytropic processes based on power output, thermal efficiency and ecological function. Science China
Technological Sciences, 61(3), 453-463.
597
A RARE PATHOLOGY IN THE ETIOLOGY OF

ABDOMINAL PAIN: JEJUNAL DIVERTICULUM
Emrah Sahin1
1
Dogansehir State Hospital, General Surgery Clinic Malatya, Turkey.
ORCID: 0000-0001-5267-9068
ABSTRACT
Jejunoileal diverticulosis is a rare condition and the course of the disease is mostly asymptomatic.
It is rarely encountered with acute complications. In this case report, a 49-year-old male patient who
presented to the emergency department with acute appendicitis and was found to have asymptomatic
jejunal diverticulum during abdominal exploration during appendectomy is presented.
Keywords: Jejunal diverticulum, acute abdomen, asymptomatic
INTRODUCTION
Although the diverticular disease is mostly a colonic pathology, the incidence of mesenteric diverticula
in the proximal jejunum is very low. Although they are generally asymptomatic, they can cause chronic
nonspecific symptoms and sometimes acute abdomen. Although most of these patients do not require
surgical treatment, complications such as bleeding, perforation, obstruction or persistent abdominal pain
may develop. In the presence of complications, the recommended treatment is segmental small bowel
resection and anastomosis involving the diverticulum (1). We present a case of jejunal diverticulum that
we operated on for acute appendicitis and discovered incidentally.
CASE REPORT
We present a 49-year-old male patient who presented with a one-day history of abdominal pain
and vomiting. On radiological imaging, the small intestines were slightly dilated and free fluid in the
abdomen was seen. By listening, bowel sounds were hypoactive, and there was tenderness and defense in
the entire abdomen on palpation. Rectal examination was unremarkable. Vital parameters were normal.
In laboratory examination, white blood cell value was high and other parameters were normal. There
were several air-fluid levels and gas shadows at the level of the small intestine on the standing direct
abdominal X-ray. Free fluid was detected in the abdomen on ultrasonography (USG).
Our patient underwent laparotomy. On exploration, it was observed that there were diffuse free
fluid and occasional abscesses in the abdomen, in the right lower quadrant of the abdomen, and the
rectovesical space. There was no bile or intestinal contents in the abdomen. Perforation was seen at
the root of the appendix. Appendectomy and extensive washing were performed. Exploration revealed
one diverticulum located on the mesenteric face in the proximal jejunum (Figure 1). He was discharged
uneventfully on the 8th postoperative day following antibiotic treatment.
598
DISCUSSION
Non-Meckelian small bowel diverticula were first found at autopsy by Sir Astley Cooper in 1807 (2).
80% of these diverticula were seen in the jejunum, 15% in the ileum, and 5% in both parts (3). In this
case, jejunal diverticulum was present. Many sizes of small bowel diverticulum have been presented in
the literature. In general, diverticula in the jejunum are larger than those in the ileum (2). It is thought
that small intestinal pseudodiverticula develop as a result of the contraction disorder that occurs after
motor dysfunction of the myenteric plexus or muscle layer, increased intestinal intraluminal pressure,
and as a result, herniation of the submucosa and mucosa from the weak point on the mesentery side
where the vessels enter the intestine (4). They may be diverticular congenital or acquired due to traction.
In our case, we think that it was acquired because of the location.
Jejunoileal diverticula are usually asymptomatic. The diagnosis is often made incidentally during
laparotomy or various radiological imaging studies. To a lesser extent, they present with acute
complications or chronic symptoms. This case was discovered by chance during exploration while being
operated on with the diagnosis of acute appendicitis. No treatment is recommended for asymptomatic
jejunal diverticula. In the presence of acute complications, segmental resection and primary anastomosis
are sufficient. Local resection of the diverticulum is not recommended (1). In this case, an appendectomy
was performed, but the diverticulum was left intact. The reason why resection was not considered in the
case was that no perforation or inflammation was detected.
CONCLUSION
The jejunal diverticulum is a difficult and rare condition to diagnose. No standard recommended
roadmap has been reported for the follow-up and treatment of jejunal diverticulum. Asymptomatic cases
do not require treatment. In the presence of complications, segmental resection and primary anastomosis
may be preferred.
REFERENCES
Dirican A, άnal B, Sόmer F, Baώsόllό N, Φzgόr D, Kύrύmlύoπlu V. Dev Soliter Jejunal Divertikόl Perforasyonu.
2009;16(1):53–5.
Kanat BH, Yur M, Erol F, Φzcan S, Bozan MB, Yazar FM. A rare cause of peritonitis; jejunal diverticulitis: case
report. SiSli Etfal Hastan Tip Bul / Med Bull Sisli Hosp. 2013;(4):209–11.
Kassahun WT, Fangmann J, Harms J, Bartels M, Hauss J. Complicated small-bowel diverticulosis: a case report
and review of the literature. World J Gastroenterol WJG. 2007;13(15):2240.
De Peuter B, Box I, Vanheste R, Dymarkowski S. Small-bowel diverticulosis: imaging findings and review of
three cases. Gastroenterol Res Pract. 2009;2009.
599
Figure 1: Jejunal diverticulum
600
FARKLI BİYOSİDALLERİN ACANTHOSCELIDES

OBTECTUS SAY (COLEOPTERA: BRUCHİDAE) VE
CALLOSOBRUCHUS MACULATUS F. (COLEOPTERA:
BRUCHİDAE) ÜZERİNDEKİ REZİDÜEL ETKİNLİĞİ
Ali Kaan AŞKIN1*, İzzet AKÇA2,3

*1Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Samsun, Türkiye.
2
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Samsun, Türkiye.
3
Agrobigen Ltd. Şti, Samsun Teknopark, Ondokuz Mayıs Universitesi, Samsun, Türkiye.
ORCID Code: 10000-0002-8296-166X, 2,30000-0001-9617-8820
ÖZET
Önemli baklagil tohum zararlılarından olan Callosobruchus maculatus ve Acanthoscelides
obtectus sadece depo, silo, ambar gibi baklagillerin saklandığı alanlarda değil aynı zamanda evlerdeki
kiler veya mutfaklarda da görülmektedir. Bu zararlılara karşı yetiştiricilik yapılan alanlarda veya
depolanma süresince çeşitli mücadele olanağı bulunmaktadır. Ancak mutfak, kiler, restaurant gibi
kentsel yaşamın görüldüğü alanlarda bu zararlıyla mücadele imkanı çok sınırlıdır. Bu çalışmada,
kentsel alanlardaki depolama yerlerinde de görülen, önemli depolanmış ürün zararlılarından olan C.
maculatus ve A. obtectus’a karşı, ülkemizde bazı kentsel haşerelerin kontrolünde kullanılan farklı
aktif maddeli Schock-out SC12 (Alfacypermethrine), K-othrine SC50 (Deltamethrine) ve Zinon
EC (Permethrine+Tetramethrine+PBO) ticari isimli biyosidallerin rezidüal etkinliğini belirlemek
amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada biyosidallerin rezidüal etkinliğini belirlemek amacıyla 4 adet
deneme (uygulamadan 1 gün, 10 gün, 20 gün, 30 gün sonra böcek salımı) kurulmuştur. Çalışmada
kullanılmak üzere bir günlük ergin böcek kültürleri laboratuvar koşullarında elde edildikten sonra
denemeler 4’er tekerrürlü olarak 25±2°C, %65±5 nisbi nem ve 16:8 aydınlık-karanlık koşullarında
iklim kabininde steril plastik petrilerde yürütülmüş olup 7 gün boyunca her gün takip edilerek canlı/
ölü bireyler not edilmiştir. Çalışma sonucunda biyosidal uygulamasından 1 gün sonra yapılan böcek
salımında her iki böcek türü arasından en yüksek etki A. obtectus zararlısına karşı %90 oranında
Permethrine+Tetramethrine+PBO ve Deltamethrine uygulamalarında ortaya çıkmıştır. C. maculatus
zararlısında ise Permethrine+Tetramethrine+PBO uygulamasında %70, Deltamethrine uygulamasında
%60 ölüm ortaya çıkmıştır. Biyosidal uygulamasından 30 gün sonra böcek salımında A. obtectus
bireylerinde Deltamehtrine ve Permethrine+Tetramethrine+PBO’de %60 ölüm meydana gelmiştir. C.
maculatus zararlısında ise sadece K-othrine (Deltamethrine) biyosidali %50 ölüm meydana getirmiş,
diğer biyosidallerde %50’nin altında ölüm görülmüştür. Sonuç olarak çalışmada kullanılan biyosidallerin
A. obtectus zararlısına karşı daha fazla etkili olduğu anlaşılmıştır. Biyosidallerin hepsinde uygulama
zamanı ile böcek temas zamanı arasındaki süre farkı uzadıkça rezidüal etkinliğin düştüğü tespit
edilmiştir. Çalışmada kullanılan her iki zararlı türüne karşı, çalışmada kullanılan biyasidaller arasından
Zinon (Permethrine+Tetramethrine+PBO) ve K-othrine (Deltamethrine) isimli biyosidallerin daha etkili
olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kentsel entomoloji, Fasulye tohum böceği, Börülce tohum böceği
601
RESIDUAL EFFECTIVENESS OF DIFFERENT BIOCIDALS ON

Acanthoscelides obtectus Say. (COLEOPTERA: BRUCHIDAE) and
Callosobruchus maculatus F. (COLEOPTERA: BRUCHIDAE)
ABSTRACT
Callosobruchus maculatus and Acanthoscelides obtectus, which are important legume seed pests,
can be seen not only in storage and silos, where legumes are stored, but also in pantries or kitchen. There
are various means of management method against these pests in cultivation areas or during storage.
However, the possibility of management this pest is very limited in areas where urban life is seen such
as kitchens, cellars and restaurants. In this study, it was carried out to determine the residual efficacy
of the bearing diffirent active ingredient biocides Schock-out SC12 (Alphacypermethrine), K-Othrine
SC50 (Deltamethrine) and Zinon (Permethrine+Tetramethrine+PBO) EC, which are used in the control
of some urban pests, against C. maculatus and A. obtectus, which are also seen in storage areas in urban
areas. In the study, 4 trials (Insect release 1 day, 10 days, 20 days, 30 days after application) were set
up to determine the residual efficacy of biocides. After one-day adult insect cultures to be used in the
study were obtained in laboratory conditions, the experiments were carried out in sterile plastic petri
dishes in a climate cabinet at 25°C, 70% humidity and 16:8 light-dark conditions with 4 replications.
Live/dead individuals were noted by monitoring daily for 7 days. As a result of the study, the highest
effect among both insect species in the insect release performed 1 day after the biocidal application was
observed in the applications of Permethrine+Tetramethrine+PBO and Deltamethrine at a rate of 90%
against A. obtectus. The mortality for Permethrine+Tetramethrine+PBO and Deltamethrine were 70%
and 60% respectively against C. maculatus. In the insect release 30 days after the biocidal application,
60% mortality occurred in Deltamehtrine and Permethrine+Tetramethrine+PBO against A. obtectus.
Only K-othrine (Deltamethrine) biocidal caused 50% mortality in C. maculatus pest, while less than
50% mortality was observed in other biocides. As a result, it was understood that the biocidals used in
the study were more effective against A. obtectus than C. maculatus. It was determined that the residual
effectiveness decreased as the time difference between the application time and the insect contact time
increased. It was concluded that the biocidals Zinon (Permethrine+Tetramethrine+PBO) and K-othrine
(Deltamethrine) among the biocidals used in the study were more effective against both pest species
used in the study.
Keywords: Urban entomology, Cowpea weevil, Bean weevil.
1) GİRİŞ
Geçmiş zamandan günümüze Dünya nüfusu kayda değer biçimde artmıştır. Özellikle ikinci Dünya
savaşının olumsuz etkilerinin ortadan kalmaya başladığı 1960’lı yıllardan itibaren nüfus artış hızı yukarı
yönlü bir ivme kazanmıştır. Birleşmiş Milletlerin her yıl düzenli olarak hazırladığı nüfus artış hızı ve
bunun nedenlerinden bahsedilen raporda 2010 ile 2030 yılları arasında nüfus artış hızının yaklaşık %1-
1.5 arasında olacağı açıklanmıştır (Anonim, 2022a). Artan dünya nüfusunu doyurabilmek için tarımsal
ürünlerdeki verim kaybını en alt seviyeye indirmemiz gerekmektedir. Baklagiller eski çağlardan itibaren
insanoğlunun besin ihtiyacını karşılayan temel ürünlerdendir (Adak ve ark., 2015). Baklagiller içerisinde
nohut, fasulye ve börülce yüksek üretim miktarıyla ön plana çıkmaktadır. Bunun yanında içerdikleri
proteinle dünya nüfusunun beslenmesi için gerekli olan protein miktarının %10’unu karşılamaktadırlar
(Özkaya, 2013). Nohut bitkisinin orjinin Doğu Akdeniz ve Güney-Asya olarak bilinmektedir. Baklagiller
içerisinde nohut Dünya’da yaklaşık 15 milyon ha alanda yetiştirilerek yaklaşık 15 milyon tonluk bir
üretime sahiptir. Türkiye ise 2021 yılında 517.785 ha ekim alanı ile beşinci sırada olmasına karşın alan
verimi (1.216 t/ha) açısından yirmi ikinci sırada yer almaktadır (FAO, 2022). Nohutta verim kaybını
etkileyen çeşitli biyotik ve abiyotik faktörler bulunmaktadır. Biyotik faktörlerin içerisinde depolanmış
602
ürün zararlıları oldukça önem arz etmektedir. Depolanmış ürün zararlıları, gelişmiş ülkelerde depolanan
nohut gibi baklagil ve tahıllarda yaklaşık %5-10, gelişmekte olan ülkelerde ise %20’den fazla ürün
kaybına neden olabilmektedir (Philips ve Trone, 2010; Hernandez ve ark., 2015; Golden ve ark., 2017;
Singh ve Yadav 2020).
Nohut, fasulye ve börülce gibi baklagiller silo ve ambar gibi yerlerde depo edilmelerinin yanı sıra,
evlerdeki ve restorantlardaki mutfak dolapları veya kiler gibi alanlarda da depo edilmektedir. Bu ürünlerde
ürün kaybına sebep olan depolanmış zararlılarından bazıları bu alanlarda da problem oluşturmaktadır.
A. obtectus ve C. maculatus çok döl vermelerinden dolayı bu zararlılar arasında oldukça önemlidir. Bu
zararlıların her ikisi de Coleoptera takımı içerisinde depolanmış ürün zararlılarının sıklıkla bulunduğu
Bruchidae familyası içerisindedir. Bu zararlılar hem depoda hem de tarlada zarar yapmalarından dolayı
önemi artmaktadır. A. obtectus zararlısı yaklaşık 3-5 mm boyunda, koyu yeşil kahverengimsi renkdedir.
Zararlı yumurtasını tane üzerine bıraktıktan sonra çıkan larvası tane içerisine girerek beslenmektedir.
Tane içerisinde beslenen larva yaklaşık 20-25 gün sonra pupa olmaktadır. Pupa dönemi 10-12 gün
sürdükten sonra ergin birey tane dışarısına çıkar. Yılda ortalama bölgelere göre değişmekle birlikte 3-5
döl vermektedir (Şen ve ark., 2020; Anonim, 2022b). C. maculatus yaklaşık 2.5-3.5 boyda olup, erginin
vücudu oval şekildedir ve üzeri kızıl kahve, parlak sarı ve beyaz tüylerle örtülmüştür. Genel olarak
yaşayışı A. obtectus’a benzemesine ragmen ergin diyapozu bu türde bulunmamaktadır. Bölgelere göre
değişim göstermesine rağmen yılda ortalama 4-5 döl vermektedir (Beck and Blumer, 2014; Anonim,
2022b).
Bu zararlılar her ne kadar sadece depolanmış ürün zararlı olarak gözükse de, nohut gibi ürünlerin
kullanıldığı mutfak veya kiler gibi kentsel alanlarda görülerek bir nevi kentsel zararlı olarak da
düşünülebilirler. İnsanlar mutfaklarında veya diğer yaşam alanlarında bu küçük böcekleri gördüğünde,
bunları yok etme ihtiyacı duymaktadırlar. Ancak insan yaşam alanlarında herhangi bir böcek
öldürücü tarım ilacı insektisit kullanmaları sakıncalı ve yasaktır. Bu nedenle ev içlerinde insektisit
yerine insan yaşam alanlarında görülen haşerelere karşı ruhsat almış ve mücadelelerinde kullanılan
biyosidaller kullabilir. Ancak bu biyosidallerin depolanmış ürün zararlılarına üzerine doğrudan
etkilerinin incelendiği çalışmalar oldukça sınırlıdır (Sağlam ve ark., 2016; Papanikalou ve ark., 2021).
Gerçekleştirilen bu çalışmada kentsel alanlarda da görülen önemli depolanmış ürün zararlılarından
olan A. obtectus ve C. maculatus’a karşı bazı biyosidallerin rezidüel etkinliğinin ortaya çıkarılması
amaçlanmıştır.
2) MATERYAL VE METOT
2.1) Böcek Kültürünün Oluşturulması

Çalışmada kullanılan böcek kültürü Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü Entomoloji
labaratuvarındaki stok böcek kültüründen elde edilmiştir. Bu stok kültürden az sayıda farklı cinsiyette
ergin birey alınmış ve çalışmada kullanılacak böcek kültürünü sağlamak amacıyla 1 litrelik cam
kavanozlara yerleştirilmiştir. Çalışmada bir günlük erginler kullanılmıştır. Kanavozların içerisine,
herhangi bir bulaşıklık olmaması amacıyla daha önce -18°C’de 72 saat tutulmuş 250 g nohut konulmuştur.
Kavanozların ağızları böcek çıkışı olmaması için tülbentle kapatılmıştır. Çalışmada bir günlük erginler
kullanılacağından, hazırlanan kavanozlar 25±2°C, %65±5 nem ve 16:8 ışıklanma süresinde iklim
kabininde bir gün süreyle tutulmuştur. Bir gün (24 saat) sonra bu kültürden ergin böcekler elenerek
uzaklaştırılmıştır. Böylece bir günlük yumurtalı kültür elde edilmiştir. Bu kültür, bir günlük erginler
çıkıncaya kadar iklim kabininde kontrollü şartlar altında (25±2°C, %65±5 nem ve 16:8 ışıklanma süresi)
tutulmuştur. Günlük olarak ergin çıkışı takip edilmiştir. Çalışmada kullanılan her iki böcek türü kültürü
içinde aynı işlemler ayrı ayrı yapılmıştır.
603
2.2) Biyosidallerin Temin Edilmesi

Çalışmada kullanılan biyosidaller bitki koruma ürünleri satış bayilerinden temin edilmiştir. Söz
konusu biyosidallerin ticari ismi, aktif maddeleri, formülasyon tipi ve üretici firma bilgileri Tablo 1.’da
verilmiştir.
Tablo 1. Çalışmada kullanılan biyosidaller
Ticari İsim Aktif Madde Üretici Şirket

K-Othrine SC50 Deltamethrine (50 g/L) Bayer Ltd.
Zinon EC250 Permethrine (%6.5) Aydın Kimya
Tetramethrine (%1.4)
PBO (%7)
Shock out SC12 Alfacypermethrine (%12) Dual Kimya
2.3) Callosobruchus maculatus ve Acanthoscelides obtectus’a

Biyosidallerin Uygulanmasύ
K-Othrine SC50, Shock out SC12 ve Zinon EC250 biyosidallerinin uygulamadan 1, 10, 20, 30
gün sonraki rezidüel etkinliklerini belirlemek üzere toplam 4 deneme kurulmuştur. Denemelerde
biyosidallerin dozları 2 m2’lik alana uygulanacak şekilde uygulama dozları göz önünde bulundurularak
hazırlanmıştır. Çalışmada 2 m2’lik bir alan metre yardımıyla ölçülerek hesaplanmış, bu alana petri
kapları yerleştirilerek uygulamalar yapılmıştır. Biyosidal uygulamasından 1 gün sonra böcek salınarak
deneme 1, 10 gün sonra böcek salınarak deneme 2, 20 gün sonra böcek salınarak deneme 3 ve 30 gün
sonra böcek salınarak deneme 4 kurulmuştur. Tüm denemeler A. obtectus ve C. maculatus için ayrı
olarak yapılmıştır. Denemeler, her bir biyosidal için 4 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her tekerrüre 5’er
adet ergin birey bırakılarak böceklerin ilaçlı yüzey ile teması sağlanmıştır. Çalışmada kullanılan bireyler
temas yüzeyinde 30 dakikalık temas süresinden sonra uygulama yüzeylerindeki bireyler temiz dinlenme
kaplarına alınmıştır. Bireyler için yeterli besin ve nem ihtiyaçları karşılanmıştır. Çalışmada ergin bireyler
24 saat aralıkla 7 gün boyunca takip edilerek ölü ve canlı bireyler dikkatlice kayıt edilmiştir. Deneme
süresince böcekler 25±2°C sıcaklık, %65±5 nem ve 16:8 fotoperiyot koşullarında iklim kabininde
tutulmuştur.
2.4) Verilerin Değerlendirilmesi

Çalışma sonucunda 7 gün boyunca ölü ve canlı olarak kayıt edilen böceklerden ölü bireyler ayrı bir
kaba alınmıştır. Başlangıçtaki canlı bireyler ile uygulama sonrası günlük canlı bireyler karşılaştırılarak
ölüm oranı belirlenmiştir. Kontrolde ölüm oranı %5’in altında olduğu için Abbott formülü ile düzeltme
yapılmamıştır. Deneme sonucunda elde edilen 7. gün verileri SPSS ver 21. (SPSS) analiz programında
tek yönlü varyans analizi uygulanmış olup, ortalamalar arasındaki farklılıklar 0.05 önem seviyesinde
Duncan testine göre ortaya konulmuştur.
3) BULGULAR VE TARTIŞMA
A. obtectus ve C. maculatus’a karşı farklı biyosidallerin rezidüal etkinliğini belirlemek için yapılan
bu çalışmada, farklı aktif maddeler içeren biyosidallerin fasulye tohum böceğine uygulanması sonucu
ortaya çıkan ölüm oranları Tablo 2.‘da verilmiştir.
604
Tablo 2. Çalışmada kullanılan biyosidallerin A. obtectus erginleri üzerine toksik etkisi
Toplam Ölüm Oranı (%)

Denemeler Biyosidaller Böcek
1.gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün 6.gün 7.gün
Sayısı
Shock-out 20 10 25 40 55 60 60 65±5 B
Zinon 20 15 35 55 70 80 85 90±5,77 A
1.gün
K-Othrine 20 20 35 55 75 85 90 90±5,77 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 0 5C
Shock-out 20 5 15 15 15 30 30 40 B
Zinon 20 10 25 30 40 55 70 80±8,16 A
10.gün
K-Othrine 20 15 35 45 50 70 80 85±5 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 0 5C
Shock-out 20 0 5 10 10 20 25 25±5 B
Zinon 20 10 25 30 45 55 60 70±5.77 A
20.gün
K-Othrine 20 10 25 40 50 55 70 75±9.57 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 5 5C
Shock-out 20 0 0 5 10 20 20 20 B
Zinon 20 5 15 25 35 50 55 60 A
30.gün
K-Othrine 20 5 20 30 45 50 60 60 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 0 5C
*Verilere tek yönlü varyans analizi uygulanmış olup, ortalamalar arasındakki farklılıklar 0.05 önem
seviyesinde DUNCAN testine göre ortaya konulmuştur. Aynı sütundaki farklı küçük harfler istatistiksel
açıdan farklılık ifade eder.
Çalışma sonucunda A. obtectus’a karşı tüm denemelerde Zinon ve K-othrine isimli preparatlar
Shock-out isimli biyosidal preparattan daha fazla etki göstermiştir. Zinon preparatı uygulamasından
1, 10, 20, 30 gün sonra yapılan böcek salımlarında A. obtectus’da 7. gün’de sırasıyla %90, %80, %70
ve %60 oranında ölüm meydana gelmiştir. K-othrine preparatında da buna benzer olarak sırasıyla
%90, %85, %75 ve %60 ölüm oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır. Schock-out isimli ticari preparat bu iki
preparatla kıyasla A. obtectus zararlısına karşı daha az etkili olmuştur. Yapılan analizler sonucunda tüm
denemelerde Zinon ve K-othrine isimli preparatların A. obtectus erginlerine karşı 7. gün verilerine göre
önemli düzeyde etkili çıkmıştır.
Daglish ve ark. (1993) bazı organik fosforlu ve sentetik pyretroitli insektisitlerin özel depolama
koşullarında A. obtectus erginlerine karşı etkinliğini araştırmıştır. Bu çalışma sonucunda organik
fosforlu bileşiklerin sentetik pyretroitlilere kıyasla 36 haftalık depolama süresinde etkinliğini daha çabuk
kaybettiğini ortaya koymuştur. Çalışmada kullanılan sentetik pyretroitli maddeler arasından Permethrine
ve Deltametrine’nin etkinliğini en uzun süre koruyan bileşikler olduğunu belirtmişlerdir. Benzer bir
çalışma Kljajić ve ark. (2002) tarafından gerçekleştirilmiştir. Yaptıkları çalışmada deltamethrine ve
pirimiphos-methly ile uygulama yapıldıktan 6-12 ay sonra A. obtectus’ a karşı öldürücü etkisi olup
olmadığı incelenmiştir. Her iki kimyasalında bu zararlıya karşı toz formulasyonlarının ergin bireyde tam
ölüm meydana getirdiği ancak sıvı formülasyon uygulamasının zaman geçtikçe etkisinin azalarak düşük
miktarda ölüm meydana getirdiğini belirtmiştir. Bu çalışmalar bizim yaptığımız çalışmayla benzer olarak
deltamethrine kimyasalının belirli bir süre sonra bile etkinliğini sürdürdüğü görülmektedir. Ancak bizim
yaptığımız çalışmada uygulama ile böcek teması arasında süre 30 güne çıktığında deltamethrine’nin
etkisinin yaklaşık %40 düştüğü gözlemlenmiştir. Sağlam ve ark. (2016), spinoteram ve mukayese ilaç
olarak deltamethrine kullanılarak A. obtectus’a karşı rezidüal toksisiteyi belirlemeye yönelik bir çalışma
605
gerçekleştirmiştir. Çalışma sonucunda spinoteram’ın 1 ppm konsantrasyonunda yüksek etki gösterdiğini

belirtirken, deltamethrine’nin tavsiye dozunun 1. günden itibaren yüksek toksisite gösterdiğini
belirtmiştir. Haddi ve ark. (2018), deltamethrine ve farklı uçucu yağların fasulye tohum böceğinin çeşitli
hayat parametlerine ve canlılığına etkisini incelemişlerdir. Deltamethrine’nin çalışmada kullanılan
uçucu yağlardan daha yüksek oranda A. obtectus’a karşı etkili olduğunu bildirmiştir. Sulejmani (2019),
A. obtectus’a karşı mücadelede kullanılan yöntemlerin etkinliğini 8 aylık bir çalışmayla incelemiştir.
Çalışmada sarı yapışkan tuzak ve deltamethrine’nin etkinliğini araştırmıştır. Çalışma sonucunda
deltamethrine uygulamasının, sarı yapışkan tuzak uygulamasından daha etkili olduğu sonucuna
varmıştır. İlaçlama yapılmayan depolarda kilo kaybı ortalama %37.8 iken, ilaçlama yapılan odalarda bu
kaybın %6’nın altında olduğunu belirtmiştir. Hategekımana ve Erler (2022) pyretrium kökenli içerisinde
PBO (piperonyl butoxide) olan bir ticari ürünü A. obtectus’a karşı etkinliğini incelemiştir. Çalışma
sonucunda preparatın insektisidal aktivitesinin düşük olduğunu ve daha düşük dozlarda ve daha kısa
maruz kalma sürelerinde hızlı olmadığını ve %80’den fazla bir yetişkin ölüm oranı elde etmek için daha
yüksek dozlara ve daha uzun süre maruz kalmalara ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir. Bu çalışmalara
benzer sonuçlar bizim çalışmamızda da ortaya çıkmıştır. Yaptığımız bu çalışma sonucunda çalışmada
kullanılan biyosidaller arasında rezidüal etkinlik açısından en iyi sonuç deltamethrine ve permethrine
içeren preparatlardan elde edilmiştir. Bu yönüyle geçmiş yapılan çalışmalar bizim yaptığımız çalışmayı
destekler niteliktedir. Ancak çalışmamızda zamanla kimyasalların etkilerini yaklaşık %20-40 oranında
kaybettikleri anlaşılmaktadır.
C. maculatus erginlerine karşı biyosidallerin ortaya çıkarmış olduğu ölüm oranı Tablo 2.’de verilmiştir.
Biyosidal uygulamasından 1 gün sonraki böcek salımında 7. gün sonunda en yüksek etki %70 ile Zinon
preparatında görülmüştür. Tablo 2.’dan da görüleceği üzere tüm preparatların etkinliği uygulama zamanı ile
böcek temas zamanı arasında geçen süre arttıkça azalmıştır. Biyosidal uygulamasından 30 gün sonra yapılan
böcek salımında K-othrine preparatı %50 etkinlik gösterirken sırasıyla Zinon %45 ve Schock-out %20
etkinlik göstermiştir. Preparatların C. maculatus’un etkinliği sıralandığında Schock-out en düşük etkinlik
gösteren preparat olurken, Schock-out’la kıyasla Zinon ve K-othrine daha yüksek etkinlik göstermiştir.
Tablo 3. Çalışmada kullanılan biyosidallerin C. maculatus erginleri üzerine toksik etkisi
Toplam Ölüm Oranı (%)

Denemeler Biyosidaller Böcek
1.gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün 6.gün 7.gün
Sayısı
Shock-out 20 5 5 25 30 30 35 35±5 B
Zinon 20 5 20 30 45 55 60 70±5.77 A
1.gün
K-Othrine 20 10 15 25 35 45 55 60 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 0 5±5 C
Shock-out 20 0 0 10 20 25 30 35±5 B
Zinon 20 5 15 25 35 45 50 60±8.16 A
10.gün
K-Othrine 20 10 20 25 30 45 55 60 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 0 5±5 C
Shock-out 20 0 0 5 5 5 10 15±5 B
Zinon 20 0 10 15 30 45 45 50±5.77 A
20.gün
K-Othrine 20 0 10 20 25 35 35 45±5 A
Kontrol 20 0 0 0 0 0 5 5±5.77 B
Shock-out 20 0 5 5 10 15 15 15±5 B
Zinon 20 0 5 15 20 35 40 45±5 A
30.gün
K-Othrine 20 0 10 20 25 35 45 50±5.77 A
Kontrol 20 0 0 0 0 5 5 5±5.77 B
*Verilere tek yönlü varyans analizi uygulanmış olup, ortalamalar arasındakki farklılıklar 0.05 önem
seviyesinde DUNCAN testine göre ortaya konulmuştur. Aynı sütundaki farklı küçük harfler istatistiksel
açıdan farklılık ifade eder.
606
Yapılan bu çalışmada deltamethrine ve diğer aktif maddelerin rezidüal etkinliğinin belirli

süreler sonrasında belirli miktarlarda düştüğünü tespit edilmiştir. Benzer bir çalışmada Spinosad ve
deltamethrine’nin C. maculatus üzerinde akut olarak %70’in üzerinde tkinlik gösterdiğini ancak 5 ay
sonraki rezidüel etkinlikte spinosad’ın %80, deltamethrine’nin %15 etkinlik gösterdiği açıklanmıştır
(Sanon ve ark., 2010). Bu sonuç bizim yaptığımız çalışmayı desteklemektedir. Çalışmada uygulama ile
böcek salımı arasındaki süre 1 gün olduğunda Schock-out, Zinon ve K-othrine biyosidalleri sırasıyla
%35, %70 ve %60 oranında etkinlik göstermişlerdir. Ancak bu süre 30 güne çıktığında etkinlikler
sırasıyla %15, %45 ve %50 olarak bulunmuştur. Suleiman ve Suleiman (2014), gerçekleştirdikleri
çalışmada farklı bitkisel içerikli tozların C. maculatus üzerindeki etkisini araştırmıştır. Bu çalışmada
bitkisel materyallerin yanında permethrine’de kullanılmıştır. Çalışma sonucunda uygulamadan 14
gün sonra bitkisel içerikli tozlar en fazla %90 oranında ölüm meydana getirirken permethrine %100
oranında meydana getirdiğini bildirmişlerdir. Sular’ın (2016) yaptığı çalışmada spinosad, spinoteram
ve deltamethrine ‘nin C. maculatus üzerindeki rezidüal etkisini incelemiştir. En uzun süreli rezüdiel
etkinin deltamethrine aktif maddesinde görüldüğünü belirtmiştir. Fouad ve Abeer (2021) thiamethoxam,
deltamethrine ve botanik insektisitlerin C. maculatus üzerindeki etkisini araştırmıştır. Çalışma
sonucunda thiamethoxam en yüksek toksisiteyi gösterdiği, bunu deltamethrine’nin takip ettiği ve en az
etkiyi rezene tohumunun gösterdiğini bildirmiştir. Bizim yaptığımız çalışmada, bu çalışmalara paralel
olarak deltamethrine içeren biyosidal preparatlar arasında yüksek etki göstermiştir.
Yaptığımız çalışmada her iki zararlı türe karşı ayrı ayrı çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Çalışmada kullanılan
zararlılar her ne kadar depolanmış ürün zararlısı gözüksede kentsel alanlarda da görülmektedir. Sentetik
pyretroidli bileşikler bu zararlılara karşı depolanmış ürünlerde ruhsatlıdır. Bu nedenle çeşitli çalışmalarda
mukayese pestisit olarak tercih edilmiştir (Sağlam ve ark., 2016; Nwosu, 2019). Bizim çalışmamızda
kullandığımız kimyasallar kentsel alanlarda görülen haşerelere karşı ruhsatlıdır ve bunların rezidüel
etkinlikleri farklı çalışmalarla incelenmiştir (Jahan and Shahid, 2013; Kemabonta ve ark., 2014; Bergh ve
Quinn 2018). Papanikalou ve ark. (2021), 4 farklı insektisitin (Thiamethoxam, Pirimiphos-Methyl, Alpha-
Cypermethrin ve Deltamethrin) Ephestia kuehniella (Zeller, 1879) (Lepidoptera: Pyralidae) ve Tribolium
confusum’a (Duv., 1863) (Coleoptera: Tenebrionidae) karşı etkilerini incelemiştir. Çalışmalar sonucunda
tüm bu kimyasalların kontrole göre E. kuehniella ve T. confusum ölüm oranlarını artırdığını bildirmişlerdir.
Bunun gibi çeşitli çalışmalar ve bizim yaptığımız çalışma gibi çalışmaların sonuçları irdelendiğinde depo,
silo veya ambar gibi alanlarda tarımsal ürünlerde ruhsatlı olarak kullanılan çeşitli kimyasalların, kentsel
alanlarda da sorun yaratan depolanmış ürün zararlılarına karşı etkili olacağı düşünülmektedir.
4) SONUÇ VE ÖNERİLER
Depolanmış ürün zararlılardan olan C. maculatus ve A. obtectus oldukça önemli iki zararlı türüdür.
Bu zararlılar özellikle tanelerde beslenme sonucu %15-50 oranında kayıp meydana getirdiği tahmin
edilmektedir (FAO, 2012; Abass ve ark., 2014; Manandhar ve ark., 2018). Bu zararlılar silo, ambar gibi
depoların yanı sıra evlerdeki mutfak ve diğer yaşam alanlarında görülebilmektedir. Bu nedenle kentsel
zararlı olarak da değerlendirilmesi mümkündür. Kentsel alanlarda görülen zararlılara karşı biyosidal
ürünler kullanılmaktadır. Bu ürünlerin içerdiği bazı aktif maddeler depolanmış ürün zararlılarında
insektisit olarak da ruhsatlandırılmıştır. Bu çalışmada sonucunda biyosidal olarak kullanılan ancak
depolanmış ürün zararlılarına karşı da etkili olabileceği düşünülen 3 farklı biyosidalin rezidüel etkinliği
araştırılmıştır. Yapılan çalışmada Zinon ve K-Othrine biyosidalleri Schock-out’dan daha etkili olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu iki biyosidalin’de özellikle uygulama ile böcek teması arasındaki
süre 20 günü aştığında depolanmış ürün zararlılarına etkinliklerinin yaklaşık olarak %25-30 oranında
düştüğü yapılan çalışma sonucunda görülmüştür. Çalışmada kullanılan böceklerden A. obtectus’un
biyosidallere karşı daha hassas olduğu görülmüştür. Yapılan çalışma sonucunda günümüzde insan yaşam
alanlarındaki haşerelerin kontrolünde kullanılan biyosidalllerin A. obtectus ve C. maculatus erginlerine
de etkili olduğu belirlenmiştir. Mutfaklarımızda bulgur, pirinç, fasulye, bisküvi, kuruyemiş gibi çeşitli
depo ürünleri ile gelen diğer zararlılara karşı da biyosidallerin etkinliğinin araştırılması önerilmektedir.
607
KAYNAKLAR
Abass AB, Ndunguru G, Mamiro P, Alenkhe B, Mlingi N, Bekunda M 2014. Post-harvest food losses in a maize-
based farming system of semi-arid savannah area of Tanzania. J Stored Prod Res, 57:49–57.
Adak MS, Kayan N, Benlioğlu B 2015. Yemeklik tane baklagiller üretiminde değişimler ve yeni arayişlar. Türkiye
Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, Ankara.
Anonim, 2022a. World Population Prospects 2022, United Nations Department of Economic and Social Affairs
World Population Prospects 2022: Summary of Results 54. Avaible at: https://population.un.org/wpp/Pub-
lications/ [01/07/2022]
Anonim, 2022b. Zirai mücadele teknik talimatları. Avaible at: https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Belgeler/
Teknik%20tal%C4%B1matlar%202008/C%C4%B0LT%201.pdf [10/07/2022]
Beck CW, Blumer LS 2014. A handbook on bean beetles, Callosobruchus maculatus. National Science Founda-
tion. URL: http://www. beanbeetles. org/handbook. pdf (01/07/2022).
Bergh JC, Quinn NF 2018. Can the dispersal behavior of Halyomorpha halys (Hemiptera: Pentatomidae) inform
the use of insecticide-treated netting to mitigate homeowner issues from its fall invasion?. Environmental
entomology, 47(6): 1501-1508.
Castracani C, Bulgarini G, Giannetti D, Spotti FA, Maistrello L, Mori A, Grasso DA 2018. Changes in the insecti-
cide susceptibility and physiological trade-offs associated with a host change in the bean weevil Acanthos-
celides obtectus. J Pest Sci, 91:459–468 .
Daglish GJ, Hall EA, Zorzetto MJ, Lambkin TM, Erbacher JM 1993. Evaluation of protectants for control of
Acanthoscelides obtectus (Say)(Coleoptera: Bruchidae) in navybeans (Phaseolus vulgaris (L.)). Journal of
stored products research, 29(3): 215-219.
FAO, 2012. www.faostat.org. Accessed on 14th June 2022.
FAO, 2021. Food and Agriculture Organization of the United Nation. Avaible at: http://www.fao.org/
faostat/en/#data/QC. (Date of Access: 01/07/2022).
Fouad EA, Abotaleb AO 2021. Sublethal effects of two insecticides, deltamethrin, thiamethoxam and the botani-
cal insecticide (Foeniculum vulgare Mill.) on Callosobruchus maculates (Fabr.)(Coleoptera: Bruchidae).
Egyptian Academic Journal of Biological Sciences, 14(1): 255-269.
Golden G, Quinn E, Shaaya E, Kostyukovsky M, Poverenov E 2018. Coarse and nano emulsions for effective
delivery of the natural pest control agent pulegone for stored grain protection. Pest management science,
74(4), 820-827.
Hategekimana A, Erler F 2022. Laboratory and field evaluation of a pyrethrum-based product (Agrothrin®) for the
protection of stored beans from Acanthoscelides obtectus (Say) (Coleoptera: Chrysomelidae) in Rwanda.
Int J Trop Insect Sci, 42:471–478.
Hernandez JNF, Daglish GJ, Hagstrum DW, Leslie JF, Phillips TW, Scoglio C, Thomas-Sharma S, Walter GH,
Garrett KA 2015. Ecological networks in stored grain: key postharvest nodes for emerging pests, Pathogens
and Mycotoxins BioScience, 65(10): 985–1002.
Jahan N, Shahid A 2013. Evaluation of resistance against deltamethrin and cypermethrin in dengue vector from
Lahore, Pakistan. J. Anim. Plant Sci, 23(5): 1321-1326.
Kemabonta KA, Ohadiwe A, Adetoro FA 2014. Toxicological and residual effect of Deltamethrin and Chlorpyrifos
against the German cockroach, Blattella germanica (Linnaeus)(Insecta: Blattodea: Blattellidae). Journal of
Entomology and Nematology, 6(7): 90-97.
Kljajić P, Miloševski N, Perić I 2002. Residual activity of pirimifos-methyl and deltamethrin against Plodia in-
terpunctella Hubner and Sitotroga cerealella Olivier in maize and Acanthoscelides obtectus say in beans.
Pesticidi, 17(3-4): 111-123.
Manandhar A, Milindi P, Shah A 2018. An overview of the post-harvest Grain storage practices of smallholder
farmers in developing countries. Agriculture, 8(4):57.
608
Nwosu LC 2019. Assessment of bone charcoal dusts of six species of mammal for the postharvest control of Callo-
sobruchus maculatus Fabricius (Coleoptera: Chrysomelidae) infestations of cowpea seeds: can the charcoal
dust affect seed viability in laboratory and in field?. Food Quality and Safety, 3(4): 279-287.
Özkaya E 2013. Yemeklik tane baklagiller’in Türkiye ekonomisindeki önemi. Ziraat Mühendisliği , 360:22-31.
Papanikolaou NE, Kavallieratos NG, Boukouvala MC, Malesios C 2021. (Quasi)-binomial vs. gaussian models
to evaluate thiamethoxam, pirimiphos-methyl, alpha-cypermethrin and deltamethrin on different types of
storage bag materials against Ephestia kuehniella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) and Tribolium confusum
Jacquelin du Val (Coleoptera: Tenebrionidae). Insects, 12(2): 182.
Phillips TW, Throne JE 2010. Biorational approaches to managing stored-product insects. Annu Rev Entomol, 55:
375-397.
Sağlam Ö, Tunaz H, Er MK 2016. Residual toxicity of Spinetoram against to bean weevil, Acanthocelides obtectus
Say. (Coleoptera: Bruchidae) on bean. Turkish Journal of Entomology, 40(1).
Sanon A, Ba NM, Binso-Dabire CL, Pittendrigh BR 2010. Effectiveness of Spinosad (Naturalytes) in controlling
the cowpea storage pest, Callosobruchus maculatus (Coleoptera: Bruchidae). Journal of economic entomo-
logy, 103(1): 203-210.
Şen K, Koca AS, Kaçar G 2020. Fasulye Tohum Böceği Acanthoscelides obtectus Say (Coleoptera: Chrysomeli-
dae)’un Önemi, Biyolojisi, Zararı ve Mücadelesi. Journal of the Institute of Science and Technology, 10(3):
1518-1527.
Singh J, Yadav AN (Eds.). 2020. Natural bioactive products in sustainable agriculture. Springer Nature.
SPSS I 2012. SPSS version 21.0. IBM SPSS, Chicago, Illinois, USA.
Sular M 2016. Spinosyn grubu bazı insektisitlerin börülce tohum böceği, Callasobruchus maculatus (F.) (Coleop-
tera: Bruchidae)’a karşı rezidüel toksisitesinin belirlenmesi
Suleiman M, Suleiman HY 2014. Control of Callosobruchus maculatus (F.)[Coleoptera: Bruchidae] using leaf
powders of Euphorbia balsamifera L. and Lawsonia inermis L. International Journal of Science, Environ-
ment and Technology, 3(1):100-109.
Sulejmani B 2019. Makedonya’nın tetova şehrinde bulunan kuru fasulye depolarında Acanthoscelides obtectus
(Say)(Coleoptera: Bruchıdae) ile mücadelede kullanılan yöntemlerin etkinliğinin değerlendirilmesi. Dok-
tora Tezi. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı, 47, Bursa.
609
KALP HASTALIKLARINDA YAŞAM KALİTESİ VE

MENTAL SAĞLIK
Betül TAŞPINAR1, Salih BABAOĞLU2*

1İzmir Demokrasi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, İzmir, Türkiye
*2Çanakkale Onsekiz Mart Üniversite Hastanesi, Çanakkale, Türkiye
ORCID: 10000-0002-3106-2285, *20000-0001-7683-5491
ÖZET
Amaç: Kalp hastalıkları çeşitli nedenlerle farklı yaş gruplarında görülmekte ve birçok sistemi
etkilemektedir. Bu etkiler sadece fiziksel olmayıp beraberinde yaşam kalitesi ve mental sağlık da
olumsuz etkilenmektedir. Bu nedenle çalışmamızın amacı kalp hastalıklarında yaşam kalitesi ve mental
sağlığı incelemektir.
Yöntem: Bu çalışmada PubMed, Web of Science ve Cochrane veri tabanları “kalp hastalığı, yaşam
kalitesi, ruh sağlığı, mental sağlık, depresyon ve anksiyete” anahtar kelimeleri kullanılarak tarandı. Bu
anahtar kelimeler, “AND ve OR” birlikte kullanıldı ve yayın dili İngilizce olan makaleler dahil edildi.
Bulgular: Bir veya daha fazla kronik hastalığı olan bireylerin %30’undan fazlasının, anksiyete ve
depresyon gibi mental sağlık sorunları bulunmakta ve bu durum sağlık harcamalarının yaklaşık %45 oranında
artışına yol açmaktadır. Depresyon, kalp hastalıkları olan hastalarda oldukça yaygın olarak görülmektedir ve
olumsuz sonuçları hastalığın şiddetine göre artış göstermektedir. Koroner arter hastalığı ve kalp yetmezliği
olan her 5 hastadan birinin depresyonda olduğu bildirilmiştir. Bu oran genel popülasyondaki oranın en az
3 katından daha fazladır. Kalp hastalıklarında depresyon ve anksiyete, bireylerde düşük yaşam kalitesine
neden olmaktadır. Düşük yaşam kalitesi mental sağlık problemleri açısından yüksek risk oluştururken
mental sağlık problemleri de düşük yaşam kalitesini daha da kötüleştirmektedir.
Sonuç: Bu çalışmanın sonuçları kalp hastalıklarının yaşam kalitesi ve mental sağlığı olumsuz
etkilediğini göstermiştir. Bu nedenle kalp hastalığı olan bireyler erken dönemde bu açıdan
değerlendirilmeli, önleyici ve tedavi edici yaklaşımlar planlanmalıdır. Ayrıca mental sağlık üzerine
olumlu etkileri olan farklı egzersiz yöntemlerinin kullanılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.
ANAHTAR KELİMELER: Kalp Hastalıkları, Ruh Sağlığı, Depresyon ve Anksiyete, Yaşam
Kalitesi
QUALITY OF LIFE AND MENTAL HEALTH IN HEART DISEASES
ABSTRACT
Objective: Heart diseases are seen in different age groups for various reasons and affect many
systems. These effects are not only physical, but also negatively affect the quality of life and mental
health. Therefore, the aim of our study is to examine quality of life and mental health in heart diseases.
610
Methods: In this study, PubMed, Web of Science and Cochrane databases were searched using the
keywords “heart disease, quality of life, mental health, mental health, depression and anxiety”. These
keywords, “AND and OR” were used together and articles in English were included.
Findings: More than %30 of individuals with one or more chronic diseases have mental problems
such as anxiety and depression, leading to an estimated 45% increase in health expenditures. Depression
is very common in patients with heart diseases and its negative consequences increase according to
the severity of the disease. One out of every 5 patients with coronary artery disease and heart failure is
depressed. This rate is at least 3 times the rate in the general population. Depression and anxiety in heart
diseases cause low quality of life in individuals. While low quality of life poses a high risk for mental
health problems, mental health problems worsen low quality of life.
Conclusion: The results of this study showed that heart diseases negatively affect quality of life and
mental health. Therefore, individuals with heart disease should be evaluated in this regard in the early
period, and preventive and therapeutic approaches should be planned. In addition, it is thought that it
would be beneficial to use different exercise methods that have positive effects on mental health.
KEYWORDS: Heart Disease, Mental Health, Depression and Anxiety, Quality of Life
GİRİŞ
Kalp hastalıkları, yaygın ve dünya çarpında mortalite ve morbiditeye neden olan önemli
hastalıklardandır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre toplam ölümlerin içinde kalp
hastalıklarının oranı gittikçe artmaktadır. Kalp hastalıkları 1982’da %40, 1993’te %45 (1), 2009’da
%40 (2), 2013’ te %39,6 ve 2014 yılında %40,4 (3) ile bütün ölümler arasında ilk sırada yer almıştır.
Kalp hastalığı olan hastaların yaşamları boyunca çeşitli sağlık bakımı gereksinimleri bulunur.
Hastalığın olumsuz etkilerini azaltmak için yaşam tarzı değişikleri yaparlar ve karmaşık tedavi
programlarına katılmak zorundadırlar (4).
Bir veya daha fazla kronik hastalığa sahip olmak; bireylerin %30’undan fazlasında, anksiyete ve
depresyon gibi mental sağlık sorunlarına neden olabilmektedir, bu artan sağlık komplikasyonları sağlık
harcamalarının tahminen %45 oranında artışına yol açmaktadır (5). 20. Yüzyıl boyunca bilim insanları
zihinsel durum ve fizyoloji arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Friedman psikolojik özellikler ve fiziksel
hastalıklar arasındaki ilişkiyi analiz ederek hastalıkların bireysel özelliklerini belirlemiştir (6). Huffman
ve ark. pozitif psikolojik müdahalenin kalp hastalıkları üzerine olumlu etki ettiğini öne sürmektedir (7).
Depresyon semptomları bulunan bireylerde miyokard enfarktüsü gelişme olasılığı genel popülasyondan
2 kat daha fazladır (8) bununla birlikte kardiyovasküler hastalığı olan bireylerde depresyon varlığı
mortaliteyi intiharla ölümden bile daha fazla artırır (9).
Kalp hastalıklarında depresyon ve anksiyete varlığı doğru değerlendirilmesi gereken bir durumdur.
Literatürde koroner kalp hastalıkları (10) ve kalp yetmezliği (11) olan hastalarda anksiyete ve mental
sağlığı araştıran çalışmalar bulunmaktadır. Akut Koroner sendromu (AKS) bulunan bireylerde hastalığın
kontrol altında tutulması için titiz ve uzun süreli bir tedavi planı gerekmektedir (12). Kalp hastalıklarında
depresyon ve anksiyete, bireylerde düşük yaşam kalitesine neden olmaktadır. Düşük yaşam kalitesi
mental sağlık problemleri açısından yüksek risk oluştururken mental sağlık problemleri de düşük yaşam
kalitesini daha da kötüleştirmektedir. Bu nedenle çalışmamızın amacı kalp hastalıklarında yaşam kalitesi
ve mental sağlığı incelemektir.
KALP HASTALIKLARI VE YAŞAM KALİTESİ

Yaşam kalitesi genel tanımıyla genellikle fiziksel, duyusal ve sosyal iyiliği belirtmektedir. Yaşam
kalitesini inceleyen değerlendirme araçlarının asıl amacı hastalığın etkisini, tedavinin etkisini ve
insanların yaşamlarını etkileyen diğer değişkenleri değerlendirmektir. Bu araçlar ile hastaların fiziksel
611
fonksiyon, duyusal fonksiyon, sosyal fonksiyon, rol performansı, ağrı ve yorgunluk gibi alanlarda
hastanın sağlık sorunlarıyla ilgili deneyiminin değerlendirilmesi yapılır (13).
Kalp hastalarında günlük yaşam aktivitelerini sınırlayan ve egzersiz intoleransına yol açan başlıca
sebepler nefes darlığı, yorgunluk ve halsizlik semptomlarıdır. Hastalar için önemli olan durum, bu
semptomların hayatlarını nasıl engellediğidir. Bu semptomlar, hastaların sosyal ilişkilerinin bozulmasına
ve sosyal desteklerini kaybetmelerine neden olabilir. Kalp hastalarının aile bireylerinin taleplerini
karşılamada güçlük çekmesi, aile bireyleri ile temaslarının olumsuz etkilenmesine yol açabilir (14).
Bu durumlar hastalarda psikolojik bozukluklara, depresyona, uyku bozukluklarına ve kaygıya yol
açmaktadır. Yaşam kalitesi, bir kişinin kendi sağlık durumunu, elde etmeyi umdukları ile karşılaştırmalı
olarak yorumlamasıyla oluşan fikir yapısıdır. Yaşam kalitesinin azalması, kalp hastalıkları olan bireyler
için doğal bir sonuçtur (15).
Yaşam kalitesini değerlendirmek için iki yaklaşım mevcuttur bunlar: genel ve özel araçlar olarak
sınıflanabilir (16). Genel araçlar çeşitli hastalıklar için kullanılmaktadır ve genellikle fonksiyonel
kapasite, disabilite ve emosyonel durum dahil olmak çeşitli alanları kapsamaktadır. Özel araçlar,
hasta grubuyla ilgili belirli alanlara odaklanır. Değerlendirmede kullanılacak araçların/aletlerin seçimi
önemlidir, çünkü hastalığın özellikleri ve değerlendirme sonrası planlanan tedavinin etkisi ile ilgili
olmalıdır (17).
Yaşam kalitesini değerlendirmek için sıklıkla kullanılan anketler arasında Short Form 36 (SF-36),
Minnesota Living with Heart Failure Anketi (MLHFQ), Kansas City Kardiyopati Anketi,Kronik Kalp
Yetmezliği Değerlendirme Aracı, Kardiyak Sağlık Profili,Kronik Kalp Yetmezliği Anketi, Sol Ventrikül
Hastalık Anketi ve Şiddetli Kalp Yetmezliğinde Yaşam Kalitesi Anketi sayılabilir (18).
KALP HASTALIKLARI VE MENTAL SAĞLIK

En yaygın iki hastalık olan kardiyovasküler hastalıklar ve depresyon arasındaki nedensel ilişkinin
küresel halk sağlığı üzerindeki etkileri büyüktür (19). Depresyon, kalp hastalıkları olan hastalarda oldukça
yaygın olarak görülmektedir ve olumsuz sonuçları hastalığının şiddetine göre artış göstermektedir.
Koroner arter hastalığı ve kalp yetmezliği olan her 5 hastadan biri depresyondadır. Bu oran genel
popülasyondaki orandan en az 3 kat daha fazladır (20). Sullivan ve ark. yaptıkları 36 çalışmanın
meta-analizinde, depresif belirtileri olan kalp yetersizliği olan hastaların %21,5’ini etkilediğini, kalp
yetersizliği hastalarının üçte birinin anketlerde yüksek depresif belirtiler bildirdiğini ve %19’unun bir
depresif bozukluk ile karşılaştığını tespit etmişlerdir (21) Ayrıca, fiziksel kısıtlamalar nedeniyle düşük
yaşam kalitesine sahip olmaktadırlar (22). Kalp hastalarında anksiyete de yaygın olarak görülmektedir.
Kalp yetmezliği olan hastaların yaklaşık %13’üne anksiyete bozukluğu tanısı konulduğu ve yüzde
%30’unun anksiyete düzeylerinin klinik olarak anlamlı olduğu bildirilmiştir (11).
Depresif semptomlara sahip olan kardiyovasküler hastalar tekrarlayan mortalite açısından yüksek
risk altındadır. Depresyonda olan hastaların gelecekte majör kardiyovasküler olay riski iki katı iken
(23), azalmış sol ventrikül ejeksiyon fraksiyonu ve diğer kronik hastalıkların benzer seviyede olduğu
rapor edilmiştir (24). Amerika Kalp Derneği 2014 yılında, akut koroner sendromda depresyonun bir risk
faktörü olarak kabul edilmesi gerektiğini bildirmiştir (25).
Rutledge ve ark. tarafından yapılan meta-analizde, kardiyovasküler olayların birleşik sonucu olarak
depresyonu olan kalp yetmezlikli hastaların mortalite oranının iki kat yüksek olduğu belirlenmiştir (20).
Daha da önemlisi, depresif kalp yetmezliği hastalarında artan mortalite riskinin sadece kısa vadede
değil, aynı zamanda uzun vadede de daha yüksek olduğu saptanmıştır (26). Liu ve ark. yaptıkları
çalışmada kalp yetmezliği tanısından sonra ilk 6 aydan 2 yıla kadar intihar riskinde artış olduğunu
göstermişlerdir (27). Depresyonun şiddeti, depresif semptomların tipi ve yaş dahil olmak üzere, kalp
hastalarında depresyonun sonuçları üzerindeki etkisini birden fazla faktör etkileyebilmektedir. Moraska
ve ark. depresyonun şiddetine göre ölüm riskinin arttığını tespit etmişlerdir (28). Kalp yetmezliği ve
612
genel popülasyonda yaşlılar ve kadınlar açısından depresyon riskinin diğer parametrelere göre daha
yüksek olduğu bildirilmiştir (29).
Kardiyovasküler yetişkin hastalar üzerinde yapılan çalışmalarda stresin kalp hastalıkları ile
bağlantılı olduğu gösterilmiştir (30,31,32). Stresin varlığı önceden var olan atheroskleroz plak yüküne
sahip bireyler için artan negatif klinik sonuç riski ile ilişkilidir (30). Yetişkinlik döneminde stresin
kardiyovasküler ve serebrovasküler olaylar arasındaki bağlantısı genel olarak orta düzeydeyken, öfke
ve duygusal dengesizlik yaşayan yüksek risk gruplarıyla bağlantısının güçlü olduğu belirlenmiştir
(33). Bu nedenle yetişkinlik dönemindeki stresin varlığı kardiyovasküler hastalıkların ilerlemesinde ve
sonucunda önemli bir rol oynamaktadır.
Kronik stresin varlığı anksiyete ve depresyon gibi mental sağlık sorunlarının başlaması ve ilerlemesine
neden olmaktadır (34). Depresyon kadınlarda erkeklerden iki kat daha yaygın görülmektedir (35).
Depresyonun kardiyovasküler hastalıkların gelişimi ile ilişkili olduğu bilinmektedir, ilaveten kadınların
depresyonla ilişkili kardiyovasküler hastalıkların gelişmesine daha yatkın olduğu belirlenmiştir (36).
Benzer şekilde16 yıllık bir takip çalışmasında, depresyonu olan kadınların miyokard enfarktüsü veya
inme görülme olasılığının daha yüksek olduğu saptanmıştır (37).
KALP HASTALIKLARINDA EGZERSİZ VE MENTAL SAĞLIK

Düzenli fiziksel aktivitenin depresif ve anksiyete belirtileri olan bireylere fayda sağladığı kanıtlanmıştır
(38,39,40,41). Düzenli egzersiz yapanların aynı zamanda ruh halinde iyileşme olduğunu gösteren
çalışmalar da mevcuttur (42,43). Salmon ve ark. düzenli fiziksel aktivitenin ruh hali üzerindeki etkilerini
inceledikleri çalışmalarında anaerobik fiziksel aktivitenin de depresif semptomları azaltabileceğini
göstermişlerdir (44). Aerobik egzersizlerin akut etkilerini araştıran çalışmalarda (45,46,47) depresyon
ve anksiyete semptomlarında egzersiz bitiminden hemen sonra azalma meydana gelmediği, egzersiz
bitiminden birkaç saat sonra etkilerin görüldüğü saptanmıştır (48).
Kardiyak rehabilitasyonun büyük parçası olan egzersiz eğitimi; VO2MAX, dayanıklık kapasitesi veya
enduransı artırır (49). Egzersiz eğitiminin, endotel fonksiyonu iyileştirme, miyokard akış rezervini,
vücut ağırlığını, kan lipidlerini düzenleme, kan basıncında azalma gibi fiziksel etkilerinin yanında
yaşam kalitesinde artış, depresyon ve anksiyetede iyileşme gibi psikososyal olarak da yararlı etkileri
bulunmaktadır (49,50,51).
Geçmişte kalp hastalıklarında egzersiz yasaklanan bir uygulama iken günümüzde egzersiz, özellikle
kalp hastalıklarındaki olumlu etkileri görüldükten sonra kardiyak rehabilitasyonda primer tedavi yöntemi
olarak kabul edilmektedir. Benzer şekilde, 1930’larda akut koroner sendromdan kurtulan hastalara 6 hafta
yatakta dinlenmeleri tavsiye edilmekteyken, günümüzde egzersiz eğitimi rehabilitasyon programının
temel parçası olarak kullanılmaktadır (52). Kısaca, kardiyak rehabilitasyonun temel bileşeni olan
egzersiz eğitimi, hastalığın altında yatan nedeni olumlu yönde etkiler ayrıca hastada mümkün olan en
iyi fiziksel, zihinsel ve sosyal durumda iyileşme imkânı sunar (53).
SONUÇ
Kalp hastalıkları, yaygın ve dünya çarpında mortalite ve morbiditeye neden olan önemli
hastalıklardandır. Bir veya daha fazla kronik hastalığı olan bireylerin %30’undan fazlasının, anksiyete
ve depresyon gibi mental sağlık sorunları bulunmaktadır. Kalp hastalıkları olan bireylerde depresyon,
anksiyete ve stres görülme oranı yüksektir ve erken tespiti önemlidir. Egzersizin kardiyovasküler
sistem, psikososyal fonksiyonlar ve yaşam kalitesi üzerine olumlu etkileri bilinmektedir. Kardiyak
rehabilitasyonun temel bileşeni olan egzersiz eğitimi yöntemlerinin kullanılmasının ve hastaların
bilinçlendirilerek bu uygulamalara ulaşmalarının sağlanmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.
613
KAYNAKLAR
1. Devlet İstatistik Enstitüsü, Turkey in Statistics. 132. 2001. Ankara, DİE Matbaası.
2. Ölüm İstatistikleri İl ve İlçe Merkezleri 2008, TÜİK 2009. Ankara.
3. Türkiye İstatistik Kurumu, Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2014 http://www.tuik.gov.tr/ PreHaberBultenleri.
do?id=18855 (Erişim tarihi Mayıs 2015)
4.Oscalices, M. I. L., Okuno, M. F. P., Lopes, M. C. B. T., Batista, R. E. A., & Campanharo, C. R. V. (2019). He-
alth literacy and adherence to treatment of patients with heart failure. Revista da Escola de Enfermagem
da USP, 53.
5. Naylor, C., Parsonage, M., McDaid, D., Knapp, M., Fossey, M., & Galea, A. (2012). Long-term conditions and
mental health: the cost of co-morbidities.
6. Friedman HS, Booth-Kewley S. The “disease-prone personality”. A meta-analytic view of the construct. Am
Psychol 1987; 42:539-55.
7. Huffman, J. C., Millstein, R. A., Mastromauro, C. A., Moore, S. V., Celano, C. M., Bedoya, C. A., ... & Januzzi,
J. L. (2016). A positive psychology intervention for patients with an acute coronary syndrome: treatment
development and proof-of-concept trial. Journal of happiness studies, 17(5), 1985-2006.
8. Chaddha, A., Robinson, E. A., Kline-Rogers, E., Alexandris-Souphis, T., & Rubenfire, M. (2016). Mental health
and cardiovascular disease. The American journal of medicine, 129(11), 1145-1148.
9. Kozela, M., Bobak, M., Besala, A., Micek, A., Kubinova, R., Malyutina, S., ... & Pająk, A. (2016). The associ-
ation of depressive symptoms with cardiovascular and all-cause mortality in Central and Eastern Europe:
prospective results of the HAPIEE study. European journal of preventive cardiology, 23(17), 1839-1847.
10. Zhang, Y., Liang, Y., Huang, H., & Xu, Y. (2021). Systematic review and meta-analysis of psychological inter-
vention on patients with coronary heart disease. Ann Palliative Med, 10, 8848-57.
11. Easton, K., Coventry, P., Lovell, K., Carter, L. A., & Deaton, C. (2016). Prevalence and measurement of anxiety
in samples of patients with heart failure: meta-analysis. The Journal of cardiovascular nursing, 31(4), 367.
12. World Health Organization. (2020). Hearts: technical package for cardiovascular disease management in pri-
mary health care.
13. Wilson, I. B., & Cleary, P. D. (1995). Linking clinical variables with health-related quality of life: a conceptual
model of patient outcomes. Jama, 273(1), 59-65.
14. Murberg, T. A., Bru, E., Svebak, S., Tveterås, R., & Aarsland, T. (1999). Depressed mood and subjective he-
alth symptoms as predictors of mortality in patients with congestive heart failure: a two-years follow-up
study. The International Journal of Psychiatry in Medicine, 29(3), 311-326.
15. Berry, C., & McMurray, J. (1999). A review of quality-of-life evaluations in patients with congestive heart
failure. Pharmacoeconomics, 16(3), 247-271.
16. Guyatt, G. H., Feeny, D. H., & Patrick, D. L. (1993). Measuring health-related quality of life. Annals of internal
medicine, 118(8), 622-629.
17. Bennett, S. J., Oldridge, N. B., Eckert, G. J., Embree, J. L., Browning, S., Hou, N., ... & Murray, M. D. (2002).
Discriminant properties of commonly used quality of life measures in heart failure. Quality of life resear-
ch, 11(4), 349-359.
18. Garin, O., Herdman, M., Vilagut, G., Ferrer, M., Ribera, A., Rajmil, L., ... & Alonso, J. (2014). Assessing he-
alth-related quality of life in patients with heart failure: a systematic, standardized comparison of available
measures. Heart failure reviews, 19(3), 359-367.
19. Murray, C. J., & Lopez, A. D. (1997). Alternative projections of mortality and disability by cause 1990–2020:
Global Burden of Disease Study. The lancet, 349(9064), 1498-1504.
614
20. Rutledge, T., Reis, V. A., Linke, S. E., Greenberg, B. H., & Mills, P. J. (2006). Depression in heart failure: a
meta-analytic review of prevalence, intervention effects, and associations with clinical outcomes. Journal
of the American college of Cardiology, 48(8), 1527-1537.
21. Sullivan, M., Levy, W. C., Russo, J. E., & Spertus, J. A. (2004). Depression and health status in patients with
advanced heart failure: a prospective study in tertiary care. Journal of cardiac failure, 10(5), 390-396.
22. Gottlieb, S. S., Kop, W. J., Ellis, S. J., Binkley, P., Howlett, J., O’Connor, C., ... & HF-Action Investigators.
(2009). Relation of depression to severity of illness in heart failure (from Heart Failure And a Control-
led Trial Investigating Outcomes of Exercise Training [HF-ACTION]). The American journal of cardio-
logy, 103(9), 1285-1289.
23. Nicholson, A., Kuper, H., & Hemingway, H. (2006). Depression as an aetiologic and prognostic factor in
coronary heart disease: a meta-analysis of 6362 events among 146 538 participants in 54 observational
studies. European heart journal, 27(23), 2763-2774.
24. Rozanski, A., Blumenthal, J. A., Davidson, K. W., Saab, P. G., & Kubzansky, L. (2005). The epidemiology,
pathophysiology, and management of psychosocial risk factors in cardiac practice: the emerging field of
behavioral cardiology. Journal of the american college of cardiology, 45(5), 637-651.
25. Lichtman, J. H., Froelicher, E. S., Blumenthal, J. A., Carney, R. M., Doering, L. V., Frasure-Smith, N., ... &
Wulsin, L. (2014). Depression as a risk factor for poor prognosis among patients with acute coronary synd-
rome: systematic review and recommendations: a scientific statement from the American Heart Associati-
on. Circulation, 129(12), 1350-1369.
26. Freedland, Kenneth E., et al. “Major depression and long-term survival of patients with heart failure.” Psycho-
somatic medicine 78.8 (2016): 896.
27. Liu, C. H., Wang, J. H., Weng, S. C., Cheng, Y. H., Yeh, M. K., Bai, M. Y., & Chang, J. C. (2018). Is heart
failure associated with risk of suicide?. Journal of cardiac failure, 24(11), 795-800.
28. Moraska, A. R., Chamberlain, A. M., Shah, N. D., Vickers, K. S., Rummans, T. A., Dunlay, S. M., ... & Roger,
V. L. (2013). Depression, healthcare utilization, and death in heart failure: a community study. Circulation:
Heart Failure, 6(3), 387-394.
29. Piepenburg, S. M., Faller, H., Störk, S., Ertl, G., & Angermann, C. E. (2019). Symptom patterns and clinical
outcomes in women versus men with systolic heart failure and depression. Clinical Research in Cardio-
logy, 108(3), 244-253.
30. Kivimäki, M., & Kawachi, I. (2015). Work stress as a risk factor for cardiovascular disease. Current cardiology
reports, 17(9), 1-9.
31. Dragano, Nico, et al. “Effort–reward imbalance at work and incident coronary heart disease: a multicohort
study of 90,164 individuals.” Epidemiology (Cambridge, Mass.) 28.4 (2017): 619.
32. Huang, Y., Xu, S., Hua, J., Zhu, D., Liu, C., Hu, Y., ... & Xu, D. (2015). Association between job strain and risk
of incident stroke: A meta-analysis. Neurology, 85(19), 1648-1654.
33. Carey, I. M., Shah, S. M., DeWilde, S., Harris, T., Victor, C. R., & Cook, D. G. (2014). Increased risk of acute
cardiovascular events after partner bereavement: a matched cohort study. JAMA internal medicine, 174(4),
598-605.
34. Iwata, M., Ota, K. T., & Duman, R. S. (2013). The inflammasome: pathways linking psychological stress,
depression, and systemic illnesses. Brain, behavior, and immunity, 31, 105-114.
35. Albert, P. R. (2015). Why is depression more prevalent in women?. Journal of psychiatry & neuroscience:
JPN, 40(4), 219.
36. Bucciarelli, V., Caterino, A. L., Bianco, F., Caputi, C. G., Salerni, S., Sciomer, S., ... & Gallina, S. (2020).
Depression and cardiovascular disease: The deep blue sea of women’s heart. Trends in cardiovascular
medicine, 30(3), 170-176.
615
37.Gafarov, V. V., Panov, D. O., Gromova, E. A., Gagulin, I. V., & Gafarova, A. V. (2013). The influence of dep-
ression on risk development of acute cardiovascular diseases in the female population aged 25–64 in Rus-
sia. International journal of circumpolar health, 72(1), 21223.
38. Morgan, W. P. (1985). Affective beneficence of vigorous physical activity. Medicine & Science in Sports &
Exercise
39. Martinsen, E. W., Hoffart, A., & Solberg, Ø. Y. (1989). Aerobic and non‐aerobic forms of exercise in the treat-
ment of anxiety disorders. Stress Medicine, 5(2), 115-120.
40. North, TC, McCullagh, PENNY, Tran, ZV, Lavallee, DE, Williams, JM, Jones, MV ve Papathomas, AC
(2008). Egzersizin depresyona etkisi.
41. Martinsen, E. W. (1994). Physical activity and depression: clinical experience. Acta Psychiatrica Scandinavi-
ca, 89, 23-27.
42. Slaven, L., & Lee, C. (1997). Mood and symptom reporting among middle-aged women: the relationship
between menopausal status, hormone replacement therapy, and exercise participation. Health Psycho-
logy, 16(3), 203.
43. Sexton, H., Søgaard, A. J., & Olstad, R. (2001). How are mood and exercise related? Results from the Finn-
mark study. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 36(7), 348-353.
44. Salmon, P. (2001). Effects of physical exercise on anxiety, depression, and sensitivity to stress: a unifying the-
ory. Clinical psychology review, 21(1), 33-61.
45. Maroulakis, E., & Zervas, Y. (1993). Effects of aerobic exercise on mood of adult women. Perceptual and
motor skills, 76(3), 795-801.
46. Berger, B. G., Prapavessis, H., Grove, J. R., & Butki, B. D. (1997). Relationship of swimming distance, expe-
ctancy, and performance to mood states of competitive athletes. Perceptual and Motor Skills, 84(3_suppl),
1199-1210.
47. Williamson, D., Dewey, A., & Steinberg, H. (2001). Mood change through physical exercise in nine-to ten-
year-old children. Perceptual and motor skills, 93(1), 311-316.
48. Focht, B. C., & Koltyn, K. F. (1999). Influences of resistance exercise of different intensities on state anxiety
and blood pressure. Medicine & Science in Sports & Exercise.
49. Wisløff, U., Støylen, A., Loennechen, J. P., Bruvold, M., Rognmo, Ø., Haram, P. M., ... & Skjærpe, T. (2007).
Superior cardiovascular effect of aerobic interval training versus moderate continuous training in heart
failure patients: a randomized study. Circulation, 115(24), 3086-3094.
50. Gielen, S., & Hambrecht, R. (2001). Effects of exercise training on vascular function and myocardial perfusi-
on. Cardiology clinics, 19(3), 357-368.
51. Lawler, P. R., Filion, K. B., & Eisenberg, M. J. (2011). Efficacy of exercise-based cardiac rehabilitation post–
myocardial infarction: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. American
heart journal, 162(4), 571-584.
52. Authors/Task Force Members, Steg, P. G., James, S. K., Atar, D., Badano, L. P., Lundqvist, C. B., ... & Wal-
lentin, L. (2012). ESC Guidelines for the management of acute myocardial infarction in patients presenting
with ST-segment elevation: The Task Force on the management of ST-segment elevation acute myocardial
infarction of the European Society of Cardiology (ESC). European heart journal, 33(20), 2569-2619.
53. World Health Organization. (1993). Rehabilitation after cardiovascular diseases, with special emphasis on
developing countries: report of a WHO expert committee [meeting held in Geneva from 21 to 18 October
1991]. World Health Organization.
616
HAFİF AGREGA OLARAK KULLANILAN ENDÜSTRİYEL

HAMMADDELER VE KULLANIM ALANLARI
Ahmet ÖZGÜVEN1*
*1
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0002-3807-2267
ÖZET
Günümüzde endüstriyel hammadde sektöründe önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bu gelişmeler
sektörün büyümesini ve önemli fiyat artışları ile bu hammaddelerin katma değerinin artmasını sağlamıştır.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin talepleri dikkate alındığında, endüstriyel hammadde kullanımının
artmakta olduğu görülmektedir. Ülkemiz madencilik faaliyetlerinin ortalama %13’lük payını endüstriyel
hammaddeleri oluşturmaktadır. Endüstriyel hammaddelerin yaygın olarak bulunması ve üretimlerinin
nispeten kolay olması ilgiyi daha da artırmaktadır. Endüstriyel hammaddeler içinde agregalar önemli bir
yer tutmaktadır. Agregalar hafif, normal ve ağır agregalar olarak sınıflandırılmaktadır. Bu çalışmada hafif
agregalar üzerinde durulmuştur. Hafif agregalar doğal ve suni olarak üretilebilmektedir. Ülkemizde hafif
agrega olarak kullanılan pomza, perlit, vermikülit, diyabaz - taş yünü, genleşen killer, volkanik cüruflar
ve tüf - tüfitin özellikleri incelenmiş olup, kullanım alanları açıklanmıştır. Hafif agregaların gözenekli
yapıları, hafif olmaları, kimyasal olarak tepkimeye girmemeleri, su tutabilmeleri, kolay işlenebilmeleri
sebebiyle inşaat, çimento, tarım, kimya, ilaç, yem, tekstil sanayilerinde kullanılmaktadırlar. Doğal hafif
agregalar ülkemizde bol ve ucuz bir şekilde temin edilebilmekte iken suni olarak üretilenlerden perlit
dışındakilerin üretimi ve temini daha zor olmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Endüstriyel hammadde, Agrega, Hafif agrega, Madencilik faaliyetleri, Pomza,
Genleşmiş kil.
INDUSTRIAL RAW MATERIALS USED AS LIGHTWEIGHT AGGREGATE

AND THEIR USAGE AREAS
ABSTRACT
Today, there are important developments in the industrial raw material sector. These developments
ensured the growth of the sector and the added value of these raw materials increased with significant
price increases. Considering the demands of developed and developing countries, it is seen that the
use of industrial raw materials is increasing. Industrial raw materials constitute an average of 13%
of mining activities in our country. The widespread availability of industrial raw materials and their
relatively easy production increase the interest. Aggregates have an important place in industrial raw
materials. Aggregates are classified as lightweight, normal-weight and heavyweight aggregates. In this
study, lightweight aggregates were emphasized. Lightweight aggregates can be produced naturally and
artificially. The properties of pumice, perlite, vermiculite, diabase & rock wool, expanding clays, scorias
617
and tuff & tuffite, which are used as lightweight aggregates in our country, are examined and their usage
areas are explained. Lightweight aggregates are used in construction, cement, agriculture, chemistry,
medicine, feed and textile industries due to their porous structure, being light, not reacting chemically,
holding water and easy processing. While natural lightweight aggregates can be supplied in abundance
and cheaply in our country, the production and supply of artificially produced ones other than perlite is
more difficult.
Keywords: Industrial raw material, Aggregate, Lightweight aggregate, Mining activities, Pumice,
Expanded clay
GİRİŞ
Endüstriyel hammadde, fazla bir ön işleme tabi tutulmadan, ocaktan çıkartıldığı gibi endüstride
kullanılabilen doğal kaynaklar anlamına gelmektedir. Endüstriyel hammaddelerin ekonomik öneme
sahip olabilmesi için (Özcan, 2022);
• Basit bir ön işlemden sonra endüstride kullanılabilmelidir (talk, elmas, diyatomit, bentonit, vs.),
• Metal olmayan elementlerin veya bunların basit bileşimleri elde edilebilmelidir (piritten kükürt,
fluoritten flour, apatitten fosfor, bor tuzlarından H5BO3 eldesi gibi),
• Yapı ve dolgu malzemesi yapılabilmelidir (granit, kum, çakıl, traverten, mermer vs.),
• Bileşim olarak metalik olmasına rağmen kullanma alanı itibari ile metalik olmayanları ikame
edebilmelidir (beril, magnezit, korund gibi).
Günümüzde metalik madenler, petrol ve doğalgaz ile süs taşları dışında ekonomik öneme sahip
tüm kayaçlar, mineraller ve doğal yer altı kaynakları endüstriyel hammadde olarak tanımlanmaktadır.
Ancak tanım incelendiğinde, bu tanıma uymayan bazı özellikler ortaya çıkmaktadır. Örneğin aşındırıcı
olarak hammaddeler kapsamında ele alınan elmas ve korundun (safir) saf kristalleri aynı zamanda
mücevher taşıdır. Ayrıca metalik ve metalik olmayan tanımlamaları da tartışmalıdır. Örneğin boksit
ve rutil ana kullanım alanları dikkate alındığında, metalik maden olarak değerlendirilebilmektedir.
Ancak elde edildikleri yataklar ve mineralojik özellikleri açısından önemli endüstriyel hammaddeler
arasında yer almaktadır. Ayrıca endüstriyel hammadde denildiğinde, sadece kayaç ve minerallerin
anlaşılması gerekirken, örneğin aşındırıcılar ve refrakterler gibi doğal ve yapay malzemelerden elde
edilmiş ürünler veya çimento ve kireç gibi fabrikasyon ürünler de bu kavram kapsamında yanlış
olarak değerlendirilebilmektedir (Kırıkoğlu, 1990). Endüstriyel hammaddeler araştırıcılar tarafından
çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bates (1960)’ın oluşum koşullarını esas alan sınıflandırmasında
hammaddeler, endüstriyel kayaçlar ve endüstriyel mineraller olmak üzere iki grupta incelenmektedir
(Tablo 1).
Endüstriyel hammaddeler literatürde oluşum koşullarına göre sınıflamanın yanı sıra kullanım
alanlarına göre de sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmada mineralin değer ve kalitesi büyük önem
taşımaktadır. Her mineral farklı alanlarda da kullanılabildiği de göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı
mineraller ise ocaktan çıktığı şekilde kullanılamamakta ve cevher zenginleştirme veya ısıl işlemler
sonrasında sanayide kullanılabilir hale getirilebilmektedir. Kullanım alanına göre sınıflandırma ise
Tablo 2’de verilmektedir.
AGREGANIN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI

Endüstriyel hammaddeler içinde agregalar önemli bir yer tutmaktadır. Agrega su ile kimyasal
reaksiyonlara girmemesi, boyutsal kararlılığa sahip olması, ekonomik bir malzeme oluşu ve kolay
temin edilmesi nedeniyle beton içerisinde kullanılan mineral kökenli bir malzemedir. Agreganın kum,
çakıl, kırma taş gibi farklı boyutlarda çeşitleri olduğu gibi doğal ve yapay olan çeşitleri de vardır
(Korkmaz, 2022).
618
Agregalar kaynaklarına göre (Anonim, 2022a);

• Doğal ve yapay,
• Birim ve özgül ağırlıklarına göre; normal, hafif veya ağır,
• Tane büyüklüğüne göre; ince veya iri,
• Tane şekline göre; yuvarlak, köşeli, yassı, uzun,
• Kimyasal özelliklerine göre; reaktif, reaktif olmayan, olarak sınıflandırılırlar.
Tablo 1. Endüstriyel kayaç ve minerallerin sınıflandırılması (Bates,1960)
ENDÜSTRİYEL KAYAÇLAR ENDÜSTRİYEL MİNERALLER

Mağmatik Kayaçlar Mağmatik Mineraller
Granit Nefelin siyenitler
Bazalt ve Diyabaz Feldispat
Pomza ve Pümis Mika
Perlit Lityum mineralleri
Metamorfik Kayaçlar Berilyum
Arduvaz Damar ve Başkalaşım Mineralleri
Mermer Kristal kuvars
Sedimanter Kayaçlar Florit
Kum ve Çakıl Barit
Kumtaşı Manyezit
Kil Metamorfik Mineraller
Kireçtaşı ve Dolomit Grafit; :
Fosfat Amfibol asbest
Jips Talk
Tuz Vermikülit
Sedimanter Mineraller ve Kükürt
Elmas
Diyatomit
Potas mineralleri
Sodyum mineralleri
Boratlar
Nitratlar
Kükürt
619
Tablo 2. Kullanım alanlarına göre endüstriyel hammaddelerin sınıflandırılması.
SANAYİ DALI ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER

Aşındırıcı Sanayi Elmas, Korund, Granit, Kuvars, Kumtaşı, Perlit,
Feldspat, Bazalt, Diatomit, Talk, Apatit, Kalsit, Demir
(Aşındırıcı, parlatıcı ve kesici olarak) Oksitler, Zımpara Taşı
Kil, Kaolin, Feldspat, Kuvars, Zirkon, Vollastonit, Krom
Oksit, Toryum Ve Diğer Mineral Pigmentleri; Döküm
Seramik, Refrakter ve Cam Sanayi
Kumu, Olivin, Dunit, Pirofillit, Disten, Manyezit,
Dolomit, Nefelinli Siyenit, Andaluzit Boksit, Diyabaz
Bor Mineralleri, Tuz, Beril, Kireçtaşı, Zirkon, Rutil,
Kimya Sanayi
İlmenit, Kromit, Boksit, Fosfat
İnşaat Sanayi
Mermer, Volkanik Killer, Kil, Kaolin, Jips, Kum, Çakıl,
Agrega: Kırılmış taş, Hafif yapı
Agregalar, Granit, Kireçtaşı, Pomza, Perlit, Vermikülit,
malzemeleri
Asbest, Arduvaz, Marn. Tras
Çimento ve çimento hammaddeleri
Kuvars, Apatit, Albit, Almandit, Cinnabarite, Korund,
Elektrik ve Optik Sanayi
Florit, Galena, Sfalerit, Kromit
Gübre Sanayi Fosfat, Potasyum, Potas, Kükürt
Fillers, Filters and Absorbents Asbest, Barit, Bentonit, Jips, Kaolin, Mika, Perlit, Talk
Eriticiler
Kireçtaşı, Florit, Kolemanit
(Erime noktasını düşürmek için)
Değerli Mineraller Elmas, Opal
Normal, Hafif ve Ağır Agregalar

Normal agregalar EN 1097-6’ya uygun olarak tayin edilen etüv kurusu tane birim hacim kütlesi 2000
kg/m3 – 3000 kg/m3 arasında olan agregalar olarak tanımlanmaktadır. Hafif agregalar EN 1097-6’ya
uygun olarak tayin edilen etüv kurusu tane birim hacim kütlesi 2000 kg/m3 den küçük veya EN 1097-
3’e uygun olarak tayin edilen etüv kurusu yığın (boşluklu) birim hacim kütlesi 1200 kg/m3 den küçük
olan mineral esaslı agrega olarak tanımlanmaktadır. Ağır agregalar; EN 1097-6’ya uygun olarak tayin
edilen etüv kurusu tane birim hacim kütlesi en az 3000 kg/m3 olan agrega olarak tanımlanmaktadır
(Anonim, 2022a).
HAFİF AGREGA OLARAK KULLANILAN ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER

Hafif agregalardan üretilmiş yapı elemanlarına, inşaat sanayinde bina yüklerini azaltması, ısı ve ses
yalıtımı sağlaması nedeniyle ilgi artmaktadır. Sağlamış olduğu avantajlar nedeniyle dünyanın gelişmiş
ülkelerinde uzun süredir kullanılan hafif agregalar ülkemizde de tanınmaya başlamış ve hafif agregalara
ilgi artarak inşaat sanayinde önemli kullanım oranlarına ulaşmıştır. Ülkemizde özellikle bol bulunan ve
üretimi kolay olan pomza ve perlit üzerinde bu anlamda yoğunlaşma görülmektedir. Dünyada kullanılan
hafif agregalarda ise çeşitlilik dikkat çekmektedir (Özgüven, 2009). Doğal ve yapay hafif agregaların
sınıflandırılması Şekil 1’de gösterilmiştir.
620
Şekil 1. Hafif agregaların sınıflandırılması (Agrawal ve ark., 2021).
Yaygın olarak kullanılan hafif agregalar ve kullanım alanları aşağıda sıralanmıştır:

Pomza
Gözenekli yapısı nedeniyle hafifliği ve dış etkenlere karşı yüksek dayanıklılığı nedeni ile volkanik
kökenli pomza en eski yapı malzemelerinden biridir. Antik Yunan ve Roma dönemlerinde pomzanın
amfitiyatrolar, tapınaklar, su kemerleri, hamamlar, mahzenler ve konut inşaatlarında yaygın olarak
kullanıldığı bilinmektedir (Gündüz ve Şapçı, 2005).
Açık renkli, boşluksu, süngerimsi, kabarcık şekilli, volkanik olaylar neticesinde oluşmuş, düşük
yoğunluklu, fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı dayanıklı, gözenekli camsı volkanik bir kayaçtır. Pomza
bir mineral değildir. Kayaç olması nedeniyle birlikte bulunduğu kayaç gruplarından ayırt edilmesi zor
olabilmektedir. Ülkemizde sünger taşı, nasır taşı, hasır taşı ve topuk taşı gibi adları ile bilinmektedir
(Gündüz, 1998a; Esenli, 1999; Kuşçu, 2001; Founei, 2004). Şekil 2’de tipik bir pomza görünüşü
verilmektedir.
Şekil 2. Pomza.
Dünyanın en önemli pomza üreticileri sırasıyla İtalya, İspanya, Türkiye, Almanya, ABD, Yunanistan,
İran, Guadalup, Martinik ve Dominik’tir. Ülkemizin pomza rezervinin 2,8 milyar tondan daha fazla
olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizdeki pomza yatakları Kayseri, Nevşehir, Ağrı, Van, Bitlis, Isparta
ve Muğla bölgelerinde yoğunlaşmıştır (Kuşçu, 2001; Erkoyun, 2005). Pomza başlıca şu sektörlerde
kullanılmaktadır (Gündüz, 1998b; Erkoyun, 2005; Sezgin ve ark., 2005):
621
İnşaat sektörü: Pomzanın hem dünyada hem de ülkemizde en çok kullanıldığı alan inşaat sektörüdür.
Düşük birim hacim ağırlığı, yüksek ısı ve ses izolasyonu, iklimlendirme özelliği, kolay sıva tutması,
mükemmel akustik özelliği, deprem yük ve davranışları karşısındaki elastikiyeti ile hafif beton eldesinde
agrega olarak kullanılmasıyla;
• Normal betona göre çok daha hafif olmalarından dolayı taşıma, kullanım ve işçilikte önemli
tasarruf sağlanmaktadır.
• Temele aktarılan yük azalmakta ve yaklaşık %17 oranında inşaat demiri tasarrufu sağlanmaktadır.
• Isı ve ses yalıtkanı olarak normal betondan 4 kat fazla izolasyon kalitesi sağlanmaktadır.
• Yangına karşı normal betona göre dayanım sağlanmaktadır.
• Küflenmeye ve haşerelere karşı direnç sağlanmaktadır.
• Binalar dondan etkilenmez.
Tekstil sektörü: Tekstil sektörünün bazı dallarında pomza önemli girdi hammaddelerinden biri
olmuştur. Pomzanın fiziksel ve kimyasal (Na2O - K2O) özellikleri tekstil endüstrisinde mamul ürünlerin
taşlanması için tamamen uygundur. Yıkama tekniklerindeki gelişme ile birlikte pomza taşı, daha hafif
gramajlı kumaşların yıkanmasında kullanılmaktadır. Ayrıca yeni nesil yıkama makinelerinde daha
büyük kalibre edilmiş pomza taşları da kullanılmaktadır.
Tarım sektörü: Üretim ve işletmede kolaylık, bol ve ucuz temin edilebilme, yüksek su tutma
kapasitesi, bünyesinde barındırdığı suyu tedricen ortama vererek ortamın nemini dengelemesi, zararlı
kimyevi bileşikler içermemesi gibi önemli özellikleri nedeniyle tarım ve seracılık alanında geniş bir
kullanım alanına sahiptir.
Kimya sektörü: Pomza kozmetik sanayinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle halk arasında
topuk taşı olarak bilinen pomza, ayak bakımında kullanılan kişisel bakım malzemelerinden birisidir.
Ayrıca, yüzdeki akne ve istenmeyen lekelerin temizliğinde, kimyasal katkılı pomza tozu ihtiva
eden kremler de kozmetik sanayinin yeni ürünlerindendir. Pomza özellikle sanayi tipi el sabununun
vazgeçilmez hammaddesi olmuştur. Eldeki ağır kir ve lekeleri kolaylıkla çıkarabilme özelliğine sahiptir.
Pomzanın kimya sanayinde diğer kullanım alanları ise şunlardır:
• Tarım ilaçları ve kibrit sanayinde taşıyıcı olarak,
• Gübre sanayinde gübrenin topaklaşmasının önlenmesinde antikek maddesi olarak,
• Su, atık su arıtma ve hava temizlemede,
• Sağlık ve ilaç endüstrisinde, diş macunlarında ve dişçilikte parlatma keki ve tozu olarak,
• Birçok sektörde absorban malzeme olarak,
• Temizlik ve deterjan sanayinde, bulaşık, yer, banyo, lavabo temizleyicisi ve çamaşır deterjanında
katkı malzemesi olarak,
• Özel tip boyalarda (akustik ve yalıtımlı boyalarda, pürüzlü duvar kaplamalarında trafik
boyalarında, kaymaz tip boyalarda) katkı malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Diğer endüstriyel ve teknolojik alanlarda: Pomzanın agrega veya toz halinde kullanıldığı endüstriyel
alanlar şu şekildedir:
• Metal sanayinde temizleme ve cilalama, titreşim özelliği olan malzemeler yapımında elektriksel
kaplama,
• Çimento üretiminde puzolanik malzeme olarak,
• Mobilya sanayinde cilalama, piyano anahtarı ve resim çerçevesinde motif vermede
622
• Karayollarında dolgu maddesi ve kaplama olarak,

• Plastik ve kağıt sanayinde dolgu maddesi olarak,
• Yol tutucu-kaymaz tip oto lastikleri üretiminde katkı,
• Tavuk çiftliklerinde taban yaygısı olarak,
• Elektronik sanayinde devre plaketlerini temizlemede kullanılmaktadır.
Perlit
Perlit doğal olarak oluşan silis esaslı volkanik kayaçlardır. Bu yapı soğuma esnasındaki büzülmeden
dolayı meydana gelmiştir. Çok küçük sferoidler birkaç mm çapındadır. Kırık hatlarındaki ışık girişiminden
dolayı meydana gelen incimsi, mumsu bir parlaklığa sahiptir. Ani ısıtıldığı zaman ısı şokuyla genleşerek
cam kabarcıklarından ibaret, köpüksü açık renkli bir kütle meydana getiren volkanik kökenli, amorf
malzeme perlit olarak isimlendirilmektedir. (Kırıkoğlu, 1990; Esenli, 1999; Kuşçu, 2001; Anonim,
2005a). Perlit bir mineral veya mineral grubu değildir. Şekil 3’de perlitin görünüşü verilmektedir.
Şekil 3. Perlit.
Türkiye perlit rezervi 4.5 milyar ton civarında olup, tahmini dünya perlit rezervinin (6.6 milyar
ton) büyük bölümünü oluşturur. Türkiye’den sonra dünya perlit rezervi içerisindeki payları açısından,
eski Rusya, ABD ve Yunanistan önemli ülkelerdir. Ülkemizdeki perlit yatakları Ankara (Kızılcahamam,
Çubuk, Çamlıdere), Balıkesir (İvrindi), Çanakkale (Biga, Orta), Eskişehir (Seyitgazi-Türkmentepe),
Erzincan (Merkez), Erzurum (Pasinler), İzmir (Cumaovası, Foça, Bergama, Dikili-Deliktaş), Kars
(Sarıkamış), Manisa (Salihli, Zeytindağ), Nevşehir (Acıgöl, Derinkuyu), Van (Erciş – Adilcevaz) (Ketin,
1983). Perlitin kullanım alanları şu şekilde sıralanmaktadır (DPT, 2001; Anonim, 2022b; Anonim,
2022d):
Tarım sektörü: Tarla tarımında, bahçe tarımı ve seracılıkta (fide yetiştiricilik, kültür tarımı gibi),
çimli spor alanlarında kullanılmaktadır.
Gıda Sanayi: Bira, şarap ve likörler, bitkisel yemeklik yağlar, meyve suyu, şeker şerbeti ve mısır
şerbeti (glikoz/dekstroz üretiminde) süzmede kullanılmaktadır.
İlaç ve Kimya Sanayi: Antibiyotiklerin süzülmesinde, pektin süzmede, soda külü eriyiklerinin
filtrasyonu, sitrik tuz süzme, sodyum silikat (su camı) filtrasyonu, sülfürik asit filtrasyonu, uranyum
şerbeti filtrasyonu, kağıt sanayinde (beyaz su) filtrasyonu, flok süzmede (alüminyum hidroksit ve
flokülasyon işlemlerinde), boyaların süzülmesinde, fosforik asit süzme, haşere ilaçlarında, temizleyici
tozlarda, dinamit üretiminde kullanılmaktadır.
623
Diğer Süzme İşlemleri: Makine yağı süzme (kullanılmış makine yağlarının rejenerasyonu), içme
suyu süzmede, yüzme havuzlarının suyunu süzmede, atık suların temizlenmesinde kullanılmaktadır.
Sanayide Isı Yalıtımında: Sıvılaştırılmış gaz tanklarının ısı yalıtımında, soğuk depoların yalıtımında,
reaktörlerin yalıtımında kullanılmaktadır.
Döküm Sanayinde: Perlit döküm kumuna katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Demir-Çelik
dökümlerinde döküm kumuna hacimce %8-12, diğer malzemelerin dökümünde ise %20-30 oranında
katılır. Perlitin dökümcülükte sağlayacağı faydalar şunlardır:
• Metalin ağır ve dengeli soğumasını sağladığından anormal yüzey gerilimlerini önlemektedir.
• Döküm esnasında yanmamakta, gaz çıkarmamakta ve metal ile reaksiyona girmemektedir.
• Döküm esnasında oluşan gazların, bünyesindeki boşluk ve kanallar vasıtasıyla çıkışına izin
vermektedir.
• Temiz, sağlam, kaliteli ve verimli döküm elde edilmektedir.
• Döküm hatalarını asgariye indirdiğinden, ürünün temizlenme zamanını ve işçiliği azaltmaktadır.
Tekstil Sanayi: Perlit kararlı kimyasal yapısı nedeniyle, kimyasal reaksiyonlara girmeyen ve suda
çözünmeyen bir maddedir. Bu özelliğinden dolayı perlit çeşitli kimyasal maddelerle birlikte onları
etkilemeden kullanılabilmekte, ayrıca fiziksel özellikleriyle de katkıda bulunmaktadır (Perlit yalnız
derişik hidroklorik asitte çözünmektedir). Bu çerçevede perlit, dolgu maddesi, kimyasal madde
taşıyıcısı, süzme yardımcı malzemesi, yalıtım maddesi vb. yerlerde kullanılmaktadır. Perlit tekstilde
yıkama işleminde diğer benzer ürünlere göre aşağıdaki avantajlara sahiptir. Ayrıca;
• Birlikte kullanıldığı diğer sıvı veya toz kimyasallarla tepkimeye girmez, özelliklerini değiştirmez.
• Suda çözünmez.
• Nötr malzeme olduğu için asit veya baz özellik göstermez.
• Steril malzemedir, sağlık açısından zararlı değildir. Ortama koku vermez.
• Perlit uygulanan ürünü aşındırmaz.
• Makinede tıkanma yapmaz.
• Hafif malzeme olduğu için kullanımı kolaydır.
Diğer Uygulamalar:
• Sondajlarda, çimentolama işlemini kolaylaştırıcı katkı maddesi olarak,
• Gemi dipleri kaplama ve yalıtımında,
• Petrol artıklarından veya diğer yağlı atıklardan gelen su kirliliğini gidermede,
• Baraj göllerinde, kentlerde, açık su rezervuarlarında buharlaşmayla su kaybını önleyici olarak,
• Ambalajlama için dolgu maddesi,
• Plastik köpüklere ve plakalara katkı dolgu maddesi,
• Ucuz ve hafif plastik mobilya yapımında dolgu maddesi,
• Titreşimli tespitte,
• Yangına karşı özellikle çelik konstrüksiyonlarda yalıtım katı olarak kullanılmaktadır.
Vermikülit
Ultrabazik kayaçlardaki magnezyumlu mikaların bozunma ürünü olarak oluşan, değişen miktarlarda
demir ve alüminyumlu bir sulu magnezyum silikat içeren ve ısıtıldığı zaman genleşebilen minerale
624
vermikülit denilmektedir (Şekil 4). Ekonomik yatakların rezervi birkaç yüz binden milyon tonlara
varabilmektedir.
Dünyadaki en büyük vermikülit madeni işletmesi Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Phalabowra
bölgesindedir. ABD, Çin, Rusya, Brezilya, Japonya, Zimbabwe ve Avustralya gibi ülkelerde önemli
miktarlarda vermikülit üretimi yapılmaktadır (Arıkan, 2021). Türkiye’de vermikülit yataklarının
varlığı fazla bilinmemekle birlikte, yürütülen jeoloji çalışmaları sonucunda Sivas-Yıldızeli ve Malatya
bölgelerinde vermikülit cevherinin varlığı saptanmıştır (Aras, 1984).
Şekil 4. Vermikülit.
Vermikülitin ham iken kullanımı az olması nedeniyle endüstride daha çok genleştirilmiş hali
tercih edilmektedir. 1950’li yıllara kadar vermikülit sadece inşaat sektöründe, ısı yalıtım özelliğiyle
dolgu malzemesi ve blok olarak kullanılırken, hafif agregalar halinde alçı ve sıvalarda kullanılmıştır.
1950’lerde fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde yapılan çalışmalarla, vermikülitin diğer alanlarda da
kullanılabileceği ortaya çıkmıştır Vermikülitin temel kullanım alanları inşaat, tarım (ziraat), bahçıvanlık
uygulamaları, yem sanayi ve genel endüstridir. Toplam kullanımın yaklaşık %70’ini inşaat endüstrisi
oluşturmaktadır (Anonim, 2022d).
İnşaat Alanında ve Yapı Malzemelerinde Kullanımı:
• Gevşek dolgulu yalıtım malzemesi olarak konutların tavan ve çatılarında, buzdolapları ve su
ısıtıcılarında,
• Binalarda ve ses izolasyonunda, soğuk hava depolarının izolasyonunda,
• Havuz yapımlarında,
• Elle işleme kolaylığından dolayı dekorasyon işlerinde,
• Dökümhane ve benzeri yüksek ısı ile çalışan yerlerde ateşe dayanıklı sıva ve kaplama malzemeleri
üretiminde kullanılmaktadır.
Tarımda Kullanım:
• Toprağın özelliklerini iyileştirici katkı olarak (ticari fidanlıklarda), zirai ilaçlarda,
• Bitkilere besleyici elemanların sağlanması, geçirgen bir toprak yapısının oluşturulması,
• İyi su korunumu ve havalandırmayı temin eden düşük özgül ağırlıklı bir ürün elde edilmesinde
katkı maddesi olarak,
• Çok ince boyutlu olanları gübreleme maddelerinde katılaşmayı önlemede,
625
• Tohum kapsülleme işlemini gerçekleştirebilmek için tohumların kuru bir karışımda fiziksel
büyümesinde aracı olarak,
• Yoğun killi toprakları hafifletici olarak,
• İyi bir katyon değiştirici olduğundan, belediye kanalizasyon sistemi ile ıslah edilmiş topraklardaki
ağır metal kontaminasyonlarını engelleyici olarak kullanılmaktadır.
Bahçıvanlık:
• Taneli vermikülit, fidanlıklarda, limonluklarda,
• Aşı kalemi tutturmalarında kullanılmaktadır.
Yem Sanayi:
Çiftlik Hayvanları Uygulaması:
• Veterinerlik preparatlarının veya besinlerinin soğurulması, örneğin vermikülit formik asit içinde
iyice ıslatılır ve küflenmeyi önlemek için (mantar ve bakterilerin yok edilmesi) besin maddesine
karıştırılmaktadır.
• Fiziksel özelliklerini arttırmak amacıyla yem karışımlarına ilave edilen katkı maddesi olarak ilave
edilmektedir.
• Yeniden sirkülasyonu güçlendirmek için kümes hayvanlarının gübrelerine katkı maddesi olarak
ilave edilmektedir.
• Hayvan dışkılarının kokusunu giderdiği ve besin içeriğini arttırdığı, bunun sonucu olarak da
gübrenin verim arttırıcı değerini iyileştirdiği, kapalı çiftlik hayvancılığında kümeslerin ve diğer
binaların havalandırılması için gereken enerjiyi azalttığı bilinmektedir.
• Balık yetiştiriciliğinde filtre edici biyolojik alt madde olarak kullanılmaktadır.
• Dekoratif ve yenebilir balıkların yetiştirilmesinde, biyolojik eleme alt tabakaları olarak
kullanılmaktadır.
Büyüme Hızlandırıcısı Uygulamaları:
• Büyüme oranını ve et verimini arttırmaktadır.
• Mikroorganizma içeriğinde ve dışkılı pislikte azalma sağlamaktadır.
• Mandıra çiftliğinde yem malzemesine sulandırıcı olarak ilave edildiğinde, düşük yağlı sütlerin
üretimini ve yağ içeriğinde dengeyi sağlamaktadır.
• Rusya’da yapılan bir araştırmada, tavuk yaş gübrelerinin ağaç talaşlarına eklenmesiyle, bakteri
ve mikroorganizma içeriğinin sadece ağaç talaşının kullanıldığı durumlardan daha iyiye doğru bir
değişim gösterdiği saptanmıştır.
• Tavuklar tarafından gagalanan vermikülit, büyüme oranlarını yükseltmiş, yumurta üretimini ve
ortalama ağırlıklarını arttırmıştır. Yine yem karışımının içine %3 oranında vermikülit eklenmesi
kan yapısı ve yumurta kalitesini geliştirmiştir.
Soğurucu Olarak Kullanım Uygulamaları:
• AET’nin hayvan besleme maddeleri için liste üzerinde izin verdiği bir katkı maddesi olan vermikülit
250 mikron boyutunda hayvan yemlerinde taşıyıcı ve şişirici madde olarak kullanılmaktadır.
• Domuzlar, balıklar ve evcil hayvanlar için sıvı yağ ilave edilmiş vermikülit, hayvan yemine
karıştırılarak seçici bir fiziksel soğurma oluşturulabilir, bu da sindirilebilirlik için önemli bir
özelliktir.
626
Genel Endüstri Kullanımı:

• İnce taneli vermikülit, boya, lastik, plastik üretiminde dolgu maddesi olarak,
• Genleşmiş vermikülit, petrol sondajlarında sondaj çamuru katkısı olarak,
• Ateşe dayanıklı duvar sıvalarında,
• Akkor halindeki sıcak dökümlerin taşınmasında erimiş metalin örtülmesinde,
• Kırılmayı önlemek amacıyla paketleme ve taşımacılıkta kullanılmaktadır.
Diyabaz & Taş Yünü

Diyabaz, yeşilden kahverengiye kadar değişen renklerde, plajiyoklaz, labradorit, olivin, hornblend,
manyetit, ilmenit, apatit, kalsit, pirotit, kalkopirit, serpantin ve klorit içeren, ince taneli volkanik bir
kayaçtır (Şekil 5) (Anonim, 2005a). Taş yünü ise, doğal diyabaz kayacından üretilmiş, lifli, camsı bir
maddedir (Şekil 6) (Anonim, 2005b). Ekonomik yatakların rezervi birkaç yüz binden milyon tonlara
varabilmektedir. Ülkemizde bulunan önemli bazalt yatakları, Bursa (Orhaneli ve Gemlik), Yozgat
(Muslubelen) ve Tokat (Çamlıbel)’ta bulunmaktadır (Kuşçu, 2001). Bu yataklardan çıkarılan bazaltlar
doğal taş olarak değerlendirilmektedir.
Şekil 5. İşlem görmemiş diyabaz.
Şekil 6. Taş yünü.
Diyabazlar çok sert ve dayanıklı oldukları için, benzerleri olan bazalt mıcırlarıyla aynı yerlerde
kullanılırlar. Ama çoğunlukla blok verdiklerinden, değerli sert levha üretimi için çok elverişlidir (Önem,
2000). Özellikle ülkemizde diyabaz üretimi bu yönde olmaktadır.
627
İnşaat Sektörü:
• Isı ve ses yalıtımında mükemmel sonuçlar veren taş yünü ürünleri, çatı, teras, duvar, cephe ve
döşemelerde kullanılmaktadır.
• Bölme duvar plakaları: Her türlü bölme duvarda, ahşap ve çelik karkas sistemler dahil, duvarların
iç yüzeylerinde,
• Mertek arası plakaları: Çatılarda mertek arası ahşap lata, metal profil arasında.
• Döşeme Plakaları: Yüzer döşemelerde, yerden ısıtmalı alanlarda, ahşap ve karkas sistemlerin
döşemelerinde,
• Giydirme cephe plakaları: Havalandırılan ve havalandırılmayan giydirme cephelerde,
mansartlarda,
• Dış cephe mantolama plakaları: Yeni ve mevcut binaların dış cephe mantolamasında.
• Teras çatı plakaları: Beton ve trapez metal çatılarda, eğimli ahşap çatıların mertek üstünde, eğimli
beton çatıların üstten yalıtımında kullanılmaktadır.
Diyabazlar işlenmemiş halde, park ve bahçe uygulamalarında, yürüyüş yollarının döşenmesinde,
havuz çevresinde, büyük meydan ve anıtsal alanların yer döşemelerinde, değişik ebat ve kalınlıklarda
üretilerek kullanılabilmektedir. Binalarda, terminal, havaalanları gibi sirkülayonun yoğun olduğu
mekanlarda taban döşemesi ve dış cephe kaplama amaçlı uygulamalar da söz konusudur. Dekoratif ya
da süsleme amaçlı olarak mezar taşlarında, çeşitli süs eşyaları ve mutfak tezgahı gibi uygulamalar da
mevcuttur (Akdaş ve Yurdakul, 2006).
Tarım Sektörü: Tepkimeye girmeyen, gözenek oranının yüksek olması, gözenekliklerin büyüklükleri
aynı olması, su tutma kapasitesinin yüksek olmasıyla steril ve kimyasal olarak duraylı olan taş yünü,
bitkilerin besinlerini engellememekte, besin eriyiklerini emerek ve eşit şekilde dağıtmaktadır. Bunun
yanında taş yünü ilk kullanım maliyeti yüksektir, gübre kullanım ile pH’ı düşmektedir (Thomas ve
Thomas, 1989; Özkan ve Özçelik, 2004).
Diğer Sektörler:
• Yangın Yalıtım Plakaları: Yüksek fırınlar, gemi yapımı, konteyner ve boyler imalatı, yangın
kapıları, çeşitli endüstriyel yapılarda,
• Sanayi Plakaları: Sanayi tesislerinde, kazanlarda, endüstriyel fırınlarda, çift cidarlı kaplarda,
kurutma sistemlerinde kullanılmaktadır.
Genleşen Killer
Killer, jeolojik anlamda, tane boyu 2 μm’den daha küçük, ince taneli sedimanlar olup; belirli
miktarda su katıldığında plastikliği artan, alumina ve silis içeriği yüksek bir mineraldir. Endüstriyel
anlamda ise, ince taneli her türlü malzemeye kil denilmektedir (Bayhan, 1993; Malayoğlu ve Akar,
1995). Genleşen killer, ısı ile işlem gördüklerinde H2O, SO3 ve CO2 vb. gazların çıkışı ile genleşen
killerdir (Önem, 2000). Şekil 7’de genleşen kilin görünümü verilmektedir. Genleşen killer, başlıca
inşaat sanayinde, yapı betonlarında, blok, duvar ve çatı kaplama malzemesi, sıva, dolgu malzemesi
olarak; Tarım sanayinde, çatı bahçeciliği, hidrokültür, köklerin aşırı sulanmasını önlemede ve diğer
bazı özel uygulamalarda kullanılmaktadır. Aşağıda bazı kullanımları daha geniş şekilde verilmiştir
(Kırıkoğlu, 1990; Anonim, 2005c)
628
Şekil 7. Genleşen kil (leca).
İnşaat Sanayinde Kullanımı: Hafif yapı malzemeleri içinde basınca dayanımı en yüksek olan
malzemelerden biri genleşmiş kildir. Bu özelliğinden dolayı inşaat sektöründe önemli bir yeri vardır.
Yapılan araştırmalar, genleşmiş kilden imal edilmiş yapı parçaları kullanıldığı takdirde, inşaatlarda
kullanılan demirden % 20 oranında tasarruf edilebileceğini göstermiştir. Çünkü genleşmiş kil ile yapılan
beton ağırlığı, normal beton ağırlığının, kullanılan yere göre 1/3 ile 2/3’ü olmasına rağmen basınca
dayanımı daha yüksektir.
Genleşmiş kil ile yapılan beton normal beton ile aşağıdaki şekilde karşılaştırılabilir:
• Kuruma küçülmesi normal betonla aynıdır,
• Elastiklik modülü normal betondan biraz küçüktür ve kullanımı etkilemez,
• Isı iletkenliği normal betondan çok düşüktür,
• Ateşe dayanımı normal betondan çok yüksektir,
• İşlenebilme özelliği normal betonla aynıdır,
• Yapışabilme, kopma ve çekme dayanımı normal betonla aynıdır,
• Geçirgenliği normal betonla aynıdır.
Genleşmiş kilin kaplama malzemesi olarak inşaat sanayinde kullanımı da oldukça yaygındır.
Özellikle metro, okul, tiyatro, sinema, konferans salonu, gar ve büyük mağaza inşaatlarında genleşmiş
kilin ses izolasyonu özelliğinden yararlanılarak, plaka halinde kullanımı yaygındır. Genleşmiş kilden
üretilen bloklar kolaylıkla şekillendirilebilirler.
Tarım Sanayinde Kullanımı: Genleşen killerin suyu iyi tutması, etkin bir şekilde geçirimliliğinin
olması, aynı boyut ve doğal görünümünün albenili olması, kimyasal olarak tepkimeye girmemesi, nötr
pH ve yeniden kullanılabilir olması nedeniyle, temizliği ve kokusuzluğuyla elverişli bir hidroponik
yetiştirme ortamı olarak kullanılmaktadır. Ev ve küçük alanlar için kullanımı daha uygundur. Büyük
alanlarda, köklere gıda iletimini daha az etkili olarak iletmektedir.
Diğer Kullanım Alanları:
• Mutfak, banyo ve WC’den gelen atıkların temizleme filtresi olarak genleşmiş killer
kullanılmaktadır.
• Sıvı gübre depolama tanklarında yüzen tabaka olarak kullanılarak, hızlı, basit ve etkin bir şekilde
koku problemi giderilmektedir. Genleşen kil tabaka kalınlığı 7-10 cm olmaktadır.
629
Volkanik Cüruflar (Scorıa)

Çeşitli volkanik aktivitelere bağlı olarak bazaltik karaktere sahip lavların, patlamanın oluşturduğu
basıncın etkisiyle, çatlaklar boyu sızması sonucu oluşan bazaltik andezitik kompozisyona sahip,
gözenekli, camsı volkanik bir kayaç türüdür. Volkanik cüruf agregalara, mineralojik ve petrografik
yapısı nedeniyle scoria da denilmektedir (Demirdağ ve Gündüz, 2003). Şekil 8’de çeşitli renklerdeki
volkanik cüruflar görülmektedir.
Şekil 8. Volkanik cüruf (scoria).
Volkanik cüruflar, kendine has özellikleriyle, yoğunluk, renk ve üretim maliyetinin düşüklüğü
nedeniyle birçok yerde kullanılmaktadır. Ocaklarda çıkarılan, kırılan ve elenen cüruflar, yollarda alt
temel malzemesi olarak, kaldırımlarda, araç park yerlerinde, yerleşim alanlarında, koşu yollarında
kırılmış taş olarak kullanılmaktadır. Belirli tane boyutundaki cüruflar ise agrega olarak, dolgu
malzemesi, boru temellerinde, filtre olarak drenaj işlemlerinde, peyzaj uygulamalarında dekoratif taş
olarak (parlak kırmızı renk cüruflar daha çok tercih edilmektedir); ince cüruf agregalar bahçecilikte, fide
yetiştirilmesinde; hafif beton, tuğla ve blok imalinde kullanılmaktadır (Guerin, 1992). Volkanik cüruflar,
bitki köklerini sıcak veya soğuk ile kuraklıktan korumak veya meyveleri temiz saklamak için kum vb.
katkılarla, su geçirimsiz alanlarda kullanılmaktadır.
Tüf & Tüfit (Ignımbırıt)

Volkan bacalarından veya derin tektonik yarıklardan, lavlardan önce, sonra veya aynı devrede
püsküren volkan küllerinin birikip taşlaşmasıyla oluşan kayaçlara volkanik tüf denilmektedir.
Piroklastiklerle epiklastiklerin veya kalker yapıcı malzemenin birleşmesiyle ortaya çıkan taş türlerine
tüfit denilmektedir (Önem, 2000). Şekil 9’de bir tüf örneği verilmektedir.
630
Şekil 9. Tüf.
İnşaat Sektörü: İgnimbiritler, gözenekli yapısı, hafif olma özelliği ve kolay işlenebilirliği nedeniyle
inşaat alanında doğal yapı malzemesi olarak kullanılmaktadır (Binal ve ark., 2004). Andezit-bazalt– tüf
gibi volkanik kayaçların son yıllarda, cephe kaplaması, parke taşı, yapı taşı, taban döşemesi, dolgu
malzemesi ve beton üretiminde kullanımı hızla yaygınlaşmıştır. Bu kayaçların ısı ve ses yalıtımına
sahip olmalarının yanı sıra karbonatlı kayaçlara göre daha sert ve yüksek dayanımlı olmaları, onların
kullanıldıkları inşaatlarda uzun ömürlü olmalarını sağlamaktadır (Semiz ve ark., 2005).
Tarım Sektörü: Özellikle Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak bulunan kolay
dağılabilen, değişik renkte (koyu kırmızı, beyaz ve siyah) bulanan yetişme ortamıdır. Su tutma kapasitesi
yüksektir. Yalnız olarak kullanılabileceği gibi diğer ortamlarla birlikte değişik oranlarda karıştırılarak da
kullanılabilmektedir. Özellikle karıştırıldığı ortamların havalandırılmasını sağlamaktadır (Çelikel, 2002).
SONUÇ
Endüstriyel hammaddeler nispeten doğada yaygın ve geniş rezervli bulunmaları ile üretiminin
kolay olması sebebiyle üretim maliyetleri de düşük olmaktadır. Bu çalışmada çok geniş kullanım
alanı endüstriyel hammaddelerden ülkemizde rezervi, üretimi ve kullanımı fazla olan hafif agregalar
incelenmiştir. Pomza, perlit, vermikülit, diyabaz - taş yünü, genleşen killer, volkanik cüruflar ve tüf-tüfit
gibi hafif agregalar doğal olarak ya da suni olarak üretilmekle birlikte taşıdıkları özellikler nedeniyle birçok
alanda kullanılmaktadır. Bu agregaların gözenekli yapıları, hafif olmaları, kimyasal olarak tepkimeye
girmemeleri, su tutabilmeleri, kolay işlenebilmeleri sebebiyle özellikle inşaat sanayinde özellikli
yapılarda, yangına dayanım, ısı ve ses yalıtımında, bina yükünün azaltılmasında, yol inşaatlarında,
çimento imalinde kullanılmaktadır. Tarım sanayinde ise yetişme ortamı olarak, bitki köklerinin sıcaklık,
don ve kuraklıktan korunmasında kullanılmaktadır. Kimya, ilaç, yem, tekstil sanayilerinde önemli bir
hammadde kaynağı olarak hafif agregalar kullanılmaktadır. Doğal hafif agregalar ülkemizde bol ve
ucuz bir şekilde temin edilebilmektedir. Ancak suni olarak üretilenlerden perlit dışındakilerin üretimi ve
temini daha zor olmaktadır. Ülkemizde üretimlerine yönelik araştırmalar sürerken tesisler de kurulmaya
başlanmıştır. Bu çalışmaların artması hafif agregaların kullanımını daha da artıracaktır.
KAYNAKLAR
Agrawal Y, Gupta T, Sharma R, Panwar NL, Siddique S 2021. A comprehensive review on the performance of
structural lightweight aggregate concrete for sustainable construction. Constr. Mater., 1, 39-62. https://doi.
org/10.3390/constrmater1010003.
Akdaş H, Yurdakul M 2006. Doğal yapı taşı olarak diyabaz ve kullanımı, Türkiye V. Mermer ve Doğaltaş Sem-
pozyumu, Afyon, s. 51-58.
631
Anonim 2005a. Diabase. http://ist-socrates.berkeley.edu/~eps2/wisc/diabase.html.

Anonim 2005b. Emission Factor Documentation For AP-42 Section 11-18 (formerly 8-16) – Mineral Wool Manu-
facturing http://www.epa.gov/ttn/chief/ap42/ch11/bgdocs/b11s18.pdf.
Anonim 2005c. Applications, Dansk Leca A/S Available at: http://www.leca.dk/.
Anonim 2022a. Cimsa https://cimsa.com.tr/formulhane/beyaz-cimento/agrega-nedir-agrega-ozellikleri-nelerdir
[06.07.2022].
Anonim 2022b. Genper https://tr.perlit.com/. [05.07.2022].
Anonim 2022c. Perlitsa https://tr.perlit.com/. [05.07.2022].
Anonim 2022d. Topraksız Tarım https://www.topraksiz.com/. [05.07.2022].
Aras A 1984. Malatya-Darende-Kuluncak-Darılı Vermikülit Zuhuru Jeoloji Raporu. MTA. Rapor No:1725.
Arıkan F 2021. Dünyada ve Türkiye’de Vermikülit. Maden Tetkik Ve Arama Genel Müdürlüğü. Fizibilite Etütleri
Daire Başkanlığı. Ankara.
Bates RL 1960. Classification, geology of the industrial rocks and minerals, harper, New York, pp. 15-19.
Bayhan H 1993, Endüstriyel hammaddeler ders notu, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, An-
kara.
Binal A, Kasapoğlu KE, Seğmenoğlu Ç 2004. Donma-çözülme sürecinin ankara ignimbiritinin jeomekanik özel-
likleri üzerine etkisinin doğal ve laboratuar ortamında karşılaştırmalı olarak incelenmesi, VII: Bölgesel
Kaya Mekaniği Sempozyumu, Sivas.
Çelikel G 2002. Topraksız kültürde sebze yetiştiriciliği, tarım ve köyişleri bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Müdür-
lüğü, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Mersin, No: 12, (http://www.alata.gov.tr/alatarim_pdf/
Brosurler/topraksiz_kultur.pdf).
Demirdağ S, Gündüz L 2003. Volkanik cürufların inşaat endüstrisinde hafif beton agregası olarak değerlendirme
kriterleri, III. Ulusal Kırmataş Sempozyumu, 3-4 Aralık, İstanbul, s. 51-58.
DPT 2001. Madencilik Özel İhtisas Komisyon Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzeme-
leri III, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 73 s.
Erkoyun H 2005. Pomzanın Türkiye’deki yeri ve önemi, Türkiye Pomza Sempozyumu ve Sergisi, Isparta, s. 1-7.
Esenli F 1999. Pomza, İMİB endüstriyel mineraller envanteri, Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı. S. 169-172.
Founei A 2004. Pumice and Pumicite, U.S. Geological Survey Minerals Yearbook, 11 p.
Guerin B 1992. Review of Scoria and Tuff Quarrying in Victoria, Geological Survey Report 96, 77 p.
Gündüz L, Sarıışık A, Tozaçan B, Davraz M, Uğur İ, Çankıran O 1998a. Pomza teknolojisi (Pomza karakterizas-
yonu), Cilt: I, Isparta, 285 s.
Gündüz L, Sarıışık A, Tozaçan B, Davraz M, Uğur İ, Çankıran O 1998b. Pomza teknolojisi (İnşaat sektöründe
pomza), Cilt: II, Isparta,
Gündüz L, Şapcı N 2005. Türkiye pomza madenciliği, endüstrisi ve Türkiye açısından önemi (gelişen yeni bir
sektör), 19. Uluslararası Madencilik Kongresi ve Fuarı, IMCET2005, İzmir, Türkiye.
Ketin İ 1983. Türkiye jeolojisine genel bir bakış, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, Sayı: 1259, İstanbul, 591 s.
Kırıkoğlu S 1990. Endüstriyel hammaddeler, İstanbul Teknik Üniversitesi Kütüphanesi Sayı: 1418, İstanbul, 272 s.
Korkmaz S 2022. Agrega (Bölüm 5). Yapı sektöründe endüstriyel hammaddeler (Editör: Haner, S.). İKSAD Pub-
lishing House. ISBN: 978-625-8377-88-0. Ankara.
Kuşçu M 2001. Endüstriyel kayaçlar ve mineraller, SDÜ Yayınları, 381 s.
Malayoğlu U, Akar A 1995, Killerin sınıflandırılmasında ve kullanım alanlarının saptanmasında aranan kriterlerin
irdelenmesi. 1. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, Köse ve Kızıl, Ed., İzmir, s. 125-133.
632
Önem Y 2000. Sanayi Madenleri, Kozan Ofset, Ankara, 386 s.

Özgüven A 2009. Genleşen kil agrega üretimi ve endüstriyel olarak değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Süleyman
Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
Özcan K 2022. Endüstriyel Hammaddeler Ders Notu. http://www.kursatozcan.com/ders_notlari/endustriyel_ham-
maddeler.pdf. [05.07.2022].
Özkan CF, Özçelik A 2004. Topraksız kültür, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Antalya. http://www.aib.
org.tr/duyuru/mebr/mebrtopraksiz.pdf.
Semiz B, Özpınar Y, Dönmez H 2005. Denizli volkanitlerinin özellikleri ve beton üretiminde kullanılabilirliği.
Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, s. 63-70.
Sezgin M, Davraz M, Gündüz L 2005. Pomzanın Türkiye’deki yeri ve önemi, Türkiye Pomza Sempozyumu Ve
Sergisi, Isparta, s. 9-22.
Thomas W, Thomas B 1989. Growing Orchids in Rockwool, 2nd Congress of Canadian Orchid Societies, Ottowa.
633
TOZLANMA FAKTÖRÜNÜN FOTOVOLTAİK SİSTEM

ELEKTRİK ÜRETİMİNE ETKİSİ VE EKONOMİK ANALİZ
Muhammet Raşit SANCAR1

1
Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Enerji Sistemleri Mühendisliği, Isparta, Türkiye
ORCID Code: 0000-0002-4488-8393
ÖZET
Dünyada gerçekleşen teknolojik gelişmelerle beraber enerji arz açığı meydana gelmiş ve bu açığın
karşılanması noktasında küresel ısınma sorunu göz önüne alınarak yenilenebilir enerji kaynakları
konusunda bir yönelim gerçekleşmiştir. Bu kaynaklar arasından güneş enerjisi hem ısıl hem de fotovoltaik
sistemler açısından değerlendirilebilir konumdadır. Türkiye’de güneş enerjisinden yararlanma oldukça
yüksek bir yüzde ile fotovoltaik sistemlerle gerçekleştirilmektedir. Fotovoltaik sistemlerde elektrik
üretimi konusunda birçok farklı kayıp parametresi bulunmaktadır. Bu parametreler arasında tozlanma
faktörü oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışma çimento, beyaz çimento, alçı, teknik alçı ve
kum toz örnekleri üzerine gerçekleştirilmiştir. Bu toz örneklerinin haftalık, iki haftalık, bir aylık, iki
aylık ve üç aylık periyotlarla temizlenmesi periyotları PVsyst yazılımı kullanılarak simüle edilmiştir.
Simülasyon çalışmaları sonucunda en büyük oranda tozlanma kaybının teknik alçı toz örneğinde 3 aylık
periyotlarla temizleme işleminin gerçekleştirilmesi ile bir yıl sonunda yaklaşık olarak 81.1 MWh enerji
üretiminde azalma meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu azalma farklı abonelik grupları için ekonomik
olarak analiz edilmiş ve tek terimli tarifenin sanayi alt alanı için 194 918.17TL değerinde bir gelir
düşüşüne tekabül ettiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tozlanma, PVsyst, Ekonomik analiz
EFFECT OF POLLUTION FACTOR ON PHOTOVOLTAIC SYSTEM

ELECTRICITY GENERATION AND ECONOMIC ANALYSIS
ABSTRACT
With the technological developments in the world, an energy supply deficit has occurred and an
orientation towards renewable energy sources has been realized considering the global warming problem
at the point of meeting this deficit. Among these sources, solar energy can be evaluated in terms of
both thermal and photovoltaic systems. In Turkey, solar energy utilization is realized by photovoltaic
systems with a very high percentage. There are many different loss parameters for electricity generation
in photovoltaic systems. Among these parameters, the dusting factor has a very important place. This
study was carried out on cement, white cement, gypsum, technical gypsum and sand powder samples.
Weekly, biweekly, one-month, bi-monthly and quarterly cleaning periods of these dust samples were
simulated using PVsyst software. As a result of the simulation studies, it has been determined that the
largest amount of dust loss is achieved in the technical plaster dust sample, with a 3-month cleaning
634
process, and a decrease in energy production of approximately 81.1 MWh at the end of one year. This
decrease was analyzed economically for different subscription groups and it was determined that the
single term tariff corresponds to a revenue decrease of 194 918.17 TL for the industry sub-area.
Keywords: Pollution, PVsyst, Economic analysis
1.GİRİŞ
Yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimi, artan enerji talebi ve küresel ısınma faktörleri
sebebiyle oldukça önemli hale gelmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan güneş enerjisinden
elektrik üretimi konusunda ısıl sistemler ve fotovoltaik sistemler kullanılmaktadır. Türkiye güneş
enerjisinden elektrik üretimi hususunda büyük bir potansiyele sahiptir. Türkiye için global radyasyon
değerleri Şekil 1’de, güneşlenme süreleri ise Şekil 2’de sunulmuştur. Bu potansiyelden yararlanma
hususunda, büyük oranda fotovoltaik sistemler kullanılmaktadır. Günümüzde fotovoltaik panellerden
elektrik üretimi üzerine çok sayıda çalışmalar yapılmakta olup, sürekli bir gelişme ve iyileştirme söz
konusudur. Bu gelişmeler ile birlikte fotovoltaik panellerin verimleri artmakta ve güneş enerjisinden
faydalanma noktasında ciddi bir imkan oluştuğu gözlenmektedir. Teknolojik çalışmaların ilerlemesi ile
verimlerin artması ne kadar önemli ise sahada bulunan fotovoltaik panellerde gerçekleşen kayıpların
minimize edilmesi de bir o kadar önemlidir.
Şekil 1. Türkiye için global radyasyon değerleri(KWh/m2-gün)(GEPA)
Şekil 2. Türkiye için ortalama güneşlenme süreleri(saat)(GEPA)
635
Geleneksel bir silisyum kristal fotovoltaik panel ön yüzeylerinden iç bölümlere doğru sıralanacak
olursa; Alüminyum çerçeve, cam, enkapsülant (EVA film), solar hücreler, enkapsülant (EVA film),
backsheet (arka kaplama) ve bağlantı kutusu elemanlarından oluşmaktadır. Panellerin güneşi karşılayan
ön yüzeylerinde Şekil 3’de görüldüğü gibi cam kullanılmaktadır. Panellerde elektrik üretimi, panelin
yüzeyine gelen güneş ışınlarının saydam olan koruyucu camdan geçerek hücrelere ulaşması ve burada
fotoelektrik etki ile birlikte elektrik enerjisine dönüşmesi ile gerçekleşmektedir. Bu noktada en üst
yüzeyde bulunan koruyucu camın geçirgenliği büyük bir öneme sahiptir. Çevre koşulları sebebiyle panel
yüzeyinde biriken tozlar cam geçirgenliğinin düşmesine sebep olmaktadırlar. Bu sebeple elde edilen
enerjide azalmalar meydana gelmektedir.
Şekil 3. Geleneksel fotovoltaik panellerin yapı elemanları(Tevı vd.,2018)
Tozlanmanın fotovoltaik panellerde etkisi kapsamında birçok çalışma mevcuttur. Irak’ta yapılan bir
çalışmada panel yüzeyinde 35 g/m2 yoğunlukta kum, çimento, beyaz çimento, alçı ve teknik alçı tozu
örnekleri ile gerçekleştirilen deneyde, tozlanma etkisinin kullanılan örnekler için sırası ile %40, %45,
%55, %50 ve %52 oranlarında geçirgenlikte azalmaya sebep olduğu tespit edilmiştir (Alnasser, et al.
2020). Cezayir’de gerçekleştirilen bir çalışmada ise cam numuneler kullanılarak deneyler yapılmıştır.
Yoğunlukları 1.02 g/m2, 1.01 g/m2, 1.01 g/m2, 1.2 g/m2, 1.02 g/m2 ve 1 g/m2 olan kül, çimento, alçı,
tuz, toprak ve kum tozu örnekleri için sırasıyla %73.71, %74.62, %65.52, %62.79, %20.02 ve %19.11
oranlarında geçirgenlikte azalma meydana getirdiği tespit edilmiştir (Abderrezek ve Fathi 2017).
Tablo 1’de Batı Racastan’da gerçekleştirilen farklı eğim açılarına sahip fotovoltaik panellerde kuş
pisliği tozlanmasinin 2015, 2016 ve 2017 yıllarına ait ölçülen geçirgenlik azalması oranları ve eğim
açılarına bağlı güç üretimindeki kayıp oranları sunulmuştur. Verilere göre en fazla geçirgenlik azalması
0° açıda 2015 ve 2017 yıllarında %31 oranında görülürken, en fazla güç üretimi düşümü 0° ve 10°
açılarda %23,8 oranında görülmüştür (Sisodia ve Mathur 2019).
Tablo 1. Eğim açısı β ile geçirgenlik ve güç üretimindeki kayıp (%) (Sisodia ve Mathur 2019)
Açı Yıllar Güç üretiminde

β° 2015 2016 2017 gerçekleşen kayıp (%)
0° 31 30 31 23,8
10° 28 29 29 23,8
20° 27 26 27 21
25° 15 14 14 11,5
30° 14 13 13 10,8
40° 13 13 13 10,5
50° 14 14 15 10,8
60° 15 16 16 10,8
70° 18 19 19 15,8
80° 21 22 21 16
90° 24 23 23 16,5
636
Tablo 2’de Belçika’da yapılan bir çalışmaya ait hesaplanan geçirgenlik azalması ve güç üretimi
düşümü verileri sunulmaktadır. Bu çalışmada iki farklı fotovoltaik panel markası olan Sanyo ve
Eurosolare panelleri ile cam numunelerinin kullanılmasıyla ölçümler yapılmıştır. Yapay olarak
biriktirilen beyaz kum, kil ve çimento toz örneklerinin farklı yoğunlukları ile gerçekleştirilen çalışmada
geçirgenlik kaybının en fazla yaşandığı parametreler 60 g/m2 yoğunluğunda çimento tozu örneği ile
%66.66 oranında tespit edilmiştir. Panel güç üretiminde yaşanan kaybın ise en fazla çimento tozu ile
Eurosolare marka panelde %65.68 oranında gerçekleştiği tespit edilmiştir (Appels, et al. 2013).
Tablo 2. Farklı tozluluk örnekleri altında Sanyo ve Eurosolare marka panellerin üretim kayıpları (Appels,
et al. 2013)
Beyaz Kum (250µm)

(g/m2) Pmax (%)
T(%)
Sanyo HIP-210 NKHE1 Eurosolare PL160
10 1,05 1,78 0,08
20 4,02 4,84 5,46
40 9,18 9,77 9,1
60 15,03 14,74 13,76
Kil (68µm)
(g/m2) Pmax (%)
T(%)
10 9,97 8,16 9,7
20 20,03 19,38 20,36
40 39,56 38,86 37,12
60 48,42 48,77 47,21
Çimento (10µm)
(g/m2) Pmax (%)
T(%)
10 18,41 20,92 19,06
20 40,61 40,65 39,78
40 53,48 51,24 52,44
60 66,66 64,16 65,68
Yoğunlukları 100 g/m2 olan beş farklı toz örneği üzerine yapılan deneylerde kum, çimento, beyaz
çimento, alçı ve teknik alçı tozu örneklerinin panel güç üretimlerinde kayıp etkisinin sırasıyla %12,
%14, %15, %9, %10 oranlarında gerçekleştiği tespit edilmiştir (Alnasser, et al. 2020). Yapılan farklı bir
çalışmada 10 g/m2 yoğunluk oranına sahip beş farklı toz türü üzerine yapılan deneylerde kırmızı toprak,
kül, kum, kalsiyum karbonat ve silika jel örneklerinin panel güç üretiminde kayıp etkisinin sırasıyla %7,
%25, %4, %5 ve %4.5 oranlarında gerçekleştiği tespit edilmiştir (Kazem ve Chaichan 2016).
Tablo 3’te Türkiye, Ege bölgesinde yapılan, farklı partikül boyutları ve ağırlıklarına sahip kömür
tozu örneğinin fotovoltaik panel güç üretiminde oluşan kayıpların deneysel verileri sunulmuştur.
Monokristal silikon (m-Si) ve polikristal silikon (p-Si) olmak üzere iki farklı hücreye sahip fotovoltaik
panelin kullanıldığı çalışmada en fazla düşüm 38 µm boyutunda 15 g ağırlığında meydana geldiği tespit
edilmiştir (Adıgüzel, et al. 2019).
637
Tablo 3. Farklı partikül boyutlarına sahip kömür tozlarının panel güç üretimindeki kayıp etkisi (%)
(Adıgüzel, et al. 2019)
Fotovoltaik panel türü

Partikül boyutu Ağırlık (g)
m-Si p-Si
5 %39,61 %38,52
38 µm 10 %52,15 %47,79
15 %62.05 %60,07
5 %36,64 %31,08
38-53 µm 10 %47,86 %43,67
15 %55,78 %57,03
5 %32,42 %26,78
53-75 µm 10 %42,91 %40,07
15 %50,83 %52,15
5 %26,43 %22,21
75-106 µm 10 %37,96 %30,3
15 %44,23 %43,67
5 %20,8 %17,28
106-250 µm 10 %29,25 %20,34
15 %36,97 %28,93
5 %15,17 %10,94
250-500 µm 10 %20,1 %11,72
15 %28,9 %14,96
Tablo 4’te Atina’da gerçekleştirilmiş olan kırmızı toprak, kireçtaşı ve uçucu kül toz örneklerinin
farklı yoğunluklarında panel verimine etkisini inceleyen çalışmanın verileri sunulmuştur. Gözlemlenen
sonuçlara göre panel veriminde en fazla düşüş %1,5 oranında, 3,71 g/m2 yoğunluğuna sahip uçucu kül
toz örneğinde meydana geldiği tespit edilmiştir (Kaldellis, Fragos ve Kapsali 2011).
Tablo 4. Çeşitli toz türlerinin panel verimine etkisi (Kaldellis, Fragos ve Kapsali 2011)
Toz örnekleri Yoğunluk (g/m2) %

0,12 0,5
Kırmızı toprak
0,35 0,75
0,28 0,4
Kireçtaşı
1,51 0,95
0,63 0,1
Uçucu kül
3,71 1,5
Şanghay’da bir bina çatısında uygulanan deneyde iki özdeş fotovoltaik panel kullanılmıştır. Biriken
toz miktarının panel verimine etkisini test etmek adına fotovoltaik panellerden biri kum toz örneği
ile yapay olarak tozlandırılmıştır. Toz örneğinin 2.199 g/m2, 6.29 g/m2, 17.37 g/m2, 21.067 g/m2 ve
30.18 g/m2 yoğunluklarında panel yüzeyinde konumlanması ile panel verimindeki kayıplar sırası ile
%5.296, %12.027, %34.332, %38.981 ve %43.216 olarak gerçekleştiği görülmüştür (Wang, Meng ve
Chen 2020).
Fotovoltaik panellerde tozlanma kaybı bağlamında tozun üretime etkisinin araştırıldığı deney Doha,
Katar’da gerçekleşmiştir. Kirli ve temiz olmak üzere iki fotovoltaik panel dizisinin kullanıldığı deneyde,
temiz olan panel dizisi haftalık olarak temizlenmiş ve kirli olarak tanımlanan panel dizisi ise iki ayda bir
temizlenmiştir. Ölçülen aylık panel performans kaybının mevcut çevresel koşullara ve toz özelliklerine
bağlı olarak ayda %6 ile %23 arasında değiştiği gözlemlenmiştir (Javed, et al. 2021).
638
Moritanya’da yapılan bir çalışmada tozun, fotovoltaik panel üzerinde elektrik üretimine etkisini tespit
edebilmek adına kirli ve temiz paneller kullanılmıştır. Temiz olarak tanımlanan paneller sulu ve susuz
olmak üzere iki farklı temizleme yöntemi ile temizlenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre tozlu fotovoltaik
panellerin çıkış gücünün temiz panellere kıyasla %21.57 oranında kayba uğradığı gözlemlenmiştir.
Başlangıçta güç değeri 2.88 kW ve 2.95 kW olan ve ardından temizlenen modüllerin ise gücünde
sırasıyla 3.29 kW ve 3.26 kW değerine kadar bir artış gösterdiği tespit edilmiştir (Lasfar, et al. 2021).
Senegal’de yapılan bir çalışmada fotovoltaik panellerin yüzeyinde biriken tozun kuru temizleme ile
performansındaki değişiklik incelenmiştir. İki özdeş polikristal güneş panelinin kullanıldığı çalışmada,
panellerden birine günlük temizleme yapılırken diğerine herhangi bir temizleme işlemi uygulanmamıştır.
Bir aylık uygulamadan sonra, kirli panelin temiz panele göre maksimum %17.13 oranında bir kayıp
yaşadığı kayıt altına alınmıştır. Başlangıç koşullarındaki veriler ile karşılaştırıldığında ise kuru temizleme
yapılan ve hiçbir temizlik yapılmayan panel için sırasıyla %10.16 ve %24.09 oranında bir bozulma
tespit edilmiştir (Aidara, et al. 2018).
Lübnan’ın bir kıyı bölgesi olan Zahrani’de 1 MW kurulu güce sahip bir güneş enerjisi santrali
istasyonunun bir bölümü üzerinde gerçekleştirilen çalışmada panellerde biriken tozu gidermek için su
bazlı robotik on-wheel cihaz kullanılmıştır. Tespit edilen sonuçlara göre temizleme prosedürünün, güneş
panelinin güç çıkışı üzerindeki toz etkisinin etkin bir şekilde en aza indirebildiğini göstermiştir. Böylece
elektrik üretiminde ortalama %32.27 artış elde edildiği hesaplanmıştır (Hammoud, et al. 2019).
Cezayir’in güneydoğusundaki Ouargla şehrinde dış ortam koşullarında toz birikiminin fotovoltaik
panellerin performansı üzerindeki etkisi deneysel olarak araştırılmıştır. Panellerden biri referans
alınarak, her ölçümün başında yumuşak bir silici ve saf su kullanılarak düzenli olarak temizlenirken,
diğeri ise toz birikiminin güneş panellerinin çıkış gücüne etkisini incelemek için temizlenmeden
bırakılmıştır. Yapılan gözlemler sonucunda 8 hafta boyunca temizlik yapılmadan dış çevre şartlarına
maruz bırakılan panel yüzeyi üzerinde 4.36 g/m2 toz biriktiği tespit edilmiştir. Bu birikinti sebebi ile
kirli panelin temizlenen panele kıyasla enerji üretiminde maksimum güç çıkışında, kısa devre akımında
ve açık devre voltajında sırasıyla %8.41, %6.10 ve %0.51oranında bir düşüşe neden olduğu sonucuna
varılmıştır (Dida, et al. 2020).
2.MATERYAL YÖNTEM
Bu çalışmada PVsyst yazılımı kullanılarak Isparta ili için 1 MW kurulu güçte bir santral simülasyon
çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu simülasyon çalışmasında kum, çimento, beyaz çimento, alçı ve teknik
alçı olmak üzere beş farklı toz örneğinin güç üretimine etkisi incelenmiştir. Etkinin belirlenmesi için
bu toz örneklerinin panel güç üretimine 5 farklı temizleme periyodunda etkisinin incelendiği Tamadher
ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilmiş olan bir makale çalışması kaynak olarak kullanılmıştır.
Temizleme periyotları haftalık, iki haftalık, aylık, iki aylık ve üç aylık olarak gerçekleştirilmiştir.
İlk gerçekleştirilen simülasyon çalışması tozlanma kaybı olmadan, diğer simülasyon çalışmaları ise
makalede yer alan verim kaybı değerlerine göre gerçekleştirilmiştir.
2.1. Kaynak alınan makale

Çalışma farklı toz örneklerinin farklı temizleme periyotlarında fotovoltaik panel güç üretimine
etkisini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada farklı toz örneği olarak beyaz çimento,
çimento, kum, alçı ve teknik alçı tozları kullanılmıştır (Alnasser, et al. 2020). Bu toz örneklerinden
olan kum, araçların hareket etmeleri sonucu yükselen ve bunun yanında etraftan toplanıp biriken bir toz
türüdür. Kimyasal bileşiği CaSO4·2H2O olan alçı toz örneği bazen toprak asitliğini değiştirmek için
kirecin içine eklenilen bir maddedir farklı renklerde bulunabilir. Çimento, başta kireç, silika, alümina
ve demir oksit olmak üzere çeşitli bileşiklerden oluşur. Farklı tip ve çeşitleri olan bu toz örneğinin bu
çalışma için beyaz çimento ve sıradan çimento türleri kullanılmıştır. Bu farklı toz örneklerinin fiziksel
özellikleri farklı metotlar ile incelenmiştir.
639
Bu çalışmada kum, alçı, teknik alçı, çimento ve beyaz çimento toz türleri kullanılarak 1 haftalık, 2
haftalık, 1 aylık, 2 aylık ve 3 aylık temizleme periyotları ile panelin temizlenmesi sonucunda gerçekleşen
güç üretimi düşüşleri ölçülmüştür. Temizleme periyotlarına ait güç düşüşü grafiği Şekil 4’te verilmiştir.
Şekil 4. Kullanılmış yayın için temizleme periyotlarına göre güç düşümü değerleri
2.2. Isparta İli İklim Özellikleri

Isparta ili, Akdeniz bölgesinde yer almaktadır. Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasındaki geçiş
bölgesine sahip iklim özellikleri gözlenmektedir. Bu sebeple her iki iklim özellikleri de görülmektedir.
Isparta’da yarı kurak, az nemli kışları serin yazları sıcak bir iklim yaşanır. Isparta’nın en sıcak ayları
temmuz ve ağustos, en soğuk ayları ise ocak ve şubattır. Meteoroloji verilerine göre Isparta ilinin yıllık
ortalama sıcaklığı 12.3 ºC, yıllık ortalama en yüksek sıcaklık 18.4 ºC ve yıllık ortalama en düşük sıcaklık
ise 6 ºC’dir. Isparta iline ait ortalama sıcaklık değerleri Şekil 5’te verilmiştir.
Şekil 5. Isparta ilinin aylara göre sıcaklık değerleri
640
Isparta iline ait aylık ortalama ışınım değerleri incelendiğinde gözlemlenen en yüksek ışınım değerinin
haziran ayında 6.80 (kWh/m2gün), en düşük ışınım değerinin ise aralık ayında 1.82 (kWh/m2gün)
olduğu tespit edilmiştir. Güneşlenme süreleri incelendiğinde ise aylık ortalama en yüksek güneşlenme
süresi temmuz ayında 11.72 saat olduğu, en düşük güneşlenme süresinin ise aralık ayında 4.00 saat
olduğu gözlemlenmiştir. Isparta iline ait global radyasyon değerleri grafiği Şekil 6’da ve güneşlenme
sürelerini gösteren grafik ise Şekil 7’de verilmiştir.
Şekil 6. Isparta iline ait global radyasyon değerleri grafiği
Şekil 7. Isparta iline ait güneşlenme süreleri
2.3. Santral Bilgileri

Analizler, Isparta ilinde 1 MW kurulu güce sahip bir fotovoltaik santralin PVsyst yazılımı üzerinden
yapılmış olan simülasyon çalışması ile gerçekleştirilmiştir. Santrale ait olan simülasyon görüntüsü Şekil
8’de verilmiştir.
641
Şekil 8. Santrale ait simülasyon görüntüsü (PVsyst, 2022)
Analiz edilen simülasyon çalışmasında fotovoltaik santral tek bir eğim ve azimut açısına sahiptir. Bu
eğim açısı 37.9º ve azimut açısı ise 0 º dir. Simülasyonu yapılmış olan santralin Tablo 5’te özellikleri
verilmiştir. Santralde 8 adet inverter kullanılmış ve bu inverterlere ait teknik özellikler Tablo 6‘da
sunulmuştur.
Tablo 5. Santralde kullanılan panellerin teknik özellikleri
Santral Simülasyon Parametreleri

Sistemdeki Dizi Sayısı 41 Adet
Dizideki Panel Sayısı 203 Adet
Toplam Panel Sayısı 8323 Adet
Panel Eğim Açısı 37.9º
Birim Gücü 120Wp
Pmpp
(işletme şartlarında 50 º C) 875kWp
Umpp (işletme şartlarında 50 º C)

627 V
Immp (işletme şartlarında 50 º C) 1394 A

Total PV gücü için Nominal (STC) 999 kWp
Tablo 6. Santralde kullanılan inverter teknik özellikleri
Kullanılan İnverter Teknik Özellikleri

İnverter Modeli SUN2000-100KTL-INM0-415Vac
İnverter Birim Gücü 100kWac
Santralde Kullanılan İnverter Sayısı 8 adet
Toplam Güç 800kWac
Çalışma Gerilimi 200-1000V
Maks. Güç(=>35°C) 110kWac
Nom. güç oranı (DC:AC) 1.25
642
2.3. Simülasyon
2.3.1. Santralin simülayonu

Gerçekleştirilen simülasyon çalışmasında , şebekeye bağlı ve şebekeden bağımsız sistemlerin
simülasyonlarının ve analizlerinin yapılabildiği PVsyst yazılımının 7.2.14 sürümü kullanılmıştır.
Yazılım sayesinde kurulması planlanan fotovoltaik sistemlerin elektrik üretimleri, sistem kayıpları ve
gölgelenme gibi faktörler ile ilgili sonuçlar elde edilebilir. Kullanılan bu yazılımın veri tabanına ait
hava durum verileri kullanılabildiği gibi hazırlanan hava durum verilerine ait dosyalar da yazılımın
arayüzüne eklenerek simülasyonı işlemi gerçekleştirilebillir. Bahsedilen PVsyst yazılımının arayüzü
Şekil 9’da sunulmuştur.
Şekil 9. PVsyst yazılımı ara yüzü(PVsyst, 2022)
Simülasyon çalışmalarında modellenmiş olan 1MW kurulu güce sahip sistem, şebekeye bağlı bir
güneş enerjisinden elektrik üretimi gerçekleştirmesi planladığından dolayı Şekil 9’da belirtilmiş olan
yazılım ara yüzündeki “Grid Connected” butonu seçilmiştir. Çalışmanın asıl amacı elektrik üretim
verilerinin elde edilip üretim açısından değerlendirilmesidir. Yazılıma ait olan şebekeye bağlı fotovoltaik
sistemin basit şeması Şekil 10’da sunulmuştur.
643
Şekil 10. Şebekeye bağlı fotovoltaik sistemin basit şeması(PVsyst, 2022)
Yapılan simülasyon çalışması yazılım arayüzündeki veri havuzunda bulunan Meteonorm 8.0 (2003-
2013) – Sentetik iklim verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yazılımdan elde edilen verilere ait bazı
grafikler Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13’te sunulmuştur.
Şekil 11. Aylık global radyasyon değerleri(PVsyst, 2022)
644
Şekil 12. Aylık difüz radyasyon değerleri(PVsyst, 2022)
Şekil 13. Aylık ortalama sıcaklık değerleri(PVsyst, 2022)
Şekil 14’te “Yönlendirme” butonu kullanılarak, simülasyonu yapılmış olan santrale ait değerler
saptanmış ve bu değerler azimut açısı 0º ve eğim açısı 37.9º olarak yazılıma tanımlanmıştır.
645
Şekil 14. Yönlendirme butonu ara yüzü(PVsyst, 2022)
Santral simülasyonu gerçekleştirilirken kullanılmış olan panel ve inverter özellikleri “Sistem” butonu
arayüzünden yazılıma tanımlanmıştır. “Sistem” arayüzü Şekil 15’tesunulmuştur.
Şekil 15. “Sistem” butonu arayüzü(PVsyst, 2022)
“EPDK(Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu) tarafından onaylanan ve 1 Haziran 2022 tarihinden

İtibaren Uygulanacak faaliyet bazlı tarifeler” çizelgesi kullanılarak orta gerilime bağlı ana başlığı
altında çift terimli ve tek terimli alt başlıkları kullanılarak “Sanayi” , “kamu ve özel hizmetler sektörü
646
ile diğer” ve “tarımsal faaliyetler” alt alanlarına ait kWh birim fiyatı değerleri tablo 7’de verilmiştir.
Tabloda verilen bilgiler ve yapılan simülasyon çalışmalarından alınmış olan enerji üretim değerleri
kullanılarak gerçekleşen kayıp oranlarının ekonomik açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır.
Tablo 7. EPDK tarife 1 Haziran tarife tablosu (EPDK, 2022)
EPDK Tarafından Onaylanan ve 1 Haziran 2022 Tarihinden İtibaren Uygulanacak Faaliyet

Bazlı Tarifeler
1/6/2022 Faaliyet bazlı tüketici tarifeleri (kr/kWh)
Perakende
Perakende Perakende
tek Perakende
gündüz puant Dağıtım
Dağıtım sistemi kullanıcıları zamanlı gece enerji
enerji enerji bedeli
enerji bedeli
bedeli bedeli
bedeli
Dağıtım sistemi kullanıcıları
Orta gerilim
Çift terimli
Sanayi 248.3714 251.3801 395.2221 135.2853 14.7972
Kamu ve özel hizmetler sektörü
230.2455 232.5236 363.0085 128.7021 23.0611
ile diğer
Tarımsal faaliyetler 157.6777 159.2914 251.4048 85.6839 18.9925
Tek terimli
Sanayi 256.6870 259.8001 408.5735 139.7250 16.3448
Kamu ve özel hizmetler sektörü
235.0787 237.3568 367.8417 133.5347 28.7660
ile diğer
Tarımsal faaliyetler 159.7360 161.3497 253.4633 87.7413 23.6477
Araştırma Bulguları
Şekil 16‘da yer alan grafikte 5 farklı toz örneği için 5 farklı temizleme periyoduna göre önceden
belirlenmiş olan güç düşüm değerleri baz alınarak PVsyst programında oluşturulan toplamda 25 farklı
simülasyon çalışmasına ait yıllık toplam elektrik üretim verileri sunulmuştur. Elde edilen verilere göre
elektrik üretiminin en yüksek olduğu değere 1 haftalık temizleme periyotları sonucunda ulaşıldığı
görülmektedir. Bunların yanı sıra 3 ayda bir temizleme prosesinin uygulandığı simülasyonların elektrik
üretimi bakımından en düşük değerleri elde ettiği görülmektedir. Şekil 16.’da görüldüğü üzere tüm
temizleme uygulamalarında en yüksek elektrik üretiminin alçı toz örneğinde olduğu belirlenmiştir.
Toplamda en yüksek elektrik üretiminin alçı toz örneğinde 1470.9 MWh en düşük elektrik üretiminin
ise teknik alçı toz örneğinde 1392.9 MWh olduğu hesaplanmıştır.
647
Şekil 16. Farklı toz örneklerinin değişken süreler ile temizlenmesi sonucu yıllık elektrik üretim değerleri
Farklı toz örnekleri ve değişken temizlik aralıkları için gerçekleştirilen simülasyon çalışmalarına
ait yıllık elektrik üretim verileri Şekil 16.’da yer alan veriler ışığında ekonomik analizi yapılmıştır. Bu
hesaplamalar sanayi alt alanına ait veriler için gerçekleştirilmiş olup, çift terimli ve tek terimli başlıklar
için sırasıyla Tablo 8. ve Tablo 9.’da verilmiştir.
Tablo 8.‘da yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek kaybın ₺189 428.68 olduğu üç aylık
temizleme aralığına sahip olan teknik alçı toz örneği ile gerçekleştiği görülmektedir. En düşük kaybın
ise bir haftalık temizleme aralığına sahip olan alçı toz örneğinde ₺7 240.80 olduğu gözlemlenmiştir.
Tablo 8. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve çift terimli tarifenin “Sanayi”
alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)
Temizleme periyodu 1 hafta 2 hafta 1 ay 2 ay 3 ay

Kum ₺12 613.01 ₺29 430.35 ₺72 174.43 ₺ 111 414.89 ₺145 049.58
Alçı ₺7 240.80 ₺20 320.96 ₺56 291.38 ₺99 502.61 ₺133 370.87
Teknik Alçı ₺15 649.47 ₺32 933.96 ₺56 291.38 ₺105 575.54 ₺189 428.68
Çimento ₺24 992.44 ₺40 875.49 ₺96 466.14 ₺128 465.81 ₺ 172 377.76
Beyaz Çimento ₺18 685.94 ₺31 999.67 ₺90 393.22 ₺105 575.54 ₺ 157 429.01
Tablo 9’da yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek ekonomik kayıp değerinin üç aylık
temizleme periyodunda teknik alçı toz örneğinde ₺194 918.17 değerinde olduğu görülmüştür. En düşük
ekonomik kayıp değerinin ise ₺7 450.63 ile bir haftalık temizleme periyodunda alçı toz örneğinde
meydana geldiği gözlemlenmiştir.
648
Tablo 9. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve tek terimli tarifenin “Sanayi”
alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)

Kum ₺12 978.52 ₺30 283.22 ₺74 265.99 ₺ 114 643.61 ₺149 253.00
Alçı ₺7 450.63 ₺20 909.84 ₺57 922.66 ₺ 102 386.12 ₺137 235.85
Teknik Alçı ₺16 102.98 ₺33 888.36 ₺57 922.66 ₺108 635.04 ₺194 918.17
Çimento ₺25 716.70 ₺42 060.03 ₺99 261.66 ₺132 188.65 ₺177 373.13
Beyaz Çimento ₺19 227.44 ₺32 926.99 ₺93 012.74 ₺108 635.04 ₺161 991.18
Sunulmuş olan Tablo 8 ve Tablo 9 göz önüne alındığında elde edilen verilere göre en yüksek ekonomik
kayıpların iki tabloda da 3 aylık temizleme aralığına sahip örneklerde yaşandığı görülmüştür. En düşük
ekonomik kayıpların ise iki tabloda da 1 haftalık temizleme aralığına sahip örneklerde yaşandığı
görülmüştür.
Şekil 16’da yer alan veriler ile EPDK’nın “Kamu ve Özel Hizmetler Sektörü ile Diğer” alt alanına ait
veriler için hesaplamalar gerçekleştirildiğinde ise çift terimli ve tek terimli başlıkları için sırasıyla Tablo
10 Ve Tablo 11’de sunulmuştur.
Tablo 10’da yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek ekonomik kaybın ₺168 027.44
ile üç aylık temizleme periyoduna sahip teknik alçı toz örneğinde yaşandığı görülmüştür. En düşük
ekonomik kaybın ise ₺6 422.75 ile bir haftalık temizleme periyoduna sahip alçı toz türünde olduğu
tespit edilmiştir. Kum toz örneği ayrıca ele alındığında bir haftalık temizleme periyodunda ₺11
188.02’lik kayıp yaşanırken, üç aylık temizleme periyodunda ise bu kaybın ₺ 128 662.20 olduğu
görülmüştür.
Tablo 10. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve çift terimli tarifenin “Kamu
ve Özel Hizmetler Sektörü ile Diğer” alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)

Kum ₺11 188.02 ₺26 105.37 ₺64 020.32 ₺ 98 827.48 ₺128 662.20
Alçı ₺6 422.75 ₺18 025.14 ₺49 931.71 ₺88 261.02 ₺118 302.92
Teknik Alçı ₺13 881.43 ₺29 213.16 ₺49 931.71 ₺93 647.85 ₺ 168 027.44
Çimento ₺22 168.85 ₺36 257.46 ₺85 567.61 ₺113 952.03 ₺152 902.90
Beyaz Çimento ₺16 574.84 ₺28 384.41 ₺80 180.79 ₺93 647.85 ₺139 643.03
Tablo 11’de yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek ekonomik kaybın ₺167 319.60
ile üç aylık temizleme periyoduna sahip teknik alçı toz örneğinde yaşandığı görülmüştür. En düşük
ekonomik kaybın ise ₺6 395.69 ile bir haftalık temizleme periyoduna sahip alçı toz türünde olduğu
tespit edilmiştir.
649
Tablo 11. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve tek terimli tarifenin “Kamu ve
Özel Hizmetler Sektörü ile Diğer” alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)

Kum ₺11 140.89 ₺25 995.40 ₺63 750.62 ₺98 411.16 ₺ 128 120.19
Alçı ₺6 395.69 ₺17 949.20 ₺ 49 721.36 ₺87 889.21 ₺ 117 804.55
Teknik Alçı ₺13 822.95 ₺29 090.09 ₺49 721.36 ₺93 253.34 ₺ 167 319.60
Çimento ₺22 075.46 ₺36 104.72 ₺85 207.15 ₺113 471.99 ₺ 152 258.77
Beyaz Çimento ₺16 505.02 ₺28 264.84 ₺79 843.01 ₺93 253.34 ₺ 139 054.76
Son olarak Şekil 16’da yer alan veriler ile EPDK’nın “Tarımsal Faaliyetler” alt alanına ait veriler
için hesaplamalar gerçekleştirildiğinde ise çift terimli ve tek terimli başlıkları için sırasıyla Tablo 12 ve
Tablo 13’ te sunulmuştur.
Tablo 12’de yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek ekonomik kayıp değerinin üç aylık
Tablo 12. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve çift terimli tarifenin “Tarımsal
Faaliyetler” alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)

Kum ₺ 7 489.14 ₺17 474.65 ₺42 854.50 ₺66 154.03 ₺86 125.06
Alçı ₺ 4 299.32 ₺12 065.83 ₺33 423.74 ₺59 080.96 ₺79 190.68
Teknik Alçı ₺ 9 292.08 ₺19 554.97 ₺33 423.74 ₺62 686.84 ₺112 475.72
Çimento ₺14 839.58 ₺24 270.35 ₺57 278.02 ₺76 278.24 ₺102 351.52
Beyaz Çimento ₺11 095.02 ₺19 000.21 ₺53 672.14 ₺62 686.84 ₺ 93 475.51
Tablo 13’de yer alan değerler göz önüne alındığında en yüksek ekonomik kayıp değerinin üç aylık
Tablo 13. EPDK değerleri ışığında tozlanma kayıp verilerinin orta gerilimli ve tek terimli tarifenin “Tarımsal
Faaliyetler” alt alanına uygulandığı ekonomik analiz (Yıllık)

Kum ₺7 348.81 ₺17 147.21 ₺42 051.50 ₺64 914.45 ₺84 511.27
Alçı ₺4 218.76 ₺11 839.74 ₺32 797.45 ₺57 973.91 ₺ 77 706.82
Teknik Alçı ₺ 9 117.96 ₺19 188.55 ₺32 797.45 ₺61 512.23 ₺ 110 368.18
Çimento ₺14 561.52 ₺23 815.58 ₺56 204.76 ₺74 848.95 ₺100 433.68
Beyaz Çimento ₺10 887.12 ₺18 644.19 ₺52 666.44 ₺61 512.23 ₺91 723.99
650
Şekil 17’de değişken temizleme periyotlarına sahip olan santral simülasyonunun farklı toz
örneklerinin etkisi altında yaşanan yıllık toplam elektrik üretim kaybı değerleri ile grafik oluşturulmuştur.
Bu grafiğin oluşturulabilmesi için ilk olarak santralin tozlanma faktörü ortadan kaldırılıp, yıllık elektrik
üretim değerleri referans olarak kabul edilmiştir. Sonrasında santralin değişken temizleme periyotları
ile birlikte farklı tozlanma faktörlerinden elde edilmiş olan elektrik üretimi değerleri hesaplanmıştır.
Son olarak elde edilen bu değerler ile tozlanma faktörünün ortadan kaldırıldığı referans noktası arasında
oluşan farklar hesaplanmıştır.
Şekil 17. Değişken temizleme periyotları ile birlikte farklı toz örneklerinin yıllık elektrik üretimine etkisi
Tozlanma faktörünün ortadan kaldırılması ile hesaplanan değerler referans alındığında; En yüksek
elektrik üretim kaybının 3 aylık temizleme periyodunda teknik alçı toz örneği ile 81.1MWh olarak,
en düşük elektrik üretim kaybının ise 1 haftalık temizleme periyodunda alçı toz örneği ile 3.1MWh
değerinde gerçekleştiği tespit edilmiştir.
3.SONUÇ
Güneş enerjisinden fotovoltaik paneller kullanılarak elektrik üretimi bilinen, sürekli, yenilenebilir
ve yaygın bir yöntemdir. Fotovoltaik paneller ile elektrik üretimi sürecinde karşılaşılabilecek en
büyük kayıplardan bir tanesi olan tozlanma faktörünün etkileri göz önüne alındığında verimde ve
enerji üretimindeki düşüş simülasyonlar ve analizler sonucunda hesaplanmıştır. Çeşitli toz türlerinin
fotovoltaik panel yüzeyine yerleşmesi ile güneş ışınlarının geçirgenliğini engellemesi sebebi ile nasıl bir
güç düşümüne sebep olabileceği yapılan çalışmalar neticesinde yorumlanmıştır.
Bu çalışmada fotovoltaik panellerin yüzeyinde birikmiş olan kum, alçı, teknik alçı, çimento ve
beyaz çimento tozu örneklerinin farklı aralıklar ile temizlenmesi sonucu oluşan enerji üretim kayıpları
incelenmiştir. Yukarıda bahsedilen 5 adet toz örneği ile seçilmiş olan 1 haftalık, 2 haftalık, 1 aylık, 2
aylık ve 3 aylık periyotlarda panel yüzeylerinde temizlik yapılması sonucunda elde edilen verilere göre;
En çok üretim kayıp miktarının 3 aylık temizleme periyodunda, teknik alçı toz örneğinde yıllık toplam
81.1 MWh olarak gerçekleştiği hesaplanmıştır.
Hesaplanan bu kayıplar EPDK verileri ışığında ekonomik olarak incelendiğinde; Çift terimli
tarifelerde “Sanayi”, “Kamu-Özel Hizmetler Sektörü ile Diğer” ve “Tarımsal Faaliyetler” için sırası
ile 189 428.68TL, 168 027.44TL ve 112 475.72TL, tek terimli tarifelerde ise yine aynı sıra ile 194
651
918.17TL, 167 319.60TL ve 110 368.18 TL değerinde maddi kayıp yaşanacağı analizler sonucunda
tespit edilmiştir.
Tablo 14. 3 aylık temizleme aralığı ile oluşan tozlanma kayıplarının sebep olduğu yıllık maddi zarar.
EPDK alt alan çeşidi Çift Terimli Tek Terimli

Sanayi 189 428.68TL 194 918.17TL
Kamu-Özel Hizmetler
168 027.44TL 167 319.60TL
Sektörü ile Diğer
Tarımsal Faaliyetler 112 475.72TL 110 368.18 TL
Tüm temizleme periyotları ile yapılan hesaplamalarda alçı toz türü ile gerçekleşen tozlanma en düşük
kayba sebep olurken, en yüksek kayıp üç aylık temizleme periyodu haricinde diğer tüm periyotlarda
çimento toz türünde gerçekleşmiştir. Üç aylık temizleme periyodunda ise en yüksek kaybın teknik alçı
toz türünde geçekleştiği belirlenmiştir. Bu sebeple iki ay ve daha kısa dönemli temizleme periyotlarında
çimento toz türünün daha yüksek kayıplara sebebiyet verdiği, üç ay gibi uzun dönemli temizleme
periyotlarında ise teknik alçı toz türünde daha yüksek kayıpların gerçekleştiği tespit edilmiştir.
Bu çalışmada belirtilmiş olan toz örneklerinin üretimini sağlayan işletmelerin yakınlarına santral
kurulması durumunda yaşanabilecek olan elektrik üretim düşümü ve maddi zarar açısından yönlendirici
bilgilere yer verilmiştir. Hesaplanan değerler göz önüne alındığında elektrik üretiminde kayıpların
minimize edilebilmesi adına güneş paneli yüzey temizliğinin önemi sayısal verilerden faydalanılarak
ortaya konulmuştur. Panel yüzey temizliğini sağlayabilecek yöntemlerinden bazıları olan temizleme
makineleri ve toz tutmayı engelleyen yüzey kaplama yöntemlerinin kullanılması oluşabilecek kayıpları
en aza indirmek amacıyla kullanılabilecek etkili yöntemlerdendir.
Ayrıca bu çalışmada kullanılmış olan toz örnekleri dışında farklı toz türlerinin fotovoltaik panel
elektrik üretimine etkisi üzerine bir çok çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalardan alınan veriler
kullanılarak, makalede uygulanmış olan yöntem yardımıyla farklı toz türlerinin fotovoltaik sistem
elektrik üretimine etkisi araştırılabilir ve ekonomik analizi gerçekleştirilebilir. Ülkemizde konumsal
anlamda toz türleri belirlendiği taktirde ise mevcut veriler kullanılarak konumsal anlamda toz kaynaklı
kayıplar belirlenebilir ve bunun sonucunda hangi bölgede toz kaynaklı kayıpların hangi mertebede
gerçekleşeceğine dair kapsamlı bir çalışma gerçekleştirilebilir. Bu çalışmaların gerçekleştirilmesi
sonucunda yapılacak olan ticari yatırımlara ve akademik çalışmalara yön gösterici nitelikte veriler
sağlanabilir.
KAYNAKLAR
Abderrezek, M., & Fathi, M. (2017). Experimental study of the dust effect on photovoltaic panels’ energy yield.
Solar Energy, 142, 308-320.
Adıgüzel, E., Özer, E., Akgündoğdu, A., & Yılmaz, A. E. (2019). Prediction of dust particle size effect on efficien-
cy of photovoltaic modules with ANFIS: An experimental study in Aegean region, Turkey. Solar Energy,
177, 690-702.
Aıdara, M. C., Ndıaye, M. L., Mbaye, A., Sylla, M., Ndıaye, P. A., & Ndıaye, A. (2018). Study of the performance
of a system for dry cleaning dust deposited on the surface of solar photovoltaic panels. International Journal
of Physical Sciences, 13(2), 16-23.
Alnasser, T. M., Mahdy, A. M., Abass, K. I., Chaichan, M. T., & Kazem, H. A. (2020). Impact of dust ingredient
on photovoltaic performance: An experimental study. Solar Energy, 195, 651-659.
Appels, R., Lefevre, B., Herteleer, B., Goverde, H., Beerten, A., Paesen, R., ... & Poortmans, J. (2013). Effect of
soiling on photovoltaic modules. Solar energy, 96, 283-291.
652
Dida, M., Boughali, S., Bechki, D., & Bouguettaia, H. (2020). Output power loss of crystalline silicon photovoltaic
modules due to dust accumulation in Saharan environment. Renewable and Sustainable Energy Reviews,
124, 109787.
Enerji, T. C., & Bakanlığı, T. K. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü,“Güneş enerjisi potansiyeli atlası (GEPA)”.
EPDK, E. P. D. K. (2022). Elektrik piyasasında lisanssız elektrik üretimi.
Hammoud, M., Shokr, B., Assi, A., Hallal, J., & Khoury, P. (2019). Effect of dust cleaning on the enhancement of
the power generation of a coastal PV-power plant at Zahrani Lebanon. Solar Energy, 184, 195-201.
Javed, W., Guo, B., Figgis, B., & Aïssa, B. (2021). Dust potency in the context of solar photovoltaic (PV) soiling
loss. Solar Energy, 220, 1040-1052.
Kaldellis, J. K., Fragos, P., & Kapsali, M. (2011). Systematic experimental study of the pollution deposition impact
on the energy yield of photovoltaic installations. Renewable energy, 36(10), 2717-2724.
Kazem, H. A., & Chaichan, M. T. (2016). Experimental analysis of the effect of dust’s physical properties on pho-
tovoltaic modules in Northern Oman. Solar Energy, 139, 68-80.
Lasfar, S., Haidara, F., Mayouf, C., Abdellahi, F. M., Elghorba, M., Wahid, A., & Kane, C. S. E. (2021). Study
of the influence of dust deposits on photovoltaic solar panels: case of Nouakchott. Energy for Sustainable
Development, 63, 7-15.
MGM, M. G. M. (2018). İklim verileri bülteni.
PVsyst, 2022. Software for Photovoltaic Systems, www.pvsyst.com/7.2/Index
Sisodia, A. K. (2019). Impact of bird dropping deposition on solar photovoltaic module performance: a systematic
study in Western Rajasthan. Environmental Science and Pollution Research, 26(30), 31119-31132.
Tevı, G. J. P., Faye, M. E., Moustapha, S. E. N. E., Issa, F. A. Y. E., Blieske, U., & Maiga, A. S. (2018, May). Solar
photovoltaic panels failures causing power losses: a review. In 2018 7th International Energy and Sustaina-
bility Conference (IESC) (pp. 1-9). IEEE.
Wang, H., Meng, X., & Chen, J. (2020). Effect of air quality and dust deposition on power generation performance
of photovoltaic module on building roof. Building Services Engineering Research and Technology, 41(1),
73-85.
653
THE PLACE OF THE FIRST CIVIL ENGINEER, MIMAR

SINAN, IN OTTOMAN CONSTRUCTION TECHNOLOGY
BİHTER TÜRKMENOĞLU1*
*1 Research Assistant, Van Yüzüncü Yıl University, Department of Philosophy, Van, Turkey.
ORCID Code: 0000-0002-6045-9724
ABSTRACT
Who was the first civil engineer? This question has been answered based on national and international
literature studies. And Mimar Sinan was determined to be the first civil engineer. Western and Eastern
publications that is not parallel to each other and presents with the correct ones. The first “Civil
Engineer” name was used for Mimar Sinan, before John Smeaton. Well! What is the place of Mimar
Sinan in Ottoman construction technology? While answering the question, it is necessary to mention the
innovations Sinan brought to construction technology, his contributions to urbanism, and his different
aspects from other architects of his time. Factors affecting the works of Mimar Sinan were determined.
It has been seen that factor such as society, power and economy are effective in his works. Mimar
Sinan has an important place in Ottoman construction technology. Because he developed a new style in
Ottoman architecture.
Keywords: Architect, The History of Architecture, The First Civil Engineer, Mimar Sinan.
İLK İNŞAAT MÜHENDİSİ MİMAR SİNAN’IN OSMANLI İNŞAAT

TEKNOLOJİSİNDEKİ YERİ
ÖZET
İlk inşaat mühendisi kimdir? Bu soru yerli ve yabancı literatur taraması yapılarak cevaplanmıştır.
Ve Mimar Sinan ilk inşaat mühendisi olarak belirlenmiştir. Batı ve Doğu yayınlarında ilk tarihler
konusunda paralellik bulunmayan bilgilerin yanlışlığı vurgulanarak doğru olanları sunulmuştur. İlk
inşaat mühendisi ismi John Smeaton’dan önce Mimar Sinan için kullanılmıştır. Peki, Mimar Sinan’ın
Osmanlı inşaat teknolojisindeki yeri nedir? Bu soru cevaplanırken, Sinan’ın inşaat teknolojisine
getirdiği yeniliklere, şehirciliğe olan katkılarına, dönemindeki diğer mimarlardan farklı olan yönlerine
değinilmesi gerekmektedir. Mimar Sinan’ın çalışmalarında etkili olan faktörler belirlenmiştir. Toplum,
iktidar, ekonomi gibi faktörlerin onun çalışmalarında etkili olduğu görülmüştür. Mimar Sinan, Osmanlı
inşaat teknolojisinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü o Osmanlı mimarlığında yeni bir tarz geliştirmiştir.
Anahtar Sözcükler: Mimarlık, Mimarlık Tarihi, İlk İnşaat Mühendisi, Mimar Sinan.
654
References
Fahri Birinci, (2017). “Kadîm Türk Kültür Ve Medeniyetinin Oluşumu Sürecinde İlk İnşaat Mühendisi Mimar
Sinan’in Yeri ve Önemi”, Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 5(3), 581 – 593.
Godfrey Goodwin,Çev: Müfit Günay, (2012). Osmanlı Mimarlığı Tarihi ,Kabalcı Yayınevi ,İstanbul.
Gülru Necipoğlu (2013). Sinan Çağı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınları.
https://www.britannica.com/technology/civil-engineering/Construction
Jale Nejdet Erzen, (2005). Mimar Sinan Estetik Bir Analiz, Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı, İstanbul.
Mimar Sinan’ın İstanbul’u, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 2016.
Sai Mustafa Çelebi (1315). Tezkiretü‘l Bünyan, ed: Ahmet Cevdet, İkdam Matbaası, İstanbul.
Sai Mustafa Çelebi, Haz: Hayati Develi (2003). Yapılar Kitabı, Tezkiretü’l Bünyan, Tezkiretü’l Ebniye, K Kitap-
lığı.
Selçuk Mülayim (1989). Sinan ve Çağı, Marmara Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
655
OPTIMAL FUZZY LOGIC BASED CONTROL FOR AN

INVERTED PENDULUM SYSTEM
Tayfun ABUT1,2*
*1Muş Alparslan University, Faculty of Engineering and Architecture, Mechanical Engineering, Mus, Turkey.
2Fırat University, Mechanical Engineering, Elazıg, Turkey.
ORCID Code: 0000-0003-4646-3345
ABSTRACT
The control of inverted pendulum systems has become a research topic from the past to the present
because it is used in many engineering problems and there are insufficiently driven systems. It is also
used effectively in testing modern and classical control methods and evaluating their performance. In
this study, the dynamic model of a linear inverted pendulum (IP) system is obtained using the Lagrange-
Euler method, PID, and optimal Fuzzy Logic Based Control (FLC) algorithms are designed for the
control of the system. The limit values of the membership functions of the FLC algorithm were obtained
using Particle Swarm Optimization (PSO), one of the swarm-based optimization algorithms. These
specially created controllers are intended to keep the arms of the inverted pendulum system (IP) on the
moving cart in a vertical position and move the car to the predetermined equilibrium point. The results
are obtained using the PID controller and Optimal Fuzzy Logic controller (FLC). The obtained results
were compared with each other and interpreted graphically.
Keywords: Inverted Pendulum (IP), PID Control, Optimal Fuzzy Logic Based Control, Particle
Swarm Optimization (PSO).
INTRODUCTION
Inverted pendulum systems are unstable, non-linear dynamic systems with structurally irregular
motion. It is widely discussed in control theory because of its various properties such as stable and
unstable points. These systems’ real-time balancing studies have been extremely difficult and crucial
for contemporary control theory. Inverted pendulum (IP) systems have a wide range of applications
(Anderson 1989, Younis and Abdelati 2009, McGrath et al., 2015, Yang et a., 2022). The oscillation
issues with IP systems have many solutions that have been proposed and tried to be used, but they are
still being investigated today because the application fields have expanded and new techniques have
been developed (Ma’arif et al., 2022, Mondal and Dey 2020, Singla and Singh 2017). Wang (2011)
used many PID control methods in simulation research on IP systems to determine the coefficients
of the controller. In order to regulate the nonlinear IP in the simulation environment, Dastranj et al.
(2011) used the PSO method and PID and the conclusions were obtained. Yusuf and Magaji (2014)
discussed the GA-optimized PID controller for controlling the IP angle. It has been proven that the
GA-PID controller is better than the conventional PID controller. Chen and Liang Chen (1998) applied
the sliding mode control with fuzzy logic to the IP system in their studies. El-Hawwary et al., (2006)
applied a control method based on an adaptive fuzzy control method-based feedback linearization
656
(FBL) scheme to an inverted pendulum system in the experimental environment. According to Tao
et al. (2008), the FLC was created for the system and a fuzzy logic model was created for it. Kizir
et al., (2010) controlled an inverted pendulum system in real-time using the FLC method. According
to Dong et al., (2012) addressed the balancing problem using first-order IP PID and FLC controllers.
The author’s simulation results have shown satisfactory performance and distinctive properties of the
suggested diagrams. Roose et al., (2017) proposed and simulated a parallel distributed compensation
(PDC) controller based on the Takagi-Sugeno (TS) fuzzy model for the IP system. Abut and Soyguder
(2019) used a self-tuning fuzzy-based adaptive PID controller for control of the real-time IP system.
To regulate the cart’s position and stabilize the pendulum angle, the authors created and compared two
different PID, FLC control methods, as well as adaptive Fuzzy PID controllers. Jain et al. (2021) used
Lyapunov-based optimal FLC to carry out real-time swing-up control of a nonlinear IP. The suggested
controller has a brief settling time of only 4.0 s and achieves constant oscillation in just 5 oscillations.
Abut and Soyguder (2022) used a self-tuning optimal fuzzy-based adaptive PID controller to control the
IP system. The limit values of the membership functions were obtained by using the FOA. The authors
designed two separate PID, FLC control methods and adaptive Fuzzy PID controller to control the cart
position and stabilize the pendulum angle, and compared them with each other and with the literature in
the simulation environment. In this study, the dynamic model of a linear inverted pendulum (IP) system
is obtained using the Lagrange-Euler method, PID, and optimal Fuzzy Logic Based Control (FLC)
algorithms are designed for the control of the system. The limit values of the membership functions of
the FLC algorithm were obtained using Particle Swarm Optimization (PSO) algorithm. These specially
created controllers are intended to keep the arms of the inverted pendulum system (IP) on the moving
cart in a vertical position and move the car to the predetermined equilibrium point. The results are
obtained using the PID controller and Optimal Fuzzy Logic controller (FLC). The obtained results were
compared with each other and interpreted graphically.
Dynamic Model of the System
The dynamical equations, which are crucial for application in system control, were obtained using
the Lagrange-Euler method.
( I + mL2 )θ − mgL sin θ =  cos θ
mxL (1)
x + bx − mLθ cos θ + mL(θ 2 ) sin θ =
( M + m)  F (2)
The systems’ models are typically non-linear. For this reason, models are so challenging to
comprehend and manage. Understanding and managing nonlinear models require their transformation
into linear ones. In this study, nonlinear equations were linearized using the Taylor series. The
dynamical equations
ÿ of the system were converted into the state-space form using the following
presumptions (= x Ax + Bu ). In addition, the physical parameters given in Table 1 were used when
converted to state space form.
(3)
ÿ
x Ax + Bu ), which is the dynamic
Equations (4) to (5) are used to generate the state-space form (=
model of the linear moving system:
657
 x  0 1 0 0   x  0 
 
x  0  x  
  0 0.238 0    5.841 

= + u (4)
θ  0 0 0 1  θ  0 
      

θ  0 0 6.807 0  θ  3.957 
x
 
1 0 0 0   x 
y=  (5)
0 0 1 0  θ 
 
θ 
Control Structure of the System

The IP on a linearly moving cart is intended to be kept in vertical angular stability, and the equilibrium
position of the cart is the goal when the controller is constructed. The IP system was controlled using
a classical PID controller and optimal FLC design. The PID (proportional-integral-derivative) control
method performs well despite being an old method used in many applications (Abut and Soyguder 2022,
Dastranj et al., 2011). In equation 6, the basic mathematical structure of the PID control method is seen.
τ
d
K p e ( t ) + K I ∫ e ( t ) dt + K D
u (t ) = e (t ) (6)
0
dt
The Ziegler-Nichols method of closed-loop control was used in this study to determine the PID
control system’s control coefficients (Ziegler and Nichols 1942). The Fuzzy Logic Control (FLC)
method, one of the artificial intelligence control methods, is another one utilized for controlling IP
networks. Membership functions and rule tables make up an FLC algorithm. An FLC’s rule base is
made up of a series of IF-THEN rules that are extrapolated from the verbal statements of subject-matter
experts who are knowledgeable about the system to be controlled. The limit values of the membership
functions of the FLC algorithm were obtained using Particle Swarm Optimization (PSO), one of the
swarm-based optimization algorithms (Kennedy and Eberhart 1995). Figure 1 shows four components:
the fuzzifier, a knowledge base consisting of a rule base and a database, a fuzzy inference mechanism,
and a defuzzifier. The FLC works as follows; precise inputs are first fuzzified using fuzzy sets, then it
activates the inference engine and knowledge base to generate the fuzzy output sets. Then, the defuzzifier
defuzzifies the fuzzy outputs from the inference motor to produce final outputs. For the PSO algorithm,
the mean square error was determined as the objective function to minimize the errors obtained from
running the system (Figure 1). Mamdani inference method was used in the FLC method used for the
system control. Besides, triangle-type membership functions were preferred for all input and output
658
values used. The controller uses the error (e) and the rate of change of errors (ė) as the input values. The
membership functions and rule table obtained using triangular membership functions and PSO-FLC are
given below. In the PSO algorithm, the number of particles was taken as 30 and the number of iterations
as 100. Figure 2 shows the membership functions defined for input values e and ė of the system. Figure
3 shows the membership functions defined for output value τ (torque).
Figure 1. Particle Swarm Optimization (PSO-FLC) block diagram used to set the membership functions
coefficients of the FLC method
a) b)
Figure 2. The optimized FLC membership functions defined for the input values a) e b) e
Figure 3. The optimized FLC membership functions defined for the output value τ
Table 2 shows the limit values of the membership functions used in the FLC control method as
optimized by the PSO algorithm. Table 3 shows the rule table created for the FLC control method. The
fuzzy control variables e, e,τ that make up the rule table given in the Table 3 represent error, error
change, and torque expressions, respectively. Similarly, NM, S, and PM represent Negative Medium,
Zero, and Positive Medium expression, respectively.
659
Table 2. The limit values of FLC membership functions
f1 f2 f3 f4 f5 f6
0.60 0.44 0.55 0.38 0.94 0.70
Table 3. The rule table created for FLC
τ NM Z PM
NM NM Z PM
Z NM PM NM
PM Z NM Z
EXPERIMENTAL RESULTS
Experimental studies were carried out on the inverted pendulum (IP) system in the Mechanical Theory
and Dynamics Laboratory of Fύrat University, Faculty of Engineering, Department of Mechanical
Engineering, using the dynamical equations. As is well knowledge, IP systems are one of the most
fundamental real-time systems used to evaluate the performance and engineering application of the
created control algorithms. There are two degrees of freedom in the system. However, it only has one
engine, making it an under actuated system. A cart positioned on a rail and two metal cranes set on either
side of the cart’s center make up the IP system. In the vertical position, the rods can move freely. The
DC motor and belt connection allows the cart to move. The cabinet to which the pendulum is mounted
is moved to the right and left on the rail constrained by the DC motor to give the swing and vertical
balance of the pendulum bars in the system. The designed controller algorithms’ performance values are
graphically presented in this section. The cart position (x) and arm angle ( θ ) parameters are the system’s
control variables. PID and FLC algorithms were used in this study to control the IP system, which is
mounted on a linear moving the cart. By doing this, the performance criteria for the control algorithms
used were obtained and the best controller analysis was attempted. It was discovered that the trial run
times were 16 s. A second-order derivative filter with a cut-off frequency of 100 rad/s and a damping
ratio of 0.35 was used in the experiments. For each experiment, the cart’s initial value was set to x = 0.
The pendulum’s angle was θ = π equal to rad. The system’s sampling interval is set to 0.001. Images
of the IP experiment setup are shown in Figure 4. The images taken while the IP experimental setup was
in use are displayed in Figure 5. Figures 6 and 7 respectively display the pendulum’s arm angle ( θ ) and
the cart’s position (x) as determined by the PID control approach. Figures 8 and 9 show, respectively,
the position response of the cart and the arm angle of the pendulum using the FLC approach. The
comparison of the pendulum’s arm angle and the cart’s position response produced using PSO-FLC and
PID control methods is shown in Figures 10 and 11.
660
Figure 4. The IP system experimental setup view
a) b)
Figure 5. The images captured while the IP experimental setup was operating in the lab
Figure 6. The pendulum’s arm angle as acquired by the PID control method
661
Figure 7. The cart’s position as acquired by the PID control method
Figure 8. The pendulum’s arm angle as acquired using the PSO-FLC technique
Figure 9. The cart’s position as acquired by the PSO-FLC method
662
Figure 10. The angle change comparison of the pendulum when PID and PSO-FLC controllers are applied
Figure 11. The position change comparison of the cart when PID and PSO-FLC controllers are applied
Figure 6 demonstrates that the pendulum’s arm angle attained equilibrium at 6.1 seconds and
continued to oscillate at a frequency of ±0.20. Figure 7 depicts the cart continuing between the oscillation
intervals of +0.09 and -0.07 seconds after it has attained equilibrium. Figure 8 demonstrates that the
pendulum’s arm angle attained equilibrium at 4.9 seconds and continued to oscillate at an interval of
±0.15 seconds. Figure 9 depicts the cart continuing between the ±0.06 oscillation interval after it has
attained equilibrium position.
Table 4. The performance comparisons of the position (m) and angle (rad)
PID PSO-FLC
Settling time Oscillations Settling time Oscillations
Angle (rad) 6.1 ±0.20 4.9 ±0.15
Position (m) 8 +0.009 and -0.07 6 ±0.06
663
It was given by comparing the controllers shown in Figures 10–11 and Table 4 that the pendulum’s
arm angle displayed oscillation errors in response to the desired position. It was found that the PSO-
FLC method outperforms the PID control method in terms of oscillations and amplitude. When it
came to getting the pendulum arm into balance, the PID controller performed the poorest. In this way,
the time response of the cart’s position is clearly visible. The method of PID control at the compared
response positions has a larger overshoot amplitude. It has been noted that the PSO-FLC approach
produces less oscillation error and has a smaller overshoot amplitude than the PID control method. The
PSO-FLC approach is more appropriate for this system and has a lower amplitude among the methods,
according to an analysis of the settlement time in response to the position of the car. The arm angle of
the pendulum displayed oscillation errors in response to the target position when the controllers were
compared.
CONCLUSION
In this study, modeling and control of linear inverted pendulum (IP) system is aimed. The dynamic
model of the system was obtained using the Lagrange-Euler method. PID and optimal Fuzzy Logic Based
Control (FLC) algorithms are designed for the control of the system. The limit values of the membership
functions of the FLC algorithm were obtained by using Particle Swarm Optimization (PSO), which is
one of the swarm-based optimization algorithms. The purpose of these designed controllers is to keep
the arms of the inverted pendulum system (IP) in a vertical position on the moving cart and bring the
cart to the specified equilibrium position. According to the results of the figures and table (Figures 10-
11 and Table 4) given above, it was found that the PSO-FLC method had a lower amplitude and lower
oscillations than the PID control method. The PID controller showed the worst performance in terms
of reaching the balance position of the pendulum arm. As seen in the tables and graphics, it has been
observed that the PSO-based FLC controller responds faster than the PID controller, according to the
data obtained from the experiments. In addition, the position error is much more successful than the PID
controller. The successful results of the controller show that this type of control can be generalized and
applied. In the future, this method can be used for real-time studies in the laboratory environment using
different optimization techniques and objective functions.
ACKNOWLEDGEMENTS
This study was carried out in the Machine Theory and Dynamics Laboratory of the Mechanical
Engineering Department of the Faculty of Engineering, Fύrat University. Thank you for their support.
REFERENCES
Abut T, Soyguder S 2019. Real-time control and application with self-tuning PID-type fuzzy adaptive controller
of an inverted pendulum. Industrial Robot: the international journal of robotics research and application,
46 (1), 159–170,
Abut T, Soyguder S 2022. Two-loop controller design and implementations for an inverted pendulum system with
optimal self-adaptive fuzzy-proportional–integral–derivative control. Transactions of the Institute of Mea-
surement and Control, 44(2), 468-483.
Anderson CW 1989. Learning to control an inverted pendulum using neural networks. IEEE Control Systems
Magazine, 9(3), 31-37.
Chen CS, Chen WL 1998. Robust adaptive sliding-mode control using fuzzy modeling for an inverted-pendulum
system. IEEE Transactions on Industrial Electronics, 45(2), 297-306.
Dastranj MR, Moghaddas M, Afghu SS, Rouhani M 2011. PID control of inverted pendulum using particle swarm
optimization (PSO) algorithm. In 2011 IEEE 3rd International Conference on Communication Software
and Networks, 575-578.
664
Dong Z, Song L, Chen H 2012. The modeling and simulation of first-order Inverted pendulum control system.
In Advances in Electronic Commerce, Web Application and Communication, Springer, Berlin, Heidel-
berg, 221-225.
El-Hawwary MI., Elshafei AL., Emara HM., Fattah HAA 2006. Adaptive fuzzy control of the inverted pendulum
problem. IEEE Transactions on Control Systems Technology, 14(6), 1135-1144.
Jain A, Sharma A, Jately V, Azzopardi B, Choudhury S. (2021). Real-time swing-up control of non-linear inverted
pendulum using Lyapunov based optimized fuzzy logic control. IEEE Access, 9, 50715-50726.
Kennedy J, Eberhart R 1995, Particle swarm optimization. In Proceedings of ICNN’95-international conference
on neural networks (Vol. 4, pp. 1942-1948). IEEE.
Kizir S, Bingul Z, Oysu C 2010. Fuzzy control of a real time inverted pendulum system. Journal of Intelligent &
Fuzzy Systems, 21(1, 2), 121-133.
Ma’arif A, Vera MAM, Mahmoud MS, Ladaci S, Ηakan A, Parada JN 2022. Backstepping sliding mode control
for inverted pendulum system with disturbance and parameter uncertainty. Journal of Robotics and Control
(JRC), 3(1), 86-92.
McGrath M, Howard D, Baker R. 2015. The strengths and weaknesses of inverted pendulum models of human
walking. Gait & posture, 41(2), 389-394.
Mondal R., Dey J 2020. Performance analysis and implementation of fractional order 2-DOF control on cart–in-
verted pendulum system. IEEE transactions on industry applications, 56(6), 7055-7066.
Roose AI, Yahya S, Al-Rizzo H 2017. Fuzzy-logic control of an inverted pendulum on a cart. Computers & Elect-
rical Engineering, 61, 31-47.
Singla A, Singh G 2017. Real-time swing-up and stabilization control of a cart-pendulum system with constrained
cart movement. International Journal of Nonlinear Sciences and Numerical Simulation, 18(6), 525-539.
Tao CW, Taur JS, Hsieh TW, Tsai CL 2008. Design of a fuzzy controller with fuzzy swing-up and parallel distri-
buted pole assignment schemes for an inverted pendulum and cart system. IEEE Transactions on Control
Systems Technology, 16(6), 1277-1288.
Wang JJ 2011. Simulation studies of inverted pendulum based on PID controllers. Simulation Modelling Practice
and Theory, 19(1), 440-449.
Yang H, Wu B, Li J, Bao Y, Xu G 2022. A spring-loaded inverted pendulum model for analysis of human-structure
interaction on vibrating surfaces. Journal of Sound and Vibration, 522, 116727.
Younis W, Abdelati M 2009. Design and implementation of an experimental segway model. In AIP Conference
Proceedings (Vol. 1107, No. 1, pp. 350-354). American Institute of Physics.
Yusuf LA, Magaji N 2014. GA-PID controller for position control of inverted pendulum. In 2014 IEEE 6th Inter-
national Conference on Adaptive Science & Technology (ICAST) 1-5.
Ziegler JG, Nichols NB 1942. Optimum settings for automatic controllers. trans. ASME, 64(11).
665
EXPLORING THE ROLE OF CLINICAL SUPERVISION

MODEL IN THE PROFESSIONAL DEVELOPMENT OF
PROSPECTIVE ENGLISH LANGUAGE TEACHERS: THE
CASE FROM A TUBITAK PROJECT95
Aleyna ABUŞKA1*, Nurdan KAVAKLI ULUTAŞ2

1*,2
Izmir Demokrasi University, Faculty of Education,
Department of English Language Teaching, Izmir, Turkey
Orcid Code2: 0000-0001-9572-9491
Abstract
The Clinical Supervision Model is a model that aims to improve the professional and individual
competencies of teacher candidates during their internship in public schools which consists of five
steps introduced as (a) pre-conference, (b) observation and data collection, (c) data analysis, (d) post-
conference, and (e) reflection (Bulunuz & Bulunuz, 2015). In this context, a research project which
targets at stimulating undergraduate students to engage in research under the supervision of an academic
advisor under the number of 2209 has been approved by the Scientific and Technological Research
Council of Turkey (TUBITAK) in order to introduce Clinical Supervision Model to the prospective
English language teachers and report its developmental and professional contributions. In doing
this, senior students at the department of English language teaching at a state university are given an
introductory session held face to face, and 2 of them are noted as the participants of the study on
voluntary basis. To note more on convenience, these participants are assigned to the same primary
school in the district under the supervision of the same classroom teacher, and academic advisor. Beyond
question, being informed about their responsibilities together with the process itself, the participants
are assumed to design their lesson plans in order to gain feedback from the classroom teacher as a part
of pre-conference per week. During the teaching practicum sessions, they are being observed both by
classroom teacher and academic advisor where some notes are taken and shared by the prospective
English language teacher. Following this process, the data gathered are analyzed, and post-conference
session is being held by the academic advisor in order to reveal the drawbacks of the sessions for
developing growth mindset for future actions. As the process is nestled by reflection, reflective cycle of
teaching practice is noticed thoroughly by the prospective English language teachers and the academic
advisor in order to report the contributions of the Clinical Supervision Model on their professional
development. In doing these, focus group interviews are held as a part of qualitative data collection
together with the 5-point Likert-type questionnaire rendered to define participants’ attitudes towards
this model and teaching practicum by means of quantitative data analysis a priori, and a posteriori. The
95 This study was based on an educational project funded by TUBITAK under 2209 University Students Research Projects
Support Program by the number of 1919B012102240, and partly presented at the 10th International Istanbul Scientific
Research Congress between the dates of July 23-25, 2022.
666
results will be reported and presented to TUBITAK soon; however, it is assumed by the pedagogical
implications that the widespread impact of this research may contribute to the creation of a data pool
in order to increase the professional and individual competence of teacher candidates by using Clinical
Supervision Model, to encourage further studies, and the use of this model in the professional training
of English language teachers.
Keywords: Clinical Supervision Model, Pre-service English language teachers, Teaching Practicum,
CSM, TP.
1. Introduction and Literature Review

The fact that the sense of belonging to the class is not consolidated (Boz & Boz, 2006; Seferoglu,
2006), the classroom teacher does not show enough responsibility for the importance of the process
(Eraslan, 2008), and the connection between the theoretical knowledge taken in the courses of the Faculty
of Education and the practical applications has not been fully established by the prospective teachers
(Seferoglu, 2006). Due to these reasons, prospective teachers may develop negative attitude towards
both the Teaching Practicum (TP) course and the practicum teacher (Bulunuz & Bulunuz, 2015).
In Turkiye, studies are carried out to develop the TP course, which is jointly conducted by the
Ministry of National Education (MoNE) and the Council of Higher Education (COHE), and regulations
and improvements are made in the context of content management, quality enhancement, and operation
analysis. In addition to these, it is anticipated that the integration of the Clinical Supervision Model into
the TP course will be an important step. The Clinical Supervision Model (CSM) will guide prospective
teachers in applying theoretical knowledge they received in their 3-year undergraduate education in the
classroom environment. Within the scope of this process, it will facilitate the work of the prospective
teacher, classroom teacher and academic advisor (practicum teacher) as a common stakeholder and
will help improve the professional development of the prospective teachers at macro and micro levels
(Acheson, & Gall, 2003; Bulunuz et al., 2014; Xavier, Shepherd, & Goldstein, 2007).
Beyond question, CSM encourages pre-service teachers to ask the following questions during the
implementation process; “Why did I do it this way?”, “What motivated me to act in this way?”, “What
values did I define what I did?”, “What are my roles, responsibilities and duties as a teacher?”, “How
can I improve myself?”, and “What would I change if I taught it once again?” etc.
Figure 1: Clinical Supervision Model Cycle
667
The implementation of CSM starts with the first step called Pre-Conference. In this preliminary
interview, the pre-service teacher prepares a lesson plan within the scope of the lesson to be implemented
and shares this draft with the classroom teacher. The classroom teacher checks the lesson plan before
the lesson. Accordingly, the objectives, learning outcomes, teaching methods to be used, classroom
management rules, and techniques for assessment and evaluation are determined in line with the
feedback he/she will give.
In the Observation and Data Collection stage, the pre-service teacher is observed and recorded
throughout the course by the classroom teacher and the academic advisor. This recording can be executed
by means of a video camera, audio recording and/or annotation. In this way, every action of the pre-
service teacher can be examined in detail after the lesson.
In the Data Analysis step, these records are examined by determining pre-service teacher’s strengths
and weaknesses. Actions that can be taken to improve the detected weaknesses are marked.
During the Post-Conference and Reflection stages, which are adopted to be the last steps, three
stakeholders come together and get the views of the pre-service teacher about the process. At the same
time, the classroom teacher gives feedback on the pre-service teacher’s performance. The records are re-
monitored, and an action plan is determined for the pre-service teacher’s further practices. This process
is repeated until the last application of the pre-service teacher.
Accordingly, a TUBITAK project is held in order to identify whether the professional development,
respect for their profession, attitudes and perspectives of English language teacher candidates can be
improved by using CSM.
1. TUBITAK 2209-A: University Students Research Projects Support

Program
TUBITAK 229 project is a type of project in which grant support is provided for the machinery/
equipment, consumables, travel and service expenses required by the research projects prepared by the
associate students and undergraduate students studying at universities. Accepted projects are supported
for a maximum of 12 months.
As a research project which is funded by TUBITAK, this study aims to examine the contributions
of CSM on the professional development of pre-service English language teachers. CSM is generally
applied in conjunction with the “Teaching Practicum” course. Although this model is generally applied
on pre-service teachers, their knowledge about the model has often been ignored. This project will
introduce the CSM to prospective English language teachers and ensure that they become familiar with
the model applied on/for them. After the introduction part, CSM model will be applied to the seniors
of the department of English Language Teaching at a state university within the scope of the “Teaching
Practicum” course, and in the process, data will be collected and reported for their future professional
development.
2. Methodology
2.1. Participants
Participants are the seniors of the department of English Language Teaching who has taken the
Teaching Practicum course in the 2021-22 academic year at a state university in Turkiye. Two volunteer
prospective English language teachers are selected by means of convenience sampling as both are
appointed to the same state school to make their teaching practice under the same classroom teacher,
and by the same academic advisor.
668
2.2. Method
This study, which examines the effect of CSM on the professional development of prospective English
language teachers, has both qualitative and quantitative features. The qualitative part of the research
aims at the development of prospective English language teachers through focus group interviews,
and the quantitative part aims to get the statistical analysis of the Likert-type questionnaire analyzed
through Statistical Package for Social Sciences and report the results. Likert-type questionnaires have
been given to prospective English language teachers before, during and after the overall process, and
their attitudes are reported. The contribution of CSM to the professional development of the prospective
English language teachers will be presented in the report at the end of the process. The dependent
variables that can be experienced during the introduction and implementation of CSM can be listed
as follows: a) prospective English language teachers’ attitudes; b) the prospective English language
teachers’ professional development; and c) the level of familiarity of the prospective English language
teachers.
2.3. Procedure
The study has started with the preparation of the Likert-type questionnaire which aims to understand
the attitudes of the project’s target group. The procedure continues with the application of the questionnaire
to the target group. Following this, CSM is introduced to the target group at the university where the
project is being held so as to familiarize the target group with the CSM before officially starting off and
appointing volunteers to implement it the project school as a part of TP course requirement.

As mentioned beforehand, this is a TUBITAK-funded project; therefore, the stages of conduction are
expected to pursue the timesheet provided by the Council. Therefore, the results could not be released
before they are presented to the Council, albeit reported. Besides, in order to feed widespread effect
which is one of the requirements of the project itself, this is an opportunity for researchers to introduce
the project to the professional and international areas before announcing it back to the Council.
In order to encourage studies on CSM, a data pool will be created, and a report will be prepared
to be submitted to the Council aiming at professional and individual competency development of
prospective English language teachers by using the Clinical Supervision Model. As there is a scarcity of
research conducted on CSM, the widespread effects of this project will apparently blossom pedagogical
implications to encourage further educational projects which can be funded by TUBITAK (Kavakli,
2017), and to support the use of this model in the professional training of prospective teachers.
References
Acheson, K. A., & Gall, M. D. (2003). Clinical supervision and teacher development: Preservice and inservice
applications. John Wiley & Sons.
Boz, N., & Boz, Y. (2006). Do prospective teachers get enough experience in school placements?. Journal of Edu-
cation for Teaching, 32(4), 353-368
Bulunuz, N., & Bulunuz, M. (2015). Öğretmen eğitiminde klinik danışmanlık modeli ve mevcut uygulamaların
değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(38), 131-141.
Bulunuz, N., Gursoy, E., Kesner, J., Goktalay, Ş.B., & Salihoglu, U.M. (2014). The Implementation and Evaluati-
on of a Clinical Supervision Model in Teacher Education in Turkey: Is It an Effective Method? Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB), 14(5), 1823-1833.
Eraslan, A. (2008). Fakülte-okul işbirliği programı: matematik öğretmeni adaylarının okul uygulama dersi üzerine
görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 95-105.
669
Gursoy, E. (2018). Mirror, mirror on the wall: Clinical supervision model as a model to develop reflective practice.
GLOBELT, 10-11 May, Serbia.
Gursoy, E., Kesner, J. E., & Salihoglu, U. M. (2016). Clinical Supervision Model in Teaching practice: Does it
make a difference in supervisors’ performance?. Australian Journal of Teacher Education (Online), 41(11),
61-76.
Peker, H., & Bulunuz, M. (2018). Klinik danışmanlık modeli ile bir sınıf öğretmeni adayını fen öğretimine hazırla-
ma süreci ve paydaşların rolleri. Uluslararası Necatibey Eğitim ve Sosyal Bilimleri Araştırmaları Kongresi
(UNESAK 2018), 26-28 October, Balikesir, Turkiye.
Kavakli, N. (2017). Contributions of educational projects on ELT student-teachers’ Professional development. 26th
International Conference on Educational Sciences, 20-23 April, Antalya, Turkiye.
Seferoglu, G. (2006) Teacher candidates’ reflections on some components of a pre‐service English teacher educa-
tion programme in Turkey. Journal of Education for Teaching, 32(4), 369-378.
TUBITAK [Turkiye Bilimsel ve Teknolojik Arastirma Kurumu]. (2022, May 25). https://www.tubitak.gov.tr/tr/
burslar/lisans/burs-programlari/icerik-2209-a-universite-ogrencileri- arastirma-projeleri-destekleme-prog-
rami
Xavier, K., Shepherd, L., & Goldstein, D. (2007). Clinical supervision and education via videoconference: a fea-
sibility project. Journal of Telemedicine and Telecare, 13(4), 206-209.
670
THE ROLE OF DIGITAL STORYTELLING IN

DEVELOPING PROSPECTIVE ENGLISH LANGUAGE
TEACHERS’ WRITING SKILLS: THE CASE FROM A
TUBITAK PROJECT
Merve ÜLGEN, Izmir Demokrasi University

Nurdan KAVAKLI ULUTAŞ, Izmir Demokrasi University
Abstract
Digital storytelling is defined as creating a story by combining multimedia elements such as visuals,
sound, video, and animation (Dupain & Maguire, 2005), and sharing this story in multiple environments
(Nguyen, 2011; Robin, 2008). Since digital stories are used to convey stories of other people in order
to benefit from the benefits of technology, this study aims to reveal the role of digital storytelling in
developing prospective English language teachers’ writing skills. That said, a research project which
targets at stimulating undergraduate students to engage in research under the supervision of an academic
advisor under the number of 2209 has been approved by the Scientific and Technological Research
Council of Turkey (TUBITAK) to unravel the contributions of digital storytelling into the development
of prospective English language teachers’ writing skills. In doing this, 10 freshmen students at the
department of English Language Teaching at a state university are defined as participants of the study
on a voluntary basis. Taking writing skill courses on a compulsory basis by the instructor of the course,
participants are given two introductory sessions (one on-site, and one online) on digital storytelling in
depth (e.g., what it is, how to create digital stories, the stages of producing digital stories, etc.) by the
researcher right after the syllabus created by the course instructor is followed until the midterm week
(for 6 weeks). As the participants are laced by the stages of producing digital stories, they are asked to
create their own stories until the final week (14th week) on four topics chosen by the opinions of the
course instructor, academic advisor, and researcher. In lieu of a mixed-method research design, the
developmental differences are examined through quantitative data analysis on pre-test and post-test
design together with the participants’ opinions gathered as qualitative data in the following emerging
themes of digital competence, digital usage, digital transformation, and the overall contribution of an
educational project. The results will be reported and presented to TUBITAK soon, and the pedagogical
implications of this educational project will be noted.
Keywords: Digital storytelling, writing skill, prospective English language teachers, TUBITAK,
DST.
1. Introduction and Literature Review

In today’s information societies, it is necessary to use all kinds of tools that will provide access
to information in the teaching environment, and realize the use, production, and dissemination of
information (Kurbanoğlu & Akkoyunlu, 2001). When we look at the 21st-century skills, learning and
671
innovation skills that express creativity, critical thinking, communication and cooperation, knowledge
and technology skills covering terms such as information and digital literacy, life and professional
skills including adaptation and entrepreneurship are noted as significant (Otuz, Görkaş Kayabaşı &
Ekici, 2017; Şahin, Arslan Namlı, & Schreglmann, 2016). These skills are based on understanding and
performance by enabling individuals to lead a qualified life in order to solve problems easily, to develop
different perspectives on the events around them, and to be successful in their professional and social
lives (Anagün et al., 2016). In this respect, technology-based digital storytelling method enables 21st-
century learners to use technologically advanced resources to produce meaningful stories and content
as well as deepening and leveraging their knowledge (LaFrance & Blizzard, 2013; Tanrıkulu, 2020).
Although digital storytelling as a method has newly gained its popularity, it emerged ein the 90s.
Joe Lambert, Dana Atchley, and their colleagues established the Center for Digital Storytelling (CDS),
mediating those who wanted to work in this field, share their stories, and spread this method (Story
Center, 2022). Basically, digital storytelling can be defined as creating a story about a topic by combining
multimedia elements such as visuals, sounds, videos, animation, and voice recordings, and sharing this
story in multimodal environments. According to Figg and McCartney (2010), digital storytelling as a
method provides opportunities for learners to actively participate in learning environments by helping
them achieve educational objectives. Herein, they are used to convey the stories of other people by
making use of technology (Dupain & Maguire, 2005; Nguyen, 2011; Robin, 2008; Küngerü, 2016).
Duman and Göçen Kabaran (2015) have mentioned in their article, research shows that digital
storytelling is an effective method that improves learners’ problem-solving skills, critical thinking skills,
academic success, use of learning strategies, and learning motivation (Demirer, 2013; Hung et al., 2012;
Yang & Wu, 2012). According to Foley’s (2013) research, integrating new digital technologies into
formal education has created a basis for learners’ motivation and participation in lessons. Specifically,
Rahimi and Yadollahi (2017) have stated that involving students in the writing process through
digital storytelling makes their learning experience more attractive and motivating as they can freely
communicate their thoughts and experiences. Similarly, Gakhar and Thompson (2007) have argued that
digital storytelling offers learners opportunities to write creatively and organize ideas coherently as they
can design and produce original tasks. They have also revealed that digital storytelling improves not
only learners’ writing skills, but also the skills of critical thinking and media literacy.
In the light of these, by increasing their academic skills, learners have gained new knowledge in the
writing process in language arts and improved their vocabulary and conceptual knowledge in social
studies. According to several research reports, learners’ use of digital stories in the lessons has improved
and gained experience in areas such as collaborative learning, having an active learning process,
enhancing critical thinking, planning, and research skills, developing overall academic performance,
problem-solving, technical, and presentation skills together with giving and receiving constructive
feedback (Niemi et al., 2015; Yuksel, Robin, & McNeil, 2011). The contribution of digital storytelling
to writing skills was also examined on the 6th graders, gifted, and university learners (Baki & Feyzioğlu,
2017; Demir & Kılıçkıran, 2018) together with some other studies noted in the literature that include
perspectives of teachers and learners on digital storytelling, and the process of integrating this technique
into lessons, however, there are limited studies on the development of English teacher candidates’
writing skills.
2. TUBITAK 2209-A: University Students Research Projects Support

Program
TUBITAK 2209-A is the University Students Research Projects Support Program, and within this
scope, associate and undergraduate students can apply with their research in order to take grant from
the Council. Grant support is provided for the machinery/equipment, consumables, travel, and service
procurement expenses required by their research, but as of the 2020/2 period, conference participation,
672
publication, and patent costs cannot be included in the project budget (TUBITAK, 2022). Accepted
projects are supported for a maximum of 12 months. The support amount has been updated to a maximum
of 6000 Turkish liras as of 2022. Accordingly, this research project funded by the support program
numbered as 2209 which, in fact, aims to encourage undergraduate students to do research under the
supervision of an academic advisor, has been approved by TUBITAK in order to reveal the contribution
of digital storytelling in the development of English language teacher candidates’ writing skills.
3. Purpose of the Study

The use of digital stories is a tool that has been widely used recently with the development of
technology. The use of this tool in language teaching is of great importance for future generations. The
use of visual and auditory tools and authentic materials in language teaching plays an important role in
making that language more permanent and effective for learners. In order to create these materials, pre-
service teachers should first recognize the use of digital stories and be able to proceed to the production
stage by using what they have learned. This study aims to examine the role of digital storytelling technique
in the writing skills’ development of pre-service English language teachers and unravel the contributions
of digital storytelling to the development of prospective English language teachers’ writing skills.
As the content of the project, the participants were asked to prepare digital stories on 4 subjects
as weekly tasks. It aimed to improve the digital competencies of the participants by giving feedback
on the stories. It is aimed to examine and statistically analyze the developmental differences between
the midterm and final grades. The data obtained as a result of this research will help the use of digital
storytelling tools become widespread. In the light of the results obtained from the research, the answer is
sought in order to answer the following question: “Does the use of digital storytelling have a statistically
significant contribution to the development of pre-service English language teachers’ writing skills?”
4. Methodology
4.1 Participants
The participants are 10 volunteer freshmen in the department of English Language Teaching at a state
university who has taken the compulsory “Writing Skills I” course in the fall semester and been taking
“Writing Skills II” course in the spring semester in the 2021-22 academic year.
4.2 Method
The research was carried out with a mixed research design containing qualitative and quantitative data
analysis through convenience sampling. Participants’ developmental differences are examined through
quantitative data analysis on pre-test and post-test design. The participants’ opinions and feedback
were gathered as qualitative data under the themes of a) digital competence, b) digital usage, c) digital
transformation and d) the overall contribution. The data were collected through online questionnaires,
and by using structured and semi-structured interview techniques. The collected quantitative data will
be evaluated by the inferential analysis method using the Statistical Package for Social Sciences (SPSS).
Midterm and final grades will be included in the statistical calculation, and it will be examined whether
there is a significant difference in-between.
4.3 Procedure
The research process started with two introductory sessions. In the first session, the researcher
was introduced, and the general purpose of the project and digital storytelling were explained by the
researcher. In the second session, the stages of the digital story production process, and the introduction
of the website to be used were shown in order to identify volunteer participants and show them what they
673
would encounter in the process. In order to learn the expectations of the participants from the project
process and to use it as qualitative data, an open-ended questionnaire was prepared and conducted online
in order to gather data.
Figure 1: Example from the reflection questionnaire
The participants’ responses on the themes of digital competence, digital usage, and digital
transformation were collected through an online questionnaire prepared in the form of a Google form,
and used as a pre-test given priori, also used as a post-test given posteriori.
Figure 2: Some example items on the questionnaire
In the following weeks, the syllabus created by the course instructor was followed until the midterm
week (for 6 weeks). After the participants became familiar with digital storytelling together with the
stages of creating, they were asked to produce their own digital stories within the framework of certain
topics and guidelines until the final week (14th week). Four subjects were selected with the opinions of
the lecturer, academic advisor and researcher which were noted as a) Paraphrasing, b) Report Writing,
674
c) Cause and Effect Essay, d) Article Analysis and Referencing. In order to inform participants about
the process, make announcements and assign tasks, a new team was established on Microsoft Teams
as a learning management system (LMS), and volunteer participants, academic advisor and lecturer
were added into the team. Participants prepared their digital stories week by week using the website
called Powtoon. Weekly tasks with deadlines were assigned to the participants with various instructions,
and then prepared stories were posted on Youtube, and sent to the researcher. The researcher informed
participants by giving constructive feedback on the way.
Figure 3: Some examples from the participants’ digital stories

After the production process was completed, the part of the project involving the participants was
completed as well. In order to observe the developmental differences of the participants, the questionnaire
given at the beginning of the study was given to the participants again as a post-test. At the last stage,
another reflective questionnaire was given to the participants and their thoughts on digital storytelling
were collected.
Figure 4: Reflective questionnaire on participants’ thoughts on the overall process
Participants, along with the classmates, took the class’s compulsory exam in the last week. The
results obtained will be included in the final report. The collected quantitative data will be evaluated by
675
the inferential analysis method. The grades of both exams (midterm-final) will be analyzed using SPSS,
and a final report will be prepared. As result of this ongoing project, it is aimed to understand whether
digital storytelling has positive contributions to the writing success of teacher candidates by using
confirming or disconfirming sampling method. In the final report to be prepared, it is aimed to make the
use of digital storytelling technique more widespread in developing writing skills, and teaching skills
in general. The implementation phases are expected to follow the timesheet provided by the Council.
Therefore, the results cannot be disclosed before they are presented, or reported to the Council.
However, there are some goals to be achieved within the scope of the widespread effect of the project:
• The Digital Storytelling Method will be recommended in order teachers to develop more authentic
materials by integrating technology.
• It is aimed to prepare articles and papers and make presentations at conferences and workshops to
support widespread effect of this project.
• It is aimed to write a scientific article and publish it in a well-known national and/or international
journal to back-up widespread effect of this project.
• A data pool will be created, and the final report will be presented to TUBITAK.
• The writing of master’s and doctoral theses based on the Digital Storytelling Method will be
encouraged.
References
Anagün, Ş., Atalay, N., Kılıç, Z. & Yaşar, S. (2016). Öğretmen adaylarına yönelik 21. yüzyıl becerileri yeterlilik
algıları ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 40, 160-175. DOI: 10.9779/PUJE768
Baki, Y., & Feyzioğlu, N. (2017). Dijital öykülerin 6. sınıf öğrencilerinin yazmaya yönelik tutumlarına etkisi.
Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(40), 31-58.
Demirer, V. (2013). İlköğretimde e-öyküleme kullanımı ve etkileri. Yayınlanmamış doktora tezi. Konya Necmettin
Erbakan Üniversitesi.
Demir, S., & Kılıçkıran, H. (2018). Dijital öykü uygulamasının özel yetenekli öğrencilerin yazma becerilerine
etkisi. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(4), 12-18.
Duman, B., & Göçen Kabaran, G. (2015). The effect of the digital storytelling method on pre-service teachers’
creative writing skills. Anthropologist, 20, 215-222.
Dupain, M., & Maguire, L. (2005). Digital storybook projects 101: How to create and implement digital storytel-
ling into your curriculum. 21st Annual Conference on Distance Teaching and Learning.
Figg, C., & McCartney, R. (2010). Impacting Academic achievement with student learners teaching digital stor-
ytelling to others: The ATTTCSE digital video project. Contemporary Issued in Technology and Teacher
Education, 10(1).
Foley, L. M. (2013). Digital storytelling in primary-grade classrooms. Arizona State University ProQuest Disser-
tations Publishing.
Gakhar, S., & Thompson, A. (2007). Digital storytelling: Engaging, communicating and collaborating. In R. Carl-
sen, K. McFerrin, J. Price, R. Weber & D. Willis (Eds.), Proceedings of SITE 2007--Society for Information
Technology & Teacher Education International Conference, 607-612. San Antonio, Texas, USA: Associa-
tion for the Advancement of Computing in Education (AACE).
Hava, K. (2021). Exploring the role of digital storytelling in student motivation and satisfaction in EFL education.
Computer Assisted Language Learning, 34(7), 958-978. DOI: 10.1080/09588221.2019.1650071.
Hung, C-M., Hwang, G-J., & Huang, I. (2012). A project-based digital storytelling approach for
676
improving students’ learning motivation, problem-solving competence and learning achievement.

Educational Technology and Society, 15, 368-379.
Kurbanoğlu, S., & Akkoyunlu, B. (2001). Öğrencilere bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması üzerine bir
çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 81-88.
Küngerü, A. (2016). Bir ifade aracı olarak dijital öykü anlatımı. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 33-45.
LaFrance, J., & Blizzard, J. (2013). Student Perceptions of Digital Story Telling as a Learning-Tool for Educatio-
nal Leaders. International Journal of Educational Leadership Preparation, 8, 25-43.
Niemi, H., Harju, V., Vivitsou, M., Viitanen, K., Multisilta, J., & Kuokkanen, A. (2014). Digital storytelling
for 21st-century skills in virtual learning environments. Creative Education, 5, 657-671. DOI: 10.4236/
ce.2014.59078.
Nguyen, A. T. (2011). Negotiations and challenges in creating a digital story: The experience of graduate students.
Dissertation (Ed. D.), University of Houston.
Otuz, B., Görkaş Kayabaşı, B., & Ekici, G. (2017). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Beceri ve Değerle-
rinin Anahtar Yetkinlikler Açısından Analizi. Journal of Theoretical Educational Science, 11(4), 944-972.
DOI: 10.30831/akukeg.40979.
Rahimi, M., & Yadollahi, S. (2017). Effects of offline vs. online digital storytelling on the
development of EFL learners’ literacy skills. Cogent Education, 4(1).
https://doi.org/10.1080/2331186x.2017.1285531
Robin, B. (2008). The effective uses of digital storytelling as a teaching and learning tool. Handbook of research
on teaching literacy through the communicative and visual arts. New York, Lawrence Erlbaum Associates.
Sarıca, Ç., & Usluel, H. (2015). The effect of digital storytelling on visual memory and writing skills. Computers
& Education, 94, 298-309.
Story Center (Center for Digital Storytelling). (2022). https://www.storycenter.org/
Şahin, M. C., Arslan Namlı, N., & Schreglmann, S. (2016). Kırsal kesimlerde okuyan 21. yüzyıl öğrencilerinin
teknolojiden yararlanma düzeyleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 311-319.
Şeker, B.S. (2016). An Evaluation of Digital Stories Created for Social Studies Teaching. Journal of Education and
Practice, 7, 18-29. DOI: 10.7176/7-29-2016-9384.
Tanrıkulu, F. (2020). Students’ perceptions about the effects of collaborative digital storytelling on writing skills.
Computer Assisted Language Learning. DOI: 10.1080/09588221.2020.1774611.
TUBITAK [Turkiye Bilimsel ve Teknolojik Arastirma Kurumu]. (2022, May 25).
https://www.tubitak.gov.tr/tr/burslar/lisans/burs-programlari/icerik-2209-a-universite-ogrencileri- arastirma-pro-
jeleri-destekleme-programi
Yang, Y. T. C., & Wu, W. C. I. (2012). Digital storytelling for enhancing student academic achievement, critical
thinking, and learning motivation: A year-long experimental study. Computers & Education, 59, 339-352.
http://dx.doi.org/10.1016/j.compedu.2011.12.012
Yuksel, P., Robin, B., & McNeil, S. (2011). Educational uses of digital storytelling all around the world. In M.
Koehler, & P. Mishra (Eds.), Proceedings of SITE 2011-Society for Information Technology & Teacher Edu-
cation International Conference, 1264-1271. Nashville, Tennessee, USA: Association for the Advancement
of Computing in Education (AACE).
677
BEYAZ YAKALI ÇALIŞANLARIN İŞE

YABANCILAŞMASINDA ÖRGÜT İKLİMİNİN ETKİSİ
Arş. Gör. İlay TİLKİ1, Bilim Uzmanı Emin KUZKAYA2

1
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Uluslararası Ticaret ve Finansman ABD, Muğla, Türkiye
ORCID: 0000-0002-7289-3755
2
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Uluslararası Ticaret ve Finansman ABD, Muğla, Türkiye
ORCID: 0000-0001-5531-4873
ÖZET
Günümüzde değişen çevresel şartlar ve artan rekabet, işletmelerin en büyük kaynağı olan
çalışanlara ve çalışan davranışlarına yönelik ilgiyi giderek arttırmaktadır. Özellikle yönetsel ve
idari pozisyonlarda bulunan kalifiye çalışanlar olarak ifade edilen beyaz yakalı çalışanların tutum
ve davranışları, bir örgütün işleyişini, performansını ve verimliliğini önemli ölçüde etkileyebilme
potansiyeline sahip olabilmektedir. Örgüt iklimi kavramı, bir örgütün genel atmosferini ifade
etmektedir. İşe yabancılaşma ise, çalışanların iş ve iş çevresinden kaynaklanan çeşitli nedenler
dolayısıyla yaptıkları işe karşı büründükleri ilgisizlik halini ifade etmektedir. Bu çalışmada, beyaz
yakalı çalışanların işe yabancılaşmasında örgüt ikliminin etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Bu doğrultuda çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmış olup veri toplama tekniği olarak
anket tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışma ilişkisel tarama modeli niteliğinde gerçekleştirilmiştir.
Çalışmanın örneklemini kolayda örnekleme yöntemiyle ulaşılan, Muğla ili sanayi ve hizmet sektöründe
faaliyet gösteren şirketlerde çalışmakta olan 247 katılımcı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama
aracı olarak “İşe Yabancılaşma Ölçeği” ve “Örgüt İklimi Ölçeği” olmak üzere iki ölçek kullanılmıştır.
Elde edilen verilerin çözümlenmesi SPSS v24.0 paket programı vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir.
Verilerin analizinde tanımlayıcı bulgular için frekans analizinden, değişkenler arasındaki ilişki ve
etkiyi incelemek amacıyla ise Pearson korelasyon analizi ve Regresyon analizinden yararlanılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, işe yabancılaşma ile örgüt ikliminin üstün desteği, tarafsızlık, bağdaşıklık
ve içsel takdir olmak üzere dört alt boyutu arasında negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.
Bu sonuçlara göre olumlu bir örgüt ikliminde, işe yabancılaşmanın azalacağı ifade edilebilmektedir.
Örgüt ikliminin baskı boyutu ile işe yabancılaşma arasında ise diğerlerinden farklı bir biçimde pozitif
yönlü ve anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada, örgüt ikliminin işe yabancılaşmadaki
değişimin %44,3’ünü açıkladığı ve anlamlı bir yordayıcısı olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İşe Yabancılaşma, Örgüt İklimi, Beyaz Yakalı Çalışanlar
678
THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL CLIMATE ON WORK ALIENATION OF

WHITE-COLLAR EMPLOYEES
ABSTRACT
Today, changing environmental conditions and increasing competition are increasing the interest in
employees and employee behaviors, which are the biggest resources of businesses. The attitudes and
behaviors of white-collar employees, especially qualified employees in managerial and administrative
positions, can have the potential to significantly affect the operation, performance and efficiency of an
organization. The concept of organizational climate refers to the general atmosphere of an organization.
Work alienation, on the other hand, refers to the state of indifference towards the work they do due to
various reasons arising from the work and business environment. In this study, it is aimed to examine
the effect of organizational climate on job alienation of white-collar employees. In this direction, the
quantitative research method was used in the study, and the survey technique was used as the data
collection technique. The study was carried out as a relational screening model. The sample of the study
consists of 247 participants working in companies operating in the industry and service sector in Muğla
province, which can be reached by convenience sampling method. In the research, two scales, “Work
Alienation Scale” and “Organizational Climate Scale”, were used as data collection tools. The analysis
of the obtained data was carried out using the SPSS v24.0 package program. In the analysis of the data,
frequency analysis was used for descriptive findings, and Pearson correlation analysis and regression
analysis were used to examine the relationship and effect between the variables. According to the results
of the research, a negative and significant relationship was found between work alienation and four sub-
dimensions of organizational climate: superior support, impartiality, cohesion and internal appreciation.
According to these results, it can be stated that in a positive organizational climate, work alienation
will decrease. It has been determined that there is a positive and significant relationship between the
pressure dimension of the organizational climate and work alienation, unlike the others. In the study, it
was determined that organizational climate explained 44.3% of the change in work alienation and was
a significant predictor.
Keywords: Work Alienation, Organizational Climate, White Collar Employees
GİRİŞ
Örgütlerin yaşamlarını sürdürebilmelerinde, amaç ve hedeflerine ulaşabilmelerinde ve iyi bir
performans gösterebilmelerinde örgütün yapı taşları olarak da ifade edilebilecek olan çalışanlar kilit bir
öneme sahip olmaktadır. Özellikle örgütlerde yüksek kademelerdeki pozisyonlarda çalışabilen, nitelikli
bir işgücü olan beyaz yakalı çalışanlar örgütlerin etkin işleyişleri bakımından büyük bir role sahip çalışan
gruplarıdır. Çalışanların sergilediği davranışlar örgütsel performans, etkinlik ve verimlilik gibi birçok
konuda etkili olabilmektedir. Çalışan davranışları kimi zaman örgüte birçok katkı sağlayabilmekte,
kimi zaman ise örgüte zarar verebilmektedir. Bu noktada çalışan davranışlarına yönelik çalışmalar gün
geçtikçe artmış ve konu gitgide daha çok önem kazanan bir alan haline gelmiştir.
Günümüz modern dünyasında örgütler klasik yönetim anlayışlarından uzaklaşmakta ve
örgütlerin en önemli kaynakları olan çalışanlara daha fazla değer vermektedir. Bu noktada örgütlerin
çalışanlarına huzurlu ve konforlu bir iş ortamı sunması, çalışan tutum ve davranışlarında etkili
unsurlar olarak görülmektedir. Çalışanların huzurlu ve rahat oldukları, iyi bir iletişim ve ilişkiye sahip
oldukları ortamlarda daha iyi çalışabilecekleri, böylece bireysel ve örgütsel açıdan olumlu duygular
besleyebileceği söylenebilmektedir. Ancak tam tersi bir şekilde konforsuz, çatışma ortamının hâkim
olduğu, bireyler arasındaki ilişkilerin zayıf olduğu bir örgüt ortamında ise çalışanlar bireysel olarak
olumsuz etkilenebilecek ve olumsuz davranışlar sergileme potansiyeli artabilecektir. Bu durum ise hem
bireysel hem de örgütsel açıdan olumsuz bir etkiye sebep olabilecektir.
679
İşe yabancılaşma kavramı ilk kez “El yazmaları” adlı eserinde Karl Marx tarafından ortaya atılmış
ve tanımlanmıştır. Marx’a göre, her bireyin doğasında var olan yaratıcılık hissi, mutlaka tatmin edilmesi
gereken en güçlü hislerden biri olarak görülmektedir. Bir bireyin hislerini tatmin etmeyen, kendini
gerçekleştirmesine engel olan ve yalnızca fiziksel ihtiyaçlarını giderebilen bir iş, zaman içerisinde
bireyin yabancılaşmasına sebep olacaktır (Kanungo, 1983). İşe yabancılaşma, çalışanların iş ve iş
çevresinden kaynaklanan çeşitli nedenler dolayısıyla yaptıkları işe karşı büründükleri ilgisizlik halini
ifade etmektedir (Akhtar ve Shaukat, 2016). Yabancılaşma sözcüğü İngilizce sözlük anlamıyla, bir bireyin
çevresindeki diğer kişilere veya topluma karşı kendini ait hissetmeme durumu olarak ifade edilmektedir
(Edwards, 1967: 76). Blauner (1964: 271) ise işe yabancılaşmayı, “bir işin özerklik, sorumluluk ve
kendini gerçekleştirme gibi çalışan katkısıyla meydana gelen şart ve durumlarının sağlanamama hali”
olarak ifade etmektedir. İşe yabancılaşan çalışanlar, işe ve örgüt ortamına olumsuz duygular besleyerek
birçok durum ve olguyu olumsuz olarak algılayabilmektedir.
Örgüt iklimi kavramı, çalışanların işe ve çalışma ortamlarına dair çeşitli bireysel yargılarını içeren,
çok boyutlu bir kavram olarak ifade edilmektir (Neal, vd., 2000: 100). Litwin ve Stringer (1968) örgüt
iklimini, “bireyler tarafından doğrudan veya dolaylı bir biçimde algılanan çevresel özellikler, beklentiler
ve güdüler topluluğu” olarak tanımlamaktadır. İklim (climate) kelimesi, köken olarak Yunanca bir
kelime olup, bu dilde “eğilim” anlamını taşımaktadır (Elçi ve Alpkan, 2006: 143). Örgüt iklimi, bir örgüt
ortamı içerisinde hâkim olan ve örgüt üyeleri tarafından hissedilen genel hava olarak ifade edilmektedir.
Burada örgüt ikliminin ifade ettiği anlam, psikolojik bir anlamdır ve çevre, hava, ortam gibi kelimeler
ile aynı anlamı taşımaktadır (Karcıoğlu, 2001: 268). Örgüt iklimi, bir örgüt ortamı içerisinde örgüt
üyelerinin iletişimi, birbirlerine karşı tutumları, ast-üst ilişkileri gibi çeşitli faktörlerin bir bütün halinde
örgüte yansımasıyla ortaya çıkmaktadır (Cevahirli, 2016: 14). Bu noktada örgütler, örgüt içerisinde
olumlu bir örgüt iklimi oluşturmalı ve bunun sürdürülebilmesini sağlamalıdır. Çünkü çalışanlar örgüt
iklimini olumlu bir biçimde algıladıklarında daha fazla olumlu davranış sergileyebilmekte ve olumlu bir
örgüt ikliminin çalışanların iş tatmini, başarı ve verimliliklerinde de önemli bir düzeyde etkisi olduğu
söylenebilmektedir (Tutar ve Altınöz, 2010; Schneider ve Snyder, 1975; Baer ve Frese, 2003).
Bu çalışmada Muğla ili sanayi ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirketlerde çalışmakta olan
beyaz yakalı çalışanların işe yabancılaşmasında örgüt ikliminin etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu
kapsamda çalışmada değişkenler arasındaki ilişki incelenecek olup, örgüt ikliminin işe yabancılaşma
üzerindeki etkisi ve varsa bu etkinin yönü irdelenecektir.
YÖNTEM
Bu çalışmada, beyaz yakalı çalışanların işe yabancılaşmasında örgüt ikliminin etkisinin incelenmesi
amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmış olup veri
toplama tekniği olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışma, iki veya daha fazla değişken arasındaki
ilişkinin incelenmesine imkan tanıyan ilişkisel tarama modeli niteliğinde gerçekleştirilmiştir (Karasar,
2011). Çalışmanın örneklemini, Muğla ili sanayi ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren şirketlerde
çalışmakta olan 247 katılımcı oluşturmaktadır. Örnekleme ulaşılmasında ise evren içerisinden en hızlı
ve ekonomik olarak veri toplanmasına olanak sağlayan, tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinden
kolayda örnekleme yöntemi tercih edilmiştir (Malhotra, 2004).
Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılan anket formunun ilk bölümünde katılımcıları
tanımlayıcı demografik dört soru (cinsiyet, doğum yılı, eğitim durumu, tecrübe yılı) yer almaktadır. Diğer
bölümlerde ise “İşe Yabancılaşma Ölçeği” ve “Örgüt İklimi Ölçeği” olmak üzere iki ölçek kullanılmıştır.
İşe yabancılaşma ölçeğinde Korman, Wittig-Berman ve Lang (1981) tarafından geliştirilen kendine
yabancılaşma ölçeği ve Hirschfeld ve Field (2000) tarafından geliştirilen yabancılaşma ölçeğinden elde
edilen 14 ifade kullanılmıştır. “Örgüt İklimi Ölçeği” ise Koys ve Decotiis (1991) tarafından geliştirilen
ölçekten yararlanarak Montes vd. (2004) tarafından yeniden düzenlenerek geliştirilen ve Türkçe’ye
İşcan ve Karabey (2007) tarafından uyarlanmıştır. Ölçek; üstün desteği, baskı, uyum, içsel takdir ve
tarafsızlık olmak üzere beş alt boyut ve 15 ifadeden oluşmaktadır.
680
Araştırmada elde edilen verilerin analizi SPSS v24.0 paket programı vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir.
Verilerin analizinde tanımlayıcı bulgular için frekans analizinden, değişkenler arasındaki ilişki ve etkiyi
incelemek amacıyla ise Pearson korelasyon analizi ve Regresyon analizinden yararlanılmıştır.
Tablo 1. Ölçeklerin Güvenilirlik Analizi Sonuçları
Ölçekler Cronbach's Alpha Değeri İfade Sayısı

İşe Yabancılaşma Ölçeği 0,880 14
Üstün Desteği 0,905 4
Tarafsızlık 0,859 2
Bağdaşıklık 0,878 4
İçsel Takdir 0,708 2
Baskı 0,713 3
Örgüt İklimi Ölçek Toplamı 0,848 15
Veri toplama araçlarına analiz öncesinde uygulanan güvenilirlik analizi sonuçları Tablo 1’de
görülmektedir. Tablo incelendiğinde, işe yabancılaşma ölçeğinin güvenilirlik katsayısı 0,880 ve örgüt
iklimi ölçeğinin güvenilirlik katsayısı ise 0,848 olarak hesaplanmıştır. Örgüt iklimi ölçeğinin alt
boyutlarının güvenilirlik katsayısının ise 0,713-0,905 arasında değişen değerler aldığı görülmektedir.
Analiz sonuçlarında hesaplanan katsayı 0,60-0,80 arasında ise ölçek “oldukça güvenilir” ve 0,80-1,00
arasında bir değer alıyorsa “yüksek güvenilir” anlamına gelmektedir (Gürbüz ve Şahin, 2018). Elde
edilen bulgulara göre ölçeklerin ve alt boyutlarının güvenilir olduğu söylenebilir.
BULGULAR
Tablo 2. Katılımcıların Demografik Bilgilerinin Dağılımı
N % N %
Kadın 116 47,0 1965-1979 78 31,6
Cinsiyet
Erkek 131 53,0 Doğum Yılı 1980-1995 125 50,6
Lise 29 11,7 1994 ve sonrası 44 17,8
Ön Lisans 61 24,7 1-10 Yıl 95 38,5
Eğitim Tecrübe
Lisans 139 56,3 11-20 Yıl 93 37,7
Durumu Yılı
Yüksek 21-30 Yıl 43 17,4
18 7,3
Lisans 30 Yıl Üstü 16 6,5
Toplam 247 100,0 Toplam 247 100,0
Tablo 2 incelendiğinde katılımcıların %47’si kadın ve %53’ü ise erkeklerden oluşmaktadır.

Katılımcıların doğum yılı dağılımına baktığımızda %31,6’sı 1965-1979, %50,6’sı 1980-1995 ve %17,8’i
ise 1994 ve sonrası şeklinde dağılım göstermiştir. Beyaz yakalı çalışanların eğitim durumları ise %11,7’si
lise, %24,7’si ön lisans, %56,3’ü lisans ve %7,3’ü ise yüksek lisans olarak dağılım göstermektedir.
Son olarak tecrübe yıllarının da %38,5’i 1-10 yıl, %37,7’si 11-20 yıl, %17,4’ü 21-30 yıl ve %6,5’i
ise 30 yıl üstü olarak dağılmaktadır. Bu bulgulara göre örneklemin çoğunluğunun erkeklerden, lisans
681
mezunlarından ve 1980-1995 arası doğumlu katılımcılardan oluştuğu ve en çok 1-10 yıl arasında
tecrübeye sahip oldukları görülmektedir.
Tablo 3. İşe Yabancılaşma ve Örgüt İklimi ilişkisi
n: 247 Üstün Desteği Tarafsızlık Bağdaşıklık İçsel Takdir Baskı

KK -,615** -,411** -,368** -,433** ,444**
İşe Yabancılaşma
p ,000 ,000 ,000 ,000 ,000
**p <0,01
Tablo 3 incelendiğinde, korelasyon analizi sonuçlarına göre işe yabancılaşmanın ve örgüt ikliminin
üstün desteği, tarafsızlık, bağdaşıklık ve içsel takdir boyutları ile arasında anlamlı ve negatif yönlü;
baskı boyutu ile arasında ise anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu görülmektedir (p<0,05). Bu
bulgulara göre baskının azalmasının işe yabancılaşmayı da azaltacağı veya baskının arttığı durumda işe
yabancılaşmanın artacağı; üstün desteği, tarafsızlık, bağdaşıklık ve içsel takdirin ise işe yabancılaşma da
ters yönlü olarak etki yaratacağı söylenebilir.
Tablo 4. Örgüt İklimi ve İşe Yabancılaşma Regresyon Analizi
Değişkenler b sh β t p
Üstün Desteği -,382 ,054 -,576 -7,085 ,000
Tarafsızlık ,049 ,042 ,077 1,152 ,250
Bağdaşıklık ,101 ,056 ,133 1,790 ,075
İçsel Takdir -,069 ,056 -,102 -1,236 ,218
Baskı ,241 ,042 ,306 5,786 ,000
Sabit 2,636 ,239 - 11,042 ,000
2
R = ,454
Düzeltilmiş R2 = ,443
F = 40,086
p = ,000
Bağımlı değişken: İşe Yabancılaşma
Tablo 4 incelendiğinde örgüt ikliminin işe yabancılaşma üzerindeki etkisini incelemeye yönelik
yapılan basit regresyon analizinin istatiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir (F = 40,086; p<0,05).
Analiz sonuçlarına göre örgüt ikliminin, üstün desteği (ß=-0,382) ve baskı (ß=0,241) alt boyutlarının işe
yabancılaşma üzerinde anlamlı etkiye sahip olduğu görülmektedir. Analiz sonuçlarına göre düzeltilmiş
R2 değeri 0,443 olarak tespit edilmiştir. Bu değere göre işe yabancılaşmanın %44,3’ü örgüt iklimi
tarafından açıklanmaktadır diyebiliriz.
SONUÇ VE TARTIŞMA
Bu çalışmada, beyaz yakalı çalışanların işe yabancılaşmasında örgüt ikliminin etkisinin incelenmesi
amaçlanmıştır. Araştırmada değişkenler arasındaki ilişkinin varlığını belirlemek için yapılan analizler
sonucunda; işe yabancılaşma ile örgüt ikliminin üstün desteği, tarafsızlık, bağdaşıklık ve içsel takdir
olmak üzere dört alt boyutu arasında negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bu sonuçlara
682
göre olumlu bir örgüt ikliminde, işe yabancılaşmanın azalacağı söylenebilir. Bu bulgu literatürdeki
çalışmalarla da benzerlik göstermektedir (Demirez ve Tosunoğlu 2017; Aşık 2018; Orhan, 2021).Örgüt
ikliminin baskı boyutu ile işe yabancılaşma arasında ise diğerlerinden farklı bir biçimde pozitif yönlü ve
anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç ise baskının azalmasının işe yabancılaşmayı azaltacağı
ve artmasının ise arttıracağı yönünde yorumlanabilir. Çalışmada, örgüt ikliminin işe yabancılaşmadaki
değişimin %44,3’ünü açıkladığı ve anlamlı bir yordayıcısı olduğu tespit edilmiştir. Demirez ve
Tosunoğlu çalışmalarında örgüt ikliminin işe yabancılaşmadaki değişimin %5’ini açıkladığını; Demirel
Yazıcı (2019) ise çalışmalarında benzer olarak örgüt ikliminin işe yabancılaşmadaki değişimin %34’ünü
açıkladığı tespit etmiştir. Literatürde örgüt ikliminin işe yabancılaşma ile ilişkisinin olduğu ve olumlu
örgüt ikliminde işe yabanlaşmanın azaldığı yönde çalışmalar olduğu görülmektedir.
Bu araştırma, Muğla ilindeki sanayi ve hizmet sektöründeki beyaz yakalı çalışanlar tercih edilmiştir.
Bir sonraki araştırmalarda, özellikle pazarlama ve turizm sektöründeki beyaz yakalı çalışanların
örnekleme dahil edilmesiyle araştırma yenilenebilir. Bir sonraki araştırmalarda örgüt ikliminin, mesleki
bağlılığa, örgütsel aidiyete ve sanal kaytarma davranışlarına etkisinin incelenmesi üzerine çalışmalar
yapılabilir. Araştırmada üstün desteğinin ve baskının etkisinin oldukça fazla olduğu görüldüğünden,
işe yabancılaşma-örgüt iklimi ilişkisinde örgütsel destek algısının aracılık etkisi üzerine çalışmalar
yapılabilir. Araştırma farklı illerde de tekrarlanarak sonuçlar karşılaştırmalı olarak incelenebilir.
KAYNAKÇA
Akhtar, S. & Shaukat, K. (2016). Impact of petty tyranny on alienation from work: Role of self esteem and
power-distance. Global Journal of Flexible Systems Management, 17(3), 275-285.
Aşık, N. A. (2018). Örgüt iklimi ve işe yabancılaşma ilişkisini belirlemeye yönelik bir araştırma. Güncel Turizm
Araştırmaları Dergisi, 2(1), 29-41.
Baer, M. & Frese M. (2003). Innovation Is Not Enough: Climates for Initiative and Psychological Safety, Process
Innovations and Firm Performance. Journal of Organizational Behavior, 24(1), 45–68.
Blauner, R. (1964). Alienation and freedom, Chicago: University of Chicago Press.
Cevahirli, E. (2016). Örgüt İklimi ile Bireysel Yenilikçilik Arasındaki İlişki: Bankacılık Sektörü Üzerine Bir Araş-
tırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İs-
tanbul.
Demirel Yazıcı, S. (2019). Algılanan Örgüt İkliminin İşe Yabancılaşma ile İlişkisi (Milli Eğitim Bakanlığı Örneği).
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Demirez, F. ve Tosunoğlu, N. (2017). Örgüt ikliminin işe yabancılaşma üzerine etkisi: Gazi Üniversitesi rektörlü-
ğünde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(2), 69-88.
Edwards, P. (1967).The encyclopedia of philosophy, The Macmillan Company The aaaaaaFree Press, Vol.1.
Elçi, M. ve Alpkan, L. (2006). Etik İklimin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkileri. Hacettepe Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 141-170.
Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Hirschfeld, R.R. & Feild, H.S. (2000). Work Centrality and Work Alienation: Distinct Aspects of a General Com-
mitment to Work, Journal of Organizational Behavior, (21),789-800.
İşcan, Ö. F. ve Karabey, C. N. (2007). Örgüt İklimi ve Yeniliğe Destek Algısı Arasındaki İlişki. Gaziantep Üniver-
sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), s.103-116.
Kanungo, R. N. (1983). Work alienation: a pancultural perspective. International Studies of Management and
Organization, 13(1-2), 119-138.
Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
Karcıoğlu, F. (2001). Örgüt Kültürü Ve Örgüt İklimi İlişkisi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, (15), 265-283.
683
Korman, A. K., Wittig-Berman, U., & Lang, D. (1981). Career success and personal failure: Alienation in profes-
sionals and managers. Academy of Management Journal, 24(2), 342–360.
Koys, D. J. & DeCotiis, T. A. (1991). Inductive Measures of Psychological Climate Human Relations, 44(3), s.
265–285.
Litwin, G.H. & Stringer, R.A. Jr. (1968). Motivation and organisational climate. Division of Research, Harvard
Business School, Boston.
Malhotra, N. K. (2004). Marketing Research an Applied Orientation, 4. Edition, Pearson Prentice Hall, New Jersey
Neal, A., Griffin, M. A. & Hart, P. M. (2000). The Impact of Organizational Climate on Safety Climate and Indi-
vidual Behavior. Safety Science, 34(1-3), 99-109.
Orhan, A. T. (2021). Örgüt İkliminin Çalışan Performansına Etkisinde İş Yeri Yalnızlığı ve İşe Yabancılaşmanın
Aracı Rolü. Yayımlanmamış, Doktora Tezi. Beykent Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
Schneider, B. & Snyder, R. A. (1975). Some Relationships Between Job Satisfaction and Organization Climate,
Journal of Applied Psychology, 60(3), 318–328.
Tutar, H., ve Altınöz, M. (2010). Örgütsel İklimin İşgören Performansı Üzerine Etkisi: Ostim İmalat İşletmeleri
Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 65(2), 196-218.
684
AN EFFECTIVE CONTROL METHOD FOR GRID-

CONNECTED SINGLE PHASE CASCADED QUASI-Z-
SOURCE INVERTER
Zafer ORTATEPE1
1
The Department of Automotive Engineering, Pamukkale University, Denizli, Turkey
ORCID: 0000-0001-7771-1677
ABSTRACT
A combination of proportional-integral (PI) and proportional-resonant (PR) control strategy is
proposed for grid-connected single phase quasi-z-source (QZS) inverter in this paper. Cascaded QZS
multi-level inverters are derived from the conventional QZS inverters. The topology uses a phase-
shifted pulse width modulation (PS-PWM) strategy and consists of two parts. First part is responsible for
adjusting the modulation index for each QZS module, while the second part is responsible for adjusting
shoot-through (ST) state duty ratio for each QZS module. Due to the simplicity of the control method,
the use of this topology in grid-connected renewable energy systems provides a great advantage over
other conventional ones. The stability of proposed method has been verified with MATLAB/Simulink
model for cascaded QZS inverter and simulation results are discussed. The results support that this
topology can be an alternative solution for high/medium voltage DC-AC inverter applications and
grid-connected power systems due to the robust, simple and efficient nature of the control method and
topology combination.
Keywords: cascaded multi-level inverter, DC-AC conversion, proportional-integral (PI),
proportional-resonant (PR), quasi-z-source
INTRODUCTION
Due to the latest developments in power electronics technology, inverters and converters are growing
rapidly in terms of application areas. Z-source inverter which was first proposed by F. Z. Peng [1],
emerged as a new research area to overcome the limitations of conventional current and voltage source
inverters. Z-source inverter topology can perform buck/boost operation without any transformer,
making the system cheaper and more efficient. Z-source inverter uses an additional switching state
called a shoot-through-state, in which two switches connected to the same leg turned-on simultaneously
to perform the boost operation. This switching state is not possible for current source inverter (CSI)
and voltage source inverter (VSI) as it can damage conventional inverters. So, this feature of z-source
inverter makes it more reliable compared to conventional ones. However, there are some disadvantages
associated with the conventional z-source inverter. This topology cannot suppress inrush current and
also generates discontinuous input current [2]. Also, high-voltage capacitors are required, resulting in an
increase in the volume and cost of the system [3].
685
To overcome these drawbacks, many z-source single-phase inverters have been proposed in recent
years [4-7]. A novel topology called quasi-z-source (QZS) inverter is presented by Anderson and Peng
by rearranging the components in the z-source network [4]. QZS inverter is the first modification of
the z-source inverter to overcome its drawbacks. QZS inverter has many advantages such as providing
continuous input source current, reducing the switching stress of switches and increasing the efficiency
and reliability of the system [8].
QZS inverters are also integrated with multi-level inverters due to its cascaded connection
structure. The QZS-based multi-level inverter topology for DC-AC power conversion has attracted a
lot of attention thanks to its benefits such as high gain, step-down and step-up capability compared to
conventional ones. Due to the AC output voltage of conventional VSI is lower than DC input voltage,
it needs an additional DC-DC boost converter. However, the use of DC-DC boost converter both
increases cost and reduces efficiency. To eliminate these disadvantages QZS based cascaded multi-
level inverter topology is proposed in [9-10]. The DC-DC boost converter in conventional topologies
is replaced by the impedance network. Thus, the number of components is reduced and reliability is
increased.
The topology consists of two parts. First part is responsible for adjusting the modulation index
for each QZS module, while the second part is responsible for adjusting the shoot through (ST) state
duty ratio for each module. Also, to improve the performance of this topology, phase shifted pulse
width modulation (PS-PWM) is also integrated into the QZS based cascade multi-level inverter, which
generates a better sinusoidal output current waveform and low total harmonic distortion (THD) compared
to the conventional PWM techniques.
OPERATING PRINCIPLE OF QUASI-Z-SOURCE INVERTER

The configuration of the grid-connected single phase cascaded QZS multi-level inverter is shown
in Fig. 1. The system consists of two QZS modules, filtering inductance and grid. Also, each module
consists of one diode, two capacitors and two inductors. The sum of the output voltages of each modules
is the total output voltage of cascaded QZS inverter, which means 5-level output for the two modules.
This level can be expressed as:
L 2n + 1
= (1)
where L is level of the output voltage and n is the number of modules. As can be seen from (1), when
number of modules is increased, number of output levels increases.
Let us consider a module in proposed system to obtain mathematical model of the QZS inverter.
QZS inverter is operated in two states, shoot-through state and non-shoot-through state. The QZS
inverter equivalent circuits operating in the two states are depicted in Fig. 2 (a) and (b), respectively.
The operating principle of the QZS inverter has been detailed in [11]. Let’s consider
T is a switching cycle. In this case, T0 represents the shoot-through state and T1 represents non-
shoot-through state.
686
Fig. 1. Configuration of grid-connected single phase cascaded QZS multi-level inverter
The relationship between them is
T and the duty ratio is D = T0 / T . The steady state two capacitor voltages VC1 , VC2 and
T0 + T1 =
Vˆ are obtained as follows:
PN1
1− D
VC1 = Vin (2)
1 − 2D 1
D
VC2 = Vin (3)
1 − 2D 1
1
VˆPN1 = VC1 + VC2 = Vin = BVin1 (4)
1 − 2D 1
Where Vin1 is the input voltage of first module,

VˆPN1 is the output voltage of first module and B is the boosting factor.
Fig. 2. Equivalent circuit of the QZS inverter, a) shoot-through state b) non-shoot-through state
687
REFERENCE SIGNAL GENERATION

Shoot-Through State Control of QZS inverter
Each QZS module consists of one diode, two capacitors and two inductors. According to the (4), the
output of the first QZS module ( VˆPN1 ) is equal to the capacitor voltages ( VC1 + VC2 ). Therefore, the input
current
( i ) can be obtained from these capacitor voltages as given in (5) and (6).
*
L1
VˆPN=
1
VC1 + VC2 (5)
iL*1 K p1 VˆPN
= *
1
( *
)
− VˆPN1 + K i1 ∫ VˆPN1
(
− VˆPN1 dt ) (6)
iL*1 is reference input current of first QZS module,

K p1 denotes proportional gain and K i1 denotes integral gain which can be adjusted for optimal
results. Duty cycle of shoot-through state can be calculated as:
D=
ST1 ( ) (
K p2 iL*1 − iL1 + K i2 ∫ iL*1 − iL1 dt ) (7)
K p2 denotes proportional gain and
K i2 denotes integral gain. Therefore, the duty cycle of all QZS modules can be controlled by using
(5), (6) and (7), respectively. The shoot-through states are obtained by comparing
DST with the carrier signal used to generate the inverter’s PWM signals.
Modulation Index Control of QZS inverter
The output power reference Pn* is obtained by amplifying the error between VˆPN
*
1
and
VˆPN1 with the aid of a proportional-integral (PI) controller as follows.
P* K Vˆ * − Vˆ
= n p3 ( PN1 PN1 )
+ K ∫ Vˆ * − Vî3 (dt PN1 PN1 ) (7)
K p3 denotes proportional gain and K i3 denotes integral gain. In this study, the total power injected
into the grid is the sum of the output power of each module. So, the total reference power can be
expressed as:
*
P=
T P1* + P2* (8)
The peak value of output current injected into the grid can be expressed as follows:
*
îo* = 2 PT (9)
Vô
The main aim of the PWM is to obtain output voltage. Due to the serial connection of the modules,
the output voltage is obtained as follows [12]:
V=
H VH1 + VH 2 (10)
where VH1 and VH 2 are the H bridge output voltages. The proportional relationship output voltage
and the total output voltage for each module is defined as a proportional factor given below:
VH1 VH 2
=α1 = , α2 (11)
VH VH
688
The proportional factor can also be written as the output power given below:
VH1 P1* VH 2 P2*

= = , (12)
VH PT* VH PT*
Therefore, the proportional factors of the voltages in terms of powers can be calculated as follows:
P1* P2*
=α1 = , α2 (13)
PT* PT*
The modulation index of any ith module is obtained given below:

VHi = mV ˆ (14)
i PNi
VHi VH
mi
= = αi (15)
VˆPNi VˆPNi
The output reference current is produced by proportional-resonant (PR) controller. PR controller can
be defined in Laplace domain as follows:
2 K rωc s
GPR ( =
s) K p + (16)
s + 2ωc s + ω 2
2
where ωc represents the cut-off frequency and ω represents the resonant frequency. Also, K p and
K r represent the proportional and resonant gains of the PR controller. The output current error ( iô* − io
) is applied to the input of the PR controller and the output voltage ( VH ) is obtained at the output side
of the PR controller.
SIMULATION RESULTS
To validate the theoretical investigation of the cascaded QZS multi-level inverter topology, the
simulation studies are performed by MATLAB/Simulink program under varying conditions. Control
parameters used by simulation are tabulated in Table 1.
Table 1: Control parameters used by simulation
Parameters Values
Pmax 1 [kW]
vgrid 220 [Vac]
vin ( vin1 , vin2 ) 100V, 100V
2 [kHz]
Switching frequency ( f sw )
10 [mH]
Filter inductance ( L f )
QZS inverter Inductances 3[mH] (L1,L2,L3,L4)
QZS inverter Capacitors 1[mF] (C1,C2,C3,C4)
689
Fig. 3 depicts the simulation of cascaded QZS multi-level inverter in MATLAB/Simulink environment.
Fig. 3: The simulation setup of cascaded QZS multi-level inverter
Fig. 4 shows a 5-level output voltage waveform of the cascaded QZS multi-level inverter. While the
rms value of the output voltage is 220 Vrms, its maximum value is about 220 2 Vmax.
Fig. 4: 5-level output voltage waveform of cascaded QZS multi-level inverter
Output voltage and output current waveforms of the cascaded QZS multi-level inverter is shown in
Fig. 5. As can be seen from the figure, the voltage and current are in phase and the output current is pure
sinusoidal. In addition, the THD of the output current is 4.3% and output current is within the acceptable
limits of IEC61000-3-2 current harmonic limits.
690
Fig. 5: Output voltage and output current waveforms of the cascaded QZS multi-level inverter
Capacitor and output voltages of the first QZS module are shown in Fig. 6. While the output voltage
is VC1 + VC2 in non-shoot-through state, output voltage is zero ( 0 ) in shoot-through state. Also, it can
be concluded that the input voltage Vin1 is equal to the VC1 − VC2 .
Fig. 6: VPN1 , VC1 and VC2 voltages waveforms of the first QZS module
Fig. 7 shows the output current waveform when the reference output power is switched from half
load (500W) to full load (1000W).
Fig. 7: io and Pref waveforms of the cascaded QZS multi-level inverter (from half load to full load)
691
CONCLUSION
An effective control method for grid-connected single phase cascaded quasi-z-source (QZS) inverter
is proposed in this paper. The topology is a combination of QZS and cascaded H bridge (CHB) topologies
and has the advantage of both. In addition, the control method includes a combination of proportional-
integral (PI) and proportional-resonant (PR) methods. The topology uses a phase-shifted pulse width
modulation (PS-PWM) strategy and consists of two parts. The first part is responsible for adjusting the
modulation index, while the second part is responsible for setting the duty ratio.
The performance of the system is investigated by a 1 kW simulation model. The simulation study
proves that the control method supports the theoretical analysis. On the other hand, sinusoidal current
injected into the grid with low THD, fast response as well as independent control of each module confirm
the robustness of system.
REFERENCES
[1] F. Z. Peng, “Z-Source Inverter,” IEEE Transactions on Industry Applications, vol. 39, no.2, pp. 504-510, 2003.
[2] A. Florescu, O. Stocklosa, M. Teodorescu, C. Radoi, D. A. Stoichescu and S. Rosu, “The advantages, limitati-
ons and disadvantages of Z-source inverter,” CAS 2010 Proceedings, pp. 483-486, 2010.
[3] M. Nguyen, Y. Lim and G. Cho, “Switched-Inductor Quasi-Z-Source Inverter,” IEEE Transactions on Power
Electronics, vol. 26, no. 11, pp. 3183-3191, 2011.
[4] J. Anderson and F. Z. Peng, “Four quasi-Z-Source inverters,” IEEE Power Electronics Specialists Conference,
pp. 2743-2749, 2008.
[5] M. Zhu, K. Yu and F. L. Luo, “Switched Inductor Z-Source Inverter,” IEEE Transactions on Power Electronics,
vol. 25, no. 8, pp. 2150-2158, 2010.
[6] Y. P. Siwakoti, P. C. Loh, F. Blaabjerg and G. Town, “Y-source impedance network,” IEEE Applied Power
Electronics Conference and Exposition, pp. 3362-3366, 2014.
[7] R. Strzelecki, M. Adamowicz, N. Strzelecka and W. Bury, “New type T-Source inverter,” Compatibility and
Power Electronics, pp. 191-195, 2009.
[8] U. Shinde, S. Kottagattu, S. Kadwane and S. Gawande, “Grid-connected quasi-z-source inverter with battery,”
Turkish Journal of Electrical Engineering & Computer Sciences, vol. 26, no.4, pp. 1847-1859, 2018.
[9] D. Sun, B. Ge, F. Z. Peng, A. R. Haitham, D. Bi and Y. Liu, “A new grid-connected PV system based on cas-
caded H-bridge quasi-Z source inverter,” IEEE International Symposium on Industrial Electronics, pp.
951-956, 2012.
[10] F. Bagheri, H. Komurcugil and S. Bayhan, “An Effective Double Frequency Ripple Suppression Based on
Sliding-Mode Control for Cascaded Multilevel Quasi-Z-Source Inverters,” IEEE International Symposium
on Industrial Electronics, pp. 636-641, 2020.
[11] S. Vadi, R. Bayindir and E. Hossain, “A Review of Control Methods on Suppression of 2ω Ripple for Sing-
le-Phase Quasi-Z-Source Inverter,” IEEE Access, vol. 8, pp. 42055-42070, 2020.
[12] O. Alonso, P. Sanchis, E. Gubia and L. Marroyo, “Cascaded H-bridge multilevel converter for grid connected
photovoltaic generators with independent maximum power point tracking of each solar array,” IEEE Annu-
al Conference on Power Electronics Specialist, pp. 731-735, 200.
692
INFORMATION COLLECTION INSTITUTION IN TAX

LAW AND PRINCIPLES OF THE IMPLEMENTATION
OF THE NOTIFICATION OBLIGATION ON
ANNOUNCEMENTS PUBLISHED ON THE INTERNET
Mehmet YÜCEL
(Dr. Öğretim Üyesi), İzmir Bakırçay Üniversitesi
INTRODUCTION-OBJECTIVE
Tax administration; has the authority to collect information from taxpayers and other persons with
whom these persons are in contact, from public institutions and organizations on tax matters. In order to
serve to increase the level of tax compliance and the efficiency in the fight against the informal economy,
it is of great importance to understand the taxable event and the transactions related to this event within
the framework of tax laws.
In this context, the procedures and principles regarding the receipt of some information regarding
the advertisements published on the internet, the General Communiqué on Tax Procedure Law No. 538,
which was prepared by the Ministry of Treasury and Finance (Revenue Administration) and entered into
force after being published in the Official Gazette dated 31.05.2022 and numbered 31852. determined
with.
With this study, it is aimed to reveal the procedures and principles of the notification obligation for
the advertisements published on the internet.
METHOD OF WORKING
First of all, with this study; The general principles of the information collection institution, which
is a tax audit tool in tax law, and the function of preventing the informal economy of the information
collection institution and its effect on increasing the level of voluntary tax compliance of the taxpayers
will be discussed.
Then, the legal basis of the regulation regarding the notification obligation for the advertisements
published on the internet will be discussed.
Then, the need for a regulation regarding the notification obligation for advertisements published on
the internet, in other words, the purpose and general justifications of the regulation will be discussed.
Then, some concepts related to the application of notification obligation for advertisements published
on the internet and the meanings of these concepts will be given.
Then, the subjects that are required to provide continuous information and the information to be
reported will be discussed.
693
Finally, the format of the information to be given, the information period, the sanctions to be
applied against those who do not report the information that should be reported within the scope of the
regulations, those who make incomplete or misleading notifications and those who do not comply with
the obligations will be included.
Books, magazines, articles, etc. on this subject. It is planned to examine publications, make use
of various statistics, refer to legal texts, and compile and evaluate all kinds of current developments
and information from various sources. In this context, a literature review has been made and relevant
legislation will be used. In the study, descriptive and explanatory method will be followed as a
methodology.
CONCLUSION
Today, which is described as the information age, the importance of the information collection
institution, which is a tax audit tool in tax law, is increasing. Because in order to carry out a correct,
effective and legal taxation process, the tax administration needs to collect the necessary information
about taxation. The tax administration needs information about the taxable event, taxpayers and tax
bases in order to fulfill its duty.
In this context, the tax administration collects, processes and shares this information with third parties
in order to identify taxpayers and ensure that taxpayers are taxed correctly.
In this context, in order to serve to increase the tax compliance level of taxpayers and the efficiency in
the fight against the informal economy; A notification obligation has been introduced for advertisements
published on the internet.
Accordingly, intermediary service providers, social network providers and hosting providers that
mediate the publication of advertisements for the purchase, sale or rental of movable and immovable
properties and goods and services, regarding the transactions they have carried out within one month of
the calendar year;
- The internet address or addresses where the service is provided,
- Name, surname/title, TCKN/YKN/VKN information and workplace address information of the real
or legal persons served,
- The amount and date of each collection or sale transaction regarding movable, immovable, goods
and service sales/rental transactions carried out on behalf of the service providers, and the bank account
information regarding the payment of the collected amounts to the intermediary service providers, and
other information to be determined by the Revenue Administration of the Ministry of Treasury and
Finance. They are obliged to notify the systems of the Revenue Administration electronically.
Those who are obliged to provide continuous information are obliged to make their first notification
to the Ministry of Treasury and Finance Revenue Administration until 01.08.2022 (due to the weekend
of 31.07.2022) regarding the announcements made in June 2022 for the first time.
Keywords
Information Collection Agency, Tax Control Tool, Processing of Collected Information, Internet
Environment, Intermediary Service Provider, Social Network Provider, Hosting Provider, Tax Compliance
Level, Informal Economy
694
THE ROLE OF SEMANTIC TRANSFER ON SECOND

LANGUAGE VOCABULARY ACQUISITION: THE
RELATIONSHIP BETWEEN L2 ENGLISH VOCABULARY
AND L1 TURKISH TRANSLATION EQUIVALENTS
Seda Can Paydaş1*, Nurdan Kavaklı Ulutaş2

*1Izmir Institute of Technology, School of Foreign Languages, Izmir, Turkey. 2Izmir Democracy University, Faculty of
Education, Department of English Language Teaching, Izmir, Turkey.
ORCID Code: *10000-0001-6945-3372, 20000-0001-9572-9491
ABSTRACT
The aim of this study is to describe the role of semantic transfer on second language (L2) vocabulary
acquisition. The role of first language (L1) Turkish translation equivalents on L2 English vocabulary
acquisition was investigated within a sample group of 15 intermediate level students studying at a
public university. A semantic transfer test in which the participants were to decide if two English word
pairs could be used interchangeably or not and a sentence completion test which included contexts
of three sentences at most were used to describe the role of L1 semantic transfer in L2 vocabulary
acquisition process. A questionnaire was also administered to learn about how the participants use L1
semantic transfer in L2 vocabulary acquisition. The results showed strong evidence for the use of L1
Turkish semantic transfer in L2 English vocabulary learning process. It was suggested that teaching
L2 vocabulary in contexts would be of great importance to help learners in learning and using L2
vocabulary accurately.
Keywords: vocabulary acquisition, vocabulary learning, semantic transfer, language transfer, second
language, translation equivalent
INTRODUCTION
Vocabulary learning is one of the most crucial aspects of second language (L2) acquisition; it may
even be the most vital part of second language acquisition process. It is quite possible for an L2 learner
to express himself/herself in a conversation somehow, without possessing enough grammar knowledge;
however, communication is not possible without using enough and appropriate vocabulary. When L2
learners are introduced new lexical items, to understand their meanings, they tend to depend on L1
meanings of these words. In fact, this is one of the constraints of second language vocabulary acquisition
as Jiang (2000) points out the existence of “an established conceptual/semantic system with an L1
lexical system” (p.4). Using this conceptual framework, learners depend on their L1 while learning L2
vocabulary. Less attention is paid to the context to extract the meanings of the words as learners use
their L1 for this process (L1 semantic transfer). The possible problem may arise here in that not all
L2 words have L1 translation equivalents, and the existing semantic framework can prevent creating
695
new meanings for new lexical items. In that case, it is quite possible for learners to face difficulties in
mastering L2 vocabulary. Inevitable influence of L1 on L2 acquisition is detected in many studies (Gass
& Selinker, 2008). Based on this expected influence, the role of L1 Turkish transfer can also be seen in
L2 English vocabulary acquisition process in classroom settings.
Language transfer from L1 to L2, the transfer of linguistic elements from native language to second
language, is one of the key issues which has drawn a lot of attention and continues doing in second
language acquisition (Gonca, 2016; Karim & Nassaji, 2013). As they already have the knowledge of
the first language while learning the second one, using L1 knowledge to learn different aspects of an
L2 language is one of the strategies that learners use a lot. Transfer from L1 to L2 can be seen in
different aspects of language such as syntax, phonology, and morphology (Talebi, 2013). Orthographic,
pragmatic, and semantic elements are some other features that can also be transferred (Torres & Flores,
2017). The interest in the research topics has shifted from syntax to semantics in second language
acquisition recently (Boran, 2018). Accordingly, the role of L1 semantic transfer on second language
vocabulary acquisition in Turkish (L1)-English (L2) context was analyzed within this study.
Second language vocabulary acquisition, which has been an indispensable and attention getting part
of language teaching and learning, needs to be dealt with great importance to provide insights into the
way learners process language. Jiang’s (2000, 2002, 2004) studies have led the way to further research
and there are several studies on the relationship between L1 semantic transfer and L2 vocabulary
acquisition in different cross-linguistic settings (e.g., Kweon, 2005; Masrai & Milton, 2015; Nasiri,
2013). However, there are few studies conducted on semantic transfer in English vocabulary acquisition
with Turkish learners of English (Boran, 2018; Öztuna, 2009) and what’s more, this study contributed
to these studies in that the learners’ points of view on the ways they use to learn English vocabulary
and on the use of L1 transfer in their learning process were explored as well to provide metalinguistic
awareness to the participants’ learning process.
This study aims to provide better understanding of how and to what extent Turkish learners of English use
and depend on Turkish translation in learning English vocabulary, when there are two words of L2 English
that have only one Turkish translation equivalent. When the native language of students and English are
pretty much different from each other, students need to deal with some challenges especially in grammar,
pronunciation and vocabulary while learning English (Aydoğan, 2017). Considering that Turkish learners
of English may have difficulty in learning English vocabulary and using them appropriately, the use of
the related words was investigated within and without context. The expected assumption is that students
perform better at differentiating English word pairs that have one Turkish translation equivalent when
they are provided in a meaningful context. How Turkish learners of English perceive their vocabulary
learning process in terms of Turkish semantic transfer was also analyzed to provide insights into their
way of vocabulary acquisition process. This overall investigation of the L2 vocabulary learning process
will contribute significantly to the teaching and to the learning aspects of L2 English vocabulary and will
provide a psycholinguistic point of view for the instructional settings of second language vocabulary
acquisition. In nearly all the studies done on semantic transfer so far, semantic judgement tests or different
vocabulary tests have been used. Therefore, this study also included semantic judgement tests.
In the light of the studies done so far on semantic transfer, this study aimed to address the following
research questions within L1 Turkish context:
Q1: Can Turkish learners of English differentiate between the pairs of English words that have one
Turkish translation equivalent?
Q2: Are the learners better at differentiating between the pairs of English words that have one Turkish
translation equivalent when provided with context?
Q3: How do the learners perceive their English vocabulary acquisition in terms of Turkish semantic
transfer?
696
Literature Review
“The study of representation, the study of acquisition and the study of processing” are the three
inseparable parts of second language acquisition in terms of its psycholinguistic analysis (Jiang, 2000,
p.47) and as Levelt (1989, as cited in Jiang, 2000) stated, it is not possible to study these components
separately. Although there have been numerous studies on second language acquisition which mostly
focus on how learners can acquire L2 vocabulary in different learning environments (e.g., Bagheri,
2012; Catalan, 2003; Ma, 2017; Nassaji, 2003), there exists only a few works trying to explain how the
representation mechanism of vocabulary acquisition works (Jiang, 2000). As a result of this, Jiang (2000)
proposed a conceptual framework for adult L2 vocabulary acquisition to investigate the relationship
between the lexical process and representation and he carried out two studies, in which he studied
Chinese and Korean learners of English, to develop this framework (Jiang 2002, 2004).
Psycholinguistic Model of L2 Vocabulary Acquisition

The psycholinguistic model of adult L2 vocabulary acquisition, which is based on the lexical
representation model of Levelt (1989, as cited in Jiang 2000, 2002), was proposed by Jiang (2000). He
explained that lexical processes of L1 and L2 vocabulary acquisition are quite different from each other.
Within this model, there are two parts of a lexical entry in a language: lemma and lexeme. Semantic and
syntactic information is represented in the lemma part; morphological and formal (phonological and
orthographic) information is represented in the lexeme part. In L1 vocabulary acquisition, all these four
information types are represented automatically when a new word is introduced. However, for an L2
lexical entry, the formal information is open first and then the semantic information of L1 is provided
along with its syntactic information (Jiang, 2000, 2002). With this model, Jiang (2000) describes three
stages of lexical development in L2; containing only the formal information of a lexical entry constitutes
the first stage and the formal information of L2 and semantic and syntactic information of L1 translation
constitutes the second stage (which have been explained till this sentence). In the last stage, the other
information of L2 along with the formal information can be used. Based on this theory, it can be said that
children acquiring their first language need to learn both form and meaning at the same time, whereas
L2 learners possess an established semantic system of a lexical entry. This existing L1 meanings of
the words makes L2 vocabulary learning more effortless for some. However, it is also possible that the
existing semantic system can cause L2 semantic information to be blocked (blocking). In other words,
the existing semantic framework can prevent creating new meanings for new lexical items. The other
issue regarding vocabulary learning in classrooms is that sometimes learners cannot be provided with
enough contextual input from which they can extract meaning (Jiang, 2000).
Jiang’s (2000, 2002, 2004) studies were supported with the research conducted by Nasiri (2013) and
Masrai and Milton (2015), in which they worked with Iranian and Arabic learners respectively. Nasiri
(2013) designed a study to examine Jiang’s framework within a different context, i.e., L1 Persian-L2
English. The findings of this study supported Jiang’s hypothesis and showed the effect of semantic
transfer in vocabulary acquisition process. He also aimed to provide some pedagogical views for second
language acquisition in terms of curriculum, learners and teachers and assessment of vocabulary. Based
on the implications as the results of the study, he suggested some cognitive vocabulary teaching strategies
in order to facilitate students’ vocabulary learning process. As for curriculum design, he stated that while
designing curriculum and materials, bearing what students know and how they get to know it in mind
would help designers to select appropriate vocabulary for the materials. Lastly, he added that testers
should pay attention to the similarities and differences existing between languages while preparing the
questions in a test as they would affect whether students can answer the questions correctly or not. In
another study conducted by Kochmar and Shutova, (2016), it was revealed that L1 semantic transfer
affected L2 acquisition process. A similar study was carried out by Kweon (2005). She also investigated
the role of L1 in L2 vocabulary, but what was different from other mentioned studies was that she
697
examined the issue by using same and different translation pairs within two categories: nouns and verbs.
She predicted that Korean learners of English in her study would use nouns in more accurately way
than verbs as nouns are more commonly used than verbs. The findings of the study showed that Korean
learners transfer their L1 semantic knowledge into L2 vocabulary items.
The semantic transfer effect of L1 on L2 vocabulary was analyzed within two studies in Turkish-
English context. In the first study, Öztuna (2009) said that Turkish learners of English have difficulty in
differentiating between English words that have one Turkish equivalent. She explored the use of verbs
‘make and do’ in her study. Since their meaning is the same in Turkish, these are of the two words which
are frequently misused by several Turkish learners of English. As she stated that this is particularly
observed at the beginning stages of second language learning, she examined make and do constructions
of 7th grade students. The other study, which was conducted by Boran in 2018, investigated the issue
semantic transfer from a psycholinguistic viewpoint and she included college students in her study. She
tried to find out if the students make use of semantic transfer or not as it is done in the other studies
of semantic transfer. However, other than that, she also tried to discover how using contexts would
affect the use of semantic transfer and this was the part which formed the psycholinguistic aspect of the
experiment.
As there are only two studies investigating the role of semantic transfer in L2 vocabulary acquisition,
there is a need to continue describing the semantic transfer issue to contribute second language
vocabulary acquisition. This study is also designed to investigate the role of L1 semantic transfer in
contexts. Therefore, regarding the fact that only one of these mentioned studies deals with the issue
in terms of contextual use of words, this study can contribute to second language vocabulary teaching
and learning in Turkish-English context. What’s more, neither of these studies described how Turkish
learners of English perceive their ways of learning English vocabulary. So, learning students’ viewpoints
also confirmed the results of the tests used in the study.
The design of the study

The study is a descriptive one which examined semantic transfer from L1 to L2 with quantitative
data analysis.
Participants
A sample of 15 students studying at English preparatory program of a state university in which the
medium of instruction is English participated in the study. There is not a separate vocabulary course
in this school; it is integrated in the other four skills of English (i.e., reading, writing, listening, and
speaking). Because of practicality issues, convenience sampling was used to select participants. As in
line with the purpose of the study, English was the only foreign language that the students knew. To
eliminate the confounding role of language proficiency level, the intermediate level students participated
in the study other than beginner level or advanced level students.
Materials
A semantic transfer test (adapted from Boran, 2018) was designed and administered to assess whether
the participants could differentiate between the pairs of English words that have one Turkish translation
equivalent; in other words, whether they used L1 semantic transfer or not was investigated. 10-word
pairs were given to the participants on this test. The words used on this test were chosen by using ‘The
Longman Communication 3000’ list. Most confusing words for English and Turkish were chosen and
they were compared with the most frequent word translation errors of the learners. The words used on
698
this test were checked with the students’ course books to make sure that the students encountered these
words. Finally, 10 pairs of words were decided on. The participants were asked to indicate whether they
can use these words interchangeably or not. For example:
Yes No
1. tell-say
In the second phase, the participants were given a sentence completion test consisting of ten
contexts (adapted from Boran, 2018), where they were to choose the correct word to use for each given
context, or they had the third option ‘Not Sure’ to state that they were not sure about it. The contexts
were designed having three sentences at most.
Immediately after the students finish the contextual part, a questionnaire consisting of ten statements
were given to the participants to analyze their perspectives of L1 use in L2 vocabulary learning. The
statements in the questionnaire were Turkish in order to ensure to obtain correct answers from the
students. The questionnaire was based on Likert-scale which ranged from 1 to 5 (i.e., ‘1’ being ‘strongly
disagree’ and ‘5’ being ‘strongly agree’).
To ensure the validity of the materials used, the first test and the second test items were crosschecked
by an academician in the field.
Procedure
To avoid influencing the participants’ responses for the first test and the second test, they were
administered on different days not in a row. The questionnaire was given after the sentence completion
test. The procedure took place in a normal classroom setting. Allocated time for the first and the second
test was 10 and 20 minutes respectively and the students were given 15 minutes to complete the
questionnaire afterward.
Data analysis
The results of the study were analyzed quantitively. The correct answer for each word in the first
part was analyzed based on the results of the semantic transfer test and the same analysis was done
for the second part with contexts. The average accuracy rates were also calculated. The results of the
questionnaire part were analyzed using SPSS Version 26.
RESULTS
In order to find out the answer for the first research question, whether the students would be able to
distinguish if a given word pair can be used interchangeably or not, the results of the semantic transfer
test that was used in the first part were presented. After categorizing the correct answer for each word
pair, the correct answer of each student was calculated. Then the average rate of the correct answers
was presented for this test; 50.6% (Table 1). Two of the word pairs, i.e., tell-say and meal-dish have, the
lowest accuracy percentage (20%) although drive-ride has the highest one (93%) (Table 1).
699
Table 1. Accuracy rates for semantic transfer test (part 1)
Word Pairs/ S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 Part 1

Students Total %
tell-say 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 20
work-job 0 1 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 1 40
make-do 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 60
cost-price 0 0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 0 33
save-collect 1 0 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1 73
long-tall 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 80
open-turn on 0 1 0 0 1 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 60
meal-dish 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 20
special-private 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 27
drive-ride 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 93
Average 50.6
0=incorrect answer 1=correct answer
The answer to the second research question was detected with the results of the second part in which
the sentence completion test was used. In order to obtain results from the sentence completion test, the
same way of analyzing data was followed as it was done for the first part; the correct answer for each
given context was identified first and the percentage of correct answer for each word pair was presented
along with the average accuracy percentage; 71.3 % (Table 2). The pairs that had the lowest accuracy
percentages for the semantic transfer test had higher accuracy rates for the second part, e.g., tell-say;
work-job; meal-dish. For this test, there was the third option ‘not sure’. The answers given as ‘not sure’
were also identified as incorrect answers in order to provide the average rates of correct answers. There
were seven ‘not sure’ answers given for six different pairs in total.
Table 2. Accuracy rates for sentence completion test (part 2)
Word Pairs/ S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 Part 2

Students Total %
tell-say 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 67
work-job 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 73
make-do 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 80
cost-price 1 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 1 1 1 0 60
save-collect 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 87
long-tall 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 1 80
open-turn on 1 1 0 0 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1 73
meal-dish 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 40
special-private 1 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 53
drive-ride 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 100
Average 71.3
0=incorrect answer 1=correct answer
As for the third research question, the students provided answers for the techniques they used
for learning English vocabulary. According to the results, the students prefer learning the Turkish
equivalence of a new English word. The effect of Turkish semantic transfer was also seen clearly in the
students’ answers. They declared that they could understand new English words much better and more
easily when the translation equivalents of these words exist in Turkish. They even stated that they prefer
their teachers to translate new English words into Turkish in some cases.
700
DISCUSSION
The main goal of this study was to describe the relationship between English word pairs and
their Turkish equivalents. Whether the influence of L1 is seen on L2 vocabulary acquisition was
investigated when an English pair of words have only one Turkish equivalent. One of the aims was
to find out whether the students could distinguish between English word pairs with one Turkish
equivalent or not. The average accuracy percentages presented for the semantic transfer test imply
that the students were not very good at differentiating between the use of given word pairs due to
the students’ transferred L1 knowledge for vocabulary learning. This was one of the expected results
of the study as L1 semantic knowledge is thought to have effects on L2 vocabulary learning. The
accuracy rate would be much higher if this was not the case. The findings revealed that L2 learners
make use of semantic transfer as suggested by Jiang (2000, 2002, 2004) and they were also in line
with the previous studies carried out by different authors (Kochmar & Shutova, 2016; Kweon, 2005;
Masrai & Milton, 2015; Nasiri, 2013).
Another aim of the study was to examine whether the students were more successful in differentiating
English words when they were provided within a context. Higher accuracy rates for the second part
indicate that providing the words which cannot be easily differentiated whether they could be used
interchangeably or not in meaningful contexts helped the students to decide between the given word
pairs more accurately. When the percentages for each word pair are compared, it is clearly seen that
there is an increase for all of them; even for the word pairs with the lowest percentage in the first
part, e.g., tell-say, work-job, meal-dish. Therefore, the results of the second part also supported our
prediction that students would do better while deciding between the two words when given in a
meaningful context. The findings of sentence completion test, which tested the effect of using contexts
on semantic transfer, supported the results of Boran’s study (2018). Thus, it can be stated that to
eliminate negative effects of semantic transfer on the use of L2 words correctly, vocabulary had better
be provided within contexts.
One of the findings of the vocabulary learning strategies questionnaire also supported the results
of the second research question. The students stated that they can learn and understand English words
better when they are presented in contexts. As a result, they can perform better in using them. In order
to help them in this vocabulary learning process, it is very practical and important to provide contextual
input. Otherwise, as they confirmed in the questionnaire, they would make use of Turkish translation to
detect the meaning and make use of English words that they are learning. So, taking these results into
consideration, it was implied that Turkish learners of English make frequent use of Turkish semantic
transfer if vocabulary is not presented in contextual input.
CONCLUSION
The study tried to describe the relationship between English word pairs and their Turkish equivalents.
The effect of semantic transfer was found out based on the results of the semantic transfer test in which
the participants decided if they could be used in place of each other or not. How using contexts can help
more accurate use of L2 words was also analyzed based upon the findings of the sentence completion
test. It was indicated that in order to promote more accuracy in L2 vocabulary use and avoid negative
effects of semantic transfer from L1 to L2, teaching and testing L2 vocabulary learning in contextual
input is of great importance.
The number of the participants in this study were not too many, so it would be difficult to generalize
the results for all Turkish learners of English. Further studies can be done on semantic transfer in which
more L2 English learners participate. What’s more, different English word pairs are suggested to be
investigated in future studies. In this study, word pairs were chosen from The Longman Communication
3000 list. It is recommended that word pairs can be chosen from participants’ written texts because in
701
that case the words that they are most familiar with and the words that they frequently misuse can be
easily chosen. However, this study still provides contributions to the field as there exists little research
in terms of semantic transfer in L2 vocabulary acquisition. Pedagogical implications are also provided
for teaching and learning and for testing vocabulary. Revising vocabulary teaching methods to provide
the optimum benefit for students in their vocabulary learning process will contribute to second language
learning.
REFERENCES
Aydoğan, H.. (2017). English Vocabulary And Grammar Difficulties Encountered Among Turkish Students: A
Case Study At A Turkish State University Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (2),
550-562
Bagheri, E., Roohani, A., & Ansari, D. N. (2012). Effect of CALL-based and Non-CALL Based Methods of Tea-
ching on L2 Vocabulary Learning. Journal of Language Teaching & Research, 3(4).
Boran, G. S. (2018). A Psycholinguistic Analysis of Semantic Transfer by Turkish Learners of English. Novi-
tas-ROYAL (Research on Youth and Language), 12(1), 16-26.
Catalan, R. M. J. (2003). Sex differences in L2 vocabulary learning strategies. International Journal of Applied
Linguistics, 13(1), 54-77.
Gass, S., & Selinker, L. (2008). Second language acquisition: An introductory course. Routledge.
Gonca, A. (2016). Do L2 writing courses affect the improvement of L1 writing skills via skills transfer from L2 to
L1?. Educational Research and Reviews, 11(10), 987-997. https:// doi.org/10.5897/ERR2016.2743
Jiang, N. (2000). Lexical representation and development in a second language. Applied linguistics, 21(1), 47-77.
https://doi.org/10.1093/applin/21.1.47
Jiang, N. (2002). Form–meaning mapping in vocabulary acquisition in a second language. Studies in Second
Language Acquisition, 24(4), 617-637.
Jiang, N. (2004). Semantic transfer and development in adult L2 vocabulary acquisition. Vocabulary in a second
language, 101-126. https://doi.org/10.1017/S0272263102004047
Karim, K., & Nassaji, H. (2013). First Language Transfer in Second Language Writing: An Examination of Cur-
rent Research. Iranian Journal of Language Teaching Research, 1(1), 117-134.
Kochmar, E., & Shutova, E. (2016, August). Cross-lingual lexico-semantic transfer in language learning. In Pro-
ceedings of the 54th Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics (Volume 1: Long
Papers) (pp. 974-983).
Kweon, S. O. (2005). L1 lemma mediation in form-meaning mapping in acquisition of L2 mental lexicon. English
Teaching, 60(4), 217-238.
Ma, Q. (2017). Technologies for teaching and learning L2 vocabulary. The handbook of technology and second
language teaching and learning, 45-61.
Masrai, A., & Milton, J. (2015). An investigation of the relationship between L1 lexical translation equivalence and
L2 vocabulary acquisition. International Journal of English Linguistics, 5(2), 1-7. https://doi.org/10.5539/
ijel.v5n2p1
Nasiri, Y. (2013). The Effect of Semantic Transfer on Iranian EFL Learners’ Lexical Representation and Process-
ing. Journal of Teaching English Language Studies, 1(4), 22-37.
Nassaji, H. (2003). L2 vocabulary learning from context: Strategies, knowledge sources, and their relationship
with success in L2 lexical inferencing. Tesol Quarterly, 37(4), 645-670.
Öztuna, S. (2009). Effects of input flood and negative evidence on learning of make/do collocations: a study
with seventh grade Turkish EFL students. [Master’s Thesis, Anadolu University Institute of Education-
alSciences].https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/4215/209946.pdf?sequence=1&is-
Allowed=y
702
Talebi, S. H. (2013). Cross-linguistic transfer (from L1 to L2, L2 to L1, and L2 to L3) of reading strategies in
a multicompetent mind. Journal of Language Teaching and Research, 4(2), 432. https://doi.org/10.4304/
jltr.4.2.432-436
Torres, J. M., & Flores, E. R. (2017). Exploring the Role of L2 in L1 Writing: Clues from English Teachers’ Think
Aloud Protocols. Philippine Journal of Linguistics, 48, 30-50.
703
RECTAL FOREIGN BODY
Mazlum Kύlύη1*
*1
Fatih Sultan Mehmet Eπitim ve Araώtύrma Hastanesi, Acil Tύp Kliniπi, έstanbul, Turkey
ORCID: 0000-0002-7517-203X
INTRODUCTION
Rectal foreign body is a rare reason for admission to the emergency department. The earliest known
case of rectal foreign body was reported in the 16th century1. The incidence of rectal foreign body
is increasing. The incidence in men is higher than in women. They usually apply to the emergency
department as the foreign body inserted into the rectum for the purpose of sexual pleasure cannot be
removed from the rectum. The patient has difficulty in giving a history. In this case report, we aimed
to present a young male patient who came to the emergency department with the complaint of foreign
body in the rectum.
CASE
A 32-year-old male patient applied to our emergency service, stating that he had inserted a spray
bottle into his rectum about 2 hours ago and could not remove it. When the story was deepened, he stated
that he inserted the spray bottle because he had an argument with his friend, he tried to get it out, but he
couldn’t, and he had some rectal bleeding. Abdominal pain was not described. There was no nausea or
vomiting. His anamnesis and family history were unremarkable. Drug use was not available. There were
no similar attempts before.
At his emergency admission, his vital signs were Fever: 36.4°C, BP: 134/86 mmHg, Nb: 89/min,
and sO2: 96%, respiratory rate: 10/min. In the physical examination; The abdomen was comfortable, the
defense did not rebound. A palpable foreign body was felt on the rectal touch, but could not be removed.
Other system findings were normal.
Blood tests and abdominal imaging were performed for the patient’s current complaint. Leukocytes:
11,200/mm3 (4,000-10,000/mm3), Hemoglobin:13.2 g/dl (12.00-14.00 g/dl) Platelet: 286,000 (100,000-
400,000/mm3) CRP: 5.47 mg/L ( 0-0.5 mg/L) Creatinine:1.00 mg/dl (0.75-1.25 mg/dl) Blood urea
nitrogen: 15 mg/dl (8.9-20.6 mg/dl). Other parameters examined were within normal limits.
The entire abdominal imaging performed on the patient was reported as “A 15 cm long and 4.5
cm wide rectal body is observed in the anorectal region” (Figure 1). No free air free fluid was seen
on abdominal CT. General surgery consultation was requested and the patient was interned for the
operation. Rectal foreign body was removed with a rectoscope in the operating room. The patient,
who did not develop any complications in the follow-up, was discharged with recommendations.
704
DISCUSSION
Foreign bodies cause varying degrees of rectal injury depending on their physical properties. These
patients are usually middle-aged homosexual men2. These foreign bodies are usually inserted into the
anal canal for autoeroticism. It cannot be removed as it escapes into the rectum. The rectal area is
traumatized because the patient tries to remove the foreign bodies in the rectum before coming to the
hospital. When we look at the literature, it is seen that rectal foreign bodies are mostly in the range of 2-6
decades and peak in the 4th decade. A 3,4foreigner inserted into the anorectal region has a risk of injury
of approximately 35%5. Enema is not recommended for these patients as it causes the foreign body to
go further. Although these patients do not explain the event accurately, they give accurate information
about the rectal foreign body.
Abdominal CT is recommended for these patients to evaluate the intra-abdominal localization of
the rectal foreign body and whether there is intestinal perforation. After the rectal body is removed, the
patient should be re-evaluated for perforation with rectosigmoidoscopy6.
CONCLUSION
Management of patients presenting with rectal foreign body complaints can be difficult and
a systematic approach should be applied to these patients. Most cases can be successfully managed
conservatively, but occasionally surgical intervention may be required. Pubic symphysiotomy should be
considered if large objects firmly stuck in the pelvis cannot be removed by laparotomy.
705
Figure 1. Pelvic radiograph (lateral view) showing a foreign body
706
Kaynaklar
Sajjad, H., & Paish, L. M. (2022). Rectum Foreign Body Removal. In StatPearls. StatPearls Publishing.
ATİLA, K., SÖKMEN, S., ASTARCIOĞLU, H., & CANDA, E. (2004). Rektumda yabancı cisim: Dört olgu su-
numu. Ulusal Travma Dergisi, 10(4), 253-256.
Aggarwal G, Satsangi B, Raikwar R, Shukla S, Mathur R. Unusual rectal foreign body presenting as intestinal
obstruction: a case report. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2011;17(4) :374- 376.
Albayrak D, Ibis AC, Hatipoglu AR, İrfanoglu ME. Rectal Foreign Bodies: A Report of Three Cases. Balkan Med
J 2007; 24(3):240-243.
El-Ashaal YI, Al-Olama AK, Abu-Zidan FM. Trans-anal rectal injuries. Singapore Med J 2008; 49(1):54-56.
Dokur, M., Aydoğan, B., Uysal, E., Petekkaya, E., & Ak, E. İLERİ YAŞTA GÖRÜLEN REKTAL YABANCI Cİ-
SİM: OLGU SUNUMU. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 139-143.
707
SEISMIC PERFORMANCE PREDICTIONS of

CANDIDATE YIELDING METALS and METAL ALLOYS
INSTEAD of LEAD for LRBs
Gokhan Altintas
Manisa Celal Bayar University, Engineering Faculty, Civil Engineering Department, Manisa, Turkey
ORCID: 0000-0003-2334-7704
ABSTRACT
Base-isolation is a well-known technique used in earthquake-resistant structures and isolation devices
sustainably preserve the entire structure by reducing earthquake energy transmitted to the structure.
Lead Rubber Bearings (LRBs) are the most widely used devices as base-isolators, because of their
seismic performance, stability, and being economical. LRBs are essential for structural sustainability,
but they also have some characteristics that should be considered to improve sustainability. People
are likely to be exposed to various forms of lead material, which is highly toxic and used extensively
in LRBs, not only when it is damaged or needs replacement after major earthquakes, but also at each
stage of lead’s entire life cycle, from production to recycling. Due to the toxic properties of lead, which
is also used in various parts of the structures, it is often possible to obtain outcomes equivalent to the
results expected from the use of lead material with the use of alternatives, while the situation is quite
different for the use of alternatives in LRBs. The necessity of alternative materials to provide various
mechanical properties by complying with certain limits complicates the search for alternative materials.
In addition, the seismic isolator system must be examined in detail, since the damping performance of
alternative materials together with other materials in the composite structure of LRBs does not depend
only on the mechanical properties of the alternative core material. It is important to consider not only
the mechanical properties of alternative materials, but also the state of toxicity which is one of the
properties to be avoided, thermal properties, and even recrystallization, which is often overlooked. The
recrystallization property of lead, which starts at values lower than room temperature for lead, which
increases its ductility, is one of the properties that make it difficult to find an alternative to lead. In this
study, the properties of lead material were accepted as the lower limit for the mechanical properties of
alternative core materials. On the other hand, it is necessary to have an upper limit for the mechanical
properties of alternative materials in order not to damage the other components that make up the isolator,
and in this context, to protect the structural form and stability of the isolator. For this reason, in addition
to the results obtained from the performance analysis, plastic deformation-related outputs of the steel
shims are also presented with additional evaluations.
Keywords: Lead rubber bearing, toxicity, eco-friendly design, material selection, recrystallization,
lead
708
INTRODUCTION
The properties that are primarily considered in structural materials are mainly the physical,
mechanical, and thermal properties. In order to maintain the performance of these properties throughout
the economic life, parameters belonging to the concepts of reliability and durability are presented
together with the materials and are taken into account in the material selection.
On the other hand, due to the increasing sensitivity about public health and environmental issues, the
determination to put forward the most eco-friendly approaches in an evaluation process that includes
all stages of the life cycle of materials as well as physical, mechanical, and thermal properties in the
selection of materials to be used in buildings is more important than ever. Reducing the use of toxic
materials in structures is important for sustainability [1, 2], and in this context, one of the most important
options in the list of things to do in reducing the use of toxic materials is to search for clean alternatives
of toxic materials [3, 4, 5]. The lead material, which is sought as an alternative in this study, is a metal
with well-known toxic properties [6] and has a high potential to increase undesirable environmental
effects due to the increasing use of LRBs. The neurotoxicity effects of lead are particularly dangerous
for the fetus, infant, and adolescent [7-12]. These effects are also dangerous for adults who are exposed
to various forms of lead [13-15]. Many regulations and safety warnings must be complied with in works
that require the use of lead, since lead is a metal that requires great care not only when it is used as a
structural material, but also throughout all stages of its entire life cycle [16-22]. However, this is not the
case, for non-regulated countries especially in the field of recycling, and as a result of intensive informal
recycling practices, they cause major problems both in human health and in the environment [23]. Due
to the toxic properties of lead arising from its natural structure, there are many studies in the literature
on the search for alternative materials in various fields where lead is used in order to avoid the contact of
any form with humans, especially in order to avoid the use of lead or to switch to situations where lead
is used in lesser amounts [24-31].
Although LRBs bulk up in a large amount of lead, they play a very important role in terms of structural
sustainability. In addition to providing life safety, LRBs have an increasing importance day by day due to
their role in preventing economic losses owing to the fact that the structure survives even major earthquakes
without damage. The importance of this situation in terms of sustainability is the protective effect of seismic
isolators not only for the materials that make up the structural systems, but also for the prevention of the
uncontrolled spread of all kinds of non-structural materials inside the buildings as a result of destruction.
From a broader point of view, the effect of the emergence of new carbon footprints that will arise due to the
reproduction of a destroyed structure and its contents, and the prevention of the start of new cycles in the
life-cycles of the materials to be used for new productions is very important.
A comprehensive study is required in order to accept the results of the research on the production
of seismic isolators with sustainable materials. Because, while it is possible to reach a conclusion by
evaluating one or more of the properties of the material in many cases in search of alternative materials
in various fields, the effects of the alternative core materials examined in this study on the seismic
performance of the isolators and other materials that make up the isolator need to be revealed through
detailed analysis.
In this context, based on a benchmark model [32], performance analyzes of seismic isolator models
with alternative core materials were made and additionally the plastic deformation results of the
components due to the interaction of different materials, which are important in terms of structural
integrity and stability, were also evaluated.
LRB MODEL and MODEL VERIFICATION

The LRB based on the analysis made within the scope of this study is the Skellerup 150 [32] isolator
manufactured by Skellerup Industries. In order for the isolator to be used appropriately in the simulations
709
and to obtain realistic results, validation and calibrations of the numerical model to be created must be
done. To verify the numerical model, the numerical results are compared with the experimental results
provided by the manufacturer. The cyclic loading tests are an essential part of the procedure in the design
of the base isolators. Using the precise simulations of hysteresis tests and knowing the limitations of
the finite element (FE) models as numerical models, it is possible to design seismic isolators based on
experiments properly. Geometrical properties of Skellerup 150 are presented in Table 1.
Table 1 Geometrical properties of Skellerup 150 LRB.
Part Name Diameter (mm) Thickness / Height* Number of parts

(mm)
Loading Plates 601 31.8 2
Fixing Plates 431 25.4 2
Rubber Layers 431 9.5 11
Steel Shims 431 3 10
Lead Core 116.8 185* 1
In order to make the structural form more understandable, the 3D rendered model of Skellerup
150 LRB was created as in Fig. 1, based on the schematic drawings of the manufacturer [32] and the
geometric dimensions provided by the manufacturer, which are presented in Table 1.
Fig. 1. Skellerup 150 lead rubber bearing.
Before mentioning the material properties, it will be useful to look at the FE model created for
this study. In the created FE model, special attention was paid to the nodal compatibility on the lines
with material transitions and the compatibility of the surface correspondences for different material
interaction surfaces. The optimum mesh obtained by mesh density analysis was created from 59200
linear 8 node hexahedral elements as shown in Fig. 2. 17472 of these elements have hybrid formulations
for hyperelastic rubber modeling.
710
Fig. 2. FE model views of LRB; (a) FE model view with cutout section, (b) FE model view without top and
bottom steel parts.
The properties of the materials used in LRB are presented in Table 2. In all analyzes performed
in this study, steel and rubber properties were the same as presented in Table 2, and the properties of
core materials were modeled as trilinear. Although the properties of the lead material used in model
validation are close to those in the publications using the benchmark isolator [33, 34], the additional
information required to use it in trilinear form has been created by using the results obtained from
various experiments for the lead [35, 36, 37].
Table 2 Mechanical properties of the materials used in LRB.
Steel Properties [34, 38]

Young’s Modulus 210000 MPa
Yield Stress 240 MPa
Poisson’s Ratio 0.3
Rubber Properties (Arruda-Boyce) [34]
Coefficients of the strain energy functions
C10 0.569053
C01 3.039270
Lead Properties
Yield Stress 6.5 MPa
Tensile Strength 21.8 MPa
Young’s Modulus 17000 MPa
In order for the created FE model to be used in the analyzes, it is of great importance that the results
of the FE model are compatible with the experimental data. In this context, in the numerical analysis
performed using the FE model with the optimized mesh, 667 kN loading in the vertical direction and
cyclic horizontal displacement with an amplitude of ±0.1524 m were applied to the FE model.
711
30000
Data from manufacturer [32-34]

Doudoumis et al. [33]
20000 This study
10000
Force (N)
-10000
-20000
-30000
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
Displacement (mm)
Fig. 3. Closed envelope curves based on the second cycle.
Force-displacement envelopes obtained from the manufacturer’s experiment [32], Duodoumis et. al.
[33], and analysis performed in this study are presented in Fig. 3. As can be seen, the envelope curve of
the model created within the scope of the study verifies both the maximum and minimum force values
exactly and stays within the other envelopes.
Although different ways can be followed in the creation of envelopes, the envelope of the second
cycle can be used because the instability seen in cyclic curves almost completely decreases in the
second cycle, in the cases where the yield stress or ultimate tensile strength is exceeded in the first
cycle, especially in systems that are forced up to the limit values. The same approach was used in this
study.
Fig. 4. Lead core Von-Mises stress distribution; (a) at the end of the first quarter, (b) at the end of 5th
quarter.
Considering that each cycle consists of 4 quarters in the displacement domain, it is seen that the
distribution of Von-Mises stresses becomes more stable in the 5th quarter (first quarter of the second
cycle), although the lead core yields almost completely at the end of the first quarter. Due to the large
displacement value used in the experiment conducted by the manufacturer, the stress values of core
712
material almost reach the last part of the trilinear curve of material behavior, starting from the ultimate
strength value, in the first quarter, so it is obvious that the determining stress values for the envelopes or
cyclic curves in this study will be ultimate tensile strength values of core materials.
ALTERNATIVE MATERIALS and PERFORMANCE PREDICTIONS

In LRB type seismic dampers, there are many evaluation criteria that an alternative core material
to be proposed instead of lead core material should meet [4, 39]. In this study, materials from a large
commercially defined metal and metal alloy pool were used due to the nature of the study for the
materials evaluated in terms of sustainability. Before starting the evaluations within the scope of the
analysis, as well as the mechanical, physical and some other properties of the materials, a large metal and
alloy pool was excluded from the evaluation due to the preselection criteria of the candidate materials
as shown in Fig. 5. To give a brief detail, since it is obvious that rare, inaccessible, and precious metals
will not be an option for such production, a very large set of alloys with related metals are not options
that can be used for core metal production. In the materials to be used as cores, criteria such as keeping
the residual stresses at the lowest level after the production phase, producing homogeneous and isotropic
cores, and the ability to cast and process metals and alloys without any problems were also used in the
preliminary evaluation stages.
Fig. 5. Material selection.
Due to the use of the mechanical properties of the materials in the analyzes, some limitations have
been placed on the mechanical properties to be used for the core material. In this context, two important
criteria were determined in the limitations of mechanical properties, the first of these criteria was decisive
in the creation of the lower limit and the second one in the creation of the upper limit. As the minimum
values of the mechanical properties, the properties of the lead material compiled from various sources
were accepted as the approximate lower limit [32-38, 40-47]. In terms of mechanical performance,
the use of soft materials, or in other words, Young’s modulus, yield, and ultimate strength values far
below those of lead, is avoided. It is clear that the use of a softer metal or alloy than lead will reduce the
713
capacity of the seismic isolator. On the other hand, there is a risk that the use of harder materials without
a certain upper limit may jeopardize the integrity and stability of the isolator. Although it is thought that
not setting an upper limit on hardness and strength will not cause any problems in terms of stability at
first glance, steel shims, which are one of the most important elements of the isolator in terms of stability
and bearing, can be damaged due to an excessively hard core. In this context, attention was paid to
ensure that the highest Young’s modulus and strength values to be used are below that of steel shims in
order not to damage the steel shims during exposure to seismic loads. However, it is still possible that,
due to the shape and rigidity properties, in a system in motion, materials that are even softer than thin
steel shims can cause plastic deformation in steel shims. For this reason, plastic deformation results in
steel shims were included in the evaluation criteria in the analysis results.
Table 3 Limitations of material properties
Property Minimum Maximum

Young’s Modulus (Pa) 13e9 2e11
Yield Strength (Pa) 6e6 2.15e8
Tensile Strength (Pa) 15e6 2.5e8
In addition to the material limits presented in Table 3, the strain limit of the lead material was chosen
as the lower limit of the core’s strain limit [32-38, 40-47]. Representative materials to be used in the
analyzes in accordance with the mechanical limitations presented above and in accordance with other
evaluation criteria are presented in Table 4.
Table 4 Alternative core material properties [5, 36, 40-47].
Full Name UNS Young’s Yield Tensile Poisson’s

number or Modulus Strength Strength Ratio
Designation (N/mm2) (N/mm2) (N/mm2)
Aluminum, commercial purity A01501 7.05E+04 3.00E+01 8.00E+01 0.34
Lead-calcium alloy, cast, tin-free Pb-0.07Ca 1.50E+04 3.00E+01 3.75E+01 0.44
Zinc, commercial purity, Prime western Z19001 100000 120 150 0.25
Zinc, commercial purity, Special high grade Z13001 100000 120 135 0.25
Tin-antimony alloy, White Metal sn92sb8 5.25E+04 30 53 0.35
Brass, CuZn15As0.2, C23000 C23000 1.00E+05 9.50E+01 1.80E+02 0.345
Brass, CuZn35Sn1, C85700 C85700 9.60E+04 9.00E+01 2.80E+02 0.345
In here, tin-antimony alloy [48, 49], which is one of the alloys used in the analysis, has some toxic
properties, although not as much as lead, should be considered in the final evaluations. It should be
known that C23000 contains around 0.05% to 0.2% arsenic, although it is not considered toxic as a
component in the alloy. While the contents of some materials are different from each other, materials
such as lead-tellurium (L51123), whose mechanical properties are not much different from pure lead, are
not included in the analysis. In addition, the lead-tellurium (L51123) alloy contains the toxic properties
of both lead and tellurium [50]. On the other hand, even though it contains 99.9% lead, lead-calcium
alloy is included in the analyzes due to its higher mechanical properties than pure lead material. Because
of the mechanical properties, it is obvious that the performance that will be demonstrated in the use of
pure lead can be achieved with the use of less lead in case of using lead-calcium.
714
ANALYSES and RESULTS

The geometric and material properties of Skellerup 150, which is the LRB type seismic damper used
in the evaluations, are the same as those in the verification section, and the analyzes were made again
for the same loading conditions with alternative core materials shown in Table 4.
2000000 1600000
C85700 C23000
1600000
1200000
1200000
800000 800000
400000 400000
Force (N)
Force (N)
0
0
-400000
-800000 -400000
-1200000 -800000
-1600000
-1200000
-2000000
-2400000 -1600000
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160 -160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
Displacement (mm) Displacement (mm)
1200000 1000000
Z13001
Z19001 800000
800000
600000
400000
400000
Force (mm)
200000
Force (N)
0 0
-200000
-400000
-400000
-600000
-800000
-800000
-1200000 -1000000
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160 -160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
800000 500000
A01501 Tin-Antimony Alloy
400000
600000
300000
400000
200000
200000
100000
Force (N)
Force (N)
0 0
-100000
-200000
-200000
-400000
-300000
-600000
-400000
-800000 -500000
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160 -160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
400000 2000000
Lead Calcium (Pb-0.07Ca) 1600000
300000
1200000
200000 800000
100000 400000
Force (N)
Force (N)
0
0
-400000
-100000 -800000
-1200000
-200000
-1600000
C85700 Z19001 Tin-Antimony A01501
-300000 -2000000 C23000 Z13001 Lead Calcium Lead
-2400000
-400000
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
-160 -120 -80 -40 0 40 80 120 160
Displacement (mm)
Displacement (mm)
Fig. 6. Force-displacement diagrams of the bearing models for the various core materials.
715
Force-displacement loops of seismic isolators with alternative core materials are presented in Fig.
6. The presented performance curves are placed according to the horizontal force values of the seismic
isolators that occur at the largest displacement values used in the analysis. The hysteresis loops of the
investigated materials exhibit a very stable behavior, and the horizontal reaction forces were found to be
the same in absolute value at the largest displacement values of the isolator in both opposite directions.
All other core materials except C85700 and C23000 yielded completely in the first quarter, while C85700
and C23000 completely yielded before the second cycle started. At the maximum displacement of the
isolator at the end of the 7th quarter, the smallest horizontal force value was found to be 252.6 kN for the
lead, and the largest horizontal force value was found to be 1765.3 kN for the brass C85700. All of the
core materials not only yielded but also reached the ultimate tensile strengths. For this reason, the order
of the hysteresis loops presented according to the greatest horizontal force values is naturally the same
as the ordering of the core materials according to the ultimate tensile strengths. In the last graphic of Fig.
6, the force-displacement curves of the materials are presented together so that the examined materials
can be compared with each other more easily. Comparisons of the comments made about the ordering of
the curves and some other properties can be easily made from this last diagram. Since the areas inside
the force-displacement loops, which are the biggest evaluation criteria for the dissipated energy amount,
are directly related to the force and displacement values, the order to be made according to the dissipated
energy amount will also be the same as the previous orderings. Although the core material with the
highest energy dissipation capacity seems to be superior to the others, if an upper limit is not set for the
core stiffness of the seismic damper, it is inevitable that the steel shims, which are very important for the
stability of the seismic isolator, will be damaged. Soever there are some limitations for the core material
to be used initially to have lower mechanical strength and elasticity properties than steel shims, there is
always the possibility of damage to steel shims due to the rigidity of the core. In order to determine the
possible damage, it is important to include the relevant outputs from the results of the analyzes in the
evaluations. In this context, to evaluate the plastic deformations that may occur in the steel shims of the
analyzed models with alternative core materials, the plastic deformations of the shims of the isolators
returned to their original position at the end of the 2nd cycle are presented in Fig. 7.
716
Fig. 7. Scalar plastic strain distribution of models with different core materials.
The results of the analyzes with equivalent plastic deformations are all presented in the same color
scale, in which the red color shows the highest plastic deformation value with 4.2%, and the common
blue color shows the regions without plastic deformation. The largest plastic deformation value in the
shims was obtained for the core material C85700, and almost no plastic deformation was obtained for
the pure lead. Images of plastic deformation outputs on shims of isolators with alternative core materials
are sorted according to plastic deformation damage. This sequence is the same as those of the previous
output presentations of the study, in other words, the amount of plastic deformation seen in the shims
increases with the increase in the ultimate strength values of the core materials.
It is thought that it would be beneficial to know some of the other properties of the materials before
making a final evaluation according to the mechanical properties and analysis results. Recrystallization,
which has some of the parameters that are not traditionally included in performance analyzes or other
mechanical analysis formulas, plays a very important role in reducing the level of problems caused by
exceeding the elongation limits of the material [5, 36, 40, 45-47, 51-53]. Recrystallization property,
permits for orientation and grain size changes, can prevent crack growth and crack propagation. Instead
of creating a fracture, strain can initiate the growth of a new grain or change the size of the existing
grain, by consuming atoms from adjacent pre-existing grains. In this way, the recrystallization process
717
allows the material to become more ductile. The starting temperature of the recrystallization property
starts as low as -4 °C for lead, which is a great advantage for lead used as a yielding material [36, 40,
41]. Tin, which has a recrystallization initial temperature of -4 °C, has the same advantage as lead.
Zinc has this advantage to a large extent, with recrystallization starting temperature at 10 °C, which is
below room temperature. However, it is difficult to say that aluminum (80 °C) and brass (~475 °C) have
this advantage [40-42]. It is also important to consider the melting temperatures of the core material to
be used in LRBs, where most of the seismic energy is converted into heat by the core through plastic
deformation [37, 54, 55]. In this context, the approximate melting temperatures of the materials used
in the study, lead (327 °C), aluminum (650 °C), brass (1010 °C), tin-antimony alloy, (246 °C), and zinc
(420 °C) values should also be taken into account [36, 40-43, 47]. Except for experimental cases, it is
unlikely that the amount of heating in LRBs can easily approach the melting temperatures of the lead
core. However, rather than melting, it should be noted that the core material’s strength-related values
will begin to decrease due to the increase in the heat occurring in the core due to the dissipation of the
energy. In this framework, care should be taken in the use of tin-antimony alloy, which has a melting
temperature well below the melting temperature of lead.
CONCLUSION
The study was conducted to ensure that LRBs, one of the most frequently used seismic isolators,
which are one of the important elements of structural sustainability, conform to the definition of
sustainability as much as possible. Materials that are likely to replace the toxic lead material, which
is the most important component of the damping process in LRBs as a yielding metal, have been
investigated. In this framework, representative materials to be used in the analyzes were determined
based on pre-selection criteria such as mechanical, thermal, and castability properties of the materials
as well as their availability. Performance analyzes of the selected materials were made based on a
benchmark model. Since the analysis naturally included stress and deformation information, it was
possible to obtain information not only about the isolator’s performance, but also about the critical
material interactions.
In the analyzes made, the highest dissipated energy amount was found for brass C85700, which has the
highest Young’s modulus, ultimate, and yield stress, as expected. However, although it was not enough
to risk the stability of both brass materials used in the study, it caused a significant amount of damage
to steel shims. As another core material with high mechanical properties, zinc Z19001 and zinc Z13001
come right after brass alloys in terms of performance, the plastic deformation values they create in steel
shims are much lower than those in brass alloys. Plastic deformation values in steel shims are negligible
in cases where aluminum, tin-antimony alloy and lead-calcium alloy used as core material. Almost all of
the materials studied, including the lead-calcium alloy, showed better mechanical performance than the
pure lead. However, within the scope of the examined problem, it is not appropriate to use brass alloys
in a system in the examined configuration due to the damage they cause to steel shims. In addition, the
starting temperature value of the recrystallization, which enables the lead to make high elongations
with minimum damage, is very high in brass alloys and it is not possible for them to benefit from this
advantage.
The performance of the aluminum A01501 is higher than that of lead and the damage to steel shims
is negligible. For this reason, aluminum material has the potential to be used as a yield metal in isolators,
but also disadvantages such as low deformation limit and inability to benefit from recrystallization at
operating temperatures should be considered. Although the lead-calcium alloy, which was included in
the analysis considering that it could be an additional option in the study, performs better than lead, it
has almost the same toxic properties as pure lead in terms of sustainability, only it has a small advantage
such as using less lead material. Leaving the low level of toxicity value aside, tin-antimony alloy is
better than lead in terms of performance and may be considered as an important alternative to lead
because it has the same temperature value for starting recrystallization. However, since it has a very low
718
melting temperature compared to the lead, it should be taken into account that there is a possibility that
it may suffer a rapid loss of strength due to heating in cases such as dynamic loadings with long duration
or with high strain rates. Although zinc (Z13001 and Z19001) used as core material in this study caused
some plastic deformation in steel shims, it was concluded that it could be an important alternative to
lead due to its advantages such as high performance, low recrystallization starting temperature and high
melting temperature. In addition to being an alternative to lead in terms of mechanical and performance
properties, it is a well-known fact that zinc is one of the materials with the highest environmental and
sustainability properties. As a natural element zinc has a crucial role in the organic processes of all
plants and animals. In this context, we can say that zinc is the most eco-friendly and sustainable material
among the materials examined. It is thought that the results and evaluations obtained in this study will
guide the LRBs to be more sustainable structural elements.
REFERENCES
[1] F. P. Torgal, S. Jalali, A. Fucic, Toxicity of Building Materials, first ed., Elsevier, 2012.
[2] F. P. Torgal, S. Jalali, Toxicity of building materials: a key issue in sustainable construction, Int. J. Sustain. Eng.
4(3) (2011) 281–287. https://doi.org/10.1080/19397038.2011.569583.
[3] M. P. Zari, 2019. Ecosystem services impacts as part of building materials selection criteria, Mater. Today
Sustain. 3-4, 100010. https://doi.org/10.1016/j.mtsust.2019.100010.
[4] M.F. Ashby, Materials Selection in Mechanical Design, fifth ed., Butterworth-Heinemann, 2016.
[5] R. D. Joseph, A. Penelope, L. Steve , B. Z. Theodore, D. H. Scott , L. D. Janice , W. R. Alice , Metals Hand-
book: Properties and Selection: Nonferrous Alloys and Special-purpose Materials, tenth ed, ASM Interna-
tional, 1990.
[6] Toxicological profile for lead, United States. Agency for Toxic Substances and Disease Registry. https://stacks.
cdc.gov/view/cdc/95222, 2020, (accessed 3 July 2022). http://dx.doi.org/10.15620/cdc:95222
[7] Centers for Disease Control and Prevention, Guidelines for the identification and management of lead exposure
in pregnant and lactating women, first ed., US Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, 2010.
http://www.cdc.gov/nceh/lead/publications/leadandpregnancy2010.pdf, (accessed 3 July 2022).
[8] Centers for Disease Control and Prevention, Low level lead exposure harms children: A renewed call for pri-
mary prevention, first ed., US Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, 2012. http://www.cdc.
gov/nceh/lead/acclpp/final_document_030712.pdf, (accessed 3 July 2022).
[9] K. N. Dietrich, M. D. Ris, P. A. Succop, O. G. Berger, R. L. Bornschein, Early exposure to lead and juvenile de-
linquency, Neurotoxicol. Teratol. 23(6) (2001) 511-518. https://doi.org/10.1016/s0892-0362(01)00184-2.
[10] R. Canfield, C. Henderson, D. Cory-Slechta, C. Cox, T. Jusko, B. Lanphear, Intellectual impairment in child-
ren with blood lead concentrations below 10 μg per deciliter, N. Engl. J. Med. 348(16) (2003) 1517-1526.
https://doi.org/10.1056/NEJMoa022848. [11] B. B. Gump, P. Stewart, J. Reihman, E. Lonky, T. Darvill, P.
J. Parsons, D. A. Granger, Low-level prenatal and postnatal blood lead exposure and adrenocortical respon-
ses to acute stress in children, Environ. Health Perspect. 116(2) (2008) 249–255. https://doi.org/10.1289/
ehp.10391. [12] K. Tararbit, N. Carre´, R. Garnier, Occurrence of lead poisoning during follow-up of child-
ren at risk wih initial screening lead blood levels below 100 mg/l, Rev. Epidemiol. Sante Publique. 57
(2009) 249– 255. https://doi.org/10.1016/j.respe.2009.03.003.
[13] S. S. Chen, T. J. Chen, C. H. Lin, Y. T. Tseng, S. L. Lai, Neurobehavioral changes in Taiwanese lead-exposed
workers, J. Occup. Environ. Med. 47 (2005) 902-908. https://doi.org/10.1097/01.jom.0000169511.23124.6e.
[14] T. Iwata, E. Yano, K. Karita, M. Dakeishi, K. Murata, Critical dose of lead affecting postural balance in wor-
kers, Am. J. Ind. Med. 48(5) (2005) 319-325. https://doi.org/10.1002/ajim.20220. [15] N. Khalil, J. Wilson,
E. Talbott, L. Morrow, M. Hochberg, T. Hillier, S. Muldoon, S. Cummings, J. Cauley, Association of blood
lead concentrations with mortality in older women: A prospective cohort study, Environ. Health. 8(15)
(2009). https://doi.org/10.1186/1476-069X-8-15. [16] Great Britain. Health and Safety Commission, Cont-
719
rol of Lead at Work: Control of Lead at Work Regulations 2002, Approved code of practice and guidance,
third ed., Health and Safety Executive, 2002.
[17] United States. Occupational Safety and Health Administration, Lead in Construction (OSHA 3142-12R),
U.S. Department of Labor, Occupational Safety and Health Administration, https://www.osha.gov/sites/
default/files/publications/osha3142.pdf, 2004 (accessed 3 July 2022). [18] Great Britain. Health and Safety
Commission, Control of substances hazardous to health: The Control of Substances Hazardous to Health
Regulations 2002, Approved code of practice and guidance, fourth ed., Health and Safety Executive, 2002.
[19] Washington Administrative Code (WAC) 296-62-07521, Lead (General Industry). https://app.leg.wa.gov/
WAC/default.aspx?cite=296-62-07521, (accessed 3 July 2022).
[20] Washington Administrative Code (WAC) 296-155-176, Lead (Construction). https://app.leg.wa.gov/WAC/
default.aspx?cite=296-155-176, (accessed 3 July 2022).
[21] Reducing Lead Exposure & Disparities in U.S. Communities, Lead, U.S. Environmental Protection Agency.
https://www.epa.gov/lead, (accessed 3 July 2022).
[22] Washington Administrative Code (WAC) 365-230, Accreditation of Lead-Based Paint Training Programs and
the Certification of Firms and Individuals Conducting Lead-Based Paint Activities and Renovation. https://
app.leg.wa.gov/WAC/default.aspx?cite=365-230, (accessed 3 July 2022).
[23] World Health Organization, Recycling used lead-acid batteries: health considerations. https://apps.who.int/
iris/bitstream/handle/10665/259447/9789241512855-eng.pdf, 2017 (accessed 3 July 2022).
[24] R. Kurchania, O. Subohi, Aurivillius Phase Materials: Exploring Lead-Free Ferroelectrics, G-Reference, In-
formation and Interdisciplinary Subjects Series, IOP series in emerging technologies in optics and photoni-
cs, first ed., Institute of Physics Publishing, 2021.
[25] A. Watson, Handbook of High-temperature Lead-free Solders: COST MP 0602 - HISOLD - High-temperature
Lead-free Solders, Materials properties, 2. Volume, COST Office, 2012.
[26] T. Badapanda, Synthesis and Characterization of Lead Free Relaxor Ceramic, first ed., Lambert Academic
Publishing, 2011.
[27] K. Kessel, Nasa Technical Reports Server (Ntrs), Nasa-Dod Lead-Free Electronics Project, first ed., Biblio-
Life, 2013.
[28] E. S. Gouda, M. Kamal, Rapid Solidification Technology and Lead Free Solder Alloys, first ed., Lap Lambert
Academic Publishing GmbH KG, 2012.
[29] M. Acosta, Strain Mechanisms in Lead-Free Ferroelectrics for Actuators, first ed., Springer, 2016.
[30] R. Saravanan, Lead-free Piezo-Ceramic Solid Solutions, first ed., Materials Research Forum LLC, 2018.
[31] J. Wu, Advances in Lead-Free Piezoelectric Materials, first ed., Springer, 2018.
[32] Highway Innovative Technology Evaluation Center (U.S.), Evaluation findings for skellerup base isolation
elastomeric bearings, Technical evaluation report, (CERF report: HITEC 98-12), first ed., American So-
ciety of Civil Engineers, 1998.
[33] I. N. Doudoumis, F. Gravalas, N. I. Doudoumis, Analytical modeling of elastomeric lead‑rubber bearings with
the use of finite element micro models, In: 5th GRACM international congress on computational mecha-
nics, Limassol, 2005.
[34] M. Saedniya, · S. B. Talaeitaba, Numerical modeling of elastomeric seismic isolators for determining for-
ce–displacement curve from cyclic loading, Int. J. Adv. Struct. Eng., 11 (2019) 361–376. https://doi.
org/10.1007/s40091-019-00238-6
[35] W. Shengmin, M. K. Leon, V. Semyon, R. L. Lawrence, A Constitutive Model for a High Lead Solder, Ieee
Trans. Compon. Packag. Technol. 25(1) (2002) 23-31. https://doi.org/10.1109/6144.991171.
[36] S. Guruswamy, Engineering Properties and Applications of Lead Alloys, first ed., CRC Press, 1999.
720
[37] I. V. Kalpakidis, M. C. Constantinou, Effects of Heating and Load History on the Behavior of Lead-Rubber
Bearings, Technical Report MCEER-08-0027, first ed., Multidisciplinary Center for Earthquake Enginee-
ring Research (U.S.), MCEER, 2008.
[38] M. Imbimbo, A. De Luca, FE stress analysis of rubber bearings under axial loads, Comput. Struct. 68 (1998)
31–39. https://doi.org/10.1016/S0045-7949(98)00038-8.
[39] G. E. Totten, L. X., K.i Funatani, Modeling and Simulation for Material Selection and Mechanical Design,
first ed., CRC Press.
[40] H. Warlimont, W. Martienssen, Springer Handbook of Materials Data, second ed., Springer, 2018.
[41] D. P. Henkel, A. W. Pense Structure and Properties of Engineering Materials, fifth ed., McGraw-Hill, 2002.
[42] W. F. Smith, Structure and Properties of Engineering Alloys, second ed., McGraw-Hill, 1993.
[43] F. Habashi, Alloys: Preparation, Properties, Applications, first ed., John Wiley & Sons, 2008.
[44] H. E. Boyer, Atlas of Fatigue Curves, first ed., ASM International, 1985.
[45] ASM International, Atlas of Stress-strain Curves, first ed., ASM International, 2002.
[46] W. Hoffmann, G. Vibrans, Lead and Lead Alloys: Properties and Technology, first ed., Springer-Verlag, 2013.
[47] J. Lau, Thermal Stress and Strain in Microelectronics Packaging, first ed., Springer Science & Business Me-
dia, 1993.
[48] E. Dopp, A.W. Rettenmeier, Tin, Toxicity. in: R.H. Kretsinger, V.N. Uversky, E.A. Permyakov, (Eds.), En-
cyclopedia of Metalloproteins, Springer, New York, 2013, pp. 2235–2239. https://doi.org/10.1007/978-1-
4614-1533-6_118
[49] S. Sundar, J. Chakravarty, Antimony toxicity, Int. J. Environ. Res. Public. Health. 7(12) (2010) 4267-4277.
https://doi.org/10.3390/ijerph7124267.
[50] M. C. Yarema, S. C. Curry, Acute tellurium toxicity from ingestion of metal-oxidizing solutions, Pediatrics.
116(2) (2005) 319-321. https://doi.org/10.1542/peds.2005-0172.
[51] M. Mayu, K. Motomichi, W. Ikumu, 2014. Tensile Testing with Cyclic Strain Holding to Analyze Dynamic
Recrystallization of Pure Lead. Adv. Mater. Sci. Eng. 2014, 498674. https://doi.org/10.1155/2014/498674.
[52] M. Edgardo, M. V. Luigi, J. Audun, W. Di, A. Antonio, S. Aurelio, B. Filippo, 2021.Effect of geometrical irre-
gularities on fatigue of lead sheathing for submarine high voltage power cable applications. Int. J. Fatigue.
151, 106399. https://doi.org/10.1016/j.ijfatigue.2021.106399.
[53] M. V. Luigi, J. Audun, A. Antonio, N. Bård, B. Filippo, Room temperature creep mechanism of a Pb-Sn-Sb
lead alloy, Procedia Struct. Integr., 18 (2019) 86-92. https://doi.org/10.1016/j.prostr.2019.08.142.
[54] I. V. Kalpakidis, M. C. Constantinou, Effects of heating on the behavior of leadrubber bearing. I: Theory, J.
Struct. Eng. 135 (2009) 1440–1449. https://doi.org/10.1061/(ASCE)ST.1943-541X.0000072.
[55] I. V. Kalpakidis, M. C. Constantinou, Effects of heating on the behavior of leadrubber bearing. II: Verification
of theory, J. Struct. Eng. 135 (2009) 1450–1461. https://doi.org/10.1061/(ASCE)ST.1943-541X.0000071.
721
EFFECTS OF SOME BORON COMPOUNDS

ON TETRANYCHUS URTICAE KOCH (ACARI:
TETRANYCHIDAE) AND PREDATORY MITE
NEOSEIULUS CALIFORNICUS (MCGREGOR) (ACARI:
PHYTOSEIIDAE) IN LABORATORY CONDITIONS
YÜCEL Cenk1, BENK Gökhan1, and GÖK Narin1

1
Plant Protection Central Research Institute, Gayret Mah. F. S. M. Blv. No: 66/A, Yenimahalle-Ankara
ABSTRACT
Tetranychus urticae is the most common pest of many vegetables, fruits, and ornamental plants
and a frequent target of pesticide applications. This mite species has an important place in developing
resistance to chemicals on ornamental plants. That is why the main material of study, T. urticae
population was collected from ornamental plants in Ankara. Many environmentally sensitive methods
are used against the development of resistance in mites. One of the most important alternative methods
is the naturally extracted boron compounds in our country. In this study, the effect of boron compounds
against adults of Tetranychus urticae and its side effect on predatory mites, Neoseiulus californicus,
was investigated by using a spray tower. Two boron compounds (8-CMB and 12-Etidot) were used at
4 different concentrations against the T. urticae, and N. californicus in the laboratory conditions. The
mortality percentages of T. urticae were recorded after 24, 48, and 72 hours from treatment, which were
increased gradually with increasing the exposure concentrations of the tested compounds. The effect of
20% concentration of 8-CMB boron compound on the T. urticae was 100% after 72 hours, while the
12-Etidot compound effect was 96.3%. However, the effects of 20% concentration boron compounds
on predatory mite were 100% and 98.1% respectively after 72 hours. The experimental results showed
that the two different boron compounds were significantly more effective in the control of T. urticae and
more friendly to the natural enemy of pests.
Keywords: Boron compounds, Two-spotted spider mite, side effect, predator mite
722
DIPLOMATIC DIMENSION OF CYBER SECURITY AND

ITS FUTURE
Adnan Cem KIRAL

Yeditepe University, Economics and Administrative Sciences Faculty, Political Science and International
Relations Major and Economics Minor Graduate and Candidate Student of Public International Law Master’s in Queen Mary
University of London School of Law, Istanbul, Turkey, London, U.K.
ORCID Code: 0000-0003-1419-307X
ABSTRACT
The mechanism of diplomacy has been integrating with the advancements and developments that
have been observed day by day. In accordance with the well-maintained diplomatic structure; of course,
the legitimacy of the specific measurements based on public international law has been existing.
These legal practices have been showing involvement in the multipolar construction of diplomacy. In
accordance with the betterment of cyber security’s conduction properly and integrated into the scientific
and technological developments: NATO Alliance has structured the specific research agency in the
comprehension of the Centre of Excellence. The name of the certain institution is the NATO Cyber
Defence Centre of Excellence (CDCoE). Additionally, there are more research agencies that are bonding
with the certain purposes of the cyber defense’s better-conduction. That kind of defencing industry
based on supplying the modern warfare structure against unconventional warfare-based attacks has been
supplying the significance for the existence of new regulations in law and counter-attacks based on the
cyber platform. Furthermore, integrating certain regulations into the conventional law on war can be also
possible. Because the constancy of the sovereignty of democratic regimes and nations themselves based
on their autonomy has currently been observed. Nevertheless, over-activation of the cyber triggering
points has sometimes been supplying the necessity in accordance with the intensity of the plenties
of attacks. However, the future of law is still having the potential to be promoting the main values of
sovereignty & territoriality & autonomy in Public International Law.
INTRODUCTION
Several Dimensions of Cyber Security are: Inclusion of Technical Parts oriented with Engineering
and Information & Technology Expertise points in particular. Secondly, Business Development Based
Point Particularly Data Analysis is having the significance at all. Thirdly, Telecommunication-Based
Staff is having importance. Moreover: areas based on: Legal Studies orientation regulated with I.T.
Law is important too. Last but not least: Comprehension of the Diplomatic Staff supplies the essence.
Eventually, the future of law has been shaped by promoting the main values of legal practices but with
the technology’s active involvement. Since the era of the 17th Century based on the Starting of the New
Term: ‘’Modern Diplomacy’’; certain aspects which are Territoriality, Autonomy, and Sovereignty are
advancing in accordance with industrial and technological developments. The years afterward: Balance
of power between the empires particularly Central European states have shaped again with the basements
on the utilization of the newnesses accordingly.
723

Followingly; the Euro-Atlantic alliance’s existence differentiated the balance of power’s characteristics
starting early 20th Century and especially in the postmodern era with the tools of Artificial Intelligence
that we have seen in the production of the new era. Aspects basements directed to the: Sovereignty,
Territoriality, and Autonomy’s legacy afterward the construction of the Westphalian State System.
The legitimacy of the Power circumstances is based on the ongoing Maintainance of the Feodalities’
Legitimacy in accordance with the centralization. Power-Focusing-Basements to the Emporers and the
structuring in Central European Politics are also based on certain political systems. Diplomatic Features
of the Westphalian State System based on the constitutional Structuring Circumstances are having
strong connections with the Interchangeability of the Cases in accordance with the Conflictuations,
Revolutions, Rising Ideologies, Imperialism, Globalization, and Technology. Modern Diplomacy’s
Shaping as the Main Source is based on the motto of Nation-States is borning, rising!
Tables, Figures and Equations

Figure captions and table headings should be sufficient to explain the figure or table without needing
to refer to the text. Figures and tables not cited in the text should not be presented. The following is
an example for Table 1. Figure and table captions should be in Times New Roman font and 11-point
font size. What kind of Theories of International Relations is Involved With the Perspective of Cyber
Security? Realist approach based on the taking-into-account aims-based perspective and in addition
with: Liberalist approach in accordance with the Dimension of the Approachability at the end of the
day and the Concerns of Efficiency and Competency as Area is having essence.Also: ‘’Perspective on
one of the Critical theories of Constructivism in accordance with the Future of Law Systematic’’ and:
‘’Perspective on one of the Critical theories of Security basement with its Essence’’ basing on this
process. Impactfulness to the Contemporary Political Thoughts.
Based on Industry of the Cyber Security and Technological Advancements the future of Law is
crucially transforming to the Cyber Security based Regulations in Contexts, International Legal
Framework has been the Crucial Concerning Point with the countless Employment Opportunities
for Cyber Security Area. It has importantly: Ported Every Corner of People’s Daily Life. Reality of
the Cyber Law in contexts: Institutions such as NATO Cyber Defence Centre of Excellence, Local &
International ‘’Cyber Defence Centers’’, ‘’Artificial Intelligence Control Mechanisms’’, ‘’Data Analysis
and Blockchain Services’’...
724
RESULTS
NATO Military Assistance in accordance with NATO Alliance and Joint Warfare Basement: In
accordance with the ongoing significant debates around the topic of the military assistance system that
includes both advanced diplomatic system and the diplomatically explicit joint warfare programmes;
actually the willings are having essence at these points. Actually, NATO has been existing on the purpose
of preventing the anarchy between the countries militarily. Self-determination with the modern phasing
is having an essential place at this point. Nowadays, it is popular discussion to talk about unmanned
counter vehicles, particularly remotely piloted aircrafts. According to some diplomatic approaches and
liberal views, there is a regression for this certain existence.Although, the specifics like ‘’standing army’’
has not been formally existing in the status-quo; the ‘’Joint Warfare Centre’’ is the legitimate unit since
the early 21st Century. Regularly and unordinary meetings of this certain centre have been released in
the certain unit associated with the North Atlantic Treaty’s essence. Specific measurements have been
taken into consideration of the current military based issues. The tangible existence of ‘’joint’’ and
‘’military’’ directive circumstance is one of the biggest examples.
The defining of ‘’technology, ruled era’’; based on the years that we have seen plethora advancements
such as android and virtual reality construction. The advancements based on ‘’getting ready for the new
areas’’ have seen. Therefore, competing by the profits of artificial intelligence has been observed. Thus,
creation of the ‘’unmanned’’ establishments have been occurring. Unmanned combat vehicles around
the Middle Eastern Region generally associated with that has been basing ‘’Eastern of the Mediterranean
around Turkey’’ could be seen. As another kind of inference around Turkey’’ could be seen. Another kind
of inference from artificial intelligence: the existence of ‘’Military teleophthalmology’’ that contributes
to the excellency of communication
DISCUSSION
Only international organizations that including the military construction, that is legally composed. It
has been showing the similarity between Article 51 of United Nations Charter & the addressing could
be done from the Article 5 of NATO’s Treaty. Treaty of Alliance and the mutual agreement based on the
systems. European unity that is basing on the military support, then the establishment of the Euroatlantic
alliance. Collective Defense & Collective Security that are guaranteeing during the commencing of the
process. Showing the solidarity created by the U.S. has also been the essential circumstance. Collective
Defense with the engagement of the international crisis management. Western Europe and the United
States have preceded this alliance in accordance with the political era, in order to shift the effectiveness to
the upward section. Political Consideration and the enforcement of the blue helmet have been evaluated
with the operational process.
725
CONCLUSION
The guidelines are having immense importance in these points;
Tasks based on the developments are having essence:
Datas + economics + geopolitical field are having the greatest impact during the process
Suffering circumstances are dramatically based on the cyber threats
Political Decisions that have been inferring from the North Atlantic Council
Extra Complications from the measurement units
Cyber Officials’ directed based investments are having the great essence during the process. All kinds
of new elements have been learning from the NATO Perspectives. Thes perspectives’ learning should be
having the essence during the process of the crisis management.
The predictions of the governmental actions could not be entertained, so that preparedness with as
much effective as possible is having the great essence. So that, intelligence agencies, planning based
organizations have been working. The political scientists have been allocated with the big impacts in
these points. Allowing the governments, appropriately is also making sense.
Falling as the cyber victim, incurring from them has been the great impact sourced to the certain
subject. Chinese Cyber Warfare is also one of the most important, substantial content’s releasing is
having the great essence during the process. Global New Network of the Democracies with updating by
the proper consultations have been including the great essence. All the outstanding security challenges
are taking into account to be solved, with the appropriate collaborations. Global aspects are concerning
the essence during the process.
These have actually been included in almost all the cases, that NATO Alliance have commonly
focused on during the process. During the security dilemmas, states have been taking sometimes’
intervening unilateral measurement during the process of the law enforcement and in accordance with
the legal requirements because there is a collective security.
ACKNOWLEDGEMENTS
Falling as the cyber victim, incurring from them has been the great impact sourced to the certain
subject. Chinese Cyber Warfare is also one of the most important, substantial content’s releasing is
having the great essence during the process. Global New Network of the Democracies with updating by
the proper consultations have been including the great essence. All the outstanding security challenges
are taking into account to be solved, with the appropriate collaborations. Global aspects are concerning
the essence during the process.
These have actually been included in almost all the cases, that NATO Alliance have commonly
focused on during the process. During the security dilemmas, states have been taking sometimes’
intervening unilateral measurement during the process of the law enforcement and in accordance with
the legal requirements because there is a collective security.
The extraordinary based unilateralism, should not be insisting like it is the abolishment of
multilateralism completely, during the process. Also, at this moment, many responsibilities have been
spared to the security promoted instituted points. Moreover, the interventions based on the industrial
based engagements should not be losing its effectiveness in order to be accomplished during the realising
the objectives.
726
REFERENCES
1) Tellis, Ashley J. 2010: Implementing a Regional Approach to Afghanistan. Multiple Alternatives, Modest Pos-
sibilities, in: Tellis, Ashley. J./Mukharji, Aroop 2010: Is a Regional Strategy Viable in Afghanistan? Was-
hington DC: Carnegie Endowment for International Peace: 85-124.
2) Stylianos A. Sotiriou is author of the books Politics and International Relations in Eurasia (Rowman & Litt-
lefield: Lexington Books, 2019), and Russian Energy Strategy in the European Union, the Former Soviet
Union Region, and China (Rowman & Littlefield: Lexington Books, 2015).
3)The Review of Politics Vol. 20, No. 4, Twentieth Anniversary Issue: I (Oct., 1958), pp. 492-514 (23 pages)
727
KARS-KOBİYAN KIŞLASI KAYA RESİMLERİNİN

BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ
Sait Toprak*
* Dokuz Eylül, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim, İzmir, Türkiye.
ORCID Code: 0000-0001-7820-4685
ÖZET
Türkiye’deki kaya resimlerinin en iyi örneklerinden bazıları, Kars il merkezine yaklaşık 10 km
uzaklıktaki Mağarcık köyü sınırları içinde bulunan Kobiyan Kışlası ve Gelinli Kaya mevkilerinde
tespit edilmiştir. Buradaki bazı kaya resimleri ilk olarak 1998 yılında Onur Özbek ve Bakiye Yükmen
tarafından belgelenmiş ve içerikleri ile ilgili bazı incelemeler yapılmıştır. Borluk Vadisi’nin tabanından
yaklaşık olarak 80-100 m yüksekte yer alan ve Kobiyan Kışlası olarak adlandırılan yerleşim yerindeki
kaya bloklarına yapılmış çizimler, Prehistorik Dönem’de sıkça betimlenmiş olan dağ keçisinin yanı sıra
geometrik desenler, ceylan, at ve insan figürleri içermektedir. Özellikle Kobiyan Mevkisi’nde bulunan
çizimlerin, tema ve form bakımından benzer özelliklere sahip olmalarından dolayı, aynı dönemde ve aynı
topluluktaki kişiler tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Her iki mevkide yapılan yüzey araştırmasında
kazıma tekniği ile yapılmış 38 çizim tespit edilmiştir. Üslup olarak çizimlerin bazıları natüralist, bazıları
da şematik özelliklere sahiptir. Çizimler tema açısından incelendiğinde, hayvan ve insan figürlerinin aynı
kompozisyonun parçaları olarak tasarlandıkları görülmektedir. Figürler; profilden, detaylandırılmadan,
genel hatları gösterilerek betimlenmiştir.
Kobiyan Kışlası Mevkisi’ndeki resimler konu ve üslup açısından çevredeki Borluk Vadisi, Sarıçayır,
Üçler Vadisi, Tendür Dere ve Dereiçi kaya resimlerinden ayrı özellikler taşımaktadır. Şimdiye kadar
Türkiye’de bu alandaki çizimlerin tarzına benzer resimler tespit edilmemiştir.
Bu çalışmanın amacı, Kobiyan Kışlası’nda yer alan kaya resimlerinin biçimsel özellikleri ile ilgili
bir inceleme sunmaktadır. Ayrıca çalışmada, bu alanda tespit edilmiş kaya resimleri ile Kars ili sınırları
içerisinde ve çevresinde bulunan diğer kaya resimleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kaya Sanatı, Prehistorik Sanat, Kobiyan Kışlası, Kars
INVESTIGATION OF THE FORMAL FEATURES OF KARS-KOBIYAN

BARRACK PETROGLYPHS
ABSTRACT
Some of the best examples of petroglyphs in Turkey were found at two locations, one in Kobiyan
Barracks and the other the Gelinli Kaya, both within the boundaries of the village of Mağarcık, about
10 km from Kars city centre. Some of the petroglyphs there were first documented by Onur Özbek and
Bakiye Yukmen in 1998 and analysis were made about their content (subject matter, form and etc.). The
drawings were made on the rock blocks of Kobiyan Barracks, located approximately 80-100 m above the
728
floor of the Borluk Valley, and included geometric patterns, human figures and animals such as gazelles
and horses. They also included the ibex figure a frequently depicted motif in the Prehistoric Period. It is
thought that the drawings especially those at Kobiyan Barracks were made in the same period and by the
same people, given that they share similar characteristics in terms of design and subject matter. During
the surface analysis conducted at both locations, 38 drawings were found. Most of the drawings were
made with the technique of engraving on the rocks in the open area. Stylistically, some are naturalistic
and some schematized. Considering the themes of the identified drawings, the animal and human figures
seem to be related, part of the same composition. Figures are portrayed in their general outline from the
profile and without detail.
The petroglyphs in the Kobiyan Barracks have different characteristics from those in the surrounding
Borluk Valley, Sarıçayır, Üçler Valley, Tendür Dere and Dereiçi, in terms of subject matter and style,
and in this sense they are unique.
The aim of this study is to present an examination of the formal features of the petroglyphs in the
Kobiyan Barracks. In addition, the similarities and differences between the petroglyphs found in this
area and in other locations in and around the borders of Kars province are discussed.
Keywords: Petroglyphs, Prehistoric Art, Kobiyan Barracks, Kars
GİRİŞ
Kobiyan Kışlası’ndaki bazı kaya resimleri 1998 yılında Onur Özbek ve Bakiye Yükmen96 tarafından
belgelenmiş ve içerikleri ile ilgili bazı incelemeler yapılmıştır. Ancak kaya resimlerinin tarihlendirmesi
ile ilgili bir öneri sunulmamıştır. Türkiye’deki kaya sanatı literatürüne eklenmiş olan Kobiyan Kışlası
örnekleri, tema ve çizim dili özellikleri açısından farklıdır. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde
şimdiye kadar, Prehistorik Dönem ile ilişkilendirilen otuza yakın kaya sanatı örneği tespit edilmiştir.
Bu örneklerin büyük bir kısmı Kars ve çevresindeki bölgelerde yer almaktadır. Kars’taki kaya resimleri
üzerine ilk araştırmayı yapmış olan İsmail Kılıç Kökten, Kağızman ilçesinde bulunan Çamuşlu/
Yazılıkaya, Kurbanağa Mağarası ve Kars ili merkez sınırları içerisinde bulunan Borluk Vadisi’nde çok
sayıda kaya resmi tespit etmiştir (Kökten: 1944). 1977 yılında Kağızman’daki Çamuşlu/Yazılıkaya kaya
resimleri üzerine incelemelerde bulunan Haşim Karpuz (1977: 1) resimlerin tema içeriklerine ilişkin bazı
bilgiler vermiş ve resimlerin Üst Paleolitik Dönem’de yapıldığı ile ilgili bir tarih sunmuştur. Çamuşlu
kaya resimleri, tek bir kaya parçasına birçok çizimin bir arada yapılmış olması, sağladığı görkemlilik,
içerdiği temaların farklılığı ve teknik yetkinliğinden dolayı sonraki dönemlerde bu alanda çalışan birçok
araştırmacının ilgisini çekmiş ve birçok kez incelenmiştir. Kars’ta yürütülen önemli bir kaya resimleri
araştırması da Borluk Vadisi ve çevresinde olmuştur. Geniş bir alanı kaplayan vadide açık alandaki
kayalarda farklı çizim tarzlarının bulunmuş olmasının yanı sıra yakın bir zamanda bir mağarada boyalı
resimler de (Toprak, 2021) tespit edilmiştir. Kars’ta bu alanda yürütülen diğer çalışmalar arasında;
Kağızman-Çallı/Geyiklitepe (Belli, 2005; Ceylan, 2012), Doyumlu (Güneri, 2014; Günaşdı, 2016),
Dereiçi (Üngör, 2016), Alem (Toprak, 2021), Üçler Vadisi (Toprak, 2021), Sarıçayır Harabeleri (Toprak,
2021) Tendür Dere (Toprak, 2022) kaya resimleri yer almaktadır. Bu alanlarda tespit edilen kaya
resimlerindeki görsel imgelerde önemli farklılıklar olduğu gibi benzerliklerin olduğu da gözlemlenmiştir.
Benzer göstergeler üretilmiş olduğu için bölgede farklı mesafelerde yaşamış topluluklar arasında görsel
bazı etkileşimler ya da kültürel alışveriş olması olasıdır. Ayrıca bu bölgelerdeki görsellerin sunulmasında
belirgin bazı sanatsal becerilerin ya da sanatkârlık özelliklerin varlığından söz edebilir. Öyle ki sanatsal
üretim biçimlerindeki yetkinlik üzerinden toplulukların becerilerine ve alet üretimindeki ustalıklarına,
gelişmişlik düzeylerine ilişkin bazı tahminler ileri sürülebilir. Borluk Vadisi ve çevresindeki farklı
96 Bu çalışmada yer alan kaya resimleri söz konusu yazarlar tarafından Kars Borluk Vadisi Kaya Resimleri başlığı altında
incelenmiştir. Ancak Borluk Vadisi çok geniş bir yeri kapladığından, çevresinde pek çok kaya resmi alanı olduğundan ve
sınıflandırılmada kolaylık sağlayacağı düşünülerek bu çalışmada kaya resimlerinin bulunduğu mevkinin yöre insanları
tarafından kullanılan adı tercih edilmiştir.
729
tema ve çizim tekniklerinin varlığı nedeniyle söz konusu resimlerin farklı dönemlere ait olabileceği
düşünülmektedir. Aynı nedenden dolayı, geniş bir alanı kaplayan bölgenin kaya resimleri açısından uzun
bir dönem boyunca kullanılmış olduğu sonucuna varılabilir.
Kobiyan Kışlası’nın Konumu ve Kaya Resimlerinin Dağılımı

Kaya resimleri, Kars merkeze yaklaşık olarak 10 km uzaklıktaki Mağarcık Köyü (Ataköy) sınırları
içerisinde bulunan Kobiyan Kışlası mevkisindeki alana ve bu alana 200 m mesafede yer alan Gelinli
Kaya mevkisindeki bazı kayalara yapılmıştır. Borluk Vadisi’nin tabanından yaklaşık olarak 80-100 m
yüksekte yer alan, üzerine resimlerin yapıldığı kayalar kuzeybatı yönüne bakmaktadır. Günümüzde
kaya resimlerinin bulunduğu çevredeki alanlar Mağaracık köylüleri tarafından yayla, mera olarak
kullanılmaktadır. Resimler deniz seviyesinden yaklaşık olarak 1800-1900 m yüksekteki kayalara
yapılmıştır. Bu alan günümüzdeki insan yerleşim yerlerinden uzaktır bu nedenle söz konusu resimler
Kars bölgesindeki iyi korunagelmiş petrogliflerdendir. Tespit edilen resimlerin çoğunun içeriği
tanımlanabilmektedir ancak bazı çizimler insan müdahalesinden dolayı zarar görmüştür.
Kaya Resimlerinin Konusu97

Kobiyan Kışlası’nda tespit edilen resimlerin temalarına bakıldığında hayvanın insanlar ile birlikte
düşünülerek belli bir olay örgüsü içinde tasvir edildikleri görülmüştür. Bununla birlikte Gelinli Kaya
Mevkisi’nde tespit edilen geometrik biçimlerin içerikleri tam olarak bilinmemekte ancak belli kurallara
bağlı kalınarak yapıldıkları anlaşılmaktadır. Tespit edilen üç insan betiminin standart bir kurala bağlı
kalınmadan, farklı özellikte ve pozisyonda, olay örgüsüne göre çizildikleri anlaşılmaktadır. Kaya
bloğunun sol bölmesindeki ayakta duran figür (Görsel 3, 4) ile at sırtındaki figür arasında betim farkı
olduğu gibi orta bölümde elinde kalkan (?) tutmuş insan figürünün sunum şekliyle at sırtındaki diğer
insan figürü arasında ve sağ bölümdeki yalnız betimlenmiş insan figürlerinin (Görsel 6, 7) sunum
biçimlerinde önemli farklılıklar vardır. Ayrıca tüm figürlerin aynı titizlikle çizildikleri söylenemez. Sol
bölümdeki insan figürü (Görsel 4) diğerlerine göre daha ayrıntılı betimlenmiştir. Öte yandan hayvan
betimlerinde, özellikle at ve geyik temalarında belli bir şema izlendiği algılanmaktadır. At figürleri
güçlü stilize bir anlatımla yele, kulak, kuyruk gibi ayrıntıları belirtilerek tamamlanmıştır (Görsel 5).
Ancak atın sırtına çizilmiş insan figürleri at betimine göre daha naiftir (Görsel 5). İnsan figürlerinin at
sırtında ayakta çizilmiş olmaları, çizimcinin oturan figür çizme yetisinin henüz gelişmediği anlamına
gelmektedir. Olasılıkla at figüründen sonra insan figürünün çizildiği, birbirini kesen çizgilerden
anlaşılmaktadır. Atlı figürün başı vücuda oranla büyük çizildiği gibi gövde, omuzlardan atın karnının
altına kadar inen iki çizgi ile belirtilmiştir. İnsan ve hayvan figürlerinin yanı sıra kare içerisine çarpı
şeklinde çizilmiş motifler ve paralel iki dikey çizgi içerisine zikzak ve çapraz şekilde kazınmış çizgiler
görmek mümkündür (Görsel 18, 19). Dağ keçileri ile birlikte aynı kompozisyon içinde kazınmış söz
konusu geometrik motiflerin ne amaçla yapıldıkları bilinmemektedir.
Kullanılan Teknik ve Üslup

Her iki mevkide tespit edilen çizimlerin tümü kazıma tekniği ile yapılmıştır. Gelinli Kaya
Mevkisi’ndeki çizimler hem daha derin kazınarak hem de uygulanış ve içerik açısından anonim prehistorik
petrogliflerine yakın bir özellik taşırken98 Kobiyan Kışlası Mevkisi’ndeki örnekler hem betim anlayışı
hem de içeriği yönünden farklı durmaktadır.99 Dolayısıyla her iki mevkideki çizimlerin farklı insanların
97 Kobiyan Kışlası’nda tespit edilen çizimlerin içeriklerine göre sayısal dağılımı: Kobiyan Kışlası Mevkisi, At (9), Geyik
(7), Dağ Keçisi (6), İnsan Figürü (9), Tanımlanamayan Figür (3); Gelinli Kaya Mevkisi, At (1), Dağ Keçisi (2), İnsan
Figürü (1), Tanımlanamayan Figür (1).
98 Burada tespit edilen kıvrık boynuzlu ve cepheden betimlenmiş dağ keçisi motifine benzer örnekler Borluk Vadisi’ndeki
pek çok mevkide tespit edilmiştir. Aynı zamanda bu motifi, Kars ve çevresinde tespit edilen petroglif grupları içinde, İran
coğrafyasında, Kafkasya ve Arap coğrafyasında görmek mümkündür.
99 O. Özbek ve B. Yükmen, burada tespit edilen resimlerin çevrede bulunan obsidyen taşından yapılan kalemler ile biçimlen-
730
elinden çıktığı söylenebilir. Gelinli Kaya çizimlerinin tümü natüralist bir üslupla uygulanırken Kobiyan
Kışlası Mevkisi’ndeki çizimlerde hayvan figürleri stilize edilerek betimlenmiştir. İnsan figürlerinin ise
kendi içinde dil bütünlüğünün olduğu ve gerçekliğe bağlı kalınarak yapıldıkları izlenilebilmektedir.
Tespit edilen çizimlerin kayanın düzlüğüne ve görünürlüğüne göre uygulandığı, kaya yüzeyindeki
betimlerin belli bir hikâyenin farklı parçalarının düşünülerek aktarıldığı ve buna göre figürlerin betim
alanı içine konfigüre edildiği görülmektedir. Yüzeydeki figürlerin konumlarına bakıldığında kayanın üç
bölümünün belli bir hikâyenin parçaları olarak düşünülüp tasvir edildiği söylenebilir (Görsel 3, 6, 9).
Çizim uygulamalarının yapıldığı çevrede pek çok pürüzsüz kaya bloğu olmasına rağmen sadece belli bir
alandaki kayanın yüzeyine çizim yapılmış olması, buranın geçmişte burada yaşamış insanlar için önemli
bir alan olma olasılığını göstermektedir.
Kobiyan Kışlası Mevkisi Resimleri

Borluk Vadisi’nin tabanından (batı yamacından) 80-100 m yüksekte bulunan Kobiyan Kışlası
Mevkisi’nde (Görsel 1) yekpare bir kaya kütlesine benzer bir üslupla farklı içerikte çizimler yapılmıştır.
Kayanın yüzeyindeki kabukların kopmasından, kırılmalardan ve çatlaklıklardan dolayı bazı çizimler
yok olmuştur. Buradaki çizimler kayanın yüzeyindeki bölünmelere göre üç grupta incelenmiştir.
a) Kaya kütlesinin sol tarafındaki yüzeyine üç insan figürü ile bir at çizilmiştir (Görsel 3).
Kompozisyon düzeni içinde insanlar üst tarafta, at ise alt tarafta gösterilmiştir. Soldaki insan (başı ile
birlikte 7 cm yüksekliğinde, 2 cm genişliğinde) sağa doğru, profilden karşısındaki figür ile konuşur
durumda betimlenmiştir (Görsel 4). Giyinik olarak betimlenen figürün yüzüne ilişkin bazı çizimler
yapılmaya çalışıldığı görülmektedir. Başının arkasında saç örgüsü vardır ya da bir kuş tüyünü andıran
bir nesne takılıdır (Özbek ve Yükmen, 1998: 32). Ayrıca sol taraftaki kolunun yuvarlak şekilde
bükülmüş gibi olduğu, karşısındaki figürün sağ eliyle tutuştuğu anlaşılmaktadır. Bu figürün karşısına
konumlandırılan figürün ise sola doğru (2 cm genişliğinde, 7 cm yüksekliğinde) yürür durumda olduğu
anlaşılmaktadır (Görsel 4). Figürün sol elinde çiçeğe benzeyen bir şey olduğu ve bunu karşındaki figürün
eline doğru uzattığı görülmektedir. Bu iki figürün çizildiği betim alanının hemen alt sağ tarafında (10 cm
genişliğinde, başı ile birlikte 6 cm yüksekliğinde) koşar durumda bir at çizilmiştir. Atın yelesi ve kuyruk
kısmı detaylandırılarak çizilmiştir (Görsel 5).
b) Kayanın orta bölümünde belli bir olayın anlatıldığı anlaşılmaktadır (Görsel 6). Betim alanı içerisine
bir insan figürü ile iki at tasvir edilmiştir. At çizimlerinin yapıldığı kayanın sol tarafı koptuğundan alttaki
resimler yok olmuştur. Betim alanının sağ tarafına çizilmiş olan insan figürü (6 cm genişliğinde, 10 cm
yüksekliğinde) elindeki yayı ve mızrağı ile birlikte sol taraftaki atlara doğru hareketli bir hâlde çizilmiştir
(Görsel 7). Bu figürün hemen arkasında kuşa (?) benzer bir figür (7 cm genişliğinde, 7,5 yüksekliğinde)
çizilmiştir (Görsel 7). Karşısındaki atlı, atı ile birlikte (9 cm genişliğinde, 9 cm yüksekliğinde) çizilmiştir
(Görsel 9). Atlı figür tam olarak algılanmasa da bir elinde uzun bir mızrak tuttuğu ve bunu karşısındaki
figüre doğrulttuğu, diğer eliyle de atı tuttuğu anlaşılabilmektedir. Çizimci, figürün yüz ve iç detaylarını
belirtmemiş ancak atın yelesini tarayarak göstermiştir. Atın ön bacaklarını yan yana koşar durumda
göstermek için bükümlü şekilde çizdiği ve toynaklarını belirtmeye çalıştığı izlenebilmektedir. Bu tarz
çizimler şimdiye kadar Kars ve yakın çevresinde tespit edilmemiştir. Bu atlı ile birlikte düşünülerek ve
hemen onun altında daha küçük başka bir at figürü (5 cm genişliğinde, 4 cm yüksekliğine) çizilmiştir.
c) Çatlamış kaya kütlesinin sağ tarafındaki yüzeyine altı geyik ve bir insan figürü betimlenmiştir
(Görsel 9). Betim alanının sol orta hattına üç geyik art arda aynı yöne koşar durumda çizilmiştir.
Çizimci, arka ön plan ilişkisini bilmediğinden ortadaki ceylan figürünün ön bacağı ile sol baştaki
ceylan figürünün arka bacaklarını üst üste gelecek şekilde çizmiştir. Yakın ölçülerde (8 genişliğinde,
boynuzları ile birlikte 10 cm yüksekliğinde) çizilmiş olan üç geyik figürünün genel vücut hatları ince bir
alet kullanılarak sadece dış konturlarla belirtilmiştir, iç formlarının detaylarına yer verilmemiş olmasına
dirildiğini belirtmektedir.
731
karşın geyiklerin fiziksel özellikleri algılanabilmektedir. Sağ taraftaki ceylan ise (12 cm genişliğinde,
15 cm yüksekliğinde) diğerlerine göre daha büyük çizilmiştir. Bu betimin hemen altında belirsiz bir
ceylan resmi çizilmiştir. Betim alanının en alt kısmında ise (7 cm genişliğinde, 8 cm yüksekliğinde)
bir insan figürü bulunmaktadır (Görsel 12). Figürün kolları iki yana açıktır, ellerinde bir şeyler tuttuğu
anlaşılmaktadır. Kayanın bu bölümünde güncel müdahalelerden dolayı bazı çizimler zarar görmüştür.
Gelinli Kaya Mevkisi Resimleri

Yöre halkı tarafından adlandırılan Gelinli Kaya (Görsel 13) mevkisindeki çizimler iki alanda
yapılmıştır fakat çizimlerin büyük çoğunluğu hâkim bir tepe olan ve daha önce eski bir yerleşim yeri
olduğu anlaşılan alandaki iki kaya yüzeyine yapılmıştır.
Dağ yönüne bakan küçük bir mağaranın içerisine ve kuzeye bakan taraftaki kayaya iki hayvan figürü
çizilmiştir (Görsel 13). Üstteki figür 18 cm yüksekliğinde başı ile birlikte, 4 cm genişliğinde; alttaki
figür ise 6 cm yüksekliğinde, 10 cm genişliğinde betimlenmiştir (Görsel 14). Mağaranın dışında, kuzeye
bakan taraftaki kayaya 4 dağ keçisi ve ağa benzer 10 motif çizimi yapılmıştır (Görsel 15). Üsteki dağ
keçisi boynuzuyla birlikte 5,5 cm yüksekliğindedir, sağa doğru gösterilmiştir. Alttaki dağ keçisi figürü
7 cm genişliğinde boynuzu ile birlikte 6,5 cm yüksekliğinde, sağa doğru çizilmiş ve hemen altında 7 cm
genişliğinde, 4 cm yüksekliğinde bir dağ keçisi betimlenmiştir (Görsel 16, 17).
Çizimlerin yapıldığı ikinci mevkide, doğuya bakan bir kayanın yüzeyine geyiğe benzeyen iki
figür çok ince bir alet kullanılarak, sola doğru betimlenmiştir (Görsel 20). Bacaklar farklı şekilde
çizilmiştir, boynuzlar ise yatay olarak tırmık şeklinde belirtilmiştir. Bu kaya bloğunun hemen alt
bölümündeki çatlağın altına iki geyik figürü daha benzer üslupla çizilmiştir ve bu geyiklerden üstteki
7 cm genişliğinde, boynuzu ile birlikte 7,5 cm yüksekliğinde, alttaki ise 5,5 cm genişliğinde, 4 cm
yüksekliğinde çizilmiştir (Görsel 21). Kayanın en üst bölümünde ise üç adet çizim vardır ancak insanlar
tarafından üzeri kazındığından bu çizimler zarar görmüştür. En alttaki figür 6 cm yüksekliğinde 5 cm
genişliğinde, en üstteki figür ise 4 cm yüksekliğinde 4,5 cm genişliğinde betimlenmiştir. Sağdaki figür
ise 5 cm genişliğinde 4 cm yüksekliğinde çizilmiştir. Buna benzer çizgi tekniğiyle yapılmış çizimler 3 km
uzaklıktaki Üçler Vadisi’nde bulunan Salık Mevkisi’nde (Toprak, 2021) tespit edilen geyik tasvirlerinde
görülmektedir.
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Borluk Vadisi ve çevresinde sürdürülen yüzey araştırmaları sırasında yeni petroglif sahaları tespit
edilmiş ve yakın çevrelerdeki çizim gruplarının kendi içinde tema ve uygulanışı bakımından önemli
farklılıklar taşıdığı görülmüştür. Bilimsel anlamda tarihlendirmelerinin yapılmamış olmasından dolayı
hangi petrogliflerin önce yapıldığı ile ilgili kesin bir bilgi sunmak şimdilik olanaklı görünmemektedir.
Ancak petrogliflerin tema içeriğine ve çizim dillerine bakıldığında farklı dönemleri içerebilecek çizim
geleneğinin sürdüğü ve Borluk Vadisi ve çevresinin insan yaşamı için önemli bir ortam sağladığı
söylenebilir. Bununla birlikte farklı bölgelerde uygulanmış çizimlerdeki kimi üslup benzerliklerinden
dolayı bölgedeki topluluklar arasında kültürel etkileşimin olduğu sonucu çıkarılabilmektedir.
Kobiyan Kışlası’ndaki kayalıklarda insan, hayvan ve geometrik formlarda prehistorik özellikli kimi
anonim betimlemeler görülüyorsa da güçlü form ve desen bilgisine sahip kişiler tarafından betimlenmiş
petrogliflerin varlığı, geçmişte bölgede yaşamış insanların sanatsal becerileri ve gerçeği kavrayışları
hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Burada tespit edilmiş çizimlerde, çizimcinin belli bir olayı
anlatma konusunda kimi sanatsal becerilere sahip olduğuna tanıklık edilebilmektedir. Betimlerde ön
plana çıkan insan olgusunun başat durumdaki konumundan farklı bir yaşamın içeriklerinin sunulduğu
görülebilmektedir. Atlı figürlerden atın evcilleştirildiği ve detaylı insan figürlerinden insanın kendine
dönük hikâyeler anlatmaya başlayarak kendine odakladığı sonucuna varılabilmektedir. Farklı olarak
biçimlendirilmiş Kobiyan Kışlası Mevkisi’ndeki çizimler, gerçeği iyi gözlemleyen ve güçlü bir desen
deneyimine sahip biri tarafından yapılmıştır. Kazıma tekniği ile uygulanmış çizimlerde birçok figür
732
gerçeğine uygun olarak betimlenmiştir. Özellikle detaylı at ve geyik betimlerinden hayvanların fiziksel
özelliklerinin iyi bilindiği anlaşılmaktadır. İnsan figürlerinin betiminde naif bir özellik görülürken hayvan
betimlerinde güçlü bir çizim tekniğinin varlığından söz edilebilir. Tüm bu yorumlardan sonra belki de
değinilmesi gereken nokta, bu çizimleri yapan insanların gerçeği kavrayışı ve bunu görsel bir yöntemle
aktarmasıdır. Çünkü insanın sanatsal gelişiminin ilk evrelerinin yaşandığı söz konusu dönemlerde insan
sadece bir çizim etkinliğinde bulunmamış aynı zamanda görsel yolla algıladığı çevresini belgeleyerek
bir dizi bilginin günümüze ulaşmasını sağlamış, insan belleğinin gelişimine katkı sunmuştur.
TEŞEKKÜR
Kobiyan Kışlası ve Borluk Vadisi çevresinde yaptığım saha çalışması sırasında bana yardımcı olan
Gökhan Çalkın’a teşekkür ederim.
KAYNAKÇA
Belli, O. (2005), Kağızman Çallı’da Tarihöncesi Dönem’e Ait Kayaüstü Resimleri, Arkeoloji ve Sanat, 119. 1-10.
Ceylan, A. (2012), Geyiklitepe Kaya Resimleri ve Runik Yazıtlar, A. Ceylan (Ed.) içinde, 3. Uluslararası Türk
Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, (s.85-96.), Erzurum.
Güneri, S. (2014), Doyumlu (Kars) Kaya Resimleri, Atilla E., Barbara H. ve Bora U. (Ed.) içinde, Armizzi-Engin
Özgen’e Armağan, (s.175-182). Asistan Kitap.
Karpuz, H. (1977), Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri, Tübitak Bilim ve Teknik, 112, 1977, 1-6.
Kökten, İ. Kılıç, (1944), Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları, Belleten, VIII/32,
659-680.
Özbek, O., ve Yükmen B. (1998), Kars Borluk Vadisi Kaya Resimleri, Arkeoloji ve Sanat, 6, 30-37.
Toprak, S. (2021), Kars-Borluk Vadisi’ndeki Kaya Çizimlerinin Üslup, Teknik ve İkonografik Açıdan İncelenme-
si. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 116, 359-389.
Toprak, S. (2021), Digor-Alem Petrogliflerinin İkonografik ve Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi, Rabih Baalba-
ki Samira K. O. (Ed.), içinde, Middle East International Conference On Contemporary Scientific Studies-V
(469-495). Ankara: 2021.
Toprak, S. (2021), Kars-Üçler Vadisi Petrogliflerinin İkonografik ve Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi, Turkish
Studies, 16(3), 1051-1073.
Toprak, S. (2021), The Stylistic Characteristics of the Rock Arts in the Ruins of Kars-Sarıçayır, International
Journal of Latest Research in Humanities and Social Science (IJLRHSS), 04 - 09, 2021 96-105.
Toprak, S. (2022), New Discovery Around Kars-Borluk Valley: Tendür Creek Rock Arts, İdil. [Yayım aşama-
sında].
Üngör, İ. (2016), Orta Asya’dan Anadolu’ya Kayalara Yazılan Türk Kültürü (Dereiçi Kaya Resimleri), Sutad Ba-
har, (39): 357-370 E-Issn 2458-9071.
733
Görsel 1. Kobiyan Kışlası Mevkisi’ndeki Çizimlerin Yapıldığı Kayaların Genel Görünümü ve Borluk Vadisi.
Görsel 2. Kobiyan Kışlası Mevkisi’ndeki Petrogliflerin Yapıldığı Kayaların Genel Görünümü.
734
Görsel 3: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sol Bölümünün Genel Görünümü.
Görsel 4: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sol Bölümünden Ayrıntı; İnsan Figürü.
735
Görsel 5: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sol Bölümünden Ayrıntı; At ve Atlı Figürü.
Görsel 6: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Orta Bölümünün Genel Görünümü.
736
Görsel 7: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Orta Bölümünden Ayrıntı; İnsan Figürü.
Görsel 8: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Orta Bölümünden Ayrıntı; Atlı Süvari.
Görsel 9: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sağ Bölümünün Genel Görünümü.
737
Görsel 10: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sağ Bölümünden Ayrıntı; Geyik Sürüsü.
Görsel 11: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sağ Bölümünden Ayrıntı; Geyik Figürü.
Görsel 12: Kobiyan Kışlası Mevkisi, Kayanın Sağ Bölümünden Ayrıntı; İnsan Figürü.
738
Görsel 13: Gelinli Kaya Mevkisi, Dağ Keçilerin Betimlendiği Kayanın Genel Görünümü.
Görsel 14: Gelinli Kaya Mevkisi, Kaya Panosundan Ayrıntı; Savaşçı İnsan Figürü.
739
Görsel 15: Gelinli Kaya Mevkisi’ndeki Mağaranın Genel Görünümü.
Görsel 16, 17: Gelinli Kaya Mevkisi’ndeki Mağaranın Sağ Tarafındaki Kayadan Ayrıntı; Dağ Keçisi Motifi.
740
Görsel 18, 19: Gelinli Kaya Mevkisi’ndeki Mağaranın Sağ Tarafındaki Kayadan Ayrıntı; Geometrik Motifler
Görsel 20: Gelinli Kaya Mevkisi, Kaya Panosunun Genel Görünümü.
741
Görsel 21: Gelinli Kaya Mevkisi, Kaya Panosundan Ayrıntı; Geyik Figürleri.
742
GASTRONOMİ VE MUTFAK SANATLARI BAĞLAMINDA

ÇEŞİTLİ YAĞ VE UÇUCU YAĞLARIN YEMEK
TARİFLERİNE APLİKASYON OLANAKLARININ
İNCELENMESİ
İsmet Kutay Sırıklı1*, Hasan Hüseyin Kara2

*1
İstanbul Topkapı Universitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları, Türkiye.
0000-0002-3736-2721
2
Necmettin Erbakan Üniversitesi, Nezahat Keleşoğlu Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Türkiye,
0000-0002-4701-8545
ÖZET
Bu çalışma ile fonksiyonel gıda niteliğinde olup, yemek hazırlamaya uygun, yağ ve uçucu yağların
fonksiyonel özelikleri üzerine yapılmış çalışmaların incelenerek bir araya getirilmesi ve gastronomi
-mutfak sanatları alanına fonksiyonel gıda aplikasyonunun gerçekleştirilmesidir. Gıda güvencesi ve
sağlıklı beslenmeyle ilgili endişeler insanlarda artmaktadır. Böylece gıdalar artık sadece açlığı gidermek
ve gerekli besinleri sağlamak için değil, aynı zamanda beslenmeye bağlı hastalıkları önlemek, fiziksel
ve zihinsel sağlığı iyileştirmek gibi amaçlarla da tüketilmektedir. Çünkü beslenmeye bağlı gelişen, hatta
bir kısmı ölümcül boyuttaki çeşitli hastalıkların intensitesinde meydana gelen artış söz konusudur. Bu
bağlamda, fonksiyonel gıda tüketiminde, sağlığın korunması endişesi, yaşam beklentisindeki sürekli
artış ve yaşlı nüfusun daha sonraki yıllarda daha iyi bir yaşam kalitesi arzusunda olmaları önemli bir
rol oynamaktadır. Fonksiyonel gıdaların üretim amaçları farklı şekillerde ele alınabilmektedir. Vücudun
genel koşullarını iyileştirmektedir, bazı hastalıkların riskini azaltmakta ve hatta bazı hastalıkların tedavi
edilmesinde önemli bir destekleyici olarak rol oynamaktadır. Fonksiyonel gıdalar temel beslenmenin
ötesinde sağlık yararları sağlayabilen gıdalar ve normal bir diyetin parçası olarak tüketilmesi amaçlanan,
ancak basit besin gereksinimlerinin sağlanmasının ötesinde fizyolojik rollere hizmet edecek şekilde
tasarlanmış bir diyetin parçasıdır. Fonksiyonel gıdalarda yağlar önemli bir yere sahiptir. Özellikle insan
vücudunda sentezlenemeyen ve bir kısmının önemli görevleri olan esansiyel yağ asitlerinin diyetle
dışarıdan alınması gerekmektedir. Diğer taraftan yağlardan farklı bir kimyasal yapıya sahip olan ancak
uçucu yağ olarak adlandırılan, aynı zamanda gıdaların aromatik niteliklerini belirleyen bileşenlerin de
antioksidan, antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahip olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada farklı yağ
ve uçucu yağlar üzerinde yapılmış akademik bazı çalışmalar incelenmiş, yağ içerikleri ve fonksiyonel
özellikleri aktarılmıştır. İnceleme sonucunda farklı yağ ve uçucu yağların önemli bir bileşen olarak
fonksiyonel gıda niteliği kazandırmada yemek reçetelerinde kullanılmasının önemli avantajlar
sağlayacağı görülmüştür.
Keywords: Fonksiyonel Gıdalar, Esansiyel Yağ Asitleri, Uçucu Yağlar, Sağlık ve Beslenme
743
GİRİŞ
Günümüzde tüketicilerin sağlıklı beslenme, gıdaların doğrudan sağlığa katkıları üzerine inançlarının
arttığı görülmektedir. Bu değişim gıdaların sadece açlığı gidermek ve gerekli besinleri almak değil,
aynı zamanda beslenmeyle ilgili hastalıklardan korunmak, fiziksel ve zihinsel sağlığı iyileştirmek
için de amaçlanmaktadır. Zira beslenme bozukluklarının, gıda güvensizliği ve obezite problemlerinin
arttığı dünyamızda, bilinçli tüketiciler kendilerini koruyabilmek adına gıdaların potansiyel sağlık
bakımından destekleyici rolüne yönelmektedir. Tüketicilerin bu beklentilerini karşılamak ve
sağlıksız gıda endüstrisine alternatif olacak gelişmeler, gıda üretiminde yaşanmaktadır. Bu bağlamda
fonksiyonel gıdalar güçlü bir örneği teşkil etmektedir (Thompson ve Moughan, 2008). Fonksiyonel
gıdalar avantajlı fizyolojik etkilere sahip özel bileşenlerle zenginleştirilmiş gıda ürünlerini tanımlamak
için kullanılmaktadır (Hardy, 2000; Bigliardi ve Galati, 2013). Fonksiyonel gıdaların birçok amacı
bulunmaktadır. Organların ve vücudun durumuna olumlu katkı, bazı hastalıklara yakalanma risklerini
azaltır veya tedavide kullanılabilmektedir (Cenci ve Chingwaru, 2010; Chaloupkova, Petrtyl, Varner
ve Kokoska, 2022). Fonksiyonel gıdalar bu bağlamda, tüketicinin sağlıklı ürünlere yönelik beklentisini
karşılamakta ve sektör gün geçtikçe büyümektedir.
Fonksiyonel gıdaların tüketiminin faydalarına ilişkin artan farkındalık, biyoaktif bileşiklerin
kullanılması yoluyla yeni gıda ürünlerinin geliştirilmesine gebe olmuştur. Bitkisel esansiyel yağlar,
fonksiyonel gıdaların özelliklerini artırmak için zenginleştirilmesinde kullanılan en popüler bileşenler
arasındadır (Ruiz, Ortiz ve Segura, 2017). Katı ve sıvı yağların önemi, gıdalara kazandırdıkları
fonksiyonel özelliklerden kaynaklanmaktadır. Bu onların kimyasal doğasının ve yapısal özelliklerinin
bir sonucudur. Canlı hücrelerin yapı ve işlevinin yapı taşında yer alan biyolojik olarak gerekli
bileşiklerdir. Kimyasal olarak lipitler, gliserol ve yağ asitlerinin esterleri veya yağ asitlerinin
trigliseritleridir (Chow, 2007; Sikorski ve Kalakowska, 2010). Örneğin, omega-3 ve omega-6 yağ asitleri,
sağlığın arttırılması için çok önemli olmalarına karşın insan vücudunda üretilemediği için dışarıdan alım
oldukça kritik hale gelmektedir. Dolayısıyla fonsiyonel gıdaların geliştirilmesinde de bir örnek olarak
bir omega-3 esansiyel yağ asidi barındıran, ceviz, kenevir, kanola yağı ve soya fasulyesi (Giacometti,
Kovacevic ve Putnik, 2018) formülasyonuna dahil edilebilir.
Uçucu yağlar, esansiyel yağ asitleri içermesinin yanı sıra, yapılarında E vitamini gibi antioksidan
bileşiklerin varlığına atfedilen antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahiptir (Aluyor ve Ori-Jesu, 2008).
Antioksidan aktivite yağın tipine bağlıdır, örneğin ayçiçeği, zeytin, üzüm çekirdeği ve argan yağları,
yüksek miktarda antioksidan bileşikler içermektedir (Ruiz vd., 2017). Ayrıca, beyin bozulmasının
önlenmesinde etkili olan K vitamini, fosfatidilkolin ve fosfatidilserinler bazı yağlarda bulunmaktadır
(Celia, ve diğerleri, 2013). Çiçeklerden elde edilen uçucu yağlar da doğal antimikrobiyal gruplarından
biridir (Giacometti vd. 2018). Bu sebeplerden dolayı esansiyel yağlar, gıdaların raf ömrünü artırmak
için gıda endüstrisinde doğal antimikrobiyaller olarak yaygın olarak kullanılmaktadır (Pan, Wang, Wen,
Wang, Xu, Dang ve Zhang, 2020).
İşlenmiş gıdalar ve paketlenmiş fonksiyonel besinlerde, taşıma sorunları, sıcaklık ve oksijen gibi
çevresel streslere karşı savunmasızlık, kontrolsüz salınım, zayıf çözünürlük, istenmeyen duyusal etkiler,
düşük biyo-erişilebilirlik ve biyo-yararlanım gibi birçok önemli sınırlanma tehlikesi bulunmaktadır
(Upadhyay, Upadyaya, Kallanoor ve Venkitanarayanan, 2014). Bu faktörler, fonksiyonel gıdaların
üretiminde ve kullanımlarında özelliklerini önemli ölçüde azaltmaktadır. Bu neden dolayı yağların gıda
formülasyonunda kullanılması, tehlikeli koşullara karşı koruma, çözünürlüklerini ve biyoyararlanımlarını
iyileştirme, kontrollü salınımını arttırma, hava ile teması kesme, gıdaların diğer bileşenleri ve istenmeyen
aroma ile etkileşimlerini önleme dahil olmak üzere birçok avantaj sağlayabilmektedir (Upadhyay vd.
2014; Huang, Mei, Chen ve Wang, 2020; Topuz ve Uyar; 2020)
Bu derleme, foksiyonel gıda üretiminde ve tasarlanması sürecinde kullanılan veya değerlendirilen
bitkisel bazlı yağlar üzerine yapılmış çalışmaları bir araya getirme ve sunmayı amaçlamaktadır.
Böylelikle sağlıklı beslenmede yağların olumlu etkileri sıralanacaktır.
744
BULGULAR
Keten Tohumu Yağı; Keten tohumu yağı ile zenginleştirilmiş tam buğday ekmeklerde omega-3
yüzdesinde bir artış olduğu tespit edilmiştir. Keten tohum yağı katkı maddesinin yapılandırılmış
süspansiyonunun eklenmesinin yapı tahribatını azalttığı ve plastisiteyi arttırdığı kanıtlanmıştır. Keten
tohumu yağı ile güçlendirilmiş fonksiyonel ekmeğin, insan sağlığı performansını artırmak ve yaşamı
tehdit eden hastalıklardan korunmak için kullanılabilir olduğu söylenmektedir. Keten tohumu yağı daha
yüksek bir konsantrasyonda stabilize edilebilir ve diyet veganlarda ve balıksız et yiyenlerde ω − 3 yağ
asitlerinin besin gereksinimlerini karşılamak için sütte güçlendirici bir ajan olarak kullanılabilmektedir.
Domuz yağının keten tohumu yağı ile kısmen değiştirilmesinin aterosklerozu önemli ölçüde
iyileştirdiğini ve ayrıca lipid anormalliklerini, oksidatif stresi ve iltihabı iyileştirdiğini göstermektedir
(Aguiar, Boroski, Monterio, Souza ve Visentainer, 2011; Ivanov, Rashevskya ve Makhonina, 2011;
Kairam, Kandı ve Sharma, 2021).
Badem Yağı; Sıçanlara badem yağı ile yapılan ön tedavi, hepatik süperoksit dismutaz, katalaz
ve glutatyon peroksidaz seviyelerini belirgin şekilde arttırmıştır. Malondialdehit seviyesini
düşürmüştür. Badem yağının güçlü hepatoprotektif etkilere sahip olduğunu ve karaciğer hasarının tedavisi
ve önlenmesi için fonksiyonel bir gıda olarak geliştirilebileceğini göstermiştir. Yüksek oranda badem
yağı içeriğine sahip harmanlanmış yağlarda PUFA’ların/SFA’ların oranlarının düştüğü ve karışımların
saf ceviz yağından daha yüksek seviyelerde tokoferol, fitosterol ve skualen içerdiği bulunmuştur (Jia,
Zhang, Zhang, Wang, Yuan, Wang ve Zhao, 2011; Pan, Wang, Wen, Wang, Xu, Dang ve Zhang, 2020).
Kenef Tohum Yağı; Kenaf, yüksek lif içeriğiyle, tıbbi kullanımı ve fonksiyonel gıda olarak
değerlendirilebilmektedir. Kenaf tohumu yağı çoğunlukla doymamış yağ asitlerinden oluşur ve
başlıcaları palmitik, oleik ve linoleiktir. Ayrıca fenoller, saponinler, tanenler ve alkaloidler gibi çeşitli
biyoaktif bileşenler içermektedir. Çalışmalar kenef tohum yağının yemeklik ve fonksiyonel gıdada
kullanımına uygun olduğunu tespit etmiştir (Mohamed ve Hamama, 1995; Jessie, Tan, Long ve Nyam,
2013; Dhar, Kar, Ojha, Pandey ve Mitra, 2015; Chew, Tan ve Nyam, 2017; Chew, Tan, Tan ve Nyam,
2020).
Chia Tohumu Yağı; Chia yağı, başta α-linolenik asit olmak üzere çok yüksek çoklu doymamış yağ
asitleri içeriğine sahiptir. Bu özellik, bu yağın sağlığa yararlı özelliklere sahip olmasını sağlamaktadır.
Tokluk indeksini artırmaya, kardiyovasküler hastalıkları, inflamatuar ve sinir sistemi bozukluklarını ve
diyabeti önlemeye yardımcı olmaktadır. İnsan tüketimine yönelik kanatlı hayvanlarda chia kullanımının
yanı sıra tek başına hayvan beslenmesinde de kullanılmıştır. Chia tohumu yağı dışında, etlik piliç
yemlerinde keten tohumu gibi başka tahıl yağları kullanılarak yapılan çalışmalar da etlik piliç etinde yağ
asidi kalite seviyesinin artmasına neden olmuştur. İnsan beslenmesi için beslenen hayvanlarda (domuz
ve tavvşan) chia tohumu yağı aroma ve lezzetinde de önemli bir artışa neden olmuştur. Bu nedenle, balık
ve diğer tohum yağları için iyi bir PUFA ikame kaynağıdır. Ayrıca, deniz kaynaklarından elde edilen tat
ve koku gibi atipik organoleptik özellikler chia’da bulunmamıştır. Başka çalışmalar, serum trigliseritleri
(TG) ve düşük yoğunluklu lipoproteinin (LDL) önemli ölçüde azaldığını, yüksek yoğunluklu lipoprotein
ve ω -3 PUFA düzeylerinin arttığını göstermektedir. Ancak çalışmalar chia tohum yağının çabuk okside
olduğunu tespit etmiştir. Chia yağını koruyucu müdahaleler (örneğin Guardian Chelox ve Origanum
vulgare) fonksiyonel olarak kullanımını destekleyebilir (Ayerza ve Coates, 2001; Ayerza ve Coates,
2007; Fernandez, Vidueiros, Ayerza ve Pallaro, 2008; Munoz, Cobos, Diaz ve Aguilera, 2013; Rodriguez,
Julio, Henning, Diehl ve Tomas, 2019; Dinçoğlu ve Yeşildemir, 2019)
Perilla Yağı; Perilla yağı, yağın toplam yağ asidi içeriğinin %50’sini oluşturan n-3 yağ asidi,
a-linolenik asit (ALA) açısından zengindir. Çeşitli araştırmalar, gıdadaki n-6 ila n-3 yağ asitlerinin
oranının, iltihaplanmayı baskılamak veya kardiyovasküler sağlığı iyileştirmek gibi n-3 yağ asitlerinin
sağlık yararlarını en üst düzeye çıkarmak için önemli olduğunu göstermiştir. Perilla yağı bu nedenle
n-6/n-3 oranlarını değiştirmenin bir yolu olarak sadece yaygın gıdalara bir katkı maddesi olarak dikkat
çekmektedir (Kim, Kim, Lee, Chung ve Ko, 2002; Wijendran ve Hayes, 2004; Lee, Jung, Oh, Choi ve
745
Nam, 2011; Çiftçi, Przybylski ve Rudzinska, 2012; Baker, Miles, Burdge, Yaqoob ve Calder, 2016;
Ahmed ve Tavaszi-Sarosi, 2019; Hu, Xie, Zhang, Li ve Qi, 2020).
Tarçın Esansiyel Yağı; Tarçın yağının antimikrobiyal, antioksidan ve anti kanserojen etkisinin
olduğu çalışmalarca belirtilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre tarçın esansiyel yağı (EO), Escherichia
coli ve Staphylococcus kullanan model sistemlerde gıda kaynaklı bozulma ve patojen bakterilere karşı
etkili antibakteriyel aktivite sergilemiştir. Yağ ve toplam fenolik bileşikler sırasıyla tarçının %1.3 ve 5.77
mg/g’ını oluşturmuştur. Sinnamaldehitin izole edilmiş yağda baskın bileşen olduğu görülmektedir. Bu
nedenle, tarçın esansiyel yağında bulunan farklı kimyasal bileşenler nedeniyle, güçlü bir fonksiyonel
bir gıda olarak değerlendirilmesinin mümkündür (Burt, 2004; Wang ve Yang, 2009; Tajkarimi, İbrahim
ve Cliver, 2010; Kamaliroosta, Gharachorloo ve Kamaliroosta, 2012; Li, Kong ve Wu, 2013; Todd,
Friedman, Patel, Jaroni ve Ravishankar, 2013; Zhang, Zhang, Fang, Liu, 2017)
Kayısı Çekirdeği Yağı; Beyaz kayısı yağının birçok yağ asitinden daha yüksek antimikrobiyal
miktarı tespit edilmiştir. Gözlenen biyolojik aktiviteler, yağın gıda endüstrisinde ve eczacılıkta kullanım
için iyi bir potansiyele sahip olduğunu göstermiştir (Tian, Zhang, Zhan ve Tian, 2011).
Kişniş Esansiyel Yağı; Kişnişin esansiyel yağının güçlü bir linalol bileşimi olduğu belirlenmiştir.
Kişniş yağı, gıda koruyucu olarak veya gıda işleme ortamında listeria monocytogenes’in kontrolü
için potansiyel uygulamalara sahip güçlü bir antilisteryal bitki özü olarak nitelendirilmektedir. Kişniş
esansiyel yağı olarak güçlü bir antibakteriyel, antifungal ve anti-oksidatif aktivitelere sahip ve bu nedenle
gıdaların bozulmalarını önleyerek raf ömrünün korunmasında önemli bir işlev sergileyebilecektir
(Delaquis, Stanich, Girard ve Mazza, 2002; Delaquis ve Stanich, 2004; Burdock ve Carabin, 2009;
Bhuiyan, Begum, Sultana, 2009; Silva, Ferreira, Queiroz ve Domingues, 2009).
Kekik Esansiyel Yağı; Kekik yağında, karvakrol, timol, γ-terpinen, p-Simen bileşimlerinin oldukça
yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu kekik esansiyel yağının antimikrobiyal ve antioksidan aktivitesini
ve bir gıda katkı maddesi olarak potansiyelini göstermektedir (Lambert, Skandamis, Coote ve Nychas,
2001; Demetzos, Perdetzoglou ve Tan, 2001; Kulisic, Radonic ve Milos, 2004; Rodriuez-Garcia, Silva-
Espinoza, Ortega-Ramirez, Leyva, Siddiqui, Ayala-Zavala, 2016; Cui Zhang, Li ve Lin, 2019)
Biberiye Esansiyel Yağı; Biberiye yağının içerik olarak α-pinene, Bornyl acetate, Camphor, cineole
bileşenlerinin güçlü olduğu görülmüştür. Biberiye esansiyel yağı, antioksidan ve antimikrobiyal
aktiviteleri nedeniyle gıda endüstrisinde zaten koruyucu olarak kullanılmaktadır, ancak ek sağlık yararları
olduğu gösterilmiştir. Fonksiyonel gıda üretiminde de kullanılabilecek güçlü bir bileşen olabilmektedir
(Boutekedjiret, Bentahar, Belabbes ve Bessiere, 2003; Presti, Ragusa, Trozzi, Dugo, Visinoni, Fazio
ve Mondello, 2005; Jiang, Wu, Fu, Wang, Lou, Zhao ve Liu, 2011; Raskovic, Milanovic, Pavlovic,
Cebovic, Vukmirovic ve Mikov, 2014; Turasan, Sahin ve Sumnu, 2015).
Adaçayı Yağı; Adaçayı esansiyel yağı, bir dizi hastalığın tedavisinde kullanılan ve farklı biyolojik
aktivitelere sahip olabileceği çalışmalarca dile getirilmektedir. Bileşiğinde bulunan okaliptol,
(+)-2-bornanon, α-pinene, borneol, camphene, β-pinen maddelerinin fonksiyonel gıda olarak
değerlendirilebileceği üzerinde güçlü bulgular bulunmaktadır (Baratta, Dorman, Deans, Biondi ve
Ruberto, 1998; Perry, Anderson, Brennan, Douglas, Heaney, Gimpsey, Smallfield, 1999; Estevez,
Ramirez, Ventanas ve Cava, 2007; Russo, Formisano, Rigano, Senatore, Delfine, Cardile ve Bruno,
2013; El-Hosseiny, Alqurashy ve Sheweita, 2016; Yazgan, 2020)
Hindistancevizi Yağı; Hindistancevizi yağı yapısal olarak orta zincirli yağ asitlerini
barındırmaktadır. Bileşiminde laurik asitin yüksek olduğu görülmektedir. α-Tokoferol maddesinin de
cevizin beyaz kısmında yoğun olduğu görülmektedir. Hindistancevizi yağının yüksek besin değerini
korumak için kurutma yoluyla değil fermente yöntemlerle yağının çıkarılmasının yararlı olduğu tespit
edilmiştir. Böylelikle β-karoten-linoleat ağartma yöntemine göre en yüksek antioksidan aktiviteye
sahip yağ elde edilebilmektedir. Hindistancevizi yağı hali hazırda gıda endüstrisinde kullanılmaktadır.
Ancak yeni teknik ve yöntemlerin geliştirilmesiyle daha iyi hale getirilebilmektedir. Sağlık açısından
746
bakıldığında, antioksidan potansiyeline sahip olmasıyla fonksiyonel gıda üretiminde kullanımı

sağlanabilmektedir (Dia, Garcia, Mabesa ve Mendoza, 2005; Canapi, Agustin, Moro, Pedrosa,
Bendano, 2005; Man ve Manaf, 2006; Marina, Nazimah ve Amin, 2009; Widianingrum, Noviandi ve
Salasia, 2019).
Lavanta Yağı; Lavanta yağı için yapılan çalışmalar antibakteriyel, antifungal, gaz giderici (düz
kas gevşetici), yatıştırıcı, antidepresif durumlara karşı etkili olduğu dile getirilmektedir. Yağın, bilinen
antimikrobiyal etkilerine ek olarak, geleneksel olarak yatıştırıcı, gaz giderici, anti-depresif ve inflamatuar
özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu onun fonksiyonel gıda üretiminde kullanılabileceği fikrini
güçlendirmektedir (Cavanagh ve Wilkinson, 2002; Hui, He, Huan, XiaoLan ve AiGuo, 2010; Vikillan,
Atarha, Bekgradi ve Chaman, 2011; Sasannejad, Saeedi, Shoeibi, Gorji, Abbasi ve Foroughipour, 2012;
Zhelijazkov, Cantrell, Astatkie ve Jeliazkova, 2013; Silva, Luft, Donadio ve Oliveira, 2015).
SONUÇ
Bu çalışma fonksiyonel gıda üretim/ tasarımında çeşitli bitki ve baharat yağlarının işlev ve
görevleri üzerine yapılan araştırmaları derlemeyi amaçlamaktadır. Toplumda gıda güvensizliği oranları
artmaktadır. Obezite ve gizli açlık sorunu dünyanpın çözüme kovuşturamadığı yegâne bir sorun olarak
karşımıza durmaktadır. Bununla birlikte insanların bilinçlenmesi, gıdayı salt karın doyurma eyleminden,
sağlığı geliştirici bir rol oynadığına dair düşünceler güçlenmektedir.
Üreticiler, halk sağlığı ve beslenme uzmanları bu noktada fonksiyonel gıdalara dikkat çekmektedir.
Fonksiyonel gıdalar probiyotikler veya prebiyotikler gibi belirli bir ürünü, normalde içeriğinde
bulunmayan gıdaya eklenerek oluşturulan, zararlı bir bileşeni çıkarılmış, azaltılmış veya faydalı etkileri
olan bir başkası ile değiştirilen yiyecekler veya bileşenlerden birinin doğal olarak zenginleştirilmiş
olduğu yiyecekler olarak tanımlanabilmektedir (Siro, Kapolna ve Lugasi, 2008; Meral, Doğan ve
Kanberoğlu, 2012; Dayısoylu, Gezgiç ve Cingöz, 2014). Dolayısıyla fonksiyonel gıda üretimi ihtiyaçlar
göz önüne alınarak oldukça geniş bir yelpazede ürün geliştirilebilmektedir.
Çeşitli baharat ve otlardan elde edilen yağ asitlerinin fonksiyonel gıda üretimine katkısı anlaşıldıkça
kullanımında artışlar yaşanmaktadır. Çeşitli yağların kullanımı, içeriğini oluşturan bileşkelerin çeşitli
hastalıkları koruyucu ve tedavisine ek katkılar sağlayabileceği akademik çalışmalarca dile getirilmiştir.
Tip-2 diyebet tedavisinde a-amilazın enzim aktivitesinin önemli bir oynayabileceği vurgulanmıştır
(Kravitz, Schmeidler ve Beeri, 2013; Byman, Schultz, Netherlands, 2018). Ayrıca esansiyel yağların
tüketimi insülin seviyesini düzenlemektedir. Ayrıca yağ asitleri beyin gelişimi gibi insan sağlığının
korunmasına dair önemli işlevleri bulunmaktadır. Ayrıca derlenen tüm yağların güçlü bir antioksidan,
antitoksik, antimikrobiyal olduğu çalışmalarda dile getirilmiştir. Anti-depresif ve sakinleştirici
yönlerinin de bulunduğu dile getirilmektedir. Son olarak gıda üretiminde yağların kullanımı salt insan
sağlığına olumları katkıları değil aynı zamanda bulunduğu gıda maddelerini de korucuyu bir yöne sahip
olduğundan gerekli olduğu vurgulanmalıdır.
Bu derlemenin çıkardığı çeşitli sonuçlar bulunmaktadır, Çiçek ve baharatlardan elde edilen yağların
çıkarılmasında yağ kalitesinin kaybolmaması açısından yüksek ısılara çıkarılmadan presleme, soğuk
sıkım ve fermente yollarla yağ çıkarılımı yapılmalıdır. Bu yağ kalitesi açısından önemlidir. Ayrıca
fonksiyonel gıda gelişimi sırasında yağların pişirilmeden kullanımı önerilebilir. Derlenen tüm yağların
ortak özelliği antibaktariyel işlevinin güçlü olmasıdır. Ancak bu, yağların yukarıda aktarılan yararları
tek başına karşılama potansiyeline sahip olduğu anlamına gelmemektedir. Dolayısıyla bu yağlar çeşitli
kombinasyonlarla kullanılması önerilmektedir. Araştırmada dikkat çeken yağlar göz önüne alındığında;
lavanta, biberiye, chia yağlarının birlikte kullanılması ve hindistiyancevizi yağını koruyucu madde
olarak kullanılabileceği önerilmektedir. Ancak yağların birlikte kullanımının duyusal ve fonksiyonel
özelliklerini anlamak için çok daha fazla araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Son olarak bu tip yağların
kullanımı, sürdürülebilir bir doğa ve yaşam için de katkı sağlayacağı tekrar hatırlatılmalıdır.
747
KAYNAKÇA
Agatonovic-Kustrin, S., Kustrin, E. ve Morton, D. W. (2019). Essential oils and functional herbs for healthy aging.
Neural regeneration research, 441-445.
Aguiar, A. C., Boroski, M., Monteiro, A. R., De Souza, N. E. ve Visentainer, J. V. (2011). Enrichment of whole
wheat flaxseed bread with flaxseed oil. Journal of Food Processing and Preservation, 605-609.
Ahmed, H. M., Tavaszi-Sarosi, S. (2019). Identification and quantification of essential oil content and composi-
tion, total polyphenols and antioxidant capacity of Perilla frutescens (L.) Britt. Food chemistry, 730-738.
Aluyor, E. O., Ori-Jesu, M. (2008). The use of antioxidants in vegetable oils–A review. African Journal of Biote-
chnology, 4836-4842.
Antruejo, A., Azcona, J. O., Garcia, P. T., Gallinger, C., Rosmini, M., Ayerza, R., Perez, C. D. (2011). Omega-3
enriched egg production: the effect of α-linolenic ω-3 fatty acid sources on laying hen performance and
yolk lipid content and fatty acid composition. British poultry science, 750-760.
Ayerza Jr, R., Coates, W. (2007). Effect of dietary α-linolenic fatty acid derived from chia when fed as ground
seed, whole seed and oil on lipid content and fatty acid composition of rat plasma. Annals of Nutrition and
Metabolism, 27-34.
Ayerza, R., Coates, W. (2001). Omega-3 enriched eggs: the influence of dietary α-linolenic fatty acid source on egg
production and composition. Canadian Journal of Animal Science, 355-362.
Baker, E. J., Miles, E. A., Burdge, G. C., Yaqoob, P., Calder, P. C. (2016). Metabolism and functional effects of
plant-derived omega-3 fatty acids in humans. Progress in lipid research, 30-56.
Baratta, M. T., Dorman, H. D., Deans, S. G., Biondi, D. M., Ruberto, G. (1998). Chemical composition, antimic-
robial and antioxidative activity of laurel, sage, rosemary, oregano and coriander essential oils. Journal of
Essential Oil Research, 618-627.
Bhuiyan, M. N., Begum, J., Sultana, M. (2009). Chemical composition of leaf and seed essential oil of Coriand-
rum sativum L. from Bangladesh. Bangladesh Journal of Pharmacology, 150-153.
Bigliardi, B., Galati, F. (2013). Innovation trends in the food industry: The case of functional foods. Trends in Food
Science & Technology, 118-129.
Boutekedjiret, C., Bentahar, F., Belabbes, R., Bessiere, J. M. (2003). Extraction of rosemary essential oil by steam
distillation and hydrodistillation. Flavour and Fragrance Journal, 481-484.
Burdock, G. A., Carabin, I. G. (2009). afety assessment of coriander (Coriandrum sativum L.) essential oil as a
food ingredient. Food and Chemical Toxicology, 22-34.
Burt, S. (2004). Essential oils: their antibacterial properties and potential applications in foods—a review. Interna-
tional journal of food microbiology, 223-253.
Byman, E., Schultz, N., Netherlands, F. W. (2018). Brain alpha‐amylase: a novel energy regulator important in
Alzheimer disease? Brain Patholog, 920-932.
Canapi, E. C., Agustin, Y. T., Moro, E. A., Pedrosa Jr, E., Bendaño, M. L. (2005). Coconut oil. Bailey’s industrial
oil and fat products, 231-242.
Cavanagh, H. M., & Wilkinson, J. M. (2002). Biological activities of lavender essential oil. Phytotherapy research,
301-308.
Celia, C., Trapasso, E., Locatelli, M., Navarra, M., Ventura, C. A., Wolfram, J., Paolino, D. (2013). Anticancer
activity of liposomal bergamot essential oil (BEO) on human neuroblastoma cells. Colloids and Surfaces
B: Biointerfaces, 548-553.
Cencic, A., Chingwaru, W. (2010). The role of functional foods, nutraceuticals, and food supplements in intestinal
health. Nutrients, 611-625.
Chaloupkova, P., Petrtyl, M., Verner, V., Kokoska, L. (2022). Dietary supplements versus functional foods: consu-
mers’ attitudes to their consumption. British Food Journal, 3853-3868.
748
Cheng, W. Y., Akanda, J. M., Nyam, K. L. (2016). Kenaf seed oil: A potential new source of edible oil. Trends in
Food Science & Technology, 57-65.
Chew, S. C., Tan, C. P., Nyam, K. L. (2017). Application of response surface methodology for optimizing the
deodorization parameters in chemical refining of kenaf seed oil. Separation and Purification Technology,
144-151.
Chew, S. C., Tan, C. P., Nyam, K. L. (2017). Application of response surface methodology for optimizing the
deodorization parameters in chemical refining of kenaf seed oil. Separation and Purification Technology,
144-151.
Chew, S. C., Tan, C. P., Long, K., Nyam, K. L. (2016). Effect of chemical refining on the quality of kenaf (Hibiscus
cannabinus) seed oil. Industrial Crops and Products, 59-65.
Chew, S. C., Tan, C. P., Tan, C. H., Nyam, K. L. (2020). In-vitro bioaccessibility of spray dried refined kenaf
(Hibiscus cannabinus) seed oil applied in coffee drink. Journal of food science and technology, 2507-2515.
Chow, C. K. (2007). Fatty acids in foods and their health implications. Boca Raton: CRC Press.
Ciftci, O. N., Przybylski, R., Rudzińska, M. (2012). Lipid components of flax, perilla, and chia seeds. European
Journal of Lipid Science and Technology, 794-800.
Cui, H., Zhang, C., Li, C., Lin, L. (2019). Antibacterial mechanism of oregano essential oil. Industrial Crops and
Products, 111498.
Dayısoylu, K. S., Gezginç, Y., Cingöz, A. (2014). Fonksiyonel gıda mı, fonksiyonel bileşen mi? Gıdalarda fonk-
siyonellik. Gıda, 57-62.
Delaquis, P. J., Stanich, K. (2004). Antilisterial properties of cilantro essential oil. Journal of essential oil research,
409-414.
Delaquis, P. J., Stanich, K., Girard, B., Mazza, G. (2002). Antimicrobial activity of individual and mixed fractions
of dill, cilantro, coriander and eucalyptus essential oils. International journal of food microbiology, 101-109.
Demetzos, C., Perdetzoglou, D. K., Tan, K. (2001). Composition and antimicrobial studies of the oils of Origanum
calcaratum Juss. and O. scabrum Boiss. et Heldr. from Greece. Journal of Essential Oil Research, 460-462.
Dhar, P., Kar, C. S., Ojha, D., Pandey, S. K., Mitra, J. (2015). Chemistry, phytotechnology, pharmacology and
nutraceutical functions of kenaf (Hibiscus cannabinus L.) and roselle (Hibiscus sabdariffa L.) seed oil: An
overview. Industrial Crops and Products, 323-332.
Dia, V. P., Garcia, V. V., Mabesa, R. C., Tecson-Mendoza, E. M. (2005). Comparative physicochemical charac-
teristics of virgin coconut oil produced by different methods. Philippine Agricultural Scientist, 462-475.
Dinçoğlu, A. H., Yeşildemir, Ö. (2019). A renewable source as a functional food: Chia seed. Current Nutrition &
Food Science, 327-337.
Dong, S., Liu, G. Z. (2013). Formation of polychlorinated naphthalenes during the heating of cooking oil in the
presence of high amounts of sucralose. Food Control, 1-5.
El-Hosseiny, L. S., Alqurashy, N. N., Sheweita, S. (2016). Oxidative stress alleviation by sage essential oil in co-a-
moxiclav induced hepatotoxicity in rats. International journal of biomedical science, 71-78.
Estevez, M., Ramírez, R., Ventanas, S., Cava, R. (2007). Sage and rosemary essential oils versus BHT for the in-
hibition of lipid oxidative reactions in liver pâté. LWT-Food Science and Technology, 58-65.
Fernandez, I., Vidueiros, S. M., Ayerza, R. C., Pallaro, A. (2008). Impact of chia (Salvia hispanica L.(on the im-
mune system: preliminary study. Proceedings of the Nutrition Society, 67(OCE1).
Fitzgerald, C., Gallagher, E., Tasdemir, D., Hayes, M. (2011). Heart health peptides from macroalgae and their
potential use in functional foods. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 6829-6836.
Gautam, M., Agrawal, M. (2017). Influence of metals on essential oil content and composition of lemongrass (Cy-
mbopogon citratus (DC) Stapf.) grown under different levels of red mud in sewage sludge amended soil.
Chemosphere, 315-322.
749
Giacometti, J., Kovačević, D. B., Putnik, P., Gabrić, D. B., Jambrak, A. R. (2018). Extraction of bioactive com-
pounds and essential oils from mediterranean herbs by conventional and green innovative techniques: A
review. Food research international, 245-262.
Goyal, A., Sharma, V., Sihag, M. K., Tomar, S. K., Arora, S., Sabikhi, L., Singh, A. K. (2015). Development and
physico-chemical characterization of microencapsulated flaxseed oil powder: A functional ingredient for
omega-3 fortification. Powder Technology, 527-537.
Han, H., Qiu, F., Z. H., Tang, H., Li, X., Shi, D. (2018). Dietary flaxseed oil improved western-type diet-induced
atherosclerosis in apolipoprotein-E knockout mice. Journal of Functional Foods, 417-425.
Han, J. W., Ruiz‐Garcia, L., Qian, J. P., Yang, X. T. (2018). Food packaging: A comprehensive review and future
trends. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 860-877.
Hardy, G. (2000). Nutraceuticals and functional foods: introduction and meaning. Nutrition, 688-689.
Hu, M., Xie, F., Zhang, S., Li, Y., Qi, B. (2020). Homogenization pressure and soybean protein concentration im-
pact the stability of perilla oil nanoemulsions. Hydrocolloids, 101, 105575.
Huang, Y., Mei, L., Chen, X., Wang, Q. (2018). Recent developments in food packaging based on nanomaterials.
Nanomaterials, 10: 830.
Hui, L., He, L., Huan, L., XiaoLan, L., AiGuo, Z. (2010). Chemical composition of lavender essential oil and its
antioxidant activity and inhibition against rhinitis-related bacteria. African Journal of Microbiology Rese-
arch, 309-313.
Hyldgaard, M., Mygind, T., Meyer, R. L. (2012). Essential oils in food preservation: mode of action, synergies, and
interactions with food matrix components. Frontiers in Microbiology, 3:12.
Ivanov, S., Rashevskaya, T., Makhonina, M. (2011). Flaxseed additive application in dairy products production.
Procedia Food Science, 275-280.
Jessie, L. Y., Tan, C. P., Long, K., Nyam, K. L. (2013). Effect of accelerated storage on microencapsulated kenaf
seed oil. Journal of the American Oil Chemists’ Society, 1023-1029.
Jia, X. Y., Zhang, Q. A., Zhang, Z. Q., Wang, Y., Yuan, J. F., Wang, H. Y., Zhao, D. (2011). Hepatoprotective effects
of almond oil against carbon tetrachloride induced liver injury in rats. Food chemistry, 673-678.
Jiang, Y., Wu, N., Fu, Y. J., Wang, W., Luo, M., Zhao, C. J., Liu, X. L. (2011). Chemical composition and antimic-
robial activity of the essential oil of rosemary. Environmental toxicology and pharmacology, 63-68.
Kairam, N., Kandi, S., Sharma, M. (2021). Development of functional bread with flaxseed oil and garlic oil hybrid
microcapsules. LWT, 136, 110300.
Kamaliroosta, L., Gharachorloo, M., Kamaliroosta, Z. (2012). Extraction of cinnamon essential oil and identifica-
tion of its chemical compounds. Journal of medicinal plants research, 609-614.
Kim, I. H., Kim, H., Lee, K. T., Chung, S. H., Ko, S. N. (2002). Lipase-catalyzed acidolysis of perilla oil with
caprylic acid to produce structured lipids. Journal of the American Oil Chemists’ Society, 363-367.
Kravitz, E., Schmeidler, J., Beeri, M. S. (2013). Type 2 diabetes and cognitive compromise: potential roles of dia-
betes-related therapies. Endocrinology and Metabolism Clinics, 489-501.
Kulisic, T., Radonic, A., K. V., Milos, M. (2004). Use of different methods for testing antioxidative activity of
oregano essential oil. Food chemistry, 633-640.
Kulkarni, R. N., Ramesh, S. (1992). Development of lemongrass clones with high oil content through population
improvement. Journal of Essential Oil Research, 181-186.
Lambert, R. J., Skandamis, P. N., Coote, P. J., Nychas, G. J. (2001). A study of the minimum inhibitory concent-
ration and mode of action of oregano essential oil, thymol and carvacrol. Journal of applied microbiology,
453-462.
Lee, M., Jung, C., Oh, K. P., Kim, D., Choi, J., Nam, S. (2011). A new perilla cultivar for edible seed’Dayu’with
high oil content. Korean Journal of Breeding Science, 616-619.
750
Li, Y., Kong, D. X., Wu, H. (2013). nalysis and evaluation of essential oil components of cinnamon barks using
GC–MS and FTIR spectroscopy. Industrial Crops and Products, 269-278.
Lo Presti, M., Ragusa, S., Trozzi, A., Dugo, P., Visinoni, F., Fazio, A., Mondello, L. (2005). A comparison between
different techniques for the isolation of rosemary essential oil. Journal of separation science, 273-280.
Man, Y. B., Manaf, M. A. (2006). Medium-chain triacylglycerols. Nutraceutical science and technology, 27-56.
Mandal, S., Mandal, M. (2015). Coriander (Coriandrum sativum L.) essential oil: Chemistry and biological acti-
vity. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, 421-428.
Marina, A. M., B., C. M., Nazimah, S. A., Amin, I. (2009). Chemical properties of virgin coconut oil. Journal of
the American Oil Chemists’ Society, 301-307.
Mendes, J. F., Norcino, L. B., Martins, H. H., Manrich, A., Otoni, C. G., Carvalho, E. E. (2020). Correlating emul-
sion characteristics with the properties of active starch films loaded with lemongrass essential oil. Food
Hydrocolloids, 105428.
Meral, R., Doğan, İ. S., Kanberoğlu, G. S. (2012). Fonksiyonel gıda bileşeni olarak antioksidanlar. Journal of the
Institute of Science and Technology, 45-50.
Mohamed, A., B. H., Hamama, A., C., W. (1995). Chemical composition of kenaf (Hibiscus cannabinus L.) seed
oil. Industrial crops and products, 157-165.
Muñoz, L. A., Cobos, A., Diaz, O., Aguilera, J. M. (2013). Chia seed (Salvia hispanica): an ancient grain and a new
functional food. Food reviews international, 394-408.
Naik, M. I., Fomda, B. A., Jaykumar, E., Bhat, J. A. (2010). Antibacterial activity of lemongrass (Cymbopogon cit-
ratus) oil against some selected pathogenic bacterias. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine, 535-538.
Pan, F., Wang, X., Wen, B., Wang, C., Xu, Y., Dang, W., Zhang, M. (2020). Development of walnut oil and almond
oil blends for improvements in nutritional and oxidative stability. Grasas y Aceites, e381-e381.
Perry, N. B., Anderson, R. E., Brennan, N. J., Douglas, M. H., Heaney, A. J., McGimpsey, J. A., Smallfield, B. M.
(1999). Essential oils from Dalmatian sage (Salvia officinalis L.): variations among individuals, plant parts,
seasons, and sites. Journal of agricultural and food chemistry, 2048-2054.
Rašković, A., Milanović, I., Pavlović, N., Ćebović, T., Vukmirović, S., Mikov, M. (2014). Antioxidant activity of
rosemary (Rosmarinus officinalis L.) essential oil and its hepatoprotective potential. BMC complementary
and alternative medicine, 1-9.
Riquelme, N., Herrera, M. L., Matiacevich, S. (2017). Active films based on alginate containing lemongrass essen-
tial oil encapsulated: Effect of process and storage conditions. Food and Bioproducts Processing, 94-103.
Rodriguez, E. S., Julio, L. M., Henning, C., Diehl, B. W., Tomás, M. C., & Ixtaina, V. Y. (2019). Effect of natural
antioxidants on the physicochemical properties and stability of freeze‐dried microencapsulated chia seed
oil. Journal of the Science of Food and Agriculture, 1682-1690.
Rodriguez-Garcia, I., Silva-Espinoza, B. A., Ortega-Ramirez, L. A., Leyva, J. M., Siddiqui, M. W., C.-V. M., &
Ayala-Zavala, J. F. (2016). Oregano essential oil as an antimicrobial and antioxidant additive in food prod-
ucts. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 1717-1727.
Ruiz, J. C., Ortiz, E. D., & Segura, M. R. (2017). Encapsulation of vegetable oils as source of omega-3 fatty acids
for enriched functional foods. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 1423-1434.
Russo, A., Formisano, C., Rigano, D., Senatore, F., Delfine, S., Cardile, V., & Bruno, M. (2013). Chemical com-
position and anticancer activity of essential oils of Mediterranean sage (Salvia officinalis L.) grown in
different environmental conditions. Food and Chemical Toxicology, 42-47.
Sasannejad, P., Saeedi, M., Shoeibi, A., Gorji, A., Abbasi, M., & Foroughipour, M. (2012). Lavender essential oil
in the treatment of migraine headache: a placebo-controlled clinical trial. European neurology, 288-291.
Sikorski, Z. Z., & Kolakowska, A. (2010). Chemical and functional properties of food lipids. Boca Raton: CRC
press.
751
Silva, F., Ferreira, S., Queiroz, J. A., & Domingues, F. C. (2011). Coriander (Coriandrum sativum L.) essential oil:
its antibacterial activity and mode of action evaluated by flow cytometry. Journal of medical microbiology,
1479-1486.
Silva, G. L., Luft, C. L., Donadio, M. V., & Oliveira, J. R. (2015). Antioxidant, analgesic and anti-inflammatory
effects of lavender essential oil. Anais da Academia Brasileira de Ciências, 1397-1408.
Siró, I., Kápolna, E., Kápolna, B., & Lugasi, A. (2008). Functional food. Product development, marketing and
consumer acceptance—A review. Appetite, 456-467.
Tajkarimi, M. M., Ibrahim, S. A., & Cliver, D. O. (2010). Antimicrobial herb and spice compounds in food. Food
control, 1199-1218.
Tavakoli, J., Hashemi, S. M., & Mousavi Khaneghah, A. B. (2018). Improving the frying performance and oxida-
tive stability of refined soybean oil by tocotrienol‐rich unsaponifiable matters of Kolkhoung. Journal of the
American Oil Chemists’ Society, 619-628.
Thompson, A. K., & Moughan, P. J. (2008). Innovation in the foods industry: Functional foods. Innovation, 61-73.
Tian, H., Zhang, H., Zhan, P., & Tian, F. (2011). Composition and antioxidant and antimicrobial activities of white
apricot almond (Amygdalus communis L.) oil. European Journal of Lipid Science and Technology, 1138-
1144.
Todd, J., Friedman, M., Patel, J., Jaroni, D., & Ravishankar, S. (2013). The antimicrobial effects of cinnamon leaf
oil against multi-drug resistant Salmonella Newport on organic leafy greens. International journal of food
microbiology, 193-199.
Topuz, F., & Uyar, T. (2020). Antioxidant, antibacterial and antifungal electrospun nanofibers for food packaging
applications. Food Research International, 108927.
Turasan, H., Sahin, S., & Sumnu, G. (2015). Encapsulation of rosemary essential oil. LWT-Food Science and
Technology, 112-119.
Upadhyay, A., Upadhyaya, I., Kollanoor-Johny, A., & Venkitanarayanan, K. (2014). Combating pathogenic mi-
croorganisms using plant-derived antimicrobials: a minireview of the mechanistic basis. BioMed research
international, 264-278.
Vakilian, K., Atarha, M., Bekhradi, R., & Chaman, R. (2011). Healing advantages of lavender essential oil during
episiotomy recovery: a clinical trial. Complementary therapies in clinical practice, 50-53.
Verallo-Rowell, V. M., Katalbas, S. S., & Pangasinan, J. P. (2016). Natural (mineral, vegetable, coconut, essential)
oils and contact dermatitis. Current allergy and asthma reports,, 1-11.
Wang, R., & Yang, B. (2009). Extraction of essential oils from five cinnamon leaves and identification of their
volatile compound compositions. Innovative Food Science & Emerging Technologies, 289-292.
Warin, M. (2003). Miasmatic calories and saturating fats: fear of contamination in anorexia. Culture, Medicine and
Psychiatry,, 77-93.
Widianingrum, D. C., Noviandi, C. T., & Salasia, S. I. (2019). Antibacterial and immunomodulator activities of
virgin coconut oil (VCO) against Staphylococcus aureus. Heliyon, e02612.
Wijendran, V., & Hayes, K. C. (2004). Dietary n-6 and n-3 fatty acid balance and cardiovascular health. Annu.
Rev. Nutr.,, 597-615.
752
CREDIBILITY OF CONSUMER-GENERATED ADS

IN YOUTUBE AND THEIR IMPACT ON FILIPINO
CONSUMERS’ PURCHASE INTENTION
Leonardo F. Cada, Jr.1*, Nathan John A. Tosoc2,

John Renz L. Dacudao3
*1
Far Eastern University, Faculty, Business Administration Department, Manila, Philippines.
2
Far Eastern University, Student, Business Administration Department, Manila, Philippines.
3
Far Eastern University, Student, Business Administration Department, Manila, Philippines.
ABSTRACT
YouTube, largely recognized as the world’s greatest video-sharing network, has seen significant
transformations since its launch in May 2005. As a result of its development, the platform is now used
by the so-called Youtubers who share their day-to-day activities and even help businesses to promote
their products. This study examines the credibility of Consumer-Generated Ads in YouTube by assessing
the responses of the participants who actively use the said platform and to identify if the videos they
watch have something to do on how they decide to buy a product. A virtual focus group discussion
was conducted with a sample size of only 15. The findings indicate that people who watch product
reviews are more likely to affect their buying behavior since most of them are watching it as a way of
evaluating the product they have in mind. Furthermore, participants do not believe that everything in
YouTube is credible as long as it shows deep understanding and formal judgment. This study adds to the
understanding of the factors that might influence how trustworthy a YouTube video is.
Keywords: consumer-generated ads; product reviews; purchase intention.
753
MEASURING CIVIC EDUCATION FOR DEMOCRACY

AND AUTOCRACY: THE CASE STUDY OF POLAND
Joanna RAK1*
*1
Adam Mickiewicz University, Faculty of Political Science and Journalism, Poznań, Poland.
ABSTRACT
In pandemic-ridden Poland, under the guise of crisis management and public health protection, anti-
democratic government unconstitutionally introduced restrictions on political rights and extended the
range of its power competencies. If people had opposed pandemic-induced further democratic erosion,
the pandemic could have become a turning point in Poland. Nevertheless, people did not claim social
change. Informed by a research problem of accounting for the relationships between the quality of civic
education and public support for anti-democratic politicians, this paper aims to propose and test an
analytical tool for measuring media engagement in civic education. The test draws on the source analysis
of news released by the Polish state media during the pandemic. The paper contributes methodologically
to studies on civic education by formulating a tool that applies to identify and trace the dynamics of
state media’s efforts to shape either democratic or autocratic civic knowledge. As such, it may be used
by researchers to monitor current challenges to civic education for democracy. The test contributes
empirically to the studies on the engagement of state media in civic education by uncovering the
characteristics of civic education for autocracy and democracy in pandemic-driven Poland. It extends
our knowledge of the use of Polish state media by the anti-democratic ruling actors to maintain the
stability of the autocratic state structure.
Keywords: civic education, civic knowledge, democracy, authoritarianism, Poland.
754
THE PECULIARITIES OF EFFECTIVE TEACHER

TRAINING ON THE VIRTUAL PLATFORM
Alesa DURGARYAN
Armenian State Pedagogical University after Kh. Abovyan, Phd student, Pedagogy Chair, Yerevan, Armenia
ABSTRACT
The current conditions and the development of technologies allow not only to train face to face,
but also to participate in a number of online trainings all over the world. Awareness of media literacy
and mastery of its tools allow educators to transform and implement the learning process in a different
way. Trainings through media tools in turn contribute to the professional growth of teachers and raise
awareness in the field of media literacy.
Every teacher needs to be continually educated during his/her whole professional path. This can
be achieved by training or by participation in different programs organized by various universities or
educational training centers. Training courses can include separate spheres of learning such as teacher
training, knowledge, acquisition, workshops, all of which are part of the educational program. Each
training has its directions and aims, and they all are unique and specific. Because of the current situation
in the world, online platform training has become more popular. Training is held everywhere, at any time
in any place of the world. Online training can be organized in a short period of time and have gained
more popularity because of their structure and degree of teacher participation. Online training doesn’t
need any effort to move from one place to another place, any kind of time, transport or payment to
participate. Any teacher can participate from any part of the world at any time.
Key words: training, teacher, professional development, virtual platform.
755
PROFESSIONAL ETHIC IN THE PRE-UNIVERSITY

EDUCATION SYSTEM.
Dr. Juljana LAZE

University “Aleksandër Moisiu”, Faculty of Education, Department of Sociology, Durrës, Albania
ABSTRACT
Today many discussions and researches focus on ethics education issues. In the Albanian context,
these reflections are few and have started only in recent years. Nowadays it is required that professions
of education not only have information but also a critical response to it.
This study analyzes the ethics of communication in teaching including the analysis of content. As
an analytical research model consists of facts or information by analyzing and reaching a conclusion.
Analysis of such issues helps to find the impact of the process specified in the professional field of
teachers.
The initial methodology of this study was based on the secondary analysis of the ethics code,
legal acts, reports, and studies. Later it was supplemented with the analysis of 20 semi-structured
interviews administered with new teachers attending teacher training programs at Aleksander Moisiu
University. The interview topics were administered as focus groups who agreed to participate and share
their experiences. During the research, care was taken to complete the basic features of the methods:
objectivity, reliability, precision, systematization, and integrity. Throughout the analysis, there are some
except the qualitative one which is the method and is directly related to the work. To achieve the purpose
of this study some research questions will be investigated:
- If the knowledge of the code of ethics increases, then how much will the success in school and the
quality of education in the country increase?
- Why pedagogical ethics knowledge are important?
- What are the challenges, difficulties, and challenges in the professional ethic of teaching?
- How does the structure of the organization (school) affect the ethical communication processes?
The study shows that the development of external controls such as ethical application and professional
codes of ethics have not achieved perfection, at least in the field of teaching, although in general, the
field of teaching has improved through the establishment of these boundaries. Finally, a proper ethical
communication strategy in education is essential for building a better culture in the institution and the
workplace environment.
Given the complexity of communication ethics, no academic professional is competent to address
these issues alone. Undertaking wider and deeper studies in this field is required to be the focus.
Keywords: communication, professional ethic, education system.
756
1. INTRODUCTION
Communication and ethics are considered to be essential skills in teaching practice. This paper sheds
light on the importance of ethical communication in the teaching profession in pre-university education.
Teachers are agents of change and communication is a vital aspect of bringing about the desired change.
Communication is one of the most widespread, important, and complex groups of behavior. Effective
ethical communication skills are one of the most important components of a teacher’s job. Therefore,
their lack of effective communication skills with ethics can cause unethical behavior thus causing
harmful effects for the actors involved in the teaching process.
There is no doubt that the education system plays a crucial role in the globalized world. Today many
international discussions and researches focus on ethical issues and especially in the field of education.
In the Albanian context, these reflections are few and only started in recent years.
Nowadays, it is required that the teacher, student, or professionals not only have information, but also
a critical reaction to it. Ethical communication is considered to be an essential skill in the professional
practice of educators. Today, ethics has such a place in all areas of life. As Josefová Alena (2016) agreed,
nowadays the study of ethics is also related to issues such as politics, economy, law, technology, culture,
society, multiculturalism, religion, emigration, differences in behavior, people’s attitudes, value systems,
traditions, and customs in family, education, at work, in public and communication. Therefore, ethics in
education has a very possible and effective role. Undoubtedly, ethical education develops empathy and
leads to a more limited way of life.
In this paper, education and the need to communicate ethics in schools will be discussed. In doing so,
it will also discuss why teaching ethics is important in education. But before discussing this issue, it is
necessary to define what communication, ethics, and education are.
As speakers, we have become special when we present other ideas. These unwritten standards of
change in different communication are related to communication (Valesquez, 2002). While “ethical
communication” does not have a clear definition, there are several key concepts that speakers and listeners
must follow when communication occurs. Communication in primary education is characterized by a
multi-dimensional ethic, since we have done with a fair margin of the solution towards students with each
other - others, students and teachers, teachers and love, all this challenge stands as a challenge at the doors
of education. Albania and not only. The catalyst of this change is the figure of the teacher himself.
This study is a summary of the main challenges, problems, and changes in ethical education in
Albania, with a focus on ethical communication in pre-university education. The study focuses on the
following:
- Trying to understand the special role of professional ethics and communication in education.
- Professional education and its importance in creating a sustainable educational and professional
system.
- The introduction of a culture directed by professionals with standardized ethical values in the
education of the twenty-first century in the Albanian educational system would influence the
formation of a positive macro-social environment and the development and consolidation of the
society itself with civic and democratic values.
- Controversial debate on the validity of education, communication, and ethics.
- Analysis of pedagogical issues that regulate the implementation of educational programs
- for professional and school students with a focus on ethics and teaching.
- A critical analysis of the models, evolution, and new directions of the field of university-based
ethics education.
757
2. LITERATURE REVIEW
Professional ethics are at the core of work in the field of education, the profession should articulate
its basic values, ethical principles, and ethical standards. The code of ethics helps the teacher to make
the right decisions in cases of ethical dilemmas during the exercise of their profession and as an agent of
community action. Rommel O. Salvador (2019) argues that moral dilemma discussion can be a teaching
technique for promoting several types of prosocial moral goals. While codes can help teachers directly
and provide guidance in dilemma situations, they must be internalized by teachers to professionalize the
fields. The teacher’s code of ethics provides the model of behavior that society values and requires as
necessary so that the school can realize its social mission, for a democratic society.
Codes of conduct are instruments that formulate positive ethical principles for the profession and
provide specific guidance on the behavior and practices expected of teachers. The Code of Ethics for
Teachers defines these values, principles, and standards to guide professional behavior in the field
of teaching. The code is important for all actors (leaders, students, teachers, parents) in the field of
education, regardless of their professional functions. According to Campbell (2003), these are insufficient
to create, encourage and build the ethical knowledge base that she sees as the instrument of renewed
professionalism in teaching. While the codes can give teachers the right guidance in the dilemma
situation, they must all be internalized by the teachers to professionalize the fields.
Some countries in Europe have a lot of experience in implementing such codes; in other countries codes
of conduct for teachers are still new or have not yet been introduced. Currently, codes of conduct for teachers
exist at the national level in at least 19 countries that are parties to the European Cultural Convention. In
some countries, codes are developed and adopted at the government level, but in many countries, they are
produced by professional bodies of teachers and other educators (Golubeva M., and Kaniņš V., 2018).
According to a study of teachers, teacher trainers and other key stakeholders by the Institute International
Institute of Educational Planning (IIEP), the main features of the successful implementation of a code
of conduct for teachers are as follows: i) Involvement and consultation of all actors.; ii)More active
dissemination, such as consultations with key actors and organization of workshops, possibly through
multiple sources, so that all key groups are aware of the existence and content of the code; iii)Inclusion
of the code in teacher training and its dissemination to existing teachers; iv)Using appropriate sanctions
for teachers who do not respect the code and allowing complaints to be lodged by multiple stakeholders
(head teachers, parents, students, other teachers, and administrative authorities);v)Supporting teachers’
unions can also apply sanctions; vi)Allocation of resources and appropriate legal support to ensure
correct implementation of the code.
Littlejohn (1983) argue that an understanding of the methodological conception of ethical communication
is an important step in becoming a more competent and professional individual. Basore (2008) argues that
in the classroom, ethical communication is important to consider from both the student’s and the teacher’s
perspectives. As a student, the language needs to learn for me, is honesty, evaluation, and questioning
the information. Creating a safe environment and allowing the learner that all lessons are necessary is
not important for them to develop critical skills of finding and evaluating. While, teachers, must strictly
enforce themselves. The teacher is acting to shape and influence what a group is learning and seeing. The
teacher needs to work hard to teach real, unbiased lessons that teach my concepts. In this way, students
are provided with a good ethical model and the right perspectives are exposed. Other authors (Seghedin,
2011) have reflective terms and skills for the connections between the professional consciousness of the
educator and his professional attitude. More than imparting knowledge, teaching is a moral activity, and
teachers are expected to engage in the role of moral agents to improve society. First, the teacher as a moral
person and as a moral professional must uphold ethical principles. The second implied role of the teacher
is to be a moral educator (Campbell, 2010). Inseparable from the concept of moral agency is the concept
of ethics which is the component that the teacher must be to make conceptual and practical connections
between basic moral and ethical values in human choices and structure.
758
The main theoretical models are offered by Dewey (2008) and Furman (2004). The first model
is structural and has been analyzed and synthesized by researchers of the philosophy of education
(Karafillis, 2012), who suggest that the interaction between education and ethics is interwoven through
four main channels: 1. The ethical purpose of the school.; 2. Ethical education is achieved through the
school community. 3. Specific nature of the study program; 4. The psychological perspective of ethical
education and especially of moral ideals must be realized in individuals. While, the second model is
based on content and provides the conceptual frameworks of applied ethics in education, such as Ethics
of care, Ethics of justice, Ethics of criticism, Ethics of the community, and Ethics of the profession.
According to this paradigm, teachers must consider their professional principles, codes, and standards,
and position the “interests of students” first (Shapiro & Stefkovich, 2001). As a whole, professional
ethics can be understood as a standard or code for all people in the direction of their professional life.
According to Lynch (2015), George Marshall’s eight principles of ethical leadership offer a strong
scaffold for administrators who seek guidance on how to implement ethical practices in their schools.
The challenge of education in the 21st century is to define exactly what moral and ethical virtues are
and how they should be measured and applied. What is considered ethical in the educational context?
2.1 Professional ethics in the Albanian context.

Education experts have identified five principles on which the Code of Ethics of the teacher is drawn
up. These principles include; Respect, Service, Justice to others, Demonstrating Honesty, and Building
community. These values and principles are clearly expressed in the Constitution of Albania, in the
legislation on education, and in the basic documents in which the education policy is formulated, such
as the Law on pre-university education, the curriculum framework, and the strategy of pre-university
education and all curricular documents. These values and principles should underline the functioning of
the educational process and the entire community school environment that enables this process.
The Ministry of Education and Science approved the code of Teaching Ethics in the Public and
Private Pre-University Education system in 2012. The goals of the code are: i) To help teachers and other
actors participating in education; ii) To create motivating learning environments; iii) To unify the ethical
standards of education at the national level.
According to the code, all educational institutions have the duty to i) Inform and train all teaching
staff about the principles and goals of their code; ii) Promote activation and commitment to the code of all
education workers (teachers, leaders, students, etc.). iii) To translate ethics into instructions, regulations,
etc. for the activities that must be created to create, in the conditions of their educational environment;
iv) The concrete things for the practical ones of the code of ethics; v) To monitor and advance the code
of using the operation of an ethics commission and active and effective action.
Ethical principles reflected in the code of Albania
Commitment
Personal
Integrity
Honesty
Truth
Transparency
Respect
Trust
Accountability
Social Justice
Governance
Democratic
Education
Quality
Improvement
System
x x x x x x x x x x x x
Resorce: Council of Europe Platform for Ethics, Transparency and Integrity in Education
The ethics and conduct committee, consisting of teachers, parents, and students, operating in the
educational institution (of Law 68/2012, n.33) has to examine the complaints of students, parents, and
employees of the institution, for behavior that is considered inconsistent with the principles of the code
and invites the employee for clarification and counseling
759
MAS has recently approved a Document entitled “Professional standards of directors of preschool
educational institutions”, which contains 1 introductory standard, and 6 professional standards related
and interdependent with each other. Values such as justice, impartiality, non-discrimination, equal
treatment, dignity, etc., and the principles given in the Code of Ethics underlie the management of
the educational institution, as well as the three dimensions of the standard, are: I) Integrity and ethical
behavior; II) Communication; III) Democratic and civic values. But there are still no concrete monitoring
and measurements for these standards. Regular review of the code helps to ensure that the code is kept
up to date and remains relevant in a changing educational environment.
Ethical education in primary and secondary education is covered by the subject of “Citizen Education”.
Although the subject has a high weight of moral and ethical education, it is often perceived as a second
subject which is a curriculum (Keta, 2015). The ethical environment of educational institutions at the
primary and secondary levels speaks of a panorama similar to that of preschool education.
The implementation of different code changes depends on the methods of knowledge and different
methods of the codes and the extent to which they are adapted to what is true and professional teaching.
Factors that determine the impact of the code: (a) the involvement of stakeholders in the response to the
code, (b) the integration of important activities in education, training and the impact on the professional
practice of teachers, (c) the organization of workshops and seminars for teachers. and (d) involvement of
professional bodies for the code. If the codes are to be a reference for compliance, it is important to ensure
that complaints are brought about serious and disciplinary breaches of procedures that are fair and carried out
by professional bodies participating in the profession (Golubeva M., and Kaniņš V., 2018). The educational
system in Albania does not have much training in the work of such codes, being thus still in its early stages.
The educational system in Albania does not have many techniques for the actions of such codes. Their codes
in the degree of their detail, the degree of activities in sanctions, and the extent of the professions involved in
their work, their activities, and their activities. However, most of them do not tend to do a similar set of goals.
Studies show that the code of ethics has influenced the middle of education and students, emphasizing
the need for teachers and all other actors in learning education to adopt those that are focused on students
and focused on learning in teachers. As it was suggested by Rommel O. Salvador(2019) the best practice
of ethics education and improving academic performance requires a complete restructuring of the
technical aspects and principles of pedagogy
Good practice in Albania context: In some schools, teachers organize round-table discussions on
ethical issues, where they discuss the situation related to the actions of the code, where they also come up
with conclusions. Shortcomings that can be addressed in the future of the teaching code and standards:
In the current task of drafting a new education strategy, the ministry is also considering improvements
to existing professional standards; for example, regarding private tutoring given by teachers.
There are special courses on Ethics and communication, as well as Professional Ethics, in the center
responsible for continuing the professional education of teachers, but these courses are optional and
not mandatory. It is also requested that the ethical institutional standards be strengthened, this would
establish suitable conditions for the education of citizens, educational institutions, and teachers,
increasing the growth of trust in the management of educational institutions and improving their
efficiency and transparency. But it would have a positive effect on the development and growth of the
teacher’s authority, which remains a constant challenge of the local education system.
3. METHODOLOGY
3.1. Purpose of the research and Research Questions

This study attempts to analyze the importance of the ethics code in teaching using qualitative content
analysis. It used the analytical research model which consists of using facts or information by analyzing
760
them and reaching a certain conclusion. The analysis of such codes helps to reveal the impact of this
process specifically in the professional field of teaching.
Among the main aspects of the methodological sphere in the database, we list the study of documents
originating from different researchers and organizations that are engaged in the studies of communication
and ethics; researching books and academic articles on these issues; the study of open government
documents; statistical analysis of different countries issued by special statistical organizations.
Special care was taken to fulfill the basic features of the methods: objectivity, reliability, precision,
systematization, and completeness. During this research, several methods were used in addition to the
qualitative one, which is essential and directly related to the paper. The research in support of this report
was conducted with extensive, collected documentation from different sources such as Academic texts;
Case studies developed specifically for this topic; Articles from international and journal publications
based on extensive research databases; Articles from specialized publications for pre-university education;
Interviews with key personalities, academics, and professionals in the field of education; Government
publications from the Ministry of Education and other educational agencies under its jurisdiction in Albania;
Interview with students of the faculty of education, who attended the subject: Communication and ethics.
To achieve the purpose of this study some research questions will be investigated:
- If the knowledge of the code of ethics increases, then how much will the success in school and the
quality of education in the country increase?
- Why pedagogical ethics knowledge are important?
- What are the challenges, difficulties, and challenges in the professional ethic of teaching?
- How does the structure of the organization (school) affect the ethical communication processes?
Theoretical sampling, as a unique purposeful sampling strategy, is commonly used, which indicates
that the researcher intentionally chooses participants who can yield data useful in generating an
explanation for a substantive topic (Creswell, 2012). Data were analyzed using thematic analysis.
The study shows that the development of external controls such as ethical application and professional
codes of ethics have not achieved perfection, at least in the field of teaching, although in general, the
field of teaching has improved through the establishment of these boundaries. Finally, a proper ethical
communication strategy in education is essential for building a better culture in the institution and the
workplace environment.
Given the complexity of communication ethics, no academic professional is competent to address
these issues alone. Undertaking wider and deeper studies in this field is required to be the focus.
All of this study’s research, interviews, and conversations were conducted following ethical
principles. All interviewees were aware of the topic of the conversation and the information. In none
of the interview, cases were the participants’ identifiable personal data collected. All participants were
informed about the use of the data and their storage, thus ensuring confidentiality.
3.2. Importance of the study.

The importance of this study can be summarized in the following aspects:
First, educational institutions must comply with all laws, rules, and regulations that are usually
adopted in each country to ensure the sustainability of operation and increase the trust of society.
Second, educational institutions ensure fair and equal treatment for all parties involved in education.
Thirdly, educational institutions should behave as socially responsible citizens. social responsibilities,
responsibilities should be seen from a broader perspective, taking into account the impact on the
leadership of educational institutions.
761
The methods used could not gather more in-depth data about the perception of parents, teachers,
principals, and students. Therefore, it would be of interest to conduct a study on a wider level including
with many stakeholders.
4. DISCUSSION AND RESULTS
4.1. An attempt to investigate the situation

Studies have shown that teacher-parent-student communication has a positive effect on student’s
academic achievements, their emotional and social development, as well as improving their behavior in
the classroom and at school. Below is an analysis of the semi-structured interview results. As mentioned
in the methodology, 20 semi-structured interviews were conducted with teachers, mainly in primary
education. These teachers follow professional master’s programs in teaching programs, near Aleksander
Moisiu University and more specifically follow the ethics and communication course. The findings
showed how teachers considered communication with ethics at the institutional level.
Q. 1:- How do you consider the knowledge of the code of ethics and communication process related
to the quality of education in the country?
More than half of the respondents (17) indicated that effective communication is at the heart of
workplace practices. Findings show that without effective communication skills, teachers do little to:
- To provide the kind of information that everyone needs.
- To accurately interpret the complex situation
- They manage their class well.
- To negotiate, mediate and intervene with sensitivity, authority, and the right way.
- It is all about what their students are thinking and feeling.
As Campbell, (2010) argues, First, the teacher as a moral person and as a moral professional must
also rely on ethical principles. The second implicit role of the teacher is to be a moral educator. Other
authors (Seghedin, 2011) have reflective terms and skills for the connections between the professional
consciousness of the educator and his professional knowledge.
The importance of ethical communication is also reflected in the answers of the interviewees, where
17/20 of the interviewees see communication ethics as very important in their work, but they discuss a
little about them. Various studies of the performance of the presence and ethical regulations are related
to the reduction of unethical changes if it is not accompanied by information and training of procedures
regarding other practices of all parties related to the non-educational system (Cole & McCabe, 1996).
This result can also be interpreted as a lack of information sharing between the actors on the issues and
problems of ethical changes that are not shared and discussed with third parties but within the school.
For this reason, it would be important for other actors to be involved as much as possible and to be
informed about institutional ethical standards. Based on the fact that as a society we are closely related
to traditions, we should pay more attention to ethics during professional development.
Q. 2:- Regarding the question, of what they understand by ethics in communication, the most frequent
answers received are:
- Polite respect of the other in the designated/allowed targets.
- Respecting the other with the highest level of human sovereignty
- Application of formal communication within the organization.
- Having effective communication with all colleagues and citizens.
- The ability to adapt to other individuals.
762
- Having the ability to adapt to all people in a polite manner.

- The importance of human development in the workplace.
- The ability to maintain good relations with everyone.
Communication is always a set of two-way, mutual actions involving the Communicator and the
receiver. Ethical communication is a type of communication that is defined by certain values of the
teaching profession, such as being honest, concise, and responsible with words and resulting actions.
Thus, ethical communication defines a framework or set of acceptable principles of communication that
comply with the teacher’s core code of conduct or code of ethics.
Communication is the most important tool for effective teaching and this process to be successful,
requires a proper selection of words on both sides, it requires care in the use of intonation and voice
level, it requires care in the use of facial expressions face, and gestures. If these elements are used
without care, we can say that we are dealing with unprocessed communication which results in problems
during the lesson. Unprocessed communication can lead to a deviation from the teacher’s professional
ethics, in other words, a violation of the code of ethics.
The study shows that the cases when the teacher loses self-control in the classroom are the result of
the students not obeying to do certain tasks. From this, the teacher reacts in an unethical way by raising
the tone of the voice, in rarer cases by insulting or ignoring and making differences between students. In
such moments, from both sides, the ethics in communication have not been respected.
Gardelli, Alerby, and Persons present three arguments on why ethics and communication should
be taught in schools. These arguments are: 1. The socialization argument, according to which schools
should be welcoming to good citizens. 2. That of the life argument, claims that school helps you see a
better life. «Go there is a request to promote the success of people who are morally right» (Gardelli, et
al, 2014, p.19). 3. The means argument asserts that «students’ results in other subjects will infer whether
students will do ethics in school.»
As one of the interviewers stated: “Yes, our school has a code of ethics for teaching which I try to
respect and implement in full even though in some cases there are situations that are not foreseen in
the code of ethics.” (Interview 3). It can be argued that education is also such an action. The service of
ethical education is for all people to make the right decision. Therefore, ethical teaching has a necessary
place in education. As Aristotle (1996) also writes «Education of the mind without education of the heart
is no education at all».
These reflections highlight the great role of the importance of the Integration of communication with
ethics in education, providing standards for an ethical educational process, thus influencing the needs of
societies in development or transition. increasing the importance of ethics in school would encourage
professional work based on pedagogical ethical principles, as instruments to help solve problems and
ensure benefits for the individual, institutions, and society as a whole.
To explore more on these issues the teachers were asked about their perceptions of the challenges,
and difficulties in the professional ethic of teaching. The focus was placed on communication skills, the
structure of organizational involvement, and training needs in the professional life of communication
concepts.
Communication skills - whether verbal or written - are essential competencies expected in any
position within the workplace. The ability to communicate with students at any level of teaching is
particularly important to improve teacher performance and productivity, as well as effective teaching
and learning. Discussions about these issues are addressed in questions Q.3-Q.7.
Q.3: - In your opinion, what are some of the difficulties you encounter concerning communication in
the teaching profession?
763
Teachers highlight situations of addressing unethical behavior and see communication with teachers
as the best way to address cases but lack confidence in school structures such as the ethics council. As
an interviewer said: “The ethics commission and the disciplinary council exist but they are not effective
and therefore I have never addressed them in the unethical cases I have encountered.”
Some of the main problems that are mostly encountered by the interviewer are as follows:
- Misunderstanding of legal procedures/ Ignorance of the regulation
- Inconsistency of ideas among staff
- Poor people cooperate
- Overload with procedures
- Overcrowding and poor classroom management.
- Lack of tools
- Other problems related to the actors of education (community, family, and students.
Moreover, there is a tendency on the part of teachers to see you as responsible for (not) respecting
ethics, the way of institutional management, or school management. That is how a teacher has expressed:
“This non-transparent way in which the decisions were made and not knowing the final form of the
ethical decision tires teachers”
Effective communication is one of the most important factors in creating an efficient communication
environment with students. Being able to communicate effectively across the board, from top to bottom,
creates an environment that promotes productivity and efficiency. Managers are better able to understand
each other and students, but at the same time, it provides an increase in morale and effectiveness in
product management. The implementation of effective communication skills, tools, and strategies is
vital for educational institutions to choose performance and strive to remain at appropriate levels.
Q.4:- How does the structure of the organization affect the improvement of communication with students?
The answer showed that teachers emphasize the importance of institutional organization and effective
communication. Communication approaches are also invaluable for improving coordination and
teamwork to manage development programs and gain institutional support. Development communication
has reached the stage where it can have a visible and rewarding effect on many development programs.
To date, several widely cited empirical studies have found that open communication environments
are associated with improved organizational accountability and effectiveness, lower levels of corruption,
and economic development. It also affects how individuals use communication to resolve the tension
between working within the constraints of organizational structures.
According to Butts, (2013) two components form the background of an organization. The first is the
organizational culture, which refers to the values, beliefs, attitudes, ideologies, practices, habits, and
language of roles, where all actors are involved in these works in the organization of crime investigations
and the functions in the organizational culture. Meanwhile, the second component refers to compliance
and ethics programs. Compliance programs are designed to be responsive to changes and promote
compliance with externally imposed regulations. An organization’s ethics and organizational culture
are related to the characteristics of the managerial staff. Therefore, ethical leadership is important in the
organizational culture of education. The leadership of the application of a strategic planning process,
so that policies, decision-making processes, consultative, accountable ethical standards, monitor their
practices and ensure that it is a leader and its followers.
Education experts have several principles that determine their main opinion. These principles are
respected for air, services to others, manifestations to others, a manifestation of honesty, and community
creation (Northouse, 2010). Those values such as integrity, cooperation, service, integration, stewardship,
764
and respect, and reflect in the ethics of criticism, and care (Vogel, 2012), as the main characteristics of
their leadership. (Acer 2017). School principals help teachers to make the right professional decisions.
Different studies show that when knowledge of the ethical code is accompanied by continuous
information and training regarding ethical practices of all parties involved in the education system, it
leads to a reduction in unethical behaviors.
Q.5: - How often do you receive training from your institutions on communication ethics?
There is a big gap in the constant training of school teachers. The findings show that the shortcomings
are great. Although there is debate over the extent to which ethics can be learned, the environment has a
substantial influence on ethical beliefs.
It remains worrying that teachers pay little attention to professional ethics during their professional
development. Concerning this issue, the fact that the ethics in the school are violated by the teachers is
disturbing. “There is an expression: He who works makes a lot of mistakes but still does a lot of work,
while he who doesn’t work makes only one mistake that he doesn’t work but doesn’t do any work.
Various studies show that when knowledge of the ethical code is accompanied by continuous
information and training regarding ethical practices of all parties involved in the educational system, it
leads to a reduction in unethical behaviors.
Lawrence Kohlberg (1981) argues that ethics education is possible. As people develop mentally,
physically, and emotionally, they develop a moral cognition. Poor communications in the teaching
process can result in friction, frustration, confusion, and an extremely tense environment where people
are not motivated to be productive and are not inspired to collaborate.
Elizabeth Campbell (2003) argues that ethics is essential and embedded in every aspect of teaching
and that teachers must come to a heightened awareness of the ethical considerations involved in teaching.
Campbell believes that if teachers are also more aware of the ethical and moral decisions and aspects
of their work, including modeling ethical behavior for students, then they will professionalize the field
of teaching. Also, Campbell argues that most teachers are not aware of the ethical decisions they make
every day. From curricular decisions to the implementation of discipline policies, teachers are constantly
making decisions that rely on some kind of ethical decision-making process. Teachers’ actions have
more than academic consequences. Teaching is a unique field where practitioners are expected to uphold
ethical principles as they perform a public service for students who are impressed and continually learn
from the actions and decisions of their teachers.
UNESCO (2003) has also presented a series of documents and training programs that address
ethics in education and values education and provide detailed recommendations for teachers on how
to translate ethical principles into values-oriented education. Studies suggest that the best practice of
ethics education and improving academic performance requires a complete restructuring of the technical
aspects and principles of pedagogy. Best practices of educational institutions that have adopted value-
based pedagogy (DEST, 2006) have done so by:
- Developed curricular reforms, which are oriented towards providing learning support for every
student, including students with special needs, and their personal and academic development;
- Integrate the learning of values with different subjects;
- Systematically presented a system of values related to learning;
- Encourage students to engage in reflection to better understand themselves and the impact of their
attitudes and behaviors on others.
Q.6. What are the difficulties you encounter most in communicating with managers or colleagues?
- According to the results, the most mentioned difficulties are as follows:
765
- When everyone is in their mind, arguments are always caused.

- Misunderstandings.
- Equal division of labor.
- Hierarchy.
- The underestimation of professionalism brings negative communication
- Difficulty in communicating with superiors.
- Keeping responsibilities.
As workplaces become more diverse, the need to communicate properly becomes more important.
Communication between leaders and teachers in schools is essential to how this institution functions
every day. Although communication is recognized as a key to a successful work environment, teachers
often seem to struggle with poor communication in their workplaces.
The ethics of teachers and the latter’s professionalism are characterized by courtesy during the
education process, care for the community, the legality of actions, professional safety, care for public
property, and the definition of rules of conduct related to work and inter-institutional relations.
In a conclusion, it can be estimated that the problems of unethical behavior are present and that the ethical
code has had cases where it is not respected for several reasons: 1. Not knowing him; 2. Other problems
related to the student, the teacher, and the community. 3. As well as other internal and external factors.
This situation once again shows the increased need for more attention to ethical communication in
school and a greater approach to ethical issues in the community. The importance of ethical communication
should not only be recognized but also studied. The need for training and ethical knowledge is evident in
the educational system in Albania. In Albania, there are no specialized ethics structures that coordinate
and monitor the general implementation of the legislation and ethical infrastructure. The need to set up
these structures in school institutions is very important. One option to consider is the establishment of a
specialized agency or department mandated to oversee ethics throughout the country’s education hierarchy.
Q.7 What is the most problematic case you have experienced due to communication problems?
Literature focuses on two main aspects of understanding student ethics: on the factors related to unethical
behavior and on the description of the most widespread unethical behavior of students at different levels of
the educational system. In the study entitled “Ethics in the Albanian educational system,” it is shown that
the unethical behavior of students should be understood as a product of several interrelated factors, which
constitute social values, social perceptions and social, psychological, economic roles, demographic factors,
family ethics, and environmental factors. Studies also show that the family plays an important role where
children learn basic roles and ethical models of behavior within their families.
Studies have shown that values-based parenting style and positive parent-teacher- students cooperation
have a positive impact on general well-being and improving children’s academic performance.
Other studies show the value of parents’ active involvement in the process of their children’s
education within the school, as opposed to those parents who expect the school and the teacher to be the
only ones directly responsible for their children’s education. However, as mentioned above, children’s
unethical behavior is often directly or indirectly encouraged by parents who prioritize performance and
achievement over their children’s well-being. Driven by success-oriented values, parents often risk not
giving due importance to value-based education and investing too much effort in raising their children
to be successful academically and professionally.
Families are our first and most important bases of ethical training, (Scales et al, 2010). Although Family
ethics is not only about ethics and not only about the family. It presents an interdisciplinary approach,
with studies of numerous social and philosophical controversies involving different social traditions.
766
Studies have shown that values based on parenting style and positive parent-teacher cooperation have a
positive impact on general well-being and improving children’s academic performance.
Meanwhile, according to the teacher’s interviews, other factors related to (un)ethical behavior include
the ethical culture and motivational orientation of the institution are:
- Removal of a working day only because the parent did not accept the answer according to the law
and started raising his voice.
- Sending the wrong e-mail to the ministry brought me harsh communication from the director.
- Taking on a very big responsibility which in the end caused discontent among the citizen and
there was bad communication.
- Misunderstandings due to the explanation of legal concepts.
- Receiving unclear instructions
- Acceptance of situations when in fact I should have opposed it only because I could not double
the order of the superiors
- Lack of understanding.
- Creating tension to get the job done as quickly as possible.
- Bad relations with superiors and increased stress.
Different communication styles, unclear responsibilities, and time pressures are the three most frequently
cited causes of poor communication in schools. Numerous studies suggest that superiors must adapt their
communication styles to those around them to be effective. Doing so would ensure that the teachers operate
with a clear understanding of what they are trying to achieve and the expectations to meet the goals.
Some of the constituent characteristics of this model ethical leader are as follows
- acts by the applicable codes and ethical legislation,
- further develops knowledge of professional systems,
- develops knowledge about the Organization (school), its mission, and its policies,
- gives energy and time to the organization and its goals,
- makes decisions that are by the mission of the organization mandated by law,
- acts within the values of the community and personal conscience,
- further develops current knowledge of social, political, and economic systems,
- develops knowledge about values, beliefs, convictions, knowledge about the world and priorities in life,
- further develops and cultivates family, social and community ties,
- offers proposals for legislative changes in the organization’s mission based on public preferences,
requests, and interests,
- accepts responsibility for the Organization’s hierarchical structure,
- exercises the best technical judgment on various issues,
- obeys the norms and procedures of the organization where he works,
- works within a specialized structure of the Organization,
- enables public participation in decision-making,
- proposes changes in norms, rules, regulations,
- encourages cooperation between groups with other organizations, elected officials, and the public.
767
The study shows that unclear instructions from a colleague or superior are one of the most problematic
situations mentioned. Different communication styles and the ineffective use of communication tools
contribute to the lack of clarity of responsibilities that is evident in the research, and of course affect
effectiveness in the workplace, but also the dysfunction of a professional ethic.
As a result, actors in the field of communication are affected by miscommunication, but mostly by
the marked lack of respect for ethical values and principles. Educational institutions can take practical
steps to improve communication, increasing opportunities for more training in the field of ethics, but
also familiarity with positive practices in the field.
Improving areas such as these, as well as being aware of the changes brought by ethical communication
in the world, directly influence an actor of qualitative change in the growth of democratic and qualitative
values in society and the wider world.
There are a variety of interesting topics arising from the research that require further attention. The
research revealed that with the increase in knowledge about the code of ethics, success in school and the
level of quality of education in the country will also increase.
4.2. Some more problems of ethical communication in education.

Ethical communication in education is essential for teamwork. From the free conversations with
the actors in the field, some problems arise from the lack of ethical communication, which we have
organized as follows:
1. Lack of Ethical Standards - the lack of ethical communication affects the lowering of standards in
work, affecting the sustainability of the education process. The creation of a communication policy
to standardize the methods used for ethical communication both with colleagues and with students or
parents/community would be an effective step in increasing the quality of education. While official
standards and codes of ethics can inspire teachers, according to Campbell (2003) these are insufficient
for creating, fostering, and building the ethical knowledge base that she sees as the instrument of
renewed professionalism in teaching. While codes can help direct teachers and provide guidance in
dilemma situations, they must be internalized by teachers to professionalize the fields.
2. Lack of communication strategies - From the research, but also the respondents, it seems that
the lack of communication strategies in the educational institutions in the country is accepted.
It is very difficult to maintain effective interdepartmental communication within the educational
institution. The most common forms of communication are the direct meetings that teachers carry
out, but a growing form is also communication in social networks, which has influenced the forms
of ethical communication. 2 respondents acknowledge that communication breakdowns can lead
to wasted time, missed meetings, duplication of work, or other disruptions to workflow.
Some employees tend to mix their personal lives with workplace communications. Personal
communications detract from professionalism in social services, which sometimes leads to
workplace gossip, leading to lowered morale, or even accusations of harassment.
3. The need for a better organizational culture: Finally, a proper ethical communication strategy
in education is essential for building a better organizational culture and workplace environment.
Ethics is a matter of social values and behaviors, where values are distinguished through the
process of continuous reflection. However, the most important aspect of ethical communication is
the process of reflection and dialogue that produces effective positive results. The study highlights
that the development of external controls such as ethical application and professional ethical
codes have not reached perfection, especially in the field of communication, although the results
show that in general, the field of communication has improved through the establishment of these
limits. So it is better to have them than not to have them at all. The most difficult task is managing
to create a balance between internal and external control. This includes skills in making ethical
768
decisions; the virtues that are considered part of the character; as well as professional values.
This seems like “principle upon the principle”, so as a result, we can say that “the essence of
professional ethics in the field of communication has to do with character qualities, virtues, and
vices.
4. Organizational Culture - exerts a powerful influence on the behavior of the actors in the
organization independently and sometimes in opposition to the formal rules, existing regulations,
procedures, and the authority of the leader’s role. Studies suggest that the best practice of ethics
education and improving academic performance requires a complete restructuring of the technical
aspects and principles of pedagogy. The lack of studies in this aspect, as well as the lack of reports
and references regarding the implementation and monitoring of these issues, let us understand
that there is still a need to add more in-depth and representative studies.
CONCLUSION
Issues regarding the role of communication ethics in the field of communication are not resolved
immediately and forever. The dynamic and constantly changing world of education and training
make a permanent solution impossible. Given the complexity of communication ethics, no academic
professional is competent to address these issues alone. The undertaking of more extensive and deep
studies in these international and multicultural fields is sought to be our focus.
The successful implementation of codes of ethics in the pre-elementary education system of Albania
context depends closely on the methods of development and dissemination of the codes and the extent
to which they are adapted to the real experiences and circumstances of the teaching profession.
In conclusion, some of the factors that determine the impact of the code include (a) the involvement
of stakeholders in the development of the code, (b) the integration of dissemination activities in the
education, training, and professional review of teachers, (c) the organization of practical and seminars
on the importance of ethics for teachers as well as (d) the involvement of professional bodies responsible
for monitoring and evaluating ethical standards.
REFERENCES
Acer 2017. Study Report: Ethics in the Albanian Education System, Tirana, April 2017. MIRGEERALB. https://
acer.org.al/wp-content/uploads/2020/12/Raport-Studimin-%E2%80%9CEtika-n%C3%AB-Sistemin-Arsi-
mor-n%C3%AB Shqip%C3%ABri%E2%80%9D.pdf.
Aristotle, (1996). Nicomachean Ethics. Classics of Moral and Political Theory, ed. By Michael L. Morgan, Hac-
kett Publishing Company: Indianapolis/ Cambridge.
Basore (2008) International Institute of Educational Planning (IIEP).
Butts, J. B. (2013). Ethics in Organizations Leadership. http://www.jblearning. com/samples/0763749761/Ethical-
Leaderhip.pdf
Campbell, E. (2003). The Ethical Teacher. Maidenhead, UK: Open University Press. Campbell, E. (2010). Ethical
knowledge in teaching: a moral imperative of professionalism, Education Canada, 46(4), 32-35.
Campbell, E. (2010). Ethical knowledge in teaching: a moral imperative of professionalism, Education Canada,
46(4), 32-35.
Cole, S., & McCabe, D. L. (1996). Issues in academic integrity. New Directions for Student Services, 71, 67–7.
Creswell, J. W. (2012). Educational research: planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative
research (4th ed.). Pearson.
DEST (2006). Implementing the national framework for values education in Australian schools: Report of the
Values Education Good Practice Schools Project – Stage 1. Melbourne: Curriculum Corporation.
769
Dewey, J. (2008). Democracy and education. Radford, VA. Wilder Publications, LLC. [reprinted from 1916].
Furman, G. (2004). The ethic of community. Journal of Educational Administration, 42, 215-235.
Gardelli, Alerby, and Persson (2014). “Why Philosophical Ethics in School: Implications for Education in tech-
nology and General” in Ethics and Education, Vol. 9, No:1, pp. 16-28. Routledge: Taylor& Francis Group.
Golubeva M., and Kaniņš V., (2018). Codes of change for teachers in Europe A background study. Vol 4. ETI-
NED Council of Europe Platform for Ethics, Transparency, and Integrity in Education. https://rm.coe.int/
etined-vol4-alb/168090310d
Josefová Alena (2016). The importance of ethics in the process of education in today’s globalized society DOI:
10.1051/sh conf/20162601019.
Karafillis Gregorios (2012). Some Thoughts on John Dewey’s Ethics and Education US-China Education Review
B 4 (2012) 445-452, ISSN 1548-6613 University of Ioannina, Kalamaria, Greece, David publishing.
Keta, M. (2015). Philosophy is the school of freedom enabled by the education system in Albania. (Unpublished
Doctoral dissertation). University of Tirana, Tirana.
Law on Pre-University Education No. 69/2012 amended by Law no. 56/2015, date 28.05.2015, published in the
official notebook no. 105, dated 23.06.2015). https://arsimi.gov.al/wp-content/uploads/2017/10/Ligji_Pa-
rauniversitar.pdf.
Lawrence Kohlberg 1981. Philosophy of Moral Development: Moral Stages and the Idea of Justice,1981, Harper
Collins Publishers.
Lynch M., (2015). The eight principles of ethical leadership in education. The Eight Principles of Ethical Leader-
ship in Education - The Edvocate (theedadvocate.org).
MoES 2021. Professional standards of directors of preschool educational institutions. October 2021 Tirana https://
www.ascap.edu.al/wp-content/uploads/2022/04/Standardet-profesionale-te-drejtuesit-te-institucioneve-ar-
simore-parashkollore.pdf.
MoES. Law 68/2012, n.33 Teaching Ethics in the Public and Private Pre-University Education system in 2012.
MoES (2014). The curricular frame for pre-university education in the Republic of Albania. http://www.izha.edu.
al/wp-content/uploads/2015/10/Korniza-Kurrikulare. Pdf
Northouse, 2010). Northouse, P. G. (2010). Leadership: Theory and practice (5th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE.
Nuland S., Poisson M. (2009). Teacher codes: lessons from knowledge, IIEP, p. 7
Rommel O. Salvador (2019) Reexamining the ‘‘Discussion’’ in the Moral Dilemma Discussion J Bus Ethics (2019)
156:241–256 DOI 10.1007/s10551-017-3626-z
Seghedin, E. (2011). Reflective capability – a specific goal of a Teachers Professional Ethics Course. Teachers for
the Knowledge Society, Procedia – Social and Behavioral Sciences, 11, 145-149.
Seghedin, E. (2014). From the teacher’s professional ethics to personal professional responsibility. Acta Didactica
Napocensia, 7(4), 13-22.
UNESCO (2003). Teaching and learning for sustainable development values education strategies. Retrieved from
http://www.unesco.org/education/tlsf/mods/theme_d/mod20.html
Shapiro, J. P., & Stefkovich, J. A. (2001). Ethical leadership and decision-making in education: Applying theoreti-
cal perspectives to complex dilemmas. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Stephen Scales,A., Potthast & L. Oravecz (2010). The Ethics of the Family, Cambridge Scholars Publishing; June
1, 2010
Velasquez, M., Andre, C., Shanks, T. et al. (2009) Ethical Relativism, Markkula Center for Applied Ethics, www.
scu.edu/ethics/practicing/decision/ethicalrelativism.html.
Vogel, L. R. (2012). Leading with hearts and minds: Ethical orientations of educational leadership doctoral stu-
dents. Values and Ethics in Educational Administration, 10(1), 1-12.
770
ASSOCIATED MYCOFLORA, NUTRITIONAL AND

AFLATOXIN (AfB1) CONTENTS OF MARKETED
GROUNDNUT CAKE SOLD IN MAJOR MARKET OF
NIGER STATE, NIGERIA
*MUSA, M.L1.. ADEBOLA, M.O1., AREMU, M.B1,2., ABDULLAHI, S.U3.,

KABARAINI, M.A.,1 and HABIB, M.B.,1
1
Department of Plant Biology, Federal University of Technology, Minna, Nigeria
2
Nigerian Stored Products Research Institute, Km 3. Asa Dam Road, Ilorin Kwara State, Nigeria
3
Department of Biochemistry and Molecular Biology, Federal University, Dutsin-ma, Kastina State, Nigeria
Abstract
Despite the economic importance of groundnut cakes, its nutritional composition is altered during
processing by associated fungi. This study was carried out to investigate the mycoflora associated with
groundnut cake, nutritional and aflatoxin AfB1 contents of groundnut cake sold in major markets in Niger
State, Nigeria. Thirty six (36) samples of groundnut (Arachis hypogaea L.) cakes sold in ten (10) markets
across three agricultural zones of Niger State, , namely Bida, Lavun (zone I), Minna, Suleja (Zone II),
Kotongora, and Wushishi (zone III) respectively in Niger State Nigeria. Isolation of fungus species was
carried out using 104 dilution factor on PDA. Nutritional and Aflatoxin (HPLC) content analyses were done
following standard procedures. One hundred and thirty three (133) fungal were isolated and identified. The
highest percentage fungal was isolated from Suleja samples (21.05%), while the least was obtained from
Wushishi samples (11.29%). Significant difference (p>0.05) was observed in the nutritional composition
of samples across all the study areas, with the highest percentage in moisture contents, Crude fat, Protein,
and Carbohydrate obtained from Suleja (8.40%), Bida (35.48%), Minna (34.39%) and Wushishi (43.97%)
samples respectively, while in the same order the least percentage was obtained from Wushishi (3.00%),
Kotangora (16.48%), Wushishi (21.01%) and Bida (21.16%) respectively. The highest concentration of
Aflatoxin (AfB1) (24.43 µg/kg) was obtained in samples from Bida, while samples from Minna (9.67
µg/kg) was the least. The result indicates that the majority of fungi isolated from this study were mostly
toxigenic mould, and AfB1 content of the samples analyzed in this study were above the (4μg/kg) limit set
by Standard Organization of Nigeria (SON), and (20μg/kg) for total Aflatoxin content in foods. Therefore,
improved management of these oil-rich crop will enhance the high-quality product and reduce the risk of
health challenges that go with consuming contaminated groundnut products.
Keywords: Associated Mycoflora, Nutritional, Aflatoxin, Groundnut, Nigeria.
INTRODUCTION
Groundnut (Arachis hypogaea L.), also known as groundnut, earthnut, monkey nut, and goobers, is
a Fabaceae family self-pollinating allotetraploid legume crop (Janila et al., 2013). Groundnut seeds are
771
high in oil (35–56%), protein (25–30%), carbohydrates (9.5–19.0%), minerals (P, Ca, Mg, and K), and
vitamins (E, K, and B) (Gulluoglu et al., 2016). The crop has a variety of industrial applications, including
food, feed, paints, lubricants, and insecticides (Variath and Janila 2017). Groundnut cake(kulikuli) is
one of the products obtained from groundnut seeds after extraction of the oil (Honfo et al., 2010).
Groundnut cake is one of the most important staple food supplements for the majority of the Nigerian
population (Honfo et al., 2010). in Nigeria, it serves as an important source of food and constitutes an
inexpensive source of protein, fat, minerals, and vitamins in the diets of rural populations, especially
children (‘kulikuli) (Adjou et al., 2012).
Groundnut cake is used as a feed supplement for livestock, as fertilizer, and for the preparation of
kuli-kuli and (traditional recipe in Nigeria) (Olayinka et al., 2013). Kuli-Kuli is a groundnut-based
snack that is consumed by all age range and social class among Nigerian populace. It is also used as
a major ingredient in poultry feed formulation (Olayinka et al., 2013). The loss of product quality is
due to biochemical changes in protein, carbohydrates, fatty acids, and vitamins. However, groundnut
seeds are susceptible to contamination by toxin-secreting fungi such as Aspergillus, Fusarium, and
Penicillium (Sultan and Magan, 2010). Among all the mycotoxins, Aflatoxins are known to be the
most carcinogenic (Singh et al., 2018). Aflatoxin B1, B2, G1 and G2 are the most common toxins,
with Aflatoxin B1 being the most toxic (IARC, 2010). As a result, fungal contamination can lead to
serious health problems such as cancer and liver cirrhosis, as well as weakened immune systems (Wu
and Khlangwiset, 2010).
Therefore, evaluating the mycoflora associated with groundnut cake, nutritional and aflatoxin AfB1
contents sold in major markets in Niger State, Nigeria is important in reducing the consumption of
aflatoxin contaminated groundnut cake.
Collection of samples
Thirty six (36) samples of groundnut (Arachis hypogaea L.) cakes 50g each from six major producing
areas collected from 10 markets across each of the three agricultural zones in Niger State, namely
Bida, Lavun (zone I), Minna, Suleja (Zone II), Kotongora, and Wushishi (zone III respectively, were
individually homogenized.
Preparation of Potato Dextrose Agar (PDA)
Thirty-nine (39) grams of PDA (Hi-media) was suspended in 1000ml distilled water and heated
to dissolve the powder completely, the medium was sterilized by autoclaving at 121oC for 15minutes
(Manufacturer’s guide).
Isolation and Identification of fungi contaminating groundnut cakes
One gram (1g) of homogenized groundnut cakes was aseptically suspended into 9ml of sterile
distilled water in a test tube and vortexed properly. 1ml was serially diluted to fourth fold 104. 1ml from
the fourth dilution fold test tube (104) was transferred into a sterile Petri dish. Twenty (20ml) of Potato
Dextrose Agar (PDA), to which 1ml of streptomycin has been added, was then poured into the petri
dish allow to solidify and incubated at for 3 days. After the third day, a single conidium was subculture
to obtain pure culture (Subramanian et al., 2013). The monoculture was prepared and stored on PDA
slants at 40±2C. The fungal isolate was identified using the fungal family of the world mycological
monograph (Sarah et al., 2016; Adebola and Amadi 2012). The percentage frequencies of occurrence of
the toxigenic mycoflora were obtained using the formula: (Chukunda 2013).
samples containing fungi

% frequency ×100
total number of samples assessed
772
Proximate analysis of Groundnut cakes

Proximate composition of all the groundnut cakes were carried out in triplicates to test the moisture
content, fat, crude protein, ash, and carbohydrate percentages using AOAC (2012) methods.
Determination of Ash Content

Ash content was made by a 600 °C incineration in a muffle furnace, as stated by the technique (Opega
et al., 2016). A crevassable and ignited tarred crevasses weighed two grams of each sample (w1). The
samples, which have been tortilla-weighted, were placed on a hot plate inside the fumigation cupboard
to avoid the smoke accumulation. The rest was transported to a pre-heated stomach furnace and kept at
600°C for 6 hours to ash, until the sampling was reduced to light ash.
W2 − W1
% ash
= ×100
2. 0 g
Determination of Fat Content
Soxhlet extraction method was used for fat content determination following (Opega et al., 2016). A
thimble (w1) weighed two grams of the sample, measure a dry, cool boiling flask filled with petroleum
ether of 300 mL (w2) and boiled with the soxhlets at 60°C, allowing for 6 hours to reflux. The thimble
was carefully removed and the extracted oil was dry for 1 hour between 105-110°C in the petroleum
ether flaskIt has been sent from the oven to the dryers to chill:
W2 − W1
% fat ×100
weight of the sample ( 2. 0 g )
Determination of Crude Protein

Micro–Kjeldahl apparatus was used for Protein content following the procedure described by
Prabhavathi et al. (2016). Two grams together with 20 mL of distilled water was weighed into micro-
Kjeldahl digestion flask it was shaken and allowed to stand. A tablet of the Oxo Sulfate (VI) acids and
the selenium catalyst 20 mL tetra (H2SO4) was added. The flask was then heated to 100°C for 4 hours
on the digestion block, until the digest is clear. The bottle was removed from the block and cool down
and the content was transferred to a 50 mL volumetric bottle and watered onto the mark. The distillate’s
titrated nitrogen was 0.014 M of H2SO4. When the color of the distillation changed from green to rose,
the endpoint was achieved.
actual titre value − titre value of blank × 0.1× 0.014 × conversion factor
% Crude protein ×100
weight of food sample
Determination of Moisture Contents

Each sample was made to moisture according to Khalifa et al. technique (2017) using the vacuum
oven method. A pre-weighed dried dishes (w1) and a weighted dish (W2) were quickly weighed in
two grams of the sample. At 100°c it was dried at a pressure of 100mHg no more than five hours. The
desiccators have been cooling and re-weighed (W3) with a registered weight loss of moisture after
completion of the drying procedure. The moisture percentage was determined below;
W1 + W2
% moisture
= ×100
W3 − W1
773
Determination of Crude Fiber

The raw fiber content was measured using an enzyme-free technique as reported by Prabhavathi et
al. (2016) 1.5g of H2SO4/100 mL solution was distorted by two g of the dry petroleum ether sample
and cooked under a 200 mL reflux for 30 minutes. The system was filtered on a fluted funnel through
linen and then washed with hot water until acidity is stopped. The residue was transmitted to a beaker
and boiled at a solution of 1.25g carbonate-free NaOH per 100 mL in 200 mL for 30 minutes. The final
residue was filtered into a porcelain crust with a thin but closed pad of washed and inflamed asbestos. In
an electric oven it was dry, burnt, refreshed and balanced.
The percentage (percent) of the raw fibers following incineration x 100 was computed to weigh loss.
loss in weight ( g )
% crude fibre
= ×100
original mass ( 2.0 )
Determination of Carbohydrate Content

Carbohydrate value was determined as described Khalifa et al. (2017), using the percent of the
weight method, the total proportion of carbohydrates was derived from the percentage of food nutrient
sum: 100% protein, percent crude fiber, percent fat and percent ash percent. Where, the percentage of
carbohydrates (=) (CF + CP + F + F + A + M–100%); where; CF = Crude Fiber, where; CP = Crude
Protein; where M= Moisture; where F= Fat, and, where; A=Ash.
Detection of Aflatoxin content from groundnut cakes

The extraction and purification of aflatoxins concentration from groundnut cakes samples were
determined using the High-Performance Liquid chromatography Technique (HPLC) (AOAC 2012).
Twenty-five gram (25 g) groundnut seeds and cakes with 5 g salt (NaCl) was weighed and place in the
blender jar, 125 mL methanol: water (70:30) was added to the jar, then the blender was cover and blend
at high speed for 1 minute. The cover was removed from the jar and pour extract into fluted filter paper.
The filtrate was collected in a clean vessel. Twenty milliliters (20 mL) of the filtered extract was Pipetted
into a clean vessel. The extract was diluted with 20 mL of purified water and mix well. The dilute extract
was filtered through glass microfiber filtered into a glass syringe barrel using marks on the barrel to
measure 10 mL. Ten milliliters (10 mL) of filtered diluted extract (10 mL = 1 g sample equivalent) was
pass through the AflaTest®-P affinity column at a rate of about 1-2 drops/second until air comes through
the column.
Data Analysis
Data were expressed as mean ± standard error. The data obtained were subjected to an analysis of
variance (ANOVA) test to determine whether there were significant differences, and Duncan’s multiple
range test (DMRT) was used to separate the means where there were significant differences.
Isolated and Identified mycoflora

Total of 133 fungal colony count were obtain belonging to three genera. namely Aspergillus, Fusarium,
and Penicillium. Aspergillus niger had the highest percentage frequency of occurrence (33.83%) and the
least was Fusarium (6.02%) (Table 1). The percentage frequency of occurrence of fungi base on sample
location shows that samples from Suleja 21.04% was the highest frequency while Wushishi 11.30%
was the least. The colonies were identified based on color, morphology, and shape on PDA Table 1 and
774
2. The presence of Aspergillus spp, Fussarium spp, and Penicillium spp., in groundnut cake screened
sample is likely to be contaminated with Mycotoxin since they all produce Toxins.
The differences observed across the sampled locations maybe due to handling methods employed
by the producers during packaging. This result is in line with work of Salau et al. (2017), Tobin et
al. (2018), and Odeniyi et al. (2019) whom all isolated similar organisms from groundnut cake sold
in Kano, River and Niger State, Nigeria respectively. Also Mupunga et al. (2017). Who reported that
fungal contamination of groundnut products occurs during storage, product preparation, packaging, or
storage of finished products.
Table 1: Percentage and frequency of fungi isolated groundnut seeds samples collected in Niger state
S/N Fungus isolated Percentage frequency (%)

1 Aspergillus flavus 24.81
2 A. parasiticus 14.28
3 A.niger 33.83
4 Fusarium species 6.02
5 Penicillium species 21.05
6 Total 100
Table 2: Percentage frequency of fungi based on Sampled location
Location G/CAKES
Bida 20.30
Lavun 15.06
Minna 15.06
Suleja 21.04
Kotangora 17.30
Wushishi 11.30
Proximate composition of groundnut cakes

The moisture contents of the seeds samples obtained from this study ranged from (3. 00 – 8. 40%).
Significantly difference (p<0.05) was observed between samples from Wushishi (3.00%) other sample
areas. The highest ash content was obtained from Wushishi samples (6.90%) while Bida (3.98%)
recorded the least. There were no significantly differences (p<0.05) in ash between samples from
Lavun (4.48%), Minna (5.32%), Suleja (4.29%), and Kotangora (5.06%) samples respectively. Highest
crude fat was obtained from Bida (35.48%), while samples from Kotangora (16.48%) obtained least.
Crude protein obtained from this study ranged from (21.01% – 34.39%). There were no significant
difference (p<0.05) in Crude protein between samples from Bida (29.33%) and Lavun (30.91%).
However, significant difference (p<0.05) was observed in samples from Minna (34.39%) and other
samples. Highest crude fibre and carbohydrate content, was recorded from Wushishi samples (4.56%
and 43.97%) while, samples from Bida (2.62%, and 21.16%) recorded the least. For Crude Fibre samples
from Lavun (2.96%), Minna (3.51%) and Suleja (2.83%) were the same but slightly different (p<0.05)
from Wushishi (4.56%) samples.
775
The Nutritional contents of groundnut cake from this study is in agreement with work of Odeniyi
et al. (2019) who reported similar results in samples from Niger, Kano, Kaduna, and Sokoto States
respectively. The result also corroborates the findings by Tobin-west and Baraka (2018) who reported a
similar range of groundnut products stored for 24 weeks.
The low value of carbohydrates and high values of protein and fibre reported in this study showed
that groundnut cake is not a good source of carbohydrate rather protein and fibre. This is an indication
that groundnut cake will probably serve as a good source of raw material for the formulation of food for
diabetic patients and health-conscious individuals.
Table 3: Proximate composition of groundnut cake samples from Niger State.
Samples Moisture Ash Fat Protein Fibre Carbohydrate

c a d c a
Bida 7.43±0.01 3.98±0.03 35.48±0.03 29.33±0.35 2.62±0.02 21.16±0.29a
Lavun 3.95±0.01b 4.48±0.00ab 23.77±0.21bc 30.91±0.18c 2.96±0.00ab 33.93±0.38b
Minna 3.35±0.08ab 5.32±0.20b 26.35±0.03c 34.39±0.68d 3.51±0.13b 27.09±0.25a
Suleja 8.40±0.05d 4.29±0.083ab 25.74±2.48c 25.06±1.12b 2.83±0.55ab 33.67±4.45b
Kotangora 8.06±0.02d 5.06±0.06ab 16.48±0.02a 26.25±0.20b 3.34±0.04ab 40.81±0.33c
Wushishi 3.00±0.70a 6.90±0.31c 20.56±0.06b 21.01±0.09a 4.56±0.04c 43.97±0.23c
Values are mean ± standard error of mean. Values followed by different superscripts along the same
column are significantly different at P ˂ 0.05 DMRT
Aflatoxin content of groundnut cake (Kuli-Kuli) samples

The AfB1, contents of groundnut cakes obtained from this study (Table 4), showed that significant
highest was obtained in samples from Bida (24.43, µg/kg,), while samples from Minna (9.67) was the
least. No significant difference (P ˃ 0.05) was observed between samples from Suleja (11.91 µg/kg),
Kotangora (13.13 µg/kg), and Wushishi (12.78 µg/kg), while significantly difference (P ˃ 0.05) was
observed between sample from Bida and other study areas.
The result of this study is in agreement with Vabi et al. (2020) who reported AfB1 ranged of (12.3–
18.98 %) in the groundnut cake sampled from Kano and Kastina States. Odeniyi et al. (2019) reported
18.47 µg/kg in groundnut cake sample from Niger State. The difference observed across the study areas
may be attributed to high fungi contamination, poor handlings, poor storage facilities, and environmental
conditions.
Aflatoxin concentration of all samples from this study was high when compared to European Union
as 5 µg/kg and 10 µg/kg for the sum of Aflatoxin B1, B2, G1, and G2 in food (European Commission,
2010). While the limit set for total aflatoxin by the United States Food and Drug Administration was 20
µg/kg (F.D.A, 2001). The high aflatoxin contents recorded from this study may be attributed to the high
incidence of fungi strains of Aspergillus flavus and A. parasiticus associated with groundnut cake and,
this can be of serious health concern when consumed.
776
Table 4: Aflatoxin Content of Groundnut Cake (KuliKuli) Samples
Sample locations Aflatoxin (Afb1) (µg/kg)

Bida 24.43±0.54d
Lavun 16.43±0.54c
Minna 9.67±0.34a
Suleja 11.91±0.55b
Kotangora 13.13±1.01b
Wushishi 12.78±0.55b
Values are mean ± standard error of mean. Values followed by different superscripts along the same
column are significantly different at P ˂ 0.05 DMRT.
Af (Aflatoxin)
B (Blue color
Conclusion and Recommendations

The findings from this study revealed that the majority of fungi isolates were mostly toxigenic mould,
and their percentage occurrence may have a direct effect on food values. The nutritional composition
obtained from this study indicates that the samples were more of protein and fibre than starch since
the protein level is higher than the carbohydrate value. The Aflatoxin content results showed that the
total aflatoxin B1 in the study were above the permissible limits (20ppb) set by SON for total Aflatoxin
content in foods.
Therefore, improved management of these oil-rich crop will enhance the high-quality product and
reduce the risk of health challenges that go with consuming contaminated groundnut products.
REFERENCES
Adebola, M. O., & Amadi, J. E. (2012). The Efficacy of Paecilomyces species and Penicillium digitatum on Black
pod Disease Pathogen on the Field. European Journal of Applied Science, 4(3), 101-104.
Adjou, S. E., Boniface, Y., Codjo, M. S., Mohamed, M. S. & Comlan, A. S. (2012). Occurrence of Mycotoxins and
Associated Mycoflora in Groundnut Cake Product (Kuli Kuli) Marketed in Benin. African Journal of Bio-
technology, 78, 14354-14360.
AOAC. (2012). Official Methods of Analysis. 19TH Ed. Association of Official Analytical Chemists, Washington
DC. Retrieved on 22nd January, 2021 at http://www.sciepub.com /reference/177396.
Atanda, O., Makun, H. A., Ogara, I. M., Edema, M., Idahor, K. O., Eshiett, M. E. & Oluwabamiwo, B. F. (2013).
Fungal and Mycotoxin Contamination of Nigerian Foods and Feeds. In: Mycotoxin and Food Safety in
Developing Countries. (Edited by Makun, H.A.), InTech Janeza Trdine Rijeka Croatia, 15 – 50.
European Commission. (2010). Setting Maximum Levels for certain Contaminants in Food Stuffs as Regards Af-
latoxins. Official Journal of the European Union, 50, 8 – 12.
Ezekiel, C. N., Anokwuru, C. P., Fari A., Olorunfemi, M. F., Fadairo, O., Ekeh, H. A., Ajoku, K., Gbuzue, N. &
Akinsanmi, F. (2011). Microbiological Quality and Proximate Composition of Groundnut cake (Kulikuli)
in Nigerian Markets. Academia Arena, 4, 103-111.
777
Food and Drug Administration (FDA). (2008). Chemical Contaminants and Pesticides Regulatory Information.
Online. Retrieved on 14th March, 2021 at http://www.fda.gov/Food /Guidance Compliance Regulatory In-
formation/Guidance Documents/Chemical Contaminants and Pesticides.
Gulluoglu, L., Basal, H., Onat, B., Kurt, C. & Arioglu, H. (2016). The Effect of Harvesting on some Agronomic
and Quality Characteristics of Groundnut Grown in the Mediterranean Region of Turkey. Field Crops Re-
sources, 21, 224–232.
Honfo, F. G., Hell, K., Akissoe, N., Dossa, R. A. M. & Hounhouigan J. D. (2010). Diversity and Nutritional Value
of Foods Consumed by Children in Two Agro-Ecological Zones of Benin. African Journal of Food Science,
4, 184-191.
International Agency for Research on Cancer (2010). Agents Classified by the IARC Monographs, 1, 100. Retrie-
ved on 24th December, 2021 at https://monographs.iarc.who. int/list-of-classifications/
Janila, P., Nigam, S. N., Pandey, M. K., Nagesh, P. & Varshney, R. K. (2013). Groundnut Improvement: Use of
Genetic and Genomic Tools. Frontiers Plant Science, 4, 1–16.
Khalifa, A., Alfalluos, H., Soheal, A., Wesam, A., Kollab, F. A. & Salem, M. E. (2017). Qualitative and Quantita-
tive phytochemical Analysis and Antimicrobial Activity of Retama” Extract Grown in Zliten Libya. Inter-
national Journal of Medical Science and Clinical Inventions, 4, 2861-2866.
Mupunga, I., Mngqawa, P. & Katerere, D. R. (2017). Groundnuts, aflatoxins and under nutrition in children in
Sub-Saharan Africa. Nutrients, 9, 1287-1299.
Ndjeunga, J., Ntare, B. R., Ajeigbe, H., Echekwu, C. A., Ibro, A. & Amadou, A. (2013). Adoption and Impact of
Modern Groundnut Varieties in Nigeria. Retrieved on 30th December, 2010 at http://www.grainlegumes.
cgiar.org.
Odeniyi, O., Ojo, C., Adebayo-Tayo, B. & Olasehinde, K. (2019). Mycological, Toxigenic, and Nutritional Chara-
cteristics of Some Vended Groundnut and Groundnut Products from Three Northern Nigerian Ecological
Zones. African Journal of Biomedical Research, 22, 65- 71.
Olayinka, B. U., Abdulrahaman, A. A., Andrauwus, Z. D., Aluko, T. A., Adebola, M. O. & Oladele, F. A. (2013).
Traditional Preparations and Uses of Groundnut in Nigeria. Annuals of Food Science and Technology, 1,
29-34.
Opega, J. L., Orishagbebmi, C. O., Yusufu, P. A. & Ishaka, N. A. (2016). Proximate Composition, Mineral and
Phytochemical Contents of Some Leafy Vegetables Native to Igala Kingdom Kogi State Nigeria. Interna-
tional Journal of Biochemistry Research & Review, 4, 1-11.
Salau, I. A., Shehu, K. & Kasarawa, A. B. (2017). Morphological Characterization of Mycotoxigenic Fungi Con-
taminating Groundnut Products in Sokoto State. International Journal of Research in Pharmacy and Bios-
ciences, 4, 1-7.
Sarah, K., Catriona, H., Helen, A. & David, E. (2016). Descriptions of Medical Fungi. Third edition (Revised No-
vember 2016) Retrieved on 15th September, 2021 at http://www.mycology.adelaide.edu.au.
Standards Organization of Nigeria (SON) (2006). Standards for Groundnut (in-Shell and Kernels), Nigeria Indust-
rial Standard, 491. Retrieved on 21st December, 2021 at https://studylib.net/doc/5498396/nigerian-indust-
rial-standards-with-specifications-for.
Subramania, G., Murugesan, R. & Lydia, O. (2013). Spot Diagnosis of Fungicide (Carbendazim) Resistance in
Rice Using PCR with Reference to Pyricularia oryzae. International Journal of Science, Environment and
Technology, 2(5), 1039-1059.
Sultan, Y, & Magan, N. (2010). Mycotoxigenic Fungi in Groundnuts from Different Geographic Regions of Egypt.
Mycotoxin. Resources, 26, 133–140.
Tobin-West, M. D. & Baraka, R. E. (2018). Effects of Methods of Processing Groundnut (Arachis hypogaea L.) on
the Nutritional Composition and Storage Life of the Seed. International Journal of Agriculture and Earth
Science, 6, 2489-0081.
778
United States Department of Agriculture (USDA) (2010). National Agricultural Library Nutrient Database. Retrie-
ved on 13 July, 2021 at http://www.fas.usda.gov.
Vabi, M. B., Ajeigbe, H. A., Diama, A. & Affognon, H. (2018). Cook’s Guide to Groundnut Delicacies: Favorite
Recipes from Northern Nigeria. International Crops Research Institute for the Semi-Arid Tropics (ICRI-
SAT), 86527, 00-4.
Variath, M. T. & Janila, P. (2017). Economic and Academic Importance of groundnut. In: Varshney R, Pandey M,
Puppala N, Editors. The groundnut genome. Compendium of plant genomes. Chemical Springer, 3, 111 –
118. doi:10.1007/978-3-319-63935.
779
HAMMAM (BATH) EMBODIMENT IN BABUR’S

CREATIVITY
Xosiat BEKMIRZAYEVA
RESUME
The poems described the hammam (bath) are called “Hammamname” or “Hammamiya” in the past.
The definition of hammam (bath)has a special place in the gazals of the poets. One of the embodiments
in the lyric of Babur is the hammam (bath) embodiment. The hammam (bath) embodiment also exists in
the creativity of Babur’s predecessors. However, this embodiment has a specific importance in Babur’s
creativity. The role of this embodiment in Babur’s poetry is directly related to his life. The creative
heritage of him which we have seen above, indicates that Babur used poetic embodiment – hammam
(bath) in poetry effectively.
Key words: hammam (bath), hammamname, hammamiya, poetic embodiment
“Creative freedom has always been significant importance in the life of great writers and poets.
Genius artists are primarily based on the power and philosophy of this freedom. That’s why the lifestyle
of the real artist and the spiritual idealogic world do not like to the others” [2; 4].
As archeological excavating the slopes of the mount Sulayman (Barokuh) on the south-western part
of the city of Osh, have been found the ruins of an old hammam (bath). Ceramic pipes were found here.
The place of fireplace, the smaller rooms used for various purposes of hammam (bath) are found. It
is noteworthy that there was Masjidi Javzo (Javzo mosque) near here in period of the governor of the
Fergana region Temurizade, Z.M. Bobur (mentioned about it in “Baburname”) [1; 6]. It is well known
that in the past, public hammams (baths) were often built side by side with mosques. The rational
architectural order was used. Entering to the mosque is done at a very clean condition. Our ancestors
were cleansed beforehand, and then they entered to the holy place.
The hammams (baths) also served as a place of conversation, drinking tea and talking with each
other. Usually, the rulers of hammams (baths) were talkative, the person who are talking jokes more,
and the person with sharp or quick wits. There were special workers, they massaged clients. As a result,
many people have recovered from vascular diseases. So, the hammams (baths) also serve as the task of
hospital a bit.
In the history of humanity, it is not known at what time and how the hammams (baths) were appeared.
However, it is known that there are the hammams (baths) in ancient Egypt, in the period of the Pharaohs.
We also know that the scholar of ancient period, Archimedes, who invented the law on the comparative
weight of objects, came running out of the bathroom, saying “Eureka!” (“Discovered!”). In our opinion,
firstly, private hammams (baths) were available in the apartments. When washing and cleaning at the
hammams (the baths) became popular, the general hammams (baths) increased.
One of the specific embodiments in the Babur’s lyric is the hammam (bath) embodiment. The bath
embodiment also exists in the creativity of Babur’s predecessors. However, this embodiment has a
780
specific importance in Babur’s creativity. The specific role of this embodiment in Babur’s poetry is
directly related to his life.
The specific characteristics of Babur’s poetry is that increasing of the personality of poet. The
language of his works, the expression style is totally different from the works of his predecessors and
contemporaries. Some literary critics characterized this specific feature with simplicity specific to the
rulers; some literary critics connected it with Babur’s lifestyle. The themes such as homesickness, the
personal condition of lyric hero and sweetheart, in general, the philosophy of world and life, the religion,
the wine, the justice, the jealousy, and rivalry have a special role in Babur’s lyrics. They describe the
images of Babur’s life, his real experiences.
The exact topic and logical sequence are strictly adhered in most gazals and rubais of the poet. As
a result, they have a compositional integrity. The rubais and gazals of Babur which are devoted to the
exact topic or are characterized exact image or particular situation, the rubais which are given separate
thoughts, include artistic perfected couplets, namely, maqtu’ poems are written on the basis of this
method. Babur writes the poem devoted to a poetic image. He interprets it in every way. He expresses
his thoughts clearly and understandably. Therefore, the subject, image, idea unit is the main feature of
the poems of Babur.
Babur’s poetry is certainly developed on the basis of certain traditions. However, in the poet’s
creativity, unlike traditional poems, the character of the lyrical hero is very vital and the embodiments
which he used, are not abstract, but they become real and clear.
In addition to the new interpretation of traditional embodiments, images, and topics in poetry, Babur
brought new poetic images such as leaves of fall of the leaf, homeland, goodness, hammam (bath),
piri nokomil (unperfected person) to the poetry. He started the theme of homesickness in our literature,
reflected landscapes of his homeland in his works with love, and created an impressive artistic image of
the homeland.
Progressive social and political reforms, which Babur had done, create separate pages in the history
of India. As the head of state and just ruler, Babur had encountered various religious beliefs and customs,
mystical events. He recorded it in his book “Baburname”. Babur’s adaptability to new climatic conditions,
studying and assimilating of new religious beliefs, traditions and customs are worthy to admit.
Certainly, it is no coincidence that Alisher Navai and Babur gave a special attention to built hammams
(baths) as the statesman and the ruler. Giyosiddin Hondamir, the young contemporary of Alisher Navai,
writes in his book “Makorim ul-ahloq”: “... The owner of the miracle, Amir (Alisher Navai, B.X.), was
build hammams (baths) in his officialdom period” [3; 66]. He did not limit with it: “The number of
hammams (baths) is as follows: hammam (bath) next to the “Shifoiya”; the hammam (bath) Ziyoratgoh;
the Tarnob hammam (bath); the hammam (bath) Darrai Zangi; the hammam (bath) Tuvuchi; the hammam
(bath) Chihlduhtaron; the hammam (bath) Panjdeh; the hammam (bath) Fayzabad; the hammam (bath)
Saidobod” [3; 68] and he counted them one by one. Babur Mirzo confirmed this fact in “Baburnome”
[1; 173].
Babur Mirzo said in the description of Samarkand Fortress: “Улуғбек мирзонинг иморатларидин...
Яна ушбу мадраса ва хонақоҳга ёвуқ бир яхши ҳаммом солибтур” (“It is a building of Ulugbek
Mirzo… it is build the hammam (bath) near the madrassah and the honakoh...”) [1; 45] – he noted. Babur,
who had begun his great beautification works in his kingdom, paid special attention to the construction
of hammams (baths) from the footsteps of predecessors of the kings. Because at that time there was no
“hammam (bath)” in India [1; 267]. It is easy to say that the culture of hammam (bath) was introduced
in this land by the Babur king.
He wrote that: “Ҳиндустоннинг яна уч ишидан мутазаррир эрдук: бир иссиғидин, яна бир
гардидин, яна бир тунд елидин. Ҳаммом ҳар учаласининг дафии эрмиш” (“We were muttering
three things in India: one of them is hot weather, another one is dust, another one is tidy people.
781
The hammam (bath) can distort all three things”) [1; 275], “...намози шом намози хуфтон орасида
Дўлпур қўрғонига кириб, чароғ била Абдулфатҳ солғон ҳаммомни сайр қилиб...” (“...I enter to
the castle of Dulpur between shom namaz (namaz in the time of sunset) and xuftan namaz (namaz
in the time of evening), I walk the hammam (bath) which was built by Abdulfat with lamp...”) [1;
316]. Babur said in this work: “Панжшанба куни жумодил-аввал ойининг учида боғнинг жанубий
тарафида (яъни Дўлпурдаги Нилуфар боғида) ҳаммомға ер тайин қилиб, ҳаммом ерини
тузаттилар. Буюрдумким, бу тузалган ерда ҳаммомнинг курсисини қўпорғондан сўнг, ҳаммом
тархини солғайлар. Бу ҳаммомнинг бир уйида даҳрда ҳавз буюрдум” (“In Thursday, on the third
of Jumodil-Avval, the place for the hammam (bath) is given and smoothed on the south side of the
garden (namely, Nilufar garden in Dulpur). I command them that they will make the sketch of hammam
(bath) after destroying the base of old hammam (bath). I command them to build the pool inside the
hammam (bath)”) [1; 327]. We can give many other examples from “Baburnome” like them, according
to our opinion, reflection of the poetic embodiment of the hammam (bath) in the artistic work of the
teachers is important.
The poems described in the hammam (bath) are called “Hammamname” or “Hammamiya” in
the past. The Turkish scientist, Ogoh Sirri Lavand writes: “The hammam (bath) images occupy a
special place in the gazals of the poets. The poems describing a hammam (bath) in larger quantities
are given the name “Hammamname” or “Hammamiya”. For example, among the gazals of poets of
the Turkish poets Nabiy and Mahmud Ali, were given a special attention to the hammams (baths)
in the introduction of masnavi of Jafar’s “Havosnoma”, Vujudi’s “Xayol va yor” (“The imagination
and the sweetheart”)” [4; 165]. These poems were appeared firstly in the Persian-tajik literature, and
poems in this theme were created by poets who created in the Turkic language since the 14th century.
The Turkish literature critic Iskandar Polo writes: “The “Hammamname” are created in the form
qasida. But there are also poems in the form gazal, qit’a, masnaviy, rubai... The event begins with the
statement of the poet coming to the hammam (bath) in most of the “Hammamname”. Here he sees his
sweetheart and is amazed, and he continues his poem by praising this beauty. Certainly, in such poems,
the word “hammam (bath)” is used and even it is used as a radiph” [5; 186]. Iskandar Polo reflects on
the creativity of the poets who have created the theme of hammam (bath), gives the following couplet
of Muhammad Fuzuli:
Qildi u sarv sahar noz ila hammomga hirom,
Sham’I ruxsori ila bo’ldi munavvar hammom.
The hammam (bath) is reflected in the creativity of many great creatures as a poetic detail or a poetic
embodiment, we follow this case.
When we say about the hammam (bath) embodiment many people remember the following famous
and well-known qit’a of Navai:
Кamol et kasbkim, olam uyidin
Senga farz o’lmag’ay g’amnok chiqmoq.
Jahondin notamom o’tmak biaynih
Erur hammomdin nopok chiqmoq.
Navai considers in this qit’a that having the perfection of every person is a need as the form necessity.
He used the comparative tashbeh method in this qit’a. The hammam (bath) illustrates the image of this
world in itself.
Hammomg’a azm aylagach ul sho’xi sitamgar,
Hammom yuzi aksi bila bo’ldi munavvar.
782
This gazal of Lutfi beginning this matla’ is about the hammam (bath), it consists of six couplets, it
has a rich image, and full of event. During reading the gazal, the view of the hammam (bath) appears in
the eyes of the reader couplet by couplet.
Guldek tanidin chunki araq bo’ldi ravona,
Hammom gulob isi bila bo’ldi muattar.
Alisher Navai praised the skill of Lutfiy in “Majolis unnafois”, writes, “...замон шуароси борча
татаббуъ қилдилар (эргашдилар)” (“...All people follow him”). This statement of Navai is not
accidental. It gives impression as poems dedicated to hammam (bath) in Babur’s creativity gather in
one gazal of Lutfi:
Suv g’ayratidinkim tanig’a tegdi damodam,
Jonim bori suv bo’ldiyu holim dag’i abtar.
Ey koshki, men bo’lg’ay edim olida xodim,

To vasl tuni bo’lg’ay edi bizga muyassar.
Kavsar suyi, jannat guli oltun, tarog’ olg’och,

Hurlar kelur erdilar anga bo’lg’oli chokar.
The howl, tears of Lutfi can not withstand the water and fire in the hammam (bath). This image is
replicated in Babur’s rubai:
Bu Lutfining ohiyu o’ti ko’z yoshidandur,
Hammomning o’tiyu suyi, tushmas anga bovar.
Babur writes with honesty specific to himself:
Hammomki, ark ichinda paydo qildim,
Sog’inmaki, sudin tabarro qildim.
Sud ushbu emasmukim, tadbir bila
Pokiza badanlarni tamosho qildim.(182)
I was built tha hammam (bath) in the Ark, the castle of rulers. But do not think that I want to be rich
with using it. Is it not profitable for looking tidy creatures with this way? said in this rubai.
Hammomki qildim ko’rungizkim, ayyom,
O’xshatti aning bori ishi manga tamom.
Ko’z yoshiyu ko’ngul o’ti birla mendin,
Gulchehralar istabon yuriydur hammom.(182)
The condition which we can see above mentioned gazal of Lutfi, appears in this rubai of Babur.
Babur explains with his poetry that his position is closer to the hammam (bath). The painful suffering of
beloved person is expressed with very impressive in this rubai. Babur said: I had built a hammam (bath)
in my own period: his work looks like my job. My heart burns and my eyes tear. That’s why beautiful
girls want to come to hammam (bath) from this reason. Actually, when the heart of the beloved person
suffers and burns in the fire of love, he tears. The hammam (bath) also works with fire and water. There
is an inner connection between the state of the lover and the hammam (bath) function.
783
Bobur Mirzo writes in another rubai:

Ҳаммомки, то маскани жонона эмиш,
Анда парилар ҳусниға девона эмиш.
Ул худ паридур борча мулозимлари ҳам,
Алқиссаки, ҳаммом парихона эмиш!(167)
There are not unknown words or phrases for recent readers in this rubai written five hundred years
ago, also there is not complex idea. Rubai is written on the basis of a widespread imagination among the
people. Namely, they are said that the specters live in hammam (bath). The reader who does not know
this imagination, can understand the meaning of the poem.
Above mentionad examples show that Babur used poetic embodiment in the poetry. In conclusion,
although the elements of this image have still existed till Babur, Babur opened its new dimensions.
That is why I.V.Stebleva said, “... The conclusions about the peculiarity of the embodiments in Babur’s
poems should be considered as a initial level and starting point for the study of the whole system of
embodiments of Turkish classical poetry” [6; 102].
USED LITERATURES:
Бобур. Бобурнома. Тошкент: Юлдузча, 1989.
Ҳаққул И. Навоийга қайтиш. Тошкент: Фан, 2007.
Хондамир. Макорим ул-ахлоқ. Тошкент: Ғофур Ғулом номидаги бадиий адабиёт нашриёти, 1989.
Огоҳ Сирри Лаванд. Турк адабиёти тарихи. 1жилд. Анқара, 1984.
Поло И. Адабиётшунослик терминлари қомуси. Истанбул, 2007.
Стеблева И.В. Семантика газелей Бабура. Москва: Наука, 1982. С. 102.
784
PECULIARITIES OF KHOREZM EPIC SCHOOLS
Sabirova Nasiba Ergashevna -

Doctor of Science Philology (DSc), Associate Professor The Republic of Uzbekistan
Resume
In this article we will talk about Khorezm epic schools and their peculiarities. It is said that the
ethnogenetic history of the people has a significant impact on the formation of different schools of
epic poetry, as any ethnic group preserves its ancient traditions, which can be clearly seen in the epic
schools of Khorezm.Also, art critic B.Matyokubov in his pamphlet divided the Khorezm epic into three
shops based on the information given by Bola Bakhshi, folklorist S.R.Ruzimbaev also commented on
Khorezm epics, Bakhshi schools, and there are two traditions of epic poetry in the oasis. The article is
analyzed on the basis of the classification of traditions of epic poetry of South and North Khorezm, the
similarities and differences of epic schools are proved by examples taken from Khorezm epics.
Key words: Epic, Khorezm epic schools, South Khorezm epic school, North Khorezm epic school,
Khorezm epic stores, upper store, middle store, Osh (Lower) store, Khorezm bakhshi, Bola bakhshi,
Oshiq Aydin pir.
Epic poetry occupies one of the main places in the spirituality of our people. “The bakhshis who sing
it play an important role in perfecting the rare spiritual riches. They pave the way for the deepening of
the ideological content of the work through the artistic processing of images that embody high human
qualities”[1]. Bakhshi, with their high memory, singing ability, sensitive knowledge of the living language
of the people, serve as a bridge in transmitting the centuries-old epic traditions, rich and colorful epics from
generation to generation. “Although Uzbek bakhshis have the same ideological direction, the uniqueness
of the epic repertoire, the style of performance and the same tradition in the song, they still have their own
style, direction of performance, the nature of the repertoire. This phenomenon gives rise to epic schools.”[2]
The ethnogenetic history of the people also has a significant impact on the formation of different
schools of poetry [3]. Because any ethnic group keeps its ancient traditions stable. This can be clearly
seen in the epic schools of Khorezm. Art historian B.Matyokubov, based on the information provided by
Bola bakhshi in his pamphlet, divides the Khorezm epic into three shops (in the sense of shop-address,
place, region).
High store. This store conditionally covers Lebob region (Chorjoi), Dargan ota, Pitnak districts of
Turkmenistan. The melodies of these shopkeepers are moderate and the size of their dutars is similar to
the Fergana-Tashkent dutars. From this shop grew Khojayoz bakhshi, Amin bakhshi, Murad bakhshi,
Eshniyoz bakhshi and others. Its center can be conditionally designated as Hazarasp.
The medium store includes Khiva, Khonka, Yangiarik, Urgench, Koshkopir and Shavat districts. Its
center can be conditionally designated as the city of Khiva. The tunes of these shopkeepers are lively
and playful. Their dutori are also smaller than those of the upper and lower stores. Another characteristic
of them is that the dutar is accompanied by a bouillon and a circle. Representatives of this store are
Eshvoy bakhshi, Matniyaz gorja (Garibniyaz), Nurmamat lame and others.
785
So, the medium store is the main epic center in Khorezm and its representatives are Avaz bola,
Nurilla Chigatay, Ernafas bakhshi, Matyokub kori, his sons Hasan and Sayid bakhshi, Bekjon bakhshi,
Abdrim bakhshi, Usmon bakhshi (Grandfather of the bakhshi), Buva bakhshi, Jumanazar baxshi and
finally Bola bakhshi can be mentioned.
The Oshok (lower) store covers the lower reaches of the Amu Darya, such as Gurlan, Toshovuz, Old
Urgench and Khojayli. Its center can be conditionally designated as the city of Mangit. Bakhshis of this
region often sing epics accompanied by a solo dutar. One of the brightest representatives of the shop is
Rizo baxshi, who is Feruz’s original baxshi. Ernazar bakhshi, Suyav bakhshi, Otajon bakhshi and others
also sang epics in the same shop style[4].
The roots of the Khorezmian epic tradition are very ancient and complex. Migration processes were
active in this country and as a result of the long-lasting intervention of the Persian and Turkic peoples,
the traditions of epic poetry also evolved. This process lasted until the ХХ century. This issue has
been analyzed in special studies[5]. Folklorist S.R.Ruzimbaev also commented on Khorezm epics and
bakhshi schools. He noted that there are two epic traditions in the oasis:
1. Traditions of South Khorezm epics.
2. The tradition of epic poetry of North Khorezm.
In our work, we thought on the basis of this classification.
According to the author of this classification, the traditions of the “High store”, which is the center of
Hazarasp, were absorbed in the early ХХ century with the traditions of South Khorezm epic.
First of all, if we talk about the traditions of South Khorezm epic, the roots of this epic are very
ancient. By the XI century, the intermingling of the Oghuz Turks with the Iranian-speaking population
accelerated the process of Turkicization of the language and the substratum, which called itself Sart,
merged with the Turkic-speaking superstratus to form a new ethnic group. Representatives of this group
are the oldest generations of the Uzbek population speaking the modern Oghuz dialect, which is located
in the southern part of Khorezm [6]. For this reason, it is natural that the traditions of the ancient
Khorezmians have been preserved in the epic poetry of this region.
As early as the Х century, the number of cities in the region reached 30. After Urgench, the cities
of Hazarasp, Dargan and Khiva were formed. The stabilization of sedentary life in these cities and the
growth of urban culture also had an impact on literature and the arts. The South Khorezm epic tradition
mainly covers the areas inhabited by the Oghuz-speaking population. These include Hazarasp, Bagat,
Yangiarik, Khanka, Urgench, Khiva, Koshkopir and the southern districts of Turkmenistan’s Tashkent
region on the left bank of the Amu Darya.
S.R.Ruzimbaev also includes Turtkul and Ellikkala districts on the right bank. However, some
studies have shown that in this region, especially in the repertoire of the famous storyteller Kurbanboy
jirov epics sung in two languages and epics sung only in Uzbek or Karakalpak emphasize the spirit of
Karakalpak epic traditions Nurata, Kurgan and South Khorezm are folklore works that syncretically
embody the traditions of the epic schools [8]. Therefore, although the territory of Turtkul and Ellikkala
districts is mainly inhabited by Oghuz-speaking people, it is necessary to study their epic traditions.
The main features of the South Khorezm epic are as follows:
a) bakhshi sings to the accompaniment of dutar and harmonium (soz), recently a narrow instrument
has become a picture. Bakhshi is accompanied by a bulomonchi, gijjakchi and doirachi. The narrator
narrates the text of the prose, and in the performance of the poetic passages the circle is added to the
narrator. Of course, in ancient times the main musical instrument was the dutar. Soz (harmonium) was
brought by German mennonites who moved to the oasis after the Russians conquered the Khiva khanate
in the last quarter of the ХХ century. It was first used by Kurban sozchi-Kurban Ismailov and Safo
786
sozchi-Safo Muganniy. Then, from the bakhshis, the Kodir sozchi and the Jumyoz sozchi performed an
epic accompanied by harmonica, bulamon and gijjak.
Bola bakhshi has been singing on the net since 1928. The melodies of the South Khorezm epic are
lively and playful. It also uses maqom ufors. M.L.Sadokov wrote: “Khorezm songs have a delicate,
delicate and rhythmic tendency to dance” [9], referring to the melodies of South Khorezm. The richness
of the melodies requires a circle instrument in the ensemble. Oral folk songs in Khorezm also correspond
to epic melodies, c) The epics spread in this area are mainly of a biblical nature. That is why they have
a volumetric miracle. Performance time is 2-2.5 hours.
The “Book of bakhshi” mentioned in Vamberi’s work mainly served as a guide in the hands of Southern
Khorezm bakhshis. The young bakhshis mastered the epics through short stories. Of course, the tradition
of sharing oral repertoire also continued. In the performance of the epic, great attention is paid to the
melody. Each song in the text of the epic was performed through special tunes. The musical melodies
used in Southern epic poetry are unique. They are called the Shirvani method. Khorezm epic epos
(melodies) are distinguished by their complete form, open singing, closeness to folk songs, connection
with the events of the epic, a unique bright style. They have a unique name and categorization, such as
makom and other classical melodies.
According to Professor S.R.Ruzimbaev, based on the information provided by the pediatrician, in
ancient times 72 melodies (letters) were used in the Shirvani style. More than thirty letters are currently
in use. The naming of the epos took place for various reasons, and we received the following melodies:
1.Bobokhonim. 2.Galalaylim. 3.Gulandom. 4. Zorinji. 5.Mungli zorinji. 6.Ilgor I. 7. Ilgor II. 8. Kirk
ming ilgor 9. Ilgor sarpardasi. 10. Mukhammas iftar. 11. Mukhammasi doston. 12. Mukhammasi
bakhshi I. 13. Mukhammasi bakhshi II. 14. Nolish III. 15. Taka nolish. 16. Noma boshi. 17. Naylarman
I. 18. Naylarman II. 19. Oromijon. 20. Rakhmayla. 21. Sargardon. 22. Sho kochdi. 23. Shirvoniy I. 24.
Shirvoniy II. 25. Shirvani III. 26. Shirvani IV. 27. Eshvoy. 28. Eshvoyi kurd. 29. Eshvoyi Urgench. 30.
Kora dali. 31. Iranian.
At the beginning of the story, the beginning of the letter (Mukhammasi iftar) is played. Then a song
from the didactic poems Mashrab and Makhtumkuli will be sung.
At the end of the epic “Oromijon” and “Bartavul uforisi” will be performed. The trumpet is also used
in these musical melodies. In the end, the game of wrestling is in full swing. Finally, the song “Tangi sozi”
will be played. This concludes the output of the bakhshis [11]. In ancient weddings, bakhshis served.
They were accompanied by clowns and clowns. During the break, the clowns and clowns performed.
Then the epic song continued. Until the 1950s, various bakhshi groups sang and performed at weddings
in the region from Darganota in the east of the oasis to Old Urgench in the west.
In the process, Uzbek, Turkmen, Kazakh and Karakalpak bakhshis exchanged repertoire. The
bakhshis, who performed epics in two or three languages, were quite numerous. In turn, a debate contest
was held. The Golib bakhshi were presented with prizes such as horses, camels, oxen and skins. As
mentioned above, the various schools for upper, middle and upper (lower) shopkeepers were active
at the time. All bakhshi communities had a group of clowns. According to the memoirs of Shukrulla
Yusupov, the son of Yusuf Mangit, a clown from Mangit, who participated in the same group, his father
Yusuf was a member of the group of clown Ahmad bakhshi Matnazarov from Mangit.
In the repertoire of clowns there was a tradition of demonstrating the narration of epics by famous
bakhshis in a metaphorical way. Yusuf is a clown who is fluent in Uzbek, Turkmen, Kazakh and
Karakalpak. But under a totalitarian regime, he is imprisoned on charges of mocking the languages of
other nations, and the talented artist does not return from there. The Khorezm bakhshis always carried
a group of clowns with them so as not to bore the crowd during the recitation of the epic and took turns
to catch their breath.
787
At some weddings, Uzbek and Turkmen bakhshis hold recitation competitions. Such competitions
are held regularly in the city of Vos-Boston (Tashavuz region of Turkmenistan), where the tomb of
Ashik Aydin, the shrine of bakhshis, is located. This tradition came to an end in 1994. The motto of this
conference was the following verses from the “Khirmondali” branch of the “Gorogly” series of epics:
If you go from here to Boston,
Bless the Moon in love Aydin Pir.
At the 1994 bakhshi competition, bakhshis from Turkey, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan,
Tajikistan, Uzbekistan and Karakalpakstan performed as guests to Turkmen bakhshis. The festival-
competition lasted for two days and was attended by more than a thousand bakhshis. These traditions
testify to the enthusiasm of our peoples for the art of bakhshi. The number of spectators at that conference
was more than 150,000. Bakhshis were given unique gifts and applause. At these ceremonies, Bola
bakhshi, along with his sons Norbek, Matyokub and Yetmishboy, sang his last favorite epics and died
shortly afterwards.
It is natural that the meeting, competition and acquaintance of different nationalities influence the
development of epic traditions. Uzbek, Turkmen and Karakalpak bakhshis in the Khorezm oasis have a
long tradition of teaching and apprenticeship. For this reason, Suyav bakhshi in three languages, Bola
bakhshi and Kurbanboy Jirovs had the opportunity to sing in two languages. This situation played an
important role in awakening the feelings of friendship and spiritual solidarity of the peoples. They
are always accompanied by a messy and grumpy accompaniment. Here we have to talk about another
tradition of South Khorezm epic. Khiva bakhshis, especially Bola bakhshi, narrate the prose part
themselves while performing the epic.
When it is the turn of the song, it is accompanied by a circle or a student, and the poem is performed
in two sound combinations. All songs in the performance of the epic “Avazkhon” were performed by
parents - Bola bakhshi and Norbek. This tradition was also performed in the performance of the epic
“Bozirgon”. The songs in this performance were sung by Bola bakhshi and Doirachi Solay Artikov.
Such a tradition is unique to the performance of the southern Khorezm bakhshis. Singing in two voices
will help make the song audible to all the audience at the wedding. But it limits greed. It is possible that
the tradition of singing in unison originated on the basis of a regular text after the epics were copied into
the manuscript.
This tradition is not found in the performance of North Khorezm bakhis. The tradition of singing
epic poems by the North Khorezm bakhshis was previously performed in the inner (throat) sound. This
is confirmed by the information of N.Muravyov, quoted in previous seasons, “I am the voice of my
mother.” This ancient tradition of their epic singing was abolished in the early ХХ century under the
influence of Southern epic poetry. This tradition depends on the ethnogenetic features of the Uzbeks.
The features of this tradition are as follows:
1. Bakhshis speak in the Kipchak dialect of Uzbek and sing in an external voice.
2. Bakhshi plays the dutar. Next to him, a bully and a squirrel will accompany him. The circle is not
used.
3. The center of this school of epic poetry can be designated as the city of Mangit.
Bakhshi calls the melodies played in his letters the Iranian way. Musicologist B.Matyokubov speaks
about the differences between Shirvani and Iranian music, noting that the main differences are in the
musical points of the styles, from the naming of the epic to the melody, style, melody structure, use and
definition of musical instruments [13]. Speaking of Iranian and Shirvani names, he connects the origin
of these terms with the historical and cultural ties between Khorezm and Iran and Azerbaijan (Shirvan)
since ancient times.
788
In conversations with older artists, they express a different opinion. Music is never imported from
another country. They have been living for centuries in connection with the history and mentality of the
people.
The melodies associated with the northern epic traditions are:
1.Noma boshi. 2. Bartavul. 3. Berodam. 4. Beshparda. 5. Yel pasalandi. 6. Ilgor I. 7. Ilgor sarpardasi.
8. Koshim polvon. 9. Kor qiz. 10. Mukhammasi iftor. 11. Kalta mukhammas. 11. Bosh mukhammas.
12. Nolish mukhammas. 13. Nolish I. 14. Nolish II. 15. Nolish saykali. 16. Ola kayish. 17. Patak. 18.
Sarparda. 19. Saltik. 20. Tabriz. 21. Torgay. 22. Sho kochdi. 23. SHosanam. 24. Eshvoy. 25. Eshvoyi
turkman. 26. Koradali. 27. Uch top. 28. Kosha dast. 28. Koshim Polvonning gaji. 29. Eshvoyning gaji.
30. Galalaylim. 31. Galalaylimning gaji. 32. Eroniyning gaji. 33. Eroniyning saykali. 34. Bartavul
uforisi.
In northern epics, the name of a melody is mentioned and the word “gaji” is used for that melody.
For example, Eshvoy, Eshvoy’s gaji. Well-known art critic Otanazar Matyokubov explains to us that
this word is a phonetic variant of the word “kaj”, which means “the opposite of Kuy”. Some melodies
used in both epic schools in Khorezm are also used by Turkmen, Azerbaijani and Karakalpak bakhshis.
In Uzbek folklore, the epic genre is distinguished by its great monument, monumentality and
versatility. Therefore, only a professional performer can sing it. Bakhshi have been polishing this spiritual
wealth for thousands of years through their high memory, singing ability, burro speech and God-given
talent. Although there is a commonality in repertoire, performance, melodies, regional lifestyle, various
ethnogenetic factors create differences, schools of epic poetry. Since the Khorezm oasis is a mixture of
different ethnogenetic layers, the tradition of singing epics in this region is not the same. They can be
basically combined around two traditions.
In the southern part of Khorezm there are representatives of the Oghuz dialect, who consider
themselves to belong to the Sart category. In fact, their ancestors are intertwined with the descendants
of the ancient Khorezmians. The bakhshis of this region speak in the Oghuz dialect. They sang to the
accompaniment of the dutar, a harmonica, which was later formalized as a narrow main instrument.
Bakhshi has a special ensemble. Next to it will be accompanied by musical instruments such as bulamon,
doira and gijjak. The epic melodies of this school are lively and attractive, in which the makom and its
ufors are also embodied. Most of the epics are of a biblical nature and are designed for 2-2.5 hours.
Musical tunes have special names. So far, 31 of them are known.
In the past, there were more than 70 musical tunes. Bakhshis call the melodies Shirvani. Oshik Aydin
is the patron saint of Khorezm bakhshis. The teaching and apprenticeship traditions of the oasis bakhshis
are of an international nature, and the Uzbek, Turkmen and Karakalpak bakhshis are in close contact
with each other, and the multilingual nature is preserved. Suyav Bakhshi sang in three languages, Bola
Bakhshi and Kurbanboy jirov sang in two languages. Along with the Khorezm bakhshi ensemble, there
were also clowns and drummers. The main place in the repertoire of bakhshi is occupied by the branches
of the series “Gorogly”, the epic “Oshik”. Most of them have been mastered through manuscript
narratives. However, verbal abuse has not completely disappeared. Verbal options are enriched with folk
phrases, humorous plates, word games. In South Khorezm there are artists who can combine poetry and
poetry. There is another peculiarity in Southern epic poetry that some bakhshis, especially Bola bakhshi,
sing epic songs in unison with a doirachi or one of his students.
Shaybani Uzbeks, who migrated in the 16th century, live in northern Khorezm. They speak in a
Kipchak dialect. The bakhshis in this area sing to the accompaniment of a dutar. It will be accompanied
by a mess and a circle, the circle will not be used. They call the melodies Iranian. In this region, too,
the melodies have special names and number 34. Some of them are identical with the Shirvani ways. In
northern epics, the beginning and end of an epic also have distinctive features. But in both traditions, the
show ends with a dance. Representatives of northern epics sang in an inner voice until the beginning of
789
the twentieth century, after moving to the oasis. This is confirmed by the observations of N.Muravyov,
who came to Khiva in 1822. For this reason, they first used the kobiz and then switched to the dutar
accompaniment. In northern epics, the art of bakhshis of bakhshis is more active.
In turn, the range of epics in their repertoire is much wider. This can be clearly seen when comparing
the oral version of the epic “Khuriliko and Khamro” performed by Tursun bakhshi with the manuscript.
Bakhshi included in the text of the epic many phraseological expressions, proverbs and sayings, idioms
related to the vernacular. Especially noteworthy are its internal medial formulas. In the speech of Sakrak
bakhshi, another representative of the Northern epic, this feature appears even brighter. His attention
to the elements of saj, communication with the audience, communication in the form of invitations,
commands, speeches, interrogations serve as important factors in the full delivery of the events of the
epic to the listener. The use of internal medial formulas in northern epics is a common Turkish tradition,
which is also present in the speeches of Azerbaijani and Turkmen bakhshis.
In fact, the history of this method should be traced back to the ancient epic. This tradition is fully
reflected in the epic “Kitabi dadam Korkud”. There is another tradition in some bakhshis living in the
Shabboz areas, in which the performance of bakhshi and jirov is manifested together. Koshakur and
Kurbonboy jirov from Turtkul and Musa bakhshi from Shabboz also performed Kirov. In general, the
meeting of two traditions without mixing is the result of interaction and repertoire exchange.
References
Чичеров В.И. Школы сказителей Заонежья.–М.: Наука, 1982.–С.132. (196)
Мирзаев Т. Эпос и сказитель.-С.99.
Ruzimboyev S. Epic traditions of Khorezm epics. –Urgench, “Universitet”, 2008. –P.18. (58)
Matyoqubov B. Epic melodies. –T .: “BUILDING PRINT” 2009. –P.23-26 (342)
Ruzimboev S. Khorezm epics. –T .: Fan, 1985. –p.22-23 (96)
Ruzimboev S. Epic Traditions of Khorezm Epic, p.4
Jumaniyozov R. History of ancient Khorezm. –Urgench, “Murabbiy”, 1993. –p.45. (122)
Madrahimova N.Y. Comparative-typological analysis of the epic “Sweet and Sugar”. Candidate. Diss. Avtor. –T
.: 1996. –P.18. (27)
Садоков И.Л. Тысяча осколков золотого саза. –М.: Наука, 1981. –С. 164. (210)
Matyoqubov B. Epic melodies. –p.41.
Ruzimboev S. Specifics, typology and poetics of Khorezm epics doctoral dissertation) - T .: 1990. - P.45
«Ашык-Айдын-94. –Дашховуз, «Хыял», 1994.(29-30 август) –Б.7-8.(30)
Matyokubov B. Pages of Khorezm epic performers –p. 13.
Ergashevna, S. N. (2020). TECHNOLOGY OF TEACHING STUDENTS TO WORK HARD THROUGH FOLK-
LORE. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(9).
Sabirova, N. E. (2022). XORAZM VOHASIDA BAXSHI IJROCHILIGI GENEZISI. Oriental renaissance: In-
novative, educational, natural and social sciences, 2(1), 656-663.
Ergashevna, S. N. (2021, November). TRADITIONS OF KHOREZM CALIPHATE AND THEIR PECULIARI-
TIES. In Archive of Conferences (pp. 120-123).
790
EVALUATION OF VALIDATED ACNE VULGARIS

SEVERITY AND QUALITY OF LIFE GRADING TOOLS:
A LITERATURE REVIEW
ASMA YOUNES 1, AMINE NUR DINCER 2,3 , NAEEMA FARRAH 2,4

1 Foundation Year 1 Doctor, Guy’s and St Thomas’ Hospital, NHS Foundation Trust, London, United Kingdom
2 School of Medical Education, King’s College London University, London, United Kingdom
3 Incoming Foundation Doctor, Homerton University Hospital, London, United Kingdom
4 Incoming Foundation Doctor, Royal London Hospital, Bart’s Trust, London, United Kingdom
INTRODUCTION & AIMS

Acne vulgaris is a disorder of the pilosebaceous units caused by excess sebum production and
Propionibacterium acnes activity, follicular epidermal hyperproliferation, presenting as inflammatory
and non-inflammatory lesions, hyperpigmentation, pruritis, and affecting 85% of adolescents. Acne
vulgaris also has a significant impact on psychological wellbeing (parameters include self-esteem) with
increased prevalence rates of depression and suicidal ideation which negatively impacts quality of life.
There is currently no universally accepted standard for global acne severity and Quality of Life (QoL) in
patients with acne vulgaris. This review aims to evaluate validated current acne vulgaris global grading
scales per National Institute of Clinical Excellence (NICE, UK) parameters of acne vulgaris assessment;
totality of symptoms: duration, type, distribution, psychosocial impact of acne including anxiety and
depression; clinical features of acne: hyperpigmentation, non-inflammatory comedones, inflammatory
papules, pustules, nodules, scarring.
METHODS & MATERIALS

MEDLINE, Embase and World Health Organisation (WHO) trials registry were systematically
searched from inception to May 2022 by two independent reviewers for qualitative studies that assessed
and/or reported properties of acne grading systems. The study was conducted in line with the PRISMA
guidelines; quality of included articles was assessed using the CASP checklist.
RESULTS
18 global acne grading tools were identified. All grading tools were incomplete in assessing the 10
acne-specific parameters. No grading tool assessed pruritis, erythema or scarring (Table 1 on Abstract
Poster). Only one validated acne-specific QoL tool, Cardiff Acne Disability Index, a 5- item four-
point questionnaire assessing effect of acne on daily social life, personal relationships, aggression/
embarrassment, was identified.
791
CONCLUSIONS
The Global Acne Grading System (GAGS) provides the most comprehensive assessment of acne
vulgaris severity. Incorporation of risk factors associated with acne severity: age, high BMI (pooled OR
2.36, 95% CI 1.97- 2.83) in grading tools. Semi-automated or automated methods on computational
imaging techniques should be developed for an objective assessment of acne grade. Future research
should focus on psychometric validation (including reproducibility and user-acceptance) of newer
multidimensional grading tools. These grading tools should include psychosocial implications of acne
vulgaris.
REFERENCES
Alsulaimani, H., Kokandi, A., Khawandanh, S., & Hamad, R. (2020). Severity of Acne Vulgaris: Comparison of
Two Assessment Methods. Clinical, cosmetic and investigational dermatology, 13, 711–716. https://doi.
org/10.2147/CCID.S266320
Henkel, V., Moehrenschlager, M., Hegerl, U., Moeller, H. J., Ring, J., & Worret, W. I. (2002). Screening for dep-
ression in adult acne vulgaris patients: tools for the dermatologist. Journal of cosmetic dermatology, 1(4),
202–207. https://doi.org/10.1111/j.1473-2165.2002.00057.x
Dreno, B., Alirezai, M., Auffret, N., Beylot, C., Chivot, M., Daniel, F., Faure, M., Lambert, D., Poli, F., Meri-
al-Kieny, C., & Nocera, T. (2007). Corrélation clinique et psychologique dans l’acné: utilisation des grilles
ECLA et CADI [Clinical and psychological correlation in acne: use of the ECLA and CADI scales]. Annales
de dermatologie et de venereologie, 134(5 Pt 1), 451–455. https://doi.org/10.1016/s0151-9638(07)89212-x
KEYWORDS
Acne vulgaris; Severity; Scoring Systems; Grading Tools
792
DEVELOPING COMMUNICATIVE LEARNING

STRATEGIES THROUGH USING DIALOGUES IN
ENGLISH FOR TRAVELLING COURSE
Ani MANUKYAN
PhD, Associate Professor
Armenian State Pedagogical University, Yerevan, Armenia.
ABSTRACT
The paper introduces the main phenomena, which characterizes language in dialogue interaction,
including dialogue acts and turn taking, and it discusses a number of the key approaches to modeling
dialogue that are fundamental in dialogue research. It studies types of dialogues, its origin, development,
as well as the effectiveness of its usage in the travelling course. Dialogue can help to overcome
prepossession and create understanding of other people’s perspectives. The central questions in dialogue
modeling are therefore concerned with how the dialogue participants interact and coordinate with one
another. Conversations mainly serve to exchange information. Thus, one of the key aspects that dialogue
models seek to explain is how the dialogue participants come to share information during a conversation.
In this research, we’ll introduce the importance of dialogue in the travelling course as well as its accurate
usage, mastery and developing speaking fluency in the target language.
Keywords: ESP course, communicative competence, dialogue types, spoken interaction.
INTRODUCTION
Nowadays, learning English is a basic part of vocational education. Despite all the efforts teacher puts
into building learners’ vocabulary and mastering their pronunciation, the learners still have difficulties
to implement their English language knowledge into situational speech. That’s why we ought to be
teaching English situationally, in natural and authentic contexts, and as we will show later, it can be
successfully done with the help of dialogues. They’re quite like conversational training wheels.
Dialogic speech has its own characteristics in relation to the selection, design and functional
orientation of the use of linguistic material. So, it is characterized by the use of introductory words,
interjections, clichés, expressions of an evaluative nature, reflecting the reaction, speaking to the
information received, denying or confirming the expressed thought, expressing doubt, surprise, and
desire.
Dialogues involve students into speaking and listening, acting and reacting. Dialogues maximize
students’ engagement in the learning process as active participants. In English for travelling course
dialogue is a guaranteed way to get students talking and engaged in discussion with ease. Learning the
dialogue itself is preceded by a lot of preliminary work with words, training exercises, memorizing
ready-made speech patterns, language labels, fragments and whole dialogues.
793

In ESP class of English for Tourism, we need to choose activities that reflect the real functions, real-
life situations and contextual dialogues. Moreover, during the lesson dialogue usage enhances other
ESL skills like grammar, vocabulary, pronunciation as well as rapid English thought they will need in
real life. The most important thing is to choose the right content of the dialogue. If the topic is likely
to happen in the real like, then the work will be much livelier and catchier. Therefore, it is necessary to
select such dialogues that would reflect the problems of today. Using these kind of activities enhances
students’ motivation towards the ESP learning as well as stimulated to their better understanding of the
course.
In order to achieve better results in understanding and the ability to use language as a means of
communication, it is necessary to use different methods of teaching situational speech. Using pair work,
students have the chance to talk freely within the class with their friends. Moreover, pair work requires
rather little organization on part of the teacher, and it is often activated in most classrooms by simply
having learners work with the person sitting next to them. It means that students may be active as they
do not learn alone, but they learn together with their friends. They have a partner to communicate within
the classroom. We can assume that dialogues are the most commonly used in oral skill class. We think
that this type of oral skill can make the students confident in their speaking with their friends, they can
share their ideas, opinions, feelings, and they can also come up with a solution or response. However, the
tendency with primary learners is to treat the class as a whole group, and appreciate their ability to work
in pairs or in small groups. While working together, students can study a text, work out on vocabulary,
word pronunciation, research different language aspects, as well as participate in information-gap
activities. They can also write dialogues, act them, predict the content of reading texts or compare notes,
on what they have listened to or seen. Group work makes students more responsible and independent,
in other words, they have identical responsibilities for performing a task and find it difficult to hide in
a small group [7, p. 80-86]. Group or pair work also increases the speaking time for students in a class.
We point out some advantages of pair work, and little group work.
Pair work activities give students an opportunity for individual practice as well and maximize the
quantity of speaking practice they get in each class. We think, that teachers should remind students, that
practicing with a partner may be a useful way of improving their fluency in English.
It is important to note that dialogues can be used to address a variety of goals, including learning
content such as grammar and usage, punctuation, figurative language, literary terms/devices/analysis,
close reading, research and composition, presenting and speaking, and also about writing.
But mainly, dialogues can be used for practicing communication skills, such as speaking, acting and
listening. Teachers know that in an ever competitive job market, communication skills are as important
as any aspect with regard to securing and retaining a job. Outside of a job, communication skills are
integral to many aspects of daily life. So, a major goal of English education is to develop and refine
students’ communication skills. Integral to the very strategy of using dialogues is communication skill
development. As many students in school are masters in adopting a passive role and avoid engagement in
the lesson, it is critical to use strategies such as dialogues that will place them in an active role, a role that
gives them an opportunity to develop their communication skills, and lessen their fear of communicating
with others. Dialogues place students into an active role and thus receive practice in speaking, listening,
and acting. But this occurs in a low risk environment, as all other students in class are in a similar
position, so it is easier to join in, sheltered by the cacophony of voices in the room. Students who would
never speak in front of the class will readily speak the character’s lines in a dialogue [14, p. 15].
Alongside with those pedagogical arguments, a psycholinguistic justification has been put forward:
non-traditional methods of teaching dialogical speech give a strong motivation for language learning,
they help to create a language environment that is close to natural. It becomes possible to activate on
794
this basis almost all the program lexical and grammatical material of the initial and subsequent stages
of training. Importantly, Ellis presented in detail the pedagogical arguments that contribute to the rapid
and effective acquisition of a second language through group work. Pedagogical arguments related to
group work, mainly coincide with group work issues in Armenian schools. Here we agree with all points
expressed. We only need to take into account the fact, that English lessons are less in Armenian schools,
so the results are a little different.
Hence, taking into consideration all the above mentioned statements, we can underline the following
specifies while teaching dialogues in English for travelling course:
1. In English for travelling course dialogue is a guaranteed way to get students talking and engaged
in discussion with ease.
2. With dialogues learners are urged to explore new and challenging, real-life situation on travelling
topics.
3. Dialogue usage during the ESP lesson enhances other ESL skills like grammar, vocabulary,
pronunciation, rapid English, though they will need in real life. In teaching dialogues fluency
should be vital, so the correction should be balanced.
4. While teaching dialogues it is essential for learners to move and act using authentic materials and
situations.
Clare Lavery suggests some specific activities that can be used while teaching dialogues:
Ordering activities
Mix up two short conversations and ask students to unscramble them. Students then choose one to
perform.
Put pieces of a short dialogue on five or so slips of paper. Each student in the group reads their slip
of paper without showing it to anyone. Students have to decide what the correct order is. Ask students
to decide if they might have a reply to a question, for example.
Put pieces of a longer dialogue, or several shorter dialogues, on different slips of paper. Ask students
to mingle, reading out their slip. If they meet a person who seems to have a part of their sequence they
can form a couple. Set a time limit and walk around listening. Decide when to stop the activity and then
put students in pairs or small groups. Ask them to reconstruct what they think the dialogue is about. This
can lead to different interpretations and lots of creative thinking to fill in gaps. Remind them that there
is no right answer!
Gapfill activities
Create artificial raindrops, coffee spills or smudges on dialogues so that some words are unreadable
or half missing. It works best if you use a bigger font size than usual. Ask students to try to guess from
the context what the missing words are.
Blank out key grammatical items in the dialogue which students need extra practice on, such as
prepositions, auxiliaries, etc. Ask students to fill in the missing words. If you are typing or writing out
the dialogue, increase the level of difficulty by not leaving spaces where the missing words are, so they
have to identify when something is missing as well as what it is.
Dictation activities
Put the class into two groups. Ask one half to focus on making notes of any key words and expressions
they hear, and the other half to focus on making notes that summarize what the dialogue is about. After
795
you have played or read out the dialogue, put students into pairs or small groups (one or two students
from each half of the class) and ask them to try to reconstruct the dialogue and act it out.
Dictate only one side of the dialogue. Then give students time to write ideas for what the other person
in the dialogue might say. Emphasize that it is up to their imagination and there is no correct answer.
Then put students in pairs to work out a dialogue using their pooled notes.
Correction activities
Take out key words from a dialogue, then mix them up and put them back in the wrong places. Ask
students to try to work out which words have been moved around.
Misspell some of the key words in a dialogue and ask students to try to spot the mistakes. Focus on
key items you want to revise.
Creating dialogues activities

If you have been reading any stories with your class, ask students to imagine a key conversation
between characters in a specific part of the story. This gives them a framework.
If you have listened to any songs in English with your class where the singer is addressing the song
to someone, ask students to imagine the conversation the singer and that person have after that person
has heard the song.
Find a TV advert that has a dialogue. Play it with the sound off, and ask students to brainstorm a
dialogue and write the script in small groups. Then watch the original to compare [15].
Taking into account the theoretical study as well as the proposed system of activities, we decided
to conduct an experiment to prove the effectiveness of dialogue usage in English for Tourism course.
We conducted the research at the Armenian-Greek Tourism College in the academic year 2021/2022.
Twenty students participated in the experiment. Below you will find an example of a lesson and the set
of exercises.
Therefore, the learners watched a video “At the airport’’, [https://www.youtube.com/watch?v=jiBHZ_
rqHB8].
There were used some ESP speech patterns. It was obvious that they liked the video, and they were
interested in new vocabulary. After that, we offered them the dialogues, and exercises made by us. See
below:
1. Read the dialogue and act it out.
A. Good morning. Can I help you?
B. Hi. I’d like to know is there a flight to Marcel?
A. Let me see. Yes, there are flights every single day.
B. Oh, perfect!
A. When would you like to go?
B. I’d like an early morning flight on the 13th of October.
A. There is one, at 6:00.
B. Yes, it’s perfect. I’d like a return ticket too.
A. Would you like to book this flight?
B. How much will it cost?
796
A. It’ll be 400 euros.

B. I thought it was cheaper.
A. It can be if it’s a charter, but there is no flight the day you want.
B. Ok, no problem. Can I pay by credit card?
A. Yes, sure.
B. Here you are.
A. Thank you. I wish you a safe trip.
B. Thanks a lot.
A. You are welcome.
2. Say whether these statements are true or false.
1. He\she would like a flight to Armenia.
2. He\she would like a flight at night 15th of November.
3. There was one flight at 6.00.
4. The flight costs 450 euro.
5. It seems very cheap for her.
3. Match the words with their definitions.
1) flight a. a small plastic card issued by a bank
2) to book b. to reserve, buy a ticket in advance
3) credit card c. ticket for a journey to a place and back again
4) return ticket d. the action or process of flying through the air
5) cheaper e. low in price.
4. Ask your groupmate one of these questions:
1. When does he\she want to travel?
2. Where does he\she want to go?
3. How much will cost the ticket?
4. How did he\she pay for the ticket?
5. Imagine that you are ordering a ticket. Have your own dialogues.
6. Choose a topic and talk about it.
1. In which country have you been?
2. In which country would you like to be?
3. Speak about the sights of Armenia.
4.What two countries would you like to travel to?
5.Why do people like to travel?
7. Choose a topic below and prepare a dialogue with your partner.
• Why people should visit my country?
• Talk about the best way to travel (by plane, by bus, by car, by train).
797
• My dream vocation.
• How to ask a direction?
8. You are a customs and immigration officer at an airport. When students try to enter your
country find out this information. To the left of the table there are some questions that you might
want to ask Fill in the blanks with a country name.
Welcome to __________ May I see your passport? Where are you coming from? What is the purpose
of your visit? How long are you planning to stay? Is this your first time to __________? Do you have
anything to declare? Enjoy your stay.
9. Choose a topic and prepare a dialogue at home.
• Why people should visit my country? • Talk about the best way to travel (by plane, by bus, by car,
by train). • My dream vocation.
RESULTS
The positive result was obvious. Hence we also prepared an assessment test. Each of the learners
was given a test. The result was 82% of high performance and 18% of poor performance. Below you
will find the chart connecting with the percentages. The learners realized that learning English with
dialogues is more effective, and that learning also can be enjoyable and fun. They were able to apply new
vocabulary in their speech, paraphrased, made new dialogues and acted them as simulations. Since the
results of the test satisfied us, and the learners were able to be fully involved in the class, we can state
that the result of the experiment was satisfactory.
CONCLUSION
The most important thing is to choose the right content of the dialogue. If the topic is exciting, then
the work will be much livelier and catchier. Therefore, it is necessary to select such dialogues that would
reflect the problems of today.
Dialogues are kind of conversational training wheels. They give learners an opportunity to practice
speaking in English and get familiar with responding to various real-life scenarios they’ll encounter
in English-speaking countries—but without the stress of having to rapidly come up with the words
themselves.
The best part about teaching with dialogues is that students are able to take a break from the usual
learning exercises and practice English in a way that maximizes engagement. To get the most out of
this, make sure to capitalize on your students’ creativity and encourage them to play around and enjoy
themselves when participating.
REFERENCES
Berg G., Swieciak T., Philipp J., “Dialogues for the English Classroom’’, Wisconsin, USA, Moose Moss Press,
2018, p.10-15.
Case A. “Teaching English for Specific Purposes” Oxford: Oxford University Press, 2019, p. 11-18.
David W. “The Four Types of Conversation’’ Macmillan Publishing House, 2016, p.47-55.
Dunbar R. I. M. The Social Brain: “Mind, Language, and Society in Evolutionary Perspective’’. Annual Review
of Anthropology, Oxford: Oxford University Press, 2003, p.97.
Li J., Alexander H. Miller, Chopra, S. “Learning Through Dialogue Interactions by Asking Questions’’, New York,
USA, 2016, pp. 1-3.
798
Lindgren M. H. “The Dialogue Handbook – the Art of Conducting a Dialogue and Facilitating Dialogue Works-
hops”, Danish Youth Council , 2012, p.18.
Long M. “Interaction Hypothesis”, Strasbourg, 1981, p. 110-121.
Rod E. “Pair and group work’’, Oxford: Oxford University Press, 1994, p. 80-95.
Sordoni A., Mitchell M, Dolan B. “A Neural Network Approach to Context-Sensitive Generation of Conversatio-
nal Responses’’, Colorado Publishing House, 2015, p198-203.
Walton, D. “Burden of Proof in Deliberation Dialogs”, Heidelberg, Springer, 2010, 1-22.
https://www.press.umich.edu/.%20https://media.neliti.com
https://www.fluent.com/
www.aresearchguide.com
www.researchgate.net/publication/Dialogues for the English Classroom: A How-To With Examples for Middle
and Secondary English and Language Arts Teacher Preparation and Professional Development
https://www.teachingenglish.org
799
MENENJİT NEDİR?
Aliyeva Telli
ORCID COD-0000-0003-0883-3552
ÖZET
Menenjit beyni ve omuriliği saran meninks adı verilen zarın iltihaplı hastalığıdır. Hastalığın en genel
bulguları ateş, baş ağrısı ve ense sertliğidir. Hastalığın etkeni virüsler, bakteriler ve parazitler ola bilir.
Bazı menenjitler kendiliğinden iyileşebilecek kadar hafif,bazıları ise hayatı tehdit edecek kadar ciddi
olabilir. Menenjit en sık bebeklerde, çocuklarda ve genç erişkinlerde görülülür.
Meninjit belirtileri nelerdir?
• Baş ağrısı
• Kusma
• Yüksek ateş
• Ense sertliği
• Uykuya eğilim
• Konsantrasyon zorluğu
• Havale geçirme
• Meningokok menenjitinde deri döküntüsü
Yeni doğan bebeklerdeki menenjit belirtileri:
• Yüksek ateş
• Sürekli ağlama
• Hareketlerde yavaşlama
• Uykuya eğilim
• Beslenmeme
• Bıngıldakta kabarıklık
• Bebeğin vücudunda veya boynunda sertlik
Menenjit nedenleri: En sık görülen etken virüslerdir. Daha sonra bakteriler ve parazitler etken
olarak görülür.
Pnömokoklar : Küçük çocuklarda ve yetişkenlerde görülen en sık menenjit etkenidir. Orta kulak
enfeksiyonu, sinüzit ve zatürreye de neden olur. Aşı ile önlenebilmesi mümkündür.
Meningokoklar: Diğer bir sık görülen menenjit etkenidir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde
menenjit yapar. Üst solunum yolunda enfeksiyon yapar daha sonra bakteriler dolaşıma geçer beyne
ulaşır.
800
Listeria: Bu bakteriler pastorize edilmemiş peynirler, sosisli sandviçler ve başka besinlerle bulaşabilir.
Hamile kadınlar, yaşlılar, yenidoğanlar ve bağışıklık sistemi zayıflamış olanlarda enfeksiyona neden
olurlar. Listeria hamilelikte plesantayı geçer ve bebekte ölümcül enfeksiyona neden olabilir.
Viral menenjitler genellikle hafif seyirlidir. En sık viral etkenler herpes simplex, kabakulak ve HIV
virüsüdür.
Anahtar kelimeler: Menenjit belirtileri, Pnömokoklar, Meningokoklar, Listeria
WHAT IS MENINGITIS?
ABSTRACT
Meningitis is an inflammatory disease of the membrane, called the meninges, that surrounds the brain
and spinal cord. The most common symptoms of the disease are fever, headache and neck stiffness. The
causative agent of the disease can be viruses, bacteria and parasites. Some meningitis are mild enough to
heal on their own, while others can be serious enough to be life-threatening. Meningitis is most common
in infants, children, and young adults.
What are the symptoms of meningitis?
• Headache
• Vomiting
• High fever
• Neck stiffness
• Tendency to sleep
• Concentration difficulty
• Remittance
• Skin rash in meningococcal meningitis
Symptoms of meningitis in newborn babies:
• High fever
• Constant crying
• Slowing down in movements
• Tendency to sleep
• Not being fed
• Bulge in fontanelle
• Stiffness in the baby’s body or neck
Causes of meningitis: The most common cause is viruses. Then bacteria and parasites appear as
agents.
Pneumococci: It is the most common cause of meningitis in young children and adults. It also causes
middle ear infection, sinusitis and pneumonia. It can be prevented by vaccination.
Meningococci: Another common cause of meningitis. It causes meningitis in both children and
adults. It makes an infection in the upper respiratory tract, then the bacteria pass into the circulation and
reach the brain.
801
Listeria: These bacteria can be transmitted through unpasteurized cheeses, hot dogs, and other foods.
They cause infection in pregnant women, the elderly, newborns, and those with weakened immune
systems. Listeria crosses the placenta during pregnancy and can cause fatal infection in the baby.
Viral meningitis is usually mild. The most common viral agents are herpes simplex, mumps and HIV
virus.
Keywords: Meningitis symptoms, Pneumococci, Meningococci, Listeria
802
DEVELOPMENT OF WELLNESS FABRIC FOR

BEDSORE PATIENTS
Dakuri Arjun
Department of Textile Technology, University College of Technology, Osmania University, Hyderabad, India
ABSTRACT
Infections to the skin and underlying tissue brought on by prolonged pressure on the skin are known
as bedsores, sometimes known as pressure ulcers. Pressure, friction, and skin moisture, all of which are
connected to textiles, are some of the significant elements that contribute to pressure ulcers. Through
bed linens, clothing, and towels, textiles are in constant close contact with human skin. There are special
requirements for fabrics used by old immobile patients who spend a lot of time prone in bed. As a result,
the sheet must have adequate air permeability to aid in controlling temperature, which in turn lowers
sweating and controls the flow of moisture through the material. The study’s primary goal is to create
a fabric that will meet the needs of people with bed sores. Three polyester mixes, including 50/50 poly
cotton, 50/50 poly viscose, and 50/50 poly modal single jersey textiles, were used in this investigation.
The chosen fabric was cleaned, given a preliminary treatment, and coated with moisture management
and thermos-regulating finishes at various add-on levels, namely 2 percent, 4 %, and 6 %. Additionally,
the samples were given a pad dry cure with zinc oxide at concentrations of 1%, 2%, and 3% to provide
them antibacterial and self-cleaning qualities. The finished specimens were then put through a series
of standard tests to check for moisture transmission, including vertical and horizontal wicking, drop,
sink, and spray tests, as well as tests for thermal conductivity, thermal resistance, thermal absorbency,
and antimicrobial and self-cleaning properties. It was discovered that the 50/50 Polyester/Modal fabric
outperforms other materials in terms of moisture management, thermal comfort, bacterial resistance,
and self-cleaning. In light of this, fabrics made of 50/50 polyester and modal are ideal for patients with
bed sores.
Keywords: Moisture Transmission, Thermal Comfort Properties, Antimicrobial Properties, Self-
cleaning, Polyester blends
References
Afzal, A., Ahmad, S., Rasheed, A., Ahmad, F., Iftikhar, F., & Nawab, Y. (2017). Influence of fabric parameters
on thermal comfort performance of double layer knitted interlock fabrics. Autex Research Journal, 17(1),
20-26.
Alam, M. M., Chowdhury, M. A., Sabnam, E. J., & Islam, M. S. (2017). Improvement of moisture management
of polyester fabric using moisture management chemical. Inter. J. Eng. Tech. Manag. App. Sci, 5(8), 70-78.
Ashraf, M., Siyal, M. I., Nazir, A., & Rehman, A. (2017). Single-step antimicrobial and moisture management
finishing of PC fabric using ZnO nanoparticles. Autex Research Journal, 17(3), 259-262.
Chellamani, K. P., Veerasubramanian, D., & Selvam, G. P. (2013). Thermal characteristics of hospital bed li-
nens—a sensitive science. Journal of Indian Academy, 2(6), 374-377.
803
Crina, B., Blaga, M., Luminita, V., & Mishra, R. (2013). Comfort Properties of Functional Weft Knitted Spacer
Fabrics. Journal of Textile & Apparel/Tekstil ve Konfeksiyon, 23(3).
Khalil, A., Tešinová, P., & Aboalasaad, A. R. (2019). Thermal comfort properties of single jersey knitted fabric
produced at different Lycra states. In 4th international conference on natural fibers (p. 46117).
Marmarali, A. R. Z. U., Kadoglu, H. U. S. E. Y. I. N., Oglakcioglu, N., Celik, P., Blaga, M., Ursache, M., & Log-
hin, C. (2009, May). Thermal comfort properties of some new yarns generation knitted fabrics. In AUTEX
World Textile Conference (pp. 26-28).
804
CHALLENGES IN QUALITY OF EDUCATION IN

HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS (HEIS) OF
PAKISTAN
Zohaib Hassan SAIN

Superior University, Pakistan
ABSTRACT
The purpose of this study is based on exploratory research to identify “Challenges in Quality of
Education in HEIs of Pakistan”. Exploratory research approach is used to achieve the objectives of the
study in less time and inexpensive means. From the last few years, Pakistan is facing a lot of challenges
in education sector such as curriculum, less training institutions, corruption in education, teacher’s
behavior, less research work. Emerging issues in education sector are less training institutions and trend
towards research work which is essential to follow for the growth and strength of any economy. The
purpose of our research is to identify the major challenges in educational sector in Pakistan which
the educational sector is suffering from last few years. The researcher used triangulation in order to
carry the reliability and validity of the data for results. So, to conduct this triangulation the researcher
used questionnaire for the students, questionnaire for the teachers and interviews of the management.
. In this regard primary data was collected from the focused group of students using a sample of 100
questionnaires for each university were filled by the students of the selected five universities. This
attempt of conducting the research will play an important role in the development of Pakistan. In this
research Curriculum, Corruption in education, less training institutions, Teacher’s behavior and less
research work are independent variables and Quality of Education is dependent variable. In future, we
will research on the solution of these problems. To increase the literacy rate, the Govt. of Pakistan has
announced that the education is compulsory for sixteen years old for every citizen.
Keywords: Curriculum, Corruption, Teacher’s Behavior, Research Work.
805
DIFFICULTIES OF OFFICIALS’ ENGLISH READING

COMPREHENSION AT GOVERNOR’S OFFICE,
CHAMPASAK PROVINCE
Khounmy VINNALATH 1*. Soulichanh Luangsombath 2, Chansy Phomphithak3,

*1
Champasack University. 2 Naxaythong Upper Secondary School, Vientaine Capital, Laos. 3Champasak College of Health
Sciences.
Abstract
Background Reading comprehension is one aspect of language skills that the student must master.
Officials must have strong comprehension skills in order to interpret and absorb information from reading
material. Because each lesson is inextricably linked to the act of reading, reading comprehension is
required in all careers. As a result, they must have strong comprehension abilities.
Objectives This research was to study general English reading comprehension of officials, to
investigate difficulties of officials’ English reading comprehension, and to find out strategies used to
decrease English reading comprehension difficulties.
Methods A random sample was used to select the sample group. The study’s target group included
30 officials. The questionnaire was designed by the researcher as a research instrument in order to elicit
data from the participants. Researchers used a simple percentage to calculate because it allows us to
effortlessly analyze the data.
Results They deduced the meaning of words based on context clues. They tried to guess the overall
meaning of a text based on its title, topics, and illustrations. The prediction revealed information about
the overall meaning of the text. When they did not have enough time to read all of the words or sentences
in the passage, they stated that guessing was necessary. They also connected prior knowledge to proper
text reading. Reading materials contain a mismatch between vocabulary and officials English level.
Their short term memory had an effect on their reading
Conclusion Reading comprehension resulted from their limited vocabulary knowledge. All aspects
of language were hampered by a lack of vocabulary. Because their vocabulary was limited, they lost
reading confidence. They were unable to improve their reading skills. They responded that academic
terms were difficult for them to comprehend because they were unfamiliar with them. They had difficulty
reading when they could not figure out what phrases and idioms meant or how they fit into sentences.
Keywords: Reading Comprehension, Learning English, Vocabulary, Skimming & Scanning
1. Background
Reading is essential for humans, especially in the modern world. It is one of the important ways
for people to get information in their study and work. Generally, people learn to read at very early
age with different purposes: reading for pleasure or reading to gain more knowledge and experience
806
or to know what is happening around the world. However, people need to read as reading is a tool
for lifelong learning. The researchers explain that English reading ability is then a great demand as
English is used worldwide not only as global language but also the language of science, technology, and
advanced research. In addition, reading is the primary means for independent learning, whether the goal
is performing in academic tasks, learning more about the subject matter, or improving language ability.
Reading is one of the English skills which are essential to be mastered by the students. Reading skills
are necessary for students in acquiring knowledge and new information. According to Brown that reading
is the most essential skill in the educational context as it can be the assessments for students’ general
language ability. Reading comprehension is one aspect of language skills that must be mastered by the
student. To be able to interpret and absorb information from reading material, officials should have good
understanding ability. Hence, reading plays a great role for comprehension of written texts. In reading
a text, officials meet with many problems obstructing their reading comprehension. For example, the
problems related to background knowledge, cultural knowledge, and knowledge of text type. Background
knowledge is their prior knowledge or knowledge of the world. If a reader lacks prior knowledge in
reading a text, he cannot follow and understand it because he does not know what the text is about. A
reader uses background knowledge to integrate new information from a text into his prior information.
Also, they are not able to grasp the main idea, an inability to read quickly due to a limited vocabulary,
an inability to summarize the text, and a lack of appropriate reading strategies. They cannot predict
meaning in context is primarily due to their lack of knowledge of language structure and vocabulary. They
lack vocabulary, syntax, and grammar skills, as well as the ability to guess meaning from context, which
are cited as causes of difficulties in skimming for main ideas, scanning for details, making inferences,
finding the reference, restating, sequencing facts from opinions, and determining the author’s mood and
tone. As a result, these issues have an impact on reading comprehension.
2. The objectives of the study

1. To study general English reading comprehension of officials.
2. To investigate difficulties of officials’ English reading comprehension.
3. To find out strategies used to decrease English reading comprehension difficulties.
3. The research questions

1. What is general English reading comprehension of officials?
2. What are difficulties of officials’ English reading comprehension?
3. What are strategies used decrease English reading comprehension difficulties?
4. Limitation of the research

This research was conducted in Governor’s Office, Champasak Province. Researchers decided to
select this workplace because we had undertaken training here. Hence, we recognized English has been
used in this office and many officials had experienced in using English, reading English document,
particularly. Also, it was convenient to collect data regarding to general English reading comprehension,
its problems aligned with resolution.
5. The significance of the research

1. The results from the research, reading strategies and problems being revealed in reading English
materials of officials, may be beneficial to the participants of other readers who have to read in
English, so that they can improve their reading comprehension for their career success.
807
2. The results of the study would portray what reading problems and difficulties officials encounter
when reading English texts. As a result, office can design a training course that matches the need
of them.
3. The reading strategies revealed as the outcome of this research would allow the interested
researchers, both in academic areas and other related field, and readers alike to acknowledge a
range of reading strategies in their future study.
6. Materials and Methods
6.1 Research site

This study was carried out at Governor’s Office, Champasak Province. Researchers chose this
location because we had received training here. As a result, we recognized that English had been used in
this office and that many officials had experience using English, particularly reading English documents.
It was also simple to collect data on general English reading comprehension, with problems aligned with
resolution.
6.2 Population and participants
6.2.1 Population
Governor’s Office, Pakse City, Champasack Province served as the study’s population. The total
number of staff members was 36.
6.2.2 Participants
A random sample was used to select the sample group. The study’s target group included 30 officials.
These employees were chosen as participants because they have prior experience reading English
materials. As a result, they were able to provide adequate information regarding English reading
comprehension in the office, as well as difficulties they encountered while reading English texts.
6.3 Tools to collect data

The questionnaire was designed by the researcher as a research instrument in order to elicit data
from the participants. The questionnaire consisted of four main parts. The first part aimed to elicit
data regarding demographic characteristics of the participants such as gender, field of study, number
of years studying in English, years of work experience, and frequency of reading English texts. The
second part of the questionnaire consisted of 16 items aiming at obtaining data regarding general
English reading comprehension of the participants. In the third part of the questionnaire included 17
items to collect data in English reading comprehension problems. And the last questionnaire related
to reading strategies that participants used to overcome their reading problems, also comprised of 17
items.
6.4 Data collection process

After, the researchers had already prepared the questionnaires, and the data had been summarized
step by step. The first step was to collect data from the participants; as previously stated, all of the
questionnaires were collected and agreed from supervisor to collect some error points. Once the
questionnaires were produced, researchers would request permission from both the head of the Faculty
of Education, Champasack University, and Governor’s Office, Champasak Province to conduct the
survey.
808
6.5 Data analysis

Researchers accumulated information from participants, the questionnaires were manually coded.
Researchers used a simple percentage to calculate because it allows us to effortlessly analyze the data.
1. Percentage
F
P = ———— 100
N
P = The percentage.
F = The frequency of participant.
N = The number of participants.
2. Quantity form
This type of research collected data in number forms or analyzed by using numbers and we use a
program of SPSS (Statistic Percentage for the Social Sciences) to help with calculation as the detail
below:
∑x.
X=
N
¾ The meaning of the abbreviation
X = The average of participants
∑x. = The sum of scores
N = The number of respondents
This formula is used for analyzing the answer of the participants based on an average. It is so far the
most suitable formula to analyze the gathered information which it means ( X )
¾ The meaning of assessment criteria
Mean 4.51 – 5.00 = Strongly agree
Mean 3. 51 – 4.50 = Agree
Mean 2, 51 – 3. 50 = Neutral
Mean 1.51 – 2.50 = Disagree
Mean 1.00 – 1.50 = Strongly Disagree
809
7. Result and Interpretation
7.2 Information Related to Reading Comprehension

Table 1: Officials’ general reading comprehension
No Items X Level
1 I read texts several times in order to improve my reading 3.30 Neutral

comprehension.
2 In reading texts, I use key words to find the main idea. 3.50 Agree
3 To find the idea, I skim the entire text. 3.27 Neutral
4 When I read a text, I use my prior knowledge. 3.47 Neutral
5 I read with a purpose in mind and try to concentrate on what I read in 3.63 Agree
the passage.
6 I apply prediction skill while I am reading a text 4.03 Agree
7 Focusing on important information in a text through skimming a whole 4.23 Neutral
text.
8 I guess a meaning of a text through stimulating my background 3.50 Agree
knowledge
9 I make a literal translation when I read a passage. 3.87 Agree
10 I read in details to respond questions. 3.93 Agree
11 I apply context clues to understand the meanings of vocabulary 3.80 Agree
12 I guess from (suffixes, prefixes) and semantic knowledge (synonym, 3.77 Agree
antonym) to understand unfamiliar vocabulary
13 I keep reading a text even I find some difficult words in the text. 4.30 Neutral
14 I read questions prior to reading a text. 3.37 Neutral
15 When text becomes difficult, I repeat reading text to increase my 4.03 Agree
understanding even when I find it difficult.
16 I always look up the meanings of unknown words in my dictionary 3.70 Agree
every time when I have problems with difficult vocabulary.
Total 3.73 Agree
From table above, it displayed that general reading context of staffs in Governors’ Office. Total
participants mentioned they kept reading a text even they found some difficult words in the text. They
reread two or three times to try to understand it. They underlined or circled those difficult words then
looked up it in dictionary (mean: 4.23). They focused on important information in a text through
skimming a whole text. Skimming helped them to find information that they wanted (mean: 4.23). When
text becomes difficult, they repeated reading text to increase their understanding even when they found
it difficult. Also, they used prediction skill while they were reading a text. They predicted tile, sub-title
or even pictures in the text. The prediction was a clue to overall meaning of the text (mean: 4.03).
They accepted they had to read in details to answer questions. Reading techniques such skimming
and scanning enabled to help them to get close correct answer (mean: 3.93). Additionally, they tried
810
to make a literal translation when they read. They interpreted text into Lao while they were reading.
However, they had to pause or stop when they tried to interpret idea contained difficult words or complex
sentences (mean: 3.87). They used context clues to understand the meanings of vocabulary. They tried
to guess meaning of a word by guessing its title. It helped them to get more exact meaning of the words
(mean: 3.80). They guessed from (suffixes, prefixes) and semantic knowledge (synonym, antonym)
to understand unfamiliar vocabulary. They added to learn in this way needed experience and prior
knowledge. They needed practice to build their strength in language skills (3.77). They always looked
up the meanings of unknown words in their dictionary every time they had problems with difficult
vocabulary (mean: 3.70).
While reading, they had a purpose in mind and tried to focus on what they read in the passage.
Their reading was reliant on purpose and questions. They read questions to try look for answers to
respond the qstions (mean: 3.63). They answered that they used key words to search for main idea.
They analyzed the overall meaning of the text. They added key words raised ability to text. Moreover,
they mentioned guessing was vital for reading when they did not have much time to reading all words
or sentences in the passage. They guessed a meaning of a text through activating my background
knowledge. They insisted prior knowledge desperately impacted on reading ability (mean: 3.50).
They used background knowledge whenever I read a text. They tried to connect prior knowledge to
current reading text. They said that abundance of knowledge on vocabulary contributed to reading
comprehension. Therefore, they attempted to read a lot to gain more understanding (mean: 3.47).
They read questions prior to reading a text and then focused on only responds in the text (mean: 3.37).
They said that they read texts repeatedly and tried to reading kinds of texts to gain more vocabulary
knowledge. It was important for them to know many words because it attributed to other language
skills. More vocabulary ability increased understanding to texts (mean: 3.30). They applied skim or
scan technique in reading. They considered to apply appropriate strategies to catch up the main ideas
of the text. Purpose of reading will need one or two strategies. For example. Skimming was suitable for
general reading when readers needed overall meaning of text while scanning required more specific
information (mean: 3.27).
811
7.3 The difficulties of officials’ English reading comprehension

Table 2: The difficulties of officials’ English reading comprehension
No Items Level of
X
agreement
1 I do not know the vocabulary and idiomatic usage so I cannot 3.37 Neutral
understand what I’m reading.
2 I forget the forms of words that have already been learned 3.40 Neutral
3 I have little knowledge of English vocabulary. 3.83 Agree
4 I do not know sentence structures so I cannot understand what I am 3.77 Agree
reading.
5 I cannot sequence and connect ideas in reading text because I do not 3.63 Agree
know the text organization.
6 My weak grammar causes misinterpretation of the reading text. 3.43 Neutral
7 I thought that I understood the passage quite well, but it turned out 3.50 Agree
that I gave wrong answers to several comprehension questions after
it.
8 When the text is too difficult, boring, and uninteresting, I fail to 3.47 Neutral
read.
9 I must read every single word; otherwise, I am afraid I might miss 3.90 Agree
the important point which will affect my comprehension of the
whole texts.
10 Sometimes even if I know every word in a passage, I still find 3.67 Agree
difficulty in understanding the whole passage and grasping its
central idea because of my limited background knowledge.
11 When I read, I cannot predict what will come next. 3.27 Neutral
12 Reading materials contains mismatching between the vocabulary 3.53 Agree
and their ability level.
13 Some culture loaded words and phrases will mislead my 4.07 Agree
comprehension of a reading material.
14 When I have no interest in the topic discussed in a reading material, 3.27 Neutral
I find it even more difficult.
15 I think the reading problems come from the instructions and 3.60 Agree
materials which affect my interest in reading.
16 I cannot concentrate myself till the end of a passage. When reading 3.73 Agree
a long and boring passage, I often forget the former part when I read
the latter part.
17 After reading a passage once, I seem to forget what I have already 3.90 Agree
read, and have to move backward and reread it.
Total 3.60 Agree
812
According to data above, it showed that some culture loaded words and phrases would mislead
their comprehension of a reading material (mean: 4.07). They mentioned they utterly forgot words
they had learned and read in the text because there were many words in English and they also had
different definitions (mean: 3.40). Also, they did not know sentence structures so they could not
understand what they were reading. They were unable to explain grammar structure even they learned
a lot of grammar rules. But they could not demonstrated their ability in using (mean: 3.43). They had
little knowledge of English vocabulary. Therefore, they were hard to understand text that they were
reading. They had to look up dictionary to check words’ definition. Moreover, deficient vocabulary
contributed to all language skills. They must read every single word; otherwise, they were afraid they
might miss the important point which will affect my comprehension of the whole texts. After reading
a passage once, they seemed to forget what they had already read, and had to move backward and
reread it (mean: 3.90). Short term memory caused their learning vocabulary and text comprehension.
They seemed to forget what they already read, and had to move backward and reread it after reading
a passage once (mean: 3.90). Their vocabulary limitation likely impacted on their vocabulary
development (mean: 3.83)
They were unable to concentrate themselves till the end of a passage. When reading a long and
boring passage, they often forgot the former part when they read the latter part (mean: 3.73). Sometimes
even if they knew every word in a passage, they still found difficulty in understanding the whole
passage and grasping its central idea because of my limited background knowledge (mean: 3.67).
They sequenced and connected ideas in reading text because they did not know the text organization
(mean: 3.63). They thought the reading problems came from the instructions and materials which
affected their interest in reading (mean: 3.60). They did not know sentence structures so they cannot
understand what they were reading. One sentences had different parts but it was hard to them classify
the parts of a sentence (mean: 3.77). Reading materials contains mismatching between the vocabulary
and their ability level (mean: 3.53). They thought that they understood the passage quite well, but it
turned out that they gave wrong answers to several comprehension questions after it (mean: 3.50).
When the text is too difficult, boring, and uninteresting, they failed to read. Another problems would
be their texts were unsuitable with knowledge level. Some texts might contain new vocabulary or too
difficult that were tough to get through reading text (mean: 3.47). When they have no interest in the
topic discussed in a reading material, they found it even more difficult. When they read, they could
not predict what would come next. They could not connect idea to idea of the content (mean: 3.27).
813
7.4 Strategies used for English Comprehension Problems

Table 3: Strategies used for English Comprehension Problems
No Items X Level of
agreement
1 I underline important information in a reading text. 4.10 Agree
2 I think about what will happen next in the text and read on. 3.97 Agree
3 I try to make connection of text to self 3.80 Agree
4 I translate information into own words 3.97 Agree
5 When I read a passage, I tend to connect its content with my own 3.73 Agree
previous knowledge related to the topic, and this is sometimes
different from what the author intended in the passage.
6 If the materials are difficult to understand, I change the strategy/way 3.83 Agree
I read the materials
7 I think about several ways to solve problems 3.60 Agree
8 I organize to accomplish reading goals 3.86 Agree
9 When reading a passage, I make up questions to help focus my 4.13 Agree
reading
10 When I become confused about something I am reading, I go back 3.84 Agree
and try to figure out
11 I use different strategy for each text depending on the situation 3.87 Agree
12 I slow down and focus attention on important information 4.20 Agree
13 I try to change the way I study in order to fit the subjects of course 4.30 Agree
requirement and instruction’s teaching style
14 When I practice reading, I set goals for myself in order to direct my 3.80 Agree
activities in each study period
15 I recognize connecting ideas in a reading text by looking at 3.73 Agree
connectors and key words.
16 I try to guess word meanings by using context clues as well as word 4.33 Agree
formation clues
17 I can criticize a reading text and identify what is important and what 4.20 Agree
is less important.
18 I rewrite a word into a new word functions in the sentence 3.93 Agree
19 I try to guess the meaning by looking at picture accompanying the 3.87 Agree
text
20 After reading a text, I reread and make notes for a better 4.03 Agree
understanding.
Total 3.95 Agree
814
From data above, it illustrated that strategies had been used to decrease problems in reading
comprehension. They put effort to guess word meanings by using context clues as well as word formation
clues (mean: 4.33). They tried to change the way they studied in order to fit the subjects of course
requirement and instruction’s teaching style. They changed to suit with current reading contexts and
their purposes (mean: 4.30). They can criticize a reading text and identify what was important and what
was less important (mean: 4.20). They slowed down and focused attention on important information or
even important words. They preferred to study and take note new words. They believe that vocabulary
capability enabled to maximize their comprehension to text (mean: 4.25). When reading a passage,
they made up questions to help focus their reading. they said it was easy for them to follow the track
of reading when set question in reading in advance (mean: 4.13). They said they underlined important
information in a reading text. They returned to underlined words for checking their definition and took
note into their personal dictionary. They revised them when they had free time (mean: 4.10). After
reading a text, they reread and make notes for a better understanding (mean: 4.03). They rewrote a word
into a new word functions in the sentence (mean: 3.93). They imagined about what would happen next
in the text and read on. They tried to connect idea with other parts of content. They also tried to sum up
the overall idea of the text (mean: 3.97). They translated information into own words to make sure they
understood the text (mean: 3.98). They used different strategy for each text depending on the situation
and context of reading (mean: 3.87).
They organized to accomplish reading goals. They usually set the goal of reading and evaluated
themselves about reading performance. They also assessed their understanding to text and tried to
improve their reading by using strategies (mean: 3.86). When they became confused about something
they were reading, they went back and tried to figure out (mean: 3.84). If the materials were difficult to
understand, they changed the strategy/way they read the materials. They applied strategies that suitable
with reading (mean: 3.83). They said they sometimes tried to make connection of text to self. They
stayed calm and focused on text they were reading (mean: 3.80). When they read a passage, they tend
to connect its content with my own previous knowledge related to the topic, and this is sometimes
different from what the author intended in the passage. They recognized connecting ideas in a reading
text by looking at connectors and key words (mean: 3.73). Also, they thought about several ways to
solve problems.
8. Conclusion
They examined the text’s overall meaning. Reading techniques such as skimming and scanning
assisted them in obtaining a nearly correct answer. They used context clues to figure out what words
meant. They attempted to deduce the overall meaning of a text by speculating on its title, topics, and
illustrations. The prediction provided insight into the overall meaning of the text. They stated that guessing
was essential for reading when they did not have enough time to read all of the words or sentences in
the passage. They also linked prior knowledge to correct text reading. Vocabulary knowledge aided
reading comprehension. As a result, they attempted to read a large number of texts in order to increase
their vocabulary ability. They continued reading despite encountering some difficult words in the text.
To understand unfamiliar vocabulary, they guessed from (suffixes, prefixes) and semantic knowledge
(synonym, antonym). They continued reading despite encountering some difficult words in the text.
They used context clues to understand vocabulary meanings and attempted a literal translation when
reading.
The causes resulted to reading comprehension. Reading materials contain a mismatch between
vocabulary and officials English level. They had forgotten the previously learned word forms. When
they were unable to connect prior knowledge to new knowledge, their short term memory had an effect
on their reading. Their limited vocabulary knowledge resulted in reading comprehension. Furthermore, a
lack of vocabulary hampered all language skills. They lost reading confidence because their vocabulary
was limited. They were unable to advance in their reading ability. They responded that academic terms
815
were difficult to understand because they were unfamiliar with them. When they couldn’t figure out
what phrases and idioms meant or how they fit into sentences, they had difficulty reading.
Depending on the situation and context of the reading, they used a different strategy for each text.
They remained calm and concentrated on the text they were reading. They usually set a reading goal and
assess their own reading performance. They also assessed their comprehension of the text and attempted
to improve their reading skills through the use of strategies. They highlighted key information in a
reading text. They went back to the underlined words to double-check their definitions and made a note
in their personal dictionary. They revised them in their spare time. They also attempted to summarize
the overall theme of the text. To ensure that they understood the text, they translated it into their own
words. They slowed down and concentrated on important information or even key words. They favored
to study and take note new words. They considered that vocabulary capability enabled to raise their
comprehension to reading texts.
Reference
Brown, H. D, (2006), Principles of Language Learning and Teaching, NewYork: Pearson Education, p. 7-8.
Brown. H. D. Op.cit., p. 188.
816
GAZETECİNİN MODERN GÖREVLERİ
SEVİL QİYAS KIZI HASANOVA

Bakü Devlet Üniversitesi Gazetecilik Fakültesi Öğretim Üyesi, Pedagoji Felsefe Doktoru, Doçent
ÖZET
Makale, gazetecinin televizyon, radyo, İnternet hakkındaki bilgi tanımını, “gazetecilik” kelimesinin
özünü, bir tür sosyal aktivite olarak ortaya çıkış tarihini anlatıyor.Aynı zamanda gazetecilerin
sorumluluğu, modern zamanlarda kamuoyu oluşturmaları vurgulanır.Gazeteci güvenilir bilgi alır,
toplantılar düzenler, birçok insanla tanışır, ilişkiler kurar, düz yazar, objektif. Gazeteciler bütün
günlerini haber odasında geçirmezler - genellikle toplantılar, röportajlar, konferanslar ve sunumlar
yaparlar. Sadece sonar belgeleri, raporlar ve basın bültenleri sağlarlar.Gazetecilik mesleği aktif, ilginç
ve sosyal insanlar için idealdir. Gazetecilik mesleğinde yaratıcılık, yüksek sorumlulukla birleştirilir.
Profesyonel bir gazeteci, materyalde yazılan veya konuşulan her kelimeden sorumludur, bilgiyi objektif
olarak izleyiciye aktarabilmelidir. Bir gazeteci sadece gazete ve dergiler için yazmaz. Artık birçok bilgi
kaynağı var ve her birinin kendi gazetecisine ihtiyacı var. Ayrıca, mesleğin kendisi birçok uzmanlığa
ayrılmıştır. Askeri bir gazetecinin işi sadece zor değil, aynı zamanda tehlikeli olabilir. Medyada askeri
operasyonları takip eden gazeteciler eşliğinde Askeri bir gazeteci, sıcak noktalara gönderilmeden önce
eğitilir: kritik bir durumda nasıl davranacağını öğrenir. 44 gün süren savaş sırasında, Azerbaycanlı
gazeteciler savaş sırasında meydana gelen her şeyi belgeleyebildiler.
Anahtar kelimeler: gazeteci, modern, sorumluluk, medya, askeri gazeteci, Azerbaycanlı gazeteci,
tarafsızlık
MODERN TASKS OF A JOURNALIST
SUMMARY
The article describes the journalist’s definition of information on television, radio, the Internet, the
essence of the word “journalism”, the history of its emergence as a type of social activityat the same time,
the responsibility of journalists, their formation of public opinion in modern times is emphasized. The
journalist receives reliable information, appoint meetings, meet with many people. creates relationships,
writes straight, objective. Journalists do not spend all day in the newsroom - they often hold meetings,
interviews, conferences and presentations. They only provide sonar documents, reports and press
releases. The journalistic profession is ideal for active, interesting and sociable people. In the profession
of journalism, creativity is combined with high responsibility. A professional journalist is responsible
for every word written or spoken in the material, he must be able to convey the information objectively
to the audience. A journalist does not only write for newspapers and magazines. There are many sources
of information now, and each needs its own journalists. In addition, the profession itself is divided
into many specialties. The job of a military journalist can be not only difficult, but also dangerous.
Accompanied by journalists covering military operations in the media. A military journalist is trained
817
before being sent to hotspots: he learns how to behave in a critical situation. During the 44-day war,
Azerbaijani journalists were able to document everything that took place during the fighting
Keywords: journalist, modern, responsibility, media, military journalist, Azerbaijani journalist,
objectivity
JURNALİSTİN MÜASİR VƏZİFƏLƏRİ
Xülasə
Məqalədə jurnalistin televiziyada, radio, internetdə informasiyanı müəyyən etməsi, “jurnalistika”
sözünün mahiyyəti, sosial fəaliyyət növü kimi yaranma tarixi
ayrıca bir sahəyə çevrilməsi, bir neçə fərqli istiqamətə bölünməsi, Qərbdə və Azərbaycanda ilk mətbuat
orqanının meydana gəlməsi göstərilmişdir.Eyni zamanda jurnalistlərin üzərinə düşən məsuliyyət, müasir
dövrdə onların ictimai rəy formalaşdırması diqqətə çatdırılır.Jurnalist mötəbər informasiya əldə edir,
görüşlər təyin edin, bir çox insanlarla əlaqələr yaradır, düz, obyektiv yazır. Jurnalistlər bütün gününü
redaksiyada keçirmirlər - çox vaxt görüşlər, müsahibələr, konfranslar və təqdimatlar aparırlar. Onlar
yalnız bütün bunlardan sonra sənədləri, hesabatları və press-relizləri təqdim edirlər.Jurnalist peşəsi aktiv,
maraqlı və ünsiyyətcil insanlar üçün idealdır. Jurnalist peşəsində yaradıcılıq yüksək məsuliyyətlə birləşir.
Peşəkar jurnalist materialda yazılan və ya deyilən hər sözə görə məsuliyyət daşıyır, o, informasiyanı
auditoriyaya obyektiv çatdırmağı bacarmalıdır. Jurnalist təkcə qəzet və jurnallara yazı yazmır. İndi
çoxlu informasiya mənbələri var və hər birinin öz jurnalistlərinə ehtiyacı var. Bundan əlavə peşənin
özü bir çox ixtisaslara bölünür. Hərbi jurnalistin işi nəinki ağır, hətta təhlükəli ola bilər. Mediada hərbi
əməliyyatları işıqlandıran jurnalistlər müşayiət edir.Hərbi jurnalist qaynar nöqtələrə göndərilməzdən
əvvəl təlim keçir: o, kritik vəziyyətdə necə davranmağı öyrənir. 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı
Azərbaycan jurnalistləri döyüş əməliyyatları baş verən hər şeyi sənədləşdirə bilmişlər
Açar sözlər: jurnalist, müasir, məsuliyyət, media, hərbi jurnalist, Azərbaycan jurnalisti, obyektivlik
818
REMOVAL OF NICKEL (II) IONS FROM WATER BY

JORDAN NATURAL ZEOLITE AS SORBENT MATERIAL
Eman A. Al-Abbad, Reyad A. Al Dwairi

a Department of Chemistry, College of Science, Imam Abdulrahman Bin Faisal University, 1980, Dammam 31441, Saudi Arabia
b Department of Natural Resources and Chemical Engineering, Tafila Technical University, 179, Tafila 6611, Jordan
Abstract In various laboratory conditions Ni2+ was investigated and isolated in tone from aquatic
solutions using Jordanian natural zeolite (JNZ). The used JNZ was obtained from central Jordan. The
used size fraction is (1.0–0.3 mm) which can be used as ion exchanger bed. The effects of time of
interaction, initial metal concentration, adsorbent dose concentration and temperature were examined
in the removal experiments. The maximum sorption capacity is accomplished at pH 4. The removal
rate of Ni(II) was calculated to be for zeolite sample of 0.02 g and 20 mg.L-1 as a preliminary Ni
concentration with 4 hrs of contact time. The adsorption efficiency was observed in 153.846 mg.g_1. The
JNZ adsorbent’s equilibrium adsorption potential was calculated and extrapolated using the Langmuir
and Freundlich isotherm models. The results show that the experimental results were better matched
using Langmuir model. The adsorption behavior of JNZ for the removal of Ni2+ was well-described
using the pseudo-second-order kinetic model. In this research, many thermodynamic properties were
determined, such as entropy (DS), enthalpy (DH) and free energy (DG). Intraparticle diffusion analysis
was also conducted.
Eman,et al. Journal of Saudi Chemical Society. 25 (2021), 101233
819
EFFICIENT REMOVAL OF METHYL ORANGE FROM

WASTEWATER BY POLYMERIC CHITOSAN-ISO-
VANILLIN
Eman A. Al-Abbada
a Department of Chemistry, College of Science, Imam Abdulrahman Bin Faisal University, 1980, Dammam 31441, Saudi Arabia
Introduction:
Water pollution is a serious issue in several countries. In addition, because of limited water resources,
the recycling of wastewater is crucial. Consequently, new and effective sorbents are required to reduce
the cost of wastewater treatment as well as to mitigate the health problems cause by water pollution.
Methods:
In this study, the removal of Methyl Orange (MO) dye from wastewater using a chitosan-iso-vanillin
polymer was evaluated. The removal of MO from an aqueous solution was studied in a batch system,
using the modified chitosan polymer.
Results:
The results indicate that the removal of MO by the modified chitosan was affected by the solution
pH, sorbent dosage, initial MO concentration, contact time, and temperature. The experimental data
were fitted to the Langmuir, Freundlich, and Temkin isotherms, and Freundlich isotherm showed the
best fit. The kinetic data were fitted to the pseudo-first-order and pseudo-second-order rate equations.
Thus, the removal of MO was controlled via chemisorption, and the removal rate was 97.9% after 3 h
at an initial MO concentration of 100 ppm and a sorbent dose of 0.05 g. The adsorption behavior of the
modified chitosan for the removal of MO was well-described using the pseudo-second-order kinetic
model. Intraparticle diffusion analysis was also conducted, and the thermodynamic properties, including
entropy (ΔS), enthalpy (ΔH), and free energy (ΔG), were determined.
Conclusion:
The pH, initial MO concentration, sorbent dosage, adsorption temperature, and contact time had a
significant effect on the adsorption of MO by chitosan-iso-vanillin.
Keywords: MO dye, Chitosan-iso-vanillin resins, Chelating polymer, Adsorption, Recycling,
Wastewater treatment
820
ISOLATION AND IDENTIFICATION OF Escherichia coli

IN LAKE WATER OF LAKE SEBU, SOUTH COTABATO
ROEL NICKELSON MILLAN SOLANO

University of Mindanao, Davao City, Philippines

Water in different forms is essential to human lives. Still, it could also act as an important reservoir
for microorganisms that can cause mild and even fatal infections leading to death. This study focuses on
checking the microbiological quality of lake water in Lake Sebu, South Cotabato, Mindanao, Philippines.
Water samples were obtained from three different areas of the Lake- near the piggery, near human
dwellings, and distant from the houses. Samples are then transported to an accredited laboratory for
microbiological examination. A multiple tube fermentation technique was used to assess the estimation
of Escherichia coli in water samples, which presents the most probable number (MPN). The results
showed the water quality indicator bacteria, Escherichia coli, for all the labeled samples that exceed
the accepted value of MPN (MPN >2400/100mL). These values suggest that water in Lake Sebu has
poor quality regarding microbial assessment, and it could be unsafe for bathing, swimming, and other
activities. Several recommendations are stipulated based on the findings of the study; the future progress
of this study should include factors affecting lake water contamination, identifying the specific type of
indicator bacteria, and other available pathogenic organisms which may be present in the Lake. These
will aid in the proper intervention of the current state of the Lake.
Keywords: Escherichia coli, Lake water, Environmental Sanitation, quality indicator
821
THE COMMUNITY-BASED DISASTER RISK

REDUCTION AND MANAGEMENT: AN EVALUATION
OF ITS IMPLEMENTATION AND RELATIONSHIP
TO DISASTER SYSTEM FUNCTION IN THE THIRD
DISTRICT OF MANILA
Josan APAGAR
Polytechnic University of The Philippines, College of Political Science and Public Administration-Graduate School, Master
in Public Administration, Philippines
ABSTRACT
This research investigated on the efficacy and efficiency of CBDRRM in Manila’s Third District. The
researcher used a descriptive study design and a quantitative approach with a self-created questionnaire.
The study’s samples were drawn from Barangay Officials in Manila’s Third District, with a total of 384
respondents. The collected data was statistically evaluated using Weighted Mean and Pearson R. The
study found a strong association between the efficacy and efficiency of the CBDRRM implementation
and disaster system function in the Third District of Manila. It concludes that the effectiveness of the
implementation was found effective when barangays officials were performing well during disasters and
CBDRRM was carefully managed giving an effective response rate; the efficiency of the implementation
were met by the local officials before, during and after catastrophic events. Thus, it is recommended
that the local citizen should engage in all barangay activities and practice proactive attitude towards
changes in their surroundings; The barangay officials must be coordinating consistently with the higher
authorities and communities and provided with more trainings on disaster-related efforts for them to
familiarize the process of its implementation; Third District of Manila may implement the proposed plan
of action; National government must enhance programs and policies of CBDRRM through designing
and developing social and environmental programs; and Future researchers may be encouraged to
conduct similar studies to suit the needs of various beneficiaries.
Keywords: Effectiveness, Efficiency, Implementation, Community-Based Disaster Risk Reduction
and Management
822
BOARD CHARACTERISTICS AND EARNINGS

MANAGEMENT OF QUOTED DEPOSIT MONEY BANKS
IN NIGERIA
Shamsuddeen Shehu Saeed, Shuayu Suleiman, Aminu, F. Aliyu, Shehu, H.I,, Malamud
Baba Rani 7
College of Business and Management Studies,
School of Business and Financial Studies, Kaduna, Polytechnic.
Presented at 10th international Istanbul scientific research Congress
Abstract
This study investigates the effects of board attributes earnings management among Nigerian
banks where earnings management is measured using Chang, Shen and Fang model extracted from
the annual reports of 14 Deposit Money Banks on Nigerian Stock Exchange over five years period
ranging from 2015 to 2020. Panel corrected standard error (PCSE) regression analysis was used to
examine the results. The findings indicate that board size; board independence and women directors
have significant relationship with earnings management. In conclusion, the findings show that, while
board independence has positive influence on earnings management, board size and women directors
have negative impact on earnings management of banks in Nigeria. Based on the findings obtained,
this study therefore recommend that governance codes regulators in Nigeria should emphasize on more
board members, more women directors and less non-executive directors provided the aim is to reduce
financial manipulation otherwise known as earnings management of banks in Nigeria. This is because,
strengthening the gender and size of the board could play a role in ensuring effective monitoring of the
board and ultimately enhances the reliability and credibility of information reported to the stakeholders
which could improve earnings management of banks in Nigeria.
Keyword: Board Attributes, Board side, Earnings Management
823
AZƏRBAYCANDA ALBAN MEMARLIQ ABİDƏLƏRİNDƏ

İNCƏSƏNƏT NÜMUNƏLƏRİ
Azərbaycan, Qazax rayonu, p.ü.f.dr. Səadət Əliyeva,

Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət qoruğu, Direktor
Azərbaycan, Ağstafa rayonu, Musa Mursaquliyev,
Keşikçidağ Dövlət Tarix-Mədəniyyət qoruğu, Direktor.
Açar sözlər: abidələr, tarixi dövrlər, memarlıq, məbədlər

Azərbaycan ərazisində tarixin bütün mər
Qafqaz Albaniyası incəsənəti Qədim Şərqin tarixi və regional incəsənəti olmaqla Azərbaycan
incəsənətinin qədim mərhələlərinin bir hissəsini təşkil edir.
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə təşkil edilmiş arxeoloji ekspedisiyalar, arxeoloji materialların
öyrənilməsi tədqiqatçılara Qafqaz Albaniyası incəsənətinin inkişaf mərhələləri haqqında fikir söyləməyə
imkan vermişdir.
Azərbaycan ərazisində alban mədəniyyətinin incəliklərini özündə əks etdirən külli miqdarda maddi-
mədəniyyət nümunələri, məbədlər və digər abidələr mövcuddur.
Bu abidələr içərisində Qazax rayon “Avey” Dövlət Tarix-Mədəniyyət qoruğunun ərazisindəki
abidələri misal çəkmək olar.
Bunlara Alban dövrünə aid V-VIII əsrlərdə Yuxarı Əskipara kəndində inşa olunmuş Alban məbədini,
VI əsrlərdə Daş Salahlı kəndindən bir qədər aralıda yerləşən Alban məbədini və bu kimi bir çox
məbədləri, qəbir üstü abidələri misal göstərmək olar.
Bunların içərisində Daş Salahlı kəndində Avey dağının cənub zirvəsinin ən uca nöqtəsində - 922 metr
yüksəklikdə yerləşən Alban məbədi və onun memarlıq quruluşu xüsusilə diqqəti cəlb edir.
Məbəd kompleksi iki tikilidən – birincisi şimal-cənub istiqamətində yerləşən düzbucaq formalı
böyük əsas tikili və ikinci kiçik yardımçı tikilidən ibarətdir. Əsas tikili iki pilləli özül üzərində, qədim
ay məbədinin üzərində tikilmişdir. Daha doğrusu, bütpərəst məbədi xiristianlığın qəbulu ilə dövrün dini
tələblərinə uyğun olaraq sökülmüş, onun yerində xiristian məbədi inşa edilmişdir.
Tikilinin qədim divarları arası xırda daş parçaları və palçıqla doldurularaq hər iki üzdə iri daşlarla
hörülmüşdür. Məbəd kompleksinə daxil olan ikinci tikinti yerli əhəng daşından, bir cərgə yastı daşlardan
ibarət özül üzərində inşa edilmişdir. Əsas binanın şimal-şərq hissəsində yerləşən bu tikintinin qapısı
qərbədir. Quruluşca uzunsov formalı tikintinin tavanı tağvari, örtüyü qoşa çatlıdır.
Qazax rayonu Abbasbəyli kəndi ərazisində də alban dövrü abidələri çoxluq təşkil edir. Burada
Göyəzən dağı ərazisində aşkar edilən qədim qəbir daşı, üzərindəki ornament və həndəsi fiqurlar bu qəbir
abidəsinin orta əsrlər alban memarlıq abidəsi olduğunu deməyə əsas verir.
824
Orta əsrlər alban incəsənəti qədim dövrdə Qafqaz Albaniyası sənətkarlarının yaratdıqları özüllər
üzərində inkişaf etmişdi. Qafqaz Albaniyası incəsənəti erkən dövrdə təbiəti və xarakteri baxımından
dini ideyalara əsaslansa da, birinci əsrdən yeni dövrün başlanması ilə dinin təsiri bir qədər zəifləyir və
feodalizmin mənşəyi və inkişafı ilə bağlı yenilikçi ideyalar yayılır. Yüksək səviyyədə mənimsənilmiş
humanist ideyaların istiqamət verdiyi ikinci mərhələ dini və məzhəbi tendensiyaların üstünlük təşkil
etdiyi əvvəlki mərhələnin özülləri üzərində inkişaf etmişdir.
825
THE COMPARATIVE STUDY OF IMPROVING PRE-

WRITING SKILLS BETWEEN THE KINDERGARTEN
CHILDREN AND THE MILD INTELLECTUAL
DISABILITY THROUGH SIMPLIFIED TEACHING
METHOD
Abstract
Background: The prewriting skills are important to be assessed because writing as the predominant
task for the elementary school children. Intervention in prewriting skills is useful as it can help in the
production of legible handwriting. This study compared between the kindergarten children and the mild
Intellectual Disability through simplified teaching method done by the educational assistant/teacher as
taught by the therapist on improving prewriting skills in mild intellectual disability. This comparison
shows that significant difference between the pre and posttest in the prewriting skills assessment. The
implications of this study of simplification teaching method for research, education, and practice in
occupational therapy are also discussed.
Aim: To compare the learning prewriting skills between the kindergarten and the mild intellectual
disability.
Objectives:
To assess the level of prewriting skills.
To set the realistic goals to improve the next level of prewriting skill.
To facilitate the get through simplified teaching technique.
To re-assess their prewriting skills.
To reinforce their newly learnt prewriting skills.
Methodology: Study design- a pilot study, study area- Bala vihar, Duration-4 months, sampling-
convenient sampling, sample size-40 ( 20 mild MR + 20 kindergarten), material used-prewriting skills
assessment form. Inclusion criteria are below 20 years of Mild MR and below 5 years of kindergarten.
Exclusion criteria are visual impairment and auditory loss. Demographic data and assessment form are
collected at base line. Occupational therapist taught and helped the subjects to attain these goals, through
simplification. Repetition was encouraged for to enhance learning skill. 25 minutes/day/3 sessions/ week
for 15 days initially. Monitoring the progress every 15 days once. Reassessed with the same from which
showed improvement in these prewriting skills. Data analysis- paired‘t’ test.
Expected outcome results: To find the mean values of pre and posttest which shows that there is
significant improvement. Then to predict after the intervention score difference between the pre and
post. This different will proved that the prewriting skills were improved through simplified technique.
826
Key words: mild intellectual disability, prewriting skills, kindergarten.
Introduction
Learning to write legibly is a critical skill for children to convey to their parents, teachers, and
peers knowledge and information and for children to accomplish a variety of sophisticated academic
tasks7. As for letter copying acquisition, one study by Tan-Lin (1981) examined the sequential stages of
letter acquisition of 110 children between the ages of 3 and 5 years7. Children were observed copying
numbers, letters, a few words, and a sentence three times over a period of 4 months7. Differing rates of
maturity, environmental experiences, and interest levels all are factors that can influence children’s early
attempts and successes in copying letters7. Some children may be ready for writing at age 4, and others
may not be ready until age 6 (Lamme, 1979; Laszlo& Bairstow, 1984)7. Typically developing children,
by the age of 6 or 7 years old, are fairly competent at writing legibly when instructed with a tradition
handwriting curriculum (Bergman & McLaughlin, 1988) or whole language method (Graham & Miller,
1992)7. By mastering basic handwriting skills during early elementary school years, children gain an
opportunity to progress to higher-level writing tasks, such as composing, without giving any thought to
the mechanics of handwriting (Martlew, 1992)7.
Readiness for writing on the basis of a child’s ability to copy geometric form, instruction in
handwriting be postponed until after the child is able to master the first nine figures in the Developmental
Test of Visual-Motor Integration (Beery, 1982; Benbow, Hanft, and Marsh, 1992)7. The nine figures are
a vertical line, a horizontal line, a circle, a cross, a right oblique line, a square, a left oblique line, an
oblique cross, and a triangle.
Intellectual Disability is defined as impairment in intelligence from early life and inadequate mental
development leading to impaired learning ability7.
Although cognitive and academic skills are not specific objectives of occupational therapy for
sensory integrative disorders, improvement in these domains has been detected in some intervention
studies involving the provision of classical sensory integration treatment7. Consultation programs may
enhance cognitive or academic skills by providing strategies for reducing the effect of sensory integrative
disorders on these functions, for instance helping a teacher understand how best to seat a child in class
(such as in a bean bag chair versus a firm wooden chair on the front corner of the room near the teachers
task) may assist in reducing the effects of a sensory integrative disorder by making it easier for the child
to attend to instruction in the class room.
Since their developmental milestone (especially cognition) would be less with respect to the
chronological age, their prewriting skills are affected. Therefore they require special attention to improve
their prewriting skills. Since prewriting skill is a complex process and demands high cognitive and
sensory motor functioning interrelated with each other. It was simplified to them when they were taught
by connecting dot-to-dot method.
Aim: To compare the learning prewriting skills between the kindergarten and the mild intellectual
disability.
Objectives:
To assess the level of prewriting skills.
To set the realistic goals to improve the next level of prewriting skill.
To facilitate the get through simplified teaching technique.
To re-assess his prewriting skills.
To reinforce his newly learnt prewriting skills.
827
Review of literature
Prewriting skills usually develops in a specific sequence and are acquired at certain developmental
ages. Though these skills usually, develop and similar ages in most children it is not abnormal for there
to be some variation in the age at which they are acquired, in addition, the ability to draw specific shapes
and representations of objects does not only really on motor skills and motor planning, but also on the
visual perception and understanding them. A child’s prewriting skills usually develop as follows3.
15 months- Initiates scribble or may scribble spontaneously when appropriate materials of familiar
and variable.
18 months- Scribbles spontaneously and initiates a demonstrated crayon stroke.
2 years- Initiate a vertical stroke and round scribble. The Denver Developmental Screening Test
states that to be acceptable the vertical stroke must be within 30 degree of the vertical.
2 and a half years- Initiates a horizontal strokes.
3 years- copies a circle: (It should be note that “copy” is different from “initial”. “Copy” indicates
that the shape is drawn after seeing the conceptual shape which has not been seen in the process of
being drawn, where as “initiate” indicates that the shape has been observed during the process of being
drawn as well as when it was complete. Therefore copying a circle requires the child to understand the
shape and devise a motor plan for reproducing it. Initiating a circle requires only the imitation of the
movement, which was perceived during its construction).
3 years- initiates a cross which is composed of a vertical and horizontal line not one which is
composed of 2 diagonal lines.
Some children may attempt to draw a representation of head with some indication of features and
perhaps less. The Denver Developmental Screening Test indicates that 25 % of children are able to
represent a human figure with 3 parts of 3 and a quarter years and all are able to do so at the developmental
age of 5 years.
4 years- copies a cross: representation of a human figure usually contain move parts heads, features,
legs thinks and often arms.
4 and a half- copies a square: some children will initiate a square which they have watched will
initiate a square which they have watched being drawn from about 3 and a half years.
5 years- copies a triangle: this is usually the first shape children are able to draw which contains
diagonal lines.
6 years- copies a diamond (Illing worth, 1983) some authorities suggest that the average age when
a diamond may be drawn in 7 years and that 50 % of 7 years old find imitation of the diagonal in
configuration difficult to execute.
Methodology
The researcher spent sufficient time to review various literatures throughout the entire period of
study. Then set the objectives for the study. A prewriting skill assessment form was prepared. A sample of
assessment is enclosed. Priority permission was taken from the authorities of Bala Vihar (Government),
which was the proposed school to carry out the study. Also the same from the normal kindergarten
school.
The inclusion criteria were
Kindergarten children age group between 3 to 5 years.
Kindergarten children of both sexes.
828
Children with Mild Intellectual Disability who’s Intelligent Quation (IQ) were assessed by Clinical
Psychologist in the center.
Children with Mild Intellectual Disability of both sexes.
Children with Mild Intellectual Disability of age group below 20 years.
The exclusion criteria are
Visual impairment and auditory loss was ruled out.
After getting permission from the Principal of the school. The purpose of the study was explained
with them. And after obtaining base line data all the subjects were given the intervention and the post
intervention data were collected at the end of the session.
Before the intervention the occupational therapist observer the class room environment and teach
the teaching methods to the educational assistant or teacher. Then implementing these to the normal
children in the class room. Teach the simple connecting dot-to-dot lines method to the children.
Monitoring the progress after two weeks then 15 days once in the month for 4 months.
The Pilot study was concluded with two subjects (Intellectual Disability), so the researcher would
be familiar with the assessment form. A quiet room was preferred and care was taken to remove the
destructible stimuli. And each subject was seen individually at a time. A blank white sheet was given
and was asked to draw free hand with no specific theme given to them for fifteen minutes. Then these
drawing were estimates with to developmental age was identified, realistic goals were set.
The researcher taught and helped the subjects to attain these goals, through simplification. Completing
simple dot-to-dot pictures and mazes.
Repetition was encouraged for to enhance learning skill. Primary towards to encourage and motivate
learning and developmental interest. These technique or method of drawing was too implemented for
the involving twenty minutes per days per student. After a week, the subjects were re-assessed with the
same from which showed improvement in these prewriting skills. These improvements are shown in the
graph and the results were analyzed.
Data analysis
Table -1 Comparison of baseline scores of Normal children and Intellectual Disability (Mild)
Children No. of Subjects (N) Mean S.D t -value P –Value

Intellectual Disability Pre 20
(Mild) 0.001
Kindergarten Pre 20 10.
Table- 2 Comparison of the post intervention scores of Normal children and Intellectual Disability (Mild)
Children No. of Subjects (N) Mean S.D t-value P-Value

Intellectual Disability
(Mild) Post 20
0.001
Kindergarten Post 20
829
Pre intervention
Table -1
X x f fx
0-5 2.5 8 16.0
5-10 7.5 12 90.0
10-15 12.5 - -
15-20 17.5 - -
∑f =20 ∑fx =106.0
X- Limits, x-midpoints, f-frequency, ∑f-total number of persons, X-mean? X =∑fx = 106

∑f 20
Post intervention
Table-2
X x f fx
0-5 2.5 - -
5-10 7.5 9 67.5
10-15 12.5 11 137.5
15-20 17.5 - -
∑f =20 ∑fx =206.0
X – Limits, x – midpoint, f -frequency, ∑f – total number of persons, X-mean? X = ∑fx = 206

∑f 20
Results
Pre intervention mean value is 5.3
Post intervention mean value is 10.25
From these two results, it is showed that there is significant improvement.
Discussion
The Occupational Therapist role is under service delivery systems of i) direct, ii) monitoring, iii)
consultation. Supply the specific written and oral direction of the program, provide container (Basket)
with full of materials such as Thera band & clay and white sheets, sometimes give suggestion to the
service providers and make easier the process in the class room settings7.
830
To promote prewriting skills in children, the following activities may be tried: (1) drawing lines
and copying shapes using shaving cream, sand trays, or finger paints: (2) drawing lines and shapes to
complete a picture story on chalk-boards: (3) drawing pictures of people, houses, trees, cars or animals
with visual and verbal cues from the practitioner: and (4) completing simple dot-to-dot pictures and
mazes7.
Activities for children of preschool and kindergarten age to enhance right-left discrimination include
(1) playing “hockey-pokey”; (2) maneuvering through obstacles and focusing on the concept of turning
right or left; and (3) connecting dots at the chalkboard with left to right strokes7.
The study is aimed at compare the improving prewiring skills between the mild Intellectual Disability
and the kindergarten children through simplified teaching methods.
Weil and Amundson (1994) support the opinions of Beery (1982) and Benbow et al. (1992). They
conduct the study on 60 typically developing kindergarten children aged (54 to 64 months) and their
abilities to copy letter forms on Visual Motor Integration8, 9.
These subjects are selected based on the IQ test. All are mild level. All the subjects are well in draw
a line both horizontal and vertical and also the circle by copying the given pictures. Most of the subjects
are finding difficult in copy a cross and they are not go for the further item which are shown in the table.
(The children who can adequately draw the oblique cross can copy a significantly higher number of
letters than little ones who cannot)
Staff or the therapist introduces the simplified teaching technique of learning the copy a cross with
completion. The intervention period of each child is approximately around 15- 20 minutes. The cross
item is performed in many times by using the pencil or wax crayon after the intervention. This practice
took for each child is around two to three months. All the subjects are encouraged through giving positive
reinforcement immediately after successful completion of the given the item. Here the subjects are
doing the same of copying the cross in many times. After completion of the study the therapist suggest
this technique to the institutional staff to teach the same to the children. Finally the study find that the
pre test means value is 5.3 and the post test mean value is 10.25. Hence, this can be seemed that there is
definitely significant improvement.
At a time, I gave the paper to the 20 Kindergarten children for coping the items as an initial
assessment/evaluation with the help of the teacher. Then scoring it accordingly, on the next day start the
Occupational Therapy intervention as to teach or guide the staff to teach the simplified method of dot to
dot for to achieve the goal. Individually motivate to complete the activity with positive reinforcement
by giving sweets. Calculate the time period is 2 to 3 minutes for each children. Here the children needs
the special attention such as writing position preparing, face to face contact. Find the factors behind the
pre writing problems during process.
Female kindergarten children are doing mistakes due to the improper writing position and some
male students are doing mistakes due to playfulness or attention problems. 3 to three and half years old
children (L.K.G) having difficulty in coping items/figures than the 4 year old children. They need to be
start with initiate the items/figures by imitating the educational assistant/teacher in drawing the items/
figures then go to copying the items after a more number of repetition.
5 and five and half years old children (I-Std.) coping the items exactly (as a normal). They need to go
for further item/figure according to their developmental age.
Conclusion
The difference between pre and post intervention score is 4.95. This different has proved that the
prewriting skills were improved through simplified technique.
831
Limitation
The number of subjects are small.
The number of items are also minimal.
Recommendation
In future the large sample size with heterogeneous group can be taken.
Additional studies of long term benefits can be carried out.
References
Modified from Bayley, N. (1993), Bayley scales on infant development (rev.ed.), San Antonio, TX: Psychological
Corporation, Hartcourt Brace;
Beery, K. E. (1982), the Development Test of Visual-Motor Integration. Cleveland: Modern Curriculum Press;
Tan-Lin, A. S. (1981), an investigation into the developmental course of preschool/Kinder garden aged children’s
handwriting behavior. Dissertation Abstracts International, 42, 428
Amunson, S. J. (1992). Handwriting: evaluation and intervention in school setting. In J. Case-smith & C. Pehorski
(Eds.). Development of hand skills in the child (pp.63-78). Rockville, MD: American Occupational The-
rapy Association.
Anderson, P. L. (1983). Denver handwriting analysis, Novato, C A: Academic Therapy Publications.
Willard & Spackman’s (1993) Occupational Therapy 8th edition.
Jane Case Smith (1996) occupational therapy for children 3rd edition.
Benbow, M., Hanft, B., & Marsh. D. (1992). Handwriting in the classroom: improving written communication.
In C.B. Royeen (Ed.). AOTA self-study series: classroom applications for school-based practice (pp.1-60).
Rockville, MD: American Occupational Therapy Association.
Weil, M. & Amundson, S.J. (1994). Relationship between visual motor and handwriting skills of children in kin-
dergarten. American Journal of Occupational Therapy, 48, 982-988.
Milind S. Shejwal (2004) clinical pediatric for general practitioners 2nd edition.
832
TITLE????
Dr. Alma DEMA

Aleksander Moisiu University
ORCID: 0000-0002-2691-1262
The themes and motives of Frederik Rreshpja are not unknown for the Albanian literature, but their
approach, dispersion and artistic assimilation clearly sets his creativity apart from that of previous and
contemporary authors.
The current writings about the work of Frederik Rreshpja have tried to illuminate the figure and
themes of the poet’s creative axis, even though, we think, his poetry and creative ability still remain
unstudied and even unknown.
What we will try to illuminate through this paper will be the topic of sadness in his poetry, either as
a verifiable location or as a formless subject, but which takes many forms in all his poems.
It seems that Rreshpja’s poetry is limited in time and space, but its poetic power captures universal
values, conveying deeper meanings than they seem.
Analyzing some of the poems, we will try to find the place that sadness occupies in his creativity.
The methods they will use will be: The research one, through which we will try to give a wide
panoramic according to themes or according to motives.
The comparative method, through which we will try to confront the visible and easily tangible
sadness, and its desire to be, materialize this in stylistics.
The method with a narrow focus, we will be analyzing some of his poems. And the method with a
wide focus will be trying to extrapolate his creative genius.
Key words: topic of sadness, white metaphors, poetry, ambiguity.
833
EFFECT OF PROJECT BASED LEARNING ON THE

READING SKILLS OF THE YEAR 3 STUDENTS
Shahzadi Hina Sain

Beaconhouse School System, Pakistan
Zohaib Hassan Sain

Superior University, Pakistan
ABSTRACT
The topic was selected to probe the effectiveness of project-based learning on the reading skills of
the students. In this case study, the prime objective was to determine the impact of PBL on the year
3 students in the TNS, DHA branch, Lahore, Pakistan. Moreover, understanding students’ progress
in various ways and become autonomous learners to improve their reading skills. A literature review
conducts a meticulous investigation of the research in the same area.
The data was collected through census sampling which enabled the researcher to have authentic data,
and details in a short time. The researcher practiced triangulation by comparing a variety of sources
which are: running records, reading logs, observations and students’ artefacts (reflective journals and
writing journals). The study was held for two months in each term. The results prove that project-based
learning not only improved their literacy skills but also made them inquisitive and independent learners.
Therefore, many surveys and studies conducted before on the secondary level, have proven the findings
of this study similar to the one conducted now at the primary level highlighting the scope of the study.
Keywords: Autonomous learners, Independent learners, Literacy skills, Project Based Learning,
Case study.
834
HUMAN TRAFFICKING / BRIDE TRAFFICKING
Author- Tannu PANCHAL

Designation- Student
Institutional affiliation- Bhagat phool Singh Mahila Vishwavidhalya, khanpur Kalan, Sonipat, Haryana
Human Trafficking / Bride Trafficking
Abstract
Human Trafficking is a global phenomenon that affects people of all ages, races, gender and
ethnicities. Bride trafficking is one of the worst form of human trafficking. Many other social evils such
as child marriage, domestic violence, bonded labour and prostitution are linked to bride trafficking.
Forged marriages are also common in India, which later serves as a breeding ground for the Trafficking
of women . Trafficked brides are subject to wide range of human rights, violation, including kidnapping,
abduction, sexual slavery rape, and retrafficking, forced prostitution and so on.
In some cases, the husband travels with the trafficker to poverty . Stricken areas for the marriages.
Victims of human trafficking are so afraid of being beaten and tortured that they keep changing their
statements in front of the authorities even after being rescued. The statements changed by victim bride
made by the process of rescue and rehabilitation unsafe for those who try to rescue them .
According to section 370, of the IPC, human trafficking is defined as transporting , harbouring,
transferring or receiving any person without his consent from one location to another location for the
purpose of exploitation. Bride trafficking in India is a social crisis enriched in patriarchal traditions
and male superiority. Women are treated like patriarchal society and as a result, they are often sold and
purchased like cattle. Mainly, previously, the trafficker used to be truck driver or taxi driver and it’s very
easy for them for knowing every kind of knowledge about girls. Purchasing and selling girls are like a
business for traffickers. Sometimes they were sold by their husbands, father’s and other relatives.
Dowry system is an another factor of bride trafficking. The Dowry Prohibition Act was passed
decades ago and failed miserably to impact the acceptance of dowry in our society. Dowry harrasment,
dowry death, dowry demand etc. are the major causes for female foeticide.
Bride trafficking involves a series of crime committed at the source, transit and destination stages
and various laws exist to protect the trafficking victims from human rights violation. The Immoral
Trafficking Prevention Act (ITPA), 1986 is the only special law dealing with problems pertaining to
human trafficking issues in India.
One of the most important and direct provisions of our constitution that affect Bride Trafficking is
Article23 , which prohibits trafficking in human being and forced labour. Another important legislation
is Article 46 of the Indian constitution. The most important section which can directly affected and help
Bride Trafficking victims in section 366 of the Indian penal code.
Thanks and regards,
Tannu .
835
COMPARATIVE ANALYSIS OF SERVICE QUALITY

BETWEEN PUBLIC AND PRIVATE HOSPITALS, USING
SERVQUAL MODEL: A CASE STUDY OF PESHAWAR,
PAKISTAN.
Farhan Akhtar1, Abdul Rasool1, Arshad Ali Narejo2, Shahnaz Bhutto2..

1. School of Public Administration, Hohai University Nanjing. PR China.
2. Department of Rural Sociology, Sindh Agriculture University Tandojam.
ABSTRACT
Health care industry is the integration and combination of various sectors offering quality and services
to treat patients with preventive, curative, rehabilitative and palliative care. The healthcare system of
Pakistan faces the challenges in providing quality as well as services as a whole, which is still supposed
to be relatively poor to deliver satisfactory health care service to its citizens. Keeping in view the nature
of study, the researcher applied the quantitative method including (n=150) from both hospitals using
convenient sampling method. Besides that the SERVQUAL model was also applied to determine the
local people/patients actual perception about the health care quality delivered by public and private
sector hospital in Peshawar, Pakistan. The results of the study identified the quality gaps in the service
quality in various dimensions of SERVQUAL model. The result reveals that private hospitals are far
better in term of empathy, tangibility, timeliness, and responsiveness, showing big difference between
both hospitals. However, there is very little difference between the mean values of the service quality
construct ‘assurance’ among the private having mean value (M=3.67; SD=.5258) and public (M=3.10;
SD=7415) hospitals. It is because of qualified doctors with high expertise in the field of medicines/
surgery and generally serving public hospitals as a permanent employees. Thus the study concluded that
private hospitals are far away better from each perspective than the public due to the increasing trend
of the resources availability. Since, majority of respondents who avail health care’s from the private
hospitals were found satisfied in term of assurance, tangibility, timelines, responsiveness and tangibility
as compared to the patients of public hospitals in Peshawar city. Finally the study recommends that,
the public hospitals should implement feedback mechanism of its customers to get the actual picture of
service quality and any deficiency in service quality should be serious considered for better outcomes.
Furthermore government should also introduce value added rewards and facilities for the workforce of
public hospitals to motivate them to better health service quality as for the sustainable development and
betterment of public sectors.
Key words: Comparison, Service quality, Public/Private Hospitals, Servqual model, Peshawar,
Pakistan
836
INTRODUCTION
Background of the research

Quality is the standard of comparing two things of parallel attributes, not only in manufacturer
side but services as well (UNDP report 1990; WHO 2007; Malik, 2013). During the last decades the
services organization tried to maintain its existing customers and attract new patron to provide them
quality services for the satisfaction of their needs (Hu et al., 2010). Previous studies show that there is
a significant relationship between customer’s satisfaction and services quality, to obtain the competitive
advantage from rest of the organizations. Healthcare sector is also the major sector of a country and
play an important role to maintain healthy human capital to achieve national objectives. In so many
countries healthcare sector is becoming competitive and fast growing service industry (Porter, 2010;
Jabnoun, and Chaker, 2003). Thus, the need of health services and their relation with human life, quality
promotion, and quality assurance have caught the attention of tax payers gradually in the health sector,
having increasing expectations from health providing organizations and hospitals. Due to the needs of
health services, their quality is more essential for improving and the need for quality management and
quality control is increasing (Khalesi and Torani 2001). In developing nations majority of the population
is living below poverty line and deprived of fundamentals rights, because the un-availability of the basic
healthcare facilities. In developing countries government also take no interest in healthcare facilities and
could place negative effect on the other sector of economy (Andaleeb, 2000).
Followed by, Service quality and patients satisfaction is important and considered in their strategic
planning process in health care organizations. Like the other service organizations healthcare sector
has also become a highly competitive and rapidly growing service industry around the world. Yoo &
park, 2007; (Parasuraman et al. , 1988; Carman, 1990 ; Haywood-Farmer, & Stuart, 1990 ; Bolton &
Drew, 1991; Schvaneveldt, Enkawa, & Miyakawa, 1991 ; Boulding et al, 1993 ; Mattsson, 1994a ;
Mattsson, 1994b; Pitt & Jeantrout, 1994; Dotchin & Oakland, Part 1, 2 & 3, 1994) stated that, Service
quality is the ability of an organization to meet or exceed needs, requirements and expectations of
consumers as well as to maintain its competitive advantages. According to a survey by UNICEF (1992)
that doctors in many developing and underdeveloped countries spend a 54 seconds time on each patient
at district level hospitals rural clinics and distribute medicines which take 37 seconds on each patient.
The competent and professionals doctors are more tended to expose in private clinics while government
doctors have a dual responsibility. Whereas the private hospitals are providing adequate services as
compared to public hospitals as private hospitals are just for money making in spite to serve humanity.
Hence it’s getting a growing business day by day. Akbari et al., (2009) stated that, private care is the
most popular choice: >60% of the aggregate demand for healthcare is provided by private healthcare
providers. Public primary health care caters to <5% of the aggregate demand of healthcare in Pakistan
(Pakistan Bureau of Statistics 2005–2012). Thus, the SERVEQUAL model, which was developed by
(parasuraman et al., 1985), consisting over 22 different items mostly applied in healthcare for measuring
the satisfaction level as a whole is generalized in the study. This model is more effectively taken in the
service quality measurement (Gefen, 2002). In this study, the model is based over five different stages
explicitly “Empathy, Tangibility, Assurance, timeliness and responsiveness to check the quality level
and the perception of local people.
Statement of Problem
Health care industry is the integration and combination of various sectors offering quality and services
to treat patients with preventive, curative, rehabilitative and palliative care. Since, the satisfaction
comprehends in terms of receiving quality health care and services. Moreover, the healthcare system of
Pakistan faces the challenges in providing quality as well as services as a whole. Developing nations
like Pakistan is still supposed to be relatively poor to deliver satisfactory health care service to its
837
citizens. Hence the immediate goal of this study is planned to assess the perception of local people of
Peshawar regarding the effectiveness of service quality of public and private hospital. The researcher
included the SERVQUAL model with five service quality dimensions including empathy, tangibility,
assurance, timeline and responsiveness, used for the assessment of patients about the service quality in
hospitals. Therefore, the study was mainly designed to examine the perception of local people regarding
the quality services of public and private hospitals.
METHODOLOGY
Research methodology elucidates the practices and procedures of the research to conduct a scientific
study. In order to meet the research objectives, quantitative research technique was adopted to address
the study goals concerning mainly theoretical ideas and concepts into real numerical measures that
signify these ideas. By following the quantitative procedures, social survey technique was adopted
and a reliable and valid questionnaire was developed. The questionnaire was based on SERVQUAL
model/instrument consisting of 22 items which representing five dimensions of service quality and
considered five diverse assembles like: empathy (four items), tangibles (six items), assurance (six
items), timeliness (three items) and responsiveness (three items). Nevertheless, the survey was based
on patient’s perceptions having experience of assorted public and private hospitals using five point
likert scales. For the purpose, 150 respondents from five public private hospitals (60 from Private and
90 from Public hospital) in Peshawar city were randomly selected for the interview using convenience
sampling technique. Finally, SPSS software was used to conduct the descriptive analysis by mean,
mode, minimum, maximum, and standard deviation.
RESULTS AND FINDINGS

Table-1 Age of the respondents
Min Max Mode Mean Std. deviation

Age 24.00 46.00 26.00 36.4313 9.59254
Age is the momentous part that highlights the certain variations in approaches. The table-1 shows
the age of the respondents, where the mean age of the respondents was 36.4313 years, while the most
frequent age was supposed to be 26.00 years in the study area. So far, highest age was set 46 and the
lowest age was recorded 24 years.
838
Table-2 lists of variables used in study
Variables and Private Public

Constructs
Empathy N Mean Std. N Mean Std.
Deviation Deviation
Doctors have genuine 60 3.96 .7462 90 1.64 1.004
concern about the
patients
polite and friendly 60 3.85 .8420 90 1.73 1.0642
dealing of personnel
with patients
staff and nurses take 60 3.95 1.134 90 1.86 1.0783
care of patients
Doctor and staff 60 3.56 .9117 90 2.98 1.0216
understand specific
needs of patients
Valid N (listwise) 60 90
Tangibility N Mean Std. N Mean Std.
Deviation Deviation
Hygienic condition at hospital 60 3.71 .7831 90 2.71 1.614
Waiting facilities for attendants 60 3.59 1.048 90 2.13 2.172

and patients
Up to date and well maintained 60 3.48 .9476 90 2.35 1.758
equipments in the hospital
Cleanliness of toilets / 60 3.73 1.132 90 2.42 2.022
bathrooms
Cleanliness in wards /rooms / 60 3.98 1.017 90 1.67 2.678
floor
Lab and Pharmacy facilities 60 4.08 .8086 90 2.43 1.763
within the hospital
Assurance N Mean Std. Deviation N Mean Std. Deviation

Doctors and staff are professional 60 3.83 .8068 90 3.63 .8670
and competent
Through investigation of the patient. 60 3.67 .8455 90 2.67 .9715
Doctor almost make right diagnoses 60 3.68 .8731 90 2.88 .9418
Doctors go for expert opinion in 60 3.35 .8197 90 3.11 1.156
critical cases
Special attention is given to 60 3.73 .8994 90 2.92 .9165
emergency patients
Accuracy in lab reports 60 3.70 .9260 90 3.53 .9962
839
Timeliness N Mean Std. N Mean Std.

Deviation Deviation
Patients are observed according to 60 3.7333 .68561 90 2.5667 .99493
appointment.
In time delivery of reports/services 60 3.6833 .81286 90 2.5444 .96175
Doctor/staff observe the promised 60 3.4333 .88999 90 2.2556 .94288
time.
Valid N (list wise) 60 90
Responsiveness N Mean Std. N Mean Std.

Deviation Deviation
Doctor and staff efficiently respond 60 3.7667 .74485 90 2.5778 .98275
to the patients.
Doctor and staff are willing / 60 3.4500 .81146 90 2.8556 .90642
facilitate the patients
Feedback is obtained from patients 60 3.7167 .86537 90 2.6556 1.07223
about their medical conditions.
Table 3: Descriptive Statistics: Comparison of service quality constructs between public and private
Hospitals
Sectors N Mean Std. Deviation Std. Error Mean

Private 60 3.82 .6478 .0589
Empathy Public 90 2.84 .7415 .0565
Private 60 3.74 .6589 .0598
Tangible Public 90 2.28 .7845 .0587
Private 60 3.67 .5258 .0254
Assurance Public 90 3.10 .7415 .0587
Private 60 3.61 .5528 .0584
Timelines Public 90 2.45 .6145 .0512
Private 60 3.64 .6552 .0585
Responsiveness Public 90 2.69 .6851 .0585
840
Table-2 and 3 show the mean and standard deviation of the variables and constructs which is used in
the study. On behalf of the perception of local people with regards to the service quality of public private
hospitals, the results indicate that entire mean values of service quality representing private hospitals are
higher than the general public hospitals. This implies that majority of the respondent availing facilities
from private hospitals perceive that private hospitals are generally Providing better services to their
patients as compare on the public hospitals. With regards to the empathy dimension, the data revealed
that, local patients/people were agreed with the polite and friendly behavior of the staff and doctors
where the mean value (M=3.82; SD=.6478) in private hospital were supposed showing the satisfactory
level at greater extent, whereas in public hospitals it was noticed moderately with mean (M=2.84;
SD=.7415). This shows the polite nature of the doctors as well as other staff in private hospitals more
than the public one. Besides that, the facilities as well as the hygienic condition in hospital where
including some differences having mean (M=3.74; SD=.6589) in private hospital regarding tangible
dimension, whereas (M=2.28; SD=.7845) were generally noticed by the respondents highlighting the
facilities and cleanliness level initiated in private more than the public hospitals . However, there is very
little difference between the mean values of the service quality construct ‘assurance’ among the private
(M=3.67; SD=.5258) and public (M=3.10; SD=.7415) hospitals. These public hospitals are the top
level of hospital in Peshawar and are associated with the best medical colleges of Pakistan. Extremely
qualified professors in addition to expert in the field of medicines/surgery are generally serving in these
hospitals as permanent employees. This particular factor has increased the quality of assurance among
patients although visiting or selecting the services in the public hospitals regarding treatment. So far,
With regards to the timelines dimension, it was well reported that the punctuality scrutinize in private
(M=3.61; SD=5528) and public (M=2.45; SD=6145) were showing quite a big loop, which is noticed to
be the availability of the doctors in private hospitals at a time, while in public it show some difference
as a whole. Nevertheless, with regards to the responsiveness the results have little bit variation, in
private (M=3.64; SD=.6552) and public (M=2.69; SD=6851) were generally observed, highlighting the
responsiveness in both hospitals quite fair.
841
Table 5: Independent t-test
95%
Levene's Test Confidence
for Equality Interval of the
of Variances t-test for Equality of Means difference
Mean Difference
Sig.(2-tailed)
Ddf
TT
Difference
Std. Error
Lower
Upper
Sig.
Empathy Equal varian- F
6.594 .277 5.980 .000 0.9708 0.163 0.6485 1.3053
ces assumed 148 0.5900
. 5.825 .000
Equal varian- 135.18
ces not assu- 0.9708 9.984 0.6570
med
Tangibility Equal varian- 1.814 .482 9.157 1148 .000 1.4583 0.1588 0.8765 .9877
ces assumed .151 25.32 000 0.8767
Equal varian- 1.4583 1.4583 0.4356
ces not assu-
med
Assurance Equal varian- 2.595 .376 3.526 1148 .000 0.5435 0.5643 0.8768 1.9821
ces assumed 3.585 118.75 .000 0.8789
Equal varian-
ces not assu- 0.5435 1.5643 0.9878
med
Timeliness Equal varian- 6.399 .388 7.709 1148 .000 1.1610 0.8765 0.9324 .5634
ces assumed 7.856 139.6 .000 0.8754
Equal varian-
ces not assu- 1.1610 1.0981 0.6748
med
responsiveness Equal varian- 4.393 .301 6.155 1148 .000 0.9481 0.4563 0.4976 1.0975
ces assumed 6.609 141.25 .000 0.7659
Equal varian-
ces not assu- 0.9481 1.9076 0.7814
med
Firstly for the empathy value of Levene’s Test for Equality of Variances indicates that insignificant
p-values are (0.277) show that variances of both of the groups are same, so for further interpretation of
results are assumed equal. At t value5.980, df148 has significant p-value 0.000 which show that private
hospitals are more empathic than public hospitals in dealing with patients. In private hospitals the
doctors have genuine concern for their patients because the private hospitals have hired best physicians
and professional doctors to provide better health care to their patients. As all private hospitals are trying
to remain market leader and gain market competitive edge so the objective of private hospitals is to
provide better quality of healthcare service. To achieve this objective all employee involved in private
hospitals operation either doctors, staff, nurses and other management personnel show concern for them
and try to provide extra care to their patients in the order to make them happy and satisfied. Due to some
of these factors the service dimension “empathy” is high in private hospitals than public hospitals. where
842
as in the public sector hospitals the expert and high skilled doctors are involved in other activities such
as management duties, teaching in medical colleges, and some of them of their own private clinics so
they have limited time to visit and examine the patients and it is difficult for doctors to provide extra care
and show genuine concern to their patients. Nurses and staff are also less committed, due to this they
show less concern for their patients. Secondly too poor management in the public hospitals and peoples
visiting hospitals with some references which effect the smooth functioning of hospitals, indicating that
private hospitals are most empathetic than public hospitals. Therefore, the null hypothesis Ho is rejected
and hypothesis H1 is accepted.
Secondly for the tangibility value of Levene’s Test for Equality of Variances indicates that
insignificant p-values are (0.482) show that variances of both of the groups are same, so for further
interpretation of results are assumed equal. At t value9.157, df148 has significant p-value 0.000 which
show that private hospitals are better in tangibility factor than public hospitals. The private hospitals
have good infrastructure and health environment than public hospitals because they aimed to provide
better quality of service to patients. Private hospitals are better in waiting facilities, well and up-to-date
equipment’s, cleanliness of toilet/ wards and having laboratory facilities in hospitals. Private hospitals
provide all these facilities to their patients with show their commitment toward better quality of services
for their patients. Which means that private hospitals are more better in tangibility than public hospitals.
Therefore, the null hypothesis Ho2 is rejected and H12 is accepted.
Third for the assurance value of Levene’s Test for Equality of Variances indicates that insignificant
p-values are (0.376) show that variances of both of the groups are same, so for further interpretation
of results are assumed equal. At t value 3.526, df148 has significant p-value 0.000 which show that
private hospitals providing more assurance of better treatment to their patients as compares to public
sector hospitals professional and competent doctors in all fields, thorough investigation of their patients,
doctors almost make right diagnoses, accurate laboratory reports special attention for emergency patients
and doctor go for expert opinion in critical case this creates assurance for patients. Private hospitals
have developed well equipped lab which works under the supervision of expert’s doctors which also
give accurate results of tests. This shows that the private hospitals provide more assurance to patients
as compared to public hospitals. Therefore, the null hypothesis Ho is rejected and hypothesis H1 is
accepted.
Fourth for the timeliness value of Levene’s Test for Equality of Variances indicates that insignificant
p-values are (0.388) show that variances of both of the groups are same, so for further interpretation of
results are assumed equal. At t value 7.709, df148 has significant p-value 0.000 which show that private
hospitals take more care about the timeliness when treating the patients as compare to public hospitals.
The success of any organization and business depends on timely delivery of goods and services to their
customers or patients. private hospitals are making good efforts to deliver timely services to their patients,
which include in timely delivery of laboratory reports, patients are examine according to promise time
and whereas public sector hospitals are lacking behind in all of these factors due to lack of commitment
towards better quality, no check and balance and poor management. Which show that private hospitals
are more committed on timeliness issues than public hospitals. Therefore, the null hypothesis Ho is
rejected and hypothesis H1 is accepted.
Finally for the responsiveness value of Levene’s Test for Equality of Variances indicates that
insignificant p-values are (0.301) show that variances of both of the groups are same, so for further
interpretation of results are assumed equal. At t value 6.155, df148 has significant p-value 0.000show
that private sector hospitals are more responsiveness in attending of patients as compared to public
sector hospitals. The objective of private hospitals is to satisfy their patients to get relief from diseases
through better quality of health service. In private hospitals doctors and staff are willing to help and
facilitate their patients, efficiently respond to the patients and obtaining feedback from patients about
their medical conditions. Whereas in public hospitals all these factors are lacking which show no serious
843
commitment towards quality. The patient perceives that private hospitals are more responsive than
public hospitals. Therefore, the null hypothesis Ho is rejected and hypothesis H1 is accepted regarding
this study.
Conclusion and Recommendations

The results of study express the real picture of health service quality of public and private hospitals
in Peshawar city. The instrument (SERVQUAL model) used in this study is accurate and perfect way
of measuring perception and expectation of customers (Patients) regarding rating of service quality of
services providers. On behalf of findings, the study concludes that private hospitals are far better than
public sector hospitals in healthcare facilities and also playing a role in lowering the burden from public
hospitals. Since, Majority of respondents who avail health care’s from the private hospitals were found
satisfied in term of assurance, tangibility, timelines, responsiveness and tangibility as compared to the
patients of public hospitals in Peshawar city. Finally the study recommends that, the public hospitals
should implement feedback mechanism of its customers to get the actual picture of service quality
and any deficiency in service quality should seriously be considered for better outcomes. Furthermore
government should also introduce value added rewards and facilities for the workforce of public hospitals
to motivate them to better health service quality as for the sustainable development and betterment of
public sectors.
References:
Akbari AH, Rankaduwa W, Kiani AK. 2009. Demand for public health care in Pakistan. The Pakistan Develop-
ment Review, July 2001: 141–53
Andaleeb, S. S. (2000). Public and private hospitals in Bangladesh: service quality and predictors of hospital cho-
ice. Health Policy andPlanning, Vol. 15, No. 1, pp. 95–102
Bolton, R.N. and Drew, J.H., (1991). A multi-stage model of customers’ assessments of service quality and value.
Journal of Consumer Research. 17. 375-84.
Carman, J.M.,( 1990). “Consumer perceptions of service quality: an assessment of the SERVQUAL dimensions”,
Journal of Retailing, Vol. 66 No. 1. 33-55.
Dotchin, J.A. and Oakland, J.S.,( 1994). Total quality management in services. Part 3: distinguishing perceptions
of service quality. International Journal of Quality & Reliability Management. 11 (4). 6-28.
Gefen, D, (2002). Reflections on the Dimensions of Trust and Trust worthiness among online Consumers.The
DATA BASE forAdvances in Information Systems, Vol. 33, pp. 38-53.
Haywood-Farmer, J. and Stuart, F.I., (1990). An instrument to measure the degree of professionalism in a profes-
sional service. Service industrial journal. 10(2). 336-347.
Hu, H. Y., Lee, Y.C., & Yen. T.M. (2010). Service quality gaps analysis based on fuzzy linguistics SERVQUAL
with a case study in hospital outpatient services, The TQM Journal. 22(5), 449-515.
Jabnoun, N. and M. Chaker, 2003.Comparing the quality of private and public hospitals.ManagingService Quality,
13(4): 290-299.
Khalesi N, and S. Torani, 2001: Total Quality Management In Health Care System. Tehran: JahanRayane Press:2-3.
Malik, K. (2013). Human Development report 2013. The rise of the south: Human progress in a diverse world.
(March 15, 2013). UNDP-HDRO Human development reports.
Mattsson, J.,( 1994a). Improving service quality in person-to-person encounters: integrating findings from a mul-
ti-disciplinary review. The Services Industries Journal. 14(1). 45-61. Mattsson, J.,( 1994b). Using service
process models to improve service quality. Managing Service Quality. 4(1). 47-52.
Pakistan Bureau of Statistics (2012). A report about the healthcare system in Pakistan. website:www.google.com/
pbs/health.
844
Parasuraman A, Berry LL, Zeithaml, A,(1985). SERVQUAL: A Multiple-item Scale for Measuring Customer Per-
ceptions of Service Quality, Report No. 86-108, Marketing Science Institute, Cambridge.
Parasuraman, A., Zeithaml, V. and Berry, L.L. (1988). SERVQUAL: a multiple-item scale for measuring consumer
perceptions of service quality. Journal of Retailing. 64(1). 12-40.
Pitt, L.F. and Jeantrout, B.,( 1994). Management of customer expectations in service firms: a study and a checklist.
The Services Industries Journal. 14(2). 170-89.
Porter, M. E. (2010). What is value in health care?. New England Journal of Medicine. 363(26). 2477-2481.
Schvaneveldt, S.J., Enkawa, T. and Miyakawa, M.,( 1991). Consumer evaluation perspectives of service quality
evaluation factors and two-way model of quality. Total Quality Management. 2 (2). 149-61
UNDP, U. (1990). Human Development Report 1990: Concept and Measurement of human development.
Unicef (1992): A report about the medical facilities in Pakistan. source www.google.com
World Health Organization (WHO). (2007). Everybody’s Business: Strengthening Health Systems to Improve
Health Outcomes WHO’s framework for Action. Geneva: Author
Yoo, D.K. and Park. J.A. (2007). Perceived service quality- analysis relationships among employees, customers,
and financial performances. International journal of quality and reliability management, 24(9). 908-26.
845
IMPACT OF WORKPALCE BULLYING ON EMPLOYEE

PEROFRMANCE WITH MEDIATING ROLE OF
PSYCHOLOGICAL DISTRESS
Wilayat shah*, Zahid ullah khan2

*1
Abasyn University Islamabad, Engineering Management, Islamabad, Pakistan.
2
Abasyn University Islamabad, Management Science, Islamabad, Pakistan..
ABSTRACT
the purpose of the current study is to study the impact of workplace bullying on employee
performance with the mediating role of psychological Distress in the Higher Educational Institutions
(HEIs) of Islamabad and Rawalpindi recognized by the Higher Education Commission in the public
sector. Workplace bullying can adversely affect workers, leaders, and organizations. To achieve this
target, an adopted survey questionnaire was shared and distributed with different public sector
universities in the region of Islamabad and Rawalpindi, Pakistan. A convenience sampling technique
was used to collect the sample from the selected population. Workplace Bullying has a negative and
significant impact on employee performance. And workplace bullying has a bad effect on the
psychological distress of individuals at the workplace. Psychological distress partially mediates the
relationship between Workplace Bullying and Employee Performance. The present study is
restricted to examining the negative results of bullying at the workplace; However, more analysis
could be done. For example, the performance of the employees can be investigated after the
implementation of a sufficient environment, workers training, and make policies that decrease stress
at the workplace. The finding of the present study is very useful and effective for the employee,
especially for the faculty members who are teaching in the Higher Education Institutions (HEIs) of
Islamabad and Rawalpindi recognized by the Higher Education Commission Islamabad in the public
sector. So, it is essential that the employees are working in the Higher Education institutions sector
need to take action to decrease workplace bullying. in the organizations should facilitate a friendly
work environment, moral leadership should start neutral central grievance department for the
bullying at workplace.
The current study is a noteworthy contribution in the field of management sciences as well as its
multiple implications at various managerial levels. Future research may also extend to other
industries such as corporate, law-making stakeholders, and the sports sector.
Keywords: Workplace Bullying, Psychological Distress, Employee Performance
846
STUDENT-RELATED AND TEACHER-RELATED

FACTORS INFLUENCING THE PROBLEM-SOLVING
SKILLS: A DECRIPTIVE ANALYSIS
Jovany Gleen L. ALLAWAN1*

*1
University of Mindanao-Panabo College, Faculty, Department of Arts and Sciences Education, Philippines
ABSTRACT
The main purpose of this study was to determine the factors influencing the problem solving skills
in Biology of the Grade 11 students in two campuses in University of Mindanao. The descriptive -
correlation method and a static random selection were utilized to determine the factors influencing
problem solving skills with 300 Grade 11 Biology students who were respondents of the study. The
data gathered through a teacher-made questionnaire and checklist that contained the factors of problem
solving skills, student related factors, teacher related factors and the students’ Biology performance
of problem solving skills of students were analyzed. Findings revealed that study habit under student-
related factors, affect students’ performance, and students with good study habits perform better in
the class. Also, students with teachers of sound personality traits have good performance. Moreover,
teachers’ used of sufficient instructional materials in the delivery of their lesson resulted to students’ good
performance. It is recommended that students must encourage developing good study habits; teachers
must poster sound personality traits at all times; teachers must undergo training on the selection of
teaching strategies and teachers must use sufficient instructional materials in the delivery of the lessons.
Keywords: student-related factors; teacher-related factors; descriptive analysis; biology; problem
solving skills
847
BELIEF IN WORSHIPING THE VILLAGE’S TUTELARY

GOD IN VIETNAM TODAY – SOME THEORETICAL
ISSUES
Tran Thi Ha GIANG

Doctor, Faculty of Philosophy, Hanoi National University of Education, Vietnam,
Nguyen Tran Tan Hiep

Student, Institute of Social Sciences and Humanities, University of Tyumen, Russia
Abstract
The belief of worshiping the village’s tutelary god is a unique feature of culture, spirit in the life
of Vietnamese village and commune residents. As a part of Vietnamese religion and belief, the belief
in worshiping the village’s tutelary god in Vietnam has its own origin, characteristics, and role in the
spiritual life of Vietnamese people. In the article, the author clarified about the belief in worshiping
the village’s tutelary god in Vietnam, the origin and development of the belief in the history of the
Vietnamese nation. In the second part, the author has highlighted the role of worshiping the village’s
tutelary god in the spiritual life of Vietnamese people.This is the difference of Vietnam in spiritual life
compared to the spiritual and religious system of countries in the world.
Keyword: cultural, Vietnam, worship, the village’s tutelary god,.....
1. Overview of the religion of worshiping the village’s tutelary god

Belief is an aspect, an important part of human’s spiritual and spiritual life, and at the same time it is
also a phenomenon that shows the uniqueness of culture, reflects pride, belief, desire human aspirations
from time immemorial. According to the Dictionary of Religion, “belief is the belief and admiration in a
supernatural, mystical force”1. As such, a creed is a belief that people believe in to explain the world and
to bring peace to themselves and others; Belief is also an expression of the value of life, the meaning of
a sustainable life, sometimes understood as religion.
The 2016 Law on Beliefs and Religions of Vietnam makes the following views:
Beliefs are people’s beliefs expressed through rituals associated with traditional customs and practices
to bring spiritual peace to individuals and communities. However, it is people’s belief and admiration in
a supernatural, mystical, or sacred force, which is the opposite of the mundane, existing that humans can
observe. A force that takes an abstract form, has illusory, invisible power that people often call heaven,
Buddha, and god. That force affects the inner life, thoughts, psychology and emotions of people, is
1 Mai Thanh Hai and associates (collection and research (2002), Religious Dictionary, Encyclopedia Publishing House,
Hanoi, p.634.
848
believed by people to be real, worships and worships. That belief and affection of people is also the basis
for the development of superstitious phenomena.2
The core, the basis of religion is a strong belief in the unreal or surreal, in the divine. Although
they are very different in content and form, when they become objects of worship, natural and social
phenomena and real historical figures are deified and sanctified. The essence of surrealistic beliefs
in religion in general is to affirm the existence, help, protection, and sustainment of gods, saints, and
supernatural forces for humans.
The richness, novelty and diversity of beliefs are the basis for creating many different classifications
of beliefs. On the basis of time, there are primitive beliefs and modern beliefs; divided according to
the object of admiration, there are beliefs that worship nature, beliefs that worship people, beliefs that
worship prosperity, etc.
Beliefs do not have a strict organization, do not have a governing doctrinal system, and canon law
like religion, if any, that system is also sporadic, fragmentary and lacks coherence. As a religion, there
must be enough constitutive elements such as cardinals, doctrines, canon law, and followers. In the types
of folk beliefs, those elements, if any, are not typical. Religious believers can only have one religion at
a particular time, and a citizen can simultaneously live in many different faiths. Religions that have a
complete and massive canonical system, the types of beliefs only have a few sacrifices (for self-created
experiments), and vows (for ancestor worship beliefs).
Beliefs are national and folklore. Belief in supernatural, mystical forces, in the immortality of the
soul is the source from which folk beliefs are formed. Folk beliefs exist in many forms such as: God
worship, ancestor worship, Mother worship,.... According to Vo Thanh Bang, “Folk beliefs are a form of
spiritual culture and also a facet of the way of life of people and communities of people under different
degrees of sensitivity, having a long tradition of not only in the countryside, but also permeates the
city.”3
Vietnamese folk beliefs, also known as Vietnamese traditional beliefs, are beliefs of indigenous
peoples living in the territory of Vietnam. This is an important form of belief, basically solving the
psychological and spiritual needs of the majority of Vietnamese people. Since the formation of folk
beliefs until now, Vietnamese people have learned to absorb the positive aspects and improve the
inappropriate aspects of foreign beliefs and religions, contributing to creating unique values traditional
culture of our nation.
Vietnam is a multi-religious country. The traditions of living, worshiping, and beliefs have existed
for a long time in the villages of the Vietnamese people. Associated with the economic, social and
spiritual life of each ethnic group in the Vietnamese community in many different regions, there will
be different beliefs and religions. According to statistical researchers, in Vietnam, the percentage of the
population has a religious life up to 95%. Each year, about 8,500 national and local festivals, worshiping
activities, spiritual or religious activities are organized.
The belief of worshiping the village’s tutelary god in Vietnam from the capital gradually spread
to the countryside and became one of the typical cultural imprints, bearing the imprint of agricultural
residents who grow wet rice. The basis of all types of religions, spirituality, and beliefs in general are
people’s belief and admiration and reverence for the “supernatural”, “sacred”. All types of beliefs have
strong, persistent vitality and deep and lasting effects. The village’s tutelary god that people worship
are often figures in history who have had the merit of repelling invaders and bringing a peaceful life
to the people, such as: Hai Ba Trung, Tran Hung Dao, Tran Quoc Toan, etc… Or the gods appear in
legends and legends that have helped people against natural disasters and epidemics such as Tan Vien
2 National Assembly of the Socialist Republic of Vietnam (2016), Law on Belief and Religion 2016, Hanoi, p.1
3 Vo Thanh Bang (2009), Folk beliefs in Ho Chi Minh City, Ho Chi Minh City Publishing House, Ho Chi Minh City, p.11.
849
Mountain God; or those who openly give birth to villages, create and teach people handicrafts, such as:
The patriarch of Bat Trang pottery, Phu Lang village is Hua Vinh Kieu, the patriarch of bronze casting
in Dai Bai Nguyen Cong Truyen, in Quang Bo is Nguyen Cong Nghe. There are also a few exceptions,
in some places where villagers still maintain the custom of worshiping village’s tutelary gods who do
not very glorious occupations such as beggars, thieves, etc. The diversity, attractiveness, and diversity
of the village’s tutelary gods and village’s tutelary god beliefs in rural Vietnam.
Belief in worshiping the village’s tutelary god is an extension of the ancestor worship (wider than
the village); is the belief of a community of people in the protection and blessing of a god who is
considered by the villagers to be the god of the community’s destiny, often ordained by the feudal state.
That belief is expressed through certain rituals and annual village festivals. The belief of worshiping the
village’s tutelary god has appeared for a long time and is increasingly being popularized to villages and
communes throughout the country.
“Belief activities are ancestor worship activities; memorialize those who have made meritorious
services to the country and the community; worshiping gods, traditional symbols and other folk belief
activities representing good values of history, culture, social ethics” Objects of worship can be natural
phenomena that are deified such as: clouds, rain, wind, mountains, rivers, sea, earth, sky...; social
phenomena such as war, love...; loved ones such as: ancestors, grandparents…; people who have made
meritorious services to the people and are honored by the people such as Hung Vuong, Thanh Giong,
Hai Ba Trung, etc.
From the concept of belief mentioned above, the authors believe that:
“The belief of worshiping the village’s tutelary god in Vietnam is a form of folk belief, worshiping
the life-god of the village community, who is a natural god or a human god, bearing a spiritual imprint,
lasting for a long time, expressing the concept “Drink water, remember the source” of Vietnamese
people.”
Belief in worshiping the village’s tutelary god in Vietnam is a form of folk belief that lasts for a
long time, from generation to generation. In the Vietnamese people’s concept, the village’s tutelary god
is a god with transcendent ability, able to make rain and wind, good crops, help people’s life peaceful
and good. The village’s tutelary god is a spiritual symbol that is worshiped by the people and is a
solid spiritual support for them. Legend has it that the village’s tutelary god is very sacred, so people
say that they built steles and lowered horses in front of communal houses and temples; After that, the
descendants were instructed to strictly comply with the village’s conventions, if anyone acts against it,
they will immediately meet the appropriate punishment of the village’s tutelary god. This shows the
level of sacredness, nobility and respect of the people for the village’s tutelary god.
2. Origin, classification into the village’s tutelary god

“Thanh Hoang” is a term derived from Sino-Vietnamese: Thanh Hoang means a moat, a moat with
water called Tri, without water called Hoang. The village citadel first appeared in China during the
Zhou Dynasty of the VI - V centuries BC, with the original meaning of a god who protected the citadel
and the moat. To protect the citadel, the moat, the kings, mandarins, and vassals of the Zhou dynasty
created the god Citadel.
The first origin of the village’s tutelary god’s cult in Vietnam is from China. According to Nguyen
Duy Hinh: “The village’s tutelary god is a foreign category, but has a Vietnamese indigenous connotation
that is not quite the same as the original. It is a characteristic that Vietnamese people borrow foreign
words and concepts creatively”4 However, the belief in worshiping the village’s tutelary god of the
Vietnamese village is not the same as that of worshiping the village’s tutelary god of the village in
4 Nguyen Duy Hinh (1996), Beliefs of the Vietnamese Citadel, Social Science Publishing House, Hanoi, p. 22.
850
China, but there are differences. “Referring to the village’s tutelary god, everyone knows that the name
is from China, indicating the guardian deity in the capital and the stronghold. The village’s tutelary
god in Vietnam is the Village’s tutelary god, the guardian deity of the village, often associated with the
communal house”5
The worship of the village’s tutelary god started to be brought to Vietnam from the Tang Dynasty and
developed through the dynasties, the independent and autonomous feudal periods. Unlike the original
Chinese meaning, the tutelary god in the ancient Vietnamese countryside were not necessarily defenders
of citadels and trenches, but national heroes, historical figures, according to tradition. According to the
theory, they reclaim land, establish a village, set up a profession, and teach a certain profession to the
villagers.
Studies suggest that the title of the village tutelary first appeared in Vietnam in 822, the first village
tutelary named To Lich. Ly Nguyen Gia - The Tang Dynasty governor saw a water flowing backwards
but the location was very favorable in the north of Long Bien citadel, so he came and chose a cool, clean,
high place and moved his house arrived here… Ly Nguyen Gia organized a party to invite elders from
all over the village to attend and he explained clearly, stating his intention to let everyone know that he
wanted to report to the Emperor of the Tang Dynasty to ask the river god To Lich to worship him as a
village tutelary.
The next origin of the village tutelary gods worship is the indigenous origin. It is a hyphen showing
that one side is an enlargement of ancestor worship and the other side is a miniature of Hung King
worship.
In Vietnam, in the mind of every citizen, there is a sense of gratitude, towards the ancestors, the origin
of the same bloodline. Therefore, in each family and village, worshiping grandparents and ancestors
is practiced to express the gratitude of the descendants to the previous generations of ancestors. The
common point of the village tutelary cult and the ancestor worship is that they both express gratitude
to people with meritorious services and the fact that many village tutelary gods are worshiped by the
people and contributed to the glory of the village clans, relatives, villages, homeland such as: Hai Ba
Trung or Thanh Giong or Ly Nam De, etc. And before becoming village tutelary gods who have merited
their homeland and villages, the village tutelary gods themselves have ancestors to turn to, to serve and
to repay.
The belief in worshiping the village tutelary gods is also a miniature of the belief in worshiping the
Hung Kings. Because the worship of village tutelary deities has merit for each separate countryside, each
countryside often builds communal houses and worships a different village tutelary god. But the great
meaning here shows that the worship of the Hung Kings is the continuation through many generations of
preserving the tradition of “Drink water, remember the source”, which requires each Vietnamese person
to be grateful to the source, to be grateful to the Hung Kings had openly opened up the land and the
Vietnamese people. Here, it is not only limited to worshiping within a narrow village, but also extending
to the whole country.
Village tutelary gods is a concept with spiritual and religious elements, which is formed, exists and
develops on the basis of certain economic, social and cultural conditions residents honor, worship to
protect and higher than bless the resident community of a village. Therefore, each village worships a
separate village tutelary.
Chenghuang appeared in urban Vietnam initially due to the need of the people to have a guardian
deity for a certain stronghold. According to legend, when Ly Cong Uan choose Thang Long to build the
capital (1010), here he dreamed that an old man with gray hair appeared in front of the dragon pedestal.
After asking about the old man’s background, King Ly Thai To sent the Thai Chuc mandarin to offer
5 Binh Nguyen Loc (1971), Malay origin of the Vietnamese people, La Boi Publishing House, Saigon, p.440.
851
sacrifices and made him Quoc Do Thang Long Thanh hoang Dai Vuong. (The guardian god of Thang
Long citadel). Since then, people in the city come to pray for blessings, or good luck in life, if the
accident is over, the blessing will be immediately applied.
Depending on the historical - cultural characteristics of each village, it is possible to divide the
village tutelary gods in Vietnam into two groups (types) of main gods of different origins: the group of
natural gods and the group of human gods:
The group of natural god’s includes a number of gods: River god, mountain god, thunder god,
lightning god, cloud god, rain god, wind god….
A group of gods is a person consisting of people who have made merit to the people, the country, the
village, etc
3. The role of the religion of worshiping the village’s tutelary god in

the spiritual life of Vietnamese villagers and communes
The belief in worshiping the village’s tutelary god plays an important and indispensable role in the
spiritual life of Vietnamese villagers and communes:
Firstly, the belief in worshiping the village’s tutelary god plays an important role in the belief system
in Vietnamese villages. The village’s tutelary god is the supreme being of the village. The position and
role of the village’s tutelary god is not only in the spiritual aspect but also in the aspect of material life
and activities of the villagers. The village’s tutelary god is the supreme god who can cover, as a historical
witness witnessing the entire life and daily activities of the villagers, and also protects and blesses the
residents with health, making them happy and good luck, favorable and prosperous. Worshiping the
village’s tutelary god, after all, is the worship of the village’s rules and customs of the village. It is
believed that the village’s tutelary god is a person with supernatural power, capable of preventing any
encroachment on the village, effectively protecting the whole village and at the same time exercising
power in rewarding the village punish the villagers to maintain their own village morals.
Second, the belief in worshiping the village’s tutelary god plays a role in linking and sticking the
village community. The fact that the inhabitants of the village worshiped the same village tutelary,
sending their pride, trust and respect to that village’s tutelary god formed an invisible string connecting
the people in the village. On the basis of spiritual connection, people live more harmoniously and openly
with each other, with the same goal of striving to contribute to strengthening the spirit of solidarity,
helping each other to build a rich and beautiful village and homeland. In terms of effects, the belief of
worshiping the village’s tutelary god is a place of cohesion, bringing people in the community together,
building solidarity in villages and educating traditional morals “Drink water - remember the source” for
each resident in the entire community.
It can be said that in Vietnamese villages, the belief of worshiping the village’s tutelary god is
the spiritual “glue” that unites and unites all members firmly. The village’s tutelary god’s worship is
vividly expressed in the village’s tutelary god festival. The Village’s tutelary god Festival is a form of
daily cultural life, a leading symbol for the strength of solidarity, love and attachment of members in
a community. The Village’s tutelary god Festival has created conditions for all classes of villagers to
come closer together. Respecting and worshiping the Village’s tutelary god is an indispensable need that
comes from human psychology. People worship the Village’s tutelary god to serve their real life, where
the spirit is protected, relied on, blessed, a source of encouragement and motivation for people eager to
do business and production even a source of consolation when people stumble. The sharing of this belief
contributes to the formation of a harmonious, sociable lifestyle, the customs and identities of each rural
area are preserved, preserved, promoted and even enriched.
852
Third, the belief of worshiping the village’s tutelary god plays an important role in maintaining,
preserving and developing cultural values imbued with traditional elements of the nation.
In the village’s tutelary god’s cult, myths, legends etc. all show very high artistic elements in both
content and form. When telling stories, summarizing reality or describing the life, activities and merits
of the gods in this type of belief, there is always a combination with music and dancing. The rituals
of the village’s tutelary god beliefs are usually performed in a dignified, respectful and sacred space
(communes, temples, shrines). Many forms of folk music such as quan ho singing, chau van singing, a
dao singing, Xoan singing, performing arts, games, wrestling, tug of war, chasing, etc. are also vividly
expressed in Thanh worshiping beliefs village’s tutelary god. Therefore, the fact that residents nurture
the spirit of love and pride for their native homeland through the cult of worshiping the village’s tutelary
god has become a traditional beauty of the nation.
Worshiping the village’s tutelary god is one of the forms of folk beliefs of the Vietnamese people
that has been handed down from generation to generation through many ups and downs of history.
Along with the ceremony is the festival - a traditional cultural activity with its own unique features of
each locality, village and commune. In the past few years, villages in Vietnam have restored traditional
cultural activities and festivals. The village’s tutelary god belief in worshiping evokes a sense of
ancestry, the source where people were born, raised, and matured by specific expressions in everyday
life that are simple, not fussy, but bold traditional culture. The identity of each village forms the identity
of the nation, the strength of the country is the total convergence of the strength of each village - the
constitutive element of the national culture, the agglomeration and sublimation of the country’s village
culture.
Today, the trend of restoring festivals, worshiping rites, and customs related to the Village’s tutelary
god is taking place in many places with many forms across the country and receiving a response. That
festival not only brings excitement, recreates a space where many cultural activities of the community
are maintained, but also evokes old values that seem to have been obscured by time. Moreover, the
religion of worshiping the village’s tutelary god, especially the human gods, deeply embodies the
nation’s principle of “Drinking water, remembering the source” of the nation, expressing gratitude to
ancestors and clans; promote and preserve the values of the religion of sonship and above that of the
religion of being a human being. , promoting national cultural traditions, contributing to building a
Vietnamese culture that has absorbed the advanced elements of developed countries while imbued with
the nation’s traditional moral values.
Fourth, the belief of worshiping the village god is a solid spiritual support for the villagers.
Villages in Vietnam are the grassroots level of the country; is an economic, cultural and social whole
with high community character; has a firmly established religious and belief structure. In addition to
owning the village’s community including economic, social, and popular religious establishments, each
Vietnamese village, more specifically, also owns a village communal house as a place to worship the
Gods private to that village only; become a fairly solid spiritual support for the villagers. The village
communal house is also the symbolic basis of humanity, the principle of “Drink water, remember the
source”; Annual festivals are often held in the communal house to connect people with the ethnic
community.
People with meritorious services to the country are generals, heroic soldiers on the battlefield, people
who pass as mandarins or reclaim, establish hamlets, expand land, establish villages, or teach residents
how to do things eat, know how to do business to enrich the village and be honored as the village’s
tutelary god. In the belief of worshiping the village god, the Vietnamese always take respect and gratitude
to those with meritorious services as a basis to tell each other to behave and respect the “sacred” for the
purpose of praying for a good harvest and a good harvest health and peace for themselves and the village
community and the country. Those are real people whose merits are recorded in history books, or are
853
rumored to be handed down and worshiped by the people from ancient times until today, being a solid
spiritual support for the villagers.
References
1. Binh Nguyen Loc (1971), Malay origin of the Vietnamese people, La Boi Publishing House, Saigon.
2. Dinh Khac Thuan (2014), “Worship of the Citadel in Vietnam through Han Nom documents”, Journal of Reli-
gious Studies
3. Mai Thanh Hai and associates (collection and research (2002), Religious Dictionary, Encyclopedia Publishing
House, Hanoi.
4. National Assembly of the Socialist Republic of Vietnam (2016), Law on Belief and Religion 2016, Hanoi.
5. Nguyen Duy Hinh (1996), Faith of the Vietnamese Citadel, Social Science Publishing House, Hanoi
6. Phan Ke Binh (2017), Vietnam customs, Literary Publishing House, Hanoi
7. Toan Anh (1992), Ancient customs - Vietnamese beliefs (Book of Thuong), Ho Chi Minh City Publishing Hou-
se, Ho Chi Minh City.
8. Vo Thanh Bang (2009), Folk beliefs in Ho Chi Minh City, Ho Chi Minh City Publishing House, Ho Chi Minh
City.
854
ZIRCONIUM, TIN AND NICKEL OXIDES-

FIBROUS CERIUM PHOSPHATE / POLYANILINE,
POLYPYRROLE, POLYINDOLE, POLYIMIDAZOLE
NANOCOMPOSITE MEMBRANES
Sadek K. Shakshooki*1, Mohamed B. Hassan2 , Rachid M. Bell 2

1
Department of Chemistry, Faculty of Science , University of Tripoli, Tripoli, Libya.
2
Department of Chemistry, Faculty of Science , University of Sebha, Sebha, Libya.
ABSTRACT
Crystalline layered metal oxides ZrO2 , SnO2 , NiO(MOx) , nanofibrous cerium phosphate,
Ce(HPO4)2.2.9H2O(nCePf), and [MOx]0.25[Ce(HPO4)2 ]0.75 .yH2O nano composite membranes,
(where y=2-2.5), were prepared and characterized by XRD, FT-IR, TGA and SEM. Novel [MOx]0.25
[Ce(HPO4)2 ]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole , polyimidazole, were prepared via in-situ
chemical oxidation of the monomers aniline, pyrrole. indole and imidazole, that was promoted
by the reduction of Ce(iv) ions present in the inorganic matrix of [MOx]0.25 [Ce(HPO4)2 ]0.75
nanocomposite membranes. A possible explanation is nCePf present on the surface of the inorganic
matrix is attacked by monomers converted to cerium(III) orthophosphate (CePO4).. nCePf act as
self-supported polymerization of the monomers The formulation of the resultant novel conducting
polymers nanocomposites were supported by color changes and FT-IR spectra/ The resultant novel
conducting polymers nanocomposites were characterized by elemental (C, H, N) analysis, FT-IR and
SEM. Images of SEM show resulting nanocomposites reveal a uniform distribution of the polymers
on the inorganic matrix. From elemental (C,H,N) analysis the amount of organic materials % in
wt. present in [MOx]0.25[Ce(HPO4)2 ]0.75 / polymers composites were for [nZrO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75
/Pani (24.20%) , PPy(7.55%) , PIn(12.51%). PIm(15.75%).,for [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani
(7.98%); PPy( 7.,80%), PIn(9.90%) , PIm(14.24%). and for [nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani (7.98%),
PPy(8.52%), PIn(10.04%), PIm (9.67%)..
Keywords: zirconium, tin , nickel oxides , nanofibrous cerium phosphate; polyaniline, polypyrrole,
polyindole, polyimidazole nanocomposites.
INTRODUCTION
Transition metal oxides are compounds composed of oxygen atoms bound to transition metals.
They are commonly utilized for their catalytic activity and semi conductive properties. Transition
metal oxides are also frequently used as pigments in paints and plastics, most notably titanium dioxide.
Transition metal oxides have a wide variety of surface structures which affect the surface energy of these
compounds and influence their chemical properties[1-3].
855
Most transition metals have more than one oxidation state. Wide varieties of nanostructures for
metal oxides are reported in open literature. Nanosized oxides (e.g., TiO2, ZrO2 ,SnO2 , NiO, CeO2,
Nb2O5,Fe2O3,Co3O4) have been heavily investigated[1,4-6].
Nickel is usually dipositive in its compounds, but it can also exist in the oxidation states of [ 0, +1,
+3, and +4]. Next to the +2 oxidation state, the +4 state is most common for this metal. Nickel(IV)
oxide, NiO2, is probably a definite compound but stoichiometrically it was never perfect. Besides simple
compounds[7-9].
Zirconium dioxide (ZrO2) is very interesting from a technological point of view, since it can be used
as a structural ceramic, a solid electrolyte, a gas sensor, and as a catalyst.[10-13].
Tin oxide (SnO2), as one of the most important semi-conductor oxides, has been used as photo
catalyst for photo degradation of organic compounds. The results indicate that SnO2 has exhibited photo
activity toward degradation of dyes and other organic compounds [14-19].
The ZrO2 ,SnO2 and NiO Nano particles successfully synthesized by sol-gel method and other
methods[8,12,14,15].
Tetravalent metal phosphates are very insoluble compounds with good thermal stabilities and
high ion exchange capacities [20,21]. The discovery of their crystalline materials [22,23], represent a
fundamental step in chemistry of these compounds with general formula α-M(IV)(HPO4)2.H2O, and
γ-M(IV)PO4.H2PO4.2H2O, (where M = Ti, Zr, Hf, Ge, Sn and Ce). These materials contain structural
POH groups with labile protons. They can exchange their protons with counter ions such as alkali,
alkaline earth, transition divalent and trivalent metal ions [20-23] and act as intercalates [20,21,24,
25]. Increase attention direct toward their intercalation [24,25], catalytic [26 ], electrical conductance
[27], and sensors [28]. Layered zirconium phosphates have potential applications as solid acid catalysts
,inorganic fillers, and sorbents [26, 29-31].
Crystalline cerium phosphates have been studied as ion exchangers, intercalates and as proton
conductance. Their composition, structure and the degree of crystallinity results from reaction of
solutions containing a CeIV salt is mixed with a solution of phosphoric acid of [(PO4)/CeIV ratio [32-34]
,strongly dependent on the experimental conditions such as rate and order of mixing of the solutions,
stirring, temperature and digestion time [ 34-37].
Conducting polymer matrix based nanocomposites have become a prominent area of current research
and development[38 ]..
Electronically conducting polymers have unique properties with the opportunity to synthesize a
broad variety of promising new materials. They combine the chemical, electrochemical and mechanical
properties of polymers with the electronic properties of metals and semiconductor, generated tremendous
interest due to their potential applications in various fields such as rechargeable batteries, electrochromic
display devices, separation membranes sensors and anticorrosive coatings on metals[38-47]. Polymers
reinforced with nano metal oxides become popular every day because of their improved mechanical
strength, flexibility in designing besides better chemical, electrical and optical properties[46 ].
The properties of conducting polymers depend strongly on the doping level, protonation level , ion
size of dopant, and water content [ 39, 40, 48,49]. They exhibit wide range of electrical conductivity
from semiconductors to metallic region by way of doping , They show enormous interesting properties
like high electrical conductivity, environmental and chemical stability, low cost, easy prepared by
chemical oxidative polymerization and electrochemical methods and fast reversible doping and de-
doping, became materials of 21st century.
Conducting polymers such as polyaniline, polypyrrole, polyindole ,polyimidazole and their
substituted derivatives, belonging to the fused-ring family, have received increasing attention in various
fields due to their unique physical , electrical and chemical properties [49 ,50 , 52 ,53 ]. These materials
856
have an important influence on electrochromic device, sensors, catalysis, anticorrosion. Their electrical
and electrochemical properties, owns advantages fairly good thermal stability show great promise for
commercial applications [53-58]. However, polyindole and polyimidazole comparatively to polyaniline
and polypyrrole are less investigated.
In our laboratory we are carrying investigations of self-supported polymerization of variety of
monomers and co-monomers conjugated organic heterocyclic nitrogen compounds and aniline[59-62].
MATERIALS and METHODS
2.1.Chemicals
H3PO4 (85%), ZrOCl2.8H2O, SnCl2.2H2O and NiCl2 .6H2O of (BDH) . Ce (SO4)2 . 4H2O of (Merck),
Aniline (99.5%) of (Mindex UK) , Indole of (Park), Pyrrole and Imidazole of (Aldrich) , ethanol, , HCl
,NH4OH , NaOH of(Aldrich) . Other reagents used were of analytical grade.
2.2.Instruments used for analysis

*X-ray powder diffractometry Siemens D-500, using Ni-filtered CuKα ( = 1.54056A) , Philips
PW1800, using Ni-filtered CuKα ( = 1.54060A).
*TG/DTA SII Extra 6000 Thermogram, Thermogram C-MOM. Budapest TGA, Perkin Elmer thermo
gravimetric analyzer (TGA) US .
*CHN-Elemental analyzer-Germany.
*Scanning electron microscopy (SEM) Jeol SMJ Sm 5610LV.
* Transmission electron microscopy) Zeiss TEM 10 CR .
*Fourier transform IR spectrometer, model IFS25, Bruker 25 , FT/IR-6100 , Cary630 FT-IR.
*PH Meter WGW521.
2.3. Preparation of nanofibrous cerium phosphate Ce(HPO4)2.2.9H2O(nCePf).

250 ml of 0.05 M CeSO4.4H2O in 0.5 M H2SO4 sol. Solution were added dropwise to 250 ml of
6M H3PO4 at(75-800C) with stirring .After complete addition the resultant material left to digest at that
temperature for 3h , then 750 ml of warm distilled water (600C) were added with stirring for 1hr. Sheet
form of fibrous cerium phosphate membrane can be obtained by filtration of the resultant slurry aqueous
solutions of nCePf..
2.4. Preparation of zirconium oxide

8.1g ZrOCl2.8H2O in 50 ml distilled water was added to 150 ml 2M NH4OH with stirring at room
temp. for 4h. Then left for 24h. without stirring .The white precipitate was obtained filtered , dispersed
in 250 ml of distilled water(DW), then filtered and washed twice with DW.. The ppt. was dried in oven
for 18h. at 750C, and left to dry at room temperature.
2.5. Preparation tin oxide

To 3.51 g of SnCl2.2H2O,dissplved in 50 ml DW. with stirring for 45 minutes, to that 50 ml 1M
aqueous ammonia were added (10 drops / min.) with stirring . After complete addition stirring of the
mixture was continued for 20 minutes . The resultant ppt. was filtered on Buchner funnel washed with
DW, then dried at 1500C for 2h and at 400 0C for 2h..
857
2.6. Preparation nickel oxide

5g NiCl2.6H2O1 , was transferred to a 250Ml round bottom flask and dissolved in 70Ml absolute
ethanol at room temperature , green color solution was obtained, In a beaker NaOH (0.5g ) was dissolved
in 100 ml absolute ethanol was added to the nickel chloride solution dropwise . The mixture was stirred
at room temperature for 2h. During this time , the reaction mixture was found to form a light green
colored gel, The gel was filtered, washed thoroughly with distilled water and then finally with ethanol .
Color of the ppt was green. The resultant ppt, was subjected for heating at 2900C for 2h, final color was
black.
2.7. Preparation of zirconium oxide/ fibrous cerium phosphate nanocomposite

membrane(nZrO2-nCePf )
0.7g of zirconium oxide ( nZrO2) dispersed in 10 ml distilled water with stirring at 45 0C ,. to that 525
ml of slurry fibrous cerium phosphate aqueous solution were added .After complete addition the stirring
was continued for 3h. The mixture was left at room temperature for 24h., then contents were stirred
for an hour , filtered on Buchner funnel using filter paper (no.42). The resultant sheet was washed with
distilled water once and left to dry in air for 24h. to obtain transparent flexible membrane.
2.8. Preparation tin oxide / fibrous cerium phosphate nanocomposite membrane

(nSnO2-nCePf)
0.7g of tin oxide (nSnO2) dispersed in 10 ml distilled water with stirring at 450C , to that 525 ml
of slurry fibrous cerium phosphate aqueous solution were added with stirring After complete addition
the stirring was continued for 3h. The mixture was left at room temperature for 24h. The contents
were stirred for an hour , filtered on Buchner funnel using filter paper( no.42) . The resultant sheet was
washed with distilled water once and left to dry in air for24h, to obtain transparent flexible membrane.
2.9. Preparation nickel oxide / fibrous cerium phosphate nanocomposite

membrane (nNiO-nCePf )
0.7g of nickel oxide (nNiO) dispersed in 10 ml distilled water with stirring at 450 C , to that 525 ml
of slurry fibrous cerium phosphate aqueous solution were added. After complete addition the stirring
was continued for 3h. The mixture was left at room temperature for 24h. The contents were stirred for an
hour , filtered on Buchner funnel using filter paper (no42), The resultant sheet was washed with distilled
water once ,and left to dry in air for24h, to obtain transparent flexible membrane.
2.10. Preparation of (nZrO2-nCePf) /polyaniline nanocomposite membrane

0.2g of nZrO2-nCePf sheet was immersed in 10 ml of 4% aniline in (1:1) ethanol : HCl. Left at
room temperature for 48 h. The impregnated sheet was removed , washed with distilled water(DW) and
ethanol and left to dry in air .The color of the resultant composite was dark green.
2.11.Preparation of (nSnO2-nCePf) / polyaniline nanocomposite membrane

0.2 g of nSnO2-nCePf sheet was immersed in 10 ml of 4% aniline in (1:1) ethanol: HCl . Left at room
temperature for 48h. The impregnated sheet was removed , washed with DW and ethanol and left to dry
in air. The color of the resultant composite was light green.
2.12. Preparation of (nNiO-nCePf) / polyaniline nanocomposite membrane

0.2 g of nNiO-nCePf sheet was immersed in 10 ml of 4% aniline in (1:1) ethanol: HCl. Left at room
temperature for 48h. The impregnated sheet was removed, washed with DW and ethanol and left to dry
in air. The color of the resultant composite was dark green.
858
2.13. Preparation of(n-ZrO2-nCePf)/ polypyrrole nanocomposite membrane

0.2 g of nZrO2-nCePf sheet was immersed in 7.5 ml of 4% pyrrole in (1:1) ethanol: HCl. Left at room
temperature for 48 h. The impregnated sheet was removed, washed with DW and ethanol and left to dry
in air. The color of resultant composite was black .
2.14. Preparation of (n-SnO2-nCePf)/ polypyrrole nanocomposite membrane

0.2 g of nSnO2-nCePf sheet was immersed in 7.5 ml of 4% pyrrole in (1:1) ethanol: HCl. Left it at
room temperature for 48 h. The impregnated sheet was removed , washed with DW and ethanol and left
to dry in air. The color of the resultant composite was black .
2.15. Preparation of (nNiO-nCePf)/ polypyrrole nanocomposite membrane

0.2 g of nNiO-nCePf sheet was immersed in 7.5 ml of 4% pyrrole in (1:1) ethanol: HCl. Left at room
temperature for 48h. The impregnated sheet was removed washed with DW and ethanol and left to dry
in air The color of the resultant composite was black.
2.16. Preparation of (nZrO2-nCePf)/ polyindole nanocomposite membrane

0.2 g of g-ZrO2-CePf sheet was immersed in 12 ml of 4% indole in (1:1) ethanol: HCl Left at room
temperature for 48h. The impregnated sheet was removed washed with DW and ethanol and left to dry
in air. The color of the resultant composite was brown.
2.17. Preparation of (nSnO2-nCePf)/ polyindole nanocomposite membrane

2 g of nSnO2-CePf sheet was immersed in 12 ml of 4% indole in (1:1)ethanol: HCl. Left at room
temperature for 48 h. The impregnated sheet was removed washed with DW and ethanol and left to dry
in air .The color of the resultant composite was brown.
2.18. Preparation of (nNiO-nCePf)/ polyindole nanocomposite membrane

0.2 g of nNiO-nCePf sheet was immersed in 12 ml of 4% indole in (1:1) ethanol: HCl e. Left at room
in air . The color of the resultant composite was brown.
2.19. Preparation of (nZrO2-nCePf)/ polyimidazole nanocomposite membrane

0.2 g of nZrO2-nCePf sheet was immersed in 5 ml of 4% imidazole in (1:1) ethanol: HCl. Left at
room temperature for 48 h. The impregnated sheet was removed washed with DW and ethanol and left
to dry in air . The color of the resultant product was beige.
2.20. Preparation of (nSnO2-nCePf)/ polyimidazole nanocomposite membrane

0.2 g of nSnO2-nCePf sheet was immersed in 5 ml of 4% imidazole in (1:1) ethanol: HCl. Left at
room temperature for 48 h. then the impregnated sheet was removed washed with DW and ethanol and
left to dry in air . The color of the resultant composite was beige.
2.21. Preparation of (nNiO-nCePf)/ polyimidazole nanocomposite membrane

0.2 g of nNiO-nCePf sheet was immersed in 5 ml of 4%imidazole in (1:1)ethanol: HCl . Left at room
in air . The color of the resultant composite was beige.
859
RESULTS and DISCUSSION

Nanosized zirconium oxide , tin oxide and nickel oxide (nZrO2 , nSnO2 and nNiO) , respectively,
were characterized by XRD and FT-IR spectroscopy.
X-ray diffraction (XRD) patterns of the resultant metal oxides nano particles evidenced by sharper
diffraction peaks at respective diffraction angles. The XRD did not show any significant difference
between metal oxides and that were reported in literature[1,5, 7,9,17, 24].
Figures(1-3) represent the XRD of, nZrO2 nSnO2 and nNiO, respectively . Found to be in agreement
with that reported in literature.
3.1.XRD of nZrO2
Figures (1-3)1 represents the XRD patterns of nZrO2 nSnO2 and nNiO., exhibit high crystalline
quality. Their nanosized were, 9.16, 4.34 and 17.73 nm, respectively..That were calculated from XRD ,
using Scherer’s equation [63].
D = 0.9λ / B2θCos θmax,
where D is the average crystal size in nm, λ is the characteristic wave length of X-ray used (λ =
1.54056 Å) , Ө is the diffraction angle and the B2Ө is the angular width in the radius at intensity equal
to half of the maximum peak intensity.
Figure 1: XRD of patterns of nZrO2.
. Figure 2: XRD of patterns of nSnO2.
860
Figure 3: XRD patterns of nNiO.
Figures(4-6) represent the FT-IR spectra of nZrO2 , nSnO2 and nNiO, respectively. Found to be
almost in agreement with that reported in literature [1,5,7,18, 24].
Figure 4 : FT-IR spectrum of nZrO2.
Figure 5 : FT-IR spectrum of nSnO2.
861
Figure 6: FT-IR spectrum of nNiO.
Nanofibrous cerium phosphate membrane, Ce(HPO4)2.2.9H2O (nCePf), was prepared and

characterized by chemical analysis, XRD, TGA, FT-IR,SEM and TEM..
3.7. XRD of nCePf

XRD of (nCePf ) is shown in Figure 7, with d001 = 10.89Å.
Figure 7:XRD of (nCePf).
3.8. TGA of nCePf

Thermogram .of nanofibrous cerium phosphateis shown in Figure 8. The thermal decomposition
occurs in continuous process, The thermal analysis was carried out at temperatures between 10-775°C,
the final product was CeP2O7 ( or CeO2.P2O5). Loss of water of hydration occurs between 60-200°C,
followed by POH groups condensation. The total weight loss found to be equal to 19.09%.
862
Figure 8 : TGA of (nCePf).
3.9. FT-IR of nCePf

Figure 9 shows FT-IR spectrum of nanofibrous cerium phosphate, with a trend similar to that of
M(IV) phosphates. It consists of broad band centered at 3350cm-1 is due to OH groups symmetric
stretching of H2O, small sharp band at 1628cm-1 is related to H-O-H bending, and sharp broad band
centered at 1045cm-1 is corresponds to phosphate groups vibration. The bands at the region 630-450
cm-1 are ascribe the presence of δ(PO4) and Ce-O bond.
Figure 9 : FT-IR spectrum of (nCePf).
3.10. SEM and TEM of nCePf

Photographic images of scanning electron microscopy(SEM) and transmission electron microscopy
(TEM) composite thin film in PVA matrix of the nanosized fibrous cerium phosphate, with fibrous visual
look, is shown in Figure 10(a,b), respectively. The photographs show average sizes are ~20.5 nm and
~15nm, respectively .
863
Figure10(a): SEM image of (nCePf). Figure10(b): TEM image of (nCePf).
3.11. Ion exchange capacity of nCePf

The ion exchange capacity of nanosized fibrous cerium(iv) phosphate, Ce(HPO4)2. 2.9H2O, found to
be equal to 5.21 meq/g.
3.12. Metals oxides fibrous cerium phosphate nano composites[MOx]0.25

[nCePf]0.75.nH2O (M= Zr, Sn, Ni) .
Metal oxides fibrous cerium phosphates nano composites,[MOx]0.25 [nCePf]0.75.yH2O (M= Zr, Sn, Ni
, y=2-2.5). were prepared and characterized..
3.13. Polymerization of aniline , pyrrole, indole and imidazole by

[MOx]0.25[nCePf]0.75 yH2O nanocomposites.
The formation of ,[MOx]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole and polyimidazole
nanocomposites result from the immersing of [MOx]0.25[nCePf]0.75.yH2O nano composite sheet into
the monomers, aniline, pyrrole, indole and imidazole in ethanol-HCl , respectively . The resultant of
nanocomposites were characterized by elemental (C,H,N) analysis ,FI-TR spectroscopy and SEM.
3.14. Polymerization of aniline by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in aniline ethanol-HCl
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to dark green. [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of aniline A possible explanation is that polymerization
of aniline promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is attacked
by the aniline, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity was
preserved.
3.11. Ion exchange capacity of nCePf

The ion exchange capacity of nanosized fibrous cerium(iv) phosphate, Ce(HPO4)2. 2.9H2O, found to
be equal to 5.21 meq/g.
864
3.12. Metals oxides fibrous cerium phosphate nano composites[MOx]0.25

[nCePf]0.75.nH2O (M= Zr, Sn, Ni) .
Metal oxides fibrous cerium phosphates nano composites,[MOx]0.25 [nCePf]0.75.yH2O (M= Zr, Sn, Ni
, y=2-2.5). were prepared and characterized..
3.13. Polymerization of aniline , pyrrole, indole and imidazole by

[MOx]0.25[nCePf]0.75 yH2O nanocomposites.
The formation of ,[MOx]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole and polyimidazole
nanocomposites result from the immersing of [MOx]0.25[nCePf]0.75.yH2O nano composite sheet into
the monomers, aniline, pyrrole, indole and imidazole in ethanol-HCl , respectively . The resultant of
nanocomposites were characterized by elemental (C,H,N) analysis ,FI-TR spectroscopy and SEM.
3.14. Polymerization of aniline by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in aniline ethanol-HCl
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to dark green. [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.
preserved.
The resultant novel (nZrO2-nCePf)/ Pani nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
analysis, FT-IR, and scanning electron microscopy (SEM). From its elemental (C,H,N) analysis. The
amount of organic material present in (nZrO2-nCePf)/ Pani composite was (24.20 % in wt.).
3.15. Polymerization of pyrrole by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in pyrrole ethanol: HCl
solution, at room temperature , the colour gradually changes with time to black. [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of pyrrole. A possible explanation is that polymerization
of pyrrole was promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is
attacked by the pyrrole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity
was preserved.
The resultant novel (nZrO2-nCePf)/ PPy nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nZrO2-nCePf)/ PPy composite was (7.55% in wt.)
3.16. Polymerization of indole by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in indole ethanol: HCl
solution, at room temperature, the colour gradually changes with time to brown. [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of indole A possible explanation is that polymerization
of indole was promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is
attacked by the indole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity
was preserved.
The resultant novel (nZrO2-nCePf)/ PIn nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
analysis
novel (nZrO2-nCePf)/ PIn nano composite was characterized by elemental (C,H,N) analysis of
organic material present in (nZrO2-nCePf)/ PIn composite was (12.51% in wt.) .
865
3.17. Polymerization of imidazole by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in imidazole ethanol:
HCL solution ,at room temperature ,the colour gradually changes with time to beige. [nZrO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of imidazole A possible explanation is that polymerization
of imidazole was promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate
is attacked by the imidazole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet
integrity was preserved.
The resultant novel (nZrO2-nCePf)/ PIm nano composite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nZrO2-nCePf)/ PIm composite was (15.75% in wt.) .
Table 1 shows the % in wt. of resultant conducting polymers due to polymerization of aniline, pyrrole,
polyindole, and imidazole , respectively, by [nZrO2]0.25[nCePf]0.75 yH2O composite.
Table 1. (CHN) of nZrO2-nfibrous cerium phosphate / Pani, PPy, PIn, and , PIm nanocomposites
Compounds C, H, N %
[nZrO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 /Pani (24.20%) C= 19.2,1.33,3.67
Colour Green F= 19.2,1.19,3.67
[nZrO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 / PPy(7.55%) , C = 5.59,0.33,1.63
Colour Black F = 6.13.0.04,1.75
[nZrO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 /PIn(12.51%), C=10.63,0.35,1.53
Colour Brown F = 11.65,0.i,1.21
[nZrO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 /PIm(15.75%) Ca= 8.6,0.47,0.68
Colour Beige F = 8.17,0.46,6.9
F=Found , C= calculated values .
3.18. FT-IR of ,[nZrO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole

and polyimidazole nanocomposites
FT-IR spectroscopy became stretching a key tool to investigate structure of conductive polymers and
their composites.
Figures (11-14) show FT-IR spectra of the resultant [nZrO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline-, polypyrrole,
polyindole-, and polyimidazole nanocomposites, respectively, show similarity to a certain extent.
Consists of broad band in the range 3580-3000 cm-1centered ~3490cm-1, is due to OH groups symmetric
stretching of H2O super imposed with the N–H stretching of aromatic amines . Medium sharp band
around ~1600cm-1 is related to H-O-H bending, and sharp band centered at ~1020cm-1 corresponds to
phosphate groups (PO4) vibration Small band at ~2000cm-1 corresponds to C-H bonds, Other bands in
the range 1750-1200 cm-1 are related to C-C bonds C-H (aromatic) stretching, C=C stretching. C-N
stretching of the resultant conducting polymers nanocomposites. Bands below 500 cm-1 can be attribute
to M-O bond.
866
Figure11: FT-IR Spectrum of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite
Figure12: FT-IR Spectrum of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite.
Figure13: FT-IR Spectrum of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite
867
Figure14: FT-IR Spectrum of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
3.19. SEM photographic images of [nZrO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline,

polypyrrole, polyindole and polyimidazole nanocomposites.
SEM morphology images of the resultant[nZrO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole
and polyimidazole nanocomposites are shown in Figures (15-18), respectively. reveal a distribution of
the polymers on the inorganic matrix[nZrO2]0.25[nCePf]0.75. The shapes of the polymer were differ as
expected.
Figure15: SEM Image of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite.
868
Figure16: SEM image of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite.
Figure17: SEM image of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite.
Figure18: SEM image of [nZrO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
869
3.20. Polymerization of aniline by [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in aniline ethanol
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to green. [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.
preserved.
The resultant novel (nSnO2-nCePf)/ Pani nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
analysis, FT-IR, and scanning electron microscopy (SEM). From its elemental (C,H,N) analysis the
amount of organic material present in (nSnO2-nCePf) / Pani composite was (7.98% in wt.).
3.21. Polymerization of pyrrole by [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in pyrrole ethanol
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to black. [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of pyrrole A possible explanation is that polymerization
by the pyrrole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity was
preserved.
The resultant novel (nSnO2-nCePf)/ PPy nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nSnO2-nCePf)/ PPy composite was(7.80% in wt.).
3.22. Polymerization of indole by [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in indole ethanol
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to brown. [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of indole A possible explanation is that polymerization
of indole promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is attacked
by the indole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity was
preserved.
The resultant novel (nSnO2-nCePf)/ PIn nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic materials present in (nSnO2-nCePf)/ PIn composite was (9.90% in wt.).
3.23.. Polymerization of imidazole by [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nSnO2]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in imidazole
ethanol solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to beige. [nSnO2]0.25[
nCePf]0.75.yH2O act as self-supported polymerization agent of imidazole. A possible explanation is
that polymerization of imidazole promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous
cerium phosphate is attacked by the imidazole , converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-
supported sheet integrity was preserved.
The resultant novel (nSnO2-nCePf)/ PIm nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nSnO2-nCePf)/ PIm composite was( 14.24 % in wt.).
Table 2 shows the % in wt. of resultant conducting polymers due to polymerization of aniline, pyrrole
, indole, and imidazole , respectively by [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 yH2O composite.
870
Table 2. (CHN) of nSnO2-nfibrous cerium phosphate / PAni, PPy, PIn, and , PIm nanocomposites
Compounds CHN%
[nSnO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75/ Cal=6.32,0.44.,1.22
Pani (7.98%) F= 6.48, 0.89, 0.80
Colour Green
[nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy(7.80%) Cal =5.76,0.36,1.68
Colour Black F = 7.10, 0.1, 1.05
[nSnO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 /PIn(9.90%) Cal = 8.27,0.43, 1.2
Colour Brown F = 9.41,0.49, 1.37
[nSnO2]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 / PIm(14.24%) Cal=7.77,0.43. 6.04
Colour Beige F = 7.64,0.42,5.78
F=Found , C= calculated values ..
3.24.FT-IR of of [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole,

polyindole and polyimidazole nanocomposites.
Figures (19-22)show FT-IR spectra of the resultant [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline-, polypyrrole,
polyindole-, and polyimidazole nanocomposites, respectively, show similarity to a certain extent in the
range 1720-1200cm-1. For[nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline composite (Figure 19) , it consists of sharp
band ~3600 cm-1, is due to OH groups symmetric stretching of H2O and broad band centered at 3490
is due to OH groups symmetric-asymmetric stretching vibration of H2O super imposed with the N–H
stretching of aromatic amines . Medium sharp band around ~1610cm-1 is related to H-O-H bending,
and sharp band centered at ~1000cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration. V.Small
band at ~2000cm-1 is corresponds to C-H bonds, The bands in the range 1750-1200 cm-1 are related
to C-C bonds C-H (aromatic) stretching, C=C stretching. C-N stretching of the resultant conducting
polymer nanocomposite. Bands below 600 cm-1 can be attribute to M-O bond. Figure 20, shows FT-
IR[nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / pyrrole composite, it consists of sharp band ~3440 cm-1 , is due to OH groups
symmetric- asymmetric stretching vibration of H2O super imposed with the N–H stretching of aromatic
amines . Medium sharp band around ~1535 cm-1 is related to H-O-H bending, and sharp band centered at
~1004cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration, v.small band at ~1980cm-1 is corresponds to
C-H bonds, The bands in the range 1750-1200 cm-1 are related to C-C bonds C-H (aromatic) stretching,
C=C stretching. C-N stretching of the resultant conducting polymer nanocomposite. Bands below 600
cm-1 can be attribute to M-O bond.
Figure 21, shows FT-IR [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyindole composite, it consists of sharp band
-1
~3500cm , is due to OH groups symmetric- asymmetric stretching vibration of H2O super imposed
with the N–H stretching of aromatic amines . Medium sharp band around ~1534cm-1 is related to H-O-H
bending, and sharp band centered at ~1000cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration,
v.small bands at ~1940, 1920cm-1 are corresponds to C-H bonds, The bands in the range 1750-1200
cm-1 are related to C-C bonds C-H (aromatic) stretching, C=C stretching. C-N stretching of the resultant
conducting polymer nanocomposite. Bands below 600 cm-1 can be attribute to M-O bond.
Figure 22, shows FT-IR [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyimidazole composite, it consists of sharp band
~ 3640 cm-1 is due to OH groups symmetric stretching of H2O and broad band centered at 3490 is
due to OH groups symmetric-asymmetric stretching vibration of H2O super imposed with the N–H
stretching of aromatic amines. Medium sharp band around ~1537 cm-1 is related to H-O-H bending,
871
and sharp band centered at ~1000cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration, v.small band
at ~1940cm-1 is corresponds to C-H bonds, The bands in the range 1700-1200 cm-1 are related to C-C
bonds C-H (aromatic) stretching, C=C stretching. C-N stretching of the resultant conducting polymer
nanocomposite. Bands below 600 cm-1 can be attribute to M-O bond.
Figure 19: FT-IR of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite.
Figure 20: FT-IR of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite.
Figure 21: FT-IR of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite.
872
Figure 22: FT-IR of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
3.25. SEM photographic images of [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline,

polypyrrole, polyindole and polyimidazole nanocomposites
SEM morphology images of the resultant [nSnO2]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole
the polymers on the inorganic matrix[nSnO2]0.25[nCePf]0.75. The shapes of the polymer were differ as
expected.
Figure 23: SEM image of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite.
873
Figure 24: SEM image of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite.
Figure 25: SEM image of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite.
Figure 26: SEM image of [nSnO2]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
874
3.26. Polymerization of aniline by [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in aniline ethanol:HCL
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to green. [nNiO]0.25[nCePf]0.75.
preserved.
The resultant novel (nNiO-nCePf)/ Pani nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nNiO-nCePf)/ Pani composite was (7.98% in wt.).
3.27. Polymerization of pyrrole by [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in pyrrole ethanol: HCl
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to black [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O
act as self-supported polymerization agent of pyrrole .A possible explanation is that polymerization of
pyrrole promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is attacked
by the pyrrole, converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity was
preserved.
The resultant novel (nNiO-nCePf)/ PPy nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nNiO-nCePf)/ PPy composite was (8.52 % in wt.).
3.28. Polymerization of indole by [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in indole ethanol HCl
solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to brown. [nNiO]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of indole. A possible explanation is that polymerization
of indole promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium phosphate is attacked
by the indole , converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-supported sheet integrity was
preserved.
The resultant novel (nNiO-nCePf)/ PIn nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nNiO-nCePf)/ PIn composite was (10.04 % in wt.).
3.29. Polymerization of imidazole by [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite

It was found when [nNiO]0.25[nCePf]0.75.yH2O composite sheet was immersed in imidazole ethanol :
HCl solution. at room temperature, the colour gradually changes with time to beige. [nNiO]0.25[nCePf]0.75.
yH2O act as self-supported polymerization agent of imidazole. A possible explanation is that
polymerization of imidazole promoted by the reduction nCePf present on the surface of fibrous cerium
phosphate is attacked by the imidazole , converted to cerium (III) orthophosphate (CePO4). Self-
supported sheet integrity was preserved.
The resultant novel (nNiO-nCePf)/ PIm nanocomposite was characterized by elemental (C,H,N)
amount of organic material present in (nNiO-nCePf)/ PIm composite was (9.67 % in wt) .
Table 3 shows the % in wt. of resultant conducting polymers due to polymerization of aniline, pyrrole
, indole, and imidazole , respectively, by [nNiO]0.25[nCePf]0.75 yH2O composite
875
Table 3. (CHN) of nNiO-n fibrous cerium phosphate / PAni, PPy, PIn and PIm nanocomposites,
Compounds C, H, N %
[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75/ C=6.32,0.44.1.22
Pani (7.98%) F=7.57.1.13.1.08
Colour Green
[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 PPy(8.52%) C = 6..3, 0.39,
Colour Black 1.83
F=7.35,0.08,1.22
[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn(10.04%) C=8.39,0.43,1.22
Colour Brown F=9.43.0.49,,1.37
[nNiO]0.25[Ce(HPO4)2]0.75 C =5.28,0.29,4.1
PIm (9.67%) F = 5.550.2,4.41
Colour Beige
F=Found , C=calculated values
3.30. FT-IR of [nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole

and polyimidazole nanocomposites
Figures (27-30 )show FT-IR spectra of the resultant [nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline-, polypyrrole,
polyindole-, and polyimidazole nanocomposites, respectively, show similarity to a certain extent in the
range 1721-1200cm-1.
For [nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline and polypyrrole composites Figures (27,28) , show more
similarity in region ~3500-2900 cm-1 . represented by sharp band of each, centered at~ 3490 cm-1,which
stretching of aromatic amines . Medium sharp band around ~1540 cm-1 is related to H-O-H bending,
and sharp band centered at ~1000cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration. Small bands at
region ~2800-2000cm-1 are corresponds to C-H bonds, The bands in the range 1700-1200 cm-1 are related
polymer nanocomposite. Bands below 600 cm-1 can be attribute to M-O bond.
FT-IR spectra of [nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyindole and polyimidazole (Figures29,30) , show similarity.
t in regions.2000-1500 cm-1 . Consist broad bands at ~3700-2500 cm-1 . centered at~ 35000 cm-1,which
stretching of aromatic amines . Medium sharp band around ~1540 cm-1 is related to H-O-H bending,
and band centered at ~1020cm-1 corresponds to phosphate groups (PO4) vibration. Small bands at region
-1 1
~2500-2000cm are corresponds to C-H bonds, The bands in the range 1600-1200 cm- are related
polymer nanocomposite. Bands below 600 cm-1 can be attribute to M-O bond.
876
Figure 27: FT-IR of [nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite.
Figure 28: FT-IR of [nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite.
Figure 29: FT-IR of [[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite.
877
Figure 30: FT-IR of [[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
3.31. SEM photographic images of [nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline,

polypyrrole, polyindole and polyimidazole nanocomposites
SEM morphology images of the resultant[nNiO]0.25[nCePf]0.75 / polyaniline, polypyrrole, polyindole
the polymers on the inorganic matrix[nNiO]0.25[nCePf]0.75. The shapes of the polymer were differ as
expected.
Figure 31: SEM Image of [[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / Pani nanocomposite.
878
Figure 32: SEM Image of [[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PPy nanocomposite..
Figure 33: SEM Image of [[nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIn nanocomposite.
879
Figure 34: SEM Image of [nNiO]0.25 [Ce(HPO4)2]0.75 / PIm nanocomposite.
4. CONCLUSION
Nanosized zirconium,(IV) tin(IV), nickel(II) oxides[MOx], fibrous cerium phosphate ,
Ce(HPO4)2.2.9H2O(nCePf), and [MOx]0.25 [Ce(HPO4)2 ]0.75 .yH2O nano composite membranes, (where
n=2-2.5), were prepared and characterized .Novel [MOx]0.25[Ce(HPO4)2 ]0.75 / polyaniline, polypyrrole,
polyindole , polyimidazole, were prepared via in-situ chemical oxidation of the monomers aniline,
pyrrole. indole and imidazole, that was promoted by the reduction of Ce(iv) ions present on the surface
of the inorganic matrix which was attacked by monomers converted to cerium(III) orthophosphate
(CePO4).. nCePf act as self- supported polymerization of the monomers The formulation of the resultant
novel conducting polymers nanocomposites were supported by ,CHN analysis , colour changes and FT-
IR spectra.
Beneficial properties of the resultant nanocomposites can be considered these composites as novel
conducting inorganic-organic composites, solid acid catalyst and as sensors.
ACKNOWLEDGEMENTS
To Department of Chemistry, Faculty of Science, University of Tripoli . Tripoli, Libya, for supporting
of this research.
REFERENCES
[1] Henrich, V.E (1994), The Surface Science of Metal Oxides. New York: Cambridge University Press. pp. 14–61.
[2]Kung, H. (1989), Transition Metal Oxides: Surface Chemistry and Catalysis. Amsterdam: Elsevier.
[3]West, A .( 2011) , Basic Solid State Chemistry. New York: Wiley. EveryScience. Ionic Solids.
[4] Henrich, V.E. .(( 1994), The Surface Science of Metal Oxides. New York: Cambridge University Press.
[5]Kung, H (1989), Transition Metal Oxides: Surface Chemistry and Catalysis. Amsterdam: Elsevier.
880
[6] West, A. (2000), . Basic Solid State Chemistry. New York: Wiley.
[7] Neubecker,A. , Pompl, T. Doll, W. and Eisele,I..(1997), Ozone-enhanced molecular beam deposition of nickel
oxide (NiO) for sensor applications, Thin Solid Films, 310, pp 19–23.
[8] Bonomo,M.E, Danilo Dini,, D., ., and Decke, F.X. (2018),Electrochemical and Photoelectrochemical Properties
of Nickel Oxide (NiO) With Nano structured Morphology for Photoconversion Applications ,Front. Chem.,
6, 601.
[9}Eranna,G. , Joshi,B.C. D.P. and Gupta,R.P. (2004) , Oxide materials for development of integrated gas sen-
sors—A comprehensive review, Critical Reviews in Solid State and Materials Sciences, 29, pp111–188,
[10]- Heuer , A.H., and Hobbs,L.W., (eds.), (1981),Vol. 3, Science and Technology of Zirconia, Advances in cera-
mics, The American Ceramics Society, Westerville.
[11] Pokrovski; K. , Kyeong T. Jung;K.T., and Bel ,A.T. (2001)., Investigation of CO and CO2 Adsorption on Tet-
ragonal and Monoclinic Zirconia ,Langmuir, 17 , : pp4297–4303.
[12] Siddiqui, M.R.H.., Al-Wassil, A.I. Al-Otaibi, and Mahfouz,R.M.(2012), Effects of precursor on the morp-
hology and size of ZrO2 nanoparticles, synthesized by sol-gel method in non-aqueous medium, Materials
Research, 15, pp. 986–989,.
[13] Mohammed, A.M. and Ali. M.M.(2021), Synthesis and Characterization of Zirconium Oxide Nanoparticles
Via the Hydrothermal Method and Evaluation of their Antibacterial Activity. Research J. Pharm. and Tech.
14,pp938-942.
[14] Dimitrov, M., Tsoncheva,T. , Shao,S. , and Kohn,R.(2010), Novel reparation of Nanosized Mesoporous SnO2
Powders: Physicochemical and Catalytic Properties,” Applied Ca- talysis B: Environmental, 94, pp158-
165.
[15] Wu, S.S.H. Cao,H.Q, . Yin,S.F., X. W. Liu,X,W., and Zhang,X.R.(2009)., Amino acid-assisted hydrothermal
synthesis and photo catalysis of SnO2 Nanocrystals,” The Journal of Physical Chemistry C, 113, pp.17893-
17898.
[16]Y. Han,Y.T., Wu, X., . Ma,Y.., Gong,H., Qu,F.Y., and Fan,H.J(2011) , Porous SnO2 nanowire bundles for photo
catalyst and Li ion battery applications, Cryst. Eng. Comm, 13, pp3506-3510.
[17]. He1,Z.. and Zhou, J.(2013), Synthesis, Characterization, and Activity of Tin Oxide Nanoparticles: Influence
of Solvothermal Time on Photocatalytic Degradation of Rhodamine B ,Modern Research in Catalysis, 2,
pp 13-18.
[18] Karmaoui,M.Labrinch,J.A., Jorg ,A.B., McMilla , P.F., Alie, A.E. Pulla..R.C., and Tobaldi,D.M Labrin-
ch,J.A., and Tobaldi,D.M. (2018), One-step synthesis, structure, and band Gap properties of SnO2 nano-
particles made by a low temperature nonaqueous ol–gel technique, ACS Omega , 3, pp13227–13238.
[19] Gebreslassie ,Y.T. and Gebretns, H.G.(2021), Cost-effective synthesis of tin Oxide nanoparticles: A Review
on the synthesis methodologies, mechanism of formation, and their potential applications, Nanoscale Res.
Lett.,16, 97.
[20] Shakshooki,S.K. Naqvi,N, Kowaleczyk,J.K., Khalil,S, , Rais,M and Tarish,F(1988), Effect of composition of
ion exchange properties of amorphous zirconium-titanium phosphates, Reactive Polymer, 179. pp221 - 226.
[21] Clearfield,A. Edt(1982)., Inorganic ion Exchange materials,CRC Press, Bocca Raton, FL.US..
[22] Clearfield ,A. and. Styne,J.A.(1964), The preparation of crystalline zirconium phosphate and some observa-
tion, J. Nucl. Chem., 26, 117.
[23] Alberti,G. and Torracca,E.(1068), Synthesis of crystalline zirconium and titanium phosphate by direct preci-
pitation , J. Inorg. Nucl. Chem., 30 ,317.
[24] U. Costantino,U.(1979) Intercalation of alkanols and glycols into zirconium hydrogen phosphate monohydra-
te, J. Chem. Soc. Dalton Trans., pp402 - 406.
[25] Vecchio, S. , Di-Rocco,R. and C. Ferragina,C.(2007), Intercalation compounds of γ-zirconium and γ-titanium
phosphates , 1,10-phenantroline copper complex materials, Thermochimica acta, 453, pp105-112.
881
[26] La-Ginestra, A. Patrono,P., Beradell,M.L. Ferragina,C.. and Whittaker,D.(2007), J. Mol. Cat., 152,pp187-192.
[27] Thakar,R. and U. Chudasama, U.(2009) Synthesis, characterization and proton transport of crystalline zirco-
nium titanium phosphates, J. of Sci. and Ind. Res., 68, pp312-318.
[28] Alberti, G., Cherubini ,F. and R. Palombari, R.(1996) ,Preparation, proton transport and use in gas sensors of
thin film zirconium phosphate with γ-layered structure, Sensors and Actuators, 1, .pp179-183.
[29] Clearfeild, A.(1988), Role of ion exchange in solid state Chemistry, Chem. Review, 88(,pp125-148.
[30] Clearfield ,A.(1993), Ion exchange and adsorption in layered phosphates, Mater. Chem. and Phys., 35,pp
257-263.
[31] Sun,L. Boo,W., Sun,D., Clearfeild,A. and Sue,H.J. (2007), Preparation of exfoliated epoxy/α-zirconium
phosphate containing high aspect ratio nanoplatets, Chem. Mater., 19, pp1749-1754.
[32] Miguel,A., Salvadó,P.P., Trobajo,C. , and García,R.J.(2007) , Crystal structure of a cerium(IV)bis(phosphate)
derivative, J. Am. Chem. Soc., 129, pp10970–10971.
[33] Tushato, M. Danjo,M., Y. Baba,Y., Murakom,M. and H. Nana,H.(1997), Preparation and chemical properties
of a novel layered cerium(iv) phosphate, Bulletin of Chem. Soc Jap., 70 ,143.
[34] Salvado,M.A. , Pertierra,P., Tropajo,C. and Garcia,G.R.(2007), Crystal structure of cerium(iv) bis(hydrogen
phosphate) derivative, J. Am. Chem. Soc., 129,1097.
[35] Parangi,T. Wani,P. and Chudasama,U.(2012), Synthesis, characterization and application of cerium phospha-
te, Desalination and Water Treatment, 38 , 126.
[36] Romano R., and Alves,O.S.(2005) Fibrous cerium(iv) phosphate host of weak and strong Lewis bases, Inclus.
Phenom. and Macrocyclic, 51 , 211.
[37] Casciola,M., Costantino ,U.and amico,S.D.(1988), ac Conductivity of cerium (iv) phosphate in hydrogen
form, Solid State Ionics, 28, 617.
[38] Banerjee, S. and Tayagi, A. K..(2012), Functional materials: preparation, processing and applications., Else-
vier,
[39] Freund, M. S. and Deore, B. A.(2007).,Self-doped conducting polymers. John Wiley and Sons.
[40] Heeger, A.(2001)., Semiconducting and metallic polymers: The fourth generation of polymeric materials,
Reviews of Modern Phys., 73, p. 681.
[41] Kucheldorf, H. R., Luken, O., and Swift, G.(2010), Hand book of polymer synthesis. 2nd ed. CRC Press.
[42] Lange, U., Roznyatovskaya, N. V., and Mirsky, V. M.(2008). Conducting polymers in chemical sensors and
arrays., Analytica Chimica Acta, ,. 614, pp1-26
[43] MacDiarmid, A. G.(2001), A novel role for organic polymers. Angewandte Chemie Interna-tional Edition,
40, 2581.
[44] Nalwa, H. S.(1997), Handbook of organic conductive molecules and polymers vol. 2. UK: John Wiley, Chi-
chester.
[45] Ailton de Souza Gomes (edt.) (2012), New polymers for special applications,Brazil..
[46] Rejania,P and Beenab,B.(2013) , Structural and optical Properties of polyindole-manganese oxide nanocom-
posite,, Ind.J. of Adv. In Chem Sci., 2 , pp244-248..
[47] Street, G. B. and Clarke, T. C.(19881), Conducting polymers: A review of recent work., IBM J. Res. Dev.,
25, pp51-57.
[48] Cai, Z., Grang, M., and Tang, Z.(2004), Novel bat-tery using conducting polymers, And polyaniline, J .of
Mater. Sci., 39, .4001.
[49] Marjanović, G.(2010), Polyaniline nanostructures, in nanostructured conduc-tive polymers, eftekhari, a. Ed.
John Wiley & Sons, Ltd.
882
[50] Fajan, A. and Been, B.(2013),. Structural and optical properties of polyindole manganese oxide nanocompo-
site.Indian J. of Adv. in Chem. Sci., . 2, pp 95-96.
[51] Feng-Hao, H. F. H. and Wu, T. M.(2012), In situ synthesis and characterization of conductive polypyrrole/
graphene composites with im-proved solubility and conductivity, Synthetic Metals., 162, pp 682-687.
[52] Green, A. G. and Woodhead, A. E. (1997), J. Chem. Soc., pp2388-2403.
[53] Sharma, A. K. and Sharma, Y.(2013), Electrochem. Sci. Eng., 3, pp.47-56.
[54] Vernitskaya, T. V., Tat’yana, V. V., and Efimov, O.N.(1997), Polypyrrole:A conducting polymer, Its syn-thesis,
properties and applications., Russ. Chem. Rev., . 66,443.
[55] Wang, C., Yu, H. C., and Chen , K.(2018), Clip-like polyaniline nanofiber synthesized by an in-situ chemical
oxidative polymerization and its strong electro rheological behavior., 239, pp 1-12.
[56] Shakchooki, S. K., El-Akari, F. A., El-Fituri, M. S., and El-Fituri, S. S.(2014), Fibrous cerium(iv) hydrogen
phosphate membrane self supported benzimidazole polymerization agent., Adv. Mater. Res., 856,pp3-8.
[57] Shakshooki, S. K.(2014), Nano fibrous cerium iv hydrogen phosphate membrane self supportedindole poly-
merization agent, J. Chem. Chem. Eng., 8, pp. 378-384.
[58] Shakshooki, S. K., El-Akari, F. A., Jangher, A. A., and Hamasi, A. M.(2015), Facile synthesis of γ-zirconium
phosphate-fibrous cerium phosphate/ emeraldine salt nanocomposite membrane. Amer.J. of Chem., 2015,
5, pp. 75-85.
[59] Shakshooki, S. K., Elakari, F. A., M., A., and Shaabani, A. M., Exfoliated zirconium phosphate-fibrous ceri-
um phosphate nanocomposite membrane self supported indole, its co-aniline and co-pyrrole polymerizati-
on agent, American J. of Chem.,5, pp115-123.
[60] Shakshooki, S. K., Hassan, M. B., and Abdullah, I. M.(2018), Synthesis and characterization of novel glassy
titanium-, zirconium tellurates-fibrous cerium phosphate/ polyaniline, polyindole, polypyrrole, polyanili-
ne-co-polyindole, polyaniline-co-polypyrrole nanocomposite membranes., American J.of Chem., 8, pp72-
83.
[61]Shakshooki, S.K, Elakari, F.A. , Alahemmer, A.A.(2020), Glassy-, α-Zirconium-Tin Phosphates / Fibrous
Cerium(iv)Phosphate-Nanocomposite Membranes Self Supported Aniline, its Co-Pyrrole and co-Indole
Polymerization Agent,The 4th International conference Theories and Application Basic and Biosciences,
J.Faculty of Science University of Misurata, pp335-354.
[62] Shakshooki, S.K.,, El-Akari, F.,A. and . Abozaid, N.A. , α-Vanadyl Phosphate- Crystalline Cerium Phosphate
Nanocomposite Self-Support Polymerization of Aniline, Indole, Carbazole and their Co-monomers. New-
york Congress, January15-16,,(2022).pp345-350(Full-Text Book 336 https://www. newyorkcongress2022.
[63] Allen, T. (1992), Particle sizes measurements. 3rd ed. London: Chapman and Hall.
883
THE MEASURE OF VOLKSWAGEN’S

COMPETITIVENESS IN THE EUROPEAN ELECTRIC
VEHICLE MARKETS
BOUKHEDIMI Chems Eddine

Ph.D. University of Tizi Ouzou, Department of commerce. Tizi Ouzou, Algeria.
The aim of this study is to highlight the competitiveness of Volkswagen in the electric vehicle of
some Europeans markets (Spain France, Germany, Italy and UK) for the year of 2021.
The electric vehicle is found to tackle the overconsumption of unrenewable energies such as fuel oil,
also, the second target is the reduce the emission of CO2 as the principles of sustainable development
demand.
As result, the model of Volkswagen ID is ranked in the 3rd position of the top 10 models with 47.935
sales. However, Volkswagen e-up model is ranked in the 5th position 33 244 sales. followed by, Hyundai
Kona electric, Peugeot 208 EV, Kia Niro EV and Dacia Spring.
It should be noted that TESLA is the leader in this particular market with 102.856 sales.
Keywords: Sustainable enterprise; Social Corporate Responsibility; Sustainable development;
Electric vehicle; Volkswagen.
884
SERVICE MANAGEMENT AND FINANCIAL

PERFORMANCE AMONG SELECTED BEAUTY
PARLORS IN PANABO CITY
Amelie L. Chico1, Shira Vhen Talaboc2, Regine Rabosa2, and Krisly Pacal2
*1
UM Panabo College, Adviser, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
2
UM Panabo College, Student, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
ABSTRACT
This study seeks to establish the theory of Berry (2008) who pointed out that there is an intimate
relationship between service management and financial performance in terms of reliability among
selected beauty parlors in Panabo City. This study applied a descriptive design and targeted twenty-
five (25) owner/manager and customers of each selected beauty parlor. The study employed survey
questionnaires of both variables; the service management and financial performance. The questionnaires
were administered personally to the target respondents and collected by the researchers for interpretation
to determine the result of the study. The study concludes that the level of financial performance among
selected beauty parlors in Panabo City is high due to proper service management. Thus, that there is a
significant relationship between service management and financial performance.
The researcher recommends that the owner, will encourage the employees of the parlor to sustain
fast and accurate services to their customer. Moreover, the owner of the parlor should make an effective
strategy such as giving promotional like special package for every occasions’ as well as discounts to
their valued customers.
Keywords: service management, reliability, financial performance
885
REPURCHASE INTENTION AND CUSTOMER

SATISFACTION IN ONLINE SHOPPING AMONG
SELECTED STUDENTS OF UM PANABO COLLEGE
Amelie L. Chico1, Jay-Ar A. Divino2, Jelyn Joy G. Fernandez2, and Ella R. Bonggolto2
*1
UM Panabo College, Adviser, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
2
UM Panabo College, Student, Department Business Administration Education, Panabo City, Philippines.
ABSTRACT
The study aimed to determine the relationship between repurchase intention and customer satisfaction
in online shopping among selected students of UM Panabo College. The independent variable of the
study is repurchased intention. The indicators of repurchase intention are e-trust and e-loyalty. On the
other hand, the dependent variable of this study was customer satisfaction. The researchers used the
descriptive correlation method and random sampling in determining the number of respondents and the
statistical tools using the study were Mean and Pearson-r. The result of the computation using r-value
is 0.825 associated with the significant value of 0.000 of P-value which is less than the alpha of 0.05.
Moreover, there is a significant relationship between repurchase intention and customer satisfaction in
online shopping among selected students of UM Panabo College. It implies that the repurchase intention
in terms of e-trust and e-loyalty has an impact in customer satisfaction. In other words, repurchase
intention could affect the customer satisfaction of the online shopping among selected students of UM
Panabo College.
Keywords: Repurchase Intention, Customer Satisfaction, Online Shopping
886
IMPACT OF HARVEST TIME ON BITTERNESS

INTENSITY OF VIRGIN OLIVE OIL PRODUCED IN
DIFFERENT AREAS OF ALBANIA
Ariola MORINA1, Alketa SHEHAJ1, Albiona BRAHOLLARI1, Elton BASHA1

1
Agricultural University of Tirana, Faculty of Biotechnology and Food, Tirana, Albania
ABSTRACT
Among the many edible oils, virgin olive oil (VOO) has nutritional, technological and sensorial
characteristics that make it a unique ingredient, serving as a core ingredient of the Mediterranean diet.
These properties of VOO are not only attributed to the fatty acid composition, but to the high content of
phenolic compounds, as well. As it stands, phenols are the main factors behind the typical flavor profiles
of VOO (namely its bitter and pungent attributes), which can also contribute to the prevention of several
human diseases. Results discussed in this article confirmed that there is a positive correlation between
total phenolic content and bitterness intensity. Moreover, obtained results showed a higher content of
polyphenols were present in the early time of harvest. The highest bitterness intensity was found in
olive oils from the Himara region, ranging from 3.27- 1.77, and the lowest intensity of only 1.02 was
observed in olive oils from the Berati area, corresponding with the late harvest timeframe. Therefore,
harvesting at an early stage of olive fruit ripeness, in conjunction with specific geographic location and
climate conditions, produces virgin olive oils with high quality parameters, high phenolic content and
pleasant bitterness.
Keywords: virgin olive oil, solid phase extraction (SPE), total phenols, bitterness intensity
INTRODUCTION
The Mediterranean dietary pattern is an excellent model of healthy eating. While there are some
geographical differences in the traditional Mediterranean dietary pattern, olive oil is generally used
as the main culinary fat (Trichopoulou et al. 2014). As such, overall quality of olive oil is of great
importance. Therefore, the harvest timeframe, especially the early period of olive fruit ripeness, is one
of the most important factors affecting the content of phenolics. Studies have demonstrated that the total
phenolic contents of the oils, obtained from the olives harvested earlier, are higher. Skevin et al. (2003)
reported that with an increase in fruit maturity, the total phenolic content decreased, and the phenolic
content varied, depending on the cultivar. Therefore, the choice of a proper harvest period is essential in
obtaining a high-quality virgin olive oil with a high phenolic content.
The unique balance of the chemical structure of olive oil may bring about positive effects on human
health, through its high oxidative stability, as well as its appealing taste and odor. Additionally, the
favorable effects of olive oil are, to a large extent, produced by the presence of antioxidants such as
phenols, tocopherols, pigments, and fatty acids with one unsaturated bond (El Riachy et al., 2011).
Phenolic compounds in olive oil are reported to cause a bitter, astringent, and pungent sensation (Siliani
887
at al., 2006). A study carried out by Gawel and Rogers classified olive oils by means of their total
phenolic content, with olive oils providing a content of less than 80 mg/kg being described as ‘mild’,
and over 440 mg/kg as ‘robust’ (Gawel & Rogers 2009). Sensory evaluations performed by Boskou and
co-workers reported a dominating bitter taste sensation for olive oils with a total phenolic content higher
than 300 mg/kg (Boskou et al., 2005).
In general, olive oil is defined through a broad spectrum of sensory descriptors, with the main
attributes being fruitiness, bitterness, pungency and astringency, which are often positively linked
to the presence of phenolic compounds in the medium (Mateos et al, 2004). Bitterness is generally
considered a positive sensorial attribute of the oil, as it enhances the overall flavor with notes related
to the unripe state of the olive fruit (Inarejos-Garcia et al., 2009). The presence of these aroma
compounds in olive oil is dependent on factors such as origin, variety, cultivation, and processing
method. However, this presence, to a great extent, is dependent on the degree of ripeness (harvest
time) of the raw material, and the overall intensity of the fruitiness of olive oils, often classified as
light, medium, and intense.
Additionally, as a result of the positive contribution of phenolic compounds to the olive oil’s oxidative
stability and its subsequent benefits to human health, consumers are increasing their consumption of
oils with high bitterness intensity (Inarejos-Garcia et al., 2009). Therefore, bitterness evaluation is
increasingly becoming an important area in olive oil research. The standard method for analyzing the
bitter taste of EVOO is sensory analysis, utilizing a trained panel (EC Reg. 796/02). However, sensory
evaluation is not a simple method, as it is a rather time-consuming process. Thus, alternative bitterness
evaluation processes, based on physicochemical determinations, could be beneficial for the industry
(Beltràn et al, 2007; Mateos et al., 2004). In order to evaluate the bitter taste in EVOO, Gutiérrez et
al. 1992 have proposed a simple analytical method, based on the extraction of the bitter compounds,
measured by spectrophotometric determination at 225 nm, reporting a good correlation with the bitter
taste evaluated by sensory analysis.
In Albania, the olives for oil production are generally harvested in mid-November and December.
However, there are cases of an early harvest in October and beginning of November. As such, the
phenolic components and bitter index of the oil obtained from the olives, harvested in the early period
of olive fruit ripeness, will be an important criterion in harvesting a high-quality olive, essential in
producing healthy and nutritious virgin olive oils. The present study aimed to evaluate physicochemical
parameters, total phenolic content and bitterness intensity in virgin olive oils, produced and collected
from different geographical areas, at different times of harvest.

This study was performed on 13 samples of olive oil, collected during the crop season October –
December 2021, from the following areas of cultivation and production: Tirana, Vlore, Himare, Berat,
and Peqin, at early and late stages of harvesting.
Analytical indices
Free acidity, peroxide value (PV), and UV spectrophotometric indices (K232 and K270) were determined
according to the analytical methods described in EEC Regulation 2568/91. Free acidity was given as
a percentage of oleic acid, and PV was expressed in milliequivalents of active oxygen per kilogram of
oil (mequiv O2/kg). Spectrophotometric determinations were made using a spectrophotometer UV-vis
(Biochrom Libra S22). The K232 and K270 extinction coefficients were calculated from absorption at 232
and 270nm, respectively. Oil samples were previously diluted (1:10 v/v) in cyclohexane when the K232
and K270 extinction coefficients were analyzed. All parameters were determined in triplicate for each
sample.
888
Solid phase extraction

Determination of intensity of bitterness (IB) is performed according to the method proposed by
Gutiérrez et al. (1992). For the extraction, we used extracting columns with solid phase SPE C18 6mL
volume and stationary phase weight of 500 mg. The regular working procedure for solid phase extraction
was as follows: first a conditioning step using 6 ml methanol and 6 ml hexane. The oil sample (1gr oil)
diluted in 4 ml n-hexane was loaded to SPE cartridgers; subsequently, the washing step was applied
using 10 ml n-hexane. Finally, the elution step using 4 x 6ml methanol/water mix. The absorbance of
the extract was measured at 225 nm against methanol/water (1:1) in a 1 cm cell. Intensity of bitterness
(IB) was calculated according to the method described by Gutierrez Rosales et al. (1992), proposing
an equation for the estimation of the bitterness intensity. This equation assumes a linear relationship
between the bitter intensity (IB) and K225. IB = 13.33x K225 −0.837.
Total phenolic content
The total phenolic content of the olive oil extracts was determined using the Folin-Ciocalteau assay,
according to Singleton and Rossi 1965. Gallic acid was used as a calibration standard, and results were
expressed as milligrams of Gallic acid equivalent per gram (mg GAE/g).
Sensory evaluation test
The sensory evaluation test was performed for the olive oil samples in accordance with the
International Olive Oil Council (IOOC, 2018). The oil samples (15 ml) were presented in blue glasses
covered with watch glass (diameter, 77 mm, capacity, 130 ml) at 280C ± 20C. The glasses were warmed,
and after removing the cover, the samples were smelled and then tested by the trained panelists. The
sensory assessment of olive oil samples was conducted according to the method (profile sheet) described
by IOOC, (2018) using IOC profile sheet.

Olive oil is highly appreciated by consumers worldwide for its pleasant taste, nutritional benefits and
health promoting properties. The growing popularity of olive oil is attributed to various factors, notably
the rich physico-chemical and sensory properties it exhibits. This increasing global demand reflects a
determined search for safe, healthy and good quality olive oil.
The free fatty acid content observed in the olive oil samples investigated, presented in Figure 1a, was
noted to range between 0.34% - 0.8% oleic acid. The finding revealed that only one sample P (0.86%)
slightly exceeded the maximum limit (0.8%) for extra virgin olive oil category. Additionally, it should
be mentioned that the lower the values of free fatty acids, the higher the quality of the oil obtained from
fresh and healthy olives, harvested at the optimal maturity degree followed by immediate extraction
without proceeding to olive storage.
The peroxide value is characterized as quality parameter of mandatory importance, reflecting the onset
of the oxidation process. The results of peroxide values are presented in Figure 1b. In general, higher
peroxide value is an indicator of low-quality virgin olive oil with weak oxidative stability (Pristouri et
al., 2010; Pizarro et al., 2013). The peroxide value recorded for the olive oil samples ranged between
1.20 and 4.18 meq O2/kg, and all the samples are categorized as extra virgin olive oils, since the results
fall within the limits of IOOC standard.
889
(a) (b)
(c)
Figure 1. Physical-chemical parameters of olive oils: (a) Free acidity is expressed as % of oleic acid
(mass/mass); (b) Spectrophotometric indices K232 and K270; (c) peroxide value is given in meq O2/kg of
olive oil.
Another quality parameter of olive oil set by IOC is the absorption coefficient in ultraviolet, which
is used as an indicator of olive oil oxidation, allowing the measurement of certain oxidized compounds
resonating at wavelengths of 232 nm and 270 nm. The results of spectroscopic characteristics in ultraviolet
wavelength for the studied olive oil samples collected from different time of harvest presented values
of K232 and K270 below the established critical limits as determined by IOOC standard. Hence all the
samples fall within the extra virgin olive oil category.
Figure 2. Total polyphenols content (mg GAE/kg oil) in olive oil samples.
Phenolic compounds are important factors that influence the chemical composition and sensory
quality of olive oil. These compounds are responsible for the sharp and bitter taste of olive oil and
improve its resistance to oxidation (Bendini et al., 2007). Figure 2 show the total phenolic content in
olive oil samples, at different areas of cultivation, at different time of harvest. Obtained results showed
higher content of polyphenols in early time of harvest. According to our results, the following were
890
observed: olive oil samples from the Himara area have the highest amounts of total phenol content
(469.83 mg GAE/kg to 230.36 mg GAE/kg); V3 and P samples have the lowest amounts of 58.36 mg
GAE/kg and 35.41 mg GAE/kg, respectively, with December as harvest time for V3 and P samples.
These results agree with those of other authors, demonstrating that the total phenol content in olive oil
varies from 50 to 1000 mg/kg, depending on the geographical area, the stage of maturity, and the oil
extraction process (Aguilera et al., 2005; Oueslati et al., 2009).
Table 2. K225 and bitterness intensity of virgin olive oils obtained from different areas of cultivation and
harvest time.
Area of Harvest K 225 Bitterness

cultivation time intensity
Tirana 21.10.2021 0.258 ± 0.01 2.60 ± 0.02
27.10.2021 0.226± 0.00 2.17 ± 0.18
30.10.2021 0.188 ± 0.00 1.67 ± 0.03
11.11.2021 0.183 ± 0.00 1.60 ± 0.15
Vlore 4.11.2021 0.285 ± 0.01 2.97 ± 0.14
11.11.2021 0.284 ± 0.00 2.94 ± 0.15
15.12.2021 0.154 ± 0.04 1.22 ± 0.01
Himare 16.10.2021 0.308 ± 0.00 3.27 ± 0.01
1.11.2021 0.236 ± 0.00 2.31 ± 0.02
4.11.2021 0.292 ± 0.01 3.05 ± 0.00
20.11.2021 0.196 ± 0.01 1.77 ± 0.03
Berat 5.12.2021 0.139 ± 0.00 1.02 ± 0.02
Peqin 2.12.2021 0.148 ± 0.01 1.14 ± 0.01
A study carried out by Gawel and Rogers classified olive oils by means of their total phenolic content,
with olive oils providing a content of less than 80 mg/kg being described as ‘mild’, and over 440 mg/kg
as ‘robust’ (Gawel & Rogers 2009). Based on this classification three olive oil samples (P, V3, T4) are
‘mild’ and only one olive oil (H1) as ‘robust’.
Bitterness intensities decrease as the maturation of olives advances. Jimenez et al., 2013 and Franco
et al., 2015 reported that olive maturation has an impact on olive oil bitterness. The oils obtained from
green olives are more bitter than oils of purple and black olives. According to Gutierrez Rosales et
al. 1992, olive oils with a bitterness intensity of 5 or greater, were deemed by most consumers as
inconsumable, despite the added health benefits from a higher bitterness and overall higher resistance to
oxidation. Our results presented in Table 2 showed a decrease in bitter intensity of olive oils for the late
harvest periods. The highest bitter intensity was presented by olive oils from the Himara area, ranging
from 3.27- 1.77, and the lowest intensity of only 1.02 was observed in olive oils from the Berati area,
corresponding to a late harvesting time. Bitterness intensity was found to be different based on the
geographical area of cultivation and harvest time. As reported by Gawel and Rogers 2009 and Skevin et
al. 2003, the bitterness in olive oils depends on a series of factors, such as olive cultivar, fruit maturity,
climatic conditions, geographic zone, and oil extraction process. A positive relation was found between
phenol content and bitterness intensity in our olive oil samples.
891
Figure 3. Sensory profile for olive oil samples from different areas of cultivation and different time of
harvest.
Phenolic compounds are closely associated with the nutritional and sensory qualities of food,
contributing directly or indirectly to desirable or undesirable aromas and flavors (Angerosa et al. 2000).
Olive fruitiness, bitterness and pungency, expressed in olfactory intensity values, presented in Figure
3, were highest in olive oils with an early harvesting stage compared to olive oils with a late harvesting
stage. Quantitative descriptive sensory analysis showcases a clear decreasing trend of the positive olive
oil attributes as olive fruit ripens. The organoleptic profile of oil, extracted from olives at late subsequent
days of harvest, exhibited losses of pleasant attributes, such as bitterness and pungency, and saw the
appearance of defects. The decrease in bitterness is related to the reduction in total phenolic content.
CONCLUSIONS
Virgin olive oil is a unique product amongst all other edible oils, as it is a flavorsome ingredient,
with the potential to complement both the aroma and taste of food. It is often regarded as a ‘functional
ingredient’ due to its health benefits derived from the presence of phenolic antioxidants, tocopherols,
squalene, phytosterols, as well as a ‘natural flavouring agent’ due to its characteristic sensory properties
(Boskou, 2008; Sacchi et al., 2014). This paper provides information about the quality parameters, total
phenolic content, and sensorial evaluation of virgin olive oils from different cultivation areas at different
harvest time from crop season 2021. According to the results, a late harvesting season produces olive
oils with lower content of total phenolic compounds and lower bitterness intensity. In conclusion, we
suggest that for the production of optimal virgin olive oil, olives should be harvested at an early stage,
namely end of October to beginning of November. Moreover, higher levels of phenolic compounds,
such as the ones seen in Himara olive oils, may enhance its nutritional properties and further contribute
to the well-known positive health effects of the Mediterranean lifestyle.
REFERENCE
Aguilera, M. P., Beltrán, G., Ortega, D., Fernandez, A., Jiménez, A., and Uceda, M. (2005). Characterisation of
virgin olive oil of Italian olive cultivars: “Frantoio” and “Leccino,” grown in Andalusia, Food Chemistry,
89(3), 387–391.
Angerosa, F., Mostallino, R., Basti, C., Vito, R. (2000). Virgin olive oil odor notes: their relationships with volatile
compounds from lipoxygenase pathway and socoiridoid compounds, Food Chemistry, 68, 283-287.
Beltràn, G., Ruano, M. T., Jimenez, A., Uceda, M., & Aguilera, M. P. (2007). Evaluation of virgin olive oil bitter-
ness by total phenol content. European Journal of Lipid Science and Technology, 108, 193–197.
892
Bendini, A., Cerretani, L., Carrasco-Pancorbo, A., Gomez-Caravaca, A.M., Segura-Carretero, A., Fernandez-Gu-
tierrez, A., Lercker G. (2007). Phenolic molecules in virgin olive oils: a survey of their sensory properties,
health effects, antioxidant activity and analytical methods, Molecules, 12(8), 1679–1719
Boskou, D. (2008). Phenolic compounds in olives and olive oil. In Olive Oil: Minor Constituents and Health; Bos-
kou, D., Ed.; Taylor &Francis: Milton Park, UK; CRC Press: Boca Raton, FL, USA; pp. 12–36
Boskou, D., Blekas, G., Tsimidou, M. (2005). Phenolic compounds in olive oil and olives. Curr. Top. Nutraceut.
Res., 3, 125–136.
EEC 1991. Commission regulation (EEC) No 2568/91 of 1 July of 1991 on the characteristics of olive oil and
oliveresidue oil and on the relevant methods of analysis. Official Journal of the European Communities
L248: 1–114.
El Riachy, M., Priego-Capote, F., Leon, L., Rallo, Luis and Luque de Castro, M. D. (2011). Hydrophilic antioxi-
dants of virgin olive oil. Part 1: Hydrophilic phenols: A key factor for virgin olive oil quality. Eur. J. Lipid
Sci. Tech., 113, 678-691
European Commission Regulation No. 796 (2002). Official Journal of European, Communities (L.128, May 6th,
pp. 8–28)
Franco, M. A., Sanchez, J., De Miguel, C., Martınez, M., and Martın-Vertedor, D. Influence of the fruit’s ripeness
on virgin olive oil quality. Journal of Oleo Science, 64(3), 263–273.
Gawel, R. and Rogers, D.A. (2009). The relationship between total phenol concentration and the perceived style
of extra virgin olive oil. Grasas y Aceites, 60, 134–138.
Gutiérrez Rosales, F., Perdiguero, S., Gutiérrez, R., & Olias, J. M. (1992). Evaluation of the bitter taste in virgin
olive oil. Journal of the American Oil Chemists Society, 69, 394–395
Inarejos-Garcia, A. M., Androulaki, A., Salvador, M. D., Fregapane, G., & Tsimidou, M. Z. (2009). Discussion on
the objective evaluation of virgin olive oil bitterness. Food Research International, 42, 279–284.
IOOC (2018). Sensory analysis of olive oil – Method for the organoleptic assessment of virgin olive oil. COI/T.20/
Doc.No.15/Rev.10/2018
Jiménez, B., Sánchez-Ortiz, A., Lorenzo, M. L., and Rivas, A. (2013). Influence of fruit ripening on agronomic
parameters, quality indices, sensory attributes and phenolic compounds of Picudo olive oils. Food Research
International, 54(2), 1860–1867
Mateos, R., Cert, A., Pérez-Camino, C., & García, J. M. (2004). Evaluation of virgin olive oil bitterness by quan-
tification of secoridoid derivates. Journal of the American Oil Chemists Society, 81, 71–75.
Oueslati, I., Anniva, C., Daoud ,D., Tsimidou, M. Z., and Zarrouk, M. (2009). Virgin olive oil (VOO) production
in Tunisia: the commercial potential of the major olive varieties from the arid Tataouine zone, Food Che-
mistry, 112(3), 733–741
Pizarro, C., Esteban-Díez, I., Rodríguez-Tecedor, S., González-Sáiz, J. M. (2013). Determination of the peroxide
value in extra virgin olive oils through the application of the stepwise orthogonalisation of predictors to
mid-infrared spectra. Food Control, 34(1), 158-167
Pristouri, G., Badeka, A., Kontominas, M. G. (2010). Effect of packaging material headspace, oxygen and light
transmission, temperature and storage time on quality characteristics of extra virgin olive oil. Food Control,
vol. 21(4), 412-418.
Sacchi, R., Paduano, A., Savarese, M., Vitaglione, P., Fogliano, V. (2014). Extra Virgin Olive Oil: From Composi-
tion to “Molecular Gastronomy”. Advances in Nutrition and Cancer. Cancer Treatment and Research, 159,
325-338.
Siliani, S.; Mattei, A.; Innocenti, L.B.; Zanoni, B. (2006). Bitter taste and phenolic compounds in extra virgin olive
oil: An empirical relationship. J. Food Qual., 29, 431–441.
Singleton, V.L. and Rossi ,J.A. (1965). Colorimetry of total phenolics with phosphomolybdic-phosphotungstic
acid reagents. American Journal of Enology and Viticulture, 16(3), 144-158
893
Skevin, D., Rade, D., Strucelj, D., Mokrovcak, I., Nederal, S., Bencic, D. (2003). The influence of variety and
harvest time on the bitterness and phenolic compounds of olive oil. Eur J Lipid Sci Technol, 105:536–541
Trichopoulou, A., Martinez-Gonzalez, M.A., Tong, T.Y., Forouhi, N.G., Kandelwal, S., Prabhakaran, D., Mozaffa-
rian, D., de Lorgeri,l M. (2014). Definitions and Potential Health benefits of the mediterranean diet: Views
form Experts around the world, BMC Med., 12, 112.
894
HİNDİSTAN-PAKİSTAN İLİŞKİLERİNİN BÖLGESEL VE

KÜRESEL ETKİLERİ VE KEŞMİR SORUNU
Hümbətov SAMIR
“Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Araştırmaları Merkezi”nin başkanı
ORCID COD 0000-0001-6840-5600
Özet
I ve II Dünya savaşları sonrası dünya siyasal sistemi yeniden dizayn edilmeye başlanıldı ki, bunun da
içinde emperial güçler tarafından kolonial şekilde idare edilen devletlerin bağımsızlıklarını kazanması ile
sonuçlandı. İngilterenin uzun yıllar içinde idare ettiği bölgelerin de bu kabilden olması görünmektedir.
1947- yılında Hindistanın İngiltereden bağımsızlik kazanması mümkün olsa da, bölgede sonu
görülmeyen sorunların da temeli koyuluş oldu. Hindistanın İngiltereden bağımsızlık kazanmasından
hemen sonra onun batısında müslümanların toplu yaşadığı bölgede yeni devlet kurulmaya başladı. Bu
devlet çoğuluğu müslüman olan Pakistan idi. Pakistanın Hindistandan ayrılması ve bağımsızlık kalması
bölgede yeni ve sonu görünmeyen sorunların ortaya çıkmasına sebep olmuşdur. Tabii ki, burada ilk
sorun gibi Keşmir ortaya çıkmış ve neticede bugüne kadar Hindistan ve Pakistan arasında 1947,1965 ve
1999-cu illerde üç defa kanlı savaş olmuştur.
1974 yılında Hindistanın, 1998 yılında Pakistanın nükler silahı hazırlaması sonuç itibarı ile bölgeni
daha zor ve tehlikeli duruma getirmiştir. Taraflar arasında kanlı çatışmalar olmasına bakmayarak hayla
diplomatik ilişkilerinin olmasını da söylemekde yarar var. Tabii ki, bunun da ana sebeplerinden biri de
Hindistanda yaşayan 200 milyondan fazla müslüman topluluğunun olduğunu demek mümkündür.
Son dönemler dünyada ve bölgede devam eden savaşlar ve krizler gelecek sorunların bu bölgede
çıkabilecek olmasını da söylemeye imkan veriyor. Onun için de tüm dünya için en önemli bölgelerden
biri de bu bölge olduğunu söyleye biliriz.
Anahtar kelime: Hindistan, Pakistan, nükler silah, bölgesel, ilişkiler
REGIONAL AND GLOBAL IMPACTS OF INDIA-PAKISTAN RELATIONS

AND THE KASHMIR PROBLEM
ABSTRAKT
After the I and II World Wars, the world political system began to be redesigned, which resulted in
the independence of the states that were colonially administered by the imperial powers. It seems that
the regions that England has ruled for many years are of this kind.
Although it was possible for India to gain independence from England in 1947-, the basis of the
endless problems in the region was laid. Immediately after India gained independence from England, a
new state began to be established in the region where Muslims lived collectively in its west. This state
895
was predominantly Muslim Pakistan. Pakistan’s secession from India and its independence have led
to the emergence of new and endless problems in the region. Of course, Kashmir emerged as the first
problem here and as a result, there have been three bloody wars between India and Pakistan in 1947,
1965 and 1999 provinces.
The preparation of nuclear weapons by India in 1974 and by Pakistan in 1998 made the region more
difficult and dangerous as a result. Regardless of the bloody conflicts between the parties, it is useful to
say that they still have diplomatic relations. Of course, it is possible to say that one of the main reasons
for this is that there is a Muslim community of more than 200 million living in India.
The wars and crises that have been going on in the world and in the region in recent times allow us
to say that future problems may arise in this region. For this reason, we can say that this region is one of
the most important regions for the whole world.
Keywords: India, Pakistan, nuclear weapons, regional, relations
896
AZƏRBAYCAN TARİXİNDƏ ŞUŞA ŞƏHƏRİNİN YERİ

VƏ ROLU, MADDİ MƏDƏNİYYƏT İRSİNİN BUGÜNKÜ
VƏZİYYƏTİ XÜSUSİYYƏTlLƏRİ
Prof.Dr. Qasım Hacıyev

AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu Ermənişünaslıq şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Universitetinin professoru, Turan
Akademiyasının akademiki
Açar sözlər: Azərbaycan Respublikası, Azərbaycanın Şuşa şəhəri, Qarabağ rgionu, mədəniyyət
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Şuşanın işğaldan azad olunması
münasibətilə dediy “Əziz Şuşa sən azadsan!” bütün Azərbaycan xalqına böyük qürur verdi. Prezidentin
“Şuşa biz səni dirçəldəcəyik” fikri də bərpa, tikinti-quruculuq işləri ilə çox böyük vüsətlə həyata keçirilir.
Məlumat üçün deyim ki, Şuşanı biz hər zaman sevdik, işğaldan əvvəl Şuşanı tarixi, arxeoloji, etnoqrafik
baxımdan öyrəndik: dəyərli əsərlər yazdıq. Şuşa şğal altında olan zaman da onu unutmadıq: onun dərsliklərə
daxil etdik (orta məktəbin 7-ci sinfi üçün Qarabağ tarixi dərsliyi), Şuşanı gənc nəslə sevdirdik. Şuşanın bürün
tarixi dövrlərinə könfranslar həsr etdik, yeni kino-filmlər çəkilərkən dəyərli elmi-tarixi məsləhətlər verdik.
Xalqımız Şuşanı indi daha çox sevir, işğal altında olarkən həsrətini çox çəkdiyi, bu həsrətə son
qoyulduğu üçün daha çox sevinir. Artşq bir daha heç vaxt Şuşaya düşmən əli uzanacağına imkan
verilməyəcəyini düşünürəm. Şuşanın tarixinin, arxeoloji və memarlıq abidələrinin öyrənilməsi aktual
olduğu qədər onu təbliğ etmək və dünya ictimaiyyətinə tanıtmaq o qədər vacibdir.
1. Şuşa Azərbaycanın qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə malik şəhərlərindən biri, qədim insan
düşərgəsi olan mağaralar, qədim yaşayış yerləri, intensiv yaşayış məskəni etmişdir.
2. XVIII əsrin ikinci yarısından Şuşa Azərbaycanın mühüm, strateji əhəmiyyətli şəhərlərindən biri -
Azərbaycanın Qarabağ xanlığının paytaxtı olmuşdur.
3. Şuşa XVIII- XX əsrin birinci yarısında elm, maarif və sənətkarlıq mərkəzi olmuşdur.
4. Şuşa şəhəri XIX əsrin ikinci yarısı - XX əsrin əvvəllərində ədəbiyyat və musiqi beşiyinə
çevrilmişdir.
5. Sovetlər dövründə də Şuşanın inkişafına çox böyük qayğı göstərilmiş, iqtisadi inkişafına xüsusi
diqqət yetirilmiş, Şuşa daha da inkişaf etmişdir.
6. Ermənistan hərbi qüvvələri XX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycan ərazilərinə hərbi
təcavüz etmiş, Azərbaycanın Yuxarı Qarabağ ərazisi və 7 rayonu ilə bərabər Şuşa şəhəri də işğal
olunmuşdur.
7. Şuşa şəhərinin tarix və mədəniyyət abidələri Ermənistan hərbi qüvvələri tərəfindən dağıdılmış,
məhv edilmiş, millətçiləri tərəfindən saxtalaşdırılmışdır.
8. Şuşa şəhəri İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusu tətəfindən işğaldan azad edilmişdir.
9. Şuşanın maddi mədəniyyət irsinin xarakterik xüsusiyyətlləri kompleks şəkildə dərindən və
hərtərəfli öyrənilməli, geniş təbliğ edilməlidir.
897
THE EFFECTIVENESS OF STRESS MANAGEMENT

PROGRAM IN ADDRESSING STRESSORS AMONG
TEACHERS: AN ACTION RESEARCH
Rey Avıla Mangarın1, Emma Pahamutang2

1
the Unıversıty of Mındanao (Panabo), 2deped Davao Del Norte
Abstract
Anchored on the concept of Stress Coping by Lazarus and Folkman (1988) as cited by Walinga
(2018) that a more specific process of cognitive appraisal to determine whether an individual believes
he or she has the resources to respond effectively to the challenges of a stressor or change, this study
determined the effectiveness of Stress Management Program for teachers of a public school in Davao del
Norte S.Y. 2021-2022. Employing a quantitative descriptive quasi-experimental study, participants were
ten (10) public school teachers who undergo stress management activities. An adapted questionnaire
from the study of Abel (2005) which was revised, contextualized, validated, and pilot tested was used
for the assessment of perceived stress levels in the collection of data before and after the conduct of
the stress management program. While mean, t-test for correlated means were statistical tools used.
It was found out that the perceived stress before the stress management program is very high and
reduced to low perceived stress levels after the stress management program. The stress management
program significantly reduced the perceived stress level of teachers. Thus, a researcher-designed stress
management program is recommended for use.
Keywords: stress management program, public school
898
LEGAL VIOLATIONS IN THE SOUTH CAUCASUS:

ROOTS, CAUSES AND CONSEQUENCES
Hakan ANAROQLU
Baku State University, Law faculty, 3nd year student
Annotation
The article comments on the recent activities of Armenians in the South Caucasus to establish a state,
unfounded territorial claims against local people, attempts to prove that these territories are “ancient
historical lands belonging to Armenians”, expansion and ethnic cleansing activities against other
people in the region. The crimes committed by Armenians, especially in the resettled Azerbaijani lands,
to expel the local population, committing ethnic and human crimes, illegal activities such as territorial
occupations, attempts to disguise the occupation as historical and legal, terrorist acts against celebrities
and statesmen, deportations and genocides against indigenous people are covered. It also analyzes the
location of the Gregorian Church in the South Caucasus, the challenges, threats and criminal activities
of the church-state-diaspora trio against the states and peoples of the region.
The article deals with the location of the Gregorian Church in the South Caucasus, the, threats and
criminal activities of the church-state-diaspora trio against the states and peoples of the region, as well.
Key words: South Caucasus, Republic of Azerbaijan, Armenia, conflict, legal violation
Introduction
Armenians are not local population of the Caucasus. The Armenian ethnic group migrated from
the Balkans to Central Asia, where they lived before the Christian Era.They lived as a group in the
Roman Empire, after the 6th century BC, they created a satrapy (substitution) within the Achaemenid
Empire. Later, they created a fictitious history of statehood in these areas, and described themselves as
ancient inhabitants of these areas. Until the beginning of the 20th century, there was no Armenian state
institution in the South Caucasus. The territory of the small Armenian state, which is claimed to exist in
Central Asia, which Armenian ideologues call “Greater Armenia”, was divided between the Sassanids
and the Byzantines in 387.
Later, they created a fictitious history of statehood in these areas, and described themselves as ancient
inhabitants of these places. Until the beginning of the 20th century, there was no Armenian state in the
South Caucasus.
The fact that they have their own history through research conducted by the peoples of the “Greater
Armenia” territory invented by the Armenians, reveals the falsity of Armenian “researchers”: they have
nothing left but myths. From this point of view, conducting historical research in this direction is urgent.
It is known that the Karabakh war took place due to the conflict of interests of the interested states in
Azerbaijan, as well as Armenia’s territorial claims against Azerbaijan. Armenian aggression resulted in
899
the occupation of 20% of the territory of the Republic of Azerbaijan. Azerbaijan lost more than 20,000
children in this war. More than one million Azerbaijanis became refugees and IDPs.
Republic of Azerbaijan has focused on the peaceful settlement of the Armenian-Azerbaijani Nagorno-
Karabakh conflict. From this point of view, he organized a struggle for the restoration of the territorial
integrity of the legal rights of the Republic of Azerbaijan in accordance with the principle of justice.
With the consent of the Azerbaijani and Armenian authorities, Boris Yeltsin and Nursultan Nazarbayev
visited Baku, Ganja, Khankendi and Yerevan on September 20-23, 1991. Progress was made after
Armenia renounced all territorial claims against Azerbaijan.1 Despite all efforts, Armenia did not take
a positive position and managed to turn the conflict into a war. Armenia occupied 20% of Azerbaijan’s
territory with military aggression. It was occupied for 30 years. The Armenian government has recently
launched new territorial threats against the Republic of Azerbaijan. Armenian military forces attacked the
borders of the Republic of Azerbaijan and committed terrible military and civil crimes. The Azerbaijani
government counterattacked and forced the Armenian state to sign an act of capitulation in the 44-day
Patriotic War. With the Patriotic War, the Azerbaijani Army restored its territorial integrity within the
framework of international law.
Thus, taking into account this historical and legal process - the liberation of 20% of the territory of
the Republic of Azerbaijan by neighboring Armenia, the killing of 20,000 Azerbaijanis, the Khojaly
genocide, the destruction of towns and villages, the destruction of any international law, the failure to
restore lasting peace, we consider it important to inform the international community, including the
peoples of Central Asia and Kazakhstan, about the new territorial threats, as well as the liberation of
the occupied territories by the patriotic sons of Azerbaijan, the restoration of Azerbaijan’s violated
international law, and to get objective conclusions.
The first visits of Armenians to the South Caucasus and attempts to

establish a state
The first mass arrival of Armenians in the South Caucasus took place in the XV century. Thus, in 1441,
the Armenian Gregorian Church rented the territory of Echmiaz (Uchmazzin) from the Garagoyunlu
ruler Jahanshah and turned it into the residence of the Gregorian religion.
From this period, the Armenians, who united under the leadership of the Armenian Church, planned
to create a state. Until the 19th century, they prepared numerous projects and searched for territories to
achieve this goal. For this purpose, they chose the area inhabited by Christian-Albanians in Azerbaijan.
The war between Tsarist Russia and Gajar Iran, which began in the early 19th century, ended with the
Gulustan and Turkmenchay treaties. According to the terms of the Turkmenchay Treaty, the Armenian
population was resettled in the territory of Northern Azerbaijan (40,000 from Iran, 90,000 from the
Ottomans).
Under the auspices of the church, which replaced the state for Armenians, Armenian organizations
began to emerge in the late 19th century. The main task of these organizations was to implement the plan
to create an Armenian state.
At the end of the 19th century, the forces that wanted to establish the Armenian state created conditions
for the activities of Armenian organizations. Terrorism was given a special place in the activities of
these organizations. Thus, the charter of the Dashnaktsutyun party includes an article on engagement in
terrorist activities.
Archival documents show that in the early twentieth century (1904) Armenian political organizations
intensified propaganda work among the Armenian population of Zangazur, established branches of the
“Hnchak” and “Dashnaktsutyun” parties, armed the population, and some of the weapons were secretly
sent to Baku.2
900
A report to the Caucasus Viceroyalty on October 12, 1904, stated that there were various Armenian
committees in all major cities — Tbilissi, Yelizavetpol, Baku and Yerevan, and in the Kars region.
The reasons for the great influence of these committees on the Armenian population were explained
as follows: On the one hand, these organizations do not give up any funds for their activities, they
seize money in any way. In 1904, Armenian committees committed 12 political assassinations and 15
assassinations ... ”.3
The year 1905 is characterized as the beginning of a new phase in the activities of Armenian terrorist
organizations, especially the Dashnaktsutyun party, which was founded in 1990 in Tbilissi (Georgia).
At that time, Dashnaktsutyun had a 35,000-strong militant group and many weapons depots. They were
looking for an opportunity for massacres against the peaceful Turkish-Muslim population.4 Finally, the
Armenians committed massacres against Azerbaijanis in 1905-1906.
The documents kept in the Archive of Political Documents of the Office of the President of the
Republic of Azerbaijan (ARPIISSA) confirm the information that accurately reflects the current situation
in early 1905.
The Armenian-Muslim massacres, which began on February 6, 1905 in the center of Baku, took
place in a planned manner in a city where rich Armenians of the Caucasus gathered from time to time.
The Armenians hoped to seize the oil kingdom of Baku and then expel Muslims from the entire South
Caucasus by force of arms and create an Armenian state.
In October-December 1905, the Dashnaktsutyun party became a defender of Tsarism in the Caucasus.
As a result, Armenian armed groups carried out massacres, murders and robberies against Azerbaijanis
with impunity.
According to the research, the governor of Baku, Prince MA Nakashidze, said that the protests of the
Armenians were not only against the government, but also against the Azerbaijanis, so the Azerbaijanis
should help to prevent it.5
Armenian political parties raided banks through terrorist groups to fill their coffers, and carried out
assassinations against individual entrepreneurs who did not comply with the terrorists’ demands. It turns
out that the Dashnaktsutyun party also targeted German colonists engaged in entrepreneurial activities.6
Attempts by Armenians to establish a state at the expense of the territory of Azerbaijan continued
from time to time with violations of the law. A.Frenkel, the prosecutor of the Echmiaz Church Synod,
wrote in a certificate submitted to the Russian emperor in 1907 that weapons, ammunition, money and
Armenian volunteers were sent to Turkey without any obstacles from the Russian borders. Frenkel
also spoke about Armenian political refugees (participants in the armed riots in Turkey - the author):
the number of Armenians who found loyal refuge in the border regions of Russia - in the Caucasus -
exceeded 50,000.7
One of the acts committed to establish the Armenian state in the territory of Azerbaijan was the
March 1918 genocide. At the end of World War I, Armenians, who seized a large number of weapons,
committed genocide against the Azerbaijani population in various regions of Azerbaijan. In Baku alone,
more than 15,000 Azerbaijanis were brutally killed. Only the salvation march of the Caucasian Islamic
Army under the leadership of Nuru Pasha stopped this genocide committed by Armenians against
Azerbaijanis.
The results of the investigation into the genocide by the state investigation commission set up by the
ADR have been collected. However, neither political nor legal assessment of the incident was given.
Only at the end of the century - by the order of the great leader Heydar Aliyev on March 26, 1998, March
31 was recognized as the Day of Genocide of Azerbaijanis.
Research shows that Armenians, who found a place to live in Azerbaijan and created a state in other
lands with the help of a number of states, have always betrayed the state. The methods of execution of
901
the atrocities committed by the Armenians during the genocides committed against the Azerbaijanis
with the weapons they seized at the end of the First World War are very terrible. Tragedies in Karabakh,
such as the Shusha tragedy (cunning), the Umudlu tragedy (cunning), the Yayci tragedy (cunning), the
Shamakhi tragedy (cunning), Lankaran (cunning) are horrors incompatible with legal principles, human
rules and humanity.
In order to prevent Armenian crimes and violations of law, in 1918, the city of Yerevan was given
to the establishment of the Armenian state in an area of 9.8 thousand square kilometers. Encouraged by
this, the Armenians also annexed Zangazur and Goycha.
Unfounded territorial claims of Armenia, new crimes and violations of law

Continuing their territorial claims, the Armenians succeeded in establishing the Nagorno-Karabakh
Autonomous Region in 1923. This body had no history or legal basis. First of all, Nagorno-Karabakh was
not an administrative-territorial unit, but a geographical area, part of the Karabakh region of Azerbaijan
(mountainous).
The establishment of the Nagorno-Karabakh Republic allowed Armenia and its supporters to use the
“Karabakh card” for their own purposes from time to time in the future. The events of the late twentieth
century completely confirm this.
At the end of the 20th century, Armenian nationalists deceived the world community and made
slanderous accusations against the Azerbaijani state. The great successes achieved in the economic and
cultural life of Nagorno-Karabakh with the deep care of the Azerbaijani state were denied. The high
level of education, science and culture in the province and the achievement of modern culture by the
working people were denied. They denied that the Azerbaijani government had allocated 483 million
manat for the development of the Nagorno-Karabakh economy in the 1970s and 1980s. They did not
admit that 15 new industrial enterprises were built in Nagorno-Karabakh at the expense of these funds
and that production increased 912 times compared to 1923. The facts show that as a result of complex
measures taken by the Azerbaijani government in Nagorno-Karabakh in 1986-1987, the socio-economic
and cultural spheres established in the 1970s maintained their previous pace of development. However,
starting from the winter of 1988, Armenia’s next territorial claims against Azerbaijan were inflamed in
the Nagorno-Karabakh Republic. At the instigation of Armenian nationalists, Armenians began rallies,
demonstrations and street marches in Nagorno-Karabakh.All this created a crisis in the economic,
political and cultural life of Nagorno-Karabakh. In 1988, as a result of the anti-Azerbaijani policy of
the USSR leadership, the hearth of the national conflict flared up. At the instigation of the Armenian
government, the issue of annexation of the Nagorno-Karabakh Autonomous Region to Armenia was
raised. In 1988, 200,000 Azerbaijanis were deported from Armenia. Many illegal events took place on
the basis of Moscow’s plan. In 1989, a Special Management Committee was established in Nagorno-
Karabakh under the leadership of A. Volsky. Thus, Nagorno-Karabakh’s relations with Azerbaijan were
severed, Azerbaijanis were expelled from the region, and gangs were armed. In 1991, Armenian armed
forces launched open military operations. On September 2, 1991, Armenian separatists declared the
establishment and independence of an illegal entity in Nagorno-Karabakh, the toy “Nagorno-Karabakh
Republic.” In response, on November 26, 1991, the Supreme Soviet of the Republic of Azerbaijan
annulled the regional status of Nagorno-Karabakh and declared that it did not recognize the “Nagorno-
Karabakh Republic.” This was due to the constitutional law of the Azerbaijani state. In 1992, the
Armenian military joined forces with local separatists and launched large-scale military operations in
the territory of the Republic of Azerbaijan - Upper (Nagorno-Karabakh).8
Armenia has occupied 20% of the territory of the Republic of Azerbaijan. The Khojaly genocide was
committed on February 26, 1992 with the participation of the Armenian military and the 366th motorized
infantry regiment of Russia. Unfortunately, although the Khojaly genocide, which is considered a crime
against humanity, has been given a political assessment, it has not yet been given a legal assessment.
902
Armenia, which has occupied 20% of Azerbaijan’s territory for 30 years, has committed horrible
crimes and violations in those territories.
Armenia, a separatist state in the South Caucasus, has created conflicts by making baseless territorial
claims against other countries in the region (Turkey, Georgia, Russia) as well as Azerbaijan.
Armenian terrorism is an important part of the international criminal

network
During the First Karabakh War, Armenia organized a number of terrible terrorist acts against
Azerbaijanis. These tragedies took place outside the war zone, among the civilian population.
“Tbilisi-Baku”, “Shusha-Baku”, “Tartar-Kalbajar”, “Tbilisi-Agdam”, “Shamkir-Ganja” passenger
buses, passenger bus near Khankendi airport, “Moscow-Baku” passenger train (Republic of Dagestan,
Russian Federation) (Near Khasavyurd station), UAZ-469 car belonging to the military unit, again
Moscow-Baku passenger train (near Temirtau station of Dagestan), Aghdam-Khojavend, Aghdam-
Garadagli passenger buses, Krasnovodsk-Baku from Turkmenistan, The Kislovodsk-Baku passenger
train (near the Gudermes station in Russia’s North Caucasus) are examples of the terror.
September 16, 1989, February 18, 1990, July 11, August 10, November 30, 1991, January 9, May
30, June 19, July 31, August 2, August 21, September 8, September 26 , 19 October, 20 November,
26 December, 8 January, 28 January 1992, 26 February, 22 March, 28 March, 18 April, 20 May, 28
February 1993, 2 June, 22 July, 30 August , February 1, 1994, March 18, March 19, April 13, July 3,
1994 are the dates of these terrorist attacks.
Terror is the main source of confidence of the Armenian nationalists, the

guarantor of its unchanging position in history
According to Armenian scholars, Armenians use terrorist acts as a form of pressure to carry out their
ugly intentions. The most unfortunate fact is that their terrorist acts have not been condemned by the
former USSR or the international community: no attempt has been made to prevent their atrocities. In
general, during 1989-1994, 29 major terrorist acts were committed by Armenian terrorists in Nagorno-
Karabakh, and 2 civilian helicopters and planes were shot down.9
During 1988-1994, 2559 clashes, 315 armed attacks and 1388 shootings by Armenian vandals were
registered in Upper (Mountainous) Karabakh. As a result, 514 people died and 1318 were injured. During
this period, Armenian armed groups destroyed and burned 119 objects and 1134 houses in Azerbaijani
settlements in Nagorno-Karabakh. 6 passenger buses, several passenger trains were blown up, bridges
were attacked.10
In 1988-1993, Armenia, pursuing a policy of terror and genocide, committed a total of 373 terrorist
acts of various kinds in the territories of Azerbaijan, as a result of which 1,200 people were killed and
1,705 were injured.
Dozens of civilians became victims of Armenian terror on October 24, 2020 as a result of rocket fire
by the Armenian armed forces in the cities of Goranboy, Tartar, Barda and Ganja.
These facts are only a small part of the Armenian terror. Armenia does not want to change the essence
of its terrorist policy and continues its humanitarian and military crimes. It is a clear disrespect to the
norms and principles of international law. This step by Armenia is a serious crime. Failure to provide
maps of unmarked mines buried by Armenians in the liberated territories increases the number of
tragedies, which is contrary to international law.
Armenia demonstrates terrorist policy to the world. But the world, which still follows double
standards, turn a blind eye to this policy of Armenia. The world countries and international organizations
do not stop Armenia, which is not tired of committing terrorism and refusing to give maps of mined areas
903
to Azerbaijan. All these are crimes against humanity by Armenia that do not comply with international
law and legal principles.
CONCULISION
An investigation about the roots and causes of Armenia’s attempts to violate the law and the rule of
legislation and taking advantage of the indifference of international organizations shows that this state
has committed acts of separatism, genocide and terrorism in the region, using the patronage and dual
policy of a number of major powers from time to time. Armenia has killed thousands of innocent people
and caused one million people to become refugees. It occupied 20 percent of Azerbaijan’s territory for
30 years and prevented the signing of a peace agreement. The invaders destroyed all the towns and
villages, historical and cultural monuments in the occupied territories. Taking into account the violations
of law and order committed by Armenia, all world states and international organizations should try to
put an end to Armenia’s separatist, terrorist and aggressive activities.
1 Bill Keller. "Armenia yıeldıng claım on enclave". The New York Times. 1991-09-23. Date of use: 2010-04-
14.
2 Azərbaycan Rrespublikası Dövlət Arxivi, fond 183, siy.3, iş 102, v. 24-25.
3 Musa Qasımlı. Cənubi Qafqaz kütləvi qırğınlar ərəfəsində (1903-1904). - "Milli Məclis" analitik-informa-
siya jurnalı, Bakı, 2012, mart-aprel, s. 73.
4 Musa Qasımlı. Bakı qırğınları (fevral, 1905-ci il). - "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, Bakı, 2012,
sentyabr-oktyabr, s.62.
5 Yenə orada, s .69.
6 Вердиева Х., Гусейнзаде Р. «Родословная» армян и их миграция на Кавказ с Балкан. Баку, Элм, 2003,
с. 67.
7 Справка прокурора Эчмиадзинского Синода А. Френкеля, представленная в 1907 г. святейшему си-
ноду. В книге: История Азербайджана по документам и публикациям. Баку, Элм, с. 81.
8 Məmmədov N. Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1923-1991). Bakı, 2008, 568 s.
9 https://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/ermeni-fasizminin-terror-siması-1623365327 Erməni faşiz-
minin terror siması. 11.06.2021
10 https://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/ermeni-fasizminin-terror-simasi-1623365327 Erməni faşiz-
minin terror siması. 11.06.2021
904
REDEFINING THE ADDITIONAL ROLE OF PARENTS:

EXPERIENCES AND FEED BACKS ON HOME-BASED
EDUCATION IN ENGLISH SUBJECTS
Tim Khemmer Suarez
Abstract
The study aimed to understand the additional role of the parents due to the new normal set up
happening around the globe in the current pandemic caused by COVID-19. The participants of this
study were randomly selected parents from the known competitive schools here in Panabo City one in
primary, one in elementary and one in high school. Due to time constraints and the availability of our
informants, we were able to interview 3 informants. In the positive side of our findings, it mostly focuses
on the fruitful learning that both the children and the parents gain during the bond of teaching the
English subject topics at home. On the other hand, the negative side is that they have struggle on how to
deal with their children’s attentiveness and participation. As we conducted our research, we researchers
conclude that it is difficult for the parents to teach their children while still doing their own work at
home, but still, they do manage to have time to sit with their child and teach them the quality education
that they can provide for them. The experiences, feedbacks and insights of the parents about the home-
based education in English subject in the middle of this pandemic, parents have a lot of obligations about
their children’s learning, and they have a lot of influence over their children’s learning.
Keywords: Parents, Children, Home base, Education, English
905
IMAGE OF REFUGEES FROM UKRAINE IN POLISH

PUBLIC MEDIA
Karolina Owczarek
Adam Mickiewicz University, Faculty of Political Science and Journalism
Abstract
The subject of this study is the media images of refugees from Ukraine created by Polish public
media (TVP INFO). On February 24, when the war broke out in Ukraine, for many people the struggle
for survival began. They had to start looking for one of their basic needs - security - abroad. Several
hundred thousand Ukrainians found refuge in Poland. The wave of refugees confronted a great deal of
help from Poles, nevertheless there was also plenty of hate speech and slander towards them. The main
objective of this study will be to show how Polish public media created the image of refugees from
Ukraine and for what purpose they did so. A qualitative method of source analysis and content analysis
techniques will be used to achieve this goal. The theoretical tool used in the study is a set of questions
to the sources. The study verifies the following hypothesis: TVP INFO created a positive media image
of refugees in order to minimize as much as possible the negative feelings in the audience towards
Ukrainian citizens residing in Poland. As a result of the study, the hypothesis was accepted in its entirety.
Keywords: media, refugees, Ukraine, public media
Introduction
On February 24, 2022, Russian troops invaded Ukraine. Poland, as a country that directly borders
Ukraine, was one of the destinations of emigration of its citizens to take refuge from the ongoing war.
By March 18 alone, more than two million refugees had arrived in Poland (UNCHR). By July 2022,
the number of Ukrainians who crossed the border into Poland was already nearly five million (data.
unchr, 2022). Of course, not all of them stayed in Poland, some migrated further west, while others only
sought temporary shelter to wait out the worst of the ongoing war there. Nonetheless, the number of
immigrants remains large to this day, a fact that is controversial among Poles. Initially, Poles proved to
be an incredibly empathetic nation, helping with transport from the border, organizing food and clothing
collections, or announcing that they would take in families from Ukraine under their roof. However, the
war is still going on, and it has been almost six months since it began, people are still dying in Ukraine,
and its citizens are still crossing the Polish border in search of safety. Poles, however, have slowly begun
to grow tired of the topic of the war in Ukraine, and widespread heckling has begun. Cars with Ukrainian
license plates are increasingly seen on the streets, and Ukrainian or Russian is also increasingly heard in
Poland. There was no way such a wave of refugees would not cause social conflict between Poles and
Ukrainian citizens.
The war in Ukraine is, however, a very interesting topic for the mass media, which publish daily
information on refugees or the current situation in Ukraine. These media include the surveyed public
television channel in Poland - TVP INFO. This media, not unlike the private ones, provide new
906
information every day about the ongoing war and the migrants arriving in Poland. Due to the expanding
hate speech, the still ongoing conflict and more refugees arriving from across the eastern border, the
purpose of this article was to show how Polish public media created the image of refugees from Ukraine
and for what purpose they did so.
Literature review and theoretical framework

This study will use as a theoretical tool a typology of manipulation techniques that has proven useful
for another study conducted on the TVP INFO channel. Not all of the listed manipulation techniques
were used by TVP INFO, nevertheless, the typology has a high applicability for this study as well. It is
also worth mentioning that manipulation is influencing another person in such a way that he or she does
not realize it, in order to affect his or her actions or thinking.
General word manipulation this technique is listed in a book by Kamil Bolek (2013) as a linguistic
shaping of the world. According to him, this technique consists of the use of metaphors, euphemisms,
comparisons or generalizations. Nevertheless, Bolek is not the only author who mentions word
manipulation, Paulina Motylinska writes about words that are emotionally charged, so as to evoke
specific emotions in the recipient. This technique is relatively simple to apply, as it is based on shaping
the image of reality through linguistic procedures.
Another popular technique is framing, which is the placement of information in a specific interpretive
framework (Bolek 2013). With this framing, we categorize each subsequent piece of information based
on this framework.
The next technique that Kamil Bolek (2013) mentions is gatekeeping. That is, the selectivity of
information to which information the recipient will have access, and which will not.
Bolek (2013) also mentions a technique called agenda-setting, or order of the day. The media, thanks
to the order in which information is published, can try to interfere with our value system and try to define
which information is the most important (the one that pushes first, or gets on the front page) and which
is less important.
Using experts, this technique is mentioned in both Bolk’s (2013) and Cialdini’s (2006) publication.
With the difference that in Bolk’s case the name “sender competence” was used. As Cialdini (2006)
writes, as a society we tend to mindlessly trust experts, just because they are experts. Instead of listening
to arguments, we suggest a person’s title.
The halo effect is another technique often used in the media and is characterized by the fact that
adding one positive feature to an object, increases the positivity of the entire object (Manstead and
Hawstone, 2001). This means that aesthetically pleasing photos or attractive people can make us as an
audience more able to accentuate the article’s message.
Kamil Bolek (2013) also mentions massiveness of reception as a manipulation technique, but
nevertheless the research field of the conducted study excludes the possibility of using this technique. It
is a characteristic of TVP INFO, not a manipulation technique.
Publicity, or multiplying the contact of the message with the viewer. This technique consists of
showing the same thing several or more times in some period of time, because if a person is in contact
with something more often, he is more likely to like the message or at least accept it,
Robert Cialdini (2006) mentions social proof as one of the basic Techniques for influencing people.
This technique involves showing how average people think, what they do, so that the recipient can
conclude that he himself should act the way other people act.
Image manipulation is one of the very popular manipulation techniques used in the media. It involves
ana specific framing, the insertion of sound or commentary, as well as any retouching of both static and
dynamic images (Grabianowska 2007).
907
Grabianowska (2007) also mentions symbols as a manipulation technique in her work. A symbol
should be understood as something that can be represented graphically, so that specific emotions and
feelings can be evoked in the viewer using it. Depending on what feelings the sender wants to evoke in
such a way, the symbol can be represented.
Pundits, or the use of pseudo-experts, is a technique characterized by the presenter turning into a
commentator on given events (Motylinska 2018). It is difficult for the viewer to distinguish between the
presenter’s opinion and information.
Conducting surveys and polls on survey, involves commissioning some company to conduct a survey,
and if the results turn out to be in line with the broadcaster’s narrative they can be published, if not,
they can be forgotten. Significantly, this technique can also involve commissioning friendly editors to
conduct such surveys.
As the last technique, one should mention ridicule (of persons, phenomena, events), appealing
to stereotypes, provocations (Grabianowska 2007). These techniques can be applied through other
techniques. Nevertheless, the purpose is contained in the name of each individual technique.
Materials and methods

Qualitative source analysis and content analysis will be used to conduct this study. A typology of
manipulation techniques will be used as a theoretical tool. The following research question is posed
How did TVP INFO create a media image of refugees from Ukraine? The present analysis will be
carried out on the TVP INFO website, as this is the official channel through which this station provides
information in the form of articles, video shortcuts of TV broadcasts, and also publishes redirects to other
materials available on the TVP website. Articles on refugees from Ukraine will be analyzed, which will
be searched using keywords such as Ukraine, refugees, immigrants. Nevertheless, not all of them will
be analyzed. The analysis covers the articles whose headline suggests that it may be an article in which
an image of Ukrainian citizens is shown. Articles from the period from the start of the war in Ukraine on
24.02.2022 until July 2022 will be analyzed. In this study, the following hypothesis will be verified: TVP
INFO created a positive media image of refugees with the help of manipulation techniques, in order to
minimize negative feelings in viewers towards Ukrainian citizens staying in Poland as much as possible.
The analysis will be carried out as follows: the selected articles will be read and the photos added to
them will be analyzed in detail, then the present publications will be compared with the previously
mentioned typology of manipulation techniques.
Results
The conducted study showed that TVP INFO created a positive media image of refugees from
Ukraine in Poland. It used various types of manipulation techniques to create the image, which will
be described in this part of the article. In addition, all kinds of articles found under the previously
mentioned keywords had positive overtones.
At the very beginning of Russia’s invasion of Ukraine, TVP INFO placed great emphasis on showing
Poles that Ukrainians had no intention of importing their culture in its entirety into Poland, including
language. Repeated articles were published that Ukrainian citizens were eager to take Polish language
courses, which even exceeded the expectations of the organizers of these courses (teleexpress.tvp.pl).
In this case, one can see the manipulation technique of publicity, i.e., multiplying the contact of the
message with the viewer. On the website of TVP INFO appeared in quick succession (two days) two
very similar articles with the same substantive content, but nevertheless with a slightly changed title.
TVP INFO, by showing that Ukrainian citizens are eager to learn the Polish language, creates their
media image as positive. These articles show actions taken by Ukrainians give the impression that they
respect a foreign culture and language and want to be part of it.
908
TVP INFO also used the social proof technique to encourage citizens to continue helping Ukrainians.
In co-occurrence with the previously mentioned manipulation technique of multiplying the message’s
contact with the viewer (publicity), it showed how Poles were helping Ukrainian citizens. The titles of
these articles generalized Poles, showing them as being in solidarity with Ukraine (tvp.info). In addition,
a poll commissioned by the weekly magazine “Polityka” was published, showing that as many as 84
percent of Poles, believe that Poland should impose sanctions on Russia to help Ukraine, even though
this will result in price hikes in Poland for some products. This poll also included a question about how
Poles view the stay of Ukrainian citizens in Poland. Of which, as many as 53 percent of respondents
said they should stay in Poland as long as necessary, while 33 percent said they should be admitted
temporarily, but then moved to other countries. These articles generalize Poles and show that only a
small part of Polish society does not help Ukrainian citizens and does not want them in their country.
The biggest problem in Polish society with the influx of refugees seems to be money and work. After
the government came out in favor of financial aid for refugees and declared that Ukrainian citizens just
like Poles would be able to collect social benefits such as +500 a wave of heckling began. Poles feared
that they would work for Ukrainians, and that the latter would treat Poland as a safe stop where you
don’t have to do anything, and you’ll get the money anyway. That’s why TVP INFO, in order to calm
the mood of Poles, repeatedly published articles on its website about refugees registering and working
legally while paying taxes in Poland. They quoted statements by the Prime Minister that “they work
for the Polish economy” (tvp.info). It was also reported in numbers how many Ukrainian citizens have
taken up legal work in Poland. Several such articles with similar titles have appeared since April 2022.
TVP INFO has previously described the situation of refugees nevertheless not those from Ukraine,
but those who tried to enter Poland through the border with Belarus. At the time, the editors spoke
ill of them and were critical of people staying on the border with Belarus. As a precaution, so that
refugees from Ukraine would not be confused with the latter, TVP INFO published an article showing
the differences between the refugees. The photo shows women with children and the article itself offers
such comparisons as women and children vs. young men; fleeing war vs. economic emigration; at a
border crossing vs. through a forest; from a neighboring country vs. for thousands of dollars; documents
vs. lack thereof; Putin’s victims vs. his plan. This article shows that TVP INFO has tried to maintain a
positive media image of Ukrainians as needing help who have no plans to harm or emigrate economically.
Moreover, the image manipulation technique can be seen in this article, as the selection of photos was
certainly not random. Refugees from Belarus are depicted as aggressive men, while refugees from
Ukraine are seen as mothers traveling with their children on their laps, which was certainly intended
to arouse specific emotions in the viewer - negative towards refugees from Belarus, positive towards
refugees from Ukraine.
As you can see, TVP INFO tried to maintain a positive image of refugees from Ukraine using
manipulation techniques. Nevertheless, the goal in this case was adequate, as they wanted to stop the
spreading hatred against Ukrainian citizens. Moreover, it cannot be ruled out that spreading hatred
against citizens from across the eastern border is not part of the information war waged by Russia.
Therefore, the more positive information (if it is true) about refugees from Ukraine, the better. There is
a lot of division in Poland and another one would definitely not serve Polish society.
Conclusion
This study is relevant to Polish society and the impact of immigrants on it, as well as how the media
portrays them. It is important that the tragedy happening beyond the country’s eastern border does
not divide Polish citizens. It should be assumed that there will certainly be some citizens who will
disagree with this narrative and will remain negative towards citizens from Ukraine for personal reasons.
Nevertheless, as mentioned earlier, spreading hatred against Ukrainian citizens may be an element of
the information war waged by Russia. Therefore, the previously stated hypothesis was accepted in full:
909
TVP INFO created a positive media image of refugees with the help of manipulation techniques in
order to minimize negative feelings in viewers towards Ukrainian citizens residing in Poland as much as
possible. Not all of the techniques mentioned in the theoretical section were used in this case, but TVP
INFO nevertheless used techniques such as general word manipulation, conducting research and polls
on commission, image manipulation or publicity. These techniques served as a means of manipulation
to mitigate the social conflict while highlighting the positive side of the Ukrainian refugees.
References:
Publications:
Bolek K. (2013) Gotowa wizja świata, czyli mechanizmy perswazji, propagandy i manipulacji w służbie Public
Relations [w:] Manipulacja w mediach. Media o manipulacji, red. T. Gackowski, J. Dziedzic, Wydawni-
ctwo ASPRA-JR, Warszawa
Cialdini R., (2006), Influence: The Psychology of Persuasion, Harper
Doliński, D. (2000). Inni ludzie w procesach motywacyjnych - Motywy zażyłości i afiliacji [w] J. Strelau
(red.) Psychologia podręcznik akademicki t.2 Gdańsk: GWP
Grabianowska K., (2007), Manipulacja obrazem [w:] Manipulacja, media, edukacja red. Bronisław Sie-
mienicki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń
Klepka R., (2019) Manipulacja Medialna [w:] Vademecum bezpieczeństwa informatycznego red. Wasiuta
O., Klepka R, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Naro-
dowej, Kraków
Motylińska P. (2018), Manipulacja informacją [w:] Vademecum Bezpieczeństwa, red. Wasiuta O, Klepka
R, Kopeć R, Wydawnictwo Libron, Kraków
Psychologia społeczna (2001) encyklopedia Blackwella, pod red. Mansteada A., Hawstone’a M., Wars-
zawa
Sources:
Inquiry, Ukraińcy znajdują pracę w Polsce 2022, Available at: https://wiadomosci.tvp.pl/59712427/ukrain-
cy-znajduja-prace-w-polsce?_ga=2.163082168.560426253.1658591732-1271820758.1657375013
[20.07.2022]
SL, MNIE, Czy Polacy chcą pomóc Ukraińcom mimo podwyżek cen? Zobacz sondaż, 2022, Available
at:https://www.tvp.info/59343946/sondaz-polacy-zabrali-glos-ws-pomocy-ukrainie-po-inwazji-rosji
[20.07.2022]
KO, ADOM, „The Sunday Telegraph”: Miliony Polaków przystąpiły do bezinteresownej pomocy Ukraiń-
com, 2022, Available at: https://www.tvp.info/59422549/the-sunday-telegraph-miliony-polakow-przysta-
pily-do-bezinteresownej-pomocy-ukraincom
Inquiry, Poland welcomes more than two million refugees from Ukraine, 2022, Available at: https://www.
unhcr.org/news/press/2022/3/6234811a4/poland-welcomes-million-refugees-ukraine.html [20.07.2022]
Inquriy, Uchodźcy z Ukrainy uczą się polskiego, 2022, Available at: https://teleexpress.tvp.
pl/59170524/uchodzcy-z-ukrainy-ucza-sie-polskiego?_ga=2.234310170.560426253.1658591732-
1271820758.1657375013 [20.07.2022]
Inquiry, Ukraińcy uczą się polskiego, 2022, Available at: https://teleexpress.tvp.pl/59140517/ukraincy-uc-
za-sie-polskiego?_ga=2.70247956.560426253.1658591732-1271820758.1657375013 [20.07.2022]
MD, KF, Morawiecki: Uchodźcy z Ukrainy już pracują na rzecz polskiej gospodarki, 2022 Available at:
https://www.tvp.info/59818255/premier-morawiecki-na-slasku-uchodzcy-z-ukrainy-juz-pracuja-na-r-
zecz-polskiej-gospodarki [20.07.2022]
Osowski P., 6 różnic między uchodźcami z Ukrainy i imigrantami z Białorusi, 2022, Available at: https://
www.tvp.info/59307089/uchodzcy-z-ukrainy-i-imigranci-z-bialorusi-co-ich-rozni [20.07.2022]
TM, ADOM, Co czwarty uchodźca w wieku produkcyjnym podjął pracę, 2022, Available at: https://
www.tvp.info/60053088/pawel-szefernaker-co-czwarty-uchodzca-w-wieku-produkcyjnym-podjal-prace
[20.07.2022]
Ukraine refugee situation, 2022, Available at: https://data.unhcr.org/en/situations/ukraine [20.07.2022]
910
STANCE TAKING IN PRESIDENT MUHAMMADU

BUHARI’S 2021 AND 2022 DEMOCRACY DAY
BROADCASTS
Felix Aishe AMALE

Department of English, University of Ibadan
John Julius JOHN

Kaduna State College of Education, Gidan Waya, Kaduna State
Abstract
The importance of language in a political setting cannot be underestimated, especially in the
speeches of presidents in which President Muhammadu Buhari is not an exception. Lots of studies
have been carried out considering the speeches of President Muhammadu Buhari from pragmatic,
stylistic and discourse analysis. However, little has been done on stances taking in the broadcasts of
President Muhammadu Buhari, and, that is what this study targeted at. The study aimed at evaluating
some dominant stances taken by President Muhammadu Buhari in his broadcasts on 12 June 2021
and 2022. Ken Hyland’s (2005) Stance and Engagement served as theoretical anchorage for the study.
Muhammadu Buhari’s broadcasts on June 12, 2021 and 12 June, 2022, which is the Democracy Day
served as data for the study. Nine excerpts were extracted from the broadcasts. The study indicates
that self-mention, attitude marker, appeal to shared knowledge, directive, boosters, and hedges were
commonly deployed in the study. The result of the study shows that Buhari takes stances such as:
President Muhammadu Buhari is concerned about victims of insecurity in Nigeria; Buhari is committed
in promoting democratic processes in Nigeria; Buhari is concerned about the development of Nigerian
economy; Buhari’s target is infrastructural development; there is no room for secession of any region in
Nigeria; June 12, 1993 remains unforgettable in the history of democracy in Nigeria and Nigerians are
the solutions to the challenges befalling their nation. The study concludes that speeches of leaders are
characterized with a lot of stances.
1. Introduction
Leadership entails guiding a set of people through code of rules and regulation. It is a means by
which the behaviours of a certain group of people are controlled by a person or group of persons for the
purpose of achieving given goals. This set of rules can never be achieved without being expressed. How
those rules and regulations are expressed remains very important. The rules and regulations that guide
those humans are achieved through the use of language. According to Ogungbemi (2016:293) language
is the oldest manipulative and communicative instrument for the expression of opinions, preconception
and beliefs which are targeted as causing changes in behavior. This implies that language helps in
leadership, because leadership is all about changing the behavior others. Language use is a form of
social practice as it relates to how it is employed in different communicative events and social situations.
911
It serves as an important vehicle in sharing thoughts, ideas, and feelings from person-to-person or from
a person to a group of persons (van Dijk 1997; Fairclough, 2001; Stevanant and Carreon, 2017). In
political event, especially during the electioneering period, language use remains a crucial weapon in the
hand of political actors; and its effective use has a great effect on the electioneering outcome. This leads
to what is stance taking in political discourse. Political discourse is the talk and text produced in regard
to concrete political issue; that is language in politics (Kempf, 2020).
All political candidates use language to convince their electorate on some of the validity of their
promises and their effectiveness in leadership (Kempf, 2020). Political actors are expected to sustain
their legitimation of their policies to the people that are governing, whether through televised or written
broadcasts periodically. The above implies that language help political actors or what we can say
politicians or leaders to reiterate their stance in leadership and assure the populace of their capabilities
in keeping to the terms and conditions guiding their offices. President Muhammadu Buhari is not an
exception to the above assertion as he is the most popular political actor in the Nigeria.
Stance taking on the other hand is an inter-subjective activity in which co-participants display their
stances by simultaneously using the multitude of linguistic resources available to them and by deploying
the sequential aspects of interaction and turn design (Haddington, 2004). It is on this backdrop that the
current study looks at how Buhari takes various stances in his broadcasts on the day of 2021 and 2022
Democracy. This is aimed at investigating the way stance and engagement tools are deployed in the
broadcasts to take various stances by President Muhammadu Buhari.
Brief note on President Muhammadu Buhari of Nigeria

President Muhammadu Buhari was bron on 17th of December, 1942 in Daura, Katsina State, Nigeria.
He ruled as the Head of State of Nigeria from 31st December, 1983 to August, 1985. He contested for
the position of the presidency several times before he later won in 2015. He assumed office on 29th May,
2015, and was later reelected in 2019 for a second tenure.
Literature review and statement of problem

There have been lots of studies on the speeches, broadcasts and comments of President Muhammdu
Buhari of Nigeria, such as works on discourse analysis (Akinseye, 2015; Koussouhun and Dossoumou,
2015; Ogidan, Kumuyi and Kumuyi, 2020; Amale, Barnabas and Likita, 2022), pragmatics (Okoro,
2016; Osisanwo, 2017) and from stylistics (Anyanwu, 2020). From the above, little has been done on
stance taking in the speeches of President Muhammadu Buhari using Ken Hyland’s (2005) Stance and
Engagement Theory, using the tools available in the theory to investigate how President Buhari takes his
stances on issues related to governance in Nigeria. And this is the gap that this current study plans to fill.
Akinseye (2015) made an attempt on Buhari’s inaugural speech of 2015, too. Akinseye considered
Buhari’s speech “I Belong to Everybody and I Belong to Nobody”. The data for the study were drawn
from Buhari’s 29th May, 2015 Democracy Day and handover day. May29th was the initial date for the
celebration of democracy in Nigeria before it was changed to 12th June, 2018 by President Muhammadu
Buhari. The study used the interpersonal metafunction of Halliday’s Systemic Functional Linguistic
as its theoretical orientation. The study concentrated on the elements of mood, modality and pronouns
in the speech. The study shows that Buhari used subject-finite choice mood to inform and convince
and inform Nigerians of his commitments in his regime; modal verb “will” was used to expression
willingness, volition and commitment to good governance, while the pronouns “I” and “we are used as
participants to enforce good governance.
Similarly, Koussouhun and Dossoumou (2015) investigated the ideologies in the inaugural speech of
Buhari. The data comprises Buhari’s 2015 inaugural speech, when he was handed over the leadership of
the country by Goodluck Jonathan. The analysis is a combination of qualitative and quantitative methods
912
of data analysis. Both Systemic Functional Linguistics and Critical Discourse Analysis were blended
as theoretical frameworks for the study. The findings of the study show that through interpersonal
metafunction, mood types, recovery references, deontic and epistemic modality were used to indicate
candour and sincerity. Also, the findings show that imperative clauses were used to gain support of the
population, and while interrogative clauses were used as direct speech interaction strategy. Furthermore,
it was discovered that inclusive “I” was used to indicate sense of personal obligation, responsibility and
accountability while exclusive “we” was used for general obligation.
From pragmatic purview, Osisanwo (2017) using similar data like Akinseye (2015) and Koussouhun
and Dossoumou (2015) investigated the pragmatic acts and the goals of the acts in Buhari’s “I Belong to
Everybody yet to Nobody”. The paper aimed at the understanding of the rhetorical and political agenda
of President Muhammadu Buhari. Buhari’s 2015 inaugural speech served as source for the data for the
study. Qualitative and quantitative analyses were used for the study. The Study used Jacob Mey’s (2001)
Pragmatic Acts Theory. The result of the study shows that there were nineteen (19) practs in the speech,
and the total of ninety-nine (99) acts, which targeted at achieving four (4) goals. Proposing, promising,
stating, and assuring achieved the goal of revealing intention; acknowledging, thanking, remarking,
saluting achieved the goal of admitting and appreciating; appealing, reminding, instructing/calling,
advising, hoping, charging, informing, extending achieved the goal of direction/directives; and identifying,
describing and defining achieved the goal of giving detail on issues. In addition, the pragmatic acts were
marked with some pragmatic tools, including shared situation knowledge, relevance, reference, inference.
In addition to study on Buhari from pragmatic perspective, Okoro (2016) carried out a study on
the pragmatic analysis of selected speeches of President Muhammadu Buhari of Nigeria. The study
adopted the Speech Act Theory of Austin (1962) and Searle (1969), considering the illocutionary acts
of expressive, commisive, declarative, directive, assertive and verdictive. Five Buhari speeches were
purposively drawn for the study: formal declaration of interest for presidency, My Manifestoes and
vision for Nigeria, his speech at Chatham House, London, acceptance speech and inaugural speech.
Quantitative research methodology and descriptive survey method were used for the analysis of data.
Based on the result, directive has 28%, assertive 60%, expressive 16%, declarative 20%, commissive
42%, verdictive 34%. In addition to the result obtained during the course of the research, it revealed
that these speeches were characterized by a preponderance of assertive and commissive acts, which are
mostly used as mobilization strategy, especially in political campaigns by candidates to persuade the
electorate in order to be voted in.
Also, Ogidan, Kumuyi and Kumuyi (2020) did a pragmatic analysis of President Muhammadu
Buhari’s June 12 democracy speech. The study is both quantitative and qualitative its analysis. The
study worked within the ambience of J.L. Austin’s (1962) and John Searle (1969) Speech Act Theory.
The result shows that illocutionary acts such as commisive and assertive were used by Buhari to assert,
convince, explain, persuade and command Nigerians or listeners to perform certain actions.
From stylistic perspective, Anyanwu (2020) did a stylisitic analysis of president Buhari’s addresses
on COVID-19. President’s addresses on 29th March and 13th April, 2020 served as data for the study.
The study was theoretically anchored through the combination of stylistics and Systemic Functional
Linguistics by Halliday. The study observed that lexical devices such transitional markers, repetition,
alliteration, assonance, pronouns were used to project the central subject matter, COVID-19 by
President Buhari and coordinators were used to show relation and contrast in what was initially said by
the president.
1. Theoretical Perspective
Stance and Engagement Theory by Ken Hyland (2005) was adopted for this study. The theory was
propounded by Ken Hyland in 2005. Stance stands for writer-oriented features in interaction and the
ways writers comment on the accuracy of a claim, the extent they show their commitment to it or the
913
attitude they want to express to a proposition or the reader (Hyland, 2005). Stance can also be seen as
attitudinal dimension and the use of features which indicate the ways writers present themselves and
convey their judgments, opinions, and commitments. Writers or speakers can use stance to stamp their
personal authority over their arguments or step back and disguise their involvement in a proposition.
According to Moini and Salami (2015:112-113) stance markers include: hedges are linguistics terms
such as possible, perhaps, might, which indicate writer’s recognition about other people’s opinion,
and reduces his or her total commitment to a proposition; boosters unlike hedges, writers/speakers
use boosters to show certainty towards a proposition. Boosters’ devices include clearly, obviously, etc.
attitude markers express the writer’s opinion toward propositions that convey surprise, frustration,
importance, agreement, and so on, while self-mention is measured by the use of first person pronoun,
“I” and possessive adjectives such as I, me, mine, and exclusive we, our and us to show explicit writer’s
presence in the text (Hyland, 2005).
Engagement is an alignment dimension where writers acknowledge and connect to their readers or
listeners, recognizing their presence; carrying them alone with their argument, focusing on their attention,
acknowledging their uncertainties, including as participants and guiding them to the interpretation of
whatsoever is being discussed (Hyland, 2005:177). Moini and Salami (2015:113-114) discussed the
following as engagement markers: reader pronouns: the most common features of reader pronouns, “you”
and “your” are used to acknowledge reader/listener’s presence in discourse; personal asides allows writers
to involve readers in a stream of discourse by interrupting the argument briefly just to offer a comment on
what has been said; directives: readers are instructed to do or view something in the course of the discourse
in accordance with the way the writer determines it, and writer uses word like: to indicate an imperative
(consider, note, and imagine); a modal of obligation (must, should, and ought) and through a predicative
adjective expressing the writer’s judgement of necessity and importance; appeals to shared knowledge is
when writer or speaker share ideas that his or her readers are aware of; and questions is used to arouse
interest and curiosity of the readers over an argument by the writer or speaker, questions are used.
Methodology
The data for the study comprises President Muhammadu Buhari’s Broadcasts on 2021 and 2022
democracy day broadcasts, that is, June, 12 2021 and June 12, 2022. The transcribed texts of the broadcasts
were downloaded from The Guardian newspaper’s website, and the excerpts needed for the analysis
were extracted. The method of data analysis is qualitative. The study is guided through the application
of Ken Hyland’s (2005) Stance and Engagement Theory, where tools in stance and engagement were
deployed to see how President Muhammadu Buhari takes various stances in his broadcasts on 2021
and 2022 democracy day celebrations. The data were subjected to discourse analysis in order to see
how stances are taken President Muhammadu Buhari in the study. The next section is the analysis and
discussion of the findings of the study.
2. Analysis and discussion

In this segment, various stances taken by President Muhammadu Buhari in his live broadcasts on
Nigerian 2021 and 2022 democracy day celebrations are analysed. This is done through the application of
stance tools: hedges, booster, self-mention, attitude marker and, and engagement tools such as directive,
question, reader pronoun, appeal to shared knowledge and personal aside
War against insecurity is President Muhammadu Buhari’s priority

Nigeria is one of the countries of the world that has been bedeviled by several security challenges
like Boko Haram in the Northeast, Herdsmen and farmer clashes in the North-central, banditry in
the Northwest, militancy in the South-south and constant security threat posed by the agitators of the
secession of the Republic of Biafra. And so on several occasions, Buhari has taken to his social media
914
handles and through various broadcasts of his, and even his speeches on newspapers and magazines to
reiterate his stance on war against insecurity. Through various stance and engagement tools, President
Buhari has taken his stance on his administration fighting against insecurity in Nigeria. This has been
exemplified in the excerpt 1 below:
Excerpt 1: I KNOW many of US are concerned with the rise in insecurity due to terrorist activities in
parts of the country. As a government, WE are working hard to contain and address these
challenges. And ENSURE that the 2023 general elections are safe and secure for all Nigerians.
To achieve this however, WE MUST all contribute. It is not the job of government alone.
I ASK all citizens to support and cooperate with OUR security agencies by reporting any
suspicious characters and activities to law enforcement agencies. WE CAN ONLY HAVE a
safe country IF WE are able to prevent crime not after the crime has been committed…. WE
have reformed some of OUR security structures. Some of the defence assets WE procured
three years ago have arrived and have been deployed. OUR cyber security and surveillance
systems are being upgraded to further enhance OUR ability to track and trace criminal
elements. WE are also recruiting and training new personnel across all OUR security and
intelligence agencies to strengthen the country’s over-all security. (President Muhammadu
Buhari ‘s Broadcast on Democracy Day, 12 June, 2022
From excerpt 1 above, Buhari uses self-mention “I” to stamp his presence and authority to
acknowledge the presence the predicament Nigerians are faced with, insecurity. He used self-mention to
indicate that he is aware of everything that is happening, and that he is not new to all those things. Other
self-mention tools that are dominant in the excerpt are the inclusive “WE” and “OUR”. The first person
plural pronoun is used as self-mention to show solidarity with all Nigerians that combating insecurity is
not a one man responsibility, rather a collective effort. Possessive adjective “our” used as self-mention
in the above excerpt shows relationship with the addressee and some other discourse participants that are
relevant in the war against insecurity. OUR is used with security structure, ability and cyber security to
show solidarity what the state has put in place and the role of all Nigerians in fighting against insecurity.
He also used self-mention “I” and the word “ask” to show who he is in the country and the measure he
has put in place to ensure insecurity is tackled. The same “I” and “ask” indicate the use of directive.
The president uses that to direct Nigerians to give their maximum cooperation to the security personnel
in order to fight insecurity at all cost. And also, there is shared knowledge to what is happening in the
country between the president and the addressees (Nigerians). Both the president and Nigerians are
challenged with the cases of kidnapping, banditry, Boko Haram, Fulani Herdsmen attacks, cybercrime
activities popularly known as “yahoo yahoo” and ritual killings. Buhari uses boosters, especially “must”
to take a stance on his war against insecurity by admonishing Nigerians that the only way to fight
insecurity is when all hands are on deck. He is certain that if all Nigerians contribute, insecurity would
become a thing of the past. This structure “we can only have a safe country if we are able to prevent
crime not after the crime has been committed” elicited from excerpt 1 indicates his personal aside to
the way tom combat insecurity, and it also serves as hedges whereby other people’s views on the way to
fight insecurity were brought in. This is to help Buhari reduce his on authority on the way forward by
allowing other people’s view to be seen by the listeners (Nigerians and others).
President Muhammadu Buhari is concerned about victims of insecurity in

Nigeria
No matter how hard one is, when one sees how traumatised the victims and their family members
are, one would have no option but to sympathise with them. It has never been a palatable story in
Nigeria whenever there is a bridge of security in the country. Buhari has showed how aggrieved and
concerned he is to the victims of insecurity and their members of family, and Nigeria as a whole. So
from the excerpt below, President Muhammadu Buhari has taken his stance to show Nigerians during
his broadcasts that he is truly concerned about the victims of insecurity:
915
Excerpt 2: On this special day, I want US all to put all victims of terrorist activities in OUR thoughts
and prayers. I am living daily with the grief and worry for all THOSE VICTIMS and
prisoners of terrorism and kidnapping. I and the security agencies are doing all WE
CAN to free those unfortunate countrymen and countrywomen safely. FOR THOSE
WHO HAVE LOST THEIR LIVES, WE WILL CONTINUE TO SEEK JUSTICE FOR
THEIR FAMILIES AGAINST THE PERPETRATORS. For those currently in captivity,
WE WILL NOT STOP UNTIL THEY ARE FREED, AND THEIR KIDNAPPERS ARE
BROUGHT TO JUSTICE. If WE all unite, WE will be victorious against these agents of
terror and destruction. (President Muhammadu Buhari’s Broadcast on Democracy
Day, 12 June, 2022).
From the excerpt above, self-mention “I” “we”, “us” and “our” were used by the broadcaster, Buhari
to stamp his presence and to show solidarity with other discourse participants that he and his fellow
Nigerians are not happy with the happening in the country. Buhari has personally stamped his presence
which shows how emotional and aggrieved he is about the plights of those who have been affected by
one security challenge or the other. He uses prayers to express attitude towards the disposition that
when man is helpless, the only weapon to deploy is prayers. This goes in line with appeal to shared
knowledge that most of the discourse participants are aware of. Buhari and the addresses irrespective of
their religious affinity believe in the effectiveness of prayers, and also believe that there is deity that can
be prayed to, in order to help man from any evil that has befallen him. Another means of appeal to shared
knowledge is the concept of justice introduced by Buhari. All Nigerians know that it is constitutionally
to seek justice after being a victim of security in any society, but the reverse is the case. Most of the
victims and their family members never get justice. The justice promised only ends in papers in Nigeria.
So, in Buhari’s broadcasts on democracy days of 2021 and 2022, Nigerians are assured that the victims
and their family members would get adequate justice. Comparison is used as an attitude marker to
differentiate between those who lynch evil on the society and those who are affected by the evil done
by the perpetrators. Emotions are expressed to both the perpetrators and their victims. Sympathy and
Empathy are expressed to show concerned to the affected, while indignations are channeled towards
those who cause insecurity and thereby victimizing Nigerians. Boosters in the excerpt above indicates
the certainty of Buhari to show his concern on the victims of security, and are used also to assure Nigeria
his administration is concerned about the plight of victims of insecurity and would do it best to see that
they are freed, especially those who are still under the hold of their kidnappers.
Buhari is committed in promoting democratic processes in Nigeria

According to Abraham Lincoln, democracy is the government of the people by the people and
for the people. And this has characterized the claim of most modern government all over the world.
The electorate believe in any leadership that is democratic, that is, free and fair in all aspects. Nigeria
practices democracy but for several years, the electorate have not been able to enjoy its dividends. So,
President Muhammadu Buahri has taken a stance that he is committed in his administration to promote
democratic processes in Nigeria. This is exemplified through excerpt 3
Excerpt 3: As YOUR President, I remain committed to providing an enabling environment for a
free, fair and credible electoral system under MY TENURE. However, YOU need to play
YOUR PART BY GETTING INVOLVED AT ANY LEVEL YOU CAN SUPPORTING
A DEMOCRATIC SYSTEM that works for all and not for a section or a select few and
demand accountability from YOUR elected leaders. MY commitment to bequeathing a
sustainable democratic culture remains resolute, MY PURSUIT OF A FAIR SOCIETY
remains unshaken and MY DESIRE to see that Nigeria remains a country for each and
every one of US has NEVER been stronger.
916
The first tool used is reader pronoun, which is realized through the possessive adjective, “your”.
Buhari engaged Nigerians in his broadcast telling them who he is, that is, their presidents. He used
self-mention “I” to stamp his presence and authority in the discourse depicting his responsibility as a
president of Nigeria, who is ready and committed to promote smooth electoral processes in the country.
“My” as a self-mention is used to tell the reader about his administration. Buhari assures Nigeria that
his administration would promote credible electoral processes. However, “you” and “your” are used
to engage Nigeria that their role in promoting democratic system is important as Buhari alone cannot
achieve credible electoral processes. The electorate have roles to play in the promotion of democratic
processes. In addition to the features of stance and engagement to indicate Buhari’s stance on the
promotion of democratic processes in his broadcast is “my”. It shows intent commitment and duty
in insuring the promotion of democratic processes by Buhari. “Us” as a form of self-mention shows
solidarity that Nigerians would surely be beneficiaries of democratic process in Buhari’s regime. The
booster “never” shows the certainty Buhari’s administration strives at making Nigeria a great country
for all Nigerians.
Buhari is concerned about the development of Nigerian economy

A stable economy is the priority of every leader in the world can be realized in different way. In recent
research, Nigeria has been observed to the richest country in Africa based on GDP. The president takes a
stance on his target, which is revamping the economy and makes it better than previous administration.
Buhari’s stance on his concern about the development of Nigerian economy is seen in excerpt 4:
Excerpt 4: The Economic Sustainability Plan – OUR rebound plan for the COVID-19 pandemic
developed in 2020 is currently being executed. The plan is primarily focused on the
non-oil sector, which has recorded phenomenal growth contributing over 90% to the
GDP growth in Q1 2021. Though marginal WE have recorded GDP growth over two
quarters; Q2 2020 and Q1 2021. This is evidence of a successful execution of the ESP
by the Federal Government. MY vision of pulling 100 million poor Nigerians out of
poverty in 10 years has been put into action and CAN be seen in the National Social
Investment Programme, a first in Africa and one of the largest in the world where over
32.6m beneficiaries are taking part. WE NOW have a National Social register of poor
and vulnerable households, identified across 708 local government areas, 8,723 wards
and 86,610 communities in the 36 States and the FCT. OUR conditional cash transfer
program has benefited over 1.6 million poor and vulnerable households comprising more
than 8 million individuals. This provides a monthly stipend of N10,000 per household. I
have also RECENTLY approved the National Poverty Reduction with Growth Strategy
Plan that augments existing plans to further reduce poverty in Nigeria. As at the end
of 2020, the Development Bank of Nigeria had disbursed 324 billion Naira in loans
to more than 136,000 MSMEs, through 40 participating Financial Institutions. I am to
note that 57% of these beneficiaries are women while 27% are the youth. WE are able
to do all these and still accelerate OUR infrastructure development through sensible
and transparent borrowing, improved capital inflow, improving and increasing revenue
through capturing more tax bases and prudent management of investment proceeds in
the Sovereign Wealth Fund.
The dominant stance and engagement tools in the above stance that depict Buhari showing concern
for the growth of Nigerian economy are self-mention, hedges, booster, appeal to shared knowledge
and attitude marker. Self-mention “I”, “our” and “we” dominate the excerpt, and has shown that there
is personal effort of Buhari in terms of stabilisaing and developing Nigeria’s economy, and the efforts
of others under his administrations such as members of his cabinet in promoting a stable economy.
The inclusive “we” and “our”, show solidarity in the development of the economy by Buhari and his
members of cabinet. Like “I” the possessive adjective “my” indicates personal efforts of Buhari in
917
achieving the economy development. The use of the modal verb “can” as a hedge, allows other people’s
judgment over his concern for economic development of Nigeria. There is high use of appeal to shared
Knowledge to the situation of Nigeria’s economy and some of the effort put in place. Some of the discourse
participants have ideas of what the president is saying about the Nigeria’s economy and what the current
administration is doing towards. Most of the discourse participants know the world economic meltdown
has really affected Nigeria. So, all the president is saying is not known to them. In addition, through the
use of statistical figure, there is attitude marker and personal asides to show Buhari’s disposition over
the proposition on the Nigeria economy, especially in emphasizing important facts about his concern on
the development of Nigeria’s economy. Through the use of those aggregations, personal aside is used
to allow Buhari make his personal comment on what he has done so far in revamping the economy of
Nigeria. From the above, all what Buhari is saying is that his concern for the economy is targeted at
alleviating Nigeria from poverty. Also, though that assertion, element of appeal to shared knowledge
indicates that Nigerians know full well that average Nigerian lives below standard of living as a result of
Buhari’s target is infrastructural development

Infrastructural development must be every government’s priority amidst the trends in the world.
This comes in the form of good road network, tourist centres, urban planning, schools, hospitals,
airport, railways, seaports and so on. All these mentioned above enhance grounds for both local and
foreign investors, which would thereby lead to the development of the country’s economy. President
Muhammadu Buhari has taken his stance during one of the broadcasts to tell Nigerians that one of
his targets is infrastructural development. The excerpt that portrays Buhari taking a stance that his
administration is geared towards infrastructural development is given below:
Excerpt 5: Fellow Nigerians, OUR infrastructure revolution continues with key projects attaining
critical milestones under the Presidential Infrastructure Development Fund; The
Second Niger Bridge, The Lagos- Ibadan Expressway and the Abuja-Kaduna-Zaria-
Kano Expressway. I have also approved the establishment of Infraco Plc, a world-class
infrastructure development vehicle wholly focused on Nigeria with a capital structure
of N15 trillion. The rail system is not left out as the Itakpe-Warri standard gauge rail
was completed and commissioned 33 years after construction began. The Lagos-Ibadan
double track railway line which I have just commissioned has commenced operations.
WE are focused on ensuring that OUR infrastructure drive is key to economic growth
and one that CAN be felt by every Nigerian. Building critical infrastructure in OUR
ports is also opening up opportunities for the Nigerian economy. MY approval for four
(4) new seaports using a Public-Private-Partnership approach is hinged on growing the
Nigerian economy. These four sea ports; Lekki Deep Sea Port, Bonny Deep Sea Port,
Ibom Deep Sea Port and Warri Deep Sea port WILL create massive job opportunities
and foreign investment inflows. WE have worked at deepening OUR Eastern ports
leading to success like having three container ships berth at Calabar port, a first in 11
years. Similarly, on October 30 2019, an LPG tanker operated by NLNG berthed in Port
Harcourt, the first time an LPG ship is berthing at any of the Eastern Ports.
One of the obvious tools used in the above excerpt is attitude marker, and this is achieved through
comparison. Buhari compares his administration with previous administrations in terms of priority on
infrastructures, to the extent by mentioning 11 years, which thereby shows the inability of the previous
administration to carry out such project. The use of “our” as possessive adjective with infrastructure and
ports shows solidarity with the discourse participants who are Nigerians. It also shows that Buhari carries
out an open door administration where the citizens are allowed to partake in the share of democracy. In
addition to self-mention, “we” in this context means Buhari and members of his government, who are
doing their best to see that infrastructures are adequately developed. “I” has truly stamped the authority
Buhari has in the overall plans and execution of the projects and leadership as a whole. Furthermore,
918
“can” is used as a hedge to reduce the totality of Buhari’s proposition on the impacts of the infrastructure.
He did not use a booster to show the certainty of his proposition. So, Nigerians can feel and not feel the
impacts of those infrastructures being put in place. While “will” as a booster shows the certainty of the
impact of the infrastructure, which would create job opportunities and improve foreign inflows.
There is no room for secession of any region in Nigeria

Longman Active Study Dictionary of 5th Edition, Learn Africa Student’s English Dictionary and
Oxford Advanced Learner’s Dictionary 10th Edition agree that the word secession storms from the
verb secede, which means to officially leave an organisation of a country or state, etc. and become
independent. Oxford Learner’s Dictionary of 10th Edition defines secession as the fact of an area or
a group becoming independent from the country or large group that it belongs to. Ojibara (2016:53)
sees secession as the process by which a group of people seek to separate from a state, with the goal
of creating its own state. The agitation for the secession of the Biafra was not just a recent quest, but
what has been hatched as a result of political insecurities injustice and marginalization felt by the Igbo
in the Eastern part of Nigeria. And we also have cases of attempt agitation for the secession of Odudu’a
Republic and Middle Belt. So Buhari has taken his stance against any attempt for secession by any
region or anybody. This is seen in the excerpt below:
Excerpt 6: Nigeria is for all of US. Its unity is not NEGOTIABLE. And its ULTIMATE success
CAN ONLY be achieved IF WE all come together with a common goal of having
peace and prosperity for our nation. WE SHALL continue to work on dialogue based
solutions to address legitimate grievances. BUT WE REMAIN READY to take decisive
actions against SECESSIONIST AGITATORS and THEIR sponsors who threaten OUR
NATIONAL SECURITY. The recent arrests of Nnamdi Kanu and Sunday Adeyemo,
and the ongoing investigations being conducted have revealed certain high-profile
financiers behind these individuals. WE are VIGOROUSLY pursuing these financiers
including one identified as a serving member of the national assembly. Fellow Nigerians,
This is a CLEAR example of how people abandon their national leadership positions
for their selfish gains. Instead of preaching unity, THEY are funding and misleading
OUR YOUTH to conduct criminal acts that sometimes lead to UNFORTUNATE and
UNNECESSARY loss of lives and property. As the so-called leaders run abroad to
hide, OUR INNOCENT YOUTHS are misled and left in the streets to fight for THEIR
senseless and destructive causes.
The first element of stance in the above stance is self-mention “us”. “Us” is used to show the
promotion of oneness. It also shows solidarity that no region is expected to feel inferior or superior and
so, no specific region is given priority over the other. So through this, Buhari believes in unity rather
than disintegration. “Our” and “we” play similar role with “us” to show solidarity with Nigerian on the
need for unity and shun disintegration. The adjectives “negotiable” and “ultimate” are used as attitude
markers to indicate importance of the assertion Buhari makes on the unity of Nigeria, which thereby
shows how he frowns at any secession. Buhari uses personal aside to give his own opinion on need for
all Nigeria to condemn any act that will lead to the disintegration. On the aspect of booster, can, clear,
only. Other forms of boosters were achieved through the djectives such as unfortunate and unnecessary
to take a stance that secession is not allowed. The names Nnamdi Kanu and Sunday Adeyomo popularly
known as Sunday Igboho are not new names to the Nigerian society, especially to those who are abreast
with their agitations for the secessions of Biafra Republic and Odudu’a Republic respectively. Buhari
has also used personal aside to tell Nigerians on the day of the broadcast the he is ready to fight anyone
who tries to promote secession in Nigeria. So through those stance and engagement tools, Buhari has
taken his stance against any form of secession from Nigeria by any region. He believes there are ways
to express grievances but not clamouring for secession.
919
June 12, 1993 remains unforgettable in the history of democracy in Nigeria

As far as the Nigerian electoral system is concerned, June 12 remains indelible in the hearts of many
Nigerians who were born by then. It is believed to be the only time Nigerians had free and fair election.
It was an election involving two parties, namely, Social Democratic Party (SDP), which Moshood
Kashimawo Abiola and National Republican Convention, which had Bashir Tofa as its candidate. It was
annulled by Gen. Ibrahim Baban. Buhari has taken his stance June 12, 1993 remains unforgettable to
Nigerians. This can be observed in excerpt 7:
Excerpt 7: On June 12th 1993, Nigerians saw the best in OUR citizens as WE all went out to vote
PEACEFULLY. By June 24th 1993, WE also saw the worst of OUR leadership as the
elections were annulled.
Nigerians have idea of what Buhari is talking about especially those who were born by then. They
believed that it was the highest level of disenfranchise. Truly, June 12 remains indelible in the hearts of
Nigerians in terms of democratic history. There is the use of attitude marker in the above excerpt also
through comparison. Buhari compares June 12 and June 24 of 1993. June 12 brought about happiness in
the hearts of Nigeria while June 24 was a hellish experience that could be imagined to happen again. He
also compares the role Nigerians played in June 12, that is, the role of bringing positive change; while
the role of the leader on June 24 was characterized by wickedness for annulling the election that would
have changed Nigeria. “We” and “our” are used to show solidarity with Nigerians for not showing apathy
but participating in the electoral activities of their country. The same “we” and the adverb “peacefully”
categorises Nigerians as peaceful people. Another part of the broadcast that shows Buhari’s stance that
indicates that Nigeria will never forget June 12 is portrayed in excerpt 8 below:
Excerpt 8: WE MUST NEVER forget the sacrifices of the heroes of Nigeria’s democracy during
1993. Their patriotism and peaceful struggle SHOULD guide OUR ACTIONS especially
when it comes to electing OUR LEADERS and holding them accountable, now and in
future.
From excerpt 8 above, Buhari still reiterates his stance that Nigerians must not forget June 12, 1993
General Election. The inclusive “we” initiated the discourse to show solidarity with all Nigerians on the
stance taken by Buhari that Nigerians must not forget what transpired in that election. The next element
that is evident in the excerpt above is booster realized through the modal verbs “must”, “should” and
adverb “never”. Those elements show great certainty on the proposition held by Buhari on the need for
Nigerians not to forget the sacrifices those he addressed as heroes of democracy did on that day. Buhari
did not exonerate himself from the fact that the actions of Nigerians are important in electing credible
leaders. He did not portray himself as a leader, but emphatically tells Nigerians that all of them including
him need to vote a credible leader, as this would enable them to keep up with the sacrifices made by
those whom he referred as heroes of democracy.
Nigerians are the solution to the challenges befalling their nation

There is this common saying that Rome was not built in a day. Yes, we can categorically say that the
efforts of the Romans played vital roles in the development of their nation. Obviously Nigerian society
is characterised with challenges like insecurity, poverty, corruption, poor education, poor healthcare
services, poor infrastructure and many other challenges. So, Nigerians are not exception to the realization
of a new Nigeria. President Muhammadu Buhari has taken his stance to emphasize this that Nigerians
are the solutions to the problems or challenges confronting them.
Excerpt 9: The INDEFATIGABLE CAN DO SPIRIT of the Nigerian has sustained US and
WOULD keep pushing US to put these challenges behind US.
920
From excerpt 9, we can see clearly that Buhari has taken his stance that Nigerians are the solutions
to the problems of their country. The common stance tool in the excerpt that depicts Buhari stance on
Nigerians being the solutions to the problem of their country is “us”. It is used to show solidarity with all
Nigerians. Buhari shows himself as a Nigerian who believes to share in the spirit every Nigerian carries.
He also use the modal verb, “would” as a booster to show certainty in his stance that Nigerians are would
cooperatively defeat the problems ravaging their country. The “the indefatigable can do spirit” shows
the certainty of whom Nigerians are. All over the world, Nigerians are identified and represented as
hardworking people. Buhari believes that this attribute that characterized Nigerians can be used for the
development of their country amidst all challenges.
Conclusion
The study has really done justice to the aim, and has really evaluated some dominant stances taken
by President Muhammadu Buhari in his broadcasts on 12 June 2021 and 2022, which is now the official
day for the celebration of Nigeria’s democracy against the initial day, 31st May. Those stances available
in the broadcasts were analysed through Stance and Engagement by Hyland (2005). The stance and
engagement tools deployed in the broadcasts include self-mention, attitude marker, appeal to shared
knowledge, directive, boosters, hedges, and all these those were predominantly deployed to take different
stances by President Muhammadu Buhari. The result of the study shows that Buhari takes stances such as
President Muhammadu Buhari is concerned about victims of insecurity in Nigeria; Buhari is committed
in promoting democratic processes in Nigeria; Buhari is concerned about the development of Nigerian
economy; Buhari’s target is infrastructural development; there is no room for secession of any region
in Nigeria; June 12, 1993 remains unforgettable in the history of democracy in Nigeria and Nigerians
are the solution to the solutions to the challenges befalling their nation. The study concludes that in
leadership, speeches of leaders are characterized with a lot of stances. Finally, the study recommends
that more should be studied on how stances are taken in the broadcasts of other leaders, especially in a
political setting like Nigeria.
References
Agbo, I.I., Ngwoke, F.U. and Ijem, B.U. (2019). Transitivity process in President Buhari “My Covenant with Ni-
gerians”. English Language Teaching, 12(4):45-66.
Akinseye, T.A. (2015). “I belong to everybody and I belong to nobody” an interpersonal investigation of President
Muhammadu Buhari’s inaugural speech of 29th May, 2015. Ibadan Journal of English Studies, Vol. 11:62-
109.
Al-Faki, I.M. 2014. Political Speeches of Some African leaders from linguistic perspective (1981-2013). Interna-
tional Journal of Humanities and Social Science, Vol. 4 No. 3.
Al-Majali, W. 2015. Discourse analysis of the political speeches of the ousted Arab presidents during the Arab
Spring Revolution using Halliday and Hassan’s framework of cohesion. Journal of Education and Practice,
Vol.6, No.14.
Amaglobeli, G. (2017). Types of political discourses and their classification. Journal of Education in Black Sea
Region. 3(1) 18-24.
Amir, S. (2022). Critical discourse analysis of Biden’s inaugural speech as the 46th US president. Prodigal of So-
cial Science, vol. 1(1):1-13.
Anyanwu, E.C. (2020). Stylistic analysis of President Buhari’s addresses of Nigerians in the face of COVID-19
pandemic. International Journal of English Language and Literary Studies, vol. 8(4):14-17.
Ayeomomi, O. and Akinkuolere, O. (2012). A pragmatic analysis of victory and inaugural speeches of president
Umaru Musa Yar’adua. Theory and Practice in Language Studies, 2(3): 461-468.
921
Azuma, S. 2012. Campaign speeches and public acceptance in contemporary Japan. Philologia Hispalensis 26/1-
2, 37-57, http://dx.doi.org/10.12795/PH.2012.v26.i01.02
Berlin, L.N. 2020. (ed.) Introduction. In Positioning and stance in political discourse: The individual, the party,
and the party line, Berlin Lawrence N. (ed.). P.vii. Vernon Press: USA.
Biber, D. & Finegan, E. (1989). Styles of stance in English: lexical and grammatical marking of evidentiality and
affect. Text and Talk 9(1), 93–124.
Carreon J.R. & Svetanant, C. 2017. What lies underneath a political speech?: critical discourse analysis of Thai
PM’s political speeches aired on the TV programme returning happiness to the people. Open Linguistics,
3: 638–655.
Chilton, P. (2004). Analysing Political Discourse: Theory and Practice. London: Routledge.
Chilton, P. (2004). Missing link in mainstream CDA: modules, blending and the critical instinct. England: Unive-
risty of East Anglia.
Dramnescu, B. (2016). Pragmatics in the Analysis of the Political Discourse. Philosophy, Communication, Media
Series. 45-51.
Ekhareafo, O.D. and Ambrose, C.L. (2015). Critical Discourse Analysis of Obasanjo’s Letter “Before is too Late”
to Jonathan. An International Journal of Arts and Humanities, vol. 4 (3):291-298.
Evayani, W. and Rido, A. 2019. Representation of social actors in sexual violence issue in The New York Times and
The Jakarta Post newspapers: a critical discourse analysis. TEKNOSASTIK 17.2: 43-45.
Fairclough, N. 2001. Critical discourse analysis as a method in social scientific research. Methods of critical dis-
course analysis. 5: 121-138.
Frank, D.A. and Mcphil, M.I. (2005). Barak Obama’s address to the 2004 democratic national convention: trauma,
compromise, consilience, and the (imp) possibility of reconciliation. Rhetoric and Public Affairs, 8: 5:571-
593.
Hyland, K. (2005). Stance and engagement: a model of interaction in academic discourse. Discourse Studies. 7.2:
175-192.
Hyland, K. (2002a). Directives: power and engagement in academic writing. Applied Linguistics 23.2: 215-39.
Hyland, K. (2002b). ‘What do they mean? Questions in academic writing. Text 22.4: 529–57.
Kamalu, I. & Iniworikabo, P. B. 2016. Metaphors in selected political speeches of Nigerian democratic presidents.
California Linguistic Note, 40 (2).
Kamalu, I. and Agangan, R. (2015). A critical discourse analysis of Goodluck Jonathan ‘s declaration of interest in
the PDP presidential primaries. Retrieved from www.richardgate.com on 10th June, 2022.
Moini, R. and Salami, M. (2015). Stance and Engagement discourse markers in journal’s authors guidelines. The
Journal of Teaching Language Skills (JTLS).7 (3). pp. 109-140.
Ogidan, O.F. Kumuyi, O.O. and Kumuyi, B.B. (2020). Language and political commitment: a pragmatic analysis
of President Muhammadu Buhari’s June 12 inaugural democracy speech. KIU Interdisciplinary Journal of
Humanities and Social Sciences, 1(2): 383-389.
Ogungbemi, T. (2016). Discourse construction in blogs on South African xenophobic violence. In Grammar, App-
lied Linguistics and Society. A festschrift for Wale Osisanwo. Odebunmi, A., Osisanwo, A., Bodunde, H.
and Ekpe, S (eds). 293-309.
Okoro, N. C. (2016). Pragmatic analysis of selected political speeches of President Muhammadu Buhari. MA
Project, Department of English, University of Nigeria Nsukka. Vii+86.
Oparinde, K., Rapeane-Mathonsi, M. and Mheta, G. 2021. Exploring manipulative rhetorical choices in Nigerian
political speeches. Cogent Arts & Humanities, 8:1, 1864913, DOI: 10.1080/23311983.2020.1864913.
922
Osisanwo, A. (2017). “I belong to everybody yet to nobody”: pragmatic acts in President Muhammadu Buhari’s
inaugural speech. Athens Journal of Mass Media and Communications, 3(4):297-320. Retrieved on 7th July,
2022 from https://www.researchgate.net/publication/324181720.
Osisanwo, A. (2017). Stance and engagement in E-punch Newspaper readers’ comments on former President Go-
odluck Jonathan administration’s war against Boko Haram terrorism in Nigeria. Journal of English Studies
Association of Nigeria. Vol. 19. No.1:143-160.
Sharndama, K.C. 2015. Political discourse: a critical discourse analysis of president Muhammadu Buhari’s ina-
ugural speech. European Journal of English Language and Linguistics Research, Vol.3, No.3, pp.12-24.
Taiwo, R. (2016). Cognitive verbs and stance taking in Nigerian jobs and careers portals online. Marang: Journal
of Language and Literature, 27:1-19.
van Dijk, Teun. A. 1997. What is political discourse analysis? Belgian Journal of Linguistics. 11(1): 11-52.
Wangatiah, I. R., Ongarora, D., & Matu, P. 2016. Political speeches and national integration: A pragmatic analysis
of selected political speeches in Kenya. Multilingual Academic Journal of Education and Social Sciences,
4(1), 57–70.
923
USING A REVIEW MECHANISM TO GAUGE VISITOR

SATISFACTION
Trinh Le TAN1*, Nguyen Ngu Giao2, Le Thi Phuong Dung3, Vo An Hai4, Pham Thuy Trang5
1*
Business Department, FPT University, Danang 550000, Vietnam
Abstract
The usage of the Internet has become more and more ingrained in the operational environment of
the hospitality sector. As a result, hotel management should be aware that travel-related websites are
a terrific resource for learning about the interests of their customers. They make it possible for service
providers to understand the causes of their customers’ satisfaction or annoyance. This study attempts
to identify key hotel attributes that have a significant impact on guests’ satisfaction while staying at the
Danang Hotel through statistics of online reviews provided by consumers on internet intermediaries.
After that, consider and make recommendations for concepts that will help the Danang hotel advance
and strengthen its position within the Danang hospitality industry as a whole.
Keywords: Key factors, satisfaction of guests, online reviews, online intermediaries.
1. Introduction
Vietnam is a nation with a lot of benefits and possibilities for tourism. Vietnam is a prime travel
destination because of its wide-ranging and diverse tourism industry. In comparison to 2018, the Vietnam
National Administration of Tourism reports that 2019 has seen a number of positive advancements in
the country’s tourism industry. By 2020, Vietnam would welcome 17–20 million tourists from abroad
in addition to 32–35 million domestic travelers. A direct revenue from tourism of between $10 and
$11 billion results in the establishment of 3 million employment, including 870,000. The objective
is to sustainably develop Vietnamese tourism in the direction of brand promotion and quality,
while simultaneously emphasizing national advantages and important resources and encouraging
transdisciplinary, interregional, and socialization initiatives.
In the case of Danang, increased tourism has resulted in a number of positive developments in recent
years. The city of Da Nang has increasingly consolidated its position in the growth of tourism, as seen
by the rise in travelers.
In recent years, Da Nang’s tourism industry has expanded and produced many outstanding successes.
In terms of tourists, Da Nang saw a total of 4,680,956 visitors in 2015, 5.2 million in 2016, 6.6 million
in 2017, and 104.8 percent of the projected number of visitors in 2017. International visitors amounted
to 2.3 million, up 36.8% from 2016, and domestic visitors were estimated at 4.3 million, up 11.3
percent from 2016. More than 6.8 million people arrived in October 2018 (up 21.5 percent from the
same month in 2017), with 2.5 million of those coming from abroad (up 31 percent from the same
period in 2017), and 4.3 million coming from within the country (up 16.7 percent compared to the
same period in 2017).
924
As the number of visitors rises, the allure of tourism grows stronger, and Da Nang has gradually
reaffirmed its role in the industry. Total tourism revenue increased by 30.7 percent annually on average
between 2011 and 2015. (An increase of 7.7% from the original proposal). A total of VND 12,768 billion
was made through tourism in 2016, an increase of 29.4 percent over 2014 and 108.2 percent of the
target. The total revenue from tourism in 2017 was VND 19,403 billion, gaining 20.6 percent from the
previous year and covering 104,9 percent of the budget. With 2.5 million foreign visitors (up 31% from
the same period in 2017) and 4.3 million domestic visitors, the expected total tourist revenue in October
2018 was VND 23,661 billion, up 43% from the same month in 2017. (up 16.7 percent compared to the
same period in 2017). The constant increase in revenue has partly coincided with a rise in the number of
travelers. This creates ideal circumstances for Da Nang to keep its allure.
The most crucial element in determining whether hotels and resorts exist and are developed or not is
thought to be the level of pleasure shown by visitors through their comments after enjoying the services
offered by hotels and resorts. Because of this and the Internet’s explosive expansion, individuals are
continually developing web-based tools that not only make it simpler for passengers to make hotel
reservations but also enable them to share their travel experiences and ideas by providing tailored
recommendations and comments. Booking.com, Agoda.com, Expedia.com, and others in particular As
a result, it makes it easier for tourists to use these internet tools and better understand how to plan their
vacation. Above all, if it is a complement, it is the hotel’s strength, and if it is a criticism, it will be the
hotel’s shortcomings that it must admit in order to grow and develop.
2. Literature review
2.1 Customer satisfaction

There is broad support for a proposal. Customers’ satisfaction is determined by comparing their
subjective perceptions of the brand interest they actually experience with their pre-purchase expectations
of what they would get from a product[1]. Mano and Oliver (1993) assert that satisfaction is an emotional
state that emerges gradually as a result of utilizing a product and is assessed afterward[2]. 1993 saw
Donald M. Davidoff make the claim that customer satisfaction (satisfaction) could be measured by
contrasting the service received with the service anticipated[3]. Comparing product results to specific
criteria indicated before purchasing products, as per Halstead et al. (1994), produces the emotional state
of satisfaction[5]. The degree to which a person’s emotional condition emerges from a comparison
of results gained through product/service consumption and customer expectations[6] is referred to as
customer satisfaction, according to Kotler (2003). According to Yuksel and Yuksel, 2002, a well-known,
reputable focused marketer, there are numerous hotel factors that affect visitor satisfaction, including
lodging, dining, service quality, product quality, variety, hygiene, convenience and location, noise,
service speed, price and value, and comfort space[7].
2.2. Online intermediaries

We can see from the graph above that these internet intermediaries have been making a sizable
contribution to the global tourism industry’s earnings. Its growth is anticipated to be twice as fast by
2020 as it was in 2014. As a result, there is no denying the advantages of working with and using internet
intermediaries. Hotels and tourism organizations immediately became aware of this and started working
together to build a stronger tourism network.
Key trends for an online travel agency website:
Mobile booking. Users of smartphones are growing, and the global market share for mobile devices
The number of products available on the market is growing. As a result, mobile devices are playing a
bigger role in our daily lives, and making reservations using mobile apps will soon set the standard for
ease of use in chemical processes.
925
Internet-based travel agency (OTA). The use of OTA is expanding. They solely provide services
associated with travel, such as reliable reviews and current information on the area. estimates of pricing.
By using an online booking service that predicts the cost, travelers may determine when it will be most
affordable for them to travel. Knowing when demand will increase and decrease over the year is very
beneficial to businesses.
Discussions and comments can be made online. Tourists are becoming more astute and eager for quick
responses while making reservations. Online booking service providers can guide customers through
the booking process by using a chat option, which will enhance contact and dialogue. Additionally,
they offer features like the ability to comment on hotel holidays, which contributes to the provision of a
wealth of helpful information for both upcoming guests and the hotel.
Immediately make a reservation. Providers of online booking services should concentrate on selling
their products or services to customers directly, without the aid of agents or other third parties. By doing
this, they may improve the marketability of their brand and persuade visitors to buy it again. Ctrip.com,
His Song Han, and other examples come to mind.
Internet applications are currently the most popular among travelers, whether they are traveling
locally or abroad, due to their convenience.
Previous studies in the tourist and hospitality industries have developed theoretical frameworks and
provided a variety of methodologies for examining different client qualities. Research in the past has
included surveys, case studies, factor analysis, and structural equation modeling (SEM) among other
methods[8–10]. In fact, there are two problems that studies of customer satisfaction in the hospitality
industry typically run into. First of all, no questionnaire can possibly capture all of the factors that
determine the amount of participation or indications, if any. The result is that the questionnaire will
be lengthy, which will make it difficult to recruit customers. Second, the significance of the measured
parameters must be deduced once the survey results have been thoroughly examined.
On the other hand, the development of the Internet and online review sites might make it possible
to get over these two obstacles. User-generated content can be used to gather management-relevant
information on consumer behavior related to hotels, according to recent research[15,26,27,28]. User-
generated content, especially online hotel reviews, is a fantastic source of prospect information that
is full of sentiment and opinion from a research perspective. Online reviews are steadily becoming in
popularity as a method for analyzing customer behavior on the Internet. Due to the exponential growth
in popularity of online reviews, travelers are consulting them more frequently while making decisions.
Customers turn to online reviews as a source of information for recommendations with recognized
word-of-mouth power. [10]
Online surveys do, in fact, provide a plethora of advantages that group businesses enjoy. In the
research on the characteristics of online surveys[6,7,12,23,24], the benefits of using an online survey
have been clearly described. They include:
Global reach: There is no denying the widespread use of the Internet, which is a crucial factor for
international organizations to take into account when using online surveys.
B2B and B2C business models that work well: Online surveys are a viable choice for both business-
to-business (B2B) and business-to-consumer (B2C) interactions. (B-to-C).
Flexibility: Online surveys come in a wide variety of formats. There are numerous ways to do them:
Emails with surveys embedded within them or links to survey URLs invite recipients to complete surveys
after visiting the website. Additionally, by having many questionnaire versions, they may easily be
modified in accordance with consumer demographics, language, purchase experience, and other factors.
Convenience: There are several reasons why online surveys are beneficial. Respondents are free to
answer whenever it suits them. When it comes to personal inquiries, people are free to take their time.
926
Online survey participants may start answering questions and pick up where they left off in some surveys.
According to Hogg, a responder can complete an internet survey anytime they desire, as opposed to
feeling uncomfortable during an inconvenient time with a telephone survey (2003).
Online surveys are likely to contain doubles, multiple choice questions, grading questions, multi-
media format questions, single response questions, multiple answer questions, and even open questions.
Low expenses of management Costs for surveys come in two flavors: preparation and administration.
Buildings for online monitoring will be expensive to create in terms of preparation expenses because
of the required programming and technology. The cost of preparation has significantly decreased in
recent years as a result of enhanced survey technologies and specialized online question creation.
Online surveys are automatically entered to the database, then coordinated totals and analyses are done,
which aids in cost-saving. Because the surveys are self-contained and do not require registration or
interviewers, costs are also kept to a minimum.
2.3. Factors affecting customer satisfaction

According to a 2001 study by Kozak, tourist satisfaction has a substantial impact on the success of
destination marketing since it affects travelers’ choice of location, consumption of products and services,
and likelihood of returning[14]. Oliver (1980) claimed that the link between perceived value and traveler
expectations of the site is what determines tourist satisfaction[22]. As can be seen, expectations are
also recognized as being influenced by perceived values, which are frequently referred to as visitor
satisfaction. Therefore, based on tested ideas and observations, we’ll go through the factors that can
significantly affect customer satisfaction in the next part.
According to Hokanson’s (1995) theory, a number of traits, such as polite, courteous, competent,
and helpful employees, accurate invoicing, competitive pricing, service quality, good value, and rapid
service, have an impact on customer satisfaction. The author of this study will focus on factors like
pricing and service quality because they seem to be mentioned the most frequently in the author’s
internet review collection[11].
2.3.1. Price
Perceived quality and pricing feeling are two aspects that Fornel (1996) claims impact customer
contentment. Customer satisfaction is the outcome of the relationship between perceived service quality
and pricing, which determines a customer’s opinion of value[1,8]. The service’s price is determined by
the consumers’ individual judgments, and it is similar to other suppliers’ prices (Nguyen Dinh Tho, 2007).
As can be shown, customers’ perceptions of a service’s value, satisfaction, and quality are influenced by
its pricing. After using the service, if the hotel meets or surpasses the client’s initial expectations for the
level of service quality, the degree of satisfaction will be higher; on the other hand, if the service quality
is too low in relation to the price, the client will complain[20,21].
2.3.2. Service quality

The most popular models for evaluating service quality are the models of expected level - level of
perception (SERVQUAL), level of perception - level of representation (SERVPERF), tissue degree of
importance - degree of representation (IPA), and model of degree of expectation - degree of representation
(SERVQUAL - Service Quality) proposed by Parasuraman, Zeithaml, and Berry in 1988[23].
The SERVQUAL measure evaluates consumer perceptions of service based on five elements of
service quality, including: (1) Reliability: Show that you can consistently deliver on time; (2) Response:
Show that your staff is willing to deliver on time; (3) Service capacity: Show that you have the credentials
to provide friendly, helpful service to customers; and (4) Empathy: Show that you care about each
and every one of them. 5) Physical apparatus: This is represented by appearance, service attire, and
927
service apparatus. The assessment between a single transaction and a generic assessment[23], when
combined with Parasuraman’s (1994) hypostudy, is the debate coming from quality assessments and
satisfaction. Satisfaction researchers disagree with service quality researchers, who start with the notion
that satisfaction is a rating of a specific transaction and that quality is a general grade offered after a
series of assessments[34].
3. Research Method
3.2.1. Data collection and analysis methods

By allowing the collection of non-numerical data, qualitative data collection helps us make judgments
and gives us full knowledge. To arrive at such conclusions, the data must be comprehensive, rich, and
complex, and the results must undergo careful scrutiny.
Whatever strategy the researcher employs, there is one thing that is certain: the process will produce
a huge amount of data. Along with the many technologies available, there are numerous ways to gather
and record data.
It is important to assess qualitative data, including notes, videos, pictures, and written documents.
One of the most popular methods for analyzing qualitative data is text analysis.
Text analysis is a sort of data analysis that differs from all other qualitative research techniques
in that it looks into and decodes words, actions, and other data while also looking into and decoding
participants’ social life.
In this study, images are also used, and the researchers analyze the context of their use and draw
conclusions. Over the past ten years, textual analysis of communications on social media platforms has
become increasingly popular.
The author has compared this approach to previous studies, which typically create research models
related to evaluating tourist satisfaction and test hypotheses to identify factors affecting the dependent
variable. To guarantee a genuine characteristic and a trustworthy level, sample size is a worry. The
author’s study is based on how travelers use the OTA channel to communicate their opinions on tourism
services.
3.2.2. Sampling
Nguyen (2007) defined secondary data as information that was not originally collected by us[21].
As a result, it includes all data obtained by others and disseminated in a variety of formats, such as
books, articles, reports, archives, business annual reports, newspapers, magazines, and the internet.
Secondary data, in the words of Lancaster (2005), is material that has been offered and gathered by other
researchers in the interest of past research and hypotheses relating to different issues[8]. It combines
internal and external records, published data, and raw data into a single report. In addition to press
records, newspapers, the internet, and official statistics, secondary data can be obtained in press records,
production information, financial information, personnel information, speech transcripts, administrative
record information, and publicity information.
Saunders (2003) lists several advantages of secondary data, including time and money savings,
reduced resource needs for particular issues, ease of long-term studies, provision of comparative and
contextual data, and endless discoveries on specific themes. On the other hand, some of its collection’s
disadvantages can be utilized to symbolize the drawbacks. In conclusion, secondary data is information
that is already out there, hasn’t been acquired by the researcher, and has already been published, making
it simpler to obtain and saving the researcher both time and money in the process[19]. It is an important
resource for marketing research and other social sciences.
928
The Hilton Danang hotel collaborates with three major internet intermediaries: Booking.com, Agoda.
com, and Expedia.com, which provide secondary data collecting or associated sampling for this study.
3. Result
3.1. Describe sample statistics

After gathering 240 samples of data from customer reviews utilizing the service from the beginning
of 2019 to the end of 2019 with some of the following major features:
- Online intermediaries: Booking.com, Expedia.com, and Agoda.com each have 80 samples.
- Nationality: Customers make bookings from all over the world via online middlemen.
- Calendar instance status: 28 samples are for business trips, 105 samples are unknown, 63 samples
are for pair travel, 44 samples are for solo travel.
The upcoming tables are available:
Table 1. National statistics of customers participating in the services of online intermediaries
Country/Online
Booking.com Expedia.com Agoda.com Sum
intermediaries
Quantity Density Quantity Density Quantity Density Quantity Density
Vietnam 17 21.25% 5 6.25% 9 11.25% 31 12.92%
Korea 13 16.25% 16 20% 25 31.25% 54 22.5%
Japan 4 5% 3 3.75% 9 11.25% 16 6.67%
China 2 2.5% 10 12.5% 4 5% 16 6.67%
Taiwan 3 3.75% 2 2.5% 2 2.5% 7 2.92%
Hong Kong 2 2.5% 4 5% 3 3.75% 9 3.75%
Thailand 4 5% 3 3.75% 4 5% 11 4.58%
Indonesia 0 0% 0 0% 3 3.75% 3 1.25%
Singapore 4 5% 3 3.75% 1 1.25% 8 3.33%
India 3 3.75% 0 0% 0 0% 3 1.25%
Malaysia 3 3.75% 1 1.25% 6 7.5% 10 4.17%
Republic of
1 1.25% 0 0% 0 0% 1 0.42%
Cyprus
.Philippines 1 1.25% 1 1.25% 1 1.25% 3 1.25%
America 6 7.5% 8 10% 7 8.75% 21 8.75%
Canada 0 0% 3 3.75% 0 0% 3 1.25%
Great Britain 5 6.25% 7 8.75% 1 1.25% 13 5.42%
Australia 5 6.25% 4 5% 2 2.5% 11 4.58%
Italy 0 0% 1 1.25% 1 1.25% 2 0.83%
France 1 1.25% 1 1.25% 0 0% 2 0.83%
German 0 0% 2 2.5% 0 0% 2 0.83%
Switzerland 0 0% 1 1.25% 0 0% 1 0.42%
Denmark 2 2.5% 1 1.25% 0 0% 3 1.25%
Austria 0 0% 2 2.5% 0 0% 2 0.83%
New Zealand 0 0% 0 0% 2 2.5% 2 0.83%
Peru 1 1.25% 1 1.25% 0 0% 2 0.83%
Rumani 1 1.25% 0 0% 0 0% 1 0.42%
Finland 1 1.25% 1 1.25% 0 0% 2 0.83%
Croatia 1 1.25% 0 0% 0 0% 1 0.42%
Sum 80 100% 80 100% 80 100% 240 100%
929
3.2. Assess the satisfaction of travelers using the service through online
reviews
3.2.1. Satisfaction level of the hotel of domestic tourists

3.2.1.1. Price
Table 2. The level of price assessment of domestic tourists by density (n=20)
Assessment level
Continent Not good Good Very good
Quantity Density Quantity Density Quantity Density
Domestic 3 15% 1 5% - -
Domestic visitors were not particularly pleased with the room rate at the Hilton Danang hotel with a
rate for four people, of which three persons rated poorly on this factor. More specifically, guests voiced
their displeasure by using adjectives like “High” to denote a high room cost but no free breakfast service
or “Expensive” to denote the price of drinks in the mini freezers in the room are pretty priced higher
than usual. Additionally, Chia, a guest, expressed his contentment with the lodging rate by making the
rather broad comment, “Good.”.
3.2.1.2. Service quality
a. Facilities
Table 3. The level of facility assessment of domestic tourists by density (n=106)
Assessment level
Domestic 3 2.83% 12 11.3% 9 8.49%
Domestic visitors are generally pleased with the Hilton Danang’s comfort, with a praise rate that is
seven times greater than the complaint rate. More precisely, when asked to characterize the condition of
the hotel rooms, domestic travelers used adjectives like “Beautiful,” “Clean,” or “Comfortable.” Three
of the 24 domestic visitors who post reviews on websites still have issues, for example, “Small pool”
(Nguyen), “Dirty room door” (Trinh), or “No spa” (ThGreat Britain) at Booking.com. The amount of
complaints is lower and compliments about this hotel service facility are made less frequently.
b. Amenities
Table 4. The level of amenity assessment of domestic tourists by density (n=19)
Assessment level
Domestic 4 21.06% 1 5.26% - -
930
When only one complement out of five was made about the amenities at the Hilton Danang hotel, domestic
customers expressed their discontent. This praise was given by a visitor to the Booking.com property by the
name of Chia along with the general “Good” comment. Domestic travelers had various complaints in the
section for complaints, including: “Weak” by Trinh at Booking.com when discussing room Wifi, “Confusing
design” by Nguyen at Booking.com when describing the shower room of the hotel room, and “Had to ask for
third person supplies” by Vy at Booking.com. It is evident that the majority of negative remarks, while not
frequently, are found on Booking.com’s home page, fully diverging from the positive comments in proportion.
As a result, this may have a greater or lesser impact on domestic customers’ preferences.
c. Location
Table 5. The level of location assessment of domestic tourists by density (n=93)
Assessment level
Domestic 6 6.45% 6 6.45% 3 3.23%
Domestic guests staying at the Hilton express nearly equal levels of happiness and dissatisfaction
with the site, with 9 satisfied customers and 6 dissatisfied visitors. When describing the hotel’s position,
which is both in the city center and has views of the Han River and the sea, tourists from the Inland
frequently use adjectives like “Nice” and “Convenient.” However, the hotel at the same location also
received numerous complaints from domestic visitors who used the word “Noisy” to describe the area.
As can be seen, in the near future, concerns regarding the hotel’s peaceful atmosphere will have a
significant impact on customers’ decisions to stay at Hilton Danang.
d. Food and beverage
Table 6. The level of food and beverage assessment of domestic tourists by density (n=47)
Assessment level
Domestic 1 2.13% 8 17.02% - -
Domestic customers are generally happy with the quality of the meals and beverages at this hotel,
with only one complaint to every 8 positive comments. Tourists frequently use words like “Delicious”
to describe the hotel’s breakfast. On Agoda.com, a customer from Great Britain specifically states that
a dish provided at this hotel is “Pho is extremely tasty.” In contrast, “Morning Café provided badly” -
Great Britain from the site is a rather seldom criticism of the overall number of praises.
e. Employees
Table 7. The level of employee assessment of domestic tourists by density (n=110)
Assessment level
Domestic 1 0.91% 12 10.91% 6 5.45%
931
Domestic visitors expressed great satisfaction with the staff’s demeanor, with a very high ratio of
positive to negative feedback, as opposed to just one. Adjectives like “Friendly” - Thien at Booking.
com, “Great” - Truong Nu Tu Dung at Booking.com, “Helpful” - Great Britain at Expedia.com, or
“Courtesy” - Hoang Nguyen at Agoda.com were specifically used by domestic tourists to convey
satisfaction. However, a customer by the name of Thu continued to leave a “Not trustworthy” remark on
Booking.com criticizing the Hilton Danang hotel employees. Because the critique is not as significant as
the complement, it will not soon have a significant impact on how customers choose hotels.
f. Service capability
Table 8. The level of service capability assessment of domestic tourists by density (n=50)
Assessment level
Domestic 5 10% 5 10% - -
Domestic tourists gave a satisfaction rating of 50% for service quality, with a satisfaction and
dissatisfaction rate of 5:5 in 10 commenting customers. Domestic tourists in particular gripe about terms
like “Late” when referring to check-in and “Early” when referring to check-out, or “Unprofessional”
when referring to the number of visitors. this inn. Customers also use comparable but opposite adjectives
in the compliments section, such as “Early” for the English check-in at Expedia.com or “Professional” for
Hai, Dao, and Truong from Expedia.com and Agoda.com, respectively. Customers may feel somewhat
perplexed about the hotel after seeing such an approximate tariff, but the likelihood that they will choose
a perplexing hotel is low.
3.2.2. Satisfaction level of the hotel of Western tourists

3.2.2.1. Price
Table 9. The level of price assessment of Western tourists by density (n=20)
Assessment level
European - - 3 15% - -
American - - 1 5% - -
Australian 1 5% - - 1 5%
Western tourists are not very interested in the Hilton Danang hotel’s room rates; only one person
out of five who left comments assessed this aspect of the hotel’s room rates as being unfavorable. More
precisely, customers complained about a guest called Sabastian’s expensive room fee without breakfast
on Expedia.com by using descriptors like “High.” Additionally, the words “Valued” from Jackson of
Australia at Expedia.com or “Affordable” from Philip of America at Booking.com are examples of how
the West feels about hotel pricing.
932

a. Facilities
Table 10. The level of facility assessment of Western tourists by density (n=106)
Assessment level
European - - 16 15.09% 2 1.89%
American - - 8 7.55% 4 3.77%
Australian - - 9 8.49% 7 6.64%
Western visitors are extremely pleased with the Hilton Danang hotel’s luxurious amenities, and they have
nothing but praise to offer. More specifically, while describing the condition of hotel rooms, Western tourists
use adjectives like “Beautiful,” “Clean,” or “Comfortable.” Numerous positive comments about the hotel’s
amenities and services will help it remain a top choice among visitors when they book travel to Da Nang.
b. Amenities
Table 11. The level of amenity assessment of Western tourists by density (n=19)
Assessment level
European 2 10.53% 2 10.53% - -
American 1 5.26% 2 10.53% - -
Australian - - 2 10.53% - -
When the number of positive remarks about the Hilton Danang hotel’s amenities outweigh the number
of negative comments, Western tourists are generally satisfied. The word “Sufficient” is frequently used
to characterize praises. Western tourists’ comments can be found in the part titled “Complaints,” such
as “Weak” from Devon from the USA at Expedia.com when referring to the room’s WiFi and “Missing
comb in the bathroom” from Jenifer at Booking.com while describing hotel room amenities. It is evident
that while the majority of complaints do not occur frequently, they do nonetheless. As a result, this may
have a greater or lesser impact on domestic customers’ preferences.
c. Location
Table 12. The level of location assessment of Western tourists by density (n=93)
Assessment level
European 3 3.23% 8 8.6% 3 3.23%
American 2 2.15% 6 6.45% 2 2.15%
Australian 2 2.15% 4 4.3% 2 2.15%
933
Western visitors staying at the Hilton have a higher satisfaction rating than an unhappy rate when it
comes to the location element. Western travelers frequently describe the hotel’s location with words like
“Nice,” “Convenient,” or “Near the city center.” However, the hotel also received numerous complaints
about the area, such as “Noisy” by the bar close to closing time or neighboring building activities. As can
be seen, in the near future, concerns regarding the hotel’s peaceful atmosphere will have a significant
impact on customers’ decisions to stay at Hilton Danang.
Table 13. The level of food and beverage assessment of Western tourists by density (n=47)
Assessment level
European - - 10 21.28% - -
American 1 2.13% 7 14.89% - -
Australian - - 4 8.51% - -
Regarding food and beverage aspects, Western tourists are generally happy with the caliber of the
cuisine at this hotel, with only one complaint out of many positive comments. Tourists frequently use
words like “Delicious” or “Delicious premium food” to describe the hotel breakfast. However, there is
still a review on Booking.com from a tourist named Juan from America that mentions the posh area’s
food and uses the adjective “Bad” to describe it. Among the various compliments, this is a distinctive
criticism.
e. Employees
Table 14. The level of employee assessment of Western tourists by density (n=110)
Assessment level
European - - 19 17.27% 10 9.09%
American 1 0.91% 11 10% 2 1.82%
Australian - - 7 6.36% 5 4.55%
Tourists from the West are extremely pleased with the staff members’ attitudes, giving them a high
rating of “very good evening,” which is higher than just one comment. More specifically, visitors indicate
their appreciation by frequently utilizing the adjectives “Friendly,” “Great,” “Helpful,” “Enthusiastic,”
or “Polite” in the Page’s comment section. However, a traveler from America named Michelle wrote the
comment “Disrespectful” on Agoda.com to express her displeasure with the Hilton Danang hotel staff.
Because the critique is not as significant as the complement, it will not soon have a significant impact
on how customers choose hotels.
934
Table 15. The level of service capability assessment of Western tourists by density (n=50)
Assessment level
European - - 7 14% 4 8%
American 1 2% 4 8% 2 4%
Australian - - 3 6% - -
Western visitors rank this aspect of the country’s ability to provide services relatively highly, with
just one response indicating the highest level of satisfaction. Particularly when assessing the hotel’s
capacity, a visitor from the US named Michelle made the statement “Unprofessional.” However, in
the compliments section, visitors gave far more varied feedback about the hotel’s customer service
capabilities than just “Professional,” “Devoted to help, suggest,” “Smooth check-in,” or “All know
English.”
3.2.3. Satisfaction level of the hotel of Asian tourists

3.2.3.1. Price
Table 16. The level of price assessment of Asian tourists by density (n=20)
Assessment level
Asian 1 5% 6 30% 3 15%
Asian visitors are extremely happy with the Hilton Danang hotel’s room rates, with 9 individuals
complimenting it and 1 person giving it a low rating. More specifically, when utilizing descriptors
like “High” to denote a high accommodation fee but without the complementary breakfast service
from Sandeep - India at Booking.com, clients expressed their discontent. Additionally, Asian visitors
frequently use the words “Affordable,” “Okay,” and “Valuable” to express how they feel about the
Hilton Hotel Danang’s cost.
a. Facilities
Table 17. The level of facility assessment of Asian tourists by density (n=106)
Assessment level
Asian 12 11.3% 18 16.98% 6 5.67%
Asian visitors are generally pleased with the Hilton Danang’s amenities, with a praise percentage
that is twice as high as the complaint rate. More precisely, Asian visitors indicated their happiness with
935
the hotel’s rooms and amenities by using words like “Beautiful,” “Clean,” or “Comfortable,” as well
as “Modern Gym.” But many consumers have voiced complaints, citing things like “Small pool” and
“Boring decoration.” - Eunice from South Korea at Agoda.com - Koo from Malaysia at “Mosquitos”.
b. Amenities
Table 18. The level of amenity assessment of Asian tourists by density (n=19)
Assessment level
Asian 5 26.3% - - - -
Asian visitors complained that the Hilton Danang hotel’s amenities were lacking after finding only
one compliment out of five remarks. Asian visitors who leave negative reviews often utilize adverbs like
“weak” Wifi, “air conditioner leaking,” or “had to ask for third party supplies.” As can be observed, Asian
guests generally express dissatisfaction with the hotel’s comfort services in their comments. Therefore,
when Asian visitors see and read these opinions on online booking sites, this might significantly impact
their decision.
c. Location
Table 19. The level of location assessment of Asian tourists by density (n=93)
Assessment level
Asian 23 24.73% 12 12.9% 5 5.38%
Asian visitors to the Hilton hotel expressed considerable dissatisfaction with the hotel’s location,
with the majority of their complaints focusing on the noise and unease of the agents in the area. When
they frequently use adjectives like “Nice,” “Convenient,” or “Near Korean market” to describe the
location of the hotel, a tiny percentage of Asian tourists still value the location of a hotel. The majority
of complaints, meanwhile, center on this “Noisy” nuisance. It is certain that the frequent complaints
from customers regarding the hotel’s calm environment will have a significant impact on their choice of
Hilton Danang in the near future.
Table 20. The level of food and beverage assessment of Asian tourists by density (n=47)
Assessment level
Asian 2 4.26% 14 29.79% - -
Asian guests at this hotel are generally pleased with the caliber of the food and drink, and there aren’t
many complaints. Adjectives like “Delicious” are frequently used to describe the hotel’s breakfast by
936
Asian visitors. However, when Chinese and Malaysian guests were asked how they felt about the hotel’s
dining service, they both responded with “Not good” or “Bad.” Complaints are still one of the few
elements that can be found in the Hilton Danang hotel’s dining area.
e. Employees
Table 21. The level of employee assessment of Asian tourists by density (n=110)
Assessment level
Asian 1 0.91% 23 20.91% 12 10.91%
With a high rate of good to very good reviews—more than just one comment—asian visitors are
extremely delighted with the attitude of the employees in terms of employee elements. Domestic visitors
notably showed happiness by utilizing words like “Friendly,” “Kind,” “Wonderful,” “Helpful,” and
“Polite.” However, a customer from Hong Kong named Chi continued to complain about the Hilton
Danang hotel personnel on Agoda.com, calling them “Unfriendly.” Because the critique is not as
significant as the complement, it will not soon have a significant impact on how customers choose
hotels.
Table 22. The level of service capability of Asian tourists by density (n=50)
Assessment level
Asian 9 18% 10 20% - -
Asian visitors are approximately equally satisfied and dissatisfied with the level of service, with a
ratio of 10:9. When criticizing the hotel’s service capabilities, Asian visitors in particular frequently used
the descriptors “Unprofessional,” “No Japanese-speaking staffs,” “No complaint guidance services,”
“No giving airport pick-up services,” or “Unprofessional problem solutions.” However, to make sense
of the aforementioned elements, visitors utilize terms like “Professional” or “Good” in the complement.
Customers may feel somewhat perplexed about the hotel after seeing such an approximate tariff, but the
likelihood that they will choose a perplexing hotel is low.
4. Conclusion
In actuality, the cost of a standard hotel will fluctuate according to the travel season, and this cost
is consistent with the design of a five-star hotel in general. Visitors who grumble about the hotel’s
expensive rates stay there during the summer, when it is busiest. For guests who do not directly book
through the hotel’s website or who are not hotel members, support incentives also typically tend to
be less generous. Although the human resources are occasionally inexperienced due to the average
young age, they are prospective development by being motivated, hard-working, and eager to learn.
The Hilton Da Nang hotel’s staff or service capacity is fairly good because of the careful training from a
multinational organization. The issue of the little pool, which seems minor but actually causes travelers
who are booking behind to hesitate in choosing a hotel as a hotel, is one of the amenities’ weaknesses that
937
is particularly prevalent here. Furthermore, the hotel’s location is a significant issue because travelers
frequently complain about the noise in the area, which has a large impact on whether or not they decide
to return.
More than 300 samples were observed, picked, and statistically analyzed. It is clear that the Hilton
Danang hotel has numerous benefits that are valued by guests, including the staff’s attitude, spirit, and
capacity for hard work and enthusiasm. The ability of potential guests to return is also influenced by
the cuisine when the bulk of remarks are complimentary of the hotel’s culinary offerings. In addition
to that, this hotel is also imperceptible, which has several drawbacks such amenities that fall short of
five-star hotel expectations, especially the pool. These flaws, however minor, may eventually grow into
“unfavorable barriers,” preventing travelers from picking Hilton Hilton as their next travel location.
5. Recommedation
5.1. Focus on improving those elements that have been appreciated

Although the majority of comments regarding the staff and service capacity have been positive, there
are still complaints about the staff’s attitude. In order to reduce this, it is necessary to open more staff
training programs for employees who have attitudes as well as the capacity to meet the required hotel
standards. When the hotel targets the majority of guest input, this is seen as a powerful factor. In order
to promote interaction and friendliness with consumers as well as to build soft skills and communication
abilities to prevent unforeseen situations, businesses should maintain a nice, sincere work environment
and pay greater attention to their needs. Strict guidelines can be established to stop employees from
offending clients.
When it comes to food and beverage development, focus on building products and services for eating.
This element will play a vital role in the client’s decision-making process as they select a hotel, as well
as increase their likelihood of using customer service again. Variety in meals and beverages is essential,
and food safety and hygiene must constantly be upheld. building a brand that appeals to consumers of
food and encourages them to buy from you again.
5.2. Adjust and perfect the medium, low rated elements

Regarding the cost, it can be claimed that this is an immutable aspect that is challenging to alter
because the cost of a hotel room will be comparable to that of a five-star establishment. However, if
changing the price is problematic, it is advisable to improve the other features, such as the staff, facilities,
catering, location, and service capacity, to make them more worthwhile and value for the money spent.
Additionally, regular discounts on services like spas and free drinks can be offered to help consumers
feel more cared for, which will raise their level of contentment.
Maintaining the renewal of the standard amenities is vital to be able to draw more potential tourists
who enjoy the beauty, as comfortable facilities and tastefully painted rooms are also a strong point to
boost the hotel. In addition, the pool issue needs to be fixed right away to prevent guests from staying
somewhere else instead of at the Hilton Danang.
For the amenity component, the Chamber department collaborates with the Front Desk to learn how
many people are in a room. Always prepare the things in the room to the fullest extent possible, and
check frequently to prevent shortages of essential products from disrupting the customer’s vacation.
In terms of location factors, make the surroundings better. Customers are always drawn to quiet
environments when they are traveling or unwinding. As a result of the complaints the hotel has received,
it is imperative to act immediately to remedy the situation. Additional steps can be taken to reduce noise
and keep tourists interested in learning more about the hotel when discussing the nearby tourist spot.
One may argue that this is also the most challenging and challenging problem to handle, but the hotel
938
can still prevent this by providing guests with vouchers, which will increase their level of care and
attention throughout the break. It is clear that the hotel always gives its clients their very best attention.
5.3. Limitations of the research

A hotel’s image is made up of all its components, no matter how little or significant. They play a
significant role in determining the hotel’s success or failure in the highly competitive market of today.
More specifically, comments on any website online also provide more and less information about a
hotel’s components. In order to solve the flaw, enhance the strengths, and provide a strong foundation
for competition, survival, and development, it is required to research and analyze the strengths and
weaknesses.
Such meaning was intended when this research article was made. The research’s reach is still limited
and not very broad, and there are still numerous flaws in the data and statistics, thus it is not possible to
analyze risks and potential weaknesses, among other restrictions.
References
Bexley (2005). Best Value Performance Plan 2005/06. London: London Borough of Bexley.
Mano, H. and Oliver, R.L. (1993) Assessing the Dimensionality and Structure of the Consumption Experience:
Evaluation, Feeling, and Satisfaction. Journal of Consumer Research, 20, 451-466.
Chand, M. (2010). The Impact of HRM Practices on Service Quality, Customer Satisfaction and Performance in
the Indian Hotel Industry. International Journal of Human Resource Management, 21(4), 551–566
DDI Development (2018). Develop Trend in The Online Booking Industry. Website: Medium.com
Donald M. Davidoff (1993). Contact: Customer Service in the Hospitality and Tourism Industry. Prentice Hall.
Paperback.
Fornell, C., Johnson, M. D., Anderson, E. W., Cha, J., & Everitt Bryant, B. (1996). The American Customer Satis-
faction Index: Nature, Purpose, and Findings. Journal of Marketing, 60(4), 7-18.
Fricker, Jr. R.D. and Schonlau M. (2002). Advantages and Disadvantages of Internet Research Surveys: Evidence
from Literature, Field Methods, 14, 347-67.
Furrer, O. and Sudharshan, D. (2001), “Internet Marketing Research: Opportunities and Problems”, Qualitative
Marketing Research, Vol. 4 No. 3, pp. 123-9.
G. Lancaster, D. A. Aaker, V. Kumar, G. S. Day, L. Baxter, and M. Easterby-Smith, “Research methods in mana-
gement: a concise introduction to,” 2005
Hallowell, R. (1996), “The Relationships of Customer Satisfaction, Customer Loyalty, and Profitability: an Empi-
rical Study”, International Journal of Service Industry Management, Vol. 7 No. 4, pp. 27-42.
Halstead, D., David H., and Sandra L.S. (1994). Multisource Effects on the Satisfaction Formation Process. Jour-
nal of the Academy of Marketing Science, 22 (Springs): 114-129.
Herr, P., Kardes, F., & Kim, J. (1991). Effects of Word-of-mouth and Product Attribute Information on Persuasion:
An Accessibility Diagnosticity Perspective. Journal of Consumer Research, 17(4), 454–462.
Hokanson, S., January 2, 1995, The Deeper You Analyse, The More You Satisfy Customers, Marketing News, p.
16.
Ilieva, J., Baron, S. and Healey, N.M. (2002), “Online Surveys in Marketing Research: Pros and Cons”, Internati-
onal Journal of Marketing Research, Vol. 44 No. 3, pp. 361-76.
Kotler, P. (2003). Marketing management (11th edition). Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall
M. Kozak, “Comparative assessment of tourist satisfaction with destinations across two nationalities,” Tourism
management, vol. 22, no. 4, pp. 391–401, 2001
939
Kralj, A., & Solnet, D. (2010). Service Climate and Customer Satisfaction in a Casino Hotel: An Exploratory Case
Study. International Journal of Hospitality Manage-ment, 29(4), 711–719.
Lu, Y., Kong, X.F., Quan, X.J., Liu, W.Y., & Xu, Y.L. (2010). Exploring the Sentiment Strengths of User Reviews.
Proceedings of Web-Age Information Manage-ment, 6184, 471–482.
Malhotra, N.K. (2004), Marketing Research: An Applied Orientation, 4th ed., Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.
Malhotra, N.K. and Peterson, M. (2001), “Marketing Research in The New Millennium: Emergingissues and Tren-
ds”, Marketing Intelligence & Planning, Vol. 19 No. 4, pp. 216-35.
Nguyen Đinh Tho (2007), Some suggestions for conducting research for doctoral thesis in business administration,
Economics Development, 17(200), 7‑10.
Nguyen Đinh Tho (2007), Application of quantitative research methods at the University of Economics Ho Chi
Minh City, Economics Development, 17(197), 17‑20.
Oliver, R.L. (1980). A Cognitive Model of the Antecedents and Consequences of Satisfaction Decisions. Journal
of Marketing Research, 17, 460-469
Parasuraman, A., Zeithaml, V. A., & Berry, L. L. (1988). SERVQUAL: A Multiple-item Scale for Measuring Con-
sumer Perceptions of Service Quality. Journal of Retailing, 64(1), 12–40.
Saunders, P. (2003). Social theory and the urban question. Routledge.
Tingling, P., Parent, M. and Wade, M. (2003), “Extending the Capabilities of Internet-Basedresearch: Lessons
from the Field”, Internet Research, Vol. 13 No. 3, pp. 223-35.
Wilson, A. and Laskey, N. (2003), “Internet-based Marketing Research: a Serious Alternative to Traditional Rese-
arch Methods?”, Marketing Intelligence & Planning, Vol. 21 No. 2, pp. 79-84.
Wu, C.H.J., & Liang, R.D. (2009). Effect of Experiential Value on Customer Satisfaction with Service Encounters
in Luxury-hotel Restaurants. International Journal of Hospitality Management, 28(4), 586–593.
Xie, H., Miao, L., Kuo, P.J., & Lee, B.Y. (2011). Consumers’ Responses to Ambivalent Online Hotel Reviews: The
Role of Perceived Source Credibility and Predecisional Disposition. International Journal of Hospitality
Management, 30(1), 178–183.
Ye, Q., Law, R., & Gu., B. (2009). The Impact of Online User Reviews on Hotel Room Sales. International Journal
of Hospitality Management, 28(1), 180–182.
Ye, Q., Law, R., Gu., B., & Chen, W. (2011). The Influence of User-generated Content on Traveler Behavior: An
Empirical Investigation on The Effects of E-word-of-mouth to Hotel Online Bookings. Computers in Hu-
man Behavior, 27(2), 634–639.
Yu¨ksel, A., & Yu¨ksel, F. (2001). The Expectancy Disconfirmation Paradigm: A Critique. Journal of Hospitality
& Tourism Research, 25(2), 107–131
G. Lancaster, D. A. Aaker, V. Kumar, G. S. Day, L. Baxter, and M. Easterby-Smith, “Research methods in mana-
gement: a concise introduction to,” 2005
940
ANTI-ULCER ACTIVITY OF BERBERIS LYCEUM IN

RABBIT MODEL
a
RANA MUHAMMAD UMER
a
DR. FAIZA HASSAN
a
MAHEERA KHALIQ (ORCID # 0000-0002-9866-5021)
a
MUHAMMAD REHAN SAJID (ORCID # 0000-0003-0497-1405)
a
DR. MISBAH IJAZ
a
INSTITUTE OF PHYSIOLOGY AND PHARMACOLOGY, UNIVERSITY OF AGRICULTURE, FAISALABAD, PAKISTAN
ABSTRACT
Oral ulcer technically known as aphthos stomatitis is a cosmopolitan anomaly in both human
and veterinary medicine. Dysphagia, malnutrition, and increased chances of infection are commonly
associated with oral ulcers. In the present study, 24 rabbits were used and divided into 4 groups. In all
groups oral ulcer was chemically induced. Group 1 was remained untreated. Group 2, 3 (standard) and
4 (experimental) were treated with various therapeutic agents such as glycerin, somogel and Berberis
lycium respectively. Ulcer scoring/grading, ulcer healing time and histopathological evaluation were
major parameters in this study. Statistical analysis was done for inspecting the experimental design
appropriateness. Results revealed that Berberis lyceum extract showed a significant (p≤0.05) minimum
healing time of 7 days as compared to 11 and 9 days of glycerin and somogel treated groups respectively.
Berberis lyceum extract also showed a significant (p≤0.05) effect on increment of weight as compared
to standard groups. Berberis lyceum extract treated group exhibited fast decrease in the ulcer size
area till healing at 7 days as compared to glycerin and somogel treated groups. In contrast to extract
treated groups, standard groups exhibited epithelium corrosion, lack of re-epithelization, increase in
inflammatory cells infiltration at day 3, striking proliferation of epithelial cells at day 7 and insignificant
redevelopment of epithelium at day 14.
Key Words:
Stomatitis, Dysphagia, Malnutrition, Epithelium corrosion
941
INVESTIGATING THE ROLE OF TEACHERS IN

DEVELOPING METACOGNITION SKILLS IN EARLY
CHILDHOOD EDUCATION: A SURVEY
*Dr. Muhammad Safdar BHATTI

The Islamia University of Bahawalpur
**Maria Noor
Sibling Academy of Quality Education, Bahawalpur-Pakistan
***Rini Listyowati, S.S.,M.Pd.

The Chief of English Education Department, Universitas Islam Madura, Indonesia
****Zahida Shahbaz Rafique

SSE, Govt. Girls High School, Yazman-Pakistan
*****Siddhartha Shekhar Biswas

Lecturer, Department of English, Matuail Haji Abdul Latif Bhuiyan College, Dhaka, Bangladesh
******Jaftiyatur Rohaniyah, Universitas Islam Madura – Indonesia
ABSTRACT
Early Childhood Education is a combination of moral, intellectual and social lessons for physical,
mental, social, emotional and linguistic growth and development of early childhood age children. The
success and failure of a preschool depends on the teacher who is the backbone of the preprimary school.
It needs special training of the teachers, as if they are competent enough to deal with the children of
this age, understand their needs and teach them according to their own abilities and capabilities. The
current study was designed to investigate the role of teachers in developing metacognition skills in early
childhood education. The objectives of the study were to understand the concept of early childhood
Education and to recommend different instructional strategies to make effective ECE possible. The
research was carried out in educational institutions of Bahawalpur-Pakistan. A questionnaire for the
early childhood educators was administered. The ordinal scale was used for the responses and Microsoft
excel program was used for the statistical analysis of the data. This study has been carried out with the
viewpoint to know the current situation of early childhood education, the role played by teachers and to
find out the strategies necessary to be carried by them. This study reveals that there is a lack of guidance
for the teachers. They need to be trained and given practice of some effective instructional strategies.
This study has thrown light on different instructional strategies which can be used for teaching language,
mathematics, science, social studies, religious education and creativity. The researchers’ conclusion
with suggestions and recommendations was also summed up at the end of the study.
Key Words: Investigating, Developing, Role, Teachers, Metacognition Skills.
942
THE IMAGE OF MATHEMATICS TEACHERS: THROUGH

VOICES OF MATH MAJOR STUDENTS
Niña Grace Lajos1*, Judy Ann Chamen2*, Dece Red Cabiling3*, Rey Mangarin4*
*1
University of Mindanao Panabo College, Department of Teacher Education, Panabo City, Philippines.
*4
University of Mindanao-Panabo College,Faculty, Department of Teachers Education, Panabo City, Philippines.
ABSTRACT
The focus of this study is to identify the students’ perceptions to their mathematics teachers among
the selected informants of a certain college institution in Panabo City who are major in mathematics and
currently enrolled in 2021-2022. The informants of this study were in two groups: six informants for in-
depth interview (IDI) and nine informants for focus group discussion (FGD). Who have at least one year
experienced and varying sex, age, and year level. The design of the study is a qualitative case that helps
to reveal the informant’s perceptions on their mathematics teachers. The data analysis is descriptive
analysis to give a specific description of informant’s experiences that based on their perceptions.
Further, the findings of this study show that math teachers are expert in subject matter (knowledgeable),
pedagogical content knowledge (good at teaching), possess professional attributes (approachable, kind,
friendly, professional, and happy teacher) and role model (inspiration). Hence, the students want to
have a teacher that has a good characteristic including patience and approachable. The insights can
be generated from the findings is role model involved the influencer, inspiration, approachable and
kind. These finding may help the future educators, teachers, administration, and future researchers to
provide a concise and relevant information to improve teacher’s image and framework of becoming a
mathematics teacher.
Keywords: Perceptions of the Students, Image of Mathematics Teachers
943
‘‘BUILDING BLOCKS FOR GLOBAL COOPERATION

AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN A POST-
PANDEMIC WORLD’’
Maryam RAZA,
Deputy Director,
Pakistan Research Center for a Community with Shared Future, Islamabad
Abstract
st
The 21 century is the era of emerging new trends in the political, security, and economic domains.
This era brought many changes and development in international relations. New security challenges are
significant for any country’s security planning as well as shaping political discourse. Along with this,
the emergence of Non-traditional Security (NTS) challenges holds much importance to be debated.
No country is immune from the devastating impacts of these menaces. The Covid-19 pandemic is also
a Non-traditional Security Challenge that has plagued the whole world. The pandemic has directly
jeopardized the national security of countries and resulted in a humanitarian crisis. The contagious
virus has left national economies and businesses counting the costs as governments struggled with the
limitations to curtail the spread of the virus. The Covid-19 pandemic is a global challenge calling for a
global response. Therefore, while exhibiting considerable international cooperation, the actual responses
of states must not be predominantly competitive or self-centred. The study will highlight that global
cooperation is necessary as, in this difficult time, countries must formulate robust policies for conflict
management vis-à-vis global assistance. Viewed under the theory of ‘Complex Interdependence’, the
research discussed that adapting to the normal would require a coordinated, coherent, and effective
response for sustainable development and socio-economic transformation. For this, cooperation with a
shared approach is a key to combat common challenges. Moreover, regionalism has emerged as a key
pillar for grand projects, i.e. BRI, to successfully contribute into socioeconomic progress. Thus, the
study will highlight how new paradigms can facilitate in enhancing people-to-people contacts and also
cast light on relationships between states based on mutual cooperation and win-win strategy.
Key words: new normal, economic development, regional prospects, alliances, BRI
944
EFFFECT OF INTEGRATION METHOD ON STUDENTS

PERFORMANCE IN SOLVING PERMUTATION IN THE
COLLEGE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY KADUNA
POLYTECHNIC KADUNA, NIGERIA.
Gambo Danladi
(Department of Maths and Statistics Kaduna Polytechnic)
Nasiru Rabi’u
Umar Sanda
ABSTRACT
The study investigated the effect of Integration method on performance of students of college of science
and technology Kaduna polytechnic in solving problems on permutation. A randomly selected sample of
120 students selected out of 300 made up the sample for the study. The study was True-experimental in
nature. The research instrument used for data collection was the permutation Achievement Test (PAT).
This was developed by the researcher and validated by mathematics educators, science educators
and mathematicians. (PAT) has a reliability coefficient of 0.85. The respondents were shared into two
groups, one experimental (new method) and the other control (old method) groups. A pre-test was
administered to the subjects to find their equivalent ability. The respondents in the experimental group
were exposed to treatment (Integration Method) and the respondents for the control group were taught
using (conventional method) for a period of 4 weeks in each case and were post tested after treatment.
One (1) null hypothesis was formulated and tested using descriptive and statistical analysis using t-test
at p < 0.05 level of significance. The study found that significant difference existed in the performance of
students taught permutation using the Integration method compared to those taught using conventional
method. Based on this finding, it was recommended that the Integration method of solving permutation
should be encouraged to be used in the teaching of permutation in tertiary institutions and senior
secondary schools to enhance the teaching and learning of permutation
KEY WORDS: performance, Integration, Permutation.
Introduction
In her paper titled, ‘’language and problem solving: the mathematics education links’’. Medinat Selma
(2017) identified lack of frequent practice, inadequate grasp of Mathematics technical language as some
of the factors for poor performance in Mathematics. Incompetent handling of difficult Mathematics
topics by teachers is another factor leading to poor performance. Also in a paper titled high failure
945
rate in Mathematics examination in rural senior schools in Eastern Cape, Tachie and Chireshe (2013),
emphasized the importance of having a solid background in Mathematics, as it serves as a gate way in
future profession in a variety of fields such as Agriculture, Engineering, etc.He further asserted that it
is an essential component in preparing numerate citizens for employment. The Integration approach of
solving permutation as used by the researchers is the application of Integration to solve problems arising
from permutations.
Statement of the problem

For decades the conventional method of solving permutation has been in use, but there is a need for
a new method, an alternative method. To bridge this gap, the integration method is introduced to serve
as an alternative. Moreover, differential calculus has been applied in other areas of human endeavour
such as engineering, pharmaceuticals, agricultural industries e.t.c. to help solve problems arising from
such arears. However, there is need for differential calculus to be applied in the classroom to enhance
the teaching and learning of mathematics in the classroom. To bridge this gap, the integration method
is introduced.
Theoretical framework to the study

The research was based on constructivism theory of leaning. This is a theory of learning that explains
how knowledge is constructed in human beings when information comes in contact with existing
knowledge that had been developed by experience. The constructivism theory of learning emphasizes
cognitive growth through exploration and reflective inquiry, which focuses on classroom environment that
is characterized by student’s active involvement, and result to effective problem solving. Constructivism
as its name implies emphasizes on the building or the construction of knowledge that occur in students
minds when they learn (Kajuru 2014).
Related Literature
Permutation/conventional method:
Permutation: Is purely concern with the arrangement of objects e.g. sitting arrangement in the class.
It is fundamentally based on the counting principle.
Definition: an ordered arrangement of r of the n distinct objects taken r at a time is called the
n!
permutation of the n distinct object given by npr = . (Gambo & musa, 2020).
( n − r )!
n!
The conventional method is given by n Pr = .
( n − r )!
5 5! 5!
e.g p3 = .= . = 5 x 4 x 3 = 60
( 5 − 3)! 2!
Integration / Integration method
dy
Integration: means the determination of a function y of x when . is known. There are two types
of integration definite and indefinite dx
∫ fx . dx + c --------------indefinite
∫ fxdx . -----------------definite
a
946
T integration method uses the definite integral

i
is expressed in terms of n i.e r = 0 = .
n
r = 1 = n0
r = 2 = n-1
r = 3 = (n-1)(n-2)
r
∫ ndx
0
1 1
n 5
1
∫0
∫
e.g 5p0 = ndx . = 5dx . = 5x . 5 X
0
5
. = 1
( 5−1)( 5− 2 ) 12
5
p3 = ∫ 5dx = ∫ 5dx = 5x 5 X 12 = 60
0 0
Aim/objective
The main aim of this study is to find out the effect of using the Integration method in solving
permutation on the performance of student of college of Science and Technology Kada Pechnic.
T specific objective is to.
Investigate if there is any significant difference between students’ performance in solving permutation
using the Integration method and those taught using the conventional approach.
Research question
The study will examine the question:
What is the significant difference between students’ performance in solving permutation taught using
the Integration method and those taught using the conventional approach?
Null hypothesis
On the basis of the research question the null hypothesis was formulated and tested at 0.05 level of
significance.
HOI : There is no significant difference in the performance of students in solving permutation taught
using the Integration method and those taught using the conventional approach.
Methodology
The study was true-experimental in approach. One group was used as the experimental group, while
the other group was used as a control group. A pre-test and post-test design was adopted. The experimental
group were exposed to the Integration method while the control group used the conventional method.
The design is illustrated by:
EG→OI → XI →O2
CG→OI → X0 →O2
EG→ Experimental Group
CG→ Control Group
947
OI → Pre-Test O2 → Post-Test
XI → Treatment X0 → No treatment
The population of the study is 300 students of the college of science and Technology Kaduna
Polytechnic. The breakdown of the population shows 170 males and 130 females
In this study, random sampling technique was used to select sample (ballot). The sample consist of
120 students drawn from an estimated population of 300, comprising of 70 males and 50 females. This
is in line with central limit theorem, which suggested that 30 should be the minimum number of samples
for an experimental research (Dantani 2006).
RESULT
What is the significant difference between the performance of students taught permutation using the
Integration method and those taught using the conventional method?
The mean, standard deviation, standard error of mean of both experimental and control groups were
computed and compared
Table 1: Summary of Descriptive Statistic of Experimental and Control Group
Method N Mean SD SEM

Experimental 60 40.2 28.3 0.43
Control 60 37.2 17.4 0.34
In table1 The experimental group (Integration Method) has the highest post test mean score of (40.2)
and the control group (Conventional Method) had the mean score of (37.2) thus, there is a significance
difference in the mean scores of the two groups. To find out whether there is significant difference
among the two groups, t-test analysis was carried out at α 0.05 level of significance. t-test analysis was
used because the groups are independent.
Null Hypothesis 1.
H 01 There is no significant difference in the performance mean scores of the student taught
Permutation using the Integration method and those taught using the conventional method.
Table 2: t-test Analysis Comparison of the Mean Scores of the Post-test for Experimental and Control
Group.
Method N Mean SD SEM df t-cal p-value Decision

Experimental6 0 40.2 28.3 0.43
64 0.33 0.04 RejecH0
Control 60 37.2 17.4 0.34
t-statistics with p-value of 0.04 which is less than 0.05 shows a significant difference between the
two groups. Therefore, the null hypothesis is rejected. This means that there was a significant difference
between the performance of the experimental and the control groups. The result has shown that the
Integration approach is more effective in improving students’ performance.
DISCUSSIONS
The study agrees with the theoretical framework of this research based on constructivism theory
which explains that learning is based on previous knowledge. Constructivism as its name implies
948
emphasizes on the building or the construction of knowledge that occur in students minds when they
learn (Kajuru 2014).. This study is in line with the constructivism theory because the previous knowledge
of Integration is required in this method. The Integration method serves as an alternative since it is a
new innovation, learners will be more interested in learning and thereby improve the performance of
students. The study also agrees with Medinat Salma (2017) who says incompetent handling of different
topics by teachers is another factor for poor performance. The result shows that the Integration method is
easier to the learners and thereby enhance their performance. Tachie and Chireshe (2013) emphasize the
need for the student to have a solid background in mathematics. This agrees with the findings because
students are expose to the use differential calculus in solving most topics in algebra early enough, so that
it will go a long way in entrenching solid background in maths.
Conclusion / Recommendations
The study has shown that the Integration method of solving permutation is effective in the teaching
and learning of permutation. It also provides an alternative to the existing method. The outcome of
this research also revealed that performance of students is affected by use of the Integration method.
The data collected for this research also confirms that students’ academic achievements is partly due to
the method of teaching use by the teachers. Teachers will need to explore and diversify their teaching
methods in both secondary and tertiary institution in order to curb the problem of poor performance in
the learning of mathematics.
Recommendations
Based on the findings, the following recommendations were made:
Teachers of Mathematics both in secondary schools and tertiary institutions should be encouraged
to use the Integration method in solving permutation. Seminars/workshops should be organized to
sensitized teachers on the usage of the Integration method. There is need to encourage the teaching of
practical mathematics rather than the theoretical aspect since this will help the students to be self reliant.
REFERENCES
Dantani, Y.S. (2006). Strategies for reducing mathematics anxiety among students: a psychological perspective.
Nigeria Journal of Science education and Educational Research. (1), pp 63-65.
Gambo,D & Musa G (2020) ‘’Mathematics made easy for polytechnics and colleges of basic studies’’. Spider
press, Kaduna polytechnic Kaduna, Nigeria.
Medinat, . S. (2017), ‘’language and problem solving: the mathematics education links’’.
University of Ilorin, Nigeria. https//www.thisdayline.com
Tachie ,S.A. & Chireshe, R. (2013),. High Failure Rate in Mathematics in Rural Senior Secondary Schools in
Eastern Cape: Mthatha District South Africa
Journal of Study of Tribes and Tribals. Vol II (I): 67-73
949
THE IDENTIFICATION AND AN APPRAISAL ON

LEEA MACROPHYLLA ROXB. EX HORNEM.
(HASTIKARNAPALASA) TO AYURVEDA AND
DIFFERENT FLORA’S OF MEDICINAL PLANTS.
Riya
University Department of Botany, Ranchi University, Ranchi, Jharkhand, India.
Abstract
From time immemorial medicinal plants have provided a great base in the field of medicinal plants
have provided a great base in the field of medication by providing a proper health care for human beings
by curing many diseases. Medicinal plants being an herbal remedy in both developing and developed
countries in the management of health care, globally 80% of the population relies on traditional medicine,
since ancient times as major source of medicine in treating many diseases, ayurveda, unani, homeopathy,
naturopathy. Natural products nascent from plants on a large scale and draw by many researchers due
to less or no side effects. Classical medicinal plants of Ayurveda, based upon their synonyms, were
assigned botanical equivalents by the experts. The botanical sources of some plants are still in a state of
controversy, and the cause of the controversy is as India is a country which have a diversity of localism
and plantation dependent on diverse tribal and folklore medicine. The transformation in the language
sometimes is liable for confusion in the nomenclature of several plants having tantamount name.
Additionally, the descriptions of a plant in the ancient literature are found in verses having ample use
of synonyms. Present paper deals with the findings arrived and difference of opinion about the already
established botanical equivalent of ‘Hathikana’, ‘Hathi Kanda’, ‘Hastikarnapalasa’, ‘Dholsamudra’,
i.e., Leea macrophylla Roxb. ex Hornem. of family Vitaceae. All the available classical literature were
critically analysed about the drug Hastikarnapalasa, Dholsamdura, Hathikana and its noted synonyms.
Keywords: Immemorial, Herbal remedy, Controversy, Liable, Tantamount name, Ample use,
Hastikarnapalasa, Dholsamdura, Leea macrophylla.
950
COLLECTIVE MEMORY OF THE INTERNALLY

DISPLACED PEOPLE OF KERKIJAHAN: WITNESSES
CONDEMN THE ARMENIAN VANDALISM
(SOCIAL-ANTHROPOLOGICAL STUDY)
Dr. Parvin AHANCHI

Associate Professor, Leading Researcher
Azerbaijan National Academy of Sciences
Institute of Archaeology, Ethnography and Anthropology
ABSTRACT
The Nagorno-Karabakh conflict, unleashed by Armenian ultra-nationalists, destroyed the good-
neighborly relations between the two peoples of the South Caucasus - Azerbaijanis, and Armenians that
had developed over the 70-years of the existence of Soviet power.
The occupation of Karabakh region by Armenia (1988-1994) has damaged the historical and cultural
legacy of Karabakh and affected the human capital of ethnicities lived there. The paper explores the
occupation of Kerkijahan village, closed to Khankendi strategic point, consisting of two pats where
armeninas and azerbajanis lived peacefully before the Nagorno-Karabakh conflict started. Occupation
of Kerkijahan village is one of the numerous tragic pages of occupation the Karbakh region by Armenian
perpetrators. The paper explores the forced displacement of the Azerbaijani community of Kerkijahan
from their native land by the Armenian brutal armed forces, struggle of people for suviving, their pains
and tragedies which are part of the Karabakh conflict and war.
The author’s social-anthropological study developed for many years, based on narratives of the
witnesses civilians of Kerkijahan tragic events, they condemn the Armenian vandalism towards ethnic
Azerbaijanis. The paper based on documentaries “Khankendi-Karkijahan war diary” and videoshots
by ANS TV channel, interview of the participants and witnesses of battles for Kerkijahan as well.
Interviewees still associate the tragic events of occupation of their village as a nightmare
Armenian vandalism toward the historical and cultural legacy of Karabakh was accompanying with
the crimes against civilians, as a result these vandal actions many villages and cities, infrastructures in
Karabakh region were destroyed forever. In addition peaceful life of people has been replaced with the
unhuman conflict environment turned later by escalation the events to the war. People life reflected in
collective memory divided to the “before” and “after” the conflict and war.
They surrounded Kerkijahan was under shelling from all sidesby close distance, 300-500 meters.
The shelling was executed by the Armenian separatist forces supported by the 366th Motorized Infantry
Regiment of the former Soviet Armed Forces. People resisted as much as they could. Children and
951
women had to flee the village. Men were resisting heavy battles for a few years. When they refused to
leave their homeland, the Armenian perpetrators burned out more than 300 houses of Azerbaijanis.
The images of those historical events have depicted in the collective memory of people of Kerkijahan.
The analyses one of the less known features of the common policy of the ultranationalists’ Armenians
plans and the Russian’s policy which called by one of the veteran of the First Karabakh war as from @
Arkadiy Ivanovich Volskiy’s stones war” to “Viktor Petrovich Polyanichko’s bullets war”. This paper
describes less known pages of the early stages of the first Karabakh war as taking bail Russian generals
in exchange captured Shusha rezidents, about the first victims of the war.
Keywords: Nagorno-Karabakh conflict and war, Armenian vandalism, collective memory,
Kerkijahan’s tragic pages, displacement, narratives of witnesses, burned homes.
952
AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI ILƏ İSRAIL DÖVLƏTI

ARASINDA IMZALANAN 30 MART 2022-CI IL
SAZIŞİNİN ƏHƏMİYYƏTİ.
Babayeva-Şükürova Fərahilə FAZİL

AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu Qafqaz siyasəti
Azərbaycan Respublikasının Prezindenti cənab İlham Əliyevin 44 günlük Vətən müharibəsindən

sonrakı dövrdə apardığı çevik xarici siyasət, diplomatik manevrlər bölgədə davamlı və möhkəm sülhün
yaranmasına, yeni və faydalı əməkdaşlıq imkanlarının reallaşmasına yönəlik nəticələr verməkdədir.
Azərbaycan öz müstəqilliyini əldə etdikdən cəmi iki ay sonra, İsrail yeni dövləti rəsmən tanıyan ilk
dövlətlərdən biri olmuş və 1992-ci il 7 aprel tarixindən etibarən Azərbaycanla diplomatik əlaqələr
qurmuşdur. Həmin dövrdən başlayaraq, ikitərəfli əlaqələr xüsusi olaraq təhlükəsizlik məsələləri, enerji
ticarəti, eləcə də mədəniyyət və təhsil sahələrində sıx əməkdaşlıq fonunda daha da genişlənmişdir.
Azərbaycan və İsrail, xüsusilə hər iki dövlətin ən çox ehtiyac duyduğu sektorlarda əməkdaşlıq etməklə,
bir-birləri üçün əsas regional oyunçulara çevriliblər. Belə ki, Azərbaycan və İsrail münasibətləri
ticarət və silah idxalı ilə məhdudlaşmır. 2016-cı ilin dekabrında Azərbaycana səfəri ərzində baş nazir
Netanyahu dövlətlər arasında ikitərəfli əlaqələri “əla münasibətlər və səmimi dostluq” adlandırmışdır.
Həqiqətən, Azərbaycan-İsrail münasibətləri, Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, uzun müddət
əvvəl formalaşmış “yaxınlıq” mərhələsini keçib və yaxın dostluq, hətta qardaşlıq səviyyəsinə qədər
yüksəlib. Bütün tarixi-mədəni yaxınlıq, hər iki xalqın başına gəlmiş soyqırımları, ortaqdüşmənlərə
qarşı mübarizə və qarşılıqlı maraqlar, millətləri bir-birinə çoxyaxınlaşdırmışdır. Yəhudi xalqının ikinci
dünya müharibəsi dövründə bütündünyadan təcrid olunması zamanı, Azərbaycan və Osmanlı Türkiyəsi
onlara qucaq açmışdır. İsrail dövləti ilə təhsil və turizm kimi sahələrdə də ikitərəfli əməkdaşlıq fəal
surətdə inkişaf edir. Hər iki dövlətin, geniş siyasi perspektivdə bir-biri ilə sıx əməkdaşlığa ehtiyacı var
və bu bağlantıların təməli təkcə ticarət və təhlükəsizlik məsələlərində qarşılıqlı maraqlara deyil, həm də
İsrail-Azərbaycan dostluğunun uzunillik ənənələrinə söykənir. Ölkəmizin hərbi-siyasi sahədə, İsrailin
isə enerji və regional təhlükəsizlik sahəsində üst-üstə düşən maraqları hər iki dövləti yaxınlaşdırmışdır.
İsraillə Azərbaycan arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 30 illiyi qeyd olundu.
Dövlətlərarası əməkdaşlıq və strateji tərəfdaşlıq son iki ildə yeni müstəviyə qədəm qoymuşdur. İsrail ilə
Azərbaycan arasında münasibətlər möhkəm dostluq, qarşılıqlı etimad və hörmətə əsaslanır. Ölkələrimizi
təkcə uzunmüddətli dostluq deyil, minlərlə yəhudi diasporu da birləşdirir. 8 ay əvvəl biz Təl-Əvivdə
Azərbaycanın ticarət nümayəndəliyini açılmışdır. Hal- hazırda turizim nümayəndəliyidə fəaliyyət
göstərir.
953
ASSESSING THE IMPACT OF DESERTIFICATION IN

NORTH-EASTERN REGION OF NIGERIA
*1YUSUF, Yakubu Yusuf, 2Garba, Hassan

1
YAKUBU, Hamza Adamu, 3MALA, Mustapha
1
Ahmadu Bello University, Zaria - Kaduna State, Nigeria
2
Yobe State University, Damaturu - Yobe State, Nigeria
3
Abubakar Tafawa Balewa University, Bauchi State, Nigeria
ORCID: 0000-0002-8975-0443
Abstract
The research looks into the possible reasons of desertification in Northeastern Nigeria. The six north-
eastern states of Nigeria are experiencing moderate to severe desert encroachment. Desertification
has an impact on approximately 580,841 km2 of the country’s land area, accounting for 63.83% of
total land. Desertification has several characteristics, including decreased vegetative cover, decreased
soil moisture quantity, availability, and accessibility, deterioration of soil texture, structure, and
nutrient status, decreased biodiversity and the presence of more xeric biota, and increased soil erosion.
Deforestation, fuel wood extraction, overgrazing, and bush burning are all examples of environmental
degradation. Faulty irrigation, marginal land cultivation, and urbanization are the primary causes of
desertification in the study area. The paper also explores desertification mitigation measures. These
measures include, but are not limited to, the practice of growing and protection of indigenous tree
and shrub species, the strengthening of government and non-government institutions and policies,
the increase and maintenance of forest value, and the promotion of sustainable forest management.
Recommendations made to mitigate desert encroachment include: adequate funding of afforestation
projects. Afforestation projects should be adequately funded, there should be mass education and
enlightenment on the sustainable use of forest resources, adequate legislation to curb the destruction
of natural forests should be enforced, and finally, more studies on desertification mitigation strategies
should be conducted.
Keywords: Climate change, Desertification, Deforestation, Nigeria
1.0 INTRODUCTION
Desertification is a global environmental issue that affects both developed and developing countries
in many parts of the world where the necessary causal synergistic climatic variations and anthropogenic
inputs thrive. Desertification is accompanied by a decrease in the natural potential of the land, as well
as the depletion of surface and groundwater, which has a negative impact on people’s living conditions
and economic development (Abahussain et al., 2002). Desertification processes combine climatic
elements with anthropogenic activities to transform productive land into an ecologically depleted area
known as a desert. Desertification degrades once fertile land through long-term changes in soil, climate,
954
and biota, resulting in desert-like conditions. Nigeria is one of the Nations south of the Sahara that is
experiencing rapid desert encroachment, with significant consequences for the country’s northern region.
Desertification has an impact on approximately 580,841 km2 of the country’s land area, accounting for
63.83 percent of total land. The phenomenon of desertification has been reported in northern Nigeria
since the 1920s, but its impact has been more visible since the famine of 1971 to 1973 in this region
of the country. Desertification affects fifteen of the country’s northernmost states (Jaiyeoba, 2002), and
nearly one-fifth of Nigeria’s total land area is becoming desertified. These agricultural states of the
country supply the majority of the country’s agricultural commodities such as onion, beans, soya beans,
tomato, pepper, cow, melon, ram, and many more.
1.1 DESERTIFICATION
Prior to Aubrevile in 1949, European and American scientists discussed desertification in terms
of higher sand movements, dehydration, desert and Sahara encroachment, and manmade desert.
Desertification, according to the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD), is
land degradation in arid, semi-arid, and humid areas caused by a variety of factors such as climatic
variations and human activities (UNCCD, 1997). The following factors are essential in determining
desertification. (a) The causal factors are climate and human activities; (b) the vulnerability of arid
and semi-arid lands; and (c) the consequences of land degradation and biodiversity loss. On this basis,
Campbell (1986), Mortimore (1989), and Oladipo (1993) all describe desertification as a process that
causes land degradation as a result of prevailing climatic conditions and human activities, resulting in
the environment’s inability to sustain the pressure put on it by socioeconomic systems at current state
of technology and economic development. Desertification is the formation and spread of deteriorated
soil and vegetation cover in arid, semi-arid, and seasonally dry areas as a result of climatic variations
and human activities (Wright and Nebel, 2002). It entails deforesting and degrading once fertile land,
triggering a desert-producing cycle that feeds on itself, and causing long-term changes in an area’s soil,
climate, and biota (Cunningham and Cunningham, 2005). Desertification can be defined as a process in
which the economic output of arid or semi-arid land decreases by 10% or more (Miller, 1999).
Based on soil productivity, Miller (1999) classified desertification as mild, serious, or severe. Mild
desertification reduces productivity by 10 to 25%, serious desertification reduces productivity by 25
to 50%, and severe desertification reduces productivity by more than 50%. Desertification is a severe
form of land degradation in which the soil has lost some of its ability to support human communities
and ecosystems People in desert areas pursue land management and cultivation techniques that deplete
soils of their nutrient and organic matter content and encourage erosion; overgrazing of rangelands; and
cutting trees and bushes for fuel wood and other purposes in their quest for food and a desired livelihood
to support the population (Acosta et al., 2005). The direct effect of desertification on land degradation
is either a decrease in land productivity or the total abandonment of agricultural land, which eventually
leads to the food crisis that many arid and semi-arid regions, particularly Africa, are experiencing.
Drought, desertification, and food security all have a direct relationship. These environmental threats
reduce soil quality, which in turn reduces agricultural productivity, a key role in the determination of
food security.
1.2 CHARACTERISTICS OF DESERTIFICATION PROCESS

i. Exploitation of vegetative cover
ii. Diminished quantity, available and accessible of soil moisture
iii. Degradation of soil texture, structure, and nutrient status
iv. Lowered biodiversity and presence of more xeric biota
v. Increase in soil erosion.
955
2.0 STUDY AREA

Nigeria is roughly between latitudes 4o and 14o north of the equator and longitudes 2o 2’ and 14o 30’
east of the Greenwich Meridian. The Republics of Niger and Chad border it to the north, the Republic of
Cameroon to the east, the Atlantic Ocean to the south, and the Republic of Benin to the west. Nigeria is
a large country with an estimated of over 206 million people, with a significant portion of its land area
spanning into the Sudano-Sahelian zone, which, along with the neighboring northern Guinea savannah,
forms the country’s drylands. Northern Nigeria is located in semi-arid regions bordering the Sahara
Desert, with an annual rainfall of less than 600 mm (Folaji, 2007). This average rainfall has contributed
to desertification in 15 of Nigeria’s northernmost states. Northern Nigeria is located in semi-arid regions
bordering the Sahara Desert, with an annual rainfall of less than 600 mm (Folaji, 2007). This annual
average rainfall pattern has contributed to desertification in 15 of Nigeria’s northernmost states.
Figure1: Map of the study area
Source: Adopted from the Administrative Map of Nigeria
2.1 DESERTIFICATION IN NORTHEASTERN NIGERIA

The nature and magnitude of desertification in Northern Part of Nigeria have yet to be fully established,
nor has the rate of progression been adequately documented. Nonetheless, some reports have suggested
that the rate of desertification in northern Nigeria is approximately 0.6 km per year, and Nwafor (2006)
reported that current figures place the area already lost to desertification at approximately 351,000
km2. According to the World Desertification Map produced by the Food and Agriculture Organization
(FAO), the World Meteorological Organization (WMO), and the United Nations Economic and Social
Commission for Africa (UNESCO), about 15% of Nigeria’s land is prone to desertification (Emodi,
956
2013). The visible manifestation of this occurrence is the gradual transition of vegetation from grasses,
bushes, and occasional trees to grass and bushes, and, finally, vast areas of desert-like sand. It is projected
that desertification affects between 50 and 75 percent of the Nigerian states of Bauchi, Borno, Gombe,
Jigawa, Kano, Katsina, Kebbi, Sokoto, Yobe, and Zamfara. About 15 of Nigeria’s 36 states and the
Federal Capital Territory are desertification frontline states. These states account for approximately
63.83 percent of Nigeria’s total land area with mild to severe desertification rates, and approximately 62
million Nigerians are either particularly influenced by desertification problems.
Figure 1: Desertification Rate Map
Source: Adopted from the Administrative Map of Nigeria
Moderate desertification occurs when 26 to 50 percent of the plant community consists of climax
species, 25 to 75 percent of the original topsoil has been lost, or soil salinity has reduced crop yields
by 10 to 50 percent. Whereas in Severe, climax species comprise 10 to 25% of the plan community, or
erosion has removed all or nearly all of the topsoil, or salinity controllable by drainage and leaching has
reduced crop yield by more than 50%. As shown above, the states most affected by desertification are
Borno and Yobe, which share borders with Niger and Chad, respectively.
3.0 CAUSES OF DESERTIFICATION

Drought and desertification have numerous and complex causes, but they are essentially the result
of interactions between climatic influence and human activities in the environment, as are many other
issues of environmental degradation. Among the causes are:
3.1 Deforestation
The transformation of forested areas to non-forested land is known as deforestation (Olagunju,
2015a). It is the large-scale destruction of forests that results in non-forest areas to meet variety of human
957
needs. Logging, agricultural cropland growth, urban growth, fuel wood collection, mining and resource
extraction, fire-hunting, and slash and burn practices have all been identified as major contributors
to deforestation. Between 2000 and 2010, there was a 3.67 percent increase in deforestation (FAO,
2010). The situation appears to be so dire that the FAO predicts that Nigeria’s forest will be gone by
2020 if the current rate of forest depletion goes unchecked (Onyeanusi and Otegbeye, 2012). Dryland
deforestation destroys the trees and vegetation that bind the soil, however because of the predominant
climatic conditions in arid regions, the possibility of restoration of deforested vegetation is low, resulting
in desertification.
3.2 Fuel wood extraction

Because of the socioeconomic status of the people living in Nigeria’s dryland, tree felling for fuel
wood will continue to increase if alternative energy sources in the Sudano-sahelian zone are not provided.
The demand for fuel wood results in the removal of trees, shrubs, herbaceous plants, and grass cover
from fragile land, hastening soil degradation to desert-like conditions (FAO, 2006). More than 70% of
Nigeria’s population is dependent on wood for fuel. Katsina, a northern state, gets more than 90% of its
energy from wood (Mohammed et al., 2013).
3.3 Overgrazing
Overgrazing is most common in areas where the socioeconomic viability is primarily dependent on
an extrinsic system of animal husbandry. The dry lands of Nigeria are said to support a large portion of
the country’s livestock economy, housing approximately 90% of the cattle population, two-thirds of the
goat and sheep populations, and nearly all donkeys, camels, and horses. Nomadic cattle herders graze
their livestock across the Sudan and Sahel zones, which carry the majority of the livestock population,
and are constantly on the lookout for appropriate pastures. Livestock from neighboring nations, notably
Cameroon, Chad, and Niger, puts extra burden on these natural grazing lands (Sheikh and Soomro,
2006). Overgrazing eliminates the natural vegetation that protects soil from erosion and degrades natural
vegetation, leading to desertification and a decrease in rangeland quality (UNCCD, 2011).
3.4 Bush Burning

Slash-and-burn agriculture and fire-hunting are major contributors to desertification in northern Part
of Nigeria. Every dry season, there is a high incidence of bush fires due to the area’s low relative
humidity and very dry harmattan wind. When this happens too regularly, the vegetation may still not
regenerate; the soil becomes susceptible to erosion and deteriorates.
3.5 Faulty Irrigation

Northern Nigeria has a widespread irrigation system. Many farmers lack adequate skills in irrigation
system design and management, resulting in the desertification of many irrigated farmlands as a result
of water logging and salinization. This scenario is already a reality on a number of irrigation projects in
Nigeria, including the Bakolori, South Chad, and Hadejia – Jama’are Irrigation Projects. For example, the
drying up of Lake Chad, which began during the Sahelian drought of 1972 to 1973, is being exacerbated
by a poorly managed irrigation system in the Chad Basin. As a result, the lake has shrunk from 25,000
m 2 in 1963 to around 3,000 m 2 in 1986. Because the lake level had dropped 3 meters below the critical
level, the government decided to halt all irrigation projects in the basin in 1989.
3.6 Cultivation of marginal land

One of the causes of desertification is the cultivation of marginal areas. Marginal lands are areas
that cannot support perpetual or intensive agriculture and are easily degraded after cultivation. People
usually extend farming activities into marginal areas during periods of heavy rain.
958
3.7 Urbanization
Desertification, according to Nneji (2013), is caused by rapid economic growth and urbanization.
In the developing world, the issue is more drastic and complex. Clearing of land to accommodate the
growing population and the necessary infrastructure in the north is frequently practiced without adequate
ecological sustainability, resulting in the removal of vegetation cover and, as a result, desertification of
the area.
4.0 MITIGATIVE MEASURES AGAISNT DESERTIFICATION

Below are some of the measures that if taken, the impact of desertification will be reduced in the
study area:
4.1 Increasing Forest Permanent Reserved Area for Timber Production

The lack of solely devoted forests specifically set aside for timber production is the most serious
impediment to sustainable forest management. If the forest lacks a dedicated long-term tenure for timber
production, there is no incentive to care for the forest’s long-term interests. According to FAO (2001),
89% of forests in developed countries are managed in some way, while only about 6% are in developing
countries.
4.2 Planting and protection of indigenous tree and shrub species

Increasing the area of conspicuous vegetation in desertifying lands is critical for desertification
management. This could be accomplished through intensive and technologically supported restoration,
which would involve planting and establishing indigenous trees and vegetation native to the area.
Planting trees and avoiding felling should be encouraged in arid and semi-arid zones until, if possible, a
forest zone is reached (Mumoki, 2006). Tree planting aids in:
i. soil stability
ii. erosion prevention
iii. soil moisture and nutrient retention; and
iv. carbon capture.
4.3 Reinforce Government and Non-Government Institutions and Policies

To slow the rate of deforestation, a strong and stable government is required. FAO (2010) estimated
that half of current tropical deforestation could be halted if deforesting countries’ governments were
determined to do so (Anon., 2010). The contribution of environmental non-governmental organizations
(NGOs) to management and conservation has been enormous. They have an upper-hand over government
organizations and large international organizations since they’re not bound by government bureaucracy
and inertia.
4.4 Increasing and Maintaining of Forest Value

There are several methods for increasing and maintaining forest value. Governments can set reasonable
prices for stumpage and forest rent and invest in improving the forest’s long-term productivity. Forest
environmental services must be paid for by domestic and international beneficiaries (Chomitz et al, 2007).
4.5 Promotion of Sustainable Forest Management:

To promote sustainable forest management, it must be ecologically, economically, and socially
sustainable. To achieve ecological sustainability, the forest’s ecological values must not be weakened
959
and, if possible, should be managed to improve. This means that silviculture and management should
not reduce biodiversity, that soil degradation and reproductive capacity should be controlled, that water
quality on and off site should be sustained, and that forest health and vitality should be protected.
5.0 CONCLUSION
Desertification, which causes global warming, is caused by both natural and anthropogenic factors,
but humans are the primary contributors to the climate change that has become the new reality. Human
activities are harmful to the environment in combination with our daily work, and our domestic,
commercial, and even agricultural behavior endangers environmental stability and ecosystem balance.
Humans frequently burn bushes to farm, practice agriculture, overgraze, and cutting trees without regard
for the environment. People log trees without realizing how they are affecting the environment and
nature. Desertification is a serious environmental issue that affects not just to Africa but the entire world.
About 23 million hectares of Africa’s 635 million hectares of forest vanished in the 1980s, while another
20 million hectares were converted to other land uses in the 1990s (Koen et al, 2010). The specific causes
of deforestation in Africa mirror the global pattern, with agricultural expansion being the primary driver
(FAO, 2009), as cited in (Koen et al, 2010). The nation has one of the highest rates of deforestation on
the planet, losing approximately 410,100 hectares each year between 2005 and 2010. (Batta, Ashong
and Bashir 2013). Finally, the government must implement desertification mitigation measures such as
encouraging sustainable forest management, planting and protecting indigenous tree and shrub species,
and instituting laws and regulations to prohibit overgrazing and bush burning. Public education should
also be carried out to educate citizens about the dangers of desertification.
6.0 RECOMMENDATION
The study made the following recommendations:
¾ Afforestation projects should be adequately funded.
¾ Afforestation projects should be adequately funded.
¾ There should be widespread education and awareness about the responsible use of forest resources.
¾ Appropriate laws to curb the destruction of natural forests must be enacted.
¾ There is a need to provide alternative sources of energy such as kerosene, cooking gas, and steady
electricity for domestic purposes to the rural and urban populations.
¾ There should be mass education and enlightenment on the sustainable use of forest resources.
¾ It is also strongly suggested that farmers be encouraged to actively participate in tree establishment
using appropriate agroforestry technology.
¾ More research on desertification preventive actions should be conducted.
REFERENCES
Abahussain AA, Abdu A, Al-Zubari WK, El-Deen NA, Abdul-Raheem M (2002). Desertification in the Arab Re-
gion: analysis of current status and trends. J. Arid Environ. 51: 521-545
Acosta-Michlik L, Klein RJT, Compe K (2005). How vulnerable is India to climatic stress?
Measuring vulnerability to drought using the Security Diagrams concept. Human Security and Climate Change
1:21-23
Campbell DJ (1986). The prospect for desertification in Kajiado district, Kenya. Geogr. J. 152:44-55.
Cunningham WP, Cunningham M, Saigo B (2005). Environmental Science: A Global Concern. New York. McG-
raw-Hill.
960
Batta, H. E., Ashong, A. C. & Bashir, A. S. (2013), Press Coverage of Climate Change Issues in Nigeria and
Implications for Public Participation Opportunities. Journal of Sustainable Development, 6(2): 56-69.
DOI:10.5539/jsd.v6n2p56
Chomitz, K. M. and Griffiths, C. (1996). Deforestation, shifting cultivation and tree crops in Indonesia: nationwi-
de patterns of smallholder agriculture at the forest frontier. Research Project on Social and Environmental
Consequences of Growth Oriented Policies, Working Paper 4. World Bank, Washington DC.
Emodi EE (2013). Drought and Desertification as they affect Nigerian Environment. J. Environ. Manage. Saf.
4(1): 45-54
Folaji MB (2007). Combating Environmental Degradation in Nigeria: A Case Study of Desertification in Kano
State. A College paper submitted to the Armed Forces Command and Staff College Jaji Food and Agricul-
ture Organization (FAO) (2006).
FAO (2010), Global Forest Resources Assessment 2010, Main Report, FAO Forestry Paper 163. Available online
at http://www.fao.org/docrep/013/i1757e/i1757e.pdf
FAO (2006). Global Forest Resources Assessment 2005. Progress towards sustainable forest management. FAO
Forestry Paper, 147pp, 320 pp.
FAO (2010). Global forest resources assessment - key findings. Food and Agriculture Organization of the United
Nations, Rome
Food and Agriculture Organization. (2001). Annual Rate of Deforestation. Retrieved from http://green.wikia.com/
wiki/Deforestation_in_Nigeria. On May 19th, 2022
Jaiyeoba IA (2002). Environment in Africa Atlases: Nigeria. Les Edition J>A. Paris. pp. 22-123 National Bureau
of Statistics (NBS) (2010). Annual Abstract of Statics 2010. pp. 4
Koen, R., Lisa, E., Johannes, B., Michael O. &Petr, H. (2010), Study on the Evolution of Some Deforestation Dri-
vers and their Potential Impacts on the Costs of an Avoiding Deforestation Scheme, European Commission
Final Reports, International Institute for Applied Systems Analysis: 1-114. Available at www.iiasa.ac.at
Mortimore M (1989). Adapting to drought: farmers, famines, and desertification in West Africa. Cambridge Uni-
versity Press. pp.12. ISBN 978-0-521-32312-3
Miller GT (1999). Environment Science: Working with Earth. New York. Wadsworth Publishing Company.
Mohammed D, Akpan AE, Aliyu HS (2013). Role of Community Participation in Combating Desertification in the
Arid Zone of Nigeria: An Overview. J. Environ. Manage. Saf. 4(3): 49-58.
Mumoki F (2006). The effects of deforestation on our environment today. Retrieved fromhttp://www.Tigweb.org/
express/panorama/articles.html? On June 13th, 2022
Olagunju TE (2015b). Forest Transition: Towards Modulating Climate Change. Nat. Sci. 13(5): 86-91
Oladipo EO (1993). A comprehensive approach to drought and desertification in Northern Nigeria. Nat. Hazards
8(3): 235-261.
Onyeanusi AE, Otegbeye GO (2012). The impact of Deforestation on Soil Erosion and on the Socio-economic
Life of Nigerians. Sustainable Environmental Management in Nigeria, Book Builders publisher, Nigeria.
pp. 315-331.
Sheikh BA, Soomro GH (2006). Desertification: Causes, Consequences and Remedies. Pak. J. Agric. Agric. Eng.
Vet. Sci. 22(1): 44-51.
UNCCD (2011). Desertification: A visual Synthesis. GRAPHI 4 Press, Bresson France. pp. 1-52.
UNCCD (1997). United Nations Convention to Combat Desertification. Retrieved from http://www.unccd.int On
July 13th, 2022
Wright RT and Nebel BJ (2002). Environmental Science: Towards A Sustainable Future. New Jersey. Pearson
Education Inc.
961
EXTRACTION, CHARACTERIZATION AND

APPLICATION OF INDIGO DYE FROM INDIGOFERA
ARECTA ON JUTE FIBRE
1
A.Y. Abdulazeez, 2U.S. Ameru, 3Y. Yakubu Lams, 4D.P. Akanle, 5M.I. Dabo and 6M.M.
Buhari
1,3,4,5
Department of Textile Technology,
College of Science and Technology,
Kaduna Polytechnic, Kaduna, Nigeria.
2,6
Department of Polymer and Textile Engineering,
Faculty of Engineering,
Ahmadu Bello University, Zaria, Kaduna, Nigeria.
Abstract
Indigo, an important and valuable vat dyestuff, obtained until about 1900 entirely from plant of
the genera indigofera and Isatis. The importance of natural sources of dyes is eminent because of the
increased awareness developed due to most adverse effect of synthetic product. Eco-friendly natural
indigo dye from indigofera arecta was extracted using distill water as a solvent and used to dyed a jute
fibre. The extraction was carried out under fermentation period of seventy-two (72) hours to allow
complete breakdown of the precursor (indigoten to indoxyl). the extract was aerated for 2 hours to
allow complete oxidation of the indigo dye from the residue of the solution, characterization was carried
out using UV and FTIR techniques to confirm the production of indigo dye. Results show that indigo
dye can be obtained from indigofera arecta plants and characterization shows the presence of carbonyl
group, hydroxyl group, carbon methane linkage, and water insoluble group such double bound, the
results of application shows that jute fibre as being Cellulosic has a good affinity.
KEY WORDS: Extraction, Characterization, indigo dye, Jute fibre.
962
EVALUATION OF FASTNESS PROPERTIES

CHARACTERISTICS OF INDIGO DYE ON JUTE FIBRE
1
A.Y. Abdulazeez, 2U.S. Ameru, 3Y. Yakubu Lams, 4D.P. Akanle, 5M.I. Dabo, 6S.M. Nasir,
and 7M.M. Buhari
1,3,4,5
6
Department of Printing Technology,
2,7
Department of Polymer and Textile Engineering,
Faculty of Engineering,
Ahmadu Bello University, Zaria, Kaduna, Nigeria.
Abstract
The fastness properties give idea about the quality of dyeing. In natural dyes, the fastness properties
are strongly related to substrate type and mordant used for dyestuff fixation. Colour fastness is the
property of dyes and it is directly proportional to the binding forces between photochromic dye and fibre.
Light fastness, wash fastness, and rub fastness are the main forms colour fastness that are standardized.
Jute fibre was extracted from natural source of plant, preparatory processes such as Scouring, Bleaching,
and Mercerization were carried out on the extracted jute fibre, combing process was also carried out
to remove the short fibres as they affect dyeing performance. Dyeing of jute fibre was performed and
the evaluation of light, washing, and rubbing characteristics were tested on the dyed jute fibre. Results
shows that, indigo dye was found to have a very good fastness properties on light, washing and rubbing
and the preparatory processes was found to have effect on dyeing performance of indigo dye on jute fibre
despite being cellulosic fibre. property such as dye absorption was observed during the dyeing process.
KEY WORDS: Evaluation, Fastness properties, Indigo dye, Jute fibre.
963
AZERBAYCAN - NATO İLİŞKİLERİNİN GELİŞİM

SÜRECİ
Fuad Şammadov
Doktora Öğrencisi, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı’na Bağlı Devlet İdarecilik Akademisi. Bakü/ AZERBAYCAN
ÖZET
NATO ile ikili işbirliği, Azerbaycan’ın 1994 yılında Barış için Ortaklık (BiO) programına katılımıyla
başlamıştır. BiO faaliyetlerine düzenli katılımı sayesinde Azerbaycan, Avrupa-Atlantik güvenliğine,
dolayısıyla NATO liderliğindeki barışı destekleme operasyonlarına aktif olarak katkıda buluna bilmiştir.
Azerbaycan, güvenlik ve savunma reformu ve terörle mücadele dahil olmak üzere birçok alanda NATO
ve Müttefik ülkelerle gittikce artan işbirliği yapmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Cumhuriyeti, NATO, işbirliği, Barış için Ortaklık, Bireysel Ortaklık
Eylem Planı, barışı koruma operasyonları.
The process of development of Azerbaijan-NATO relations
ABSTRACT
Bilateral cooperation began when Azerbaijan joined the Partnership for Peace (PfP) programme in
1994. Thanks to regular participation in PfP activities, Azerbaijan has been able to contribute actively
to Euro-Atlantic security by supporting NATO-led peace-support operations. Azerbaijan is increasingly
cooperating with NATO and Allied countries in many areas, including security and defense reform and
the fight against terrorism
Keywords: Republic of Azerbaijan, NATO, cooperation, Partnership for Peace, Individual Partnership
Action Plan, peacekeeping operations.
Giriş
Günümüz beynelmilel ilişkilerin aktörleri denildiğinde, ilk akla gelenlerden birisi uluslararası
kuruluşlardır. Uluslararası ve bölgesel kuruluşlarla işbirliği, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin dış
politikasının ana görevlerinden ve öncelikli yönlerinden biridir. Bu bakımdan dünyanın en önemli
askeri-siyasi örgütlerinden biri olan NATO ile işbirliği Azerbaycan için ayrı bir önem arz etmektedir.
Azerbaycan-NATO işbirliği 4 Mayıs 1994’te “Barış için Ortaklık (BiO)” (Partnership for Peace - PfP)
çerçeve dökümanını imzalamasından sonra mümkün olmuştur. Azerbaycan, BiO Çerçeve Belgesinde
yansıtılan maksat ve ilkeleri yerine getirmek amacıyla mevcut ortaklık mekanizmalarını aktif olarak
kullanmaktadır. NATO ile bireysel ortaklığın amaç ve ilkelerini tanımlayan başlıca ulusal belgeler
arasında Azerbaycan tarafından 1996 yılında hazırlanan BiO Sunum Belgesi, 2004’te takdim edilen
Bireysel Ortaklık Eylem Planı’ın - BOEP (Individual Partnershir Aaction Plan - IPAP) Sunum Belgesi,
964
2007’de kabul edilen Ulusal Güvenlik Konsepti, 2010 senesinde Askeri Doktrin, 2013 yılında ise Deniz
Güvenliği Stratejisi vb. sayılabilir. Bu belgelerde Azerbaycan Cumhuriyeti, demokratikleşme, savunma
ve güvenlik sektörünün reformu, NATO standartlarına göre askeri kuvvetlerin geliştirilmesi, NATO
operasyonlarına katılım, olağanüstü hallere hazırlık, terörle mücadele, aynı zamanda çevre koruma ve
kamu diplomasisi alanlarında işbirliği yapma niyetini ifade etmiştir.
Bireysel Ortaklık Programı (BOP) (Individual Partnership Programme - IPP), Planlama ve Gözden
Geçirme Süreci (PGGS) (Planing and Review Process - PARP) ve BOEP mekanizmaları, söz konusu
alanlarda pratik işbirliğini sağlamak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
PGGS çerçevesinde Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından kabul edilen 44 Ortaklık hedefinin çoğu
yerine getirilmiş olup, geriye kalan uzun vadeli hedeflerin gerçekleştirilmesi için ilgili çalışmalar devam
etmektedir.
Azerbaycan NATO ile işbirliğinin geliştirilmesine olan isteğini aldığı pratik kararlarla və attığı somut
adımlarla teyit etmektedir. Şöyleki, Kosova ve Afganistan’daki barışı koruma güçlerinin bir parçası
olarak misyonunu başarıyla yerine getiren Azerbaycan, Mayıs 2003’te uluslararası koalisyon güçlerinin
bir parçası olarak ta Irak’taki barışı koruma operasyonlarına katılma kararı almıştır. Bununla da, ermeni
teröründen zarar gören Azerbaycan, uluslararası terörle mücadelede dünyanın önde gelen devletleri ile
aynı safda yer aldığını da göstermiştir. Ayrıca, Azerbaycan’ın devlet çıkarlarının, dolayısıyla çağdaş
demokrasi değerlerinin yaygınlaştırılması, sivil toplum temellerinin güçlendirmesi ve sağlam piyasa
ekonomisi mekanizmalarının oluşturması için NATO ve üyesi olan tek tek devletlerle işbirliğini gerekli
kılmaktadır.
Bu çalışmada, Azerbaycan’ın NATO’yla gerçekleştirdiyi ikili işbirliğinin önemli aşamalarını gözden
geçirmek ve bu işbirliğinin hangi yönde geliştiğini belirlemek amaçlanmaktadır. Bundan dolayı, başlıca
olarak literatür taraması yöntemine üstünlük verilmiştir.
Dönüşümü zorunlu kılan koşullar ve NATO

20. yüzyıl, dünya güçlerinin karşı karşıya geldiği iki dünya savaşına tanık olmuştur. Özellikle İkinci
Dünya Savaşı, mevcut dünya düzenini alt üst etmiş ve tüm ülkeleri kendi güvenliklerini düşünmeye
sevk etmiştir. Birleşmiş Milletlerin tek başına bu güvenliği sağlaması mümkün değildi. Bundan dolayı
devletleri kendi çatısı altında toplaya bilen bir askeri örgüte ihtiyaç vardı. Ancak o dönemde dünya
Soğuk Savaş dönemine girmişti bile. Artık dünyada iki ideoloji, iki blok ve bu blokları temsil eden
iki büyük devlet vardı. Bunlardan ABD kapitalist blok ülkelerini, SSCB ise sosyalist blok ülkelerini
temsil ediyordu. Bu devletler birbirlerini kendi güvenlikleri için bir tehdit olarak görüyorlardı. Böyle
bir durumda tek bir güvenlik organizasyonu oluşturmaları elbette imkansızdı. Sonuçta bu durum, iki
güvenlik organizasyonunun oluşturulmasına neden olmuştur. Bu örgütlerden biri de 4 Nisan 1949’da
kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) idi. Buna mukabil, SSCB liderliğindeki sosyalist
bloğun ülkeleri de 5 Mayıs 1955’te “Varşova Antlaşması Örgütü”nü kurmuştu.
Soğuk Savaş döneminde dünyanın farklı yerlerinde yaşanan çatışmalarda karşıt tarafları destekleyen
bu iki blok, birbirlerinin güvenliğine müdahale etmeseler bile bazen aralarında olan gerilim had safhaya
ulaşıyordu. Ancak bu gerilim hiçbir zaman iki dev ülke arasında silahlı bir çatışmaya dönüşmedi.
Böyle bir Soğuk Savaş’ın en yoğun dönemlerinde bile NATO bünyesinde belli dönüşüm
politikalarının uygulandığı bilinmektedir. Örneğin, 1952’de Lizbon Zirvesi’nde kabul edilen “Sınırlı
Savaş Stratejisi” veya 1954’te kabul edilen “Kitle Saldırı Stratejisi” ve 1967’den bu yana uygulanan
“Esnek Saldırı Stratejisi” gibi belgeler, NATO’nun her dönemin gereksinimlerine uygun değişim
politikasının bir göstergesidir. Ancak verilen örneklerden de anlaşılacağı gibi, “Soğuk Savaş” sırasında
stratejik belgelerin kabulü ve uygulanması, daha çok örgütün teknik ve askeri faaliyetleri ile ilgiliydi [8].
Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra, Kuzey Atlantik İttifakı’nın askeri-teknik alandaki
faaliyetlerinde olduğu kadar siyasi-kavramsal bağlamda da belirli dönüşüm eğilimleri gözlemlenmeye
965
başlandı. Bunun temel nedeni, ortaya çıkan yeni dünya düzeninde NATO ile rekabet edebilecek başka
bir güçlü bloğun olmamasıydı. Şayet sözkonusu dönemde NATO faaliyet alanını değiştirmeseydi, o
zaman askeri bir örgüt gibi artık gereksiz olacaqdı.
Haziran 1990’da Londra zirvesinde, yeni güvenlik ortamına uyum sağlamak için ve NATO’nun
Soğuk Savaş sonrasındaki dönüşümünün yapıtaşlarından biri sayılan “Dönüşmüş Bir Kuzey Atlantik
İttifakı Üzerine Londra Deklarasyonu” (Declaration on a Transformed North Atlantic Alliance) başlığını
taşıyan bir deklarasyon kabul edildi ve bir yıl sonra Roma zirvesinde yeni Stratejik Konsept, bununla
yanaşı Barış ve İşbirliği Deklarasyonu kabul edildi [9]. Daha sonra, planlanan işbirliğinin gelecekteki
gelişimine rehberlik etmek için Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi (KAİK) kuruldu [5, s.194]. Bütün
bunların asıl amacı, eski Varşova Paktı üyesi ülkelerle ilişkiler kurmak, Batı ile Doğu arasındaki
soğukluğu ortadan kaldırmaktı. Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri Batı’ya daha yakın oldukları için bu
süreçlere daha fazla odaklandılar. Batı’da tamamen güvenli bir ortam yaratmak için bu devletlere ihtiyaç
vardı. Ancak NATO’nun amacı sadece Orta ve Güneydoğu Avrupa devletleriyle değil, aynı zamanda
eski Sovyetler Birliği’nin parçası olan diğer devletlerle de ilişkiler kurmaktı. Tabiiki buraya Orta Asya
ve Kafkasya devletleri de dahil idi.
KAİK çeşitli yönlerde yeni yollar açıyordu. Fakat onun yarattığı olanaklar çok taraflı siyasi diyalog
yönündeydi, bu ise ortak devletleri NATO ile bireysel işbirliğine dayalı ilişkiler geliştirme fırsatından
mahrum bırakıyordu.
Bu durum 1994 yılında NATO ve ortak devletler arasındaki pratik ikili bireysel işbirliğinin ana
programı olan Barış için Ortaklık (BiO) Programının kabul edilmesiyle değişmişti. Bu, işbirliği
sürecindeki gelişimi sağlayabilecek en önemli adım idi.
BiO Programı, pratik işbirliğine ve Kuzey Atlantik Konseyi’nin demokratik ilkelerine bağlı kalmağa
dayanmaktadır. O, istikrarı güçlendirmeyi, barışa yönelik tehditleri azaltmayı ve güvenlik alanında
NATO ile ortak devletler arasında, hem de ortak devletlerin kendi aralarında güçlü ilişkiler kurmayı
amaçlamaktadır.
“Barış için Ortaklık” Programının resmi temeli, her bir ortak devletin üstleneceği özel görevleri
belirleyen Çerçeve Belgesidir. Sözkonusu belgeye göre tüm ortaklar, bir dizi geniş kapsamlı – demokratik
bir toplumun temellerini korumak, uluslararası hukuk ilkelerini desteklemek, BM Sözleşmesi, İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi, Helsinki Nihai Senedi, silahsızlanma ve silahların kontrolüne ilişkin
anlaşmalar kapsamındaki yükümlülükleri yerine getirmek, diğer devletleri tehdit etmekten veya güç
kullanmaktan kaçınmak, mevcut sınırları gözardı etmemek, anlaşmazlıkları barışcıl yollarla çözmek
gibi siyasi yükümlülükleri üstlenirler. Aynı zamanda, silahlı kuvvetler üzerinde demokratik kontrol
uygulamak amacıyla, ulusal askeri planlama ve askeri bütçe oluşturma alanında şeffaflığı arttırmak,
ayrıca barışın inşası ve insani yardım operasyonlarında NATO ile işbirliği yapmaktan ötrü kuvvet
ve araçlar yaratmak için somut taahhütlerde bulunulmaktadır. Çerçeve belgesi aynı zamanda NATO
Müttefiklerinin toprak bütünlüğüne, siyasi bağımsızlığına veya güvenliğine doğrudan bir tehdit yarandığı
zaman ortak devletlerle istişare yapma taahhüdünü de ortaya koymaktadır [4, s.10-11].
Ortak devletler, amaç ve kapasitelerine uyğun olarak farklı türde faaliyetler seçerler. Bu tür
faaliyetleri Sunum Belgesi aracılığıyla NATO Müttefiklerine takdim ederler. Bundan sonrakı adımda
ise, Bireysel Ortaklık Programını beraber hazırlarlar ve prosedura göre bu Proqram, yürürlüğe girmesi
için NATO ile sözkonusu Ortak Devlet tarafından onaylanmalıdır. Bu tür iki yıllık Programlar, geniş bir
faaliyet “menüsü”ne dayalı olarak her ülkenin menfaat ve ihtiyaçlarına göre hazırlanmaktadır. Bu tür bir
işbirliği, savunma faaliyetleri, askeri reformlar ve askeri reformların sonuçlarının tersine çevrilmesi ile
ilgili konulara odaklanır. Ancak aynı zamanda, askeri politika ve planlama, sivil-asker ilişkileri, eğitim
ve öğretim, hava savunma, bilgi ve iletişim sistemleri, kriz yönetimi ve sivil acil durum planlaması dahil
olmak üzere NATO’nun faaliyetlerinin neredeyse tümünü kapsamaktadır.
966
Günümüzde gerçekleştirilen uluslararası barışı koruma operasyonları çok işlevli ve karmaşıktır.

Başarıları, operasyonların planlanması ve yürütülmesinin tüm aşamalarında komuta ve kontrolde
devletlerin katılımına bağlıdır. NATO, ortak ülkeleri operasyonlarına dahil etmek için iyi geliştirilmiş
bir mekanizmaya sahiptir. 1999 yılından bu yana, Politik-Askeri Çerçeve belgesi, NATO liderliğindeki
BİO operasyonlarında NATO ve Ortak ülkeler arasındaki işbirliğini yönetmektedir. Bu belgenin
amacı, “gelecekteki NATO operasyonlarına katılan Ortak Devletlere, operasyonların siyasi yönüne ve
kontrolüne katkıda bulunmaları için uygun fırsatlar verilmesini sağlamaktır.” Ortaklar, en yüksek siyasi
düzey de dahil olmak üzere, siyasi istişare, planlama ve operasyonların uygulanmasına katılabiliyorlar.
Bu mekanizmanın önemli yönlerinden biri, Ortakların uluslararası genel merkezde görev alma
fırsatıdır. Bu, “Ortak devletlerin gerçek bir ortaklıktakı katkısını tanımak, müttefikler ve ortaklar arasında
güven ve anlayış oluşturmak ve dayanışmalarını güçlendirmekden ötrü gereklidir” [8].
Halihazırda 30 devletten oluşan NATO’nun temel görevi, üye devletlerini siyasi ve askeri yollarla
savunmaktır. Örgüt ayrıca, savunma reformu ve barışı koruma dahil olmak üzere çeşitli güvenlik
konularında üye olmayan devletlerle istişare ve işbirliğini teşvik etmekdedir. NATO, diyalog ve ortaklık
yoluyla üye devletlerin sınırları içinde ve dışında çatışmaların önlenmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca
İttifak, demokratik değerleri ve anlaşmazlıkların barışçıl çözümünü de desteklemektedir.
Azerbaycan - NATO: ikili işbirliğinin yönleri

Azerbaycan, çok vektörlü dış politika stratejisini uygularken her zaman güvenlik konularına büyük
önem vermiştir. Bu nedenle Azerbaycan, çağımızın en büyük askeri-siyasi ittifakı olan NATO ile
ilişkilere özel önem vermis, bu işbirliğini verimli ve dengeli bir dış politika için önemli bir faktör olarak
görmüştür.
NATO ile ilk temasların tarihi, Azerbaycan’ın NATO’nun yeni oluşturulan danışma forumuna -
Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi’ne (1997’den beri, Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi) katıldığı Mart
1992’ye dayanmaktadır.
Azerbaycan Cumhuriyeti ile NATO arasındaki anlamlı ortaklığın temeli, dönemin Cumhurbaşkanı,
Azerbaycan Cumhuriyetinin Ulusal Önderi Haydar Aliyev’in 4 Mayıs 1994’te “Barış için Ortaklık”
(BiO) programının Çerçeve Belgesini imzalamasıyla atılmıştır [2, s. 71-72].
Pratik işbirliğine dayanan BiO programı, reformları teşvik etmeyi, istikrarı artırmayı, barışa yönelik
tehditleri azaltmayı ve ortak ülkeler ile NATO arasında, ayrıca ortak ülkelerin kendi aralarında daha yakın
güvenlik bağlarını kura bilmelerini amaçlamaktadır. BiO çerçevesinde bireysel faaliyetin seçimi, her bir
ortak devletin kendi istek ve imkanlarına dayanmaktadır. Seçilen alanlar bir sunum belgesi şeklinde
Birliğe takdim olunur. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin BiO programına katılımla ilgili Sunum belgesini yine
Ulusal Önder Haydar Aliyev tarafından Nisan 1996’da Brüksel’de NATO Genel Sekreterine sunulmuştur
[2, s. 80]. Bu belgenin IV bölümünde Azerbaycan’ın NATO ile doğrudan ortak işbirliği yapabileceği
alanlarında bahs edilmektedir. Bu bölümde ortak askeri harekat, barışı oluşturma, kriz yönetimi, bilgi
alışverişi ve çevre koruma alanındaki ortak görev ve sorumluluklar belirtilmiştir. Belgeye göre, ortak
askeri harakat - askeri politika ve planlama, kara kuvvetleri yapısının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi,
modern hava savunma sisteminin geliştirilmesi, yedek kuvvet eğitim sisteminin modernizasyonu, askeri
eğitim, askeri tatbikatların planlanması, birliklerin malzeme ve teknik teçhizat sisteminin iyileştirilmesi,
Azerbaycan’ın sivil ve askeri sistemlerinin havada kontrolünün NATO ülkelerinin ilgili sistemlerine
uyarlanması, birliklerin tıbbi bakım organizasyonunun iyileştirilmesi; barışı koruma alanında - barışı
koruma ve insani operasyonların siyasi, yasal ve askeri yönlerinin ortak gelişimi, barışı koruma ve insani
yardım operasyonları için askeri ve sivil personelin hazırlanması ve eğitimi, ortak barışı koruma ve
insani yardım operasyonları yürütme eğitimi, kriz yönetimi alanında - modern sivil savunma sisteminin
organizasyonu, sivil savunma sistemlerinin ortak tatbikatları, hava ve deniz kuvvetlerinde modern
arama-kurtarma birimlerinin hazırlanması, terörle mücadele için modern birimlerin hazırlanması; bilgi
967
alışverişi alanında - askeri eğitim, silahların kontrolü ve silahsızlanma alanında bilgi alışverişi, ortak
askeri-teknik araştırma, askeri personelin dil eğitimi; çevre koruma alanında - askeri alanda çevre koruma
ve ortak araştırma gibi konular dahildir. Sunum belgesinin son bölümünün başlığına, BiO programının
hedeflerine ulaşmak için “Azerbaycan’ın atması gereken adımlar” adı verilmiştir. Bu, askeri ve siyasi
konularda NATO ile istişareleri; savunma ve askeri inşaat alanındaki mevzuatın daha da geliştirilmesi;
askeri eğitim sisteminin genişletilmesi; Azerbaycan temsilcilerinin NATO karargahına ve NATO’nun
Avrupa’daki birleşik silahlı kuvvetlerinin Genel Komutanlığı altındaki İşbirliği Koordinasyon Grubuna
gönderilmesi; aynı zamanda NATO’nun askeri ve sivil uzmanlarını Azerbaycan’a davet etmek ve askeri
personelin dil eğitimini geliştirmek gibi konuları da içeriyor [3, s. 125-128].
Sunum belgesi, NATO ile her bir ortak arasında ortaklaşa geliştirilen ve üzerinde anlaşmaya varılan
Bireysel Ortaklık Programı - BOP (Individual Partnership Plan - IPP) için ana kaynak görevini yerine
getiriyor. Bu program, ortak ülkenin NATO ile işbirliğinin ilk seviyesi olarak kabul ediliyor [6, s.
35]. Mayıs-Ekim 1996 döneminde NATO uzmanlarının katılımıyla yapılan görüşmeler sonucunda
geliştirilen BOP, 14 Ekim’de Kuzey Atlantik Konseyi tarafından onaylandı. 1996 yılından itibaren,
Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri temsilcileri BOP çerçevesinde yılda ortalama 200’den fazla etkinliğe
(askeri eğitim, kurslar, konferanslar vb.) katılmaktalar [1, s. 25]. Savunma Bakanlığı’na ek olarak,
diğer ilgili kamu kuruluşları da BOP’un planlanması ve uygulanması sürecine düzenli olarak dahil
olmaktadır.
Azerbaycan’ın BOP çerçevesindeki ana öncelikleri aşağıdaki alanları kapsamaktadır: askeri eğitim,
öğretim ve doktrin; yabancı dil eğitimi; askeri tatbikatlar ve askeri eğitimle ilgili etkinlikler; savunma
planlaması ve stratejisi; barışı koruma güçlerinin konsepti, faaliyetinin planlaması ve harekat alanları;
malzeme ve teknik destek; iletişim ve bilgi sistemleri dahil danışma, komuta ve kontrol; savunma
planlaması ve bütçe.
1997 yılında Azerbaycan, Brüksel’deki NATO karargahında kendi diplomatik misyonunu açarak
İttifak ile ilişkilerini daha da güçlendirmiştir. NATO ile işbirliğinin geliştirilmesindeki bir sonraki adım,
14 Kasım 1997’de “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin NATO ile işbirliğini daha da güçlendirmeye yönelik
tedbirler hakkında” kararnamenin yürürlüğe girmesi olmuştur [10]. Kararnameyde de belirtildiyi gibi,
hemin yıl Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’na bağlı olacak NATO ile işbirliğinin geliştirilmesine
dair Devlet komisyonu yaratıldı. Sözkonusu Devlet Komisyonu, BiO programı dahilinde birleşik bir
işbirliği programının hazırlanmasıyla bağlantılı olarak ilgili bakanlıkların ve kuruluşların faaliyetlerini
koordine etme alanında tutarlı çalışmalar yürütmektedir [13].
1997 yılında Azerbaycan, BiO kapsamında ilişkilerin ikinci düzeyi olarak kabul edilen Planlama
ve Gözden Geçirme Süreci’ne - PGGS (Planing and Review Process - PARP) katıldı. PGGS, barışı
koruma operasyonlarında ortak devletlerin yeni kurulan askeri birimleri ile NATO güçleri arasındaki
etkileşim düzeyini artırmak için oluşturulmuştu. Pratik işbirliğinin temelini oluşturan bu mekanizma,
modern ordu inşasının temellerine dayanan savunma reformlarının uygulanmasına, gerekli operasyonel
uyarlanabilirliğin ve Silahlı Kuvvetlerin dönüşümünün sağlanmasına katkıda bulunmaktadır [11].
PGGS, ortaklara askeri reform, eğitim ve öğretim, standartların uygulanması ve NATO güçlerini
içeren çok uluslu operasyonlara ve askeri tatbikatlara gönderilebilecek kuvvetlerin belirlenmesi ve
değerlendirilmesinde yardımcı olmayı öngörüyor. Aynı zamanda, NATO tecrübesinden yararlanarak,
Silahlı Kuvvetler personelinin maddi-teknik destek ve teçhizat düzeyinin artırılması, askeri birliklerin
yeni teçhizatla donatılması, personelin eğitim düzeyinin artırılması, askeri strateji ve planlama
çalışmalarının pekiştirilmesi ve diğer önemli faaliyetleri yerine getirmektedir.
Günümüz Azerbaycanında, operasyonlara hazırlık ve savunma planlaması konusunda “ortaklık
hedefi” adı verilen birçok askeri etkinlikler gerçekleştirilmektedir. Azerbaycan, PGGS çerçevesinde
kabul edilen 44 Ortaklık hedefinin çoğunu yerine getirmiş ve geriye kalan uzun vadeli hedefleri de
başarıyla gerçekleştirmeye devam etmektedir.
968
NATO’nun Prag Zirvesi’nde (2002) daha geniş ve bireysel ilişkiler kurmak için İttifak tarafından
ortaklara yeni bir BiO mekanizması olan Bireysel Ortaklık Eylem Planı’na (BOEP) katılmak önerilmiştir
[5, s. 201]. Azerbaycan bu Plan’a 2004 yılında katılmış ve böylece NATO ile işbirliğinde yeni bir aşamanı
başlatmıştır. BiO programı kapsamında üçüncü işbirliği düzeyi olarak kabul edilen BOEP, iki yıllık bir
döngüde sunulmakta ve çeşitli konuların (siyasi ve güvenlik, savunma ve askeri, kamu bilgilendirme,
sivil olağanüstü hal planlaması, bilgi güvenliği, bilimsel sorunlar ve çevre, idari ve yasal konular) hayata
geçirilmesini öngörmektedir. Bu, çeşitli alanlarda reformların daha etkin bir şekilde uygulanmasını
desteklemek için ortak ülkelerin ihtiyaçlarını karşılayacak yeni bir ikili mekanizma gibi önerilmiştir.
Özellikle, BOEP çerçevesinde NATO ile karşılıklı uyumun sağlanması için Azerbaycan savunma
kuvvetlerinin transformasyonu, uzman çavuşların hazırlanması, çok uluslu barışı koruma ve koalisyonun
askeri operasyonlarına katılacak kuvvetlerin eğitimi ve konuşlandırılması, Azerbaycan’ın deniz
güvenlik kapasitəsinin genişletilmesi ve bölgesel güvenlik işbirliği yoluyla istikrarın güçlendirilmesi,
Azerbaycan’ın Hava kuvvetlerinin desteklenmesi yönünde BOEP uyarınca hava limanlarında NATO
ile karşılıklı uyum sağlama çabalarına yardımda bulunulması ve diğer başka konularda desteğin
verilmesi öngörülmüştür. BOEP ‘in 2005-2007, 2008-2010, 2011-2013, 2015-2016 ve 2017-2018
yıllarını kapsayan ilk beş döngüsü başarıyla tamamlayan Azerbaycan, 2020-2022 yıllarını kapsayan 6.
döngüsünü de produktif şekilde yerine getirmektedir [11].
Azerbaycan BOEP yükümlülüklerine uygun olarak 2010 yılında Askeri Doktrin’i ve 2013 yılında
Deniz Güvenliği Stratejisi’ni kabul etmiştir. Uzmanlar, BOEP’nı Azerbaycan-NATO ilişkilerinin
uluslararası hukuk normları çerçevesinde düzenlenmesinde en geniş ve en somut belge olarak görüyorlar.
21. yüzyılda NATO tarafından kabul edilen belgelerin neredeyse tamamı “siber güvenlik” veya
“bilgi sistemleri” konusunu içermektedir. Siber güvenlik alanında NATO ile işbirliğinin sağladığı
olanaklar arasında Örgütün Barış ve Güvenlik için Bilim Programının finanse etdiyi projelerin
uygulanmasının yanı sıra ortaklara açık eğitim ve tatbikatlara katılım da yer alıyor. Azerbaycan,
1995 yılından bu yana NATO Barış ve Güvenlik için Bilim (SPS) Programı çerçevesinde faaliyetler
göstermektedir. Önde gelen pratik işbirliği alanları arasında siber savunma ve terörle mücadele yer
almaktadır. Örneğin bu Programı çerçevesinde Azerbaycanlı memurlar ileri düzey siber savunma
eğitimlerinden yararlanmışlar [14].
Askeri-politik bir ittifak olmasına rağmen NATO enerji güvenliği alanında da birçok konferanslar
düzenlemekte ve bu alanda büyük başarılara imza atmaktadır. Enerji üretimi açısından dünyanın önde
gelen ülkelerinden biri olan Azerbaycan, enerji güvenliğine özel önem vermektedir. NATO enerji alanında
çok aktif bir kuruluş olmasa da, bu konu, Azerbaycan-NATO işbirliğinin bir parçası haline gelmiştir.
Günümüzde Azerbaycan’ın enerji ve enerji güvenliği alanında lider bir konuma sahip olduğunu belirten
Batılı araştırmacılar, Azerbaycan’ın enerji nakil hatlarının inşası ve enerji ile temin etmek yönünde
dünyaya yeni alternatifler sunabileceğini, bu bakımdan Güney Enerji Koridoru’nun özel öneme sahip
olduğunu da ifade etmekteler. Dolayısıyla enerji güvenliği alanında NATO ve diğer Avrupa kuruluşları
ile işbirliğinin yanı sıra ABD ve Avrupa ülkeleriyle ikili işbirliğinin Azerbaycan’ın Avrupa-Atlantik
alanına entegrasyonuna ve İttifak ile ilişkilerine de olumlu etki yapacağını söyleyebiliriz.
Azerbaycan, 2002 yılında NATO’nun Prag Zirvesi’nde kabul edilen Terörizme karşı Ortaklık
Eylem Planı (Partnership Action Plan against Terrorizm - PAP-T) hedeflerinin gerçekleştirilmesine
katkısıyla ortaklar arasında öne çıkıyor. Böylece Azerbaycan Cumhuriyeti terörle mücadeleye katılmış,
hava sahasını ve havaalanlarını açmış, bir dizi uluslararası anlaşmaya katılmış ve ulusal mevzuatını
değiştirerek geliştirmiştir. Ayrıca ortak ülkelerden gelen talepler ve sorğular üzerine onlarca kişi iade
edilmiş, suçlular tutuklanmış ve istihbarat birimlerine teslim edilmiştir. Uluslararası terör örgütleriyle
bağlantıları nedeniyle onlarca kişi sınır dışı edilmiştir. 2004/2006 döneminde iki terör örgütü ve
mensupları etkisiz hale getirilmiş, çeşitli terör gruplarına mensup 26 kişi tutuklanmıştır [7].
NATO’nun “Operasyonel Yetenekler Konsepti Değerlendirme ve Geribildirim Programı” (Operational
Capabilities Concept - OCC), Azerbaycan Ordusunun gelişimine hizmet eden çok uluslu modern ordu
969
inşa etme deneyimini içeren NATO’nun önemli mekanizmalarından biridir. Bu program, Ordunun
ilgili birimlerinin modern savaşın gereklerine ve gelişmiş ülkelerin standartlarına göre hazırlanması ve
NATO’nun gerekli “operasyonel yeteneklerinin” elde edilmesi açısından çok önemli bir mekanizmadır.
Bu program aracılığıyla kazanılan deneyim ve bilgi birikimi, birimlerimizin uluslararası operasyonlara
ve eğitimlere profesyonel katılımını sağlayarak temsil olanaklarının ve itibarın artırılmasına imkan
tanıyor [1, s. 27].
2002 yılından bu yana, “Ortak Personel Karakolu Konsepti” (Partnership Staff Post Concept)
kapsamında, Azerbaycan Ordusu subayları NATO’nun çeşitli taktik, operasyonel ve stratejik
karargahlarında görev yapmaya başlamışlar. Bu katkı, Azerbaycan’ın NATO ile işbirliği yapan diğer
ortak devletler arasında bir lider ülke haline gelmesinin temellerini oluşturmuştur. Çeşitli barışı
koruma operasyonlarına katılan birliğimizin faaliyetlerini koordine etmek amacıyla, ordumuzun
subayları ABD Merkez Komutanlığı (Tampa, ABD) karargahında ve Uluslararası Çokuluslu Koalisyon
Kuvvetleri Karargahında (Bağdat, Irak) görev yapmıştır. Günümüzde Azerbaycan Ordusu subayları,
NATO Karargahında (Brüksel, Belçika) ve Avrupa’daki NATO Karargahının Ortaklık Ofisinde (Mons,
Belçika) ve ayrıca ortaklık karargahında askeri temsilin bir parçası olarak ulusal pozisyonlarda görev
yapmaktadır [12].
Güvenlik konularına ek olarak, bilim ve eğitim gibi diğer alanlarda da NATO-Azerbaycan işbirliği
başarıyla yürütülmektedir. 2008 yılından bu yana eğitim alanında NATO ile işbirliği yapan Azerbaycan
Ordusu, NATO’nun Savunma Eğitimini Geliştirme Programı (Defense Education Enhancement
Program - DEEP) kapsamındaki özel amaçlı askeri eğitim kurumlarının öğretiminin içerik ve şeklini
Avrupa eğitim standartlarına ve Bologna sürecine uyarlayarak, pedagojik personelin geliştirilmesi
alanında da ciddi çalışmalar yapmıştır. Uluslararası işbirliği ve işbirliğinin sağlanmasında önemli bir
rol oynayan yabancı dil öğretiminin geliştirilmesinde programın sağladığı katkılar onun önemini daha
da artırmaktadır.
XXI yüzyılın en etkili eğitim biçimlerinden biri olan uzaktan eğitim programı, Azerbaycan Ordusunda
eğitime daha fazla personel çekmek, eğitimin sürekliliği ilkesini izlemek və kaynakları korumak için
hizmet vermektedir [14].
Aynı zamanda Azerbaycan, NATO’nun “Güvenlik ve Barış İçin Bilim Programı” (Science
for Security and Peace Program) çerçevesinde faaliyetler düzenlemek için Birliğin ilgili yapısal
birimleri ile ilişkiler kurarak maksatlı çalışmalar yürütmektedir. Programın gayesi, bilimin
geliştirilmesi ve yeniliklerin uygulanması yoluyla NATO ve Ortaklar arasındaki işbirliğini ve
diyaloğu genişletmektir [14].
Azerbaycan, bugüne kadar üç barışı koruma harekâtında iştirak eden barışı koruma amaçlı özel
birimler hazırlamıştır. Azerbaycan’ın barışı koruma birlikleri, esas olarak NATO’nun Kosova (KFOR),
Irak Cumhuriyeti ve Afganistan İslam Cumhuriyeti’ndeki (ISAF) operasyonlarına katkıda bulunmuşlar.
Eylül 1999’dan Mart 2008’e kadar, Azerbaycan Ordusu’nun 34 personelli barışı koruma müfrezesi,
NATO (KFOR) önderliğinde Kosova’da barış yapma ve destek operasyonlarına katılmıştır.
BM Güvenlik Konseyi’nin ilgili kararını uygulamak için Azerbaycan Ordusu Barış Gücü Tümeni,
15 Ağustos 2003 - 7 Aralık 2008 tarihleri arasında 152 personel ile Irak’ta Uluslararası Koalisyon
Güçleri’nin bir parçası olarak görev yapmıştır.
20 Kasım 2002’de Azerbaycan Ordusu’na bağlı 22 kişilik bir barış gücü müfrezesi, Afganistan
İslam Cumhuriyeti’nde Uluslararası Güvenliğe Yardım Gücü’nün (ISAF) bir parçası olarak faaliyete
başlamıştır. 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren Azerbaycan barış güçleri 6 aylık rotasyon planına uygun
olarak NATO öncülüğünde Afganistan’daki “ Kararlı Destek Misyonu” (Resolute Support Mission -
RSM) savaş dışı görevinde faaliyet göstermişler. İlk başlarda 94 kişilik bir birlik ile hizmete başlayan
Azerbaycan Ordusu, misyona katkısını artırmak amacıyla 9 Ocak 2018 tarihinden itibaren personel
970
sayısını 120’ye çıkarmıştır. Görevin sona ermesi nedeniyle, Azerbaycan Ordusunun barış gücü personeli
27 Ağustos 2021’de ülkeye dönmüştür.
KFOR ve ISAF operasyonlarında Azerbaycan barışı koruma birimleri Türk barışı koruma taburları
kapsamında faaliyetlerini organize etmiştir. Bundan dolayı Azerbaycan ve Türkiye, komuta ve kontrol
mekanizmalarını, kuvvetlerin konuşlandırılmasını, maddi ve teknik desteği, yasal ve diğer operasyonel
konuları düzenleyen ilgili anlaşmalar imzalamıştır.
Aralık 2021 yılında Brüksel’de düzenlenen Kuzey Atlantik Konseyi toplantısında Azerbaycan-NATO
işbirliği ve pratik düzeyde işbirliğinin geliştirilmesi konuları ele alınmıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı
İlham Aliyev’in katıldığı bu toplantıda, Azerbaycan ile İttifak arasındaki PGGS ve diğer programlar
çerçevesinde işbirliğinin geliştirilmesi, aynı zamanda Azerbaycan ve NATO silahlı kuvvetleri arasındaki
operasyonel askeri koordinasyonun artırılması konularında geniş görüş alışverişinde bulunulmuştur.
Sonuç
NATO, 1949 yılında Batı Avrupa devletlerinin SSCB’ye karşı oluşturdukları savunma örgütü olup,
Soğuk Savaş döneminde klasik güvenlik kapsamında sadece SSCB’ye karşı savunma, caydırma,
silahlanma stratejileri geliştirmiştir. SSCB’nin dağılmasıyla dünya coğrafyası ve güvenlik tehditleri
de değişmiş, yeni stratejilere gerek duyulmuştur. Bundan dolayı NATO, Avrupa güvenliğini korumak
için yeni stratejiler geliştirmeye ve yeni devletlerle işbirliği kurmaya başlamıştır. Örgüt bu devletlerle
işbirliği kurarak onların operasyonlara katılımını, ordu eğitimini, ordularının modern standartlara
uyumunu sağlıyordu. Kast edilen bu devletlerden biri de bağımsızlığını yeni berpa etmiş Azerbaycan
Cumhuriyeti’dır.
Azerbaycan-NATO ortaklığının ana yönleri, siyasi diyalog, barışı destekleme operasyonları,
ortaya çıkan güvenlik tehditleri ve savunma alanlarında ağırlıklı olmakla çok çeşitli konularda pratik
işbirliğidir. 28 yıllık ikili işbirliği geçmişine dayanarak Azerbaycan, NATO ile düzenli olarak geniş bir
yelpazede ortak çıkar konularında siyasi diyalog yürütmektedir. Çeşitli format ve düzeylerde yürütülen
siyasi diyalog çerçevesinde, ortaklık, bölgesel güvenlik, Ermenistan ile Azerbaycan arasında 10 Kasım
2020 tarihine kadar devam eden ihtilafa ilişkin konular, barışı koruma operasyonları, uluslararası barış
ve güvenliğe katkı, ortaya çıkan güvenlik tehditleri ve diğer ortak konular tartışılmaktadır.
Azerbaycan, BiO ve BOEP belgelerinde yansıtılan hedeflere ulaşmak için ortaklık araçlarını aktif
olarak kullanmaktadır. Bu belgelerde Azerbaycan Cumhuriyeti, savunma ve güvenlik sektöründeki
reformları, askeri kuvvetlerin NATO standartlarına uygun olarak geliştirilmesini, NATO liderliğindeki
barışı koruma operasyonlarına katılımı, sivil olağanüstü hal planlamasını, ortaya çıkan güvenlik
tehditleriyle mücadeleyi, aynı zamanda bilim, çevre ve kamu diplomasisi alanlarında İttifak ile işbirliği
yapma niyetini ifade etmiştir.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin NATO ile ortaklığı, genel olarak Avrupa-Atlantik yapılarına
entegrasyon hedefini amaçlamaktadır. Halihazırda NATO’nun sağladığı güvenlik sistemleri dünyanın
gelişmiş ülkeleri tarafından uygulanmaktadır. Bu bağlamda, sınır ötesi, deniz ve siber alanlarda
güvenliğin sağlanması açısından İttifak ile etkin işbirliği Azerbaycan için faydalıdır. Öte yandan, önemli
bir stratejik coğrafi konuma sahip olan ve Güney Kafkasya’nın lider ülkesi olan Azerbaycan ile ortaklık
NATO için çok önemlidir. Azerbaycan’ın elverişli coğrafi konumu, askeri ve ekonomik kapasiteleri
NATO tarafından oldukça takdir edilmektedir.
Sonuç olarak, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 20. yüzyılın sonunda başlayan NATO ile işbirliğinin
bugün de çeşitli belgeler temelinde devam ettiğini belirtmek mümkündür. Gelecekte bu işbirliğinin
geliştirilmesi hem Azerbaycan’a hem de Alyansa katkı sağlayacağı kuşkusuzdur.
971
Kaynakça
Azərbaycan - NATO 15 illik tərəfdaşlıq. (2009). Azərbaycan Respublikasının NATO yanında Nümayəndəliyi.
Brüssel.
Əzimli A. (2001). Azərbaycan –NATO münasibətləri (1992-2000). “Adiloğlu” nəşriyyatı, Bakı.
Hüseynova H. (1998). Azərbaycan Avropa inteqrasiya prosesləri sistemində. “Hərbi nəşriyyat”, Bakı.
NATO (2005). Tərəfdaşlıq Vasitəsilə Təhlükəsizlik. NATO İctimai Diplomatiya Şöbəsi, Brüssel.
NATO məlumat kitabı. (2001). NATO İctimai Diplomatiya şöbəsi. Brüssel. (tərcümə).
Sümərinli C. (2007). İrəliyə, NATO-ya doğru! Bakı.
Ayna qəzeti, 12.03.2017.
http://anl.az/down/meqale/yeni_az/2014/may/368671.htm (Erişim: 03.07.2022)
http://www.anl.az/down/meqale/ses/2011/noyabr/211313.htm (Erişim: 03.07.2022)
https://e-qanun.az/framework/3966 (Erişim: 09.07.2022)
https://mod.gov.az/az/nato-ile-emekdasliq-028/ (Erişim: 07.07.2022)
https://nato-pfp.mfa.gov.az/az/content/25/terefdasligin-qerargah-elementi (Erişim: 10.07.2022)
https://nato-pfp.mfa.gov.az/az/content/31/emekdasligin-esas-inkisaf-xronologiyasi (Erişim: 07.07.2022)
https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49111.htm (Erişim: 09.07.2022)
972
EFFECT OF SOYA BEAN OIL ON LIPID PROFILES

AND ACTIVITY OF GLUCOSE-6-PHOSPHATE
DEHYDROGENASE
Auwal IBRAHIM* AMINA ZAKARI, FAUZIYA SHEHU MUHAMMAD, YUSUF

MOHAMMED HASSAN
Mr. Ibrahim, Auwal
Department of Applied Chemistry,
Collage of Sciences and Technology, Kaduna Polytechnic, Nigeria.
ABSTRACT
The changes in serum lipid profile Parameters, Haematological indice ( red blood cell (RBC)
counts) and Glucose -6-phosphate dehydrogenase concentrations were evaluated in male albino rats
fed with soya bean oil for varying concentration of (25% to 5%) for periods of 28 days, after which
the animals were sacrificed and blood obtained were subjected biochemical parameters analyses. The
results showed a reduction in HDL-cholesterol and RBC-count concentration on rats fed 25% soya
bean oil compared to the control group. Concentrations of other lipid fractions were, Total cholesterol
and LDL-cholesterol had significant increase (p˂0.05) in the rats treated with 25% soya bean oil.
While Triglyceride, VLDL-cholesterol and G6PDH has no significant increase (p˃0.05) on rats fed with
25% soya bean oil. LDL/HDL ratio, which is a strong index of atherogenicity of the lipoproteins, was
significantly higher (p˂0.01) on rats fed with 25% soya bean oil when compared with control group. The
experiment shows that consumption of soya bean oils could be effective in managing obesity but higher
consumption could lead to cardiovascular disease.
KEYWORD: Lipid Profile, Glucose -6- Phosphate Dehydrogenase, Soya Beans Oil
973
VARIOUS TYPES OF BUSINESS ORGANIZATION
K. Thamizhmaran
Department of Electronics and Communication Engg, Government College of Engineering, Bodinayakkanur, Theni (deputed
from Annamalai University) Tamilndu, India-608002
Abstract
A Business is an enterprise which distributes or provides services where other members of the
community need and are able and willing to pay for it. A Business organisation is one in which people
exchange goods and services to satisfy the needs of other people to earn profit. Business firms, State
enterprises, public service, organization, and non-profit making charities are the examples of business
organisation. Most of the Management theory and practice are common to every kind of business
organisation. A Business organisation differs from the non-business organisation or public service
organisation that it provides goods and services usually at a profit. Several types of business organisation
are existing in order to satisfy the social, economic and human requirements. The most common types of
business organisation are as follows:
Types of business organisation:
• Private sector organisations
1. Sole proprietorship or individual ownership
2. Partnership organisation
3. Joint stock companies
4. Cooperative societies
• Public sector organisations
1.public enterprises
¾ Government departments
¾ Public corporation
¾ Government companies
• Joint sector undertakings
A)Private sector organisations:
1. Sole Proprietorship or Individual Ownership:
¾ Sole proprietorship is a form of legal organization in which the owner maintains sole and complete
control over tge business and is personally liable for business debts.
¾ Unlimited liability of proprietor.
¾ The person who contributes capital and manages the business is called as sole proprietorship.
974
¾ Overall control in single hand helps in quick decision, efficient administrator and worWing.
¾ Payment dues for loans, insurance premium and salaries of employees are called as liabilities of
business and the owners are responsible for all the liabilities.
¾ Individual uses his own skill in the management of its affairs and is solely responsible for the
good or bad result of its operation and working.
¾ The entire authority and responsibility in the matter of decision making and working belongs to
him and all profit and losses are of his own.
¾ This form of business requires less amount of capital and is easy to control he invests his business.
Characteristics:
¾ One man ownership
¾ Enjoyment of entire profit
¾ Unlimited liability
¾ No separate legal entity
¾ Simplicity
¾ Self employment
¾ Secrecy
Advantages:
 Simplest form of business:
975
Sole proprietorship is simple in nature and easy to manage.

 Least legal complications:
No legal complications are involved in establishing this from of business.
 Quick decision:
All the decisions are taken by one person, so quick decision is possible and prompt action can be
taken.
 Maximum profit:
Only a person enjoys the profits which he earns from his business.
 Personal care:
The proprietor can take great care to satisfy the tastes of his condition.
 Quality product:
Personal attention and supervision of owner leads to quality product.
 Flexible business:
This type of business is flexible and can quickly adapt to charging conditions.
Disadvantages:
 Limited capital:
The source of capital is limited, this prevents expansion of the business and with such a small
investment modern factory can not be started.
 Limited skill:
Since the owner can not be matter in various fields like sales, accounting and technically, therefore
work suffers.
 High risks:
The proprietor has to take all the risk personally, also has to suffer losses alone.
 The business terminates when owner dies.
2.Partnership:
 In the partnership forms of business, two or more persons come together and start a business
with their own funds, the parties agree to share the profits as well as bear the losses in the agreed
proportion.
 The formation and management of partnership organization is governed by the Indian partnership
act, 1932.
 The partnership is defined as “the relation between persons who have agreed to share profits of a
business carried on by all any of them acting for all”.
976
Advantages:
 The partnership organizations have larger financial resources compared to sole proprietorship.
 A greater personal contact of the partners gives more customer base and benefits.
 Persons of different skills and abilities can work for betterment of organization.
 Less expenditure per partner is involved in forming partnership organization.
 Loss will be divided amongst the partners.
Disadvantages:
 The partnership organization gets dissolved in case of retirement or death of a partner.
 The existence of partnership is for short duration due to selfish attitude of partners or in case of
loss, each partner blames each other
 The partnership ends when a new partner is accepted into the partnership, a partner leaves, a
partner dies or the partnership dissolves therefore most partnerships tend to have limited lives.
 Unlimited liability is the legal obligation of all general partners for the partnerships depts
regardless of which partner incurred them this liability can extend to the partners personal assists.
 A partnership is often limited in its ability to raise capital or additional funds whether from the
individual partners themselves or form a financial institution making a loan.
3.Join stock company:

 Limited financial resources and heavy burden of risk involved in the previous forms of organisation
lead to the formation of joint stock companies. Joint stock companies have limited liability.
 Joint Stock Company is the voluntary association of individuals to start and run the business. In
this type of organisation, capital amount required to start and run the business can be collected
from a large number of people. Capital is divided into large number of transferable shares of
different values.
 The capital is raised by selling shares of different values. People who purchase the shares are
called as “Shareholders” and the managing body known as “Board of Directors” is elected by
the shareholders.
 Joint stock companies can be classified into two categories,
977
1. Private limited company

2. Public limited company
a)private limited company:

 A private company is a small concern registered under companies Act 1956.
 For a company to be private limited it must satisfy the features:
Minimum number of members is 2 and maximum is 50 excluding the past employees.
 Restricts to transfer the shares.
 Prohibits public participation.
Advantages:
 Can be incorporated with just two persons.
 Facilities easy formation and easy functioning.
 No need to file with the register to act as a director.
Disadvantages:
 Can’t expect democracy.
 Exempted from conduction statutory meetings.
 Can work with only two directors.
b)public limited company:
 The public company is a large concern registered under companies Act 1956.
 The minimum number required to form such a company is 7 but there is no limit.
 Such companies can advertise to offers its shares to general public. Public limited companies are
subjected to greater control and supervision of government.
 Control is exercised by SEBI(Securities and Exchange Board of India)
 A public limited company has to obtain a certificate of trading from the register of companies.
978
Advantages:
 Owner keeps control of the business.
 Private limited company can raise more finance that is smaller businesses.
 Shareholders have limited liability.
Disadvantages:
 Profits shared between more people.
 A legal agreement must be set up.
 Shares cannot be sold to the public, so raising finance can be more difficult than for a public
limited company.
4.cooperative societies:
 Voluntary association of person for the mutual benefits and aims are accomplished through self
help and collective effort.
One for all and all for one.
 Every state government has appointed a registrar of cooperative societies for registering,
controlling and supervising.
 The purpose of cooperative societies is to distribute products of daily use at a lower than in the
market.
Types of cooperative societies:

 Producer’s cooperative societies.
 Consumer’s cooperative societies.
 Farmer’s cooperative societies.
 Cooperative marketing societies.
 Cooperative credit societies.
979
a)Producers cooperative societies:

Producer’s cooperative society’s society is the process of producing industrial goods by democratic
management. The capital amount collected is very small in the society. They provide Men, Material,
Machines, Money (4M) to manufacture products.
b)Consumer’s cooperative societies:
A consumers’ co-operative is an enterprise owned by consumers and managed democratically and that aims
at fulfilling the needs and aspirations of its members. Such co-operatives operate within the market system,
independently of the state, as a form of mutual aid, oriented toward service rather than pecuniary profit.
c)Farmer’s cooperative societies:
The society is formed by small a farmer who wants to enlarge the size of agriculture land and to
cultivate in the land collectively. This type of society is not popular in India. These societies provide
latest agricultural techniques, seeds, fertilizer, irrigational techniques to its members.
d)Cooperative marketing societies:
When producers of agricultural commodities or any other product form a society with an objective of
carrying out marketing of their produce, such society is called as co-operative marketing society.
e)Cooperative credit societies:
The main aim of this society is to provide loans reasonable rates of interest to the farmers for the
development of land and purchase of agricultural etc..
Advantages:
 Easy to form
 No obstruction for membership
 Limited liability
 Surplus shared by the members.
Disadvantages:
 Lack of secrecy
 Cash trading
 Excessive government interface
 Absence of motivation
 Disputes and difference.
B)Public sector enterprise/state ownership:
 Public sector enterprise is also called as state owner and control state ownership works for the
benefit of the society at large state ownership served as means to remove monopolistic tendencies
and to take those fields where there is lack of willingness or capital to start the business
 The profit made by these undertakings goes to government the efficiency of state undertakings s
for below the private enterprises.
 Forms of public sector enterprises (state ownership) are as follows.
1. Government department
2. Public corporations
3. Government company
980
1.Government departments:
Such enterprises in the areas of activities having government monopoly for example the organization
like railways, ports and telegraphs defence production are run by the government departments.
Characteristics:
 Financed out of government budget
 Revenue go to public exchequer
 All rules and regulations of government are applicable
 Under direct control of concerned ministry
 Employees are treated as government servants.
Advantages:
 Such organization is suitable for public utility services and defence industries.
 The economical social and political objectives of the government are achieved due to government
control.
 Consumer’s interests are properly safeguarded.
 Complete secrecy is possible like in ordinate factories due to government control
Disadvantages:
 Lack of initiative because promotions are on seniority basis rather than merit based
 Officers are discouraged from taking quick decisions because of red tapes’.
 Because of red tapes quick decisions are not possible.
2.Public corporation:
A public corporation is a body created by a law passed in the parliament there are some of the public
corporations in India those are,
 Life insurance corporation
 Indian airlines corporation
 Deodar valley corporation
Functions:
 Government certifies the methods of their working.
 Parliament controls its general policies.
 Corporations look after their own day to day affairs.
 They work for the general welfare of the community.
 They can appoint their own staff.
 They never work only for making profits.
Advantages:
 These are most suitable for managing public utilities at reasonable cost to people in the absence
of profit motive.
981
 Public corporation can use funds with greater freedom in the absence of audit and accounting by
government.
 More flexibility as compared to departmental organizations.
Disadvantages:
 It is suitable only for the management of very big enterprises.
 It requires special legislation and hence its formation is elaborate and time consuming.
 It is a rigid form of organizations as any change in its constitutions will require amendment of the
special act
 The autonomy of such corporations are only on papers in reality ministers officers and politicians
interfere in the working of such corporations.
3.Government company:
It is a concern where government departments take initiative and establish a company under company
law.
Examples of such companies in india are,
 Hindustan machine tools Ltd.
 Sindri fertilizers and chemicals Ltd.
 Bharat heavy electricals Ltd.
Features:
 These companies are completely or partially owned by the government.
 The chief organizer is appointed by the government.
Advantages:
 It is easy to form.
 Government company directors to take decisions and are not bound by certain rigid rules and
regulations.
 They try to satisfy customers because otherwise they might loose to their competitions.
Disadvantages:
 Misuse of excessive freedom cannot be ruled out.
 Accountability is inadequate.
 Since the directors are appointed by government so they spend more time in pleasing their political
masters which leads to inefficient management.
Role of public sector in developing Indian company:
 Public sector helps in growth of large industries.
 It helps in implementing the economic plans and enables them to reach the target of achievement
within the specified period.
 The public enterprises benefits all community of the nation service to the country is the main
motive of the public enterprise.
 It is owned and managed by the government and hence the revenue goes to the government.
982
 A public enterprise leads to economic equality.

 Public enterprise is one of major source of revenue to the government.
C)Join sector organisations:
 The term joint sector refers to an undertaking whose ownership as well as control is shared
between both private sector companies and public sector agencies.
 The sector in simple words is all about joint control and joint ownership to encourage professional
management of the industries.
 The joint sector would include units in which both public and private investments have taken place
and where the state takes an active part in direction and control. According to JRD Tata a joint
sector enterprise is intended to form a partnership between the private sector and the Government.
 In India, large number of firms comes up under this concept. Examples: Cochin refineries, madras
refineries, fertilizers and Indian oil.
Contribution:
According to the guidelines laid down by the Government of India, the share capital of a joint sector
undertaking (without foreign participation) is to be divided as follows: government 26 per cent, private
businessmen 25 per cent and the public 49 per cent.
Features of joint sector organisation:
 The Government and private entrepreneurs may jointly set up new enterprises. Sometimes the
Central Government and one or more State governments together may set up enterprises in
partnership with the private sector.
 The State Government their industrial development corporations may set up new companies
jointly with private partners, involving equity participation by both the partners.
 Public financial institutions may, through equity participation or conversion of loans or debentures
into equity, transform enterprises promoted by private entrepreneurs into joint sector companies.
 The existing private enterprises may be transformed into joint sector enterprises by the government
or government Companies acquiring a part of the equity or converting debt into equity or by
contributing to an increase in the share capital.
 The existing public sector companies may be transformed into joint sector enterprises through the
sale of some equity shares to private entrepreneurs or the general public.
Examples of Industries belonging to this sector:
a)Green Gas Limited
The company was established on 7th October 2005 between GAIL (India) Ltd & IOCL (Indian Oil
Corporation Ltd). This limited company under the Companies Act 1956 has been authorized to supply
safe and reliable natural gas to the customers in Agra.
b)Indian Synthetic Rubber Limited
Indian Synthetic Rubber Limited was established on 6th July 2010 and the joint venture holders are
Indian Oil Corporation Ltd and Trimurti Holding Corporation. The company is involved in a rubber
project Panipat and the implementation of Styrene Butadiene.
c) Delhi Aviation Fuel Facility Pvt Ltd
The Delhi Aviation Fuel Facility Pvt Ltd is a company that was established on 28th March 2010
between BPCL and DIAL. Areas of operation include maintenance, modernization and designing.
983
Advantages:
 Governmental participation helps in controlling monopoly, business malpractices and
concentration of economic power
 The joint venture ensures the management is conducted as per the overall policies of the
government
 The joint sector helps to mobilize the productive resources, promote economic growth and
encourage investments in the projects from private sources
 Promotes mixed economy and achieves development objectives by harnessing all the productive
forces of the society.
Disadvantages:
 Corrupt people can use agreements with the government to make money for themselves at the
expense of public
 Reduction in the quality of services
 The chances of bias in evaluation are high.
Conclusion:
This chapter explains elements of organizational design that are vital for executing strategy. Leaders
of firms, ranging from the smallest sole proprietorship to the largest global corporation, must make
decisions about the delegation of authority and responsibility when organizing activities within their
firms. Deciding how to best divide labour to increase efficiency and effectiveness is often the starting
point for more complex decisions that lead to the creation of formal organizational charts. While
small businesses rarely create organization charts, firms that embrace functional, multidivisional, and
matrix structures often have reporting relationships with considerable complexity. To execute strategy
effectively, managers also depend on the skilful use of organizational control systems that involve
output, behavioural and clan controls. Although introducing more efficient business practices to improve
organizational functioning is desirable, executives need to avoid letting their firms become “out of
control” by being sceptical of management fads. Finally, the legal form a business takes is an important
decision with implications for a firm’s organizational structure.
984
HYBRID ROUTING PROTOCOL WITH MARS4 FOR

MANET
K.THAMIZHMARAN
Department of Electronics and Communication Engineering
Government College of Engineering, Bodinayakkanur, Theni, Tamilnadu, India - 625582
Abstract
Hybrid Hierarchical Link State (HHLS) routing protocol with hybrid cryptography to define the path
for security, reduce malicious node and to further improve performance and at the same time to create
excellent security with minimum routing overhead. We are implementing secure dynamic on-demand
routing protocol in order to achieve security goals for following parameters packet delivery ratio, routing
overhead and throughput. The proposed model test HHLS-MARS4 hybrid routing protocol and analysis
secure method is implemented to avoid any type of attacking model on the network with HHLS-MARS4
routing algorithm besides avoiding delay and packet loss; it increases the node speed also. Network
Simulator (NS2) is used to simulate the proposed method and implemented in the test system. The
proposed protocol provides secure transmission and further reduces routing overhead, delay and packet
loss since HHLS-MARS4 algorithm increases efficiency of network topology.
Keywords: MANET, Security Issues, Routing Protocol, HHLS-MARS4, PDR, RO, NS2.
1. INTRODUCTION
These networks are fully dynamically distributed, and can work at any place without the help of
any fixed infrastructure as base stations. MANET’s provides high mobility and device portability’s that
enable to node connect network and communication to each other. It allows the devices to maintain
connection to the network as well as easily adding and removing devices in the network. User has great
flexibility to design such a network at cheapest cost and minimum time. Mobile ad-hoc network consist
large number of node, it form temporary network with dynamic topology. In this network each node
communicates with each other through radio channel without any central authority. In MANET’s each
node operates in a distributed peer-to-peer modes, serves as an independent router to forward message
sent by other nodes. MANET suffers from a great efficiency loss due to the misbehaving nodes which
may be constrained by the resources as battery power and bandwidth of topology. Different approaches
have already been proposed to detect and prevent the misbehaviour in MANET. In ad-hoc network
nodes are try to disrupt the proper functioning network, modifying packets, injecting packets or creating
routing loops. In this case security is an important task. There are large numbers of secure routing
protocols proposed by many researchers they fulfill different security requirements and prevent specific
attacks. They are divided into three categories routing protocol such as: reactive routing protocol,
proactive routing protocol and hybrid routing protocol.
985
Table Driven: Proactive routing protocols acquire routing information periodically and store them
in one or more routing tables. The differences among the protocols in this class are routing structure,
number of tables, frequency of updates, use of hello messages and the existence of a central node.
Therefore, each protocol reacts differently to topology changes. On-Demand / Reactive: Reactive
routing protocols discover or maintain a route as needed. This reduces overhead that is created by
proactive protocols. Flooding strategy is used to discover a route. Reactive routing protocols can be
classified into two groups: source routing and hop by hop routing. Hence, intermediate nodes do not care
about maintaining the routing information. On the other hand, this kind of protocols may experience
high level of overhead as the number of intermediate nodes increases. Also they have a higher chance
of a route failure. Hybrid: This protocols exhibit both reactive and proactive features. Proactive strategy
is used to discover and maintain routes to nearby nodes, while routes to far away nodes are discovered
reactively. Consequently, overheads and delay that are introduced by proactive protocols and reactive
protocols, respectively, are minimized. Hybrid protocols have been known to be more scalable than
others fewer nodes take part in routing and topology discovery. Show in figure 1 categories of ISO
Approved MANET routing protocols.
Figure 1 Routing Protocols
2. LITERATURE SURVEY
Secure quality of service in sudden on-demand distance vector routing was detected by C.E. Perkins
et al (2001). Secure economical distance vector routing for mobile wireless sudden networks was done
by Y. Hu et al (2002). A cooperative intrusion detection system for ad-hoc networks was implemented
986
Yian Huang, et al (2003). Security in mobile ad-hoc network challenges and solutions was analysis by
Yang, et al (2004). Malicious nodes detection in AODV-based mobile ad-hoc networks was addressed
by Jongoh Choi et al (2005). A survey of issues and solutions was taken by T. Reddy et al (2006). An
acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs was discussed
by Liu et al (2007). Security and QOS self-optimization in mobile sudden networks was done by Z.
Shen (2008). Quality of service provisioning in sudden wireless networks was analyzed by H. Chinese
et al (2009). The detection of packet dropping attack using improved acknowledgement based scheme
in MANETs was done by Aishwarya Sagar et al (2010). Secure routing for wireless mesh network
was discussed by Celia li et al (2011). Authentication and intrusion detection in Edouard MANET was
done by K.Thamizhmaran et al (2012). Secure intrusion detection system for MANETs was done by
Shakshuki et al (2013). Implementation of A3ACK’s intrusion detection system under various mobility
speeds was highlighted by Abdulsalam Basabaaa et al (2014). However, all these algorithms address
only the security problem. It is well known that the topology changes rapidly in MANETs due to the
characteristics of wireless networks. The proposed approach scheme SHHLS with hybrid cryptography
(MARS4) is also based on this assumption to provide better secure transmission, high performance with
minimum routing overhead.
3. SECURITY ISSUES
The network layer is the one where routing takes place. A router’s main function is to get packets
from one network to another on the network topography. The third layers protocols and technical
methods allow for network-on to-network communications as needs. The corresponding third layer
switch is simply a Layer 2 device that also does routing (a Layer3 function). Another key to the aspect
of routers is to the each one of the interface on a router has its own IP address, because each of those
interfaces is on different networks. The cryptographic methods MAJE4 and RSA can be combined to
have MARS4 as a very efficient security solution. Assume that A is the sender of a message and B is the
receiver. MARS4 is designed to work as follows. In existing schemes better performance but still delay
and routing overhead will be increased in this connection we proposed SHHLS algorithm.
4. PROBLEM IDENTIFICATION
Network wide routing in MANETs is a vital task of transferring data from a source to destination.
The dynamic nature of MANETs requires the routing protocols to refresh the routing tables frequently
that suffer from transmission contention and congestion that are the results of the broadcasting nature
of radio transmission since a node in a MANET cannot directly communicate with the nodes outside
its communication range, a packet may have to be routed through intermediate nodes to reach the
destination. So it also becomes essential to monitor the constraints in intermediate nodes. Consequently,
an efficient routing approach may generate route failures. The simplest scheme routing in MANET is the
one to find a route without malicious nodes. This paper aims to provide an unbreakable route for secured
transmission. We design new routing protocol named HHLS with hybrid cryptography (MARS4). This
HHLS provides better performance compared to the existing reactive routing protocols and also reduces
routing overhead without any misbehaviour at intermediate nodes from source to destination.
5. PROPOSED SYSTEM
Hybrid Hierarchical Link State (HHLS-MARS4) routing protocol like hybrid routing protocol with
more secure, is that topology information is transmitted by nodes both table-driven and on-demand.
RREQ - As an optimization HHLS uses an expanding ring technique when flooding these messages.
Every RREQ carries a time to live (TTL) value that states for how many hops this message should be
forwarded.
987
RREP - RREQ if the receiver is either the node using the requested address, or it has a valid route
to the requested address.
RERR - When a link breakage in an active and secure route is detected, a RERR message is used to
notify other nodes of the loss of the link.
Node 1 after receiving the further detection message broadcast a RREQ message by setting destination
address to source nodes address. If it receives a RREP message from the malicious node, it sends a Test
packet (TP) to the source node via malicious node, and at the same time it sends an Acknowledgment
Packet (AP) to Source Node (SN) though some other route.
DESIGN OF HHLS:
 Source node broadcast RREQ with secure packet (SRREQ) along with the destination ID.
 For every intermediate receives the SRREQ check.
 For every node IN receives RREP with secure Check (SRREP).
 After receiving the reply, source node broadcast a FD message to all mobile nodes.
 For every mobile node receive further detection message.
 Source node waits for “wt” time
 If all the flags are “N”
 End.
Table 1 Simulation parameters
Parameter Values
Examined protocol HHLP-MARS4
Application traffic CBR
Transmission range 800m
Packet size 512 bytes
Maximum speed 25m/s
Simulation time 700s
Number of nodes 100, 150, 200
Area 670m x 670m
988
6. RESELTS & DISCUSSION

In this paper discuss HHLS performance of different sets of nodes with follow above simulation
parameters.
Table 2 Results of 100 nodes
Packet Delivery Ratio

Protocol/NN 20 40 60 80 100
HHLS-MARS4 0.90 0.84 0.78 0.72 0.66
HHLS 0.84 0.78 0.72 0.66 0.60
Routing Overhead
HHLS-MARS4 0.14 0.20 0.26 0.32 0.38
HHLS 0.17 0.23 0.29 0.35 0.41
From Table 2, it is clear that secure proposed scheme HHLS-MARS4 surpasses HHLS performance
by above 70% when there are 10 and 100 nodes in the network. Simulation results of routing overhead
Table 2. It is clear that HHLS-MARS4 has the lowest overhead of about 10 to 100 number of nodes.
From the above tables, it is clear that the comparison of the HHLS-MARS4 illustrate that the proposed
algorithm outperforms the HHLS by providing lowest end-to-end delay, packet drop and routing
overhead with increase in the number of nodes.

Protocol/NN 30 60 90 120 150
HHLS-MARS4 0.86 0.80 0.74 0.68 0.62
HHLS 0.80 0.74 0.68 0.62 0.56
Routing Overhead
HHLS-MARS4 0.18 0.23 0.30 0.36 0.42
HHLS 0.21 0.27 0.33 0.39 0.45
From Table 3, it is clear that secure proposed scheme HHLS-MARS4 surpasses HHLS performance
by above 60% when there are 30 and 150 nodes in the network. Simulation results of routing overhead
Table 3. It is clear that HHLS-MARS4 has the lowest overhead of about 30 to 150 number of nodes.
From the above tables, it is clear that the comparison of the HHLS-MARS4 illustrate that the proposed
algorithm outperforms the HHLS by providing lowest end-to-end delay, packet drop and routing
overhead with increase in the number of nodes.
989

Protocol/NN 40 80 120 160 200
HHLS-MARS4 0.78 0.72 0.68 0.60 0.54
HHLS 0.72 0.68 0.60 0.58 0.48
Routing Overhead
HHLS-MARS4 0.21 0.26 0.33 0.39 0.45
HHLS 0.25 0.32 0.38 0.43 0.48
Table 4, it is clear that secure proposed scheme HHLS-MARS4 surpasses HHLS performance by
above 55% when there are 40 and 200 nodes in the network. Simulation results of routing overhead
shown in Table 4. It is clear that HHLS-MARS4 has the lowest overhead of about 40 to 200 number of
nodes. From the above tables, it is clear that the comparison of the HHLS-MARS4 illustrate that the
proposed algorithm outperforms the HHLS by providing lowest delivery ratio and routing overhead
7. CONCLUSION
In this research paper, performance compare a novel approach named HHLS-MARS4 protocol newly
implemented specially designed for MANETs is proposed in comparison with other popular protocol
named HHLS through simulations with different sets of nodes. Although it generates more end-to-end
delay in some cases, as demonstrated in this research, it can vastly improve the network performance of
packet delivery and throughput also reduces routing overhead than HHLS routing protocol. Eventually,
it is arrived to the conclusion that the HHLS-MARS4 scheme is more suitable to be implemented in
MANETs also plan to investigate the following issues in our future research: the same concept can
be applied in satellite to reduce more congestion in the route and also to save more energy and the
performance of HHLS-MARS4 can be tested in real time network environment instead of software
simulation.
Reference
Anand Patwardhan and Iorga, Secure routing and Intrusion Detection in Ad-hoc networks, in Proc. 3rd Int. Conf.
Pervasive Computer Communication, pp.191–199, 2005.
T. Reddy, et al. “Quality of Service Provisioning in Ad Hoc Wireless Networks: A Survey of Issues and Solutions”,
Ad Hoc Networks, Vol. 4, No. 1, pp. 83-124, 2006.
K. Liu, et al. “An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs”, IEEE
Trans., Vol. 6, No. 5, pp.536–550, 2007.
Z. Shen, et al. “Security and QoS Self-Optimization in Mobile Ad Hoc Networks”, IEEE Trans. Mobile Compu-
ting, Vol. 7, pp. 1138-1151, 2008.
H. Wu, et al. “QoS Multicast Routing by Using Multiple Paths/Trees in Wireless Ad Hoc Networks”, Ad Hoc
Networks, 2009, Vol. 5, No. 2, pp.600-612.
Aishwarya Sagar and Meenu Chawla, Detection of Packet Dropping Attack Using Improved Acknowledgement
Based Scheme in MANET, IJCSI, vol.7, iss.4, no.1, pp.12-17, (2010).
Rusha Nandy, et al “Study of various attacks in MANET and Elaborative discussion of Rushing attack on DSR
with clustering scheme” international Journal Advanced networking and Applications, Vol. 3, pp. 1035-
1043, 2011.
990
K.Thamizhmaran, et al. “Authentication and Intrusion Detection in MANET”, International Journal of Advance
Research in Technology, Vol. 3, No. 3, pp.15-21, 2012.
Shakshuki, et al, EAACK — A Secure Intrusion: Detection System for MANETs, IEEE Trans on industrial elect-
ronics, Vol. 60, No. 3, pp. 1089-1098, 2013.
Prabu, K. and Subramani, A. Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR algorit-
hm, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, Vol. 5, No. 3, pp.166–175, (2014).
991
ENHANCED SENSOR NODE LIFETIME USING MULTI-

GEOGRAPHICAL BASED ROUTING PROTOCOL
K. Thamizhmaran
Dept. of Electronics and Communication Engineering, Government College of Engineering, Bodinayakkanur, India – 625582
(deputed from Annamalai University),
Abstract
A non fixed temporary network called Wireless Sensor Network (WSN) is an aggregation of sensor
nodes which are remotely deployed in large numbers and operate the environmental condition and have
limited energy resource. In most of the hierarchical routing protocols, the cluster head (CH) selection
is on the basis of random probability equation. There is a scope to reduce the energy dissipation by
improving CH selection procedure. The proposed scheme, coined as Multi Geographical Threshold
based Routing Protocol, makes use of evolutionary algorithm for improving CH selection in legacy
LEACH routing protocol in sensor networks. The concept of relay node is introduced which acts as an
intermediary between CH and base station (BS) to ease the communication between the CH and BS.
The simulation results obtained supports that our proposed algorithm is efficient in terms of network
lifetime.
Keywords: WSN, Cluster, Routing, Hard Threshold, Soft Threshold.
1. INTRODUCTION
WSN is used for monitoring physical and environmental conditions such as temperature, sound,
pressure etc. Some of its applications include area monitoring, air pollution monitoring, disaster
management, security surveillance, healthcare monitoring, industrial monitoring, forest fire
monitoring, landslide monitoring etc. Due to mobility in sensor nodes, the topology of network changes
dynamically. Some of the limitations from which WSNs suffer are limited battery source, lower data
rates, slower computing speeds, smaller memory and limited communication range. Sensor nodes
are battery powered and have to operate in an unattended environment for a longer period of time
so it becomes cumbersome to change or recharge their batteries. Due to resource constrained nature
of WSNs, routing has become a challenging task. These limitations should be given due weight age
while designing the routing protocols for WSNs as they directly impact functioning of whole network.
The focus of routing protocols in WSN should be more in finding out the routes that may result in
prolonged lifetime of the network apart from considering other parameters such as shortest distance,
minimum delay or maximum bandwidth.
992
Fig. 1 Wireless sensor network architecture.
Design issue for such protocols is formation of clusters and selection of CHs to reduce the energy
consumption. LEACH, one of the popular hierarchical routing protocols, though uses cluster based
routing to maximize energy consumption dis-tributes energy consumption non-uniformly as CH
selection doesn’t consider residual energy and distance of nodes selected as CH. The major challenge in
the design of routing protocols for WSNs are minimizing energy dissipation and maximizing network
lifetime. Aslam et al. clustering techniques have emerged as a popular choice for achieving energy
efficiency and scalable performance in large scale sensor networks. Cluster formation is a process
whereby sensor nodes decide which cluster head they should associate with among multiple choices.
Typically this cluster head selection decision involves a metric based on parameters including residual
energy and distance to the cluster head. Naregal et al. has proposed LEACH-E and LEACH-EX protocol
which is an improvement over LEACH. In LEACH-E, the residual energy of nodes is also considered
during the second round of the selection of the cluster head thereby making the network more energy-
efficient than LEACH. In LEACH-EX, formula for calculation of threshold in LEACH-E has been
simplified by taking the ratio of current energy and initial energy, instead of taking the square root of
this ratio which results into reduced computational complexity and increased overall probability of n\
ode to be selected as CH. Karimi et al. proposed GP-LEACH which optimizes CH selection in WSNs
using GA by partitioning the network and considering residual energy and nodes’ position information
for optimization. It ensures CH selection from each partition for better network stability. The simulation
results show that GP-LEACH is more efficient than P-LEACH. Peiravi et al. proposed M2NGA, a multi-
objective two-nested genetic algorithm based clustering algorithm to optimize network lifetime and
delay. The top level GA considers energy consumption for sending one bit to CH and delay in terms of
hop count as fitness function to optimize network lifetime. The lower level GA is used within the cluster
to optimize communication from sensor nodes to CH. Their approach works only for the homogeneous
and static WSNs. It also requires BS to have complete knowledge of geographic location of all other
nodes in the network which increases communication overhead. Salim et al. proposed an Intra-balanced
routing protocol (IBLEACH) for balancing the energy consumption in WSNs which is an improvement
to LEACH in terms of the minimization of energy consumption and the lifetime of the network. In this
protocol, a new phase i.e. pre-steady phase is introduced between the setup phase and steady phase
of round. So the new proposed approach is designed in a way that considers these factors during the
selection of cluster head and network performance can be improved.
2. RELATED WORK
It has been noticed that one of the main design goals of WSNs has been to carry out data communication
while trying to sustain the nodes for a longer period and also to prevent the connectivity abjection by
employing aggressive energy management techniques. Routing protocols design in WSNs hence faces
many challenging factors.
993
1. Data-Centric Protocols
2. Location-based Protocol
3. Hierarchical Routing Protocol
Power-Efficient Gathering in Sensor Information Systems (PEGASIS)

PEGASIS is the extension of LEACH protocol, which forms chains of sensor nodes so that each
nodes transmits and receives from neighboring nodes and only one node from the chain is responsible
to transmit data to the sink. The data moves from one node to other node, aggregation performed and
transmitted to sink. The formation is done in greedy way. Unlike LEACH, PEGASIS not form clusters
and uses only one node from the chain to transmit to sink instead of using many nodes. A sensor transmits
data to neighbors in data fusion phase. In PEGASIS, the construction phase supposes that all nodes have
global information about the network, especially positions of sensors, and use a greedy approach. When
a node dies due to low power, the chain is constructed using same greedy method by bypassing the failed
sensor. For every round, a randomly selected node from the chain will transmit aggregated data to sink,
thus helps in reduction of per round energy consumption compare to LEACH.
Threshold Sensitive Energy Efficient Network (TEEN)

TEEN is also one of the hierarchical protocols. All the nodes report their sensed data to their sensor.
The CH sends the aggregated information to higher level of CH until the information reaches to the sink.
Thus, the architecture of TEEN is based upon the hierarchical grouping where closer nodes form clusters
and this process goes on second level until the sink is reached. It uses data-centric technique with
hierarchical policy. TEEN is suitable for time critical sensing applications. Also message transmission
takes more power than data sensing, so that energy consumption in TEEN protocol is less than the
hierarchical protocol in proactive networks. However it is not suitable applications where periodic
reports needed because user may not get any data at all if thresholds are not reached.
Adaptive Periodic Threshold Sensitive Energy Efficient Sensor Network

Protocol (APTEEN)
APTEEN is an advancement of TEEN protocol to overcome its shortcomings and aims for capturing
both periodic as well as time critical data. Thus, it is a hybrid protocol that allows nodes to send their
sensed data periodically and react to any sudden change in the value sensed value. The architecture
of APTEEN is same as TEEN protocol, which uses the concept of hierarchical energy efficient
communication nodes and the sink. APTEEN supports mainly three types of query:
• One-time query
• Historical query and
• Persistent query
These queries are used for monitoring an event for a period of time. APTEEN guarantees low energy
dissipation and a large number of sensors alive.
In the proposed work, the cluster formation and CHs communication procedure of LEACH protocol
has been modified in order to improve network lifetime.
994
3. PROPOSED WORK
TEEN Protocol
In this section, we proposed the detail of our TEEN Protocol. TEEN protocol uses the initial and
residual energy level of the node to select the CH, to avoid that each node needs to know the global
knowledge of the networks.
Cluster-head selection algorithm based residual energy

Let ni denote the number of rounds to be CH the node Si and we refer to it as the rotating epoch in
homogeneous networks, to guarantee that there are average PoptN CH every round, LEACH let each
node Si (i=1,2,….N) become a CH once every ni = 1/Popt rounds in our TEEN protocol we choose
different ni based on the residual energy Ei(r) of node Si at round r. Where G is the set of node that are
eligible to be CH at round r we have Si ∈ G in each round r, note the epoch ni is the inverse of Pi
ni = 1/pi = E(r)/{Popt Ei(r)}
For cluster head selection in each round ‘r’, average probability PiE is calculated which is the ratio
of residual energy of Si node and E i ( r ) average energy of the network. E ( r ) . Average energy of
network is
1 N
E (r) = ∑ E (r)
i =1 i
N
The optimal probability of a sensor node to become a cluster head Popt . can be calculated on the basis
of optimum number of clusters k opt . as follow:
k opt .
Popt =
N
Average probability for CH selection can be calculated by using nd E i ( r ) . for Homogeneous

Network
Ei ( r )
PiE P=
= Popt
E (r)
opt
Coping with hetrogeneous modes

We can see that Popt in the reference vlue of of the average probability pi which determine the rotating
epoch ni and threshold T(si) of node si.
Let pi = 1/ni, which can be also regarded as average probability to be a cluster-head during ni rounds.
When node have the same amount of energy of each epoch, choosing the average probability pi to be popt
can ensure that poptN cluster-head every round and all node.
1 N
E (r) = ∑ E (r)
i =1 i
N
To compute E ( r ) each node should have the knowledge of the total energy of all node in the network.
Popt Popt (1 + a )
=Padv = , Pnrm
(1 + am ) (1 + am )
995
This model can be easily extended to multi-level network. We use the weighted probability
Popt N (1 + ai )
p ( si ) =
( N + ∑ ai ) N
i =1
to replace popt and obtain the pi heterogeneous node
Estimate average energy of networks

The average energy E ( r ) is needed to compute the average probability pi. it difficult to realize such
scheme So average energy of rth round in the network is to be calculated as follows [17]:
1  r 
E (r)
= E total 1 − 
N  R
Where “r” is the current round and “R” denotes total round of the whole network. “n” is the number
of nodes in the network. “R” can be formulated as:
E total
R=
E round
E round is the energy dissipated in a network during single round as given and calculated as:
Where
E elec is energy used per bit for running circuit of transmitter and receiver? Free space
( fs ) model is used if distance is in less than threshold otherwise multi path
( mp ) model is used.
k = number of clusters,
E DA = Data agation cost in CH
d toBS = Average distance Between CH and BS
d toCH = Average distance between cluster members and CH
following [8,13]
E round
Assuming all nodes are uniformly distributed over network so, dtoBS and dtoCH can be calculated as
By finding the derivative of Eround. with respect to zero, we get the kopt optimum number of clusters
as,
N åfs M
k opt =
ð
2 å mp d 2toBS
996
Where, M is design of heterogeneous model area M×M in square meter

At start of each round in MHTRP-LEACH, cluster head transmits the following values:
Hard Threshold- predefined threshold value of attributes beyond which node will send data to
cluster head [10].
Soft Threshold- minimum possible value of attributes which spark the node to switch on its
transmitter and broadcast the data [10].
4. PROPOSED ALGORITHM
Step 1: for i=1 to n
s(i).xd=rand(1,1)*xm
XR(i)=s(i).xd
s(i).yd=rand(1,1)*ym
YR(i)=s(i).yd
s(i).G=0
end
Step 2: Creating nodes for multi-hop and multipath
mm = floor(min1+(max1-min1).*rand(1,n11))
Step 3: After creating a sensor networks we have calculated energy used by the sensor networks
for I = 1 to n
if (d > do)
s(i).E=s(i).E-((ETX+EDA)*(4000)+Emp*4000*(d4));
else
s(i).E=s(i).E - ((ETX+EDA)*(4000)+Efs*4000*(d2));
Step 4: Selection of Cluster Head for a cluster
if((s(i).E==1&&(temp_rand<=(padv/(1-padv*mod(r,round(1/padv)))))))
Step 5: For detection of dead nodes
for i=1 to n
if (s2(i).E<0)
n_dead=n_dead+1;
else if(s2(i).E==1)
n_dead_adv=n_dead_adv+1;
else
n_dead_nor=n_dead_nor+1;
end
997
5. SIMULATION EXPERIMENT
5.1 Simulation Environment

MATLAB Allows Matrix Manipulations, Plotting Of Functions And Data, Implementation
Of Algorithms, Creation Of User Interfaces, And Interfacing With Programs Written In Other
Languages, Including C, C++, C#, Java, Fortran And Python. Although MATLAB Is Intended Primarily
For Numerical Computing, An Optional Toolbox Uses The Mupad Symbolic Engine, Allowing
Access To Symbolic Computing Abilities. An Additional Package, Simulink, Adds Graphical Multi-
Domain Simulation and Model-Based Design For Dynamic And Embedded Systems. MATLAB is a
high-performance language for technical computing. It integrates computation, visualization, and
programming environment. Furthermore, MATLAB is a modern programming language environment:
it has sophisticated data structures, contains built-in editing and debugging tools, and supports object-
oriented programming. These factors make MATLAB an excellent tool for teaching and research.
MATLAB has many advantages compared to conventional computer languages (e.g., C, FORTRAN) for
solving technical problems. MATLAB is an interactive system whose basic data element is an array that
does not require dimensioning. The software package has been commercially available since 1984 and is
now considered as a standard tool at most universities and industries worldwide. It has powerful built-in
routines that enable a very wide variety of computations. It also has easy to use graphics commands that
make the visualization of results immediately available. Specific applications are collected in packages
referred to as toolbox. There are toolboxes for signal processing, symbolic computation, control theory,
simulation, optimization, and several other fields of applied science and engineering. In this random
distribution of 100 nodes is done in area of 100 X 100 m2. Implementation consists of selection of cluster
heads on the basis of Multi-Geographical Threshold based Routing Protocol for optimization technique
and then formation of clusters is done. A relay node is deployed at the center of the network. Cluster
heads calculate the distance from the Base station and distance from the relay node and the aggregated
data is sent to the either which has the shortest distance from it. So by the use of concept of relay nodes
the energy consumption of the cluster heads is decreased and hence the network lifetime increases with
this scheme. The proposed scheme thus is efficient in both cluster head selection and the routing of
data from cluster head to the base station. Evaluation is done based upon following metrics: Simulator
parameters are given in following table
• Network Lifetime
• Packets Delivered to Base Station
998
Table 1 Simulation Parameter
Network parameters Values

Network Size 1000m * 1000m
Number of nodes 100
Packet Size 4000 bits
Routing Protocol LEACH,E-LEACH, EX-LEACH, GADA LEACH, MHTRP-LEACH
Initial energy of node 0.5 J/node
Energy to run TX/RX 50 nJ/bit
Data aggregation energy 50 nJ/bit
Amplification Energy 10 pJ/bit/m2
Amplification Energy 0.0013 pJ/bit/m2
Primary population 100
Crossover rate 0.4
Mutation rate 0.006
Selection method roulette wheel selection
6. RESULTS & DISCUSSIONS

Network Structure of MHTRP-LEACH
In MHTRP the BS is situated outside the network and relay node is introduced inside at the center
of the network.
Figure 7.1 Network Structure of MHTRP-LEACH
The purpose of using relay node is to decrease the energy degradation of cluster head while sending
the aggregated data to BS. CH sends data to BS through relay node when its distance from relay node
is lesser than its distance from the BS. The energy of relay node is higher than cluster heads and lesser
than BS and they are assumed to be rechargeable. By the use of relay nodes the lesser energy of cluster
heads is used and so the results obtained are better. Network Structure of MHTRP-LEACH is shown
below in fig 6.1. The blue node at center is relay node and the node represented with (x) is the BS. Nodes
numbered from 1 to 100 are the sensor nodes.
999
Comparison of Network Lifetime with varying initial energy When Initial

Energy = 0.3J
In fig. 7.2 in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA- LEACH and MHTRP-LEACH the
first node dies at different round. The first node died at round 533, 540, 570, 700 and 1100 in LEACH,
LEACH-E, LEACH-EX GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively. Lifetime refers to the
time when first node dies. So lifetime of network is highest in case of MHTRP-LEACH followed by
LEACH-EX, LEACH-E, LEACH and GADA-LEACH.
Figure 7.2 Plot of comparison of network lifetime LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and
MHTRP-LEACH at Eo = 0.3J/node
When Initial Energy=0.4J

In fig. 7.3 in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA- LEACH and MHTRP-LEACH
the first node dies at different round. The first node died at round 744, 764, 799, 1050 and 1470 in
LEACH, LEACH-E, LEACH-EX GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively. Lifetime refers
to the time when first node dies. So lifetime of network is highest in case of MHTRP-LEACH followed
by LEACH-EX, LEACH-E, LEACH and GADA-LEACH.
MHTRP-LEACH at Eo=0.4J
When initial energy=0.5J

In fig. 7.4 in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA- LEACH and MHTRP-LEACH
LEACH, LEACH-E, LEACH-EX GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively. Lifetime refers
to the time when first node dies. So lifetime of network is highest in case of MHTRP-LEACH followed
by LEACH-EX, LEACH-E, LEACH and GADA-LEACH.
1000
MHTRP-LEACH at Eo =0.5J/node
Figure7.5 Network Lifetime of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX GADA-LEACH and MHTRP-LEACH when
varying Eo
So lifetime of network is highest in case of MHTRP-LEACH followed by LEACH-EX, LEACH-E,

LEACH and GADA-LEACH.
Comparison of Network Lifetime with varying packet size When packet

size=2000
Figure 7.6 Plot of comparison of network lifetime LEACH, LEACH-E, LEACH-EX GADA LEACH and MHTRP-
LEACH when packet size=2000
In fig. 7.6, in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA- LEACH and MHTRP-LEACH
LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively.
1001
When packet size=3000

In fig. 7.7, in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and MHTRP-LEACH the
LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively. So lifetime of network
is highest in case of MHTRP-LEACH followed by of LEACH-EX, LEACH-E, LEACH and GADA-
LEACH.
Figure 7.7 Plot of comparison of network lifetime LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and MHTRP-
LEACH when packet size=3000
When packet size=4000

In fig. 7.8, in case of LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA- LEACH and MHTRP-LEACH the
LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and MHTRP-LEACH respectively. So lifetime of network is
highest in case of MHTRP- LEACH followed by LEACH-EX, LEACH-E, LEACH, GADA-LEACH.
MHTRP-LEACH when packet size=4000
So from above observations it can be concluded in fig. 7.9 that size of packet to be transmitted has
effect on the network lifetime in WSN. Higher the size of the packet higher is the consumption of the
energy.
1002
Figure 7.9 Network Lifetime LEACH, LEACH-E, LEACH-EX, GADA-LEACH and GADA-LEACH when varying
packet size
Comparison of Packets Delivered to Base Station

Fig 7.10 shows the number of packets sent to the base station in LEACH, LEACH-E, LEACH-EX,
GADA-LEACH and MHTRP-LEACH. MHTRP-LEACH runs for more number of rounds than other
protocols so the number of packets sent to BS is more followed by GADA-LEACH, LEACH-EX,
LEACH-E and LEACH.
Figure 7.10 Packets Delivered to Base Station in MHTRP-LEACH, GADA-LEACH, EX-LEACH, E-LEACH and
LEACH
Packets to BS will be sent till round MHTRP-LEACH send to the more number of data in comparison
to GADA-LEACH, EX-LEACH, E-LEACH and LEACH, Which shows that due to having more
network stability it runs for more number of rounds and more number of packets is sent to BS in
MHTRP-LEACH and shows significant improvement.
8. CONCLUSION & FUTURE SCOPE

In paper an optimized scheme with Multi hop TEEN based Routing Protocol is proposed. Network
lifetime of proposed scheme MHTRP-LEACH is compared with LEACH, LEACH-E, LEACH-EX
and GADA-LEACH by varying the initial energy and size of the packet. MHTRP-LEACH proves to
perform better by providing improved results in comparison. The first node died at 1504th round in
MHTRP-LEACH whereas first node died at 1371th, 1008th, 994th and 875th round in GADA-LEACH,
LEACH-EX, LEACH-E and LEACH respectively. Due to improved CH selection and introduction
of relay node in the network the data sent to the BS is more as there is increase in network stability. It
can be concluded that the introduced approach is better and efficient than the conventional approaches
as it include more number of parameters in fitness function for selecting the cluster head and also
introduction of intermediate node i.e. relay node reduces the distance between the cluster head and sink
1003
and to ease the communication between them. In this scheme, it is proposed to introduce a relay node
as an intermediate node between cluster head and sink that helped to increase energy efficiency which
in turn improved the network lifetime. Cluster head selection procedure is improved by using MHTRP.
Further the improvements can be made in the scheme by using sleep and awake concept. In this concept
all the nodes do not remain active throughout. The energy of the nodes will be calculated and the node
having highest energy will be awake and the rest of the nodes will be considered sleeping i.e. there will
be no movement in them. This concept of sleep and awake nodes will also enhance the energy of the
system and will increase network lifetime. Further enhancements can be done by using other swarm
intelligence optimization techniques for getting more optimized results. Still number of improvements
can be made in the proposed scheme and better results can be obtained.
REFERENCES
Manjeshwar and Agrawal (2001) “TEEN: a routing protocol for enhanced efficiency in wireless sensor networks”,
IEEE Computer Society International Symposium on Parallel and Distributed Processing, Vol. 3, p. 30189a.
Manjeshwar and Agrawal (2002) “APTEEN: A hybrid protocol for efficient routing and comprehensive informa-
tion retrieval in wireless sensor networks”, Parallel and Distributed Processing Symposium, International,
IEEE Computer Society, Vol. 2, p. 0195b.
Hienzelman (2002) “An application-specific protocol architecture for wireless microsensor networks”, IEEE Tran-
sactions on Wireless Communications, pp. 660- 670.
Lindsey and Raghavendra (2002) “PEGASIS: Power-Efficient Gathering in Sensor Information Systems”, IEEE
Aerospace Conference Proceedings, Vol. 3, 9-16 pp. 1125-1130.
Kumar, Trilok, and Patel (2009) “EEHC: Energy efficient heterogeneous clustered scheme for wireless sensor
networks”, Computer Communications, pp. 662-667.
AbuBakr and Lilien (2011) “Extending Wireless sensor network lifetime in the LEACH-SM protocol by spare
selection”, In Proceedings of the fifth international conference on innovative mobile and internet services
in ubiquitous computing (IMIS ‘11) ,Washington, DC, USA: IEEE Computer Society, pp. 277-282.
Aliouat (2012) “An Efficient Clustering Protocol Increasing Wireless Sensor Networks Life Time”, Innovations in
Information Technology (IIT), pp. 194-199.
Pantazis (2013) “Energy-Efficient Routing Protocols in Wireless Sensor Networks: A Survey”, Communications
Surveys & Tutorials, IEEE, Vol. 15, No. 2, pp. 551-591.
Mahajan (2014) “Improving the Stable Period of WSN using Dynamic Stable Leach Election Protocol”, Issues and
Challenges in Intelligent Computing Techniques (ICICT), pp. 393-400.
Han (2014) “A General Self-Organized Tree-Based Energy-Balance Routing Protocol for Wireless Sensor Net-
work”, Nuclear Science, IEEE Transactions on, Vol. 61, No. 2, pp. 732- 740.
D. Raj Vikram Singh1, S. Subhash Kumar Kesarwani and K.Thamizhmaran “Secure Routing Protocol in MANET
– A Survey”, International Journal of Engineering Journals and Tech, Vol. 3, No. 3, pp. 22-29, (2012).
Shakshuki, et al, EAACK — A Secure Intrusion: Detection System for MANETs, IEEE Trans on industrial elec-
tronics, vol. 60, no. 3, pp. 1089-109 (2013).
Prabu, K. and Subramani, A. Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR algo-
rithm, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, vol. 5, no. 3, pp.166–175 (2014).
Abdulsalam Basabaaa, et al, Implementation of A3ACKs intrusion detection system under various mobility speeds,
in Proc. 5th Int. Conf. on Ambient Systems, Networks and Technologies, pp.571-578 (2014).
K. Thamizhmaran “Performance Evaluation of EA3ACK in different topology’s Using EAACK for MANET, I -
Manager Journal of information technology , Vol. 5, No. 4, pp. 5-10 (2016).
1004
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Performance Analysis of energy-Efficient Enhanced Adap-

tive 3- Acknowledgement (EE-EA3ACK) Using ECC in MANET” ARPN, Vol. 12, No. 9, pp. 2901-2912
(2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Comparison and Parameter Adjustment of Topology Based
(S-EA3ACK) for MANETs”, International Journal of Control Theory and Application, Vol. 10, No. 30, pp.
423-436 (2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Performance Analysis of On-demand Routing Protocol for
MANET Using EA3ACK Algorithm”, International Journal of Mobile Network Design and Innovation
(Inderscience), Vol. 7, No. 2, pp. 88-100 (2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Reduced End-to-End Delay for MANETs using SHSP-E-
A3ACK algorithm”, Journal on Communication Engineering and System, Vol. 7, No. 3, pp. 8-15 (2018).
1005
DIFFERENT MODULATION METHODS FOR SATELLITE

COMMUNICATION LINKS
K.Thamizhmaran
Dept. of ECE, GCE, Bodinayakkanur, Theni, Tamilnadu, India – 625582,
ABSTRACT
In the world satellite communication is act as main role to provide and use various space and other
public applications such as communication, navigation, earth observation, weather reading checking and
monitoring, environment monitoring etc. In all the above applications to observation earth the satellites
which placed using the important traditional design called low earth orbit which used to increases the
data resolution but above method will take more time to present of duration outcomes because not
able to transmit the high resolution data rate to grand station antenna from low earth orbit satellite.
Another one is geostationary earth orbit satellite model that one have more visible time than low earth
orbit satellite, so inter satellite communication is should be used between necessary between above two
methods use to increases higher performance of resolution. In this emerging recent developed design,
to compare the result analysis of above two satellite models using three traditional modulation methods
like such as quadrature phase shift keying, 8 phase shift keying and 16 SK and 16 quadrature amplitude
modulation with different amplifier models like rapp amplifier, saleh and ghorbhani models to measure
used via a with eco-signal (doppler effect) air medium. Even though observed the output of quadrature
amplitude modulation scheme achieve better error vector magnitude through MATLAB simulator.
Keywords: Long Distance Broadcasting; Modulation Methods; Inter Satellite; Amplifier Models;
1. DOPPLER EFFECT
The representation block of inter satellite communication using three different modulation techniques
to use different amplifier modes with error vector magnitude with observed performance on system of
amplitude, frequency and phase, below techniques used in this work.
 quadrature phase shift keying
 8 phase shift keying
 16 quadrature amplitude modulation with three different amplifier models namely Saleh, Ghorbani
and Rapp.
o SALEH AMPLIFIER MODEL
o GHORBANI AMPLIFIER MODEL
o RAPP AMPLIFIER MODEL
1006
The change of amplitude, phase and frequency due to relative between two different inter satellite
methods with various velocities. So eco signal frequency related with original frequency as followed by
carrier frequency and velocity to transmit via light.
 THERMEL
 I\Q IMBALANCE
 ERROR VECTOR MAGNITUDE (EVM)
Figure 1 basic constellation Figure 2 after saleh model amplifier figure 3 Doppler Effect
QPSK- MODULATION
The constellation diagrams of quadrature phase shift keying signal with various stages with different
amplifier model such as saleh model amplifier are shown in Figure 2 and four point constellation as
shown in Figure 1 and eco signal received quality output of both the amplitude with phase as shown in
Figure 2.
Figure 4 error vector magnitude of QPSK modulation
1007
8-PSK MODULATION
Figure 5, 6 and 7 different amplifier model
In this session using 8 phase shift keying such as 45 degree, 90 degree 135 degree, 180 degree, 225
degree, 270 degree, 315 degree and 360 degree as shown in Figure 6 and the effect different amplifier
model monitored as show in Figure 7. In Figure 8 shows the eco signal (Doppler Effect) of inter satellite
communication model in distorted signal.
Figure 8 EVM values versus Doppler frequency of 8-PSK modulation
16-QAM MODULATION
The 16 quadrature amplitude modulation models provide 4 different points like 90 degree, 180
degree, 270 degree and 360 degree with 16 different amplitudes as shown in Figure 10.
8-PSK-MODULATION
1008
16-QAM MODULATION
QPSK MODULATION
2. RESULTS & DISCUSSION
Figure 9 SIMULATED WAVEFORM
1009
SIGNAL CONSTELLATION
Figure 10 SIGNAL CONSTELLATION
The received signal (eco signal) frequency of 2.5 KHz and its multiples, error vector magnitude
value provide and also same value of produced amplifier model. More over 16 quadrature phase shift
modulation achieve more advantage of time and resolution than other modulation techniques used in
above inter satellite communication designs with various applications.
3. SUMMARY & FUTURE RESEARCH WORK

We conculed the above two orbit model with three different modulation methods with the performance
of different amplifier models like rapp amplifier, saleh and ghorbhani using error vector magnitude
parameters. Simulation results of various parameters like amplifier, frequency offset and noise figure
and I/Q imbalance of through low earth orbit and geostationary earth orbit inter satellite models. The
analysis of output using error vector magnitude parameters design and also achieve better outcomes of
transmitting and received eco signal (Doppler Effect) with evidence of simulation results this model
having lower time management and higher resolution. The effect of achievement in inter satellite models
between low earth orbit and geostationary earth orbit i.e., eco signals observed the received channel
capacity and quality of results. It is observed that quadrature phase shift keying archive 145.7 and 8
phase shift keying archive 145.5 respectively and also error vector magnitude archive of 16- quadrature
using saleh amplifier model is 105.1. To increase the merits of above research techniques, I plan to
investigate and implement the following issues in our future research.
 The same concept can be applied in satellite to increase delivery ratio and reduce delay in the
route and also to save more energy.
 The performance of proposed design can be tested in real time network environment.
1010
REFERENCES
R. Radhakrishnan, et al, “Optimal Multiple Access Protocol for Inter-satellite Communication in Small Satellite
Systems,” in The 4S Symposium, Majorca, Spain, 2014.
F. Pinto, et al, “Software Defined Radio Implementation of DS-CDMA in Inter Satellite Communications for
Small Satellites,” in International Conference on wireless for Space and Extreme Environments, Orlando,
Florida, USA, 2015.
B. W. Barbee, et al., “Guidance and Navigation for Rendezvous and Proximity Operations with a Non- Cooperati-
ve Spacecraft at Geosynchronous Orbit,” in George H. Born Symposium, Boulder, Colorado, 2010.
O Baran and M.kasal “Modeling of the simultaneous influence of the thermal noise and the phase noise in Space
communication systems”, International journal Radio engineering, 2010, Vol, 19,No. 4, PP 618-626.
R.Rinaldo and R.D Gaudenzi “Capacity Analysis and System optimization for the forward link of multi-beam
satellite broadband systems exploiting adaptive coding an modulation”, in International Journal of satellite
communication and Networking, Vol. 22, PP 401-423,2004.
“M-ary PSK over Non-linear Satellite Channels “, James Cladwell and clark Robertson, PP :23 in IEEE conference
PACRIM 2009. SSC02-IV-6 -16th Annual AIAA/USU Conference on SmallSatellites, Logan, Utah, USA,
2002.
B. Palmintier, et al, “Distributed Computing Architecture for Small Satel-lite and Multi-Spacecraft Missions,” in
SSC02-IV-6 -16th Annual AIAA/USU Conference on Small Satellites, Logan, Utah, USA, 2002.
M. Rajanna, et al, “Satellite Networks Routing Protocol Issues and Challenges: A Survey,” International Journal of
Innovative Research in Computer and Communication Engineering, vol. 2, no. 2, pp. 153,157, May 2014.
D.-Y. Zhang, et al, “A Satellite Routing Algorithm Based on Optimization of Both Delay and Bandwidth,” in Wi-
reless Communications, Networking and Mobile Computing (WiCOM), 2011 7th International Conference
on, Sept 2011.
R. Sun, et al, “Enabling Inter-satellite Communication and Ranging for Small Satellites,” in Proceedings of the
small satellite systems and services symposium, Funchal, Portugal, 2010.
W. Guoqiang, et al, “Research on Formation of Microsatellite Communication with Genetic Algorithm,” The
Scientific World Journal, vol. 2013, pp. 1-7, 2013.
1011
ENHANCEMENT OF SECURE DYNAMIC SOURCE

ROUTING PROTOCOL FOR MANET
K. Thamizhmaran
Department of ECE, GCE, Bodinayakkanur, Theni, Tamilnadu, India - 625582
Abstract
As the nodes are mobile so topology changes frequently that leads to link failure and lack of
infrastructure support and resource constraint is the key issue that causes dishonest and non co-operative
nodes. As the nodes square measure mobile thus topology changes oft that ends up in link failure and
lack of infrastructure support and resource constraint is that the key issue that causes dishonest and
non co-operative nodes. There square measure finding a route to destination, new route discovery
is initiated. The frequent discoveries result in a lot of network congestion. To avoid this multipath
routing protocols are planned to seek out multiple routes to destination and put on to alternate secondary
path just in case of route broken and its offer higher routing performance and security. In this developed
research paper attempt to compare the performance of two reactive routing protocols for MANETs
that is Secure Dynamic Source Routing (SDSR) and Dynamic Source Routing (DSR), on-demand
gateway discovery protocol where a mobile device of MANET gets connected to gateway. SDSR using
the Intrusion Detection system (IDS) and trust based routing, the performance results are analysed by
varying simulation time. Furthermore, all the above mentioned protocols are compared based on several
important performance metrics which are packet delivery ratio, end-to-end delay and average energy.
Key words: MANET, IDS, DSR, SDSR, PDR, Delay, Energy.
1. INTRODUCTION
The recent trends in wireless communication network have changed the lives of human beings. The
new wireless technologies create a potential for the next generation MANET and applications. Wireless
technologies such as Bluetooth or the 802.11 standards enable mobile devices to establish a MANET
by connecting dynamically through the wireless medium without any centralised structure. MANET is
a network having dynamic topology that consists of mobile nodes without base Station or centralized
control. All mobile nodes perform functioning of routers that search and maintain routes to other nodes
in the network. Difficulty in ad-hoc network is that for communication with other nodes, a node must
be in the transmission range of base station but sometimes a node moves and network fails. MANET
has solved this problem as in MANET nodes follow multi-hop pattern for communicating with other
nodes. Routing is the process of moving information across internet work from source to destination
by selecting best outgoing path that a packet has to take in internetwork. To perform this, a set of
routing protocols needed that uses metrics to find optimal path for a packet to travel. Routing protocols
designing goals are optimality, simplicity, low overhead, robustness, reliability and flexibility. Route
request and Route reply messages are used to discover and store the paths found from the source to
destination. After finding the paths, shortest path is selected by the source node. Paths discovered by
1012
shortest path algorithm cause problems like congestion problems as the centre of network carry more
traffic, this results in poor performance. The main goals of multipath routing protocols are to maintain
reliable communication, to reduce routing overhead by use of secondary paths, to ensure load balancing,
to improve quality of service, to avoid the additional route discovery overhead. The major focus of
the routing is the performance and the efficiency of the protocol in the presence of a dynamic network
environment. The routing protocol has to overcome the security pitfalls to utilize the potentials of the
MANET. A secure routing is challenging due to the security vulnerabilities present in the active network.
2. LITRACHER SURVEY
This work evolves the previous work that has been undergone in this field. An implementation study
of AODV routing protocol was done by Das, et al (2000). Improvement and analysis of multipath routing
protocol AOMDV based on CMMBCR was done by Yin-jun Yang (2011). A node disjoint multipath
routing method based on AODV protocol for MANET was done by Lal, et al (2012). Increased throughput
for load based channel aware routing in MANETs with reusable paths was done by Ayyasamy (2012).
Specification based intrusion detection for unmanned aircraft systems was done by Mitchell (2012). A
survey of attacks on MANET routing protocols was done by Tayal (2013). Review on MANET routing
protocols and challenges was done by Habib (2013). A survey of intrusion detection in wireless network
applications was done by Mitchell (2014). Behavior rule specification-based intrusion detection for
safety critical medical cyber physical systems was done by Mitchell (2015). Trusted secure ad-hoc on-
demand multipath distance vector routing in MANET was analysis by Abrar Omar Alkhamisi (2016).
3. EXISTING METHOD
DSR (Dynamic Source Routing):

In DSR, when a route is needed from source to destination, then source starts a route discovery process
by flooding a RREQ for destination. With the help of sequence numbers, RREQs are uniquely identified
so that duplicate RREQs can be identified and discarded. When a non-duplicate RREQ is received then
intermediate node records previous hop and search for a fresh route entry to the destination in routing
table. If fresh route is present then the node sends a RREP to the source but if fresh route is not present,
it rebroadcasts the RREQ. The routing information is updated by a node only if a RREP contains either a
larger destination sequence number than previous one or a route with less hop count found. DSR routing
process with the help of IDS and trust-based routing, the attack identification and isolation in DSR
are carried out in two phases of routing such as route discovery phase and data forwarding phase. The
trust obtained from IDS is applied in the routing decision-making about propagating RREQ packet of
the source and selecting the trust based router for data forwarding. Trust based route discovery process
initially, each node assigns the trust value as ‘one’ to its neighboring nodes. According to the routing
activities of these nodes, the IDS measure the original trust value and inform the network layer. The
route discovery process is carried out based on the trust value to isolate the flooding attacker activity.
Prior to rebroadcasting the received RREQ packet to the neighbors, every node checks for the trust value
of the source that has broadcasted the RREQ packet. If the trust value is lesser than the threshold, then
the RREQ packet from the corresponding source is dropped to block the flooding activity of the attacker.
For instance, in the trust value of the source node is maintained by its neighboring nodes such as A, B,
and C. The trust value of the source node is different in various neighboring nodes due to the network
collisions. The trust value of the source node is very less, so these nodes do not forward the RREQ
packet of the source node into the network. Trust based data forwarding process data forwarding process
is carried out based on the trust value to isolate the activity of black hole and the grayhole attacker.
Prior to forwarding the data packet to the router, every node checks for the trust value of the router. The
trust value of the router indicates the reliability of data delivery through it. If the trust value is low, the
current data transmission through the malicious router is blocked. Subsequently, the trusted router from
1013
the routing table is accessed to resume data transmission through it. For instance, the trust value of the
node B is higher than node A, and so the source node selects router B for further data forwarding. Thus,
the IDS and the trust based DSR protocol improve the routing performance and security in MANET.
4. PROPOSED METHOD
SDSR (Secure Dynamic Source Routing):

In this proposed work TS-DSR, when a route is needed from source to destination, then source starts
a route discovery process by flooding a RREQ for destination. With the help of sequence numbers,
RREQs are uniquely identified so that duplicate RREQs can be identified and discarded. When a non-
duplicate RREQ is received then intermediate node records previous hop and search for a fresh route
entry to the destination in routing table. If fresh route is present then the node sends a RREP to the source
but if fresh route is not present, it rebroadcasts the RREQ. The routing information is updated by a node
only if a RREP contains either a larger destination sequence number than previous one or a route with
less hop count found. SDSR routing process with the help of IDS and trust-based routing, the attack
identification and isolation in SDSR are carried out in two phases of routing such as route discovery
phase and data forwarding phase. Trust Based Route Discovery Process Initially, each node assigns the
trust value as ‘one’ to its neighboring nodes. Prior to rebroadcasting the received RREQ packet to the
neighbors, every node checks for the trust value of the source that has broadcasted the RREQ packet.
If the trust value is lesser than the threshold, then the RREQ packet from the corresponding source is
dropped to block the flooding activity of the attacker. For instance, in the trust value of the source node is
maintained by its neighboring nodes such as A, B, and C. The trust value of the source node is different
in various neighboring nodes due to the network collisions. The trust value of the source node is very
less, so these nodes do not forward the RREQ packet of the source node into the network. For instance,
the trust value of the node B is higher than node A, and so the source node selects router B for further
data forwarding. Thus, the IDS and the trust based MTS-DSR protocol improve the routing performance
and security in MANET.
5. EXPERIMENTAL SETUP:
The NS-2 which is a discrete event driven simulator developed at UC Berkeley is used in this
simulation process. Network Simulator NS-2 is useful in designing new protocols, comparison of
different protocols and for evaluating the traffic. A scenario file is taken as input in the NS-2 simulation
process that shows the motion of each node and the originating packets by each node. The simulation
models are built using the NS-2 version 2.34 and it is run under bandwidth of 40 MHZ.
Table 1Simulation parameters
Parameter Values
Simulation area 680*680
Number of nodes 50
Number of packets sender 25
Constant bit rate 4 (packets/second)
Initial energy/node 100 joules
Antenna model Omni directional
Simulation time 500 sec
1014
6. RESULTS AND DISCUSSION:

The results for the above mentioned simulation experiment is shown with the help of graphs. In this
section the comparison of DSR and SDSR is made and the metrics used for the analysis of results are
packet delivery ratio and end to end delay, energy.
Fig 1 packet delivery ratio Vs. number of nodes
It is observed from Fig 1that when compared with DSR algorithm, SDSR increases the delivery ratio
above 85% with the increase in the number of nodes from 20 to 100. As the proposed algorithm finds
maximum secure and lowest link failed route with minimum retransmit packets frequently, it is possible
to increase the delivery ratio.
Fig 2 Routing overhead Vs. number of nodes
SDSR has the lowest overhead in comparison with DSR, when there are 680 of transmission ranges.
When the transmission range increases, the connectivity among the nodes also increases, which enables
the proposed method to identify more number of alternate secondary paths which in turn reduces the
congestion. Fig 2 describes the decrease in overhead obtained by the proposed SDSR when there are 20
to 100 nodes.
1015
Fig 3 Throughput Vs. number of nodes
Fig 3 shows the graph of the throughput when the topology is size 680m, the number of nodes
increased from 20 to 100. The proposed SDSR increases the throughput with the increasing topology
size compared to DSR and SDSR.
7. CONCLUSION AND FUTURE WORK

SDSR, the multipath enhancement to DSR was designed generally for highly dynamic ad hoc
networks where link fails and route breaks occur frequently. The comparison was done on basis of packet
delivery ratio, end-to-end delay, and energy. On the basis of simulation results it is concluded that SDSR
is better than DSR. SDSR outperforms DSR due its ability to discover alternate routes when a current
link fails. Although DSR incurs more routing overheads because of flooding the network and packet
delays due its alternate route discovery process, it is very much efficient in case of packet delivery for
the same reason. SDSR proves to be more efficient than DSR as it provides better throughput. Finally the
conclusion is that when network load increases SDSR is a better on-demand routing protocol than DSR
as it gives better statistics for packet delivery and throughput were implementing via network simulator
2. To increase the merits of this research work, there is a plan to investigate the following issues in our
future research.
The same concept can be applied in satellite to increase delivery ratio and reduce delay in the route
and also to save more energy. The performance of SDSR can be tested in real time network environment.
REFERENCES:
Das, et al (2000) “An implementation study of AODV routing protocol”, Wireless Communication and Networ-
king Conference, Vol. 3, pp. 1003-1008.
Lal, et al (2012) “A node disjoint multipath routing method based on AODV protocol for MANET” IEEE 26th
international Conference on Data Object Identifier, pp. 309-405.
Ayyasamy, Venkatachalapathy (2012) “Increased Throughput for Load based Channel Aware Routing in MANETs
with Reusable Paths”, International Journal of Computer Applications, Vol. 40, No. 2, pp. 20-23.
Mitchell, Chen (2012) “Specification based intrusion detection for unmanned aircraft systems”, Proceedings of the
first ACM MANET workshop on Airborne Networks and Communications, pp. 31-36.
Tayal, Gupta (2013) “A Survey of Attacks on MANET Routing Protocols”, International Journal of Innovative
Research in Science, Engineering and Technology, Vol. 2, No. 6, pp. 2280-2285.
1016
Habib, et al (2013) “Review on MANET routing protocols and challenges”, IEEE Student Conference on Research
and Development SCORED, pp. 529-533.
Mitchell, Chen, (2014) “A survey of intrusion detection in wireless network applications”, Computer Communi-
cations, Vol. 42, pp. 1-23.
Mitchell, Chen (2015) “Behavior Rule Specification-Based Intrusion Detection for Safety Critical Medical Cyber
Physical Systems,” in Dependable and Secure Computing, IEEE Transactions, Vol. 12, No. 1, pp. 16-30.
Abrar Omar Alkhamisi, Seyed M Buhari (2016) “Trusted Secure Ad hoc On-Demand Multipath Distance Vector
Routing in MANET”, IEEE 30th International Conference on Advanced Information Networking and App-
lications.
Yin-jun Yang, Xue-ming Wang (2016) “Improvement and analysis of multipath routing protocol AOMDV based
on CMMBCR”, Wireless Communications, Network and Mobile Computing, 7thInternational Conference
on Digital Object Identifier, pp.1-4
1017
SECURE TECHNIQUES FOR QUALITY OF SERVICE

USING IN MOBILE AD HOC NETWORKS
K. Thamizhmaran
Dept. of ECE, GCE, Bodinayakkanur, Theni, Tamilnadu, India – 625582
Abstract
Mobile Ad hoc Network (MANET) is the significant technologies among various un-wired
communication technologies where all the mobile nodes are mobile and which can be connected to
random dynamically using wireless link in the random manner. It can provide Quality of Service
(QoS) requirements in real update transmission for wireless application. But it stream including critical
mission application like military use or emergency recovery. In this research paper proposed efficient
Acknowledgements based Secure Quality Oriented Distributed, that cam improve a best performance
of QoS with reducing delay also increase network communication throughput for Enhanced Adaptive 3
ACK’s (S-EA3ACK) using EAACK (DSA) with MAJE4 symmetric cryptography specially designed
for MANET through Network Simulator-2.34 (NS2) to implement it.
Keywords: QoS, QOD, EAACK, EA3ACK, S-EA3ACK, Cryptography, MAJE4.
1. INTRODUCTION
A dynamic Mobile Ad-hoc Network may be an assortment of all freelance mobile nodes with in
active network which will communicate to every different mounted via radio waves. The mobile nodes
that area unit in radio vary of every different will communicate directly, whereas others want the help
of intermediate nodes to route their packets. Each node encompasses a through air interface to speak
with different nodes. These networks area unit absolutely distributed, and may work anyplace while not
the assistance of any mounted infrastructure as access points or base stations. Impromptu network area
unit in the main subjected to 2 totally different levels of attacks. The primary level of attack happens
on the fundamental mechanisms of the impromptu network love routing. Whereas the second level
of attacks tries to break the safety mechanisms utilized within the network. Internal attacks area unit
directly results in the attacks on nodes presents in network and links interface between them. This
sort of attacks might broadcast wrong form of routing info to different nodes Internal attacks area unit
typically tougher to handle as compare to external attacks, as a result of internal attacks happens due a
lot of trusty nodes. The incorrect routing info generated by compromised nodes or malicious nodes area
unit troublesome to spot. This will result to the compromised nodes area unit able to generate the valid
signature mistreatment their non-public keys. These varieties of attacks attempt to cause congestion
within the network, denial of services (DoS), and advertising wrong routing info etc. External attacks
stop the network from traditional communication and manufacturing extra overhead to the network.
External attacks will classify into 2 categories: Quality of Service (QoS) refers to the aptitude of a
network to supply higher service to choose network traffic over varied technologies, together with
Frame Relay, Asynchronous Transfer Mode (ATM), LAN and 802.1 networks, SONET, and IP-routed
1018
networks that will use any or all of those underlying technologies. The first goal of QoS is to supply
priority together with dedicated information measure, controlled interference and latency and improved
loss characteristics. QoS technologies give the basic building blocks which will be used for future
business applications in field, WAN and repair supplier networks.
2. METHODOLOGY
In this paper, propose Secure Quality of Service orientated Distributed routing protocol (SQOD).
Secure increased adjective three Acknowledgments (S-EA3ACK).Usually, Associate in Nursing on-
demand network has widespread base stations. The info transmission in on-demand networks has 2
options. Associate in Nursing Access purpose (AP) may be a supply or a destination to any mobile node.
Second, the amount of transmission hops between the mobile nodes Associate in Nursing an AP is tiny.
After qualified neighbors are known, this algorithmic program schedules packet routing. A distributed
queuing mechanism is given below. The supply node adaptively resizes every packet in its packet stream
for every neighbor node in step with the neighbor’s quality so as to extend the planning practicability of
the packets from the supply node.
• The supply node adaptively resizes every packet in its packet stream for every neighbor node in
step with the neighbor’s quality
• The quality of a node will increase, the scale of a packet Sp sent from a node to its neighbor nodes
i decreases as following :
• γ : Scaling parameter AN
• υi: The relative quality speed of the supply node and intermediate node =1 kb
Due to the broadcasting feature of the wireless networks, the APs and mobile nodes will catch and
cache packets. Use AN end-to-end traffic redundancy elimination (TRE) rule eliminates the redundant
information to enhance the QoS of the packet transmission. Specifically, higher than the algorithms
employed in S-QOD, if a supply node isn’t inside the transmission vary of the AP, a supply node selects
near neighbors that may offer QoS services to forward its packets to base stations during a distributed
manner show in figure 1 Data transmission of S-QOD. The supply node schedules the packet streams
to neighbors supported their queuing condition, channel condition, and quality, reaching to cut back
TRM and increase network capability. If any intermediate node cannot send the packets to destination.
Check the node if it’s affected from any wrongdoer or malicious used Secure increased adaptive three
Acknowledgment (S-EA3ACK) theme.
Figure 1 S-QOD Data transmission
1019
MAJE4
• Encryption for a protracted amount.
• Uses solely primitive procedure operations.
• Suitable for hand-held sort devices with restricted memory.
Use of quite one arithmetic and / or mathematician operator complicates scientific discipline. The
secured selection is with the key sizes of 128 or 256 bits.
To better investigate the performance of S-EA3ACK during this analysis work, it’s accustomed check
the new IDS’s performance once the attackers square measure good enough to acknowledge packets and
claim positive result whereas, in fact, it’s negative. As Watchdog could be a un-acknowledgment-based
theme, it’s not eligible for this work a coffee level basic packet dropping attack is simulated the aim
of this kind is to check the performance of IDSs against four weaknesses of Watchdog, namely, false
wrongdoing, receiver collision, cooperative and restricted transmission power.
Figure 2 Flow diagram of S-EA3ACK
In this section, the projected S-EA3ACK theme is delineating thoroughly. The approach delineate
during this analysis paper is predicated on the previous work (Shakshuki et al 2013), wherever the
backbone of S-EA3ACK was projected and evaluated through implementation. Its extended with the
introduction of MAJE4 cryptography to forestall the assailant from formation acknowledgment packets.
S-EA3ACK consists of 4 major components, namely, ACK, secure ACK (S-ACK), 3-ACK and misdeed
report authentication (MRA) so as to {differentiate} to tell apart} different packets in numerous forms
of schemes In S-EA3ACK, three b of the various forms of packets is employed as show in figure 2 is
flow diagram of EA3ACK. Details area unit listed in Table one and Figure a pair of that gift describing
the S-EA3ACK theme. Please note that, within the projected effective secure theme, it’s assumed
that the link between each node within the network is full duplex diphase. What is more, for every
communication method, each the transmitted node and also the receiver node aren’t malicious, unless all
acknowledgment and message packets delineate during this analysis area unit needed to possess same
keys for the sender and receiver as show in table 1 packet type indicators.
Table 1 Packet Type Indicators
Packet type General Data ACK S-ACK 3-ACK MAR

Packet flag 00001 00010 00100 01000 10000
1020
When comparing the simulation results with other research works, it is clear that the default scenario
setting in NS 2.34 has been adopted. The maximum hops allowed in this configuration setting as show
in table 2 simulation parameters.
Table 2 Simulation parameter
Parameter Value
Simulation area 700 m * 700 m
Number of nodes 50
Average speed of nodes 0–20 meter/second
Mobility model Random waypoint
Number of packet per/sec 4
Transmission range 300 m
Node beacon interval 0.5 (seconds)
MAC protocol 802.11 DCF
Malicious nodes 10
3. RESULT
In this work, when the attackers are smart enough to acknowledge packets and claim positive
result while, in fact, it is negative. Below table shows the simulation results that are based on different
parameters.

PDR / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.58 0.54 0.50 0.46 0.42
EA3ACK (S-QOD) 0.63 0.59 0.55 0.51 0.47
Throughput
Throughput / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.33 0.43 0.42 0.48 0.51
EA3ACK (S-QOD) 0.24 0.30 0.39 0.38 0.41
Packet Loss
Packet loss / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.03 0.035 0.04 0.05 0.06
EA3ACK (S-QOD) 0.02 0.01 0.015 0.02 0.03
1021
From above Figure and Table it’s clear that our proposed scheme S-EA3ACK surpassed EAACK
performance by above 47% when there are 10% and 50% of malicious nodes in the network. S-EA3ACK
(S-QOD) is able to detect misbehaviors in the presence of false misbehaver, receiver collision, limited
transmission power and partial dropping. Comparing of the EAACK (S-QOD) with corresponding DSA
algorithm with S-EA3ACK (S-QOD) shows the throughput increased with increase in the number of
malicious nodes by 20% and 50%. Comparison of EAACK with corresponding S-QOD algorithm along
with S-EA3ACK (S-QOD) where it shows the Packet loss ratio deceases with increase in the number
of malicious nodes on by 10% and 50%. From all the higher than figures and table it’s clear that the
comparison of the S-EA3ACK corresponding S-QOD algorithmic rule with EAACK with MAJE4
cryptography shows the turnout and packet delivery magnitude relation increase with the rise within
the range of malicious nodes and additionally packet ratio decease with the rise within the range of
malicious nodes.
4. CONCLUSION
Packet-dropping and loss attack have forever been a significant threat to the protection in MANETs.
During this analysis paper, a completely unique IDS approach named S-EA3ACK protocol specially
designed for MANETs is projected compared with alternative widespread techniques through simulations.
The results incontestable positive performance of the packet loss and quality of networkS-EA3ACK
(S-QOD) than EAACK(S-QOD) within the cases of receiver collision, restricted transmission power,
and false misbehavior report and cooperative attacks. Moreover, in an attempt to stop the attackers from
initiating cast acknowledgment attacks, the analysis was extended to include Secure Quality destined
Distributed during this projected theme. Improve secure transmission Packet delivery quantitative
relation with quality output and scale back packet ratio compared to the present EAACK (S-QOD)
routing protocol. Each MAJE4 Cryptography and S-QOD schemes were implement through network
machine two. The algorithm of PS-WBC is simulated in ns-2 and compared with WBC protocol. We
plan to develop the following future research work:
1022
 It is core issues of secure and power aware/energy efficient routing.

 Use above following research work to develop energy efficient models use cluster network.
 We test some network model in real time environments.
There is no funding source for my research article
ACKNOWLEDGMENT
We would like to thank above researchers and respected internal expected reviewers who give their
valuable review comments with suggestions for updating to improve quality of the paper. We would
like to thank authorities of the estimated Annamalai University, Cuddalore, Tamilnadu, India and
Government College of Engineering, Theni, Tamilnadu, India.
REFERENCES
K. Liu, et al. “An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs”, IEEE
Trans., 2007, Vol. 6, No. 5, pp.536–550. https://doi.org/10.15866/irecos.v9i8.2660
Z. Shen, et al. “Security and QoS Self-Optimization in Mobile Ad Hoc Networks”, IEEE Trans. Mobile Comput-
ing, 2008, vol. 7, pp. 1138-1151. https://doi.org/10.1109/TMC.2007.70754
H. Wu, et al. “QoS Multicast Routing by Using Multiple Paths/Trees in Wireless Ad Hoc Networks”, Ad Hoc
Networks, 2009, Vol. 5, No. 2, pp.600-612. https://doi.org/10.1002/dac.1285
Shakshuki, et al. “EAACK - A Secure Intrusion Detection System for MANETs”, IEEE Trans.,2013, Vol. 60, No.
3, pp.1089-1098. https://doi.org/10.1109/TIE.2012.2196010
Prabu, K. and Subramani, A. “Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR al-
gorithm”, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, 2014, Vol. 5, No. 3, pp.166–175. https://doi.
org/10.1504/IJMNDI.2014.065747
Srinivas Kanakala, Venugopal Reddy Ananthula and Prashanthi Vempaty, “Energy-Efficient Cluster Based Rout-
ing Protocol in Mobile Ad Hoc Networks Using Network Coding”, Journal of Computer Networks and
Communications, Vol. 14, 2014, pp. 1-12. https://doi.org/10.1155/2014/351020
Venkanna and Leela Velusamy, “TEA-CBRP: Distributed cluster head election in MANET by using AHP”, peer-
to-peer Network Application, Vol. 9, 2016, pp. 159-170. https://doi.org/10.1007/s12083-014-0320-0
Sengan Sudhakar and Chenthur Pandian, “Hybrid cluster-based geographical routing protocol to mitigate mali-
cious nodes in mobile ad hoc network”, International Journal of Ad Hoc and Ubiquitous Computing, Vol.
21, No. 4, 2016, pp. 224-236. 1httpa://doi.org/10.1504/IJAHUC.2016.076358
Farooq Aftab, Zhongshan Zhang and Adeel Ahmad, “Self-Organization Based Clustering in MANETs Using Zone
Based Group Mobility”, IEEE Translations and content mining, Vol. 5, 2017, pp. 27464-27476. https://doi.
org/10.1109/ACCESS.2017.2778019
K.Thamizhmaran., M. Anitha and Alamelunachippan “Performance Analysis of On-demand Routing Protocol for
MANET Using EA3ACK Algorithm”, International Journal of Mobile Network Design and Innovation,
Vol. 7, No. 2, pp. 88-100, 2017. https://doi.org/10.1504/IJMNDI.2017.085743
K. Thamizhmaran, M. Anitha and Alamelunachippan “Reduced End-To-End Delay for Manets using SHSP-
EA3ACK Algorithm”, I-Manager Journal on Communication Engineering and Systems, Vol. 7, No. 3, pp.
9-15, 2018. https://doi.org/10.26634/jcs.7.3.14309
A. Christy Jeba Malar, M. Kowsigan, N. Krishnamoorthy, S. Karthick, E. Prabhu and K. Venkatachalam, “Multi
constraints applied energy efficient routing technique based on ant colony optimization used for disaster
resilient location detection in mobile ad hoc network”, Journal of Ambient Intelligence and Humanized
Computing, Vol. 23, 2020, pp. 273-285.https://doi.org/10.1007/s12652-020-01767-9
Yutao Liu, Yue Li, Yimeng Zhao and Chunhui Zhang, “Research on MAC Protocols in Cluster-Based Ad
Hoc Networks” Wireless Communications and Mobile Computing, Vol. 23, 2021, pp. 1-12. https://doi.
org/10.1155/2021/5513469
1023
THE ART OF WRITING RESEARCH ARTICLE &

REPORT
K. Thamizhmaran
from Annamalai University) Tamilndu, India-608002
How to identify the right journal?

ISSN (International Standard Serial Number) – Paris.
National Institute of Science Communication and
Information Resources, New Delhi, India
Registration with the Registrar of News Paper for
India, New Delhi, India (Ministry of Broadcasting)
Editorial Board – International Representation
Indexed and Abstracted – Scopus, Web of Science,
EBSCO, Elsevier, ProQuest, Google scholar,
ABDC(Australian Business deans Council) etc.,
Citation for Journal
Citation for Author
Impact Factor
How to identify the right journal? (Cont.,)

¾ What’s important to Author?
– International VS National VS Local
– Journal reputation / Journal impact
– Circulation, visibility
– Acceptance/rejection rates
– Speed of handling
– Speed of publication
– Quality of printing – graphics
– Publication costs: author pays, page charges, colour work charges
– Publication benefits: preprints, issue of journal, …
– Subscription or Open Access
– Professional Society Publication?
– SCI (Science Citation Index) Covered?
– Scopus
– Impact Factor
1024
Author Editor Reviewer

START
Basic requirements met?

Submit a [Yes]
paper
Assign
reviewers Review and give
[No] recommendation
Collect reviewers’
recommendations
[Reject] Make a
REJECT
decision
Revise the [Revision required]
paper
[Accept]
ACCEPT
Some key questions FOR AUTHORS

 Readability – Does it communicate? Is it clear? Is
there a logical progression without unnecessary
duplication?
 Originality – Why was it written? What’s new?
 Trustworthiness – Are the conclusions valid? Is the
methodology robust? Can it be replicated ? Is it
honest – don’t hide any limitations of the research?
You’ll be found out.
 Applicability – How do findings apply to the world
of practice? Does it pinpoint the way forward for
future research?
 Internationality – Does it take an international,
global perspective?
1025
Number of Journal Published

(Master Journal List)
Number of
Field*
Journals
Arts & Humanities Citation Index 21927
Biochemistry and Biophysics 811
Life Sciences 23013
Engineering, Computing & Technology 4243
Clinical Medicine 5111
Arts & Humanities 2807
Agriculture, Biology & Environmental Sciences 21495
Chemistry Citation Index 21925
Biotechnology Citation Index 21931
Biological Abstracts 5772
http://science.thomsonreuters.com/mjl/
* These are only selected fields
How Important Citations are???
1026
Other Measures of Citation
 There are measures, beyond simple citation counts, to

better quantify an individual scholar's citation impact.
 The best-known measures

 H -index.
 G-index.
 i10 Index.
 Each measure has advantages and disadvantages.
Web of Science
 Web of Science consists of seven databases containing
information gathered from thousands of scholarly
journals, books, book series, reports, conferences, and
more.
 The first three citation databases contain the references
cited by the authors of the articles. This type of search
allows you to find articles that cite a previously published
work.
 Science Citation Index Expanded (SCI-Expanded)
 Social Sciences Citation Index (SSCI)
 Arts & Humanities Citation Index (A&HCI)
1027
WRITING A RESEARCH REPORT

 A sociological article, paper, or report generally takes a
structure or form that seems difficult but is intended to help
make reading it or using it for research quick and efficient.
 A research report has seven components:
1. Cover Page
2. Abstract
3. Introduction
4. Review of Literature
5. Methods
6. Results
7. Conclusions and Discussion
8. References
9. Acknowledgement
10. Bibliography
11. Appendices
THESIS ORGANIZATION
1028
Conclusions and Discussion
REFERANCES
1029
AVOIDANCE COLLISION USING

ACKNOWLEDGEMENTS WITH CRYPTOGRAPHY FOR
MANET
K. Thamizhmaran
Dept. of ECE, Government College of Engineering, Tamilnadu, India tamil10_happy@rediff.com
Abstract __ Mobile Ad hoc Network (MANET) that allows to the users to access information and
services anywhere regardless of their geographic location. MANET is the significant technologies
used to more flowing more application conference, meeting, short time connection, natural issues
like (flooding, forest fire, agriculture and military) ect., among various un-wired communication
technologies where all the mobile nodes are mobile and which can be connected to random dynamically
using wireless link in the random manner. But it stream including critical issue and challenges such as
security, energy, delay, packet drop quality of service ect., In this research paper proposed Secure Two
Acknowledgement method with MARS4 (STACK) that implement for new intrusion detection system
for on-demand wireless networks. MARS4 can improve a best performance of trusted quality output to
reduce transmission delay, transmission time and also increase network communication throughput help
of Network Simulator-2.34 (NS2) to implement it.
Keywords: Ad hoc, Security, Routing, STACK, MAJRS4.
1. INTRODUCTION
The need for wireless temporary communication facilities is rapidly increasing, because the mobile ad-
hoc communication service is synonymous with an ideal communication style realizing communication
anytime, anywhere in the world with anyone. The accessibility of a route depends on the number of
connections and the reliability of each link forming the route. Many routing metrics in terms of number
of links have been proposed, such as the SPA. SPA finds a path having minimum weights to forward
the packets to the destination node. SPA selection depends on direct traffic form source to destination,
maximizing the network performance and minimizing the cost. Performance of the network can be
enhanced through shortest path routing but it also depends upon the functionality of the routing protocol
and the parameters that are selected for the shortest path routing. MANET is the one of emerging need
part of natural issues in this type of network is non-fixed connect all the mobile nodes dynamically to
communicate from source to destination using different types of routing protocols show in figure 1
Mobile Ad hoc Network.
1030
Fig 1 Mobile Ad-hoc Networks
2. ROUTING
The routing protocols are vital role and it has to adapt quickly to the repeated changes in the ad-hoc
network topology. MANET routing protocols Figure 2 are categorized into following three types. Table
driven routing protocols: these kind of routing protocols are retains the network topology information
in routing tables contains a updated list of destinations and their routes by time to time swapping their
routing information with nearby nodes. Routing information is usually flooded in the entire network. At
any time a node wants a route to the destination it runs a suitable path finding algorithm on the topology
information it retains. On-demand routing protocols: These kinds of protocols are not maintaining
topology information of the network, with the help of connection establishment process nodes can obtain
necessary route when it is required, and therefore this type of protocols is not exchanging the routing
information time to time. Hybrid routing protocols: In this protocols both table driven, on-demand
routing advantages are combined. The routing is in the beginning established with certain proactively
prospected routes then it serves the demand from additionally activated nodes through reactive flooding.
Figure 2 MANET routing protocols
1031
3. BACKGROUND
Secure routing and intrusion detection in ad-hoc networks was taken up by Anand Patwardhan et al
(2005). Malicious nodes detection in AODV-based mobile ad-hoc networks was addressed by Jongoh
Choi et al (2005). An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in
MANETs was discussed by Liu et al (2007). The detection of packet dropping attack using improved
acknowledgement based scheme in MANETs was done by Aishwarya Sagar et al (2010). The impact
of security attacks on a new protocol for mobile adhoc networks was analysed by Sahadevaiah et al
(2010). Adaptive acknowledgment intrusion detection for MANETs with node detection enhancement
was analyzed by Al-Roubaiey et al (2010). Secure routing for wireless mesh network was discussed
by Celia li et al (2011). Performance analysis of secure routing protocols in MANET dicussed by
K.Thamizhmaran et al (2012). Secure routing protocol in MANET – A survey taken by K.Thamizhmaran
et al (2012). Secure intrusion detection system for MANETs was found by Shakshuki et al (2013).
Implementation of A3ACK’s intrusion detection system under various mobility speeds was highlighted
by Abdulsalam Basabaaa et al (2014). Energy efficient routing in MANETs through edge node selection
using ESPR algorithm was discussed by Prabu and subramani (2014). Performance evaluation of
EA3ACK in different topology’s using EAACK for MANET highlighted by K.Thamizhmaran (2016).
Performance analysis of energy efficient enhanced adaptive 3- acknowledgement (EE-EA3ACK) using
ECC in MANET analyzed by K.Thamizhmaran et al (2017). Comparison and parameter adjustment of
topology based (S-EA3ACK) for MANETs done by K.Thamizhmaran et al (2017). Performance analysis
of on-demand routing protocol for MANET using EA3ACK algorithm addressed by K.Thamizhmaran
et al (2017). Reduced end-to-end delay for MANETs using SHSP-EA3ACK algorithm proposed by
K.Thamizhmaran et al (2017). However, all these algorithms address only the security problem because
misbehavior attacks due to topology changes rapidly in MANETs due to the characteristics of wireless
networks. The proposed approach scheme STACK with help of MARS4 hybrid cryptography is also
based on this assumption to provide secure transmission with minimum delay.
The dynamic nature of MANETs requires the routing protocols to refresh the routing tables
frequently and suffer from transmission contention time delay and congestion with packet dropping that
are the results of the broadcasting nature of radio transmission since a node in MANETs cannot directly
communicate with the nodes outside its communication range, a packet may have to be routed through
intermediate nodes to reach the destination. Hence it becomes essential to monitor the constraints in
intermediate nodes. Consequently, an efficient routing approach may generate route delay, packet
dropping and route failures. The simplest scheme routing in MANETs is the one in finding a route
without malicious nodes in the shortest path. This paper aims to provide unbreakable route for secure
transmission with the shortest path. So a new routing algorithm named STACK using ACK with hybrid
cryptography is proposed. This STACK provides better performance compared to the existing ACK and
also reduces routing delay and packet dropping without any misbehavior at intermediate nodes.
5. PROPOSED WORK
In STACK mode, the three consecutive nodes (i.e., A, B, C) work in a group to overcome the
drawbacks of watchdog scheme in the network. Node A first sends out STACK data packet P1(S) to
node B. Then, node B forwards this packet to node C. When node C receives P1(S), as it is the third node
in this three-node group, node C is required to send back a STACK acknowledgement packet P1 (A) to
node B. Node B forwards this P1 (A) back to node A. If node A does not receive this acknowledgement
packet within a predefined time period, both nodes B and C are reported as malicious. This process is
shown in Figure 3.
1032
Fig. 3 STACK
Procedural Steps of STACK Algorithm

 STACK processing starts with hybrid cryptography.
 Hello packet transmission from source to destination through intermediate nodes.
 Destination node sends ACK message to source node in same route through intermediate nodes.
 If source node receives this acknowledgement packet within a predefined time period, then data
transmission will be start.
 If node A does not receive this acknowledgement packet within a predefined time period, then the
intermediate nodes are marked as malicious nodes.
 Switch to TACK. Send acknowledgement packet through intermediate node, this model to detect
if there are any receiver collision, false misbehaviour nodes and limited transmission power in
the route.
 Out of the three consecutive nodes in the TACK, the third node is required to send an ACK packet
to the temporary source node same rout with opposite direction.
 If node A receives this acknowledgement packet within a predefined time period, then data
transmission will be start, otherwise both nodes B and C are reported as malicious. when malicious
report is received to the source node than, source node switch to MRA.
 MRA checks authentication (secure value) to all nodes and if MAR receives this acknowledgement
packet within a predefined time period, then the data transmission will be start, otherwise marked
as misbehaviour node.
 Transmit the data in the alternate path to the destination, and go to step1.
Procedural Steps of Hybrid Cryptography (MARS4 Algorithm)

 Now MAJE4 and RSA can be combined to have MARS4 as a very efficient security solution. It
is assu
 med that A is the sender of a message and B is the receiver. MARS4 is designed to work as
follows.
 A encrypts the original message (PT) with the help of MAJE4 and the symmetric key (K1) and
forms the cipher text (CT).
 Again encrypt symmetric key K1 to (K2) of B using RSA.
 B now uses the RSA algorithm and its private key (K3) to decrypt symmetric key K1.
Then B uses K1 and the MAJE4 algorithm to decrypt the CT for the original plain text (PT).
STACK consists of three major parts, namely, ACK, 2-ACK, Misbehaviour Report Authentication
(MRA). With the introduction of hybrid cryptography algorithm MARS4 prevents the attacker from
1033
forging acknowledgement packets and also simulate help of following simulator called NS 2.34 is used
to test the Intrusion Detection System’s (IDSs) performance when the attackers are smart enough to
forge acknowledgement packets claiming positive result while, in fact, it is negative. As watchdog is
not an acknowledgement-based scheme, and as shown in Table 1, the following are the simulation
parameters used for the analysis of routing protocol with hybrid shortest path algorithm.
Parameter Values
Examined protocol STACK-MARS4
Maximum speed 25m/s
Number of nodes 60
Area 1000x1000m
Maximum number of malicious nodes 18
6. RESULT AND DISCUSSION

In this work, the malicious nodes are provided the ability to forge acknowledgment packets. This
way, malicious nodes simply drop all the packets that they receive and send back forged positive
acknowledgment packets to their previous nodes whenever necessary. This is a common method
for attackers to degrade network performance while still maintaining their reputation. The proposed
approach STACK is designed to tackle four of the six weaknesses of watchdog scheme, namely, receiver
collision, limited transmission power, false misbehaviour, and partial dropping.
1034
Table 2 Results of Parameter Values
End–to–End Delay
Delay NN 10 20 30 40 50 60
TACK 0.57 0.52 0.47 0.41 0.33 0.24
STACK-MARS4 0.48 0.44 0.39 0.31 0.24 0.17
Malicious Node
Delay MN 3 6 9 12 15 18
TACK 0.33 0.36 0.40 0.44 0.45 0.47
STACK-MARS4 0.23 0.27 0.32 0.34 0.35 0.37
Transmission Range
Delay TR 0 250 400 600 800 1000
TACK 0 0.69 0.63 0.57 0.54 0.52
STACK-MARS4 0 0.46 0.42 0.37 0.30 0.28
Packet Drop
Delay PD 5% 10% 15% 20% 25% 30%
TACK 0.12 0.18 0.24 0.28 0.33 0.38
STACK-MARS4 0.05 0.07 0.14 0.19 0.21 0.23
Routing Overhead
RO NN 10 20 30 40 50 60
TACK 0.06 0.20 0.33 0.39 0.48 0.57
STACK-MARS4 0.05 0.16 0.27 0.35 0.41 0.43
End–to–end delay when the number of nodes is increased from 10 to 60. According to table 2, it is
clear that in all acknowledgement-based IDSs, the proposed scheme STACK-MARS4 surpassed the
performance of TACK in minimizing end-to-end delay by 8.5% when there are 10 to 60 nodes in the
network. As the proposed algorithm finds different short routes frequently, it is possible to minimize
the delay. It is observed from Table 2 that when compared with TACK algorithm, STACK-MARS4
decreases the delay by 9.5% with increase in the number of malicious nodes from 3 to 18 out of 60 nodes.
If malicious node is detected, immediately the STACK-MARS4 algorithm finds alternate shortest route
in between the sender and receiver.
Transmission range is varied from 250 to 1000 meters and simulation is carried out to calculate the
end–to-end delay using TACK & STACK-MARS4 methods. The obtained results are given in table 2.
It is clear from the simulation results that the DSR scheme achieves the best performance, as it does
not require acknowledgment scheme to detect misbehaviours. In case of the IDSs, STACK-MARS4 has
the lowest delay in comparison with TACK, when there are 250 to 1000 meters of transmission ranges.
When transmission range increases, connectivity among the nodes also increases, which enables the
proposed method to identify more number of alternate paths which in turn reduces the delay.
Finally routing overhead is analyzed using the two algorithms when the total number of nodes is
varied from 10 to 60 and the simulation results are shown in table 3. Simulation results reveal that the
proposed algorithm reduces the routing overhead by 6% than TACK algorithm. If any of the intermediate
1035
nodes is found to be busy, then the proposed algorithm is able to find alternate hybrid shortest path from
the previous node itself which reduces the delay.
From the entire above table 2, it is clear that the comparison of the STACK-MARS4 illustrate that
the proposed algorithm outperforms the TACK by providing lowest end-to-end delay, packet drop and
routing overhead with increase in the number of nodes.
7. CONCLUSION & FUTURE WORK

In the recent research years, there has been a lot of interest in the field of acknowledgement in
MANETs, because during the transmission, there is drop (or) delay in the packet if it is sent without
acknowledgement. In this paper, the new routing protocol named STACK-MARS4 using TACK is
proposed to address the problem. Acknowledgement based transmission is highly secure with the lowest
delay and packet dropping. This STACK-MARS4 provides better performance compared to the existing
TACK routing protocol by decreasing end-to-end delay by 8.5% lowering routing overhead by 6% and
reducing packet drop by 10.7% compared to the existing TACK routing protocol. To enhance the merits
of this research work, there is a plan to investigate the following issues in the future. However, the
same concept can be applied in satellite to reduce end-to-end delay in the route and reduce packet loss,
Possibilities of adopting secure quality oriented techniques to further improve the network performance
of quality.
Reference
Anand Patwardhan and Iorga, Secure routing and Intrusion Detection in Ad-hoc networks, in Proc. 3rd Int. Conf.
Pervasive Computer Communication, pp.191–199 (2005).
Balakrishnan, et al, TWOACK: preventing selfishness in mobile ad hoc networks, Proc. Int. Conf. on Wireless
Communications and Networking, vol.4, no.10, pp. 2137-2142 (2005).
Jongoh Choi, et al, Malicious Nodes Detection in AODV- Based Mobile Ad Hoc Networks, GESTS Trans. Comp.
Science and Engg, vol.18, no.1, pp.49-55 (2005).
Liu, et al, An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs, IEEE
Trans. Mobile Comput., vol.6, no.5, pp.536–550 (2007).
Aishwarya Sagar and Meenu Chawla, Detection of Packet Dropping Attack Using Improved Acknowledgement
Based Scheme in MANET, IJCSI, vol.7, iss.4, no.1, pp.12-17 (2010).
K. Sahadevaiah, et.al, Impact of Security Attacks on a New Security Protocol for Mobile Ad Hoc Networks, in
Proc. 3rd Int. Conf. Network Protocols and Algorithms, vol.3, no.4, pp.122-128 (2010).
Prabu, K. and Subramani, A. Performance comparison of routing protocol in MANET, Int. J. of Adv. Research in
Com. Sci. and Soft Engg., Vol. 2, No. 9, pp.388–392 (2012).
K. Thamizhmaran, R. Santosh Kumar Mahto, and V. Sanjesh Kumar Tripathi, “Performance Analysis of Secure
Routing Protocols in MANET”, International Journal of Advanced Research in Computer and Communi-
cation Engineering, Vol. 1, No. 9, pp. 651-654 (2012).
D. Raj Vikram Singh1, S. Subhash Kumar Kesarwani and K.Thamizhmaran “Secure Routing Protocol in MANET
– A Survey”, International Journal of Engineering Journals and Tech, Vol. 3, No. 3, pp. 22-29, (2012).
Shakshuki, et al, EAACK — A Secure Intrusion: Detection System for MANETs, IEEE Trans on industrial elect-
ronics, vol. 60, no. 3, pp. 1089-109 (2013).
Prabu, K. and Subramani, A. Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR algorit-
hm, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, vol. 5, no. 3, pp.166–175 (2014).
Abdulsalam Basabaaa, et al, Implementation of A3ACKs intrusion detection system under various mobility spee-
ds, in Proc. 5th Int. Conf. on Ambient Systems, Networks and Technologies, pp.571-578 (2014).
1036
K. Thamizhmaran “Performance Evaluation of EA3ACK in different topology’s Using EAACK for MANET, I -
Manager Journal of information technology , Vol. 5, No. 4, pp. 5-10 (2016).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Performance Analysis of energy-Efficient Enhanced Adap-
tive 3- Acknowledgement (EE-EA3ACK) Using ECC in MANET” ARPN, Vol. 12, No. 9, pp. 2901-2912
(2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Comparison and Parameter Adjustment of Topology Based
(S-EA3ACK) for MANETs”, International Journal of Control Theory and Application, Vol. 10, No. 30, pp.
423-436 (2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Performance Analysis of On-demand Routing Protocol for
MANET Using EA3ACK Algorithm”, International Journal of Mobile Network Design and Innovation
(Inderscience), Vol. 7, No. 2, pp. 88-100 (2017).
K.Thamizhmaran, M.Anitha and Alamelunachippan “Reduced End-to-End Delay for MANETs using SHSP-E-
A3ACK algorithm”, Journal on Communication Engineering and System, Vol. 7, No. 3, pp. 8-15 (2018).
1037
ENCRYPTION AND DECRYPTION FOR NETWORK

SECURITY
*K.Thamizhmaran
Dept. of ECE, Government College of Engineering, Bodinayakkanur, India – 625582
Abstract
Network Security & Cryptography is a concept to protect network and data transmission over
wireless network. Network security involves the authorization of access to data in a network, which
is controlled by the network administrator. Users choose or are assigned an ID and password or other
authenticating information that allows them access to information and programs within their authority.
Network security covers a variety of computer networks, both public and private, that are used in
everyday jobs conducting transactions and communications among businesses, government agencies
and individuals. Networks can be private, such as within a company, and others which might be open to
public access. Network security is involved in organizations, enterprises, and other types of institutions.
In this paper we also studied cryptography along with its principles. Cryptographic systems with ciphers
are described.
Keywords: Network Security, Authentication; Cryptography; Encryption; Decryption;
1. INTRODUCTION
These days the data security is the important aspect of digital data communications. Since this
information happen to more significance and secrecy like managing account information, military
information, delicate data like medical records, and multimedia data, for example image, sound, or
video. This requires a need of satisfactory and successful cryptographic algorithm to secure these sorts
of information transmissions from an unauthorized user revealing. Then again, the pace of the innovation
and the improvements in the field of computational processing speed in our lives is turning out to be
quicker and speedier. These improvements facilitate the threats and attacks on the information or data
to uncover its secrecy progressively and load the enormous test of fulfill the undertaking of securing
the communications. Best approach of security assurance is Encryption. For changing input image into
another image, encryption system used many techniques. So that changed image is difficult to understand
by other unauthorized person and to maintain the secret of images between clients. Another advantages
of encryption technique is can’t access the image information without decryption key. Main application
of image encryption is multimedia frame work. Here we are using established cryptographic algorithm
that is Data Encryption Standard (DES). DES was a generally utilized cryptosystem for securing the
characterized information transmissions. DES is a symmetric key cryptosystem that is nothing but for
both encryption process and decryption process, using same secret key. Many algorithm keeps DES as
their core design for cryptographic design. By upgrading DES’s security, other algorithm’ security, for
example, Triple-DES and IDEA will be improved. In this project, a capable change is proposed to bring
the legacy DES to live by strengthening its security.
1038
2. RELATED WORKS
Philip P. Dang and Paul M. Chau present a novel scheme, which joint image compression encryption
scheme for Internet multimedia applications. The feature of the proposed method includes Discrete
Wavelet Transform (DWT) for image compression and Data Encryption Standard (DES) for image
encryption. These algorithms allow images can be compressed with high compression ratio and the
security of transmission process is enhanced. Leo Yu Zhang, Yuansheng Liu, Fabio Pareschi, Yushu
Zhang, Kwok-Wo Wong, Riccardo Rovatti, and Gianluca Setti under the assumption of plaintext
attacks they investigate the security of a classic diffusion mechanism (and of its variants) used as the
core cryptographic primitive in some image cryptosystems based on the aforementioned complex
dynamic phenomena. They have theoretically found that regardless of the key schedule process,
the data complexity for recovering each element of the equivalent secret key from these diffusion
mechanisms is only O(1). The proposed analysis is validated by means of numerical examples.
Reza Moradi Rad, Abdolrahman Attar, and Reza Ebrahimi Atani presented a novel algorithm for
image encryption based on scan patterns that first shuffle the image completely in two steps and then
exploit function XOR. The algorithm trades off between speed and security, so that more complex
key which shuffle the image completely results more security but it consume more time. Yet in most
complexity mode the algorithm act fast. The proposed algorithm has great performance in terms
of sensitivity, speed, and security so that even by a simple key the NPCR, UACI, and Entropy can
satisfy security and performance requirements. Junghwan Kim and Srinvasa R. Basavarasu provide
a potential solution to counter one of the shortfalls of data transmission through wireless channel,
such as insecurity, by using the AES block cipher operating in stream mode, more specifically the
counter mode (CTR). The approach in this work is to use the counter mode to encrypt audio and
image data, to show the feasibility of implementation. The simulation results of the application of
encryption and decryption confirm the effectiveness of CTR mode for successful reconstruction
of audio and image only with the knowledge correct security key. Naik Riddhi, Nikunj Gamit
proposed system focuses on generating keys based on color images. The proposed method is simple
and flexible. This method can also be applied on text and video. This prevents the key loss as the
users (sender and receiver) don’t need to remember their keys. This helps the users store the key
securely. It can be generated anywhere using the image and the session. In general, this is a reliable
and effective method of cryptography. This provides more security against man-inmiddle attack,
brute force attack, compromised key attack and differential attack. Guodong Ye, Xiaoling Huang
presented a novel image encryption algorithm is designed based on auto-blocking and a medical
ECG (Electrocardiography) signal. The chaotic Logistic map and generalized Arnold map will be
employed. For solving deterministic input problems, the ECG signal and Wolf algorithm are used
to generate initial conditions for the chaotic maps. Compared with traditional crypto architectures,
the auto-blocking diffusion operation is performed only in the encryption process. The key stream is
generated by a control parameter produced from the plain image, which is proven to be secure against
chosen-plaintext and known plaintext attacks.
2.1 ANALYSIS OF DES:

DES is Not Secure. DES, the Data Encryption Standard, can no longer be considered secure. While
no major flaws in its innards are known, it is fundamentally inadequate because its 56-bit key is too
short. ... They suggested a minimum of 75 bits to consider an existing cipher secure and a minimum of
90 bits for new ciphers. we overcome this problem to using aes algorithm.
1039
3. CRYPTOSYSTEM
3.1 SECURITY SERVICE OF CRYPTOGRAPHY

Cryptography is art of making a cryptosystem is shown in Figure.1, equipped for giving data security.
Cryptography manages the genuine securing of advanced information. It refers to the outline of systems
in view of mathematical algorithms that give major data security
Figure.1 Cryptography
3.2 Security services of Cryptography

Authentication- Identity of the receiver and sender should be verified in communication system,
before sending as well as receiving the information in system.
Secrecy or confidentiality- In the secured system, this is a task of the system to how best security
which people maintain. Authorized users are capable to understand and access the data in the system.
Integrity- Assurance of the transmitted data has to be free for any alternation between sender and
receiver in communication.
Non repudiation- guarantees the package security, element can’t decline the responsibility for past
activity. This is nothing but information sender and receiver certification
4. NEED FOR IMAGE ENCRYPTION

Image encryption is necessary for future multimedia Internet applications. Password codes to identify
individual users will likely be replaced with biometric images of fingerprints. However, such information
will likely be sent over a network. When such images are sent over a network, an eavesdropper may
duplicate or reroute the information. By encrypting these images, the content still has some degree
of added security. Furthermore, by encrypting non-critical images as well, an eavesdropper is less
likely to be able to distinguish between important and non-important information. Image encryption
can also be used to protect privacy. An example for image encryption to protect privacy is in medical
imaging applications. Recently, in order to reduce the cost and to improve the service, electronic forms
of medical records have been sent over networks from the laboratories to medical centres or to doctors’
offices. According to the law, medical records, which include many images, should not be disclosed to
any unauthorized persons. Medical images, therefore, should be encrypted before they are sent over
networks. Moreover, image encryption can be used to protect intellectual properties. One of concerns
of the entertainment industry is that movies and videos in digital format are vulnerable to unauthorized
1040
access, theft, and replication. Entertainment industry has lost billion dollars due to the illegal copies.
Recently, new technologies have been developed which allows multimedia can be delivered to millions
of household very quickly. Entertainment industry will utilize Internet and satellites for multimedia
distributions. The threat of unauthorized access during transmission over networks and the threat of
illegal copy increase significantly. Image encryption, therefore, can be used to minimize these problems.
Although encryption is sufficient to protect digital images and videos in some civil applications, this
issues have taken into consideration when advanced encryption algorithms are specially designed for
sensitive digital images and videos, for their special features are very different from texts.
Figure.2 Encryption
As show in Fig.2, the first output is sampled from the stream of binary bits, which are packetized.
The second output is the encrypted signal. This is due to Applying the Encryption Technique .The third
output is sampled directly from the input file. We compare the encrypted signal with the original image
sample in the results. We explain the implementation of technique of the encryption and decryption
implementation in the following sections
5. DATA ENCRYPTION STANDARD

DES considered as symmetric key block cipher algorithm. The implementation structure of DES
is Fiestel cipher. In Fiestel structure as 16 rounds of steps are used.64 bit block size is used for DES
structure .It has 64 bit key length, but DES utilizes only 56 bit key. Remaining 8 bits is used later but
not used for encryption. Considering the method, Encryption process includes two inputs to the function
of encryption. That in plain text is an input and key. In encryption process of DES used 64 bit plain text
and 56 bit length key three steps of plain text processing are shown in the left side of the above figure.2.
First step is initial permutation, 64-bit blocks input plain text is rearranges the bits. That is considered
as permuted input, which means arranged bits. This step followed by 16 rounds of operation continusly.
These 16 rounds process involves the permutation, substitution function, Last 16th round considered
as output. So this last round had 64 bits. The key and function of output data is of 64 bits. Swapping
the right and left side output halves. Swapped data is called as pre output, last step includes inverse
permutation process of pre output that is called as reverse operation of initial permutation that is final
permutation it has 64 bit length output. 56 bit key is produced in the right side of the figure, this key is
passed in permutation block for encryption .Key can written as by name sub key Ki ,it is a combination
of permutation and left circular shift. Same permutation function is used but produced sub keys are
different because shift of the key bits are repeated.
1041
5.1 DES Algorithm

As already mentioned DES is symmetric key block cipher algorithm. Currently this algorithm use
identical secret key for both encryption process and decryption process. General algorithm design 64 bit
plaintext used as input. The algorithm transforms input into series of block which is 64 bit cipher text.16
rounds of encryption process is handled for every plaintext block. Decryption process is done in reverse
manner of encryption method, by introducing sulky ki introduced by main key k where i=1……….16
Figure. 3 plain text to cipertext
5.2 Single DES round Operation

As shown in figure 3, DES algorithm structure three phase of operation is considered for plain
text. Input data undergone initial permutation in first phase of operation. In second phase produced
permuted output that is rearranged. IP blocks split into two parts named R0, L0.Performs substitution
and permutation process by function f and sub key Ki. Function f XOR ed with 32 bit right half data.
Final phase is swapping between left and right half of system algorithm. This procedure repeated for next
15 round it considering the below equations. Li = Ri-1 R i= Li-1⊕f (Ri-1, k i). R16 and L16 swapped
again after the 16th round process. Reverse operation of initial permutation is called final permutation,
to get cipher text. Finally we got output of 64- bit data same as input data.
1042
Figure. 4 Block diagram
6. TECHNIQUE FOR ENCRYPTION OF IMAGE
6.1 Binaries Image:

It will extract three channels from input image (color image) and converts the values of it to binary
values. The binary values are stored in one multidimensional array as Data Here we have to generate
total three arrays which represent three different channels of image i.e. red channel, green channel and
blue channel.
6.2 LSB of RGB:

In this process we will consider input image for key generation and converts the value of its pixel in
binary. After converting in binary; Least Significant Bit (LSB) will considered from each pixel.
6.3 Key Generation:

A cryptographic key is information generated to encrypt and decrypt the message. Generating the
cipher image by using key at sender side. At the receiver side the exact reverse is done to getting original
image. We will generate keys for encryption/decryption process. In this process consider input image
which have to encrypt. For key generation channels (red or green or blue) will be extracted from the
selected image. In key generation process three keys are generated from the color image i.e. one key will
generated from red channel one key will generated from green and similarly one key will generated from
blue channel. After that binary value of each pixel is calculated and these values are stored in one array.
After generation of binary array each pixel is scanned and LSB of each pixel is calculated and new array
of these LSB value is generated. Finally, to generate key each bits of LSB array is scanned and neighbor
pixels having absolute difference one will be stored in one array.
1043
6.4 Encryption:
After that three different keys will be generated using the image after that using key arrays and arrays
of binary value encrypted images are generated. To encrypt the image XOR operation is performed on
keys and three different channels of image as shown . In encryption process red channel of input image
will be encrypted using the key generated from the red channel of color image which is used for key
generation and similarly green channel and blue channels are encrypted with the key generated from the
respective channel.
6.5 Decryption:
The decryption process is the exact same process as Encryption. For Decryption generating Key by
using cipher image hence we don’t need to save key which is generated at time of encryption and is
efficient as security purpose. After that XOR operation is performed on array of keys and array of cipher
images and array of original channel is calculated. This operation is performed on all red, green and blue
channels and value of all channels is calculated. After that from the value of all three channels original
image is extracted. This process of decryption done on receiver side as describe in Picture
Figure. 5 Encryption & Decryption Process
SOFTWARE SPECIFICATION
NetBeans IDE 8.0.2 Information:
NetBeans IDE 8.0.2 provides out-of-the-box code analyzers and editors for working with the latest
Java 8 technologies--Java SE 8, Java SE Embedded 8, and Java ME Embedded 8. The IDE also has a
range of new enhancements that further improve its support for Maven and Java EE with PrimeFaces;
new tools for HTML5, in particular for AngularJS; and improvements to PHP and C/C++ support.
NetBeans IDE 8.0.2 is available in English, Brazilian Portuguese, Japanese, Russian, and Simplified
Chinese.
1044
The latest available download is NetBeans IDE 8.0.2, which is an update to NetBeans IDE 8.0
and contains:
• Bug fixes in the installer for OS X 10.9.5 and 10.10
Bug fixes included in Patches 1, 1.1, 2 for NetBeans IDE 8.0 and Patches 1.1, 2 for NetBeans IDE
8.0.1
• GlassFish 4.1 and Tomcat 8.0.15 bundled with the IDE
• Support for WildFly Server and WebLogic Server 12.1.3
• Added support for RequireJS
• Grunt tasks available in the popup menu for web projects
• Support for debugging JavaScript files with Karma
• Node.JS and Bower modules can be installed directly within the IDE
• Improved Git support
1045
7. RESULTS:
ORIGNAL IMAGE: (BEFORE ENCRYPTING)
ENCRYPTED IMAGE: (AFTER ENCRYPTION)
1046
DECRYPTED IMAGE: (AFTER DECRYPTION)
8. CONCLUSION
Color image encryption and decryption is done by using DES algorithm, by providing required
security for image between two authorized users or clients. In our project DES guarantee the unbreakable
security for color image. In the project image encryption is done using DES algorithm, Experimental
consequences of proposed DES algorithm is very motivating? The implementation approach shows the
encrypted and decrypted image and also historical analysis is done with enhanced techniques. Future
work of our project is based on enhancing T-DES security level by implementing DES technique, by
repeating three times of DES key to generate three sets of key for TDES algorithm for make T-DES
algorithm more secure. Another future plan is of applying this proposed DES method for encrypting the
video file to providing secure transmission in communication channels.
REFERENCS
R. Huang and K. Sakurai “A robust and compression combined digital image encryption method based on comp-
ressive sensing”, 7th International Conference on IIH-MSP, Dalian, pp. 105–108, 2014.
A K Mandal, et.al “Performance Evaluation of Cryptographic Algorithms: DES and AES”, IEEE Students’ Confe-
rence on E and E,C S, pp. 1-5, 2012.
A. Yahya and A. Abdalla, “A shuffle image-encryption algorithm, “Journal of Computer Science, pp. 999–1002,
2008.
Mayank, et.al “A New Algorithm of Encryption and Decryption of Images Using Chaotic Mapping “International
Journal of Information & Computation Technology. Vol. 4, pp. 741-746, 2014.
Zhang Yun, et.al “Digital image encryption algorithm based on chaos and improved DES”, IEEE Conference on
Systems, Man and Cybernetics, 2009.
Sesha P Indrakanti and P.S.Avadhani, Permutation based Image Encryption Technique, International Journal of
Computer Applications, Vol. 28, No. 8, 2011.
1047
Mohammad Ali B Y and Aman J, “An Image Encryption Approach Using Combination of Permutation Technique
Followed by Encryption”, International Journal of Computer Science and Network Security, Vol. 8, 2008.
Amitava Nag, et.al “Image Encryption Using Affine Transform and XOR Operation “, International Conference
on ICSCCN 2011.
1048
QUALITY SERVICE ORIENTATED DISTRIBUTED FOR

MANET
K. Thamizhmaran
Dept. of ECE, GCE, Bodinayakkanur, Theni, Tamilndu, India-625582,
(Deputed from Annamalai University)
Abstract
Mobile Ad hoc Network (MANET) is the significant technologies among various un-wired
communication technologies where all the mobile nodes are mobile and which can be connected to
random dynamically using wireless link in the random manner. It can provide Quality of Service (QoS)
requirements in real update transmission for wireless application. But it stream including critical mission
application like military use or emergency recovery. In this research paper proposed efficient Secure
Quality Oriented Distributed (S-QOD) Secure Enhanced Adaptive 3 Acknowledgements (S-EA3ACK).
Implement a new intrusion detection system for on-demand wireless networks. SQOD can improve
a best performance of output quality (QoS) to reduce transmission delay, transmission time and also
increase network communication throughput for Enhanced Adaptive 3 ACK’s (S-EA3ACK) using
EAACK (DSA) with MAJE4 symmetric cryptography specially designed for MANET through Network
Simulator-2.34 (NS2) to implement it.
Keywords: QoS, QOD, EAACK, EA3ACK, S-EA3ACK, Cryptography, MAJE4.
1. INTRODUCTION
A dynamic Mobile Ad-hoc Network may be an assortment of all freelance mobile nodes with in
active network which will communicate to every different mounted via radio waves. The mobile nodes
that area unit in radio vary of every different will communicate directly, whereas others want the help of
intermediate nodes to route their packets. Each node encompasses a through air interface to speak with
different nodes. These networks area unit absolutely distributed, and may work anyplace while not the
assistance of any mounted infrastructure as access points or base stations. Mobile impromptu networks
area unit prone to varied attacks not solely from outside however additionally from at intervals the
network itself. Impromptu network area unit in the main subjected to 2 totally different levels of attacks.
The primary level of attack happens on the fundamental mechanisms of the impromptu network love
routing. Whereas the second level of attacks tries to break the safety mechanisms utilized within the
network.
1.1 Internal Attacks

Internal attacks area unit directly results in the attacks on nodes presents in network and links
interface between them. This sort of attacks might broadcast wrong form of routing info to different
nodes Internal attacks area unit typically tougher to handle as compare to external attacks, as a result of
1049
internal attacks happens due a lot of trusty nodes. The incorrect routing info generated by compromised
nodes or malicious nodes area unit troublesome to spot. This will result to the compromised nodes area
unit able to generate the valid signature mistreatment their non-public keys.
1.2 External attacks

these varieties of attacks attempt to cause congestion within the network, denial of services (DoS),
and advertising wrong routing info etc. External attacks stop the network from traditional communication
and manufacturing extra overhead to the network. External attacks will classify into 2 categories:
1.3 Quality of Service

Quality of Service (QoS) refers to the aptitude of a network to supply higher service to choose
network traffic over varied technologies, together with Frame Relay, Asynchronous Transfer Mode
(ATM), LAN and 802.1 networks, SONET, and IP-routed networks that will use any or all of those
underlying technologies. The first goal of QoS is to supply priority together with dedicated information
measure, controlled interference and latency and improved loss characteristics. QoS technologies give
the basic building blocks which will be used for future business applications in field, WAN and repair
supplier networks.
2. LITERATURE SURVEY
Secure quality of service in sudden on-demand distance vector routing was detected by C.E. Perkins
et al (2001). Secure economical distance vector routing for mobile wireless sudden networks was
done by Y. Hu et al (2002). Quality of service routing in mobile sudden networks was mentioned by
I. Jawhar et al (2004). A survey of issues and solutions was taken by T. Reddy et al (2006). Associate
acknowledgment-based approach for the detection of routing wrongdoing in MANETs was showed
by K. Liu et al (2007).Security and QOS self-optimization in mobile sudden networks was done by Z.
Shen (2008). Quality of service provisioning in sudden wireless networks was analyzed by H. Chinese
et al (2009). Performance analysis of secure routing protocols in Edouard Manet was highlighted by
K.Thamizhmaran et al (2012). Authentication and intrusion detection in Edouard Manet was done by
K.Thamizhmaran et al (2012). Secure intrusion detection system for MANETs was done by Shakshuki
et al (2013). (2014). economical energy routing in Edouard Manet through edge node selection pattern
ESPR formula was analyzed by K.Prabu et al (2014).
3. PROBLEM DEFINITION
The EAACK improves network performance within the presence of misbehaving nodes in a very
route of active and passive path for dynamic nature of MANETs. Hence it becomes essential to watch
the constraints in intermediate nodes. This projected approach S-EA3ACK is intended to tackle four of
the six weaknesses of Watchdog theme, namely, false wrongful conduct, restricted transmission power,
receiver collision and cooperative attack. This paper aims to produce unbreakable route for secure
transmission. thus a brand new routing algorithmic rule named S-EA3ACK victimisation EAACK
(DSA) with Secure Quality oriented Distributed (SQOD) is projected. This S-EA3ACK provides secure
quality output compared to the prevailing algorithmic rule and additionally reduces overhead with none
wrongful conduct at intermediate nodes.
4. PROPOSED SYSTEM
In this paper, propose Secure Quality of Service orientated Distributed routing protocol (SQOD).
Secure increased adjustive three Acknowledgments (S-EA3ACK).Usually, Associate in Nursing on-
demand network has widespread base stations. The info transmission in on-demand networks has 2
1050
options. Associate in Nursing Access purpose (AP) may be a supply or a destination to any mobile node.
Second, the amount of transmission hops between the mobile nodes Associate in Nursing an AP is tiny.
Distributed packet algorithmic program
After qualified neighbors are known, this algorithmic program schedules packet routing. A distributed
queuing mechanism is given below.
The queuing time of a packet with priority x calculable by
• Ta(i) T (j)
I→D and The transmission delay and arrival interval of a packet with the j th priority
The number of packets arriving during the packet’s queuing time Tw(x)
Mobility-based phase resizing rule
The supply node adaptively resizes every packet in its packet stream for every neighbor node in step
with the neighbor’s quality so as to extend the planning practicability of the packets from the supply
node.
• The supply node adaptively resizes every packet in its packet stream for every neighbor node in
step with the neighbor’s quality
• The quality of a node will increase, the scale of a packet Sp sent from a node to its neighbor nodes
i decreases as following :
• γ : Scaling parameter AN
• υi: The relative quality speed of the supply node and intermediate node =1 kb
Due to the broadcasting feature of the wireless networks, the APs and mobile nodes will catch and
cache packets. Use AN end-to-end traffic redundancy elimination (TRE) rule eliminates the redundant
information to enhance the QoS of the packet transmission. The redundant elimination for the node is
explained within the following flowchart.
Figure 1 S-QOD Data transmission
Specifically, higher than the algorithms employed in S-QOD, if a supply node isn’t inside the
transmission vary of the AP, a supply node selects near neighbors that may offer QoS services to forward
1051
its packets to base stations during a distributed manner. The supply node schedules the packet streams
to neighbors supported their queuing condition, channel condition, and quality, reaching to cut back
TRM and increase network capability. If any intermediate node cannot send the packets to destination.
Check the node if it’s affected from any wrongdoer or malicious used Secure increased adaptive three
Acknowledgment (S-EA3ACK) theme.
MAJE4
• Encryption for a protracted amount.
• Uses solely primitive procedure operations.
• Suitable for hand-held sort devices with restricted memory.
Use of quite one arithmetic and / or mathematician operator complicates scientific discipline. The
secured selection is with the key sizes of 128 or 256 bits.
5. METHODOLOGY
5.1 Simulation Methodology

To better investigate the performance of S-EA3ACK during this analysis work, it’s accustomed check
the new IDS’s performance once the attackers square measure good enough to acknowledge packets and
claim positive result whereas, in fact, it’s negative. As Watchdog could be a un-acknowledgment-based
theme, it’s not eligible for this work a coffee level basic packet dropping attack is simulated the aim
of this kind is to check the performance of IDSs against four weaknesses of Watchdog, namely, false
wrongdoing, receiver collision, cooperative and restricted transmission power.
Figure 2 Flow diagram of S-EA3ACK
In this section, the projected S-EA3ACK theme is delineating thoroughly. The approach delineate
during this analysis paper is predicated on the previous work (Shakshuki et al 2013), wherever the
backbone of S-EA3ACK was projected and evaluated through implementation. Its extended with the
introduction of MAJE4 cryptography to forestall the assailant from formation acknowledgment packets.
S-EA3ACK consists of 4 major components, namely, ACK, secure ACK (S-ACK), 3-ACK and misdeed
report authentication (MRA) so as to {differentiate} to tell apart} different packets in numerous forms
1052
of schemes In S-EA3ACK, three b of the various forms of packets is employed. Details area unit listed
in Table one and Figure a pair of that gift describing the S-EA3ACK theme. Please note that, within the
projected effective secure theme, it’s assumed that the link between each node within the network is full
duplex diphase. What is more, for every communication method, each the transmitted node and also the
receiver node aren’t malicious, unless all acknowledgment and message packets delineate during this
analysis area unit needed to possess same keys for the sender and receiver.
Table 1 Packet Type Indicators
Packet type General Data ACK S-ACK 3-ACK MAR

Packet flag 00001 00010 00100 01000 10000
5.2 Simulation Configurations

When comparing the simulation results with other research works, it is clear that the default scenario
setting in NS 2.34 has been adopted. The maximum hops allowed in this configuration setting.
Parameter Value
Number of nodes 50
Mobility model Random waypoint
Number of packet per/sec 4
Node beacon interval 0.5 (seconds)
Malicious nodes 10
5. RESULT & DISCUSSION

In this work, when the attackers are smart enough to acknowledge packets and claim positive result
while, in fact, it is negative. Table 3 shows the simulation results that are based on different parameters.
1053
Table 3 Results of Parameter Values

PDR / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.58 0.54 0.50 0.46 0.42
EA3ACK (S-QOD) 0.63 0.59 0.55 0.51 0.47
Throughput
Throughput / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.33 0.43 0.42 0.48 0.51
EA3ACK (S-QOD) 0.24 0.30 0.39 0.38 0.41
Packet Loss
Packet loss / MN 10% 20% 30% 40% 50%
EAACK (S-QOD) 0.03 0.035 0.04 0.05 0.06
EA3ACK (S-QOD) 0.02 0.01 0.015 0.02 0.03
From Figure 3 and Table 3 it’s clear that our proposed scheme S-EA3ACK surpassed EAACK
performance by above 47% when there are 10% and 50% of malicious nodes in the network. S-EA3ACK
(S-QOD) is able to detect misbehaviors in the presence of false misbehaver, receiver collision, limited
transmission power and partial dropping.
Figure 3 Quality of Service vs. malicious nodes
From Figure 4 and Table 3 it is clear that the comparing of the EAACK (S-QOD) with corresponding
DSA algorithm with S-EA3ACK (S-QOD) shows the throughput increased with increase in the number
of malicious nodes by 20% and 50%.
1054
Figure 4 Packer per/sec vs. malicious nodes
Figure 5 and Table 3 clearly depict comparison of EAACK with corresponding S-QOD algorithm
along with S-EA3ACK (S-QOD) where it shows the Packet loss ratio deceases with increase in the
number of malicious nodes on by 10% and 50%.
Figure 5 Packet loss Vs. malicious nodes
From all the higher than figures and table it’s clear that the comparison of the S-EA3ACK
corresponding S-QOD algorithmic rule with EAACK with MAJE4 cryptography shows the turnout
and packet delivery magnitude relation increase with the rise within the range of malicious nodes and
additionally packet ratio decease with the rise within the range of malicious nodes.

Packet-dropping and loss attack have forever been a significant threat to the protection in MANETs.
During this analysis paper, a completely unique IDS approach named S-EA3ACK protocol specially
designed for MANETs is projected compared with alternative widespread techniques through simulations.
The results incontestable positive performance of the packet loss and quality of networkS-EA3ACK
(S-QOD) than EAACK(S-QOD) within the cases of receiver collision, restricted transmission power,
and false misbehavior report and cooperative attacks. Moreover, in an attempt to stop the attackers from
initiating cast acknowledgment attacks, the analysis was extended to include Secure Quality destined
Distributed during this projected theme. Improve secure transmission Packet delivery quantitative
relation with quality output and scale back packet ratio compared to the present EAACK (S-QOD)
routing protocol. Each MAJE4 Cryptography and S-QOD schemes were implement through network
machine two.
1055
REFERENCES
[1] C.E. Perkins, et al. “Quality of Service in Ad Hoc on-Demand Distance Vector Routing”, IETF Internet draft,
2001.
[2] Y. Hu, et al. “SEAD: Secure efficient distance vector routing for mobile wireless ad hoc networks”, in Proc. 4th
IEEE Workshop Mobile Computer System Application, 2002, pp.3–13.
[3] I. Jawhar, et al. “Quality of Service Routing in Mobile Ad Hoc Networks”, Network Theory and Applications,
Springer, 2004.
[4] T. Reddy, et al. “Quality of Service Provisioning in Ad Hoc Wireless Networks: A Survey of Issues and Solu-
tions”, Ad Hoc Networks, 2006, Vol. 4, No. 1, pp.83-124.
[5] K. Liu, et al. “An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs”,IE-
EE Trans., 2007, Vol. 6, No. 5, pp.536–550.
[6] Z. Shen, et al. “Security and QoS Self-Optimization in Mobile Ad Hoc Networks”, IEEE Trans. Mobile Com-
puting, 2008, vol. 7, pp. 1138-1151.
[7] H. Wu, et al. “QoS Multicast Routing by Using Multiple Paths/Trees in Wireless Ad Hoc Networks”, Ad Hoc
[8] K.Thamizhmaran, et al. “Secure Routing Protocol in MANET – A Survey”, International Journal of Advance
Research in Technologs”, 2012, Vol. 3, No. 3, pp.9-14.
[9] K.Thamizhmaran, et al. “Authentication and Intrusion Detection in MANET”, International Journal of Advan-
ce Research in Technology, 2012, Vol. 3, No. 3, pp.15-21.
[10] Shakshuki, et al. “EAACK - A Secure Intrusion Detection System for MANETs”, IEEE Trans.,2013, Vol. 60,
No. 3, pp.1089-1098.
[11] Prabu, K. and Subramani, A. “Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR
algorithm”, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, 2014, Vol. 5, No. 3, pp.166–175.
1056
EFFICIENT MOBILE AD HOC NETWORK USING

DYNAMIC SOURCE ROUTING PROTOCOL
K. Thamizhmaran
Department of ECE, Government College of Engineering, Bodinayakkanue, Theni
Tamil Nadu, India (Deputed from Annamalai University)
Abstract
As the nodes square measure mobile thus topology changes oft that ends up in link failure and
lack of infrastructure support and resource constraint is that the key issue that causes dishonest and
non co-operative nodes. There square measure finding a route to destination, new route discovery
is initiated. The frequent discoveries result in a lot of network congestion. To avoid this multipath
routing protocols are planned to seek out multiple routes to destination and put on to alternate secondary
path just in case of route broken and its offer higher routing performance and security. In this developed
research paper attempt to compare the performance of two reactive routing protocols for MANETs
that is Secure Dynamic Source Routing (SDSR) and Dynamic Source Routing (DSR), on-demand
gateway discovery protocol where a mobile device of MANET gets connected to gateway. SDSR using
the Intrusion Detection system (IDS) and trust based routing, the performance results are analysed by
varying simulation time. Furthermore, all the above mentioned protocols are compared based on several
important performance metrics which are packet delivery ratio, end-to-end delay and average energy.
Key words: MANET, IDS, DSR, SDSR, PDR, Delay, Energy.
1. INTRODUCTION
The recent trends in wireless communication network have changed the lives of human beings. The
new wireless technologies create a potential for the next generation MANET and applications. Wireless
technologies such as Bluetooth or the 802.11 standards enable mobile devices to establish a MANET
by connecting dynamically through the wireless medium without any centralised structure. MANET is
a network having dynamic topology that consists of mobile nodes without base Station or centralized
control. All mobile nodes perform functioning of routers that search and maintain routes to other nodes
in the network. Difficulty in ad-hoc network is that for communication with other nodes, a node must
be in the transmission range of base station but sometimes a node moves and network fails. MANET
has solved this problem as in MANET nodes follow multi-hop pattern for communicating with other
nodes. Routing is the process of moving information across internet work from source to destination
by selecting best outgoing path that a packet has to take in internetwork. To perform this, a set of
routing protocols needed that uses metrics to find optimal path for a packet to travel. Routing protocols
designing goals are optimality, simplicity, low overhead, robustness, reliability and flexibility. Route
request and Route reply messages are used to discover and store the paths found from the source to
destination. After finding the paths, shortest path is selected by the source node. Paths discovered by
shortest path algorithm cause problems like congestion problems as the centre of network carry more
1057
traffic, this results in poor performance. The main goals of multipath routing protocols are to maintain
reliable communication, to reduce routing overhead by use of secondary paths, to ensure load balancing,
to improve quality of service, to avoid the additional route discovery overhead. The major focus of
the routing is the performance and the efficiency of the protocol in the presence of a dynamic network
environment. The routing protocol has to overcome the security pitfalls to utilize the potentials of the
MANET. A secure routing is challenging due to the security vulnerabilities present in the active network.
2. LITRACHER SURVEY
This work evolves the previous work that has been undergone in this field. An implementation study
of AODV routing protocol was done by Das, et al (2000). Improvement and analysis of multipath routing
protocol AOMDV based on CMMBCR was done by Yin-jun Yang (2011). A node disjoint multipath
routing method based on AODV protocol for MANET was done by Lal, et al (2012). Increased throughput
for load based channel aware routing in MANETs with reusable paths was done by Ayyasamy (2012).
Specification based intrusion detection for unmanned aircraft systems was done by Mitchell (2012). A
survey of attacks on MANET routing protocols was done by Tayal (2013). Review on MANET routing
protocols and challenges was done by Habib (2013). A survey of intrusion detection in wireless network
applications was done by Mitchell (2014). Behavior rule specification-based intrusion detection for
safety critical medical cyber physical systems was done by Mitchell (2015). Trusted secure ad-hoc on-
demand multipath distance vector routing in MANET was analysis by Abrar Omar Alkhamisi (2016).
3. PROPOSED METHOD
SDSR (Secure Dynamic Source Routing)
In this proposed work TS-DSR, when a route is needed from source to destination, then source starts
a route discovery process by flooding a RREQ for destination. With the help of sequence numbers,
RREQs are uniquely identified so that duplicate RREQs can be identified and discarded. When a non-
duplicate RREQ is received then intermediate node records previous hop and search for a fresh route
entry to the destination in routing table. If fresh route is present then the node sends a RREP to the source
but if fresh route is not present, it rebroadcasts the RREQ. The routing information is updated by a node
only if a RREP contains either a larger destination sequence number than previous one or a route with
less hop count found. SDSR routing process with the help of IDS and trust-based routing, the attack
identification and isolation in SDSR are carried out in two phases of routing such as route discovery
phase and data forwarding phase. Trust Based Route Discovery Process Initially, each node assigns the
trust value as ‘one’ to its neighboring nodes. Prior to rebroadcasting the received RREQ packet to the
neighbors, every node checks for the trust value of the source that has broadcasted the RREQ packet.
If the trust value is lesser than the threshold, then the RREQ packet from the corresponding source is
dropped to block the flooding activity of the attacker. For instance, in the trust value of the source node is
maintained by its neighboring nodes such as A, B, and C. The trust value of the source node is different
in various neighboring nodes due to the network collisions. The trust value of the source node is very
less, so these nodes do not forward the RREQ packet of the source node into the network. For instance,
the trust value of the node B is higher than node A, and so the source node selects router B for further
data forwarding. Thus, the IDS and the trust based MTS-DSR protocol improve the routing performance
and security in MANET.
4. EXPERIMENTAL SETUP:
The NS-2 which is a discrete event driven simulator developed at UC Berkeley is used in this
simulation process. Network Simulator NS-2 is useful in designing new protocols, comparison of
different protocols and for evaluating the traffic. A scenario file is taken as input in the NS-2 simulation
1058
process that shows the motion of each node and the originating packets by each node. The simulation
models are built using the NS-2 version 2.34 and it is run under bandwidth of 40 MHZ.
Parameter Values
Simulation area 680*680
Number of nodes 50
Number of packets sender 25
5. RESULTS AND DISCUSSION:

The results for the above mentioned simulation experiment is shown with the help of graphs. In this
section the comparison of DSR and SDSR is made and the metrics used for the analysis of results are
packet delivery ratio and end to end delay, energy.
Fig 1 packet delivery ratio Vs. number of nodes
It is observed from Fig 1that when compared with DSR algorithm, SDSR increases the delivery ratio
above 85% with the increase in the number of nodes from 20 to 100. As the proposed algorithm finds
maximum secure and lowest link failed route with minimum retransmit packets frequently, it is possible
to increase the delivery ratio.
1059
Fig 2 Routing overheadVs. number of nodes
SDSR has the lowest overhead in comparison with DSR, when there are 680 of transmission ranges.
When the transmission range increases, the connectivity among the nodes also increases, which enables
the proposed method to identify more number of alternate secondary paths which in turn reduces the
congestion. Fig 2 describes the decrease in overhead obtained by the proposed SDSR when there are 20
to 100 nodes.
Fig 3 Throughput Vs. number of nodes
Fig 3 shows the graph of the throughput when the topology is size 680m, the number of nodes
increased from 20 to 100. The proposed SDSR increases the throughput with the increasing topology
size compared to DSR and SDSR.
1060

The comparison was done on basis of packet delivery ratio, end-to-end delay, and energy. On the
basis of simulation results it is concluded that SDSR is better than DSR. SDSR outperforms DSR due
its ability to discover alternate routes when a current link fails. Although DSR incurs more routing
overheads because of flooding the network and packet delays due its alternate route discovery process,
it is very much efficient in case of packet delivery for the same reason. SDSR proves to be more efficient
than DSR as it provides better throughput. Finally the conclusion is that when network load increases
SDSR is a better on-demand routing protocol than DSR as it gives better statistics for packet delivery
and throughput were implementing via network simulator 2. To increase the merits of this research
work, there is a plan to investigate the following issues in our future research.
The same concept can be applied in satellite to increase delivery ratio and reduce delay in the route
and also to save more energy. The performance of SDSR can be tested in real time network environment.
REFERENCES:
Das, et al (2000) “An implementation study of AODV routing protocol”, Wireless Communication and Networ-
king Conference, Vol. 3, pp. 1003-1008.
4. Lal, et al (2012) “A node disjoint multipath routing method based on AODV protocol for MANET” IEEE 26th
international Conference on Data Object Identifier, pp. 309-405.
Ayyasamy, Venkatachalapathy (2012) “Increased Throughput for Load based Channel Aware Routing in MANETs
with Reusable Paths”, International Journal of Computer Applications, Vol. 40, No. 2, pp. 20-23.
Mitchell, Chen (2012) “Specification based intrusion detection for unmanned aircraft systems”, Proceedings of the
first ACM MANET workshop on Airborne Networks and Communications, pp. 31-36.
Tayal, Gupta (2013) “A Survey of Attacks on MANET Routing Protocols”, International Journal of Innovative
Research in Science, Engineering and Technology, Vol. 2, No. 6, pp. 2280-2285.
Habib, et al (2013) “Review on MANET routing protocols and challenges”, IEEE Student Conference on Research
and Development SCORED, pp. 529-533.
Mitchell, Chen, (2014) “A survey of intrusion detection in wireless network applications”, Computer Communi-
cations, Vol. 42, pp. 1-23.
Mitchell, Chen (2015) “Behavior Rule Specification-Based Intrusion Detection for Safety Critical Medical Cyber
Physical Systems,” in Dependable and Secure Computing, IEEE Transactions, Vol. 12, No. 1, pp. 16-30.
Abrar Omar Alkhamisi, Seyed M Buhari (2016) “Trusted Secure Ad hoc On-Demand Multipath Distance Vector
Routing in MANET”, IEEE 30th International Conference on Advanced Information Networking and App-
lications.
Yin-jun Yang, Xue-ming Wang (2016) “Improvement and analysis of multipath routing protocol AOMDV based
on CMMBCR”, Wireless Communications, Network and Mobile Computing, 7thInternational Conference
on Digital Object Identifier, pp.1-4
1061
COOPERATIVE ANALYSIS OF ONB_DEMAND

ROUTING PROTOCOL USING DCFM IN MANET
K.THAMIZHMARAN
Department of Electronics and Communication Engg,
Government College of Engineering, Bodinayakkanur, Theni, Tamilndu, India-625582,
(Deputed from Annamalai University)
ABSTRACT- There are different protocols for handling the routing in the mobile environment.
Because of highly dynamic in nature, performance of routing protocols is an important issue. This
project will focus on two well known protocols: Destination Sequenced Distance Vector (DSDV) and
Optimized Link State Routing (OLSR) Protocols. In this project One major attack is DDOS attack
against the Optimized Link State Routing protocol (OLSR) known as the node isolation attack, the
simulation result presents the best routing protocol which gives the highest performance when the
routing protocols are implemented using NS2.34. The simulation compares the two ad hoc routing
protocols named destination-sequenced distance vector and optimized link state routing protocols. Our
project presents simulation based comparison and performance analysis on different parameters like;
Average end-to-end delay, Throughput and Normalized routing overhead.
INTRODUCTION
In the past few years, wireless communication has fully grown terribly quickly. The most effective
feature provided by such networks isn’t any wires. Users will exclude hand-held devices anyplace with
them. They get benefited from tiny devices, long lasting batteries. High bandwidths are accessible from
new communication standards. So as to speak via such a network, fixed infrastructure isn’t necessary.
These self organizing networks (Ad hoc networks) have gained interest on an outsized scale in recent
times. The foremost common applications of wireless networks are cluster commonplace for Mobile
communications (GSM) and Wireless native space Network (WLAN). Nodes don’t seem to be organized
in any explicit fashion in such networks. Thus to make sure higher communication in between nodes,
some routing protocols has been developed for such networks.
These protocols conjointly facilitate to utilize the resources optimally. Optimized Link State Routing
(OLSR) protocol is one example of such protocols. It’s very talked-about and used terribly immensely.
However there is some vulnerability in OLSR, like lack of a robust security mechanism. Associate
assailant will profit of the vulnerabilities to meddle with the system and temper with traffic in network.
Associate assailant will record, manipulate or/and delete management packets moreover as knowledge
packets motion within the network as presently it’s intruded into the network. In different words we can
say that associate intrusive node can compromise the protection and launch attacks on network. During
this thesis a study of varied attacks against OLSR are given. Wireless networks are enjoying a serious
role within the space of communication. Wireless Networks modify the users to speak and transfer
knowledge with one another with none wired medium. Currently we tend to are victimization wireless
networks in military applications, industrial applications and conjointly in personal space networks. The
1062
most distinction between wireless and wired networks was solely in line. In wired network physical
medium exists and doesn’t exist in wireless network. In general, wireless networking devices use of
infrared or oftenest signals to transfer info and resources between devices one another. Nowadays many
sorts of wireless devices are accessible like, mobile terminals, hand-held PCs, laptops, cell phone, PDA,
wireless sensors and satellite. Wireless networks are two varieties initial is termed infrastructure based
mostly wireless networks and second is termed Infrastructure less network. Infrastructure less network
is additionally referred to as Ad-hoc Network. Ad-hoc networks are often classified in three classes
supported applications; Mobile Ad-hoc Networks (MANETs), Wireless Mesh Networks (WMNs),
Wireless device Networks (WSN). Wireless networks became very talked about owing several
factors like easy installation, responsibility, cost, bandwidth, total needed power, security and network
performance. These algorithms differ from the standard routing used in classic networks due to frequent
topology changes. A route between two nodes can be broken due to intermediate nodes that dynamically
change their position. Mobile nodes can join or leave the network at will, further influencing network
connectivity. In this project review a specific DOS, attack called node isolation attack and propose a new
mitigation method. Our solution called Denial Contradictions with Fictitious Node Mechanism (DCFM)
relies on the internal knowledge acquired by each node during routine routing, and augmentation of
virtual (fictitious) nodes.Moreover, DCFM utilizes the same techniques used by the attack in order to
prevent it. The overhead of the additional virtual nodes diminishes as network size increases, which is
consistent with general claim that OLSR functions best on large networks
2. LITERATURE REVIEW
C.E.Perkins and P. Bhagwat (1994) Highly Dynamic Destination Sequenced Distance- vector Routing
(DSDV) for Mobile Computers: DSDV is a table driven routing protocol is a modified version of the
Bellman-Ford algorithm. The main drawback is it uses small amount of bandwidth even if the Network is
idle for regular updates of information in routing tables. So it is not suitable for highly dynamic networks.
David B. Johnson and David A. Maltz (1996) Dynamic source routing in ad hoc wireless networks: This
paper presents a protocol for routing in ad hoc networks that uses dynamic source routing. They are currently
examining these issues with respect to attacks on privacy and denial of service in the routing protocol. C.
Perkins and E. Royer (1999) Ad-hoc on-demand distance vector routing: The AODV routing protocol is a
reactive routing protocol. One disadvantage is that intermediate nodes can lead to inconsistent routes but
not the latest destination sequence number, thereby having stale entries. C.K.Tok et al (2001) Maximum
Battery Life Routing to Support Ubiquitous Mobile Computing in Wireless Ad Hoc Networks: Most
ad hoc mobile devices today operate on batteries. Their disadvantage is an different routing algorithms
of only used for energy purpose only. P. Jacquet, et al (2001) Optimized link state routing protocol for
ad hoc networks: OLSR is a point-to-point routing protocol in which each node maintains topology
information by exchanging the link-state packets. The disadvantage of paper is rediscovering of broken
link takes more time in OLSR. Y.C.Hu et al (2002) Ariadne: A Secure On-Demand Routing Protocol for
Ad Hoc Networks In this paper, they present attacks against routing in ad hoc networks, and we present
the design and performance evaluation of a new secure on-demand ad hoc network routing protocol,
called ariadne. The disadvantage of paper is energy efficiency. Yih-chun hu et al (2003) Packet Leashes:
A Defense against Wormhole Attacks in Wireless Networks In this paper, they introduce the wormhole
attack, a severe attack in ad hoc networks that is particularly challenging to defend against. In this paper,
they are concentrating only on wormhole attack. So it is disadvantage for other attacks. C. Adjih et al
(2003) Securing the OLSR protocol in this paper, we examine security issues related to proactive routing
protocols for MANETs. The disadvantage of this paper is reply attacks are possible. Ying Ge et al (2003)
Quality of Service Routing in Ad-Hoc Networks Using OLSR In the paper, they develop QoS versions of
the OLSR protocol, which is a “pro-active” Ad-Hoc routing protocol. D. Raffo et al (2004) an advanced
signature system for OLSR Their paper solution does not address protection against denial of service
attacks, which are difficult to circumvent even in a wired network, or against wormholes.
1063
3. EXISTING SYSTEM
The DSDV is a table driven routing protocol is a modified version of the Bellman-Ford algorithm.
In DSDV every node maintains a routing table that contains hop count, destination address, next hop
address and a sequence number that is generated by the destination. In we used DCFM cryptographic
system in existing system.
• DSDV uses small amount of bandwidth even if the Network is idle for regular updates of
information in routing tables.
• A sequence number is required whenever the topology changes.
• DSDV is not suitable for highly dynamic networks
5. PROPOSED CONCEPT
OLSR is a point-to-point routing protocol in which each node maintains topology information by
exchanging the link-state packets. OLSR is based on a Multipoint Relaying (MPR) flooding technique
to reduce the number of topology broadcast packets. Each node periodically broadcasts hello messages
to its one hop neighbors to select the MPR’s. We used DCFM used in OLSR also.
6. RESULTS AND DISSCUSION

DSDV has high routing load compared to OLSR in all simulations because DSDV requires that each
node maintain two tables and updates are transmitted to neighbors periodically or scheduled as needed.
As growing of mobility and traffic load the size of bandwidth and routing tables requires to update these
tables grows simultaneously. The periodic broadcast also add large amount of routing overhead into the
network. The reason for this is that the amount of information sent in each update message will be larger
as amount of link changes increases (with increase in mobility).
1064
Normalized Routing Overhead Analysis of results
It can be seen that at low load, DSDV delivers more packets as compared to OLSR because DSDV
is dependent on periodic broadcasts and it needs some time to converge before a route can be used. This
converge time is low for less stressful network, where the topology is not changing so frequently. But
at high load and mobility environment, where the topology is expected to be very dynamic DSDV takes
more time to converge which will be results in lots of dropped packets (low throughput) before a valid
route is detected.
1065
Throughput
1066
End to End delay
1067
Packet Loss Analysis

In this project there is realistic comparison between two MANET protocols Namely DSDV and
OLSR protocols. The comparison is done on the basis of parameters like PDF, Throughput, end-to-end
delay and normalized routing overhead by taking the pause time 0, 40% and 100% of simulation time. It
is clear that in less stressful environment (Low traffic load and mobility) DSDV gives better throughput
and PDF value compared to OLSR. But at high traffic load the performance of DSDV degrades with
increases in pause time. Also, DSDV suffers from large delay and normalized routing overhead compared
to OLSR. So as we conclude that in high traffic OLSR is more efficient than DSDV. In throughput, OLSR
is higher than DSDV as the results OLSR is efficiency in throughput also. As the other parameters, we
get better results in OLSR compared with DSDV.DSDV suffers from a large number of control packets,
so our future work concentrates on minimizing the overhead. Also, we plan to test DSDV and OLSR
with varying node densities and number of traffic sources. But DSDV is not suitable for a heavy traffic
loads. Because OLSR have a MPRs, so its congested route is decreased compared with DSDV. In future
they compared with other routing protocols in DCFM used.
1068
REFERENCES
C. E. Perkins and P. Bhagwat, “Highly dynamic destination sequenced distance-vector routing (dsdv) for mobile
computers”, in Proceedings of the Conference on Communications Architectures, Protocols and Applicati-
ons, ser. SIGCOMM ‘94. New York, NY, USA: ACM, 1994, pp. 234-244.
C. Perkins and E. Royer, “Ad-hoc on-demand distance vector routing,! in Mobile Computing Systems and Appli-
cations”, 1999. Proceedings. WMCSA ‘99. Second IEEE Workshop on, Feb 1999, pp. 90-100.
P. Jacquet et al., “Optimized link state routing protocol for ad hoc networks, in Multi Topic Conference”, 2001.
IEEE INMIC 2001. Technology for the 21st Century. Proceedings. IEEE International, 2001, pp. 62-68.
C. Adjih et al., “Securing the olsr protocol, in Proceedings of Med-Hoc-Net”, 2003, pp. 25-27.
T. Clausen and P. Jacquet “RFC 3626 - Optimized Link State Routing Protocol (OLSR)”, p. 75, 2003.
[Online]. Available: http: //www.ietf.org/ rfc/ rfc3626.txt
D. Raffo et al., “An advanced signature system for olsr, in Proceedings of the 2Nd ACM Workshop on
Security of Ad Hoc and Sensor Networks”, ser. SASN ‘04. New York, NY, USA: ACM, 2004,
pp. 10-16.
D. Dhillon et al., “Implementing a fully distributed certificate authority in an olsr manet, in Wireless Communica-
tions and Networking Conference”, 2004. WCNC. 2004 IEEE, vol. 2, March 2004, pp. 682-688 Vol.2.28.
Internet Engineering Task Force, “Manet working group charter”, http ://www. ietf. Org /html. Charters /manet-c-
harter.html.
C. K. Toh “Maximum Battery Life Routing to Support Ubiquitous Mobile Computing in Wireless Ad Hoc
Networks”, in IEEE Communication Magazine, June 2001.
P. Jacquet et al., “Optimized Link State Protocol for Ad Hoc Networks.” IEEE INMIC Pakistan 2001.
J. M. McQuillan et al., “The new routing algorithm for the ARPANET. IEEE Transactions on Communications”,
COM- 28(5):711 -719, May 1980.
C. E. Perkins and P. Bhagwat “Highly Dynamic Destination Sequenced Distance- vector Routing (DSDV) for
Mobile Computers”, Proceedings of the ACM SIGCOMM ’94 Conference, August 1994, pages 234-244.
P. Jacquet et al., “Optimized link state routing protocol for ad hoc networks,” in Proceedings of the 5th IEEE Multi
Topic Conference (INMIC 2001).
Staub.T., (2004). “Ad-hoc and Hybrid Networks: Performance Comparison of MANET”.
Berne,Switzerland, “Routing Protocols in Ad-hoc and Hybrid Networks. Institute of Computer Science and App-
lied Mathematics”, University of pp.1-38.
David B. et al., “Dynamic source routing in ad hoc wireless networks, in Mobile computing”, T. lmielinski and H.
Kmh, Eds, Kluwer Academic, 1996, ch.5.
T. Clausen and P. Jacquet “Optimized Link State Routing Protocol (OLSR).” RFC 3626, IETF Network Working
Group, October 2003.
Ying Ge et al., “Quality of Service Routing in Ad-Hoc Networks Using OLSR”, Ottawa-Carleton Institute of Com-
puter Science School of Computer Science Carleton University Ottawa, Canada 2003
C.S.R. Murthy and B.S. Manoj, “Ad Hoc Wireless Networks: Architecture and Protocols”, ch. Routing Protocols
for Ad hoc Wireless Network, pp. 299.
D. Johnson et al., “DSR: The Dynamic Source Routing Protocol for Multihop Wireless Ad Hoc Networks. In Ad
Hoc Networking”, C. Perkins (ed), Chapter 5, pages 139-172, 2001.
1069
SECURITY ATTACK USING HYBRID ROUTING

PROTOCOL
K. Thamizhmaran
Department of ECE, Government College of Engineering, Bodinayakkanue, Theni
Tamil Nadu, India (Deputed from Annamalai University)
Abstract: MANETs consist of a hop-to-hop, self-arrangement and self-configure network in contrast

to a mobile network has a central controller. The solutions may not always be sufficient, as ad-hoc
networks have their own vulnerabilities that cannot be addressed by these IDS solutions. In the network,
some active attacks un-forward capacity nodes pretend to be intermediate nodes of a route to some
given targets, drop any packet that subsequently goes through it, is one of the main types of attack. In
this paper, they propose black-hole attacks an analysis method to detect malicious nodes in MANETs,
the mechanism is cooperative hence the protocol work cooperatively together so that they can analyze,
detect malicious nodes in a reliable manner. To verify our developed scheme by running through Network
Simulations 2 (NS2) with mobile nodes using hybrid routing protocol namely, Modified - Zone based
Hierarchical Link State (M-ZHLS) routing protocol. It is observed that the black hole and malicious
node detection rate is very good, reduced average delay and also increased packet delivery ratio compare
Zone based Hierarchical Link State (ZHLS) routing protocol when there is a change of mobility speed
and varying topology size.
Keywords: MANET, Black hole, M-ZHLP, PDR, Overhead, Throughput.
INTRODUCTION
A mobility nature of MANETs may be a collection of every self-employed mobile node with in
efficient network which will communicate to all various mounted through radio waves. The mobile
nodes that area unit in radio vary of every different will communicate directly, whereas others want the
help of intermediate nodes to route their packets. Each node encompasses a through air interface to speak
with different nodes. These networks area unit absolutely distributed, and may work anyplace while
not the assistance of any mounted infrastructure as access points or base stations. It lacks centralized
administration and is connected by wireless links or cables. Wireless ad hoc network can be build up
where there is no support of wireless access or wired backbone is not feasible. Black hole problem in
MANETS is a serious security problem to be solved in this problem; a malicious node uses the routing
protocol to advertise itself as having the shortest path to the node whose packets it wants to intercept.
In flooding based protocol, if the malicious reply reaches the requesting node before the reply from the
actual node, a forged route has been created. This malicious node then can choose whether to drop the
packets to perform a denial-of-service attack or to use its place on the route as the first step in a man-
in-the-middle attack. Unplanned network area unit in the main subjected to 2 totally different levels of
attacks. The primary level of attack happens on the fundamental mechanisms of the unplanned network
love routing. Whereas the second level of attacks tries to break the safety mechanisms utilized within
the network. Hence the performance compares the increase in malicious nodes.
1070
II. ATTACK
The threats on a MANET can be from the un-authorized intermediate nodes those are outside are
inside the network of nodes. Threats from the nodes external of the network are likely to be detected
easily than the internal nodes of the network, in MANET can be broadly divided into 2 categories such
as external threats and internal threats. In this research paper, detect one of the internal attack block-hole
attacks from source to destination.
2.1 Black hole Attack: In this type of attacks,

malicious node claims having an optimum route to the node whose packets it wants to intercept. On
receiving the request the malicious node sends a fake reply with extremely short route. Once the node
has been able to place itself between the communicating nodes, it is able to do anything with the packets
passing between them. In fig 1, malicious node “4” advertises itself in such a way that it has a shortest
route to the destination. When source node “S” wants to send data to destination node “D”, it initiates the
route discovery process. The malicious node “4” when receives the route request, it immediately sends
response to source. If reply from node “4” reaches first to the source than the source node “S” Ignores
all other reply messages and begin to send packet via route node “2”. As a result, all data packets are
consumed or lost at malicious node.
Fig 1 Black hole Attack
III. BACKGROUND
A weighted clustering algorithm for mobile ad-hoc networks was highlighted by Chatterjee, et al
(2002). A survey of clustering schemes for mobile ad hoc networks was done by Jane Yu, Peter Chong
(2005). A simple clustering mechanism for OLSR Challenges in ad-hoc networking was discussed by
Baccelli (2006). A cluster-based OLSR extension to reduce control overhead in mobile Ad hoc networks
was taken by Ros FJ, Ruiz PM (2007). Mobile computing was taken by Imielinski, et al (2010).
Performance comparison of routing protocol in MANET was analyzed by Prabu, et al (2012).A survey
routing protocols in MANET was specified by Swati, etal(2014). An improved cluster maintenance
scheme for mobile Adhoc networks was analysed by Pathak, et al (2014).
IV. PROPOSED METHOD

To detect the malicious node we have proposed two methods which use a hybrid routing protocol
known as existing Zone based Hierarchical Link State (ZHLS) routing protocol and Modified-Zone
based Hierarchical Link State (M-ZHLS) routing protocol for analysis of the under effect of the black-
hole attack when the destination sequence number is changed via NS2.
1071
V. DESIGNOF M-ZHLS
Modified - Zone based Hierarchical Link State (M-ZHLS) routing protocol like hybrid routing
protocol, is that topology information is only transmitted by nodes on-demand.
RREQ - As an optimization M-ZHLS uses an expanding ring technique when flooding these
messages. Every RREQ carries a time to live (TTL) value that states for how many hops this message
should be forwarded.
RREP -RREQ if the receiver is either the node using the requested address, or it has a valid route to
the requested address.
RERR - When a link breakage in an active route is detected, a RERR message is used to notify other
nodes of the loss of the link.
Node 1 after receiving the further detection message broadcast a RREQ message by setting destination
address to source nodes address. If it receives a RREP message from the malicious node, it sends a Test
packet (TP) to the source node via malicious node, and at the same time it sends an Acknowledgment
Packet (AP) to Source Node (SN) though some other route.
 Source node broadcast RREQ packet along with the destination ID.
 For every intermediate receives the RREQ check.
 For every node IN receives RREP Check.
 After receiving the reply, source node broadcast a FD message to all mobile nodes.
 For every mobile node receive further detection message.
 Source node waits for „wt‟ time
 If all the flags are „N‟,
 End.
Fig 2 Simple Mobile Ad-hoc Network 10 nodes
As in Fig 2, source is node 1 and the target is node 10.If we consider node 6, first it will find out the
nodes which are within its radio range and store in its N-List. According to Fig.1 neighbor list of node
6 are 3, 4, 5, 8 and9.Then node 6 sends the RREQ to all its neighbor nodes each neighbor node that
receives the broadcast checks the destination to see if it is the intended recipient. If yes it sends a RREP
message back to the node 6. RREP message contains the current sequence number of the destination
node. At the same time node 3, 4, 5, 8, 9 maintain the sequence number in the source node time and
sequence numbers are generated randomly.
1072
VI. SIMULATION CONFIGURATION

Our experiments via network simulator 2.34, a scalable simulation environment for network systems;
the routing protocol we use is M-ZHLS comparing the simulation results with other research works. The
maximum hops allowed in this configuration setting, in table 1 simulation parameters are given below.
Parameter Value
Number of nodes 25,50,75,100,125,150
VII. PERFORMANCE EVALUATION

Our research work, simulated network consists of nodes like, 25, 50, 75, 100, 125, 150 mobile
nodes placed randomly within fixed topology size. All nodes have the same transmission range of 100
meters the channel capacity is 2.5 Mbps. The random waypoint model was used in the simulation runs.
In this model, a node selects a destination randomly within the roaming area and moves towards that
destination at a predefined speed 30 m/s, our results analysis the following parameters packet delivery
ratio, routing overhead and throughput.
Fig 3 Packet delivery ratio Vs. Number of nodes
From Figure 3it’s clear that our suggested scheme M-ZHLS surpassed ZHLS performance by above
4% when there are 1 to150 of nodes in the network. M-ZHLS is able to detect malicious nodes in the
presence of block-hole attacks.
1073
Fig 4 Routing overhead Vs. Number of nodes
Figure 4 clearly depict comparison of M-ZHLS with corresponding internal attack algorithm along
with M-ZHLS where it shows the routing overhead deceases with increase in the number of nodes on
by 1 to150.
Fig 5 Delay Vs. Number of nodes
According to figure 5, it is clear that in all, the proposed scheme M-ZHLS surpassed the performance
of ZHLS in minimising delay by 5% when there are 1 to 150 nodes in the network. As the developed
scheme finds various maximum forward capability nodes in primary stage, it is possible to minimize
the delay.
VIII. CONCLUSION AND FURTURE WORK

In this paper, a Black hole attack is one of the most important security problems in MANET. The
proposed algorithm is a black hole attack causes dropping of data packets by malicious nodes in
the path source to destination. This M-ZHLS provides better performance compared to the existing
ZHLS routing protocol by decreasing average delay by 5% lowering routing overhead by 4% and
increase delivery ratio by 4.5%.This approach reduces the chances of unnecessary topology; the
algorithm of M-ZHLS is simulated in ns-2 and compared with ZHLS protocol. In future work is to
implement the hybrid network with minimum delay and higher throughput and also test real time
environment.
1074
REFERENCE
Chatterjee, et.al (2002) “A Weighted Clustering Algorithm for Mobile Ad Hoc Networks”, Vol. 5, No. 2, pp. 193-
204.
Jane et al, (2005) “A Survey of clustering schemes for MANET”, IEEE communication and surveys, Vol.7, No.1,
pp.32-47.
Baccelli (2006) “OLSR trees: A simple clustering mechanism for OLSR”, International Federation for Informati-
on Processing, Vol. 197, pp. 265–274.
Ros FJ and Ruiz PM (2007) “Cluster-based OLSR extensions to reduce control overhead in mobile Ad hoc
networks”, In Proc. of the conference on WC&MC-ACM, New York, pp.202–207.
Imielinski, et al (2010) “Mobile Computing”, Springer publications, Vol.76, No.12, pp. 1281-1293.
Prabu, et al (2012) “Performance Comparison of Routing Protocol in MANET”, IJARCSSE, Vol-2, No. 9, pp.
388-392.
Swati, et.al (2014) “A Survey Routing Protocols in MANET”, IJCA, Vol.96, No.13, pp.7-12.
Pathak, et al (2014) “An improved cluster maintenance scheme for MANET”, In IEEE Conference on advances in
computing, communications and informatics, pp. 2117–2121.
Y. Hu, et al. “SEAD: Secure efficient distance vector routing for mobile wireless ad hoc networks”, in Proc. 4th
IEEE Workshop Mobile Computer System Application, 2002, pp.3–13.
[3] I. Jawhar, et al. “Quality of Service Routing in Mobile Ad Hoc Networks”, Network Theory and Applications,
Springer, 2004.
[4] T. Reddy, et al. “Quality of Service Provisioning in Ad Hoc Wireless Networks: A Survey of Issues and Solu-
tions”, Ad Hoc Networks, 2006, Vol. 4, No. 1, pp.83-124.
[5] K. Liu, et al. “An acknowledgment-based approach for the detection of routing misbehaviour in MANETs”,IE-
EE Trans., 2007, Vol. 6, No. 5, pp.536–550.
[6] Z. Shen, et al. “Security and QoS Self-Optimization in Mobile Ad Hoc Networks”, IEEE Trans. Mobile Com-
puting, 2008, vol. 7, pp. 1138-1151.
[7] H. Wu, et al. “QoS Multicast Routing by Using Multiple Paths/Trees in Wireless Ad Hoc Networks”, Ad Hoc
[8] K.Thamizhmaran, et al. “Secure Routing Protocol in MANET – A Survey”, International Journal of Advance
Research in Technologs”, 2012, Vol. 3, No. 3, pp.9-14.
[9] K.Thamizhmaran, et al. “Authentication and Intrusion Detection in MANET”, International Journal of Advan-
ce Research in Technology, 2012, Vol. 3, No. 3, pp.15-21.
[10] Shakshuki, et al. “EAACK - A Secure Intrusion Detection System for MANETs”, IEEE Trans.,2013, Vol. 60,
No. 3, pp.1089-1098.
[11] Prabu, K. and Subramani, A. “Energy efficient routing in MANET through edge node selection using ESPR
algorithm”, Int. J. Mobile Network Design and Innovation, 2014, Vol. 5, No. 3, pp.166–175.
1075
SIMULATION ANALYSIS OF OLSR-SHSP ALGORITHM

IN MANETS
Prof. K. Thamizhmarani
Government College of Engineering, Bodinayakanur, Tamilnadu, India
Abstract
MANETs are the significant technologies among various air communication technologies where all
the nodes are mobile and can be connected dynamically using wireless link in a random manner. All
nodes work router and maintain routes to other nodes in the network. In this recent research work, a new
system called, Secure Hybrid Shortest Path (SHSP) Routing compare with optimized link state routing
(OLSR) proactive routing protocol is designed for MANETs to reduce end-to-end delay, secure hybrid
shortest path routing algorithm besides avoiding delay and packet loss, it increases the node speed also.
Network Simulator (NS2) is used to simulate the proposed method and implemented in the test system.
Keywords: MANET, Routing, Security, Malicious Nodes, SHPR, PDR, Delay.
1 Introduction
A routing protocol specifies how the routers communicate with one another, disseminating information
that enables them to select routes between any two nodes on a computer network. Routing algorithms
determine the specific choice of route. Each router only has a prior knowledge of networks attached
to it directly. A routing protocol shares this information first among immediate neighbours, and then
throughout the network. Routing protocols are created for routers. These protocols have been designed
to allow the exchange of routing tables among routers. The router learns about remote networks from
neighbour routers or from an administrator and builds a routing table. If the network is directly connected,
then the router already knows how to get in to the network. Hence, to conserve the power consumption,
route relaying load, battery life, and reduction in the frequency of sending control messages, optimization
of the size of control headers, an efficient route reconfiguration should be considered when developing
a routing protocol.
2 Routing protocol
A static routing protocol specifies how routers communicate with each other, disseminating
information that enables them to select routes between any two active nodes on a computer network.
Routing algorithms determine the specific choice of route. Each router only has a prior knowledge
of networks attached to it directly. Routing protocols share this information among other immediate
neighbors, and then whole network. The two main types of routing are static routing and dynamic
routing. The entire router learns about remote networks from neighbor routers or from an administrator
and builds an update routing table. If the network is directly connected, then the router already knows
how to get to the network. The router learns how to get to the remote network with either static or dynamic
routing. If static routing is used, then the administrator has to change all routers in the network and
1076
therefore no routing protocol is used. Generally, there are two different stages in routing: they are route
discovery and forwarding data packets. In route discovery, the route to a destination will be discovered
by broadcasting the query. Then, once the un-breakable route has been established, data forwarding
will be initiated and sent through the routes that have been determined. The power consumption, route
relaying load, battery life, and reduction in the frequency and bandwidth of sending control messages,
optimization of size of headers and efficient active route reconfiguration should be considered when
developing a routing protocol. In this paper using OLSR-SHSP proactive routing protocol.
3 Literature Survey
Raffo, et al. taken an advanced signature system for OLSR (2004). Kannhavong, et al. found a study
of routing attack in OLSR-based mobile ad-hoc networks (2007). Ning and Sun taken how to misuse
AODV: a case study of insider attacks against mobile ad-hoc routing protocols (2003). Yi P, et at. found
a new routing attack in mobile ad-hoc networks (2005). Nakayama, et al. taken detecting black-hole
attack on AODV-based mobile ad-hoc networks by dynamic learning method (2007). Hong X, et al.
discussed A new set of passive routing attacks in mobile ad-hoc networks (2003). Clausen, and Herberg,
found security issues in the optimized link state routing protocol version 2 (OLSRv2) (2010). Secure
routing and intrusion detection in ad-hoc networks was taken up by Anand Patwardhan et al (2005). The
impact of security attacks on a new protocol for mobile ad-hoc networks was analysed by Sahadevaiah
et al (2010). Secure routing for wireless mesh network was discussed by Celia li et al (2011). Energy
efficient routing in MANETs through edge node selection using ESPR algorithm was discussed by
Prabu and subramani (2014).
However, all these algorithms address only the delay and security problem. It is well known that the
topology changes rapidly in MANETs due to the characteristics of wireless networks. The proposed
approach scheme OLSR-SHSP is also based on this assumption to provide secure transmission with
minimum delay.
4 Problem Definitions
The dynamic nature of MANETs requires the routing protocols to refresh the routing tables
frequently and suffer from transmission contention time delay and congestion with packet dropping that
are the results of the broadcasting nature of radio transmission since a node in MANETs cannot directly
communicate with the nodes outside its communication range, a packet may have to be routed through
intermediate nodes to reach the destination. Hence it becomes essential to monitor the constraints in
intermediate nodes. Consequently, an efficient routing approach may generate route delay, packet
dropping and route failures. The simplest scheme routing in MANETs is the one in finding a route
without malicious nodes in the shortest path. This paper aims to provide unbreakable route for secure
transmission with the shortest path. So a new routing algorithm named OLSR-SHSP using OLSR with
secure hybrid shortest path is proposed. This OLSR-SHSP provides better performance compared to
the existing system and also reduces routing delay and packet dropping without any misbehaviour at
intermediate nodes.
5 Proposed Concept
SECURE HYBRID SHORTEST PATH (SHSP) ROUTING ALGORITHM
S-Source Node, D-Destination Node, Q-Queue, T-Traffic SeLi is the security level of node and SeLp
is the security level in the RREQ packet {The Destination node sends RREP back}
Step 1 : Source node broadcasts a RREQ to all its neighbours Repeat for neighbour nodes.
Step 2 : If there is a route to the destination node then authenticate the RREQ.
1077
Step 3 : Calculate its security level using Secure Routing. If SeLi > SeLp
Step 4: Update the security level in the RREQ packet overwrite the SeL in RREQ packet with
efficient model Else
Step 5 : Broadcast the RREQ to its neighbour nodes.
Step 6 : If network = traffic then Q queue check to D Else
Step 7 : HSPR D {Hybrid shortest path routing model} Else if Occurred traffic T
Step 8 : If network ≠ T Route HSPR to D Else
Step 9: Dropped Packets {data loss model} Find the other route of the network.
Step 10: Using the HSPR algorithm model S data send to D on network.
Step 11: Best route path selection method process over.
6 Simulation Configurations
The simulator NS 2.34 is used to test the optimized link state routing protocol, and as shown in Table
1, the following are the simulation parameters used for the analysis of routing protocol with hybrid
shortest path algorithm.
Parameter Values
Examined protocol OLSR-SHSP
Maximum speed 25m/s
Number of nodes 125
Area 800m x 800m
7 Results and Discussion

In this research work, compare performance of OLSR and OLSR-SHSP test and analysis with five
different parameters.
Table 2 packet delivery ratio
RP / NN 25 50 75 100 125
OLSR 0.86 0.82 0.73 0.68 0.66
OLSR-SHSP 0.92 0.86 0.77 0.72 0.70
From Table 2, it is clear that secure proposed scheme OLSR-SHSP surpasses OLSR performance by
above 74% when there are 25 and 125 nodes in the network.
1078
Table 3 routing over head
RP / NN 25 50 75 100 125
OLSR 0.15 0.28 0.35 0.44 0.58
OLSR-SHSP 0.12 0.25 0.32 0.40 0.55
Simulation results of routing overhead shown in Table 3. It is clear that OLSR-SHSP has the lowest
overhead of about 25 to 125 number of nodes then existing system.
Table 4 throughput
RP / NN 25 50 75 100 125
OLSR 0.15 0.27 0.40 0.53 0.57
OLSR-SHSP 0.25 0.37 0.50 0.63 0.68
Table 4 proves that the proposed OLSR-SHSP provides better performance of the throughput when
there are 25 to 125 of nodes compared to OLSR routing protocol.
Table 5 remaining energy
RP / NN 25 50 75 100 125
OLSR 0.92 0.84 0.76 0.72 0.64
OLSR-SHSP 0.95 0.89 0.80 0.76 0.70
Table 5 clearly show that the proposed OLSR-SHSP increases the remaining energy with increasing
number of nodes from 25 to 125 compared to OLSR.
Table 6 end-to-end delay
RP / NN 25 50 75 100 125
OLSR 0.17 0.23 0.29 0.38 0.47
OLSR-SHSP 0.12 0.18 0.24 0.33 0.42
According to table 6, it is clear that proposed scheme OLSR-SHSP surpassed the performance of
OLSR in minimising end-to-end delay by 7% when there are 25 to 125 nodes in the network. As the
proposed algorithm finds different short routes frequently, it is possible to minimize the delay.
From all the above tables, it is clear that the comparison of the OLSR-SHSP illustrate that the
proposed algorithm outperforms the OLSR by providing lowest end-to-end delay, packet drop and
routing overhead with increase in the number of nodes.
8 Conclusion
The new routing protocol named OLSR-SHSP using OLSR is proposed to address the problem.
Shortest path system based transmission is highly secure with the lowest delay and packet dropping. All
1079
the three scenarios OLSR-SHSP provides better performance compared to the existing system routing
protocol by decreasing end-to-end delay, lowering routing overhead and reducing packet drop compared
to the OLSR routing protocol. To enhance the merits of this research work, there is a plan to investigate
the following issues in the future. However, the same concept can be applied in satellite to reduce
end-to-end delay in the route and reduce packet loss, Possibilities of adopting secure quality oriented
techniques to further improve the network performance of quality.
References
D.Dhillon, T.s Randhawa, “Implementing a Fully distributed Certificate Authority in an OLSR MANET”, IEEE
WCNC 2004.
Asmaa Adnane, Rafael Timóteo de Sousa Jr, Christophe Bidan, and Ludovic Mé, “Analysis of the implicit trust
within the OLSR Protocol” IFIP International Federation for Information Processing, Nov 2007.
Raffo D, Adjih C, Clausen T, Muhlethaler P. “An advanced signature system for OLSR”. Proceedings of the 2004
ACM Workshop on Security of Ad Hoc and Sensor Networks (SASN 04), Washington, DC, U.S.A., 25
Ocotber 2004.
B. Kannhavong, H. Nakayama, A. Jamalipour, “A study of routing attack in OLSR-based mobile ad hoc networks”,
International Journal of Commnication Systems 2007, 1241- 1261.
D. Raffo, “Securing OLSR Using Node Locations,” Proc. 2005 Euro. Wireless, Nicosia, Cyprus, Apr. 10–13, 2005.
Ning P, Sun K. “How to misuse AODV: a case study of insider attacks against mobile ad-hoc routing protocols”.
Technical Report TR-2003-07, North Carolina State University, Department of Computer Science, 2003.
Yi P, Dai Zh, Zhang Sh, Zhong Y. A new routing attack in mobile ad hoc networks. International Journal of Infor-
mation Technology 2005; 11(2):83–94.
Kurosawa S, Nakayama H, Kato N, Nemoto Y, Jamalipour A. “Detecting blackhole attack on AODV-based mobile
ad hoc networks by dynamic learning method”. International Journal of Network Security 2007, in press.
Hong X, Kong J, Gerla M. “A new set of passive routing attacks in mobile ad hoc networks”. Proceedings of IEEE
Military Communications Conference (MILCOM’03), Boston, MA, 13–16 October 2003.
T. Clausen, U.Herberg, “Security Issues in the Optimized Link State Routing Protocol Version 2 (OLSRv2)”, In-
ternational Journal of Network Security and its Applications, 2010.
1080
WIRELESS COMMUNICATION – A STUDY
K.Thamizhmaran
Government College of Engineering, Bodinayakkanur, India
Abstract
In Wired Communication, the medium is a physical path like Co-axial Cables, Twisted Pair Cables
and Optical Fiber Links etc. which guides the signal to propagate from one point to other. Such type of
medium is called Guided Medium. The term wireless refers to the communication or transmission of
information over a distance without requiring wires, cables or any other electrical conductors. Wireless
communication is one of the important mediums of transmission of data or information to other devices.
There are many devices used for wireless communication like mobiles. Cordless telephones, GPS, Wi-
Fi, satellite television and wireless computer parts. Current wireless phones include 3 and 4G networks,
Bluetooth and Wi-Fi technologies. This paper is focused on elements of Wireless Communication
system, Types of Wireless Communication, Advantage & Disadvantage of it, Smart city, wireless
network security
Keywords: wireless communication, Wifi, Bluetooth, NFC, LiFi.
Introduction
I have made this report file on the topic Wireless Communication; I have tried my best to elucidate all
the relevant detail to the topic to be included in the report. While in the beginning I Have tried to give a
general view about this topic my efforts and wholehearted co-corporation of each and everyone has ended
on a successful note. I express my sincere gratitude to whom assisting me throughout the preparation of
this topic. I thank him for providing me the reinforcement, confidence and most importantly, the track
for the topic whenever I needed it. Wireless communication is the transfer of information between two
or more points that are not connected by an electrical conductor. Wireless communication the most
common wireless technologies use radio. With radio waves distances can be short, Such as a few meters
for television or as far as thousands or even millions of kilometres for deep-Space radio communications.
It encompasses various types of fixed, mobile, and portable Applications, including two-way radios,
cellular telephones, personal digital assistants (PDAs), And wireless networking. Other examples of
applications of radio wireless technology include GPS units, garage door openers, wireless computer
mice, keyboards and headsets, headphones, Radio receivers, satellite television, broadcast television and
cordless telephones somewhat less common methods of achieving wireless communications include the
use of other Electromagnetic wireless technologies, such as light, magnetic, or electric fields or the use
of Sound.
History of Wireless Communication

If we ignore optics, which fascinated early scientists over two thousand years ago, one might Argue
that the long trail of innovations that have brought us to the fast, cheap, and(mostly)reliable wireless
1081
products and services of today in fact began with Benjamin Franklin and his Famous kite. It is very
unlikely that Franklin actually conducted the experiment as it is often described, with Keys tied to a
kite string – had he done so, he might never have survived to sign the Declaration Of Independence!
But Franklin did, in 1747, propose a model of electricity that proved surprising Correct. And at that
point it was evident that electricity could in fact move through the air. In 1819, the Danish physicist
Hans Christian Oersted noted that a compass needle would move in the presence of an electric field,
thus establishing the fundamental relationship between Electricity and magnetism. We call the entire
field electromagnetic to this day. In 1831, Michael Faraday demonstrated electromagnetic induction
and built the first direct-Current generator. While this wasn’t useful for wireless communications, it
did provide a way to generate electricity. The next big leap forward was the result of theoretical work
by James Clerk Maxwell, the great Scottish physicist. He published “On a Dynamical Theory of the
Electromagnetic Field” in 1865, and in 1873 “A Treatise on Electricity and Magnetism,” which became
what are known Maxwell’s Equations. These are a series of very difficult differential equations which
describe the movement of Electromagnetic waves through space. Remarkably, we use them to this day.
I’m always amazed that someone working in a cold, damp building in Scotland, with little in the way
of Computational technology and probably nothing more than an oil lamp for light, devised something
so fundamental and powerful that we still use it. Maxwell, by the way, had never seen. A radio; they
did not exist then, and he had no actual experience with radio waves themselves. But the theory he
developed paved the way for the next set of critical inventions. Building on Maxwell’s work, Heinrich
Hertz in 1887 invented the oscillator (an alternating-Current generator) and created radio waves. By the
way, this is the Hertz of megahertz and Gigahertz, not the rental-car company. I should also note that
Oersted, Faraday, and Maxwell all had units of physical measurement named in their honor as well.
Now, who exactly should get the credit for the radio is still a subject of debate. Many believe it was in
fact Nikola Tesla who first sent information through the air. However, I’ve never seen Evidence that
Tesla really communicated something of value – he just moved energy between two points without wire,
demonstrating electromagnetic induction. The credit for the radio itself Belongs, I think, to Guglielmo
Marconi, who in 1895 sent a radio telegraph transmission across. The English Channel, and in 1901 a
transmission across the Atlantic. Public use of radio began in 1907. By the way, no physical unit was
named for Marconi, but he did win the Nobel Prize in 1909 – not bad for a self-taught inventor. There
have been so many great contributions since then, from Edwin Armstrong (who created FM radio,
among others), to Lee De Forest (who invented the electron tube), and Andrew Viterbi (who came up
with digital decoding and CDMA) – and so many more that we can’t list them all Here. There are now
more people working in wireless communications than at any other time in History. So as the computer
industry suffers, to some degree, from the pains of maturity, wireless shows no such trend towards
slowing down “If I have seen further it is by standing on shoulders of Giants,” Isaac Newton wrote that
in a Famous letter of his to Robert Hooke, the great English scientist and inventor. Today, after well
over 200 years, we continue to build on the work of an amazing number of Inspiring people who were
fascinated with the concept of communication through the air and the innovations, as regular readers of
this column can attest, continue at a remarkable pace
Types of Wireless Communication

Wi-Fi
Primarily associated with computer networking, Wi-Fi uses the IEEE 802.11 specification to create
a wireless local-area network that may be secure, such as an office network, or public, Such as a coffee
shop. Usually a Wi-Fi network consists of a wired connection to the Internet, Leading to a wireless router
that transmits and receives data from individual devices, connecting them not only to the outside world
but also to each other. Wi-Fi range is generally wide enough for most homes or small offices and for
larger campuses or homes, range extenders may be placed strategically to extend the signal. Over time
the Wi-Fi Standard has evolved, with each new version faster than the last. Current devices usually use
1082
the 802.11n or 802.11ac versions of the spec, but backwards Compatibility ensures that an older laptop
can still connect to a new Wi-Fi router. However, to see the fastest speeds, both your computer and the
router must use the latest 802.11 version, so When you upgrade your personal computer, consider a
router upgrade to match its speed.
Bluetooth
While both Wi-Fi and cellular networks enable connections to anywhere in the world, Bluetooth Is
much more local, with the stated purpose of “replacing the cables connecting devices,” According to the
official Bluetooth website. That’s precisely what Bluetooth does; it connects iPods to car stereos, wireless
keyboards and mice to laptops or cell phones to the ubiquitous hands-free earpieces. Bluetooth uses a
low-power signal with a maximum range of 50 feet, but with sufficient speed To enable transmission of
high-fidelity music and streaming video. As with other wireless Technologies, Bluetooth speed increases
with each revision of its standard but requires up-to-date Equipment at both ends to deliver the highest
possible speed.
NFC (Near Field Communication)
NFC is a short-range high frequency wireless communication technology that enables the Exchange
of data between devices over about a 10 cm distance. mNFC is an upgrade of the existing proximity
card standard (RFID) that combines the interface of A smartcard and a reader into a single device. It
allows users to seamlessly share content between Digital devices, pay bills wirelessly or even use their
cell phone as an electronic traveling ticket on existing contactless infrastructure already in use for public
transportation. The significant advantage of NFC over Bluetooth is the shorter set-up time. Instead
of performing manual configurations to identify Bluetooth devices, the connection between two NFC
devices is established at once (under a 1/10 second). Due to its shorter range, NFC provides a higher
degree of security than Bluetooth and makes NFC suitable for crowded areas where correlating a signal
with its transmitting physical device (and by extension, its user) might otherwise prove impossible. NFC
can also work when one of the devices is not powered by a battery (e.g. on a phone that may be turned
off, a contactless smart credit card, etc.).
LiFi
LiFi is a wireless optical networking technology that uses light-emitting diodes (LEDs) for data
Transmission. LiFi is designed to use LED light bulbs similar to those currently in use in many energy-
Conscious homes and offices. However, LiFi bulbs are outfitted with a chip that modulates the light
imperceptibly for optical data transmission. LiFi data is transmitted by the LED bulbs and Received by
photoreceptors. LiFi’s early developmental models were capable of 150 megabits-per-second (Mbps).
Some Commercial kits enabling that speed have been released. In the lab, with stronger LEDs and
Different technology, researchers have enabled 10 gigabits-per-second (Gbps), which is faster than
802.11ad.
Benefits of LiFi:
1. Higher speeds than Wi-Fi.
2. 10000 times the frequency spectrum of radio.
3. More secure because data cannot be intercepted without a clear line of sight.
4. Prevents piggybacking.
5. Eliminates neighboring network interference.
6. Unimpeded by radio interference.
7. Does not create interference in sensitive electronics, making it better for use in environments
like hospitals and aircraft.
1083
By using LiFi in all the lights in and around a building, the technology could enable greater area of
coverage than a single WiFi router. Drawbacks to the technology include the need for a clear line of
sight, difficulties with mobility and the requirement that lights stay on for operation.
Applications of Wireless Communication
 broadcasting services: including short wave, AM and FM radio as well as terrestrial Television
 Mobile communications of voice and data: including maritime and aeronautical Mobile for
communications between ships, airplanes and land; land mobile for Communications between a fixed
base station and moving sites such as a taxi fleet and Paging services, and mobile communications either
between mobile users and a fixed Network or between mobile users, such as mobile telephone services
 Fixed Services: either point to point or point to multipoint services
 Satellite: used for broadcasting, telecommunications and internet, particularly over Long distances.
 Amateur radio;Professional LMR (Land Mobile Radio) and SMR (Specialized Mobile Radio)
typically used by business, industrial and Public Safety entities Consumer Two Way Radio including
FRS (Family Radio Service), GMRS (General Mobile Radio Service) and Citizens band (“CB”) radios
Consumer and professional Marine VHF radios.
 Cellular telephones and pagers: provide connectivity for portable and mobile Applications, both
personal and business.
 Global Positioning System (GPS): allows drivers of cars and trucks, captains of Boats and ships,
and pilots of aircraft to ascertain their location anywhere on earth.
 Cordless computer peripherals: the cordless mouse is a common example; Keyboards and
printers can also be linked to a computer via wireless.
 Cordless telephone sets: these are limited-range devices, not to be confused with cell Phones.
 Satellite television: allows viewers in almost any location to select from hundreds of Channels.
 Wireless gaming: new gaming consoles allow players to interact and play in the Same game
regardless of whether they are playing on different consoles. Players can Chat, send text messages as
well as record sound and send it to their friends.
 Security systems: Wireless technology may supplement or replace hard wired Implementations in
security systems for homes or office buildings.
 Television remote control: Modern televisions use wireless (generally infrared) Remote control
units. Now radio waves are also used.
 Cellular telephony (phones and modems): These instruments use radio waves to Enable the
operator to make phone calls from many locations world-wide. They can Be used anywhere that there is
a cellular telephone site to house the equipment that is Required to transmit and receive the signal that
is used to transfer both voice and data To and from these instruments.
 Wi-Fi: Wi-Fi (for wireless fidelity) is a wireless LAN technology that enables laptop PC’s, PDA’s,
and other devices to connect easily to the internet. Technically known As IEEE 802.11 a,b,g,n, Wi-
Fi is less expensive and nearing the speeds of standard Ethernet and other common wire-based LAN
technologies
 Wireless energy transfer: Wireless energy transfer is a process whereby electrical Energy is
transmitted from a power source to an electrical load that does not have a Built-in powoer.
1084
Future Scope
By the year 2013, nearly one-third of the world’s population will have access to high speed Mobile
networks, namely, 3G and 4G. 4G is the fourth generation in mobile communication networks and is
aimed at fulfilling the Ever-growing business and consumer needs of customers across Europe, North
America and Asia. Mobile manufacturers will be gearing up to design and develop mobiles capable
of supporting 4G technology. Wireless communication will play a major role in the medical domain.
Doctors will be able to Monitor and diagnose patients who are thousands of miles away thanks to
wireless Communication. The current generation of youngsters finds it difficult to believe that their
elders used a phone Tied to the wall for most of their lives. Similarly, the next generation will find it
amusing that we once had to stick something up to our heads to talk. Researchers have put forth the
theory of embedded intelligence through implantation, where a Simple thought is enough to wirelessly
communicate with another individual anywhere in the World.
Advantages: Anywhere, Anytime Work Through wireless communication, working professionals
and mobile workers can work and Access the Internet just about anywhere, anytime without the hassles
of wires and network cables. Enhanced Productivity Workers, students, professionals and others need
not be constrained by wired Internet Connections or dial-up connectivity. Wireless Internet connectivity
options ensures that work and Assignments can be completed anywhere and enhance overall productivity
of all concerned. Remote Area Connectivity Workers, doctors and other professionals working in remote-
location hospitals and medical centers can keep in touch with anyone through wireless communication.
Non-profit organization Volunteers working in remote and underserved areas can stay connected to the
outside world with the help of wireless communication. On-Demand Entertainment Bonanza For those
unable to keep away from their daily soap operas, reality-programs, online TV shows And Internet
surfing or download activities, wireless communication ensures an entertainment Bonanza on—demand
and anytime.
Emergency Alerts
Through wireless communication, many emergency situations and crisis situations can be addressed
quickly. Help and other assistance can reach affected areas quickly through early alerts and warnings
provided with the help of wireless communication.
Disadvantages
• Wireless communications are limited by the range of the transmitter
• Cost of wireless communication system and components are high
• When transmitting data, users must sometimes send smaller bits of data so the Information moves
more quickly. The size of the device that’s accessing the information Is also still an issue.
• Many applications need to be reconfigured if they are going to be used through wireless
Connections
• Most client/server applications rely on a persistent connection, which is not the case with Wireless.
• Since radio waves travel through the atmosphere they can be disturbed by electrical Interferences
(such as lightning) that cause static.
Conclusion
Wireless communication is the transfer of information over a distance without the use of Electrical
conductors or “wires”. It encompasses various types of fixed, mobile, and portable two-Way radios,
cellular telephones, personal digital assistants (PDAs), and wireless networking. Wireless communications
begin with a message that is converted into an electronic signal by a Device called a transmitter.
1085
The encoded electronic signal is then sent as a radio wave. Devices Known as receivers decode or
demodulate the radio waves and reproduces the original message Over a speaker. There are 4 types
wireless communication; they are Infrared Wireless Transmission, Broadcast Radio, Microwave Radio,
Communications Satellites. Wireless communication is employed for a wide range of applications such
as Broadcasting Services, Mobile communications of voice and data, Fixed Services, Satellite, Cellular
Telephones and pagers, Global Positioning System , Cordless computer peripherals, Wireless Gaming,
Security systems, Wi-Fi, Wireless energy transfer therefore wireless communication is advantageous
over the wired communication as we can Work without the hassles of wires and network cables and
enhance overall productivity and also At a higher speed.
There is no funding source for my research article
ACKNOWLEDGMENT
We would like to thank above researchers and respected internal expected reviewers who give their
valuable review comments with suggestions for updating to improve quality of the paper. We would like
to thank authorities of the estimated Government College of Engineering, Tamilnadu, India.
Reference
www.google.com
www.wikipedia.com
www.studymafia.org
Wireless Communication –Andrea Goldsmith, Cambridge University Press, 2011
Van Nee, R. and Ramji Prasad, ―OFDM for wireless multimedia communications Artech House, 2000
David Tse and Pramod Viswanath, ―Fundamentals of Wireless Communication,
Cambridge University Press, 2005.
Upena Dalal, ―Wireless Communication‖, Oxford University Press, 2009.
“Mobile Communications” by Jochen Schiler
1086
TYPES OF BUSINESS ORGANIZATION
K. Thamizhmaran
from Annamalai University)
BUSINESS ORGANISATION:
A Business is an enterprise which distributes or provides services where other members of the
community need and are able and willing to pay for it. A Business organisation is one in which people
exchange goods and services to satisfy the needs of other people to earn profit. Business firms, State
enterprises, public service, organization, and non-profit making charities are the examples of business
organisation. Most of the Management theory and practice are common to every kind of business
organisation. A Business organisation differs from the non-business organisation or public service
organisation that it provides goods and services usually at a profit. Several types of business organisation
are existing in order to satisfy the social, economic and human requirements. The most common types of
business organisation are as follows:
Types of business organisation:
• Private sector organisations
5. Sole proprietorship or individual ownership
6. Partnership organisation
7. Joint stock companies
8. Cooperative societies
• Public sector organisations
1.public enterprises
 Government departments
 Public corporation
 Government companies
• Joint sector undertakings
A)Private sector organisations:
2. Sole Proprietorship or Individual Ownership:
 Sole proprietorship is a form of legal organization in which the owner maintains sole and
complete control over tge business and is personally liable for business debts.
 Unlimited liability of proprietor.
 The person who contributes capital and manages the business is called as sole proprietorship.
1087
 Overall control in single hand helps in quick decision, efficient administrator and worWing.
 Payment dues for loans, insurance premium and salaries of employees are called as
liabilities of business and the owners are responsible for all the liabilities.
 Individual uses his own skill in the management of its affairs and is solely responsible for
the good or bad result of its operation and working.
 The entire authority and responsibility in the matter of decision making and working
belongs to him and all profit and losses are of his own.
 This form of business requires less amount of capital and is easy to control he invests his
business.
Characteristics:
 One man ownership
 Enjoyment of entire profit
 Unlimited liability
 No separate legal entity
 Simplicity
 Self employment
 Secrecy
Advantages:
 Simplest form of business:
1088
Sole proprietorship is simple in nature and easy to manage.

 Least legal complications:
No legal complications are involved in establishing this from of business.
 Quick decision:
All the decisions are taken by one person, so quick decision is possible and prompt action can be
taken.
 Maximum profit:
Only a person enjoys the profits which he earns from his business.
 Personal care:
The proprietor can take great care to satisfy the tastes of his condition.
 Quality product:
Personal attention and supervision of owner leads to quality product.
 Flexible business:
This type of business is flexible and can quickly adapt to charging conditions.
Disadvantages:
 Limited capital:
The source of capital is limited, this prevents expansion of the business and with such a small
investment modern factory can not be started.
 Limited skill:
Since the owner can not be matter in various fields like sales, accounting and technically, therefore
work suffers.
 High risks:
The proprietor has to take all the risk personally, also has to suffer losses alone.
 The business terminates when owner dies.
2.Partnership:
 In the partnership forms of business, two or more persons come together and start a business
with their own funds, the parties agree to share the profits as well as bear the losses in the agreed
proportion.
 The formation and management of partnership organization is governed by the Indian partnership
act, 1932.
 The partnership is defined as “the relation between persons who have agreed to share profits of a
business carried on by all any of them acting for all”.
1089
Advantages:
 The partnership organizations have larger financial resources compared to sole proprietorship.
 A greater personal contact of the partners gives more customer base and benefits.
 Persons of different skills and abilities can work for betterment of organization.
 Less expenditure per partner is involved in forming partnership organization.
 Loss will be divided amongst the partners.
Disadvantages:
 The partnership organization gets dissolved in case of retirement or death of a partner.
 The existence of partnership is for short duration due to selfish attitude of partners or in case of
loss, each partner blames each other
 The partnership ends when a new partner is accepted into the partnership, a partner leaves, a
partner dies or the partnership dissolves therefore most partnerships tend to have limited lives.
 Unlimited liability is the legal obligation of all general partners for the partnerships depts
regardless of which partner incurred them this liability can extend to the partners personal assists.
 A partnership is often limited in its ability to raise capital or additional funds whether from the
individual partners themselves or form a financial institution making a loan.
3.Join stock company:

 Limited financial resources and heavy burden of risk involved in the previous forms of organisation
lead to the formation of joint stock companies. Joint stock companies have limited liability.
 Joint Stock Company is the voluntary association of individuals to start and run the business. In
this type of organisation, capital amount required to start and run the business can be collected
from a large number of people. Capital is divided into large number of transferable shares of
different values.
 The capital is raised by selling shares of different values. People who purchase the shares are
called as “Shareholders” and the managing body known as “Board of Directors” is elected by
the shareholders.
1090
 Joint stock companies can be classified into two categories,

3. Private limited company
4. Public limited company
a)private limited company:
 A private company is a small concern registered under companies Act 1956.
 For a company to be private limited it must satisfy the features:
Minimum number of members is 2 and maximum is 50 excluding the past employees.
 Restricts to transfer the shares.
 Prohibits public participation.
Advantages:
 Can be incorporated with just two persons.
 Facilities easy formation and easy functioning.
 No need to file with the register to act as a director.
Disadvantages:
 Can’t expect democracy.
 Exempted from conduction statutory meetings.
 Can work with only two directors.
b)public limited company:
 The public company is a large concern registered under companies Act 1956.
 The minimum number required to form such a company is 7 but there is no limit.
 Such companies can advertise to offers its shares to general public. Public limited companies are
subjected to greater control and supervision of government.
 Control is exercised by SEBI(Securities and Exchange Board of India)
 A public limited company has to obtain a certificate of trading from the register of companies.
Advantages:
 Owner keeps control of the business.
 Private limited company can raise more finance that is smaller businesses.
 Shareholders have limited liability.
Disadvantages:
 Profits shared between more people.
 A legal agreement must be set up.
 Shares cannot be sold to the public, so raising finance can be more difficult than for a public
limited company.
4.cooperative societies:
 Voluntary association of person for the mutual benefits and aims are accomplished through self
help and collective effort.
1091
One for all and all for one.

 Every state government has appointed a registrar of cooperative societies for registering,
controlling and supervising.
 The purpose of cooperative societies is to distribute products of daily use at a lower than in the
market.
Types of cooperative societies:

 Producer’s cooperative societies.
 Consumer’s cooperative societies.
 Farmer’s cooperative societies.
 Cooperative marketing societies.
 Cooperative credit societies.
a)Producers cooperative societies:
Producer’s cooperative society’s society is the process of producing industrial goods by democratic
management. The capital amount collected is very small in the society. They provide Men, Material,
Machines, Money (4M) to manufacture products.
b)Consumer’s cooperative societies:
A consumers’ co-operative is an enterprise owned by consumers and managed democratically and
that aims at fulfilling the needs and aspirations of its members. Such co-operatives operate within the
market system, independently of the state, as a form of mutual aid, oriented toward service rather than
pecuniary profit.
c)Farmer’s cooperative societies:
The society is formed by small a farmer who wants to enlarge the size of agriculture land and to
cultivate in the land collectively. This type of society is not popular in India. These societies provide
latest agricultural techniques, seeds, fertilizer, irrigational techniques to its members.
1092
d)Cooperative marketing societies:

When producers of agricultural commodities or any other product form a society with an objective of
carrying out marketing of their produce, such society is called as co-operative marketing society.
e)Cooperative credit societies:
The main aim of this society is to provide loans reasonable rates of interest to the farmers for the
development of land and purchase of agricultural etc..
Advantages:
 Easy to form
 No obstruction for membership
 Limited liability
 Surplus shared by the members.
Disadvantages:
 Lack of secrecy
 Cash trading
 Excessive government interface
 Absence of motivation
 Disputes and difference.
B)Public sector enterprise/state ownership:
 Public sector enterprise is also called as state owner and control state ownership works for the
benefit of the society at large state ownership served as means to remove monopolistic tendencies
and to take those fields where there is lack of willingness or capital to start the business
 The profit made by these undertakings goes to government the efficiency of state undertakings s
for below the private enterprises.
 Forms of public sector enterprises (state ownership) are as follows.
4. Government department
5. Public corporations
6. Government company
1.Government departments:
Such enterprises in the areas of activities having government monopoly for example the organization
like railways, ports and telegraphs defence production are run by the government departments.
Characteristics:
 Financed out of government budget
 Revenue go to public exchequer
 All rules and regulations of government are applicable
 Under direct control of concerned ministry
 Employees are treated as government servants.
1093
Advantages:
 Such organization is suitable for public utility services and defence industries.
 The economical social and political objectives of the government are achieved due to government
control.
 Consumer’s interests are properly safeguarded.
 Complete secrecy is possible like in ordinate factories due to government control
Disadvantages:
 Lack of initiative because promotions are on seniority basis rather than merit based
 Officers are discouraged from taking quick decisions because of red tapes’.
 Because of red tapes quick decisions are not possible.
2.Public corporation:
A public corporation is a body created by a law passed in the parliament there are some of the public
corporations in India those are,
 Life insurance corporation
 Indian airlines corporation
 Deodar valley corporation
Functions:
 Government certifies the methods of their working.
 Parliament controls its general policies.
 Corporations look after their own day to day affairs.
 They work for the general welfare of the community.
 They can appoint their own staff.
 They never work only for making profits.
Advantages:
 These are most suitable for managing public utilities at reasonable cost to people in the absence
of profit motive.
 Public corporation can use funds with greater freedom in the absence of audit and accounting by
government.
 More flexibility as compared to departmental organizations.
Disadvantages:
 It is suitable only for the management of very big enterprises.
 It requires special legislation and hence its formation is elaborate and time consuming.
 It is a rigid form of organizations as any change in its constitutions will require amendment of the
special act
 The autonomy of such corporations are only on papers in reality ministers officers and politicians
interfere in the working of such corporations.
1094
3.Government company:
It is a concern where government departments take initiative and establish a company under company
law.
Examples of such companies in india are,
 Hindustan machine tools Ltd.
 Sindri fertilizers and chemicals Ltd.
 Bharat heavy electricals Ltd.
Features:
 These companies are completely or partially owned by the government.
 The chief organizer is appointed by the government.
Advantages:
 It is easy to form.
 Government company directors to take decisions and are not bound by certain rigid rules and
regulations.
 They try to satisfy customers because otherwise they might loose to their competitions.
Disadvantages:
 Misuse of excessive freedom cannot be ruled out.
 Accountability is inadequate.
 Since the directors are appointed by government so they spend more time in pleasing their political
masters which leads to inefficient management.
Role of public sector in developing Indian company:
 Public sector helps in growth of large industries.
 It helps in implementing the economic plans and enables them to reach the target of achievement
within the specified period.
 The public enterprises benefits all community of the nation service to the country is the main
motive of the public enterprise.
 It is owned and managed by the government and hence the revenue goes to the government.
 A public enterprise leads to economic equality.
 Public enterprise is one of major source of revenue to the government.
C)Join sector organisations:
 The term joint sector refers to an undertaking whose ownership as well as control is shared
between both private sector companies and public sector agencies.
 The sector in simple words is all about joint control and joint ownership to encourage professional
management of the industries.
 The joint sector would include units in which both public and private investments have taken place
and where the state takes an active part in direction and control. According to JRD Tata a joint
sector enterprise is intended to form a partnership between the private sector and the Government.
1095
 In India, large number of firms comes up under this concept. Examples: Cochin refineries, madras
refineries, fertilizers and Indian oil.
Contribution:
According to the guidelines laid down by the Government of India, the share capital of a joint sector
undertaking (without foreign participation) is to be divided as follows: government 26 per cent,
private businessmen 25 per cent and the public 49 per cent.
Features of joint sector organisation:
 The Government and private entrepreneurs may jointly set up new enterprises. Sometimes the
Central Government and one or more State governments together may set up enterprises in
partnership with the private sector.
 The State Government their industrial development corporations may set up new companies
jointly with private partners, involving equity participation by both the partners.
 Public financial institutions may, through equity participation or conversion of loans or debentures
into equity, transform enterprises promoted by private entrepreneurs into joint sector companies.
 The existing private enterprises may be transformed into joint sector enterprises by the government
or government Companies acquiring a part of the equity or converting debt into equity or by
contributing to an increase in the share capital.
 The existing public sector companies may be transformed into joint sector enterprises through the
sale of some equity shares to private entrepreneurs or the general public.
Examples of Industries belonging to this sector:

a)Green Gas Limited
The company was established on 7th October 2005 between GAIL (India) Ltd & IOCL (Indian Oil
Corporation Ltd). This limited company under the Companies Act 1956 has been authorized to supply
safe and reliable natural gas to the customers in Agra.
1096
b)Indian Synthetic Rubber Limited

Indian Synthetic Rubber Limited was established on 6th July 2010 and the joint venture holders are
Indian Oil Corporation Ltd and Trimurti Holding Corporation. The company is involved in a rubber
project Panipat and the implementation of Styrene Butadiene.
c) Delhi Aviation Fuel Facility Pvt Ltd
The Delhi Aviation Fuel Facility Pvt Ltd is a company that was established on 28th March 2010
between BPCL and DIAL. Areas of operation include maintenance, modernization and designing.
Advantages:
 Governmental participation helps in controlling monopoly, business malpractices and
concentration of economic power
 The joint venture ensures the management is conducted as per the overall policies of the
government
 The joint sector helps to mobilize the productive resources, promote economic growth and
encourage investments in the projects from private sources
 Promotes mixed economy and achieves development objectives by harnessing all the productive
forces of the society.
Disadvantages:
 Corrupt people can use agreements with the government to make money for themselves at the
expense of public
 Reduction in the quality of services
 The chances of bias in evaluation are high.
Conclusion:
This chapter explains elements of organizational design that are vital for executing strategy. Leaders
of firms, ranging from the smallest sole proprietorship to the largest global corporation, must make
decisions about the delegation of authority and responsibility when organizing activities within their
firms. Deciding how to best divide labour to increase efficiency and effectiveness is often the starting
point for more complex decisions that lead to the creation of formal organizational charts. While
small businesses rarely create organization charts, firms that embrace functional, multidivisional, and
matrix structures often have reporting relationships with considerable complexity. To execute strategy
effectively, managers also depend on the skilful use of organizational control systems that involve
output, behavioural and clan controls. Although introducing more efficient business practices to improve
organizational functioning is desirable, executives need to avoid letting their firms become “out of
control” by being sceptical of management fads. Finally, the legal form a business takes is an important
decision with implications for a firm’s organizational structure.
1097
POLITENESS AND IMPOLITENESS STRATEGIES IN

SELECTED SOCIAL GATHERINGS AMONGST IRIGWE
PEOPLE OF CENTRAL NIGERIA
Larai Azuwo Adamu ATINGA

Languages Department, CASSS, Kaduna Polytechnic, Kaduna State, Nigeria
Felix Aishe AMALE

University of Ibadan, Ibadan, Nigeria
Abstract
The world is heterogeneous with diverse communication strategies. So, what is highly esteemed
in one culture might never be the same with others. Obviously, what is regarded as either polite or
impolite varies from one culture to another. There a lot of studies on politeness and impoliteness in
many languages. However, little has been done on politeness and impoliteness in the Irigwe language
of central Nigeria, and this is what this study sets out to do. Brown and Levinson’s (1987) theory on
politeness was adopted as the theoretical framework. Three (3) conversations of Yirigwe at the Palace of
Brra Nggwe Rigwe (the paramount ruler of Irigwe people), Irigwe political meeting and a conversation
at a dara joint comprise the data for the study. The findings show that both politeness and impoliteness
are prevalent in Irigwe through the application of Brown and Levinson (1987). The elements available
in positive and negative politeness are also found in the Irigwe language such as bold on record, which
is realised through the use of “anje” to show emergency while seeking help; for task oriented, Yirigwe
make use of imperative sentences; if clause show task oriented under bold on record. In Irigwe, alerting
is also a feature that can be used to show politeness. Furthermore, the result of the study reveals that
“hmm”, “ashini” and “cence” signified strategies to attend to someone. Negative politeness in Irigwe
on the other hand is realised through imposition, and intrusion as observed in the conversation at the
palace. In addition to the realization of positive face in Irigwe through indirect speech, the use of hints
also is very key on this strategy. Proverbs are there to teach politeness; even to correct an outrageous
behavior in the society. The distance between the speakers in the conversation that took place at the
palace of the Brra Nggwe Rigwe is a Face Threatening Acts. Another prominent feature of the face
threatening acts observed is the power difference between the Brra Nggwe Irigwe and others in the
palace and the.
Keywords: Irigwe, Politeness, Impoliteness, Central Nigeria, Communication
Introduction
For interlocutors to have effective communication in any chosen language, naturally, there are norms
or rules to be observed. Some of those rules are turn taking and consideration of age, status and position
of the addressed. Beyond the interlocutors, a study of language from a sociolinguistic point of view
centres on those parameters in the use of individual human language. By studying the relationship
1098
between language and society, sociolinguistics focuses on providing explanation on the reason why
people speak differently in social situations. A social linguist or ethnographer is therefore concerned
with identifying and describing the social functions of language and the way it is used to convey social
meaning among its users in a given community (Hudson, 1988; Romaine, 2000; Wardhaugh, 2006 and
Holmes, 2008) such as Irigwe in the North Central of Nigeria.
Irigwe Language and Irigwe People

The Irigwe language in north central Nigeria is unique to the Irigwe people because it serves as
their identity and separates them from other linguistic codes like Berom, Afizere, Ateng, Rukuba and
the Chawai which are also spoken in the region. Meanwhile, it has been observed that the use of the
language in those situations are characterised by a series of face and politeness strategies. This somewhat
produces some linguistic peculiarities and arouses investigation. However, there are works in comparing
the English structures and the Irigwe language structures like (Gya, 2009); on Irigwe pronouns (Blench
& Gya, 2009), focus in Irigwe syntax (Gya, 2012), Amale (2021a), (Amale 2021b) Atinga and Amale
(2022), and so and little attention has been given to how politeness and impoliteness strategies are
realized in the language. And this is what the current researchers set out to do.
According to Barry (2012:2), the Yirigwes of about 1.2 million in population are said to have entered
Africa some 3000BC and passed through the East Africa, Central Africa, and Cameroon before their
final settlement In Nigeria around the 1500BC. Barry’s version seems more archaeological than other
versions on the history of Irigwe people. Irigwe is the tribe and also the language. The Irigwe people
are addressed as Yirigwe. Amba (2012) and Ronku (2015), Irigwe tribe emerged from a close range of
the descendants of the Bantu tribes from the Cameroun as a result of the class language spoken by a
family of languages between Duala in the Cameroun and Kei River in South Africa, between Barawa
and Omaruru in Namibia, due to the existence of the 84 Bantu groups of Bantu languages divided into
some 1600 dialects (Amba, 2012). To Ronku (2015:5):
The Irigwe migrated from East Africa, that is, from the Cush Empire.
They might have been among the great Chadic groups migrated
through Northern Cameroun and travelled South West through
Kanem Borno Empire to Bauchi and finally settled at Fobur in
the present Jos East Local Government of Plateau State, Nigeria.
After long migration from one point to another through Yankari in Bauchi State, the Irigwe people
settled at Fobur (Jos East). They kept moving in hunt of game and arable land for farming until the
Irigwe people arrived Riti Voh (Dutsen Kurah), finally settling at Irigwe (Kwall) which is in Bassa Local
Government Area of Plateau State (Amba, 2012). In Kauru Local Government Area of Kaduna State,
according to Ronku (2015: 67), Irigwe has two districts namely Kizakro and Kidundu. Irigwe has two
districts in Bassa Local Government Area of Plateau State, two districts in Kauru Local Government
Area of Kaduna State and a community in Aten District of Riyom Local Government of Plateau State
respectively. So, we can say that Irigwe is spoken in five districts. That is, two districts in Kauru Local
Government Area of Kaduna State, two in Bassa Local Government of Plateau State and Aten District of
Riyom Local Government Area of Plateau State. Barry (2012:2) also asserted that Irigwe people can also
be found in the following states: Bauchi (Toro LGA); Plateau (Jos North, Jos South, Jos East, Riyom and
Bassa LGAs); Kaduna (Kaura, Kauru, Lere LGAs) and Yirigwe can also be found in diaspora.
To Simons and Charles (2008:1) Irigwe belongs to the Niger-Congo, Atlantic-Congo, Volta-Congo,
Benue-Congo and Plateau West Central Nigeria. Gya (2011) says Irigwe is a Plateau language of the
Central sub-group, spoken by people living in Miango (SW of Jos), Kwall and several other hamlets
in Bassa Local Government, Plateau State and Kauru Local Government Area, Kaduna State, Nigeria.
1099
Recently, a community (Ri Do or Gidan Ado in Hausa) in Aten (Ganawuri) District of Riyom Local
Government Area of Plateau State has also been identified as Irigwe speaking community (Amba, 2012).
Linguistic Map of Irigwe

The maps provided show that Irigwe people are in two states in Nigeria. That is Kaduna and Plateau
States. The second map shows local governments areas and districts covered by Irigwe. The map did
not capture Bauchi State as given by Barry (2012). This is because the version given by Barry (2012) on
Irigwe being indigenes of Bauchi is still controversial, so, it was not captured in the map below:
Literature review
In this segment, we are going to review some works that are related to the study in terms studies
on Irigwe and studies on politeness and impoliteness from other languages. Studies on Irigwe include
Gya (2014) Amale (2018) Amale (2021a) Amale (2021b) Atinga and Amale (2022), while works on
politeness related to other languages include Adebusola (2017)
Gya (2014) works on Analyzing the Semantics of Valence and Transitivity in Hebrew Verbs with
Application in Translation into the Irigwe Language of Central Nigeria. The research explores the
linguistic concept of valence and transitivity. It focuses on the Hebrew verb, ‫ׁשדק‬, which occurs in six of
the seven Hebrew verb forms. It seeks to find out the basic senses of each form of the verb as conditioned
by its valences in each of its occurrences in biblical Hebrew. The work reveals that traditional scholarship
has viewed the verb forms as conjugations of the base form. It also establishes that, considering the fact
that each verb form has an underlying meaning that is specific for the stem, the verb forms are rather
treated as distinct lexemes even though all the verb forms denote an action in relation to the idea of
holiness. The research consequently transfers the outputs into the translation of the Old Testament of the
1100
Bible in Irigwe. It traces every possible sense of the verb in relation to the participants that are involved
in the text, and finds an equivalent translation of the verb sense in the Irigwe.
Related to Irigwe, Amale (2018) studies a Contrastive Analysis of the Basic Clause Structure of
English and Irigwe. It looks at similarities and differences between the clause structures of the two
languages in order to identify the problems Irigwe learners of English may encounter as a result of
the differences, and to suggest possible solutions to the identified problem areas. The study adopts the
X-bar sub-theory of Chomsky’s Principles and Parameters Theory as theoretical framework. For the
data in Irigwe, the researcher engaged six (6) informants in a conversation which was recorded with a
phone and later transcribed. The result of the study shows that Irigwe and English basic clause structures
share some similarities and differences. Irigwe tends to have SOV or SOVO as against the English
SVO or SVOO when the object is pronoun or the indirect object is an objective pronoun. Also, the
study finds out that coordinating conjunctions can come after the subject of the second simple sentence
in compound sentences or omitted at times in Irigwe but not so in English. Complex sentence with
SOVO order might constitute a learning challenge whereas in English such is not observed. While Gya
(ibid.) relates the various verb forms of Hebrew and Irigwe, Amale (ibid.) investigates the basic clause
structures of English and Irigwe. The two works therefore pay attention to the grammatical properties of
Irigwe. On that basis, the present study differs from the previous works. Rather
On the aspect of politeness and impoliteness in other languages, Adebusola (2017) undertakes the
study of Politeness Strategies in Selected Yoruba Proverbs. The focus of the study is to analyse the
elements of politeness in selected Yoruba proverbs using Brown and Levinson’s (1987) politeness
strategies and Austin’s (1962) Speech Act Theory. The proverbs analysed were collected from relevant
texts written by Yoruba native speakers. Fifty proverbs were selected for the analysis of this study. The
findings show that Yoruba proverbs are used with bald on-record politeness strategy, positive politeness
strategy, negative politeness strategy and off-record (indirect) politeness strategy so as to promote peace.
The use of politeness strategies in Yoruba proverbs give people less chances of developing enemies and
politeness eases tension along the rough road of life. This study is beneficial to the present study because
it affords the researchers the opportunity to compare the Yoruba politeness and Irigwe politeness with
the use of proverbs to avoid breakdown of communication.
Theoretical framework
The study adopted Brown and Levinson’s (1987) Politeness Theory. The theory is considered by many
scholars as the most influential work in politeness theory. Brown and Levinson (Ibid) revise Goffman’s
(1967: 213) notion of ‘face’, which he uses to mean ‘‘the positive social value a person effectively
claims for himself by the line others assume he has taken during a particular contact’’. Brown and
Levinson (1987:61-2) present their version of face as ‘‘the public self-image’’ that must be maintained
by others in communication. Thus, their model is based on the postulation of the free individuality of
the person in social interaction. For them, the concept of face is dichotomized into negative and positive
face. Negative face mainly refers to the individual’s want to preserve his/her own independence, while
positive face concerns the person’s want or desire to be liked by others. This invokes that negative face
demands that one’s actions are unimpeded by others, whereas positive face refers to one’s want to be
desirable (Brown and Levinson, 1987: 22).
Thus, their theory is called by some scholars the ‘face-saving view’ (Fraser, 1990: 22; Vilkki, 2004:
323). The strategies already referred to can be introduced in some detail as follows:
Positive Politeness Strategies
1. Notice, attend.
2. Exaggerate interest, approval, sympathy (Brown and Levinson, 1987: 102)
Negative Politeness Strategies
1101
1. Perform the FTA on record.

2. Question, hedge.
3. Be pessimistic (Ibid: 131).
LoCastro (2012:141) states that Brown and Levinson’ (1987) model build up the speaker’s decisions
to enact FTAs in the light of three variables: (1) the social distance between the speaker and hearer; (2)
the power difference between the speaker and hearer; and (3) the weight or force of imposition. Another
aspect, according to Brown and Levinson (Ibid), which may play a role in the theory of politeness, is
related to the existence of cross-cultural features of linguistic politeness. This factor has been pointed
out before by Lyons (1977) when he argues that there are some innate socialization or acculturation
strategies that may be universal to all human beings. Brown and Levinson (1987) argue that their
politeness strategies are applicable to cross-linguistic and cross-cultural contexts that are outside the
Anglo-Saxon domain of culture. Their claim of universality is presented by what they call ‘a universal
speaker/hearer’ or ‘Model Person’. This Model Person is seen as the embodiment of universally valid
human social characteristics and principles of social reasoning [and logicality]’’ (Eelen, 2001: p. 5;
Pikor-Niedzialek, 2005: p. 109). In this domain, politeness is understood as strategic conflict-avoidance,
and this is manifested in the view that the main social role of politeness is in its ability to function as a
way of monitoring potential aggression and rudeness between different conversational parties (Brown
and Levinson 1987: p. 1) ( see also Blum-Kulka, 1992: p. 275).
The essence of adopting this theory is to enable the researchers check the universality in the application
of Brown and Levinson (1987) considering what the Yirigwe of Central Nigeria see as politeness and
impoliteness.
Methodology
The data were be sourced from Irigwe native speakers by observing their social interactions at
different contexts like market places, game playing centres and social festivals. These will be done
through participant observation. of the people in their localities. The data will therefore be primarily
sourced among the Irigwe people as a focused group in seven cities of Miango, Jos, Kwall, Bukuru,
Jebbu and Kauru. The data include traditional sitting in the palace of Brra Ngwe Irigwe, a political
meeting by Yirigwe and Irigwe men’s conversation in dara joint. The analysis of the study is qualitative
in nature. The data in Irigwe is placed side-by-side with its English language equivalents. The application
of Brown and Levinson’s (1987) Theory of Politeness guide the analysis in the study.
Analysis and discussion of results

In this aspect, traditional sitting in the palace of Brra Ngwe Irigwe, a political meeting in by Yirigwe
in Irigwe and Irigwe men’s conversation in dara joint would be considered for the analysis.
Brra Nggwe Rigwe Palace

This conversation took place when some villages were attacked: houses destroyed, many lives lost
and many rendered homeless. Brra Nggwe is the highest traditional title holder of the Irigwe kingdom,
and he also considered to be the custodian of customs and traditions of Yirigwe (the people that speak
Irigwe). Those in the palace include the Brra Nggwe, Irigwe Youth Movement leader, an elderly Irigwe
man, some elderly women representing Irigwe Development Association Women Wings and other
chiefs. All of them in the palace with the exception of Brra Ngwe Irigwe and other Nggwes (district
heads) are members of committee set up by the Brra Ngwe Irigwe on how to bring a lasting solution to
the incessant killings and destruction of property by herdsmen in Irigwe land. It should be noted that
most of the talking was done by the most elderly man (a chief) in the committee who is also the chairman
of the committee, as tradition demands that whenever something happens and the Brra Nggwe Irigwe
1102
is visited in his palace, only the most elderly person speaks on behalf of others, as to give respect to the
king and also to maintain decorum. And all of them are to enter without their shoes to the palace as the
custom demands that the palace of the Brra Nggwe Irigwe must not be entered without shoes. Anyone
who enters with shoes is believed to have committed sacrilege.
Irigwe English
Chief: Na zrru, nda zhi re ting? First off, what do I have to say? What I want to
fong ehwiesheng tell you is be consoled
Others: Hmmmm
Chief: na hwie, kya zhi ce re ting, secondly, let’s do what will help the youths in order for
nke, kya zhi nyi aha zhi sheng them to protect us from this mayhems.
re zeh na zhwe if we refused to tell you, then we are not helping matters
Yirigwe aha mbe sheng kya
nne mbe shi ning cuo engwie.
Ndu zhi re ting we, kudu zhi yaa
sheng we.
Brra Nggwe: Yence you are right.
Others: Ashini (nodded in affirmation to what the elderly man is saying)
Brra Nggwe: hmmmm (nodding his head in affirmation)
Chief: na wetsie, a nyi kya ehwie kla, thirdly, it is because of God that you are leading
aha a nyi nyi Bene, ne ngwe shi Yirigwe
cong ne Zhwe Yirigwe. Bene re God gave you people who have understanding on how
ngwa rene ne mbe bi hureseng ne you are leading them and others to help you
ngwe cong ne mbe, aha mbe re sheng.
All: ashini.
Chief: Kya ne nne kwadrre na Zeh what the leader of National IIrigwe Youth Movement s
Zhwe Yirigwe zhwo zhow bengwie ngu said has opened our eyes on the things you are doing
heng, a ning kla riyii a te rengkya ne in our land. Those of us who take you as a role model
ngwe shimi a mbe zhi zhwo zhwo. Would help us in the future
Nzhi ne zhi re fong a meteki nne ngu
ning mieng tente ekpe, a shi ning sheng
aha zhi bra mieng kya ne ngu shi ning sheng
a nshwe.
All: cence: you are right
Chief: Kya nne Nka Bene ning mieng nke, The Bible tells us that in every situation we find
ozhwo ke ne ngu ci ne zhi, zhi ci Bene kijieng. Ourselves, we should give thanks to God.
All: hmmmm
Chief: re anna ne re deh zhi mbe ku ngbe the tears shed by our mothers, the ashes running on
1103
nne ntoh ne ngu shi be mbe ne yanda zinye the ground and the dark cloud over the sky
ci benbe, kudu re ne shweni a nyi Bene o. will not go in vain in the presence of God
All: Ashini Amen!
Chief: A hani zhi ce ngwe kubene we want you to pray for our youths who are
Aha rezeh nzhi ne mbe shi cwo ne nzhi protecting our lives and properties to have the
aha redzie nne kyanvah ne Bene re ngwa blessings and riches God has blessed you with
aha mbe mma mbe sheng
All: Ashini Amen!
Chief: Nzhi ne zhi piye cuo ne ko zhi We that have been saddled with this responsibility
piye cuo ne we braa tene we. A zhe kwo did not start the job in a day break.
na 2008, rene mbe re nkya bengwie ne during 2008 crisis, I lost people and properties
nje wwi, a nyi Bene ne ngu ni sheng, if not for God’s intervention, I don’t know what
ko nje rah u kya ne nje ra nyi o. I would have done.
A woman picks a phone call while the conversation was on going

Woman 2: Kudu ngwe shi ehwie Brra if you are in the presence of the king, you are not
Nggwe, da ngwe fo waya o expected to pick a call
Woman 1: Anje! A nyie gabrru O my! It was absentmindedness!
Woman2: kudu we ce fo waya, ngwe if you want to pick a call, go out!
nywa ci! The chief continues
Chief: kudu ngwe ce srra rina, if you want to live in peace, you must be a victim of
se ngwe shwe gezhe na riwie srra rina, of unrest
All: hmmmm
Chief: Cong ne rene nyi nyi Bene. It is the Lord’s will to protect people. So, let’
A hani, re ze nzhi ce zhi we kubene Always pray for them because times like this
ko zembe otu aha zhwe shi ke ne, a are perilous
bi rwe.
From the above conversation in the palace of Brra Nggwe Irigwe of Irigwe land, in the realization
of bold on record, during an emergency Yirigwe make use “anje” to call for help. We can see in the
above conversation that when the woman who picked a call was told that it is not appropriate to pick a
call in the presence of the Brra Nggwe, the expression she made, “Anje! A nyie gabrru!” Meaning “O
my! It was absentmindedness” Indicates the realisation of bold on record in Irigwe. For task oriented,
Yirigwe make use of imperative sentences. The conversation of the chief exemplifies this through the
sentence below where he was admonishing the Brra Nggwe Irigwe to always pray for the youths that
are protecting the land from Fulani Marauders that it would be well with them. Another example of task
oriented under bold on record is when the woman who picked a call was told not to pick call whenever
she is the presence of the Brra Nggwe Irigwe and also where she advised her to go out whenever she
wants to pick a call.
1104
Obviously, the if clause has been employed to show task oriented under bold on record. From the
above, it is has been observed that task oriented task under bold on record is in Irigwe. So, based on
Brown and Levinson (1987), Irigwe has oriented task under bold on record. The hearers have been made
to perform a task by the speaker. Also, the use of proverbs by the elderly people to the young ones can
be seen as a task oriented under bold on record in Irigwe. In addition in Irigwe, alerting is also a feature
that can be used to show politeness. This goes with Brown and Levinson’s (1987) features of politeness
theory, bold on record. In a situation where a speaker forgets he or she ought to do, the next person close
to him or her can alert her on the behavior expected of him or her. From the conversation that took place
at the Brra Nggwe Palalce, element of alerting has been identified as a politeness strategy in Irigwe.
Positive politeness is usually seen in groups of friends, or where people in the given social situation
know each other fairly well. It usually tries to minimize the distance between them by expressing
friendliness and solid interest in the hearer’s need to be respected (minimize the FTA). The first feature
of positive politeness is to attend to the hearer. The speaker knows what the hearer wanted to hear, even
those he is representing. To attend them, he brought this strategy by using a shared background to what
is happening in the Irigwe Chiefdom. He showed solidarity in all that is happening by showing his
grievances to the king and also consoling him and others in the palace. The used of “hmm”, “ashini”
and “cence” signified strategies to attend to. All those strategies are common in the conversation above.
Offering your attention and not rejecting offers, and also responding to greeting can be seen as means of
attending to the hearers.
Negative politeness in Irigwe

On the contrary, negative politeness’s focus is for imposition, and intrusion. Therefore, these
automatically assume that there might be some social distance or awkwardness in the situation. For
example, the sentence below shows how Yirigwe could be indirect. The main information is shielded,
unless a second thought is given, the hearer might not be able to dictate what the speaker is saying.
The chief was so indirect. He did not say the things that are needed for to help the youths. It could
be incentive or something else. Also, where the chief said if the hearer is not told, then they are not
helping matters. Furthermore, it might be that the king has been nonchalant in some previous cases that
happened before the recent one that prompted him to set the committee. The speaker is not demanding
a piece of information from the hearer, but trying to speak about the danger or the repercussion of an
action or speech earlier made. Indirect means showing negative behavior could be seen in that in a matter
that is beyond human intervention. The chief involving God showed the situation was beyond human
intervention. This can be seen in the excerpt extracted from the above conversation as given below:
Chief: Cong ne rene nyi nyi Bene. It is the Lord’s will to protect people. So, let’
A hani, re ze nzhi ce zhi we kubene Always pray for them because times like this
ko zembe otu aha zhwe shi ke ne, a are perilous
bi rwe.
The speaker is trying to say that no matter what is put in place, if it is not God’s will, they are just
wasting their time. Also, brining how perilous this generation has become, the chieft trying to tell his
hearers to always pray shows the uncertainty and the inevitability that the present time is characterized
with.
In addition to the realization of positive face in Irigwe through indirect speech, the use of hints is a
very key. The last segment of the above excerpt is just giving a hint on what is obtainable in a time like
this. It could be warning to extra careful from impending danger. Furthermore, proverbs are very key
in the realization of politeness in Irigwe. In Irigwe, proverbs are called Nka zhwe beh (words that lead
one to father’s footsteps). Proverbs are there to teach politeness; even to correct an outrageous behavior
in the society.
1105
Chief: kudu ngwe ce srra rina, if you want to live in peace, you must be a victim of
se ngwe shwe gezhe na riwie srra rina, of unrest
This is a proverb used to show insecurity. This goes with inherited traits observe in one’s offspring.
It is usually done to deride someone over an attribute seem to be noticeable in the life one’s parents or
member of one’s family.
Face Threatening Acts in the Conversation that took place at Brra Nggwe
Palace
Also from the above conversation, as rightly captured by Brown and Levinson’ (1987) model affords
speakers the capacity to enact face threatening acts in the light of three variables of: the social distance
between the speaker and hearer; the power difference between the speaker and hearer. So, there is social
distance between the speaker and the people he is representing and even other district heads presence in
the meeting at the palace shows social distance, as there is social distance between all of them and the Brra
Nggwe Rrigwe. Another prominent feature of the face threatening acts is the power difference between the
Brra Nggwe Rigwe and others in the palace. We can also see that in the sitting position: all the people present
in the palace of the Brra Nggwe with the exception of a prominent chief who sat at the right-hand side of the
Brra Nggwe Rigwe. Also the removal of shoes by those visited the king while in the palace shows the power
difference between the speaker and others who were in the palace and the Brra Nggwe Irigwe.
So, the above conversation that took place at the Brra Nggwe Palace has shown that Irigwe has
strategies used to demonstrate what is polite and impolite. The next data is the conversation that took
place during Irigwe political meeting.
Data two
Irigwe Political Meeting
This is a conversation that ensued amongst Irigwe APC meeting. The speakers here would be labeled
as A, B (who interrupted the chairman’s speech) and other members tagged as all.
Irigwe Translation
A: APC!
All: Power! (All cheering up and chanting some victory songs to show solidarity.
A: Kya ne zhi ya nyi a ye, nke nje fo zhe it is what we did there that I want to give report on
n’ ning he nyi ning sheng. Medi, kafun However, before I start, I will like to thank my
i nin henka a ncu ne, friend, brother, the outgoing chairman, who
Nje ce fo zhe aha n’ ci kijieng ma beri, who handed over this leadership to me
wri nje, wri ncuo nje ne nje se ncu ne a
ngwie ngu.
All: clapped:
A: Nne ozhwo rene ne mbe kwadree na kprri And also to other members of executive of this
ne. Nje bi ehwie kla, nje ba nyi rekwi ne nyi party, I am so joyful and happy and the same time
zhwo zhwo. Kya ne nyi nyi ko nkya tsiezhu with all of you. What you are doing is not a small
ne nyi nyi o. Saje nje nke zhi mwe vah aha job. It is my wish that we join hands because o
ikprri ne. this party
1106
All: clapped
A: Kya ne nje ce he te beri nje nke, what I want to say about my predecessor is that
ga zhe ne nje tsie cuo ne ko n ning nyi since I accepted this work, he has never done
ankya ci reme o, se re ning nye re nzhi anything to get me angry, he only calls me often
engwie ne ngu shi ning tse rishi rutoh to a place where he buys soft drink for me
All: clapped:
A: Nje ce zhi mwe rici aha APC re nywa I want to us to unite so that APC will move forward
nshwe. Zhi cwo re engwie kanka aha nyi, We go to different places like Benue State for APC
shi ngwa Benue aha srra na APC. Medi nje meetings. However, I am begging us because of our
ning cwe nva aha ncue na riye na zongrru rent for this secretary is due. We should try and
ne aha hiwe. Zhi ra she zhi trra aha zhi she renew it so that we can have place for our meetings.
engwie mwerici nzhi.
There was serious division over the rent issue raised by the new chairman of the party. A member
loudly spoken against what he said. The speaker comes in as speaker B
B: Nne kwadrre zhi ne ko hu reseng This our chairman does not know what is
kya ne ngu she be o happening!
Like it has been done in the meeting that took place at the Palace of Brra Nggwe Rigwe, the tenets of
Brown and Levinson (1987) would also be used to check how universal it is to the Irigwe language when
it comes to political conversation. Speaker A tries to win the admiration of his listeners or subordinate by
telling them where has been to in order to represent them. Also another positive face strategy deployed
by the speaker is the creation of membership in the last segment of the excerpt. In addition to positive
face, Brown and Levinson (1987) propose that the public self-image must be maintained by others in
communication. Through the clapping made by other members of the party, we observed that the self-
image of the speaker is projected as being positive, thereby making the self-image of the speaker to be
maintained by others.
On bold on record, these are the features that have been observed to have occurred in the conversation
that took place in the Irigwe political party: task oriented, request. From the above, it is has been
observed that task oriented task under bold on record is in Irigwe. So, based on Brown and Levinson
(1987), Irigwe has oriented task under bod on record. The hearers have been made to perform a task by
the speaker, which is to join hand and see that the party moves forward. A request has been placed by the
new chairman which is the renewal of the rent which is due. The speaker requested that all members to
contribute in order for their subsequent be meeting to be interrupted as a result of their inability to renew
the rent for the party secretariat.
From the above, the speaker gave his attention to his hearers by acknowledging the outgone
chairman and thereby making him to be appreciated and feel importance, this has created and avenue
to attend to the hearer. This is because the hearer has been given the maximum attention needed. It
goes with Brown and Levinson (1987), positive politeness tries to minimize the distance between them
1107
by expressing friendliness and solid interest in the hearer’s need to be respected (minimize FTA). The
former chairman apparently will feel respected from the recognition given to by the present chairman. It
is has been established by all the interviewees that in Irigwe, attending to the hearer is very paramount.
It is something that has been imbibed into the culture of the Irigwe. It gives the hearer a sense of
belonging. Offering your attention and not rejecting offers, and also responding to greeting can be seen
as a means to attend to the hearer. Chega and Kadiya (2020) all agreed that rejection of offer of any sort
is frown at by Yirigwe. To Kadiya (2020), offer of food is not supposed to be rejected no matter what.
Except on the ground where a concrete reason is given to the person offering the food, else, rejection of
offer is seen as being disrespectful to the person offering the gift or, the thing offer is seen to be belittled
by the expected recipient.
Avoiding disagreement and assuming agreement are elements under positive politeness. To test the
universality of the Brown and Levingson (1987) Politeness Theory on social interaction in Irigwe, the
last speaker who interrupted the speech of the present chairman shows disagreement. Looking at what
the theory said, one must avoid disagreement and assume agreement. The pluralisation of the pronoun
at the subject position of a statement is used to minimize imposition.
The above conversation also gives hint what is obtainable in the place the speaker is talking about.
It is a hint that the new chairman is not aware of what is happening regarding the rent or other things
related to finances. He gave us the hint that the new chairman has just being put there as a figure head
with no experience of how the party is run.
Dara Joint
The conversation above took place in a “dara” spot which is played by two young while other served
as spectators. They spectators were seen commenting on the ways the players played; sharing the flaws
and strengths of each player. Aand B are the players while C and D. both positive and negative face
would be used to analyse the below conversation.
Irigwe Translation
A: Nke fong! Nje lu ewe nne This take it. I pushed
re nzhi eeri ngwe cwo wetsie
(boastfully mocking his opponent)
B: hmmm
A: (laughing sarcastically) Nzhi shin ko àá? Are we fighting?
C: (frowning and hissing while
showing his dismay on how B allowed A
to gain more grounds in the game. He used
his hand to gesticulate and to show his how
should have played to avert A from winning).
D: Ngwe nna, ng’e ki we re she igbe nke nyi daa? You are just leaving him, for what?
A: (to C) Ngwe he re nyi daa? What did you tell you him to do?
B: (Got confused as all plans to regain his
victory proved abortive.
D: ( to B) I’ nda ci ne ng’e cwo we” why didn’t you move?
A: (to D) Àá bî re nne ngu cwo we fa! There is no way he will move!
1108
D: (to B) Ngwe mma! You are pathetic!

C: (to D with high tone) Nne ngu bi ewe he ye? Where does he have a move?
B: (angrily) toh, mma nyi rimie? Well, what do you want me to do?
D: (to B) ng’e bî ngbo we ye? Don’t you have a stick?
B: (immediately B took his turn,
he got points almost close to A Eureka!
and screamed) Yowee!
Request
Interlocutors (the players and the spectators observing the game) above employed this strategy a lot:
making request from each participant. All were seeking one thing to the other from one another. They
seek information from one another. Inquiry is made to seek for something. From below, we see this in
Irigwe. Speaker D was requesting from B why he allowed A to be defeating him, while on the part of
speaker A, he was demanding what D was asking B to do.
From the above conversation in the dara sport, there are lots of elements indicating an emergency.
Another aspect where emergency is deployed is when A was making mockery of his opponent where he
was telling him that there was no move for him. Also, from the above conversation, one of the spectators
showed how unfortunate one of the players was through the use of” toh, mma nyi rimie?” During
emergency, Yirigwe could make use of the below expressions to call for help. In addition, the below
expression also shows an emergency:
Any statement that would indicate disagreement amongst Yirigwe is seen as impoliteness. The
Yirigwe try by all means to see that words are welcoming and not condemnatory. This can be seen in
the excerpt below:
A: (laughing sarcastically) Nzhi shin ko àá? Are we fighting?
In the conversation of the two players at the dara joint, when A discovered that B was become angry
and turning the game to be a fight, A asked him whether they are fighting. It is also to remind B that
it is only but a game. Moreover, A asked B while laughing sarcastically. The use of zhi which means
we bring the assumption of agreement amongst the player. In addition, the conversation above shows
how Yirigwe could be indirect. The main information is shielded, unless a second thought is given,
the hearer might not be able to dictate what the speaking is saying. Moreover, the last segment where
D was asking B to make use of a stick to play does not mean a normal stick. He is indirectly telling
him to use another tactics to play the game and if we check the full conversation, we will discover that
after applying the assumed stick, B regained strength and later defeated A, who was initially leading
the game.
On the realization of negative and positive politeness as observed in the conversation that ensued
at the dara joint, we can see that there both positive and negative politeness. Speaker A trying to show
others that he has strength over b is a negative face. This is in line with what Brown and Levinson (1987)
asserted that Negative face mainly refers to the individual’s want to preserve his/her own independence.
Also we can see that A’s action over the other player and other spectators, seems to be in line with what
Brown and Levinson (1987) opined that negative face demands that one’s actions are unimpeded by
others. A sees his moves as unimpeded by others. The aspect of positive politeness is mostly seen in the
response of B where he showed his helplessness in the game several times thereby making him to win
the admiration of most of the spectators. D took the matter upon himself to see that B won and which he
finally did. It is through his polite beahviour that made him to be desired by others.
1109
Conclusion
So far, the study has carried a pragmatic analysis of politeness and impoliteness in Irigwe through the
application of Brown and Levinson, (1987) theory on politeness. The study used three (3) social gatherings
of Yirigwe conversing in Irigwe in selected Irigwe speaking communities. Social gatherings such as a
meeting at the Palace of Brra Nggwe Rigwe (the paramount ruler of Irigwe people), Irigwe political meeting
a conversation as a dara joint comprise the data for the study. The findings show that both politeness and
impoliteness are prevalent in Irigwe through the application of Brown and Levinson (1987). The elements
available in positive and negative politeness are also found in the Irigwe language such as bold on record,
which is realised through the use “anje” to show emergency while seeking help; for task oriented, Yirigwe
make use of imperative sentences; if clauses show task oriented under bold on record. In Irigwe, alerting is
also a feature that can be used to show politeness. Furthermore, the result of the study reveals that “hmm”,
“ashini” and “cence” signified strategies to attend to. Negative politeness in Irigwe on the other hand is
realised through imposition, and intrusion as observed in the conversation at the palace. In addition to the
realization of positive face in Irigwe through indirect speech, the use of hints also is a very key on this
strategy. Proverbs are there to teach politeness; even to correct an outrageous behavior in the society.
The distance between the speakers in the conversation that took place at the palace of the Brra Nggwe
Rigwe is a Face Threatening Acts. Another prominent feature of the face threatening acts observed is
the power difference between the Brra Nggwe Irigwe and others in the palace and the sitting position
in the palace. Also, wining of people admiration in Rigwe is a positive politeness as observed in the
conversation at the dara joint.
References
Amale, F.A. (2018). Contrastive Analysis of the Basic Clause Structures in English and Rigwe. M.A Project. De-
partment of English, University of Ibadan, Ibadan. Xii+124.
Amba, D. (2012). History of the Rigwe People of Plateau State. Retrieved Jan.21, 2018 from www. researchgate.com .
Banjo, A., Ayodele, S. & Ndahi, K .S. (1997). Exam focus: English for WASSCE & SSCE. Ibadan: University Press PLC.
Barry, J.K. (2012). Rigwe Race: Their dream to excel and the cultural challenges for the 21st Century.
Blench, R. & Gya, D. (2011). Rigwe pronoun. Copy pronouns: case studies from African languages. Eds. Anne
Storch, Gratien, G and Blench, R.M. Köln: Rudiger Köppe Verlag. 119-138.
Blench, R. & Gya, D. (2018). Phonology of the Rigwe language. Jos: Nigeria Bible Translation Trust.
Brown, P. and Levinson, S. (1978). Universals in Language Usage: Politeness Phenomena. In Goody, E.N. (ed)
Questions and Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.
Grimes, B. (2000). Ethnologue: Languages of the World. Vol. 1. (14th ed). Texas: SIL International.
Gya, D. (2009). How to Read and Write Rigwe. Jos: Nigeria Bible Translation Trust.
-----------(2012). Focus in Rigwe Syntax. Advances in Minority Languages Research 1: 123-140.
-----------(2014). Analysing the Semantic of Valence and Transitivity in Hebrew Verbs with Application in Transla-
tion into the Rigwe Language of Central Nigeria. M.A. Project. Amsterdam Vu University.
Holmes, J. (2008). An Introduction to Sociolinguistics. New York: Longman Publishing.
Hudson, R.A. (1996). Sociolinguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
Romaine, S. (2000). Language in society: an introduction. Oxford: Oxford University Press.
Ronku, A. (2015). Rigwe Kingdom: the Story from the Beginning. Jos: Molkai Services.
Simons, G. F. & Charles D. F. (2008). Ethnologue: Languages of the World, 21st edition. Dallas, Texas: SIL Inter-
national. Retrieved from http://www.ethnologue.com on 22nd may, 2018.
Wardhaugh, R.L. (2006). An introduction to Sociolinguistics. Malden: Blackwell Publishing.
1110
CAUSES AND EFFECTS OF TRUANCY AMONG

PRIMARY SCHOOL PUPILS IN JERE LOCAL
GOVERNMENT AREA OF BORNO STATE
Mr. Ibrahim, Auwal

Department of Applied Chemistry,
Collage of Sciences and Technology,
Kaduna Polytechnic, Nigeria.
ABSTRACT
This is a survey research conducted to find out the causes and effects of truancy on the academic
achievements of primary school pupils in Jere Local Government Area of Borno State. Three objectives
and four research questions were formulated on the study. The population of the study consists of the
teachers, school heads and parents/guardians of the concerned school in the so-called local government
area. 80% of the teachers were sampled through simple random sampling and participated in the study.
The major instruments used for collection of data was a questionnaire, the data collected were analysed
through the use of simple percentage score. Based on the analysis, it was discovered that some of
the causes and effects of truancy in primary schools in Jere LGA are; high school fees, house work,
hawking, bullying and teachers’ absenteeism, teaching and learning environment in the public school,
inadequacies of newly published textbooks for teaching and learning. Based on the findings of this
research, The State should procure instructional materials in a reasonable quantity that would serve
all categories of pupils in our primary schools. That federal Government should assist the concerned
schools with more funds to renovate the dilapidated classrooms and building of additional ones.
1111
TEMURIY SULTON AHMAD MIRZONING

“BOBURNOMA” VA BOSHQA MANBALARDAGI
TAVSIFI
JUMAYEV GAYRATJON ISMATULLO OGLI

TEMURLULAR TARİHİ MÜZESİ ARAŞTIRMACI, TAŞKENT DEVLET
DOĞU ARAŞTIRMALARI ÜNİVERSİTESİ
ORCID ID: 0000-0001-6742-587X
Özet
Bu makalede Timurlular dönemi tarihi kaynaklarında Movarunnehr’i 1469-1494 yıllarında yöneten
Sultan Ahmed Mirza hakkında bilgilerde bu hükümdarın biyografisini, harem eşlerini ve çocuklarını
incelemeyi önemli gördük. Bu, modern araştırmacılar için çok ilginç. Makalemizde, Muverunnehr’de
25 yıl hüküm süren Sultan Ahmed Mirza’nın kaynaklardaki tarihini ortaya koyduk.
Anahtar Kelimeler: mezheb, atabeyi, Muiz us-saltana, go`kaldosh, tug‘, raiyat.
Timurlu hanedanının hükümdarlarından Sultan Ahmed Mirza, babası Sultan Abusaid Mirza’dan
sonra Movarounnehr’i 25 yıl yönetti.
Zahiriddin Muhammed Babur, “Baburnoma” adlı eserinde şöyle yazar: “Sultan Ahmed Mirza
alçakgönüllü, fakir ve iyi işler yapan bir adamdı. Her sözü ve işi emirleri olmadan yapmadı.
Uzun boylu, kahverengi sakallı, kırmızı yüzlü Hanefi mezhebine mensup, saf bir din adamıydı ve
günde beş vakit namaz kılardı. Hazret-i Hâce Ubeydullah’a (Hoca Ahror) bağlılığı vardı.”
Tarihçi bilgin Khondamir “Habib us-siyar” adlı eserinde Sultan Ahmed Mirza hakkında şunları ifade
etmiştir: “Muiz us-saltana vel-hilafah (hükümeti ve devleti şereflendiren) Sultan Ahmed Mirza – Sultan
Abusaid’in en büyük oğlu, H. 855’te (MS 1451) hüküm sürdü. Başkent Semerkand’da parlak şeriata
gora, Sultan Abusaid ile evli olan Bugo Tarkhan’ın kızından doğdu.
Sultan Abusaid Horasan’ı fethettikten sonra, Sahibqiran Emir Timur’un başkenti Semerkant’ın
ilçe ve bölgelerini Suton Ahmed’e devretti. Jonibek ve Sultanbek, Kaşgarlı’nın kardeşi Duldoy Sultan
Ahmed Mirza’ya Atabek’i atadı ve Semerkant ve Buhara hükümetini teslim etti.
Sultan Ahmed Mirza babası Sultan Abusaid Mirza’nın tamamı hayatı boyunca Movarounnahr tahtını
işgal etti. Raiyat ve ordu antlaşmasında tam adalet ve iyilik ile etkileşime girdi. Karabağ olayından
sonra Horasan bölgelerinin işgali çünkü Amuya Nehri’ni geçip Andhud sınırına ulaştıktan sonra, Sultan
Hüseyin, Mirza’nın istila haberini duydu ve bunun üzerine dönüşünün dizginlerini Semerkant’a çevirdi.
“El-avd ahmed” ifadesi bu padişah ve karakterine bir övgüdür.
Mirza Ahmed, saltanatı sırasında rakipleriyle dört kez savaştı.
Birincisi Şeyh Cemal Argun’un Ne’mat isimli kardeşi ile Zamin mahallesinde çatıştı ve büyük bir
savaşa girdi. Sultan Ahmed Mirza kazandı. Nemat kaçtı.
İkinci kez, Shahrukhiya ve Uratepa arasındaki Havas köyünde kardeşi Umarshaikh Mirza ile bir
savaş yapıldı. O gün Mirza Ahmed’in sancağına fetih ve zafer nuru yayıldı.
1112
Üçüncüsü Moğollar arasında “Honika Han” takma adıyla tanınan Sultan Mahmud Han bin Yunus
Han, Semerkant’ı almak için Taşkent’i dolaştı, burayı bir askeri kampa çevirmiş ve Moğol birlikleri
Türkistan ve Movarunnahr bölgesi civarında yağma ve talan etmeye çalışmışlardır. Sultan Ahmed Mirza
Semerkant şehrinden savaş ateşini tutuşturmaya hazır, zafer bayrağını ve bayraklarını yüksekte tutarak
düşmana döndü. Bazı bir Chopkunchi Moğolların portallarını aldı ve Sultan Mahmud Han’ın ordusunun
karaya çıktığı Chir nehrinin kıyısına ulaştı. Ancak her iki ordu da muharebe silahlarını kullanmadan
kendi ülkelerine gitti.
Dördüncüsü, Haydar Kukaltaş’ın düşman olması ve adımını direniş yoluna çevirmesidir. Ve bir grup
cesur insanla Sultan Ahmed Mirza onu yok etme niyeti ve atının dizginleri ile birlikte isyancının kampı
Yozaylok’a dönerek, çarpışma oldu. Haydar savaşta yenildi, Mirza Sultan Ahmed galip geldi ve az bir
zaferle ülkesinin başkentine gitti.
899 Hicri’de (MS 1494), Umarshaikh Mirza Guragon’un ilişkilerinden bıkmış olan Sultan Ahmed
Mirza ve Sultan Mahmud Han ibn Yunus Han, saltanat çemberinin merkezindeki prensi yok etmeye karar
verdiler. Sultan Mahmud Han, Hucend nehrinin kuzey tarafından Andijan’a, nehrin güney tarafından ise
Sultan Ahmed Mirza’ya döndü. Bu arada beklenmedik bir olay oldu. Ölüm şahini, Umarsheikh Mirzon’un
ruh kuşunu avlamak havasida uçmaya başladı. Umar Shaykh Mirza, 899 mübarek Ramazan ayının
dördüncüsü Pazartesi günü Akhsi Güvercin Evi’nin çatısından uçtu ve cennetin yüksek saflıklarında
ruhunun kartalına yuva yaptı. Sultan Ahmed Mirza bu haberi duyunca Fergana ülkesinin işgalinde daha
da kararlı ve gayretli oldu. Sultan Ahmed Mirza bu haberi duyunca Fergana ülkesinin işgalinde daha da
kararlı ve gayretli oldu ve Uratepa, Khujand, Marginon’u kazandı. Sonrasında
Andican’dan dört fersah uzakta bir yerde durdu. Ancak bu bölgeyi fethetmeyi başaramadı. Bunlar
Allah’ın izniyle yazma ipliğini çarşaflara dizeceğim.
Böylece Sultan Ahmed Mirza, babasının ölümünden sonra tahta çıkan yeğeni Zahiriddin Muhammed
Babür Mirza ile barıştı. Ancak iki-üç gidişten sonra Sultan Ahmed Mirza’nın sağlığı, normal
durumundan dolayı zayıflık ve tembelliğe doğru bir eğilim göstermiş ve yakıcı bir ateş, salih kralın
hareket merkezini zayıflatmıştır. Bu yılın sonunda Uratepa bölgesindeki Aksulot nehri kıyısında öldü.
Sultan Ahmed Mirza kırk dört yıl yaşadı Sultan Ahmed Mirza’nın imanının saflığı ve tarikatın güzelliği
olgunluğu ile karakterize edildi ve gizli dua ritüelinde titizlik şartlarını yerine getirmeden duayı asla
bırakmadı. Аnlaşmalarını her zaman tuttu. işareti Ve savaşlarda olmasına rağmen, Uzi şahsen silah
taşıyor kullanmasa da, Sultan Ahmed Mirza’nın eylemlerinde cesaret, yiğitlik ve pehlivanlık işareti
yüzeyde belirdi. Sultan Ahmed Mirza, askeri alanda çok iyi bilgi sahibiydi, balkabağı vurma ve sürme
konusunda zamanının çoğu okçularından üstündü. Uzaktan bir atış asla yanlış gitmez.
Sultan Ahmed Mirza’nın hayatı boyunca altı karısı vardı. Ve Allah ona yedi çocuğu vardı beş tanesi
kız erdi.
Sultan Ahmed Harem:
Ahmed Mirza’nın eşleri şöyle sıralanıyor:
1. Birincisi Yunus Han’ın kızı Mehr Nigorkhanim;
2. İkincisi, soyadı Tarkhan emirlerine bağlı olan Tarkhan Begim;
3. Üçüncüsü, Tarkhanbegim’in go`kaldoshi Kabakbegim;
4. Dördüncüsü, soyadı Termiz Hanzodalari ile ilişkili olan Hanzodabegim;
5. Beşincisi Amir Ahmed Hacıbey’nın kızı Latifabegim;
6. Altıncı, Sultan Argun’un kardeşinin kızı Habiba Sultanbegim.
Sultan Ahmed Mirza’nın her ikisi de genç yaşta ölen iki oğlu vardı.
Sultan Ahmed Mirza’nın dört kızı Qabaq Sultanbegim’den doğdu.
1113
Qabaq Sultanbegimin en büyük kızı Rabia Sultanbegim, Karakoz Begim olarak da adlandırıldı.
Sultan Ahmed Mirza’nın hayatı boyunca Sultan Mahmud Han ile evlendi. Han’ın bir oğlu oldu Bobohan
adlı, Abulkhairiler (Özbekler), Han’ı ve küçük oğlunu Hocend’de şehit ettiler. Jonibek Sultan, Han’dan
sonra Karakozbegim ile evlendi.
İkincisi, Akbegim olarak da adlandırılan Saliha Sultanbegim’di. Sultan Ahmed Mirza’nın ölümünden
sonra kardeşi Sultan Mahmud Mirza, onu oğlu Sultan Mes’ud Mirza’ya evlendirdi.
Üçüncüsü, Ayesha Sultanbegim, bir süre Zahiriddin Muhammed Babür’ün hareminde kaldı.
Dördüncüsü Sultan Begim’di ve Sultan Ali Mirza ona Semerkant tahtındayken evlendi. Bundan
sonra Timur Sultan onunla evlendi. sonra Mehdi Sultan’ın hareminde bulundu.
Sultan Ahmed Mirza ve Habiba Sultanbeg’in bir kızı dünyaya geldi. Mirza’nın en sevilen eşlerinden
biriydi. Bir kız doğum yaparken ölür.
Kısacası Sultan Ahmed Mirza’nın siyasi faaliyeti Timurlu krallığında bölünmeler ve küçük beylikler
döneminde kardeşlerine karşı mücadelelerle geçmiştir. Aynı zamanda emir ve beylerinin yetkilileri
olmaksızın siyasî ve askerî işlerde herhangi bir askerî ve siyasî faaliyette bulunmadığı “Boburnoma” ve
“Habib us-sıyar” gibi kaynaklardan da bilinmektedir. Ayrıca saltanat dönemi, siyasi faaliyetlerine ilişkin
tarihi eserlerin ve vakayinamelerin yazılmamış ve bize ulaşmamış olması veya yazılmış olsalar bile hala
araştırmacılarını beklemeleri ile karakterizedir.
Referanslar
Khandemir. 2013. Habib al-Siyar fi akxbor afrod al-bashar. Translated into Uzbek by Jalil Hazratkulov, and Ismail
Bekjanov. Tashkent, Uzbekistan. Press, p.1270.
Zahiriddin Muhammad Bobur. 1990. Boburnoma, Porsoxon Shamsiyev. Tashkent, Yulduzcha nashr, p.366.
1114
AGRI-TOURISM: A NICHE MARKET FOR

SUSTAINABLE ECONOMIC GROWTH IN NIGERIA
DURING CRISES

Department of Home Economics, Isa Kaita College of Education, PMB 5007 Dutsinma – Katsina State (+2348033237826)
OCID No.0000-0002-8779-9462
Dr Nura A. Aliyu
Department of Agricultural Science Education, Isa Kaita College of Education, Dutsinma.
ABSTRACT
Agritourism has been one of the niche tourism market for many countries where it serves as not
only for providing jobs but a significant income to many SMEs (Small and Medium Enterprises) at the
destinations. With all these huge potentials, however, Nigeria having vast potentials for agritourism, is
yet to harness it for its economic growth in its various regions.
The Purpose of the Research: The purpose of this study is to highlight the contributions
of agritourism in various economies as well as present its potentials in Katsina State for the
development of the sector. It also aims to highlight the potential areas for agritourism in the state
and how it will help Nigeria for economic growth during period of recession. The study employs
a conceptual approach, meanwhile employing a ‘Degrowth Theory’ which will help to amplify the
needed economic growth in the area (Katsina State). The study used the results and findings of the
previous researchers on the subject, which might be applicable to the setting of Katsina State for
its agritourism settings to adopt.
Findings of the Study: The findings reveal some prospects of agritourism in Katsina State and
present some of the potentials for embarking and developing agritourism. Finally, solutions and
recommendations were made to remedy the problems facing agritourism; and strategies for success in
developing the sector.
Research Gap: Meanwhile, a new Model is formulated for Agritourism development based on
the Typology of Phillip et al in Pavic et al (2018). The Model is crafted based on the 3 – Dimensional
Typology. No previous researches employed Degrowth Theory for developing Katsina tourism
destination. However, this study will adopt Degrowth theory for Katsina tourism sector.
Research Implications: the research findings can be used by Nigeria Tourism Development
Corporation and Katsina government Tourism Board, to help develop their tourism sector, particularly
the Agritorism, as a niche market. Students and researchers can also use it for further research on the
subject.
Key Words: Agritourism, tourism, destination, economic growth and economic crisis
1115
Introduction:
The Gap: this paper aims to bridge the gap of applying an appropriate and fit model and theory
to develop agritourism in Nigeria. No previous researches apply Degrowth theory for Agritourism
development in Nigeria in addition to the Model proposed by the authors. The new Model formulated by
the authors is a Three – Dimensional (with General strategies as the main vehicles to reach the desired
agritoursm development in Nigeria. In addition, the typology of Agritourism developed by Phillip et al
(2018) is modified by the authors to suit Agritourism development in Nigeria. The Typology, initially
is a three – dimensional, without a figure, however, the authors crafted a figure to portray it for better
perception and execution. In addition, the novelty of the research work is that, the policy and planning
is presented based on the Nigeria Tourism Development Master Plan of 2005, which no other work
on Nigeria’s agritourism has been conducted. Similarly, the research presented how clusters can be
identified, planned and formulated to help in developing agritourism in Nigeria.
The main aims of the research are:

to show how agritourism, as a niche tourism market, will help in the economic growth of regions in
Nigeria;
How model and theory can be applied to help develop Agritourism in Nigeria and how strategies can
be applied to achieve the goals of Nigeria tourism through agritourism.
Nigeria, a country with a population of 186 million people (now 200 million), is blessed with various
natural resources, rich in various forms of cultural heritage and attractions – with a potentials to attract
tourists from the global source markets (Agomoh, Eze and Nwoko, 2019). It has a diverse cultural and
religious practices.
Nigeria accounts for the highest number of youths (working population) in Africa (Agomoh et al,
2019). Regrettably, the country as well accounts for the highest number of unemployed in Africa, with
highest rates of crimes (Agomoh et al, 2019). With the current economic failures of the country due to
poor governance, Nigeria’s debt servicing exceeds its earning in first 4 months of 2022, is the worst and
highest in the world, the Economist Intelligence Unit reveals (Ailemen, 2022). Moreover, the country’s
deficit for the year 2022 will top 6% of its GDP, Ailemen further states. Meanwhile, the poor do
not experience any significant economic growth in their average living standards due to rise in the
GDP (Dapel, 2018). Nigeria is in a crisis of underdevelopment manifesting in the form of poverty,
unemployment, stunted economic growth, insecurity and food crises, among others (Ezirim, Onah,
Agbo, Ike and Nnamani, 2016).
Tourism generally involves the trading of immovable goods across spaces – exportation of services;
cultural resources, beaches, hotels, transportation at the destination, and restaurants to international
tourists (Enilov and Wang, 2021). It is seen as acts, processes and movements for spending one’s time for
leisure away from their home in pursuance of recreations and relaxations while utilizing the commercial
provisions of necessary services (Walton, 2020) in (Hassan and Sani, 2022).
Kotler, Makens and Bowen (2006) identified that attractions alone do not attract tourists, however,
experiences should be deepened by providing greater value for pleasure and turning the experiences
even more significant and rewarding. As A Result, adopting the Model and the Theory will lead in
achieving the necessary tourism development needed.
Tourism sector has been identified and prioritized by President Olusegun Obasanjo’s Administration
among his six (6) development priority areas. As a result, the Tourism Master Plan was drafted for
developing the sector – to generate employment and alleviate poverty, to promote cultural, environmental
and social issues in Nigeria (Tourism Development International, 2005). As a pro – poor industry, tourism
has the potential in lifting the households out of economic difficulties which will help achieve some of
1116
the MDGs, and now SDGs goals (Ashley, 2007). Furthermore, looking at the geographical structure of
Nigeria – with many tourism attractions and potentials spread throughout the six geopolitical Zones, the
economic benefits will as well spread to all the regions in the country.
Tourism accounted for up to 10.5% of the global GDP and up to 319 millions of jobs globally in
2018. In addition, has been forecasted to provide about 100 millions more jobs in the following decade,
globally (Enilov, and Wand, 2021). Thus, Ashley posits the prospects for greater synergy between
tourism on one hand, and development on the other. In addition, tourism has the potential of resilience
during economic shocks to support the economy. Similarly, it is a type of industry that does not affect
the environment negatively but a little. Tourism’s development is spread positively throughout the area,
hence the need for Degrowth approach in this research.
WTTC has positioned tourism to be an important contributor to the United Nation’s SDGs Sustainable
Development Goals) as revealed by (Enilov and Wang, 2021). Sustainable tourism is the type of
tourism that is concerned with more environment and climate sound-biodiversity conservation and
cultural heritage, application of renewable energy, minimize wastage and less water consumption (UN
Environment and UNWTO, 2011). Similarly, increased in environmental awareness will affect tourists’
demands, planning and policies, while the two main tourism resources – natural and cultural heritage
will be more fragile resources (Kristianova, 2018). Sustainable tourism, as posit by the United nation’s
Environment Proramme and UNWTO (2011), describes the policies, programmes and practices that
take into cognizance not only the tourists’ expectations with regards to a responsible natural resources
management (demand side), but also including the vast needs of the local communities which support
and thereby affected the tourism projects and the environment (supply side). However, Green Spaces
will play vital role in attracting the tourists to the cities through enhancing the attractiveness of those
urban areas. Therefore, historical, aesthetic and recreational values of the urban parks will increase
the appeal and attractiveness of the cities as well as complement to other city attractions (Kristinova,
2018). Hence the need for sound biodiversity conservation, application of renewable energy, waste
minimisation and integrating the local communities (United Nation’s Environment Programme and
UNWTO, 2018). Kristianova (2018) points out that successful sustainable tourism strategies, as well
as better learning initiatives require abilities to predict new key emerging shifts and developments.
Moreover, new markets and opportunities will emerge as a result of modified or new consumer behavior,
economic conditions and technology (Kritianova, 2018).
The concept of ‘Agritourism’ is complex with yet some ambiguities. D’Alessandro (2016) defines
‘Agro’ or ‘Agri’ Tourism as a type of tourism concerned with travel for agricultural activities, local
and cultural heritage, natural landscapes, environmental aspects, food and or agricultural events.
Meanwhile, Pavic et al (2018) see the concepts from three different dimensions; 1) definition relating to
authenticity of agricultural facilities and or experience; 2) the one with varying activities involved; and
3) the setting of the farm or the general agricultural setting. However, Phillip et al developed a typology
of agritourism based on three (3) key areas; i) whenever the product is based upon a working farm;
ii) the degree of authenticity in the tourism experiences and, iii) the nature of the contact between the
tourists and the agricultural activities (Pavic et al, 2018). Agritourism is the travel for visiting working
farms or any horticultural, Agricultural or agri-businesses operation for the purpose of education, leisure
or enjoyment, or any active involvements in farm activities operations (Karthik and Gajanand, 2017).
Karthik and Gajanand (2017) posit that in Europe, rural tourism is used to denote ‘Agri-tourism’ and
expanded to incorporate all tourism activities in the rural areas; landscape viewing, fauna and flora,
as well as other services provided by the farmers. Furthermore, Wilson et al, (2006) in Karthik and
Gajanand (2017) define agritourism as everything that connects the tourists with the natural resources,
heritage and culinary experiences that are unique to the Agricultural industry. However, Jawaorski
and Lawson reveal a dominance of generic images of ‘rurality’ relating to friendly people, landscape,
traditional foods and recreational activities in Poland’s rural tourism (Pavic et al, 2018). Similarly, Palvic
et al (2018) further incorporate outdoor recreational activities (fishing, wildlife photography, hunting,
1117
horse riding); *educational activities (farm cannery, cooking classes, tasting of locale drinks, ranch
work and cattle drives) on and off the farm sales activities (farmers’ markets, agricultural or farm shows/
fairs, special events, roadside stands) and farm hospitality services (farm stays and staycations, guided
tours and other services) in their definition of agri-tourism. The following figure for the Typology of
Agritourism, as proposed by Phillip et al ( ) is a dimensional as described previously. However, it is
covered that, ‘Development’ should be added as the end product of the Typology. In view of this, the
authors incorporates it, with marketing and management strategies as the vehicles for the ‘Development’
Figure No. 1: Typology For Agritourism Developed by the Authors
Recession is characterised by slow or stunted growths, high inflation, unemployment in an economy

that cause economic uncertainties and sufferings. Tourism could be positioned to help provide jobs,
patronage of goods and services of host country and foreign exchange (in case of outbound tourism),
revenues to the governments, and other economic benefits to the local people through the multiplier
effects. Agritourism, is a sustainable form of tourism frequently integrated into regional developments,
targeting rural development globally (Pavic et al, 2018). Agritourism helps to improve social and
economic development of rural areas as shown in the EU. Thus, Agritourism can be used, as a strategy
to transform villages in order to reduce the rural migration (Dragoi et al, 2017). Meanwhile, in terms
of agricultural products, tourism sector has been a relevant, but not a dominant consumer of the
imported foods in the Organisation of Eastern Caribbean States (OECS) Islands. In addition, the hotels,
restaurants used the local farm produce for their cuisines; local cuisines mostly are prepared using farm
1118
produce, and the Agri-businesses do businesses with the hotels and restaurants (Financial and Private
Sector Development Report, 2008). This has shown the intertwined link between tourism and its related
industries on one hand, and agriculture and its activities on the other. With all these economic and
social activities, agritourism will bring a meaningful economic growth and development to Katsina and
Nigeria as a whole.
As an essential aspect of rural tourism, agritourism helps in preserving the local environment aside
its economic value; that is why its entrepreneurship is termed as “Green Entrepreneurship”. Therefore,
the green (sustainable) tourism in rural communities – especially agritourism possesses strategic role in
economic development of the region – leading to direct effects (jobs creations); and indirect outcomes
(supporting related industries like food processing, Agriculture, commerce and transport) in many
countries (Dragoi et al, 2017). The local communities will benefit from this and help alleviate their
economic hardship in recession.
The environmental degradation, human misery and poverty become responsible for the quest, clamour
and challenge for rural development globally (Nnadi and Akwiwu, 2005). Agritourism, therefore, has
been identified to tackle most of these issues of the global concern. Meanwhile, the symbiosic and
symbolic relationships between agriculture and tourism found in agritourism is one of the key elements
of socially and environmentally sustainable and responsible tourism in rural development (Pavic et
al, 2018). They include, but not limited to agricultural practices, cultural exchanges craft-manship,
artistic heritage, as well as culinary traditions and practices, Pavic et al further reveal. All these will help
to improve the living condition of the citizens, particularly the rural people around the farms. As the
environment is sustained, more farming and better economic activities will be carried out, which will
enable the people to earn their living through farming and agritourism.
Agri-tourism is a green and non-traditional business that is very easy to develop and as an important
niche market in Europe (Pavic et al, 2018). Agritourism, through its entrepreneurship, brings positive
contributions for supporting sustainable development of rural communities (Dragoi et al, 2017).
Summarily, Agri-tourism, with its green and economic attraction as well as its support for sustainability,
will serve as emerging and future global tourism with high potentials in Nigeria.
Benefits of Agri-Tourism to the Community:

Generally, tourism as a whole has many benefits to a country or region, the most significant ones
identified by Kotler et al (2006) are as follows:
i)- Provides direct employments in restaurants, hotels, transportation and retail businesses.
ii)- Tourism supports industries and other related professions (tourism scholars in higher institutions,
consultants in revenue management, etc).
iii)- Through its Multiplier Effects, the tourists’ recycled expenditures dispersed into the local
economy. With this, many governments apply the economic impacts models for evaluating the general
and overall employment gains in services and goods consumed resulting from the tourism multipliers.
iv)- Local, state and or regional/national revenues generated from taxes on tourism, Kotler et al
further reveal. The following point is identified as;
v)- visa, international flights taxes, other documentations and foreign currency generated are used for
balance of payments. Furthermore, Ashley (2007) identifies more benefits of tourism to the poor people
in the community:
vi)- creating and improving the infrastructure, physical and cultural change, and participations in
decision making;
vii)- poor people, through agriculture, supply the tourism sector with foods and other services;
1119
viii)- direct economic participation of the local people in the tourism economy – as tour guides,
vendors, workers, entrepreneurs in food and hotel sectors, transport operators, etc.
“Sustainable development is the type of development which meets the present needs without
compromise in the ability of next (future) generations to meet their needs” (ILO, 2010).
Planning and Development Policy for Agritourism:

Attraction is a key and therefore a central tourism process which provides the experiences, activities
and as a means to collect consumption statistics. It is one of the tourism permanent resources developed
and managed for attracting visits to the destination (Klaric, 2017). For tourism to generate benefits and
success, the tourism destination must be organized, planned, controlled and directed as the main function
and process of tourism management – as a result, there is utmost need for a strategic planning (Angeloni,
2013). Hassan (2022) posits that there has to be good policies for meaningful tourism development to be
supported in all the three tiers of Governments in Nigeria. Therefore, planning is an essential element in
the development and management of tourism.
Planning is very vital in tourism planning, Strategic planning is therefore vital in tourism planning,
particularly a niche tourism like agritourism. Strategic planning refers to the process of introduction of the
long term conformity between changing market opportunities and managerial targets of the organisation.
That means all the tourism operations and practices should be carried out based on the strategic plans
formulated (Asadi, 2011). The strategic planning should be flexible – in its approach to be developed
and adopted which will equally address the issues of funding, organizational modelling and policy
with legal supports (Ministry of Culture and Tourism, 2007). A strategic planning should incorporate
defining the organisation’s missions and objectives, SWOT Analysis, formulation of the right strategies
and programmes to adopt as well as gathering feedbacks and control (Kotler and Keller, 2009). A clear
picture of tourism development should be crafted in planning with the target market segment, in order
to achieve an effective planning approach that will support economic growth, it should be physically
applicable, socially oriented and fairly reflect the principles of sustainable tourism (Ministry of Culture
and Tourism, 2007).
Clusters for the Development of Agritourism in Nigerian:

With the development of tourism clusters and cluster configurations, tourism destinations’
competitiveness improves international regions, national or local Markets (Lohmann and Netto, 2017).
Hence the need for Nigeria’s tourism clusters in the NTDC’s Master Plan of 2005. Tourism cluster is
a self – organizing network or associations of industries or organisations joined together by supplies,
demands and or technology which provides complementary services and products used in conjunction –
giving factors of production and technology in collaboration voluntarily in horizontal or vertical chains
(Axhami, nd; Shishmanova, 2016). It creates a value chain of products and services as Porter shows
(Axhami, nd). It is therefore important for groups of tourism firms to be closed geographically with each
other to support and compete in establishing strategic alliance for developing tourism competitiveness
in the region (Lohman and Netto, 2017).
In addition, collaboration and multi – stakeholder participation should be initiated to help in
consolidating the tourism clusters. For instance, Thomas, Miller and Murphy (2011) stress the need for
community Food Projects for the Agritourism development. Thus, it will incorporate the food production
and consumption at the same local area – local farmers sell their produce to the local markets; restaurants,
hotels, and shops involving promotions and publicity. Such projects, will therefore, help in protecting
and preserving the local farming systems that agriitourism depends on, as Thomas et al further reveal.
Innovative and effective marketing campaigns and promotions as posit by Hassan (2022), should be
formulated to attract the potential tourists to the destination. The UK has employed this to market for
1120
its regional Agritourism destinations. This includes marketing like; ‘A Taste of the South East’, Taste of
the West’, the North West Fine Foods’, Middle England Fine Foods’, and so on (Thomas et al, 2011).
This type of project will help to support the local businesses and enterprises that support tourism at the
destinations and as well intersects with other stakeholders to provide the necessary tourists’ goods and
services.
Nigerian Tourism Clusters obtained from the NigerianTourism Development Master Plan, 2005.
Model: The Model is designed to provide understanding of the tourism framework to enable the
policy makers as well as the tourism stakeholders to get some insights for planning and action plans
for Agri-tourism. In this paper, the authors formulate a model for Agritourism Development based
on the facts from various authors on the subject. The Model is a Three – Dimensional basec on the
Typology of Agritourism by Phillip et al (2018); 1) identifying Agritourism potentials, improve the
attractions and infrastructure in place that support tourism; 2) Good policies are identified as the bedrock
to Agritourism development. Mission and Vision statements, general objectives, SWOT Analysis; and
3) sound and memorable tourism experiences at the destination. This will include, but not limited to the
tourist activities, culinary experiences, tour interpretations, and other support activities. Meanwhile,
effective strategies will be applied as the vehicle to actualize the desired tourism development in the
region. The Typology was not depicted in a diagramme, but we formulated it into a diagramme for better
understanding – giving the reader a clear picture of it.
1121
Strategy to Adopt: The strategy is aimed at provide the tactics and organized plan of actions to
achieve the set objectives. Strategy in tourism and hospitality sectors helps to provide new way of
coping with disruptions and getting the customer appeals (Yaobin, 2020). Strategic planning process,
Marketing strategies and Strategic Implementation are the three strategies that will be used as vehicle
to achieve the research objectives – a meaningful economic growth and development during recession.
The tourism industry has to be planned in such a way that it withstand shocks and disruptions through
resilience.
Theory: the theory to be adopted is the “DeGrowth Approach”

Based on the Butler’s Model (1980) of tourism destination development, tourism destinations life
cycle the locale control of the tourism will start to decrease over time, and the local enterprises will
only influence the tourism development at early stage; while the multi-nationals will eventually take
the control and development of tourism (Mottiar, 2015). Hence the need for Degrowth. Degrowth -
Alzua-Sorzabal and Abad (2020) are the recent proponents of Degrowth theory, the theory is the type
that considers the needs of the destination (local and wider community in terms of entrepreneurship,
sustainability and the Sustainable Development Goals of the United Nations), the importance of the
environment as well as the cultural conservation at the destination. Furthermore, it provides the six main
alternatives for the anticipation of tourism development cost and benefits under two main categories of
development as shown below:
Table No. 1: Categories of Development – Capitalist and Degrowth Type
S/N Capitalist Development Degrowth Development

Type of production Capital-intensive Labour-intensive
Degree of control & ownership Exogenous/foreign Endogenous/local
Scale Large Small
Form of tourism Mass/hard/non-sustainable Alternation/soft/sustainable
Spread of development Spread-out Lifestyle enclaves
Decision-making involvement Top-down Bottom-up
Source: Alzua-Sorzabel and Abad (2020)
The theory of Degrowth is adopted to help understand the concepts, objectives and to follow the right
course of actions to achieve the development objectives for Nigerian agritourism. The main reasons
for adopting the theory is that, it is the best fit to achieve sustainability in agritourism, it will provide
direct and indirect impacts on the locale and the community fairly, and in a large scale. Similarly, it is
a labour – intensive approach whereby many people will be employed from the community. Moreover,
it prevents the dominations of the foreign multinational companies in the area, as shown in the Table
above.
The approach is used to follow the right course of actions that will provide meaningful, fruitful
and desired results needed. Degrowth is the preferred Approach identified in this research due to its
advantages already stated.
Challenges of Agritourism in Nigeria:

Lack of effective and up to date as well as the implementation of policies for Nigerian tourism in
general, and agritourism in Particular. Looking at the policies made in the Nigerian Tourism Master
Plan, based on the objectives, it will show that implementation is lagging. Moreover, the main challenge
1122
for Nigerian government is how to create a set of commercial incentives that make it in the interest of
tourism operators to strengthen their local linkages while running sophisticated commercial businesses
(Ashley, 2007). This, will directly or indirectly affect the Nigerian agritourism. National Trust for
Historic Preservation (2010) identified the destruction of and other attractions that attract tourists, and
environmental issues like pollutions and sustainability, as one of the main challenges.
Results and Discussions:

Agritourism has been presented as a niche tourism market with high potential for Nigeria to harness
it. Katsina state is taken as a case – identifying and discussing some of its selected potential areas in
Katsina state. The study adopted Degrowth as a theory and new model was developed to adopt to
enable the researchers provide the right course of action to follow when developing and managing
agritourism in the State. The theory give priority to the local small and medium enterprises, as well as
their participation. Planning process was highlighted, cluster strategy was also presented to show how
the location of different firms within the tourism industry could benefit agritourism. The state is within
the Sahara Gateway cluster – with close proximity to other attractions in Kano, Kaduna, Jigawa and
Niger Republic (Maradi). Developing the tourism sector, particularly the agritourism would be enable
the state and the country to have more earnings from the inbound and outbound tourism.
REFERENCES:
Agomoh, M.J., Eze, I.L. and Nwokoro, N. (2019) Cyber Crime and Underdevelopment of Tourism Industry in
Nigeria. Enugu State University of Science & Technology Journal of Social Sciences, Vol.4, Issue 2.
Ailemen, A. (2022) Nigeria’s Debt Service Ratio now World’s Worst, says EIU. Business Day, July 27.
Asadi, R. (2011) Strategies for Development of Iran Cultural Tourism. Australia Journal of Basic & Applied Scien-
ces, 5(8): 1021-1034.
Ashley, C. (2007) Introduction in SNV East and Southern Africa 2007 Tourism Development – Agendas for Acti-
on. Nairobi SNV Netherlands Development Organisation East and Southern African Region.
Axhami, M. (nd) Cluster Practices in Heritage Tourism Development – A Case of Albania. Journal of Tourism, No. 9.
D’Alessandro, F. (2016) Green Building for a Green Tourism. A New Model of Eco – Friendly Agritourism. Agri-
culture and Agricultural Science Procedia pp201-210 (www.sciencedirect.co)
Dapel, Z. (2018) Will the Poor I Nigeria Escape Poverty in their Lifetime? Working Paper 483, Centre for Global
Development, April. (www.cgdev.org)
Dragoi et al, (2017) Incentives for Developing Resilient Agritourism Entrepreneurship in Rural Communities in
Romania in a Eurpean Context. Sustainability, 9, 2205 (doi:10.3390/su9122205).
Enilov, M. and Wang, Y. (2021) Tourism and Economic Growth: Multi-Country Evidence From Mixed – Frequen-
cy Granger Causality Tests, Empirical Article (In Press). Tourism Economics, pp.1-24 (DOI:10.1177/13548
1662 1990 155).
Ezirim, G., Onah, V., Agbo, H., Ike, C. and Nnamani, K. (2016) International Monetary Fund and Crisis for Deve-
lopment in Nigeria, 2000-2015. Transylvanian Review, Vol. XXIV, No. 8, Special Issue.
Financial and Private Sector Development Caribbean Unit (2008) Latin America and the Caribbean Region, Or-
ganisation of Eastern Caribbean States Increasing Linkages of Tourism, Agriculture, Manufacturing and
Service Sectors. Report No.44060 – LAC, September.
Hassan, S.C. (2022) Strategizing Tourism as a Means for Revitalizing Nigerian Economy in the Post Covid-19
Period. Journal of Hospitality and Tourism, in Press.
Hassan, S.C. (2022) Innovative Marketing Strategies During Tourism Recovery in the Post Covid-19 Period in
Nigeria, in Hassan, A. and Kennel, J. (2022) Tourism Marketing During Crises. London: Routledge, Tay-
lorb& Francis (in Press).
1123
Hassan S.C. and Sani, I. (2022) Development of China’s Outbound Tourism Market: A Brief History from then to
Now (Ed.), in Wen, J. and Kozak, M. Chinese Outbound Tourist Behaviour – An International Perspective.
London: Routledge, Taylor & Francis.
(ILO, 2010).
Karthik, D. and Gajanand, P. (2017) Agri-Tourism: An Overview. Agrituorism, September (Resarchgate: https://
www.researchgate.net/publication350735857)
Klaric, Z. (2017) Bottom – up Approach to Classifications of Tourist Attractions: A Case Study of Croatia. Touris-
mos, January. (https://www.researchgate.net/publication/328104463).
Kotler, P.,
Kristianova, K. (2018) Strategies for Tourism Enhancement in Danube Towns – Green Infrastructure Approache,
Plants in Urban Areas and Landscape (https://doi.org.10.1541/DUAL/2018. Pp.14-18).
Lohmann, G. and Netto, A.P. (2017) Tourism Theory, Concepts, Models and Systems. Wallingford: CABI
Ministry of Culture and Tourism (2007) Tourism Strategy of Turkey. Ankara: T.R. Ministry of Culture and Tou-
rism.
Mottiar, Z. (2015) The Importance of Local Area as a Motivation for Cooperation Among Rural Tourism Entrep-
reneurs. Tourism Planning and Development, vol. 12, September 13th, pp 1-16. Dublin Institute of Techno-
logy, ARROW@DIT.
National Trust for Historic Preservation (2010) Cultural Heritage Tourism Fact Sheet, Washington, D.C.
Nnadi, F.N. and Awiwu, C.D. (2005) Potentials of Agro-Tourism for Rural Development in Nigeria. Journal
of Agriculture and Social Rsearch (JASR) Vol.5, No.1, pp.96-100.
Pavic, L., Pazek, K. and Pavlovic, M. (2018) Chapter: Agritourism: Between Agriculture and Tourism – A Review.
3RD International Thematic Moograph: Modern Management Tools and Economy of Tourism Sector in
Present Era (DOI:https://doi.org/10.31410/tml.2018.243).
Shishmanova, M. V. (2016) Cultural Heritage, Cultural Tourism and Creative Economy Basis for Social and Eco-
nomic Development, The International Project Alector Conference – Caring and sharing. The Heritage
Environment as an Agent for Change, Istvanbul, Turkey, Vol. 1.(valkova_chich@abv.bg)
Thomas, B., Miller, C. and Murphy, L. (2011) Innovation and Small business – VAOL.2, Bookboon, 1st Edition,
the eBook company (bookboon.com).
Tourism Development International (2005) Nigeria Tourism Master Plan – An Executive Summary, Vol. 1.
United Nation’s Environment Programme and UNWTO (2018) Tourism: Towards a Green Economy – Investing
in Energy and Resource with Efficiency (Chapter).
Yaobin, H. (2020) CGTN - ICH Food Festival Shows off 1,100 – Plus old Timey Brands on Digital Platform, 15TH
June.
Alzua-Sorzabal, A. and Abad, M. (2020) An Introduction to Degrowth in Tourism Through Konstantinos
Andrioti’s Work, in Coppieters and Ezkerraberri Foundation (2020) Transforming Tourism – Regional Perspecti-
ves on a Global Phenomenon. Brussels: Coppieters Foundation.
1124
PLANNING AND POLICY IMPLEMENTATION IN

TOURISM: PERSPECTIVES FROM NIGERIA AND INDIA

Nigeria
Pattita Paban Mohanty

India
ABSTRACT
Policies and planning are very vital for any tourism development project or initiative; and the
central/federal government being the major player in initiating and supporting those policies, aside from
infrastructural and financial aspects. The Nigerian tourism sector has been neglected, without giving it
the necessary attention from the government, hence the reasons for its stagnation compared with other
developing economies. Meanwhile, India, with its emerging tourism sector, is giving attention to its
tourism sector with all the necessary supports needed.
The Purpose of the Study: The purpose of this study is to identify the need for policies and planning
in the Nigerian and Indian tourism sectors for their development. It aims at identifying the effective
strategies for policy, planning and implementation in both India and Nigeria tourism industries. The
research is a conceptual type – drawing from the results and findings of the past researchers on related
subject. To help understand the problems better and provide appropriate solutions, a SWOT Analysis
Model is employed to provide the researchers with the in-depth knowledge of the two tourism sectors.
The Research Findings: The study reveals the various problems tourism faced by the two countries
with some recommendations for the existing problems for redress. These include but not limited to, poor
policies implementation, poor planning, lack of interests accorded to Nigerian tourism as a whole by
the government. There is need for research and development and effective marketing strategies for both
Indian and Nigerian tourism sectors.
The Research Gap: The study is conducted on two countries from different continents; they are
analysed based on their state of tourism industries, policies, planning, as well as the implementations
of the plans and policies. No previous studies were made based on the two countries. The research
suggests for the adoption of an old strategy, however new to tourism, for ensuring that appropriate
policies, planning processes as well as implementation are adhered to. Similarly, no previous researches
employed the strategy in tourism studies.
Implications of the Research: The findings of the research could be used by academics in the
institutions, students for the studies in tourism field. Similarly, governments of India and Nigeria can
use it for policies and decision making as well as developing tourism industry. Hence the need for an
in-depth discussions on the subject.
Keywords: tourism, planning and policy, Nigeria, India, & strategy and implementation.
1125
PERCEPTIVITY OF SENIOR HIGH SCHOOL

STUDENTS ON CIGARETTE SMOKING: A
QUANTITATIVE RESEARCH DESIGN
Marvin C. LOFRANCO
Associate Professor, UM Panabo College,
Panabo City, Davao Del Norte, Philippines
ABSTRACT
This study aimed to determine the perceptivity of students on cigarette smoking for school year
2017-2018. A descriptive-quantitative research design was employed to formulate findings that would
answer the research question. The thirty respondents were randomly selected and undergone survey
with the used of validated questionnaire which was comprised of both positive and negative attributes of
cigarette smoking that enable the researcher to draw a conclusion out of the findings. It was conducted in
the secondary public school in Makilala, North Cotabato, Philippines. The results of the study revealed
the awareness of senior high school students on the negative effects of cigarette smoking to their health.
Thus, it was suggested to add more indicators and respondents related on this study that will enable
researcher to extract more comprehensive results and findings.
Keywords: Senior high school, cigarette smoking, students, and perceptivity
1126
A STUDY ON EXTENT OF ADOPTION OF IMPROVED

DAIRY MANAGEMENT PRACTICES BY THE WOMEN
ENTREPRENEURS IN CUDDALORE DISTRICT OF
TAMIL NADU, INDIA
J. Princy Jeno and Dr. M. Kavaskar*2 Dr. L. Murali Krishnan3

1.Research Scholar, Department of Agricultural Extension, Faculty of Agriculture, Annamalai University,
Chidambaram-608002, Tamil Nadu,India
2. Associate Professor, Department of Agricultural Extension, Faculty of Agriculture, Annamalai University,
Chidambaram-608002, Tamil Nadu, India.
3. Assistant Professor, Division of Animal Husbandry, Faculty of Agriculture, Annamalai University, Chidambaram-
608002,Tamil Nadu, India
Abstract
An entrepreneur is an individual who creates a new business, bearing most of the risk and enjoying
most of the rewards. The entrepreneurs are commonly known as innovators, a source of new ideas,
goods, services and business. The role played by entrepreneurs had vital importance in developing
countries like India. In India agriculture may suffer monsoon failures more often but dairying seldom
fails and provides regular and steady income and employment to the farming community. Dairying
is an important source of subsidiary income to small/marginal farmers and agricultural labourers.
Additionally, dairy farming helps in boosting rural economic growth and empowering rural women.
Hence, the present study entitled “Extent of Adoption of Improved Dairy Management Practices by the
Women Entrepreneur in Cuddalore District of Tamil Nadu, India” was selected.
The study was taken up in Cuddalore District of Tamil Nadu. Sample size of 120 dairy women
entrepreneur were selected by using simple random sampling technique. Each individual was asked to
mention about their adoption against each of the practice. This scale contained twenty-seven practices.
There were three columns against each of the practices representing ‘regularly’, ‘some time’ and ‘never’
with weightage of 3,2 and 1 score, respectively. The required data were collected by personal interview
by utilizing a well-structured and pre-tested interview schedule. The collected data were analyzed by
using appropriate statistical tools. Most of the respondents were medium level of adoption of improved
dairy management practices.
Keywords: Extent of Adoption, Improved Dairy Management Practices and Women Entrepreneur
1127
TOWARDS A GREEN AND SAFE ENERGY: AN

IMPLICATION FOR HOSPITALITY, TOURISM AND
FAMILY USAGE
Shuaibu Chiroma HASSAN

Nigeria. Department of Home Economics, Isa Kaita College of Education, PMB 5007, Dutsinm – Katsina State, Nigeria.
ORCID No. 0000000287799462.
Abstract
There is growing concern over the use of bio fuels which cause the Green Gas Emissions globally.
Many countries and international organisations, along with the United Nations are collaborating to
find a sustainable and clean energy (hence the need for the Green Energy) that is not harmful to the
environment. Many countries, through various private firms are making researches to find solution to
this problem. Currently, there is an appreciable progress for a better forms of energy that are clean and
efficient in the forms of Green Hydrogen, solar and wind energy, Hydroelectric power, against the fossil
fuels that pollute the environment. However, there are some problems arising from the development and
utilization of the clean energy (mostly the Green Energy).
Purpose of the Study: The purpose of this paper is to identify the new forms of energy needed
for a sustainable and clean environment; and the challenges faced towards the transition to the new
and sustainable energy globally. Moreover, the paper will present the current progress being made on
the emerging forms of energy agreed by the global world. Meanwhile, various forms of energy are
identified through the use of technology; the implications of the energy to hospitality, tourism and
family (household) will also be presented.
Research Gap: Many researches on being carried out on the topic, however, there are no much researches
conducted on the current energy shifts in relation to hospitality, tourism and family on energy use. This
research, therefore, bridges this gap with latest and up to date findings from current researchers on the subject.
Research Findings: The findings, though on going, shows the bottlenecks on the current transition
from the fossil fuels usage to the clean or green energy adoption. Similarly, it presents the latest
technologies as breakthrough in terms of processing and storage of the clean energy needed. For
instance, Green Hydrogen, ammonia, Polysilicon are identified, among others, to be the prospects of
clean energy of the future. Recommendations were made for the stability and adoption of the clean or
Green Energy being advocated for by the global world. The seven main breakthroughs on the scientific
and technological discoveries identified were arranged in boxes for clarity.
Implication of the Study: The research findings could be utilized and applied by the industry experts
to update them with the current development on the subjects. Hospitality, tourism and families could also
find it useful pertaining to knowledge and application of the energy for a safe and clean environment.
Moreover, students in those fields of study could make use of it for the progress of their studies.
Keywords: energy, green hydrogen, tourism & hospitality, sustainability.
1128
Introduction:
Hydrogen has been identified to have a prominent potentials towards transition to a Clean Energy
future. It is a convenient way of providing sustainable clean energy economically, with many break-
through emanating from it. Meland (2022) highlights that hydrogen production is taking place by using
Natural Gas as the main ingredient (raw material) in combination with a special Ceramic Membrane.
Both CO2 capture and Hydrogen production are achieved within a single step – this makes the Method
a highly energy-efficient. Currently, the methods have energy-efficiency ratings of about 70-75%, but
this current Approach efficiency has a potential of 90%. The end product is eventually a compressed
Hydrogen with high degree of purity. Meanwhile, the Ceramic Membrane reactor separates CO2 more
efficiently, which enables the Greenhouse Gas to be transported and sequested easily (Meland, 2022).
As the major global industries are already addicted to the fossil fuels, adopting the CCS will help in
providing the needed Net-Zero solution (The Editor, 2022). An increased production and utilization of
Hydrogen will continue to provide energy security and Climate Change Goals in a low carbon future
energy systems. Similarly, the opportunities amplified by hydrogen are more easily-captured when all
the economic sectors developed and considered jointly together (Brandon and Kurban, 2017). This will
help the transport sector to reduce or cut the utilization and consumptions of the fossil fuels and
other carbon energies that pollute the environment. Pertaining to the prospects of Hydrogen, the
Director of IRENA has this to say:
“Hydrogen is clearly riding on the renewable energy revolution with the green hydrogen emerging
as a game changer for achieving climate neutrality without compromising industrial growth and
social development… It is green hydrogen that will bring new and diverse participants to the markets,
diversity routes and supplies and shift power from the few to many…”
- Francesco La Camera, the Director General of IRENA (The Editor, 2022).
In transport sector, OEMs had introduced a hydrogen FCEVs into the markets, as a result refueling
infrastructures are being built through the private-public partnerships with increasingly growing number
of refueling stations throughout the US, Europe and Japan. Moreover, the FCEVs have an advantage of
shorter refueling period and greater range over the battery Electric Vehicles (Brandon and Kurban, 2017).
The Hydrogen fuel could help carve out 32% of the Aviation markets (Parkes, 2022). Hydrogen, as
an element, offers an important opportunities in carbonizing heat which is the most difficult challenge
across the global energy landscapes. Previous studies show that hydrogen was probably the leading
contender in terms of minimizing disturbances and costs for the consumer in decarbonizing the heat
(Brandon and Kurban, 2017). Currently, about 90% of the Hydrogen derived from the fossil fuels –
which is not good as the world is fighting Greenhouse Gas emissions Husomanovic (2022).
At energy system levels, Hydrogen could enable the greater penetration of renewables into the grids
while carrying energy to different sectors without needing to build costly additional grids capacity
(Brandon and Kurban, 2017). In addition, Husomanovic (2022) shows that hydrogen has been identified
to provide energy like the fossil fuels, but with far better energy density than its fossil fuels counterparts.
For using hydrogen in the current gas network, storage and geological options need to be appraised
for different countries as well as the suitability of the gas pipelines to transmit the hydrogen. As a result,
this appraisal would yield the most cost – effective pathway for both the infrastructure and hydrogen
charges needed for future uses (Brandon and Kurban, 2017).
Therefore, Brandon and Kurban (2017), identify that the synergies to be enabled by the hydrogen
with the other low-carbon alternatives would have the potential for reducing the costs in the long run.
Areas to be Affected by New Hydrogen Energy: The emerging trend of energy transition from
other forms of fuels (fossil fuels, nuclear, coal, etc,), could impact almost all sectors of human life. Three
areas are going to be discussed; transport and tourism, hospitality and household or residential families.
1129
Transport/Travel and Tourism Sector: The transport sector, in terms of carbon (CO2) emission,
accounts or roughly the quarter of the global energy related emissions. This figure/statistics is going to
continue to rise unless new measures or certain behavioural changes are introduced and implemented,
as the global transport activities are projected to double up by the year 2050.
Road transport, in 2012, accounted for up to 75% of the entire transport emissions with fossil
fuel vehicles being responsible for significant amount of pollutants in most of the global meg cities,
estimated to have caused about 6.5 million deaths prematurely (in 2012). Meanwhile, the Hydrogen
does not produce any air pollution, with zero carbon impacts at its points of use. This enables it to save
up to 30% carbon (CO2) savings compared with petrol and diesel used vehicles.
However, the costs of such FCEVs are higher than the conventional fossil fuel vehicles due to their
fuel cell powertrain and their Hydrogen storage systems. In addition, the number of FCEVs is very low,
with lack of hydrogen re-fuelling infrastructures being a barrier to their development. In the aviation
industry, the Sustainable Aviation Fuels (SAFs) like bio-fuels and Synthetic Fuels (SFs) known as the
e-fuels will take a lion’s share of the industry market by up to 65%-85%, based on the ETC’s (Energy
Transition Commission’s) Report (Parkes, 2022). The e-fuels, therefore, contribute to Hydrogen
dominance and demands in the global aviation markets, Parkes further reiterated.
Similarly, Hydrogen holds a promise in future transport applications – in rail and marine. This
ranges from Hydrogen fuel cell-operated boats in Bristol (UK) and Hydrogen combustion engine
Catamaran on the Isle of Wight (UK), passenger and car ferries like HySaas Project in Scotland (UK).
In the rail area, the German Rail Company, Alston unveiled recently its ‘iLint’ Passenger train which
operates on PEM fuel cells. Meanwhile, in China, the first commercial Fuel Cell tram line is expected
to have offered services in 2017 in Foshan city.
Residential and Commercial Sectors: The residential sector (households) accounts for 40% of
global energy used in buildings and industries. The energy usage in commercial and residential (family)
areas is therefore characterised by energy consumptions by household services (hotels, restaurants,
institutions, businesses). The energy utilized in these sectors for predominantly cooling, cooking,
lighting, and other light appliances (Brandon and Kurban, 2017). Meanwhile, in the UK, heat generation
in the buildings accounts for 78% of the total energy consumptions, and as much as up to 85% of the
energy consumption excluding transport (Brandon and Kurban, 2017).
Conversion of the current gas network to Hydrogen will provide a low carbon heating system that will
be less disruptive and as well potentially cheaper than current one for consumers (Brandon and Kurban,
2017). Both residential and commercial sectors can utilize the clean energy highlighted for sustainability
and also to help curb the carbon emissions, particularly in the developing countries. In addition, as clean
eergy will likely be available in the nnar future, families will also find it more affordable than the fossil
fuels currently being used.
Hospitality Industry:
Meanwhile, in the hospitality industry, restaurants, hotels and other catering outlets are using fossil
fuel energy, mostly from the developing economies. Their carbon emissions is considerably high. In
Nigeria for instance, the amount of energy used in fueling the electric generating engines for power
supply is very high as the government cannot be able to supply uninterrupted power to the nation. This
leads families and hospitality industry to provide for the individual needs. Moreover, due to high cost of
fuel prices, the proprietors spend a lot of money from their sales and eventually ending up with little net
profits, sometimes at bankruptcy. The Russia – Ukraine crisis has led to tripling the price of gas price
three-fold. This research could be a good promise for the industry as it highlights the latest discoveries
and achievements on the issue.
1130
Global Technological Development and Advancements in the Green Energy:

Due to the mounting pressures from the International Energy Agency (IEA) as well as expectations
established by the global players, following the 2021 COP26 Climate Summit, have led many companies
to introduced multitude of techniques for carbon-cuttings for cleaner productions of oil and gas (The
Editor, 2022). The governments of the developed economies are heavily investing on Carbon Cutting
and Storage (CCS) Technologies for decarbonisation of their economies in the coming decades. This is
in line with the pledges of the Paris Agreement. This initiative, through the CCS, will provide the Net –
Zero solution the governments had been looking for in order to meet the Climate Policy promises (The
Editor, 2022).
Breakthrough – 1
The production of polysilicon in China are ramping up in order to help meet up with the rising demand.
Polysilicon is produced using a Metallurgical Grade Silicon, which is refined through a chemical
purification process known as the ‘Siemens Process’ (Daniel, 2022). In another breakthrough on the
shift to clean energy, ammonia is identified as a potential. Bradstock (2022) highlights that the Green
Ammonia is now emerging as a major contender – a vital emission-free fuel for the future world. As
a little known contender to be a major renewable energy (fuel) in the coming decades, ammonia has
about 9 times the energy of Lithium-ion battery, and its denser nature enables it to be transported
easier than its counterpart liquid Hydrogen (Bradstock, 2022).
As major oil companies are racing for innovative renewable energy alternatives, the Green Ammonia
is attracting the global attention for its potentials as energy emission-free fuel for the future, Bradstock
further reveals.
In the U.S., the percentage of electricity generated and produced from the renewable energy from
solar, Hydroelectric and wind increased steadily. From 8% in 2001 to 28% in 2022, based on the findings
from the U.S. Energy Information Administration recently (Weise, 2022).
In April 2022, solar and wind power joined together, produced more electricity than the nuclear
plants in the U.S. As a result, about 46% of the electricity in the U.S. came from sources which do not
contribute to Greenhouse Gases in the same April (of 2022), based on the Federal data (Weise, 2022).
Breakthrough – 2
Ammonia (NH3), as a compound of Nitrogen and Hydrogen, is being experimented as a clean fuel.
Just like the Hydrogen, there are various types of ammonia, depending on the energy utilized for its
production. However, the Green Ammonia is the preferred type of fuel as it is a carbon-free energy
(Bradstock, 2022). While a ton of conventional ammonia (brown type) usually emits about 2 tons
of CO2, while the green is carbon zero. It is being produced by Hydropower, solar or wind for the
provision of electricity that runs electrolysers which in turn extract the Hydrogen from the water as
Nitrogen is separated from the air – using air separation units.
Meanwhile, ammonia is currently being manufactured and shipped around the world as industries are
now recognizing its potentials. (Bradstock, 2022).
1131
Breakthrough – 3
Another breakthrough is the breaking of crude oil (petroleum) into gases and petrol in refineries,
relies on a high energy – intensive process of Cryogenic Distillation. This process accounts for at least
15% of the global energy usage. By contrast, this new method would cut this same energy usage by up
to 90%, a research revealed (Chen and Mateti, 2022). This new method, therefore, offers the energy
industries a solid storage method for gases with a far more and higher capacities than the previous or
current material. The absorbed gases could be recovered through a simple heating process – leaving
the powder and gases unchanged, and therefore allow for an immediate uses or re-use, Chen and
Mateti further reported. This breakthrough is very significant, as such, a departure from the accepted
wisdom on gas separations and storage. The new Approach uses a new system called “Ball Milling” to
store the gas in a special Nanomaterial at room temperature. It relies on Mechanochemical Reactions
– that is, machineries are used to produce some unusual reactions. Meanwhile, the special ingredient
in this process is Boron Nitride Powder, which is good for absorbing substances as it is very small
but yet has very large amount of surface area for absorption. Moreover, the Boron Nitride powder
could be used to carry out the same gas separations and storage process for up to 50 times (Chen and
Mateti, 2022).
The following is another breakthrough on technology for aircrafts that will help transport industry to
further deviate from the fossil fuels energy.
Breakthrough – 4
Another Breakthrough, Parkes (2022) presents in technology, is that SAFs (Sustainable Aviation
Fuels) referred to as “Drop-in-Fuels”, that means they can be burnt in the existing aircraft’s engine
with a little need for upgrade – meanwhile prolonging the longevity of their existing assets. Moreover,
they are energy dense, therefore could fuel their long-haul flights, Parks reveals. The fuels known as
e-fuels are made by the process of mixing the captured carbon and Hydrogen to produce a compound
similar to fossils kerosene – Jet A-1 which is currently dominating the Aviation Fuel markets. In
the ETC’s Hydrogen-Heavy scenario, the H2-Derived SAFs and the liquid Hydrogen used for the
Aviation could push Green Hydrogen demands for Aviation to between 5-9 million tons by the year
2030. This represents about 10% of all the demands by that point (Parkes, 2022).
Another breakthrough is on the avoidance of carbon emission by steel industry
Breakthrough – 5
Recently, Lulea, a multinational manufacturer of steel (SSAB) have discovered a new way of stopping
the production of Carbon Dioxide (CO2) during its productions. The first step – By using a renewable
energy for power, like Hydro-Electricity or the wind-turbines, in this process instead of the coal to
produce the required heat. The second step – is by substituting the Hydrogen for coke in the stage
of Reaction. Instead of producing the carbon dioxide (CO2) as the by-product of the reaction, the
chemical reaction with the Hydrogen and iron (Fe) produces water (H2O) at the end (Matalucci, 2022).
The following breakthrough is on another way of producing and storing of clean energy for transport
industry.
1132
Breakthrough - 6
In another development, a team of researchers from the Deakin University in Australis, have made a
great discovery on a ‘novel method’ for the storage of Hydrogen into powdered form. The outcome of
this discovery has become a true revolution in the storage and transportation of the Gas. The method
for the production into powdered form and storage of the Hydrogen is cheaper. The method employs
the principles of Chemical Mechanics, while the main objective is to initiate a Chemical Reaction’
utilizing forces, as opposed to light, heat or electrical potential differences.
Meanwhile, in comparison, the Mechanical Chemical Approach developed by those researchers,

takes only 10% of the energy which is currently utilised for making gas. This is equal to a few tens of
pennies for tens of hours of the ‘Pulverisation’ (Husomanvic, 2022).
In another breakthrough…
Breakthrough – 7
In another breakthrough, a team of researchers from the University of Technology, Eindhoven
(Dutch College) unveiled a Battery-powered prototype which absorbs carbondioxide (CO2). The
EV constructed – dubbed Zem, is fully equipped with special Filter that cleans the Carbondioxide
produced by other vehicles on the traffic. The filter directly capture the 2Kg of CO2 forevery 20,000
miles it travels (Hood, 2022).
Financial Contributions Towards Energy Transition to Green Energy: In recent years, the
private equity investments in the European E invested about 12.80 billion euro into the European
Renewable Energy firms across 189 deals. The investments in the sector have now exceeded 60 billion
euro (PitBook, 2022).
New Hope for the Global Green and Clean Energy:

The rapid growth of the Global Hydrogen economy could bring a significant geopolitical and geo-
economic shifts that will give rise to a new wave of inter-dependencies, based on the International
Renewable Energy (IRENA, 2022). The breakthroughs made so far on methods and technology on clean
energy is a good hope for the entire world for sustainability against the global warming.
Global Transition from Fossil Fuels (CO2) to Clean & Green Energy:
Biofuels have been attributed to the cause for the global warming, as a result, many countries are
trying to reduce their energy consumption from the fossil fuels. In the current transition, particularly
the one in transportation and automobile industry, it is dependent mostly on the Lithium-ion Battery
Technology which progress annually (Husomanovic, 2022).
Chen and Mateti (2022) show that, from the previous development on transition to Green Energy, in
2016, experts have identified seven ‘breakthroughs’ on how chemicals, that could transform the world
for better, were processed. Therefore, the technical potentials for Hydrogen productions has significantly
exceeded the estimated its global demands. As a result, countries like Morocco, Chile and Namibia are
net importers of energy today, they currently set to be Green Hydrogen exporters tomorrow (IRENA,
2022). In a research published by the Materials Today, it was presented how a highly efficient and novel
way of separating, storing and purifying and transporting a huge amounts of gas, safely without any
wastes. This will help solve the challenges of the Hydrogen storage, by allowing it to be stored and
transported in huge amounts (Green Hydrogen) as solid and at a fraction of the energy costs. Eventually,
this will enable the uptake of Green Hydrogen (GH) and as well refineries to utilize as much less of
1133
energy. This will allow for the processing of many other gases very easier (Chen and Mateti, 2022).
With the developments on the aircraft usage of green hydrogen, zero emission could be achieved by
year 2035 (Parkes, 2022). The Hydrogen factor now sees Hydrogen changing the geography of the
global energy trade, regionalizing the energy relationships – hinting at the emergence of new centres of
geopolitical influences that are built on products and use of Hydrogen as the traditional oil and gas trade
decline continuously (IRENA, 2022). Due to this development, the construction of the largest integrated
Green Hydrogen and Ammonia plant has begun. The chemical plant is being constructed in Bahi –
northeastern part of Brazil, the world largest. The plant’s initial capacity production of Green Hydrogen
is ten thousand (10,000) tons per annum, and sixty thousands (60,000) tons of Green Ammonia per
annum, meanwhile, the commercial production will start by the end of 2023, by using the German-based
thyssenkrupp nucera’s technology (Matalucci, 2022).
In another development, Matalucci (2022) posits that onshore wind and solar power energy are very
vital for unlocking the Hydrogen potentials of African countries, based on the International Energy
Agency report. The continent has a potential of providing at least five thousand (5,000) Mega tons of
the Hydrogen per annum, at just less than $2/Kg. Moreover, Africa has 60% of the world’s best solar
resources, however, only has a 1% of its solar generation capacity, currently, the Report further revealed.
Meanwhile, in a new development in Germany, the Volkswagen has already started the construction
of a 40GWh Battery cell Giga-factory in Salzgitter, in Germany for the transition to clean Energy shift
(Murray, 2022). The company also has plans for constructing grids – Scale energy storage capacity
in the future, Murray further states. More development is under way as Iberdrola ad BP are now
planning into joint venture through investing 1b euro for rolling out a network of 1,000 Ultra-Fast
and rapid Electric Vehicle public charging points across Portugal and Spai for accelerating electric
mobility in those countries. The plan involves the installation of initial 5000 fast charging points
by the year 2025, and reaching up to11,000 by the year 2030. In addition to that, they also aim to
integrate 6000ktpa capacity from renewable energy/power (BP, 2022). In the US, infrastructural plans
earmarked to consume USD5b by the Administration of Biden for EV charging points to be disbursed
to States (Editor, 2022).
In another development, there is growing production of Electric Batteries to support the utilization of
renewable energy (Bradstock, 2022). Similarly, Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC), recently
(in June, 2022) produced NH3 using the natural gas and sold it to the Japanese oil company – Inpex.
The CO2 emitted during the production was sequested by using the Carbon Capture and Storage (CCS)
Technology – to be injected into the onshore oil fields, in Abu Dhabi. That is why it is referred to as
“clean ammonia” Bradstock revealed. Another good news for the energy transition is that, solar has
now become a cheapest global source of energy due to Chinese instrumental roles in manufacturing it.
Its manufacture in China is 35% lower than in EU in terms of costs, 20% lower than in US, and 10%
lower than in India (Lau, 2022). In another development, the Airbus is committed to launch a “one zero-
Emission” Commercial Hydrogen plane by the year 2035. Moreover, the current demand is increasing
for the conversion of regional aircrafts to run on Green Hydrogen. Similarly, Avmax Aircraft leasing
placed on order with the California Aircraft engineer Universal Hydrogen to convert its 20 Turboprop
Planes (Parkes, 2022). Meanwhile, in India, the GreenZo Energy, one of the leading renewable energy
companies of India, currently signed a Memorandum of Understanding with the API Power (Nepal-
based company for renewable energy) to develop 50-MW Green hydrogen generation of up to 400-
MT of Hydrogen annually; also to Pilot Hydro Project of 1-MW. The collaboration aims to lead in
manufacturing Electrolyser and Green Hydrogen production (Elets News Network, 2022).
In the United Kingdom, based on a report Collins (2022) the government opens a world’s first
National Clean-Hydrogen Subsidy scheme for a contracts-for-difference (CfD) style set-up for funding
the initial 1GW of Green Hydrogen, and 1GW of blue Hydrogen projects, aiming to reach the 10GW of
the low-carbon Hydrogen by the year 2030 (Collins, 2022).
1134
After the breakthroughs achieved towards the clean energy transition, various tests have been
conducted as a promise for their future applications. For instance, in 2019, VoltAero conducted its first
flight of Cassio 1testbed Aircraft- the first world parallel hybrid aircraft. It was equipped with both
internal combustion engines and Electric motors, which could be used separately or simultaneously.
Therefore, the concept of Cassio ranges from a 330Kw Version with smaller range that operates using
only Electric Propulsion to a mid-size version of 480Kw, with ‘Mild Hybrid’ propulsion and a Heavy-
Hybrid version capable of regional flights with 600Kw of power (Dragan, 2022).
Challenges of Transition from Bio-Fuels to Green Energy:

The IEA on 6th July, 2022, published a new Report on global solar transition during the current global
energy crises due to partly, Russia – Ukraine war. The good news about it is that solar has now became
a cheapest global source of energy due to China’s instrumental roles in manufacturing solar. In addition,
the manufacture of solar in China is 35% cheaper than in EU, in terms of costs, and 20% lower than
in the US, and 10% cheaper than in India. Meanwhile, the bad news is that the Chinese dominance of
the solar supply chain can hinder the global clean energy shift, as the IEA warned (Lau, 2022). Daniel
(2022) also posits that the threat is imminent, as China has positioned itself as the largest and cheapest
producer of Green Energy (GE) globally, has made the world dependent on her, which if they fail
or could not be able to supply to meet the global demands. Another problem is that, while the EU is
working on the transition to the renewable energy such as solar and wind, it has no enough Power Lines
to carry electricity in place from wind-fired turbines and sunny solar farms (Bussewitz, 2022).
From the Third World perspectives, some African leaders for instance, perceive some Western
countries as hypocrisy and double-standards pertaining to the use of natural gas. The West is now
aggressively looking to African countries for Natural Gas supply to replace the Russia’s quota due to
war with Ukraine. Meanwhile, the West refused to put pipeline gas project in Africa to enable them
power their countries. Nigeria, for instance, has about 3% of global natural gas Reserve and third global
producer of natural gas, but yet its citizens are using fossil fuels to power generators for their domestic
consumptions. Still now, no any Green Energy project for the continent (Munshi, Bukhard and Clowes,
2022). In addition to that, previously coal played a crucial role at early development stage of the OECD
(Organisation for Economic & Cooperative Development) member countries, however this is now being
phased out. But the developing countries, being the majority of the global population, and their standards
of living drives up their carbon emissions (Editor, 2022b).
However, the yearly solar capacity increased need to increase to reach 630gigawatts – quadruple by
2050 (a Bar chart saved from my phone with comparison). Moreover, the supply chain (for solar
components) is also vulnerable to policies risks in terms of tax, which surged from one import to sixteen.
More tariffs are also imposed on some of the solar production from China (Lau, 2022). Similarly, aside
from the abovementioned threats, the price of the Ultra-Conductive metal crucial for the production of
solar panels has currently soared to 2.3% from the 15th of July, 2022 to 38 US Dollar per kilogramme
(Daniel, 2022). Meanwhile, from January 2021, the prices of Polysilico jumped to more than 190% -
highest in the decade, Solarbe reveals – a Chinese Solar industry analysis firm says. As a result, the
contracts prices for solar, from large-scale projects, are now up, more than 25% from the previous
year. This problem – the continuous hikes in prices of the polysilicon, will make the solar projects
uneconomical globally, thereby slowing the pace for Clean Energy adoption for the Ground Utility scale
projects to stall (Daniel, 2022).
In another vein, as the demand for Electric Batteries (EB) continue to rise in line with the Electric
Vehicles (EV) growth markets, the EU will likely throw a spanner into the works by labeling the lithium
batteries as ‘harmful’ or ‘hazardous’ to human. Therefore, experts worry that if the EU goes on to
classify the Lithium as ‘hazardous’, it will delay the progress being made in the development of Green
Energy (Bradstock, 2022). Another area of concern pertaining to the Electric Batteries, is that, charging
1135
the those batteries takes several hours with limited capacities, as well as the dangers they pose due to
extra-ordinary reactivity of its Lithium during automobile accidents or fire outbreak (Hasomanovic,
2022). Eventually, this will be an obstacle to the Green energy transition, Bradstock further stated.
Meanwhile, in the US as the States are on the shift and plans to EVs charging infrastructure, the people
at the receiving ends of the line – those who are to host chargers are skeptical about the plans. The Utility
Dive reports that the Convenient store owners say that the Legislation on the issue is discouraging
private investments for transition and shift to the EVs (Editor, 2022). In addition, as more Plug-in
Hybrid and Electric Vehicles (EVs) are adopted by drivers’ demands for Lithium-ion Batteries continue
to explode for many years to come. Furthermore, hard rock and brine could eventually be depleted in
future (Ayshford, 2022).
Despite the major breakthrough in utilizing Hydrogen, storing an enormous quantity of hydrogen for
practical uses is very challenging – thus, it requires the Hydrogen to be stored in High – pressure tanks
or by cooling it down into liquid form. All these require large quantities of energy as well as dangerous
processes and chemicals. However, the new method will accelerate the uptake of the Hydrogen, by
allowing efficient and safe ‘solid-state’ storage technology in a large scale (Chen and Mateti, 2022).
From the abovementioned breakthrough for the aircraft engines, another challenge emanates: there is
an urgent need to redesign the aircraft (engine) as the current design limits the use of Hydrogen to flights’
travel to about 2500KM, as Hydrogen is energy dense by volume than fossils Jet Fuel. Therefore, the re-
design of the Airframes for accommodating the storage requirements of the Hydrogen – and innovation
in the storage Technology, could be able to unlock longer ranges, without reducing the available number
of seats (Parkes, 2022).
Another challenge recently is, the Germany’s BASF – the largest chemical company in the world,
cuts its Ammonia productions due to higher gas prices as a result of Russian drop of supply. The
disruptions is result of the EU sanctions on Russia (Burger, 2022). Meanwhile, the European companies’
turning towards using coal as an alternative to Russian gas is a great setback to their agreed agenda
on environment, governance and social ratings for sustainability. Currently, Italy and Germany are
considering bringing coal back as a source of energy due to cuts on Russian gas flows into Europe.
For instance, Germany’s speciality chemicals manufacturer – Lanxess, announced that they will likely
consume more coal for productions (Cohn, and Steitz, 2022).
Similarly, the global carbon emission has increased by 5.60% between the year 2020 – 2021, and
the emissions are on trajectory to reach up to a new all-time high in the year 2022. Moreover, there is
also a big disparity between carbon emissions of the developed nations and the emerging economies.
The 38 member OECD countries’ carbon emissions has been in decline for at least 15 years and at the
same levels they were 35 years back. Meanwhile, the non OECD member countries have an explosion
in growth of their carbon emissions (Rapier, 2022). These are among the main challenges faced by
the global community towards transition to clean and sustainable energy. The Table below shows the
distributions of carbon emissions by different countries:
1136
Table No. 1
Source: Rapier (2022)
Other Grey Areas:

The current EU’s Plan to include the natural Gas in its list of activities that are considered as
sustainable, though it is opposite, could derail its progress in the fight for reducing the Green Gas
Emission (GGE). The Plan is approved on 6th of July, 2022 by the European Union Lawmakers, which
will allow investments in the natural gas infrastructure (LNG) terminals to be considered as Green
Investments under some conditions. The Natural Gas is also a fossil fuel which the warming of the earth
when burnt, and even more warming when leaking away unburnt. The EU has a binding commitments
for cutting the Green Gas (Green House gas) emissions by 55% at least by the year 2030 and as well
reaching the climate neutrality by 2050. Moreover, aside from the emissions from the natural gas, there
are also massive leaks of another element – methane, which is far more damaging to the environment,
than the CO2 along the supply chain of the natural gas in current use. In the New Mexico, for instance, its
Permian Basin, the methane leak into the atmosphere was equivalent to 9% of the entire gas production
or that region, based on a recent study (Bussewitx, 2022).
In another vein, the need for natural gas extends far beyond the provision of heating homes and
electricity – however, it is essential also in the production of concrete and steel as well as feedstock for
fertilisers. So even if it is not used for the production of energy, it will be utilised for other essential
purposes. This necessitate its utilization which could be a setback against its elimination from global
use (Bussewitz, 2022).
Solutions for a Successful Transition Towards a Clean Energy:

Installation of carbon capture facilities and storage technology on new gas infrastructures,
therefore, funds should be spent to replace the residential natural gas systems with heat pumping
systems (Bussewitz, 2022). Politics should be avoided on the transition to clean energy – all challenges
should be tackled holistically. The global community should join hands together to proffer solutions to
the existing problems on energy issues. Equipment and components for clean energy should be made
affordable to the common man particularly in developing countries to enable them shift towards a
clean energy target.
1137
Discussions:
The future of energy is promising as the discoveries and inventions are ongoing, with most of the
global economies adopting it. African countries have prospects and potentials in this regards as they
have gas reserves in the continent. In addition, there is enough sunlight for solar energy production,
which could be exported to other countries. Eventually, families, hospitality and tourism sectors will
find it convenient to adopt clean energy safely. Greenhouse gases will be reduced and global warming
will be reduced drastically. The technology identified for sucking carbon emission from vehicles at
the traffic will give a boost to reducing carbon emissions. Tourism and hospitality sectors will rely on
the clean energy in the near future for their energy needs. Meanwhile, the breakthroughs will continue
positively through research and development.
REFERENCES:
Ayshford, E. (2022) Emerging Technology Could Help Extract Lithium from New Sources – Energy & Green
Tech. TechXplore.
BP (2022) Iberdrola and BP to Collaborate to Accelerate EV Charging Infrastructure and Green Hydrogen Produ-
ction. BP, 28 July (bp.com).
Bradstock, F. (2022) A New Threat to the European Battery Boom. OILPRICE.com, July 16, 2:00PM CDT.
Brandon, N.P. and Kurban, Z. (2017) Clean Energy and Hydrogen Economy. The Royal Society Publishing. www.
https://dx.doi.org/10.1098/rsta.2016.0400 (downloaded from https://royalsocietypublishing.org on 06 July,
2022)
Burger, L. (2022) BASF Readies more Ammonia Production cuts in Gas Supply Crunch. REUTERS, Wed. July
27, 5:03AM.
Bussewitz, C. (2022) EU Decision on Natural Gas Could Threaten Climate Progress. AP, July 7, 5:17PM.
Cohn, C. and Steitz, C. (2022) Return of Coal a Threat to European Copanies’ ESG Ratings. Reuters, Tue. July
26, 7:03AM.
Chen, Y. L., Mateti, S. (2022) Breakthrough in Gas Separation and Storage could Fast-Track Shift to Green Hyd-
rogen, Energy & Green Tech. TechXplore, July 16.
Collins, L. (2022) UK Opens World’s First National Clean-Hydrogen Subsidy Scheme as it aims for 10GW by
2030. RECHARGE – ENERGY TRANSITION, 20 July, 2:55GMT – Updated 20July, 2022, 14:21GMT.
Daniel, W. (2022) The Skyrocketing Price of One Critical Metal Put a Store to New Solar Projects Worldwide.
Fortune, Thursday, July 14, 6:47PM.
Editor (2022a) OilPrice.com, Friday July 29, 12:00AM (oilprice.com).
Editor (2022b) Carbon Emissions on Track to Reach an All-Time High. Saturday July 23,, 8:00PM (oilPrice.co)
Elets News Network (2022) GreenZo Energy & API Power Sign MoU TO Setup 50MW Green Hydrogen Plants
Across Nepal by 2025. Elets News network, July 18.
Harabbin, R. (2022) Celebrating New Ways of Reducing CO2 – The Art of Cutting Carbon. BBC News – Science.
Hood, B. (2022) Dutch Students Created an EV that can Actually Clean Carb9on from Air While it Drives. Robb
Report, July 25.
Husomanovic, N. (2022) Why Hydrogen Powder can Charge Everything. Energy News, Thursday 19, July. (htt-
ps://energynews.biz)
Lau, Y. (2022) There’s Huge Problem for the Clean Energy Shift and it Comes from China, Unprecedented IEA
Report. Fortune, 7th July – 9:34PM.
Matalucci, S. (2022) The Hydrogen Stream: Construction Begins on World’s Largest Integrated Green Hydrogen,
Ammonia, PV Magazine, July 26.
1138
Meland, S.I. (2022) Hydrogen Production and Carbon Capture in a Single Step –Energy & Green Tech. TechXp-
lore, July 28.
Neil, M., Burkhardt and Clowes, W. (2022) Europe’s Rush to Buy Africa’s Natural Gas Draws Cries of Hypocrisy.
Bloomberg, July 10,, 10:01PM.
Parkes, R. (2022) Timing is Key: Green Hydrogen could Supply 32% of Aviation Energy Demand by 2050. Rec-
harge: ENERGY TRANSITION, 20 July, 12:12GMT.
PitchBook (2022) P.E. Powers into Europe’s Renewable Energy Sector. PitchBook, Thursday, July,7, 6:00AM.
The Editor (2022) Carbon Capture Tech is Taking the World by Storm. Oilprice.com, Saturday July 9, 10:00PM.
Weise, E. (2022) ‘A Wow’ Moment’: U.S. Renewable Energy Hit Record 28% in April. What’s Driving the Chan-
ge? USA TODAY, Friday, July 8, 7:27PM.
1139
GENESIS AND CHRONOTOPE DEVELOPMENT OF

TETRALOGY
Yakhshieva Zebo Rashidovna,

Doctor of philosophy in philology (PhD)
Docent of TUIT Karshi branch
ABSTRACT
In this article mentioned the historical novel, which has a special place in the science of Uzbek
Literary Studies and its differences in size and content. Furthermore, specially analyzed the works
belonging to historical tetralogy in terms of the scale of the novel traditions inherent in the epopee. Also
in the article scientifically based the genesis and chronotope issues of the genre of tetralogy, development
factors, stages of formation, specifics, research in world and Uzbek literature, the author’s position in
historical tetralogy, the integrity of creative intent and historical truth, and genre laws.
Keywords: epopee. historical tetralogy, novel-epic, epic artistic scale, historical novel-epic, dilogy,
trilogy, pentalogy, author-protagonist-character-conclusion, words - artistic image – imagery – art –
aesthetics.
Introduction:Literary dictionaries and the opinions of novelists note the peculiarities of the artistic
interpretation inherent in the nature of the novel-epic, the existence of specific rules of the genre.
Academician B. Nazarov’s comments on the reflection of genre elements in the tetralogy “The Great
Reign” by well- known Uzbek writer Mukhammad Ali were noteworthy: “An appropriate epic artistic
scale, interpretation, and image are required. In this sense, Muhammad Ali’s tetralogy “The Great
Reign” met all the basic requirements of the historical novel-epic, and it is the first literal tetralogy in
the history of Uzbek literature»[1]. These ideas were indeed proved in the epic of the novel “The Great
Reign”.
Uzbek novelism has gone through almost a hundred-year historical process. The foundation stone
was laid for genre-compositional changes such as novel dilogy[2] novel-trilogy[3], novel-tetralogy[4],
novel-pentalogy[5], which are the successors of the tradition that has been formed in the past. It is true
that some of the works contain contemporary problems, so we did not find it appropriate to cite them.
However, if we evaluate the essence of the issue on the principle of internal and external developments
of the genre, we are far from claiming that none of them was influenced by literature and did not refer to
the creation of expression or text.
Main part: In the study of historical tetralogy, the study of it conditionally divided into four stages
clarifies the theoretical considerations: the first stage, the time of the emergence of the first heroic epics;
the second stage, epics created in medieval Renaissance literature; the third stage, the second half of
the nineteenth century and the literature of the 30s and 40s of the twentieth century; the fourth stage,
examples of historical tetralogy that illuminate the epic scale of the late twentieth and twenty-first
century literature.
1140
Tetralogy consists of a set of four works with relative independence in subject and composition,
rather than a novel that is logically connected to each other (the ideological base of the work is organized
in one center). This opinion is confirmed by the following concise description of academician A. Saidov:
“Tetralogy is four literary or musical works with the same idea and content”[6]. In addition to the above
consideration, the uniqueness of the creative ideological goal, the epic scale with a holistic concept,
differs from other genres in that it reflects a certain process, a series of periods. It is also noteworthy that
the artistic thinking in the image, the narrator’s speech plays an important role in reflecting the life of
the time, in shaping the artistic expression. Islamjon Yakubov, a well-known literary critic, commented
on the factors that led to the emergence of Muhammad Ali’s tetralogy: “This novel and the literary
process that began in recent years in Uzbek literature to create the image of Sahibkiran. firstly, due to
the opportunities provided by the independence period, secondly, due to the inner aspirations and life
observations of each artist, and thirdly due to literary and spiritual needs. In addition, the experience of
unique works on historical themes in Uzbek literature, in particular in our novels, will serve as a strong
basis for the emergence of the “Great Reign”16. The transformation of the history of Amir Temur’s
powerful statehood in Central Asia should be considered because of the gift of opportunity initiated by
independence.
Regarding the form of the novel, which played an important role in the gradual development of
historical tetralogy, we can cite the following comments of literary critic U. Jurakulov: “The novel does
not take part in the processes of general synthesis and integration that take place in the development
of literary genres, it is excluded from the cyclical movements of literary genres. At the same time, it
influences the development of other genres, as well as their form and content”[7]. In these views of the
literary critic, there is talk of the fact that the novel genre is separately and inextricably linked with other
genres. Each of the four novels in Muhammad Ali’s tetralogy embodies such features”.
“Peculiarities of poetic experience in the creation of tetralogy”: Muhammad Ali’s mastery and
research in the creation of historical works. It is safe to say that the author’s approach to the historical
theme begins with the epic novel “Gumbazdagi nur” (Light in the Dome) (1967). Thus, because of the
continuous continuation of the creative process, the research in this lyrical series has created a great
basis for the creation of prose works. Because the writer lives in an attempt to constantly, deepen and
deepen the idea (creative intention). It is impossible to turn it into a work at the same time. Indeed, any
masterpiece of art is born as a result of poetic experience, skill, talent and research accumulated over the
years. As the well-known literary critic, K. Kahramanov noted, “Regardless of the genre in which the
artist writes, he is constantly searching for a deeper rediscovery of the reality of life, recognizing that it
is a category of words - artistic image – imagery – art – aesthetics”[8].
Research in the Skills Department. When the writer touches on the historical subject, it is true that the
great conqueror and commander, Amir Temur, and his work on the establishment of the kingdom were
in front of his eyes. In particular, the “dialectic of the heart” plays an important role in the reconstruction
of history (perception of the individual). During his lifetime, many historians, poets and writers wrote
a number of works about Amir Temur. However, there were many times when Sahibkiran Amir Temur
did not satisfied with what had been written before. In order to fill this “gap in the soul,” he summoned
Nizamiddin Shami, a Persian writer, historian and told him that “it should be written in a way that is
understandable to the people, simple, fluent, and at the same time worthy of enlightenment”[9]. The
purpose of quoting this source is that in Nizamiddin Shami’s work “Zafarnoma” the personality of Amir
Temur and his military campaigns, foreign and domestic political developed in detail and complicated.
It is no secret that the writer Muhammad Ali, inspired by such works as “Zafarnoma”[10], sharpened his
poetic skills and talent, talent and experience.
In the analysis of this theories, it is necessary to list some aspects of the human psyche:
1) Jahangir Mirza characterizes as a commander, a lover and a child;
1141
2) The attitude of Sahibkiran Amir Temur to his son-in-law, the dream of a true father and mother,
develops very carefully in the psyche of the writer;
3) Radical changes in the psyche of Saraymulkhanum: adaptation to the contradictions of life,
patience, inner feelings in the female psyche have a special place in the reality of tetralogy as a symbol
of the greatest devotion to the faithful spouse and support Amir Temur;
“Poetic features of tetralogy”. If the subject is a series of events in the work, the idea is a logical
conclusion, a call and a call arising from this event. For example, while creating a picture of a terrible
war, in which the battles, struggles, hardships, failures and victories form the subject of the story, hatred,
admiration and love for these horrors, peace, patriotism, courage and bravery are his ideas. So both the
character and the idea come directly from the subject”[11]. The logical connection between the author’s
four books, Jahongir Mirzo and Umarshaykh Mirzo, Miranshakh Mirzo and Shokhrukh Mirzo and the
work’s unique subject lines were evident. Piru Murshid Mir Sayyid Baraka awarded Amir Temur the
great and honorable title of “Sakhibkiran”.
Scientist Matyokub Kushjanov, emphasizing that “the heroes of the work are important factor in
the creation and development of the subject, «Every event has its own heroes, because of which we
can fully imagine the life of that period”[12]. Indeed, the first volume of the tetralogy in the novel
“Jahongir Mirzo” served as a key to the further development of creative intent for the writer, and on
the other hand laid a great foundation for the development of the logical connection of the second and
third realities.
As Islamjon Yakubov, a well-known literary critic who studied the concept of the historical process
in Muhammad Ali’s work, rightly pointed out, “the subject used in the novel helped to reveal a number
of cases related to the protagonist’s activity in the image”[13].
In fiction, verbal communication is also manifested in the form of psychologically tense reality.
Speech in the play has a special significance in the following forms:
a) Narration; b) dream; v) letter; g) dialogue.
The integrity of the artistic texture and imagery presented in the play in the form of dreams and letters
is the product of the writer’s creative work. The wonderful images in the book “Shohrukh Mirzo”, in
the letters of Clavicho, a guest at the palace of Amir Temur, in his speech - the letters were written with
great taste and deep respect. In the form of the author’s narration, the legends of the saints, kings and
generals (about Herat) are important in making the subject more interesting with its narration. The forms
of speech that rhythmically demonstrate the subject and composition of the work created a great basis
for the transformation of the writer’s creative intention into an artistic whole.
The problem of substantiation of motivation in the image: the art of motivating historical facts
is closely connected with the creative intention of the writer. As realistic trends develop, the functional
significance of motivation also increases. In it, the author-protagonist-character-conclusion unit connects
the subject lines. Muhammad Ali reworks the historical process in the mind of the soul and acts not
only as an observer of the character’s behavior, but also on the basis of proving and analyzing it. For
example, Muhammad Sultan, who has always been in a state of hesitation, offers the writer a convenient
opportunity to reveal his character on the basis of motivation. The lyrical expression of Khanzada’s
wishes, as well as the sufferings of the future bride Soginch bika (longing, love) stabilizes the new poetic
history.
The issue of the author’s retreat in the image: the writer often refers to the author’s retreat against
the background of the masterful depiction of the personality and will of Amir Temur. The author tries to
prove the basic reality between conjecture and reality. In wedding and marriage scenes, woven images
also resemble historical figures; woven realities resemble historical ones.
1142
In Muhammad Ali’s tetralogy “The Great Reign” the interdependence of ideas and artistic pathos
shows the perfection of the writer’s creative intentions. Motivation in accordance with the norm in the
image serves to poetically strengthen the level of literary pathos.
“Methods of manifestation of the artistic chronotope in the writer’s research”. It is well known
that every writer reflects the reality that takes place in the nature of space and time in the behavior of
the protagonists involved in the play. That is, in the more attractive appearance of art, the time of its
occurrence shines in a specific time and space. As the literary critic U. Jurakulov points out, “A work,
unless every poetic part in it is studied in a chronotope system, makes it difficult to interpret a particular
work as an independent artistic phenomenon”[14]. We can also see the scientific and theoretical basis
of the scientist’s comments in the analysis of Muhammad Ali’s tetralogy “The Great Reign”.
Professor Damin Turaev noted: “Sahibkiran created many heroes in vast areas, times and places. The
destiny of the kingdom was connected with the destiny of the kingdom. It showed how self-sacrificing,
hard-working and heroic the kingdom of Turan was built”[15]. This critique of the critic proves that the
Temurid’s period was widely represented in the novel-epic. In particular, while the third book reflects
Mironshakh’s rebellion against his father, in this volume it is also skillfully revealed his repentance.
Memory chronotope. In historical tetralogy, Sahibkiran’s deep observation, discussion as the form
recollection of the past. That is, what Sahibkiran saw and experienced, the real reasons for his hard work
were revealed. A simple observation also provides an in-depth analysis of the causes of changes in the
nature of Amir Temur.
Dream chronotope. In the first book of historical tetralogy, the advice of Hakim at-Termizi to his
disciple, who reported that Amir Temur would rule over the people of Turan, takes the form of a dream.
The dream of Mir Sayyid Baraka, which he told Amir Temur, actually happened as follows:
“One day, before noon he fell asleep for a moment. Suddenly he fell asleep and dreamed. For the first
time in his life, He dreamed of Termiz Ota. He said to him:
“Sayyid! My approval of you is endless. You have done the sincere service of a disciple, you have
not allowed my grave to disappear, you have remembered us, you have built a khanaqah and you have
received the blessings of the pilgrims. God, don’t underestimate you. I was restless until those seconds.
Now my heart has calmed down, it may the property and the mammoth garden flourish, may the pure
springs of religion and faith never cease to boil! However, his own son reigns in the land of Turan. Go
to him and do not take the offence at his soul!”[16]
The artistic age is presented as a gesture that Mir Sayyid Baraka encouraged to get acquainted with
Sahibkiran Amir Temur, to live and work together. Indeed, artistic time and space were here to make sure that
both intellectuals were right in real life. Wherever Amir Temur conquered, he built sacred shrines, bridges,
madrasas and mausoleums with the advice and beautiful prayers of the great saint Mir Sayyid Baraka.
Letter chronotope. It can be found that Muhammad Ali appealed to the letter genre in about thirty
places in his tetralogy. The letters served as an aesthetic category that developed a unique reality in
the epic, providing poetic integrity. It was a historical reality with a demonstration of heroic intellect,
the purpose of which was also present. The author describes the events of the work in vivid pictures in
the heart of these letters. According to the literary critic M.Kuchkarovа: “Sometimes the writer builds
the composition of epic works on the basis of letters, and sometimes adds the letters of the heroes to
the work”[17]. In the tetralogy we are studying, the second type of letters that the literary scholar
emphasizes is more prominent. The letters were written in different contexts: a letter of condolence, a
letter of advice, a letter on the affairs of the kingdom, a letter on strategic cooperation, a letter of truce.
In the chronotope of place, the writer does not mean that the event will take place in a very short
time, deliberately expressed in this way. The reality of the subject demands that this happen. It is worth
noting the conclusion of the “novel written by the poet” in the words of well-known uzbek writer
1143
Kadirov. The existence of the above image in a short period of time simultaneously serves to clarify
the goals of Amir Temur, to end the conflict between Tokhtamishkhan and Uruskhan, and to envision
Ambassador Idiku’s prediction of the consequences of the long-standing animosity on both sides.
In general, the question of the category of the artistic age and the method of expression is reflected
in the way in which the writer’s creative world is reflected in bright colors. The artistic elements in the
form of important elements of the artistic age, meeting, memory, dream, letter, road, appeared more
vividly and figuratively in the concept of the work. Because it is on this principle that the writer manages
to understand the inner qualities of the heroes in their thoughts, memories, dreams and hopes. The writer
sorts them, re-analyzes them, discovers them, and creates them. The text, which is a mixture of different
methods of expression, reveals a new way of artistic time and space.
Conclusion: The historical tetralogy “The Great Reign” by Muhammad Ali, which is the product of
twenty years of creative work, fully substantiates the above considerations. The conclusion is that the most
characteristic feature of the “The Great Reign” is that the form work is reflected in the poetic integrity. It is
true that, with the exception of some passages, the writer has fully achieved his goal. However, the work
may need to be edited over time. The work has been completed, and its analysis and research is one of the
most important aspects of the new literature, which will inevitably be solved over the years. Because of
our scientific and theoretical research, summarizing our comments in all three chapters and volumes, the
following conclusions were drawn about the historical tetralogy of the “The Great Reign”:
REFERENCES
1. Nazarov B. An artistic effect worthy of a high historical background. A book called “The praise of The Great
Reign”. Tashkent: Mashkhur press 2017. - P. 55
2. Chulpan. Day and night. - Tashkent: generation of the New Century. 2019. - Bet. 320.
3. Said Ahmed. “Ufq” (Horizon). - Tashkent: .Press Named after G. Gulom NMIU. 2013. - P.632.
4. Muhammad Ali. The Great Reign. - Tashkent: Navruz. 2019. - P. 512.
5. Tohir Malik. ”Evil.” - Tashkent: press: Yangi asr avlodi, 2018. - P. 690; epopee of “Timurids”. - Tashkent: Cre-
ativity-Press, 2015-2020.
6. Saidov A. A work of glorification of our glorious ancestors. The book” The praise of The Great Reign”. - Tash-
kent: Mashkhur press publishing house, 2017. - P. 84. Yakubov I. Historical process of concept and liro-ro-
mantic interpretation in the creativity of Muhammad Ali. - Tashkent: Science, 2007. - P. 15.
7. It’s Just That. Theoretical poetics issues. Author. The genre. Chronotope. - Tashkent: Press .named after G.
Gulom NMIU. 2015. - P. 80.
8. Muhammad Is Dead. Jahongir Mirzo. - Tashkent: Navruz. 2019 year. - P. 87-88.
9.Urinbayev.U Nizamiddin Shami and his work “Zafarnoma”. - Tashkent: Uzbekistan. 1996. - P. 5.
10. Muhammad Ali. Jahongir Mirzo. - Tashkent: Navruz. 2019 year. - P. 87-88.
11. Literary tour and genres. Three volumes. 1-volume. Epos. - Tashkent: Science. 1991. - P. 85.
12. This book. P.86
13. Yakubov I. The historical process in the work of Muhammad Ali is a concept and a liro-romantic interpretation.
- Tashkent: Science, 2007. - P. 315.
14. Juraqulov.U. Theoretical poetics issues. Author. The genre. Chronotope. - Tashkent: Press. Named after G.
Gulom NMIU, 2015. - P. 89.
15. Turaev D. The Uzbek tetralogy. - Tashkent: Akademnashr. 2017. - P. 98.
16. Muhammad Ali. The Great Reign. Tetralogy. Shokhrukh Mirzo. - Tashkent: Sharq. 2013. - P. 154-155
17. Kuchkarova M. Letters mirror of the Soul / / World Literature, 2009. – № 11. - P. 130.
1144
CHANGING CONTOURS IN THE IDEA OF SELF AND

THE WEST: A JOURNEY TO TURKEY’S POLITICAL
MIND
Dr. Sima Baidya

Dr. Sima Baidya is an Assistant Professor at the Centre for West Asian Studies, School of International Studies, Jawaharlal
Nehru University, New Delhi, India. She is the author of the books: Dissent in the Land of Arabs and Post-revolutionary
Iran’s State Behaviour towards India, Pakistan and China.
The paper paints the trajectory of Turkey’s journey to construct the idea of self. It is approximately
100 years period, since 1923 Turkey gave a shape to its new identity. Ataturk’s Turkey emerged in the
world map with new aspirations and ideas. The paper would highlight the construction of the idea of the
West and Turkey’s own idea of self, which ran parallel with complementary visions. Over the decades,
it was expressed through joining the Western alliance. e.g. NATO as well as with the desire to join EU.
Nevertheless, history always takes zig-zag course and Turkey’s political journey is also no exception.
The paper strives to look into Turkey’s political journey in search of self. The paper would also analyze
the role of religion, how it was de-centered and again re-centered. Methodologically, the paper would
apply constructivism as its conceptual framework. The paper observes paradigm shift since 2002, as
AKP came to power. Now the idea of self has been changed so as the idea of the West. The paper is an
attempt to capture the complex process of the formation of Turkey’s idea of self and reversal of the idea
of the West as well.
Key Words: Turkey, Self, West
1145
STUDIES ON THE EFFICACY OF BIOINOCULANTS

ON GROWTH AND YIELD OF TOMATO
(LYCOPERSICON ESCULENTUM MILL)
J.Jayachitra., P.Sivsakthivelan And R.Vaideeshwaran

Department of Agricultural Microbiology, Faculty of Agriculture, Annamalai University, Annamalai Nagar – 608002, Tamil
Nadu, India1
Abstract
The experiment was conducted during summer season of 2020-21 at Annamalai Nagar ,TamilNadu
to study the effect of bioinoculants (Azotobacter, Azospirillum, PSB and VAM) on growth and yield
attributes of tomato. Significant difference was found for plant fresh weight, plant dry weight, stem
diameter, fruits per plant and yield while plant height, days to first harvest, days to final harvest and
number of primary branches was showed nonsignificant difference. The highest plant height (121.0cm)
at final harvest and days to first harvest (68.67) was observed with treatment T2 (Azospirillum + 75% N
+ recommended dose of P and K) whereas, maximum Leaf Area Index (3.39), number of fruits per plant
(47.60), number of primary branches (11.99) and fruit yield (693.32q/ha) was found with treatment T5
having Azotobacter and recommended dose of fertilizers (RDF). Higher plant fresh weight (639.33g)
and dry (129.00g) per plant was recoded with treatment having phosphorus solublizing bacteria (PSB)
and recommended dose of fertilizers, however, total crop duration (115) was longest with treatment
T3 (Azospirillum + RDF). VAM treated plot with recommended dose of NPK showed maximum stem
diameter (15.90mm).
Key words: Tomato, Bioinoculants , Growth, Azospirillum , phosphorus solublizing bacteria and
Yield
1146
NƏRİMAN NƏRİMANOV YARADICILIĞINDA ANA

DİLİNİN MÖVQEYİ
Müəllim:Abdullazadə Lalə Fizuli qızı.

Azərbaycan,Gəncə şəhəri.
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.
The role of Nariman Narimanov is undeniable among the writers who fought hard to promote the
native language in the XIX-XX centuries. The writer criticized intellectuals and scientists who turned
to other languages and turned them into objects of criticism. He wrote: “While it is gratifying that
intellectuals are interested in the press, it is another sad fact that they do not realize its importance. They
aimed to persuade readers to accept the hypocrisy of the clergy, women’s education, inclination to the
Russian language, and citizens to keep pace with the demands of life. While still the chairman of the
Republican Revolutionary Committee, Narimanov personally signed a decree declaring the Azerbaijani
language the state language. At that time, the Communist newspaper wrote: “The Revolutionary
Committee of Azerbaijan has signed a decree written in golden letters in history.” This decree was
considered written in golden pen because for many years the poor of Azerbaijan were forced to write in a
foreign language, to study in another language, to be interested in foreign literature. Like his comrades-
in-arms, Narimoanov was sensitive to the issue of the alphabet, noting that the alphabet no longer met
the requirements. In one of his writings, he even stated that irregularly written writings could not bring a
new breath to any language or nation. In this case, how can we Turks call ourselves Turks? Narimanov’s
main goal in this direction was to create new types of schools and he was confident that open-minded,
patriotic youth would help him in this way. Narimanov did not say in vain: “School is the gateway to
progress for every nation, and it is up to national teachers to find success in every school.”
Acar sozlər: dilcilik,millətçilik,yeni tipli məktəb.
Key words: linguistics,nationalism,new type of school
1147
ACHIEVING CREATIVITYAND SELF-RELIANCE IN

VISUAL ARTS STUDENTS AMIDST DWINDLING
ECONOMY AND NATIONAL INSECURITY THROUGH
INNOVATIVE INSTRUCTIONAL METHODS
BABALOLA Samson Adekunle

Department of Fine and Applied Arts,
School of Secondary Education (Vocational and Technical Programmes)
Oyo State College of Education, Lanlate, Oyo State, Nigeria
Abstract
In this 21st century, instructional delivery system in education should go in line with the objectives of
education. Nowadays where almost everything seems to be failing and systems not working as expected,
instructional delivery system in the education sector offers the solution. Effort should be made to make
instructional delivery system among Visual Arts education students to be creative, innovative and self-
reliant after the completion of educational programmes. It is on this basis that this study was designed
to examine the instructional delivery system as a means of achieving creativity, innovation and self-
reliance in Visual Arts education student amidst dwindling economy and national insecurity. The paper
briefly dealt with various methods of instructional delivery system by scholars. It laid emphasis on
the need for students to be creative as well as innovative since the country in facing the challenge of
dwindling economy and national insecurity. Descriptive survey research was adopted for the study.
The researcher developed a structured questionnaire. Data collected were analysed using descriptive
statistics of simple percentage. The findings revealed benefits of creativity to include innovation and
self-reliance. The study concluded that there is serious need to promote innovation and self-reliance
through the enhancement of creativity in students upon graduation. Based on the findings, the study
recommended that Visual Arts education practitioners should encourage divergent and flexible thinking
in their students and use innovative method during the training based.
Keywords: Creativity, Innovation, Instructional delivery system, Self-reliance, Visual arts
practitioners
Introduction
Education is the bedrock of any nation’s development. It is an essential tool to achieving creativity,
innovation which eventually leads to result which is success. Education is so important that it is considered
the key for a nation’s development (Fajonyomi, 2007:1). In the present day of ours, the delivery system
of education should shift ground from the traditional or common methods to the ones that are able
to face the present-day challenges so as to arrest the dwindling economy and insecurity in the nation
(Ogwu, 2019:1). It is therefore expedient for the educational institutions to prepare the students for the
1148
challenges they are to face by equipping them with adequate knowledge. The instructional delivery
system in education today has to be blended with the current trends to achieve its objectives and meet the
challenges of the day. Several scholars have written on the concept of education. Aristotle (354-322BC),
John Locke (1632-1704), Jacques Rousseau (1712-1778) and some others, for instance, see education
as the development of total man for the benefit of the society. The development of man cannot take
place without good method of instruction. Instructional delivery system will equip the total man for the
development need of the society.
In the context of this paper, instructional delivery system is used interchangeably with teaching
methods. In the normal classroom situation, teaching is used synonymously with instruction . Instructional
theory is an aggregate set of methods/principles which gives the guidelines on how educational objective
is achieved. These sets of instructions have various methods usually referred to as teaching methods or
instructional delivery systems. However, whatever instructional delivery system adopted by the teacher,
it must meet certain objectives. Teaching has central focus which is learning. Afolabi & Adesope
(2010:.16) and Cabual (2021) define learning as the art of growing or making progress through study
or practice or by being taught. It is also observed that: (i) teacher can only facilitate teaching, learning
process, he/she cannot force any learner to learn; (ii) learning also is a personal experience and (iii)
environment of the learning influences how learner learns.
Teaching method or instructional delivery system is defined as the determination of noteworthy
objectives/goals, the selection and arrangement of learning experience, guidance and motivation with the
aim of testing and correcting with a view to assisting learners to acquire basic skill and knowledge (Ojo,
2005: 200). Afolabi & Adesope (2010:. 34) defines teaching method as specific instructional process
which differs from other by the diversities of specialized activities. Teaching methods are categories into
sub-groups by Afolabi & Adesope (2010: 19). They are:
1) Teacher Centered Methods
2) Pupil Centered Methods
3) Group Instructional Methods
4) Individualized Instructional Methods
5) Innovative or New Strategies
6) Conventional or Traditional Methods
Ojo (2005: 199-211) classified teaching methods into:
7) Traditional Method
8) Natural/Direct Method
9) Audio-Lingual Method
10) Cognitive Code Learning
11) Functional or National Approach
12) Communicative Language Teaching
However, it should be noted that there are several methods of teaching which are springing up in
recent times which are not known to the old scholars. These methods of instruction and others which
have been known point to the same educational goal. Other methods of instruction are M-Learning,
Flip Classroom, Virtual Classroom, Digital Video, Social Media, Mixed Mode, to mention a few (
Chukkwuemeka, Domnic, Kareem & Mailafia 2020 3-12; Ranald, Tian, Shadi & Wendy 2019 ;
Chukwunyere 2021:4)
1149
Instructional delivery systems in today’s experience go beyond conventional knowledge to the level of
where the learner can be innovative, creative and self-reliant after receiving the education. The teaching
strategies should encourage the students to task their brain and bring out new ideas and innovations out
of the existing ones. God has endowed man in every locality with natural resources. Also, man has the
ability or trait to create or fashion out things for his own use. In the recent years, where all means are
failing and it seems education that is seen as the bedrock of development does little, there is need to
divert our effort in education sector towards developing creativity and innovation in our instructional
delivery system. There should be direct teaching for creativity (Fakayode, S.A., 2005, pp. 455-465).
Since Nigeria is facing the challenges of dwindling economy and insecurity, and the high turnout of
graduates are on the increase every year, there is therefore the need for creativity and innovation in
education for the development of our youth. Most of the graduates have potentials for creativity if they
can be stirred up through instructional delivery system in our institutions of learning ( Igbokwe, 2015).
However, if an instructional method will be effective and achieve the aims of the instruction, it should
have at least four basic elements: planning/preparation, managing/supervision, delivery and evaluation
(Uthman& Mohammed 2018:43).
Innovation: Being innovative is a state of mind (Nwideeduh,; Kpee & Kaegon, 2009:94). This gives
room for someone to have what others are yet to notice. There are lots of opportunities which students
of Visual Arts education can venture on. A slight change in what has been on ground before now makes
it original and attractive to the people in the society. Innovation here means modifying the existing ones
to bring out something new completely.
Creativity cannot be pinned down to a single definition. Scholars such as Akinboye (1976), Tom
(1979) and Akinboye (1983) in Ojo (2005) define creativity as ideas of solving life problems, capacity
of an individual to produce something which is original as well as spectacular. At whatever level, the
purpose of creativity or main focus is that a concerted effort is made which will lead to the production
of things or idea that is original and purposeful. Students of Visual Arts are at better advantage to
demonstrate their greater ability for conception and creative thinking. With the level of training being
received, they should be able to generate new ideas or fashion out things completely different from the
existing one. The need for creativity among the students of Visual Arts education is an important part of
humans. Creativity and innovation go hand in hand, which if developed by students, will make them to
be self-reliant after the completion of the programme.
Teachers therefore have a part to play in promoting creativity and innovation in students. Teachers
need to be creative also in their teaching. There is need to use different instructional delivery styles
so that the students also will think along with it, thereby promoting creativity and innovation in
their field of study (Pappas 2014; Ranald, Tian, Shadi & Wendy 2019). If these students are well
instructed during their course of training, they will be able to tackle the problems in the society,
thereby reducing unemployment and at the same time guard against probable problems of insecurity
in the nation.
Statement of the Problem

There have been challenges of dwindling economy and national insecurity. Upon this, what has the
educational delivery system offered to solve the problem? This is therefore the focus of this study. Our
educational institutions are turning out graduates yearly, yet there is no increase in the job opportunities.
To worsen the situation, some of the existing ones are being winded up as a result of present economic
and other challenges. Does that mean there is nothing the graduates of Visual Arts education can do?
This study is therefore undertaken to investigate how instructional delivery system in Visual Arts
education can achieve creativity and innovation among the students in the midst of dwindling economy
and national insecurity challenges in the nation.
1150
Research Objectives
The objectives of the study are:
1. to stimulate creativity and innovation in Visual Arts students for self-reliance after completion of
the programme.
2. to discover the hindrance to creativity and innovation among the Visual Arts student.
3. examine the methods that promote creativity and innovation among the students of Visual Arts.
Research Questions
The study was guided by these questions:
1) What are the advantages of developing creativity and innovation in Visual Arts students?
2) What constitute hindrances to creativity and innovation among Visual Arts students?
3) What are the methods to employ to promote creativity and innovation for self-reliance among
Visual Arts education students?
Research Method
The study adopted descriptive survey research design. Frequency count and simple percentages were
used to collect and analyze data for the study. The sample population for the study comprises 65 students
of Fine and Applied Arts education of Oyo State College of Education, Lanlate. 53 of them are male
while the rest 12 are female.
Results and Discussion

Research Question 1
What are the advantages of creativity and innovation in Visual Arts education students?
Table 1: Advantages of developing creativity and innovation in Visual Arts education students
S/N ITEMS AGREE % DISAGREE %

1. It promotes skill acquisition 40 61.54 25 38.46
2. It helps students to be technologically inclined 30 46.15 35 53.85
3. It helps students to develop the in-built trait 48 73.85 17 26.15
4. It will help in arresting dwindling economy 35 53.85 30 46.15
5. It is necessary for self-reliance 42 64.62 23 35.38
6. The problem of unemployment is addressed 20 30.77 45 69.23
indirectly.
7 Students can take initiatives for 50 76.92 15 23.08
entrepreneurship appealing to them.
From the table above, on the advantages of creativity and innovation to Visual Arts education students,
item 1, 3, 4, 5 and 7 revealed that students agreed on the items such as it promotes skill acquisition which
is 40 respondents and represented 61.54%. The third item development of in-built trait in students had
48 respondents which represented 73.85%. Items 5 and 7 had more than half of the respondents that
agreed. It is clearly revealed that there are advantages in developing creativity and innovation in Visual
Art education students.
1151
Research Question 2
What constitute hindrances to creativity and innovation in Visual Art education students?
Table 2: Hindrances to creativity and innovation in Visual Arts education student

1. Teaching without variety of instructional methods. 32 49.23 37 50.77
2. Not having access to internet facility as expected. 50 76.92 15 23.08
3. Non-availability of Funds is the major hindrance to 48 73.85 17 26.15
creativity and innovation.
4. Lack of necessary excursion and educational visit 38 58.46 27 41.54
and exposure of students to various works of art.
5. No activities and explorations that can promote 42 64.62 23 35.38
creativity and innovation for self-reliance.
6. Society does not encourage creativity and innovation. 41 63.08 24 36.92
7. Reward to creativity and innovation is not appreciated 59 90.70 06 9.23
like the sport starts of football and other games.
In Table 2 above, items 2-7 revealed the hindrances to creativity and innovation. Teaching without
variety of instructional methods may not hinder them. Item 2-7 revealed that funds constituted the major
hindrance. Where there are no programmes for students to pay educational visits and make excursions
to various places where they will see certain works of arts apart from their locality hinders creativity and
innovation. Society as well as government also constitutes hindrance to creativity and innovation. There
is no adequate reward for those who excel in creativity.
Research Question 3
What are the methods that promote creativity and innovation among the students of Visual Arts
education?
Table 3: Methods that promote creativity and innovation among the students of Visual Arts education?

1. Individual originality in practical work should 37 56.92 28 43.08
be encouraged.
2. The use of ICT be largely encouraged and 42 64.62 23 35.38
increased in practical work.
3. Exposure to various artworks in Art gallery, 52 80.00 13 20.00
exhibition and excursion.
4. Parent and Societal encouragement 50 76.92 15 23.08
5. There should be reward for outstanding or 62 95.38 03 4.62
unique creative and innovative students.
6. Ability to use local materials rather than 45 69.23 20 30.77
imported one should be encouraged.
7. Student should be encouraged to develop 49 75.38 16 24.62
positive self-esteem.
1152
From the above table, items 1-7 attested that there are methods by which creativity and innovation
can be enhanced in the students of Visual Arts education such as individual originality in practical
works which has 37 respondents that represented 56.92%. The use of I.C.T for the work is important.
64.62% of the respondents agreed that the use of I.C.T largely encourages increase in practical work.
The use of local materials other than imported ones also promotes creativity and innovation in Visual
Arts education students.
Conclusion
The study established that instructional delivery system in our education sector can serve as
means of achieving creativity, innovation and self-reliance amidst dwindling economy and national
insecurity. The students have potentials for creativity. If the education received during training focused
on how to face the challenges of society, there is no doubt these graduates will have foresight and be
proactive after completing their course of study. This will encourage creativity and thereby enhance
self-reliance.
The study revealed that there are many advantages or benefits of developing creativity and innovation
in Visual Arts Education students. One, it promotes or enhances skill acquisition. Two, it helps student to
be technologically inclined thereby blend with the current tide of social media and ICT. Three, students’
in-built traits one developed. Four, it addresses the problem of unemployment thereby reduces the rate
of insecurity in the society. Finally, through the instructional delivery system received by the students
they can take initiatives for entrepreneurship that is appealing to them individually.
The study also identified major hindrances to creativity and innovation in Visual Arts education
students. Some are; teaching without variety of instructional methods, lack of access to internet facility,
lack of funds to established the vision borne in mind, rewards of creativity a times are not encouraged
by the society as well as the government compared to sport stars, to mention a few.
The study also found out the methods that promote creativity and innovation which bring about self-
reliance after compilation of the course of study. Some are; individual originality at practical work will
be encouraged, educational visit to art gallery, museum, and attendance at learned art exhibition seminar
or workshops.
Recommendations
- The students of Visual Arts education should be exposed to excursion to various places such as
gallery, museum and other educational places where works of arts can be studied to enhance
creativity and innovation embedded in students.
- There should be reward for those outstanding creative art works that as being done for sport stars.
- Instructional delivery system should be diverse and properly used during the course of teaching.
- Emphasis should be laid on originality in creativity and innovation, and the use of local materials
should be encouraged.
References
Afolabi, S.S & Adesope, A.O. (2010). General Principles, Methods and Strategies of Teaching. Ibadan: Ibadan
Everlasting Printing Ventures.
Cabual, R.A. (2021). Learning Styles and Preferred Learning Modalities in the New Normal. Open Access Library
Journal, 8, 1-14, doi;10.4236/oalib.1107305
Chukwunyere,N.P.( 2021).Repositioning Instructional Delivery System Through Digital Video Insruction in Tea-
cher Education. Nigeria Academic Forum, Volume 25 No 1
1153
Fajonyomi A. A. (2007). Reviving Higher Education Relevance in Nigeria. Reforms in Higher Education in Nige-
ria. Faculty of Education, University of Maiduguri, Nigeria., 1.
Fakayode, S.A. (2005). Teaching For Creativity: The Missing Gap in Curriculum Implementation. Eds. Dada A.,
Abimbade, A. & Kolawole, O.O. Issues in Language, Communication and Education. Ibadan: Counstella-
tions Books.
Igbokwe, C.O. (2015). Recent curriculum reform at the basic education level in Nigeria aimed at catching them
young to create change. American Journal of Education Research, 3(1), 31-37.
Nwideeduh, S.B; Kpee, G.G. & Kaegon, L.E.S. (2009). Managing Curricula Reforms for Invention, Creativity
amd Innovativeness for Sustainable Development in Nigeria Education. Eds. in Babalola, J.B; Akpa, G.O;
Ikediugwu, N.; Ayeni, A.O & Atanda, A.I. Managing Inventions in the Nigerian Educational System, Na-
tional Association for Educational Administration and Planning (NAEAP) www.naeapjournal.com, 94.
Ogwu,E. N.(2019). Application of Contemporary Instructional Methods for Curriculum Delivery in Nigeria, Jour-
nal of Education and Social Sciences,Vol 13, Issue 1 ISSN 2289-9855.
Ojo J.K. (2005). Languge Teaching Methods: An Appraisal Eds. Dada, A., Abimbade, A. & Kolawole, O.O. Issues
in Languages, Communication and Education. Ibadan: Ibadan Counstellations Books.
Olorundare, S. (2004). Theories/Models of Instruction 1: Philosophical Foundations of Insructions. Eds. Abimbola
I.O & Abolade, A.O. Fundamental Principles and Practice of Instruction, Department of Curriculum Stu-
dies and Educational Technology, University of Ilorin, Nigeria., 28.
Pappas, C. (2014). Instructional design model and theories achievement in history. Programmed instruction edu-
cation model. Retrieved on 06/11/2017 from http://e-learningindustry.com
Ronald. F.D,; Tian, T.; Shadi,S. & Wendy H. (2019). Adapting Mixed Mode Instructional Delivery To Thrive Wit-
hin STEM Curricular, American Society For Engineering Education 2019 ASEE 126th Annual Conference
and Exposition Paper ID #26835
Uthman, S. L. & Mohammed, A. Y. ( 2018). Quality Assurance Practice and Instructional Delivery Among Secon-
dary School Civic Education Teachers in Kaduna State , Nigeria. British Journal of Education, Vol. 6. No
3. pp.41-56
1154
THE QUALITY OF EDUCATION IN PUNJAB

EDUCATION FOUNDATION FINANCIALLY ASSISTED
SCHOOLS OF DISTRICT BAHAWALPUR
Tariq Raza
Ph.D. Scholar The Islamia University Bahawalpur
Dr. Nasreen Akhtar

Professor/ Chairperson Department of Special Education The Islamia University Bahawalpur
Abstract
Punjab Education Foundation (PEF) provides financial assistance to the affiliated schools under
public-private partnership programs like FAS, EVS, NSP, and PSSP for free education to the students
all over the Punjab province. Foundation Assisted Schools (FAS) program is the major contributor to
district Bahawalpur’s education sector. This study aims to evaluate the quality of education in Punjab
Education Foundation-affiliated schools under the FAS program of district Bahawalpur. Since the quality
of education is a comprehensive term, this study focuses on the following aspects of quality related to
education, i.e., infrastructural facilities, Principals, and teachers’ competencies. All PEF schools under
FAS mode (i.e.,344) in district Bahawalpur constituted the population of the study. The sample size of
the study was 150 principals and 450 teachers. The data collection tools were questionnaires for teachers
and principals, an observation scale for the availability of facilities, and the 18th Quality Assurance Test
(QAT) result analysis to measure students’ academic achievements. Data of the study was analyzed by
applying frequency, percentage, means score, t-test, and One Away ANOVA statistical tests through
SPSS. The results indicated that infrastructural facilities like classrooms, management offices, staff
rooms, science labs, etc., were present in all FAS schools, while playgrounds were unavailable in
most schools. The observation scale also indicated that secondary schools were better than primary
and elementary schools. The Majority of the principals and teachers were well qualified. The 18th
QAT results of district Bahawalpur indicated that out of 344 FAS schools, 87.8 % were passed, which
shows high achievement in the academic field. It was recommended that teachers of PEF schools should
be trained extensively, and Libraries should be updated with new books. For the construction of new
buildings, labs, and other facilities, PEF should provide loans to school management. Most importantly,
PEF should take steps for the betterment of teachers and provide a service structure for teachers.
1155
REVEALING THE LIVED EXPERIENCES OF

ALTERNATIVE LEARNING SYSTEM (ALS)
VOLUNTEER-TEACHER IN THE NEW NORMAL: AN
INQUIRY
VERNA JEANE Q. ALVISO

JEANILYN E. TACADENA, PhD
St. Marys College of Tagum Inc.
ABSTRACT
This research study aimed to explore the lived experiences of volunteer teachers in Alternative
Learning System (ALS) in the new normal modality of teaching. A qualitative research design was
employed, specifically utilizing phenomenological approach. The study focused on the experiences,
coping mechanisms, and the insights drawn from the experiences of the 14 ALS volunteer-teachers of
the Division of Davao de Oro, seven (7) of whom undergone in-depth interviews, while the remaining
seven (7) underwent focus group discussion. Data were analyzed using thematic analysis. The findings
revealed major themes on the experiences of the ALS volunteer-teachers in the new normal: going
through different dispositions; going through different challenges; extending extra efforts for the students’
benefit; encountering absence of funds; acquiring learning on teaching; and dealing with challenging
students. On the other hand, the participants cope with the challenges through: adapting situation-
compliant strategies; having the tenacity for helping and teaching; taking inspiration from students’
determination; collaborating and obtaining assistance from others; and cultivating an accommodating
attitude towards learners. Finally, on the insights drawn from the experiences, the following emerged:
strengthening professional will of teachers; adapting to the new normal; and taking on the willingness
to do the job. The findings revealed substantial information for policy-makers to provide substantial
support to the volunteer-teachers who traversed and provided learning resources to the learners despite
the pandemic. To be able to capture a more generalizable findings, future study utilizing a bigger group
and scope is recommended.
Keywords: ALS, volunteer-teachers, new normal, qualitative, phenomenological study,
Division of Davao de Oro, Philippines
1156
STUDY ON DETERMINANTS, IMPACT AND

APPROACH TO REDUCE EMPLOYEE TURNOVER
INTENTION
Fizza Saeed
Chongqing University of Post and Telecommunications, Department of Management & Economics, Chongqing, China
ABSTRACT
The aim of this paper is to figure out what drives employee turnover and how to keep them in
a corporation. Individuals quit their jobs for a wide variety of purposes. According to fundamental
study results, job stress, career progression, financial security, workplace environment, ambition,
salaries, and rewards play key roles. Due to the expenses involved with staff turnover, attrition can
have a direct negative influence on a cooperation functioning, stability, innovation, and revenue.
The firm must manage its individual requirements, which will enable it to implement specific tactics
to boost employee quality and decrease turnover. Individuals and corporations will experience job
satisfaction, desire, and productiveness of applying initiatives, which will minimize employment
issues and employee turnover. Employee turnover is an essential part of a corporation’s strategy since
it adds to the business’s future. Sustaining competent individuals would provide the enterprise with a
long-term competitive edge. In a conclusion, this research was carried out in an attempt to understand
the factors that influence employee turnover intentions, as well as their effect and approaches to
solving it.
Keywords: Employee Turnover, Job Engagement, Employee Productivity, Job Stress.
1. INTRODUCTION
The turnover rate is a significant concern among many businesses and countries. Detecting the
risk of staff turnover has continued to be a major managerial issue (Belete, 2018). Turnover is a big
priority for companies in today’s environment of fiercely competitive environment (Alias et al., 2018).
Turnover has previously been revealed to be a constant source of concern for businesses. The firm profit
and earnings would suffer as a result of this. Employee turnover increases the likelihood of giving up
valuable employees (Alkahtani, 2015). As an outcome, corporations put a high priority on retaining
the best talented individuals as they are viewed as crucial to the effectiveness and growth of the firm
(Al Mamun and Hasan, 2017). Furthermore, focusing on employees has long been a key challenge
in business management. High unemployment makes it more challenging for individuals to identify
occupation, lowering efficiency or innovation for both groups and individuals, and creating a negative
influence on the country’s economic development (Al-Suraihi et al., 2020a). The corporation must
describe the causes of turnover rates in order to retain a competent employee. High turnover layoffs
imply that retaining employees is a challenging task.
1157
2. DETERMINANTS OF EMPLOYEE TURNOVER INTENTION

Employees leave organizations for a variety of reasons, including dissatisfaction with their
employment or environment, as well as a misalignment among the profession and the individual
(Branham, 2005). Furthermore, there is minimal training and feedback, as well as little advancement.
Professionals also sense ignorance and unappreciated; they are stressed from overwork and have a
work-life balance; and, finally, they have lost faith in their executives. Additionally, for an association’s
profitability of its employees, confidence is fundamental. Due to a lack of trust, employees are less
comfortable discussing their expertise and knowledge with other individuals in the organization,
which might have a significant influence on the team’s operations (Alaarj et al., 2016). Moreover,
employment factors are one of the reasons for employee loss that may be controlled to some degree by
the employer. Workforce concerns that employers should be aware of dissatisfaction with workplace
practices, supervisory conflicts, scheduled issues, and compensation disparities. Management would
be able to identify and fix internal difficulties. Numerous deliberations impact employees’ decisions to
quit employment, which may be classified into internal and external determinants (Figure 1). Internal
factors involve work engagement, financial rewards, program management, and corporate likeability.
External factors include the alignment among both family and work, the employment market, and
macroeconomic conditions (Al-Shammari et al., 2016). Employees quit organizations for a variety
of reasons, including job satisfaction, job availability, and job altering intents, and consistency as
their leading figures (Jaffari et al., 2011). It has been proposed that a negative analysis of present
employment leads to job frustration, resignation thoughts, and an estimation of the benefits of gaining
employment and the expenditure of occupation.
Figure 1. External and Internal Factors
Employee turnaround might be caused by four factors: the organization’s career possibilities,
employee mentorship programs, corporate communication policy, and compensation and other
incentives (Ahmed and Kolachi, 2013; Chen et al., 2010). Furthermore, (Shahzad et al., 2011) stated
that workplace stress, difficult work, and job satisfaction were all factors influencing absenteeism and
turnover. Similarly, (Ibrahim and Ali, 2019) observed that difficult job affects an employee’s desire
to continue or leave a company. Additionally, (Islam and Alam, 2014) looked at the variables that
cause people to abandon their jobs in various industries. The findings show that nine factors influence
1158
whether employees leave or stay with the company. Terrible workplace circumstances, incompetent
teammates, disorganization, work pressure, domestic strain, poor pay, inappropriate performance
evaluation, financial security, employers’ unpleasant attitude are only a few examples. Employment
variables (e.g., job involvement, salary, achievement, organizational support), independent variables
(e.g., maturity level, degree, sexuality, duration), and external forces (labor force participation rate,
professional views, and the establishment of a union movement) are three sets of factors that impact
employee turnover (Tian‐Foreman, 2009). Several non-work-related drivers of turnover rates are often
outside the provider’s authority. These are happenings in an individual personal situation that have
an impact on their job performance. Relocation and family issues are two examples. According to
(Ahmed and Kolachi, 2013), the maximum rate of employee turnover is 37.4% for job-related reasons
and 29.4% for issues unrelated to work.
Employee perceptions about their employment are connected to job satisfaction. Individuals who
are disappointed with work are inclined to quit. Work unhappiness may result in individuals seeking
other chances (Al-Suraihi et al., 2020b). Frustrated professionals with their occupations may elect to
abandon the workplace and seek employment again (Asegid et al., 2014). Employee engagement has
a negative impact on the desire to quit in terms of remuneration (Keng et al., 2019). Job discontent
also reduces employee work capacity, reduces job involvement, and increases staff desire to resign
(Akhtar et al., 2017). In addition, (Islam and Alam, 2014) discovered that job satisfaction has a direct
adverse relationship with an individual’s intent to left the company, which is significantly associated
with turnover intention. Workplace tension has an impact on a person’s values, perceptions, and
overall health (Hakim and Sudarmiatin, 2018). A high turnover rate may be a consequence of stress-
related burnout and hectic schedules (Thomas et al., 2014). Employees that work long hours are more
likely to quit (Robertson and Zatzick, 2015). According to research done by (Hakim and Sudarmiatin,
2018), workplace stress has a beneficial and significant impact on retention (Figure 2), which might
be caused due to lack of job satisfaction, including contentment with the company’s compensation.
Furthermore, (Prasetio et al., 2019) found that work related stress had a substantial beneficial
impact on the likelihood of employee turnover. Professionals who are anxious at the workplace are
less satisfied and are more likely to give up (Nanda and Soelton, 2020). Workplace stress can be
caused by a lack of full resolution or a dispute between work and personal life (Soomro et al.,
2018; Kerdpitak and Jermsittiparsert, 2020). Career-life balance is a method of balancing work and
personal life (Mohd et al., 2016; Kerdpitak and Jermsittiparsert, 2020). Workers may leave the firm
as a result of the high stress caused through overworking and the minimal leisure time they have
across the business (Kaya Özbağ and Ceyhun, 2014; Giao et al., 2020). Workplace outcomes such as
staff turnover are linked to burnout. Burnout predicts whether or not individuals will quit their jobs
(Harrison and Gordon, 2014; Giao et al., 2020). Additionally, job burnout has serious implications for
employees, such as sleeplessness, inadequate subjective wellbeing, and other physiological problems
(Huang et al., 2019).
1159
Figure 2. High Turnover Rate
Leaders and managers are shown to have an impact on staff turnover and retention (Rahman and Nas,
2013; Reina et al., 2018). Variations in managerial style, conflict with colleagues, and mistrust are all
variety of reasons that result in turnover of employees (Brinck and Larsson, 2019). A complete absence
of senior executive competence also contributes to the attrition rate (Long et al., 2012). Leadership
influence employee decisions to quit, whereas poor leadership can diminish employee excitement
and discontent (Ladelsky and Catana, 2013). Managerial attitude and actions, as well as discontent,
can influence intentions to resign, and employee development perceptions are reflected (Rahman and
Nas, 2013). Cooperate leaders have big influence on firm devotion, workplace condition, and work
overload which are all big determinants in an individual’s choice to quit (Duxbury and Halinski, 2014).
Table 1 illustrates some of the determinants for employee turnover intention.
Table 1. Determinants of Employee Turnover
Factors Employee Turnover Rate

Job Satisfaction Low Turnover
Working Environment Low Turnover
Family Pressure High Turnover
Salary Low Turnover
Leadership Low Turnover
Job Stress High Turnover
Rewards and Benefits Low Turnover
Job Engagement Low Turnover
Work Challenges Low Turnover
3. IMPACT OF EMPLOYEE TURNOVER

High turnover rate is critical for every business. It has a serious influence on the proper functioning,
and profitability of the organization. The organization’s core concern should be on employee retention
in order to avoid the unpredictability and substantial expenses involved with recruiting and employing
experienced and skilled individuals. Moreover, when competent people leave the organization,
1160
customers migrate to those employees who are loyal to those individuals, resulting in a loss of its
personnel and consumers for the organization. Furthermore, excessive turnover affects the reputation
of the firm, marketing, efficiency, and long-term viability both directly and indirectly (Hong et al.,
2012). On rare situations, loyal associates of a departing employee may leave the firm. As a result,
keeping current employees is more essential than employing new ones (Mittar et al., 2014).According
to (Ali, 2009), excessive turnover costs the organization both directly and indirectly. Searching the
extraneous employment market for a possible alternative, choosing a specific among competitive
replacers, and formalized training of the replacement unless they achieves quality standards equivalent
to the individual who quit are just a few of the replacement costs (Hinkin and Tracey, 2000). In addition,
some of the expenditures may include the disruption of the company’s regular operations as well as
mental stress. It sometimes includes the labor overload that those who stay experience, which is hard
to ascertain financially. Turnover charges include productivity loss, potential earnings, and plan for
employees (Gustafson, 2002).
Employee turnover may also have a critical impact on operational expenses and the ability to keep
the skills required sustaining business operations and a competitive edge (Ladelsky, 2014). A shortage of
bright and qualified personnel can result in a management issue that impacts productivity, profitability,
and product and service quality. High attrition rates can have a negative impact on work relationships,
morale, and workplace safety (Edem et al., 2017). Turnover intention has gotten a lot of attention
since it has such a big influence on businesses (Kamarulzaman et al., 2015; Demircioğlu and Berman,
2018). Many researchers have discovered that, if not effectively managed, a high staff turnover rate
can have a detrimental influence on an organization’s profitability (Mohsin et al., 2015; Noor et al.,
2018). Employee turnover may have a significant financial and emotional impact on a company (Zaman
et al., 2010). When workers resign to take their important information and experience obtained from
working with them, the problem develops at the organizational level (Van der Heijden et al., 2018; Noh
et al., 2019).The amount of time needed to learn how to work and comprehending the firm reduces
productivity every time a person quits the firm, which has an influence on the organization’s profitability
(Noor et al., 2018; Burnett, 2018). When an individual quits a company, it can also impact the capacity
of other workers to execute their tasks (Holtom and Burch, 2016). As a result, staff turnover induced by
poor management can have detrimental effects on the association’s expenditures and its financial status
in the foreseeable future (Heavey et al., 2013).
4. APPROACH AND OBSERVATION TO REDUCE EMPLOYEE TURNOVER

When challenged with high employee turnover, management has several policy options, including
improving policies in the areas of recruitment, screening, initiation, coaching, job analysis, and remuneration.
On the other hand, policy proposals must be customized to the precise diagnosis of the problem. Employee
attrition due to remuneration patterns in the local labor market is likely to decline if the new regulation is
just to increase the corporation’s availability of on-the-job skills training. Since these direct and indirect
costs of high turnover are rising, executives are frequently advised to investigate the extent to which
individuals leave enterprises so that necessary intervention may be taken.According to Becker, investing
in human capital is a powerful tool for improving individual profit potential and engagement which will
contribute to enhanced organizational performance (Becker, 1962). As an outcome, it may be valuable to
both individuals and corporations. Given the high cost of turnover rates, firms have realized that efforts
are made that retain, develop, or promote employees. As a consequence, being prepared to communicate
effectively and cordially among each other is becoming immensely important for employees (Osborne
and Hammoud, 2017; Prasetio et al., 2019). As a result, (Carleton, 2011) asserts that enhanced employee
engagement in an organization’s procedures and choices might improve satisfaction.
Employee involvement increase productivity while also strengthening the organization. Involving
employees in massive issues and evaluations may also lead to efficiency, a positive approach, and fewer
absences and attrition. Additionally, improvements in frameworks and senior executive’s behavior, as
1161
well as changes in organizational factors such as benefit scales, subordinate involvement, and a work
environment that may be valuable to the employee, might minimize employee turnover (Mosadeghrad,
2013; Nanda and Soelton, 2020). Corporations must ignite individual’s desire for them to progress
significantly in their occupations, resulting in increased creativity and profitability (Jagun, 2015;
Osborne and Hammoud, 2017). The corporation may enhance staff performance in a wide range of
manners. Employee empowerment, promotion, and bonus schemes are all possibilities (Osborne and
Hammoud, 2017).Organizations have become increasingly interested in reducing employee turnover,
which may be addressed through professional development that subsequently increases while somehow
retaining employees, attempting to make training a challenging role for an executive. To decrease
employee turnover, managers might encourage workers to identify the company’s aims and beliefs
through training programs (Jehanzeb et al., 2013). Employee discontent, absenteeism, and turnover
may indeed be greatly diminished unless individuals are mostly to the extent where they derive instant
contentment since a sense of accomplishment and expertise broadens overall capabilities (Motlokoa et
al., 2018). It is tough to discover and hire skilled, talented, and valued people, as per (Barkhuizen et al.,
2014). As a result, companies want to keep their present staff.
Workplace sustainability depends on an individual’s personal commitment to stay with an enterprise
(Figure 3). Employees stay with the firm though if they prefer their workplace. Perhaps, in conclusion,
organizations must provide a collaborative atmosphere to retain qualified individual over time (Bibi et
al., 2018). Employees and management cooperate to better and foster well-being in a good workplace,
ultimately leading to work engagement. Rich interpersonal interactions increase workers’ productivity
(Akgündüz and Eryilmaz, 2018). Meaningful relationships foster a feeling of connectedness and help
relieve, therefore motivating employees to remain with the company (Haldorai et al., 2019). Likewise,
higher work satisfaction has been shown to lower the likelihood of employee turnover (Keng et al., 2019).
Staff performance and community regulations are also part of a healthy work environment (Wynen and
Beeck, 2014). One of the aspects that might affect employees’ decisions to stay is workplace flexibility
(Bae and Goodman, 2014). Reduced frequencies, authoritative acknowledgment, and the elimination of
aggressive actions characterize a productive atmosphere (Alias et al., 2018).
Figure 3. Factors influencing Employee Turnover
1162
Alignment between employees and their work environments is another important factor that enhances
job engagement (Harrison and Gordon, 2014). Sardeshmukh et al. (2012) defines job engagement as
“great enthusiasm, significant participation, and effectiveness”. Employee involvement is critical to the
organization’s success. Employees have been demonstrated to provide an influence on the organization’s
effectiveness, motivation, revenue, and long-term viability (Nidan, 2016). Employees’ intentions
to resign can be effectively reduced if they believe their employer values their inputs and concerned
their fellow humans (Gigliotti et al., 2019). Professionals who are enthusiastic about their respective
occupations become less likely to abandon. Moreover, in terms of reducing the attrition rate, enterprises
must comprehend the experience which people go through when they finally quit. However, work
participation, better performers, corporate desirability, supervisory characteristics, and a variety of
other factors are thought to have a major influence on an organization’s ability to keep its brilliant
people (Islam and Ismail, 2008).Factors including supervisory support, professional desirability, and
remuneration contentment impact job engagement, which can reduce occupational stress, add value to the
organization, and minimize the chance of departure (Marasi et al., 2016). Job engagement also pertains
to an individual’s identification and involvement in their job, which includes interest and participation
in work. Therefore, those who are actively involved in their work regard it as an essential aspect of
their identity (Kanungo, 1982; Joiner and Bakalis, 2006). Job engagement has an impact on employee
turnover. Employee turnover is reduced when employees are more involved in their jobs (Saridakis and
Cooper, 2016).Job satisfaction is a crucial component of an organization’s behavior and atmosphere,
and it boosts overall productivity (Wan, 2017). Empowering associated with work fulfillment and salary
has an impact on corporate happiness (Serreqi, 2020). Job satisfaction found to have a strong influence
on cooperate production and efficiency, as well as on workers’ intentions to stay with the company
(Ibrahim et al., 2019). External and internal awards and bonuses can improve corporate engagement
and minimize staff turnover (Ahuja et al., 2007). For example, internal advantages like higher revenue,
higher product quality, and engaged workers, as well as external factors include greater profits and
enhanced image (Talib, 2017).
5. CONCLUSION
The study’s intention was to acquire more about the factors that contribute to employee attrition rate
and how to keep people in the company. Completely inadequate coaching or ineffective communication,
performance indicators, lack of trust, high job strain, less task significance, low morale, terrible
workplace, community strain, poor salaries, a major industrial corporation, and ineffective leadership
are the ways why individuals leaves their job. As a result, the company must understand its employees’
requirements, which will enable it to implement particular strategies for boosting staff productivity and
lowering turnover. As a consequence, specific individuals and firms would be able to perform better. It
is more helpful for the human capital structure to stimulate potential, commitment, and potential among
personnel in order to produce persistent employee productivity.
REFERENCES
AHMED, Ishtiaq, KOLACHI, Nadir Ali (2013), “Employee Payroll and Training Budget: Case Study of a Non-Te-
aching Healthcare Organization”, Journal of Business & Economics Research (JBER), S.11(5), 229-
240.
AHUJA, Manju K., CHUDOBA, Kthy, KACMAR, Charles J., McKNIGHT, Harrison, GEORGE, Joey F. (2007),
“It Road Warriors: Balancing Work-Family Conflict, Job Autonomy, and Work Overload to Mitigate Tur-
nover Intentions”, MIS Quarterly, S.31(1), ss.1-17.
AKGÜNDÜZ, Yılmaz, ERYILMAZ, Gamze (2018), “Does Turnover Intention Mediate The Effects of Job Inse-
curity And Co-Worker Support on Social Loafing?”, International Journal of Hospitality Management,
S.68, ss.41-49.
1163
AKHTAR, Muhammad Waheed, SHABIR, Atif, SAFDAR, Muhammad Shahid, AKHTAR, Muhammad Saeed
(2017), “Impact of Emotional Intelligence on Turnover Intentions: The Role of Organizational Commitment
and Perceive Organizational Support”, Journal of Accounting & Marketing, S.6(4), ss.259(1-7).
AL MAMUN, Chowdhury Abdullah, HASAN, Nazmul (2017), “Factors Affecting Employee Turnover and Sound
Retention Strategies in Business Organization: A Conceptual View”, Problems and Perspectives in Ma-
nagement, S.15(1), ss.63-71.
AL-SHAMMARI, Marwan, AL QAIED, Bader, AL-MAWALI, Hamzah, MATALQA, Mohammad (2016), “What
Drives Employee’s Involvement and Turnover Intentions: Empirical Investigation of Factors Influencing
Employee Involvement and Turnover Intentions?”, International Review of Management and Marke-
ting, S.6(2), ss.298-306.
AL-SURAIHI, Al-Hussain Abdullah, AB-WAHAB, Norailis, AL-SURAIHI, Walid Abdullah (2020a), “The Effect
of Entrepreneurship Orientation on Entrepreneurial Intention among Undergraduate Students in Malay-
sia”, Asian Journal of Entrepreneurship, S.1(3), ss.14-25.
AL-SURAIHI, Walid Abdullah, YUSUF, Asnidar Hanım, AL-SURAIHI, Al-Hussain Abdullah (2020b), “The Ef-
fect of Job Characteristics and Perceived Organizational Support on Employee Turnover Intention in the
Retail Sector in Malaysia”, International Journal of Business and Technology Management, S.2(3),
ss.106-116.
ALAARJ, Saad, MOHAMED, Zainal Abidin, AHMAD BUSTAMAM, Ummi Salwa Binti (2016), “Mediating
Role of Trust on the Effects of Knowledge Management Capabilities on Organizational Performance”,
Procedia - Social and Behavioral Sciences, S.235, ss.729-738.
ALI, Nazim (2009), “Factors Affecting Overall Job Satisfaction and Turnover Intention”, Journal of Managerial
Sciences, S.2(2), ss.239-252.
ALIAS, Nurul Ezaili, ROHMANAN, Nurrul Hazieqah, ISMAIL, Shafinar, KOE, Wei-Loon, OTHMAN, Rozana
(2018), “Factors Influencing Turnover Intention in a Malaysian Manufacturing Company”, KnE Social
Sciences, 3(10), 771-787.
ALKAHTANI, Ali Hussein (2015), “Investigating Factors that Influence Employees’ Turnover Intention: A Re-
view of Existing Empirical Works”, International Journal Business Management, 10(12), 152-166.
ASEGID, Agezegn, BELACHEW, Tefera, YIMAM, Ebrahim (2014), “Factors Influencing Job Satisfaction and
Anticipated Turnover among Nurses in Sidama Zone Public Health Facilities, South Ethiopia”, Nursing
Research and Practice, S.2014, ss.1-26.
BAE, Kwang Bin, GOODMAN, Doug (2014), “The Influence of Family-Friendly Policies on Turnover and Per-
formance in South Korea”, Public Personnel Management, S.43(4), ss.520-542.
BARKHUIZEN, Nicolene, MOGWERE, Puleng, SCHUTTE, Nico (2014), “Talent Management, Work Engage-
ment and Service Quality Orientation of Support Staff in a Higher Education Institution”, Mediterranean
Journal of Social Sciences, S.5(4), ss.69-77.
BECKER, Gary S. (1962), “Investment in Human Capital: A Theoretical Analysis”, Journal of Political Eco-
nomy, S.70(5), ss.9-49.
BELETE, Alubelkassaw (2018), “Turnover Intention Influencing Factors of Employees: An Empirical Work Re-
view”, Journal of Entrepreneurship & Organization Management, S.7(3), ss.23-31.
BIBI, Palwasha, AHMAD, Ashfaq, ABD MAJID, Abdul Halim (2018), “The Impact of Training and Development
and Supervisors Support on Employees Retention in Academic Institutions in Pakistan: The Moderating
Role of The Work Environment”, Gadjah Mada International Journal of Business, S.20(1), ss.113-131.
BRANHAM, Leigh (2005), The 7 Hidden Reasons Employees Leave: How to Recognize The Subtle Signs
and Act Before it’s too Late, American Management Association Publisher, New York (US).
BRINCK, Olivia, LARSSON, Hanna (2019), “Workplace Values, Sustainable Employment and Turnover Intenti-
on: a Generational Perspective”, Master’s Thesis, Umeå University, Umea (Sweden).
1164
BURNETT, Mary Jane (2018), “Strategies to Reduce Employee Turnover in the Durable Goods Industry”, Docto-
ral Thesis, Walden University, Washington (US).
CARLETON, Karen (2011), “How to Motivate and Retain Knowledge Workers in Organizations: A Review of The
Literature”, International Journal of Management, S.28(2), 459-468.
CHEN, Yingchao, CHENG, Weny, CHIEN, Ying (2010), “Structural Investigation of the Relationship between
Working Satisfaction and Employee Turnover”, The Journal of Human Resource and Adult Learning,
S.6(1), ss.41-50.
DEMİRCİOĞLU, Mehmet Akif, BERMAN, Evan (2018), “Effects of the Innovation Climate on Turnover Intenti-
on in the Australian Public Service”, The American Review of Public Administration, S.49(5), ss.1-15.
DUXBURY, Linda, HALINSKI, Michael (2014), “Dealing with the ‘Grumpy Boomers’: Re-Engaging The Di-
sengaged and Retaining Talent”, Journal of Organizational Change Management, S.27(4), ss.660-676.
EDEM, M. J., AKPAN, E. U., PEPPLE, N. M. (2017), “Impact of Workplace Environment on Health Workers”,
Occupational Medicine & Health Affairs, S.5(2), ss.1-5.
GIAO, Ha Nam Khanh, VUONG, Bui Nhat, HUAN, Dao Duy, TUSHAR, Hasanuzzaman, QUAN, Tran Nhu
(2020), “The Effect of Emotional Intelligence on Turnover Intention and the Moderating Role of Perce-
ived Organizational Support: Evidence from the Banking Industry of Vietnam”, Sustainability, S.12(5),
ss.1857(1-25).
GIGLIOTTI, Robert, VARDAMAN, James, MARSHALL, David R., GONZALEZ, Katerina (2019), “The Role
of Perceived Organizational Support in Individual Change Readiness”, Journal of Change Management,
S.19(2), ss.86-100.
GUSTAFSON, Catherine M. (2002), “Staff Turnover: Retention”, International Journal of Contemporary Hos-
pitality Management, S.14(3), ss.106-110.
HAKIM, Adi Lukman, SUDARMIATIN, Sutrisno (2018), “The Effect of Work Stress on Turnover Intention with
Work Satisfaction and Commitment as Intervening Variable (Study at PT Infomedia Solusi Humanika in
Malang)”, European Journal of Business and Management, S.10(12), ss.85-94.
HALDORAI, Kavitha, KIM, Woo Gon, PILLAI, Souji Gopalakrishna, PARK, Taesu (2019), “Factors Affecting
Hotel Employees’ Attrition and Turnover: Application of Pull-Push-Mooring Framework”, International
Journal of Hospitality Management, S.83, ss.46-55.
HARRISON, Steven, GORDON, Pamela Ann (2014), “Misconceptions of Employee Turnover: Evidence-Based
Information for The Retail Grocery Industry”, Journal of Business & Economics Research, S.12(2),
ss.145-152.
HEAVEY, Angela L., HOLWERDA, Jacob A., HAUSKNECHT, John P. (2013), “Causes and Consequences of
Collective Turnover: A Meta-Analytic Review”, Journal of Applied Psychology, S.98(3), ss.412-453.
HINKIN, Timothy R., TRACEY, J. Bruce (2000), “The Cost of Turnover, Putting a Price on the Learning Curve”,
Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, S.41(3), ss.14-21.
HOLTOM, Brooks, BURCH, Tyler C. (2016), “A Model of Turnover-Based Disruption in Customer Services”,
Human Resource Management Review, S.26(1), ss.25-36.
HONG, Eric Ng Chee, HAO, Lam Zheng, KUMAR, Ramesh, RAMENDRAN, Charles, KADIRESAN, Vimala
(2012), “An Effectiveness of Human Resource Management Practices on Employee Retention in Institute
of Higher Learning: A Regression Analysis”, International Journal of Business Research and Manage-
ment, S.3(2), ss.60-79.
HUANG, Chenchen, WU, Kai, ZHANG, Ying (2019), “Understanding Precedents for Frontline Employee Tur-
nover in Luxury Hotels: Emotional Intelligence as a Unifying Factor”, Journal of Human Resources in
Hospitality & Tourism, S.18(1), ss.26-46.
1165
IBRAHIM, Ishaq, ALI, Kalsom (2019), “The Impact of Challenging Work on Employee’s Retention in the Manu-
facturing Industry in Klang Valley”, International Journal of Psychology and Cognitive Science, S.5(1),
ss.1-8.
IBRAHIM, Ishaq, ALI, Kalsom, ZUMRAH, Abdul Rahim (2019), “An Empirical Study: The Mediating Role of
Job Satisfaction on the Relationship between Belongingness and Employee Retention in Malaysian Manu-
facturing Industry”, International Journal on Emerging Technologies, S.10(1), ss.11-21.
ISLAM, Mohammad Fakhrul, ALAM, Jahangir (2014), “Factors Influencing Intention to Quit or Stay in Jobs:
An Empirical Study on Selected Sectors in Bangladesh”, Stamford Journal of Business Studies, S.6(1),
ss.142-164.
ISLAM, Rafikul, ISMAIL, Ahmad Zaki (2008), “Employee Motivation: A Malaysian Perspective”, International
Journal of Commerce and Management, S.18(4), ss.344-362.
JAFFARİ, Ahsan Raza, AZIZ, Jabran, HUSSAIN, Zile, AKHTAR, Nazish, REHMAN, Kashif ur (2011), “Prime
and Sub-Prime Factors of Employee Voluntary Turnover in Boom Phase of Industry: Empirical Evidence
from Banking Sector of Pakistan”, African Journal of Business Management, S.5(15), ss.6408-6414.
JAGUN, Victoria (2015), “An Investigation into the High Turnover of Employees within the Irish Hospitality
Sector, Identifying What Methods of Retention Should Be Adopted: A Dissertation submitted in partial
fulfilment for the MA in Human Resource Management”, Master’s Thesis, National College of Ireland,
Dublin (Ireland).
JEHANZEB, Khawaja, RASHEED, Anwar, RASHEED, Mazen F. (2013), “Organizational Commitment and Tur-
nover Intentions: Impact of Employee’s Training in Private Sector of Saudi Arabia”, International Jour-
nal of Business Management, S.8(8), ss.79-90.
JOINER, Therese Anne, BAKALIS, Steve (2006), “The Antecedents of Organizational Commitment: The Case of
Australian Casual Academics”, International Journal of Educational Management, S.20(6), ss.439-452.
KAMARULZAMAN, Noraishah, ZULKEFLEE, Nur Zafieara, ABDUL HAMID, Hairiani, SAHARI, Norshahni-
za, ABDUL HALIM, Fazlin Natasya (2015), “Exploring the Factors of High Turnover in Retail Industry in
Negeri Sembilan”, Procedia Economics and Finance, S.31(15), ss.896-902.
KANUNGO, Rabindra N. (1982), “Measurement of Job and Work Involvement”, Journal of Applied Psychology,
S.67(3), ss.341-349.
KAYA ÖZBAĞ, Gönül, CEYHUN, Gökçe Çiçek (2014), “Does Job Satisfaction Mediate The Relationship Betwe-
en Work-family Conflict And Turnover? A Study of Turkish Marine Pilots”, Procedia – Social and Behavi-
oral Sciences, S.140, ss.643-649.
KENG, Tan Chin, NOR, Nik Nur Azirah Mohamed, CHING, Yeoh Kah (2019), “Strategies of Quantity Surve-
ying Firms to Reduce Turnover Intention”, International Journal of Engineering & Technology, S.7(3),
ss.90-93.
KERDPITAK, Chayanan, JERMSITTIPARSERT, Kittisak (2020), “The Effects of Workplace Stress, Work-Life
Balance on Turnover Intention: An Empirical Evidence from Pharmaceutical Industry in Thailand”, A
Multifaceted Review Journal in The Field of Pharmacy, S.11(2), ss.586-594.
LADELSKY, Limor Kessler (2014), “The Effect of Job Satisfaction on it Employees Turnover Intention in Israel”,
Annals of Faculty of Economics – University of Oradea, S.1(1), ss.1028-1039.
LADELSKY, Limor Kessler, CATANA, Gheorghe Alexandru (2013), “Causes Affecting Voluntary Turnover in IT
Sector”, Review of some Empirical Studies, S.6, ss.102–114.
LONG, Choi Sang, THEAN, Lee Yean, ISMAIL, Wan Khairuzzaman Wan, JUSOH, Ahmad (2012), “Leadership
Styles and Employees’ Turnover Intention: Exploratory Study of Academic Staff in a Malaysian College”,
World Appled Sciences Journal, S.19(4), ss.575-581.
MARASI, Shelly, COX, Susie, BENNETT, Rebecca J. (2016), “Job Embeddedness: is it Always a Good Thing?”,
Journal of Managerial Psychology, S.31(1), ss.141-153.
1166
MITTAR, Suruchi, SAINI, Sharmishtha, AGARWAL, Aditi (2014), “Human Resource Management Practices for
Employee Retention in Apparel Export Houses in Delhi NCR”, Scottish Journal of Arts, Social Sciences
and Scientific Studies, S.17(2), ss.3-22.
MOHD, Idaya Husna, SHAH, Maimunah Mohd, ZAILAN, Nor Shafiqah (2016), “How Work Environment affects
the Employee Engagement in a Telecommunication Company”, 3rd International Conference on Business
and Economics, 21-23 September 2016, Mumbai (India), ss.418-426.
MOHSIN, Asad, LENGLER, Jorge, AGUZZOLI, Roberta (2015), “Staff Turnover in Hotels:Exploring the Quad-
ratic and Linear Relationships”, Tourism Management, S.51, ss.35-48.
MOSADEGHRAD, Ali Mohammad (2013), “Quality of Working Life: An Antecedent to Employee Turnover In-
tention”, International Journal of Health Policy and Management, S.1(1), ss.43-50.
MOTLOKOA, Mamofokeng Eliza, SEKANTSI, Lira Peter, MONYOLO, Rammuso Paul (2018), “The Impact of
Training on Employees’ Performance: The Case of Banking Sector in Lesotho”, International Journal of
Human Resource Studies, S.8(2), ss.16-46.
NANDA, Andesna, SOELTON, Mochamad (2020), “The Effect of Psychological Work Environment and Work
Loads on Turnover Interest, Work Stress as an Intervening Variable”, Advances in Economics, Business
and Management Research, S.120(ICMEB 2019), ss.225-231.
NIDAN, Priyadarshni (2016), “To Study The Impact of Employee Engagement on Employee Productivity and
Motivational Level of Employee in Retail Sector”, IOSR Journal of Business and Management, S.1,
ss.41-47.
NOH, Mijin, JANG, Hyeongyu, CHOI, Beom-Jin (2019). “Organisational Justice, Emotional Exhaustion, and
Turnover Intention Among Korean IT Professionals: Moderating Roles of Job Characteristics and Social
Support”, International Journal of Technology Management, S.79(3-4), ss.322-344.
NOOR, Ayesha, ZAINUDDIN, Yuserrie, PANIGRAHI, Shrikant Krupasindhu, RAHIM, Faridah binti Taju (2018),
“Investigating the Relationship among Fit Organization, Organization Commitment and Employee’s Inten-
tion to Stay: Malaysian Context”, Global Business Review, S.21(1), ss.68-87.
OSBORNE, Schrita, HAMMOUD, Mohamad S. (2017), “Effective Employee Engagement in the Workplace”,
International Journal of Applied Management and Technology, S.16(1), ss.50-67.
PRASETIO, Prasetio, PARTONO, Arif, WULANSARI, Puspita, PUTRI, Suci Trisno, RAMDHANI, Ramdhani,
ABDULLAH, Abdullah (2019), “The Mediation of Job Satisfaction in the Relation of Work Stress and
Turnover Intention in Hotel Industry”, 1st International Conference on Economics, Business, Entrepre-
neurship, and Finance, S.65, ss.608-612.
RAHMAN, Wali, NAS, Zekeriya (2013), “Employee Development and Turnover Intention: Theory Validation”,
European Journal of Training and Development, S.37(6), ss.564-579.
REINA, Christopher S., ROGERS, Kristie M., PETERSON, Suzanne J., BYRON, Jrus, HORN, Peter W. (2018),
“Quitting the Boss? The Role of Manager Influence Tactics and Employee Emotional Engagement in Volun-
tary Turnover”, Journal of Leadership & Organizational Studies, S.25(1), ss.5-18.
ROBERTSON, Melissa, ZATZICK, Christopher D. (2015), “Skill Underutilization and Collective Turnover in a
Professional Service Firm”, Journal Management Development, S.34(7), ss.787-802.
SARDESHMUKH, Shruti R., SHARMA, Dheeraj, GOLDEN, Timothy D. (2012), “Impact of Telework on Ex-
haustion and Job Engagement: A Job Demands and Job Resources Model”, New Technology, Work and
Employment, S.27(3), ss.193-207.
SARIDAKIS, George, COOPER, Cary L. (2016), “Introduction: The State of Employee Turnover”, Research
Handbook on Employee Turnover (Ed. G. Saridakis, C. L. Cooper), Edward Elgar Publishing, Massac-
husetts (US), ss.1-4.
SERREQI, Martin (2020), “Relationship of Pay and Job Satisfaction”, European Journal of Marketing and
Economics, S.3(2), ss.124-131.
1167
SHAHZAD, Khurram, REHMAN, Umer, SHAD, Ikramullah, GUL, Asma, KHAN, M. Amnulah (2011), “Work-Li-
fe Policies and Job Stress as Determinants of Turnover İntentions of Customer Service Representatives in
Pakistan”, European Journal of Social Sciences, S.19(3), ss.403-411.
SOOMRO, Aqeel Ahmed, BREITENECKER, Robert J., SHAH, Syed Afzal Moshadi (2018), “Relation of Work-Li-
fe Balance, Work-Family Conflict, and Family-Work Conflict with The Employee Performance-Moderating
Role of Job Satisfaction”, South Asian Jornal of Business Studies, S.7(1), ss.129-146.
TALIB, Mohamed Syazwan Ab (2017), “Motivations and Benefits of Halal Food Safety Certification”, Journal of
Islamic Marketing, S.8(4), ss.605-624.
THOMAS, Madhavappallil, KOHLI, Vandana, CHOI, Jong (2014), “Correlates of Job Burnout Among Human
Services Workers: Implications for Workforce Retention”, The Journal of Sociology & Social Welfare,
S.41(4), ss.69-90.
TIAN‐FOREMAN, Wei (Amy) (2009), “Job Satisfaction and Turnover in the Chinese Retail Industry”, Chinese
Management Studies, S.3(4), ss.356-378.
VAN DER HEIJDEN, Beatrice, PEETERS, Maria, BLANC, Pascale M. Le, VAN BREUKELEN, J. Wim (2018),
“Job Characteristics and Experience as Predictors of Occupational Turnover Intention and Occupational
Turnover in The European Nursing Sector”, Journal of Vocational Behavior, S.108, ss.108-120.
WAN, Hooi Lai (2017), “Relationship between Organisational Justice and Organisational Citizenship Behaviour:
Examining the Mediating Role of Job Satisfaction”, Management and Organization: Concepts, Tools
and Applications (Ed. Carol Hooi), Pearson Publisher, Harlow, ss.77-97.
WYNEN, Jan, BEECK, Sophie Op de (2014), “The Impact of the Financial and Economic Crisis on Turnover
Intention in the U.S. Federal Government”, Public Personnel Management, S.43(4), ss.565-585.
ZAMAN, Gohar, ALİ, Nadar, ALİ, Nazım (2010), “Impact of Organizational Justice on Employees Outcomes: An
Empirical Evidence”, Abasyn Journal of Social Sciences, S.3(1), ss.44-53.
1168
EFFECTIVENESS OF ALEXANDER TECHNIQUE

COMBINED WITH MULLIGAN TECHNIQUE (SNAGS) IN
THE MANAGEMENT OF NON-SPECIFIC NECK PAIN: A
SINGLE BLIND RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL
Dr-Sana Fatima (PT)1, Dr-Mujeeb ur Rahman (PT)2,

Physical therapist at Khyber Medical University
Assistant professor (AP) at Khyber Medical University
ABSTRACT
BACKGROUND
Modern life and scientific achievements have contributed in worsening of musculoskeletal issues
(such as neck pain, shoulder pain and back pain) to the greater extent. There are many neck problems that
people encounter in their lives. The management of neck pain is conservative and varies from consulting
a general practitioner to clinical physiotherapist and alexander technique teacher. OBJECTIVE: The
objective of the study was to determine the effectiveness of alexander technique combined with mulligan
technique in the management of non-specific neck pain.
METHODOLOGY
A single blinded randomized controlled trial was conducted in physical therapy departments of the
two different hospitals of Peshawar from March 2021 to August 2021. Data was collected from the
patients suffering from non-specific neck pain of age 18 to 40 years through consecutive sampling.
Subjects were allocated randomly through lottery method in both treatment group and control group
by the blinded assessor. Group A received alexander technique plus mulligan technique and isometric
exercises. Group B received mulligan technique plus isometric exercises. Both groups were treated for
4 weeks. Treatment efficacy was measured by Visual analogue scale and Neck disability index by the
same blind assessor.
RESULTS
The mean age of participants in the control group was 28.69 ±7.158 and in experimental group
was 30.14±5.367. The frequency of male participants in the control group was 19(45.2%) and that
of female was 23(54.8%) while in experimental group was 8(19.0%) and 34(81.0%) respectively.
The pre and post treatment visual analogue scale scores in the experimental group showed significant
association with the p-value of less than 0.001 which shows visual analogue scale score was reduced
from 8.48±0.63 to 4.40±0.828 by applying alexander technique and mulligan technique and isometric
exercises simultaneously while in control group the visual analogue scale score was also reduced from
1169
7.81± 0.733 to 5.81± 0.734 with the p-value of 0.023. The mean neck disability index scores were also
reduced from 32.93±2.823 to 17.52±2.61 with the p-value=0.002 in experimental group, similarly the
mean neck disability index scores were reduced in control group from 34.81±3.959 to 25.90±1.445 with
the p-value of 0.023. The follow up measurement of both groups was done by Mann Whitney U test.
The analysis of the study showed significant difference between the groups to greater extent with the
confidence interval of 95% and p-value of 0.002 and 0.001.
CONCLUSION
Alexander along with mulligan technique was more effective in reducing pain and disability related
to neck.
KEYWORDS
Alexander technique, Effectiveness, Mulligan technique, Neck pain
1170
HISTORICAL STUDY OF THE BORDER AGREEMENT

BETWEEN MONGOLIA AND CHINA
BAATARKHUU, Khorloo
Doctorate, School of International Relations and Sociology, University of the Humanities,
Mongolia, Sinologist
ABSTRACT
This article examines the origins and development of the southern borders of Mongolia and historical
changes, in the second half of the last century, the “Border Agreement between the People’s Republic of
Mongolia and the People’s Republic of China”, one of the major events in the history of Mongolia, was
successfully concluded, when and how the process of demarcating the southern border, the historical
merits of its participants, the difficulties of demarcating the border, and how to ensure the security of the
southern border, the demarcation of the border on the ground under the agreement will have a significant
impact not only on the security of the two countries, but also on regional relations, as well as their
contribution to the economic and social development of the country.
Keywords: Mongolian-Chinese border agreement, southern border, demarcation
1171
ADHESIVE FILLET EFFECT ON THE TENSILE

BEHAVIOUR OF TUBULAR ADHESIVE JOINTS
T.A.P. Almeida1, R.D.S.G. Campilho1,2, R.D.F. Moreira2, I.J. Sánchez-Arce2, R.J.B. Rocha2
*1
Departamento de Engenharia Mecânica, Instituto Superior de Engenharia do Porto, Instituto Politécnico do Porto, R. Dr.
António Bernardino de Almeida, 431, 4200-072 Porto, Portugal.
2
INEGI – Pólo FEUP, Rua Dr. Roberto Frias, 400, 4200-465 Porto, Portugal.
ABSTRACT
The search for optimization in the construction of equipment and structures has been generating the
appearance of new materials, as well as new construction and joining processes. Tubular adhesive joints
(TAJ) are a solution and make it possible to build structures in a simpler, more economical, light and
even resistant manner. Thus, there is a need to study several variables that improve TAJ performance and
construction. This work aims to study the influence of the application of adhesive fillets, with different
angles, at the TAJ bonding ends. Two different overlap lengths (L0) are also considered (L0=20 mm
and L0=40 mm). To cover a wide range of adhesives, three adhesives of different characteristics were
considered. For the numerical parametric study, cohesive zone models (CZM) were used. Initially, this
technique was validated with experimental results obtained in previous works. The numerical work
consisted of an elastic stress analysis in the adhesive layer and strength prediction, by CZM, according
to the referred geometric and material parameters. A study was also conducted on the variable damage.
This study made it possible to analyse the influence of geometric changes depending on the different
types of adhesives, enabling the verification of which geometry best fits each type of adhesive. The
combination of parameters that showed a higher resistance, resided in Araldite® AV138, with angle of
7.5° and L0=40 mm.
Keywords: Adhesive joints, Tubular adhesive joints, Adhesive fillet, Finite element method,
Cohesive zone models.
1172
EVALUATION OF BONDED T-STIFFENERS IN

COMPOSITE STRUCTURES
J.A.M. Ferreira1, R.D.S.G. Campilho1,2, R.D.F. Moreira2, I.J. Sánchez-Arce2

*1
2
ABSTRACT
Nowadays, the adhesive bonding method has a strong presence in the most varied industries. The
bonding of composite materials with structural adhesives became more relevant in the industry, such
as the aeronautical industry, which takes advantage of stiffener structures in composite materials using
adhesive bonds. In any area of industry, large-scale application of a particular bonding technique
requires reliable tools for the design and prediction of failure. This work evaluates the performance
of three structural adhesives, Araldite® 2015, Araldite® AV138 and Sikaforce® 7752 on a T-stiffener
with composite adherends composed of an epoxy matrix reinforced with carbon fibers. The aim of the
work is to numerically study, by the Finite Element Method (FEM) and Cohesive Zone Models (CZM),
the behavior of different T-stiffener configurations when subjected to peel loads. It was found that the
higher the flexibility and ductility of the adhesive, the higher the influence of the geometric parameters
on the joint strength. Regarding the type of adhesive, joints bonded with the Sikaforce® 7752 have been
shown to have the best performance, followed by joints with the Araldite® 2015. The Araldite® AV138
has been shown to perform relatively poorly compared to the other two adhesives, with similar behavior
between different joint configurations.
Keywords: Structural adhesive, adhesive joint, T-stiffener, cohesive zone model.
1173
PAY EQUALITY BY REASON OF SEX: PROGRESS AND

SETBACKS
Raquel Poquet Catalá1*

*1
University of Valencia, Faculty of Law, Departament of Labour Law and Social Security, Valencia, Spain
ABSTRACT
According to the National Institute of Statistics, women have an average annual salary of €20,051.58,
while men reach €25,992.76. With this, the average female annual salary represents 77.1% of the male.
18.2% of women have salary income less than or equal to the Minimum Interprofessional Salary,
compared to 7.4% of men. This is also seen in the fact that women often receive lower pay than men for
jobs of the same value, even when the jobs require the same requirements in terms of skills, qualifications
and experience, since the undervaluation of the skills and abilities that are required for the development
of certain jobs that women have traditionally been carrying out leads to their being located at the lowest
levels of the professional classification.
The approval of RD 902/2020, 13th October, on equal pay between women and men, highlights the
need to intervene in a very specific area to continue on the path towards equal pay, specifically, in the
classification system professional, since the existence of a wage difference between male workers and
female workers providing work of equal value is verified.
The objectives of the work are to carry out an analysis of wage discrimination based on sex and the
different types of discrimination that we can find. Likewise, the regulations and measures established for
the purpose of combating said differentiation and achieving equal pay will be studied, analyzing what
their effectiveness has been, both at an international, community and national level.
To carry out the work, the methodology will be based on the analysis of the regulations issued for
this purpose, as well as on the analysis of the jurisprudential and judicial doctrine, and of the scientific
doctrine.
In conclusion, the need to become aware of the effective guarantee of equal pay based on sex and non-
discrimination will be observed, since there are different ways to try to save the regulations and continue
with certain non-egalitarian practices. The measures put in place with RD 902/2020 are necessary, but
must be fully complied with in order to meet the proposed objectives.
Keywords: salary discrimination, sex, pay equality, pay transparency, remuneration registry.
INTRODUCTION
The approval of Decree 902/2020, 13th October, on equal pay between women and men, highlights
the need to intervene in a very specific area to continue on the path towards equal pay, specifically, in the
classification system professional, since the existence of a wage difference between male workers and
female workers providing work of equal value is verified. Practice confirms that wage discrimination
based on sex still survives, both direct and indirect. As the doctrine says “the discrimination suffered
1174
by women is the oldest and most persistent in time, the most widespread in space (...) the one that
affects the greatest number of people and the most primary, because it is always added to the others
discriminations” (Rey Martínez, 1995).
This is confirmed by the statistical data when, according to data from the National Institute of
Statistics women have an average annual salary of €20,051.58, while men reach €25,992.76. With this,
the average female annual salary represents 77.1% of the male. 18.2% of women have salary income
less than or equal to the Minimum Interprofessional Salary (from now on, MIS), compared to 7.4% of
men. Specifically, within the highest salaries, 9.8% of men have salaries five times or more higher than
the MIS, compared to 5.0% of women. For their part, workers with low earnings (earning per hour below
2/3 of the average earnings), represent 16.7% of the total, of which 65.5% are women. Depending on the
professional group, it is found that the inequality in remuneration is not only greater in the better paid
categories and positions of greater responsibility, it also increases at the top end of the wage distribution.
In this way, discrimination based on sex in managerial positions of the population is around 40% (double
the total gender discrimination). In the top 1% (executive directors) it represents more than 50%, that is,
men in executive management positions receive double the salary of their female colleagues.
Furthermore, according to data from the ILO, the countries with the lowest levels of wage inequality
are found in the group of high-income countries, while the highest levels of wage inequality are found
in the group of low- and middle-income countries. Among high-income countries, wage inequality is
lowest in Sweden and highest in Chile. Among low- and middle-income countries, South Africa and
Namibia have the highest inequality, while Armenia and Mongolia have the lowest inequality.
REGULATORY FRAMEWORK
The first antecedent is located in Convention no. ILO 100 on equal pay (1951), whose art. 2 obliges
to guarantee the application to all workers of the “principle of equal remuneration between male and
female labor for work of equal value”. The acceptance of this principle is of special relevance because
equality must be achieved not only in the same jobs, but also in different jobs that are recognized as
having equal value, with which it is a matter of combating with certain forms of indirect discrimination.
Basically, this broad formulation of the principle is based on the recognition that the extent of segregation
between male and female positions constitutes the most important obstacle to a valid application of the
principle of equal pay.
At European level, the eradication of wage discrimination is a fundamental objective in achieving
the principle of equality between women and men. Thus, art. 119 of the Treaty of Rome establishes
equal pay between male and female workers who perform the same job, prohibiting wage discrimination
based on sex. In the same sense, Protocol 14 of the Maastricht Treaty includes the principle of equal
pay treatment without discrimination based. The art. 157 Treaty of Rome establishes the principle of
non-discrimination in pay between men and women, specifying that this requires equal pay for work of
equal value. It is with Directive 75/117/CEE when the principle of equal pay for work of equal value is
formally incorporated, since it defines the concept of equal pay as equal pay for equal work or work to
which the same value is attributed. Directive 2006/54/EC establishes that for the same job or for a job to
which the same value is attributed, direct and indirect discrimination based on sex will be eliminated in
all the elements and conditions of remuneration.
On the other hand, according to community judicial doctrine, the Court of Justice of European Union
(from now on CJEU) has accepted the difference in remuneration between a woman and a man who
perform work of equal value when it is based on the following criteria: productivity (Danfoss and Royal
Copenhagen cases ), mobility (Danfoss and Royal Copenhagen cases), training (Danfoss case), seniority
(Danfoss and Nimz cases), part-time work (Kowalska, Boetel, Rinner-Kuhn, Bilka and Helming cases),
collective bargaining agreements ( Enderby and Kowalska), or market forces. The CJEU has declared
that the criterion of flexibility of hours and places of work can be applied in the evaluation of jobs if it
1175
is important for the fulfillment of specific tasks, but not if the criterion refers to the quality of the work
that the worker perform (SSCJEU 96/80, of March 31, 1981, Jenkins case; 184/89, of February 7, 1991,
Nimz case).
Likewise, the European Strategy for Gender Equality 2020-2025 establishes the strategic objectives
and key actions of the European Commission for this period 2020-2025 in terms of equality between
men and women, among which is guaranteeing equal participation and opportunities in the labor market,
including the elimination of the gender pay gap.
At the national level, the Worker Law (from now on ET), it recognizes in art. 4.2 c) as a basic right of
working people not to be directly or indirectly discriminated against for employment or once employed,
for reasons of sex. Also, art. 17.1 ET declares null and void the “regulatory precepts, the clauses of
the collective agreements, the individual agreements and the unilateral decisions of the employer that
give rise to employment, as well as in matters of remuneration, working hours and other working
conditions”. And the art. 28 obliges the company “to pay for the provision of work of equal value the
same remuneration, paid directly or indirectly, and whatever the nature of the same, salary or non-salary,
without any discrimination based on sex, in any of the elements or conditions of that “.
In fact, it was Law 3/2007 which expressly regulated equality in all areas, and especially in the
workplace, between women and men, guaranteeing equality and the prohibition of both direct and
indirect discrimination based on sex. Subsequently, Decree-Law 6/2019, of March 1, on urgent
measures to guarantee equal treatment and opportunities between women and men in employment and
occupation, configures a system that improves what is established in the Commission Recommendation
7th March 2014.
TYPES OF DISCRIMINATION
Direct discrimination
The art. 6 Law 3/2007 defines the two types of existing discrimination, that is, direct and indirect. Its
section 1 – in accordance with art. 2.1 a) c- defines direct discrimination based on sex as “the situation
in which a person finds himself or herself who is, has been or could be treated, based on their sex, less
favorably than another in a comparable situation”. It is, as the doctrine indicates of the “first step of the
prohibition of discrimination, absolutely basic and fundamental and, therefore, non-derogable”, that is,
the “fundamental core of the interdiction of discrimination based on sex” (Rey Martínez, 1995).
A clear example of this type of direct pay discrimination is found in the SCJEU Case of McCarthys
Ltd. (SCJEU 27th March 1980, C-129/1979) when a female worker received a salary lower than that
received by the man who previously held the same position; or when the contribution to a professional
pension scheme is paid through a salary supplement that is always recognized for men and for women only
from the age of 25 (SCJEU 11th March 1981, C-69/1980, Worringham case); when family allowances
are paid to all men and only to women whose husband is incapable or earns less than the minimum wage
(SCJEU 9th June 1982, C-58/1981, Commission against Luxembourg ); or when women are never
in a position to receive supplementary severance pay (SCJEU 17th February 1993, C-173/1991, case
Commission against Belgium).
In Spain, a clear example of direct salary discrimination is found in the Avon case, where the
discrimination is based on the segregation of the sexes into two categories with different salaries. Out
Constitutional Court (Sentence 145/1992, 13th October) annulled the sentence of the ordinary court that
considered a work claim of equal value as a non-judicial conflict of interest.
In the ordinary jurisdiction, the clearest examples of direct salary discrimination are found in
cases where an agreement bonus derived from a previous attendance bonus is declared discriminatory
(sentence of Social Court 17th June 1986); a plus of assiduity (sentence of Social Court 22th July 1986),
1176
with different amounts for men and women, or in the same salary structure, where men’s base salary
was higher than women’s, and although they received the difference through a compensation bonus,
the different treatment absorption and compensation effects between the base salary and salary bonuses
determined the existence of inequality (sentence of Social Court 17th July 1986).
Indirect discrimination
Indirect discrimination, as indicated in art. 6.2 Law 3/2007 –in accordance with art. 2.1b) Directive
2006/54/CE-, is that “situation in which an apparently neutral provision, criterion or practice puts
persons of one sex at a particular disadvantage with respect to persons of the other, unless said provision,
criterion or practice may be objectively justified in response to a legitimate purpose and that the means
to achieve said purpose are necessary and adequate”.
Community judicial doctrine has had the opportunity to pronounce itself in various cases. On the
one hand, in a context of non-transparency in the company’s remuneration system, it admits making a
global comparison “based on a relatively large number of employees”, from which it deduces an average
remuneration for female workers, less than the average salary of male workers (SCJEU 17th October
1989, C-109/1988, Danfoss Case). In another case, the comparison is between categories of speech
therapists, mostly women, and category of pharmacists, mostly men, subject to different collective
agreements (SCJEU 27th October 1993, C-127/1992, Enderby Case).
At the national level and in terms of remuneration, the typical example is found in the case of the
Gregorio Marañón Hospital, a situation where there was a difference in remuneration established in
a collective agreement between the professional category of laborer, occupied mainly by men, and
the professional category of cleaners, occupied mostly by women, when both professional categories
performed manual work considered to be of equal value (SCC 145/1991, 1st July).
More recent pronouncements have also been found, where the business practice of not paying the
variable and absorbable voluntary bonus to workers with salary level IV, billers and chambermaids,
and yes to workers at the same level apparently neutral related to certain categories of workers, held by
women, which places them in a disadvantageous position with other categories of the same salary level,
preferably occupied by men (SSCJ Canarias, 30th June 2008, rec. no. 834/2007. Likewise, SSCJ País
Vasco, 30th April 2019, rec. no. 638/2019).
VARIABLES OF THE WAGE GAP

Basically, the factors that suppose wage inequality can be grouped into three, which are: occupational,
horizontal and vertical segregation; the criteria for attributing value to each type of work, that is,
organization of occupations, tasks and specialties; sexual division of labor and lack of co-responsibility
in the family.
Occupational segregation
Occupational segregation refers to the tendency for there to be a greater presence of male workers
in some sectors or branches of activity, professions or positions, while in other sectors or positions
female workers predominate. In short, and as is well known, there are feminized and other masculinized
sectors. In general, women are usually more present in the services, health or education sector, while in
the industrial or specialized technical sector men predominate (Ministry of Labor and Social Economy,
2020). In short, horizontal segregation, which feeds, in a certain way, on the perception of women
that in certain masculinized professions they will suffer greater discrimination, have fewer professional
possibilities or may find themselves in a hostile work environment (Ballester Pastor, 2018).
On the other hand, the vertical segregation it is the one that results from the greater presence of men
in higher-level positions that are more demanding in terms of training and professionalism, or that imply
1177
control, leadership or responsibility. This is also known as the “glass ceiling” (De Haro Fernández,
2008), which expresses the difficulties faced by women in order to be able to promote and continue in
their professional career.
Undervaluation of female work

This second factor refers to the diversity of the type of work, its training, professional and qualification
requirements. This is reflected, in practice, in the hierarchical organization of jobs, levels, professions
or specialties that is implemented through professional classification systems; and in determining the
structure and composition of wages (Martínez Moreno, 2019).
The incorrect evaluation of jobs is intimately linked to the perceptions of the subjects regarding the
assessment of the work carried out by women and men due to the unequal allocation of value of work,
internalized in social learning. This finds its reason, among others, in stereotypes that have traditionally
undervalued the jobs carried out by women (Ballester Pastor, 2018).
To this, it is necessary to add the “remuneration opacity”, with opaque salary structures and absence
of available information on the wage levels of workers.
Likewise, reference should be made to the need to apply the ILO guide of the “Method of points
per factor”, which consists of assigning scores to each position according to four factors, which are
qualifications, mental, emotional and physical efforts, responsibilities and working conditions.
Sexual division of labor

This third factor of wage discrimination between women and men is a “transversal” variable in so far
as it has repercussions in all spheres of life, as well as in education, training and the workplace.
In this sense, there is no doubt that one of the working conditions that has the greatest negative impact
on working women is part-time work. In this regard, the community judicial doctrine (SCJEU 8th May
2019, C-161/2018, Villar Láiz Case) has pointed out, in terms of retirement pension and unemployment
benefits, that the Spanish regulations on access to Social Security benefits for part-time workers entails
indirect discrimination.
MEASURES FOR EQUAL PAY

How I know as indicated, Decree 902/2020 implements some instruments in companies to guarantee
the principle of remuneration transparency and achieve equal remuneration, specifically, the remuneration
register, the salary audit and the job evaluation system.
Remuneration transparency is the cornerstone for guaranteeing real and effective equal pay, since
the problem of discrimination lies in identification and proof, for which the transparency in access to
information is the key to its success. Periodic information must be guaranteed to workers and their
representative bodies, as established by the 2014 European Commission Recommendation.
In the first place, the remuneration register (art. 5 Decree 902/2020) is mandatory for all companies,
regardless of the number of workers, which represents an improvement in relation to the Commission
Recommendation of 7th March 7 2014 , which set it at those with 50 or more workers.
Secondly, regarding the remuneration audit, this is intended to verify compliance with the principle
of equality, avoid and correct differences and prevent obstacles and difficulties, ensuring transparency.
This obligation also improves the EU Commission Recommendation that limited it to companies with
more than 250 workers.
1178
The audit (art. 8 Decree 902/2020) implies the need to carry out a diagnosis of the company’s
remuneration situation, and establish an action plan to correct inequalities that includes objectives,
actions, schedule, indication of responsible persons and monitoring system.
Finally, as a fundamental element, in my opinion, is the job evaluation system (art. 9 Decree 902/2020),
according to which, with the aim of verifying that the definition of professional groups conforms to
criteria and systems that guarantee the absence of direct and indirect discrimination between women and
men and the correct application of the principle of equal pay for work of equal value, the negotiating
tables of collective agreements must ensure that the factors and concurrent conditions in each of the
groups and professional levels respect the criteria of adequacy, completeness and objectivity, and the
principle of equal pay for positions of equal value.
CONCLUSION
With the normative modification and its regulatory development that establishes the obligation to
guarantee the principle of remuneration transparency through the salary registry, the salary audit and the
periodic information, several of the measures that the labor doctrine (Ballester Pastor, 2018) at the time
he already proposed.
In this way, in order to achieve equal pay, a correct assessment of the jobs is required as a basis,
and in order to guarantee that pay transparency, since in this way, the salary record and the salary audit
will provide positive results. In addition, it is essential to guarantee an effective information system for
workers and their representative bodies on average and broken down remuneration in the company, that is,
the transparency of salary data is necessary to be able to identify if there is remuneration discrimination.
Likewise, it is essential to establish mandatory salary audits, audits that must be regulated in equality
plans (Ballester Pastor, 2018).
As complementary measures, the doctrine also proposed the creation of specific administrative
bodies for the elimination of pay discrimination, such as the creation of a specialized unit on equal
treatment in all Provincial Labor and Social Security Inspections, as well as the creation of a General
Directorate for equality (Ballester Pastor, 2018). An effective and dissuasive sanctioning framework
should be developed, and all the measures undertaken should be reflected in the Law that establishes the
illegalities and punishments.
REFERENCES
AAVV 1986. Task evaluation. Geneva: ILO.
Aleman Perez F 2017. Theoretical considerations on classification elements and framing systems: towards a po-
litical-spiritual understanding of discriminatory biases based on sex and gender. In: Garrigues Giménez A.
Professional classification and discrimination based on gender in collective bargaining. A multi and inter-
sectoral analysis. Madrid: Reus.
Ballester Pastor MA 2018. Pay discrimination based on sex. Salary gap and gender inequalities in the labor market.
Albacete: Bomarzo.
Cebrian I, Dark GE 2018. Gender inequalities in the labor market. Social Panorama, no. 27.
European Comission 2014. The wage gap between men and women in the European Union. Available at https://
ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/gender-equality
Haro Fernandez AM 2008. Heroines and mercenaries. Economic gender violence through its reflection in English
literature, Violence out of focus IV. Money. Fourth edition of the Conference on study, reflection and opin-
ion on violence. Seville.
Lousada Arochena JF 2014. The fundamental right to effective equality of women and men. Fundamentals of the
right to gender equality and, in particular, its application in Labor and Social Security Law. Valencia: Tirant
lo Blanch.
1179
Martinez Moreno C 2019. Gender pay gap and pay discrimination: causes and ways to combat them. Albacete:
Bomarzo.
Ministry of Science 2014. Innovation and Universities. Job placement of university graduates, academic year
2013-2014 (analysis up to 2018). Madrid: Ministry of Science, Innovation and Universities. Available
at https://www.ciencia.gob.es/stfls/MICINN/Universidades/Ficheros/Estadisticas/INFORME_INSER-
CION_2013_14.pdf
Ministry of Health, Social Services and Equality 2018. Wage and scientific gender gap, Equality Business Bulletin.
Madrid: Ministry of Health, Social Services and Equality. Available at http://www.igualdadenlaempresa.es/
novedades/boletin/docs/BIE_44_Brecha_salarial_y_cientifica_de_genero.pdf
Ministry of Labor and Social Economy 2020. Women’s Labor Market Report 2020. Madrid: MTES. Available
at https://www.sepe.es/HomeSepe/que-es-el-sepe/comunicacion-institucional/publicaciones/publica-
ciones-oficiales/listado-pub-mercado-trabajo/informe-mercadotrabajo-estatal-mujeres.html
Quintanilla Navarro B 1996. Retributive discrimination. Salary differences by reason of sex. Madrid: Marcial
Pons.
Rey Martinez F 1995. The fundamental right not to be discriminated against on the basis of sex. Madrid: Mc-
Graw-Hill.
Rivas Vallejo R. 2017. Services (Y2): administrative activities and auxiliary services. Financial, insurance and
real estate activities. Education. Health activities. In: Garrigues Giménez A. Professional classification and
discrimination based on sex in collective bargaining. A multi and intersectoral analysis. Madrid: Reus.
Rodriguez Escanciano S 2005. On the value of work and wage parity based on gender in the face of a controversial
ruling by the Court of Justice of the European Community (Comment to STJCE C-320/2000, of September
17, 2002, Lawrence ), RL, no. 12.
Rodriguez-Piñero Bravo-Ferrer M 2001. Feminization of tasks and masculinization of evaluations, RL, no. 3.
Saez Lara C 2019. ILO 100 years: the participation of women in the labor market. In: AA.VV. The future of work:
one hundred years of the ILO: presentations. Madrid: Ministry of Labor.
Saez Lara C 1994. Women and the labor market. Madrid: CES.
Serra Cristobal R 2004. Indirect discrimination based on sex. In: Ridaura Martínez J, Aznar Gómez M (Coords.)
Discrimination versus differentiation (Special reference to the problem of women). Valencia: Tirant lo
Blanch.
1180
MATERIAL AND GEOMETRICAL ANALYSIS OF

TUBULAR ADHESIVE JOINTS WITH SCARF JOINT
J.E.S.M. Silva1, R.D.S.G. Campilho1,2, I.J. Sánchez-Arce2, R.D.F. Moreira1

*1
2
ABSTRACT
The use of adhesive joints has been growing in several industries and these have numerous applications
due to their potential for bonding materials. Adhesive joints enable a good adaptation when joining
uneven surfaces and are capable of joining different materials without damaging their structure. The
scarf tubular joint is one of many possible and viable joint configurations for various applications. This
type of joint has advantages in terms of a more uniform stress distribution when compared to overlap
joints. On the other hand, its execution is complex, since it requires the machining of the scarf.
This study aims to compare the tensile performance of tubular scarf joints (TSJ) with aluminium
(AW6082-T651) adherends, considering the variation of the scarf angle (α) from 45° to 3.43°. Firstly,
through the comparison of experimental tests and numerical analysis of tubular overlap joints (TOJ),
the numerical technique and respective cohesive parameters were validated. A numerical analysis by
cohesive zone models (CZM) was then performed on the TSJ to analyse peel (σy) and shear stresses
(τxy) in the adhesive layer. The joint strength analysis was also carried out, as well as the study of the
dissipated energy for the different adhesives and mentioned conditions. It was found that TSJ provides
a fairly uniform τxy stress distribution along the overlap length. From the distribution of σy stresses, that
there are more evident peaks at the ends of the overlap length that decrease to smaller values of α. The
decrease in α causes a considerable increase in the strength of the joints.
Keywords: Adhesive joints, Tubular adhesive joints, Scarf joints, Finite element method, Cohesive
zone models.
1181
MATERIAL EFFECT IN BONDED T-JOINTS BY

NUMERICAL COHESIVE MODELLING
J.P.M. Lopes1, R.D.S.G. Campilho1,2, I.J. Sánchez-Arce2, R.J.B. Rocha2

*1
2
ABSTRACT
Adhesive bonding is a widely used joining method applied in several fields from the high-tech
aeronautical industry to simpler ones as furniture or shoemakers. A wide variety of joints architectures
is available, offering several options to the designers, although the most common are single-lap joints
(SLJ), double-lap joints, and scarf joints. Additional designs, less used and studied are the stepped-lap,
T-joints and tubular joints. T-joints find application in different types of industry, such as aircraft to bond
stiffeners to skin and in the cars between the B-pillar and the rocker.
This work numerically evaluates the performance of the structural adhesive Araldite® 2015 in
an aluminum T-joint, after validation with experimental results. A cohesive zone modelling (CZM)
numerically study is carried out to capture the behavior of different T-joints geometrical configurations
when subjected to peel loads. The work includes a parametric study, considering stress analysis, maximum
load (Pm) and dissipated energy at failure (U) prediction, considering four geometrical parameters: flat
adherend thickness (a), T-element thickness (t), overlap length (l) and T-element radius (r). A significant
effect on Pm was found for the tested parameters, and the CZM method revealed to be a precious method
for studying T joints with precision and accuracy.
Keywords: Adhesive joints, T-joints, Finite element method, Cohesive zone models.
1182
STRENGTH PREDICTION OF ADHESIVE JOINTS BY

COHESIVE ZONE MODELS
Raul D.S.G. Campilho1,2*

*1
2
ABSTRACT
Adhesively-bonded joints are extensively used in several fields of engineering, such as automotive,
aeronautical and space structures. The techniques for strength prediction of bonded joints also improved.
Initially, theoretical methods (mainly closed-form) were proposed for stress distributions in the adhesive
for simple geometries such as the SLJ or double-lap joints (DLJ), and failure estimation was carried out
by comparison of the maximum stresses with the material strengths. The Finite Element Method (FEM)
was then used by consideration of stress/strain or fracture mechanics criteria for failure prediction.
These analyses had few limitations: stress/strain predictions depend on the mesh size at the critical
regions, while fracture criteria such as the Virtual Crack Closure Technique (VCCT) are restricted to
Linear Elastic Fracture Mechanics (LEFM) and need an initial crack.
Cohesive zone modelling (CZM) has been used in the last decades for the strength prediction of
adhesive joints. Compared to the conventional FEM, a much more accurate prediction is achieved, since
different shapes can be developed for the cohesive laws, depending on the material. For the application of
this technique, traction-separation laws with a pre-defined shape are established at the failure paths, and
the values of strain energy release rate in tension and shear (GI and GII, respectively) along the fracture
paths and respective critical values or toughness (GIc and GIIc) are required. The cohesive strengths in
tension and shear (tn0 and ts0, respectively) are equally needed and they relate to damage initiation, i.e.,
end of the elastic behaviour and beginning of damage. Different techniques are nowadays available
for the definition of the cohesive parameters (GIc, GIIc, tn0 and ts0), such as the property identification
technique, the direct method and the inverse method. This presentation aims to make a detailed review
and present case studies of CZM modelling applied to bonded joints.
Keywords: Adhesive joint, Structural adhesive, Numerical modelling, Cohesive zone models,
Cohesive parameters.
1183
DESIGN OF EXPERIMENTS ANALYSIS OF HOT

STAMPING PROCESS FOR COMPOSITE MATERIALS
WITH THERMOPLASTIC MATRIX
Rúben F.D. Cardoso1, Raul D.S.G. Campilho1,2, João P.F. Silva2, Rúben L.L. Pereira2
*1
2
ABSTRACT
Thermoplastic composite materials have the environmental advantage of being recyclable and also,
from the industrial standpoint, they are materials with short processing time. The hot stamping process
reveals itself as an optimum manufacturing process associated to thermoplastic matrix composite
materials mainly due to short cycle times, high performance, few labor costs and pleasing final prices.
This process is widely used for obtaining parts for the automotive sector.
The main goal of this project focuses on the optimization of the processing window when applied
to obtain thermoplastic matrix composite components by correlating its processing parameters with an
emphasis on component quality and by using various quality indicators. This optimization executes
the analysis of components manufactured under different conditions, which involve the realization of
a design of experiments and subsequent ANOVA analysis of variance implemented in Design Expert
V13® software. The accurate selection and discretization of the hot stamping process variables was
crucial for this study. The performed analysis allowed not only to understand, in an isolated way, the
impact of each process variable on the quality of the final product, but also, by correlation, to define the
respective optimal processing window.
Keywords: Automotive industry, composite materials, hot stamping, thermoplastics, CFRTP,
Taguchi’s method, process optimization, ANOVA, DOE.
1184
AUTOMATION IN THE GENERATION OF AN

ECONOMIC MONTHLY SYNTHETIC INDICATOR
Priscila ESPINOSA1*, José M. Pavía2

*1
University of Valencia, Faculty of Economics, Foundations of Economic Analysis, Valencia, Spain. University of Valencia,
Faculty of Economics, Applied Economics, Valencia, Spain.
ABSTRACT
Currently, the main problem faced by economic agents is making decisions in scenarios with
uncertainty. The aforementioned uncertainty has been increased since the last economic crisis, the current
pandemic and the international geopolitical tensions that have emerged since the invasion of Ukraine. The
territorial agents, closer to the local reality, eagerly seek mechanisms capable of synthetically showing
the current economic situation that an economy is going through. This article presents the experience of
the Valencian region (Spain) in the generation of an automatic synthetic indicator, implemented in a web
application developed with Shiny. The synthetic indicator is designed to measure regional economic
growth in the short, medium and long term, with the aim of improving agents decision making in view
of possible changes in the economic scenario.
Keywords: Synthetic indicator, economic forecasting, shiny, times series, R.
1185
EFFECT OF WEAVES TRUC TURE SON THE AIR

PERME ABILITY OF A WOVEN FABRIC
1
A.SULEIMAN,2A.Y.ABDULAZEEZ
1,2DepartmentofTextileTechnology,
CollegeofScienceandTechnology,
KadunaPolytechnic,Kaduna,Nigeria.
Abstract
Comfortability in textiles is a complex subject as it relate to the wearer’s lifestyle, belief system,
activity and the varying climatic conditions. An average comfortably worn cloth should be porous
enough to allow air to permeate during hot seasons and tight enough to keep the body warm during
cold seasons. The tightness and porosity of fabric can be achieve through fabric construction which is
determined by the pattern of interlacement of yarn within a given fabric. This study, therefore, identify
randomly selected common fabric weave structures: plain-weave; matt-weave; twill-weave; and sateen/
satin-weave and analyze their airflow in a particular fabric sett.
Keywords;Fabricstructure,plain,twill,sateen/satin,permeability.
1. INTRODUCTION
Textile garments are worn for various reasons, ranging from status symbol to protection. Whatever
type of applicability it enjoins, the baseline is that textile garments should be comfortable to the wearer.
It is therefore the duty of the fabric manufacturer to have in mind the suitability of her product for a
particular end use. Similarly, the garment manufacturer should be able to choose the right fabric for the
purpose of manufacturing a garment having in mind the comfort of the end user.
It is important to note that comfort is a very relative term. To some people, wearing knickers make
them comfortable because they receive fresh air on their legs whereas a typical Muslim consider the
same dress pattern as nakedness especially in the public place and thus make them uncomfortable. The
religion inclination in this case has determine what is comfortable or not.
In the same light, a cold room worker feel more comfortable in a tightly woven multi-layer and
padded garment because it makes them comfortable while on duty as it generate warmth for them. To
a sportsman, such garment is very uncomfortable. A tightly woven cold room jacket is a complete of
opposite of insect net in a bed room where air should near 100% passes through the net for the comfort
of the user during sleep but without admitting the insect as a protective textile.
Textiles can be manufactured either through the weaving technique, knitting technique or non-woven
technique. The interest of this study therefore is on the woven fabrics which is the commonest technique
as it relates to domestic and wearable textiles.
Weaving is the craft or action of forming fabric by interlacing threads. It is the process of combining
1186
warp and weft components to make a woven structure. The components in weaving lengthwise yarns
are called warp; crosswise yarns are called weft, or filling. Most woven fabrics are made with their outer
edges finished in a manner that avoids raveling; these are called selvedges. – (Encyclopedia Britannica,
2022).
Fig. 1: – Woven Fabric showing warp and weft yarns. – wiki-2021
From the above figure, there are 20 warp yarns that run vertically along the length of the fabric called
Warp and across the warp yarns perpendicularly are the second set of yarns numbering 11 called Weft.
The weft interlaced the warp in a determined pattern that form the basis for the structure of the fabric.
The compactness of the structure is as a result of the pattern of interlacement which varies from fabric
to fabric. Common types of the basic interlacement patterns are Plain Weaves; Twill Weaves and Satin/
Sateen Weaves. Each of these basic weaves have their derivatives and orders of interlacement. The
course of study as part of weaving preparatory process is as a result of these activities hence an area of
discipline called Fabric Structure. The structure of fabrics are made by the relationship between two sets
of yarns. Each time the yarns from the warp and weft intersects, only two possibilities exist;
1. Either the warp yarn is laid over the weft yarn or
2. The weft yarn is laid over the weft which is depicted on a graph paper by a shaded box and
unshaded box respectively.
This interest of this study therefore is on the amount of air flow through a particular weave structure
since there exist pores spread over a given fabric. See figure 2 below, magnified from Figure 1.
1187
Fig. 2: - 1-up, 1-down interlacement pattern
The spaces between the yarns in both directions is very significant in this study. The spaces form pores
through which the majority of the air flows especially when natural fibres are used as a raw material for
the woven fabrics passes through. This study takes a critical look at the size of these pores and how it
relates to the rate of air flow through them. The study is to discover the effect(s) that the various pattern
of interlacements has on the air permeability from a particular sizes and number of pores with the aim to
discover if those weave patterns has the ability to affect the air flows through the materials.
2. MATERIALS AND METHODS
2.1 MATERIALS
The materials chosen for the study were randomly selected from various available weaves such as:
Plain Weaves (with matt or basket or hopsack; warp and weft rib; bedford cord etc) as derivatives; Twill
Weaves; (with satinette, balanced and unbalanced twill, regular and irregular twill, herringbone twill,
chevron twill, diamond twill, zig-zag and waved twill, fancy twill (elongated, curved and re-arranged
twill)) as derivatives and Sateen/Satin Weaves (with crepe, cockscrew, venetian sateen).
The following four weaves were choosing randomly from the basic weaves and its derivatives,
however, consideration was given to the varying points of intersections.
2.2 WEAVES
The four weaves considered are:
1 x 1 Plain Weave
2 x 2 Matt Weave
2 x 2 Twill Weave and
8 Ends Sateen Move 3.
1188
Fig. 3: - Yarn Interlacement
1189
2.2.1 - 1 x 1 Plain Weave

1 x 1 plain weave is the simplest of all weaves to produce. It is also the commonest of all weaves. Plain
weave (also called tabby weave, linen weave or taffeta weave) is the most basic of three fundamental types
of textile weaves (along with satin weave and twill). It is strong and hard-wearing, and is used for fashion
and furnishing fabrics. In plain weave cloth, the warp and weft threads cross at right angles, aligned so they
form a simple crisscross pattern. Each weft thread crosses the warp threads by going over one, then under the
next, and so on. The next weft thread goes under the warp threads that its neighbor went over, and vice versa.
Balanced plain weaves are fabrics in which the warp and weft are made of threads of the same weight
(size) and the same number of ends/pick per inch.
Basket weave is a variation of plain weave in which two or more threads are bundled and then woven
as one in the warp or weft rib, or both-Matt or Basket. A balanced plain weave can be identified by its
checkerboard-like appearance. It is also known as one-up-one-down weave.
Examples of fabric with plain weave are chiffon, organza, percale and taffeta. (Wikipedia, 2022)
Fig. 4A: - Graphical representation of 1 x 1 plain weave.
2.2.2 - 2 x 2 Matt Weave

Also known as Basket Weave. A variation of the plain weave usually basket or checkerboard pattern
contrasting colors are often used inexpensive, less durable than plain weave. Basket weave is the
amplification in height and width of plain weave. Two or more yarns have to be lifted or lowered over
or under two or more picks for each plain weave point. When the groups of yarns are equal, the basket
weave is termed regular, otherwise it is termed irregular. There two types of weave come under this
category i.e. regular and irregular weave.
a) Regular Matt Weave: This is commonly used for edges in drapery, or as a bottom in very small weave
repeats, because the texture is too loose-fitting for big weave repeats; moreover, yarns of different groups
can slip, group and overlap, spoiling the appearance. This is why only 2 x 2 Matt Weave is common.
b) Irregular Matt Weave: This is generally a combination of irregular warp and weft ribs, its method
of construction: Two or more warps simultaneously interlaced with one or more fillings. Household
Uses: Wall hangings, pillows. Common examples of Matt/Basket weave: Monks cloth; Heavy cotton
Cloth in a coarse basket weave, chiefly used for draperies. Oxford; Oxford weave fabric consists of two,
thin warp yarns woven to very soft, thicker yarn in the filling direction. The unbalanced construction of
the fabric causes the thin yarns to break and leave tiny holes. The primary use of oxford weave fabric is
in cotton shirting. It is also used in other forms of apparel.
Fig. 4B: - Graphical representation of 2 x 2 Matt weave.
1190
2.2.3. – 2 x 2 Twill Weave:

Twill Weave creates a diagonal, chevron, hounds tooth, corkscrew, or other designs. The design is
enhanced with colored yarn is strong and may develop a shine. Twill weave is characterized by diagonal
ridges formed by the yarns, which are exposed on the surface. These may vary in angle from a low
slope to a very steep slope. Twill weaves are more closely woven, heavier and stronger than weaves of
comparable fiber and yarn size. They can be produced in fancy designs. Method of Construction: Three
or more shafts; warp or filling floats over two or more counterpart yarns in progressive steps right or left
to form “Z” and “S” twill weaves respectively in opposite directions.
Household Uses: Upholstery, comforters, pillows. Types of possible fabrics using twill:
Denim: A Strong Warp Face Cotton Cloth used for overall, Jeans skirts etc. Largely made in 3/1 twill
weave. Generally warp yarn is dyed brown or blue and crossed with white weft. Gabardine: A Warp Face
cloth mostly woven 2/2 twill, 27/2 tex warp, 20/2 tex cotton weft. Here cotton weft is yarn dyed but the
wool warp may be dyed in piece.
Fig. 4C: - Graphical representation of 2 x 2 Twill weave.
2.2.4. – 8 end Sateen Move 3

Satin Smooth, soft luster Excellent drapability Floats snag easily Method of Construction:
Floats one warp yarn over four or more weft yarns, then tied down with one thread, resulting in a smooth
face. Common Fabrics: Satin, satin-weave fabrics out of fabrics such as cotton & Charmeuse Household
Uses: Draperies, quilts Examples of Fabric possible using sateen: Satin: Used for ribbons, trimmings,
dresses, linings etc, and originally was an all silk fabric with a fine rich glossy surface formed in a warp
satin weave. The warp is much finer and more closely set than the weft, and the latter which only shows
on the underside is frequently composed of cotton. Double faced Satins are made on the reversible warp
backed principle, with one side differently colour from the other.
Sateen: A cotton fabric is made in 5 thread weft face sateen, and woven like cotton. It is sold in
bleached, mercerized or printed condition. Charmeuse: It is a light weight fabric woven with a satin
weave, where the warp threads cross over three or more of the backing (weft) threads. The front side of
the fabric has a satin finish-lustrous and reflective-whereas the back has a dull finish.
(Fibres to Fabric, 2021)
Fig. 4D: - Graphical representation of 8 end Sateen, Move 3
1191
2.3. ANALYSIS OF MATERIAL

On a 100% Cotton Fabric produced, pre-treatment was carried out and the following findings on the
fabric was discovered.
Warp Yarn Count: 25s
Weft Yarn Count: 34s
Picks per inch: 64
Ends per inch: 68
The yarn count was determined by weighing 10 yards of the yarn. The formula:; L/W multiply by
1/840 was used. Whereas the pick counting glass was used to physically count the number of warp and
weft from the left, middle and right hand sides to obtain the ends and picks per inch.
2.4 METHOD
Step 1: The beam running on the weaving machine was marked and plain weave card was fixed on
the attachment to run 1 yard of the fabric for Specimen A.
Step 2: To obtain Specimen B, the card was changed for 2 x 2 matt weave and the machine was
allowed to run for another 1 yard with a clear demarcation using a colored yarn.
Step 3: To obtain Specimen C, the same step is repeated as in step 2 by changing the pattern cards to
that of 2x2 twill weave to run on the weaving machine to produce 1 yard and
Step 4: Specimen D, is obtained by changing the pattern card from that of 2 x 2 matt weave to that
of Sateen Weave.
2.5 AIR PERMEABILITY TESTER

Preparation:
The woven sample made up of 4 different weaves each of 1 yard length was pre-treated through the
desizing, scouring and bleaching processes to remove the impurities.
A uniform air pressure level of 400pa was maintained
Air permeability is defined as the flow rate of air per unit area at a given differential air pressure and
is normally expressed as cfm/ft2
3. RESULTS AND DISCUSSION

3.1 For accuracy, the material on the sample was labelled on three sides. Left-hand, middle and right-
hand side. It is assumed that varying tension across the width of the specimen could affect the results.
The average value obtained from each of the sample was considered.
Table 1. Results of Air-permeability of four samples.
SPECIMEN CONSTRUCTION SELVEDGE

3 2 (R) MIDDLE
3 2 SELVEDGE
3 2 (L) AVERAGE
3 2
cm /cm /s cm /cm /s cm /cm /s cm /cm /s
A 1X1 PLAIN 15.5 15.2 15.5 15.4
WEAVE
B 2X2 MATT 18.2 18.1 18.1 18.13
WEAVE
C 2X2 TWILL 17.7 17.7 17.6 17.66
WEAVE
D 8 END SATEEN 19.2 19.2 19.2 19.2
M3
1192
3.2 DISCUSSION OF RESULTS:
3.2.1. Varying permeability on the various weaves;

It was observed from the result above that there are minimal differences between the different designs
contrary to the theories that weave structures are major consideration in altering the air-permeability of
garments. This was attributed to the fact that there were the same number of pores in a given surface area
of the specimens despite varying weave structures.
3.2.2. Pore Boarders; four kind of pore boarders were generally observed. On a plain fabric because
of the uniformity of the weave, all pore boarders are the same and therefore the air permeability is more
channeled as compared to the matt or sateen with longer floating yarns that hampers the channeling of
air.
3.2.3. The entire fabric surface; the more, the surface area of the fabric, the more the volume of air
passing through it.
3.3 PORE BOARDERS

The following image show the boarder characteristics of the weaves and has cr-
ates an opportunity for further studies.
3.3.1 Plain Weaves:
3.3.2 Matt Weave
3.3.3 Twill Weave
3.3.4 Sateen Weave
Fig: 5 – Various pores on the weaves
1193
4. CONCLUSION
Figure 5 show the paired pore types of the weaves tested and there are indications that the nature
or the kind of warp and weft interlacement that surrounds a particular pore is an indication of the
characteristics of air-flow through it. However, the key components of varying air-flow was from various
theories adjudged to fabric construction amongst others such as: Yarn Twist; Yarn Structure; Yarn Size;
Fabric Density and Prevailing Air pressure etc.
This study have however shown that the fabric construction is not without other factors such as the
kind of pore border as shown in the figure 5 above which shall be further researched in subsequent
studies.
REFERENCES
Eryuruk, S. H., Kalaoğlu, F. (2015) The Effect of Weave Construction on Tear Strength of Woven Fabrics, Istanbul
Technical University, Textile Technologies and Design Faculty, Istanbul, Turkey. AUTEX Research Jour-
nal, Vol. 15, No 3, September 2015, DOI: 10.1515/aut-2015-0004.
Encyclopedia Britannica, 2022
Fibre2Fabrics (2021)
Majumdar, A. (2011), Soft Computing in Textile Engineering, Pages 246-267. http://www.sciencedirect.com/
science/article/pii/B9781845696634500103
Methods of determining the Air-Permeability of Textile fabrics, TS-391. Turkish Standards, Turkish Standards
Institute. TSE Turkey, April 1974.
Ogulata, R. T. (2006) Air-Permeability of Woven Fabrics. Vol. 5 Issue 2 Summer 2006 – Journal of Textile and
Apparel, Technology and Management.
Saville, B. P., Physical Testing of Textiles, the Textile Institute, Woodhead publishing Ltd. Cambridge-England,
2003.
Wikipedia: www.wikipedia.com/technology/fabrics, extracted 20th July, 2022.
1194
COMPARISON OF EFFECTIVENESS OF SOT MODEL

OF TEACHING AND REGULAR TEACHING METHOD
ON ACHIEVEMENT
Dr Parasurama D
JSS Sri Manjunatheshwara College of Education, Assistant Professor, Department of Education,
Dharwad, India.
ABSTRACT
The objective of the research is to compare the effectiveness of SOT Model of Teaching and Regula
Teaching Method on Achievement of Secondary Teacher Trainees. The study adopted two equivalent
group design. Based on previous achievement, teacher trainees were equally divided into two group and
assigned to Experimental and Control Group. Experimental group treated with SOT Model of Teaching
and Control Group with Regular Teaching Method. Researcher developed SOT model of teaching
considering phases namely Pre-Online Teaching Activity, Online teaching, and Post-online Teaching
Activity. Model used Google Meet as a mode of teaching and considered Goole Form, WhatsApp,
Google classroom, Online Quiz, study material prepared in PDF, Word and PPT etc for pre and post
online teaching activity. Whereas, Introduction, Development and Evaluation steps used in Regular
Teaching Method. Secondary Teacher Trainees studying in one of the B.Ed college affiliated to Karnatak
University, Dharwad took part in the study. Achievement test was administered before and after
intervention. Independent sample t test and ANCOVA was used to analysis the data. The study found
that pre-achievement was a covariate [F(1, 49) = 23.371, p < .001]. The main effect of treatment was
significant [F(1 49) = 51.501, p < .001], with post-achievement scores of teacher trainees in SOT Model
of teaching is higher than Regular Teaching Method. The study also found that there is a significant
effect of Gender [t (24) = 3.063, p < .05] and Pedagogy Background [ t (24) = 3.009 , p < .05 ] on
post-achievement in Regular Teaching Method Group. Whereas, Gender [ t (24) = .120 p > .05] and
Pedagogy Background [ t (24)= 21.894, p > .05] effect on post-achievement was not observed in SOT
Model of Teaching.
Key Words: SOT Model, Regula Teaching Method, Secondary Teacher Trainees and ANCOVA
1195
UNILATERAL HAND CONTRACTIONS AND

ATTENTIONAL BIAS IN AN EMOTIONAL STROOP
TASK
Jihan Alkindi
Nizwa University, College of Art and Sciences Department of Education and Social Studies, Nizwa, Oman
ABSTRACT
Attentional bias is thought to be influenced by frontal asymmetries, with increases in left frontal
activation leading to increased attentional bias to threatening stimuli. The current study used an
emotional Stroop task and a unilateral hand contraction paradigm (Harmon-Jones 2006) to investigate
the influence of left frontal activation on attentional bias. The study tested 143 undergraduate students,
on an emotional Stroop task (EST) containing threatening words. Results showed slower reaction times
for threatening words than positive words after left frontal activation using right hand contraction
(RHC), but not right frontal activation using left hand contraction (LHC), suggesting an increase in
attentional bias towards threat. However reaction times also slowed for threatening relative to neutral
words in LHC but not RHC trial, suggesting increased bias to threat after right frontal activation. These
findings suggest that LHCs and RHCs may increase bias to threat. However, reaction times overall were
faster for threatening relative to neutral stimuli, suggesting that threatening words can also produce a
facilitation effect.
Keywords: Attentional Bias, Left Frontal Activation
1196
EVALUATIVE STUDY ON HURDELS OF VISUALLY

IMPAIRED STUDENTS IN AL-MUKTOUM SCHOOL
Misbah Shafait Abbasi, Humaira Abbasi

International Islamic university Islamabad, Faculty of Social Sciences, Islamabad Pakistan
Mirpur University of Science & Technology, Faculty of Social Sciences, Mirpur, AJK
ABSTRACT
Visual impairment is defined as the limitation of actions and functions of visual system. Visual
impairment referred to both blindness and low vision. A qualitative study was conducted to examine the
barriers to of visually impaired students, teachers. The purpose of the study was to create awareness and
motivation in teachers of the schools, parents and community and the intellectual development of visually
impaired children. The objectives of the study were to find out problems of visually impaired students.
Barriers related to students in curriculum, confidence, in use of technology or lack of cooperation of
parents or teachers. Researchers limited the population to one school. Total population was 200 students
and 15 teachers.20 students, 8 teachers and a head of institute were selected as the sample of the study.
Data were collected by personal visits of school by conducting semi-structured interviews from students
and head of the institute and questionnaires from the teachers. Random sampling Technique was used.
Data were analyzed through percentage. Students with visual impairment are encountering great barriers.
Majority of the students confirmed that they face hurdles in present curriculum, exams there are limited
co-curricular activities. They face transport problem, scholarships, and parents usually don’t cooperate
with the teachers. There is lack of awareness among the society. There may be changing in the curriculum
and separate papers. Students may be provided by the all modes of taking exams. Scholarships, transport
may be provided to the students. Parents may communicate with teachers.
Key words: Visually impairment, hurdles, students, teachers, Braille, technology, barrier curriculum
1197
A STUDY ON THE IMPACT OF GRAPHIC DESIGN ON

DIGITAL BRANDING
S. M. Nasir1, Kurawa. A. B 2, A.Y. Abdulazeez3, & M.I. Dabo4

*1, 2, Department of Printing Technology Kaduna polytechnic, Kaduna Nigeria.
1
ORCID: 0000-0003-0131-0273
3,4
Department of Textile Technology, Kaduna Polytechnic, Kaduna-Nigeria.
The study sort to investigate the impact of graphic design on digital branding, the trends in branding
and marketing have changed in the 21st century, it has become more popular through digital mediums
which include websites, applications, emails and social media platforms. Graphic Designers use
typography and pictures to meet users’ specific needs and also optimize the user experience focusing on
the logic of displaying design elements in a unique way to visually communicate and capture the attention
of people. Most aspects of digital branding rely on quality, eye catching designs. This has become
necessary for companies to create a strong digital brand. As such, graphic design is indispensable tool
in digital branding.The purpose of this research paper is to examine the impact of graphic design on
digital branding with regards to the use of digital marketing channels. Interviews with professional
Graphic designers and some experts on marketing were conducted which serves as a primary source
of data collection, while Journals, conference papers, reports, textbooks were also used as secondary
means of obtaining data. Findings reveals that a good quality graphic design add more value to digital
brand inspiring loyalty and brand recognition, it also attracts more attention and provides consistency
in marketing for brands across digital marketing mediums. The paper conclude that graphic design is
an important aspect of brand marketing, helping in developing a brand that catch attention and inspire
instant brand recognition. The paper further recommends that brand companies should aim at using
high quality graphics and professional designers for designing their brand if they intend to convert their
audience into repeat customers.
KEY WORDS: Graphic Design, Digital Branding, Digital Marketing, Advertising, Brand
Recognition
1198
INTERNET SALE OF MEDICINES THE RISK FOR

DISTRIBUTION THE FALSIFIED MEDICINES
Arlinda Haxhiu Zajmi1* , Dorentina Bexheti1, Drita Yzeiri Havziu1, Edita Alili Idrizi1,
Lulzime Ballazhi1, Merita Dauti1, Sihana Ahmeti Lika1
1
University of Tetova, Faculty of Medical Sciences, Departament of Pharmacy, Tet ova, Republic of North Macedonia
Digital revolution has significantly raised the purchase of medicines online. Especially during the
pandemic period, people have increased the use of the Internet, even more in relation to searching the
information about their health and medicines The Internet sale of medicines is one of the most dangerous
and unregulated markets, a place where it is easy to become a victim of falsified medicines. Those
medicines may contain low levels of active substance, a completely different drug, or toxic chemicals,
and they may not effect or may be harmful. It is evident the increase the number of online medicine
sellers worldwide, and approximately 95% of them operate illegally. According the WHO, 50% of
medicines purchased via internet are falsified. This has occurred primarily due to two reasons: high
prices of prescribed medications and due to the ease of using the internet.
Therefore,it is very important to educate and inform patients about ways to critically access content
on the Internet with the aim of avoiding the purchase and use of falsified medicine. Also it is very
important raising the awareness among healthcare providers, law makers and social media platforms.
Key words: falsified medicine, on line, awareness, patient safety
1199
THE IMPORTANCE OF TECHNICAL PARAMETERS

EVALUATED ON THE WHEAT FLOUR FOR THE
MILLING INDUSTRY.
Alketa Shehaj1, Ariola Morina1, Mirvjen Shehaj2

*1
Department of Agricultural Food, Faculty of Biotechnology and Food, Agricultural University of Tirana, Street ‘Paisi
Vodica’, Koder-Kamez, 1029 Tirana, Albania.
2
Grain Mill Factory “Atlas”, National Street “Tirane-Durres”, 6 th km,Tirana, Albania.
ABSTRACT
The flour produced from wheat is one of the types that is generally used for the production of baked
products.
It has mostly all the characteristics that are needed to produce a dough with good technological
properties. The gluten network is responsible for the viscoelastic characteristic that the dough represents.
Also, the gluten has to have a good ability of water and gas retention.
This study aims to show some technological properties of the flour from wheat that with help in
the determination of the quality of the flour. Protein quality and quantity are essential determinations
because they are responsible for the technological properties of the dough
Viscosity and elasticity of the dough are important rheological parameters of flour. These are crucial
to the bakery industry for predicting the end-use of flour.
This study has taken into consideration more than 200 samples of wheat, from 2018-2020, from
different countries. The parameters measured that defines the quality of wheat flour and its purposes
like protein, moisture, gluten, and rheological properties measured using farinograph, estensograph or
amilograph.
The results have shown that the technical parameter are crucial for the determination of the operational
procedure that will follow the flour.
The gluten value was detected from 25-38.6 %, water absorption range from 54.2-61.4 for 2018,
54.6-65.4 for 2019 and 54.5-63.2 % for 2020 in different samples of wheat.
The energy of the dough, measured in estensograph ranged from 30 to 225 cm2 (135 min resting
time) in 2018, 45-150 cm2 (135 min resting time) in 2019 and from 51-206 cm2 (135 min resting time)
in 2020.
The high value on the Amilograph shows a low activity of amylase, which will create a strong gel,
and not suitable for bread production.
Keywords: wheat, flour, dough development, estensograph, energy of the dough
1200
INTRODUCTION
In the market, cereals like grain, oats, barley etc, are used in different ways to produce bread, biscuits,
pasta and all other baked products.
Albania is situated in the south of Balkan, Europe, and has all the climate opportunities to produce
different types of cereals. In different regions of Albania are produce, grain, maize and in the later year
even rise, but the amount produced is too small regarding the demand of the market, and for this reason,
most of the quantity is imported from other countries. (INSTAT 2020)
Some technological analyses that should be done to the grain before producing the flour for determining
the rheological characteristics are water absorption, stability, the energy of the dough, resistance time,
R max, gel formation etc.
The rheological characteristics of the dough prepared with wheat flour are complex and some of them
determine even the usage’s purpose of this flour (Chen, R.Y,et al 2009). It also gave us information about
the structure of the dough. (Davidou, S.,et al.,2008)
When the wheat flour and water are mixed, a network of gluten is formed. This is the most important
part to produce a dough with good properties. But during this process not all the properties, likeability
to absorb water, ability to maintain gas, viscoelasticity of the gluten are formed. After mixing the resting
process should take place for the dough to increase all the properties of the gluten.
The formation of gluten is very important because it will help in the later phases of the baked products.
During the dough formation, the resting time is one of the main processes that will influence the
technological quality parameters and will help in the development of gluten’s ability.
Brabender extensograph is a device that is wieldy used in the industry and laboratory research to give
some empirical data on the stress-strain relation in the dough after different intervals of time (Preston,
K. R et al., 1991)
The extensograph device can determine dough extension characteristics that can give some idea in
breadmaking quality or other baked products, evaluate the gluten quality and specific effects of dough
ingredients and additives, improve the rapid screening of wheat cultivars, and control the flour quality
for the baked products industry (Anderssen, R. S., et al 2004; Bloksma, A. H. 1990a; Bloksma, A. H.
1990b; Chen, R.Y. et al 2009; Kokelaar, J. J., et al 1996) which has developed a lot in the later years.

For the evaluation of the resting time process, were taken into consideration more than 200 samples
of wheat for different regions. The wheat samples were milled with a laboratory mill, sieved with 250-
65 µm and were stored in a place away from humidity and light.
Farinograph measurements
The Farinograph device is used for the determination of water absorption, degree of softening,
development time, the stability of the dough and the Farinograph quality number. For the Farinograph
test, for each sample 300 gr of flour wheat, 6 gr of NaCl were pre-mixed for one minute and then with
water to measure the parameters mentioned above. All the measurements were done according to (ISO
5530_2_2012 part 1)
Estensograph measurements
The estensograph device is used to determine the energy of the dough, the extensibility, maximum
resistance (Rmax), the ratio (R/E), the resistance of constant deformation and stretching characteristics
1201
in a different time and we can see the changes that happen in this parameters as the time pass. In this
way, we can determine the correct time where the parameters have reached their optimum value. (ISO
5530_2_2012 part 2)
For the estensograph test, the dough is prepared from flour, water and salt in the farinograph as we
mention above. The procedure is done according to ISO 5530_2_2012 part 2.
For the preparation of the dough, firstly prepare the sodium chloride solution and then add to the flour
in the chamber mix as described in the ISO 5530_2_2012 part 2.
Determination of gluten
As described in Method 38-12 of the AACC, a 10-gramme flour sample is weighed and placed on the
polyester sieve in the glutomatic wash chamber. The sample is mixed and washed with a 2% salt solution for
5 minutes. The wet gluten is removed from the wash chamber, placed in the centrifuge holder and centrifuged.
The residue retained on top of and through the sieve is weighed (AACC Approved Method, 38-12.02)
Determination of moisture content

Moisture content was determined using Method 44-15 A, a method approved by the AACC. In this
method, a small amount of flour (2-3 g) is weighed and placed in a moisture pan, and then the sample
is heated in an air oven at 130°C for 1 hour. Then the sample is cooled and weighed (AACC Approved
Method, 44-15.02).
RESULTS
According to their origin, we have codified the wheat as W1, W2, W3, W4 and W5.
All the data taken from the grain analyzes are elaborated and in the table below are presented the
most significant ones.
Table 1. Quality data for the samples in 2018
Parameters measured W1 W2 W5
Upper Lower Mean Upper Lower Mean Upper Lower Mean
Bound Bound Bound Bound Bound Bound
Moisture % 16.3 13.3 14.8 15.1 13.2 14.77 15.4 14.3 14.41
Water absorption (%) 61.4 54.2 58.8 63.6 54.6 58.77 62.7 61 61.63
Stability (min) 18.8 1.2 5.9 13.3 2 5.6 19.6 8.8 15.3
Gluten (%) 32.5 25.7 28.4 35.6 9.6 28.6 38.2 33.6 35.9
Extensibility_in_45_min (mm) 216 121 148.49 180 119 147.88 169 158 165.6
Energy_in_45_min (cm2) 194 55 92.63 140 55 91.83 117 100 108.66
Energy_in_90_min (cm2) 226 42 99.51 150 42 98.66 133 110 123.33
2
Energy_in_135_min (cm ) 229 30 95.96 151 30 95.46 127 107 118.5
Rmax _in_45_min (BU) 685 215 436 563 169 458 585 446 519
Rmax _in_90_min (BU) 831 165 494 770 394 545 627 552 578
R max _in_135_min (BU) 926 122 483 846 340 552 599 514 551
Amilograf (AU) 1779 100 1062 1953 287 1095 1852 1178 1583
1202
Figure 1. Quality parameters of wheat in 2018 Figure 2. Technological parameters of wheat in 2018.
W1 W2 W3 W5
Parameters
measured Upper Lower Mean Upper Lower Mean Upper Lower Mean Upper Lower Mean
Bound Bound Bound Bound Bound Bound Bound Bound
Moisture % 15.7 13.1 14.67 15.7 12.6 14.4 15.4 14.5 14.8 14.5 13.7 14.21
Water absorption 65.4 54.6 60.98 66.6 54.1 59.26 64 59.9 62.1 59.4 56.3 58.2
(%)
Stability (min) 14 1.6 5.6 13.5 1.6 6.12 17.8 2.3 12.5 14.8 4.1 10.53
Gluten 35.8 24 27.3 32.4 24.9 27.9 34.7 31.9 33.35 35.1 28 32.7
Extensibility_ 178 204 157.5 182 100 151.4 174 154 160.25 153 137 147.6
in_45_min (mm)
Extensibility_ 179 126 148.65 167 109 142.1 161 146 152.1 145 128 138.9
in_90_min (mm)
Extensibility_ 168 119 144.86 167 113 138 163 143 149.4 142 122 134.7
in_135_min (mm)
Energy_in_45_ 132 54 103 161 51 93.84 121 98 106.75 97 70 87.3
min (cm2)
Energy_in_90_ 151 46 110.4 147 51 97.73 133 106 117.4 104 67 91.3
min (cm2)
Energy_in_135_ 150 45 107.1 150 43 93.66 134 104 116.2 101 62 87.3
min (cm2)
Rmax _in_45_min 542 228 385 644 150 467 602 479 510 582 373 504
(BU)
Rmax _in_90_min 650 205 404 896 273 549 694 540 609 704 341 559
(BU)
R max _in_135_ 665 202 383 971 242 557 740 525 611 641 279 534
min (BU)
Amilograf (AU) 1871 124 1428 2006 509 1162.4 2080 1708 1896.5 1936 1058 1478
1203
Figure 3. Quality parameters of wheat in 2019 Figure 4. Technological parameters of wheat in 2019.
Parameters W1 W2 W3 W4
measured Upper Lower Mean Upper Lower Mean Upper Lower Mean Upper Lower Mean
Bound Bound Bound Bound Bound Bound Bound Bound
Moisture % 15.8 13.2 14.43 16 13.3 14.35 13.9 13.3 13.67 15.4 13.8 14.6
Water absorption 63.2 54.5 57.02 63.2 53.2 57.4 55.4 55.8 55.63 63.5 55.6 58.1
(%)
Stability (min) 14.1 1.7 5.2 13.5 3 8.9 14.5 10.5 11.85 19.1 2.5 9.96
Gluten 57.3 23.4 26.9 32 25.6 29 35.3 33.2 33.8 36.8 26.3 32.5
Extensibility_ 221 105 157.9 223 111 155.6 144 121 136.75 204 141 163.5
in_45_min (mm)
Extensibility_ 209 105 148.49 191 110 146.62 133 117 127.5 195 131 153.4
in_90_min (mm)
Extensibility_ 178 108 144.6 198 43 143.11 130 100 121.25 278 128 153.6
in_135_min (mm)
Energy_in_45_ 184 53 103.88 142 57 100.12 81 66 74 175 76 112.2
min (cm2)
Energy_in_90_ 223 50 110.42 215 54 107.07 78 57 70.5 217 74 120.48
min (cm2)
Energy_in_135_ 206 51 108.1 227 46 104.56 73 50 64.25 234 68 120
min (cm2)
Rmax _in_45_ 575 215 425 664 52 524 511 487 497 666 446 538
min (BU)
Rmax _in_90_ 810 137 472 853 422 646 624 561 584 889 474 640
min (BU)
R max _in_135_ 814 191 457 882 414 674 612 584 602 991 440 674
min (BU)
Amilograf (AU) 2277 187 1255 2062 652 1651 1853 1767 1814 2317 837 1658.8
1204
Figure 5. Quality parameters of wheat in 2020 Figure 6. Technological parameters of wheat in 2020
DISCUSSION
The result taken from the samples of wheat of different origins showed that the level of moisture
ranged from 13.2 % in W2 to 16.3 in W1. The level of moisture is higher than is recommended for
storage of it in the long term.
The level of gluten ranged from 24% in W1 to 35.8% also in W1 which is good levels for the
technological properties where it will take place.
Water absorption is a parameter that is affected by many factors, in our samples, it ranged from
54.2% in W1 to 61.4 % in W1. The energy of the dough increased during the resting time from 45 to 90
min and it start to decrease in 135 min. This is shown mostly in all the samples and regarding the quality
of the dough that is related to the extensibility which decreases the resting time. Rmax has values from
400-600 BU making it a good parameter to identify the quality of the wheat.
The gel formation, shows a small activity of the enzymes, because of the high value of the amilograph.
The graphic in figure 3 and table 2 gives some data concerning the quality parameter and as it is seen,
they range from 12.6 % in sample W2 to 15.7 in samples W1 and W2 for the moisture, 54.1% in W2
to 66.2 also in W2 for the water absorption. The quantity of gluten ranged from 24% in W2 to 35.8%
in W1. The quality of it and the dough expressed by extensibility and energy was seen to be normally
ranging from 100 mm to 184 mm (table 2, figure 4) and energy from 51 cm2 to 147 cm2 in sample W2
where the lowers and uppers bound were identified.
As can be seen in table 3 and figures 5 and 6 the moisture, water absorption, and stability were at
the same level as the previous year. The level of gluten was higher with the upper bound of 57.3 % in
sample W1.
CONCLUSION
The main object of this study is to indicate the importance and the role of rheological and technological
parameters for determination of dough’s quality.
Some quality measurements such as moisture and water absorption were made to prepare the dough
in its best condition. As you can see from graphs 1, 3 and 5 the value of the moisture is between 13.3-
16.3% in 2018, 13.1-15.7 in 2019 and 13.2-15.8% in 2020. Water absorption as shown in graphs 1,3 and
5 was between, 54.2-61.4% in 2018, 54.6-65.4 in 2019 and 54.5-63.1 in 2020. All these data are for the
sample W1 which is the one that is mostly used in Albania, according to the data taken from INSTAT
and in this way can be taken as a reference. (INSTAT 2020)
1205
If we see the value of the extensibility at a different time of proofing the value goes from 148.49 to
138.85 mm (mean value) in 2018 157.5 mm to 144.86 mm (mean value) for W1 in 2019, and from 157.9
to 144.6 mm in 2020.
All the values as we can see decrease as the time of proofing is increased.
What is interesting is the energy of the dough (cm2), where mostly all the data shows that it increases
during the proofing time of 90 min and after that, it decreased. In the dough the higher the energy, the
greater the proving tolerance of the dough and in this meaning we can see that the energy is bigger in
the 90 min of the proofing time. This is the optimal value for the proofing time. All the other data can be
seen in graphs 2,4 and 6 above.
R max is a value that helps to identify the quality of gluten and dough shows values that indicate
great quality of the wheat. It can be used mostly for bread and other baked products.
ACKNOWLEDGEMENTS
We would like to thank the “Altas” Mill Company that has helped us in this research.
REFERENCES
American Association of Cereal Chemists Approved Methods. Stati Uniti: The Committee, 2000 Method 44-15.02
Moisture—Air-Oven Methods
American Association of Cereal Chemists Approved Methods. Stati Uniti: The Committee, 2000 Method 38-12.02
Wet Gluten, Dry Gluten, Water-Binding Capacity, and Gluten Index
Anderssen, R. S., Bekes, F., Gras, P. W., and Wood, J. T. 2004. Wheat flour dough extensibility as a
discriminator for wheat varieties. J. Cereal Sci. 39:195-203
Bloksma, A. H. 1990a. Rheology of the breadmaking process. Cereal Foods World 35:228-236 and
959-960.
Bloksma, A. H. 1990b. Dough structure, dough rheology, and baking quality. Cereal Foods World
35:237-255 and 960.
Chen, R.Y. & Seabourn, Bradford & Xie, Fuyun & Herald, Thomas. (2009). A Modified Extensigraph Method
for Evaluating Dough Properties of Hard Wheat Breeding Lines. Cereal Chemistry. 86. 10.1094/CC-
HEM-86-5-0582.
Data from INSTAT 2020
Davidou, S., Michon, C., Thabet, I. B., and Launay, B. 2008. Influence of shaping and orientation of
structures on rheological properties of wheat flour dough measured in dynamic shear and in biaxi-
al extension. Cereal Chem. 85:403-408.
E.Watanabe A.E.Bell B.E.Brockway, ‘’Rheological studies on wheat flour dough. I. Empirical and fundamental
methods“, Food Control Volume 3, Issue 2, 1992, Pages 97-101
ISO 5530_2_2012 part 1 Wheat flour- Physical characteristics of dough- part – 1 Determination of rheological
properties using an farinograph.
ISO 5530_2_2012 part 2 Wheat flour- Physical characteristics of dough- part 2- Determination of rheological
properties using an extesograph.
Kokelaar, J. J., Van Vliet, T., and Prins, A. 1996. Strain hardening properties and extensibility of flour
and gluten doughs in relation to breadmaking performance. J. Cereal Sci. 24:199-214.
Preston, K. R., and Hoseney R. C. 1991. Applications of the Extensigraph Handbook. F. Rasper and K
.R. Preston, eds. AACC International: St. Paul, MN
1206
EFFECT OF JATHROPA PRUNING AS ORGANIC SOIL

AMENDMENT ON PEARL MILLET (PENNISETUM
GLAUCUM L.) SUSTAINABLE FARM PRODUCTION IN
SUDAN SAVANNA, NIGERIA
Nuraddeen Abdullahi Aliyu1, Roslan Ismail1,4*, Martini Mohammad Yusoff2, Mohd

Firdaus Mohd Anuar1, Adamu Garba K/Naisa3
1
Department of Land Management, Faculty of Agriculture, Universiti Putra Malaysia, UPM Serdang, Selangor,
2
Department of Crop Science, Faculty of Agriculture, Universiti Putra Malaysia, UPM Serdang, Selangor, Malaysia
3
Department of Geography and Regional Planning, Federal University Dutsinma, Nigeria
4
Institute of Plantation Studies, Universiti Putra Malaysia, UPM Serdang, Selangor,
Abstract
Field trial (2019 rainy season) was conducted to determine the yields of pearl millet as influenced
by incorporation and surface placement of jatropha pruning at Dutsinma (12⁰27’N, 07⁰29’E), Nigeria.
Treatments included a control, Full Recommended Rate Fertilizer (Fullrrf), surface applied jatropha pruning
(10 t/ha) only, surface applied jatropha pruning plus Half Recommended Rate Fertilizer (Halfrrf), surface
applied jatropha pruning plus Fullrrf, incorporated jatropha pruning only, incorporated jatropha pruning
plus Halfrrf and incorporated jatropha pruning plus Fullrrf. The Fullrrf was 60 kg N/ha, 30 kg P2O5/ha and
30 kg K2O/ha. Experiment was set as Randomised Complete Block Design (RCBD) replicated 3 times.
Soil and jatropha pruning were characterized for selected physico-chemical properties using standard
procedures. Incorporation of jatropha pruning (10 t/ha) was significantly better to surface placement
in increasing plant height (28.5-86.0%), leaf area (71.5-128.5%), grain yield (254.4%) and stover yield
(124.6%). Incorporated jatropha pruning recorded higher Benefit/Cost (B:C) ratio (2.1) compared to
surface applied jatropha (0.09). Combinations of jatropha pruning plus Halfrrf were mostly at par or better
to Fullrrf and significantly improved plant height by 37.2-47.9%, leaf area by 60.2-101.6%, grain yield
by 552.4-641.4%, stover yield (171.4-233.7%) and 1000 grain weight (63.5-90.5%). Combination of
jatropha pruning (incorporated) plus Halfrrf recorded the highest B:C ratio (3.30). Therefore, incorporation
of jatropha pruning (10 t/ha) plus modest amount of mineral fertilizer can be used to sustainably improve
the productivity of pearl millet in the area. Nevertheless, continual research can facilitate the optimum
fertilizer and/or organic amendment rates for Pearl millet sustainable production.
Keywords: Jathropa pruning, soil incorporation, surface placement, pearl millet, grain and
stover yield, sustainable
INTRODUCTION
Pearl millet is a highly drought tolerant crop that is cultivated for food and feed (Legwaila et al.,
2014). The crop is ranked 4th (maize, rice, sorghum and millet) in dry tropics and is reported to be high
1207
yielding with features that can salvage food shortages in many parts of tropical areas (Ijoyah et al.,
2016). Over 100 million people use it as staple food (Earl, 2018). Major producers of pearl millet are
India, Niger, Nigeria and China (ICRISAT, 2018). Productivity of the crop is limited by low fertilizer
use and mechanization (Macauley and Ramadjita) which according to FAO (2017) made the crop to
record the lowest global average yield of 0.8 t/ha when compared to similar crops such as maize (4.0
t/ha) rice (3.8 t/ha) and sorghum (1.5 t/ha). Nutritional stress is critical in causing low productivity
of pearl millet (Divya et al., 2017). Higher pearl millet yields can be achieved through improved soil
fertility conditions (Khandelwal et al, 2017). The grain of pearl millet is nutritious and contains 60-78%
carbohydrate, 11-19% protein, 3-4% oil and good amounts of important minerals such as phosphorus
and Iron.
The use of organic materials to improve soil quality and optimise efficiency in nutrients and water
availability has been fundamental in the sustainable production of crops and management of agricultural
soils. On marginal lands, the application of jatropha pruning as an organic input improved soil organic
carbon, soil structure and cation exchange capacity (Victor et al., 2010). Jatropha is adapted to dry
conditions of arid and semi-arid environments. It is cheap and accessible to low income local farmers
who plant it to fence their small fields. Jatropha produces large, succulent biomass which can be pruned
and used in soil as organic amendment. However, Brady and Weil (2008) explained that the application
of such organic inputs on (surface placement) or in (incorporated) the soil has implication regarding
its decomposition rate, whereby, incorporation of jatropha pruning results in intimate contact with soil
organisms and soil water that helps in quicker decomposition, while the surface placement of similar
jatropha pruning causes slower decay and more variable decomposition rates.
Considering the economic and environmental costs of using chemical fertilizers, many authors
(Aulakh et al., 1991; Wright and Boorse, 2011; Manjeet and Parveen, 2017) have recommended the
inclusion of biological resources to improve crop yields. Jatropha pruning is a suitable soil amendment
(Victor et al., 2010; Giller et al., 2001; Palm et al., 2001) that has been widely studied for its biofuel
potential. Few studies evaluated the role of jatropha in relation to pearl millet production, therefore
the objective of this study was to determine the yield of pearl millet as influenced by incorporation or
surface placement of jatropha pruning on the Inceptisols of Sudan Savanna, Nigeria.

The field trial was conducted at Isa Kaita College of Education Research Farm, Dutsinma, Nigeria
(12⁰27’N, 07⁰29’E with elevation of 543 m.a.s.l., during the 2019 rainy season. The area is located
within the Sudan Savanna of Nigeria with annual rainfall of approximately 700 mm (long term average).
Throughout the year, average temperature is warm to hot and stands at approximately 25±7⁰C (Shehu et
al., 2015). Soil and plant analyses were conducted using standard procedures as outlined by Anderson
and Ingram (1993) and Okelabo et al. (2000). The soil was classified by Soil Survey Staff (1998) as
Inceptisol (Tropept), slightly acidic with high sand content, low organic carbon, low available phosphorus
and low CEC (Table 1), while jatropha foliage was characterised for chemical content (Table 2). Soil
were sampled from a depth of 0-20cm (zig-zag pattern). Soil samples were mixed to form one composite
sample. Composite samples were air-dried, crushed and passed through 2mm sieve. Following that, 3
sub-samples were then analysed for selected physical and chemical properties. Particle size distribution
was done by hydrometer method using Calgon® as dispersant and the textural class determined using
USDA soil textural triangle. Soil pH was determined with pH meter in 1:2.5 (soil : solution) ratio. Organic
carbon was determined by the wet oxidation method of Walkley and Black (1934). Total nitrogen was
by using the microkjeldahl method after wet oxidation of organic matter. Free NH3 by steam distillation
(distillate) in the presence of excess alkali, then the distillate was collected in a receiver having excess
boric acid (with indicator of pH 4.5). Total nitrogen was thereafter determined by titration method.
Available phosphorus was determined by the Bray No. 1 method (using 0.025N HCl +0.03N NH4F) as
1208
detailed by Bray and Kurtz (1945). Exchangeable cations and cation exchange capacity (CEC) was by
1N NH4OAC at pH 7. Exchangeable K was determined by flame emission spectroscopy.
Soil organic amendment (jatropha pruning) was sourced from surrounding fields in the study area.
Pruning was randomly taken from 10 plants at four weeks after the onset of rain. Pruning was cut into
pieces for homogenization then mixed and air-dried for 3 weeks. The samples were ground and screened to
pass through 2mm sieve. Three sub-samples were taken for determination of nutrients concentration. Total
nitrogen was determined by microkjeldahl method (Bremner, 1965). Total phosphorus was determined
using wet digestion by the vanadomolybdate phosphoric yellow color method (Kalra and Maynard, 1994).
Potassium was determined using flame photometry after wet digestion (Anderson and Ingram, 1993).
Organic carbon was determined using ash method as described by Okelabo et al. (2002). Lignin in pruning
was determined based on the acid detergent fibre (ADF) procedure by boiling with sulphuric acid and the
lignin was removed by oxidation with buffered permanganate solution, while polyphenol determination
was done using 50% methanol (at 800 C) and tannic acid as standard (Anderson and Ingram, 1993).
The field treatments consisted as stated below: T1 - Control (without any jatropha pruning or mineral
fertilizer)
T2 - Surface applied jatropha pruning (10 t/ha)
T3 - Surface applied jatropha pruning (10 t/ha) plus (Halfrrf)
T4 - Surface applied jatropha pruning (10 t/ha) plus Fullrrf
T5 - Incorporated jatropha pruning (10 t/ha),
T6 - Incorporated jatropha pruning (10 t/ha) plus Halfrrf,
T7 - Incorporated jatropha pruning (10 t/ha) plus Fullrrf and
T8 - Fullrrf.
Experimental design was the Randomised Complete Block Design (RCBD) replicated 3 times. The
Fullrrf was 60 kg N/ha, 30 kg P2O5/ha and 30 kg K2O/ha as outlined by Idem (2004).
The pruning was incorporated by burying into furrows while surface applied jatropha pruning was
placed on the furrows at 3 weeks before sowing pearl millet (Super Sosat variety). Gross plot size was
4.5 m by 6 m. Intra row spacing was 25 cm while inter row spacing was 75 cm. All the P and K fertilizers
were applied at 2 weeks after sowing (WAS) while N fertilizer was split applied at 2 and 6 WAS. Pearl
millet was harvested at physiological maturity. Harvest in net plot was allowed to sun-dry for 22 days,
thereafter threshing and winnowing were done to obtain clean grains. For each plot, grain and stover
yields were separately determined by weighing and then converted to kg/ha basis.
Meanwhile, the Total Cost (TC) was determined on per hectare basis (Agromisa, 2006) by summing
the fixed costs (such as land preparation, seed, land rent, manual weeding) and the variable costs
(fertilizer, labour, empty bags etc), as shown below:
Total Cost (TC) = Fixed costs (FC) + Variable costs (VC)
Gross Income (GI) was calculated on naira (N) per hectare basis (Agromisa, 2006) by multiplying
the yield (kg/ha) of each plot and the 2019 prevailing market price of pearl millet grain/stover.
Net Income (NI) also called ‘farm profit or loss’ was determined according to Agromisa (2006) by
subtracting total cost from gross income, as shown below:
NI = GI-TC
Benefit/Cost (B:C) ratio was calculated as net income divided by total cost as conducted by Agromisa
(2006), as shown below:
B:C ratio = NI (naira per hectare)/TC (Naira per hectare)
1209

Soil and Jatropha pruning in the study area
Analyses of the soil used are presented in Table 1. The soils are slightly acidic (pHwater: 6.4), low in
available phosphorus (4.1 mg/kg), total nitrogen (0.02%), CEC (9.7 cmol/kg) and very low in organic
carbon content (0.64%). According to Horneck et al. (2011) and Bary et al. (2016), the soil is highly
likely to respond to fertilization due to low fertility status.
Table 1: Initial physico-chemical properties of the soils at the field-experimental site
Soil properties Unit Value

Sand (%) 76
Silt (%) 18
Clay (%) 6
Textural class Loamy sand
pH (water) 6.4
pH (0.01M CaCl2) 5.2
Organic carbon (%) 0.64
-1
EC (dSm ) 0.05
Total nitrogen (%) 0.02
Available P (mg/kg) 4.1
Exch. Ca (Cmolc/kg) 6.6
Exch. Mg (Cmolc/kg) 1.78
Exch. K (Cmolc/kg) 0.17
Exch. Na (Cmolc/kg) 0.11
CEC (Cmolc/kg) 9.7
Exch. H+Al (Cmolc/kg) 0.8
Characterization of jatropha pruning (Table 2) indicated that the soil amendment is suitable for
direct application in to soil for annual crop production. Palm et al. (2001) and Giller (2001) provided a
guide on using different organic resources based on their quality in terms of C:N ratio, macronutrients,
polyphenol and lignin content. From the guide, an organic material with greater than 2.5% total nitrogen
content, less than 15% lignin and less than 4% polyphenols can be incorporated into soil for annual
crops production. If an organic material has less than 2.5% total nitrogen and greater than 15% lignin,
then such material is to be applied on soil surface for erosion control and water conservation. When
an organic material has greater than 2.5% total nitrogen and greater than 15% lignin or greater than
4% polyphenols, then the material is to be mixed with mineral fertilizer or high quality organic matter.
A material with less than 2.5% total nitrogen and less than 15% lignin should be mixed with mineral
fertilizer or added to compost.
1210
Table 2: Chemical content of Jatropha pruning in the study area
Content Unit Value

Organic carbon (%) 44.1
Total nitrogen (%) 2.25
Phosphorus (%) 0.25
Potassium (%) 1.7
C:N ratio 19.6
Lignin (%) 13.7
Polyphenol (%) 1.28
Growth parameters
The incorporation of jatropha pruning (10 t/ha) was significantly better to surface placement noted
with increment in plant height (pearl millet) at 6 WAS and 8 WAS (Tables 3). Moreover, incorporated
jatropha pruning (10 t/ha) plus Halfrrf significantly increased plant height at 4, 6 and 8 WAS when
compared to control treatment or treatment with surface applied jatropha pruning (10 t/ha) only. These
may be due to faster decomposition rate of the organic material (jatropha pruning) when incorporated
rather than surface applied as a result of greater contact with soil particles and microorganisms as noted
by Brady and Weil (2008).
Table 3: Effect of treatments on the plant height (cm) of pearl millet
Treatment Description 4WAS 6WAS 8WAS

T1 Control (no fertilizer or jatropha) 61.4b 105.5b 167.1bc
T2 Surface applied jatropha only 63.8b 99.3b 157.3c
T3 Surface applied jatropha + Halfrrf 78.5ab 182.0a 229.2a
T4 Surface applied jatropha + Fullrrf 72.0ab 171.8a 223.3ab
T5 Incorporated jatropha only 82.0ab 184.7a 264.2a
T6 Incorporated jatropha + Halfrrf 90.8a 201.8a 268.6a
T7 Incorporated jatropha + Fullrrf 78.5ab 173.3a 247.3a
T8 Fullrrf 67.7b 171.0a 223.5ab
Mean 74.3 161.2 222.5
SE 7.9 13.9 21.1
CV 10.7 8.6 9.5
Means followed by the same letter(s) within same column are not statistically different at 5% LOS
using HSD
At 6 and 8 WAS, the treatment with Fullrrf was statistically at par with treatments that received
incorporated jatropha pruning (with or without mineral fertilizer). Treatment with surface applied
jatropha pruning only was always statistically at par with the control treatment. Based on FAO (2020),
surface placement of organic materials is noted to lead to nutrients losses through volatilization, erosion
and runoff.
1211
Incorporation of jatropha pruning (at 6 and 8 WAS) significantly yielded larger leaf areas of pearl
millet compared to surface placement of jatropha pruning (Table 4). Similar trend was observed for
plant height (Table 3). Sharma et al. (2014) reported similar findings, while Khandelwal et al. (2017)
indicated that the application of organic and inorganic inputs increases soil microbial activities due to
better water and nutrients availability.
Table 4: Effect of treatments on the leaf area (cm2) of pearl millet

T1 Control (no fertilizer or jatropha) 80.3ns 149.0c 152.3d
T2 Surface applied jatropha only 87.3ns 144.7c 164.5cd
T3 Surface applied jatropha + Halfrrf 115.3ns 260.7ab 244.0abc
T4 Surface applied jatropha + Fullrrf 109.2ns 249.3ab 255.0ab
T5 Incorporated jatropha only 163.0ns 330.7a 282.5ab
T6 Incorporated jatropha + Halfrrf 125.2ns 331.7a 307.0a
T7 Incorporated jatropha + Fullrrf 155.5ns 291.0ab 290.0a
T8 Fullrrf 109.6ns 238.3b 200.3bcd
Mean 118.2 249.4 237
SE 28.8 29.5 30.4
CV 24.8 11.8 12.8
using HSD
Table 5: Effect of treatments on the number of leaves of pearl millet

T1 Control (no fertilizer or jatropha) 6.3b 8.0b 9.2ns
T2 Surface applied jatropha only 7.0ab 8.2b 8.3ns
T3 Surface applied jatropha + Halfrrf 7.2ab 9.3ab 10.0ns
T4 Surface applied jatropha + Fullrrf 6.5b 9.5ab 10.0ns
T5 Incorporated jatropha only 8.2a 9.2ab 9.2ns
T6 Incorporated jatropha + Halfrrf 8.0a 10.5a 10.3ns
T7 Incorporated jatropha + Fullrrf 7.3ab 10.2ab 9.2ns
T8 Fullrrf 7.0ab 9.2ab 8.8ns
Mean 7.2 9.3 9.4
SE 0.43 0.76 0.81
CV 6.1 8.3 8.8
using HSD
1212
With respect to the number of leaves (Table 5), the incorporation of jatropha pruning (with or without
mineral fertilizer) was significantly better to control treatment whereas surface placement was always
at par with control treatment (at 4 WAS), although with time (at 8 WAS) number of leaves was not
significantly influenced by treatments due to the fact that number of leaves is mostly an indication of the
age of plants. Nevertheless, at 4 and 6 WAS, incorporation of jatropha pruning significantly increased
number of leaves over control treatment
Yield attributes (panicle characteristics)

The incorporation of jatropha pruning was significantly better to control treatment in enhancing
panicle girth, panicle weight and 1000 grain weight of pearl millet (Table 6). Whereas, surface
placement of jatropha pruning was statistically at par with the control treatment in terms of influence on
panicle length, panicle girth, panicle weight and 1000 grain weight of pearl millet. This suggests that
incorporation of jatropha pruning is important in improving the panicle characteristics and 1000 grain
weight of pearl millet.
Table 6: Effect of treatments on the panicle characteristics and 1000 grain weight (g) of pearl millet
Treatment description Panicle Panicle Panicle 1000 grain

Length (cm) girth (cm) weight (g) weight (g)
T1-Control (no fertilizer or jatropha) 22.3c 7.9b 27.3c 6.3d
T2-Surface applied jatropha only 23.1c 9.1ab 50.7bc 7.7cd
T3-Surface applied jatropha + Halfrrf 25.9bc 9.2ab 54.8abc 10.3b
T4-Surface applied jatropha + Fullrrf 25.9bc 9.4ab 54.5abc 11.0ab
T5-Incorporated jatropha only 28.4abc 10.5a 86.2a 8.7c
T6-Incorporated jatropha + Halfrrf 33.3a 9.9ab 81.3ab 12.0a
T7-Incorporated jatropha + Fullrrf 26.6bc 10.1a 79.5ab 12.0a
T8- Fullrrf 31.7ab 9.7ab 80.3ab 12.0a
Mean 27.2 9.5 64.3 10.0
SE 2.3 0.7 12.2 0.52
CV 8.4 7.4 19.0 5.3
using HSD
Yield attributes (grain and stover yield)

Grain and stover yields of pearl millet were significantly increased by the incorporation of jatropha
pruning compared to surface placement of jatropha or control treatment (Table 7). Incorporation of
organic residues leads to direct (surface) interaction with soil organisms and moisture which helps in
quicker decomposition of organic materials as stated by Brady and Weil (2008). Incorporation of organic
residues was found to have similar effect as the application of mineral K fertilizer (Sui et al., 2017).
Chaudhary et al. (2014) found that immobilization and mineralization take place simultaneously when
organic residues are incorporated in to soil. The incorporation of plant residues significantly accelerates
decomposition process more than surface placement (Jose et al., 2017). Plus, in maize study by Luta
(2017), higher maize yields were obtained due to incorporation of plant residues in the first year of
production.
1213
Table 7: Effect of treatments on the grain and stover yield (kg/ha) of pearl millet
Treatment Description Grain yield Stover yield

T1 Control (no fertilizer or jatropha) 402.6c 3557.0c
T2 Surface applied jatropha only 438.9c 3322.0c
T3 Surface applied jatropha + Halfrrf 2626.7a 9653.2ab
T4 Surface applied jatropha + Fullrrf 2979.7a 11396.2a
T5 Incorporated jatropha only 1555.3b 7462.1b
T6 Incorporated jatropha + Halfrrf 2984.9a 11868.4a
T7 Incorporated jatropha + Fullrrf 3114.9a 12310.9a
T8 Fullrrf 2793.0a 8746.0ab
Mean 2112.1 8539.9
SE 363.2 1240.4
CV 17.2 14.5
using HSD
However, all the treatments with a combination of mineral fertilizer and jatropha pruning (either
incorporated or surface applied) were at par with treatment having full rate of mineral fertilizer and
they significantly produced the highest grain yields. Treatment with surface applied jatropha pruning
only was always at par with the control treatment and significantly poorer than all other treatments.
Additionally, treatments with jatropha pruning (incorporated or surface applied) plus half recommended
rate of mineral fertilizer were statistically at par with treatment that received full rate of mineral fertilizer.
This implies that the combination of jatropha pruning (10 t/ha) plus half recommended rate of mineral
fertilizer can sustainably achieve optimum yield levels in pearl millet productivity. Bender et al. (2013)
indicated that new/updated findings in pearl millet research may greatly help in fertilizer management
that allows us to match crop nutrient needs with the right type and rate of fertilizer/amendment as well
as right time and place (method) of application
Economics of production (Pearl millet)

Incorporation of jatropha pruning plus half rate of mineral fertilizer recorded the highest benefit/
cost (B:C) ratio of 3.3 (Table 8), while incorporation of jatropha pruning only recorded B:C ratio of 2.1
which is greater than the B:C ratio of treatment with surface applied jatropha pruning (0.09). Higher
grain and stover yields led to greater net income (N404,849.1) and more B:C ratio (Table 8). High
B:C ratio is attributable to greater yield (Suresh et al., 2018). Adam (2020) reported that a B:C ratio
of >1.0 is beneficial to both investors and the enterprise, while B:C ratio of <1.0 implies less benefits
to investors and such a project should not be considered. Generally, all treatments with incorporated
jatropha pruning recorded B:C ratio of >2.
Furthermore, a combination of jatropha pruning plus half rate of mineral fertilizer yielded the highest
net return of N404,849.1 against the net return of N9,967.3 obtained from control treatment.
1214
Table 8: Effect of treatments on the economics of pearl millet production
Treatment Total cost Grain Stover yield Gross Net B:C

description (N/ha) yield (kg/ (kg/ha) income income ratio
ha) (N/ha) (N/ha)
T1 86,600 402.6 3,557.1 96,567.3 9,967.3 0.12
Control (no
fertilizer or
jatropha)
T2 90,000 438.9 3,321.8 98,045.9 8,045.9 0.09
Surface applied
jatropha only
T3 121,350 2,626.7 9,653.2 453,829.1 332,479.1 2.74
Surface applied
jatropha + Halfrrf
T4 143,100 2,979.7 11,396.2 518,613.1 375,513.1 2.62
Surface applied
jatropha + Fullrrf
T5 94,000 1,555.3 7,461.0 291,405.5 197,405.5 2.10
Incorporated
jatropha only
T6 122,550 2,984.9 11,868.2 527,399.1 404,849.1 3.30
Incorporated
jatropha + Halfrrf
T7 145,100 3,114.9 12,310.2 549,395.1 404,295.1 2.79
Incorporated
jatropha + Fullrrf
T8 140,100 2,793.7 8,745.9 462,834.2 322,734.2 2.30
Fullrrf
CONCLUSION
The findings from this study showed that incorporation of jatropha pruning (10 t/ha) was significantly
better compared to surface placement, which noted to increase plant height, leaf area, grain and stover
yield of pearl millet. Higher B:C ratio (2.10) was observed when jatropha pruning was incorporated
compared to B:C ratio (0.09) under surface applied. The highest net return and B:C ratio was recorded
in treatment (T6) having incorporated jatropha pruning with Halfrrf. Additionally, it was also found that
the application of jatropha pruning (either incorporated or surface applied) with Halfrrf (30 kg N/ha,
15 kg P2O5/ha and 15 kg K2O/ha) significantly increased plant height, leaf area, grain and stover yield
and 1000 grain weight of pearl millet. Furthermore, the combination of jatropha pruning and Halfrrf
was often statistically at par or even better to treatment with Fullrrf, in improving most of the measured
growth and yield parameters of pearl millet. Such a combination also recorded greater B:C ratio (2.74-
3.30) compared to that for the Fullrrf (2.30), suggesting that combined application of jatropha pruning
(10 t/ha) plus modest amounts of mineral fertilizer (such as Halfrrf) can sustainably increase pearl millet
productivity in the Sudan Savannah of Nigeria.
1215
REFERENCES
Adam, H. (2020). Benefit-Cost Ratio. Corporate finance and accounting. Financial ratios. www.investopedia.com
Agromisa (2006). The Farm as a Commercial Enterprise. Agrosource 3. Agromisa Foundation, Wageningen, The
Netherlands
Anderson, J.M. and J.S.I. Ingram (1993). Tropical Soil Biology and Fertility. A handbook of methods 2nd edition.
CAB International. Wallingford, U.K.
Aulakh, M.S., Doran, J.W., Walters, D.T., Mosier, A.R. and Francis, D.D. (1991). Crop residue type and placement
effects on denitrification and mineralization. Soil Sci. Soc. Am. J. 55:1020-1025
Bary, A., Cogger, C. and Sullivan, D. (2016). Fertilizing with manure and other organic amendments. Washington
State University Extension. http://pubs.wsu.edu
Bender, R.R., Heagele, J.W., Ruffo, M.L. and Below, F.E. (2013). Modern corn hybrids’ nutrient uptake patterns.
Better Crops. Vol. 97, no. 1: 7-10
Chaudhary, D.R., Chikara, J. and A. Ghosh (2014). Carbon and nitrogen mineralization potential of biofuel crop
(Jatropha curcas L.) residue in soil. J. Soil Sci. Plant Nutr. 14(1).
Divya, G., Vani, K.P., Badu, P.S. and Devi, K.B.S. (2017). Yield attributes and Yield of summer pearl millet as
influenced by cultivars and integrated nutrient management. Int’l. Journal of Current Microbiology and
Applied Sciences. Vol. 6. No. 10: 1491-1495
Earl, B. (2018). Anatomics in Pearl millet. Future Food. University of Nottingham.
FAO (2017). Food and Agricultural Organisation of the United Nations statistics division. Data-Crops Production.
www.fao.org/faostat/en
FAO (2020). The Importance of Organic Matter. www.fao.org
Giller, K.E. (2001). Nitrogen Fixation in Tropical Cropping System. Second Edition. CAB International, Walling-
ford, U.K.
Horneck, D.A., Sullivan, D.M., Owen, J.S and Hart, J.M. (2011). Soil Test Interpretation Guide. Oregon State
University Extension Services. http://extension.oregonstate.edu
ICRISAT (2018). Pearl Millet Overview. Explore it. International Crop Research Institute for the Semi-Arid Trop-
ics. Hyderabad, India.
Idem, N.U.A. and Shewemimo, F.A. (2004). Cereal Crops of Nigeria. I.A.R./A.B.U. Zaria, Nigeria
Ijoyah, M.O., Hashim, I.K. and Idoka, J.A (2016). Effects of intra-row spacing of pearl millet (Pennisetum glaucum
L.) and cropping system on growth and yields of soybean-pearl millet intercrop in the Southern Guinea Sa-
vanna, Nigeria. World Scientific News, WSN 44(2016):78-99. www.worldscientificnews.com
Jose, G.A.S., Mauricio, R.C., Carlos, E. P.C., Carlos, C.C. and Feigi, B.T. (2017). Sugarcane straw left in the field
during harvest: decomposition dynamics and composition changes. Soil Research 55(8):758-768
Kalra, Y.P. and Maynard, D.G. (1994). Methods Manual for Forest Soil and Plant Analysis. Information Report
NOR-X-319. Canadian Forest Service. Edmonton, Alberta T6H 3S5
Khandelwal, S.,Singh, J.P. and Dewagan, S. (2017). Effect of integrated nutrient management on growth and yield
of pearl millet (Pennisetum glaucum L.) under guava based Agri-Horti system in rainfed condition of Vind-
hyan region. Bull. Env. Pharmacol. Life Sci., Vol. 6 (11): 39-43
Legwaila, G.M., Mathowa, T., Makapola, P., Mpofu, C. and Mojeremane, W. (2014). The growth and development
of two pearl millet landraces as affected by intra-row spacing. Int. J. Curr. Microbiol. Appl. Sci (2014)
3(9):505-515
Luta, M.T. (2017). Effect of different organic residues on carbon sequestration, nutrient availability in soil and
maize yields at Katumani, Machakos county, Kenya. Department of Agric. Resources. http//ir.library.
ku.ac.ke
1216
Macauley, H. and Ramadjita, T. (2015). Cereal Crops: Rice, Maize, Millet, Sorghum, Wheat. In UNECF (Ed).
Feeding Africa. Pp36. Abdou Diouf Int’l. conference centre.
Martinez-Herrer, J., Siddhuraju, P., Francis, G., Davila-Ortiz, G. and Becker, K. (2006). Chemical composition,
toxic/anti metabolic constituents and effects of different treatments on levels, in four provinces of Jatropha
curcus L. from Mexico. Food Chemistry 96(2006): 80-89. www.elsevier.com
Okelabo, J.R., Gathua, K.W. and Woomer, P.L. (2002). Laboratory Methods of Soil and Plant Analysis: A Working
Manual. Nairobi, Kenya.
Palm, C.A., Gachengo, C.N., Delve, R.J., Cadisch, G. and Giller, K.E. (2001). Organic Inputs for Soil fertility
Management: Some Rules and Tools. Agriculture, Ecosystem and Environment 83:27 – 42.
Panwar, P., Pal, S., Reza, S.K. and Sharma, B. (2011). Soil Fertility Index, Soil Evaluation Factor and Microbial
Indices under different land uses in acidic soil of Subtropical . India Communication in Soil Science and
Plant Analysis. 42:22, 2724-2737.
Sciencebuddies (2017). Measuring plant growth. www.sciencebuddies.com
Sharma, K.L., Grace, J.K., Chandrika, M.S., Vittal, K.P.R., Singh, S.P. and Nema, A.K. (2014). Effect of soil
management practices on key soil quality indicators and indices in Pearl millet (Pennisetum americanum
L.)- based system in hot semi-arid Inceptisols. Communication in Soil Science and Plant Analysis. Vol. 45,
2014, issue 6.
Shehu, B.M., Jibrin, J.M. and Samndi, A.M. (2015). Fertility status of selected soils in Sudan Savanna biome of
Nigeria. International Journal of Soil Science 10(2):74-83.
Soil Survey Staff (1998). Keys to Soil Taxonomy. 8th edition. USDA/NRCS
Suresh, G., Guru, G. and Ravichandran, V. (2018). Effect of nutrients level and plant growth regulators on nutrient
uptake of N-P-K. and Economics of pearl millet. Int. Journal of Pure and Applied Bioscience. 6(5):355-360
Sui, N., YU, C., Song, G., Zhang, F., Liu, R., Yang, C., Meng, Y. and Zhou, Z. (2017). Comparative effects of crop
residue incorporation and inorganic potassium fertilization on apparent potassium balance and soil pools
under a wheat-cotton system. Soil Research. Vol. 55(8):723-734.
Victor, M.R., Marco, L., Aurelie, G., Federico, A.G. and Dendooven, L. (2010). Greenhouse Gas Emissions and
C and N Mineralization in Soils of Chiapas (Mexico) Amended with Leaves of Jatropha curcas L. Applied
Soil Ecology 46(2010) 17 – 25.
Wright, R.T. and Boorse, D.F. (2011). Environmental Science: Towards a Sustainable Future. Pearson Education
Inc.Upper Saddle River, New Jersey, USA
1217
THE RELATIONSHIP BETWEEN MORALITY AND

LAW IN THE CONTEMPORARY HAUSA SOCIETY OF
NORTHERN NIGERIA
Umar Buratai Ibrahim

Department of Philosophy, Faculty of Arts, Ahmadu Bello University Zaria, Nigeria
Abstract
The relationship between morality and law has been a fertile ground for academics across the law,
humanities and social sciences for centuries. On the one hand, there are questions about whether or not
laws simply enforce moral codes as legal naturalism claims; on the other hand, the positivists claim that
the no such relationship exists and that those instances where the law does reflect some moral code(s)
can at best be deemed coincidental. In the Hausa culture, like most communalists African societies,
these theoretical differences can historically be explained as colonial importations and more recently,
as vestiges of modern imperialism; however, religion has equally had a fundamental impact on our
perception of morality. Employing the hermeneutic method, this paper philosophically examines the
21st century Hausa society and its place within the contemporary notion of the Nigerian state. Second,
it examines these philosophical theories of naturalism and positivism and the roles they play (if any)
in the formulation as well as implementation of the laws affecting predominantly Hausa societies
or states. Finally, it examines some of the problems that have traditionally been associated with the
interactions between long held moral customs/standards and the moral laws that often claim to play
complimentary roles to them. To this end, the neglect of Hausa traditional institutions particularly its
lack of mention in the country’s Constitution will be highlighted as an indication of a conscious effort by
the political class to diminish its relevance. These problems are what this work seeks to address.
Keywords: Morality, law, naturalism, positivism
1218
THE NIGERIAN STATE AND THE CRISIS OF

POLITICAL OBLIGATION
Umar Buratai Ibrahim

Department of Philosophy, Faculty of Arts, Ahmadu Bello University Zaria, Nigeria
Abstract
The problem of political obligation is perhaps one of the most thought-provoking problems of
political philosophy. It has received widespread attention from scholars in various fields like philosophy,
law, sociology, history, theology, economics and a host of other disciplines in the humanities and the
social sciences alike. This task is especially important because the law is thought to be the foundation
of social order. And for as long as men have sought to organise themselves into groups for the various
purposes of survival, prosperity and a host of other ends, the law has been a necessary tool for the
attainment of these goals. The task of understanding the nature and basis of political obligation or a
citizen’s fidelity to law has been extensively debated, different scholars have sought to examine this
notion and perhaps, most importantly, its justification (if any); the result is a variety of views which for
the most part seem at odds with each other. The primary questions in discussing epistemic justification
are, among others; what are the necessary and sufficient conditions for a knowledge claim to be true?
What kind of reason or reasons count(s) towards the justification of a belief? It is widely agreed that the
primary interest of epistemology in justification is as it applies to beliefs and the reason(s) for holding
such beliefs. Employing the hermeneutic method, this work attempts a coherentist justification of the
theory of political obligation. Furthermore, it seeks to examine the implication of such justification for
emerging nations like the Nigerian state.
Keywords: Politics, obligation, coherentism.
1219
ACADEMIC RELATED STRESS AMONG CHSE-BSMT/

MLS STUDENTS OF UNIVERSITY OF MINDANAO AS
TYPE II DIABETES MELLITUS RISK FACTOR
JUNELLE P. SILGUERA, RMT, MSMT

ALEX C. OJANOLA, JR
JERNIE MEE PORRAS
University of Mindanao Matina, Davao City, Philippines
ABSTRACT
Academic related stress among health sciences students is a rampant issue that should be addressed
since stress is known to alter sleeping patterns and food intake, which are factors in the development of
Type II Diabetes mellitus. This study evaluated the relationship of academic-related stress to the risk of
type II Diabetes Mellitus as mediated by meal load and sleep duration. The data were gathered online
via google forms from the 70 students enrolled for the program of BSMT/MLS of the University of
Mindanao for the second semester of S.Y. 2020-2021. Research instruments were survey questionnaires
that were self-made, adapted and adopted. Mean, absolute/relative frequency, Pearson R, and regression
analysis were employed. Statistical analysis showed that the respondents were experiencing moderate
academic stress level; 85.71% of the respondents had low risk, and 14.29 % had a high risk of developing
type II Diabetes Mellitus. Moreover, results showed that academic-related stress had no significant
relationship to both amounts of meal load and length of sleep. Notably, meal load and sleep duration
showed no significant influence on the risk of having type II Diabetes Mellitus. This study recommended
every sector involved may continue its policy and program implementation that caters students’ holistic
wellness. Also, future researchers may consider the demographical aspect of the respondents and
importantly focus on other factors that have synergistic, mediating, or moderating effects on the link of
stress and Diabetes Mellitus.
Keywords: Medical Technology, academic-related stress, meal load, sleep duration, type II diabetes
mellitus, quantitative correlational study, Philippines
1220
SOCIODEMOGRAPHIC PROFILE, KNOWLEDGE,

AND ATTITUDE OF RESIDENTS IN BARANGAY
MATINA CROSSING, DAVAO CITY ON COVID-19 AS
PREDICTORS OF THE MITIGATION PRACTICES
JUNELLE P. SILGUERA, RMT, MSMT

Graduate- Master of Science in Medical Technology major in Biomedical Science
University of the Immaculate Conception
Fr. Selga St., Davao City, Philippines
ABSTRACT
This study aimed to determine if the sociodemographic profile, knowledge, and attitude of residents
in Barangay Matina Crossing, Davao City, were predictors of mitigation practices against COVID-19.
The research design was descriptive correlational research. The respondents who participated in the
study were identified using stratified random sampling. Further, a purposive sampling technique was
used to obtain seven respondents per stratum. The Mean and Standard Deviation were used to get the
average rate and spread of scores within the given data. Furthermore, Multiple Regression Analysis was
used to evaluate if the sociodemographic profile, knowledge, and attitude were predictors of mitigation
practices. Results showed that the mean knowledge score was very high. Also, results showed that the
mean attitude score was high. Likewise, the mean mitigation practices score was very high. Moreover,
the sociodemographic profile did not significantly influence the level of COVID-19 mitigation practices.
Notably, the knowledge and attitude mean scores significantly influenced the COVID-19 mitigation
practices of the respondents. The residents of Barangay Matina Crossing, Davao City have a good grasp
of relevant knowledge, positive attitudes, and mitigation practices concerning protective behaviors on
COVID-19.
Keywords: Medical Technology, sociodemographic profile, knowledge, attitude, mitigation practices,
COVID-19, descriptive correlational research, Philippines
1221
PARTICIPATORY APPROACH, DEVELOPMENT OF

VALID AND RELIABLE SCALES
Soomro, Hassan Raza & M. Javed Sheikh

Department of Rural Sociology, Faculty of Agricultural Social Sciences,
Sindh Agriculture University, Tandojam, Pakistan.
ABSTRACT
The participatory approach in a development process is important especially in those communities
where the population is facing extreme poverty, as it allows community members to earn a living
and ensures sustainability and makes the developmental projects more likely to succeed. Hence,
participatory process is highly recommended procedure specially to meet the collective goals of a
community therefore; several organizations try to follow it for rural developmental projects and gets
funds easily. Participation could be measured through several angles as it has several aspects (types,
approach, dimensions, levels and process) but only ‘what’ participation dimension is supposed to
most popular to measure ‘participation’, according to reviewed studies. Hence, this study produced
valid and reliable scales of ‘who’ and ‘how’ participation based on available theories and literature
and tested in the vicinity of district Tando Allahyar by approaching NRSP and Thardeep projects. The
developed scales results authenticate satisfactory participation (who and how) level, which provides an
opportunity to measure participation accurately to the community developers. Moreover, future studies
could also be benefited through this study as it gathered maximum information from various sources
about ‘participatory approach’ and placed in one study.
Key Words:
Participation, Participatory Approach, Community Development, Sustainable Development,
Dimensions of Participation.
1222
«IQBALNAMA – I- JAHANGIRI» - AN IMPORTANT

MANUSCRIPT SOURCE ON THE HISTORY OF THE
BABURIDS
Yuldashev Botir URALOVICH

The Government State Museum of Temurid’s History
of the Academy of Sciences of Uzbekistan
ORCID ID: 0000-0003-1826-0110
Abstract
Zahiruddin Muhammad Babur (1483-1530) a great Uzbek poet, historian and commander, who set
his own State in Kabul and in India was one of important personalities. Babur and his descendants were
patrons of sciences. Grandson of Babur Emperor Nuriddin Muhammad Jahangir has written a book
himself and supported other historians. Mirza Muhammad Mu’tamidkhon one of Amirs of the Baburds
Court in India has written a book “The Iqbalnama-i-Jahangiri” in Persian.
In this study we provide few information about “The Iqbalnama-i-Jahangiri” and its author.
Keywords: The Iqbalnama-i-Jahangiri, India, Kashmir, Babur padshah, Jahangir Padshah.
There are a lot of Manuscripts at the Library of the Institute of Oriental Studies after named Abu
Reyhan Beruni in Tashkent, Uzbekistan. “Iqbalnama – i- Jahanngiri” one of manuscripts which describes
the history of the Baburids in India was written by Mu’tamid Khan. Author of this book was born in Iran
and was in service at the Baburids Empire during Jahangir Padshah. An Indian historian Kewal Ram
stated, that Muhammad Sharif had got the mansab and the title of Mu’tamid Khan during 4th year of
Jahangirs reign6. It means he started his service at the Jahangir’s Court in 1609 AD. Jahangir padshah
was an historic too. He has written a book named “Jahangirnama”. In “Jahangirnama” the Baburids king
first time mentioned Mu’tamid Khan’s name on pages of his tenth year festival after his accession, that
Mu’tamid Khan became of Bakhshi of the Ahadis7. After two years Mu’tamid Khan was appointed as
a bakhshi of Deccan and got mansab of 1000. After 17th year of his reign Jahangir padshah became ill-
health and sorrow made him give up the writing of his Memoirs in the seventeen year of his reign and
entrusted the task to Mu’tamid Khan to continue the Memoirs to the beginning of the nineteenth year.
Jahangir just controlled and made corrections some times. British historic Henry Beveridge noted, that
Mu’tamid Khan dropped writing the Memoirs in the name of emperor, but he continued narrative of the
reign, to Jahangir’s death in his own work, the Iqbal-nama. In that year when Jahangir became ill-health
appointed Mu’tamid Khan as in charge of the Waqai Darbar – Court Historic.
6 Kewal Ram. Tazkiratul-Umara of Kewal Ram (Biographical account of the Mughal nobility 1556-1707 AD)/English
translation from Persian by S. M. Azizuddin Husain – New Delhi: Munshiram Maniharlal Publishers Pvt., 1985. p. 159.
7 Nuriddin Muhammad jahangir. The Tuzuk – I - Jahangiri or Memoirs of Jahangir / translated by A. Rogers - New Delhi:
Munshiram Maniharlal Publishers Pvt., 1978. p. 300.
1223
As Court Historic Mu’tamid Khan could to see many historical events and he described in Iqbalnama-
I – Jahangiri. Mu’tamid Khan had service after death Jahangir too. A new king Shah Jahan in his reigns
first year gave to Mu’tamid Khan three thousand zat and 800 sawar. Later he got four thousand zat
and one thousand two hundreds sawar. During 13th year reign of Shah Jahan author of “Iqbalnama-i-
Jahangiri” Mu’tamid Khan died in Lahore.
“Iqbalnama-i-Jahangiri” is divided into three parts. The first part deals with the history of Amir Timur
to Humanyun. The Second part refers to Akbar and the third contains the history of the reign of Jahangir.
It also contains the accession of Shah Jahan to the throne, the punishment given to Khusrau’s supporters.
Mu’tamid Khan was witness of that how was the influence of Nur Jahan begum, who was favorite
wife of Jahangir padshah on the contemporary politics at the Baburids State and epidemic which broke
out during the reign of Jahangir, he have been discussed in this book. Mu’tamid Khan was a contemporary
of Jahangir and hence he watched most of his activities personally and has depicted all the events in
detail which occurred during the period.
This book has not been translated in Uzbek yet. The most recent translations which was to Urdu. We
hope this gem of a document is translated in Uzbek soon so that it could reach a wider audience. There
are four manuscripts of “Iqbalnama-i-Jahangiri” at the library of the Institute of Oriental Studies after
named Abu Reyhan Beruni in Tashkent. The manuscript numbered 1537 was copied by Jan Muhammad
in Kashmir in 1670 AD. This book has 272 sheets. Size 14,5x22,5.
Another manuscript numbered 5401 has 267 sheets and its size 11x21,5. It has same text as manuscript
numbered 1537, which mentioned above. But last sheet was lost.
Next manuscript numbered 23/II has 99 sheets and its size 16x27,5. This book was сorrespondenced
in Akbarabad in 1719 AD.
The last manuscript of “Iqbalnama-i-Jahangiri” in Uzbekistan at the library of the Institute of Oriental
Studies after named Abu Reyhan Beruni numbered 4369 was recopied in Bukhara by Muhammad Nasim
son of Sahib Nazar Badakhshi in 1884 AD. This book has 251 sheets and size 15x26.
Uzbek scientist Dilaram Yusupova noted that these manuscripts has chronically type8.
In short author of “Iqbalnama-i-Jahangiri” gives us a lot of information during Jahangir period and
Shah Jahan’s time too. Another historian V. D. Mahajan says: “This work gives an account of the history
of Babur, Humayun, Akbar and jahangir. For the first seventeen years of the reign of Jahangir, the author
mainly depended upon the Memoirs of Jahangir”9. This book useful for readers and researchers who
study the history of the Baburids Empire which misnamed as Mughal Empire. You may find information
about Court life of the Baburids, cultural and social life that time.
LITERATURE:
1. Заҳириддин Муҳаммад Бобир. Бобирнома. - Тошкент: «Фан», 1960.
2. Zahiru’d-din Muhammad Babur. Babur-nama / translated from the original Turki text by A. S. Beveridge – New
Delhi: Atlantic Publishers and Distributors, 1989.
2. Gulbadan begim. Humoyunnoma / fors tilidan tarjima, sozboshi va izohlar muallifi Botirali Yo’ldoshev – Tosh-
kent: “Fan”, 2021.
3. Nuriddin Muhammad Jahangir. The Tuzuk – I - Jahangiri or Memoirs of Jahangir / translated by A. Rogers -
New Delhi: Munshiram Maniharlal Publishers Pvt., 1978.
8 Собрание восточных рукописей Академии Наук Республики Узбекистан/ составители Д. Ю. Юсупова, Р. П.

Джалилова — Ташкент: Издателство «Фан», 1998. - стр.285
9 V. D. Mahajan. Mughal Rule in India. - New Delhi: Rajendra Ravindra Printers, 1992. p. 388.
1224
4. Kewal Ram. Tazkiratul-Umara of Kewal Ram (Biographical account of the Mughal nobility 1556-1707 AD)/
English translation from Persian by S. M. Azizuddin Husain – New Delhi: Munshiram Maniharlal Publish-
ers Pvt., 1985.
5. Собрание восточных рукописей Академии Наук Республики Узбекистан/ составители Д. Ю. Юсупова, Р.
П. Джалилова — Ташкент: Издателство «Фан», 1998.
6. V. D. Mahajan. Mughal Rule in India. - New Delhi: Rajendra Ravindra Printers, 1992.
1225
INTERNAL CONTROL OF CREDIT COOPERATIVES: A

DESCRIPTIVE ANALYSIS
Jessa Q. Beloy, CPA, CTT, MSA

The University of Mindanao, Philippines
ABSTRACT
Internal control has been a major concern of businesses, over the years, as it truly affects the over-
all operations and management. As expressed by Noorvee (2006) and Kumuthinidevi (2016), a well-
established internal control makes sure that the operations are effective and efficient, risk of asset loss are
reduced, and accuracy and reliability of financial reporting and compliance with laws and regulations are
ensured. Moreover, Olumbre (2012) noted that internal control keeps an organization on course toward
its objectives and the achievement of its mission and minimizes surprises along the way. Therefore, in
this milieu, the researcher takes interest to conduct the study of internal control of credit cooperatives.
This study aims to guide not only credit cooperatives but all financial institutions in establishing and
implementing an effective and well-organized system of internal control. This study determined level of
internal control of credit cooperatives in Panabo City in terms of control environment, control activities,
risk assessment, information and communication, and monitoring. It applied the quantitative and non-
experimental research design, with 108 employees of credit cooperatives as the respondents selected
through total population sampling. The researcher adapted and modified questionnaire to measure
internal control. The Mean, Pearson r, and Regression Analysis were used as statistical treatments. Results
revealed that the level of internal control of credit cooperatives was very high across all indicators. Based
on the findings of the study, the very high level of internal control of credit cooperatives, suggests that
credit cooperatives use internal control tools on human resources to evaluate the level of productivity,
effectiveness and efficiency of its human resources, use the complaints from other stakeholders as a
tool of internal control, have plan B for any surprised changes that might affect the work in the credit
cooperative, pass the information and duties by the management to its employees clearly and smoothly
and study the received complaint to find out its cause to take the appropriate actions.
Keywords: internal control, credit cooperative, Philippines
BIBLIOGRAPHY
Ayyash, M. Y. (2017). The impact of internal control requirements on profitability of Palestinian shareholding
companies (Unpublished master’s thesis). The Islamic University–Gaza, Palestine.
Kumuthinidevi, S. (2016). A study on effectiveness of the internal control system in the private banks of Trinco-
malee. International Journal of Scientific and Research Publications (IJSRP), 6 (4), June 2016.
Noorvee, L. (2006). Evaluation of the effectiveness of internal control over financial reporting (Unpublished mas-
ter’s thesis). University of Tartu, Estonia.
Olumbre, C. (2012). The relationship between internal controls and corporate governance in commercial banks in
Kenya (Unpublished master’s thesis). University of Nairobi.
1226
JOHN CONYBEARE VE FRANCIS GUMMERE’NİN

BEOWULF POEM’İN MODERN İNGİLİZCEYE
ÇEVİRİLERİ HAKKINDA
Lala Suleyman qızı Aliyeva

Azerbaycan Turizm ve Yönetim Üniversitesi’nde doktora öğrencisi
ORCID: 0000-0002-4427-7007
Özet
Tarih boyunca bir Anglo-Sakson şiiri olan Beowulf, modern İngilizce çeviriler için büyük bir ilham
kaynağı olmuştur. Bu şiirin yaklaşık kırk versiyonu son yarım yüzyılda yayınlandı. Bu versiyonların her
birinde eski İngiliz şiirine farklı yaklaşımlar görülebilir.
Bu arada belirtmek gerekir ki Beowulf daha geniş anlamda edebiyat çevirmenleri ve diğer yaratıcı
sanatçılar için de ilgi kaynağı olmuştur, ancak bu şiir son zamanlarda önemli ölçüde popüler bir kültüre
girmiştir.
Beowulf’un şiirinin sayısız nesir çevirisinin yanı sıra İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yayınlanan
örneklere bakarsak son elli yılda en çok çevrilen eserlerden biri olduğunu görebiliriz. Yukarıda
bahsedildiği gibi, Beowulf’un bu pek çok çevirisi, Beowulf’un eski İngilizcede kabulü Çve erken Alman
edebiyatının bir anıtı, önemi ve insanların şiire olan ilgisi ile yaygın olarak ilişkilidir.
Bilim adamları, İngiliz dilinin gelişimi hakkında ondan çok fazla bilgi okudular. Şiir ayrıca, Orta
Çağ’ın başlarında Kuzey Avrupa’yı karakterize eden Hıristiyanlık ve pagan geleneklerinin bir karışımını
da yansıtıyor. Konu olarak şiir, o zamanlar Kuzey Avrupa’da nispeten yeni olan Hıristiyanlığın
unsurlarını eski Alman savaş yasalarının inançlarıyla birleştiriyor. Beowulf’un nesiller boyu sözlü
olarak tekrarlanan orijinal efsanesi, gücünü, cesaretini, sadakatini ve intikamını övdü. Beowulf’un şiiri
bazen orijinal Alman hikayesine alçakgönüllülük ve bağışlama gibi Hıristiyan temaları eklemeye çalıştı
ve ikisi arasındaki gerilim bazen ön plana çıkarıldı. Çoğu eski İngilizce şiir gibi, Beowulf da binlerce
ayeti okumanıza yardımcı olan karmaşık tekrarlama kuralları kullanır. Ayrıca şairin tasvirlerine renk
katan çok sayıda kıssa ve kısa metaforlar kullanır. Örneğin Beowulf’un şiirinde deniz yerine “balina
yolu”, kral yerine “yüzük veren” ifadeleri kullanılmıştır.
Beowulf’un İngiliz edebiyatının gelişimindeki etkisinden bahsetmişken, şiirin çok değerli bir edebi
ve tarihi eser olmasına rağmen 1800’lere kadar neredeyse unutulduğunu belirtmek gerekir. 20. yüzyılda
ün kazanmasından bu yana, W. H. Auden’den J. R. R. Tolkien’e kadar birçok şair ve yazarın eserlerine
ilham kaynağı olmuştur.
Şiiri çevirenler arasında John Conybeare ve Francis Gummere gibi araştırmacılar da var. Makale, bu
iki araştırmacının çevirileri ve modern İngilizceye katkıları hakkında bilgi vermektedir.
Anahtar kelimeler: modern İngilizce, Beowulf şiiri, modern çeviriler, eski Anglo-Sakson edebiyatı
1227
ON THE TRANSLATIONS OF BEOWULF’S POEM TO JOHN CONYBEARE

AND FRANCIS GUMMERE IN MODERN ENGLISH
Abstract
Beowulf, an Anglo-Saxon poem throughout history, has been a great source of inspiration for modern
English translations. About forty versions of this poem have been published in the last half century. In
each of these versions one can see different approaches to ancient English poetry.
Meanwhile, it should be noted that Beowulf has also been a source of interest for literary translators
and other creative artists in a broader sense, although this poem has only recently entered a significantly
popular culture.
In addition to the numerous prose translations of Beowulf’s poem, we can note that if we look at the
examples published since the Second World War, we can see that it has been one of the most translated
works in the last fifty years.
These many translations of Beowulf, as mentioned above, are widely associated with Beowulf’s
acceptance in ancient English and as a monument of early German literature, its importance, and the
people’s interest in the poem. Scholars have studied a great deal of information from him about the
development of the English language. The poem also reflects a mixture of Christianity and pagan
traditions that characterized Northern Europe in the early Middle Ages. As a subject, the poem combines
elements of Christianity, which was relatively new in Northern Europe at the time, with the beliefs of the
old German laws of war. Beowulf’s original legend, repeated orally for generations, praised his strength,
courage, loyalty, and revenge. Beowulf’s poetry sometimes sought to add Christian themes such as
humility and forgiveness to the original German story, and the tension between the two was sometimes
brought to the fore. Like most old English poems, Beowulf uses intricate repetition rules that help you
read thousands of verses. He also uses a lot of parables and short metaphors that add color to the poet’s
descriptions. For example, in Beowulf’s poem, the expression “whale path” is used instead of the sea
and “ring-giver” is used instead of the king.
Speaking of Beowulf’s influence on the development of English literature, it should be noted that
poetry, despite being an invaluable literary and historical monument, was almost forgotten until the
1800s. Since its rise to fame in the 20th century, it has inspired the work of many poets and writers, from
W. H. Auden to J. R. R. Tolkien.
Researchers such as John Conybeare and Francis Gummere are among those who translated the poem.
The article provides information on the translations of these two researchers and their contributions to
modern English.
Keywords: modern English, Beowulf poem, modern translations, ancient Anglo-Saxon literature
1228
VIOLENCE FACED BY THE TRANSGENDERS (HIJRA)

INVOLVED IN PROSTITUTION: A CASE STUDY OF
HYDERABAD: SINDH: PAKISTAN
Darya Khan Sanjrani1, Abdul Rasool Khoso2, Shahnaz Bhutto3, Shima Abdelaziz
Abozied Ewis2, Sajjad Ali Mallah1.
Institute of Gender Studies, Sindh University Jamshoro
School of Public Administration, Hohai University Nanjing. China
Department of Rural Sociology, Sindh Agriculture University Tandojam
The present paper looks in brief about the violence faced by the transgenders who are directly or
indirectly involved in prostitution in district Hyderabad. For the purpose the qualitative analysis was
considered for conducting the data from transgenders (hijra). Therefore, the in-depth interviews were
collected from the 10 transgenders (hijra) using purpose sampling method. So far, the data was analyzed
using content analysis by coding and decoding. Further, it was put in the consequences accordingly.
On behalf of the responses of the respondents the results revealed that, most of hijra were involved in
prostitute act because there is the lack of employment opportunities for them in society. While, it was
stated that being transgender is enough for the kind of violence that they face in their day to day life
in developing nations specially Pakistan. Besides that, biggest violence for the hijras were included
begging, dancing as well as sex work owing to the lack of opportunities. Nevertheless, the societal hurdle
were considered to be the immense rationale for involving in prostitute , as society did not allow hijras
to do even small jobs which were being obstacle for the transgenders. On behalf of the consequences,
the study concluded that, the transgenders were facing violence by involving in prostitution through
lacking of the employment opportunities in study area. Hence, the researcher recommended that, the
transgenders should be given basic rights of employment to support themselves continuously, while; the
government should provide the basic needs for them as well to tackle out the psychological depressed
hijras as well as to bring sustainable development.
Keywords: Violence, Transgender, Prostitution, Hyderabad, Sindh.
1229
PHYSICOCHEMICAL, PHARMACOLOGICAL AND

PHYTOCHEMICAL EVALUATIONS (IN-VITRO) OF
DIFFERENT PLANT PARTS OF LEEA MACROPHYLLA
ROXB. EX HORNEM.
Riya
University Department of Botany,
Ranchi University, Ranchi, Jharkhand, India.
Abstract:
The main aim of the present study was to deal with the physicochemical, pharmacological and
phytochemical study of different plant parts of Leea macrophylla Roxb. ex Hornem. family Vitaceae,
which includes Tuberous root, Stem, Leaves. A good number of researches on medicinal plants have
enriched the science of modern medicine over the last decades. Leea macrophylla Roxb. ex Hornem.
is known to have several therapeutic properties. These are due to the presence of numerous chemical
compounds. The physicochemical analysis evolved in this study will give referential knowledge for
identification of the crude drugs. Physicochemical parameters in present study involves moisture content,
total ash value content. Stem showed the highest moisture content of 83.61% whereas tuberous root
showed the lowest moisture content of 67.90% The ash value of stem was 11.91% observed highest and
8.38% was lowest observed in tuberous root. Information of the plant, until June 2022 from available
few books on ethnobotany, medicinal plants, research articles on pharmacological studies were carried
out. The pharmacological activity of a plant can be predicted by the identification of the phytochemicals.
Currently, phytochemicals are determined by various modern techniques, but the conventional qualitative
tests are still popular for the phytochemical screening of plants. Phytochemicals are chemical compounds
produced by plants. For present study qualitative phytochemical tests were performed. Phytochemical
evaluation study involves alkaloids, saponins, amino acids, flavonoids, reducing sugar, tannins, steroids,
resins, glycosides, gums, carbohydrates, starch, phenols, sugar, mucilage, vitamin (B1, B2, B12, and C)
were performed for the present paper.
Keywords: Physicochemical, Pharmacological, Phytochemical, Leea macrophylla, Modern
techniques, Qualitative.
1230
PET DRUGS – CURRENT GOOD MANUFACTURING

PRACTICE (cGMP)
Sihana Ahmeti Lika1*, Dorentina Bexheti1, Hanife Rustemi Ahmeti1, Edita Alili Idrizi1,
Lulzime Ballazhi1, Merita Dauti1, Drita Yzeiri Havziu1, Arlinda Haxhiu Zajmi1, Arbnore Qaili1
*1
Department of Pharmacy, Faculty of Medical Sciences, Univeristy of Tetova, Republic of North Macedonia
ABSTRACT
Positron-emission tomography (PET) is a method used to diagnose malignant diseases, which uses
as a technique the decay of radionuclides that serve as markers. Apart from diagnostics, PET can also be
used for therapy, when the energy emitted by the radioisotope is directed at the target tissue and partially
or completely destroys it.
Since the PET method uses radioisotopes, which are radioactive and are not safe for free manipulation,
the entire procedure for carrying out PET diagnostics or therapy must be carried out under precisely
defined conditions and standards, by expert and qualified staff, in rooms that are specialized for that
purpose, with equipment that is manufactured specifically for the production of radiopharmaceuticals
and their administration.
All procedures for production, packaging, storage, transport, administration of radioisotopes must
be according to standards established by Good Manufacturing Practice (GMP). They must be properly
recorded and documented and respected in full.
With the very development of PET and its inclusion in therapeutic purposes, great progress has been
achieved in the early detection of malignant diseases, as well as their therapy, therefore it is necessary
to respect and adhere to the rules and standards of GMP, in order to avoid errors that can arise from the
formation of impurities in radiopharmaceuticals, which may originate from the decay of radionuclides,
due to their short half-lives.
Good Manufacturing Practices (GMP) is a set of operational requirements to ensure production of
safe and quality radiopharmaceutical drug. The US FDA and other regulatory bodies worldwide highly
recommend using GMP to ensure that products are consistently produced and controlled to quality
standards.
Keywords: PET drugs, cGMP, radionuclides, radiopharmaceuticals
1231
SELECTION OF EFFICIENT CHEMICAL MARKERS FOR

THE QUALITY CONTROL OF FRITILLARIA ROYLEI
AND ROSCOEA PURPUREA OF ASHTWARGA GROUP
OF PLANTS
Vikas Gupta1*, Gunpreet Kaur1, Ravinder Sharma2, Amar Nath1, Parveen Bansal1
1
UCER, Baba Farid University of Health Sciences, Faridkot-151203, India
2
University Institute of Pharmaceutical Sciences and Research, Faridkot-151203, India
Abstract
The Ashtwarga groups of plants are widely used in traditional medicine in various forms for the
treatment of variety of diseases like, depression, emaciation, heart diseases, reproductive disorders
etc. At present, different herbal products containing these plants have been introduced into the market
commercially with very little information for their quality and safety. Hence selection of chemical
markers for the quality control of raw material of Fritillaria roylei and Roscoea purpurea plants of
Ashtwarga group is of utmost importance. In this study, the herbal chemical Marker Ranking System
(Herb MaRS) developed by National Institute of Complementary Medicine (NICM) at University of
Western Sydney was used for selecting chemical markers for quality control of plants of Ashtwarga
group. Isolated compounds Peimine, Peiminine, Stigmasterol, Sitostanol caffeate, Peimisine, Propeimin,
Peimiphine, Peimitidine, Fritimine, Verticilline, Isokaempferide, Kaempferol, Fenozan acid, Caffeic
acid, Gallic acid Lupenone Epigallocatechin, Epicatechin, Coronarin K, Coronarin L and Coronarin A
from these two plants were selected from database and subjected to criteria for qualifying as chemical
markers for quality control of herbal products. According to our knowledge, this is the first analysis of
data that addresses the identification as well as quantification of chemical markers for the pair of plant
(Fritillaria roylei, Roscoea purpurea) of Ashtwarga group.
Keywords: HerbMaRS, chemical markers, quality control, Fritillaria roylei, Roscoea purpurea
1232
ALİ PEDAQOJİ İXTİSASLARDA İNKLÜZİV TƏHSİL

FƏNNİNİN TƏDRİSİ: VƏZİFƏLƏR, PRİORİTETLƏR
Nazile Abdullazade
assosiate profesor
Azerbaycan State Pedagogical University
Head of Department of literature and teaching methods
ORCID No: https://orcid.org/0000-0002-1829-7178
Bu gün şəxsiyyətyönümlü təhsilin məzmununda əsas istiqamətlərdən birini inklüziv təhsil təşkil
edir. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsil alması kimi qəbul edilən inklüziv təhsil onların bir
fərd kimi tələbat və ehtiyaclarının ödənilməsinə, istedad və qabiliyyətlərinin aşkarlanmasına, qarşılıqlı
ünsiyyət və münasibət qurmasına, yaşadığı mühitdə özünüqiymətləndirməyə, bir sözlə, cəmiyyətə
adaptasiyasına yönəlmişdir. Avropadan fərqli olaraq, Azərbaycanda dünyaya gələn əlil uşaq doğulduğu
gündən ailənin utanc yeri sayılmış, onların nəinki təhsil alması, hətta ailədə başqa uşaqlar ilə birgə
“adam arasına” çıxarılmasını ata-ana lazım bilməmiş, ətrafdan, yaxınlarından gizlətməyə çalışmışlar.
Az sayda əlil uşaqlar xüsusi internat məktəblərə verilərək zəruri bacarıq və vərdişlərə yiyələnirdi.
Lakin insan amilinin əsas götürüldüyü müasir cəmiyyət hər bir fərdin bərabər təhsilalma hüquqlarına
şərait yaratdı və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsili də dövlət tərəfindən xüsusi nəzarətə
götürüldü.
2001-ci ildə “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında” qanun qəbul
edilir. Qanunda əlil uşaqların, onların valideynlərinin və ya onları əvəz edən şəxslərin təhsildə hüquq və
vəzifələri əksini tapmış, bu istiqamətdə dövlətin vəzifələri müəyyənləşdirilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 3 fevral 2005-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasında
xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud ) uşaqların təhsilinin təşkili üzrə İnkişaf
Proqramı (2005-2009-cu ilər)” ölkədə inklüziv təhsil modelinin həyata keçirilməsinə daha geniş imkan
yaratdı. Respublikanın şəhər və kənd məktəblərində inklüziv təhsilin pilot layihəsinin icrasına başlandı.
Proqram çərçivəsində sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsil hüququnun həyata keçirilməsi,
dövlət himayəsində olan uşaqların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, müvafiq təsnifata uyğun olaraq
bütün kateqoriyadan olan sağlamlıq inmkanları məhdud uşaqların ölkə üzrə qeydiyyatının aparılması və
tədris bazasının müasir standartlara uyğunlaşdırılması sahəsində işlər aparılmışdır.
2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunan Ali təhsilin bakalavriat
səviyyəsinin Təhsil Proqramına pedaqoji ixtisaslar üzrə ali təhsil müəssisəsi fənləri siyahısına “İnklüziv
təhsil” fənni daxil edildi. Fənnin tədrisinə 5 kredit vahidi – 30 saat seminar, 30saat seminar məşğələsi
nəzərdə tutulmuşdur. Fənnin tədrisində məqsəd bütün təhsil pillələri üzrə əlil uşaqların təhsilə cəlb
olunmasını və təhsil ala bilmələri üçün maneəsiz mühit yaradılmasını təmin etməkdir.
Açar sözlər: inklüziv, təhsil hüququ, pedaqoji ixtisas, dövlət qayğısı, istiqamət və vəzifələr.
1233
TEACHING OF THE SUBJECT OF INCLUSIVE EDUCATION IN HIGHER

PEDAGOGICAL SPECIALIZATIONS: TASKS, PRIORITIES
SUMMARY
Today, inclusive education is one of the primary content directions in personality-oriented education.
Inclusive education, defined as education for children with special needs, aims to meet their needs
and needs as individuals by revealing their talents and abilities, building mutual communication and
relationships, self-esteem in their living environment, and, in short, adapting them to society.
Unlike in Europe, disabled children born in Azerbaijan were considered a source of shame for
the family from the moment they were born; parents did not believe it was necessary for them to be
educated, but also “socialized” with other children in the family, and they attempted to hide them from
their surroundings and relatives. A few disabled children were sent to special boarding schools to learn
the necessary skills and habits. However, modern society, based on the human factor, created conditions
for every individual’s equal education rights, and the education of children with disabilities was also
placed under special state control.
The law “On education (special education) of people with limited health capabilities” was passed in
2001. The law defines the rights and duties of disabled children, their parents, or substitutes in education,
as well as the state’s duties in this regard.
The “Development Program for the Organization of Education of Children with Special Needs (with
Limited Health Capabilities) in the Republic of Azerbaijan (2005-2009)” approved by the Cabinet
of Ministers of the Republic of Azerbaijan on February 3, 2005, provided a broader opportunity to
implement the inclusive education model in the country. The implementation of the republic’s inclusive
education pilot project in urban and rural schools has begun. Work was done within the framework
of the program to implement the right of children with disabilities to education, strengthen the social
protection of children in state care, register all categories of children with disabilities across the country
according to the relevant classification, and adapt the educational base to modern standards.
In 2020, the subject “Inclusive education” was added to the list of higher education institution subjects
for pedagogical specialties in the Ministry of Education of the Republic of Azerbaijan’s Education
Program of the undergraduate level of higher education. For the subject’s teaching, 5 credit units - 30
hours of seminar, 30 hours of seminar training are provided. The goal of teaching the subject is to ensure
that disabled children are involved in education at all levels of education and to create an environment
free of obstacles for them to study.
Key words: inclusive, right to education, pedagogical specialties, state care, direction and duties.
1234
“CHALLENGES OF COVID-19 PANDEMIC ON DIGITAL

LEISURE ACTIVITIES IN FEMALE STUDENTS OF
INTERMEDIATE COLLEGES OF KASUR PAKISTAN”
Tayyaba Zia
Govt Hanifa Begum Associate College
Sociology
This study is to find the impact of COVID-19 on 11 and 12 grades intermediate college student’s
digital leisure activities the quantitative survey was conducted in the intermediate colleges of Kasur.
We included 500 students; 267 science group and 234 non-science group. Data were collected using a
self-administrated questionnaire, which was validated by eight experts. This study would shed light on
the digital leisure activities of female students of Pakistan with a special focus on intermediate colleges
particularly. In the scenario of Pakistan, there is insufficient knowledge on this sector and this research
attempts to fill this gap. The current outbreak of corona virus (COVID-19) continues to impact the
lives of the people in Pakistan. The country has witnessed a significant increase in its confirmed cases
from the 11 initial two cases on 26th February 2020 to approximately 275,225 as of 28th July 2020. In
addition to the risk imposed by the virus to human lives, there is an imminent risk to the leisure activities
specially which engage digital equipment. The COVID-19 pandemic is expected to regress some of
the gains Pakistan has made in its leisure, sport and mental and physical well being of youth .Although
recognized with hygiene care as one of the most effective measures to curb the spread of disease, the
weakening of social contacts can potentially result in a devastating loss of leisure and working hours,
disruption of normal lifestyle, and generation of stress throughout the population The leisure activities
in youth had never been in such a precarious situation over the last three decades as it is now, each day
millions of students do not go to colleges due to emergencies and ongoing humanitarian crises. This
Study would address how female students with less exposure face problems with digital leisure.
The COVID-19 pandemic has stuck several positive leisure Youth out-of-college time opportunities,
particularly those in large groups or concerned people to people interaction with peers. The modified
leisure activities are probably going to impact young ad adolescent .After the examination of the problem
statement, significance of the research work, and the development of the questionnaire, the researcher
collected the relevant data to reach a meaningful conclusion. The research design is cross-sectional
research which has three characteristic features: no time dimension; a dependence on existing differences
rather than change following intervention; and, selection of groups based on existing differences rather
than random allocation. A questionnaire was developed to assess the impact of COVID19 in leisure
activities of Female students of Kasur’s intermediate colleges and their activities from May to July 2020.
The survey was completed by Kasur‘s Associate colleges. Most of these were in Mustafad and Khudia
Khas Kasur. This study investigate the extent to that the COVID-19 pandemic and connected lockdowns
had affected the leisure facilities specially for young female students across Pakistan and emphasized
the need to take the appropriate policy measures required to handle such a psycho-social emergency;
indeed, digital leisure activities are disrupted by this global health emergency.
1235
MAPPING OUT KAZAKHSTAN’S DYNAMICS OF

‘UNREST AND RAMIFICATIONS’ ON SOUTH ASIA
Dr. Quaisar ALAM

(University of Delhi, New Delhi, India
Abstract
My research paper titled analyzing the “Mapping out Kazakhstan’s Dynamics of Unrest and
Ramifications’ on South Asia speaks volumes about the contemporary global discourse in the ongoing
and post- pandemic situations. Kazakhstan happens to be very strategically located. The two major
countries of Asia it connects are the fast-growing markets of China and South Asia along with Russia
and the Western Europe and a port on the Caspian Sea. Regarding the happenings in Kazakhstan, this is
a very significant part of the current development; which was unfortunate nationally and internationally.
Understandably, the internal turmoil bears a direct impact in the country as well as the regions. The
methodology in this research paper is an analytical, observational comparative perspective based on
different opinions reflecting the thought processes of the cross-sections of the society. The objective of
this paper is to investigate the “compelling reasons” and solutions correspondingly related to the unrest
in Kazakhstan. My research paper sheds light as to how the development which took place in Kazakhstan
is affecting the regions and specially the subcontinent. The key findings of my research paper delineate
about many internal and external factors are involved in creating chaos and anarchy in the country. To
drive the conclusion it is very significant to say that Kazakhstan being a very large country played a very
significant role since it got independence; nevertheless, it had to face this upheaval most recently; which
was possible to avoid for the better development and progress of the country.
Keywords: Kazakhstan, Ukraine, Russia, US, Cold War, Regime Change
1. Introduction
Kazakhstan is one of the very strategically located and the largest country of the Central Asian
regions. Nonetheless, the recent unrest is a grim reminder of the “General will” that was being reflected.
The crisis portrayed chaotic situation, leaderless, devastating, anarchic, disruptive spontaneous protests
which spread in the streets of Almaty that brought the city to a complete halt. The recent unrest in
Kazakhstan has sent shockwaves throughout the Central as well as South Asia region, as the country is
one of the most important players in terms of both economic and geopolitical stability (Julia.Ioffe; 2016
). This research paper looks at how the unrest is impacting different countries in South Asia and other
regions, and what steps need to be taken to manage the situation. Yes, this all happened in the early part
of the year of 2022. The purpose and logic behind the protest was not very clear. Yet, the devastation
was from all sides of the society. It was starting from all across the country from different segments
and cross-sections. This all started of the public related to the discontentment, hopelessness, lack of
empathy, towards the establishment and the regime ( Gulnara.I; 2019). There are lack of transparencies,
corruptions, resentments, annoyances and stark inequalities. Most of the people and a part of the region
1236
dismayed towards the system in failure of maintenance of standard of living along with other issues -- all
set and led to the discontentment and demonstration and protests across the country ( Khan.M; 2016).
This is not surprising; anger prompted the protest wave that really swept through the entire country
over the past couple of weeks. What is significant in this connection is in the early month of January,
from different segments for territories people assembled in the streets of the city of Zhanaozen of the
western part of Kazakhstan. Assembling there, the message was sent lord and clear, that everything is
not smooth what is going on in the administrative affairs and for the public at large ( Petter.N; 2011).
The huge crowd was very angry due to the government’s removal of a price cap which led to doubling
the fuel prices and what the reasons government forwarded, public was not appreciative. The move
for marketisation or semi nationalized monopolies which control both supplies and prices. In no time,
the protest started spreading in different parts of the country, first to other oil and mineral producing
areas and in due course of the time, the other parts of Kazakhstan. Needless to add, in this connection,
Kazakhstan which claims to have the population of 19 million and that is dispersed across in the territory,
the size of equivalent to Western Europe. More than anything else, it was also found all demonstrations
and protests were not led by any particular leader which could have shown the direction. Neither, it was
a specific goal to demonstrate and have a line of action which would be useful for the goal to procure.
What they wanted to have- they were not united by any opposition leader or political party reflecting a
wide range of constituencies, the demand and grievances for them was not very clear (Kenneth.M; 2006
). Nonetheless, they were dispersed not united, as they don’t have unions to fight for their rights .In
this sense, their composition was comprising of oil workers in Zhanaozen, Atyrau, Aktau, Karaganda,
Aktobe , coal miners copper smelters in Zhezkazgan along with liberal activists in Almaty one of the
largest cities of Kazakhstan as a commercial hub for the public of the territory.
Understandably, this was a common cause for everybody which they were facing problems from top
bottom and the other way around, so cutting across party lines, mostly, young people throughout the
country joined in (Petter.N; 2011). Since most of them was not led by any specific leader, they were
scattered, yet, they had common causes : decrying inflation, talking about shortage of jobs, frustrated
by a wide array of related challenges of corruption, injustice, low wages no bargain in power, inequality
of opportunity, lack of transparency, these were important issues they were fighting for. In the entire
protests, there was one unique fine message and that was “ Shal,ket!” - “Old man, get out!”.Not very
surprisingly, this particular slogan was meant for the former President of Kazakhstan Nuru Sultan
Nazaerbayeb ( Ole.H; 2001). His regime was understandably from 1991 to 2019 and still after that he
remained highly influential, having a chair of the National Security Council. Besides, the public faced
the wrath of the system which was made and created by the former regime and that system was not
supportive in any way from the public perceptions.
2. Background
Kazakhstan is one of the biggest countries of Central Asia. This came into being in the wake of
the breakup of Soviet Union ( Julia.Ioffe; 2016 ). This was the largest single country of the divided
USSR. A country which was full of natural resources in all senses having the second largest territory
of the current Russia. This is so significant in a way it was headed by a long serving president of this
country named Nooru Sultan Nazarbayev. Decidedly, what are the most important countries of Asia
of the comity of nations of the world? This is particularly significant for Central Asian countries
(Kenneth.M; 2006 ) . This is the largest country of the central Asian States. Kakzakhstan is one of the
democratic countries with very small population while big opportunities and a big landscape offering
great mineral resources to its own people and to the rest of the world (Julia.Ioffe; 2016). All, this
country needing was who can take care of the country in the right perspective. This country has been
in the news for a long time.
1237
This is one of the beautiful countries of the entire Central Asia. This country is very attractive for the
major powers of the world would. They always tried to influence right from the time of independence
and bring this independent country in its own favour. Kazakhstan’s policy was not to turn hostile to the
major powers particularly, the United States of America. Kazakhstan got independence in 1991. As a
state policy, it remained neutral to all the countries as well as the major global powers. It was also very
significant not to have enmities with major powers. All, Kakzahstan wanted to have a peaceful relation
with every member of the comity of the Nations across the world. This was very much significant and
important when a country becomes neutral in dealing the other states. It stands at the position of getting
maximum engagements. This was precisely the reason, the first President of Kazakhstan decided to
have strategic relations and welcome capital investments, and high tech in different areas so that it can
progress, develop and cannot be the part of any camp ( Clifford.J; 2010 ). That is why it was pursuing its
own foreign policy he was taking care adequately not to antagonize Kremlin for the very simple reason
Kremlin was a very close ally or has been the part of its own orbit.
Therefore, what was significant was it wanted to have a better relation with all the countries that are
so crucial for helping and exchanging ideas, thoughts, and investing FDI for their National interests
which could be useful bilaterally and multilaterally from all aspects. The decision of the first President
of his Kazakhstan territory was essential to make the country independent and free from the stooge of
the foreign colonial masters. The leadership of any country with a vision becomes the deciding factor in
making the country powerful and strong. That carves the way for peace and progress and developmental
path (Max.F; 2011).
3. Objectives
The objectives of the current crisis in Kazakhstan render an account regarding the factors that impact
the region and that cover the following perceived notions as an integral component of the upheavals:
1. My research paper describes about the accountability of the regime which are accountable for the
current state of affairs of Kazakhstan.
2. The objective shades light on the events leading to the reasons behind that.
3. It identifies the connected problems which relates to this sorry state of affairs.
4. Further, it gives insights into the external factors or internal factors whether they were accountable
as to what happened in Almaty.
5. To provide critical understanding about the problems and tried to analyze it’s Solutions.
6. Analyze the material components of the reality of the problems occurring in Kazakhstan.
7. Providing a broad picture as to how the global justice can be widely applicable.
8. Understand the problems and to assist the Kazakhstan the chaotic situations it is facing.
9. To give an insight regarding analytical comprehension related to the events, so that a study can
turn out to be meaningful in configuration and the practical policy making can bank upon.
10. Try to objectify and segregate the each identified problems of the events taking place there.
11. Finally, having identified the problems, the objectives of the paper underlines related to the
needed accountabilities in addressing the identified hurdles.
4. Research Methods
The current research paper at hand applies the analytical tool undertaken under ‘comparative
perspective methodologies’ for the period of 1991-2022. To find the objective of the current crisis in
Kazakhstan it is imperative to highlight the very essence of the connected unfolding factors within
1238
and without the country. In this connection, even the role of the ‘state apparatus is substantive and
significant.’ This is through the constituents of financial sectors, age dependency factors, outreach
indicators, individual income distribution, inflation level, educational gap – all these factors demonstrate
the impact on different perspectives of “global justice for the idea of human development.”
5. Survey Literatures
The survey literatures of Kazakhstan unrest happens to be associated with a host of integral component
of overlapping philosophical discussion and a number of related literatures related to it. Here, the focal
point is the moral duties of the affluent people. In this survey literature, it highlights the accountability
factors towards the peripheral fringes of the society that needs to be paid attention to. By means of survey
literatures, an understanding was perceived about the prevailing situations. More so, understandably,
the justice can be dispensed unless even approach for the same is addressed, forget about the idea of
development in the absence of that. Therefore, the application of the justice at the domestic level is
factored upon the implementation of the policy issues regarding immigration, climate change bilateral
or multilateral business. In this aspect, for literature survey, Mathias Risse’s book highlights the virtue
and the very scope and ambition related to this. Here, Risse underscores a host of substantive account of
global justice that emphasizes to spell out the consequences and practical concerns.
This book sheds light on a variety of issues from simple to complex. It is well written, erudite and
engages imaginatively from different perspectives of the past and the contemporary issues regarding the
global justice and justice as a whole. “Pluralist internationalism finds a suitable place in the approach of
global justice of Risse . A pluralist is not in favour of global application especially when they dismiss
the notion of the perception of the principles of justice that are appropriate in the wake of evaluating
the social arrangements within a state apparatus. This finds reflection in Rawlsian justice as fairness or
even in egalitarian principle. Nonetheless, advocates like Simon Caney, Pablo Glibert, Laura Valentini
and Lea Ypi, Thomas Pogge , Darrel Moellendorf don’t support much of his ideas. More so, in the
continuation of the literature survey, Risse even rejects the very perception of the principles of justice
need to apply to states. Regarding Risse’s views, he interprets justice, domestic justice inside the state
and global justice with different standards. If justice and rule of law is dispensed properly; unrest and
anarchy does not prevail in the state.
6. Main Causes
Besides, other causes three major factors are the potentials ones that led what were being seen in the
Almaty.
1. Dissatisfaction with the previous regime- Nursultan Nazarbayev
2. Wide corruption
3. Inflated gas prices
4. Dissatisfaction with the current system
5. Rampant Inequalities
6. Lack of Public Transparency
7. In 2016, a protest against land-reform, especially selling to China
8. In 2019, a huge protest leading to the stepping down of the former President Nursultan Nazarbayev
9. Wealth is very much concentrated in a few hands as Kazakhstan is fabulously wealthy and carries
some of the biggest oil reserves in the world, and the biggest uranium reserves in the world
1239
10. Kazakhstan supplies nearly half of the world’s uranium. But majority of the Kazakhs don’t benefit
from the exploitation of the natural resources in Kazakhstan.
11. The economic disruption caused by the sudden shift of liquefied petroleum gas from controlled to
market price, which affected a lot of people in the city of Almaty and western part of Kazakhstan.
12. Grossly unequal distribution of wealth.
13. Concentration of wealth in a few hands only.
14. The doubling of the price of the gas in the post lifting of the government subsidy.
15. Natural minerals income doesn’t trickle down to the general mass.
7. Demand of Protests
1. Return to the 1993 Kazakh Constitution
2. Decrease fuel prices immediately
3. Removal of the Kassym-Jomart Tokayev government
4. Removal of Nursultan Nazarbayev from the Security Council
5. Direct elections for akims (local heads)
8. Repercussions of the unrest on South Asia

The unrest in Kazakhstan has had a significant impact on the region, and the world at large. The
geopolitical implications of this crisis are numerous and complex, and will likely to continue to be so
for some time (Keenan.M ; 2008). Here are just a few of the ways in which the turmoil in Kazakhstan
has affected South Asia and the world:
1) The crisis has thrown South Asia into disarray. Regional rivalries are now coming to the forefront,
as each country tries to assert its interests in light of this instability. Pakistan is particularly worried
about Iranian influence in Central Asia, and India is keen to show that it is not powerless in the
region ( Petter. N; 2011).
2) Furthermore, foreign powers like Russia and China have seen their foothold in Central Asia
increase as a result of all of the turmoil’s.
3) The crisis has damaged regional trade ties. Several countries have imposed tariffs on each other
in an effort to protect their own businesses, which has led to a decline in trade overall (Drascher.S
; 2001).
9. Key findings
 The unrest in Kazakhstan has had a significant impact on South Asia. The crisis has caused a rift
between the two neighboring countries, and it has also raised concerns about the stability of the
region. There are several possible solutions to the crisis, and each country will need to decide
what is best for its own interests (Julia.Ioffe; 2010).
 Since the start of the unrest in Kazakhstan, the region has been on high alert. The unrest began as
a protest against alleged electoral fraud, but has quickly escalated into violence and chaos.
 This instability will have far-reaching consequences for South Asia. Already, trade between
Kazakhstan and its neighbors is impacted. The transportation sector is also feeling the strain
as businesses close their doors. And there are fears that this unrest could spark a wider regional
conflict (Knebel . P.I.J; 2006).
1240
 So what can be done to mitigate the impact of the unrest in Kazakhstan? Here are some solutions:
 First and foremost, the international community must continue to support the Kazakh government
in efforts to restore order. This includes providing humanitarian assistance and ensuring that
sanctions are not lifted until the situation is resolved.
 Second, regional organizations need to work together to address common issues like trade and
transportation. This will ensure that all parties are benefiting from cooperation instead of being
detrimentally affected by instability (Keenan. M; 2008).
 And finally, local communities need to play an important role in restoring order and promoting
peaceful communication between different groups. This involves educating people about the
dangers of violence and encouraging them to participate in civic engagement processes.
 Solutions to the unrest in Kazakhstan will require a coordinated effort from regional governments,
the international community, and the Kazakh government.
 Kazakhstan is a landlocked country in Central Asia with a population of about 16 million.
The unrest began in December 2013, when students protested against proposed changes to the
educational system. The protests quickly turned into a general strike, and by early February 2014,
the country was in turmoil. On February 7, the president of Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev,
issued a decree giving the police permission to use force if necessary to restore law and order
(Khan.M; 2011).
 Since the unrest began, there has been much speculation about its impact on South Asia. Many
analysts have said that the unrest will have little effect on Pakistan or Afghanistan, as they are far
away from Kazakhstan. Others believe that it could lead to instability in those countries as well.
It is also possible that private companies in Kazakhstan will lose money as a result of the unrest,
since tourism is one of the main sources of income for the country (Ole R.H; 2001).
 The unrest in Kazakhstan has had a significant impact on South Asia, as the region is home to
a large population of Kazakhs. The region is also home to many other ethnic groups, including
Russian and Uzbek settlers. The unrest has affected trade and tourism in Kazakhstan, as well
as the region’s oil production. The instability has also led to the displacement of hundreds of
thousands of people.
 Regardless of its impact, it is clear that the unrest in Kazakhstan has caused significant disruption
throughout Central Asia (Max.F; 2011).
Conclusion
The Kazakh unrest has had a significant impact on South Asia, with several countries in the region
feeling the effects both politically and economically. The unrest has raised fears of instability and
terrorism throughout the region, with several countries taking precautionary measures, such as increasing
security at key installations and personnel. Additionally, the unrest has disrupted trade and tourism, with
negative impacts felt in many countries.
References
“Kazakhstan Unrest: A Timeline.” Radio Free Europe/Radio Liberty. Accessed May 2022. https://www.rferl.org/a/
kazakhstan-unrest-timeline/29764902.html.
“Kazakhstan: Activists Detained amid Anti-Government Protests.” Amnesty International USA. Accessed June
18, 2022. https://www.amnestyusa.org/news/press-releases/kazakhstan-activists-detained-amid-anti-go-
vernment-protests/.
“Hundreds Rally in Kazakhstan against ‘Fake Elections’.” Euronews. October 26, 2015.
1241
“A Chronology of Unrest in Kazakhstan.” Radio Free Europe/Radio Liberty. 17 April 2011. Web. 17 April 2011. .
Bogossova, Nargis, and Maksim Yeniseyev. “Kazakhstan: Opposition Leader Vows To Press On Despite Govern-
ment Pressure.” EurasiaNet.org. 21 March 2011. Web. 17 April 2011. .
“Kazakhstan Unrest: What You Need to Know.” The Huffington Post. Web. 18 Mar. 2014.
“Kazakhstan: Deadly Clashes Erupt In Western City Of Zhanaozen.” Radio Free Europe / Radio Liberty. Web. 18
Mar. 2014.
“Violence Erupts in Kazakhstan Oil Town.” New York Times. Web. 18 Mar. 2014.
“Bakiyev must go!” – Thousands protest in Kazakhstan, By Alexander Alesin, RT, April 16, 2010
Kazakhstan: Violent protests against government continue into second day, By Anvar Zhanybekov and Dina Nur-
peisova, Reuters, April 16, 2010 3. Bloody clashes in Kazakhstan as police open fire on protesters, By Nick
Paton Walsh and Harriet Salem, The Guardian, April 16, 2010
In Kazakhstan’s Oil Capital, a Day of Unrest Leaves at Least 12 Dead, By Clifford J. Levy and Andrew E. Kramer,
The New York Times, April 16, 2010
Kazakhstan unrest: Is the government losing its grip?, By Jonathan Dimbleby, The Daily Telegraph, April 17,
2010
“Kazakhstan unrest: what you need to know.” The Guardian. February 16, 2016.
Ioffe, Julia. “A Guide to the Unrest in Kazakhstan”. The Atlantic. 21 April 2016. http://www.theatlantic.com/inter-
national/archive/2016/04/kazakhstan-unrest-nur-otan/479559/
“Kazakhstan Unrest: A Timeline.” Radio Free Europe/Radio Liberty. Accessed March 24, 2019. https://www.rferl.
org/a/kazakhstan-unrest-timeline/29764902.html.
Ibrayeva, Gulnara. “Kazakhstan’s Opposition Takes to the Streets.” Al Jazeera America. Accessed March 28, 2022.
http://america.aljazeera.com/articles/2016/3/26/kazakhstans-oppositiontothestreets2.html.
“Hundreds Rally in Kazakhstan against ‘Fake Elections’.” Euronews. October 26, 2015. Accessed March 24, 2022.
Fisher, Max, and Amanda Taub. “Kazakhstan’s Booming Capital Is Also A Tinderbox.” The Washington Post. 14
December 2010. Web. 17 April 2011.
“Kazakhstan Unrest: What You Need to Know.” The Huffington Post. Web. 18 Mar. 2014.
“Kazakhstan: Deadly Clashes Erupt In Western City Of Zhanaozen.” Radio Free Europe / Radio Liberty. Web. 18
Mar. 2014.
“Violence Erupts in Kazakhstan Oil Town.” New York Times. Web. 18 Mar. 2014.
“Bakiyev must go!” – Thousands protest in Kazakhstan, By Alexander Alesin, RT, April 16, 2010
Kazakhstan: Violent protests against government continue into second day, By Anvar Zhanybekov and Dina Nur-
peisova, Reuters, April 16, 2010 3. Bloody clashes in Kazakhstan as police open fire on protesters, By Nick
Paton Walsh and Harriet Salem, The Guardian, April 16, 2010 4. In Kazakhstan’s Oil Capital, a Day of
Unrest Leaves at Least 12 Dead, By Clifford J. Levy and Andrew E. Kramer, The New York Times, April
16, 2010
Kazakhstan unrest: Is the government losing its grip?, By Jonathan Dimbleby, The Daily Telegraph, April 17, 2010
Ioffe, Julia. “A Guide to the Unrest in Kazakhstan”. The Atlantic. 21 April 2016.
“Kazakhstan: Activists Detained amid Anti-Government Protests.” Amnesty International USA. Accessed March
24, 2019. https://www.amnestyusa.org/news/press-releases/kazakhstan-activists-detained-amid-anti-go-
vernment-protests/.
“Hundreds Rally in Kazakhstan against ‘Fake Elections’.” Euronews. October 26, 2015. Accessed March 25, 2022.
1242
The following is a bibliography of sources used in researching the recent unrest in Kazakhstan.
“Kazakhstan timeline: How did we get here?”. Al Jazeera. 20 April 2016.
“A Chronology of Unrest in Kazakhstan.” Radio Free Europe/Radio Liberty. 17 April 2011. Web. 17 April 2011. .
Ioffe, Julia. “A Guide to the Unrest in Kazakhstan”. The Atlantic. 21 April 2016.
1243
HELICOBACTER PYLORI AND PROFILE LIPID: IS

THERE A LINK?
Sri Suwarni1*
*1
Laboratory of Clinical Chemistry, STIKES Nasional, Indonesia
ABSTRACT
Helicobacter pylori causes a chronic gastric infection, which has been associated with coronary
heart disease. To evaluate the mechanisms of this association, we studied whether the infection affects
serum lipid levels as previously shown in acute infections. We analysed the serum samples of 88
males who participated in a elderly health center. H.pylori IgG and Ig A antibodies were measured by
enzyme-linked immunosorbent assay and high-density lipoprotein cholesterol (HDL-C), low-density
lipoprotein cholesterol (LDL-C) concentrations by routine enzymatic methods. A total of 47.7 % of
subjects were positive for both H.pylori specific Ig G and 52.3% were antibody negative. The serum
LDL-C concentrations were significantly higher in the males with positive Ig G antibody titres for
H.pylori than in the males with no signs of infection (p < 0.001, respectively). HDL-C serum levels were
significantly decreased in subjects with H. pylori seropositive (p=0.001). The associations remained
statistically significant. The finding support the hypothesis that chronic infections may modify the serum
lipid profile in a way that increases the risk of atherosclerosis.
Keywords: H. pylori, antibodies, low density lipoprotein cholesterol, high density lipoprotein
cholesterol
INTRODUCTION
Many studies have indicated that atherosclerosis is associated with several infectious pathogens,
including Helicobacter pylori (Vijayvergiya & Vadivelu, 2015). There has been increasing evidence that
inflammation and infection could alter some atherogenic vascular factors involved in the development
of atherosclerosis and its complications (Suh & Kim, 2015).
Helicobacter pylori ( H. pylori) is a gram-negative microaerophilic spiral bacterium which causes one
of the most prevalent infections in the world, affecting approximately 50% of the world’s populations
(Testerman & Morris, 2014). H. pylori occurs naturally and inhabits the mucous layer that covers the
gastric epithelial cells. Helicobacter pylori induce chronic inflammation of underlying mucous of the
human stomach causing gastritis and peptic ulceration (Potamitis & Axon, 2015; Wawro et al., 2019).
H. pylori considered to be a causative agent of extra-gastric (e.g., atherosclerotic process, peripheral
vascular disorders, skin disease) manifestations (Testerman & Morris, 2014).
Recent studies have suggested that mild systemic inflammation provoked by chronic H. pylori infection
may be associated with metabolic syndrome and increase of the atherogenic risk cardiovascular disease
(Yap et al., 2017;Chen et al., 2018; Lu et al., 2018; Wawro et al., 2019). Several possible mechanism
of this relationship have been reported. Proposed mechanism involving H. pylori in the atherogenesis
1244
are production of excessive amounts of proinflammatory factors such as interleukin-6 (IL-6) and tumor
necrosis factor alpha (TNF-α) and acute phase reactants such as fibrinogen and C-reactive protein,
cross-mimicry between H. pylori and host proteins, immunomediated vascular damage and endothelial
dysfunction, modifying the serum lipid profile and promotion of the oxidation of LDL- cholesterol,
abnormalities in homeostasis, direct bacterial invasion of atherosclerosis plaques, etc (Chen et al., 2018;
Fan et al., 2018; Ndebi et al., 2018).
Although most author reported about an association between H. pylori infection and a proatherogenic
lipid profile. However, some studies could not confirm this association. The underlying mechanisms of
how H. pylori infection promotes the development of such disease still remain unclear (Gyawali et al.,
2015; Vijayvergiya & Vadivelu, 2015).
Modified blood cholesterol levels, such as elevated low density lipoprotein (LDL) and decreased high
density lipoprotein (HDL) are major risk factors for cardiovascular disease and metabolic syndrome
(Ndebi et al., 2018). The effect of H.pylori infection on the serum lipid profile is still a matter of debate.
Several studies have demonstrated that H. pylori infection might modify serum lipid concentration
through increase the risk of atherosclerosis, while others have not confirmed these findings (Hassan et
al., 2017; Yap et al., 2017 ; Fan et al., 2018).
The aim of this study was to examine the influence of chronic H. pylori infection on low density
lipoprotein cholesterol (LDL-C) and high density lipoprotein cholesterol (HDL-C).

Eighty-eight male subjects with H. pylori infection (mean age 73.68 ± 6.50 years) singled out
consecutively in the frame of routine work in the elderly care center of Surakarta, were evaluated.
Immunoglobulin G (IgG) titer for H. pylori higher than 50 U/ml were regarded as H. pylori infection,
whereas IgG titers lower than 20 U/ml were regarded as absence of H pylori infection.
After an overnight fasting period of 10-12 hours, blood samples were taken, serum samples were
separated from the cells by centrifugation at 3000 rpm for 15 min, and serum IgG for H. pylori, low
density lipoprotein cholesterol (LDL-C) and high density lipoprotein cholesterol (HDL-C) levels were
measured.
IgG for H. pylori were measured by the enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA). HDL-C and
LDL-C were determined by standard enzymatic methods.
Statistical analysis
All the examined parameters were expressed as mean value and standard deviation. To assess the
correlation between different variables, bivariate correlation coefficient analysis was performed. In this
analysis, the statistical significant association was determined. All p value were based on 2-sided test
and p < 0.05 was considered statistically significant. Results were treated using the SPSS 17.0 statistical
package for statistical data treatment.
RESULTS
Among 88 study subjects (mean age 73.68 ± 6.50 years), subjects had IgG H. pylori examination
showed that 42 subjects (47.7%) were positive for H. pylori. Table 1 compared clinical characteristic
between H. pylori (+) and H. pylori (-) subjects. Subjects with H. pylori (+) were younger (73.68 ± 6.50
years age, p> 0.05) and more leaner (20.75 ± 4.38kg/m3, p>0.05). The other clinical and laboratory
parameters including smoking, blood pressure, and fasting blood sugar, were not different between the
2 groups (p>0.005 respectively).
1245
Low density lipoprotein cholesterol (LDL-C ) were significantly elevated in the subjects with H.
pylori seropositive (158.85±14.5, p <0001) as shown in Table 2.
Table 1. Characteristic of study participants
Patient Control P value

Age (mean±SD) years 73.68 ± 6.50 74.90 ± 5.80 0.76
BMI (mean±SD)kg/m3 20.75 ± 4.38 21.98 ± 4.94 0.2
Diabetes n(%) 11 (12.5%) 12 (13.6%) 0.14
Hypertension n(%) 10 (11.4%) 11(12.5%) 0.17
Smoker n(%) 7 (7.9%) 10 (11.4%) 0.06
IgG H.pylori n(%) 42 (47.7%) 46 ( 52.3%) 0.12
Both group of H. pylori seropositive and seronegative groups were comparable in mean age and
BMI. Both H. pylori IgG and IgA levels were statistically higher in the patients groups compared to the
control group (p = 0.001 and p =0.02 respectively) as shown in Table 2.
Table 2. Serology examination of H.pylori and lipid profile inn study population
Patient Control P value

IgG H.pylori 65.8±27.4 7.86±1.35 P=0.001
IgA H.pylori 1.5±0.9 0.8±0.48 P=0.002
LDL-C 158.85±14.5 98.45±26.3 P<0.001
HDL-C 24.65±6.5 43.6±7.8 P=0.001
Significant differences were found between patients and controls in the levels of lipid profile which
were LDL-C and HDL-C (p,0.001 and p=0.001 respectively) as revealed by Tabel 2.
There was significant correlation between H. pylori IgG titer and LDL-C serum level, inverse
correlation with HDL-C level decreased.
Table 3. Correlation between H. pylori and lipid profile
Correlation Coefficient (r) P value

LDL-C 0.56 P=0.001
HDL-C -0.67 P< 0.001
DISCUSSION
Some studies have demonstrated a relationship between H. pylori infection and extra digestive
tract disease (Fan et al., 2018). In this respect, cardiovascular disease is one of the most important
disease suggested to be related to infection which may be due to effect of infection on lipid metabolism
(Chaudhary & Ansari, 2021; Z. Wang et al., 2022). Although many studies have suggested a relationship
between H. pylori infection and coronary heart disease, some of the underlying mechanism still need
to be discovered (Hashim et al., 2022). It has been reported that chronic H. pylori infection results
1246
in decreased HDL-C levels and these lipid alterations could partially contribute to the initiation and
development of coronary atherosclerosis (Shimamoto et al., 2020; Temesgen et al., 2022). Infection and
inflammation are associated with a decrease in HDL-C levels (Ndebi et al., 2018; Temesgen et al., 2022).
The results of this study showed that H. pylori infection was independently associated with elevated
LDL cholesterol levels in elderly (p<0.001), and LDL cholesterol level increased with increasing H.
pylori severity. these findings suggest that H. pylori infection may cause lipid alteration, and at least
partially contribute to the atherosclerotic process (Lee et al., 2018).
Systemic inflammatory response to the bacterium induces changes in lipid and lipoprotein metabolism.
Although previous studies on the association between H. pylori infection and lipid profiles showed
contradictory results, there is general agreement that H. pylori infection itself modifies serum lipid
profiles (Chaudhary & Ansari, 2021; Shimamoto et al., 2020; Temesgen et al., 2022). Patients infected
with H. pylori showed an atherogenic lipid profiles characterized by an increase in LDL cholesterol or
decrease HDL cholesterol. Our results also provided additional evidence supporting the hypothesis that
H. pylori played a role in inducing atherosclerosis with lipid metabolism by elevating LDL cholesterol
levels. Based on these results, it is conceivable that H. pylori infection is a predisposing factor for the
atherosclerotic process and can be a reliable indicator for the assessment of cardiovascular disease risk
(Furuto et al., 2021).
H. pylori infection was confirmed by the presence of serum H. pylori specific antibody in most of
previous studies on the relationship between H.pylori infection and lipid profile (Chaudhary & Ansari,
2021). Although the serologic diagnosis of H. pylori infection has a high diagnostic accuracy, it is
an indirect method. Thus, histological detection remains the standard for the diagnosis of H. pylori
infection. A few studies have investigated the association between H. pylori infection and lipid profiles
by serologic examination. In our study, H. pylori infection was confirmed with the serologic examination.
Major risk factors of atherosclerosis may explain only 50% of its etiology. Therefore looking for
new risk factors of atherosclerosis is necessary. HDL-C is a well known parameter inversely related to
the risk for cardiovascular disease. It plays a key role in the reverse cholesterol transport, protects LDL
against oxidation and reduces lipoprotein associated peroxides (Furuto et al., 2021).
Previous studies have indicated that serum HDL-C levels can change during the acute phase of
bacterial infection. These alterations promote atherogenesis, which have been attributed to the action of
bacterial lipopolysaccharide (LPS) (Suwarni et al., 2017). Administration of endotoxin (LPS) induce the
production of several cytokines, such as tumor necrosis factor and other inflammatory cytokines by cells
chronically infected with Gram-negative bacteria which seem to be related to change in lipid profile
(Evans et al., 2020; G. Wang et al., 2021).
We found a high correlation between H. pylori IgG level and HDL-C (p <0.001), LDL-C (p=0.001).
those may be explained by several hypotheses to describe the mechanism of this relationship whit
direct or indirect effects. H. pylori is a bacterium with effects like endothelial injury, smooth muscle
proliferation, and local inflammation on the vascular wall. This bacterium has also indirect effects as
proinflammatory, procoagulant and atherogenic action. These can change of lipid profile. Acute and
chronic infection causing the inflammation of arteries may promote the atherosclerotic cascade, induces
a long standing low grade persistent inflammation stimulus (Chaudhary & Ansari, 2021).
There are some limitations that should be acknowledged in this study. Because of cross-sectional
design of this study, the relationship between H. pylori infection and LDL cholesterol levels could
not be conclusively proven. Longitudinal studies are required to confirm our results. Assessing serum
LDL cholesterol level before and after H. pylori eradication may be a good example. Also, there would
be possibility of under estimating the number of subjects infected with H. pylori because H. pylori
serologic examination was not a routine test.
1247
In our conclusion, the results of this study suggest that H. pylori infection can be associated with
elevated LDL cholesterol levels, the most important risk factor for atherosclerosis, and that eradication
of H. pylori may play a role in preventing atherosclerosis by decreasing LDL cholesterol levels,
particularly in elderly.
CONCLUSION
H. pylori infection have increased LDL-C levels and decreases HDL-C levels that create an
atherogenic lipid profile which could promote atherosclerosis.
REFERENCES
Chaudhary, A., & Ansari, A. (2021). Role of Helicobacter Pylori Infection on Diabetic and Lipid Profile in Pre-di-
abetic Patients. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 15(June 2020), 2019–2022. https://doi.
org/10.7860/jcdr/2021/46841.14635
Chen, L.-W., Kuo, S.-F., Chen, C.-H., Chien, C.-H., Lin, C.-L., & Chien, R.-N. (2018). A community-based study
on the association between Helicobacter pylori Infection and obesity OPEN. 1–10. https://doi.org/10.1038/
s41598-018-28792-1
Evans, S. F., Kwok, Y. H., Solterbeck, A., Liu, J., Hutchinson, M. R., Hull, M. L., & Rolan, P. E. (2020). Toll-like
receptor responsiveness of peripheral blood mononuclear cells in young women with dysmenorrhea. Jour-
nal of Pain Research, 13, 503–516. https://doi.org/10.2147/JPR.S219684
Fan, N., Peng, L., Xia, Z., Zhang, L., Wang, Y., & Peng, Y. (2018). Helicobacter pylori infection is not associated
with non-alcoholic fatty liver disease: A cross-sectional study in China. Frontiers in Microbiology, 9(JAN),
1–5. https://doi.org/10.3389/fmicb.2018.00073
Furuto, Y., Kawamura, M., Yamashita, J., Yoshikawa, T., Namikawa, A., Isshiki, R., Takahashi, H., & Shibuya, Y.
(2021). Relationship between Helicobacter pylori infection and arteriosclerosis. International Journal of
General Medicine, 14, 1533–1540. https://doi.org/10.2147/IJGM.S303071
Gyawali, P., Takanche, J. S., Shrestha, R. K., Bhattarai, P., Khanal, K., Risal, P., & Koju, R. (2015). Pattern of Th-
yroid Dysfunction in Patients with Metabolic Syndrome and Its Relationship with Components of Metabolic
Syndrome. 66–73.
Hashim, M., Mohammed, O., G/Egzeabeher, T., & Wolde, M. (2022). The association of Helicobacter Pylori infe-
ction with dyslipidaemia and other atherogenic factors in dyspeptic patients at St. Paul’s Hospital Millenni-
um Medical College. Heliyon, 8(5), e09430. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09430
Hassan, M., Ansari, K., Omrani, M., Sayyah, B., & Khadem, S. (2017). Effect of Helicobacter pylori infection on
the Lipoprotein ( a ) and ... Effect of Helicobacter pylori infection on the lipid , lipoproteins , apolipoprote-
in-A1 , Lipoprotein ( a ) and Apolipoprotein-B in patients with gastritis. July.
Lee, M., Baek, H., Park, J. S., Kim, S., Kyung, C., Baik, S. J., Lee, B. K., Kim, J. H., Ahn, C. W., Kim, K.
R., & Kang, S. (2018). Current helicobacter pylori infection is significantly associated with subclinical
coronary atherosclerosis in healthy subjects: Across-sectional study. PLoS ONE, 13(3), 1–13. https://doi.
org/10.1371/journal.pone.0193646
Lu, L. J., Hao, N. B., Liu, J. J., Li, X., & Wang, R. L. (2018). Correlation between helicobacter pylori infection
and metabolic abnormality in general population: A cross-sectional study. Gastroenterology Research and
Practice, 2018. https://doi.org/10.1155/2018/7410801
Michalkiewicz, J., Helmin-basa, A., Grzywa, R., Czerwionka-szaflarska, M., Szaflarska-poplawska, A., Mierzwa,
G., Marszalek, A., Bodnar, M., Nowak, M., & Dzierzanowska-fangrat, K. (2015). Innate Immunity Com-
ponents and Cytokines in Gastric Mucosa in Children with Helicobacter pylori Infection. 2015. https://doi.
org/10.1155/2015/176726
Ndebi, M. E., Guimtsop, Y. A. T., & Tamokou, J.-D. (2018). The assessment of risk factors, lipid profile, uric acid
and alanine aminotransferase in Helicobacter pylori-positive subjects. International Journal of Research in
Medical Sciences, 6(9), 2889. https://doi.org/10.18203/2320-6012.ijrms20183623
1248
Potamitis, G. S., & Axon, A. T. R. (2015). Helicobacter pylori and Nonmalignant Diseases. Helicobacter, 20(1),
26–29. https://doi.org/10.1111/hel.12253
Shimamoto, T., Yamamichi, N., Gondo, K., Takahashi, Y., Takeuchi, C., Wada, R., Mitsushima, T., & Koike, K.
(2020). The association of Helicobacter pylori infection with serum lipid profiles: An evaluation based on
a combination of meta-analysis and a propensity score-based observational approach. PLoS ONE, 15(6),
1–14. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0234433
Suh, S., & Kim, D. K. (2015). Review Article Subclinical Hypothyroidism and Cardiovascular Disease. Endocri-
nology and Metabolism, 30, 246–251. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.3803/EnM.2015.30.3.246
Suwarni, S., Cilmiaty, R., Indarto, D., & Suradi, S. (2017). Helicobacter pylori is associated with decrease serum
level of the thyroid hormon in healthy elderly population. Bangladesh Journal of Medical Science, 16(04),
515–520.
Temesgen, G. B., Menon, M., Gizaw, S. T., Yimenu, B. W., & Agidew, M. M. (2022). Evaluation of Lipid Profile
and Inflammatory Marker in Patients with Gastric Helicobacter pylori Infection, Ethiopia. International
Journal of General Medicine, 15, 271–278. https://doi.org/10.2147/IJGM.S345649
Testerman, T. L., & Morris, J. (2014). Beyond the stomach : An updated view of Helicobacter pylori pathogenesis
, diagnosis , and treatment. 20(36), 12781–12808. https://doi.org/10.3748/wjg.v20.i36.12781
Vijayvergiya, R., & Vadivelu, R. (2015). Role of Helicobacter pylori infection in pathogenesis of atherosclerosis.
World Journal of Cardiology, 7(3), 134–143. https://doi.org/10.4330/wjc.v7.i3.134
Wang, G., Deng, J., Li, J., Wu, C., Dong, H., Wu, S., & Zhong, Y. (2021). The Role of High-Density Lipoprotein
in COVID-19. Frontiers in Pharmacology, 12(July), 1–10. https://doi.org/10.3389/fphar.2021.720283
Wang, Z., Wang, W., Gong, R., Yao, H., Fan, M., Zeng, J., Xu, S., & Lin, R. (2022). Eradication of Helicobacter
pylori alleviates lipid metabolism deterioration: a large-cohort propensity score-matched analysis. Lipids in
Health and Disease, 21(1), 1–10. https://doi.org/10.1186/s12944-022-01639-5
Wawro, N., Amann, U., Butt, J., Meisinger, C., Akmatov, M. K., Pessler, F., Peters, A., Rathmann, W., Kääb, S.,
Waterboer, T., & Linseisen, J. (2019). Helicobacter pylori seropositivity: Prevalence, associations and the
impact on incident metabolic diseases/risk factors in the population-based KORA study. Frontiers in Public
Health, 7(APR), 1–8. https://doi.org/10.3389/fpubh.2019.00096
Yap, T. W., Leow, A. H., Azmi, A. N., Callahan, D. L., Perez-perez, G. I., Loke, M., & Goh, K. (2017). Global
Fecal and Plasma Metabolic Dynamics Related to Helicobacter pylori Eradication. 8(March). https://doi.
org/10.3389/fmicb.2017.00536
1249
ASSESING THE LEVEL OF UTILIZING INFORMATION

AND COMMUNICATION TECHNOLOGY (ICT)
IN DIGITAL PRINTING PRESSES IN KADUNA
METROPOLIS
Ahmed Badaru Kurawa

Department Of Prıntıng Technology Kaduna Polytechnıc, Kaduna
Amınu Abdullahı Muhammed (Phd)

Department Of Industrıal Desıgn Ahmadu Bello Unıversıty, Zarıa
Sharafadeen Aderıgbe Abıdemı

Department Of Prıntıng Technology Kaduna Polytechnıc, Kaduna
Abstract
The paper primarily assesses the level of utilizing information communication technology (ICT) in
digital printing presses in Kaduna metropolis, in order to proffer solutions to print productivity through
the adoption of new technologies in the printing industry. To achieve this a descriptive survey research
design was adopted for the study. A sample size of 50 print managers in Kaduna metropolis were selected.
To solicit for information from the managers for the study a 15-item questionnaire structured on a 4-point
Linkert scale was adopted. Mean and grand mean were used to analyze the data. The result revealed that
there is need for knowledge of ICT in digital printing presses in Kaduna metropolis, in order to integrate
all the sections of prepress, press and post press. Also, the result reveled the importance of training and
development of printing press staffs on ICT, findings shows that implementing ICT in printing presses
is capital intensive. There is limited utilization of ICT in printing presses in Kaduna metropolis. The
research concludes that for digital printing presses to perform maximally, qualitatively and efficiently
implementing ICT must be seriously considered by all stakeholders in the industry. The study hence,
recommend the use of new technologies and restructure the printing industry to accommodate and
integrate ICT to compete with the current standard of print production. The need for chattered institute
of professional printers of Nigeria (CIPPON) to organize seminars, workshop and train her members
on the importance of integration of ICT in printing presses within Kaduna metropolis was highly
recommended.
Keywords: Assessing, Utilizing, Information, Communication, Technology and Printing
1250
SECTANTISM TENDENCY AT THE PALACE OF SAYF-

AL-DAWLA
Natavan Baghirova
ANAS National Museum of Azerbaijan Literature named after Nizami Ganjevi Baku, Azerbaijan
ORCID ID:0000-0002-2822-938X
Key words: Seyf-al-Dawla, Ahl –ul- beyt, palace poetry, palace poets assembly
During the reign of Sayf-al-Dawla Ali ibn Abdullah (944-967), the ruler of the Hamdani state, shiism
was declared an official-ideological sect.When the emir came to power, he engraved the image of holy
Shia shrines and the expression Ali is the friend of Allah on the coins, and when he re-established kinship
relations with his brother Nasir-al-Dawla, he minted coins with the writing: “La ilaha illallah, Rasulullah
of Muhammad, Ali ibn Abu Talib, Fatima-Zahra, Hasan, Husayn, Gabriel alaihissalam” (There is no
God Besides Allah, Hazrat Muhammad is messenger of Allah. At literary assembly of Seyf-al-Dawla’s
palace love for Ahl al Beyt (prophet’s family) praise of Ali’s children and lamentation about tragedy
of Karbala were preached. The ruler gave gifts and prizes to the poets in order to encourage them to
create poems of this topic. In the poem attributed to Seyf-al-Dawla it was pointed that faith in Imam
Ali the best moral criterior for people. Such poets of Seyf-al-Dawla palace as Mutanabbi, Abu Firas al-
Hamdani, Sanawbari, Vava al-Damashqi, and Kushajim, wrote eulogies to the Ahl al-Bayt, especially
Imam Ali, and repeatedly praised the love of the Ahl al-Bayt. In one of his odes, Abu Firas al-Hamdani
proposed that the Islamic caliphate belongs to Imam Ali and his children from Muhammad’s dynasty,
and expressed his strong objection to the usurpation of the caliphate by the caliphs from Abbasids
dynasty. By the order of the ruler Seyf-al-Dawla, Abul Faraj Al Isfahani also wrote a prose work under
the title “Maqatilut talibin” about the history of Ahl-e-Bayt.
AN OVERVIEW OF THE PROTECTION FROM
1251
INTERNET FALSEHOOD AND MANIPULATION AND

OTHER RELATED MATTERS BILL 2019 (THE SOCIAL
MEDIA BILL)
Sule Lawal
Department Of Languages, Kaduna Polytechnıc, Kaduna
Abdulmalık Hadıza
Department Of Languages, Kaduna Polytechnıc, Kaduna
Abstracts
The focus of the paper is an overview of the Protection from Internet Falsehood and Manipulation
and other Related Matters Bill 2019 sponsored by Senator Muhammad Sani Musa. Though the bill was
floored three years ago, its relevance and importance are felt even now in view of the pervading clime
of politicking in the country. Again, the heterogeneity of the country further demands the need to be
circumspect with public comments. Tension is easily whipped up on the social media by individuals seen
as ‘others’. The paper contextualizes the bill in the framework of the right to Freedom of Expression
Law cherished and held sacrosanct in democracy. Public reactions in the ill-timing of the bill and the
over-duplicative nature of the bill have been brought to the fore. The paper concludes that the social
media is good but its use must be guided by decorum and civility.
Introduction
The emergence of personal accessibility and information dissection has been propelled by social
media all over the world. People have been able to engage in discourse in what experts refer to as the
“marketplace of ideas” through social media platforms such as Facebook, Twitter, Instagram, Whatsapp,
and the like. People have a strong reliance on information because of the speed with which it is accessed.
The Social Media Bill amply titled Protection from Internet Falsehood and Manipulation and other
Related Matters Bill 2019 sponsored by Senator Muhammadu Sani Musa of the ruling All Progressives
Congress (APC) came at the heel of a growing discomfiture with the way citizens are using the social
media to circulate information. However, the Senator bases his defence on the need “to thwart the
influence of foreign ideologies”. He further argues that his bill is a firewall against people with “deep-
rooted prejudices in different countries who are using internet falsehood to surreptitiously promote their
causes, as we have seen in Nigeria with the insurgency of Boko Haram.” Senator Elisha Abbo of the
PDP is another prominent defender of the bill. Elisha feels that “if we cannot regulate the spread of
falsehood, it will consume all of us.” Senator Chimaroke Nnamani of the PDP representing the south-
east has expressed his aversion against the bill. He says “there is a CyberCrimes Act that caters to issues
of slander and libel orchestrated on the internet. Devising another law for the same purpose is a covert
means of creating limits on citizen expression.”
1252
Against this context, the measure aims to combat the rise of hate speech that is gaining traction
in the country on a daily basis. Though social media has allowed for the cross-pollination of ideas
and viewpoints, it has also allowed for the unrestricted dissemination of inciteful materials capable of
inciting violence. Many people, on the other hand, believe that the bill is an attempt by politicians to
silence and stifle any attempt by the public to hold them accountable.
FREEDOM OF EXPRESSION
To give a holistic overview of the social media, an understanding of the concept of freedom of
expression needs to be thoroughly highlighted. Freedom of expression or freedom of speech or freedom
of press is a notion that “every person has the natural right to freely express themselves through any
media and frontier without outside interference, such as censorship, and without fear of reprisal, such
as threats and persecution (Doomen, 2014).” This right, though restricted and controversial “constitutes
one of the essential foundations of a democratic society, one of the basic conditions for its progress and
for the development of every man.”
The concept dates back to the Greek Athenian era, and it is currently recognized by all international,
regional, and state human rights instruments. Unfortunately, it took a long time for the right to be
codified as a fully established right in the Nigerian constitution.
Article 19 of the Universal Declaration of Human Rights adopted in 1948 states that “everyone has
the right to freedom of opinion and expressions. This right includes freedom to hold opinions without
interference and to seek, receive and impart information and ideas through any media and regardless of
frontiers.”
On May 3rd, 1993, the United Nations General Assembly, following a recommendation adopted at
the 26th session of UNESCO’s General Conference in the late 1991, proclaimed same as World Press
Freedom Day. The day is chosen to mark the fundamental principles of press freedom; evaluate press
freedom around the world, to defend the independence of the media and to pay tribute to journalists
who have lost their lives in the exercise of their duties. The day every year reminds us all of the need to
guarantee a free, independent and pluralistic media environment (online and offline), where journalists,
media workers, and social media producers can work safely and independently without the fear of being
threatened or even killed (Sanders, 2003). It underscores the need to create an environment for the
media where attacks, intimidations, harassments, abductions, arbitrary imprisonments, and threats are
the exceptions and not the norm.
Wragg (2015) opines that freedom of speech is the right to communicate one’s opinions and ideas
without fear of government retaliation or censorship. The term is sometimes used interchangeably, but
includes any act of seeking, receiving and imparting information or ideas regardless of the medium used.
Head (2019) quotes George Washington’s 1783 speech to a group of military officers. Washington
says “if freedom of speech is taken away, then the dumb and silent we may be led, like sheep to the
slaughter.” Thomas I. Emerson in Barendt says ‘freedom of speech helps to provide a balance between
stability and change. It acts as a ‘safety valve’ to let off steam when people might otherwise be bent
on revolution.’ Barendt further says the principle of open discussion is a method of achieving a more
adaptable and at the same time more stable community, of maintaining the precarious balance between
healthy cleavage and necessary consensus.
George Orwell says ‘if liberty means anything at all, it means the right to tell people what they do
not want to hear.”
Freedom of expression protects almost all the ways in which one can express oneself, regardless of
the content or tone of one’s message. It covers
· Spaces (public and private)
1253
· Purposes (political, artistic and commercial)

· Forms (words, pictures and sounds)
· Media (films, cartoons, radio, television and social media)
Restrictions on Freedom of Expression

The right to freedom of expression is broad, yet it has limitations and can thus be curtailed. This
occurs when one person’s freedom of expression infringes on the rights of others or on societal values.
In instances like these, the state has the legal authority to regulate or punish harmful utterances.
Private life invasions, defamation, hate speech, obscenity, pornography, public order, national security,
classified information, trade secrets, or copyright breaches are examples of this. John Stuart Mill in On
Liberty (1859) says ‘the only purpose for which power can be rightfully exercised over any member
of a civilized community, against his will, is to prevent harm to others.’ Pervasive internet censorship
is highly promoted in countries like China, Cuba, Iran, Myanmar, North Korea, Saudi Arabia, Syria,
Turkmenistan, Uzbekistan and Vietnam.
The Social Media Bill and Public Reaction

Agary (2017) quotes President Muhammadu Buhari in his address to the nation on his return from
a medical trip overseas on the 21st of August, 2017. The speech is quoted thus in part: in the course of
my stay in the United Kingdom, I have been kept in daily touch with events at home. Nigerians are
robust and lively in discussing their affairs, but I was distressed to notice that some of the comments,
especially in the social media have crossed our national red lines by daring to question our collective
existence as a nation. This is a step too far.”
According to Agary, the speech signals an implicit shift in the government’s perception of social
media users’ unrestricted freedom. The President’s choice of words, as well as the Nigerian Army’s
subsequent public statement that it will be monitoring social media activities for anti-government and
anti-military information, point to a deliberate attempt to stifle public debate. This, and a slew of other
factors, have all contributed to the bill’s appearance in the Senate.
Nigerians are dissatisfied with the current economic and political unrest, and social media has given
every person with access to the internet and a smartphone a platform to express themselves and make
government leaders accountable to the people.
Another valid criticism of the bill is its obvious duplication in view of the existence of well defined
laws in our constitution spelling restriction and punitive measures on any one found abusing the right
to freedom of speech. Section 39 (3) limits the right, permitting laws that are reasonably justifiable
in a democratic society on regulating telephony and wireless broadcasting. Section 45 defines such
justifiable laws as those in the interest of defence, public safety, public order, public morality or public
health. Section 59 (1) of the Criminal Code provides that “Any person who publishes or reproduces
any statement, rumour or report which is likely to cause fear and alarm to the public or to disturb the
public peace, knowing or having reason to believe that such statement, rumour or report is false shall be
guilty of a misdemeanor and liable, on conviction, to imprisonment for three years. However, the law
allows for a defence if reasonable steps at verification are taken. On defamation, chapter 33 (sections
373-381) of the Criminal Code has taken care of that. The recently enacted Cybercrimes prohibition,
prevention, etc. Act of 2015, amply covers all forms of abuse of freedom of speech. The Act goes
beyond defamation and criminalises the bullying, harassment and threats to a person, their property or
reputation. The penalties under the CyberCrimes Act are stiff, with imprisonment terms up to 10 years
and fines up to N25m (Godwin, 2003).
Adegoke in Alexander (2019) believes that developing a bill to censor social media is already
suspect. It is a recipe for disaster to set up an arbitrary enforcement system. Adegoke goes on to say that
1254
the new law will give law enforcement authorities regulatory authority over internet intermediaries. The
Nigerian Communications Commission (NCC) already supervises intermediaries under the Nigerian
Communications Act of 2003.
Adegoke concludes “should it proceed to gain assent from President Buhari, it could herald an
ominious turn in Nigeria’s democratic journey”.
The bill has been slammed by the main opposition, the Peoples Democratic Party, as a great attempt
to silence all forms of criticism of the administration. They also worry that if such initiatives succeed,
Nigeria’s path to true democracy will be derailed.
Conclusion
In terms of global distribution, social media allows for rapid dissemination of information. However,
when the material being disseminated is inaccurate or hostile, these aspects can be dangerous. Words
are two-edged blades that may both empower and destroy. Not all social media expressions contribute
value to our social discussion. In fact, some of them are detrimental to our society. It has the potential
to instigate violence against others. It also encourages mob mentality, societal division, and a lack of
desire for compromise. Despite this, we cannot overlook the value of free speech and the need for every
person in a democracy to have a voice in national affairs. The voice of the people cannot be ignored
by a democratic administration. On social media, people communicate their thoughts and opinions.
Supporters of this bill, as well as another anti-hate speech bill, are adamant about getting what they
want, and they hope to prevail where the 8th Senate (2015-2019) failed.
REFERENCES
Agary, K. (27th August, 2017). Freedom of Expression and the Policing of Social Media. Punch.
Alexander, O. O. (21st November, 2019). The Dangerous Implications of Nigeria’s Social Media Bill. Techcabal.
Okafor, M. 5th May, 2013). Press Freedom and the Challenges of Online Media in Nigeria. Sahara Reporter.
United Nations (10th September, 1948). The Universal Declaration of Human Rights.
Sanders, K. (2003). Ethics & Journalism p. 68. ISBN 9780-777619-6967-9.
Wragg, P. (2015). “Free Speech Rights at Work: Resolving the Difference between Practice and Liberal Principle”.
Industrial Law Journal. Oxford: Oxford University Press. 44 (1).
Godwin, M. (2003). Cyber Rights: Defending Free Speech in the Digital. Lagos: MIT Press.
Doomen, J. (2014). Freedom and Equality in a Liberal Democratic State. Minnesota: Bruylant.
Mill, John Stuart (1859). Introductory on Liberty (4th ed.). London; Longman, Roberts & Green.
1255
SENSORLESS OPTIMAL POWER CONTROL OF

DOUBLY-FED INDUCTION GENERATOR BASED ON
MODEL REFERENCE ADAPTIVE SYSTEM OBSERVER
Lama Abdelbadia*1, Hicham Serhoud2, Benchouia Mohamed Toufik1

1
Electricals Engineering Laboratory of Biskraa LGEB, University of Biskra, Biskra, Algeriaa
2
Departments of Electricals Engineering of EL-Oued University, EL-Oued, Algeriaa
ABSTRACT
This paper focus on the study of optimal power control of a sensorless doubly fed induction generator
(DFIG), the model reference adaptive system (MRAS) observer is used to estimate the rotor speed.
Because sensorless DFIG operation is desirable, meanwhile the uses of position encoder have several
drawbacks in term of robustness, cost, cabling, and maintenance. Modeling and control of the system
are studied and analyzed at different speed operation of the turbine. Simulation results using MATLAB/
Simulink software are carried out to demonstrate the effectiveness and validate the correctness of the
proposed control scheme. Furthermore, the estimated rotor speed tracks the reference value with a good
transient response.
Keywords
Doubly fed induction generator (DFIG), Vector control, Maximum power point tracking (MPPT),
The Model Reference Adaptive System Observer (MRAS).
1256
TO STUDY HOPEFULNESS AMONG SINDH

AGRICULTURE UNIVERSITY (SAU) STUDENTS FOR
GETTING JOB
Faisal Karim Memon1, *, Muhammad Javed Sheikh1, Shoaib Ahmed Wagan1, Jam
Ghulam Murtaza Sahito2, Ghulam Mujtaba Khushk1, Hassan Raza Somroo1
1
Department of Rural Sociology, Faculty of Agricultural Social Sciences, Sindh
Agriculture University Tandojam, Hyderabad, Pakistan
2
Department of Agricultural Economics, Faculty of Agricultural Social Sciences, Sindh Agriculture University Tandojam,
Hyderabad, Pakistan
Abstract
Hope drives an individual to succeed, even in adverse circumstances. High-hope students have
multiple pathways to attain desired educational goals and being able to achieve a good job. But the
concerning quality of teachers, outdated syllabus, ordinary facilities, and institutional corruption in
Pakistan supposed to gigantic issues consequently disseminating hopelessness in the society. Considering
it a research question, the researcher is aiming to investigate hope level of university (Sindh Agriculture
University, Tandojam) students including some possible predictors to fill out the research gap. For the
purpose, a survey was staged in Sindh Agriculture University, Tandojam considering multi-stage cluster
sampling method and 400 respondents were contacted to record their perceptions on a reliable and valid
scale. Finally, the data was consulted with SPSS for descriptive analysis, where inferential (regression)
analysis was done using AMOS software. The results revealed that little lower than two third (64.3%)
majority of the respondents/students at Sindh Agriculture University, Tandojam had average hope level,
indicating somehow a good sign under the situation. Most of the respondents with high hope level were
young (21 and 23 years of age), where the students of the Faculty of Crop Production (CPD), Faculty
of Crop Protection (CPT) and Animal Husbandry and Veterinary Sciences had comparatively improved
hope level. However, respondents experiencing low hope level were mostly from Institute of Food
Science and Technology (IFST) and Faculty of Agricultural Engineering (FAE), may be due to less job
opportunities in Sindh province of Pakistan. To identify the possible factors of hope among students a
regression/path analysis was performed and found age (β=-.435; p=.000), CGPA (β=.296; p=.000) and
faculty choice (β=.197; p=.000) significant, where family income was found non-significant. Finally, it
was concluded that most of the male students particularly from basic agricultural sciences studying in
Sindh Agriculture University, Tandojam have considerable hope level for getting job. It is recommended
that the entrepreneurial skills should be developed with more practical work and academic calendar
must be strictly followed to make students graduate on time.
Key words: Agriculture, Education, Hope, Job
1257
PREPARATION AND SURFACE MORPHOLOGY OF

HEAT TREATED CALCIUM PHOSPHATE
Imtiaz Ullah Khawaja1,Mohammad Farooq2, Anam Imtiaz3,Mohammad Shahid4

1
Hazara University Mansehra,KPK Pakistan
2
Department of Physics Hazara University Mansehra,Pakistan
3
Asstt.Profesor Govr Degree College Bahawalpur,Pakistan
4
Department of Chemistry Islamia University of Bahawalpur Pakisatan
Corresponding Author:-Imtiaz Ullah Khawaja
Abstract
Calcium hydrogen phosphate biomaterials were prepared by solid state sintering method. All the
chemicals for this synthesis are used without further purification and given below. The starting material
of reagent grade calcium biphosphate dihydrate (CaHPO4.2H2O from Merck, USA, 99.9%) powder was
taken and ground using pestle and mortar. Pallets of prepared samples were made using hydraulic press
(GERMANY) at a pressure of 4 tons to get a disc shaped sample. Pellets were dried for 4 hours at 120oC
in vacuum to remove the water molecules using oven. The dried pellets were sintered in a temperature
range from 450oC-750oC using muffle furnace Vulcan A-550 for varying time periods 6,12,18 and 24 hrs
to get the gamma & beta phases respectively. Nd-YAG was used as a laser source for laser irradiation on
biomaterials. Structural analysis of samples was done before and after laser irradiation using Phillips-X pert
PRO 3040/60 X-Ray diffractometer which utilize CuKα as radiation source with wavelength 1.542 Å.
The surface morphology of biomaterials after and before laser interaction was investigated by SEM
(JEOL 1230 operated at 20 KV).
Keywords:- CaHPO4,gammaphase,beta phase, sintering,Biomaterials,X.Ray Diffractometer,SEM
1258
DEVELOPMENTS IN TEXTILE MACHINERIES: A

REVIEW
*1
M.I. Dabo, 2 A.Y. Abdulazeez,3 S.M Nasir
1,2
College of Science and Technology, Kaduna Polytechnic
3
Department of Printing Technology,
College of Science and Technology, Kaduna Polytechnic
Textile machinery are the equipment employed directly or indirectly for the processing of textile fiber
into yarn and for the manufacture of fabric, therefrom by weaving or knitting and includes equipment
used either wholly or partly for the finishing, folding, or packing of textiles;There are many different
types of fabrics consisting of both natural and synthetic, like cotton and flax which are usually obtained
naturally, and polyester and spandex, which are synthesized through polymerization.Raw materials must
go through several processes with the help of textile machinery to produce a finished product..The
Global Textile Machinery Market is expected to grow at a CAGR of 4.6% during the forecast period of
2022-2027. The aim of this research work is to highlight the development of textile machinery over the
old-fashioned ones.The research also recommends the need for the government to invest more in the
textile sector by the substitution of old-fashioned machinery to developed ones in order to help boost the
economy and growth of Nigeria. However, the growth of the textile industry over the world is due to a
large extent to the development of processing machinery for textile fibres
1259
FREQUENCY OF LOWER EXTREMITY FRACTURES

AMONG OLDER ADULTS IN PESHAWAR, PAKISTAN
Mujahid Ahmad1, Sana Fatima2, Jazib Maqsood3, Asad Khan4, Shahab

Shah5,Muhammad Suliman6
1. Mahboob Medical Institute Peshawar, Pakistan.
2. Khyber Medical University Peshawar, Pakistan
3. East-west Institute of Medical Sciences Mardan, Pakistan
ABSTRACT
Fracture can be defined as; in which the bone breaks into parts. Fracture is a big issue in the older
population now a day because of poor balance, vision, and coordination problems. The older adults
are more prone to fractures most commonly lower extremity fractures occur in older adults. The aim
of the study was to determine the frequency of lower extremity fractures among older adults. A Cross-
sectional study design and consecutive sampling were used. A sample size of 150 subjects was achieved.
The study settings were Hayatabad medical complex Peshawar, Police hospital Peshawar and Khyber
teaching hospital Peshawar. A modified questionnaire that consisted of demographic data as well as
other variables and study duration was 6 months. The results of the study showed that 87 participants
with the percentage of 58% had a fracture. The most common bone fractured in older adults was femur
with the frequency of 34 then tibia and foot bones with the same frequency of 25 and the least common
was fibula with the frequency of 3. The most common cause of fracture was fall with a frequency of 58
and a percentage of 38.7%. The conclusion of the study was that; mostly fractures of lower extremity
occurred due to falling, visual problems, poor nutrition, poor balance and coordination, poorly organized
living area.
Keywords: Lower Extremity Fractures, Frequency, Older Adults
1. INTRODUCTION
Fracture is discontinuation of bone that occurs due to falls, low density of the bone, in a disease like
osteoporosis, or of atypical bone formation in inherited disease just like osteogenesis imperfecta also
called brittle bone disease, bones breaking occurs also due to sports injuries in young adults. People, who
are 65 years of age and above, the fractures are increasing at an alarming rate. The chances of fractures
in a population are somewhat caused by the increasing quantity of elder adults, but also because of an
aggregated life expectancy.(Hartholt et al., 2010; Kannus et al., 1999) One of the most common MSK
problems in the older adults is fracture of the hip or, more suitably, fracture of the proximal portion of
the femur in the hip region. The signs and symptoms of hip fracture are pain in the hip and groin area,
discomfort with passive and active motion of the hip, and pain in lower limb with weight bearing. The
lower extremity seems to be shorter by numerous centimeters and adopts a position of outward rotation.
(Koval & Zuckerman, 2000) There are many causes of fracture but the most common causes are fall
and osteoporosis among older age.(Hausdorff, Rios, & Edelberg, 2001) Some skeletal disease like loss
1260
of bone density is also caused due to lung disease like cystic fibrosis.(Grey, Ames, Matthews, & Reid,
1993) Hip fractures are very widespread among the elder population, with excessive consequences for
disease and death.(Frihagen et al., 2010) Anticholinergic drugs ACEs mostly used for the treatment of
diverse conditions like psychosis, muscle spasm, depression, vomiting, nausea, and pulmonary disease
is also one of the cause.(Bostock, Soiza, & Mangoni, 2010) The diverse effects of ACEs are dry mouth,
tachycardia, urinary retention effect on the central nervous system which includes falls, hallucinations,
agitation, cognitive dysfunctions, and delirium. Acetylcholine is a neurotransmitter responsible for the
communication between muscle and neuron for controlling posture.(Davis, 2002; Van Waarde et al.,
2011) The most common complaint of the geriatric population is sarcopenia in which there is little
strength, low lean mass and also little physical performance.(Cruz-Jentoft et al., 2010) Due to a little
mass of muscle which is related to the decreased bone mineral density of the hip, this intern decreases
hip strength and makes it more prone to fracture.(Verschueren et al., 2013)
Classifying and dropping adjustable risk factors are important in order to reduce the fracture rate.
Age associated osteoporosis, a loss of bone density and strength, typically happens in the Spine,
proximal femur, and distal radius.(Koval & Zuckerman, 2000) Drugs which reduce anxiety-like
(benzodiazepines) and hypnotics like (zaleplon, zopiclone, and zolpidem). This increases the risk of
falling due to sedation, which directly affects the balance and cognitive status of the patient.(Tinetti
& Kumar, 2010; Woolcott et al., 2009) Diabetes also links to the rising risk of fractures among older
adults.(Janghorbani, Van Dam, Willett, & Hu, 2007; Vestergaard, 2007) The risk of hip fracture in
Norway older population of age above 60 years was diabetes in 2005-2010.(Bakken et al., 2014)
Walking posture and equilibrium impairment are the most common issues for fractures and falls.
(Society, Society, Of, & On Falls Prevention, 2001) The most important female hormone is estrogen
which regulates the metabolism of bones in both men and women. These hormones work on osteoblast,
T-cells, and osteocytes, any disturbance of hormonal regulation can trigger osteoporosis resulting in
fractures among older age females.(Khosla, Oursler, & Monroe, 2012) Bariatric surgeries are more
effective for weight loss and prevent comorbidities associated with obesity this procedure is used
in many countries now a day. This also badly affects the bone normal growth due to increased bone
resorption activities.(Angrisani et al., 2015) Inactive life, low muscle strength, and poor physical task
are associated with a greater danger of fracture.(Cummings et al., 1995) A higher risk of fracture
measurements of an index is associated with a higher risk of hip fracture self-determining of other risk
factors with a bone mineral density of the femoral neck.(Yang et al., 2018) The final act of estrogen
on the skeleton is to reduce bone makeover and bone resorption while keeping the bone formation.
Prevalence of decreasing the amount of this hormone (hypogonadism) in women is 20% of age 60,
30% in 70 years of age and 50% in 80 years of age.(Smith et al., 1994) Postmenopausal women will
have 16% of hip fractures.(Smith et al., 1994) The commonest fall-related damages among older
adults are superficial injuries (21%), and fracture is about (60%).(Hartholt et al., 2012) Wide-reaching,
osteoporosis is a developing public health problem in developed states.(Black, Arden, Palermo,
Pearson, & Cummings, 1999) Older population with a bone disease like osteoporosis is considered
with low bone density and small changes in architectural and weakening in bone tissue they are
more prone to fractures.(Consensus, 1993) In 65 years of age, hip fracture is most common.(Blume
& Curtis, 2011) About 60% of pelvic fractures occurred due to low bone density in osteoporosis.
Patient of 60 years age and elder population increases risk up to 94%.(Lee, Kim, Koh, & Kim, 2017)
Prevalence of entire types of fractures in the aged above 45 years was around 13% There was a
suggestively higher occurrence among women as compared to men.(Huisingh-Scheetz et al., 2014)
Commonly age-related lower extremity fractures are hip and pelvis. Hip fractures account for almost
25% of fractures causing falls in the community. About 40% of lower extremity fractures with fall-
related are perceptional impairment.(Seitz, Adunuri, Gill, & Rochon, 2011) Common anatomic area
of lower extremity fracture was the hip which is (16.6%), the tibia/fibula (17.3%), tarsal/metatarsal
bones (16.7%) and the ankle (22.6) which is most frequently fractured.
1261
2. REVIEW OF LITERATURE
(Catherine Sherrington at al…2016) conducted a randomized controlled study RCT on fall-related
lower extremity fractures, the aim of the study was the to know the consequence of exercise and fall
avoidance self-management in geriatrics population with fall-related pelvic or lower limb fracture. In
the study sample size was 350 participants of 60 years of age in which both male and female were
included with 12 months follow up in which 175 were in control group while the other 175 were in
intervention group. The study showed that the group who received exercise had reduced rate of fractures.
(Sherrington et al., 2016)
(Peter Larsen at al…2016) conducted an epidemiological study on the occurrence of lower
extremity fracture among older adult’s population. The objective of the study was to provide up to date
information concerning the frequency of lower extremity fractures in a large older adult’s population.
The study recruited 756 participants where the mean age of the participants was 54. The mean age for
males was 46 years and 61 for females. In which gender distribution was 425 (56%) were female and
331 (44%) were male. The study concluded that males had a maximum frequency of fracture in age
between 10 and 19 years. While females had a peak incidence at age 60 to 80 years of age cluster.
(Larsen, Vedel, Vistrup, & Elsoe, 2016)
(Axel Somersalo at al…2016) conducted a study on the relationship between death rate and lower
extremity fractures among elder individuals. The aim of the study was to find out the death rate due to
fractures and their complications in later age. The study had 2081 women and 1486 male have constant a
lower limb fracture, in the end, they found that 32% of men and 42% of women had expired. In patients
of age 65 years fracture of the knee, femoral head and hip were associated with around double the death
in an older population.(Somersalo et al., 2016)
(Charles M. Court-Brown, Frcsed at al… 2016) conducted a study in 2016, the aim of the study
was to find out the frequency of lower extremity fractures among the older population. The age of the
participants included was 65 years and older and also showed that fractures incidence was high with
advancing age. More than 90% of fractures were due to low energy falls and road accidents and the
death rate was significant. In study, 2335 patients were included. The mean age of the member having
multiple fractures was 78.7 years have a significant rise of pelvic fractures. Some patients had dual
break lower extremity fractures which were 21.7% and the pelvis was 6.1%. An Up to 12.2% double
lower extremity fracture was common.(McQueen, 2016)
(Jun-Il Yoo at al…2016) conducted a case-control study in Korea, the aim of the study was to
determine the relationship among lower limb fractures and the loss of muscle mass as a result of
becoming old. The number of participants was 359(87 males and 272 were females) with hip fracture
and 1614 with non-hip fracture of age ≥ 50 years were included. The frequency of loss of muscles in
men and women was 44.3% and 68.2% respectively, while in the non-hip fractures it was 16.1% and
7.1%.(Yoo et al., 2016)
(Worapong Sucharitpongpan at al…2019) conducted a cohort study in Thailand. The purpose of
the study was to determine the frequency of lower limb fragility fractures among the elderly population.
There were 876 participants in the study. The age of the participants was 50 years and older. The greater
frequency was found in women with a ratio of (2.5:1). About 87% fractures happened inside the house
in which 5.9% were refractured again.(Sucharitpongpan et al., 2019)
1262
3. DATA AND METHODS

Study Design:
A Cross-sectional survey study design was used to conduct the study.
Study Settings:
• Khyber Teaching Hospital (KTH)
• Police Hospital
• Hayatabad Medical Complex (HMC)
Study Duration:
The study was performed during six months that was from May 2019 to November 2019. During this
six-months period, activities included:
• Data collection
• Analysis
• Results
• & Providing recommendations based on study findings.
Sample Size:
The sample size consisted of approximately 150 subjects
Sampling Technique:
Non-probability consecutive sampling was used as study sampling technique.
Inclusion Criteria:
• Age of 50 to 80
• Both genders
• Only lower extremities fracture participants
• Fall or trauma history
Exclusion Criteria:
• Age below 50 and above 80
• Cancer
• Congenital deformities
• Secondary fractures (the fractures that have occurred more than once)
Neurological conditions
4. RESULTS
The study recruited 150 participants which included both genders male and female from different
hospitals of Peshawar which were Hayatabad medical complex, Khyber teaching hospital, and Police
hospital Peshawar. The age of the participants was from 50 years to 80 years of older adults. We find
the mean age of the participants as 61.49±8.76. As the study recruited 150 participants which include
both gender male and female in which the frequency of male was 110 with the percentage of 73%
and female with frequency of 40 with the percentage of 26%. The occupations of 150 participants
were driver, housewife, and other professionals in which participants from different professionals like
1263
(doctors, bankers, engineers), etc. were included. The frequency of driver was 10 with the percentage
of 6.7%, the frequency of housewife was 34 with the percentage of 22.7% and participants from other
professionals with the frequency of 106 and with the percentage of 70.7%.
4.1. Frequency of Fractures

As the study recruited 150 participants the number of participants who had a fracture of the lower
extremity was 87 with the percentage of 58% and the number of participants found with no lower
extremity fracture with frequency of 63 with the percentage of 42% as shown below in the table no:1
Table 1: Shows frequency of fractures
Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

Yes 87 58.0 58.0 58.0
No 63 42.0 42.0 100.0
Total 150 100.0 100.0
Figure no: 1
4.2. Cause of Fracture

There are different causes of fractures which we divided into four categories fall, osteoporotic,
vision, and unmodified environment. In the study, the total number of participants was 150. In which
87 participants had fracture which includes the frequency of 58 with the percentage of 38.7% fracture
occurs due to falling, frequency of 4 with the percentage of 2.7% had osteoporotic cause, frequency of
2 with the percentage of 1.3% had vision problem, and frequency of 23 with the percentage of 15.3%
had fracture occur due to unmodified environment. While other 63 participants had no fracture which is
shown in the table below no:2
1264
Table 2: Shows frequency of cause of fracture
Cumulative
Frequency Percent Valid Percent
Percent
No 63 42.0 42.0 42.0
Fall 58 38.7 38.7 80.7
Osteoporotic 4 2.7 2.7 83.3
Vision 2 1.3 1.3 84.7
Unmodified
23 15.3 15.3 100.0
environment
Total 150 100.0 100.0
Figure no: 2
4.3. Cross Tabulation of Fracture and Fractured Bone

We found that the bone fractured in the lower extremity was femur bone, tibia, fibula, and foot bones.
The study recruited 150 participants in which about 63 participants had no fracture while the other 87
participants had a different bone fracture in which 34 had femur fracture, 25 had tibia fracture, 3 had
fibula fracture and 25 participants had foot bones fracture as shown below in the table no:3
Table 3: Shows Association of fracture and fractured bone
Total
No Femur Tibia Fibula Foot Bones
Fracture Fracture Fracture Fracture
Fracture Yes 0 34 25 3 25 87
No 63 0 0 0 0 63
Total 63 34 25 3 25 150
1265
4.4. Cross Tabulation of Fracture and Cause of Fracture

The study recruited 150 participants in which 63 had no fracture and 87 had a fracture of a different
cause which we divided into fall, osteoporotic, vision, and unmodified environment. In which 58 had a
fracture due to fall, 4 had due to osteoporosis, 2 had a vision problem and 23 had a fracture due to the
unmodified environment as shown below in the table no: 4
Table 4: Association of fracture and cause of fracture
Total
No Fall Osteoporotic Vision Unmodified
environment
Fracture Yes 0 58 4 2 23 87
No 63 0 0 0 0 63
Total 63 58 4 2 23 150
5. DISCUSSION
The fracture occurs in older adults due to falls, low bone mineral density, balance problems, vision
problem and other bone diseases like Paget’s disease, rheumatoid arthritis osteoarthritis. Due to which
fractures occur in different body parts but there we are discussing only lower extremity fractures among
older adults.(Nilson, Moniruzzaman, & Andersson, 2016) The result of the current study showed the
percentage of lower extremity fractures among older adults was 58% Similar results were found in
Diederik O. Verbeek et al study conducted in Netherland in which the lower extremity fractures among
older adults was 61.8% in which the age of the patient was ≥ 65 years. (Verbeek et al., 2018) Saeed
Reza Mehrpour et al conducted a cross-sectional study in Iran and the result of his study showed 40.4%
lower limb fractures in older adults.(Mehrpour, Nabian, Zanjani, Foroughmand-Araabi, & Kamrani,
2015) Rajesh Khadgawat et al conducted a study in India and the result of the study was found that
the lower extremity fracture among older adults was 9 men (20.9%) and 34 women (79.0% But in
current study the result was 73.3% were male and 26.7% were female.(Khadgawat et al., 2010) Luis A.
Aponte-Tinao MD et al conducted a cross-sectional study in Italy and the result of this study showed
12% of lower limb fractures in older adults.(Aponte-Tinao, Ayerza, Muscolo, & Farfalli, 2015) Which
is totally different from the current study. Charles M. Court-Brown et al conducted a cross-sectional
study in United Kingdom and found that the overall incidence of fracture among older adults was 20.3%
in which age of the participants was ≥ 65 years. In which males were 64.5% and females were 65.3%
which was completely opposite to the current study in which males 73.3% and females were 26.7%.
(Court-Brown et al., 2015) With superior life probability in the upcoming, fractures in the aging will
develop even a bigger problem. The total amount of people who are with the age of 65 years and older
in the world is 7.9%, but this percentage has increased in North America to 14%, in Northern Europe it
was 17.4%, and in Western Europe is 19.1%.(McQueen, 2016)
6. CONCLUSION, LIMITATIONS AND RECOMMENDATION

The conclusion of the study was that mostly fractures of lower extremity occurred due to falling,
visual problems, poor nutrition, poor balance and coordination, poorly organized living area and this is
the major problem that older adults are facing nowadays.
• Further research studies are required to analyze health promotion programs for the prevention of
fractures among older adults.
1266
• Further studies need to find out the incidence, diagnosis, risk factors, and clinical manifestations
of fractures in an older population in Pakistan.
• Studies should be conducted to find out the Proper living area for older adults to avoid falls,
fractures, and related injuries.
• Also, studies should be conducted to find out the complication of fractures following fractures
and bedridden older adults.
• Some patients didn’t give us phone numbers due to some family issues mostly females so phone
number taken from the attendant
• The current study was limited to three tertiary care hospitals of Peshawar Other hospitals in
Peshawar and KPK were not included in the study
• Some hospitals didn’t give us permission to take data from those hospitals
Some participants included in the study did not cooperate however it was difficult to take data from
them.
REFERENCES:
Angrisani, L., Santonicola, A., Iovino, P., Formisano, G., Buchwald, H., & Scopinaro, N. (2015). Bariatric surgery
worldwide 2013. Obesity surgery, 25(10), 1822-1832.Angrisani, L., Santonicola, A., Iovino, P., Formisano,
G., Buchwald, H., & Scopinaro, N. (2015). Bariatric surgery worldwide 2013. Obesity surgery, 25(10),
1822-1832.
Aponte-Tinao, L. A., Ayerza, M. A., Muscolo, D. L., & Farfalli, G. L. (2015). Should fractures in massive interca-
lary bone allografts of the lower limb be treated with ORIF or with a new allograft? Clinical Orthopaedics
and Related Research®, 473(3), 805-811.
Bakken, M. S., Engeland, A., Engesæter, L. B., Ranhoff, A. H., Hunskaar, S., & Ruths, S. (2014). Risk of hip
fracture among older people using anxiolytic and hypnotic drugs: a nationwide prospective cohort study.
European journal of clinical pharmacology, 70(7), 873-880.
Black, D. M., Arden, N. K., Palermo, L., Pearson, J., & Cummings, S. R. (1999). Prevalent vertebral deformities
predict hip fractures and new vertebral deformities but not wrist fractures. Journal of bone and mineral
research, 14(5), 821-828.
Blume, S. W., & Curtis, J. R. (2011). Medical costs of osteoporosis in the elderly Medicare population. Osteopo-
rosis international, 22(6), 1835-1844.
Bostock, C. V., Soiza, R. L., & Mangoni, A. A. (2010). Association between prescribing of antimuscarinic drugs
and antimuscarinic adverse effects in older people. Expert review of clinical pharmacology, 3(4), 441-452.
Cohen, B. (2006). Urbanization in developing countries: Current trends, future projections, and key challenges for
sustainability. Technology in society, 28(1-2), 63-80.
Consensus, A. (1993). Consensus development conference: diagnosis, prophylaxis, and treatment of osteoporosis.
Am J Med, 94(6), 646-650.
Court-Brown, C. M., Biant, L., Clement, N., Bugler, K., Duckworth, A., & McQueen, M. (2015). Open fractures
in the elderly. The importance of skin ageing. Injury, 46(2), 189-194.
Cruz-Jentoft, A. J., Baeyens, J. P., Bauer, J. M., Boirie, Y., Cederholm, T., Landi, F., . . . Schneider, S. M. (2010).
Sarcopenia: European consensus on definition and diagnosisReport of the European Working Group on
Sarcopenia in Older PeopleA. J. Cruz-Gentoft et al. Age and ageing, 39(4), 412-423.
Cummings, S. R., Nevitt, M. C., Browner, W. S., Stone, K., Fox, K. M., Ensrud, K. E., . . . Vogt, T. M. (1995). Risk
factors for hip fracture in white women. New England Journal of Medicine, 332(12), 767-774.
Davis, K. L. (2002). Neuropsychopharmacology: the fifth generation of progress: an official publication of the
American College of Neuropsychopharmacology: Lippincott Williams & Wilkins.
1267
Frihagen, F., Waaler, G. M., Madsen, J. E., Nordsletten, L., Aspaas, S., & Aas, E. (2010). The cost of hemiarthrop-
lasty compared to that of internal fixation for femoral neck fractures: 2-year results involving 222 patients
based on a randomized controlled trial. Acta orthopaedica, 81(4), 446-452.
Grey, A., Ames, R., Matthews, R., & Reid, I. (1993). Bone mineral density and body composition in adult patients
with cystic fibrosis. Thorax, 48(6), 589-593.
Hartholt, K. A., Polinder, S., Van der Cammen, T. J., Panneman, M. J., Van der Velde, N., Van Lieshout, E. M., . .
. Van Beeck, E. F. (2012). Costs of falls in an ageing population: a nationwide study from the Netherlands
(2007–2009). Injury, 43(7), 1199-1203.
Hartholt, K. A., van der Velde, N., Looman, C. W., van Lieshout, E. M., Panneman, M. J., Van Beeck, E. F., . . . van
der Cammen, T. J. (2010). Trends in fall-related hospital admissions in older persons in the Netherlands.
Archives of internal medicine, 170(10), 905-911.
Hausdorff, J. M., Rios, D. A., & Edelberg, H. K. (2001). Gait variability and fall risk in community-living older
adults: a 1-year prospective study. Archives of physical medicine and rehabilitation, 82(8), 1050-1056.
Huisingh-Scheetz, M., Kocherginsky, M., Schumm, P. L., Engelman, M., McClintock, M. K., Dale, W., . . . Waite,
L. (2014). Geriatric syndromes and functional status in NSHAP: Rationale, measurement, and preliminary
findings. Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 69(Suppl_2),
S177-S190.
Janghorbani, M., Van Dam, R. M., Willett, W. C., & Hu, F. B. (2007). Systematic review of type 1 and type 2 dia-
betes mellitus and risk of fracture. American journal of epidemiology, 166(5), 495-505.
Kannus, P., Parkkari, J., Koskinen, S., Niemi, S., Palvanen, M., Järvinen, M., & Vuori, I. (1999). Fall-induced
injuries and deaths among older adults. Jama, 281(20), 1895-1899.
Khadgawat, R., Brar, K. S., Gahlo, M., Yadav, C. S., Malhotra, R., Guptat, N., & Tandon, N. (2010). High pre-
valence of vitamin D deficiency in Asian-Indian patients with fragility hip fracture: a pilot study. J Assoc
Physicians India, 58, 539-542.
Khosla, S., Oursler, M. J., & Monroe, D. G. (2012). Estrogen and the skeleton. Trends in Endocrinology & Meta-
bolism, 23(11), 576-581.
Koval, K., & Zuckerman, J. (2000). Hip fractures: a practical guide to management: Springer Science & Business
Media.
Larsen, P., Vedel, J. O., Vistrup, S., & Elsoe, R. (2016). Incidence and epidemiology of patellar fractures. Ortho-
pedics, 39(6), e1154-e1158.
Lee, S.-W., Kim, W.-Y., Koh, S.-J., & Kim, Y.-Y. (2017). Posterior locked lateral compression injury of the pelvis
in geriatric patients: an infrequent and specific variant of the fragility fracture of pelvis. Archives of ortho-
paedic and trauma surgery, 137(9), 1207-1218.
McQueen, M. M. (2016). Global forum: fractures in the elderly. JBJS, 98(9), e36.
Mehrpour, S. R., Nabian, M. H., Zanjani, L. O., Foroughmand-Araabi, M.-H., & Kamrani, R. S. (2015). Descrip-
tive epidemiology of traumatic injuries in 18890 adults: a 5-year-study in a tertiary trauma center in Iran.
Asian journal of sports medicine, 6(1).
Nilson, F., Moniruzzaman, S., & Andersson, R. (2016). Hospitalized fall-related injury trends in Sweden between
2001 and 2010. International journal of injury control and safety promotion, 23(3), 277-283.
Seitz, D. P., Adunuri, N., Gill, S. S., & Rochon, P. A. (2011). Prevalence of dementia and cognitive impairment
among older adults with hip fractures. Journal of the American Medical Directors Association, 12(8), 556-
564.
Sherrington, C., Fairhall, N., Kirkham, C., Clemson, L., Howard, K., Vogler, C., . . . Mak, J. (2016). Exercise and
fall prevention self-management to reduce mobility-related disability and falls after fall-related lower limb
fracture in older people: protocol for the RESTORE (Recovery Exercises and STepping On afteR fracturE)
randomised controlled trial. BMC geriatrics, 16(1), 34.
1268
Smith, E. P., Boyd, J., Frank, G. R., Takahashi, H., Cohen, R. M., Specker, B., . . . Korach, K. S. (1994). Estrogen
resistance caused by a mutation in the estrogen-receptor gene in a man. New England Journal of Medicine,
331(16), 1056-1061.
Society, A. G., Society, G., Of, A. A., & On Falls Prevention, O. S. P. (2001). Guideline for the prevention of falls
in older persons. Journal of the American Geriatrics Society, 49(5), 664-672.
Somersalo, A., Paloneva, J., Kautiainen, H., LÖNnroos, E., HEinÄNen, M., & Kiviranta, I. (2016). Increased
mortality after lower extremity fractures in patients< 65 years of age. Acta orthopaedica, 87(6), 622-625.
Sucharitpongpan, W., Daraphongsataporn, N., Saloa, S., Philawuth, N., Chonyuen, P., Sriruanthong, K., & Wa-
iwattana, K. (2019). Epidemiology of fragility hip fractures in Nan, Thailand. Osteoporosis and sarcopenia,
5(1), 19-22.
Tinetti, M. E., & Kumar, C. (2010). The patient who falls:“It’s always a trade-off”. Jama, 303(3), 258-266.
Van Waarde, A., Ramakrishnan, N. K., Rybczynska, A. A., Elsinga, P. H., Ishiwata, K., Nijholt, I. M., . . . Dierckx,
R. A. (2011). The cholinergic system, sigma-1 receptors and cognition. Behavioural brain research, 221(2),
543-554.
Verbeek, D. O., Ponsen, K. J., Fiocco, M., Amodio, S., Leenen, L. P., & Goslings, J. C. (2018). Pelvic fractures
in the Netherlands: epidemiology, characteristics and risk factors for in-hospital mortality in the older and
younger population. European Journal of Orthopaedic Surgery & Traumatology, 28(2), 197-205.
Verschueren, S., Gielen, E., O’neill, T., Pye, S., Adams, J., Ward, K., . . . Claessens, F. (2013). Sarcopenia and its
relationship with bone mineral density in middle-aged and elderly European men. Osteoporosis internati-
onal, 24(1), 87-98.
Vestergaard, P. (2007). Discrepancies in bone mineral density and fracture risk in patients with type 1 and type 2
diabetes—a meta-analysis. Osteoporosis international, 18(4), 427-444.
Woolcott, J. C., Richardson, K. J., Wiens, M. O., Patel, B., Marin, J., Khan, K. M., & Marra, C. A. (2009). Me-
ta-analysis of the impact of 9 medication classes on falls in elderly persons. Archives of internal medicine,
169(21), 1952-1960.
Yang, S., Leslie, W., Luo, Y., Goertzen, A., Ahmed, S., Ward, L., . . . Lix, L. (2018). Automated DXA-based finite
element analysis for hip fracture risk stratification: a cross-sectional study. Osteoporosis international,
29(1), 191-200.
Yoo, J.-I., Ha, Y.-C., Kwon, H.-B., Lee, Y.-K., Koo, K.-H., & Yoo, M.-J. (2016). High prevalence of sarcopenia in
Korean patients after hip fracture: a case-control study. Journal of Korean medical science, 31(9), 1479-
1484.
1269
A MINI-REVIEW ON THE EFFICIENT BIOMEDICAL

APPLICATIONS OF GOLD DERIVED NANOPARTICLES

Dalian Institute of Chemical Physics, Chinese Academy of Sciences (CAS), Dalian, China ORCID: 0000 0003 0103 5419
Solomon Tosin Okeshina

Ladoke Akintola University of Technology, PMB 4000, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
Ojo Segun Samson

Tai Solarin University of Education, Ijagun, Ogun State. Department of Chemical Sciences Ijebu-Ode, Ogun State, Nigeria
ORCID: 0000 0003 2856 9891
Oludare O. Osiboye
School of Sciences, Tai Solarin College of Education, Omu-Ijebu, Ogun State, Nigeria ORCID: 0000 0001 5933 5807
Abstract
Nanotechnology had grabbed the attention of many scientists working in different aspects and gave
them a vivid imagination in order to utilize the nanotechnology in an innovative way according to their
needs. A newly developed approach using nanotechnology is recently generating waves of renewed
interests owing to various opportunities obtained through it. With recent developed works on the
engineering of nanoparticles of various sources almost every field of science has benefited from it.
With development of metallic nanoparticles, biomedical research has explored it to achieve various
functions, in this regard gold nanoparticles (AuNPs) are highly remarkable. Owing to their important
roles and special nature, spherical and gold nanorods (Au NRs) nanoparticles are gaining useful attention.
Their characteristic features such as optical, electronic and physicochemical that can easily fine-tune
reshaping the morphologies as a result of the characterizations of particles with the ease of synthesis and
functionalization characteristic features that have led to various applications in various fields of medical
sciences (such as sensing, targeted drug delivery, imaging, photothermal and photodynamic). This work
tends to lay special emphasis on the uniqueness of inorganic nanoparticles especially gold nanoparticles
as a drug delivery vehicle and moreover will present a wide spread scenario of gold nanoparticles that
has been used for treatment of life-threatening diseases like cancer.
Keywords: Antimicrobial, Nanotechnology, Gold, Nanoparticles, Morphology.
1270
APPLICATIONS OF LIGNOCELLULOSIC DERIVED

ADSORBENT (LDA) FOR THE REMEDIATION OF
PHARMACEUTICAL POLLUTANTS

Dalian Institute of Chemical Physics, Chinese Academy of Sciences (CAS), Dalian, China ORCID: 0000 0003 0103 5419

Ojo Segun Samson

Tai Solarin University of Education, Ijagun, Ogun State. Department of Chemical Sciences Ijebu-Ode, Ogun State, Nigeria
ORCID: 0000 0003 2856 9891
Oludare O. Osiboye
School of Sciences, Tai Solarin College of Education, Omu-Ijebu, Ogun State, Nigeria ORCID: 0000 0001 5933 5807
Abstract
Reckless discharge of drug disposal is one of the fundamental environmental degradations with
signature of detrimental and harsh consequences on food chains globally. Yearly, more one hundred
thousand tonnes of pharmaceutical products are being used. Lignocellulosic biomass is abundant in
nature and are capable of being transformed into sustainable adsorbents for efficient remediation of these
pharmaceutical pollutants. With huge recently reported high concentration of pharmaceuticals in various
sources of water, renewed attention has been channeled the efficient removal of pharmaceutical pollutants
using various treatment methods such as including both advanced (e.g., membrane, microfiltration,
ozonation) and conventional (e.g. adsorption, biodegradation, activated sludge) processes. The major
aim of this work is to present the removal of pharmaceuticals using adsorption from wastewater with the
aid of adsorbents derived from agro-wastes lignocellulosic sources. The efficiency of various adsorbents
from various lignocellulosic origins have been presented for their capacity to remove pharmaceuticals
from water. Therefore, this work is important for the restoration of our environment to its original shape
via utilization of biomass derived adsorbent (BDA) for the prevention of pollutants into sources of water
bodies.
Keywords: Pollutants, Remediation, Adsorbents, Biomass, Pharmaceuticals
1271
CRITICAL ANALYSIS OF ENVIRONMENTAL EFFECTS

ON PUBLIC HEALTH: EVALUATION OF ECONOMIC
OUTLOOK
Gideon Oluwaseun Olayioye

Nigeria Immigration Services (NIS), Lagos State, Nigeria
Promise Goodness Adeleye

Department of Agriculture, University of Ilorin P.M.B 1515. Ilorin, Kwara State, Ilorin, Nigeria


Dalian Institute of Chemical Physics, Chinese Academy of Sciences (CAS), Dalian, China
Ojo Segun Samson

Ladoke Akintola University of Technology, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
Abstract
The significance of the public and environmental health community to deal with, and from time-to-
time challenge, present economic models and tools has become clear. Recent economic and financial
crises globally have left the policy-makers with complex policy challenges with great puzzles to address
on the search for efficient pathway to solve various weaknesses experience in economics, high burden
of debt with increases in unemployment rates. The economic communities are currently and as well
simultaneously determined to maintain health services and environmental protection and to prevent a
further deepening of social and health inequalities in the short and medium term. In the long term, it
is critical to make development more sustainable, greener, healthier and more inclusive. In this article
we critically review the economic literature on the effects of environmental changes on public health,
in both the developed and the developing world. We first focus on the economic methodologies that
are available for the evaluation of the effects (social costs and benefits) of environmental changes
(degradation/preservation) on public health. Then, we explain how the monetary valuations of these
effects can feed back in the construction of economic policy for creating agent-specific incentives for
more efficient public health management, which is also equitable and environmentally sustainable. Our
exposition is accompanied by a synthesis of the available quantitative empirical results.
Keywords: Environment, Public Health, Policy, Degradation, Management
1272
THE ROLE OF ECONOMIC EVALUATION AND

PRIORITY SETTING IN HEALTH CARE DECISION
MAKING: ANALYTICAL ASSESSMENT
Gideon Oluwaseun Olayioye

Nigeria Immigration Services (NIS), Lagos State, Nigeria
Promise Goodness Adeleye

Department of Agriculture, University of Ilorin P.M.B 1515. Ilorin, Kwara State, Ilorin, Nigeria


Dalian Institute of Chemical Physics, Chinese Academy of Sciences (CAS), Dalian, China
Ojo Segun Samson

Ladoke Akintola University of Technology, Ogbomoso, Oyo State, Nigeria
Abstract
Economic evidence is increasingly being used for informing health policies. However, the underlining
principles of health economic analyses are not always fully understood by non-health economists, and
inappropriate types of analyses, as well as inconsistent methodologies, being used for informing health
policy decisions. In addition, there is a lack of open access information and methodological guidance
targeted to public health professionals, particularly those based in low- and middle-income country
(LMIC) settings. Contemporary public health professionals must address the health needs of a diverse
population with constrained budgets and shrinking funds. Economic evaluation contributes to evidence-
based decision making by helping the public health community identify, measure, and compare activities
with the necessary impact, scalability, and sustainability to optimize population health. Priority is
important when making decisions about resource allocation and scaling of interventions. There is limited
evidence on the impact of health insurance on the health and economic well-being of beneficiaries in
developing countries. India is currently pursuing several strategies to improve health services for its
population, including investing in government-provided services as well as purchasing services from
public and private providers through various schemes. Prospects for future growth and development in
this field are required to address rapid health care inflation, increasing rates of chronic conditions, aging
population, and increasing technology diffusion will require greater economic efficiency into health care
systems.
Keywords: Economic evaluation; Health Insurance, Assessment, Health technology assessment.
1273
STUDY OF CONDUCTION MECHANISMS IN THE

ORGANIC/INORGANIC HETEROJUCTION DEVICES
Dil Nawaz Khan1*, Hajira Jahangir2

1
Pak Austria Fachhochschule: Institute of Applied Sciences & Technology, Mang Haripur, Pakistan
2
Department of Physics, Govt: Postgraduate College Mandian Abbottabad, Pakistan
The advances in the field of organic electronics have opened the opportunities for the researchers to
fabricate the variety of electronic and optoelectronic devices with low cost but large area applications.
Thin and large size organic displays have already been recognized commercially. The researches are
already in progress in introducing the organic solar cells and organic field effect transistors with high
efficiency and performance.
The organic/organic and organic/inorganic heterojuctions are the most essential building blocks
for the fabrication of organic field effect transistors, organic light emitting diodes, organic sensors and
organic memories. The creation of heterojuctions with different organic and inorganic materials are
providing the pathway for the exploring more efficient, stable and effective organic devices.
The current-voltage (I-V) characteristics of heterojuctions is the essential tool for the extraction of
important device parameters and other information. The I-V curves also help for recognizing different
conduction mechanisms in the organic devices.
In this research PEDOT:PSS/n-Si heterojuction with pristine PEDOT:PSS and PEDOT:PSS+TiO2/n-
Si junction of nanocomposite of PEDOT:PSS were fabricated to study the conduction mechanisms in
the devices. By using the power law ( IαV m +1 ), it has found different conduction regions i.e. ohmic
region and Space Charge Limited Current (SCLC) region. It is further found that, at higher voltage the
device approaches the trap filled limit.
1274
THE BATTLE OF VICTORY IN THE CREATION OF

AZERBAIJAN PAINTERS.
Emil Raul oğlu Ağayev

Teacher of the subject combination commission “Art and physical education” of the Azerbaijan State Pedagogical College
under the Azerbaijan State Pedagogical University
ORCID NO: 0000-0001-9354-0839
ABSTRACT
Azerbaijan has been attacked by foreign invaders at all stages of history. After gaining independence
in the 90s, the country faced a new threat. For 30 years, illegal crimes committed by Armenia in the
territories of Azerbaijan, destruction of mosques, mining, and dual policy prevented the war from
ending peacefully. On September 27, 2020, as a result of Armenia’s violation of the ceasefire again, the
Azerbaijani army launched a counterattack. During 44 days, the Azerbaijani army stunned the world.
They crossed the rocks and high peaks, liberated the villages, towns, and cities and raised our glorious
flag in Shusha on November 8, 2020. The historical success became a holiday for our state and people.
People’s joy, tears, and excitement are mixed with the reality of the long-awaited news. Victory won
in Karabakh became a source of inspiration for artists working in the field of art. In particular, our
artists turned the liberated Karabakh into the image of their works in a new color palette. In this article,
Aynur Novruzova “Shusha”, Elkhan Aliyev “Shusha”, Adalat Gara “Single mother”, Nigar Helmi
“Hopelessness”, Leyla Vazehi “Azerbaijan.Shusha.1988”, Huseyin Hagverdiyev “Courage” series are
analyzed in the context of art criticism.
Keywords: Azerbaijan, Karabakh, Victory, Shusha, fine art
ÖZET
Azərbaycan tarixin bütün mərhələlərində yadelli işğalçıların hücumuna məruz qalmışdır. 90-cı
illərdə müstəqilliyini qazandıqdan sonra ölkə yeni bir təhlükə ilə üz-üzə qaldı. 30 il ərzində ermənistanın
Azərbaycan ərazilərində apardığı qanunsuz cinayətlər, məscidlərin dağıdılması, minalanması, ikili siyasət
müharibənin sülhlə bitməsinə mane olurdu. 2020-ci ilin 27 sentyabr tarixində ermənistanın növbəti
dəfə atəşkəsi pozması nəticəsində Azərbaycan ordusu əks hücuma keçdi. 44 gün ərzində Azərbaycan
ordusu dünyanı heyrətə gətirdi. Qayaları, uca zirvələri keçərək kənd, qəsəbə, şəhərləri azad edib, 2020-
ci il 8 noyabrda Şuşada şanlı bayrağımızı ucaldıb Zəfər qazandılar.Tarixi uğur dövlətimiz, xalqımız
üçün bayrama çevrildi. İnsanların sevinci, göz yaşı, həyəcanı çoxdan gözlənilən xəbərin gerçəkliyinə
qarışmışdır. Qarabağda qazanılan Zəfər incəsənət sahəsində çalışan sənətkarlar üçün ilham mənbəyi
oldu. Xüsusilə rəssamlarımız azadlığa çıxan Qarabağı yeni rəng palitrasında əsərlərinin obrazına
çevirdilər. Bu məqalədə Aynur Novruzova “Şuşada”, Elxan Əliyev “Şuşa”, Ədalət Qara “Tək ana”,
Nigar Helmi “Ümidsizlik”, Leyla Vazehi “Azərbaycan.Şuşa.1988-ci il”, Hüseyn Haqverdiyev “Cəsarət”
silsiləsi sənətşünaslıq kontekstində təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: Azərbaycan, Qarabağ, Zəfər, Şuşa, təsviri sənət
1275
Introduction.
Azerbaijan has been attacked by foreign invaders at all stages of history. After gaining independence
in the 90s, the country faced a new threat. Karabakh, distinguished by its history, was occupied by
Armenia. For 30 years, the illegal crimes committed by Armenia in the territories of Azerbaijan, the
destruction of mosques, mining, and the dual policy prevented the war from ending peacefully. On
September 27, 2020, as a result of Armenia violating the ceasefire once again, the Azerbaijani army
launched a counterattack. During 44 days, the Azerbaijani army stunned the world. They crossed the
rocks and high peaks, liberated the villages, towns, and cities and raised our glorious flag in Shusha on
November 8, 2020. The historical success became a holiday for our state and people. People’s joy, tears,
and excitement are mixed with the reality of the long-awaited news. Victory won in Karabakh became
a source of inspiration for artists working in the field of art. In particular, our artists turned the liberated
Karabakh into the image of their works in a new color palette.
The interpretation of the main material.

Aynur Novruzova draws attention to the beauties of our historical land in the work “Shusha” (fig
1) dedicated to the cultural capital of Azerbaijan. The artist who prefers decorative-applied art samples
preferred clothing, jewelry, coppersmithing, ceramics, ornaments. The symbolic image of the work is
undoubtedly the kharıbulbul. Preparing to welcome guests to the capital of culture, .Shushali women
stands out for her cheerfulness.
Fig 1. Aynur Novruzova “Shusha” (canvas, oil paint, 70x90 cm)
1276
Elkhan Aliyev stands out for his different approach to the work “Shusha”(fig 2). The historical center
of the city, Govharaga Mosque and Molla Panah Vagif Tomb, Shusha Fortress complete the Victory
Road.
Mother’s prayer to God during the Patriotic War gave strength to our brave heroes. Adalat Gara
preferred the color solution directed to the avant-garde trend in the work “Single Mother”(fig 3), which
he authored. A mother’s loneliness and the martyrdom of her child leave a deep mark on her life. A
woman with mixed feelings of pride and sadness is also the image of the motherland. The flags of
Turkey and Azerbaijan are a symbol of friendship united by eternal brotherhood.
Fig 2. Elkhan Aliyev “Shusha” (2021) (canvas, oil paint)
In Nigar Helmi’s work “Hopelessness” (fig 4), a mother is waiting for news from her child.
Considering the horrors of the war, the mother does not let the news of her child’s loss close to her. The
cold color gamma makes the monumentality of the image even more impressive.
1277
Fig 3. Adalat Kara “Single mother” (canvas, oil painting, 125x97 cm)
We are watching the historical glory of Azerbaijan’s cultural capital Shusha in 1988 before the
occupation in the work of Leyla Vazehi.(fig 5)
Fig 4. Nigar Helmi “Hopelessness” (canvas, oil paint, 120x110 cm)
Sculptor Huseyn Hagverdiyev preferred the texture of wood material in the “Courage” series (fig 6).
The bravery and fearlessness on the hero’s face is the artist’s successful image solution. The protrusions
on the wood material complete the idea. The sculptor, who made only the face more prominent, brought
a modern method of depiction to the iconographic portrait genre.
1278
Fig 5. Leyla Vazehi “Azerbaijan.Shusha.1988” (paper, watercolor)
Fig 6. Huseyin Hagverdiyev “Courage” series (2021) (wood, 30x35x35 cm)
1279
Conclusion
The main results of the scientific article “Battle of Victory in the works of Azerbaijani artists” are as
follows:
- The works on the theme of Victory in Azerbaijani visual and decorative-applied art were analyzed
-Various image solutions of Zafar have been presented in the work of artists.
The people of Azerbaijan are reviving Karabakh and introducing it to the countries of the world.
1280
POLAND-IRAN RELATIONS AFTER IRANIAN ISLAMIC

REVOLUTION IN 1979
Shahboz SHOEV
PhD., Vistula University, Poland.
ORCID: 0001-7654-6657-7719
ABSTRACT
The Islamic Revolution in Iran is part of a long process.Starting from the 1900s, oil becomes the
most demanded source in the world and during the 1950s, oil became a source which gives direction to
world. Iran had one of the biggest oil reserve in the world and especially, for this reason, Iran took the
attention of great powers. Musaddıq process, nationalization of the oil and the reforms that had been
made have begun the path to the revolutionary movement. Poland and Iranian relations has history
which both countries have developed their foreign policy against each other under the influence of
their political atmosphere. This studymainly focuses on the relations of Poland and Iran after 1979 Iran
Islamic Revolution to illustrate Poland-Iranian relations in the aspects of politics, culture and economy.
The essential question in here was how was the response of Poland and Eastern Europe countries against
the Islamic Revolution, and then what was the framework of relations. Therefore,this study examines,
the historical process until Iran Islamic Revolution, the general domestic policy of Poland between 1960
and 1980 under SSCB era, the dynamics of Iran Islamic Revolution and lastly, examines the political,
economic and cultural effects of the revolution.
Keywords: Iran , Iran Islamic Revolution , Poland , politic relations , cultural relations ,economic
relations
1281
UN POLICY-MAKING MECHANISM: THE CASE OF THE

SYRIA
Shahboz SHOEV
Vistula University, Warsow, Poland.
ABSTRACT:
After the Second World War, the world did not have the strength to bear another great war. For this
reason, the winners of the war established the United Nations in 1945 to maintain peace and security
after the war. The organization, which consists of 6 main bodies, has become the focus of great criticism
over time and has occupied the international agenda for a while with its failure to prevent some wars.
The Syrian Civil War, which is a result of the rapid spread of the Arab Spring to the Middle East, is a
war that still continues today. The Security Council, the decision-making body of the United Nations,
has been highly criticized in this regard. The UN is known as an unjust structure due to the veto right of
the 5 permanent members of the Security Council. In addition, the disagreements within the 5 permanent
members dragged the Syrian Crisis into chaos even more than resolving it. For this reason, the UN
cannot show an effective presence in the Syria Crisis. All these developments have caused the existence
of the United Nations to be questioned and it has been understood that there is no alternative other than
the UN. In this study, the Establishment, Structure and Function of the United Nations, the Syrian Crisis
and the effects of the UN on the Syrian Crisis will be examined with the qualitative research method.
Keywords: United Nations, Security Council, Syria, Civil War, Decision Making
ABSTRAKCYJNY:
Po II wojnie światowej świat nie miał siły znieść kolejnej wielkiej wojny. Z tego powodu zwycięzcy
wojny ustanowili ONZ w 1945 roku, aby utrzymać pokój i bezpieczeństwo po wojnie. Organizacja, która
składa się z 6 głównych organów, stała się z czasem obiektem wielkiej krytyki i od jakiegoś czasu zajmuje
agendę międzynarodową, nie mając możliwości zapobieżenia niektórym wojnom. Wojna domowa w
Syrii, która jest wynikiem szybkiego rozprzestrzenienia się arabskiej wiosny na Bliski Wschód, jest
wojną, która trwa do dziś. Rada Bezpieczeństwa, organ decyzyjny Organizacji Narodów Zjednoczonych,
została pod tym względem ostro skrytykowana. ONZ jest znana jako niesprawiedliwa struktura ze
względu na prawo weta 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Ponadto nieporozumienia w ramach
5 stałych członków pogrążyły kryzys w Syrii w chaosie nawet bardziej niż jego rozwiązanie. Z tego
powodu ONZ nie może pokazać skutecznej obecności w kryzysie syryjskim. Wszystkie te wydarzenia
spowodowały zakwestionowanie istnienia Organizacji Narodów Zjednoczonych i zrozumiano, że nie
ma innej alternatywy niż ONZ. W niniejszym opracowaniu, za pomocą metody badań jakościowych,
zbadane zostaną ustanowienie, struktura i funkcja Organizacji Narodów Zjednoczonych, kryzys w Syrii
oraz wpływ ONZ na kryzys w Syrii.
Słowa Kluczowe: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Bezpieczeństwa, Syria, wojna
domowa, podejmowanie decyzji
1282
THE COMMON FOREIGN AND SECURITY POLICY OF

EUROPEAN UNION : A HISTORICAL APPROACH
Shahboz SHOEV
ABSTRACT:
The Maastricht Treaty established the Common Foreign and Security Policy, which places European
Union member states at the forefront of decision-making and is based on consensus. During the post-
Cold War period of security instability, the European Union created a Common Security and Defense
Policy by politically completing its economic integration. The European Union’s key goals and programs
include being a strong and effective foreign policy actor. Within the framework of this basic objective,
the foreign and security policies implemented by the European Union will be discussed periodically
in three stages in the historical framework. Despite its economic, financial, and social triumphs, the
EU has severe difficulty forging uniform foreign and security policy. An answer will be sought to the
question of what are the factors that are effective in the formation of the Common Foreign and Security
Policy of the European Union? The historical evolution of the European Union’s foreign and security
policies will be examined in this article.
Keywords: European Union, Europe, Maastricht Treaty, Lisbon Treaty, Foreign and Security Policy
ABSTRAKCYJNY:
Traktat z Maastricht ustanowił Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, która stawia
państwa członkowskie Unii Europejskiej na czele procesu decyzyjnego i opiera się na konsensusie. W
okresie pozimnowojennej niestabilności bezpieczeństwa Unia Europejska stworzyła Wspólną Politykę
Bezpieczeństwa i Obrony poprzez polityczne zakończenie integracji gospodarczej. Kluczowe cele i
programy Unii Europejskiej obejmują bycie silnym i skutecznym aktorem polityki zagranicznej. W ramach
tego podstawowego celu polityka zagraniczna i bezpieczeństwa realizowana przez Unię Europejską
będzie cyklicznie omawiana w trzech etapach w ujęciu historycznym. Mimo triumfów gospodarczych,
finansowych i społecznych UE ma poważne trudności z wypracowaniem jednolitej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa. Poszukiwana będzie odpowiedź na pytanie, jakie są czynniki skuteczne w kształtowaniu
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej? W niniejszym artykule omówiona
zostanie historyczna ewolucja polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: Unia Europejska, Europa, Traktat z Maastricht, Traktat Lizboński, Polityka
Zagraniczna i Bezpieczeństwa
1283
GENDER INEQUALITY IN GLOBAL POLITICS
Shahboz SHOEV
ABSTRACT
In this article, gender inequality for women is evaluated from a political perspective. The fact that
women occupy secondary positions in almost all spheres of social and social life has also led to the fact
that they are underrepresented in the political arena.
The inability to implement equal representation and participation, which is one of the requirements
of democracy, is not only a problem of inequality of men and women, but also a problem of democracy.
The fact that half of the population is not represented in decision-making processes is an indication
that the decisions taken are not in a democratic and pluralistic understanding. In this regard, in order to
strengthen both democratic life and to be more effective in eliminating gender inequalities, women should
take part in politics equally or at rates that are considered a critical threshold. Although improvements
have been made in terms of working conditions in many areas today, the representation of women who
make up 50% of the population in politics is not enough for all kinds of reasons. Although there are
many reasons why female representations are not enough in various studies, the main reason is due to
the patriarchal structure of male-dominated societies.
The description of the Global Gender Inequality Report 2018, released annually by the World
Economic Forum (WEF), the table on the state of women’s rights in such areas as politics, economics
and education, clearly reveals inequality. According to the report, although it has been revealed that
progress has been made on issues such as eliminating inequality in salary and political representation
in 88 of the 149 countries where the study was conducted, the overall outlook for gender inequality
remains negative.
Keywords: Gender Studies, Global Politics.
1284
WOMEN POLITICAL PARTICIPATION IN SOCIETY:

EXAMPLE OF RUSSIA
Shahboz SHOEV
Political participation determines the status, attitudes of individuals of society towards the political
system and it is a concept that determines their behavior. It is incomplete to think that this is just voting
in elections, and it would be a misunderstanding. Participation is more than a simple curiosity; it is
an act of participation, a broad attitude and it covers the field of activity. The social environment in
which individuals and social clusters live He contributes to the management in such ways as taking
on duties, choosing, being elected, organizing, explaining his opinion İt can be characterized as being
found. Political participation is a democratic part of the structure of a modern industrialized society it is
an indicator. Political participation The status of individuals who are members of society in the face of
the political system, it is a concept that determines their attitudes and behaviors
Keywords: Women Political Participation, Russia.
1285
THE EFFECTS OF COVID-19 PANDEMIC IN TOURISM

INDUSTRY
Vuqar Qahramanov
Rovira i Virgili University, Spain
ABSTRACT
The Coronavirus (Covid-19), which emerged in Wuhan, China’s Hubei province at the end of 2019,
turned into a worldwide pandemic in a very short time and spread to 215 countries. As of October 28,
2021, the number of people infected with the virus worldwide exceeded 245 million, while the number
of people who lost their lives approached 4,99 million.
According to the data announced by the IMF, there was a 3.1 percent decline in the world economy at
the end of 2020, while the contraction in advanced economies reached 4.5 percent. The IMF’s 2020 year-
end data for emerging economies were announced as a 2.1 percent decline. These figures are expected to
increase and reaching at 5,9, 5,2, and 6,4 in 2021 and 4,9, 4,5 and 5,1 in 2022 accordingly.
While the coronavirus pandemic caused the biggest economic crisis of the century on a global scale,
tourism was one of the sectors most adversely affected by this process. All the data disclosed regarding
the tourism sector clearly reveal the magnitude of the loss.
According to UNWTO data, while world tourism grew by 3.8 percent in 2019, the number of
international travels increased to 1 billion 461 million and the revenues from international tourism to
1.5 trillion dollars.
International arrivals fell by 72% over the first ten months of 2020, with restrictions on travel, low
consumer confidence and a global struggle to contain the COVID-19 virus, all contributing to the worst
year on record in the history of tourism.
According to the 2020 data from the World Tourism Organization (UNWTO), destinations welcomed
900 million fewer international tourists between January and October when compared with the same
period of 2019.
1286
OTTOMAN / TURKISH IMAGE IN KOSOVO: THE

EXAMPLE OF HISTORY TEXTBOOKS
Ebru JILTA
Specialist – Financial Institutions Development | BKT
ABSTRACT
In this research the image of Turks in Albanian history school books has been analyzed. Even
though the exact date is still not known, Turks have been living in Kosovo approximately since the 6th
century. Turks arrival has started with the Ottoman’s and ever since that time they have been a part of
different events. Ottoman’s have witnessed many wars in Balkan and they have had a big impact in the
developments that have left traces in the history.
Right after Kosovo announced it’s independence, Turkey has been one of the first countries
that recognized Kosovo as a new country and this early recognition has opened the doors for the
establishment of positive relations between these two countries. However, the up mentioned events
that have left “traces” in the history have been interpreted in different ways by Albanian historians,
therefore, the criticism towards Turkey and Turks has created a false perception on generations and
pushed the relationship between these two countries to a sensitive point. In the beginning of this study
the historical backround has been analyzed, the reasons of different interpretations of the Turkish image
have been touched up on and later on, the sources of existing problems in Kosovo’s education system
have been mentioned. Also, one of the main discussions in this study is whether the criticisms towards
the Ottoman’s have been objective or not.
Keywords: Ottoman, Image, Kosovo, Textbooks History
1287
FAKE FUTURE: INTERNATIONAL EXPERIENCE OF

(NON) REGULATION OF DEEPFAKES
Taleh Abbasli
Vilnius University Faculty of Law, Lithuania
ABSTRACT
Technological advances in the last two decades have brought new questions and ethical issues
that need to be regulated. Rapid advances in technology and lagging legal mechanisms are creating
cyberspace in which the legal environment can not respond appropriately. In the era of global networks
with the development of emerge technologies, more and more cases of violation of human rights arise.
Unfortunately, most ordinary people in our society are far from aware of the impact of new technologies
on human rights and their consequences. One of these is deepfakes. This research paper will explore a
new era in emerge technologies – deepfake. The work is divided into two parts: technical aspects and
legal issues.
The tasks and objectives. In order to reach the coherent results of the research paper the main
objectives are indicated: 1) determine the definition of deepfake and identify how does it work; 2)
providing concrete examples and examine what are the potential areas of harm of deepfakes; 3) revision
international legal approach in dealing with deepfake, where it is necessary to take into account the
approaches of the great powers and the use of personal data in the content of deepfakes, which are
indivisible human rights.
In the final part of the research paper - conclusion- will be given a brief overview of the discussed
topic.
1. Definition of deepfake
1.1 What are deepfakes?

The year 2017 marked the arrival of the “deepfake”. It combines two concepts: deep learning, that
is, training neural networks, and fake. Deep fake technology consists in the synthesis of AI of human
images: the algorithm combines several photos in which a person is depicted with different facial
expressions and makes a video out of them.10
The idea behind deepfake is that create images that strongly resemble a certain subject usually a
person that is not actually them. But it is not about some kind of cheap obvious photoshop that can be
easily distinguishable. Instead, deep fakes can be nearly distinguishable from real things to the average
human eye. Owing to use the AI and Machine learning we can create deep fake.
10 Artificial Intelligence Basics: A Non-Technical Introduction : Tom Taulli. Available at https://b-ok.asia/

book/5224431/6c983f
1288
1.2 How does it work?

Programs that generate deepfakes use not one but two different Ais working together. First AI will
scan many images of the subject to be faked and then create new faked images. The second AI will
then examines fakes and compare them to real images and if the differences are to start the second AI
will mark the image as the obvious fake and tells the first AI. So, the First AI takes this information and
continually adjust the fake images until the second AI can tell a fake from the real thing anymore. This
system is called Generative Adversarial Network (GAN). GAN does better when the data set it can work
with is large. That’s why much of the early deepfake footages tend to feature politicians and celebrities.
They have many videos that GAN can use to create very realistic deepfakes11.
12
Diagram shows how the Generative Adversarial Network system works.
2. Potential areas of harm of deepfakes.

There are 3 groups of potential areas of harm of deepfake and two non-harmful.
Harmful areas are divided into 3 groups: 1) Democratic Discourse, 2) Individuals, 3) Security. These
groups are also divided into subgroups. Democratic discourse includes: a) citizens unable to decipher
between fact and fiction, b) politician’s culpable deniability, c) loss of citizen trust. Group of individuals
include the following subgroups: a) defamation and libel, b) fake pornography, c) blackmail and revenge
porn, d) harm to both public and private individuals. The last group of harmful areas includes: a) national
security, b) cybercrime (targeting governments and private companies), c) civil conflict.
Non-harmful area includes two groups: 1) Political satire (for example, citizen’s right to speak freely
and criticize government), 2) Film production (use by the entertainment industry for TV/film).
Two potential harmful areas in deep fake will be considered: 1) Deepfake pornography and 2)
Deepfake in political campaigns.
2.1 Deepfake pornography.

The very first use case of Generative Adversarial Networks was to create deep-fake sex videos; in
particular, revenge porn and celebrity deep fakes.13 Revenge porn refers to sexually explicit material
which is created and widely disseminated to humiliate, threaten or make other harm to a person, who
has broken off the relationship.14
11 https://www.youtube.com/watch?v=4JNBDwd40is&t=19s
12 https://thenewstack.io/deep-learning-ai-generates-convincing-deepfake-videos-of-mona-lisa/
13 Meskys, Edvinas and Kalpokiene, Julija and Jurcys, Paulius and Liaudanskas, Aidas, Regulating Deep Fakes:
Legal and Ethical Considerations (December 2, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3497144
14 DK Citron, MA Franks, ‘Criminalizing Revenge Porn’ (2014) 49(2) Wake Forest Law Review 345
1289
From the ethical and normative perspective, deep fake sex videos first and foremost are seen as a new
form of sexual privacy invasion.15 Sexual privacy forms one of the cornerstone pillars of human agency
and autonomy. Violation of ethical and legal values is a strong case to address deep fake pornography
by public law instruments, mainly, criminal and administrative laws. Given the technological nature of
deep fake pornography, three major issues could arise in legal practice.
First, it may be difficult to identify the victim. Differently from porn videos, deep fake pornography
involves three (not two) individuals: the person(s) whose body is truthfully being represented and the
person whose face has been added by AI.
Second challenge relates to the identification of the wrongdoer: is it the person who created the
original video, created deep fake, or uploaded it to the site and distributed online? The situations may
vary depending on whether the person creating the original and the deep fake video and the person
uploading and distributing the deep fake is not the same.
Third, it may be challenging to impose the liability creating, distributing and storing deep fake
sex content. Online platforms hosting such content may be not able or willing to react to the requests to
remove the content. Should the court order be necessary? The plaintiff may also face jurisdictional and
choice of law hurdles.
2.2 Deepfake in political campaigns.

In 2018 BuzzFeed Company published deep-faked video of President Obama16 to demonstrate how
easy it is to put words in someone else’s mouths. In that video, President Obama was speaking his own
voice and “mimicking” the video creator’s words, some of which were unlikely to be said by the real
Obama.
Deep fakes can have profound negative consequences to democracies: deep-faked news reports
could be aimed at targeting the reputation of certain individuals, portray fake events (e.g., faked terrorist
attack) or impact such democratic processes as electoral campaigns17 or other socially significant
events.18 Deep fakes may be used as catalyst to erode trust in political institutions, deepen division
among social groups19. If used by hostile governments, deep-fakes could even pose threats to national
security or impair international relations.
3. International legal approach in dealing with deepfake
3.1 What does the law say?

Deepfakes are not illegal in fact, but producers and distributers can easily fall foul of the law.
Depending on the content, a deepfake may infringe copyright, breach data protection law, and be
defamatory if it exposes the victim to ridicule.20 While there is nothing inherently illegal about deepfake
15 K Melville, ‘The insidious rise of deepfake porn videos — and one woman who won't be silenced’ (ABC News, 30
August 2019) https://www.abc.net.au/news/2019-08-30/deepfake-revenge-porn-noelle-martin-story-of-image-based-
abuse/11437774 accessed 1 September 2019
16 BuzzFeedVideo, ‘You Won’t Believe What Obama Says In This Video!’ (17 April 2018) accessed on 31 August 2019; C
Silverman, ‘Barack Obama-Jordan Peele Video’ BuzzFeed (17 April 2018) https://www.youtube.com/watch?v=cQ54GD-
m1eL0 accessed 7 September 2019.
17 R. Green, ‘Counterfeit Campaign Speech` (2019) 70 Hastings Law Journal 1445, 1457.
18 B J Siekierski, ‘Deep Fakes: What Can Be Done About Synthetic Audio and Video?’ (Publication No. 2019-11-E, 8 April
2019) Economics, Resources and International Affairs Division Parliamentary Information and Research Service Library
of Parliament, Ottawa, Canada, 2019).
19 R Chesney, DK Citron, ‘Deep Fakes: A Looming Challenge for Privacy, Democracy, and National Security’ (2019) 107
California Law Review 1, 34-35.
20 https://www.theguardian.com/technology/2020/jan/13/what-are-deepfakes-and-how-can-you-spot-them
1290
technology itself, there are legal restrictions already in place that potentially address injuries caused by
the malicious use of deepfakes. Depending on the jurisdiction, such claims may include:21
1. False Light/Invasion of Privacy: Covers photo manipulation, embellishment and distortion, as
well as deceptive uses of non-manipulated photos for illustrative purposes.
2. Right of Publicity.
3. Defamation: If a deepfake makes factually untrue assertions about a person and those statements
demonstrably harm the person’s reputation, a traditional defamation or libel suit may be successful.
4. Intentional Infliction of Emotional Distress: May be tenable if a plaintiff can show that a
defendant’s deepfake traumatized them in a way that exceeds all reasonable bounds of decency,
which is a difficult standard to meet.
To regulate a certain area, states need a legal mechanism. This legal mechanism is in most cases
reflected in regulations at the national or international level. To prevent violations of human rights in
the field of deepfake, the states have chosen the path of adopting the relevant acts at the national level.
Some international states have begun to fight deepfakes, in particular, the United States at the local level
has adopted a number of laws that could regulate legal problems associated with deepfakes, and at the
federal level, it is planned to adopt the corresponding legislation. As for the European Union, so far only
3 countries (France, Germany and Spain) have adopted national acts that would directly or indirectly
regulate the above-mentioned sphere.
3.2 The United States approach

Virginia became the first state in the nation which imposes criminal penalties on the distribution of
nonconsensual deepfake pornography. The law, which went into effect in 2019, made the distribution
of nonconsensual “falsely created” explicit images and videos, punishable by up to a year in jail and a
fine of $2,500.22
In September 2019, Texas became the first state in the nation to which prohibits the creation and
distribution of deepfake videos intended to harm candidates for public office or influence elections. The
Texas law defines a “deep fake video” as a video “created with the intent to deceive, that appears to
depict a real person performing an action that did not occur in reality.”23
California enacted two laws24 in October 2019 that, collectively, allow victims of nonconsensual
deepfake pornography to sue for damages and give candidates for public office the ability to sue
individuals or organizations that distribute “with actual malice” election-related deepfakes without
warning labels near Election Day.
At the federal level, a bill known as the Deep fakes Accountability Act is under consideration.
If passed, this law would make it a crime to create a deep fake without including a digital watermark or
text description indicating that it has been modified. A civil penalty of up to $150,00025 would also be
imposed for each purposeful failure to provide such watermark or description.
3.3 European Approach

At the European level, countries have begun to build a legal framework to eradicate deepfakes.
21 https://www.law.com/therecorder/2020/09/03/deepfakes-2020-and-beyond/
22 Virginia’s Legislative Information System. 2019 Session, HB 2678. https://lis.virginia.gov/cgi-bin/legp604.exe?191+-
sum+HB2678&191+sum+HB2678
23 Matthew Ferraro, Texas Law Could Signal More State, Federal Deepfake Bans. https://www.law360.com/articles/1195514
24 https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/billTextClient.xhtml?bill_id=201920200AB602
25 https://www.congress.gov/bill/116th-congress/house-bill/3230/text
1291
Germany: the German Bundestag adopted Network Enforcement Act, which aims to combat hate
speech and fake news in social networks. The Network Enforcement Act is only applicable to social media
networks that have two or more million registered users, for example, Facebook, Twitter, and Youtube.26
France: On May 13, French parliament passed into law the “Avia Law”. The bill aimed to combat
various forms of online hate speech, terrorist speech and child pornography.27 There were a lot of
concerns about the Law from its inception for the failure to meet international freedom of expression
standards.
French Constitutional Court found the key requirement to remove “manifestly illegal hate speech”
and other types of content within 24 hours to be unconstitutional. The requirement to remove content
terrorist and ‘child pornography’ within one hour following an administrative order from police, was
also declared unconstitutional.28
The EU highlights deepfakes as a disinformation threat in its 2018 disinformation action plan.29 To
tackle online disinformation, including deepfakes, the European Commission commited to several steps
including: digital literacy education, investment in fact checking and monitoring capacity, harnessing
new technologies, increased election security and media literacy.
3.4 Data Protection in the era of deepfakes.

As a result of the creation of deepfakes, personal data of persons is also important. So, now the
questions is: Does General Data Protection Regulation apply to deep fakes?
Article 4(1) of the GDPR defines personal data as “any information relating to an identified or
identifiable natural person.”30 Accordingly, any photograph or video in which an individual may be
directly or indirectly identified would qualify as personal data. In a video, the identification could result
from the direct showing of the person’s face, but it could also result from other identification elements,
such as a person’s physical characteristics (for example, a scar, a voice), qualify as personal data if they
can enable one to identify a data subject.
All actions related to personal data set out in the Article 4(2), including collecting and altering, may
be considered processing of personal data. The fake content is created by, combining through software
a lot of the victim’s (data subject’s) actual pictures, voices, videos, all of which are regarded as personal
data.31 The personal data of the victim is processed at least while the fake content is being created. Then
the question of whether such processing is lawful or not.
Processing of personal data is lawful so long as it is based on at least one of the conditions stated in
the article 6 GDPR. The most common grounds for processing the personal data are (i) consent, which
requires the explicit consent of the data subject in which they allow processing of their personal data for
specific purpose(s).32
There is no doubt any of conditions in article 6 is likely to be met in creating the fake content,
because the fake content is generally created to harm the victim. So, we can apply GDPR in this context
to deep fake videos. But it would be better to include deep fake explanation into GDPR. Or to adopt new
legislation which would be explicitly governed deep fake videos.
26 https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=1245
27 https://www.lawfareblog.com/whats-going-frances-online-hate-speech-law
28 https://edri.org/our-work/french-avia-law-declared-unconstitutional-what-does-this-teach-us-at-eu-level/
29 https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/tackling-online-disinformation
30 https://gdpr-info.eu/art-4-gdpr/
31 https://iapp.org/news/a/privacy-law-and-resolving-deepfakes-online/
32 https://www.mondaq.com/turkey/privacy-protection/863064/deepfake-an-assessment-from-the-perspective-of-data-pro-
tection-rules
1292
Conclusion
Rapid developments in the areas of machine learning, data science, and generative adversarial
networks prompted the emergence of a new subset of content creation known as deep fakes. The
technology for creating deepfakes was previously owned only by experts in artificial intelligence and
special effects. The latest software and the proliferation of machine learning have made it easier to create
fake, therefore dangerous videos.
If at the initial stage of these technologies the goal is political leaders and celebrities, then at
subsequent stages these videos will also be targeted at ordinary people, as a result of their accessibility
not only to specialists in this field, but also to ordinary citizens who can cause moral damage by creating
them. Seeing the danger of deepfakes, it would be wise for states to respond to the dissemination of
these videos. As noted, some countries have already started a path that would regulate this area. It
would be advisable to adopt the relevant national legal acts as soon as possible. Otherwise, the danger
of deepfakes grows step by step.
References
1. Artificial Intelligence Basics: A Non-Technical Introduction : Tom Taulli. Available at https://b-ok.asia/
book/5224431/6c983f
2. https://www.youtube.com/watch?v=4JNBDwd40is&t=19s
3. https://thenewstack.io/deep-learning-ai-generates-convincing-deepfake-videos-of-mona-lisa/
4. Meskys, Edvinas and Kalpokiene, Julija and Jurcys, Paulius and Liaudanskas, Aidas, Regulating Deep Fa-
kes: Legal and Ethical Considerations (December 2, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstra-
ct=3497144
5. DK Citron, MA Franks, ‘Criminalizing Revenge Porn’ (2014) 49(2) Wake Forest Law Review 345
6. K Melville, ‘The insidious rise of deepfake porn videos — and one woman who won’t be silenced’ (ABC News,
30 August 2019) https://www.abc.net.au/news/2019-08-30/deepfake-revenge-porn-noelle-martin-story-of-
image-based-abuse/11437774 accessed 1 September 2019
7. BuzzFeedVideo, ‘You Won’t Believe What Obama Says In This Video!’ (17 April 2018) accessed on 31 August
2019; C Silverman, ‘Barack Obama-Jordan Peele Video’ BuzzFeed (17 April 2018) https://www.youtube.
com/watch?v=cQ54GDm1eL0 accessed 7 September 2019.
8. R. Green, ‘Counterfeit Campaign Speech` (2019) 70 Hastings Law Journal 1445, 1457.
9. B J Siekierski, ‘Deep Fakes: What Can Be Done About Synthetic Audio and Video?’ (Publication No. 2019-11-
E, 8 April 2019) Economics, Resources and International Affairs Division Parliamentary Information and
Research Service Library of Parliament, Ottawa, Canada, 2019).
10. R Chesney, DK Citron, ‘Deep Fakes: A Looming Challenge for Privacy, Democracy, and National Security’
(2019) 107 California Law Review 1, 34-35.
11. https://www.theguardian.com/technology/2020/jan/13/what-are-deepfakes-and-how-can-you-spot-them
12. https://www.law.com/therecorder/2020/09/03/deepfakes-2020-and-beyond/
13. Virginia’s Legislative Information System. 2019 Session, HB 2678. https://lis.virginia.gov/cgi-bin/legp604.
exe?191+sum+HB2678&191+sum+HB2678
14. Matthew Ferraro, Texas Law Could Signal More State, Federal Deepfake Bans. https://www.law360.com/
articles/1195514
15. https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/billTextClient.xhtml?bill_id=201920200AB602
16. https://www.congress.gov/bill/116th-congress/house-bill/3230/text
17. https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=1245
1293
18. https://www.lawfareblog.com/whats-going-frances-online-hate-speech-law
19. https://edri.org/our-work/french-avia-law-declared-unconstitutional-what-does-this-teach-us-at-eu-level/
20. https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/tackling-online-disinformation
21. https://gdpr-info.eu/art-4-gdpr/
22. https://iapp.org/news/a/privacy-law-and-resolving-deepfakes-online/
23. https://www.mondaq.com/turkey/privacy-protection/863064/deepfake-an-assessment-from-the-perspecti-
ve-of-data-protection-rules
1294
CLIMATE CHANGE IN ANTARCTICA
Abdullah Faeq ABDULLAH

Phd. Candidate, Vistula University, Department of International Relations. ORCID: 0132-0100-7763-9841.
ABSTRACT
Short-term climate change policies have the potential to have a major impact on long-term climate
change effects. In comparison to pre-industrial levels, strict mitigation efforts may be able to restrict
global warming to roughly 2°C or less. In this article, “climate change” refers to a shift in climate that
lasts for a long time. This indicates that increasing levels of global warming will be more difficult to
adapt to, and the risk of negative consequences will increase.
Climate change can be caused by natural factors such as changes in the composition of the atmosphere
and variations in the sun’s output, as well as human activity. Any human-caused climate change will
take place against a backdrop of natural climatic variations as well as changes in human activity, such as
population growth on the coast or in desert areas, all of which increase or lessen climate vulnerability.
This article examines some of the effects of climate change as a function of future global temperature
levels. Several current trends and scientists around the world have conclusively proved that global
warming is directly responsible for rising sea levels, ice cap melting, and substantial global climate
change.
Keywords: Climate Change, Antarctica, Global Temperature.
1295
ARAB SPRING EFFECTS ON CENTRAL EUROPEAN

COUNTRIES

ABSTRACT
The Arab events were named as the “Arab Spring” by the western press. The Arab Spring signaled the
end of post-colonial structures in the region. Anti-colonial nationalism, socialism and Islamism are the
ideological structures of modern nation-states created in the region against European colonialism. While
basing the disintegration processes of societies on economic dynamics, Central European Countries
emphasizes the conflict between the capitalist class and the working class. He predicts that capitalism
will destroy the middle classes and the working class will increase in number. He invites everyone to
the communist society that will be formed by the abandonment of capitalism and the working class. It
is seen that definitions such as Arab Spring, Arab Awakening, Arab Revolutions are frequently used by
western writers and media. Although the starting point of the Arab Spring was not a Central European
Countries ideology and its ultimate goal was not a communist state in which the working class would
dominate, it was concluded that the events that took place were not independent of the “historical cycle”
concept of the Central European Countries approach.
Keywords: Arap Spring, Central European Countries, Global World.
1296
HUMAN RIGHTS VIOLATIONS COMMITTED BY CHINA

AGAINST EAST TURKESTAN

ABSTRACT
Human Rights are a person’s birthright, right to life, prohibition of torture and ill-treatment, freedom
of thought and expression, freedom of religion and conscience, right to privacy, right to a fair trial, right
to property, right to elect and be elected, right to marriage and education. We can abbreviate the right
in 10 articles. The Universal Declaration of Human Rights was prepared on 10 December 1948 by the
United Nations Human Rights Commission and approved at the 183rd UN General Assembly held in
Paris and consists of 30 articles. The events between China and East Turkestan are also referred to as the
Uyghur Problem. To summarize, it is due to the policies that the Republic of East Turkestan, which was
established in 1949 with the support of the Soviet Union, after the Chinese state autonomously annexed
to its own lands, followed the policies that would reduce the population of Uyghur Turks and increase its
own population in this region. In this conflict that has been going on for 62 years, China has repeatedly
violated human rights and continues to do so. To give an example, fasting was forbidden for students
and civil servants, wearing a headscarf and using a symbol indicating that they belonged to any Islamic
religion was considered a crime.
Keywords: Human Rights, China, East Turkestan.
1297
KOSOVO HEALTH POLICIES DURING COVID-19

PROCESS
Dr. Rina DEMJAHA

Med School of Graz - Austria
ABSTRACT
While Covid-19 pandemic is approaching its second year, the need for better measurment and control
techniques seems crucial. Sharing experiences has been one of the best tools to learn from mistakes and
best practices worldwide in order to reach better global outcomes in the fight against SARS-CoV-2.
Kosovo as a developing country has gone through major changes during the pandemic. This presentation
aims to discuss the healthcare system in Kosovo together with the ups and downs of this perioid while
comparing it to the other countries in Europe and America.
Keywords: Kosovo, Covid-19, Policy
1298
RARE DISEASES: A GLOBAL PERSPECTIVE
Rina DEMJAHA
Istanbul University Cerrahpasa Medical Faculty, Istanbul, Turkey
ABSTRACT
According to the latest data there are currently around 8000 rare diseases and approximately 350
million people affected by these disorders worldwide. Rare diseases are serious, often chronic, progressive
and in some cases life-threatening. Unfortunately, even nowadays these diseases are difficult to identify
due to the deficit of medical information and scientific research. Moreover, the majority of clinicians is
unfamiliar with uncommon expressions of common disorders and have little or no experience with rare
diseases. As a result, many patients with rare disease are misdiagnosed or get a delay in the diagnostics
of the disease which directly impacts the outcome of the medical treatment and well-being of the patient
overall.
This article analyses rare diseases from a global perspective and aims to identify the difficulties of the
individuals with rare diseases, find ways to minimize the obstacles during diagnostics and provision of
the treatment in order to offer better performance of the medical staff, and in the long run greater benefit
for the patients.
Keywords: Rare diseases; public health; orphan diseases; treatment; healthcare.
1299
EXAMINING OF CHINA AS A GLOBAL ACTOR IN THE

PERSPECTIVE OF GLOBALIZATION THEORY OF
“FLAT WORLD” OF THOMAS FRIEDMAN
John DAVID
University of Vistula. International Relations. MSc. Student.
ABSTRACT
According to Thomas Friedman, the increase of globalization and the globalization of the world
are gradually flattening the world. However, more actors can participate in the global economy and
international competition, regardless of their borders, disadvantages and all their differences with
developed countries. All advancing technology makes the world more global, and non-western states
in particular are able to participate in the global world more than before. When we examine the eastern
states on the scale of globalization, we come across China as the best example of this with its rising
economic and political power, its global presence and its ability to struggle with a country that is the
world’s economic giant, such as the USA. This study will examine the globalizing world and China, an
increasingly bigger place in the world, through Thomas Friedman’s theory of “The World is Flat”.
KEY WORDS: Globalisation, China, Flat World, Industry, Competition, International, Economy
HUNGARY’S PLACE IN THE COLD WAR AND THE HUNGARIAN

REVOLUTION
Trapped in the mid-twentieth-century battle for mainland rule, Hungary, like other tiny Central
European countries, emerged in the wrong place at the wrong time. The dystopian future expected by
19th-century political philosophers came true in 1945 when the Hungarian nation was enslaved by the
Russian Empire. These problems should be studied within the larger context of the Soviet-American
war, which inevitably contributed to Europe’s split. Few historians question whether the Soviet Union
desired to play a leadership role in the eastern part of the African continent, but whether the Stalin
regime’s execution was unavoidable is a contentious issue.
Many scholars argue that if the United States could not enter the Soviet sphere of power, at least
some Eastern countries in the Soviet zone might coexist with democratic governments. They consider
Sovietization to be Moscow’s reaction to external threats. Others suggested that Moscow had always
intended to create a dictatorship of the proletariat and that only the timing and methods of establishing
these dictatorships in various regions were challenged politically and culturally.
The traditionalist account of the Cold War’s beginnings and the Soviet invasion of Central and
Eastern Europe emphasized the Soviet Union’s obligation, described as an expansionist force trying to
extend its power and influence.
Keywords: Historical Approach to Hungary, Hungarian Revolution.
1300
THE EFFECTS OF RUSSIA’S ANNEXATION OF

CRIMEA ON BLACK SEA GEOPOLITICS
Jamshed ABDULLAEV
Vistula University, Department of Economic and Social Sciences
Abstract
The world system was bipolar before the cold war, but after the cold war this system became
multipolar, so the power struggle began to escalate in the territory of the former Soviet Union. While
institutions such as NATO and the EU incorporated the states that lived under the Union of Soviets,
with Putin’s seizure of power, the Russian Federation determined the idea of Neo-Eurasianism as a state
principle. Russia had problems with Georgia (2008) and Ukraine (2014) because the Western bloc acted
to cooperate closely with some states such as Georgia and Ukraine. Russia did not want these two states
to be integrated into the Western system and stated that it had a red line. This situation made it inevitable
for Georgia (2008) and Ukraine (2014) to have problems with Moscow, with the introduction of other
factors. Due to the increasing tension in Crimea, Russia invaded Crimea and Sevastopol with the instinct
to protect its interests. This occupation in the Black Sea has turned into an international crisis. In this
study, I will discuss the Ukranian crisis, which started in 2014 and still concerns the world, and its effects
on Black Sea geopolitics.
Keywords: Russia, Ukraine, annexation of Crimea, Energy, Black Sea
Абстрактный
Мировая система была биполярной до холодной войны, но после холодной войны эта система
стала многополярной, поэтому борьба за власть начала обостряться на территории бывшего
Советского Союза. В то время как такие институты, как НАТО и ЕС, включали в себя государства,
жившие при Союзе Советов, с приходом к власти Путина, Российская Федерация определила
идею неоевразийства в качестве государственного принципа. У России были проблемы с Грузией
(2008 г.) и Украиной (2014 г.), потому что западный блок действовал в тесном сотрудничестве
с некоторыми государствами, такими как Грузия и Украина. Россия не хотела, чтобы эти два
государства были интегрированы в западную систему, и заявила, что у нее есть красная линия.
Эта ситуация сделала неизбежным для Грузии (2008 г.) и Украины (2014 г.) проблемы с Москвой
из-за введения других факторов. Из-за растущей напряженности в Крыму Россия вторглась в
Крым и Севастополь, инстинктивно защищая свои интересы. Эта оккупация Черного моря
обернулась международным кризисом. В этом исследовании я расскажу об украинском кризисе,
который начался в 2014 году и до сих пор беспокоит мир, и его последствиях для геополитики
Черного моря.
Ключевые слова: Россия, Украина, аннексия Крыма, Энергия, Черное море.
1301
FASCISM IN EUROPE DURING SECOND WORLD WAR:

ITALIAN VERSUS GERMAN PRACTICES
Jamshed ABDULLAEV
Vistula University, Department of Economic and Social Sciences
ABSTRACT
Fascism first emerged as a political movement in Italy and Germany in the 1920s. Since these dates,
fascist movements, whose visibility and influence in the country’s politics have increased, have found
the chance to come to power in these countries. Thus, fascist regimes were established that allowed
the fascism that dominated the interwar period in Europe to be followed and understood in a concrete
way. Although fascist systems were established and collapsed in the interwar period, they became the
subject of increasing curiosity in the following periods due to the characteristics of the system they
established and the damage they caused. The interest towards fascism has focused especially on why and
how fascism emerged, what kind of state system it envisaged, the characteristics of fascist leaders, and
the relations fascism established with different social classes. Academic studies on these problematics
have revealed many different dimensions of fascism and provided important data for understanding the
phenomenon.
This study explains the fascism period in Italy in the period of Benito Mussolini and the foreign
policy of Italy at that time. Then, how fascism affected Germany, one of the European countries, was
examined. The article first examines the literature on how Mussolini fascism emerged, how it came
to power, and how Italian fascism collapsed. Thereafter, the effects of this fascism on some European
countries are discussed in details. This study aims to prepare a ground for future academic studies
related to international relations by explaining what Italy went through during the fascism period and
the differences between German Nazism and fascism.
Keywords: Italy, Benitto Mussolini, Fascism, Foreign Policy, Nazism, Europe.
Абстрактный
Фашизм впервые возник как политическое движение в Италии и Германии в 1920-х годах. С
тех пор фашистские движения, заметность и влияние которых в политике страны возросли, нашли
шанс прийти к власти в этих странах. Таким образом, были установлены фашистские режимы,
которые позволили проследить и понять фашизм, доминировавший в Европе в межвоенный период,
конкретным образом. Хотя фашистские системы были созданы и рухнули в межвоенный период,
они стали предметом растущего любопытства в последующие периоды из-за характеристик
системы, которую они установили, и ущерба, который они нанесли. Интерес к фашизму был
сосредоточен, в частности, на том, почему и как появился фашизм, какую государственную
систему он предусматривал, характеристиках фашистских лидеров и отношениях, которые
фашизм установил с различными социальными классами. Академические исследования этой
1302
проблематики выявили множество различных аспектов фашизма и предоставили важные данные

для понимания этого явления.
Это исследование объясняет период фашизма в Италии в период Бенито Муссолини и
внешнюю политику Италии в то время. Затем было исследовано, как фашизм повлиял на
Германию, одну из европейских стран. В статье сначала исследуется литература о том, как
возник фашизм Муссолини, как он пришел к власти и как рухнул итальянский фашизм. После
этого подробно рассматриваются последствия этого фашизма для некоторых европейских стран.
Это исследование направлено на то, чтобы подготовить почву для будущих академических
исследований, связанных с международными отношениями, объясняя, через что Италия прошла
в период фашизма, и различия между немецким нацизмом и фашизмом.
Ключевые слова: Италия, Бенитто Муссолини, фашизм, внешняя политика, нацизм, Европа.
1303
USA IMMIGRATION LAW POLICIES: EXAMPLE OF

MEXICO
Laura WILLANISKA
Warsaw University, Department of Law. ORCID: 1198-9876-0021-77DX
ABSTRACT
Migration: It is the name given to the movement of geographical displacement made by settling from
one settlement unit to another to spend all or a part of their lives due to religious, economic, political,
social and other reasons. Migration has positive and negative effects on both the emigration and the
receiving country. For this reason, the immigration policy determined and implemented by both countries
is very important. The migration policies of the countries of immigration play a determining role in
the irregularity and irregularity of the migration. Although strict policies cannot prevent immigration
completely, they also take a dangerous form for immigrants. The number of thousands of refugees,
especially children and women, on the US-Mexico border is increasing day by day. The history of
this situation is not limited to the present, but has a history dating back to the 1950s. In this study, The
immigration policies that America has applied on Mexican immigrants from the past to the present are
included.
Keywords: Migration, İmmigration, USA Policy, Mexico
ABSTRAKCYJNY
Migracja: Jest to nazwa nadana przemieszczaniu się geograficznego przesiedlenia dokonywanego
przez osiedlanie się z jednej jednostki osadniczej do drugiej w celu spędzenia całego lub części swojego
życia z powodów religijnych, ekonomicznych, politycznych, społecznych i innych. Migracja ma
pozytywny i negatywny wpływ zarówno na emigrację, jak i na kraj przyjmujący. Z tego powodu polityka
imigracyjna ustalana i realizowana przez oba kraje jest bardzo ważna. Decydującą rolę w nieregularności
i nieregularności migracji odgrywają polityki migracyjne krajów imigracji. Chociaż surowa polityka
nie może całkowicie zapobiec imigracji, przybiera ona również niebezpieczną formę dla imigrantów.
Liczba tysięcy uchodźców, zwłaszcza dzieci i kobiet, na granicy amerykańsko-meksykańskiej rośnie
z dnia na dzień. Historia tej sytuacji nie ogranicza się do teraźniejszości, ale ma historię sięgającą
lat pięćdziesiątych. W niniejszym opracowaniu uwzględniono politykę imigracyjną, którą Ameryka
zastosowała wobec meksykańskich imigrantów od przeszłości do teraźniejszości.
Słowa kluczowe: migracja, migracja, polityka USA, Meksyk
1304
EXAMINING THE IMPACT OF THE ROLE OF THE

NETHERLANDS WITHIN THE EU AND THE UN ON
ITS ATTITUDE AS A REGIONAL POWER DURING THE
DARFUR CRISIS
Laura WILLANISKA
Warsaw University, Department of Law. ORCID: 1198-9876-0021-77DX
ABSTRACT
We are exploring the role of the Netherlands in international politics and, in particular, whether it
can cooperate within the EU and with other actors to create a coherent policy regarding Sudan and
Darfur. In some periods of the crisis, the Netherlands drew attention with an international reaction.
2003-2005 United Kingdom United Kingdom and The Netherlands are the biggest donors of Darfur
United Kingdom and the Netherlands United Kingdom 2003-2005 He also served as EU president and
representative in Sudan for 18 months and held contacts with Sudanese top officials. The fact that several
Dutch were active in high international missions, especially Jan Pronk as the UN Secretary-General’s
Special Representative, Peter Feith, Darfur’s Special Representative to the EU High Representative, and
Ruud Lubricants as the UN High Commissioner for Refugees, have had the forefront of the Netherlands’
effectiveness in the region. When the head of the EU had formal mandate for the common EU policy
the Netherlands, it gave access to several Dutch in the international system and signaled that there was
an easier environment for the creation of such a common policy. In diplomatic terms, the development
of the Darfur Crisis gave important messages. Taking the opportunity to showcase the effectiveness
and role of the UN channel both within the EU and the Netherlands, don’t hesitate geopolitically. Until
this period, the Netherlands, which did not take part in crisis environments at the international level,
emerged with an assertive attitude in this crisis and chaos environment. It is also a highly regarded
foreign policy ranking in bilateral relations that has gained international prestige.
Keywords: Darfur, EU, UN, the Netherlands, International Decision-makers, Diplomacy
ABSTRAKCYJNY
Badamy rolę Holandii w polityce międzynarodowej, aw szczególności, czy może współpracować w
ramach UE iz innymi podmiotami w celu stworzenia spójnej polityki dotyczącej Sudanu i Darfuru. W
niektórych okresach kryzysu Holandia zwróciła uwagę międzynarodową reakcją. 2003-2005 Wielka
Brytania Wielka Brytania i Holandia są największymi darczyńcami Darfuru Wielka Brytania i Holandia
Wielka Brytania 2003-2005 Pełnił również funkcję prezydenta i przedstawiciela UE w Sudanie przez 18
miesięcy oraz utrzymywał kontakty z najwyższymi urzędnikami Sudanu. Fakt, że kilku Holendrów brało
udział w wysokich misjach międzynarodowych, zwłaszcza Jan Pronk jako Specjalny Przedstawiciel
Sekretarza Generalnego ONZ, Peter Feith, Specjalny Przedstawiciel Darfuru przy Wysokim
1305
Przedstawicielu UE, oraz Ruud Lubricants jako Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców, miał czołową
pozycję w efektywności Holandii w regionie. Kiedy szef UE miał formalny mandat do wspólnej polityki
unijnej Holandia, dała dostęp kilku Holendrom w systemie międzynarodowym i zasygnalizowała, że
istnieje łatwiejsze środowisko do tworzenia takiej wspólnej polityki. W kategoriach dyplomatycznych
rozwój kryzysu w Darfurze dał ważne przesłanie. Korzystając z okazji, aby pokazać skuteczność i rolę
kanału ONZ zarówno w UE, jak iw Holandii, nie wahaj się geopolitycznie. Do tego czasu Holandia,
która nie brała udziału w środowiskach kryzysowych na poziomie międzynarodowym, wykazywała
postawę asertywną w tym kryzysowym i chaosowym środowisku. To także wysoko oceniany ranking
polityki zagranicznej w stosunkach dwustronnych, który zyskał międzynarodowy prestiż.
1306
NATION-BUILDING PROCESS IN KYRGYZTAN AFTER

INDEPENDENCE
Dr. Khan NAVEED

Visstula University, Department of Social & Humanity Sciences
ABSTRACT
The Kyrgyz, one of the oldest Turkish tribes, has an important position among the Central Asian
states. The first written sources we come across about Kyrgyz in the period of BC are valid in Chinese
sources, except that Kyrgyzs were first mentioned in Kutadgu Bilig. The Kyrgyzs, who ruled under
Russian rule for a certain period of time, first existed in the historical scene as the Kyrgyz Autonomous
Soviet Socialist Republic in 1926, gained autonomy with the dissolution of the Soviet Union in 1990,
and as the Republic of Kyrgyzstan, they could complete their independence with the concept of nation-
state, which is also included in the international relations literature. With the collapse of the Soviet
Union, many new nation-states have emerged. The formation process, economic situation and social
and cultural developments of the Kyrgyz state, which gained full independence on 31 August 1991,
should be discussed. In this study, by addressing the concept of “nation-state” based on the subject of our
subject, the concepts of nation, nationalism and nation-state and its effects in Central Asia are examined,
and then general information is given about the history of Kyrgyzstan, after its independence, common
language and common culture understanding. policies and developments with the understanding of
nation-state based on
Keywords: Kyrgyzstan, Central Asia, History of Kyrgyz, Kyrgyzstan after Independence, Nation-
State Building, Soviet Russia
TSARIST RUSSIA AND CENTRAL ASIAN POLICIES
ABSTRACT
Central Asia region is one of the places that powerful states wanted to reach in the past, as it is today.
Tsarist Russia wanted to take advantage of the trade routes and geopolitical advantage of this region.
Tsarist Russia followed a politics of Russification in Central Asia and this situation had a great effect on
Central Asia. Tsarist Russia occupied this region for its national interest. After the occupation, Russia
developed its economy by establishing military administrative structures in the region. In addition,
Tsarist Russia aimed to be more influential by placing Russian immigrants in these regions. Tsarist
Russia, which effectively carried out its expansionist policies, became an important power in Central
Asia.
Keywords: Tsarist Russia, Central Asia
1307
US-SOVIET UNION RELATIONS DURING COLD WAR

ERA
Yabana NIKOLAEVNA
SGH University, International Relations Department, Poland. ORCID: 6654-9981-0012-3345
ABSTRACT
USA is one of the most powerful country in the World History. After the Second World War USA became
a Super Power that rule most of the World with her military, economy, politics and culture. In the middle of
the 20th century USA had the power to do what ever she want however America was not the only Global
Power and Soviet Union also had the same Powers and an alternative Ideology. This situation made everthing
difficult for these Super Powers because each of them wanted the same thing which ruling the World with their
ideology. In order to gain the power to rule the World these two Super Powers started the Cold War. In this
Cold War USA and Soviet Union use every means necessary to win the war. For America this means using
Military, economy, cultur, ideology, diplomacy and etc. This way even ıncludes coups against goverments
whom against the dominion of America or whom are not benkeficial for America.For some activist and
normal citizens of the World this methods seems as a bad side of America however these methods used by
Soviets exactly the same way. After the Cold War end and America became the only Super Power, World
thought that the World would be more peaceful because there is a hierarchy however that was not the case.
After the end of the Cold War and end of the 20th century World woke up to a new World where is full of
terrorism and where there are new Powers which force USA to act against them. However even though
America want to maintain her power she had to act according to the new millenium and 21th century. In this
paper you will see the new ways of actions of America to in order to maintain her power and statusquo.
Keywords: US, Soviet Union, Cold War Era, History.
THE AFGHANISTAN CRISIS AND PAKISTAN’S SECURITY DILEMMA:

DURAND LINE DISPUTE
ABSTRACT
Durand line issue between Afghanistan and Pakistan have come to the scene since 1947 which
is establishment of Pakistan. Afghanistan says the existence of “Pashtunistan” tribes in this territory
and claims rights in this territory. Officially Afghanistan does not officially recognize the Durand line.
Because of this Pashtunistan idea directly effects sovereignty of Pakistan, Pakistan does not accept that.
Afghanistan’s never has stabilized political, economic, and social affairs internally because of these
issues. This borderline issue linked with the biggest issue of Afghanistan which is the Taliban issue.
Afghanistan’s government had to assert Pakistan’s support of this organization. They both have claims
from each other and they both have an interest in this issue. They both influenced that issue and these
unresolved issues influence them both in negative ways.
Keywords: Durand Line, Borderline, Taliban, Pashtunistan, Neighbourhood
1308
HOW DO CULTURAL NATIONALISM AND POLITICAL

NATIONALISM DIFFER?
Magda PIOTROW
Piotrowska Economic Science University,
Cultural nationalism generally refers to ideas and practices that relate to the intended revival of
a purported national community’s culture. If political nationalism is focused on the achievement of
political autonomy, cultural nationalism is focused on the cultivation of a nation. Cultural nationalism
is a form of nationalism in which the nation is defined by a shared culture. It is an intermediate position
between ethnic nationalism and civic nationalism. Therefore, it focuses on a national identity shaped by
cultural traditions, but not on the concepts of common ancestry or race. Unmistakable social and political
types of nationalism can be distinguished. Social nationalism underlines the recovery of the country as
a particular progress based on a faith in the country as a special, verifiable and natural entirety. In this
study, we will analysis political nationalism, then again, perceives the country as a discrete npolitical
community, and is in this manner connected with thoughts, for example, power and self-assurance.
Keywords: Cultural Nationalism, Political Nationalism
NATIONALISM AND INTERNATIONALISM COMPATIBLE

Nationalism, like any egoism, should not be leveled out, not destroyed, but transformed through
the fulfillment of the commandment “love your neighbor as yourself.” If you hate yourself, then you
will hate those around you. So nationalism, filled with love for neighboring peoples and states, should
be transformed into feelings of national dignity, national honor with a respectful and loving attitude
towards other peoples. Therefore, in this article internationalism, leveling nationalism, is evil. The idea
of internationalism, filled with love for a faceless humanity and not condescending to love for everyone,
is dangerous and will always degenerate into totalitarianism.
Keyword: Nationalism, Internationalism.
1309
NATION-BUILDING PROCESS IN TURKMENISTAN

AFTER INDEPENDENCE
Mizango VIOLA
Warsaw University,
ABSTRACT
In order to identify the general characteristics of the history teaching system applied in Turkmenistan
during the USSR period and the changes made in the history teaching system after Turkmenistan declared
its independence, screening models and document review methods were used in this study. Studies on
curricula and textbooks in Turkmenistan, as in other republics of the Soviet Union the result of two kinds
of public with the history lesson, which taught USSR, the curriculum and textbooks used in this period
of intense political-ideological orientations and it was found that contained various historical forms of
the abuse. During this period, when issues related to Turkmen history were included only within the
scope of the history of the USSR and very limited, many historical realities were distorted, especially
the issue of Russia’s invasion of Turkmenistan. After Turkmenistan declared its independence on 27
October 1991, it implemented policies aimed at getting rid of the cultural and ideological influence of
the USSR and building a Turkmen national identity. During this period, the history of the USSR was
abolished and the history of Turkmenistan was started to be taught instead, and the contents of the Public
History taught during the USSR period and the amount of weekly course hours were reorganized and
taught. During this period, when the ideological approach to the teaching of history of the USSR was
abandoned, the teaching of national history was taken to the forefront and the balance of nationalism-
universality, knowledge-skills and values were tried to be observed in the teaching of history. Despite
all these changes, it can be said that in the new period, the understanding of Homeland history, historical
periodization and the weight of the cult of the person in textbooks, based on the geographical boundaries
of the USSR period, continued to some extent.
NATION BULDING PROCCES AFTER INDEPENDENCE OF AZERBAIJAN
ABSTRACT
Before ındepence of Azerbaijan and other Soviet States, almost all of them ruled and dominated by
Russsian and Russian culture for centuries. This fenom ınclude the Azerbaıjan too. Before the Russian
civil war, Azerbaijan ruled by Russian Empire for 80 years but in the Russian çivil war Azerbaijan
decleare independence under the precidency of Mehmet Emin Resulzade in 1918. However this
indepence end in just 2 years after Red Army took control over all Azerbaijan. People can think that
this 2 years of independence meant nothing for Azerbaijan peope but this is not the case and not just for
Azerbaijan but all Sovieet states. Because this give other states that ruled by russian for centuries that
they can take their indepence and this 2 years of independence affect the Azerbaijan culture that they
were free once and they can be free again.
1310
Therefore the collapse of the Soviet Union, every member state were dominated by the Soviet-
Russian culture which this is not allowed them to bulding their own nation with their identity. But after
the indepence of the Soviet states, every of them started to make their own nation with their culturel
and historical heritage. One of these member state was Azerbaijan. After the independence, Azerbaijan
faces with difficulties that shaped their identity and their nation bulding process. This was Armenian-
Azerbaijan War over The Nagorno-Karabakh region. There were lots of affects and policies that affect
the nation bulding process in Azerbaijan.
1311
THE STALIN ERA USSR CENTRAL ASIA POLICIES
Nahimuli OLIVIA33
SGH University, Department of Pol. Sci. Warsow - Poland
ABSTRACT
This study focuses on the ideologies adopted in the Stalin Period and the Russification policy of
Stalin, as well as the policies Stalin applied to the Central Asian states and other states. The details of the
ideology of Marxism-Leninism and the politics of the Stalin era will be expressed by comparing them
with the ideologies that took place before and after. The pressures, policies and exiles that the Central
Asian states and especially the Caucasus have been subjected to will also be discussed.
Keywords: Joseph Stalin, Marxism-Leninism, nationalism, Union of Soviet Socialist Republics
(USSR)
BOLSHEVIK REVOLUTION
ABSTRACT
Revolution refers to actions against the current order. The history of the world has witnessed many
changes and transformations with revolutions. Revolutions throughout history are sometimes limited
to the country in which they originated, and sometimes they have global influence. The Bolshevik
Revolution, which had international consequences and was based on an ideological basis, also took
its place in history with its important effects. This study explained the reasons that were influential in
the occurrence of the Bolshevik Revolution and examined the changes and transformations that the
revolution created in Russian society. Finally, the impact and consequences of the Bolshevik Revolution
on the international arena are explained.
Keyword: Revolution, Russia, Bolshevik Revolution, İnternational Consequences
33 ORCID ID: 7765-987-00X1-2237. Nahimuli72@gmail.com
1312
POLITICAL LEGITIMACY
Nakimuli VIVIERNA
Vistula University
While citizens may lose trust in political authorities, democratic principles and ideals continue to
exercise considerable appeal. This Policy Brief argues that this paradox must be understood as a crisis of
legitimation. Research suggests that legitimacy is inherently subjective and must be constantly reearned.
Low levels of political trust can be explained as the result of the complexity of globalised yet fragmented
societies. The present feeling of malaise calls for a redefinition of the relationship between citizens and
the authorities by which they are ruled. If popular sovereignty is to mean anything in today’s age, it
requires a new legitimising narrative.
Keywords: Politics, Legitimacy.
DEMOCRACY IN MODERN SOCIETY?

When asked the what is greatest threat to democracy in the a third of respondents told world that it
was money in politics. The government’s purpose of being for the people has been subverted by money.”
Barb Anderson of Blaine, Minn concurred: “If money weren’t a requirement to run a successful political
campaign, a wider variety of candidates without interests in corporations would have opportunities to
run. Also, money seems to sway candidates and the elected too much.
Keywords: Democracy, Modern State.
1313
CHINA’S SILK ROAD POLICY IN THE FIRST 10 YEARS

AFTER THE COLD WAR
Emmilly POOLE
Warsaw State University, Deparment of Political Science, ID: 1114-5269-7701-5547
After independence, the challenges faced by the Central Asian countries had the potential to affect
China. Faced with these challenges, how has Chinese diplomacy reacted? As I mentioned earlier,
after its Cultural Revolution, Xinjiang achieved the longest period of stability in modern history. The
independence of Central Asia created the possibility of an increase in economic movements in Xinjiang
as close economic ties were formed. At the same time, the end of the Soviet regime had a negative
impact on Xinjiang, increasing the possibility of destabilization in the Central Asian republics. The
Chinese leaders were aware of the promises made and the difficulties that came after Central Asia’s
independence. Prime Minister Li Peng’s visits to Central Asia demonstrated the dual nature of China:
China was keen to engage in economic cooperation between countries, but the Central Asian republics
expected that they would prevent the spread of this unease within Xinjiang, especially among immigrant
Uyghur organizations. From this point of view, the basis of China’s approach to the region in the
following years will be investigated in this study.
Keywords: China, Silk Road Policy, Cold War.
POLİTYKA JEDWABNEGO SZLAKU CHİN W PİERWSZYCH 10 LATACH

PO ZİMNEJ WOJNİE
Po odzyskaniu niepodległości wyzwania stojące przed krajami Azji Środkowej miały potencjał
dotarcia do Chin. Jak wobec tych wyzwań zareagowała chińska dyplomacja? Jak wspomniałem
wcześniej, po rewolucji kulturalnej Xinjiang osiągnął najdłuższy okres stabilności we współczesnej
historii. Niepodległość Azji Centralnej stworzyła możliwość nasilenia ruchów gospodarczych w
Sinkiang w miarę nawiązywania ścisłych więzi gospodarczych. Jednocześnie koniec sowieckiego
reżimu wpłynął negatywnie na Sinkiang, zwiększając możliwość destabilizacji w republikach Azji
Środkowej. Chińscy przywódcy byli świadomi złożonych obietnic i trudności, jakie pojawiły się po
odzyskaniu niepodległości przez Azję Środkową. Wizyty premiera Li Penga w Azji Centralnej pokazały
dwoisty charakter Chin: Chiny chętnie angażowały się we współpracę gospodarczą między krajami, ale
republiki środkowoazjatyckie oczekiwały, że zapobiegną szerzeniu się tego niepokoju w Sinkiangu,
zwłaszcza wśród organizacji imigrantów ujgurskich. Z tego punktu widzenia w niniejszym opracowaniu
zostaną zbadane podstawy podejścia Chin do regionu w kolejnych latach.
Słowa kluczowe: Chiny, Polityka Jedwabnego Szlaku, Zimna Wojna.
1314
THE EFFECT OF THE TAJIKISTAN CIVIL WAR ON THE

TAGILI OZBEK RELATIONS ON THE GREAT CENTRAL
ASIAN AXIS
Emmilly POOLE
So far, we have mentioned that the Tajik Civil War and the unrest in Uzbekistan have created serious
difficulties for the state forces in Central Asia. We also mentioned that these conflicts benefited from the
war economy that spread to the borders of Afghanistan. This was a situation that existed in both conflicts.
Also, both conflicts stem from the marginalization of people who challenge state powers for their own
pursuit of social equality. By emphasizing the above criteria, we deliberately reduce the emphasis on the
dogmatic element that is the provocative effect of Islam. While not indifferent to the influence of faith, we
aim to explain the unrest in Central Asia, championed by the Islamists because of the marginalized who did
not find their way to the Islamic Caliphate. We begin by examining the Tajik Civil War. Tajikistan was the
most impoverished region of the Soviet Union. We have previously discussed that freedom in Central Asia
brought power to the political elite who held important positions in the Soviet Union. The same is the case
with the election of Rakhman Nabiyev, the former General Secretary of the Tajikistan Communist Party, on
November 24, 1991, with only fifty-eight percent of the votes cast. From this point of view, the Tajikistan
civil war and its effects on the politics of Uzbekistan will be analyzed in this study.
Keywords: Tajikistan, Uzbekistan.
WPŁYW WOJNY DOMOWEJ W TADŻYKISTANU NA STOSUNKI TAGILI

OZBEK W WIELKIEJ OSI ŚRODKO-AZJATYCKIEJ

Jak dotąd wspominaliśmy, że tadżycka wojna domowa i zamieszki w Uzbekistanie stworzyły
poważne trudności dla sił państwowych w Azji Środkowej. Wspomnieliśmy również, że konflikty te
korzystały z gospodarki wojennej, która rozprzestrzeniła się na granice Afganistanu. Taka sytuacja
istniała w obu konfliktach. Oba konflikty wynikają również z marginalizacji osób, które kwestionują
władzę państwową dla własnego dążenia do równości społecznej. Podkreślając powyższe kryteria,
celowo zmniejszamy nacisk na element dogmatyczny, jakim jest prowokacyjny efekt islamu. Chociaż
nie jesteśmy obojętni na wpływ wiary, staramy się wyjaśnić niepokoje w Azji Środkowej, których bronią
islamiści z powodu marginalizacji, która nie trafiła do islamskiego kalifatu. Rozpoczynamy od zbadania
tadżyckiej wojny domowej. Tadżykistan był najbardziej zubożałym regionem Związku Radzieckiego.
Mówiliśmy wcześniej, że wolność w Azji Środkowej dała władzę elicie politycznej, która zajmowała
ważne stanowiska w Związku Radzieckim. Tak samo jest w przypadku wyborów Rachmana Nabijewa,
byłego sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Tadżykistanu, 24 listopada 1991 r., przy zaledwie
58% oddanych głosów. Z tego punktu widzenia w niniejszym opracowaniu zostanie przeanalizowana
wojna domowa w Tadżykistanie i jej skutki dla polityki Uzbekistanu.
Słowa kluczowe: Tadżykistan, Uzbekistan.
1315
US EDUCATION POLICY IN CENTRAL ASIA
Emmilly POOLE
Since gaining independence by Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan and Uzbekistan,

the United States has focused on the newly independent states of the region. First of all, the United States
was interested in the pro-democratic restructuring of the state system. On this path, they encountered the
problem of outdated views of nomenclature (which has not changed since Soviet times), clan leadership,
and the specific mentality of the inhabitants. Overcoming these obstacles and raising a new generation in
a democratic spirit could only be achieved through cooperation with the Central Asian states in the field
of education. At the same time, the countries of Central Asia, having gained independence, constantly
faced unprecedented problems in almost all sectors of politics and education policy was no exception.
Therefore, the governments of the Central Asian countries began developing in the field of education:
promoting the creation of private higher education institutions, creating new labor market requirements,
and encouraging international educational cooperation. However, these actions were accompanied by
certain problems: reduction of the resource base for state higher educational institutions, deterioration
of financing conditions
USA POLITYKA EDUKACYJNA W AZJI ŚRODKOWEJ

Od czasu uzyskania niepodległości przez Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i
Uzbekistan, Stany Zjednoczone skoncentrowały się na nowo niepodległych państwach regionu. Przede
wszystkim Stany Zjednoczone były zainteresowane prodemokratyczną restrukturyzacją systemu
państwowego. Na tej ścieżce zetknęli się z problemem przestarzałych poglądów nomenklatury (która nie
zmieniła się od czasów sowieckich), przywództwa klanowego i specyficznej mentalności mieszkańców.
Przezwyciężenie tych przeszkód i wychowanie nowego pokolenia w duchu demokratycznym można było
osiągnąć jedynie poprzez współpracę z państwami Azji Środkowej w dziedzinie edukacji. Jednocześnie
kraje Azji Centralnej, po uzyskaniu niepodległości, stale borykały się z bezprecedensowymi problemami
w niemal wszystkich dziedzinach polityki, a polityka edukacyjna nie była wyjątkiem. Dlatego rządy
krajów Azji Centralnej rozpoczęły rozwój w dziedzinie edukacji: promując tworzenie niepublicznych
uczelni, tworząc nowe wymagania rynku pracy, zachęcając do międzynarodowej współpracy edukacyjnej.
Działaniom tym towarzyszyły jednak pewne problemy: zmniejszenie bazy zasobowej państwowych
szkół wyższych, pogorszenie warunków finansowania
Słowo kluczowe: USA, Azja Środkowa, Polityka zagraniczna.
1316
THE REFLECTIONS OF TERRORISM TO THE WORLD

AND THE PLACE OF ASALA IN THIS EQUATION
Gabriela KIMULIKI
Vistula University, Department of International Relations
ABSTRACT
Terrorism is the systematic use of violence for political purposes. Terrorism as a political violence
has existed for centuries, although its nature has changed in the historical process. Although there is
no common definition of terrorism and terrorism, the word violence is emphasized. The problem of
terrorism is a problem that has existed in the world especially since the Cold War period. When we
look at terrorism, it is a concept that has not only national but also international dimensions. Many
countries faced the problem of terrorism and had to deal with this situation. After 2001, the fight
against international terrorism gained momentum. When we look at the ASALA terrorist organization,
the Armenian terrorist organization, it is the most obvious example of how the Armenian problem in
the Ottoman Empire has survived until today. In the study, terrorism will be mentioned, its definition,
types and examples will be mentioned, and the ASALA organization, which is an example of a terrorist
organization, will be examined.
Keywords: Terrorism, Terrorism, Violence, Armenian issue, ASALA, PKK, Republic of Turkey
REFLEKSJE TERRORYZMU NA ŚWIECIE I MIEJSCE ASALA W TYM

RÓWNIENIU
ABSTRAKCYJNY
Terroryzm to systematyczne stosowanie przemocy w celach politycznych. Terroryzm jako
przemoc polityczna istnieje od wieków, choć w procesie historycznym zmienił się jego charakter.
Chociaż nie ma wspólnej definicji terroryzmu i terroryzmu, słowo przemoc jest podkreślane. Problem
terroryzmu to problem, który istnieje na świecie zwłaszcza od czasów zimnej wojny. Kiedy patrzymy
na terroryzm, jest to pojęcie, które ma wymiar nie tylko krajowy, ale także międzynarodowy. Wiele
krajów stanęło w obliczu problemu terroryzmu i musiało zmierzyć się z tą sytuacją. Po 2001 roku walka
z międzynarodowym terroryzmem nabrała tempa. Kiedy spojrzymy na organizację terrorystyczną
ASALA, ormiańską organizację terrorystyczną, jest to najbardziej oczywisty przykład tego, jak problem
ormiański w Imperium Osmańskim przetrwał do dziś. W opracowaniu zostanie mowa o terroryzmie,
przytoczona zostanie jego definicja, rodzaje i przykłady oraz zostanie zbadana organizacja ASALA,
która jest przykładem organizacji terrorystycznej.
Słowa kluczowe: terroryzm, terroryzm, przemoc, kwestia ormiańska, ASALA, PKK.
1317
THE TRANSFORMATION OF NATO

The concept of national security in the discipline of international relations is very important for
countries. In fact, security is one of the elements that countries need to maintain their existence. Countries
do many things to ensure their national security, the most important of which is learning how to defend
themselves. From a realist perspective, there is a power struggle between countries. All countries want
to be the number one powerful state in this anarchic system. Because of this race, they can direct attacks
against each other. Moreover, defense is a kind of counter-attack. In other words, it is a precaution taken
against possible attacks by countries to defend themselves. Another purpose of defense is to show other
states that you are strong, that is, deterrence. In this way, countries think twice before making a move
against one another. Because the military forces of the countries or the technologies they use for defense
can be frightening for rival states. Many wars and conflicts in the nineteenth and twentieth centuries have
underlined how important the defense of the country is. The first and second world wars have shown
to all international actors what countries can do for their interests, which underlines how important
defense is for a country. Military power of countries is very important for defense. Certain conditions
are necessary for military power to exist. For example, countries have to invest in defense industries and
supply materials such as weapons, tanks and ammunition used in war, and the most profitable method
is to produce them themselves instead of importing them. In addition to military power, it is sometimes
beneficial for countries to be members of an international organization in order to ensure their national
security against the dangers they may encounter in the ever-changing international system. Because
such organizations have functions such as collective defense and increase deterrence exponentially. In
fact, it is often more effective to act with the principle of one for all, all for one against any possible
attack. The most important and unique example of the common defense I mentioned is NATO, which
was established after the second world war.
TRANSFORMACJA NATO
Pojęcie bezpieczeństwa narodowego w dyscyplinie stosunków międzynarodowych jest bardzo ważne
dla państw. W rzeczywistości bezpieczeństwo jest jednym z elementów potrzebnych państwom do
utrzymania swojego istnienia. Kraje robią wiele rzeczy, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo narodowe,
z których najważniejszą jest uczenie się, jak się bronić. Z realistycznej perspektywy między krajami
toczy się walka o władzę. Wszystkie kraje chcą być najsilniejszym państwem numer jeden w tym
anarchicznym systemie. Z powodu tej rasy mogą kierować ataki przeciwko sobie. Co więcej, obrona
jest rodzajem kontrataku. Innymi słowy, jest to środek ostrożności przed możliwymi atakami krajów
w celu obrony. Innym celem obrony jest pokazanie innym stanom, że jesteś silny, czyli odstraszanie.
W ten sposób kraje zastanawiają się dwa razy, zanim wykonają ruch przeciwko sobie. Ponieważ siły
zbrojne krajów lub technologie, których używają do obrony, mogą być przerażające dla rywalizujących
państw. Wiele wojen i konfliktów w XIX i XX wieku podkreśliło, jak ważna jest obrona kraju. Pierwsza
i druga wojna światowa pokazały wszystkim podmiotom międzynarodowym, co kraje mogą zrobić dla
swoich interesów, co podkreśla, jak ważna jest dla kraju obrona. Siła militarna krajów jest bardzo ważna
dla obronności. Zaistnienie potęgi militarnej wymaga spełnienia pewnych warunków. Na przykład
kraje muszą inwestować w przemysł obronny i dostarczać materiały, takie jak broń, czołgi i amunicja
używana podczas wojny, a najbardziej opłacalną metodą jest ich samodzielne wytwarzanie zamiast
importowania. Oprócz potęgi militarnej, czasami korzystne jest dla państw członkostwo w organizacji
międzynarodowej w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa narodowego przed niebezpieczeństwami,
jakie mogą napotkać w ciągle zmieniającym się systemie międzynarodowym. Ponieważ takie organizacje
pełnią funkcje takie jak obrona zbiorowa i wykładniczo zwiększają odstraszanie. W rzeczywistości
często skuteczniejsze jest działanie zgodnie z zasadą jeden za wszystkich, wszyscy za jednego przeciwko
wszelkim możliwym atakom. Najważniejszym i unikalnym przykładem wspólnej obrony, o którym
wspomniałem, jest NATO, które powstało po II wojnie światowej.
1318
HUMAN RIGHTS ON THE 20 TH CENTURY
Nora Bombarjed
Warsaw Japan Tech University
Department: History and International Relations
ORCID: 9988-9658-2569-X954
As we look to history of human rights there were some dark times but also a light for the future. We
know that dark times are a necessary to shine more. If the shadow is large, it is because of the size of the
light. Medina Agreement and Magna Carta is the first examples of human right before the declaration.
Medina Agreement is important for the right of live and religion. Because we can see that with this
agreement Muslims, Jews and Pagans started to live together without interfere with their religion
as we all want right now. The importance of Magna Carta is, first time in the history we saw that a
monarchy accepted the superiority of court and left some of their authorities. It was the first step to leads
today’s constitutional system. In 1689 with the British Civil Rights Declaration, we saw that we can
end oppressive government practices. 1776, American Declaration of Independence and 1789, French
Revolution followed that declaration. In 1776 American Declaration of Independence, civil liberties
were defended since everyone has equal and inalienable rights, among them the right to life, liberty and
happiness. With 1789 French Revolution, the concepts of the status were removed, and people of France
respected as equal. Also we saw abolition of the monarchy in France and new republic established. That
led to use of joining an election.
Keywords: Human Rights, History, 20th Century.
GENDER INEQUALITY IN HISTORICAL PERSPECTIVE

The question “What is politics” is one of the important questions of social sciences. When we look
at the writings of important political thinkers from Plato to Kant, as well as in the political science
literature, it is possible to reach different definitions of politics from different perspectives. Politics is a
set of processes and actions that must be read in the context of gender, whether it is defined in relation
to the mechanisms of government and the state, or in a broader sense with reference to power relations
in society. In this study, we will answer the question of why we should view politics from a gender
perspective, focusing primarily on the relationship between politics and gender. Then, we will touch
upon the first criticisms and interventions brought by women to politics as a male-dominated field,
and we will discuss women’s struggle for political rights, both in the international context and in the
context of Turkey, as a movement that paves the way for women to transform politics. Another issue we
will focus on is the issue of gender and political participation. In this context, we will seek an answer
to the question of why women’s participation in politics remains low despite gaining their political
rights. We will examine the mechanisms developed to increase the representation of women in politics
and discuss the new questions and possibilities brought by a political participation approach that goes
beyond the aim of equality in representation in terms of gender equality. Finally, we will discuss the
feminist understanding of politics, which emerged as a critique of classical political conceptualizations.
We will see how this understanding, which can be summarized with the proposition “The personal is
1319
political”, radically transforms our view of politics and opens the door to a much more participatory and
broad understanding of democracy.
Keywords: Gender, History, Politics.
Women’s Struggle for Political Rights in the World and in 19th Century
The emergence of political parties and representative democratic political systems in the modern sense
was the result of a process of political struggles, the most important moment of which was the French
Revolution of 1789. Politics, which was seen for a long time under the monopoly of the nobility and the
wealthy classes, changed its skin, with the spread of universal suffrage, that is, with the participation of
large social segments in politics on the basis of citizenship. However, there was an important point that
was ignored in the demand for universal suffrage, which started in the context of universal principles:
The concept of citizen, which is supposed to be neutral and general, was actually defined with a sexist
understanding, excluding women. In other words, even in countries such as France and the USA, which
can be seen as the first modern democracies, men were understood as citizens and universal suffrage did
not include women’s right to vote and be elected4. Although ideals such as equality, freedom and justice,
which mobilized social segments throughout the 19th century, were thought of as universal values used
by all people, in practice they were ideals demanded by men for men. The human rights discourse
ignored the human rights and liberties of women.
Keywords: Women’s Political Rights.
Gender and Political Participation in 19th Century

The struggle for political rights paved the way for women to participate in politics in many countries
and contributed to the growth and diversification of women’s rights movements. However, it is necessary
to think of political participation as going beyond the right to elect and be elected, to become active
political subjects, to have political influence and to participate in decision-making processes. According
to this definition, if we look at how much political representation women actually have and how much
they can find a place in decision-making bodies, we will see that we are still far from gender equality
in politics. Today, women are still in a very unequal position in terms of political participation. In the
most important organs of political participation, in political parties and parliaments, women are not
equally represented, moreover, their participation decreases further as they move up in decision-making
mechanisms, that is, towards higher units in the institutional hierarchy. For example, women, who make
up half of the electorate, can find a place far below this rate in the parliaments tasked with representing
the electorate, and they are much less in the governments with the executive branch. Or, they take very
little place in the party assemblies of the political parties, of which they form the base, and much less
in the central executive committees. How many women mayors, how many women party provincial
leaders, how many women governors, how many women deputies and how many women ministers are
still valid questions for almost all countries in the context of gender equality in political participation.
Keywords: Gender, Political Participation.
Feminist Perspective on Political History

The struggle for women’s rights, especially the feminist movement, made an important contribution to
the criticism of narrow definitions in which politics is reduced to only formal institutions and management
mechanisms, political parties and elections, and to see different power relations and inequalities in
society as a part of politics. The most important intervention brought by feminists to the question of
how to understand politics is the proposition that “the personal is political”. The idea of “personal is
political” is a thought that emerged in the 1960s and was popularized by the feminist movement called
Second Wave Feminism. Just as First Wave Feminism was the voice of women’s demand for equality,
1320
Second Wave Feminism was a demand for freedom in every field (Pilcher and Whelehan, 2004: 144).
By the 1960s, feminists had turned the direction of their struggle beyond equality in the public sphere to
the emancipation of women in the private sphere, family and sexuality. As part of this, they emphasized
the relationship of the personal to social and political structures and inequalities. The proposition that
the personal is political underlines that the areas that seem to be related to the personal and private
sphere, such as family relations and women’s domestic labor, are not independent of power struggles
and hierarchical relations. Therefore, if there is power at home, family, love relationship, marriage, if
there is power, if there is hierarchical relations and unequal distribution, then there is politics; family
is political, marriage is political, love is political. Thus, feminists argue that areas and relations that
are considered personal or private, seen outside of politics, and considered to be related to the private
sphere, should also be a part of politics and public debate. This means: For example, domestic violence
against women cannot be viewed as a personal or private issue. Violence by men in the family is fed by
the social inequality that exists between women and men, and it arises from there. The personal is linked
to the social; The inequality we face personally is rooted in social and structural inequalities. Violence
faced by women should be handled as a political issue, discussed and seen as a political issue.
Keywords: Feminism, History, Politics.
1321
FEATURES OF INTERNATIONAL AND REGIONAL

INTERACTION OF MONGOLIA
Nora BOMBARDEJ
Warsaw Japan Tech University, Department of Political Science.
ORCID: 2254-4444-4441-222X
Currently, Mongolia is on the road to democratic change. After the collapse of the USSR, the
bipolar system, the country had to master completely new areas of foreign policy. The formation of the
Russian Federation and the determination of its geopolitical status significantly affect the development
of international and regional relations with the countries of Central Asia. Given the new conditions,
relations are being built with the former republics of the USSR, with Kazakhstan. The desire to occupy
an important place in the geopolitical space of Central Asia requires the leadership of Mongolia to find
new partners and allies. Of course, during the crisis in the region, new players appeared - Japan, South
Korea.But unusually strong, became China, which has become a dominant partner in Central Asia.And
only since the beginning of the 2000s.Russia enters the region on a parity partnership basis. Borders
were opened for democratic Mongolia, and relations became more diverse and stronger. In addition to
the traditional partners in Mongolia’s foreign policy activities from the mid-1980s to the 2000s. new
partners appeared: countries of the Middle East, Africa, Latin America, Australia, Southeast Asia. Thus,
in these studies we will focus on the modification of the state, social and economic systems of Mongolia
in the last decades of the XX - early XXI centuries. led to the need to replace the state’s foreign policy,
this or that one was formed on the new experience of relations in the present world and is based on the
postulates of an independent state and national security. Relations of Mongolia with Russia, leaving the
formulas
Keywords: Mongolia, Regional Politics.
CECHY INTERAKCJI MIĘDZYNARODOWEJ I REGIONALNEJ MONGOLII

Obecnie Mongolia jest na drodze do demokratycznych przemian. Po rozpadzie ZSRR, w systemie
dwubiegunowym, kraj musiał opanować zupełnie nowe obszary polityki zagranicznej. Powstanie
Federacji Rosyjskiej i określenie jej statusu geopolitycznego znacząco wpływa na rozwój stosunków
międzynarodowych i regionalnych z krajami Azji Centralnej. W nowych warunkach budowane są
relacje z byłymi republikami ZSRR, z Kazachstanem. Chęć zajęcia ważnego miejsca w przestrzeni
geopolitycznej Azji Centralnej wymaga od przywództwa Mongolii znalezienia nowych partnerów
i sojuszników. Oczywiście w czasie kryzysu w regionie pojawili się nowi gracze - Japonia, Korea
Południowa. Ale niezwykle silne stały się Chiny, które stały się dominującym partnerem w Azji
Środkowej. I dopiero od początku lat 2000. Rosja wkracza do regionu na na zasadzie parytetu. Dla
demokratycznej Mongolii otwarto granice, a stosunki stały się bardziej zróżnicowane i silniejsze.
Oprócz tradycyjnych partnerów w działaniach Mongolii w polityce zagranicznej od połowy lat 80. do
2000. pojawili się nowi partnerzy: kraje Bliskiego Wschodu, Afryki, Ameryki Łacińskiej, Australii,
Azji Południowo-Wschodniej. Dlatego w tych opracowaniach skupimy się na modyfikacji ustroju
1322
państwowego, społecznego i gospodarczego Mongolii w ostatnich dziesięcioleciach XX - początku

XXI wieku. doprowadził do konieczności zastąpienia polityki zagranicznej państwa, takiej czy innej
ukształtowanej na nowych doświadczeniach stosunków w obecnym świecie i opartej na postulatach
niepodległości państwa i bezpieczeństwa narodowego. Stosunki Mongolii z Rosją, odejście od formuł
Słowa kluczowe: Mongolia, Polityka regionalna.
1323
HISTORICAL EVOLUTION OF ASIA’S SECURITY

COMPLEX
Daniel KRZYSZTOF
SGH University, Deparment of International Relations
ORCID ID: 1124-1126-5569-2369
Middle Asia; It has been shaped since ancient, imperial and colonial historical periods. The region
has ethnic, religious, linguistic and cultural complexity of Persians, Turks, Mongols, Slavs and Chinese.
Although these communities in the region exhibited behaviors related to the Empire; Since the introduction
of Islam, the fragmented and nomadic communities of Eurasia took shape similar to the regional unity.
For example, during the Genghis Khan period or 19th century Moscow, the region was governed by
more or less imperial rules. But in the absence of the empire, the region was ruled intermittently by
conflicts between many minor petty khans. In this process; Islam continued to be central to the people
of Central Asia, and today, the increasing radical Islam continues to threaten China and Russia. (More
recently also threatening the USA). It is considered by both state and non-state domestic and foreign
actors that Islam is a central power in Central Asia. China and Russia have thousand-year-old ties in
Central Asia. China has ruled the eastern part of the region intermittently for more than 2000 years. The
Han rule dominated the Silk Road, which was the route of the caravan trade from the beginning and
carried Chinese Silk to the Roman Empire. In the process until the Tang Dynasty lost control of Xinjiang
to the Abbasids; The Chinese dominated the eastern shores of Central Asia. But II. Shortly after World
War II, Xinjiang was again included in China.
Keywords: History, Russia, China.
ИСТОРИЧЕСКАЯ ЭВОЛЮЦИЯ КОМПЛЕКСА БЕЗОПАСНОСТИ

АЗИИ
Средняя Азия; Он формировался с древних, имперских и колониальных исторических
периодов. В регионе есть этническая, религиозная, языковая и культурная сложность персов,
тюрков, монголов, славян и китайцев. Хотя эти сообщества в регионе демонстрировали поведение,
связанное с Империей; С момента введения ислама разрозненные и кочевые общины Евразии
сложились по образцу регионального единства. Например, во времена Чингисхана или в Москве
19 века регион управлялся более или менее имперскими правилами. Но в отсутствие империи
регионом периодически правили конфликты между множеством мелких мелких ханов. В этом
процессе; Ислам по-прежнему занимал центральное место в жизни народов Центральной Азии, и
сегодня растущий радикальный ислам продолжает угрожать Китаю и России. (В последнее время
также угрожает США). Как государственные, так и негосударственные внутренние и внешние
субъекты считают, что ислам является центральной силой в Центральной Азии. Китай и Россия
имеют тысячелетние связи в Центральной Азии. Китай правил восточной частью региона с
перерывами более 2000 лет. Правление Хань доминировало на Шелковом пути, который с самого
начала был маршрутом караванной торговли и доставлял китайский шелк в Римскую империю.
1324
В процессе, пока династия Тан не потеряла контроль над Синьцзяном из-за Аббасидов; Китайцы
господствовали на восточных берегах Средней Азии. Но II. Вскоре после Второй мировой войны
Синьцзян снова был включен в состав Китая.
Ключевые слова: История, Россия, Китай.
1325

10th International Istanbul Congress Proceedings Book

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10th International Istanbul Congress Proceedings Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EDITORS

PROF. DR. QASIM HACIYEV

TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA, ALGERIA,

10TH INTERNATIONAL ISTANBUL

JULY 23-25, 2022

BZT AKADEMİ YAYINEVİ®

BZT AKADEMİ YAYINEVİ®

All rights reserved

10TH INTERNATIONAL ISTANBUL SCIENTIFIC RESEARCH

DATE AND VENUE

ORGANIZERS & PARTICIPANT INSTITUTIONS

President of Organization Committee

Prof. Dr. Elnara

Prof. Dr. Azerbaijan

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Assoc. Prof. Dr.

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Hamza Rehman BUTT

GIFT University, Pakistan

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Elnara

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Assoc. Prof. Dr.

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Hamza Rehman BUTT

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Paul

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Sena HIZLI

Elif Tuğçe ÇİTİL

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Prof. Dr. Paul

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

Dr. Sena HIZLI

Elif Tuğçe ÇİTİL

More information: www.bztacademy.com | +90 543 671 0123

MEETING ID: 865 5189 1851

JULY 23, 2022 - DAY I

DR. ÖZERK YAVUZ 09:10-9:20 (GMT+3)

DR.FARAHILA BABAYEVA-SHUKUROVA 09:20-9:30 (GMT+3)

PROF. DR. MUHLISE COSGUN OGEYİK 9:30-09:40 (GMT+3)

PROF. DR. QASIM HACIYEV 09:40-09:50 (GMT+3)

PARTICIPANT COUNTRIES (26 COUNTRIES)

TURKEY, AZERBAIJAN, PAKISTAN, NIGERIA, CHINA, ALGERIA, AZERBAIJAN, INDIA,

MEETING ID: 865 5189 1851

Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

WHAT DOES IDENTITY POLITICS PROMISE:

DIPLOMATIC DIMENSION OF CYBER SECURITY

WHICH COUNTRY CLASSIFICATION IS

Sevgi EŞİYOK ECONOMIC EFFECTS OF COVID-19 BY

Gülseda KÖSEOĞLU CAUSAL RELATIONSHIP BETWEEN BITCOIN

INNOVATIONS IN THE AUTOMOTIVE

Nevşehir Hacı Bektaş Veli THE DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE: