Palladianizm w architekturze angielskiej

Palladianizm w architekturze angielskiej

 Palladianizm w architekturze angielskiej Źródło: online skills.

Ważne daty
1508‑1580 – lata życia i tworzenia Andrea Palladia

ok. 1567‑1605 – budowa Villa Rotonda

1619‑1622 – budowa Banqueting House

ok. 1616‑1636 – budowa Queen’s House, Greenwich

1715 – wydanie Vitruvius Britannicus i druga fala zainteresowania Palladiem

1723‑1729 – budowa Chiswick House

Scenariusz lekcji dla nauczyciela 

Plik o rozmiarze 132.02 KB w języku polskim

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań

kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów
i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:

d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),

3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne,

religijne, filozoficzne);

7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ
wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk
plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
 a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł
charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych.

Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich
strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia
dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji
fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;

5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury
architektury;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także
z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

charakteryzować cechy stylu Palladia;

wskazywać rolę traktatów architektonicznych jako źródła stylu palladiańskiego;

opisywać cechy neopalladianizmu;

omawiać twórczość i główne dzieła architektów angielskich czerpiących z idei Palladia.

Geneza palladianizmu
Palladianizm to klasycyzujący nurt w architekturze europejskiej XVIII w. Rozwinął się pod wpływem
teorii, projektów i budowli Andrea Palladia (1508‑1580), włoskiego architekta, jednego z najwybitniejszych
przedstawicieli klasycyzującego kierunku w architekturze późnego renesansu, działającego od 1546 r.
głównie w Vicenzy i Wenecji, czerpiącego wzory ze sztuki starożytnej. Artysta zredukował dekorację
fasady, stworzył typ podmiejskiej willi, wzorowanej na antycznych rezydencjach, zaprojektował też
budynki użyteczności publicznej (palazzi), kościoły i mosty. Stosował tzw. wielki porządek, polegający na
ozdobieniu fasady kolumnami lub pilastrami na kilku kondygnacjach. Styl palladiański cechują:
monumentalizm, szlachetna prostota, oszczędność dekoracji i doskonałość proporcji.
Palladianizm w budowlach Inigo Jonesa
Przeciwwagą dla dominującego w XVII‑wieku baroku był na protestanckich Wyspach Brytyjskich były
klasycystyczne budowle Palladia, które stały się inspiracją dla Inigo Jonesa (1573 – 1652), nadwornego
architekta księcia Walii – Henryka. Artysta odbywał podróże do Włoch, gdzie spotkał się z architekturą
późnego renesansu, zgłębił teorie Palladia z jego dzieła Cztery księgi o architekturze. Po powrocie do
Anglii, został mianowany przez Jakuba I nadintendentem budynków królewskich (nadwornym
architektem). Funkcję tę sprawował do 1642 r. Zrewolucjonizował angielską myśl architektoniczną,
ograniczoną formami późnośredniowiecznymi i manierystycznymi. Nadchodzący przełom w angielskiej
architekturze zapowiadał projekt Queen’s House w Greenwich, pierwszy projekt poza Włochami,
inspirowany założeniami Palladia.

Podczas projektowania Banqueting House w Whitehall architekt umiejętnie zastosował koncepcję planu
opracowanego na podstawie opisu Witruwiusza, a zrekonstruowanego przez Palladia. W oparciu
o rzymską bazylikę z zaakcentowanymi podziałami kondygnacji w elewacjami i konstrukcji pałaców
Palladia z Vicenzy powstała budowla o monumentalnej bryle i klasycznej harmonii.

Inigo Jones, Banque ng House, bryła i plan, 1622, Whitehall, tudor mes.co.uk CC BY 3.0 (bryła); bri sh-history.ac.uk. CC BY 3.0 (plan)

Neopalladianizm angielski
W 1715 roku ukazało się dzieło Colena Campbella Vitruvius Britannicus – publikacja zawierająca ryciny
angielskich rezydencji z XVII i XVIII wieku oraz przekład I quattro libri dell'architettura Palladia. Obie
pozycje wydał Colen Campbell. W 1727r., opublikowano rysunki Inigo Jonesa w opracowaniu Williama
Kenta. Zarówno Campbell jak i Kent stali się pionierami palladianizmu w Wielkiej Brytanii oraz
przywódcami ruchu neopalladiańskiego. W zaprojektowanej przez Campbella Merewoth Castle w Kent
z 1723 r. widoczne są inspiracje Palladiem i jego Villa Rotonda z Vicenzy. Architekt powiela zarówno plan
jak i bryłę włoskiego poprzednika.

Colen Campbell, Mereworth Castle, 1723, Kent, pinimg.com, CC BY 3.0

Villa Rotonda stała się także wzorem dla Lorda Burlingtona, który wykorzystał rysunki Palladia i Jonesa.
Efektem była niezwykła, z przesadną artykulacją budowla, zawierająca mnóstwo architektonicznych
cytatów. Chiswick House był wzorowany na Villa Rotonda Palladia, ale nie stanowiła jej imitacji,
a oryginalną palladiańską interpretację. Dekoracja stanowiła akademickie połączenie motywów
zapożyczonych od m.in. Palladia, Jonesa, Witruwiusza.

Richard Boyle Burlington, William Kent, Chiswick House, 1723-1729, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY 3.0

Z Burlingtonem współpracował przy Chiswick House William Kent, który przyczynił się do
sformułowania definicji willi palladiańskiej poprzez projekt ogrodu. Na końcu każdej ścieżki znajdowała
się brama, kaskada, staw, obelisk lub inne architektoniczne dodatki, a także niewielkie świątynie
wzorowane na antycznych, palladiańskich i jonesowskich prototypach. Kent po raz pierwszy zastosował
pomysł umieszczenia domu wiejskiego w wyidealizowanym pejzażu. W odróżnieniu od regularnych,
geometrycznych w planie ogrodów barokowych, willom palladiańskim towarzyszyły romantyczne,
swobodne parki krajobrazowe.
Richard Boyle Burlington, William Kent, Chiswick House, 1723-1729, fragment ogrodów, Londyn, Wielka Brytania, ar und.org, CC BY 3.0

Zadania
Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Podaj nazwę i miejscowość obiektu, który stał się inspiracją poniższych dzieł architektury.

Nazwa: ..........................
Miejscowość: ..............

Ćwiczenie 3

Odpowiedz, jaki tytuł posiadało dzieło wydane przez Colena’a Campbell’a w 1715 roku.

O architekturze ksiąg dziesięć

Vitruvius Britannicus
Cztery księgi o architekturze

Źródło: Michał Horbowicz.

Ćwiczenie 4

Do budowli przyporządkuj miejscowości, w których się znajdują.

Vicenza, Greenwich, Kent, Whitehall

Queen’s House

Banque ng House

Mereworth Castle

Villa Rotonda

Źródło: Michał Horbowicz.

Ćwiczenie 5

Podaj nazwisko architekta, który jako pierwszy zaprojektował obiekt architektoniczny poza Włochami,
inspirowany założeniami Palladia.

Queen’s House – ............

Mereworth Castle – ................
Chiswick House – ............

Źródło: Michał Horbowicz, cc0.

Ćwiczenie 6

Nazwij zaznaczone elementy architektury.

................. .................

.................
 Ćwiczenie 7

Wskaż cechy bryły poniższego obiektu.

harmonijna
rytmiczna
rozczłonkowana
zwarta
symetryczna
wieloosiowa

Polecenie 1

Słownik pojęć
Cinquecento

w języku włoskim lata 1500, czyli XVI w. termin używany również w literaturze fachowej z zakresu
historii sztuki na oznaczenie XVI w., jako okresu dojrzałego i późnego renesansu w sztuce włoskiej.

Łuk triumfalny

monumentalna budowla w kształcie bramy z otworem przelotowym zamkniętym łukowato, wznoszona

dla uczczenia wybitnej osoby lub wydarzenia, opatrzona napisami dedykacyjnymi i przedstawieniami
związanymi z przedmiotem czci. Wykształcił się w starożytnym Rzymie. Stosowany w architekturze
nowożytnej dla upamiętnienia zwycięstw, uroczystych wjazdów itp. Motyw łuku triumfalnego wywarł
wpływ na ukształtowanie elewacji budowli, ołtarzy, nagrobków.

Portyk

zewnętrzna część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów,
sięgających jednej lub dwu kondygnacji, osłaniająca najczęściej główne wejście, często zwieńczona
 trójkątnym frontonem, wysunięta ku przodowi lub wgłębiona.

Wielki porządek

stosowany często w architekturze nowożytnej (zwany też kolosalnym) w którym kolumny lub pilastry
ujmują kilka kondygnacji elewacji. Gdy porządek antyczny ma zastosowanie w jednej kondygnacji bywa
zwany małym porządkiem.

Willa

w starożytnym Rzymie bogate założenie mieszkalne, miejskie lub wiejskie. Oprócz funkcji
mieszkalnych, reprezentacyjnych, wypoczynkowych były także centrami produkcji rolnej. Do formy
starożytnej nawiązywała architektura świecka renesansu, stąd rozpowszechnił się w całej Europie typ
letniej willowej rezydencji.

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

Źródło: online skills.

Źródło: online skills.

Inigo Jones, Banque ng House, bryła i plan, 1622, Whitehall, tudor mes.co.uk CC BY 3.0

 

 
Colen Campbell, Mereworth Castle, 1723, Kent, pinimg.com, CC BY 3.0

Richard Boyle Burlington, William Kent, Chiswick House, 1723-1729, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY 3.0
 Richard Boyle Burlington, William Kent, Chiswick House, 1723-1729, fragment ogrodów, Londyn, Wielka Brytania, ar und.org, CC BY 3.0

Bibliografia
Lewicka‑Morawska A., red.: Sztuka Świata Tom 8, Warszawa: Wydaw. Arkady, 2000

Historia Sztuki Świata, Tom 5 Barok, Warszawa: Wydaw. Muzo S.A., 2000

Koch W., Style w architekturze, Warszawa, 2017

Murray P., Architektura renesansu, Wrocław, 1999

Wzorniki architektoniczne doby klasycyzmu. Rozważania nad prospektywnym charakterem

proponowanych rozwiązań, Ryszard Mączyński, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 2014, R. 62 Nr 4,
s. 499‑526