١

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﺑﻬﺰاد ﭘﻮرﺑﻴﺎت ‪4 ....................................................................................‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ‪5 ..............................................................................................‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن ‪6 ..............................................................................................‬‬

‫ﻛﻮدﻛﻲ ‪17 .................................................................................................‬‬

‫رﺳﺎﻟﺖ ‪24 ..................................................................................................‬‬

‫ﺑﻌﺜﺖ ‪32 ....................................................................................................‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ‪37 ...........................................................................................‬‬

‫دﻳﻦ اﺳﻼم ‪44 .......................................................................................‬‬

‫ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺳﻼم ‪45 .................................................................................‬‬

‫ﻣﻌﺠﺰه ‪51 ..................................................................................................‬‬

‫ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن ‪64 ............................................................................................‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ‪76 .......................................................................................‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ‪93 ..........................................................................................‬‬

‫ﻫﺠﺮت ‪94 .................................................................................................‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﺎزة ﻣﺤﻤﺪ ‪100 ...............................................................................‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﻳﺠﺎد اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﻟﻢ ‪108 ..................................................................................‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺪرت ‪115 ..............................................................................‬‬

‫ﻧﺒﻮت و اﻣﺎرت ‪127 .......................................................................................‬‬

‫زن در اﺳﻼم ‪137 ........................................................................................‬‬

‫زن و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ‪145 ........................................................................................‬‬

‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ‪165 ......................................................................................‬‬

‫ﺧﺪا در ﻗﺮآن ‪166..........................................................................................‬‬

‫ﺟﻦ و ﺟﺎدوﮔﺮي ‪190 .....................................................................................‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺤﻤﺪ ‪198..................................................................................‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ ‪199 ................................................................................................‬‬

‫ﺳﻮداي ﻏﻨﻴﻤﺖ ‪214 ......................................................................................‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺎب ‪226..........................................................................................‬‬

‫ﻳﺎدي از ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ ‪245 .......................................................................‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪251 ..................................................................................................‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻬﺰاد ﭘﻮرﺑﻴﺎت‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﭘﻴﺶ روي ﺷﻤﺎﺳﺖ »‪ 23‬ﺳﺎل رﺳﺎﻟﺖ« ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪة آن ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ‬
‫دﺷﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﺑﺰرﮔﻮار ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﺳﺮ ﺑﻪ ﻛﺮﻧﺶ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻧﻘﺪ اﺳﻼم ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ .‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه و ﺷﻨﻴﺪه اﻳﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎب وي ﻣﻨﻘﻠﺐ ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ‪ 23‬ﺳﺎل ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن زاده اي واﺟﺐ اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﺒﺎر در ﻋﻤﺮ ﺧﻮد آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﺴﺨﺔ ﻗﺪﻳﻤﻲ اش اﻳﺮادات ﺗﺎﻳﭙﻲ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺪان‬
‫رﻏﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎدي‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻨﺪة ﺣﻘﻴﺮ ﭘﺲ از ﺣﺪود ده ﺑﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ اي ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻴﻜﺮدم اﻳﺮادات ﺗﺎﻳﭙﻲ آن را اﺻﻼح ﻧﻤﻮدم‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺗﺎﻳﭙﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﺎت را ﻋﻮض ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻇﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺎﻳﭗ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮاردي ﺷﻤﺎره آﻳﺎت ﻳﺎ ﻧﺎم ﺳﻮره ﻫﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﻮد ﻋﻼﻣﺘﻬﺎي ﺳﺠﺎوﻧﺪي‬
‫ﺑﺨﺼﻮص وﻳﺮﮔﻮل ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه در درك ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﮔﻴﺞ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺸﺎن ﺑﺎ ﻓﺼﻠﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎي ﺻﻔﺤﺔ ‪ 111‬در ﻧﺴﺨﺔ ﻗﺪﻳﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه در ﺻﻔﺤﺔ ‪ 98‬ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺬف ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺣﺮوف رﺑﻂ )ﻛﻪ‪ ،‬را‪ ،‬در‪ ،‬ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ و ‪ (..‬ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﺎﻳﭗ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻤﻼت ﺑﺼﻮرت ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺗﺎﻳﭙﻲ آﻳﺎت و‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ اﻳﺮاداﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻼح ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻨﺪه اﺻﻼﺣﺸﺎن ﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻂ ﻛﺘﺎب را از آرﻳﺎ ﺑﻪ »‪ «B Nazanin‬ﻛﻪ ﺧﻂ زﻳﺒﺎﺗﺮي اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادم‪ .‬ﻣﻌﺎﻧﻲ‬
‫آﻳﺎت را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺘﺎب ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎرة ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻢ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب را ﻧﻴﺰ در واﭘﺴﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ .‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻼش ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﺜﻤﺮ ﺛﻤﺮ‬
‫اﻓﺘﺪ و ﭼﺮاﻏﻲ ﺑﺎﺷﺪ در راه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﮔﺮاﻧﻘﺪرش ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﺟﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ و راﺳﺘﻲ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺰاد ﭘﻮرﺑﻴﺎت‪/‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ 2021‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪۴‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪۵‬‬
‫رﻫﻲ ﺟـﺰ ﻛﻌﺒﻪ و ﺑﺘﺨـﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﭘﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ اﻳﻨﺠﺎ و ﻣﺸﺘﻲ ﺧﻮدﭘﺮﺳﺖ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﻮﻟﻮي‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن‬
‫ﺳﺎل ‪ 570‬ﻣﻴﻼدي ﻛﻮدﻛﻲ از آﻣﻨﻪ دﺧﺘﺮ وﻫﺐ در ﻣﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺸﻮد و او را ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮزاد ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﺪر ﺧﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و در ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻲ‬
‫ﻣﺎدر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و ﭘﺲ از اﻧﺪﻛﻲ ﺟﺪ‪ ‬ﺗﻮاﻧﺎ و ﻛﺮﻳﻤﺶ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺣﺎﻣﻲ و ﻧﮕﻬﺒﺎن وي ﺑﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﻔﻞ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻧﺴﺘﺒﺎً ﻣﺘﻤﻜّﻦ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻓﻘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﻮاﻧﻤﺮدﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺣﻴﺮﺗﺰا و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي دارد‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮدان ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺣﺎدﺛﻪ آﻓﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺰارﻫﺎ ﻛﺘﺎب درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ و ﺣﻮادث ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻇﻬﻮر و اﻓﻮل او و ﻫﻤﻪ ﻛﺮدارﻫﺎ و‬
‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺮد ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ از او در دﺳﺘﺮس‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﺶ از رﺟﺎل ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺬاﻟﻚ ﻫﻨﻮز ﻛﺘﺎب روﺷﻦ‬
‫و ﺧﺮدﭘﺴﻨﺪي درﺑﺎره وي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي او را ﻋﺎري از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر اَﻏﺮاض و‬
‫ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ام‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻘﻴﻘﻲ روي ﻧﻴﺎورده و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ از وي ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻴﺎﻟﻲ‪،‬‬
‫وﺟﻮدي ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺸﺮ و ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺪا در ﻟﺒﺎس ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺧﺼﺎﻳﺺ ذات ﺑﺸﺮي او را‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﺘﻲ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل را ﻛﻪ اﺻﻞ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﺸﻤﺮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﻌﺠﺰه داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﻃﻔﻞ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 610‬ﻣﻴﻼدي ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ اﺛﺮ ﻣﻬﻤﻲ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﺘﻲ در ﺳﻴﺮه و رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن زﻣﺎن ﺧﺒﺮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ وﻟﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻛﻪ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺑﺮ ﻗﺮآن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪون‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ در ذﻳﻞ آﻳﻪ ‪ 23‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ او ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪﻛﻪ ﻧﻤﻮدار اﻧﺤﺮاف از‬
‫ﺟﺎده واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ و رﻏﺒﺖ ﻣﻬﺎرﻧﺸﺪﻧﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ؛ و ﻧﻘﻞ آن‬

‫‪۶‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﻮرخ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرخ ﺑﻤﺎﻧﺪ و دﺳﺘﺨﻮش ﭘﻨﺪارﻫﺎ و اﺳﺎﻃﻴﺮ‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 23‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﻛُﻨﺘُﻢ ﻓﻲ ر‪‬ﻳﺐ ﻣﻤ‪‬ﺎ ﻧَﺰّﻟﻨﺎ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻧﺎ ﻓَﺘُﻮا ﺑِﺴﻮر‪‬ة ﻣ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﺜ‪‬ﻠﻪ و‪‬ادﻋﻮ‪ ‬اﺷُﻬ‪‬ﺪاﻛُﻢ ﻣ‪‬ﻦ دو‪‬ن اﷲ ا‪‬ن‬
‫ﻛُﻨﺘُﻢ ﺻﺎد‪‬ﻗﻴﻦ‪.‬‬

‫اﮔﺮ در ﺑﺎب ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻳﻢ ﺷﻚ دارﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﻮره ﻣﺜﻞ آن ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ذﻳﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ در ﻣﻜﻪ آوازه اي دراﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﺷﺮق و‬
‫ﻏﺮب ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او درآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪان روزﮔﺎر ﭼﻬﻞ و ﻧﻪ زن در ﻣﻜﻪ ﺑﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲ زاﺋﻴﺪ اﺳﻢ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ او ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫ﺳﺨﺎﻓﺖ و ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر آﺷﻜﺎرﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ آﻳﺪ‪ .‬ﻧﻪ آوازه‬
‫اي در ﻣﻜﻪ ﺑﻮده و ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮي از رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻲ‬
‫و وﻟﻲ او ﺑﻮد از اﻳﻦ آوازه ﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ روي اﺳﻼم ﻧﻴﺎورده از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ از رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .1‬ﻛﺪام آﻣﺎر در ﻣﻜﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ در ﺳﺎل ‪ 570‬ﻣﻴﻼد ي ﻓﻘﻂ ﭼﻬﻞ و ﻧﻪ زن و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺑﺴﺘﻦ ﺑﻮده و ﻫﻤﻪ‬
‫آن ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء ﭘﺴﺮ زاﺋﻴﺪه اﻧﺪ و ﻧﺎم ﻫﻤﻪ آن ﭘﺴﺮﻫﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﭼﻬﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫واﻗﺪي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮ از ﺗﻮﻟﺪ آن ﺣﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫اﷲ اﻛﺒﺮ ﻛﺒﻴﺮا‪ .‬در ﻣﺎه اول ﻣﻲ ﺳ‪‬ﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎه دوم ﻣﻲ اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺎه ﺳﻮم راه ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎه ﭼﻬﺎرم ﻣﻲ‬
‫دوﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺎه ﻧﻬﻢ ﺗﻴﺮ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ«‬

‫‪١‬‬
‫ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ ﺷﺎﻫﺪي اﺳﺖ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ‪ :‬ﻗﻞ ﻟﻮ ﺷﺎء اﷲ ﻣﺎ ﺗﻠﻮﺗﻪ ﻋﻠﻴﻜﻢ وﻻ ادراﻛﻢ ﺑﻪ ﻓﻘﺪ ﻟﺒﺌﺚ ﻓﻴﻜﻢ ﻋﻤﺮاً ‪ ،‬ﻣﻔﺎد آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫ﻋﻤﺮي ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدم و ادﻋﺎﺋ ﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي روي داده ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻜﻪ از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺖ ﺳﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ در ﻗﺒﺎل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﻴﻔﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﻳﻦ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻃﺮز ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺴﻲ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﺋﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﻏﺮاض‬
‫دﻳﻨﻲ ﭘﺎره اي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﺎﺧﺘﺮي را ﺑﺮ آن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را دروﻏﮕﻮ‪ ،‬ﺟﺎﻫﻞ‪،‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻮ‪ ،‬ﺟﺎه ﻃﻠﺐ و ﺷﻬﻮﺗﺮان ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫وﻗﺎﻳﻊ را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺴﺖ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺧﻮاه ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﺮد ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازد و روﺷﻦ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﺮده اي از ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎ ﺑﺪي روي ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻬﺮ و ﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ و ﻟﺠﺎج و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را در ﺑﺨﺎر ﺗﺨﻴﻼت‬
‫ﻓﺮو ﻣﻲ ﭘﻴﭽﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ اي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ از اﻗﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ و وﺟﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ او ﻫﻮش ﺣﺎد‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﻤﻴﻖ و روح ﺑﻴﺰار از اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺘﺪاول زﻣﺎن اﺳﺖ و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻗﻮت اراده و ﻧﻴﺮوي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻨﻪ او را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫زﺑﺎﻧﻲ ﮔﺮم ﻣﺮدم را از ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر و دروغ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ را‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﺮوم و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد‪ ،‬ﻗﻮم ﺧﻮد را از اﻳﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﺎي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎي ﺳﻨﮕﻲ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺧﺪاﻳﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﺗﻮان و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻌﺎً ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﺟﺘﻤﺎع ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺄن و اﻋﺘﺒﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻮاري دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫وي وﻗﻌﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ ﺗﻤﺎم آداب و رﺳﻮم و‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﺧﻮي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﺜﻞ ﺗﻤﺎم ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻮروﺛﻲ‪ ،‬اﻣﻮري ﻣﺴﻠﻢ و رﺧﻨﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن را ﺑﺮﻫﻢ زﻧﺪ و ﺑﻨﻴﺎد اﺟﺪادي‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻓﺮو رﻳﺰد ﻛﻪ ﺷﺄن و اﻋﺘﺒﺎري ﭼﻮن ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد ‪ .‬ﻛﻮدك ﻳﺘﻴﻤﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ از راه ﺗﺮﺣﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮي ﺧﻮﻳﺶ و در ﺗﺤﺖ رﻋﺎﻳﺖ او ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﺳﺖ و دوران ﻛﻮدﻛﻲ را‬
‫در ﭼﺮاﻧﻴﺪن ﺷﺘﺮ ﻋﻤﻮ و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﮔﺬراﻧﻴﺪه و در آﻏﺎز ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﻧﻮﺋﻲ ﻣﺎﻟﺪار در آﻣﺪه‬
‫و از آن رو داراي اﻋﺘﺒﺎر و ﺷﺄﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز ﻓﺮدي ﻋﺎدي از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻣﺘﻴﺎز و‬
‫ﺗﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻛﻨﻮن دﻋﻮي ارﺷﺎد و رﻫﺒﺮي آﻧﺎن را ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ از ﻃﺮف ﺧﺪا ﺑﻪ وي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻛﻪ از رؤﺳﺎي ﺑﻨﺎم‬
‫ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ و روﺣﻴﻪ ﺳﺮان ﻗﺒﻴﻠﻪ را ﺧﻮب ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و‬
‫ﺗﻜﺒﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زد ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻮدن ﻣﻦ ﺑﺮ ر أس ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺮدي ﭼﻮن ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در‬
‫ﺻﺪر ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ دﻋﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻫﻢ روزي ﺑﻪ اَﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ و ﺑﻨﻮ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺰرﮔﻲ و رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و رﻗﺎﺑﺖ داﺷﺘﻴﻢ؛ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و دﻋﻮي‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻨﻮ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻔﻮق ﻳﺎﺑﻨﺪ« اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻣﺎ را از ﻧﻮع ﻓﻜﺮ و ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ دﻋﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ دﻳﺪه ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻤﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﺪاً ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آن ﻫﺎ ﺧﻄﻮ ر ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺧﺪاﺋﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد آن ﻫﺎ را ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺪاﻳﺖ و ارﺷﺎدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻜﺮر در‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ را ارﺷﺎد ﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻳﻚ ﻓﺮد‬
‫ﻋﺎدي و ﺑﺸﺮي را ﻣﺄﻣﻮر اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺮده و ﻓﺮﺷﺘﻪ اي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ ‪ ...‬ﻛﻪ ﺑﺎز در ﻗﺮآن‬
‫ﺟﻮاب آن ﻫﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ‬
‫آن ﻫﺎ رﺳﻮل ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ اﺑﺪاً‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻤﺪ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ او ﮔﻮش ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﭼﻪ درﺟﻪ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ و ﺻﻼح اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺒﺎه و ﻓﺎﺳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺪه اي روﺷﻦ ﺑﻴﻦ و ﻧﻴﻚ اﻧﺪﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﻣﻲ ﭘﺴﻨﺪﻧﺪ و از دﻫﺎن ﻫﺮ ﻛﺲ درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻳﻜﻲ از‬
‫ﭘﻴﺸﻘﺪﻣﺎن اﻳﻦ اﻓﺮاد داﻧﺴﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از او ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺘﻌﻴﻨﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻲ‬
‫ﻋﻮف و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و زﺑﻴﺮﺑﻦ اﻟﻌﻮام و ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻃﺒﻘﻪ اي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻌﻤﺎت ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و ﻃﺒﻌﺎً ﻗﺸﺮ ﻧﺎراﺿﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﮔﺮوﻧﺪ و در ﺳﺘﻮدن وي‬

‫‪٩‬‬
‫و اﻓﻜﺎر وي ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬آن وﻗﺖ ﻃﺒﻌﺎً ﻧﺒﺮد اﻗﻠﻴﺖ و اﻛﺜﺮﻳﺖ روي ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ .‬اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﺑﻪ زور و ﭘﻮل ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﺎزد و اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ روش و ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﻴﻎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺰاﻳﺎ و ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮ و ﻫﺎدي ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ روش در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت رﻫﺒﺮ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ وي روز ﺑﻪ روز‬
‫ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ آن رﻫﺒﺮ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﭘﻨﺪار و ﻗﻮه واﻫﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻧﺒﻮده ﭘﺴﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻏﺎﺋﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺣﺘﻲ ﻣﺪﻳﺮ و ﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺷﺎﻫﺪ‬
‫روﺷﻦ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﺑﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺼﻮرات و ﭘﻨﺪارﻫﺎ ﺟﺎن ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‬
‫و ﻓﺮع زاﻳﺪ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﺤﻜﻢ ﺗﺮﻳﻦ و اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز ﺳﻮره‬
‫اﺳﺮي ﻛﻪ از ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ اﺳﺖ و ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻌﺮاج از آن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﺳﺎده و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻌﻘﻞ‪:‬‬

‫ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ اَﻟّﺬَي اَﺳﺮي ﺑﻌ‪‬ﺒﺪ‪‬ه‪ ‬ﻟَﻴﻼً ﻣ‪‬ﻦَ اُﻟﻤ‪‬ﺴﺠِﺪ‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﺮَام ا‪‬ﻟَﻲ اﻟَﻤﺴﺠِﺪ‪ ‬اُاﻻَﻗﺼ‪‬ﺎ اﻟّﺬ‪‬ي ﺑﺎر‪‬ﻛَﻨﺎ ﺣ‪‬ﻮﻟَﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨُﻮِﻳ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ آﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ا‪‬ﻧﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬اﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻊ‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﺼﻴ‪‬ﺮ‬

‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻬﺎﻣﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺰرگ و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﺧﺪاﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد را ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﻣﺒﺎرك ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ ﺳﻴﺮ داد ﺗﺎ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺪو ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪) .‬اﺳﺮاي ‪(1‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺣﻤﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮاي اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو ﻣﻲ روﻧﺪ و ﺳﺮﮔﺮم روﻳﺎي روﺣﻲ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ روي ﻣﻲ دﻫﺪ وﻟﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﺳﺎده‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﻜﻞ ﺳﺎده و رواﻳﺖ ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺮ را از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻮﺟﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن از اﻧﺘﺴﺎب‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬دور ﺑﻮده و ﻛﻤﺘﺮ آﻟﻮده ﺑﻪ ﺗﻌﺼﺐ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري از اﻳﻦ و آﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻗﺮآن و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻔﺎد آن ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺄن ﻧﺰول ﺑﻌﻀﻲ‬
‫آﻳﺎت را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ وي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ اول ﺳﻮره اﺳﺮي‪ ،‬ﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬

‫‪١٠‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ را از ﻗﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﻋﻠﺖ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﻴﺎن و ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺒﻬﻢ‬
‫آن را ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ اﺟﻤﺎﻟﻲ از رواﻳﺎت ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻴﺎورﻧﺪ؟ در ﻫﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﻛﻪ از ﻗﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آورده اﻧﺪ ﺑﺪون ﺳﻨﺪ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ اﺷﺎره اي ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻛﺪام راوي ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آن راوي ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻗﺎﺑﻞ وﺛﻮق ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪة اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻣﻔﺴﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎري‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ از زﺑﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫آن ﺷﺐ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آﻣﺪ و ﭼﺎرﭘﺎﺋﻲ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻻغ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و از اﺳﺘﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ‪،‬‬
‫ﺳ‪‬ﻤﻬﺎﻳﺶ در ﻛﻨﺎرة ﭘﺎ و ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﺪم ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﻓﺘﻢ‪ ،‬اﻓﺴﺎر ﺑ‪‬ﺮاق‬
‫را ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ اي ﺑﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻧﺒﻴﺎء ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دو ﻇﺮف از ﺷﻴﺮ و ﺷﺮاب ﺑﺮاﻳﻢ آورد‪ .‬ﻣﻦ ﻇﺮف ﺷﻴﺮ را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدم و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺮا ﺑﺪﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺴﻮي آﺳﻤﺎن اول ﭘﺮواز ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬دم در آﺳﻤﺎن‬
‫ﻣﻮﻛﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻮﻛﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﻤﺮاه ﺗﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﻣﻮﻛﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ او را اﺣﻀﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ؟ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ .‬ﭘﺲ در آﺳﻤﺎن را ﺑﺎز‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت آدم ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮازم ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺧﻴﺮﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫)ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را ﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺪ و در ﻫﺮ ﻳﻚ از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ از اﻧﺒﻴﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫وي ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺪ( در آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﻛﻪ روزي ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ‬
‫وارد آن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲ آﻳﻨﺪ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﻬﺎﻳﺶ ﻣﺜﻞ ﮔﻮش ﻓﻴﻞ ﺑﻮد و ﺛﻤﺮه اش‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ در ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﻨﺠﺎه ﺑﺎر ﻧﻤﺎز زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاه‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺴﻮي ﺧﺪ ا ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻛﺮدم‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ‪ 45‬ﻧﻤﺎز‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ داد‪ .‬ﺑﺎز ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻗﻮم ﺧﻮد آزﻣﻮده ام ﻣﺮدم ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز ‪ 45‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺴﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ )ﺧﻼﺻﻪ آﻧﻘﺪر ﭼﺎﻧﻪ زده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﻲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد(‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺧﻼﺻﻪ اي ﺑﻮد از آﻧﭽﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ در ﺑﺎب ﻣﻌﺮاج آورده اﺳﺖ و اﮔﺮ آن را در ﺟﻨﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫‪١١‬‬
‫ﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺘﻘﻴﻖ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑﺴﻲ ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺮ و ﻣﻮﺟﻪ ﺟﻠﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﻳﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻓﺴﺎﻧﻪ آﻣﻴﺰي ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻌﺮاج را ﭘﺮ و ﺑﺎل داده اﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﻪ‬
‫اﻣﻴﺮارﺳﻼن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ادﻋﺎي ﻋﻘﻞ و روﺷﻨﻔﻜﺮي ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻌﺮاج ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ از ﻗﻮل‬
‫درﻣﻨﮓ ﻫﺎﻳﻢ ﺷﻜﻠﻲ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺣﻮادث‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ اﻳﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ در آن ﻣﻨﻌﻜﺲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺪﻟﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺼﻮرات اﻓﺴﺎﻧﻪ آﻣﻴﺰ و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮد روح ﻋﺎﻣﻴﺎن ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪي را از روي ﮔﺮده ﺷﺎﻫﺎن و اﻣﻴﺮان ﺧﻮد درﺳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در آﻳﺎت‬
‫‪ 90‬ﺗﺎ ‪ 93‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ آﻳﺔ اوﻟﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﺧﻴﺎﻟﺒﺎﻓﻴﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺣﻀﺮت در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ از او ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗُﻞ ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ ر‪‬ﺑ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻞ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ا‪‬ﻻَ ﺑﺸَﺮاً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻻً‬

‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﺟﺰ ﻳﻚ ﺑﺸﺮم ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه او ﻫﺴﺘﻢ؟)اﺳﺮي ‪(93‬‬

‫در آﻳﻪ ‪ 51‬ﺳﻮره ﺷﻮري ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻛﺎنَ ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﺸﺮِ اَن ﻳ‪‬ﻜُﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻪ‪ ‬اﷲ اُﻻ و‪‬ﺣﻴﺎً‬

‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي اﻳﻦ اﻣﻜﺎن داده ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وي ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﮕﺮ از راه وﺣﻲ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد وﺣﻲ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ اﻻغ ﭼﺮا؟ ﻣﮕﺮ‬
‫آﺳﻤﺎن راﻫﺶ از ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ اﺳﺖ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻨﻲ را ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺎﺳﺖ؟ ﻣﻮﻛﻼن‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﭼﺮا از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻲ اﻃﻼع ﺑﻮدﻧﺪ؟ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﺳﺎده ﻟﻮﺣﺎن‬
‫ﻣﺘﻌﺒﺪ راﺑﻄﺔ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎﻳﺪ راﻫﻲ دور ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﻣﺤﺘﺎج‬
‫ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ ﻧﻴﺰ اﻻغ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻮن ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺮواز درآﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪا‬
‫ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ ﭼﺸﻢ ﻣﺤﻤﺪ را ﺧﻴﺮه ﺟﺎه و ﺟﻼل ﺧﻮد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ ﻋﺠﺎﺋﺐ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وي ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﻗﺼﻪ ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻗﻬﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺧﻮد‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﻣﺎﻟﻴﺎت )ﻧﻤﺎز( ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺧﺮﺟﻬﺎي دوﻟﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ وزﻳﺮ داراﺋﻲ )ﻣﻮﺳﻲ(‬
‫‪١٢‬‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﻳﺎده روي ﻧﺸﻮد وﮔﺮﻧﻪ رﻋﺎﻳﺎ ﻣﻌﺘﺮض ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎزﻫﺎ را‬
‫از ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﺗﻨﺰل ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﻣﺤﻤﺪ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮاﺑﻎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﺎرﻳﺦ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻮادث‬
‫ﺧﻄﻴﺮ ﺑﺎ او ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﻜﻨﺪر و ﺳﺰار‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن و ﻫﻴﺘﻠﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﻮر ش ﺑﺰرگ و ﭼﻨﮕﻴﺰ‪،‬‬
‫ﻧﻪ آﺗﻴﻼ و اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﮔﻮرﻛﺎن ﻫﻴﭽﻴﻚ را ﺑﺎ وي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﻮان ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ و‬
‫اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺗﻬﻲ و ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻓﺖ و ﻋﻨﺎد‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اش ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺪم ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺸﻮد ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮد ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻟﻨﻴﻦ را در ﺑﺮاﺑﺮ وي ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻜﺎر‪ ،‬ﭼﺎره اﻧﺪﻳﺸﻲ‪،‬‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي و ﻋﺪم اﻧﺤﺮاف از ﻣﺒﺎدي ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل )‪(1905 - 1924‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ را از دور اداره ﻛﺮد و ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ از ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎزﻧﺎﻳﺴﺘﺎد ﺗﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ را ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﻮاﻧﻊ داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ و ﺑﺮﺧﻼف ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در روﺳﻴﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﻛﻪ او ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﻧﻬﻀﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻧﺎراﺿﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ از وي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ زاﻫﺪاﻧﻪ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻓﺎﺣﺶ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻌﻴﻦ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ اي درﺑﺎره او درﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺿﻌﻒ او ﻓﺮاﻣﻮش و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺧﻮب او ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان از ﺣﻴﺚ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﻲ در وﺿﻊ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﻲ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮگ‪ ،‬آﺛﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ ﭼﻪ ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم وزارت ﻫﻼﻛﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻮر ﻧﺒﻮده وﻟﻲ آﺛﺎر ﻋﻠﻤﻲ اش‪ ،‬او را ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﺧﺮ اﻳﺮان ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﻗﺎﺋﺪي روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮرات ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﺑﺮاي وي ﻣﻜﺎرم و ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺑﻲ‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﺷﻜﺎل ﻛﺎر در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺣﺪود ﻣﻌﻘﻮل و‬
‫ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺎزاري و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻧﻮزاد دﻳﮕﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ و ﺣﺎدﺛﻪ اي‬
‫روي ﻧﺪاده اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺐ ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻼت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﺷﺐ ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺷﻜﺎﻓﻲ در اﻳﻮان ﻣﺪاﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺎرس ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده وﻟﻲ آﻳﺎ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﺳﺖ ﻳﺎ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺧﺎرق‬
‫اﻟﻌﺎده ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﺧﻄﺎر از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ؟‬

‫ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﺣﺴﻲ و رﻳﺎﺿﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﺑﺪون ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم روﻳﺪادﻫﺎي ﺟﻬﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﻋﻠﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻋﻠﻞ آﺷﻜﺎر‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬آﻓﺘﺎب ﻣﻲ ﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﻣﻲ و ﻧﻮر ﻛﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ ذاﺗﻲ اوﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﺗﺶ ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﻘﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺎﺻﻴﺖ ذاﺗﻲ او ﺷﻮد ‪ .‬آب ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﻣﻲ رود ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺮوﺋﻲ‬
‫ﺟﺒﺮاً آن را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻞ ﺣﻮادث آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫روﻳﺪادﻫﺎ ﺳﺎﺑﻘﺎً ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد و ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ آن ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻋﺪ و ﺑﺮق ﻳﺎ ﺑﺮوز اﻣﺮاض و‬
‫راه ﻋﻼج آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزادي در ﻣﻜﻪ و ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪن آﺗﺸﻜﺪه اي در اﻳﺮان ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ راﺑﻄﺔ ﻋﻠﻴ‪‬ﺖ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ ﻃﺎق ﻛﺴﺮي ﺗﺮك ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﻧﺸﺴﺖ ﻛﺮدن دﻳﻮار آن داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺮاش آن را ﻧﻮﻋﻲ اﺧﻄﺎر از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن‬
‫ﺗﻴﺴﻔﻮن و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه اﻳﺮان ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻣﺮ ﻣﻬﻤﻲ در ﺷﺮف ﻇﻬﻮر اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺆﺑﺪان و‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺎرس ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي اﻣﺮوز ﭘﺎي ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺣﻴﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ راه و‬
‫رﺳﻢ آﺗﺶ ﭘﺮﺳﺘﻲ را ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه اﻳﺮان ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن زردﺷﺘﻲ ﭼﻄﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺮك ﺧﻮردن‬
‫ﻃﺎق ﻛﺴﺮي و ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪن ﻳﻚ آﺗﺶ را ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻮﻟﺪ ﻃﻔﻠﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ آن ﻫﻢ‬
‫در ﻣﻜﻪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﺳﺖ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻴﻢ و داﻧﺎ‬
‫ﭼﺮا ﺗﻮﻗﻊ دارد ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺪن وي ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در زﻣﺎن ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻢ از اﻳﻨﻜﻪ روزي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺑﺰرگ و‬

‫‪١۴‬‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ ﭼﺮا در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم اﺳﺖ ﺷﻜﺎﻓﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورد و ﺑﺘﺎن‬
‫ﺑﻴﺠﺎن را از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد ﻓﺮو ﻧﺮﻳﺨﺖ ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ ﻫﺸﺪاري ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺶ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ اﺧﻄﺎر ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ‬
‫از ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪن آﺗﺸﻜﺪه در اﻳﺮان ﻧﺒﻮد؟ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه اي ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻜﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮﻳﺶ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺳﻴﺰده ﺳﺎل رﺳﻮل ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ ﻣﻮرد آزار و ﻋﻨﺎد ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد؟ ﭼﺮا در‬
‫دل ﺧﺴﺮو ﭘﺮوﻳﺰ ﻓﺮوﻏﻲ ﻧﺘﺎﺑﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﺔ ﺣﻀﺮت را ﭘﺎره ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از آن ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻣﺮدم ﺑﻴﮕﻨﺎه را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ داد رخ ﻧﺪﻫﺪ؟‬

‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺰرگ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ارﻧﺴﺖ رﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻴﺴﻲ«‬
‫ﺧﻮاﻧﺪم ﻛﻪ در آن ﺑﺎ ﻣﻬﺎرت ﻳﻚ ﻧﻘﺎش ﭼﻴﺮه دﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎي روﺷﻦ و زﻧﺪه اي از ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻴﺢ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ ﻛﺘﺎب دﻳﮕﺮي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻮﺷﻜﺎف آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﻴﻞ ﻟﻮدوﻳﮓ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﭘﺴﺮ آدم« ﺑﻪ دﺳﺘﻢ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﻘﺪان ﻣﺪارك ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ وي را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﻮﺟﻪ و روﺷﻦ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ادﻋﺎي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ‪ 63‬ﺳﺎﻟﺔ ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺪارم و ﺑﺪون‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻮﻫﺒﺖ و ﻇﺮاﻓﺖ ﻓﻜﺮي ارﻧﺴﺖ رﻧﺎن را در ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ و ﻧﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﺋﻲ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫و ﻧﻴﺮوي ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻣﻴﻞ ﻟﻮدﻳﮓ را دارم ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻮي و ﻗﺪرت روﺣﻲ ﻣﺮدي را ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻨﻴﻦ ﺣﺎدﺛﻪ آﻓﺮﻳﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺘﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ ﻟﻨﻴﻦ ﺣﺰﺑﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﺆﺛﺮ ﻗﺮار داﺷﺖ وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ و ﻳﺎراﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪود‪ ،‬ﭘﺎي‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻛﺎر او ﻧﻴﺰ ﻗﺮآن ﺑﻮد‪ .‬آري ﻣﻦ ﻧﻪ در ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻨﺮي‬
‫راﺳﺮاغ دارم و ﻧﻪ آن ﻫﻤﺖ را ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮاج ﻛﻮه ﭘﻴﻜﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰه‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰم‪.‬‬

‫ﻗﺼﺪ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﺧﻄﻮﻃﻲ ﭼﻨﺪ و ﺑﻴﺮون اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﺒﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن و ﺳﻴﺮ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺳﻼم در ذﻫﻨﻢ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬راﺳﺖ و ﺻﺮﻳﺢ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻳﺎ ﻣﻼﺣﻈﺔ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﺑﻴﺎن اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺧﺮد و ادراك آدﻣﻲ از ﻛﺎر ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪي ﻛﻪ از ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد زﻣﻴﻨﺔ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي او ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد آن وﻗﺖ او ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﺔ‬

‫‪١۵‬‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺼﺪر ﻋﻘﻼﻳﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎزد‪ .‬ﺣﺘﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺠﺰ ﻋﺪه اي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ درد دﭼﺎرﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻮه ادراك ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﻴﻨﺪارﻧﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺸﺮي ﻛﻪ وﺟﻪ اﻣﺘﻴﺎزش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﻮة ادراك اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻗﻮه ادراك ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻳﺎﺿﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻣﻮر‬
‫ﻋﻘﻴﺪه اي ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺧﻮاه دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﺣﺘﻲ ﻣﺸﻬﻮدات ﺧﻮد را ﻟﮕﺪ ﻣﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫‪١۶‬‬
 ‫ﻛﻮدﻛﻲ‬
‫از دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدي در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻃﻔﻠﻲ ﺑﺪون وﺟﻮد ﭘﺪرو ﻣﺎدر‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮي ﺧﻮﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮﺋﻲ ﺑﺎ رأﻓﺖ و ﺷﻔﻘﺖ وﻟﻲ ﻛﻢ ﺑﻀﺎﻋﺖ‪ .‬وي ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻛﻤﻜﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ اﺷﺘﺮان اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و دﻳﮕﺮان را‬
‫ﺑﺮاي ﭼﺮا ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب در ﺻﺤﺮاي ﺧﺸﻚ و ﻋﺒﻮس ﻣﻜﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﺎﻳﺶ را‬
‫در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﺬاراﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎﻫﻮش و ﺣﺴﺎس ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روز را ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ رﻧﺞ را ﭼﻮن ﺳﻘﺰي ﺗﻠﺦ ﻣﻲ ﺧﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻳﺘﻴﻢ و ﺑﻲ ﭘﺪر ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻣﺎدر ﺟﻮان و ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﻣﻬﺮ و ﻧﻮازش را ﺑﺪﻳﻦ زودي از دﺳﺖ داده اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﻮر‪ ،‬ﭼﺮا ﺟﺪ‪ ‬ﺑﺰرﮔﻮار و ﺗﻮاﻧﺎﻳﺶ را ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻣﺎدر از ﻛَﻔَﺶ رﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻋﻤﻮ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد؟ ﻋﻤﻮي او ﺧﻮب و ﻧﻴﻚ ﻛﺮدار‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻴﺎﻟﻮار و ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ اﺳﺖ از اﻳﻦ رو ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ او را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻮزادﮔﺎن و اﻃﻔﺎل ﻫﻢ ﺷﺄﻧﺶ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ش ﭼﻮن ﻋﺒﺎس و اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺛﺮﺗﻤﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت و‬
‫ﺳﻮاﻻت ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ در روح ﻛﻮدك و ﺣﺴﺎس وي ﺗﻠﺨﻲ و ﻣﺮارت رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺻﺤﺮاي ﺑﻲ ﺑﺮﻛﺖ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را ﺻﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ‬
‫از ﻻي ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺧﺎر و ﻋﻠﻔﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي و ﭘﺮورش دادن ذﻫﻨﻲ ﻣﻼل اﻧﮕﻴﺰ ﭼﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﺮاغ داﺷﺖ؟ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ را ﺗﻠﺨﻜﺎم و اﻋﺼﺎب را‬
‫در ﭼﺸﻴﺪن رﻧﺞ ﺣﺮﻣﺎن ﺣﺴﺎﺳﺘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﻮدش واﮔﺬار ﺷﻮد و‬
‫ﻣﻮﺟﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻧﺼﺮاف و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ و ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺴﻴﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻳﻦ ﻃﻔﻞ ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺨﺖ ﺑﺪ را در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺴﺮﻫﺎي ﻫﻢ ﺷﺄن و ﻫﻢ ﺳﻦ او در رﻓﺎه و ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ زﻳﺮا‬
‫ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻣﺒﺎﺷﺮ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ اﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻪ زاﺋﺮان ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺎن و آب ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﻨﺪ و‬
‫ﺣﻮاﻳﺞ آﻧﻬﺎ را رﻓﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺷﺎم آورده اﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﻨﺪ و‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮل آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ارزاﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﺮﻧﺪ و از اﻳﻦ راه ﺳﻮد ﻓﺮاوان ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻃﺒﻌﺎً‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ از اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ و داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺎ ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﭼﺮا ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﻣﺎﻳﺔ ﺛﺮوت و ﺳﻴﺎدت ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻘﺮّ ﺑﺘﻬﺎي ﻧﺎﻣﺪار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻨﮓ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ‬
‫اﻋﺮاب ﻣﻘﺪس اﺳﺖ و ﻃﻮاف ﺑﻪ دور آن را ﻣﺎﻳﺔ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﻧﺠﺎت ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را ﻫ‪‬ﺮوِﻟ‪‬ﻪ ﻛﻨﺎن ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دو ﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﻪ اﻳﻦ دو ﺗﭙﻪ ﻗﺮار دارد‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﻧﻴﺎز ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﻴﻦ ﻃﻮاف و در اﺛﻨﺎي دوﻳﺪن ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ اي‬
‫ﺑﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و اﻧﺠﺎم ﺣﺎﺟﺎت ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ آن ﻫﻮش ﺗﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ اﻋﺼﺎب و اﻧﺪﻳﺸﻪ روﺷﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮﺟﻮان از ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﺳﻴﺎه ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و آﻳﺎ از اﻳﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎي ﺑﻲ ﺣﺲ و ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ آن ﺳﻨﮓ ﺳﻴﺎه و ﺑ‪‬ﺘﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را آزﻣﻮده‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻗﻠﺐ ﺷﻜﺴﺘﻪ و روح رﻧﺠﺪﻳﺪه اش ﺑﺎ ﺷﻮق و اﻣﻴﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ روي آورده و از آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده‬
‫وﻟﻲ اﺛﺮي ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟُﺮّﺟﺰَ ﻓَﺎﻫﺠ‪‬ﺮ اي ﻣﺤﻤﺪ از ﭘﻠﻴﺪي اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻦ )ﻣﺪﺛﺮ ‪(5‬‬

‫آﻳﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺎﺷﺪ؟ و از آن ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ‪:‬‬

‫و‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ك‪ ‬ﺿَﺎﻻً ﻓَﻬ‪‬ﺪي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮا ﮔﻤﺮاه ﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ ﻫﺪاﻳﺘﺖ ﻓﺮﻣﻮد )ﺿﺤﻲ ‪(7‬‬

‫آﻳﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻨﻪ اي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ او ﺑﻜﻨﻨﺪ؟ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻪ؟ آﻳﺎ ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ واﺿﺢ و ﺑﺪﻳﻬﻲ را ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻘﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎرﮔﺎﻫﻨﺪ و اﺛﺮي از ﺣﻴﺎت و ﺣﺮﻛﺖ و ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ در ﺑﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ‬
‫را ﻧﺪاﻧﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﺳﻜﻮت و اﺣﺘﺮام اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﭼﻪ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ؟ اﺣﺘﺮام‬
‫اﻣﺎﻣﺰاده ﺑﺎ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴ‪‬ﺖ ﻻت و ﻣﻨﺎت و ﻋ‪‬ﺰّي از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻋﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎم دارﻧﺪ از روﻧﻖ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ زﻳﺮا دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻧﻤﻲ‬
‫آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺎع آﻧﻬﺎ را ﮔﺮان ﺑﺨﺮد و ﻣﺘﺎع ﺧﻮد را ارزان ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺻﺤﺮا و در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ وﺣﺸﺘﻨﺎك اﻳﻦ روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﺳﺮﮔﺮم ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن‬
‫ﻗﻮت ﻻﻳﻤﻮت ﺑﻮدﻧﺪ و آﻓﺘﺎب ﮔﺪازﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﺗﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬در روح ﺣﺴﺎس و رؤﻳﺎزاي ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻫﻤﻬﻤﻪ اي ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻬﻤﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺷﺐ ﻓﺮو ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ زﻳﺮا ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب او‬
‫را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺘﺮان را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻲ ﻫﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮي ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻴﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺳﺎﻟﻢ و درﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ واﻗﻌﻪ اي روي داد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﺎزه اي در ﺟﺎن او ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﺳﻦ‬
‫ﻳﺎزده ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ و ﻣﺎﻳﻪ اي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﻏﻮﻏﺎي دروﻧﻲ رﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺗﺎزه و روﺷﻦ ﻛﻪ اﺛﺮي از ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﺧﺮاﻓﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻲ از زﻣﺨﺘﻲ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﻜﻪ در‬
‫آن ﻧﺒﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎﻛﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄﻲ روﺷﻨﺘﺮ و ﻋﺎدات و آداﺑﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎً‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮي ژرف در ﺟﺎن وي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﻖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺪوي و آﻟﻮده ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﺣﺲ ﻛﺮد و ﺷﺎﻳﺪ آرزوي داﺷﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﻨﻈﻢ ﺗﺮ و ﻣﻨﺰه ﺗﺮ از ﺧﺮاﻓﺎت و ﭘﻠﻴﺪي‬
‫و آراﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎدي اﻧﺴﺎﻧﻲ در وي ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎً ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺎ اﻫﻞ دﻳﺎﻧﺘﻬﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺳﻦّ او اﻗﺘﻀﺎي ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺴﻠّﻤﺎً در روح ﺣﺴﺎس و رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪه او‬
‫اﺛﺮي ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﺛﺮ او را ﺑﻪ ﺳﻔﺮي دﻳﮕﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺧﺒﺎر‬
‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ در ﺳﻔﺮ ﺑﻌﺪي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮده و ﻓﻜﺮ ﺗﺸﻨﻪ و ﻛﻨﺠﻜﺎو او ﺑﻬﺮه اي واﻓﺮ از ارﺑﺎب دﻳﺎﻧﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨ‪Ĥ‬ﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ از دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﺧﺒﺎري در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻴﻠﻲ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬دوره زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ﻳﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﻔﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮي ﺧﻮﻳﺶ روزﮔﺎر ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺣﻮادﺛﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﺑﻪ وي ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺗﺎ از وي‬
‫ﺧﺎﻃﺮه اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ از ﺣﺪود ﻓﺮض و ﺣﺪس ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺮ روز ﺑﺎ ﺷﺘﺮ ان ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﻣﻲ رود‪ ،‬در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ روزﻫﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ در‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﻲ رود و ﺳﺮﮔﺮم ﺗﺨﻴﻼت و رؤﻳﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ آﻳﺎت ﻋﺪﻳﺪه ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از روح ﻣﺘﻼﻃﻢ او ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﺗﺄﻣﻼت و ﺗﺄﺛﺮ از ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻘﺖ‪.‬‬

‫اَﻓﻼَ ﻳ‪‬ﻨﻈُﺮُونَ ا‪‬ﻟﻲ ا‪‬ﻻﺑِﻞِ ﻛَﻴﻒ‪ ‬ﺧُﻠ‪‬ﻘَﺖ )‪ (17‬و‪‬ا‪‬ﻟﻲ اﻟّﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎء ﻛَﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ر‪‬ﻓ‪‬ﻌ‪‬ﺖ )‪ (18‬و‪ ‬اَﻟﻲ اﻟﺠِﺒِﺎل ﻛَﻴﻒ‪‬‬
‫ﻧُﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺖ‪ (19) ‬و‪‬ا‪‬ﻟﻲ اﻻَرِض ﻛَﻴﻒ‪ ‬ﺳ‪‬ﻄ‪‬ﺤ‪‬ﺖ )ﻏﺎﺷﻴﻪ‪(20‬‬

‫ﺗﺄﻣﻞ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ‪ ،‬ﺟﺎن ﭘﺮ از رؤﻳﺎي ﻛﺴﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ از ﺗﻨﻌﻤﺎت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫دور اﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﺠﻮاﻳﻲ دارد و ﮔﺎﻫﻲ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺘﻜﺒﺮان ﻣﻐﺮور و ﺑﻲ‬
‫ارزﺷﻲ ﭼﻮن اﺑﻮﻻﺷﺪ ﻓﺮو ﻣﻲ رﻳﺰد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ دﻋﻮي ﻧﺒﻮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺑﺨﺼﻮص ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺰاﻧﺔ‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺗﺨﻴﻼت ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻮادﺛﻲ آﻓﺮﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از آن را در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺶ‪ ،‬از ﻃﺒﺮي و‬
‫واﻗﺪي آوردﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ اﺷﺎره اي ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﺿﺮورت دارد‪:‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اوﺿﺎع ﺣﺠﺎز و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻜﺔ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ را ﺗﺎرﻳﻜﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ اﺛﺮي از ﻓﻜﺮ ﺳﻠﻴﻢ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﻧﺘﺎﺑﻴﺪه و ﺟﺰ ﻋﺎدات ﺳﺨﻴﻒ و‬
‫اﺣﻤﻘﺎﻧﺔ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺻﻨﺎم ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﺻﺮار در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻇﻬﻮر و دﻋﻮت رﺳﻮل ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻋﺮب ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻲ ﺟﻮاد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺰت دروزه‪،‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﺣﺪاد و ﻏﻴﺮه ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺎز در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻬﺮه اي از ﺗﻤﺪن داﺷﺘﻪ و‬
‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﻘﺪرﻫﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺠﻬﻮل ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن و از ﻗﺮاﺋﻦ و رواﻳﺎت ﻋﺪﻳﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن‬
‫ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ در ﺣﺠﺎز ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺗﺎ‬
‫درﺟﻪ اي ﻣﺮﻫﻮن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮدي ﻳﺜﺮب و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺎم ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﺗﺎ درﺟﻪ اي ﻣﻮﻟﻮد ﻓﻜﺮ اﺷﺨﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻨﻔﻴﺎن ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم آﻣﺪه‬

‫‪٢٠‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﻋﻮت ﺑﻪ اﺳﻼم‪ :‬روزي ﻗﺮﻳﺶ در ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻃﺎﺋﻒ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮده و ﺑﺮاي‬
‫ﻋ‪‬ﺰّي ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮد ﻋﻴﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از آن ﻣﻴﺎن ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺮدم راه ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ روﻧﺪ و دﻳﻦ ﭘﺪرﺷﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪ :‬دﻳﻨﻲ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﺮا دور ﺳﻨﮕﻲ ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‬
‫و ﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻮدي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ورﻗﺔ ﺑﻦ‬
‫ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻮﻳﺮث‪ ،‬زﻳﺪﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ .‬از آن روز ﺧﻮد را ﺣﻨﻴﻒ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ اﺧﻴﺮاﻟﺬﻛﺮ ﻧﻤﺎزي ﻳﺎ دﻋﺎﻳﻲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ »ﻟﺒ‪‬ﻴﻚ ﺣﻘﺎً ﺣﻘﺎً‪ ،‬ﺗﻌﺒ‪‬ﺪاً ورﻗﺎ ﻋﺬت ﺑﻤﺎ ﻋﺎذﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻧﻨﻲ ﻟﻚ راﻏﻢ ﻣﻬﻤﺎ ﺟﺸﻤﻨﻲ ﻓﺎﻧﻲ‬
‫ﺟﺎﺷﻢ« ﭘﺲ از آن ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ آﻧﻜﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺟﻬﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺻﻨﺎم‬
‫ﺷﻴﻮه ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر آن آﻳﻴﻦ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪.‬‬
‫در ﺧﻮد ﺣﺠﺎز ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻳﺜﺮب ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﻳﻬﻮدي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ‬
‫اﻣﺮ ﺗﺎزه اي ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﻧﺒﻴﺎﻳﻲ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻋﻮت ﻣﺮدم و ﻧﻬﻲ‬
‫از ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺻﻨﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫﻮد در ﻗﻮم‬
‫ﻋﺎد و ﺻﺎﻟﺢ در ﻗﻮم ﺛﻤﻮد و ﺷﻌﻴﺐ در ﻣﺪﻳﻦ‪.‬‬

‫راوﻳﺎن ﻋﺮب از ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان و ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﺳﻨﺎن و ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻇﺮب ﻋﺪواﻧﻲ و ﻋﺒﺪاﷲ ﻗﻀﺎﻋﻲ ﻧﺎم‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻗﺲ‪ ‬ﺑﻦ ﺳﺎﻋﺪه اﻳﺎدي ﻛﻪ ﺧﻄﻴﺒﻲ ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺎ و ﺷﺎﻋﺮي ﻓﺼﻴﺢ در ﻛﻌﺒﻪ و ﺑﺎزار ﻋﻜﺎظ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻫﺎ و اﺷﻌﺎر ﺧﻮد ﻣﺮدم را از ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺻﻨﺎم ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﺻﻠﺖ ﻛﻪ از اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ‬
‫و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﺣ‪‬ﻨﻔﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ و‬
‫ﻳﺰدان ﭘﺮﺳﺘﻲ دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬او زﻳﺎد ﺑﻪ ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ راﻫﺒﺎن و ﻋﻠﻤﺎي ﻳﻬﻮد و ﻣﺴﻴﺤﻲ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﺧﺒﺮ ﻇﻬﻮر ﻣﺤﻤﺪ را ﺷﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‬
‫وﻟﻲ اﺳﻼم ﻧﻴﺎورد و ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از ﻣﺤﻤﺪ از ﻛﺘﺎب و‬
‫اﺧﺒﺎر ﻣﻠﺘﻬﺎ اﻃﻼع دارم و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ زﺑﺎن آراﻣﻲ و ﻋﺒﺮاﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﻢ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺮازﻧﺪه ﺗﺮم‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎد اﻣﻴﻪ ﺑﻦ اﺑﻮاﻟﺼﻠﺖ ان‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ﻳﺴﻠﻢ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد اﻣﻴﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﺻﻠﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد‪.‬‬

‫اﺷﻌﺎر ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻠﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ‪ ،‬آﻳﻨﺔ ﻋﻮاﻃﻒ و ﻋﺎدات آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در اﺷﻌﺎر دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ اﺑﻴﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ دو ﺑﻴﺖ زﻫﻴﺮ‪:‬‬

‫ﻟﻴﺨﻔﻲ و ﻣﻬﻤﺎ ﻳﻜﺘﻢ اﷲ ﻳﻌﻠﻢ‬ ‫ﻓﻼ ﺗﻜﺘﻤﻮ اﷲ ﻣﺎ ﻓﻲ ﻧﻔﻮﺳﻜﻢ‬

‫ﻟﻴﻮم اﻟﺤﺴﺎب او ﻳﻌﺠﻠﻲ ﻓﻴﻨﻔﻘﻢ‬ ‫ﻳﺆﺧﺮ ﻓﻴﻮﺿﻊ ﻓﻲ ﻛﺘﺎب ﻓﻴﺪﺧﺮ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﺮص ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫رﺳﺎﺋﻞ اﷲ ﻳﺨﻴﺐ‬ ‫ﻣﻦ ﻳﺴﺌﻞ اﻟﻨﺎس ﻳﺤﺮﻣﻮه‬

‫واﻟﻘﻮل ﻓﻲ ﻳﻌﻀﻪ ﺗﻐﻠﻴﺐ‬ ‫ﺑﺎﷲ ﺑﺪرك ﻛﻞ ﺧﻴﺮ‬

‫ﻋﻼم ﻣﺎ اﺧﻔﺖ اﻟﻘﻠﻮب‬ ‫واﷲ ﻟﻴﺲ ﻟﻪ ﺷﺮﻳﻚ‬

‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻟﺒﻴﺪ اﺳﺘﺸﻬﺎد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫و ﻛﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ زاﺋﻞ‬ ‫اَﻻ ﻛﻞ ﺷﻲ ﻣﺎ ﺳﻮ اﷲ ﺑﺎﻃﻞ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻛﻠﻤﺔ اﷲ در آﺛﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻌﺮا آﻣﺪه و ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ اﷲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻗﺮآن اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﺘﻬﺎ را وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اﷲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﻌﺮاي ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺘﺎن ﻣﺸﻬﻮر اﻋﺮاب ﺑﻮده و ﻻت و‬
‫ﻋﺰي را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻛﺬاﻟﻚ ﻳﻔﻊ اﻟﺠﻠﺪ اﻟﺼﺒﻮر‬ ‫ﺗﺮﻛﺖ اﻻت و اﻟﻌﺰي ﺣﻤﻴﻌﺎً‬

‫وﻻ ﺻﻨﻤﻲ ﺑﻨﻲ ﻏﻨﻢ ازور‬ ‫ﻓﻼ اﻟﻌﺰي ازور وﻻ اﺑﻨﺘﻴﻬﺎ‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﻟﻨﺎﻓﻲ اﻟﺪﻫﺮاذ ﺣﻠﻤﻲ ﺻﻐﻴﺮ‬ ‫وﻻ ﻫﺒﻼً از وروﻛﺎن رﺑﺎ‬

‫ﭘﺲ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﺮك ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ و روي آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺑﻴﺴﺎﺑﻘﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﻟﻲ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ اﺻﺮار و ﭘﺎﻓﺸﺎري در اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺠﺎز ﻣﺤﻤﺪ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎي‬
‫ﻧﻨﺸﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻫﺎﻧﺘﻬﺎ و آزارﻫﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد و از ﻫﻴﭻ ﺗﺪﺑﻴﺮي روي ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم را ﺑﺮ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺮاب را ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻟﻮا درآورد‪ ،‬اﻋﺮاﺑﻲ ﻛﻪ از اﻣﻮر ﻣﺎوراء‬
‫اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺪوي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت روي ﻣﻲ آوردﻧﺪ و ﺟﺰ‬
‫ﺟﻠﺐ ﻧﻔﻊ آﻧﻲ ﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺗﻌﺪي و دﺳﺖ درازي ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮان ﻛﺎري از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺰ ﺗﺴﻠﻂ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»اﻳﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺑﺎزي‪ ،‬ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ«‬

‫ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮف را ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ 61‬ﻫﺠﺮي ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎش آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر از ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ اﻛﻨﻮن ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ را ﻛﺸﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬و در آﺧﺮ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺧﺒﺮٌ ﺟﺎء وﻻ وﺣﻲ ﻧﺰل‬ ‫ﻟﻌﺒﺖ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎﻟﻤﻠﻚ ﻓﻼ‬

‫در آﺧﺮ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ادﺑﺎي ﻣﺤﻘﻖ ﻋﺮب در ادﺑﻴﺎت دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻜﻠﻤﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و اﺻﺎﻟﺖ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﻚ دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻣﺮ ﻣﺴﻠّﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر‬
‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻧﻔﺮت از اوﻫﺎم ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي در ﺣﺠﺎز آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫رﺳﺎﻟﺖ‬
‫در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺰرﮔﻲ از اروﭘﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻮن ﻧﻠﺪﻛﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ‪ ،‬ﻛﺮﻳﻤﺮ‪ ،‬آدام ﻣﺘﺰ‪ ،‬ﺑﻼﺷﺮ و‬
‫دﻫﻬﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي اﺳﻼم‪ ،‬در ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن و ﺷﺄن‬
‫ﻧﺰول آﻳﺎت آن‪ ،‬در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﺪﻳﺚ و ﺗﺤﻮﻻت و ﺑﺴﻂ و ﻧﻤﻮ آن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت داﻣﻨﻪ داري‬
‫ﻛﺮده و ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺻﺮﻓﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻲ زﻳﺮ ذره ﺑﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺼﺒﻲ در ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫آوردن ﺷﺄن اﺳﻼم ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﻧﺪ و در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﻮد از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺼﺐ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺶ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎر ﻛﺮده و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ ﻃﻠﺐ و‬
‫در ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻗﺮآن را وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺷﺨﺼﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و ﻗﺪرت ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻨﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪه را درﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ اﺑﺮاز ﻣﻲ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺑﻮد از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺧﺎرج ‪ .‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ را ﻣﺄﻣﻮر ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﻪ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻞ ﭘﺴﻨﺪي در ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﺧﻮب اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫در اﺻﻞ ﻧﺒﻮت ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد ‪ .‬ﭼﺮا ﻧﺒﻮت را ﻳﻚ اﻣﺮ ﺿﺮوري و ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎم ﺳﺒﻚ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﺮدن آن ﺑﺮآﻳﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ و دﻳﮕﺮي را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻓﻜﻮر و روﺷﻦ ﺑﻴﻦ ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﻛﺮﻳﺎي رازي و اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي ﻣﻨﻜﺮ اﺻﻞ ﻧﺒﻮﺗﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻛﻼم در اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺎرﺳﺎ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻢ‬
‫ﻛﻼم در اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﻼﻳﻖ را از ﺷﺮّ و ﺑﺪﻛﺎري دور‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪاران اﺻﺎﻟﺖ ﻋﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻴﻜﻲ و ﻧﻈﻢ و آﺳﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺖ ﭼﺮا ﻫﻤﻪ را ﺧﻮب‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪ؟ ﭼﺮا ﺷﺮّ و ﺑﺪي را در ﻧﻬﺎد ﺧﻠﻖ ﻧﻬﺎد ﺗﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮل ﭘﻴﺪا ﺷﻮد؟‬

‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮّ و ﺑﺪي را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه زﻳﺮا ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﺧﻮد آدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻴﺮ و ﺷﺮّ‪ ،‬ﻫﺮ دو در آن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﻛﻪ ﻫﻢ اﻣﻜﺎن ﺷﺮّ و ﺑﺪي در او ﻫﺴﺖ و ﻫﻢ اﻣﻜﺎن ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ‬
‫‪٢۴‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﺑﺸﺮ داده اﺳﺖ؟ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮاص‬
‫ﻣﺰاﺟﻲ اﻳﺸﺎن در ﺑﺴﺘﻦ ﻧﻄﻔﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻧﻮزاد ﺑﺎ ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﻛﻪ ﻻزﻣﺔ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﺴﻤﻲ و ﻣﺎدي اوﺳﺖ ﻗﺪم ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﻧﻬﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اراده آدﻣﻲ در رﻧﮓ ﭼﺸﻢ و‬
‫ﺷﻜﻞ ﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻗﻮه دﻳﺪ ﻳﺎ ﺿﻌﻒ ﻛﻠﻴﺔ او ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮي‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻐﺰ و اﻋﺼﺎب و ﺗﻤﺎﻳﻞ دروﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪارد ‪.‬‬

‫اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻓﻄﺮﺗﺎً آرام و ﻣﻌﺘﺪل و اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ ذاﺗﺎً ﺳﺮﻛﺶ و اﻓﺮاﻃﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه اول ﻣ‪‬ﺨﻞّ آزادي‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺣﻖ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﮔﺮوه دوم از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ زورﮔﻮﻳﻲ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﻧﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﺎﻳﻊ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺳﻴﺎﻫﭙﻮﺳﺘﻲ را ﺳﻔﻴﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻃﺒﻊ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﺮّ را ﻣ‪‬ﺒﺪل ﺑﻪ ﻃﺒﻊ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﻮد دﻳﺪه‪ ،‬از ﻟﻮث ﺟﺮاﺋﻢ‬
‫و ﺧﺸﻮﻧﺘﻬﺎي ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻟﺒﺮﻳﺰ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ؟‬

‫ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﻴﺮ ﮔﺮاﻳﻨﺪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻄﻠﻮب را ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﭘﺲ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﻬﻮده اي را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪد زﻳﺮا راه ﻣﻄﻤﺌﻦ و آﺳﺎﻧﺘﺮي ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف وﺟﻮد دارد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ را ﺧﻮب ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺸﺮﻋﻴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﻪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﻲ ﺣﺎﺿﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺳﺮاي اﻣﺘﺤﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮب از‬
‫ﺑﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﻮد‪ :‬ﻟﺘﻤﻴﺰ اﻟﺨﺒﻴﺚ ﻣﻦ اﻟﻄﻴﺐ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻧﺒﻴﺎء ﻧﻮﻋﻲ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ از‬
‫دﺳﺘﻮر آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رود و آﻧﻜﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زد ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﺮدار ﺑﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻨﻜﺮان‬
‫اﺻﻞ ﻧﺒﻮت ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺨﻲ دﻧﺪان ﺷﻜﻦ دارﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻣﺘﺤﺎن ﺑﺮاي ﭼﻪ؟ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد آن ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺮورﻧﺪ؟ ﻫﺮ دو ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻏﻠﻂ‪ .‬اوﻻً ﺧﺪاوﻧﺪ از اﺳﺮار دروﻧﻲ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬آﮔﺎﻫﺘﺮ از‬
‫ﺧﻮد ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدن ﻧﺪارد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺧﻮد را ﺑﺪ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺮّ ﻧﻤﻲ ﺷﻤﺎرد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﺘﻠﺮ‬

‫‪٢۵‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﭼﻨﮕﻴﺰ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﻨﺪاران ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي و ﺧﻴﺮ و ﺷﺮّ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎوي در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار داده ﻧﺸﺪه‪ .‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ‬ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮد‪،‬‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﺪه اي از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺪه اي ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﻫﻤﮕﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺘﺸﺮﻋﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن در دﻫﻬﺎ آﻳﺔ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ‬
‫ﻛﺎره اﺳﺖ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧّﻚ ﻻ ﺗَﻬﺪ‪‬ي ﻣ‪‬ﻦ اَﺣﺒ‪‬ﺒﺖ‪ ‬و‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦﱠ اﷲ ﻳ‪‬ﻬﺪي ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺸﺎء‪‬‬

‫ﺗﻮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ دوﺳﺖ داري ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻲ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﻗﺼﺺ‪(56‬‬

‫و در آﻳﻪ ‪ 23‬ﺳﻮره زﻣﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﻈ‪‬ﻠﻞِ اﷲُ ﻓَﻤﺎﻟَﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻫﺎد‪‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺶ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه اي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻟَﻮ ﺷ‪‬ﺌﻨﺎ ﻻ ﺗَﻴﻨﺎ ﻛُﻞﱠ ﻧَﻔَﺲِ ﻫ‪‬ﺪﻳﻬﺎ‬

‫اﮔﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﺼﻴﺐ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪) .‬ﺳﺠﺪه ‪(13‬‬

‫از اﻳﻦ آﻳﺎت و آﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﺪﻳﺪه دﻳﮕﺮ ﻛﻪ آوردﻧﺸﺎن ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ درازا ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺴﻠّﻢ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ اﻟﻬﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻮن ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان رﻳﺸﺔ ﺷﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪه ﻧﺸﺪ ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻧﺒﻴﺎء ﻧﺘﻴﺠﻪ اي‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن در اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت رﻧﺞ ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎء ﻛﻼم‪ ،‬ﺧﻮاه در دﻧﻴﺎي اﺳﻼم ﺧﻮاه در ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﺪان ﻛﻮﺷﻴﺪه‬

‫‪٢۶‬‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﺷﻚ ﭘﺬﻳﺮ و ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛﻪ‬
‫اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ﺧﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎدة او ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻮط ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﺣﺎدث و ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﻋﺪم‬
‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ دﻧﻴﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺒﻮده و ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اي آن را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﺒﻮده و ﻧﺸﺎﻧﻲ از ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؟‬

‫اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻛﺮات اﻃﺮاﻓﺶ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر و‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮارد ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮده و ﻫﺴﺘﻲ آﻧﻬﺎ از ﻋﺪم ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺧﻼف آن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮادي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ و‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻃﻼﻋﻲ ﻗﻄﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻮﺟﻪ و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺣﺪوث ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد‬
‫ﺻﺎﻧﻊ دﺷﻮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﺔ دﺷﻮار و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ اراده‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ‬ﻗﺎدر‪ ،‬ﻫﺴﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻘﻞ در ﻋﻠﺖ ﻏﺎﺋﻲ آن ﺣﻴﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻞ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻏﺎﻣﺾ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ و ﻗﺒﻞ از آن ﭼﺮا ﻋﺎﻟﻤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ؟ ﭼﻪ‬
‫اﻣﺮي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ؟‬

‫ﭘﺲ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﻣﻮر در اﺳﺘﺪﻻلِ ﻋﻘﻠﻲِ ﺻ‪‬ﺮف‪ ،‬ﻻﻳﻨﺤﻞ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺻﺎﻧﻊ ﻳﺎ ﻧﻔﻲ‬
‫آن ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲِ ﺻ‪‬ﺮف دﺷﻮار و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در اﻳﻦ ﮔﻴﺮ و دار ﻳﻚ اﻣﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﻜﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ آن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ‪ .‬و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آدﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫در ردﻳﻒ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺎﻧﻮران ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻮن اﻧﺪﻳﺸﻪ دارﻧﺪ‪ .‬از دورﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺸﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻣﺆﺛﺮي در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮده و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﺟﻮدي اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ و در ﺧﻴﺮ و ﺷﺮّ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻏﺮور و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي ﻳﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﻮدن از ﺳﺎﻳﺮ‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ اﻳﺠﺎد دﻳﺎﻧﺎت ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺗﺮﻳﻦ و وﺣﺸﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻳﺎﻧﺖ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﻓﺎﺿﻞ ﺗﺮﻳﻦ اﻗﻮام‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ‪ ،‬در اﻗﻮام اوﻟﻴﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪات‪ ،‬آﻟﻮده ﺑﻪ اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻣﻠﻞ راﻗﻴﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻓﻜﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬دﻳﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ و ﻧﻈﺎﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درآﻣﺪه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺣﺶ درآورده و ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻈﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ و آﺳﺎﻳﺶ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ رﻫﺒﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮل و اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺮﻫﻮن ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻣﺼﻠﺢ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﻮراﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس‪ ،‬ﺑﻮدا‪ ،‬زردﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن و‪...‬‬

‫در اﻗﻮام ﺳﺎﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺼﻠﺤﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درآﻣﺪه اﻧﺪ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد را ﻣﺒﻌﻮث از ﻃﺮف‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر رﻓﺘﻪ اﻟﻮاح ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ در اﺻﻼح ﺷﺌﻮن ﺑﻨﻲ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﻳﻬﻮد را ﺳﺮﮔﺮم اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺪري ﻣﺸﻔﻖ و ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده‪ .‬او‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﭘﺴﺮ آن ﭘﺪر آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻳﺎ ﺣﻮارﻳﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺑﻪ وي داده اﻧﺪ‪ .‬اﻧﺠﻴﻠﻬﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﻣﺸﻮش و ﻣﺒﺴﻮﻃﻲ اﺳﺖ از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺠﻤﻞ او‪.‬‬

‫اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ در ﺣﺠﺎز ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و ﻧﺪاي اﺻﻼح در داده اﺳﺖ‬
‫ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن او و ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ﻫﺴﺖ؟ ﻣﺘﺸﺮﻋﺎن ﺳﺎده ﻟﻮح‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺻﺪق ﻧﺒﻮت را ﻣﻌﺠﺰه‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻴﻦ روي ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺴﺎن اﺳﻼم ﺻﺪﻫﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺰارﻫﺎ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮاي ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮح‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺪاد‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم »اﻟﻘﺮآن و اﻟﻜﺘﺎب« ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ وﺳﻌﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و داﻣﻨﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﺶ‪ .‬وي در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآﻧﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه و ﻗﺮآن را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ در ﻛﻤﺎل ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ اﻋﺠﺎز را دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﺒﻮت آورده و اﺳﺘﺸﻬﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺠﺰات ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﻣﻌﺠﺰات در ﻣﻴﺎن اوﻫﺎم و ﭘﻨﺪارﻫﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﺴﻴﺢ ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻳﻬﻮدﻳﺎن آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎي او ﻧﻴﻔﺘﺪ و ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد؟ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﻳﻦ ﻗﺪرت را ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮده زﻧﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬آب رودﺧﺎﻧﻪ را از ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺳﻮزاﻧﺪن را از آﺗﺶ ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ و دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ او را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺳﺎده ﺗﺮ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﺗﺼﺮف در ﻃﺒﺎﻳﻊ ﻣﺮدم را ﺑﻪ وي ﻣﻲ داد و ﻳﺎ ﻣﺮدم را ﺧﻮب ﻣﻲ آﻓﺮﻳﺪ؟ ﭘﺲ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺒﻴﺎء را ﺑﺎﻳﺪ از زاوﻳﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و آن را ﻳﻚ ﻧﻮع ﻣﻮﻫﺒﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ روﺣﻲ و‬
‫دﻣﺎﻏﻲ ﻓﺮدي ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً در ﺑﻴﻦ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﭼﻮن ﻛﻮروش‪ ،‬ﺳﺰار‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر‪ ،‬ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن و ﻧﺎدر ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺧﺎﺻﻲ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺸﻲ و ﻓﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺣﺮﻳﻒ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺎ در ﻋﺎﻟﻢ داﻧﺶ و ﻫﻨﺮ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﭼﻮن اﻧﻴﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ادﻳﺴﻮن‪ ،‬ﻫﻮﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻴﻜﻼﻧﮋ‪ ،‬داوﻳﻨﭽﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺘﻬﻮون‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي و ﺻﺪﻫﺎ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف‪،‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺮع و ﻣﻜﺘﺸﻒ ﻇﻬﻮر ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻧﺒﻮغ ﺧﻮد ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮ را ﻧﻮر‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ در اﻣﻮر ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻨﺮي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻧﺒﺎﻳﺪ در اﻣﻮر روﺣﻲ و ﻣﻌﻨﻮي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺘﻴﺎز و ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ در ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﻛﺪاو ﻣﺎﻧﻊ ﻋﻘﻠﻲ وﺟﻮد دارد ﺗﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻛُﻨﻪ روح ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و از‬
‫ﻓﺮط ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺷﺮاق و اﻟﻬﺎم ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﺎﻻت دروﻧﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ارﺷﺎد دﻳﮕﺮان وادار ﻧﻜﻨﺪ؟‬

‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ از دوران ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺑﻮده‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرت اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده و ﺑﺎ راﻫﺒﺎن و ﻛﺸﻴﺸﺎن ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺗﻤﺎﺳﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﻣﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﺳﺎﻃﻴﺮ و رواﻳﺎت آﻧﻬﺎ ﮔﻮش ﻣﻲ داد و در ﺧﻮد‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب آﻣﺪ و ﺷﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ در دﻛﺎن ﺟﺒﺮ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ‬
‫و ﺑﺎ ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻧﺠﻴﻞ را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺋﻢ ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﻫﻤﻬﻤﻪ اي ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اﻧﺪرون وي ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫از داﺳﺘﺎن ﺑﻌﺜﺖ و رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﺮه ﻫﺎ و اﺣﺎدﻳﺚ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﻨﺐ‬
‫و ﺟﻮش ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري در روح ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه و او را ﻣ‪‬ﺴﺨﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه اي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ رؤﻳﺎ و ﻧﺰول آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﺳﻮره ﻋﻠﻖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ا‪‬ﻗﺮَأ ﺑِﺎﺳﻢِ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬اﻟّﺬَي ﺧَﻠَﻖَ‪ .‬ا‪‬ﻻﻧﺴﺎنَ ﻣ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﻠَﻖ ا‪‬ﻗَﺮأ و‪ ‬ر‪‬ﺑ‪ّ‬ﻚ اﻻﻛﺮَم‪ ،‬اَﻟﱠﺬي ﻋ‪‬ﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻘَﻠَﻢِ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻠَﻢ‪ ‬اﻟ‪‬ﺎﻧﺴﺎنَ‬
‫ﻣﺎﻟَﻢ ﻳ‪‬ﻌﻠَﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺨﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪ اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮنِ ﺑﺴﺘﻪ ‪ .‬ﺑﺨﻮان ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﺮﻳﻤﺖ را‪،‬‬
‫آﻧﻜﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ داد ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‪ ،‬و آﻣﻮﺧﺖ اﻧﺴﺎن را آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻌﺜﺖ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺎﻣﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﭼﻬﺮه اي ﺳﺒﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﺧﻲ‪ ،‬ﻣﻮي‬
‫ﺳﺮ و رﻧﮓ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺳﻴﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻮﺧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺟﻠﻮي دﻫﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﮔﺎﻣﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺧﺮاﻣﺸﻲ در رﻓﺘﺎر ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮي و‬
‫آن ﺳﻮي ﻧﻤﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ‪ .‬از ﻗﺮاﻳﻦ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ در ﺑﺴﻴﺎري از رﺳﻮم و آداب ﻗﻮم ﺧﻮد‬
‫ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ وﻟﻲ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﻠﻔﻲ و ﺳﺒﻜﺴﺮي ﺟﻮاﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺑﻮد و ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و اﻣﺎﻧﺖ و‬
‫ﺻﺪق ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ازدواج ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻛﻪ از ﺗﻼش‬
‫ﻣﻌﺎش آﺳﻮده ﺷﺪه ﺑﻮد ﭼﻮن اﻏﻠﺐ ﺣﻨﻔﻴﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر روﺣﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
‫در ﻧﻈﺮ وي ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻮد و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻴﺰار‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه دﻛﺘﺮ ﻃﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻋﻘﻴﺪه اي ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻋﻘﻴﺪه راﻳﺞ‬
‫اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﺎل و ﺟﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺪان ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﺨﻴﻒ اﺣﺘﺮام ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺗﺄﻣﻞ و آﻫﻨﮓ داﺷﺖ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﺘﻲ از دوﺷﻴﺰه اي ﺑﺎﺣﻴﺎﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺎﻧﺶ‬
‫ﻗﻮي و ﺣﺸﻮ و زواﻳﺪ در ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻮي ﺳﺮ او ﺑﻠﻨﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ اي از ﮔﻮش وي را ﻣﻲ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻛﻼﻫﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮ رﻳﺶ و ﻣﻮي ﻋﻄﺮ ﻣﻲ زد‪ .‬ﻃﺒﻌﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ و رأﻓﺖ داﺷﺖ و ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ داد‪ ،‬در وا ﭘﺲ ﻛﺸﻴﺪن دﺳﺖ ﭘﻴﺸﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺟﺴﺖ‪ .‬ﻟﺒﺎس و ﻛﻔﺶ ﺧﻮد را ﺧﻮد وﺻﻠﻪ ﻣﻲ زد‪ .‬ﺑﺎ زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و دﻋﻮت ﺑﻨﺪه اي را ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻮل ﻛﺮده و ﺑﺎ وي ﻧﺎن ﺟﻮﻳﻦ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻄﻖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫در ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻬﻲ از ﻓﺴﺎد ﺻﺪاﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ و ﺳﺮﺧﻲ ﺧﺸﻢ ﺑﺮ ﺳﻴﻤﺎﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٣٠‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺠﺎع ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻛﻤﺎﻧﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺸﺠﻴﻊ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد و اﮔﺮ ﻫﺮاﺳﻲ از دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﺳﻼم ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺸﻘﺪم ﺷﺪه و از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻜﺸﺖ ﺟﺰ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ وي ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺘﺶ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﺨﻨﺎن اوﺳﺖ‪:‬‬

‫» ﺣ‪‬ﺴﻦِ ﺧُﻠﻖ ﻧﺼﻒ‪ ‬دﻳﻦ اﺳﺖ «‬

‫» ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎدﻫﺎ ﻛﻠﻤﺔ ﺣﻘّﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاي ﻇﺎﻟﻢ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ «‬

‫» ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦِ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﻮد«‬

‫» ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﮔﺮﺳﻨﻪ اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ «‬

‫» ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮي ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ او ﺳﺘﻤﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ «‬

‫‪٣١‬‬
 ‫ﺑﻌﺜﺖ‬
‫ﺣﺮّا ﻛﻮﻫﻲ اﺳﺖ ﺳﻨﮕﻲ و ﺧﺸﻚ در ﺳﻪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻜﻪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺮﺗﻔﻌﺎت ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر‬
‫آن ﻏﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻨﻔﻴﺎن زاﻫﺪ ﺑﺪان روي ﻧﻬﺎده روزي ﭼﻨﺪ در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﻴﺎل اﻧﮕﻴﺰِ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻜﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ رﻏﺒﺖ‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و دوري از ﻏﻮﻏﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ او را ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ آذوﻗﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲ ﺑﺮد و‬
‫ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺑﺮﻧﻤﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻣﺪادان ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ آﻣﺪ‪.‬‬

‫در ﻳﻜﻲ از ﻏﺮوﺑﻬﺎي ﭘﺎﻳﻴﺰ )ﺳﺎل ‪ 610‬ﻣﻴﻼدي( ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮدد ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ رو ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻧﮕﺮان ﺷﺪه ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وي ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺲ از اﻧﺪﻛﻲ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺮﻳﺪه رﻧﮓ و ﻟﺮزان‪ .‬ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﺎﻧﮓ زد ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ .‬او را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺣﺎل او ﺑﻪ ﺟﺎي آﻣﺪ و ﺣﺎﻟﺖ وﺣﺸﺖ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرگ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ‪ ،‬اﺑﻮ داود ﻃﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺮي‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻴﺪاﻟﻨﺎس و ﻓﻘﻴﻪ ﻣﺸﻬﻮري ﭼﻮن اﺣﻤﺪﺑﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ آورده اﻧﺪ‪:‬‬

‫آﻏﺎز وﺣﻲ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺷﻜﻞ رؤﻳﺎي ﺻﺎﻟﺤﻪ ﺑﻪ وي دﺳﺖ ﻣﻲ داد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﻴﺪ ه ﺑﺎﻣﺪاد روﺷﻦ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫در ﻏﺮوب ﻳﻜﻲ از روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻏﺎر ﺣﺮّا ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻠﻜﻲ ﺑﺮ وي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﺨﻮان! و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاب داد ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫آن ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮا ﻓﺮو ﭘﻴﭽﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ از ﺣﺎل رﻓﺘﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪم ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻗﺮأ! ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﺨﻮان! ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻢ ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﺮا ﻓﺮوﭘﻴﭽﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﺮد‬
‫و ﺑﺮاي ﺑﺎر ﺳﻮم ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺑﺨﻮان! ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺑﺎز ﻣﺮا ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮو ﭘﻴﭽﺎﻧﻴﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻗﺮأ ﺑﺎﺳﻢ رﺑﻚ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﺧﻠﻖ اﻻﻧﺴﺎن ﻣﻦ ﻋﻠﻖ ‪ .‬اﻗﺮأ و ﺑﻚ اﻻﻛﺮم‪ .‬اﻟﺬي ﻋﻠﻢ‬

‫‪٣٢‬‬
 ‫ﺑﺎﻟﻘﻠﻢ‪ .‬ﻋﻠﻢ اﻻﻧﺴﺎن ﻣﺎﻟﻢ ﻳﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﺳﭙﺲ راه ﺧﺎﻧﻪ را ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ »ﺧﺸﻴﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻲ« ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪم‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻤﻞ ﻛﺮد؟ ﭼﺮا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪه اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺧﻴﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ در ﻣﺸﺎﻋﺮ وي اﺧﺘﻼﻟﻲ رخ داده ﻳﺎ ﺳ‪‬ﺤﺮ و ﺟﺎدوﻳﻲ در‬
‫ﻛﺎر او ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎري ﭼﺎره ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮ وي ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫از ﺟﻮاﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻪ وي ﻣﻲ دﻫﺪ و او را آرام ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‬
‫زﻳﺮا ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺮد درﺳﺘﻲ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻛﻪ از ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﻪ آﺳﻴﺐ زدﮔﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ ﺑﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮده‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺪ و ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﺮاي وي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ورﻗﺔ ﻛﻪ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺰار و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻼت روﺣﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ و دوري از ﻋﺎدات ﺳﺨﻴﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺑﻮده و ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮازﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﺎ اﺻﻮل‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬رﻏﺒﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻣﺮي‪ ،‬آن اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻇﻬﻮر و واﻗﻊ ﺷﺪه درﻣﻲ‬
‫آورد‪ .‬ﺻﻮرت آرزوي ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻤﺎﺳﻬﺎي ﻣﻜﺮرش ﺑﺎ‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در ﻧﻔﺲ وي رﺳﻮخ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﻋﺘﻜﺎف در ﻏﺎر ﺣﺮا از آن ﻓﻜﺮ اﺷﺒﺎع ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ رؤﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺟﺎن ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻮرت از اﻋﻤﺎق ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﻴﺮون ﺟﺴﺘﻪ و او‬
‫را ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻮل اﻗﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬او را ﻣﻲ ﻓﺸﺎرد ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﺎب و ﺗﻮان از او‬
‫ﺳﻠﺐ ﺷﺪه ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻔﮕﻲ ﺑﻪ وي دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ورﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي او را ﻓﺸﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻲ ﺗﺎﺑﺶ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬
‫و آرزوي ﻧﻬﻔﺘﻪ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد ﺧﻮد اوﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض و ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬

‫»او )ﻓﺮﺷﺘﻪ( در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاب ﺑﻮدم ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ در ﭘﺎرﭼﻪ اي از دﻳﺒﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫آورد و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﺨﻮان‪ .‬از ﺧﻮاب ﺟﺴﺘﻢ وﮔﻮﻳﻲ در ﻗﻠﺒﻢ ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺖ‪«.‬‬

‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻳﻚ روز ﭘﺮ از ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺧﻠﺴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎلِ‬
‫ﺧﻠﺴﻪ و اﺳﺘﺮﺧﺎء‪ ،‬آرزوﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻋﻈﻤﺖ ﻛﺎر و اﻗﺪام‪ ،‬او را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ ﻣﻲ‬
‫اﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻟﺶ ﻣﻲ ﺗﭙﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﺮا ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ او را‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ وﺣﺸﺖ او ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ از ﻓﺮط ﻫﻮل و ﻫﺮاس ﺑﻪ ﻟﺮزه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ دو ﻧﺤﻮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دارﻧﺪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺎدي و دﻳﮕﺮي‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ در آﻓﺎق ﻣﺠﻬﻮل و ﻣﺘﻮﻫﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ دوﺑﺎره ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣﺮا ﭘﻨﺎه ﺑﺮد وﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺪ و ﻧﻪ رؤﻳﺎﻳﻲ دﺳﺖ داد و ﻧﻪ ﻧﺪاﻳﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻧﻤﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻤﺎم آن واﻗﻌﻪ ﺧﻮاب و ﺧﻴﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ و ﻧﻮﻳﺪ رﺳﺎﻟﺘﺶ ﺳﺨﻨﻲ واﻫﻲ و ﮔﺰاف ﺑﻮده اﺳﺖ؟ از اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﻜّﻲ ﭼﻮن ﺗﻴﺰابِ ﺧﻮرﻧﺪه ﺟﺎن او را ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻳﺄس ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺪي‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اﻧﺘﺤﺎر در وي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻛﻮه ﭘﺮت ﻛﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫ﻫﺮﺑﺎر ورﻗﻪ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ و ﺧﺪﻳﺠﻪ او را آرام ﻛﺮده اﻣﻴﺪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻲ ﺧﺒﺮي و ﻧﺮﺳﻴﺪن ﻧﺪاي ﻏﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﻪ »اﻧﻘﻄﺎع وﺣﻲ« ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﺳﻪ‬
‫روز‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻮرة ﻣﺪﺛﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ دﻳﮕﺮ وﺣﻲ‬
‫ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﺪ ‪ .‬اﻧﻘﻄﺎع وﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻠﺤﺎظ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر آن رؤﻳﺎ و اﺷﺮاق دروﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻨﮕﻲ روح ﻛﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ اﻟﺘﻬﺎب و ﻫﻴﺠﺎن ﻓﺮوﻛﺶ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻦ آرزوي ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮدي و ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﺑﺮ ﺷﻌﻠﻪ دروﻧﻲ ﻣﻲ رﻳﺰد‪ .‬ﭘﺲ‬

‫‪٣۴‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻚ‪ ‬و ﻳﺄس دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﻣﺨﺰنِ ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪة ﺗﺄﻣﻼت و ﺗﻔﻜﺮات ﭘﺮ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﺪ و آن ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﻇﺎﻫﺮي ﺧﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻴﺪار ﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ درآﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮي از ﺳﻴﺮه اﺑﻦ اﺳﺤﻖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻜﺘﻪ ﻳﺎب و ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اي ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﻖ اﺳﺖ‪ .‬وي در ‪ 150‬ﻫﺠﺮي ﻣ‪‬ﺮده ﭘﺲ در اواﺧﺮ ﻗﺮن اول ﻳﺎ اواﺋﻞ ﻗﺮن دوم ﺑﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ‬
‫ﺳﻴﺮه ﻧﺒﻮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ در اﻳﻦ ﺻﺪ ﺳﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوي ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازي ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﭼﻪ ﻛﺮده و ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻴﺎت را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازي و‬
‫ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺎزﻳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻓﺰوﻧﺘﺮ و ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻘﻞ از ﺳﻴﺮه اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪:‬‬

‫در روزﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻜﻪ دور ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮ از ﻧﻈﺮ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺳﻨﮓ و درﺧﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﮕﺮ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﺎﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد وﻟﻲ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲ دﻳﺪ و ﻏﻴﺮ از ﺳﻨﮓ و درﺧﺖ ﭼﻴﺰي ﭘﻴﺮاﻣﻮن او ﻧﺒﻮد‪...‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ درﺧﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﺪ و ﻧﻪ ﺳﻨﮓ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ آﺷﻜﺎر ﻛﻪ آﻟﺖ ﺻﻮت در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﺗﺮ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺪار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻜﺮ و اراده داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻟﻔﻆ درآورﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﻪ درﺟﻪ اي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺰ آن را‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪه و ﺻﺪا را از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﺪا‪ ،‬ﺻﺪاي روح ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺗﻔﻜﺮ و اﺷﺒﺎع ﺷﺪن روح از ﻳﻚ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت واﻗﻊ درآﻳﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً در ﺟﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣ‪‬ﺴﺨﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺪاﻳﻲ ﻃﻨﻴﻦ ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺸﺎن ﭼﻮن ﺟﺮأت ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺣﺮف اﺑﻦ اﺳﺤﻖ را ﻣﺮدود داﻧﺴﺘﻪ و ﺻﺪا را از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬

‫‪٣۵‬‬
‫وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﻳﻬﻲ را ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺧﻮد راه ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺗﺎ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻪ وي‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم آوردنِ اﻋﺮاب اﺳﺖ ﺑﻲ دردﺳﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﻫﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ رﻓﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش وي ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ از ﻛﺠﺎ ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﺎب وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﺗﺨﻴﻼت ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ درﻳﻎ در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن اﻋﺠﺎز و ﺟﻌﻞ ﺧﻮارق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺑﻦ اﺳﺤﻖ ﻫﻢ از ﻛﺴﻲ ﺷﻨﻴﺪه و ﻗﺼﺪ ﮔﻔﺘﻦِ دروغ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ذوق و ﻃﺒﻊ ﻣﺆﻣﻦ او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﻨﺠﻴﺪه ﻗﺒﻮﻟﺶ ﻛﺮده زﻳﺮا اﻧﺴﺎن اﺳﻴﺮِ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ‬ﺗﻌﺒﺪي و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻮه ﺗﻌﻘﻞ ﺗﻴﺮه ﺷﺪه و‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روﺷﻦ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﻣ‪‬ﺸﺘﻬﻴﺎت ﺟﺴﻤﻲ و ﻣﻌﻨﻮي او‬
‫ﺧﺮاﺷﻲ وارد ﻛﻨﺪ ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻫﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭼﻨﮓ ﻣﻲ زﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎي ﺧﻮد‬
‫را ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪ .‬راز ﺷﻴﻮع ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم ﻧﻴﺰ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٣۶‬‬
 ‫ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ‬
‫آﻏﺎز دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮرة ﻋﻠﻖ ﻛﻪ در ﺳﻦ ﭼﻬﻞ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻌﺜﺖ را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ وﺣﻲ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬
‫دﻋﻮت ﻣﺪﺗﻲ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻴﺎن ﻋﺪه اي ﻣﻌﺪود ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ از ﻫﻤﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﻮره ﻛﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺳﻮره ﻋﻠﻖ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺗﻤﺴﺨﺮ در ﻣﺮدم ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪه در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺰﻟﺰل ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ دﻳﺪه ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻗﺮآن ﺑﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ‬ﺑﻲ ذوﻗﻲ در ﺗﺪوﻳﻦ آن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮآن ﻣﺘﺤﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭼﺮا ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻳﻦ روش ﺗﺪوﻳﻦ را در ﭘﻴﺶ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺰول‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن آﻳﻨﺪه را‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي اﺳﻼم و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ و روﺣﻴﺎت ﺷﺎرع آن آﺷﻨﺎﺗﺮ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻪ و اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻗﺮآن ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﺧﺘﻼف در ﻣﺘﻦ و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن زﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪه اي از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺮآﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮرده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻛﺮاه داﺷﺖ زﻳﺮا ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ ﺑﺪان ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ ورزﻳﺪ ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﭘﺲ از اﺻﺮار ﻋﻤﺮ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑﻮد اﺣﻀﺎر و ﻣﺄﻣﻮر ﺟﻤﻊ آوري ﻗﺮآن ﺷﺪ و ﭘﺲ از آن در ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺄﻣﻮر اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻋﺪه اي‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺳﻮره ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ آﻳﺎت ﻣﻜّﻲ را در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ آﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ را در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻘﻘﺎن اﺳﻼﻣﻲ و ﻓﺮﻧﮕﻲ )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻧُﻠﺪ‪‬ﻛﻪ( از روي ﻗﺮاﺋﻦ و اﻣﺎرات ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺣﻮادث و وﻗﺎﻳﻊ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻔﺎد آﻳﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺰول ﺳﻮره ﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣ‪‬ﺴﺠﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎ درﺟﻪ اي ﻣﺎ را از ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺳﺎﻟﻬﺎي اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺳﻮره ﺿﺤﻲ ﭘﺲ از آوردن ﭼﻨﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﻣﺎ و‪‬د‪‬ﻋﻚ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻗَﻠﻲ و‪ ‬ﻟَﻼَﺧ‪‬ﺮَه‪ ‬ﺧَﺮَ ﻟَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻻو‪‬ﻟﻲ و‪ ‬ﻟَﺴ‪‬ﻒ ﻳ‪‬ﻌﻄﻴﻚ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﺘَﺮﺿﻲ‪ .‬اَﻟَﻢ ﻳ‪‬ﺠِﺪك‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﺘﻴﻤﺎً ﻓَﺎَوي و‪ ‬و‪‬ﺟ‪‬ﺪك‪ ‬ﺿﺎﻟّﺎً ﻓَﻬ‪‬ﺪي و‪ ‬و‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ك‪ ‬ﻋﺎﺋ‪‬ﻼً ﻓَﺎَﻏﻨﻲ‪...‬‬

‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ روز و ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺷﺐ آن د‪‬م ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﻚ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﻪ ﺗﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﻧﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺖ ﺷﺪه‪ ،‬دﻧﻴﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زودي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺗﻮ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮي‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ را ﻳﺘﻴﻢ دﻳﺪ و ﭘﻨﺎﻫﺖ داد‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﺖ‬
‫دﻳﺪ و ﻫﺪاﻳﺘﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﺘﺎﺟﺖ دﻳﺪ و ﺑﻲ ﻧﻴﺎزت ﺳﺎﺧﺖ‪...‬‬

‫ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺗﺴﻠﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﻮره ﭘﺲ از‬
‫اﻧﻘﻄﺎع وﺣﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻪ ﺳﻮم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮده و دﺷﻤﻨﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﻼﻟﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮرة دوم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬آن را ﺳﻮره ﻳﺎزدﻫﻢ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ و رﻓﻊ ﺗﺰﻟﺰل ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻛﻪ ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از آﻏﺎزت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ راﺿﻲ ﺷﻮي‪ .‬آﻳﺎ ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺒﻮدي؟ او ﭘﻨﺎﻫﺖ داد‪ .‬ﮔﻤﺮاه ﻧﺒﻮدي؟ او‬
‫ﻫﺪاﻳﺘﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﭼﻴﺰ ﻧﺒﻮدي؟ او ﺑﻲ ﻧﻴﺎزت ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻮره اﻧﺸﺮاح ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺰول‪ ،‬ﺳﻮره دوازدﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺳﻮرة ﻗﺒﻠﻲ را داراﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺗﺰﻟﺰل ﺧﺎﻃﺮ و‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ دﻳﺪة واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و ﻣﻄﻠﺐ را از ﻟﺤﺎظ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ دو ﺳﻮره را ﺻﺪاي روح و ﺗﻤﻨﻴﺎت دروﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪:‬‬

‫اَﻟﻢ ﻧَﺸُﺮَح ﻟَﻚ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪر‪‬ك‪ ‬و‪ ‬و‪‬ﺿَﻌﻨَﺎ ﻋ‪‬ﻨُﻚ‪ ‬وِزر‪‬ك‪‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﺎ ﺳﻴﻨﻪ ات را ﮔﺸﺎده ﻧﻜﺮدﻳﻢ و ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻤﺮت را ﺑﺸﻜﻨﺪ از‬
‫دوﺷﺖ ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ دﻋﻮت ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﺔ و‪‬اَﻧﺬ‪‬ر ﻋ‪‬ﺸﻴﺮَﺗَﻚ‪ ‬اﻻَﻗﺮَﺑﻴﻦَ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺻﻔﺎ دﻋﻮت ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻟﻬﺐ از ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻓﺮﻳﺎد زد‪» :‬ﺗَﺒﺎّ ﻟَﻚ‪ ‬ﻳﺎ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ .‬اَﻟﻬﺬَا د‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺗﻨﺎ« دﺳﺘﺖ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎد اي ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﺮاي‬
‫‪٣٨‬‬
‫اﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﺮده اي؟ ﺳﻮره ﻣﺴﺪ‪ ‬ﺟﻮاب اﻳﻦ ﭘﺮﺧﺎش اﺑﻮﻟﻬﺐ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن ﻛﻠﻤﻪ را ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎد ﻣﻲ دﻫﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎد دﺳﺘﺎن اﺑﻮﻟﻬﺐ‪) .‬ﻣﺴﺪ ‪(1‬‬ ‫ﺗَﺒ‪‬ﺖ ﻳ‪‬ﺪا اَﺑﻲ ﻟَﻬ‪‬ﺐِ و‪ ‬ﺗَﺐ‪‬‬

‫او ﺑﻪ ﻣﺎل و ﭘﺴﺮان ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در اداﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺎل و اوﻻد او‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮاره آﺗﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﺑﻪ ﻛﺎرش ﻧﻴﺎﻳﺪ‪) .‬ﻣﺴﺪ‪(2‬‬

‫ﺣﺘﻲ زﻧﺶ ام‪ ‬ﺟﻤﻴﻞ را ﻫﻢ ﻛﻪ در راه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﻣﻲ رﻳﺨﺖ ﺑﻲ ﻧﺼﻴﺐ از آﺗﺶ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫زﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﻴﺰم ﻛﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ ﻃﻨﺎﺑﻲ اﺳﺖ از ﻟﻴﻒ ﺧﺮﻣﺎ‪(5-4) .‬‬

‫ﺗَﺒ‪‬ﺖ ﻳ‪‬ﺪا اَﺑﻲ ﻟَﻬ‪‬ﺐِ و‪ ‬ﺗَﺐ‪ .‬ﻣﺎ اَﻏﻨﻲ ﻋ‪‬ﻨﻪ‪ ‬ﻣﺎ ﻟُﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻛَﺴ‪‬ﺐ‪ .‬ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﺼﻠﻲ ﻧﺎراً ذات ﻟَﻬ‪‬ﺐِ‪ .‬و‪ ‬اﻣﺮَاﺗُﻪ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻟَﻪ‪‬‬
‫اﻟﺤ‪‬ﻄَﺐِ‪ .‬ﻓﻲ ﺟﻴﺪ‪‬ﻫﺎ ﺣ‪‬ﺒﻞُ ﻣ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺪ‪« ‬‬

‫از ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﺔ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻣﺮور در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﻤﺎﺳﻪ‬
‫ﻣﺮدي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻨﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ اش ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ اي‬
‫ﺣﺘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻋﺪه اي ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ و اﺳﺘﻤﺪاد از ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻗﻮم ﺧﻮد روي ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه و‬
‫از ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻬﺰا و ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ ﭘﺲ از ﻣﺮدن ﻗﺎﺳﻢ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬او را ﺳﺮﻛﻮﻓﺖ زده و اﺑﺘﺮش ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ ﭘﺲ ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ ﺳﻮره ﻛﻮﺛﺮ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ان ﺷﺎﻧﺌﻚ ﻫﻮاﻻﺑﺘﺮ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻜﻪ ﺗﻮ را ﺳﺮزﻧﺶ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش اﺑﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﺎم ﺣﺞ ﻛﻪ ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ رو ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ رؤﺳﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻲ زد ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﻮي ﻣﺘﺸﺨﺺ او اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ‬
‫ﻣﻲ رﻓﺖ و در ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺑﺮادرزاده ﻣﻦ دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ وي اﻟﺘﻔﺎت‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬در ﺳﻮره ﻃﻮر ﻛﻪ از ﻓﺼﻴﺢ ﺗﺮﻳﻦ و ﺧﻮﺷﺎﻫﻨﮓ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ اي از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓَﺬﻛﺮ ﻓَﻤﺎ اَﻧﺖ‪ ‬ﺑِﻨﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻪ ر‪‬ﺑِﻚ‪ ‬ﺑﻜﺎﻫﻦِ و‪ ‬ﻻﻣ‪‬ﺠﻨُﻮن‪ .‬اَم ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮنَ ﺷﺎﻋ‪‬ﺮُ ﻧَﺘَﺮﺑ‪‬ﺺ‪ ‬ﺑِﻪ‪ ‬ر‪‬ﻳﺐ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻨُﻮنِ‪ .‬ﻗُﻞ ﺗَﺮَﺑ‪‬ﺼ‪‬ﻮا‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻓَﺎ‪‬ﻧﻲ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻜُﻢ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟَﻤ‪‬ﺘُﺮَﺑِﺼﻴﻦَ‪ ...‬اَم ﻳ‪‬ﻘُﻮ‪‬ﻟَﻮنَ ﺗَﻘَﻮﻟَﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻞ ﻻﻳ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻨﻮن ﻓَﻠَﻴﺄﺗُﻮا ﺑِﺤ‪‬ﺪﻳﺚ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ا‪‬ن ﻛﺎﻧُﻮا ﺻﺎدﻗ‪‬ﻴﻦَ‪.‬‬

‫ﺗﻮ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﻜﻦ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻪ ﻛﺎﻫﻨﻲ ﻧﻪ دﻳﻮاﻧﻪ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺷﺎﻋﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﻓﺪ و ﺑﻪ زودي در ﺣﻮادث دﻫﺮ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮم ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪).‬ﻃﻮر ‪(34-29‬‬

‫در آﻳﺎت ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن ﻧﻮع اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ زده اﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻗﺎلَ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوا ا‪‬ن ﻫﺬا اﻻ ا‪‬ﻓﻚ‪ ‬اﻓﺘَﺮﻳﻪ‪ ‬و‪ ‬اَﻋﺎﻧَﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻗَﻮم‪ ‬آﺧَﺮُونَ ﻓَﻘَﺪ ﺟﺎؤُ ﻇُﻠﻤﺎً و‪ ‬ز‪‬ور اً‪ .‬و‪ ‬ﻗﺎﻟُﻮا‬
‫اَﺳﺎﻃﻴ‪‬ﺮاﻻَو‪‬ﻟﻴﻦَ اﻛﺘَﺒ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓَﻬِﻲ ﺗُﻤﻠﻲ ﻋ‪‬ﻠﻴﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻜﺮَه و‪ ‬اﺻﻴﻼً‪ .‬ﻗُﻞ اَﻧﺰَﻟَﻪ‪ ‬اﻟﱠﺬي ﻳ‪‬ﻌﻠَﻢ‪ ‬اﻟﺴ‪‬ﺮّ ﻓﻲِ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪‬‬
‫و‪‬اﻻَرضِ ا‪‬ﻧﱠﻪ‪ ‬ﻛﺎنَ ﻏَﻔُﻮراً ر‪‬ﺣﻴﻤﺎً‪ ،‬و‪ ‬ﻗَﺎﻟُﻮا ﻣﺎﻟﻬﺬَا اﻟﺮﱠﺳﻮلِ ﻳ‪‬ﺎﻛُﻞُ اﻟّﻄَﻌﺎم‪ ‬وِ ﻳ‪‬ﻤﺸﻲ ﻓﻲِ اﻻﺳﻮاقِ ﻟَﻮﻻ اُﻧ‪‬ﺰلَ‬
‫اَﻟﻴﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠﻚ‪ ‬ﻓَﻴﻜُﻮنَ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻧَﺬﻳﺮ اً‪ .‬اَو ﻳ‪‬ﻠﻘﻲ ا‪‬ﻟﻴِﻪ ﻛَﻨﺰًُ اَوﺗﻜُﻮ‪‬نُ ﻟَﻪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻨَﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺎﻛُﻞُ ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ و‪ ‬ﻗﺎلَ اﻟﻈّﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮنَ ا‪‬ن‬
‫ﺗَﺘﱠﺒِﻌ‪‬ﻮنَ ا‪‬ﻻ ر‪‬ﺟ‪‬ﻼً ﻣ‪‬ﺴﺤ‪‬ﻮراً‪.‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮآن ﺟﻌﻞ و دروغ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮان او را در ﭘﺮداﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺠﻌﻮﻻت‬
‫ﻳﺎري ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﻲ اﻧﺼﺎف ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺮآن اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺮار آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ داﻧﺎﺳﺖ آن را ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲ رود‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﻓﺮﺷﺘﻪ اي از‬
‫آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﻨﺠﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ از آن ارﺗﺰاق ﻣﻴﻜﺮد ﺗﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﺎزار ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻣﺠﺎدﻻت دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮع اﺗﻬﺎﻣﺎت در آن ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬دﻳﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮ‪ ،‬ﺟﻦ زده‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻇﻬﺎرات ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ وي آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻼﻳﻤﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫‪۴٠‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﺧﻴﺎﻟﺒﺎف و اﺳﻴﺮ ﺧﻮاﺑﻬﺎي آﺷﻔﺘﻪ ﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻻت و ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺜﺮ ﻣﺴﺠﻊ در ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ از ﺳﻴﺎق اﻳﻦ ﻣﺠﺎدﻟﺔ ﻣﺴﺘﻤﺮ دور ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﺣﻀﺮت دﺳﺖ داده از اﻳﻦ روي در ﻧﻴﺮوي ﻣﻘﺎوﻣﺖ او ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺴﺘﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه و ﺑﻮي ﺳﺎزش ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن از آن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮﻳﺪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﺪاراي آﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺎزش ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬آﻳﺎت ‪ 73‬ﺗﺎ ‪ 75‬ﺳﻮره اﺳﺮا اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ن ﻛﺎد‪‬و اﻟَﻴ‪‬ﻔﺘُﻨﻮ‪‬ﻧَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦِ اﻟّﺬَي اَو ﺣ‪‬ﻴﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘَﻔﺘَﺮِي ﻋ‪‬ﻠَﻴﻨﺎ ﻏَﻴﺮَه‪ ‬و‪ ‬اَذا ﻻﺗﱠﺨَﺬُوك‪ ‬ﺧَﻠﻴﻼً‪ .‬و‪ ‬ﻟﻮ اَن‬
‫ﺛَﺒ‪‬ﺘﻨﺎك‪ ‬ﻟَﻘَﺪ ﻛ‪‬ﺪت‪ ‬ﺗَﺮﻛَﻦُ ا‪‬ﻟَﻴﻬِﻢ ﺷَﻴﺌﺎً ﻗَﻠﻴﻼً‪ .‬ا‪‬ذا ﻻذَﻗﻨﺎك‪ ‬ﺿ‪‬ﻌﻖَ اﻟﺤ‪‬ﻴ‪‬ﻴﻮِه و‪ ‬ﺿ‪‬ﻌﻒ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻤﺎت‪ ‬ﺛُﻢ‪ ‬ﻻ ﺗَﺠِﺪ‪‬‬
‫ﻟَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻨﺎ ﻧَﺼﻴﺮاً‬

‫ﻣﻔﻬﻮم اﺟﻤﺎﻟﻲ آﻳﺎت ﻓﻮق ﺷﺎﻳﺎن ﺑﺴﻲ دﻗﺖ و ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺗﻮ را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮده اﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮ دوﺳﺖ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﻟﻐﺰش ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺘﺸﺎن ﻣﺎﻳﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪي آﻧﮕﺎه ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت را ﺑﺮاي ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﺮدي‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺖ داده ﻛﻪ از ﻟﺠﺎج و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻨﻮداﻧﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺘﻮه‬
‫آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺳﺎزش و ﻣﻤﺎﺷﺎت ﺑﺎ اﻳﺸﺎن اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ‪...‬‬

‫از ﻃﺒﻴﻌﺖ آدﻣﻲ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎ و ﻧﺎاﻣﻴﺪي از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻲ ﭼﻨﺪان دور‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﺷﺄن ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻗﻀﻴﻪ ﻏﺮاﻧﻴﻖ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻗﺼﻪ ﻏﺮاﻧﻴﻖ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از رواﻳﺎت و ﺳﻴﺮه ﻫﺎ و آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﻴﻪ ﻏﺮاﻧﻴﻖ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ روزي ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮره ﻧﺠﻢ را ﺑﺮ ﻋﺪه اي از ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺠﻢ‬

‫‪۴١‬‬
‫ﺳﻮره اي اﺳﺖ زﻳﺒﺎ و ﻧﻤﻮدار ﻧﻴﺮوي ﺧﻄﺎﺑﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺣﻤﺎﺳﻪ روﺣﺎﻧﻲ او ﻛﻪ در ﻻﺑﻼي آﻳﺎﺗﺶ از‬
‫رﺳﺎﻟﺖ و ﺻﺪق ادﻋﺎي ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي در ﻃﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺧﻮد اﺷﺎره اي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻋﺮب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫اَﻓَﺮَاَﻳﺘُﻢ اﻟﻼت‪ ‬و‪‬اﻟﻌ‪‬ﺰّي و‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﻮه‪ ‬اﻟﺜّﺎﻟ‪‬ﺜَﻪ‪ ‬اﻻُﺧﺮي‬

‫آﻳﻪ ﻫﺎي ‪ 20‬و ‪ 21‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﻘﻴﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎري از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ دو آﻳﻪ‪ ،‬دو آﻳﺔ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺘﻦ اﻏﻠﺐ ﻗﺮآﻧﻬﺎ ﺣﺬف ﺷﺪه زﻳﺮا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن اﻳﻦ دو آﻳﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﮔﻔﺘﻦ آن ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬آن‬
‫دو آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗ‪‬ﻠﻚ‪ ‬ﻏَﺮَاﻧ‪‬ﻴﻖُ اﻟﻌ‪‬ﻠﻲ‪ .‬ﻓَﺴﻮف‪ ‬ﺷَﻔَﺎﻋ‪‬ﺘُﻬ‪‬ﻦﱠ ﻟَﺘُﺮﺟ‪‬ﻲ‬

‫آﻧﻬﺎ )ﺑﺘﻬﺎي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه( ﻣﺮﻏﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻮن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺧﺪاي آﻧﺎن اﺣﺘﺮام ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﺑﻞ وﺳﺎﻃﺖ و ﺷﻔﺎﻋﺖ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪه اي ﻛﻪ اﺻﻞِ ﻋﺼﻤﺖ را اﻣﺮي ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﭼﻮن وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺧﻠﻠﻲ ﺑﺪان اﺻﻞ وارد‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ را ﻣﺠﻌﻮل ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻣﻨﻜﺮ وﻗﻮع آن ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺣﺘﻲ آن دو ﺟﻤﻠﻪ را از‬
‫ﻗﺮآن ﺣﺬف ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﺗﻌﺒﻴﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ را ﻣﺤﺘﻤﻞ اﻟﻮﻗﻮع ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﻛﻪ دو ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة آن از ﻣﺘﺪﻳﻨﺎن و ﻣﺘﺸﺮﻋﺎن ﺑﻲ ﺷﺎﺋﺒﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ ‪ 52‬از‬
‫ﺳﻮره ﺣﺞ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎﺟﺮا ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺴﻠﻴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫رﻓﻊ ﻧﺪاﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠﺔ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 52‬ﺳﻮره ﺣﺞ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ اَرﺳ‪‬ﻠﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلِ و‪‬ﻻ ﻧَﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ﻻ ا‪‬ذا ﺗَﻤ‪‬ﻨّﻲ اَﻟَﻘﻲ اﻟﺸﱠﻴﻄﺎنُ ﻓﻲ اُﻣ‪‬ﻨَﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓَﻴ‪‬ﻨﺴ‪‬ﺦُ اﷲُ ﻣﺎ‬
‫ﻳ‪‬ﻠﻘ‪‬ﻲ اﻟﺸﱠﻴﻄﺎنُ ﺛُﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻜﻢ‪ ‬اﷲ آﻳﺎﺗ‪‬ﻪ و‪ ‬اﷲُ ﻋ‪‬ﻠﻴ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﻜﻴﻢ‪.‬‬

‫‪۴٢‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺎري‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺎت ﺧﻮد را اﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اﻟﻘﺎﺋﺎت ﺷﻴﻄﺎن را ﻧﺴﺦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﺻﻞ ﻋﺼﻤﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ را ﻓﻘﻂ در اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫آﺳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ از ﻋﻨﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻗﻴﺎﻓﻪ ﺣﺎﺿﺮان‪ ،‬ﺗﻤﻨﺎي ﺳﺎزش و ﻣﻤﺎﺷﺎت ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻳﻜﻲ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮاي رام ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺪاﻳﻲ از اﻋﻤﺎق روح‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه و ﺷﺮك ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻟﻜﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و‬
‫ﭘﻠﻴﺪي داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و او را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻣﻤﺎﺷﺎت ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ آن وﻗﺖ آﻳﺎت ‪73‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 75‬ﺳﻮرة اﺳﺮا ﭘﻲ در ﭘﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﺎد آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻓﺮض ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻳﻚ ﻧﻮع ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از در ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ و ﻣﻤﺎﺷﺎت در آﻣﺪم و ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ دوﺳﺘﻲ ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﺎﻣﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻢ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا از آن ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮد وﻟﻲ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و اﻣﺎﻧﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻗﺪري ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد‪.‬‬

‫‪۴٣‬‬
‫دﻳﻦ اﺳﻼم‬

‫‪۴۴‬‬
 ‫ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺳﻼم‬
‫دﻳﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻴﻘﻲ در اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ رﻳﺸﻪ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻧﺪارد و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻢ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻮاﻟﻢ روﺣﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻓﻮق اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻓﻘﻴﺮ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲ ﺑﺮﻛﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﭘﺎره اي ﻋﺎدات و رﺳﻮم‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﻮاري ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺳﺮﻳﻊ اﻻﻧﻔﻌﺎل‪ ،‬از ﺑﻴﺘﻲ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ وﺟﺪ و ﻧﺸﺎط آﻣﺪه و از ﺑﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺧﻮدﺧﻮاه و ﻣﻐﺮورﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﺑﻪ ﺟﺮم و ﺧﺸﻮﻧﺖ و اﻋﻤﺎل ﻋﻨﻴﻒ ﺧﻮد‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺎدان و دﺳﺘﺨﻮش اوﻫﺎم و اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‬
‫از ﭘﻨﺪار ﺧﺮاﻓﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در زاوﻳﻪ ﻫﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺟﻦّ ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ در ﻛﻤﻴﻦ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺸﻚ‪ ‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ از زراﻋﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻴﺰارﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮاري را در د‪‬م ﮔﺎو و ﻋﺰّت را در ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ اﺳﺐ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰ اﻧﺠﺎم ﺣﻮاﻳﺞ ﺿﺮوري و آﻧﻲ و‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺧﻮد ﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻳﺎري ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﻣﺮﻳﺴﺖ ﻣﺘﺪاول و راﻳﺞ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﺠﻬﺰ و آﻣﺎده دﻓﺎع از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻏﻴﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻣﻴﺸﻮد و اﺷﻌﺎري ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺑﺮاي آن ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ زن دﻳﮕﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻮه ﺟﻮاﻧﻤﺮدي ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ و اﺳﺮار او را ﻓﺎش‬
‫ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ آن زن را رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻧﺪام وي را در ﺷﻌﺮﺷﺎن ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪا از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺮاردادي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮي ﺑﺮاي او ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﻣﻘﺎم‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺖ ﻣﻌﺮوﻓﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ آن‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ و ﻗﺒﻠﻪ ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻘﺪس‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ .‬روزي ﻋﺒﺪاﻟﺪارﺑﻦ ﺣﺪﻳﺐ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﺟﻬﻴﻨﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ در‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﻮراء ﺧﺎﻧﻪ اي ﺑﺴﺎزﻳﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻌﺒﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﺑﺪان روي آورﻧﺪ و ﭼﻮن ﻗﺒﻴﻠﻪ اش‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﺧﻄﻴﺮ داﻧﺴﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﻫﺠﻮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻜﻴﺲ اﻻﺻﻨﺎم رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺣﻴﻪ اﻋﺮاب را ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪۴۵‬‬
‫اﺑﺮﻫﻪ در ﺻﻨﻌﺎ ﻛﻠﻴﺴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﻠﻴﺲ از ﺳﻨﮓ و ﭼﻮﺑﻬﺎﻳﻲ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﺳﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ دﺳﺖ از ﻋﺮب‬
‫ﺑﺮﻧﺪارم ﺗﺎ ﻛﻌﺒﻪ را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﺒﺪ روي آورﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺮان ﻋﺮب اﻓﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬
‫ﻗﻠﻴﺲ را ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺜﺎﻓﺖ و ﻧﺠﺎﺳﺖ اﻧﺪودﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺮد ﭘﺪر ﻛﺸﺘﻪ اي ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﭘﺪر ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد وﻟﻲ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ذواﻟﺨﻠﺼﻪ روي‬
‫ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ازﻻم )اﺳﺘﺨﺎره ﺑﺎ ﺗﻴﺮ( از وي ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﺑﺮود ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎً ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﻲ آﻳﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ذواﻟﺨﻠﺼﻪ او را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮد‬
‫ﻋﺮب ﺑﻲ درﻧﮓ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ذواﻟﺨﻠﺼﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻮن ﻣﻦ ﭘﺪر ﺗﻮ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ دﺳﺘﻮر ﻧﻤﻲ دادي از ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﭘﺪر ﺑﺎز ﺑﺎﻳﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫ان ﻛﻨﺖ ﻳﺎ ذواﻟﺨﻠﺼﻪ اﻟﻤﻮﺗﻮرا‬

‫ﻣﺜﻠﻲ و ﻛﺎن ﺷﻴﺨﻚ اﻟﻤﻘﺒﻮرا‬

‫ﻟﺴﻢ ﺗﻨﻪ ﻋﻦ ﻗﺘﻞ اﻟﻌﺪاة زورا‬

‫اﮔﺮ اﻗﻮام اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺮاب ﺑﺪوي ﺷﻴﻔﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫دور آن ﻃﻮاف ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎدﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﺰل ﻛﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻬﺎر ﺳﻨﮓ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻜﻪ زﻳﺒﺎﺗﺮ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻃﻮاف ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮ ﺳﻪ ﺳﻨﮓ دﻳﮕﺮ دﻳﮓ ﺧﻮد را ﺑﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﺰ و ﺷﺘﺮ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﻮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺳﻨﮓ را رﻧﮕﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي از ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻜﻴﺲ اﻻﺻﻨﺎم ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺣﺘﻲ‬
‫در ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺟﺪي ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻋﺮﺑﻲ ﺷﺘﺮاﻧﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺘﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﺮد ﺗﺎ‬
‫ﺗﺒﺮّك ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮان از ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺧﻮن ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﻬﺎ آن را رﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد رﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻋﺮب از‬
‫ﺧﺸﻢ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑﺖ ﻛﻮﻓﺖ و ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را از ﺑﺮﻛﺖ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺮدم دور ﻛﻨﺎد! و اﻳﻦ‬
‫اﺑﻴﺎت ﻳﺎدﮔﺎر آن ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﺸﺘﺘﻨﺎ ﺳﻌﺪ ﻓﻼ ﻧﺤﻦ ﻣﻦ ﺳﻌﺪ‬ ‫آﺗﻴﻨﺎ اﻟﻲ ﺳﻌﺪ ﻟﻴﺠﻤﻊ ﺷﻤﻠﻨﺎ‬

‫ﻣﻦ اﻻرض ﻻﻳﺪﻋﻲ ﻟﻐﻲ وﻻرﺷﺪ‬ ‫و ﻫﻞ ﺳﻌﺪ اﻻﺧﺼﺮه ﺑﺘﻨﻮﻓﻪ‬

‫‪۴۶‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ وﻟﻲ او ﻣﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺳﻌﺪ ﺟﺰ‬
‫ﺗﻜﻪ ﺳﻨﮓ در ﺑﻴﺎﺑﺎن اﻓﺘﺎده اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﻧﻪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬

‫از ﺳﻴﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺠﺮت اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﺧﻮب ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﻛﻪ‬
‫ﺗﺮس ﻳﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺑ‪‬ﺮد و ﺷﻜﺴﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻜﺴﺖ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ آﻧﺎن را از ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ دور ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﻮي و روش آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻨﺎ ﺑﻮد ‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﻗﺮآن ﻣﻜﺮر ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآﻧﻲ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬در آﻳﺔ ‪ 97‬ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫اَﻻَﻋﺮاب‪ ‬اَﺷَﺪ‪ ‬ﻛُﻔ‪‬ﺮاً و‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﺎﻗﺎً و‪ ‬اَﺟﺪ‪‬ر‪ ‬اَﻻﱠ ﻳ‪‬ﻌﻠَﻤ‪‬ﻮا ﺣ‪‬ﺪ‪‬وب‪ ‬ﻣﺎ اَﻧﺰَلَ ا ﷲُ‬

‫اﻋﺮاب ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻨﺪ و اﺑﺪاً ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺻﻮل ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫و از اﻳﻦ رو آرزو ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﺎش ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﺮب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫آري اﻋﺮاب ﺣﺘﻲ ﺑﺘﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﻮاﺋﺞ ﺿﺮوري‪ ،‬زودﮔﺬر و روزاﻧﻪ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ در‬
‫ﺣﺠﺎز و ﺧﺼﻮﺻﺎً در دو ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮ د‪ .‬ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻳﺜﺮب‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﻛﻠﻤﺔ اﷲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن رواج‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺧﻮد را از اﻋﻘﺎب ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬از اﺧﺒﺎر ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و رواﻳﺎت ﺗﻮرات‬
‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ اﻃﻼع داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺼﻪ آدم و ﺷﻴﻄﺎن در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺧﺘﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﻜﺮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠُﻮنَ ﻟ‪‬ﻠَّﻪ‪ ‬اﻟْﺒ‪‬ﻨَﺎت‪ ‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻧَﻪ‪ ‬و‪‬ﻟَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺸْﺘَﻬ‪‬ﻮنَ‪.‬‬

‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را دﺧﺘﺮان ﺧﺪا ﻣﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬او ﻣﻨﺰّه از داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ؛ وﻟﻲ ﺑﺮاي‬

‫‪۴٧‬‬
 ‫ﺧﻮدﺷﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪﴿ .‬ﻧﺤﻞ ‪﴾57‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺎدات ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه ﺑﻮد از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﺘﻨﻪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ‬
‫ﺟﻨﺎﺑﺖ‪ ،‬دوري از زﻧﺎن در ﺣﺎل ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ و ﺗﻌﻄﻴﻞ روز ﺟﻤﻌﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻨﺒﻪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﻋﻮت‬
‫اﺳﻼم در ﺣﺠﺎز ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﻮﻇﻬﻮر و ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﺒﺎﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺒﻮد ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺟﻮد‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻲ روﺷﻦ ﻛﻪ ﺣﻨﻴﻒ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺟﺘﻨﺎب داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ذﻫﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮوغ ﻟﺮزاﻧﻲ ﺗﺎﺑﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻣﻜﺮراً ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﻟَﺌ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﺄﻟَﺘﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﺧَﻠَﻘَﻬ‪‬ﻢ ﻟَﻴ‪‬ﻘُﻮﻟَﻦﱠ اﷲُ‬

‫اﮔﺮ از اﻳﺸﺎن ﺑﭙﺮﺳﻲ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻟﺒﺘﻪ اﷲ‪).‬زﺧﺮف ‪(87‬‬

‫و‪ ‬ﻟَﺌ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﺄﻟَﺘﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﺧَﻠَﻖَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪‬اﻻرض‪ ‬و‪ ‬ﺳ‪‬ﺨﱠﺮَ اﻟﺸﱠﻤﺲ‪ ‬و‪ ‬اﻟﻘَﻤ‪‬ﺮَ ﻟَﻴ‪‬ﻘُﻮﻟُﻦَ اﷲُ ﻓَﺎَﻧّﻲ ﻳ‪‬ﺆﻓَﻜُﻮنَ‬

‫اﮔﺮ از اﻳﺸﺎن ﺑﭙﺮﺳﻲ ﺧﺎﻟﻖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻣﺴﺨّﺮ ﻛﻨﻨﺪة آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه ﻛﻴﺴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﷲ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ‪).‬ﻋﻨﻜﺒﻮت ‪(61‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻳﻪ ﺳﻮم ﺳﻮره زﻣﺮ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺘﻬﺎ را رﻣﺰ ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮي و وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اﷲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﻧَﻌﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ ا‪‬ﻻّ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻘَﺮِﺑ‪‬ﻮﻧﺎ اُﻟﻲ اﷲَ ز‪‬ﻟﻔﻲ‬

‫ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﭘﺮﺳﺘﻴﻢ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ اﷲ‪) .‬زﻣﺮ ‪(3‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻬﺎ اﺳﻼم ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻜﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﺳﻴﺰده ﺳﺎل دﻋﻮت ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻧﺰول ﻣﻌﺠﺰه‬
‫آﺳﺎي ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻮﻓﻴﻘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد اﺳﻼم آورﻧﺪﮔﺎن در ﻣﻜﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ ازﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎد واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺷﺒﺎﻧﻪ روزي ﻣﺤﻤﺪ در ﻃﻲ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎج ﻗﺮﻳﺶ را در ﻫﻢ ﺷﻜﻨﺪ وﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم ﺟﺰ ﻋﺪه اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎري ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺰه‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻗﺸﺮﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﻲ‬
‫ﺑﻀﺎﻋﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺠﺎز ارزش و اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ورﻗﻪ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﻛﻪ ﺧﻮد رﺳﻤﺎً‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ‬
‫‪۴٨‬‬
‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﭼﻮن ﻣﺮد ﻣﺤﺘﺮﻣﻲ اﺳﺖ اﻳﻤﺎن او در روﻧﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از وي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺸﺨﺺ دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪاري و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮخ و اﺳﺘﻮاري‬
‫ﻳﻚ ﻣﻘﺼﺪ اﻋﻠﻲ از آن ﻫﻮﻳﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻣﺤﻤﺪ را از دﻋﻮت ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻧﻪ وﻋﺪه و‬
‫وﻋﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰاء و ﻧﻪ آزار و اذﻳﺖ ﻳﺎران ﺿﻌﻴﻔﺶ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﭼﺎره ﺟﻮ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﻋﺪه اي از ﻳﺎران ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺪﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري وي ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺴﻴﺤﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻘﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎري ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺮﻳﺶ را ﻧﮕﺮان ﺳﺎﺧﺖ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﺪه اي را ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﮔﻮش ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﺪﻫﺪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻨﺤﺮف و‬
‫ﻋﺎﺻﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺑﺪاﻳﺖ اﻣﺮ و آﻏﺎز دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻨﺪان ﺑﺪﻳﻦ ادﻋﺎ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰاء و ﺗﺤﻘﻴﺮِ ﻣﺤﻤﺪ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬او را دﻳﻮاﻧﺔ ﺷﺎﻋﺮ‪،‬‬
‫ﻳﺎوه ﺳﺮا‪ ،‬دروﻏﮕﻮ‪ ،‬ﻛﺎﻫﻦ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺟﻨّﻪ و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﺻﺮار ﻣﺤﻤﺪ در دﻋﻮت ﺧﻮد‬
‫و روي آوردن ﻋﺪه اي ﻣﺘﻌﻴﻦ و ﻣﺘﺸﺨﺺ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﺮان ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ روز ﺑﻪ روز ﻋﻨﺎد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ دﻟﻴﻠﻲ آﺷﻜﺎر دارد‪ .‬رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻣ‪‬ﺤﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻻ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ رﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻌﺒﻪ زﻳﺎرﺗﮕﺎه ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎل ﻫﺰاران ﺗﻦ ﺑﺪاﻧﺠﺎ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ ﻓُﺼﺤﺎ و‬
‫ﺷﻌﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزار ﻣﻜﺎره و ﻣﺤﻞ داد و ﺳﺘﺪ اﻋﺮاب در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﺷﺄن و ﺣﻴﺜﻴﺖ رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ آﻣﺪ و ﺷﺪ اﻋﺮاب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫زﻳﺎرت ﺑﺘﻬﺎي ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﻳﺎﻧﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻬﺎي ﻛﻌﺒﻪ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ رﻏﺒﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت وﻗﺘﻲ در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻜﻪ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ورود در ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‬
‫ﺣﺮام ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي اﻣﺮ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮد ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ ﻟﺬا آﻳﻪ ‪ 28‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ‬

‫‪۴٩‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ن ﺧ‪‬ﻔﺘُﻢ ﻋ‪‬ﻴﻠَﻪ‪ ‬ﻓَﺴ‪‬ﻮف‪ ‬ﻳ‪‬ﻐﻨﻴﻜُﻢ‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻦ ﻓَﻀﻠ‪‬ﻪ‪‬‬

‫اﮔﺮ از ﻓﻘﺮ و ﻛﺴﺎد ﺑﺎزار ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻗﺮﻳﺶ از ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ روش ﺟﺪ‪‬ي ﺗﺮي در‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻛﻪ رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪ ﻗﻮم ﺑﻮد و ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﺨﻦ او در‬
‫ﺑﺮادرزاده اش ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ روي آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻋﻮض ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ درﻛﻌﺒﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻮن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮادرزاده ﺧﻮد را از دﻋﻮت ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ را ﺗﺤﺮﻳﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﺪﺗﻲ آﻧﻬﺎ در ﻣﻀﻴﻘﻪ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻤﻴ‪‬ﺖ ﻋﺮﺑﻲ در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺟﻮش آﻣﺪ و ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ را از اﻳﻦ ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺑﻴﺮون آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ﻣﻲ ﻛﺮد ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻜﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ راه ﭼﺎره را در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺣﺒﺲ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻳﺎ ﻗﺘﻞ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از‬
‫زﻳﺮ و رو ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ وي را ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ دﺳﺖ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮن ﻣﺤﻤﺪ آﻟﻮده ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي دوازده و ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪۵٠‬‬
 ‫ﻣﻌﺠﺰه‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از در و دﻳﻮارش ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﺑﺎرد و ﻫﺮ اﻣﺎﻣﺰاده اي‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﺠﻬﻮل اﻟﻨﺴﺐ‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺮور ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ اﺛﺮي از ﻣﻌﺠﺰه در آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻮﺿﻊ در ﻗﺮآن دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮان از ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﻲ او‬
‫ﻫﺮﺑﺎر ﻳﺎ ﺳﻜﻮت ﻛﺮده ﻳﺎ ﺳﺮ ﺑﺎز زده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻛﺘﻔﺎء ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي‬
‫ﻫﺴﺘﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ‪.‬‬

‫روﺷﻨﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻮارد آﻳﺎت ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ 93‬ﺳﻮره اﺳﺮي اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﻗﺎﻟُﻮا ﻟَﻦ ﻧُﺆﻣ‪‬ﻦَ ﻟَﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﺗَﻔُﺠ‪‬ﺮ ﻟَﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦَ اﻻَرضِ ﻳ‪‬ﻨﺒ‪‬ﻮع اً‪ .‬اَو ﺗَﻜُﻮنَ ﻟَﻚ‪ ‬ﺟ‪‬ﻨَﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻧَﺨﻴﻞ و‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﺐ ﻓَﺘُﻔَﺠ‪‬ﺮَ‬
‫اﻻَﻧﻬﺎر ﺧ‪‬ﻼﻟَﻬﺎ ﺗَﻔﺠﻴﺮاً‪ .‬اَو ﺗُﺴﻘ‪‬ﻂَ اّﻟﺴ‪‬ﻤ‪Ĥ‬ء ﻛَﻤﺎ ز‪‬ﻋ‪‬ﻤﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻨﺎ ﻛ‪‬ﺴ‪‬ﻔﺎً اَو ﺗَﺄﺗ‪‬ﻲ ﺑِﺎ ﷲِ و‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜَﻪ ﻗَﺒﻲ ﻻً‪ .‬اَو‬
‫ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ ﻟَﻚ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ز‪‬ﺧﺮُف‪ ‬اَو ﺗَﺮﻗﻲ ﻓﻲِ اّاﻟﺴ‪‬ﻤﺎء و‪ ‬ﻟَﻦ ﻧُﺆﻣ‪‬ﻦَ ﻟ‪‬ﺮُﻗ‪‬ﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﺗُﻨَﺰﱠلَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻨﺎ ﻛ‪‬ﺘﺎﺑﺎً ﻧَﻘﺮُؤه‪‬‬
‫ﻗُﻞ ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ ر‪‬ﺑ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻞ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ا‪‬ﻻّ ﺑ‪‬ﺸَﺮاً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻻً‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺸﻤﻪ اي از زﻣﻴﻦ ﺑﺠﻮﺷﺎﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻲ از ﻧﺨﻞ و اﻧﮕﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻛﻪ ﻧﻬﺮﻫﺎﻳﻲ در آن روان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫وﻋﺪه داده اي ﻗﻄﻌﻪ اي از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪي‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ اي از ﺟﻮاﻫﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮوي و‬
‫ﻋﺮوج ﺗﻮ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮ ﺻﺪق ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد‬
‫ﺑﻴﺎوري ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﺟﺰ ﻳﻚ ﺑﺸﺮم ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﻲ درﻧﮓ ﭘﺲ از اﻳﻦ آﻳﺎت از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻨﻜﺮان ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮده ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻨَﻊ اﻟّﻨﺎس‪ ‬اَن ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮا ا‪‬ذا ﺟﺎء‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﻬ‪‬ﺪي ا‪‬ﻻ اَن ﻗﺎﻟُﻮا اَﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺚَ اﷲُ ﺑ‪‬ﺸَﺮاً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﻻً‪ .‬ﻗُﻞ ﻟَﻮﻛﺎنَ ﻓﻲِ‬
‫اﻻَرضِ ﻣ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜَﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤﺸُﻮنَ ﻣ‪‬ﻄَﻤ‪‬ﺌ‪‬ﻨّﻴﻦَ ﻟَﻨَﺰﱠﻟﻨﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬﻢِ ﻣ‪‬ﻦَ اّﻟﺴ‪‬ﻤﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ﻠﻜﺎً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻻً‬

‫‪۵١‬‬
‫ﭼﺮا ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ ﺗﻮﻗﻊ دارﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي را ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دو آﻳﻪ‪ ،‬روﺷﻦ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ‪،‬‬
‫روﺷﻨﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻼن ﺧﺮاﻓﺎت و ﺳﺨﺎﻓﺖ ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻋﺎدات زﻳﺎن‬
‫ﺑﺨﺶ و ﺧﻼف آدﻣﻴﺖ را ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن روﺷﻦ او ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﺎدات‬
‫ﺳﺨﻴﻒ و ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ از ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه و در آﻧﻬﺎ رﻳﺸﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻗﺮن ﻋﻘﻞ و روﺷﻨﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﺸﺮ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻋﻘﻞ ﺧﻮد و ﻣﻨﺰه از ﻋﺎدات و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻣﺮدم از ﭘﻴﺮوي ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻋﺎدات اﺟﺪادي آﻧﻬﺎ را در ﻫﻢ ﺑﺮﻳﺰد‪،‬‬
‫ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﻃﺮف ﺧﺪا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬از او دﻟﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺮاي اﻧﺒﻴﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و از ﻣﻌﺠﺰاﺗﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺼﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺧﻮدش ﺳﺮود ﻳﺎد زﻣﺴﺘﺎن داده ﭘﺲ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش رﺳﻴﺪه ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه اي ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻳﻜﻲ از اﻣﺜﺎل ﺧﻮد ﺑﺮوﻧﺪ از اﻳﻦ رو ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻗﺎﻟُﻮ ﻣﺎﻟﻬﺬَا اﻟﺮﱠﺳ‪‬ﻮلِ ﻳ‪‬ﺎﻛُﻞَ اﻟّﻄَﻌﺎم‪ ‬و‪ ‬ﻳ‪‬ﻤﺸﻲ ﻓﻲ‪ ‬اﻻﺳﻮاقِ ﻟَﻮﻻ اَﻧﺰِلَ اَﻟﻴﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠَﻚ ﻓَﻴﻜُﻮنَ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻧَﺬﻳﺮ اً‪ .‬اَو‬
‫ﻳ‪‬ﻠﻘﻲ اَﻟﻴﻪ‪ ‬ﻛَﻨﺰُ اَو ﺗﻜُﻮ‪‬نَ ﻟَﻪ‪ ‬ﺟ‪‬ﻨﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺎﻛُﻞ ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ و‪ ‬ﻗﺎلَ اﻟﻈّﺎﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮنَ ا‪‬ن ﺗَﺘﱠﺒِﻌ‪‬ﻮنَ ا‪‬ﻻّ ر‪‬ﺟ‪‬ﻼً ﻣ‪‬ﺴﺤ‪‬ﻮراً‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻋﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻃﻌﺎم ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻫﻢ در ﺑﺎزار راه ﻣﻲ‬
‫رود؟ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﮔﻨﺠﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎش ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻓﺎﻗﺪ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻳﺎ ﺟﻨّﻲ ﺷﺪه ﻳﺎ دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻓﺮﻗﺎن ‪(7‬‬

‫اﻧﮕﺎر ﺧﻮردن و ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﻴﺪن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﻤﻲ‬

‫‪۵٢‬‬
‫دﻫﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻌﺠﺰه را ﺑﺎ ﺳﻜﻮت ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻨﺪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﺮادات اﻳﺸﺎن از‬
‫ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻫﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي را ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﻢ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و ﻫﻢ در‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎ راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﻮره ﺣﺠﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻗﺎﻟُﻮا ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اّﻟَﺬي ﻧُﺰﱠل ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬اّﻟﺬ‪‬ﻛﺮُ ا‪‬ﻧﱠﻚ‪ ‬ﻟﻤ‪‬ﺠﻨُﻮنَ‪ .‬ﻟَﻮ ﻣﺎﺗَﺎُﺗﻴﻨﺎ ﺑ‪‬ﺎﻟﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜَﻪ‪ ‬ا‪‬ن ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺼ‪‬ﺎد‪‬ﻗﻴﻦَ‬

‫ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻲ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮ دﻳﻮاﻧﻪ اي‪ .‬اﮔﺮ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻴﺎور‪).‬ﺣﺠﺮ ‪(7-6‬‬

‫در آﻳﺎت اوﻟﻴﻪ ﺳﻮره اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺎز ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻫ‪‬ﻞ ﻫﺬا ا‪‬ﻟّﺎَ ﺑ‪‬ﺸَﺮُ ﻣ‪‬ﺜﻠُﻜُﻢ اَﻓَﺘَﺎﺗُﻮنَ اﻟﺴ‪‬ﺤﺮَ و‪ ‬اَﻧﺘُﻢ ﺗُﺒﺼ‪‬ﺮو‪‬نَ ‪ ...‬ﺑ‪‬ﻞ ﻗﺎﻟﻮ‪‬ا اَﺿﻐﺎث اَﺣﻼم ﺑ‪‬ﻞِ اﻓﺘَﺮﻳﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻞ ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ﺷﺎﻋ‪‬ﺮُ ﻓَﻠَﻴﺄﺗ‪‬ﻨﺎ ﺑِ‪Ĥ‬ﻳ‪‬ﺔِ ﻛَﻤﺎ اُرﺳ‪‬ﻞَ اﻻّو‪‬ﻟُﻮنَ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺸﺮ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺠﺬوب ﺷﻌﺮ او ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ؟ او ﺧﻮاﺑﻬﺎي‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻳﺎ ﺗﺨﻴﻼت ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎء ﻗﺪﻳﻢ آورده اﻧﺪ ﺑﻴﺎورد‪).‬اﻧﺒﻴﺎ ‪(5-3‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از زﺑﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣ‪‬ﺎ أَر‪‬ﺳ‪‬ﻠْﻨَﺎ ﻗَﺒ‪‬ﻠَﻚ‪ ‬إِﻟَّﺎ رِﺟ‪‬ﺎﻟًﺎ ﻧُﻮﺣ‪‬ﻲ إِﻟَﻴ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬ﻓَﺎﺳ‪‬ﺄَﻟُﻮا أَﻫ‪‬ﻞَ اﻟﺬ‪ّ‬ﻛْﺮِ إِنْ ﻛُﻨْﺘُﻢ‪ ‬ﻟَﺎ ﺗَﻌ‪‬ﻠَﻤ‪‬ﻮنَ و‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠْﻨَﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ﺴ‪‬ﺪ‪‬ا‬
‫ﻟَﺎ ﻳ‪‬ﺄْﻛُﻠُﻮنَ اﻟﻄَّﻌ‪‬ﺎم‪ ‬و‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻛَﺎﻧُﻮا ﺧَﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦَ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﺮداﻧﻲ ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﺣﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻏﺬا‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ از داﻧﺎﻳﺎن ﻳﻬﻮد و‬
‫ﻧﺼﺎرا )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪).‬اﻧﺒﻴﺎ ‪(8-7‬‬

‫‪۵٣‬‬
‫روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮﻳﻲ و ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻦ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎ ﺳﻜﻮت ﺑﻮده ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ وﺣﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬در‬
‫ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ ﻋﻴﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮن ﻟَﻮﻟَ‪ Ĥ‬أُﻧﺰِلَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬آﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻓَﻘُﻞ ا‪‬ﻧﱠﻤ‪‬ﺎ اَﻟﻐَﻴﺐ‪ ‬ﷲ ﻓَﺎﻧﺘَﻈ‪‬ﺮُوا ا‪‬ﻧّﻲِ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻜُﻢ ﻣ‪‬ﻦ اﻟﻤ‪‬ﻨﺘَﻈ‪‬ﺮِﻳﻦَ‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻋﻼﻣﺘﻲ از ﺧﺪاﻳﺶ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ اﻣﻮر‬
‫ﻏﻴﺒﻲ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻦ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ از ﻣﻜﻨﻮﻧﺎت ﻏﻴﺒﻲ و اراده ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارم(‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮم‪) .‬ﻳﻮﻧﺲ ‪(20‬‬

‫ﺑﺎز در ﺳﻮره رﻋﺪ آﻳﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻮد را ﻣﺄﻣﻮر اﺑﻼغ‬
‫اواﻣﺮ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ و ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻌﺠﺰه اي ﻧﺎزل ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻳ‪‬ﻘُﻮلُ اّﻟَﺬﻳﻦ ﻛَﻔَﺮُوا ﻟَﻮﻻ اُﻧﺰِلَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬آﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ .‬ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ اَﻧﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺬر‪ ‬و‪ ‬ﻟ‪‬ﻜُﻞّ ﻗَﻮمِ ﻫﺎد‪‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰه اي ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﮔﻔﺘﺎر او از ﻃﺮف ﺧﺪاﻳﺶ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪه اي و ﻫﺮ ﻗﻮم ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ دارد‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺗﻮ‬
‫ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ اواﻣﺮ اﺳﺖ‪،‬آوردن ﻣﻌﺠﺰه ﻛﺎر ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬

‫ﻋﻴﻦ ﻫﻤﻴﻦ اﻋﺘﺮاض ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺟﻮاب ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺸﺎرﺗﮕﺮم و آوردن‬
‫ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص ذات ﺧﺪاﺳﺖ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮآن‬
‫را ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻗﺎﻟُﻮ ﻟَﻮﻻ اُﻧﺰِلَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬آﻳﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻗُﻞ ا‪‬ﻧّﻤ‪‬ﺎ اﻻﻳﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬اﷲِ و‪ ‬ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ اَﻧﺎَ ﻧَﺬﻳ‪‬ﺮ ﻣ‪‬ﺒﻴﻦُ‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﺪاﻳﺶ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﻣﺨﺼﻮص ذات‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪه ام‪) .‬ﻋﻨﻜﺒﻮت ‪(50‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻧﺪارد اﻣﺎ ﭘﺲ از آن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪۵۴‬‬
 ‫او‪‬ﻟَﻢ ﻳ‪‬ﻜﻔﻬِﻢ اَﻧّﺎ اَﻧﺰَﻟﻨﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬ﻳ‪‬ﺘﻠﻲ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬﻢ ا‪‬نﱠ ﻓﻲِ ذﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟَﺮَﺣﻤ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ذ‪‬ﻛﺮي ﻟ‪‬ﻘَﻮمِ ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ‬

‫آﻳﺎ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻌﺠﺰه ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺗﺬﻛﺮ و رﺣﻤﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن‪) .‬ﻋﻨﻜﺒﻮت ‪(51‬‬

‫اﺻﺮار ﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻣﻜﺮر ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻣﻌﺠﺰه و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن اﻳﺸﺎن ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه‬
‫اي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد ﺣﺘﻤﺎ اﻳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﻧﻔﻮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﺘﻲ در ﻛﻨﻪ روح‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ آرزو را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ اي ﻛﺎش ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻔﻀّﻠﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻳﻜﻲ از ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن‬
‫را در ﺑﺎب اﻋﺠﺎز ﺑﺮآورده ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻜﺮان ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻮت ﺷﺪه اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻪ آﻳﻪ از ﺳﻮره اﻧﻌﺎم را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪:‬‬

‫واَﻗَﺴ‪‬ﻤﻮ‪‬ا ﺑِﺎﷲ ﺟ‪‬ﻬﺪ‪ ‬اَﻳﻤﺎﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻟَﺌ‪‬ﻦ ﺟﺎﺋﺘﻬ‪‬ﻢ آﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟَﻴ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻦﱠ ﺑِﻬﺎ ﻗُﻞ ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ آﻻﻳﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬اﻟﻠَﻪ و‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﺸﻌ‪‬ﺮﻛُﻢ اَﻧﱠﻬﺎ‬
‫ا‪‬ذا ﺟﺄت ﻻﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻮ‪‬نَ‪ .‬و‪ ‬ﻧُﻘَﻠّﺐ‪ ‬اَﻓﺌﺪ‪‬ﺗَﻬ‪‬ﻢِ و‪ ‬اَﺑﺼﺎر‪‬ﻫ‪‬ﻢ ﻛَﻤﺎ ﻟَﻢ ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮا ﺑِﻪ‪ ‬اَو‪‬لَ ﻣ‪‬ﺮﱠه‪ ‬و‪ ‬ﻧَﺬَر‪‬ﻫ‪‬ﻢ ﻓﻲِ ﻃُﻐﻴﺎﻧ‪‬ﻬﻢِ‬
‫ﻳ‪‬ﻌﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻮنَ‪ .‬و‪‬ﻟَﻮ اَﻧﱠﻨﺎ ﻧَﺰَﻟﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻬِﻢ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜَﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻛَﻠّﻬ‪‬ﻢِ اﻟﻤ‪‬ﻮﺗﻲ و‪ ‬ﺣ‪‬ﺸَﺮﻧﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻛُﻞّ ﺷَﻲء ﻗُﺒ‪‬ﻼً ﻣﺎ‬
‫ﻛﺎﻧُﻮا ِﻟﻴ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻮ‪‬ا اَﻻّ اَن ﻳ‪‬ﺸﺎء اﷲُ و‪‬ﻟﻜﱠﻦَ اَﻛﺜَﺮَﻫ‪‬ﻢ ﻳ‪‬ﺠﻬ‪‬ﻠﻮ‪‬نَ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻣﻌﺠﺰات ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه اي ﻫﻢ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد و آﻧﻬﺎ را در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫از آﺳﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﻧﺎزل ﺷﻮد و ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درآﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺤﺸﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدش‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪).‬اﻧﻌﺎم ‪(111-109‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ را اﺟﻤﺎﻻً ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺴﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻨﺪ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ اﻋﺠﺎز دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺖ‬

‫‪۵۵‬‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬آري اﻳﻦ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮق ﻋﺎدات )ﻣﻌﺠﺰه( در دﺳﺖ آدﻣﻴﺰاد ﻧﻴﺴﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ و ﺧﻼف آن ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬ﺧﺎﺻﻴﺖ آﺗﺶ‪،‬‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ اوﺳﺖ‪.‬‬

‫‪- 2‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻫﻢ رخ ﺑﺪﻫﺪ ﺑﺎز اﻳﺸﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﻮاب ﻧﻘﻀﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ داد و ﮔﻔﺖ از ﻛﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه اي روي ﻣﻲ داد اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آوردﻧﺪ؟ ﻫﺮ ﺧﺮق‬
‫ﻋﺎدﺗﻲ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲ اﻧﺪازد و ﺧﺮق ﻋﺎدت ﻛﻨﻨﺪه را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ زﻳﺮا ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه اي‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آورد‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬و‪ ‬ﻧُﻘﻠّﺐ اﻓﺌﺪﺗﻬ‪‬ﻢ و‪ ‬اَﺑﺼﺎرﻫ‪‬ﻢ‪...‬‬

‫ﻣﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد و آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺪاﻳﺎ راﺳﺖ ﮔﻮﻳﻢ ﻓﺘﻨﻪ از ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮدم را از دﻳﺪن ﺣﻖ ﻛﻮر ﻛﻨﺪ و‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺗﻮﻗﻌﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از آﻧﻬﺎ داﺷﺖ و ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ وﻟﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ«‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺳﺎﺑﻖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺑﻲ ﺷﻚ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﻧﺒﻴﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن ﻣﺸﺮﻛﺎن‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از وي ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ و او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﻴﻢ‬
‫دﻫﻨﺪه ام ﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﮔﺮ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻣﻨﻈﻮرش ﻫﻤﻴﻦ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺳﺎﺑﻘﺎً‬
‫ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ دﻟﻴﻞ و ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 4‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ‪:‬‬

‫اﮔﺮ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﻧﺎزل ﺷﻮد و ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ درآﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪۵۶‬‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺤﺸﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدش‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﻬﺎ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮﺷﺘﻪ اي از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎورد‬
‫ﻳﺎ ﭼﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺮده اي را زﻧﺪه ﻛﻨﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻢ آرزو داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﻣﻮر ﺻﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ و در ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻔﺮ آﻧﻬﺎ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‪ ،‬آﻳﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﺮدي‬
‫ﺑﺮاي دﻋﻮت و ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺑﻴﻬﻮده ﻧﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻴﻢ و داﻧﺎ ﻛﻪ اﻣﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﺣﻜﻤﺖ از وي ﺳﺮ ﻧﻤﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻋﺒﺚ ﻧﺴﺒﺖ داد؟ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻴﻮن ﻗﺸﺮي ﻛﻪ ﻋﻘﻞ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ و ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﻣﺮدﻣﺎن ﺗﺒﻬﻜﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب آﺧﺮت اﻣﺎ ﺟﻮاب اﻳﻦ اﺑﻠﻬﺎن در آﺧﺮ ﻫﻤﺎن آﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدش ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺎ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻزم در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻲ‬
‫آوردﻧﺪ اﷲ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ داد و آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺻﺮﻳﺤﺎً در آﻳﻪ ‪ 110‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در آﻳﻪ ‪ 107‬ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ آﻳﺎت اﺳﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻟُﻮ ﺷﺎء‪‬اﷲ ﻣ‪‬ﺎ اَﺷﺮِﻛُﻮا‬

‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺮك ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮك ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎ ﭼﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺮد؟ ﭘﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ‬
‫ﺷﺮك آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮل اراده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﭼﺮا آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺑﻴﻢ ﻣﻲ دﻫﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﺸّﻴﺖ‬
‫اﻟﻬﻲ ﻣﻼك اﻳﻤﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﺗﺮ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آن ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ‬

‫‪۵٧‬‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻧﺒﻴﺎء ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از رﺳﻮل ﻣﻌﺠﺰه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻴﭽﺎره ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎوردن ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺎورد؟‬

‫از ﺳﻴﺎق اﻳﻦ آﻳﺎت و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﺳﭙﺮده از آن ﻃﻔﺮه ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ از ﺳﻮره ﺗﻜﻮﻳﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﻮﻳﺮ از‬
‫ﺑﻠﻴﻎ ﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮزون‪ ،‬ﻣﺴﺠﻊ و ﺧﻮش آﻫﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ در اﻳﻦ ﺳﻮره از ﺟﻮاب ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎرز اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻋﻮض ادﻋﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮم و ﻣﺆﺛﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﻃﺮف ﺧﺪا‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ‪ 18‬ﺳﻮﮔﻨﺪ در ‪ 18‬آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺬﻳﺎن‬
‫ﻛﺎﻫﻨﺎن و ﻣﻮﻟﻮد ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺼﺮوع اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧﱠﻪ‪ ‬ﻟَﻘَﻮلُ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلِ ﻛَﺮﻳﻢِ‪ .‬ذي ﻗُﻮ‪‬ه ﻋ‪‬ﻨﺪ‪ ‬ذي اﻟﻌ‪‬ﺮش‪ ‬ﻣﻜﻴﻦِ ﻣ‪‬ﻄﺎعِ ﺛَﻢ‪ ‬آﻣﻴﻦِ‪ ،‬و‪ ‬ﻣﺎ ﺻﺎﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻜُﻢ ﺑِﻤ‪‬ﺠﻨ‪‬ﻮنِ و‪‬‬
‫ﻟَﻘَﺪ ر‪‬اه‪ ‬ﺑِﺎﻻُﻓﻖِ اﻟﻤ‪‬ﺒﻴﻦِ و‪ ‬ﻣﺎ ﻫ‪‬ﻮ ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻐَﻴﺐ‪ ‬ﺑِﻀَﻨﻴﻦِ‬

‫ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اي اﺳﺖ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و اﻣﻴﻦ )ﻣﻘﺼﻮد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ(‪ .‬ﻛﻪ‬
‫در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﻣﺤﻤﺪ( دﻳﻮاﻧﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او آن ﻓﺮﺷﺘﻪ را در اﻓﻖ روﺷﻦ دﻳﺪه اﺳﺖ و در اﺑﻼغ ﭘﻴﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داﻳﻢ از ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ داﺋﻢ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻴﮕﻔﺖ اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﺎزل ﻛﻨﻴﻢ و ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ درﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﺎ درﺧﺸﻴﺪن ﺑﺮق ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﻤﮕﻲ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داد و آﻧﻬﺎ را در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫و‪‬ر‪‬أَﻳ‪‬ﺖ‪ ‬اﻟﻨﱠﺎس‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺧُﻠُﻮنَ ﻓ‪‬ﻲ د‪‬ﻳﻦِ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬أَﻓْﻮ‪‬اﺟ‪‬ﺎ‬

‫و دﻳﺪي ﻛﻪ ﻣﺮدم ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ‪) .‬ﻧﺼﺮ ‪(2‬‬

‫‪۵٨‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد و در ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻋﺪﻳﺪه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﻧﺰد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آورد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲ داﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ ﭼﺮا‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻢ دارم ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎز ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﻣﻨﻜﺮي ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اوﺳﺖ؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ ﺗﺎﻣﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎس‬
‫ﮔﻔﺖ اي اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن زودﺗﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮ وﮔﺮﻧﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺤﻤﺪ اﻣﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺎﭼﺎر در ﻣﻴﺎن اردوي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﻼم ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮ او و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ اش را ﭼﻮن ﺣﺮﻳﻢ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻣ‪‬ﻦ د‪‬ﺧَﻞَ ﺑ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻛﺎنِ آﻣ‪‬ﻨﺎ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮود در اﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻮازن و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‪ ،‬ﺳﺮان‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑﻪ ﻋﻄﺎﻳﺎ و ﺑﺨﺸﺸﻬﺎي ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﺻﺪاي اﻧﺼﺎر را در آورد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻓﻮق‪ ،‬وﺣﺸﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺰه را ﻛﺸﺘﻪ و ﺟﺴﺪ او را ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺳﻴﺪ و اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻼم او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﻋﻤﻮي ﺷﺠﺎع و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد را از او ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﺳﻼم آﻧﻬﺎ از ﺗﺮس ﺑﻮد وﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﻼم آوردن دروﻏﻴﻦ آﻧﺎن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب ﺳﻪ آﻳﻪ ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺪس و ﻓﺮض ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪس و ﻓﺮض را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮت او ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺮﻳﺤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫آﻳﺎت ‪ 94‬و ‪ 95‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓَﺎ‪‬ن ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﻓﻲ ﺷَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ اَﻧﺰَﻟﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻓَﺴﺌَﻞِ اّﻟّﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﻘﺮَؤُنَ اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒِﻠﻚ‪ ‬ﻟَﻘَﺪ ﺟﺎء‪‬ك اَﻟﺤ‪‬ﻖّ ﻣ‪‬ﻦ‬
‫ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﻼ ﺗَﻜُﻮﻧﱠﻦَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﻤﺘَﺮﻳﻦَ‪ .‬و‪ ‬ﻻ ﺗَﻜُﻮﻧَﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﺬﱠﺑ‪‬ﻮا ﺑِﺎ اﻳﺎت‪ ‬اﷲِ ﻓَﺘﻜُﻮنَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺨﺎﺳ‪‬ﺮﻳﻦَ‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ اﮔﺮ در آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﻳﻢ ﺷﻚ داري از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرات ﺑﭙﺮس‪.‬‬

‫‪۵٩‬‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و در آﻧﻬﺎ ﺷﻚ ﻣﻜﻦ و از آن ﻣﺮﻣﺎن ﻣﺒﺎش ﻛﻪ‬
‫آﻳﺎت ﺧﺪاوﻧﺪي را دروغ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ورﻧﻪ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ اﻳﻦ دو آﻳﻪ را ﻧﻮﻋﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي اﻗﻨﺎع ﻣﺮدم ﺿﻌﻴﻒ و ﺷﻜّﺎك‬
‫ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪه و اﻳﻨﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻚ‬
‫را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﺻﺪاي وﺟﺪان ﻋﻤﻴﻖ و ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﺄﻳﻮس از ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ؟‬

‫ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ ‪ .‬در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﺤﺮان ﮔﻮﻧﻪ در روح ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬از آﻳﻪ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺳﻮره‬
‫ﻫﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺘﺎب و ﻣﻼﻣﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻓَﻌ‪‬ﻠﱠﻚ ﺗﺎرِك‪ ‬ﺑ‪‬ﻌﺾ‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬و‪ ‬ﺿﺎﺋ‪‬ﻖُ ﺑِﻪ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪر‪‬ك‪ ‬اَن ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮا ﻟَﻮﻻ اُﻧﺰِل ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻛَﻨﺰُاَو ﺟﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻠَﻚ‪ ‬ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ اَﻧﺖ‪ ‬ﻧَﺬﻳﺮُ و اﷲ ﻋﻠﻲ ﻛﻞ ﺷﻲ وﻛﻴﻞ‪.‬‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮده اﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻲ زﻳﺮا از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﮔﻨﺠﻲ ﺑﺮاﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد اﺣﺴﺎس‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ‪ .‬ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺒﻠّﻎ ﻫﺴﺘﻲ و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻣﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز در آﻳﻪ ‪ 35‬اﻧﻌﺎم ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺣﻀﺮت‬
‫از اﻳﻦ اﻣﺮ دﻟﮕﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻗﺪرت اﻋﺠﺎز ﻧﺪاده اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﻛﺎنَ ﻛَﺒ‪‬ﺮَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬ا‪‬ﻋﺮاﺿَﻬ‪‬ﻢ ﻓَﺎ‪‬نِ اﺳﺘَﻄَﻌﺖ‪ ‬اَن ﺗَﺒﺘَﻐَﻲ ﻧَﻔَﻘﺎً ﻓﻲِ اﻻرضِ اَو ﺳ‪‬ﻠﱠﻤﺎً ﻓﻲِ اﻟﺴ‪‬ﻤﺎء ﻓَﻨَﺎﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‬
‫ﺑِ‪Ĥ‬ﻳﻪ‪ ‬و‪‬ﻟَﻮ ﺷﺎء‪ ‬اﷲُ ﻟَﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻬ‪‬ﺪي ﻓَﻼ ﺗَﻜُﻮﻧَﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺠﺎﻫ‪‬ﻠﻴﻦَ‪.‬‬

‫اﮔﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ در ﻋﺬاﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺒﻲ در زﻣﻴﻦ ﺑﺰن ﻳﺎ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ در آﺳﻤﺎن‬
‫ﺑﺴﺎز ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﻣﻌﺠﺰه اي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزي‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺗﻮ ﻧﺎدان ﻣﺒﺎش‪.‬‬

‫در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺳﺨﻦ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ از وي ﻣﻌﺠﺰه ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫‪۶٠‬‬
 ‫ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدن آﻧﺎن از اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻳ‪‬ﺴﺌَﻠُﻚ‪ ‬اَﻫﻞُ اﻟﻜ‪‬ﺘﺎبِ اَن ﺗُﻨَﺰّل ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻛ‪‬ﺘﺎﺑﺎً ﻣ‪‬ﻦَ اّﻟﺴ‪‬ﻤﺎء ﻓَﻘَﺪ ﺳ‪‬ﺎﻟُﻮا ﻣ‪‬ﻮﺳﻲ اَﻛﺒ‪‬ﺮَ ﻣ‪‬ﻦ ذﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﻘﺎﻟُﻮا اَرِﻧَﺎ‬
‫اﷲَ ﺟ‪‬ﻬﺮَه‪ ‬ﻓَﺎَﺧَﺬَﺗﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﺼﺎﻋ‪‬ﻘَﻪ‪ ‬ﺑِﻈُﻠﻤ‪‬ﻬِﻢ ﺛُﻢ‪ ‬اﺗﱠﺨَﺬُوا اﻟ‪‬ﻌﺠﻞَ ﻣ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪ‪‬ﻣﺎ ﺟﺎﺋﺘﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻓَﻐَﻔَﻮﻧﺎ ﻋ‪‬ﻦ ذﺑِﻚ‪‬‬
‫و‪ ‬آﺗَﻴﻨﺎ ﻣ‪‬ﻮﺳﻲ ﺳ‪‬ﻠﻄﺎﻧﺎً ﻣ‪‬ﺒﻴﻨﺎً‬

‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب از ﺗﻮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻴﺎوري‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از ﻣﻮﺳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺧﺪا را ﻋﻠﻨﺎً ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ وﻟﻲ در ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻫﻤﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳﺘﻲ روي آوردﻧﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻣﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﻄﺮه اي ﻣﺴﻠّﻢ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ‪) .‬ﻧﺴﺎ ‪(153‬‬

‫در آﻳﻪ ‪ 59‬ﺳﻮره اﺳﺮي ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺎوردن را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻨَﻌ‪‬ﻨﺎ اَن ﻧُﺮﺳ‪‬ﻞَ ﺑِﺎﻻﻳﺎت‪ ‬ا‪‬ﻻ اَن ﻛَﺬﱠب‪ ‬ﺑِﻬ‪‬ﺎ اﻻَو‪‬ﻟُﻮنَ و‪ ‬آﺗَﻴﻨﺎ ﺛَﻤ‪‬ﻮد‪‬اﻟﻨﺎﻗَﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒﺼ‪‬ﺮَه‪ ‬ﻓَﻈَﻠَﻤ‪‬ﻮا ﺑِﻬﺎ و‪ ‬ﻧُﺮﺳ‪‬ﻞُ‬
‫ﺑِﺎﻻﻳﺎت‪ ‬اﻟّﺎ ﺗَﺨﻮﻳﻔﺎً‪.‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮدن ﻣﻌﺠﺰه وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ﺷﺘﺮي را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻌﺠﺰه ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮدﻳﻢ وﻟﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺘﺮ ﻇﻠﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻌﺠﺰات را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺳﺒﺐِ اﻳﻨﻜﻪ اﻻن ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً در ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ از اﻳﻦ رو ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺠﺰه اي‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎزﻳﻢ و اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ ﻫﻼﻛﺘﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻬﻠﺖ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ(‪.‬‬

‫آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ و ﺳﺰاوار ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ذﻗُﻠﻨﺎ ﻟَﻚ‪ ‬ا‪‬نﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬اَﺣﺎطَ ﺑِﺎﻟﻨّﺎسِ و‪ ‬ﻣﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﻨَﺎ اّﻟﺮُﻳ‪‬ﺎ اﻟﱠﺘﻲ اَر‪‬ﻳﻨﺎك‪ ‬ا‪‬ﻻ ﻓ‪‬ﺘﻨَﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎسِ و‪ ‬اﻟﺸﱠﺠ‪‬ﺮَه‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻠﻌ‪‬ﻮﻧَﻪ‪‬‬
‫ﻓ‪ِ‬ﻲ اﻟﻘُﺮآنِ و‪ ‬ﻧُﺨّﻮِ ﻓُﺨُﻢ ﻓَﻤﺎ ﻳ‪‬ﺰﻳﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ ا‪‬ﻻ ﻃُﻐﻴﺎﻧﺎً ﻛَﺒﻴﺮاً‬

‫‪۶١‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺘﺮس و ﺣﺮف ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺰن(‪ .‬ﻧﻴﺰ آن رؤﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ )ﻣﻌﺮاج( و آن درﺧﺖ ﻣﻠﻌﻮﻧﻪ )زﻗﻮم( ﻛﻪ در‬
‫ﻗﺮآن ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮد‪) .‬اﺳﺮي ‪(60‬‬

‫اول اﻳﻦ ﺳﻮره آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ در ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻪ اواﺳﻂ ﺳﻮره اﺳﺖ ﻧﺎم رؤﻳﺎ ﺑﺮ آن ﻣﻲ ﮔﺬارد و دﻟﻴﻞ‬
‫آن را آزﻣﻮدن ﻣﺮدم ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻌﺮاج ﺷﺪ ﻣﻜﻴﺎن او را ﻣﺴﺨﺮه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺪه اي ﻧﻴﺰ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺷﺠﺮه ﻣﻠﻌﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﺎن درﺧﺖ زﻗﻮم ﻧﻴﺰ دﻗﻴﻘﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد زﻳﺮا ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ درﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ در آﺗﺶ ﺳﺒﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫آري در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ دوزخ در ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺳﻮره اﺳﺮا آﻳﻪ ‪ 58‬ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬اَن ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺮﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ا‪‬ﻻّ ﻧَﺤﻦُ ﻣ‪‬ﻬﻠ‪‬ﻜُﻮﻫﺎ ﻗُﺒﻞَ ﻳ‪‬ﻮمِ اﻟﻘ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻪ اَو ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺬّﺑ‪‬ﻮﻫﺎ ﻋ‪‬ﺬاﺑﺎً ﺷَﺪﻳﺪاً‬

‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻫﻤﻪ را ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫اﷲ ﻋﺠﺐ ﺧﺪاي رﺋﻮف و ﻋﺎدﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻟَﻮ ﺷ‪‬ﺌﻨﺎ ﻟَﺎﺗَﻴﻨﺎ ﻛُﻞﱠ ﻧَﻔَﺲِ ﻫ‪‬ﺪﻳﻬﺎ‬

‫اﮔﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪).‬ﺳﺠﺪه ‪(13‬‬

‫وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ و ﻋﺬاب ﺷﺪﻳﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺑﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﺳﻼم‬
‫ﻣﻲ آوردﻧﺪ و آن ﻫﻤﻪ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ؟‬

‫در آﻳﻪ ‪ 37‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﺑﻬﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺎوردن ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬

‫‪۶٢‬‬
 ‫و‪‬ﻗﺎﻟُﻮا ﻟَﻮﻻ ﻧُﺰّلَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬آﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﻗُﻞ ا‪‬نﱠ اﷲَ ﻗﺎد‪‬ر‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻲ اَن ﻳ‪‬ﻨَﺰّلَ آﻳ‪‬ﻪ‪ ‬و‪‬ﻟﻜ‪‬ﻦﱠ اَﻛﺜَﺮَﻫ‪‬ﻢ ﻟَﺎ ﻳ‪‬ﻌﻠَﻤ‪‬ﻮنَ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﺪاي او آﻳﺘﻲ )ﻣﻌﺠﺰه اي ( ﺑﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﮔﻔﺘﺎرش ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ؟ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﺧﺪا ﻗﺎدر‬
‫اﺳﺖ آﻳﺘﻲ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ وﻟﻲ اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻼزم ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺶ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ وﻟﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻧﺎزل ﻛﻨﺪ«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻗﺎدر اﺳﺖ و از ﻫﻤﻴﻦ روي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻌﺠﺰه اي ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻪ » اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ« اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ؟‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا ﻗﺎدر اﺳﺖ؟ از ﻗﻀﺎ اﻳﻦ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺑﺲ ﺗﻼزم ﻋﻘﻠﻲ ﻣﻴﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم و ﺟﻮاب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬اﻛﺜﺮ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻴﺎﻳﺪ و آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻫﻼﻛﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اوﻻً ﭼﺮا اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ؟‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺨﺎﻓﺖ‪ ‬ﻓﻜﺮ و ﻋﻨﺎد‪ ‬ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﻣﻌﺠﺰه‪ ،‬ﺑﺎزﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﻫﻼك ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻪ زﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن رﺳﻴﺪ؟‬

‫‪۶٣‬‬
 ‫ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن‬
‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻴﻢ روش ﻣﺤﻤﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰه از ﻃﺮف ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﻠﺒﻲ )ﻣﻨﻔﻲ( اﺳﺖ‬
‫و ﺟﻮاب او ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪه ام‪ .‬وﻟﻲ روش او در ﺑﺎب ﻗﺮآن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮان‪ ،‬ﻗﺮآن را ﺟﻌﻠﻴﺎت ﺧﻮد او ﻳﺎ ﺗﻠﻘﻴﻨﺎت دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻓﻮراً‬
‫ﺟﻮاب ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ده ﺳﻮره ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪.‬‬

‫اَم ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮنَ اﻓﺘَﺮﻳﻪ‪ ‬ﻗُﻞ ﻓَﺄﺗُﻮا ﺑِﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺮ ﺳ‪‬ﻮ‪‬رِ ﻣ‪‬ﺜﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻔﺘَﺮَﻳﺎت‪ ‬و‪ ‬ادﻋ‪‬ﻮا ﻣ‪‬ﻦِ اﺳﺘَﻄَﻌﻨُﻢ ﻣ‪‬ﻦ دو‪‬نَ اﷲُ ا‪‬ن ﻛُﻨﺘُﻢ‬
‫ﺻﺎد‪‬ﻗﻴﻦَ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او ﻗﺮآن را از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ! ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﻫﻢ ده ﺳﻮره ﻣﺜﻞ اﻳﻦ از ﭘﻴﺶِ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪).‬ﻫﻮد ‪(13‬‬

‫ﺳﭙﺲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن را اﺳﺎﻃﻴﺮاﻻوﻟﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗَﻞ ﻟَﺌﻦِ اﺟﺘَﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺖ‪ ‬اﻻ‪‬ﻧﺲ‪ ‬و‪‬اﻟﺠِّﻦُ ﻋ‪‬ﻠﻲ اَن ﻳ‪‬ﺄﺗُﻮا ﺑِﻤ‪‬ﺜ‪‬ﻞ ﻫﺬَا اﻟﻘُﺮآنِ ﻻﻳ‪‬ﺄﺗُﻮنَ ﺑِﻤ‪‬ﺜ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻟَﻮ ﻛﺎنَ ﺑ‪‬ﻌﻀُﻬ‪‬ﻢ‬
‫ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﻌﺾِ ﻇَﻬﻴﺮاً‬

‫اﮔﺮ ﺟﻦّ و ا‪‬ﻧﺲ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻳﺎري رﺳﺎﻧﻨﺪ‪).‬اﺳﺮي ‪(88‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮآن را ﺳﻨﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎء اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه او ﻗﺮآن اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮآن از ﺣﻴﺚ ﻟﻔﻆ و ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﻳﺎ از ﺣﻴﺚ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن ﻳﺎ از ﻫﺮ دو ﺣﻴﺚ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻓﺮاواﻧﻲ در ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم از ﻫﺮ دو‬
‫ﺣﻴﺚ ﻗﺮآن را ﻣﻌﺠﺰه داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ رأﻳﺐ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﺪت اﻳﻤﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻲ ﻏﺮﺿﺎﻧﻪ‪ .‬از‬

‫‪۶۴‬‬
‫اﻳﻦ رو ﻣﺤﻘﻘﺎن و ادﻳﺒﺎن ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدات ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﺑﺮ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﻗﺮآن دارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﭘﺎره اي از آﻧﻬﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻢ داﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﺮادات را ﺗﻮﺟﻴﻪ و‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ از ﻛﺘﺎب اﺗﻘﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮآن از ﺣﻴﺚ ﻟﻔﻆ‬

‫از ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﻼم ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺗﻌﺼﺐ و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در وي اوج ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻈﻢ ﻗﺮآن و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي آن ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻴﺎورﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻗﺮآن از‬
‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻳﻨﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻧﻪ ﺑﺮ وﺟﻪ ﻏﻴﺒﮕﻮﻳﻲ ﻛﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ اﻣﻮر ﻣﺤﻘﻖ اﻟﻮﻗﻮع‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ او در اﻳﻦ رأي ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﭼﻮن ﻋﺒﺎدﺑﻦ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬و ﻓﻮﻃﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وي ﻫﻢ رأﻳﻨﺪ و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﻣﺒﺎﻳﻦ اﺳﻼم و‬
‫اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺑﻐﺪادي در ﻛﺘﺎب اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق‪ ،‬از اﺑﻦ راوﻧﺪي ﺑﺮاي ﻃﻌﻦ و اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻟﻮ اﺟﺘﻤﻌﺖ اﻻﻧﺲ واﻟﺠﻦ ﻋﻠﻲ ان ﻳﺄﺗﻮا ﺑﻤﺜﻞ ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن ﻻﻳﺄﺗﻮن‬

‫اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻈﺮ اﺑﺮﻫﻴﻢ ﻧﻈﺎم ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﮔﺮدان و ﭘﻴﺮوان ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﭼﻮن اﺑﻦ ﺣﺰم و ﺧﻴﺎط از وي دﻓﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﻲ از ﺳﺮان ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬
‫ﺑﺎ وي ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺎم و ﻣﻔﺎد آﻳﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﺟﻪ‬
‫اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را از ﻣﺮدﻣﺎن زﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻠﺐ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ ورﻧﻪ آوردن ﺷﺒﻴﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺮوز ﻣﻤﻜﻦ و ﺑﻠﻜﻪ آﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۶۵‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ را ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي ﻛﺘﺎب اﻟﻔﺼﻮل و اﻟﻐﺎﻳﺎت را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻗﺮآن‬
‫اﻧﺸﺎء ﻛﺮده و از ﻋﻬﺪه اش ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻧﺎرﺳﺎ و ﻏﻴﺮ واﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻘﺼﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬واژه ﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮب‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﻠﻤﻪ در ﻣﻌﻨﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺪاول‪،‬‬
‫ﻋﺪم ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺬﻛﺮ و ﻣﺆﻧﺚ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﻓﺎﻋﻞ ﻳﺎ ﺻﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ارﺟﺎع ﺿﻤﻴﺮ ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﻗﻴﺎس و دﺳﺘﻮر‪ ،‬دور اﻓﺘﺎدن ﻣﻌﻄﻮف از ﻣﻌﻄﻮف ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺠﻊ و ﻣﻮارد ﻋﺪﻳﺪه اي از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ اﻧﺤﺮاﻓﺎت در ﻗﺮآن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻓﺮاخ ﺑﺮاي ﻣﻨﻜﺮان ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ در ﻗﺮآن ﮔﺸﻮده‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﭘﻲ ﺑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان را ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف در ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﻳﻪ ‪ 62‬ﻧﺴﺎء‪:‬‬

‫ﻟﻜ‪‬ﻦِ اﻟﺮّاﺳ‪‬ﺨُﻮنَ ﻓ‪ِ‬ﻲ اﻟﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ و‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻘﻴِﻤﻴﻦَ اﻟﺼ‪‬ﻼه و‪‬اﻟﻤ‪‬ﺆﺗُﻮنَ اﻟﺰُﻛﺎه‬

‫ﺟﻤﻠﻪ »ﻣﻘﻴﻤﻴﻦ اﻟﺼﻼه« ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺆﺗﻮن«‪» ،‬ﻣﺆﻣﻨﻮن« و »راﺳﺨﻮن« در ﺣﺎل رﻓﻊ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻘﻴﻤﻮن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﻃﺎﺋ‪‬ﻔَﺘﺎنِ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ اﻗﺘَﺘَﻠﻮ‪ ‬ا‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻓﻌﻞ »اﻗﺘَﺘَﻠﻮ‪ ‬ا« ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ»اﻗﺘﺘﻼ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﻋﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺎﺋﻔﺘﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻟَﻴﺲ‪ ‬اﻟﺒِﺮّ اَن ﺗُﻮ‪‬ﻟّﻮ‪‬ا و‪‬ﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻜﻢ ﻗ‪‬ﺒ‪‬ﻞ اﻟﻤ‪‬ﺸﺮِقِ و‪ ‬اﻟﻤﻐَﺮِبِ و‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦﱠ اﻟﺒِﺮّ ﻣ‪‬ﻦَ آﻣ‪‬ﻦَ ﺑِﺎﷲِ و‪ ‬اﻟﻴ‪‬ﻮمِ اﻻﺧ‪‬ﺮَ‬

‫ﻧﻴﻜﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روي ﺑﻪ ﻣﺸﺮق ﻳﺎ ﻣﻐﺮب ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورد‪).‬ﺑﻘﺮه ‪(177‬‬

‫دو ﻣﻮرد ﻛﻠﻤﺔ ﻧﻴﻜﻲ )اﻟﺒِﺮّ( در اﻳﻦ آﻳﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دوﻣﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم آﻳﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺠﺎي ﻧﻴﻜﻲ دوم‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر )اﻟﺒﺎر‪ (‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻠﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ :‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫ﻣ‪‬ﺒﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎي ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺮس و ﻟﺮز ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ‬

‫‪۶۶‬‬
‫ﺟﺎي ﻳﻜﻲ از ﻗﺎرﻳﺎن ﺑﻮدم اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑ‪‬ﺮّ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪم ﺗﺎ ﻣﺨﻔﻒ ﻛﻠﻤﻪ اﻟﺒﺎر‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از ﺳﻮي ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻣﻄﻌﻮن ﺷﺪ و ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ا‪‬ن ﻫﺬانِ ﻟﺴﺎﺣﺮانِ‪.‬‬

‫اﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﺮف » ا‪‬ن « ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺎل ﻣﻨﺼﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا »ﻫﺬان« ﺑﺎﻳﺪ »ﻫﺬﻳﻦ«‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺰ »ﻫﺬﻳﻦ« ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺼﺐ و ﺟﻤﻮد در ﻋﻘﻴﺪه اﺷﺨﺎص ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ رأي ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫اﺳﻼﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ام ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻢ ‪ .‬اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ اوراﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻗﺮآن‬
‫در ﻣﻴﺎن دو ﺟﻠﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻼم ﺧﺪا اﺷﺘﺒﺎه راه‬
‫ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي»ﻫﺬان« »ﻫﺬاﻳﻦ« ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺪ و‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﻮره ﻧﻮر آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از وﺟﻮد ﻳﻚ رﺳﻢ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در آن زﻣﺎن آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻻﺗﻜ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻮا ﻓَﺘَﻴﺎﺗ‪‬ﻜُﻢ ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﺒِﻐﺎء ا‪‬ن اَر‪‬دنَ ﺗَﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎ ﻟ‪‬ﺘَﺒﺘَﻐُﻮ‪‬ا ﻋ‪‬ﺮض‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻴﻮه‪ ‬اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﻜﺮِﻫﻬ‪‬ﻦﱠ ﻓَﺎَنﱠ اﷲَ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪ‪ ‬ا‪‬ﻛﺮاﻫ‪‬ﻬِﻦﱠ ﻏَﻔُﻮر‪ ‬ر‪‬ﺣﻴﻢ‪.‬‬

‫دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺎل ﺑﻪ زﻧﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ‪).‬ﻧﻮر ‪(33‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻬﻲ از ﻳﻚ ﻛﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰ و ﺑﺮده دارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻮل ﺑﻪ زﻧﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻨﻴﺰ و ﺑﺮده اي را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻮﻻي ﺧﻮد ﺗﻦ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺎﻳﺪ وﻟﻲ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪي ﻃﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪه را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻧﻪ ﻛﻨﻴﺰي را ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺒﺎرت ﻧﺎرﺳﺎ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪،‬‬
‫واﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎري ﺑﻴﺶ از ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻮرد اﻧﺤﺮاف از اﺻﻮل و اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ در ﻗﺮآن‬

‫‪۶٧‬‬
‫ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ و ﺷﺎرﺣﺎن ﻗﺮآن در ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎ و اﻳﺮادات رﻧﺠﻬﺎ ﺑﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫زﻣﺨﺸﺮي از ﺟﻤﻠﺔ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬وي ﻛﻪ از اﺋﻤﻪ زﺑﺎن ﻋﺮب و از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲ رود ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﻳﻢ ﻗﺮاﺋﺖ را ﺑﺮ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن را درﺑﺴﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ و ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن ﻋﺮب را ﺑﺮ آن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻗﺪان‬
‫اﻧﺪﻟﺴﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪارم‪ ،‬درﺑﺎره وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺎﺣﺶ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﺎ درﺟﻪ اي درﺳﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﺼﺤﺎي ﺑﺰرگ ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻣﻠﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ و از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﻠﻤﺎت و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﻤﻼت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻣﺘﺪاول و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻋﺎﻣﻪ دور‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺿﺮورﺗﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﺴﻦ ﺑﻴﺎن و ﺷﻌﺮ ﺧﻮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم در‬
‫ﻣﻠﺖ ﻋﺮب ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻛﺮده و ﻗﻮاﻋﺪ زﺑﺎن ﻋﺮب اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن در‬
‫ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاﻟﻴﺪ و ﻗﺮﻳﺤﻪ ﻓﺼﻴﺤﺎن ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از اﺻﻮل زﺑﺎن و ﺿﻮاﺑﻂ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻗﺮآن اﺑﺪاﻋﻲ اﺳﺖ ﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ در ادﺑﻴﺎت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ .‬در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮره ﻧﺠﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ ﺣﺴﺎس و ﺣﻤﺎﺳﻪ روﺣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اي از ﻗﻮت‬
‫ﺑﻴﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﻳﻪ ‪ 32‬را ﻛﻪ از آﻳﺎت ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن و ﻳﺎراﻧﺶ آن را در اﻳﻦ ﺳﻮره ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺮدارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺰﻟﻬﺎي ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻟﻄﻴﻒ‪،‬‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺧﻴﺎل اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره از زﻳﺒﺎﻳﻲ دﺧﺘﺮان اورﺷﻠﻴﻢ و ﻣ‪‬ﻐﺎزﻟﻪ‬
‫ﺑﺎ دوﺷﻴﺰﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺸﺎن ﭼﻮن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮ ﻛﻮه ﺟﻠﻌﺎر ﺧﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ و ﻛﻴﻔﻴﺖ وﺣﻲ و اﺷﺮاق و رؤﻳﺎﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟﻨﱠﺠﻢِ ا‪‬ذا ﻫ‪‬ﻮي‪ ،‬ﻣﺎﺿَﻞﱠ ﺻﺎﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻜُﻢ و‪ ‬ﻣﺎﻏَﻮي‪ ،‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻨﻄ‪‬ﻖُ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻬ‪‬ﻮي‪ ،‬ا‪‬ن ﻫ‪‬ﻮ‪‬اﻟّﺎ و‪‬ﺣﻲ‪ ‬ﻳﻮﺣﻲ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻠﱠﻤ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﺷَﺪﻳﺪ‪‬اﻟﻘُﻮي‪ ،‬ذُو ﻣﺮﱠه ﻓَﺎﺳﺘَﻮي و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺑِﺎﻻ ﻓُﻖ اﻻَﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺛُﻢ‪ ‬د‪‬ﻧﻲ ﻓَﺘَﺪ‪‬ﻟّﻲ ﻓَﻜﺎنَ ﻗﺎب‪ ‬ﻓَﻮﺳ‪‬ﻴﻦ اَو اَدﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻓَﺎَوﺣﻲ ا‪‬ﻟﻲ ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ه‪ ‬ﻣﺎ اَوﺣﻲ ‪ ...‬ﻋ‪‬ﻨﺪ‪ ‬ﺳ‪‬ﺪ‪‬ر‪‬ه‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺘَﻬﻲ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬ﻫﺎ ﺟ‪‬ﻨﱠﻪ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺄوي ا‪‬ذ ﻳ‪‬ﻐﺸَﻲ اﻟﺴ‪‬ﺪرِه‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻐﺸﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺎ زاغَ اﻟﺒ‪‬ﺼ‪‬ﺮُ و‪ ‬ﻣﺎ ﻃَﻐﻲ‪ ،‬ﻟَﻘَﺪ ر‪‬أي ﻣ‪‬ﻦ آﻳﺎت‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬اﻟﻜُﺒﺮي‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻳﺎت ﻣﻘﺪاري از زﻳﺒﺎﻳﻴﻬﺎي ﺳﻮره ﻛﻪ در آن روح ﮔﺮم ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را‬

‫‪۶٨‬‬
 ‫ﺑﻪ وﺟﺪ ﻣﻲ آورد از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ رود وﻟﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺛﺮﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻏﺮوب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺪﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﺗﻮاﻧﺎ در اﻓﻖ ﺑﺮ او ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ او اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ را آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻛﻤﺎن و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪو ﺑﮕﻮﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻛﺸﻒ و‬
‫وﺣﻲ دروغ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺸﻒ و اﺷﺮاق ﺑﺎ وي ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫دﻓﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ او را در ﺳﺪره اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻬﺸﺖ دﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪة او ﺑﺪو ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ دﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻋﺠﺎﻳﺐ آﻳﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﭼﻴﺰﻫﺎ دﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺑﺎز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺎَﻋﺮِض ﻋ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﻦُ ﺗَﻮ‪‬ﻟﻲ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻦ ذ‪‬ﻛ‪‬ﺮﻧﺎ و‪‬ﻟَﻢ ﻳ‪‬ﺮِد ا‪‬ﻻﱠ اﻟﺤ‪‬ﻴﻮ‪‬ه اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ‪ ،‬ذﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﺒﻠَﻐُﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻌ‪‬ﻠﻢِ ا‪‬نﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫اَﻋﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﻤ‪‬ﻦ ﺿَﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ ﺳﺒﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﻤ‪‬ﻦِ اﻫﺘَﺪي‪.‬‬

‫از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺎ روي ﺑﺮ ﺗﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دل ﺧﻮش ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫روي ﺑﺮﮔﺮدان اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ داﻧﺶ و ﺧﺮد ﻧﺪارﻧﺪ و ﺧﺪاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫آﻧﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ‪).‬ﻧﺠﻢ ‪(30-29‬‬

‫روزي زن ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ام ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻪ او ﻣﻲ رﺳﺪ و ﻃﻌﻨﻪ زﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﻴﺪوارم ﺷﻴﻄﺎن‬
‫رﻫﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ وﺣﻲ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺄﻳﻮس و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ‬
‫ﭘﺮت ﻛﺮدن ﺧﻮﻳﺶ از ﻛﻮه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻮره ﻣﺘﺮﻧﻢ واﻟﻀﺤﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻮره زﻳﺒﺎ ﻛﻪ در آن ﻧﺎﻣﻲ از زن ﺑﻮﻟﻬﺐ و ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺘﻬﺰا آﻣﻴﺰش ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺴﻠﻴﺖ ﺑﺨﺶ و ﻧﻮﻳﺪ اﻧﮕﻴﺰ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟﻀﱡﺤﻲ‪ ،‬و‪‬اﻟّﻠَﻴﻞِ ا‪‬ذا ﺳ‪‬ﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺎ و‪‬د‪‬ﻋﻚ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻗَﻠﻲ و‪ ‬ﻟَﻼﺧ‪‬ﺮَه‪ ‬ﺧَﻴﺮُ ﻟَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻻو‪‬ﻟﻲ و‪ ‬ﻟَﺴ‪‬ﻮف‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻌﻄﻴﻚ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﺘَﺮﺿﻲ اَﻟَﻢ ﻳ‪‬ﺠِﺪك‪ ‬ﻳ‪‬ﺘﻴﻤﺎً ﻓَ‪Ĥ‬وي و‪ ‬و‪‬ج‪ ‬د‪‬ك‪ ‬ﺿﺎﻻً ﻓَﻬ‪‬ﺪي و‪ ‬و‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ك‪ ‬ﻋﺎﺋ‪‬ﻼً ﻓَﺎَﻏﻨﻲ ﻓَﺄﻣ‪‬ﺎ‬
‫اﻟﻴ‪‬ﺘﻴﻢ‪ ‬ﻓَﻼ ﺗَﻘﻬ‪‬ﺮ و‪ ‬اَﻣ‪‬ﺎ اﻟﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻞَ ﻓَﻼ ﺗَﻨﻬ‪‬ﺮ و‪ ‬اَﻣ‪‬ﺎ ﺑِﻨ‪‬ﻌﻤ‪‬ﻪ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﺤ‪‬ﺪ‪‬ث‪.‬‬

‫‪۶٩‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺻﺒﺤﮕﺎه و ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آراﻣﺶ ﺷﺐ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺖ ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻧﻜﺮه و ﺑﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از آﻏﺎز آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زودي آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮي ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺒﻮدي ﭘﻨﺎﻫﺖ داد ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻓﻘﻴﺮ ﻧﺒﻮدي ﺑﻲ ﻧﻴﺎزت ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻧﺒﻮدي ﻫﺪاﻳﺘﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻳﺘﻴﻤﺎن را ﺑﻨﻮاز و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را از ﺧﻮد ﻣﺮان و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺼﺎف داد ﻗﺮآن اﺑﺪاﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ و ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺮﺷﺎر از ﻧﻴﺮوي ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﻗﻮه اﻗﻨﺎع‪،‬‬
‫ﺳﺒﻚ ﺗﺎزه اي اﺳﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮب‪ .‬ﺟﺎري ﺷﺪن آن از زﺑﺎن ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬درس ﻧﺨﻮاﻧﺪه و ﺑﺮاي ﻛﺎر ادب ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻫﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ و اﮔﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﻟﺤﺎظ آن را ﻣﻌﺠﺰه ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آن دﺳﺘﻪ اي ﻛﻪ ﻗﺮآن را از ﺣﻴﺚ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻌﺠﺰه‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﭼﺎر اﺷﻜﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﭼﻴﺰ ﺗﺎزه اي ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در آن ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺮآن از اﻣﻮر ﻣﺴﻠّﻢ و راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺼﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻣﻘﺘﺒﺲ از اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎت‬
‫ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ در ﺿﻤﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺷﺎم و ﺑﺤﺚ و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ اﺣﺒﺎر‪ ،‬راﻫﺒﺎن و‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﺑﺎ اﻧﺪك اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺼﺎف داد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ از ﺷﺄن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﺎﻫﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدي اُﻣ‪‬ﻲ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫در ﻣﺤﻴﻄﻲ آﻟﻮده ﺑﻪ اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ اي ﺟﺰ زور و ﻗﺴﺎوت وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺸﺮ ﻣﻠﻜﺎت ﻓﺎﺿﻠﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﻣﺮدم را از ﺷﺮك و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻧﻬﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ از اﻗﻮام‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮغ ﻓﻄﺮي و ﺻﺪاي وﺟﺪان ﭘﺎك و اﻧﺴﺎﻧﻲ اوﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮش ﻛﻨﻴﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮد ﺑﻴﺴﻮاد ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺳﻮره ﻋﺒﺲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻠﻲ اﺳﺖ از ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬
‫روﺣﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺮوي روﺣﻲ‪ .‬در ﺿﻤﻦ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺧﻮش آﻫﻨﮓ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻃﭙﺶ ﻗﻠﺐ ﮔﺮم ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻲ‬
‫ﺷﻨﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗُﺘ‪‬ﻞَ اﻻ‪‬ﻧﺴﺎنُ ﻣﺎ اَﻛﻔَﺮَه‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ اَي‪ ‬ﺷَﻲء ﺧَﻠَﻘَﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻧُﻄﻘَﻪ‪ ‬ﺧَﻠَﻘَﻪ‪ ‬ﻓَﻘَﺪ‪‬ر‪‬ه‪ ،‬ﺛُﻢ‪ ‬اﻟﺴ‪‬ﺒﻴﻞَ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺮَه‪ ،‬ﺛُﻢ‪ ‬اَﻣﺎﺗَﻪ‪‬‬
‫ﻓَﺎَﻗﺒ‪‬ﺮَه‪ ‬ﺛُﻢ‪ ‬ا‪‬ذا ﺷﺎء‪ ‬اَﻧﺸَﺮَه‪ ،‬ﻛﻼً ﻟَﻤﺎ ﻳ‪‬ﻘﺾِ ﻣﺎ اَﻣ‪‬ﺮَه‪ ‬ﻓَﻠﻴ‪‬ﻨﻈُﺮ ا‪‬ﻻﻧﺴﺎنُ ا‪‬ﻟﻲ ﻃَﻌﺎﻣ‪‬ﻪ‪ ،‬اَﻧّﺎ ﺻ‪‬ﺒ‪‬ﺒﻨَﺎ اﻟﻤﺎء ﺻ‪‬ﺒ‪‬ﺎً‪ ،‬ﺛُﻢ‪‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﺷَﻘَﻘﻨَﺎ اﻻَرض‪ ،‬ﺷَﻘّﺎً ﻓَﺎَﻧﺒ‪‬ﺘﻨﺎ ﻓﻴﻬﺎ ﺣ‪‬ﺒ‪‬ﺎً و‪ ‬ﻋ‪‬ﻨَﺒﺎً و‪ ‬ﻗَﺼﺒﺎً و‪ ‬ز‪‬ﻳﺘُﻮﻧﺎً و‪ ‬ﻧَﺨﻼً و‪ ‬ﺣ‪‬ﺪاﺋ‪‬ﻖَ ﻏُﻠﺒﺎً و‪ ‬ﻓﺎَﻛﻪ و‪ ‬اَﺑ‪‬ﺎً ﻣ‪‬ﺘﺎﻋﺎً‬
‫ﻟَﻜُﻢ و‪ ‬ﻟَﺎﻧﻌﺎﻣ‪‬ﻜُﻢ ﻓَﺎ‪‬ذا ﺟﺄت‪ ‬اﻟﺼ‪‬ﺎﺧﱠﻪ‪‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺴﺎن و ﻛﻔﺮ او‪ ،‬از ﭼﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه؟ از ﻧﻄﻔﻪ اي‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮازﻧﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻲ ﻣﻴﺮد و اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﺶ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎز زﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮراك ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ آب ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬زﻣﻴﻦ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬
‫ﻟﺬﻳﺬ ﺑﺮاﻳﺶ روﻳﺎﻧﺪﻳﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﺸﺎن‪(33-17).‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻟﻲ ﺟﻤﻼت ﺧﻮش آﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻏﺰل ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از دﻫﺎن ﮔﺮم ﻳﻚ‬
‫ﻣﺮد اُﻣ‪‬ﻲ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ ﺗﺒﺪارش ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دارد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻫﺎي زﻳﺒﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻮﺷﺪ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ از آن ﻣﻲ‬
‫ﺗﺮاود‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻗﺮآن را از ﺣﻴﺚ دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻌﺠﺰه داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪه اﺻﻮﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ از ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ را ﮔﻔﺘﻪ و در ﻛﻼم ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﭼﻮن ﺑﻮدا‪ ،‬ﻛﻨﻔﺴﻴﻮس‪ ،‬زردﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ از ﺣﻴﺚ اﺣﻜﺎم و ﺷﺮاﻳﻊ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ وﻗﺎﻳﻊ روزاﻧﻪ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان وﺿﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﻐﺎﻳﺮ در آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺖ و ﻫﻢ ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻘﻪ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻮﻟﻮد ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻲ ﺳﻪ ﻗﺮن اول ﻫﺠﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪون‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ورﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻊ ﻗﺮآﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ ﻧﺎﻗﺺ و ﻏﻴﺮواﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻣﻘﺘﺒﺲ از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﻬﻮد ﻳﺎ ﻋﺎدات و‬
‫آداب زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻋﺮاب اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً روزه از ﻳﻬﻮد ﺑﻪ اﺳﻼم آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روز دﻫﻢ ﻣﺤﺮم را روزه را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪﻛﻪ ﺑﻪ روزة ﻛﻴﭙﻮر‬
‫ﺷﻬﺮت دارد‪ .‬ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬روزه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﺎم ﻣﻌﺪودات‬

‫‪٧١‬‬
‫ﻣﺒﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ده روز اول ﻣﺤﺮم را روزه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻗﺒﻠﺔ ﺧﻮد‬
‫را از ﻳﻬﻮد ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻪ روزه اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﻧﻴﺰ ﻛﻪ رﻛﻦ اوﻟﻴﻪ دﻳﺎﻧﺖ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﺳﺖ در ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن وﺟﻮد دارد اﮔﺮﭼﻪ ﺷﻜﻞ و ﻃﺮز‬
‫اداي آن ﻣﺨﺼﻮص دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ و ﻃﺮز از راه ﺳﻨّﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ورﻧﻪ‬
‫در ﻗﺮآن از ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺟﺰﺋﻴﺎت آن ﺧﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﻠﻪ ﻫﻢ در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻜﻪ و ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﺒﻠﻪ ﻳﻬﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎً ﺑﺮا‪‬ي ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻋﺎدات ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‪،‬‬
‫اﺣﺮام‪ ،‬ﻟﻤﺲ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‪ ،‬وﻗﻔﻪ در ﻋﺮﻓﺎت و رﻣﻲ ﺟﻤﺮه‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ در دوره‬
‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﺗﻌﺪﻳﻼت در ﺣﺞ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ روي داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻋﺮاب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف »ﻟﺒﻴﻚ ﻳﺎ ﻣﻨﺎت«‪» ،‬ﻟﺒﻴﻚ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺰّي«‪» ،‬ﻟﺒﻴﻚ ﻳﺎ ﻻت« ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در اﺳﻼم »اﻟﻠﻬﻢ« ﺟﺎي ﺑﺘﻬﺎ را ﮔﺮﻓﺖ و آن ﻋﺒﺎرت ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ :‬ﻟﺒﻴﻚ اﻟﻠﻬﻢ ﻟﺒﻴﻚ‪ .‬ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺻﻴﺪ را در ﻣﺎه ﺣﺞ ﺣﺮام ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﺮﻣﺖ‬
‫ﺻﻴﺪ را ﻣﺨﺼﻮص اﻳﺎم ﺣﺞ و ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻋﺮﺑﻬﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻟﺨﺖ ﺑﻪ ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم آن را ﻣﻨﻊ ﻛﺮد و ﻫﻤﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه را ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺮب از‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻛﺮاه داﺷﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آن را ﻣﺠﺎز ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ و ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺻﻨﺎم ﻗﺮﻳﺶ از ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‬
‫اﻛﺮاه داﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﻛﻮه‪ ،‬دو ﺑﺖ ﺳﻨﮕﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن و زاﺋﺮان‬
‫دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪن و ﺑﻮﺳﻴﺪن آﻧﻬﺎ و ﻛﺴﺐ ﺗﺒﺮك ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را ﻣﺠﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در آﻳﻪ ‪ 158‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‬
‫آن را از ﺷﻌﺎﺋﺮ اﷲ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در ﻣﻠﻞ و ﻧﺤﻞ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﺳﻨﻦ اﺳﻼﻣﻲ اداﻣﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺎدات‬
‫دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب آﻧﻬﺎ را از ﻳﻬﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن زﻣﺎن ازدواج ﺑﺎ ﻣﺎدر و دﺧﺘﺮ ﺣﺮام‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ازدواج ﺑﺎ دو ﺧﻮاﻫﺮ ﻗﺒﻴﺞ و ﻧﻜﺎح ﺑﺎ زن ﭘﺪر ﺣﺮام‪ .‬ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﻣﺲ ﻣﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺢ ﺳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻮاك‪ ،‬اﺳﺘﻨﺠﺎء‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬ﻛﻨﺪن ﻣﻮي ﺑﻐﻞ و ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﻣﻮي زﻫﺎر‪ ،‬ﺧﺘﻨﻪ و ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ دزد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻳﻬﻮد ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻓﺮاﺋﺾ دو ﻓﺮﻳﻀﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و آن دو ﺟﻬﺎد و زﻛﺎت‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻊ از اﻳﻦ دو ﻓﺮﻳﻀﻪ اﺛﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎرﻋﺎن دﻳﮕﺮ داراي‬
‫ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ داﺷﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ دوﻟﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ و ﻃﺒﻌﺎً ﭼﻨﺎن دوﻟﺘﻲ‬
‫ﺑﺪون ﻟﺸﻜﺮ و ﭘﻮل ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎد از ﺷﺮاﻳﻊ ﺧﺎص اﺳﻼم و ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ و آن را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﻟﻮد ﻛﻴﺎﺳﺖ و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ راه ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ را ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮّان ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫آﻳﺎت ﺧﻮش آﻫﻨﮓ و روﺣﺎﻧﻲ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ‪ .‬داﺷﺘﻦ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺳﺎﻟﻢ و ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در آن ﺳﻬﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎل ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫ﻣﺎل‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻋﺎﻳﺪي ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺿﺮورت دارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن زﻛﺎت ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎده و ﻗﻤﺎر‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﭽﻪ او را ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪد‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻬﻲ ﻣﺴﻜﺮات ﻛﻪ آن ﻫﻢ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺮاﻳﻊ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ اﻋﺮاب ﺧﻮﻧﮕﺮم اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ‬
‫و ﺑﻲ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎر اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﺮات ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً راﻳﺞ و ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد روي آورﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮّ و ﻓﺴﺎد از آن ﻧﺎﺷﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﻫﻤﻴﻦ روي در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن را ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫وﻳﺴﺌﻠﻮﻧﻚ ﻋﻦ اﻟﺨﻤﺮ واﻟﻤﻴﺴﺮ ﻗﻞ ﻓﻴﻬﺎ اﺛﻢ ﻛﺒﻴﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻟﻠﻨﺎس‬

‫از ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺎده و ﻗﺼﺎره ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ آن دو ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮔﻨﺎه و ﺷﺮّﻧﺪ و ﺳﻮدي ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم دارﻧﺪ‪) .‬ﺑﻘﺮه ‪(219‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﺑﻌﺪي آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮان در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻲ و ﺳﺮ زدن‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ از او در آن ﺣﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اَﻟّﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨﻮ ﻻﺗَﻘﺮَﺑ‪‬ﻮا اﻟﺼ‪‬ﻠَﻮه‪ ‬و‪ ‬اَﻧﺘُﻢ ﺳ‪‬ﻜﺎري‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﻮﻣﻨﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺖ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻧﻤﺎز ادا ﻧﻜﻨﻴﺪ‪).‬ﻧﺴﺎء ‪(43‬‬

‫وﻟﻲ ﺣﺮﻣﺖ آن ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ در آﻳﺎت ‪ 90‬و ‪ 91‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻳﻪ ‪ 90‬ﺑﺎ ﻟﻬﺠﻪ اي‬
‫ﻗﺎﻃﻊ و آﻣﺮاﻧﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧﱠﻤ‪‬ﺎ اﻟﺨَﻤﺮَ و‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻴِﺴﺮَ و‪ ‬اﻻَﻧﺼﺎب‪ ‬و‪ ‬اﻻَزﻻم‪ ‬رِﺟﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞِ اﻟﺸﱠﻴﻄﺎنِ ﻓَﺎﺟﺘَﻨ‪‬ﻨﺒ‪‬ﻮ‪‬ه‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻗﻤﺎر‪ ،‬ازﻻم و ﺷﺮاب از ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﻠﻴﺪ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ از آﻧﻬﺎ دوري ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ ﻳ‪‬ﺮﻳ‪‬ﺪ اﻟﺸﱠﻴﻄﺎنَ اَن ﻳ‪‬ﻮﻗ‪‬ﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴﻨﻜَﻢ‪ ‬اﻟﻌ‪‬ﺪاو‪‬ه‪ ‬و‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﻌﻀﺎء ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺨَﻤ‪‬ﺮ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻴﺴ‪‬ﺮِ و‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻛُﻢ ﻋ‪‬ﻦ ذ‪‬ﻛ‪‬ﺮ اﷲِ و‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﺼ‪‬ﻠﻮِه ﻓَﻬ‪‬ﻞ اَﻧﺘُﻢ ﻣ‪‬ﻨﺘَﻬ‪‬ﻮنَ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن از راه ﻣﺸﺮوب و ﻗﻤﺎر ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﻴﻨﻪ و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد و ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﻧﻤﺎز و ﻳﺎد ﺧﺪاي ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ؟‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ را در ﺳﻄﻮر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺴﻜﺮ و ارﺗﻜﺎب ﻗﻤﺎر ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺰاغ و ﺟﻨﺠﺎل راه ﻣﻲ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﺣﻜﺎم راﺟﻊ ﺑﻪ زﻧﺎ و ﻟﻮاط و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت و ﻃﻼق‬
‫و ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﻜﺎم دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪﻳﻠﻲ اﺳﺖ از ﺷﺮاﻳﻊ ﻳﻬﻮد و اﺻﻼﺣﻲ اﺳﺖ در ﻋﺎدات ﻣﺘﺪاول ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﺮب‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺠﺰه ﻫﺎي ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻛﻪ در ﻏﺒﺎري از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﻪ از ﺣﻴﺚ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ و ﻧﻪ از ﺣﻴﺚ‬
‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت اﺧﻼﻗﻲ و اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ‪ .‬ﻗﺮآن از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ دﺳﺖ ﺗﻬﻲ و ﺑﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺳﻮاد ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﻗﻮم ﺧﻮد ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ و ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﻘﻴﺎد ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ و ارادة آورﻧﺪه اش را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪٧۴‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ »وﺣﻲ« ﺑﻴﺶ از ﺷﺼﺖ ﺑﺎر در ﻗﺮآن آﻣﺪه و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻟﻘﺎء ﺑﻪ ذﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﮕﺮي اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﺎ اﺷﺎره زودﮔﺬر ﻧﻬﺎﻧﻲ‪ .‬از‬
‫ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬ﭘﺲ از ﻫﺮ وﺣﻲ ﺣﻀﺮت ﺷﺘﺎب داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ آن را ﺛﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬در‬
‫دو ﺳﻪ ﺟﺎي ﻗﺮآن اﺷﺎره اي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻻ ﺗُﺤ‪‬ﺮّك ﺑِﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﺴﺎﻧَﻚ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘَﻌﺠ‪‬ﻞَ ﺑِﻪ‪) ‬ﻗﻴﺎﻣﺖ ‪(16‬‬

‫و‪‬ﻻ ﺗَﻌﺠ‪‬ﻞ ﺑِﺎﻟﻘُﺮآنِ ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒﻞِ اَن ﻳ‪‬ﻘﻀﻲ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪) ‬ﻃﻪ ‪(114‬‬

‫در اﻳﻦ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﻧﻜﺘﻪ اي دﻗﻴﻖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺣﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ و ﻓﺮوﻏﻲ ﻛﻪ در‬
‫آن ﺣﺎل ﺑﺮ ذﻫﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﺗﺎﺑﺪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺎدي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺴﻠ‪‬ﻢ از اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﺟﺰ ﻗﺮآن از ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻘﻞ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﻧﺺ ﻗﺮآن از ﻣﻦ ﭼﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺤﻮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ و ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﻫﻨﮕﺎم وﺣﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻛﺎري ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﺟﻬﺪي ﺷﺪﻳﺪ و دروﻧﻲ روي ﻣﻲ داده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺨﺎري ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎرث‬
‫ﺑﻦ ﻫﺸﺎم از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻛﻴﻔﻴﺖ وﺣﻲ را ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻨﺸﺎن ﭼﻮن آواي‬
‫ﺟﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ در ذﻫﻨﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮدي ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺪه و ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم وﺣﻲ ﺣﺘﻲ در روزﻫﺎي ﺳﺮد‪ ،‬ﻋﺮق از ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ ﻣﻲ رﻳﺨﺖ و در ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﺣﺮف ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺎري از ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﺑﻌﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻠﻲ آرزو داﺷﺖ ﺣﻀﺮت را در ﺣﺎل‬
‫وﺣﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬روزي ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺟ‪‬ﺒﻪ اي ﻣﻌﻄﺮ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام ﺣﺞ‬
‫ﻋﻤﺮه را ﺑﺎ آن ﺟﺒﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؟ ﺣﺎﻟﺖ وﺣﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت دﺳﺖ داد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻠﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد و او ﺑﻪ‬
‫داﺧﻞ آﻣﺪه‪ ،‬دﻳﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮاب اﺳﺖ ﺧُﺮﺧُﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و رﻧﮓ ﻣﺒﺎرﻛﺶ ﺳﺮخ‬
‫ﺷﺪه‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ از آن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺌﻮال ﻛﻨﻨﺪه را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮد ﺳﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺟﺒﻪ ﺧﻮد را از ﻋﻄﺮ ﺑﺸﻮي و اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﻧﻴﺰ ﭼﻮن اﺣﺮام ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎي آور‪.‬‬

‫‪٧۵‬‬
 ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‬
‫اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎﻣﻲ ﮔﺮﻧﻪ از اﻟﻄﺎف ﺧﻮﻳﺶ‬

‫ﺑﺮ ﻣﺲ ﻫﺴﺘﻲ آﻧﺎن ﻛﻴﻤﻴﺎ ﻣﻲ رﻳﺨﺘﻲ‬

‫ﻣﻮﻟﻮي‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎزات روﺣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﻼم ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫آﻳﻪ ﻗُﻞ ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ اَﻧَﺎ ﺑِﺸَﺮُ ﻣ‪‬ﺜﻠُﻜُﻢ ﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟَﻲ‪ ‬ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ را‬
‫ﻻزﻣﻪ ذات ﻧﺒﻲ و از ﺻﻔﺎت او ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻣﻮﻫﺒﺘﻲ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻼن آدﻣﻲ را ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻪ داراي ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﻠﻢ و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻔﺎت ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬
‫ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﻧﮕﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن او را ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻠﻖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﻮاﻫﺒﻲ ﻓﻮق‬
‫ﻣﻮاﻫﺐ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ او اﻋﻄﺎء ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورﻳﻢ ﻛﻪ او را ﺣﺎﻣﻞ وﺣﻲ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ او را در ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮﺗﺮ از ﻋﻠﻢ و اﺧﻼق ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ و‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻛَﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬اَوﺣ‪‬ﻴﻨﺎ اَﻟَﻴﻚ‪ ‬رو‪‬ﺣﺎً ﻣ‪‬ﻦ اَﻣﺮِﻧﺎ ﻣﺎ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﺗَﺪري ﻣ‪‬ﺎاﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬و‪ ‬ﻻَ اﻻﻳﻤﺎنُ و‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﻨﺎه‪ ‬ﻧُﻮراً‬
‫ﻧَﻬﺪي ﺑِﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻧَﺸﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎد‪‬ﻧﺎ‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻳﻢ وﻟﻲ ﻗﺒﻞ از آن ﺗﻮ از ﻛﺘﺎب و اﻳﻤﺎن اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻲ‪ .‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪) .‬ﺷﻮري ‪(52‬‬

‫آﻳﻪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دارد‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص آﻳﻪ ‪ 50‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم در ﺟﻮاب‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻗَﻞ ﻻاَﻗُﻮلُ ﻟَﻜُﻢ ﻋ‪‬ﻨﺪي ﺧَﺰاﺋ‪‬ﻦُ اﷲِ و‪ ‬ﻻاَﻋﻠﻢ‪ ‬اﻟﻐَﻴﺐ‪ ‬و‪‬ﻻ اَﻗُﻮلُ ﻟَﻜُﻢ ا‪‬ﻧّﻲ ﻣ‪‬ﻠَﻚ‪ ‬ا‪‬ن اَﺗﱠﺒِﻊ‪ ‬ا‪‬ﻻ ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟَﻲ‪.‬‬

‫‪٧۶‬‬
‫اي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﮔﻨﺠﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و از ﻏﻴﺐ ﺧﺒﺮي‬
‫دارم ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ام‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎﺑﻊ اﻟﻬﺎم ﺿﻤﻴﺮ و رﺳﺎﻧﻴﺪن وﺣﻲ ﻫﺴﺘﻢ‪).‬اﻧﻌﺎم ‪(50‬‬

‫در آﻳﻪ ‪ 188‬ﺳﻮره اﻋﺮاف ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗَﻞ ﻻ اَﻣﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨَﻔﺴﻲ ﻧَﻔﻌﺎً و‪ ‬ﻻ ﺿَﺮّاً ا‪‬ﻻ ﻣﺎ ﺷﺎء‪‬اﷲُ و‪ ‬ﻟَﻮ ﻛُﻨﺖ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪ ‬اﻟﻐَﻴﺐ‪ ‬ﻻَ ﺳﺘَﻜﺜَﺮُت‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺨَﻴﺮِ و‪ ‬ﻣﺎ‬
‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻨ‪‬ﻲ اﻟﺴ‪‬ﻮ‪‬ء‪ ‬ا‪‬ن اَﻧَﺎ ا‪‬ﻻ ﻧَﺬﻳﺮ و‪ ‬ﺑ‪‬ﺸﻴﺮ ﻟ‪‬ﻘَﻮمِ ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنُ‪.‬‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺪارم ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻏﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﻫﻢ ﺟﻠﺐ ﺧﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدم و ﻫﻢ ﺑﺪي را از ﺧﻮﻳﺶ دﻓﻊ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺟﺰ داﻋﻲ ﺣﻖ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺟﻮاب ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ و ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﺳﺮ و ﻛﺎر‬
‫داري ﭼﺮا در ﻣﻘﺎم ﺗﺠﺎرت و ﺳﻮد ﺑﺮدن ﻧﻴﺴﺘﻲ؟‬

‫آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ و ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﺳﻴﺮه ﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻳﺪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ داﻋﻴﻪ ﻋﺼﻤﺖ و ﻛﺸﻒ ﻏﻴﺐ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺳﺎدﮔﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺿﻌﻔﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﺧﻮﻳﺶ واﻗﻒ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮي از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺌﻮاﻻت ﭘﺮت و ﭘﻼي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وي را ﻋﺎﺟﺰ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ از ﻣﻦ ﭼﻪ ﺗﻮﻗﻊ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ﺧﺪاﻳﻢ و ﺟﺰ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻲ ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﻮره ﻋ‪َ‬ﺒﺲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰي‬
‫ﺳﺎﻃﻊ اﺳﺖ و ﻋﺘﺎب ﻣﻼﻣﺖ آﻣﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ از آن ﻫﻮﻳﺪاﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل‬
‫راﺳﺘﻲ آن را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺲ‪ ‬و‪ ‬ﺗَﻮ‪‬ﻟّﻲ‪ .‬اَن ﺟﺎء‪ ‬اﻻَﻋﻤﻲ و‪ ‬ﻣﺎ ﻳ‪‬ﺪرﻳﻚ‪ ‬ﻟَﻌ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺰﱠﻛّﻲ‪ .‬اَو ﻳ‪‬ﺬﱠﻛﱠﺮُ ﻓَﺘَﻨﻘَﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ال ذﱢﻛﺮي‪ .‬اَﻣﺎ ﻣ‪‬ﻦ اﺳﺘَﻐﻨﻲ‬
‫ﻓَﺄﻧﺖ‪ ‬ﻟَﻪ‪ ‬ﺗَﺼ‪‬ﺪ‪‬ي‪ .‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬اَﻻّ ﻳ‪‬ﺰﱠﻛّﻲ و‪ ‬اَﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﺟﺎء‪ ‬ك‪ ‬ﻳ‪‬ﺴﻌﻲ و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨﺸﻲ‪ .‬ﻓَﺎَﻧﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﻪ‪ ‬ﺗَﻠَﻬ‪‬ﻲ ﻛﻼّ‬
‫ا‪‬ﻧﱠﻬﺎ ﺗَﺬﻛ‪‬ﺮَه‪.‬‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﻞ ﺑﺸﺮي را داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺘﻤﻜﻦ و ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم درآﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫ﺷﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﻣﺤﻖ ﺑﻮد زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻣﻘﺎم ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫اَي‪ ‬اﻟﻔَﺮﻳﻘَﻴﻦِ ﺧَﻴﺮُ ﻣ‪‬ﻘﺎﻣﺎً و‪ ‬اﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦُ ﻧَﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺎً‬

‫ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ دو ﻃﺮف )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن( در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺮﻳﻢ؟)ﻣﺮﻳﻢ ‪(73‬‬

‫ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻴﻞ داﺷﺖ ﻣﺘﺸﺨﺼﻴﻦ و ﻣﺤﺘﺮﻣﻴﻦ را ﮔﺮد ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ‪ .‬روزي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ‬
‫از اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮاي اﻗﻨﺎع او ﮔﺮم ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻮري ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ام ﻣﻜﺘﻮم ﻛﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد ﺑﻪ وي رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻳﺎد ﺑﺪه‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺣﺮف او اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪ .‬آن وﻗﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫اﺧﻢ ﻛﺮد و روي ﮔﺮداﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻲ داﻧﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ ﺑﻪ وي آراﻣﺶ ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺘﺸﺨﺺ روي آوردي‪ ،‬از او ﭼﻪ زﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردي‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﺮوﻳﺪه و ﺗﻮ ﺑﺪو‬
‫اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻲ‪ .‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻨﻄﻮر ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﺎدآوري ﮔﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ام ﻣﻜﺘﻮم را ﻣﻲ دﻳﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﺧﻮش آﻣﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎﻃﺮ او ﻣﺮا ﻋﺘﺎب ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫در ﺳﻮره ﻏﺎﻓﺮ آﻳﻪ ‪ 55‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺎﺻﺒِﺮ ا‪‬نﱠ و‪‬ﻋﺪ‪‬اﷲِ ﺣ‪‬ﻖّ و‪ ‬اﺳﺘَﻐﺒِﺮ ﻟ‪‬ﺬَﻧﺒِﻚ‪ ‬و‪ ‬ﺳ‪‬ﺒِﺢ‪ ‬ﺑِﺤ‪‬ﻤﺪ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻌ‪‬ﺸ‪‬ﻲ‪ ‬و‪ ‬اﻻ‪‬ﺑﻜﺎرِ‬

‫ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎش‪ ،‬وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻦ و‬
‫ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ را ﺑﺠﺎي آور‪.‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ از آن ﮔﻨﺎه در ﻧﺺ‪ ‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ ﻣﻄﻠﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻮره ﻫﺎي اﻧﺸﺮاح ﻓﺘﺢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫اَﻟَﻢ ﻧَﺸﺮَح ﻟَﻚ‪ ‬ﺻ‪‬ﺪر‪‬ك‪ ‬و‪ ‬و‪‬ﺿَﻌﻨﺎ ﻋ‪‬ﻨﻚ‪ ‬وِزر‪‬ك‪ .‬اﻟﱠﺬي اَﻧﻘَﺾ‪ ‬ﻇَﻬﺮَك‪‬‬

‫‪٧٨‬‬
‫آﻳﺎ ﺳﻴﻨﻪ ات را ﺑﺮاي وﺣﻲ ﺑﺎز ﻧﻜﺮدﻳﻢ و ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن )ﺧﻄﺎﻫﺎ( را ﻛﻪ ﺑﺮ دوش ﺗﻮ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد از ﺗﻮ ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ؟‬

‫ا‪‬ﻧّﺎ ﻓَﺘَﺤﻨﺎ ﻟَﻚ‪ ‬ﻓَﺘﺤﺎً ﻣ‪‬ﺒﻴﻨﺎً‪ .‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻐﻔ‪‬ﺮَ ﻟَﻚ‪ ‬اﷲُ ﻣﺎ ﺗَﻘَﺪ‪‬م‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ذَﻧﺒِﻚ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﺗَﺎَﺧﱠﺮَ و‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧ‪‬ﻌﻤ‪‬ﺘَﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬و‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﺻ‪‬ﺮاﻃﺎً ﻣ‪‬ﺴﺘَﻘﻴﻤﺎً‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﭘﻴﺮوزي درﺧﺸﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ات را ﺑﺒﺨﺸﺪ و‬

‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺘﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪).‬ﻓﺘﺢ ‪(2-1‬‬

‫روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ از ﻧﺼﻬﺎي ﺻﺮﻳﺢ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﺪﺷﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت‬
‫دﻋﻮي ﻋﺼﻤﺖ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﻮق اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي او درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫را ﺟﺎﺋﺰاﻟﺨﻄﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺷﺄن او را در ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﻓﻜﺮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ارزش‬
‫ﻣﻠﻜﺎت و ﻧﻴﺮوي روﺣﻲ او را ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﺰ در اﻣﻮر رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺛﺎﺑﺖ دارﻧﺪ و ﺟﺰ در اﻣﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً از ﻣﻘﻮﻻت‬
‫ﻣﺜﺒﺖ و ﻋﻘﻴﻠﻪ اﻧﺪ در ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻋﺎدات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺑﺪاً ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻘﻞ‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ و ﺗﻼش ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎء اﺳﻼم ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻠّﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ از‬
‫ﻓﺮط ارادت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣ‪‬ﺼﺮّﺣﺎت ﻗﺮآﻧﻲ را ﺗﺄوﻳﻞ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻬﻞ ﺗﺴﺘﺮي )ﻣﺘﻮﻓﻲ ‪ (273‬را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮﻳﺪان ﻧﺰد وي آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﻮ روي آب راه ﻣﻲ روي‪ .‬ﺳﻬﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﺆذن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﭙﺮس ﻛﻪ آدم راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮﻳﺪ رﻓﺖ ﻧﺰد ﻣﺆذن و ﻗﻀﻴﻪ را ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺆذو ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ او روي آب راه ﻣﻲ رود ﻳﺎ ﻧﻪ وﻟﻲ اﻳﻦ را ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ روزي ﺳﻬﻞ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﺣﻮض آﻣﺪه و در آب اﻓﺘﺎد و اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﺒﻮدم و او را در ﻧﻤﻲ آوردم ﺧﻔﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮي ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﻨﺪه ﺑﻲ ﻃﺮف و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮي را ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺜﺮت ﻣﺴﺘﻨﺪات اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ رواﻳﺎت‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ و ﺳﻴﺮه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻗﻄﻌﻲ و روﺷﻦ از ﺷﺎرع‬

‫‪٧٩‬‬
‫اﺳﻼم ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺗﻮارﻳﺦ دﻳﻨﻲ ﺟﻬﺎن دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻮارض ﺑﺸﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪات ﺗﻼﺷﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را از‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺑﺸﺮي دور ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ او را ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻨﺪن زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و درﺑﺎره ﺧﻮﺷﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫اَﺣﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ د‪‬ﻧﻴﺎ ﻛُﻢ‪ ‬ﺛَﻼث ‪ :‬اَﻟﻄَﻴﺐ و‪‬اَﻟﻨ‪‬ﺴﺎء و ﻗُﺮه ﻋ‪‬ﻴﻨﻲِ اَﻟﺼﻼه‪.‬‬

‫ﻣﻦ از دﻧﻴﺎي ﺷﻤﺎ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارم‪ .‬ﻋﻄﺮ‪ ،‬زن و ﻧﻤﺎز را‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ روي اﻋﻤﺎﻟﻲ از وي رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎ زﻫﺪ و ﺗﺮك دﻧﻴﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻓﺮاوان در ﻗﺮآن‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ و ﺳﻴﺮه ﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺗﻤﺎم ﺧﺼﺎﺋﺺ‬
‫ﺑﺸﺮي از وي ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻓﺮداي وﻓﺎت او ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻒ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣ‪‬ﺮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮔﺮدن وي را ﺧﻮاﻫﻢ زد‪ .‬ﺧﺪا ﭘﺪر اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫را ﺑﻴﺎﻣﺮزد ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﺑﺎﻧﮓ زد ﻣﮕﺮ ﻧﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ا‪‬ﻧّﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬و‪ ‬اﱠﻧﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪ِ‬ﻴﺘُﻮنَ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻗﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ از ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﻮه ﭘﻨﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و ﻛﺎر اﻏﺮاق و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﻳﻌﻨﻲ دو‬
‫ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد و آن دو را در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ و در آﻳﺎت‬
‫ﻋﺪﻳﺪه ﻗﺮآن ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او را ﻋﻠﺖ ﻏﺎﺋﻲ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻣﺼﺪاق»ﻟﻮﻻك‬
‫ﻟﻤﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻻﻓﻼك« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪة ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫»ﻛﻦ – ﺑﺎش« ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻟﺒﺎس ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪي ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آن ﻧﻮر ﻧﻈﺮ اﻓﻜﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﻧﻈﺮ ﻋﺮق ﺷﺮم ﺑﺮ‬
‫ﻧﻮر ﻧﺸﻴﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻋﺮق‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ روح اﻧﺒﻴﺎء و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺴﻤﺎن در ﻛﺘﺎب ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺑﺸﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻮن اﻧﺒﻴﺎء دﻳﮕﺮ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ آدﻣﻴﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮد و ﻣ‪‬ﺮد ‪ .‬ﺷﺌﻮن رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬او را از ﺣﺪود ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺧﺎرج‬
‫ﻧﻜﺮد و ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد‪ ،‬راﺿﻲ و ﻣﻐﻤﻮم ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺑﻦ‬

‫‪٨٠‬‬
 ‫اﺳﺪ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎ ﻛﻮرش ﻛﻦ و ﭘﺴﺮش را ﻳﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺰت دروزه‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﺳﻴﺮه ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫آراء و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ دو ﺟﻠﺪ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺷﺮﻳﻒ و ﺟﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﺧﻠﻮص و اﻳﻤﺎن او ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺳﺎﻃﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﺎل ﺗﺄﺳﻒ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻨﻲ ﭼﻮن ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ راﻫﻲ ﻛﺞ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﺎﺗﻲ‬
‫دﺳﺖ زده اﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﺪاً ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﺘﻲ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺛﻖ ﺻﺪر‬
‫اﺳﻼم ﻧﺸﺎﻧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آدم را ﺑﺮاي اﻳﻦ آﻓﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ از‬
‫ﻧﺴﻞ او ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ و ﻣﻘﺼﻮد از ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻟﻮح و ﻗﻠﻢ و ﻋﺮش و‬
‫ﻛﺮﺳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻦّ و اﻧﺲ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎﺋﻨﺎت در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﺸﺮﻫﺎي ﻋﺎدي‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ اَرﺳ‪‬ﻠﻨﺎ ﻗَﺒﻠَﻚ‪ ‬ا‪‬ﻻّ رِﺟﺎﻻً ﻧُﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟَﻴﻬِﻢ ﻓَﺴﺌَﻠﻮ‪‬ا اَﻫﻞَ اﻟﺬّﻛ‪‬ﺮِ ان ﻛَﻨﺘُﻢ ﻻ ﺗﻌ‪‬ﻠَﻤ‪‬ﻮنُ و‪ ‬ﻣﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﻨﺎﻫ‪‬ﻢ‬
‫ﺟ‪‬ﺴ‪‬ﺪاً ﻻﻳ‪‬ﺎ ﻛَﻠُﻮنُ اّﻟﻄَﻌﺎم‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻧُﻮا ﺧﺎﻟ‪‬ﺪﻳﻦَ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻣﺮداﻧﻲ را ﺑﺮاي رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻣﻴﻜﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮردﻧﺪ و ﺟﺎوﻳﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻢ ﻳﺪاﻧﻴﺪ از داﻧﺎﻳﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪).‬اﻧﺒﻴﺎ ‪(7‬‬

‫وي آﻳﻪ ﻫﺎي ﻋﺪﻳﺪه اي از ﻗﺮآن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺟﺰ ﻣﺰﻳ‪‬ﺖ وﺣﻲ و‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪن از ﻃﺮف ﺣﻀﺮت ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺰّﻳﺖ دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻗُﻞ ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ ر‪‬ﺑ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻞ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ا‪‬ﻻّ ﺑ‪‬ﺸَﺮاً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﻻً‬

‫ﺑﮕﻮ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ آﻳﺎ ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪم‪) .‬اﺳﺮي ‪(93‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻨَﻊ‪ ‬اّﻟﻨﺎس‪ ‬اَن ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮا ا‪‬ذا ﺟﺎء‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﻬ‪‬ﺪي ا‪‬ﻻّ اَن ﻗﺎﻟُﻮا اَﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺚَ اﷲُ ﺑ‪‬ﺸَﺮاً ر‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﻻً‬

‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻤﺎن آوردن ﻣﺮدم ﻧﺸﺪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از‬

‫‪٨١‬‬
 ‫ﻣﻴﺎن ﺑﺸﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪) .‬اﺳﺮي ‪(94‬‬

‫و‪ ‬ﻗﺎﻟُﻮ اﻣﺎ ﻟ‪‬ﻬﺬَا اﻟﺮﱠﺳ‪‬ﻮلِ ﻳ‪‬ﺎﻛُﻞُ اﻟﻄﱠﻌﺎم‪ ‬و‪ ‬ﻳ‪‬ﻤﺸﻲ ﻓ‪‬ﻲ اﻻَﺳﻮاقِ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲ رود‪).‬ﻓﺮﻗﺎن ‪(7‬‬

‫ﻧَﺤﻦُ ﻧَﻘُﺺ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻴﻚ‪ ‬اَﺣﺴ‪‬ﻦَ اﻟﻘَﺼ‪‬ﺺِ ﺑِﻤﺎ اَوﺣ‪‬ﻴﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻫﺬَا اﻟﻘُﺮآن و‪ ‬ا‪‬ن ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟَﻤ‪‬ﻦ اﻟﻐﺎﻓ‪‬ﻠﻴﻦَ‬

‫ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺘﻬﺎ را در ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺒﻞ از وﺣﻲ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از ﻏﺎﻓﻼن‬
‫ﺑﻮدي‪) .‬ﻗﺼﺺ ‪(3‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﻨﺎ ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﺸَﺮﱠ ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒِﻠﻚ‪ ‬اﻟﺨُﻠﺪ‪ ‬اَﻓَﺎ‪‬نَ ﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﺨﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ونَ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮ ﻋﻤﺮ ﺟﺎوﻳﺪان ﻣﻘﺮر ﻧﻜﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮي و آﻧﻬﺎ ﺟﺎوﻳﺪان‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪).‬اﻧﺒﻴﺎ ‪(34‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ا‪‬ﻻّ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلُ ﻗَﺪﺧَﻠَﺖ ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒِﻠ‪‬ﻪ اﻟﺮّﺳ‪‬ﻞُ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وي آﻣﺪه اﻧﺪ‪) .‬آل ﻋﻤﺮان ‪(144‬‬

‫ﻣﺎ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﺗَﺪري ﻣﺎ ا‪‬ﻟﻜﺘﺎب‪ ‬و‪ ‬ﻟَﺎ اﻻﻳﻤﺎنُ‬

‫ﺗﻮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻲ ﻛﺘﺎب ﭼﻴﺴﺖ و اﻳﻤﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪) .‬ﺷﻮري ‪(52‬‬

‫ﻗَﻞ ﻣﺎ ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﺑِﺪﻋﺎً ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺮﺳ‪‬ﻞِ و‪ ‬ﻣﺎ اَدري ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻔﻌ‪‬ﻞَ ﺑِﻲ و‪ ‬ﻻﺑِﻜُﻢ ا‪‬ن اَﺗَﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ا‪‬ﻻ ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟّﻲ و‪ ‬ﻣﺎ اَﻧَﺎ ا‪‬ﻻ‬
‫ﻧَﺬﻳﺮُ ﻣ‪‬ﺒﻴﻦُ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﺗﺎزه اي در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﺼﻴﺤﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻢ‪).‬اﺣﻘﺎف ‪(9‬‬

‫در ﻏﺰوه ﺑﻨﻲ ﻣﻌﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ روز ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد را ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﺮد‪ :‬اَﻟﻠﻬ‪‬ﻢ اَﺷّﺪ‪‬د‪ ‬و ﻃﺄﺗَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻲ ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﻨﻲ ﻣﻀﺮ را در ﻫﻢ ﺑﻜﻮب‪.‬‬

‫‪٨٢‬‬
‫آﺛﺎر ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن و دﭼﺎر ﺿﻌﻔﻬﺎي آن ﺷﺪن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در اﺣﻮال ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺷﻜﺴﺖ اُﺣ‪‬ﺪ و ﻗﺘﻞ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬وﺣﺸﻲ ﺣﺒﺸﻲ‪ ،‬دﻣﺎغ و ﮔﻮش او را ﺑﺮﻳﺪ و ﻫ‪‬ﻨﺪ زن‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺳﻴﻨﻪ او را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺟﮕﺮش را ﺑﻴﺮون آورد و ﺟﻮﻳﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﺟﺴﺪ ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﺷﺪه ﺣﻤﺰه ﭼﻨﺎن در ﺧﺸﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﺑﺨﺪا ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ را‬
‫ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ و ﻧﻈﺎﺋﺮ آن ﺧﺸﻮﻧﺖ روح و ﻛﻴﻨﻪ ﺟﻮﻳﻲ اﻋﺮاب را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺘﻲ زﻧﻲ ﻣﺘﺸﺨﺺ ﺳﻴﻨﺔ ﻛﺸﺘﻪ اي را ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﮕﺮ او را در آو‪‬ر‪‬د و ﺑﺨﻮر‪‬د و ﭼﻮن ﻏﺬاي‬
‫ﺧﻮﺷﻤﺰه اي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺮون اﻧﺪازد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺎن ﻣﺘﺸﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﺎ ﻧﻮﻳﺪ ﻟﻄﻒ زﻧﺎﻧﻪ ﺧﻮد و وﻋﺪه ﻫﺎي ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﺗﺸﺠﻴﻌﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم آﻣﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺤﻴﺮه‪ ،‬زار و ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻣﺪه از او‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰد ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ از ﺷﻴﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و ﺷﻔﺎ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﺮ ﺷﺘﺮ و آﺳﻮده ﺷﺪن از رﻧﺞ‪ ،‬ﺷﺘﺮﺑﺎن را ﻛﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎر در ﭼﺸﻤﺶ ﻓﺮو‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﻛﺮز‬
‫ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻤﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫ﻛﺮد دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن را ﻗﻄﻊ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﻛﻮر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧﺎ ﺑ‪‬ﺸَﺮِ اَﻏﺼ‪‬ﺐ و‪ ‬آﺳﻒ‪ ‬ﻛَﻤﺎ ﻳ‪‬ﻐﻀ‪‬ﺐ‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﺸّﺮ‬

‫ﻣﻦ ﻳﻚ ﺑﺸﺮم ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮ آدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻲ آﻳﻢ و ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮم‪.‬‬

‫ﺣﻜﺎﻳﺎت و رواﻳﺎت ﺑﻲ ﺷﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬اﺑﻮ رﻫﻢ ﻏﻔﺎري ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻏﺰوات در ﺻﻒ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻲ راﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮﻛﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻛﻔﺶ زﻣﺨﺖ او ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮرد و ﻣﺘﺄﻟﻤﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﺛﺎر‬

‫ﺧﺸﻢ ﺑﺮ او ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎي اﺑﻮ رﻫﻢ زد‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫ﺷﺪم ﻛﻪ ﺗﺮﺳﻴﺪم آﻳﻪ اي درﺑﺎره ﻣﻦ و ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬
‫در روزﻫﺎي آﺧﺮ ﺣﻴﺎت‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮي ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﺷﺎم‬
‫ﺑﻮد ‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً ﻧﺎرﺿﺎﻳﻴﻬﺎ و ﺑﮕﻮﻣﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻮاص روي داده ﻛﻪ ﺟﻮان ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ اي را ﭼﺮا ﺑﺮ‬
‫ﻟﺸﻜﺮي ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ اي ﺑﺰرگ ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﻣﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪ ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‬
‫و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲ رﺳﺪ و اﻋﺘﺮاض‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻪ را اﻣﺎرت ﻟﺸﻜﺮ داده اي؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﺧﺮﻳﻦ روز ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ دﭼﺎر اﻏﻤﺎء‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ داروﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺣﺒﺸﻪ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮد‪ .‬آن دارو را در دﻫﺎن ﺣﻀﺮت‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ ﺧﺸﻤﻨﺎك ﻓﺮﻳﺎد زد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ‬
‫دوا را ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﻮﻳﺖ ﻋﺒﺎس در دﻫﺎﻧﺖ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻴﺮ از ﻋﺒﺎس دوا را در‬
‫دﻫﺎن ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ روزه ﺑﻮد از آن دوا ﺧﻮرد‪.‬‬

‫در ﺣﻮادث ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اﻳﺎم اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻮاﻫﺪ زﻳﺎدي‬
‫ﻫﺴﺖ از اﻧﻔﻌﺎﻻت روﺣﻲ و ﺗﺄﺛﺮات ﺑﺸﺮي ﭼﻮن ﻗﻀﻴﻪ اﻓﻚ‪ ،‬ﻣﺎرﻳﻪ ﻗﺒﻄﻴﻪ و ﺗﺤﺮﻳﻢ او ﺑﺮ ﺧﻮد و ﻳﺎ‬
‫ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻳﻨﺐ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد و ﺑﻲ درﻧﮓ ﭘﺲ از ﺳﺮ رﻓﺘﻦ اﻳﺎم ﻋﺪ‪‬ه او ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اش رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﺮآن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻋﻮي اﻋﺠﺎز ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ آن ﺣﻀﺮت ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺎزي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﺮق ﻋﺎدت و‬
‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﺤﺎل ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﻢ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﺠﺰات ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﺎﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎء و ﻣﺤﻘﻘﺎن اﺳﻼﻣﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻧﺎروا و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض اﻧﺪﻟﺴﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮون ‪ 5‬و ‪ 6‬ﻫﺠﺮي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻲ دارد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»اﻟﺸﻔﺎء ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اﻟﻤﺼﻄﻔﻲ« وي ﻫﻢ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻢ ﻣﺤﺪث ﻫﻢ ﻗﺎﺿﻲ و ﻫﻢ ﻋﺎﻟ‪‬ﻢ ﺑﻪ اﻧﺴﺎب‬
‫ﻋﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﻮﻗﻊ دارد در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﻜﺎرم‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻗﻮه ﺗﺪﺑﻴﺮ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺣﻴﺮت‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻬﺮﻫﻤﻨﺪ از ﺣﺪاﻗﻞ ﻓﻬﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را درﺑﺎره ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻗﺪرت ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدة ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺟﻤﺎع را از‬

‫‪٨۴‬‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورده و از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻫﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز ﺑﻪ زﻧﺎن ﻳﺎزده ﮔﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ رﺳﻴﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد ﻛﻪ در وي ﻗﻮه ﺳﻲ ﻣﺮد وﺟﻮد دارد‪،‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﭼﻬﺎر ﻣﺰﻳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺨﺎوت‪،‬‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻛﺜﺮت ﺟﻤﺎع و ﻛﺸﺘﻦ‪ .‬ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺣﻖ دارد در ﺻﺤﺖ اﻳﻦ رواﻳﺖ آن ﻫﻢ از اﻧﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺷﻚ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و از ﻛَﺮَم و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺧﻮد در ﻗﺮآن ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ و راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ »اﻧﻚ ﻟﻌﻠﻲ ﺧﻠﻖ ﻋﻈﻴﻢ« اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ دﻫﺶ و دﻻوري ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎﻟﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺜﺮت ﺟﻤﺎع‬
‫و ﺑﻲ ﺑﺎﻛﻲ در ﻛﺸﺘﻦ دﻳﮕﺮان ﭼﻨﺪان ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ از دﻫﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻧﮕﺮد‪ .‬او ﻣﻜﻨﻮن روح و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون ﻣﻲ‬
‫رﻳﺰد و در ﺗﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻔﺎت ﻏﻴﺮ ﺑﺸﺮي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد ﺑﺪان درﺟﻪ اي ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ از ﺑﻮل‬
‫و ﻏﺎﻳﻂ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺼﻪ ﻳﻜﻲ از ﻫﺬﻳﺎن ﮔﻮﻳﻲ ﻫﺎي اوﺳﺖ‪:‬‬

‫روزي ام اﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﺑﻮل آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻧﻴﺖ اﺳﺘﺸﻔﺎء ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ زﻧﺪه اﺳﺖ دﭼﺎر ﺷﻜﻢ درد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫او اﻳﻦ ﻗﺼﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ وﻟﻲ اﺑﺪاً ﺑﻪ ذﻫﻨﺶ ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روي دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻀﺤﻚ ﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻜﻪ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻬﺎ و درﺧﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در آﻣﺪه ﭘﻴﺮاﻣﻮن او ﺣﺼﺎري ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ از اﻧﻈﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺨﺺ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻳﺎوه ﺳﺮاﻳﻴﻬﺎ از ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﺮدي ﻛﻪ اﺻﺮار دارد ﺻﻔﺎت و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺸﺮي را از ﻣﺤﻤﺪ دور ﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎء ﺣﺎﺟﺖ او اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻼت را ﻣﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺪ آﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺗﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻏﺬا ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد ﺗﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻓﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ واﻧﮕﻬﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻨﮓ و درﺧﺖ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻮر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻳﻚ‬
‫روز اﻫﻞ ﻣﻜﻪ از آن ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻴﺼﺒﺮاﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن ﻣﺸﺘﺎق ﻣﻌﺠﺰه‬

‫‪٨۵‬‬
 ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﺬﻳﺎﻧﻬﺎي ﺗﺐ آﻟﻮده اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض ﻧﺪارد ‪ .‬دﻫﻬﺎ ﺳﻴﺮه ﻧﻮﻳﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ‬
‫ﺻﺪﻫﺎ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﺨﻴﻒ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ را در ﻣﻌﺮض ﺗﺨﻔﻴﻒ‬
‫و اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ از زﺑﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا آدم را آﻓﺮﻳﺪ ﻣﺮا در‬
‫ﺻﻠﺐ او ﻗﺮار داد و ﭘﺲ از آن در ﺻﻠﺐ ﻧﻮح ﺳﭙﺲ در ﺻﻠﺐ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪ ...‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر در اﺻﻼب و‬
‫رﺣﻤﻬﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪم‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ از زﻳﺮ ﺑﻮﺗﻪ در‬
‫آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﺷﺨﺺ آﻧﮕﺎه ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از رﺣﻢ‬
‫ﻣﺎدر ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ ﺳﻨﮓ و درﺧﺖ ﺑﻪ ﺻﺪا درآﻣﺪه‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر در آﻳﺪ ﺑﺎز ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ زﻳﺮا ﻻاﻗﻞ‬
‫ﺣﻠﻘﻮم و ﺣﻨﺠﺮه و زﺑﺎن دارد و از ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻧﮕﻲ در آﻳﺪ ‪ .‬وﻟﻲ از ﺟﺴﻢ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﺪا درآﻳﺪ؟ ﺳﻨﮓ و ﮔﻴﺎه روح و ﻣﻐﺰ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﻗﻮه درك و اراده ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺪو ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻌﺠﺰه در ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﭼﺮا ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰه اي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي آﻧﺎن ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﭼﺸﻤﻪ آﺑﻲ از ﺳﻨﮓ ﺑﺠﻮﺷﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﮓ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ زر‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻨﮕﻬﺎ ﺑﻪ وي ﺳﻼم ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﺒﺎرﻛﺶ آﺳﻴﺐ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ؟ ﻧﺎﭼﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ آن ﺳﻨﮓ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در دﻫﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﺳﻨّﻲ و ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﻫﻢ از ﺟﻠﻮ ﻣﻲ دﻳﺪ ﻫﻢ از ﻋﻘﺐ ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺷﻌﺮاﻧﻲ در ﻛﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﺟﻬﺎت ارﺑﻌﻪ ﻣﻲ دﻳﺪ‪ .‬در ﺷﺐ اﺷﻴﺎء را ﻣﺜﻞ‬
‫روز ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻠﻨﺪي راه ﻣﻴﺮﻓﺖ‪ ،‬از او ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬دوﺷﻬﺎﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺎده ﻟﻮﺣﺎن ﺑﻴﭽﺎره ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﻔﻮق و ﺑﺮﺗﺮي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻣﻮر ﻇﺎﻫﺮي و‬

‫‪٨۶‬‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﻘﺪر ﻛﻮﺗﻪ ﻧﻈﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي روح و‬
‫ﻗﺪرت ادراك و ﻗﻮت ﺳﺠﺎﻳﺎﺳﺖ‪ .‬ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺎزان ﺑﺪﻳﻦ ﺻﺮاﻓﺖ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺿﺮورﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات روي ﻧﺪاده ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬آﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدن ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﻗﺮآن را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﻳﻬﻮدي را ﺑﺮاي ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻗﺮآن اﺟﻴﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ؟‬

‫ﺑﺎز ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ و ﺣﻴﺮﺗﺰا اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺮاﺷﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‬
‫و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻗﺮآن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺼﻮص روﺷﻦ ﻗﺮآن دﺳﺘﺨﻮش‬
‫اوﻫﺎم ﺷﺪه‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل را ﭼﻮن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺴﻠّﻢ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد آدﻣﻲ اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم ﻏﺮاﺋﺰ ﺟﺴﻤﻲ و ﻣﺸﺘﻬﻴﺎت‬
‫روﺣﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ آدﻣﻴﺎن ﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄوﻳﻞ اﺳﺖ‪ .‬در آﻳﻪ ‪ 131‬ﺳﻮره ﻃﻪ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻻَ ﺗﻤ‪‬ﺪ‪‬نﱠ ﻋ‪‬ﻴﻨَﻴﻚ‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ ﻣﺎ ﻣ‪‬ﺘﱠﻌﻨﺎ ﺑِﻪ‪ ‬اَزواﺟﺎً ﻣ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ ز‪‬ﻫﺮَه‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻴﻮه‪ ‬اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ ﻟ‪‬ﻨَﻔﺘ‪‬ﻨَﻬ‪‬ﻢ ﻓﻴﻪ‪ ‬و‪‬رِزقُ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺧَﻴﺮُ و‪‬‬
‫اﺑ‪‬ﻘﻲ‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ در رﻓﺎه و ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺣﺴﺮت ﻣﻨﮕﺮ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬روزيِ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺟﺎوﻳﺪ و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫آﻳﺎ از ﻣﻔﺎد اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ رﺷﻚ در ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻮﻳﺪا ﺷﺪه و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ از داﺷﺘﻦ ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ ذﻛﻮر ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﻣﻌﺎرﺿﺎن‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮﻓﻪ و ﻣﺘﻨﻌﻢ اﻧﺪ و ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻫﺮ‬
‫ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﺧﻠﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﺴﻘﺘﺮ آﻧﻬﺎ در آن ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً دﺳﺘﻪ‬
‫ﻧﺎراﺿﻲ و ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﮔﺮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ آزرده و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﺳﺖ و آرزو دارد ﻛﺎش ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺘﻤﻜﻦ و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم روي آورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺸﻢ وي ﻻاﻗﻞ از اﻳﻦ‬
‫ﺣﻴﺚ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺧﺪاوﻧﺪ وي را ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎت ‪ 34‬و ‪ 35‬ﺳﻮره‬
‫ﺳﺒﺄ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫و‪ ‬ﻣﺎ اَرﺳ‪‬ﻠﻨﺎ ﻓﻲ ﻗَﺮﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻧَﺬﻳﺮِ ا‪‬ﻻ ﻗﺎلَ ﻣ‪‬ﺘﺮَﻓُﻮﻫﺎ ا‪‬ﻧّﺎ ﺑِﻤﺎ اُر‪‬ﺳﻠﺘُﻢ ﺑِﻪ‪ ‬ﻛﺎﻓ‪‬ﺮو‪‬نُ‪ .‬و‪ ‬ﻗﺎﻟﻮ‪‬ا ﻧَﺤﻦُ اَﻛﺜَﺮُ اَﻣﻮاﻻً و‪‬‬
‫اَوﻻداً و‪ ‬ﻣﺎ ﻧَﺤﻦُ ﺑِﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺬﱠﺑﻴﻦَ‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ رﻓﺖ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﺗﻮ و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺗﻮ را ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻳﻢ و در رﻧﺞ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪) .‬ﺳﺒﺎ ‪(34‬‬

‫در ﺳﻮره اﻧﻌﺎم آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﻫﺮ ﻣﺮد ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮي را ﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻻ ﺗَﻄﺮِد‪ ‬اﻟﺬّﻳﻦُ ﻳ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻮنُ ر‪‬ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ بِ اﻟﻐَﺪوِه و‪ ‬اﻟﻌ‪‬ﺸ‪ّ‬ﻲِ ﻳ‪‬ﺮﻳﺪ‪‬ونَ و‪‬ﺟﻬ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﺴﺎﺑِﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻣ‪‬ﻦ‬
‫ﺷَﻲء ﻓَﺘَﻄﺮُد‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ ﻓَﺘَﻜُﻮ‪‬نُ ﻣ‪‬ﻦ اﻟﻈّﺎﻟ‪‬ﻤﻴﻦَ‪.‬‬

‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي روي آورده اﻧﺪ از ﺧﻮد ﻣﺮان‪ ،‬ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﺴﺎب ﻛﺎر‬
‫ﺗﻮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻃﺮد ﻛﺮدي از ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻲ‪).‬اﻧﻌﺎم ‪(52‬‬

‫اﻳﻦ ﻟﻬﺠﻪ ﻋﺘﺎب آﻣﻴﺰ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺸﺮي ﺣﻀﺮت رﺳﻮل در آن‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﻲ ﺳﺮ و ﭘﺎ ﻣﺎﻧﻊ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻤﻜﻦ‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪ اي ﻧﻴﺰ در ذﻫﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه و ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﺒﺎع ﻓﻘﻴﺮ ﺧﻮد در او ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض و ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 28‬ﺳﻮره ﻛﻬﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺟﻼﻟﻴﻦ در ﺷﺄن ﻋﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻲ ﺳﺮ‬
‫و ﭘﺎﻳﺎن را از ﮔﺮد ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وي روي آورﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫و‪‬اﺻﺒِﺮ ﻧَﻔﺴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬اﻟّﺬَﻳﻦَ ﻳ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻮنُ ر‪‬ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﺑِﺎﻟﻐَﺪو‪‬ه و‪ ‬اﻟﻌ‪‬ﺸ‪‬ﻲ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮﻳﺪ‪‬ونُ و‪‬ﺟﻬ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻻ ﺗَﻌﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻴﻨﺎك‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﺨُﻢ ﺗُﺮﻳﺪ‪‬‬
‫زﻳﻨَﻪ‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻴﻮه‪ ‬اﻟّﺪ‪‬ﻧﻴﺎ و‪ ‬ﻻ ﺗَﻄ‪‬ﻤﻊ ﻣ‪‬ﻦ اَﻏﻔَﻠُﻨﺎ ﻗَﻠﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ ذ‪‬ﻛﺮِﻧﺎ و‪ ‬اَﺗَﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮﻳﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻛﺎنَ اَم ر‪‬ه‪ ‬ﻓُﺮُﻃﺎً و‪ ‬ﻗَﻞِ اﻟﺤ‪‬ﻖُ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ ﻓَﻤ‪‬ﻦ ﺷﺎء‪ ‬ﻓَﻠﻴ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻦ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺷﺎء‪ ‬ﻓَﻠَﻴﻜﻔُﺮ ا‪‬ﻧّﺎ اَﻋﺘَﺪﻧﺎ ﻟ‪‬ﻠّﻈﺎﻟ‪‬ﻤﻴﻦَ ﻧﺎراً‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺐ و روز ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ ﺑﺎش و ﭼﺸﻢ ﻋﻨﺎﻳﺖ از آﻧﺎن ﺑﺮاي‬
‫زﻳﻨﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﻮي دﻳﮕﺮان ﺑﺎز ﻣﺪار‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ را از ذﻛﺮ ﺧﻮد ﺑﺎز‬
‫داﺷﺘﻪ اﻳﻢ و ﺟﺰ ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﻛﺎري ﻧﺪارد ﮔﻮش ﻣﻜﻦ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬از ﻃﺮف‬

‫‪٨٨‬‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻔﺮﮔﺮاﻳﺪ‪ .‬و ﺳﺰاي ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻲ آﺗﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎت ‪ 75‬ﺗﺎ ‪ 77‬ﺳﻮره اﺳﺮاء ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﺄن ﻧﺰوﻟﺶ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ و آن ﻣﺼﻮن ﻧﺒﻮدن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﺧﻄﺎ و ﻟﻐﺰش اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎ‪.‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﻛﺎد‪‬وا ﻟَﻴ‪‬ﻔﺘﻨُﻮﻧَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦِ اﻟّﺬي اَوﺣ‪‬ﻴﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘَﻔﺘَﺮي‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻴﻨﺎ ﻏَﻴﺮَه‪ ‬و‪ ‬ا‪‬ذاً ﻻﺗّﺨَﺬُرك‪ ‬ﺧَﻠﻴﻼً‪ .‬وﻟَﻮﻻ اَن‬
‫ﺛَﺒ‪‬ﺘﻨﺎك‪ ‬ﻟَﻘَﺪ ﻛ‪‬ﺪت‪ ‬ﺗَﺮﻛَﻦ ا‪‬ﻟَِﻬِﻢ ﺷَﻴﺌَﺎً ﻓَﻠﻴﻼً‪ .‬ا‪‬ذاً ﻻَذَﻓﻨﺎك‪ ‬ﺿ‪‬ﻌﻒ‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻴﻮِه وش ﺿ‪‬ﻌﻒ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻤﺎت‪ ‬ﺛُﻢ‪ ‬ﻻ‬
‫ﺗَﺠِﺪ‪ ‬ﻟَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻨﺎ ﻧَﺼﻴﺮاً‪.‬‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد از ﺟﺎده اﻣﺎﻧﺖ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮي و ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺎروا ﺑﺮ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺪﻫﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن‬
‫ﺧﻮد اﺳﺘﻮار ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﻢ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ رﻓﺘﻲ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻨﺎﻳﺖ و‬
‫ﻟﻄﻒ ﻣﺎ را از دﺳﺖ داده و ﺑﻪ ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت دﭼﺎر ﻣﻲ ﺷﺪي‪.‬‬

‫ﺷﺮح ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﻗﺼﺔ ﻏﺮاﻧﻴﻖ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﻟﺬا دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﺠﺪد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮي ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ در ﻣﻌﺮض اﻏﻮا ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ آﻳﺎت ‪ 95‬و ‪:96‬‬

‫ﻓَﺎ‪‬ن ﻛُﻨﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺷَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ اَﻧﺰَﻟﻨﺎ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻓَﺴﺌَﻞِ اﻟّﺬﻳﻨﺶ ﻳ‪‬ﻘﺮَؤنَ اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒِﻠﻚ‪ ‬ﻟَﻘَﺪ ﺟﺎء‪ ‬ك اﻟﺤ‪‬ﻖﱡ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓَﻼ ﺗَﻜُﻮﻧَﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦ اَاﻟﻤ‪‬ﺘﻤ‪‬ﺮﻳﻦَ‪ .‬و‪ ‬ﻻ ﺗَﻜُﻮﻧُﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟّﺬﻳﻦَ ﻛَﺬﱠﺑ‪‬ﻮا ﺑِ‪Ĥ‬ﻳﺎت‪ ‬اﷲُ ﻓَﺘﻜُﻮنَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺨﺎﺳ‪‬ﺮﻳﻦَ‪.‬‬

‫اﮔﺮ در آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻳﻢ ﺷﻚ داري از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮرات ﺳﺌﻮال ﻛﻦ ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺎﻛﺎن ﻣﺒﺎش‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﮔﺮوه اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪي ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﻧﻬﻨﺪ ﻧﺒﺎش ورﻧﻪ زﻳﺎن ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺮآن را ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺎت را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ و اﻣﺮ ﺗﺸﺪ‪‬د آﻣﻴﺰ ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻣﺤﻤﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان آورد ﻛﻪ‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻓﺘﻮر ﺑﺸﺮي ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد؟‬

‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬ﻋﺪي ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻳﻐﻮث‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺎد اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ و ﻣﺘﺄﻟﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺷﺎﻳﺪ‬
‫در ﻛﻨﻪ ﺿﻤﻴﺮ او ﻧﺪاﻣﺘﻲ از اﻳﻦ دﻋﻮت ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﮕﺮدد ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻗﻀﻴﻪ را رﻫﺎ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارد ورﻧﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺼﺪ‪‬ع ﺑِﻤﺎ ﺗُﺆﻣ‪‬ﺮُ و‪ ‬اَﻋﺮِض ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻤ‪‬ﺸﺮِﻛﻴﻦَ‪ .‬ا‪‬ﻧّﺎ ﻛَﻔَﺒﻴﻨﺎك‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺴﺘَﻬﺰِﺋﻴﻦَ‬

‫دﺳﺘﻮر ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﻨﺪ و از ﻣﺸﺮﻛﺎن روي ﺑﮕﺮدان‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮد ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و اﺳﺘﻬﺰا‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲ ﺳﺎزﻳﻢ‪) .‬ﺣﺠﺮ ‪(95-94‬‬

‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻓﺮض ﻣﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ آﻳﺖ ‪ 97‬ﺗﺎ ‪ 99‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻌﺪ از آن دو‬
‫آﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻔﺴﺮ و ﻣﺒﻴﻦ آن دو آﻳﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻟَﻘَﺪ ﻧَﻌﻠُﻢ‪ ‬اَﻧﱠﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼﻴﻖُ ﺻ‪‬ﺪر‪‬ك‪ ‬ﺑِﻤﺎ ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮنَ‪ .‬ﻓَﺴ‪‬ﺒﺢ ﺑِﺤ‪‬ﻤﺪ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬و‪ ‬ﻛُﻦ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺴ‪‬ﺎﺟِﺪﻳﻦَ‪ .‬و‪ ‬اﻋﺒ‪‬ﺪ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻳﺄﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻚ‪ ‬اﻟﻴ‪‬ﻘﻴﻦُ‬

‫ﻣﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ات از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﮓ ﻣﻲ آﻳﺪ وﻟﻲ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮد روي آور‬
‫و او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪) .‬ﺣﺠﺮ ‪(99-97‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ‪ ‬ﺷﻚ در ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺳﺠﺪه ﺑﻪ درﮔﺎه او ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﻋﺘﻤﺎد و‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ دﻋﻮت ﺧﻮد ﺑﺮاي او ﺣﺎﺻﻞ آﻳﺪ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻣﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و از ﻛﻔّﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬﺎاﻟﻨﱠﺒﻲ‪ ‬اﱠﺗﻖِ اﷲَ و‪‬ﻻﺗُﻄ‪‬ﻊِ اﻟﻜﺎﻓ‪‬ﺮﻳﻦَ و‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ در ﻣﻌﻨﻲ اﺗﻖ اﷲ )از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس( ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري را اداﻣﻪ ﺑﺪه‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫‪٩٠‬‬
‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺮاد اﻣ‪‬ﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ‬
‫ﻛﺎﺳﻪ ﮔﺮﻣﺘﺮ از آش را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﭼﻪ در آﻳﻪ دوم ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬اﺗﱠﺒِﻊ ﻣﺎﻳ‪‬ﻮﺣﻲ ا‪‬ﻟَﻴﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑِﻚ‪‬‬

‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫از دو آﻳﻪ ﻓﻮق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺘﻮري روي داده اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮي‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻬﻲ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آن را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻃﺒﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮي ﺧﻮد ﺧﺴﺘﻪ و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ آن روح ﺗﻮاﻧﺎ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد او‬
‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ او را از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و ﺑﻪ وي اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻧﻜﻦ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻧﻮﻋﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ وي ﻧﺮم ﺷﺪه و در ﻣﻘﺎم ﻣﻤﺎﺷﺎت ﺑﺮآﻣﺪه و ﻣﻴﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫آﻧﺎن روي ﺳﺎزش ﻧﺸﺎن دﻫﺪ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ وي را ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻫﻮش و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ از ﺻﺪاﻗﺖ و ﻳﻜﺪﻧﺪﮔﻲ و ﻗﺪرت‬
‫ﺳﺠﺎﻳﺎي او ﻗﺪري دور اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺴﻠّﻤﺎً ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻤﺎن داﺷﺖ و آن را‬
‫وﺣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻄﻠﺒﻲ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ دﻫﻢ ﻛﻪ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻫﺠﺮت ﺗﺎ درﺟﻪ اي آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﺒﺎﻳﻦ اوﺿﺎع زﻣﺎن ﻧﺰول ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻟﻬﺐ ﭘﺲ از ﻧﺰول ﺳﻮره ﻧﺠﻢ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﭘﻴﻐﺎم داد ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺠﻮم ﻗﺮآن ﻛﺎﻓﺮم‪ .‬ﺣﻀﺮت‬

‫در ﺧﺸﻢ ﺷﺪ و او را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ »اﻟﻠﻬﻢ ﺳﻠﻂ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺒﻌﺎً ﻣﻦ ﺳﺒﺎﻋﻚ«‪ .‬ﭼﻮن ﻋﺘﺒﻪ از آن ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر وﺣﺸﺖ ﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ رﻓﺖ‪ .‬در آن روزﮔﺎر ﺑﺎ ﻛﺎرواﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﺮان‪ ،‬ﻛﺎروان ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻋﺘﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﻳﺎران ﺑﺨﻔﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﺷﻴﺮي را ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ و او را از ﻣﻴﺎن ﻳﺎران‬
‫ﺑﻴﺮون ﺑﺮد ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﻪ ﺟﺎي او را ﺑﺸﻜﺴﺖ و ﭘﺎره ﻛﺮد و ﭼﻴﺰي ﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ او را ﺑﺮاي دﻋﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮردن‪.‬‬
‫‪٩١‬‬
‫اﺑﺪاً ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺟﺎﻋﻼن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﻪ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻔﺮﻳﻦ‬
‫دﻋﺎي ﺧﻴﺮي درﺑﺎره ﻋﺘﺒﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‬

‫‪٩٢‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‬

‫‪٩٣‬‬
 ‫ﻫﺠﺮت‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ورق ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ روزﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ ﺣﻮادث و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده در ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺟﺎوﻳﺪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬دوازدﻫﻢ رﺑﻴﻊ اﻻو‪‬ل )اﻛﺘﺒﺮ‬
‫ﺳﺎل ‪ 662‬ﻣﻴﻼدي( ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب آﻣﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ روزﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎده ﻟﻮح اﻳﻦ زﻣﺎن‬
‫از راه ﺣﻤﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻫﺠﺮت را ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﻋﺮاب ﻣﺒﺪأ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﺟﺰ ﻋﺎم اﻟﻔﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﻼدي ﻧﻴﺰ ﺟﺰ درﻣﻴﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﻣﺘﺪاول ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺎﻟﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم‬
‫دو ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺰرگ اوس و ﺧﺰرج ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﺮت را ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬

‫در آن روزﮔﺎر اﺑﺪاً ﺑﻪ ﻣﺨﻴﻠﻪ اﻋﺮاب ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ روز ‪ 12‬رﺑﻴﻊ اﻻو‪‬ل ﻣﺒﺪأ ﺗﺤﻮل ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫اي اﺳﺖ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻲ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﮕﺮد را ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺪر و اﻋﺘﺒﺎري‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻣﻌﻤﻮرة ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻮچ ﻛﺮدن ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ از‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺑﻮد ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺪه اي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ‪ .‬ﮔﺮﻳﺰي ﺑﻮد از‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪر ﺗﺤﻮل ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲ رود‪ .‬ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻛﻪ در ﻇﺮف ده ﺳﺎل اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﻠﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮار و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻴﺮ و‬
‫ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻣﻜّﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ده ﺳﺎل ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﻪ زاﻧﻮ در آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن آﻧﻬﺎ را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و اﺳﺎس ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻣﺼﺪر ﻋﺰّت و ﺗﺸﺨﺺ و ﺗﻨﻌﻢ ﺳﺮان آﻧﻬﺎ ﺑﻮد از ﺑﻴﺦ و ﺑﻦ ﻛﻨﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻐﺮور و ﺳﺮﻛﺶ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺑﻮﻟﻬﺐ و اﺑﻮﺟﻬﻞ از ﺑﻴﻢ ﺟﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻧﺪان‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﺣﻮادث ﻛﻮﭼﻚ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺸﺮي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب‬
‫روﺳﻴﻪ و ﻫﺠﻮم ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ اﻳﺮان‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ دﻋﻮﺗﻲ را ﺷﺮوع ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺑﺪو اﻣﺮ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد دﻋﻮت وي ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺧﺮد ﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ دارد و ﺷﺒﻴﻪ دو دﻳﺎﻧﺖ‬

‫‪٩۴‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻟﺠﺎج و ﻋﻨﺎدي روﺑﺮو ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻋﻮﺗﺶ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺳﻴﺎدت ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﻓﻜﺮ ﭼﺎره اﻧﺪﻳﺶ او در ﺟﺴﺘﺠﻮي راه ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻳﺜﺮب دو اﻗﺪام از وي دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻗﺪام‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ و‬
‫ﺑﺪون ﺣﺎﻣﻲ را آزار ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ روﻧﺪ اﻣﺎ از ﺗﻔﻀﻴﻼت ﻫﺠﺮت‬
‫دوم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻛﻪ ﻋﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻮن ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﻮد و‬
‫از دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت از روي ﻧﻘﺸﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﺗﻼﺷﮕﺮ و ﭼﺎره اﻧﺪﻳﺶ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﺠﺎﺷﻲ را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺼﻮر او ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎً ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ﻋﺪه اي ﻣﻮﺣﺪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در زﺣﻤﺖ و آزارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﮔﺴﻴﻞ دارد و از اﻳﻦ رو ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ را ﻛﻪ از ﻣﺤﺘﺮﻣﻴﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد آزار و اذﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﻮ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﺮف‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺘﺎﺑﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪.‬‬

‫واﻗﻌﻪ دوم‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻃﺎﺋﻒ در ‪ 620‬ﻣﻴﻼدي‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭘﺲ از آن روي‬
‫داد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت دو ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻗﻮي ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﭘﺲ از او ﺧﺪﻳﺠﻪ را از دﺳﺖ داد و ﺑﻴﺶ‬
‫از ﺳﺎﺑﻖ و ﺑﻪ ﻃﺮز آﺷﻜﺎرﺗﺮي در ﻣﻌﺮض ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻋﻨﺎد ﻗﺮﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او اﻣﻴﺪ داﺷﺖ ﻳﺎري‬
‫ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ را ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎدري او ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ در ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺄن و اﻋﺘﺒﺎري‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻜﻪ و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب رﺷﻚ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﻃﺒﻌﺎً آرزو داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻬﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻠﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﮔﺮدد و در اﻳﻦ ﺻﻮر ت ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﮔﺮدن ﻧﻨﻬﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮف ﺗﺼﻮر و ﺣﺪس ﻧﺒﻮد زﻳﺮا روزي ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﻀﺮت‬
‫در دﻳﺎﻧﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد ﻃﺎﺋﻒ را ﭼﻮن ﻣﻜﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺮام ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺷﻬﺮ ﻣﻘﺪس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫‪٩۵‬‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻣﻲ رود ﻛﻪ اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻪ اﺳﻼم روي آورﻧﺪ و دﻋﻮت او را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬از ﻃﺮف ﺑﻨﻲ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ وي ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻳﺎري آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﺎر ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻻ ﮔﻴﺮد و دﻳﺎﻧﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺘﻮار ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﻘﺎم ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ و‬
‫آﻧﺎن را اﺷﺮف ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ ﻧﻮﻋﻲ ﭼﺎره اﻧﺪﻳﺸﻲ و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ اي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻪ ﻳﺎري وي ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺿﻊ ﻛﺮدن ﻗﺮﻳﺶ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪة ﺧﻮدش ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ راه ﻃﺎﺋﻒ‬
‫را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺰ ﻏﻠﻂ در آﻣﺪ و ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ از ﻳﺎري وي ﺳﺮ ﺑﺎز زدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻣﺮوز ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن از ﺑﻌﺜﺖ‪،‬‬
‫دﻳﻦ در ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﻛﻪ دﻧﺒﺎل زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﺎد‪‬ي و آﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﺮاي وﻋﺪه آﺧﺮت ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﺎﺋﻒ ﻳﻴﻼق ﻣﻜﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آﻣﺪ و ﺷﺪ و‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻣﻜﻴﺎن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺤﻤﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ‬
‫درﮔﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ اوﺿﺎع ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺮﻓﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﻋﺪه ﻫﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎبِ ﺳﻮد و زﻳﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﺎري وي درﻳﻎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رذاﻟﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ از آزار و اﻫﺎﻧﺖ او ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﺣﺘﻲ آﺧﺮﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت را ﻓﺎش ﻧﺴﺎزﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺮﺳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺟﺮي ﺗﺮ ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ در داراﻟﻨَﺪوِه اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﻳﻜﺴﺮه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎر وي و ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﺪﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺄن و زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ او را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﻳﺜﺮب و ﻣﻜﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺎرت و ﻫﻢ از ﺣﻴﺚ ﺷﺄن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﻌﺒﻪ واﻗﻊ ﺑﻮد و در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺘﺎن ﻧﺎﻣﺪار ﻋﺮب ﺟﺎي داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ آن ﺷﻬﺮ ﻣﻄﺎف و‬
‫ﻗﺒﻠﻪ ﮔﺎه ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﭘﺮده دار ﺣﺮم و ﻣﺘﺼﺪي ﺗﻮﻟﻴﺖ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺣﻮاﺋﺞ زاﺋﺮان ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺄن ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را اﺷﺮف ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻳﺜﺮب از ﺣﻴﺚ زراﻋﺖ و ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ روﻧﻖ ﺗﺮ از ﻣﻜﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻬﻮدي ﻛﻪ اﻫﻞ‬

‫‪٩۶‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻬﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻓﻀﻞ و ﻣﻌﺮﻓﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﺘﺮﻗﻲ‬
‫ﺗﺮ داﺷﺖ وﻟﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ ﺷﻬﺮ دوم ﺣﺠﺎز ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ در ﻣﻘﺎﻣﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﻳﺜﺮب دو ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺰرگ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻧﺎم اوس و ﺧﺰرج ﻛﻪ از ﻗﺤﻄﺎﻧﻴﺎن ﻳﻤﻦ ﺑﻮدﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف و ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺷﺪﻳﺪ روي ﻣﻲ داد و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد دوﺳﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اوس و ﺧﺰرج ﺑﺎ ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﻋﺪم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر زراﻋﺖ و ﺗﺠﺎرت از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓﻬﻲ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد‪،‬‬
‫از ﺗﻔﻮق و ﺑﺮﺗﺮي اﻳﺸﺎن رﻧﺞ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺒﺮ ﻇﻬﻮر ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻜﻪ و ﮔﺮوﻳﺪن ﻋﺪه اي از ﻣﻜﻴﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎ و ﻛﺸﻤﻜﺸﻬﺎي ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ اش در ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺎز ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه و ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻜﻪ و ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺎره اي از آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان اوس و ﺧﺰرج را ﺑﺪﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ‬
‫از آب ﮔﻞ آﻟﻮد ﻣﺎﻫﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ وي ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ دﺷﻮار آﺳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ از ﻗﺮﻳﺸﻨﺪ ﭘﺲ ﺷﻜﺎﻓﻲ ﺑﻪ دﻳﻮار ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻗﺮﻳﺶ‬
‫وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را از ﺷﺮّ ﻧﻔﺎق داﺧﻠﻲ و‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ روي ﻣﻲ داد رﻫﺎﻳﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪي‬
‫آورده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻛﺎر اﻳﻦ دﻳﻦ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻳﻬﻮدان را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﻧﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬
‫ﺧﺪاﻳﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا‪ .‬از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد‪‬‬
‫ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻗﻮه ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﺎم ﺣﺞ ﺳﺎل ‪ 620‬ﻣﻴﻼدي ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن او ﮔﻮش‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺪة ‪ 12‬ﻧﻔﺮي ﺑﺎ وي ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﺪﻧﺪ ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﻲ زﻧﺪ ﺧﻮب اﺳﺖ و از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰ زﻳﺎدي ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬رﺑﺎ ﻧﺨﻮرﻳﺪ‪ ،‬دروغ‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق دﺳﺖ ﺑﺸﺮﻧﺪ ﺧﺪاﻳﻲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ او را ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬آن دوازده ﻧﻔﺮ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‬

‫‪٩٧‬‬
 ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺧﻮد و ﻓﻜﺮ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ و ﻗﺒﻮل ﻋﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ از ﻫﻤﻴﻦ روي ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻋﺪه ﻫﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮي )‪ 73‬ﻣﺮد و ‪ 2‬زن( در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ دوم ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ در آﻳﻪ ‪ 10‬ﺳﻮره زﻣﺮ اﺷﺎره ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗُﻞ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺒﺎد‪‬اﻟّﺬﻳ‪‬ﻦَ آﻣﻨُﻮا اﺗﱠﻘُﻮا ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ ﻟ‪‬ﻠﱠﻴﻦَ اَﺣﺴ‪‬ﻨُﻮا ﻓﻲِ ﻫﺬ‪‬ه‪ ‬اﻟﺪ‪ّ‬ﻧﻴﺎ ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨَﺔُ و‪ ‬اَرض‪ ‬اﷲِ واﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺔُ‬

‫ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ ﺑﮕﻮ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻧﻴﻜﻲ ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد و زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﻓﺮاخ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ در ﻣﻜﻪ آزار ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮي آرزوﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﺰده ﺳﺎل دﻋﻮت در ﻣﻜﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫درﺧﺸﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد و ارﺗﺪاد ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ ﻳﺄس اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ در ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﻲ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻃﺒﻊ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻗﻮﻣﻲ از اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ آزار و ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ اﻫﻞ ﻧﻌﻤﺖ و ﻣﻜﻨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ارﺗﺪاد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫روي آوردن ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ و ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮي ﻧﺒﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻜﻮس‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎر آورد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮﻳﺶ را ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﻛﺮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ از وي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻓﻘﻂ ﺷﺨﺺ وي را از آزار ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﻮن ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ وي ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ اوس و‬
‫ﺧﺰرج ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﻮد و ﻳﺎري آﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻜﻪ اﺳﻼم ﭘﺎي‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ رﻗﺎﺑﺖ اوس و ﺧﺰرج ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮاب ﻃﻼﻳﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد و اﺳﻼم ﭘﺎي ﺑﮕﻴﺮد ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ در ﻳﺜﺮب زراﻋﺖ و ﺗﺠﺎرت رواج‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ و ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻌﺎﻫﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺳﺮان اوس و ﺧﺰرج در ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺎ‬
‫‪٩٨‬‬
‫آﻧﻜﻪ ﻇﺎﻫﺮاً اﺳﻼم ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﺮادرزاده اش ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﻃﻲ ﻧﻄﻘﻲ از‬
‫ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در دل دارﻧﺪ و ﺑﺮ آن ﻣﺼﻤﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ آﺷﻜﺎر ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺪون ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻲ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮداﻧﻪ ﻗﻮل ﻣﻲ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫از وي ﻣﺎﻧﻨﺪ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮادرزاده ﻣﺮا ﺑﻪ وﻋﺪه ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻬﻮده دﭼﺎر ﻓﺘﻨﻪ ﻧﺴﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﻌﺮور ﺑﺎ ﺣﻤﺎﺳﻪ و ﻫﻴﺠﺎن ﮔﻔﺖ ﻣﺎ اﻫﻞ ﻧﺒﺮدﻳﻢ از ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻫﺮاﺳﻴﻢ و در ﺗﻤﺎم دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﻮاﻟﻬﻴﺜﻢ ﺗﻴﻬﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدي ﺑﻮد دوراﻧﺪﻳﺶ و ﺑﻪ ﺣﺰم و ﭘﺨﺘﮕﻲ ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻛﻨﻮن‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺴﻠﺪ ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﺎﻻ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزش ﻛﻨﻲ‪ .‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺎ را‬
‫رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد؟ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺒﺴﻤﻲ ﻓﺮﻣﻮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻞ اﻟﺪم اﻟﺪم‪ ،‬اﻟﻬﺪم‪ ،‬اﻟﻬﺪم‪ .‬اﻧﺎ ﻣﻨﻜﻢ و اﻧﺘﻢ ﻣﻨﻲ‪ .‬اﺣﺎرب ﻣﻦ ﺣﺎرﺑﺘﻢ و اﺳﻠﻢ ﻣﻦ ﺳﺎﻟﻤﺘﻢ‬

‫ﺧﻮن‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬وﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬وﻳﺮاﻧﻲ‪ .‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﺎزش ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺎزش ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪) .‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم(‬

‫آﻳﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺎي » اﻧﻬﺪام « و » ﺧﻮن « ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف »ﻣﺎرا« اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲ آورد ﻛﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻛﻨﻪ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي دروﻧﻲ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺻﺮﻳﺢ ﻣﺤﻤﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آرزوﻫﺎي‬
‫ﺧﻔﺘﻪ در روح ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اوس و ﺧﺰرج درﻳﭽﻪ‬
‫ﻓﺮوغ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﺮ روي او ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﻪ وي ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﻧﺪان‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻜﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و از اﻳﻦ رو ﺧﻮد‪ ‬ﻧﻬﻔﺘﻪ اش آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ در آورد‪ ،‬از ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻛﺮده و‬
‫ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﺎزه ﻣﺤﻤﺪ‬

‫ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ روي دادن ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر و ﺳﻘﻮط ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن و ﭘﻴﺮوزي و ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺴﺖ از اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ‪ .‬ﻫﺠﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻮم ﻋﺮب روي داد و ﭘﺲ از آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮕﺮﻓﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن آن زﻣﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻇﺎﻫﺮاً ﻳﻚ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮاﻟﻲ ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﺎرﻳﺦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اي ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺣﻮادث را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺑﻂ داده و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﺮوز آن ﺣﻮادث را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﻋﻠﻞ ﭘﻨﻬﺎن در اﺟﺘﻤﺎع آن ﻋﺼﺮ را ﻫﻮﻳﺪا ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻴﺮت اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻠﻤﺔ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان رﺳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﮔﺮ آن را‬
‫ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ ﻛﻪ در ژرﻓﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻬﺘﻔﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺠﺮت ﻧﺒﻮي ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺼﺪر ﺗﺤﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ وﻟﻲ ﺧﻮد‪ ‬اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺤﻮل ﺷﮕﺮﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﺳﺰاوار اﺳﺖ زﻳﺮ ذره ﺑﻴﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫ﺟﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺮار روح آدﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮدي زاﻫﺪ و وارﺳﺘﻪ از آﻟﻮدﮔﻴﻬﺎي زﻣﺎن ﺧﻮد ﻛﻪ دﻧﻴﺎ را در ﻣﺮاﺣﻞ آﺧﺮﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد‬
‫و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و ﻗﻮم ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎن دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮدي ﻛﻪ زور و ﺳﺘﻢ را ﻧﻜﻮﻫﺶ و اﻓﺮاط در‬
‫ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ و ﻏﻔﻠﺖ از ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻴﺢ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﭘﺎ ﺷﻔﻘﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎره ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﺑﻲ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫دﻳﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ زور ﺷﻤﺸﻴﺮ رواج دﻫﺪ ﻟﺬا در ﻣﻘﺎم ﺗﺄﺳﻴﺲ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در راه ﺗﺤﻘﻖ‬
‫آن از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ اي روﻳﮕﺮدان ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺢ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ داوود ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮد آراﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﺎ زﻧﻲ ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻏﺮاق آﻣﻴﺰي ﺑﻪ زﻧﺎن روي ﻣﻲ آورد‪ .‬وﻳﻠﺰ ﻣﻲ‬

‫‪١٠٠‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ آدﻣﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ و ﻣﺮور اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‬
‫و از ﻫﻤﻴﻦ روي ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻳﻢ و ﺧﻴﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺷﺨﺺ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎﻟﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﺑﻴﺴﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از آن ﺟﻮان ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ در او ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاي ﺣﻴﺎﺗﻲ رو ﺑﻪ ﺿﻌﻒ و اﻓﻮل ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻗﻮاي ﻣﻌﻨﻮي در اﺛﺮ ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و آزﻣﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺷﺨﺺ ﭘﻨﺠﺎه ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن آدم ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻫﻴﺠﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﻮات و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎي‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻓﻜﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﻘﻮﻻت و ﻧﻤﻮد ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد واﺟﺪ ارزش اﺳﺖ اﺑﺪاً درﺑﺎره ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪق ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬زﻳﺮا او در‬
‫ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﻤﺎن ﺳﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﻮاي ﺟﺴﻤﻲ و ﻣﻌﻨﻮي‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻋﺎدي ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ از آﻏﺎز ورود ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪي دﻳﮕﺮ از ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺳﺮ در ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻣﺪت ده ﺳﺎل در ﻣﻜﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮد ﻓﺮق‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ از ﻟﺒﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ »و‪‬اَﻧﺬ‪‬ر ﻋ‪‬ﺸﻴﺮﺗَﻚ‪ َ‬اﻻَﻗﺮﺑ‪‬ﻴﻦَ« ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻮد‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد را از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻋﺎدات ﺳﺨﻴﻒ‪ ‬ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ را زﺑﻮن ﺳﺎزد و ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل او را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و آزار ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ زاﻧﻮ در آورد‪.‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺴﻮت »ﻟ‪‬ﺘَﻨﺬ‪‬ر اَم‪ ‬اﻟﻘَﺮي و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﻮﻟَﻬﺎ« را ﭘﺸﺖ ﮔﻮش اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻟﺒﺎس رزم ﺑﻪ ﺗﻦ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﻣﻘﺎم آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب را‪ ،‬از ﻳﻤﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﺎم‪ ،‬زﻳﺮ ﻟﻮاي ﺧﻮد در آورد‬
‫زﻳﺮا دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ و اﻃﺮاﻓﺶ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎت ﺧﻮش آﻫﻨﮓ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺨﻨﺎن اﺷﻌﻴﺎء و ارﻣﻴﺎء ﻧﺒﻲ را در ﺧﺎﻃﺮ زﻧﺪه ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و از ﻫﻴﺠﺎن روﺣﻲ ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺬوب اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي رؤﻳﺎﮔﻮن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻤﺘﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﻫﻨﮓ ﺷﻌﺮ و ﻃﻨﻴﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در آﻳﺎت ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮاﻳﺪ و ﺑﻪ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻗﺎﻃﻊ و ﺑﺮّﻧﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻣﺮ و ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮ‬
‫ﺳﺮداري ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺨﻠﻒ و اﻧﺤﺮاﻓﻲ را ﻧﻤﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﺳﺴﺘﻲ و اﻫﻤﺎل در اﻧﺠﺎم اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن او‬

‫‪١٠١‬‬
 ‫ﻛﻴﻔﺮﻫﺎي ﮔﺪازﻧﺪه اي در ﭘﻲ دارد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ آن اﻣﺮي ﺣﻤﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫»راك« آن را ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﺎم ﻧﻬﺎده و ﺳﺮﭼﺸﻤﺔ ﻧﻴﺮوي ﺷﮕﻔﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي روﺣﻲ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻋﺰم و ﻫﻤﺖ و ﻣﻨﺒﻊ ﻛﻮﺷﺶ و ﺣﺮﻛﺖ ﺧﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪي و ﺳﺴﺘﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎن آﻧﻬﺎ راه ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺰرگ را‬
‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ از آﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ ﻛﻪ از اﺷﺨﺎص ﻋﺎدي و ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﻤﺪ در آﻳﻨﺔ ﺗﺎرﻳﺦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎت ﻣﻜّﻲ و‬
‫ﻣﺪﻧﻲ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬اﺻﺒِﺮ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻣﺎﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮنَ و‪ ‬اﻫﺠ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ ﻫ‪‬ﺠﺮاً ﺟ‪‬ﻤﻴﻼً‪ ،‬و‪‬ذَرﻧﻲ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻜَﺬ‪‬ﺑﻴﻦ او‪‬ﻟﻲِ اﻟﻨﱠﻌﻤ‪‬ﺔِ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻠﻬ‪‬ﻢ ﻗَﻠﻴﻼً ا‪‬نﱠ‬
‫ﻟَﺪ‪‬ﻳﻨﺎ اَﻧﻜﺎﻻً و‪ ‬ﺟﺤﻴﻤﺎً‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن )ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن( ﺑﺮدﺑﺎري ﭘﻴﺸﻪ ﺳﺎز و از آﻧﺎن ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﻣﻼﻳﻤﺖ روي‬
‫ﺑﮕﺮدان‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﺪان ﻣﺘﻨﻌﻢ را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار و اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻬﻠﺖ ده‪ .‬ﻧﺰد ﻣﺎ ﻏُﻞ و زﻧﺠﻴﺮ و‬
‫آﺗﺶ دوزخ‪ ،‬اﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﻣﻬﻴﺎﺳﺖ‪) .‬ﻣﺰﻣﻞ ‪(12-10‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ»از آﻧﺎن ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﻣﻼﻳﻤﺖ روي ﺑﮕﺮدان« ﻗﺒﻞ از اﻣﺮ‬
‫ﺟﻬﺎد و ﻗﺘﺎل آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺴﻲ ﺑﻪ واﻗﻊ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد اﮔﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ روش و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ اوس و ﺧﺰرج و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه زﻳﺮا اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل و ﻛﺸﺘﻦ ﻛﻔﺎر‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ از ﺑﺎزوﻫﺎي ﺷﻤﺸﻴﺮزن ﻳﺎراﻧﺶ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫و‪‬اﻗﺘُﻠُﻮﻫ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﻴﺚُ ﺛﻘَﻘ‪‬ﻔﺘُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ و‪ ‬اَﺧﺮِﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﻴﺚُ اَﺧﺮَﺟ‪‬ﻮﻛُﻢ و‪ ‬اﻟﻔ‪‬ﺘﻨَﺔُ اَﺷَﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻘَﺘﻞَ‬

‫ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن آواره ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را‬

‫‪١٠٢‬‬
 ‫آواره ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ آﻧﺎن ﺑﺪﺗﺮ از ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺖ‪).‬ﺑﻘﺮه ‪(191‬‬

‫در ﺳﻮره ﻣﻜّﻲ اﻧﻌﺎم آﻳﻪ ‪ 108‬را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫و‪‬ﻻﺗَﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻮا اّﻟﺬَﻳﻦَ ﻳ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻮنَ ﻣ‪‬ﻦ د‪‬ونِ اﷲِ ﻓَﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻮ‪‬ا اﷲَ ﻋ‪‬ﺪواً ﺑِﻐَﻴِﺮ ﻋ‪‬ﻠﻢٍ ﻛَﺬﻟ‪‬ﻚ‪ ‬زﻳ‪‬ﻨّﺎ ﻟ‪‬ﻜُﻞﱠ اُﻣ‪‬ﺔٍ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻠَﻬ‪‬ﻢ ﺛُﻢ‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ‬
‫ر‪‬ﺑ‪‬ﻬِﻢ ﻣ‪‬ﺮﺟِﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻓَﻴ‪‬ﻨَﺒ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﺑِﻤﺎ ﻛﺎﻧُﻮا ﻳ‪‬ﻌﻠَﻤ‪‬ﻮنَ‪.‬‬

‫آﻧﺎن را ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از اﷲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ دﺷﻨﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺧﺪا‬
‫را از روي دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻛﻪ زﻳﻨﺖ دادﻳﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ‬
‫ﻛﺮدارﺷﺎن را و ﻋﺎﻗﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﺧﺒﺮﺷﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻳﺎران ﺳﺮﻛﺶ و ﺗﻨﺪﺧﻮي‬
‫ﺧﻮد ﭼﻮن ﻋﻤﺮ و ﺣﻤﺰه دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از روي‬
‫ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را دﺷﻨﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻪ ﻛﺮدار ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ و او آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺮدارﺷﺎن ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻗﻮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﻟﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را از ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ و روي ﺧﻮش ﻧﺸﺎن دادن ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻬﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﻼ ﺗَﻬِﻨُﻮا و‪‬ﺗَﺪﻋ‪‬ﻮا ا‪‬ﻟﻲ اَﻟﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢ و‪ ‬اَﻧﺘُﻢ‪ ‬اﻻَﻋﻠَﻮنَ و‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻜُﻢ و‪ ‬ﻟَﻦ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺮﻛُﻢ اَﻋﻤﺎﻟَﻜُﻢ‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻧﺪﻫﻴﺪ و ﺻﻠﺢ ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮ و ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻧﻘﺾ روا ﻧﻤﻲ دارد‪) .‬ﻣﺤﻤﺪ ‪(35‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ دو دﺳﺘﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ ﺳﻮره آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮره اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﻫﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺳﻮره ﻣﻔﺼﻠﻲ اﺳﺖ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آن در ﻃﻲ ﻳﻜﻲ دو‬
‫ﺳﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 256‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن اواﻳﻞ اﻣﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪:‬‬

‫ﻻا‪‬ﻛﺮاه‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺪ‪‬ﻳﻦِ‪ .‬ﻗَﺪﺗَﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻦَ اَﻟﺮُﺷﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻐﱠﻲ‪ .‬ﻓَﻤ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﻜﻔُﺮ ﺑِﺎﻟﻄّﺎﻏُﻮت‪ ‬و‪ ‬ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻦ ﺑِﺎﷲِ ﻓَﻘَﺪ ا‪‬ﺳﺘُﻤﺴ‪‬ﻚ‪‬‬

‫‪١٠٣‬‬
 ‫ﺑِﺎﻟﻌ‪‬ﺮو‪‬ةِاﻟﻮ‪‬ﺛﻘﻲ‬

‫ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺒﺎري در اﺳﻼم آوردن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬راه از ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻨﻜﺮ‬
‫ﻃﺎﻏﻮت ﺑﺸﻮد و ﺑﻪ ﺧﺪا روي آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎﻫﻲ اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﻜﻢ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻟﻲ آﻳﻪ ‪ 193‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺪت ﻋﻤﻞ را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮ ﻫ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻻﺗَﻜُﻮنَ ﻓ‪‬ﺘﻨَﺔ و‪ ‬ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ اﻟّﺬﻳﻦُ ﻟ‪‬ﻠّﻪ‪‬‬

‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪ روي ﻧﺪﻫﺪ و دﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻟﻬﺠﻪ ﻗﺎﻃﻌﺘﺮ و دﺳﺘﻮر ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﺻﺮﻳﺤﺘﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا اﻟّﺬﻳﻦَ ﻻﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ ﺑِﺎﷲُ و‪ ‬ﻻ ﺑِﺎﻟﻴﻮمِ اﻻﺧ‪‬ﺮِ‬

‫ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪(29).‬‬

‫ﻣﺎ ﻛﺎنَ ﻟﱠﻠﻨَﺒِﻲ‪ ‬و‪‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣﻨُﻮا اَن ﻳ‪‬ﺴﺘَﻐﻔ‪‬ﺮُوا ﻟ‪‬ﻠﻤ‪‬ﺸﺮِﻛﻴﻦَ‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻣﺪاراﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪(113).‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪ّ‬ﻬﺎاﻟّﻨَﺒِﻲ‪ ‬ﺟﺎﻫ‪‬ﺪ‪ ‬اﻟﻜُﻔّﺎر‪ ‬و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ و‪‬اﻏﻠُﻆ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ و‪ ‬ﻣ‪‬ﺎوﻳﻬ‪‬ﻢ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨّﻢ‪ ‬و‪ ‬ﺑِﺌﺲ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺼﻴﺮُ‬

‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺠﻨﮓ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﺪت ﺑﺨﺮج ده‪ ،‬ﺟﺎي آﻧﻬﺎ در دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎَ اﻟّﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا اﻟّﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﻠُﻮﻧﻜُﻢ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻜُﻔّﺎرِ و‪ ‬ﻟﻴ‪‬ﺠِﺪ‪‬وا ﻓﻴﻜُﻢ ﻏ‪‬ﻠﻈَﺔً‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﺎﻓﺮان را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارﻳﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ رﺣﻤﻲ را‬
‫در ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ‪(123).‬‬

‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ در ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﻪ از ﺳﻮره ﻫﺎي اواﺧﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻫﺠﺮت اﺳﺖ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮد‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪ّ‬ﻬﺎاﻟّﻨَﺒِﻲ‪ ‬ﺟﺎﻫ‪‬ﺪ‪ ‬اﻟﻜُﻔّﺎر‪ ‬و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ و‪‬اﻏﻠُﻆ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ‬

‫‪١٠۴‬‬
 ‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺠﻨﮓ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﺪت ﺑﻪ ﺧﺮج ده‪).‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ‪(9‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺷﺪت و ﻏﻠﻈﺖ در اﺑﺘﺪاي ﻛﺎر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﺳﻮره ﺣﺞ ﻛﻪ آن‬
‫را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ ﺣﻜﻢ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻛﻔّﺎر ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ اﻣﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺟﺎزه اﺳﺖ‪:‬‬

‫اُذ‪‬نَ ﻟﱠﻠﺬﻳﻦُ ﻳ‪‬ﻘﺎﺗَﻠُﻮنَ ﺑِﺎﻧﱠﻬ‪‬ﻢ ﻇُﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮ ا‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻇﻠﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ اﺟﺎزه دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮوﻧﺪ‪) .‬ﺣﺞ ‪(39‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزة ﻗﺘﺎل داده ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻇﻠﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﺘﻤﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اَﻟّﺬﻳﻦَ اُﺧﺮِﺟ‪‬ﻮا ﻣ‪‬ﻦ دﻳﺎرِﻫ‪‬ﻢ ﺑِﻐَﻴِﺮ ﺣ‪‬ﻖﱠ ا‪‬ﻻّ اَن ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮا ر‪‬ﺑ‪‬ﻨَﺎ اﷲُ‬

‫آﻧﺎن ﻛﻪ از دﻳﺎر ﺧﻮد راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﺮﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‪) .‬ﺣﺞ ‪(40‬‬
‫زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ در ﻫﻔﺘﺎد و اﻧﺪي از آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﻧﻬﻲ از ﻗﺘﺎل آﻣﺪه ﺑﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را روا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاي ﺻﺪور اﺟﺎزة ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻓﺮاﺳﺖ ﺟﺒﻠﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﺑﻴﺮون ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻜﻪ‬
‫را ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮِ ﺧﻄﺎﺑﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ از زﺑﺎن ﻗﻮم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﻟَﻨﺎ اَﻟّﺎ ﻧُﻘﺎﺗ‪‬ﻞَ ﻓﻲ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﻴﻞِ اﷲِ و‪ ‬ﻗَﺪ اُﺧﺮِﺟﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ د‪‬ﻳﺎرِﻧﺎ و‪ ‬اَﺑﻨﺎﺋ‪‬ﻨﺎ‬

‫ﭼﺮا در راه ﺧﺪا ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻴﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪).‬ﺑﻘﺮه ‪(264‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﺶ را ﺟﻨﮓ در راه ﺧﺪا ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻣﺎ زﻳﺎﻧﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺣﺲ اﻧﺘﻘﺎم و‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﺎدآوري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻜﻪ ﺟﻨﮕﻲ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد ﺣﺘﻲ از‬
‫ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻣﺪ و ﺷﺪ و ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷﺖ و ﮔﺎﻫﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻲ ادﺑﻲ ﻛﺮده در ﻣﻘﺎم ﺗﻤﺴﺨﺮ او ﺑﺮ ﻣﻲ آﻣﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ذا ر‪‬اَﻳﺖ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﺨُﻮﺻ‪‬ﻮنَ ﻓﻲ آﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ﻓَﺎَﻋﺮِض ﻋ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻳ‪‬ﺨُﻮﺿُﻮا ﻓﻲ ﺣ‪‬ﺪﻳﺚ‪ ‬ﻏَﻴﺮِه‪ ‬و‪ ‬ا‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨﺴ‪‬ﻴ‪‬ﻨّﻚ‪‬‬

‫‪١٠۵‬‬
 ‫اّﻟﺸَﻴﻄﺎنُ ﻓَﻼﺗَﻘﻌ‪‬ﺪ ﺑ‪‬ﻌﺪ‪ ‬اﻟّﺬ‪‬ﻛﺮي ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬اﻟﻘَﻮمِ اﻟﻈّﺎﻟ‪‬ﻤﻴﻦَ‬

‫از آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﺧﺮده ﮔﻴﺮي و اﺳﺘﻬﺰاء آﻳﺎت ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ روي ﺑﺮﮔﺮدان و ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻜﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻴﻄﺎن اﻳﻦ دﺳﺘﻮر را از‬
‫ذﻫﻦ ﺗﻮ زدوده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ وﻟﻲ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﻐﺮور و ﺑﻲ اﻳﻤﺎن ﻣ‪‬ﺠﺎﻟ‪‬ﺴﺖ ﻣﻜﻦ‪) .‬اﻧﻌﺎم آﻳﻪ ‪(68‬‬

‫در ﻣﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻻ ﺗُﺠﺎد‪‬ﻟُﻮا اَﻫﻞَ اﻟﻜ‪‬ﺘﺎبِ ا‪‬ﻻّ ﺑِﺎﻟﱠﺘﻲ ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬اَﺣﺴ‪‬ﻦُ ا‪‬ﻻّ اَﻟَﺬﻳﻦَ ﻇَﻠَﻤ‪‬ﻮا ﻣ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ و‪ ‬ﻗُﻮﻟُﻮا آﻣ‪‬ﻨّﺎ ﺑِﺎﻟّﺬي اُﻧﺰِلَ ا‪‬ﻟَﻴﻨﺎ و‪‬‬
‫اُﻧﺰِلَ ا‪‬ﻟَﻴﻜُﻢ و‪‬ا‪‬ﻟُﻬﻨﺎ و‪ ‬ا‪‬ﻟﻬ‪‬ﻜُﻢ و‪ ‬ا‪‬ﺣﺪ‪ ‬و‪ ‬ﻧَﺤﻦُ ﻟَﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮنُ‬

‫ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﺧﻮب و زﺑﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻤﺎن آورده اﻳﻢ‪ .‬ﺧﺪاي ﻣﺎ و ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪).‬ﻋﻨﻜﺒﻮت ‪(46‬‬

‫ﺣﺘﻲ در آن دﺳﺘﻪ از ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻫﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر را ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻗُﻞ ﻟﱠﻠﺬﻳﻦَ اُوﺗُﻮا اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬و‪‬اﻻﱠﻣﻴ‪‬ﻴﻦَ اَﺳﻠُﻤﺘُﻢ ﻓَﺎ‪‬ن اَﺳﻠَﻤ‪‬ﻮا ﻓَﻘَﺪ اﻫﺘﺪ‪‬وا و‪ ‬ا‪‬ن ﺗَﻮﻟّﻮا ﻓَﺎ‪‬ﻧﱠﻤﺎ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﻼغُ‬

‫ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و اﻋﺮاب ﻣﺸﺮك ﺑﮕﻮ آﻳﺎ اﺳﻼم ﻣﻲ آورﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ‬
‫رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ و اﮔﺮ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ اﻣﺮ ﺧﺪاﺳﺖ )آل ﻋﻤﺮان ‪(20‬‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨﻮ‪‬ا و‪ ‬اﻟّﺬَﻳﻦَ ﻫﺎد‪‬وا و‪ ‬اﻟﻨﱠﺼﺎري و‪ ‬اّﻟﺼﺎﺑِﺌﻴﻦَ ﻣ‪‬ﻦ آﻣ‪‬ﻦَ ﺑِﺎﷲِ و‪ ‬اﻟﻴ‪‬ﻮمِ اﻻﺧ‪‬ﺮِ و‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻞَ ﺻﺎﻟ‪‬ﺤﺎً‪ ...‬و‪‬‬
‫ﻻَ ﺧَﻮف‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ و‪ ‬ﻻ ﻫ‪‬ﻢ ﻳ‪‬ﺤﺰَﻧُﻮنُ‬

‫ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﻬﻮد و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن و ﺻﺎﺋﺒﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻮ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻴﻢ و اﻧﺪوﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺑﻘﺮه ‪(62‬‬

‫ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه آﻳﻪ ‪ 69‬ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ دو ﺳﺎل‬

‫‪١٠۶‬‬
‫اول ﻫﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﻮره‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮش ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻛﻦ و ﻫﻤﻴﻦ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪن‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و وﻇﻴﻔﺔ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را در ﻗﺒﺎل اﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ‬
‫اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ دادن ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل‬
‫ﺧﻮاري و ﺧﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﭙﺮدازﻧﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪاﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻻ ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ ﺑِﺎﷲُ و‪ ‬ﻻ ﺑِﺎﻟﻴ‪‬ﻮمِ اﻻﺧ‪‬ﺮِ و‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺮّﻣ‪‬ﻮنَ ﻣﺎ ﺣ‪‬ﺮﱠم‪ ‬اﷲُ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟُﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺪﻳﻨُﻮنَ دﻳﻦَ‬
‫اﻟﺤ‪‬ﻖﱠ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﱠﺬﻳﻦَ او‪‬ﺗُﻮا اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻌﻄُﻮا اﻟﺠِﺰﻳ‪‬ﺔَ ﻋ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺪ‪‬و‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ ﺻﺎ‪‬ﻏﺮُونَ‪.‬‬

‫ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﺣﺮام ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش را‬
‫ﺣﺮام ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮاري و ﺧﻔﺖ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪).‬ﺗﻮﺑﻪ ‪(29‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮدش را ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻴﺪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي را‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺧﺪاي ﻣﺎ و ﺧﺪاي آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﺑﺎن ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﻛﺎﻓﺮ و ﺷﺮّاﻟﺒﺮﻳﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﻠﻘﺖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫إِنﱠ اﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوا ﻣ‪‬ﻦْ أَﻫ‪‬ﻞِ اﻟْﻜ‪‬ﺘَﺎبِ و‪‬اﻟْﻤ‪‬ﺸْﺮِﻛ‪‬ﻴﻦَ ﻓ‪‬ﻲ ﻧَﺎرِ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﱠﻢ‪ ‬ﺧَﺎﻟ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻦَ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ أُوﻟَﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺷَﺮﱡ اﻟْﺒ‪‬ﺮِﻳ‪‬ﺔِ‬

‫ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﻠﻘﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ‪) .‬ﺑﻴﻨﻪ ‪(6‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﺎت ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻳﻬﻮد و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ و ﻓﺪك و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻳﻌﻨﻲ در اوج‬
‫ﻗﺪرت اﺳﻼم ﺻﺎدر ﺷﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻴﺎن ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻳﻬﻮدي و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي او را ﺑﺎور ﻧﻜﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
 ‫اﻳﺠﺎد اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﻟﻢ‬
‫از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﻳﻬﻮد‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ وارد ﻳﺜﺮب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و اﻧﺼﺎر‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺮادري ﺑﺴﺖ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮادرﺧﻮاﻧﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان‬
‫در ﻣﻘﺎم ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻛﺎري ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻳﺎ ﻣﺰدوري در ﻣﺰارع ﻳﺎ ﺑﺎزار ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫اﻳﻦ وﺿﻊ ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻧﺒﻮد زﻳﺮا ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮارﺗﺮي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺣﻴﺚ ﻣﻌﻴﺸﺖ و اﻣﻮر زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و از ﻫﺪاﻳﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر روزﮔﺎر ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ دﭼﺎر ﺳﺨﺘﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺑﻮد ﺑﻄﻮري ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺳﺮ ﺑﻲ ﺷﺎم ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﭼﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎ‬
‫ﺳﺪ‪ ‬ﺟﻮع ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ ﭼﺎره ﭼﻴﺴﺖ؟ راه وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺳﺮ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﻴﺸﺖ اﺳﺘﻮاري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬

‫ﺳﺮّﻳﺔ اﻟﻨﺨﻠﻪ و ﻏﺰوه ﺑﺪر‬

‫از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب اﻳﻦ ﻋﺎدت ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺎل و دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ ﻫﺠﻮم ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎل و داراﻳﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﺜﺮب در آن زﻣﺎن‬
‫ﺟﺰ اﻳﻦ راه‪ ،‬راه دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﻏﺰوه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺰوه ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎروان ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ و ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻣﻮال و زﻧﺎن آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﻨﺎزع ﺑﻘﺎ در ﺷﺒﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرواﻧﻲ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﻀﺮﻣﻲ از ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ‬
‫ﻣﻲ رود و اﻣﺘﻌﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ دارد ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ ﻋﺪه اي ﻣﻬﺎﺟﺮ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺠﻮم‬
‫ﺑﻪ آن ﻛﺎروان ﻛﺮد‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﻠﻪ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻛﺎروان ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﺮ‬
‫آن ﻫﺠﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻗﺎﻓﻠﻪ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ را اﺳﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻮال رﻫﺴﭙﺎر‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﺮﻳﺔ اﻟﻨﺨﻠﻪ « ﺛﺒﺖ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٠٨‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﺰوه اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻴﺎﻫﻴﻮﻳﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرﮔﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد زﻳﺮا ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻨّﺖ‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﭼﻬﺎر ﻣﺎه رﺟﺐ‪ ،‬ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ذﻳﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم ﺟﻨﮓ ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻛﺎروان‬
‫ﭼﻮن روز اول رﺟﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﺧﺸﻢ و اﻋﺘﺮاض ﻗﺮﻳﺶ را از ﺧﺮق ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎه ﺣﺮام‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض در اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻧﻴﺰ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ داﺷﺖ از ﻫﻤﻴﻦ‬
‫روي ﺣﻀﺮت ﻣﺴﺘﺎﺻﻞ ﺷﺪ و ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻪ روﺷﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺠﻮم روز آﺧﺮ ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ راه ﺣﻠّﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﻨﺎﻳﻢ در ﭘﻴﺶ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ‬
‫ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ داد و ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض واﻫﻲ ﻗﺮﻳﺶ آن را از‬
‫دﺳﺖ داد‪.‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ وي ﻳﺎدآور ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎري اﺳﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺲ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ از آن‪ ،‬اﻋﺘﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ و اذﻋﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ آن ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺳﺮ و ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬راه ﺣﻞ ﻗﺎﻃﻌﺘﺮ و اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ ،‬ﻧﺰول آﻳﻪ ‪ 217‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺑﻮد‪:‬‬

‫ﻳ‪‬ﺴﺌَﻠُﻮﻧَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﺸﱠﻬﺮِ اﻟﺤ‪‬ﺮامِ ﻗ‪‬ﺘﺎلٍ ﻓﻴﻪ‪ ‬ﻗُﻞ ﻗ‪‬ﺘﺎلُ ﻓﻴﻪ‪ ‬ﻛَﺒﻴﺮُ و‪ ‬ﺻ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﺒﻴﻞِ اﷲِ و‪ ‬ﻛُﻔﺮُ ﺑِﻪ‪ ‬و‪‬اﻟﻤ‪‬ﺴﺠِﺪ‪‬‬
‫اﻟﺤ‪‬ﺮامِ و‪ ‬ا‪‬ﺧﺮاج‪ ‬اَﻫﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﻪ‪ ‬اَﻛﺒ‪‬ﺮُ ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬اﷲِ و‪ ‬اﻟﻔ‪‬ﺘﻨَﻪ‪ ‬اَﻛﺒ‪‬ﺮُ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻘَﺘﻞِ و‪ ‬ﻻﻳ‪‬ﺰاﻟُﻮنَ ﻳ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠُﻮﻧَﻜُﻢ ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻳ‪‬ﺮُد‪‬و‪‬ﻛُﻢ‬
‫ﻋ‪‬ﻦ دﻳﻨ‪‬ﻜُﻢ ا‪‬نِ اﺳﺘَﻄﺎﻋ‪‬ﻮاَ‬

‫ﺑﻪ ﺗﻮ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ در ﺷﻬﺮ ﺣﺮام ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﻣﺠﺎز اﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ آري‬
‫ﺟﻨﮓ در ﻣﺎه ﺣﺮام ﻧﺎرواﺳﺖ وﻟﻲ ﻧﺎرواﺗﺮ از آن ﻛﻔﺮ و ﺑﻴﺮون ﻛﺮدن ﻣﺮدم از ﻣﻜﻪ و ﻣﻨﻊ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﻨﻪ اي ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ از آدﻣﻜﺸﻲ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﺮﻳﺔ اﻟﻨﺨﻠﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ اوﺿﺎع‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺪ ﺳﺮﻳﺔاﻟﻨﺨﻠﻪ آﻏﺎز ﻏﺰوه ﻫﺎي دﻳﮕﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ اوﺿﺎع ﻣﺎﻟﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺪرت و اﺳﺘﻴﻼء ﺑﺮ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﻨﻴﻪ ﻣﺎﻟﻲ و ازدﻳﺎد ﺷﺄن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد‪،‬‬

‫‪١٠٩‬‬
 ‫دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺮ اﻣﻮال ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻳﺜﺮب ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻳﺜﺮب‬

‫در ﻳﺜﺮب ﺳﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ و ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻣﺮ زراﻋﺖ و ﺗﺠﺎرت و داد و ﺳﺘﺪ‪ ،‬در رﻓﺎه و ﺗﻨﻌﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ دﻳﻨﻲ و ﺳﻮاد ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ در ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮﺗﺮ از دو ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ اوس و ﺧﺰرج ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد اوس و ﺧﺰرج از ﺧﺪﻣﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺰدوري در ﻣﺰارع ﻳﺎ ﻣﺒﺎﺷﺮت در‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ آﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺳﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ رﺷﻚ و‬
‫اﺣﺴﺎس زﺑﻮﻧﻲ و ﺣﻘﺎرت داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻋﻠﺖ اﺳﺎﺳﻲ روي آوردن اوس و ﺧﺰرج ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬رﻫﺎﻳﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرت و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدان ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ در اﺑﺘﺪاي ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ در رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻗﻮي ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﻣﺘﻤﻜﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺴﺖ و ﺑﺎ ﻛﻴﺎﺳﺖ و ﻣ‪Ĥ‬ل اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺘﺮض آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع ﭘﻴﻤﺎن ﻋﺪم ﺗﻌﺮض‬
‫و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻳﺎ ﻫﺠﻮم ﻃﺎﻳﻔﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻳﻬﻮد ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً از ﻳﺜﺮب‬
‫دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﻃﺮف‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ را ﺑﻪ ﺧﺮج ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻳﻚ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ دو از ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ اي روي ﻧﺪاد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺒﻠﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد و آن‬
‫را از ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻋﺘﺮاض ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮدﻳﺪ و آﻳﻪ‬
‫‪ 177‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه در ﺟﻮاب آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻟَﻴﺲ‪ ‬اﻟﱠﺒﺮ اَن ﺗُﻮ‪‬ﻟُﻮا و‪‬ﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻜُﻢ ﻗ‪‬ﺒ‪‬ﻞَ اﻟﻤ‪‬ﺸﺮِقِ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻐﺮِبِ و‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦﱠ اﻟﺒِﺮﱠ ﻣ‪‬ﻦ آﻣ‪‬ﻦَ ﺑِﺎﷲِ و‪ ‬اﻟﻴ‪‬ﻮمِ اﻻﺧ‪‬ﺮِ‬

‫ﻧﻴﻜﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ آن ﻛﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﺟﺰا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﻳﻤﺎن دارد‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ زﻧﮓ ﺧﻄﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻏﺰوه ﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻛﻮﭼﻚ و ﻫﺠﻮم ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻣﻜّﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر و ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻓﺰود‪ .‬اﻛﻨﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اوس و ﺧﺰرجِ ﺑﻲ اﺛﺮ و ﺑﻲ ﻣﺎﻳﻪ اي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام‬
‫ﺧﻮد در ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ اوس و ﺧﺰرﺟﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻟﻮاي ﻣﺤﻤﺪ درآﻣﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺻﻒ ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺼﻤﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان ﻳﻬﻮد ﭼﻮن ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﻫﻤﺪردي ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 52‬ﺳﻮره‬
‫ﻧﺴﺎء اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫اَﻟَﻢ ﺗَﺮَ ا‪‬ﻟﻲ‪ ‬اﻟَﺬﻳﻦَ اوﺗُﻮ‪‬ا ﻧَﺼﻴﺒﺎً ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻜ‪‬ﺘﺎبِ ﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ ﺑِﺎﻟﺠِﺒﺖ‪ ‬و‪ ‬اﻟﻄّﺎﻏُﻮت‪ ‬و‪ ‬ﻳ‪‬ﻘُﻮﻟُﻮنَ ﻟ‪‬ﻠَﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوا ﻫﺆﻻء‬
‫اَﻫﺪي ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﱡﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ﺳ‪‬ﺒﻴﻼً‬

‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫راه راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺻﺮﻳﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻛﺘﺎب آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮك و‬
‫ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن دﻣﺴﺎز ﺷﺪه و آﻧﺎن را از ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬
‫و ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺿﻤﻦ ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨﻪ روي داد ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻨﻲ‬
‫ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﻣﺤﺎﺻﺮه آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﻲ از اﻧﺼﺎر ﻧﺰد زرﮔﺮي ﻳﻬﻮدي از ﺑﻨﻲ‬
‫ﻗﻴﻨﻘﺎع رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬زرﮔﺮ ﻳﻬﻮدي ﺑﺎ وي ﻣﻐﺎزﻟﻪ آﻏﺎز ﻛﺮد و زن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻨﻜﺎف ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي ﺑﺮاي اﻫﺎﻧﺖ و ﺗﺨﻔﻴﻒ وي آﻫﺴﺘﻪ ﭘﺸﺖ ﺟﺎﻣﻪ وي را ﺑﺎ ﺧﺎري ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﺟﺎﻣﻪ اش‬
‫ﺑﺴﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻨﻪ زن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻨﺪه اﻧﺪاﺧﺖ ‪.‬‬

‫زن ﻣﺴﻠﻤﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ و ﻓﺮﻳﺎدش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ او ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻳﻬﻮدي زرﮔﺮ را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﻢ ﻛﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن را‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر وي ﻛﻮي ﺑﻨﻲ‬

‫‪١١١‬‬
‫ﻗﻴﻨﻘﺎع را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ و راه آذوﻗﻪ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﺲ از ﭘﺎﻧﺰده روز ﻗﻴﻨﻘﺎع ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ ﺟﺎن در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻲ از ﻳﺜﺮب ﻛﻮچ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺰ اﺛﺎث واﺷﻴﺎء‬
‫ﻣﻨﻘﻮل ﺧﻮد‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻘﺪري ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻮان ﺣﻤﻞ آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ داراﻳﻲ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻲ ﺧﺎﻧﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻟﻮازم زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻴﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮان را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد و ﻫﺮاﺳﻲ در دل ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺖ و اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ ﺑﺎز‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎدﺛﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬روزي ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻋﺪه اي از ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ رﻓﺖ ﺗﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ اي را ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺣﻀﺮت رﺳﻮل در ﺧﺸﻢ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل داد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻮي ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده‪ ،‬راه آﻣﺪ و‬
‫ﺷﺪ و آب و آذوﻗﻪ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻣﺠﻬﺰﺗﺮ از ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را آﻣﺎده‬
‫ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺮداﻧﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﻧﺎاﺳﺘﻮار ﻗﻮﻣﻲ از ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺧﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ را آﺗﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺨﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺘﺮ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺛﺮوت اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﻨﺒﻊ ارﺗﺰاق اﻋﺮاب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﻳﺎد‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﺗﻮ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺮدي ﻣﺼﻠﺢ ﻣﻲ داﻧﻲ و ﻣﺮدم‬
‫را از وﻳﺮاﻧﻲ و ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﻓﺴﺎد ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ ﭼﺮا دﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ زﻧﻲ و درﺧﺘﺎن‬
‫ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮي؟‬

‫اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺖ از ﻛﺎر ﻧﻜﺸﻴﺪ و در ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﺳﻮره ﺣﺸﺮ را ﻧﺎزل ﻛﺮد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫اﻗﺪام ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻮﺟﻪ و ﻣﺸﺮوع ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻟَﻮﻻ اَن ﻛَﺘَﺐ‪ ‬اﷲُ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬ‪‬ﻢِ اﻟﺠ‪‬ﻼء ﻟَﻌ‪‬ﺬﱠ ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ و‪ ‬ﻟَﻬ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ اﻻ ﺧ‪‬ﺮَةِ ﻋ‪‬ﺬاب‪ ‬اﻟﻨّﺎرِ ذﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑِﺎَﻧﱠﻬ‪‬ﻢ ﺷﺎﻗُﻮا‬
‫اﷲَ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟَﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺸﺎقﱠ اﷲَ ﻓَﺎ‪‬نﱠ اﷲَ ﺷَﺪﻳﺪ‪ ‬اﻟﻌ‪‬ﻘﺎبِ ﻣﺎ ﻗَﻄَﻌﺘُﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﻟﻴﻨَﺔٍ اَو ﺗَﺮﻛﺘُﻤ‪‬ﻮﻫﺎ ﻗﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺔً ﻋ‪‬ﻠﻲ‬
‫اُﺻ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻬﺎ ﻓَﺒِﺎ‪‬ذنِ اﷲِ و‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺨﺰِي اﻟﻔﺎﺳ‪‬ﻘﻴﻦَ‬

‫‪١١٢‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺮك دﻳﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دﭼﺎر ﻋﺬاب ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و در آن‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﻢ در آﺗﺸﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻠﻲ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ آن را ﺳﺮ ﭘﺎي ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ‬
‫اذن ﺧﺪاﺳﺖ وﻟﻲ ﻗﻄﻊ آن ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات ﻓﺎﺳﻘﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻣﺠﺎز و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺎري در راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب ﻣﺘﺪاول و راﻳﺞ‬
‫ﺑﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻃﺎﺋﻒ ﻫﻤﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻣﺮ ﻛﺮد‬
‫ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن آﻧﻬﺎ را آﺗﺶ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻌﺠﺐ آور ﻧﺒﻮد اﮔﺮ ﺳﺎل ‪ 61‬ﻫﺠﺮي در ﺻﺤﺮاي ﻛﺮﺑﻼ‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻛﻮﻓﻪ آب را ﺑﺮ ﻧﻮاده ﺧﻮد او و ﺣﺘﻲ ﺑﺮ زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل وي ﺑﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎري ﭘﺲ از ﺑﻴﺴﺖ روز ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﺳﺮان ﺧﺰرج ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﺳﺎﻟﻢ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ و ﺗﻤﺎم داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﻳﻬﻮد در ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از واﻗﻌﻪ ﺧﻨﺪق ﻛﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از داﺧﻞ ﺑﻪ ﻳﺎري ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ وﻟﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻔﺎق اﻧﺪاﺧﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎري اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از ﻓﺘﺢ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪ و ﺣﺼﺎر را‬
‫ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﻮي ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه آن ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻫﻤﭽﻮن دو ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ داراﻳﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺳﺎﻟﻢ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ زﻳﺮا از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻛﻴﻨﻪ اي در دل داﺷﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﺎن را ﺑﺎﻋﺚ ازدﻳﺎد ﺷﻮﻛﺖ‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺮﻋﻮب ﻛﺮدن دﻳﮕﺮان ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ از ﺑﻴﻢ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ اوس ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺎن رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ رؤﺳﺎي‬
‫ﺧﺰرج ﺑﺎ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻧﻬﺎ از ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎي اوس را دراﻳﻦ ﻛﺎر ﺣ‪‬ﻜَﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ او ﮔﻔﺖ ﺑﺪان‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ را ﺣ‪‬ﻜَﻢ ﻗﺮار داد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ از ﺑﻨﻲ‬

‫‪١١٣‬‬
‫ﻗﺮﻳﻈﻪ دﻟﻲ ﭘﺮﺧﻮن دارد‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻫﻢ ﺣﺪس و ﻣﻴﻞ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺣﻜﻢ ﻛﺮد ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺮدان ﻗﺮﻳﻈﻪ را ﮔﺮدن ﺑﺰﻧﻨﺪ و زن و ﻓﺮزﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺗﻤﺎم اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد ‪ .‬ﺣﻜﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮد وﻟﻲ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﺮد زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﻪ داوري ﺳﻌﺪ‬
‫اﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ و ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻗﺎﻃﻊ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺷﺮوط اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاري دوﻟﺖ ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﻮدال ﻛﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻳﻬﻮدي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ‬
‫از دﻳﮕﺮي ﮔﺮدن زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻋﺪه اﺳﻴﺮان ﻣﻘﺘﻮل را ﺗﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬از آن ﻣﻴﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد زﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ زن را ﻧﻴﺰ ﮔﺮدن زدﻧﺪ و‬
‫آن زنِ ﺣﺴﻦ اﻟﻘﺮﻇﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎم او را ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﺸﺎده روﻳﻲ و ﺧﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺘﻠﮕﺎه رﻓﺖ‪ .‬ﺟﺮﻣﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫ﻛﻮي ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن زﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﻮﺷﺮوﻳﻲ و‬
‫ﺧﻮﺷﺨﻮﻳﻲ و ﻧﻴﻚ ﻧﻔﺴﻲ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﺑﺮود ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮ را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻨﺪه ﺟﻮاب داد‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪١١۴‬‬
 ‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺪرت‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ‬

‫از ﺳﻴﺮ در ﺣﻮادث ده ﺳﺎﻟﻪ اول ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دوﻟﺘﻲ در ﺷﺮف ﺗﺄﺳﻴﺲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮت ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻜﻪ از ﺻﻮرت وﻋﻆ و ﭘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ﻣﺮدم از روز ﺟﺰا و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ در ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه‬
‫آﺋﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ و ﺗﺪﺑﻴﺮي‬
‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻲ ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺷﺄن ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻋﻮي ارﺷﺎد و ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫دارد‪.‬‬

‫ﻗﺘﻠﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮورﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﻏﺰوه ﻫﺎي ﺑﻲ ﻣﺠﻮز در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬و ﻫﺠﻮم ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮاﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﻣﻘﺎم ﻫﺠﻮم ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺘﺸﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺪﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﺖ‬
‫وارد ﻛﺮدن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻏﻨﺎﻳﻢ و ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﻋﺐ و ازدﻳﺎد ﺷﻮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻻزم ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻜﻪ اﺣﻜﺎم و ﺷﺮاﻳﻌﻲ وﺿﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻳﺎت ﻣﻜّﻲ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ‬
‫آوردن دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎت ﻣﻜّﻲ ﻗﺮآن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺗﺮﻏﻴﺐ زﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و اﺟﺘﻨﺎب از اﺳﺮاف در ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﻴﺪن اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻜﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ اﺻﻞ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻗﺮار ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬

‫‪ - 2‬ﻧﻤﺎز‬

‫‪ - 3‬زﻛﺎت وﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﻔﺎق اﺧﺘﻴﺎري‬

‫‪ - 4‬روزه آن ﻫﻢ ﺑﻪ روش ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬

‫‪١١۵‬‬
 ‫‪ - 5‬ﺣﺞ ﻳﻌﻨﻲ زﻳﺎرت ﻣﻌﺒﺪ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب‬

‫ﺳﻴﻮﻃﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در ﻣﻜﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺮﻋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﺣﻜﺎﻣﻲ‬
‫ﺻﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻌﺒﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺳﻮره اي ﻛﻪ در آن ﻓﺮﻳﻀﻪ اي اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً از ﺳﻮره ﻫﺎي‬
‫ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻗﺮآن ﻣﻜّﻲ ﻓﻘﻂ ﺳﺨﻦ از ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻼل و ﺣﺮام‬
‫ﭘﺲ از ﻧﻤﻮ اﺳﻼم ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم و ﻓﺮاﻳﺾ در ده ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺻﺎدر و ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺳﻼم‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻧﻮ در آﻣﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻋﺮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫اﻗﺪام‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻗﺒﻠﻪ از ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﺮج ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻳﻬﻮد ﺟﺪا‬
‫ﻛﺮد و ﻋﻘﺪه ﺣﻘﺎرﺗﻲ را ﻛﻪ اﻋﺮاب ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ زاﻳﻞ ﻧﻤﻮد؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻤﻴﺖ ﻗﻮﻣﻲ را‬
‫در اﻋﺮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ اﺣﺘﺮ ام داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻌﺒﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ اﺻﻨﺎم‬
‫و ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻋﺮاب ﺧﻮد را از ﻧﺴﻞ آﻧﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﺎرع اﺳﻼم ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻳﻬﻮد را در اﻣﺮ روزه ﺗﺮك ﻛﺮده و روزه ﻣﻌﻤﻮل آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ‬
‫در دﻫﻢ ﻣﺤﺮم اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﺎم ﻣﻌﺪوده ﻣﺒﺪل ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺎم ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را‬
‫ﺑﺪان اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬اﺣﻜﺎم راﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﻼق و ﻧﻜﺎح‪ ،‬ﺣﺪود ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺎرم‪ ،‬ارث‪ ،‬ﺣﻴﺾ‪ ،‬ﺗﻌﺪد‬
‫زوﺟﺎت‪ ،‬ﺣﺪ زﻧﺎ و ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺼﺎص و دﻳﻪ و ﺳﺎﻳﺮ اﺣﻜﺎم ﺟﺰاﻳﻲ و ﻣﺪﻧﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺠﺎﺳﺎت و‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﺧﺘﻨﻪ ‪ ...‬ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻳﺎ ﻣﻘﺘﺒﺲ از ﺷﺮاﻳﻊ ﻳﻬﻮد ﻳﺎ ﻋﺎدات زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻼت و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺣﻜﺎم ﻣﺪﻧﻲ و اﻣﻮر ﺷﺨﺼﻴﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از دﻳﺎﻧﺖ ﻳﻬﻮد و ﻋﺎدات دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﻧﮓ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﺮﺗﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻤﺪن ﻣﻠﻞ‬
‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﻧﮓ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎدات در ﺗﻤﺎﻣﻲ ادﻳﺎن ﻫﺴﺖ و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻬﺬﻳﺐ‪ .‬ﻃﺮز ﻳﺎ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﭼﻨﺪان اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﺞ و اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻼﻧﻴﺘﻲ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺳﺮ در آورد‪.‬‬

‫ﻋﺰم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪١١۶‬‬
‫آﻳﺎ واﻗﻌﺎً ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻌﺒﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ارﺿﺎء ﺧﺎﻃﺮ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻛﻪ زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻋﺎداﺗﻲ ﻛﻬﻨﻪ و اﺟﺪادي ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر زد؟ آﻳﺎ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ورود ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ را ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻧﻮع ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻛﺜﺮت و ﺷﻮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ رخ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻜﺸﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺿﻌﻔﺎ و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﻜّﻴﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ دﻳﻨﻲ ﺗﺎزه و ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ آورده و ﭘﺸﺖ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪات و ﺧﺮاﻓﺎت‬
‫ﻗﻮ ﻣﻲ ﺧﻮد زده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻏﻠﺐ ﻫﻤﺎن ﻋﺎدات ﻗﺪﻳﻢ را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي اﺣﻴﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﺷﺎرع اﺳﻼم ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻳﻜﺘﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اش ﺑﻮد و اﺳﺎس‬
‫ﺗﻘﺮب را ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺗﻘﻮا ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻤﻴﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﺗﻌﺼﺐ ﻧﮋادي درآﻣﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺷﻌﺎر ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ؟‬

‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﻐﺎﻳﺮت داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه اﻛﺮاه داﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﺎدت ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮد وﻟﻲ ﺣﻔﻆ‬
‫اﻳﻦ ﻋﺎدت ﺑﻪ زور آﻳﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻮﻻﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬

‫ان اﻟﺼﻔﺎ و اﻟﻤﺮوه ﻣﻦ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﷲ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه از ﺷﻌﺎﺋﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪).‬ﺑﻘﺮه ‪(158‬‬

‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رواﻳﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و از ﺧﻮش ﻓﻜﺮﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮارﻳﻮن‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻧﻤﻲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ﻣﻲ ﺑﻮﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺳﻴﺎه را ﻧﻤﻲ ﺑﻮﺳﻴﺪم‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ام وﻟﻲ ﭼﻮن اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺎﭼﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 28‬ﺗﻮﺑﻪ روزﻧﻪ‬
‫اي روي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎاﻟّﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨﻮ ا‪‬ﻧﱠﻤ‪‬ﺎ اﻟﻤ‪‬ﺸﺮِﻛُﻮنَ ﻧَﺠ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓَﻼﻳ‪‬ﻘﺮَﺑ‪‬ﻮا اﻟﻤ‪‬ﺴﺠِﺪ‪‬اﻟﺤ‪‬ﺮام‪ ‬ﺑ‪‬ﻌﺪ‪ ‬ﻋﺎﻣ‪‬ﻬِﻢ ﻫﺬا و‪‬ا‪‬ن ﺧ‪‬ﻔﺘُﻢ ﻋ‪‬ﻴﻠَﺔﱠ‬
‫ﻓَﺴ‪‬ﻮف‪ ‬ﻳ‪‬ﻐﻨﻴﻜُﻢ‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻦ ﻓَﺼﻠ‪‬ﻪ‪‬‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺠﺴﻨﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺳﺎل )ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت ( ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ‬
‫‪١١٧‬‬
 ‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﻓﻘﺮ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت و ﺟﺰﻳﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻋﺮاب را ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫در ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻧﺎزل ﺷﺪه زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﻃﻮاﻳﻒ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﺮام ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب وﺟﻪ ارﺗﺰاق اﻫﻞ ﻣﻜﻪ و ﺑﺎﻋﺚ روﻧﻖ‬
‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻧﺎراﺿﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان اوﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ از روﻧﻖ اﻓﺘﺎدن ﻣﻜﻪ راه ارﺗﺰاق ﻗﺒﻴﻠﻪ اش را ﻣﻲ ﺑﻨﺪد و ﺧﻄﺮ ارﺗﺪاد ﻫﻢ در ﺑﺮ دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ‬
‫واﺟﺐ ﻛﺮدن زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺎ واﻗﻊ و ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﻳﻌﻨﻲ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ آﻧﻬﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻘﻞ‬
‫ﭘﺬﻳﺮ و ﺣﺘﻲ ﺷﺮع ﭘﺴﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﻋﺮب و ﻓﻴﻠﺴﻮف روﺷﻨﻔﻜﺮ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫و ﻗﻮم اﺗﻮا ﻣﻦ اﻗﺎﺻﻲ اﻟﺒﻼد ﻟﺰﻣﻲ اﻟﺠﻤﺎر وﻟﺜﻢ اﻟﺤﺠﺮ‬

‫ﻓﻮ ا ﻋﺠﺒﺎ ﻣﻦ ﻣﻘﺎﻻﺗﻬﻢ اﻳﻌﻤﻲ ﻋﻦ اﻟﺤﻖ ﻛﻞ ﺗﺎ ﺑﺸﺮ‬

‫ﻣﺮدﻣﺎن از ﺑﻼد دور ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺳﻨﮕﻲ دﻳﮕﺮ را‬
‫)ﻛﻌﺒﻪ و ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد( را ﺑﺒﻮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺠﺐ ﻛﺎر ﻣﺴﺨﺮه اي‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺮدﻣﺎن از دﻳﺪن ﺣﻖ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫از ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻤﺮ و ﻗﻤﺎر ﻛﻪ از ﺷﺮاﻳﻊ ﺧﺎص اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺻﺎدر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﺪور آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻛﺎت از ﺻﻮرت‬
‫اﻣﺮ ﺧﻴﺮ و اﻧﻔﺎق اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ در آﻣﺪ ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻫﺰﻳﻨﻪ دوﻟﺖ ﺗﺎزه ﺑﻨﻴﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﺮاﻳﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺸﺮي ﻧﻈﻴﺮ آن را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺟﻬﺎد اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺻﺪور اﺟﺎزه« ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻲ ﭘﺲ از آن در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﺑﻘﺮه‪ ،‬اﻧﻔﺎل و ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻣﺮ و ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎﻣﻲ از ﺟﻬﺎد و ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫وﻟﻲ در ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﺪري آﻳﺎت ﻗﺘﺎل و ﺟﻬﺎد ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد درﺑﺎره ﻫﻴﭻ‬
‫‪١١٨‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻳﻨﻘﺪر ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد دارد‪:‬‬

‫‪- 1‬ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ روﺣﻴﻪ اﻋﺮاب و راه اﺳﺘﻴﻼي ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا او ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﺪن ﺣﻖ آزادي ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﻠﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻖ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺻﺪاي اﻋﺘﺮاض ﺑﺴﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬آﻳﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺮدم آن ﻫﻢ ﺑﻪ زور ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي ﻋﺪل و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺳﺎزﮔﺎر‬
‫اﺳﺖ؟ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺸﺮي در ﻫﺮ زﻣﺎن و در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺳﺘﻢ و‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﻓﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﺳﺘﻤﻲ ﺗﺎرﻳﻜﺘﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﺘﺮ و ﻧﺎﻣﺮدﻣﻲ ﺗﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﺣﺎﻛﻤﺔ ﻛﺸﻮري ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺣﻖ آزادي ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ از ﺗﻨﺎزع ﺑﻘﺎء‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن او ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ﻣﻄﺎﺑﻖ ذوق و ﻣﺸﺮب او ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ و در ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ ﺟﻬﺎن اﻳﻦ اﺟﺤﺎف ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺮدم روي داده و اﻳﻦ ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن راﻳﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺎﻣﻲ و ﺧﻮدرأﻳﻲ ﻃﺎﻏﻴﺎن و ﻣﺴﺘﺒﺪان و ﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺬﻫﺒﻴﻮن ﻛﻪ ﺗﺎب ﺷﻨﻴﺪن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﻚ و‬
‫ﺳﻴﺎﻫﻲ را در ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬دار زدن‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﺪن‬
‫آدﻣﻴﺎن‪ ،‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ در زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺗﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻛﺮدن دﺳﺖ و ﭘﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎرزي اﺳﺖ از اﻳﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮده اﻳﻢ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﺎزي‪،‬‬
‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ از اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻪ آزادي ﻋﻘﻴﺪه در ﺗﻤﺎم اﻋﺼﺎر و اﻗﻮام ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻟﻲ آﻳﺎ اﻳﻦ روش ﺑﺮ ﻃﺮف‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ و ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ رواﺳﺖ؟ آن ﻫﻢ ﻣﺮدي ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻫﻴﭻ اﺟﺒﺎري در دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﻮدش رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ او‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ روزي ﺑﻪ ﻣﻜﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻜﻢ دﻳﻨﻜﻢ وﻟﻲ دﻳﻦ« ﺷﻤﺎ دﻳﻦ ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻣﻦ‬

‫‪١١٩‬‬
 ‫ﻫﻢ دﻳﻦ ﺧﻮدم را‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮد ﻧﺒﻮد ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﮔﺮم و ﭘﺮ از اﻳﻤﺎن و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﺳﻮره ﺑﻠﺪ را ﺑﺮ‬
‫اﺑﻮاﻻﺷﺪ ﻓﺮو ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫اَﻟَﻢ ﻧَﺠﻌﻞَ ﻟَﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻴﻨﻴﻦ و‪‬ﻟ‪‬ﺴﺎﻧﺎً و‪ ‬ﺷَﻔَﺘَﻴﻦِ و‪ ‬ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻨﺎه‪ ‬اﻟﻨﱠﺠﺪﻳ‪‬ﻴﻦِ ﻓَﻼَ اﻗﺘَﺤ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﻌ‪‬ﻘَﺒ‪‬ﺔَ و‪ ‬ﻣﺎ اَدرﻳﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ اﻟﻌ‪‬ﻘَﺒ‪‬ﺔَ و‪‬‬
‫ﻣﺎ اَدرﻳﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ اﻟﻌ‪‬ﻘَﺒ‪‬ﺔُ ﻓَﻚ‪ ‬ر‪‬ﻗَﺒ‪‬ﺔَ اَو اﻃﻌﺎم‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮمٍ ذي ﻣ‪‬ﺘﻐَﺒ‪‬ﺔٍ ﻳ‪‬ﺘﻴﻤﺎً ذا ﻣ‪‬ﻘﺮَﺑ‪‬ﻆ‪ ‬اَو ﻣ‪‬ﺴﻜﻴﻨﺎً ذاﻣ‪‬ﺘﺮَﺑ‪‬ﺔٍ ﺛُﻢ‪‬‬
‫ﻛﺎنَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮ و‪ ‬ﺗَﻮاﺻ‪‬ﻮا ﺑِﺎﻟﺼ‪‬ﺒﺮِ و‪‬ﺗَﻮاﺻ‪‬ﻮا ﺑِﺎﻟﻤ‪‬ﺮﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔِ او‪‬ﻟ‪‬ﺌﻚ‪ ‬اَﺻﺤﺎب‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻨَﺔٍ‬

‫درﻳﻎ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺧﻮش آﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دو ﭼﺸﻢ ﺑﻴﻨﺎ ﻋﻄﺎ ﻧﻜﺮدﻳﻢ و او را زﺑﺎن و دو ﻟﺐ ﻧﺒﺨﺸﻴﺪﻳﻢ؟ و راه ﺧﻴﺮ و‬
‫ﺷﺮّ را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻳﻢ؟ او ﻧﻤﻲ داﻧﺪ دﺷﻮاري و راه رﻫﺎﻳﻲ از آن ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬راه رﻫﺎﻳﻲ از‬
‫دﺷﻮاري‪ ،‬آزاد ﻛﺮدن ﺑﺮده اي اﺳﺖ در راه ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﺎري ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان اﺳﺖ‪ ،‬ﮔَﺮد‬
‫از ﭼﻬﺮه ﻳﺘﻴﻤﻲ زدودن و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ و‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺻﺒﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ رﺳﺘﮕﺎري‬
‫و ﺳﻌﺎدﺗﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺤﻦ ﮔﻴﺮا و ﺳﺮﺷﺎر از رأﻓﺖ و روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻐﻴﻴﺮ روش داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﻗﺘﻞ و ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ ﺷﺪ‪).‬ﺑﻘﺮه ‪(216‬‬ ‫ﻛُﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻜُﻢ‪ ‬اﻟﻘ‪‬ﺘﺎلُ‬

‫ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا اﻟّﺬﻳﻦَ ﻻﻳ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ ﺑﻜﺸﻴﺪ آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪).‬ﺗﻮﺑﻪ ‪(29‬‬

‫آري ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﻮد اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﻮد زﻳﺮا ﻳﻬﻮد و ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ او آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺒﺘَﻎِ ﻏَﻴﺮَاﻻ‪‬ﺳﻼمِ دﻳﻨﺎً ﻓَﻠَﻦ ﻳ‪‬ﻘﺒ‪‬ﻞَ ﻣ‪‬ﻨﻪ‪‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺟﺰ اﺳﻼم دﻳﻦ دﻳﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬آل ﻋﻤﺮان ‪(85‬‬

‫‪١٢٠‬‬
 ‫ﻓَﺎ‪‬ذا اﻟﻘ‪َ‬ﻴﺘُﻢ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوا ﻓَﻀَﺮب‪ ‬اﻟﺮﱠﻗﺎبِ ﺣ‪‬ﺘّﻲ ا‪‬ذا اَﺛﺨَﻨﺘُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ ﻓَﺸُﺪ‪‬و‪‬ا اﻟﻮ‪‬ﺛﺎقَ‬

‫ﻛﻔﺎر را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﮔﺮدن ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ از ﺧﻮﻧﺸﺎن رﻧﮕﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﺳﻴﺮان را ﻣﺤﻜﻢ‬
‫ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪).‬ﻣﺤﻤﺪ ‪(4‬‬

‫دﻫﻬﺎ آﻳﻪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ و ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﻓﻘﻂ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬اَﻧﺰَﻟَﻨﺎ اﻟﺤ‪‬ﺪﻳﺪ‪ ‬ﻓﻴﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺄس‪ ‬ﺷَﺪﻳ‪‬ﺪ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎسِ و‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻌﻠَﻢ‪ ‬اﷲُ م‪ ‬ﻳ‪‬ﻨﺼ‪‬ﺮُه‪ ‬و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻠَﻪ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻐَﻴﺐِ‪.‬‬

‫آﻫﻦ را ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻧﻴﺰ دارد ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ او و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﻳﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪).‬ﺣﺪﻳﺪ ‪(25‬‬

‫ﮔﻮﻳﻲ در ﻣﻜﻪ آﻫﻦ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻴﻢ و ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺧﻮد و رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد‪:‬‬

‫اَدع‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ ﺳ‪‬ﺒﻴﻞُ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑِﺎﻟﺤ‪‬ﻜﻤ‪‬ﺔِ و‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻮﻋ‪‬ﻈَﺔِ اﻟﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨَﺔِ و‪ ‬ﺟﺎد‪‬ﻟﻬ‪‬ﻢ ﺑ‪‬ﺎﻟّﺘﻲ ﻫ‪‬ﻲ اَﺣﺴ‪‬ﻦُ‪ ،‬ا‪‬نﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪‬‬
‫ﺑِﻤ‪‬ﻦ ﺿَﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﺒﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻤ‪‬ﻬﺘَﺪﻳﻦَ‬

‫آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﭘﻨﺪﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻪ راه ﺧﺪا ﺑﺨﻮان ﺑﺎ ﻣﻼﻃﻔﺖ و ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ‬
‫و ﺟﺪل ﻛﻦ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﮔﻤﺮاﻫﻨﺪ و ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ راه‬
‫راﺳﺖ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪).‬ﻧﺤﻞ ‪(125‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﻼم رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ از ﺻﻮرت دﻋﻮﺗﻲ ﺻﺮﻓﺎً روﺣﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ رزﻣﺠﻮ و‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي آن ﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺐ ﻏﻨﺎﻳﻢ و ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻛﺎت اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻮادث ده ﺳﺎﻟﻪ ﻫﺠﺮت از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺸﺘﻦ اﺳﻴﺮان و ﻗﺘﻠﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺎﻗﺪان ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﺒﺎﻧﻲ دوﻟﺖ دﻳﻨﻲ ﺑﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﻴﺮاﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺮدد ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺪﻳﻪ ﻳﮕﻴﺮد و آزادﺷﺎن ﻛﻨﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ راه ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻴﺐ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﺮﺳﺪ ﻳﺎ ﭼﻮن ﺑﺮده‬
‫ﻧﮕﺎﻫﺪارﻳﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ؟‬

‫‪١٢١‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪي واﻗﻊ ﺑﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻜﺮي ﻣ‪Ĥ‬ل اﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻗﻮ‪‬ت ﺳﺠﺎﻳﺎ و ﺣﺪ‪‬ت ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻪ اوﺿﺎع ﻣﻲ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻲ ﺗﻮان او را از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران اﺳﻼم و دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‬
‫زﻳﺮا ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و آزاد ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ را ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد در آن ﺻﻮرت ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﻴﻨﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎﻫﺪاري آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺮده و‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻧﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺧﺮج اﺳﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻓﺮار ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﺎن رﻋﺒﻲ در ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻓﺘﺎده و ﺷﻮﻛﺖ اﺳﻼم‬
‫اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آﻳﻪ ‪ 67‬اﻧﻔﺎل ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎﻛﺎنَ ﻟ‪‬ﻨﱠﺒﻲِ اَن ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ ﻟَﻪ‪ ‬اَﺳﺮي ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻳ‪‬ﺜﺨَﻦِ ﻓ‪‬ﻲ اﻻَرضِ ﺗَﺮﻳﺪ‪‬ونَ ﻋ‪‬ﺮَض اﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ و‪ ‬اﷲُ ﻳ‪‬ﺮﻳ‪‬ﺪ اﻻﺧ‪‬ﺮَةَ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ )ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ( اﺳﻴﺮ ﻧﮕﻬﺪارد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري در زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﺷﻤﺎ )ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺳﻴﺮان( ﻣﺎل دﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﺮاي آﺧﺮت را‪.‬‬

‫ﻛﺸﺘﻦ دو اﺳﻴﺮ‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻴﺮان ﺑﺪر‪ ،‬ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣﻌﻴﻂ و ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻣﺸﺎﻫﺪة اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ﻣﻜﻪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺮ ﻛﺮد ﮔﺮدن آن دو را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻀﺮ اﺳﻴﺮ ﻣﻘﺪاد ﺑﻮد و ﻣﻘﺪاد‬
‫ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ داﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﻴﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻖ ﻣﻦ اﺳﺖ‬
‫و ﺟﺰء ﻏﻨﺎﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اي ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻠﻴﺪ درﺑﺎره ﻗﺮآن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻈﻴﺮ آن را ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻛﻬﻨﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗَﺪ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌﻨﺎ ﻟَﻮ ﻧَﺸﺎء‪ ‬ﻟَﻘُﻠﻨﺎ ﻣ‪‬ﺜﻞَ ﻫﺬا ا‪‬نَ ﻫﺬا ا‪‬ﻟّﺎ اَﺳﺎﻃﻴﺮُ اﻻَو‪‬ﻟﻴﻦَ‪.‬‬

‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﺔ ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺧﻮن او ﻫﺪر و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻘﺪاد دم در ﻛﺸﻴﺪ و‬
‫ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث را ﮔﺮدن زدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺰل ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪ را اﺣﻀﺎر و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ‬
‫وي ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻘﺒﻪ از وﺣﺸﺖ ﻓﺮﻳﺎد زد و ﮔﻔﺖ ﭘﺲ ﺑﭽﻪ ﻫﺎﻳﻢ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺗﺶ‪.‬‬

‫در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ دﺳﺘﻮر ﻋﻔﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪ وﻟﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ را ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻛﺮد و اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻧﻬﺎ‬

‫‪١٢٢‬‬
‫را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮده ﻫﺎي ﻛﻌﺒﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﻞ‪ ،‬ﻣﻘﺒﺲ ﺑﻦ ﺻﺒﺎب‪ ،‬ﻋﻜﺮﻣﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺣﻮﻳﺮث ﺑﻦ ﻧﻘﻴﺬ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺑﻲ ﺳﺮح‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺸﻤﻲ ﻣﺪﺗﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن وﺣﻲ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ آﺧﺮ آﻳﺎت را ﺑﺎ اﺟﺎزه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ داد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬واﷲ ﻋﻠﻴﻢ ﺣﻜﻴﻢ«‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر اﺳﺖ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‬
‫»واﷲ ﻋﺰﻳﺰ رﺣﻴﻢ«‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻜﺮار ﭼﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺑﻲ ﺳﺮح از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺎ اﻟﻘﺎء ﻣﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻳﺶ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد را دو ﺟﺎرﻳﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﺗﻨﺎ و ﻗﺮﻳﺒﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺼﻨﻴﻔﻬﺎﻳﻲ در ﻫﺠﻮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو زن ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻫﻨﺪ و ﺳﺎره ﻛﻪ در اﻳﺎم اﻗﺎﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻜﻪ آزارش داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺴﺮح ﻛﻪ ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ و ي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻨﺪ‬
‫روزي او را ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﻮش و ﺧﺮوﺷﻬﺎ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه او را ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آورد و اﺳﺘﺪﻋﺎي‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﺑﺮاي او ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺳﻜﻮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧَﻌ‪‬ﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻛﺮاه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﺜﻤﺎن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺠﺪداً اﺳﻼم آورد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن از ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﺖ ﺳﻜﻮت ﻃﻮﻻﻧﻲ را از ﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺳﻼم او اﺟﺒﺎري و از ﺗﺮس ﺑﻮد و‬
‫ﻣﻦ از ﻗﺒﻮل آن اﻛﺮاه داﺷﺘﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدم ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎﻫﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧﺪ زﻳﺮا ﻗﺒﻼً‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪش ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮده ﻛﻌﺒﻪ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﺷﺎره اي ﻧﻔﺮﻣﻮدي؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻇﺎﻫﺮاً ﺳﻜﻮت ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ )ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺑﻲ ﺳﺮح( در ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺮدار ﺳﭙﺎﻫﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺘﺢ ﺷﻤﺎل‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي در اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوار از ﻛﺎر ﺑﻴﺮون آﻣﺪ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻋﺜﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص را از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺼﺮ ﻋﺰل ﻛﺮد و او ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ واﻟﻲ ﻣﺼﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺘﻠﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف از ﻳﻬﻮدان ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر از ﺑﺴﻂ ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﮕﺮان ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺪردي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﻦ‬

‫‪١٢٣‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻳﻦ ﭘﻠﻴﺪ را ﺑﺴﺎزد؟ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻛﺎر او را ﻣﻲ ﺳﺎزم‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺴﺎز‪ .‬ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس را ﺑﺎ وي‬

‫ﻫﻤﺮاه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ اﺑﻮ ﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﺮادر ﺷﻴﺮي ﻛﻌﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﻛﻌﺐ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﻧﺸﻮد و از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﺎر ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ اي ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮي ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻌﺐ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﻧﺸﺪ و از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﭼﺮب زﺑﺎن ﮔﺮم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ ﺗﺎ از ﺣﺼﺎر‬
‫ﺧﻴﺒﺮ دور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻨﺞ ﺗﻦ ﺑﺮ ﺳﺮش رﻳﺨﺘﻪ ﻛﺎرش را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﻴﺪار و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺧﺒﺮ ﺧﻮش ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻼم ﺑﻦ اﺑﻲ ﺣﻘﻴﻖ از ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻳﻬﻮد و از دوﺳﺘﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺰرﺟﻴﺎن از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺟﺎزه‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﺎﻳﻔﻪ اوس ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد ﺑﻜَﺸﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺟﺎزه داد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﻚ‬
‫را ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻟﺨﻮاه اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﺳﻼم ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﺣﻘﻴﻖ را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻓﺮﻳﺎد زد اﷲ اﻛﺒﺮ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ در ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺴﻴﺮ ﺑﻦ‬
‫زرام را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺸﺘﻦ او ﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﻫﺬﻟﻲ در ﻧﺨﻠﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﻣﻲ اﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﻧَﻴﺲ‬
‫ﻛﺎر او را ﺑﺴﺎزد و او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬

‫رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﻴﺲ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺪرد از ﻃﺮف‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺳﺮ او را ﺑﻴﺎورد و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ در ﻛﻤﻴﻦ او ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﺒﺮي وي را ﻧﺎﻛﺎر ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪه ﻧﺰده ﺣﻀﺮت آورد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺘﻞ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ وﻟﻲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪه ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮو‬
‫ﭼﻮن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد در ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻲ ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻲ را ﻛﺸﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ اي ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ ﻋﻔﻚ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را در ﺷﻌﺮش ﻫﺠﻮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ از‬
‫ﺷﻨﻴﺪن آن ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ را ﻣﺎﻣﻮر ﻛﺸﺘﻨﺶ ﻛﺮد‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٢۴‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﻋﺼﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﻣﺮوان ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻗﺘﻞ آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺑﻴﭽﺎره ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺎﺳﺰاﻳﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ از ﺷﻨﻴﺪن آن‬
‫ﻧﻴﺰ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺼﻤﺎء را ﺷﺒﺎﻧﻪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺎ دو ﻛﻮدك ﺷﻴﺮﺧﻮار ﺧﻮاﺑﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮ ﻋﺰة ﺟﻤﺤﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه از اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺷﻜﺴﺖ اﺣﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺰة ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ ﻳﺎ آزاد ﻛﻦ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ ﺑﻪ زﺑﻴﺮ اﻣﺮ ﻛﺮد ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺮ او دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ از ﺳﺮان ﺧﺰرج ﻛﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪة ﺑﺴﻂ ﻧﻔﻮذ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ دﻳﮕﺮ از ﺧﻠﻮص و اﻳﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻦ‬
‫رو او را در رأس ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺎق و دﺳﻴﺴﻪ وي را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﻋﻤﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ وي ﺑﻮد وﻟﻲ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ وي ﻣﺪارا ﻛﻦ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ‬
‫را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﺷﺮّ رﻳﺎﺳﺖ ﻃﻠﺒﻲ او راﺣﺖ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬روزي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ رأي ﺗﻮ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻛﺮده و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ وي ﺑﺮﻣﻲ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ وﻟﻲ رﻓﺘﺎر او‬
‫ﻃﻮري ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﭘﺪرم را ﺑﻜﺸﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺮا ﻣﺄﻣﻮر ﻛﻦ‬
‫زﻳﺮا اﮔﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻌﻤﻮل ﻋﺮب ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ‬
‫او ﺑﺮﺧﻴﺰم‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ ‪ 88‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از وي ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا از ﺷﺮّ وﺟﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫در ﺻﺪد آزار ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺮا در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮد ﻣﻲ آورد ﻧﺠﺎت دﻫﺪ؟ وﻟﻲ ﻣﻴﺎن اوس‬
‫و ﺧﺰرج دو دﺳﺘﮕﻲ اﻓﺘﺎد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ او را از ﻛﺸﺘﻦ ﻧﺠﺎت داد‪.‬‬

‫ﻓَﻤﺎﻟَﻜُﻢ ﻓ‪‬ﻲ اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ ﻓ‪‬ﺌَﺘَﻴﻦِ و‪‬اﷲُ اَرﻛَﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﺑِﻤﺎ ﻛَﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻮا اَﺗُﺮﻳﺪ‪‬ونَ اَن ﺗَﻬﺪ‪‬وا ﻣ‪‬ﻦ‬

‫ﭼﻪ ﺷﺪ ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دو دﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﺮدودﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬
‫ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪١٢۵‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﺎ از راه ﺧﻮش ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻳﺎ از راه ﻏﺮض ﺷﺨﺼﻲ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲ ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب اﺳﻼم ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺗﺎﺟﺮي ﻳﻬﻮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد و‬
‫رواﺑﻂ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ داﺷﺖ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬روزي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از رﺟﺎل ﻳﻬﻮد ﻛﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﻴﺪ ! ﻣﺤﻴﺼﺔ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از ﺟﺎ ﺟﺴﺖ و اﺑﻦ ﺳﻨﻴﻨﺔ ﺑﻲ ﮔﻨﺎه را ﺑﻜﺸﺖ و ﺟﺰ‬
‫ﺑﺮادرش ﻛﺴﻲ او را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﻲ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻲ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻳﻠﻢ ﻳﻬﻮدي اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﻮرت دارﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ را ﺑﺎ‬
‫ﻋﺪه اي ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده آﺗﺶ زدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او‬
‫ﻫﻢ ﭘﺎﻳﺶ ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 81‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻗﺎﻟُﻮا ﻻ ﺗَﻨﻔ‪‬ﺮوا ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺤ‪‬ﺮﱠ ﻗُﻞ ﻧﺎر‪ ‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﱠﻢ‪ ‬اَﺷَﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺮَر اً‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ دﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ آﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻲ ﺳﻮزاﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢۶‬‬
 ‫ﻧﺒﻮ‪‬ت و اﻣﺎرت‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻤﺪ را در ﻛﺴﻮت ﻧﺒﻮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ و اﻣﺜﺎل آن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺴﻴﺢ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ درﺧﺸﺎﻧﻲ از آﻳﺎت آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻃﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎرت و‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﺮه‪ ،‬ﻧﺴﺎء‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺳﻮره‬
‫ﺗﻮﺑﻪ روي آورد‪ .‬ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻳﺜﺮب از ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫ﻣﻨﻜﻮب ﻛﺮدن ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ‪ ،‬آﺛﺎر اﻣﺎرت )ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ(‪ ،‬ﻫﻢ از اﺣﻜﺎم و ﻫﻢ از رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ﺧﻮاب داﻳﺪ ﻣﺎه ﺑﻪ داﻣﻦ وي ﻓﺮود آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻮاب ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ در ﺧﺸﻢ ﺷﺪه ﭼﻨﺎن ﺳﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت او‬
‫ﻧﻮاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﺮق از ﭼﺸﻤﺶ ﺟﻬﻴﺪ و ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﺗﻮ آرزو داري زن ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺠﺎز ﺷﻮي؟ از ﻗﻀﺎ ﭘﺲ‬
‫از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻌﻴﻨﺎن ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﻮت در ﺑﻨﻲ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻋﺮب‪ .‬آﻗﺎي ﺗﻮ ﺷﺎه اﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪.‬‬

‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﻼم آوردنِ اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادرزاده ات ﻛﺸﻮري‬
‫ﺑﻴﻜﺮان دارد‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺑﻪ وي ﺟﻮاب داد‪ :‬اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮوِ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي اﺳﻼم و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و اﺣﺘﺮام ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬او‬
‫ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اول ﺑﻌﺜﺖ آرزو داﺷﺖ در ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درآﻳﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮت ﺳﺠﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و آن ﻣﻌﺎﻫﺪه را‬
‫ﺷﻜﺴﺖ و رﺳﻮاﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺒﻮﻻﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺗﻨﺪي ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺑﺎ ﺧﺸﻢ ﻓﺮﻳﺎد زد ﻣﺎدرت ﺑﻪ ﻋﺰاﻳﺖ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬آري‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ را اﻣﻀﺎء ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دوازده ﺳﺎل ﻗﺒﻞ آرزو‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﺎش ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ آن ﻣﺤﻤﺪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﻓﺮق‬
‫دارد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺮﻳﺶ را ﭘﻴﺮوزي‬
‫درﺧﺸﺎن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ )اﻧﺎ ﻓﺘﺤﻨﺎ ﻟﻚ ﻓﺘﺤﺎ ﻣﺒﻴﻨﺎ( و ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﺑﺎوﻗﺎر و‬
‫ﭘﺨﺘﮕﻲ ذاﺗﻲ ‪ ،‬ﺧﺸﻢ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﻲ ﻋﻤﺮ را ﻓﺮو ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ و او را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ وﻟﻲ در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ‬
‫ﺻﻠﺢ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد زﻳﺮا ﻣﺤﻤﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت درﮔﻴﺮي و ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﻣﻨﻜﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻓﻜﺮ او ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ و ﻣﺘﺎرﻛﻪ ﺑﻲ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﺸﻜﻮك اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ در‬
‫ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺟﺮي ﺷﺪه و اﻋﺮابِ ﻧﮕﺮان از ازدﻳﺎد ﻧﻔﻮذ وي ﻧﻴﺰﻫﻤﺮاه‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن زﺧﻢ ﺧﻮرده ‪،‬ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮاﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ در ذﻫﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در ﻣﻘﺎم ﺣﺎدﺛﻪ‬
‫ﺟﻮﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در ﺻﺪد ﺗﺄﺳﻴﺲ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬او ﺗﻤﺎم ﺷﺮوط ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﺑﺪﻳﻦ‬
‫اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻗﻮت و ﺷﻮﻛﺖ او اﻓﺰوده ﺷﻮد و ﺑﻲ دردﺳﺮ و ﺑﺪون ﺧﻄﺮ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺞ را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻗﺪام ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ او ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺎ را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﺸﻮرداري وي را ﻣﺴﺠﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺷﺎﻳﺪ اﻣﺮي ﻣﺸﻜﻮك و دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎ اﻋﺮاب ﻗﺮﻳﺶ ﻳﺎ ﻧﻔﻮذ ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﮓ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ورزﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻨﮕﺮ ﻳﻬﻮد )ﺧﻴﺒﺮ( ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫ﻧﺪارد ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﺮاوان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻟَﻘَﺪ ر‪‬ﺿ‪‬ﻲ‪ ‬اﷲُ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ ا‪‬ذﻳ‪‬ﺒﺎﻳِﻌ‪‬ﻮﻧَﻚ‪ ‬ﺗَﺤﺖ‪ ‬اﻟﺸﱠﺠ‪‬ﺮَةِ ﻓَﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣﺎ ﻓﻲ ﻗُﻠُﻮﺑِﻬِﻢ ﻓَﺄَﻧْﺰَلَ اﻟﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻨَﺔَ ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻬِﻢ‪‬‬
‫و‪‬أَﺛَﺎﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓَﺘْﺤ‪‬ﺎ ﻗَﺮِﻳﺒ‪‬ﺎ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻐﺎﻧ‪‬ﻢ‪ ‬ﻛَﺜﻴﺮَةُ ﻳ‪‬ﺄﺧُﺬُو‪‬ﻧَﻬﺎ و‪ ‬ﻛﺎنَ اﷲُ ﻋ‪‬ﺰﻳﺰاً ﺣ‪‬ﻜﻴﻤﺎً‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﻲ ﺷﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮد داﻧﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﻣﺶ ﻧﺎزل ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫)ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ( ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري در آن اﺳﺖ ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و‬
‫ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪) .‬ﻓﺘﺢ ‪(18‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬و وﻋﺪة ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ داد ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺣﻞ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ وﻟﻲ ﺑﻴﺶ از ﭘﺎﻧﺰده‬
‫روز در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎره ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮه‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎي ﻓﺮاوان ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻛﺮد و اﺛﺮ ﻣﻤﺎﺷﺎت و ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮﻳﺶ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪.‬‬

‫از آﻳﺔ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﻮره ﻓﺘﺢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺮص و اﻣﻴﺪ‪ ‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢِ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﺷﻮق و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ در دل اﻋﺮاب اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺴﺘﻲ ورزﻳﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪان اﺳﻼم در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﻘُﻮلُ اﻟﻤ‪‬ﺨ‪‬ﻠﱠﻘُﻮنَ ا‪‬ذا اﻧﻄَﻠَﻘﺘُﻢ ا‪‬ﻟﻲ ﻣ‪‬ﻐﺎﻧ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟَﺘَﺄﺧُﺬُو‪ ‬ﻫﺎذَر‪‬وﻧﺎ ﻧَﺘﱠﺒِﻌﻜُﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﻲ روﻳﺪ اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻗُﻞْ ﻟ‪‬ﻠْﻤ‪‬ﺨَﻠﱠﻔ‪‬ﻴﻦَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟْﺄَﻋ‪‬ﺮَابِ ﺳ‪‬ﺘُﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬نَ إِﻟَﻰ ﻗَﻮ‪‬مٍ أُوﻟ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﺄْسٍ ﺷَﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﺗُﻘَﺎﺗ‪‬ﻠُﻮﻧَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬أَو‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮنَ ﻓَﺈِنْ ﺗُﻄ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮا‬
‫ﻳ‪‬ﺆْﺗ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬أَﺟ‪‬ﺮًا ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨًﺎ و‪‬إِنْ ﺗَﺘَﻮ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ا ﻛَﻤ‪‬ﺎ ﺗَﻮ‪‬ﻟﱠﻴ‪‬ﺘُﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﻗَﺒ‪‬ﻞُ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺬﱢﺑ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬَاﺑ‪‬ﺎ أَﻟ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﮕﻮ ﺑﻪ زودي ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ دﻋﻮت ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺴﺘﻲ ورزﻳﺪ دﭼﺎر ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪) .‬ﻓﺘﺢ ‪(16‬‬

‫ﺧﻴﺒﺮ در ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺮﻛّﺐ از ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روز ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ دژ‬

‫‪١٢٩‬‬
‫ﺳﺎم ﺑﻦ ﻣﺸﻜﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻗﺮﻳﺐ ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از آﻧﺎن را ﻛﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺪه اي ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺎﻋﻢ ﻫﺠﻮم ﻛﺮد و ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد ﺗﺎ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ آن را ﮔﺸﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻗﻠﻌﻪ زﺑﻴﺮ آب ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ آن ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻌﻪ دﻳﮕﺮ را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ دو‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﺳﻼﻟﻢ و وﻃﻴﺢ ﻛﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن در آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ داد ﻛﻪ از رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ ﺑﺸﺮﻃﻴﻜﻪ اراﺿﻲ و ﻣﺰارع آﻧﺎن از آن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻨﺎﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ در ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ درون ﭼﺎدر‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎ وي ﻫﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺪك از ﺧﻴﺒﺮ درس ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺪون ﺟﻨﮓ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ و ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺼﻒ داراﻳﻲ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﺼﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻣﺪ ﻫﻤﮕﻲ‬
‫از آن رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻳﻬﻮدي »ﺗﻴﻤﺎ« و »وادي اﻟﻘﺮي« ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﺷﻤﺎل ﺣﺠﺎز ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﺴﻠّﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﺮج داد و ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻫﻤﺮاه ﻛﺮد و ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺖ ﻧﻴﻤﻲ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺧﻴﺒﺮ‬
‫را ﺑﺪاﻧﻬﺎ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ دﺷﻮار ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن و ﺣﻮادث دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ وﻋﻆ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ در ﻏﺰوه ﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﺻﻞ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮدن و ﻫﺠﻮم ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺖ از اﻳﻦ روي ﻗﺒﻞ‬
‫از اﻗﺪام‪ ،‬اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﺗﺠﺴﺲ ﻣﻲ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻓﻞ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺪاﻧﮕﻮﻧﻪ ﻣﻜﺸﻮف و ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﻴﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ دو ﻧﺸﺎن را ﻣﻲ زد ‪ .‬ﻫﻢ ﺿﺮﺑﻪ و زﻳﺎن‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻮد و ﻫﻢ ﻛﺴﺐ ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ ﺑﺮاي دﻟﮕﺮﻣﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺎن‪ .‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬
‫وي ﻛﺎﻣﻼً ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ ﻣﺮﺗﻔﻌﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻧﻤﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ آن ﺷﻜﺴﺖ ﻓﺎﺣﺶ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن اﺳﻼم ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق و ﻣﺤﺎﺻﺮة ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‬

‫‪١٣٠‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻣﻜﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻴﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺤﻤﺪي از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮه ﻛﺎر ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣ ﻜّﻴﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ در آن واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ از ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر اﻳﺠﺎد ﻧﻔﺎق و‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ و اردوي ﻣﻜّﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺷﺨﺺ )ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد( ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬
‫دوﺳﺘﻲ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ و ﺑﺎ ﻗﺮﺷﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﺴﻦ راﺑﻄﻪ داﺷﺖ و ﻫﺮ دو ﻃﺮف او را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺗﺨﻢ ﻧﻔﺎق ﭘﺮداﺧﺖ و دو ﻃﺮف را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎً وزﻳﺪنِ‬
‫ﺑﺎد‪ ‬ﺗﻨﺪي ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻧﺎراﺣﺖ ﺳﺎﺧﺖ و ﭼﻮن از ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از رﻓﻊ ﻣﺤﺎﺻﺮه و اﻳﻤﻦ ﺷﺪن از ﺧﻄﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻣﺠﻬﺰ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﻲ‬
‫ﻗﺮﻳﻈﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ از ﻳﺎري اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺳﺮ ﺑﺎز زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻮد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد رأﻓﺖ ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﻣﺪاراي ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﺻﻒ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﻬﺪام آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ زﻳﺮا وﺟﻮد آﻧﻬﺎ در داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ رﻋﺐ اﺳﻼم را در دﻟﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﻜﺮد و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺼﻴﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺷﺪ و اوس و ﺧﺰرج زﻳﺮ ﻟﻮاي او اﺳﺘﻮارﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫آﺗﺶ زدن ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻛﻪ ذاﺗﺎً ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻪ زاﻧﻮ در آوردن‬
‫ﺣﺮﻳﻒ ﺑﻮد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻳﺎﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ راه آذوﻗﻪ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭼﻮن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮرﻳﻦ ﺑﻘﺪر ﻛﺎﻓﻲ آذوﻗﻪ دارﻧﺪ و‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﺮ ﺑﻪ آﺗﺶ زدن ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﺸﺎن از ﻣﺴﺘﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛُﺘﺐ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ اﺳﻨﺎد ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫روﺣﻴﺎت ﻣﺮدم ﻋﺮب و ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬

‫‪١٣١‬‬
‫دﻫﻢ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ و ﺷﻜﺴﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻮازن روي داد‪ ،‬ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ و ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﭼﻨﺎن ﺣﺮﺻﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎزه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﺳﻬﻤﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻢ ﺷﻮد زﻳﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺣﻮﻳﻄﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ از‬
‫راه اﺿﻄﺮار اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺻﺪ ﺷﺘﺮ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺎﻣﺪاران ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻘﺪر‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن ﻋﻄﺎﻳﺎﻳﻲ داد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻴﺎن اﻧﺼﺎر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺧﺒﺮ آن‬
‫را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻧﺼﺎر را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﻣﺆﺛﺮي اﻟﻘﺎء ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﻮه ﺗﺪﺑﻴﺮ و‬
‫ﻫﻮش ﻛﺸﻮرداري و ﻧﻴﺮوي رام ﻛﺮدن ﺟﻤﺎﻋﺖ در آن ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ اي‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر )اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ( ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوارﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﺼﻴﺐ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺷﻮد وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮﻳﺪ؟ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ آﺗﺶ ﺣﺮص ﺑﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫آﺛﺎر ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ده ﺳﺎل و اﻧﺪي ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد‪ ،‬در رﻓﺘﺎر و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر او دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺳﻴﺮه ﭘﺮ اﺳﺖ از ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﻜﺘﻪ ﻳﺎبِ دﻗﻴﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﻃﺎﺋ‪‬ﻔَﺘﺎنِ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ اَﻓﺘَﺘَﻠﻮ‪‬ا ﻓﺎًﺻﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮا ﺑ‪‬ﻴﻨَﻬ‪‬ﻤﺎ ﻓَﺎ‪‬ن ﺑ‪‬ﻐَﺖ ا‪‬ﺣﺪ ﺑِﻬِﻤﺎ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻲ اﻟُﺨﺮي‪ ،‬ﻓَﻘﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا اﻟﱠﺘﻲ‬
‫ﺗَﺒﻐﻲ ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﺗَﻔﻲء‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ اَﻣﺮِ اﷲُ ﻓَﺎ‪‬ن ﻓﺎء‪‬ت ﻓَﺎَﺻﻠ‪‬ﺤ‪‬ﻮا ﺑ‪‬ﻴﻨَﻬ‪‬ﻤﺎ ﺑِﺎﻟﻌ‪‬ﺪلِ‬

‫اﮔﺮ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﻠﺢ دﻫﻴﺪ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﻜﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﺘﺎزﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﮕﺮاﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﮔﺮاﻳﻴﺪ آﻧﻬﺎ را آﺷﺘﻲ دﻫﻴﺪ‪).‬ﺣﺠﺮات ‪(9‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﻲ ﺣﺪ‪ ‬ذاﺗﻪ روﺷﻦ و ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ زﻳﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻜﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﺎ ﺷﺄن ﻧﺰول آن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ذﻛﺮ آن از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﻴ‪‬ﻦ اوﺿﺎع‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﻋﺼﺮ اﺳﺖ و آﻏﺎز ﺗﻌﺼﺐ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري از ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮ ﺧﺮي ﺳﻮار ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻻغ آب اﻧﺪاﺧﺖ و‬

‫‪١٣٢‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از اﺳﺘﻨﺸﺎق ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻦ رواﺣﻪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﻮي ﺷﺎش اﻻغ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ از ﻋﻄﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﻮد زده اي‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺣﺮف‬
‫دو دﺳﺘﻪ از ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﻮب و ﻛﻔﺶ ﻛﺘﻚ ﻛﺎري راه اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻫﻤﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺷﺄن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن رﻋﺐ او در دﻟﻬﺎﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﺠﻴﺮ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻛﻌﺐ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ‬
‫ﻫﺠﻮش ﻛﺮده اﻧﺪ ﻳﺎ آزارش رﺳﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ و ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫از ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد او ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﺸﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺧﻮدت را ﻧﺠﺎت ده و در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺸﻮ‪.‬ﻛﻌﺐ‬
‫ﻫﻢ ﻗﺼﻴﺪه اي در ﻣﺪح ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ و اﺳﻼم آورد و از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻋﺮاب اﻫﻞ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در آﻏﺎز ﻛﺎر ﺑﺎ رﻫﺒﺮ ﺧﻮد ﺑﺪون ﺗﻜﻠﻒ رﻓﺘﺎر ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ و ﺟﺰ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از اﻳﻦ روي ﻣﺤﻤﺪ را ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻮن ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ‪ .‬وﻟﻲ دﻳﮕﺮ وﺿﻊ‬
‫ﻓﺮق ﻛﺮده و ﭘﻴﺮوان ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺪري ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و اﺣﺘﺮاﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺧﻮر اﻣﻴﺮ و ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﻈﻮر دارﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎت دوم ﺗﺎ ﭼﻬﺎرم ﺳﻮره ﺣﺠﺮات ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﺻﻮل ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺪود رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨﻮا ﻻ ﺗُﻘَﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻮا ﺑ‪‬ﻴﻦَ ﻳ‪‬ﺪ‪‬يِ اﷲُ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬در ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﭘﻴﺶ دﺳﺘﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ در ﺳﺨﻦ و ﭼﻪ در ﻛﺎر ﺳﺒﻘﺖ ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻘﻂ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از وي اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺪون اﺟﺎزه او ﻛﺎري‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪ّ‬ﻬﺎ اﻟّﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ﻻَ ﺗَﺮﻗَﻌ‪‬ﻮا اَﺻﻮاﺗَﻜُﻢ ﻓَﻮقَ ﺻ‪‬ﻮت‪ ‬اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬و‪‬ﻻ ﺗَﺠﻬ‪‬ﺮو‪‬اَﻟﻪ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻘَﻮلِ ﻛَﺠ‪‬ﻬﺮِ ﺑ‪‬ﻌﻀﻜُﻢ ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﻌﺾ‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺻﺪاي ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺻﺪاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮد‬

‫‪١٣٣‬‬
 ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺜﻞ ﻋﻤﺮ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ رأي ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ راي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد ﺑﻠﻨﺪ و‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ »اي ﻣﺤﻤﺪ« ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪» :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ«‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟّﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﻐُﻀﱡﻮنَ اَﺻﻮاﺗَﻬ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻨﺪ‪ ‬ر‪‬ﺳﻮلِ اﷲِ او‪‬ﻟ‪‬ﺌﻚ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻨﺶ اَﻣﺘَﺤ‪‬ﻦَ اﷲُ ﻗُﻠﻮ‪‬ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻟ‪‬ﻠﺘﱠﻘﻮي ﻟَﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻐﻔَﺮِةَ و‪‬‬
‫اَﺟﺮُ ﻋ‪‬ﻈﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرﻧﺪ و ﺳﺰاوار ﻋﻨﺎﻳﺖ و‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟّﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﻨﺎد‪‬وﻧَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ و‪‬راء‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﺠ‪‬ﺮات‪ ‬اَﻛﺜَﺮُﻫ‪‬ﻢ ﻻﻳ‪‬ﻌﻘ‪‬ﻠُﻮنَ و‪‬ﻟَﻮ اَﻧﱠﻬ‪‬ﻢ ﺻ‪‬ﺒ‪‬ﺮُوا ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﺗَﺨﺮُج‪ ‬ا‪‬ﻟَﻴﻬِﻢ ﻟَﻜﺎنَ‬
‫ﺧَﻴﺮاً ﻟَﻬ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺻﺪا ﻣﻲ زﻧﻨﺪ اﻛﺜﺮﺷﺎن ﺟﺎﻫﻼﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺗﻮ از ﺧﺎﻧﻪ در آﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻋﺮاب ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﺠﺮه ﻫﺎي ﻋﺪﻳﺪه زﻧﺎﻧﺶ ﺑﻮد و ﺻﺪا ﻣﻲ‬
‫زدﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ و ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﻲ ﺷﻌﻮري آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺣﻖ ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ ‪ ...‬اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮدم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ وي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا از ﺷﺄن او ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد در ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق و ﺧﺎﻛﺒﺮداري ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺳﻮره ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻣﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻴﺪ ﻗﺒﻼً ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪ّ‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ا‪‬ذا ﻧﺎﺟ‪‬ﻴﺘُﻢ‪ ‬اﻟﺮّﺳ‪‬ﻮلَ ﻓَﻘﱠﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮاﺑ‪‬ﻴﻦَ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ي ﻧَﺠﻮﻳﻜُﻢ ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﻗﺔٍ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ وارد ﻣﺬاﻛﺮه اي ﺷﻮﻳﺪ ﻗﺒﻼً ﺻﺪﻗﻪ اي ﺑﺪﻫﻴﺪ‪(13).‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮان آﻣﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﻳﻚ آﻳﻪ در ﻫﻤﺎن ﺳﻮره‪،‬‬

‫‪١٣۴‬‬
 ‫اﻳﻦ رﺳﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﺎت در ﺳﻮره اﺣﺰاب ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ﻻ ﺗَﺪﺧُﻠُﻮا ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮت‪ ‬اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ﻻّ اَن ﻳ‪‬ﺆذَنَ ﻟَﻜُﻢ ا‪‬ﻟﻲ ﻃﻌﺎمٍ ﻏَﻴﺮَ ﻧﺎﻇ‪‬ﺮﻳﻦَ ا‪‬ﻧﻴﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻟﻜ‪‬ﻦ ا‪‬ذا‬
‫د‪‬ﻋﻴﺘُﻢ ﻓَﺎدﺧُﻠُﻮا ﻓَﺎ‪‬ذا ﻃَﻌ‪‬ﻤﺘُﻢ ﻓَﺎﻧﺘَﺸﺮُوا و‪‬ﻻ ﻣ‪‬ﺴﺘَ‪Ĥ‬ﻧ‪‬ﺴﻴﻦَ ﻟ‪‬ﺤ‪‬ﺪﻳﺚ‪ ‬اﱠن ذﻟ‪‬ﻜُﻢ ﻛﺎنَ ﻳ‪‬ﻮذ‪‬ي اﻟﻨﱠﺒﻲِ ﻓَﻴ‪‬ﺴﺘَﺤﻴﻲ‬
‫ﻣ‪‬ﻨﻜُﻢ و‪‬اﷲُ ﻻ ﻳ‪‬ﺴﺘَﺤﻴﻲ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺤ‪‬ﻖِ‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه وارد ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻃﺒﺦ ﻏﺬا ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺷﺪﻳﺪ و ﻏﺬا ﺧﻮردﻳﺪ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﺷﺮم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻣﺎ ﺧﺪ ا از ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻖ ﺷﺮم‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﻳﻦ آﻳﻪ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺪارد و ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه واﻗﻌﻴﺎت اﺳﺖ ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺳﺮزده ﻣﻬﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ اش ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺻﺮف ﻏﺬا‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ دون ﺷﺄن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن رﻳﻴﺲ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮﻳﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﺮم دارد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﺪا ﺷﺮم ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻤﺪ از زﺑﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آداب ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ رﻳﻴﺲ دوﻟﺖ را ﻣﻲ‬
‫آﻣﻮزد‪.‬‬

‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕﺮي اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ذا ﺳ‪‬ﺎَﻟﺘُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ﻣ‪‬ﺘﺎﻋﺎً ﻓَﺎﺳﺌَﻠُﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦ و‪‬راء‪ ‬ﺣ‪‬ﺠﺎبٍ ذﻟ‪‬ﻜُﻢ اَﻃﻬ‪‬ﺮُ ﻟ‪‬ﻘُﻠُﻮﺑِﻜُﻢ و‪ ‬ﻗُﻠُﻮﺑِﻬِﻦﱠ‬

‫اﮔﺮ از زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻴﺰي ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬از ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ و‬
‫ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ‪) .‬اﺣﺰاب ‪(53‬‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزي ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﻇﺮﻓﻲ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮردﻳﻢ ﻋﻤﺮ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او را دﻋﻮت ﺑﻪ ﻏﺬا ﻛﺮد‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻦ ﺧﻮرد ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻓﺴﻮس اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﮔﻮش ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻲ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻲ‬

‫‪١٣۵‬‬
‫دﻳﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎن ﺗﻮ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﺣﺠﺎب ﻛﻦ‪ .‬ﻟﺬا آﻳﻪ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ ﻧ‪ِ‬ﺴﺎء اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ﻟَﺴﺘُﻦﱠ ﻛﺎَﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻨﱠﺴﺎء‬

‫اي زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪) .‬اﺣﺰاب ‪(32‬‬

‫ﭼﺮا زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻮن زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ در ردﻳﻒ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدان ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺄن‬
‫و ﻣﻘﺎم او از ﺣﻴﺚ زن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ و زﻧﺎن وي ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰاده ﺧﺎﻧﻤﻬﺎي ﻣﺸﺮق در ﺣﺠﺎب‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ و از ﻫﻤﻴﻦ روي در آﺧﺮ آﻳﻪ ‪ 53‬اﺣﺰاب ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ از آن را ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎنَ ﻟَﻜُﻢ اَن ﺗُﺆذو‪‬ا ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلَ اﷲِ و‪ ‬ﻻ ﺗَﻨﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻮا اَزواﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪه‪ ‬اَﺑ‪‬ﺪاً‬

‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺰاﺣﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻮﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ وي ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬
‫زﻧﺎن او ازدواج ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﻴﺴﺖ ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺤﻤﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺣﺴ‪‬ﺎس اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ زن او ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺛﺎر اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز و ﺑﺮﺗﺮي ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻗﺮآن ﺧﻮب ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و ﺑﻲ‬
‫اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻐﻨﺎ از آن ﻣﻲ ﺗﺮاود‪.‬‬

‫‪١٣۶‬‬
 ‫زن در اﺳﻼم‬
‫و اﺳﺘﻮﺻﻮا ﺑﺎﻟﻨﺴﺎء ﺧﻴﺮاً ﻓﺎﻧﻬﻦ ﻋﻮان ﻻﻳﻤﻜﻦ ﻻ ﻧﻔﺴﻬﻦّ ﺷﻴﺌﺎً‬

‫ﺧﻮب ﻣﻮاﻇﺐ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﺳﻴﺮ ﻣﺮداﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻴﺎري از ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‬

‫در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع )ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي( ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درﺑﺎره زﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻴﺎري از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ و اﺳﻴﺮ ﻣﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫زن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺷﺨﺼﻴﺖ و اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺟﺰء داراﻳﻲ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ‬
‫رﻓﺖ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﺑﺎ وي ﻣﺠﺎز و ﻣﺘﺪاول ﺑﻮد‪ .‬زن ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﺗَﺮَﻛﻪ ﻣﻴ‪‬ﺖ ﺑﻪ وارث او ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و وارث ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زن وي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﺪون ﻣﻬﺮﻳﻪ او را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ داد‪ ،‬او را در ﻗﻴﺪ اﺳﺎرت ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﻲ داﺷﺖ و اﺟﺎزه ازدواج ﻣﺠﺪد‬
‫ﺑﻪ وي ﻧﻤﻲ داد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻖ اﻻرث ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮد وارث ﺑﺒﺨﺸﺪ ورﻧﻪ آﻧﻘﺪر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮد و‬
‫داراﻳﻲ او ارث ﻣﺮد ﻣﺎﻟﻚ ﺷﻮد‪ .‬آﻳﻪ ‪ 18‬از ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺑﺮاي ﻧﻬﻲ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا ﻻﻳﺤ‪‬ﻞِ ﻟَﻜُﻢ اَن ﺗَﺮِﺛُﻮا اﻟﻨﱢﺴﺎء ﻛَﺮﻫﺎً و‪‬ﻻﺗَﻌﺼ‪‬ﻠُﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ﻟ‪‬ﺘَﺬﻫ‪‬ﺒ‪‬ﻮا ﺑِﺒ‪‬ﻌﺾِ ﻣﺎ آﺗَﻴﺘُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه ارث زﻧﺎن را از آن ﺧﻮد ﺳﺎزﻳﺪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﺑﻨﺪ و اﺳﺎرت ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎرت »اَﻟﺮﱠﺟﺎلُ ﻗَﻮ‪‬اﻣ‪‬ﻮنَ ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻨﱠﺴﺎء« در آﻳﻪ ‪ 34‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء اﻳﻦ اﺻﻞ را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺮ زﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻨﺪ و در ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺴﺎوي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺴﻠﻂ و ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ‬
‫زن ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اول آن ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺑِﻤﺎ ﻓَﻀﱠﻞَ اﷲُ ﺑ‪‬ﻌﻀَﻬ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﺑ‪‬ﻌﺾٍ و‪ ‬ﺑِﻤﺎ اَﻧﻔﻘُﻮا ﻣ‪‬ﻦ اَﻣﻮاﻟ‪‬ﻬِﻢ‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ را ﺑﺮ ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫از اﻣﻮاﻟﺸﺎن اﻧﻔﺎق ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬
 ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ وﺟﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻣﺮد ﺑﺮ زن را‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﻋﻠﻢ و وﻻﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﻣﺨﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻴﻀﺎوي و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ آن را ﻣﺸﺮوﺣﺘﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻔﻮق و اﺳﺘﻴﻼي ﻣﺮد‬
‫ﺑﺮ زن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﺣﻜﺎم اﺳﺖ ﺑﺮ رﻋﻴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻣﻘﺎم ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﻓﻲ و ﻋﻠﺖ ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﺮآﻣﺪه ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدان ﺑﻪ ﺧﺮد و زور و ﺗﺪﺑﻴﺮ آراﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﻧﺒﻮت‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ارث ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺷﻬﺎدت آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻫﺎي ﺷﺮﻋﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ و دو‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ زن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ از ارث دو ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎد و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺮ زﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد و‬
‫ﺣﻖ ﻃﻼق ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اذان‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺳﻮارﻛﺎري‪ ،‬ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و ﺷﻬﺎدت‬
‫دادن در اﺟﺮاء ﺣﺪود ﺷﺮﻋﻲ و ﻏﻴﺮه ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻌﻠﻮل را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﻠﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه اﻧﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻴﺎل ﻛﺮده اﻧﺪ ﭼﻮن ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﻫﺎ را ﻧﻈﺎﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﺎدات و رﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﻣﺮدﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ زن در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ ﻗﺮار دارد ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻌﺪاد و ﻟﻴﺎﻗﺖ آن ﻛﺎرﻫﺎ را ﻧﺪارد و‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺮد را ﺑﺮ زن ﻣﺴﻠّﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻣﻌﻜﻮس آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮع اﺳﻼم ﭼﻮن زن را ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ ﺣﻖ او را در ارث و ﺷﻬﺎدت ﻧﺼﻒ ﻣﺮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻮن ﺣﻖ زن در ارث و ﺷﻬﺎدت ﻧﺼﻒ ﻣﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از ﻣﺮد ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ روﺷﻨﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻞ آن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ را در داﻻﻧﻬﺎي ﺗﺎرﻳﻚ ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم اﻗﻮام اﺑﺘﺪاﻳﻲ و از آن وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﭼﻮن ﺗﻼش ﺑﺮاي روزي ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻮده زن‬
‫در ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺷﻤﺎرة دو ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﻳﻌﻨﻲ اﺻﻞ ﺑﺸﺮ ﺷﻤﺎرة دو ﺑﻮدن زن در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﺗﺮ و رﺳﻮاﺗﺮي‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ در ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﻳﻌﻬﺎ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺣﺪ‪‬ت اﻳﻦ روش وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي زن ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ »ﺑِﻤﺎ‬
‫اَﻧﻔَﻘُﻮا ﻣ‪‬ﻦ اَﻣﻮاﻟ‪‬ﻬِﻢ«‪ ،‬وﺟﻪ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﻣﺮد ﺑﺮ زن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮ اﺳﺖ‬
‫زﻳﺮا ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺮد ﻣﺘﻜﻔﻞ ﻣﺨﺎرج زن اﺳﺖ ﭘﺲ زن ﻣﺘﻌﻠﻘﺔ اوﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻴﻊ اواﻣﺮ و‬
‫ﻧﻮاﻫﻲ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي ﺑﻴﻀﺎوي و زﻣﺨﺸﺮي و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮد آﻗﺎ و‬

‫‪١٣٨‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ و زن رﻋﻴﺖ و ﺗﺎﺑﻊ اوﺳﺖ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮآن ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫آن را ﺧﻮب واﺿﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬ﻓَﺎﻟّﺼﺎﻟ‪‬ﺤﺎت‪ ‬ﻗﺎﺋ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﺣﺎﻓ‪‬ﻈﺎت‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻐَﻴﺐ« ﭘﺲ زنِ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬زﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻄﻴﻊ ﻣﺮد ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و در ﻏﻴﺒﺖ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮاي وي ﻧﮕﺎه دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫زﻧﺎن اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮد ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻛﻪ ﺷﺎرع اﺳﻼم‬
‫ﺣﻘﻮق و ﺣﺪود زن و ﻣﺮد را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻋﺎدات ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ارﻓﺎق ﺑﻪ ﺟﻨﺲ‬
‫زن ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن اَر‪‬دﺗُﻢ‪ ‬اﺳﺘ‪‬ﺒﺪالَ ز‪‬وجٍ ﻣ‪‬ﻜﺎنَ ز‪‬وجٍ و‪‬آﺗﻴﺘُﻢ ا‪‬ﺣﺪﻳﻬ‪‬ﻦﱠ ﻗ‪‬ﻨﻄﺎراً ﻓَﻼ ﺗﺄَﺧُﺬُوا ﻣ‪‬ﻨﻪ‪ ‬ﺷَﻴﺌﺎً‪ .‬اَﺗَﺄﺧُﺬُوﻧَﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻬﺘﺎﻧﺎً‬
‫و‪‬ا‪‬ﺛﻤﺎً ﻣ‪‬ﺒﻴﻨﺎً‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ زن دﻳﮕﺮي ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ از ﻛﺎﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زن ﺳﺎﺑﻖ داده اﻳﺪ ﭼﻴﺰي ﭘﺲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‬
‫زﻳﺮا ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮاﺿﻲ ﻛﺮده اﻳﺪ‪).‬ﻧﺴﺎ ‪(20‬‬

‫از اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮد ﻋﺮب وﻗﺘﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از زن ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺑﻮد ﭘﺲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ آن را‬
‫ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ و در ﻛﻤﺎل ﺷﮕﻔﺘﻲ در آﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﺎدات دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را‬
‫ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﺮد اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ زن ﺧﻮد را ﻛﺘﻚ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﺪرت ﺟﺴﻤﻲ‬
‫از دﻳﺮﺑﺎز ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﺻﻞ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ وﺟﻮد دارد وﻟﻲ ﺟﺰء ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻗﺮار دادن و ﺟﺎﻳﺰ ﺷﻤﺮدن آن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟّﻼﺗﻲ ﺗَﺨﺎﻓُﻮنَ ﻧُﺸُﻮز‪‬ﻫ‪‬ﻦﱠ ﻓَﻌ‪‬ﻈُﻮﻫ‪‬ﻦﱠ و‪‬اﻫﺠ‪‬ﺮُوﻫ‪‬ﻦﱠ ﻓ‪‬ﻲ اﻟﻤ‪‬ﺼﺎﺟِﻊِ و‪‬اﺿﺮِﺑ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ زﻧﺎﻧﺘﺎن از ﺷﻤﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻨﺪ دﻫﻴﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪) .‬ﻧﺴﺎ ‪(34‬‬

‫ﺷﺮاﻳﻊ ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺎدات و اﺧﻼق و ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ ‪ .‬زدن زن اﻣﺮي ﻣﺘﺪاول و‬
‫راﻳﺞ ﺑﻮد ‪ .‬از رواﻳﺎت و ﺳﻴﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻮم ﻋﺮب و از ﺧﻮد اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮد‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﻚ زن ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻫﺮ ﺑﻼﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲ آورد‪ .‬زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻳﻜﻲ از‬

‫‪١٣٩‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﺧﺎص ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و از ﻋ‪‬ﺸَﺮه ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺸّﺮه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ زن ﭼﻬﺎرم اوﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ زﺑﻴﺮ ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻮب ﭼﻨﺎن ﻣﺎ را ﻣﻴﺰد ﻛﻪ ﭼﻮب ﻣﻲ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان و ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ زدن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﻮد وﮔﺮﻧﻪ ﺣﻜﻢِ‬
‫ﻗﺼﺎص ﺑﺮ آن وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻣﺨﺸﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در‬
‫ﻣﺠﺎزات زن ﻧﺎﺷﺰه )ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن( ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻳﻪ ﻓﻮق‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده‪ ،‬از ﻋﻠﻤﺎء ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻋﺮب ﺷﺒﻴﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻳﺎ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ ﻗﺮآن واﺿﺢ اﺳﺖ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ن ﺧ‪‬ﻔﺘُﻢ ﺷ‪‬ﻘﺎقَ ﺑ‪‬ﻴﻨ‪‬ﻬِﻤﺎ ﻓَﺎﺑﻌ‪‬ﺜُﻮا ﺣ‪‬ﻜﻤﺎً ﻣ‪‬ﻦ اَﻫﻠ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﺣ‪‬ﻜَﻤﺎً ﻣ‪‬ﻦ اَﻫﻠ‪‬ﻬﺎ ا‪‬ن ﻳ‪‬ﺮﻳﺪا ا‪‬ﺻﻼﺣﺎً‬

‫اﮔﺮ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪ ،‬داوري از ﻃﺮف ﻣﺮد و داوري از ﻃﺮف زن ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺻﻠﺢ دﻫﻨﺪ و ﻳﺎ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪).‬ﻧﺴﺎ ‪(35‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﻮره ﺗﻜﻠﻴﻒ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺮد و زن ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد و در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ ﺟﺰ آﻳﻪ ‪ 22‬ﻛﻪ ﻧﻜﺎح ﺑﺎ زن ﭘﺪر را ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده ﻧﻬﻲ ﻛﺮده و آن را ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 23‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ ازدواج ﺑﺎ زن ﺷﻮﻫﺮدار را ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺣﺮام‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن زن از راه ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻠﻮك ﺷﺪه ﻳﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭼﻮن ﺷﻴﺮ ﻣﺎدر ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻠﺖ آن رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ از اﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫اﺳﻴﺮاﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ اوﻃﺎس ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺎ ﻛﺮاﻫﺖ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟﻤ‪‬ﺤﺼ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻨﱡﺴﺎء‪ ‬ا‪‬ﻻ ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠﻜَﺖ اَﻳﻤﺎﻧُﻜُﻢ‪.‬‬

‫زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮداري را ﻛﻪ اﺳﻴﺮ ﻛﺮده اﻳﺪ ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۴٠‬‬
‫وﻟﻲ در ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ‪ 23‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺑﺎز دﺳﺘﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﺣﻘﻮق زن و در ﻋﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﺎدﺗﻲ ﻣﺬﻣﻮم و ﻣﺘﺪاول در آن زﻣﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺟﺰ زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط‬
‫اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﺗﻤﺘﻊ ﻣﺰد آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮدازﻳﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ زﻧﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺘﻌﻪ ﻳﺎ ازدواج ﻣﻮﻗﺖ در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺒﺎح ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻋﻠﻤﺎء‬
‫ﺳﻨّﻲ آن را ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺪت آن ﺳﻪ روز‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن ﻟﻐﻮ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻠﺸﺎن ﻫﻢ ﻛﻠﻤﻪ »اُﺟ‪‬ﻮرﻫ‪‬ﻦﱠ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻣﺰد اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ ﻛﺎﺑﻴﻦ ﻳﺎ ﻣﻬﺮﻳﻪ )ﺻﺪاق(‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ازدواج را ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺎب آﻳﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آوردن آن‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ وﺿﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ زﻣﺎن و ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ در رواﺑﻂ ﻣﺮد و زن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ذا ﺟﺎء‪‬ﻛُﻢ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﻬﺎﺟِﺮات‪ ...‬ﻓَﻼﺗَﺮﺟِﻌ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ا‪‬ﻟﻲ‪ ‬اﻟﻜُﻔّﺎرِ‪ ...‬و‪‬آﺗُﻮﻫ‪‬ﻢ ﻣﺎ اَﻧﻔَﻘُﻮا و‪‬ﻻ ﺟ‪‬ﻨﺎح‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻜُﻢ اَن‬
‫ﺗَﻨﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ا‪‬ذا آﺗَﻴﺘُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻦﱠ اُﺟ‪‬ﻮرﻫ‪‬ﻦﱠ و‪‬ﻻ ﺗُﻤﺴ‪‬ﻜُﻮا ﺑِﻌ‪‬ﺼ‪‬ﻢِ اﻟﻜَﻮاﻓ‪‬ﺮِو‪‬اﺳﺌَﻠُﻮا ﻣﺎ اَﻧﻔَﻘﺘُﻢ و‪ ‬ﻟَﻴﺴﺌَﻠُﻮا ﻣﺎ اَﻧﻔَﻘُﻮا‪.‬‬

‫اﮔﺮ زﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﺮ او ﺣﻘﻲ ﻧﺪارد ﭘﺲ اﮔﺮ زن ﺧﻮد‬
‫را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬زﻧﺶ را ﺑﻪ او ﻧﺪﻫﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺮﺟﻲ را ﻛﻪ درﺑﺎره آن زن ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ او‬
‫ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ زن ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷﺮك ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬اﺻﺮاري در ﻧﮕﺎﻫﺪاري او ﻧﻜﻨﻴﺪ )ﻣﺒﺎدا ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ ﺷﻮد( وﻟﻲ در ﻋﻮض آﻧﭽﻪ‬
‫ﺧﺮج او ﻛﺮده اﻳﺪ از او ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪).‬ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ ‪(10‬‬

‫در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه آﻳﻪ ‪ 232‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ اﮔﺮ ﻣﺮدي زﻧﺶ را ﻃﻼق داد و ﻋﺪ‪‬ه او ﻣﻨﻘﻀﻲ ﺷﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد دوﺑﺎره ازدواج ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺷﺪت و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻌﻘﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻳﺴﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪ اش ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد دوﺑﺎره ازدواج ﻛﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺑﺪﻳﻊ و ﺷﮕﻔﺖ آور ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرج اﺳﺖ وﻟﻲ‬
‫ﭼﻮن اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﭼﻪ ﻧﻮع ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﺪان ﺧﻮب و ﻋﺒﺮت اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١۴١‬‬
‫‪ 222‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺣﻜﻢ ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ زن اﺳﺖ در اﻳ‪‬ﺎم ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ‬
‫ﻓﺮا رﺳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺎذ‪‬ا ﺗَﻄَﻬ‪‬ﺮنَ ﻓَﺎَﺗُﻮﻫ‪‬ﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﻴﺚُ اُﻣ‪‬ﺮﻛُﻢ‪ ‬ا ﷲُ‬

‫ﭘﺲ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺷﺪﻧﺪ دﺧﻮل ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮآﻧﺎن از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻤﺶ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﺳﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺣﻴﺾ از رﻓﺘﻦ ﺑﺪان ﺳﻮ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﻜﻠّﻲ ﭼﻴﺰ ﺗﺎزه اي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺸُﻌ‪‬ﺮِ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺒﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧ‪‬ﺴﺎؤُﻛُﻢ ﺣ‪‬ﺮثُ ﻟَﻜُﻢ ﻓَﺎُﺗُﻮا ﺣﺮَﺛَﻜُﻢ اَﻧّﻲ ﺷ‪‬ﺌﺘُﻢ‬

‫زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﺰار ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ در ﻛﺸﺘﺰار ﺧﻮد ﺑﻜﺎرﻳﺪ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫و در ﻫﺮ ﺟﺎي ﻛﺸﺖ‪ ‬ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ وارد ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻼﻟﻴﻦ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻧّﻲ ﺷﺌﺘﻢ« ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎده‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻴﺪه‪ ،‬از ﭘﻴﺶ و‬
‫از ﭘﺲ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ در رد‪ ‬ﻋﻘﻴﺪه ﺟﻬﻮدان ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ از‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ زن روي آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪ او ﭼﭗ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﻮﻃﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ آﻳﻪ ‪ 223‬ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻧﺰد زﻧﺎن ﺧﻮد از آن ﺳﻮﻳﻲ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاض ﻋﻤﺮ و ﺟﻤﻌﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺴﺦ ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‬
‫ﭘﻬﻠﻮي زﻧﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ و ﻃﺒﻌﺎً اﻧﺼﺎر ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ روش را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﺐ و‬
‫ﻣﺴﺘﻮري زن ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﻗﺮﻳﺶ و اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬زن را ﺑﻪ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ دﺳﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﺮده و از ﻫﺮ ﻃﺮف او را ﻣﻲ ﻏﻠﺘﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﻟﺬﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﻴﻔﻜﻨﻨﺪ و د‪‬ﻣ‪‬ﺮ ﺑﻴﻨﺪارﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ او‪ ،‬ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬زﻧﻲ از اﻧﺼﺎر را ﺑﺮده ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ وي ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬زن ﺗﻦ در ﻧﺪاد و‬
‫ﮔﻔﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺑﻴﻢ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل رﺳﻴﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‬

‫‪١۴٢‬‬
‫ﻛﻪ زن ﻣﺎلِ ﻣﺮد اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ دﻟﺨﻮاه اوﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ او ﺑﺮآﻳﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و ﺗﺮﻣﺬي از‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎﻣﺪادي ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻼك ﺷﺪي ﻳﺎ ﻋﻤﺮ؟ ﻋﺮض ﻛﺮد ﻛﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ و ﻧﺸﺪ‪ .‬آن وﻗﺖ‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻧ‪‬ﺴﺎؤُﻛُﻢ ﺣ‪‬ﺮثُ ﻟَﻜُﻢ ﻓَﺎُﺗُﻮا ﺣﺮَﺛَﻜُﻢ اَﻧّﻲ ﺷ‪‬ﺌﺘُﻢ‬

‫در آﻳﺎت ﻋﺪﻳﺪه ﻗﺮآن و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ وﺿﻊ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر زن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮب و رﻓﺘﺎر‬
‫ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮدان ﺑﺎ زﻧﺎن روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ آﻳﻪ ‪ 35‬ﺳﻮره ﻧﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺮدان زﻧﻬﺎي ﻣﻤﻠﻮك ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺳﻮد‪ ‬دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ زﻧﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻜﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻻﺗُﻜﺮِﻫ‪‬ﻮا ﻓَﺘَﻴﺎﺗ‪‬ﻜُﻢ ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﺒِﻐﺎء‪ ‬ا‪‬ن اَر‪‬دنَ ﺗَﺤ‪‬ﺼ‪‬ﻨﺎً ﻟ‪‬ﺘَﺒﺘَﻐُﻮا ﻋ‪‬ﺮض‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻴﺎة اﻟﺪ‪ّ‬ﻧﻴﺎ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻇﻮاﻫﺮ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻧﺒﻮده زﻳﺮا ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺴﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر زﻧﺎ وا‬
‫ﻣﻲ داﺷﺖ ﺗﺎ وﺟﻬﻲ از آن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻋﺪه زﻳﺎدي از زﻧﻬﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ و اﺳﻼم آوردن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻳﻪ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ذا ﺟﺎء‪‬ك‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻳ‪‬ﺒﺎﻳِﻌﻨَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻲ اَن ﻻﻳ‪‬ﺸﺮِﻛﻦَ ﺑِﺎﷲِ ﺷَﻴﺌﺎً و‪‬ﻻ ﻳ‪‬ﺴﺮِﻓﻦَ و‪‬ﻻ ﻳ‪‬ﺰﻧﻴﻦَ و‪‬ﻻ‬
‫ﻳ‪‬ﻘﺘُﻠﻦَ اَوﻻدﻫ‪‬ﻦﱠ و‪‬ﻻ ﻳ‪‬ﺄﺗﻴﻦَ ﺑِﺒ‪‬ﻬﺘﺎنٍ ﻳ‪‬ﻔﺘَﺮﻳﻨَﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴﻦَ اَﻳﺪﻳﻬِﻦﱠ و‪ ‬اَرﺟ‪‬ﻠ‪‬ﻬِﻦﱠ و‪ ‬ﻻﻳ‪‬ﻌﺼﻴﻨَﻚ‪ ‬ﻓﻲ ﻣ‪‬ﻌﺮُوف‪‬‬
‫ﻓَﺒﺎﻳِﻌﻬ‪‬ﻦﱠ‪.‬‬

‫اي ﻧﺒﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬دزدي ﻧﻜﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ زﻧﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اوﻻد ﺧﻮد را ﻧﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮدك ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺧﻮد را ﺑﻪ رﻳﺶ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﺗﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١۴٣‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺷﺮوط‪ ،‬ﻫ‪‬ﻨﺪ زن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻣﺎدر ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اﻳﻨﻜﻪ زﻧﻬﺎ زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫زﻧﺎن ﺷﺮﻳﻒ و آزاده ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺮد‪ ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻨﺪه ﺳﺮ داد‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻋﺎدات زﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم آن را ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻮﻟﻮد دﺧﺘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻛﻪ اﻋﺮاب دﺧﺘﺮ را ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ داﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘﺴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪان ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻓﺮط‬
‫ﻧﺎداﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ و دﺧﺘﺮي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﺮض ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در آﻳﻪ ﻫﺎي ‪ 58‬و ‪ 59‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ اﻳﻦ ﺧﻮي ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ذا ﺑ‪‬ﺸﱠﺮَ اَﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ ﺑِﺎﻻﻧﺜﻲ ﻇَﻞﱠ و‪‬ﺟﻬ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴﻮ‪‬د‪‬اً و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻛَﻈﻴﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘَﻮاري ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻘَﻮمِ ﻣ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﻮِء ﻣﺎ ﺑ‪‬ﺸّﺮَﺑِﻪ‪‬‬
‫اَﻳ‪‬ﻤﺴ‪‬ﻜُﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻲ ﻫ‪‬ﻮنٍ اَم ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺘﱡﺮابِ‬

‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دادﻧﺪ زﻧﺶ دﺧﺘﺮي زاﺋﻴﺪه‪ ،‬از ﻓﺮط ﺧﺸﻢ ﺳﻴﺎه ﻣﻲ ﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﺷﺪت اﻧﺪوه از ﻛﺴﺎنِ ﺧﻮد ﻛﻨﺎره ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ دﭼﺎر ﺳﺮزﻧﺶ و ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬و در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ دﺧﺘﺮ را ﺑﺎ ﺧﻔﺖ ﻧﮕﻬﺪارد ﻳﺎ ﻃﻔﻞ ﻣﻌﺼﻮم را ﺧﺎك ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١۴۴‬‬
 ‫زن و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﮔﻮﻟﺪ زﻳﻬﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻴﭽﻜﺪام از ادﺑﻴﺎﺗﻬﺎي دﻳﻨﻲ ﺟﻬﺎن ﺟﺰ اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﻮﺳﺲ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻛﻪ از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺿﻤﻦ اﺣﺎدﻳﺚ و ﺳﻴﺮه ﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ دﻳﺎﻧﺎت‬
‫دﻳﮕﺮ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ وي در ﻳﻜﻲ از ﻓﺼﻮل ﻛﺘﺎب ﮔﺮاﻧﻘﺪر او ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻘﻴﺪه و ﺷﺮﻳﻌﺖ در‬
‫اﺳﻼم« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﻏﺒﺖ روز اﻓﺰون رﺳﻮل اﻛﺮم ﺑﻪ زن آﻣﺪه و آن را ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻨﺎدي ﻣﻮﺛﻖ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻜﻴﻪ دارد‪ .‬ﻣﺎ از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ﻛﻪ در ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﻴﺰ ﻗﻮﻣﻲ و ﺗﻌﺼﺐ ﻫﺎي ﻧﮋادي و دﻳﻨﻲ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‬
‫وﻟﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻫﺎ آﻳﻪ و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﻴﺮه ﻫﺎﻳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﺎن رﺣﻠﺖ او در‬
‫دﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻫﻨﻮز آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺦ و ﺗﺒﺎه ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﺎ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻼل آﻳﺎت و ﺷﺄن ﻧﺰوﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از وﻗﺎﻳﻊ و ﺣﻮادث زﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﻣﻔﺴﺮان ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ ‪ 58‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ رﻏﺒﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم ﺑﻪ زن ﻣﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺰ زن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎري ﻧﺪارد‪:‬‬

‫اَم ﻳ‪‬ﺤﺴ‪‬ﺪ‪‬ونَ اﻟﻨّﺎس‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻣﺎ اﺗﻴﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻦ ﻓَﻀﻠ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓَﻘَﺪ آﺗﻴﻨﺎ الَ ا‪‬ﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ‬اﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬و‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻜﻤ‪‬ﺔَ و‪ ‬اَﺗﻴﻨﺎﻫ‪‬ﻢ‬
‫ﻣ‪‬ﻠﻜﺎً ﻋ‪‬ﻈﻴﻤﺎً‬

‫آﻧﻬﺎ )ﻳﻬﻮدان( ﺑﺮ ﻓﻀﻞ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﺎدت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺎم و ﻛﺜﺮت زﻧﺎن او( ﻣﺎﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻢ ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻄﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻳﻢ و ﻫﻢ داراﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻨﻈﻮر آﻳﻪ از ﺧﺎﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬داوود و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ او‪‬ﻟﻲ ‪ 99‬زن داﺷﺖ‬
‫و دو‪‬ﻣﻲ ﻫﺰار زن آزاد و ﺑﻨﺪه در ﺣﺮم ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﻲ ﻛﺮد وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ از‬

‫‪١۴۵‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آﻧﺎن ﻧﻜﺎﺳﺘﻪ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻠﻮك ﺑﻨﻲ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ آﻟﻮده ﺑﻪ اﻏﺮاق و ﻣﺰﻳﻦ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮده ﮔﻴﺮان ﻓﺮﻧﮕﻲ اﻳﻦ رﻏﺒﺖ ﻣﻔﺮط ﺑﻪ زن را‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺮدي ﻛﻪ زﻫﺪ و ﻗﻨﺎﻋﺖ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ اﺻﻼح ﺷﺌﻮن و ﺣﻘﻮق زن ﺷﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻴﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻪ زن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﻪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﺴﻨﺠﻴﻢ‪ ،‬ارزش اﻳﺮاد آﻧﺎن ﻛﻤﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﺑﺸﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎي ﺿﻌﻒ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﺟﺰء ﻏﺮاﻳﺰ آدﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻓﻜﺮ ﺳﻘﺮاط ﺑﺮ آﺗﻦ ﻧﻮر ﻣﻲ رﻳﺨﺖ و از آﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻳﻮﻧﺎن و از ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎ ﻧﻲ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﻘﺮاط در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان زﻳﺎﻧﻲ وارد ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻏﺮﻳﺰه ﺟﻨﺴﻲ ﻳﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺮﻛﺶ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و از اﻳﻦ‬
‫ﺣﻴﺚ ﻣﻲ ﺗﻮان او را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﮔﻔﺖ ‪ .‬وﻟﻲ در ﻋﻮض اﻓﻜﺎر ﺷﻮﻣﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮن و آﺗﺶ‬
‫اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺧﻮد را ﺑﺸﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪا ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮد را از‬
‫ﭘﻠﻴﺪي ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺻﻨﺎم ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻞ او ﺑﻪ زن و ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت وي ﻧﻪ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل دﻋﻮت‬
‫او رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان‪ .‬ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و اﻓﻜﺎر ﻣﺮدان ﺑﺰرگ اﺟﺘﻤﺎع از اﻳﻦ زاوﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را از ﻟﺤﺎظ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺧﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻗﻀﺎوت ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داد و ﺑﺮ او ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ آزادي ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه را از دﻳﮕﺮان‬
‫ﺳﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺖ و ﮔﺮوﻫﻲ را )اﻫﻞ ﻛﺘﺎب( ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن‬
‫و ﺟﺰﻳﻪ دادن‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﺧﻮاري و زﺑﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺨﻴ‪‬ﺮ ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ راه ﻏﻠﻂ رﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺗﺠﻠﻴﻞ از ﭘﻴﺸﻮاي ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻣﺼﺮﺣﺎت ﻗﺮآن و رواﻳﺎت ﻣﺴﻠّﻢ ﺻﺪر اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﻛﻪ از ﺧﺮده ﮔﻴﺮي اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن در ﻣﻘﺎم دﻓﺎع از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﻠّﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ زن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ‪ 28‬ﺳﺎل ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد و ﻫﻮس ﮔﺮﻓﺘﻦ زن دﻳﮕﺮ ﻧﻜﺮد ‪ ...‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ و ﺟﺰ‬

‫‪١۴۶‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪﻳﺠﺔ ﺗﻮاﻧﮕﺮ و ﻣﺘﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺟﻮان ﻓﻘﻴﺮ وﻟﻲ ﺟﺪ‪‬ي و درﺳﺘﻜﺎري را ﻛﻪ در‬
‫ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮي ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲ آورد‪ .‬ﭼﻮن ذاﺗﺎً ﻳﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت‬
‫زﻧﺪﮔﻲ از ﻫﻮس و ﻋﺎدات ﺟﻠﻒ ﺟﻮاﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﻛﻨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﭘﺨﺘﻪ و ﺟﺎ اﻓﺘﺎده از ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﺟﻮاﻧﺘﺮ از ﺧﻮد ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺛﺮوت ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺒﺎت رﻓﺎه او را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻣﺤﻨﺖ دوران ﻛﻮدﻛﻲ و ﻃﻔﻴﻠﻲ ﺑﻮدن در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ و‬
‫آﺳﻮدﮔﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻪ وي ﻣﺠﺎل ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ده دوازده ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻮرات و اﻓﻜﺎر ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ وي روي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‬
‫زﻳﺮا دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎً ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﻨﻔﻴﺎن دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﺒﺪأ‬
‫ﺑﻌﺜﺖ رؤﻳﺎي او را ﺻﺎدﻗﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ و ﺧﻮد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورد‪ .‬از اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻣﺎدر ﭼﻬﺎر دﺧﺘﺮ او زﻳﻨﺐ‪ ،‬رﻗﻴﻪ‪ ،‬ام ﻛﻠﺜﻮم و ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺤﻤﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﺪﻳﺠﻪ زن دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮد؟ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد و ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮده را ﻛﻪ ﺑﻴﻮه ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻤﺪ را از رﻏﺒﺖ ﺑﻪ زن ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻛﻨﺪ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ﺳﻮده‬
‫ﺟﻤﺎﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ازدواج ﺑﺎ وي ﻧﻮﻋﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻴﺮ و ﻧﻮازش زن ﺑﻲ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻪ داري و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ از ﭼﻬﺎر دﺧﺘﺮ ﺟﻮان ﺧﻮد ﺑﻮد ﻛﻪ زن ﺟﺎاﻓﺘﺎده‬
‫اي ﭼﻮن ﺳﻮده را ﮔﺮﻓﺖ؟ آري اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ وي اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﺷﺪ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از او ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫را ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻨﻮز ﻃﻔﻞ ﺑﻮد ازدواﺟﺸﺎن ﺑﻪ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻣﻮﻛﻮل ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زن دﻳﮕﺮي در دﺳﺘﺮس ازدواج ﻧﺒﻮد زﻳﺮا ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ زن ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ و ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻳﺎ زﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ از اﻳﻦ رو‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮده اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﻢ ﺗﺎ ﻣﺪت ﻛﻤﻲ ﭘﺲ از ﻓﻮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل اﻣﻜﺎﻧﺎت‪ ،‬ﻣﻴﻞ اﻓﺮاﻃﻲ رﺳﻮل اﻛﺮم ﺑﻪ زن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻧﺎن وي ﻧﻈﺮي اﺟﻤﺎﻟﻲ و ﻓﻬﺮﺳﺖ وار ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪- 1‬ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﻳﻠﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮي ﻣﺘﺸﺨﺺ و ﻣﺘﻤﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺷﻮﻫﺮ او ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪١۴٧‬‬
 ‫ﺑﻮد و از ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻬﺎر دﺧﺘﺮ و دو ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﺳﻢ و ﻃﺎﻫﺮ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ زاﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﺳﻮده دﺧﺘﺮ زﻣﻌﻪ و ﺑﻴﻮة ﺳﻜﺮان ﺑﻦ ﻋﻤﺮو از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺣﺒﺸﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ وﻓﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﻮده را از راه ﺗﺮﺣﻢ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻮه ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺪ و در ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺳﻦ ﺑﻪ زوﺟﻴﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درآﻣﺪ‪ .‬وي ﻫﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻧﺰده ﻳﺎ ﻫﻔﺪه‬
‫ﺳﺎل داﺷﺖ و ﺑﻴﺶ از زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺎﻓﻈﻴﻦ ﻗﺮآن و از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻨّﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‬
‫و ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ - 4‬اُم‪ ‬ﺳﻠﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ زﺧﻢ ﻣﻬﻠﻜﻲ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺮد‪.‬‬

‫‪ - 5‬ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﻋ‪‬ﻤﺮ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﻴﻮه ﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺴﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ازدواج‬
‫را از ازدواﺟﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬

‫‪ - 6‬زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺟﺤﺶ‪ .‬وي ﻗﺒﻼ زن زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد‪ .‬اي ﻣﻮرد را ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﺟﺰء داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻋﺸﻘﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ زﻳﺪ و زﻳﻨﺐ درﺑﺎره آن ﺳﺮوده ﺷﺪه‪ .‬از‬
‫ﺣﻴﺚ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳﺖ و ﻣﺤﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وي داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان او را رﻗﻴﺐ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ - 7‬ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻮﺿﺮار رﻳﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ و زن ﻣﺴﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﻛﻪ زن ﺑﺎ‬
‫ﻓﻀﻞ و ﻛﻤﺎﻟﻲ ﺑﻮد و در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﺟﺰو ﻏﻨﺎﻳﻢ و اﺳﺮاي ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ ﻧﺼﻴﺐ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻜﺶ از او ﻓﺪﻳﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ وﻟﻲ ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ از اداء آن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﻣﺒﻠﻎ ﻓﺪﻳﻪ را ﭘﺎﻳﻴﻦ آورد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ زﻳﺒﺎ و‬
‫ﺟﺬّاب ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ او را ﻣﻲ دﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﻪ اش ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او را ﺑﺮ در ﺣﺠﺮه ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻛﺮدم زﻳﺮا ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻢ ﭼﺸﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻣﻔﺘﻮن وي ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺑﻴﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﻣﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاﻳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻢ‪ .‬ﻓﺪﻳﻪ ﺗﻮ را ﺧﻮدم ﺧﻮاﻫﻢ داد و ﺗﻮ را ﺑﻪ زﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮم‪ .‬ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ‬

‫‪١۴٨‬‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ وي ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﻴﺮان ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ داﻣﺎد آﻧﻬﺎ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺳﺖ در‬
‫ﻣﻮرد او‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ﻫﻴﭻ زﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﺶ اﻳﻨﻘﺪر ﺣﺎﻣﻞ ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 8‬اُم‪ ‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﺑﻴﻮه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﻛﻪ در ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ - 9‬ﺻﻔﻴ‪‬ﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻲ‪ ‬ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ﻳﻬﻮدي و زن ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﻛﻪ از رؤﺳﺎي ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از‬
‫ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان‪ ،‬ﺻﻔﻴ‪‬ﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و در ﺷﺐ ﻫﻤﺎن روزي ﻛﻪ از ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺎ وي ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 10‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺧﻮاﻫﺮ زن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ وﺻﻠﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ اﺳﻼم آورد و ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ آﻣﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ او ﭼﻨﺪ‬
‫اﺳﺐ داد‪.‬‬

‫‪ - 11‬ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺳﺮﻳﺢ‪.‬‬

‫‪ - 12‬ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻳﺰﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ - 13‬اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﺳﻴﺎء‪.‬‬

‫‪ - 14‬زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻳﺰﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ - 15‬ﻫﺒﻠﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﻴﺲ و ﺧﻮاﻫﺮ اﺷﻌﺚ‪.‬‬

‫‪ - 16‬اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﻧﻌﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ - 17 .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺿﺤ‪‬ﺎك‬

‫‪ - 18‬ﻣﺎرﻳﻪ ﻗﺒﻄﻴﻪ ﻛﻪ از ﻣﺼﺮ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻫﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ در دوران‬
‫ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬از او ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 19‬رﻳﺤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎرﻳﻪ ﻗﺒﻄﻲ ﺑ‪‬ﺮده ﺑﻮد و ﻣﺸﻤﻮل اﺻﻄﻼح ﻗﺮآﻧﻲ» ﻣﺎ ﻣﻠﻜﺖ اﻳﻤﺎﻧﻜﻢ « ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮاﺳﻢ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ را اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬رﻳﺤﺎﻧﻪ ﺟﺰء‬

‫‪١۴٩‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫اﺳﺮاي ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ و ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻧﻪ اﺳﻼم آورد و ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ زن ﻋﻘﺪي ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮدد و‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ داد ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺮدﮔﻲ در ﺧﺎﻧﻪ وي ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 20‬اُم‪ ‬ﺷﺮﻳﻚ دوﺳﻴﻪ‪ .‬او ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر زﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ‬
‫از زﻧﺎن ﻋﻘﺪي ﻛﻪ ازدواج ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﭼﻮن ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﮔﻮاه و رﺿﺎﻳﺖ وﻟﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﻏﻴﺮ از ﺑﺮدﮔﺎن ﺷﻮﻫﺮداري ﻛﻪ اﺳﻴﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺮﻣﺴﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ از زﻧﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ و آﻧﺎن زﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻫﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ )ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ(‪ .‬اُم‪ ‬ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻫﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪) .‬ﺳﻪ زن‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬زﻳﻨﺐ و ﺧﻮﻟﻪ اﻧﺪ(‪.‬‬

‫ﻫﺒﻪ ﻛﺮدن ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ را آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا ام‪ ‬ﺷﺮﻳﻚ زﻳﺒﺎ ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت ﺑﻲ‬
‫درﻧﮓ اﻳﻦ ﺗﻘﺪﻳﻤﻲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﻓﺮط ﻏﻴﻆ و رﺷﻚ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ زﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﺮدي ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ ارزﺷﻲ دارد و از اﻳﻦ رو ﻗﺴﻤﺖ اﺧﻴﺮ آﻳﻪ ‪ 50‬ﺳﻮره‬
‫اﺣﺰاب ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻋﻤﻞِ اُم‪ ‬ﺷﺮﻳﻚ و ﻗﺒﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ از ﻃﺮف ﺣﻀﺮت ﺣﻖ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﺧﻴﺮ آﻳﻪ ‪ 50‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اﻣﺮَاُةً ﻣ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨَﺔً ا‪‬ن و‪‬ﻫ‪‬ﺒ‪‬ﺖ ﻧَﻔﺴ‪‬ﻬﺎ ﻟ‪‬ﻠﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ن اَراد‪ ‬اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬اَن ﻳ‪‬ﺴﺘَﻨ‪‬ﻜﺤ‪‬ﻬﺎ ﺧﺎﻟ‪‬ﺼ‪‬ﺔً ﻟَﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ دو‪‬نِ اﻟﻤﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ‬

‫ﻫﺮﮔﺎه زﻧﻲ ﻣﺆﻣﻨﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻜﺎح ﺧﻮد درآورد و اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺨﺼﻮص ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‪.‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ را دﻳﺪ ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺪ‪ .‬در رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﻴﺨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺟﺮه‬
‫ﻣﻴﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻳﻪ ‪ 50‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻋﺎﻳﺸﻪ از آن آﮔﺎه ﮔﺮدﻳﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﻓﺮط ﻏﻴﻆ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﺮدي ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ارزﺷﻲ دارﻧﺪ؟ آﻧﻮﻗﺖ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﻴﻪ او آﻳﻪ ‪ 51‬ﺳﻮره‬
‫اﺣﺰاب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺗُﺮْﺟِﻲ ﻣ‪‬ﻦْ ﺗَﺸَﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ﻨْﻬ‪‬ﻦَّ و‪‬ﺗُﺆْوِي إِﻟَﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﺗَﺸَﺎء‪‬‬

‫‪١۵٠‬‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از زﻧﺎﻧﺖ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨﺪاز و ﻫﺮ ﻛﺪام را ﻛﻪ ﻣﻴﻞ داري ﻧﺰد‬
‫ﺧﻮد ﺟﺎي ﺑﺪه )‪(51‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 50‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﻛﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻋﻤﻮﻣﺎً درﺑﺎره زﻧﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎاﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ﻧّﺎ اَﺣﻠَﻠﻨﺎﻟَﻚ‪ ‬اَزواﺟ‪‬ﻚ‪ ‬اﻟﻼﺗﻲ آﺗَﻴﺖ‪ ‬اُﺟ‪‬ﻮر‪‬ﻫ‪‬ﻦﱠ و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠَﻜَﺖ ﻳ‪‬ﻤﻴﻨُﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ اَﻓﺎء اﷲُ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬و‪‬‬
‫ﺑ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻚ‪ ‬و‪ ‬ﺑ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﻤﺎﺗ‪‬ﻚ‪ ‬و‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﺧﺎﻟﻚ‪ ‬و‪ ‬ﺑ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﺧﺎﻻﺗ‪‬ﻚ‪ ‬اﻻّ ﺗﻲ ﻫﺎﺟ‪‬ﺮنَ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻚ‪ ‬و‪ ‬اﻣﺮَاُة ﻣ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨَﺔً ا‪‬ن‬
‫و‪‬ﻫ‪‬ﻴ‪‬ﺖ ﻧَﻔﺴ‪‬ﻬﺎ ﻟ‪‬ﻠﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ن َراد‪ ‬اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬اَن ﻳ‪‬ﺴﺘَﻨُﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻬﺎ ﺧﺎﻟ‪‬ﺼ‪‬ﺔً ﻟﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ دو‪‬نِ اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ ﻗَﺪ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻤﻨﺎ ﻣﺎ ﻓَﺮَﺿﻨﺎ‬
‫ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻓﻲ اَزواﺟِﻬِﻢ و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠَﻜَﺖ اَﻳﻤﺎﻧُﻬ‪‬ﻢ ﻟ‪‬ﻠَﻴﻼ ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﺮَج‪ ‬و‪ ‬ﻛﺎنَ اﷲُ ﻏَﻔُﻮراً ر‪‬ﺣﻴﻤﺎً‬

‫اي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻼل ﻛﺮدﻳﻢ زﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺰدﺷﺎن را ﭘﺮداﺧﺘﻪ اي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺰاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اي و دﺧﺘﺮان ﻋﻤﻮ‪ ،‬دﺧﺘﺮان ﻋﻤﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮان داﻳﻲ و‬
‫دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﺖ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮﮔﺎه زﻧﻲ ﻣﺆﻣﻨﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﺧﻮد درآورد‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺨﺼﻮص ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‪ .‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﻗﺒﻼ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده‬
‫اﻳﻢ )ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر زن(‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺮﺟﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫)از ﺣﻴﺚ زن در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻧﺒﺎﺷﻲ( و ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻴﻢ و ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎت ‪ 50‬و ‪ 51‬اﺣﺰاب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺤﻤﺪ را در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آزادي‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ وي ﻣﻲ دﻫﺪ و زﻧﺎن وي را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ادﻋﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎﻳﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 51‬ﺳﻮره‬
‫اﺣﺰاب ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ در ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ زﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﻧﻮﺑﺖ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻲ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام را ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺨﻮان و ﻫﺮ ﻳﻚ را ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻲ ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬار‪ ،‬ﺗﻮ آزادي و اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻄﻠﻖ‬
‫در ﺗﺮك‪ ‬آﻧﻬﺎ داري‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ اﻳﺮادي ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻛﺸّﺎف ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻔﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رواﻳﺖ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﺮك ﻛﺮد و اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و دﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را در‬

‫‪١۵١‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺶ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬زﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﮔﻔﺘﻨﺪ از وﺟﻮد ﺧﻮد و ﻣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﻫﺮ ﻗﺪر ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪه‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻛﻦ‪.‬‬

‫زﻣﺨﺸﺮي ﺑﻄﻮر ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در روي آوردن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از زﻧﺎن ﺧﻮد ﻳﺎ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪن از ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺘﺎر و در‬
‫ﻃﻼق و ﺗﺮك‪ ‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ آزاد اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ازدواج ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از زﻧﺎن اﻣ‪‬ﺘﺶ ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻴﺎر و آزادي‬
‫ﻛﺎﻣﻞ دارد‪ .‬از ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از زﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ آن زن روي آورد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎز زﻣﺨﺸﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در آن ﺗﻠﺮﻳﺦ ‪ 9‬زن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﺔ ﺗﺮﺟﻲ ﻣﻦ ﺗﺸﺎء ﻧﻮﺑﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و ﺳﻬﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ و‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﺳﻮده‪ ،‬ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ و ام ﺣﺒﻴﺒﻪ وﻟﻲ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﻌﺪي ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﻪ و زﻳﻨﺐ ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﻈﻤﺎً آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻤﺘﺮ روزي ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺳﺮ ﻧﺰﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﻣﻲ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺘﺶ ﺑﻮد و آن ﺷﺐ را ﻧﺰد او ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﻮن ﺳﻮده ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او را ﻃﻼق‬
‫دﻫﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺖ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺮا ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻜﻦ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻮﻗﻊ ﻫﻤﺒﺴﺘﺮي ﺑﺎ ﺗﻮ را ﻧﺪارم و ﺷﺐ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ دﻫﻢ وﻟﻲ ﻣﺮا ﻃﻼق ﻧﺪه زﻳﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ روز ﺣﺸﺮ ﺟﺰء زﻧﺎن ﺗﻮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮم‪.‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 51‬اﺣﺰاب ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻴﺎرات و آزادي ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻲ دﻫﺪ و زﻧﺎن‬
‫وي را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺣﻖ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ذَﻟ‪‬ﻚ‪ ‬أَد‪‬ﻧَﻰ أَنْ ﺗَﻘَﺮَّ أَﻋ‪‬ﻴ‪‬ﻨُﻬ‪‬ﻦَّ و‪‬ﻟَﺎﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺰَنَّ و‪‬ﻳ‪‬ﺮْﺿَﻴ‪‬ﻦَ ﺑِﻤ‪‬ﺎ آﺗَﻴ‪‬ﺘَﻬ‪‬ﻦَّ ﻛُﻠُّﻬ‪‬ﻦَّ و‪‬اﻟﻠَّﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠَﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﻗُﻠُﻮﺑِﻜُﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر )رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدن ﻧﻮﺑﺖ( ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد‬
‫و اﻧﺪﻫﮕﻴﻦ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ راﺿﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻄﺎ ﻛﺮده اي‪.‬‬

‫آﻳﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻴﺎن زﻧﺎﻧﺶ ﻧﻮﺑﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ زﻧﺎﻧﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﺸﻨﻮد و‬
‫راﺿﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﮔﺰاف و ﺿﺮﺑﻪ اي اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻬﻠﻚ ﺑﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن اﺛﺮ اﻳﻦ ﺿﺮﺑﻪ و آرام ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺮﻳﺤﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ آﻧﻬﺎ‬
‫‪١۵٢‬‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد آﻳﻪ ‪ 52‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻠﻄﻒ و ﺗﺴﻠﻴﺖ و اﻳﺠﺎد‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫ﻻﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻞﱡ ﻟَﻚ‪ ‬اﻟﻨﱠﺴﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪ‪ ‬و‪‬ﻻ اَن ﺗَﺒ‪‬ﺪ‪‬لَ ﺑِﻬِﻦﱠ ﻣ‪‬ﻦ اَزواجٍ و‪‬ﻟَﻮ اَﻋﺠ‪‬ﺒ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﺴﻨُﻬ‪‬ﻦﱠ ا‪‬ﻻّ ﻣﺎ ﻣ‪‬ﻠَﻜَﺖ ﻳ‪‬ﻤﻴﻨُﻚ‪‬‬
‫و‪ ‬ﻛﺎنَ اﷲُ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻛُﻞﱠ ﺷَﺊ ر‪‬ﻗﻴﺒﺎً‬

‫اي ﻣﺤﻤﺪ از اﻳﻦ ﭘﺲ زﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ )اﺟﺎزه ﻧﺪاري ﺑﻪ زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻲ(‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﻧﺪاري ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺎن دﻳﮕﺮ روي آوري ﻫﺮﭼﻨﺪ زﻳﺒﺎﺋﻴﺸﺎن ﺗﻮ‬
‫را ﺧﻴﺮه ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻛﻨﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ )ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪاري‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ اﺳﺎرت( از آن ﺗﻮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎب ﺑﺎز ﺟﺎي ﺣﺮف اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﻋﺎﻳﺸﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ‬
‫آن رأي داده اﻧﺪ و آن اﻳﻦ ﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ وﻓﺎت ﻧﻜﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﻬﺎ ﺑﺮ وي ﺣﻼل‬
‫ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﻪ ‪ 52‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻳﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺴﺦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻳﻪ ‪ 50‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ زﻧﺎن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻼل‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ(‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺎﺳﺦ آﻳﺔ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﺧﻴﺮ‪ ،‬رأي ﺳﻴﻮﻃﻲ‬
‫اﺳﺖ در ﻛﺘﺎب اﺗﻘﺎن‪.‬‬

‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد در ﺳﻮره اﺣﺰاب اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ داﻳﺮه‬
‫اﻣﺘﻴﺎزات ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺑﺎب زن وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر زن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﺮ وي ﺣﻼل‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﺮ زن ﻣﺆﻣﻨﻪ اي ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺪو ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ ﺑﺪون ﻣﻬﺮ و ﺷﻬﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻖ ﺗﺴﺎوي ﻣﻴﺎن زﻧﺎن ﺧﻮد ﻣﻌﺎف اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺑﺖ ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازد و ﺣﺘﻲ وي را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ زﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮد ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ او ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن او‬
‫ازدواج ﻛﻨﺪ )آﻳﺎت ‪ 53‬و ‪ 55‬ﺳﻮره اﺣﺰاب(‪ .‬و از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻧﻔﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ داراي اﻳﻨﻬﻤﻪ اﻣﺘﻴﺎزات و آزادي ﻋﻤﻞ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬زﻧﺎﻧﺶ ﺗﻜﻠﻴﻒ و‬

‫‪١۵٣‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر دارﻧﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫از ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﺑﺎ ﻣﺮدان ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از زﻳﻨﺘﻬﺎي ﻣﺘﺪاول دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻔﻘﻪ‬
‫اي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻗﺎﻧﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻋﺪم ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد دﻟﺘﻨﮓ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در آﺧﺮ آﻳﻪ ‪ 53‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎنَ ﻟَﻜُﻢ اَن ﺗُﺆذو‪‬ا ر‪‬ﺳﻮ‪‬لَ اﷲِ و‪ ‬ﻻ اَن ﺗَﻨﻜ‪‬ﺤ‪‬ﻮا اَزواﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪه‪ ‬اَﺑ‪‬ﺪاً‬

‫روا ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻴﺎزارﻳﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺲ از او ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان وي ازدواج ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﻠﻤﻮد ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺷﺎﻫﺎن ﻳﻬﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺴﺮان ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺨﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮد از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري از ﺗﻮ ﺳﺮ زﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﻳﻦ زن‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺎروا ﺳﺮ‬
‫ﻧﺰده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ را ﻣﻲ داﻧﻢ وﻟﻲ ﻛﺴﻲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻴﻮرﺗﺮ و از ﻣﻦ ﻏﻴﻮرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮد دﻣﻎ ﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و ﻗﺮﻗﺮﻛﻨﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﻳﻢ ﻣﻨﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺎ وي ازدواج ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻳﻪ ‪ 53‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﻓﺰود اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺑﻴﺴﺖ زن در ﺣﺮﻣﺴﺮاي‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً و اﺳﻤﺎً دو ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﺟﺰو ازواج ﻧﺒﻲ آﻣﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬رﻳﺤﺎﻧﻪ و زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺧﺰﻳﻤﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ ﻧُﻪ زن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺧﺎﻧﻪ اش ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻴﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ دو دﺳﺘﮕﻲ و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮد ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬ﺳﻮده و ﺻﻔﻴﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ زﻳﻨﺐ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ و ام ﺳﻠﻤﻪ و دﻳﮕﺮ زوﺟﺎت‪.‬‬

‫ﭘﺎره اي از زوﺟﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﺣﺪﻳﺚ اﻓﻚ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫اﺗﻬﺎم ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﻣﻌﻄﻞ‪ .‬در ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﭘﺲ از ﻏﺰوه ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﻮﻛﺮِ‬
‫ﻋﻤﺮ و ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺰرج ﻧﺰاﻋﻲ در ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻌﺮوف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‬
‫و در ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم ﻋﻨﻮان ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫‪١۵۴‬‬
‫ﺑﻼﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮدﻣﺎن آوردﻳﻢ )ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻮل ﻛﺮدن ﻫﺠﺮت و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان‬
‫ﻗﺮﻳﺶ( و اﻳﻦ ﻣ‪‬ﺜﻞ درﺑﺎره ﻣﺎ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺳﮓ ﺧﻮد را ﺳﻴﺮ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﺗﺎ ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻋﺰﻳﺰان‪ ،‬اﻳﻦ اﻗﻠﻴﺖ ﺧﻮار را ﺑﻴﺮون ﺑﺮﻳﺰﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻴﺪ و در ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺘﺎب ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ را از ﺗﺤﺮﻳﻚ و‬
‫دﺳﻴﺴﻪ ﺑﺎز دارد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺮﻋﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي ﺗﻮﻗﻔﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﺿﻤﻨﺎً ﭼﻴﺰي را ﮔﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي آن‪ ،‬وي را از‬
‫ﻛﺎروان ﻋﻘﺐ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﻫﻮدج وي را ﺣﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺘﺮان ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده ﺑﻮد در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺻﺤﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﻣﻌﻄﻞ ﻛﻪ در ﻋﻘﺐ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ وي‬
‫رﺳﻴﺪ و ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮد ﺳﻮارش ﻛﺮده ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺮي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﻔﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ ﺣﻤﻴﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺮ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ و ﺑﺎ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ و زﻳﻨﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ دﺳﺘﺶ اﻓﺘﺎد و او را ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﻮان ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف و ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻦ اﺛﺎﺛﻪ ﺑﺎ وي ﻫﻤﺰﺑﺎن ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺎق و ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي‬
‫وي ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺴﻠّﻢ ﺑﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻜﺎر ﻧﻨﺸﺴﺖ و ﺧﺒﺮ را در ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺮاي ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬او ﻫﻢ زﻳﺒﺎﺳﺖ و ﻫﻢ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻮان وﻟﻲ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ رﻗﻴﺒﻲ ﭼﻮن زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺰرﮔﻮارش‬
‫آﻳﺎﺗﻲ ﻋﺪﻳﺪه ﻧﺎزل ﻛﺮد ﺗﺎ او را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﺑﻨﻲ ﻣﺼﻄﻠﻖ‪،‬‬
‫ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث را ﺑﺎ دادن ﭼﻬﺎر ﺻﺪ درﻫﻢ از ﻣﺎﻟﻜﺶ ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮد در آورد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت واﺿﺤﺘﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت در ﻣﺪﺗﻲ اﻧﺪك‪ ،‬دو ﻫ‪‬ﻮوي زﻳﺒﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ او آورد‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫روح ﻟﻄﻴﻒ و زﻧﺎﻧﺔ او ﺟﺮﻳﺤﻪ دار ﺷﺪ از راه اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮ ﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺤﺮاﻓﻲ از وي ﺳﺮ زده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻻاﻗﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺤﻨﻪ اي درﺳﺖ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺷﻮﻫﺮش را ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎرواﻧﻲ ﻛﻮچ ﻛﻨﺪ و ﻫﻮدج ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮدج‬
‫ﺧﺎﻟﻴﺴﺖ؟‬

‫‪١۵۵‬‬
‫ﭼﺮا ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻗﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ او داﺷﺖ ﻗﺒﻞ از رﺣﻴﻞ از ﺣﺎل او اﺳﺘﻔﺴﺎر ﻧﻜﺮده‬
‫اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺧﺒﺮدار ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺳﭙﺲ آﻧﻘﺪر در‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺎ ﺻﻔﻮان ﺑﺪو ﺑﺮﺳﺪ؟ ﺻﻔﻮان ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ اﮔﺮ در ﻋﻘﺐ ﻛﺎروان ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺮاﺣﺖ و اُﺗﺮاق ﺑﻪ ﻛﺎروان ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺲ از ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺎروان‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ رﺳﻴﺪه و ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻇﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﻤﺪي و ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺻﻔﻮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺑﺎﻣﺪادي ﻛﻪ ﺻﻔﻮان ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد اﻳﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ ﺟﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ در ﺷﻬﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻴﺴﺖ روز ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻇﻬﻮر آﺛﺎر ﺳﺮدي و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪر رﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻴﮕﻨﺎه ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ و ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ ﮔﻮش ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ او را ﻧﺎراﺣﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ از ﻣﺤﺮﻣﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻗﻄﻊ از اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت وآﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ ﻣ‪‬ﺒﺮّاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬زن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺤﻂ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻛﻨﻴﺰ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪ .‬و ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻲ آن ﻛﻨﻴﺰك ﺑﺪﺑﺨﺖ را ﻛﺘﻚ زد‬
‫ﺗﺎ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ و او ﻫﻢ ﭼﻮن ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮاﺋﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد‪.‬‬

‫وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً در آﻧﺠﺎ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﮔﺮﻳﻪ و اﻧﻜﺎر رخ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ وﺣﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و او را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺘﻜﺎﺋﻲ ﭼﺮﻣﻲ زﻳﺮ ﺳﺮش ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﻏﺮق ﻋﺮق از زﻳﺮ ﻋﺒﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺳﻮره ﻧﻮر ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻮره‬

‫آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات زن‪ ،‬ﺗﻬﻤﺖ زدن و ﺗﺒﺮﺋﺔ ﻋﺎﻳﺸﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ در ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺪت ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﺸﺪه و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪ‪ ‬آن‬
‫آﻳﻪ ‪ 23‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﺮﻣ‪‬ﻮنَ اﻟﻤ‪‬ﺤﺼ‪‬ﻨﺎت‪ ‬اﻟﻐﺎﻓ‪‬ﻼت‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ﻟُﻌ‪‬ﻨُﻮا ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺪ‪ ‬ﻧﻴﺎ و‪‬اﻻﺧ‪‬ﺮةِ و‪ ‬ﻟَﻬ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﺬاب‪ ‬ﻋ‪‬ﻈﻴﻢ‪‬‬

‫‪١۵۶‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻋﻔﻴﻒ و ﻣﺆﻣﻨﻪ را ﺗﻬﻤﺖ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در آن‬
‫دﻧﻴﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬آن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﻛﻪ در ﺑﻬﺘﺎن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻄﻒ ﺑِﻤﺎ‬
‫ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮاي ﺗﻬﻤﺖ زدن ﺣﺪ‪‬ي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫داﺳﺘﺎن زﻳﻨﺐ‬

‫داﺳﺘﺎن ازدواج ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ زﻳﻨﺐ در ﺳﻴﺮه ﻫﺎ و رواﻳﺎت و ﺣﺘﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﻃﻨﻴﻨﻲ دارد آﻫﻨﮓ دار‬
‫و ازدواﺟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ازدواج ﻋﺸﻘﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬زﻳﻨﺐ زن زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺪ را‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻮد ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ او را آزاد ﻛﺮد و‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ رﺳﻢ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺳﻨﺖ اﻋﺮاب ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺣﻜﻢ ﻓﺮزﻧﺪ واﻗﻌﻲ را داﺷﺖ‬
‫و ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم ﭘﺪر و ﻓﺮزﻧﺪي در ﻣﻮردش اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ واﻗﻌﻲ ارث ﻣﻲ ﺑ‪‬ﺮد و زﻧﺶ‬
‫ﻋﺮوس ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ و ﭘﺪر ﺧﻮاﻧﺪه ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ وي ﻛﻪ ﻋﺮوﺳﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ازدواج ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺣﺮﻣﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎزل ﺷﺪن آﻳﺎت ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‬
‫ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬زﻳﺪ را زﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﭼﻪ او ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ از ﻳﺎران ﺻﺪﻳﻖ و ﻓﺪاﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ اﻣﻴﻤﻪ ﺑﻨﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او را ﺑﺮاي زﻳﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺎرﺛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮد وﻟﻲ ﭼﻮن زﻳﺪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻳﻚ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﻨﺐ و ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﷲ از ﻗﺒﻮل اﻳﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري اﻛﺮاه داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﻳﻪ )‪ 36‬اﺣﺰاب( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎنَ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻦٍ و‪ ‬ﻻ ﻣ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨَﻪ‪ ‬ا‪‬ذا ﻗَﻀَﻲ اﷲُ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟَﻪ‪ ‬اَﻣﺮاً اَن ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ ﻟَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﺨ‪‬ﻴﺮَةُ ﻣ‪‬ﻦ اَﻣﺮِﻫ‪‬ﻢ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‬
‫ﻳ‪‬ﻌﺺِ اﷲَ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟَﻪ‪ ‬ﻓَﻘَﺪ ﺿَﻞﱠ ﺿَﻼﻻً ﻣ‪‬ﺒﻴﻨﺎً‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻣﺮي را اراده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ را اﺧﺘﻴﺎري ﺟﺰ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬زﻳﻨﺐ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و زﻳﻨﺐ را ﺑﺮاي زﻳﺪ ﻋﻘﺪ‬

‫‪١۵٧‬‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻋﺸﻖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺮوز و ﺿﻬﻮر‬
‫آن ﻗﺪري ﻧﻮﺳﺎن و اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ‪ .‬از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن دم ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﻘﺪ‪ ‬ﻧﻜﺎح زﻳﺪ ﺑﺎ زﻳﻨﺐ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ در ﺣﻀﺮت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﭼﺸﻤﺶ ﺑﺮ زﻳﻨﺐ اﻓﺘﺎد و ﻣ‪‬ﻬﺮ زﻳﻨﺐ‬
‫در ﻗﻠﺒﺶ دﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺨﺸﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ‪ 37‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻧﻜﺎح ﭼﺸﻤﺶ‬
‫ﺑﻪ زﻳﻨﺐ اﻓﺘﺎد و ﭼﻨﺎن از وي ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻔﺖ ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ اﷲ ﻣ‪‬ﻘَﻠﱠﺐ‪ ‬اﻟﻘُﻠﻮب‪ .‬ﭘﺎك‬
‫اﺳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﻬﺎ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﺎﺑﻘﺎً زﻳﻨﺐ را دﻳﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ از او‬
‫ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ورﻧﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲ ﻛﺮد اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻗﻠﺒﺶ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه و ﺧﻮﺷﺶ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﻳﻨﺐ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺷﻨﻴﺪ و ﺑﻪ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و زﻳﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ ﻧﺰد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ از زﻧﻢ ﺟﺪا ﺷﻮم‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده؟ آﻳﺎ ﺷﺒﻪ‬
‫اي از او داري؟ ﻋﺮض ﻛﺮد اﺑﺪاً‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻲ از او ﻧﺪﻳﺪه ام‪ ،‬وﻟﻲ او ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ و ﺷﺮﻳﻔﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﻲ‬
‫داﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎراﺣﺘﻢ ﻛﺮده‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺖ را ﻧﮕﺎﻫﺪار و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎش‪ .‬آﻳﻪ ‪ 37‬ﺳﻮره‬
‫اﺣﺰاب ﺷﺎن ﻧﺰوﻟﺶ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎﺟﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ذ ﺗَﻘُﻮلُ ﻟُﻠﱠﺬي ا‪‬ﻧﻌ‪‬ﻢ‪ ‬اﷲُ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬و‪ ‬اَﻧﻌ‪‬ﻤﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬اَﻣﺴ‪‬ﻚ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻚ‪ ‬ز‪‬وﺟ‪‬ﻚ‪ ‬و‪‬اﺗﱠﻖِ اﷲَ و‪ ‬ﺗُﺨﻔﻲ ﻓﻲ ﻧَﻔﺴ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ﻣﺎاﷲُ ﻣ‪‬ﺒﺪﻳﻪ‪ ‬و‪ ‬ﺗَﺨﺸَﻲ اﻟﻨّﺎس‪ ‬و‪‬اﷲُ اَﺣ‪‬ﻖﱡ اَن ﺗَﺨﺸﻴﻪ‪ ‬ﻓَﻠَﻤ‪‬ﺎ ﻗَﻀﻲ ز‪‬ﻳﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ و‪‬ﻃَﺮاً ز‪‬و‪‬ﺟﻨﺎﻛَﻬﺎ ﻟ‪‬ﻜَﻴﻼ ﻳ‪‬ﻜُﻮنَ‬
‫ﻋ‪‬ﻠّﻲ اﻟﻤ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ ﺣ‪‬ﺮَج‪ ‬ﻓﻲ اَزواجِ اَدﻋ‪‬ﻴﺎﺋ‪‬ﻬِﻢ ا‪‬ذا ﻗَﺼ‪‬ﻮا ﻣ‪‬ﻨُﻦﱠ و‪ ‬ﻃَﺮاً و‪ ‬ﻛﺎنَ اَﻣﺮُاﷲُ ﻣ‪‬ﻔﻌ‪‬ﻮﻻً‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ او ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻄﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ )زﻳﺪ( ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻲ زﻧﺖ را ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻫﺪار و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎش در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮد از ﺗﺮس ﻣﺮدم اﻣﺮي را ﻣﺨﻔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻓﺎش ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ و از ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪي در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻲ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﻴﻜﻪ زﻳﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داد ﻣﺎ او را )زﻳﻨﺐ را( ﺑﻪ‬
‫زوﺟﻴﺖ ﺗﻮ در آوردﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١۵٨‬‬
‫آﻳﻪ ﺧﻴﻠﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از زﻳﻨﺐ ﺧﻮﺷﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫زﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮرش ﻣﻲ رﺳﺪ و اﺟﺎزه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ او را ﻃﻼق دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻃﻼﻗﺶ ﻧﺪه و‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻫﺪار‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن روي ﺧﻮاﻫﺶ دروﻧﻲ ﺧﻮد ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻪ زﻳﺪ ﭘﻨﺪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ زن‬
‫ﺧﻮد را ﻧﮕﺎﻫﺪارد ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ آرزوي ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻃﻼق زﻳﻨﺐ از زﻳﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺴﺎﺧﺘﻲ‪ .‬زﻳﺮا از زﺑﺎن ﺑﺪﮔﻮﻳﺎن ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪي‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﻮن زﻳﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺗﻮ ﻣﻲ دﻫﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺎﻧﻌﻲ در‬
‫ازدواج ﺑﺎ زن ﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻋﻘﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻟﻲ آﻣﺪن زﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫و اﺟﺎزه ﻃﻼق ﺧﻮاﺳﺘﻦ و دﻟﻴﻞ ﻃﻼق را ﺑﺪرﻓﺘﺎري زﻳﻨﺐ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮدن ﻣﺴﺘﻠﺰم آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻢ زﻳﺪ و زﻳﻨﺐ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫زﻣﺨﺸﺮي را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ زﻳﻨﺐ ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ اﷲ ﻣ‪‬ﻘَﻠﱠﺐ‪ ‬اﻟﻘُﻠﻮب از دﻫﺎن‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎرﻗﻪ اي ﻛﻪ در دﻳﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻮد ﻓﻬﻤﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ‬
‫او دارد از اﻳﻦ روي ﻫﻮس دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺮده و ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ زن ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﻳﻦ و‬
‫ﻣﺘﺸﺨﺺ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫وﺻﻠﺖ ﺑﺎ زﻳﺪ ﻧﺒﻮد ﺑﻨﺎي ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ زﻳﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮد را ﺑﻪ رخ او ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺪ ﻫﻢ‬
‫ﭘﺲ از آﮔﺎﻫﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﻘﺎم ﻃﻼق زﻳﻨﺐ ﺑﺮ آﻣﺪه و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫زن ﺧﻮد را ﻧﮕﺎﻫﺪار‪ ،‬او را ﻃﻼق داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻗﻀﻴﺔ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ زﻳﻨﺐ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫روزي رﺳﻮل ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ زﻳﻨﺐ آﻣﺪ و زﻳﺪ را ﻣﻲ ﺟﺴﺖ‪ .‬زﻳﻨﺐ را دﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎده در‬
‫ﺳﻤﺎﺧﭽﻪ و داروي ﺑﻮي ﺧﻮش ﻣﻲ ﻛﻮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪ و در دﻟﺶ اﻓﺘﺎد اي ﻛﺎش زﻳﻨﺐ زﻧﺶ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن زﻳﻨﺐ رﺳﻮل را ﺑﺪﻳﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮ روي ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ ‪ .‬اي زﻳﻨﺐ ﻫﻢ ﺷﻜﺮﻳﻨﻲ ﻫﻢ‬
‫زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﻘﻠﺐ اﻟﻘﻠﻮب‪ .‬دوﺑﺎر اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻮن زﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﭘﻴﺶ او ﺑﮕﻔﺖ و ﮔﻔﺖ ﭘﺲ ﺗﻮ ﻧﺘﻮاﻧﻲ ﻣﺮا داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮو دﺳﺘﻮري ﺧﻮاه ﺗﺎ ﻣﺮا ﻃﻼق دﻫﻲ‪ .‬و زﻳﺪ‬

‫‪١۵٩‬‬
 ‫زﻳﻨﺐ را دﺷﻤﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ روي او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ دﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻃﻼق ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺧﻮد زﻳﺪ را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﺑﺮو ﺑﻪ زﻳﻨﺐ ﺑﮕﻮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﻣﻦ داده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺪ ﺑﺮ در زﻳﻨﺐ آﻣﺪ‪ .‬در را ﺑﻜﻮﻓﺖ‪ .‬زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫زﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ زﻳﺪ از ﻣﻦ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻃﻼق داده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﻴﻐﺎم رﺳﻮل اﷲ‬
‫آورده ام‪ .‬زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮﺣﺒﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ .‬در ﺑﺎزﻛﺮده‪ ،‬زﻳﺪ درآﻣﺪ و او ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺒﺎدا‬
‫ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﮔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻚ زﻧﻲ ﺑﻮدي ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‪ ،‬ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺷﻮﻳﻲ داد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻ‬
‫اﺑﺎ ﻟﻚ؟ ﻛﻴﺴﺖ آن ﺷﻮي؟ زﻳﺪ ﺟﻮاب داد رﺳﻮل ﺧﺪاي‪ .‬زﻳﻨﺐ در ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﺮاي زﻳﻨﺐ ﺷﺪم‪ .‬ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻤﻴﺮﻛﺮدن آرد ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ زودي زن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺒﺖ و اﺣﺘﺮام او ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ روي در روي ﻛﻨﻢ و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ او‬
‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ او دادم و از ﻫﻤﻴﻦ روي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﮔﻮﻳﻲ روز ﺷﻤﺎري ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻋﺪ‪‬ه زﻳﻨﺐ ﺑﺴﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﺪون‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺗﺎ دﻳﺮﮔﺎه ﻧﺎن و ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻲ دادﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺮوﺳﻲ ﺧﻮد را ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻴﺰي را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﻞ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻳﻨﺐ در‬
‫ﻗﺮآن ﻧﻤﻲ آورد‪ .‬آري دﻻﻳﻞ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺻﺮاﺣﺖ رﺳﻮل در آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬وي ﭘﺮواي‬
‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺿﻌﻔﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﻲ ﻛﺎﺳﻪ ﻫﺎي داﻏﺘﺮ از آش ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎب ﻣﻌﺠﺰات ﺷﻤ‪‬ﻪ اي را اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻔﺴﺮان و راوﻳﺎن‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ دﻫﺪ و راﺿﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻣﺤﻤﺪ از ﺗﺮس ﻣﺮدم ﭼﻴﺰي را در دﻟﺶ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻟﺬا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻓﺎﻋﻞ »ﺗﺨﻔﻲ ﻓﻲ‬
‫ﻧﻔﺴﻚ« زﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ زﻧﺖ را ﻧﮕﺎﻫﺪار و از ﺧﺪا ﺑﭙﺮﻫﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﻮ در ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮد ﭼﻴﺰي را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬زﻳﺪ ﻣﺮﺿﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ آن را ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺮاي‬

‫‪١۶٠‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮض ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ زﻳﻨﺐ را ﻃﻼق دﻫﺪ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ داﺷﺘﻦ آن ﻣﺮض اﺳﺖ«‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ از ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬داﻳﺔ دﻟﺴﻮزﺗﺮ از ﻣﺎدر ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﻧﺪ در ﻛﺘﺎب ﺣﻴﺎت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻗﺒﻼً زﻳﻨﺐ را دﻳﺪه ﺑﻮد زﻳﺮا دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ اش ﺑﻮد و اﺑﺪاً رﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ وي ﻧﺪاﺷﺖ از‬
‫اﻳﻦ رو اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ زﻳﺪ زن ﺧﻮد را ﻃﻼق ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ زﻳﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﻮﻻي ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺒﺴﺖ و زن ﺧﻮد را ﻃﻼق داد‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ زﻳﻨﺐ را ﺑﺮاي آن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻨّﺖ ﺟﺎﻫﻠﻲ اﻋﺮاب را‬
‫در ﺑﺎب آﺛﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ زنِ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺧﻮد زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ زﻳﻨﺐ ازدواج ﻛﺮد‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ آن ﺷﺘﺎب ﭘﺲ از‬
‫ﺳﺮآﻣﺪن ﻋﺪ‪‬ه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وي ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﻋﺮوﺳﻲ ﺧﻮد را وﻟﻴﻤﻪ داد«‬

‫ﺣﻔﺼﻪ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﻏﺎﻟﺐ ازدواﺟﻬﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ازدواﺟﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫روزي ﻋﻤﺮ ﺑﺎ زن ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺎب اﻣﺮي ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ زﻧﺶ ﺑﻨﺎي ﻣﺸﺎﺟﺮه و ﻳﻜﻲ ﺑﻪ دو‬
‫ﻛﺮدن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮده و از‬
‫ﺧﻮد رأﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮ ﺗﻮ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺤﺚ‬
‫و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺗﻤﺎم روز را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻔﺼﻪ رﻓﺖ و او را از ﻋ‪‬ﻘﺎب ﺧﺪا و ﻏﻀﺐ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮﺣﺬر ﺳﺎﺧﺖ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﺟﻮان )ﻣﻘﺼﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﺎزد و از ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ آﮔﺎه اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻜﻦ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻮ را ﺑﺮاي ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ ورﻧﻪ ﻋﺸﻘﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻌﻘﻮل و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻲ از ازدواﺟﻬﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻤﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ و اﻳﺠﺎد ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ اﺳﻼم ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد و ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ از ﻫﻤﻴﻦ روي ﺑﻪ داﻣﺎدي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﭘﺲ‬
‫از ازدواج ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻪ اش ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮة اﻟﻘﻀﺎ اﺳﻼم آورد‪.‬‬

‫‪١۶١‬‬
 ‫ﺣﺮام ﻛﺮدن ﻣﺎرﻳﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد‬

‫از ﺣﻮادﺛﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﺑﺎب زن و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﺎرﻳﻪ ﻗﺒﻄﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا در آن زﻣﺎن‬
‫ﺳﺮ و ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰول آﻳﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬و آن ﺣﺎدﺛﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫روزي ﻣﺎرﻳﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻣﺪ‪ .‬آن روز ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻮد و ﺣﻔﺼﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺎرﻳﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪ و در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺣﻔﺼﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ و داد و ﺑﻴﺪاد راه اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻛﻨﻴﺰ ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻪ و در ﺑﺴﺘﺮ او ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮاي ﺗﺴﻜﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﺼﻪ و‬
‫آرام ﻛﺮدن وي ﻣﺎرﻳﻪ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮد و ﺑﺮاي آن ﻧﻴﺰ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد‪ .‬ﭘﺲ از رﻓﻊ ﺑﺤﺮان ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻋﻼﻗﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎرﻳﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت از ﺣﺮام ﻛﺮدن ﻣﺎرﻳﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﻗﺴﻤﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮرده ﺑﻮد ﻋﺪول ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﺋﻪ و ﺗﺰﻛﻴﺔ وي آﻳﺎت اول ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻢ ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اَﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ اﻟﻨﱠﺒِﻲ ﻟ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗُﺤ‪‬ﺮﱠم‪ ‬ﻣﺎ اَﺣ‪‬ﻞﱠ اﷲُ ﻟَﻚ‪ ‬ﺗَﺒﺘَﻐﻲ ﻣ‪‬ﺮﺿﺎت‪ ‬اَزواﺟِﻚ‪ ‬و‪‬اﷲُ ﻏَﻔُﻮر‪ ‬ر‪‬ﺣﻴ‪‬ﻢ‬

‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭼﺮا ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺣﻼل ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺿﺎﻳﺖ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫ﺣﺮام ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ )ﻛﺎر ﺑﻴﺠﺎ( ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﺸﻜﻨﻲ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط دادن ﻛﻔﺎره‬
‫از اﻳﻦ رو ﻣﻘﺎﺗﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻔّﺎره داد و ﺑﻨﺪه اي را آزاد ﻛﺮد‪ .‬و ﺣﺴﻦ روﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد و‪‬اﷲُ ﻏَﻔُﻮر‪ ‬ر‪‬ﺣﻴ‪‬ﻢ در اﻧﺘﻬﺎي آﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻪ ﺳﻮم ﻧﻴﺰ دﻧﺒﺎﻟﺔ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲ اﻧﺪازد از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي زن و ﺷﻮﻫﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ در ﻗﺮآن ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ذاَ ﺳ‪‬ﺮﱠ اﻟﻨﱠﺒِﻲ‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ ﺑ‪‬ﻌﺾِ اَزواﺟِﻪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺪﻳﺜﺎً ﻓَﻠَﻤ‪‬ﺎ ﻧَﺒ‪‬ﺄت ﺑِﻪ‪ ‬و‪ ‬اَﻇﻬ‪‬ﺮَه‪ ‬اﷲُ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺮﱠف‪ ‬ﺑ‪‬ﻌﻀَﻪ‪ ‬و‪ ‬اَﻋﺮَص‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺾٍ ﻓَﻠَﻤ‪‬ﺎ ﻧَﺒ‪‬ﺎﻫﺎ ﺑِﻪ‪ ‬ﻗﺎﻟَﺖ ﻣ‪‬ﻦ اَﻧﺒ‪‬ﺎك‪ ‬ﻫﺬا ﻗﺎلَ ﻧَﺒ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻲ اﻟﻌ‪‬ﻠﻴﻢ‪ ‬اﻟﺨَﺒﻴﺮُ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن ﺧﻮد )ﺣﻔﺼﻪ( رازي ﮔﻔﺖ )ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺎرﻳﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ( اﻣﺎ ﭼﻮن آن زن‬
‫راز را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي )ﻋﺎﻳﺸﻪ( ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را( از آن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ آن زن )ﺣﻔﺼﻪ( ﮔﻔﺖ و از ﮔﻔﺘﻦ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬آن‬

‫‪١۶٢‬‬
‫زن )ﺣﻔﺼﻪ( ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺮار‬
‫آﮔﺎه و داﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﺼﻮﺻﻲ در ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺪي و دﺳﺘﻮر ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮع‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺷﮕﻔﺖ آور ﻧﻴﺴﺖ؟ و از آن ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻣﻔﺴﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫»ﭼﻮن ﺣﻔﺼﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ را از راز ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺧﺒﺮ ﻛﺮد و ﺧﺪاي ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻔﺼﻪ راز ﺗﻮ را ﭘﻴﺶ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﻔﺼﻪ را از ﺑﻌﻀﻲ ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﮔﺎه ﻛﺮد‪«.‬‬

‫آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮﻫﺎي زﻧﺎﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ روزه و در ﻫﺮ ﮔﻮﺷﺔ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺰاران ﻣﺎﻧﻨﺪش اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‬
‫اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪة ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬ﻳﻚ‬
‫ﺧﺒﺮﭼﻴﻦ ﺗﻨﺰل دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ رد و ﺑﺪل ﺷﺪه ﻣﻴﺎن ﺣﻔﺼﻪ و ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲ دﻫﺪ؟‬

‫آﻳﺎت ‪ 4‬و ‪ 5‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ وﺿﻊ را اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﻘﻴﺐ‬
‫اﻳﻦ ادا و اﺻﻮل زﻧﺎﻧﮕﻲ و رﺷﻚ ورزﻳﺪن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎﻣﻲ‬
‫اوﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻃﻼق دادن ﺷﻤﺎ ﺷﻮد‪:‬‬

‫إِنْ ﺗَﺘُﻮﺑ‪‬ﺎ إِﻟَﻰ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓَﻘَﺪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻐَﺖ‪ ‬ﻗُﻠُﻮﺑ‪‬ﻜُﻤ‪‬ﺎ و‪‬إِنْ ﺗَﻈَﺎﻫ‪‬ﺮَا ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓَﺈِنﱠ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﻟَﺎه‪ ‬و‪‬ﺟِﺒ‪‬ﺮِﻳﻞُ و‪‬ﺻ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺢ‪ ‬اﻟْﻤ‪‬ﺆْﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻴﻦَ‬
‫و‪‬اﻟْﻤ‪‬ﻠَﺎﺋ‪‬ﻜَﺔُ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ذَﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻇَﻬِﻴﺮٌ‪ .‬ﻋ‪‬ﺴ‪‬ﻰ ر‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬إِنْ ﻃَﻠﱠﻘَﻜُﻦﱠ أَنْ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻟَﻪ‪ ‬أَز‪‬و‪‬اﺟ‪‬ﺎ ﺧَﻴ‪‬ﺮًا ﻣ‪‬ﻨْﻜُﻦﱠ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﺆْﻣ‪‬ﻨَﺎت‪‬‬
‫ﻗَﺎﻧ‪‬ﺘَﺎت‪ ‬ﺗَﺎﺋ‪‬ﺒ‪‬ﺎت‪ ‬ﻋ‪‬ﺎﺑِﺪ‪‬ات‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﺋ‪‬ﺤ‪‬ﺎت‪ ‬ﺛَﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺎت‪ ‬و‪‬أَﺑ‪‬ﻜَﺎر‪‬ا ﴿‪﴾5- 4‬‬

‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ دو زن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ )ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ -‬از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻗﺮآن( دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن اﻧﺤﺮاف ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده و اﮔﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اوﺳﺖ ﺳﭙﺲ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ را ﻃﻼق دﻫﺪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻫﻤﺴﺮاﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺎر‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ‪ ،‬روزه دار ﺑﻴﻮه و ﺑﺎﻛﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١۶٣‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻪ و ﺷﺄن ﻧﺰول آن واﺿﺢ اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻳﻜﻲ از ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ﻳﺎ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻲ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر از ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ ﻣﻔﺴﺮان و اﻳﻤﺎن اﻓﺮاﻃﻲ ﺷﺎن ﺧﻨﺪه ﻋﺎرض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻔﺴﺮ‬
‫ﺧﺸﻚ ﻣﻘﺪس ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺄﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ درﺳﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻴﻮه‪،‬‬
‫آﺳﻴﻪ زن ﻓﺮﻋﻮن اﺳﺖ و ﻣﺮاد از ﻛﻠﻤﺔ ﺑﺎﻛﺮه ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ وي ازدواج ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺷﺄن ﻧﺰول آﻳﺎت اوﻟﻴﻪ ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺧﺎﻧﻪ زﻳﻨﺐ ﻋﺴﻞ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﻧﺰد وي ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ از راه‬
‫رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻳﻨﺐ داﺷﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻮي ﻣﻐﺎﻓﻴﺮ از دﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ )ﻣﻐﺎﻓﻴﺮ ﺑﻮي ﻧﺎﺧﻮش دارد(‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺴﻞ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد‪،‬‬
‫اﺻﻞ ﻛﻔّﺎره را ﻣﻌﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد و زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻼق ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﻲ ﺑﻲ‬
‫ﺷﻚ ﻫﻤﺎن رواﻳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺎرﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ زﻳﺮا آﻳﺎت از ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺮّي ﺑﻪ ﺣﻔﺼﻪ‬
‫و ﻓﺎش ﺷﺪن ﻳﻚ راز ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮردن ﻳﺎ ﻧﺨﻮردن ﻋﺴﻞ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮش زﻧﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻼق ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١۶۴‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‬

‫‪١۶۵‬‬
 ‫ﺧﺪا در ﻗﺮآن‬
‫ﭼﻮ ﺧﺸﺨﺎﺷـﻲ ﺑ‪‬ـﻮد ﺑﺮ روي درﻳـﺎ‬ ‫زﻣﻴﻦ در ﺟﻨـﺐ اﻳﻦ ﻧُﻪ ﻃﺎق ﻣﻴﻨﺎ‬

‫ﺳﺰد ﮔﺮﺑﺮ ﺑ‪‬ﺮوت)رﻳﺶ( ﺧﻮد ﺑﺨﻨﺪي‬ ‫ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻨﮕﺮ ﻛﺰﻳﻦ ﺧﺸﺨﺎش ﭼﻨﺪي‬

‫)ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺒﺴﺘﺮي(‬

‫اﻳﻦ داﻧﻪ ﺧﺸﺨﺎش اﻓﺘﺎده ﺑﺮ درﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮده اي ﺑﻪ وزن »‪ 6‬ﺿﺮﺑﺪر‪ 10‬ﺗُﻦ ﺑﻪ ﺗﻮان ‪ «3‬و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮل ‪ 400766‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺑﺎ ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ 510/100/00‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻜﻲ از ﺳﻴﺎرات‬
‫ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 365‬روز ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﺳﻴﺎره دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﮔﺮدش‬
‫ﺑﻴﻬﻮده و اﺟﺒﺎري ﺑﺎ وي اﻧﺒﺎزﻧﺪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻛﺮه اﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻋﻄﺎرد ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻠﻮﺗﻮن ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺪار ﻫﻮﺳﻨﺎك ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﻣﻴﺎن ‪ 4‬و ﻧﻴﻢ ﺗﺎ ‪ 7‬و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪ را در ذﻫﻦ ﻣﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺖ ﺳﺮﻳﻊ اﻟﺴﻴﺮي را ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰار‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﺪ ﺳﻮار ﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ وي ﺑﺮﺳﻴﻢ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ از ﻗﺮاﺋﻦ ﻋﻠﻤﻲ و رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻠﻮﺗﻮن ﻣﻨﺘﻬﺎ اﻟﻴﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ راه را ﭘﻴﻤﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮز ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ دﻳﮕﺮي رﺳﻴﺪ زﻳﺮا ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺎه و ﺟﻼل ﻳﻜﻲ‬
‫از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﻬﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﻲ ﺷﻴﺮي رﻧﮓ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن‬
‫ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻣﻴﺎن ﻏﺒﺎر ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﺘﺎره را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل و ﻓﺮض ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اي ﻛﻤﺎ ﺑﻴﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ داﻧﻪ ﺧﺸﺨﺎش اﻓﺘﺎده ﺑﺮ درﻳﺎ ‪ 510/100/00‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺎﺣﺖ دارد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ درﺟﻪ اي ﺧُﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺟﺴﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در آن ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ‪ 99/86‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺧﻮد را‬
‫داراﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ 14 ،‬درﺻﺪ از ﻳﻚ ﺻﺪم ﺗﻮده ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧُﻪ ﺳﻴﺎرة اﻗﻤﺎر آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫‪١۶۶‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺳﻬﻢ زﻣﻴﻦ و ﻣﺎه آن ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺻﺪم از ﭼﻬﺎرده ﺻﺪم ﻳﻚ ﺻﺪم ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻓﻀﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﺟﻮف آﻧﻬﺎ ﺟﺎي داد ‪.‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ‪ 1/392/000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺤﻴﻂ داﻳﺮه و ﺑﺎ ﺗﻮده اي ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ‪ 1/200/000/000‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗُﻦ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺷﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ ارﻗﺎم‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﺎل ﻧﻮري ﻣﻲ ﺳﻨﺠﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻲ ﻣﻌﺎدل‬
‫‪ 9 /460/800/000/000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ )‪ 300‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ( اﺳﺖ‪ .‬دوري ﭘﺎره اي از ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮر آﻧﻪ ا ﭘﺲ از ﺻﺪ ﺗﺎ ﻫﺰارﻫﺎ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ارﻗﺎم ﮔﻴﺞ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﺒﻬﻢ و ﺑﺨﺎرآﻟﻮدي از ﻋﻈﻤﺖ ﻛﺎﺋﻨﺎت در ذﻫﻦ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ از داﻧﻪ ﺧﺸﺨﺎش اﻓﺘﺎده در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﺒﻴﺮ ﻫﻢ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺗﺼﻮر ﻋﻈﻤﺖ ﻛﺎﺋﻨﺎت‪،‬‬
‫ﻋﺠﺰ و ﺣﻘﺎرت دردﻧﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ اي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮده و‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺮز و ﻛﺮاﻧﻪ اي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﺪود اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺣﺘﻲ از ﺣﻮﺻﻠﻪ ﭘﻨﺪار آدﻣﻴﺎن دور و‬
‫دور و دور اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﭘﺮش ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﺔ وﻫﻢ و ﺧﻴﺎل ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ راﻫﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻛﺮاﻧﻪ‪ ،‬آﻏﺎز و اﻧﺠﺎﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﭼﻪ از ﺣﻴﺚ ﻣﻜﺎن( در ﺧﻮر ﻓﻬﻢ و ادراك‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻗﻮه ﺗﻮاﻧﺎي ﭘﻨﺪار ﻫﻢ از درﻳﺎﻓﺖ آن ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اي ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن و ﻣﺤﻴﻂ‪ ‬ﺑﺮ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه دﻫﺸﺖ‬
‫اﻧﮕﻴﺰ و ﺣﺪودﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﮔﺮداﻧﻨﺪه اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﺤﺪود و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﺎره اي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ذات‪ ‬ﺻﺎﻧﻊ ﻣﺎﻓﻮق ﺗﻮﻫﻤﺎت و ﭘﻨﺪارﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و از ﺗﺼﻮرات ﺣﺪود‬
‫آﻓﺮﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎنِ ﺣﻘﻴﺮ ﻓﺮاﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺰه ﺗﺮ و ﻣﻨﺰه ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬و ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮ و ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮي آﻧﭽﻪ اﻧﺪر وﻫﻢ ﻧﺎﻳﺪ آن ﺑ‪‬ﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ و ﺟﺰ ﻋﺪه اي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪي را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺰرﮔﺘﺮي از روي‬
‫ﮔَﺮدة زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻘﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﻴﺎس ﻛﺮده و ذات ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎي او را ﻧﻤﻮﻧﺔ وﺟﻮد ﺧﻮد )ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻧﻔﻌﺎﻻت‬
‫و ﺗﺄﺛﺮات‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺿﻌﻔﻬﺎ و ﻧﻘﺼﻬﺎ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻏﺮاض و ﺷﻬﻮات( ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪.‬‬

‫‪١۶٧‬‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ از ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻋﺮﺑﻲ در‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﻠﻖ اﻻﻧﺴﺎن ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻛﻠﺘﻪ«‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺟﻤﻠﻪ را واروﻧﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﭘﺮﻣﻐﺰ و ﻃﻨﺰآﻣﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ اﻓﺘﺎد زﻳﺮ ﻋﻨﻮان »ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺪا را آﻓﺮﻳﺪ«‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﻋﺒﺎرت ﺗﻮرات را ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ » داوﻧﺪ دﻧﻴﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« ﻣﻌﻜﻮس ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ را آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻗﻬ‪‬ﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻐﻀﺐ‪ ،‬ﺑﻲ‬
‫اﻏﻤﺎض و ﺗﺸﻨﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻋﺒﺎدت‪ .‬از اﻳﻦ رو از ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ را دوﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ وي ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ذُر‪‬ﻳﻪ )ﻧﺴﻞ( او را ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪة ﺧﻮد ﻣﻲ ﺳﺎزد و‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﭘﺲ از ﻧﻮح ﺑﻨﺪه اي ﭼﻮن وي ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار‬
‫و ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮ ذات ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت در ﺳﻦّ ﭘﻴﺮي ﺳﺎرا آﺑﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻨﻌﺎن دوﺷﻴﺰه اي ﻛﻪ ﻻﻳﻖ ﻫﻤﺴﺮي اﺳﺤﺎق و ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آوردن ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻣﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻛﻠﺪه‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ و دﺧﺘﺮ ﺑﺮادر ﺧﻮد رﺑﻜﺎ را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻴﺎور‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﻗﻮم ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‬
‫ﻋﻬﺪي ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻛﺴﻲ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻜﻨﻨﺪ و در ﻋﻮض ﺳﻠﻄﻨﺖ روي زﻣﻴﻦ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﻮرات از ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺑﺪان ﻋﻈﻤﺖ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫و از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻌﻄﻮف ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ در دو‬
‫آﺑﺎدي ﺳﺪوم و ﮔﻤﻮره ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر روي آورده اﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﺧﺸﻢ ﺷﺪه و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻼك آن دو ﺷﻬﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻀﺮع و ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﺧﺪا رﺋﻮف ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻓﺮود ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﻮزﻧﺪ و زن و ﻣﺮد و ﺣﺘﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻴﮕﻨﺎه ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ‬
‫ﻣﻲ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺧﺎﻃﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﺮﺷﺘﻪ اي را ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش ﻟﻮط را از اﻳﻦ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻋﺎم ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ ﺧﺪا در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﻮرات ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺧﻮدﻛﺎم و‬
‫ﺧﻮدرأي و ﭘﺮﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺑﻲ اﻏﻤﺎض در ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ در ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﮕﻮﻧﻪ‬

‫‪١۶٨‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن و داود از روي آن ﺻﻮرت اﻳﺪه آﻟﻲ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ از‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ زن دﻳﮕﺮان ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎﻟﻴﻪ آراﺳﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬داﻧﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺑﻲ ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ و‬
‫ﻣﺮﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎنِ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﻴﺖ اوﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﻔﺎت دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﺟﺒ‪‬ﺎر‪ ،‬ﻗﻬ‪‬ﺎر‪،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮ و ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ از ﻛﻴﺪ و ﻣﻜﺮ و ﺧﺸﻢ ﺑﻬﺮه واﻓﺮي‬
‫دارد و ﮔﺎﻫﻲ»ﺧﻴﺮاﻟﻤﺎﻛﺮﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻘﻪ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﻳﺎ در اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮرد؟ اﮔﺮ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻮﻫﺮ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎﻟﺬات و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋ‪‬ﺮَﺿﻬﺎﻳﻲ ﭼﻮن‬
‫ﺧﺸﻢ و اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻲ ﺑﺮ او ﻋﺎرض ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺪ؟ ﻗﺎدر و ﺑﻲ ﻧﻴﺎزِ ﻣﻄﻠﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر ﺧﺸﻢ‬
‫ﺷﻮد زﻳﺮا ﺧﺸﻢ )ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ( ﻋ‪‬ﺮَض اﺳﺖ و از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ و‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺷﺨﺺ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻀﺐ ﺑﺮ او ﻋﺎرض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻲ ﻧﻴﺎزِ ﻣﻄﻠﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻧﺎداﻧﻲ‬
‫و ﺣﻘﺎرت ﻣﺸﺘﻲ آدﻣﻴﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺎﻧﻊ و ﺧﺎﻟﻖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪه و ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻏﻔﻮر و رﺣﻴﻢ و ﺣﺘﻲ ارﺣﻢ اﻟﺮاﺣﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاب ﺟﺎوﻳﺪان ﻣﻘﺮر ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ان اﷲ ﻻ ﻳﻐﻔﺮ ﻣﻦ ﻳﺸﺮك ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪).‬ﻧﺴﺎ ‪(48‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﻇﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ )اَنﱡ اﷲَ ﻟَﻴﺲ‪ ‬ﺑِﻈَﻠّﺎمٍ ﻟ‪‬ﻠﻌ‪‬ﺒﻴﺪ‪ ،(‬ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران‬
‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﭼﻨﺪ روزه را در آﺗﺸﻲ ﺟﺎوﻳﺪان و اﺑﺪي ﻣﻲ اﻧﺪازد و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﺎل ﻧﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ از‬
‫اﻓﺘﺎدن در دوزخ‪ ،‬ﻣﻌﺪوم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻛُﻠﱠﻤﺎ ﻧَﻀ‪‬ﺠ‪‬ﺖ ﺟ‪‬ﻠُﻮد‪‬ﻫ‪‬ﻢ ﺑ‪‬ﺪﻟﱠﻨﺎﻫ‪‬ﻢ ﺟ‪‬ﻠُﻮداً ﻏَﻴﺮَﻫﺎﻟ‪‬ﻴﺬُو ﻗُﻮاﻟﻌ‪‬ﺬاب‪‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻲ ﺗﺎزه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ روﻳﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎ دوﺑﺎره ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪) .‬ﻧﺴﺎ ‪(56‬‬

‫آﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﺟﺰ ﺧﺸﻢ اﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ و ﺧﻮد‬
‫ﺧﺸﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎﺑﺴﺖ؟ در ﻗﺮآن آﻳﺎت ﺑﻲ ﺷﻤﺎري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫‪١۶٩‬‬
‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ را ﺑﻪ ﻋﺬاب و ﻋﻘﺎﺑﻲ ﺷﺪﻳﺪ وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ داﻧﺎي ﻣﻄﻠﻖ‬
‫و ﺗﻮاﻧﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري آدﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫و‪‬اَﻧﺰَﻟَﻨَﺎ اﻟﺤ‪‬ﺪﻳﺪ‪ ‬ﻓﻴﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺎُس‪ ‬ﺷَﺪﻳﺪ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎس و‪ ‬ﻟ‪‬ﻴﻌﻠَﻢ‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻦ ﻳﻨﺼ‪‬ﺮُه‪ ‬و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻠَﻪ‪‬‬

‫ﻣﺎ آﻫﻦ را ﻛﻪ ﻗﺪرت و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ دارد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده اش‬
‫را ﻳﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪) .‬ﺣﺪﻳﺪ ‪(25‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻮﻟﻲ را ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﺑﺮاي ﺷﺎرﺣﺎن ﻗﺮآن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻢ ﻛﻼم ﻛﻪ در ﻃﻮل ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻗﺮن ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ رﻧﮓ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺗﻐﺎﻳﺮ و ﺗﺨﺎﻟﻒ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺰداﻳﻨﺪ و‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﻴﺮي اﺟﻤﺎﻟﻲ و زودﮔﺬر در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺟﺎري ‪ 23‬ﺳﺎل‬
‫رﺳﺎﻟﺖ اﺧﺘﺼﺎص دارد اﻛﺘﻔﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫روزي اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺒﺎﻟﻚ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻬﺬا دﻋﻮﺗﻨﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫دﻋﻮت ﺗﻮ؟ آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﮔﺮداﻧﻨﺪه اﻳﻦ ﺟﻬﺎنِ ﺑﻲ آﻏﺎز و ﺑﻲ اﻧﺠﺎم از ﺑﻲ ادﺑﻲ او ﭼﻨﺎن در‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺳﻮره ﻣﺴﺪ‪ ‬را ﻧﺎزل ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﺣﺘﻲ زن او را ﻧﻴﺰ از ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺗَﺒ‪‬ﺖ ﻳﺪا اَﺑﻲ ﻟَﻬ‪‬ﺐٍ و‪ ‬ﺗَﺐ‪ .‬ﻣﺎ اَﻏﻨﻲ ﻏَﻨﻪ‪ ‬ﻣﺎﻟُﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻛَﺴ‪‬ﺐ‪ .‬ﺳ‪‬ﻴﺼﻠﻲ ﻧﺎراً ذات‪ ‬ﻟَﻬ‪‬ﺐٍ‪ .‬و‪ ‬اﻣﺮَاَﺗُﻪ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻟَﺔً‬
‫اﻟﺤ‪‬ﻂَ بِ‪ .‬ﻓﻲ ﺟﻴﺪ‪‬ﻫﺎ ﺣ‪‬ﺒﻞُ ﻣ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺪ‪‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ از ﻏﺮور و ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ اﺑﻮاﻻﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه و در ﺳﻮره ﺑﻠﺪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ وار ﺑﻪ‬
‫ﻛﺒﺮ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ او ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻮره ﻫ‪‬ﻤﺰه ﻣﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻫﺎن وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه و اﻣﻴﺔ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻠﻒ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻚ و ﻛﻠﻤﺎت ﻧﻴﺸﺪار‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ را اﺳﺘﻬﺰاء ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻜﻨﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻮره ﻛﻮﺛﺮ ﺟﻮاب ﺳﺮﻛﻮﻓﺖ ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او را اﺑﺘﺮ‬
‫و ﺑﻼ ﻋﻘﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻛﺎﺋﻨﺎت ازﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺳﺨﺖ در‬

‫‪١٧٠‬‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻪ ﻛﻌﺐ ﻳﻬﻮدي و اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺬاﻟﻚ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎنِ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﻫﻤﺪردي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﻣﻮﺣ‪‬ﺪ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫آﻳﺎت ‪ 51‬ﺗﺎ ‪ 54‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺗﻠﺨﻲ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮره ﺣﺸﺮ رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ در ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻛﻪ ﺳﺰاي ﻳﻬﻮدﻳﮕﺮي آﻧﻬﺎ را ﻛﻒ‬
‫دﺳﺘﺸﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ و از اﻳﻦ رو اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آن ﺳﻮره را ﺳﻮره ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد و رﻳﺨﺘﻦ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻬﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺷﻜﺎل ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻪ اﻣﻮر داﺧﻠﻲ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫وي ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از آن ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻗﻠﺒﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺑﻪ‬
‫زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ‪ ،‬زن زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو در دل زﻳﺪ ﻛﺮاﻫﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻳﻨﺐ ﻣﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺪ اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻃﻼق و ﺳﺮآﻣﺪن ﻋﺪ‪‬ه‪ ،‬او را ﺑﻪ رﺳﻮل ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد ﺑﻪ زوﺟﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره اﺣﺰاب ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻔﻘﺔ اﺿﺎﻓﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻦ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬
‫ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻧﻔﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ وا‬
‫ﻣﻲ دارد‪ .‬وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻔﻘﻪ ﺑﺴﺎزﻳﺪ ﻳﺎ ﻃﻼق ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎت زﻳﺎدي از ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺑﺪان اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬
‫آن ﻗﻀﻴﻪ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻣﺎرﻳﻪ ﻗﺒﻄﻲ و ﻏﻮﻏﺎﻛﺮدن ﺣﻔﺼﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺶ ﺷﺮح آن‬
‫رﻓﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺧﺪا از ﺣﺴﺎدت ورزي ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ و ﻣﺰاﺣﻤﺖ‪ ‬ﺧﺎﻃﺮِ رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪه و ﺑﻪ آن دو زن اﺧﻄﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺑﺎﻋﺚ رﻧﺠﺶ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﻳﺎري او ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﻃﻼق ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬و زﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮي را‬
‫ﻧﺼﻴﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻄﻴﻊ‪ ،‬روزه ﮔﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎزﮔﺰار‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻮه و ﺑﺎﻛﺮه‪...‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻘﺼﻮد از زﻧﺎن ﺑﻴﻮه‪ ،‬آﺳﻴﻪ زن ﻓﺮﻋﻮن و ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﺎﻛﺮه ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻳﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺮ دو در ﺑﻬﺸﺖ زن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬اﻧﻌﻜﺎس ﻋﻘﺪه‬
‫روﺣﻲ ﺧﻮد ﻣﻔﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ورﻧﻪ در ﻗﺮآن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬
‫اﺳﺎس ﺳﻮره ﻧﻮر ﺑﺮ ﻗﻀﻴﻪ اﻓﻚ و اﺗﻬﺎم ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روي در آن ﺳﻮره‬
‫ﻣﺠﺎزات اﻓﺘﺮا ﺑﺮ زﻧﺎن ﻋﻔﻴﻔﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺣﻤﻴﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺟﻬﺶ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺴﻠّﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 622‬ﺗﺎ ‪ 632‬ﻣﻴﻼدي ﺗﻤﺎم آن ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻫﻤﺎل و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ رﻓﺘﻪ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺸﺘﻲ اﻋﺮابِ ﺣﺠﺎز و ﻧﺠﺪ ﻓﻜﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺮس ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻠﻲ در ﻏﺰوه اي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو اﻣﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد آﺗﺶ دوزخ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺘﺎﺑﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻳﺎ از راه اﻳﻤﺎن و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻏﻨﺎﺋﻢ‪ ،‬رﺷﺎدت و ﺟﻼدت ﺑﻪ ﺧﺮج داده اﻧﺪ ﺟﻨﺎت‬
‫ﺗﺠﺮي ﺗﺤﺘﻬﺎ اﻻﻧﻬﺎر ﻣﻬﻴﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ رﺳﻮل ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﻃﻌﻦ رﻧﺞ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫او را دﻟﺪاري ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر او را ﺑﻪ ﻣﺎ واﮔﺬار ﻛﻦ اﻧّﺎ ﻛﻔﻴﻨﺎك اﻟﻤﺴﺘﻬﺰﺋﻴﻦ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ در اﻣﻮر اﻋﺮاب‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر روي داد و ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻓﻠﻪ اي ﺑﺎ ﻛﺎﻻي ﻓﺮاوان ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﺮاي زدن ﻛﺎروان و ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻣﻮال ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‬
‫از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮ ﺑﺮد و از ﻣﻜﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﻋﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻛﻤﻚ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎط را از‬
‫دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ ،‬راه ﺧﻮد را ﻛﺞ ﻛﺮد و راه ﺳﺎﺣﻠﻲ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺎروان را ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺎروان اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺪر ﺑﺎ‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر و ﺑﻲ درد ﺳﺮ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻼﻣﺖ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔّﺎر ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و وﻋﺪه‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣﺎر‪‬ﻣ‪‬ﻴﺖ‪ ‬ا‪‬ذ ر‪‬ﻣ‪‬ﻴﺖ‪ ‬و‪ ‬ﻟﻜ‪َ‬ﻦ اﷲَ ر‪‬ﻣﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻣﺸﺖ ﺷﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدي و آﻧﻬﺎ ﻛﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮ ﭘﺮﺗﺎب‬

‫‪١٧٢‬‬
 ‫ﻧﻜﺮدي ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﺧﺎﻟﻖ آن ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻲ ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ آﻣﺪه ﺗﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ﻃﻮري‬
‫ﻛﻪ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدن ﻣﺸﺘﻲ ﺷﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺑﻪ آن اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﻧﻴﺰ در آﻳﻪ ﻧﻮزدﻫﻢ اﻧﻔﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﺋﻢ را‬
‫ﻣﺨﺼﻮص رﺳﻮل و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ ﻣﻘﺮر ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﺳﺮا ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ رأي ﻋﻤﺮ را ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﻋﺐ ﮔﺮدن ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه در آﻳﻪ ﻫﻔﺘﺎد رأي‬
‫ﻣﻌﺘﺪل اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻓﺪﻳﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪ و آزادﺷﺎن ﺳﺎزﻧﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‬
‫ﺷﺎرح ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 9‬ﺳﻮره اﺣﺰاب ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ در ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن و ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﭘﻴﺶ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺎ اﻳﻬﺎاﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا اذﻛﺮوا ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻋﻠﻴﻜﻢ اذﺟﺎﺋﺘﻜﻢ ﺟﻨﻮد ﻓﺎرﺳﻠﻨﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ رﻳﺤﺎً و ﺟﻨﻮداً ﻟﻢ ﺗﺮوﻫﺎ‬

‫اي ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎد ﺗﻨﺪي ﮔﻤﺎﺷﺘﻴﻢ و ﻟﺸﻜﺮي ﺑﺮاي دﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪﻳﺪﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫»ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎدي ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﻴﺦ ﻫﺎي ﺧﻴﻤﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻛﻨﺪ و آﺗﺸﻬﺎي اﻳﺸﺎن را ﻛُﺸﺖ و‬
‫ﻃﻮﻳﻠﻪ اﺳﺒﺎن را ﺑﮕﺴﺴﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ«‬

‫اﺑﺪاً ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﻔﺴﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﺧﻮش ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺑﺎد را ﺑﻴﺴﺖ روز‬
‫ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ را از رﻧﺞ ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق و از ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻫﻮل ﻣﻌﺎف‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺎز ﺑﻪ ذﻫﻦ او و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن وﻗﺖ و اﻋﺼﺎرِ ﺑﻌﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در‬

‫‪١٧٣‬‬
‫ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺪر ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آن ﻓﺎﺟﻌﻪ روي ﻧﺪﻫﺪ و آن ﺷﻜﺴﺖ دردﻧﺎك ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد و ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﻮي دﻟﻴﺮ و ﺟﻮان و ﻣﺤﺒﻮب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﺷﻬﻴﺪ ﻧﺸﻮﻧﺪ؟ اﮔﺮ آن‬
‫ﺑﺎد ﺑﺎ آن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻪ دﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد و آن‬
‫اوﺿﺎع ﺗﻠﺦ و ﺷﺮﻣﮕﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻓﺎع ﻣﺮداﻧﻪ و ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻲ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻴﺮ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ دورﻧﻤﺎي اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺠﺎز در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد و اﮔﺮ‬
‫اﺣﻜﺎم و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻫﺎ و ﺣﻮادث آن زﻣﺎن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺻﺪﻫﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﻳﺎن‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﻗﻀﺎﻳﺎي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺣﺘﻲ ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﻬﺎون در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻋﺪه ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻛﺜﻴﺮه‪ ،‬ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﺎل و زن دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻧﻮاع ﺗﻬﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻋﺬاب ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻏﻀﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫دﻣﻮﻛﻠﺲ در ﻓﻀﺎ ﻣﻌﻠﻖ اﺳﺖ و ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ و ﺷﻬﺮي را ﺑﺮاي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻋﺪه‬
‫اي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﻣﻨﻬﺪم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن ﺗﻤﺎﻣﻲ آن اوﺿﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮازﻧﺪه وﺟﻮد آدﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬راﺿﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻀﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دوﺳﺖ ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺪش ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻴﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺧﺸﻢ و ﺣﺘﻲ ﻛﻴﺪ و ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ و ﻫﻤﻪ ﻋﻮارض روح ﺿﻌﻴﻒ ﭘﺮ ﻧﻴﺎز و ﺳﺮﻳﻊ اﻻﻧﻔﻌﺎل آدﻣﻲ‬
‫ﺑﺮ ذات ﻣﻨﺰه ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ ﻃﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻛﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ و ﺻﺎﻧﻊ ﻣﺆﺛﺮي‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺰه از اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻛﺎﺋﻨﺎت را ﺻﻮرت اﻧﻔﻌﺎﻻت روح ﺑﺸﺮي ﺧﻮد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺸﺮم‪ ،‬ﺧﺸﻢ ﻣﻲ ﮔﻴﺮم و ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮم‪ .‬و از اﻳﻦ رو ﺑﺮ ﻣﺮگ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺪ ﻳﺎ از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺟﺴﺪ ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﺷﺪه ﺣﻤﺰه ﭼﻨﺎن از ﺣﺎل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﺳﻲ‬
‫ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ را ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪١٧۴‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت ﻗﺮآن آورد و از‬
‫ﻫﻤﻴﻦ روي اﮔﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﺮ اﻧﺪازﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻗﺪري روﺷﻦ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪاﺳﺖ و در ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺮر اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧّﺎ اَﻧﺰَﻟﻨﺎه‪ ‬ﻓﻲ ﻟَﻴﻠَﺔِ اﻟﻘَﺪرِ ‪ ..............‬و‪‬ﻣﺎ ﻳﻨﻄ‪‬ﻖُ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻬ‪‬ﻮي ا‪‬ن ﻫ‪‬ﻮ‪‬ا‪‬ﻻّ و‪‬ﺣﻲ ﻳﻮﺣﻲ‬

‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺳﻨﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺧﺪﺷﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻜﺮﻳﻢ و اﺟﻼل آﻧﺎن ﻗﺮ ار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻗﺮن درﺑﺎره ﻣﺤﺪث )ﻣﺨﻠﻮق( ﻳﺎ ﻗﺪﻳﻢ )ازﻟﻲ( ﺑﻮدن آن ﻣﻴﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ روي داد و داﻣﻨﻪ آن ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺒﺎﻳﻦ ﺑﺎ ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺸﻬﻮد و ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮازﻳﻦ ﺷﺮﻋﻲ و اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﻛﻼم اﺳﺖ و اﻣﺎم ﺑﺰرگ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬
‫در زﻣﺎن ﻣﻌﺘﺼﻢ آﻧﻘﺪر ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮرد ﻛﻪ از ﻫﻮش رﻓﺖ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ از ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدد و ﻗﺮآن‬
‫را ﻣﺨﻠﻮق و ﻣﺤﺪث ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺒﺖ ﻳﺪا اﺑﻲ ﻟﻬﺐ و ﺗﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ازﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﻲ ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺮف و اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را ﺧﺎﻣﻮش و‬
‫آرام ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن و ﺗﻌﻤﻖ در آن ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ آن آﺷﻜﺎر و ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺨﻠﻮق ﻓﻜﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻛﻪ ﺳﺒﻊ اﻟﺜﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و آن را از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و از اﻳﻦ رو در ﺻﺪر ﻣﺼﺤﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻈﺮ اﻓﻜﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﻼم‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺘﺎﻳﺶِ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻤﻨﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻨﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫اَﻟﺤ‪‬ﻤﺪ‪‬ﻟ‪‬ﻠّﻪ‪ ‬ر‪‬ب‪ ‬اﻟﻌﺎﻟَﻤﻴﻦَ‪ .‬اﻟﺮّﺣﻤ‪‬ﻦ اﻟﺮﱠﺣﻴﻢِ ﻣﺎﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳﻮمِ اﻟﺪ‪‬ﻳﻦِ‬

‫ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎن را ﺳﺰاﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺻﺎﺣﺐ‬

‫روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ »ﻗُﻞ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﮕﻮ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻮره ﻫﺎ ﻳﺎ آﻳﺎت‬

‫‪١٧۵‬‬
 ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻗُﻞ ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ ا‪‬ﻧﺎ ﺑ‪‬ﺸَﺮ ﻣ‪‬ﺜّﻠ‪‬ﻜُﻢ « » ﻗُﻞ ﻳﺎ اَﻳﻬ‪‬ﺎَ اﻟﻜﺎﻓ‪‬ﺮُونَ « » ﻗُﻞ ﻫ‪‬ﻮ‪‬اﻟﻠّﻪ‪ ‬اَﺣ‪‬ﺪ‪« ‬‬

‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻫﺪ‪‬ﻧﺎ اﻟﺼ‪‬ﺮاطَ اﻟﻤ‪‬ﺴﺘَﻘﻴﻢ ‪ .‬ﺻ‪‬ﺮاطَ اﻟّﺬﻳﻦَ اَﻧﻌ‪‬ﻤﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻏَﻴﺮاﻟﻤ‪‬ﻐﻀﻮب ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ وﻻ اﻟﻀﺎﻟ‪‬ﻴﻦ‬

‫ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻦ‪ .‬راه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺘﻨﺪ ﻧﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻨﺪ و‬
‫ﻣﺸﻤﻮل ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﻼم ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﻼم ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻧﻤﺎز داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﻛﻪ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ و ﺣﻔﻈﻪ ﻗﺮآن ﺑﻮد‪ ،‬آن را و دو ﺳﻮره ﻣﻌﻮذﺗﻴﻦ را ﺟﺰء ﻗﺮآن ﻧﻤﻲ‬
‫داﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮره ﻣﺴﺪ ﻫﻢ از ﺣﻴﺚ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺟﻮاب ﭘﺮﺧﺎش و‬
‫ﺑﻲ ادﺑﻲ اﺑﻮﻟﻬﺐ اﺳﺖ‪ .‬روزي ﺣﻀﺮت از اﻗﻮام و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ دﻋﻮﺗﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد را ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﻓﺮﻳﺎد زد‪» :‬ﺗﺐ‪ ‬ﻟﻚ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ«‬
‫آﻳﺎ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ ﻣﺎ را اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪه اي؟ از اﻳﻦ رو ﺳﻮره ﻣﺴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻛﻠﻤﻪ »ﺗﺐ« ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺤﺶ اﺳﺖ ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﺳﺎﺣﺖ ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎن و ﻗﺎدر‬
‫ﻣﻄﻠﻖ دور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﻧﺎدان دﺷﻨﺎم دﻫﺪ ﻳﺎ زن او را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﻨﺪ و »ﺣﻤﺎﻟﺔ اﻟﺤﻄﺐ« ﺑﻨﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫در آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﻓﺎﻋﻞ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ اول اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺨﺺ ﺳﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ وﻟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﺳﻮره ﻧﺠﻢ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﺿَﻞﱠ ﺻﺎﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻜُﻢ و‪ ‬ﻣﺎﻏَﻮي‪ .‬و‪‬ﻣﺎ ﻳﻨﻄ‪‬ﻖُ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻬ‪‬ﻮي‪ ،‬ا‪‬ن ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ا‪‬ﻻّ و‪‬ﺣﻲ ﻳﻮﺣﻲ‬

‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪﮔﻤﺮاه و دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬

‫‪١٧۶‬‬
 ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫وﻟﻲ از آﻳﻪ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 28‬ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬

‫اﻟﻜﻢ اﻟﺬّﻛﺮ وﻟﻪ اﻻﻧﺜﻲ‬

‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮ دارﻳﺪ و او )ﺧﺪاوﻧﺪ( دﺧﺘﺮ دارد؟‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ او دﺧﺘﺮ دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﻪ‬
‫داﺷﺘﻦ ﭘﺴﺮ و ﻧﻨﮓ ﺷﻤﺮدن دﺧﺘﺮ را ﺑﺎﻳﺪ در اﺧﻼق و ﻋﺎدات ﻋﺮب ﺣﺠﺎز ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫در آﻳﺎت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫اَﻓَﺎَﺻﻔﻴﻜُﻢ ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ ﺑِﺎﻟﺒ‪‬ﻨﻴﻦَ و‪ ‬اﺗﱠﺨَﺬ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜَﺔِ ا‪‬ﻧﺎﺛﺎً ا‪‬ﻧﱠﻜُﻢ ﻟَﺘَﻘُﻮﻟُﻮنَ ﻗَﻮﻻً ﻋ‪‬ﻈﻴﻤﺎً‬

‫آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻤﺘﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫دﺧﺘﺮ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ؟ )اﺳﺮي ‪(40‬‬

‫اﮔﺮ ﻛﻼم از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻤﺘﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ ام وﻟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻓﺮزﻧﺪ دﺧﺘﺮ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ام؟ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ زﻳﺮا در ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﻤﺪن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﮓ‬
‫ﻧﻈﺮي و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺧﺘﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﭘﺴﺮ ﻓﺨﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ‬
‫از ﻓﺮط وﺣﺸﻴﮕﺮي ﮔﺎﻫﻲ دﺧﺘﺮ ان را ﻣﻲ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻋﺎدت ﻗﻮﻣﻲ آرزوي ﭘﺴﺮ‬
‫داﺷﺖ و ﻫﺮ زﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺪﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮي ﺑﺮاي وي ﺑﻴﺎورد و وﻗﺘﻲ ﻗﺎﺳﻢ ﻣ‪‬ﺮد ﺳﺨﺖ‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ او را ﺳﺮﻛﻮﻓﺖ زد و ﺑﻼﻋﻘﺐ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻋﺮاب ﭘﺴﺮ را‬
‫وارث ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اَﻓَﺎَﺻﻔﻴﻜُﻢ ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ ﺑِﺎﻟﺒ‪‬ﻨﻴﻦَ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ دو ﮔﻮﻳﻨﺪه در ﻳﻚ آﻳﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ و ﺧﺪا و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﺷﻜﺎر‪ ،‬آﻳﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮره اﺳﺮاء اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آﻳﻪ اي ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ آن را دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﺳ‪‬ﺒﺤﺎنَ اﻟﱠﺬي اَﺳﺮي ﺑِﻌ‪‬ﺒﺪ‪‬ه‪ ‬ﻟَﻴﻼً ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﺴﺠِﺪ‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﺮامِ ا‪‬ﻟَﻲ اﻟﻤ‪‬ﺴﺠِﺪ‪ ‬اﻻَﻗﺼ‪‬ﺎ اَﻟﱠﺬي ﺑﺎر‪‬ﻛﻨﺎ ﺣ‪‬ﻮﻟَﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨُﺮِﻳﻪ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ آﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ا‪‬ﻧﱠﻪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬اﻟﺴ‪‬ﻤﻴﻊ‪ ‬اﻟﺒ‪‬ﺼﻴﺮُ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣ‪‬ﻨﺰّه اﺳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮدش را ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﺎ ﺳﻴﺮ داد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﺑﺮﻛﺖ داده اﻳﻢ ﺗﺎ ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮ وي ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاﻳﻲ را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه اش را ﺳﻴﺮ داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣ‪‬ﻨﺰه اﺳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه اش را ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﺎ ﺳﻴﺮ داد‬

‫در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺧﺪاﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮﻛﺖ دادﻳﻢ ‪.....‬‬

‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﺑﺮﻛﺖ دادﻳﻢ ﺗﺎ ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮ وي ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪،‬‬

‫در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم دوﺑﺎره ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ او ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﺷﻨﻮا و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮارد ﻋﺪﻳﺪه اي در ﻗﺮآن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﺎﻋﻞِ ﻓﻌﻞ از ﺷﺨﺺ اول ﻣﺒﺪل ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺳﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻏﺎز ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪:‬‬

‫ا‪‬ﻧّﺎ ﻓَﺘَﺤﻌﻨﺎﻟَﻚ‪ ‬ﻓَﺘﺤﺎً ﻣ‪‬ﺒﻴﻨﺎً‪ .‬ﻟ‪‬ﻴﻐﻔ‪‬ﺮَﻟَﻚ‪ ‬اﷲُ ﻣﺎ ﺗَﻘَﺪ‪‬م‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ذَﻧﺒِﻚ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﺗَﺄﺧﱠﺮَ‬

‫ﻣﺎ ﭘﻴﺮوزي درﺧﺸﺎﻧﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺗﻮ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻴﺎق آﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ :‬ﻟﻨﻐَﻔ‪‬ﺮ ﻟَﻚ‪ ....‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﻴﻢ‬
‫‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﻮق ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را دﺷﻮار ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﻪ ‪ 21‬از ﺳﻮره اﺣﺰاب‪:‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﻬﺎ راﺿﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از رﺳﻮل اﷲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٧٨‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻄﺎب از ﻃﺮف ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ آﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ؟ در ﺳﻮره اﺣﺰاب ﭘﺲ از ﺳﺘﻮدن ﻣﺆﻣﻨﺎنِ ﺻﺎدق در آﻳﺎت ‪ 22‬و ‪ 23‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻟ‪‬ﻴﺠﺰِي اﷲُ اﻟﺼ‪‬ﺎد‪‬ﻗﻴﻦَ ﺑِﺼ‪‬ﺪﻗ‪‬ﻬِﻢ و‪ ‬ﻳﻌ‪‬ﺬﱠب‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ ا‪‬ن ﺷﺎء‪ ‬اَوﻳﺘُﻮب‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪاري )در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ( ﺳﺰاي ﻧﻴﻚ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺰا ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﻋﺒﺎرت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺨﺺ اول آورده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬آري‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺤﻤﺪ در ﻗﺮآن ﺑﻬﻢ در ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺧﺪا ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺳﻴﺎق ﻋﺒﺎرت ﻃﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و اﻇﻬﺎر ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻲ در ﻛُﻨﻪ وﺟﺪان و ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه او ﻛﺴﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و از ﻟﻐﺰش ﺑﺎز ﻣﻴﺪارد و ﺑﺪو اﻟﻬﺎم ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت را ﭘﻴﺶ ﭘﺎﻳﺶ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺬارد‪ .‬ﺟﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻌﻀﻲ آﻳﺎت را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻴﺪ و ﻣﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻮره ﻗﻠﻢ آﻳﺎت ‪ 44‬و ‪ 45‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺬَرﻧﻲ و‪‬ﻣ‪‬ﻦ ﻳﻜَﺬﱠب‪ ‬ﺑِﻬﺬاَ اﻟﺤ‪‬ﺪﻳﺚ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨَﺴﺘَﺪرِﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﻴﺚُ ﻻﻳﻌﻠَﻤ‪‬ﻮنَ و‪ ‬اُﻣﻠﻲ ﻟَﻬ‪‬ﻢ ا‪‬نﱠ ﻛَﻴﺪي ﻣ‪‬ﺘﻴﻦُ‬

‫ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺗﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬارﻣﻦ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫دام ﺧﻮاﻫﻢ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺳﻮره اﻋﺮاف آﻳﺎت ‪ 182‬و ‪ 183‬ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﺬّﺑﻮا ﺑِ‪Ĥ‬ﻳﺎﺗ‪‬ﻨﺎ ﺳ‪‬ﻨَﺴﺘَﺪرِﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ‪...‬‬

‫در آﻳﻪ ‪ 30‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل ﻛﻪ از ﻛﻨﻜﺎش ﻗﺮﻳﺶ در داراﻟﻨُﺪوه ﺳﺨﻦ ﻣﻲ راﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻜﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ا‪‬ذ ﻳﻤﻜُﺮُﺑِﻚ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوِا ﻟﻴﺜﺒِﺘُﻮك‪ ‬اَو ﻳﻘﺘُﻠُﻮك‪ ‬اَوﻳﺨﺮِﺟ‪‬ﻮك‪ ‬و‪‬ﻳﻤﻜُﺮُونَ و‪‬ﻳﻤﻜُﺮُاﷲُ و‪‬اﷲُ ﺧَﻴﺮُاﻟﻤﺎﻛﺮِﻳﻦَ‬

‫‪١٧٩‬‬
‫ﻛﺎﻓﺮان ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را زﻧﺪاﻧﻲ ﻳﺎ از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺣﻴﻠﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻜﺮ و ﻛﻴﺪ و ﺣﻴﻠﻪ ﺟﺎي زور و ﻗﺪرت را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺣﺮﻳﻔﻲ زورﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺧﻮد‬
‫روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻣﻜﺮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﺔ »ﻛُﻦ« ﺟﻬﺎﻧﻲ را‬
‫ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده اش ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺷﻴﻮخ ﻋﺮب درآﻣﺪه ﻛﻪ زﻳﺮك ﺗﺮ و ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ ﺗﺮ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ و ﻋﻤﺮو ﻋﺎص را در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي در ﻣﺎﺟﺮاي ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ﺳﺨﻦ ﺧﺪا و ﺳﺨﻦ ﻣﺤﻤﺪ در آﻳﺎت ‪ 99‬و ‪ 100‬از ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻟَﻮ ﺷﺎء‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻻﻣ‪‬ﻦَ ﻣ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ اﻻَرضِ ﻛﱡﻠُﻬ‪‬ﻢ ﺟ‪‬ﻤﻴﻌﺎً‪ .‬اَﻓَﺎﻧﺖ‪ ‬ﺗُﻜﺮِه‪ ‬اﻟﻨّﺎس‪ ‬ﺣ‪‬ﺘّﻲ ﻳﻜُﻮﻧُﻮا ﻣﺆﻣ‪‬ﻨﻴﻦَ‪ .‬و‪ ‬ﻣﺎ‬
‫ﻛﺎنَ ﻟ‪‬ﻨَﻔﺲٍ اَن ﺗُﺆﻣ‪‬ﻦَ ا‪‬ﻻ ﺑِﺎذ‪‬نِ اﷲِ و‪‬ﻳﺠﻌ‪‬ﻞُ اﻟّﺮِﺟﺲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻻ ﻳﻌﻘ‪‬ﻠُﻮنَ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آوردﻧﺪ ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻜﺸﺎﻧﻲ؟ ﻫﻴﭻ ﻓﺮد آدﻣﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا )ﺑﻪ اراده ﺧﺪ ا( اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ‬
‫آورد و ﭘﻠﻴﺪي را ﻣﻼزم ﻣﺮدﻣﺎن ﻏﻴﺮﻋﺎﻗﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺔ اول ﺧﻄﺎبِ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﻲ آﻳﻪ دوم ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ و‬
‫ﻣﻜﻨﻮن ﻓﻜﺮ اوﺳﺖ و ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺴﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺻﺮار ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ در ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮت‬
‫ﺧﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺮدم اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً از اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ زﻳﺮا ﺧﺸﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ر وي ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﺮي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻴﻞ و اراده ﺷﺨﺺ رخ داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻟ‪‬ﻴﺠﺰِي اﷲُ اﻟﺼ‪‬ﺎد‪‬ﻗﻴﻦَ ﺑِﺼ‪‬ﺪﻗ‪‬ﻬِﻢ و‪ ‬ﻳﻌ‪‬ﺬﱠب‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻘﻴﻦَ ا‪‬ن ﺷﺎء‪ ‬اَوﻳﺘُﻮب‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ا‪‬نﱠ اﷲُ ﻛﺎنَ ﻏَﻔُﻮراً ر‪‬ﺣﻴﻤﺎً‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺘﺎن )ﻳﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن( را ﺟﺰاي ﺧﻴﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺬاب ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫و ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﺎن را ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ‪).‬اﺣﺰاب ‪(24‬‬

‫ﻓﺤﻮاي ﺳﺮاﺳﺮ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬اﻋﺮاب ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و‬

‫‪١٨٠‬‬
‫ﻣﺘﻠﻮن اﻟﻤﺰاﺟﻨﺪ‪ .‬از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﺎد ﺑﻮزد‪ ،‬ﺑﺪان ﺳﻮ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻋﺪه اي از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري و‬
‫ﺑﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ و ﺗﻠﻮ‪‬ن ﻣﺰاج ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﺑﺪش آﻣﺪ ﻛﻪ آﻳﺎت ‪ 96‬ﺗﺎ ‪ 99‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را درﺑﺎره آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﺗَﻮ‪‬ﻓّﻴﻬ‪‬ﻢ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻼﺋ‪‬ﻜﺔُ ﻇﺎﻟ‪‬ﻤﻲ اَﻧﻔُﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﻗﺎﻟُﻮا ﻓَﻴﻢِ ﻛَﻨﺘُﻢ ﻗﺎﻟُﻮا ﻛﻨّﺎ ﻣ‪‬ﺴﺘَﻀﻌ‪‬ﻔﻴﻦَ ﻓ‪‬ﻲ اﻻَرض‪ .‬ﻗﺎﻟُﻮا‬
‫اَﻟَﻢ ﺗَﻜُﻦ اَرض‪ ‬اﷲِ واﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺔً ﻓَﺘُﻬﺎﺟِﺮُ واﻓﻴﻬﺎ ﻓَﺎو‪‬ﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﺄوﻳﻬ‪‬ﻢ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨُﻢ و‪ ‬ﺳﺄت‪ ‬ﻣ‪‬ﺼﻴﺮاً‪ .‬ا‪‬ﻟّﺎ اﻟﻤ‪‬ﺴﺘَﻀﻌ‪‬ﻔﻴﻦَ‬
‫ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺮﱢﺟﺎلِ و‪‬اﻟﻨﱢﺴﺎأ‪ ‬و‪‬اﻟﻮِﻟﺪانِ ﻻﻳﺴﺘَﻄﻴﻌ‪‬ﻮنَ ﺣﻴﻠَﺔً و‪ ‬ﻻ ﻳﻬﺘَﺪ‪‬ونَ ﺳ‪‬ﺒﻴﻼً ﻓَﺎو‪‬ﻟﺌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﺴ‪‬ﻲ اﷲُ اَن ﻳﻌﻔُﻮ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ و‪ ‬ﻛﺎنَ اﷲُ ﻋ‪‬ﻔُﻮ‪‬اً ﻏَﻔُﻮراً‬

‫روزي ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻳﺪ‬
‫ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﺪ؟ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ آﻳﺎ ﻣﮕﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﺪا‬
‫ﻓﺮاخ ﻧﺒﻮد ﭼﺮا ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻜﺮدﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﺟﺎي ﺷﻤﺎ در ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﺮدان ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ‬
‫زﻧﺎن و اوﻻد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻋﻔﻮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫اُدع‪ ‬ا‪‬ﻟﻲ ﺳ‪‬ﺒﻴﻞِ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑِﺎﻟﺤ‪‬ﻜﻤ‪‬ﺔِ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﻮﻋ‪‬ﻈَﺔِ اﻟﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨَﺔِ و‪ ‬ﺟﺎد‪‬ﻟﻬ‪‬ﻢ ﺑِﺎﻟﱠﺘﻲ ﻫ‪‬ﻲ اَﺣﺴ‪‬ﻦُ ا‪‬نﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪‬‬
‫ﺑِﻤ‪‬ﻦ ﺿَﻞﱠ ﻋ‪‬ﻦ ﺳ‪‬ﺒﻴﻠ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﺎﻟﻤ‪‬ﻬﺘَﺪﻳﻦَ‬

‫در راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ و اﻧﺪرزﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻼﻳﻢ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﻦ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﻫﻢ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻫﻢ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪﮔﺎن را‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﻪ اﺳﻼم ﻗﻮ‪‬ت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻋﺪ‪‬ه زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪه و آن‬
‫را ﻓﺘﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﺟﺒ‪‬ﺎري ﺑﻲ اﻏﻤﺎض ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺎ‪‬ذَا اﻧﺴ‪‬ﻠَﺦَ اﻻَﺷﻬ‪‬ﺮُاﻟﺤ‪‬ﺮُام‪ ‬ﻓَﺎﻗﺘُﻠُﻮا اﻟﻤ‪‬ﺸﺮِﻛﻴﻦَ ﺣ‪‬ﻴﺚُ و‪‬ﺟ‪‬ﺪ ﺗُﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ و‪ ‬ﺧُﺬُوﻫ‪‬ﻢ و‪ ‬اﺣﺼ‪‬ﺮُوﻫ‪‬ﻢ و‪‬اﻗﻌ‪‬ﺪ‪‬واﻟَﻬ‪‬ﻢ‬
‫ﻛُﻞﱠ ﻣ‪‬ﺮﺻ‪‬ﺪ‪‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻣﻨﻘﻀﻲ ﺷﺪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪١٨١‬‬
 ‫ﻫﺎﺷﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻴﺪ و در ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﻦ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪).‬ﺗﻮﺑﻪ ‪(5‬‬

‫ﭼﻮن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺴﺎن ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت و دﺷﻮارﻳﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻛﺎﻣﺮواﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺎﻟﺖ و روش ﻣﺘﻐﺎﻳﺮ از وي ﺑﺮوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫دو ﻧﻮع ﺑﻴﺎن از وي ﺳﺮ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ درﺑﺎره ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ و داﻧﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﺣﻜﻴﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ رادع و ﻣﺎﻧﻌﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اراده اش ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺎدق‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در ﺳﺎل اول ﻫﺠﺮت آﻳﻪ »ﻻ اﻛﺮاه ﻓﻲ اﻟﺪﻳﻦ « ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ‬
‫)ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻜُﺸﻴﺪ در راه ﺧﺪ ا‬ ‫و‪ ‬ﻗﺎﺗ‪‬ﻠُﻮا ﻓ‪ِ‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒِﻴﻞِ اﷲِ‬

‫ﻻَﻳﺴﺘَﻮِي اﻟﻘﺎﻋ‪‬ﺪونَ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤﺆﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻴﻦَ و‪‬اﻟﻤ‪‬ﺠﺎﻫ‪‬ﺪ‪‬ونَ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒِﻴﻞِ اﷲُ ﺑِﺎَﻣﻮ‪‬اﻟ‪‬ﻬِﻢ و‪ ‬اَﻧﻔُﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﺪ‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ اﺷﺨﺎﺻﻲ را ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل ﻗﺒﻞ اﺟﺒﺎري ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺸﺎن در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺎوي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زور ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ از آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه و ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد دﺳﺘﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫و‪‬ﻻﺗَﺴﺘَﻮِي اﻟﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻨَﺔُ و‪‬ﻻَ اﻟﺴ‪‬ﻴﺌَﺔُ‪ .‬ا‪‬دﻓَﻊ ﺑِﺎﻟﱠﺘﻲ ﻫ‪‬ﻲ اَﺣﺴ‪‬ﻦُ ﻓَﺎ‪‬ذَا اﻟﱠﺬي ﺑ‪‬ﻴﻨَﻚ‪ ‬و‪ ‬ﺑ‪‬ﻴﻨَﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺪاو‪‬ةُ ﻛَﺎَﻧﱠﻪ‪ ‬و‪‬ﻟَﻲ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪي را ﺑﺎ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﺎداش ﺑﺪه )ﺧﺸﻢ را ﺑﺎ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ را ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮدﺑﺎري و آزار را ﺑﺎ ﻋﻔﻮ( آﻧﮕﺎه دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪).‬ﻓﺼﻠﺖ ‪(34‬‬

‫اﻣﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻼف‪ ‬آن را دﺳﺘﻮر ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ﻓَﻼ ﺗَﻬﻨُﻮا و‪ ‬ﺗَﺪﻋ‪‬ﻮا ا‪‬ﻟﻲ اﻟﺴ‪‬ﻠﻢِ و‪ ‬اَﻧﺘُﻢ‪ ‬اﻻَ ﻋﻠَﻮنَ‬

‫اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻧﺪﻫﻴﺪ و ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﻧﮕﺮاﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ روش و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻟﻬﺠﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ در ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه‬

‫‪١٨٢‬‬
 ‫ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﻣﺪﻳﺮ و ﻣﺪﺑ‪‬ﺮ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻲ اﻋﺮاب ﺣﺠﺎز ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫اَﻧﺘُﻢ اَﻧﺰَﻟَﺘَﻤ‪‬ﻮه‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﻤ‪‬ﺰُنِ اَم ﻧَﺤﻦُ اﻟﻤ‪‬ﻨﺰِﻟُﻮنَ‬

‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎران را از اﺑﺮ ﻓﺮود آوردﻳﺪ ﻳﺎ ﻣﺎ؟ )واﻗﻌﻪ ‪(69‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﻲ ﻛﺲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﺎري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو آﻫﻦ را ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻳﺎري او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺘﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫و‪‬اَﻧﺰَﻟﻨَﺎ اﻟﺤ‪‬ﺪﻳﺪ‪ ‬ﻓﻴﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺄس‪ ‬ﺷَﺪﻳﺪ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﺎﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎسِ و‪‬ﻟ‪‬ﻴﻌﻠَﻢ‪ ‬اﷲُ ﻣ‪‬ﻦ ﻳﻨﺼ‪‬ﺮُه‪ ‬و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟَﻪ‪‬‬

‫و آﻫﻦ ﻛﻪ داراي ﻗﺪرت و ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ اﺳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ را ﻳﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺠﺎه ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اراده و ﻣﺸﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬نﱠ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﺣ‪‬ﻘﱠﺖ ﻋ‪‬ﻠَﻴﻬِﻢ ﻛَﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻻﻳﺆﻣ‪‬ﻨُﻮنَ‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب و ﻗﻬﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻧﺪ‪).‬ﻳﻮﻧﺲ ‪(96‬‬

‫وﻟَﻮ ﺷ‪‬ﺌﻨﺎ ﻻَﺗَﻴﻨﺎ ﻛُﻞﱠ ﻧَﻔَﺲٍ ﻫ‪‬ﺪاﻳﻬﺎ و‪‬ﻟ‪‬ﻜﻦ ﺣ‪‬ﻖﱠ اﻟﻘَﻮلُ ﻣ‪‬ﻨّﻲ ﻻَ ﻣﻠَﺌَﻦﱠ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﱠﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺠِﻨﱠﺔِ و‪‬اﻟﻨّﺎسِ اَﺟﻤﻌ‪‬ﻴﻦَ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ اﻣﺎ ﺣﺮف ﻣﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و دوزخ‬
‫را از ﺟﻦّ و ا‪‬ﻧﺲ ﭘﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪) .‬ﺳﺠﺪه ‪(13‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﻲ درﻧﮓ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻓَﺬو‪‬ﻗُﻮا ﺑِﻤﺎ ﻧَﺴﻴﺘُﻢ ﻟ‪‬ﻘﺎء‪ ‬ﻳﻮﻣ‪‬ﻜُﻢ ﻫﺬا‪ ،‬ا‪‬ﻧّﺎ ﻧَﺴﻴﻨﺎﻛُﻢ و‪ ‬ذوﻗُﻮ‪‬ا ﻋ‪‬ﺬاب‪ ‬اﻟﺨُﻠﺪ‪ ‬ﺑِﻤﺎ ﻛُﻨﺘُﻢ ﺗَﻌﻠَﻤ‪‬ﻮنَ‬

‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻳﻦ ﻛﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻳﺪ ﺑﭽﺸﻴﺪ ﻋﺬاب را‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺷﻤﺎ در ﻋﺬاﺑﻲ اﺑﺪي ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪) .‬ﺳﺠﺪه ‪(14‬‬

‫‪١٨٣‬‬
‫از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻣﻮي ﺑﺮ اﻧﺪام ﺷﺨﺺ راﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪا ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ آﻧﻮﻗﺖ ﺳﺰاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺸﺪن‪ ،‬ﻋﺬاب اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﻢ ﻋﺬاب اﺑﺪي‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد او ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺮدم ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎً در ﭼﻨﺪ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﻨﺎ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻗُﻠُﻮﺑِﻬِﻢ اَﻛ‪‬ﻨﱠﺔً اَن ﻳﻔﻘَﻬ‪‬ﻮه‪ ‬و‪ ‬ﻓﻲ ا‪‬ذاﻧ‪‬ﻬِﻢ و‪‬ﻓﺮاً‬

‫ﻣﺎ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ آﻧﺎن ﭘﺮده ﻛﺸﻴﺪه اﻳﻢ ﺗﺎ ﻓﺮوغ اﻳﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺘﺎﺑﺪ و در ﮔﻮش آﻧﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ را ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ‪) .‬اﻧﻌﺎم ‪(25‬‬

‫و ﺑﺎز ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺠﺎه ﺗﺎ ﺷﺼﺖ آﻳﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺬاب اﻟﻴﻢ و اﺑﺪي ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ذﺧﻴﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ درﮔﺬرﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺴﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪانِ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺴﻮخ ﻋﺒﺎرت از آﻳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه وﻟﻲ ﺑﻌﺪاً آﻳﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻣﻐﺎﻳﺮ و ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻌﺎً ﻧﺎﺳﺦ آﻳﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ وﻟﻲ ﻋﺪول از آن در ﻣﺮﺣﻠﻪ اي دﻳﮕﺮ و ﺗﻐﻴﻴﺮ روش‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ‬
‫ﻋﺎدي و ﺟﺎري ﺑﺮاي آدﻣﻲ ﻛﻪ از ﻛُﻨﻪ واﻗﻌﻴﺎت اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺤﺪود او ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﻣﺮي ﺷﺪه‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﺧﻮد ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻇﻮاﻫﺮ ﺣﻮادث اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫ﭘﺲ از ﺳﻨﺠﺶ دﻗﻴﻖ ﻳﺎ ﺑﺮوز واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﺧﻮد ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از رأي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺪول ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن زﺑﺎن ﺑﻪ ﻃﻌﻦ ﮔﺸﻮده ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﺮوز اﻣﺮي ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮدا آن را‬
‫ﻧﺴﺦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 106‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺟﻮاﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﻬﺎ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﻧَﻨﺴ‪‬ﺦ ﻣ‪‬ﻦ آﻳﺔٍ اَوﻧُﻨﺴ‪‬ﻬﺎﻧَﺎُت‪ ‬ﺑِﺨَﻴﺮٍ ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ اَو ﻣ‪‬ﺜﻠ‪‬ﻬﺎ اَﻟَﻢ ﺗَﻌﻠَﻢ اَنﱠ اﷲَ ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻛُﻞﱠ ﺷَﺊٍ ﻗَﺪﻳﺮُ‬

‫ﻣﺎ آﻳﻪ اي را ﻧﺴﺦ ﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻣﺮي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨۴‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻣﺮي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻳﻪ اي را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﺦ‬
‫ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺗﻮاﻧﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﺣﻜﺎﻣﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺴﺦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬داﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ از ﺻﻔﺎت ﺿﺮوري ﺣﻀﺮت ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻔﻜﺮ و ﻣ‪‬ﺪرِك ﺧﺪاﻳﻲ را‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اوﺻﺎﻓﻲ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﺪاي داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ ﭼﺮا اﻣﺮي ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫آن ﻧﺴﺦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ؟ ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﺧﻮد آﻳﻪ اﺳﺖ ‪ .‬وﻗﺘﻲ او » ﻋﻠﻲ ﻛﻞ ﺷﺊ ﻗﺪﻳﺮ « اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا از‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آن اﻣﺮِ ﺑﻬﺘﺮ را ﺻﺎدر ﻧﻔﺮﻣﻮد؟‬

‫ﮔﻮﻳﺎ اﻓﺮاد ﻓﻀﻮل و ﮔﺴﺘﺎخ در آن ﻋﺼﺮ ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻴﺰ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو در ﺳﻮره ﻧﺤﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪ ‬ا‪‬ذا ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻟﻨﺎ آﻳﺔٍ و‪‬اﷲُ اَﻋﻠَﻢ‪ ‬ﺑِﻤﺎ ﻳﻨَﺰﱠلُ ﻗﺎﻟُﻮا ا‪‬ﻧﱠﻤﺎ اَﻧﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻔﺘَﺮٍ ﺑ‪‬ﻞ اَﻛﺜَﺮُﻫ‪‬ﻢ ﻻﻳﻌﻠَﻤ‪‬ﻮ نَ‪ .‬ﻗُﻞ ﻧَﺰﱠﻟﻪ‪ ‬ر و‪‬ح‪ ‬اﻟﻘُﺪ‪‬س‬
‫ﻣ‪‬ﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑِﺎﻟﺤ‪‬ﻖﱠ ﻟ‪‬ﻴﺜَﺒِﺖ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻦَ آﻣ‪‬ﻨُﻮا‬

‫وﻗﺘﻲ آﻳﻪ اي را ﺑﺎ آﻳﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺦ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ داﻧﺎﺳﺖ وﻟﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮ را ﻣﻔﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ اﻣﺎ اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ روح اﻟﻘﺪس آن را ﻧﺎزل‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺳﺎزد‪(101).‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺎﻳﺪ رﻧﮓ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﻧﺎﻗﺺ‬
‫آدﻣﻴﺎن در آن راه ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎز در اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻳﻪ اي ﺑﻪ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﻪ ﺷﻚ‬
‫ﻣﻲ اﻧﺪازد‪ .‬ﺷﻚ در اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف ﺧﺪاﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ زﻳﺮا ﺣﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻋﺎﻣﻲ و ﺳﺎده ﻟﻮح ﺣﺠﺎز‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﺖ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رأي از ﻟﻮازم ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎدان‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ ﺗﻐﺎﻳﺮ و ﺗﺨﺎﻟﻒ ﻧﺎﭼﺎر ﻳﻚ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاﻳﻲ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺤﻤﺪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او را ﻣﺒﻌﻮث ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﻣﺄﻣﻮر ارﺷﺎد ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪١٨۵‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺑﺸﺮ و داراي ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺑﺸﺮي ﺑﺪﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﻗﻴﺎم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ از اﻳﻦ دو‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗﺮاوش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ در آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب ارزﻧﺪه ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻘﻴﺪه و ﺷﺮﻳﻌﺖ در اﺳﻼم« رأﻳﻲ ﻋﺠﻴﺐ‬
‫و ﺳﺰاوار دﻗﺖ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻘﻞ آن‪ ،‬ﺷﺨﺺ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ را ﺑﻪ ﺣﻞّ ﻣﻌﻤ‪‬ﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬وي‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻧﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺘﻜﻠﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را در ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه و ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫درﻧﻴﺎورده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻼﻣﻲ ﻗﺒﻼً ﭘﻲ رﻳﺰي ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ .‬از ﻋﻤﻖ‬
‫وﺟﺪان آﻧﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺟﻬﺪ و ﭘﻴﺮو اﻟﻬﺎﻣﺎت دروﻧﻲ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮوﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺆﻣﻨﺎن روز ﺑﻪ روز ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس آن دﻳﺎﻧﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از آن داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎم اﻳﺠﺎد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اي ﻓﻜﺮي ﺑﺮاي ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻼﻓﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ آن را ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎده ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻨﻲ ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻇﻬﺎرات اﻟﻬﺎﻣﻲ او ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫وﺣﻲ ﺿﻤﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ‬
‫ﻛﺸﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﺪاً از ﻣﺨﻴﻠﻪ آن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺌﻮاﻻت و اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺑﺪاً‬
‫ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮت را ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ و‬
‫ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد دژي رﺧﻨﻪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻜّﺎﻛﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﺎرﺿﻴﻦ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺑﻪ اﻗﻮال ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﺴﺮان و ﻋﻠﻤﺎي ﻛﻼم‪ ،‬ﺑﻲ ﻣﻌﺎرض ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﺴﺮان و ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮ از ﻫﻤﺎن اﻗﻮال‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آراﻳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﻌﺎرض دﺳﺘﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪«.‬‬

‫از ﻗﻀﺎ ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻓﺬي داﺷﺘﻪ و ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻄﻮرﻛﻠّﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ دﻳﺎﻧﺎت آورده اﺳﺖ‬
‫وﻟﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻄﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﻲ ﻛﻪ از ﻗﺮن اول ﻫﺠﺮي‬
‫ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﻃﻮاﺋﻒ اﺷﻌﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ و ﺧﻮارج را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪر‬
‫اﻟﻬﺎم او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺧﻮد ﻳﻬﻮدي اﺳﺖ و از ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮل ﻛﻠﻴﺴﺎي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ اﻃﻼع اﺳﺖ‬

‫‪١٨۶‬‬
‫و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ در دﻳﺎﻧﺖ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﻴﺰ روي داده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻃﻼﻋﺎت داﻣﻨﻪ داري ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت اﺳﻼﻣﻲ دارد او را ﺑﺪﻳﻦ درﺟﻪ روﺷﻦ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫از اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت را ﭼﻮن ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬

‫در ﻗﺮآن ﺗﻌﺒﻴﺮاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذوق ﺳﻠﻴﻢ و ﻫﺮ ﺷﺨﺺ روﺷﻦ ﺑﻴﻨﻲ آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻮرد ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و اﻳﺮادي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻳﺪاﷲ ﻓﻮق اﻳﺪﻳﻬﻢ« دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ از دﺳﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ آن واﺿﺢ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻓﻮق ﻗﺪرﺗﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ »اﻟﺮّﺣﻤﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻟﻌﺮش اﺳﺘﻮي« ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً ﺧﺪا ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﻣﻌﻨﻲ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺗﺨﺖ رﺑﻮﺑﻴﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ در ﺗﻮﺻﻴﻒ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫وﺟﻮه ﻳﻮﻣﺌﺬ ﻧﺎﺿﺮة اﻟﻲ رﺑﻬﺎ ﻧﺎﻇﺮة‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ رﺧﺴﺎر ﺷﻜﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪ اي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪) ،‬ﻗﻴﺎﻣﺖ ‪(23-22‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ﻧﻴﻜﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪو ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ان اﷲ‬
‫ﺳﻤﻴﻊ ﺑﺼﻴﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺷﻨﻮد و ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺸﻚ و ﺟﺎﻣﺪاﻟﻔﻜﺮ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﺣﺪﻳﺚ و ﻣﻨﻘﻮﻻت ﻗﺮار داده و دﺧﺎﻟﺖ ﻋﻘﻞ‬
‫را در اﻣﻮر دﻳﺎﻧﺘﻲ ﻧﺎروا و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺎت و اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮات را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺗﺤﺖ اﻟﻠﻔﻈﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻮن آدﻣﻴﺎﻧﺴﺖ و دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﭼﺸﻢ و دﻫﺎن و‬
‫ﺳﺮ و ﮔﻮش دارد‪ .‬اﺑﻮ ﻣﻌﻤﺮ ﻫ‪‬ﺬَﻟﻲ )ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 236‬ﻫﺠﺮي ( ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻨﺒﻠﻴﺎن ﺗﺎﺑﻊ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻮن رﻫﺒﺮﺷﺎن ﺟﺎﻣﺪ و ﺑﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺎر‬
‫ﻣﻨﻘﻮﻻت اﻳﺴﺘﺎده و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﺮك ذﻫﻨﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ روا ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﺗَﻴﻤ‪‬ﻴﺔ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺳﺖ )ﺑﻴﻦ ﻗﺮن ‪ 6‬و ‪ 7‬ﻫﺠﺮي ( ﻛﻪ از ﻓﺮط ﺗﻌﺼﺐ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن را ﻛﺎﻓﺮ و اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ را ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬روزي در دﻣﺸﻖ وﻋﻆ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آﻳﻪ ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ از ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮود آﻣﺪم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻫﻢ از ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﻌﺼﺐ و ﺟﻤﻮد ﻓﻜﺮي اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ درﺟﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻮال‬

‫‪١٨٧‬‬
‫ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻴﺎن و ﺣﺘﻲ اﺷﺎﻋﺮه را ﺑﺎﻃﻞ داﻧﺴﺘﻪ و ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺤﺮاف از آراي ﺳﺨﻴﻒ و‬
‫ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻗﺮﺷﻲ )ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 524‬ﻫﺠﺮي ( ﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاري اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﻪ »ﻟﻴﺲ‬
‫ﻛﻤﺜﻠﻪ ﺷﺊ« را ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اوﻟﻮﻫﻴﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺪارد وﮔﺮﻧﻪ ﭼﻮن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ اﻋﻀﺎء و ﺟﻮارح دارد ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آﻳﺔ‬
‫ﻳﻮم‪ ‬ﻳﻜﺸَﻒ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ ﺳﺎقٍ و‪ ‬ﻳﺪﻋ‪‬ﻮنَ ا‪‬ﻟَﻲ اﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﺎي ﺧﻮد زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﻗﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﭼﻮن ﺳﺎق ﭘﺎي ﻣﻦ دارد‪.‬‬

‫آدﻣﻲ از ﺳﻴﺮ در ﻋﻘﺎﻳﺪ و آراء اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﻳﺎد اﻋﺮاب ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻋﺎدات ﺑﺪوي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﺎن اﻋﺮاب ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎد‪‬ي و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت و دورﺑﻮدن از اﻣﻮر‬
‫روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮ ﺑﻴﺮون ﻛﺮده اﻧﺪ و اﻣﺘﺰاج ﺑﺎ ﻣﻠﻞ آرﻳﺎﻳﻲ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ،‬اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻨﻴﺎن‪ ،‬ﺻﻮﻓﻴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻘﻠﻲ روي آورده‬
‫اﻧﺪ در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻠﻪ اي ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﺪر اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫آوردﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ » اﻧﺴﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪ «‪.‬‬

‫در اوﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺗﺪارك ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺑﻮد )ﺳﺎل ‪ 10‬ﻫﺠﺮي ( ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻋﺮاب ﻣﺘﻌﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻳﺎ اﻣﺴﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲ آﻳﻲ؟ ‪ :‬ﺟﺪ اﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺟﻮاب داد‪ :‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﻢ و دﭼﺎر ﻓﺘﻨﻪ ﻧﺸﻮم زﻳﺮا ﻣﻦ زن را زﻳﺎد دوﺳﺖ دارم و ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ از دﻳﺪن زﻧﺎن روﻣﻲ اﺧﺘﻴﺎر‬
‫از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻢ‪ .‬آﻳﻪ ‪ 49‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫و‪‬ﻣ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﻳﻘُﻮلُ اﺋﺬَن ﻟﻲ و‪‬ﻻَﺗَﻔﺘ‪‬ﻨّﻲ‪ .‬اَﻻ ﻓ‪‬ﻲ اﻟﻔ‪‬ﺘﻨ‪‬ﺔ ﺳ‪‬ﻘَﻄُﻮا و‪ ‬ا‪‬نﱠ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﱠﻢ‪ ‬ﻟﻤ‪‬ﺤﻴﻄَﺔُ ﺑِﺎﻟﻜﺎﻓ‪‬ﺮﻳﻦَ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ اﺷﺨﺎص ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺮا ﻣﻌﺬور دار و دﭼﺎر ﻓﺘﻨﻪ ﻣﺴﺎز‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ و‬
‫دوزخ ﺑﺮ ﻛﻔّﺎر ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻳﻪ از زﺑﺎن ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺟﺪﺑﻦ ﻗﻴﺲ از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﻧﻪ از ﺧﺪا‪ .‬وﻟﻲ ﺧﺪا زود ﺑﻪ ﻳﺎري ﻓﺮﺳﺘﺎده اش ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺪ و آﺗﺶ دوزخ را ﺑﺮاي‬

‫‪١٨٨‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺮﺋﺖ و ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ را ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ در ﺟﻨﮓ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫اﻓﺮوزد‪.‬‬

‫‪١٨٩‬‬
 ‫ﺟﻦّ و ﺟﺎدوﮔﺮي‬
‫ﺟﻦّ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﭼﻮن آدﻣﻴﺎن اﻣﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ آدﻣﻴﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭘﺮﻳﺰداه ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺸﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﺟﻦّ ﻧﺮي ﻋﺎﺷﻖ زﻧﻲ از آدﻣﻴﺎن ﮔﺮدد‪ .‬ارواح ﺷﺮﻳﺮه ﮔﺎﻫﻲ در ﺑﺪن‬
‫آدﻣﻴﺰاد رﻓﺘﻪ او را ﻣﺼﺮوع ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اوﻫﺎم ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﻠﻞ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎدوﮔﺮي از ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻴﺎن اﻗﻮام ﺑﺸﺮي ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده و ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اورادي‬
‫ﻳﺎ درﺳﺖ ﻛﺮدن ﻃﻠﺴﻤﻲ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ داروﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي را ﻋﺎﺷﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻧﻲ را ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ اﻧﺪازد‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻜﻲ از ﻣﻮم‬
‫ﺑﺴﺎزد و ﺑﻪ ﭼﺸﻢ آن ﺳﻮزﻧﻲ ﻓﺮو ﻛﻨﺪ و ﺑﻲ درﻧﮓ ﺷﺨﺼﻲ ﺻﺪ ﻓﺮﺳﻨﮓ دورﺗﺮ ﻛﻮر ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻬﻤﻼت و اﺑﺎﻃﻴﻞ از ﻗﺪﻳﻤﺘﺮﻳﻦ اﻋﺼﺎر و در اﻗﻮام ﺑﺸﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬

‫ﻋﻠّﺖ آﺷﻜﺎر و ﻣﺴﻠّﻢ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣ‪‬ﺪرِك اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻣﻲ‬
‫اﻧﺪازد وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﺠﻬﻮﻻت را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ﻧﺎﭼﺎر دﺳﺘﺨﻮش ﻓﺮض و‬
‫ﺣﺪس ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻗﻮه ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬آدﻣﻲ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺷﻬﻮات و رﻏﺒﺎﺗﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻋﺎدي دﺳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮاز‪ ،‬او را در ورﻃﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎل ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻃﺎﻟﻊ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬از آﻳﻨﺪه ﻧﮕﺮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رﻣﻞ و ﺟﻔﺮ رو ﻣﻲ آورد‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲ وﺣﺸﺖ ﺑﺮ او ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات وﻫﻤﻲ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺑﺮ وي ﻫﺠﻮم ﻣﻲ آورﻧﺪ و ال آﺧﺮ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﻋﺮﺑﻬﺎي ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻬﺮه اي ﻛﺎﻓﻲ از اﻳﻦ اوﻫﺎم داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺮآن ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﻳﺠﺎﺑﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻌﻲ‪ .‬دو ﺳﻮره »ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻨﺎس« و »‪.‬ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ« راﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺎدو و ﭼﺸﻢ ﺑﺪ اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺮآن ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﻴﺪ ﺑﻦ اﻋﺼﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ در ﻛﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﺎدوﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آﻣﺪ و او را‬
‫از ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪١٩٠‬‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ آﻣﺪه اﺳﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺣﺎل ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﺎﻻي ﺳﺮ و ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﭘﺎي ﺧﻮد دﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻳﮕﺮي ﭘﺮﺳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺮد از ﭼﻪ ﻧﺎراﺣﺖ و ﻧﺎﻻن اﺳﺖ؟ دوﻣﻲ ﮔﻔﺖ از‬
‫ﺳﺤﺮي ﻛﻪ ﻟﺒﻴﺪ در ﻛﺎر او ﻛﺮده و آن را در ﭼﺎه دروان دﻓﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار‬
‫ﺷﺪ و ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﻋﻤ‪‬ﺎر را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻴﺮون آوردن ﺳﺤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬آن دو آب ﭼﺎه را ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳﻨﮓ ﺗﻪ ﭼﺎه را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﭙﺲ دﻳﺪﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﻮل ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬رﺷﺘﻪ اي اﺳﺖ داراي ﻳﺎزده‬
‫ﮔﺮه‪ .‬آن را ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آوردﻧﺪ‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ دو ﺳﻮره ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻳﺎزده آﻳﻪ اﺳﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻫﻲ ﮔﺸﻮده ﻣﻲ ﮔﺸﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺒﺮي ﻫﻢ ﺑﺎ آب و ﺗﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﻀﻴﻪ را ﺷﺮح ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﺑﺪون آب و ﺗﺎب‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﺮ آﻳﻪ را ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﺎز ﺷﺪن ﻳﻚ ﮔﺮه ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺸﺎف اﺑﺪاً اﺷﺎره اي ﺑﻪ اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ ﻧﻜﺮده و ﺣﺘﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﺷﺪه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ زﻫﺮ ﻳﺎ اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ از‬
‫ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺑﺸﺮ دﻳﮕﺮ زﻳﺎن رﺳﺪ اﻣﺎ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﻔﺴﺮان و ﻋﻠﻤﺎء اﺳﻼم ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‬
‫وﺟﻮد ﺟﻦّ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﺑﻴﺶ از ده ﺟﺎي ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه و ﺣﺘﻲ ﺧﻠﻘﺖ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﺳﻮره اي ﺑﻪ اﺳﻢ ﺟﻦ ﺑﺎ ‪ 28‬آﻳﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺟﻨّﻪ آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن را ﮔﻮش ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻓﺼﺎﺣﺖ ﺑﻴﺎن و‬
‫ﻋ‪‬ﻠُﻮ‪ ‬ﻣﻌﺎﻧﻲ آن ﺑﻪ وﺟﺪ و ﺷﮕﻔﺖ آﻣﺪه اﺳﻼم آوردﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد رﻓﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﺑﺪوي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ارواح و ﭘﺮﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ و دﺷﺘﻬﺎي‬
‫ﺧﺎﻣﻮش و ﺧﻠﻮت‪ ،‬آﻧﺎن را در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اوﻫﺎم ﺳﺨﺖ ﻳﺎري ﻣﻲ ﻛﺮد ﻃﻮري ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺴﺎﻓﺮي‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺑﻲ ﺳﻜﻨﻪ اي ﻓﺮود ﻣﻲ آﻣﺪ‪ ،‬از ﺷﺪت وﺣﺸﺖ ﻃﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻨﺎه‬
‫ﺷﺎه ﭘﺮﻳﺎن و ﻣﻴﺮ ﺟﻨّﻴﺎن ﻣﻲ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ او را از ﺷﺮّ ﺳﻔﻴﻬﺎن ﺟﻨّﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﺺ‪‬‬
‫آﻳﻪ ﻗﺮآن در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ ا‪‬ﻧﺲ ﺑﻪ ﺟﻨّﻴﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﺮور و اﻧﻜﺎر ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻴﻮع اوﻫﺎم و ﭘﻨﺪارﻫﺎي دور از ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ در اﻗﻮام ﺑﺪوي‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﺮدﻣﺎن ﻋﻮام ﭼﻨﺪان ﺗﻌﺠﺐ‬
‫آور ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ آﻳﺎ آﻣﺪن آﻧﻬﺎ در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻼم ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﻢ از ﻃﺮف ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻘﺎم اﺻﻼح ﻓﻜﺮ و اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﺮاﻓﺎت و ﻋﺎدات ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻗﻴﺎم ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﻣﻞ‬

‫‪١٩١‬‬
 ‫و ﺣﻴﺮت ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟‬

‫آﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ وﺣﻲ و ﻇﻬﻮر ﻓﺮﺷﺘﻪ در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ و ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻴﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﻛﻪ رؤﻳﺎي ﺻﺎﻟﺤﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻮره را ﻧﻴﺰ رؤﻳﺎ و ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ اي ﺗﺼﻮر‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺖ داده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﻮم ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻨﺎن در روح ﭘﺮ از‬
‫رؤﻳﺎي او اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ واﻗﻌﺎً ﺗﺼﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ اﻗﻮاﻣﻲ در زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دﻳﺪه‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آدﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞ و ادراك دارﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻣﻌﺎد دﻋﻮت‬
‫ﻛﺮد؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﻧﻮع ﺟﻦّ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﻮد؟ ﭼﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن ﻣﻜﺮر ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ رﺳﻮل ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ از ﻧﮋاد ﻫﻤﺎن ﻗﻮم ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻠﻢ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ در ﭼﻨﺪ ﺟﺎي ﻗﺮآن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺳﻮره ﺟﻦّ ﻧﻮﻋﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺑﺪاﻋﻲ در ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋﻘﻮل ﻗﻮم ﺧﻮد‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﺪ‬
‫ﺟﻨّﻴﺎن ﻧﻴﺰ از اﻟﻔﺎظ و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻗﺮآن ﺑﻪ وﺟﺪ آﻣﺪه و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻮﻟﻮي‪:‬‬

‫ﭘﺲ زﺑﺎن ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺸﺎد‬ ‫ﭼﻮن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮدك ﺳﺮ و ﻛﺎرت ﻓﺘﺎد‬

‫در ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻳﺮادي ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺰرگ ﻳﻮﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن اﻓﻜﺎر ﺑﻠﻨﺪ و ﺗﻌﻠﻴﻞ ﺣﻮادث‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻧﺎدﻳﺪه اﻧﮕﺎرﻧﺪ و در اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژي دﻳﻨﻲ‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺸﻜﻞ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﻛﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗُﻞ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ در ﺑﺎب ﺟﻦّ و ﭘﺮي ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻋﺮابِ ﺣﺠﺎز‬
‫ﻫﻤﺴﺎز اﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻗﻮﻣﻲ اﻋﺮاب از زﺑﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺟﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬

‫ﺗﻮرات از ﻣﻮارﻳﺚ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻜﺮ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻲ اﻗﻮام اﺑﺘﺪاﻳﻲ در ﻣﻮرد ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬
‫ﺟﻬﺎن و ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺣﻘﻴﺮاﻧﻪ اي ﻛﻪ از ﺧﺎﻟﻖ ﻛﺎﺋﻨﺎت دارﻧﺪ در آن ﻣﻨﻌﻜﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﻇﺮف ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ و روز ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻃﺒﻌﺎً ﺧﻮرﺷﻴﺪي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ از ﻃﻠﻮع‬
‫و ﻏﺮوب آن‪ ،‬روز و ﺷﺒﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺸﺮ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻌﻴﺎر زﻣﺎن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن زﻣﺎنِ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺷﺶ روزي ﻛﻪ‬

‫‪١٩٢‬‬
‫ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬﺎن ﻣﺼﺮف ﺷﺪه‪ ،‬روزﻫﺎي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺜﻼً روزﻫﺎي ﺳﻴﺎره ﻧﭙﺘﻮن؟ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺣﺪوث روز و ﺷﺐ‪ ،‬ﻃﻠﻮع و ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب اﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻨﻮز‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ روز و ﺷﺐ ﺣﺎدث ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫آﻳﺎ در ذﻫﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮل ﻗﺒﻞ از ﻋﻠﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﺎري‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻧﻴﺎ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪه در ﻗﺮآن ﻣﻜﺮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ آﻳﻪ ‪3‬‬

‫اَنﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬اﷲُ اﻟﱠﺬي ﺧَﻠَﻖَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪‬اﻻَرض‪ ‬ﻓﻲ ﺳ‪‬ﺘﱠﺔِ اَﻳﺎمٍ ﺛُﻢ‪ ‬اﺳﺘَﻮي ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻌ‪‬ﺮشِ‬

‫ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﺳﻮره اﻋﺮاف آﻳﻪ ‪54‬‬

‫ا‪‬نﱠ ر‪‬ﺑ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬اﷲُ اﻟﱠﺬي ﺧَﻠَﻖَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪ ‬اﻻَرض‪ ‬ﻓﻲ ﺳ‪‬ﺘﱠﺔِ اَﻳﺎمٍ ﺛُﻢ‪ ‬اﺳﺘَﻮي ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻌ‪‬ﺮشِ‬

‫‪ - 3‬آﻳﻪ ‪ 7‬ﺳﻮره ﻫﻮد‬

‫و‪ ‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬اﻟﱠﺬي ﺧَﻠَﻖَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪‬اﻻَرض‪ ‬ﻓﻲ ﺳ‪‬ﺘﱠﺔِ اَﻳﺎمٍ و‪‬ﻛﺎنَ ﻋ‪‬ﺮﺷُﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﻤﺎء‪ ‬ﻟ‪‬ﻴﺒﻠُﻮﻛُﻢ اَﻳﻜُﻢ اَﺣﺴ‪‬ﻦُ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻼً‬

‫اوﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺮش او ﺑﺮ روي آب ﻗﺮار‬

‫داﺷﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﺗﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻜﺮار ﻫﻤﺎن ﺧﻠﻘﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ در ﺷﺶ روز اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ‬
‫ﻋﺮش ﺧﺪا ﺑﺮ آب اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺮش و آب ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻘﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ در دو آﻳﻪ اول‪ ،‬ﭘﺲ از آﻓﺮﻳﺪن زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎ درﺟﻪ اي ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺮاﺣﺖ روز ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻪ در ﺗﻮرات آﻣﺪه اﺳﺖ از آن ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ در ﻫﺮ ﺳﻪ آﻳﻪ ﺧﻠﻘﺖ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در آﻳﻪ ‪ 38‬ﺳﻮره ق ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪١٩٣‬‬
 ‫‪- 4‬و‪‬ﻟَﻘَﺪ ﺧَﻠَﻘﻨﺎَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪‬اﻻَرض‪ ‬و‪ ‬ﻣﺎ ﺑ‪‬ﻴﻨَﻬ‪‬ﻤﺎ ﻓﻲ ﺳ‪‬ﺘﱠﺔِ اَﻳﺎمٍ و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻨﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﻟُﻐُﻮبٍ‬

‫ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ راه‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ آﻳﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﺸﺪه و آﻓﺮﻳﻨﺶ‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻋﻼوه در اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻄﻴﺮ و ﺳﺘﺮگ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ‬
‫ذات ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻲ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻴﺮوي ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺤﺪود و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻬﺪام‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارد ﻧﻪ ﺑﻪ ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻪ ازﻟﻲ و اﺑﺪي اﺳﺖ و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ و ﺿﻌﻒ و ﻋﻮارض‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮﻛﻨﺎر‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬آوردنِ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺸﺪه ام ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺗﻮرات اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا روز ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻤﻼزﻣﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺴﺘﮕﻲ از آن‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫‪- 5‬آﻳﻪ ‪ 9‬از ﺳﻮره ﻓﺼ‪‬ﻠﺖ‬

‫ﻗُﻞ ا‪‬ﻧﱠﻜُﻢ ﻟَﺘﻜﻔُﺮُونَ ﺑِﺎﻟﱠﺬي ﺧَﻠَﻖَ اﻻَرض‪ ‬ﻓﻲ ﻳﻮﻣ‪‬ﻴﻦِ‬

‫ﺑﮕﻮ آﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را در دو روز آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎز ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺪت ﺧﻠﻘﺖ زﻣﻴﻦ را دو روز ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺤﻮاي آﻳﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ اﻋﺮاب ﻣﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ در دو روز ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ را در دو روز اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻧﻪ ﺧﺪا را زﻣﺎن ﺧﻠﻘﺖ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ آن دو روز را ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ وﻟﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪاوﻧﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا از آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي را ﺗﻮﻗﻊ دارد ﻛﻪ آن را ﻧﻪ‬
‫دﻳﺪه اﻧﺪ و ﻧﻪ اﻃﻼﻋﻲ از آن دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻣﻮﻟﻮد ﺗﺼﻮر ﺧﻮد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫‪- 6‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻓﺼ‪‬ﻠﺖ آﻳﻪ ‪ 10‬ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻬﺎر روز را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺮف اﻳﺠﺎد وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١٩۴‬‬
 ‫و‪ ‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞَ ﻓﻴﻬﺎ ر‪‬واﺳ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻦ ﻓَﻮﻗ‪‬ﻬﺎ و‪ ‬ﺑﺎر‪‬ك‪ ‬ﻓﻴﻬﺎ و‪‬ﻗَﺪ‪‬ر‪ ‬ﺑﻴﻬﺎ اَﻗﻮاﺗَﻬﺎ ﻓﻲ اَرﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺔِ اَﻳﺎمٍ ﺳ‪‬ﻮاء‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻠﻴﻦَ‬

‫و روي زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﻗﺮار داد ﻛﻪ زﻣﻴﻦ اﺳﺘﻮار ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺮﻛﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺟﺎﻧﺪاران در ﭼﻬﺎر روز ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪- 7‬در اﻳﻦ ﺳﻮره دﻳﮕﺮ از اﺳﺘﻘﺮار ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ﻋﻮض در آﻳﻪ‬
‫‪ 11‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻣﻴﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺛُﻢ‪ ‬اﺳﺘَﻮي ا‪‬ﻟَﻲ اﻟﺴ‪‬ﻤﺎء‪ ‬و‪‬ﻫ‪‬ﻲ د‪‬ﺧﺎنُ ﻓَﻘﺎلَ ﻟَﻬﺎ و‪ ‬ﻟ‪‬ﻼَرضِ اﺋﺘ‪‬ﻴﺎ ﻃَﻮﻋﺎً اَو ﻛَﺮﻫﺎً ﻗﺎﻟَﺘﺎ اَﺗَﻴﻨﺎ ﻃﺎﺋ‪‬ﻌﻴﻦَ‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن ﻛﻪ دودي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ آﺳﻤﺎن و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاد ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﺮدﻳﺪ ﻳﺎ از روي رﺿﺎ ﻳﺎ از راه اﺟﺒﺎر‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﻄﻴﻊ اواﻣﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫در ﻧﺺ‪ ‬ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن ﻣﺆﻧﺜﻨﺪ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﻓﻌﻞ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ» ﻗﺎﻟﺘﺎ « ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺗﺜﻨﻴﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در آﺧﺮ آﻳﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ »ﻃﺎﺋﻌﻴﻦ« ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﺮ آﻣﺪه و از ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻒ از‬
‫اﺻﻮل زﺑﺎن ﻋﺮب روي داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪- 8‬در آﻳﻪ ‪ 12‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره دو روز ﺑﻪ ﺑﻨﺎي ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓَﻘَﻀﻴﻬ‪‬ﻦﱠ ﺳ‪‬ﺒﻊ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤﻮات‪ ‬ﻓﻲ ﻳﻮﻣ‪‬ﻴﻦِ و‪ ‬اَوﺣﻲ ﻓﻲ ﻛُﻞﱠ ﺳ‪‬ﻤﺎء‪ ‬اَﻣﺮَﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ دو روز ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﻣﻌﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از ﺑﻨﺎي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪد اﻳﺎم ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ روز ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آﻳﺎت ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﺶ روز‪.‬‬

‫‪2‬روز زﻣﻴﻦ ‪4 +‬روز ﻛﻮﻫﻬﺎ و رزق و روزي ‪ 2 +‬روز آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‬

‫اﻳﻦ ﺗﺸﻮﻳﺶ در ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ روي ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را ﺳﺨﻦ ﺧﺪا داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ا‪‬نﱠ ﻋ‪‬ﺪ‪‬ةَ اﻟﺸُﻬ‪‬ﻮرِ ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬اﷲِ اﺛﻨﺎ ﻋ‪‬ﺸَﺮَ ﺷَﻬﺮاً ﻓﻲ ﻛ‪‬ﺘﺎبِ اﷲِ ﻳﻮم‪ ‬ﺧَﻠَﻖَ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪‬اﻻَرض‪ ‬ﻣ‪‬ﻨﻬﺎ اَرﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺔُ ﺣ‪‬ﺮُم‪‬‬
‫ذﻟ‪‬ﻚ‪ ‬اﻟﱠﺬﻳﻦُ‪.‬‬

‫‪١٩۵‬‬
‫روزي ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ ﻋﺪد ﻣﺎﻫﻬﺎ را دوازده ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮاﻣﻨﺪ‪) ...‬رﺟﺐ‪ ،‬ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ذﻳﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮّم( و اﻳﻦ آﺋﻴﻨﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل در اﺻﻄﻼح ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻦ ‪ 365‬روز و اﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ و از اﻳﻦ ﮔﺮدش‪ ،‬ﻓﺼﻮل ارﺑﻌﻪ ﺣﺎدث ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺮدم ﻛﺎرﻫﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد را از روي‬
‫آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻠﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﭼﻮن ﺑﺎﺑِﻠﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮﻳﺎن‪ ،‬ﭼﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن و ﻏﻴﺮه ﺳﺎل را ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده و آن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﺎه ﻳﻌﻨﻲ دوازده ﻣﺎه‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻼك و ﺿﺎﺑﻄﻪ اي داﺷﺘﻨﺪ و آن ﺳﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫آﺳﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ در اﻗﻮام ﺑﺪوي و ﺑﻲ اﻃﻼع از رﻳﺎﺿﻴﺎت اﻳﻦ ﻛﺎر دﺷﻮار ﺑﻮد از اﻳﻦ رو ﺑﻪ آﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎه ﻗﻤﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻌﺎً ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻼك ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﺮ زراﻋﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻋﺮاب ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺘﻲ از‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺧﺼﻮﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه آن را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺣﺮام اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻋﺎدت ﻗﻮﻣﻲ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ اﺻﻞ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ در آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺧﺪاي ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﺨﺼﻮص ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﻋﺎدات ﻗﻮﻣﻲ‬
‫را اﻣﺮي ﻣﺴﺠ‪‬ﻞ و ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﻋﺎدت ﻗﻮﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺞ را ﺟﺰء ﻓﺮاﻳﺾ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را از ﺷﻌﺎﺋﺮ اﷲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در آﻳﻪ ‪189‬‬
‫ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻋﻠﺖ ﻳﻜﻲ از ﻋﺎدات و ﻳﻜﻲ از اﺣﻜﺎم ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﻳﺴﺌَﻠُﻮﻧَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦِ اﻻَ ﻫ‪‬ﻠَﺔِ ﻗَﻞ ﻫ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻮاﻗﻴﺖ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨّﺎسِ و‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﺞِ‬

‫از ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﺎه ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ اﻳﻦ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻗﺘﻬﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﺣﺞ و ﻏﻴﺮه ﻣﻘﺮر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻀﺤﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻼﻟﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎه ﺑﺮاي آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺼﻞ زراﻋﺖ و ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ و روزه و اﻓﻄﺎر اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻣﺮ زراﻋﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺮدم ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺳﻢ‬

‫‪١٩۶‬‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺞ و روزه و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺮ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺷﻤﺴﻲ در‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺘﺪاول ﻧﺒﻮد‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﺎه از ﻫﻼل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺪر رﺑﻄﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا ﻋﻠﺘﺶ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ اوﺳﺖ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﺎه‬
‫ﻫﺰاران ﺳﺎل ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺰاران ﻗﺮن اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺮب در‬
‫ﺣﺠﺎز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎً ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﻲ داﻧﺪ ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً ﻋﻠﺖ را ﺟﺎي ﻣﻌﻠﻮل و‬
‫ﻣﻌﻠﻮل را ﺟﺎي ﻋﻠﺖ ﻧﻤﻲ ﻧﻬﺪ‪.‬‬

‫آﻳﻪ اي دﻳﮕﺮ در ﺳﻮره اﻧﺒﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ آدم را ﺑﻪ ﺣﻴﺮت ﻣﻲ اﻧﺪازد‪:‬‬

‫اَو‪‬ﻟَﻢ ﻳﺮَاﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَﺮُوا اَنﱠ اﻟﺴ‪‬ﻤﻮات‪ ‬و‪ ‬اﻻَرض‪ ‬ﻛﺎﻧَﺘﺎ ر‪‬ﺗﻘﺎً ﻓَﻔَﺘَﻘﻨﺎ ﻫ‪‬ﻤﺎ‬

‫آﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎز ﻛﺮدﻳﻢ‪).‬اﻧﺒﻴﺎ ‪(30‬‬

‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﮔﺸﺎده ﺷﺪﻧﺪ!‬

‫‪١٩٧‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪١٩٨‬‬
 ‫ﺧﻼﻓﺖ‬
‫در اواﻳﻞ ﺳﺎل ﻳﺎزده ﻫﺠﺮي ﺳﺘﺎره اي ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﺘﺎره اي ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‬
‫در آﺳﻤﺎن ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻋﺮب درﺧﺸﻴﺪن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﺟﺴﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﺳﺮد ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد »ﻳﻚ اﻣﻴﺮ از ﻣﺎ و ﻳﻚ اﻣﻴﺮ از ﺷﻤﺎ« در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺪه ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺳﻮداي رﻳﺎﺳﺖ ﺧﻮن ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را ﺑﻪ ﺟﻮش آورد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺟﺰ ﺗﺎرﻳﺦ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻃﻠﺒﺎن در راه وﺻﻮل ﺑﻪ اﻣﺎرت و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ و دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﺪف‪ .‬در ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻌﺜﺖ و ﻫﺠﺮت‪ ،‬دﻋﻮت ﺣﻀﺮت ﺻﺮﻓﺎً روﺣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎت‬
‫ﻗﺮآﻧﻲ در اﻳﻦ دوره ﻫﻤﻪ وﻋﻆ اﺳﺖ و ارﺷﺎد و ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ و اﺟﺘﻨﺎب از زﺷﺘﻲ و‬
‫ﭘﻠﻴﺪي‪ .‬اﻣﺎ از ﻫﻤﺎن اواﺋﻞ ﻫﺠﺮت‪ ،‬دﻋﻮت روﺣﺎﻧﻲ ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪ و اﺣﻜﺎم و ﺷﺮاﻳﻌﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺗﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را در راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻴﺮو ﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻨﻴﺎن ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻗﻮﻣﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺴﺎﻋﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻧﻮﻳﻦ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو دوره ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ از ﺣﻴﺚ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺮآﻧﻲ و ﭼﻪ از ﺟﻨﺒﻪ‬
‫روش و ﻛﺮدار ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪ و آن ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ در‬
‫زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ آن دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻧﺸﺮ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﻣﺤﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺪاﺑﻴﺮ و اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﮔﺮد آن ﻣﻲ ﭼﺮﺧﻴﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻗﺘﻠﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﻳﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺠﻮز ﺷﺮﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﺎﻧﺖ‪ ،‬وﺻﻮل ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﺤﻮري ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻠﺖ ﻣﻮﺟِﺪه اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎزه‪ ،‬دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً آن ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻋﻠﺖ ﻣ‪‬ﺒﻘﻴِﻪ )ﺑﻘﺎ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺗﺮ‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﺎرت و ﺳﻴﺎدت از راه دﻳﺎﻧﺖ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﺴﺘﻲ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻬﻪ اي ﺑﻪ اﺻﻮل آن راه ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روي در دوازده ﺳﺎل‬
‫و اﻧﺪي اﻳ‪‬ﺎم ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺮوي از اﺻﻮل اﺳﻼم و ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ دﻗﻴﻘﺎً ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪١٩٩‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫وﻟﻲ ﻫﺮ ﻗﺪر از زﻣﺎن رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل دورﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬دﻳﺎﻧﺖ از ﻫﺪف ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺒﺪل ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬آن ﻫﻢ وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ اﻣﺎرت و رﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻲ درﻧﮓ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده در ﻣﻘﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن رﻳﺎﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺿﺮب ﺷﺴﺖ‪ ‬ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎده را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼﻛﺖ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺲ از دو ﺳﺎل و اﻧﺪي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬وام ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ادا‬
‫ﻛﺮد و او را ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺷﻮراي ﺷﺶ ﻧﻔﺮي را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد وﻟﻲ ﻋﻤﻼً ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و ﺳﻪ ﺟﻨﮓ ﺻﻔّﻴﻦ و ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻞ و ﻧﻬﺮوان در ﻃﻮل ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ او دﺳﺎﻳﺲ‬
‫ﻋﻤﺮو ﻋﺎص و ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮي‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻛﺮﺑﻼ ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‪ ،‬روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻴﺎن در ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن و ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺳﺘﻴﻼي ﻫﻼﻛﻮ ﺑﺮ ﺑﻐﺪاد روي‬
‫داد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﺗﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺰاج ﻋﺮب ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺐ اﻣﺎرت و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫اﻣﺎ زﻳﺮ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي روح ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪد آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ او ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭽﺮﺧﺪ؟ آﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺟﺪﻳﺪاﻻﺣﺪاث ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را روﺷﻦ ﺳﺎزد ﻳﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺗﺒﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ ودﻳﻌﻪ اﻳﺴﺖ ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﻳﺎ اﮔﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪ؟ آﻳﺎ داﻣﺎد و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و ﻣﺘﺸﺨﺺ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻛﻮدﻛﻲ در داﻣﺎن وي ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮدي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو اﻳﻤﺎن آورد و ﺑﺎزوي ﺗﻴﻎ زن وي در راه ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم ﺑﻮد؟ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻴﺮﻣﺮد‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﻲ اﺻﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﻓﺠﺮ دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﺪو اﻳﻤﺎن آورد و از اﻳﻦ راه ﺷﺄن و‬
‫اﻋﺘﺒﺎري ﺑﻪ اﺳﻼم داد؟ ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮار از ﻣﻜﻪ ﻳﺎرِ ﻏﺎر او ﺷﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺻﺪﻳﻘﻲ وﻓﺎدار و‬

‫‪٢٠٠‬‬
‫ﻣﺆﻣﻨﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺎﻧﺪ و دﺧﺘﺮ زﻳﺒﺎي ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ وي در آورد‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻈﺮ او ﺑﻪ ﻣﺮدي ﻗﻮي‬
‫اراده و ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ دار و ﺣﺎﻣﻲِ ﺗﺰﻟﺰل ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ؟‬

‫اﺳﺎﺳﺎً آﻳﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت آﺛﺎري از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺼﺪ در ﺣﻮادث دﻫﺴﺎﻟﻪ ﻫﺠﺮت دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻣﺮدي ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮاﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ و دوراﻧﺪﻳﺸﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﻣﺮدي ﻛﻪ از ﺻﻔﺮ آﻏﺎز ﻛﺮده ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ را از‬
‫ﻫﻴﭻ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد در ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﻴﺮي ﻏﻔﻠﺖ ﻛﻨﺪ؟ ﻣﺮدي ﻛﻪ در روزﻫﺎي اﺧﻴﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ در ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻧﺒﺎﻳﺪ دو دﻳﺎﻧﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻋﺮب ﺑﺎ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﻻﺣﺪاث را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﺼﺎدف و اﺗﻔﺎق‬
‫ﺑﺴﭙﺎرد؟‬

‫ﺳﺌﻮاﻻت ﺑﻲ ﺷﻤﺎري از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ در ذﻫﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﺑﻨﺪد ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﺻﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻃﻊ‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ داد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد از ﺻﻮرت ﻓﺮض و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت و آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد از اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﻄﻌﻲ و ﺻﺮﻳﺢ در ﻣﻘﺎم ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺼﻪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧُﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻣﻦ‬
‫ﻛُﻨﺖ ﻣﻮﻻَ ﻓَﻬِﺬا ﻋ‪‬ﻠﻲ ﻣﻮﻻه‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ ﻫﻢ وﻗﻮع آن را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ رأي آﻧﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ رﺳﻮل ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ از ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در راه ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﻼم و ﻫﻤﻪ ﺑﺪان اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آن را ﻗﺮﻳﻨﻪ‬
‫اي ﺑﺮ ﻧﺼﺐ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد دال ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺪت ﻣﺮض ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد ﺑﻪ ﺟﺎي وي ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ رأﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮاً آراﺳﺘﻪ و ﻣﻮﺟﻬﺘﺮي در ﺑﺎب ﺧﻼﻓﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﺔ اَﻟﻴ‪‬ﻮم‪ ‬اَﻛﻤ‪‬ﻠﺖ‪ ‬ﻟَﻜُﻢ دﻳﻨَﻜُﻢ و‪ ‬اَﺗﻤ‪‬ﻤﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴﻜُﻢ ﻧ‪‬ﻌﻤ‪‬ﺘﻲ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬

‫‪٢٠١‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را در ﻗﺮآن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﻘﺼﻲ‬
‫در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣ‪‬ﻠﻬﻢ از ﻃﺮف ﺧﺪا و داراي ﻋﺼﻤﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي ﺷﻴﻌﻴﺎن( ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ در اﺟﺮاء‬
‫اﺣﻜﺎم ﻗﺮآن ﺟﺪي ﺑﻮده و از رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻠﻴﺖ اداره اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮآن و ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫رأي ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻮﺟﻪ ﺳﻨّﻴﺎن ﺗﻌﻠﻴﻞ ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ از ﺣﻮادث دوران ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﺳﻴﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ روﺷﻦ و ﺧﺪﺷﻪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺧﻼف آن را‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺷﻮق رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﻮس ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﻪ‬
‫ﻓﻜﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﻣﻄﺎﺑﻖ دو اﺻﻞ ﻗﺮآن و ﺳﻨّﺖ اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت اوﻟﻮﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﻢ از راه ﻗﺮاﺑﺖ و ﻳﺎري‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ .‬ﺗﺎزه‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺳﺮان ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺑﻨﻲ‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﭼﻮن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺟﺰء ﻋﺸﺮة ﻣﺒﺸﺮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﻛﺎر‬
‫ﻏﺴﻞ و ﻣﻘﺪﻣﺎت دﻓﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ رﺳﻴﺪ و از اﺟﺘﻤﺎع ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ و ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ‬
‫اﻧﺼﺎر ﻓﺎﻳﻖ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺷﺠﺮه رﺳﻮل اﷲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮد را ﺷﺠﺮه رﺳﻮل داﻧﺴﺘﻪ‬
‫وﻟﻲ ﻣﻴﻮه ﺷﺠﺮه را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام از ﺷﻨﻴﺪن ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ در ﺳﻘﻴﻔﻪ‬
‫ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ و ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ را در ﻧﻴﺎم ﻧﮕﺬارم ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﻴﺮم‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف‪ ،‬ﮔﺮد و ﺧﺎﻛﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﺧﻮش ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬
‫ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ دﺳﺖ اﻧﺪازد؟ از ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﻲ ﺧﻮارﺗﺮ و ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﭘﺲ از آن روي ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻛﺮده و ﮔﻔﺖ‬
‫دﺳﺘﺖ را دراز ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده ﭘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ وﻟﻲ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از ﻗﺒﻮل ﺑﻴﻌﺖ اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺰ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻛﻪ ﺧﻠﻮص و ﺻﺪاﻗﺖ او ﺑﻪ‬

‫‪٢٠٢‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﺳﺎس اﺳﻼم از ﻣﺮز ﻋﺎدات و اﺧﻼق دوره ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل رﻳﺎﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻗﻀﻴﻪ اي را ﻛﻪ ﻫﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و ﻫﻢ در ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ رأي ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻋﻠﻲ در روز آﺧﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﻴﺮون آﻣﺪ ‪ .‬ﻣﺮدم دور وي را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺣﺎل‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ ﺑﺎرﺋﺎ ﺑﺤﻤﺪاﷲ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻜﺮ ﺧﺪاي را ﻛﻪ ﺧﻮﺑﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ او را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻛﺸﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل را رﻓﺘﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﺛﺎري را ﻛﻪ ﺑﻨﻲ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه داﺷﺘﻨﺪ در ﭼﻬﺮه او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﺮﮔﺮد و ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮو‬
‫و ﺑﭙﺮس ﭘﺲ از او ﻛﺎر ﺑﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮ )ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ( ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮﻳﻢ و اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬دﺳﺘﻮر دﻫﺪ و ﻣﺎ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﻧﻜﻨﻢ‬
‫زﻳﺮا اﮔﺮ از ﻣﺎ درﻳﻎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ روي ﻧﺨﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬

‫اﻣﺮي ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻧﻜﺎر ﻛﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ اول و دوم ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ‬رﺳﻴﺪن آن دو ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر اﻳﻦ ﺷﺒﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺟﻤﺎع‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﻻاﻗﻞ اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨّﺖ‬
‫رﺳﻮل اﷲ اﻧﺤﺮاﻓﻲ روي ﻧﺪاد و ﻫﺮ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه از آب در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻲ اﺑﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺧﻼﻓﺖ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻛﺮد اﻣﺎ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺘﻨﺎع ﻳﺎ ﺗﺮدﻳﺪي از وي ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻟﻲ درﺑﺎره ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و اﻧﺤﺮاف از روش زﻳﺎد روي داد‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺼﺎب ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا ﻋﻤﺮ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و آن ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫وﻗﺎص و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ در ﻇﺮف ﺳﻪ روز ﻧﻮﻋﻲ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﻚ‬
‫اﻧﺤﺮاف از ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ در دوران ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ اي روي داد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺟﻤﺎعِ اﻣﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪه‬

‫‪٢٠٣‬‬
‫ﺑﻮد و ﺗﺨﻄﻲ او را از ﺳﻨﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻓﻘﺮه ﺑﺮﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﺳﻨﻦ ﻫﻤﻪ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻣﻊ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺜﻤﺎن و ﺣﺮص رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم روي داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮدي ﻣﺤﺠﻮب و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻫﺶِ اﻗﻮام ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺣﺘﻲ ﻧﺼﺎﻳﺢ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛُﺒﺎر در وي اﺛﺮ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ اي ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب او‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ در دوره ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﻪ ﺟﻨﮓ روﺑﺮو ﺷﺪ و از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪ و دﺳﻴﺴﻪ و‬
‫ﻏﺪر ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از وي روي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﻧَﻜﺚ‪ ‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ روي او‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ را از آﻧﻬﺎ درﻳﻎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﻫﻬﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﮔﺮ رأي اﻫﻞ ﺗﺴﻨّﻦ درﺑﺎره ﺧﻼﻓﺖ از ﺣﻴﺚ ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﻋﻤﻞ ﺧﺪﺷﻪ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻴﺮ و ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪه و ﺣﺮص رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﻣﻜﻨﺖ ﺑﺮ اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم‬
‫ﻗﺮآن و ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺎز اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺴﻠّﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ذﻫﻦ ﻫﻮﻳﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺻﻼﺣﻴﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮدي‬
‫ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﻓﻜﺮ و ﻗﻮت اﺧﻼق و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺰاﻳﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺴﻠّﻢ داﺷﺖ و ﺑﺴﻂ و اﺳﺘﻮاري دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ او ﺑﻮد و ﻓﺮاﺳﺖ‪ ‬ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫و ﺷﻨﺎﺧﺖ ارزش ﻣﻌﻨﻮي ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاوان داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ از ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺒﻮد؟ ﻣﻌﺬﻟﻚ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت و در اوج ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﻳﺎراي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ وي‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ ﻧﺰد ‪.‬‬

‫ﭼﺮا؟ آﻳﺎ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﻴﺮ ﻏﻔﻠﺖ داﺷﺖ ﻳﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد ﻫﻨﻮز ﻣﻮﻗﻊ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه و آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻓﺮاﺧﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دارد و ﻫﻨﻮز وﻗﺖ و ﻣﺠﺎل ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ؟ زﻳﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﻦّ زﻳﺎدي ﻧﺪاﺷﺖ ‪.‬‬
‫در ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و ﺑﻴﻤﺎري او ﻧﻴﺰ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺑﻴﻤﺎري را ﻣﻬﻠﻚ ﻓﺮض ﻧﻜﺮده و ﺗﺎ روز آﺧﺮ اﻣﻴﺪ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ در وي ﻗﻮي ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ روز اول ﺑﻴﻤﺎري از زﻧﺎن ﺧﻮد اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺴﺘﺮي ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﺳﺮدرد داﺷﺖ ﺑﺎ ﺷﻮﺧﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻴﻞ ﻧﺪاري ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻤﻴﺮي ﺗﺎ ﺧﻮدم ﺗﻮ را‬

‫‪٢٠۴‬‬
‫ﻏﺴﻞ دﻫﻢ؟ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻨﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻴﺶ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ؟ ﭘﺲ ﺣﻀﺮت اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري را ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺮﻳﻨﻪ اي ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺣﺎدﺛﻪ زﻳﺮاﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺳﭙﺎﻫﻲ ﮔﺮد ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺳﺎﻣﺔ‬
‫ﺑﻦ زﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮش او رﺳﻴﺪ ﻛﻪ زﻣﺰﻣﻪ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ از اﻳﻦ اﻧﺘﺼﺎب در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺴﻲ از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و اﺷﺨﺎص ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﺟﺰء‬
‫اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺐ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﺑﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺮدم را ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺷﻤﺮد و‬
‫اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ را از ﻫﺮ ﺣﻴﺚ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﺼﺎب اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮد و ﻏﺎﺋﻠﻪ را ﺧﺘﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻣﺮض را ﻋﺎرﺿﻪ اي زودﮔﺬر داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﻔﺎي ﺧﻮد‬
‫اﻣﻴﺪوار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮﻳﻨﻪ اي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻗﻮت ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻧﭙﺮداﺧﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﺣﻴﺚ اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺮآن ﺳﻨﺪ‪ ‬رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺗﺎ آن ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻛﺎﺗﺒﺎنِ وﺣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮآن در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫دﺳﺘﻮر و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ را ﺣﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﺧﺘﻼف‬
‫ﻗﺮاآت ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲ آﻣﺪ و ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﮔﺮ ﺳﻮره ﻫﺎ و آﻳﺎت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻧﻈﻢ ﻧﺰوﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻲ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮا اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻋﻤﺮ ﻣﺪﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺻﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮآن را ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻛﺮاه ه داﺷﺘﻢ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻻزم ﺑﻮد ﻗﺮآن ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﺷﻮد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﺪان ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻗﺮآن را ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪ ،‬رأي ﻋﻤﺮ را‬
‫ﺻﻮاب ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪.‬‬

‫‪٢٠۵‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪﻛﻪ ﺑﺎز ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﺳﺎﺳﻲ و اﺻﻮﻟﻲ اﻓﺘﺎد و ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮد‬
‫اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺮدآوري آن ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻴﺌﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻈﻢ ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ و در ﺗﺪوﻳﻦ آن از ﻗﺮآنِ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﺣﺘﻲ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻮره ﻫﺎي آن ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﻐﺸﻮش اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻈﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜّﻲ در ﻗﺮآن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺳﭙﺲ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻲ از آﻳﺎت ﻣﻜﻲ را ﺿﻤﻦ ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﺟﺎي دادﻧﺪ و‬
‫ﺑﺴﻲ از آﻳﺎت ﻣﺪﻧﻲ را در ﺧﻼل ﺳﻮره ﻫﺎي ﻣﻜﻲ‪.‬‬

‫ﺑﺎري‪ ،‬اﻗﺪام ﻧﻜﺮدن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻗﺮﻳﻨﻪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺟﻞ او را‬
‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮد ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎ روز آﺧﺮ ‪ 28‬ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ‪ 12‬رﺑﻴﻊ اﻻول ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ‬
‫ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 632‬ﻣﻴﻼدﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري را ﻣﻬﻠﻚ ﻓﺮض ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﺧﺮﻳﻦ روز ﻛﻪ ﻣﺮض ﺷﺪت‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﺎﻟﺖ اﻏﻤﺎﺋﻲ ﺑﺪو دﺳﺖ داد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪن ﮔﻮﻳﻲ رﺳﻴﺪن دمِ آﺧﺮ را اﺣﺴﺎس‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اَﻳﺘﻮﻧﻲ ﺑﺪواةٍ و ﺻﺤﻴﻔﺔ اﻛﺘﺐ ﻟَﻜﻢ ﻛ‪‬ﺘﺎﺑﺎً‪ ،‬ﻟَﻦ ﺗَﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪه‪ ‬اﺑﺪاً‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دوات و ﻛﺎﻏﺬي آورﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬درﻳﻎ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻮل ﺟﻮاب ﻣﺴﺎﻋﺪي داده ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻬﺘﻲ دﺳﺖ داد و ﺳﭙﺲ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اي‬
‫درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﮔﻔﺖ آﻳﺎ ﻫﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ﺧﻮب اﺳﺖ ﻋﺰﻳﻤﺖ )ﻏﺰل رﻓﺘﻦ( ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ‬
‫ﺟﺤﺶ و ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬آﻧﭽﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪت‪‬‬
‫ﺗﺐ ﺑﺮ او ﭼﻴﺮه ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻗﺮآن دارﻳﺪ و ﻛﺘﺎب اﷲ ﻣﺎ را ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪ اي ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ اي دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮده‪ ،‬ﻗﺮآن را دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از اﻳﻦ ﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﻓﺮﻣﻮد ‪:‬‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻠﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ اي در ﻗﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻳﻨﺪه ﻗﻮم ﻋﺮب را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﻼء‬
‫ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﻜﻤﻲ را از ﻗﺮآن ﻧﺴﺦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ؟ اﮔﺮ اﻣﺮ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه اﺳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﺷﻔﺎﻫﺎً ﻧﻔﺮﻣﻮد؟ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺌﻮاﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﺪون ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻌﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻞ آن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻜﺘﻮم ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪٢٠۶‬‬
 ‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺮد ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮاري ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻋﻼ ﻗﻪ و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﺳﻼم و ﺷﺎرع‬
‫اﺳﻼم ﭼﺮا ﻣﺎﻧﻊِ آوردنِ ﻗﻠﻢ و ﻛﺎﻏﺬ ﺷﺪ و اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﺧﺮﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻔﺎﻧﺎ ﻛﺘﺎب اﷲ )ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ( ﭘﻨﺎه ﺑﺮد؟ آﻳﺎ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ اﻇﻬﺎر اﺧﻴﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﺪت درد و ﻫﻴﺠﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻋ‪‬ﻤﺮ ﺑﺎ آن ﺷﻢ‪ ‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮاﺳﺖ‪ ‬واﻗﻊ ﮔﺮاي و ﻓﻜﺮ ﻣ‪Ĥ‬ل اﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت در دﻗﺎﻳﻖ واﭘﺴﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ و رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ؟ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت رﺷﺘﻪ از دﺳﺖ او ﺑﻪ در ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ؟ ﭼﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از وﺻﻴﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﺣﺮﻛﺖ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ اﻣﻮر ﺑﺮاي‬
‫او ﻣﺤﺪود و ﺗﻨﮓ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪان ﺑﻴﺮاه ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ورﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﻨﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺤﻤﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﺑﻨﺎي اﺳﻼم و از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ و در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎر و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاري ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ‪ ،‬دوراﻧﺪﻳﺶ و در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺻﺎﺣﺐ رأي و ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﺖ‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻴﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻠﻲ دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﭼﻮن ﺧﻮد او ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻟﻔﻜﺮ و ﺻﺎﺣﺐ اراده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﻣﺘﺸﺨﺺ ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬داﻣﺎد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺻﻒ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﻛﺎﺗﺐ وﺣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ذاﺗﺎً ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ دﻳﮕﺮي ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ وي دوﺳﺖ ﺷﻔﻴﻖ و ﺻﻤﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﺎن ﺳﺎل اول ﻫﺠﺮت‪ ،‬راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﻲ و رﻓﺖ‬
‫و آﻣﺪ او ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب ﺑﻮد و در اﻏﻠﺐ اﻣﻮر ﻫﻢ ﻓﻜﺮ و ﻣﺘﺤﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ او اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﻲ رﺟﺤﺎن دارد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺲ و ﻛﺎري ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺮ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اوﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻪ وي اﺣﺘﺮام دارﻧﺪ ﭘﺲ ﻋﻤﺮ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ﻧﻪ در ﻣﺘﻦ‪.‬‬

‫ﻗﻄﻌﺎً ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ از ﻓﻜﺮ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ و ﻣ‪Ĥ‬ل اﻧﺪﻳﺶ ﻋﻤﺮ دور ﻧﻤﺎﻧﺪه و آن ﺳﻦّ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‬

‫‪٢٠٧‬‬
‫ﻛﻪ در آن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺶ از ﺷﺼﺖ ﺳﺎل داﺷﺖ و اﻳﻦ ﺳﻦّ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻠﺐ اﺣﺘﺮام ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻤﺮ اﻣﻴﺪﭘﺮورﺗﺮ از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 32‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ او ارﺟﺢ و ﻧﻮﻳﺪﺑﺨﺶ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ‬
‫ﻋﻤﺮ را از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﺒﻮت ﻫﻢ ﺧﻼﻓﺖ در‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻤﻲ اﻣﺮِ ﺳﺎده و ﺳﻬﻞ اﻟﻘﺒﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ و درﻳﭽﻪ اﻣﻴﺪ را ﺑﺮ روي ﺗﻤﻨﻴ‪‬ﺎت ﺟﺎه ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﻨﺪد‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺒﻮده و ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕﺮي ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ وﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ روزه ﺷﻚ دار ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﻮدش را در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه ﻗﺮار دﻫﺪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺧﻮدش را ﺑﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل آﺷﻨﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت از ﻓﺮط درد و ﺷﺪت ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﻗﺮآن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻼﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم‬
‫اﺣﻜﺎم ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا آن را ﺷﻔﺎﻫﺎً ﺑﻴﺎن ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﺧﺘﻼف روي داد و آوردن ﻗﻠﻢ و دوات و ﻛﺎﻏﺬ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻤﺮ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻫﺎً ﺑﻴﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ و اراده او ﺑﻪ زودي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺷﻔﺎﻫﺎً ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺎن‬
‫ﻧﻔﺮﻣﻮد؟‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﺑﺎز رﻧﮓ ﻣﻌﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪان آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ‬
‫را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل از دﻳﺮﺑﺎز در ﻓﻜﺮ اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪي‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﻼم ﻛﻪ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻋﺮب ﻧﻴﺰ در آن ﺑﮕﻨﺠﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﺟﺰو‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ آن ﺣﻀﺮت داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ ذاﺗﻲ و ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻛﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﻪ روﻳ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ و ارزش ﻳﺎران ﺧﻮد آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻗﻮت اﺧﻼق‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮ و‬
‫دوراﻧﺪﻳﺸﻲ او آﮔﺎه اﺳﺖ و ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ و در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد اﺳﺘﻮار و ﺑﺪون‬

‫‪٢٠٨‬‬
‫ﺗﺰﻟﺰل اﺳﺖ‪ .‬ﺣ‪‬ﺴﻦِ رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨﻮي او را ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪ .‬ﻋﻤﺮ از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم‬
‫آورده از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮده و ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻓﻜﺮ واﻗﻊ ﮔﺮاي ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت اﻟﻘﺎ ﻛﺮده و اﺻﺮار‬
‫ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻴﻊ و ﭘﻴﺮو ﻣﺤﺾ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ از ﺧﻮد‬
‫رأي و ﻧﻈﺮ داﺷﺖ و ﻋﻘﺎﻳﺪ و آراء ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺴﺎ زﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رأي و ﻧﻈﺮ او را ﺻﺎﺋﺐ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ وﻓﻖ ﻧﻈﺮ او اﻗﺪام ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﻛﺘﺎب اﺗﻘﺎن ﻓﺼﻠﻲ دارد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن و رأي اﺻﺤﺎب ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﺣﺘﻲ از ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻋ‪‬ﻤﺮ‬
‫ﻧﻈﺮي اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻳﺎﺗﻲ ﻣﻮاﻓﻖ آن ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻪ ﻣﻮرد‬
‫آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺠﺎب‪ ،‬اﺳﻴﺮان ﺑﺪر و ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎب‪،‬‬
‫ﻣﻔﺴﺮان و اﻫﻞ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻴﺮه ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺎدي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐِ ﻣﺴﻠّﻢ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮش ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ رأي و ﻧﻈﺮ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎً ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺘﻲ در ﺳﺮ دارد و‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻔﺎﻫﺎً ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻧﺘﺼﺎب ﭘﺲ از ﻓﻮت او ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن آﻧﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ از ارﻛﺎن ﻣﺤﻜﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ وي ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻛﺎر را ﺧﺮاب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﺄن و اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺎﻣﺤﺪودي ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت ﺑﻪ وي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدن اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮداري ﺳﭙﺎه‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ را ﺳﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺻﺪاي اﻋﺘﺮاض را در ﺳﻴﻨﻪ ﻫﺎ ﺧﻔﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫او ﭼﻄﻮر؟ وﻗﺘﻲ او ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻗﺒﻴﻠﻪ اي را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ؟ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮ‬
‫ﺳﻴﻞ ﺧﺮوﺷﺎن ﻣﻄﺎﻣﻊ را ﺑﮕﻴﺮد و ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻴﺎدت و اﻣﺎرت را ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﺪ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﻪ روزي ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و آﻳﺎ ﺑﺎز ﻋﺮب دﭼﺎر ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮات و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪٢٠٩‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را از ﻣﺤﻀﺮ ﺧﻮد دور ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﺰﻳﺪنِ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺑﺪان اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪ .‬او ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺖ‬
‫ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪه و از ﺳﻦّ ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ اﻳﻤﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻏﺰوه ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده و در‬
‫ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺟﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را از ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت داد‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﭘﻬﻠﻮان ﺑﺰرگ ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪود را از ﭘﺎي در آورده‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﺎﻋﻢ را ﮔﺸﻮد‪ .‬در ﺷﺐ ﻫﺠﺮت در ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮاﺑﻴﺪ و در ﻣﻌﺮض ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺸﺘﻦِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﻬﻢ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻗﺖ در ﭘﻴﺮوي از رﺳﻮل ﻣﻮﺻﻮف اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺘﺸﺨﺺ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺟﻮاﻧﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و داﻣﺎد اوﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ او ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺣﻤﻴﺖ ﻗﺒﻴﻠﻪ اي را در ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﻤﻲ اﻧﮕﻴﺰد و ﺧﻼف و ﺗﺒﺎﻫﻲ در‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد؟‬

‫اﻣﺎرت ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻮداي رﻳﺎﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻮر و ﻣﺎﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﺮم ﺧﻮﻳﻲ‪،‬‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻮاﺋﺞ و ﺗﻤﻨﻴ‪‬ﺎت زﻳﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺨﺺ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ از ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺴﻲ از ﻣﻌﺎﻧﺪﻳﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮد و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻫﻮازن را ﻣﻴﺎن‬
‫ﺳﺮان ﺗﺎزه ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲ در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻗﺎﻃﻊ‪ ،‬ﻳﻚ دﻧﺪه و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ وﻗﺘﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﺑﺎ وي در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﺪون ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و ﺗﺄﻣﻞ وي را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻗﺼﺎص داﻧﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ رأي وي ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮده ﺑﺎ دادن دﻳﻪ‪ ،‬ﭘﺴﺮِ ﻋﻤﺮ را از‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺠﺎت داد و رواﻧﻪ ﻋﺮاق ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﺟﻨﮓ ﻳﻤﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ زﻳﺎدي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد ﮔﻮش ﻧﺪاده و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آورد ﺗﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﺎدﻻﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞِ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ را ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ روﺣﻴﻪ ﻋﻠﻲ و ﻓﻀﺎﻳﻞ او آﮔﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ او اﻫﻞ ﻣﻤﺎﺷﺎت و ﻣﺪارا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﺟﺮاي‬

‫‪٢١٠‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ روش ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻓﻲ ﺣﺪ‪ ‬ذاﺗﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ دﻳﺎﻧﺖ و اﻳﻤﺎن ﺧﻮد داراي اﻏﺮاض و ﻣﻄﺎﻣﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺴﺖ از اﻳﻦ رو از ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻣﺎرت او ﻧﮕﺮان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺧﻼف و ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ و در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن اﺻﻞ ﻣﻘﺼﻮد ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ در دوره ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﺎﺳﻘﻲ را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻳﻚ روز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و دو ﺗﻦ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ را از ﺧﻮﻳﺶ رﻧﺠﺎﻧﻴﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎري‪ ،‬ﻋﻠﺖ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣ‪‬ﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ دالّ ﺑﺮ دراﻳﺖ و‬
‫دوراﻧﺪﻳﺸﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ دﺳﺘﻪ اي را ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد ﺗﺎ‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺪرت و اﻣﺎرت ﺳﻴﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺮ اﺻﻞ ﺑﻘﺎء اﻧﺴﺐ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧَﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ و آن ﻧﺎﻣﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻨﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮروي ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻋﻨﻮان وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ در‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ و از ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻧﺎﺗﻮان‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺎﻣﻪ اي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ و در آن ﻣﺰاﻳﺎي‬
‫دو ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺣﺰب ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﺗﺮوﺗﺴﻜﻲ را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻫﺮ دو را ﺑﺮاي اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﺟﺪﻳﺪاﻻﺣﺪاث ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﺪ وﻟﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮد را از ﻣﻌﺎرﺿﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن آن دو‬
‫درﮔﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ او‬
‫ﻫﻢ در ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎء اﻧﺴﺐ )اﻗﻮي( واﮔﺬار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺮب ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻧﺴﺐ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻴﺪ و ﺣﺘﻲ ﺗﻴﺮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎﺧﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻔﺎﺧﺮه ﭘﺎي ﻣﻜﺎرم و ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮﺗﺮي در زور در ﻛﺸﺘﻦ‪،‬‬
‫ﻏﺎرت و ﺣﺘﻲ در ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم اﻳﻦ اﺻﻞ را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪ و وﺟﻪ اﻣﺘﻴﺎز‬
‫اﺷﺨﺎص ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﺗﻘﻮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻲ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 25‬ﻫﺠﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ دوام ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺟﺎي زﻫﺪ و ﺗﻘﻮي را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮذر و ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﻣﻄﺮود و‬

‫‪٢١١‬‬
‫اﻣﺜﺎل ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ‬
‫آن اﺻﻞ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪ و اﺻﻞ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ و ﻗﻮﻣﻴﺖ راﻳﺞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫اي ﭘﻬﻨﺎورﺗﺮ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻋﺮب آﻏﺎز و اﻳﻦ ﺗﺸﻨﮕﻲ روﺣﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﻐﻠﻮﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺮاب ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ از ﺻﺤﺮاي ﺧﺸﻚ و ﺑﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻌﻤﻮره ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز ﺑﻪ ﺷﻮﻛﺖ و ﺗﻨﻌﻢ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺴﺘﻲ ﻏﺮور‬
‫ﺑﻪ اﻋﺮاب ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧﮋاد ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ و اﻗﻮام ﻣﻐﻠﻮﺑﻪ را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و اﺑﺪاً ﺣﺘﻲ در ﺣﻘﻮق ﺷﺮﻋﻲ و ﻣﺪﻧﻲ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮدي اﻳﺮاﻧﻲ از ﻣﻮاﻟﻲ ﺑﻨﻲ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺎ زﻧﻲ از ﻫﻤﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ازدواج ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬واﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬واﻟﻲ ﻣﺄﻣﻮري ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮد اﻳﺮاﻧﻲ را دوﻳﺴﺖ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮي ﺳﺮ و ﺻﻮرت و اﺑﺮواﻧﺶ ر ا ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻃﻼق زﻧﺶ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻗﺼﻴﺪه اي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻏﺎﻧﻲ آﻣﺪه‪:‬‬

‫ﻗﻀﻴﺖ ﺑﺴﻨﺔ و ﺣﻜﻤﺖ ﻋﺪﻻً وﻟﻢ ﺗﺮث اﻟﺤﻜﻮﻣﺔ ﻣﻦ ﺑﻌﻴﺪ‬

‫و ﻓﻲ اﻟﻤﺎء ﺗﻴﻦ ﻟﻠﻤﻮﻟﻲ ﻧﻜﺎل و ﻓﻲ ﺳﻠﺐ اﻟﺤﻮاﺟﺐ واﻟﺤﺪود‬

‫اذا ﻛﺎﻓﺌﺘﻬﻢ ﺑﺒﻨﺎت ﻛﺴﻲ ﻓﻬﻞ ﻳﺠﺪ اﻟﻤﻮاﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﺰﻳﺪ‬

‫ﻓﺎي اﻟﺤﻖ اﻧﺼﻒ ﻟﻠﻤﻮاﻟﻲ ﻣﻦ اﺻﻬﺎر اﻟﻌﺒﻴﺪ اﻟﻲ اﻋﺒﻴﺪ‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻨّﺖ و ﻋﺪل رﻓﺘﺎر ﻛﺮدي ‪ .‬دوﻳﺴﺖ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و ﺗﺮاﺷﻴﺪن رﻳﺶ و اﺑﺮو ﺳﺰاي او ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮاﻟﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ دﺧﺘﺮان ﻛﺴﺮي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ازدواج ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺼﻪ اي ﻋﺒﺮت اﻧﮕﻴﺰ از ﻋﻴﻮن اﻻﺧﺒﺎر ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و اﻳﻦ ﻓﺼﻞ را ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪:‬‬

‫ﻋﺮﺑﻲ ﻧﺰد ﻗﺎﺿﻲ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﺪرم ﻣ‪‬ﺮد و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن دو ﺑﺮادر و ﻳﻚ ﻫﺠﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ ﭼﻘﺪر ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬

‫‪٢١٢‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺠﻴﻦ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻣﺎدر ﻏﻴﺮﻋﺮب ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه )ﻳﺎ از ﻛﻨﻴﺰ و ﺑﺮده (‬
‫ﻛﻪ اﻋﺮاب او را ﺣﻘﻴﺮ و ﻏﻴﺮﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺿﻲ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺑﺮادر ﺛﻠﺚ اﻣﻮال ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎ ﻧﺸﺪﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ دو ﺑﺮادرﻳﻢ و ﻳﻚ ﻫﺠﻴﻦ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺘﺴﺎوﻳﺎً ارث ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ‪ .‬اﻋﺮاﺑﻲ در‬
‫ﺧﺸﻢ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر ﻫﺠﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢِ ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺪﻫﺎ ﺣﻜﺎﻳﺎت از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﻫﺠﺮي دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺮاﺑﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻛﻪ اﺳﻼم وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﻮده ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫اﺣﻜﺎم و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻗﺮآن ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺗﻔﻮق‬
‫ﻃﻠﺒﻲ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﺣﻮادث اﺳﻼﻣﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و اﺻﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ انّ اَﻛﺮﻣﻜُﻢ ﻋ‪‬ﻨﺪ‪‬اﷲ‬
‫اَﺗﻘﺎﻛُﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد وﻟﻲ اﻳﻦ دﻓﻌﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮﻋﺮب‪ .‬و ﻋﻠﺖ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺷﻌﻮﺑﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ اﮔﺮ اﺳﻼمِ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﭘﺲ از آن روشِ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ و ﻋﻠﻲ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻌﻮﺑﻴﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢١٣‬‬
 ‫ﺳﻮداي ﻏﻨﻴﻤﺖ‬
‫ﭘﺎره اي از ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ‪ ‬ﻏﺮب‪ ،‬اﺳﻼم را ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫اﺣﻜﺎم آن ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺘﺮﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒﻪ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن در ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﻣﺄﺧﺬ ﺳﺎل ﻗﺮار دادن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﺎه روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺗﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻛﻪ روزﻫﺎ در ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻋﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ رﺳﺪ و در ﻧﻘﺎﻃﻲ ﭼﻨﺪ روزي آﻓﺘﺎب‬
‫ﻏﺮوب ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺎرع روزه ﻓﻘﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺠﺎز آن ﻫﻢ ﺣﺠﺎز ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻣﻴﻼدي را ﻣﻼك ﻗﺮار داده و از ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻬﻲ از رِﺑﺎ و ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﺎ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﺎﻳﺰ‬
‫ﺷﻤﺮدن ﺑﺮدﮔﻲ و آدﻣﻲ را در ردﻳﻒ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن درآوردن‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺴﺎوي زن و ﻣﺮد در ارث ﺑﺮدن ﺑﺎ‬
‫آﻧﻜﻪ زن ﺑﻴﺶ از ﻣﺮد ﻣﺴﺘﺤﻖ ارث اﺳﺖ زﻳﺮا در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎر و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺛﺮوت ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﻣﻨﻄﻖ و در اداي ﺷﻬﺎدت او را ﻧﺼﻒ ﻣﺮد ﻓﺮض ﻛﺮدن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ ﺳﺎرق و در ﺻﻮرت ﺗﻜﺮار ﺑﺮﻳﺪن ﻳﻚ ﭘﺎي وي ﻣﺴﺘﻠﺰم زﻳﺎد ﺷﺪن اﻓﺮاد ﻋﻠﻴﻞ و ﻧﺎﻗﺺ‬
‫و ﺑﻴﻜﺎر و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﻋﻘﺪي و ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن زﻧﺎن ﺑﺮده و اﺟﺎزه‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﺮي ﺑﺎ زن ﺷﻮﻫﺮداري ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺎرت در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺣﻜﺎم ﻳﻬﻮد درﺑﺎره‬
‫زﻧﺎﻛﺎر و اﺟﺎزه ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻛﺮدن او ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدن ﺷﺨﺺ از ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ داراﻳﻲ ﺧﻮد ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪن ﻣﻔﺎد وﺻﻴﺖ ﻓﻘﻂ در ﺛﻠﺚ اﻣﻮال ﺧﻮد ﺧﻼف‬
‫اﺻﻞ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺣﺘﻲ ﺧﻼف اﺻﻞ ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ اﻟﻨّﺎس ﻣﺴﻠﻄﻮن ﻋﻠﻲ‬
‫اﻣﻮاﻟﻬﻢ و اﻧﻔﺴﻬﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮدم اﺧﺘﻴﺎردار ﻧﻔﻮس و اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧُﺮده ﮔﻴﺮي ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ آﻧﺎن را ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻴﺸﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و داﺋﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﺣﻜﺎم در ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﻄﻴﻞ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮕﺴﺎر زﻧﺎﻛﺎر و ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ ﺳﺎرق ﻳﺎ‬
‫ﻗﺼﺎص ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮔﻮش ﺑﻪ ﮔﻮش و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺼﺎﺻﻬﺎ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻧﻜﻬﺎ در ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬

‫‪٢١۴‬‬
‫اﺳﻼﻣﻲ رﺑﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ...‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب ﺑﺎ ﻃﻨﺰي ﺧﺮاﺷﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﺞ اﺷﺎره ﻛﺮده‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪ اي را ﺑﻴﺖ اﷲ ﻧﺎﻣﻴﺪن ﺳﭙﺲ ﺑﻮﺳﻴﺪن ﺳﻨﮕﻲ ﺳﻴﺎه ﺑﻪ رﺳﻢ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﻗﺮن ‪5‬‬
‫و ‪ 6‬ﻣﻴﻼدي و ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺷﺮك اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮدم را از اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻫﻤﻪ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ را ﻧﻮﻋﻲ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ دﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ و داﺋﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و ﺻﻼح ﺑﺸﺮﻳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮد و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ ﻣﻠّﻲ و ﻗﻮﻣﻲ و ﻧﮋادي ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻊ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺎﻟﻪ ﻋﻤﻴﻘﻲ را ﭘﺮ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺮّ و‬
‫ﻓﺴﺎد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ .‬در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﺘﻞِ ﻧﻔﺲ‪ ،‬راﻫﺰﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺎل‬
‫و ﻧﺎﻣﻮس دﻳﮕﺮان اﻣﺮي ﺟﺎري و ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺣﻜﺎم ﺳﺨﺖ‬
‫ﻗﺼﺎص و ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ ﺳﺎرق و ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻛﺮدن زاﻧﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ راه ﻋﻼج اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮدﮔﻲ در ﺗﻤﺎم اﻗﻮام‬
‫ﻣﺘﻤﺪن آن ﻋﺼﺮ و ﭘﻴﺶ از آن ﺧﺎﺻﻪ در آﺷﻮر و ﻛﻠﺪه و روم راﻳﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻋﻮض ﻛﻔّﺎره‬
‫ﺑﺴﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن در اﺳﻼم‪ ،‬آزاد ﻛﺮدن ﺑﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ»زن در اﺳﻼم« اﺷﺎره ﺷﺪ زن ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﺄن و ﺣﻴﺜﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺟﺰء ﺗَﺮَﻛﻪ ﻣﻴ‪‬ﺖ ﭼﻮن ارث ﺑﻪ وارث او ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺑﺎب زن ﻧﻮﻋﻲ اﻧﻘﻼب و ﺗﺤﻮل‬
‫ﻣﺘﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ و ﻣﻮﺟﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل و اﺣﻜﺎم رﻫﺒﺮي را ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼدي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از زاوﻳﻪ اﻓﻜﺎر و دﻳﺪ ﻗﺮن ‪ 19‬و ‪ 20‬ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً از ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺘﻮﻗﻊ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﻧﻘﺶ آﺑﺮاﻫﺎم ﻟﻴﻨﻜﻠﻦ را اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺮادﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻧﻘﻀﻲ ﺟﻮاب داد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ آزادي ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻐﻠﻮﺑﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻴﻦ ﻗﺒﻮل دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﻳﺎ اداي ﺟﺰﻳﻪ ﻣﺨﻴﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر ﻣﺘﺮﻗﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮﮔﺰ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ زور ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻗﺒﻮل دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻜﺮ اﻣﺮوزي ﺑﺸﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻋﺮاب ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب را ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ‬

‫‪٢١۵‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ درﺟﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن اﻫﺎﻟﻲ ﺳﻮرﻳﻪ و ﻣﺼﺮ و اﻳﺮان داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻲ آﺳﺎﻧﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﻪ ﻳ‪‬ﻀ‪‬ﻞﱡ ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺸﺎء‪ ‬و‪‬ﻳ‪‬ﻬﺪي ﻣ‪‬ﻦ ﻳ‪‬ﺸﺎء‪ ‬ﺧﻮدش آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ روش ﻣﻄﻠﻮب و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﺟﻤﻠﺔ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻬﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﻫ‪‬ﻠَﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‬
‫ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨﺔﱟ و‪ ‬ﻳ‪‬ﺤﻴﻲ ﻣ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨﺔٍ‪ ،‬ﻣﺒﻴ‪‬ﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺮدم را‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻟَﻜُﻢ دﻳﻨُﻜُﻢ و‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬دﻳِﻦ‬

‫دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻤﺎ و دﻳﻦ ﻣﻦ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺳﺖ ﻛﻨﺪ از اﻳﻦ رو ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﻮﺛﻖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬دو دﻳﺎﻧﺖ در ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻧﺒﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﻜﻪ آﻳﻪ اي ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻠﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻪ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﻮره ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻳﺠﺎد ﻳﻚ واﺣﺪ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب ﺗﺤﺖ ﻟﻮاي اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺳﺨﺖ و ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﺪت و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺮاي رام ﻛﺮدن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫اَﻻَﻋﺮاب‪ ‬اَﺷَﺪ‪ ‬ﻛُﻔﺮَاً و‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﺎﻗﺎً و‪‬اَﺟﺪ‪‬ر‪ ‬اَﻻّ ﻳ‪‬ﻌﻠَﻤ‪‬ﻮا ﺣ‪‬ﺪ‪‬ود‪ ‬ﻣﺎ اَﻧﺰَلَ اﷲُ‬

‫ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﺷﻴﻮه ﻓﻄﺮي اﻋﺮاب اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎدي ﻓﺎﺿﻠﻪ دﻳﺎﻧﺖ را درك‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪).‬ﺗﻮﺑﻪ ‪(97‬‬

‫در ﺳﻮره ﺷﻌﺮاء آﻳﻪ ‪ 198‬اﺷﺎره ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻗﻮام ﻏﻴﺮ ﻋﺮب ﻗﺮآن و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را ﺑﻬﺘﺮ‬
‫درك ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و زودﺗﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫و‪‬ﻟَﻮ ﻧَﺰﱠﻟﻨﺎه‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻲ ﺑ‪‬ﻌﺾِ اﻻَﻋﺠ‪‬ﻤﻴﻦَ‬

‫از ﻫﻤﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻓﺮﻧﮕﻲ وارد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬دو ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺪون ﺟﻮاب‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻋﻘﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﺮاب ﺣﺠﺎز را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ‬

‫‪٢١۶‬‬
‫آﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺗﻬﺬﻳﺐ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﻳﻜﺘﺎ ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزد و ﭼﻮن ﺗﺼﻮر‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي دﺷﻮار اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ دوم ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ﻛﻪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺟﻮاب ﻣﻼﺣﻈﻪ اول ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ روش ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﺑﻮده و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﻮادث ﻧﺸﺎن داد ﺟﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد اﺳﻼم ﭘﺎي ﮔﻴﺮد‪ .‬و‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎره ﻣﻼﺣﻈﻪ دوم ﺑﺎ دﻳﺪي ﻣﺜﺒﺖ و ﻛﺎوﺷﻲ در ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮداي ﻏﻨﻴﻤﺖ اﻋﺮاب را ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﺳﻮداي رﻳﺎﺳﺖ و اﻣﺎرت ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم را ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﺳﻮداي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﺛﺮوت دﻳﮕﺮان اﻋﺮاب را ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺧﺸﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ روزﮔﺎر‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬در آن ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺳﺒﺰ و ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎي آﺑﺎد و ﻟﺒﺮﻳﺰ از ﺣﻮاﺋﺞ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺗﻨﻌﻤﺎت و ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد و ﭼﺸﻢ را ﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻓﺴﻮس اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي‬
‫آﺑﺎد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻳﺮان و روم ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﻲ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﮕﺮد‪ ‬ﺗﻬﻲ دﺳﺖ و ﻓﺎﻗﺪ وﺳﺎﺋﻞ‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ از ﻣﺤﺎﻻت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻧﻔﺎق و ﻛﻮﺗﻪ ﻧﻈﺮي آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﺪ‪ .‬زد و‬
‫ﺧﻮردﻫﺎي ﺣﻘﻴﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ اي را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ را در زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد درآورد و از آن ﺟﻤﻊِ‬
‫ﻣﺘﻔﺮق واﺣﺪي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و آن ﻣﺤﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻓﻘﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ از ﺧﻮد و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدن دوﻳﺴﺖ ﺳﻴﺼﺪ ﺷﺘﺮ‬
‫آﺗﺶ ﺣﺮص ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ واﺣﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻴﺰ و ﭘﺮ از ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺎﻧﻲ ﺳﻔﻴﺪ و زﻳﺒﺎ و ﺑﻪ اﻏﻨﺎم و اﺣﺸﺎم ﺑﻲ‬
‫ﺷﻤﺎر دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و از‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺮاي ﺳﻴﺮاب ﻛﺮدن ﺗﺸﻨﮕﻲ ﻫﺎي ﻣﺎد‪‬ي و روﺣﻲ ﻧﻤﻲ ﻫﺮاﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ در زﻳﺮ ﻟﻮاء اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاوان رﻫﺴﭙﺎرﻧﺪ و در اﻳﻦ اﻗﺪام ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﭼﻪ‬
‫ﺑﻜﺸﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﺣﺘﻴﺎج ﻣﺒﺮم روﺣﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢١٧‬‬
‫اﻳﻨﺎن ﺗﺸﻨﻪ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺗﻔﻮق ﻃﻠﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺗﻐﻠﺐ‪ ،‬ﻳﺎ اوس ﺑﺮ ﺧﺰرج‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﺛﻘﻴﻒ ﺑﺮ ﻏﻄﻔﺎن ﺑﺘﺎزد و ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮرﻳﻪ و ﻋﺮاق روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎً ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ‪ ،‬اﺳﺎس ﭘﺎي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم و ﺗﻘﻮﻳﻪ ﺑﻨﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻳﺔ‬
‫اﻟﻨﺨﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺼﺮف ﻳﻚ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ در ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮي وﺿﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را روﺑﺮاه‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ اﻣﻮال ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ و ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ اوﺿﺎع ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻪ ‪ 15‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ اﻳﻦ ﺳﻮداي ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻲ اﻋﺮاب را ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺳ‪‬ﻴ‪‬ﻘُﻮلُ اﻟﻤ‪‬ﺨﱠﻠُﻔﻮنَ ا‪‬ذَا اﻧﻄَﻠَﻘﺘُﻢ ا‪‬ﻟﻲ ﻣ‪‬ﻐﺎﻧ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﺘَﺎُﺧُﺬو‪ ‬ﻫﺎذَر‪‬وﻧﺎ ﻧَﺒ‪‬ﺒِﻌﻜُﻢ‬

‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﺴﺎﻣﺢ ورزﻳﺪﻧﺪ و در ﺑﻴﻌﺖ )ﺗﺤﺖ اﻟﺸﺠﺮه( ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻳﻬﻮدان ﺧﻴﺒﺮ روﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺮﻳﺤﺎً در ﻗﺮآن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ‬
‫»ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻛﺜﻴﺮ« وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﻋﺮاب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ ﻫﻢ دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ آﻳﻴﻢ و‬
‫ﺳﻬﻤﻲ از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن را ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫وﻋﺪه دادن ﺑﻪ ﺳﻬﻤﻲ از ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺧﻴﺒﺮ از ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ .‬دﻫﻬﺎ ﻣﻮرد از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ در ده ﺳﺎﻟﻪ ﻫﺠﺮت دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻮش و ﺧﺮوش اﻋﺮاب را در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﻮازن و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻣﻴﺎن ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ و ﻧﺎراﺿﻲ ﺷﺪن اﻧﺼﺎر‬
‫ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ از ﻓﺼﻮل ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮِ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ و ﺧﻮي‬
‫اﻋﺮاب ﻏﻨﻴﻤﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل روﺷﻨﻔﻜﺮي و آﮔﺎﻫﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل را ﺑﻪ روﺣﻴﻪ‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل در دﺳﺖ زدن ﺑﺪﻳﻦ وﺳﺎﺋﻞ و‬
‫اﺟﺎزه ﻛﺎروان زﻧﻲ ﻳﺎ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪي ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﺮص ﻣﺎل اﻧﺪوزي اﻋﺮاب داﺷﺖ ‪ .‬او ﻣﺮدي‬
‫ﺑﻮد ﺳﻴﺎﺳﻲ و در ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﻫﺪف رﺳﺎﻧﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﻐﺎﻳﺎت ﺗﺒﺮر اﻟﻤﺒﺎدي = ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ ﻣﺠﻮز ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢١٨‬‬
‫او ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﺳﻼم ﭘﺎي ﮔﻴﺮد و ﻟﻮث ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق زاﻳﻞ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺘﺤﺪي در ﻟﻮاء اﺳﻼم‬
‫ﭘﻲ رﻳﺰي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﻋﺎﻟﻲ راﻫﺒﺮ ﺷﻮد ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻫﺠﻮﻣﻬﺎ و ﻏﺰوه ﻫﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻮﭼﻚ اﺳﻼﻣﻲ آن وﻗﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ و اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺼﺮف ﻛﻮي ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ و ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪن ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻫﻨﮕﻔﺖ‪ ،‬زﻧﺎن وي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﻘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺗﻤﻨﻴ‪‬ﺎت آﻧﺎن روي ﺧﻮش ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده و آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﻴ‪‬ﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻴﻦ ﻃﻼق و ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﻔﻘﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛُﺒﺎر در ﻗﻨﺎﻋﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺮص ﻣﺎل ﺑﺮ‬
‫ﻫﻴﭽﻴﻚ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﻧﺸﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ وي ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرج‬
‫از ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ و ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮص ﺟﻤﻊ ﻣﺎل ﺑﺮ ﻣﺰاج‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم روش ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط را از دﺳﺖ ﻧﻤﻲ داد و در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ و دادن ﻣﻘﺮري‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻳﻪ ﺧﻮاران ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ اﻋﺘﺪال را ﻧﮕﺎه ﻣﻲ داﺷﺖ و از ﻋﺪل‬
‫و اﻧﺼﺎف ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و ﻧﻤﻴﺨﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم از روش ﺣﻀﺮت دور ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ زاﻫﺪاﻧﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺪه آزاد ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﭘﺎي ﻟﺒﺎس ﻋﻤﺮ از ﻛﻼه و‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻔﺶ ﺑﻴﺶ از ‪ 14‬درﻫﻢ ارزش ﻧﺪاﺷﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻼﻓﺖ ﻟﺒﺎس ‪40‬‬
‫دﻳﻨﺎري ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﺮي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬در اواﺧﺮ ﺧﻼﻓﺘﺶ از وي ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد او رﺳﻴﺪ‪ .‬روزي ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ و ﻧﻄﻖ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫اﻟﻠﺤﻨﻲ اﻳﺮاد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ در رﺷﺪ اﺳﻼم ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮده ام ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻛﻨﻮن‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻣﻮال ﺧﺪا را از دﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺮﺑﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب زﻧﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻣﺮي ﺻﻮرت ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺮ ﺑﺰﻧﮕﺎه اﻳﺴﺘﺎده ام و ﺟﻠﻮ ﻗﺮﻳﺶ را ﻣﻲ ﮔﻴﺮم ﻛﻪ از راه راﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﺗﺶ دوزخ ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻃﺒﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺳﺮان ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزه وي از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ اﺟﺎزه ﻣﻲ داد ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻛﻢ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺣﺠﺎز ﺑﻮد زﻳﺮا ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد‬

‫‪٢١٩‬‬
‫رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻼد ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺧﻄﺮي اﺳﺖ ﺑﺮاي وﺣﺪت ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ در ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﺎرج ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻏﺰوه اي‬
‫ﻛﻪ در رﻛﺎب رﺳﻮل اﷲ ﻛﺮده اي ﺗﻮ را ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻧﻴﺎي ﺧﺎرج‬
‫را ﻧﺒﻴﻨﻲ و دﻧﻴﺎ ﺗﻮ را ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻘﻖ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣﺼﺮ دﻛﺘﺮ ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ در ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ‬
‫از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﮕﺮان و ﺑﻪ روﺣﻴﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ اﻓﺰون ﻃﻠﺐ و ﺗﻔﻮق ﺟﻮي و ﺳﻮد‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮد را اﺷﺮف ﻃﻮاﺋﻒ ﻋﺮب ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از اﻳﻦ راه ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺖ اﻣﻮر ﻛﻌﺒﻪ را‬
‫در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻃﻮاﺋﻒ ﻋﺮب و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺘﺎن ﻧﺎﻣﺪار آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻋﺎدات دﻳﻨﻲ ﻋﺮب را اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد و از اﻳﻦ راه ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻃﻮاﺋﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ اﻣﻨﻴﺖ اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺠﺎرت ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و در اﻳﻦ ﺑﺎب زﺑﺮدﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮاي ﻃﺎﻳﻔﻪ اش وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺐ ﺷﺄن و ﺟﻤﻊ ﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ورﻧﻪ ﺑﺪان ﺑﺘﺎن‬
‫ﻋﻘﻴﺪه اي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﻛﻪ اﺳﻼم آور ده اﻧﺪ از ﻧﺎﭼﺎرﻳﺴﺖ و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ از ﺗﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ اردوﮔﺎه اﺳﻼم را ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻤﺎر و ﻣﺨﺎﻃﺮه‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدم ﺳﻮدﺟﻮ و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻴﺪان داد‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻋﻤﺮ ﺣﻮادث ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ او روﺷﻦ دﻳﺪه ﺑﻮد و ﻧﻈﺮش ﺻﺎﺋﺐ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺻﻴﺖ او ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺎل او را ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫را ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ وﻟﻲ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ درِ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮ روي ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﺪ در ﺻﺪ اﻓﺰوده ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻲ از روش دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﺮده و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺼﻮﺻﻲ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را روا ﻧﻤﻲ داﺷﺖ اﻣﺎ ﻋﻄﺎﻳﺎي ﻧﺎﺳﺰاوار او آﺗﺶ ﺣﺮص و‬
‫ﻃﻤﻊ را در ﺳﻴﻨﻪ ﻫﺎ اﻓﺮوﺧﺖ و اﺻﻮل زﻫﺪ و ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻔﺎي اﺳﻼم و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻨﻮان‬
‫»اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ« ﺑﺪو دادﻧﺪ‪ .‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻟﺒﺎس او ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ از ﻋﻤﺎﻣﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻔﺸﺶ ﭼﻬﺎرده درﻫﻢ ﺑﻴﺶ ارزش ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻫﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﺸﻬﻮد و ﻣﻮرد‬

‫‪٢٢٠‬‬
‫اﺗﻔﺎق دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺒﺎس وي ﭼﻨﺪان وﺻﻠﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ از وﺻﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﺠﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻋﻘﻴﻞ را ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﺎﻟﻲ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﺄدﻳﻪ‬
‫ﻗﺮوض ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻬﺮ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ دﺷﻤﻦ او ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن روي آورد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي از اﻓﺰون ﻃﻠﺒﻲ اﻋﺮاب و ﺣﺮص آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺎل‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺟﺰء ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه ﺑﻮد و از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﻼم‬
‫آوردﮔﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ﻳﻜﻲ از ﺷﺶ ﺗﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي ﺷﻮرا و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎً ﻧﺎﻣﺰد ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد و او را ﻓﺎرِس )دﻟﻴﺮ و ﺟﻨﮕﺠﻮ( اﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ زﻳﺮا‬
‫ﻓﺎﺗﺢ ﻋﺮاق ﺑﻮد و در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻓﻪ و ﻣﺪاﻳﻦ را داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺳﺎل ‪55‬‬
‫ﻫﺠﺮي ﻛﻪ در ﻗﺼﺮ ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﺘﻴﻖ در ﻣﺪﻳﻨﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دوﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار‬
‫درﻫﻢ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ از ﻃﺮف ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد در ‪ 61‬ﻫﺠﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ري ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﻲ اﺑﻦ زﻳﺎد آن را ﻣﻨﻮط ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ ﻟﺸﻜﺮي‬
‫راه را ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺒﻨﺪد و او را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎ وي ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫اﺑﺘﺪا در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺖ و ﺷﺐ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻮر ﻧﺸﺴﺖ و ﻫﻤﻪ وي را از‬
‫ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰه ﺟﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮه رﺳﻮل اﻛﺮم ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن اﺑﻦ زﻳﺎد در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺟﺪ‪‬ي ﺑﻮد و‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ري ﻗﺒﻮل‬
‫ﻛﺮد و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ روش ﺻﻠﺢ ﺟﻮﻳﻲ و ﻧﺼﻴﺤﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺳﻪ روز‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﻛﺎر ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪ درازا ﻛﺸﻴﺪ و‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮد ﻛﻪ اﺻﻞ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺣﻤﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﻣﺰاج ﻋﻤﺮ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذي اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺗﻜﺎﻫﻞ ورزد‪ ،‬از ﺳﺎﻻري ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺷﻮد و ﺧﻮد او رﻳﺎﺳﺖ ﻟﺸﮕﺮ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﺪرش را در اﺳﻼم ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﻧﺪ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﻮل را ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮي اﻧﺪاﺧﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻴﺮ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﻮاده رﺳﻮل اﷲ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد زﻳﺮا ﺣﻜﻮﻣﺖ ري ﺑﺮ ﻫﺮ‬

‫‪٢٢١‬‬
 ‫اﺻﻞ دﻳﻨﻲ و اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ رﺟﺤﺎن داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻃﻠﺤﻪ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه و از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﺶ ﻧﻔﺮ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻮراي ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎً ﻧﺎﻣﺰد ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻋﻤﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد و از اﻳﻦ رو ﺷﻮري ﺑﺪون ﺣﻀﻮر او ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺪون رأي وي اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ او ﺷﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺗﻮ داوﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم ﻛﻨﺎر ﺑﺮوم‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﭼﻮن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار درﻫﻢ از ﺑﻴﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض ﺑﻪ وي داد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ آن ﻣﺒﻠﻎ ﻫﻨﮕﻔﺖ را از وي ﻧﮕﺮﻓﺖ و آن را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن وي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ و ﺻﺪﻳﻘﺘﺮﻳﻦ دوﺳﺘﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن دو‬
‫ﺑﻴﻊ و ﺷﺮاﺋﻲ )داد و ﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺪه و ﺑﺴﺘﺎن( وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻃﻠﺤﻪ ﻣﻠﻜﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ در‬
‫ﻋﺮاق داﺷﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ آن را در ﺣﺠﺎز ﻳﺎ ﻣﺼﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاي وي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد و‬
‫در ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻣﻼك وي در ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻲ درﻳﻎ ﺑﻪ وي ﻣﺪد ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻠﺤﻪ در آﻏﺎز ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﻧﻐﻤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم از وي ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻣﻲ ﻛﺮد وﻟﻲ‬
‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از وي ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮي ﻛﺮد و ﻋﺒﺮت اﻧﮕﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻫﻢ ﺻﺪا و ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ام‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻴﺮ ﻣﺮوان ﺑﻦ اﻟﺤﻜﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد از دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﺮوان ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن را از ﻛﺴﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻧﺒﻮد و در آﺧﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﻣﺮدي ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻟﺤﺎل ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺗَﺮَﻛﻪ او را ﺳﻲ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﻫﻢ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 2‬ﻣﻠﻴﻮن و دوﻳﺴﺖ‬
‫ﻫﺰار درﻫﻢ ﻧﻘﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻣﺴﺘﻐﻼت و اﺣﺸﺎم ﺑﻮد‪ .‬در راﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺪﻳﻨﻪ او را ﺻﺪ ﻛﻴﺴﻪ ﭼﺮﻣﻲ‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻳﻚ ﺳﻪ ﻗﻨﻄﺎر )ﺧﻴﻜﻲ از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو ﻛﻪ ﭘﺮ از زر ﻧﺎب ﺑﺎﺷﺪ( زر ﻧﺎب‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٢٢‬‬
‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻧﻴﺰ از اﺻﺤﺎب ﻛُﺒﺎر و ﺟﺰء ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و از ﺟﻬﺎت دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﺣﻀﺮت ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻏﺰوات ﺑﺴﻴﺎري ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﺣﻀﺮت او را ﺣﻮاري‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬او ﻳﻜﻲ از ﺷﺶ ﻧﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎﻣﺰد ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮده و‬
‫ﺷﻮري را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم از ﻣﺘﻦ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺷﺸﺼﺪ ﻫﺰار درﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫وي ﺑﺨﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد او ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﮔﺰاف را ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازد و ﺑﻌﻀﻲ از ﻳﺎراﻧﺶ وي را‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﺻﺮف ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻐﻞ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﺮگ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ و اﻣﻼك زﻳﺎدي در ﻓﺴﻄﺎط ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺧﻮد ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﺎزده‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اﺟﺎره اي داﺷﺖ و ﻣﺎ ﺗَﺮَك وي را ﻣﻴﺎن ‪ 35‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﻫﻢ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ زﺑﻴﺮ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﺴﻲ ﭘﻮل ﺧﻮد را ﻧﺰد وي ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬارد‬
‫زﻳﺮا از ﻓﺮط زﻫﺪ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﺑﻪ ودﻳﻌﻪ ﻣﺮدم آﺳﻴﺒﻲ رﺳﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ اﻟﻨّﺎس زﻳﺎﻧﻲ وارد ﺷﻮد و اﮔﺮ‬
‫دﻳﮕﺮان اﺻﺮار ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎل آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ آن را ﭼﻮن ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازد و ﺳﻮدﻫﺎ ﺑﺮد و ﻫﻢ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬وارﺛﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ‬
‫ﺗﺄدﻳﻪ دﻳﻮن وي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ در ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﻫﻢ ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮش‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺗﺄدﻳﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻛﻪ او ﻫﻢ از ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه اﺳﺖ و ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و‬
‫ﻃﺮف اﻋﺘﻤﺎد اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎً اﻫﻞ ﺗﺠﺎرت و داد و ﺳﺘﺪ و ﻣﺮد ﻛﺎرآﻣﺪي ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻲ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻣﻮر ﺧﻴﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻘﺪم ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﺛﺮوﺗﻲ ﻛﻪ از وي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﭼﻬﺎر زن داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻴﺎن‬
‫‪ 80‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ارث رﺳﻴﺪ و ‪ 50‬ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﻃﻼ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ‪ 1000‬ﺷﺘﺮ و ‪ 3000‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﻔﺎق در راه ﺧﺪا وﺻﻴﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم اﻣﺜﺎل ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام ﻛﻪ دﻳﻨﺎري از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و از ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﻬﺮﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲ زد ﻛﻤﻴﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮذر‬
‫ﻏﻔﺎري ﻛﻪ آﻳﺔ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻳ‪‬ﻜ‪‬ﻨﺰُونَ اﻟﺬﱠﻫ‪‬ﺐ‪ ‬و‪‬اﻟﻔ‪‬ﻀﱠﺔَ و‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﻨﻔ‪‬ﻘُﻮﻧَﻬﺎ ﻓﻲ ﺳ‪‬ﺒﻴﻞِ اﷲِ ﻓَﺒ‪‬ﺸﱠﺮﻫ‪‬ﻢ ﺑِﻌ‪‬ﺬابٍ أﻟﻴﻢ را‬
‫ﺑﻪ رخ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺸﻴﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻢ و زر را‬

‫‪٢٢٣‬‬
‫اﻧﺒﺎر ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و اﺧﻼﻟﮕﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫اﺟﺎزه ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را از ﺷﺎم اﺧﺮاج و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻢ ﺣﺮف ﺣﻖ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮد‪ ،‬وي را ﻣﻀﺮوب و ﺑﻪ ﺑﻴﻐﻮﻟﻪ اي ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻲ زاﻫﺪ و‬
‫ﻣﺆﻣﻦ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ در ﻧﻜﺒﺖ و ﻓﻼﻛﺖ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺰ اﻓﺮادي ﻣﻌﺪود ﻫﻤﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻮل ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺮص ﺑﺮ ﻣﺎل ﺑﺮ ﻣﺰاﺟﻬﺎ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﺮد‬
‫ﺑﻲ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ و ﺑﻴﻜﺎره اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻨﺎب ﻛﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﻼم در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدوﻳﻲ و ﺣﻤﺎﻟﻲ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ در ﻛﻮﻓﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار درﻫﻢ ﭘﻮل ﻧﻨﻘﺪ در ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻬﻤﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن از ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آوردﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﻠﺢ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻮاﻧﮕﺮي ﻣﻲ داد‪.‬‬

‫ﺳﻮاراﻧﻲ ﻛﻪ در ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺴﺮح ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺳﻪ ﻫﺰار ﻣﺜﻘﺎل زر ﻧﺎب درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺎده ﻫﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻣﺜﻘﺎل‪.‬‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﺜﺎل و ﺷﺎﻫﺪ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ در ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺻﺪر اﺳﻼم ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻣﻼك زراﻋﻲ ﻣﺮدم و اﺳﺎرت ﺟﻮاري‬
‫)دﺧﺘﺮﺑﭽﻪ و ﻛﻨﻴﺰك( ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ اﻋﺮاب را ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و در راه وﺻﻮل ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ از‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ رﺷﺎدت و ﺣﺘﻲ ﻗﺴﺎوت و ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ درﻳﻎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮب در ﭘﺸﺖ ﺳﻨﮕﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﻴﺎدت‪ ،‬ﺛﺮوت و ﺗﻔﻮق ﻣﻲ ﺟﺴﺖ و از اﻳﻦ رو اﺻﻞ ﺑﺰرگ انّ اﻛﺮﻣﻜﻢ‬
‫ﻋﻨﺪاﷲ اﺗﻘﺎﻛﻢ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ از ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﻞ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪﻳﻦ اﺳﺘﺒﺪاد ﮔﺮدن ﻧﻤﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﺻﻮل ﻣﻘﺪس و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻔﻮق ﻧﮋادي و ﺣﺮص و ﺛﺮوت اﻧﺪوزي اﻋﺮاب را‪ .‬از اﻳﻦ رو آﻧﻬﺎ را ﺷﻌﻮﺑﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺪﻗﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻣﺼﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »زﻧﺪﻗﻪ و ﺷﻌﻮﺑﻴﻪ«‬
‫ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎه ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺮ آن ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻌﻲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﺮاﻳﺶ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻴﺖ و ﻣﻠﻴﺖ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ زﻧﺪﻗﻪ و اﻧﺤﺮاف از اﺻﻮل اﺳﻼم ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ از اﻧﺤﺮاف اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد اﻋﺮاب از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد » ان‬

‫‪٢٢۴‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫اﷲ ﻳﺄﻣﺮﻛﻢ ﺑﺎﻟﻌﺪل و اﻻﺣﺴﺎن « ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﮔﺮدن در ﻣﻨﺠﻼب ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر ﻏﺮق ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺣﻮض ﺷﺮاب ﻏﺴﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف روش ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻪ ارزش اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و ﺗﻘﻮي ﻣﺘﻜﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﻋﺮب را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﻲ و از ﻣﻴﺎن ﻋﺮب ﺑﻨﻲ اﻣﻴ‪‬ﻪ را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻃﻮاﺋﻒ ﻋﺮب ﺗﻔﻮق دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻳﻌﻨﻲ ازﻫﺪ و اﺗﻘﻲ و اﻋﻠﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻧﻮاده ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد دﻟﻘﻜﻲ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ رﻗﺺ و‬
‫ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ در ﻣﻲ آورد و ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را ﺷﻴﺎر ﻛﺮده و ﺑﺮ آن آب ﺑﺴﺖ ﺗﺎ آﺛﺎر ﻳﻜﻲ از ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺗﺮﻳﻦ اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﻬﻢِ روﺷﻦ و اﻳﻦ اﻳﻤﺎنِ ﺛﺎﺑﺖ و اﻳﻦ ﺣ‪‬ﺴﻦِ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﻘﺎن و زﻧﺒﺎرﮔﺎن ﻣﻨﺤﺮف از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ را ﻻﻳﻖ ﻋﻨﻮان‬
‫اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٢۵‬‬
 ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر و ﺗﺴﻠﻂ اﺳﻼم ﻳﻜﻲ از ﺣﻮادث ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً دﻗﻴﻖ و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻛﺎوش و ﺗﻔﺤﺺ داﻣﻨﻪ دار و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻋﻠﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﺘﻬﺎ و ﻣﻌﻠﻮل را روﺷﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺜﻲ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻓﺮاوان ﭼﻨﺪان‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن روﺷﻦ ﺑﻴﻦ دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ از ﻣﻠﻜﻪ اﺟﺘﻬﺎد و اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﻬﺮه ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از ﻏﺮض و ﺗﻌﺼﺐ ﻋﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻮح ﺿﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺎده ﺑﻮده و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺗﻌﺒﺪي ﻳﺎ ﺗﻠﻘﻴﻨﺎت ﭘﺪري آن را‬
‫ﻣﺸﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻬﻢ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻼﺷﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ دورﻧﻤﺎﻳﻲ از ﻣﺠﻤﻮع روﻳﺪادﻫﺎي ‪ 23‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻞ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫در ﻗﻀﺎﻳﺎي زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻳﺘﻴﻢ از ﺳﻦّ ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ رﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺮوم از ﻧﻮازش ﭘﺪر و ﻣﻬﺮ‬
‫ﻣﺎدر در ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻜﻲ از اﻗﻮام زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺗﻨﻌﻢ اﻃﻔﺎل ﻫﻢ ﺳﻦّ و ﻫﻢ ﺷﺄن ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﭼﺮاﻧﺪن اﺷﺘﺮان در ﺻﺤﺮاي ﺧﺸﻚ ﻣﻜﻪ روزﮔﺎر ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬روح او ﺣﺴ‪‬ﺎس و ذﻫﻨﺶ روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻄﺮﺗﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺨﻴ‪‬ﻞ دارد‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺷﺶ ﺳﺎل ﺗﻚ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﺤﺮا ﻣﺎﻧﺪن ﻗﻮه اﺣﻼم و رؤﻳﺎ را‬
‫در وي ﭘﺮورش ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و اﺣﺴﺎس ﺑﺮﺗﺮي دﻳﮕﺮان در او ﻋﻘﺪه اﻳﺠﺎد ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﺪه‬
‫ﻣﺴﻴﺮي دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﻤﺴﺎﻻن و ﺧﻮﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﻤﻜﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ رود و‬
‫از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺪر ﺗﻤﻜﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺪر ﺗﻤﻜﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺖ‪ ‬ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺘﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر‬
‫ﻋﺮب اﺳﺖ‪ .‬او در اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬ﻫﻢ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻫﻢ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﻓﻬﻢ و ادراﻛﻲ در ﻣﻜﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ﺑﻴﺠﺎن را ﺳﺨﺎﻓﺖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻨﻮن ﺿﻤﻴﺮ او ﺟﻮاب ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺎم در ﺳﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ روي او دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﺸﺎﻳﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺮدم و ﻗﻮم ﺧﻮد او در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺣﻘﻴﺮ و‬

‫‪٢٢۶‬‬
‫ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬روي آوردن ﺑﻪ ﻣﻌﺎﺑﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﺎ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن آن ﻣﻌﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮔﻮش دادن‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ اﻧﺒﻴﺎء و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ او را در ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ - 2‬اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻧﭽﻪ از ﻳﻬﻮدان و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﻛﺰي داﻳﺮه‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ذﻫﻦ او ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬ﭘﺲ از ازدواج ﺑﺎ زن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي ﻛﻪ او را از ﺗﻼش ﻣﻌﺎش ﺑﻲ ﻧﻴﺎز ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي ﻫﻤﺴﺮش‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را در وي راﺳﺦ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و ﺟﻨﻮن در ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺟﺎن وي از ﻓﻜﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻴﻮر و ﺟﺒ‪‬ﺎر ﻟﺒﺮﻳﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاي او از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬دﻳﮕﺮي را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮم ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد‬
‫روي داده از ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﻛﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮم او ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻢ ﻛﻢ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺳﻤﺞ ﺑﺎ رؤﻳﺎﻫﺎي ﺟﺎن ﻧﮕﺮان او ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﺻﻮرت وﺣﻲ و اﻟﻬﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﺪﻳﺠﻪ و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ‪ ،‬ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬آن را رؤﻳﺎي ﺻﺎدﻗﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻟﻬﺎم‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ او ﭼﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻮد و ﺻﺎﻟﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﭼﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻓﻘﻂ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎي آﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮي ﻃﻠﻮع ﻧﻜﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﺳﻴﺮ روﺣﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺤﺮان روﺣﻲ‬
‫و ﻣﺴﺨّﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺪن در ﺳﻦّ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ او را ﺑﻪ دﻋﻮت ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮق و ﻣﺼﻨﻮع دﺳﺖ آدﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎري ﺳﺨﻴﻒ و ﺑﻄﻼن آن‬
‫ﺑﺮ ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم را از اﻳﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻴﺮون آورد و ﻃﺒﻌﺎً در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ وي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮوﻳﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ ﻋﺪه ﻣﻌﺪود و اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎري ﻫﻢ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺎي درﻧﮓ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺟﺮا رﺳﺪ اﻣﺎ از ﻫﻤﺎن روز ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﺧﻨﺪه اﺳﺘﻬﺰاء‬
‫روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا روح ﺳﺎده و ﻣﺆﻣﻦ او ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اي و درﺳﺘﻲ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺒﻮل و اذﻋﺎنِ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺎدات ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫و از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دﻋﻮت او ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪر ﺷﺄن و ﻣﻜﻨﺖ ﺳﺮان‬
‫ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ آن ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ روي او ﭼﻨﮓ زد ﻋﻤﻮي ﺧﻮد او ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد زد آﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻬﻤﻼت ﻣﺮا‬
‫ﺑﺪﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮاﻧﺪه اي؟‬

‫‪٢٢٧‬‬
‫‪ - 4‬اﺑﻮﺟﻬﻞ روزي ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻖ ﺑﻦ اﺧﻨﺲ ﮔﻔﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ رﻗﺎﺑﺖ و ﻣﻨﺎﻓﺴﻪ‬
‫اي ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﻳﻢ‪ ،‬از ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻴﺮون داده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ را در ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲ آورد‪:‬‬

‫ﻟﻌﺒﺖ ﻫﺎﺷﻢ ﻟﻠﻤﻠﻚ ﻓﻼ ﺧﺒﺮ ﺟﺎء و ﻻ وﺣﻲ ﻧﺰل‬

‫ﻣﺬاﻛﺮه اﺑﻮ ﺟﻬﻞ و ﺷﺮﻳﻖ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺧﻮب ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻘﻴﺮ و ﻳﺘﻴﻢ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻜﻨﺖ زن ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺮان ﻣﺘﻤﻜﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻨﻮان و ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ دﻋﻮﺗﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺄن و ﻋﻨﻮان آﻧﺎن را ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﺤﻮ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻻاﻗﻞ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻴﺮه ﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻘﺪم ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫وﻟﻲ از ﻗﻀﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ از وي ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎم ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺧﻮد و ﻗﺮﻳﺶ ﺟﺪاﻳﻲ و اﺧﺘﻼف اﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ از آﻏﺎز اﻣﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﺻﻌﻮﺑﺎت و اﻳﻦ ﺟﻤﻮد ﻣﺮدم و اﻳﻦ ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﻮﺟﻲ را ﻛﻪ در ﻃﻲ‬
‫ﺳﻴﺰده ﺳﺎل دﻋﻮت ﺧﻮد در ﻣﻜﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪان ﺳﻬﻮﻟﺖ و راﻳﮕﺎن‬
‫ﻗﺪم ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻳﺎ اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ﭼﻮن ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬اﻣﻴﺔ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺻﻠﺖ و‬
‫ﻗﺲ ﺑﻦ ﺳﺎﻋﺪه ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﺮف ﺧﻮد اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده راه ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺮاﻳﻦ و اﻣﺎرات و‬
‫ﺣﻮادث ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ از آن ﻃﺒﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﻜﺮ ﺧﻮد راﺳﺦ و‬
‫ﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ از ﻣﻮاﻧﻊ و دﺷﻮارﻳﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﻫﺮاﺳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﺨّﺮ ﻋﻘﻴﺪه اي‬
‫ﺷﺪه و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم ﻣﻲ داﻧﺪ و ﻗﺮﻳﺐ ﺳﻲ ﺳﺎل اﻳﻦ ﻓﻜﺮ و ﻋﻘﻴﺪه در او راﺳﺦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻴﺮوي اﻳﻤﺎن‪ ،‬از ﻣﻮﻫﺒﺖ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و آن ﻓﺼﺎﺣﺖ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺨﺼﻲ اُﻣ‪‬ﻲ و درس ﻧﺨﻮاﻧﺪه اﻋﺠﺎب اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ زﺑﺎن ﮔﺮم و ﻓﺼﻴﺢ ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و درﺳﺘﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎري ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و ﺿﻌﻴﻔﺎن ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد‪.‬‬
‫راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ و ﺗﻘﻮا و ﻋﻔﺎف را ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺠﺎت ﻣﻲ داﻧﺪ و از اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺒﻴﺎء ﺳﻠﻒ‬
‫ﺳﺨﻨﻬﺎي ﻋﺒﺮت اﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫‪ - 5‬دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎً ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ اوﺿﺎع ﻣﻜﻪ اﺳﺖ‪ .‬روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ ﻋﺪه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻴﺰ ار ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد ﻣﺘﻤﻜﻦ و زورﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ اي ﺑﻲ ﺑﻀﺎﻋﺖ‬

‫‪٢٢٨‬‬
‫و ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و روﻧﻖ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺦ را ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﺮوم و ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ زورﻣﻨﺪان ﺑﻴﻜﺎر ﻧﻨﺸﺴﺘﻨﺪ و از آزار‬
‫و ﺣﺘﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻘﻴﺮ و ﺑﻲ ﭘﻨﺎه ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ و اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻌﺪودي ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﺣﻤﺰه و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮض ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻋﺎﺟﺰ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺎﻋﺪه ﻫ‪‬ﺮَمِ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روي در ﺳﻴﺰده ﺳﺎل دﻋﻮت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادي در اﻳﻦ ﺣﺪود ﭘﻴﺮو ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺐ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻧﻪ ﺻﺤﺖ‪ ‬دﻋﻮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻪ روش زاﻫﺪاﻧﻪ او‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪن از آﺧﺮت و ﻧﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲِ او ﻫﻴﭽﻜﺪام ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻗﻀﻴﻪ را ﺣﻞ و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻼم ﺑﻄﻮر ﻣﺆﺛﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اي ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 6‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ در ﭘﺎي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم و اﻧﺘﺸﺎر آن‪ ،‬د‪‬مِ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻲ درﻳﻎ و ﺷﺪت‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ درﻧﮓ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ روش‪ ،‬اﺑﺪاع و اﺑﺘﻜﺎر ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از‬
‫ﻋﺎدات و ﺳﻨﻦ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻋﺮاب ﻧﺠﺪ و ﺣﺠﺎز اﻫﻞ زراﻋﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪﻧﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ .‬ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺠﻮم ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻣﺮي ﻋﺎدي و راﻳﺞ ﺑﻮد ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺳﺎل را ﺑﺮاي ﻧﻔﺲ ﻛﺸﻴﺪن و ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﻗﻮا‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺣﺮ ام ﺑﻮد‪ .‬ﻳﮕﺎﻧﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫آن دﻳﮕﺮي ﻫﺸﻴﺎر و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻣﺴﺎﻋﺪت اوس و ﺧﺰرج‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻏﺰوات ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻮد و ﻫﺪف ﺑﺰرگ و ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫اﻃﺮاف آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻲ رﻳﺰي دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار و ﻣﺠﺮي و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آن ﺷﺨﺺ‬
‫رﺳﻮل اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻨﺠﺎ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ - 7‬اﻋﺮاب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻛﻢ ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ي و اﺳﻴﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻲ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ‪ .‬از ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﺪ‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺤﺴﻮس و روزاﻧﻪ ﭘﺎي ﺑﻨﺪ و از‬
‫ﻋﻮاﻟﻢ روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﻋﺮﻓﺎن و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ دورﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ زور و ﻗﺪرﺗﻨﺪ و از‬

‫‪٢٢٩‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺼﺎف و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ روﻳﮕﺮدان‪ .‬ﺣﺮص ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﻲ ﻛﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮل‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻓﺮﻧﮕﻲ ﮔﺎﻫﻲ از اردوﮔﺎه ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺑﻪ اردوﮔﺎه‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ )اﻓﺮاد ﻧﺎدر و ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ در ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻧﻈﺎﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﻗﻮا و ﺗﺮس از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده اي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل آﻣﺎده ﺑﺎش و دﻓﺎع از ﻣﺎل و زن و اوﻻد‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺮاب ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻳﺺ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﺧﻮد را ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از دﻳﺪن ﻧﻮاﻗﺺ ﺧﻮد ﻛﻮرﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﻲ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻛﻨﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮدا آن را‬
‫در ﺷﻌﺮي وﺻﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از ﻓﺮط ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ زن ﺑﺪﺑﺨﺖ را رﺳﻮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺪوي و‬
‫اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺰاج آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺳﺎدﮔﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آﻧﻬﺎ را از ﻏﺮاﻳﺰ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ آورد‪.‬‬

‫اﻣﻮر روﺣﺎﻧﻲ و ﻋﻮاﻟﻢ ﻣﺎﻓﻮق اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را از روي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺪوي ﺧﻮد ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻃﺮز‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺲ از اﺳﻼم ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺮب ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺣﻨﺒﻠﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻘﻠﻲ را ﻛﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 8‬از ﺳﻴﺮ در ﺣﻮادث ده ﺳﺎﻟﻪ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻗﻮﻣﻲ‬
‫را وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و اﺳﺘﻮاري اﺳﻼم ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺿﻌﻴﻔﻲ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺄن اﺳﻼم ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ ﻧﮕﺮاﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺘﺤﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ دوﺳﺘﻲ و ﻋﺪم ﺗﻌﺮض اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺣﻜﻢ ﺟﻬﺎد را ﺷﻮق دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻏﻨﺎﺋﻢ‪ ،‬آﺳﺎن‬
‫و ﻣﺠﺮي ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ در ﻗﺮآن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻛﺜﻴﺮه وﻋﺪه‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ و آن وﻋﺪة ﻧﻘﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺴﻴﺔ » ﺟ‪‬ﻨﺎت ﺗﺠﺮي ﻣﻦ ﺗﺤﺘﻬﺎ اﻻﻧﻬﺎر « در ﻧﻔﻮس آﻧﻬﺎ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ آﻣﺎر درﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎدي ﻫﻨﻮز ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎران ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺤﻤﺪ را از‬

‫‪٢٣٠‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫رﺣﻠﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﺮدم ﻳﺎ از ﺗﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ از راه ﻣﺼﻠﺤﺖ‪ .‬ارﺗﺪاد‬
‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب و ﺟﻨﮕﻬﺎي رد‪‬ه اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در ﺧﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻤﺎن و ﻛﺎﻧﻮن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ ،‬اﻣﺜﺎل ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻤﺎر‬
‫ﻳﺎﺳﺮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻋﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﺔ اﻳﻤﺎن و ﭘﻴﺮوي ﻣﻄﻠﻖ از‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎت و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺳﻮداي رﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و دﻓﻦ ﺟﺴﺪ ﺣﻀﺮت ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠﻲ و ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻧﺪ و از ﺟﻮش و ﺧﺮوش رﻳﺎﺳﺖ ﻃﻠﺒﺎن ﺑﻲ ﺧﺒﺮ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ وارد ﺷﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر دور ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺗﺠﻤﻊ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮﻫﻴﺪ رﺷﺘﻪ از دﺳﺘﺘﺎن ﺑﻪ در ﻧﺮود ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰ ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺑﺮادران اﻧﺼﺎر ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﭼﻪ ﻛﺎرﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده روي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺮده‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﭙﺎه اﺳﻼﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ زور ﺑﺎزوي ﻣﺎ اﺳﺘﻮار ﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻧﻴﺰ ﺳﻬﻤﻲ دارﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺧﻮي ﺗﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰد وﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳﺖ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ وﻗﺎر و آراﻣﺶ ﻓﻄﺮي ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﺷﺄن اﻧﺼﺎر‬
‫ﮔﻔﺘﻴﺪ ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ )ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ( از ﺣﻘﻮق ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻃﻮاﻳﻒ‬
‫ﻋﺮب ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮد واﻗﻊ ﺑﻴﻦ و ذاﺗﺎً ﻣﺪﺑ‪‬ﺮ و ﻣ‪Ĥ‬ل اﻧﺪﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻏَﺮّه ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﻳﺎرِ ﻏﺎرِ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮده و در ﺣﺎل ﻣﺮض‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او‬
‫را ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﺮده و ﺷﺨﺼﺎً ﻣﺴﻦ ﺗﺮ و ﻣﻮﻗﺮﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫راه ﺣﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﻲ درﻧﮓ از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮاﺳﺖ دﺳﺖ ﺧﻮد را‬
‫ﭘﻴﺶ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﻪ را ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻃﺒﻌﺎً ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﻴﺰ از وي ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ و اﻧﺼﺎر ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﺿﺮب ﺷﺴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎر ﻳﻜﺴﺮه ﺷﻮد و ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ و دو دﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎده را از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﺎري ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻧﺎﺧﻮش را ﭼﻨﺎن زدﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٢٣١‬‬
‫در ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺎن داد‪ .‬و ﺑﺎز ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدنِ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدن ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺘﻮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ و ﻃﺮﻓﺪاري ﺑﻨﻲ‬
‫ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﺎ وي رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺮد و اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﮔﺮدن‬
‫ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ او راﺿﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ - 9‬اﮔﺮ ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ ﻫﺠﺮت را از ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﺮدارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻳﻜﺴﺮه ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫زورآزﻣﺎﻳﻲ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ‪ ‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ‬
‫اﺻﻠﻲ ﺑﺴﻂ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم و ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن آن ﺑﺮ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮد وﻟﻲ از آن ﭘﺲ ﺗﻼشِ ﻣﺴﺘﻤﺮي اﺳﺖ‬
‫در وﺻﻮل ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ و اﻣﺎرت‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭼﻪ زﺑﺮدﺳﺘﻲ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﻠّﻢ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ رداي ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮ اﻧﺪام ﻋﻤﺮ راﺳﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺧﻮد او ﻋﻤﺮ ﺑﺪون‬
‫ﻣﻨﺎزع ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد و ﭘﺲ از ده ﺳﺎل و اﻧﺪي در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺷﻮراﻳﻲ از ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻳﻜﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮرا ﮔﺮد آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺣﻀﺎر ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺎﻣﺰد ﻧﻜﺮد زﻳﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﻧﺎﻣﺰدي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮد ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪ و رأي اﺑﺮاز ﻧﻜﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻗﻄﻊ و ﻓﺼﻞ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد ﺗﺎ از آراء ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ در ﻣﺪت ﺳﻪ روز ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺣﻞ‬
‫و ﻋﻘﺪ را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬از ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﻲ؟ و ﻋﺜﻤﺎن ﻋﻠﻲ را اوﻟﻲ و اﺣﻖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻴﻦ ﺳﺌﻮال را از ﻋﻠﻲ ﻛﺮد و ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ از ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن را ﺳﺰوارﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﻪ روز در ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل اﷲ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺮم ﺧﻮﻳﻲ و ﺣﻴﺎ و ﺳﺨﺎوت ﻃﺒﻊ ﻣﻌﺮوف و‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮي و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي در اﺻﻮل دﻳﺎﻧﺖ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ دوﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ از دﻗﺖ‬
‫و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ده ﺳﺎﻟﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ‬

‫‪٢٣٢‬‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن روش ﻋﻤﺮ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬او ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻋﻠﻲ رﻓﺖ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ روي ﻣﻲ آورد و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ رﺳﻮل را ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﺤﻜﺎم اﻣﺮ و‬
‫اﺳﺘﻮاري ﺧﻼﻓﺖ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮد را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫روز ﻣﻮﻋﻮد ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮِ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬داﻣﺎد او‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪي و اﮔﺮ‬
‫ﻗﻮل ﻣﻲ دﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ و ﺳﻴﺮه ﺷﻴﺨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻗﺒﻮل دارم وﻟﻲ ﺑﻪ روش ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻲ درﻧﮓ ﻋﺜﻤﺎن را ﺧﻄﺎب ﻛﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از ﻋﻠﻲ ﺗﻮ ﻣﻮﺟﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي‬
‫ﺧﻼﻓﺘﻲ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨّﺖ رﺳﻮل اﷲ و ﺳﻴﺮه ﺷﻴﺨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻲ درﻧﮓ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ واﻗﻌﻪ را ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺷﺮح داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ آن ﻣﺮد ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺞ را ﺑﻪ اوﺿﺎع‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن زﻣﺎن و ﺳﻮداﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻳﺎﺳﺖ و رﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﭘﺎره اي از ﺳﺮان‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺑﻮد‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫»و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻤﺮد ﻫﺮ ﭼﻪ اﻧﺪر ﺑﺎدﻳﻪ ﻛﺲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻤﻲ آﻣﺪﻧﺪ از ﻣﻬﺘﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺰﻳﺖ و‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ از ﻫﺮ ﻳﻜﻲ ﻣﺸﻮرت ﻫﻤﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ اﻧﺪر اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺐ‬
‫اﻧﺪر اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﻮي ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺎص آﻣﺪ و ﮔﻔﺘﺎ اﻣﺸﺐ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ‬
‫دو ﺗﻦ ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻋﺜﻤﺎن را ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻫﻢ ﻋﺜﻤﺎن را ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮدي ﻧﺮم اﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﺎدا اﻳﻦ ﻛﺎر از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎز اﻓﻜﻨﺪ و ﻋﻠﻲ ﺑﻪ زﻳﺮﻛﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر درﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن آن ﺷﺐ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو‬
‫ﻋﺎص ﻫﻤﻲ ﺑﻮد و ﻫﻤﻲ ﮔﻔﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن اﻓﺖ؟ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺷﺪ و او را ﮔﻔﺖ ﺗﻮ داﻧﻲ ﻣﻴﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ را‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻣﺸﺐ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻬﺘﺮان ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﻛﻪ را‬

‫‪٢٣٣‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ؟ ﻣﺮدﻣﺎن ﻟﺨﺘﻲ )ﺑﺮﺧﻲ( ﺗﻮ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻟﺨﺘﻲ ﻋﺜﻤﺎن را‪ .‬و ﺳﻮي ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﺗﻮ‬
‫را ﺧﻮاﻫﻢ و اﻛﻨﻮن زي ﺗﻮ آﻣﺪم ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻛﻨﻢ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮي‪ .‬ﻓﺮدا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮ را ﺑ‪‬ﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﺎ ﺑﭙﺬﻳﺮم ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ‪ .‬ﮔﻔﺘﺎ ﺑﺪان ﺷﺮط ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻋﻬﺪ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺲ را ﻧﮕﻮﻳﻲ ﻫﺮﮔﺰ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ ﻛﺮد و ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺻﻼح و ﻋﻔﺎف‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻓﺮدا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ ﺗﻮ اﻧﺪر آن رﻏﺒﺖ ﻧﻜﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن از ﺗﻮ آﻫﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻨﺪ و رﻏﺒﺖ‬
‫ﻧﺎﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﻧﺪر رﻏﺒﺖ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ از ﺗﻮ رﻏﺒﺖ ﺑﻴﻨﺪ و ﺷﺘﺎبِ ﭘﺬﻳﺮش‪ ،‬روي از ﺗﻮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻫﻢ در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﺎه و او را ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻦ ﺑﭙﺬﻳﺮي ﻓﺮدا‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮ را ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮي ﻋﻠﻲ ﻛﺎر از ﺗﻮ اﻧﺪر رﺑﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﭘﺬﻳﺮم ﺑﮕﻮي‪ .‬ﮔﻔﺘﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺮدي اﺳﺖ درﺳﺖ راﺳﺖ و ﺳﺮ ﺑﻪ اﻋﻼﻧﻴﺖ ﻳﻜﻲ دارد‪ .‬ﻓﺮدا ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺗﻮ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ ﻧﮕﺮ ﺗﺎ ﮔﺮاﻧﻲ ﻧﻜﻨﻲ و اﮔﺮ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﮕﻮي ﻧﺘﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﻮﻳﺪ زود اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻦ‪ .‬ﮔﻔﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎز آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ دﻳﮕﺮ رو ز ﺑﻪ ﻣﺰﮔﺖ )ﻣﺴﺠﺪ( آﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﻜﺮد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﮔﻔﺖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ از ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را داﺷﺖ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺲ‬
‫را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ از ﻣﺰد و ﺑﺰه )ﮔﻨﺎه( اﻳﻦ ﻛﺎر رﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ﮔﺮدن ﻣﺎ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ و ﺳﻌﺪ و زﺑﻴﺮ ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮا ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ را ﮔﺰﻳﻨﻴﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ از اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدد ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻋﻠﻲ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎن را‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ و اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﺎ را ﺗﻮ ﺧﻮﺷﺘﺮي و ﺗﻮ را ﭘﺴﻨﺪﻳﻢ اﮔﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﺲ ﺧﻼف ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﺎر از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﻛﺪام‬
‫ﺻﻮاﺑﺘﺮ و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﻼف ﺑﺮﻧﺨﻴﺰد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ‪ .‬ﻣﻘﺪاد ﮔﻔﺖ‬
‫ﻋﻤﺎر راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﻲ را ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﺲ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﺮح‬
‫ﺷﻴﺮﺧﻮرده ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و ﻳﻜﺒﺎر ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه از ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬

‫‪٢٣۴‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ را ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺧﻼف ﻧﻜﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ‪ .‬ﻋﻤﺎر ﻋﺒﺪاﷲ را د‬
‫ﺷﻨﺎم داد و ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﻣﺮﺗﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭼﻜﺎر اﺳﺖ؟ و ﺗﻮ را از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﭼﻪ ﻧﺼﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺪر ﻛﺎر اﻣﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﻲ؟ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم ﻋﻤﺎر را ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﺑﻨﺪه و ﺑﻨﺪه‬
‫زاده‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻜﺎر اﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺲ آن ﻗﻮم ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ و ﻟﺠﺎج و آﺷﻮب ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص ﺑﺮ ﭘﺎي ﺧﺎﺳﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ اي ﻣﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر زودﺗﺮ ﺑﺮﮔﺰار‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮ ﭘﺎي ﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ ﺧﺎﻣﺶ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ آن ﺣﻜﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻧﺪر اﻳﻦ داﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﺮ ﭘﺎي ﺧﻴﺰ ‪ .‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ آﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ و دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺮآورد ﻛﻪ ﺑﺮ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻋﻠﻲ دﻫﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ و ﻣﻴﺜﺎق ﺧﺪاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاﻧﻲ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﺑﺮ ﺳﻴﺮت اﺑﻦ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻪ از ﭘﺲ او ﺑﻮدﻧﺪ؟‬

‫ﻋﻠﻲ را آن ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻳﺎد آﻣﺪ ﻛﻪ وي را ﺷﺒﺎﻧﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ را ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮط دﺷﻮار ﺑﻮد و ﻛﻲ داﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاي و ﻫﻤﻪ ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﻐﺎﻣﺒﺮ؟ وﻟﻜﻦ ﺑﺪان ﻗﺪر‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺪ ﻛﻨﻢ و از ﺧﺪاي ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﻮاﻫﻢ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ دﺳﺖ‬
‫ﭼﭗ از دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﺎز داﺷﺖ و دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻤﻲ داﺷﺖ و ﻋﻠﻲ را ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺿﻌﻴﻔﻲ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮط؟ ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺎي‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻲ ﻋﻬﺪ و ﻣﻴﺜﺎق ﺧﺪاي ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎر اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﺘﺎب ﺧﺪاي و ﺳﻴﺮت ﭘﻴﻐﺎﻣﺒﺮ و ﺳﻴﺮت اﻳﻦ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮاﻧﻲ؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ آن دﺳﺖ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﺑﺮ ﻧﺰده ﺑﻮد زود آورد و ﺑﺮ دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن زد و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻚ ﻓﻴﻤﺎ ﺻﻴ‪‬ﺮه اﻟﻴﻚ‪ .‬و ﺧﻠﻖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﭘﺎي‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ﻣﺘﺤﻴﺮ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ را ﮔﻔﺖ ﺧﺪ ﻋﺘﻤﻮﻧﻲ ﺧﺪﻋﺔ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻔﺮﻳﻔﺘﻴﺪ ﻣﺮا ﻓﺮﻳﻔﺘﻨﻲ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ و ﻋﺜﻤﺎن و ﺳﻌﺪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻠﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻮن روي ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ ﻳﺎ‬

‫‪٢٣۵‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﻛﺠﺎ ﻫﻤﻲ ﺷﻮي و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻲ؟ ﺧﺪاي ﮔﻔﺖ و‪‬ﻣﻦ ﻧﻜﺚ ﻓﺎﻧﻤﺎ ﻳﻨﻜﺚ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻪ و ﻧﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﺮون آوردم ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻢ ﺑﭙﺴﻨﺪي؟ و ﻧﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﻪ رأي‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﻮد ﺑﻜﺸﻴﺪش؟ ﻋﻠﻲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻨﻴﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و آن‬
‫روز ﻧﻤﺎز دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و اﻣﺎﻣﻲِ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺮد‪«.‬‬

‫اﻳﻦ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻛﻪ )ﺑﻪ ﻗﻮل ﻃﺒﺮي( ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﭼﺎره اﻧﺪﻳﺸﻲ ﻛﺮد و از‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮد ‪ 12‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺧﺸﻢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﺑﺎ‬
‫وي ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﺮ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ اﻣﺮ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺮ ﻋﻠﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻴﺪﻫﺪ زﻳﺮا در ﺳﺎﻳﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻮاﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ و از‬
‫ﺗﻘﻮاي ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻤﻨﺎك اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻘﻘﺎً اﮔﺮ ﻋﻠﻲ ﭘﺲ از ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬دوره ﻃﻼﻳﻲ اﺳﻼم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت روي ﻧﻤﻲ داد‪ .‬اﻧﺤﺮاف از اﺻﻮل اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﻤﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬اﻗﻮامِ ﺳﻮدﺟﻮي ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺰرگ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ دﺳﺖ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻮادث ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫و ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻣﻮي ﺷﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 10‬ﻳﺎران ﺣﻀﺮت رﺳﻮل را ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ وي ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫دﺳﺘﻪ اي ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اذﻏﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪ وي را آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﺧﻮد در‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ آن ﺳﻬﻤﻲ داﺷﺘﻪ و اﻳﻨﻚ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را وارث اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه و ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و‬
‫ﺣﺮاﺳﺖ آن ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ دو در ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻜﺮﻳﻢ و اﻋﻼي ﺷﺄن وي ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻋﻤﺮ ﻓﺮد ﺑﺎرز اﻳﻦ دﺳﺘﻪ و از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﺮ در ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻒ ﻣﺮدم را‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻬﻞ روز ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻳﻪ‬
‫ﻗﺮآن را ﺑﺮ او ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﻚ ﻣﻴﺖ و اﻧﻬﻢ ﻣﻴﺘﻮن‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣ‪‬ﺮد‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺧﺪاي را ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻳﻪ‬
‫‪ 144‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪:‬‬

‫و‪ ‬ﻣﺎ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ا‪‬ﻻّ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلُ ﻗَﺪ ﺧَﻠَﺖ ﻣ‪‬ﻦ ﻗَﺒﻠ‪‬ﻪ‪ ‬اﻟﺮّﺳ‪‬ﻞُ اَﻓَﺎﺋﻦِ ﻣﺎت‪ ‬اَو ﻗُﺘ‪‬ﻞَ اﻧﻘَﺒ‪‬ﻠﺘُﻢ ﻋ‪‬ﻠﻲ اَﻋﻘﺒﺎ ﺑِﻜُﻢ‬

‫‪٢٣۶‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻳﺴﺖ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺳﺎﺑﻖ‪ .‬آﻳﺎ اﮔﺮ ﻣ‪‬ﺮد ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ از دﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ؟‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن ﺗﺪﺑﻴﺮ و رﺷﺎدت ﺧﻼﻓﺖ را از ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮدﺳﺘﻲ آن را‬
‫ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﻠّﻢ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ رد‪‬ه را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺑﺮاي ﺑﻪ زاﻧﻮ در آوردن‬
‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺮﺗﺪ از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ درﻳﻎ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻲ اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﺳﺌﻮال در ذﻫﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﺑﻨﺪد ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﻋﻤﺮ آﻳﺎ ﻧﻔﺲ دﻳﺎﻧﺖ اﺳﻼم ﻣﻘﺼﻮد‬
‫ﺑﺎﻟﺬات ﺑﻮد؟ ﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ؟ در ﻫﺮ ﺻﻮرت دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﻮ ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﺑﻪ اوﺿﺎع ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ و‬
‫ﺣﻘﻴﺮاﻧﻪ ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب ﺧﺎﺗﻤﻪ داده ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻈﺮي اﻋﺮاب‬
‫ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﺗﺤﺖ ﻟﻮاي اﺳﻼم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪي ﭘﺎي ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫از ﻫﻤﻴﻦ روي ﻋﻤﺮ ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺟﻨﮓ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﻗﻮاي ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺮي ﺧﻄﻴﺮ و ﺑﻲ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻓﻜﺮ واﻗﻊ ﮔﺮاي و دﻳﺪ روﺷﻦ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﺮان‬
‫و روم را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬او ﻣﻲ داﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﻪ زراﻋﺖ و ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﺠﺎرت آرام‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﻴﺮوي ﭘﻨﻬﺎن در وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺮﺟﻲ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻫﻞ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺟﻨﮕﻨﺪ و‬
‫دﻧﺒﺎل زن و ﻣﺎﻟﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي رام ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺳﻮدآور ﺷﻮد‬
‫و ﺣﺮص اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﺎل و ﺷﻬﻮت ﺑﺪان ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎ ﻣﻨﻌﻄﻒ ﮔﺮدد ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در‬
‫اﺗﺨﺎذ اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬رأي اش ﺻﺎﺋﺐ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ - 11‬ﺟﻨﮕﻬﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ اﻳﺮان و روم‪ ،‬ﺑﻨﻴﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن دو را ﺳﺴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ از آن وﺟﻮد اﻋﺮاب در ﺷﻤﺎل ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از دو ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺳﻮرﻳﻪ و اردن و ﻋﺮاق ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده و ﺣﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺮان و روم‬
‫دوﻟﺘﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن ﺑﺮازﻧﺪه اي ﺑﺮاي‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم و ﻣﺎﻳﻪ اﺻﻠﻲ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮي ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ وي را ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ اﻗﺪام‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا اﺳﻼم ﻣﺒﺪل ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻋﺮب را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬

‫‪٢٣٧‬‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﺳﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﮕﻲ اﺳﺘﻴﻼي ﺑﺮ دﻳﮕﺮان و دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﻲ ﺷﻤﺎر را ﻓﺮو‬
‫ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮاري ﺧﻀﻮع و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲ رﻫﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 12‬در اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ از روي ﺧﻠﻮص ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه اﻧﺪ و در اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎدي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ و اﺟﺮاي اﻣﺮ ﺟﻬﺎد ﻋﺪه اي را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم و ﻋﺮاق رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﻗﺮاﻳﻦ و اﻣﺎرات و ﺳﻴﺮ در ﺣﻮادث ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺮك اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻼء ﺑﺮ‬
‫داراﻳﻲ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬زﻫﺪ و ﻋﺪم اﻟﺘﻔﺎت ﺑﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ در داﻳﺮه اي ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﺣﺘﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از اﻳﻦ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﻪ ﻣﺎل و ﻣﻜﻨﺖ ﻓﺮاوان رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ و ﺟﺰء ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه و ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﺷﻮراﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎنِ دو آﺗﺸﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ ﭼﻬﻞ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن درﻫﻢ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ و ﻣﻠﻚ و ﻣﺴﺘﻐﻞ در ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﭘﺲ از‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﻋﻠﻲ ﺷﻴﻮه ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﺑﻨﺪد و در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ وي ﺧﺮوج ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ زن ﻣﺤﺒﻮب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻛﻪ از ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮاﺗﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و ﺟﺰء ﺣﻔﻈﻪ‬
‫ﻗﺮآن و راوﻳﺎن ﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻼف اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮده ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ زﻳﺮا ﻋﻠﻲ ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮ وي‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و ﺷﺎﻳﺪ در ﻗﻀﻴﻪ » اﻓﻚ« ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ او رأي ﻧﺪاده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺻﻔﻴﻦ‬
‫و ﺟﻤﻞ و ﻧﻬﺮوان را ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺣﻤﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ روش ﻋﺜﻤﺎن و ﻧﺮﻣﺨﻮﻳﻲ‬
‫او را اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﺗﻤﺎم آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از روش ﻋﻤﺮ در دوره ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻮاﻳﻲ رﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از روش ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﺗﺤﻜﻴﻢ اﺳﺎس ﻛﺎر ﺧﻮد از ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ - 13‬ﺗﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷﻤﺸﻴﺮ و‬
‫ارﻋﺎب اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ از ﻋﻮاﻟﻢ روﺣﺎﻧﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او از‬
‫ﻧﺎم او اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب را اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮده اي از‬
‫ﻛﺒﺮﻳﺎ و ﻣﻌﺠﺰات و اﻋﻤﺎل ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم‬

‫‪٢٣٨‬‬
‫ﻣﺪت رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻨﺪه ﺧﺪاي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ از ﺻﻒ ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﻗﺪس ﺧﺪاوﻧﺪان ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻌﻴ‪‬ﻦ و ﺑﺰرﮔﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن وي درﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻫﺮ‬
‫ﻗﺪر ﻣﺘﺸﺨﺺ و ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﻧﺎﭼﺎر داراي ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ‪ .‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻨﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻨﺴﻲ دارد و در اﻧﺠﺎم آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺣﺪود‬
‫ﺣﺸﻤﺖ و اﻋﺘﺪال ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺻﻌﻮﺑﺎت و دﺷﻮارﻳﻬﺎ دﭼﺎر ﺳﺴﺘﻲ ﺷﺪه و در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺧﺼﻮﻣﺖ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﮔﺮاﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﻲ رﺷﻚ ﺑﺮ او‬
‫ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺻﻄﻜﺎك ﺑﺎ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮ ش‬
‫ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ آﺛﺎر ﺧﻮب و ﻣﻮاﻟﻴﺪ ﻗﺮﻳﺤﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ او ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه اﻏﻤﺎض ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﺒﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار دﻳﺎﻧﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻫﺰار ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺆﻣﻦ دارد‪ ،‬در ﺣﺠﻤﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺲ ﺑﺮﺗﺮ روي ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻴﻨﺔ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ را ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺮﻣﺎي آن ﺳﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺮﻳﺶ و ﻏﻄﻔﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻧﻴﻤﻲ ﻫﻢ ﺑﺪﻫﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد ﻗﺒﺎﻳﻞ در‬
‫ﻫﺮاس ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ دور ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺧﻨﺪق ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ ،‬از رؤﺳﺎي اوس ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬وﺣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪي‬
‫اﺳﺖ؟ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺧﻄﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﻳﻬﻮدان ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ از داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدان ﻣﻲ ﺗﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ در دوران ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﺮ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺣﺘﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﺧﺮﻣﺎ از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ و ﺧﺪا ﻫﻤﺮاه ﻣﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻨﮓ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎج ﻧﻤﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ‬
‫د‪‬مِ ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﺨﻦ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و از ﺑﺎج دادن اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد‪.‬‬

‫در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 23‬ﺳﺎﻟﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻜﺮر روي داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رأي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫را زده ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ رأي ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻴﺴﺖ و‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﺑﻪ رأي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎي ﺿﻌﻒ ﺑﺸﺮي‬

‫‪٢٣٩‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در وي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻤﺎل و ﻣﻈﻬﺮ اراده ﺧﺪاوﻧﺪي ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن اﻣﻮر در‬
‫ﻫﺮ اﻣﺮي و در ﻫﺮ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار او اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺎده ﻟﻮح آن اﻳﺎم‪ ،‬آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﺄﻧﻲ درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻓﻼن ﺟﻤﻠﻪ را از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺣﻜﺎم و ﺷﺮاﻳﻊ ﻗﺮآﻧﻲ ﻫﻤﻪ واﺿﺢ و ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺪود ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮد را ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫ﻛﺮدار و رﻓﺘﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﺑﻄﻮر ﻣﺠﻤﻞ در ﻗﺮآن واﺟﺐ ﺷﺪه وﻟﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﺗﻌﺪاد آن‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از روي ﻛﺮدار ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻨّﺖ آﻏﺎز ﺷﺪ و روز ﺑﻪ روز زﻳﺎد‬
‫ﺷﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻋﺪه اﺣﺎدﻳﺚ از ﻫﺰارﻫﺎ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮد و ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻔﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻤﻊ آوري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮرد اﻋﺘﺒﺎر و اﺣﺘﺮام ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰارﻫﺎ ﺣﺪﻳﺚ از ﺣﻔﻆ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺑﻦ ﻋﻘﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 332‬ﻫﺠﺮي‪ ،‬دوﻳﺴﺖ و ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد از ﺣﻔﻆ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺰدن اﺳﺖ و وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم‬
‫ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪه اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮده و در‬
‫ﭘﻲ ﺟﻤﻊ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ و ﺗﻔﻜﺮ آدﻣﻲ ارزش ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪي ﭼﻮن‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ارﺑﻠﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ‪ 660‬ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﺪق اﷲ و ﻛﺬب اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ .‬اﷲ‬
‫راﺳﺘﮕﻮ و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ دروﻏﮕﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 14‬اﻣﺮ ﻣﺤﺴﻮس و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺪر از ﺣﻴﺚ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن از ﺳﺎل ‪11‬‬
‫ﻫﺠﺮي و از ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺠﺎز دور ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻣﻌﺠﺰات ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد زﻳﺮا ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺗﺨﻴﻼت ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻫﺐ و ﻣﻜﺎرم ﻓﻜﺮي و اﺧﻼﻗﻲ آراﺳﺘﻪ و از اﻳﻦ رو‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ در اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ - 15‬اﻳﺮان ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬ﻣﺘﻮاﻟﻴﺎً ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬در ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻫﻤﺪان ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻧﻨﮕﻴﻦ و دردﻧﺎﻛﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻴﻼي اﺳﻜﻨﺪر و اﻳﻠﻐﺎر ﻣﻐﻮل در ﺟﻨﺐ آن‬

‫‪٢۴٠‬‬
‫ﻛﻤﺮﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺸﻮر ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﭘﺎﺷﺎه ﺑﺎ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺘﻲ اﻋﺮاب ﻧﺎﻣﺠﻬﺰ و ﺑﻲ اﻃﻼع از آﺋﻴﻦ‬
‫ﺳﻠﺤﺸﻮري‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺮان ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ و اﻳﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪ ﻳﺎ اﺳﻼم آورد و ﻳﺎ در ﻛﻤﺎل‬
‫ﺧﻮاري و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ‪.‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﺟﺰﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي‬
‫رﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻠﻄﻪ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻮﺑﺪان‪ .‬دﻳﺎﻧﺖ ﺳﺎده اﺳﻼم ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻛﻪ د‪‬مِ ﺗﻴﻎ ﺑ‪‬ﺮﻧﺪه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻴﻮه ﻣﻠﻲ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻗﻮم ﻓﺎﺗﺢ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و از در اﻃﺎﻋﺖ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻮش و ﻓﻜﺮ و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر ارﺑﺎب ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و آداب آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻐﺎت ﻗﻮم ﻓﺎﺗﺢ را ﺗﺪوﻳﻦ و ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ آن را درﺳﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺎﺗﺤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎر اﻧﻘﻴﺎد و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺧﻮد‬
‫داري ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ از ﺧﻮد ﻋﺮﺑﻬﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﻘﻴﺮ دﻳﻦ و ﻋﺎدات‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ در ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺷﺄن ﻋﺮب و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫اﺻﻞ ﺷﺮف و ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و ﻣﺎﻳﻪ ﺳﻴﺎدت و ﺑﺰرﮔﻮاري را ﻫﻤﻪ در ﻋﺮب ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﺷﻌﺮ ﺑﺪوي و ﻫﺮ ﻣﺜﻞ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ و ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ اﻋﺮابِ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﻜﻤﺖ و‬
‫ﭼﻜﻴﺪه ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺻﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻻي ﻓﻼن ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻛﺎﺳﻪ ﻟﻴﺲ ﺳﻔﺮه‬
‫ﻓﻼن اﻣﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻓﺘﺨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮب دﺧﺘﺮﺷﺎن را ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮ و ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻧﺎن در ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ و ﻛﻼم و ادب ﻋﺮب ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد و‬
‫ﻫﻔﺘﺎد درﺻﺪ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورد‪ .‬در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ از ﺗﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﭘﺲ از دو‬
‫ﺳﻪ ﻧﺴﻞ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ از ﻋﺮﺑﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻛﻤﻪ ﺑﻨﺎي‬
‫ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ و ﻣﺪاﻫﻨﻪ را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎ در آﻳﻨﻪ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا‬
‫ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻋﺠﻤﻲ را در آﻳﻨﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎﻛﻢ و اﻣﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﺪة ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺮاي ﻋﺮب ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﺧﻮان ﻳﻐﻤﺎ ﻧﺼﻴﺒﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﻣﺮ ﺑﺮ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪ‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮدش را ﺻﻔﺮ‪ ،‬و ﺣﺠﺎز را ﻣﻨﺸﺄ ﺗﻤﺎم اﻧﻌﺎم ﺧﺪاوﻧﺪي‬

‫‪٢۴١‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺒﺪأ ﺧﺮاﻓﺎت و ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و زﻳﺎد ﺷﺪن ﺣﺠﻢ ﻣﻌﺠﺰات ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اوﺿﺎع ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻜﻪ و ده ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺴﺖ در ذﻫﻦ ﻣﺼﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫»رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻳﻚ روز ﻋﻴﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ از ﺟﺪ‪ ‬ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻟﺒﺎس ﻋﻴﺪي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و از ﺑﺮاي آن دو‬
‫ﻟﺒﺎس ﺳﻔﻴﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬ﻛﻮدﻛﺎن در روز ﻋﻴﺪ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي رﻧﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ آورده اي! ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻃﺸﺖ و اﺑﺮﻳﻖ از ﺑﻬﺸﺖ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻫﺮ رﻧﮓ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ اراده ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ آب ﻣﻲ رﻳﺰم و ﺷﻤﺎ ﺷﺴﺘﺸﻮ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫رﻧﮓ ﻛﻪ ﻧﻴ‪‬ﺖ ﻛﺮده اﻳﺪ در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ رﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﺷﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻃﻔﺎل ﻣﻦ اﻣﺮوز ﻣﺴﺮور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟ ﻋﺮض ﻛﺮد ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ آن دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت از اﺛﺮ زﻫﺮ ﺑﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﺒﺰي ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮاﻳﻴﺪ و ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﭼﻮن دروﻗﺖ ﺷﻬﺎدت زﻣﻴﻦ از ﺧﻮن ﺣﻀﺮﺗﺶ ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﺳﺎل اول ﻫﺠﺮت و ﻗﺒﻞ از ﻏﺰوه ﻧﺨﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺨﺘﻲ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺜﺎل ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻛﻪ ﺷﻢ‪ ‬ﻛﺴﺐ داﺷﺖ و از ﻫﻤﺎن اوان ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬
‫رﻓﺘﻪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎر ﺷﺪ و ﺳﻮد ﺑﺮد‪ ،‬زﻳﺎد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﺰدوري در ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﻫﺎي ﻳﻬﻮد ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن از زراﻋﺖ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻞ زدن و از ﭼﺎه آب ﻛﺸﻴﺪن اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و از ﺗﻌﺎرف و ﻫﺪﻳﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮان اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﻲ ﻛﺮد و ﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﺳﺮ ﺑﻲ ﺷﺎم ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﭼﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎ ﺳﺪ‪ ‬ﺟﻮع ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﭘﺎﻳﻴﻦ آوردن ﺷﺄن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺷﺄن و ارزش او در اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺗﻬﻲ و ﻓﻘﺪان وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺎدي از ﭘﺎي ﻧﻨﺸﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪ و از‬
‫اﻳﻦ ﺣﻴﺚ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮدان ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ و اﻃﻼ ع ﺑﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال آن زﻣﺎن‬

‫‪٢۴٢‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮ آدﻣﻴﺎن و ﻫﻴﭻ ﻗﻮه ﻓﻮق‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وي ﻧﺸﺘﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر را رﺷﺎدت و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و ﺗﻬﺎون و ﺳﺴﺘﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻧﻪ ﻫﺰار‬
‫ﻓﺮﺷﺘﺔ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻗﺮآن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ را ﺗﺨﻠﻒ از اﺳﺘﺮ اﺗﮋي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺰوه ﻫﺎ ﻻزم ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻧﻪ‬
‫ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق ﺑﻪ دور ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻧﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻞ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﻪ »وﻟﻮ ﺷﺌﻨﺎ ﻻﺗﻴﻨﺎ ﻛﻞ ﻧﻔﺲ ﻫﺪاﻫﺎ« ﻓﺮوغ اﺳﻼم را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻛﻔّﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲ ﺗﺎﺑﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ‪ 15‬روز ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻳﻬﻮد ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﺑﺴﺘﻦ آب و آذوﻗﻪ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد وﺳﺎﻃﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﭼﻨﺎن ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻨﮓ ﻛﺮد و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﮔﺮﻳﺒﺎن او را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ از ﺧﺸﻢ ﺳﻴﺎه ﺷﺪ و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ وي دﺳﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ و ﺣﺘﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻨﻲ ﻛﺮد‪ ،‬از ﻛﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ و ﺑﺪﻳﻦ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ در ﻇﺮف ﺳﻪ روز ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺿﻌﻔﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻮرد در ﻛﺘﺐ ﺳﻴﺮه و ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم ﺛﺒﺖ ﺷﺪه و ﺷﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻗﻮاي ﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌﻲ دﺳﺖ اﻧﺪر ﻛﺎر ﻧﺸﺪه و ﺣﻮادث آن زﻣﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺣﻮادث ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن و در ﺗﻤﺎم اﻋﺼﺎر ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫از ﺷﺄن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻏﻴﺮﻋﺎدي و ﻗﻮت روح او را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺸﺮ ﻋﺎدت ﻧﺪارد ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﮕﺮد و ﮔﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﻮادث را‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻗﻮه واﻫﻤﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي او ﺧﺪا ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻗﻮام ﺑﺪوي و ﻧﺎدان ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻏﺮش رﻋﺪ و درﺧﺸﻴﺪن ﺑﺮق را ﺗﻌﻠﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﺎﭼﺎر آن را ﺻﺪاي ﺧﺪا و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﻬﺮ و‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﻮﺟﻮدي ﻗﻬ‪‬ﺎر و ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮز ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻒ از اواﻣﺮ او ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺸﺮﻫﺎي ﻋﺎﻗﻞ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻧﻴﺰ از رﺑﻂ دادن ﻋﻠﻞ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻬﺎ روي ﮔﺮداﻧﺪه‪ ،‬در ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺿﺮوري داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﻗﺎدر ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮداﻧﻨﺪه‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻲ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم را ﻣﻮﺟﻮدي ﭼﻮن ﺧﻮد ﻓﺮض ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺟﺎﻣﻪ اي‬

‫‪٢۴٣‬‬
‫از ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ وي‪ ،‬ﭼﻮن رﻧﮕﺮزان آن را ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺮخ و ﺳﺒﺰ در ﻣﻲ آورد و ﺑﻌﺪ‬
‫ﻫﻢ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺮﻛﺮة ﺑﻦ ﻋﺮﻋﺮة ﺑﻦ ﺻﺮﺻﺮة ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲ آورد‪ .‬ﻗﺼﺺ اﻻﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ﻣﺮﺻﺎد اﻟﻌﺒﺎد‪ ،‬اﻧﻮار ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺎت اﻟﺨﻠﻮد‪ ،‬ﺣﻠﻴﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ و‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﻛﺘﺎب در اﻳﺮان ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺴﻤﻮم ﻛﺮدن و ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﻜﺎر ﻣﻠﺘﻲ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ در ﺗﺐ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺮاﺷﻲ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻣﻲ داﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺎز ﻣﺜﻞ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮت دﻳﻨﻲ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ ﺳﻨﮓ و درﺧﺖ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و دور‬
‫وي ﺣﺼﺎر ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻮه واﻫﻤﻪ آﻧﺎن اﻳﻦ ﻓﺮض‬
‫راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ او ﻏﺬا ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد ﺗﺎ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻓﺘﺎب ﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠّﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻏﺬا ﻣﻲ ﺧﻮرد ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه را در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ آورد ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮي از ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺣﺪود اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺸﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢۴۴‬‬
 ‫ﻳﺎدي از ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ در واﭘﺴﻴﻦ روزﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻮاد وﻫﺎب زاده‬

‫ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ و ﺟﻮاب وﻫﺎب زاده – ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1973‬اﺗﺮﻳﺶ‬

‫ﺧﺎﻧﻪ ام در ﺗﻴﻐﺴﺘﺎن ﻗﻠﻬﻚ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﺎ ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎي زﻳﺒﺎ‪ ،‬در ﻣﺠﺎورت ﻣﻨﺰل ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ زﻧﺪه‬
‫ﻳﺎد ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺎدروان ﻋﺒﺎس ﻣﺴﻌﻮدي و ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از رﺟﺎل آن زﻣﺎن‪ .‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭘﺪرم ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﻐﻞ وي و ﻳﻚ دوره ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ را رﻳﺸﻪ دارﺗﺮ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﺷﻴﻔﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ درﺧﺸﺸﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰِ ﻛﺸﺸﻲ در آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ ﻛﺸﺶ و ﻣﻴﺪان ﺟﺎذﺑﻪ و ﺷﻤﻊ ﻓﺮوزانِ اﻳﻦ‬

‫‪٢۴۵‬‬
‫ﻣﺤﻔﻞ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ ﻧﺒﻮد و او ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ رﺟﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ادﺑﻲ را‬
‫در روزﻫﺎي آدﻳﻨﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﮔﺮد ﻣﻲ آورد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻌﻒ ﺑﺴﻴﺎر در ﻣﺤﻀﺮش ﺑﻪ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدي‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ او ﻣﺠﻠﺲ اﻫﻞ ادب و ﺳﺨﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻳﻜﺮﻧﮕﻲ در اﻳﻦ ﺟﻤﻊ‬
‫آﺷﻜﺎرا ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﺷﻌﺮ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪:‬‬

‫در ﻛﻒ ﻫﺮ ﻛﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﻌﻲ ﺑ‪‬ﺪي اﺧﺘﻼف از ﮔﻔﺘﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪي‬

‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ‪ ،‬در ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﭘﺪر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ‬
‫ادﻳﺐ ﻧﺎﻣﻮر رﻓﺘﻢ‪ .‬آن ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1312‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺎ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﻮاري و‬
‫ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﻤﺮﻏﻲ را ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﻏﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠّﻪ ﺣﻜﻤﺖ راه‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫زﻧﺪه ﻳﺎد ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ ﻣﺮدي ﭘﺮﺷﻮر ﺑﻮد و ﺑﻴﺎﻧﻲ ﮔﺮم داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻟﻴﺮ و‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮد و در ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺎﻳﻞ ادﺑﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ و در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ادب و ﻣﺸﺎرب و ﻣﺴﺎﻟﻚ ﺑﺸﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وﺳﻴﻌﻲ داﺷﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬داراي روﺣﻲ ﺣﺴﺎس و دﻟﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر او‬
‫در ﺷﻨﻮﻧﺪه و ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎﻧﺶ اﻳﺠﺎد اﺣﺘﺮام ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻦ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻔﺘﻮن ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺷﺪم و ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺣﻴﺎت او ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ اﻳﺸﺎن را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲ ﺷﻤﺮدم و ﺣﺮﻣﺖ آن روح ﺑﺰرﮔﻮار را‬
‫ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲ داﺷﺘﻢ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻃﺮات و ﻳﺎدﺑﻮدﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ از اﻳﺸﺎن در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺧﻮد دارم ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻓﺮﺻﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﻪ آن‬
‫را ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ﺑﻴﺎورم‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ ورق از دﻓﺘﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻦ ﺑﺎ زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺸﻮده ﺑﻮده‬
‫و اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﻛﻨﻢ زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه و ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻛﻨﻮن آن ﺧﺎﻃﺮه را ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﻫﺮ ﺑﺎر ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺘﮕﺎه ﺑﺎدﮔﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬
‫ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻟﺰﺑﻮرگ در ﻛﺸﻮر اﺗﺮﻳﺶ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و آﺳﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً اﻳﺸﺎن ﺷﻴﻔﺘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و آراﻣﺶ در ﻃﺒﻴﻌﺖ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻘﺘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﺒﺐ آراﻣﺶ روح و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﺟﺴﻤﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪ .‬ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ در ﻛﻨﺎر‬

‫‪٢۴۶‬‬
‫اﻳﺸﺎن در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي اﻃﺮاف ﺑﺎدﮔﺸﺘﺎﻳﻦ راه ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ در‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ادﺑﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺤﻈﺎت دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻲ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻲ اﻏﺮاق زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺧﺎﻃﺮه ﺗﺮﻳﻦ اﻳﺎم زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ آن اﻳ‪‬ﺎم ﻣﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ اي از ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﺮ ﺟﺎن و رواﻧﻢ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ اي اﻳﺸﺎن در ﺑﺎدﮔﺸﺘﺎﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻦ زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻮﻧﻴﺦ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮدم‪ .‬اﻳﺸﺎن دو ﺳﻪ روزي در ﻫﺘﻞ ﻛﻮﻧﻴﮕﺲ ﻫﻮف‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻋﺎزم ﺗﻬﺮان ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪) 1351‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪(1972‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﺮﺳﻮم ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻮﻧﻴﺦ آوردم ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ در ﻫﺘﻞ ﻛﻮﻧﻴﮕﺲ‬
‫ﻫﻮف ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺘﻨﺴﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺨﺴﺖ آن ﻋﻨﻮان »‪ 23‬ﺳﺎل«‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺎﻣﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﻌﺪاً ﺑﺨﻮ اﻧﻢ و ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب اﺑﺮاز دارم‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﭘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن‬
‫ﺑﺒﺮي؟!‬

‫ﻛﺘﺎب را ﺑﺎ وﻟﻊ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎ آن زﻣﺎن در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﻧﻘﺪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮدم ‪ .‬ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﻣﺮا ﺑﻴﺶ از ﻓﺼﻮل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺖ‪ .‬ﺳﺒﻚ ﻧﮕﺎرش‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺮاﻳﻢ ﺟﺎي ﺷﺒﻪ اي ﻧﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻛﺘﺎب ﻛﺴﻲ ﺟﺰ زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دوﺳﺖ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺧﻮد‪ ،‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺻﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪار زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻋﺎﺻﻤﻲ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﺮد و رﻓﺖ و ﻣﻦ و‬
‫دﺷﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ از ﻛﺘﺎب ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ و آﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب‬
‫را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ؟ ﻣﻦ ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﻛﺘﺎب را ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮدم و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺮ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﺟﺰ ﺷﻤﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ را ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﺣﻴﻦ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دوﺳﺘﻢ دﻛﺘﺮ ﻋﺎﺻﻤﻲ ﺑﮕﺬارم‪ .‬ﻣﻦ و دﻛﺘﺮ ﻋﺎﺻﻤﻲ ﻫﺮ دو ﻣﺴﺤﻮر ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﻟﺬا ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺧﻮاﻫﺶ او ﻣﻦ در دﻳﺪار ﺑﻌﺪي از زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ آﻳﺎ اﺟﺎزه‬

‫‪٢۴٧‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب را در ﻣﺠﻠﻪ ﻛﺎوه ﭼﺎپ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً از ﺗﻬﺮان‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬از ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺎپ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب در ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﻛﺎوه ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎم اﻳﺸﺎن‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت دﻛﺘﺮ ﻋﺎﺻﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ‪ 23‬ﺳﺎل را‬
‫ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺲ از ‪ 23‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﻼﻓﺖ« ﺑﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻳﻢ و در ﻓﺮوردﻳﻦ ‪1352‬‬
‫)ﻣﺎرس ‪ ( 1973‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ اي از ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ آن ﺧﺎﻟﻲ از ﻓﺎﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬

‫ﻋﺎﺻﻤﻲ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ارﺟﻤﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻦ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اي ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﺮدي اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬از راه ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﻮﺳﺖ را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »‪ 23‬ﺳﺎل« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﺘﺎب را ﺧﻮاﻧﺪم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻓﺘﺎدم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ درﺑﺎره ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ آن‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺠﻠﻪ آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ و از ﻣﺸﻜﻼت ﻛﺎرِ ﺗﻮ در اﻳﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ آﮔﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻔﻴﺲ ﺑﺮاي ﻛﺎوه اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد و‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را در ﻣﺠﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳﺎﻧﻲ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ دﺳﺘﺖ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ آن ﻣﺒﺎدرت ورزي‪...‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻴﺪه از رﺟﺎل ادﺑﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺮوف اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻟﻬﺎي درازي ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫و ﺗﻮ ﻫﻨﻮز ﺧﻮد را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺑﻨﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺷﻤﺎره ﺗﺄﻟﻴﻔﺎﺗﺶ از اﻋﺪاد دو‬
‫رﻗﻤﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻴﺮ و ﺳﻠﻮﻛﺶ در دواوﻳﻦ ﻣﺘﻘﺪﻣﻴﻦ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ از ﺗﻔﺤﺺ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ و ﺟﺎﻧﺪار دوران اﺧﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﺸﺎن دﻟﺸﺎن ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻌﻼً ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺸﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﺒﻚ ﻫﺮ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اي ﺑﺎ ﺧﻮد آن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺳﺖ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻫﻮﺷﻴﺎر ﻣﺠﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮاﺳﺖ درﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺜﺮ ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺴﺘﺪل و ﺳﻨﮕﻴﻦ و دﻟﭙﺬﻳﺮ از ﺧﺎﻣﻪ ﻛﺪام ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﺧﻼﻗﻲ ﺗﺮاوﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﻼم و اﺧﻼص و ﺳﭙﺎس‪ ،‬ﺟﻮاد وﻫﺎب زاده‬

‫ﻣﺠﻠﻪ ﻛﺎوه را ﻫﻤﺮاه ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎدم ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ در ﻧﺎﻣﻪ اي‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭘﺲ از ﺗﻔﻘﺪ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﻦ را ﻛﻢ داﺷﺖ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎً درﺷﻤﺎره ﺑﻌﺪي ﻛﺎوه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ اﺻﻼح آن‬

‫‪٢۴٨‬‬
‫ﺑﭙﺮدازم‪ .‬در ﺷﻤﺎره ﺑﻌﺪي ﻣﺠﻠﻪ ﻛﺎوه‪ 23 ،‬ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪ 1352‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ژوﺋﻦ ‪ 1973‬ﺑﺨﺶ دوم ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »‪ 23‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﻮداي ﻏﻨﻴﻤﺖ« ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻮﺗﺎه از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪:‬‬

‫ﻋﺎﺻﻤﻲ ﻋﺰﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﻤﺎره ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺬﻛﺮ اﻣﻴﺪ رﻓﻊ آن را دارم ‪.‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ ﺑﻨﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺻﻠﻲ را اﻳﺸﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ و ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﻪ ﻫﻢ ﻣﺆﻳﺪ آﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬ﭘﺮﻣﻐﺰ و‬
‫روﺷﻨﮕﺮ و ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﮕﺮ ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻏﻨﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺶ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﻧﺼﻴﺒﻲ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﻼم و اﺧﻼص و ﺳﭙﺎس‪ ،‬ﺟﻮاد وﻫﺎب زاده‬

‫ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ ﻣﻴﻞ داﺷﺖ ﻛﺘﺎب » ‪ 23‬ﺳﺎل « را در اﻳﺮان ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ‪ 23‬ﺳﺎل را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ رﺟﺎل ﺳﻴﺎﺳﻲ آن اﻳ‪‬ﺎم‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﻴﻞ ﻧﺪارم ﻧﺎم او را اﻓﺸﺎ ﻛﻨﻢ‪ ،‬دادم‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻢ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺻﻼح ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﺮان ﭼﺎپ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﻟﺒﻨﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻔﺮ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ اروﭘﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻫﺪﻳﻪ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻦ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ آن را در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد دارم‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ‪ 23‬ﺳﺎل دﺳﺘﮕﻴﺮ و‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﻧﻘﻲ ﻣﻨﺰوي ﻣﺪﺗﻬﺎ در ﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ اﻳ‪‬ﺎم ﺷﺎدروان‬
‫دﺷﺘﻲ ﻫﻢ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ دﺳﺘﮕﻴﺮي اﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﻧﮕﺮان ﺣﺎل ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ ﺑﻮدم و ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮي از اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن و‬
‫آﺷﻨﺎﻳﺎن اﻳﺸﺎن ﺗﻤﺎس ﻣﻴﮕﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻌﻴﺪي ﺳﻴﺮﺟﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎري وﻓﺎدار و‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻲ ﺑﺰرﮔﻮار و دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﺷﺪم‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﻜﺎﻟﻤﺎت ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﺘﻌﺪ د و اﺻﺮار ﻣﻦ‪،‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ در آن ﺑﺴﺘﺮي ﺑﻮد در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدم‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﻦ‬

‫‪٢۴٩‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬
‫‪PersianPDF.com‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اواﺳﻂ دﻳﻤﺎه ‪ 1360‬ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﻓﻮت اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻮﺗﺎه و ﺻﺪاي ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ و ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﻄﻊ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎرﻫﺎ از‬
‫اﻳﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ آﻳﺎ داروﻳﻲ اﺣﺘﻴﺎج دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﻦ را رد‪ ‬ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ اﺻﻼً ﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﻣﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻌﻴﺪي ﺳﻴﺮﺟﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﻓﻮت زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ‪ ،‬در ﺳﻔﺮي ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﭼﻨﺪ روزي‬
‫ﻣﻬﻤﺎن ﻣﻦ در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﻧﻴﺦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﻌﻴﺪي ﺳﻴﺮﺟﺎﻧﻲ ﻣﺸﺮوﺣﺎً از آﺧﺮﻳﻦ‬
‫روزﻫﺎي ﺣﻴﺎت زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ آن را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫در زﻧﺪان آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺷﺎدروان ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ وارد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻲ در زﻧﺪان ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه اﻳﺸﺎن آﺳﻴﺐ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ او را از زﻧﺪان ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺟﻢ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن از‬
‫زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ ﻋﻴﺎدت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺎرﻫﺎ دﺷﺘﻲ از ﺳﻌﻴﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻮاد ﺳﻤ‪‬ﻲ‬
‫)ﺳﻴﺎﻧﻜﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻧﻮر( ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪه ﻳﺎد ﻋﻠﻲ دﺷﺘﻲ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻮد در ﺑﺴﺘﺮ درد و اﻧﺪوه ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﺮان‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺸﻮر و ﻣﻴﻬﻨﺶ ﺑﻮد و ﺗﺎب و ﺗﺤﻤﻞ دﻳﺪن ﺳﻘﻮط اﻳﺮان را ﺑﻪ در‪‬ه ﻓﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آﺛﺎر ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ او ﻫﻮﻳﺪا ﺑﻮد ﺑﺎ درد و اﻧﺪوه و در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻢ‬
‫اﻧﮕﻴﺰ در ‪ 26‬دﻳﻤﺎه ‪ 1360‬در ﺳﻦّ ‪ 88‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺟﻢ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻳﺎدش ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﺎد∗‬

‫ﺗﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﺷﻘﻲ و ﻋﺸﻖ ﺑﺎﺷﺪ در ﺟﻬﺎن‬

‫ﻧﺎم او ﺑﺎدا ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﺮِ دﻳـﻮانِ ﻋﺸـﻖ‬

‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ره آورد زﻧﺪه ﻳﺎد دﺷﺘﻲ در ‪ 1277‬در دﺷﺘﺴﺘﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ و در ﺟﻮاﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﭘﺪر ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﺎزم ﻛﺮﺑﻼ و ﻧﺠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ 1297 .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ 1306 .‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠّﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ‪ 1314‬زﻧﺪاﻧ ﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ 1318 .‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﻠّﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ وﻛﺎﻟﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1333‬ﺗﺎ ‪ 1358‬ﺳﻨﺎﺗﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ ﻫﺮﮔﺰ ازدواج‬
‫ﻧﻜﺮد و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ زﻳﺎدي ﻧﺪاﺷﺖ ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺮزاده دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان زﻧﺪﮔ ﻲ ﻣ ﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺪي ﺗﺼﻮﻳﺮي « ﻣﺎﺣﻮز ي ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 62‬ﭘﺲ‬
‫از ﻓﻮت دﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه ﺷﺎدروان دﺷﺘﻲ را ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢۵٠‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬

‫‪-‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﻴﺎن ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮآن ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻣﻮرخ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﺣﺪود ‪ 226‬ه‪ .‬ق‪ .‬ﻣﺮگ ‪ ، 310‬ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻃﺒﺮي ﺷﻬﺮت دارد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻋﻤﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو واﻗﺪي ﺗﻮﻟﺪ ‪ 130‬ه‪.‬ق‪ .‬ﻣﺮگ ‪ 207‬از ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷﻬﻴﺮ اﺳﻼم‬

‫‪-‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﺳﺮدار ﻋﺮب درﺣﺪود ‪ 580‬ﻣﻴﻼدي در ﻣﻜﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻌﺪاً‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوزﻳﻬﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وي ﺑﺮ ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮدي و ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺷﻮرﺷﻲ ﻋﺮب ﻣﺄﻣﻮر و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﺳﻮرﻳﻪ و اﻳﺮان ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺛﻘﻴﻒ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺷﻤﻨﻲ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎر‬
‫رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﻜﻲ از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻮل اﷲ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 653‬ﻣﻴﻼدي ﻓﻮت ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻧﺎم ﻛﻨﺎﻳﻪ آﻣﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﺤﻜﻢ از ﺣﻜﻤﺎ و از اﺷﺮاف ﻣﻜﻪ داده اﻧﺪ‪ .‬وي ﻳﻜﻲ از ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫رﺳﻮل اﷲ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪..‬‬

‫‪-‬اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻖ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻋﺮان ﺻﺪر اﺳﻼم و ﻣﺨﺎﻟﻒ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﻜﻲ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﻳﺎران اوﻟﻴﻪ رﺳﻮل اﷲ در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ وي ﺗﻨﻬﺎ زن ﺟﻮان رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬در زﻣﺎن او ﻳﻮرش اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺑﻴﺰاﻧﺲ و اﻳﺮان آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬وي در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻳﻜﻲ از ﻳﺎران اوﻟﻴﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬وي ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬درﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﮕﻬﺎي رﺳﻮل اﷲ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ و ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ زﺧﻢ ﻣﻬﻠﻚ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬از ﻳﺎران اوﻟﻴﻪ و داﻣﺎد رﺳﻮل اﷲ در ﻣﻜﻪ ﺣﺪود ‪ 580‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﺷﺮاف و‬
‫ﺗﺠﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‪ .‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد و از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ وي ﺷﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ او ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻳﺮان ﻣﻔﺘﻮح‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش زدﻧﺪ و ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬زﺑﻴﺮﺑﻦ اﻟﻌﻮام از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺪﻳﺠﻪ و رﺳﻮل اﷲ و از ﻳﺎران رﺳﻮل‬

‫‪-‬ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و از ﻳﺎران رﺳﻮل اﷲ‬

‫‪-‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص در ﺳﻦ ﻫﻔﺪه ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻟﺸﻜﺮ اس ﻻم ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﺮان ﻳﻮرش ﺑﺮد‪ .‬از ﻏﻨﺎﻳﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و ﺧﻮد ﺣﺎﻛﻢ آﻧﺠﺎ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﺑ‪‬ﺮاق ﻧﺎم ﻣ‪‬ﺮﻛﺐ رﺳﻮل اﷲ در ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج اﺳﺖ‬

‫‪-‬ﺳﺪره اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ ﺧﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ در آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ‬

‫‪-‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ ﺑﻪ دو ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮآن اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ آن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو اﻳﻦ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ‬

‫‪٢۵١‬‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﺎن ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ‪ 8‬ﺟﻠﺪي ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ و دﻳﮕﺮي ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻗﺮآن از ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻤﺤﻠﻲ‬

‫‪-‬اﻣﻴﺮارﺳﻼن ﻗﻬﺮﻣﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮخ ﻟﻘﺎ ﺷﺪ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻴﺐ اﻟﻤﻠﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺨﺮاﻟﺪوﻟﻪ ﻳﻜﻲ از دﺧﺘﺮان ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺳﻴﺰده ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ‬
‫درآﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ارﺳﻼن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻴﺮ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻴﻜﻞ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر ﻣﺼﺮي‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻤﺪ در دو ﺟﻠﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‬

‫‪-‬اﻣﻴﻞ درﻣﻨﮓ ﻫﺎﻳﻢ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب» ﻣﺤﻤﺪ «‬

‫‪-‬ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ در ﺣﺪود ‪ 1200‬ﻣﻴﻼدي در ﻃﻮس ﺧﺮاﺳﺎن‪ .‬در ﻧﺨﺴﺖ از‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻮرش ﻫﻼﻛﻮﺧﺎن ﻣﻐﻮل ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن از آﻧﺎن ﺟﺪا و ﺑﻪ ﻫﻼﻛﻮﺧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﻮﺧﺎن ﻛﺸﺘﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ از اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﻛﺮد ‪ .‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ وي را ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻘﻮط ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻼ‬
‫ﻛﻮﺧﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺷﺪ ‪ .‬وي وزﻳﺮ ﻫﻼﻛﻮﺧﺎن ﺷﺪ و رﺻﺪﺧﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ ﺑﺮاي ﺧﺎن ﻣﻐﻮل و ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺮاﻏﻪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮد‪ .‬آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻧﺠﻮم و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و در‬
‫‪ 1273‬ﻣﻴﻼدي ﻓﻮت ﻛﺮد‬

‫‪-‬ارﻧﺴﺖ رﻧﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و دﻳﻦ ﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﻛﺘﺎب زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺴﻴﺢ‪ .‬وي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺎﺑﻲ آﺛﺎري ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ‬
‫دارد ‪.‬‬

‫‪-‬اﻣﻴﻞ ﻟﻮدوﻳﮓ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬روزوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻴﻜﻞ آﻧﮋ و ﺑﺴﻴﻤﺎرك ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪-‬ﻫﺮوﻟﻪ رﻓﺘﺎري ﻣﻴﺎن دوﻳﺪن و رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎ راه رﻓﺘﻦ‬

‫‪-‬ﺷﺎم در ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻤﺎن ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺮاﺋﻴﺎن آن را آرام ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬دﺷﺖ دﻣﺸﻖ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻟﺒﻨﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺟﺰﻳﻲ از آن ﺑﻮد‬
‫‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 64‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ دﺳﺖ روﻣﻴﺎن اﻓﺘﺎد و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم در ﺳﺎل ‪ 632‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻔﺘﻮح‬
‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺻﻠﻴﺒﻴﻮن و در ﺳﺎل ‪ 1517‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ اﻓﺘﺎد ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ درآﻣﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻮرﻳﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻻﺷﺪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺮاوان ﻧﺎم ﻛﻨﺎﻳﻪ آﻣﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ داده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ» ﭘﺪر ﺳﺨﺘﮕﻴﺮان « را ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬زﻳﺮا دو ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﺎ دﺧﺘﺮان رﺳﻮل ازدواج و ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر وي ﻃﻼق داده ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻼ ﻓﺘﺢ‬
‫اﷲ ﻛﺎﺷﻲ‪.‬‬

‫‪-‬ﺣﺠﺎز ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺸﻬﻮر ﻣﺼﺮي‪ .‬در ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬وي آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﺳﺘﺎد ادﺑﻴﺎت ﻋﺮب‬
‫در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٢۵٢‬‬
 ‫‪-‬ﺣﺪاد ﻣﺴﻴﺤﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺘﺎب وي ﺑﻪ ﻧﺎم» اﻟﻘﺮآن و اﻟﻜﺘﺎب «‬

‫‪-‬ﺣﻨﻔﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺣﻨﻴﻒ ﻳﻌﻨﻲ راه راﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪه اي از اﻋﺮاب ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﺧﻮد را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﻋﻘﻴﺪه اي ﺑﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪ داﺷﺘﻪ و ﺧﻮد را از ﭘﻴﺮوان اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻳﺎ ﺳﻴﺮت رﺳﻮل اﷲ )زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ رﺳﻮل اﷲ ( ﻳﻜﻲ از ﻛﻬﻨﺘﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺐ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 213‬ﺗﺎ ‪ 218‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي درﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﻛﺘﺎب ده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺼﻮر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ و اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ آن را ﺑﺎ اﻧﺪك اﺿﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺪ ﻫﺎﺷﻢ رﺳﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ و در دو ﺟﻠﺪ در ﺑﻬﺎر‬
‫‪ 1364‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﺗﻬﺮان ﻣﻨﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ورﻗﺔ ﺑﻦ ﻧﻮ ﻓﻞ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺧﺪﻳﺠﻪ و از ﺣﻨﻔﻴﺎن ‪ .‬وي ﻗﺒﻞ از رﺳﻮل اﷲ ﺑﻪ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻴﻦ اﻋﺮاب‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬وي از ﻣﺸﻮﻗﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي رﺳﻮل اﷲ و ﻳﻜﻲ از اوﻟﻴﻦ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪ .‬وي ﺑﺎ ﻋﺪه اي از ﻣﺴﻠﻢ اﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﻓﺖ و ﺳﭙﺲ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﺨﻠﻪ و در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﻜﺎظ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬

‫‪-‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻜﻨﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺤﺪﺛﺎن اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ و ﻣﺆﻟﻒ» اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﺤﻴﺢ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‬

‫‪-‬ﻟﺒﻴﺪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻛﻼب ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺸﻬﻮر ﻋﺮب ﻛﻪ اﺷﻌﺎرش اﺷﺘﻬﺎر دارد‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و از اﺻﺤﺎب ﻣﻌﻠﻘﺎت ﺳﺒﻌﻪ‬

‫‪-‬ﺗﺌﻮدور ﻧﻠﺪﻛﻪ اﺳﺘﺎد ﺷﺮﻗﺸﻨﺎس‪ .‬اﺛﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ او » ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺮآن «‬

‫‪-‬ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ اﺳﺘﺎد ادﺑﻴﺎت و زﺑﺎن ﺷﺮق در داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮداﭘﺴﺖ‪ .‬وي در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وﺳﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻛﺮﻳﻤﺮ آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﻼم دارد ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﺛﺎر او » ﻣﺼﺮ « اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1868‬در ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ‪» .‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻘﺎﻳﺪ در اﺳﻼم « ‪ .‬دو ﺟﻠﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﻻﻳﭙﺰﻳﻚ آﻟﻤﺎن در ﺳﺎل ‪ 1863‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ در دو ﺟﻠﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي » ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺗﻤﺪن ﺷﺮق در دوران ﺧﻠﻔﺎ« ‪ .‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1873‬در ﻫﻤﺎن ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ » ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم « در وﻳﻦ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪-‬آدام ﻣﺘﺰ ﭼﺎپ ﻫﺎﻳﺪﻟﺒﺮگ ‪ » 1922‬ﺗﺠﺪد اﺳﻼم « اﺛﺮ ﻣﻬﻢ او در دو ﺟﻠﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﺑﻼﺷﺮ ﺷﺮﻗﺸﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ﻣﺤﻘﻖ در اﺳﻼم و ﻗﺮآن‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ او » ﻗﺮآن «‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮّي ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎس و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﻋﺮب‪ .‬وي در ﭼﻬﺎرﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎري ﺣﺼﺒﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺷﺪ ﺳﻨﻦ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺑﺎد‬
‫ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و وي را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺷﻌﺮ ﻣﻲ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ وي در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺑﻮاﻟﻌﻼء‬
‫ﺗﺮدﻳﺪدارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢۵٣‬‬
‫‪-‬اﻗﻮام ﺳﺎﻣﻲ از ﺳﺎم ﭘﺴﺮ ﺑﺰ رگ ﻧﻮح ﻧﺸﺄت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﮋاد ﺳﺎﻣﻲ را ﺑﺪو ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ زوﺟﻪ ﺧﻮد داﺧﻞ ﻛﺸﺘﻲ ﻧﻮح‬
‫ﺷﺪ و از ﺗﻮﻓﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﻧﺠﻴﻠﻬﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻮﺣﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺮﻗﺲ و ﻟﻮﻗﺎ‬

‫‪-‬ﺟﺒﺮ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺮوه دﻛﺎﻧﻲ داﺷﺖ و ﻣﺤﻤﺪ زﻳﺎد ﻧﺰد او ﻣﻲ رﻓﺖ و ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺖ ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را از ﺟﺒﺮ ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ .‬آﻳﻪ‪ 103‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺒﺮ اﻋﺠﻤﻲ اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﻋﺮﺑﻲ و ﻓﺼﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎم اﺷﺨﺎص‬
‫دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﻋﺎﻳﺶ ﻋﻼم ﺣﻮﺑﻄﺐ‪ .‬در ﺳﻴﺮه ﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ داراي ﻛﺘﺎب و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎ وي رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻼل ﺣﺒﺸﻲ و ﺣﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻣﺬاﻛﺮات داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﺴﻠﻢ اﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻣﻜﻨﻲ ﺑﻪ اﺑﻲ اﺳﺤﺎق از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن و از ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ و ﻣﺸﻬﻮر ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب‬
‫وي در ﻋﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف و ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺘﺐ ﺳﺘﻪ )ﺷﺶ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف (‬
‫در ﻋﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ .‬وﻓﺎت ‪ 261‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي[‬

‫‪-‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻣﺤﺪث ﻣﺮاﻛﺸﻲ آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ در ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ -‬اﺑﻮداود ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ داود ﻃﻴﺎﻟﺴﻲ‪ .‬اﺻﻼً اﻫﻞ ﻓﺎرس ﺑﻮد وﻟﻲ در ﺑﺼﺮه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻮرش اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده او‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻴﺮ ﺟﻨﮕﻲ رواﻧﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬وي ﺑﺎ ﻋﺪه اي از ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻮل اﷲ ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺖ و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺣﺪﻳﺚ از‬
‫زﺑﺎن آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آن اﺣﺎدﻳﺚ را در ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻛﻨﺪي ﻣﺼﺮي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺮي ﻛﻨﺪي از ﺧﻮﺷﻨﻮﻳﺴﺎن و ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ ‪ .‬ﻛﺘﺎب» ﻣﺴﻨﺪ « و » ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻻدب‬
‫ﻓﻲ ﻓﻨﻮن اﻻداب « از آﺛﺎر ﻣﻬﻢ اوﺳﺖ‪ .‬وي در ﺣﺪود ‪ 1350‬م وﻓﺎت ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪-‬ﻓﺘﺢ اﷲ اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ آﻧﺪﺑﺴﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﺪاﻟﻨﺎس در دﻣﺸﻖ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮد و ﺑﻌﺪاً در ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺪرس ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ‪ .‬آﺛﺎر‬
‫ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ در ﻓﻀﺎﻳﻞ رﺳﻮل ﻧﮕﺎﺷﺖ و در ﺣﺪود ‪ 1350‬م وﻓﺎت ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ از ﺧﺎﻧﻮاده اي اﻳﺮاﻧﻲ و ﭘﺪرش اﻫﻞ ﻣﺮو ﺑﻮد ‪ .‬اﻣﺎ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﺣﺪود ‪ 780‬ﻣﻴﻼدي‬
‫در ﺑﻐﺪاد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬وي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺆﺳﺲ ﻓﺮﻗﻪ ﺣﻨﺒﻠﻴﻪ و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار ﻳﻜﻲ از ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻘﻬﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ وي ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 29000‬ﺣﺪﻳﺚ در آن ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﻖ )اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق( در اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ اﻣﻮي در ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺖ وي در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺣﺎدﻳﺚ و‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮل اﷲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را ﻣﻬﻢ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻚ‬
‫ﺑﻦ اﻧﺲ ﻣﺆﺳﺲ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺎﻟﻜﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﺮك و ﺑﻪ ﻣﺼﺮ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺑﺮود ‪ .‬او در ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻬﺮ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 768‬م وﻓﺎت ﻛﺮد ‪ .‬وي از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي از او ﻓﺮاوان ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وي در »‬
‫اﻟﻤﻐﺎزي « و » اﻟﻤﺒﺘﺪأ « ﻧﮕﺎران ﺻﺪر اﺳﻼم و از آﺛﺎر ﻣﻌﺮوف او ﺳﻴﺮه اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه ده ﻧﻔﺮ از ﻳﺎران رﺳﻮل ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﻓﺮﻳﺸﻲ اﻣﻮ ي ﭘﺪر ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻳﺰﻳﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ رﺳﻮل‬

‫‪٢۵۴‬‬
‫اﷲ ﺑﻪ اﺳﻼم اﻳﻤﺎن آور د‪ .‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻤﺎن او ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ وي ﻧﻔﺎق و دو روﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي رﺳﻮل اﷲ او را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت داد و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ ‪ :‬اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﺎي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او در آﻳﺪ‬
‫اﻳﻤﻦ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل اﷲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن در آﻳﺪ اﻳﻤﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ داﺧﻞ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻤﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ درِ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻨﺪد اﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪ ،‬زﻳﺮ واژه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪.‬‬

‫‪-‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ﻗﺎﻫﺮه ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮد و ﺑﻴﺶ از ﺷﺸﺼﺪ ﻛﺘﺎب در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ از‬
‫وي اﺷﺘﻬﺎر دارد‪ .‬آﺛﺎر وي ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﻣﺪارس ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻈﺎم از ادﻳﺒﺎن ﺑﺰرگ و ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮي ‪ .‬وي در ﺣﺪود ‪ 840‬ﻣﻴﻼدي در ﺑﺼﺮه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬
‫آﻣﺪ ‪.‬‬

‫‪-‬اﺻﻞ ﺑﻦ ﻋﻄﺎء و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬دو ﻣﺆﺳﺲ اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ در آن ﺷﻬﺮ ﺑﻮد ‪ .‬ﺟﺎﺣﻆ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان وي ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت و ﺗﺼﻨﻴﻔﺎت وي در ﺣﺪود ﺻﺪ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺣﺎدث اﺳﺖ و ﻛﻼم ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺑﻐﺪادي ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق ﻣﺘﻮﻓﻲ ‪ 429‬ﻫﺠﺮي ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ و اﻫﺘﻤﺎم‬
‫اﺳﺘﺎد دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﺸﻜﻮر زﻳﺮ ﻋﻨﻮان ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼم ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ راوﻧﺪي اﺻﻼً از ﻣﺮدم راوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﺻﻔﻪ ان و ﻛﺎﺷﺎن از ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود )‬
‫‪245‬ﻫﺠﺮي(‬

‫‪-‬اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺰم آﻧﺪﻟﺴﻲ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺒﺎر‪ ،‬اﺟﺪاد او اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬او اواﺳﻂ ﻗﺮن دﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ و اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻳﺎزده‬
‫وﻓﺎت ﻛﺮد ‪ .‬آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ در ادﺑﻴﺎت و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﻼﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻴﺎط ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰاران ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي اﻋﻀﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺑﻮدﻧﺪ در اﺳﻼم ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﻇﻬﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺆﺳﺲ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ واص ل ﺑﻦ ﻋﻄﺎ از ﺷﺎﮔﺮدان ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي )ﻣﺮگ ‪ 110‬ه ق ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ را ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آورد ‪ .‬ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ را در ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ و ﺗﺤﻮل ﺑﺰرگ ﻓﻜﺮي در اﺳﻼم ﺷﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﺎ ﻋﻠﻮم و ﻓﻠﺴﻔﻪ » ﻋﺪﻟﻲ ﻣﺬﻫﺐ « ﻓﺎرﺳﻲ آﺷﻨﺎ ﻛﺮد زﻳﺮا اﻳﻨﺎن ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ واﻓﻜﺎر ﺧﻮد از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻲ‬
‫ﺟﺴﻤﻴﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﺪم اﻣﻜﺎن رؤﻳﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﺪل و اﺧﺘﻴﺎر و ﻏﻴﺮه از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ روي ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﻣﻮرد ﺑﻐﺾ و ﻛﻴﻨﻪ ﺷﺪﻳﺪ اﻏﻠﺐ ﻓ‪‬ﺮَق اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ و اﺷﺎﻋﺮه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار ﻋﻠﻢ ﻛﻼم در اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺮّد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺤﻮي ﺑﺼﺮي ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 285‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‪ ،‬در ﻧﺤﻮ و ﻟﻐﺖ از ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ادب ﻋﺮب اﺳﺖ و ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫ﻓﺮاوان در ﻟﻐﺖ دارد ﻛﻪ از ارﻛﺎن ادب و ﻛﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﺣﺪود ‪ 870‬ﻣﻴﻼدي ﻓﻮت ﻛﺮد‪ .‬از ﺳﺮان ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و از ﻃﺮﻓﺪاران ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻓﻮط ﺑﻮد‪ .‬او آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ دارد‪.‬‬

‫‪٢۵۵‬‬
 ‫‪-‬ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻓﻮﻃﻲ از ﺳﺮان ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺨﺸﺮي در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1075‬ﻣﻴﻼدي در ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ‪ .‬از زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻮﻟﻒ ﻛﺘﺎب‬
‫اﻻﻛﺸﺎف اﺳﺖ‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در ﺣﺪود ‪ 1076‬ﻣﻴﻼدي در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و در ﻣﻮﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ رﻓﺖ و آﻧﮕﺎه ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺑﻐﺪاد ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ) ‪ 1153‬ﻣﻴﻼدي (‬
‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺄﻟﻴﻒ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ » ﻣﻠﻞ و ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻞ « اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري از ﻳﺎران رﺳﻮل در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﺮاواﻧﻲ از وي ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬او در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 875‬ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﺳﻬﻞ ﺗﺴﺘﺮي )ﺷﻮﺷﺘﺮي( ﻳﻜﻲ از ﺻﻮﻓﻴﺎن ﻣﻌﺮوف اﻫﻞ ﺷﻮﺷﺘﺮ در ﺧﻮزﺳﺘﺎن اﻳﺮان‪ .‬ﺣﺪود ‪ 886‬ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﮔﻮﻟﺪزﻳﻬﺮ ﺧﺎورﺷﻨﺎس آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درﺳﻬﺎﻳﻲ از اﺳﻼم‬

‫‪-‬ﻛﺘﺎب ﻣﺮﺻﺎد اﻟﻌﺒﺎد ﺷﻴﺦ ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ داﻳﻪ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺴﻄﻼﻧﻲ اﻧﺪﻟﺴﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب وي ﻟﻄﺎﻳﻒ اﻻﺷﺎرات ﺑﻔﻨﻮن اﻟﻘﺮآن‪.‬‬

‫‪-‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ اﻧﺼﺎري ﺣﺪود ‪ 612‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ‪ .‬در ﺳﻦ ده ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺗﻘﺪ ﻳﻢ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺎ ﻣﺮگ رﺳﻮل اﷲ در ﺧﺎﻧﻪ او ﻣﺎﻧﺪ و در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻨﮕﻬﺎي رﺳﻮل ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫ﺳﻮم ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻋﻠﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ در ﺑﺼﺮه زﻳﺴﺖ‪ .‬اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻲ ﺷﻤﺎري از وي ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺷﻌﺮاﻧﻲ ﺻﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺐ زﻳﺎدي در ﺗﺼﻮف و ﺣﺪﻳﺚ دارد‪.‬‬

‫‪-‬وﻳﻠﺰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و داﺳﺘﺎن ﻧﻮﻳﺲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪.‬‬

‫‪-‬راك‪ ،‬دوﻟﻒ ﻓﻮن ﻫﺎرﻧﺎك در ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1851‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺪر او ﻛﺸﻴﺶ ﻛﻠﻴﺴﺎي ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن ﺑﻮد ‪.‬‬
‫وي آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻛﺘﺎب او زﻳﺮ ﻋﻨﻮان» ﺗﺒﻠﻴﻎ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ « ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮔﻠﺪزﻳﻬﺮ ﻗﺮار از وي‬
‫ﺟﻤﻼﺗﻲ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ادوﻟﻒ ﻫﺎرﻧﺎك در ﻫﺎﻳﺪﻟﺒﺮگ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1930‬وﻓﺎت ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻃﻮﺳﻲ ﻣﻜﻨﻲ ﺑﻪ اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ و ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺮوف دوره ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ‪ .‬در ﻓﻘﻪ و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ و ﻛﻼم ﺳﺮآﻣﺪ ﻋﺼﺮ ﺑﻮد ‪ .‬در آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن روي آورد و آﺛﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ دارد از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻴﻤﻴﺎي‬
‫ﺳﻌﺎدت‪.‬‬

‫‪-‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﻼم‪ .‬ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ اردﻛﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪-‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﻀﺎوي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگ ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ در ﻓﺎرس در ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺪر وي در ﻓﺎرس ﻗﺎﺿﻲ‬

‫‪٢۵۶‬‬
‫اﻟﻘﻀﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻀﺎوي در اﺑﺘﺪا در ﺷﻴﺮاز ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ رﻓﺖ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺲ و‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪوي آﺛﺎري در ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻗﻀﺎء و ﺻﺮف دارد‪.‬‬

‫‪-‬ﺗﻘﻲ اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 13‬ﻣﻴﻼدي در دﻣﺸﻖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ‪ .‬از ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﺑﻮد ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺪون ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺠﺴﻢ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪-‬زﻳﻨﺐ زن اﺑﻮاﻟﻌﺎص‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ زاده ﺧﺪﻳﺠﻪ و رﻗﻴﻪ و ام ﻛﻠﺜﻮم زن ﻋﺘﺒﻪ و ﻋﺘﻴﺒﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻏﺎز دﻋﻮت اﺳﻼم‪،‬‬
‫اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد اﻣﺮ ﻛﺮد دﺧﺘﺮان ﻣﺤﻤﺪ را ﻃﻼق دﻫﻨﺪ و ﻋﺜﻤﺎن ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ زﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زن ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﻘﺎﺗﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد واﻗﻌﻪ ﻛﺮﺑﻼ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﻣﺮوزي از ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ زﻳﺪﻳﻪ‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪.‬‬

‫‪-‬ﻓﺮﻗﻪ اﺷﻌﺮﻳﻪ ﭘﻴﺮو اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺷﻌﺮي ‪ .‬وي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪-‬ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺮﺟﺌﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد در دﻧﻴﺎ در ﺑﺎب ﺟﻬﻨﻤﻲ ﺑﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه اﻧﺪ ﺣﻜﻢ دﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻢ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را ﺑﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺣﻜﻢ را ارﺟﺎء ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻠﻢ و ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺼﺮه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و در ﺑﻐﺪاد ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺳﻌﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ارﺳﻄﻮ‬
‫را ﺑﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺗﻮاﻓﻖ دﻫﺪ و در ﺣﺪود ‪ 840‬ﻣﻴﻼدي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪-‬ﻫﺎرون زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻮ اﺣﻤﺪ ﻣﻬﺮﺟﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ راﻣﻴﻨﺎس ﻋﻮﻓﻲ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻳﺎ اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﺗﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﺑﺎﻃﻨﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ اي از اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران اﻣﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻨﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻴﻤﻮن ﺑﻦ دﻳﺼﺎن ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻗﺪاح اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻮزﺳﺘﺎن و ﻋﺮاق و ﺷﺎم ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺖ ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻴﺎن ﻣﺼﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ اﻧﺪ و در ﻧﻮاﺣﻲ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺷﺎم و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و اﻳﺮان و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﺗﺮوﺗﺴﻜﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻳﻬﻮدي ﺗﺒﺎر روﺳﻲ ﻫﻤﻜﺎر ﻟﻨﻴﻦ و ﻛﻤﻴﺴﺮ ﻣﻠّﻲ‪ ..‬وي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼف ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ از روﺳﻴﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪ و در‬
‫ﻣﻜﺰﻳﻚ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺼﺮي ﺷﺎﮔﺮد واﻗﺪي در ﺣﺪود ‪ 850‬ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ ﻛﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت اﺷﺘﻬﺎر دارد‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻠﻌﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻮت ‪ 974‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬و زﻳﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﻮح ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﻟﻒ ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻠﻌﻤﻲ‪.‬‬

‫‪-‬ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻟ‪‬ﻢ ﺷﻴﻌﻲ ‪ .‬وي ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻗﺎﺿﻲ اﻟﻘﻀﺎت اﻳﺮان در اواﺧﺮ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﻔﻮﻳﻪ وي را ﻣﺴﺌﻮل ﺳﻘﻮط اﻳﺮان ﺑﻪ داﻣﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﻮ از ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﻠﻴﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ و‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار آﺛﺎر اوﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢۵٧‬‬
 ‫‪-‬ﻣﺮﺻﺎد اﻟﻌﺒﺎد ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ رازي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ داﻳﻪ‪ ،‬ﻓﻮت ‪ 654‬ﻗﻤﺮي‪.‬‬

‫‪-‬ﻗﺼﺺ اﻻﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ اﻟﺪاﻧﺪ روﻣﻲ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ زﻳﺮ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺐ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬ﻗﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤﺎء ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺗﻨﻜﺎﺑﻨﻲ ‪ .‬وي ﺷﺮح ﺣﺎل ‪ 153‬ﺗﻦ از ﻋﻠﻤﺎء ﺷﻴﻌﻪ را از ﻗﺮن‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪٢۵٨‬‬