Psychologia Emocji i Motywacji

DEFINICJA EMOCJI

• Subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu

działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i
pantomimiczne oraz specyficznie zachowania.
• Spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie jakiegoś
zdarzenia jako istotnego dla ważnej ( subiektywnie, dla podmiotu) sprawy (celu)
• Odczuwana jest jako pozytywna, jeśli sprzyja celowi podmiotu; negatywna jeśli mu
szkodzi/utrudnia

SKŁADNIKI EMOCJI
1) Pobudzenie fizjologiczne
2) Interpretacja (ocena poznawcza)
3) Subiektywne odczucia
4) Ekspresja behawioralna (mimiczna i pantonomiczna)

TEORIE EMOCJI
1.) Teoria Jamesa – Langego:
Teoria głosząca, że bodziec wywołujący emocje prowadzi do reakcji fizjologicznej, która z kolei
wyzwala emocję. Bodziec (wąż) – pobudzenie (drżenie, zwiększona częstość bicia serca) – emocja
(strach)
2.) Teoria Cannona – Barda:
Teoria głosząca, że odczucie emocji i wewnętrzna reakcja fizjologiczna pojawiają się jednocześnie:
jedno nie jest przyczyną drugiego. Oba zjawiska są uznawane za wynik poznawczej oceny danej
sytuacji. Bodziec (wąż) – pobudzenie (drżenie, zwiększona częstość bicia serca) – emocja (strach)
3) Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera – Singera :
Koncepcja głosząca, że emocja jest wynikiem oceny poznawczej zarówno pobudzenia
fizjologicznego (czynnik nr 1), jak i bodźca wywołującego emocję (czynnik nr 2) Bodziec (wąż) –
pobudzenie (drżenie, zwiększona częstość bicia serca) – interpretacja poznawcza – emocja (strach)

NASTRÓJ - Nastrój to stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej intensywności, charakteryzujący się

określonym znakiem (pozytywnym lub negatywnym) i zawierający mniej lub bardziej konkretne
oczekiwania co do wystąpienia w przyszłości podmiotu stanów zgodnych z tym znakiem.

AFEKT -reakcja emocjonalna na bodziec, przejawiająca się subiektywnym doznaniem

przyjemności lub przykrości oraz tendencją do podtrzymania go ( w przypadku bodźca
pozytywnego) bądź przerwania ( w przypadku bodźca negatywnego).

RODZAJE MOTYWACJI

WEWNĘTRZNA
ZEWNĘTRZNA
ŚWIADOMA
NIEŚWIADOMA
TEORIE MOTYWACJI

1.) Teoria instynktów:

określone zachowania są całkowicie zdeterminowane przez czynniki wrodzone. Procesy
biologiczne motywują wzorce zachowań specyficzne dla danego gatunku. Np.: migracja ptaków,
wędrówki ryb.

2.) Teoria popędów:

potrzeby wytwarzają popędy, które motywują zachowania dopóty, dopóki nie dojdzie do ich
zredukowania. Np.: łaknienie, pragnienie

3.) Teorie poznawcze: wiele motywów jest przede wszystkim skutkiem percepcji i procesów
uczenia się, a nie biologii. Np.: umiejscowienie kontroli, potrzeba osiągnięć

4.) Teoria Maslowa:

motywy są rezultatem potrzeb występujących w określonym hierarchicznym porządku. Np.:
potrzeba szacunku, samorealizacji

5.) Teoria Freuda:

motywacja jest wynikiem nieświadomych pragnień, które wraz z dojrzewaniem przechodzą zmiany
rozwojowe. Np.: seks, agresja
REGULACJA EMOCJI

Indywidualny mechanizm homeostatyczny

Regulacja własnych emocji i oddziaływania na emocje innych osób.
Proces inicjujący, modelujący i podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych i
zachowań związanych z tym doświadczaniem.
Procesy regulacji emocji mogą mieć zarówno charakter nieuświadomiony i automatyczny oraz
podmiotowy.
Minimalizowanie doświadczania emocji negatywnych i maksymalizowanie emocji pozytywnych.

POZNAWCZE STRATEGIE REGULACJI EMOCJI

Obwinianie siebie
Obwinianie innych
Katastrofizacja
Ruminowanie
Pozytywne przewartościowanie
Pozytywne przekierowanie
Planowanie
Akceptacja

INTELIGENCJA EMOCJONALNA - zdolność zarządzania emocjami oraz relacjami z samym sobą

oraz z innymi ludźmi.
• Samoświadomość – znajomość siebie i swoich emocji.
• Samokontrola – umiejętność zarządzania swoimi emocjami.
• Motywacja – proces zaangażowany w ukierunkowywanie, inicjonowanie.
• Empatia – zdolność do wczuwania się w uczucia innych.
• Umiejętność tworzenia dobrych relacji z innymi – w tym umiejętność rozwiązywania konfliktów i
współdziałania

NEUROBIOLOGICZNE PODŁOŻE EMOCJI

UKŁAD LIMBICZNY
• Podwzgórze • Wzgórze • Opuszki węchowe • Ciało migdałowate • Hipokamp • Szyszynka •
Sklepienie • Spoidło wielkie • Przysadka mózgowa

FUNKCJE:
• Odgrywa ważną rolę w kontekście emocji, motywacji, pamięci i procesów uczenia się.
• Instynkt przetrwania.
• Homeostaza organizmu.
• Odpowiada za analizę wrażeń węchowych.
• Odpowiada za analizę wrażeń bólu

EFEKTY USZKODZEŃ:
• Złudzenia węchowe, zanik wrażeń węchowych
• Trudności z kontrolą emocji
• Ciągłe wrażenie bólu lub brak wrażeń bólowych.

HIPOKAMP
• Element układu limbicznego zaangażowany w zapamiętywanie długoterminowe.
• Uczenie się.
• Pamięć.
• Pamięć wyraźna o sytuacji emocjonalnej.
CIAŁO MIGDAŁOWATE
Struktura układu limbicznego aktywna podczas zapamiętywania i przeżywania emocji, a
szczególnie strachu i złości.

PODWZGÓRZE
• Struktura układu limbicznego
• Odpowiada za utrzymanie równowagi organizmu
• Kontroluje pracę narządów wewnętrznych
• Decyduje o popędach biologicznych
• Bierze udział w regulacji rytmów biologicznych min. snu i czuwania
• Wydziela własne hormony: wazopresynę i oksytocynę
• Zawiera ośrodki kierujące termoregulacją, odżywianiem, rozrodem, gospodarką elektrolitową.

KORA PRZEDCZOŁOWA
• Reguluje emocje
• Koordynuje zachowania społeczne
• Pomaga w kontrolowaniu impulsów
• Regulacja procesów motywacyjnych
• Związana z procesami poznawczymi: koncentracja, planowanie, podejmowanie decyzji
• Pamięć robocza
• Układ współczulny (sympatyczny) – uruchamia
emocje, ogólną reakcję alarmową, pobudzenie
fizjologiczne, reguluje pracę narządów
wewnętrznych.
• Układ przywspółczulny (parasympatyczny) –
hamuje emocje oraz ogólną reakcję alarmową

PODŁOŻE HORMONALNE:
• Adrenalina • Endorfiny • Dopamina • Oksytocyna
• Kortyzol • Serotonina

ADRENALINA

• Hormon uwalniany podczas strachu • Reakcje organizmu na stres, zagrożenie • Mobilizuje

organizm do działania w sytuacjach zagrażających, stresujących • Odpowiada za czynność
nadnerczy • Odpowiada za przebieg snu • Bierze udział w działaniu układu współczulnego.

ENDORFINY
• Przyjemne wrażenia • Kontrola bólu • Są powiązane z odczuwaniem szczęścia, radości,
zadowolenia • Pomagają radzić sobie z bólem i stresem • Związane z odczuwaniem euforii
• Wprowadzają w stan relaksu i ukojenia • Pomagają przezwyciężyć uzależnienie • Pomagają w
stanach stresu, leku i depresji • Mobilizują do działania • Sprzyjają budowaniu pozytywnych relacji
interpersonalnych

DOPAMINA

• Neuroprzekaźnik, który wywołuje przyjemność i odczucie nagrody. • Wpływa na koordynację

ruchów dowolnych oraz na napięcie mięśni. • Oddziałuje na układ limbiczny, kontrolując procesy
psychiczne oraz emocjonalne. • Reguluje wydzielanie niektórych hormonów. • Zwiększa
motywację do działania, sprawia, że jesteśmy pełni życia. • Powoduje szybszy przepływ krwi,
przyspiesza tętno, powoduje uczucie euforii. • Wykazuje duże znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania mózgu.

OKSYTOCYNA
• Hormon miłości, przywiązania, przytulania • Zbliża ludzi do siebie, jednoczy • Zwiększa poczucie
bezpieczeństwa i zaufania • Wzmacnia relacje interpersonalne • Zwiększa przyjemność z dotyku •
Minimalizuje lęk i stres.

KORTYZOL
• Hormon stresu • Związany z regulacją gospodarki białkowej, węglowodanową, tłuszczową i
wodno-elektrolitową • Działanie przeciwzapalne • Działanie immunosupresyjne

SEROTONINA
• Neuroprzekaźnik, który reguluje sen, nastrój, ból, apetyt i zachowania seksualne. • Odpowiada za
dobry nastrój, relaksację, odpowiedni sen. • Problemy wynikające z braku równowagi: depresja,
niektóre zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

ASYMETRIA FUNKCJONALNA MÓZGU

• Sprawne współdziałanie półkul jest niezbędne w złożonych procesach psychicznych.
• Lewa półkula pełni funkcję nadrzędną: tłumaczy zachowania wynikające z emocjonalnych reakcji
prawej półkuli.
• Lateralizacja związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych.

LEWA PÓŁKULA:
• Logiczna
• Analityczna
• Reagowanie racjonalne
• Funkcje werbalne - generowanie i odbiór mowy
• Pamięć słów i liczb
• Reakcja na złożone polecenia
• Funkcje przestrzenne, sekwencje ruchów

PRAWA PÓŁKULA:
• Emocjonalna
• Holistyczna
• Zarządza percepcją przestrzenną
• Umiejętności muzyczne
• Umiejętności plastyczne
• Mimika i emocje
• Reakcja na proste polecenia
• Pamięć kształtów i muzyki

LATERALIZACJA EMOCJI:
• Różny wpływ półkul mózgowych na odmienne emocje.
• Lewa półkula najwyraźniej wpływa na emocje pozytywne (np. szczęście), a półkula prawa
wpływa na emocje negatywne (np. złość)
 OBNIŻONY NASTRÓJ
• Stan dłużej utrzymującego się złego samopoczucia, cierpienia psychicznego i dyskomfortu.
• Występuje częsty w połączeniu z lękiem, anhedonią, obniżeniem napędu psychoruchowego.
• Jeden z podstawowych składników zespołu depresyjnego
SPOSÓB BADANIA:
• 1.) Obserwacja ekspresji mimicznej i zachowania: smutny wyraz twarzy, mimika zdradzająca
wewnętrzne cierpienie, opuszczone głowa i ramiona, wycofanie z kontaktu.
• 2.) Spontaniczne wypowiedzi chorego komunikujące wewnętrzny stan emocjonalny lub
zdradzające depresyjne zaburzenia myślenia: „Jest mi smutno”, „Jest mi ciężko”, „Nie widzę
przyszłości przed sobą”, „Moje życie to porażka”, „Nic dobrego mnie już nie spotka”.

PODWYŻSZONY NASTRÓJ
• Stan utrzymujący się wyraźnie lepszego, lecz zawyżonego samopoczucia, połączonego
subiektywnie z poczuciem większej wydajności i sprawności psychofizycznej (hipomania) lub z
poczuciem drażliwości, niemożności powstrzymania się od działania, aż do utraty poczucia
choroby, specyficznych urojeniowych (wyższościowych, ksobnych i prześladowczych) sądów
(mania).
• Ścisły związek z innymi symptomami: podwyższenie napędu psychoruchowego, upośledzenie
krytycyzmu.
• Jeden z podstawowych składników zespołu hipomaniakalnego lub maniakalnego. • Może też być
wynikiem reakcji na leki lub substancje psychoaktywne.

OBNIŻONY NAPĘD PSYCHORUCHOWY

• Subiektywne spostrzeganie przez pacjenta i/lub widoczne spowolnienie toku myślenia, toku
wypowiedzi, ruchów, obniżenie poziomu energii psychicznej i fizycznej.
• Wyraz ogólnego obniżenia procesów motywacyjnych i tempa przebiegu procesów psychicznych.
• Obniżenie napędu psychoruchowego stanowi wraz z obniżonym nastrojem podstawowy składnik
zespołu depresyjnego.
• Obniżenie napędu psychoruchowego jest powiązane także z chorobami endokrynologicznymi,
neurologicznymi jak również z działaniem substancji psychoaktywnych.
SPOSÓB BADANIA:
• 1.) Obserwacja ruchów i zachowania pacjenta.
• 2.) Słuchanie wypowiedzi pacjenta.

PODWYŻSZONY NAPĘD PSYCHORUCHOWY

• Subiektywne spostrzeganie przez pacjenta i/lub widoczne przyspieszenie myślenia, toku
wypowiedzi, ruchów.
• Podwyższenie poziomu energii psychicznej i cielesnej.
• Wyraz ogólnego wzmożenia procesów motywacyjnych i tempa przebiegu procesów psychicznych.
• Przykład: pacjent pozostaje prawie cały czas aktywny, ciągle o czymś opowiada, zmienia szybko
tematy, nie dokańcza podjętych, rozpiera go energia.
• Przyspieszenie tempa wypowiedzi
• Zmienność wątków wypowiedzi
• Bogactwo wątków wypowiedzi
• Wzmożona ekspresja i gestykulacja
• Zwiększone tempo procesów ruchowych
• Zwiększona rozmowność, gadatliwość
• Zwiększona aktywność
• Gonitwa myśli, subiektywne poczucie chaosu i niepanowania nad myśleniem
• Przymus mówienia
• Zwiększona pomysłowość, motywacja i aktywność
• Poczucie wzmożonej energii, zwiększonej sprawności myślenia i działania
 • Poczucie wewnętrznego niepokoju, rozdrażnienia, przymusu działania Chorzy w różny sposób
mogą potwierdzać subiektywną zmianę tempa formułowania myśli i wypowiedzi.
SPOSÓB BADANIA:
• 1.) Obserwacja ruchów i zachowania pacjenta.
• 2.) Słuchanie wypowiedzi pacjenta

EKSPRESJA EMOCJI
Wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę,
będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji.
1.) Mimika
2.) Postawa
3.) Gesty
4.) Dystans (odległość)
5.) Ton głosu
• Ciało ma swoje prawa.
• Ciało nie kłamie.
• Nazywanie emocji to proces identyfikowanie emocji także w ciele
• Niewyrażone emocje, powtarzane i utrzymujące się długo – podłoże zaburzeń nerwicowych oraz
chorób psychosomatycznych.
• Alekstymia („brak słów dla emocji”, „emocjonalny analfabetyzm) – choroby psychosomatyczne.

ZABURZENIA AFEKTYWNE
• Kategoria zaburzeń psychicznych, w których kluczowe objawy dotyczą patologii życia
emocjonalnego, reakcji emocjonalnych i nastroju.
• Zaburzenia afektywne występują częściej niż zaburzenia schizofreniczne.
• Aktualnie obserwowalny jest wzrost zaburzeń depresyjnych.
• Zaburzenia afektywne typu depresyjnego uznaje się za poważny problem społeczny.
• Na szczególną uwagę zasługują depresje diagnozowane wśród dzieci i młodzieży.
• Grupa zaburzeń o bardzo zróżnicowanych symptomach, różnym przebiegu i różnych
mechanizmach patogenetycznych.
ZABURZENIA NASTROJU (AFEKTYWNE) (F30-F39)
• Epizod maniakalny
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
• Epizod depresyjny
• Zaburzenia depresyjne nawracające
• Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne): cyklotymia, dystymia.
• Inne zaburzenia nastroju (afektywne)
• Zaburzenia nastroju (afektywne) nie określone
MOGĄ WYSTĘPOWAĆ ZARÓWNO POD POSTACIĄ:

MANII DEPRESJI

MANIA:
• Niewielkie jej nasilenie nazywamy – stan hipomaniakalny.
• W pełni rozwinięty stan maniakalny ma wyraźny charakter kliniczny: podwyższony nastrój,
poczucie euforii i wielkości, niespożyta energia, nieuzasadnione poczucie wszechmocy,
rozrzutność, podejmowanie ryzykownych inwestycji, zwiększone zainteresowanie sferą seksualną i
ryzykowanych zachowaniami, przyspieszony tok myślenia, wielomówność, niecierpliwość,
skłonność do wybuchów gniewu, brak potrzeby snu.
• Skrajne nasilenie manii: rozerwanie toku myśli i urojenia wielkościowe.
• Epizody maniakalne występują najczęściej w psychozie maniakalno-depresyjnej.
• Niebezpieczne i wyniszczające dla pacjentów głownie z powodu aspołecznych i ryzykowanych
zachowań.

EPIZOD DEPRESYJNY:
• Obniżenie nastroju
• Głęboki smutek
• Rozpacz
• Poczucie pustki i beznadziejności
• Poczucie bezradności
• Anhedonia
• Apatia
• Utrata zainteresowań
• Zahamowanie aktywności
• Lęk
• Spadek motywacji
• Trudności z podejmowanie decyzji
• Zaburzenia czynności poznawczych, oceny siebie i otoczenia.
• Głębokie poczucie braku własnej wartości
EPIZOD DEPRESYJNY ZAAWANSOWANY PROCES DEPRESYJNY
• Myśli samobójcze – myśli, wyobrażenia, pragnienia o różnym stopniu nasilenia, konkretyzacji i
sile motywacji, aby odebrać sobie życie.
• Tendencje samobójcze – decyzja, zaplanowanie, zrealizowane, lecz udaremnione lub nieudane
akty samobójcze.

Obecność myśli i tendencji samobójczych powinna zawsze wzmagać czujność klinicysty, nawet
przy założeniu, iż u niektórych pacjentów mogą mieć charakter manipulacyjny lub występować w
mechanizmie odreagowania.

CZYNNIKI RYZYKA ZWIĄZANE Z PRÓBĄ SAMOBÓJCZĄ

MYŚLI REZYGNACYJNE
MYŚLI SAMOBÓJCZE
PLAN BEZPIECZEŃSTWA
KONTRAKT NA ŻYCIE

ZABURZENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH W RÓŻNYCH JEDNOSTKACH

CHOROBOWYCH
ZAŁOŻENIA TERAPII POZNAWCZO-BEHAWIORALNEJ

CECHY REAKCJI EMOCJONALNYCH:

• Znak (walencja)
• Treść
• Trwałość
• Intensywność (nasilenie)

OSOBOWOŚĆ:
TEMPERAMENT
• Typ zjawiska: dyspozycja lub cecha
• Charakterystyka czasowa: stałość w okresach mierzących miesiącami – latami
• Składniki poznawcze: ograniczone we wczesnych fazach rozwoju
• Aspekt rozwojowy: począwszy od 1 roku życia różne cechy z różną szybkością organizują się w
stabilne własności, względne położenie cechy może się zmieniać w trakcie rozwoju jednostki.
REGULACJA EMOCJI:
• Indywidualny mechanizm homeostatyczny
• Regulacja własnych emocji i oddziaływania na emocje innych osób.
• Proces inicjujący, modelujący i podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych
i zachowań związanych z tym doświadczaniem.
• Procesy regulacji emocji mogą mieć zarówno charakter nieuświadomiony i automatyczny oraz
podmiotowy.
• Minimalizowanie doświadczania emocji negatywnych i maksymalizowanie emocji pozytywnych
FUNKCJE EMOCJI
ZABURZENIA LĘKOWE