Modern Psikoloji Tarihi: Dr. Öğr. Üyesi Ülfet Uzunkoca 2023

Modern Psikoloji Tarihi
Dr. Öğr. Üyesi Ülfet Uzunkoca

2023
ÜU,2023 not to be circulated 1

Psikoloji tarihi çalışarak neler öğrenebiliriz?
Psikoloji tarihini niçin araştırıyoruz?
alanın gelişimi ve etkisiyle, parçalanmış ve bir diğeri ise günümüz

psikolojisinin birbiriyle tartışma içerisinde olan parçalanmış ve ihtilaflı
karakteriyle ilişkilidir
Farklı alanları ve yaklaşımları birbirine bağlayan ve onlara tutarlı bir
bağlam sağlayan tek çerçeve
çeşitli gerçekler ve teoriler arasındaki karşılıklı ilişkileri tanımayı ve
psikolojinin birbirinden çok farklı, hatta bazen ilgisiz görünen
parçalarının birbirine nasıl uyduğunun anlaşılmasını sağlar (vaka
çalışması benzeri)
Kendi başına büyüleyici bir hikaye ((insanlık dramları, ihtilal hareketleri,
şaşırtıcı fikirler, insanların ve inanışlarının trajik yenilgileri)
Ekoller
Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

İşlevselcilik (19 yy sonları 20 yy başları)- Amerika
Uygulamalı Psikoloji (19. yy sonları ve 20. yy başları)- Amerika
Davranışçılık (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Amerika- deterministik bakış
açısı
Bilişsel psikoloji (20 yy ortaları)- Amerika
Psikanaliz (19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları)- Avusturya- deterministik
bakış açısı
Gestalt psikolojisi (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Almanya
Humanistik psikoloji (20 yy ortaları)- Amerika
Positive psikoloji (20 yy sonları)- Amerika
Evrimsel Psikoloji (20 yy sonları)- Amerika
Psikoloji Tarihi
«Psikoloji uzun bir geçmişe fakat kısa bir tarihe sahiptir»

19. yy psikologlarından Hermann Ebbinghaus

Modern psikolojiyi eski felsefeden ayıran temel fark:
Sorular aynı sorulara yanıt ararken kullandığı metotlar farklı

Kabul edilen yaklaşımlar ve kullanılan teknikler
• 19. yüzyılın son çeyreğine kadar filozoflar insan doğasını bir takım
kurgular + sezgiler+ kendi sınırlı kişisel deneyimlere dayalı
genellemeler yoluyla
• Psikologlar; Kontrollü gözlem + deney

Modern Psikolojinin Arka Planı
17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar felsefi düşünce ve fizyolojik araştırmalar.

Dört Alman Bilim İnsanı
1832-1920
psikolojinin temel konusu olan zihne deneysel metotların ilk uygulamalarında doğrudan yer almıştır

Psikolojinin Temeli
Filozoflar teorik mantığı

Fizyologlar deneyler

Deneysel Psikolojinin Başlangıcı: Almanya
Diğer Ülkeler (İngiltere, Fransa) Almanya
❖ bilimsel düşünce gelişiyordu ❖ bilimsel düşünce gelişiyordu

❖ bilime tümdengelime dayalı matematiksel ❖ tûmevarımsal veya sınıflandırmacı bir yaklaşım
yaklaşımlar (Biyoloji ve fizyoloji bilimleri, ❖ bilim fonetik, filoloji, tarih, arkeoloji, estetik, mantık
olgularından sonuçların çıkarılabileceği büyük ve edebi eleştiri gibi alanları da kapsıyordu
genellemelerin yapılmasına uygun değil) ❖ araştırmacı bilim adamı sıfatıyla Almanya'da
❖ bilim fizik ve kimyayla sınırlandırılmıştı. (Bu bilimler geçimini rahatlıkla sağlayabilirdi.
niceliksel olarak ele alınabiliyordu). ❖ Fakülte üyeleri üniversitedeki derslerinde dışarıdan
❖ araştırmacı bilim adamı sıfatıyla geçimini rahatlıkla bir müdahale olmaksızın ne isterlerse onu
sağlaması zor öğretebilmekteydiler ve kendi seçtikleri herhangi bir
❖ Üniversite müfredatına yeni Çalışma alanları konuyla ilgili araştırmalar yapmakta özgürdüler
eklenmesine karşı çıkışlar. Örneğin 1877 yılında, ❖ bilimle ilgilenenler için daha fazla istihdam alanı
Cambridge deneysel psikoloji eğitimi talebini veto
etti. Çünkü bu "insan ruhunu bir çift ölçeğe koyacak
denli aşağılamak" olurdu (Hearnshaw, 1987, s. 125)

Paradigma öncesi aşama: «Düşünce ekolü»(school of thought)
Düşünce ekolü bir düşünce yapısını, düşünce hareketlerinin lideri ile

birlik oluşturan bir grup psikologu anlatır. Bir ekolün üyeleri
genellikle ortak problemler üzerinde çalışırlar ve aynı teorik veya
sistematik yönelimi paylaşırlar.
Kuhn paradigması 1970: bir bilimsel disiplin içinde temel soru ve cevaplar
üreten, kabul gömüş düşünce biçimleridir. Örnek; Galileo ve
Newton'cu mekanik kavramı fizikçiler tarafından 300 yıl kadar
kabul gördü. Ve bu süre boyunca alanda yapılan tüm çalışmalar bu
paradigma çerçevesinde değerlendirildi.

Resmi Psikolojinin Kuruluşu
19. yüzyılın ortalarından sonra, doğa bilimlerinin metotları saf zihinsel

fenomenleri araştırmak için kullanılmıştı.
Teknikler geliştirilmiş
Cihazlar tasarlanmış
Önemli kitaplar yazılmış ve yaygın bir ilgi uyanmıştı.
İngiliz empiristler ve astronomiyle ilgili çalışmalar duyuların önemini
vurguluyor,
Alman bilim adamları duyuların nasıl çalıştığını anlatıyorlardı.
Zamanın pozitivistik ruhu bu iki düşünce çizgisinin birbirine yaklaşmasını
desteklemişti
Ekoller

açısı
bakış açısı
Gestalt psikolojisi (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Almanya- deterministik
Almanya- Gestalt
Avusturya- psikanaliz.
Yapısalcılık- 19 yy sonları ABD-- işlevselcilik ve
Wundt(1832- 1920) : Bilinç deneyimleri araştırması davranışçılık
Charles Darwin evrim
teorisi
Diş ağrısından rahatsızlık hissi Diş ağrım var. Francis Galton bireysel
farklar psikolojisi
Kızarıklık veya rahatsızlık gibi temel insan deneyimleri, zihnin aktif olarak
düzenlediği bilinç durumlarını (zihinsel öğeler) oluşturur.
Yapısalcılık: Titchener - 19 yy sonları
Cornell Universitesi Araştırmalarından
• Katılımcılar: Öğrenciler
• Amaç: İç organlarının hassasiyetini incelemek
• Method: İçe bakış yöntemi
• Deney dizaynı: Katılımcılar tuvalete giderken yanlarında defter taşırlar
böylece her idrara çıktıklarında veya dışkıladıklarında ne hissettiklerini
ve duyumsadıklarını kaydederler.

İşlevselcilik İlk Etkiler - (19 yy sonları 20 yy başları)
• Evrim teorisi
Charles Darwin (1809-1882)
Türlerin Kökeni üzerine (1859) ve diğer çalışmaları
Psikoloji bilimine etkisi
• Francis Galton (1822-1911)
• Hayvan Psikolojisi

Ekoller

açısı
bakış açısı
Charles Darwin (1809-1882): Psikoloji üzerindeki etkileri
Evrimsel Psikoloji (20.yy sonları)
Kısa Vadede etkisi
✓Hayvan psikolojisi üzerine yoğunlaşarak günümüzde karşılaştırmalı
psikolojiye temel teşkil etti.
✓Bilincin yapısı yerine işlevlerini vurguladı.
✓Metodoloji ve bilgi açısından birçok farklı alandan faydalandı.
✓Bireysel farklılıkların tanımlanması ve ölçülmesine üzerinde durdu.
Uzun vadede etkisi
✓Evrimsel Psikoloji (ilk 1980’lerde kullanıldı; 1990’larda popülerlik
kazandı

İşlevselcilik: İlk Etkiler(19 yy sonları 20 yy başları)-
İtirazları; bu faaliyetlerin veya bilinç işlevlerinin yani zihnin yararlı ve pratik

işlevlerinden hiçbirini dikkate almayan psikolojinin ilk tanımlarıydı.
Işlevselcilik (functionalism); zihnin işlevleriyle veya organizmanın bulunduğu

çevreye uyum sağlaması ile ilgilenir.
Zihinsel süreçler neyi başarabilir?
Darwin, psikolojinin odağını bilincin yapısından işlevlerine çevirecek.

Karşılaştırmalı Psikoloji (Comparative Psychology)
Karşılaştırmalı Psikoloji, psikolojinin alt dalıdır

Flourens'in kitap başlığı, Karşılaştırmalı Psikoloji (Psychologie
Comparée, 1864) teriminin ilk kullanımı ve Romanes'in Hayvan
Zekası (1882)
Karşılaştırmalı Psikoloji hayvan davranışlarını, tipik olarak insan dışı
davranışları inceleyen bilimdir, ancak sıklıkla insanları
incelemiştir.
Apa Division 6 - Karşılaştırmalı Psikoloji- 1944
Davranışsal Sinirbilimi ve Karşılaştırmalı Psikoloji- 1995
(Behavioural Neuroscience and Comparative Psychology)

APA Division 6:Davranışsal Sinirbilimi ve Karşılaştırmalı Psikoloji
Davranışsal Sinirbilim ve Karşılaştırmalı Psikoloji Derneği üyeleri,

kendilerini davranışın biyolojisini incelemeye adamıştır. Odak
noktaları davranış ve bunun algı, öğrenme, hafıza, biliş,
motivasyon ve duygu ile ilişkisi üzerinedir.
Davranışsal sinirbilimciler beyni davranış, evrimi, işlevleri, anormallikleri
ve onarımı ile bağışıklık sistemi, kardiyovasküler sistem ve enerji
düzenleme sistemleri ile etkileşimleri ile ilgili olarak inceler.
Karşılaştırmalı psikologlar, evrimsel ve gelişimsel süreçlere ışık
tutabilecek benzerlikler ve farklılıklar üzerinde odaklanarak
insanların ve diğer hayvanların davranışlarını inceler.

robotikte hayvan modelleri
Karşılaştırmalı Psikoloji Dergisi koruma ve hayvan refahının davranışsal
biyolojisi
davranışsal ekonomi
davranış genetiği ve epigenetic
davranışsal ritimler
Biliş
İletişim
Gelişim
endokrin-davranış etkileşimleri
Evrim psikolojisi
öğrenme
Metodoloji
Hafıza
mikrobiyom-davranış etkileşimleri
yönlendirme ve navigasyon
kişilik ve mizaç
filogenetik karşılaştırmalar
problem çözme
duyusal ve algısal süreçler
sosyal davranış
sosyal biliş
Ekoller

açısı
bakış açısı
Gestalt psikolojisi (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Almanya-
Evrim Psikolojisi: Konusu
İnsan zihninin şu andaki durumunu açıklayan şey nedir; şu anda
bulunduğu duruma gelmesi için nasıl şekillenmiştir?
Zihnin bileşenleri, parçaları ya da süreçleri nasıl tasarımlanmakta ve

organize olmaktadır?
Zihnin fonksiyonları nelerdir? Ne yapmak için tasarlanmıştır?
Belli bir davranışı üretmek için çevreden gelen uyanlar ile genetik
olarak belirlenmiş zihinsel eğilimler nasıl bir etkileşim içine
girmektedirler?
Evrimin Ürünleri
Adaptasyon- Göbek kordonu

Yan ürünler- uyarlanabilir sorunları çözmeyen ve işlevsel tasarıma sahip
olması gerekmeyen özelliklerdir. Örneğin, kemiklerin beyazlığı,
büyük miktarlarda kalsiyum içermelerinin tesadüfi bir yan
ürünüdür ve muhtemelen bu, beyazlığından ziyade dayanıklılık
gibi özellikler nedeniyle seçilmiştir (bkz. Symons, 1992).
örneğin göbek deliği göbek kordonunun bir yan ürünüdür.
Gürültü/rasgele etkiler- Bir bireyin göbeğinin gelişigüzel şekli
Evrimsel psikoloğun görevi, türümüzün evrimsel geçmişindeki hayatta kalma
veya üreme sorunlarını çözmeye hizmet etmiş olabilecek psikolojik
mekanizmaları tanımlayıp tanımlamak ve bu mekanizmaları yan ürünler veya
gürültü olarak daha iyi sınıflandırılabilecek özelliklerden ayırmaktır.

Evrimsel Psikoloji tüm psikoloji dallarını birleştiren bir meta-teori
sağlayabilir mi?

evrimsel psikolojinin psikoloji içindeki her alt disiplinine katkılarından
örnekler
Algı ve duyum- işitsel yakınlık önyargısı (auditory looming bias) ve ve
görsel iniş yanılsaması (visual descent illusion) gibi fenomenlerin
keşfi
Evrimsel sosyal psikoloji- fedakarlık (altruistik) davranışlarından sosyal
çatışmanın karanlık taraflarına kadar uzanan bir dizi keşif
Evrimsel gelişim psikolojisi, babanın yokluğuna karşı babanın varlığı gibi
kritik ontogenetik olayların cinsel stratejilerin sonraki gelişimini
nasıl etkilediğine yönelik araştırmalar

Evrimsel psikoloji perspektifinden bazı konular ve sorularından örnekler
kendiliğinden gelişen düşüklerin ve gebelik zehirlenmelerinin kadınların

tecavüze karşı bir adaptasyonu olabilir mi? Davis ve Gallup (2006)
bulaşıcı hastalık tehdidinin oldukça güçlü bir seçilim baskısı
oluşturmaktadır ve buna bağlı olarak da bulaşıcı hastalıkların
kaynağı olan patojenlere karşı insanların çeşitli adaptasyonlar
geliştirmiş olabilirler mi? Örneğin tripofobi
Diğer fobiler
Tecavüz
Cinayet
Özkıyım
Ekoller

Davranışçılık (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Amerika- deterministik
Psikanaliz (19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları)- Avusturya-
deterministik
Gestalt psikolojisi (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Almanya- d
İşlevselcilik- William James
Zihinsel Yaşantı bir bütündür; akışları ve değişiklikleri ile bütün bir deneyimdir.
Bilinç «sürekli meydana» gelir= bilinç akışı
Bilinç daima değişir; bir durum veya düşünce aynı şekliyle iki kez yaşanmaz.
Zihin süreklidir (bilincin akışında ani ve sert boşluklar yoktur)
Zihin seçicidir; seçim kriteri uygunluktur.
Bilincin amacı vardır.
Biyolojik faydası vardır
Bilincin amacı veya işlevi bizim seçimler yapabilmemizi
sağlayarak, bizi çevremize uyum sağlar hale getirebilmektir.
Bugün işlevselcilik yaşayan bir ekol değildir ancak psikolojinin ruhu işlevseldir.

İşlevselciliğin Mirası: Uygulamalı Psikoloji
• Uygulamalı Psikolojiye Doğru

• Amerikan Psikolojisinin Büyümesi
• Zihinsel TestPsikolojik Test Hareketi
• Klinik Psikoloji Hareketi
• Endüstriyel Örgüt Psikolojisi Hareketi
• Dünya Savaşlarının Etkisi

Ekoller

deterministik
Uyuşturucu Baskını: Psikoloji Sahada
Uyuşturucu operasyonu- 20 Ekim 1909; Tennessee
Hedef: Hükümetin zehirli ve bağımlılık yaptığını iddia ettiği, 40 varil ve 20
fıçıdan oluşan bir uyuşturucu sevkiyatı.
Coca Cola'nın 1911 denemesi için bilimsel güvenli kanıtlara ihtiyacının
olması
Hollingworth- Manhattan'daki 40 günlük araştırma
En yüksek etik standartlar ve sonuçları yayınlama hakkında anlaşma
64000 bireysel ölçüm- Çeşitli dozlarda kafein sağlayan koşullar
altında çok çeşitli motor ve zihinsel işlevler hakkında veriler
Performansta hiçbir zararlı etki veya önemli düşüş bulunmaz

Uyuşturucu Baskını: Psikoloji Sahada
Bu çalışma ile;
bulguların başka bir şekilde dayatılmadan
ve/veya etkilenmeden büyük bir şirket
tarafından deneysel araştırmaların
desteklenebileceği anlaşıldı.
Psikologların uygulamalı psikolojide
profesyonel dürüstlüklerini tehlikeye
atmadan kazançlı işler yapabileceklerinin
farkına varmaları uzun süreli bir etki yarattı.

Uygulamalı Psikolojiyi Etkileyen Ekonomik Koşullar
19 yüzyılın sonlarına doğru psikoloji laboratuvarlarının sayısı artarken,

doktora derecesini almış Amerikalı psikologların sayısı kat hızlı
artar.
Bölüme ait bütçeyi ve fakülte ücretlerini artırma gerekliliği (uygulamalar
yapmak yoluyla psikolojiyi daha değerli kılmak)
✓psikolojik testler
✓endüstriyel psikoloji
✓klinik psikoloji

Psikolojik Test Hareketi - IQ
Hatırlatma: Galton ve Cattell- duyusal-motor süreçlerin test edilmesi

Alfred Binet zihinsel yeteneğin ilk psikolojik testleri
Bilişsel işlevlerin değerlendirmesi - hafıza, dikkat, anlama, hayal
gücü (evde yaptığı araştırmalara dayanarak)
1904 Fransız eğitim bakanlığı tarafından okulda güçlük çeken çocukların
öğrenme kapasitelerini araştırmak üzere bir komisyon kurulur;
Theordore Simon ile geliştirilen 30 problemlik test - muhakeme,
anlama, muhakeme

Psikolojik Test Hareketi
Harvard Üniverisitesi Titchener'in Deneysel Psikologlar Topluluğunun

toplantısı
APA başkanı Robert Yerkes- 1917
acemi erin zeka durumlarına göre sınıflandırılması ve uygun
göreve yerleştirilmesi
Arthur Otis- çoktan seçmeli soru
Ordu Alfa Testi - sözel ve sayısal yetenek
Ordu Beta Testi - labirentler ve semboller

Klinik Psikolojinin Büyümesi
Lightner Witmer Dünyanın ilk psikoloji kliniği- 1896
İlk Çocuk rehberliği kliniği Psikiyatrist William Healey-1909
Kliniklerin amaçları çocuk hastalıklarını henüz erken dönemdeyken tedavi
etmek
Freud’un psikanaliz çalışmaları (klinik psikologlara terapinin ilk psikolojik
tekniklerini sunar)
«Psikoterapi» Hugo Münsterberg-1909
akıl hastalıklarının tedavisine ilişkin teknikleri anlatır
ABD'de klinik psikolojinin büyümesi yavaştır
ABD’de 20 psikoloji kliniği - 1914
klinik psikolojide lisansüstü program yok- 1918
psikolojinin küçük bir bölümü -1940

Klinik Psikolojinin Büyümesi
ABD 2- 1941 Dünya Savaşı'na girdiğinde alan genişler
İki milyon erkek psikiyatrik nedenlerle reddedilir
Bir milyon ruhsal bozukluk nedeniyle hastaneye kaldırılır - aktif
görev
Savaştan sonra Gaziler İdaresi üniversite düzeyindeki lisansüstü
programları finanse etmeye başlar

Endüstriyel Psikoloji Hareketi
• 1. dünya savaşı (askeri personelin seçimi ve ağır silahların menzilini bulmak için
teknikler geliştirme)
• 1921 Ulusal Endüstri Psikolojisi Kurumu
• 2. dünya savaşı (test etme, eleme, sınıflama, öğrenme yeteneği, insan yetenek ve
sınırlılıklarının belirlenmesi vb)
• APA «Örgütsel psikoloji» «Endüstriyel ve Örgütsel Psikoloji» olarak değişmesi
Endüstriyel ve örgüt psikolojisi, psikolojik ilke ve teorilerin iş ortamına

uygulanmasına odaklanan bir alandır. Günümüzde alan, çalışan seçimi, eğitim ve
geliştirme, motivasyon, iş tatmini, liderlik ve örgütsel davranış dahil olmak üzere
çok çeşitli konuları kapsamaktadır. Verimliliği, üretkenliği , karlılığı ve aynı zamanda
çalışan iyi oluşunu en üst düzeye çıkarmak isteyen kuruluşlar için önemli bir çalışma
alanıdır.

Adli Psikoloji- Hugo Münsterberg (1863-1916)
Adli psikoloji (suçun önlenmesi, zanlıları sorgularken hipnozun

kullanılması, suçlu insanların araştırılmasında zihinsel testlerin
kullanılması ve görgü tanıklarının ifadelerinin güvenilirlikten uzak
oluşu gibi başlıklar hakkında yazılar; «şahitlik kürsüsü», 1908,
1970 de yeniden basım
1970 APA Amerikan Psikoloji-Hukuk Topluluğu
Günümüzde adli psikoloji, hukuk ve ceza adaleti sistemlerine önemli

katkılar sağlamaya devam eden köklü bir alandır.

Davranışçılık: Psikolojide devrim- (20. yüzyılın başlarından ortalarına)
Yapısalcılık İşlevselcilik – evrim

1913 Davranışçılık – Devrim- John Broadus Watson :Psikoloji Eleştirileri
dergisinde bir makale
Davranışçılık; nesnel psikoloji veya bir davranış bilimi adını verdiği bu
anlayış yalnızca nesnel gözlemler yoluyla, etki ve tepki (stimulus
and response) açısından nesnel olarak betimlenebilecek
gözlemlenebilir davranışsal etkinliklerle ilgilenir.
Deneysel yordamı ve hayvan psikolojisi ilkelerini - kendisinin faaliyet
gösterdiği alana- insana uygulamak istemişti.
"İmge", "ruh" ve "bilinç" gibi kelimeler eski ruhçu felsefeden kalır.

Ekoller

deterministik
Davranışçılık
• Davranışçılığın gelişimindeki kilit figürlerden biri, psikolojinin davranışa

yönelik nesnel, bilimsel araştırmaya odaklanması gerektiğine inanan ve
bilinç ve zihinsel süreçler üzerine yapılan çalışmaları bilim dışı olduğu
gerekçesiyle reddeden Amerikalı psikolog John B. Watson'dı. Watson,
çocuğun doğal yeteneği ne olursa olsun, çevresini manipüle ederek
herhangi bir çocuğu, istediği herhangi bir uzman haline gelmesi için
eğitebileceğini iddia etti.
• Davranışçılık tarihindeki bir başka önemli figür, ödül ve cezaların
kullanımı yoluyla davranışı değiştirmeyi içeren edimsel koşullanma
kavramını geliştiren B.F. Skinner'dı. Skinner, dil edinimi de dahil olmak
üzere tüm davranışların edimsel koşullanma yoluyla açıklanabileceğine
inanıyordu.
1920’ler «Psikoloji Patlaması»
Sağlık ve başarının tek yolu psikoloji

Psikolog Joseph Jastrow- "Zihinsel Sağlığı Koruma" köşesi 150'den fazla
günlük gazetede yayınlanır
Albert Wiggam "Zihninizi Keşfetme" isimli köşesi
Hayvan Hakları Hareketi
Halk, mutluluğun, sağlığın ve başarının tek yolunun psikoloji olduğuna

ikna olmuşlardı

Davranış Kuruluştan Sonrası
Neodavranışçılık (Yeni Davranışcılar) 1930'dan yaklaşık 1960'a kadar
Geleneksel davranışçılığın bazı sınırlamalarına, özellikle de zihinsel süreçlerin
davranıştaki rolünü açıklamadaki başarısızlığına karşı bir tepkidir. Örneğin Edward C.
Tolman, davranışa rehberlik etmede bilişsel haritaların önemini vurgulayan bir
davranışçılık biçimi geliştirirken, Clark Hull motivasyon ve alışkanlık gücü gibi dahili
değişkenleri içeren matematiksel bir davranış modeli geliştirdi
Neo-neo-davranışçılık (sosyal öğrenme teoriler) yaklaşık 1960'tan 1990’a kadar
Bilişsel psikolojinin unsurlarını birleştirirken neo-davranışçılığın ilkeleri üzerine inşa
edildi. Örneğin Albert Bandura, davranışta gözlemsel öğrenmenin rolünü vurgulamış ve
bireylerin başkalarını gözlemleyerek yeni davranışlar öğrenebileceğini savunmuştur.
Rotter kuramında ise pekiştireç bir olayın veya davranışın gelecekte ilgili pekiştireç ile
takip edileceğinin beklentisinin güçlendirilmesi olarak hareket eder.
Özetle, davranışçılık, gözlemlenebilir, ölçülebilir davranışa odaklanan bir psikoloji
okuluyken, neo-davranışçılık ve neo-neo-davranışçılık, bilişsel psikolojinin unsurlarını ve
zihinsel süreçlerin incelenmesini davranış çalışmasına dahil eder.
Ekoller

deterministik
Bilişsel Psikoloji
• Bilişsel psikoloji, "dikkat, dil kullanımı, algı, problem çözme, hafıza ve

öğrenme" gibi zihinsel süreçleri ve ayrıca "insanların bilgiyi nasıl
işlediğini, depoladığını ve uyguladığını" inceleyen bir psikoloji dalıdır.
• İnsanların bilgileri nasıl edindiği, işlediği ve depoladığı ve bu bilgileri
karar vermek, sorunları çözmek ve çevreleriyle etkileşim kurmak için
nasıl kullandıkları ile ilgilidir.

Bilişsel Psikoloji üzerine ilk etkiler (20 yy ortaları)
Yunan filozofları Plato ve Aristo, İngiliz empiristler ve çağrışımcılar- bilişsel süreçler

Wilhelm Wundt- bilişsel psikolojinin habercisi (zihnin yaratıcı faaliyetleri üzerine
yaptığı vurgu)
Yapısalcılık zihni oluşturan elemanlar
İşlevselcilik zihnin ne şekilde çalıştığı
Davranışçılık- John B.Watson 1913 yılındaki bildirgesinde "Psikoloji bilinçle ilgili
herşeyi başından atmalıdır.
1930’larDavranışçı E.R.Guthrie kariyerinin sonlarına doğru mekanik modeli
beğenmemeye başlar ve bir uyarıcının fiziksel terimlere her zaman
indirgenemeyeceğini iddia eder
E.C.Tolman'ın davranışçılığı- bilişsel harita düşüncesini öne sürmüş, hayvanlara amaç
atfetmiş ve gözlemlenemeyen içsel durumları işlemsel olarak tanımlama
yolu olarak ara değişkenler üzerinde önemle durmuştur

Bilişsel Psikoloji üzerine ilk etkiler…devam
1956- Pozitivist filozof Rudollf Carnap da içgözleme dönüş fikri

Gestalt psikolojisi- «organizasyon, yapı, ilişkiler, deneğin aktif rolü ve
öğrenme ile hafızada algının önemli bir yer alması»
İsveçli psikolog Jean Piaget (1896-1980)- çocuk gelişimini bilişsel yönden
ele alır
Fizik Zeitgeisti
20. yüzyılın ortasında Albert Einstein, Neils Bohr, Werner
Heisenberg ve diğerlerinin çalışmalarının sonucu

George Miller (1920….) ve Ulrich Neisser (1928-…)
• Jerome Bruner (1915…) ile George Miller Harvard’da Bilişsel Araştırmalar Merkezi amaç
insan zihnini araştırmak
dil, hafıza, kavram oluşturma, düşünme ve gelişimsel psikoloji
• 1967 Ulrich Neisser- «Bilişsel Psikoloji» kitabı
• Bilgisayar metaforu-
Amaçları "insanların hafızalarında depoladıkları ve kendilerinin cümleler kurup
anlamasını, belirli deneyimlerde bulunmasını, hafızasına hükmetmesini ve yeni
problemleri çözmesini sağlayan program kütüphanesini" keşfetmekti
Bazı pratik faydaları: eğitimi iyileştirme, yeni teknolojilerin geliştirilmesi, bilişsel
eksiklikleri ve bozuklukları tedavi etmek, karar verme ve problem çözme becerilerini
geliştirme
Bilişsel psikoloji kendi oluşumunu henüz tamamlamamıştır. Hareket halen gelişmekte ve
tarihini oluşturmaktadır.

Gestalt Psikolojisi- Başkaldırı (20. yüzyılın başlarından ortalarına)
Gestalt psikolojisinin ana alanı felsefi sorularla düşünme ve öğrenmedir.

Algı çalışmalarının üzerinde yoğunlaşılmasının nedeni zamanın
Zeitgeistidir.

Ekoller

deterministik
Gestalt psikolojisi (20. yüzyılın başlarından ortalarına)- Almanya-
Davranışçılıkla Mücadele
Gestalt Davranışçılık
Bütüncül Atomcu
Molar Moleküler
Öznel Nesnel
Doğuştan Çevreci
Bilişsel Davranışçı

Gestalt Psikoloji
Gestalt psikolojisi, psikoloji alanında önemli bir etkiye sahipti ve bilişsel

psikoloji ve bilişsel sinirbilim gibi sonraki birçok gelişmeye ilham verdi.
Günümüzde görsel olarak çekici ve etkili ürünler yaratmak için tasarım,
sanat ve reklamcılık gibi alanlarda Gestalt ilkeleri kullanılmaktadır.

Alan Teorisi: Kurt Lewin
19. yüzyıl bilimindeki eğilim, alan ilişkileri açısından düşünmek ve atomistik ve

elementçi çerçeveden uzaklaşmaktı
Gestalt psikologları: algı ve öğrenme
Lewin: ihtiyaçlar, kişilik ve sosyal faktörler üzerinde durur.
Gestalt psikologları: davranışı açıklarken fizyolojik yapılar üzerinde durur
Lewin: psikolojiyi sosyal bir bilimde daha fazlası olarak görür.
Lewin sistemi Gestalt hareketinin bir detaylandırılışı veya doğal sonucudur

Sosyal Psikolojinin Kurucularındadır.
Sosyal psikolojinin amacı insan doğasının, sosyal sınıf ya da kültür fark
etmeksizin, herkesi sosyal etkiye açık kılan evrensel özelliklerini belirlemektir

Psikoanalitik (19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları)-
Psikoanalitik- Freudcu teoriye atıfta bulunur

Psikodinamik - Freud'un çalışmasından türetilen tüm teorileri kapsayan
daha geniş terim
büyük ve hala gelişen bir düşünce okulu

Ekoller

deterministik
Psikanaliz (19 yy sonları 20 yy başları)
Psikanaliz olarak da bilinen Freudcu psikoloji, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın
başlarında Avusturyalı doktor Sigmund Freud tarafından geliştirildi. Freud'un teorisi,
insan ruhunun üç bölümden oluştuğunu öne sürdü: id (psişenin bilinçdışı, içgüdüsel
kısmı), ego (psişenin bilinçli, rasyonel kısmı) ve süperego (psişenin içselleştirilmiş
ahlaki ve etik standartları). toplum).
Freud, psikolojik sorunların bilinçdışı çatışmalardan ve bastırılmış duygulardan
kaynaklandığına ve psikanalizin amacının bu bilinçdışı süreçleri, ele alınıp
çözülebilmeleri için bilince getirmek olduğuna inanıyordu. Freud'un en ünlü
kavramlarından bazıları Oedipus kompleksi, baskı ve inkar savunma mekanizmaları ve
psikoseksüel gelişim aşamalarını içerir.

Psikanaliz Çalışma Konusu ve Metodu
Konusu: normal dışı davranışlar

Diğer okullar tarafından göz ardı edilen bilinçdışı konuyu ele alır
Temel metodu: klinik gözlem olup kontrollü laboratuvar deneyleri
değildir.
psikanalizin işlevselcilik ve davranışçılıkla bazı ortak yönleri:
mekanik ruh
Fechnerin psikofizik çalışmalarının etkisi
Darwin'in evrim düşüncesi

Bir Terapist olarak Freud
Başlıca kaygısı, insan davranışının dinamiklerini açıklamaktı.

kendisini bir terapistten çok bir bilim adamı olarak görüyordu
serbest çağrışım ve rüya analizi, vaka çalışmaları için bilgi
toplamak amacıyla yaptığı araştırmaydı.
Freud, sandalyesini psikanalitik kanepenin başına koyardı

Rekabet eden gruplar
Neo- Freud ( 1920-1930’lar)
Freud'un psikanalizi kurmasından 20 yıl sonra, psikanalizde rakip gruplar
- Freud (ve birbiriyle) aynı fikirde değiller
Getirilen büyük değişiklik, ego kavramının genişletilmesiydi.
Ego, daha birincil ve kapsamlı bir role sahip olarak görülüyordu.
İd’den bağımsız çalışabilir
İd’den türetilmemiş kendi enerjisine sahip olma
Neo-Freudcular ayrıca çocuk cinselliğinin ve Oedipus kompleksinin
önemini de en aza indirdiler (biyolojik güçlere daha az vurgu)
kişilikteki psikososyal güçlere vurgu

Kişilik Teorisinin Evrimi:Hümanistik Psikoloji ((20 yy ortaları)-
• Humanist Psikoloji 1960'larda Batı kültürünün mekanik ve materyalist

yönlerine duyulan huzursuzluğu ve antipatiyi dile getirir
Psikanalizin deterministik eğilimlerine karşı
Davranışçıların insanları makine düzeyine indirmelerine karşı
• Hippiler-
kişisel doyum üzerinde odaklanma,
insanın mükemmelliğine inanma,
şu yaşanan an ve hedonizm (kişinin haz arayıcı güdülerini doyurma)
kendini açığa vurma (kişinin düşüncelerini özgürce ifade etme) eğilimi
Ekoller

deterministik
Humanistik Psikoloji
Freud, Wundt ile aynı amaca hizmet eder - bir ilham kaynağı ve karşı
çıkma gücü - hümanist, davranışçılığa da karşıdır.
Hümanistik psikoloji, bilinçli deneyimi, insani güçleri ve olumlu özlemleri,
özgür iradeyi, insan potansiyelini vurguladı.
hümanist yaklaşımın tek bir teorik kurucusu yoktur.
Bir dizi paylaşılan varsayım - davranışın yalnızca bireyin öznel
deneyimi aracılığıyla anlaşılabileceğine dair bir inanç ve
determinizmden ziyade seçime olan inanç

Pozitif Psikoloji- (20 yy sonları)
1998'de APA başkanı Martin Seligman insan doğası ve potansiyeli

hakkında daha pozitif bir fikir geliştirmeleri çağrısında bulunur.
2002 Seligman, Otantik Mutluluk: Kalıcı Bir Memnuniyet İçin Yeni Pozitif
Psikolojiyi Kullanarak Kendi Potansiyelinizi Anlama (Authentic
Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your
Potential for Lasting Fulfillment)
iyilik hali, mutluluk bilimi, yaşam doyumu, duygulanma, duygusal
yaratıcılık, iyimserlik, umut kuramı, hayat ve mutluluk için amaç
belirleme ve işte pozitif psikoloji

Ekoller

deterministik
Humanistik Psikoloji (20 yy ortaları) ve Pozitif Psikoloji (20 yy
osonları)arasındaki farklar
Hümanistik psikoloji ve pozitif psikoloji, psikoloji içinde insan deneyiminin ve refahının olumlu yönlerine
odaklanan yaklaşımlardır. Bununla birlikte, iki yaklaşım arasında bazı temel farklılıklar vardır.
- Hümanistik psikoloji, bireyin öznel deneyimine ve kendini gerçekleştirmesine odaklanırken, pozitif psikoloji,
olumlu duyguların, karakter güçlerinin ve erdemlerin bilimsel çalışmasına odaklanır.
- Hümanistik psikoloji, benlik ve kendini gerçekleştirme ile ilgilenirken, pozitif psikoloji, pozitif kurumlar ve
toplulukların incelenmesiyle ilgilenir. Çünkü bu tür ortamların bireyin refahı üzerinde önemli bir etkisi
olabileceğine inanır. Pozitif kurumlar ve topluluklar, bireylerin gelişmelerine ve tam potansiyellerine
ulaşmalarına yardımcı olabilecek destek, kaynaklar ve fırsatlar sağlayabilir.
- Hümanistik psikoloji 1950'lerde ve 1960'larda gelişirken, pozitif psikoloji 1990'ların sonlarında ortaya çıkan
daha yeni bir gelişmedir.
- Hümanistik psikoloji daha geniştir ve Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi ve Rogers'ın kendini gerçekleştirme
teorisi gibi çeşitli teorileri kapsar. Buna karşılık, pozitif psikoloji, refahın bilimsel çalışmasına ve buna katkıda
bulunan faktörlere daha spesifik bir şekilde odaklanır.
Genel olarak, hem hümanistik psikoloji hem de pozitif psikoloji, insan deneyiminin olumlu yönlerine
odaklanırken, bu konuya farklı şekillerde yaklaşırlar ve farklı odak alanlarına sahiptirler.

Bugün
Amerikan Psikoloji Derneği'nin (APA), her biri belirli bir psikoloji alanına
odaklanan 54 bölümü vardır.
Bu bölümler, diğerlerinin yanı sıra klinik psikoloji, gelişim psikolojisi, sosyal
psikoloji, Endüstri ve Örgüt Psikolojisi Derneği, sporu, egzersiz ve
performans psikolojisi, Gay, biseksüel ve transgender sorunları psikolojik
araştırma derneği, ve nörobilim dahil olmak üzere geniş bir konu
yelpazesini temsil eder.
Her bölüm kendi odak alanında araştırma, eğitim ve öğretimi teşvik eder
ve psikologların ağ kurmaları ve bilgi ve uzmanlıklarını paylaşmaları için bir
forum sağlar.

Psikoloji biliminde son yoktur.
Tamamlama yok, bitirme yok, nihai durum yok - asla bitmeyen süreç

Yapay Zeka ve Psikoloji
Yapay zeka (AI) ve psikoloji, birbiriyle yakından ilişkili ve birçok yönden birbirini etkileyen iki alandır.
Bir yandan psikoloji, akıllı sistemler tasarlamak için kullanılmış olan insan zihninin nasıl
çalıştığına dair teoriler ve modeller sağlayarak yapay zekanın gelişimine katkıda bulunmuştur.
Örneğin, algı, dikkat ve karar verme üzerine yapılan araştırmalar, kalıpları tanıyabilen ve kararlar
verebilen yapay zeka sistemlerinin gelişimine katkıda bulunmuştur
Öte yandan yapay zeka, zihin ve davranışı incelemek için kullanılan araç ve teknikleri
sağlayarak psikoloji alanını da etkilemiştir. Örneğin, verileri analiz etmek ve insan bilişini
anlamak için psikolojik araştırmalarda makine öğrenimi ve doğal dil işleme gibi yapay zeka
teknikleri kullanılmıştır.
Yapay zeka çalışması, insan bilişi ve davranışı hakkında çeşitli şekillerde içgörü sağlamaktadır.
Örneğin AI modeller, araştırmacıların algı, dikkat, hafıza ve karar verme gibi çeşitli bilişsel
süreçleri simüle ederek insan zihninin nasıl çalıştığını anlamalarına yardımcı olmaktadır.
Genel olarak, yapay zeka ve psikoloji arasındaki ilişki, her alanın diğerini bilgilendirmesi ve ilerletmesi ile
karşılıklı etkiye dayalıdır.

Psikolojide chatbot örnekleri
Woebot: Woebot, bireylerin zihinsel sağlıklarını yönetmelerine yardımcı olmak için bilişsel-davranışçı
terapi (CBT) tekniklerini kullanan bir ruh sağlığı sohbet robotudur. Kullanıcılara günlük ruh hali takibi,
bilişsel-davranışçı terapi teknikleri ve kişiselleştirilmiş geri bildirim sağlar.
Wysa: Wysa, kullanıcılara duygusal destek ve başa çıkma stratejileri sağlamak için yapay zeka (AI) ve
makine öğrenimi tekniklerini kullanan bir ruh sağlığı sohbet robotudur. Kullanıcıların stres, endişe ve
diğer zihinsel sağlık sorunlarını yönetmelerine yardımcı olmak için tasarlanmıştır.
Koko: Koko, kullanıcılara kişiselleştirilmiş zihinsel sağlık desteği sağlamak için yapay zeka ve doğal dil
işleme tekniklerini kullanan bir sohbet robotudur. Kullanıcılara sanal bir terapistle sohbet etme, ruh
hallerini ve aktivitelerini takip etme ve ruh sağlıklarını yönetmeleri için kişiselleştirilmiş öneriler alma
olanağı sunar.
Talkspace: Talkspace, kullanıcılara lisanslı terapistlerle yazılı, görüntülü veya sesli sohbet yoluyla
bağlantı kurma olanağı sunan çevrimiçi bir terapi platformudur. Ayrıca, kullanıcılara kişiselleştirilmiş
ruh sağlığı desteği ve ruh sağlığı kaynakları hakkında bilgi sağlamak için yapay zeka ve doğal dil işleme
tekniklerini kullanan bir sohbet robotu sunar.

Metaverse ve Psikoloji
1. Sosyal etkileşimler
2. gerçeklik algısı
3. Kimlik ve benlik
4. Ruh sağlığı
Genel olarak, metaverse'nin psikoloji üzerindeki potansiyel etkileri
karmaşık ve çok yönlüdür ve metaverse gelişmeye devam ederken bu
etkileri incelemeye ve anlamaya devam etmek önemli olacaktır.

Metaverse'nin insan ruh sağlığı için potansiyel avantajları:
Sosyal Destek
Stres ve kaygı ile başa çıkma
Kendini ifade etme
Ruh sağlığı kaynaklarına erişim
Genel olarak, metaverse ruh sağlığı için bir dizi fayda sağlama
potansiyeline sahiptir, ancak metaverse'nin zihinsel sağlık için bir araç
olarak potansiyel risklerini ve sınırlamalarını dikkate almak da önemlidir.

Potansiyel dezavantajları
Bağımlılık
Sosyal izolasyon
Uykunun bozulması
Siber zorbalık
Genel olarak, metaverse ruh sağlığı için bir dizi fayda sağlama
potansiyeline sahip olsa da, potansiyel risklerin ve sınırlamaların farkında
olmak ve metaverse'yi sağlıklı ve dengeli bir şekilde kullanmak önemlidir.

Modern Psikoloji Tarihi: Dr. Öğr. Üyesi Ülfet Uzunkoca 2023

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Modern Psikoloji Tarihi: Dr. Öğr. Üyesi Ülfet Uzunkoca 2023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Modern Psikoloji Tarihi

Dr. Öğr. Üyesi Ülfet Uzunkoca

ÜU,2023 not to be circulated 1

alanın gelişimi ve etkisiyle, parçalanmış ve bir diğeri ise günümüz

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

«Psikoloji uzun bir geçmişe fakat kısa bir tarihe sahiptir»

ÜU,2023 not to be circulated 4

Sorular aynı sorulara yanıt ararken kullandığı metotlar farklı

ÜU,2023 not to be circulated 5

ÜU,2023 not to be circulated 6

17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar felsefi düşünce ve fizyolojik araştırmalar.

ÜU,2023 not to be circulated 7

ÜU,2023 not to be circulated 8

Filozoflar teorik mantığı

ÜU,2023 not to be circulated 9

❖ bilimsel düşünce gelişiyordu ❖ bilimsel düşünce gelişiyordu

ÜU,2023 not to be circulated 10

Düşünce ekolü bir düşünce yapısını, düşünce hareketlerinin lideri ile

ÜU,2023 not to be circulated 11

19. yüzyılın ortalarından sonra, doğa bilimlerinin metotları saf zihinsel

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

ÜU,2023 not to be circulated 15

ÜU,2023 not to be circulated 16

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

ÜU,2023 not to be circulated 18

İtirazları; bu faaliyetlerin veya bilinç işlevlerinin yani zihnin yararlı ve pratik

Işlevselcilik (functionalism); zihnin işlevleriyle veya organizmanın bulunduğu

Zihinsel süreçler neyi başarabilir?

Darwin, psikolojinin odağını bilincin yapısından işlevlerine çevirecek.

ÜU,2023 not to be circulated 19

Karşılaştırmalı Psikoloji, psikolojinin alt dalıdır

ÜU,2023 not to be circulated 20

Davranışsal Sinirbilim ve Karşılaştırmalı Psikoloji Derneği üyeleri,

ÜU,2023 not to be circulated 21

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

Zihnin bileşenleri, parçaları ya da süreçleri nasıl tasarımlanmakta ve

Adaptasyon- Göbek kordonu

ÜU,2023 not to be circulated 25

ÜU,2023 not to be circulated 26

ÜU,2023 not to be circulated 27

kendiliğinden gelişen düşüklerin ve gebelik zehirlenmelerinin kadınların

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

ÜU,2023 not to be circulated 30

• Uygulamalı Psikolojiye Doğru

ÜU,2023 not to be circulated 31

Yapısalcılık (19 yy sonları)- Almanya- deterministik bakış açısı

ÜU,2023 not to be circulated 33

ÜU,2023 not to be circulated 34

19 yüzyılın sonlarına doğru psikoloji laboratuvarlarının sayısı artarken,

ÜU,2023 not to be circulated 35

Hatırlatma: Galton ve Cattell- duyusal-motor süreçlerin test edilmesi

ÜU,2023 not to be circulated 36

Harvard Üniverisitesi Titchener'in Deneysel Psikologlar Topluluğunun

ÜU,2023 not to be circulated 37

ÜU,2023 not to be circulated 38

ÜU,2023 not to be circulated 39

Endüstriyel ve örgüt psikolojisi, psikolojik ilke ve teorilerin iş ortamına

ÜU,2023 not to be circulated 40

Adli psikoloji (suçun önlenmesi, zanlıları sorgularken hipnozun

Günümüzde adli psikoloji, hukuk ve ceza adaleti sistemlerine önemli

ÜU,2023 not to be circulated 41

Yapısalcılık İşlevselcilik – evrim

ÜU,2023 not to be circulated 42