PRAWO

RODZINNE I
OPIEKUŃCZE
1.Małżeństwo
2. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
3. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI

Anna Majer
Małżeństwo

Trwały związek mężczyzny i kobiety

zawarty w sposób sformalizowany
tworzący więź (zespolenie) w zakresie
osobistym i majątkowym, tworzący
rodzinę w rozumieniu prawa i
spełniający zasady:
a) Monogamii;
b) Świeckości;
c) Trwałości;
d) Równości (egalitaryzmu) małżonków.
Forma cywilna

■ Art. 1. § 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i

kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu
stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek
małżeński.
Czynności przygotowawcze
(porządkowe)
art. 3 -przedłożenie dokumentów niezbędnych do
zawarcia małżeństwa art. 76-83 ASC; w tym dokument
tożsamości,

Pisemne zapewnienie o braku przeszkód małżeńskich

względem osoby wybranej na przyszłego małżonka,
•Poświadczenie ustania poprzedniego związku,

Miesięczny okres oczekiwania od złożenia zapewnienia

do zawarcia związku; z ważnych powodów termin ten
może być skrócony.
Przesłanki porządkowe

■ Art. 15 ASC: „zawarcie małżeństwa następuje przed kierownikiem USC

wybranym przez osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo.” Tenże wydaje
zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie
małżeństwa między danymi osobami.
■ Także przed konsulem lub pełniącym obowiązki konsula;
■ Powinno być zawarte w lokalu urzędu, w innym miejscu z ważnych
powodów;
■ Musi być zawarte uroczyście w obecności dwóch świadków;
■ Niezwłocznie sporządza się akt małżeństwa.
Zawarcie małżeństwa – przesłanki
istnienia małżeństwa
Art. 1: Przesłanki konieczne zawarcia małżeństwa w formie cywilnej -
muszą być spełnione łącznie.
a) odmienności płci nupturientów;
b) jednoczesna obecność nupturientów (modyfikację tego wymogu
przewiduje art. 6 § 1 KRO, który zezwala – z ważnych powodów i za
zezwoleniem sądu – na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika);
c) zgodność oświadczeń nupturientów o wstąpienie w związek małżeński;
d) złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC lub konsulem.
Zawarcie przez pełnomocnika
art. 6
■ Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa
przez pełnomocnika.
■ Pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie z podpisem
urzędowo poświadczonym
■ Wymienia osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.
■ Czy przebywanie stałe lub długotrwałe związane z trudnościami w
przyjeździe do kraju oznacza ważny powód?
■ Za ważny powód należy uznać tylko takie okoliczności, które w
świetle zasad współżycia społecznego uzasadniają odstąpienie
od obowiązku jednoczesnej obecności. Wniosek: Nie można
wskazać okoliczności, które zawsze spełniałyby warunek
ważnego powodu.
 Etapy zawarcia
małżeństwa
I.■ Kierownik USC zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają
zawrzeć ze sobą małżeństwo.
II. Gdy odpowiedzą twierdząco, kierownik USC wzywa ich do
złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz
oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.
III. Każde z nupturientów składa oświadczenie o wstąpieniu w
związek małżeński, powtarzając jego treść za kierownikiem USC,
ew. odczytując na głos.
Osoba niemogąca mówić składa oświadczenie o wstąpieniu w
związek małżeński, podpisując protokół.
IV. Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński
przez obie strony kierownik USC ogłasza, że małżeństwo zostało
zawarte.
Treść
oświadczenia
■ „Świadomy/Świadoma praw i
obowiązków wynikających z
zawarcia małżeństwa uroczyście
oświadczam, że wstępuję w
związek małżeński z (imię i
nazwisko drugiej z osób
wstępujących w związek
małżeński) i przyrzekam, że
uczynię wszystko, aby nasze
małżeństwo było zgodne,
szczęśliwe i trwałe.”
 Forma wyznaniowa
Stosunek małżeństwa podlegający prawu polskiemu może powstać w
skutek :
a) zawarcia przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego
podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku
wyznaniowego,
b) oświadczenie przez nupturientów w obecności duchowego woli
jednoczesnego zawarci małżeństwa podlegającego prawu
polskiemu,
c) sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika USC pod
warunkiem przekazania do USC w zawitym terminie pięciu dni
zaświadczenia stwierdzającego złożenie w obecności duchowego
oświadczeń wyrażających wolę zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu. Przy obliczaniu nie uwzględnia
się dni wolnych.
Sporządzenie aktu małżeństwa konkordatowego ma charakter
konstytutywny.
Kierownik USC wydaje zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia
danego związku małżeńskiego, zaświadczenie jest ważne 6 m-cy.
Kto może zawrzeć
małżeństwo
➢ Osoba stanu wolnego (art.29 ust. 2 PrASC),

➢ Ukończyła 18 lat,
➢ Posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

➢ Nie jest dotknięta chorobą psychiczną ani

niedorozwojem umysłowym,
➢ NUPTURIENCI (czyli przyszli małżonkowie):
➢ nie mogą być krewnymi w linii prostej ani
rodzeństwem,
➢ Powinowatymi w linii prostej,
➢ Pozostawać w stosunku przysposobienia.
Przeszkody małżeńskie

■ 1) wiek poniżej 18 lat (art.10 k.r.o.)

■ 2) ubezwłasnowolnienie całkowite (art. 11 k.r.o.)
■ 3) choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (art. 12
k.r.o.)
■ 4) pozostawanie w związku małżeńskim (art.13 k.r.o.)
■ 5) pokrewieństwo w linii prostej i bycie rodzeństwem,
■ 6) powinowactwo w linii prostej (art. 14 k.r.o.)
■ 7) pozostawanie w stosunku przysposobienia (art. 15 k.r.o.
Wiek
Wiek –art. 10 KRO: nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która nie
ukończyła lat 18,
z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na małżeństwo
kobiecie, która ukończyła 16 lat, jeżeli z okoliczności wynika, że
zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny;
Unieważnienia może żądać każdy z małżonków.
Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku wymaganego wieku,
jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek ten wiek osiągnął.
 Ciąża małoletniej

■ Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie

może żądać unieważnienia małżeństwa z
powodu braku przepisanego wieku.

■ Tezy orz. SN: Przepis art. 10 § 3 zd. 2 KRO

wyłącza legitymację czynną męża do
wystąpienia z powództwem o unieważnienie
małżeństwa z powodu braku przepisanego
wieku w wypadku zajścia żony w ciążę –
niezależnie od tego, czy fakt ten nastąpił
przed czy po zawarciu małżeństwa, byleby
ciąża istniała w czasie trwania małżeństwa.
Ubezwłasnowolnienie
całkowite (art. 11 KRO)
Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona
całkowicie. Każde z małżonków może żądać
unieważnienia.
Małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa był całkowicie
ubezwłasnowolniony, nie może być uznany za
zawierającego małżeństwo w złej wierze (tezy
orzecznictwa SN).
Nie można unieważnić małżeństwa z tego powodu, jeżeli
ubezwłasnowolnienie zostało uchylone, nawet częściowo.
Jeśli postępowanie o uchylenie ubezw. toczy się równocześnie
z postępowaniem o unieważnienie, to sąd może zawiesić
postępowanie o unieważnienie (favor matrimonii) do
czasu rozstrzygnięcia postępowania o uchylenie ubezw.
Ubezwłasnowolnienie zob. Art. 13 KC:
Choroba psychiczna art. 12
KRO
Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy istniejąca w dacie zawarcia
małżeństwa – sąd może udzielić zezwolenia na zawarcie małżeństwa,
jeśli stan zdrowia lub umysłu nupturienta nie zagraża małżeństwu ani
zdrowiu przyszłego potomstwa, jeżeli osoba ta nie została
ubezwłasnowolniona całkowicie; Unieważnienia może żądać każdy z
małżonków. Nie można żądać unieważnienia jeśli choroba ustała.
Tezy orz. SN: Dla oceny, czy w momencie zawarcia małżeństwa osoba
wstępująca w związek małżeński jest dotknięta chorobą psychiczną w
rozumieniu art. 12 § 1 KRO istotny jest nie stan jej przejściowej
świadomości (remisja), lecz stan jej zdrowia psychicznego. Ocena
zależy od okoliczności konkretnego przypadku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że dopuszczalne jest udzielenie ex post

zezwolenia na zawarcie małżeństwa, nawet w toku procesu o
unieważnienie małżeństwa.
■ Czy pojęcie choroby psychicznej dotyczy także pijaństwa i narkomanii?
Raczej nie! zakres węższy niż w kc.
Choroba psychiczna: tezy
orzecznictwa
■ Uchwała SN z 9.05.2002 r., III CZP 7/02 (OSNC 2003, Nr 1,
poz. 1): W sprawie o unieważnienie małżeństwa z powodu
choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z
małżonków sąd ustala istnienie okoliczności wymienionych w
art. 12 par.1 zd.2 KRO.
■ Wyrok SN z 13.3.1974 r., II CR 42/74 (OSNC 1975, nr 1, poz.
14): Unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 12 KRO
może nastąpić tylko w wypadku choroby psychicznej i
niedorozwoju umysłowego, a nie innego rodzaju zaburzeń
psychicznych.
BIGAMIA

Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku

małżeńskim (art. 13 KRO); unieważnienia może żądać każdy,
kto ma w tym interes prawny.
Konwalidacja – jeśli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało
unieważnione.
Jeżeli przyczyną ustania była śmierć bigamisty można żądać
unieważnienia także po ustaniu małżeństwa.
pozostawanie w związku małżeńskim wyłącznie wyznaniowym
(nie podlega prawu polskiemu) w obecnie obowiązującym
stanie prawnym nie stwarza przeszkody do zawarcia
małżeństwa w formie cywilnej;
 pokrewieństwo;
powinowactwo
Między krewnymi i powinowatymi w linii prostej bez ograniczenia stopnia; oraz
między rodzeństwem (art. 14 KRO);
Pojęcie rodzeństwa obejmuje także rodzeństwo przyrodnie i pozamałżeńskie.
Ustala się na podstawie akt s.c. i orzeczeń sądowych, ale dotyczy także
krewnych biologicznych, mimo braku stwierdzenia tego pokrewieństwa w
a.s.c.
Pokrewieństwo: Unieważnienia może żądać każdy kto ma w tym interes
prawny.
Powinowactwo: Z ważnych powodów sąd może zezwolić na małżeństwo. np.
wdowca lub wdowy z pasierbicą lub pasierbem, między teściem a
owdowiałą synową. Stosunek powinowactwa nie wygasa z ustaniem
małżeństwa, z wyjątkiem jego unieważnienia.
Unieważnienia z tej przyczyny może żądać każdy z małżonków.
Przysposobienie

■ Między przysposabiającym a przysposobionym (art.

15 KRO), jest to przeszkoda nieusuwalna w tym
sensie, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie
przewiduje jej usunięcia przez orzeczenie sądowe
zezwalające na małżeństwo.
■ Przeszkoda przysposobienia upada wyłącznie w razie
jego rozwiązania, które nie jest jednak dopuszczalne
w odniesieniu do tzw. przysposobienia całkowitego
(anonimowego).
■ Unieważnienia może żądać każdy z małżonków.
■ Nie stanowi przeszkody do zawarcia związku między
przysposobionym a dziećmi przysposabiającego, ani
między dwiema osobami przysposobionymi przez tego
samą osobę
Wady oświadczeń woli

Małżeństwo podlega unieważnieniu z powodu wad oświadczenia

woli jednego z małżonków: art. 15(1):
1) jakikolwiek stan wyłączający świadome wyrażanie woli
(zawarcia małżeństwa);
2) błąd (nupturienta) co do tożsamości drugiej strony; error in
persona, co do identyczności fizyczne; istotny, wywołany przez
drugą stronę
3) bezprawna i poważna groźba, rodząca obawę iż nupturientowi
lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
(groźba samobójstwa) GROŹBA TA MA CHARAKTER OSOBISTY,
NIE MAJATKOWY (zakres węższy niż w k.c.)
Unieważnienia małżeństwa z powodu wady oświadczenia o
wstąpieniu w zw. małżeński może żądać małżonek, który
złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Uwaga! Terminy

■ Nie można żądać unieważnienia

małżeństwa po upływie 6 miesięcy
od ustania stany wyłączającego
świadome wyrażenie woli, od
wykrycia błędu lub ustania obawy
wywołanej groźbą
■ A w każdym wypadku po upływie 3
lat od zawarcia małżeństwa.
MAŁŻEŃSTWO POZOROWANE

■ SN: „przez oświadczenie przed urzędnikiem USC nawiązuje

się małżeństwo również w wypadku złożenia go bez woli
nawiązania pożycia małżeńskiego”.
■ Ustawa z 12 grudnia 2013r o cudzoziemcach; art. 205: „(…)
ustala, czy związek małżeński nie został zawarty w celu
obejścia niniejszej ustawy”. – chodzi o to aby małżeństwo z
obywatelem polskim z udziałem cudzoziemców nie było
zawierane wyłącznie po to aby uzyskać zezwolenie na
zamieszkanie w RP. art. 165: „-gdy związek małżeński został
zawarty w celu obejścia niniejszej ustawy”. Art. 169; 179;
Powody unieważnienia
małżeństwa
■ Wystąpienie przeszkód małżeńskich z art. 10-15 k.r.o.
■ Wady oświadczenia woli z art. 15(1) k.r.o.
■ Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika bez zgody sądu,
lub gdy pełnomocnictwo było nieważne albo skutecznie
odwołane.
■ Żądać unieważnienia mogą małżonkowie lub prokurator.
■ W przypadku małżeństwa bigamicznego lub między krewnymi
unieważnienia może żądać każdy kto ma interes prawny, w
tym także prokurator.
Unieważnienie małżeństwa -
ograniczenia
■ Art. 17: małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn
przewidzianych w przepisach działu niniejszego.
■ Inne wadliwości merytoryczne i formalne nie uzasadniają
nieważnienia małżeństwa.
■ Powództwo w trybie art. 189 KPC o ustalenie nieważności
małżeństwa jest niedopuszczalne.
■ art. 18: Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu.
■ Wyjątki! Pokrewieństwo i bigamia.
Skutki wytoczenia powództwa
o unieważnienie
■ Art. 19: Można orzec unieważnienie jeśli po wytoczeniu
powództwa zmarł małżonek pozwany. Sąd wyznacza na jego
miejsce kuratora.
■ Jeśli zmarł małżonek, który wytoczył powództwo, jego zstępni
mogą dochodzić unieważnienia. Sąd zawiesza postępowanie,
a jeśli w ciągu 6 m-cy zstępni nie zgłoszą chęci
kontynuowania postępowania sąd umarza postępowanie.
■ Legitymacja prokuratora: art. 22: Powództwo o unieważnienie
oraz o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może
wytoczyć także prokurator.
Orzeczenie o Przywraca się małżonkom
unieważnieniu poprzedni stan cywilny,

Ustaje stosunek
Skutki wyroku powinowactwa,
unieważniającego
małżeństwo Małżonek, który zmienił
nazwisko powraca do
poprzedniego nazwiska,

Skutki te mają charakter ex

tunc – działają z mocą
wsteczną
Skutki ■ Nie gaśnie domniemanie pochodzenia
dzieci z małżeństwa,

orzeczenia o ■ Sąd orzeka o władzy rodzicielskiej i

alimentach jak przy rozwodzie,

unieważnien ■ Z uprawomocnieniem się orzeczenia

ustaje wspólność majątkowa i sąd orzeka
iu ■
o podziale majątku wspólnego,
O sposobie korzystania ze wspólnego
mieszkania
W zakresie stosunku
■ O obowiązku alimentacyjnym między
małżonków do małżonkami,
wspólnych dzieci oraz ■ Orzeka z urzędu, który z małżonków
w zakresie stosunków zawarł małżeństwo w złej wierze, takiego
traktuje się jak winnego rozkładu pożycia
majątkowych stosuje małżeńskiego

się odpowiednio
przepisy o rozwodzie. ■ Skutki te mają charakter ex nunc – na
przyszłośc
W złej wierze

■ Art. 20 par.2: Za będącego w złej wierze uważa się małżonka,

który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności
stanowiącej podstawę jego unieważnienia;
■ Zła wiara to okoliczność, którą nie bada przy unieważnieniu
małżeństwa, nie stanowi samoistnej przesłanki do
unieważnienia małżeństwa
Nieistnienie Strony nie były różnej płci,
małżeństwa
Matrimonium non existens. Oświadczeń nie złożono jednocześnie,

Jeśli nie wystąpiły Oświadczeń nie złożono przed

kierownikiem USC ani przed jego
łącznie wymienione zastępcą lub inną osobą uprawnioną.
przesłanki, wówczas
Treścią oświadczenia nie było
małżeństwo uznaje wstąpienie w związek małżeński,
się za nie zawarte
Osoba składająca oświadczenie nie była
prawidłowo umocowanym
pełnomocnikiem

Nie badamy potencjalnej wadliwości

złożonego oświadczenia woli, a jedynie
sam fakt jego złożenia lub niezłożenia.
Zakończenie
Niniejsze treści stanowią podsumowanie dotychczas
omówionego materiału na zajęciach, nie stanowią natomiast
jedynego i wyłącznego materiału do nauki, w dalszej mierze
odsyłam do kodeksu, podręczniku oraz notatek z zajęć.