1. Kryteria periodyzacji i okresy w dziejach systemu politycznego Polski w XX wieku.

Państwo polskie odzyskało niepodległość w listopadzie 1918 roku. Tuż po odrodzeniu się do niepodległego bytu, Rzeczpospolita była
zmuszona ponownie walczyć o swoją państwowość. Jednak należy zaznaczyć, że okupacja, która rozpoczęła się w październiku 1939
roku, nie oznaczała utraty państwowości. Koronnym argumentem udowadniającym istnienie państwa polskiego począwszy od 1918 roku,
aż po dzień dzisiejszy, jest ciągłość tożsamości narodowej, której nie podważyły inne rządy, ani zmiana ustroju, ani zmiana granic.
Wyróżniamy 3 okresy polskiej państwowości, biorąc pod uwagę kryteria periodyzacyjne:
1. suwerenność państwowa (powody określające pozycję międzynarodową Polski, sposób wyboru władz)
2. społeczne podstawy życia obywateli (swoboda aktywności gospodarczej, rodzaj własności)
typ systemu politycznego
Okresy w dziejach systemu politycznego:
 II RP istniała w latach 1918.IX- 1945.VI. Zgodnie z postanowieniami Jałtańskimi, uznano Rząd Tymczasowy Jedności
Narodowej za jedyny pełnoprawny rząd reprezentujący Polskę. Wówczas zaprzestały działalności Krajowa Rada
Narodowa, Delegatura Rządu na Kraj. Do RTJN weszły osobistości takie jak Mikołajczyk (premier) czy Stanisław
Grabski, Wincenty Witos, Jan Stańczyk. Owo poparcie znamienitości polskiej polityki dawało wystarczającą legitymizację
wewnętrzną.
 Polska Ludowa istniała w latach 1945.VII- 1989. XII. Zręby struktury PL powstały już wcześniej niż w lipcu 1945 r, jednak
zgodnie z ustaleniami jałtańskimi ten termin oznacza legitymizację wewnętrzną. Natomiast w XII 1989 nastąpiło
symboliczne rozwiązanie PL. Zasadnicza zmiana samego ustroju politycznego miała miejsce w drodze ustawy z
29.XII.1989 „o zmianie konstytucji”, weszła ona w życie w nocy z 30.XII na 31.XII.
 III RP Kolejny okres rozpoczął się 31.XII.1989.
Ad.1
 Suwerenność RP była faktyczna do 1939 r, kiedy to stała się raczej formalna.
 PL jest w zasięgu wpływów radzieckich. Był to kraj zwasalizowany, czego przykładem było odrzucenie Planu
Marschalla. Można dodać, że Gomułka najsilniej akcentował polską suwerenność i był najwybitniejszym
przywódcą PL (słowa Mołdawy)
 III RP ma swobodę określenia miejsca w świecie. Jedyne ograniczenia jakie dotykają RP to ograniczenia
wynikające ze świadomie podejmowanych decyzji (np. przystąpienie do Wspólnot)
Ad.2
 Własność prywatna, wolność działalności gospodarczej, choć podkreślano też wartość pracy ludzkiej
 Wielosektorowa gospodarka jest już sprywatyzowana od 1948 r. Była to faktycznie własność państwowa, choć
nazywaną ją „ogólną”. Ponadto, reglamentacja życia gospodarczego, państwo kontroluje poprzez koncesje,
limity zatrudnienia.
 Naczelne zasady ustrojowe są tożsame z zasadami z okresu II RP, ale z silnym zaakcentowaniem
kapitalistycznego charakteru. W konstytucji z 1997 przyznano ogromne znaczenie własności prywatnej. Nie
podkreślano roli pracy (odwrotnie niż w konstytucji marcowej i kwietniowej).
Ad.3
 System pluralistyczny, nigdy nie wywyższano ideologii czy żadnej partii. Należy jednak pamiętać że po maju
1926 r. I przewrocie Piłsudskiego, partie utraciły zdolność przejęcia władzy w kraju.
 W latach 1945-47 nastąpiła rozbiórka systemu II RP.
Począwszy od 1948 dominował monocentryzm ideologiczny. Natomiast od 1976 proklamowano przewodnią
rolę PZPR w budowie socjalizmu, głoszono hasła o jedności moralno-politycznej narodu, by dzięki temu
znaleźć punkt jednoczący społeczeństwo (pamiętajmy że wtedy ludzi dzieliło się na tych z partii i nie-członków
PZPR). Plan nie powiódł się, gdyż w ramach systemu utworzyły się inne formacje- np. wolne związki
zawodowe, wciąż silny był wpływ kościoła. Warto dodać, że od 1956 „socjalizm mogli budować wszyscy
Polacy”- w zamyśle chodziło o przekonanie katolików i nie-katolików do socjalizmu, był to autorski pomysł
towarzysza Gomułki  )

3.Cechy systemu politycznego sanacji 1926-1939.

 mały wstęp dla waszej wiadomości {Po przewrocie majowym Józef Piłsudski został przez Zgromadzenie Narodowe wybrany
prezydentem, ale urzędu nie przyjął, tłumacząc to zbyt małymi kompetencjami głowy państwa (wybrano następnie Ignacego Mościckiego).
2 sierpnia 1926 Sejm uchwalił nowelizację konstytucji (nowela sierpniowa), na mocy której prezydent otrzymał prawo samodzielnego
rozwiązania Sejmu i Senatu, prawo wydawania dekretów z mocą ustawy między sesjami Sejmu i na podstawie upoważnienia sejmowego
podczas sesji. W efekcie uprawnienia Sejmu zostały ograniczone na rzecz władzy wykonawczej. Na mocy nowych kompetencji 6 sierpnia
Mościcki wydał dekret o organizacji najwyższych władz wojskowych., powołujący urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych,
odpowiedzialnego tylko przed prezydentem. Został nim oczywiście Piłsudski.}
Zamach majowy zakończył okres rządów parlamentarnych w Polsce, a władza nabrała formy autorytarnej. Ta specyficzna forma rządów
była nazywana sanacją (od łac. sanatia- uzdrowienie), gdyż Piłsudski argumentował przewrót koniecznością uzdrowienia stosunków
gospodarczych i politycznych w państwie. Zamach majowy oznaczał klęskę endecji, a z drugiej strony klęskę lewicy („błąd majowy” KPP).
Piłsudski był wrogiem partyjniactwa, a centralne funkcje w państwie obsadzał swoimi ludźmi, najczęściej z kół wojskowych. Zmiana
dotychczasowego układu politycznego doprowadziła do specyficznej formy rządów autorytarnych, zachwiania demokracji, powstania
ponadpartyjnego systemu politycznego.
Główną rolą parlamentu stało się w tym czasie uchwalanie budżetu, a wystąpienia nielicznych posłów opozycyjnych były jedynie głosami
sprzeciwu, które miały niewielki wpływ na prace rządu. Rząd natomiast był wyłaniany bez względu na aktualną koniunkturę polityczną w
Sejmie, a pociąganie go do odpowiedzialności politycznej stało się fikcją.

1
W 1928 powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem z płk. Walerym Sławkiem na czele. Blok miał skupiać ludzi różnych orientacji
politycznych i klas społecznych pod hasłami „praca dla państwa” i „polska mocarstwowa”. Była to próba przeniesienia haseł faszyzmu
włoskiego na grunt polski. W wyborach do sejmu z 1928 BBWR zdobył 125 mandatów na 444 i natychmiast zgłosił wniosek o ograniczenie
roli parlamentu i wzmocnienie władzy wykonawczej. Projekt BBWR ostro krytykowała opozycja- bonapartyzm wg. posła
Niedziałkowskiego- z tym trzeba było poczekać do 1935.
Opozycja rozgoryczona rządami sanacji-> endecja rozszerzyła współpracę z młodzieżą i zmieniła nazwę na Stronnictwo Narodowe.
Natomiast lewica chciała doprowadzić do obalenia rządów sanacji już we wrześniu 1929, wobec czego założono blok opozycyjny, łączący
centrum i lewicę, tzw. Cetrolew. W programie centrolewu były hasła „zahamowania dyktatorskich poczynań sanacji”. W efekcie z inicjatywy
Centrolewu obalono „rząd pułkowników” Świtalskiego w 1929. Kolejny rząd nie spełnił demokratycznych nadziei Centrolewu, wobec czego
zaczęto głosić konieczność obalenia władzy sanacyjnej środkami pozaparlamentarnymi, nawoływano ludność do niepłacenia podatków i
protestów społecznych. W tej sytuacji prezydent rozwiązał parlament(VIII 1930) i rozpisał nowe wybory. Cetrolew zapowiedział dalszą
radykalizację żądań a jego groźby wrześniowych manifestacji doprowadziły do aresztowań części opozycji, wg. wcześniej przygotowanych
list (m.in. W.Witos, K.Popiel, Wł. Kiernik, W.Korfanty).
Brutalizacja życia na polskiej scenie politycznej- Aresztowanych osadzono w więzieniu wojskowym w twierdzy w Brześciu nad Bugiem pod
zarzutem przygotowywania zamachu stanu. Ich proces odbył się w październiku 1931. Skazanym dano możliwość wyboru emigracji i tak
zrobili, m.in. W. Witos, K. Pipiel, W.Korfanty.
Wybory- listopad 1930- sukces sanacji i BBWR 55,5 % mandatów. Jednak agitacja wyborcza (licytowanie się zasługami Piłsudskiego i
ostrzeżeniami przed zagrożeniem zewnętrznym-Niemcy) i aresztowania polityków opozycji czy próby zastraszania ograniczyły do
minimum swobody demokratyczne w państwie. W czasie samych wyborów jawnie łamano zasady tajności głosowania i w wielu miejscach
unieważniono listy wyborcze ugrupowań opozycyjnych.
Rządy oparte na autorytecie marszałka- Piłsudski wydawał dyrektywy ministrom, kierował polityką zagraniczną, nawet nieformalnie
podporządkował sobie prezydenta.
Podsumowanie ograniczenia swobód demokratycznych:
-ograniczono swobodę zgromadzeń
-zmieniono ustawę o stowarzyszeniach i samorządzie
-ograniczono samodzielność wyższych uczelni
minister sprawiedliwości miał prawo przenoszenia i usuwania prezesów i wiceprezesów sądów, co naruszało niezawisłość polskiego
sądownictwa
-rząd ingerował w życie społeczne i polityczne obywateli
-przykładem nieposzanowania procedur demokratycznych i prawnych było postępowanie władz i osadzenie w obozie odosobnienia w
Berezie Kartuskiej nacjonalistów ukraińskich, członków KPP i radykalnych nacjonalistów polskich z Obozu narodowo-Radykalnego.
-zarówno w Brześciu jak i w Berezie Kartuskiej stosowano brutalne metody śledztwa, przemoc fizyczną, poniżanie.
Pogarszające się zdrowie Marszałka przyspieszyło prace nad nową konstytucją, sankcjonującą ustrój i formę rządów, ukształtowaną w
połowie lat 30tych-> patrz konstytucja kwietniowa, była ostatnim aktem podpisanym przez Piłsudskiego.

4.Instytucje polityczne okresu II wojny światowej na uchodźstwie i w kraju.

Powstanie rządu RP na uchodźstwie:17 września 1939 wojska radzieckie przekroczyły polską granicę wschodnią, dokonując tym samym
aktu agresji na Polskę i łamiąc układ o nieagresji (obowiązywał do końca 1945). Wobec agresji radzieckiej, prezydent RP i rząd w nocy z
17 na 18 września przekroczyli granicę rumuńską. Pod presją niemiecką, władze rumuńskie internowały prezydenta RP, rząd i Wodza
Naczelnego (Rydza-Śmigłego).Stało się to także przy aktywnym poparciu Francji, która była niechętne ekipie Mościckiego i Becka, licząc
jednocześnie na powołanie nowych władz polskich. W tych okolicznościach, prezydent Mościcki mianował swoim następcą prezesa
Światowego Związku Polaków Władysława Raczkiewicza, który już przebywał we Francji. 30 września Raczkiewicz powołał nowy rząd z
gen. Władysławem Sikorskim na czele, mający uosabiać ideę zgody narodowej. Weszły do niego cztery stronnictwa opozycyjne- PPS,
Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Narodowe oraz umiarkowane kręgi Piłsudczyków. Utworzono też namiastkę
parlamentu polskiego- Radę Narodową, która miała pełnić funkcję organu doradczego, na czele z Ignacym Paderewskim, a po jego
śmierci (luty 1942)- Stanisławem Grabskim. Siedzibą rządu stało się Angers pod Paryżem. Rząd polski zaraz po utworzeniu został uznany
przez Anglię i Francję, a następnie przez inne państwa zaprzyjaźnione i neutralne (niektóre z obawy przed Niemcami nie uznały nowego
rządu, choć tolerowały u siebie pracę polskich placówek dyplomatycznych). W połowie czerwca 1940, jeszcze w czasie toczącej się wojny
na terytorium Francji, rząd angielski zaprosił prezydenta RP i rząd polski do Anglii. Od 18 czerwca rozpoczęto ewakuację i od końca
czerwca zaczął funkcjonować rząd londyński.
(w kraju)
Delegatura Rządu: W listopadzie 1939 gen. Sikorski rozwiązał SZP i na jej miejsce powołał na początku grudnia Związek Walki Zbrojnej
(organizacja ściśle wojskowa), podporządkowany rządowi emigracyjnemu. W lutym 1940 w celu zharmonizowania przygotowań
wojskowych i cywilnych powstał przy ZWZ Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP)(w składzie SL, PPS-„Wolność-Równość-
Niepodległość”, SN). Jesienią 1940 z przekształconego PKP, konspiracyjne kierownictwo władzy cywilnej na kraj, utworzyło Delegaturę
Rządu. Pierwszym Delegatem został działacz Stronnictwa Pracy- Cyryl Ratajski. Delegat reprezentował rząd polski na uchodźstwie i
jednocześnie Polskie państwo podziemne. Miał on być łącznikiem między rządem a krajem oraz współpracować ze stronnictwami. Był
zwierzchnikiem sił zbrojnych w kraju i administracji państwowej. OrganizacyjnieDelegatura i ZWZ skupiły się na organizacji sieci
konspiracyjnej, gromadzeniu broni, prowadzeniu szkolenia. Sformułowano zasady postępowania Polaków pod okupacją, powołano
podziemny wymiar sprawiedliwości. Ważna była akcja uświadamiająca i propagandowa, prowadzona przez Delegaturę w Biuletynie
Informacyjnym i Rzeczpospolitej Polskiej. Cyryl Ratajski, krytykowany za zbytnią ugodowość został zastąpiony w sierpniu 1941 przez
przedstawiciela SL Jana Piekałkiewicza. Po jego aresztowaniu przez Gestapo w lutym 1943 został zastąpiony prez Jana Stanisława
Jankowskiego ze SP. Po jego aresztowaniu (proces szesnastu) po końcu wojny, zastąpił go Stefan Korboński z SL (marzecz-czerwiec
1945).
Powstanie PPR: organizacje lewicy socjalistycznej i komunistów zaczęły jednoczyć się po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w 1941.
Jesienią w 1941 podjęto w ZSRR kroki zmierzające do odbudowy partii komunistycznej w Polsce. 28 grudnia 1941 w Wiązownej pod

2
Warszawa wylądowała na spadochronach Grupa Inicjatywna (Marceli Nowotko, Paweł Finder, Bolesław Mołojec), następnie przybili
Małgorzata Fornalska i Janek Krasicki. 5 stycznia 1942 członkowie grupy powołali Polską Partię Robotniczą. Na czele Komitetu
Centralnego PPR stanął Marceli Nowotko (zamordowany z inspiracji Mołojca), następnie Paweł Finder (zamordowany na Pawiaku), a od
września 1943 Władysław Gomułka. Partia ogłosiła deklarację programową w połowie stycznia, wzywającą do podjęcia akcji zbrojnej
przeciw okupantowi, głosząc program ludowy i patriotyczny, unikający haseł komunistycznych. W lutym 1942 PPR objęła swoim zasięgiem
działania cały obszar Generalnego Gubernatorstwa wraz z Lwowem. Utworzono sieć terytorialną dzieląc kraj na 5 obwodów- warszawski,
kielecko-radomski, krakowski, lubelski, lwowski oraz 2 okręgi na ziemiach wcielonych do Rzeszy- śląsko-dąbrowski i łódzki. Rozpoczęto
wydawanie gazet- Trybuny Wolności, Trybuny Chłopskie, Głosu Warszawy. Po zerwaniu stosunków ZSRR z rządem londyńskim w 1943,
aktywność PPR wzrosła. W toczonych rozmowach z Delegaturą Rządu zażądała ona przyznania wpływu na sprawy podziemia na równi z
innymi stronnictwami, poszerzenia podstawy rządu oraz wprowadzenia przedstawiciela GL do KGAK. W odpowiedzi Delegatura
zaproponowała 4 warunki- uznania władzy RP w kraju i na emigracji, uznania nienaruszalności granic z 1939, gotowość walki z najeźdźcą
aż do ostatecznego zwycięstwa oraz oświadczenie że PPR jest finansowana ze środków zagranicznych.
Krajowa Rada Narodowa: W noc sylwestrową z 1943 na 1944 w Warszawie powołano Krajową Radę Narodową, w której skład weszły
ugrupowania lewicowe- PPR, RPPS oraz lewica ludowa. Przewodniczącym został Bolesław Bierut (agent Kominternu w przedwojennej
Polsce i NKWD w Mińsku pod okupacją niemiecką), a jego zastępcą Edward Osóbka-Morawski. KRN odmówiła prawa występowania w
imieniu narodu polskiego rządowi londyńskiemu. KRN zapowiedziała utworzenie Rządu Tymczasowego, wprowadzenie reformy rolnej i
nacjonalizacji przemysłu, banków, transportu, przywrócenie „piastowskich granic” na zachodzie, przyjaźń i współpracę z ZSRR oraz
ustalenie granicy na zasadzie „prawa narodów do samostanowienia.
PKWN: Stalin przygotowując uzależnienie Polski według własnego scenariusza (powołanie PPR, KRN, Związku Patriotów Polskich)
przystał na utworzenie namiastki rządu, jaka miał być Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Powstał on w Moskwie 20 lipca 1944 z
inicjatywy prezydium KRN. Manifest PKWN ogłoszono w radiu moskiewskim 22 lipca. Na czele PKWNM stanął Edward Osóbka-Morawski,
a kierowali nim ludzie bliscy Stalinowi i komuniści, a udział socjalistów i ludowców był tylko fasadą. Zanim Komitet wyruszył do kraju 27
lipca członkowie PKWN podpisali układ w sprawie granic, wyrażając zgodę na linie Curzona i szereg innych ustępstw. 2 sierpnia stolicą
PKWN stał się Lublin. Manifest PKWN rozplakatowany w Chełmie 24 lipca usiłował stworzyć wrażenie, że Polska kierowana przez PKWN
jest kontynuacją państwa polskiego w jego legalnej, konstytucyjnej postaci.
„Polska Lubelska” jest to pojęcie stosowane na określenie stosunków polityczno społecznych oraz wojskowych na obszarze wyzwolonych
ziem polskich od Bugu do Wisły oraz na Białostocczyźnie, istniejące w praktyce do powołania TRJN (TRJN powołano na mocy decyzji
jałtańskich z Osóbką-Morawskim na czele Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej uznano za jedyny pełnoprawny rząd reprezentujący
Polskę. Wówczas zaprzestały działalności Krajowa Rada Narodowa, Delegatura Rządu na Kraj, PKWN, rząd emigracyjny). Najwyższym
organem władzy w Polsce Lubelskiej była Krajowa Rada Narodowa z przewodniczącym Bierutem, a PKWN pełnił tu rolę rządu.

5. Okresy w dziejach systemu politycznego Polski Ludowej 1944-1989

Wstęp do periodyzacji czyli przejmowanie władzy przez czerwonych 44-45:

Stalin przygotowując uzależnienie Polski przystał na utworzenie namiastki rządu jaką miał być Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.
Powstał w Moskwie 20 lipca 1944, a 22 lipca radio moskiewskie odczytało Manifest PKWN. Manifest zaprezentowano następnie w
Chełmie Lubelskim. PKWN (z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele) zawarł z ZSRR umowę o przebiegu granicy wschodniej na linii
Curzona. Najwyższym organem władzy w „Polsce Lubelskiej” była Krajowa Rada Narodowa z przewodniczącym Bolesławem Bierutem (z
tego tytułu Bierut był najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, reprezentował państwo na zewnątrz i wydawał dekrety z mocą ustaw).
PKWN miał likwidować administrację okupanta, tworzyć aparat bezpieczeństwa i milicji itd.
W efekcie powstał system dwuwładzy, gdyż obok istniały struktury Delegatury Rządu na kraj, które w pierwszych dniach wyzwolenia także
przejmowały władzę w terenie. Z obawy przed opanowaniem rad narodowych przez Delegaturę i Polskę Podziemną, scedowano ich
uprawnienia na wojewodów i starostów.
W Jałcie 11 lutego 1945 zatwierdzono zajęcie przez ZSRR polskich ziem wschodnich (po linię Curzona) i przyznano Polsce rekompensatę
na zachodzie i północy. W sprawie rządu postanowiono utworzyć Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, obejmujący rząd londyński i
władze w kraju. Miał on przeprowadzić jak najszybciej wolne wybory.
TRJN był powołany między 17 a 21 czerwca, a jednocześnie cofnięto poparcie rządowi emigracyjnemu.
W efekcie TRJN został uznany przez społeczność m-n za reprezentanta Polski. Legitymizację wewnętrzną dało też wejście do rządu
znanych osobistości- m.in. Mikołajczyka, Stańczyka.
Demokracja ludowa VII 1945- do ok. 1947
Koncepcja demokracji ludowej, czyli ustroju pośredniego, łączącego cechy socjalistycznego systemu sprawiedliwości społecznej z
demokratycznymi strukturami i gospodarką trójsektorową (własność prywatna, spółdzielcza, państwowa), powstała latem 1945.
Cechy demokracji ludowej:
-ograniczony pluralizm polityczny (brak przewodniej partii politycznej- PPR,PSL,SP,SD...)
-wizja PL na zjeździe PSL w styczniu ’46-koncepcja załamała się na początku zimnej wojny ’47-’48
-pluralizm w systemie gospodarczym-trójsektorowa własność
-pluralizm ideologiczny-koncepcje agraryzmu, humanizmu i formy pośredniej PPRu, a także duża rola kościoła katolickiego m.in. na
ziemiach odzyskanych
-podstawy konstytucyjne-odwołania do konstytucji marcowej (np. w stosunku do przepisów kto pełni funkcję prezydenta- przewodniczący
KRN- i tak prezydentem został Bierut)
Realny Socjalizm 1948-1989
Idea realnego socjalizmu zaczęła się od artykułu Georgija Dimitrowa, który sformułował zasady socjalistycznego państwa w Europie Śr. i
Pd-Wsch. Uznał on, że demokracja ludowa jest niższą formą socjalizmu, zatem państwa powinny skierować się na wyższy poziom
rozwoju.
W PL realny socjalizm dzielimy na 2 podsystemy, ujęte w ramy czasowe:
Totalitaryzm- 1948-1955

3
W roku 1948 negacja wartości demokratycznych zapoczątkowała totalitaryzm. Proklamowano budowę socjalizmu wzorem Związku
Radzieckiego, zgodnie z koncepcją Lenina. Lenin przeinaczył koncepcję Marksa, twierdząc, że socjalizm musi powstać w drodze
przewrotu politycznego, z kierowniczą rolą partii, że opór przeciwników socjalizmu musi być zwalczany siłą- walka klasowa, a budowany w
ten sposób system będzie sztucznym tworem, zgodnym z planem partii kierowniczej. Rzecz jasna koncepcja Lenina była całkowitym
zaprzeczeniem praworządności. W polskich realiach, totalitaryzm zabrał jednostce bezpieczeństwo prawne- prawo stało się widzimisię
rządzących, jednostkę zniewolono, władza stała się nieobliczalna (przykład- za ten sam czyn jednostka mogła być ukarana lub
nagrodzona). Ponadto miały miejsce zmasowane działania propagandowe- chodziło o wpływ na psychikę ludzi i w efekcie krajem rządził
strach. Partia kierownicza sprawowała wszechobecną kontrolę nad aspektami życia społecznego, zcentralizowano władzę polityczną z I
Sekretarzem na czele.
Śmierć Stalina w 1953 było impulsem do rozluźnienia w ZSRR. Stamtąd załamanie syetemu przyszło do Polski.
System autorytarny- 1956 październik- 1989 grudzień
W 1956 spotkanie Gomułka-Chruszczow owocuje uznaniem zmian w PL i gwarancją nieingerencji radzieckiej w PL. Społecznie, rok 1956
był protestem społeczeństwa przeciwko zniewoleniu narodu polskiego przez Związek radziecki i przeciwko deptaniu godności ludzkiej. Po
czasach totalitaryzmu nastąpił wybuch polskiej kultury- filmu, teatru, muzyki, plakatu.
-przywrócono w Polsce poczucie praworządności, ponownie pojawiło się bezpieczeństwo obywateli
-przywrócono myślenie ekonomiczne i respektowanie praw ekonomicznych w przemyśle i rolnictwie
-PZPR zrezygnowała z aspiracji kontrolowania myśli obywateli; koniec z rządami dusz; zyskał na tym m.in. kościół katolicki, który odzyskał
swobodę działania.
Podział podsystemu autorytarnego:
-1956-1970- okres autorytaryzmu posttotalitarnego za czasów Gomułki
-1971-1980 autorytaryzm opiekuńczy (paternalistyczny) za czasów Edwarda Gierka (akcentował wagę spraw socjalnych); dominowała
wówczas ogólnoświatowa koncepcja dyktatury rozwoju, mającej na celu modernizację systemu społecznego i ekonomicznego.
-1981-1989-autorytaryzm schyłkowy; wygasa wiara w sens dalszego trwania socjalizmu; uwieńczeniem jest okrągły stół i zmiany 1989
roku; świadomość PZPR, że system nie może trwać na istniejących zasadach (właśnie takie myślenie doprowadziło do okrągłego stołu)
30.XII.1989- ostatni dzień funkcjonowania zasad ustrojowych realnego socjalizmu.

6. Zasady naczelne konstytucji marcowej (17 marca 1921)

Geneza: Z górą dwa lata trwały prace i przygotowania nim Sejm ustawodawczy uchwalił 17 marca 1921 drugą w historii RP, a pierwszą w
odrodzonej Polsce, pełną, nie narzuconą przez obce mocarstwo konstytucję. Jej ostateczne brzmienie było wynikiem kompromisu różnych
opcji politycznych, które reprezentowane były w rozdrobnionym parlamencie.
Zasady ustrojowe:
Zasady wynikały z narodowej tradycji, jak i zostały zaczerpnięte z demokratycznych tendencji, które ogarnęły powersalską Europę.
Preambuła akcentowała fakt, że niepodległą Polska nie jest nowym organizmem państwowym, ale jest kontynuatorką tradycji RP sprzed
rozbiorów. Pierwszy rozdział podkreślał jej republikański charakter, zwierzchnictwo Narodu-suwerena oraz trójpodział władzy, jako główne
zasady ustroju.
W myśl konstytucji, RP była państwem jednolitym i nie przewidywano różnic ustrojowych dla poszczególnych części kraju. Wyjątek
stanowiła autonomia Śląska, o którego przynależności miał zadecydować plebiscyt (Śląsk miał swój odrębny Statut i np. Sejm Śląski). Kraj
został podzielony administracyjnie na województwa, powiaty i gminy, a samorządowi terytorialnemu nadano liczne uprawniania.
Przyjęty model ustrojowy był zbliżony do rozwiązań III Republiki Francuskiej i jako podstawową formę relacji między organami państwa
przyjmował system parlamentarno-gabinetowy. Oznaczało to bardzo silną pozycję parlamentu, zależność rządu od pierwszej izby i raczej
ceremonialne miejsce dla prezydenta. Dla twórców konstytucji marcowej był to b. atrakcyjny model, bo obawiano się silnej osobowości
Józefa Piłsudskiego, którego postrzegano jako najbardziej prawdopodobnego kandydata na urząd prezydenta.
Dwuizbowy parlamentu składał się z Sejmu (444 posłów) i z Senatu (111 senatorów). Do obu ciał przewidywano wybory
pięcioprzymiotnikowe, mandat wolny, kadencja 5 lat. Senat uczestniczył jedynie w procedurze uchwalania ustaw, a Sejm (poza
ostatecznym głosem w sprawach ustawodawstwa), miał szerokie uprawnienia kontrolne wobec rządu i mógł wyrazić wotum nieufności
całemu gabinetowi czy poszczególnym ministrom. Rozwiązanie parlamentu- tylko na mocy uchwały sejmu, a prezydent mógł dokonać
rozwiązania tylko za zgodą senatu.
Prezydent był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7-letnia kadencję. Jego najważniejszym uprawnieniem było powoływanie i
odwoływanie Rady Ministrów, ale taki rząd musiał cieszyć się zaufaniem większości sejmowej (jako że ponosił przed sejmem
odpowiedzialność parlamentarna). Prezydent nie był odpowiedzialny parlamentarnie, ale w razie naruszenie konstytucji lub popełnienia
przestępstwa mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS. Dla ważności jego aktów była niezbędna
kontrasygnata właściwego ministra (co oznaczało uzależnienie od rządu). Nie miał inicjatywy ustawodawczej i prawa weta
ustawodawczego. Sprawował zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi w czasie pokoju.
Był to więc system o skrajnie parlamentarnym charakterze, a jego prawidłowe funkcjonowanie było uzależnione od istnienia w sejmie
stabilnej większości zdolnej do udzielenia poparcia istniejącemu rządowi. Brak takiej większości musiał prowadzić do kryzysu
parlamentarnego , bo rząd nie miał możliwości działania bez poparcia sejmu, a pozycja prezydenta była zbyt słaba, by mogły
funkcjonować tzw. gabinety prezydenckie.
W praktyce szybko okazało się, że sejm nie był zdolny do wyłonienia stabilnej większości. Efektem tego były częste upadki gabinetów,
trudności w tworzeniu koalicji partyjnych w sejmie i w uchwalaniu ustaw. W sposób zdecydowanie negatywny rzutowało to a autorytet
parlamentu i partii politycznych sterujących jego działaniami. Ułatwiło to Piłsudskiemu zdobycie poparcia społecznego dla dokonania
zamachu stanu i przejęcia władzy w maju ’26.

4
Ochrona interesów indywidualnych była nadrzędnym celem państwa. Stąd szeroki katalog praw i wolności obywatelskich. Konstytucja
znosiła cenzusy (oprócz wieku przy 5-przymiotnikowych wyborach), znosiła różnice stanowe, zrównując obywateli wobec prawa bez
względu na narodowość, język, rasę, religię. Zagwarantowano: wolność osobistą, prawo do ochrony życia i mienia, nietykalność własności,
wolność sumienia i wyznania (z tym że wyznanie rzymskokatolickie zajmować miało naczelne stanowisko wśród równouprawnionych
wyznań). Z katalogu praw społecznych- m.in. prawo do ochrony pracy.

7. Zasady naczelne konstytucji kwietniowej 1935.

Po wyborach brzeskich (1930) sanacja uzyskała większość w obu izbach i to pozwoliło jej na doprowadzenie do uchwalenia nowej
konstytucji, która unormowała praktykę polityczną (praktyka od czasu uchwalenia noweli sierpniowej odbiegała coraz bardziej od zasad
konstytucji marcowej i fakty rozmijały się z literą prawa).
Konstytucja z 23 kwietnia 1935 roku opierała się na zupełnie innych założeniach ideologicznych niż jej poprzedniczka z 1921 r. Wyrażała
ona zdecydowanie autorytarną formę rządów (choć ujętą w formy nowego porządku konstytucyjnego), odchodząc od modelu demokracji
parlamentarnej.
Konstytucję otwiera rozdział Rzeczpospolita Polska, który w tzw. dekalogu (10 artykułów) wymienia naczelne zasady ustroju państwa
polskiego: (m.in.)
 zasada solidaryzmu, nakazująca troskę o państwo polskie, będące wspólnym dobrem wszystkich obywateli
 prymat państwa nad społeczeństwem (gdyż to w ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie
społeczeństwa )
 niepodzielna i jednolita władza prezydenta RP, który stojąc na czele państwa piastuje zwierzchnictwo nad
jego pozostałymi organami- rządem, sejmem, senatem, siłami zbrojnymi, sądami, kontrolą państwową
Prawom i obowiązkom obywatelskim konstytucja nie poświęciła specjalnego rozdziału. Rozproszone one są po bardzo różnych
rozdziałach, a ich brzmienie jest ogólne i wieloznaczne. Ogólnym przesłaniem w tym zakresie jest podporządkowanie jednostki interesom
zbiorowości reprezentowanym przez państwo.
Pierwsze miejsce w państwie przyznano prezydentowi wybieranemu przez Zgromadzenie Elektorów (których większość była wyłaniana
przez sejm i senat), który nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej ani konstytucyjnej i był odpowiedzialny jedynie przed Bogiem i
historią. Oznaczało to odstąpienie od klasycznej zasady trójpodziału władzy. Jego głównym zadaniem było harmonizowanie działań
naczelnych organów państwa, ale w praktyce jego uprawnienia były tak szerokie że mógł wpływać na działania wszystkich władz. Prawo
do mianowanie według własnego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek ministrów, dawało mu pełną kontrolę nad
kierunkiem prowadzonej przez rząd polityki. Choć akty urzędowe prezydenta wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego ministra , to
wyłączone zostały z tego tzw. prerogatywy, do których należało:
 Na wypadek wojny prezydent mógł mianować swojego następcę (rozwiązanie to pomogło w utrzymaniu
konstytucyjnej ciągłości władzy po 1939 roku)
 Wskazywanie kandydatury swojego następcy
 Mianowanie i odwoływanie Prezesa rady Ministrów, I Prezesa Sądu Najw., prezesa NIK
 Powoływanie sędziów Trybunału Stanu
 Powoływanie 1/3 składu senatu
 Nominacja urzędników Kancelarii Cywilnej
 Rozwiązywanie sejmu przed upływem kadencji
 Oddawanie członków rządu przed TS
 Stosowanie prawa łaski
W zakresie ustawodawstwa, prezydent miał prawo uprzywilejowanej inicjatywy w zakresie zmiany konstytucji.
Prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy:
-między sesjami sejmu (wymagały one zatwierdzenia na najbliższej sesji)
-na podstawie upoważnienia ustawowego
Inne uprawnienia:
-Prezydent na zasadzie wyłączności mógł wydawać dekrety z mocą ustawy w sprawach wojska i administracji.
-zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu
-zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi
-reprezentowanie państwa na zewnątrz, zawieranie i ratyfikowanie umów m-n.
Wybór prezydenta:
-kandydat wskazywany przez Zgromadzenie Elektorów
-gdyby elekt ZE nie odpowiadał prezydentowi, to ma on prawo do wskazania innego kandydata- wówczas decydowało rozstrzygnięcie w
głosowaniu powszechnym
Rząd:
-odpowiedzialny politycznie przed prezydentem, ale też przed sejmem i przed senatem
-stawianie członków rządu przed TS przez prezydenta
Organy ustawodawcze:
-projekt ustawy może zostać zawetowany przez prezydenta (i wtedy jego ponowne rozpatrzenie mogło być dopiero na najbliższej sesji
zwyczajnej, czyli za rok).
-w przypadku rozbieżności zdań organów ustawodawczych i prezydenta, miał on straszak pod postacią możliwości rozwiązania obu izb w
każdej sytuacji
- O słabości parlamentu przesądził też system wyborczy, bo ordynacja wyborcza faktycznie pozbawiała opozycję szans na zgłoszenie
swoich kandydatów.
Organy wymiaru sprawiedliwości:
Sądy funkcjonowały pod zwierzchnictwem prezydenta, zrezygnowano więc z ich niezależności pozostawiając jedynie zasadę niezawisłości
sędziów.

5
8. Zasady naczelne konstytucji lipcowej 1952.

Geneza: Uchwalenie pierwszej powojennej ustawy zasadniczej nastąpiło w 8 rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN. Nowa Konstytucja
Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zastępowała zasady konstytucji marcowej (powrócono do nich w Małej Konstytucji z 19 lutego 1947 r. z
modyfikacjami), które odpowiadały standardom konstytucji stalinowskiej z 1936 r.
Zasady ustrojowe: Konstytucja lipcowa formalnie była źródłem wszelkiego prawa w PRL. Opracowana według wzorców radzieckich-
ogólnikowość i wieloznaczność sformułowań- była obiektem dowolnej interpretacji władz. W nowelizacji z 1976 wprowadzone były
najbardziej kontrowersyjne zapisy. Pojęcie demokracji ludowej zastąpiono państwem socjalistycznym. Wpisano wówczas kierowniczą rolę
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej- czyli to, co do te pory było nieformalną praktyką zyskało rangę przepisu konstytucyjnego.
Wprowadzono też zapis o umocnieniu przyjaźni z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi.
Ustawa jest napisana językiem deklaratywnym: jej egalitarny charakter oddaje najlepiej zasada: od każdego według jego zdolności,
każdemu według jego pracy. Pierwszeństwo przyznano prawom socjalnym i ekonomicznym, skrótowo traktując wolności osobiste i
polityczne. Nie sformułowano żadnych instytucjonalnych gwarancji praw i wolności, nie przewidziano sądowej procedury przed ich
naruszeniami.
W uroczystym wstępie konstytucja wprowadza sojusz robotniczo-chłopski będący podstawą władzy ludowej w Polsce. Ogłasza obalenie
władzy kapitalistów i obszarników i zastępuję ją nowym ustrojem politycznym i gospodarczym. Jako suwerena wskazuje lud pracujący wsi i
miast, a nie Naród. Do podstawowych zasad ustrojowych zaliczono też gospodarkę planową, opartą na społecznej własności środków
produkcji. Pozostałe zapisy rozdziału pierwszego dotyczą umacniania klasowego charakteru państwa i zapewniania wzrostu
gospodarczego, dobrobytu, zdrowotności, poziomu kulturalnego mas ludowych.
Z punktu widzenie formalnego, konstytucja wprowadza zasadę jednolitości władzy państwowej (odrzuca zasadę podziału władz, system
organów centralnych państwa zorganizowany wg. Zasady jednolitości) Konstytucyjne organy państwa zostały podzielone na organy
władzy państwowej i organy administracji państwowej.
Naczelne organy władzy państwowej: Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm, wyraziciel woli ludu pracującego (460 posłów 4
–letnia kadencja). Jemu są podporządkowane pozostałe typy organów- administracja, sądownictwo, prokuratura. Obok tradycyjnych
funkcji ustawodawczych i kontrolnych, otrzymał formalne prawo kreowania Rady Ministrów oraz prawo uchwalania narodowych planów
społeczno- gospodarczych. Warto dodać, że konstytucja wprowadziła mandat imperatywny, dając wyborcom teoretyczną możliwość
odwołania posła w czasie kadencji. Nie wydano jednak w tym zakresie przepisów wykonawczych.
Drugim naczelnym organem władzy była powoływana przez Sejm z własnego grona Rada Państwa, pełniąca funkcję kolegialnej głowy
państwa. Tym samym zlikwidowano instytucję Prezydenta. Jej uprawnienia, które tradycyjnie przysługiwały głowie państwa:
zarządzenie wyborów do sejmu, mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli PRL w innych państwach, ratyfikowanie i
wypowiadanie umów m-n, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, stosowała prawo łaski, wyłączność w powoływaniu
sędziów Sądu Najwyższego i prokuratora Generalnego, zwierzchni nadzór nad radami narodowymi.
W jej skład wchodzili: przewodniczący, 4 zastępców, sekretarz, oraz początkowo 9, a od 1961- 11 członków. Rada Państwa
zyskała także, tak zwane kompetencje zastępcze wobec Sejmu np. w dziedzinie ustawodawstwa- prawo inicjatywy ustawodawczej, a w
okresie między sesjami Sejmu- prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, które sejm zatwierdzał na najbliższej sesji.
NIK: pierwotny tekst konstytucji nie przewidywał powołania NIK. Przywrócono ją w 1957, jako organ kontroli państwowej powiązany z
Sejmem i Radą Państwa. Nowelizacja z 1976 podporządkowała NIK premierowi (prezes NIK wszedł wówczas do Rady Ministrów), ale w
1980 powrócono do poprzedniego modelu.
Organ Wykonawczy: Rada Ministrów powoływana przez Sejm i przed nim odpowiedzialna (między sesjami sejmu, rząd odpowiadał przed
Radą Państwa).

9. Zasady naczelne konstytucji 1997.

Do podstawowych zasad ustrojowych zaliczamy:

1. zasadę demokratycznego państwa prawnego
2. zasadę sprawiedliwości społecznej
3. zasadę Zwierzchnictwa Narodu
4. zasadę unitarnej formy państwa
5. zasadę trójpodziału władz
6. zasadę pluralizmu
7. zasadę subsydiarności

Ad. 1. Oznacza ona że państwo jest rządzone przez prawo i istnieje w nim nieskrępowana możliwość wpływania narodu (suwerena) na
skład i kształt władz państwowych oraz że istnieją rzeczywiste formy odpowiedzialności tych władz.
Do elementów charakteryzujących takie państwo możemy zaliczyć:
Wolne wybory (obywatele wybierają bez presji, w warunkach wolności słowa, bez ograniczeń personalnych, programowych , w warunkach
demokratycznych procedur wysuwania kandydatów)
Istnienie parlamentu (posiadającego autonomię w zakresie swojej organizacji i kreacji władz
Podział władz (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)
Zasada legalizmu (każdy organ posiada odpowiednią legitymację do działania i wszelkie działania organów państwa muszą być zgodne z
prawem, istnieją sądowe organy i pozasądowe-ombudsman- do kontroli legalizmu)
Niezawisłość sądów i niezależność sędziów (żadne inne organy państwa nie mogą mieć wpływu na pracę sadów; sędziowie podlegają
tylko ustawom i są chronieni immunitetami)
Konstytucjonalizm (prymat konstytucji w hierarchicznym systemie źródeł prawa, na straży nadrzędności konstytucji stoi Trybunał
Konstytucyjny)

6
Prawo każdego obywatela do sprawiedliwego sadu
Gwarancje praw i wolności obywatelskich
Gwarancje wolności i niezależności środków masowego przekazu
Zasada lex retro non agit (jest to fundament bezpieczeństwa prawnego i poszanowania praw nabytych; jest to podstawa zaufania , że
prawodawca w drodze arbitralnego rozstrzygnięcia nie zmieni tych sytuacji, które zostały ukształtowane przez działania jednostki w
ramach obowiązującego prawa)
Ad. 2 Chodzi tu o dystrybucję dóbr pożądanych społecznie. Niekoniecznie są to dobra materialne (bogactwo), ale także honory i urzędy
publiczne, z punktu widzenia prawa wszyscy obywatele są traktowani jednakowo.
Ad. 3 Istotą tej zasady jest sprawowanie władzy przez suwerena (kategorii politycznej, jako zbioru wszystkich obywateli) przez swoich
przedstawicieli lub bezpośrednio
Ad. 4 Oznacza to, że podział państwa na mniejsze jednostki ma charakter jedynie administracyjny. Jednostki te nie mają własnego prawa,
rządów, parlamentów
Ad. 5. Zasada z art. 10 konstytucji RP.
Ad. 6 Pluralizm to po pierwsze gwarancja dla tworzenia i działalności partii politycznych i innych organizacji, a także możliwość
nieskrępowanej działalności dla opozycji. Po drugie w państwie nie może funkcjonować ideologia państwowa, a wręcz odwrotnie, muszą
być warunki do różnorodności światopoglądowej i ideologicznej.
Ad. 7 Zasada pomocniczości. Ma swój wyraz w preambule i w art. 1.; w pozostałych częściach konstytucji nie jest rozwijana. Zgodnie z tą
zasadą, główną funkcją władzy jest zaspokajanie potrzeb narodu (osób samodzielnych, ale też tych, niezdolnych do rozwoju). Jej rola jest
wtórna i pomocnicza, bo stanowi ona jedynie środek do realizacji celów jednostek. Zatem władza nie powinna wykraczać poza cele
podległych jej społeczności.

10. Konstytucja RP z 1997r. a standardy europejskiego konstytucjonalizmu.

Bigos: Analizując treść polskiej konstytucji, należy stwierdzić, że polskie elity polityczne stworzyły model ustrojowy będący syntezą
polskich tradycji i uniwersalnych zasad demokratycznych. Nawiązali tym samym do współczesnego europejskiego
konstytucjonalizmu, który winien opierać się na filarach:
- na uniwersalnych wzorcach ustrojowych demokratycznego państwa, wykorzystanych i sprawdzonych w starych
demokracjach (UK, Francja)
- na tradycjach prawno-politycznych państwa przyjmującego nową ustawę zasadniczą; muszą mieć one
zakorzenienie w miejscowej kulturze politycznej, prawnej, a nawet w zwyczajach społecznych czy w stopniu rozwoju
gospodarki
Europejski duch ustrojowy przejawia się w fundamentalnych zasadach ustrojowych , zamieszczonych expressis verbis w większości
europejskich konstytucji (w polskiej głównie w rozdz. I). Zaliczymy do nich: zasadę demokratycznego państwa prawnego , zasadę
pluralizmu politycznego, zasadę suwerenności narodu (ludu), zasadę reprezentacji, zasadę podziału władz, należyty legalizm konstytucji.
Standardem demokratycznego konstytucjonalizmu europejskiego jest także obszerny katalog wolności i praw człowieka i obywatela
(naturalnych, obywatelskich, społeczno-gospodarczych).
Wpływ konstytucjonalizmu obecny jest w elementach głównych ideologii XX wieku: wpływ socjaldemokracji poznamy po przepisach
odnoszących się do praw socjalnych, liberalizm to przede wszystkim regulacje statusu jednostki w państwie (dobro jednostki dobrem
zbiorowości) oraz niektóre kwestie gospodarcze. Syntezą socjaldemokracji i liberalizmu jest zasada społecznej gospodarki rynkowej.
Wpływ ideologii chrześcijańsko-demokratycznej odzwierciedla art. 1 konstytucji (RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli).
Mołdawa:
Elementy, które składają się na model europejskiego konstytucjonalizmu:
treści regulacji międzynarodowych:
 Deklarację Praw Człowieka 1949
 Konwencję o ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności
 Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (lata 60te 2 akty- prawa polityczne i prawa społeczne)
 Europejska Karta Socjalna
 Akt Końcowy KBWE 1975
 Paryska Karta Nowej Europy 21.XI.1990 (wartości fundamentalne, europejskie standardy)
Europejska myśl konstytucyjna (doktryna konstytucyjna)
-1931, 1949- akty westminsterskie w UK- zasada że władzę polityczną sprawują Ci, którzy zdobyli większość
-konstytucja RFN 1949- wpływ rozwiązań amerykańskich, francuskich, brytyjskich:
 Ochrona wspólnot lokalnych przed władzą centralną i zapewnienie im autonomii
 Trwałość regulacji dotyczących statusu jednostek, poszanowanie praw człowieka
 Koncepcja państwa socjalnego
-konstytucja francuska:
 Równowaga władz (zracjonalizowany parlamentaryzm)
 Stabilność władzy wykonawczej
Płaszczyzna historyczno-genetyczna (czyli sytuacja, w której konstytucja była uchwalona)
Przykładowo w USA i Francji – rewolucja
W Szwecji (1974), w Szwajcarii (1999), w Finlandii, w Kanadzie (1982)- przy stole
Należyta legitymizacja jest w przypadku konstytucji uchwalonej demokratycznie, ale może też dotyczyć konstytucji oktrojowanej poddanej
pod referendum.
Płaszczyzna formalno- prawna
1. Pojawia się to problem objętości konstytucji, który zależy od:
 Zakresu konstytucyjnej regulacji- np. struktura władzy, źródła prawa, stany nadzwyczajne
 Stopnia szczegółowości regulacji

7
  Zaufania wzajemnego u twórców konstytucji
Konstytucjami obszernymi są konstytucje Portugalii, Szwecji, Finlandii.
Konstytucjami średnimi są Konstytucja RP (243 artykuły, choć jest to najobszerniejsza konstytucja w naszej historii)
3. Pojawia się tu także kwestia języka konstytucji. Musi być on precyzyjny, choć mimo licznych poprawek językoznawców,
zdarzają się potknięcia (patrz art. 159 K.RP). Jasne o precyzyjne sformułowania dają możliwość bezpośredniego stosowania
konstytucji i możliwość powoływania się na nią. Tym samym konstytucja (np. w RP) jest najwyższym źródłem prawa.
Płaszczyzna merytoryczna (czyli treść konstytucji)
 Państwo prawa, Zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2)
 Pluralizm polityczny, wolność słowa, legalizm
 Należycie legitymizowane, odpowiedzialne, demokratyczne rządy (np. zasada reprezentatywności parlamentu)
 państwo sprawiedliwości społecznej- formułowanie zasad ustrojowych, wytyczne zasady polityki państwa, konkretne
prawa socjalno- ekonomiczne, brak pracy najemnej i jej roli jako podstawowego bogactwa (aktualnie w K. Jest
wolność do pracy, a nie ma prawa do pracy)

Wykaz skrótów:
MK – Mała Konstytucja
TK – Trybunał Konstytucyjny
ZN – Zgromadzenie Narodowe
RM – Rada Ministrów

11. Konstytucyjne władze państwa 1952 – 1989

Zgodnie z uchwaloną przez Sejm konstytucją z 22 VII 1952 r władza należała do „ ludu pracującego miast i wsi”
Jeśli chodzi o system władzy to doszło do zerwania z zasadą podziału władzy, ( która istniała w konstytucji marcowej) i
wprowadzono zasadę jednolitości władzy państwowej. Konstytucja PRL wprowadzała organy „władzy państwowej”: Sejm, Radę Państwa i
rady narodowe a także organy administracji państwowej – rząd i ministerstwa.
Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm (460 posłów), któremu miały być przyporządkowane wszystkie
pozostałe typy organów państwa. Kadencja Sejmu trwała 4 lata, żaden z pozostałych organów państwowych nie mógł rozwiązać Sejmu
przed upływem kadencji; organami sejmu były Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, Konwent Seniorów (przywrócony w 1957r.) i
sekretarze sejmu Sejmowi powierzono spełnianie następujących funkcji: ustrojodawczej, ustawodawczej, kontrolnej, kreacyjnej (prawo
kreowania Rady Ministrów ) oraz ogólnego kierownictwa państwem i gospodarką narodową ( miał prawo uchwalania narodowych planów
społeczno- gospodarczych)
Sejm zbierał się dwa razy do roku na sesje zwyczajne zwoływane przez Radę Państwa. W razie konieczności mogła być
zwoływana sesja nadzwyczajna. W ramach sesji odbywały się posiedzenia.
Utrzymano w stosunku do tzw. Małej Konstytucji (z 19 II 1947) Radę Państwa, który to organ miał być najwyższym organem
zwierzchnim rad narodowych, był to, więc drugi naczelny organ władzy państwowej w PRL. Rada państwa była ponadto organem
zastępującym i uzupełniającym działalność Sejmu Rada państwa była powoływana przez Sejm spośród posłów, liczyła początkowo 15
osób. Organ ten przejął część wcześniejszych kompetencji głowy państwa (Konstytucja z 1952 r nie ustanawiała instytucji prezydenta!), a
także posiadała kompetencje względem Sejmu( zarządzanie wyborów do Sejmu, ustalanie „powszechnie obowiązującej wykładni ustaw”,
zwoływanie sesji sejmowych,), a w czasie przerw między posiedzeniami Sejmu przejmowała prawie wszystkie kompetencje parlamentu (
wydawanie dekretów z mocą ustawy, jednakże dekretem nie można było dokonywać zmiany konstytucji czy uchwalić budżetu państwa,
także dokonywała zmian w rządzie, powoływała sędziów i prokuratora generalnego) . Do innych kompetencji Rady Państwa należało m.in.
mianowanie i odwoływanie ambasadorów za granicą, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych wprowadzanie stanu
wojennego, powoływanie Sądu Najwyższego..
W gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach organami „władzy państwowej”
były rady narodowe. System rad był zbudowany hierarchicznie, rady wyższego stopnia mogły uchylać uchwały rad niższego szczebla.

Rząd był powoływany przez Sejm,który mógł w każdej chwili odwoływać poszczególnych ministrów powoływać na ich miejsce nowych,
podobne uprawnienia przysługiwały też Radzie Państwa w okresie między sesjami. W skład Rady Ministrów zaliczano rząd, premiera i
ministrów. W skład Rady Ministrów wchodził premier jako przewodniczący, wicepremierzy, minorat przewodniczący komisji i komitetów
sprawujący funkcje naczelnych organów administracji państwowej. Rząd był organem politycznym i administracyjnym i pełnił ważną rolę w
zarządzaniu gospodarką państwową Akty prawne ministrów mogła uchylić Rada Państwa.
Pomimo artykułu mówiącego o „ niezawisłości sędziów” sądownictwo było podległe rządzącej władzy. Prokuratorzy byli powoływani i
odpowiedzialni przed Radą Państwa, natomiast sądy miały stać na straży ustroju PRL.

NIK: pierwotny tekst konstytucji nie przewidywał powołania NIK. Przywrócono ją w 1957, jako organ kontroli państwowej powiązany z
Sejmem i Radą Państwa. Nowelizacja z 1976 podporządkowała NIK premierowi (prezes NIK wszedł wówczas do Rady Ministrów), ale w
1980 powrócono do poprzedniego modelu. (żywcem zerżnięte z opracowania Gosii , nie wiem gdzie ona to znalazła )
Po przełomie lat 1956/57 pewnemu ograniczeniu uległa rola Rady Państwa, kosztem Sejmu, który zbierał się na kilkumiesięczne sesje i
praktycznie zmonopolizował funkcję ustawodawczą.
W lutym 1976 r. doszło do rewizji konstytucji jednak w najmniejszym stopniu dotknęła ona naczelnych organów państwa. Pewnym novum
było to,że wyposażono Radę Państwa w kompetencję stania na straży konstytucji. W latach 80 tych doszło do utworzenia organów
stojących na straży konstytucji,będących gwarantami przestrzegania praw i legalności, a przez to mogących oddziaływać na władzę:
Naczelnego Sądu Administracyjnego (1980 r.), Trybunału Stanu (1982r.), Trybunału Konstytucyjnego (1985 r.) i Rzecznika Praw
Obywatelskich (1987r.).

12. Porozumienie polityczne „okrągłego stołu”

8
Przyczyny zewnętrzne – zmiana sytuacji międzynarodowej, powszechne odprężenie w stosunkach międzynarodowych, doszło do dialogu
między Zachodem a Wschodem, czego wyrazem było spotkanie w Reykjaviku między Ronaldem Reaganem a Michaiłem Gorbaczowem.
Ponadto wybrany w III 1985 r, na stanowisko sekretarza Gorbaczow przeforsował szereg reform , które stworzyły sprzyjającą atmosferę w
innych krajach (wykład)
Przyczyny wewnętrzne:
W latach 80 tych zaczęło już dochodzić do zmian konstytucyjnych, bo utworzono organy konstytucyjnej kontroli: Naczelnego Sądu
Administracyjnego (1980 r.), Trybunału Stanu (1982r.), Trybunału Konstytucyjnego (1985 r.) i Rzecznika Praw Obywatelskich (1987r.).

Wskutek pogarszającej się sytuacji ekonomicznej doszło w 1988 r. do fali strajków.

Postulaty strajkujących miały początkowo charakter polityczny jednak z czasem zaczęły nabierać politycznego wydźwięku ( m.in.
postulaty przywrócenia wyrzuconych stanie wojennym działaczy solidarność, czy żądanie przywrócenia „Solidarności).Po rozmowach
między Wałęsą a Rakowskim, dzięki interwencji Wałęsy doszło do wygaszenia strajków. Rządzący zrozumieli ,że nie ma sensu dalsze
trwanie w obowiązującym systemie, gen. Jaruzelski wyraził zgodę na reformy .Na przełomie 1988 i 1989 r. doszło do dialogu między
opozycją a władzą w podwarszawskiej Magdalence, a 18 I 1989 przyjęto uchwalę KC PZPR, stwierdzającą, że KC opowiada się za
rozmowami „ okrągłego stołu”, co bezpośrednio umożliwiło rozpoczęcie obrad Okrągłego Stołu (trwające od 6 II do 5 IV) .
Istotą negocjacji „okrągłostołowych” jest to ,że wszystkie uczestniczące w niej strony mają równe prawa w wyrażaniu swych opinii i
formułowaniu wniosków. Podczas tych rozmów dochodzi do przejścia przez opozycję i władzę od konfrontacji i wrogości, do uznania się za
politycznych przeciwników i potencjalnych partnerów. Aby doszło do negocjacji „okrągłostołowych” niezbędne są przewartościowania
ideowe i programowe by móc określić pole możliwych kompromisów, działania takie znamionują dojrzałą kulturę polityczną.
Do czego zmierzały reformy przy Okrągłym Stole?(wykład)

1) Do zbudowania państwa demokratycznego

2) Do zapewnienia pluralizmu życia gospodarczego, kulturowego i społecznego
3) Do budowania państwo prawa
4) Do zbudowania podstaw gospodarki rynkowej

Obrady Okrągłego Stołu zostały zakończone podpisaniem szeregu porozumień, wśród których podstawowe znaczenie miało „Stanowisko
w sprawie reform politycznych” ( 5 IV 1989). W dokumencie tym określono:
 Warunki ewolucji ustrojowej do demokracji parlamentarnej. Ustalono,że zasady przyszłego systemu politycznego mają opierać
się na zasadzie wolności słowa, zasadzie suwerenności narodu ,pluralizmie politycznym, wolności słowa , w tym stwarzaniu
warunków dostępu do wszystkich środków przekazu różnorodnym siłom politycznym, demokratyczny tryb powoływania
wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej; niezawisłości sądów i swobodnie wybieranym samorządzie
terytorialnym
 Relegalizacje „Solidarności” i innych ugrupowań opozycyjnych
 Przywrócenie urzędu prezydenta ( likwidację Rady Państwa) oraz drugiej izby parlamentu – Senatu; wyboru prezydenta miało
dokonywać Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów
 Przeprowadzenie kontraktowych wyborów do Sejmu 65 % mandatów maiło przypaść PZPR, ZSL, SD i ugrupowaniom katolików
świeckich (60 % PZPR, ZSL, SD; 5 % PAX, PZKS ( Polskich Związek Katolików Świeckich) i UChS (Unia Chrześcijańsko-
Społeczna) zaś 35 % mandatów miało być rozdzielonych w wyniku wolnych wyborów, zaś wybory do Senatu miały być
całkowicie wolne. Zniesiono wszelkie pozawyborcze procedury eliminacji kandydatów. Ustalono, że liczba kandydatów do
każdego mandatu poselskiego oraz kandydatów na senatorów jest nieograniczona i zależy tylko od liczby prawidłowo
zgłoszonych zgłoszeń

Konsekwencją polityczną obrad Okrągłego Stołu był wybór W. Jaruzelskiego na prezydenta RP (od 19 VII) i powołanie rządu T.
Mazowieckiego ( od IX 1989 r.), w wyniku przeprowadzenia kontraktowych wyborów (4 VI). Pewien wpływ na taki wybór premiera miał
artykuł A. Michnika” Wasz prezydent, nasz premier”.

13. Istota i etapy transformacji ustrojowej

Transformacją ustrojową nazywa się proces wieloetapowego, ewolucyjnego przechodzenia od jednego ustroju (systemu) politycznego i
społeczno – gospodarczego, do drugiego; w tym okresie dokonuje się intensywna zmiana polityczna.
Transformacja ustrojowa – jest to proces jakościowych zmian dotykających istoty rzeczy w systemie gospodarczym,
społecznym ,politycznym i świadomości społecznej, prowadzący od sytemu realnego socjalizmu do demokracji politycznej i gospodarki
rynkowej. (jest to definicja Mołdawy z wykładu)

K.A.Wojtaszczyk wskazuje trzy etapy przeobrażeń sytemu politycznego:

1. upadek starego systemu politycznego
2. budowanie instytucji nowego systemu
3. konsolidacja demokracji , którego najważniejszymi elementami są stabilne partie polityczne, system partyjny i demokratyczna
kultura polityczna

Ze względu na pokojowy i reformatorski charakter zmian przy wręcz rewolucyjnych przemianach transformacja w Europie Środkowo –
Wschodniej została nazwana przez T. G. Asha mianem „refolucji”

9
W Polsce proces transformacji rozpoczął się z początku, 1989 r., co warte jest podkreślenia zmiany zachodziły stopniowo w zgodzie z
obowiązującą konstytucją, głównymi cechami procesu prócz ewolucyjnego pokojowego charakteru była także współpraca obozu
rządzącego opozycją, a także żywiołowość przemian

Warto wyróżnić kilka płaszczyzn transformacji:

1. W sferze ustroju politycznego:

 Przejście od konstytucjonalizmu socjalistycznego do konstytucjonalizmu liberalno – demokratycznego (generalnie
chodzi o przemiany konstytucyjne w latach 1989 – 1992 uwieńczone uchwaleniem MK(pytanie 14) , finalnym
wyrazem przemian była w pełni demokratyczna konstytucja z 1997r)
 Od modelu ludowładztwa (w ujęciu klasowym) do zasady suwerenności narodu- konstytucja z 1952r przyznawała
władzę „ludowi pracującemu miast i wsi” 1976r. wprowadzono przepis o PZPR „jako przewodniej sile politycznej
społeczeństwa”, natomiast zmiana konstytucyjna z grudnia 1989 wprowadza przepis w myśl którego władza
zwierzchnia należy do Narodu , przepis był potem powielony w Konstytucji z 1997r
 Od modelu jednolitości władzy państwowej do modelu podziału władz – konstytucja socjalistycznego 1952r.
wprowadzała zasadę jednolitości władzy; najwyższym organem władzy miał być sejm PRL, jednak formalnie był to
organ zatwierdzający decyzje podjęte w innych ośrodkach najczęściej podejmowanych prze organy kierownicze
PZPR. MK wprowadziła zasadę podziału władzy, natomiast konstytucja z 1997r. do modelu podziału władzy dodała
zasadę wzajemnego równoważenia się władz
 Od socjalistycznego sytemu partyjnego do sytemu wielopartyjnego, opartego na zasadzie pluralizmu politycznego –
w Polsce okresu PRL istniał system, który można nazwać pozornie pluralistycznym gdzie mogło istnieć legalnie kilka
ugrupowań politycznych jednak nie walczyły one ze sobą. Partie inne niż marksistowsko – leninowska były
wyrazicielem dążeń i interesów różnych grup społecznych. Od 1976r. zgodnie z nowelą lutową z 1976r. –
przewodnią role miała pełnić PZPR zaś funkcję stronnictw sojuszniczych Zjednoczone Stronnictwo Ludowe(ZSL) i
Stronnictwo Demokratyczne(SD). Te trzy ugrupowania wraz z formacjami katolików świeckich tworzyły Front
Jedności Narodowej ( od 1983r. Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego). Pluralizm polityczny jako zasada
konstytucyjna pojawiła się w noweli grudniowej z 1989r.

2. W sferze gospodarczej – przejście od sytemu, w którym dominuje własność państwowa do własności prywatnej, od gospodarki
centralnie planowanej do gospodarki rynkowej
3. W sferze społecznej – od społeczeństwa autorytarnego ( podporządkowanego władzom) do społeczeństwa obywatelskiego

14. Przemiany konstytucyjne 1989 – 1992

Nowelizacje kwietniowa i grudniowa były prawno – konstytucyjnymi następstwami porozumień „okrągłostołowych”

1. Nowela kwietniowa ( 7 IV 1989r.) – główne postanowienia:
 Wprowadzenie urzędu prezydenta z dużymi uprawnieniami. Prezydent miał znaczące środki oddziaływania na
parlament ( główną ideą wyposażenia prezydenta w szerokie kompetencje było właśnie ograniczenie roli
parlamentu) mógł m.in. zgłosić weto wobec ustawy, podpisywał wszystkie ustawy przyjęte przez sejm i senat , mógł
zwrócić się przed podpisaniem ustawy do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją;
mógł w określonych przypadkach (trzech) rozwiązać sejm; wskazywał kandydata na premiera. Ponadto art. 32 ust 2
mówiący,ze” prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa
państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzypaństwowych sojuszy
politycznych i wojskowych” budził kontrowersje, gdyż w zależności od interpretacji, stwarzał możliwość nadużywania
swych kompetencji przez prezydenta
 Wprowadzono senat. Kompetencje tego organu ograniczone były niemal wyłącznie do sfery ustawodawstwa ( mógł
wprowadzić poprawki do ustawy lub odrzucić ją w całości). Senat był wybierany w ramach województw ( po 2
senatorów), wyjątek stanowiły województwa katowickie i stołeczne (desygnowały po 3-ech senatorów)
 Sejm i Senat działając jako Zgromadzenie Narodowe wybierało prezydenta na 6 letnią kadencję; ZN mogło
większością 2/3 cich głosów postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu ( odpowiedzialność
konstytucyjna za naruszenie ustaw i konstytucji i ustaw o sankcji pozbawienia urzędu); ZN mogło uznać trwałą
niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (większością 3/5)
 Wprowadzono Krajową Radę Sądownictwa
 Nastąpiła konstytucjonalizacja instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich
 Dokonano zmian w rozdziale o wyborach ( uchwalono ustawy: Ordynację wyborczą do Sejmu X kadencji na lata
1989 – 1993. Ordynację wyborczą do Senatu)
2. Nowela grudniowa (29 XII 1989) – zmieniała ona podstawy, na których opierał się system polityczny po 1952 r., dokonano
zmiany rozdziału pierwszego konstytucji:
 usunięcie zapisów o kierowniczej roli partii oraz przyjaźni z ZSRR
 w miejsce przepisu mówiącego o tym ,że PRL jest państwem socjalistycznym wstawiono artykuł mówiący o tym ,że
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
 nowy art. 4 dotyczył zasad pluralizmu politycznego
 nowy art. 6. dotyczył swobody prowadzenia działalności gospodarczej
 nowy art. 7. dotyczył ochrony własności
3. Nowelizacja konstytucji z 8 III 1990 r. - doprowadziła do przywrócenia samorządu terytorialnego

10
 4. Nowelizacja konstytucji z 27 IX 1990 r. – doszło do skrócenia kadencji prezydenta z 6 do 5 lat i wprowadzono powszechne
wybory prezydenckie
5. Nowelizacja konstytucji z 19 IV 1991 r. – likwidowała przerwę międzykadencyjną w parlamencie, czyli wprowadzała zasadę
ciągłości
6. Ustawa konstytucyjna z 17 X 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Mała Konstytucja)

15. Cechy szczególne małej konstytucji

Jesienią 1991 r wniesiono projekt, natomiast 17 X 1992r uchwalono ustawę konstytucyjną o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, czyli tzw. Małą Konstytucję. Ustawa weszła w życie po upływie 14 dni
od dnia ogłoszenia (art. 78)

MK była aktem tymczasowym ustanowionym w celu:” usprawnienia działalności naczelnych władz Państwa, do czasu uchwalenia nowej
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”

I. Szczególna treść badamy tu zakres (szerokość) uregulowanych przez nią materii i sposób (głębokość,
szczegółowość) regulowania tych materii. Mała Konstytucja składała się z 78 artykułów zawierające regulacje, które
odnosiły się do zagadnień władzy ustawodawczej (rozdz 2), wykonawczej (rozdz 3 i 4) oraz samorządu
terytorialnego. Warto zaznaczyć,że MK była aktem niepełnym, gdyż konstytucja pomijała m.in. problemy dotyczące
władzy sądowniczej, praw i wolności obywatelskich czy ogólnych zasad ustroju( MK poświęciła im dwa przepisy
rozdziału 1, ale podstawową rolę miały pełnić postanowienia rozdziału 1 dawnej konstytucji, których treść określała
nowelagrudniowa), czy trybu zmiany konstytucji. Dlatego, mimo iż, zgodnie z art. 77 MK „Traci moc Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r.” to jednak utrzymano w mocy niektóre jej rozdziały – 61 artykułów
(regulowane były rzecz jasna kwestie, które zostały pominięte w MK). Dlatego też można powiedzieć,że nowa
konstytucja nadała w penym sensie nową legitymizację starej konstytucji
a) W kwestii określenia ogólnych zasad ustroju państwowego nastąpiło odejście od zasady jednolitości władzy na rzecz podziału
władzy
b) Jeśli chodzi o kwestie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i relacji wzajemnych MK:
 wprowadziła system tzw. parlamentaryzmu zracjonalizowanego, czyli parlamentaryzację systemu rządów ( nie był to
jednak „czysty” parlamentaryzm) – gdzie Sejm zajmował pierwsze miejsce w systemie podziału władzy, co było
jednak uwarunkowane istnieniem w Sejmie stabilnej większości , wtedy to dopiero izba ta mogła narzucać swoje
stanowisko senatowi i prezydentowi oraz tworzyć rząd odpowiadający swoim preferencjom. Gdy brakowało takiej
większości to sejm tracił na znaczeniu względem pozostałych organów, a rząd był bardziej uzależniony od
prezydenta
 Parlament liczył 460 posłów i 100 senatorów.Senat był wybierany w ramach województw ( po 2 senatorów), wyjątek
stanowiły województwa katowickie i stołeczne (desygnowały po 3-ech senatorów),a Sejm z wyborów powszechnych
mógł egzekwować jego odpowiedzialność, a także uczestniczył w powoływaniu wielu innych organów państwa. Sejm
sprawował funkcję ustawodawczą, poza tym kontrolował działalność rządu. Sejm mógł wyrazić Radzie Ministrów lub
jej członkom wotum nieufności (bezwzględną większością głosów), co oznaczało obowiązek podania się do dymisji.
Wotum nieufności wobec ministra zawsze powodowało jego odejście, natomiast, w odniesieniu do RM obowiązek
przyjęcia dymisji miał miejsce tylko w przypadku konstruktywnego wotum nieufności; w przypadku zwykłego wotum
nieufności prezydent mógł wybrać między dymisją RM a rozwiązaniem Sejmu. Senat natomiast sprawował funkcję
głównie ustawodawczą, mógł zaproponować poprawki do ustawy sejmu lub wnioskować o jej odrzucenie(sejm mógł
odrzucić propozycje sejmu, gdy takiej większości zabrakło to uznawano decyzje senatu za przyjęte – był to element
tzw. racjonalizacji systemu
 Prezydent był wybierany przez naród na okres 5 lat: zgodnie z art. 28. ust 1: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.; natomiast
art. 28 ust 2 mówił iż: Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży
suwerenności i bezpieczeństwa Państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania
umów międzynarodowych. Prezydent miał kompetencje w procesie ustawodawczym, przed podpisaniem ustawy
mógł ją skierować do TK lub zastosować veto, mógł rozwiązać sejm w trzech przypadkach: jeśli nie zostanie
uchwalona ustawa budżetowa w ciągu trzech miesięcy, jeżeli nie powiodą się kolejne stadia tworzenia rządu, jeżeli
sejm wyrazi rządowi tzw konstruktywne wotum nieufności. MK w odróżnieniu od noweli kwietniowej stanowiła, że
sejm można rozwiązać tylko wtedy gdy nie spełnia on swych konstytucyjnych uprawnień – przepis ten stanowił
element racjonalizacji systemu. Instytucja kontrasygnaty – była wymogiem ważności dla wszystkich aktów prawnych
prezydenta
b) Rząd składał się z premiera , wicepremierów , ministrów, a także innych osób jeśli wynikało to z ustaw szczególnych; był to
organ kierujący całością administracji rządowej, prowadzący politykę wewnętrzną i zagraniczną, który podejmował decyzje we
wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla prezydenta lub innego organu administracji
państwowej. Prezydent wyznacza kandydata na premiera , premier następnie powołuje ministrów, ale rząd ten musi
przedstawić sejmowi program działania i uzyskać wotum zaufania. W przypadku niepowodzenia utworzenia rządu w kolejnych
etapach (w których uczestniczył kolejno sejm, prezydent i ponownie sejm), prezydent mógł rozwiązać sejm, powołać rząd
prezydencki lub rozpocząć procedurę od nowa. Rząd mógł „w uzasadnionych przypadkach” wnieść projekt ustawy jako pilny.
Pilnym projektem nie mogły być (z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą z III 1995r. : ustawa konstytucyjna,
budżetowa, podatkowa,ustawy wyborcze, ustawy ustrojowe i kodeksy). Ponadto na podstawie upoważnień ustawowych rząd

11
 mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Sejm mógł większością 2/3 głosów upoważnić rząd do wydania rozporządzenia,
rozporządzenie podpisywał prezes RM, a potem musiał podpisać prezydent
II. Moc prawna –MK jako ustawa konstytucyjna. ma moc prawną równą konstytucji tzn ,że może ingerować w treść ,
zmieniać uzupełniać czy zawieszać postanowienia konstytucji ,w podobnym trybie jak podczas zmiany zwykłej
konstytucji

III. Nazwa – jest to ustaw konstytucyjna a nie konstytucja

IV. Forma – ?nie była uchwalona w szczególnym trybie?, zmieniana przez uchwalanie ustawy o zmianie ustawy
konstytucyjnej

16. Struktura konstytucji w latach 1992 – 1997

W latach 1992 – 1997 na tzw. kanon konstytucyjny składały się :

 Mała Konstytucja czyli ustawę konstytucyjną o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o
samorządzie terytorialnym z 17 X 1992r
 Utrzymane w mocy z 1952 r. przepisy o podstawach ustroju politycznego i gospodarczego, o organach ochrony prawnej i
kontroli, o podstawowych prawach i obowiązkach obywateli, zasadach prawa wyborczego, symbolach państwowych i zmianie
konstytucji
 Ustawa konstytucyjna z 23 IV 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji

Warto podkreślić,że mała konstytucja była zmieniana:

 17 III 1995 r. – ograniczenie zakresu zgłaszania ustaw w trybie pilnym, ciągłość prac parlamentarnych (rozwiązane izby
działają, aż do ukonstytuowania się nowego parlamentu)
 09 XI 1995r. – Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu
odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego nie zostanie przez Sejm uchwalona i przekazana Senatowi, to Prezydent
może rozwiązać sejm w ciągu 21 dni od dnia upływu terminu, w którym Sejm powinien przekazać Senatowi uchwaloną ustawę
budżetową; Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 20 dni ( a wcześniej podpisywał wszystkie ustawy w ciągu 30 dni) 1
 21 VI 1996 r. – dokonana w ramach tzw. reformy centrum – umocniła stanowisko premiera w rządzie i jego organach

PYTANIE 17. Ewolucja systemu rządów od 1989r.

Konstytucja z 1952 r. opierała się na zasadzie jednolitości rządów. Natomiast nowela kwietniowa ( 7 IV 1989r.) wprowadziła system
rządów oparty na przemieszaniu koncepcji jednolitości władzy państwowej z elementami prezydencjalizmu. W wielu fragmentach
rozwiązania noweli można było oceniać jako antyparlamentarnej, a nawet antydemokratyczne gdyż prezydentowi powierzono poważne
uprawnienia, które były wyrażone tak nieprecyzyjnie,że można je było wykorzystywać niemal w każdym kierunku (nowy art. 32 ust
2 ,mówiący, że „prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa,
nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych” budził
kontrowersje). Co ważne prezydent mógł w znaczący sposób oddziaływać na parlament (mógł skierować ustawę do TK lub zastosować
veto ustawodawcze a także rozwiązać sejm w trzech przypadkach – jeżeli sejm przez trzy miesiące nie powoła rządu, jeżeli przez trzy
miesiące nie uchwali ustawy budżetowej i gdy sejm uchwali ustawę która uniemożliwi prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych
uprawnienień. Mimo potencjalnie szerokich kompetencji prezydent Jaruzelski nie wykorzystywał swych uprawnień, głównym ośrodkiem
podejmowania decyzji stał się rząd, doszło do parlamentaryzacji systemu, co miało swój wyraz w Małej Konstytucji. Przed pojawieniem się
Małej Konstytucji doszło jednak do zmiany konstytucji (27 IX 1990r.), dotyczącej wyboru prezydenta , który to był od tej pory wybierany w
głosowaniu powszechnym. Wszystkie w/w czynniki spowodowały , że system rządów w latach od czasu wprowadzenia noweli kwietniowej
do uchwalenia i wejścia w życie MK bywał nazywany systemem prezydencko– parlamentarnym(definicja Mołdawy z wykładu) .Mała
Konstytucja wprowadziła podział władzy, przyjęła wiele typowych rozwiązań dla modelu parlamentarnego systemu ( m.in. udział
parlamentu w tworzeniu rządu, a także odpowiedzialność rządu wobec parlamentu), gdzie sejm zajmował dominującą pozycje w systemie
podziału władzy. Mała Konstytucja wprowadziła system tzw. parlamentaryzmu zracjonalizowanego, czyli parlamentaryzację systemu
rządów ( nie był to jednak „czysty” parlamentaryzm) , w którym stabilna i silna sejmowa większość warunkowała możliwość większego
oddziaływania tej izby na prezydenta i senat, a także dawała sejmowi możliwość utworzenia rządu zgodnego z własnymi preferencjami.
Gdy brakowało takiej większości to sejm tracił na znaczeniu względem pozostałych organów, a rząd był bardziej uzależniony od
prezydenta

Konstytucja z 2 IV 1997 r utrzymała zasadę trójpodziału władzy wprowadzoną przez MK, jednak dodatkowo wprowadziła zasadę
równoważenia się władz jednak z zachowaniem zasady równoważenia i hamowania się władz. W myśl konstytucji z 1997 przyjęto
parlamentarno – gabinetową formę rządów z zachowaniem jednak systemu parlamentaryzmu zracjonalizowanego. Podobnie jak w MK
centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje sejmowi, jednak wiele jego decyzji podejmowanych jest bezwzględną lub
kwalifikowaną większością głosów, gdy jednak takiej większości zabraknie to sejm musi pogodzić się z wolą senatu czy prezydenta.
Wyrażenie wotum nieufności rządowi następuje tylko przy jednoczesnym powołaniu nowego premiera, więc w trybie tzw. konstruktywnego
wotum nieufności. Reasumując, postanowienia konstytucji z1997r. mimo formalnego istnienia zapisu mówiącego istnieniu równowagi
między władzą wykończą a ustawodawczą przyznają zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach sejmowi.

1
Część pogrubiona stanowi meritum nowelizacji

12
18. Tryb przygotowania i uchwalenia konstytucji RP z 1997 roku.

Po wyborach kontraktowych z 1989 r., jesienią 1991 r. doszło do samorozwiązania sejmu. Nowy wybory z X 1991 r. dały parlamentowi
większą legitymizację demokratyczną, jednak gabinet J. Olszewskiego z XII 1991r szybko upadł w VI 1992r., w konsekwencji powołano od
VII 1992 roku rząd H. Suchockiej. Niestabilna sytuacja polityczna ujawniła wyraźnie luki i wady obowiązujących uregulowań
konstytucyjnych, co wiązało się z potrzebą reformy konstytucji. Prace nad nową ustawą konstytucyjną toczyły się w parlamencie już od
1989 r. , jednak przed wyborami w 1991r. udało się jedynie stworzyć kilka projektów. Nie udało się uchwalić konstytucji 3 V 1991r. jak
pierwotnie planowano, po wyborach z 1991 r. pracę nad nową konstytucją bardziej uporządkowano, czego wyrazem było:
uchwalenia ustawy o trybie przygotowywania i uchwalenia konstytucji 23 IV 1992r

Pierwszym etapem przygotowania konstytucji było zgłaszanie projektów przez uprawnione instytucje (zgodnie z ustawą z 1992r.):
 prezydenta
 Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego
 56 członków Zgromadzenia Narodowego (46 posłów i 10 senatorów)
oraz grupie 500 tyś wyborców(nowelizacja z 22 IV 1994) – tzw. inicjatywa ludowa. Ponadto zgodnie z nowelizacją z 94r. stwierdzono,że
pod obrady muszą trafić projekty zgłoszone w poprzedniej kadencji.
Do Zgromadzenia Narodowego wpłynęło siedem projektów konstytucji ( 1 prezydencka, 1 Komisji Konstytucyjnej, 1 inicjatywa ludowa
(NSZZ Solidarność i ugrupowania prawicowe) a reszta zgłoszona przez:
 PSL i UP
 KPN ( Konfederacja Polski Niepodległej)
 UW
 SLD
We wrześniu 1994 r. nastąpiło pierwsze czytanie tych projektów, potem wszystkie trafiły do Komisji Konstytucyjnej ZN, w celu
przygotowania jednolitego projektu. Komisja Konstytucyjna powołała sześć stałych podkomisji i zespół stałych ekspertów. Następnie 16 I
1997 r. w wyniku prac Komisji przygotowano jednolity tekst konstytucji w sprawozdaniu. Kontrowersje wzbudzały następujące kwestie
 określenie pozycji prezydenta i jego roli w sprawowaniu systemu władzy
 określenie pozycji kościoła i kwestii związanych z wolnością sumienia i wyznania
 określenie zakresu praw socjalnych
Warto podkreślić, że po wyborach parlamentarnych z 19 IX 1993 r. wykrystalizował się skład sejmu , który dawał gwarancję uchwalenia
nowej konstytucji (w sejmie 171 mandatów uzyskało SLD ,a 132 PSL; w senacie 37 mandatów SLD i 36 PSL, co dało łącznie 376 głosów
w ZN, a z poparciem UP 419 głosów w ZN) . Na przełomie 1996/97r doszło do zbudowania koalicji (SLD, PSL, UW ,UP), która zapewniała
wymaganą większość 2/3 niezbędną do uchwalenia konstytucji. 22 marca odbyło się drugie czytanie, w którym uchwalono parlamentarny
tekst konstytucji, potem swoje poprawki zgłosił prezydent, w trzecim czytaniu 2 IV uchwalono ostateczny tekst konstytucji .( na 497 głosów
– 151 było za , 40 przeciw, a 6 wstrzymało się od głosu)

W maju 1997 r. doszło do referendum zatwierdzającego konstytucje (frekwencja 42,86 %; 52,7% za, 45, 9% przeciw, a 1,4 głosów było
nieważnych).

Konstytucja weszła w życie po upływie trzech miesięcy od jej ogłoszenia 17 X 1997 r

20. Zasada zwierzchnictwa Narodu i przedstawicielstwa w konstytucji z 1997 roku.

1. Zasada zwierzchnictwa Narodu

Art. 4 ust 1 „Władza zwierzchnia należy do Narodu”

Oznacza to,że naród jest suwerenem, tzn.,że jest najwyższym podmiotem władzy w państwie. Jak należy rozumieć tą
zasadę(suwerenności narodu)?
a) Aspekt negatywny – w przeszłości oznaczało to,że suwerenem nie może być monarcha, natomiast obecnie oznacza,iż
podmiotem władzy nie może być żadna grupa społeczna czy klasa (jak w konstytucji socjalistycznej), partia polityczna czy
jednostka, słowem,żadna część społeczeństwa nie może sobie przypisywać pojęcia „naród”
b) Aspekt pozytywny – trudny do zdefiniowania aspekt, wiadomo,iż bierze się pod uwagę kryterium filozoficzno społeczne a nie
etniczne. Nie należy utożsamiać pojęcia „naród” z osobami będącymi wyłącznie przedstawicielami narodu polskiego. Na
zasadę suwerenności narodu należy patrzeć przez pryzmat osób będących obywatelami polskimi ( obywatelstwo to szczególny
stosunek prawny łączący jednostkę z państwem z konsekwencjami w prawie wewnętrznym i międzynarodowym ), choć z drugiej
strony nie należy zapominać o „Polakach zamieszkałych za granicą”,a także przez pryzmat osób posiadających prawa
wyborcze (wg art. 62 konstytucji czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat i posiadają
pełnie praw publicznych; natomiast bierne prawo wyborcze jest uzależnione od rodzaju wyborów ). Nie należy jednak
zapominać przy wykonywaniu tej władzy o obowiązku zachowania tożsamości Rzeczypospolitej, obejmującej nie tylko krąg
obywateli, ale opartej na wspólnej historii i tradycji, stanowiącej jak gdyby sumę przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. W ten
sposób należy rozumieć postanowienia wstępu do konstytucji mówiące o „[…] ponadtysiącletnim dorobku, chrześćjańskim
dziedzictwie, więzach wspólnoty z rodakami rozsianymi po całym świecie” czy wskazanie (art. 6 ust 1 ) na kulturę będącą ”[…]
źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”
Zgodnie z art. 4 ust 2 „Naród sprawuje swą władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio”.
Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są przez ogół wyborców, bez
pośrednictwa jakichkolwiek (nawet wyłonionych w drodze wyborów powszechnych) organów państwowych.

13
 Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to ogólne zgromadzenie wyborców (wywodzi się z czasów demokracji ateńskiej,
dzisiaj możliwa jest tylko na szczeblu lokalnym); referendum (głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem, którego jest podjęcie
decyzji w określonej sprawie lub sprawach); inicjatywa ludowa( uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu
ustawy do parlamentu lub też do poddania określonej sprawy pod referendum) oraz weto ludowe (uprawnienie określonej grupy
wyborców do poddania pod referendum ustawy, która budzi ich sprzeciw).
W Polsce możliwe jest referendum( dokładne uregulowanie, jakie rodzaje, itp. w pytaniu 21) oraz inicjatywa ludowa (art. 118 ust
2 „ Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie, co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa), natomiast nieznana jest procedura weta ludowego

O demokracji pośredniej związanej z nią zasadą przedstawicielstwa pisze niżej

2. Zasada przedstawicielstwa
Jest cechą demokracji pośredniej decyzje w imieniu suwerena podejmowane są przez organy (organ) przedstawicielski pochodzący z
wyborów (znów można nawiązać do art. 4 ust 2). Organ przedstawicielski to parlament: Sejm (art. 104 określa posłów jako przedstawicieli
narodu) i Senat ( z mocy ogólnego odesłania art. 108), oraz rady gmin, rady powiatowe i sejmiki województw. Natomiast Prezydenta nie
określa polska konstytucja mianem „przedstawiciela narodu”. Z zasadą przedstawicielstwa ściśle wiąże się kształt systemu wyborczego
( gwarancją reprezentatywności jest proporcjonalny system wyborczy – w Polsce od 2002 r. obowiązuje metoda d’Hondta) i istnienie
gwarancji działania reprezentantów zgodzie z wolą wyborców, (chociaż należy pamiętać,iż zgodnie z konstytucją posłowie i senatorowie
nie są prawnie związani wolą (instrukcjami) wyborców ze swych okręgów wyborczych – jest to tzw. zasada mandatu wolnego). Ważne dla
zasady przedstawicielstwa jest, aby istniał w państwie pluralizm polityczny , także aby sejm miał odpowiednio silną pozycje i kompetencje
w systemie władz, a sposób wyłaniania parlamentu opierał się na demokratycznej procedurze wyborczej, która musi uwzględniać zasady
powszechności ,bezpośredniości, równości i tajności.

PYTANIE 21 – referendum wg konstytucji z 1997r.

Referendum:
Forma demokracji bezpośredniej. Istotą referendum jest głosowanie w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego, z opcją
głosowania określającą preferencje wyborcy.
Inną formą demokracji bezpośredniej jest inicjatywa ludowa.
Różne rodzaje referendum:
- ogólnokrajowe i lokalne,
- obligatoryjne lub fakultatywne
- wiążące i konsultatywne
- uprzednie i następcze.
Konstytucja z 1997.
Art. 4. naród sprawuje władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio.
Przewiduje się referendum na szczeblu krajowym i lokalnym
Wyróżnia się dwie sytuacje szczegółowe w których może dojść do referendum:
- wyrażania zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej w sprawie przekazania kompetencji RP.
- zmiana konstytucji (rozdziały I, II i XII), prezydent, senat lub 92 posłów mogą zarządać referendum.
Referendum ma zawsze charakter fakultatywny.
Przedmiotem mogą być sprawy o szczególnym znaczeniu, musi się ona odnosić do państwa jako całości. Zakaz ponownego głosowania
tej samej sprawy w referendum – 4 lata muszą upłynąć.
Sprawa poddana referendum powinna mieć charakter kierunkowy.
Referendum zarządza: Sejm lub Prezydent za zgodą Senatu.
Sejm działa w tym względzie autonomicznie, zarządza je bezwzględną większością głosów w obecności połowy posłów. Wnioski o
zarządzenie referendum mogą kierować Senat, RM i 500 000 obywateli.
Referendum – 4 przymiotnikowe (równość, bezpośredniość, tajność, powszechność)
Referendum przeprowadza PKW. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.
Ważność referendum – gdy w jego czasie nie doszło do naruszeń prawa
Wynik jest wiążący gdy udział wzięło więcej niż 50 % uprawnionych. Jeżeli nastąpiło w referendum rozstrzygnięcie to musi być ono
zrealizowane.
Referenda lokalne:
Ustawa z 15.09.2000r. o referendum lokalnym.
Przedmiotem referendum mogą być sprawy wchodzące w skład kompetencji danej wspólnoty samorządowej
Możliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania lokalnego organu przedstawicielskiego.
Referendum przeprowadza się z inicjatywy mieszkańców lub organu stanowiącego (10 % w gminie, 5 % w województwie)
Frekwencja musi być co najwyżej 30 %.
referendum ogólnokrajowe – zarządza je Sejm (z inicjatywy własnej, Senatu, RM lub obywatelskiej – art. 61) większością bezwzględną w
obecności połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent za zgodą Senatu (wyrażoną tą samą większością), by było wiążące (nie ważne!
– o ważności rozstrzyga SN), frekwencja musi przekroczyć 50%, szczegóły w ustawie:
Ustawa o referendum ogólnokrajowym:
Prawo udziału – takie samo jak czynne wyborcze (art.3)
Termin referendum – do 90 dni po ogłoszeniu uchwały (art. 65.4), 1 lub 2 dni, przynajmniej jeden z nich musi być wolny od pracy (przy 2
dniach ten drugi), głosowanie w 1 dniu od 6.00 do 22.00, w 2 dniach od 6.00 do 20.00 (art.5)
Forma głosowania – X w odpowiedniej kratce, tylko w jednej, inaczej głos nieważny (art. 21)
Co zawiera uchwała – wskazanie podstawy prawnej, treść pytania i odpowiedzi, termin przeprowadzenia, kalendarz czynności z tym
związanych (art. 65)

14
Kampania referendalna – mogą ją prowadzić: partia, która dostała 3% głosów (lub 6% w koalicji), obywatelskie kluby parlamentarne
(ponad połowa ich składu była zgłoszona przez komitety wyborcze wyborców), stowarzyszenia, fundacje i pełnomocnicy komitetów
obywatelskich, niezbędne jest zaświadczenie PKW, w razie odmowy można się odwołać do SN (art.48)
Finansowanie kampanii – ze źródeł własnych podmiotów, ograniczenia ordynacji nie mają zastosowania (art.47)
Inicjatywa obywatelska – nie może dotyczyć budżetu, obronności, ani amnestii, do wniosku trzeba dołączyć 500 000 podpisów, w razie
wątpliwości przeliczenia dokonuje PKW, w wypadku mniejszej ilości wnioskodawca ma 14 dni na ponowne przedłożenie, inaczej
marszałek odmawia przyjęcia głosów (można to zaskarżyć do SN) (art.67)
Ważność referendum – ogłasza to SN w DU, w przeciągu 60 dni od ogłoszenia organy państwowe mają podjąć odpowiednie działania (art.
67)
Referendum ratyfikacyjne – zarządzane przez Sejm (tylko z własnej inicjatywy) lub prezydenta za zgodą Senatu na tych samych
zasadach, wynik wiążący oznacza zgodę / brak zgody na ratyfikację umowy, wynik niewiążący sprawia, że sprawa wraca do Sejmu, który
na nowo decyduje o trybie ratyfikacji (art. 68-75)
Referendum konstytucyjne – zarządza je marszałek Sejmu na wniosek 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatu lub prezydenta (złożony w
ciągu 45 dni od uchwalenia zmiany konstytucji przez Sejm), termin w czasie do 60 dni od zarządzenia, nie ma wymogu 50% frekwencji,
jeśli większość wypowie się za zmianą, a SN uzna ważność, marszałek przekazuje zmianę prezydentowi, który ma ją podpisać w ciągu 21
dni (art. 76-79)
„Zmiana konstytucji”:
Art. 235 – zmiana konstytucji – projekt może zgłosić 1/5 posłów, Senat lub prezydent (RM już nie), uchwalany większością 2/3 ustawowej
liczby posłów w Sejmie i w ciągu 60 dni bezwzględną większością w obecności połowy ustawowej liczby senatorów w Senacie, Senat nie
może zgłaszać poprawek, w przypadku zmian w rozdziałach I, II lub XII posłowie, Senat lub prezydent mogą zażądać referendum, wtedy
frekwencja się nie liczy, prezydent może tylko podpisać
W sumie – 3 rodzaje referendum
- zwykłe – art. 125
- ratyfikacyjne – art. 90, 125 (z progiem 50%)
- konstytucyjne – art. 235 (bez progu 50%)
Art. 170 – referendum – przejaw demokracji bezpośredniej, szczegóły w ustawie:
Ustawa o referendum lokalnym:
Inicjatywa – organ stanowiący lub mieszkańcy (10% gminy i powiatu, 5% województwa), mają wyłączność w sprawie odwołania organu
wykonawczego, odwołanie i samoopodatkowanie się wyłącznie w taki sposób(art. 1-7), organ stanowiący zarządza referendum uchwałą
podjętą bezwzględną większością ustawowej liczby radnych, zawierającą termin, pytania, czynności wyborcze (oraz cel i zasady
samoopodatkowania, jeśli konieczne) (art. 9), z inicjatywą obywatelską może wystąpić 15 osób (powiat i województwo – w gminie
wystarczy 5), komórka partii lub organizacja społeczna (art. 11)
Komisarz wyborczy – postanawia o przeprowadzeniu referendum, jeśli wniosek obywatelski spełnia wymogi (art. 23)
Głosowanie - X przy jednej kratce (wszystko inne nieważne), wymagana frekwencja 30%, referendum jest wiążące, jeśli za jednym
wariantem oddano więcej niż połowę ważnych głosów (a przy samoopodatkowaniu 2/3) (art. 55-58)
Referendum odwoławcze – jeśli jest frekwencja i wynik pozytywny, oznacza zakończenie działalności organu, premier wtedy wyznacza
osobę pełniącą funkcje organu i zarządza przedterminowe wybory (art. 67)
KONSTYTUCJA
Art. 62.
1.Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i
przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są
ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.
Art. 90.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
Referendum
Art. 125.
1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.
4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.
5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

PYTANIE 22 – zasada podziału władzy wg konstytucji z 1997r.

Podział odmiennych sfer sprawowania władzy i przypisanie ich różnym, odpowiednim organom. System hamulców hamulców i równowagi.
Władza ustawodawcza: Sejm i Senat.
Władza wykonawcza: Prezydent, Rząd, Premier, Minister.
Władza Sądownicza: Sądy i Trybunały.
Niektóre organy nie mieszczą siew tradycyjnej klasyfikacji : NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,
Krajowa Rada Sądownictwa.
Zasada podziału władz – brak charakteru absolutnego
Koncepcja domniemanych kompetencji władz – poszczególne kompetencje należy przypisywać właściwym władzom,
Koncepcja istoty władz – pewne ingerencje innych organów władzy w kompetencje danej władzy są niedopuszczalne,
Dwa zasadnicze modele podziału władz: prezydencki i parlamentarno-gabinetowy.

15
Racjonalizacja systemu parlamentarnego poprzez zmianę relacji między rządem i parlamentem:
- utrudnienia dotyczące obalenia rządu (konstruktywne wotum nieufności, połączenie wotum nieufności z rozwiązaniem parlamentu)
Niezależność władz sądowych – ukształtowana zasadą, że tylko one mogą wymierzać sprawiedliwość. Sądownictwo konstytucyjne –
istotny hamulec władzy ustawodawczej.
KONSTYTUCJA
Art. 10.
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy
sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę
sądowniczą sądy i trybunały.
Władza ustawodawcza i jej kompetencje opisane są w rozdziale IV artykuły 95-124:
Art. 95.
1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.
2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.
Art. 96.
1. Sejm składa się z 460 posłów.
2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
Art. 97.
1. Senat składa się ze 100 senatorów.
2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
Art. 98.
1. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na
pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji
Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji
Sejmu i Senatu.
3. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji
Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w
Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich
datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej
zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.
6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje się odpowiednio przepis ust. 1.
Władza wykonawcza, a więc prezydent (rozdział V i artykuły 126-145) oraz Rada Ministrów (rozdział VI i artykuły 146-162)
Rozdział V
PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Art. 126.
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy
państwowej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz
nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Art. 127.
1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.
2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.
3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni
praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z
kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.
5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno
największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub
umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w
pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni.
6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.
7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa
ustawa.
Art. 144.
1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.
2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie
aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.
3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:
1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,
2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,
4) inicjatywy ustawodawczej,
5) zarządzania referendum ogólnokrajowego,

16
 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,
7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,
9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,
10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,
11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,
12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,
13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,
14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,
15) zwoływania Rady Gabinetowej,
16) nadawania orderów i odznaczeń,
17) powoływania sędziów,
18) stosowania prawa łaski,
19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,
20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,
22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,
24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,
26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,
27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej,
29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93,
30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.
Rozdział VI
RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA
Art. 146.
1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
3. Rada Ministrów kieruje administracją rządową.
4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:
1) zapewnia wykonanie ustaw,
2) wydaje rozporządzenia,
3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
4) chroni interesy Skarbu Państwa,
5) uchwala projekt budżetu państwa,
6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby
wojskowej,
12) określa organizację i tryb swojej pracy.
Art. 147.
1. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.
2. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów.
3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra.
4. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.
Art. 148.
Prezes Rady Ministrów:
1) reprezentuje Radę Ministrów,
2) kieruje pracami Rady Ministrów,
3) wydaje rozporządzenia,
4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,
5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,
6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,
7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Art. 149.
1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów.
Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy.
2. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może
uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.
3. Do przewodniczącego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do ministra
kierującego działem administracji rządowej.

17
Władzy sądowniczej – Sądom i Trybunałom poświęcony jest rozdział VIII (art. 173-187 ogólnie; 188-197 Trybunał Konstytucyjny; 198-201)
Rozdział VIII
SĄDY I TRYBUNAŁY
Art. 173.
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Art. 174.
Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Sądy
Art. 175.
1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy
wojskowe.
2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.
Art. 176.
1. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
2. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy.
Art. 177.
Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości
innych sądów.
Trybunał Konstytucyjny
Art. 188.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
Art. 189.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
Art. 190.
1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Trybunał Stanu
Art. 198.
1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność
konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,
Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym
Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107.
3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

PYTANIE 23 – zasada pluralizmu politycznego i jej gwarancje w konstytucji z 1997r.

PLURALIZM POLITYCZNY
możliwość nieskrępowanego głoszenia różnorodnych poglądów i zrzeszania się dla ich realizacji w partiach, stowarzyszeniach i in.
organizacjach; opiera się na wolności słowa bez cenzury, bez represji za krytykę ustroju, władz, osobistości życia publicznego; na
rywalizacji organizacji polit. dla demokratycznego zdobycia władzy, a w opozycji - na swobodzie krytyki i propagowania konkurencyjnego
programu rządzenia; także na trójpodziale władzy: ustawodawczej, wykonawczej, sądowej; doktryna p.p. wywodzi się od Arystotelesa,
rozwinięta przez J. Locke'a i Ch. de Montesquieu.
pluralizmu politycznego – swoboda tworzenia i działania partii politycznych
Partie polityczne - to zorgranizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych,
dążące do zdobycia włądzy w państwa poprzez zdobycie większość większość państwowych państwowych samorządowych organach
przedstawicielskich.
- członkami są tylko obywatele polscy,
- zrzeszenie się na zasadach dobrowolności i równości,
- celem działania partii jest zdobywanie wpływu demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki państwa.
Ustawa o Partiach –
Art. 11. – do założenia partii statut i 1000 podpisów.
Art. 23 – finansowanie partii jest jawne
Art. 24. – majątek powstaje ze: składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów z dochodu z majątku i subwencji
Art. 28 i 29 – zasady udzielania subwencji partiom
Art. 42. - Trybunał Konstytucyjny rozpatruje sprawy o stwierdzenie sprzeczności działalności partii z konstytucją.
Partia powinna uzyskać wpis do rejestru Sądu okręgowego w Warszawie, Sąd nie może odmówić jej rejestracji jeżeli spełnia kryteria
formalne. Zakazy co do funkcjonowania partii: odwoływanie się do totalitarnych praktyk, program dopuszcza nienawiść rasową, zakłada
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Inne związki: Stowarzyszenia, związki zawodowe, związki wyznaniowe, samorząd terytorialny, kościoły.
Wolność mediów

18
– zasada pluralizmu politycznego wyraża się w swobodzie tworzenia i działania partii politycznych, co zostało wyrażone w Konstytucji
(art. 11) i w ustawie o pp.
* definicja partii i jakie musi spełniać warunki:
→ członkami partii mogą być tylko obywatele polscy;
→ zrzeszać się mogą w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości;
→ celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy;
* partie mają uprzywilejowaną pozycję w kształtowaniu polityki państwa;
* musi zostać zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Warszawie, ale sąd nie może odmówić wpisu, jeśli zostaną spełnione
warunki formalne;
* ograniczenia wprowadza art. 13:
- dot. programu (faszyzm, nazizm, komunizm, nienawiść rasowa lub narodowościowa);
- dot. metod działania (użycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, utajnienie struktur lub
członkowstwa)
→ sąd może odmówić zarejestrowania takiej partii, a w stosunku do już istniejącej partii TK rozstrzyga czy cele i działania
partii są sprzeczne z konstytucją, co powoduje likwidację partii.
– działanie innych organizacji realizujących różne interesy i dążenia, inne niż zdobywanie władzy, choć mogą wpływać na proces
podejmowania politycznych decyzji i wtedy nazywa się je grupami interesów, stanowiącymi tło partii. Konstytucja w art. 12 i art. 58
reguluje ich sytuację prawną, a ograniczenia z art. 13 odnoszą się tez do nich. Podstawową formą są stowarzyszenia (ustawa o
stowarzyszeniach);
– związki zawodowe – wolność ta zagwarantowana jest też w prawie międzynarodowym (min. Konwencja nr 87 Międzynarodowej
Organizacji Pracy) oraz w Konstytucji w art. 12. Konstytucja też wskazuje podstawowe dziedziny ich działania (art. 59).
* ze względu na doświadczenia Solidarności, która była w rzeczywistości związkiem zawodowym, ale działała w sferze polityki
uznaje się związki za quasi partie polityczne, pomimo zmiany warunków i możliwości istnienia oddzielnych struktur politycznych.
Tak min. orzekł TK w 1998 r. w sprawie ograniczenia wolności zrzeszania się pracowników merytorycznych NIK, uznając
związki zawodowe za quasi partie;
* samorząd zawodowy – tworzone dla sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla
jego ochrony mogą być tworzone w drodze ustawy, nie mogą jednak ograniczać wolności wykonywania zawodu, ani wolności
podejmowania działalności gospodarczej (art. 17)
– samorząd terytorialny – ma gwarantować podmiotowość obywatela jako mieszkańca danej jednostki terytorialnej. Istnienie
samorządu jest konieczną cechą demokratyzmu państwa, a Konstytucja formułuje bezwzględny nakaz istnienia samorządu i na jego
rzecz ustanawia kompetencję wykonywania istotnej części zadań przyznanych im przez ustawy. Podstawową rolę odgrywa gmina
(art. 164 ust. 1 i 3) na rzecz, której ustanowione jest domniemanie kompetencyjne;
– inne formy urzeczywistniające zasadę społeczeństwa obywatelskiego i pluralizmu politycznego to istnienie:
* środków masowego przekazu – zasada wolności uznawana za podstawę demokracji, pluralizmu, zagwarantowana w art. 14;
* kościołów i związków wyznaniowych – choć ich rola wiąże się raczej z wolnością wyznania, to jednak specyficzna historia
kościoła w Polsce i jego rola polityczna zmusza zaliczenie ich istnienia do jednego z warunków pluralizmu politycznego. Poza
ogólnym zapewnieniem wolności sumienia i religii, Konstytucja wprowadza w art. 25 dodatkowe zasady:
→ równouprawnienie (nie absolutną równość) kościołów i związków wyznaniowych;
→ bezstronność państwa w sferze przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych;
→ poszanowanie autonomii i współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego kościoła i związków;
→ stosunki oparte na ustawach, wydanych na podstawie umów RM ze związkami lub Stolicą Apostolską.
PYTANIE 24 – zasada samorządności w konstytucji z 1997r.
Współczesny ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu, cześć zadań jest realizowana przez agendy rządowe podległe
premierowi a część przez samorząd terytorialny podporządkowany wspólnocie lokalnej
Samorząd terytorialny jest jedną z form samorządu rozumianego jako wydzielenie pewnych kompetencji rządowych i powierzenie jej
rozwiązywania grupie społecznej bezpośrednio zainteresowanej:
Cechy samorządu :
- wyodrębniona grupa społeczna określona przez prawo
- jest powołany do wykonywania zadań administracji publicznej w sposób samodzielny
- jest zbudowany na zasadzie przedstawicielskiej, pozostaje pod kontrolą wybierającej go grupy społecznej.
Samodzielność samorządu terytorialnego znajduje wyraz w:
- powierzeniu mu w wyłączność wykonywania pewnych zadań
- nadaniu mu odrębnej struktury administracyjnej
- nadaniu mu osobowości prawnej
- zapewnieniu samodzielności budżetowo finansowej
- nadzór a nie kontrola włądzy centralnej
- ochrona sądowa interesów samorządu
Art. 164.
1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.
Art. 165.
1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.

19
2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
Art.168.
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.
Art. 172.
1. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się.
2. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych
oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
3. Zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, określa ustawa.

PYTANIE 25 zasada społecznej gospodarki rynkowej w konstytucji z 1997r.

Najbardziej ogólna charakterystyka ustroju gospodarczego RP. Cele:

- uniemożliwienie powrotu do gospodarki socjalistycznej przy jednoczesnym poparciu gospodarki rynkowej (wolnego rynku)
- dążenie państwa do rozwiązywania problemów gospodarczych państwa
- pomoc obywatelom m.in. poprzez świadczenia społeczne
- kontrola bezrobocia i stymulacja rozwoju gospodarki
Art. 20 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i
współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego państwa.
– społeczna gospodarka rynkowa to pojęcie zaczerpnięte z niemieckiej doktryny, łączące w sobie:
* zasadę gospodarki rynkowej (w aspekcie negatywny – zakaz wprowadzenia socjalistycznej gospodarki planowanej oraz w
aspekcie pozytywnym – gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych, na które państwo może oddziaływać, ale nie może
ich zastępować swoimi decyzjami)
* zasadę państwa socjalnego (nawiązanie do koncepcji tzw. państwa dobrobytu, które oddziaływuje na likwidowanie kryzysów i
napięć społecznych z jednej strony poprzez politykę interwencjonalizmu, tj. kontrola bezrobocia, stymulowanie rozwoju itd., a z
drugiej strony przez rozbudowę sieci zabezpieczeń społecznych, jak renty, emerytury, systemy zasiłków) → ogólne
zobowiązanie państwa do tych działań, a szczegółowe zobowiązania wynikają z art. 20 (poddanie pracy ochronie) jak i z praw
socjalnych z art. 67-76.
– wolność działalności gospodarczej – doprecyzowana w art. 22, który dopuszcza jej ograniczenie tylko w drodze ustawy i tylko z
ważnego interesu publicznego, a o zachowaniu tych przesłanek rozstrzyga TK.
– własność prywatna – wskazanie na czym opierać się ma system gospodarczy, wykluczenie dominacji własności państwowej.
Element ten doprecyzowany jest w art. 64, który min. stanowi, że własność prywatna podlega takiej samej ochronie niezależnie od
form własności, a ograniczenia mogą być wprowadzane jedynie w drodze ustawy i o ile nie naruszają istoty tego prawa. Dodatkowo
zasada ta kryje w sobie nakaz kontynuowania prywatyzacji, choć nie ustanawia zakazy posiadania przez państwo własności.
Własność chronią też inne przepisy, min. art. 21 (min. dotyczący warunków wywłaszczenia).
– Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych – dają wyraz idei negocjacyjnego załatwiania sporów, wymienionego w art.
59, oraz idei dobra wspólnego (art. 1) w imię którego każdy jest zobowiązany poświęcić interes własny. Sformułowanie „partnerzy
społeczni” odnosi się do sporów nad włączeniem do Konstytucji tzw. Komisji Trójstronnej i choć nie została ona uregulowana w
Konstytucji (dot. jest ustawa z 2001r.), ale jest to swoisty nakaz dla władz uwzględniania opinii tych partnerów przy rozwiązywaniu
spraw dot. socjalnych skutków funkcjonowania gospodarki rynkowej.
Te 4 elementy składają się na całość zasady społecznej gospodarki rynkowej, co potwierdził TK w wyroku z 2001 r. podkreślając ich
wzajemnie się równoważący charakter.
Art. 23 wnosi istotną modyfikację do w/w zasady w ustroju rolnictwa, gdyż określa gospodarstwo rodzinne jako podstawę tego ustroju, co
zawiera w sobie nakaz dla władzy powstrzymania działań zmierzających do nadmiernej koncentracji własności rolnej i dominacji
gospodarstw opartych na pracy najemnej, ale jednocześnie przepis ten nie nakłada obowiązku przeciwdziałania takiej koncentracji, gdyż
deklaruje, że nie narusza art. 21 (prawo własności) i 22 (wolność działalności gospodarczej).

PYTANIE 26 System ochrony wolności i praw człowieka i obywatela w konstytucji z 1997r.

Zapewnienie ochrony wolności i praw człowieka realizowane jest przez:

- wszystkie akty prawne obowiązujące w RP muszą być zgodne z konstytucją, która zawiera „wykaz w/w praw i obowiązków”
- wszystkie organy państwa muszą opierać swoje działania na prawie stanowionym przez konstytucję.

Prawa i wolności osobiste:

-art. 38 – prawo do życia
- nietykalność osobista (art. 39, 40,41, 50)
- prawo do rzetelnej procedury sądowej (42, 45)
- ochrona prywatności (47, 48, 53)
- wolność przemieszczania się (52), zakaz banicji, ekstradycji, prawo osiedlenia na terytorium RP
- wolność sumienia i religii (53)
- wolność wyrażania poglądów i opinii (54)
- prawo do uzyskiwania azylu i statusu uchodźcy
Prawa i wolności polityczne:
- prawa związane z udziałem w życiu publicznym

20
(prawo głosowania – 62, prawa kandydowania – 99 i 127, prawa inicjatywy ustawodawczej – 118, prawo dostępu do służby publicznej –
60, prawo do informacji o działaniu organów publicznych – 61, prawo petycji i wniosków - 63)
- wolność zgromadzeń – art. 57
- zrzeszania się (58)
Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne
Prawo własności (20, 21, 64)
-wywłaszczenia tylko za odszkodowaniem
-ograniczenia własności nie mogąnaruszyć istoty tego prawa
-przepadek rzeczy tylko na podstawie orzeczenia sądu
- swoboda działalności gospodarczej,
- uprawnienia pracownicze (wolność wykonywania zawodu, prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do BHP, prawo do wypoczynku,
prawo do koalicji
- prawo do zabezpieczenia społecznego (67)
- prawo do ochrony zdrowia (68)
- prawo od nauki (70)
- prawo do informacji o stanie środowiska
Obowiązki jednostki:
- wierności RP, troska o dobro wspólne,
- obowiązek przestrzegania prawa,
- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych
- obowiązek dbałości o stan środowiska.

Szczególnym ograniczeniom podlegają ( zgodnie z art. 81: Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 można
dochodzić w granicach określonych w ustawie) – zapis ten nie ogranicza praw jednostki, zawęża jedynie zakres przysługujących roszczeń
m.in. większość skarg związanych z łamaniem zapisów w wymienionych artykułach kierowana jest do ustawodawcy i nie odnosi się do
konstytucji.
- Art. 65 ust. 4 i 5:
4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.
5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania
bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.
- art. 66
1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa
ustawa.
2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy
określa ustawa.
- art. 71
1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i
społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.
2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.
- Art. 74.
1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.
- Art. 75.
1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają
bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego
mieszkania.
2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa.
- Art. 76.
Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.

Środki ochrony:
- sądy – zgonie z art. 45 (ust.1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez
właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
ust. 2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze
względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie), art. 77 ust.2. (Ustawa nie
może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.) oraz art. 78 (Każda ze stron ma prawo do
zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa)
- skarga konstytucyjna – prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego przysługuje wszystkim w razie naruszenia
konstytucyjnych praw i obowiązków ostatecznym wyrokiem sądu lub organu administracji publicznej – art. 79 ust. 1. (Każdy, czyje
konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji)
- wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich – przysługuje wszystkim w celu ochrony praw i wolności naruszanych przez organy władzy
publicznej

21
Pytanie 27 – cechy państwa demokratycznego
Historia i idea
– idea państwa prawnego stworzona została w niemieckiej doktrynie XIX w., ale pełne urzeczywistnienie znalazła w Ustawie
Zasadniczej RFN z 1949 r.;
– pojęciu „państwo prawne” można przypisać szereg znaczeń, z jednej strony traktowane jest jako suma zasad ustrojowych, a w
pierwotnym znaczeniu, w aspekcie wąskim, formalnym dot. nakazu przestrzegania prawa przez wszystkich adresatów, przede
wszystkim przez organy państwowe (art. 7 – organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa);
– w Polsce wprowadzona przez nowelę grudniową z 1989 r., a obecnie zawarta w art. 2 zasada jest identycznie sformułowana co
wtedy w art. 1, co doprowadziło TK do utrzymania w mocy poprzednich swoich wypowiedzi na ten temat, choć ograniczył
odnalezione zasady tylko do tych, które wciąż nie zostały w Konstytucji wymienione (a dotyczą metod działania władzy publicznej), a
pominą te, które znalazły już swoje miejsce (jak prawo do sądu, prawo do prywatności, wyłączność ustawy w ustanawianiu
przepisów prawa odnoszących się do praw i wolności, itd.);

– wykładnia tej zasady wg TK skupiała się na stanowieniu prawa, co doprowadziło do uznania, że nieodzownym elementem
demokratycznego państwa prawnego są ZASADY PRZYZWOITEJ LEGISLACJI, dla których podstawą jest ZASADA OCHRONY ZAUFANIA
OBYWATELA DO PAŃSTWA (= zasada lojalności państwa do obywatela), która wyznacza minimum reguł uczciwości (zakaz
ustanawiania pułapek na obywatela), opierając się na ZASADZIE PEWNOŚCI PRAWA (bezpieczeństwa prawnego), które wyraża się w
stanowieniu norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacyjnej i szanowaniu istniejących stosunków prawnych. W ramach
tej ogólnej zasady zaufania TK sformułował szereg wymogów stanowienia prawa:
* ZAKAZ WSTECZNEGO DZIAŁANIA PRAWA, a dokładnie lex severior retro non agit , co zależy też od dziedziny prawa – bezwzględny
zakaz w prawie karnym (art. 42 ust. 1), czy prawie podatkowym, a także od istnienia „zupełnie wyjątkowych okoliczności”, takich
jak np. realizacja konstytucyjnej wartości ważniejszej od chronionej zakazem retroakcji, czy natury normowanych stosunków.
Podobnie stanowi SN uznając zasadę tą za „kanon podstawowych dyrektyw państwa prawnego”.
* NAKAZ USTANAWIANIA ODPOWIEDNIEJ VACATIO LEGIS – zarówno ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i innych aktów
prawnych jak i orzecznictwo TK uznają, że odstępstwo od 14 dniowego vacatio legis dopuszczalne jest w przypadku istotnych
okoliczności, albo gdy nowe przepisy nie wymagają takiego okresu. Ale wszędzie tam gdzie nowe przepisy dot. obywateli należy
zastosować „odpowiedni” czas, który może być nawet dłuższy niż 14 dni .
* OCHRONA PRAW NABYTYCH I INTERESÓW W TOKU – dotyczy praw nabytych słusznie, a ograniczenie tej zasady może nastąpić w
sytuacjach wyjątkowych, np. w przypadku groźby kryzysu gospodarczego dopuszczalne jest zamrożenie wynagrodzeń, czy
waloryzacja rent i emerytur. Dotyczy też tzw. ekspektatyw nabycia praw, ale tylko tzw. maksymalnie ukształtowanych, tzn. gdy
spełnione są już wszystkie przesłanki ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy. Dodatkowym czynnikiem ocenianym
pod kątem ograniczenia tej zasady jest, na ile oczekiwania jednostki dot. ochrony praw nabytych są usprawiedliwione i
racjonalne. Z zakresu podmiotowego tej zasady wyłącza się Skarb Państwa, gdyż państwo ma zapewniać tą ochronę, a nie być
jej podmiotem. Ważne dla tej zasady jest to, iż nie ustanawia ona zakazu niezmienności prawa, ani nawet znoszenia praw
podmiotowych.
* ZASADA OKREŚLONOŚCI PRZEPISÓW PRAWA – to wymóg takiej konstrukcji przepisów, by adresat bez trudności mógł określić
konsekwencje prawne z nich wynikające, tzn. nakaz używania pojęć jasnych i klarownych oraz zakaz używania pojęć
sprzecznych lub umożliwiających dowolną interpretację. Wymagania te dot. też umieszczania przepisów w odpowiednich
ustawach dot. danej materii.. Z zasadą tą wiąże się obowiązek jednolitego stosowania prawa i choć organy administracji mogą
zmienić pogląd, to muszą go umotywować i nie może to być nagminne.;
* ZASADA PROPORCJONALNOŚCI (ZAKAZ NADMIERNEJ INGERENCJI) – dot. treści stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla
przyjętego celu stosować tylko te środki, które są niezbędne dla jego realizacji (proporcjonalne);
* HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO –
→ nadrzędność konstytucji i system procedur gwarantujących jej ochronę;
→ zwierzchnictwo ustawy i jej wyłączność w sprawach wolności i praw oraz prawa daninowego;
→ wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rządowe.
– ZASADY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ – nawiązanie do pojęcia „państwa socjalnego”, tzn. państwa, które ma być do pewnego
stopnia opiekuńcze. Zasada ta może być równie traktowana:
→ jako wskazówka interpretacyjna do wykładni przepisów prawa – wybierać te interpretacje, które służą realizacji tej zasady;
→ jako obowiązek wszystkich organów władzy publicznej, w tym ustawodawcy do realizowania tej zasady, a inne działanie
tych organów musiałoby być uznane za sprzeczne z Konstytucją. W takim ujęciu wzrosła by rola TK, ale jego ocena aktów
prawnych pod kątem tej zasady byłaby oceną nie jurydyczną, nie normatywną, a pozaprawną, co nie należy do zadań
władzy sądowniczej, tylko ustawodawczej.
* dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potencjał, ze względu na który używanie pojęcia „sprawiedliwości społecznej” musi
być ostrożne i powściągliwe.

PYTANIE 28 – źródła powszechnie obowiązującego prawa wg konstytucji z 1997r.

Państwa demokratyczne opierają się w swoim funkcjonowaniu na prawie, czyli zbiorze reguł i norm ustanawianych przez powołane do
tego organy, wiążących wszystkich swych adresatów.

22
Prawo naturalne – zbiór reguł i norm istniejących niezależnie od woli prawodawcy, wynikają one z samej istoty człowieka i społeczeństwa.
Wskazana jest zgodność prawa naturalnego z prawem stanowionym. Punktem wyjścia do działania jest jednak praw stanowione przez
organy publiczne.

Zasada hierarchicznej budowy systemu norm prawa.

Konstytucja i ustawy powinny być na samej górze piramidy.
- problem zapewnienia konstytucji nadrzędnego miejsca w prawie krajowym
- problem nadrzędnego miejsca ustawy wobec aktów wykonawczych
- problem wyłączności ustawy (tylko ona może regulować pewne ważne kwestie)
- problem stanowienia przez organy rządowe innych aktów niż wykonawcze.

Dualistyczny charakter systemu norm prawa :

- istnienie prawo powszechnie obowiązujące
Art. 87. – zamknięty katalog źródeł prawa. Podstawa źródła prawa jest określona w konstytucji:
- konstytucje,
- ustawy,
- ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- rozporządzenia,
- akty prawa miejscowego.

Konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych – mogą być wydawane przez organy do tego powołane bez żadnego
szczególnego upoważnienia.
Rozporządzenia maja charakter aktów wykonawczych w stosunku do ustaw .

Inne źródła prawa: rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy (art. 234), przepisy ustanowiona przez organizację międzynarodową do
której należy Polska (art.91).
Konstytucja wymienia zamknięty katalog podmiotów na szczeblu centralnym zdolnych do tworzenia prawa:
Konstytucja – parlament (art. 235)
Ustawy – parlament, prezydent (art. 234)
Rozporządzenia- premier, Prezydent, Ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Prawo miejscowe: - organy samorządu terytorialnego oraz terenowe oddziały administracji rządowej.

- istnieją przepisy o charakterze wewnętrznym

Art. 93. – mogą one być wydawane jedynie jednostkom organizacyjnie podległym organowi wydającemu akty”.
System aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty. Może je więc wydawać każdy organ administracji publicznej który ma jednostki
sobie podległe.
Akty prawa wewnętrznego muszą odpowiadać modelowi zarysowanemu w art. 93 Konstytucji:
- musza być wydane jednostkom podległym administracyjnie
- może obowiązywać tylko te jednostki, nie może działać na zewnątrz.
- może byćwydany tylko na podstawie ustawy, która określa ogólną kompetencję organu.

Akty prawa wewnętrznego muszą być zgodne z obowiązującym prawem. Jest ściśle ujęty krąg jego adresatów (o stosunku podległości
można mówić jeżeli wynika ona z przepisów konstytucyjnych).

Prawo krajowe:
Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa:
- wymóg zgodności aktu niższego szczebla z aktem wyższego szczebla,
- wymóg by uchylenie, zmiana lub zawieszenia danego aktu zostało wykonane za pomocą aktu tego samego szczebla lub wyższego
- zakaz normowania pewnych materii pozaustawowo
- zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez upoważnienia w akcie niższego szczebla.
Szczeble przepisów prawa krajowego:
- konstytucyjny
- umów międzynarodowych ratyfikowanych w trybie art.89
- ustawowy
- rozporządzeń
- prawa miejscowego

Warunkiem wejścia w życie aktu prawa krajowego jest jego ogłoszenie, zamieszczenie go w specjalnym wydawnictwie „Dziennik Ustaw”.
W Dzienniku ustaw publikuje się:
- konstytucję
- ustawy
- rozporządzenia
- ratyfikowane umowy międzynarodowe

Ustawa z 2000r. „o ogłaszaniu aktów normatywnych”: ogłoszenie powinno być bezzwłoczne, od niego rozpoczyna się liczenie vacatio
legis.

23
Konstytucja – aktem równym jej mocą jest „ustawa o zmianie konstytucji” (art. 235)

Ustawa – jej zakres i ranga jest wyznacznikiem roli parlamentu, wyznacznikiem roli jakie pełni przedstawicielstwo narodu.
Ustawa jest :
- aktem parlamentu (w jej tworzeniu biorą udział obie izby)
- ma charakter normatywny (postanowienia ustawy są bazą na której buduje się normy prawne)
- zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa (konstytucja tez jest ustawą tylko że szczególnego rodzaju)
- ma nieograniczony zakres przedmiotowy (wyłączność dla regulowania statusu i wolności jednostek. Akty prawa powszechnie
obowiązującego muszą mieć swoje umocowanie w ustawie. Wyłączność ustawy w sprawach podatkowych)
- dochodzi od skutku w procedurze mającej unormowanie w konstytucji
Rozporządzenia:
Konstytucyjna podstawa do ich wydawania to art. 92 konstytucji. Są one prawem obowiązującym, istnieją ograniczenia w ich stosowaniu
poprzez to, że są to podstawowe akty wykonawcze.. Upoważnienie do wydawania rozporządzeń musi sieznaleźć w ustawie i musi
odpowiadać wymogowi szczegółowości:
- podmiotowej (wyznaczenie organu)
- przedmiotowej (wykaz spraw możliwych do regulowania rozporządzeniem)
- treściowej (wytyczne dotyczące treści rozporządzenia)
Wymagania jakie musi spełniać rozporządzenie:
- oparcie się o podstawę ustawową, (art.87)
- utrzymanie regulacji w ramach upoważnienia ustawowego,
- zdeterminowanie treści przez cel ustawy
- niesprzeczność rozporządzenia z ustawą.

Rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku ustaw.

Prawo miejscowe:
Ograniczony terytorialnie charakter oddziaływania. Stanowi je samorząd terytorialny lub terenowy org. Administracji rządowej.
Akty prawa wydawane na podstawie ustaw, nie ma ty jednak tak ścisłego rygoru jak przy rozporządzeniach.. Typy prawa miejscowego:
- przepisy wykonawcze do ustaw
- przepisy porządkowe
Prawo międzynarodowe:
Art. 9. – Rzeczpospolita przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego
Art. 91. – zaliczenie tylko niektórych typów umów do porządku prawnego
Ratyfikacja umów – ostateczny etap dochodzenia umowy do skutku
Art. 89 – ratyfikacja najważniejszych umów tylko na podstawie ustawy.
Podlegają jej:
- sojusze, pokoje, układy polityczne i wojskowe,
- wolności, prawa i obowiązki
- członkostwo Polski w OM
- znaczne obciążenie pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie.
Wszystkie inne akty wymagają jedynie zatwierdzenia.
Art. 91 – ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu stanowi część krajowego porządku prawnego.
Akt ratyfikacji – skutek transformacyjny, umowa staje się prawem bezpośrednio obowiązującym.
Miejsce umów w systemie prawa w zależności od ich ratyfikacji:
- ratyfikowane – wyżej od ustawy
- ratyfikowane bez ustawy – na poziomie aktów podstawowych
- umowy nieratyfikowane – postanowienia w nich zawarte odnoszą się tylko od organów prawa wewnętrznego, które umowę zawarły.
Wszystkie umowy międzynarodowe muszą być zgodne z konstytucją.
Prawo wspólnotowe zasady:
- bezpośrednia skuteczność w krajowych porządkach prawnych
- zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad krajowym
- zasada jednolitości prawa wspólnotowego.

Prawo wspólnotowe pierwotne – tak jak umowa międzynarodowa ratyfikowana

Prawo wtórne – pierwszeństwo w kolizji z ustawami.

PYTANIE 29 – FUNKCJE WYBORÓW PARLAMENTARNYCH

- w państwie demokratycznym wybieranie przez obywateli osób upoważnionych do rządzenia i reprezentowania interesu wyborców. –
podstawowy mechanizm demokracji
- podstawowa forma weryfikacji działań rządzących przez rządzonych(wynika z -> zasady Suwerenności
- regularne odnawianie składu parlamentu (za Garlickim)

Wybory – regularne odnawiania składu parlamentu w wynkiu decyzji podejmowanych przez ogół obywateli posiadających pełne prawa
polityczne.
Z wyborów musi pochodzić izba niższa parlamentu

Prawo wyborcze: dwa znaczenia – czynne – prawo do głosowania

24
 - bierne – prawo do bycia wybranym

System prawny – całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników
wyborów.
Podstawowe zasady prawa wyborczego:
Sejm – wybory pięcioprzymiotnikowe : powszechność, bezpośredniość i tajność, proporcjonalność, równość
Senat – trzyprzymiotnikowe : powszechność, bezpośredniość i tajność
Prezydenckie : powszechność, bezpośredniość i tajność, równość
Powszechność ; wszystkim dorosłym obywatelom powinno przysługiwać czynne prawo wyborcze. Przesłanki jego posiadania to:
 Obywatelstwo
 Pełnoletność
 Posiadanie pełni praw publicznych
 Pełna zdolność do czynności prawnych

Bierne prawo wyborcze – od 18 (samorząd), 21 (sejm), 30 (senat), 35 (prezydent)

Gwarancje czynnego prawa wyborczego:

 Nakaz wyznaczania wyborów w wolny dzień pracy,
 Zasady tworzenia obwodów głosowania,
 Instytucja rejestrów i spisów wyborców,
 Instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania,
 Protesty wyborcze
Równość :
„Jeden człowiek jeden głos”
Odpowiednie ustawienie okręgów tak by nie było różnicy w sile głosu (7 – 19 mandatowe). Głos wyborcy powinien mieć równy wpływ na
wybór władz.
Bezpośredniość:
Głosuje się bezpośrednio na osobę lub osoby. Wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu.
Tajność:
Gwarancja dla wyborcy, że jego głos nie zostanie ujawniony
Proporcjonalność:
Sposób ustalania wyników głosowania i podziału mandatów. Są różne systemu od d’Honta do St. Lague
Progi wyborcze: w Polsce 5 % dla partii i 8 % dla koalicji wyborczych.

PYTANIE 30 – system wyborczy do Sejmu

 W wyborach do Sejmu i do Senatu głosować można tylko osobiście i tylko jeden
raz.
Wybory do sejmu i senatu odbywają się łącznie, w dniu wolnym od pracy.
 Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) posłów i senatorów ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w
dniu głosowania kończy 18 lat.
Nie mają prawa wybierania osoby:
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu,
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,
3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu.
- Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania, jeżeli spełnia warunki określone w
przepisach szczególnych ustawy.
 Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i do Senatu.
ZARZĄDZANIE WYBORÓW
 Wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat
od rozpoczęcia kadencji Sejmu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4
lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej podaje się do wiadomości publicznej i ogłasza
w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia zarządzenia wyborów.
 W postanowieniu, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, określa dni, w których
upływają terminy wykonania czynności wyborczych przewidzianych w ustawie (kalendarz wyborczy).
1. W razie skrócenia kadencji Sejmu na mocy jego uchwały lub na mocy postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Prezydent zarządza
wybory, wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie uchwały Sejmu o skróceniu
swojej kadencji lub od dnia ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o skróceniu kadencji Sejmu. Postanowienie
Prezydenta Rzeczypospolitej o zarządzeniu wyborów podaje się do wiadomości publicznej i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej
Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia jego podpisania.
Przepisy szczególne dla wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
 Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
 Wybranym do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, którynajpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.
 Do Sejmu wybiera się 460 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych.
-W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów
wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.

25
- Okręgowe listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych,
jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8% ważnie oddanych głosów w skali kraju. Jeżeli warunku tego nie spełnia żadna z list kandydatów na
posłów żadnego komitetu wyborczego bądź któryś z wymienionych warunków spełniony zostanie przez listy kandydatów tylko jednego
komitetu wyborczego, w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się listy kandydatów komitetów wyborczych, które
otrzymały co najmniej 3% ważnie oddanych głosów w skali kraju. Listy koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się, jeżeli otrzymały
co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.
- Komitety wyborcze utworzone przez wyborców zrzeszonych w zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych mogą korzystać
ze zwolnienia list tych komitetów z tego warunku jeżeli złożą Państwowej Komisji Wyborczej oświadczenie w tej sprawie najpóźniej w 5
dniu przed dniem wyborów. Wraz z oświadczeniem komitet jest obowiązany przedłożyć dokument właściwego organu statutowego
organizacji mniejszości narodowej potwierdzający utworzenie komitetu przez wyborców będących członkami tej organizacji.
-Państwowa Komisja Wyborcza potwierdza niezwłocznie otrzymanie oświadczenia. Potwierdzenie oświadczenia jest wiążące.
OKRĘGI WYBORCZE
- W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze.
- W okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów.
- Okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic wchodzących w
jego skład powiatów i miast na prawach powiatu.
- Ustalenia liczby posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych oraz podziału województw na okręgi wyborcze dokonuje
się według jednolitej normy przedstawicielstwa, obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów
wybieranych w okręgach wyborczych, z uwzględnieniem następujących zasad:
1) ułamki liczby mandatów posłów wybieranych w okręgach wyborczych równe lub większe od 12, jakie wynikną z zastosowania jednolitej
normy przedstawicielstwa, zaokrągla się w górę do liczby całkowitej,
 2) jeżeli w wyniku postępowania, o którym mowa w pkt 1, liczba posłów wybieranych w okręgach wyborczych przewyższa
ustaloną liczbę mandaty nadwyżkowe odejmuje się w tych okręgach wyborczych, w których norma przedstawicielstwa
obliczona dla okręgu wyborczego jest najmniejsza. W wypadku gdy liczba posłów jest mniejsza od wynikającej z przepisu art.
132, dodatkowe mandaty przydziela się tym okręgom wyborczym, w których norma przedstawicielstwa obliczona dla okręgu
wyborczego jest największa.
- Sejm dokonuje zmian w podziale na okręgi wyborcze z przyczyn, o których mowa w ust. 1, nie później niż na 3 miesiące przed dniem, w
którym upływa termin zarządzenia wyborów do Sejmu.
W razie skrócenia kadencji Sejmu zmian w podziale na okręgi wyborcze nie dokonuje się.
ZGŁASZANIE KANDYDATÓW NA POSŁÓW
-Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym jedną okręgową listę kandydatów na posłów.
-Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy okręgowej.
Partie polityczne, które wchodzą w skład koalicji wyborczej, nie mogą zgłaszać list kandydatów samodzielnie.
Lista okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Listę
okręgową zgłasza się do okręgowej komisji wyborczej najpóźniej do
godziny 24.00 w 40 dniu przed dniem wyborów.
- Liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym i większa niż
dwukrotność liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym.
- Do zgłoszenia każdej listy należy dołączyć:
1) oświadczenie o liczbie podpisów wyborców popierających listę wraz z wykazem podpisów wyborców popierających listę bądź
zaświadczenie Państwowej Komisji Wyborczej
2) pisemną zgodę kandydata na kandydowanie z danej listy okręgowej.
3) oświadczenie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach
bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne lub informację o uprzednim
złożeniu takiego oświadczenia w związku z kandydowaniem na funkcję publiczną, z którym związany był obowiązek złożenia
oświadczenia.
-Po dokonaniu zgłoszenia uzupełnianie listy o nazwiska kandydatów lub zmiany kandydatów albo ich kolejności na liście bądź też zmiana
oznaczenia, są niedopuszczalne.
-Okręgowa komisja wyborcza rejestruje listę okręgową zgłoszoną zgodnie z przepisami ustawy, sporządzając protokół rejestracji.
Jeżeli zgłoszenie ma wady inne niż brak wymaganej liczby prawidłowo złożonych podpisów wyborców, komisja wzywa osobę zgłaszającą
listę do ich usunięcia w terminie 3 dni. W wypadku nieusunięcia wady w terminie komisja postanawia o odmowie rejestracji listy w całości
lub co do poszczególnych kandydatów. W razie odmowy rejestracji w odniesieniu do niektórych kandydatów listę, rejestruje się w zakresie
nieobjętym odmową.
- Postanowienie okręgowej komisji wyborczej o odmowie rejestracji, wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie osobie zgłaszającej
listę. Od postanowienia osobie zgłaszającej listę przysługuje
prawo odwołania do Państwowej Komisji Wyborczej w terminie 3 dni od dnia doręczenia. Od postanowienia wydanego w wyniku
rozpatrzenia odwołania nie przysługuje środek prawny..
- Jeżeli liczba prawidłowo złożonych podpisów wyborców popierających zgłoszenie listy okręgowej jest mniejsza niż ustawowo wymagana,
okręgowa komisja wyborcza wzywa osobę zgłaszającą listę do uzupełnienia wykazu podpisów, o ile nie upłynął ustalony termin.
Uzupełnienie jest możliwe do upływu terminu, o którym mowa.
- W razie uzasadnionych wątpliwości co do prawdziwości danych zawartych w wykazie podpisów bądź wiarygodności podpisów okręgowa
komisja wyborcza dokonuje w terminie 3 dni sprawdzenia danych bądź wiarygodności podpisów, w oparciu o dostępne urzędowo
dokumenty, w tym rejestry wyborców i urzędowe rejestry mieszkańców, a w miarę potrzeby również o wyjaśnienia wyborców. O wszczęciu
postępowania wyjaśniającego zawiadamia się niezwłocznie osobę zgłaszającą listę. Jeżeli w wyniku przeprowadzonego postępowania
ustalone zostanie, iż zgłoszona lista nie uzyskała poparcia stawowo wymaganej liczby podpisów wyborców, okręgowa komisja wyborcza
postanawia o odmowie rejestracji listy okręgowej. Postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie.

26
 ODPOWIEDZI DO EGZAMINU U MOŁDAWY

30. System wyborczy do Sejmu.

Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych w głosowaniu tajnym (
art. 96 Konstytucji RP). Ten artykuł wskazuje na przedstawicielski kształt Sejmu. Powiązanie zasad równości, powszechności i
proporcjonalności oznacza, iż posłowie muszą być wybierani w oparciu o kryterium terytorialne, wybory muszą się odbywać w
wielomandatowych okręgach wyborczych, gdzie liczba mandatów wynika z liczby ludności w danym okręgu, a rozdział mandatów między
konkurujące partie (listy wyborcze) odbywać się musi proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów.
* dla przypomnienia czynne prawo wyborcze do Sejmu to 18 lat, bierne-21).* Tak więc system wyborczy do Sejmu jest systemem
proporcjonalnym. Istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym (i potem w skali kraju)
proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach. System proporcjonalny
wymaga zatem wielomandatowych okręgów wyborczych a także konkurencji list wyborczych zgłaszanych przez poszczególne partie i
ugrupowania (pamiętajmy, że im więcej mandat do obsadzenia w ramach okręgu wyborczego, tym wyraźniej jest realizowana
proporcjonalność ich rozdziału).* Uwaga! Pamiętajcie również, że z racji wyraźnego zapisu w art. 96 ust. 2 Konstytucji RP, że wybory do
Sejmu są proporcjonalne, żadne łączenie systemów wyborczych jest niedopuszczalne! Innymi słowy nie ma możliwości wprowadzenia
systemu mieszanego wyborów bez zmiany konstytucji.* System proporcjonalny wymaga przeprowadzenia tylko jednej tury wyborów, bo
zawsze możliwe jest odpowiednie rozdzielenie mandatów. Jednakże owo rozdzielenie wymaga dokonania pewnych obliczeń
matematycznych. Obecnie istnieją następujące metody rozdziału: Hare-Niemeyera, Hagenbacha-Bischoffa, Sante Lague, D’ Honta. W
tradycji polskiej stosowano dwa ostatnie (system d’Honta stosowany był w wyborach do Sejmu w okresie konstytucji marcowej, a także w
wyborach w latach 1993 i 1997, odstąpiono od niego w 2001 roku na rzecz systemu Sante Lague, który został zastosowany również w
wyborach w roku 1991, ostatecznie system d’Honta przywrócono ustawą z 26 lipca 2002r.). Tak więc wybory do Sejmu odbywają się w
systemie proporcjonalnym z zastosowaniem metody d’Honta. Polega ona na tym, że liczby głosów oddanych na poszczególne listy w
okręgu wyborczym porządkuje się w ciągu liczb od największej do najmniejszej, a następnie liczby dzieli się przez kolejne liczby całkowite
(2,3,4,5,...). Powstaje w ten sposób tabela ilorazów, a z tabeli tej wybiera się kolejno tyle największych liczb, ile mandatów do obsadzenia.
Obecnie mamy 41 okręgów, w których obsadza się od 7 do 19 mandatów.
System d’Honta preferuje partie silne. Działa tu zasada nazwana przez Słomkę efektem świętego Mateusza tzn. ci co mają dużo (głosów)
będzie im dodane (mandatów), a ci co mają mało będzie im odebrane. Jest to metoda najmniej sprawiedliwa, ale należy pamiętać, że jej
celem nie jest sprawiedliwy pluralizm tylko stabilne rządy.
System proporcjonalny uzupełniany jest czasem instytucją tzw. listy państwowej ( u nas lista ogólnopolska). Polega na tym, że nie
wszystkie mandaty obsadza się na poziomie okręgów wyborczych, pewną zaś liczbę obsadza się w skali kraju (w wyborach do Sejmu w
1993 i 1997r 391 mandatów obsadzono w okręgach wyborczych a 69 mandatów w skali kraju). Wyborca oddawał głos tylko na listę
okręgową w swoim okręgu wyborczym. Zniesiono tę instytucję w 2001 roku.
Od 1993 roku w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się instytucję progów wyborczych lub inaczej klauzul zaporowych (nie dotyczy
komitetów wyborczych zarejestrowanych organizacji mniejszości narodowych). Próg wyborczy wprowadza wymóg uzyskania pewnego
minimum odsetka głosów w skali całego kraju. Jeżeli taki próg nie zostanie osiągnięty to głosy oddane na daną partię czy ugrupowanie
przepadają i nie są uwzględniane przy matematycznych kalkulacjach służących rozdzielaniu mandatów. Progi wyborcze służą
wyeliminowaniu z parlamentu partii najmniejszych, a preferują partie duże- są więc ułatwieniem przy budowaniu stabilnej koalicji
politycznej w parlamencie i przeciwdziałają również nadmiernemu rozdrobnieniu izby. Tak więc znów kryterium stabilności i efektywności
przedkłada się nad pełną reprezentatywność. Art. 133 Konstytucji RP i art. 134 ows ustalają następujące progi wyborcze:
1. dla pojedynczych partii, ugrupowań, grup wyborców- 5%
2. dla koalicyjnych komitetów wyborczych- 8%
31. System wyborczy do Senatu.

Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich w głosowaniu tajnym (art.97 Konstytucji RP).
W odróżnieniu od wyborów do Sejmu, Konstytucja jest tu mniej precyzyjna, wynikają z niej tylko 2 istotne zasady (pomijam tu zasadę
tajności):
1. wybory do Senatu muszą być powszechne, a więc w tym sensie Senat ma cieszyć się taka samą legitymacją demokratyczną
jak Sejm,
2. wybory do Senatu muszą być bezpośrednie, wykluczone jest więc utworzenie Senatu przez jakieś lokalne organy
przdstawicielskie.
Konstytucja nie odniosła do wyborów Senatu zasady równości, ani nie określiła sposobu jego wyboru, tym samym pozostawiła swobodę
regulacyjną ustawodawcy. Nowa ordynacja wyborcza (z 2001r) odeszła od systemu wyboru senatorów w województwach, dopuszczono
możliwość ich podziału (było to niezbędne z powodu zmniejszenia ilości województw z 40 do 16), z zastrzeżeniem jednakże uwzględnienia
jednolitej normy przedstawicielstwa (tzn. liczba mieszkańców kraju dzielona przez ilość mandatów w Senacie). Podział województwa na
okręgi musi zawsze być dokonywany w załączniku do Ordynacji, czyli w drodze ustawowej.
Utworzono 40 okręgów wyborczych, z czego 4 pokrywają się z obecnymi granicami województw (lubuskim, opolskim, podlaskim,
świętokrzyskim). Na okręg przypada od 2 do 4 mandatów. Możliwość podziału województw pozwoliło na wprowadzenie proporcji między
liczbą ludności a liczbą mandatów, zgodnie z postulatami zasady równości, ale nie dążono do ustalenia pełnej, matematycznej równości,
bo nie wymaga tego Konstytucja. SYSTEM USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW ODBYWA SIĘ ZGODNIE Z ZASADĄ WIĘKSZOŚCI
WZGLĘDNEJ.

32. Reprezentatywność i efektywność parlamentu.

Właściwie to nie wiem o co chodzi w tym pytaniu. Jeśli chodzi o reprezentatywność to z jednej strony można odwołać się do istoty
parlamentu, jako organu reprezentacji Narodu( organu przedstawicielskiego), którego sposób powoływania odzwierciedla podstawowe
orientacje polityczne ogółu wyborców. Z drugiej strony można się skupić właśnie na sposobie powoływania Sejmu i Senatu narzucanych

27
przez konstytucję i i stniejącą praktykę (Sejm- wybory są powszechne, równe, równe, bezpośrednie i proporcjonalne, głosowanie tajne,
Senat- powszechne, tajne, bezpośrednie, praktyka- także równe, większościowe – rozwinięcie w poprzednich pytaniach), zapewniający
reprezentatywność parlamentu. Co do efektywności to naprawdę nie wiem czego on chce.

33. Struktura parlamentu- znamiona przewagi Sejmu.

W tradycji polskiej typowe było nadanie parlamentowi struktury dwuizbowej. Zarówno konstytucja marcowa jak i kwietniowa przewidywały
istnienie Sejmu i Senatu. W 1946 roku za pomocą rozlicznych fałszerstw w referendum zlikwidowano Senat. Kwestia jego przywrócenia
pojawiła się dopiero w czasie obrad Okrągłego Stołu i wynikała głównie z potrzeby kompromisu politycznego (a mniej z jakiejś tradycji
ustrojowej). Ustalenia te nadały Senatowi silną legitymację demokratyczną, bo inaczej niż Sejm został on w 1989 roku wybrany w
całkowicie wolnych wyborach.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r określa Sejm i Senat jako organy władzy ustawodawczej, nie przyjęła również zasady równouprawnienia
izb. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi.
Na przewagę Sejmu wskazują:
- sprawowanie kontroli nad działalnością Rządu jest wyłączną domeną Sejmu,
- Senat nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej,
- Kadencje obu izb wyznaczane są czasokresem kadencji Sejmu: i tak pierwsze posiedzenie Sejmu rozpoczyna kadencję całego
parlamentu, koniec kadencji Sejmu oznacza koniec kadencji Senatu, również w przypadku skrócenia kadencji Sejmu i jego
samorozwiązania,
- Senat nie bierze udziału w podejmowaniu decyzji o samorozwiązaniu,
- Kompetencje Senatu w zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie, przy czym Sejm o ile jest w stanie zbudować
stabilną większość może narzucić Senatowi swoje stanowisko,
- Projekt ustawy- w Sejmie zgłaszany przez grupę co najmniej 15 posłów lub całą komisję, natomiast w Senacie potrzebna jest
uchwała całej izby,
- Senat ma określony czas na podejmowanie swoich decyzji,
- Sejm posiada specjalną formę kontroli w postaci Komisji śledczej sejmu, Senat jej nie posiada.
- Senat posiada tylko tzw. zwyczajowe funkcje kontrolne ( właściwy minister dyskutuje w Senacie nad ustawą budżetową-jest to
prawo żądania pytań i odpowiedzi)
- Wprowadzanie stanów nadzwyczajnych należy do kompetencji Sejmu, Senat takich nie posiada,
- Sejm akceptuje rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy,
- Tylko Sejm wybiera prezesa NBP,
- Rząd wywodzi się z większości sejmowej
Sytuacje, w których to Senat ma ostatnie słowo dotyczą wyboru Prezesa Ochrony Danych Osobowych, Prezesa IPN, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa NIK-u.

34. Zgromadzenie Narodowe

Zgromadzenie Narodowe- jest odrębnym organem państwowym (konstytucyjnym) o własnych kompetencjach, złożonym z obradujących
wspólnie obu izb parlamentu. Jak wiemy różni autorzy podają inne definicje Zgromadzenia, często nie do końca trafne lub wręcz błędne.
Tak więc, aby uargumentować nasz wybór definicji w sposób zadowalający dla profesora należ udowodnić, że ZN jest rzeczywiście
odrębnym organem.
Na początek przypominam, że organ państwowy jest powoływany (i działa) na podstawie prawa i w konkretnym trybie, ma sobie
przypisane kompetencje, jest jasno wyodrębniony, ma regulamin, a także piastunów oraz dysponuje środkami przymusu.
Argumenty świadczące, że ZN jest organem państwowym:
a) ZN działa na podstawie prawa,
b) Tryb pracy – ad hoc ( przy czym zbiera się przynajmniej raz na 5 lat- ze względu na swą kompetencje związaną z
zaprzysiężeniem prezydenta)
c) Ma regulamin
d) Ma przydzielone kompetencje
e) Gdy zanika działać to znika podział na posłów i senatorów
Nie odrębnego trybu wybierania członków Zgromadzenia, jedynie pośredni poprzez wybór posłów i senatorów. Mimo to możemy uznać ZN
za organ państwowy. Należy również pamiętać, że nie każde wspólne posiedzenie posłów i senatorów określimy mianem obrad ZN.
Zgromadzenie Narodowe zbiera się wyłącznie w celu wypełnienia swoich kompetencji, każde posiedzenie poza nie wykraczające jest
niczym innym jak po prostu wspólnym posiedzeniem posłów i senatorów.
 Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania ZN.
Szczegółowe ustalenia zawarte są w regulaminie ZN, natomiast Konstytucja w art. 114 przesądza jedynie dwie zasady:
1. Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu (lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu)
2. Formą działania są obrady wspólne obu izb, co oznacza, że ZN jest ciałem jednolitym, a więc obliczanie kworum i większości
następuje w odniesieniu do ogólnej liczby członków Zgromadzenia (560)
 Kompetencje Zgromadzenia
Są to kompetencje określone w Konstytucji na zasadzie enumeracji. Tylko w tych przypadkach działa Zgromadzenie. Są one obecnie
związane jedynie z osobą prezydenta.
1. ZN przyjmuje przysięgę od nowo wybranego prezydenta (art. 130)
2. ZN stwierdza trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 ) ale nie
dotyczy to sytuacji, gdy stan ten jest przejściowy (art. 131 ust. 1)
3. ZN stawia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust.2)
4. ZN wysłuchuje orędzia prezydenta

28
  Zgromadzenie Narodowe przed 1997 rokiem
1. Konstytucja Marcowa przyznawała ZN prawo do dokonywania raz na 25 lat rewizji konstytucji. Ponadto ZN dokonywało wyboru
prezydenta, ale to Sejm pociągał prezydenta do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
2. Konstytucja Kwietniowa nie przewidywała instytucji Zgromadzenia Narodowego, jedynie nawiązaniem do niego było
powierzenie „połączonym Izbom Ustawodawczym” kompetencji do uznania urzędu prezydenta za opróżniony.
3. Nowela Kwietniowa 1989roku przyznała ZN prawo do wyboru prezydenta, przyjmowania jego ślubowania, uznawania trwałej
niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu, a także do stawiania prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
4. We wrześniu 1992 roku przyjęto zasadę wyboru prezydenta przez Naród.
5. Mała Konstytucja- ZN ma przygotować i uchwalić nową konstytucję.

35. Zasady działania Sejmu.

Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad: sesyjności lub permanencji.
Zasada sesyjności- polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze ( z reguły kilkumiesięczne) odcinki czasowe-
tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania
posiedzenia izby , chyba że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania sesji przysługuje zwykle głowie państwa,
dopiero w ramach sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez jej prezydium lub przewodniczącego. System sesyjny występuje
obecnie w większości państw, stosowany był też w Polsce do 1989 roku.
Zasada permanencji- polega na tym, że kadencja parlamentu ma- z punktu widzenia funkcjonowania jego izb- charakter jednolity, a tym
samym nie istnieje podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może
zwoływać jej posiedzenia , a więc wyeliminowany zostaje wpływ organu pozaparlamentarnego (głowy państwa) na tok prac izby. Zasada
permanencji została wprowadzona w Polsce nowelą kwietniową 1989 roku. Art. 109 Konstytucji RP- Sejm i Senat obradują na
posiedzeniach.
Posiedzenie Sejmu- jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym.
Posiedzenie trwa tak długo aż porządek dzienny (który ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów) zostanie
wyczerpany. Tradycja parlamentarna zawsze dopuszczała kilkudniowe posiedzenia, od 1991 roku pojawiło się zjawisko posiedzeń
przerywanych, przekraczających ramy czasowe jednego tygodnia (faktyczne zebranie się posłów przedzielone jest okresem kilku dni). !
Zasada permanencji nie oznacza, że posiedzenia Sejmu muszą się odbywać w stałym rytmie czasowym! Praktyka zna tzw. tygodnie
posiedzeń ( w zależności od natłoku spraw posiedzenia plenarne odbywają się od środy do piątku),oraz tygodnie gdy posiedzeń się nie
zwołuje. Istnieje też tradycja wakacji parlamentarnych. Tak czy owak, posiedzenie może być zwołane decyzją władz Sejmu. Obowiązujący
regulamin Sejmu stanowi, że posiedzenia dobywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu (konieczne jest wówczas
wysłuchanie opinii konwentu seniorów) lub przez całą izbę (wówczas na zakończenie posiedzenia Sejmu ustala się termin następnego).
Natomiast samo zwoływanie posiedzenia Sejmu należy do Marszałka.
Zasada jawności – wyrażona została w art. 113 Konstytucji RP( posiedzenia Sejmu są jawne). W odniesieniu do posiedzeń Sejmu zasada
ta ma charakter zupełny, tzn. obejmuje:
1. jawność i publiczność obrad, rozumianą jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji
przebiegu obrad przez publiczność i przez środki masowego przekazu,
2. dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu, tzn.
dostarczanych na posiedzeniu wszystkim posłom,
3. następcza dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad, zwłaszcza druków
sejmowych i sprawozdań stenograficznych, które zawierają m. in. imienne wykazy głosowań.
SEJM MOŻE JEDNAK, O ILE WYMAGA TEGO DOBRO PAŃSTWA, POSTANOWIĆ O TAJNOŚCI OBRAD.
W stosunku do komisji to zasada jawności ma ograniczony wymiar (zwłaszcza Komisja d.s. Specjalnych, komisje śledcze, K.
Odpowiedzialności Konstytucyjnej...). Udział prasy, radia i telewizji jest możliwy za zgodą przewodniczącego komisji, komisja też może
postanowić o odbyciu posiedzenia zamkniętego.
Obrady Sejmu i Senatu toczą się wg zasad określonych w regulaminach. Obradami kieruje Marszałek Sejmu lub Senatu, lub w ich
zastępstwie wicemarszałkowie (którzy mają do pomocy sekretarzy). Przedmiotem obrad są kolejne punkty porządku dziennego, posłowie
pragnący wziąć udział w debacie zapisują się do głosu u jednego z sekretarzy Sejmu. Debata może obejmować tylko wystąpienia
przedstawicieli klubów parlamentarnych lub także innych posłów.
W posiedzeniach Sejmu/Senatu może wziąć udział prezydent, prezes rady ministrów, inni członkowie rządu, prezes Trybunału
Konstytucyjnego, Pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes NBP- mają prawo do zabierania
głosu poza kolejnością.
Po wyczerpaniu debaty odbywają się głosowania (zwykle przez podniesienie ręki, z użyciem kart magnetycznych, ale także zdarzają się
głosowania imienne). Zasadą jest, że Sejm podejmuje swoje uchwały zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów (czyli przynajmniej 230- art. 120 Konstytucji RP), co oznacza, że dla podjęcia uchwały paść musi więcej głosów
„za” niż „przeciw” a głosy wstrzymujące się nie mają znaczenia. Niekiedy głosowanie w niektórych sprawach wymaga dla przyjęcia
większości bezwzględnej, co oznacza że liczba głosów „za” musi być większa od sumy głosów „przeciw” i wstrzymujących się. Czas
wymagana jest większość kwalifikowana- liczba głosów „za” musi osiągnąć pewien ułamek ogólnej liczby głosujących np. dwie trzecie, trzy
piąte.

36. Rozwiązanie (skrócenie kadencji) parlamentu od 1989r. Regulacja prawna i pra???

Konstytucja dopuszcza skrócenie kadencji. Jednak może ono nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:
1. może ono wynikać z własnej decyzji Sejmu i wówczas mówimy o samorozwiązaniu (art.98 ust.3). Uchwałę taką Sejm
podejmuje większością co najmniej dwóch trzecich głosów ustawowej liczby posłów (czyli min. 307 z 460). Uchwała taka może
być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu z wyjątkiem czasu obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni
po jego zakończeniu (rat. 228 ust. 7) *Pełnia decyzji w sprawie samorozwiązania należy do Sejmu, choć rozwiązaniu ulega

29
 także Senat (który nie bierze formalnego udziału w podejmowaniu decyzji)* Instytucja samorozwiązania została wprowadzona
nowelą kwietniową z 1989 roku. Skorzystał z niej Sejm kontraktowy w 1991 roku, aby umożliwić przeprowadzenie w pełni
demokratycznych wyborów.
2. skrócenie kadencji może nastąpić mocą decyzji Prezydenta i wówczas mówimy o rozwiązaniu Sejmu (art.98 ust. 4)
*Rozwiązanie należy do środków utrzymywania równowagi między legislatywą a egzekutywą i ma charakter antyparlamentarny.
Instytucja ta została wprowadzona nowelą kwietniową z 1989 roku i powtórzona w Malej Konstytucji, a potem w Konstytucji z
1997 roku.* W obecnym stanie prawnym rozwiązanie Sejmu może nastąpić tylko w dwóch przypadkach:
a) obligatoryjnie- w procesie tworzenia rządu- w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi
powołanemu przez prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego składu rządu (rat. 155)
b) fakultatywnie- w procesie uchwalania ustawy budżetowej- w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4
miesięcy (art.225)
Oba te przypadki łączą się z niezdolnością Sejmu do podjęcia ważnej decyzji, a więc z brakiem stabilnej większości. Prezydent
tylko w tych 2przypadkach może (lub musi) rozwiązać Sejm, a zatem dopóki w Sejmie istnieje stabilna stabilna większość
zdolna do podejmowania tych decyzji w określonym czasie dopóty nic mu nie grozi ze strony prezydenta. Rozwiązanie
dokonywane jest w formie postanowienia prezydenta, nie wymaga kontrasygnaty, przy uprzednim zasięgnięciu opinii
(oczywiście niewiążącej) Marszałków Sejmu i Senatu. (art. 228 ust.7)
 Skutki prawne skrócenia kadencji
Polegają na przedterminowym zarządzeniu i przeprowadzeniu wyborów do Sejmu i Senatu. Wybory te są zarządzane przez prezydenta i
muszą się odbyć nie później niż w okresie 45 dni od podjęcia prze Sejm uchwały o samorozwiązaniu lub podjęcia przez prezydenta
decyzji rozwiązaniu Sejmu. Zarazem jednak Sejm i Senat istnieją nadal, bo ich kadencja musi trwać do dnia poprzedzającego pierwsze
posiedzenie Sejmu nowej kadencji (art.98.ust.6). Mała Konstytucja ograniczała w tym czasie kompetencje Sejmu, a mianowicie nie mógł
on uchwalać ustaw zmieniających prawo wyborcze ani ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu państwa. Obecna
konstytucja nie zawiera podobnych ograniczeń, co oznacza, że przyznaje Sejmowi pełnię praw ustawodawczych w okresie między
rozwiązaniem a zakończeniem kadencji. Nie ma też przeszkód by Sejm i Senat (jako Zgromadzenie Narodowe) mogły w tym czasie
pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, gdyby np. rozwiązał Sejm z naruszeniem konstytucji. Wyrażenie wotum
nieufności tak rządowi jak i ministrowi również jest w tym czasie możliwe (choć niekoniecznie sensowne).Nie ulega zmianie pozycja i
kompetencje prezydenta, powstaje jedynie obowiązek niezwłocznego zarządzenia wyborów. Nie ulega też zmianie sytuacja prawna rządu,
choć będzie musiał podać się do dymisji na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu (art.162 ust. 1). Tak więc ze względu na kulturę
polityczną a nie wymagania prawne, parlament i rząd powinny powstrzymywać się w omawianym okresie od podejmowania decyzji
kontrowersyjnych. Z upływem kadencji Sejmu wiąże się też zasada kontynuacji prac parlamentarnych. Upływ kadencji oznacza bowiem
nie tylko przerwanie personalnej ciągłości parlamentu, ale i przerwanie materialnej ciągłości jego prac. Innymi słowy wszelkie sprawy,
wnioski i przedłożenia nie zakończone w Sejmie czy w Senacie traktuje się jako ostatecznie zakończone w sensie nie dojścia do skutku.
Nie są w żadnej formie przekazywane nowemu parlamentowi. Istnieje kilka wyjątków, obejmujących przez Sejm następnej kadencji:
4. projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej
5. sprawozdania sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu Sejmu
6. nie zakończono w Sejmie postępowania w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej
7. nie zakończono postępowania w sejmowej Komisji d.s. Unii Europejskiej.

37. Mandat poselski i senatorski.

Mandat parlamentarny jest określeniem statusu członków parlamentu. Pojęcia tego używa się w przynajmniej 3 znaczeniach:
8. mandat poselski jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielane członkowi parlamentu przez
wyborców,
9. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty,
10. jako określenie funkcji członka parlamentu.
Punktem wyjścia do uzyskania mandatu są wybory- pierwsze uprawnienia wynikające z mandatu poselskiego/senatorskiego uzyskuje się
w dniu ogłoszenia wyników wyborów (art. 105 Konstytucji RP). Pełnia jego praw i obowiązków pojawia się dopiero po przystąpieniu do
wykonywania mandatu, co następuje po złożeniu ślubowania, a więc z reguły na pierwszym posiedzeniu izby (art. 2 uwm). Mandat trwa
przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem.
 Przypadki gdy mandat wygasa w trakcie kadencji:
a) jeśli poseł/senator odmówił złożenia ślubowania (art. 104 ust. 3 Konstytucji RP)
b) utracił prawo wybieralności
c) zrzekł się mandatu
d) zmarł
e) objął jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji RP
f) został uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego
 Pozbawienie mandatu
Pozbawienie mandatu może nastąpić tylko w sytuacji gdy poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem
korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku (art. 107 Konstytucji RP).
Z punktu widzenia stosunku przedstawiciela do swoich wyborców wyróżnia się mandat wolny i mandat imperatywny.
a) mandat imperatywny (zwany też mandatem związanym) sytuuje posła w pozycji reprezentanta tych (i
tylko tych), którzy go wybrali, czyli swojego okręgu wyborczego. Poseł jest zatem prawnie związany
wolą swych wyborców (co może się objawiać instytucją tzw. instrukcji i nakazów) oraz ponosi przed
nimi odpowiedzialność za swe działania ( co może przybierać postać odwołania posła przez
wyborców). Jest to koncepcja mandatu historycznie wcześniejsza, zanegowana wraz z pojawieniem
się nowożytnych systemów politycznych

30
 b) mandat wolny ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa Narodu. Opiera się na
założeniu, że poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród), a nie
tylko tych, którzy go wybrali. Nie istnieje tym samym prawna zależność posła od swoich wyborców,
niedopuszczalne są nakazy i instrukcje, nie ma też możliwości odwołania posła przez wyborców. Od
deputowanego oczekuje się reprezentowania dobra powszechnego czy woli Narodu- suwerena,
nierzadko odległego od aktualnych życzeń wyborców. Taką koncepcję mandatu przyjmuje się dziś we
wszystkich praktycznie państwach demokratycznych. (oczywiście w płaszczyźnie politycznej koncepcja
mandatu wolnego może znacznie odbiegać od jego prawnej wersji z racji tego, że poseł chce być
ponownie wybrany, a ponadto jest też zawsze powiązany z jakimś ugrupowaniem politycznym).
W Polsce posłowie sprawują mandat wolny, daje temu wyraz art. 104 Konstytucji RP: „Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą
ich instrukcje wyborców. Z tej ogólnej formuły wydobyć można trzy bardziej szczegółowe cechy mandatu:
1. uniwersalność- poseł reprezentuje cały Naród, co wyraźnie formułuje również art.1 uwm: „Posłowie i senatorowie wykonują
swój mandat zgodnie z dobrem Narodu”
2. niezależność- ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza
głosowania w izbie,
3. nieodwołalność- ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła,
Współcześnie coraz częściej usłyszeć można określenie- mandat zawodowy (ma to związek ze współczesną charakterystyką mandatu i
związanym z nim prawami, obowiązkami i zakazami). Oznacza ono, że działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania
dla większości zasiadających w nim posłów i senatorów (a nie wynika z racji pozycji społecznej i posiadania majątku). Zjawisko to
określane jest mianem profesjonalizacji parlamentu.

38. Immunitet parlamentarny, nietykalność posła (senatora).

Dla właściwego wykonywania mandatu niezwykle istotne jest stworzenie posłowi pewnych gwarancji niezależności, które z jednej strony,
utrudnią wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków wewnętrznych, a z drugiej strony, uchronią go od pokus związanych z konfliktem
interesów. Do gwarancji najważniejszych należy zaliczyć immunitety parlamentarne i zasadę niepołączalności.
Immunitet rozumiany jako wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenie prawa, pełni dwie podstawowe
funkcje:
1. ochrony niezależności członków i zagwarantowania im swobody sprawowania mandatu,
2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Immunitet nie jest instytucją zapewniającą posłowi bezkarność. Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postaci immunitetu:
1. immunitet materialny- oznacza wyłączenie karalności określonych czynów, tzn. wyłączenie piastuna immunitetu spod działania
materialnego prawa karnego, innymi słowy, czyn będący przestępstwem, jeśli popełni go zwykły obywatel, przestaje być
przestępstwem, gdy popełni go senator lub poseł- tym samym nie ma podstaw do ścigania i karania za taki czyn
2. immunitet formalny- oznacza ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące według materialnego prawa karnego,
przestępstwem lub innym czynem karalnym, tzn. wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku procedury karnej, innymi
słowy czyn popełniony przez posła lub senatora jest przestępstwem, ale ograniczeniu lub wyłączeniu ulega możliwość
postępowania karnego- łączy się z tym zwykle przywilej nietykalności ograniczający możliwość aresztowania deputowanego.
Immunitet materialny wg Konstytucji 1997 r. Ma charakter częściowy, bo obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania
mandatu poselskiego, pod warunkiem jednak, że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich (art. 105 ust. 1). W zakres
sprawowania mandatu wchodzą wszelkie działania w ramach Sejmu, a także działania poza parlamentem, jeżeli mieszczą się one w
granicach realizacji funkcji członka parlamentu. Wykonywanie mandatu może następować tylko przy użyciu godziwych metod
postępowania. Ogranicza to zakres immunitetu materialnego i pozwala przyjąć, że niektóre działania nie mogą zostać zaliczone do
wykonywania mandatu, nawet jeśli zachodzi bezpośredni związek faktyczny z tym wykonywaniem (np. glosowanie za nieobecnych
kolegów). Dalsze ograniczenie immunitetu materialnego dotyczy sytuacji, w której poseł naruszy prawa osób trzecich, przez co należy
rozumieć naruszanie dóbr osobistych. Immunitet nie chroni przed orzeczeniem cywilnoprawnym w razie naruszenia dobrego imienia lub
czci innej osoby. Immunitet materialny ma charakter bezwzględny (niewzruszalny), bo nie ma żadnej procedury, w której możliwe by było
jego uchylenie. Za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem (tzw. odpowiedzialność
regulaminowa). Immunitet materialny ma charakter trwały, bo działa także po wygaśnięciu mandatu, choć oczywiście tylko w odniesieniu
do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu.
Immunitet formalny ma charakter zupełny, bo odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej,
popełnionych przez posła, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu. Art. 105 Konstytucji mówi tylko o odpowiedzialności
karnej, natomiast art. 7 ust.1 uwm dodaje jeszcze odpowiedzialność karno-administracyjną, tym samym rozszerza zakres immunitetu poza
wskazany w konstytucji. Obejmuje immunitet formalny obejmuje także karną odpowiedzialność za naruszenie praw osób trzecich,
popełnione przy wykonywaniu mandatu. Immunitet ten nie dotyczy natomiast odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej, zawodowej, itp..
Istotą immunitetu formalnego jest wyłączenie możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko posłowi. Immunitet ten obejmuje
wszystkie czyny poddane odpowiedzialności karnej, niezależnie od tego, czy zostały one popełnione przed uzyskaniem mandatu czy już
w trakcie jego posiadania. Jeżeli postępowanie karne przeciwko osobie zostało wszczęte jeszcze przed wyborem, to w myśl artykułu 105
ust.3 Konstytucji postępowanie takie ulega na żądanie Sejmu zawieszone do czasu wygaśnięcia mandatu. Do zawieszenia dochodzi, gdy
izba zażąda tego przez podjęcie stosownej uchwały większością trzech piątych głosów ustawowej liczby posłów albo senatorów (czyli 276
posłów, 60 senatorów). Gdy chodzi oczyny popełnione po uzyskaniu mandatu to prowadzenie postępowania jest niedopuszczalne bez
uzyskania uprzedniej zgody Sejmu lub Senatu. Tym samym immunitet formalny ma charakter względny tzn. może zostać uchylony.
Obecnie przepisy konstytucyjne przewidują dwie formy uchylenia immunitetu:
1. wyrażenie zgody przez zainteresowanego posła (art. 105 ust.4)
2. uchylenie na mocy uchwały Sejmu (lub odpowiednio Senatu). Od 2003 r. uwm (art. 7c ust.6) przyjęła dla uchylenia immunitetu
większość bezwzględną ustawowej liczby posłów lub senatorów (231 głosów w Sejmie, 51 w Senacie)

31
 Immunitet formalny ma charakter nietrwały i wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu. Odpadają wówczas przeszkody w prowadzeniu
przeciwko byłemu posłowi postępowania karnego- nie ma przy tym znaczenia, czy chodzi o czyn popełniony w czasie sprawowania
mandatu czy wcześniej. Odmowa uchylenia immunitetu powoduje zawieszenie biegu przedawnienia w postępowaniu karnym (art. 105 ust.
3 Konstytucji RP)
 Nietykalność osobista posła
Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu)- art.105 Konstytucji RP. Wyrażenie
tej zgody następuje w formie uchwały odpowiedniej izby (bezwzględna większość głosów ustawowego składu izby- art. 10 ust. 7 uwm)
podejmowanej odrębnie od uchwały w przedmiocie uchylenia immunitetu (czyli najpierw należy uchylić immunitet a potem udzielić zgody
na aresztowanie- w tym wypadku następuje na ten czas zawieszenie wykonywania mandatu). Prawo jednakże dopuszcza wyjątkowe
zastosowanie środków przymusu wobec posła bez uprzedniego uzyskania zgody Sejmu ( stan wyższej konieczności – wg uwm, ujęcie na
gorącym uczynku wg Konstytucji RP) – konieczne jest wówczas niezwłoczne powiadomienie Marszałka Sejmu, który może uzyskać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

39. Funkcje Sejmu – ogólna charakterystyka.

1. Funkcja ustawodawcza- funkcję tę spełnia parlament na zasadzie wyłączności, co oznacza:

- że żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że konstytucja dopuszcza to w sposób
wyraźny (wyjątek taki znajduje się w art. 234 Konstytucji RP)
- że kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany (mogą więc polegać
tylko na stanowieniu aktów podustawowych), muszą być traktowane jako wyjątek i muszą być poddawane interpretacji
zwężającej
W ramach funkcji ustawodawczej wyróżnić można tzw. funkcję ustrojodawczą (stanowienie norm konstytucyjnych) i funkcję ustawodawczą
sensu stricto (stanowienie ustaw zwykłych). W Polsce obie te funkcje skupione są w rękach parlamentu, choć wykonywane w różnej
procedurze.
Tryb ustawodawczy- jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je
konstytucja. W obecnym stanie prawnym można wyróżnić następujące etapy:
- inicjatywę ustawodawczą (art. 118)
- rozpatrzenie projektu ustawy przez Senat i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości art.
121), a w takich wypadkach następuje,
- rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy (art. 121)
- podpisanie ustawy przez prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje
konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością trzech piątych głosów (art. 122)
- Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw (art. 122), co jest warunkiem jej wejścia w życie.
2. Funkcja kontrolna- odnosi się ona do przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji. Objawia się w
postaci:
- prawa żądania informacji, co związane jest z prawem żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli rządowych na
posiedzeniu Sejmu lub Komisji
- prawo żądania wysłuchania –dokonywanie ocen, formułowanie sugestii (nie mają charakteru prawnie wiążącego
- w wyjątkowych sytuacjach parlament wkracza w decyzje władzy wykonawczej - dotyczy to stanów nadzwyczajnych, tzn. że
tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny i tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju. Sejmowi musi zostać
przedłożone rozporządzenie prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie
rozporządzenie. Zgoda Sejmu jest też potrzebna dla przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej ponad
konstytucyjnie wyznaczone maksimum. Są to sytuacje szczególne, gdy potrzeba starannej kontroli decyzji władzy wykonawczej
przeważa nad ogólnymi konsekwencjami zasady podziału władz.
Kontrola parlamentarna obejmuje głównie te działania parlamentu, które służą uzyskiwaniu informacji o działalności podmiotów
kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii parlamentu (poza tym zakresem znajduje się to, co w
ostatnim myślniku i uprawnienia związane z egzekwowaniem odpowiedzialności podmiotów kontrolowanych). Do szczególnych
procedur kontrolnych należy zaliczyć:
- tworzenie komisji śledczych,
- procedury interpelacyjne
- kontrolę wykonania budżetu
3. Funkcja kreacyjna- polega ona na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz
osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na innych formach wpływu
na skład personalny tych organów. Rola podstawowa należy do Sejmu , a kompetencje Senatu mają znacznie bardziej
ograniczony charakter. I tak gdy chodzi o konstytucyjne organy państwa, to w odniesieniu do:
- Prezydenta- prawo jego kreowania należy bezpośrednio do Narodu, natomiast izby, działając jako Zgromadzenie
Narodowe, mogą uznać trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub też
mogą postawić go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
- Rady Ministrów- jest ona powoływana w skomplikowanej procedurze wymagającej współdziałania prezydenta i
większości sejmowej. Sejm może też wyrazić Radzie Ministrów wotum nieufności (oczywiście konstruktywnego), co
rodzi obowiązek dymisji rządu.
- Ministrów (i innych członków Rady Ministrów)- ich powoływanie, o ile następuje w formie indywidualnych zmian w
składzie Rady Ministrów, przebiega bez udziału Sejmu, natomiast w każdym czasie Sejm może im wyrazić wotum
nieufności, co rodzi obowiązek dymisji
- Trybunału Konstytucyjnego- wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm, zasada niezawisłości wyklucza
możliwość odwołania

32
 - Trybunału Stanu- wszyscy jego członkowie wybierani są przez Sejm, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest, z
urzędu, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
- Najwyższej Izby Kontroli- jej prezes jest wybierany przez Sejm za zgodą Senatu
- Rzecznika Praw Obywatelskich- jest on wybierany przez Sejm za zgodą Senatu
- Rzecznika Praw Dziecka- jest on wybierany przez Sejm za zgodą Senatu
- Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji- jej dziewięciu członków jest powoływanych przez:
Sejm (4 członków), Senat (2 członków), prezydenta (3 członków)
- Narodowego Banku Polskiego- jego prezes powoływany jest przez Sejm, Sejm i Senat powołują po jednej trzeciej
składu Rady Polityki Pieniężnej będącej jednym z organów tego Banku,
- Krajowej Rady Sądownictwa- sejm powołuje czterech jej członków, a Senat dwóch.

40. Procedura zmiany konstytucji.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku przyjmuje jako podstawową procedurę swej zmiany przez parlament. Jest to dokonywane w formie
ustawy o zmianie konstytucji. Art. 235 przewiduje, że
1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej jedną piątą
ustawowego składu Sejmu (a więc 92 posłów)- są to wymagania wyższe niż stawiane „normalnej” inicjatywie ustawodawczej
2. ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat (bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby senatorów). Konieczna jest więc zawsze zgoda obu izb.
3. nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak zmiana konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I,
II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia tej zmiany
przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość
głosujących (nie ma więc wymogu frekwencji wyborczej,
4. prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucję, nie przysługuje mu w tym prawo weta,
5. konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 6), co oznacza, że nie można w tym
okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić.

41. Stadia procesu ustawodawczego.

42. Odrębne (szczególne) procedury ustawodawcze.

SPECJALNE TRYBY USTAWODAWCZE:

TRYB PILNY (ART. 123)
– to uprzywilejowanie danego projektu, polegające na priorytetowym traktowaniu go, jak i na znacznie szybszej procedurze
ustawodawczej;
– tylko RM może uznać dany projekt za pilny (z wyjątkiem ustaw podatkowych, ordynacji, dot. ustroju władz publicznych, kodeksów);
– Sejm ma obowiązek rozpatrzenia projektu w krótszym terminie, ale K. nie podaje tego terminu. Jedynie skraca terminy Senatu (14
dni) i Prezydenta (7 dni);
– odesłanie do regulaminów w sprawie trybu postępowania: art. 73 RSejm komisja ma na zakończenie prac 30 dni, ale jeśli nie
dochowa tego terminu, nie ma żadnych prawnych konsekwencji;
TRYB BUDŻETOWY
– art. 219 ust. 1 – Sejm uchwala budżet w formie ustawy budżetowej → odrębności:
* UREGULOWANIA:
→ Konstytucja;
→ ustawa o finansach publicznych → procedura przygotowywania i uchwalania projektu budżetu oraz procedurę jej
wykonywania i kontroli;
→ regulamin Sejmu;
* INICJATYWA tylko RM (art. 221) i jest obowiązkiem RM (art. 222), a projekt musi być złożony na 3 miesiące przed zakończeniem
roku budżetowego, chyba że wyjątkowy wypadek, wtedy ustawa o prowizorium budżetowym (na krótszy czas);
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM → w 3 czytaniach, bez możliwości trybu pilnego, ale 1-wsze czytanie tylko na posiedzeniu Sejmu
(art. 37 RSejm), a następnie projekt kierowany do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne części do innych (art. 106);
→ na posiedzeniu KFP rozpatrywane są wnioski i poprawki z poszczególnych komisji (art. 107 RSejm) i sporządza
sprawozdanie, w którym może albo zaproponować przyjęcie bez poprawek, albo z poprawkami (art. 108 RSejm);
→ sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego niż ustalony w projekcie (art. 220 ust. 1);
→ 2-gie i 3-cie czytanie jak w zwyczajnym trybie;
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM UCHWAŁY SENATU → jak w zwyczajnym trybie;
* ROZPATRYWANIE PRZEZ SENAT (art. 223) – ma na to 20 dni i nie może zaproponować odrzucenia ustawy;
* PODPISANIE PRZEZ PREZYDENTA (art. 224) – ma na to 7 dni i nie ma veta, ale może do TK, który ma 2 miesiące (jedyny przypadek
gdy TK ma termin);
– jeśli ustawa budżetowa (o prowizorium) nie weszły w życie z dniem nowego roku budżetowego RM prowadzi gospodarkę finansową
na podstawie przedłożonego projektu (art. 219 ust. 4);
– prezydent ma 14 dni na podjęcie decyzji o rozwiązaniu Sejmu, jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu nie do
stanie ustawy do podpisu (art. 225);
TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI  art. 235;

33
 Art. 235.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent
Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie
dłuższym niż 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia
przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż
sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w
terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej
sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60
dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej
uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza
jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

TRYB USTAWY RATYFIKUJĄCEJ Z ART. 90  art. 90;

Art. 90

Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi
międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

1. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm
większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
2. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art.
125.
3. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

TRYB KODEKSOWY:

– kodeks to usystematyzowany zbiór przepisów z jednej gałęzi prawa (definicja materialna) → ale tryb z RSejm odnosi się do ustaw o
nazwie kodeks – definicja formalna (też zmian, przep. wprow i ich zmian), o czym ostatecznie rozstrzyga Marszałek Sejmu (art.
87 RSejm);
– pierwsze czytanie może się odbyć najwcześniej po 30 dniach (14 dni dla nowelizacji) od doręczenia posłom projektu (art. 89 RSejm);
– można powołać komisję nadzwyczajną, która w każdym momencie może wystąpić o debatę nad wybranymi zagadnieniami (art. 90
RSejm), a w jej ramach podkomisje i komisje robocze (art. 91 RSejm);
– wnioskodawca ma wpływ na 1/3 ekspertów powołanych przez KN (art. 92 RSejm);
– w razie zgłoszenia w drugim czytaniu poprawki lub wniosku kieruje się projekt ponownie do KN (art. 95);
→ CAŁA PROCEDURA UKIERUNKOWANA JEST NA UTRUDNIENIE MODYFIKACJI KODEKSÓW;
TRYB WYKONAWCZY:
– od 2000 r. do wejścia do UE – tryb dostosowawczy, a po wejściu – tryb wykonawczy;
– o tym, czy jest to prawo wykonujące rozstrzyga RM, a w stosunku do innych Marszałek Sejmu (art. 95a RSejm);
– poprawki może zgłosić min. 3 posłów– to samo dot. wniosków mniejszości i wniosku o odrzucenie (art. 95d RSejm);
– skrócenie terminu → 2-gie czytanie odbywa się na najbliższym posiedzeniu Sejm po doręczeniu sprawozdania (art. 95e RSejm), a
rozpatrzenie uchwały Senatu też na najbliższym (art. 95f RSejm);
– nie ma zasady dyskontynuacji i generalnie chodzi o skrócenie procedury;

43. Kontrola Sejmu nad rządem – rodzaje i instrumenty kontroli.

44. Interpelacja i zapytania poselskie. Pytania w sprawach bieżących.

– PROCEDURY INTERPELACYJNE – (art. 115) to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu
faktycznego, które mogą być kierowane tylko do członków RM i rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w określonym terminie.
Regulamin Sejmu rozwinął treść art. 115:
* INTERPELACJE (art. 192 i 193 RSejm):
→ dot. spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa;
→ składana na piśmie do Marszałka, który niezwłocznie przesyła ją adresatowi;

34
 → Prezydium Sejmu może pozostawić interpelację bez biegu (gdy nie spełnia w/w wymogów) lub nakazać skreślenie
sformułowań sprzecznych z Etyką Poselską;
→ na odpowiedź ma 21 dni, a w razie gdy zostanie uznana za niezadowalającą nadawca może żądać dodatkowych
wyjaśnień tylko raz w terminie 30 dni, a na odpowiedź adresat ma 21 dni;
→ Marszałek informuje Sejm o przyjętych interpelacjach;
* INFORMACJE BIEŻĄCE (art. 194 RSejm):
→ może złożyć klub lub min. 15 posłów;
→ wniosek o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu informacji bieżącej;
→ o przyjęciu tego wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w braku jednomyślności Konwentu rozstrzyga Sejm;
→ przedstawienie jej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystąpienia wnioskodawcy i przedstawiciela RM, oraz
innych posłów → przeprowadza się debatę;
* ZAPYTANIA (art. 195 RSejm) – składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym, dot. realizowanych przez RM zadań
polityki wew. i zew. oraz zadań publicznych w adm. rząd.;
→ składanie i odpowiedź jak interpelacje;
* PYTANIA W SPRAWACH BIEŻĄCYCH (art. 196 RSejm) – zadawane ustnie na każdym posiedzeniu i wymagają bezpośredniej
odpowiedzi;
→ konieczność poinformowania o nich na piśmie Marszałka na 12 godzin przed posiedzeniem, a o ich przyjęciu decyduje
Prezydium po opinii Konwentu (do 11 pytań);
→ nie przeprowadza się dyskusji nad pytaniem/odpowiedzią, ale zadający może zadań pytanie dodatkowe

45. Ustawa budżetowa – uchwalanie, kontrola wykonania, absolutorium.

Na podstawie artykułów kont. 221 i 225
1. Inicjatywa: Rada Ministrów [ czas 4 miesiące na cały proces legislacyjny]
Ustawa o finansach publicznych
2. termin – początek 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (budżetowego Polsce – 1.01), w sytuacjach wyjątkowych termin
dowolny
3. tryb prac w sejmie:
- nie może być trybu pilnego
- 1 czytanie na posiedzeniu sejmu
- komisja finansów publicznych lub jej odpowiednik
- inne komisje (Ew. poprawki)
- powrót do komisji finansów publicznych
- 3 czytanie
- uchwalenie zwykłą większością
-> Etap Senacki (20 dni na poprawki, brak możliwości odrzucenia w całości)
a/ senat nie może zwiększyć deficytu budżetowego (tzw. kotwica budżetowa)
-> Etap prezydencki – 7 dni, brak prawa veta, Ew może odesłać do Tryb. Kont (2 miesiące na wypowiedzenie się)

Art. 219 – budżet państwa – uchwalany w drodze ustawowej przez Sejm, powinien być uchwalony w roku poprzednim na rok następny,
ale w wyjątkowych przypadkach można uchwalić prowizorium budżetowe na okres krótszy niż rok, jeśli Sejm nie zdąży uchwalić ustawy,
działa się na podstawie jej projektu (przed wojną obowiązywał budżet zeszłoroczny)
Art. 220 – deficyt – nie może być zwiększany przez Sejm ani pokrywany przez pożyczki z banku centralnego
Art. 221 – inicjatywa ustawodawcza – wyłączność RM
Art. 222 – termin przełożenia projektu Sejmowi – najpóźniej 3 miesiące przed początkiem roku budżetowego, później tylko w wyjątkowych
przypadkach (czyli w praktyce zawsze)
Art. 223 – Senat – 20 dni na poprawki, nie może odrzucić
Art. 224 – prezydent – 7 dni na podpisanie, nie może zawetować, w razie odesłania do TK są 2 miesiące na orzeczenie
Art. 226 – jeśli Sejm i Senat nie wyrobią się w ciągu 4 miesięcy od przedstawienia projektu ustawy, prezydent może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji (ale nie musi)
Art. 226 – RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego musi przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu i
informację o zadłużeniu państwa, Sejm po zasięgnięciu opinii NIK w ciągu 90 dni głosuje nad absolutorium

– KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU:

* RM ma obowiązek przedłożenia Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania
ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1);
* Sejm na rozpatrzenie sprawozdania ma 90 dni  następuje to analogicznie do trybu budżetowego, czyli w KFP i innych, ale
sprawozdanie pisze KFP, a w tym samym czasie NIK przesyła 2 dokumenty: analizę wykonania budżetu państwa i założeń
polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium (art. 204 ust. 1 pkt. 1 i 2)  na tej podstawie udziela lub nie
absolutorium (art. 226 ust. 2);
→ ABSOLUTORIUM – to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy budżetowej. W praktyce nabiera ono szerszego
znaczenia, stanowiąc polityczną ocenę działalności rządu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą
żadnych skutków prawnych, choć w sensie politycznym może oznaczą wezwanie premiera do dymisji (o ile to ten rząd
wykonywał ten budżet);

35
46. Uprawnienia kreacyjne Sejmu i Senatu (powoływanie lub udział w tworzeniu innych władz)

FUNKCJA KREACYJNA
Polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych
organów, a zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności.
1. Prezydent – izby (jako ZN) mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta (art. 131 ust. 2 pkt. 4) lub postawić Prezydenta przez
Trybunałem Stanu (art. 145);
2. Rada Ministrów – rząd pochodzi z parlamentu i przed nim odpowiada
3. Ministrowie – związana z funkcją kontrolną;
4. TK – wszyscy wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), a odwołanie jest niemożliwe (zasada niezawisłości);
5. TS – wszyscy wybierani przez Sejm, a przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 1 i 2);
6. prezes NIK – wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1);
7. PRO – wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1);
8. PRD – wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (ustawa o RPD);
9. KRRiTV – 4 przez Sejm, 2 przez Senat, 3 przez prezydenta (art. 214 ust. 1)
10. prezes NBP – wybierany przez Sejm (art. 227 ust. 3);
11. Rada Polityki Pieniężnej – po 1/3 składu przez Sejm i Senat (art. 227 ust. 5);
12. Krajowa Rada Sądownicza – 4 przez Sejm, 2 przez Senat (art. 187 ust. 1);

47. Organy Sejmu i Senatu + 48. Komisje parlamentarne – rodzaje, zadania.(odpowiedź razem na dwa pytania )

Powszechnie odróżnia się organy kierownicze i pomocnicze Sejmu i Senatu, które muszą składać się z posłów/senatorów, a wpływ na ich
kształt ma tylko dana izba. Organem apolitycznym i permanentnym jest Kancelaria Sejmu, która zajmuje się sprawami techniczno-
organizacyjnymi.
DO ORGANÓW KIEROWNICZYCH SEJMU NALEŻĄ:
 Marszałek Sejmu:
 art. 110 ust. 1 – Sejm wybiera ze swego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. Ust. 2 – Marszałek Sejmu przewodniczy
obradom, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz;
 kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów, a wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy ½ obecnych
(tak samo wicemarszałkowie – brak określonej ich liczby). Brak uregulowań prawnych dot. odwołania, ale bak też zakazu (w
rSen jest taka możliwość);
 wewnętrzne obowiązki:
 reprezentowanie Sejmu (przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym organom), stanie na straży praw i godności
Sejmu (opinia w sprawie rozwiązania sejmu);
 prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami i innymi organami UE;
 zwoływanie posiedzeń Sejmu (ustalanie porządku dziennego i przewodniczenie obradom, dyscyplinowanie posłów);
 kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie Prezydium i Konwentowi Seniorów;
 czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu (nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym, decydowanie o
sposobie przeprowadzania pierwszego czytania projektów);
 udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, min. czuwanie nad wykonywaniem obowiązków wobec posłów przez
administrację rządową i samorządową;
 administrowanie Sejmem (min. powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu po opinii Komisji Regulaminowej oraz
jego zastępców po opinii Szefa, wydawanie zarządzeń porządkowych);
 zewnętrzne obowiązki:
 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1);
 sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu
prezydenta (art. 131);
 zarządza wybory prezydenta (art. 128 ust. 2);
 Wicemarszałkowie – są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie jego
wewnątrzsejmowych zadań. W odniesieniu do zadań zewnętrznych zadań zastępcą jest przeważnie Marszałek Senatu;
 Prezydium Sejmu – nie jest organem konstytucyjnym, składa się z Marszałka i wicemarszałków (organ kolegialny). Funkcjonuje
ciągle w czasie kadencji. Nie ma możliwości odwołania całego prezydium, czy wszystkich jego członków na raz. Brak jasnego
podziału zadań między Marszałka a Prezydium;
 kompetencje (bez formuły kierowania pracami Sejmu):
 związane z organizacją prac Sejmu, tj. ustalanie planu prac Sejmu (konieczna jest opinia Konwentu Seniorów), ustalanie
tygodni posiedzeń, ustalanie terminów posiedzeń;
 związane z pracami organów Sejmu, tj. organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działań;
 związane z tokiem prac sejmowych, min. opiniowanie co do zgodności z prawem projektów ustaw;
 związane z sytuacją prawną posłów, min. stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej, decydowanie w
sprawach diet i ryczałtów poselskich i in. sytuacjach finansowych posłów;

36
  związane z regulaminem Sejmu, tj. dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian regulaminu, określenie zasad doradztwa
naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów;
 Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanym z działalnością i tokiem prac
sejmowych.
 skład: Marszałek, wicemarszałkowie Sejmu, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich, przedstawiciel
porozumień liczących co najmniej 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu
reprezentowały osobną listę wyborczą;
 formalnie jest ciałem doradczym dla Prezydium, w rzeczywistości jednak odgrywa znacznie silniejszą rolę → opinie dot.
porządku dziennego, terminów posiedzeń, trybu dyskusji nad punktami porządku, wnioski co do wyboru przez Sejm jego
organów → charakter politycznych dyrektyw dot. pracy Sejmu;
DO ORGANÓW POMOCNICZYCH ZALICZAMY:
 Komisje sejmowe – są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i
przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod
ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium. Choć ich rola jest pomocnicza względem Sejmu, to w praktyce przeważnie
większość aktów jest przyjmowana w brzmieniu zgodnym z propozycjami odpowiednich komisji;
 rodzaje komisji:
 stałe – przewiduje je regulamin, tj. sejm ma obowiązek je utworzyć. Istnieją przez całą kadencję. Obecnie 25 komisji, 2
kryteria wyodrębnienia – resortowe i funkcjonalne (np. k. ustawodawcza, k. odpowiedzialności konstytucyjnej);
 szczególna rola k. finansów publicznych (kryterium resortowo-funkcjonalne);
 nadzwyczajne – tworzone doraźnie przez Sejm, który określa zakres spraw, cel, zasady i tryb działania. Praktyka – dla
konkretnej ustawy (np. kodyfikacje) oraz dla zajmowania się określonym wycinkiem prac ustawodawczych w dłuższym
czasie (np. komisja prawa europejskiego) lub dla przygotowania materiałów związanych z jakąś działalnością sejmu lub
komisję śledzczą;
 skład – tylko posłowie (każdy poseł musi być w jakiejś komisji) wybierani przez Sejm na wniosek Prezydium po opinii
Konwentu. Możliwość zmiany w każdym momencie. O tym, który poseł będzie w której komisji decyduje jego klub;
 zasada pełnej reprezentacji politycznej, a dopiero potem uwzględnienie specjalności;
 pracami komisji kieruje jej prezydium (wybierane przez komisję);
 możliwość powołania podkomisji: stałe (za zgodą Prezydium) i nadzwyczajne;
 obradują na posiedzeniach, ale ich działania mają różny wymiar w zależności od rodzaju funkcji sejmu, którą się zajmują –
ustawodawcza (przygotowywanie projektów), powoływanie innych organów (opinie i oceny), kontrolna (większość działań
adresowana na zewnątrz);
 Sekretarze Sejmu – są to posłowie (20) wybierani przez Sejm. Pełnią pomocniczą rolę przy prowadzeniu obrad Sejmu przez
Marszałka (min. prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają głosy w głosowaniu imiennym
oraz w innych głosowaniach). Ich funkcje mają charakter tradycyjny, gdyż wszystkie kwestie techniczne załatwiane są przez
wyspecjalizowany personel Kancelarii Sejmu.

Organizacja Senatu jest ujęta w sposób analogiczny, głównie za sprawą art. 124. Różnice pomiędzy Senatem a Sejmem wynikają głównie
z jego mniejszej liczebności, odmiennego zakresu funkcji oraz zobowiązania Senatu określonymi terminami zawitymi.
Generalny schemat Sejmu i Senatu pokrywa się (Marszałek, wicemarszałkowie, Prezydium, Konwent, komisje). Do najpoważniejszych
różnic należą:
 określenie w rSen liczby wicemarszałków (3);
 odmienna struktura komisji stałych (14, w tym 2 funkcjonalne – regulaminowa i spraw senatorskich oraz ustawodawcza i
praworządności), głównie ze względu na brak innych kompetencji niż ustawodawcze;
 brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej (art. 124 w powiązaniu z art. 111);

49. Kluby i koła parlamentarne.

Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie lub senatorskie (też wspólne), a prawo ich
tworzenia wynika z wolności działalności partii politycznych (wyrok TK);
– zorganizowane na zasadzie politycznej;
– poseł/senator może być członkiem tylko jednego klubu, ale można zmieniać klub.
– klub może założyć 15 posłów lub 7 senatorów i są reprezentowane z mocy prawa w Prezydium, a z mocy zwyczaju w Konwencie i
komisjach. Mają uprzywilejowaną pozycję w zakresie finansowania działalności w porównaniu z kołami czy zespołami;
– ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję. W ramach klubów (kół) formułowane
są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań. Wewnętrzna organizacja klubów (kół) zależy od ich liczebności. Kluby
(koła) tworzą prezydia, możliwe jest też tworzenie wewnętrznych kół czy zespołów;
– spoiwem i gwarantem jest tzw. dyscyplina klubowa, której istota polega na założeniu, że stanowisko wypracowane w ramach klubu
będzie reprezentowane przez jego członków. Kluby czasem podejmują uchwały zobowiązujące do głosowania w ustalony sposób i
choć te uchwały nie mają prawnego znaczenia, to w praktyce odnoszą często skutek, gdyż np. możliwe jest wycofanie takiej osoby z
atrakcyjnej komisji, brak poparcia w następnych wyborach czy nawet wykluczenie z klubu;

37
50. Senat w procesie ustawodawczym. ( odpowiedź razem na dwa pytania )

– ETAPY TRYBU USTAWODAWCZEGO W KONSTYTUCJI:

* art. 118 – inicjatywa ustawodawcza;
* art. 119-120 – rozpatrzenie projektu przez Sejm i ew. uchwalenie ustawy;
* art. 121 ust. 1 i 2 – rozpatrzenie ustawy przez Senat i ew. uchwalenie poprawek bądź odrzucenie ustawy;
* art. 121 ust. 3 – rozpatrzenie uchwały Senatu przez Sejm;
* art. 122 – podpisanie przez prezydenta i ogłoszenie (warunek wejścia w życie) albo możliwość zwrócenia ustawy Sejmowi lub
wniosek do TK o zbadanie konstytucyjności;
– Regulamin pracy RM z 2002 r. i rozp. premiera z 2002 w sprawie zasad techniki prawodawczej → tryb przygotowania projektu przez
rząd;
INICJATYWA USTAWODAWCZA:
– TO PRAWO KONSTYTUCYJNIE OKREŚLONYCH PODMIOTÓW DO WNOSZENIA PROJEKTÓW USTAW DO SEJMU, Z JEDNOCZESNYM OBOWIĄZKIEM ICH
ROZPATRZENIA PRZEZ SEJM;
– przysługuje:
* posłom → art. 32 ust. 2 – komisje sejmowe lub min. 15 posłów;
* Senatowi → konieczna uchwała całej izby;
* Prezydentowi RP;
* Radzie Ministrów;
* grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu;
– INICJATYWA OBYWATELSKA → etapy:
* tworzy się komitet inicjatywy obywatelskiej dla przygotowania projektu i zebrania podpisów;
* po zebraniu pierwszych 1000 podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu;
* komitet uzyskuje osobowość prawną z chwilą przyjęcia zawiadomienia przez Marszałka, a odmowa gdy braki formalne → spory
rozstrzyga SN (wejście władzy sądowniczej w kompetencje Sejmu, ale tak jest ze względu na prawo każdego obywatela do
sądu);
→ od tej chwili treść projektu nie może się zmienić;
* po zebraniu 100000 podpisów tekst przekazywany Marszałkowi, a Marszałek może go nie przyjąć gdy jest zmieniony
(rozstrzyga SN), a gdy ma wątpliwości co do poprawności podpisów może się zwrócić do PKW, i jeśli ona orzeknie, że podpisów
jest za mało, Marszałek orzeka o nie nadaniu biegu → SN rozstrzyga;
* projekt musi odpowiadać wymogom projektów ustaw i jest możliwe wniesienie kilku konkurencyjnych projektów;
* nie podlega zasadzie dyskontynuacji → pierwsze czytanie najpóźniej po 3 miesiącach, lub po 6 od pierwszego posiedzenia, a
pełnomocnik może brać udział na zasadach ogólnych;
* komitet nie może dostawać pieniędzy ze środków publicznych oraz ze środków z elementem obcym;
– podmiotowe ograniczenia inicjatywy ustawodawczej:
* projekt ustawy budżetowej (ustawy o prowizorium budżetowym) oraz projekty ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację
finansów państwowych → tylko RM (art. 221);
* projekt zmiany Konstytucji → 1/5 posłów, Senat i Prezydent (art. 235 ust. 1);
* informacja o konsultacjach i ich wnioskach i sugestiach, w szczególności jeśli jest obowiązek zasięgania takiej opinii. W
stosunku do poselskich i komisyjnych projektów, do których konsultacje nie zostały przeprowadzone Marszałek kieruje je do
konsultacji (art. 32 ust. 3 – regulamin sejmu);
KONTROLA DOKONYWANA PRZEZ MARSZAŁKA:
– kontrola formalna → art. 32 ust. 7 – gdy projekt nie odpowiada w/w wymogom;
– kontrola materialna → art. 32 ust. 8 – gdy istnieją wątpliwości co do nie sprzeczności z prawem (w tym z prawem UE), po
zasięgnięciu opinii Prezydium, MOŻE skierować do Komisji Ustawodawczej w celu wyrażenia OPINII, która (3/5) może zaopiniować taki
projekt jako NIEDOPUSZCZALNY;
ROZPATRYWANIE PROJEKTU USTAWY PRZEZ SEJM:
– art. 119 → Sejm rozpatruje projekt w trzech czytaniach;
* czytanie – rozpatrzenie projektu ustawy na posiedzeniu plenarnym Sejmu;
– PIERWSZE CZYTANIE:
* na posiedzeniu lub w komisji (art. 37 RSejm), ale musi być na posiedzeniu gdy dot. ustaw:
→ zmiana Konstytucji;
→ budżetowe;
→ dot. wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz samorządu;
→ regulujące ustrój i właściwość władz publicznych;
→ kodeksów;
→ gdy przemawiają za tym ważne względy może tak zdecydować Marszałek;
* obejmuje (art. 39 RSejm):
→ uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę;
→ debatę w sprawie ogólnych zasad projektu;

38
 → pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy;
* gdy na posiedzeniu → (art. 39 RSejm) kończy się uchwałą o skierowaniu do komisji (z możliwością wyznaczenia jej terminu
sprawozdania) albo o odrzuceniu projektu w całości (jeśli był taki wniosek);
* właściwe prace toczą się w komisjach (szczególna rola K. Ustawodawczej)  komisje mogą powoływać podkomisje (art. 41
RSejm) → biorą pod uwagę opinie innych komisji i posłów, mogą też wysłuchać zaproszonych ekspertów (art. 42 ust. 1 RSejm)
 Marszałek może zwrócić wnioskodawcy projekt do przepracowania projektu z rozważeniem zmian postulowanych przez
komisje oraz przedstawienie skutków tych zmian, potem projekt ten Marszałek kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm)
 ze swoich prac komisje przedstawiają sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w którym komisja może wnioskować przyjęcie
projektu bez poprawek albo przyjęcie tekstu z poprawkami w formie tekstu jednolitego albo odrzucenie projektu  wnioski
mniejszości (art. 43 ust. 3) wnioski i propozycje poprawek zgłoszone pisemnie, ale odrzucone przez komisję, na żądanie
wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania;
* rola K. Ustawodawczej → gdy tylko w tej komisji – prace j/w; a gdy w innej komisji, KU może wysłać tam swojego
przedstawiciela, który ma prawo proponowania poprawek i wniosków, ale bez prawa głosowania. Jeśli te wnioski nie zostaną
przyjęte, KU może zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostaną odrzucone są dołączane do sprawozdania
z zaznaczeniem, że pochodzą od KU;
– DRUGIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 44 RSejm):
→ przedstawienie sprawozdania komisji;
→ przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków przez posłów, wnioskodawcę i RM (TK: poprawki nie
mogą całkowicie zmieniać treści, gdyż stanowiłoby to obejście przepisów o inicjatywie);
* sejm może projekt ponownie skierować do komisji lub od razu przejść do trzeciego czytania (art. 48 RSejm);
* wnioskodawca może wycofać projekt do zakończenia drugiego czytania (art. 119 ust. 4);
– TRZECIE CZYTANIE:
* obejmuje (art. 49 RSejm):
→ przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków
zgłoszonych w 2-gim czytaniu;
→ głosowanie
* porządek głosowania (art. 50):
→ wniosek o odrzucenie;
→ poprawki do poszczególnych art. od najdalej idących;
→ całość projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek;
 Marszałek może odmówić poddania pod głosowanie poprawki uprzednio przedłożonej komisji;
 Marszałek może odroczyć głosowanie nad całością, by sprawdzić czy na skutek poprawek nie ma sprzeczności w
projekcie;
* do uchwalenia ustawy konieczna jest zwykła większość przy ½ obecnych (art. 120);
* uchwaloną ustawę Marszałek przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi (art. 121 ust. i art. 52 RSejm);
ROZPATRYWANIE USTAWY PRZEZ SENAT:
– konieczny etap, ale nie jest konieczna zgoda Senatu (tylko do zmiany Konstytucji albo ustawy ratyfikującej z art. 90;
– ustalone ramy czasowe:
* 30 dni (art. 121 ust. 2);
* 20 dni dla ustawy budżetowej (art. 223);
* 14 dni dla ustaw pilnych (art. 123 ust. 3);
– jeśli w tym terminie Senat nie podejmie uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Marszałek
Sejmu przekazuje ją do podpisu Prezydentowi (art. 121 ust. 3);
– procedura podobna jak w Sejmie → Marszałek przekazuje do komisji  w ciągu 2 tygodni proponuje sposób ustosunkowania się do
ustawy  posiedzenie Senatu, debata i głosowanie;
– Senat może:
* przyjąć ustawę bez poprawek;
* odrzucić ustawę (niedopuszczalne w przypadku ustawy budżetowej – art. 223);
* wprowadzić poprawki;
– kwestia sporna → zakres poprawek – Senat jest ograniczony zakresem spraw uregulowanych w ustawie (szerokość regulacji), a
wnoszenie poprawek wykraczających poza tą szerokość to ukryta inicjatywa ustawodawcza. Nie jest ograniczony w głębokości
regulacji;
– podejmuje uchwały zwykłą większością przy ½ obecnych (art. 120 w zw. z art. 124), a następnie przekazuje Marszałkowi Sejmu;
ROZPATRZENIE PRZEZ SEJM UCHWAŁY SENATU:
– uchwałę Senatu Marszałek Sejmu przekazuje do komisji, która poprzednio zajmowała się tym projektem (art. 54 RSejm), która może
zaproponować:
* przyjęcie uchwały w całości lub części;
* odrzucenie uchwały;

39
 → jeśli jakąś poprawkę Senatu uważa się za niedopuszczalną, należy ją odrzucić, choć czasem pozostawiano ją bez
rozpatrzenia, ale wtedy istnieje niebezpieczeństwo zakwestionowania ustawy przed TK z powodu naruszenia procedury;
– odrzucenie poprawek lub całej uchwały wymaga bezwzględnej większości, inaczej uważa się ją za przyjętą (art. 121 ust. 3) → nie
ma terminu w którym Sejm musiałby zająć się uchwałą Senatu, dlatego w ten sposób można „utopić” uchwałę Senatu, gdy przeczeka
ona do końca kadencji;
* pat legislacyjny → sytuacja, w której Sejm by przyjąć uchwałę Senatu potrzebował zwykłej większości, a by odrzucić 2/3;
PODPISANIE USTAWY PRZEZ PREZYDENTA:
– po zakończeniu w/w postępowania Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu prezydentowi (art. 122 ust. 1), który może:
PODPISAĆ USTAWĘ (promulgacja) w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie (art. 122 ust. 2);
→ 7 dni w przypadku ustaw budżetowych (art. 224 ust. 1) i ustaw w trybie pilnym (art. 123 ust. 3);
→ to obowiązek prezydent (poza wyjątkiem z art. 122 ust. 4 zd. 1) i musi podpisać całą ustawę, a nie ma veta selektywnego (w USA –
item veto);
→ najpierw ma charakter względny (może skorzystać z procedur zakwestionowania ustawy), a potem nabiera charakteru
bezwzględnego;
WYSTĄPIĆ Z WNIOSKIEM DO TK W SPRAWIE ZGODNOŚCI Z K. (art. 122 ust. 3) → prewencyjna kontrola konstytucyjności;
→ uprawnienie o charakterze wyłącznym (nikt inny na tym etapie nie może tego) i samodzielnym (nie ma wymogu kontrasygnaty – art.
144 ust. 3 pkt. 9);
→ może dot. każdej ustawy (budżetowa i prowizorium – TK ma 2 miesiące – art. 224 ust. 2), a zmiana K. – kwestia nie jasna, ale jeśli
tak, to tylko jeśli chodzi o zgodność z procedurą;
→ zarzut może dot.:
* niezgodności materialnej;
* naruszenie trybu;
* naruszenie kompetencji;
→ może wycofać wniosek zanim TK rozstrzygnie sprawę, ale wtedy musi podpisać (post. TK);
→ GDY TK UZNA ZA ZGODNĄ → obowiązek podpisania (art. 122 ust. 3 zd. 2), choć może w ramach kontroli następczej ponownie
skierować do TK, gdyż praktyka stosowania może nadać ustawie treści niezgodne z K.;
→ GDY TK UZNA ZA NIEZGODNĄ → obowiązek odmowy podpisania (art. 122 ust. 4 zd. 1), ale jeśli TK uzna, że przepisy uznane za
niekonstytucyjne nie są nierozerwalnie związane z ustawą to Prezydent może po opinii Marszałka Sejmu albo podpisać ustawę w
okrojonym kształcie albo zwrócić ustawę do usunięcia niezgodności;
→ gdy zwróci w celu usunięcia niezgodności → Sejm poprawia, ale tylko to co zostało uznane za niekonstytucyjne i możliwe też zmiany
redakcyjne dostosowujące ustawę po zmianach  rozpatruje to Senat, a jego uchwałę Sejm może odrzucić na zasadach ogólnych
 przekazanie Prezydentowi, który ma możliwość przekazania jej ponownie do TK (ale nie ma veta z art. 122 ust. 5);
ZASTOSOWAĆ VETO USTAWODAWCZE – przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez Sejm z umotywowanym wnioskiem (art. 122
ust. 5);
→ nie może dot. ustaw budżetowych i o prowizorium (art. 224 ust. 1 zd. 2), oraz o zmianie K. (art. 235 ust. 7);
→ może dot. tylko całej ustawy, ale może być wycofane w każdym momencie przed zakończeniem rozpatrywania go przez Sejm (orz.
TK);
→ veto nie musi mieć uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art. 126, gdyż wtedy znacznie zostałoby osłabione i np. niemożliwe
byłoby veto z powodów ekonomicznych → K. nie wyznacza żadnych granic przedmiotowych dla veta, a art. 126 to nie
enumeratywne wyliczenie zadań prezydenta;
→ ustawa wraca do komisji, która poprzednio się nią zajmowała (art. 64 RSejm), ale może jedynie zaproponować albo odrzucenie albo
przyjęcie CAŁEJ ustawy → do przyjęcie potrzebne jest 3/5 przy ½ obecnych → obowiązek Prezydenta podpisania ustawy w ciągu 7
dni;
– ZARZĄDZENIE OGŁOSZENIA USTAWY → na jego podstawie premier ogłasza ustawę w Dz.U.;
* wejście w życie w ciągu 14 dni, chyba, że dany akt normatywny wyznacza inny termin (art. 4 ustawy o ogłaszaniu ...);
→ termin krótszy → w uzasadnionych przypadkach;
→ dzień ogłoszenia → gdy wymaga tego ważny interes państwa i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją
temu na przeszkodzie;
→ wsteczne działanie → gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją na przeszkodzie;
* na tle orzecz. TK dot. retroaktywnego działania przepisów 3 zasady ogólne:
→ generalny zakaz, gdy przepisy pogarszają sytuację obywateli;
→ nakaz takiego vacatio legis, by adresaci mieli odpowiedni czas na przygotowanie się;
→ nakaz ustanowienia przepisów przejściowych, chroniących interesy w toku;
* wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogłasza się: Konstytucję; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy; rozporządzenia
prezydenta, RM, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, będących członkami RM, KRRiTv; teksty jednolite
w/w aktów; orzecz TK dot. aktów z Dz. U.; uchwały RM uchylające rozp. ministra;
51. Prezydent RP w procesie ustawodawczym.

W skrócie najważniejsze kompetencje to inicjatywa ustawodawcza, weto ustawodawcze i prawo zwracanie się do TK o
zbadanie ustawy zgodności przepisów z konstytucją. Ratyfikacja umowy międzynarodowej pozwala na wprowadzenie jej do prawa
krajowego.

40
Trochę szerzej:

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP (art. 122 ust 2
Konstytucji).

Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy
z Konstytucją (art. 122 ust 3 Konstytucji).

Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją.

Prezydent RP odmawia podpisania ustawy, którą TK uznał za niezgodną z Konstytucją.

Jeżeli jednak niezgodność dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TK nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą
ustawą, Prezydent RP po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne
z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (art. 122 ust 4 Konstytucji).

Ustawę, której podpisania Prezydent odmówił, przekazując ją z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia,
Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Sejm (art. 64 ust. 1 RS).

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie wniosku Prezydenta i doręczenie go posłom (art. 64 ust. 2 RS).

Po rozpatrzeniu wniosku Prezydenta komisje, do których wniosek został skierowany, przedkładają Sejmowi sprawozdanie (art. 64 ust. 3
RS). W sprawozdaniu tym komisje przedkładają wniosek o ponowne uchwalenie ustawy w brzmieniu dotychczasowym bądź wniosek
przeciwny.

Sejm uchwala ponownie ustawę większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. O ponownym
uchwaleniu przez Sejm ustawy w brzmieniu dotychczasowym, Marszałek niezwłocznie zawiadamia Prezydenta (art. 64 ust. 5 RS).

Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi RP nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego
w trybie art. 122 ust. 3.

Jeżeli Sejm nie uchwali ustawy w brzmieniu dotychczasowym, postępowanie ustawodawcze ulega zamknięciu (art. 64 ust. 6 RS).

52. Tryb wyboru prezydenta RP

art. 127 ,,Prezydent jest wybierany przez naród’’. Wybory mają charakter czteroprzymiotnikowy- powszechnie, równe, bezpośrednie i
tajne.
Czynne prawo przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat ( najpóźniej w dniu wyborów ) i nie zostali pozbawieni praw
wyborczych lub ich nie utracili w inny sposób.
Bierne prawo wyborcze- powyżej 35 roku życia, którzy korzystają ,,w pełni z praw wyborczych do sejmu”, oraz nie był już dwie
tury prezydentem
Każdy ma jeden głos. Ponieważ mamy do obsadzenia tylko jedno stanowisko, cały kraj jest niejako jednym okręgiem
wyborczym.
Organizacja wyborów: Zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu.
Pierwsza tura, musi odbyć się nie wcześniej niż sto i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego
prezydenta. Wybory muszą się odbyć rozstrzygnąć przed upływem kadencji prezydenta ( w tym czas na zatwierdzenie przez
Sąd Najwyższy!)
Druga tura- w ciągu 14 dni od pierwszej, jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż 50% poparcia. Pozostaje tu
tylko 2 kandydatów. Jeżeli jeden z kandydatów umrze, lub wycofa zgodę na kandydowanie, na do drugiej tury wchodzi kolejny
kandydat ( według wyboru z pierwszej tury ) i termin wyborów przedłużany jest o kolejne 14 dni.
Jeżeli nastąpi przedterminowe opróżnienie urzędu prezydenta, wybory muszą nastąpić nie później niż 14 dni po tym
fakcie. Wyjątkowo, podczas stanów nadzwyczajnych, wybory odbywają się 90 dni po zakończeniu takowego.
Kandydata zgłasza 100 000 wyborców mających czynne prawo wyborcze.
Wybór dokonywany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej.
O ważności wyboru orzeka Sąd Najwyższy. Ma 30 dni na stwierdzenie nieprawidłowości i w razie ich wystąpienia
odbędą się nowe wybory.
Objęcie urzędu przez następuje przez złożenie przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powinno się odbyć dzień przed
upływem kadencji poprzedniego. Do tego czasu powinno być wydane orzeczenie Sądu Najwyższego. W praktyce przez złożeniu przysięgi

41
prezydent wygłasza orędzie (nie ma debaty). Objęcie urzędu oznacza przekształcenie prezydenta elekta, w prezydenta urzędującego, z
pełnią kompetencji- od tego dnia biegnie pięcioletnia kadencja.

53. Funkcje prezydenta RP.

Wg prof. Mołdawy są to role ustrojowe, jakie pełni prezydent (funkcji nie należy mylić z kompetencjami, gdyż prezydent realizuje swoje
funkcje za pomocą przysługujących mu kompetencji)
Funkcje:
 najwyższa reprezentacja państwa
 szef władzy wykonawczej (w systemach prezydenckich w całej rozciągłości oraz w semi-prezydenckich <Francja, Portugalia, dawniej
Finlandia>) - w POLSCE NIE JEST
 najwyższy arbiter polityczny (w systemach semi-prezydenckich i systemie zracjonalizowanego parlamentaryzmu) – w Polsce od
1989r.
Prof. Mołdawa stwierdza, iż funkcje prezydenta zawarte są w art. 126. ust. 1 Konstytucji („Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest
najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.” ) natomiast zadania prezydenta
zawarte są w art. 126. ust. 2 (Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i
bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.)
od 1989 – 3 zasadnicze systemy rządów
1989 (na mocy noweli kwietniowej) – grudzień 1992 – system prezydencko – parlamentarny
Funkcje:
- najwyższa reprezentacja państwa (jak w każdym państwie) – tak w stosunkach wewnętrznych jak i zewnętrznych
- arbitraż polityczny (wg Konstytucji Kwietniowej 1935 – art. 11 („Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie,
harmonizuje działania naczelnych organów państwowych.”)
- gwarant ładu konstytucyjnego i politycznego (obecnie takiej nie ma)
1992-1997 – okres „Małej Konstytucji”
Funkcje:
- najwyższa reprezentacja państwa
- arbitraż polityczny
- ogólne kierownictwo

zadania prezydenta wyznacza art. 126 – jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej, oraz czuwa nad
przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego
terytorium;
* nie jest to katalog wyczerpujący, a jedynie wartości najważniejsze, o czym świadczy całokształt postanowień konstytucyjnych
dot. prezydenta, a szczególnie art. 144 ust. 2 zawierający prerogatywy;
* art. 126 ust. 3 rozstrzyga czy z w/w zadań można wyinterpretować środki działania, nawet jeśli nie są wyraźnie przyznane
stanowiąc, że wykonuje powyższe zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach;
* wymienienie wartości, na których straży ma stać prezydent – suwerenność, integralność, bezpieczeństwo wewnętrzne i
zewnętrzne – ma 2 funkcje:
→ subiektywną – art. 126 nakłada na prezydenta szczególną odpowiedzialność za ochronę tych wartości;
→ obiektywną – art. 126 to przyznanie tym wartościom rangi konstytucyjnej, więc zobowiązanie każdego adresata do ich
poszanowania i przestrzegania;
* czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji to zobowiązanie do obserwowania pod tym kątem organów władzy państwowej, ale
ostateczna decyzja w tej sprawie należy do władzy sądowniczej;
* zagwarantowanie ciągłości władzy państwowej to nadanie prezydentowi funkcji arbitra (nawiązanie do fr. K. z 1958 r.) i
zobowiązanie do takiego wykorzystywania swoich kompetencji do ochrony tej ciągłości;

54.Prezydent jako najwyższy reprezentant państwa

Konstytucja III RP okresla prezydenta jako najwyższego przedstawiciela państwa. oraz reprezentanta państwa w stosunkach
zewnętrznych, powieża także zadanie stania na straży suwerenności i integralności terytorialne.

Kompetencje w sprawasz zagranicznych:

1) Reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych ( nie samodzielnie- z premierem i właściwym ministrem ) –
samodzielnie składa wizyty za granicą i przyjmuje delegacje zagraniczne, tutaj rozmowy i negocjacje ( przydałaby się znajomość
angielskiego…), podpisywanie deklaracji, komunikatów, apeli
2) podejmowanie decyzji personalnych- mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach., przyjmuje
listy uwierzytelniające, akredytuje przedstawicielstwa ( akty powoływanie wymagają kontrasygnaty )
3) Ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych
4) Postanawianie o stanie wojny ( zastępcza, bo normalnie decyduje o tym sejm, ale jeżeli nie może się zebrać to prezydent)
55. Arbitraż prezydencki.

Chodzi tu o kompetencje, które przysługują prezydentowi- z jednej strony, wiążących się ze zorganizowaniem i personalnym
ukształtowaniem pozostałych władz, ale także umożliwiające hamowanie tych władz.
Opisy tych kompetencji w pytaniach 58 i 59
Podział ( Garlicki o tym nie pisze, ale znalazłem na student.lex.pl )

42
arbitraż ustrojowy – prezydentowi została przypisana możliwość:
 skracania kadencji dysfunkcyjnego sejmu w celu przywrócenia stanu dobrego.
Jednakże nie może nastąpić to według samej opinii Prezydenta – to sam sejm musi
ukazać swą dysfunkcyjność ( nie zostanie powołany rząd w 3 wariancie lub sejm w
ciągu 4 – miesięcy nie uchwali budżetu)
 zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej obradującej pod przewodnictwem
prezydenta, ale nie mającej uprawnień RM).
 udziału w procesie tworzenia rządu

arbitraż polityczny – rozwiązywanie wew. Konfliktów klasy politycznej i konfliktów społecznych. Prezydent stabilizuje działania pozostałych
władz

56. Prezydent jako gwarant ciągłości państwowej

W parlamencie ciągle zmieniają się większości, rozpadają koalicje, rząd może dostać wotum nieufności, a więc i zmieniają się
premierowie. Sejm, może zostać rozwiązany (budżet, rząd ). W obliczu tego łatwo stwierdzić, dla czego prezydent ma być gwarantem
ciągłości państwowej- jego wybór nie jest powiązany z wyborem parlamentu, może funkcjonować, gdy parlament nie może się zebrać
( np.: postanowienie o stanie wojny ), gdy nie ma premiera. Aby odwołać prezydenta potrzeba o wiele bardziej skomplikowanych procedur
( poniżej ):
Kadencja Prezydenta upływa w 5 lat po objęciu urzędu, licząc od dnia złożenia przysięgi ale w wypadkach wyjątkowych urząd prezydenta
może wcześniej ulec opróżnieniu, nastąpić to może w razie:
1. śmierci Prezydenta,
2. zrzeczenie się urzędu –
3. trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – stwierdzenie tej niezdolności należy do ZN, a
uchwała w tej sprawie musi być podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN
4. złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu - nastąpi to w razie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności
konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji lub innej ustawy bądź do odpowiedzialności karnej za przestępstwo,
5. stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze.

57. Tryb działania prezydenta

58 Prezydent – parlament, relacje wzajemne.

Parlament nie ma wpływu na wybór prezydenta, a urzędującego może jedynie pociągnąć do Trybunału. Uprawnienia wobec
parlamentu dzielimy na:
- organizacyjne- zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń
- hamujące- veto, kierowania spraw do TK, rozwiązanie sejmu
- inicjatywne – inicjatywa ustawodawcza, referendum

Sposobem komunikowanie się z parlamentem może być orędzie- nie ma możliwości przeprowadzenia nad nim debaty, Marszałek
niezwłocznie włącza je do obrad.

59. Prezydent- rząd; relacje wzajemne

Duże kompetencje w czasie powoływania RM, desygnuje premiera, powołuje nowy rząd. W razie niepowodzenia trzech
kolejnych wotum zaufania do rządu- rozwiązanie sejmu.
Siła prezydenta zależy od rozkładu sił w parlamencie- ten z stabilną koalicją ogranicza role prezydenta.
Dokonywanie zmian w gabinecie odbywa się na wniosek premiera, a więc w czasie jego urzędowania prezydent nie ma prawie
żadnych kompetencji ( nie może sam dymisjonować rządu, premiera czy ministrów, ani zgłaszać wotum nieufności ). Jedyne co może
zrobić to zwrócić się do sejmu o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej, ale tylko w razie złamania przez
nich prawa.
W sprawach szczególnej wagi może zwoływać wtedy radę gabinetową pod swoim przewodnictwem- nie przejmuje ona jednak
funkcji rady ministrów ( ustalenie muszą być podjęte ponownie na posiedzeniu RM )
Kontrasygnata- jest to forma ograniczania roli ustrojowej prezydenta i wymusza zajmowanie przez prezydenta i rząd jednolitego
stanowiska. Decyzje prezydenta są kontrasygnowane przez premiera i to on przyjmuje na siebie odpowiedzialność polityczną za decyzje
( bo nie przyjmuje jej nigdy prezydent). Z tego punktu widzenia kontrasygnata jest pośrednim środkiem uzależnienia prezydenta od
parlamentu. W Polsce kontrasygnaty zawsze udziela premier ( od 97, bo w Małej – ministrowie odpowiedzialni za decyzje )
Niektóre akty prawne nie wymagają kontrasygnaty- są to prerogatywy!

60. Odpowiedzialność konstytucyjna i karna prezydenta RP.

Prezydentowi przysługuje szczególna ochrona prawa, bo za przestępstwa pociągany jest do odpowiedzialności tylko przed
Trybunałem Stanu. Ponieważ pociągnięcie prezydenta do odpowiedzialności przez TS wymaga uchwały ZN, Garlicki pisze, że możemy
mówić o immunitecie- formalnym, całkowitym, wzruszalnym i nietrwałym, dotyczącym jedynie odpowiedzialności karnej.

43
 Nie ma przeszkód do występowania z roszczeniami cywilnoprawnymi wobec prezydenta ( nie mogą dotyczyć decyzji
podejmowanych w ramach sprawowania urzędu )
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej ( tę ponosi rząd i jego członkowie-, w razi naruszenia konstytucji lub
ustawy pociągany jest do odpowiedzialności konstytucyjnej. Odpowiedzialność konstytucyjna, to odpowiedzialność za naruszenie prawa,
realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej ( TS ). Odpowiedzialność to, według konstytucji z 1997 podnoszona
jest za czyny, którymi prezydent narusza konstytucję lub inną ustawę.
Wniosek składany jest przez grupę posłów i senatorów- co najmniej 140, rozpatruje go Komisja Odpowiedzialności
Konstytucyjnej a potem ZN. ZN może postawić prezydenta w stan oskarżenia uchwałą (2/3 głosów). Wtedy zawieszenie urzędowania i
przejęciu funkcji przez Marszałka.
61. Czasowa i trwała niezdolność prezydenta RP do sprawowania urzędu.

Czasowa niezdolność do sprawowania urzędu – wywołana najczęściej operacją, chorobą itp. Nie zostają rozpisane nowe wybory, lecz dla
ciągłości funkcjonowania państwa ustanawia się zastępstwo. To zastępstwo pełni (w myśl art. 131 ust. 1 konstytucji) marszałek sejmu, a
zostaje ono ustanowione po zawiadomieniu dokonanym przez samego prezydenta. Jeżeli prezydent nie jest w stanie zawiadomić
marszałka sejmu ( bo np. uległ wypadkowi) to marszałek sejmu sam może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie
zaistnienia przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta i powierzenia mu zastępstwa.
Marszałek sejmu kiedy zastępuje prezydenta ma wszystkie jego prerogatywy oprócz jednej – nie może postanowić o skróceniu kadencji
sejmu.
Trwała niezdolność do sprawowania urzędu = opróżnienie urzędu (wszystkie przypadki – patrz niżej.

62. Wypadki opróżnienia urzędu prezydenta RP.

-> wstepna informacja jak jest „normalnie”: kadencja prezydenta upływa w 5 lat po objęciu urzędu ( z jednym małym wyjątkiem z art. 228
ust. 7 : w czasie stanu nadzwyczajnego oraz 90 dni po jego zakończeniu nie mogą być przeprowadzone wybory prezydenckie i w takim
wypadku kadencja ulega odpowiedniemu przedłużeniu)
-> W wypadkach wyjątkowych urząd prezydenta może ulec opróżnieniu wcześniej.
Dzieje się tak na skutek:
1.śmierci prezydenta,
2.zrzeczenia się urzędu (akt zrzeczenia staje się skuteczny w momencie złożenia, a może być złożony w każdym momencie)
3.trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, (niezdolność stwierdza Zgromadzenie Narodowe uchwałą
podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN)
4.złożenia z urzędu przez Trybunał Stanu, (dzieje się tak w razie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej za
naruszenie konstytucji lub innej ustawy bądź do odpowiedzialności karnej za przestępstwo. Warto pamiętać, że już w momencie podjęcia
przez ZN uchwały o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia , sprawowanie przez niego urzędu ulega zawieszeniu.
5. stwierdzenia nieważności wyborów lub innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze

63.Cechy i wartości systemu rządów według konstytucji z 1997 roku.

Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
 zasada suwerenności narodu
 zasada suwerenności i niepodległości RP
 zasada legalizmu
 zasada pomocniczości
 zasada społecznej gospodarki rynkowej
 zasada republikańskiej formy państwa
 zasada reprezentacji politycznej
 zasada demokratycznego państwa prawa
 zasada podziału i równowagi władzy
 zasada pluralizmu społecznego
 zasada zrównoważonego rozwoju
 zasada sprawiedliwości społecznej

65. Skład i zasady działania Rady Ministrów.

Rada ministrów to organ kolegialny (ale uwaga: niekoniecznie działa kolegialnie). Rada ministrów składa się z prezesa Rady Ministrów i
ministrów . Ministrów dzielimy na:
a) resortowych (stojących na czele działów administracji rządowej) - sa oni jednoosobowymi naczelnymi organami administracji, a iich
powołanie jest obowiązkowe.
b) Ministrów bez teki - nie są organem administracji, a jedynie wypełniają szczególne zadania powierzone przez premiera ( te zadania
okreslane sa w drodze rozporządzenia przez premiera). Oczywiście w związku z tym ich powoływanie nie jest obowiązkowe.

W skład rządu mogą ale nie muszą wchodzić dwie dalsze kategorie członków – wiceprezesi Rady Ministrów (często powołuje się ich z
powodów politycznych) oraz przewodniczący komitetów (musi to wtedy wynikać z ustaw szczegółowych o powstaniu danych komitetów).

66.Kompetencje Rady Ministrów.

44
Rada Ministrów ma kompetencje decydować o najważniejszych sprawach państwa. W artykule 146 konstytucji mamy wyróżnione główne
kierunki jej działań, jedak trzeba pamiętać, że nie jest to wyliczenie zamknięte. Kompetencje, które nie sa zastrzeżone dla innego organu
staja się kompetencjami RM.

A oto wyliczenie z art. 146.:

Rada Ministrów w szczególności:
1) zapewnia wykonanie ustaw
2) wydaje rozporządzenia,
3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji centralnej
4) chroni interesy skarbu państwa
5) uchwala projekt budżetu państwa
6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu
7) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny
8) zapewnia bezpieczxeństwo wewnętrzne państwa
9) sprawuje ogolne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi
10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe
11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej
służby wojskowej,
12) określa organizacje i tryb swojej pracy.

67.Proces tworzenia rządu.

Opcja 1
->W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent desygnuje Prezesa Rady
Ministrów, tj. wskazuje osobę, która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1).
->Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1).
->Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowopowołanej
Rady Ministrów (art. 154 ust. 1).
->W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów
przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania . Sejm uchwala wotum zaufania
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
Opcja 2
->W razie nie powołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni
od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez
niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent
powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
Opcja 3
->W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na
jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1). W ciągu 14 dni od powołania przez
Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z
wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1).
->W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1, Prezydent skraca kadencję Sejmu i
zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

68. Pozycja ustrojowa ministrów. Działy administracji państwowej

2 rodzaje – tzw. ministrowie resortowi i ministrowie bez teki;
 stanowisko polityczne;
 tzw. 2 twarze ministra:
 jako członek RM – hierarchia wewnątrz RM jest w przeważającej części nieformalna (nie licząc kierowniczej roli premiera), wg
uRM RM działa kolegialnie, a każdy minister ma swoje obowiązki i prawa w tej strukturze:
 prawo przedstawiania swojego stanowiska;
 prawo głosowania;
 obowiązek uczestniczenia na posiedzeniach;
 obowiązek inicjowania i opracowywania polityki rządu w zakresie swojej kompetencji rzeczowej;
 obowiązek realizowania polityki rządu ustalonej przez RM i związany z tym wymóg lojalności względem RM;
 sytuacja prawna wszystkich ministrów jest taka sama, brak obecnie tzw. ministrów prezydenckich (MON, MSZ, MSW);
 jako jednoosobowy organ administracji rządowej – dot. tylko tzw. ministrów resortowych, a zakres ich działań wynika z
przydzielonych im działów przez premiera w drodze rozporządzenia;
 kieruje swoim działem – tzn. podejmuje rozstrzygnięcia i działania jakie uzna za konieczne, podległa mu struktura ma
charakter hierarchiczny, tworzy organy pomocnicze w ramach swojego działu;
 występuje jako organ naczelny w postępowaniu administracyjnym, a jego decyzje administracyjne są ostateczne i
podlegają jedynie kontroli sądów administracyjnych;
 może wydawać rozporządzenia i zarządzenia, które jednak uchylić może RM na wniosek premiera z każdego powodu
(art. 149 ust. 2);

45
  podlega mu ministerstwo – zorganizowana struktura urzędnicza powołana do bezpośredniej realizacji zadań należących
do danego ministra. Tworzone, znoszone i przekształcane przez rozporządzenie RM.
 kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i podsekretarze stanu powoływani i odwoływani na
wniosek ministra przez premiera (lub z jego własnej inicjatywy), a zmiana rządu powoduje ich ustawowy obowiązek
złożenia dymisji. Do ich obowiązków należy doraźne zastępowanie ministra, ale w przypadku długiej nieobecności
zastępuje go premier lub minister wskazany przez premiera. Obsługa urzędnicza kierownictwa to tzw. gabinet
polityczny;
 struktura urzędnicza obejmuje podział na departamenty (sprawy merytoryczne), sekretariaty (obsługa ministrów,
komitetów, rad, zespołów), wydziały (komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i wydziałów), a zatrudnione
osoby powinny być apolitycznymi, fachowymi pracownikami, czemu służyć ma organizacja korpusu służby cywilnej.
Nie powinny ich dotykać zmiany polityczne w kierownictwie.

Trudno w tym pytaniu określić, czy należy tylko rozpatrywać samą pozycję ministra czy też rozpisywać się również na temat Rady
Ministrów. Wybrałem jednak ten pierwszy wariant. Pozycję ustrojową można uzupełnić o zagadnienia dotyczące odpowiedzialności, które
zamieszczam w pytaniach 69 i 70.

Działy administracji rządowej:

USTAWA z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej.

Art. 1. Ustawa określa zakres działów administracji rządowej, zwanych dalej "działami", oraz właściwość ministra kierującego danym
działem.

Art. 4. 1. Ministra kierującego określonym działem określa się jako ministra właściwego do spraw oznaczonych nazwą danego działu,
określoną w art. 5.
2. Ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji rządowej są właściwi w sprawach określonych w ustawie, z wyjątkiem
spraw zastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów.
3. Ministrowie właściwi do spraw oznaczonych nazwą danego działu mogą wykonywać inne zadania i kompetencje, jeżeli przewidują to
przepisy odrębne.
4. Kierowanie działami administracji rządowej, o których mowa w art. 5 pkt 2, 3 i 7, powierza się jednemu ministrowi.

Art. 5. Ustala się następujące działy:

1) administracja publiczna,
2) budżet,
3) finanse publiczne,
4) gospodarka,
5) gospodarka morska,
6) gospodarka wodna,
7) instytucje finansowe,
8) integracja europejska,
9) kultura,
10) kultura fizyczna i turystyka,
11) łączność,
12) mieszkalnictwo i rozwój miast,
13) nauka,
14) obrona narodowa,
15) oświata i wychowanie,
16) praca,
17) rolnictwo,
18) rozwój wsi,
19) Skarb Państwa,
20) sprawiedliwość,
21) szkolnictwo wyższe,
22) transport,
23) środowisko,
24) sprawy wewnętrzne,
25) wyznania religijne,
26) zabezpieczenie społeczne,
27) sprawy zagraniczne,
28) zdrowie.

Art. 34. Minister jest obowiązany do inicjowania i opracowywania polityki Rządu w odniesieniu do działu, którym kieruje, jak również do
przedkładania w tym zakresie inicjatyw i odpowiednich projektów aktów normatywnych na posiedzenia Rady Ministrów. W zakresie działu,
którym kieruje, minister realizuje politykę ustaloną przez Radę Ministrów i koordynuje jej wykonywanie przez inne organy administracji
rządowej.

69. Odpowiedzialność polityczna rządu i jego członków.

46
 odpowiedzialność polityczna (za działalność RM – art. 157 ust. 1) solidarna (tylko konstruktywne votum nieufności, a Mała
Konstytucja z 1992 też zwykłe) lub indywidualna (votum nieufności);
 konstruktywne votum nieufności – w Polsce od 1992, nawiązanie do niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949 r. → art. 158 ustala
jego warunki:
 wniosek zawierający imienne (tzn. konstruktywne) wskazanie nowego premiera, ale nie musi być umotywowany;
 wniosek złożony przez min. 46 posłów, a raz złożonego podpisu nie można wycofać;
 możliwe składanie wielu wniosków, debatowane łącznie, a przyjęcie pierwszego załatwia sprawę;
 głosowanie najwcześniej po 7 dniach od złożenia wniosku, wniosku nie można wycofać;
 za – większość ustawowej liczby posłów (231), bez względu na liczbę obecnych;
 powtórny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go 115 posłów;
 brak możliwości rozwiązania parlamentu przez prezydenta w razie wyrażenia votum nieufności. Taka możliwość była w
Małej Konstytucji z 1992 r. po zwykłym votum nieufności.
 indywidualna odpowiedzialność – za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez premiera – art. 157 ust. 2
 nie dot. premiera;
 wniosek złożony przez min. 69 posłów;
 głosowanie najwcześniej po 7 dniach od złożenia wniosku, i powinien być zaopiniowany przez odpowiednią komisję;
 za – większość ustawowej liczby posłów (231), bez względu na liczbę obecnych;
 powtórny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go 115 posłów;
odpowiedzialność ministrów przez premierem – może żądać w każdym momencie i z każdego powodu (odpowiedzialność polityczna)
złożenia dymisji, a w razie jej braku wystąpić z wnioskiem do prezydenta (art. 161) → pod rządami Małej Konstytucji sformułowanie „może
powołać” dawało prezydentowi prawo do odmowy dokonania zmian w rządzie na wniosek premiera. Obecne sformułowania, wg
większości doktryny nie dają takiej możliwości (o ile nie będzie błędów formalnych), ale w 2003 prezydent odmówił powołania nowego
ministra zdrowia

70. Odpowiedzialność konstytucyjna i karna członków Rady Ministrów.

odpowiedzialność konstytucyjna premiera i członków RM – za naruszenie konstytucji lub ustaw lub przestępstwo popełnione w związku z
zajmowanym stanowiskiem;
 wniosek – Prezydent, 115 posłów → rozstrzyga sejm 3/5 ustawowej liczby posłów (276) → sąd właściwy to Trybunał Stanu;
 różnice z odpowiedzialnością prezydenta:
 wniosek rozstrzyga Sejm, a nie Zgromadzenie Narodowe;
 dot. tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem (ustawa o TS traktuje to jako alternatywę
wobec odpowiedzialności przed zwykłymi sądami);
 ma raczej funkcję karania, a nie odwołania ze stanowiska, gdyż sejm ma łatwiejszy sposób odwołania.

!!! Trudno mi powiedzieć, jak wygląda sprawa z odpowiedzialnością karną członków Rady Ministrów. Jeżeli jednak członek RM jest posłem
to przysługują mu poselskie immunitety. O pozostałych członkach niestety nic mi nie wiadomo. Konstytucja też o tym nie wspomina. Jeżeli
jednak znajdę coś na ten temat to doślę. !!!

71. Konstytucyjne przypadki dymisji Rady Ministrów.

Art. 162.
1. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.

2. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie:

1. nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,
2. wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,
3. rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.
Ad. do 1.
Ukonstytuowanie się nowego sejmu jest przyczyną dymisji rządu. Dymisję tą przyjmuje prezydent.
Ad. do 2.1.
2 sytuacje:
a) niepowodzenie w tworzeniu rządu, czyli nieuzyskanie akceptacji sejmowej. Otwiera to proces tworzenia nowej Rady Ministrów.
b) nieuzyskanie wotum zaufania przez już istniejący rząd. Prezydent musi przyjąć dymisję.
Ad. do 2.2.
To pociągnięcie rządu do odpowiedzialności parlamentarnej. Co ważne, nie można wyrazić tzw. zwykłego wotum nieufności, lecz
konstruktywne wotum nieufności. Przyjęcie dymisji jest obowiązkiem prezydenta. Procedura wyrażania wotum nieufności opisana w
Garlickim na str. 288-289 ( Wydanie 10).
Ad. do 2.3.
Swobodna decyzja premiera możliwa w każdym czasie. Zrobił to Miller w 2004r. po utracie poparcia w parlamencie. Prezydent może
odmówić jej przyjęcia, co miało miejsce w 2005 za Belki.
Trzeba jeszcze pamiętać, że jak premier umrze to też powoduje to dymisję rządu. Nie ma o tym w konstytucji, ale jest to analogiczna
sytuacja do rezygnacji z urzędu.

47
72. Pozycja ustrojowa Prezesa Rady Ministrów.

Jest szefem rządu i faktycznym kierownikiem prac rządowych. Reprezentuje RM.

Jego pozycja ustrojowa została umocniona w 1996r. przez reformę centrum, a następnie w konstytucji z 1997r. poprzez osłabienie funkcji
prezydenta.
Posiada szereg kompetencji, które świadczą o jego szczególnej pozycji w takich sprawach jak:

1. Proces tworzenia rządu i dokonywanie w nim zmian:

a) na wniosek premiera powoływani są ministrowie,
b) przy współdziałaniu z prezydentem może odwoływać ministrów,
c) kontrasygnata – jako jedyny może jej udzielać w przypadku akt prezydenta
d) zwraca się o wotum zaufania do sejmu
e) może złożyć rezygnację powodując upadek gabinetu
2. Władza organizacyjna:
a) obsadza każde z 33 ministerstw
b) powołuje i odwołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, na wniosek odpowiednich ministrów
c) powołuje kierowników wielu urzędów centralnych, pełnomocników rządu
d) powołuje szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
3. Organizacja prac rządowych:
a) kieruje pracami RM
b) zapewnia wykonywanie polityki rządu i określa sposoby jej funkcjonowania
c) koordynuje i kontroluje prace członków rządu (art. 148 konstytucji)
d) rozstrzyga spory kompetencyjne między członkami RM
e) wyznacza zastępstwo nieobecnego ministra
f) ma prawo żądania informacji, sprawozdań, dokumentów
4. Kierowanie pracami terenowej administracji rządowej:
a) powołuje i odwołuje wojewodów ( na wniosek ministra właściwego do spraw administracji) i wicewojewodów na wniosek
wojewody
b) koordynuje i nadaje kierunku pracy organom terenowym
5. Zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej:
a) jest m.in. zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej ( art.148 pkt 7 konstytucji)
b) jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej ( art.153)
6. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego:
a) nadzór ten dotyczy TYLKO legalności działalności samorządu terytorialnego, czyli czy działa on zgodnie z prawem,

Premier może wydawać rozporządzenia i zarządzenia.

73. Władza sądownicza wg konstytucji z 1997r.

Konstytucja podkreśla niezależność władzy sądowniczej od legislatywy i egzekutywy ( art. 173 konstytucji), która to zależność wynika z
zasady podziału władz.
Konstytucja dzieli również władzę sądowniczą na dwa niezależne od siebie segmenty:
- sądy
- trybunały ( Konstytucyjny i Stanu), które nie są sądami.
Wymiar sprawiedliwości sprawują SĄDY, a dokładnie:
a) Sąd Najwyższy
b) sądy powszechne
c) sądy administracyjne
d) sądy wojskowe.
Trybunały nie sprawują wymiaru sprawiedliwości z 2 względów:
1) tradycja- gdy kształtowało się pojęcie wymiaru sprawiedliwości trybunały nie istniały ( TS- 1982r, TK- 1985r.)
2) nie mają szczególnego związku, tak jak sądy, z ochroną praw jednostek

Konstytucja z 1997r., a szczególnie art. 175 ust.1 daje monopol sądów na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że
sądy mają możliwość ostatecznego rozstrzygania każdej sprawy, której przedmiotem jest spór o prawo, jeśli choćby jedną ze stron
sporu jest jednostka.
Sądy mogą współistnieć z pozasądowymi organami orzekającymi, ale ich pozycja jest nadrzędna i mogą weryfikować legalność
rozstrzygnięcia każdego organu pozasądowego.

Wprowadzenie apelacji i kasacji?

75. Wymiar sprawiedliwości- struktura, zadania.

Struktura
Art. 175 konstytucji wymienia sądy sprawujące w Polsce wymiar sprawiedliwości. Są to :
a) Sąd Najwyższy
b) Sądy powszechne

48
 c) Sądy administracyjne
d) Sady wojskowe
Konstytucja wyraźnie zabrania tworzenia sądów wyjątkowych i trybu doraźnego, chyba że na czas wojny.
Funkcją wymiaru sprawiedliwości jest wiążące rozstrzyganie sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub
podmiot podobny (np. podmioty gospodarcze i inne osoby prawne prawa prywatnego, organizacji, partii związków zawodowych itp.).

76. Sądownictwo powszechne - ustrój, właściwości.

Art. 176 ust.1 konstytucji wprowadza wymóg dwuinstancyjności sądów powszechnych. Prawo o ustroju sądów idzie dalej i nadaje
trójszczeblowego charakteru.
Sądami powszechnymi są:
a) sądy rejonowe
b) sądy okręgowe
c) sądy apelacyjne
Sądy rejonowe ( 315)
Tworzone dla jednej lub większej liczby gmin lub dla części gminy ( np. w Warszawie).
Jest przede wszystkim sądem I instancji , a jego właściwość obejmuje sprawy karne i cywilne.
W ramach sądów rejonowych mogą być tworzone sądy rodzinne, pracy i gospodarcze, a także sądy grodzkie ( jako wydziały lub
wydziały zamiejscowe), których właściwość obejmuje orzekanie w I instancji w sprawach o wykroczenia i niektóre przestępstwa
skarbowe – organem II instancji jest wtedy wydział karny sądu rejonowego. W ten sposób zlikwidowano kolegia do spraw wykroczeń,
które z mocy art. 237 konstytucji mogły orzekać tylko do 17.10.2001r.
Co ważne, sądy rodzinne, pracy, gospodarcze i grodzkie nie są odrębnymi sądami; działają w ramach sądu rejonowego.
Sądy okręgowe ( 45)
To sądy wyższego stopnia w liczbie 45.
Ma dwojaki charakter:
1) jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w I instancji przez sądy rejonowe
2) rozpoznaje w I instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym, określone przez ustawę.
Podział
Sąd okręgowy dzieli się na wydziały:
a) cywilny
b) karny
c) penitencjarny
W ich ramach można tworzyć sąd pracy, sąd ubezpieczeń społecznych czy sąd gospodarczy.
W Sądzie Okręgowym w Warszawie tworzy się dodatkowo sąd antymonopolowy i jednostkę do spraw rejestrowych.
Sądy apelacyjne (11)
Pełnią zadania sądu II instancji, bo rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów okręgowych działających jako I instancja.
Podział
Sądy apelacyjne dzielą się na wydziały:
a) cywilne
b) karne
c) pracy i ubezpieczeń społecznych ( tzw. sądy pracy i ubezpieczeń społecznych)
W warszawskim sądzie apelacyjnym działa dodatkowo wydział lustracyjny, powołany w 1997r. na mocy tzw. ustawy lustracyjnej.
Ważne:
Nadzór nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy mimo, że sam nie jest sądem powszechnym ( art.
183 ust.1 konstytucji).
Organy sądów powszechnych:
1. Sądy apelacyjne- Prezes
2. Sądy okręgowe i apelacyjne- Prezes i organy samorządu terytorialnego, czyli zgromadzenia ogóle i kolegia. Ich istnienie jest
gwarancją niezawisłości sędziowskiej.
Prezes
Funkcje:
a) kieruje sądem
b) reprezentuje sąd na zewnątrz
c) sprawuje nadzór nad sądami niższymi
Powołuje i odwołuje go minister sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego danego sądu. W przypadku sądów
rejonowych – po zasięgnięciu opinii kolegium sądu okręgowego.
Opinia nie jest wiążąca, ale zgromadzenie ogólne ( kolegium) może uchwalić sprzeciw i wtedy decyzja Ministra nie dochodzi do
skutku chyba, że – nowe rozwiązanie – KRS wyda opinię pozytywną w sprawie nominacji prezesa.
Kadencja:
Sądy rejonowe- 4 lata
Okręgowe i apelacyjne- 6 lat
Minister może kadencję skrócić.
Zgromadzenie ogólne
To wszyscy sędziowie danego sądu.
W sądach okręgowych obejmuje ono też przedstawicieli sądów rejonowych, ze względu na brak odrębnego samorządu na
najniższym szczeblu struktury sądów.
Funkcje:

49
 a) przedstawianie KRS kandydatów na sędziów danego sądu
b) opiniowanie kandydatury prezesa sądu
c) wybór kolegium
d) wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium
Kolegium
Składa się z 4 do 10 sędziów wybierany przez zgromadzenie ogólne.
Funkcje:
a) ustala podział czynności i zasady przydzielania spraw
b) wyraża opinie w różnych spawach personalnych
Ważne
Zwierzchni nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych sprawuje minister sprawiedliwości, ale tak, by jego
działania nie naruszały niezawisłości sędziowskiej.
W PRL minister mógł decydować o nominacjach i awansach. Od 1989 r. koncentruje się na kwestiach budżetowych i gospodarczych.
W 2001r. struktura sądów powszechnych została częściowo dostosowana do nowego podziału terytorialnego. Nadal jednak okręgi
sądowe mają terytorialnie odrębny charakter (np. liczba sądów okręgowych, 45, jest taką pozostałością).

78. Zasady wymiaru sprawiedliwości.

Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości możemy rozpatrywać w 3 kategoriach:

1 .Zasady organizacji sądownictwa
2. Prawa jednostki
3. Zasada praworządnego procesu
Zasady organizacji sądownictwa
1. Zasada dwuinstancyjności ( art. 176 ust.1 konstytucji)
W każdej sprawie należącej do właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość zwrócenia się do sądu wyższej instancji o
zbadanie prawidłowości orzeczenia wydanego przez sąd I instancji. Zasada ta dotyczy postępowania sądowego, w sprawach
karnych, cywilnych i z zakresu prawa pracy, a także administracyjnych.
Art. 176 ust.1 daje furtkę do tworzenia dalszych etapów procedury, np. kasacji. Dopuszczenie kasacji w poszczególnych typach
spraw należy do ustawodawcy i nie jest wymogiem konstytucyjnym, bo konstytucja nie ustanawia trójinstancyjności postępowania
sądowego.
2. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości ( art. 182 konstytucji)
W Polsce nie stosuje się co prawda ławy przysięgłych ( to odrębny organ orzekający, niezależny od sędziego zawodowego,
formowany z losowo wybranych obywateli), ale stosuje się system sądu ławniczego. Składa się on zarówno z sędziego zawodowego
jak i ławników. Orzeczenie wydawane są większością głosów.
Ławnicy występują tylko w sądach:
a) powszechnych
b) wojskowych
Kandydat na ławnika musi spełniać pewne wymagania, takie jak:
a) obywatelstwo polskie
b) minimum 30 lat
c) pracować lub mieszkać w miejscu kandydowania przez co najmniej rok
d) posiadać nieskazitelny charakter
Są grupy zawodów, w których nie można być ławnikiem. Są to m.in.:
a) osoby zatrudnione w sądach i prokuraturach
b) policjanci
c) adwokaci i radcy prawni
d) duchowni
e) funkcjonariusze Służby Więziennej
Kadencja- 4 lata
Udział ławników jest ograniczony do postępowania w I instancji. Art. 47 kpc mówi, że ławnicy wymagani są tylko w sprawach z
zakresu:
a) prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
b) stosunków rodzinnych, z wyjątkiem spraw o alimenty
i w sprawach karnych.
3. Zasada jawności rozprawy ( art.42 ust. 2 konstytucji)
To umożliwienie publiczności ( w tym prasie) dostępu do sali sądowej i obserwowania rozprawy.
Ustawa jednak może wprowadzić ograniczenia ze względu na:
a) moralność
b) bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny
c) ochronę życia prywatnego stron
d) inny ważny interes prywatny
Zawsze jednak w rozprawie mogą uczestniczyć strony, ich przedstawiciele i po 2 osoby przez nich wskazane.
Zawsze ogłoszenie wyroku musi nastąpić publicznie.
Prawa jednostki
1. Prawo do sądu ( art. 45 ust. 1 konstytucji)
Sąd przede wszystkim musi być:
 właściwy

50
  niezależny
 bezstronny
 niezawisły
Podmiotem prawa do sądu jest każdy, czyli:
 wszystkie osoby fizyczne ( niezależnie od obywatelstwa)
 osoby prawne prawa prywatnego
 jednostki samorządu terytorialnego w zakresie ochrony ich samodzielności
Prawo do sądu oznacza:
 prawo dostępu do sądu
 prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, pozwalającej każdemu na rzeczywiste dochodzenie swoich
spraw ( jak nie wiadomo o co chodzi, to chodzi o pieniądze , czyli koszty procesu )
 prawo do uzyskiwania wyroku sądowego
2. Prawo do obrony ( art. 42 ust. 2 konstytucji)
Odnosi się tylko do postępowania karnego.
Należy rozumieć je w 2 aspektach:
1) formalnym- prawo do obrony oznacza prawo do posiadania obrońcy z wyboru, a jak ze względu na kasę nie jest to możliwe, to
z urzędu.
2) materialnym- oznacza takie ukształtowanie procedury karnej, które daje oskarżonemu możliwość występowania jako
pełnoprawnego uczestnika procesu. To także zagwarantowanie przez ustawodawcę niezależności adwokatury i jej fachowości.
Choć odnosi się tylko do postępowania karnego, to jednak każdy obywatel ma prawo do uzyskania pomocy prawnej.
Zasady praworządnego procesu
Łączy się z wspomnianymi wyżej zasadami, takimi jak:
a) prawo do obrony
b) jawność rozpraw
a także z :
c) zasadą domniemania niewinności
d) ochroną wolności i nietykalności osobistej
e) zakazem tortur i nieludzkiego traktowania i karania

79. Sąd Najwyższy- struktura i funkcje.

Organy SN:
1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
2. Prezes Sądu Najwyższego ( dla każdej z izb)
3. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
4. Zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego ( dla każdej z izb)
5. Kolegium Sądu Najwyższego
Organizacja SN:
1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
2. Kolegium Sądu Najwyższego
3. Izba Cywilna
4. Izba Karna
5. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
6. Izba Wojskowa
Pracami każdej z izb kierują Prezesi Sądu Najwyższego, a izby dzielą się dalej na wydziały.
7. Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
8. Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego
9. Rzecznik Prasowy Sądu Najwyższego
10. Trybunał Stanu.

Art. 183 Konstytucji RP, ustęp 3 mówi, że „ Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią
kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.”
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest też Pierwszym Prezesem Trybunału Stanu.
Pierwszym Prezesem SN jest obecnie prof. NLech Gardocki.
Funkcje:
Art. 1 Ustawy z dnia 23 listopada 2002r. o SN wylicza takie funkcje:
Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do:
1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:
a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez
rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,
b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,
c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;
2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego;
3) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w
zakresie, w którym uzna to za celowe;
4) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

51
A art. 183 Konstytucji:

1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.
2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.

PYTANIE 80 - Rzecznik Praw Obywatelskich

cechy współczesnego Ombudsmana:

– samodzielny oragan państwowy
– powiązany z parlamentem
– wysłuchuje skarg obywateli i podejmuje działanania zmierzające do naprawienia nieprawidłowości oraz informuje parlament o stanie
praworządności i funkcjonowaniu administracji
– łatwo dostępny dla skarżącego, brak formalności i opłat; ma swobode w doborze spraw, którymi się zajmie i nie ma władzy ich
rozstrzygania;
W Polsce- od 1987 r (ustawa o rzeczniku)- pierwszym rzecznikiem była Ewa Łętowska. Zmiany ustrojowe po '89 umocinły pozycje
rzecznika, nowela kwietniowa nadała mu rangę konstytucyjną.
Powoływanie:
 powoływany przez sejm za zgodą senatu na 5-letnia kadencje (możliwa 1 reelekcja)
 prawo zgłoszenia kandydatury ma marszałek sejmu lub 35 posłów
 głosowanie- bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy
 uchwała senatu odmawiająca wyrażenia zgody ma skutek ostateczny- procedura rusz od początku z nowym kandydatem
 dopuszcza się, aby marszałek powołał max 3 jego zastepców
Wymagania:
 obywatelstwo pol
 wykształcenie prawnicze
 wysoki autorytet, moralność, wrażliwość społeczna
 nie może być posłem ani senatorem ani zajmować innego stanowiska z wyjątkiem profesora uczelni wyższej
 nie moze należeć do partii, związku zawodowego ani prowadzic działaln. nie dającej się pogodzić z godnością urzędu
 przysługuje mu immunitet i nietykalość
Odwołanie:
 może być odwołany w sytuacjach szczególnych: zrzeczenie się urzędu, trwała niezdolność na skutek choroby, ułomności lub upadku
sił, sprzeniewieżenie się ślubowaniu
 o odwołaniu decyduje sejm (bez senatu)- prawo wniosku ma marszałek lub 35 posłów,
 za odwołanie musi głosować 3/5 w obecności co najmniej połowy ( jedynie przy zrzeczeniu głosowanie zwykłą większością)
Działalność:
 dot. ochrony praw i wolności obywateli, cudzoziemców i bezpaństwowców( im przysługuje ochrona jedynie w zakresie praw i
wolności, które im przysługuja w Polsce),
 nie jest powołany do interwencji miedzy podmiotami prawnymi,
 kontrolna legalności, ale też działanie jeżeli prawo nie zostało naruszone, ale w jego majestacie doszło do krzywdy
 może działać z własnej inicjatywy, ale najczęściej na wniosek obywateli, organizacji spoeł., oragnów samorządów, Rzecznika Praw
Dziecka
 może podjąć sprawę albo: poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy dostępnych srodków działania, przekazać sprawę, nie podjąć
sprawy
 jeżeli podejmie sprawę to może: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych
organów, zwr ócić się do sejmu o zlecenie NIK-owi przeprowadzenia kontroli
 nie ma kompetencji zmiany aktów prawnych, może jedynie sugerować, zwracac uwagę, ale merytoryczne rozstrzygnięcie jest poza
jego gestią
 ma parwo:
a) żądać wszczęcia postępowania w spr. cyw. oraz brać udział w toczącym się postępowaniu na prawach przysługujacych
prokuratowrowi,
b) żądać wszczecia postepowania przygotowawczego przez uprawnionego oskarżyciela w spr sciganych z urzedu,
c) wnosic kasację w postępowaniu cywilnym i karnym,
d) zwrócić się o wszczęcie postępowania admin., wnosić skargę do sądu admin.
e) wziąć udział w piostępowaniu przed Tryb. Konst dot. skargi konstytucyjnej,
 ma obowiązek corocznego przedstawienia sejmowi i senatowi info o swojej działalności oraz info o stanie przestrzegania wolności
oraz praw człowieka i obywatela

PYTANIE 81 - Rzecznik Praw Dziecka

art. 72 p.4 Konstytucji-podstawa prawna do powołania

ustawa z 6.01.2000
Marek Piechowiak- pierwszy Rzecznik
 stoi na straży praw dziecka określonych w konstytucji i konwencji o prawach dziecka
 dziecko w rozumieniu ustawy- od poczęcia do pełnoletności
 powoływany przez sejm za zgoda senatu na wniosek Marszałka Sejmu, M. Senatu, gr. co najmniej 35 posłów lub 15 senatorów

52
 kadencja- 5 lat od dnia ślubowania przed sejmem (1 reelekcja)
 Senat ma miesiąc na wyrażenie zgody, jeżeli w tym czasie nic nie zrobi uznaje się, że się zgodził
 jeżeli się nie zgodził to musi być powołany ktoś inny
 organ niezależny, odpowiedzialny jedynie przed sejmem
 nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych
 działa z własnej inicjatywy
 może wnioskować o podjęcie inicjatywy ustawodawczej do odpowiednich organów
 składa Sejmowi i Senatowi coroczne sprawozdanie z działalnosci
Odwołanie:
– przez sejm za zgodą senatu, jeżeli:
– zrzekł się urzędu,
– jest trwale niezdolny na skutet choroby potwierdzonej orzeczeniem lekarskim
– sprzeniewierzył się ślubowaniu
– wniosek o odwołanie składaję ci sami co przy powołaniu

PYTANIE 82 - Najwyższa Izba Kontroli-struktura i funkcje

 art.202-206 konstytucji
 ustawa z 23.XII ’94 o NIK
 naczelny organ kontroli państwowej, powiązany z parlamentem, niezależny od rządu
 ma za zadanie badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek
 organ kolegialny składający się z:
 prezesa- powoływany przez sejm za zgodą senatu na 6 lat ( 1 reelekcja); wniosek przedstawia marszałek sejmu lub grupa 35
posłów; konieczna bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy posłów, następnie uchwała idzie do senatu, ten ma 30
dni na wyrażenie zgody lub odmowę (wtedy sejm musi powołać inną osobę). Jeżeli przez 30 dni senat się nie wypowie, domniemywa
się zgody. Nawet po upływie kadencji prezes pełni swoje obowiązki do czasy wyboru następcy. Prezes nie może zajmować żadnego
stanowiska poza profesorem szkoły wyższej, nie może należeć do partii, zw. Zawodowego, itd. NIE ponosi odpowiedzialności
politycznej, nie można go odwołać, chyba że sam się zrzeknie, jest trwale niezdolny lub skazany prawomocnym wyrokiem za
przestępstwo lub jest skazany przez Trybunał Stanu;
 Wiceprezesów- powoływani przez marszałka sejmu na wniosek prezesa
 Kolegium NIK (prezes+wiceprezesi+dyrektor generalny+14 członków); Członkowie są powoływani przez marszałka na wniosek
prezesa na 3 lata- 7 to przedstawiciele nauk prawnych lub ekonomicznych i 7- wyżsi rangą urzędnicy NIK, są niezawiśli;
 aparat urzędniczy zorganizowany na szczeblu centralnym w departamenty, a na szczeblu wojewódzkim w delegatury
 urzędnikom wykonującym czynności kontrolne przysługuje immunitet, nie mogą być pociągnięci di odpowiedzialności z powodu
czynności służbowych bez zgody Kolegium NIK
 NIK bada wykonanie budżetu oraz realizację innych ustaw i aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gosp. I
organizacyjno-admin.
 Zakres kompetencji kontrolnych:
 kontrola działania organów admin. Rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z
punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności
 NIK może kontrolować tylko w zakresie wykonania budżetu i gospodarki finansowej i majątkowe: Kancelarię Prezydenta, Sejmu i
Senatu, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiTv, Sąd Najwyższy i NSA, Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych(GIODO)
 Na zlecenie sejmu może kontrolować także w innych aspektach: Kancelarię Pr., Sejmu, Senatu, GIODO i KRRiTv
 Kontrolne działania NIK nie mogą dotykać merytorycznej działalności sądów i indywidualnej pozycji niezawisłych sędziów; pod
względem merytorycznym może badać tylko działania rządu i podległych mu jednostek
 Kontrola działania organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych
z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności
 Kontrola działania innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one
majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa, i tylko z punktu
widzenia legalności i gospodarności
 w ramach kontroli pracownicy NIK mają prawo swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych,
wgląd do wszelkich dokumentów, przeprowadzania oględzin, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania wyjaśnień
 NIK może zawiadomić organy powołane do ścigania przestępstw lub wykroczeń, a także wskazywać na potrzebę wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego lub zwolnienia z zajmowanego stanowiska
 NIE MOŻE wydawać zarządzeń wymagających wykonania ani nakładać kar na osoby w jednostkach kontrolowanych
 Ma obowiązek corocznego dostarczania analizy wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej oraz opinii w
przedmiocie udzielenia absolutorium RM; a także sprawozdanie ze swej działalności
 Ma obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie sejmu i jego organów
 Prezydent i premier mogą zwracać się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli
 NIK ma obowiązek informowania premiera i prezydenta o wynikach kontroli przeprowadzanych na ich wniosek

PYTANIE 83 - Krajowa Rada Radiofonii i TV

 art. 213 i 214 konstytucji
 ustawa z 29.XII’92 o radiofonii i telewizji

53
  jest organem konstytucyjnym, poza schematem trójpodziału władz
 5 członków- 2 sejm, 1 senat, 2 prezydent, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków
masowego przekazu
 kadencja-6lat, co 2 lata wymieniana 1/3 składu ( nie wiem jak to możliwe przy 5 członkach)
 ponowne powołanie na pełna kadencje jest niemożliwe
 członek nie może być posłem, senatorem, należeć do partii, zw. Zawodowego, ani prowadzić działalności niedającej się
pogodzić z godnością urzędu
 odwołanie: możliwe tylko, gdy:
 zrzecze się urzędu,
 trwała niezdolność na skutek choroby
 prawomocny wyrok za przestępstwo z winy umyślnej
 naruszenie przepisów ustawy, stwierdzone orzeczeniem Trybunału Stanu
 coroczne sprawozdanie z działalności Rady
 jeżeli sprawozdanie zostanie odrzucone przez sejm i senatu to kadencja Rady wygasa, ale prezydent musi to potwierdzić
 przewodniczący wybiera Rada ze swego grona, odwołany może być większością 2/3 ustawowej liczby członków Rady
 Rada stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i TV
 Ma obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radia i TV
 Kompetencje Rady:
 projektowanie, w porozumieniu z premierem, kierunków polityki państwa w dziedzinie radia i TV
 powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i TV
 udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych
 sprawowanie kontroli działania nadawców
 określanie warunków działania nadawców
 określanie opłat abonamentowych

PYTANIE 84 - Trybunał Konstytucyjny- ustrój i właściwość

 powołany 29.IV.1985
 obecnie obowiązuje ustawa o TK z 1.VII.97 ze zmianami
 skład: 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 lat (wybór indywidualny-tzn.kazdy sedzia na 9 lat, nawet jeżeli zostaje wybrany na
miejsce sędziego, który odszedł przed upływem kadencji)
 sędzią może być osoba, która ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA, musi być apolityczny
 kandydatów na sędziego przedstawia prezydium sejmu lub grupa co najmniej 50 posłów
 wybór następuje bezwzględna większością w obecności co najmniej połowy posłów
 reelekcja jest niemożliwa
 sedziowie sa nieusuwalnie, chybaże:
- skazany prawomocnym wyrokiem przez sąd
- sąd dyscyplinarny, złożony z sedziów TK orzeknie karę usunięcia ze stanowiska
- w razie smierci, zrzeczenia się, choroby potwierdzonej orzeczeniem lekarskim
 o wygasnięciu mandatu stwierdza Zgromadzenie Ogolne TK
 maja immunitet, taki jak inni sedziowie, z tym że zgodę na pociągniecie do odpowiedzialności lub aresztowanie sedziego
wydaje ZO TK większością 2/3
– organy TK:
- Zgromadzenie Ogólne (wszyscy sedziowie; dla prawomocności jego uchwał konieczna obecność min 10 sedziów)- uchwala
regulamin TK, wybiera kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwala projekt dochdów i wydatków TK, ustala zasady
wyznaczania składów orzekających i przydziela sprawy, stwierdza wygasniecie mandatu, zgoda na uchylenie immunitetu
- prezes i wice- wybierani przez prezydenta, sposród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO TK. Odmowa dokonania
nominacji obydwu stanowiłaby delikt konstytucyjny i prezydent może stanąć przed Tryb.Stanu; nie ma przeszkód, aby prezes
lub wice złożyli rezygnację ze stanowiska, pozostając w składzie TK jako zwykły sedzia
– Funkcje:
a) hierarchiczna kontrola norm
b) orzekanie o skargach konstytucyjnych
c) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
d) orzekanie o zgodnosci z konstytucją celów lub działalności partii
e) rozstrzyganie o zaistenieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzedu przez prezydenta

PYTANIE 86 - Zmiana ustroju i własciwości TK po wejściu w życie konstytucji

 TK działa od 29.IV.1985, nowa ustawa pochodzi z 1.VIII '97

 art.188-197 konstytucji- rozdział Sądy i Trybunały; do '97 TK był w rozdziale o organach kontroli państwowej
 do '97 obowiązywał przepis, że sejm może odrzucić orzeczenie TK większością 2/3, obecnie orzeczenie jest ostateczne
 do '97- 12 sędziów na 8 lat, teraz-15 na 9 lat
 do '97 przewodniczącego i wice wybierał sejm, teraz są wybierani przez prezydenta
 do'97 TK dokonywał wykładni ustaw

54
 nowe uprawnienia: skarga konstytucyjna, rozstrzyganie sporów kometencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami
państwa, orzeka o niezdolności prezydenta do pełnienia funkcji
 uprawnienia, które zostały utrzymane: rozstrzyganie o zgodności celów działalności partii politycznych, orzekanie o zgodności norm
prawnych z wyższymi źródłami prawa
TK nie może działać sam z własnej inicjatywy, musi być złożony wniosek

PYTANIE 87 - skarga konstytucyjna

art. 79.ust.1 konstytucji:

Każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do
Trybunału Konstytucyjnego (TK) w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie, którego sąd lub
organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w konstytucji.
skarga obowiązuje dopiero od czasu wprowadzenia konstytucji z '97 r., wczesniej jej nie było;
oto co zanotowałam na ten temat na zajęciach :):
 musi dot. konstytucyjnych praw, obowiązków lub wolności
 możliwa po wyczerpaniu innych możliwości dochodzenia praw
 musi dot. konkretnej jednostki
 w sytuacji gdy wydany jest wyrok lub podjeta decyzja to skarzymy jedynie podstawę prawną ich wydania
 skarga musi być spełniać wymogi formalne- napisana przez adwokata lub radcę prawnego
kilka dodatkowych info;
– jeżeli cię nie stać na prawnika, który napisze skargę masz prawo zwrócić się do sądu po adwokata z urzędu
– skarga jest wolna od opłat sądowych
– należy ją złożyć w ciągu 3 miesięcy od dostarczenia nam ostatecznego wyroku czy decyzji, na którą się skarżymy
– składana w 5 egzemplarzach i trzeba dołączyć pełnomocnictwo do sporządzenia skargi, kopię orzeczenia organu władzy publicznej-
przedmiot skargi, kopię orzeczeń wydanych w zwiazku z wyczerpaniem przez skarżącego drogi prawnej

PYTANIE 88 - Trybunał Stanu-ustrój, właściwość

 konstytucja- art.198-200
 ustawa z 26.III.'82- nowelizowana
Historia- jeśli to kogoś interesuje :)
– konstytucja marcowa- odpowiedzialność ponosił prezydent i członkowie rządu za naruszenie konstytucji lub ustawy, oskarżenie
wnosił sejm;
– konstytucja kwietniowa- wyłączała odpowiedzialność prezydenta, ale rozszerzała ją na posłów i senatorów, jeśli dopuscili się
naruszenia przepisów antykorupcyjnych
– Mała Konstytucja z '47- przewidywała Trybunał stanu, ale nigdy nie uchwalono ustawy wykonawczej
– konstytucja z '52- brak unormowań
 jest odrębnym organem sądowniczym
 skład: przewodniczący- I prezes sądu Najwyższego, 2 zastępców i 16 członków- wybierani przez Sejm na okres jego kadencji,
ponowny wybór jest dopuszczalny
 konstytucja wymaga, aby zastepcy przewodniczącego i co najmniej połowa pozostałych członków miała kwalifikacje do zajmowania
stanowiska sędziego
 funkcja sprawowana nieodpłatnie, bo wykonują jednocześnie inną pracę zawodową
 Są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom
 ustawa wyklucza możliwość przedterminowego odwołania, chyba że zrzecze się urzędu, jest trwale niezdolny lub skazany
prawomocnym wyrokiem
 przysługuje im immunitet i nietykalność
Kto podlega odpowiedzialności? :
 prezydent
 premier i reszta RM
 osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem
 prezes NBP- tylko tak można go usunąć
 prezes NIK- j.w.
 członkowie KRRiTv (przewodniczący też)
 Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych
 posłowie i senatorowie- tylko za naruszenie przepisów antykorupcyjnych
Za co? :
 za naruszenie konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzedowania , czyli
za delikt konstytucyjny
 odpowiedzialność tylko za czyn popełniony w okresie piastowania danego stanowiska
 10-letni okres przedawnienia
 popełnienie czynu może być poprzez działanie lub zaniechanie
 od 2001r. nawet nieumyślne naruszenie konstytucji lub ustawy może być przesłanką
 możliwa odpowiedzialność przed Trybunałem za popełnione przestępstwo:

55
 - prezydent- za wszelkie przestępstwa w okresie sprawowania urzędu( nawet za te niezwiązane z funkcją)- w okresie
pełnienia urzędu nie biegnie przedawnienie
- RM- tylko za przestępstwa związane z pełnieniem urzędu
- posłowie i senatorowie- za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu
Państwa lub samorządu terytorialnego oraz zakazu nabywania tego majątku- inicjatywa wszczecia postępowania należy do
marszałka sejmu (lub odpowiednio Senatu), pociągnięcie do odpowiedzialności na podstawie uchwały odpowiedniej izby, a Trybunał
orzeka o pozbawieniu mandatu

PYTANIE 89 - Stany nadzwyczajne wg konst. z '97

stany nadzwyczajne:
 s. wojny
 s. wyjątkowy
 s. klęski żywiołowej
 mogą być wprowadzone tylko na podstawie ustawy, w dtrodze rozporzadzenia, które podlega podaniu do publicznej wiadomości,
 działania podjete muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i zmierzać do szybkiego przywrócenia stanu normalnego
 nie mogą być zmienione: konstytucja, ordynacje wyborcze do sejmu, senatu i org samorzadu teryt, ustawa o wyborze prezydenta
oraz ustawa o stanach nadzwyczajnych
 w czasie trwania ora 90 dni po zakończeniu nie może być skrócona kadencja sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe,
wybory do sejmu, senatu, org samorzadu teryt, prezydenckie, a kadencje tyuch organów ulegaja przerdłużeniu. Wybory do
samorzadu są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny,
STAN WOJENNY (art.229)
– wprowadza prezydent na wniosek RM
– w razie zewn. zagrożenia, zbrojnej napaści lub gdy z umowy mn wynika zobowiązanie do wspólnej obrony
STAN WYJĄTKOWY (art.230)
 prezydent na wniosek RM
 na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni
 przedłużenie może nastąpić tylko raz za zgodą sejmu, ale tylko o 60 dni
 w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezp. obywateli, porządku publicznego
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ (art.232)
 RM
 na czas oznaczony- do 30 dni
 przedłużenie tylko za zgodą sejmu
 w celu: zapobierzenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych oraz w celu ich usuniecia
 rozporzadzenie o wprowadzeniu s. wojennego lub wyjątkowego prezydent przedstawia sejmowi w ciągu 48h od podpisania; sejm
może je uchwalić bezwzględna większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 ustawa okreslająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka w czasie s. wojennego lub wyjątkowego NIE MOŻE ograniczać art.
dotyczących:
- godności człowieka
- obywatelstwa
- ochrony życia
- humanitarnego traktowania
- ponoszenia odpowiedzialności karnej
- dostępu do sądu
- dóbr osobistych
- sumienia i religii
- petycji oraz rodziny i dziecka
 ustawa określająca zakres ograniczen eolności i praw obywatela w stanie klęski MOŻE ograniczać:
- wolność działalności gosp
- wolność osobistą
- nienaruszalność mieszkania
- wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP
- prawo do strajku
- prawo własności
- wolność pracy
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- prawo do wypoczynku

PYTANIE 90 - stan wojny, stan wojenny

STAN WOJNY- art.116 konstytucji

 jego istota nie jest wprowadzenie szczególnych zmian w wewn. porządku państwa, a oddziaływanie zewn. na płaszczyżnie
międzynar
 adresowany do innego państwa
 możliwe skutki: rozpoczęcie działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw obywateli wrogiego
państwa

56
 decyduje o nim Sejm, a jeżeli nie może się zebrać to prezydent (wymagana kontrasygnata premiera)
 zakończenie- poprzez zawarcie pokoju
 dopuszczalne tylko w przypadku:
- zbrojnej napaśnie na terytorium RP
- obowiązek wspólnej obrony przeciw agresji wynikający z umów mn.
- NIE MOŻLIWE wprowadzenie w przypadku zagrożenia zewnetrznego ( wykluczenie wojny prewencyjnej)
 na czas wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (NDSZ) oraz można powołać sądy wyjątkowe i ich tryb doraźny
STAN WOJENNY- art 229
– może być wprowadzony w przypadku:
- zbrojnej napaści na RP
- zagrożenia zewnętrznego (także przez działania terrorystyczne)
- obowiązku wspólnej obrony (umowy mn.)
– Rozporządzenie wydaje prezydent na wniosek RM
– rozp. nabiera mocy bezpośrednio po publicznym ogłoszeniu
– w ciągu 48h sejm musi je zatwierdzić (może odrzucić bezwzględną większościa w obecności co najmniej połowy)
– wprowadzany na czas nieokreślony
– kierowanie obrona należy do prezydenta, który na wniosek premiera określa zadania sił zbrojnych, zatwierdza, na wniosek NDSZ
plany operacyjnego użycia sił oraz uznaje określone obszary kraju za strefy bezpośrednich działań zbrojnych
– w terenie cywilne kierowanie realizacją zadań obronnych należy do wojewody
– premier może na wniosek wojewody zawiesić działanie jednostek samorządu teryt. i wprowadzić komisarza rzadowego
– wprowadzenie s.wojennego nie powoduje zawieszenia funkcjonowania parlamentu oraz trybunałów i sądów
– dopuszczalne jest:
- nakaz noszenia dowodu osobistego, zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia
- zawieszenie praw organizowania zgromadzeń, starjków, imprez masowych
- zawieszenie działalności tych zarejestrowanych stowarzyszeń, partii, zw.zawodowych, itp, których działanie może utrudnić
realizację obrony
- wprowadzenie cenzury prewencyjnej, zagłuszanie sygnału radiowego i tv
- kontrola korespondencji pocztowej, telefonicznej i telekomunikacyjnej
- zawieszenie zajęć dydaktycznych, poza szkołami i seminariami duchownymi
-zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności, ograniczenie obrotu dewizami
- zajęcie lub zarekwirowanie śr. transportu
- wprowadzenie powszechnego obowiązku wykonania pracy oraz administracyjnego najmu lokali, dokwaterowywanie osób,
zajmowanie nieruchomości niezbędnych siłom zbrojny\
- reglamentacja towarów
- nakazanie okresowego zawieszenia działalności gosp.
– zmieniają się zasady powoływania obywateli do wojska
– rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie cywilnej
rozszerzony zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli

PYTANIE 91 - stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej

STAN WYJĄTKOWY- art.230

-wynika z zabużenia wewn. sytuacji w państwie, możliwy w razie zagrożenia:
 konstytucyjnego ustroju
 bezpieczeństwa obywateli
 porządku publicznego
– rozporządzenie wydaje prezydent jedynie na wniosek RM
– rozp. obowiązuje od dnia ogłoszenia go w Dzienniku Ustaw
– sejm musi zatwierdzić- taka sama procedura jak przy innych stanach nadzwyczajnych
– ogłaszany na czas okreslony (do 90 dni), może być raz przedłużony za zgodą sejmu na max 60 dni
– kierownictwo działaniami zmierzajacymi do usunięcia zagrożeń należy do premiera, jeżeli s. wyjatkowy tylko w jednym województwie
to do wojewody
– ograniczona autonomia szkół wyższych- organy porządkowe mogą wkraczac na teren uczelni bez wezwania rektora
– nie daje podstaw do ograniczenia parlamentu, sądów i trybunałów
– prezydent na wniosek premiera może zdecydować o użyciu sił zbrojnych dla zaprowadzenia porządku
– dopuszczalene jest wszystko to co wymieniłam w pyt. 90, a dodatkowo:
- odosobnienie,osób, które ukończyły 18 lat, w stosunku do których zachodzi podejrzenie, zę będą prowadziły działalność
zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi, bezp. obywateli lub porządkowi publ. Niedpouszczale odosobnienie posłó, senatorów i
sędziów bez zniesienia immunitetu. O odosobnieniu decyduje wojewoda, można się odwołać do sądu admin., który w ciągu 7 dni
wyznacza rozprawę
– art.233 wskazuje, że nie wolno ograniczać wolności i praw zawartych w: art.30, 34, 36, 38, 39, 40, 41 ust.4, 42, 45,47,48,53,72
konstytucji- to się tyczy też stanu wojennego
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ- art 232
 rozumiany jako: katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w
wielkich rozmiarach albo srodowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być podjęte tylko przy zastosowaniu
nadzwyczajnych srodków
 może to być też zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym

57
 wprowadza go RM w drodze rozporządzenia na 30 dni
 przedłużenie mozliwe zawsze na czas określony za zgoda sejmu
 kierownictwo działaniami sprawują odpowiednie organy administracji lokalnej (wójt, starosta, wojewoda) w zależności od obszaru
objętego klęska
 jeżeli stan klęski wprowadzono w więcej niz jedym województwie to kierownictwo należy do ministra spraw wewen. lub innego
mianowanego przez premiera
 w razie konieczności mogą zaostać przekaza pod dowództwo wojewody lub ministra pododziały lub oddziały sił zbrojnych
 nie powoduje ograniczenia parlamentu, sądów, trybunałów i lokalnych organów przedstawicielskich
 wg art 233 ust.3 ograniczeniu mogą podlegać: wolność działalności gosp, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, wolność
przemieszczania się i pobytu na terytorium RP, prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do wypoczynku i do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
 ograniczenia pozostałych konstytucyjnych wolności i praw są zabronione.
 ustawa dopuszcza ewakuację, tworzenie stref zamknietych, kwarantannę, dokonywanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń,
wykorzystywanie bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiany organizacji i czasu pracy, zakaz strajków, itp.
mogą zostać wprowadzone ograniczenia w trasporcie i usługach pocztowych, a nadawcy radiowi i tv (równiez komercyjni) oraz
wydawcy dzienników muszą publikować komunikaty i zarządzenia władz
 ustawa nie wspomina o odszkodowaniach za szkody wyrządzone w trakcie zwalczania lub usuwania skutków klęski żywiołowej.

PYTANIE 92 - Pozycja ustrojowa NBP wg konstytucji

NBP:
 jest centralnym bankiem państwa
 ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej
 odpowiada za wartość polskiego pieniądza
 organami są: Prezes, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) oraz Zarząd
 prezes powolywany przez sejm na wniosek prezydenta na 6 lat
 prezes nie może należeć do partii politycznej, zw. zawodowego ani prowadzic działalności nie dajacej się pogodzić z godnością
urzędu
 w skład RPP wchodzą prezes NBP-jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6
lat w równej liczbie przez prezydenta, sejm i senat
 RPP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je sejmowi równoczesnie z przedłożeniem przez RM projektu budżetu
 RPP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń

58