SOCIJALNA MEDICINA

JE NAUKA IZ OBLASTI JAVNOG ZDRAVSTVA.

PODRAZUMJEVA PROLONGIRANJE ŢIVOTA I PROMOCIJU ZDRAVLJA
A DRUŠTVO (zajednica osigurava uslove u kojima ljudi mogu biti zdravi)

PREDMET I CILJ

ZAJEDNIĈKI CILJ SVIH NAUKA IZ OBLASTI JAVNOG ZDRAVSTVA JE:

1. Promocija zdravlja
2. UnapreĊenje i oĉuvanje zdravlja
3. Prevencija bolesti i
4. Zaštita od bolesti
PODRUĈJE DJELOVANJA :

Aspekti zdravlja i bolesti

1. preventivni,
2. socijalni, NAUKE JAVNOG ZDRAVSTVA
3. ekonomski, IMAJU
4. vaspitni i
5. organizacijski MULTIDISCIPLINARNI KARAKTER

Ostali aspekti SOCIJALNA MEDICINI JE “MOST”

1. okoline, IZMEĐU KLINIĈKE MEDICINE I
2. zajednice, DRUGIH NAUKA KOJE
3. grupe i PROUĈAVAJU SOCIJALNE
4. individue DIMENZIJE
 RAZVOJ SOCIJALNE MEDICINE:

Hipokrat (460-377. pr.n.e.) pokušao je traţiti uzroke oboljenja utjecajem spoljnih

faktora. Prvi je ukazao na vezu epidemiologije bolesti sa faktorima kao što su voda,
klima, naĉin ţivota, ishrana, stanovanje id r socio-ekonomski uslovi ţivota.

Ser George Newman (1847) definiše da je

“medicinska nauka esencijalno socijalna nauka” i to treba što prije shvatiti,

zatim definiše 3 osnovna principa:

1. zdravlje ljudi je stvar društvene zajednice, koja je obavezna da ga ĉuva i unapreĊuje;
2. Socijalno-ekonomski uslovi imaju znaĉajnu pa i kljuĉnu ulogu na zdravlje i bolesti,
pa se moraju prouĉavati;
3. UnapreĊenje zdravlja je društveni i medicinski zadatak
Alfred Grojtjahan (1869-1931) je najznaĉajnije ime u socijalnoj medicini Evrope.
Objasnio je socijalnu prirodu bolesti,
• definisao “socijalne bolesti” i
• koncipirao socijalnu medicinu kao nauku.
• multidisciplinarni karakter nauke: statistika, antropologija, demografija, ekonomija i
• isticao je zdravstveno vaspitanje.

Julies Rene Guerin (1848) – duhovni zaĉetnik socijalne medicine (hirurg-ortoped)

uveo je termin “socijalna medicina” u ĉasopisu “Medicinske novine” Francuska,
• zdravlje populacije i socijalno-ekonomski faktori,
• oĉuvanje zdravlja.

• Radove socijalne medicine klasifikuje u 4 podgrupe: socijalna patologija,

socijalna psihologija, socijalna higijena i socijalna terapija.
• Zalagao se da socijalna medicina sluţi svima ali da se ne identifikuje ni sa kim
(npr. Medicinske, filozofske, politiĉke teorije).
Edwin Chadwick, Viliem Farr (viktorijanska epoha u Engleskoj)
prvi su dokumentovano ukazali na vezu izmeĊu epidemija zaraznih bolesti i okoline
u kojoj ĉovjek ţivi i radi.

Edwin Chadwick (1832) istiĉe vezu izmeĊu ekonomsko-socijalnih faktora i zdravlja

naglašava potrebu investiranja u zdravlje.

Chadwick, Smith i statistiĉar Fare inicirali su reforme javnog zdravstva u Engleskoj:

uspostavljanje nove ljekarske prakse-ljekara javnog zdravstva–prvi školovani struĉnjaci
za rad u zajednici (sanitarna inspekcija, praćenje bolesti u populaciji,
preventivne aktivnosti) i izolaciju zdarvih od bolesnih.
SOCIJALNA MEDICINA KAO SAMOSTALNA NAUKA SE POJAVILA U XIXst

• Prvo se bavila nekim grupama u zajednici

• Zatim se baila individualnim uticajem na zdravlje i bolest
• Sada se bavi determinantama zdravlja i bolesti.
Na univerzitetima se 40-tih godina XXst javlja ideja da se javno zdravstvo
nazove socijalna medicina:

John Ryle – profesor socijalne medicine navodi da je to

novi izazov u medicinskoj edukaciji koji integriše socijalne i medicinske nauke.

U SAD-u javno zdravstvo je dominantna disciplina:

• 1872. – Ameriĉka asocijacija javnog zdravstva,

• 1879. – nacionalno zdravstveno tijelo za brigu oko spreĉavanja zaraznih bolesti.
• Reforma shvatanja javnog zdravstva sa edukacijom struĉnjaka iz:
javnog zdravstva, sociologije, ekonomije, statistike i politiĉkih nauka.
Charles Edward Winslow sa univerziteta u Yalu:

• Definiše javno zdravstvo

• Promoviše zdravstveni odgoj kao “kljuĉ novog javnog zdravlja“
i smatra da je njegovo uvoĊenje u preventivnu medicinu isto znaĉajno kao i
bakteriološka teorije bolesti.

•1947. u SAD-u se otvara prvi Insitut za socijalnu medicinu koji integriše

preventivne i kurativne discipline u sveobuhvatne programe zaštite zdravlja u zajednici.

Sa medicinskom sociologijom se razvija nova nauka “sociologija zdravlja”.

RAZVOJ SOCIJALNE MEDICINE NA NAŠIM PROSTORIMA

Dr Andrija Štampar (1888-1958)

• stvorio je naš koncept socijalne medicine i primjenjivao ga u organizaciji zdravstvene

sluţbe,
• unio koncept zdravlja i zaštite zdravlja u praksu kod nas,
• radio je na suzbijanju zaraznih bolesti, osnivao higijenske ustanove i zavode,
osmislio i organizovao u praksi ideje o domovima zdravlja,
• jedan je od osnivaĉa WHO
• za njega se vezuje prva definicija zdravlja (07.04.1948)
• njegove ideje su još uvijek aktuelne i polazište su mnogih reformi u zdravstvu
• 1923. osnovao je prvi Institut za socijalnu medicinu na ĉijem ĉelu je bio
dr Bogoljub Konstantinović

Gerić, Jakšić, Kesić, Ţarković, Smajkić, Ćatović, Bešlagić…

OD IDEJE DO NAUKE

Frank, Grojtjahan i Guerin – pioniri socijalne medicine

• XIXst borba za zdravlje,

• zalaganje za sveobuhvatnu strategiju zdravlja baziranu na reformi društve

i podizanju zdravstvene kulture

• XXst Univerziteti i katedre za socijalnu medicinu

(Prvi profesor socijalne medicine bio je u Utrechtu - 1918)

Klasiĉno javno zdravstvo ima cilj “da uĉini za ljude ono što oni sami za sebe ne ĉine
SOCIJALNA MEDICINA ima cilj

1. da ljudi sami doprinose svom zdravlju;

2. da se mobilišu sve raspoloĉite resursa za zdravlje;

3. da odnos doktora i pacijenta ne smije biti individualistiĉki;

4. da je doktor ĉlan tima sa medicinskim i patronaţnim sestrama,

socijalnim radnikom, psihologom i drugi;

5. da je doktor profesionalac i za pacijenta i zdravog korisnika u okruţenju;

6. da zdravstveni sistem i drugi sistemi doprinose zdravlju.

POJAM - SOCIJALNA MEDICINA

Rozen smatra da je socijalna politika odredila pojavu socijalne medicine,

Galdson, Ryle, Smith smatraju da je historija socijalne medicine

historija same medicinske nauke i njenog sazrijevanja.

Susser smatra da su 3 paralelne struje odredile nastanak socijalne medicine i to:

1. porast društvene odgovornosti za medicinu,
2. prouĉavanje bolesti na nivou koji nije samo individualan, nego i grupni i masovn
3. porast saznanja o ĉovjeku, pacijentu, korisniku kao socijalnom biću.
danas se dodaje nemogućnost medicinske nauke da naĊe odgovore na rastuće
zdravstvene potrebe i izazove.
 Jakšić navodi 3 korijena socijalne medicine:

1. prirodnoznanstvena oblast koja podrazumjeva ekološka, demografska i

epidemiološka posmatranja ĉovjekove i ljudske zajednice i iznalaţenje
odgovarajuće tehnologije i metoda za rješavanje odgovarajućih zdravstvenih
problema,

2. sociološka oblast koja obuhvata analiziranje društvenih odnosa, uzroka i

posljedicadruštvenih nejednakosti u podruĉju zdravlja i bolesti i traţenje
adekvatnih mijera socijalne politike i zaštite,

3. znanstveno podruĉje analize zdravstvenog sistema i organizacije

zdravstvene zaštite.
DEFINICIJE

Socijalna medicina je:

• “socijalna patologija” ,
• “nauka koja prouĉava socijalne relacije”,
• “jedinstvo terapijske i preventivne medicine”,
• “jedinstvo socijalnih nauka i medicine”.

Ryle “Socijalna medicina nije novi zatvaraĉ za staru bocu,

nego predstavlja novu ideologiju i novu filozofiju”.
Tipovi definicija socijalne medicine:

1. Shvaćena je kao nauka koja prouĉava socijalne odnose i socijalne faktore u

medicini:

Andrija Štampar (1923) “socijalna medicina je nauka koja se bavi ispitivanjem

meĊusobnog utjecaja socijalnih odnosa i patoloških pojava u narodu i
pronalaţenjem
mijera socijalnog karaktera za unapreĊenje narodnog zdravlja”

Konstantinović (1928) “socijalna medicina je nauka o zdravstvenom stanju

naroda
u vezi sa društvenim odnosima”.

Sasser “socijalna medicina je nauka koja se bavi prouĉavanjem socijalnih

relacija u medicini”

Roemer “socijalna medicina je akademska disciplina koja prouĉava socijalne

faktore
u bolesti i zdravlju kao i naĉin funkcionisanja socijalnih (zdravstvenih) institucija”.
2. Suština socijalne medicine je prouĉavanje odnosa ĉovjeka i okoline:

Hobson “socijalna medicina je studija onih faktora koji utjeĉu na zdravlje i

aplikacija tih studija u korist ĉovjeka. Socijalna medicina prouĉava ĉovjeka u
njegovoj okolini da bi mu pruţila bogatiji ţivot”.

Ćatović „socijalna medicina je nauka koja prouĉava utjecaj svih faktora koji
djeluju na zdravstveno stanje naroda, njihovom povezanošću i preduzimanjem
mijera za rješavanje problema zdravlja i bolesti”.

3. Organizacijska dimenzija je primarna u definiciji socijalne medicine:

Gerić “socijalna medicina podrazumjeva organizovanu brigu zajednice za

zdravlje svojih ĉlanova”.

Mićović, Cucić, Janjić “socijalna medicina je nauka o zaštiti zdravlja ljudi u

zajednici i organizaciji te zaštite”.

4. Osnov definisanja predstavlja nabrajanje oblasti kojima se bavi socijalna

medicina.
Savić, Jakovljević “Socijalna medicina je organizovana briga zajednice za
zdravlje svojih ĉlanova”.
Sveobuhvatna definicija socijalne medicine je:

1. Istraţivanje socijalnih faktora koji utjeću na zdravlje ili incidenciju bolesti i to

pomoću anketnih istraţivanja, studija sluĉaja i statistiĉkih istraţivanja,

2. Reciproĉnu vezu koja postoji izmeĊu medicine i društva ukljuĉujući i kolektivnu

odgovornost medicine prema društvu, koja podrazumjeva ukazivanje na socijalne
probleme koji mogu da oštete zdravlje.

3.Ustanove socijalne terapije: socijalno osiguranje, socijalne aspekte zdravlja,

zdravstvene i socijalne sluţbe.
Skandinavska definicija – “socijalna medicina pokriva široku oblast zdravstvene
zaštite i zajednice uopšte. To ukljuĉuje teorijske nauke i praktiĉnu primjenu kao što
je organizacija zdravstvenih i socijalnih sluţbi, ali i široki dijapazon medicinskih i
socijalnih uslova i problema sa kojima se te sluţbe sreću”.

Definicija WHO “socijalna medicina predstavlja aspekt savremene društvene

medicine s posebnim osvrtom na organizaciju zdravstvene zaštite”.
PREDMET I SADRŢAJ PROUĈAVANJA SOCIJALNE MEDICINE

1. Prouĉavanje i mjerenje zdravlja i zdravstvenog stanja na nivou kategorija

stanovništva i zajednice (djeca, omladina, ţene, radnici, stari, prihiĉki i fiziĉki
ometene osobe itd.).

2. Problemi narodne patologije (hroniĉne nezarazne bolesti, socijalna patologija,

traumatizam, profesionalne bolesti, i dr.)

3. Zdravstveni sistem i organizacioni oblici zdravstvene zaštite

4. Zdravstvene potrebe, kao i determinante zahtjeva i korištenja zdravstvene sluţbe

5. Prouĉavanje utjecaja socijalno-ekonomskih aspekata i okoliša:

•Ekonomika u zdravstvu
•Menadţment u zdravstvu
•Kvalitet u zdravstvu
•Planiranje za zdravlje
•Obrazovanje za zdravlje, kadar za zdravlje
•Ponašanje i zdravlje
•Odgoj za zdravlje
•Zdravstveno informativni sistem
•Istraţivanja u zdravstvu
METODE U SOCIJALNOJ MEDICINI

1. Sociološki metod:

•Socijalna medicina kao pragmatiĉna nauka koristi one metode koje su joj na
raspolaganju i mogu da odgovore njenim ciljevima,

•Svaka od nauka koja je odredila multidisciplinarnost u socijalnoj medicini unijela je

u nju ponešto od svoje metodologije, shodno postavljenim ciljevima.

• Da bi se objasnio jedan fenomen u socijalnoj medicini ĉesto je potrebno koristiti

više teorijskih koncepata.

• U socijalnoj medicini se najĉešće nekoliko uzroka proizvede mnogo opserviranih

efekata.

•Od istraţivaĉkih tehnika koriste se one preuzete iz socijalnih nauka, kao što su
metode anketnog istraţivanja, mjerenje stavova i sl.
 2. Epidemiološki metod u socijalnoj medicini podrazunjeva:

1. uoĉavanje i definisanje problema,

2. opis karakteristika problema,
3. postavljanje hipoteze o mogućim uzroĉno-posljediĉnim vezama koje
odreĊuju problem,
4. provjera-testiranje i dokazivanje uzroĉno-posljediĉnih veza,
5. zakljuĉak i praktiĉna primjena

3. Dispanzerski metod rada podrazumjeva aktivni nadzor nad bolesnim i zdravim.

IZAZOV ZA BUDUĆNOST:

“ZDRAVSTVENU KRIZU STOLJEĆA” ĉine:

• promjene u strukturi obolijevanja i uzroka smrti,
• nemogućnost medicine da na sve to odgovori,
• nagli razvoj visoke tehnologije,
• enormni porast troškova zdravstvene zaštite,

• Raste pritisak korisnika za zauzimanje aktivnije uloge u donošenju odluka

u zdravstvenom sistemu i za regulisanje prava pacijenata

• Zdravstvena politika iz usko medicinskog model ide ka boljem razumjevanju

zdravlja i njegovih determinanti

• Socijalno-medicinski argumenti zdravlja i bolesti koriste se sve više i u drugim

medicinskim disciplinama
 OSNOVNI TEORIJSKI KONCEPTI ZDRAVLJA; DEFINICIJE ZDRAVLJA;
POTPUNO BLAGOSTANJE; ZDRAVLJE KAO FUNKCIJA

ZDRAVLJE
rijeĉ „zdravlje“ potiĉe od staroengleskog hal što znaĉi: snažan, čvrst, čio,
čitav, fizički sposoban. (eng. health) SZO “stanje potpunog fiziĉkog,
mentalnog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti ili nemoći”

Ova definicija ukljuĉuje:

stanje dinamičke ravnoteže što znaĉi sposobnost pojedinca ili grupe da

savladavaju ţivotne probleme na optimalnom nivou;
stanje koje se odlikuje anatomskim, fiziološkim i psihološkim integritetom;
sposobnost čovjeka da obavlja vrijedne uloge u porodici, na radnom mjestu i u
društvu;
sposobnost čovjeka da savladava fiziĉki, biološki, psihološki i socijalni stres;
osjećanje blagostanja;
odsustvo rizika obolijevanja i prijevremene smrti.
 KONCEPT I DEFINICIJA PONAŠANJA U VEZI SA ZDRAVLJEM

Englov - psihosocijalni model je najprihvatljiviji konceptu zdravlja,

zdravstvenog vaspitanja i promociji zdravlja.

Ponašanje je interakcija izmeĊu bioloških, psiholoških i sociokulturnih variabli

ĉovjeka, i podrazumijeva voljne i nevoljne aktivnosti, uslovljene reflekse, navike,
obiĉaje, nauĉne odgovore, adaptaciju na promjene i sliĉno.

Ponašanje ima odreĊenu stabilnost ali je isto tako podloţno promjenama pod
uticajem ţivotnih iskustava, razvoja, sazrijevanja i izazvanih, planiranih
promjena.

Zdravo ponašanje je «svaka aktivnost koju poduzima osoba koja sebe smatra
zdravom u cilju preveniranja bolesti ili njenom otkrivanju u asimtomatskom
stanju.»

Bolesno ponašanje je «svaka aktivnost koju preduzima osoba koja koja se

osjeća bolesnom u cilju definisanja svog zdravstvenog stanja i nalaţenja
adekvatnog lijeka».

Ponašanje bolesne uloge je «svaka aktivnost koju preduzima osoba koja sebe
smatra bolesnom u cilju poboljšanja svog zdravlja».
Barić dodaje koncept ponašanja pod rizikom što znaĉi:
ponašanje zdrave osobe u vezi sa prikupljanjem informacija o rizicima po zdravlje,
validaciju tih informacija u odnosu na vlastita opredjeljenja, kao i na okolinske
uticaje, i nakon toga donošenja odluke o prihvatanju ili neprihvatanju riziĉne
uloge.

Ponašanje uzimanja rizika je konceptualni okvir koji povezuje nekoliko

karakteristiĉnih oblika koji imaju tendenciju da oštete zdravlje:

Najĉešći oblici tog ponašanja su: korišćenje droga, aklohola, rani poĉetak
seksualnog ponašanja, nesmotrena voţnja, neadekvatna ishrana, nasilniĉko
ponašanje i sliĉno.

Osnovna karakteristika je voljno angaţovanje u mogućim alternativnijim oblicima

ponašanja.

DETERMINANTE PONAŠANJA
Niz faktora utiĉe na formiranje ponašanja u vezi sa zdravljem tako i na
modifikovanje već formiranog ponašanja.
SZO sve determinante ponašanja svrstava u tri grupe:
•Misli i osjećanja (gdje spadaju znanje, vjerovanja, stavovi i vrijednosti).
•Uticaj ljudi koji su za nas znaĉajni.
•Resursi (novac, vrijeme, radna snaga, vještine).
 ZDRAVLJE KAO FUNKCIJA
izdvaja tri faze razvoja, prema edukativnom pristupu:

Zdravstvena propaganda ja širenje informacija o nekim aktuelnim zdravstvenim

problemima i to putem plakata, štampanih materijala (agitki, letaka, brošura), kao i
putem sredstava masovnih komunikacija.
kraj XIX i danas, efekti zdravstvene propagande su jedino u kratkotrajnom buĊenju
interesovana za neki zdravstveni problem.

Zdravstveno prosvjećivanje je prošireniji edukativni pristup od propagande, jer

podiţe kvantum znanja, bitanog za formiranje zdravog ponašanja, ili za promjene.
to je predpostavka jer je porast znanja izolovana veliĉina i nije uvijek povezana
sa promjenama ponašanja

Zdravstveno vaspitanje je sloţena komunikacija edukacije u formiranju i

modifikaciji ponašanja.
 Grupe faktora koji su značajni za ponašanje:

Predisponirajući faktori
su oni koji predhode formiranju ponašanja i odnose se na znanje, stavove, i
vjerovanja-ubjeĊenja.

Omogućavajući faktori
olakšavaju ili oteţavaju proces vaspitanja za zdravlje, to su: pozitivni stavovi
zajednice, adekvatni zdravstveni resursi koji pruţaju svakome jednake mogućnosti
da koriste preventivne mjere, to su i vještine koje je osoba stekne i koje joj
omogućavaju da steĉena znanja pretvori u zdravu praksu.

Podržavajući faktori,
koji nam pomaţu da prepoznamo pravilnost ili nepravilnost našeg izbora.
tu spada sistem nagrada i kazni koje jedno društvo usvoji da bi stimulisalo pojedine
oblike ponašanja, i stavovi zdravstvenih, prosvjetnih radnika i ĉlanova porodice.
 POSEBNE OBLASI ZDRAVSTVENOG VASPITANJA

Grane zdravstvenog vaspitanja:

Zdravstveno vaspitanje u školama

su posebni programi za školsku djecu, bazirani na saradnji
zdravstvene sluţbe sa roditeljima, školskim kadrom i uz aktivno
ukljuĉenje samih uĉenika.

Zdravstveno vaspitanje na radnom mjestu

dizajnirano za rješavanje posebnih rizika vezanih za proces rada, uz saradnju
sluţbe za medicinu rada, radne organizacije i samih radnika.

Zdravstveno vaspitanje u zdravstvenim organizacijama i edukacija pacijeata.

sastavni je dio svakodnevne aktivnosti zdravstvenih radnika,
mogu postojati posebno dizajnirani programi za posebne kategorije kako korisnika
(majke sa djecom, mladi) tako i pacijenata.

Zdravstveno vaspitanje u zajednici

ĉine programi za mobilizaciju svih struktura u zajednici, za zajedniĉko definisanje
zdravstvenih potreba i njihovo zadovoljavanje.
programi nisu razvili metodološki pristup već samo primjenjuju baziĉne principe na
konkretne uslove.
 ORGANIZACIJA ZDRAVSTVENO-VASPITNOG RADA

Neformalni oblici zdravstvenog vaspitanja odvijaju spontano u

porodici i široj socijalnoj sredini, bez organizovanih i planiranih oblika
rada,
Formalni oblici zdravstveno-vaspitnog vaspitanja zahtijevaju
posebne organizacione okvire i forme.

BAZIČNI ORGANIZACIONI OKVIRI

Specijalistički model
je vaspitanje za zdravlje – edukacija od strane posebnih struĉnjaka koji se
time bave kao jedinom aktivnošću.
model je veoma skup i za većinu sredina neprihvatljiv.

Koooperativni model za zdravlje

obaveza najrazliĉitijih profila struĉnjaka koji su na bilo koji naĉin u vezi sa
problemima zdravlja ili obrazovanja (zdravstveni i prosvjetni radnici, mas-mediji i
drugi).

MORA POSTOJATI Centralno koordinatorno tijelo – centar za javno

zdravstvo - definiše osnovne principe rada, kao i osnovnu metodologiju (primjer
Holandija, Škotska) npr. nacionalnim AIDS programi.
ZAJEDNICA I ZDRAVLJE

Utjecaj zajednice na zdravlje je višestruk.

Ţiveći na istoj teritoriji, dijeleći zajedniĉke fiziĉke uslove (voda, klima,tip naselja),
zajedniĉke obićaje, ţivotnu praksu, meĊusobno povezani ĉlanovi zajednice dijele
identiĉne faktore rizika i ĉesto obolijevaju od istih bolesti.

Zdravstveni sindrom zajednice oznaĉava zajedniĉke bolesti ili druge karakteristike

koje se prepoznavaju za pojedine zajednice.

Zajednica je teritorija na kojoj se

1. organizuje zdravstvena zaštita njenih ĉlanova
2. sprovode socijalne intervencije koje dovode do promjena
3. intervencije promocije i unapreĎenja zdravlja
RAD U ZAJEDNICI

Odnos zdravstvenih radnika i ĉlanova zajednice je kontinuiran i razvija se kroz nekoliko

faza (Wilkinson)

1. Kontakt sa zajednicom je prvi inicijalni dio u kojem zdravstveni radnici

obavještavaju ĉlanove zajednice o potencijalnim aktivnostima koje se pokreću.
2. Uključivanje zajednice je faza u kojoj ĉlanovi zajednice uĉestvuju sa svojim
komentarima u planiranju aktivnosti. Injicijalno planiranje akcija ukljuĉuje ĉlanove
zajednice, odnosno njene lidere.
3. Saradnja zajednice je faza u kojoj su kontinuirano ukljuĉeni ĉlanovi zajednice, koji
svojom aktivnošću olakšavaju aktivnosti vezane za zdravlje. Tim zdravstvenih
radnika i lidera u zajednici saraĊuju na donošenju odluka bitnih za zajednicu.
4. Paricipacija zajednice je visoki stepen ukljuĉivanja ĉlanova zajednice u
aktivnostima vezanim za zdravlje. Tim zdravstvenih radnika i predstavnika zajednice
zajedniĉki rade na dizajniranju, planiranju, implementaciji i evaluaciji akcija za
zdravlje u zajednici (ovo je teško u praksi postići).

Npr.
koncept PZZ podrazumjeva aktivno uĉešće zajednice u razvoju ciljeva „Zdravlja za sve“.
koncept „osnaţivanja zajednice“ podrazumjeva sposobnost ljudi da najprije razumiju a
onda da uspostave kontrolu nad socijalnim, ekonomskim, politiĉkim, liĉnim i drugim
faktorima koji mogu da dovedu do poboljšanja zdravstvene situacije.
 PODJELA DRUŠTVENIH ZAJEDNICA

Primarne
• porodica/obitelj
• škola
• radni kolektiv

Graniĉne
• lokalna zajednica - mjesna zajednica i općina

Sekundarne
• Vladine, nevladine, humanitarne, stranke, partije, vjerske
 PORODICA - OBITELJ

• Porodica je osnovna demografska, socijalna i biološka zajednica

koja se susreće u svim društvima, od samih poĉetaka ljudske
historije.

• Porodica, obitelj, zasniva se najĉešće na krvnom srodstvu njenih

ĉlanova tj. vezi izmeĊu osoba suprotnog spola, koja ukljuĉuje
roditelje i djecu.

• Domaćinstvo predstavlja skup osoba koje ţive zajedno u istoj kući ili
stanu i obuhvata osim roditelja i djece i druge roĊake u bliskom
krvnom srodstvu (npr. braću).
 FUNKCIJE PORODICE

Osnovne funkcije porodice su:

• reproduktivna-biološka, ekonomska, zaštitna i odgojna.
Reproduktivna-biološka
• raĊanje djece, produţenje vrste, seksualni odnosi.
Ekonomska
• obezbjeĊenje materijalnih dobara za izdrţavanje ĉlanova porodice;
primarnu ulogu ima otac, a u novije vrijeme majka ili starija djeca.
Zaštitna
• podrška i pomoć ĉlanovima porodice, posebno izdrţavanim
ĉlanovima: djeci, starijim, bolesnim i ĉlanovima sa posebnim
potrebama.
Odgojna
• odgoj djece - porodica sluţi kao posrednik izmeĊu sredine i djeteta,
prenosu osnova kulture i utiĉe na razvoj prvih navika i naĉina
ponašanja vaţnih za zdrav budući ţivot.
PROMJENE U PORODICI
PORODICA BUDUĆNOSTI

• Porodica je manja što je uzrokovano padom fertiliteta i broja djece.

• Tradicionalne uloge i vrijednosti pretrpjele su ogromne promjene.
• Starenje porodice zahtIjeva i veći angaţman porodice u socijalnoj i
medicinskoj zaštiti njenih starih ĉlanova.
• Formalna stabilnost braka opada i povećava se broj razvedenih
brakova. U porastu je broj djece roĊene izvan braka.
Prosjeĉan broj ĉlanova porodice u BiH
• 1948 - 5.1 ĉlanova
• 1953 - 5
• 1961 - 4.6
• 1971 - 4.1
• 1981- 4
• 1991- 3.6
• 2001 i dalje - ?
 ZDRAVLJE PORODICE

• Porodica u kojoj ĉovjek ţivi ima utjecaj na njegovo zdravstveno

stanje, osjećanje zadovoljstva i zdravlja, kvalitetu ţivota i korištenje
zdravstvenom zaštitom.

• U pojedinim porodicama postoji aglomeracija pojedinih bolesti i

zdravstvenih rizika, kao i razliĉito zdravstveno ponašanje - neke
bolesti se ĉešĉe pojavljuju u pojedinim porodicama (nasljeĊe, navike
u naĉinu ţivota i ishrane, te zajedniĉki opći uvjeti ţivota, stanovanje,
ţivotni standard itd.)

• Mogu se prepoznati porodice kod kojih je povećan ukupni rizik na

zdravlje. To su npr. nepotpune porodice, porodice opterećene
ekonomskim i drugim poblemima.
 ZDRAVLJE PORODICE

• Socijalni i psihološki odnosi unutar porodice su jedan od vaţnih

faktora u nastanku poremećaja zdravlja njenih ĉlanova.
• Porodica moţe postati izvor zdravstvenog rizika za svoje ĉlanove
ako su unutrašnji odnosi u njoj loši.

• Ĉesto se sliĉne bolesti javljaju u jednoj porodici, kao što se

razliĉite bolesti pojavljuju istovremeno (koincidiraju) u više ĉlanova
porodice.
• Bolesti imaju ĉesto sliĉan tok meĊu ĉlanovima porodice.

• Porodiĉna klima i iskustvo koje se stekne od najranijeg djetinjstva

imaju presudni utjecaj na socijalno sazrijevanje i buduće ponašanje
u vezi sa zdravljem.
 DETERMINANTE ZDRAVLJA PORODICE

Egzogene determinante:
• loši socijalni i ekonomski uslovi ţivota: siromaštvo, nezaposlenost,
nizak obrazovni status, loši uslovi stanovanja
• loše higijenske navike pojedinca, porodice i uslovi stana
• nezdravi stil ţivota: pušenje, loši interpersonalni odnosi,
neadekvatna ishrana, konzumiranje alkohola,psihotropnih supstanci

Endogene determinante:
• nasljedni (genetski) materijal ĉlanova porodice

Multifaktorijalne determinante:
• kombinacije endogenih i egzogenih determinanti
 PROCJENA ZDRAVLJA PORODICE

Demografske karakteristike porodice

• prosjeĉan broj ĉlanova porodice, prosjeĉna starost porodice, broj
djece, broj roĊenih, broj umrlih, broj izdrţavanih ĉlanova porodice,
broj starih ĉlanova, obrazovna struktura, i sl.

Indikatori planiranja porodice

• broj trudnoća, broj pobaĉaja prema vrsti, korištenje kontracepcije.

Indikatori socijalnog i ekonomskog statusa

• broj zdravstveno osiguranih ĉlanova, prosjeĉna mjeseĉna primanja
porodice, struktura zaposlenih, stanovanje (m 2 po ĉlanu,
vodosnabdijevanje, kanalazacija, buka, svijetlost, vlaţnost i sl.),
posjedovanje telefona, automobila
 PROCJENA ZDRAVLJA PORODICE

Indikatori zdravstvenih rizika

• prisustvo osnovnih riziko faktora (pušenje, alkohol,
ishrana,stres,psihotropne supstance itd.) i drugih faktora vezanih za
uslove stanovanja i specifiĉnosti okruţenja.

Indikatori zdravlja
Pozitivni indeksi zdravlja:
• antropometrijski (tjelesna teţina, tjelesna visina, indeks tjelesne
mase ITM),
• psihometrijski (indeks inteligencije)
• sociometrijski indeksi (indeksi adaptacije, komunikacije),
• biološki standardi (glikemija, broj eritrocita, broj leukocita itd.)
Indikatori bolesti
• prisustvo bolesti, vodeće bolesti (hroniĉne), najĉešći uzroci smrti
 ŠKOLSKE USTANOVE I ZDRAVLJE

• Oblik ţivota za oko 25% stanovnika – djeca i mladi 1-6-18-26g.

• Školske institucije - vrtić, osnovne i srednje škole, univerzitet, školski

i studentski domovi, domovi za djecu sa posebnim potrebama,
ustanove za cjelodnevni boravak djece i sl.

• Duţina boravka je i do 12 sati dnevno

• Utjecaj na zdravlje uĉenika – školski ambijent, nastavni plan i

program i nastavno i nenastavno osoblje
 ŠKOLE KAO MJESTO ZDRAVSTVENE EDUKACIJE

• Povezanost izmeĊu ranog uĉenja i budućeg zdravstvenog statusa

• Zdravstvena edukacija kao dio općeg obrazovanja u školama

• Škole su vaţne za provoĊenje i obezbjeĊenje zaštite prava djece i

mladih
 RAD I RADNA SREDINA

Rad
• rad stvara osjećaj zadovoljstva (dobro mentalno zdravlje)
• rad u štetnim uvjetima (predug, preteţak, nemotivirajući) dovodi
najĉešće do oštećenja fiziĉkog i mentalnog zdravlja

Radna sredina
• Faktori u radnoj sredini - djelovanje loše organizacije rada i štetnih
noksi (azbest, mikroorganizmi, zraĉenje, dugo radno vrijeme sa
prekidima)
 TEHNOLOGIJA I ZDRAVLJE

Pozitivni efekat
• elektriĉna energija, telefon, automobil, savremena dijagnostika
• smanjenje infektivnih bolesti, blagovremena zdravstvena usluga,
bolja dijagnostika, smanjenja smrtnosti

Negativni efekat
• automobil, brza prevozna sredstva, hemijska sredstva, Rtg
dijagnostika
• povrede u saobraćaju, maligna oboljenja, KVO, astma, povećanje
oboljevanja i smrtnosti
 LOKALNA ZAJEDNICA

Lokalna zajednica – susjedstvo, mjesna zajednica, općina

• uzajamnost,
• povezanost
• rješavanje osnovnih zdravstvenih problema pojedinca (problem
zdravstvene njege, edukacije, zdravstvenog ponašanje, zdravstveni
ambijent, stambeni ambijent, zaposlenost, komunalni problemi)
 SEKUNDARNE ZAJEDNICE

• Crveni kriţ,
• udruţenja oboljelih od odreĊenih bolesti
• grupe za zaštitu ţivotne okoline

Aktivnosti:
• promocija zdravih stilova ţivota
• rješavanje problema bolesti ovisnosti
• rekreacija
• njega
• ishrana
• briga o starima
 INSTRUMJENTI MJERENJA ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Indikatori su instrumenti za mjerenje zdravstvenog stanja stanovništva i:

•pokazatelji zdravstvene situacije,
•varijable koje mjere direktne i indirektne promjene (SZO),
•mjere za ocjenu obima dostignutih predviđenih ciljeva,

Zdravstveni indikatori su mjerni isntrumenti koji mjere promjene u stanovništvu

u određenom vremenskom periodu.

Indikatori mogu biti:

1. kvantitativni (apsolutni i relativni brojevi):

proporcije (procenat) - pokazatelj strukture
stope – pokazatelj učestalosti ili nivoa neke pojave i
drugi odnosi.

2. kvalitativni (npr. nešto postoji ili ne postoji u sistemu zdravstva, ili su

pojave gradirane – izuzettno dobro, dobro, ni dobro ni loše, loše i izuzetno
loše).
IZVORI PODATAKA ZA PROCJENU ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Zdravstveni indikatori su osnovni instrumenti za procjenu stanja zdravlja

stanovništva, prikazani relativnim brojevima, a izračunati prema podacima
dobijenim iz sljedećih izvora:

1. matične knjige sadrže podatke vitalne statistike: rađanje, umiranje, sklapanje i

razvodi braka, usvojenja,
2. popis stanovništva (cenzus) sadrži podatke: ukupan broj stanovnika, distribucija
stanovnika po spolu i dobu,
3. rutinska zdravstvena statistika sadrži podatke: rad zdravstvenih službi, utrošena
sredstva za rad,
4. registri bolesti sadrže podatke o masovnim nezaraznim oboljenjima,
5. epidemiološki nadzor sadrži podatke o kontroli zaraznih bolesti i bolesti koje
podliježu obaveznoj imunizaciji
6. interviju – ispitivanje zdravlja u populaciji prema potrebama stanovnika,
7. drugi izvori podataka (statistika).
 KARAKTERISTIKE INDIKATORA
• validnost - mjeri stvarno ono što se njima želi mjeriti, tj. njegov se rezultat
može potvrditi nekim drugim dijagnostičkim postupkom

• objektivnost - mjerenjem dobijeni rezultat mora biti jednak kod svih onih
koji mjerenje provode pod istim uslovima

• senzitivnost - mjerenjem dobijena promjena mora strogo pratiti promjene

situacije, tj. odražava stvarno pozitivan test na broj oboljelih osoba

• specifičnost - treba da odražava promjene samo u uslovima u kojima se

mjeri, tj. odražava stvarno zdrave osobe na ukupno stanovništvo bez bolesti

• jednostavno izračunavanje

• ne podliježu promjenama u vremenu i prostoru

• lako i bez posebnih procedura dolazi do njih

• proces njihovog dobijanja ne košta mnogo

 UPOTREBA INDIKATORA

Indikatori se koriste za:

• analizu sadašnjeg stanja populacije, oni su markeri dostignutog

progresa u ostvarenju ciljeva koji su pojedine zemlje sebi zadale

• komparaciju zdravstvenog stanja sa drugim područjima ili drugim

zemljama

• mjerenje promjena u populaciji za određeni vremenski period

• praćenje opšteg socijalnog i ekonomskog razvoja zemlje

• praćenje ostvarenja zdravstvenih programa na različitim nivoima

KLASIFIKACIJA INDIKATORA ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

Zdravlje za sve u XXIst proklamuje globalnu zdravstvenu politiku baziranu na

konceptu 7 ključnih oblasti:

1. jednakost,
2. etika,
3. učešće zajednice
4. očuvanje i unapređenje zdravlja i prevencija bolesti
5. razvoj primarne zdravstvene zaštite
6. intersektorijalna saradnja i
7. međunarodna saradnja.
POZITIVNI INDIKATORI ZDRAVLJA
su objektivni pokazatelji željene prosječne psihofizičke kondicije i socijalne harmonije
u zajednici.

1. ANTROPOMETRIJA je metoda antropologije koja predstavlja mjerenje i ispitivanje

čovjekovog tijela i odnosa u veličini između njegovih pojedinih dijelova.
•Visina tijela
•Težina tijela
•Sjedeća visina
•Obim glave
•Obim grudnog koša
•Zapremina tijela
•Veličina pojedinih dijelova tijela
•Fizička snaga čovjeka
INDEKS TJELESNE MASE
Tipovi konstitucije:

Tipus atleticus: jaka muskulatura, široka pleća, kratak-snažan vrat, četvrtasto

lice, epigastrični ugao prav

Tipus respiratorius: dugačak grudni koš, vidljiva rebra, dugačak i tanak vrat,
nježni mišići

Tipus digestivus: jače razvijen donji dio lica, mali nos, nisko čelo, kratak-pun vrat,
bačvast grudni koš, veliki trbuh

Tipus cerebralis: gracilna građa kostiju, velika glava prema uskom tijelu, razvijeno
tijelo, uska ramena, tanki udovi
2. PSIHOMETRIJA
Psihometrijskim mjerenjem se određuju intelektualne sposobnosti i psihičke osobine
ljudi.

Inteligencija je:
Sposobnost snalaženja putem mišljenja u novim situacijama,
Sposobnost rješavanja problema putem mišljenja
Sposobnost učenja i adaptacije

Inteligencija se mjeri testovima, a izražava količnikom inteligencije IQ.

Mentalna starost
IQ = ------------------------ x 100
Životna starost

•Osobe sa normalnom psihičkom razvijenošću IQ=95-100

•Darovite osobe IQ=106-120
•Talentovane osobe IQ= iznad 120
Mentalna i intelektualna slabost:
teška mentalna retardacija IQ ispod 20
teža mentalna retardacija IQ=20-35
umjerena mentalna retardacija IQ=36-50
laka mentalna retardacija IQ=51-70
fiziološka tupost IQ=71-80
prelazni oblici IQ=81-95

3. SOCIOMETRIJA mjeri strukturu ljudske grupe i ispituje odnose u primarnim

grupama. Koristi se :skala za mjerenje stavova, testovi za ispitivanje interesovanja i
situacioni testovi.

4. BIOLOŠKI STANDARDI
NEGATIVNI INDIKATORI ZDRAVLJA

MORBIDITET je mjera koja govori o intenzitetu pojave bolesti, odnosno oboljenja

u populaciji.

MORTALITET predstavlja parametar gubitka života.

APSENTIZAM je parametar izostanka sa posla (iz medicinskih i nemedicinskih

razloga)

INVALIDNOST je gubitak ili smanjenje sposobnosti za rad koja se ne može otkloniti

liječenjem odnosno mjerama rehabilitacije.
VRSTE INDIKATORA ZDRAVLJA

Indikatori zdravlja su objektivni pokazatelji relativnog zdravlja stanovništva.

Sa indikatorima se mjeri progres, napredak, razvojni planovi i kontinuirani programi
unapređenja zdravlja.

1. Indikatori zdravstvene politike: distribucija resursa, ravnopravnost, politička

saglasnost, organizacioni okvir…
2. Socio-ekonomski indikatori zdravlja: prirodni priraštaj, nacionalni dohodak, stope
pismenosti, standard stanovnika, distribucija prihoda, dostupnost hrane…
3. Indikatori pružanja zdravstvenih usluga: obuhvata PZZ, zaštita rizičnih grupa,
obuhvatnost imunizacijom, dostupnost esencijalnim lijekovima…
4. Indikatori zdravstvenog statusa: stopa dojenačke smrtnosti, očekivano trajanje
života, smrtnost porodilja…
5. Stanje socijalnog i psihološkog blagostanja: morbiditet, apsentizam, invalidnost
 OPERATIVNI INDIKATORI
PROCJENE ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

1. Indikatori zdravstvene politike koju zemlja vodi

• Ustav, Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Zakon o zdravstvenom osiguranju,

Standardi i normativi;
• Raspodjela sredstava za zdravstvenu zaštitu - % izdvajanja za
zdravstvenu zaštitu iz ND;
• Stepen jednakosti u raspodjeli sredstava – troškovi za zdravstvenu
zaštitu po stanovniku, broj stanovnika na jednog doktora ili broj
doktora na 10.000 stanovnika, broj postelja na 1000 stanovnika),
• Stepen uključenosti zajednice u zadovoljavanju zahtjeva i potreba
stanovnika,
• Postojanje uspješne komunikacije u zdravstvenom sistemu (komiteti,
ekspertne grupe i sl).
2. Socijalno – ekonomski indikatori povezani sa zdravljem

1. Prirodni priraštaj i unutrašnja migracija stanovnika

2. ND ili društveni proizvod po glavi stanovnika (per capita
3. Prosječni prihodi po radno – aktivnom stanovniku
4. Stopa nezaposlenosti, prosječna zaposlenost žena, pokazatelj zavisnosti
stanovništva (zbir mlađih od 15 i starijih od 65 godina na 100 osoba u
starosti od 15-64 godina).
5. pokazatelji pismenosti stanovnika
6. uslovi stanovanja
7. dostupnost adekvatnoj ishrani stanovništva
3. Indikatori obezbjeĎenosti stanovništva zdravstvenom zaštitom

1. Obuhvat stanovništva određenim nivoom zdravstvene zaštite,

imunizacijom, preventivnim aktivnostima, vodosnabdjevanjem,
obrazovanjem i zdravljem itd;
2. Obuhvat zdravstvenom zaštitom majke i djeteta, zdravstvene zaštite starih
ili hendikepiranih osoba;
3. Dostupnost zdravstvene zaštite stanovnicima (općina, kanton/županija,
entitet, država); dostupnost doktora ili zdravstvene ustanove;
4. Pristupačnost zdravstvene zaštite (% očekivanih korisnika zdravstvene
zaštite prema fizičkim, ekonomskim i kulturnim barijerama;
5. Korištenje zdravstvene zaštite (broj pregleda i usluga po stanovniku,
stopa hospitalizacije, prosječna zauzetost postelja);
6. Kvalitet zdravstvene zaštite (procjena ishoda liječenja pacijenata ili
zadovoljstva korisnika radom zdravstvene službe).
4. Uži indikatori zdravstvenog stanja stanovništva
Indikatori zdravstvenog stanja stanovništva neposredno mjere zdravstveno stanje
stanovništva i dijele se na pozitivne i negativne indikatora zdravlja.

4.1. Pozitivni indikatori zdravlja

•% novorođenčadi sa tjelesnom težinom manjom od 2500 grama prema ukupnom
broju novorođene djece;
•% djece sa nižom tjelesnom masom (manjom od 2 SD od prosjeka) u ukupnom
broju izmejene djece;
•% djece sa nižom tjelesnom masom u odnosu na visinu
•% djece sa manim obimom lijeve nadlaktice (manjim za 2SD od prosjeka) prema
broju izmjerene djece,

4.2. Negativni indikatori zdravlja

•stopa dijenačkog moratliteta,
•stopa mortaliteta djece do 5 godina starosti,
•% mortaliteta djece do 5 godina života prema ukupnom broju umrlih,
•stopa maternalnog mortaliteta,
•očekivano trajanje života
•struktura mortaliteta,
•stope incidencije, prevalencije
•struktura morbiditeta
•prevalencija nesposobnosti – invalidnosti u populaciji
5. SINTETIČKE MJERE ZDRAVLJA – INDEKSI ZDRAVLJA

5.1. Indikator fizičkog kvaliteta života je kombinacija:

stopa mortaliteta dojenčadi
očekivanog trajanja života za dojenčad,
stope pismenosti u populaciji.

5.2. Indikator ljudskog razvoja je kombinacija:

očekivanog trajanja života na rođenju,
osnovne kupovne moći stanovništva i
stepena obrazovanja stanovništva.
5.3. MeĎunarodni indikator ljudske patnje je kombinacija 10 mjera
ljudskog blagostanja:

1. očekivanog trajanja života na rođenju,

2. dnevne kalorijske potrošnje namirnica,
3. dostupnosti pijaće vode,
4. obuhvata novorođenčadi imunizacijom,
5. obuhvata srednjoškolskim obrazovanjem,
6. društvenog proizvoda po stanovniku,
7. stope inflacije,
8. razvoja komunikacijskih tehnologija,
9. stepena političkih sloboda i
10. poštovanja građanskih prava.
Kvalitetne godine života – godine života popravljene u odnosu na kvalitet (QALY –
Quality Adjusted Life Years) je pokazatelji ishoda rada zdravstvene službe u kome su:
poboljšanja u dužini i kvalitetu života sa preduzetim intervencijama ili programima.

Korigovane godine života u odnosu na nesposobnost (DALY – Disibility Adjusted

Life Years) pokazuju direktne i indirektne troškove nastale zbog prijevremenog
morbiditeta ili mortaliteta.

Izgubljene potencijalne godine života (PYLL – Potencial Years og Life Lost)

izračunava se za specifični uzrok smrti sabiranjem preostalih godina života do 75 za
svaku osobu koja umre od rođenja do 75 godina od specifičnog uzroka u određenom
vremenskom periodu.

Ostale: kvalitet života u odnosu na zdravlje, ishod rada zdravstvene službe, mjerenje
psihičkog blagostanja, kvalitet života kod određenog oboljenja.
OSNOVNI PRINCIPI ORGANIZACIJE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Zdravstvena zaštita predstavlja kombinaciju lične i kolektivne odgovornosti za zdravlje,

javne odgovornosti za obezbjeđenje javno-zdravstvenih funkcija, čitavog spektra
aktivnosti za obezbjeđenje drugih mjera, koje uključuju sa jedne strane državni i privatni
sektor, a sa druge dobrotvorne i humanitarne organizacije za preduzimanje akcija u
zajednici.

U tom složenom sistemu izdvajaju se komonente kao što su resursi, finansiranje,

organizacija, administracija, upravljanje i pružanje zdravstvenih usluga.
Zdravstvene usluge pružaju zdravstvene službe koja se definiše kao: permanentan i
širom zemlje raspoređen sistem uspostavljenih institucija koje imaju višestruke ciljeve,
među kojima su zadovoljavanje različitih zahtjeva i potreba stanovništva kao i
obezbjeđenje zdravstvene zaštite za pojedinca i zajednicu najznačajnije.

Zdravstvena služba pruža širok spektar kako preventivnih, tako i kurativnih usluga.

Nema opšte preporuke za organizovanje zdravstvene zaštite i zdravstvene službe.

Zato i postoje velike razlike između zemalja kada se radi o ciljevima, strukturi,
organizovanju, finansiranju i drugim karakteristikama.

Razlike su rezultat istorijskih, sociokulturnih, ekonomskih, političkih i drugih faktora.

Bez obzira na sve postojeće razlike, postoje neke zajedničke karakteristike

sadržane u nivoima organizovanja zdravstvene zaštite.
Podjela na nivoe zdravstvene zaštite proizilazi iz:

1. veličine populacije koju pojedini nivo obezbjeđuje,

2. na osnovu karakteristika oboljenja i stanja kojima se pojedini nivoi bave,
3. na osnovu nekih organizacionih karakteristika.
Najčešće se govori o 4inivoa zaštite, od kojih je prvi, neprofesionalni, ili nivo laičke
zaštite, a ostali predstavljaju nivoe profesionalne zaštite.

1.Samozaštita je
neprofesionalni, laički nivo zaštite i ostvaruje se u porodici.

• Populaciona grupa obuhvaćena tim oblikom zaštite iznosi od 1 do 10 osoba.

• Na ovom nivou obezbjeđuju se mjere za
1. očuvanje i unapređenje zdravlja,
2. prevenciju oboljenja,
3. samodijagnozu, samoliječenje i samomedikaciju, kao i
4. socijalna podrška i njega oboljelih i slabim članovima porodice.

Ovaj oblik zaštite ima svoju veoma dugu tradiciju i sastavni je dio svih kultura.
Primarna zdravstvena zaštita je prvi profesionalni nivo zaštite tj. medicina prvog
kontakta ili primarna medicinska zaštita, odnosno zaštita koja se pruža pacijentu od
strane kvalifikovanog zdravstvenog tima kada se pacijent prvi put javi sa simptomima ili
znacima oboljenja.

•Zdravstveni tim je različit, u razlčitim sredinama i obuhvata pored doktora, medicinsku

sestru, babicu, patronažnu sestru, socijalnog radnika, negdje čak i fizioterapeuta.
•Administrativna jedinica u kojoj se ova zaštita pruža jeste lokalna zajednica, a
•populaciona grupa za koju se zaštita obezbjeđuje ide od 2.000 do 50.000 osoba na
jedan tim primarne zdravstvene zaštite.
•Pored pružanja medicinske zaštite tim primarne zaštite ostvaruje i niz aktivnosti iz
unapređenja, očuvanja zdravlja i sprečavanja oboljenja.
•Doktor primarnog nivoa je najčešće “čuvar kapije” za prolazak pacijenta na više,
specijalizovane nivoe zaštite.
Sekundarna zdravstvena zaštita je nivo zaštite koji se obezbjeđuje kroz
specijalističku službu.

•Specijalisti koji rade na ovom nivou su takozvani “opšti specijalisti” i to su opšti

hirurzi, internisti, ginekolozi, psihijatri, koji pružaju zaštitu u tzv. opštim bolnicama.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region (više lokalnih zajednica),
a večina populacije se kreće od 100.000 do 500.000 stanovnika.
•Na ovaj nivo zaštite dolazi se, po pravilu, upućivanjem sa primarnog nivoa, mada
postoje sredine u kojima to nije neophodno.
Tercijarni nivo zdravstvene zaštite jevisoko specijalizovan ili subspecijalistički
nivo i uključuje visoko specijalizovane usluge koje se ili mogu pružati samo u
specijalizovanim i za posebne svrhe osnivanim institucijama ili zahtjevaju
subspecijalističke kadrove kao što su plastični hirurzi, neurohirurzi, kardiohirurzi i
drugi.

•Specijalizovane institucije koje pružaju ovu zaštitu su istovremeno i instituti za

edukaciju zdravstvenih kadrova.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region a veličina populacije je
500.000 do 5.000.000.
•Na ovaj nivo pacijent dolazi sa uputom ljekara sa primarnog ili sekundarnog nivoa.
OSNOVNI PRINCIPI ORGANIZACIJE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Zdravstvena zaštita predstavlja kombinaciju lične i kolektivne odgovornosti za zdravlje,

javne odgovornosti za obezbjeđenje javno-zdravstvenih funkcija, čitavog spektra
aktivnosti za obezbjeđenje drugih mjera, koje uključuju sa jedne strane državni i privatni
sektor, a sa druge dobrotvorne i humanitarne organizacije za preduzimanje akcija u
zajednici.

U tom složenom sistemu izdvajaju se komonente kao što su resursi, finansiranje,

organizacija, administracija, upravljanje i pružanje zdravstvenih usluga.
Zdravstvene usluge pružaju zdravstvene službe koja se definiše kao: permanentan i
širom zemlje raspoređen sistem uspostavljenih institucija koje imaju višestruke ciljeve,
među kojima su zadovoljavanje različitih zahtjeva i potreba stanovništva kao i
obezbjeđenje zdravstvene zaštite za pojedinca i zajednicu najznačajnije.

Zdravstvena služba pruža širok spektar kako preventivnih, tako i kurativnih usluga.

Nema opšte preporuke za organizovanje zdravstvene zaštite i zdravstvene službe.

Zato i postoje velike razlike između zemalja kada se radi o ciljevima, strukturi,
organizovanju, finansiranju i drugim karakteristikama.

Razlike su rezultat istorijskih, sociokulturnih, ekonomskih, političkih i drugih faktora.

Bez obzira na sve postojeće razlike, postoje neke zajedničke karakteristike

sadržane u nivoima organizovanja zdravstvene zaštite.
Podjela na nivoe zdravstvene zaštite proizilazi iz:

1. veličine populacije koju pojedini nivo obezbjeđuje,

2. na osnovu karakteristika oboljenja i stanja kojima se pojedini nivoi bave,
3. na osnovu nekih organizacionih karakteristika.
Najčešće se govori o 4inivoa zaštite, od kojih je prvi, neprofesionalni, ili nivo laičke
zaštite, a ostali predstavljaju nivoe profesionalne zaštite.

1.Samozaštita je
neprofesionalni, laički nivo zaštite i ostvaruje se u porodici.

• Populaciona grupa obuhvaćena tim oblikom zaštite iznosi od 1 do 10 osoba.

• Na ovom nivou obezbjeđuju se mjere za
1. očuvanje i unapređenje zdravlja,
2. prevenciju oboljenja,
3. samodijagnozu, samoliječenje i samomedikaciju, kao i
4. socijalna podrška i njega oboljelih i slabim članovima porodice.

Ovaj oblik zaštite ima svoju veoma dugu tradiciju i sastavni je dio svih kultura.
Primarna zdravstvena zaštita je prvi profesionalni nivo zaštite tj. medicina prvog
kontakta ili primarna medicinska zaštita, odnosno zaštita koja se pruža pacijentu od
strane kvalifikovanog zdravstvenog tima kada se pacijent prvi put javi sa simptomima ili
znacima oboljenja.

•Zdravstveni tim je različit, u razlčitim sredinama i obuhvata pored doktora, medicinsku

sestru, babicu, patronažnu sestru, socijalnog radnika, negdje čak i fizioterapeuta.
•Administrativna jedinica u kojoj se ova zaštita pruža jeste lokalna zajednica, a
•populaciona grupa za koju se zaštita obezbjeđuje ide od 2.000 do 50.000 osoba na
jedan tim primarne zdravstvene zaštite.
•Pored pružanja medicinske zaštite tim primarne zaštite ostvaruje i niz aktivnosti iz
unapređenja, očuvanja zdravlja i sprečavanja oboljenja.
•Doktor primarnog nivoa je najčešće “čuvar kapije” za prolazak pacijenta na više,
specijalizovane nivoe zaštite.
Sekundarna zdravstvena zaštita je nivo zaštite koji se obezbjeđuje kroz
specijalističku službu.

•Specijalisti koji rade na ovom nivou su takozvani “opšti specijalisti” i to su opšti

hirurzi, internisti, ginekolozi, psihijatri, koji pružaju zaštitu u tzv. opštim bolnicama.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region (više lokalnih zajednica),
a večina populacije se kreće od 100.000 do 500.000 stanovnika.
•Na ovaj nivo zaštite dolazi se, po pravilu, upućivanjem sa primarnog nivoa, mada
postoje sredine u kojima to nije neophodno.
Tercijarni nivo zdravstvene zaštite jevisoko specijalizovan ili subspecijalistički
nivo i uključuje visoko specijalizovane usluge koje se ili mogu pružati samo u
specijalizovanim i za posebne svrhe osnivanim institucijama ili zahtjevaju
subspecijalističke kadrove kao što su plastični hirurzi, neurohirurzi, kardiohirurzi i
drugi.

•Specijalizovane institucije koje pružaju ovu zaštitu su istovremeno i instituti za

edukaciju zdravstvenih kadrova.
•Administrativna jedinica za pružanje ove zaštite je region a veličina populacije je
500.000 do 5.000.000.
•Na ovaj nivo pacijent dolazi sa uputom ljekara sa primarnog ili sekundarnog nivoa.
ZDRAVSTVENA POLITIKA

ZDRAVSTVENA POLITIKA

Termin “zdravstvena politika” uveli su u literaturu 1950. godine Lasvel i Kaplan i

označili proces “formulisanja, objavljivanja i primjene identifikovanih zahtjeva i
očekivanja”, odnosno “projektovani program vrijednosnih ciljeva i prakse”.

1. Megapolitika društva tj. sve što je u vezi sa uslovima koji vode do zdravlja ili ga
oštećuju, uslovljavaju bolest ili je preveniraju, iz čega se formulisala specifična
politika za niz sektora.
2. Politika bolesti,
3. Dostizanje zdravlja WHO “Zdravlje za sve u 21 st”.

Definicija zdravstvene politke polazi od dva koncepta:

Širi koncept, koji zdravstvenu politiku shvata kao „politiku i praksu unapređenja
zdravlja“

Uži koncept, koji zdravstvenu politiku vidi kao „politiku usmjerenu na razvoj zdravstva,
odnosno na razvoj zdravstvenog sistema, zdravstvenog osiguranja, zdravstvenog
obrazovanja i medicine (nauke i struke)“.
POLITIKA ZA ZDRAVLJE, ZDRAVSTVENA POLITIKA,

Kanađanin Trevora Henkoka se, 1982. godine, suprotstavio politici za bolest i

formulsiao koncept zdrave javne politike. (standard, energija, obrazovanje,
jednakost, socijalna prava i sl.).

Identifikovane su četiri osnovne strategije za dostizanje zdravlja:

• promocija zdravlja,
• intersektorska saradnja,
• primarna zdravstvena zaštita i
• odgovarajuće tehnologije.

Zdravstvena politika se razvila u samostalnu akademsku disciplinu

U procesu formulisanja zdravstvene politike postoje dvije etape:

1. identifikacija potreba i problema
2. definisanje ciljeva i izbor prioriteta.

Identifikaciji potreba i problema - sistematično.

FORMIRANJE ZDRAVSTVENE POLITIKE,

Najdžel navodi četiri izvora koja se koristite u izboru potreba i problema:

1. autoriteti (osobe, knjige, članci ili drugi pouzdani izvori informacija),

2. statističke ili opservacione analize,
3. dedukcija, odnosno izvlačenje zaključaka na osnovu premisa ustanovljenih od
strane autoriteta, opservacija ili institucija,
4. senzitivne analize u kojima se sadrže naučne pretpostavke o kretanjima i
razvoju pojava.
DEFINISANJE CILJEVA

Zdravstvena politika može da istakne ciljeve različitog karaktera.

Ciljevi se mogu formulisani kao:

•željeni ishod jedne politike ili programa i u tom slučaju ne moraju biti izraženi u
mjerljivom ili operacionalnom obliku. Tako se najčešće izražavaju opšti ciljevi
zdravstvene politike (npr.: očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva ili
Smanjenje regionalnih razlika u dostupnosti zdravstvene službe).

•konačni ishod zdravstvene politike koji je potrebno definisati u jednom datom

vremenskom periodu i u tom slučaju se formulišu u kvantifikovanom, mjerljivom
obliku, bilo da se radi o samom ishodu ili o vremenu u kojem ga treba postići (npr.
do zacrtane godine treba postići 100% obuhvat djece imunizacijom od difterije,
tetanusa i pertusisa).
I IZBOR PRIORITETA

Izbor prioriteta predstavlja jednu od najzačajnijih aktivnosti u definisanju ciljeva.

Postoje izvjesna ograničenja a najčešće pominjani su:

•Postojanje javno dokumentovane i istraživanjima dokazane veze između oblika zaštite

koji se predlaže i direktnih efekata na zdravlje i kvalitet života ljudi,

•Efikasnost i adekvatnost određenih medicinskih službi, usluga, procedura,

•Koštanje usluga, službi i procedura,

•Socijalna očekivanja stanovništva i individualna odgovornost,

•Etičke dileme.
ANALIZA POLITIKE

Analiza zdravstvene politike predstavlja složeni istraživački rad koji se razvija na

principima istraživanja zdravstvenog sistema.
S toga je potrebno poznavati pokazatelje zdravstvene politike preme WHO:

1. Postojanje političke odluke o dostizanju zdravlja za sve i njeno ugrađivanje u sva

konsultativna akta zemlje – ustav, zakone
2. Raspodjela sredstava (alokacija resursa u zdravstvu)
3. Proporcija nacionalnog dohotka koji se odvaja za zdravstvenu zaštitu
4. Proporcija nacionalnog dohotka koji se izdvaja za aktivnosti povezane sa
zdravljem (obrazovanje, stanovanje, vodosnabdijevanje, nauka, kultura)
5. Proporcija ukupnih sredstava u zdravstvu koja se troši na primarnu zdravstvenu
zaštitu
6. Stepen jednakosti u distribuciji zdravstvenih resursa
7. Troškovi za zdravstvenu zaštitu po stanovniku (po geografskim oblastima, za
urbana i ruralna područja)
8. Proporcija sredstava koja se izdvajaju za primarnu zdravstvenu zaštitu po
regionima i opštinama
9. Učešće zajednice u dostizanju zdravlja za sve.
10. Stepen uključivanja zajednice u donošenje odluka o zdravlju i zdravstvenoj zaštiti
11. Postojanje mehanizama koji omogućavaju ljudima da izraze svoje zahtjeve i
potrebe za zdravstvenom zaštitom.
 STRATEŠKI PLAN RAZVOJA ZDRAVSTVA U
FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE
2008 – 2018
Važenje produženo do 2020.godine
2008 2018

BOSNA I HERCEGOVINA
FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
Federalno ministartsvo zdravstva
 VIZIJA
poboljšano zdravstveno stanje stanovništva

kroz

efikasan, dostupan i transparentan zdravstveni sistem

orijentiran na kvalitetu

utemeljen na principima solidarnosti i pravičnosti

 Osnovni elementi inovativne reforme
zdravstvenog sistema

Najvažnija područja koja se u reformi trebaju mijenjati:

1. Legislativa
2. Vrste i načini zdravstvenog osiguranja
3. Podrška razvoju drugačijih praksi
4. Reformiranje Ustanova i ordinacija
5. Način plaćanja rada, programa i usluga
6. Sistem izvještavanja (indikatori, evaluacija, ocjena)
7. Edukacija
8. Uvođenje i provođenje posebnih programa
9. Umrežavanje, povezivanje, saradnja timova i drugih sadionika
10. Osiguranje kvalitete (akreditacija, kliničke smjernice)
11. Ostalo (osiguranje digniteta struke, vodstvo, timski rad)
ZAJEDNICA I ZDRAVLJE: ZAJEDNICA,

ZAJEDNICA I ZDRAVLJE

Zajednica je grupa ljudi koji žive na istoj definisanoj teritoriji gdje dijele zajedničke
(bazične) interese (Rifkin).

Zajednica je jedinstvena cjelina potrebna za obezbjeđenje zdravstvene zaštite. To

je grupa ljudi za koju je odgovoran pojedinačni doktor, grupa doktora, tim ili
organizacija. To može biti nacija, region, mjesna zajednica, lista prijavljenih
pacijenata, grupa školske djece, radnika i sl. (Abramson).

Zajednica je lokalitet sa karakteristikama: članstva, tj. osjećajem identiteta i

pripadnosti, zajedničkim sistemom simbola (jezik, ritual, ceremonije, zajedničke
vrijednosti i norme, međusobni utjecaji, zajedničke potrebe i spremnost da ih
zadovolje, emotivne veze sa zajedničkim historijskim iskustvom, aktuelna situacija
i međusobna podrška) (Izrael).
STRUKTURA I FUNKCIONISANJE ZAJEDNICE

STRUKTURA I FUNKCIONISANJE ZAJEDNICE

Zajednica je socijalna struktura sastavljena od funkcionalno zavisnih dijelova –

sa osobinama dugog trajnja i relativnom stabilnošću.

Zavisni dijelovi su sastavljeni od:

•individua,
•raznih organskih oblika, i njihovih međusobnih odnosa,
•saradnje i dogovora u vezi sa osnovnim ciljevima zajednice,
•zajedničke norme, vrijednosti

Okvir za odvijanje zajedničkih aktivnosti čine:

•dogovor o ciljevima,
•zajedničke norme,
•vrijednosti i interesi.
Svaka zajednica ima svoje podsisteme značajne za funkcionisanje, koji su zavisni
jedan od drugog, a to su:
•ekonomski
•politički
•zdravstveni
•religijski
•rekreativni
•socijalni
•dobrotvorni rad i
•saradnja.
Zajednica kao sistem nastoji zadržati stanje ravnoteže.
Veće promjene u bilo kojem podsistemu prijete narušavanju ravnoteže u zajednici.
PROMJENE U ZAJEDNICI, ZAJEDNICA I ZDRAVLJE, RAD U ZAJEDNICI.

PROMJENE U ZAJEDNICI

Predmet posmatranja stručnjaka je reakcija zajednie na promjene (primjenom

novih ideja ili prakse).

Promjene su socijalni procesi usmjereni na stvaranje novih oblika funkcionisanja ili

ponašanja u zajednici ili stvaranja novih organizacionih struktura.

Sistemske planirane promjene koriste se kao mehanizam rada u zajednici.

Kako će zajednica reagovati na promjene zavisiće od:
•karakteristika zajednice
•ljudi koji u njoj žive
•želja ljudi da prihvate ili ne prihvate inovacije
•serije faktora koji određuju prihvatanje
•uloge lidera u procesu promjena
•osobina same inovacije i dr.
 KATEGORIJE STANOVNIŠTVA PREMA PRIHVATANJU PROMJENA

Red %
Kategorija ljudi Karakteristike
broj učešća

Željni promjena, neshvaćeni od većine

1 INOVATORI 2,5
drugih
Poštovani od većine, podliježu promjenama,
2 ONI KOJI BRZO PRIHVATAJU 13,5
dobri za vođe
3 RANA VEĆINA 34 Imaju moto:“Ni prvi, ni posljednji“
Skeptici. Ne prihvataju promjene dok ne vide
4 KASNA VEĆINA 34
korist.
Konzervativci. Oni koji se nikada neće
5 ONI KOJI ZAOSTAJU 16
promjeniti

Kada se primjenjuje program nametnut odozgo (spolja) važno je pridobiti kategoriju 4.

Kada se primjenjuje program nametnut odozdo (u samoj zajednici) važno je pridobiti kategoriju 5.
Ključni elemenat za uspjeh je sposobnost zajednice da promjenu prihvati kao vlastitu, koju je
željela.
SOCIJALNO MEDICINSKA DIJAGNOSTIKA

• je proces mjerenja zdravstvenog stanja stanovništva metodom prikupljanja,

analize i procjene kvaliteta zdravlja.

• je proces prikupljanja, mjerenja i analiziranja objektivnih pokazatelja - indikatora o

zdravlju i zdravstvenom stanju stanovništva ili grupa u zajednici, kao i funkcionisanju
zdravstvene službe na tom području.

• Ona ne predstavlja prosti zbir ocjena i analiza zdravstvenog stanja svakog

pojedinog člana zajednice, već se u analizi kompariraju utjecaji velikog broja
faktora na zdravlje stanovništva zajednice.
Prikupljaju se objektivni pokazatelji:

1. Demografski dogaĎaji
2. Vitalni dogaĎaji
3. Pozitivni indikatori zdravlja
4. Negativni indikatori zdravlja
5. Zdravstvene usluge-zahtjevi i potrebe za zdravstvenom zaštitom
6. Zdravstvena ekologija
7. Mreža i kapaciteti zdravstvenih i ustanova u oblasti zdravstvene
edukacije
8. Zdravstvena ekonomika

Parametri praćenja u zajednici:

1. Obitelj
2. Lokalne zajednice, kulture i tradicije
3. Radna sredina
4. Nivoi školske naobrazbe
5. Nivoi ekonomskog blagostanja
6. Nivoi političkog i društvenog ureĎenja
7. Obimi ljudskih prava i sloboda i dr.
 DVA PRISTUPA U MJERENJU
ZDRAVSTVENOG STANJA

• Individualni pristup se najčešće koristi u kliničkoj medicini, gdje je jedinica

posmatranja pojedinac sa svim svojim karakteristikama.

• U javno zdravstvenoj djelatnosti koristi se masovni pristup, gdje je jedinica

posmatranja stanovništvo teritorija ili odreĎena grupa.

• U pojedinačnoj analizi najčešće posmatramo bolest ili simptome bolesti,

kada malo možemo uticati na redukciju osnovnih zdravstvenih problema.

• U socijalnomedicinskom pristupu utvrĎujemo zdravstvene probleme

zajednice, uzroke nastanka, mehanizme širenja, faktore utjecaja, načine
prevencije i rješavanja zdravstvenog problema.
PROCJENA ZDRAVSTVENOG STANJA STANOVNIŠTVA

• Zdravstveno stanje je ˝opšti termin za stanje zdravlja pojedinca,

grupe ili populacije, koje se mjeri pomoću prihvaćenih standarda uz
pomoć zdavstvenih indikatora˝.

• U upotrebi je i termin zdravstvena situacija, koji ima šire značenje.

On podrazumijeva mjere za poboljšanje zdravlja, sredstva koja se
odvajaju za zdravlje, utvrĎivanje zdravstvenih problema koji
zahtjevaju pažnju, stepen znanja populacije o sopstvenom zdravlju i
puteve za njegovo poboljšanje.

• Da bi se utvrdio nivo zdravlja potrebno je izvršiti ispitivanje i

procjenu zdravstvenog stanja, odnosno situacije.
CILJEVI PROCJENE ZDRAVSTVENOG
STANJA STANOVNIŠTVA

Cijevi procjene zdravstvenog stanja stanovništva su:

• opći uvid u globalno stanje zdravlja stanovništva zajednice,
• unapreĎenje zdravstvenog stanja stanovništva,
• identifikovanje prioritetnih zdravstvenih problema,
• praćenje promjena i kompariranje zdravstvenog stanja tokom
vremana,
• uočavanje i analiza razlika izmeĎu različitih teritorija ili populacionih
grupa,
• preispitivanje zdravstvene politike, strategija u zdravstvenoj zaštiti i
tehnologiji,
• unaprijeĎenje menadžmenta u zdravstvu,
• realniju procjenu i evaluaciju za potrebe budućih aktivnosti
• obezbeĎenje relevantne baze podataka za intervencije u cilju
poboljšanja zdravstvenog stanja i potreba naučnoistraživačkog rada.
ZNAČAJ PROCJENE ZDRAVSTVENOG
STANJA STANOVNIŠTVA

Procjena zdravstvenog stanja stanovništva

treba da:

• informiše stanovnistvo,
• unaprijedi planiranje i programiranje zdravstvene zaštite,
• unaprijedi rad zdravstvene službe,
• učini adekvatnijim i bržim rješavanje prioritetnih
problema,
• izvrši relokaciju raspoloživih resursa prema prioritetima i
potrebama,
• dalje razvija sistem zdravstvene zaštite
PROCES POSTAVLJANJA SOCIJALNO MEDICINSKE
DIJAGNOSTIKE

1. analiza
zdravstvenih
potreba

5. prioritetni
ciljevi i izbor 2.ciljevi
Ocjena analize
strategija
zdravstvenog
stanja

4. analiza 3. izbor
podataka indikatora I
informacija
 RISTUPI ZDRAVSTVENOM PROBLEMU
ŠEMA P.MIČOVIĆ

KURATIVNA KLIN.MED. PREVENTIVNA-SOCIJAL. MED.

BOLESNIK POJEDINAC PORODICA, GRUPACIJE, POPULACIJA

Opšti podaci: ime, spol, starost, Opšti podaci: veličina teritorije, gustina
zanimanje, škol. sprema i sl. naseljenosti, brojnost
Uslovi života i rada: stan, higijenski uslovi, Uslovi spoljne sredine: klimatski uslovi,
ishrana, uslovi rada, ekonomski uslovi higijensko-sanitarni uslovi, socijalno-
ekonomski uslovi
Podaci o populaciji: vitalni pokazatelji,
Anamneza: lična, porodična anamneza, zdravstveno stanje stanovništva,
sadašnja bolest epidemiološka situacija, faktori spoljne
sredine
Objektivni nalaz: morbiditet, mortalitet,
Objektivni nalaz: pregled bolesnika,
invalidnost, apsentizam, pozitivni indikatori
antropometrija, status
zdravlja
Procjena stanja: dijagnoza, prognoza Procjena stanja: zdravstveno stanje
populacije
Terapija: medikamentozna, hirurška, Prijedlog mijera: program mijera za
liječenje poboljšanje zdravstvenog stanja
Kontrola Evaluacija
DEMOGRAFSKI DOGAĐAJI su masovni procesi u stanovništvu jedne zemlje.
Demografija je nauka koja se bavi proučavanjem stanovništva, njegovom veličinom,
sastavom, razvojem i njegovim opštim obilježjima posmatrano kvantitativno i
kvalitativno.

1. Popis stanovništva je prikupljanje podataka o broju i sastavu stanovništva na

jednoj teritoriji u odreĎenom vremenskom periodu.
2. Domaćinstvo je složena statistička jedinica društvenog značaja, a predstavlja
skup osoba koje obično žive zajedno u istom domu, kući ili stanu
3. Poljoprivredno domaćinstvo čine osobe koje rade preko 50% aktivnosti u
poljoprivredi
4. Obitelj proizilazi iz veze meĎu osobama suprotnog spola zasnovane na braku, a
obuhvata roditelje, djecu i druge srodnike
5. Aktivno stanovništvo čine osobe koje se uobičajeno bave nekim zanimanjem
6. Pokoljenje je skup osoba istog uzrasta posmatran u nekom odreĎenom trenutku
(generacija, godište, kohorta)
7. Prosječna životna dob stanovnika je broj godina života koje dobijamo ako
zbrojimo sve godine života svih stanovnika u odreĎenom momentu podijeljen sa
brojem stanovnika
8. Očekivano trajanje života je broj preostalih godina života uzimajući i obzir
mortalitet koji vrijedi za taj period
 BIOLOŠKI TIP STANOVNIŠTVA

Biološki tip stanovništva 0-14 god % 15-49 god % 50 i više god %

Progresivni 40 50 10

Stacionirani 33 50 17

Regresivni 20 50 30

VITALNI DOGAĐAJI
Vitalni dogaĎaji predstavljaju najbitnije promjene u stanovništvu.

Prirodno kretanje stanovništva: raĎanje, umiranje, brak

Vještačko kretanje stanovnika: migracija
SOCIJALNI FAKTORI I GENETSKO OBLIKOVANJE LJUDSKIH ZAJEDNICA

FAKTOR RIZIKA (Risk factor) je:

•individualno ponašanje ili životni stil,
•izloženost uticajima životne sredine,
•odnosno uroĎena ili
•nasljedna karakteristika vezana za zdravlje i bolest.

Faktori rizika su:

•Marker rizik je pokazatelj – indikator rizika.

On je udružen sa povećanom vjerovatnoćom ishoda tj. pojave bolesti.

•Determinanta je izmjenjljiv indikator povećanog rizika, što znači da se na njega

može uticari.
„A” KARAKTERISTIKE FAKTORA NASLJEĐA
Pojava nekih karakteristika i bolesti je vezana za:
dominantne gene,
visoko penetriraruće recesivne gene ili
recesivne gene
Npr. vezano za spol: krvna grupa, hemofilija, mongoloidna oboljenja isl.

Genetska komponenta se može pojaviti u povećanoj osjetljivosti na neke bolesti

(duža ili kraća familijarna historija javljanja neke bolesti, a faktori životne sredine
potpomažu ispoljavanje bolesti).
Npr: koronarna bolest, poremećaji mentalnog zdravlja, različiti tipovi dijabetesa
(juvenilni, dijabetes odraslih i starački).
Očekuje se otkriće oko 100.000 gena u čovjeku.
Njihovo korištenje u prevenciji bolesti nije potpuno jasno.
Sprovodi se skrining (otkrivanje) kod bolesti sa:
jasno definisanom genetskom uslovljenošću (fenilketonurija)
definisanom predispozicijom (dijabetes)
Kod skriningom otkrivenog „morbidnog gena“ naučnici se često naĎu u etičkoj
dilemi zbog nemogućnosti izmjene takvog nalaza. Zato medicinska praksa
usmjerava aktivnosti na značajne faktore okoline u cilju očuvanja zdravlja i prevencije
bolesti.
„B“ FAKTORI OKOLINE

Okolina – sredina je suma svih spoljašnjih uticaja koji odreĎuju život (i razvoj jednog
organizma),ljudsko ponašanje i zajednicu.

Okolina – sredina je kontinuirana interreakcija izmeĎu prirodne okoline i one koju je

čovjek stvorio, socijalnih procesa i odnosa izmeĎu pojedinaca i grupa. Znači okolinu
čine brojni faktori iz: vazduha, vode za piće, područja života, pripadnost socijalnoj
grupi i dr.

„Mikrodimenzija“ je svaki dio pojedinačne dimenzije okoline.

Npr:
uticaj fizičkih, hemijskih, bioloških i dr. uzroka
promjene klime, vegetacije, područja života,
Okolina postaje sve manje prirodna i sve više zavisi od socijalnokulturnih uticaja.
Vodosnabdjevanje i dispozicija otpadnih materija
Problem Zemlje je: „sigurnom“ ili „nesigurnom“ snabdjevanje vodom za piće i
dispozicija otpadnih materija, zbog njihove korelacije sa masovnim zaraznim
bolestima.

Procjenjuje se da je oko 1.500 miliona ljudi ugroženo „nesigurnom“ vodom za

piće.

Procjenjuje se da oko 2.000 miliona ljudi ugroženo nehigijenskim otklanjanjem

otpadnih materija.
1.Stanovanje
Zdravstvene posljedice stanovanja prisutne se u nerazvijenim a i razvijenim dijelovima Zemlje.

RIZICI
Hiperpopulacija
(naročito u nerazvijenim područjima)
Siromaštvo – loši uslovi stanovanja
POSLJEDICE
vektori izazivaju parazitarna oboljenja; respiratorne
infekcije, dijareja, trovanja igljenmonoksidom

1.divlja naselja, nehigijenski način života

2.loša ventilacija, izlaganja jonizirajućem zračenju
3.korištenje radioaktivnog radona za graĎevinski
Migracija u gradove
materijal,
4.prenaseljenost gradova (soliteri)
5.teškoće u komunikaciji i transportu
6.negativne psihosocijalne posljedice beskućnici
3. Zagađenje okoline zajednice
Faktori životne sredine

Procjenjuje se da oko 600 miliona ljudi živi u gradovima gdje koncentracija

sumpor-dioksida veća od dozvoljene.

Procjenjuje se da je oko milion ljudi izloženo sintetskim hemijskim proizvodima u

ruralnim sredinama (kroz prehrambene proizvode).

Godišnje se bilježi oko 4 miliona trovanja u kući

Opasni otpadi, radioaktivni otpad (teško je odrediti broj ljudi koji su eksponirani)
4. Faktori socijalne sredine

Faktori socijalne sredine su primarne determinante zdravlja, a to su:

1. Jezik i komunikacija
2. Socijalne institucije (brak, porodica, obrazovanje, zakoni, ljudska prava)
3. Ekonomske institucije (preduzeća)
4. Ideološko vrijednosni sistem (moral, politika i ureĎenje zajednice)
5. Kulturološki sistem (vjerovanja, običaji, navike, zdravstvena kultura, ponašanje i sl.)
5. Ekonomski faktori

Izdvajanja za zdravstvo iz ND
Strategija zdravlja u 21st

„Socijalna klasa“ je koncept koji objašnjava nejednakost u definisanim socijalno-

ekonomskim grupacijama. Determinante koje odreĎuju „socijalnu klasu“ su: plata –
novac, zanimanje, obrazovanje, socijalni prestiž i sl.

Standardne stope mortaliteta i morbiditeta indirektno upućuju i pokazuju stanje

ekonomskih faktora (Švedska i smrtnost dojenčadi mojki nižeg socijalnog statusa.
6. Kultura i obrazovanje
Kultura je snažno ukorjenjena u jenom narodu, prenosi se generacijski i teško se
mijenja. Npr: ishrana, poroĎaj, zdravlje žene, njega djeteta i sl.

Formalno obrazovanje (broj godina škole) neposredno je povezano sa zdravljem.

Npr: visok mortalitet dojenčadi direktno je povezan sa obrazovanjem majke.

7. Stil života

Stil života (life style) je skup općeg načina života (skup navika i obićaja)
individualnih obrazaca ponašanja i interreakcije izmeĎu uslova života u širem smislu,
a mijenja ga, podstiče ili ograničava doživotni proces socijalizacije.

Stil života je u funkciji individualnog izbora rizika:

•Pušenje
•Alkohol i alkoholizam
•Narkomanija
•Ishrana
 8. Nezaposlenost i zdravlje

POSLJEDICE
RIZICI
Gubitak posla Reakcija individue
Porodica: funkcionisanje porodice, raspodjela
Nezaposlenost
resursa, zdravlje članova,

9. Socijalna podrška i zdravlje

Socijalna mreža je broj ljudi sa kojima pojedinac komunicira, koji ga okružuju

i koji ga mogu pomoći u slučaju potrebe.

Komponente socijalne mreže su:

1.Najbliže socijalne veze: porodica, bliski roĎaci, najbliži prijatelji.
2.Socijalne veze na poslu
3.Razne organizacije
4.Socijalne veze koje se stvaraju u slobodno vrijeme.
 ZDRAVSTVENE POTREBE I ZAHTJEVI
Zdravstvene potrebe su

1. u širem smislu riječi one potrebe čije zadovoljavanje omogućava da se zdravlje

održava na nivou fizičkog, psihičkog i socijalng blagostanja.

2. u užem smislu riječi, zdravstvene potrebe se definišu u smislu nedostatka ili

oštećenja zdravlja, kao naučno determinisan nedostatak zdravlja koji zahtijeva
preventivne i kurativne mjere, te kontrole i eradikacije.

Potrebe se dijele na:

1. Opažene zdravstvene potrebe od pojedinca ili okoline;
2. Neopazene zdravstvene potrebe, koje ne opaža pojedinac niti okolina.

Mnogo je više neopaženih zdravstvenih potreba, pa se odnos opaženih i

neopaženih potreba upoređuje sa fenomenom “sante leda”. Iznad površine vode vidljiv
je samo jedanaesti dio ukupne zapremine leda. Samo je mali dio zdravstvenih potreba
opažen, analogno opisanom fenomenu.

3. Zdravstvene potrebe mogu biti realizovane i nerealizovane.

Na zdravstvene potrebe utiču demografske karakteristike stanovništva,
zdravstveno stanje, ekološki faktori i organizacija zdravstvene zaštite.
Prema deklaraciji iz Alma-Ate postoji osam temeljnih-esencijalnih zdravstvenih
potreba:

1. Zdravstveni odgoj stanovništva,

2. Ishrana,
3. Opskrba pitkom vodom i sanitacija okline,
4. Zdravstvena zaštita majke i djeteta,
5. Imunizacija protiv zaraznih bolesti,
6. Sprječavanje endemskih bolesti,
7. Liječenje učestalih bolesti i povreda, (hitna medicinska pomoć),
8. Snabdijevanje esencijalnim lijekovima.
Učestalost zdravstvenih potreba je različita kod stanovništva razvijenih i
nerazvijenih područja, kod mladog i starijeg stanovništva, kod ljudi na selu i gradu i
sl.

Zdravstvena potreba može da se manifestuje zahtjevom za zdravstvenom

zaštitom.

Zahtjev za uslugama zdravstvene djelatnosti može se definisati kao inicijativa da

se primijećena zdravstvena potreba upućuje ka postojećim strukturama sistema
zdravstvene djelatnosti.

Znači, kada je pojedinac ili grupa ljudi u stanju zdravstvene potrebe, može da se
izrazi sa zahtjevom za uslugama zdravstvene djelatnosti.
Da bi se potreba manifestovala zahtjevom potrebna su dva uslova:

1. da postoji struktura, organizacija ili pojedinac (zdravstvena djelatnost, ljekari i

drugi zdravstveni radnici),

2. da kod osobe pored potrebe postoji i motiv koji injicira akciju.

U praksi se susrećemo sa takozvanim “izvedenim zahtjevima”. To su zahtjevi koji

nastaju na inicijativu pojedinca, ali se nastavljaju i ponavljaju uz insistiranje
zdravstvenih radnika.

Prema podacima iz literature 70% svih zahtjeva predstavljaju izvedene

zahtjeve.

Postoji uvijek jedan manji ili veći broj zahtjeva kojima se iz raznih razloga ne
udovoljava. To su tzv. nerealizovani zahtjevi.
 Porodiĉno zdravlje i zdravstveno ponašanje

DEFINICIJA PORODICE

• Porodica je osnovna demografska, socijalna I biološka zajednica

• Porodica je zajednica koja se susreće u svim društvima, od samih
početaka ljudske historije.
• Postoje više različitih termina koji imaju približno isto značenje
porodice:

• Porodica, obitelj zasniva se najčešće na krvnom srodstvu, veza

između osoba suprotnog spola, koja uključuje roditelje i djecu.
• Domaćinstvo predstavlja skup osoba koje žive zajedno u istoj kući
ili stanu, obuhvataju osim roditelja i djece i druge rođake, sa kojima
su u bliskom krvnom srodstvu (braća).
 FUNKCIJE PORODICE
1. Reproduktivna-biološka: rađanje djece, produženje vrste,
seksualni odnosi.

2. Ekonomska: obezbeđenje materijalnih dobara za izdržavanje

članova porodice; primarnu ulogu ima otac, a u novije vrijeme
majka ili starija djeca.

3. Zaštitna: podrška i pomoć članovima, posebno izdržavanim

članovima, djeci, starijim, bolesnim i hendikepiranim; kvalitet
roditeljske zaštite u ranom djetinjstvu od presudnog je
značaja za buduće mentalno zdravlje; Zadovoljoljenje potreba
za toplinom i intimnošću odnosa sa majkom, koji su
potpomognuti brojnim relacijama sa ocem, braćom i
sestrama (ukoliko ih ima) čine porodicu najvažnijom
zaštitnom sredinom za dijete.

4. Odgojna: odgoj djece, kao posrednik između sredine i djeteta,

prenos osnova kulture i razvoj prvih navika i načina
ponašanja važnih za zdrav budući život.
 MJESTO ŢIVLJENJA

• Kuća predstavlja fiziĉku sredinu u kojoj ljudi provedu većinu života

gdje standardi života i građevinski propisi imaju važnu ulogu u
obezbjeđenju sigurnog i zdravog življenja.
• To podrazumjeva: adekvatno osvjetljenje, sistem grijanja i ventilacije,
voda za piće, otpornost na zemljotrese, poplave, izolaciju od buke,
sigurno snabdjevanje energijom za osvjetljnje, kuhanje i grijanje.

DUŢINA BORAVKA U KUĆI

Kuća je mjesto gdje provedu:

• dojenčad i mala djeca 22-24 sata dnevno
• školska djeca do 18 sati,
• mladi do 14 sati,
• radno aktivno stanovništvo polovinu vremena van kuće,10-12 sati,
• stare osobe do 20 sati,
• domaćice do 22 sata.
 DETERMINANTE PORODIĈNOG ZDRAVLJA

1. Egzogene determinante:
• loši socijalni i ekonomski uslovi života: siromaštvo, nezposlenost,
nizak obrazovni status, loši uslovi stanovanja,migracija
• loše higijenske navike pojedinca, porodice i uslovi stana
• nezdravi stil života: pušenje, loši interpersonalni odnosi,
neadekvatna ishrana, konzumiranje alkohola

2. Endogene determinante:
• nasljedni (genetski) materijal članova porodice

3. Multifaktorijalne determinante:
• kombinacije endogenih i egzogenih determinanti
 BOLESTI VEZANE ZA PORODICU

1. Bolesti loših socijalnih i ekonomskih uslova ţivota: pothranjenost,

avitaminoza (djeca – rahitis), nutritivne anemije, tuberkuloza,

2. Bolesti genetski uzrokovane: Turner syndrom, Down syndrom, mišićna

distrofija, fenilketonurija

3. Bolesti zajedniĉkog porodiĉnog ţivota: osipne groznice, hepatitise,

pneumonia, ušljivost, scabies, infektivne kožne bolesti,

4. Multifaktorijalne bolesti – nasljedne sklonosti za određene bolesti:

dijabetes, giht, hipertenzija, šizofrenija, ulkus, reumatizam i sl.
 OBOLJENJA U PRAKSI PORODIĈNOG DOKTORA

Najĉešća oboljenja
• Oboljenja respiratornog sistema - ARI
• Oboljenja cirkulatornog sistema – hipertenzija
• Mentalni poremećaji - neuroze
• Bolesti genitourinarnog sistema – infekcije

Uĉestala oboljenja
• Oboljenja kože – infekcije i alergije
• Oboljenja koštano mišićnog sistema - reumatizam
• Oboljenja digestivnog sistema - infekcije
• Oboljenja čulnih organa – oka, uha

Manje zastupljena oboljenja

• Povrede - kostiju
• Bolesti metabolizma – hiperholesterolemija
• Bolesti endokrinog sistema - dijabetes
 PROCJENA PORODIĈNOG ZDRAVLJA

1. Procjena unutrašnje dinamike porodice

• Kvalitativni pristup procjeni načina reagovanja porodice ponaosob i u cjelini
na različite riziko faktore (emocionalni i psihički karakter porodice)

2. Socijalno-medicinska dijagnoza porodiĉnog zdravlja

• vrednovanje zdravlja, međusobni odnosi unutar porodice i ponašanje
članova vezano za zdravlje, reflektovanje ponašanja jednog člana porodice
na zdravlje cijele porodice (pasivno ponašanje), reagovanje članova
porodice na bolest.
 ZAŠTO PORODIĈNA MEDICINA?

• Cilj 15 Ciljeva zdravlja za 21 stoljeće - integrirani zdravsteni sektor do

2015. treba da omogući ljudima bolji pristup PZZ;

• Podcilj 15.2 ističe da najmanje 90% zemalja treba da ima porodiĉne

doktore i sestre koji treba da rade i da koriste multiprofesionalne timove iz
socijalnog i drugog sektora uključujući i lokalnu zajednicu.

• Prihvaćena u velikom broju zemalja u sklopu reforme zdravstva

• Istraživanja u zemljama pokazuju dobre cost-efektivne rezultate u 30

evropskih zemalja posebno u Engleskoj, Holandiji

• Prihvaćen je strateški plan reforme zdravstva za osnovnu zaštitu u

Federaciji i RS i doneseni odgovarajući zdravstveni zakoni
 PRINCIPI PORODIĈNE MEDICINE
po Gay, Barcelona, 2001.

1. Pacijent u centru pažnje

2. Orijentacija na porodicu i zajednicu
3. Oblast djelovanja određena pacijentovim potrebama i zahtjevima
4. Dolaze u ordinaciju neselektirani zdravstveni problemi
5. Niska je incidencija ozbiljnih bolesti
6. Većina bolesti se otkriva u ranom stadiju
7. Istovremeno odlučujemo o brojnim žalbama koje pacijent iznosi, a
vezane su za razne bolesti
8. Kontinuitet vođenja pacijenta u sistemu zdravstvene zaštite
9. Koordiniranost u vođenju zdravstvene zaštite
10. Efikasnost, ekonomičnost, racionalnost.
 KARAKTERISTIKE PORODIĈNE I OPĆE MEDICINE PO WHO

Elementi Porodiĉna medicina Opća medicina

Obuhvat Porodica u cjelini Opća populacija
Objekat Porodica i njeni članovi Pojedinac - pacijent
posmatranja
Zdravstveni neselektirani
problemi
Kontinuiranost Briga o pacijentu tokom života Samo u epizodi bolesti
zdravstvene bez obzira na njegovo
zaštite zdravstveno stanje
Integrirana Primarna, sekundarna, tercijarna Dijagnostika, terapija, liječenje i
zdravstvena prevencija; dijagnostika, liječenje i rehabilitacija, u manjem obimu
zaštita rehabilitacija prevencija
Koordiniranost Sa ljekarima specijalistima u Ne postoji koordiniranost među
rada van bolničkoj i bolničkoj zaštiti nivoima zdravstvene zaštite
Timski rad Puna saradnja članova tima u Ljekar u većini sam donosi
zdravstvenoj zaštiti pacijenta odluke o naćinu pružanja
zdravstvene zaštite
Saradnja sa Poznavanje socijalnih, kulturnih, Poznavanje socijalnih, kulturnih,
porodicom Ekonomskih karakteristika ekonomskih karakteristika pacijenta
porodice u cjelini Ili djelomično
Saradnja sa Saradnja sa drugim sektorima Saradnja sa sektorima po potrebi
zajednicom
PREDUSLOVI ZA DOBRO FUNKCIONISANJE PORODIĈNE MEDICINE

• Specijalizacija porodične medicine i kontinuirana edukacija svih

članova tima
• Dovoljan broj timova porodične medicine (na 1500 stanovnika 1 tim,
sa 1 doktorom i 1-2 med. sestre)
• Odgovarajuća oprema i prostor
• Organizaciona povezanost i pristup specijalističko konsultativnim
službama, hitnoj pomoći, bolnicama, radiološkoj i laboratorijskoj
službi
• Vremenska dostupnost (tokom cijelog dana) i teritorijalna dostupnost
(udaljenost minimum 500 m do 3 km u urbanim sredinama)