Lektura/utwór/dział : Sofokles, Antygona

TEMAT PYTANIA :
Motyw cierpienia po stracie bliskich. Omów zagadnienie na
podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij
również wybrany kontekst.
Źrd. poezja.org
Wstęp : Notatki są darmowe, na ig : crazy_jpolski :)
Ludzie są śmiertelni, to odwieczna prawda natury. Dlatego też prędzej czy później każdy styka się ze śmiercią bliskiej sobie osoby. Wystarczy otworzyć gazetę
lub włączyć telewizor, żeby zdać sobie sprawę, ilu ludzie odchodzi codziennie, zostawiając pogrążone w bólu rodziny i przyjaciół. Choć jest to naturalna koje
rzeczy, niesie ze sobą cierpienie. Ból po stracie drąży serce, każdego dotykając w sposób indywidualny. Literatura, jako bliska człowiekowi i jego problemom, sta-
rała się na różne sposoby oddać to cierpienie, uchwycić lament duszy za innym człowiekiem. Robiła to na różne sposoby, tak jak różnie objawia się ten stan po-
przez kolejne pokolenia śmiertelnych. Omówienie tego niełatwego tematu wymagałoby zapewne pracy dłużej niż epickie dzieła Homera, zdecydowanie jednak
bardziej tragicznej. Próba nakreślenia go w samej tylko literaturze jest już zadaniem łatwiejszym.

Przykłady :
Chcąc zacząć od początku, należy sięgnąć jak najdalej w głąb czasu. Najlepiej do początków literatury Europy, czyli starożyt-
nej Grecji. Nie będzie zaś bardziej adekwatnego dzieła dla opisania lamentu po stracie bliskiej osoby niż Antygona Sofoklesa.
Tragedia antyczna opiewająca dzieje potomkini nieszczęsnego Edypa przedstawia kilka wątków straty bliskich osób. Pierw-
szy, będący zarazem pretekstem dla fabuły, to bratobójcza śmierć Polinika i Eteoklesa. Antygona traci ich, na dodatek zabra-
nia jej się pochować tego pierwszego. Zdeterminowana dziewczyna robi to jednak, płacąc za to najwyższą cenę. W jej rozmo-
wie z Kreonem domiuje wątek miłości do obu braci. Przedstawia ona tam tęsknotę za nimi i chęć połączenia w Hadesie. Wi-
dać tutaj więc, iż cierpienie po śmierci bliskiej osoby przybiera postać tęsknoty. Co interesujące, Antygona wspomina również
o "uczczeniu" braci. Rzecz jasna argumentuje to prawami boskimi, niemniej można na to również spojrzeć przez pryzmat ża-
łoby. Poszanowanie dla zmarłego, po pierwsze poprzez godny pogrzeb, jest częścią procesu żałoby. Ma on na celu przeżycie
bólu duchowego spowodowanego śmiercią i powolne przejście z nim do codzienności. Chodzi tu o oddanie szacunku zmarłe-
mu, dopełnienie pewnego obowiązku, tym samym zachowanie pamięci bez cierpienia. Antygonie niestety niedane było przej-
ście tego procesu.
Innym wątkiem cierpienia po stracie bliskich jest motyw Kreona i jego rodziny. Hajmon, syn króla Teb, popełnia samobójstwo
zaraz po Antygonie. Gdy to czyni, jego śladami podąża matka. Koniec tragedii to w istocie lament zrozpaczonego Kreona nad
ciałami jego bliskich. Wszyscy oni doświadczyli tutaj rozpaczy, jednego z elementów cierpienia po zmarłych. W wypadku Haj-
mona i Eurydyki miała ona przebieg gwałtowny, pchnęła ich do samobójstwa. Kreon zaś staje się przykładem złamania poprzez
cierpienie. Jego słowa sugerują całkowite zniszczenie dumy, przygniecenie ogromem rodzinnej tragedii. Wynika to częściowo z
poczucia winy. Niemniej w rzeczywistości również zdarza się, iż cierpienie po utracie bliskich jest nie do zniesienia. Sofokles to
wiedział, żył w czasach znacznie większej śmiertelności pośród ludzi. Z pewnością miał więcej okazji do obserwowania ludzi
zrozpaczonych stratą, których przygniotła tęsknota za ukochanymi.

Istnieje jednak jeszcze jeden obraz cierpienia po stracie bliskiej osoby, który można dostrzec w literaturze. Objawił
się on pośród dzieł Bolesława Prusa. Chodzi mianowicie o Lalkę i postać baronowej Krzeszowskiej. Ta starsza ko-
bieta reprezentuje sobą cierpienie nieukojone. Śmierć córeczki była tak wielkim ciosem dla baronowej, iż na swój
sposób zatrzymała rytm jej życia. Nie mogąc pogodzić się z nieuniknionym, Krzeszowska zachowała wszystkie rze-
czy dziecka, nie zmieniła również umeblowania pokoju. Trudno orzec, czy zaniedbywanie dalszych części mieszka-
nia to wynik jedynie jej cierpienia po stracie córki, czy również sytuacji związanej z mężem. Niemniej ta śmierć od-
cisnęła piętno na kobiecie, również jej charakterze. Całe dnie spędza w pokoju dziecka. Daje się poznać jako osoba
zgorzkniała i kłótliwa. Jest to zali ewidentny przykład pogrążenia się w cierpieniu po zmarłej osobie, swoiste wej-
ście z nią do grobu. Krzeszowska po wielu latach nadal nosi żałobę po córeczce, nie przepracowała jej więc. Nie
pozwoliła dziecku odejść.

Notatki są darmowe, na ig : crazy_jpolski :)

Zakończenie :
Strasznym jest ból po odejściu bliskiej osoby. Stanowi połączenie samotności, smutku i buntu. Jakaś cząstka człowieka
zawsze nie może pogodzić się z losem wszystkiego, co żyje. Uważa go za niesprawiedliwy, byt żywy jest bowiem zawsze
przywiązany do tego stanu rzeczy. To jednak nieuniknione, jedynym sposobem na ukojenie pozostaje akceptacja. Kultu-
ry wytworzyły ku temu czynności, zwane żałobą. Literatura zaś stara się oddać to cierpienie, by chociaż w taki sposób
uczynić je znośniejszym. Wielkie ma ono znaczenie dla człowieczeństwa, widać to właśnie przez ilość dzieł podejmują-
cych ten temat. Każde cierpienie, każda żałoba i literatura niesie ze sobą jednak jeden cel. Ukojenie, które prowadzi do
pokrzepiającej myśli o powtórnym spotkaniu tych, którzy odeszli. Każdy na swój indywidualny sposób.
 Lektura/utwór/dział : Sofokles, Antygona
Źrd. poezja.org
TEMAT PYTANIA :
Konflikt racji moralnych. Omów zagadnienie na podstawie Antygony
Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany
kontekst.

Wstęp :
Moralność jest czymś, co podpowiada ludziom, czy dana rzecz lub czyn jest dobry czy zły. Często w życiu człowieka pojawia się konflikt wartości moralny-
ch. W człowieku wówczas ścierają się ze sobą różne postawy, często wykluczające się wzajemnie. Zdarza się, że taki konflikt ma swoje źródło w konkret-
nym światopoglądzie czy w wyznawanej religii. Tego typy wewnętrzny konflikt jest motywem często pojawiającym się w literaturze i zdarza się, że to wła-
śnie on napędza wydarzenia, które mają miejsce w dziele. Konflikt wartości moralnych jest często udziałem bohaterów tragicznych, czyli takich, którzy
stoją przed wyjątkowo trudnym wyborem, a każda z ich decyzji prowadzi ich do jeszcze bardziej dramatycznych wydarzeń. Taką postacią jest Antygona z
tragedii Sofoklesa oraz doktor Tomasz Judym z powieści Stefana Żeromskiego pod tytułem „Ludzie bezdomni”.

Przykłady :
W „Antygonie” Sofoklesa konflikt wartości moralnych jest właściwie głównym tematem całego dzieła. Stoi przed nim główna i ty-
tułowa bohaterka, czyli Antygona. Historia jej rodziny jest tragiczna, a czytelnik poznaje ją w sytuacji, w której właśnie przeżyła
ona śmierć dwóch braci. Eteokles i Polinik walczyli bowiem o tron po zmarłym ojcu, Edypie i w wyniku tego konfliktu obaj zginę-
li. Kreon - który przejął rządy w Tebach - zadecydował o tym, by Eteoklesa pochować, natomiast Polinika uznał za zdrajcę i zabro-
nił grzebania jego ciała. ta decyzja spowodowała, że Antygona stanęła w obliczu konfliktu wartości moralnych. Z jednej strony po-
winna ona być posłuszna władcy i prawu, które on ustalił. Z drugiej zaś strony prawo boskie nakazywało pogrzebanie każdego
zmarłego. W innym przypadku jego ciało było zbezczeszczone, on sam zaś nie mógł zaznać spokoju po śmierci. Antygona stanęła
więc w obliczu konfliktu ludzkich reguł z prawem boskim i musiała dokonać między nimi wyboru. Z jednej strony świadoma była
konsekwencji, jakie czekają ją, jeśli sprzeciwi się rozkazowi Kreona. Z drugiej zaś wiedziała, że nie może zaniedbać swoich obo-
wiązków wobec bogów oraz brata. Antygona jest więc w sytuacji, w której każdy wybór skończy się dla niej tragicznie. Albo zosta-
nie ukarana przez Kreona, albo zaniedba obowiązek wobec brata i rozgniewa bogów. W Antygonie dochodzi więc do konfliktu
sprzecznych wartości, z czego jedną jest posłuszeństwo wobec władcy, drugą zaś wypełnianie woli bogów. Ostatecznie Antygona
stwierdza, że bogowie są ważniejsi od władzy na ziemi i wybiera, że to właśnie wobec nich będzie lojalna. Ostatecznie bohaterka
popełnia samobójstwo, ponieważ Kreon, rozgniewany jej nieposłuszeństwem, postanawia skazać ją na karę śmierci. Antygona za
rozwiązanie swojego wewnętrznego moralnego konfliktu płaci więc życiem.
Innym bohaterem, w którym ujawnia się wewnętrzny konflikt wartości, jest doktor Tomasz Judym z powieści Stefana
Żeromskiego. Judym pochodzi z ubogiej części społeczeństwa, jednak udaje mu się awansować społecznie i zostaje leka-
rzem. Wyznaje on pogląd, że wszyscy, bez względu na stan majątku czy swoją pozycję, powinni mieć dostęp do darmowej
opieki medycznej. Judym poświęca się więc dla ludzi najuboższych, zaczyna dbać o ich interes, stara się, by mieli oni dostęp
do opieki medycznej. Postawił bowiem przed sobą zadanie upowszechnienia usług medycznych, szerzenia świadomości do-
tyczących leczenia i higieny wśród najuboższych oraz poprawienia poziomu ich życia. Judym czuje bowiem, że ma do spła-
cenia dług wobec grupy społecznej, z której sam pochodzi, ma wrażenie, że jest jej coś winien za to, że jemu udało się zmie-
nić swoje życie. W międzyczasie Tomasz zakochuje się w Joasi Podborskiej. Ona odwzajemnia jego uczucie, więc zdawałoby
się, że nic nie stoi Judymowi na przeszkodzie do szczęścia i do spędzenia życia z ukochaną. Jednak w Judymie rodzi się
wówczas konflikt racji moralnych. Uważa on bowiem, że małżeństwo z Joasią nie pozwoli mu w pełni poświęcić się pracy
społecznej, która w jego przekonaniu należy do jego obowiązków. Judym zostaje więc postawiony przed wyborem - osobiste
szczęście czy pomoc ludziom ubogim? Własne szczęście jest wartością do której dąży każdy, jednak Judym wie, że jeśli on
nie poświęci się pracy społecznej na rzecz najuboższych, to najprawdopodobniej nikt inny się jej nie podejmie, a wówczas
ucierpi wiele osób. Judym musi więc wybrać, czy jego własne zadowolenia jest ważniejsze od poprawy poziomu życia setek
osób, które zyskają na jego nieodpłatnej pracy społecznej. Judym jest więc postacią rozdartą przez wewnętrzny konflikt racji
moralnych, w którym zdawać by się mogło, że nie ma właściwej decyzji.

Zakończenie : Notatki są darmowe, na ig : crazy_jpolski :)

Konflikt racji moralnych jest więc czymś, co spotkać może właściwie każdego człowieka i jest to równocze-
śnie często podejmowany w literaturze temat. Bohaterowie bywają postawieni w obliczu moralnych dylema-
tów, przez które nie są w stanie pogodzić ze sobą wielu wartości i zmuszeni są wybierać spośród nich. Czę-
sto te decyzje wykluczają się bowiem wzajemnie, a dokonanie wyboru nie przynosi ulgi, tylko prowadzi do
kolejnych wątpliwości lub nawet prowadzi do większej tragedii.
 Lektura/utwór/dział : Sofokles, Antygona
Źrd. poezja.org
TEMAT PYTANIA :
Jak literatura antyczna przedstawia tragizm ludzkiego losu? Omów
zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi
uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp :
Od zarania dziejów człowiek pochylał się nad swoim losem. Często robił to w kontekście jego zmiany, starając się magią i modłami zmieniać przeznacze-
nie. Wiele ludów skupiło jednak swoje rozmyślania na samym człowieku. Pochylali się nad nim Sumerowie, starożytni Chińczycy, wedyjscy bramini z In-
dii. W kulturze Europejskiej największymi badaczami zagadnienia ludzkiego losu byli starożytni Grecy. Spoglądali na niego zarówno wielcy filozofowie,
jak też poeci. Już Homer przecież opisywał dylemat Achillesa, który wybierać musiał między nieśmiertelną sławą i spokojnym życiem, którego pamięć
zamiecie czas. Wydaje się, że to jego potomkowie najwięcej mieli do powiedzenia w kwestii kolei ludzkiego żywota. Ze wszystkich zaś poetów wyróżnia-
li się w tej materii dramaturdzy. Nic dziwnego, tragedia antyczna polegała na konflikcie tragicznym, ten zaś oddawał właśnie ich pogląd na cierpienie
wpisane w życie. Wydaje się bowiem że Grecy postrzegali los ludzki jako w dużej mierze tragiczny.

Przykłady :
Nie ma chyba bardziej odzwierciedlającego ludzkiej tragedii dzieła starożytnego niż Król Edyp Sofoklesa. Dramat ten przenosi na
scenę teatralną legendarne losy potomka rodu Labdakidów - biednego Edypa. Historia ciążącego na nim fatum jest ogólnie dosyć do-
brze znana. Jego ojcu, królowi Teb Lajosowi, przepowiedziano śmierć z ręki syna. Miał on też począć z własną matką dzieci. By tego
uniknąć, przekuto stopy oseska, po czym rozkazano porzucenie go w górach. Zrządzeniami losu Edyp ostatecznie przeżywa, nieświa-
domie zabija ojca i dostaje za żonę nieznaną sobie matkę. Zostaje przez to królem Teb, bardzo lubianym przez poddanych. Gdy jed-
nak prawda wychodzi na jaw, Edyp z rozpaczy dokonuje oślepienia, następnie błaga o wygnanie z miasta. Historia tego bohatera jest
przykładem hamartii - motywu winy niezamierzonej. Grecy rozumieli przez to sytuację, gdy bohater nieświadomy swojego położenia,
ściąga na siebie straszliwy koniec. Sofokles ukazuje to w kontekście nieświadomego zabicia przez Edypa Lajosa i pojęcia za żonę Jo-
kasty, swojej matki. Dodać należy, że ostało mu to przepowiedziane, a jego ojciec starał się temu zapobiec. Co więcej! Edyp również
podjął takie rozwiązanie, wtedy jednak błędnie uważał za swoich rodziców królewską parę z Koryntu. Uciekając od nich, zaczynał
powoli wypełniać przepowiednię, wątek taki zwie się ironią tragiczną. Cóż to jednak mówi o ich rozumieniu zbolałego losu człowie-
ka? Sofokles poprzez takie przedstawienie sprawy zdaje się zwracać uwagę na marność człowieka wobec postanowień sił wyższych.
Cokolwiek bowiem postanowiły sobie ofiary tego rodzinnego dramatu, ich los był z góry przesądzony. Idąc dalej, widzimy, iż cierpie-
nie to nieodłączny element życia, nie ma co do tego wyjątków. Edyp opisany jest jako dobry władca, ratuje nawet bezinteresownie te-
bańczyków od sfinksa. Nie ma to jednak znaczenia. Dobry czy zły, żaden człowiek nie przejdzie przez życie bez bólu. Znój i smutek
są niezaprzeczalnym elementem egzystencji. Sofokles wkłada nawet te słowa w usta swoich bohaterów, podkreślając przy tym, iż je-
dynie śmierć uwalnia od tragicznego losu człowieka.
Byłoby jednak niepełnym obrazem, gdyby przyjąć jedynie odgórny ciężar cierpienia w życiu. Sprowadzałoby to przeznaczenie
do swoistej roli okrutnego lalkarza, który specjalnie psuje swoje zabawki. Sofokles chyba nie zgodziłby się z takim ujęciem spra-
wy. Wcześniej od Króla Edypa napisał bowiem jeszcze Antygonę. Historia siostry chcącej pochować brata na przekór prawom
ludzi i zgodnie z wolą bogów wydawać się może opowieścią o potomkini Edypa. Niemniej osobą ściągająca na siebie tragiczny
los jest również Kreon. Można wręcz nawet powiedzieć, iż ostatecznie cierpi on bardziej, traci bowiem rodzinę, samemu pozo-
stając żywym. Różnicą jest jednak wątek, jak narodził się konflikt tragiczny. Wynika on z hybris - dumy prowadzącej do prze-
kroczenia miary boskiej. Człowiek, który działa na przekór prawom niebiańskim, popada w dumę, tym samym ściąga na siebie
tragiczny los. Mowa tu rzecz jasna o Kreonie. Człowiek więc niejako samoistnie również ściąga na siebie cierpienie, postępując
wbrew woli bogów. Czy może go jednak uniknąć? Zdaniem poety najwidoczniej nie jest to możliwe, bowiem Kreon koniec koń-
ców nie zdołał ułaskawić Antygony. Pycha wyrządziła szkody szybciej, niż król się opamiętał. Zatoczyła również śmiertelny
krąg, rozlewając się na wszystkich wokoło.

Zakończenie :
Cóż więc można powiedzieć ostatecznie o pojmowaniu tragizmu ludzkiego losu przez Greków? Z pew-
nością był on rozumiany jako rzecz nieunikniona. Można było ściągnąć go na siebie niczym Kreon lub
zostać nim przeklętym jeszcze przed narodzinami. Nie było jednak ucieczki, cierpienie rozumiano jako
integralną część życia. Obie tragedie ukazują również jeszcze jedno spojrzenie na ludzką niedolę. Sofo-
kles zdaje się wyrażać pogląd, jakoby człowiek powinien akceptować swój los. Edyp próbował przed nim
uciec, ten dopadł go jednak samoistnie. Kreon zaś nie akceptował praw rządzących życiem, przez co
ściągnął na siebie tragiczny los. Obaj cierpieli, choć jeden w wyniku niepogodzenia z losem, drugi zaś
zmuszony do jego zaakceptowania. Tak bowiem Grecy widzieli los człowieka, jako przeplatany z bole-
ścią, którą można jedynie zaakceptować.