T 0 R K T A R i H K U R U M U

BE LLETEN
Cilt : Xl Sayı: 44

TORK "rARlH KURUMU BASlME.Vl - ANKARA

ı 9 4 7
 VESIKALAR:

BURSA ŞER'IYE SICILLERINDE

FATIH SULTAN MEHMED'IN FERMANLARI

Dr. HALIL INALG/K

Osmanlı arşivlerinde Fatih devrine ait vesikalar, bilindili

üzere, ~dır. Ancak, bu vesikaların, bıı devri tanımak için tama·
miyle yetersiz olduA-u da iddia olunamaz. Başveka.Iet Arşiv Daire-
.si'nde bulunan bu devre ait defterler 1 , bphassa müesseseJer tarihi
bakımından, zengin bir koleksiyon teşkil etmektedir. Fakat bilva-
sıla hadiselere de dokunmakla ~raber" u defterler, bize yürüyen
hayah, cemiyet ve devletin hareketlerini do~~ doA-ruya gös-
termekten uzaktır. Bu bakımdan epiz kıyaiette bir hazine, ş er'·
iye s i c il d e ft e rl e r i 'dir. Bu efterlerde, payitahttan gelen her
türlü emirlerle birlikte, memurların faaliyet ve tq ebbüsleri, içtimai
ve iktisadi baylit lıakkanda bir çok vesikayı bir arada bulmak
mümkündür 2• lşte bugün Fatih devrine ait böyle bir defter el"mizde-
dir ve burada ne~rettilimiz termenlar b defterden çıkarıl·
mışbr. Henüz başka bir qine raslamadıtımız b_u biricık defter 8,

ı Bosna, Sofya, Selanik, Novaberde, Aydın, Sivas, Tokat, 'f.eke ııibi impa·
ratorlutuo çooitli bölgoleriııo ait istatiatiJc malGmatı ve tımar kayıtla rını jııtiva
-eden b n yirıni kadar deftorin yanına, mii ııa Malira Nezareti artiviaden gelen
vesikaların tasnifi neticeainde yenilerinin tıla atı alikahlar tarafından söyle·
Diyor (bu defterlerden baııları A. Refik tarafından T. Q, E. M. de neşredil·
mitür). Ba,vekilet Artivi'nde tasnif olıınmn1 milyonlarca ınüteferrik vesika ara·
sında, timdiliJc, Fatih devrine ait yeni nsikalar çıktıtanı bilmiyorus. Topkapı
Sarayı Müzesi Artivi'nde ise bazı fermanlar ve nameler bulunmuttur (bak.
Ar,tv /ıılavan, ı. faaikiil, İataıabul 1938, a. V).
2 Böyle bir aicil defterinin mahiyeti hakkında bak: Osmanlı Tarihi hak-
kında mübim bir Kaynak, D. T. C. Fakültesi Dergiai, eilt I sayı 2, aabife 89.
1 Bursa Müzeai. 1eriye aieil defterleri; No. A 3/3. Yine Bursa Müzesi'nde

Fatih devri.n e ait iki defter daha vard1r. Fakat bunlar tereke defterleridir. Ölen·
leriD adlarını, mahallelerini, bıraktıkları euaları, tahmini deterlerini, alınaıı
reaimlori ııöetoriyor. No. A 1/1 de 89 varaktan ibaret olan en eskisi. 867 Ce-
muiyiil&hir- 868 Robiyilihir (146S Mart- 1463 Aralık) tarihleri araaındadır. 157
toroko-yi ihtiva etmektedir. No. A 2/2 de ikineisi, 872 Muharrem· Rebiyilevvel
 HALlL İNALCIK
'"devletin eski payitahh ve mühim bir ticaret şehri olan Bursa'ya ait
oldu~dan hususl bir önem taşımaktadır. Bursa kadısı Mevlana
Muhiddin'in zamanına ait olan defter, 883 saferinden (1478 Mayıs) '
886 muharremine (1481 Mart) kadar gelmektedir. Başından ve
sonundan kopuk olmakla beraber nolCsanın çok olmadıA-ı anlaşılı·
yor; şimdi 420 varak elimizdedir. Her sahifede ortalama dört
vesika olduA-una göre 840 sahifede takriben 3300 vesika vardır
ve bunlann yandan fazlası arapçadır. Kullanılan rik'a yazısı çok
yerde noktasııdır ve okunınası kolay deA'ildir (fotoATafa bak.)~
Defterin ihtiva ettiA'\ vesikalar şu kategorilere aynlabilir. I. Padi-
şahın gönderdiA-i fermanların suretleri ; II. Memurlann teslimabnı.
her türlü mukavele ve senetleri tasdik ve tescil qleri: llL Hukuk.
ve cinayet davaları; IV. E lenme, boşanma, ölqro ve veraset mua-
melelerine dair kayıtlar, vasiyetname suretleri.
Böylece bu 3300 vesika, biziqı için, her türlü konuyla ilgili
F.atih devrinin bir •evrak hazines~ ni · başkası olmadıA'ına göre·
teşkil etmektedir. Vesikaların, daha çok aliyeye ve iktisadi ha·
yata ait oldua-u göze çarpıyor. Meseli bunlardan, Türk tacirlerinin
Mısır'a Bursa ipeklisi ihraç ettiklerini, Şursa'da o zamanki ticaret
merkezlerini, buraya · gelen Iran ve Hint tacirleri ve eşyalarını,
Bursa gümrü~ü basıl!bm, bu gellrin nereler..e bavele ve sarf olun-
duA-unu ö~eniyoruz •. Defterde suretlerini bulduR"uınuz Fat i h 'in
fer man 1ar ı bilhassa alakaya de~er. Buolardan bir kısmı, do~-
rudan dovuya c_;"U..WI p.ı.:.J_,..:. bapı~t ile aynen kapye edil-
F
_miştir. Bir kismı ise «';"'.h1 , JIJ .:ı~ı.- ..J,:>~,....,\(J, » diyerek hükmÜn
hülasasım vermekte ve k:adılıkP3 yapılan muameleyi altına ilave
etmektetir. Biz defteri başından sonuna kadar taradıktan sonra

(1467 ARostos-Ekim) tarihleri arasındaki terekaleri içine almaktadır ye 204 n-

raktır. Bu tereke" defterleri o zamauki Buraa'nın mahallelerini, halk tabakala-
rını, servetlerioi, kullauılan qyalsrı, doterlerini ve bunun g;ibi bir çok Dbkta-
lan aydmlatmaktadır. Bu defterlere da:Janarak eaki Müze Müdürii · Neo' et
Köaeotlu'nuıı •Twihte Buratı Mahalleleri• adile doterli bir eser vücude getir·
ditiııi bıı vesile ile ipret edelim (Borsa HalkeYi yayınları, aayı 17, Bursa 1947).
M.iiııe'de bu defterler üzerinde.,. çalıomama müsaade buyurau ve kolaylık göa-
tereD oimdiki Miize Müdürii Vecdi Kalyoncootlu'na burada tetekkiirii bir bor9
bilirim.
' Bunlara dayanarak yakıDda Fatih dnriDin mali YO iktiaadi. hayatına
dair bar.t notlar yayıDiamak ümicliodoyir..
 FATIH SULTAN MEHMED'İN FERMANLARI 695

on beş kadar tam ferman sureti bulduk. Bunları, burada, iml&

hususiyetleriyle aynen neşrediyoruz. Ikinci neviden, hülltsa olanlan
başka bir vesile ile yayınlayacaA'ız.
Burada neşrettitimiz fermanlardan iki tanesi, Anadolu eyaleti
kadılanna (No. 1, 8 fermanlar), bir tanesi müştereken kadılara
ve sancak beylerine (No. 9), bir tanesi Bey sancatı (Bursa) kadı·
lanna (No. 14), beş tanesi Bursa kadısına (No. 6, 7, 11, 13, 15), bir
tanesi · müştereken Tokat ve Bursa kadılanna (No. S), di~erleri
muhtelif şahıslara gönderilmiştir. 10 numaralı vesika, kadının ve
maiyetindeki naip ve kitibin alabilecekleri resim miktarlannı
fesbit eden bir kanundur li. Burada, kanunun mueip sebebi olarak
kadıların yapbklan suiistimaller öne sürülmektedir. 2 numaralı
gümüş ve eski akçe yasaknamesi, piyasaya yeni gümü.Q paranın
nasıl çıkanldıkina dair dikkate de~fr b" vesikadır. Burada,
memleket dahilinde hususi _A8.1ıısl elindeki gijmüşü paraya çevir-
mek için yasakcıya ne gibi selAhiyetle~ verildiRini ve bu tarihte
bir dirhem gümüşten iki akçe basıldı~nı ötreniyornz. ,
14 no. lı ferman, Fatih devrinin umumi karakterile ilgili mühim
bir hareketi ve · alandırmak itibarile büyiik bir de~eri haizdir :
Futtihat için çok askere ihtiyacı olan Fatih Mehmed'in, bir çok
vakıfları "mensub, sayara~ 1ı9.J,ara c;evirdiAiJ:ıi ve bunların, o~lu
Bayezit Veli devrinde tekrar akfa verUdi~ni. veyahut bir çok
vakıfların örff vergilerinin bınara hasredilditini Bayezit devri vesi·
kalarından biliyorduk 6• Dotrudan d~ruya Fatih devrioe ait olan
bu ferman ise, bunun açüc. bir vesikasıdır. Fatih'in Anadolu top·
raklarını nasıl mümkün mertebe bnıar kalbetme~e çahşh~ı ve
çok askere ihtiyaç gösteren futtibaJ: devirlerinin memleketteki
arazi rejiminin durumu ve bmar sisteminin yayılınası hususunda
nasıl mühim bir Amil oldu~ açıkca müşabede olun11yor. Burada,
Osmanlı devletinde askeri sıruflarla ulema sıruh arasındaki .reka-
bet, Fatih ve Bayezit devirlerine aksetmiş görünüyor. Bayezit
Veli devri, şüphesiz, Fatih devrinin futOhatcılı~na bir tepkidir.
Nasıl ki, Selim devri, Bayezit devrine karşı bir tepki olarak
gelecektir.
5 Muahhar kanunnamelerde bu resimlerin arttırılmış oldutunu ıoruyoruz.
Bu kanun, Fatih Kauuuuameaindt~n. de farklıdır: bak. TOEM zeyille riude, s. 29.
Cl Omel' L. Barkan: Koloni•tıt6r Tiirk derf1l1lm, Vesikaf~r: No. 16, 17,
20, 21, 22, 27, 28, S9, 40, 42, 70, 87, 108, 128, lSOı Vakıflu Dergiei ll.
 HALIL INALCIK

12 numaralı vesika, devletin lskenderiye ile Anadolu arasın~

da işleyen ticaret gemileri oldutunu ve bunları kira ile işlettiAini
gösteriyor. Mısır'la olan bu ticaretin bu devirde çok aktif oldu-
tunu, bu memlekete Bursa ipeklisi gibi mamulatla beraber kereste,
zift v. s. mallar ihraç olundutunu diter vesikalardan ötreni-
yoruz 7• Yesikalardan 5 numaralısı şehzade Bayezit,-ten, 13 numa·
ralısl Cem'den bahsediyor. Defterde diker şehzadelerden ve sul-
tanlardan bahseden başka vesikalar da vardır.
Fatih devri tarih araştırmalarına esas olmak üzere elimizdeki
mahdut kaynakları bir Corpus'da toplamak yapılması lAzım gelen
ilk işlerden biri olduA-u gibi, bu sicil defterinden sistematik bir
şekilde taranarak seçilen velikaların da böyle bir eserde mühim
bir yer tutaca~na şüphe yoktur.

7 Bu tiear~~le ugra1an bir 1irketin azalarından biriae ait diklı:ate deter

bir vaaiyetoimeyi yakında yayıı:ılayaeaj'ız.
 FERMANLAR
1
~; c:ji ~ ri.) J.,Lolil ·Jı.,.. .i_..ı-_,ı ı ;'J_, J.'ı(ı ~l;l.Ai ._;;.ı...»
...ı:...~ ~-~fo..;: ll"' .{('J.l).t:'. ~_,.:. ....ıl,.f'.4.!. .s'.;-~ ~.,ı J.ooiJ t~\.-~­
~~) ~- ..:ı)t"~~ ~ ~.4.!. ~ı ;1_, ı.i.J'f d:l:- ;.;;.· J-I.JI ~ ':'_,:JJI V"""l ~l..
JJ.J...) ;.ü: ~- ~JI ~);1 ;\i_, ~b- J $;J~ .;.-1::--~...ll ~ .;.-o..ı:.l\i:l .,.dk
~j_,.... d.! v"'
.;.-~~.)·'-" ..)~J' ~lb ?•-':. ).}-o ...cil~~)~- ':'.,f_l c.ı.c:-1
r)J ..>~.1 .:-ı-,.. -': cl .i-~.1 J-.) .;;, _, "J.:~JJI ~~ JıvP, ....u~ 41' L...;\1 .
2Uirr.Jij l.ı;.~- .;.-~ .)~1 o;JJI Uı.:r: .::,....~ .;-:>!. ~_,....; ~.clJI Jl-;1 rf- ·
l « cla:lzJ \lt
• ('. .:~·ı:.
~.
. ·lt·J .:fJ: ~ . 101-:.. • . . _,.!-l~J -
Jf"",JAıJ.

2 .
,.ıll,.f'~ ~j_,l ~ .)h ('~ Jl Jl.i 4111 .~1 ı)~ Jb J ..)~~ .jl!; :&

~r,~;~, ('J~;.kıf'6:"il ı#4 ~ s:-ı ~ Jf"4:.4.."1J J_,L.\;T r}J J~. J~ :..ı:;l.l··

~l.... J ;lj~ i .L... ~.1 .,f\ ~~ t..!.S'f~o.J:.I J4 ~.).JJI ..~llJ ..;;t Aı yJ;i-'
41 S:.IJ ~ J:~.}'JI (v"' JJ/' c)..ı."IJ il' .:ı~~~ L.;)JI 4o.J:.I (11"' ~_l­
u ;.) v"' ':'J..d!.l «·~.....-. '='_,ı\ ..:ı.d) ırs--:-i_,ı. .)'J~ ('P ; _,f"J... .s'l-;.A.}'='i\
~.l•JjJI~ ('ır""I J (/{c)~ .J""Sf d·,.sj ".l..J tfl.-f\ o;j_,\ d.l- 4\ ~1-
.~~j ~~!,; ~·1 ~-l,., ~~-JIJ u;.l j J-(1..,_./....r..r4J .fi-~ ~~ Jlibq\
.:ı....:.)..;t... )~ .}ı_, .:ı~;} J ~~ Qıt.,ı,ı J.( ôfi'J~I J Jl:tL.. '='_,ı\ ..;.)
.{ l..;hl ~~ı ~ "="~' .:ı~...il... ~\,)\JI ı.P" SJ~I (v" )~\
l-;.;.- J5 •. 5>-J ~Jı ~ı.. .:....s-~ .:ı~ ._ESf ':'JJP ~~ (L..ı. ~~ r.,J&·
tS-)•/,: ~~_,..i~;I("J 4i.}JJ~ .j\:....jl.J:J 4i.A .!IJJJ.J:J o-ık,\«·~..,.;. ':'j'\
41 U).l o.31 ~ ':'JJP «·~..,.;. ':'YT l....;_,:J~ 4\ S:.IJ ı.P"o.ı}v" ~\}
ı.P".:.....);,..j;_,:-.) r)J •;.,k 4\:.J+- rfo .·ı... JIJ J •J..J ~41 ~JJJI .J.l- 41·
~~"' ·, il' .:ı~ ../'Sf'--;.hi ;_,_;_,... (';ı ~- L. ;.A.} JY. ;.ı;.· üıJ..I_, ~-~ J~.ı
}•;ıJ'}o.J:.I J-? f SfJ-.) )ıl o..ılı) ~ll ~~J- J .jo\l ":"'·~ L.;y~ .)~ o.lJ.. ._·
~~ J..i J ~ J...i d:lj; ~;..ı:_,)...~ ~_,ı; ~;hi v"U; Jli~ ~? .{~~

ı Bur•a fCTiyo eieil defterieTi A 8 /s •• 44 b. Ve•ikanın taribi : 'n ta bam.

883 = M. 24 kaaım 1478.
 HALIL INALCIK

( JV"' )1:-e;_,s"; ..;.;W' J · ~.. ':'hi ~,., J ~L. .,)'6'V" 1:!1(' ..ı..l ~ ·~~ ~ ~,ı
c.i.,~l, c_Wir~lj J? )~ ,)~1 •JJJI ...Aı.? .:..o~)~ .V._r:. •-'!1J4 ~,..
1 « llt'lt" J ~tt·, ~i .c... ~~ı>~ .n.:. V"
s
·d:ll,...:. tlt·~, ~ , .:ılt· .c... - J'l~lc::t,:Jt, ı;'U&LJI pt
.:..;rı- »
-~~' s~ı .)Ual.., ı>~ .:ı..ı:~,ı o.A:l.;4 ~\ c.i.,.ıll":'l~ ~1} r.- cı.. J.A:...oJ'
tUat'~ ~; c::h; .ıl- ji-,1 ı?.:J. .:ıı:,,) ü;!~ll.I~. J ı:r-1~ ı),l J-_1, .)_,.Gjl,
J.l.,ı, ~d:: rfi. .~j,l .:ı~-~ J-1 4...:.ı,t ;~.ı. .t'v-~ ~,ı J-r~,
•Ir., ;~ f ı} J.l;l, .t'r,,)ı>: ,;...~.:,-~ı, ı.s.ri- r,ı; Jt::. Jl:.. :~;b c:.t
..-':,1 (-i ot.oV"b :ıı,;o. ":'J,:Sjı)- ,J.J ~.,11 ;,)J.. ;_,..d~ ıS;,)J.... &- ":"~.1
.,:.!: .c... ~~ı>~ ._n.:. V" J'\:JI r.t:ll f.J~ ~l:t"l .ıt-'t. '="',)' Jl.i J J,j .,~~ J,l
1 c d:..:laJ lJt llt'lt. Ulilt.
- r . ' - '
. ıt
.d:);·~lı.s.)~ .:~.t·lt· J ~lt ~ - J,ııı ~}:lt, J'llaW pı .:..;rı-»
c.i.,.ıJ\e- ~JI ~~ JliJ.l ~~~ ~,Ja..iJ ~L.\J ~'li J T.;~ .f 4-.JJ.J.C...o.)
~..1.\l--i' J..cl...J ~ ~~ ~~ ;,)J.... .t'ır-~ ~,1 J.-1, t.llr.c'~ cjı c::Ji
;.l;l, ~tS-':, j,r.:ll ~ JTı.I'~J c!!:-.J~ ..f ı,ıJ. ~,ı •.l(,j,l ı.>.tf .:ı..ı:~l.r,
·":',f-_1 ~tr:, ;J&. ~i.JJ.,;I, .t'r,.,.Jr.. "=";.ı:,/'.JI.r 4-l:JI ı"_,li Jl::. Jl:.. :..ı:;l., c.!.l
.Jl.i ı; ..~~~ v-l:lt' r.-r .
~ ~~ç :ıı,._ ':"JP ~,ı;;,>;... ;,_.d~ ı,>";... &
r~lj f.1.J~f ıJ"':>Ii ,~1 •J)JI utA .:..o~ v-~ ~r .:.r-1:-ei-,>"?'\; ':"',)!
.a «j~,ll ..ı.rt; .:,;r._ :~..c:·lt·, ü,!llt J .:..ı.· ~ ,.ıa..tı.:ı~ ~ ,;r ..J.~ı, L$.lU.I

5
- -~J.J. ~_;ll ;~, ~)~ ~' ;~ ı.Sıl;..:;l - J~ı pı .:.ıı_,.., ,
J,i .:ı..ı:~ .t'_;...~ ~,ı jJI, t.Uat·~ d J eti ~ rb
ı>J:-.:.rll .:..'ai,
J,l _f'j u,ı .v._ı ıS-'!1 .;),ı ~ -~ı'l:Jl- .:ı..ı:ı~ ~..ı:ı 4:,o~ Jlb -':,.i.~ r#,l
1
Ayuı
defter, •· 53 b • Veaikaıaııa tarihi : 'Il zilbicce 882= M. laisan 1478.
1 Aynı
defter, •· S9 a • Vesilı:anııa tarihi: 2 zilhicco 883 = M. 24oubat 1479.
• Aynı defter, • · 62 a - Vesikanın t.a rihi ı 21 taban 883 =
M. 17 kasım 1478.
Bu vesikanın a ltıoda İlyas'ın , Mnalihiddin'in vekili Ali ve emin Bedreddiu
.-liuden mezktir yıllar lı:ıstıadan, 130 biu akçe aldıtı tasdik ve lı:ayd' olunuyor, ·
H. lnalcık Lev. CXLV

Res. 1 - Fatib devrine ait Bursa kadı defterinden

bir sayfa.
 FATIH SULTAN MEHMED'lN FERMANLARI

ıX:_,)ı?--..1. JJI d:.......ı.JJI~.l .tlr·lr·, ~lr· J .:J: ...:.-."="',1 ~ ;~- J-~: ~l:Jl...
'"
~ 41:.~ ..;...1:--;,.J., ,;\(1 "="'.J·' ~~ıL.. ~~_;ı;~ .6'"r,,J.r.:, "="',, ~
·tt·tt·, ~tt·, dJ'~ rf- ~J ı.r"li.lr.r.IIJ i.J..?. _;...~ ,1.$1 •;J,I .....it~ .:..o~
1 «~
. lk
(" ..
6
&-1 ~u. ı.J...,tl ;'ıl, ;~1 ~~ ;L;.; ;l;..:tl - .jU.WI pı .:...;~ »
~_,IJ.-1, cf; efi ..,;; rb .r.~_,- .J.\(~1, .1"'~\_,.:..a.. ~ rb ı.J)I~ ı:~,..
~lbt..l"t..J., ~.!)~ J~,ı . .::r.;::...J..ı.)ö\ ~ı. J~J' ..,L.,.J. ...lll.["~.:.$'_;...~
...;,t,;.·t... ~· ~.ı. ıl", _;...!;~ıl..~,._ ı:ı-lr: "="il.t. ~)ı\ 4"r,,Jr.. ..?.1 J::.... .:.:i
. 1 "
~ ö~ ıJA ~~~.) _;.l,ıj IJ...?• _;...~ ~ı • · ı ._u~ ..:..o::>b _;.....;-Ü:: ~J.J.
2 cı: • ('lk. .:~.c·tr·, ~~·,

,~~ J_,J..~· \ iıs::l-1, ;L;.ıJI_;.t... - JUI ~. ~ ~ ~·u.wı pı .:...;~ ,

1,1 4'r,,Jr.. 41:.,.:. ....ı\b.:(.ı.: 4'_;...~ ~,1 J..>l, ~lw\~ cJ; di~ ri,
-J?J'. JUI ~. J _,:. J 1 _;...o;_,> ~;_,;Jy. .6'".; ._:IQ . .. ~.). o,))::..'ıl,
. ,;".ll, ~,.J'!.
,~ JA;, J,l, ~ J,ı, )~,ı...;~ _;...l:'!,l rf-.l4AJp~ ~ı..:.\ JA;, J,l
1 Aynı defter, a. 70 b • Tarihi : S mnharrem 884 =
M. 29 mart 1479.
2 Aynı defter, •· 73 b • Tarihi: 883 Zilhicce sonları = M. 1479 mart.
unun altında aekis abn l796 akçeye satıldıtı, handan S4S akça dell&l hareı
arildiAi kayd olunmaktadır.
1 Aynı defter, .a. 70 b • Tarihi t 883 zillıicce ortalan =M. 1479 mart.
700 HALIL INALCIK

':"JJ~ "-;.hi~~ ..;"J, ':"'!.ll,ı Jllt~ J.r!- fl, ;.....~ı .k:.:.. .J,.f_ı ~w,~
.._,n..~ .;,ı;_,)..i.o ~ ':")JioMJ)!.o~ ~.J.J
o.)j- ~./. ';".PI ~ J (_.r!-
-:-W ~,.. .!JJ~ J,l )J..ı:..J ~;lf:. ..;"JJ .~ ı;,b o.))ıl _;...o.)l ,.:-;·
oj_,)j.A;\ J.ı.:.J _;... Jlllq J .r-l:t".l _r'\; J J~l j-~ ~_,.: ~JI ~ .)M~~~ )o.)l
o;jJI ~.r!- .:;..o~ .:,-":1,1 u*. J~Jı p_l ı)>~ u~\ı ~.)_,n..~ .t'_;...l:--;-'1 t
:lı:'Lc" J ~lı:·, .:..ı; ;~ ı:r ~~~~ .;r:. ı:r ~.,r!-11, ..;'l!JI r~lj J.? _;...)U.)~~
la:~ lk
. t .

9
rta.ı , ;Wai .;-ı... , r"? rb ~~ ı.r.:- J).t:l ·riP' .ıv"'":/1.;-tu »
, ~);ı ;\i, ~JI..b.:S", r";.ü ..ı:.ı ~):.-:.~,_. v jl .;-ı..., ~ rb ~J:-.:..11.
~,. ..Jb.f'~ .o'_;...~ ~~ ~,, J.-1, tlla.r'~ cfJ ~i ~j.A;\ .;,t;,ı.. •J.ı.
w,ı ~ı rJ.)J.' ~ı.ı.. *· e:."'' .._~·J.,ı ~,ı .;,::ı J~. Jl.:.. :..ı:;b .s-"'·~·,.l..·
.t'.:,-o.)\ Jl...a a.)j,(:;..~ ~- jfo..ı. ~ .o' r-J.))~ J rJ.))..ı:_,>:,r r,ıt ~~
~;)JI .!1,_)1 ı)~.J., j~ ı ~l.. ~J';J1 ("ı.) j,f"l .}~ ı:lı'-':l.. SK.;,,~\.
.;,..ı;_,. ~.c"l.. ~~ r~ ...J.f ':"il ':"J;f ._Jjlı"l.. ..~1-d.J' fl )\il.. a;IM
J-\c .$-J,ı fı ~~ ..;'1.l.. ":'J.J.J ~_, 1. "'""' ;11 ..;'_,.L,.;; m' ~·":1,1 ~~ J,~
':"J,)I),, ~J .}lı !l,t.:: 1 ~ı-'l- ~-* j.olc ~ c:...;)Jı {t 4~J.J) J-~
':"i,b ..;.J>. rJI ;,(.ı.. &' L....;.,J,I 4 ...,1 ö~ .:ı.·~ rF~ )\il... .u.·~ )~"L....
.),1.L... jl~ o.)).J.. ~~ iJ~,JJ J ~ ı.)..ı:i> f Sf cı;,..ı:..J ':"JII ,j.J.:Jl J.'-l-
.ij.~ _r..l:f.l ~l_. J J}a po.)ı .:..lJI.... ~Sf •"':~~ _;....,,! C: 4.-;_,:l-.ı ~ı.
JJ ~~~:,~ ~J ..:t..,..:..ıı, c'J' r~ıJ T..~· .r-~ .,~, ..;;,ı ~~ .:..o~ _;...~
:ıc ~ ,.lle :tı·lc· J vılc·J ...J;ı ~
( ' • 1 • • ~

10
~i ~ rb ıS):.:-11 J_,l.t;\ ~...,ı.ı ;~, .J.I( ı~~;~ .;-ı...:.
·o.)4..o\:J~ J o..ı.-~ ..,.-,.- J ..:-1 ':"~ o..ıll..f"~ (":/J\ t_,L.. ~Jı J.->IJ t_!J
J~.W o..ıl..l.)\ ~~J ıSJi~ ~~ J-\.)ı o.)~j el."L..;.i •.C:~ ı.r-J 4='~ J ;L...
~· o..)<l,.~· J~ ~rJ.,)-':', ';'J~\ v"'ı .Ji\ı ~J .1. .)~ j,.cl,l .;.~ ~)i~l
~ 1' ..r._ ..)JI ~lı ~· ....~;-·~ ~~ .;,,~~·Jb. J ~~ J.J. ...:çi(, "::,li ~ 1 ji,ı~~

ı Ayuı defter, s. 76 b· Taribi: 883 ııilbicce 22 = M. 15 mart 1479.

2 AyDı dofter, s.140 b • Taribi ı 24 c:ematiyülovvel 884 = M. 14 temmuz
1479.
 FATIH SULTAN MEHMED'lN FERMANLARI 701

fl;)~ r_ISJ J ).ıi~ ~y 4-1

rfi. ~9 ~ o;)of~ (.~ J 4-'~. J.ı: ~~ J 4:-.L' J
.J~_,ı .:.ı.ı: JAI _, or r
4 rfi. ..~ .:-i r) J ~Jı ~w .:ı,)rfi. ~lı ~·
~~ _, .>Jı.>.J:.-- ~~ ):Al;-- .J;)I ~w J .>Jı.>~ J~) ~~ J _,d J.,w-
.J"'--~ ~ J )Jı.$~ \.S"ı~t. )...c:w.; ~_,ı ~lii j.f., fl .:-i ("~) (-- J
~ _, .:,~)~ _;.lı_, .J~J;..;\ s;~_, .J~)l,i oJij~ ı.>Jj- .J~)l,J .JIJI_,
r.'
rJ '-JJ)~' ~ ~~~ 4.J..f.~. "rı)t> .:ı~~ J .J~):.o.:ı .;~~ J ~
ı$~ oJkj ":'_,:}_,Iy ~14-oL·.:,;IıJ'. .ı.oı~JA l'.>.5'..f )~\ 41 rfi. oL:.
r
ı:...-~ ~_,ıı ~) .ı-.ı_,ı j ~?- J~ ,)~' U>_....: .::.-o:>b J~ ~~ ~_,, j_,lf- J
ı « ~ rtı:. :~·~· _, ~~· J C:J'

~ ~1_,;. J Ja..u ~1_,.;. .:ı'I:J.) .,_ıfı.>)L'Jl.. .J~ 4;:.>-ı:.GI .>~1 _.;.lu»

:ı:,--111~ J.'~ ~1_,;. _, 0'•.!11.>~ ~1_,;. _, j1ı.- J.'~ .JI.rPJ 14 c:- "';--1_,;. _, ~~
, r.AJ..t._,;. J.'~ ~ r;-'.ı:' J.'~ ~ı_,;. J ~-.J'~ J.'~ ~ı_,;._, s u,l... ~ı_,;._,
;.ı.:.:j_,\i J-ı;_,t. ~1... J~J... l' ..:-~ ~_,1 j.ool_, t.lk.. .:ı~ ctJ dY ı.>-ı:o. ~1_,;.
J~ ~-4Jb c:.l J;)h ı.>JP s:;JI •6:. J'. ıft. ı:.!.:. SI o;);-G~ ,s~ J""'~
:'~.1 ~lr, _, J~ f ı.}JJJI_, '(.JJJ-":, ":'J~_,) -ı:Jiy- rlı JI.W...... rj.i J\::.
1 Aynı defter, :ıı. 166 b· Tarihi : 884 receb ortaları = M. 1479 ekim başla.n.
ll Aynı defter, 1. 237 b • Taribi: 24 zilka'de 884 = M. 6 şubat 1480.
702 . HALIL İNALCIK

J..:rl, ":',!(' :r--·ı~,J ~)(.... ..\(),) ~.J...>i A~, ~,ı; J,>J.. J,..;~ .;,Jfo JJ"':J..
•Jjjl c.SI] f~ ....oı.,r: .:;..,.';k. :r-4.1cJ-~ .h~.J. ..~l:J,I :--~ ~-,.:. )':1\ ~ y,hl
1'~. :tc·tc·, v.;k·, cu' ~ ~ıc.S,; ~ ı:t.P. ~l)ı r-'=' J T.J..~- :--~ ~~ı
1 « 4..:la.:la...J

15

rb c.S):....<olı ~ ~ r~~ı ,, ~l_r!!l ~Ila.. , rta. ı, ;;Wl ,;.la.. »

..
~- ~ rJ~J.t;: ~.r ..Jl-:)-ı..:. ('i,ı r,ı- ~,ı J..:rl, t].J d; ~
J-'la__. J J.>ı;r-f~ J ~ J Ô .6J,...; ..;~~,_.;... ·....;IJ,I ..;':1,1 ..~fo~
J..r !l)ıl J~JP ~Jjl c.S~L..:. ~ !l)ı~ .ı~Jı.l.,- J~JI(, )ı\(~, ),ı
~j-11)~,> ~)ıJ . ~~lll ~ .ı.._J.f· J~.J...}ı• ..;.ı..~ ~ fl :---;,>
iWI J..ıj ..;~JJ. J ..;~)ıf ~I~L. !!,);~ )')1\ ~ ~J.f· ..;.ı..~ ":',!('
~c.S.cl,l t.ı;..-1 ~.,...; ...ı.. ~U.I J~t,_;.. ~;)1 ..;~)ıJ'. "--JIJ .,· ..;.ı.."l;lk

1 Ayın doftor, •• 282 b • Tarihi: 24 zilhiooe 884 = M. 8 mart 1480;

ı Aynı defter, •· 289 b • Taribi : 885 robiyiilenel baQları =M. 1~ ıaayıs.
 FATIH SULTAN MEHMED'İN FERMANLARI 7os
_,_,..~ '='-"i ~ ..~)ll ~)~ ~ J..ı:.-1 .:.l;lh. ., J.:ı.}lf .;,~.,, fl
-..;a.,ı ;l""- •. ~ J.,_,;ı1 ~.,.: ~ ~.»'f ı.s~ı ı.r-h JJ. J:ı"- ıJ!~.,ı
J'IJ.i · •;.i!. J_,J.:, .;,if, .;,....._; .:.la- ~IJ J.J:.,..f.> J J.:ı~~ ~ J~~ ~;IJ
.; ı.s):~- ...clı ., ).)_,!(".) •• J ~,ı ;.;;.. ..~)ll ı.s~l... ':'_,.}. .J..J •)~- ., ;.:ı.,l(".:ı •
"'-J') .j-.:ı .;i.:ı J. J ':'JJ~.I"' ~~ J_,b~·ı .,;;_, .1. ':'JJ~ ~_,f. J.)~J
~ rlJ..t rf- .k-IJIJ TJ.~- ;-:>6 _,~ı •JJJI ~~.:..o~;-~ ~ ;-..;~./'
· ı « ~ r~~t. ıtt·tt· ., ~li J ~

15
~~~ ;~:lt. ü;!J...-LI ;L;.J ; \:.;.;;\ - v'1lı.l
cf.f'l , .jUaL.JI pı .::.;,_....:sı
~,.ll~ L·~~ ._r.:..ll LJJ. ~.)1 J l:i~l f"P .:.ı;IJ ~1 J J-4A!I t.~ ~_._,ı.t
JJı .:ı~~ '=',ı!'" r" .;,,..ı:ı .r ;-~ ~.,ı J..-11 t.U.i~ rj; di ~u .:..-ı_,
'="'_,1 ~- ~- ~;1, J.v" .J.C.:~V Öfll_,.-1 ':"hi ..~~ ı:,_,::.·ı tL"\ .)G:I .?J- ı).
.;,_,_ı_,ı ~ J--ai ~-l(,~ d 1 A""'.J.J ~ .r~ ~~ ~JI ;..... ı). Jt..ı:l ~L.:..
*·
.._,~J,ı .f J'J.:ı;t, ~~r,.:ı;~_.,f' ~~_,; •J/'"~ ~~rP J~ S.,-'!.:ı
J'J-11,1 .,_,,. J,ı ~;ı1 ..i V" .:ı.c.:~ı , .;,...:ıı_,..ı _, .;,.ı.:.:'ff,~ ~.)"'"rı JJ..ı.;ı .:ı~,ı
,_,...ı:, ,f ~1 ~~ ( ~ .,J:-i.JJ..ı:ı ;-..:ı ~}JI Gl._,ı.. rlt· --ı,.cl-': J ..~
ı.il:fl... ":'iı.... ı.J·~,ı J.l ~lt"l... J.:.ı.-l<',.,.... J,ı J-.) ~..,...) J.L:J"";-..:ıl ~ ':').ıl-':
.;,_,J...:.., ;-~JI ~ .f'"S.f~~ ~ ;-.;~}4A~ ,:Al (T) ~..;~l... ~
.:...-~ ;-~ ~_,:. l:ll .s-i .~.;-..''il ~JI .,-U. .(L;I_, v' .,..J)ı/" .:ı~;f J
rl.lt. :tt·lt· J u.ıı lt· J ~ ~ ıs.)~l fi 1.;.. J.?. ;-~ _,~ı ..;;,ı ıJ~
ıJ T
2 c ....:ı..:ı....ı

(~

ı Aynı clefter, •· ~ b .. Tarihi : 885 aıuhanem ortaları = 1480 mart.

. , _ı, Ayın defter, a. 565 a .. Tarihi ~ 5 cemazi:rül&lıir 885 = M. 12 Apatoa
1480.
 e

UNVERÖFFENTLICHTE ERLASSE VON SULTAN

FATIH MEHMED Il.
(Zusammenfassuag)
Die hier vorgelegten Erlasse faoden sich unter den Akten
des Kadi von Bursa aus der Zeit 7Wİschen Mai 1478 und Mirz
1481. Diese Akten, die einzigen aus der Zeit Sultan Mebmed Il.,
befinden sich heute im Museum von Bursa ( "Şeriye sicil defter-
leri., A 3/3), und wir untersuchten die darin befindlichen rund
3300 Aktenstücke naeh F.rlassen von Sultan Mehmed Il. Der Inhalt
dieser Erlasse, deren türkisehen Text wir den vorhergeheııden
Seiten veröffentlicbt haben, ist kurz wıe folgt :
L
An die Kadi's von Anatolien. Datuaı : 24.X.1487.
Befehl, dass man das Saatgut für den mit Reis bebauten Bo-
den, der in Staat~egie übergegangen ist, den Bauern überlassen
solle und nicht erl•uben şolle~ dass das Saatgut YOn den "Sancak
beyi,, "Subaşi, oder "Tim.ar erleri, geooaımea werde.
2
Verbol (yasak) des Gebrau~bs von Silher und altem Geld;
Datum: ı. IV. 1478.
Das alte Geld (eski akçe) ,wird abgescbafft, es wird ein Be-
amter mit grossen Vollmachten geschickt, der das alte .Silbergeld
und im Besitz von Privatpersonen befindliches Silber sammelt.
Dieser Beamte hat die Vollmacht, das Gepack von Reisenden, die
Kassen, sogar die Zimmer der Kara\'anseray's zu durchsuchetı
und etwa angefundenes Silt,Jer an die Münze zu schicken. Aus 1
Dirbem Silber werden 2 akçe gepri.gt. jeder Goldschmied und
Silbersticker darf höchstens 200 Dirhem Silber behalten.
3
Datum : 24. Il. 1479.
· Es wird verlangt, dass man an die Staatskasse die 20000
 FATİH SULTAN MEHMED'lN FERMANLARI 785

Akçe des Mehmed, der die Einkassierung der "Yuva,. und "Bcyt-
ül·mal, - Einkommen übemommen hatte, abfübre.
4
Datum : 17. XI. 1478.
Es wird verlangt, class man an die Staatskasse die 1926000
Akçe abführe, die der Muslihiddin besass, der die Mizan- Einkünf-
te von Bursa, Istanbul, Tokat, Amasya und Kastamonu einkassiert
hatte.
5
An die Kadi's von Bursa und Tokat ; Datum: 29. W. 1479.
Man aolle dem Prinzen Bayezit sein iiibrliches Einkommen aus
der Mizan von Bursa nicht mehr g~ben, aondern ihm dafür Timar'e
verleiben.
6
An den Kadi von ~a; Datum: Mirz 1479.
Befehl, 8 kratike Pferde und ein luankea Füllen aes Sultans
%U verkaufen und den Erlös abzufübra,.

7
An den Kadi von Bursa; atum: M!rz 1479.
Befehl, ein Timar, das der • Anadolu Beylerbeyi, verseheııtlich
einem anderen gegeben hatte, dem r ch ls~liren Besitzer zurück-
.erstatten.
8
An die Kadi's von Anatolien; Datum: 15. III. 1479.
Anweisung über die Behandlung von Erbschaften, bei denen
.die Erben nicht auffindbar sind.
9
An die Sancak beyi und Kadi's von Anatolien; Datum: 14. VII. 1479.
Das Monopot für Seifenherstellung und -Verkauf sei für 3 ·
]ahre an «r~Jı ..;_,:.:l» gegeben und es sei verboten, das Stück
Seife unter 200 Dirbem Gewicbt zu verkaufen.

Beliefen C. Xl, F. 4S
70, HALIL İNALCIK

10
An die Kadi's von Anatolien ; ·Datum: Oktober 1479.
Gesetz über die Auflagen, die die Kadi's und die unter ihnen
arbeitenden Beamten nebmen dürfen. Auf diese Weise werden
Amts·Missbrauche verbindert
11
An den Kadi von Bursa; Datum: 6. II. 1480.
Ueber eine Schuldforderung.
12
An gewisse Kaufleute ; Datum : 8. lll. 1480.
Die Kaufleute, die di~ nach Alexandria fabteoden staatlichen
Schiffe gemietet haben, haben noch an rückstandigen Schulden
2500 « ı.>;.;. SJ)1 ~ (florl ) zu zablen.
13
An den Kadi von ur.sa ( ? ) ; Datlım : Mai .1480.
Ueber eine Scbuldforderung des Pıinzen em.
14
An die K:adi's dea Sancak Bursa; Datum : ~irz 1480.
Anweisung, d ss die religiösen Stiftungen, die Felder betreffen
und nicht staatıiçh eingetragen sind, dieses Mal eingetragen wer·
den sollen, und zwar mit ibren Immobilien und iliren sonstigen
Besonderheiten.
15
An den Kadi von Bursa; Datum: 12. VJII. 1480.
Ueber eine Erbscbaftsklage eins gewissen c .;,_,..ı:ı » (Andon)
 İNDEKS
P~.akamlar veaika No. sını göstermektedir )'

Ab a daıılık. 2, Ç e le b i . ·u 1 t a n, 13.
A b d n rr a h m a lı, .13. Ç e lt i Ic to p~r a t ı, 13~
A Ir:: ç a, 2, 3, 4, 10, ı ı, 19,. 14."
Alım, 10.. . . ·.
Ama 1 ya, 4.
A m eldar, 9•
..\ m il, 2, 8, 9.
A ~ ad o 1 u b e y 1 er b ey i, 7, 14.
Aaa. dol .ıı !ca dı.ları, 8, 9, 10.
a
A a d o l n k e t h ü d.a 1 a r ı, 9.
Aaadolu m ollaları, 1.
Anadolu aa nc atı be yl

F il o r i, 12.,
' .

A D t o ıı <o?•>, ıs

CA ta k Da m e, 10.

1 r: ak i s 8 b u n , 9.
B• A'· bat çe, 14.
Bıakır, -2. . ı. k ez d e r i y e, 12.
ata . b ul, 4.
B a y e z i t, (tehzade) , 5
B e r ~ t e b 1i, 10. ız~ i k m,q cl~. (~_,.s:::;jl), s; .
n
B o y . s a ~ a t ı, 5, 14;
B e y 1 e r b e yi. ID. H am z a (Paditah kulu), 9•.
B e y lik, 1, 2, IS. · H a s a a t a y, 6.
B e y t ü ı m a ı, 3, 8. Ha 11 a, 4••
B e y tü 1 ma 1c i, 111. H 8 1 sa ma vD 8 1ar ı, 12•.
B e z z a z i s t a D, 2. Havilit, 4.
Bi le cik, 3. H 1 z ı r (P8dita h kulu)., S.
Bursa, 4, 6. H i z a D e • i i m i r e , 3, 4, l!t_
Bursa kadıaı, 6, 7, 11, 15. .H ii c c e t, 12.
B u r sa s u b a 1 ı a ı, 6.
K a d ı, 1, 2, S, 10.
C e m, (tehzade) 1~. K a d ı m n b z 1 r 1a r ı, 10~
"708 HALIL INALC IK

K a ı ay, 2. Odall c ulı: (,j_,..:b,l) , 7.

K a l b a aa ıı, 2. )

.K a ı b a D e, 2. Re a ya, 1.
K a D u D, 10. R e • i m, to,
K • D u D D a ID e, ıo.
Kap u, 1, 8, ll, 14. S & b ll D, 1 ab ll D h aD e, 9,
'K i. r b a n 1 ar a y, 2, ı4. SaHJaDe, S,
X a 1 ta m o D ı. ı, 4. S a D Ca k b e J i, 1, }0.
'-K a a ı m (Silabcia r), 12. S e yi t A li, 11.
K &tip, 10. s ioiı u t , ı~.
K ir m a a t i, 13. S ilc lı: e • i e fr e ll ır i, 12.
K ı am et, 13. S il i h d a r, 12.
X ı 1 m et r e 1 m i, 10. S ip ah il er, 10.
iC o ç h i 1 a r ı, 13. Sı rm acı, 2.
K o 1 ta Dt a u i 11 e, ı, 3_. S, 6, 7, s ub•' ı, ı. 2, ıo.
8, 9, ıo. ıı. ıı, 14, ıs. S n ı ta ll ö yü 1 ii (J"J.I ~\W..), S.
ll{ ö y, 1-4
K ll r 1 u ıı, 2. j eJ h Haaan be y, 7.
«: DJ ll m c u, 2. Ş er ', 13.

'M e h m e d (bir pbıa), U. T e e d1 d- i b ii k m, 14,

·M e h m e d (birinci o tlll), S. Te f tio, 8. '
Mi • a ıı, 4, S. · T e m o 1 1 ii lı: i t, 1_4,
M D h i ci d i D (Bur•a kaciıaı), 6, 7, Te re u,
ll, 15. T imar, S, , 14.
M ll h t e 1 i p ı e r, 10. T im a r e r..-1 or i, 1, '·
'M D lı:a taa, 9. Tolı: a t.
4.
MD I&Iı:kafat. 1,4. T ü oe ar, 12.
M ll • li h ii d d i o, ( liioA'ıD) 4.
~ ü b a 1 i r, 13, Va 1 i, lS.
V i ı d a D M ıı h i d d i D ( Bur~a ka•
Na ip, 10. dıeı), 13•
.N a 1 u :b (Padioah kulu) lS. V i 1 d e ti 1 a i p t o r e lı: e, 8.
N a V ı D ll, 12.
N i k a h r e • m i, 10.
Yahya (Cem'iıı adamı), lS.
:N o r • c i h a o, U .
y • • • k. 2, 9.
Yu va, 3.
P a ea, U ,
P a t a B u ı a , 13.
Z u a ma, 9.
:p u ı. 2.