Obecność na zajęciach obowiązkowa, egzamin pisemny - test jednokrotnego wyboru, znajomość

lektur (USOS) 22.01 godzina 9.45 egzamin

Czym jest filozofia?
• Filozofia jako umiłowanie mądrości
Znamienne w przypadku filozofii jest to, że nie wiadomo czym się zajmuje. Termin pochodzi z
greki miłować mądrość. Dążenie do mądrości. Kto nie pragnie mądrości - głupiec. Głupiec myśli,
że już wszystko wie. Wszyscy oprócz głupców filozofują.
• Formułowanie pytań i dążenie do wiedzy/ uzasadnionych przekonań
Na czym polega ta wiedza? Trzeba podawać uzasadnienie, trzeba być przekonanym, musi być
prawdą. Zdanie jest prawdziwe jeżeli jest zgodne z rzeczywistością.
• Filozofia wobec prawdy, dobra i piękna
Problematyka dobra. Czym jest dobro? Wiąże się z problemem prawdy. Dlaczego doświadczamy
piękna.

Działy filozofii
• Ontologia
• Epistemologia
• Etyka - specyficzny dział filozofii na gruncie którego filozofowie zastanawiają się na czym polega
dobro. Czym jest zło? Co powinniśmy robić a czego nie powinniśmy? Niektórzy sądzą że to jest
najbardziej fundamentalne pytanie - co powinniśmy robić. Czy można uzasadnić przekonania o
tym co jest dobre a co złe. Niektórzy twierdzą, że musimy wiedzieć czy życie kończy się po
śmierci czy nie, by ustalić co jest dobre a co złe. Żeby ustalić co jest dobre musimy wiedzieć
jaka jest rzeczywistość. Sokrates uważał, że nie da się w ten sposób konstruować etyki. W jaki
sposób powinniśmy ustalać powinności. Z tego co jest nie wynika to co być powinno, ale jak
uzasadniać zdania na temat powinności. Relatywizm etyczny prowadzi do strasznych
rzeczy(opinia profesora).
• Estetyka - filozofia piękna, na czym polega piękno? Problem ten jest w dużej mierze problemem
empirycznym, problematyka estetyki jest podejmowana w psychologii.
• Logika - poprawność myślenia, jak powinno się myśleć, blisko jest matematyki.
I inne np.:
• Antropologia filozoficzna
• Filozofia religii
• Filozofia nauki

Filozofowie różnią się od naukowców brakiem eksperymentów, choć ostatnio powstała filozofia
eksperymentalna. Raczej filozofowie opierają się o spekulacje i nie są ograniczone
metodologicznie. Przedmiotem filozofii może być cokolwiek i można się posługiwać zupełnie
dowolnymi metodami.
1
W toku dziejów filozofowie zajmowali się tym, czym teraz zajmuje się psychologia poznawcza.
Skomplikowane kwestie ocierające się o filozofię.
Jak uzasadnić jakieś zdanie? Niektórzy powiadają, że filozofia polega na generowaniu problemów.
Czasami na gruncie języka generujemy sobie problemy które nie wiadomo do czego się odnoszą
w rzeczywistości.

Zakresowe i funkcjonalne rozumienie filozofii (Leszek Kołakowski)

Propozycja
- Tradycyjna - polega na tym że zadajemy najbardziej fundamentalne, ogólne pytania na temat
rzeczywistości nie wyznaczając sobie granic w kwestii przedmiotu ani metody. Na wykładach
będziemy mówili o tradycyjnym rozumieniu filozofii
- Scjentystyczna - filozofowie skupieni w kole wiedeńskim, kwestionowali sensowność
uprawiania filozofii w postaci tradycyjnej, twierdzenia wypowiadane przez tradycyjnych
filozofów są bezsensowne i nie da się sprawdzić ich prawdziwości. Nauka czysto techniczna
która zajmuje się analizą języka nauki. Uważali, że nie powinna się zajmować rzeczami
ogólnymi. To co mówili również było pozbawione sensu empirycznego. Oskarżeni o
wyjałowienie kultury.
- Transcendentalna - Edmund Husserl (?). Filozofia ma być bez założeniowa.
Funkcje filozofii na gruncie
- Filozofii życia - w dziewiętnastym wieku. Filozofowanie jest nam po to, że jesteśmy bardzo
niedoskonałym zwierzęciem i te filozofowanie tworzy nam jakieś protezy, nasza siła polega na
tym, że potrafimy myśleć (filozofować) i zastosować się do środowiska. Nadaje to cele naszemu
działaniu. Kiepska kondycja biologiczna człowieka jest źródłem jego analizy filozoficznej.
- Psychoanalizy - Freud uważał że hamujemy swoje popędy. Przez filozofowanie tworzą się jakieś
konwencje kulturowe które jeszcze bardziej hamują popędy.
- Egzystencjalizmu - nadanie sensu życia. Po co tu jesteśmy? Dlaczego istniejemy? Staramy się
nadać sens naszej egzystencji. Staramy się siebie samego określić, skąd się wzięliśmy.
- Marksizmu - filozofia służy wyższej klasie społecznej do uciskania niższych klas społecznych.
Służy do uzasadnienia i utrwalenia porządku społecznego.

Flilozofia wobec:
- Nauki - podobieństwo = zależy i filozofowi i naukowcowi na prawdzie, filozofowi są ogólni, a
naukowcy zadają szczegółowe pytania. Naukowcy mają metodologię, filozofowie nie. Filozof
bardziej przypomina artystę a naukowiec rzemieślnika z określonymi zasadami. Filozof nie ma
ograniczeń metodologicznych. Proces starzenia się pism filozoficznych jest dużo wolniejszy niż
pism naukowych.
- Sztuki - nikt nie zarzuci twórcom dzieł literackich czy plastycznych, że to co przedstawiają nie
istnieje. Podobieństwo = nie ma ścisłych ograniczeń, oboje są zobowiązani żeby być
kreatywnymi i tworzyć nowe wytwory. Duża wolność w filozofii i sztuce jest potrzebna żeby się
rozwijały, obie się nie starzeją.
2
- Religii - stawia sobie za zadanie odpowiedz na fundamentalne pytania. Etyka religijna i nie
religijna. Pytania epistemologiczne. Problemy się mocno pokrywają. W systemach religijnych
istotne jest przyjęcie wiary, trzeba w coś wierzyć. W filozofii czasem też przyjmujemy pewne
rzeczy na wiarę, ale rzadziej. Od systemu religijnego zależą proporcje logiki. Do pewnego
poziomu religia musi być zgodna z rozumem i doświadczeniem i potem jest coś
dopowiedziane. Skąd się wziął wszechświat? Pytanie od którego zaczęło się filozofowanie.
- Polityki i ideologii - jak się uprawia filozofię to ma to wpływ na politykę. Wszystkie nurty
polityczne mają korzenie w filozofii.

Pytanie o Arche - Tales (624-547 p.n.e)

Grekom się wydawało, że jaki świat jest, taki każdy widzi. Ale ciekawe skąd się wziął? Jaki kiedyś
był?
Co było na początku?
Co jest fundamentem rzeczywistości?
Jakie jest jej pierwotne tworzywo?
„Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa.”
„wszystko jest ożywione, jak to widać w bursztynie i magnesie”
(hylozoizm: przekonanie, że materii przysługuje własność życia (zoon), materia (hyle) traktowana
jako zbiór ciał)
Pojawia się pojęcie materii. Ostra metafizyczna jazda bez trzymanki. Ważnym zadaniem nauki i
filozofii jest opisanie tego z czym się musimy zmierzyć.
Tales poobserwował co się dzieje z roślinami i że dookoła jest woda, wydawało się, że greckie
wyspy wyłaniają się z wody. Niektórzy uważają że to tego rodzaju empiryczna obserwacja
prowadzi do jego filozofii. Interesowały go też kwestie biologiczne. Kamień i storczyk się od siebie
różnią. Skąd się bierze ta własność? Wszystko jest ożywione i w różnym stopniu to ożywienie się
objawia.

Anaksymander (609-547 p.n.e)

Arche = Apeiron (bezkres) jest jakieś źródło porządku
Początkiem i zasadą rzeczywistości jest bezkres (niewyczerpane źródło tego, co zjawiskowe)
Arche - to nie tylko to, co pierwotne; ale to co stanowi fundament rzeczywistości.
Przyroda, natura (phisis) zaczyna oznaczać to, co było, jest i będzie (zmienna rzeczywistość ma
niezmienną podstawę, która nie jest nam bezpośrednio dana).
Rozwój kosmosu dokonuje się na zasadzie wyłaniania się przeciwieństw, „jedno drugiemu płaci
karą i pokutą za niesprawiedliwość w porządku czasu”
Cenna myśl w historii myśli ludzkiej: nie jesteśmy w stanie czegoś pojąć
Hej, hej, możesz czegoś nie zrozumieć.

Anaksymenes (587 - 525 p.n.e)

Arche to ściśle określona materia - powietrze. Jets ona jednak czymś nieograniczonym;
3
Gdy się rozrzedza staje się ogniem, gdy się zagęszcza, wodą, ziemią, kamieniem.
Początki chemii.

Heraklit z Efezu (540-480 p.n.e)

Arche to ogień, który staje się wszystkim innym. „wszystko płynie, nikt nie może dwa razy wstąpić
do tej samej rzeki” (wariabilizm)
W przyrodzie nie ma nic niezmiennego, prócz tego, że wszystko nieustannie się zmienia.
„Obawiamy się jednaj śmierci, a już wielu śmierciom ulegliśmy” „Wszechświata nie stworzył żaden
bóg ani żaden człowiek, lecz był on zawsze, jest i będzie zawsze żywym ogniem”
Kosmosem rządzi LOGOS; to on wyprowadza ład z przeciwieństw.
Zmienia się pojmowanie tego co fundamentalne.

Parmenides (510-450 p.n.e) Szkoła eleacka

Byt jest a niebytu nie ma (tautologia)
Byt jest niezmienny (nie ma początku, końca, jest niezróżnicowany i ciągły); gdyby byt zmienił się
w coś innego niebytem, a niebyt nie istnieje. Doświadczenie zmysłowe przeczy temu, więc nie
należy ufać zmysłom. Do prawdy dojść można jedynie na drodze racjonalnego myślenia (dedukcji)
SKRAJNY RACJONALIZM (odejście od empiryzmu jońskich filozofów przyrody) Paradoksy
Zenony z Elei: Achilles nigdy nie dogoni żółwia.
Psychologizm.

Empedokles (490-430 p.n.e)

Cztery korzenie wszechrzeczy (żywioły):
Ogień, powietrze, woda i ziemia.
Kość jest w połowie ogniem, w jednej czwartej ziemią i w jednej czwartej wodą.
Cztery elementy mieszają się ze sobą dzięki działaniu siły
Członki (zwierząt) połączyły się jak przypadek zdarzył [lecz tylko niektóre złożenia były dobre i
przetrwały] prekursor ewolucjonizmu.

Anaksagoras (500 -428 p.n.e)

„Na powstawanie i ginięcie niedobrze zapatrują się Hellenowie, gdyż nic nie powstaje i nic nie
znika, lecz istnieje tylko mieszanie się i rozdział rzeczy, które są”
Podstawowym składnikiem rzeczywistości są HOMOIOMERIE (w każdej rzeczy jest część każdej
innej) *w każdej zupie jest trochę muchy xd?*
„Pośród tego, co jest małe, nie ma najmniejszego, lecz jest zawsze tylko mniejsze”

Demokryt z Abdery (460-370 p.n.e)

Podstawowymi składnikami rzeczywistości są atomy.
„Istnieją tylko atomy i próżnia”
4
Atomy nie różnią się jakościowo; są niezmienne, wieczne, nieustannie się poruszają. Różnią się:
kształtem, położeniem i porządkiem.
Przyroda rozwija się wedle mechanistycznych praw [Tatarkiewicz, Historia filozofii]
Literatura przedmiotu
• Grobler, A; Koczanowicz L, (2010). Elementy filozofii dla psychologów. W: psychologia
akademicka
• Stanosz, B. (2005). Wprowadzenie do logiki formalnej. Warszawa: PWN, s. 25-70.
Pitagorejczycy i Pitagoras (582-493 p.n.e)
- Rzeczywistość rządzi się prawami matematyki
- Zasadą świata jest liczba (można nią opisać wszystko)
- Dusza człowieka może być inkarnowana w różne ciała.
- Człowiek jest złożeniem duszy i ciała (ścierają się w nim część rozumna i zmysłowa)

Protagoras z Abdery (480-410 p.n.e)

Profesor go nie lubi :D
„Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek. Istniejących, że istnieją, nieistniejących, że nie istnieją”
Interpretacja epistemologiczna: nie istnieje obiektywna prawda
Interpretacja etyczna: nie istnieje obiektywne/absolutne dobro. O tym, co jest dobre, a co jest złe
decyduje człowiek poprzez przyjęcie określonej konwencji.

Sokrates (469-399 p.n.e)

Cnota jest dobrem bezwzględnym absolutnym (arete= tężyzna życiowa, dzielność, sprawność w
spełnianiu czynności).
Prawa dotyczące cnoty wywodzą się z natury rzeczy, mają charakter obiektywny; nie mogą być
ustanowione.
Cnota jest najwyższym dobrem; dążenie do innych dóbr może prowadzić do złych konsekwencji
(moralizm)
Tylko to, co dobre jest naprawdę pożyteczne, więc cnota wiąże się z pożytkiem.
Posiadanie cnoty jest równoznaczne z byciem szczęśliwym, ponieważ szczęśliwy jest ten, kto
posiada najwyższe dobro; a dobrem najwyższym jest cnota.
*jak masz dziecko zabij dziecko, jak masz kota, ciągnij za ogon* CO? *są takie memy w kulturze
które zachęcają do unicestwienia*
Tutaj filozofia przechodzi na pozycje analiz etycznych. Sokrates chce wiedzieć jak ma działać,
zaczyna praktyczny rozdział filozofii. Cnota jest wiedzą, cnoty można się uczyć (intelektualizm
etyczny) Jeśli ktoś czyni zło, to znaczy, że NIE WIE, co jest dobre.
Należy poszukiwać wiedzy i nauczać innych.
Zdobywanie wiedzy: Metoda elenktyczna (negatywna); prowadzi do usunięcia przekonań
fałszywych
Metoda maieutyczna (pozytywna); prowadzi do uzyskania przekonań prawdziwych („nosimy w
sobie wiedzę prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamiamy”)
5
„Czy nie wstydzisz się dbać o pieniądze sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza
stała się najlepsza”
Cynicy
Antystenes z Aten (ok. 440-366 r. p.n.e)
Diogenes z Synopy (413-323 p.n.e)
Cnota to uniezależnienie się od potrzeb; wyzbycie się wszelkich pożądań i znoszenie niedostatku.
W ten sposób człowiek (cnotliwy mędrzec) nie dbający od dobra świata może uzyskać prawdziwą
wolność.

Arystyp z Cyreny (ok. 435-350 p.n.e)

Hedonizm
Przyjemność jest jedynym dobrem;
Przyjemność trwa tylko wtedy, kiedy działa bodziec;
Przyjemność ma charakter zmysłowy i jest stanem pozytywnym ;
Przyjemności można różnicować jedynie z uwagi na ich intensywność, a nie jakość.
*Ktoś chce sobie zniszczyć życie niech sobie posłucha Arystypa hehehe* XD
„Rzeczą chwalebną nie jest odmawiać sobie przyjemności, lecz umieć nad nimi panować i nie być
ich niewolnikiem”

Platon (427 - 347 p.n.e)

Skrajny realizm pojęciowy, idealizm obiektywny, racjonalizm genetyczny
Jeśli ktoś patrzy na obiekty okrągłe to
musi mieć w głowie idee okręgu.
Mamy wrodzoną idee dobra, która stanowi
fundament rzeczywistości - jest jak słońce.
To co w jaskini ludzie uznają za realną
rzeczywistość, nie jest realne. Jeżeli
człowiek całe życie będzie żył w ciemnej
jaskini, to jak wyjdzie zostanie oślepiony
słońcem. Problem naukowca, problem
filozofa, gdyby zwykły człowiek wszedł do
tej jaskini i im powiedział że byt który
widzą nie jest prawdziwy, zostałby
nazwany wariatem, mogliby się nawet tak
zezłościć, że mogliby go zabić. Ten sam
problem mają filozofowie i naukowcy kiedy odkryją coś nowego. Bardzo trudno jest zmienić
paradygmat obowiązujący w nauce. Jeżeli ktoś chce coś zmienić spotyka opór społeczny,
zwolennicy starego paradygmatu muszą umrzeć, bo ludziom trudno jest zmienić dobrze
ugruntowane poglądy.
6
Czy bylibyśmy się w stanie dowiedzieć, że jesteśmy mózgami w kadzi?
Profesor lubi Platona.
Dusza (szersze rozumienie pojęcia duszy) składa się z części:
• Rozumnej
• Impulsywnej
• Zmysłowej
Dusza (węższe rozumienie = dusza rozumna) jest nieśmiertelna.
W węższym rozumieniu dusza jest nieśmiertelna i rozumna, została inkarnowana w ciało (za karę,
bo jest niewygodne) większa kara = bardziej niewygodne ciało. Straszne rzeczy wypisywał,
zupełnie nieuzasadnione, o charakterze seksistowskim, przesłanki do dyskryminacji różnych ludzi.
Wiedza jest wrodzona

Arystoteles (384-322 p.n.e)

Uczeń Platona
Umiarkowany realizm pojęciowy
Hylemorfizm (substancje złożone są z formy i materii)
Empiryzm genetyczny
Dusza - forma ciała posiadającego w możności życie
Dusze:
• wegetatywna
• animalna
• rozumna
Im więcej wiemy, im więcej udaje nam się zaobserwować, tym bardziej zaawansowanej metafizyki
potrzebujemy. Wiedza pochodzi z doświadczenia.
We współczesnych podręcznikach ENWIROMENTALIZM.
Dusza buraka w nasionku buraka, buraki się rozmnażają, utrzymują się przy życiu, mają jakiś
metabolizm. W jakimś sensie drzewo przetwarza informacje.
Dusza rozumna jest w stanie abstrahować formy. Mamy reprezentacje mentalne u Arystotelesa.
Przeszła jaszczurka a ja wyabstrahowałem jej formę. Mogę myśleć, mogę przetwarzać.

Wyjaśnienie i 4 przyczyny:
- Materialna - wszystko ma materię
- Formalna - burak dlatego się rozwija, że ma tak uformowaną duszę
- Sprawcza
- Celowa - człowiek kupił kawę, bo chciał sobie podnieść ciśnienie. Dlaczego koty mają pazury?
- żeby polować lepiej.
Dusza rozumna abstrahuje formę z materii - w ten sposób powstają pojęcia ogólne (stolik,
krzesło, wąż)
Pojęcia odpowiadają rodzajom w świecie

7
Pojęcia tworzą sądy, które mogą być prawdziwe lub fałszywe
„Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym co jest, że jest, a o
tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą” (Metafizyka)
Indukcja - jako metoda zdobywania wiedzy
Dedukcja - metoda posługiwania się posiadaną wiedzą.
Cnoty dzielą się na:
- etyczne (najwyższą cnotą etyczną jest sprawiedliwość); kształtują się w wyniku
przyzwyczajenia
- dianoetyczne (sophia - mądrość, dotyczy rzeczy niezmiennych, phronesis - dotyczy rzeczy
przemijających); kształtują się w wyniku doświadczenia intelektualnego.

Sceptycy (I i II w. n.e)
Nawiązywali do Pirrona z Elidy /ok. 360 p.n.e - 286 p.n. ed/
Sekstus Empiryk, Anizydemos z Knossos, Agrypa
Pirron (1. Nie znamy/ własności/ rzeczy 2. Więc powinniśmy powstrzymać się od sądów - epoche
3. W ten sposób osiągniemy spokój - ataraksja)
„spokój wobec przypuszczeń” Sekstusa Empiryka - w poznaniu wystarczy prawdopodobieństwo
Izostenia - „równosilność” sądów

Stoicy (kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Zenona z Kition w III wieku p.n.e w Atenach
i oddziałujący przez 500 lat)
Wszystko, co istnieje, jest materią
Istnieje materia bierna i czynna
Materia czynna to pneuma - ona wprowadza organizację w materii biernej (w drgania tonalne)
Pneuma nie ma charakteru osobowego, ale racjonalna i wszechmocna: zna cel świata i wyznacza
losy świata; nie sposób się jej przeciwstawić
Dusza ludzka jest materialna, ale ma charakter „pneumatyczny”. W człowieku przejawia się ta
sama racjonalność, która przejawia się w kosmosie.

Epikur (ok. 341-270r. p.n.e)

Przedstawiciel materializmu
- jedynym rodzajem materii są atomy
- dusza też składa się z atomów (mniejszych i bardziej ruchliwych)
- śmierć to dezintegracja atomów
- bogowie istnieją materialnie - też z atomów
Problem teodycei - wyjaśnienie Epikura: bogowie nie interesują się światem, nie ingerują - stąd
zło np. W postaci czerstwych drożdżówek - coś nieidealnego
Etyka łagodnego hedonizmu
- dobro to to samo co przyjemność
8
- rachunek hedoniczny - suma przyjemności powinna przewyższać sumę cierpień
- podstawowa przyjemność ma charakter negatywny (bierny): opiera się na radości czerpanej z
samego bycia ( w przeciwieństwie do Arystypa: u niego przyjemność musi mieć charakter
czynny np. jedzenie lodów - czynne pobudzanie zmysłów)
Hierarchizacja przyjemności wg. Epikura
- przyjemności bierne - radość z życia i współodczuwanie radości życia innych istot
- przyjemności czynne - duchowe i fizyczne
Znoszenie cierpienia wg. Epikura
- fizyczne - jest jak długotrwałe to nie jest intensywne, a jak jest krótkotrwałe to jest znośne
- psychiczne - ludzie cierpią bo boją się, że nie osiągną szczęścia - wystarczy zdać sobie
sprawę, że przyjemność ma charakter bierny i można być szczęśliwym
Ludzkie lęki i recepty na nie wg Epikura
- śmierć - jak my jesteśmy to nie ma śmierci, jak jest śmierć to nie ma nas
- niemożność osiągnięcia szczęścia (eudajmonii) - przyjemność ma charakter bierny
- bogowie - nie ingerują w świat, więc nie ma co się bać

Epikureiści byli raczej ateistami, ale nie opłacało się do tego przyznawać.

Eudajmonia - ogólny stan zadowolenia, szczęścia i satysfakcji

Plotyn (204-269)
Przedstawiciel neoplatonizmu - istnieje tylko jednia - prosta, niezłożona i doskonała substancja
która jest niepoznawalna. Z jedni wyłaniają się kolejne postaci bytu - umysł, dusza pierwsza, świat
zmysłowy złożony z dusz i ciał
Kolejne postaci bytu są coraz mniej doskonałe i mają coraz mniejszą moc twórczą. Na samym
końcu jest materia, która w ogóle nie jest twórcza
Deprecjacja materii (w przeciwieństwie do Epikura)

Św Augustyn (354-430)
Jedyną substancją istniejącą z własnej mocy jest Bóg - idee istnieją w jego umyśle
Bóg jest twórcą świata materialnego (na wzór idei) i nieustannie podtrzymuje go w istnieniu
(chrystianizacja idei Platona (natywizm i racjonalizm)
Poznanie prawdy możliwe jest przez iluminację - bezpośredni dostęp do świata idei w umyśle
Boga - iluminacji dostępują tylko ci, których Bóg darzy łaską
Wolność Boga nie jest niczym ograniczona: udziela on łaski tylko tym, którym zechce
Bóg stworzył świat z dobroci
Zło jest brakiem dobra
Łaska Boża jest do zbawienia koniecznie potrzebna - bez łaski człowiek nie może niczego
dobrego uczynić

9
Bóg wie wszystko bo istnieje poza czasem
Św. Augustyn był manichejczykiem - Manicheizm: sekta, w której zło i dobro są uważane za
równorzędne

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)

W chrześcijaństwie przewartościowanie cierpienia: w starożytnej Gracji cierpienie nie miało
żadnych pozytywnych aspektów
Tomasz opiera się na pismach Arystotelesa (empiryzm genetyczny i enwiromentalizm)
Św. Tomasz przyjął za Awicenną 3 postaci i formy istnienia uniwersaliów
- Ante rem: wszystkie pojęcia ogólne istnieją jako wzory w umyśle Boga
- In rem: Istoty konkretnych rzeczy, zawarte w substancji jednostkowej (universale directum)
- Post rem: rezultat abstrakcji - wytwór umysłu (universale reflexium)
Dowody na istnienie Boga
- apriori: Bóg musi istnieć bo jest istotą doskonałą
- aposteriori: istnieje świat, więc musi istnieć „pierwszy poruszyciel”
Wiara i rozum stanowią dwie odrębne dziedziny
- chociaż są prawdy wiary dostępne rozumowi (np. nieśmiertelność duszy), niektóre prawdy
wykraczają poza możliwości poznania rozumowego, ale żadna nie stoi z rozumem w
sprzeczności (np. Istnienie świętej trójcy - niesprzeczne, ale też nieracjonalne)
- drogi poznania: via positiva i via negativa - używanie predykatów do opisu Boga
Jedyną racją istnienia człowieka jest akt miłości stwórczej Boga, człowiek istniejąc jako osoba,
uczestniczy w godności swego Stwórcy. Fakt, że człowiek istnieje z miłości stanowi jednocześnie
wezwanie do miłości wszystkiego tego, co Bóg stwórczo miłuje

Kartezjusz (Rene Descartes) 1596-1650

Kontynuacja myśli św. Augustyna - mówi to co św. Augustyn ale nie odwołuje się do niego
(skandal historyczny), nie jest pewne czy znał jego pisma
Przedstawiciel racjonalizmu - posługiwanie się metodą dedukcyjną w filozofii
Filozofię należy uprawiać na wzór matematyki (miała być jasna jak matematyka) - more
geometrico.
Sceptycyzm metodyczny - wątpienie jest sposobem na znalezienie tego, w co wątpić się nie da -
punktu archimedesowego)
Punkt archimedesowy - coś co nie podlega dalszemu podważaniu, wątpieniu.
Logika Kartezjusza: zmysłom nie można ufać bo złudzenia, sen, halucynacje, a więc nie można się
na nich opierać, szukając aksjomatu. Skoro wątpię w wiarygodność zmysłów (i wszystkiego
innego), to myślę a więc gdy zachodzi wątpienie, to musi zachodzić myślenie - znaczy to, że
myślenie jest niewątpliwie nie do obalenia.

10
Cogito ergo sum - jestem w stanie sobie wyobrazić siebie jako byt nieposiadający ciała, ale nie
mogę sobie siebie wyobrazić jako istoty niemyślącej. Nie mogę pomyśleć siebie jako
niemyślącego.
Nieśmiertelność duszy
Pojęcie bytu doskonałego i dowód na istnienie Boga - Kartezjusz chce to wykazać. Pojmuje
siebie jako duszę niedoskonałą. Żeby orzec, że jestem niedoskonały, to znaczy, że muszę mieć
pojęcie bytu doskonałego. Kartezjusz pyta skąd wzięła się ta idea w naszym umyśle. Musi być to
idea wrodzona - a kto ją wszczepił do mojego umysłu?
Most epistemologiczny: od istnienia Boga do istnienia rzeczy materialnych. Żeby udowodnić
istnienie świata realnego, Kartezjusz zakłada, że Bóg nie może kłamać, a więc to co widzimy nie
może być kłamstwem, czyli świat realny istnieje.
Istnieją res cogitans i res extensa
To, co materialne daje się wyjaśnić mechanistycznie (zwierzęta to automaty) był przekonany, że
zwierzęta to maszyny biologiczne bez duszy i nie odczuwają bólu. Jeżeli zrobisz mu krzywdę i
zawyje to jest to reakcja automatyczna. Błędna metafizyka generuje błędne założenia etyczne.
Problem psychofizyczny

Blaise Pascal 1623-1662

„trzeba być geometrą, pirronistą i pokornym chrześcijaninem” (myśl 438)
Poznanie rozumowe nie jest w stanie dać poznania pewnego - co prowadzi do sceptycyzmu.
Ponieważ rozum nie jest w stanie poznać prawdy, więc „porządek rozumu” zostaje zastąpiony
przez „porządek serca”
Zakład Pascala - człowiek może wierzyć lub nie wierzyć w istnienie Boga. Jeśli wierzy, to traci
życie doczesne (na rzecz modlitw i czynienia dobra) i otrzymuje życie wieczne. Jeśli nie wierzy, to
zatrzymuje życie doczesne i traci życie wieczne. Pascal wywnioskował, że wiara bardziej się
opłaca, ponieważ ryzykujemy tylko czas życia, który jest zazwyczaj krótki, a nagrodą może być
życie wieczne.

Baruch Spinoza 1632-1677

Racjonalizm (metoda more geometrico, matematyka wzorem nauki)
Panteizm - Bóg = świat = substancja
Substancja - to „co istnieje samo w sobie i pojmowanie jest samo przez siebie , czyli to, czego
pojęcie nie wymaga pojęcia innej rzeczy, za pomocą którego musiałoby być utworzone” (Spinoza,
Etyka, cz.I,, def.III)
Nieskończenie wiele atrybutów Boga (świat myśli i rzeczy rozciągłych jako dwa z atrybutów
wspólnej rzeczywistości, która przejawia się też na jeszcze nieskończenie wiele sposobów)

Gottfried Wilhelm Leibniz 1646-1716

Pluralizm i indywidualizm (istnieje nieskończenie wiele substancji - entelechii - monad)

11
Substancje są bytami duchowymi (spirytualizm)
Materia i czas nie istnieją realnie (są formami przedstawianie się substancji)
Monady „nie mają okien”; nie oddziałują na siebie wzajemnie - nie mogę zobaczyć innych monad
więc nie mam kontaktu z innymi monadami.
Porządek „wprzód ustanowiony” świat monad jest skoordynowany, ciało to tylko sposób
przedstawiania się niektórych monad. Monady doświadczają siebie w czasie. Spójny model
rzeczywistości który rozwiązuje pewne problemy, np. Problem Kartezjański

Thomas Hobbes 1588-1679

„człowiek człowiekowi wilkiem” homo homini lupus - mówił, że jest to stan naturalny, punkt
wyjścia dla tego co jest obecnie i uzasadnia to co jest obecnie, ludzie mają nieograniczoną
wolność ale płacili za nią brakiem bezpieczeństwa, drugi człowiek może nam krzywdę zrobić,
jednak taki stan nie mógł się utrzymać za długo, w takiej sytuacji ludzie się dogadują, że zrzekną
się swojej wolności na rzecz bezpieczeństwa - wybierają wodza któremu się poddają, a który
zapewnia im bezpieczeństwo, w ten sposób kreuje się państwo.
Bardzo negatywna wizja człowieka. Tak się współcześnie podchodzi do ewolucji moralności,
kiedy spotyka się kilku egoistów to najwięcej zyskują ci, którzy porzucają egoizm na rzecz
kooperacji. Hobbes jednak się mylił bo nie mamy tylko skłonności do agresji ale też do kooperacji.
Każdy jest egoistą; jedynym celem jest zachowanie samego siebie; jedynym dobram jest własne
dobro.

Jean-Jacques Rousseau 1712-1778

Człowiek jest z natury dobry, źródłem zła jest cywilizacja i własność prywatna.
Etyka powinna się opierać na sumieniu (na empatii), przeciwieństwo Hobbesa.
Uważa, że warto wrócić do naturalnego stanu rzeczy, przestrzega przed cywilizacją.

John Locke 1632-1704

Zwrot od badań metafizycznych ku epistemologicznym
Empiryzm genetyczny: całą wiedza pochodzi z doświadczenia - nie ma idei wrodzonych (ani w
zakresie rozumu teoretycznego, ani praktycznego) - umysł jest tabula rasa.
Nie ma niczego w intelekcie czego wcześniej nie byłoby w zmysłach, uważa że są jakieś
wrodzone właściwości naszych zmysłów ale wszystko w umyśle pochodzi z doświadczenia.
(książka - Steven Pinker - Tabula rasa. Spory o naturę umysłu)
Doświadczenie nabywane jest w drodze:
- postrzeżeń (sensations) dotyczących świata zewnętrznego
- Refleksji (reflexions) dotyczących umysłu
Doświadczenie = doświadczenie zewnętrzne + doświadczenie wewnętrzne
Wszystko to co znajduje się w umyśle to idee (tylko idee poznajemy w sposób bezpośredni)
Wyróżniamy idee własności:
- pierwotnych (idee własności obiektywnych - wielkość, kształt, liczba, ruch)
12
- Wtórnych (barwa, dźwięk, smak) - subiektywne
Własności pierwotne
Przysługują rzeczom w sposób stały (niezbędny element doświadczenia) są postrzegane przez
wiele zmysłów

David Hume 1711 - 1776

Analiza umysłu: przedstawienia pierwotne - wrażenia i przedstawienia pochodne - idee.
Poprzez wrażenia poznajemy rzeczywistość, a przez idee jedynie wówczas, gdy są one wiernymi
kopiami wrażeń
Idee zorganizowane są w określonym porządku na zasadzie asocjacji: z uwagi na podobieństwo ,
styczność (czasową i przestrzenną), związek przyczynowy.
Mechanistyczna wizja umysłu, wypędza się podmiot. Idee są pochodnymi zdarzeń. Czy ja jestem
sprawcą moich myśli?
Dwie sfery badawcze (dwa przedmioty poznania)
Stosunki między ideami (są konieczne i oczywiste, ale nie odnoszą się do rzeczywistości)
Fakty (dotyczą rzeczywistości: nie są oczywiste ani konieczne)
Krytyka pojęcia substancji (materialnej i duchowej) i związku przyczynowo skutkowego (nie jest
nam dany w doświadczeniu, ani nie jest konieczny a priori)
Od tej pory naukowiec może sobie tylko wierzyć w duszę, na gruncie naukowym nie mówi się już
o duszy jako substancji. Metafizyka zostaje odcięta od nauki (np. nieśmiertelność duszy).
Gilotyna Hume’a: z tego co jest nie można wnosić o tym co być powinno.
Etyka opisowa i metaetyka jako główne sfery poszukiwań etycznych Hume’a

Immanuel Kant 1724-1804

Problem granic poznania ludzkiego (badania transcendentalne)
Podział sądów:
- analityczne np. Kiedy powiem że kwadrat ma cztery kąty to nie wypowiem niczego co nie jest
już zawarte w pojęciu kwadratu
- syntetyczne
- a priori - można wypowiedzieć z góry przed sprawdzaniem
- a posteriori - wypowiadane w wyniku doświadczenia
Wszystkie sądy aprioryczne mają charakter analityczny
Problem istnienia sądów syntetycznych a priori
Przewrót kopernikański
Podmiot konstytuuje przedmiot
Czas i przestrzeń jako aprioryczne formy zmysłowości - umysł tworzy czas i przestrzeń.

13