1.

NI towarzysząca spektrum autyzmu a poczucie winy rodziców

Jak już wcześniej przytoczyłam, tylko 33% rodziców jest pogodzonych z diagnozą
jeśli dzieci są w spektrum autyzmu, któremu towarzyszy niepełnosprawność intelektualna
(Oppenheim et al., 2007). Może wynikać to z popularności tez dotyczących rzekomej
psychogenezy autyzmu. Pobrzmiewa echo tez nie tylko Leo Kannera (1943) o oziębłych
matkach o mechanicznym typie uwagi, Bruno Bettelheima (1967) o podświadomym
pragnieniu rodziców, żeby dziecko nigdy nie istniało, czy Françoise Dolto (1985). Tylko, że
to niestety dziś, współcześnie wciąż wielu jest psychiatrów i psychoanalityków, którzy
postrzegają autyzm jako psychozę dziecięcą. Sądzą, że autyzm stanowi formę obrony, że
psychoanaliza miałaby pomóc w tym jak „opuścić autystyczne schronienie”, a tezy o
neurobiologicznym czy genetycznym podłożu autyzmu uważają za redukcjonistyczne 1.
Charles Melman, francuski psychiatra i psychoanalityk o orientacji lacanowskiej w 2014r.
mówi, że dziecko autystyczne „cierpi z bardzo prostego powodu. Jego mama (…) nie
potrafiła przekazać poczucia, że dziecko jest dla niej prezentem. (…) Prozodia dyskursu
matczynego odgrywa rolę w rozwoju autyzmu” 2. Odwołując się do francuskiej ustawy „dla
równości w prawach i szansach, w uczestnictwie i obywatelskości osób z
niepełnosprawnościami z 11 lutego 2005r. psychoanalitycy piszą w dualistycznym duchu, że
„w żadnym razie (…) nie uzasadnia ona twierdzeń typu „To jest niepełnosprawność, a zatem
to nie jest choroba””3.
Znamienna w świetle dualizmu psychofizycznego jest reakcja rodziców dzieci w
spektrum autyzmu, która pokazuje, że myślenie dualistyczne implikuje myślenie w
kategoriach winy. Rodzice ci stowarzyszyli się4 i wspólnie oskarżyli niektórych psychiatrów
(którzy we Francji stosunkowo często są także psychoanalitykami) i psychoanalityków o to,
że obwiniają ich za autyzm ich dzieci. W tych protestach „podkreślano, że genetyczne i
neurobiologiczne pochodzenie autyzmu przeczy podejrzeniu rodzicielskiej winy.” 5 (Chamak
2014). Wypowiadający te twierdzenia psychiatrzy i psychoanalitycy twierdzą, że nie
oskarżają i nie obwiniają rodziców 6.
Literatura

1
Próbę odpowiedzi dlaczego tezy te są jeszcze popularne (szczególnie we Francji, ale przecież nie tylko tam
popularna jest psychoanaliza) podjęli niedawno np. Bishop & Swendsen 2021).
2
« À souffert d’une chose très simple. Sa maman […] n’a pas pu transmettre le sentiment du cadeau qu’il était
pour elle. […] La prosodie du discours maternel joue un rôle dans le développement de l’autisme. »
https://www.letelegramme.fr/france/autisme-un-plan-catastrophique-21-02-2014-10045201.php
3
https://jlacan.org/2016/11/12/autyzm-i-psychoanaliza-nasze-przekonania/
4
Chodzi np. o stowarzyszenie “Vaincre l'autisme”, którego manifestacja z 30 października 2013r przed
ministerstwem zdrowia przeciwko psychoanalizie jako rzekomej metodzie leczenia autyzmu odbiło się echem
także wśród polityków i ustawodawców.
5
“The genetic and neurobiological origins were emphasized to counter the suspicion of parental guilt.”
6
Wypowiedzi tego typu można usłyszeć w znanym dokumencie „Le mur” z 2011r. w reżyserii Sophie Robert,
wyprodukowanym we współpracy ze stowarzyszeniem Autistes sans frontières. Podobnie twierdził Leo Kanner
pół wieku wieku temu (w 1969r.) o swojej teorii deprywującej matki (the refrigerator mother theory) na
pierwszym spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Autyzmu (Autism Society of America).
AAIDD (American Association on Intellectual Developmental Disabilities). Intellectual
disability: Definition, classification, and systems of supports. Washington, DC: AAIDD;
2010.
Ainsworth, M. & Wittig, B. (1969), Attachment and exploratory behavior of one-year-olds in
a strange situation, W: Foss, B.M. (Ed.), Determinants of Infant Behavior, Vol. IV, Methuen,
London, s. 111-36.
Ainsworth, M., Blehar, M., Waters, E., & Wall, S. (1978), Patterns of attachment: A
psychological study of the strange situation. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Alim, N. (2010), Therapeutic progressions of client and therapist throughout a course of
psychodynamic therapy with a man with mild learning disabilities and anger problems,
Advances in Mental Health and Learning Disabilities 4(1), s. 42-9.
APA (American Psychiatric Association). Diagnostic and statistical manual of mental
disorders. fifth ed. Washington, DC: APA; 2013.
Aspinwall, L. et al., (2012), The Double-Edged Sword: Does Biomechanism Increase or
Decrease Judges' Sentencing of Psychopaths? Science 337(6096), s. 846-849.
Atkinson, L., et al. (1995), Cognitive coping, affective distress, and maternal sensitivity:
Mothers of children with Down syndrome. Developmental Psychology 31, s. 668-676.
Barnett, D., et al. (2006), Maternal resolution of the child diagnosis: Stability and relationship
with child attachment across the toddler to preschooler transition. Journal of Family
Psychology 20, s. 100–107.
Bettelheim B. (1967/1998), La forteresse vide: l'autisme infantile et la naissance du Soi,
Gallimard, 1998, ang. 1967 The Empty Fortress: Infantile Autism and the Birth of the Self,
The Free Press, New York.
Bishop D., Swendsen J. (2021), Psychoanalysis in the treatment of autism: why is France a
cultural outlier? BJPsych Bull 45(2) s. 89-93.
Blacher, J. (1984), Sequential stages of parental adjustement to the birth of a child with
handicaps: fact or artifact? Mental Retardation 22(2):55-58.
Bowlby, J. (1960). Grief and mourning in infancy and early childhood. Psychoanalytic Study
of The Child 15, s. 9-52.
Bowlby, J. (1969), Attachment and loss. Vol II. London: Hogarth Press and the Institute of
PsychoAnalysis.
Bowlby, J. (1973), Attachment and loss. Vol II. London: Hogarth Press and the Institute of
PsychoAnalysis.
Bowlby, J. (1980), Attachment and loss. Vol III. London: Hogarth Press and the Institute of
PsychoAnalysis.
Chamak, B. (2014), Autism as Viewed by French Parents. In: Patel, V., Preedy, V., Martin, C.
(eds) Comprehensive Guide to Autism. Springer, New York, NY.
Clegg, J. & Lansdall-Welfare, R. (1995), Attachment and learning disability: a theoretical
review informing three clinical interventions, Journal of Intellectual Disability Research
39(4), s. 295-305.
Clegg, J. & Sheard, C. (2002), Challenging behaviour and insecure attachment, Journal of
Intellectual Disability Research 46(6), s. 503-6.
Dennett, D. 2015. Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia.
Wydawnictwo: Copernicus Center Press. (oryginalne wydanie 2013r.)
Dolto, F.(1985), La cause des enfants, Robert Laffon.
Feniger-Schaal et al. (2012), Parenting and Intellectual Disability: An Attachment
Perspective. The Oxford Handbook of Intellectual Disability and Development.
Fiske S. et al. (2002), A model of (often mixed) stereotype content: Competence and warmth
respectively follow from perceived status and competition. Journal of Personality and Social
Psychology 82(6), s. 878–902.

Foucault, M. (2006), Histoire de la folie à l’âge classique. Paris: Gallimard.

Freud, A. (1960). Discussion of Dr. John Bowlby’s paper. Psychanalytic study of the child
15:53-62.

Harris L. & Fiske S. (2006), Dehumanizing the lowest of the low: neuroimaging responses to
extreme out-groups. Psychological Science 17(10), s. 847-53.
Hurley A., Folstein M. & Lam N. (2003), Patients with and without intellectual disability
seeking outpatient psychiatric services: Diagnoses and prescribing pattern. Journal of
Intellectual Disability Research 47(1):39-50.

Janssen, C. et al. (2002), Understanding challenging behaviour in people with severe and
profound intellectual disability: a stress-attachment model, Journal of Intellectual Disability
Research 46(6), s. 445-53.
Jopp D. & Keys Ch. (2001), Diagnostic Overshadowing Reviewed and Reconsidered.
American journal of mental retardation 106, s. 416-33.
Kanner L. (1943), Autistic disturbances of affective contact, Nervous Child 2, s. 217-50.
Larson, F. et al. (2011), Attachment style and mental health in adults with intellectual
disability: Self-reports and reports by carers. Advances in Mental Health and Intellectual
Disabilities 5, s.15-23.
Luzes, P. et al., (2004), Ponts et frontières entre psychanalyse et psychiatrie: La contribution
de Wilfred R. Bion. Topique, (89), s. 23-33.
Marvin, R. & Pianta, R. (1996), Mothers’ reactions to their child’s diagnosis: Relations with
security of attachment. Journal of Clinical Child Psychology 25, s. 436–445.
Mickelson, K., et al. (1997), Adult attachment in a nationally representative sample. Journal
of Personality and Social Psycholy 73(5), s. 1092-106.
Muris, P. & Maas, A. (2004), Strengths and Difficulties as Correlates of Attachment Style in
Institutionalized and Non-Institutionalized Children with Below-Average Intellectual
Abilities. Child psychiatry and human development 34, s. 317-28.
Oppenheim, D. et al. (2007), Parental resolution of the child’s diagnosis and the parent–child
relationship: Insights from the reaction to diagnosis interview. In D. Oppenheim & D. F.
Goldsmith (Eds.), Attachment theory in clinical work with children bridging the gap between
research and practice. s. 109–136. New York, NY, US: Guilford Press.
Reiss S., Levitan G. & Szyszko J. (1982), Emotional disturbance and mental retardation:
Diagnostic overshadowing. American Journal of Mental Deficiency 86: 567–574.
Schuengel C., et al. (2006), People with Mental Retardation and Psychopathology: Stress,
Affect Regulation and Attachment: A Review, International Review of Research in Mental
Retardation, Academic Press 32, s. 229-260.
Schuengel, C. et al. (2012), Attachment, Intellectual Disabilities and Mental Health: Research,
Assessment and Intervention. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities 26(1), s.
34–46.
Stiker H.-J., (2013), Corps infirmes et sociétés. Essais d'anthropologie historique, Paris,
Dunod. (Pierwsze wydanie 1982, Aubier)
van IJzendoorn, M. & Bakermans-Kranenburg, M. (2010), Invariance of adult attachment
across gender, age, culture, and socioeconomic status? Journal of Social and Personal
Relationships 27, s. 200-208.
Welberg L. & Seckl J., (2001), Prenatal stress, glucocorticoids and the programming of the
brain. Journal of Neuroendocrinology 13(2), s. 113–28.