Tagapag - Ulat ;

BAEL ,IVY

CALVADORES, CATRINA C.

MGA NAIAMBAG NG MGA MAKATA SA PAGPAPAYABONG NG PANULAAN NOONG PANAHON

NG KASTILA

Dr. Jose Rizal ay may malaking naiambag sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng
Kastila. Narito ang ilan sa mga naiambag niya:

1. Pagsusulat ng mga tula: Si Rizal ay isang mahusay na makata at sumulat ng maraming tula tulad ng
"Mi Ultimo Adios" at "Sa Aking Mga Kabata". Ang kanyang mga tula ay nagpapahayag ng pagmamahal sa
bansa at pagtitiwala sa kakayahan ng mga Pilipino.

2.Paglikha ng nobela: Isa sa mga pinakatanyag na nobela ni Rizal ay ang "Noli Me Tangere" at "El
Filibusterismo". Sa pamamagitan ng mga nobelang ito, ipinakita niya ang mga suliranin ng lipunan noong
panahon ng Kastila at nagpahiwatig ng kanyang pagnanais sa pagbabago.

3.Pagtatag ng La Liga Filipina: Isang samahang pampulitika ang itinatag ni Rizal na tinatawag na La Liga
Filipina. Layunin ng samahang ito na magsulong ng mga reporma sa pamahalaan at itaguyod ang mga
karapatan ng mga Pilipino.

4.Pagsusulat ng mga artikulo: Sumulat din si Rizal ng mga artikulo sa mga peryodiko tulad ng "La
Solidaridad" at "Diariong Tagalog". Sa pamamagitan ng kanyang mga artikulo, ipinahayag niya ang
kanyang mga paniniwala at nagbigay ng mga kritisismo sa mga katiwalian ng pamahalaan.

Pedro Suárez Ossorio ay kilalang manunulat at makata ng panahon ng Kastila. Ito ang ilan sa mga
naiambag niya sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng Kastila:

1. Pagtangkilik sa Wikang Kastila: Si Suárez Ossorio ay isa sa mga unang manunulat na gumamit ng
wikang Kastila bilang midyum ng pagsulat. Ipinagpatuloy niya ang tradisyon ng panulat sa Kastila na
nagsimula sa panahon ng mga kolonisador ng Espanya. Ang kanyang mga tula at akdang literatura ay
nakasulat sa Kastila, na kahit na ito ay wikang dayuhan sa Pilipinas, ay naging malaking bahagi ng kultura
at panitikan ng mga Pilipino.
2. Pagsasalarawan ng mga Tradisyon at Kultura ng Pilipinas: Isa sa mga naiambag ni Suárez Ossorio sa
pagpapayabong ng panulaan ay ang pagsasalarawan ng mga tradisyon at kultura ng mga Pilipino. Sa
kanyang mga tula at akda, ipinakita niya ang kagandahan ng mga tradisyon, paniniwala, at mga sagisag
ng bayan. Ipinakilala niya ang Pilipinas sa iba't ibang aspeto ng pagkamakabayan at karanasan ng mga
Pilipino sa panahon ng Kastila.

3. Paglalahad ng mga Pangyayari at Isyu ng Panahon: Bilang isang manunulat, naiambag ni Suárez
Ossorio sa pagpapayabong ng panulaan sa pamamagitan ng pagsasalaysay at paglalahad ng mga
pangyayari at isyu ng panahon. Ipinakita niya sa kanyang mga tula ang pagtutol at pagsuway sa pang-
aapi, kawalang-katarungan, at iba pang mga suliranin na kinaharap ng mga Pilipino sa ilalim ng
pamumuno ng mga Kastila. Ang mga tula niya ay naglalayong ipakita ang mga hinagpis at pagsisikap ng
mga Pilipino sa panahong iyon.

Francisco Balagtas dela Cruz ay mas kilala bilang Francisco Balagtas o Balagtas, ay isang kilalang makata
noong panahon ng Kastila. Ang kanyang mga naiambag sa pagpapayabong ng panulaan ay mahalaga at
nagpatibay sa kultura at panitikan ng Pilipinas. Narito ang ilan sa mga naiambag niya:

1."Florante at Laura": Ito ang kanyang pinakatanyag na akda, isang epikong tulang Tagalog na
naglalahad ng mga karanasan ng mga Pilipino sa panahon ng Kastila. Sa pamamagitan ng akdang ito,
ipinakita ni Balagtas ang kanyang husay sa pagsusulat at paggamit ng malalim na mga salita at
talinghaga.

2.Pagpapahalaga sa wikang Tagalog: Sa kanyang mga akda, ipinakita ni Balagtas ang ganda at yaman ng
wikang Tagalog. Ipinagmalaki niya ang sariling wika at nagtulak ng pagpapahalaga sa paggamit nito sa
panitikan.

Marcelo H. del Pilar ay isang kilalang lider ng Kilusang Propaganda at isang dakilang makata at
manunulat noong panahon ng Kastila. Bagaman hindi siya kilalang makata sa kanyang sariling karapatan,
mayroong ilang mga kontribusyon si Del Pilar sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng Kastila.
Narito ang ilan sa mga naiambag niya:

1.Pagiging editor ng Diariong Tagalog: Si Del Pilar ay naging tagapagtatag at editor ng Diariong Tagalog,
isang peryodikong Tagalog na naglalaman ng mga akda at artikulo tungkol sa mga suliranin ng mga
Pilipino noong panahon ng Kastila. Sa pamamagitan ng pagsusulat at paglathala ng mga kritisismo at
panawagan sa peryodiko, nakatulong siya sa pagpapalaganap ng mga ideya at kamalayan sa mga
Pilipino.

2.Mga akdang pampolitika: Si Del Pilar ay sumulat ng mga akdang may temang pampolitika na
naglalayong ipahayag ang mga kahilingan ng mga Pilipino para sa mga reporma at kalayaan mula sa mga
kolonyal na mananakop. Ang kanyang mga akda ay nagpapahayag ng kanyang paninindigan at
pagmamahal sa bayan.

3.Pagpapalaganap ng mga ideya at kamalayan: Bilang isang lider ng Kilusang Propaganda, nakatulong si
Del Pilar sa pagpapalaganap ng mga ideya at kamalayan sa mga suliranin ng mga Pilipino noong panahon
ng Kastila. Sa pamamagitan ng kanyang pagsusulat at paglalahad ng mga isyu sa mga peryodiko tulad ng
Diariong Tagalog, nakapag-ambag siya sa pagpapalawak

ng kamalayan at pagmamalasakit ng mga Pilipino sa kanilang kalagayan.

Fernando Bagong Banta ay isa sa mga kilalang manunulat at makata ng panahon ng Kastila. Ito ang ilan
sa mga naiambag niya sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng Kastila:

1. Pagtangkilik sa Wikang Tagalog: Si Bagong Bantay ay isa sa mga unang manunulat na gumamit ng
wikang Tagalog bilang midyum ng pagsulat. Ipinagpatuloy niya ang paggamit ng wikang Tagalog bilang
isang paraan upang maipahayag ang kanyang mga saloobin at mga kaisipan. Sa pamamagitan ng
paggamit ng wikang Tagalog, nakapagbigay siya ng boses at pagkakakilanlan sa mga Pilipino, na nagdulot
ng pagpapayabong ng panulaan sa wikang Tagalog.

2. Pagsasalarawan ng Buhay ng mga Ordinaryong Pilipino: Sa pamamagitan ng kanyang mga tula at

akda, ipinakita ni Bagong Bantay ang buhay at karanasan ng mga ordinaryong Pilipino noong panahon ng
Kastila. Ipinapakita niya ang mga kalagayan ng mga magsasaka, manggagawa, at iba pang sektor ng
lipunan. Sa pamamagitan ng kanyang mga tula, nagawa niyang ipahayag ang mga isyu at
pangangailangan ng mga tao sa panahon na iyon.

3. Pagsasalaysay ng Kasaysayan at Kultura ng Pilipinas: Isa sa mga naiambag ni Bagong Bantay sa

pagpapayabong ng panulaan ay ang pagsasalaysay ng kasaysayan at kultura ng Pilipinas. Sa
pamamagitan ng kanyang mga tula at akda, ibinahagi niya ang mga alamat, mito, at kasaysayan ng mga
sinaunang Pilipino. Nagawa niyang ibalik ang parangal sa mga bayani at ipakita ang yaman ng kultura at
identidad ng mga Pilipino.

Francisco Bencuhillo

"Ang Batang Lumilipad" - Isang tula na sumasalamin sa kalikasan at mga karanasang pangkaisipan ng
mga Pilipino. Naglalaman ito ng mga makabagong konsepto at simbolismo na nagpapahiwatig ng pag-
asa, pag-ibig, at pagbabago.

"Ang Dalagang Tinitibok ng Puso" - Isang tula na naglalahad ng mga saloobin at damdamin ng isang
dalagang nagmamahal. Ipinakikita dito ang kahalagahan ng pag-ibig at pagkaalipin sa emosyon.
Fray Gaspar de San Agustin

"Arte de la Lengua Ilocana" - Isang aklat na naglalayong tulungan ang mga Pilipino na maunawaan at
matutuhan ang wikang Ilokano. Ito ay may mga pagsusuri ng wika, bokabularyo, grammar, at mga
halimbawa ng panitikan sa wikang Ilokano.

"Compendio de la Lengua Tagala" - Isang aklat na naglalaman ng mga pagsusuri at tuntunin sa paggamit
ng wikang Tagalog. Naglalaman ito ng bokabularyo, grammar, at mga halimbawa ng panitikan sa wikang
Tagalog.

Gaspar Aquino De Belen ay isang kilalang makata noong panahon ng Kastila sa Pilipinas. Siya ay kilala sa
kanyang akda na "Ang Mahal na Pasion," na tunay na naging malaking ambag sa pagpapayabong ng
panulaan noong panahon na iyon. Narito ang mga naiambag niya:

"Mahal na Pasion" ay isang epikong tula na nagsasalaysay tungkol sa buhay, kamatayan, at

pagkabuhay muli ni Hesukristo. Ang aklat na ito ay isinulat sa wikang Tagalog at ginamit ang tradisyonal
na tula na "awit" bilang paraan ng pagkakasulat. Ang "Ang Mahal na Pasion" ay naging isang halimbawa
ng kahusayan at kabuuang husay ni De Belen sa pagsusulat ng panitikan.

Ang "Mahal na Pasion" ni Gaspar Aquino de Belen ay nailimbag noong 1704. Ito ay isang mahalagang
akda na naglalaman ng mga panalangin at meditasyon na sinasabayan ng paglalarawan ng buhay ni
Hesus Kristo. Ang aklat na ito ay ginawa ni De Belen bilang sagrado at pangrelihiyosong guro para sa mga
Pilipino noong panahong iyon.

Emilio Jacinto ay kilala bilang "Utak ng Katipunan" at isa sa mga magagaling na manunulat at makata ng
panahon ng Kastila. Ito ang ilan sa mga naiambag niya sa pagpapayabong ng panulaan sa panahon ng
Kastila:

1. Pagsusulat ng Tula: Si Emilio Jacinto ay isang malikhain at malalim na makata. Sa pamamagitan ng

kanyang mga tula, nagawang ipahayag ni Jacinto ang mga saloobin, aspirasyon, at panawagan ng mga
Pilipino na tumututol sa kolonyal na pamamahala ng mga Kastila. Ang kanyang mga tula ay naglalaman
ng malalim na pagnanais para sa kalayaan at katarungan.

2. Paglikha ng Makabansang Awit: Bilang isa sa mga pambansang bayani ng Pilipinas, isa sa mga
naiambag ni Jacinto sa pagpapayabong ng panulaan ay ang pag-akda ng makabansang awit. Ang kanyang
"Karta ng Katipunan" ay isa sa mga pambansang awit ng mga rebolusyonaryo noong panahon ng Kastila
na nagtutulak sa mga Pilipino na makibaka para sa kalayaan.
3. Pagpapalaganap ng Malayang Pagsulat: Ginamit ni Jacinto ang pagsusulat bilang isang paraan ng
pagpapahayag ng diwang makabayan. Hinahamon niya ang mga Pilipino na likhain at ipahayag ang
kanilang mga saloobin at mga pangarap para sa bansa. Ipinahayag ni Jacinto na ang pagsulat ay isang
paraan ng pagpapayabong ng kamalayan at kaalaman ng mga Pilipino bilang isang malayang bayan.

Tomas Pinpin ay kilala rin bilang "El Librong Pambata ng mga Bayan", ay isa sa mga kilalang manunulat
noong panahon ng pananakop ng Kastila. Siya ay isang Pilipinong manunulat at tagapagsalin na naging
instrumento sa pagpapayabong ng panulaan sa Pilipinas. Narito ang mga naiambag ni Tomas Pinpin sa
pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng Kastila:

1. Pagsasalin ng mga akdang Espanyol sa Tagalog - Isa sa mga pinakamahalagang naiambag ni Tomas
Pinpin sa pagpapayabong ng panulaan ay ang kanyang pagsasalin ng mga akdang Espanyol sa Tagalog. Sa
pamamagitan ng kanyang mga pagsasalin, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Tagalog na maunawaan
at ma-appreciate ang mga kahalagahan ng panulaan at mga ideya ng mga Kastila.

2. Pagbuo ng sarili niyang mga akda - Bukod sa pagsasalin, nagsulat din ng kanyang sariling mga akda si
Tomas Pinpin. Isa sa kanyang mga kilalang akda ay ang "Librong Pambata ng mga Bayan," na isang
koleksyon ng mga kasaysayan, mga kuwento, at mga talinghaga na isinulat sa Tagalog. Sa pamamagitan
nito, nagkaroon ng mga lokal na akda na nagpapakita ng kulturang Pilipino at nagbibigay-halaga sa
panitikan ng bansa.

3. Pagtulong sa pagpapalaganap ng aklat at pagbasa - Bilang isang manunulat at tagapagsalin,

tumulong si Tomas Pinpin sa pagpapalaganap ng aklat at pagbasa sa Pilipinas. Ang kanyang mga akda ay
naging instrumento upang palaganapin ang kaalamang nakasulat. Nagkaroon ng pagkakataon ang mga
Pilipino na magkaroon ng access sa mga aklat at matuto sa pamamagitan ng pagbasa. Sa ganitong
paraan, nagkaroon ng pagpapayabong ng panulaan at iba pang anyo ng panitikan sa bansa.

Antonio Luna ay mahigpit na kaugnay sa kanyang pagiging isang heneral at rebolusyonaryo noong
panahon ng Kastila. Bagaman mas kilala siya sa kanyang tagumpay bilang isang lider sa larangan ng
militar at pampulitika, mayroon pa rin siyang malaking mga kontribusyon sa larangan ng panulaan.
Narito ang ilan sa mga naiambag ni Antonio Luna sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng
Kastila:
1. Mga Tula: Bilang isang mahusay na manunulat, sumulat si Antonio Luna ng ilang mga tula na
nagpapakita ng kanyang husay sa pagsusulat. Ang mga tula niya ay naglalaman ng mga pagnanais at
panawagan para sa kalayaan at pagbabago. Sa pamamagitan ng kanyang mga tula, nagkaroon ng
pagkakataon ang mga Pilipino na maipahayag ang kanilang damdamin at saloobin sa ilalim ng
pananakop ng mga Kastila.

2. Pagbibigay-Pugay sa Kabayanihan: Sa pamamagitan ng kanyang mga tula at iba pang akda,

ipinahayag ni Antonio Luna ang pagkilala at pagbibigay-pugay sa kabayanihan ng mga Pilipino na
lumalaban para sa kalayaan ng bansa. Ipinakikita niya ang kahalagahan ng pagmamahal sa bayan at
pagpapakumbaba bilang isang bahagi ng kabayanihan.

3. Pagsulat ng mga Artikulo at Sanaysay: Bukod sa mga tula, sumulat din si Antonio Luna ng mga
artikulo at sanaysay na tumatalakay sa mga isyung panlipunan, politikal, at pangkultura. Sa
pamamagitan ng kanyang mga sinulat, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Pilipino na makapagpahayag
ng kanilang mga saloobin at makipagtalakayan sa mga isyung kinakaharap ng bansa.

Andres Bonifacio ay isa sa mga pinakatanyag na bayani ng Pilipinas na nagpakita ng kagitingan at

liderato noong panahon ng Rebolusyon ng Pilipinas laban sa mga Kastila. Bagama't mas kilala siya bilang
tagapagtatag at unang Supremo ng Kataastaasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng
Bayan, mayroon din siyang mga kontribusyon sa larangan ng panulaan. Narito ang ilan sa mga naiambag
ni Andres Bonifacio sa pagpapayabong ng panulaan noong panahon ng Kastila:

1. "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa" (Love for One's Native Land): Isa sa mga pinakatanyag na tula na sinulat
ni Bonifacio ay ang "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa." Ito ay isang tula na nagpapahayag ng pagmamahal at
pagnanais na makamtan ang kalayaan ng Pilipinas mula sa pang-aapi ng mga Kastila. Sa pamamagitan ng
tula na ito, ipinahayag ni Bonifacio ang kanyang paninindigan at panawagan para sa kalayaan ng bansa.

2. Pagsusulat ng mga Pahayag at Akda: Bukod sa mga tula, sumulat din si Bonifacio ng mga pahayag,
sulat, at iba pang akda na naglalayong magmulat at magpukaw ng damdamin ng mga Pilipino sa
panahon ng rebolusyon. Sa pamamagitan ng kanyang mga akda, inilahad niya ang mga pangangailangan
at mithiin ng rebolusyonaryong kilusan at inimulat ang kahalagahan ng pagkakaisa at pakikipaglaban
para sa kalayaan ng bayan.

3. Inspirasyon sa mga Manunulat: Ang liderato ni Bonifacio at ang kanyang determinasyon na labanan
ang mga Kastila ay naglingkod bilang inspirasyon sa mga manunulat at iba pang siningan sa panahon ng
rebolusyon. Maraming mga manunulat at makata ang inihayag ang kanilang paniniwala at sumulat ng
mga akdang nagpapakita ng paghanga at pagsuporta kay Bonifacio at sa kilusang rebolusyonaryo.
Jose dela Cruz ay mas kilala bilang Huseng Sisiw, ay isa sa mga natatanging makata at manunulat ng
panahon ng Kastila sa Pilipinas. Ipinakita niya ang kanyang husay sa pagbuo ng mga tula at mga awitin na
nagpapakita ng kanyang pagmamahal sa bansa at pagtuligsa sa mga pang-aapi at kawalang-katarungan
ng mga Kastila. Narito ang ilan sa mga naiambag ni Jose dela Cruz sa pagpapayabong ng panulaan noong
panahon ng Kastila:

1. Pagbuo ng mga komedya: Si Huseng Sisiw ay tanyag sa kanyang mga komedya, na tinatawag ding
moro-moro. Ito ay mga dulang pang-entablado na nagpapakita ng labanan ng mga Kristyano laban sa
mga Moro o mga Kastila laban sa mga Pilipino. Sa pamamagitan ng mga komedyang ito, ipinakita niya
ang mga pang-aapi ng mga Kastila sa mga Pilipino at nagbigay ligaya sa mga manonood habang
pinapatunayan ang katatagan at katapangan ng mga Pilipino.

2. Paggamit ng pambansang wika: Isa sa mga mahalagang naiambag ni Huseng Sisiw sa panulaan ay ang
paggamit ng pambansang wika, na noon ay kilala bilang Tagalog o Wikang Bayan. Sa kanyang mga tula at
mga awitin, ginamit niya ang tuwid at malalim na Tagalog bilang pagsalungat sa paggamit ng Kastila o
Ingles bilang pangunahing wika ng panitikan. Ipinakita niya ang ganda at halaga ng sariling wika sa
pagpapahayag ng damdamin at pagtataas ng kamalayan ng mga Pilipino.

3. Pagtatanghal sa mga tanghalan: Ang mga tula at mga awitin ni Huseng Sisiw ay hindi lamang sinaulat
kundi isinasaayos din niya at ng kanyang grupo ng mga manunulat para sa pagtatanghal sa mga
tanghalan o teatro. Sa pamamagitan ng mga pagtatanghal na ito, nagkaroon ng pagkakataon ang mga
Pilipino na masaksihan ang mga nobelang pang-entablado na nagpapakita ng pakikibaka ng mga Pilipino
laban sa mga Kastila at nag-iwan ng malalim na impresyon sa mga manonood.