Aplikacja Radcowska Ubezpieczenia Spoleczne1

APLIKACJA
RADCOWSKA
Ubezpieczenia społeczne
Grażyna Szyburska-Walczak
KOLOKWIUM USTNE
APLIKACJE PRAWNICZE
#752aMjA0MzEwMDN
#7#52#aMAj0MzEwMDNBMzkzNTY1Mw==
Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ISBN PDF-a: 978-83-8328-029-5

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów...............................................................................11
Wstęp...............................................................................................13
Kazus 1
Zasada równego traktowania ubezpieczonych...............................15
Kazus 2
Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i zlecenie...........23
Kazus 3
Ubezpieczenie społeczne twórców i artystów – zbieg tytułów
do ubezpieczeń..............................................................................27
Kazus 4
Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i urlop
rodzicielski.....................................................................................33
Kazus 5
Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i emerytura..........35
Kazus 6
Odpowiedzialność z tytułu nieopłaconych składek.......................37
Kazus 7
Odpowiedzialność za zaległości składkowe...................................43

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
6 Spis treści
Kazus 8
Zaległości składkowe – układ ratalny..............................................47
Kazus 9
Podstawa wymiaru składek.............................................................49
Kazus 10
Kontrola wykonywania obowiązków składkowych
przez płatników.............................................................................55
Kazus 11
Podleganie ubezpieczeniom – pozorność umowy o pracę.............61
Kazus 12
Rozszerzona definicja pracownika..................................................67
Kazus 13
Interpretacja indywidualna..........................................................71
Kazus 14
Nienależne świadczenie.................................................................73
Kazus 15
Podleganie ubezpieczeniom przez członków rad nadzorczych............79
Kazus 16
Podleganie ubezpieczeniom społecznym przez wspólników
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością......................................81
Kazus 17
Osoba współpracująca z prowadzącym pozarolniczą
działalność......................................................................................83
Kazus 18
Podleganie ubezpieczeniom społecznym i podstawa
wymiaru składek dla osób pozostających w kilku
równoległych stosunkach pracy......................................................89
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Spis treści 7
Kazus 19
Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę
i pozarolnicza działalność gospodarcza..........................................93
Kazus 20
Podleganie ubezpieczeniom – kilka rodzajów pozarolniczej
działalności gospodarczej...........................................................97
Kazus 21
Weryfikacja podstawy wymiaru składek przez organ
rentowy...........................................................................................99
Kazus 22
Zwrot nienależnie pobranych świadczeń......................................105
Kazus 23
Przedawnienie należności z tytułu składek..................................113
Kazus 24
Postępowanie kontrolne...............................................................119
Kazus 25
Prawo do wynagrodzenia chorobowego........................................123
Kazus 26
Utrata prawa do zasiłku chorobowego..........................................127
Kazus 27
Prawo do zasiłku chorobowego – poddanie ubezpieczonego
izolacji...........................................................................................131
Kazus 28
Prawo do zasiłku chorobowego – stan chorobowy na skutek
nadużycia alkoholu....................................................................133
Kazus 29
Prawo do urlopu macierzyńskiego.................................................135
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
8 Spis treści
Kazus 30
Przedawnienie roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego.........137
Kazus 31
Zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego....................141
Kazus 32
Prawo do emerytury i jej wysokość...............................................147
Kazus 33
Prawo do dodatku pielęgnacyjnego – sprzeciw od orzeczenia
lekarza orzecznika......................................................................151
Kazus 34
Całkowita niezdolność do pracy....................................................159
Kazus 35
Prawo do renty rodzinnej małżonka.............................................163
Kazus 36
Renta rodzinna dla dziecka...........................................................167
Kazus 37
Zasiłek pogrzebowy.....................................................................171
Kazus 38
Wypadek przy pracy.......................................................................173
Kazus 39
Wypadek przy pracy – zerwanie związku z pracą........................179
Kazus 40
Wypadek przy pracy – obowiązki pracodawcy i pracownika.........183
Kazus 41
Rodzaje wypadków przy pracy.......................................................189

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Spis treści 9
Kazus 42
Wypadek przy pracy – karta wypadku.........................................191
Kazus 43
Wypadek przy pracy – odmowa przyznania świadczenia............195
Kazus 44
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego....................201
Kazus 45
Ustalanie uszczerbku na zdrowiu i wysokości
jednorazowego odszkodowania..................................................209
Kazus 46
Podleganie ubezpieczeniom – decyzja stwierdzająca
nieważność umowy o pracę............................................................215
Kazus 47
Odwołanie od decyzji organu rentowego złożone
po terminie...................................................................................221
Kazus 48
Odwołanie od decyzji w sprawie rentowej.....................................227
Kazus 49
Świadczenie rehabilitacyjne........................................................237
Kazus 50
Wypadek przy pracy – świadczenia przysługujące
rodzinie zmarłego wskutek wypadku. Zewnętrzna
i wewnętrzna przyczyna wypadku................................................239
Kazus 51
Postępowanie dowodowe w sprawach o wysokość
świadczenia..................................................................................249

#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
10 Spis treści
Kazus 52
Umorzenie należności z tytułu składek........................................253
Kazus 53
Prawo do zasiłku chorobowego – wielość tytułów
do ubezpieczeń............................................................................259
Kazus 54
Prawo do zasiłku chorobowego – okres wyczekiwania................263
Kazus 55
Świadczenia z ustawy wypadkowej................................................267
Kazus 56
Umorzenie należności z tytułu składek........................................273
Kazus 57
Zasiłek opiekuńczy.......................................................................277
Kazus 58
Podstawa wymiaru składek...........................................................281
Kazus 59
Ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Rozstrzygnięcia
sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych..................287
Kazus 60
Wysokość zasiłku chorobowego....................................................293
Kazus 61
Wypadek przy pracy a wypadek w drodze do pracy.....................297
Literatura......................................................................................303
Skorowidz rzeczowy.....................................................................305

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Wykaz skrótów 11
WYKAZ SKRÓTÓW
Akty prawne
k.c. – ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.
z 2022 r. poz. 1360 ze zm.)
k.k. – ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r.
poz. 1138)
Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
k.p. – ustawa z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U.
z 2022 r. poz. 1510)
k.p.a. – ustawa z 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania ad-
ministracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.)
k.p.c. – ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cy-
wilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.)
k.r.o. – ustawa z 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuń-
czy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)
ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z 2022 r. poz. 504 ze zm.)
ustawa systemowa – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.)
ustawa wypadkowa – ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.)
ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732)

#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
12 Wykaz skrótów
Czasopisma, zbiory orzecznictwa i publikatory urzędowe

Dziennik UstawDz.U. –
Dz.Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
M.P. – Monitor Polski
M.P.Pr. – Monitor Prawa Pracy
OSAŁ – Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi
OSNAPiUS – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administra-
cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSNCK – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
i Karna
OSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
i Pracy
OSNP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubez-
pieczeń Społecznych i Spraw
OSP – Publicznych Orzecznictwo Sądów
OSPiKA – Polskich
Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo-
OTK-A – wych
SA – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Seria A
SN – sąd apelacyjny
Sąd Najwyższy

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Wykaz skrótów 11
WSTĘP
Ubezpieczenia społeczne, przez rozproszenie regulujących je aktów

prawnych i ciągłe zmiany legislacyjne, są dla studentów, aplikantów, jak
również praktyków prawdziwym wyzwaniem. Rozległa, skomplikowana
tematyka, którą regulują, problemy z wykładnią nieustannie zmieniają-
cych się przepisów, zagadnienia intertemporalne powodują, że trudno
znaleźć prawidłowe rozwiązania w życiowych sprawach, istotnych dla
prawidłowego funkcjonowania podmiotów gospodarczych i osób,
dla których uregulowania te stanowią najistotniejszy element
zabezpieczenia społecznego.
Opracowanie ma ułatwić przyswojenie wiedzy z zakresu

ubezpieczeń społecznych nie tylko aplikantom – którzy przecież za
chwilę będą re- prezentować strony w sporach z tej dziedziny – lecz
także tym osobom, które szybko chcą znaleźć odpowiedź na konkretne
pytanie. Poprzez system odesłań do aktów prawnych, a w
szczególności orzecznictwa, publikacja pozwala na przyswojenie takiej
porcji wiedzy, która w danym momencie jest potrzebna.
Na bazie pytań przygotowanych dla aplikantów zostały omówione naji-

stotniejsze kwestie dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym,
zbiegu tytułów do ubezpieczeń, obowiązków płatników, skutków ich
niedopełnienia, uprawnień emerytalnych, zasiłkowych, świadczeń przy-
sługujących z tytułu choroby, wypadku przy pracy, choroby zawodowej
i innych zdarzeń.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 1. Zasada równego traktowania ubezpieczonych 15
Kazus 1
ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA

UBEZPIECZONYCH
Stan faktyczny
Pan Andrzej prowadzi działalność gospodarczą w sferze usług. Dokonał

zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego, składając również wniosek do
ZUS o objęcie go ubezpieczeniem chorobowym. W drugim miesiącu
podlegania ubezpieczeniu chorobowemu rozchorował się na zapalenie
płuc, jednak ZUS odmówił ustalenia prawa do zasiłku chorobowego,
wskazując, że pan Andrzej nie spełnił warunku dotyczącego okresu
wyczekiwania, czyli podlegania przez 90 dni nieprzerwanemu ubez-
pieczeniu chorobowemu. W tej sytuacji pan Andrzej uznał, że
jest ofiarą nierównego traktowania ze względu na rodzaj tytułu do
objęcia ubezpieczeniem społecznym (w porównaniu z tytułem
pracowniczym) i chciałby z tego tytułu dochodzić odpowiednich
roszczeń przed sądem.
Pytanie/problem do rozwiązania
Rozważ zasadność potencjalnego roszczenia pana Andrzeja.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
16 Kazus 1. Zasada równego traktowania ubezpieczonych
Rozwiązanie i komentarz
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pienięż-

nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa1
ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:
1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego –
jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;
2) po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego –
jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
W myśl art. 11 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych2 obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:
pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów), członkowie rolniczych spół-
dzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające
służbę zastępczą oraz współmałżonek Prezydenta RP.
Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek

osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi,
ale tylko wskazane w art. 11 ust. 2 ustawy systemowej, między
innymi osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi
współpra- cujące (ponadto: osoby wykonujące pracę nakładczą,
zleceniobiorcy i osoby z nimi współpracujące, doktoranci
otrzymujący stypendium doktoranckie, odpłatnie zatrudnieni w
czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego
aresztowania, duchowni)3.
Artykuł 2a ustawy systemowej wprowadza zasadę równego traktowania

wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie
etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny (art. 2a ust. 1).
Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności: warunków obję-

cia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i
oblicza-
1
Dz.U. z 2022 r. poz. 1732.
2
Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.
3
Definicję osoby prowadzącej pozarolniczą działalność zawiera art. 8 ust. 6
ustawy systemowej. Wśród kategorii wymienionych w tym przepisie znajduje się
także osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
nia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, obliczania wysokości

świadczeń, okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń
(art. 2a ust. 2 ustawy systemowej). Natomiast zgodnie z art. 2 ust.
3 ustawy systemowej ubezpieczony, który uważa, że nie
zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo
dochodzić przed sądem roszczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych.
Zagadnieniem równego traktowania ubezpieczonych ze względu na

rodzaj tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym, w kontekście
długości tzw. okresu wyczekiwania, zajmował się Trybunał Konstytucyj-
ny, który wyrokiem z 16.11.2010 r., P 86/084, orzekł, że art. 4 ust. 1 pkt
2 ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
spo- łecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu
obowiązującym do 31.12.2008 r.5 w zakresie, w jakim dla osób
prowadzących pozarolni- czą działalność gospodarczą, podlegających
dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, określa dłuższy niż dla osób
podlegających obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu okres
nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego wymagany do nabycia
prawa do zasiłku chorobowego, jest zgodny z art. 32 ust. 1 oraz art.
2 Konstytucji RP.
Sąd zadający pytanie Trybunałowi zauważył – podobnie jak pan Andrzej,

bohater kazusu – że skoro prawo do świadczeń określonych w ustawie
uzależnione jest, co do zasady, od posiadania statusu „ubezpieczonego”
(w zakresie zasiłku chorobowego stanowi o tym art. 6 ust. 1 ustawy zasił-
kowej), to nie ma uzasadnienia dla różnicowania warunków przyznania
prawa do zasiłku chorobowego. W tym – nie ma uzasadnienia do wy-
magania od osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą,
które mogą podlegać ubezpieczeniu wyłącznie dobrowolnie,
znacznie dłuższego okresu nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego niż od osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniu –
i to tylko ze względu na sposób objęcia ubezpieczeniem chorobowym.
Przecież finansowanie
4
OTK-A 2010/9, poz. 101.
5
Dodatkowo warto wyjaśnić, że Trybunał oceniał przepis w brzmieniu do 31.12.2008 r.
przewidujący aż 180-dniowy okres wyczekiwania w przypadku dobrowolnego ubezpie-
czenia chorobowego, uchylony ustawą z 6.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 237, poz. 1654).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
składki na ubezpieczenie chorobowe w wypadku obu tych kategorii

ubezpieczonych następuje w całości ze środków samych ubezpieczonych
(co wynika z art. 16 ust. 2 oraz art. 16 ust. 4 pkt 1 ustawy
systemowej), a wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe,
wyrażona w stopach procentowych, jest jednakowa dla wszystkich
ubezpieczonych (art. 15 ust. 1 ustawy systemowej) i wynosi 2,45%
podstawy wymiaru składek. Wszystkie podmioty charakteryzujące się w
równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być
traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez
zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących.
Żeby udzielić prawidłowej odpowiedzi na zadane pytanie, trzeba wyjść

od niepodważalnego założenia, że jeżeli kontrolowana norma
traktuje odmiennie adresatów charakteryzujących się wspólną cechą
istotną, to mamy do czynienia z odstępstwem od zasady równości. Nie
zawsze jest to jednak równoznaczne z zaistnieniem dyskryminacji lub
uprzy- wilejowania. Konieczna jest jeszcze ocena kryterium, na
podstawie którego dokonano zróżnicowania, i musi ono pozostawać
w racjonal- nym związku z celem i treścią danej regulacji. Ponadto
waga interesu, któremu różnicowanie ma służyć, pozostawać musi w
odpowiedniej proporcji do wagi interesu, który zostaje naruszony w
wyniku przyjętego różnicowania. Nie można też pominąć związku z
innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi
uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych.
W sytuacji prawnej osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu

dobrowolnie oraz osób podlegających temu ubezpieczeniu obowiązko-
wo można odnaleźć zarówno elementy podobne, jak i różnicujące, co
oznacza, że są to podmioty podobne, ale nie jednakowe.
Podobieństwa:
● obie kategorie porównywanych podmiotów mają status osoby
ubezpieczonej; od posiadania tego statusu zależy, czy zasiłek cho-
robowy danej osobie może w ogóle przysługiwać, niezależnie od
tego, czy objęcie tym ubezpieczeniem było obowiązkowe, czy do-
browolne (art. 6 ust. 1 ustawy systemowej);

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
● obie kategorie podmiotów uiszczają składki na

ubezpieczenie chorobowe w całości ze środków własnych;
● wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe, wyrażona w sto-
pach procentowych, jest również jednakowa dla ubezpieczonych
dobrowolnie i obowiązkowo (art. 15 ust. 1 ustawy
systemowej) i wynosi 2,45% podstawy wymiaru składek;
● miesięczna wysokość zasiłku ustalana jest dla obu kategorii pod-
miotów według jednakowego wskaźnika podstawy wymiaru, wy-
noszącego, co do zasady, 80% podstawy wymiaru zasiłku (wyjąt-
ki określa ustawa).
Elementy różnicujące sytuację prawną, na które trzeba zwrócić uwagę,

to:
● ustawodawca odmiennie ukształtował podstawę wymiaru skła-
dek na ubezpieczenia; co do zasady, podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenie chorobowe osób objętych obowiązkowo tym
ubezpieczeniem (poza osobami odbywającymi służbę
zastęp- czą), stosownie do treści art. 18 ust. 1 w zw. z art. 20 ust.
1 ustawy systemowej, stanowi przychód w rozumieniu ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany m.in. z
tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy;
● w przypadku osób prowadzących pozarolniczą
działalność (w tym działalność gospodarczą) objętych
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym podstawę
wymiaru składek stanowi, co do zasady (art. 18 ust. 8 w zw. z art.
20 ust. 1 i 3 ustawy systemowej), zadeklarowana kwota, nie
niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwoty
ograniczenia rocznej podstawy wymiaru skła- dek, ogłoszonego w
trybie art. 19 ust. 10 ustawy systemowej na dany rok
kalendarzowy, która jednak nie może przekraczać 250%
prognozowanego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, a ubezpieczeni mogą dowolnie kształtować jej
wysokość w zakre- ślonych ustawą granicach;
● osoby obowiązkowo objęte ubezpieczeniem chorobowym
od- prowadzają składkę na ubezpieczenie chorobowe od
przychodu uzyskiwanego „w całości” – w myśl art. 20 ust. 2
ustawy systemowej przy ustalaniu podstawy wymiaru składki
na ubezpieczenie
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
chorobowe nie stosuje się bowiem ograniczenia przewidziane-

go w art. 19 ust. 1 (tj. ograniczenia rocznej podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do
kwoty odpo- wiadającej trzydziestokrotności prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce
narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie
budżetowej); dla osób podlegających dobrowolnie ubezpieczeniu
chorobowemu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe ograniczenie wynosi 250% tej kwoty.
Na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych można

zatem mówić o zróżnicowaniu sytuacji prawnej obu kategorii
podmiotów z uwagi na zastosowany w niej mechanizm
ograniczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
chorobowe dla osób dobrowolnie ubezpieczonych.
W ustawie zasiłkowej wprowadzone zostały inne zasady ustalania pod-

stawy wymiaru zasiłku chorobowego w zależności od tego, czy osoba
ubezpieczona pozostaje w stosunku pracy, czy też nie – w oderwaniu
od kryterium charakteru ubezpieczenia.
Dla ubezpieczonych niebędących pracownikami – do których zalicza się

osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,
podlegające z tego tytułu dobrowolnemu ubezpieczeniu
chorobowemu – podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi
przychód za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym
powstała niezdolność do pracy (art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej).
Przychodem jest, zgodnie z art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej, kwota
stanowiąca podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe
ubezpieczonego niebędącego pracownikiem po odliczeniu kwoty
odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
chorobowe. Natomiast w przypadku osób pozostają- cych w stosunku
pracy podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi, co do zasady,
przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12
miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała
niezdolność do pracy (art. 36 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego przedstawionej w ww. wyroku

z 16.11.2010 r., P 86/08, zakwestionowany art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy
zasił- kowej nie wprowadza niedopuszczalnego konstytucyjnie
zróżnicowania między podmiotami, ponieważ zróżnicowanie oparte
na kryterium dobrowolności podlegania ubezpieczeniu
chorobowemu ma swoje ra- cjonalne uzasadnienie.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mają dowol-

ność wyboru momentu przystąpienia i rezygnacji z ubezpieczenia, której
pozbawione są osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu obo-
wiązkowo. Wprawdzie nie jest to cecha różnicująca, która nakazywałaby
odmienne traktowanie tych kategorii podmiotów w zakresie katalogu
świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, ale nie jest ona zupełnie obo-
jętna dla ustawodawcy kształtującego system ubezpieczeniowy pod
kątem określenia warunków korzystania z poszczególnych świadczeń,
gdyż pozwala – w powiązaniu z elastycznością w zakresie wysokości
opłacanej składki – na większą swobodę dysponowania środkami fi-
nansowymi w ramach prowadzonej działalności.
Zasadniczym celem zróżnicowania okresów wyczekiwania było za-

pewnienie właściwej korelacji między wielkością wpłaconych składek
a wysokością wypłaconych zasiłków w obrębie każdej kategorii ubezpie-
czonych i ułatwienie prognozowania w zakresie zabezpieczenia środków
na wypłaty zasiłków. Przewaga globalnej kwoty wypłat zasiłków nad
wpływami ze składek w grupie ubezpieczonych dobrowolnie warunkuje
sięganie między innymi po środki zgromadzone ze składek ubezpieczo-
nych obowiązkowo, którzy w ten sposób dofinansowują ubezpieczonych
dobrowolnie.
Z powyższych rozważań płynie wniosek, że status osoby ubezpieczonej,

jednakowy dla ubezpieczonych dobrowolnie oraz obowiązkowo, a także
cel zasiłku chorobowego – dostarczenie środków utrzymania osobom
niezdolnym do pracy ze względu na chorobę – wykluczają dopuszczal-
ność zróżnicowania obu grup ubezpieczonych w zakresie przyznania
prawa do zasiłku. Nie wykluczają natomiast możliwości zróżnicowania
samych warunków nabycia prawa do zasiłku ze względu na
potrzebę zagwarantowania właściwej korelacji pomiędzy wpływami
ze składek
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
a wypłatami zasiłku w ramach danej kategorii ubezpieczonych, której

wymagają względy sprawiedliwości społecznej, rozumiane jako potrzeba
zachowania równowagi pomiędzy sumą wpłaconych przez ubezpie-
czonego składek a sumą wypłaconych mu świadczeń. Zróżnicowanie
wynikające z omawianego przepisu jest proporcjonalne, choć trzeba
pamiętać, że okres wyczekiwania nie powinien być nadmiernie długi6.
Dla pełnego zobrazowania problemu zwróćmy uwagę, że są

kategorie podmiotów, którym prawo do zasiłku chorobowego
przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego (art. 4
ust. 3 ustawy za- siłkowej). Prawo to przysługuje:
● absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które
zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, którzy zostali objęci
ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia
chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub
uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia
kształcenia w szkole doktorskiej;
● jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem
w drodze do pracy lub z pracy;
● ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co naj-
mniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowe-
go;
● posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia choro-
bowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji;
● funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pra-
cy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 ustawy z 16.11.2016
r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji
Skar- bowej (Dz.U. poz. 1948 ze zm.) i stali się pracownikami
w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji
Skarbowej.
6
Trzeba pamiętać o tym, że Trybunał Konstytucyjny orzekał w granicach dopuszczal-
ności orzekania, więc nie zajmował się kwestią szerszej podmiotowo kategorii wszystkich
ubezpieczonych dobrowolnie.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 2. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i zlecenie 23
Kazus 2
ZBIEG TYTUŁÓW DO UBEZPIECZEŃ –

UMOWA O PRACĘ I ZLECENIE
Stan faktyczny
Pani Anna jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nie-

określony w spółce X, na 1/3 etatu, z wynagrodzeniem 1800 zł brutto.
Poza tym zawarła umowę zlecenia ze spółką Y, z wynagrodzeniem mie-
sięcznym w wysokości 2000 zł brutto.
Wyjaśnij, jakie są zasady objęcia pani Anny obowiązkiem ubezpieczenia

społecznego.
Zarówno umowa o pracę, jak i umowa zlecenia są – każda z nich z

osob- na – tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i
rentowych:
● umowa o pracę z mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13.10.1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
● umowa zlecenia z mocy art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej.
System ubezpieczeń zawiera jednak także regulacje dotyczące zbiegu

tytułów do ubezpieczeń, które wskazują, czy osoba podejmująca
kilka rodzajów aktywności może wyłączyć obowiązek ubezpieczeń w
stosun-
26 Kazus 1. Zasada
Plik zabezpieczony watermarkiem równego 20431003A3935653
jawnym i niejawnym: traktowania ubezpieczonych
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
24 Kazus 2. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i zlecenie
ku do niektórych z nich. Zagadnienie to jest szczegółowo uregulowane

w art. 9 ustawy systemowej.
Z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej wynika, że umowa o pracę należy

do tzw. bezwzględnych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych, co oznacza, że w tym przypadku brak
możliwości wyeliminowania podlegania ubezpieczeniom z tego tytułu.
Dotyczy to każdej umowy o pracę bez względu na jej wymiar i
wysokość wynagrodzenia.
W konsekwencji z tytułu umowy o pracę pani Anna będzie podlegała

ubezpieczeniom emerytalno-rentowym obowiązkowo. Będzie także
podlegała obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 1
ustawy systemowej) i wypadkowemu (art. 12 ust. 1 tej ustawy).
Natomiast umowa zlecenia należy do tzw. ogólnych tytułów do ubezpie-

czenia, w przypadku których obowiązek ubezpieczeń uzależniony będzie
od podstawy wymiaru składek z tytułu bezwzględnego (w omawianym
przykładzie – umowy o pracę). Zgodnie z art. 9 ust. 1a ustawy systemo-
wej ubezpieczeni, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni,
służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego,
zasiłku socjalnego lub wynagrodzenia przysługującego w okresie korzy-
stania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze
stypendium na przekwalifikowanie w przeliczeniu na okres miesiąca
jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a, podlegają również
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych
tytułów, z zastrze- żeniem ust. 1b i art. 16 ust. 10a. Oznacza to, że:
wyznacznikiem będzie tu minimalne wynagrodzenie w przeliczeniu na
okres miesiąca określane w kolejnych rozporządzeniach Rady
Ministrów1; od 1.01.2022 r. jest to kwota 3010 zł, która zwalniałaby
panią Annę z obowiązku ubezpieczeń ze zlecenia.
1
Aktualne rozporządzenie Rady Ministrów z 14.09.2021 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki
godzinowej w 2022 r. (Dz.U. poz. 1690).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 2. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i zlecenie 25
Zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia, o którym mowa powyżej,

jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym miesięcznym wymiarze
czasu pracy, wysokość minimalnego wynagrodzenia ustala się w kwocie
pro- porcjonalnej do liczby godzin pracy przypadającej do
przepracowania przez pracownika w danym miesiącu, biorąc za
podstawę wysokość minimalnego wynagrodzenia ustalonego na
podstawie niniejszej ustawy.
Stosując powyższy mechanizm, moglibyśmy stwierdzić, że pani

Anna osiąga minimalne wynagrodzenie. Jednakże nie jest to
rozumowanie prawidłowe. W wyroku z 10.01.2007 r., III UK 123/06 2,
a także w wyroku z 22.04.2008 r., II UK 188/073, Sąd Najwyższy
uznał, że pojęcie
„kwoty minimalnego wynagrodzenia” za pracę stanowiącej przychód
z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy nie jest – w przypadku
zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy – równoznaczne z „wy-
sokością minimalnego wynagrodzenia” określoną w art. 8 ust. 1 ustawy
z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę4. Służy jedynie
celom ustalania w stosunkach prawa pracy wysokości minimalnego
wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze
czasu pracy. W sytuacji gdy pracownik uzyskuje przychody z innych
tytułów, a kwota przychodów ze stosunku pracy będzie niższa od kwoty
minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczony będzie podlegał obowiąz-
kowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów.
Ponieważ pani Anna nie zarabia takiej kwoty, oznacza to, że będzie
podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
także z umowy zlecenia, a konsekwentnie, z mocy art. 12 ust. 1
ustawy systemowej, będzie także obowiązkowo podlegać z tytułu
umowy zlecenia ubezpieczeniu wypadkowemu.
Ubezpieczenie chorobowe z tytułu umowy zlecenia będzie dla pani

Anny dobrowolne (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).
2
OSNP 2008/3–4, poz. 44.
3
LEX nr 837065.
4
Dz.U. z 2020 r. poz. 2207.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Przykład ten nie jest skomplikowany i nie dotyczy go

wymienione w art. 9 ust. 1a ustawy systemowej zastrzeżenie
odnoszące się do art. 9 ust. 1b i art. 16 ust. 10a. Kwota osiągana z
tytułu umowy zlecenia w spółce Y miałaby znaczenie w przypadku
spełniania przez panią Annę warunków do objęcia obowiązkowo
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych jeszcze tytułów.
Podlegałaby ona wówczas obo- wiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie
stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru skła- dek z tytułu
wykonywania pracy na podstawie umowy, o której mowa w art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, lub z innych tytułów osiąga kwotę
minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
28 Kazusspołeczne
Kazus 3. Ubezpieczenie 2. Zbieg tytułów
twórcówdo 27
ubezpieczeń – umowa o pracę i zlecenie
i artystów...
Kazus 3
UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE TWÓRCÓW

I ARTYSTÓW – ZBIEG TYTUŁÓW
DO UBEZPIECZEŃ
Stan faktyczny
Pan Adam, autor kilku powieści kryminalnych, w dniu 3 stycznia otrzy-

mał decyzję Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców
w sprawie uznania jego działalności za twórczą. Ponieważ nie otrzymy-
wał z tej działalności odpowiedniego dochodu, od 1 lutego rozpoczął
pracę konsultanta na podstawie umowy o świadczenie usług
zawartej z wydawnictwem literackim.
Jaki jest zakres podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego

przez pana Adama?
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zrównała twórców i ar-

tystów w zakresie obowiązków składkowych z osobami prowadzą-
cymi działalność gospodarczą. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
obowiązkowo pod- legają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
28 Kazus 3. Ubezpieczenie społeczne twórców i artystów...
Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się nie tylko oso-

bę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie
przepisów ustawy z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców1 lub innych
przepisów szczególnych, ale także twórcę i artystę – w myśl art. 8 ust.
6 pkt 2 ustawy systemowej.
Za twórcę, o którym mowa w ust. 6 pkt 2, uważa się osobę, która two-
rzy dzieła w zakresie: architektury, architektury wnętrz, architektury
krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki,
fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa arty-
stycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego
(art. 8 ust. 7 ustawy systemowej). Uznanie działalności za twórczą lub
artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia następuje w formie decyzji
Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy
ministrze właściwym do spraw kultury (art. 8 ust. 9 ustawy systemowej)2,
która ma charakter decyzji administracyjnej. Decyzja Komisji do Spraw
Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, o której mowa w art. 8 ust. 9 w zw.
z art. 8 ust. 7 i 8 ustawy systemowej, ma charakter deklaratoryjny,
gdyż jedynie potwierdza fakt wykonywania przez daną osobę
działalności twórczej i ustala datę rozpoczęcia tej działalności. Nie jest
ona natomiast zezwoleniem na wykonywanie działalności twórczej
(artystycznej). Or- gan ten nie ma obowiązku informowania organu
rentowego w trybie art. 37 ust. 2 ustawy systemowej, czyli zgłoszenia z
urzędu tej działalności do ubezpieczeń społecznych3.
Zgodnie z art. 36 ust. 4a ustawy systemowej zgłoszeń do ubezpieczeń

społecznych twórcy i artyści dokonują w ciągu siedmiu dni od dnia
otrzymania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twór-
ców ustalającej datę rozpoczęcia wykonywania działalności twórczej
lub artystycznej.
1
Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.
2
Obecnie minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego na podstawie art. 5 pkt 9 i art. 14 ustawy z 4.09.1997 r. o działach
administracji rządowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1893 ze zm.).
3
Zob. wyrok SA w Łodzi z 26.01.2018 r., III AUa 418/17, OSAŁ 2018/1, poz. 79.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 3. Ubezpieczenie społeczne twórców i artystów... 29
Jednocześnie zgodnie z art. 47 ust. 1a powołanej ustawy o

systemie ubezpieczeń społecznych twórcy i artyści przesyłają
deklaracje rozli- czeniowe i imienne raporty miesięczne oraz opłacają
składki za okres wykonywania działalności twórczej lub artystycznej
przed dniem wydania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia
Emerytalnego Twórców w terminie opłacania składek za miesiąc, w
którym otrzymali decyzję.
Na mocy art. 13 pkt 4 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarol-

niczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytal-
nemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia
wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności, z wyłą- czeniem okresu, na który wykonywanie działalności
zostało zawieszone na podstawie przepisów o działalności
gospodarczej. W świetle art. 16 ust. 4 i art. 17 ust. 3 ustawy
systemowej osoby prowadzące działalność pozarolniczą
(gospodarczą) finansują w całości z własnych środków, a także sami
obliczają i przekazują co miesiąc do Zakładu, składki na
ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.
Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, czy działalność twórcza była

realizowana w ramach umów o dzieło z odstąpieniem praw autorskich.
Zatem do 10 stycznia pan Adam powinien dokonać zgłoszenia do ubez-

pieczeń z tytułu działalności twórczej. Natomiast do 20 lutego (to jest
następnego miesiąca) opłacić należne składki bieżące (art. 47 ust. 1 pkt
4 ustawy systemowej). Nie wiemy, jaka data widnieje w decyzji
Komisji, ale jest to okres sprzed 3 stycznia. Za okres przed dniem
wydania decyzji pan Adam powinien opłacić składki do 20 stycznia
(art. 47 ust. 1a ustawy systemowej).
Dobrowolnie pan Adam może przystąpić do ubezpieczenia chorobo-

wego.
Proszę zwrócić uwagę na to, że ubezpieczeni obowiązkowo z tytułu

działalności twórczej i artystycznej nie mają prawa do ulg w
opłacaniu składek, które dotyczą przedsiębiorców (ulga na start czy tzw.
mały ZUS
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
i mały ZUS plus)4. Mogą oczywiście zgłosić działalność do Centralnej

Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, ale wówczas ubez-
pieczony traci status twórcy.
Wiemy, że oprócz tytułu do ubezpieczeń z racji prowadzenia pozarolni-

czej działalności pan Adam od lutego uzyskał kolejny tytuł – wymieniony
w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej (zleceniobiorca).
Zgodnie z art. 9 ust. 2a ustawy systemowej osoba, o której mowa w art. 6

ust. 1 pkt 4, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, pod-
lega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z ty-
tułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy agencyjnej
lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
oraz współpracy przy wykonywaniu tych umów podstawa wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej
podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą dzia-
łalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej (nie niższa
niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego
przyjętego do ustalania kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru
składek ogłaszanego w „Monitorze Polskim” na dany rok kalendarzowy).
Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowymi również z tytułu, o którym mowa w art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej.
Zatem obowiązek ubezpieczeń pana Adama z tytułu umowy o świadcze-

nie usług będzie uzależniony od wysokości podstawy wymiaru składek.
Rozwiązanie to zapobiega obejściu przepisu art. 9 ust. 2 ustawy syste-

mowej, który stanowi, że osoba spełniająca warunki do objęcia obo-
wiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów,
o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10, jest objęta
obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał
najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być
objęta ubezpieczeniami eme-
4
Zob. art. 18a i 18c ustawy systemowej oraz art. 18 ust. 1 ustawy – Prawo
przedsię- biorców.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
rytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych,

tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem ust. 2c i 7 (za-
strzeżenia te nie mają w kazusie znaczenia).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
34 Kazus 4. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i urlop rodzicielski
Kazus 4

UMOWA O PRACĘ I URLOP RODZICIELSKI
Stan faktyczny
Pani Agnieszka, wychowująca 9-miesięczną córkę, łączy urlop rodzi-

cielski z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu
na zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy.
Wyjaśnij, na jakich zasadach pani Agnieszka podlega ubezpieczeniom:

emerytalnemu i rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.
Przepis art. 1821a § 1 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy1 stanowi,

że po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku
macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu
macierzyńskiego pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w
wymiarze 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka. W
myśl art. 1821e k.p. pracownik może łączyć korzystanie z urlopu
rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego
tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru
czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się
na pozostałą część wymiaru czasu pracy.
1
Dz.U. z 2022 r. poz. 1510.
Kazus 4. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i urlop rodzicielski 33
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Trzeba pamiętać, że zgodnie z art. 1821f § 1 pkt 1 k.p. w

przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu
rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy
udzielającego tego urlopu wymiar urlopu rodzicielskiego ulega
wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej
przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie
dłużej jednak niż do 64 tygodni – w przypadku, o którym mowa w
art. 180 § 1 pkt 1 k.p.
Zasiłek macierzyński przysługuje pani Agnieszce w okresie wyliczo-

nym zgodnie z art. 1821f § 1 pkt 1 k.p., co wynika z treści art. 29a ust. 1
ustawy zasiłkowej.
Pani Agnieszka z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego podlega

obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o czym sta-
nowi art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej. Z tego tytułu nie podlega
ani ubezpieczeniu wypadkowemu, ani ubezpieczeniu chorobowemu
(art. 11 ust. 1 i 2 oraz art. 12 ust. 2 ustawy systemowej).
W przypadku pani Agnieszki występuje również (jak w kazusach 2 i 3)

zbieg tytułów do ubezpieczeń. Zgodnie z art. 9 ust. 1d ustawy
systemowej osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 3 (stosunek
pracy i członko- stwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej oraz w
spółdzielni kółek rolniczych), spełniające jednocześnie warunki do
objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z
tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości
zasiłku macierzyńskiego, pod- legają obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z obu tytułów. Ponieważ równocześnie pani
Agnieszka pozostaje w stosunku pracy, podlega obowiązkowo z tego
tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i
chorobowemu.
Kazus 4. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i urlop rodzicielski 33
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 5

UMOWA O PRACĘ I EMERYTURA
Stan faktyczny
Pan Albert (lat 61) jest uprawniony do wcześniejszej emerytury z ty-

tułu pracy w szczególnym charakterze. Od 1.10.2021 r. podjął pracę
na podstawie umowy o pracę jako recepcjonista w pełnym wymiarze
czasu pracy, z wynagrodzeniem wynoszącym 5000 zł brutto.
Wyjaśnij, jakie są konsekwencje łączenia uprawnień do emerytury

i wykonywania pracy w charakterze pracownika w sferze podlegania
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
Niezbyt czytelnie skonstruowany przepis art. 9 ust. 5 ustawy systemowej

przewiduje, że osoby, o których mowa w art. 6, niewymienione w ust. 4,
4a i 4c, mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają do-
browolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, czyli sugeruje
dobrowolność ubezpieczeń emeryta i rencisty.
Jednak obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pod-

legać będą osoby, które mają już ustalone prawo do emerytury i są:

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 6. Odpowiedzialność z tytułu nieopłaconych składek 37
● pracownikami,
● członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej oraz spółdzielni
kółek rolniczych,
● członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia
tej funkcji, czyli osobami wymienionymi w art. 9 ust. 4
ustawy systemowej.
Przepis art. 9 ust. 4c tej ustawy, wymieniony także w art. 9 ust. 5, dotyczy
zbiegu tytułów dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospo-
darczą będących emerytami lub rencistami. Wynika z niego, że renciści
podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
z działalności do czasu ustalenia prawa do emerytury, a jako emeryci
nie podlegają tym ubezpieczeniom.
Wyjątek z art. 9 ust. 4a ustawy systemowej dotyczy osób wykonujących

pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia albo innej umowy
o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia. Co do zasady, osoby, które mają już ustalone
prawo do emerytury lub renty, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, chyba że pozostają w stosunku pracy albo
w przypadku wielości tytułów osiągają łączną podstawę wymiaru składek
wyższą od minimalnego wynagrodzenia.
Przy tym pracownik, który zawarł umowę agencyjną, zlecenia lub inną
umowę oświadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym
stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowę o dzieło ze
swoim pracodawcą, lub jeżeli w ramach tych umów wykonuje pracę
na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (rozszerzona
definicja pracownika z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej), podlega
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 9 ust.
4b ustawy systemowej).
Pan Albert podlega zatem z tytułu umowy o pracę obowiązkowo ubez-

pieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także wypadkowemu (art. 12
ust. 1 ustawy systemowej) i chorobowemu (art. 11 ust. 1 ustawy
systemowej).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
36 Kazus 5. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę i emerytura
Kazus 6
ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z TYTUŁU
NIEOPŁACONYCH SKŁADEK
Stan faktyczny
Pan Adrian, prowadzący działalność gospodarczą w sferze usług ga-

stronomicznych, z powodu trudności finansowych przez ostatnie osiem
miesięcy nie opłacał składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.
Nie dokonał również w odpowiednim czasie formalnego zawieszenia
lub zakończenia prowadzonej działalności, a ZUS właśnie wezwał go
do dokonania zapłaty zaległości.
Jakie w tej sytuacji konsekwencje prawne może ponieść pan Adrian?

Jakie instrumenty prawne przysługują mu na podstawie ustawy o sy-
stemie ubezpieczeń społecznych?
Z treści kazusu wynika, że pan Adrian faktycznie prowadził pozarolni-

czą działalność gospodarczą i jako płatnik składek wyłącznie na własne
ubezpieczenia nie opłacił należnych składek w przepisanym terminie,
czego sam nie kwestionuje.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
38 Kazus 6. Odpowiedzialność z tytułu nieopłaconych składek
Konsekwencje, jakie może ponieść pan Adrian, są następujące:

● od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika skła-
dek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości
określonych w ustawie z 29.08.1997 r. – Ordynacja
podatkowa1 (art. 23 ust. 1 ustawy systemowej); nie zachodzi
tu sytuacja, o której mowa w art. 23 ust. 1c ustawy systemowej,
kiedy to odsetek za zwłokę nie nalicza się od nieopłaconych w
terminie składek, jeżeli ich nieopłacenie wynika z błędnego
zawiadomienia przez Zakład o stanie rozliczeń, zastosowania
się płatnika składek w danym okresie rozliczeniowym do
utrwalonej praktyki interpretacyjnej Zakładu, zastosowania się
płatnika składek do pisma Zakładu w jego indywidualnej
sprawie, zastosowania się do utrwalonej praktyki
interpretacyjnej Zakładu, która następnie uległa zmianie;
● w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wy-
sokości Zakład może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową
opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek (art. 24 ust. 1a);
● kto jako płatnik składek nie dopełnia obowiązku opłacania skła-
dek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami
terminie, podlega karze grzywny do 5000 zł (art. 98 ust. 1 pkt 1a),
ale prawomocne skazanie za ten sam czyn wyklucza wymierzenie
w stosunku do niego opłaty dodatkowej (art. 24 ust. 1b), przez co
wszczęte postępowanie o wymierzenie opłaty dodatkowej wów-
czas się umarza, a zapadłą już decyzję uchyla (art. 24 ust.
1d)2;
● składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upo-
mnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej „należnościami z tytułu
składek”, nieopłacone w terminie podlegają potrąceniu ze świad-
czeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub
ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji lub egzekucji sądowej (art. 24 ust. 2);
● dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przy-
sługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach
dłużnika, a podstawą ustanowienia hipoteki jest doręczona de-
cyzja o określeniu wysokości należności (art. 26 ust. 3);
przed-
1
Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.
2
Zob. także kazus 7.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
miotem hipoteki może być też udział dłużnika,

nieruchomość we współwłasności łącznej, użytkowanie
wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub udział
w tym prawie, wierzy- telność zabezpieczona hipoteką, a nawet
statek morski wpisany do rejestru okrętowego (art. 26 ust. 3a i
3b);
● należności z tytułu składek są zabezpieczone ustawowym pra-
wem zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika oraz
stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka
rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach
majątkowych (art. 27 ust. 1).
Z mocy ustawy systemowej przysługują następujące instrumenty prawne

(zakładamy, że ubezpieczony nie kwestionuje wysokości zaległości):
● od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej opłaty przysługu-
je odwołanie do sądu powszechnego według zasad określonych
w art. 83 (art. 24 ust. 1a);
● ubezpieczony może zwrócić się do Zakładu o umorzenie należno-
ści z tytułu składek, a zatem składek, odsetek za zwłokę, kosztów
egzekucyjnych, kosztów upomnienia i opłaty dodatkowej (art. 28
ust. 1 i 4), przy czym – co do zasady – należności z tytułu składek
mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieścią-
galności w rozumieniu art. 28 ust. 3 ustawy systemowej 3; jednak
należności od ubezpieczonych będących równocześnie płatnika-
mi składek na te ubezpieczenia (prowadzący pozarolniczą dzia-
łalność) mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane po-
mimo braku ich całkowitej nieściągalności.
W rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

z 31.07.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności
z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365)
określono szczegółowo zasady umarzania przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami tych składek. Ma
więc ono zastosowanie w omawianym przykładzie.
3
Bliżej pojęcie całkowitej nieściągalności omówione zostało także w kazusie 52.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Zgodnie z § 3 tego rozporządzenia Zakład może umorzyć należności

z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan
majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności,
ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego
rodziny, w szczególności w przypadku:
1) gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowią-
zanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych po-
trzeb życiowych;
2) poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub
innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie
należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego
możliwości dalszego prowadzenia działalności;
3) przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowa-
nia opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawia-
jącej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożli-
wiającego opłacenie należności.
Od decyzji ZUS w sprawie umorzenia należności wydawanej na pod-

stawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej nie przysługuje odwołanie do
sądu powszechnego. Płatnik może w trybie art. 127 § 3 k.p.a., w terminie
14 dni od doręczenia mu decyzji, wystąpić do Prezesa ZUS z wnioskiem
o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 83 ust. 4 ustawy systemowej) 4. Na
decyzję organu wydaną po ponownym rozpatrzeniu sprawy przysługuje
dłużnikowi skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Dłużnik może złożyć wniosek o odroczenie terminu płatności należno-

ści z tytułu składek albo o rozłożenie należności na raty. Zakład może
uwzględnić wniosek ze względów gospodarczych lub innych przyczyn
zasługujących na uwzględnienie, biorąc pod uwagę możliwości płat-
nicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych, ustalając
jednocześnie opłatę prolongacyjną (art. 29 ust. 1 i 4 ustawy
systemowej). Zakład ma tu dużą swobodę, tym bardziej że wątpliwości
budzi niezde- finiowane w ustawie pojęcie stanu finansów
publicznych.
4
Zob. także kazusy 52 i 56.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozło-

żenie należności na raty następuje w formie umowy (art. 29 ust. 1a),
co jest dla dłużnika korzystne, ponieważ od składek, które rozłożono
na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę, począwszy od następnego
dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg (art. 29 ust. 2).
Jednak jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez Zakład
rat, po- została kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z
odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w
ustawie – Ordynacja podatkowa (art. 29 ust. 3 ustawy systemowej).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 7. Odpowiedzialność za zaległości składkowe 43
Kazus 7
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZALEGŁOŚCI
SKŁADKOWE
Stan faktyczny
Pan Antoni jest od 2008 r. wykonawcą wolnego zawodu (tłumacz języka

francuskiego). Z powodu kłopotów finansowych od 2011 r. nie płacił
składek na ubezpieczenie społeczne lub płacił je nieterminowo, w zani-
żonej wysokości. Za ten czyn pan Antoni został skazany prawomocnym
wyrokiem wydanym przez sąd karny. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
dokonał ustalenia wobec pana Antoniego obowiązku zapłaty zaległych
składek liczonych od 15.07.2011 r., odsetek za zwłokę i innych należ-
ności składkowych. Poza tym wymierzył mu jako płatnikowi składek za
nieopłacenie w terminie lub opłacanie ich w zaniżonej wysokości opłatę
dodatkową w wysokości 50% nieopłaconych składek.
Oceń zasadność środków prawnych zastosowanych przez ZUS

wobec pana Antoniego.
Wykonawca wolnego zawodu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom

emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działal-
ności (art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy systemowej). W kategorii tej mieści się
tłumacz, co wynika z art. 4 ust. 1 pkt 11 ustawy z 20.11.1998 r. o
zryczał-
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
44 Kazus 7. Odpowiedzialność za zaległości składkowe
towanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych

przez osoby fizyczne1.
Skoro pan Antoni skazany został prawomocnym wyrokiem za

wykroczenie, o którym mowa w art. 98 ust. 1 pkt 1a, to Zakład nie
może mu równocześnie wymierzyć opłaty dodatkowej (art. 24 ust. 1b
ustawy systemowej).
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 18.11.2010 r., P 29/092, uznał, że

art. 218 § 1 k.k. oraz obecnie uchylony art. 24 ust. 1 ustawy
systemowej przez to, że dopuszczają wobec tej samej osoby fizycznej za
ten sam czyn odpowiedzialność za przestępstwo i dodatkową opłatę,
są niezgodne z art. 2 Konstytucji RP, z art. 4 ust. 1 Protokołu nr 7
do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
oraz z art. 14 ust. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych. Stwierdził także, że art. 98 ust. 1 pkt 1 (utracił moc) i
art. 98 ust. 2 w zw. z art. 98 ust. 1 pkt 1 oraz uchylony art. 24 ust. 1
ustawy systemowej przez to, że dopuszczają wobec tej samej osoby
fizycznej za ten sam czyn od- powiedzialność za wykroczenie i
dodatkową opłatę są niezgodne z art. 2 Konstytucji RP, z art. 4 ust. 1
Protokołu nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności oraz z art. 14 ust. 7 Między- narodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
W konsekwencji ustawą z 10.05.2012 r. o zmianie ustawy – Kodeks

karny oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych3 do art. 24
ustawy systemowej dodane zostały ust. 1b–1d. Artykuł 24 ust. 1b
stanowi, że w stosunku do płatnika składek będącego osobą fizyczną,
skazanego prawomocnym wyrokiem za nieopłacenie składek lub
opłacenie ich w zaniżonej wysokości, dodatkowej opłaty za ten sam
czyn nie wy- mierza się.
W myśl art. 24 ust. 1c w razie wszczęcia postępowania w sprawie o prze-

stępstwo lub wykroczenie dotyczące nieopłacenia składek lub opłacenia
1
Dz.U. z 2021 r. poz. 1993 ze zm.
2
Dz.U. Nr 225, poz. 1474.
3
Dz.U. poz. 611.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 7. Odpowiedzialność za zaległości składkowe 45
ich w zaniżonej wysokości postępowania o wymierzenie dodatkowej

opłaty płatnikowi składek będącemu osobą fizyczną za ten sam czyn nie
wszczyna się, a wszczęte zawiesza się do dnia zakończenia postępowania
w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie. Zgodnie z art. 24 ust. 1d
w razie prawomocnego skazania płatnika będącego osobą fizyczną za
przestępstwo lub wykroczenie polegające na nieopłaceniu składek
lub opłaceniu ich w zaniżonej wysokości:
1) wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten
sam czyn umarza się z urzędu;
2) decyzję o wymierzeniu dodatkowej opłaty za ten sam czyn uchy-
la się z urzędu, a pobraną opłatę zwraca się, niezwłocznie wraz
z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami
prawa cywilnego od dnia pobrania dodatkowej opłaty.
Pan Antoni powinien więc odwołać się do sądu okręgowego, w którego

właściwości ma miejsce zamieszkania, od decyzji wymierzającej opłatę
dodatkową.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 8. Zaległości składkowe – układ ratalny 47
Kazus 8
ZALEGŁOŚCI SKŁADKOWE – UKŁAD

RATALNY
Stan faktyczny
Spółka X posiada zaległości z tytułu opłacania składek od 2017 r. W celu

ustalenia zasad spłat należności składkowych spółka zawarła z ZUS
umowę dotyczącą rozłożenia należności na raty (układ ratalny).
Jaki skutek ma zawarcie układu ratalnego dla biegu terminu

przedawnienia należności składkowych?
Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy systemowej należności z tytułu

składek ulegają przedawnieniu po upływie pięciu lat, licząc od dnia,
w którym stały się wymagalne. Nie ulegają przedawnieniu
należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem,
jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być
egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do
wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia
przedawnienia.
Zawarcie układu ratalnego ma dla biegu przedawnienia ogromne zna-

czenie, art. 24 ust. 5a stanowi bowiem, że bieg terminu
przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu
48 Kazus 8. Zaległości składkowe – układ ratalny
od dnia zawarcia
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
umowy ratalnej do dnia terminu płatności odroczonej należności z ty-

tułu składek lub ostatniej raty. Korzystnym skutkiem dla dłużnika
jest również to, że od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się
odsetek za zwłokę, począwszy od następnego dnia po dniu wpływu
wniosku o udzielenie tych ulg (art. 29 ust. 2). Okresy zawieszenia
wyłączane są z okresu przedawnienia. Po zakończeniu biegu okresu
przedawnienia liczymy okres przedawnienia dalej, uwzględniając
jego część przypa- dającą przed zawieszeniem.
Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez Zakład rat, po-
została kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za
zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie – Ordynacja
podatkowa (art. 29 ust. 3 ustawy systemowej).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
48 Kazus 8. Zaległości składkowe – układ ratalny
Kazus 9
PODSTAWA WYMIARU SKŁADEK
Stan faktyczny
Pani Anastazja, wzięta programistka, jest zatrudniona na podstawie

dwóch umów o pracę zawartych z różnymi pracodawcami (X i Y), poza
tym jest członkiem rady nadzorczej w spółce Z. W konsekwencji
przekroczy kwotę rocznej podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe w bieżącym roku
kalendarzowym.
Jakie w związku z tym obowiązki spoczywają na pani Anastazji w

stosunku do płatników składek? Jakie są konsekwencje ich
niedochowania?
Aby odpowiedzieć na powyższe pytania, trzeba zacząć od tego, że usta-

wa systemowa wprowadza górną granicę podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Roczna podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób
ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 (tytuły do obowiązkowych
ubezpieczeń) i art. 7 (ubezpieczenie dobrowolne), w danym roku
kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej
trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia
miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy,
określonego w ustawie budże- towej, ustawie o prowizorium
budżetowym lub ich projektach, jeżeli
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
50 Kazus 9. Podstawa wymiaru składek
odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (art. 19 ust. 1). Kwotę ogra-
niczenia minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego ogłasza
w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”
do końca poprzedniego roku kalendarzowego, w drodze obwieszczenia,
wraz z przyjętą do jej ustalenia kwotą prognozowanego przeciętnego
wynagrodzenia (art. 19 ust. 10)1. Dopóki wymieniona kwota nie zostanie
osiągnięta składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oblicza się
i przekazuje do Zakładu od ustalonej podstawy wymiaru. W przypadku
pani Anastazji będą to robić pracodawcy, bowiem z treści pytania nie
wynika, że pani Anastazja pobiera wynagrodzenie z tytułu pełnienia
funkcji. Natomiast od nadwyżki składek nie odprowadza się. W
przypadku podlegania ubezpieczeniom z jednego tylko tytułu
sprawa jest więc prosta, gdyż płatnik składek jest zobowiązany
zaprzestać obliczać i przekazywać składki na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe po przekroczeniu przez ubezpieczonego kwoty
rocznej podstawy wymiaru składek (art. 19 ust. 5).
Taka sytuacja powoduje, że – jak stanowi art. 4 pkt 5 ustawy z 17.12.1998

r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 2 –
od 1.01.1999 r. okresami ubezpieczenia wymienionymi w art. 6 ust. 1
pkt 1 tej ustawy (okresami składkowymi) są okresy opłacania składek
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ale i okresy nieopłacania
skła- dek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego
kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. Pamiętajmy jednak, że
składki na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe będą pobierane przez
cały czas podlegania tym ubezpieczeniom (art. 19 ust. 9 ustawy
systemowej).
Kilka tytułów i kilku płatników powoduje, że ubezpieczony

powinien śledzić stan swojego konta.
1
Zgodnie z obwieszczeniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 4.11.2021 r.
w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe w roku 2022 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia (M.P. poz. 1056) kwota ograniczenia rocznej podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2022 wynosi 177.660 zł,
a przyjęta do jej ustalenia kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia wynosi
5922 zł.
2
Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 9. Podstawa wymiaru składek 51
Przepis art. 19 ust. 6 ustawy systemowej nakłada na ubezpieczonego

obowiązek współpracy z płatnikiem, to jest zawiadomienia wszystkich
płatników składek o przekroczeniu kwoty rocznej podstawy
wymiaru składek. Wówczas płatnik składa imienny raport miesięczny
korygujący i deklarację rozliczeniową korygującą. Za skutki
błędnego zawiadomienia powodującego nieopłacenie należnych
składek (przedwczesne zawiadomienie) na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe odpowiada ubezpieczony.
Wprost o skutkach takiego błędnego zawiadomienia mówi § 10

rozpo- rządzenia z Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe 3: w przypadku gdy ubezpieczony,
składając oświadczenie, o którym mowa w art. 19 ust. 5 ustawy, poda
informacje niezgodne ze stanem faktycznym, tak że powstanie
zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
jest on zobowiązany do spłacenia całości tego zadłużenia.
Łączy się z tym istotna praktycznie kwestia obciążania ubezpieczonego

obowiązkiem kontroli, czy kwota wskazana w informacji jest kwotą pra-
widłową, w tym pod względem prawnym. Zaniechanie takiej
kontroli – niezależnie od przyczyny – i przedstawienie informacji
następnemu pracodawcy prowadzi bowiem do tego, że składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą uiszczone w obiektywnie
zaniżonych kwo- tach. Nie jest to jednak przedmiotem tych
rozważań.
Składki pobrane w ciągu roku kalendarzowego od podstawy wyższej niż

kwota równa trzydziestokrotnemu przeciętnemu miesięcznemu wyna-
grodzeniu prognozowanemu na dany rok kalendarzowy są
składkami nienależnie opłaconymi. Zgodnie z art. 19 ust. 6a ustawy
systemowej do składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
opłaconych po przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek
stosuje się art. 24 ust. 6a–8, a za datę stwierdzenia nienależnie
opłaconych składek uważa się datę otrzymania przez Zakład
imiennego raportu miesięcznego korygującego i deklaracji
rozliczeniowej korygującej.
3
Dz.U. z 2017 r. poz. 1949 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Działania, jakie podejmuje ZUS w przypadku nadpłaty:

● jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości rocznej podstawy wy-
miaru składek Zakład stwierdzi opłacenie składek od nadwyżki
ponad kwotę określoną w art. 19 ust. 1 ustawy systemowej, infor-
muje o tym niezwłocznie płatników składek i ubezpieczonego za
pośrednictwem płatników składek, z tym że tylko w przypadku
gdy kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięcio-
krotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyj-
nym w administracji4 (art. 19 ust. 6b i art. 24 ust. 6b
stosowany odpowiednio);
● data złożenia imiennego raportu miesięcznego korygującego i de-
klaracji rozliczeniowej korygującej uważana jest za datę stwier-
dzenia, że składki zostały nienależnie opłacone; płatnik składek
może złożyć wniosek o ich zwrot (art. 24 ust. 6c stosowany odpo-
wiednio);
● nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład
z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich
braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek
złoży wniosek o zwrot składek (art. 24 ust. 6a stosowany
odpowiednio);
● termin na zwrot składek na rachunek bankowy płatnika
wynosi 30 dni od złożenia przez płatnika składek deklaracji
rozli- czeniowych korygujących i imiennych raportów
miesięcznych korygujących, złożonych w związku z
przekroczeniem kwoty ograniczenia; przekroczenie terminu
generuje oprocentowanie w wysokości równej odsetkom za
zwłokę pobieranym od zale- głości podatkowych, od dnia
złożenia wniosku (art. 24 ust. 6d i ust. 6e stosowane
odpowiednio oraz § 8 ww. rozporządzenia z 18.12.1998 r.);
● w przypadku gdy do otrzymania zwrotu uprawnionych jest
kilku płatników, Zakład dzieli kwotę nadpłaconych składek i
zwraca ją płatnikom w takich częściach, w jakich opłacali składkę
w mie-
4
Od 13.10.2021 r. jest to kwota 16 zł – zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Fi- nansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 5.01.2021 r. w sprawie wysokości
kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji
administracyjnej (Dz.U. poz. 67).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
siącu, w którym nastąpiło przekroczenie kwoty

ograniczenia (§ 9 ww. rozporządzenia z 18.12.1998 r.);
● w przypadku braku płatnika składek nienależnie opłacone skład-
ki podlegają zwrotowi następcy prawnemu w terminie i na zasa-
dach określonych dla płatnika składek (art. 24 ust. 6d i 6f);
● w przypadku braku płatnika składek lub jego następcy prawnego
Zakład zawiadamia ubezpieczonego o kwocie nienależnie opła-
conych składek w części sfinansowanej przez ubezpieczonego
i na jego wniosek zwraca nienależnie opłacone składki na rachu-
nek bankowy wskazany we wniosku; przepisy art. 24 ust. 6c–6e
stosuje się odpowiednio (art. 24 ust. 6f);
● termin przedawnienia wynosi pięć lat, licząc od dnia otrzymania
zawiadomienia, a w przypadku jego braku od opłacenia składek
(art. 24 ust. 6g)5, i podlega zawieszeniu w przypadkach wymienio-
nych w art. 24 ust. 6h (w przypadku wydania przez Zakład decyzji
w sprawie nienależnie opłaconych składek – od dnia wszczęcia
postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;
jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek
jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez
inny organ lub sąd – do dnia, w którym decyzja innego
organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu
uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż na okres dwóch lat; od
dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się
postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo
zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej
jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci
spadkodawcy; w przypadku wydania przez Zakład decyzji
stwierdzającej brak obowiązku podlegania ubezpieczeniom
społecznym lub obniżającej podstawę wymiaru skła- dek na te
ubezpieczenia – od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w
którym decyzja stała się prawomocna);
5
Jak pogodzić te dwa różne wskazania z bezwzględnym obowiązkiem zawiadamiania
o nadpłacie? Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 27.04.2021 r., III AUa 597/20,
LEX nr 3191425, stwierdził, że termin przedawnienia roszczenia o zwrot
nadpłaconych składek biegnie od dnia opłacenia składek, ale dotyczy tylko tych składek,
co do których organ rentowy nie miał obowiązku zawiadomienia o ich istnieniu, tj.
których wysokość nie przekraczała kosztów upomnienia. Wcześniej podobny pogląd
wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 10.01.2020 r., III AUa 619/19, LEX nr
2932378.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
● niestety nienależnie opłacona składka odprowadzona do otwarte-

go funduszu emerytalnego podlega zwrotowi w wysokości nomi-
nalnej wartości składki (art. 24 ust. 8 stosowany odpowiednio).
Płatnik po otrzymaniu zwrotu nadwyżki ma obowiązek niezwłocz-

nie zwrócić ubezpieczonemu finansowaną przez niego część składki
(§ 8 ww. rozporządzenia z 18.12.1998 r.).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 10. Kontrola wykonywania obowiązków składkowych przez płatników 55
Kazus 10
KONTROLA
WYKONYWANIA
OBOWIĄZKÓW SKŁADKOWYCH
PRZEZ PŁATNIKÓW
Stan faktyczny
Przedsiębiorstwo X powierzyło obsługę kadrowo-płacową oraz prowa-

dzenie spraw związanych z ubezpieczeniami firmie zewnętrznej w
ramach outsourcingu. W związku z zapowiedzianą kontrolą ZUS
płatnik składek stwierdził, że nie jest w stanie zapewnić warunków
niezbędnych do przeprowadzenia kontroli.
W jaki sposób płatnik składek powinien przygotować się do współpracy

z inspektorem kontroli ZUS?
Inspektorzy kontroli ZUS przeprowadzają kontrolę wykonywania zadań

i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników skła-
dek (w szczególności: zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, prawidło-
wości i rzetelności obliczania, potrącania i opłacania składek,
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i
wypłacania tych świadczeń oraz dokonywania rozliczeń z tego tytułu,
prawidłowości i terminowości opracowywania wniosków o
świadczenia emerytalne
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
56 Kazus 10. Kontrola wykonywania obowiązków składkowych przez płatników
i rentowe, wystawiania zaświadczeń lub zgłaszania danych dla celów

ubezpieczeń społecznych), ale także dokonują oględzin składników
majątku płatników składek zalegających z opłatą należności (art. 86
ustawy systemowej).
Uprawnienia inspektorów kontroli ZUS są bardzo szerokie. Zgodnie

z art. 87 ustawy systemowej mogą oni:
● badać wszelkie księgi, dokumenty finansowo-księgowe i
osobowe oraz inne nośniki informacji związane z zakresem
kontroli;
● zabezpieczać zebrane dowody;
● żądać udzielania informacji przez płatnika składek i ubezpieczo-
nego;
● legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, jeśli jest to
niezbędne dla potrzeb kontroli;
● wzywać i przesłuchiwać świadków;
● wzywać i przesłuchiwać płatnika i ubezpieczonego, jeżeli z po-
wodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych
pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla po-
stępowania kontrolnego.
Obowiązki płatników składek w trakcie kontroli określa art. 88 ustawy

systemowej.
Płatnik jest obowiązany:

● udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki informacji
związane z zakresem kontroli, które są przechowywane u płatni-
ka oraz u osób trzecich w związku z powierzeniem tym osobom
niektórych czynności na podstawie odrębnych umów;
● udostępniać do oględzin składniki majątku, których
badanie wchodzi w zakres kontroli, jeżeli zalegają z opłatą
należności z ty- tułu składek;
● sporządzić i wydać kopie dokumentów związanych z zakresem
kontroli i określonych przez inspektora kontroli Zakładu;
● zapewnić niezbędne warunki do przeprowadzenia
czynności kontrolnych, w tym udostępnić środki łączności, z
wyjątkiem środków transportowych, oraz inne niezbędne środki
techniczne
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
do wykonania czynności kontrolnych, którymi dysponuje

płat- nik;
● udzielać wyjaśnień kontrolującemu;
● przedstawić tłumaczenie na język polski sporządzonej w języku
obcym dokumentacji finansowo-księgowej i osobowej przedłożo-
nej przez płatnika.
Wszelkich tych czynności płatnik jest obowiązany dokonać nieodpłatnie

(art. 88 ust. 2).
Ustawodawca podkreśla (art. 88 ust. 3), że w sprawach objętych

zakresem kontroli płatnik składek ma obowiązek, w wyznaczonym
terminie, dostarczyć inspektorowi kontroli Zakładu żądane
dokumenty.
Z drugiej strony, płatnik obecny w czasie kontroli, a także osoba

przez niego wskazana mają prawo uczestniczyć w czynnościach
kontrolnych, co więcej, płatnik powinien być zawiadomiony o
miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków lub
oględzin, w sposób umożliwiający mu udział w przeprowadzaniu tego
dowodu, nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności,
chyba że okoliczności faktyczne uzasadniają natychmiastowe podjęcie
czynności, a płatnik jest nieobecny (art. 89 ust. 4–6 ustawy
systemowej).
Nie ma przeszkód, by inspektor kontroli przeprowadził czynności w sie-

dzibie firmy zewnętrznej, ponieważ zgodnie z art. 90 ust. 1 ustawy
systemowej czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie płatnika
składek oraz w miejscach prowadzenia przez niego działalności, a także
w miejscu prowadzenia działalności przez osoby trzecie w związku z po-
wierzeniem tym osobom niektórych czynności z mocy odrębnych umów.
Ponadto, gdyby płatnik nie zapewnił warunków niezbędnych do czyn-

ności kontrolnych, inspektor kontroli może przeprowadzić czynności
kontrolne poza siedzibą płatnika, miejscem prowadzenia przez niego
działalności oraz miejscem prowadzenia działalności firmy zewnętrznej,
której płatnik powierzył czynności obsługi księgowo-kadrowej (art.
90 ust. 4).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Gdyby sytuacja taka miała miejsce, płatnik składek jest obowiązany,

na żądanie inspektora kontroli Zakładu, wydać określone przez niego
dokumenty, to jest księgi, dokumenty i inne nośniki informacji związane
z zakresem kontroli, które są przechowywane u płatnika oraz u osób
trzecich w związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności
na podstawie odrębnych umów – na czas niezbędny do przeprowadzenia
czynności kontrolnych, nie dłuższy jednak niż trzy tygodnie. Czynności
takie będą prowadzone w terenowej jednostce organizacyjnej Zakładu.
Z wydania dokumentów sporządza się protokół, który podpisuje również
płatnik (art. 90 ust. 5). Zakład zapewnia płatnikowi, na jego żądanie,
dostęp do wydanych dokumentów (art. 90 ust. 6).
Zgodnie z art. 92a ustawy systemowej do kontroli płatnika składek będą-

cego przedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy z 6.03.2018 r.
– Prawo przedsiębiorców1. Są one szczegółowe i sformalizowane. Trzeba
podkreślić, że nakazują one stosowanie przepisów rozdziału 5
ustawy – Prawo przedsiębiorców wprost, a nie odpowiednio. Ma to
znaczenie w przypadku wnoszenia sprzeciwu na czynności kontrolne,
który przy- sługuje przedsiębiorcy na przykład na: brak zawiadomienia o
czynnoś- ciach kontrolnych, przekroczenie zakresu przedmiotowego
kontroli, pominięcie obecności przedsiębiorcy lub osoby
upoważnionej przy czynnościach kontrolnych oraz inne czynności
kontrolne wymienione w art. 59 ust. 1 ustawy – Prawo
przedsiębiorców. Wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie
czynności kontrolnych przez organ kontroli, którego czynności
sprzeciw dotyczy – z chwilą doręczenia kontrolu- jącemu
zawiadomienia o wniesieniu sprzeciwu i biegu czasu trwania
kontroli – od dnia wniesienia sprzeciwu do dnia zakończenia postę-
powania wywołanego jego wniesieniem (art. 59 ust. 5 ustawy –
Prawo przedsiębiorców).
Przepisy ustawy – Prawo przedsiębiorców nakładają na Zakład obowią-

zek zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, którą wszczyna się nie
wcześniej niż po upływie siedmiu dni i nie później niż przed
upływem trzydziestu dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze
wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie
trzydziestu dni
1
Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
od dnia doręczenia zawiadomienia, jej wszczęcie wymaga ponownego

zawiadomienia (art. 48 ust. 2 ustawy – Prawo przedsiębiorców).
Nieco inaczej rozwiązana jest też kwestia miejsca przeprowadzania

kontroli. Zgodnie z art. 51 ust. 1–4 ustawy – Prawo przedsiębiorców
kontrolę przeprowadza się w siedzibie przedsiębiorcy lub w miejscu
wykonywania działalności gospodarczej oraz w godzinach pracy lub
w czasie faktycznego wykonywania działalności gospodarczej przez
przedsiębiorcę.
Tylko za zgodą lub na wniosek przedsiębiorcy kontrolę przeprowadza się

w miejscu przechowywania dokumentacji, w tym ksiąg
podatkowych, innym niż siedziba lub miejsce wykonywania działalności
gospodarczej, jeżeli może to usprawnić prowadzenie kontroli. Także
tylko za zgodą przedsiębiorcy kontrola lub poszczególne czynności
kontrolne mogą być przeprowadzane również w siedzibie organu
kontroli, jeżeli może to usprawnić prowadzenie kontroli, lub
zdalnie.
Co ważne – dokumenty oraz informacje zebrane w toku czynności

wykonywanych przez organ kontroli z naruszeniem tych przepisów nie
stanowią dowodu w postępowaniu kontrolnym.
W myśl art. 55 ust. 1 ustawy – Prawo przedsiębiorców czas

trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w
jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać w odniesieniu
do: mikroprzed- siębiorców – 12 dni roboczych, małych
przedsiębiorców – 18 dni roboczych, średnich przedsiębiorców –
24 dni roboczych, pozostałych przedsiębiorców – 48 dni roboczych, a
wyjątki od tych regulacji określa ściśle ustawa.
Bohater kazusu powinien więc po doręczeniu mu zawiadomienia o za-

miarze przeprowadzenia kontroli złożyć wniosek o przeprowadzenie
kontroli lub niektórych czynności kontrolnych w miejscu przechowy-
wania dokumentacji.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 11. Podleganie ubezpieczeniom – pozorność umowy o pracę 61
Kazus 11
PODLEGANIE UBEZPIECZENIOM –
POZORNOŚĆ UMOWY O PRACĘ
Stan faktyczny
Pani Anna (lat 28) pracowała jako księgowa w przedsiębiorstwie X,

w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzenie minimalne. W kwiet-
niu rozwiązała stosunek pracy na podstawie porozumienia stron i od
4 maja zatrudniła się w mniejszej firmie Y, również jako księgowa, na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w 1/2 wymiaru czasu
pracy z wynagrodzeniem 4500 zł brutto. Do jej obowiązków należało:
prowadzenie ksiąg rachunkowych, zamykanie miesiąca, przygotowanie
rocznego sprawozdania, tworzenie raportów na potrzeby banków, kon-
trola prawidłowości sald dotyczących rozliczeń z dostawcami. Pani Anna
w okresach od 15 czerwca do 12 lipca oraz od 25 lipca do 30 sierpnia
przybywała na zwolnieniach lekarskich z tytułu schorzeń kręgosłupa,
a od 3 września korzysta ze zwolnienia lekarskiego w związku z
ciążą. Przeprowadzona w listopadzie w firmie Y kontrola wykazała,
że pani Anna świadczyła pracę w firmie w godzinach od 7:00 do
11:00, przy czym pracodawca nie przedstawił dowodów
potwierdzających obec- ność i wykonywanie pracy przez nią (list
obecności, sporządzanych dokumentów, czynności w systemach
informatycznych itd.). Mimo długiej nieobecności pani Anny, nie
zatrudniono na jej miejsce innego pracownika. W konsekwencji organ
rentowy uznał pozorność umowy o pracę zawartej z panią Anną.

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
62 Kazus 11. Podleganie ubezpieczeniom – pozorność umowy o pracę
Jakie rodzi to konsekwencje dla pani Anny i dla płatnika składek w sferze
ubezpieczenia społecznego?
Na wstępie trzeba z całą mocą podkreślić, że podstawą ubezpieczenia

społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, nie zaś sama umowa o pracę1.
O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący

tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie
umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do
ubezpieczenia i opłacenie składki czy sporządzenie niezbędnych
dokumentów pracowniczych, ale faktyczne i rzeczywiste
realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a
wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest to, aby stosunek pracy
zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach
pracowniczych (wyrok Sądu Najwyższego z 24.02.2010 r., II UK
204/09)2.
Pozorność umowy o pracę wyklucza powstanie tytułu do obowiązko-

wych ubezpieczeń. Nie podlega więc pracowniczemu ubezpieczeniu
społecznemu osoba, która zawarła umowę o pracę dla pozoru, a zatem
w sytuacji gdy przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają
świa- domość, że osoba określona w umowie o pracę jako
pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako
pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy (art. 83 § 1 k.c.). W takiej
sytuacji dochodzi jedynie do stworzenia pozorów zatrudnienia. Nie
można jednak przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o
pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca
świadczenie to przyjmował3. Z tego płynie wniosek, że sam dokument
w postaci umowy o pracę nie
1
Zob. wyrok SN z 24.08.2010 r., I UK 74/10, LEX nr 653664.
2
LEX nr 590241.
3
Jest to pogląd utrwalony w orzecznictwie. Przykładowo wymienić tu można
wyroki SN: z 14.03.2001 r., II UKN 258/00, OSNP 2002/21, poz. 527; z 4.08.2005 r.,
II UK 321/04, OSNP 2006/11–12, poz. 190.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
jest niepodważalnym dowodem na to, że podpisujące go osoby jako

strony umowy faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści
zapisanej w dokumencie4.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawniony jest do przeprowadze-

nia kontroli w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych (art.
86 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej). Ustawa systemowa uprawnia Zakład
do wydania decyzji w zakresie indywidualnej sprawy dotyczącej
zgłoszenia do ubezpieczeń pani Anny, a także przebiegu jej
ubezpieczenia (art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3). Organ rentowy może więc
zakwestionować ważność umowy o pracę jako czynności pozornej
(art. 83 § 1 k.c.) albo jako czyn- ności sprzecznej z zasadami
współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58
k.c.).
W orzecznictwie podkreśla się, że pojęcie obejścia przepisów prawa

(art. 58 § 1 k.c.) oraz pojęcie pozorności czynności prawnej (art. 83
k.c.) są sobie bliskie znaczeniowo i niejednokrotnie pokrywają się.
Dlatego też ustalenie, czy umowa o pracę zmierza do obejścia prawa
lub jest pozorna, wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych,
doty- czących: okoliczności jej zawarcia, celu, jaki strony zamierzały
osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego
elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy
podporządkowanej5. Nie ulega jednak wątpliwości, że wolą stron nie
można zmieniać skutków prawnych podlegania ubezpieczeniom z
mocy prawa.
Natomiast podjęcie pracy przez kobietę w ciąży, nawet gdyby głów-

nym jego motywem było uzyskanie przez nią świadczeń z ubezpieczeń
społecznych, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem,
jeżeli praca ta była faktycznie wykonywana. Chęć uzyskania świadczeń
z ubezpieczenia społecznego jako motywacja do podjęcia
zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, podobnie jak inne
cele stawiane sobie przez osoby zawierające umowy o pracę, takie jak
na przykład chęć uzyskania środków utrzymania.
4
Tak wyrok SA w Gdańsku z 28.09.2017 r., III AUa 463/17, LEX nr 2414653.
5
Tak wyrok SA w Poznaniu z 17.08.2021 r., III AUa 1396/19, LEX nr 3314639.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Z kazusu – mimo stwierdzenia, że praca była świadczona w godzi-

nach 7.00–11.00 – wynika, że brak dowodów na faktyczne realizowanie
umowy o pracę przez panią Annę. Zapewne Zakład Ubezpieczeń wyda
decyzję stwierdzającą, że w spornym okresie pani Anna nie podlegała
obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobo-
wemu i wypadkowemu. W procesie toczącym się na skutek odwołania
od takiej decyzji pani Anna może wykazywać wszelkimi dowodami
przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, że w spornym
okresie faktycznie wykonywała czynności wyczerpujące definicję sto-
sunku pracy z art. 22 § 1 k.p.
Zupełnie odrębnym zagadnieniem jest kwestia wynagrodzenia pani

Anny. Stosunkowo wysokie wynagrodzenie za pracę w wymiarze 1/2
etatu może być argumentem wspierającym stanowisko, że umowa miała
charakter pozorny. Ustalenie podlegania pani Anny obowiązkowym
ubezpieczeniom może nie kończyć jej sporu z ZUS.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8.06.2021 r., I USK

205/216, ustalenie zbyt wysokiego wynagrodzenia za pracę może być,
w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne jako dokonane
z naruszeniem zasad współżycia społecznego, polegającym na świa-
domym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń
społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Godziwość
wynagrodzenia, będąca jedną z zasad prawa pracy (art. 13 k.p.), w prawie
ubezpieczeń społecznych zyskuje dodatkową wartość, na gruncie syste-
mu ubezpieczeń istnieje bowiem silna potrzeba działania w granicach
prawa wyznaczonych przez wymagający ochrony interes publiczny oraz
zasadę solidarności ubezpieczonych. Godziwość wynagrodzenia odnosi
się tu nie tylko do potrzeb pracownika, ale również do świadomości
społecznej oraz ogólnej sytuacji ekonomicznej. W związku z tym nad-
miernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w
prawie pracy może odpowiadać swobodzie wynikającej z art. 353 1 k.c., w
prawie ubezpieczeń społecznych przypisuje się, w konkretnych
okolicznościach, zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego
ubezpieczenia. Cho-
6
LEX nr 3302504.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
dzi też o to, aby wynagrodzenie rażąco nie przewyższało wkładu pracy,
a składka nie przekładała się na świadczenie co do wysokości nienależne.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, co zostało zauważone i wykorzy-

stane przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 29.11.2017 r., P
9/157, ugruntowany jest pogląd o prawie organu rentowego do kontroli
wyso- kości wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne, jeżeli okoliczności sprawy między innymi
wskazują, że zostało ono wypłacone na podstawie umowy sprzecznej
z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do
obejścia prawa (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 27.04.2005 r., II
UZP 2/05, OSNP 2005/21, poz. 338 oraz wyroki Sądu
Najwyższego: z 19.05.2009 r., III UK 7/09, LEX nr 509047; z
2.08.2007 r., III UK 26/07, LEX nr 1402647; z 19.09.2007 r., III UK
30/07, LEX nr 896060; z 8.01.2007 r., I UK 207/06, LEX nr 470024; z
6.02.2006 r., III UK 156/05, LEX nr 272549).
Można więc dopuścić sytuację wydania przez ZUS decyzji, którą organ
nie kwestionuje podlegania pani Anny obowiązkowym ubezpieczeniom
z tytułu umowy o pracę, ale stwierdzającej, że podstawa wymiaru skła-
dek na ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe, chorobowe
i wypadkowe, pani Anny z tytułu zatrudnienia w firmie Y wynosi mniej
niż kwota uwidoczniona w umowie.
7
OTK-A 2017/7, poz. 78.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 12. Rozszerzona definicja pracownika 67
Kazus 12
ROZSZERZONA DEFINICJA PRACOWNIKA
Stan faktyczny
Pan Marek jest pracownikiem firmy budowlanej X jako projektant

instalacji elektrycznych. Jednocześnie jest zatrudniony na podstawie
umowy o dzieło w spółce Y, która w roku 2021 była podwykonawcą
firmy X. Pan Marek w ramach umowy o dzieło w firmie Y
przygotowywał projekty instalacji elektrycznych w domach
jednorodzinnych, na rzecz firmy X.
Oceń sytuację pana Marka w zakresie podlegania obowiązkowi ubez-

pieczenia społecznego.
Z okoliczności sprawy wynika, że w przypadku pana Marka mamy

do czynienia z tzw. rozszerzoną definicją pracownika sformułowaną w
art. 8 ust. 2a ustawy systemowej.
Przepis ten stanowi, że za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa

się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej,
umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z
pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w
ramach takiej umowy wyko-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
68 Kazus 12. Rozszerzona definicja pracownika
nuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

O ile przypadek zawarcia umowy z pracodawcą nie budzi większych
wątpliwości, o tyle ustalenie, czy w ramach umowy wskazanej w art.
8 ust. 2a – zawartej z osobą trzecią – pracownik wykonuje pracę na
rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, jest w
konkretnych okolicznościach trudne, a samo zagadnienie budzi wiele
kontrowersji.
Kwestia ta ma także ważny walor praktyczny, ponieważ stwierdzenie

okoliczności, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, de-
cyduje o podstawie wymiaru składki ubezpieczonego u pracodawcy,
z którym łączy go umowa o pracę. Orzecznictwo jest bowiem zgodne
co do tego, że w przypadku pracowników, o których mowa w art.
8 ust. 2a ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne stanowi łączny przychód w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 4 pkt 10
w zw. z art. 18 ust. 1 ustawy systemowej), uzyskany z tytułu
zatrudnienia w ramach stosunku pracy i wspomnianych umów
cywilnoprawnych. W myśl art. 17 ust. 1 ustawy systemowej na
płatniku (w tym przypadku na pracodawcy) spoczywa zaś obowiązek
obliczania, rozliczania i przekazywania składek do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych1.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27.01.2021 r., III USK

34/212, celem regulacji zawartej w art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej jest wzmocnienie ochrony pracownika, któremu
dodatkowe czynności pracodawca byłby zobowiązany powierzyć w
ramach godzin nadliczbo- wych, a tym samym zapłacić zwiększone
wynagrodzenie wraz ze składką na ubezpieczenia społeczne. Z drugiej
strony ów przepis ma zapobiegać pracy na podstawie umowy
cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem i wykonywaniu pracy
na rzecz podmiotu, z którym dana osoba zawarła umowę o pracę.
Chodzi w nim również o ochronę pracowników przed skutkami
fluktuacji podmiotowej po stronie zatrudniających w trakcie procesu
świadczenia pracy, polegającej na przekazywaniu pracowników
przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom –
podwykonawcom, którzy zatrudniają tychże pracowników w ramach
1
Por. postanowienie SN z 6.05.2021 r., III USK 166/21, LEX nr 3316853.
2
LEX nr 3119684.
#752aMjA0MzEwDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
70 12. Rozszerzona definicja pracownika
Kazus 69
Kazus 12. Rozszerzona definicja pracownika
umów cywilnoprawnych w ogóle nieobjętych obowiązkiem ubezpie-

czeń społecznych (umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego
obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy (umowa agencyjna, umowa
zlecenia lub inna umowa o oświadczenie usług, do której stosuje się
przepisy o zlece- niu). Przyjęte rozwiązanie ma więc także na celu
zapobieganie tworzeniu spółek córek oraz zmowom firm w celu
zatrudniania tych samych osób na podstawie umowy o pracę przez
jedną firmę i na podstawie umów cywilnoprawnych przez drugą
firmę.
Przyjmuje się, że „praca wykonywana na rzecz pracodawcy” to

praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie
od for- malnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią.
Oznacza to, że bez względu na rodzaj wykonywanych przez pracownika
czynności wynikających z umowy zawartej z osobą trzecią oraz
niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez
pracodawcę i oso- bę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania
art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest korzystanie przez pracodawcę z
wymiernych rezulta- tów pracy swojego pracownika,
wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od
pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią.
Z punktu widzenia przepływów finansowych to pracodawca
przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania,
stanowiącego przedmiot jego własnej działalności, a osoba trzecia,
wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników
pracodawcy. Wszystko to zaś ma na celu obniżenie kosz- tów
zatrudnienia przez zastąpienie „oskładkowanego” wynagrodzenia za
pracę „nieoskładkowanym” wynagrodzeniem za wykonanie dzieła
lub za wykonanie usług3.
Należy więc zwrócić uwagę na to, kto korzysta z rezultatów pracy pra-
cownika i skąd pochodzą środki na jego wynagrodzenie4.
Warto zaznaczyć, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 13.05.2021 r.

w sprawie K 15/165 orzekł, że art. 8 ust. 2a ustawy z 13.10.1998 r. o sy-
3
Zob. postanowienie SN z 25.06.2020 r., III UK 404/19, LEX nr 3277701.
4
Zob. postanowienie SN z 13.04.2021 r., I USK 105/21, LEX nr 3159886.
5
OTK-A 2021/29, Dz.U. poz. 918.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
70 Kazus 12. Rozszerzona definicja pracownika
stemie ubezpieczeń społecznych w części obejmującej zwrot „lub jeżeli

w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym
pozostaje w stosunku pracy”, jest zgodny z zasadą poprawnej legislacji
wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 13. Interpretacja indywidualna 71
Kazus 13
INTERPRETACJA INDYWIDUALNA
Stan faktyczny
Przedsiębiorca w toku postępowania wyjaśniającego prowadzonego

przez organ rentowy w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne wystąpił do ZUS z wnioskiem o wydanie wyjaśnienia co
do zakresu i sposobu stosowania przepisów, z których wynika obowiązek
ustalania składek w swojej indywidualnej sprawie (czyli o interpretację
indywidualną).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił wydania interpretacji, po-

nieważ zagadnienie będące przedmiotem wniosku jest elementem to-
czącego się postępowania wyjaśniającego. Czy zasadnie?
Tak, zasadnie.
Przepis art. 83d ust. 1 ustawy systemowej mówi, że zakład wydaje inter-
pretacje indywidualne, o których mowa w art. 34 ustawy z 6.03.2018
r. – Prawo przedsiębiorców, w zakresie obowiązku podlegania
ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz
Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i Fundusz Eme-
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
72 Kazus 13. Interpretacja indywidualna
rytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek. Interpretacje

indywidualne wraz z wnioskiem o wydanie interpretacji, po usunięciu
danych identyfikujących wnioskodawcę oraz inne podmioty wskazane
w treści interpretacji, Zakład niezwłocznie zamieszcza w Biuletynie
Informacji Publicznej.
Natomiast art. 83 ust. 2 stanowi, że nie wydaje się interpretacji

indywidualnych w zakresie tych elementów stanu faktycznego,
które w dniu złożenia wniosku o interpretację są przedmiotem
toczącego się postę- powania wyjaśniającego lub kontroli albo gdy w
tym zakresie sprawa została rozstrzygnięta co do jej istoty w decyzji
Zakładu.
Wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej może dotyczyć zaistnia-

łego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych. Przedsiębiorca może go
złożyć, gdy domaga się wyjaśnienia co do zakresu i sposobu stosowania
przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębior-
cę daniny publicznej lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdro-
wotne, w jego indywidualnej sprawie (art. 34 ust. 1 i 2 ustawy –
Prawo przedsiębiorców). Ważne jest, by we wniosku o wydanie
interpretacji indywidualnej przedsiębiorca przedstawił zaistniały stan
faktyczny lub zdarzenie przyszłe oraz własne stanowisko w sprawie (art.
34 ust. 3 ustawy – Prawo przedsiębiorców). Udzielenie interpretacji
indywidualnej następuje w drodze decyzji, od której służy odwołanie
do właściwego sądu powszechnego, którym będzie w pierwszej instancji
sąd okręgowy. Interpretacja indywidualna zawiera wyczerpujący opis
przedstawionego we wniosku zaistniałego stanu faktycznego lub
zdarzenia przyszłego oraz wskazanie prawidłowego stanowiska wraz z
uzasadnieniem prawnym oraz z pouczeniem o prawie wniesienia środka
zaskarżenia (art. 34 ust. 5 ustawy – Prawo przedsiębiorców).
Interpretacja jest wiążąca jedynie co do przedstawionego we wniosku

stanu faktycznego.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 14. Nienależne świadczenie 73
Kazus 14
NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE
Stan faktyczny
Pan Konrad przez trzy lata na podstawie decyzji ZUS pobierał rentę
z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Podczas weryfikacji wniosku
o przedłużenie prawa do świadczenia ZUS ustalił, że trzy lata wcześniej
pan Konrad sfałszował odpowiednie dokumenty, świadomie wprowa-
dzając w błąd organ rentowy w celu wyłudzenia świadczenia z ubezpie-
czenia społecznego. W postępowaniu wyjaśniającym ustalono, że z pa-
nem Konradem współdziałał płatnik składek, przekazując odpowiednio
spreparowane dokumenty, które potwierdzały prawo do świadczenia.
Jakie konsekwencje poniesie pan Konrad oraz płatnik składek w tej

sytuacji?
Odpowiedź na pytanie wymaga przeanalizowania zarówno ustawy sy-

stemowej, jak i ustawy emerytalnej, bowiem ustawa systemowa ma
zastosowanie tam, gdzie ustawa emerytalna nie zawiera uregulowań
samodzielnych.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
74 Kazus 14. Nienależne świadczenie
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

w art. 138 ust. 1 stwierdza jedynie, że osoba, która nienależnie
pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
Natomiast zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobra-

ła nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana
do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w
wyso- kości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.
Odsetki są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty
świadczenia do dnia spłaty (art. 84 ust. 1 ustawy systemowej). Należy
zwrócić uwagę na to, że zdanie drugie w art. 84 ust. 1 dodane zostało
ustawą z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz niektórych innych ustaw, a przepis w zmienionej
treści obowiązuje od 18.09.2021 r.1
W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń,

w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych na-
leżności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od
dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty (art. 84
ust. 1a dodany ww. ustawą). Kwoty nienależnie pobranych
świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek,
jeżeli świad- czeniobiorca zawiadomił organ wypłacający te
świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do
świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były
nadal wypłacane (art. 84 ust. 11 ustawy systemowej). W omawianym
przykładzie tak nie było, zatem kwestia odsetek pozostaje aktualna.
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS, która ma zastosowanie w

oma- wianej sprawie, zawiera samodzielne regulacje dotyczące
definicji nie- należnie pobranego świadczenia (art. 138 ust. 2 i 3).
Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodu-
jących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzy-
manie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba
1
Dz.U. poz. 1621.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich po-

bierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych
zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadome-
go wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia;
3) świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu ren-
towego osobie innej niż wskazana w decyzji organu.
Podobnie definiuje nienależne świadczenia ustawa systemowa, choć

mówi o nieprawdziwych zeznaniach lub fałszywych dokumentach
(art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2).
Ustawa systemowa mówi także, że jeżeli wypłacenie nienależnych świad-

czeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub
inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do
świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz
z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za
cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone (art.
84 ust. 6).
W stanie faktycznym, którego dotyczy ten kazus, istotne jest natomiast

to, że art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej stanowi, iż nie można żądać
zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecz-
nego za okres dłuższy niż trzy lata, z tym że okres ten wynosi maksymal-
nie 12 miesięcy, jeżeli świadczeniobiorca powiadomił organ o zajściu
okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń
albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części. Zgodnie z uchwałą
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16.05.2012 r., III UZP 1/12 2,
trzyletni okres, za który organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie
pobranych świadczeń na podstawie wymienionego przepisu, obejmuje
okres do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia.
Wyżej wymienione uregulowania odnoszą się do świadczeniobiorcy.
Trzeba mieć na uwadze, że nienależnie pobrane świadczenia podlegają

zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda i doręczy zobowią-
2
OSNP 2012/23–24, poz. 290.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
zanemu decyzję administracyjną ustalającą nienależnie pobrane świad-

czenia i żądającą ich zwrotu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym problematyki zwrotu

nienależnie pobranych świadczeń przyjmuje się, że organ rentowy może
domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas,
gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu
obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że
mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona
o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej
osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań
lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadze-
nia w błąd instytucji ubezpieczeniowej3.
Jeśli chodzi o odpowiedzialność płatnika składek, to w tym zakresie

szczegółowo wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 3.03.2020 r.,
II UK 306/184, stwierdzając, że odpowiedzialność płatnika
składek z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej opiera się na winie.
Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi bowiem czyn
niedozwolony, konieczne jest więc stwierdzenie winy według hipotezy:
kto przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych nieprawdziwe
dane, zobowiązany jest do zwrotu kwot świadczonych na ich
podstawie. Oznacza to, że podsta- wą odpowiedzialności płatnika
składek jest wina w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu
obowiązku przekazania organowi rentowemu wymaganych
informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności.
W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy sformułował bardzo

istotną tezę, która stanowi odpowiedź na zadanie w kazusie pytanie.
Stwierdził bowiem, że organ rentowy ma prawo dochodzić od płatnika
składek nie- należnego świadczenia po ziszczeniu się przesłanek z art.
84 ust. 6, bez względu na to, czy uprzednio dochodził zwrotu od
świadczeniobiorcy.
3
Zob. np. postanowienie SN z 3.03.2021 r., III USK 97/21, LEX nr 3268804.
4
LEX nr 3188800.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Wcześniej stanowisko w tym względzie nie było jednolite. W wyrokach:

z 20.05.2004 r., II UK 385/03 (OSNP 2005/2, poz. 25), z 10.06.2008
r., I UK 376/07 (OSNP 2009/21–22, poz. 295), z 17.01.2012 r., I UK
194/11 (LEX nr 1227962), z 6.08.2013 r., II UK 11/13 (OSNP 2014/5,
poz. 72)
i z 7.02.2017 r., II UK 685/15 (LEX nr 2254796) Sąd Najwyższy
uznał, że obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z
ubezpie- czeń społecznych obciąża płatnika składek w myśl art. 84 ust.
6 ustawy systemowej tylko wówczas, gdy ich pobranie spowodowane
zostało przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających
wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest
podstaw do żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie
świadczenia te wy- płacono, ma więc charakter fakultatywny.
Podnoszono, że choć przepisy nie wskazują wprost podmiotu
zobowiązanego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w
sytuacji, gdy obowiązek taki obciąża płatnika i ubezpieczonego, to
nie można z tego wywieść możliwości dochodzenia w każdej
sytuacji zwrotu świadczeń nienależnie wypłaconych od płatnika
składek. Celem regulacji wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy
systemowej jest bowiem umożliwienie organowi rentowemu odzyskania
świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone bądź zawyżone, a nie
ma przy tym podstaw, aby uznać, że pobierająca je osoba zobowiązana
byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z 84 ust. 1 i 2
ustawy systemowej.
Do przeciwnych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w wyroku

z 7.02.2018 r., II UK 673/165. Uznał w nim, że art. 84 ustawy
systemowej nie określa kolejności, wedle której organ rentowy ma
dochodzić zwrotu świadczenia. Po stronie dłużników nie istnieje
współuczestnictwo konieczne, a Zakład decyduje, kogo obciąży
obowiązek zwrotu. Jeżeli spełniają się przesłanki zwrotu po stronie
osoby, która pobrała niena- leżne świadczenie, i jednocześnie
pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane
przekazaniem przez płatnika nieprawdziwych danych, czyli sytuacje
z art. 84 ust. 1 i 2 i ust. 6 ustawy systemowej, to organ rentowy ma
wybór, kogo obciąży obowiązkiem zwrotu. Z ustawy nie wynika, że
odpowiedzialność osoby, która pobrała nienależne świad- czenie,
wyprzedza odpowiedzialność płatnika za podanie nieprawdzi-
5
OSNP 2019/2, poz. 19.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
wych danych. Warunkiem odpowiedzialności płatnika nie jest wydanie

decyzji przeciwko osobie, która pobrała nienależne świadczenie, ani
tym bardziej potencjalne sprawdzenie możliwości uzyskania od niej
zwrotu świadczenia. Wybór dłużnika zależy od Zakładu, który może
mieć wówczas na uwadze również efektywność egzekucji.
W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11.12.2019 r.,

III UZP 7/196, przesądzono, że organ rentowy może wybrać płatnika
składek jako podmiot zobowiązany do zwrotu świadczenia pobranego
nienależnie przez świadczeniobiorcę (art. 84 ust. 6 ustawy systemo-
wej). U podstaw tego poglądu leży założenie, że art. 84 ust. 6 ustawy
systemowej upoważnia organ rentowy do wyboru płatnika składek jako
podmiotu zobowiązanego do zwrotu pobranego nienależnego świad-
czenia w sytuacji, gdy nie wystąpiono o zwrot do świadczeniobiorcy.
Tak oczywiście jest i prawidłowa interpretacja sprowadza się do przyję-

cia, że organ rentowy ma prawo dochodzić od płatnika składek
niena- leżnego świadczenia po ziszczeniu się przesłanek z art. 84 ust. 6
ustawy systemowej, bez względu na to, czy uprzednio dochodził
zwrotu od świadczeniobiorcy.
Pozostaje jeszcze kwestia przedawnienia.
Przepisy art. 84 ust. 7 i 7a ustawy systemowej wprowadzają zasadę,

że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedaw-
nieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji
ustalającej te należności. W przypadku osoby, która nienależnie pobrała
świadczenie, decyzji, o której mowa w ust. 7, nie wydaje się później
niż w terminie pięciu lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano
nienależne świadczenie.
Samodzielnie ustawa emerytalna reguluje kwestię odstąpienia od żą-

dania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń, zmniejszenia
wysokości potrąceń, zawieszenia potrąceń (art. 138 ust. 6 ustawy
emerytalnej).
6
LEX nr 2750233, OSNP 2020/7, poz. 68.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 15. Podleganie ubezpieczeniom przez członków rad nadzorczych 79
Kazus 15
PODLEGANIE UBEZPIECZENIOM PRZEZ

CZŁONKÓW RAD NADZORCZYCH
Stan faktyczny
Pan Tomasz został powołany do pełnienia funkcji członka rady nad-

zorczej 1.02.2021 r. Do 28.02.2021 r. pełnił tę funkcję
nieodpłatnie, natomiast od 1.03.2021 r. przyznane zostało mu prawo
do wynagrodzenia z tego tytułu.
Czy pan Tomasz z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej

będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym? Jeśli tak – w jakim za-
kresie i od jakiej daty?
Jak wynika z art. 6 ust. 1 pkt 22 ustawy systemowej, obowiązkowo

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają członkowie
rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji. Zatem
od 1.03.2021 r. pan Tomasz zostanie objęty obowiązkowo
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi.
Przepis ten wszedł w życie 1.01.2015 r. z mocy ustawy z 23.10.2014 r.

o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
80 Kazus 15. Podleganie ubezpieczeniom przez członków rad nadzorczych
innych ustaw1. Ustawodawca z datą 1.01.2015 r. wprowadził obowiązek

obligatoryjnego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
w systemie powszechnym osób fizycznych, które na obszarze Rzeczy-
pospolitej Polskiej są członkami rad nadzorczych, wynagradzanymi
z tytułu pełnienia tej funkcji. Wprowadzony obowiązek objął wszystkich
członków rad nadzorczych, którzy pobierają wynagrodzenie z tego tytu-
łu, bez względu na posiadanie innego tytułu do ubezpieczeń społecznych
i bez względu na fakt posiadania uprawnienia do emerytury lub renty.
Członkowie rad nadzorczych nie są objęci ubezpieczeniami chorobo-

wym i wypadkowym (art. 11 i 12 ustawy systemowej).
1
Dz.U. poz. 1831.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 15. Podleganie ubezpieczeniom przez członków rad nadzorczych 79
Kazus 16
PODLEGANIE UBEZPIECZENIOM
SPOŁECZNYM PRZEZ WSPÓLNIKÓW
SPÓŁEK Z OGRANICZONĄ
ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ
Stan faktyczny
Pani Paulina od 1.07.2017 r. jest wspólnikiem spółki z ograniczoną

od- powiedzialnością. Z dniem 14.09.2021 r. dwóch wspólników
wystąpiło ze spółki i od tego dnia stała się ona spółką
jednoosobową.
Jaki obowiązek w sferze ubezpieczeń społecznych ciąży na pani Paulinie

od 14.09.2021 r.?
W art. 8 ust. 6 ustawy systemowej ustawodawca definiuje pozarolniczą

działalność (nie należy mylić tego pojęcia z pozarolniczą działalnoś-
cią gospodarczą, zdefiniowaną w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy). Zgodnie
z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej za osobę prowadzącą pozarolniczą
działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej
lub partnerskiej.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
82 Kazus 16. Podleganie ubezpieczeniom społecznym przez wspólników...
Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie odnoszą się więc

do wszystkich spółek kapitałowych1 ani do wieloosobowych spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością.
Pani Paulina z dniem 14.09.2021 r. podlega zatem obowiązkowo

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Do ubezpieczenia
chorobowego może przystąpić dobrowolnie (art. 11 ust. 2 ustawy
systemowej). Podlega obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art.
12 ust. 1 i 2 tej ustawy).
Najnowsze orzecznictwo jednolicie przyjmuje, że samo posiadanie sta-

tusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnoś-
cią decyduje o podleganiu przez niego ubezpieczeniom społecznym
z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej. W tym stanie praw-
nym irrelewantna jest okoliczność, czy spółka prowadziła działalność
gospodarczą2.
1
Z dniem 1.07.2021 r. obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i
rentowymi objęto dodatkowo akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do
spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług – z mocy ustawy
z 19.07.2019 r. (Dz.U. poz. 1655) – obecny art. 8 ust. 6 pkt 4a ustawy systemowej.
2
Tak np.: wyrok SN z 10.06.2021 r., III USKP 42/21, LEX nr 3302380;
postanowienie SN z 6.05.2021 r., III UZ 5/21, LEX nr 3177287.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 17. Osoba współpracująca z prowadzącym pozarolniczą działalność 83
Kazus 17
OSOBA WSPÓŁPRACUJĄCA
Z PROWADZĄCYM POZAROLNICZĄ
DZIAŁALNOŚĆ
Stan faktyczny
Od 14.01.2017 r. pan Piotr jest zatrudniony na podstawie umowy o

pra- cę przez panią Dorotę. Z dniem 3.05.2021 r. pan Piotr wstąpił z
panią Dorotą w związek małżeński. Umowa o pracę nie została
rozwiązana, a praca jest wykonywana również obecnie.
Czy z powodu zawarcia związku małżeńskiego uległ zmianie tytuł

do ubezpieczeń pana Piotra? Na jakich zasadach winna być ustalana
dla niego podstawa wymiaru składek?
Z treści kazusu wywnioskować należy, że pani Dorota prowadzi pozarol-

niczą działalność gospodarczą, zdefiniowaną w art. 8 ust. 6 pkt ustawy
systemowej.
Pan Piotr jako pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę

podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
84 Kazus 17. Osoba współpracująca z prowadzącym pozarolniczą działalność
(art. 6 ust. 1 pkt 1), chorobowemu (art. 11 ust. 1) i wypadkowemu (art. 12

ust. 1).
W rezultacie zawarcia związku małżeńskiego z panią Dorotą status

ubezpieczeniowy pana Piotra mógł ulec zmianie. Chodzi o osobę współ-
pracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, która podlega
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z mocy art. 6
ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej. Artykuł 8 ust. 11 ustawy systemowej sta-
nowi, że za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą
działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi
w art. 18 ust. 1 ustawy z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (chodzi
tu o korzystających z tzw. ulgi na start), uważa się małżonka, dzieci
własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców,
macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi
we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadze-
niu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę
w celu przygotowania zawodowego.
Współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności obejmuje

więc swoim zakresem wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę
ze współmałżonkiem, ale tylko wówczas, gdy małżonkowie pozostają we
wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu
działalności.
Za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą

obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych uznać można tylko
taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma
charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków
dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia
współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Takie rozumienie współpracy
przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada bowiem celom
ustawy systemowej, wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na
zasadzie równości wszystkich zarobkujących własną pracą (niezależnie
od podstawy jej świadczenia).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Cechami konstytutywnymi pojęcia „współpracy przy działalności go-

spodarczej”, o której mowa w art. 8 ust. 11, są występujące łącznie:
a) istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie
mogą mieć charakteru wtórnego,
b) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej,
c) stabilność i zorganizowanie oraz
d) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.
Stąd też fikcja prawna ustanowiona art. 8 ust. 2 ustawy systemowej,

który stwierdza, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób
współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest
jako osoba współpracująca – ma zastosowanie tylko do takiej osoby,
która spełnia wszystkie kryteria określone w art. 8 ust. 11 tej ustawy,
a w tym warunek o współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działal-
ności rozumianej jako wykonywanie prac takiego rodzaju oraz w takim
rozmiarze i częstotliwości, że mają one istotny wymiar ekonomiczny
i organizacyjny dla tej działalności. Ocena, czy na przykład pomoc
świadczona przez małżonka może być uznana za współpracę w rozu-
mieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, stanowiącą w myśl art. 6 ust.
1 pkt 5 tej ustawy podstawę do objęcia osoby współpracującej obowiązko-
wymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymaga uprzedniego
zbadania stanu faktycznego nie tylko w zakresie charakteru i rodzaju
czynności podejmowanych przez członka rodziny, lecz także czasu po-
trzebnego na ich wykonanie (w skali dnia, tygodnia, miesiąca), ich
znaczenia i wartości dla prowadzonej działalności, a także
zorganizowania i powiązania z działalnością gospodarczą1.
Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu wypadko-

wemu (art. 12 ust. 1 ustawy systemowej) i dobrowolnie
ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).
Osoby współpracujące podlegają ubezpieczeniom obowiązkowo – od

dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej dzia-
łalności, wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia lub
1
Zob.: postanowienie SN z 27.04.2021 r., II USK 140/21, LEX nr 3181372;
wyrok SA w Szczecinie z 6.10.2021 r., III AUa 306/21, LEX nr 3334239.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
86 Kazus 17. Osoba współpracująca z prowadzącym pozarolniczą działalność
współpracy z osobami fizycznymi wskazanymi w art. 18 ust. 1

ustawy – Prawo przedsiębiorców do dnia zakończenia tej współpracy
(art. 14 pkt 5 ustawy systemowej).
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla

pracownika stanowił będzie przychód w rozumieniu przepisów o podat-
ku dochodowym, przy czym w danym roku kalendarzowym podstawa
nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospo-
darce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie
budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach,
jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (art. 18 ust. 1 w zw.
z art. 4 pkt 9 i art. 19 ust. 1 ustawy systemowej). Po przekroczeniu tej
kwoty płatnik składek jest zobowiązany zaprzestać obliczać i przeka-
zywać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 19 ust. 5
ustawy systemowej)2.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubez-

pieczenie wypadkowe stanowić będzie podstawa wymiaru składek
na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, tyle że przy
ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe
oraz ubezpieczenie wypadkowe nie stosuje się ograniczenia, o którym
mowa w art. 19 ust. 1 (art. 20 ust. 1 i 2 ustawy systemowej).
Inaczej obliczana jest podstawa wymiaru składki dla osoby współpra-

cującej.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

współpracujących, także w przypadku gdy prowadzący pozarolniczą
działalność gospodarczą korzysta z tzw. ulgi na start3 – stanowi zade-
klarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego prze-
2
Zob. przypis 1 w kazusie 9.
3
Przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą
po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od
dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz
byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności
gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w
ramach stosunku
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty

ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany
rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia
do 31 grudnia danego roku (art. 18 ust. 8 ustawy systemowej).
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które

ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekra-
czać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia,
o którym mowa w art. 19 ust. 10, a Prezes Zakładu ogłasza kwotę
250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, w formie
komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” (art. 20 ust. 3 i 4). Z komunikatu Prezesa ZUS z
22.11.2021 r. w sprawie kwoty 250% prognozowanego przeciętnego
wynagrodzenia, stosowanej w okresie od 1.01.2022 r. do 31.12.2022 r.
przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają
dobrowolnie4, wynika, że w roku 2022 jest to kwota 14.805,00 zł.
pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej

działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym
przez okres sześciu miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej (art. 18 ust. 1
ustawy z 6.03.2018 r. ustawy – Prawo przedsiębiorców).
4
M.P. z 2021 r. poz. 1083.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 18. Podleganie ubezpieczeniom społecznym i podstawa wymiaru... 89
Kazus 18
PODLEGANIE UBEZPIECZENIOM
SPOŁECZNYM I PODSTAWA WYMIARU
SKŁADEK DLA OSÓB POZOSTAJĄCYCH
W KILKU RÓWNOLEGŁYCH STOSUNKACH
PRACY
Stan faktyczny
Pan Rafał jest pracownikiem w AWARD Sp. z o.o., gdzie jest zatrudniony
w połowie wymiaru czasu pracy, zaś w spółce WORD Sp. z o.o. pracę
wykonuje w 1/4 wymiaru czasu pracy.
Na podstawie opisanego stanu faktycznego proszę omówić zasady pod-

legania ubezpieczeniom społecznym osób pozostających w kilku równo-
ległych stosunkach pracy, z wyjaśnieniem, jaka jest podstawa wymiaru
składki na ubezpieczenie społeczne takiej osoby.
Od dnia nawiązania stosunku pracy na podstawie każdej z umów do

dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ustawy systemowej) pan Rafał
będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym
(art. 6 ust. 1 pkt 1), chorobowemu (art. 11 ust. 1) i wypadkowemu (art.
12

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
90 Kazus 18. Podleganie ubezpieczeniom społecznym i podstawa wymiaru...
ust. 1), ponieważ umowa o pracę stanowi bezwzględny tytuł do

ubez- pieczeń.
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla

pracownika stanowił będzie dla każdej z umów przychód w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym (art. 18 ust. 1 ustawy systemowej
w zw. z art. 4 pkt 9).
Pamiętajmy, że w praktyce podstawę wymiaru stanowić będzie wynagro-

dzenie wypłacone w danym miesiącu kalendarzowym ze
składnikami i świadczeniami, które z mocy przepisów szczególnych nie
są wyłączone z podstawy wymiaru składek, albo środki postawione
do dyspozycji pracownika. Wynagrodzenie wypłacone z
opóźnieniem wykazywane jest w raporcie za ten miesiąc, w którym
zostało wypłacone, i dopiero wówczas staje się podstawą wymiaru
składek1. Jednak w przypadku wysokich wynagrodzeń należy zwracać
uwagę na to, że w danym roku kalendarzowym podstawa wymiaru
składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla pracownika nie
może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w
gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, okre- ślonego w
ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich
projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone (art. 18
ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej i art. 19 ust. 1). Po
przekroczeniu tej kwoty płatnik składek jest zobowiązany zaprzestać
obliczać i przekazywać składki na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe (art. 19 ust. 5)2.
Do osiągnięcia tej kwoty składki na ubezpieczenia emerytalne i rento-

we płatnicy obliczają i przekazują do Zakładu od podstawy wymiaru
ustalonej zgodnie z ogólnymi zasadami. Od nadwyżki ponad kwotę,
o której mowa w art. 19 ust. 1, nie pobiera się składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe. Oznacza to, że płatnik składek jest
zobowiązany zaprzestać obliczać i przekazywać składki na
ubezpieczenia emerytalne
1
Zob. wyrok SN z 2.07.2009 r., II BU 29/08, LEX nr 532128, a przede
wszystkim uchwałę składu siedmiu sędziów SN z 10.09.2009 r., I UZP 5/09, OSNP
2010/5–6, poz. 71.
2
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
92 18. Podleganie
Kazus Kazus 18. ubezpieczeniom społecznym społecznym
Podleganie ubezpieczeniom i podstawa wymiaru... 91
i podstawa wymiaru...
i rentowe po przekroczeniu przez ubezpieczonego kwoty rocznej mak-

symalnej podstawy wymiaru składek (art. 19 ust. 3 i 5).
Sytuacja komplikuje się nieco w przypadku kilku płatników, którzy

nie są przecież w stanie bez stosownej informacji od ubezpieczonego
ustalić, czy nastąpiło przekroczenie. Stan ten reguluje wprost ustawa
systemowa i wydane na podstawie jej art. 21 rozporządzenie wykonaw-
cze. Jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, ubezpieczony jest
zobowiązany zawiadomić wszystkich płatników składek o przekroczeniu
kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. Co ważne, za skutki błędnego
zawiadomienia powodującego nieopłacenie należnych składek na ubez-
pieczenia emerytalne i rentowe odpowiada ubezpieczony (art. 19 ust.
6).
Przepis § 10 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe3 stanowi, że
w przypadku gdy ubezpieczony składając oświadczenie, o którym mowa
w art. 19 ust. 5 ustawy, poda informacje niezgodne ze stanem faktycz-
nym, tak że powstanie zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, jest on zobowiązany do spłacenia całości tego
zadłużenia.
W przypadku przekroczenia kwoty ograniczenia płatnik składa imienny

raport miesięczny korygujący i deklarację rozliczeniową korygującą, po
czym w terminie 30 dni Zakład zwraca składki obliczone i
przekazane od nadwyżki. Po otrzymaniu zwrotu nadwyżki płatnik
zobowiązany jest niezwłocznie zwrócić ubezpieczonemu finansowaną
przez niego część składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art.
19 ust. 6 a i § 8 ww. rozporządzenia).
Dla pracownika podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobo-

we oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek
na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe. Jednak przy
ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz
3
Dz.U. z 2017 r. poz. 1949 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ubezpieczenie wypadkowe nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa

w art. 19 ust. 1 (art. 20 ust. 1 i 2). Oznacza to, że składka na te ubez-
pieczenia pobierana jest przez cały okres podlegania ubezpieczeniom,
a ubezpieczony, który nie opłaca składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty
rocznej podstawy wymiaru składek, nadal jest zobowiązany do opłacania
składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe.

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 19. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę... 93
Kazus 19

UMOWA O PRACĘ I POZAROLNICZA
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Stan faktyczny
Pan Maciej jest zatrudniony na stanowisku radcy prawnego w

ramach stosunku pracy w wymiarze 3/4 wymiaru czasu pracy. W
umowie o pracę ma zagwarantowane wynagrodzenie w wysokości 4000
zł. Dnia 1.10.2021 r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności
gospodarczej, otwierając własną kancelarię.
Jakim ubezpieczeniom społecznym podlegać będzie pan Maciej od

1.10.2021 r.? Czy będzie mu przysługiwać prawo zgłoszenia do
dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia
działalności?
W przypadku pana Macieja musimy rozważyć, czy mamy do czynienia

ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń, o którym mowa w art. 9 ust. 1a
ustawy systemowej.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, jeśli nie mają innych

tytu- łów do ubezpieczeń, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom
emery-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
94 Kazus 19. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – umowa o pracę...
talnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu

(art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11–12 ustawy systemowej i art. 66 ust. 1
pkt 1 lit. c ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych 1). W sytuacji gdy
przedsiębiorca z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej podlega
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, może na
swój wniosek przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego.
Osoby, które zatrudnione są na podstawie umowy o pracę, spełniają-

ce jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczenia-
mi emerytalnym i rentowymi z tytułu działalności gospodarczej, są
obejmowane tymi ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy,
jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca,
wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę. Osoba
taka może dobrowolnie, na swój wniosek być objęta ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów (art. 9 ust. 1
i 1a ustawy systemowej). Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy systemowej
dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój
wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i
rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–5a, 7b, 8 i 10.
Pan Maciej, mimo zatrudnienia w wymiarze 3/4 etatu, zarówno w 2021 r.,
jak i w 2022 r. osiągnął wynagrodzenie wyższe niż minimalne określone
w rozporządzeniu Rady Ministrów z 14.09.2021 r. w sprawie wysokości
minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej staw-
ki godzinowej w 2022 r.2 – zostało ono bowiem określone w
wysokości 3010 zł. Jest to oczywiście także wynagrodzenie wyższe
niż wynagrodzenie określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z
15.09.2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za
pracę oraz wy- sokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r. 3,
wynoszące 2800 zł. Pan Maciej może podlegać ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym
1
Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.
2
Dz.U. poz. 1690.
3
Dz.U. poz. 1596.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
96 19. Zbieg tytułów do
Kazus ubezpieczeń
Kazus 19. Zbieg– tytułów
umowa odopracę... 95
ubezpieczeń – umowa o pracę...
z działalności tylko dobrowolnie, więc nie może przystąpić z tytułu

prowadzenia działalności do ubezpieczenia chorobowego.
W tym przypadku z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej

obowiązkowa będzie tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne.
Gdyby podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rento-

we z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca była niższa
niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ubezpieczony powinien opłacać
składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wy-
padkowe także z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Mógłby
wówczas dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.
Warto wspomnieć, że Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, na

przykład w wyroku z 13.12.2018 r., I UK 58/184, a także w
wyroku z 26.05.2021 r., II USKP 109/215, orzekł, że użyte w art. 9 ust.
1a ustawy systemowej sformułowanie „podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe” należy rozumieć jako
wynagrodzenie za pracę wynikające z treści stosunku pracy, a nie jako
przychód zdefiniowany w art. 4 pkt 9 tej ustawy. Sąd argumentował, że
jeżeli pracownik podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym
na podstawie ważnego stosunku pracy, którego elementem jest
wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia w
przeliczeniu na okres jednego miesiąca, i praca ta jest wykonywana, co
nakłada na pracodawcę obo- wiązek wypłaty za nią uzgodnionego
wynagrodzenia, to należy uznać, że pracownik ten nie podlega
również obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z
innych tytułów na podstawie art. 9 ust. 1a ustawy systemowej w
sytuacji, gdy nie dochodzi do wypłaty należnego mu wynagrodzenia za
pracę za dany okres, co jest równoznaczne z brakiem przychodu ze
stosunku pracy w tym okresie w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy
systemowej, mającego znaczenie dla określenia podstawy wymiaru
składek zgodnie z art. 18 ust. 1 tej ustawy.
4
LEX nr 2633111.
5
LEX nr 3269669.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
98 Kazus 20. Podleganie ubezpieczeniom – kilka rodzajów pozarolniczej...
Kazus 20
KILKA RODZAJÓW
POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI
GOSPODARCZEJ
Stan faktyczny
Pani Antonina prowadzi równolegle kilka rodzajów pozarolniczej dzia-

łalności gospodarczej.
W jakim zakresie i z jakiego tytułu będzie podlegać ubezpieczeniom

społecznym pani Antonina? Jaka jest minimalna podstawa wymiaru
składki dla pani Antoniny?
Odpowiedź na pierwszą część pytania jest bardzo prosta i wynika z usta-

wy – to jest z treści art. 9 ust. 3 ustawy systemowej, który stanowi, że
osoba prowadząca kilka rodzajów działalności pozarolniczej jest objęta
obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z jednego,
wybranego przez siebie rodzaju działalności.
Ubezpieczenie wypadkowe z wybranego rodzaju działalności będzie

w przypadku pani Antoniny obowiązkowe (art. 12 ust. 1), może ona
Kazus 20. Podleganie ubezpieczeniom – kilka rodzajów pozarolniczej... 97
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
także przystąpić dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego (art. 11

ust. 2).
Zakładamy, że sytuacja pani Antoniny jest typowa, nie korzysta ona z ulg
przewidzianych w art. 18a (podstawa wymiaru składek dla rozpoczyna-
jących działalność) i art. 18c (tzw. mały ZUS plus) ustawy
systemowej.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla

prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi zadekla-
rowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego
wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ogranicze-
nia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok ka-
lendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia
do dnia 31 grudnia danego roku (art. 18 ust. 8)1.

o którym mowa w art. 19 ust. 10, a Prezes Zakładu ogłasza kwotę
250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, w formie
komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” (art. 20 ust. 3 i 4 ustawy systemowej)2.
Pamiętajmy, że składkę na ubezpieczenie zdrowotne trzeba będzie opła-

cać od każdego rodzaju działalności, co wynika z art. 82 ust. 3 ustawy
z 1.10.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środ-
ków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.).
1
2
Komunikat Prezesa ZUS z 22.11.2021 r. w sprawie kwoty 250%
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, stosowanej w okresie od dnia
1.01.2022 r. do dnia 31.12.2022 r. przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniom społecznym podlegają
dobrowolnie (M.P. poz. 1083).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 21
WERYFIKACJA PODSTAWY WYMIARU

SKŁADEK PRZEZ ORGAN RENTOWY
Stan faktyczny
Pani Daria prowadziła działalność gospodarczą od 2019 r. W stycz-

niu 2021 r. zadeklarowała maksymalną podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne, mimo że koszty prowadzonej
działalności przewyższały zysk, co powodowało, że przychód był
stosunkowo niski. Od 15.02.2021 r. Daria stała się niezdolna do pracy w
związku ze stanem chorobowym spowodowanym ciążą.
Czy w oparciu o przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń

społecznych oraz ustawy – Prawo przedsiębiorców Zakład Ubezpieczeń
Społecznych jest uprawniony do kwestionowania kwoty składek
zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność
gospodarczą?
Temat możliwości weryfikacji przez organ rentowy kwoty składek

zadeklarowanej przez ubezpieczonego prowadzącego pozarolniczą
dzia- łalność gospodarczą należy do tematów kontrowersyjnych.
Odpowiedź na powyższe pytanie ma ogromne znaczenie praktyczne,
zważywszy, że prowadzenie takiej działalności jest częstym sposobem
uzyskiwania przychodu.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
100 Kazus 21. Weryfikacja podstawy wymiaru składek przez organ rentowy
O ile nie budzi wątpliwości to, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych

uprawniony jest do badania samego podlegania ubezpieczeniom z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, w kontekście
jej ewentualnej pozorności czy obejścia prawa, o tyle uprawnienie do
kwestionowania zadeklarowanej przez przedsiębiorcę podstawy
wymiaru składek nie jest już tak oczywiste.
Przypomnijmy skrótowo, że podstawę wymiaru składek na ubezpiecze-

nia emerytalne i rentowe dla prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60%
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego
do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek,
ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości
obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku (art. 18 ust.
8 ustawy systemowej).

o którym mowa w art. 19 ust. 10 ustawy systemowej. Prezes Zakładu
ogłasza kwotę 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia,
w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Pol-
skiej „Monitor Polski” (art. 20 ust. 3 i 4 ustawy systemowej).
Prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą ma zatem

znaczny margines swobody, skoro kwota 250% prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia, stosowana w okresie od 1.01.2022 r. do
31.12.2022 r. przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu
podlegają dobrowolnie, wynosi miesięcznie 14.805,00 zł, natomiast
podstawa minimalna 3553,20 zł1.
1
Komunikat Prezesa ZUS z 22.11.2021 r. w sprawie kwoty 250%
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia stosowanej w okresie od 1.01.2022 r.
do 31.12.2022 r. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe
osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie (M.P. poz. 1083).
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 21. Weryfikacja podstawy wymiaru składek przez organ rentowy 101
Przepis art. 83 ust. 1 ustawy systemowej stanowi, że Zakład wydaje

decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:
1) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;
1a) ustalania płatnika składek;
2) przebiegu ubezpieczeń;
3) ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania na-
leżności z tytułu składek;
3a) ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych
i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek;
4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
5) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
W konkretnych sprawach Zakład Ubezpieczeń Społecznych, nie kwe-

stionując samego podlegania ubezpieczeniom, to jest uznając, że działal-
ność spełnia wszystkie przesłanki wymienione w art. 3 ustawy – Prawo
przedsiębiorców, często wydaje decyzje ustalające podstawę
wymiaru składek w granicach ustawowego minimum.
Kapitalne znaczenie dla oceny zasadności takich decyzji miało stano-

wisko zaprezentowane w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Naj-
wyższego z 21.04.2010 r., II UZP 1/102. Stwierdzono w niej, że ZUS nie
jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę
prowadzącą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach zakreślonych ustawą
systemową. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że w przypadku tej
kategorii ubezpieczonych obowiązek opłacania składek na ubezpiecze-
nia społeczne i ich wysokość nie są powiązane z faktycznie
osiąganym przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu
ubezpieczenia i zade- klarowaną kwotą, niezależnie od tego, czy
ubezpieczony osiąga przychody i w jakiej wysokości. Zdaniem Sądu
Najwyższego kompetencje ZUS w tym zakresie ograniczają się do
kontroli i wydawania decyzji dotyczących naliczania i
odprowadzania składek pod kątem rzetelno- ści i prawidłowości, ale
nie sposób wyinterpretować z tego prawa do samodzielnej ingerencji
ZUS w treść deklaracji ubezpieczonego co do wysokości podstawy
wymiaru składek, która mieści się w granicach
2
OSNP 2010/21–22, poz. 267.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ustawowych. Uniemożliwić ubezpieczonym uzyskiwanie instrumen-

talnie zawyżonych świadczeń krótkoterminowych (zasiłek chorobowy,
zasiłek macierzyński) mógłby wyłącznie ustawodawca.
Ustawodawca zdecydował się na taki krok przez dodanie, z dniem

1.01.2016 r., przepisu art. 48a do ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.
Od 1.01.2016 r. w przypadku ubezpieczonego, dla którego podstawę

wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana
kwota, podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy
niż 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym
powstała niezdolność do pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
stanowi suma:
1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach, o
których mowa w art. 3 pkt 4, za pełne miesiące
kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega
uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty
zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpie-
czenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach,
o których mowa w art. 3 pkt 4, za pełne miesiące
kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega
uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych
miesięcy.
Warto podkreślić, że ww. uchwała zapadła w określonym stanie faktycz-

nym, w którym ZUS nie kwestionował tytułu do ubezpieczeń
kobiety, która prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą dłuższy
okres, na trzy miesiące przed urodzeniem dziecka zwiększyła podstawę
wymiaru składki do maksymalnej, a po wykorzystaniu zasiłku
macierzyńskiego radykalnie ją obniżyła.
Po kilku latach od wskazanej uchwały orzecznictwo sądowe prezen-

tuje dwa przeciwstawne poglądy w tej kwestii. Dotychczasową linię
Sąd Najwyższy zachował na przykład w postanowieniu z 24.11.2021 r.,
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 21. Weryfikacja podstawy wymiaru składek przez organ rentowy 103
III USK 311/213, wywodząc, że po stronie osoby prowadzącej pozarol-

niczą działalność istnieje uprawnienie do zadeklarowania w
granicach zakreślonych ustawą dowolnej kwoty jako podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, wobec czego sposób, w
jaki realizuje to uprawnienie, zależy wyłącznie od jej decyzji.
Ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest więc
niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach.
Kompetencji organu rentowego do dokonywania ocen w zakresie
sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie
można się zatem ani domyślać, ani wywodzić ich wyłącznie z
wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych.
Jednak przedstawiano także stanowisko, zgodnie z którym organ

rentowy jest uprawniony do kontroli deklarowanej podstawy
wymiaru składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,
choć trzeba zaznaczyć, że chodziło o sytuacje dotyczące działalności
rozpoczyna- nej i krótko prowadzonej przed urodzeniem dziecka.
Sąd Najwyższy uznał, że organ ubezpieczeń społecznych jest
uprawniony do kontroli i korygowania zawyżonych podstaw wymiaru
składek z każdego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym dla
zapobieżenia nabywaniu nienależnych lub zawyżonych świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, jeżeli okoliczności sprawy wskazują na
intencjonalny lub manipula- cyjny zamiar uzyskania takich świadczeń
z ubezpieczenia społecznego w sposób sprzeczny z prawem lub
zmierzający do obejścia przepisów i zasad systemu ubezpieczeń
społecznych. Nie ulega wątpliwości, że celem ubezpieczonych było
uzyskanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia chorobowego4.
Wyroki te zapadły jednak w odniesieniu do stanów faktycznych
sprzed wejścia w życie art. 48a ustawy zasiłkowej. Oznaczają one odejście
od przywołanego wyżej poglądu dotyczącego uprawnienia ZUS do
wydania decyzji dotyczącej ustalenia wymiaru składek i ich poboru (art.
83 ust. 3 ustawy systemowej) i przyjęcie koncepcji, że mieści się w
tych uprawnieniach kompetencja do weryfikacji zadeklarowanej
3
LEX nr 3283398.
4
Zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 5.09.2018 r., I UK 208/17, LEX nr
2541912; z 17.10.2018 r., II UK 301/17, LEX nr 2563553; z 17.10.2018 r., II UK
302/17, LEX nr 2583085.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
podstawy wymiaru składki. To skutkuje przyjęciem, że organ upraw-

niony jest do uznania, że deklarowana kwota – z uwagi na faktycznie
uzyskiwane dochody – jest instrumentalnie znacznie zawyżana tylko
w celu uzyskania wysokich świadczeń zasiłkowych, bez realnej możliwo-
ści uzyskania przychodu zapewniającego jej odprowadzanie, oderwana
od możliwości finansowych i rentowności prowadzonej działalności.
A zatem uprawnienie do deklarowania podstawy wymiaru składek
w granicach ustawowych nie może być interpretowane w kategoriach
zupełnej dowolności.
Odpowiedź na powyższe pytanie uzależniona jest więc od przyjętego

poglądu.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 22. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń 105
Kazus 22
ZWROT NIENALEŻNIE POBRANYCH

ŚWIADCZEŃ
Stan faktyczny
Płatnik, tłumacząc się błędnym obliczeniem podstawy wymiaru zasiłku

chorobowego, doprowadził do ustalenia wysokiej podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego wypłacanego przez organ rentowy.
Mimo świa- domości, że świadczenie zostało wypłacane w wyższej
wysokości, pracownik pobierał świadczenie przez cały okres trwania
niezdolności do pracy i wypłaty przez ZUS świadczenia.
Proszę w oparciu o pojęcie nienależnie pobranych świadczeń w

rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
zmian w orzecznictwie wyjaśnić zasady zwrotu świadczenia oraz
ustalić termin przedawnienia.
Zgodnie z art. 84 ust. 1 w zw. z art. 84 ust. 11 ustawy systemowej osoba,

która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest
obowiązana do jego zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnie-
nie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywil-
nego. Tylko gdy mimo zawiadomienia organu o zajściu okoliczności
powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wy-
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
106 Kazus 22. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń
płaty świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych

świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek.
Odsetki są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadcze-

nia do dnia spłaty, ale w razie zwrotu należności z tytułu nienależnie
pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej
do zwrotu, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od
dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty (art. 84
ust. 1a ustawy systemowej).
Podkreślić należy, że z dniem 18.09.2021 r. uległa zmianie treść art. 84

ust. 1 ustawy systemowej właśnie przez dodanie uregulowania dotyczą-
cego odsetek, które są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty
świadczenia do dnia spłaty1. Wcześniej przyjmowano, że zwrot nienależ-
nie pobranego świadczenia nie może nastąpić z odsetkami, które
obej- mują okres przypadający przed doręczeniem decyzji nakazującej
zwrot.
Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń w myśl art. 84 ust. 2 ustawy

systemowej uważa się:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodu-
jących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty
w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była
pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdzi-
wych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przy-
padkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacające-
go świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;
3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej cho-
robą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do któ-
rych stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca
wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę za-
robkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób nie-
zgodny z celem tego zwolnienia.
1
Zob. art. 1 pkt 29 lit. a ustawy z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpie- czeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621),
zmieniającej ustawę systemową z dniem 18.09.2021 r.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Niewątpliwie zatem ubezpieczony pobrał nienależne świadczenie.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją

oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej „należnościa-
mi z tytułu nienależnie pobranych świadczeń”, podlegają potrąceniu
z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje –
ściągnięciu w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji lub
w trybie egzekucji sądowej, z tym zastrzeżeniem, że jeżeli dojdzie do
układu ratalnego, a dłużnik nie spłaci raty w terminie, pozostała kwota
staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami (art. 84 ust. 4 i 8c
ustawy systemowej).
Ustawa systemowa mówi także, że jeżeli wypłacenie nienależnych świad-

czeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub
inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do
świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz
z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za
cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone (art.
84 ust. 6).
Przepis ten przewiduje wyjątek od zasady, że obowiązek zwrotu świad-

czeń nienależnych ustalony decyzją ZUS obciąża tego, kto pobrał świad-
czenia w okolicznościach sprecyzowanych w art. 84 ust. 2, wówczas
bowiem ZUS adresuje decyzję zobowiązującą do zwrotu nie do
świad- czeniobiorcy, ale do płatnika.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym problematyki zwrotu

nienależnie pobranych świadczeń przyjmuje się, że organ rentowy może
domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas,
gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu
obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu
się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona
o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też
osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadze-

nia w błąd instytucji ubezpieczeniowej2.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5.11.2020 r., II UK 260/193,

wskazał, że: „Istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia z
ubezpieczeń społecznych jest świadomość osoby pobierającej
świadczenie, co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w
całości lub w części od początku albo w następstwie mających miejsce
później zdarzeń. Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie
pobranego świad- czenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można
przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął
świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy
zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich
nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała
świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów
albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd
instytucji ubezpieczeniowej”.
Jeśli chodzi o odpowiedzialność płatnika składek, to w tym zakresie

szczegółowo wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 3.03.2020 r.,
II UK 306/184, stwierdzając, że odpowiedzialność płatnika
składek z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej opiera się na winie.
Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi bowiem czyn
niedozwolony. Konieczne jest więc stwierdzenie winy według hipotezy:
kto przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych nieprawdziwe
dane, zobowiązany jest do zwrotu kwot świadczonych na ich
podstawie. Oznacza to, że podsta- wą odpowiedzialności płatnika
składek jest wina w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu
obowiązku przekazania organowi rentowemu wymaganych
informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności.
W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy sformułował również inną

bardzo istotną tezę. Stwierdził bowiem, że organ rentowy ma prawo
dochodzić od płatnika składek nienależnego świadczenia po
ziszczeniu
2
Zob. np. postanowienie SN z 3.03.2021 r., III USK 97/21, LEX nr 3268804.
3
LEX nr 3075187.
4
LEX nr 3188800.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
się przesłanek z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, bez względu na to, czy
uprzednio dochodził zwrotu od świadczeniobiorcy.
Wcześniej stanowisko w tym względzie nie było jednolite. W kilku orze-

czeniach5 Sąd Najwyższy uznał, że obowiązek zwrotu wypłaconych nie-
należnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek
w myśl art. 84 ust. 6 ustawy systemowej tylko wówczas, gdy ich
pobranie spowodowane zostało przekazaniem przez niego
nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń
lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest podstaw do żądania
takiego zwrotu od osoby, której faktycznie świadczenia te
wypłacono. W uzasadnieniu tego stanowiska podniesiono, że choć
przepisy nie wskazują wprost podmiotu zobowiązanego do zwrotu
nienależnie pobranych świadczeń, w sytuacji gdy obowiązek taki
obciąża płatnika i ubezpieczonego, nie można z tego wywieść
możliwości dochodzenia od płatnika składek w każdej sytuacji
zwrotu świadczeń nienależnie wypłaconych. Celem regulacji
wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest bowiem umożliwienie
organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały
wypłacone bądź zawyżone, a nie ma przy tym podstaw, aby uznać,
że pobierająca je osoba zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl
zasad wynikających z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej.
Do przeciwnych wniosków Sąd Najwyższy doszedł w wyroku

z 7.02.2018 r., II UK 673/166. Uznał w nim, że art. 84 ustawy systemo-
wej nie określa, w jakiej kolejności organ rentowy ma dochodzić zwrotu
świadczenia. Po stronie dłużników nie istnieje współuczestnictwo ko-
nieczne, a Zakład decyduje, kogo obciąży obowiązkiem zwrotu. Jeżeli
spełniają się przesłanki zwrotu po stronie osoby, która pobrała niena-
leżne świadczenie, i jednocześnie pobranie nienależnych świadczeń
zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika nieprawdziwych
danych, czyli sytuacje z art. 84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej, to organ
rentowy ma wybór, kogo obciąży obowiązkiem zwrotu. Z ustawy nie
wynika, że odpowiedzialność osoby, która pobrała nienależne świad-
czenie, wyprzedza odpowiedzialność płatnika za podanie nieprawdzi-
5
Zob. orzecznictwo wskazane w kazusie 14.
6
OSNP 2019/2, poz. 19.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
wych danych. Warunkiem odpowiedzialności płatnika nie jest wydanie

decyzji przeciwko osobie, która pobrała nienależne świadczenie, ani
tym bardziej potencjalne sprawdzenie możliwości uzyskania od niej
zwrotu świadczenia. Wybór dłużnika zależy od Zakładu, który może
mieć wówczas na uwadze również efektywność egzekucji
(obowiązku zwrotu) świadczenia.
W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11.12.2019 r.,

III UZP 7/197, przesądzono, że organ rentowy może wybrać płatnika
składek jako podmiot zobowiązany do zwrotu świadczenia pobranego
nienależnie przez świadczeniobiorcę (art. 84 ust. 6 ustawy systemo-
wej). U podstaw tego poglądu leży założenie, że art. 84 ust. 6 ustawy
systemowej upoważnia organ rentowy do wyboru płatnika składek jako
podmiotu zobowiązanego do zwrotu pobranego nienależnego świad-
czenia w sytuacji, gdy nie wystąpiono o zwrot do świadczeniobiorcy.
Tak oczywiście jest, ale prawidłowa interpretacja tego zagadnienia

sprowadza się do przyjęcia, że organ rentowy ma prawo dochodzić
od płatnika składek nienależnego świadczenia po ziszczeniu się
przesłanek z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, bez względu na to, czy
uprzednio dochodził ich zwrotu od świadczeniobiorcy.
Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają prze-

dawnieniu po upływie dziesięciu lat, licząc od dnia
uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności (art. 84 ust. 7).
Bardzo ważne jest jednak, by pamiętać, że w przypadku osoby, która
nienależnie pobrała świadczenie, decyzji ustalającej należności nie
wydaje się później niż w terminie pięciu lat od ostatniego dnia
okresu, za który pobrano nie- należne świadczenie (art. 84 ust. 7a).
Nie zapominajmy także o tym, że nie można żądać zwrotu kwot nienależ-
nie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż
ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła
organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących
ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo
to
7
LEX nr 2750233, OSNP 2020/7, poz. 68.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach –

za okres dłuższy niż ostatnie trzy lata (art. 84 ust. 3).
W art. 84 ust. 7 ustawy systemowej, regulującym termin przedawnienia,

znajduje się odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów art. 24
ust. 5–5c tej ustawy.
Trzeba więc pamiętać, że nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu

składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, choć po upływie terminu
przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu
hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę
liczonych do dnia przedawnienia.
Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega

zawieszeniu od dnia zawarcia umowy o odroczenie terminu
płatności oraz rozłożenie należności na raty – do dnia terminu
płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty
(art. 24 ust. 5a ustawy systemowej).
Co istotne, bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwsze-

go dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń
z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie
pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z ty-
tułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia
miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia
postępowania egzekucyjnego (art. 24 ust. 5b ustawy systemowej).
Bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po prze-

rwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia
następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o
ukończe- niu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Jeżeli
ogłoszenie upadłości nastąpiło przed rozpoczęciem biegu
przedawnienia, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia
następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o
zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego (art. 24
ust. 5c i 5ca ustawy systemowej).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 23. Przedawnienie należności z tytułu składek 113
Kazus 23
PRZEDAWNIENIE NALEŻNOŚCI Z TYTUŁU

SKŁADEK
Stan faktyczny
Organ rentowy w wyniku przeprowadzonej kontroli oraz postępowania

wyjaśniającego ustalił prawomocną decyzją, że pan Tomasz podlega
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej, poczynając od 4.05.2005 r.,
i w tym okresie nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne z tego
tytułu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał pana Tomasza do
zapłaty zaległych składek wraz z odsetkami za cały sporny okres.
Na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń

społecznych proszę wyjaśnić, czy stanowisko ZUS w tym zakresie jest
zasadne.
Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i

rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. W
przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność obowiązek
zgłoszenia należy do tych osób (art. 36 ust. 1 i 3 ustawy systemowej).
Zgłoszenie powinno nastąpić w terminie siedmiu dni od daty powstania
obowiązku ubezpieczenia – w tym przypadku będzie to data rozpoczęcia
wykonywania działalności (art. 36 ust. 4 w zw. z art. 13 ust. 4 ustawy
systemowej).
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
114 Kazus 23. Przedawnienie należności z tytułu składek
Płatnik składek jest zobowiązany sam obliczać i przekazywać co miesiąc

do zakładu składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe,
chorobowe i wypadkowe za siebie (art. 17 ust. 3 ustawy systemowej).
Zgodnie z dyspozycją art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 1 ustawy systemowej

płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z
przepi- sów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych,
rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc
kalendarzowy, a także przesyłać deklarację rozliczeniową, imienne
raporty miesięczne oraz opłacać składki za dany miesiąc. Pan Tomasz –
jak wynika z treści kazusu – nie dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń, a
kwestia jego podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej jest sporna.
W razie niedopełnienia przez osobę prowadzącą pozarolniczą

działal- ność obowiązku zgłoszenia organ rentowy jest uprawniony do
wydania decyzji o zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego1. W razie
sporu dotyczącego obowiązku ubezpieczeń społecznych Zakład
wydaje de- cyzję osobie zainteresowanej i płatnikowi składek (art. 38
ust. 1 ustawy systemowej).
Ustalenia podlegania ubezpieczeniom nie obejmują przepisy dotyczące

przedawnienia należności składkowych, dotyczy ono bowiem okoliczno-
ści wynikającej wprost z ustawy, a decyzja ma charakter deklaratoryjny
i potwierdza jedynie podleganie ubezpieczeniu niezależnie od woli
ubezpieczonego i płatnika.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 9.06.2016 r., III UZP 8/16 2,
dopuszczalne jest ustalenie w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
podlegania ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu
osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, w sytuacji gdy
należności z tytułu składek na te ubezpieczenia uległy
przedawnieniu przed wydaniem decyzji.
1
Tak uchwała SN z 13.07.2005 r., I UZP 2/05, OSNP 2006/5–6, poz. 88.
2
OSNP 2016/12, poz. 153.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Wprawdzie uchwała odnosi się do zlecenia, ale pogląd w niej wyrażony

ma znaczenie ogólniejsze. Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art.
83 ust. 1 ustawy systemowej w żaden sposób nie nakłada ograniczeń
czasowych do wydania przez organ rentowy deklaratoryjnej decyzji
stwier- dzającej istnienie (nieistnienie) obowiązku ubezpieczeń
społecznych. Takich granic czasowych, poza którymi organowi
rentowemu nie wolno byłoby już rozstrzygać o podleganiu
(niepodleganiu) ubezpieczeniom społecznym, nie narzucają również
inne przepisy ustawy, w szczegól- ności jej art. 38.
Decyzja Zakładu w części odnoszącej się do podlegania ubezpieczeniom

jest zatem prawidłowa.
Inaczej trzeba ocenić decyzję w części zobowiązującej do zapłaty zale-

głych składek.
Przedawnienie składek ma ten skutek, że z upływem okresu

przedawnienia zobowiązanie składkowe wygasa. Wynika to
jednoznacznie z wy- kładni językowej art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji
podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej. Terminy przedawnienia
należności z tytułu składek ulegały zmianom w okresie obowiązywania
ustawy systemowej, a brak precyzyjnych przepisów intertemporalnych
powodował, że obliczenie, czy zobowiązanie z tego tytułu wygasło,
należało zawsze do zagadnień o znacznym stopniu trudności. Aby nie
zaciemniać obrazu sytuacji, należy powiedzieć, że w okresie objętym
pytaniem (to jest od 2005 r.), zgodnie z dyspozycją art. 24 ust. 4
ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2011 r.,
należności z tytułu składek ulegały przedawnieniu po upływie
dziesięciu lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.
Dopiero z dniem 1.01.2012 r., na podstawie art. 11 pkt 1

ustawy z 16.09.2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i
przed- siębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378 ze zm.), zmieniającego
treść art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, skrócony został okres
przedawnienia skła- dek na ubezpieczenia społeczne z dziesięciu do
pięciu lat. Ponieważ bieg przedawnienia spornych należności
składkowych rozpoczął się przed dniem 1.01.2012 r., dla
rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
kluczowe znaczenie ma art. 27 powyższej ustawy regulujący zagadnienia

intertemporalne. Zgodnie z art. 27 ust. 1 do przedawnienia należności
z tytułu składek, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej,
którego bieg rozpoczął się przed dniem 1.01.2012 r., stosuje się
przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że bieg
przedawnienia rozpoczyna się od 1.01.2012 r.
Zatem do należności składkowych nieprzedawnionych do 1.01.2012 r.

(czyli z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastoso-
wanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym
zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym
stanowi art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, ale od 1.01.2012 r. Wyjątek
od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu, stosownie do
którego, jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed 1.01.2012 r. nastąpiłoby
zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie
następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Powołana regulacja
oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia 5-letniego
(liczonego od 1.01.2012 r.) lub 10-letniego (liczonego od daty
wymagalności składki) zależy od tego, który z nich upłynie
wcześniej3.
W omawianym przykładzie korzystniejszy dla składek za lata 2005–2006

jest termin 10-letni i wszystkie składki należne do końca 2006 r. prze-
dawniły się. W przypadku składek za lata od 2007 r. do końca roku 2011
stosować będziemy termin 5-letni liczony od 1.01.2012 r. Oczywiście
te składki także są przedawnione, ponieważ co do składek
wymagalnych do 1.01.2012 r. obowiązywał będzie 5-letni termin,
a to oznacza, że przedawniły się one do 1.01.2017 r. Składki
wymagalne od 1.01.2012 r. przedawniają się w terminie 5-letnim, po
kolei za poszczególne mie- siące. Nie wiemy, kiedy została wydana
decyzja, ale jeżeli był to na przykład czerwiec 2022 r., przedawnienie
obejmie składki wymagalne do czerwca 2017 r.
Obliczanie to może ulec dodatkowej komplikacji w przypadku zawiesze-

nia albo przerwania biegu przedawnienia, jednak sytuacja ta nie została
wskazana w pytaniu. Gdyby tak było, należałoby dokładnie prześledzić
3
Zob. wyrok SN z 2.09.2020 r., I UK 53/19, OSNP 2021/12, poz. 133.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
zmiany przepisu art. 24, bowiem inne regulacje obowiązywały w okresie

od 2003 do 2011 r., a inne od roku 2012, co oznacza, że różne okolicz-
ności powodowały zawieszenie biegu przedawnienia.
Pamiętajmy jeszcze o tym, że zgodnie z art. 24 ust. 5e ustawy

systemowej bieg terminu przedawnienia zawiesza się, jeżeli
wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia
wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie biegu terminu
przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się
ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak
niż przez dwa lata.
Natomiast w omawianym kazusie istotny jest przepis art. 24 ust.

5f, zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od
dnia wszczęcia przez Zakład postępowania w sprawie wydania decyzji
usta- lającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym,
podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te
ubezpieczenia do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Zatem
to prawomoc- ność decyzji będzie decydować o zakończeniu stanu
zawieszenia.
Jak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w wyroku

z 22.12.2021 r., I SA/Op 495/214, okres zawieszenia biegu terminu
przedawnienia winien być liczony od dnia doręczenia
zobowiązanemu zawiadomienia o wszczęciu postępowania w sprawie
określenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie do dnia
uprawomocnienia się decyzji określającej wysokość tych składek.
Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek

zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu
przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z
przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i
odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (art. 24 ust. 5
ustawy systemowej).
4
LEX nr 3304754.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 24. Postępowanie kontrolne 119
Kazus 24
POSTĘPOWANIE KONTROLNE
Stan faktyczny
Inspektor ZUS, przeprowadzając kontrolę w firmie pana Mateusza, z po-

wodu niezłożenia przez niego istotnych wyjaśnień w zakresie należności
z tytułu składek, uniemożliwił mu udział w przesłuchaniu kadrowej
oraz księgowej firmy.
Czy postępowanie inspektora było właściwe? Jakie prawa i

obowiązki w tym zakresie przysługują właścicielowi firmy
kontrolowanej?
Uprawnienia inspektorów kontroli ZUS są bardzo szerokie. Zgodnie

z art. 87 ust. 1 pkt 3, 5–6 ustawy systemowej mogą oni między
innymi:
● żądać udzielania informacji przez płatnika składek i ubezpieczo-
nego;
● wzywać i przesłuchiwać świadków;
● wzywać i przesłuchiwać płatnika i ubezpieczonego, jeżeli z po-
wodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych
pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla po-
stępowania kontrolnego.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
120 Kazus 24. Postępowanie kontrolne
Płatnik składek jest zobowiązany w trakcie kontroli (art. 88 ust. 1 pkt

4 ustawy systemowej) udzielać wyjaśnień kontrolującemu.
Z drugiej strony, płatnik obecny w czasie kontroli, a także osoba

przez niego wskazana, mają prawo uczestniczyć w czynnościach
kontrolnych, co więcej, płatnik powinien być zawiadomiony o miejscu
i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków lub oględzin,
w sposób umożliwiający mu udział w przeprowadzaniu tego dowodu,
nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności, chyba że
okoliczności faktyczne uzasadniają natychmiastowe podjęcie czynności, a
płatnik jest nieobecny (art. 89 ust. 4–6 ustawy systemowej).
Zgodnie z art. 92a ustawy systemowej do kontroli płatnika składek

będącego przedsiębiorcą stosuje się wprost przepisy rozdziału 5 ustawy
z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców.
Bardzo ważnym uregulowaniem jest w tym zakresie art. 46 ustawy –

Prawo przedsiębiorców. Stanowi on, że przedsiębiorcy, który poniósł
szkodę na skutek wykonania czynności kontrolnych z naruszeniem
przepisów prawa, przysługuje odszkodowanie na zasadach ogólnych
prawa cywilnego (ust. 1 i 2).
Natomiast dowody przeprowadzone w toku kontroli przez organ kon-

troli z naruszeniem ustawy – Prawo przedsiębiorców lub z naruszeniem
innych przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej
przedsiębiorcy, jeżeli miały istotny wpływ na wyniki kontroli, nie mogą
stanowić dowodu w postępowaniu administracyjnym, podatkowym,
karnym lub karnym skarbowym dotyczącym przedsiębiorcy.
Zatem nie zawsze i nie każde naruszenie prawa poczynione przez organ
w toku kontroli uniemożliwi przeprowadzenie dowodu w postępowa-
niu. Z treści przepisu wynika, że wyłącznie gdy dokonane naruszenia
miały istotny wpływ na wyniki kontroli (zostały one wypaczone,
znie- kształcone lub są niezgodne z rzeczywistością), możliwe jest
skuteczne zakwestionowanie pozyskanego w ich zakresie dowodu.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 24. Postępowanie kontrolne 121
W przypadku braku zawiadomienia o czynności kontrolnej przedsię-

biorcy przysługuje sprzeciw, ponieważ czynności kontrolne
wykonuje się w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego
upoważnionej (art. 59 ust. 1 w zw. z art. 50 ust. 1 ustawy – Prawo
przedsiębiorców). Sprzeciw przedsiębiorca wnosi na piśmie do
organu kontroli, którego czynności sprzeciw dotyczy, w terminie
trzech dni roboczych od wy- stąpienia przesłanki i zawiadamia o jego
wniesieniu kontrolującego.
Wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie:

1) czynności kontrolnych przez organ kontroli, którego
czynności sprzeciw dotyczy – z chwilą doręczenia
kontrolującemu zawiadomienia o wniesieniu sprzeciwu;
2) biegu czasu trwania kontroli – od dnia wniesienia sprzeciwu do
dnia zakończenia postępowania wywołanego jego wniesieniem.
Organ kontroli w terminie trzech dni roboczych od dnia otrzymania

sprzeciwu rozpatruje sprzeciw oraz wydaje postanowienie o
odstąpie- niu od czynności kontrolnych albo kontynuowaniu
czynności. Nie- rozpatrzenie sprzeciwu w ww. terminie jest
równoznaczne w skutkach z wydaniem przez organ właściwy
postanowienia o odstąpieniu od czynności kontrolnych.
Z kolei przedsiębiorcy na postanowienie przysługuje zażalenie w ter-

minie trzech dni od dnia doręczenia postanowienia, na rozpoznanie
którego właściwy organ ma siedem dni od dnia jego wniesienia.
Organ wydaje postanowienie o utrzymaniu w mocy zaskarżonego
postanowienia albo uchyleniu zaskarżonego postanowienia i
odstąpieniu od czynności kontrolnych. Tu także nierozpatrzenie
zażalenia w terminie jest równoznaczne w skutkach z wydaniem
postanowienia o uchyleniu zaskarżonego postanowienia i
odstąpieniu od czynności kontrolnych. Organ kontroli może
kontynuować czynności kontrolne z dniem, w którym postanowienie o
rozpoznaniu sprzeciwu stało się ostateczne, a w przypadku
wniesienia przez przedsiębiorcę zażalenia – z dniem, w którym
postanowienie wydane na skutek zażalenia zostało doręczone
przedsiębiorcy.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Pan Mateusz powinien więc wnieść sprzeciw wobec podjęcia i wykony-

wania czynności z naruszeniem art. 50 ust. 1 ustawy – Prawo
przedsię- biorców, a w zależności od wyniku postępowania wywołanego
sprzeci- wem, gdy dokonane naruszenia miały istotny wpływ na wyniki
kontroli, możliwe jest skuteczne zakwestionowanie pozyskanego w ich
zakresie dowodu.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 25. Prawo do wynagrodzenia chorobowego 123
Kazus 25
PRAWO DO WYNAGRODZENIA
CHOROBOWEGO
Stan faktyczny
Pan Rafał został zatrudniony po raz pierwszy na podstawie umowy

o pracę zawartej na okres próbny – trzech miesięcy w dniu 2 marca. Jed-
nak już po dwóch tygodniach pracy przeziębił się i zachorował na ostre
zapalenie zatok. Przez okres dwóch tygodni, pomiędzy 16 a 29 marca,
był niezdolny do pracy.
Czy pan Rafał nabył prawo do wynagrodzenia chorobowego, o

którym mowa w art. 92 k.p.?
Kodeks pracy reguluje problematykę świadczeń w okresie czasowej nie-

zdolności do pracy, ale nie można odczytywać przepisów art. 92 i nast.
k.p. w oderwaniu od przepisów ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
stwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732).
Artykuł 92 § 1 pkt 1 k.p. stanowi, że za czas niezdolności pracownika do

pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną
– trwającej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przy-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
124 Kazus 25. Prawo do wynagrodzenia chorobowego
padku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwającej łącznie

do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego – pracownik zachowuje
prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego
pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie
z tego tytułu.
W myśl § 4 tego artykułu za czas niezdolności do pracy, o której

mowa w § 1, trwającej łącznie dłużej niż 33 dni w ciągu roku
kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50.
rok życia, trwającej łącznie dłużej niż 14 dni w ciągu roku
kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy na
zasadach określonych w odrębnych przepisach i mowa tu oczywiście o
ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa.
Jednak zgodnie z art. 92 § 3 pkt 2 k.p. wynagrodzenie chorobowe nie

przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do
zasiłku chorobowego.
Problem dotyczy więc tzw. okresu wyczekiwania, uregulowanego w art. 4

ustawy zasiłkowej.
Wynagrodzenie nie przysługuje pracownikowi w przypadkach, w któ-

rych nie ma on prawa do zasiłku chorobowego, a więc wówczas, gdy:
● nie minął jeszcze okres pierwszych 30 dni zatrudnienia (art.
4 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej), chyba że niezdolność do
pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub
z pracy (art. 4 ust. 3 pkt 2),
● lub pracownik ma wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obo-
wiązkowego ubezpieczenia chorobowego (art. 4 ust. 3 pkt 3).
Przepisy te stanowią bowiem, że ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku

chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia choro-
bowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu (pracownik
takiemu ubezpieczeniu podlega z mocy art. 11 ust. 1 ustawy systemowej).
Do okresów ubezpieczenia chorobowego, o których mowa w ust. 1, wli-
cza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli
przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana
urlopem
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
126 25. Prawo do wynagrodzeniaKazus
Kazus chorobowego 125
25. Prawo do wynagrodzenia chorobowego
wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby

wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku cho-

robowego przysługuje:
1. absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które
2. jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem
3. ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co naj-
go;
4. posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia choro-
5. funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pra-
cy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 ustawy z 16.11.2016
r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji
Skar- bowej (Dz.U. poz. 1948 ze zm.) i stali się pracownikami
w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji
Skarbowej.
Panu Rafałowi nie przysługuje więc prawo do wynagrodzenia choro-

bowego, chyba że należy do którejś z kategorii wymienionych w art.
4 ust. 3 ustawy zasiłkowej.

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 26. Utrata prawa do zasiłku chorobowego 127
Kazus 26
UTRATA PRAWA DO ZASIŁKU

CHOROBOWEGO
Stan faktyczny
Pani Anna jest pracownikiem spółki X, jednocześnie pełni

funkcję członka rady nadzorczej w spółce Y. W okresie niezdolności
do pracy na skutek choroby, potwierdzonej zwolnieniem lekarskim (z
adnota- cją, że powinna leżeć), wzięła udział w kwartalnym
posiedzeniu rady nadzorczej w spółce Y. W tym samym dniu
inspektor kontroli ZUS przeprowadzał kontrolę zwolnienia
lekarskiego i nie zastał jej w miejscu zamieszkania. Po przeprowadzeniu
postępowania wyjaśniającego ZUS wydał decyzję o utracie prawa do
zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.
Czy pani Anna ma podstawy, aby kwestionować decyzję ZUS?
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony wykonujący

w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wyko-
rzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwol-
nienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego
zwolnienia.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Za pracę zarobkową uważa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza
do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach
nieobciążających organizmu ubezpieczonego w istotny sposób. W
tym przypadku wystarczy podjęcie jakiejkolwiek czynnej działalności
zmie- rzającej do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, by mówić o
pracy zarobkowej rodzącej skutek w postaci utraty prawa do zasiłku
chorobowego przez ubezpieczonego, który korzystając ze zwolnienia
lekarskiego, pracę taką podejmuje (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
3.10.2008 r., II UK 26/08)1.
Orzecznictwo przyjmuje jednak, że sporadyczna, incydentalna lub wy-

muszona okolicznościami sprawy aktywność zawodowa (np. udział
w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej) może
usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego, i to także
wtedy, gdy ubezpieczony otrzymuje pewną rekompensatę finansową
w postaci ryczałtu, diety itp. Takie stanowisko zaprezentował Sąd Naj-
wyższy w postanowieniu z 11.05.2021 r., I USK 90/212, a
wcześniej w wyroku z 6.02.2014 r., II UK 274/13 3. Skoro nie występował
w sprawie czynnik zarobkowy w odniesieniu do udziału w
czynnościach rady nadzorczej, pani Anna powinna w ewentualnym
odwołaniu od decyzji akcentować, że nie wykonywała w okresie
zwolnienia pracy zarobkowej.
W przypadku pani Anny może mieć jednak zastosowanie druga z prze-

słanek warunkujących utratę prawa do zasiłku, a mianowicie wyko-
rzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego
zwolnienia. Obydwie te przesłanki są bowiem od siebie niezależne i mają
samodzielny charakter. Z jednej bowiem strony nawet nieobciążająca
organizmu praca zarobkowa będzie skutkować utratą prawa, a z drugiej
aktywność, choćby niemająca zarobkowego charakteru, ale sprzeczna
z celem zwolnienia, odniesie ten sam skutek. Lekarz stwierdził, że pani
Anna powinna leżeć, zatem w sprawie trudno będzie dowieść, że nie
naruszyła zakazu wykorzystania zwolnienia niezgodnie z jego celem.
Jeżeli wykonywane czynności miały negatywne konsekwencje dla jej
1
LEX nr 513018.
2
LEX nr 3252208.
3
OSNP 2015/4, poz. 58.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
128 26. Utrata prawa do zasiłku chorobowego
Kazus 129
Kazus 26. Utrata prawa do zasiłku chorobowego
powrotu do zdrowia – decyzja była zasadna. Mimo wszystko warto

rozważyć – po dokładnej analizie stanu faktycznego – odwołanie od
decyzji, co jednak będzie wymagało dowodzenia w procesie, że nie
zachodziła żadna z przesłanek wymienionych w art. 17 ust. 1 ustawy
zasiłkowej. Przy założeniu, że wykluczamy pracę zarobkową, kluczo-
wa może okazać się opinia biegłego lekarza specjalności właściwej
dla schorzenia pani Anny.

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
132 Kazus 27. Prawo do zasiłku chorobowego – poddanie ubezpieczonego izolacji
Kazus 27
PRAWO DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO –

PODDANIE UBEZPIECZONEGO IZOLACJI
Stan faktyczny
Pan Krzysztof, pracownik z 10-letnim stażem pracy, po powrocie z

eg- zotycznej podróży po RPA został odizolowany na oddziale
chorób za- kaźnych z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby
zakaźnej (denga), na mocy decyzji inspektora sanitarnego.
Oceń prawo pana Krzysztofa do zasiłku chorobowego.
W myśl art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje

ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu
choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Pan Krzysztof
został jedynie poddany izolacji.
Jednak ustawodawca w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej na równi z nie-

zdolnością do pracy z powodu choroby traktuje niemożność wykony-
wania pracy:

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 27. Prawo do zasiłku chorobowego – poddanie ubezpieczonego izolacji 131
1) w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawnio-

ny podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwal-
czaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi1;
1a) wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w wa-
runkach domowych albo izolacji, o której mowa w
przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi;
2) z powodu przebywania w:
a) stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu lecze-
nia uzależnienia alkoholowego,
b) szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczni-
czego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjo-
narne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia
uzależnienia od środków odurzających lub substancji psycho-
tropowych;
3) wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewi-
dzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narzą-
dów.
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń

i chorób zakaźnych u ludzi państwowy powiatowy inspektor
sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może, w
drodze decyzji, nałożyć na osobę zakażoną lub chorą na chorobę
zakaźną albo osobę podejrzaną o zakażenie lub chorobę zakaźną, lub
osobę, która miała styczność ze źródłem biologicznego czynnika
chorobotwórczego, obo- wiązki określone w art. 5 ust. 1 tej ustawy,
wśród których wymieniona jest izolacja i izolacja w warunkach
domowych.
Pan Krzysztof powinien zatem nabyć prawo do zasiłku chorobowego.
1
Ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2021 r. poz. 2069 ze zm.).
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
132 Kazus 27. Prawo do zasiłku chorobowego – poddanie ubezpieczonego izolacji
Kazus 28
PRAWO DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO

– STAN CHOROBOWY NA SKUTEK
NADUŻYCIA ALKOHOLU
Stan faktyczny
Pan Adrian źle się czuł, dlatego udał się do lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej, który stwierdził, że stan chorobowy powstał na skutek nad-
użycia alkoholu. Lekarz wystawił panu Adrianowi zwolnienie lekarskie
na okres ośmiu dni.
Czy, od kiedy i na jaki okres pan Adrian uzyska prawo do zasiłku

chorobowego?
Odpowiedź na pytanie wynika wprost z treści art. 16 ustawy zasiłkowej.

Przepis ten stanowi, że ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy
spowodowana została nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie
przysługuje za okres pierwszych pięciu dni tej niezdolności. Prawo
do zasiłku pana Adrian nabędzie więc dopiero szóstego dnia
niezdolności – za trzy dni. Jednak okres zwolnienia wlicza się do okresu
zasiłkowego, co pomniejsza liczbę przysługujących dni zasiłku.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 29. Prawo do urlopu macierzyńskiego 135
Pamiętajmy też o tym, że pojęcia nadużycia alkoholu nie definiuje żaden

akt prawny.
Jak pisze Karolina Stopka w komentarzu do art. 16 ustawy zasiłkowej1,

w piśmiennictwie wskazuje się, że niezdolność do pracy związana z nad-
użyciem alkoholu może przejawiać się jako:
● absencja spowodowana zatruciem alkoholowym,
● absencja z powodu chorób somatycznych, które wystąpiły (pogłę-
biły się) w wyniku nadużywania alkoholu, takich jak uszkodzenie
narządów wewnętrznych – serca, naczyń krwionośnych,
wątroby.
1
K. Stopka, Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022.
134 Kazus 28. Prawo do zasiłku chorobowego – stan chorobowy...
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 29. Prawo do urlopu macierzyńskiego 135
Kazus 29
PRAWO DO URLOPU MACIERZYŃSKIEGO
Stan faktyczny
Pani Hanna, prowadząca działalność gospodarczą, podlega dobrowol-

nemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia tejże działal-
ności. Dwa miesiące po objęciu ubezpieczeniem chorobowym
przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do siódmego roku życia,
występując jednocześnie do sądu opiekuńczego o jego
przysposobienie.
Czy pani Hanna nabędzie prawo do urlopu macierzyńskiego?
Pracownik – zgodnie z art. 183 § 1 k.p. – który przyjął dziecko na wy-

chowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie
postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął
dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny
zastępczej zawodowej, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu ma-
cierzyńskiego w wymiarze:
1) 20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
2) 31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
3) 33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
4) 35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
134 Kazus 28. Prawo do zasiłku chorobowego – stan chorobowy...
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 30. Przedawnienie roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego 137
5) 37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia

pięciorga i więcej dzieci
– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku
życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odro-
czeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie
dziesiątego roku życia.
Gdyby pracownik przyjął dziecko w wieku do siódmego roku życia,

a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu
obowiązku szkolnego, do dziesiątego roku życia, ale nie wystąpił o przy-
sposobienie – ma prawo do dziewięciu tygodni urlopu na warunkach
urlopu macierzyńskiego.
Pani Hanna nie jest pracownikiem, ale jako prowadząca pozarolniczą

działalność gospodarczą przystąpiła dobrowolnie do ubezpieczenia
chorobowego. Z mocy art. 29 ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczonemu
w analogicznych sytuacjach będzie przysługiwał zasiłek macierzyński.
Niezwykle ważne jest to, że dla nabycia prawa do zasiłku macierzyńskie-

go nie ma znaczenia długość okresu ubezpieczenia i nie obowiązuje
tu okres wyczekiwania. Zarówno przepis art. 29, jak też pozostałe
przepisy ustawy zasiłkowej regulujące prawo do zasiłku
macierzyńskiego nie odsyłają do odpowiedniego stosowania do tego
zasiłku przepisów art. 4 ustawy zasiłkowej.
Okres stażu ubezpieczeniowego (mowa o ubezpieczeniu

chorobowym) wpływa jednak na wysokość zasiłku, poprzez wpływ na
sposób ustalania podstawy wymiaru zasiłku (art. 48, 48a i 49 ustawy
zasiłkowej). Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony
przepisami Kodeksu pracy jako okres: urlopu macierzyńskiego,
urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu
rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego (art. 29a ustawy zasiłkowej).
Pani Hanna nabędzie więc prawo do zasiłku.
Obecnie trwają prace legislacyjne nad zmianą Kodeksu pracy w zakresie

wydłużenia okresów pobierania świadczeń i zmiany wysokości zasiłków,
zatem zmiany te należy uwzględnić, udzielając odpowiedzi.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
136 Kazus 29. Prawo do urlopu macierzyńskiego
Kazus 30
PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA
O WYPŁATĘ ZASIŁKU CHOROBOWEGO
Stan faktyczny
Pani Amelia pracuje w charakterze pracownika na czas nieokreślony

w przedsiębiorstwie X, zatrudniającym 250 osób. Najpierw rozchoro-
wała się na anginę (2-tygodniowy okres zwolnienia lekarskiego), po
dwóch miesiącach złamała nogę (osiem tygodni zwolnienia lekarskie-
go), a następnie po ośmiu tygodniach zachorowała na chorobę
zakaźną (trzy tygodnie zwolnienia lekarskiego). Dopiero po ośmiu
miesiącach zorientowała się, że płatnik składek nieprawidłowo
wypłacił jej zasiłki chorobowe, błędnie wyliczając okres zasiłkowy.
Złożyła wniosek o wy- jaśnienie sprawy i wypłatę kwoty należnych
zasiłków, jednak płatnik składek odpowiedział, że roszczenie o
wypłatę zasiłku chorobowego już uległo przedawnieniu.
Czy pani Amelia ma podstawy, by kwestionować odpowiedź praco-

dawcy?
Z jakich środków prawnych może w tej sytuacji skorzystać?

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
138 Kazus 30. Przedawnienie roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego
Podmiotem ustalającym i wypłacającym zasiłek pani Amelii jest płat-

nik, ponieważ zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej prawo do
zasiłków określonych w ustawie i ich wysokość ustalają oraz zasiłki
te wypłacają płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy
zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych,
z wyjąt- kiem osób uprawnionych do zasiłków za okres po ustaniu
ubezpieczenia.
Płatnicy ci wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wyna-

grodzeń lub dochodów, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do
zasiłku (art. 64 ustawy zasiłkowej).
Trzeba pamiętać, że zasiłki, do których prawo powstało przed 1.01.2022

r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepi-
sach ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym przed 1.01.2022 r.,
za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy (tak mówi art. 21
ustawy nowelizującej z 24.06.2021 r.)1. Artykuł 64 ust. 1 zdanie drugie
ustawy zasiłkowej w brzmieniu sprzed nowelizacji stanowił natomiast, że
zasiłki wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia
dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków.
Obecnie zatem wypłata zasiłku może być odsunięta w czasie, na przykład

w sytuacji wszczęcia postępowania kontrolnego w zakresie wykorzy-
stania zwolnienia zgodnie z jego celem. Opóźnienie w ustaleniu prawa
lub w wypłacie zasiłku wywołuje przewidziany w art. 64 ust. 2
ustawy zasiłkowej obowiązek zapłaty odsetek, w wysokości i na
zasadach okreś- lonych w ustawie o systemie ubezpieczeń
społecznych.
Roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, tak jak w przypadku zasiłku

wyrównawczego, macierzyńskiego oraz opiekuńczego, przedawnia się
po upływie sześciu miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek
przysługuje (art. 67 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Jeżeli jednak niezgłosze-
1
Ustawa z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621).
Kazus 30. Przedawnienie roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego 137
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
140 30. Przedawnienie
Kazus Kazus 30.roszczenia o wypłatę
Przedawnienie zasiłkuochorobowego
roszczenia 139
wypłatę zasiłku chorobowego
nie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych

od osoby uprawnionej, termin sześciu miesięcy liczy się od dnia, w
którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia (art. 67
ust. 3 ustawy zasiłkowej).
Błąd płatnika albo ZUS powodujący niewypłacenie zasiłku w całości

lub części skutkuje wydłużeniem terminu przedawnienia roszczenia
o wypłatę do trzech lat (art. 67 ust. 4 ustawy zasiłkowej).
Błąd płatnika powinien dotyczyć wyłącznie postępowania w sprawie

wypłaty zasiłku, a nie odrębnego postępowania, choćby wpływającego
na prawo do zasiłku (np. istnienie tytułu do ubezpieczenia).
Pani Amelia prawidłowo więc zgłosiła płatnikowi roszczenie o wypłatę

zasiłku w należytej wysokości.
Zarówno ubezpieczony, który uważa, że jego prawa do zasiłku zostały

naruszone, jak i płatnik mogą wystąpić do ZUS o ustalenie
uprawnień do zasiłku (art. 63 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej).
Naruszenie uprawnień w zakresie ustalania prawa do zasiłku przez
płatnika składek będącego płatnikiem zasiłków może polegać również
na nieprawidłowym ustaleniu prawa do zasiłku, na przykład okresu
zasiłkowego lub wysokości świadczenia, w tym w związku z błędnym
ustaleniem podstawy wymiaru zasiłku, przyjmuje się bowiem, że art.
63 ustawy zasiłkowej dotyczy ustalenia wszelkich uprawnień
związanych z prawem do zasiłku. Pani Amelia powinna więc zwrócić
się do ZUS o ustalenie uprawnień w trybie art. 63 ust. 1 ustawy
zasiłkowej.
Organ rentowy w ramach ustalenia uprawnień do zasiłku powinien nie

tylko wydać decyzję co do samego obowiązku zapłaty przez płatnika
zasiłku, ale także rozstrzygnąć o odsetkach od tego świadczenia2. Mimo
ustalenia uprawnienia do zasiłków przez ZUS w trybie art. 63 ustawy
zasiłkowej powinność wypłaty nadal spoczywa na płatniku składek.
2
Tak postanowienie SN z 10.07.2002 r., III KKO 6/02, OSNP 2003/21, poz. 528.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
140 Kazus 30. Przedawnienie roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego
Nie można jednak tracić z pola widzenia tego, że o ile o prawie do zasił-
ku chorobowego rozstrzyga ZUS, o czym świadczy treść art. 63
ustawy zasiłkowej, o tyle nie przysługuje mu kompetencja do
rozstrzygania o prawie do wynagrodzenia chorobowego. Prawo do
wynagrodzenia chorobowego ustala bowiem pracodawca. W sytuacji
gdy pracownik chciałby dochodzić nieprawidłowo wypłaconego
wynagrodzenia gwa- rancyjnego, właściwym podmiotem będzie sąd
pracy, jako że będzie to roszczenie wynikające ze stosunku pracy
(oczywiście swoje roszczenie powinien skierować wyłącznie
przeciwko pracodawcy).
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
142
Kazus 31. ZwrotKazus 30. Przedawnienie
nienależnie roszczenia
pobranego zasiłku 141
o wypłatę zasiłku chorobowego
chorobowego
Kazus 31
ZWROT NIENALEŻNIE POBRANEGO

ZASIŁKU CHOROBOWEGO
Stan faktyczny
W stosunku do pana Alexa Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w oparciu

o stwierdzenie wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie
z jego celem, wydał decyzję ustalającą, że wypłacony zasiłek chorobo-
wy jest świadczeniem nienależnym. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych dysponuje protokołem inspektora kontroli ZUS, w
którym stwierdzono nieobecność pana Alexa pod wskazanym w
dokumentacji adresem, oraz zdjęciami i wpisami na Facebooku
dotyczącymi wyjazdu na Cypr.
Jaka jest sytuacja prawna ubezpieczonego?
Zgodnie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie tylko ubezpieczony

wyko- nujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę
zarobkową, ale i ubezpieczony wykorzystujący zwolnienie od pracy w
sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku
chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Przez wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem

należy rozumieć wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
142 Kazus 31. Zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego
niezdolności do pracy i dotyczy to każdej aktywności ubezpieczonego.

Pamiętać bowiem należy, że celem zwolnienia lekarskiego jest odzyska-
nie przez ubezpieczonego zdolności do pracy, a przeszkodą w osiągnię-
ciu tego celu może być nie tylko wykonywanie pracy zarobkowej, ale
też inne zachowania ubezpieczonego zakłócające proces leczenia. Mogą
to być formy aktywności wskazujące, że zwolnienie zostało uzyskane
dla innych celów. Do zachowań niezgodnych z celem zwolnienia moż-
na zaliczyć między innymi wzięcie udziału w wycieczce zagranicznej,
imprezie towarzyskiej czy rozrywkowej.
Co ważne, utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy jedynie okresu

objętego zwolnieniem, w którym wystąpiła przesłanka jego utraty, a nie
całego okresu zasiłkowego1.
Okoliczności powyższe ustala się w trybie określonym w art. 68 ustawy

zasiłkowej podczas kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień
lekarskich, a wypłacone zasiłki chorobowe pobrane w okolicznościach,
o których mowa w art. 17 tej ustawy, stanowią świadczenie
nienależnie pobrane, które podlega ściągnięciu lub egzekucji w trybie
art. 66 ust. 2 i 3 tej ustawy.
Zgodnie z art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jeżeli świadczenie zostało

pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności,
o których mowa w art. 15–17 i art. 59 ust. 6 i 7 tej ustawy,
wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu
zasiłków bie- żących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych
lub ściągnię- ciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji lub egzekucji sądowej.
Pamiętamy jednak, że w myśl art. 84 ust. 2 ustawy systemowej za kwoty

nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone
mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świad-
czeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli
osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich
pobierania (pkt 1), jak też świadczenia przyznane lub wypłacone na
podstawie
1
Zob. wyrok SN z 2.08.2017 r., II UK 205/17, LEX nr 2365175.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 31. Zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego 143
nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych

przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego
świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (pkt 2). Jak to przypo-
mniał Sąd Najwyższy w wyroku z 17.03.2021 r., II USKP 30/212 – syn-
tezy poglądów judykatury i doktryny dotyczących przesłanek uznania
świadczenia za nienależnie pobrane w myśl przywołanego przepisu (co
wywołuje obowiązek ich zwrotu na podstawie ustawy systemowej) na tle
aktualnie obowiązujących i wcześniejszych regulacji prawnych dokonał
Sąd Najwyższy w wyroku z 30.01.2019 r., I UK 416/173.
Wyjaśniono w nim, że problematykę nienależnie pobieranych świadczeń
i ich zwrotu reguluje ogólnie – w odniesieniu do wszystkich świadczeń z
ubezpieczeń społecznych – art. 84 ustawy systemowej, a szczegółowo
– w stosunku do świadczeń przysługujących z konkretnych rodzajów
ubezpieczenia społecznego – tu z ubezpieczenia chorobowego – art.
66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Przepis ten nie stanowi przepisu
szczególnego w stosunku do art. 84 ustawy systemowej, ponieważ
żaden z przepisów ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie niż art.
84 ust. 2 ustawy systemowej kwestii zwrotu nienależnie pobranych
świadczeń. Innymi słowy, art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie reguluje
odmiennie okoliczności przema- wiających za uznaniem świadczenia
za pobrane nienależnie, niż czyni to art. 84 ust. 2 ustawy systemowej4.
Dalej Sąd Najwyższy wywodzi, że podstawowym warunkiem uznania,
iż wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1
ustawy systemowej, jest po pierwsze brak prawa do świadczenia
oraz po drugie świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie,
płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą
w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.
Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać
złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął
świadczenie w złej wierze, wiedząc, że nie należy mu się ono, co
dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznoś- ciach,
w jakich nie powinna pobierać świadczeń (ust. 2 pkt 1 ustawy
2
OSNP 2022/1, poz. 9.
3
OSNP 2019/7, poz. 90.
4
W wyroku zacytowano wyroki SN: z 17.01.2012 r., I UK 194/11, LEX nr 1227962;
z 3.12.2013 r., I UK 212/13, LEX nr 1641776; z 19.02.2014 r., I UK 331/13, LEX nr
1446442.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
systemowej), jak też osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie

nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach
świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (art. 84
ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). W prawie ubezpieczeń społecznych
„świadczenie nienależnie pobrane” to nie tylko „świadczenie niena-
leżne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także
„nienależnie pobrane”, a więc pobrane przez osobę, której można
przy- pisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub
określone działania (zaniechania; por. wyrok Sądu Najwyższego z
30.09.2020 r., I UK 98/19, LEX nr 3067436). Świadomość nienależności
świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ
rentowy co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu
świadczenia bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby,
która spowodowała wy- płatę świadczeń. Świadomym wprowadzeniem
w błąd jest więc umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać
zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. W rozumieniu art.
84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej błąd stanowi następstwo świadomego
działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania
po stronie organu prze- konania, że zostały spełnione warunki nabycia
prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Istotną
cechą konstrukcyjną tego błędu jest istnienie fałszywego wyobrażenia
organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek
świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie.
W konsekwencji przyjmuje się, że na użytek żądania zwrotu zasiłków

chorobowych, do których ubezpieczony utracił prawo w wyniku naru-
szenia art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, nie stosuje się wymogu poucze-
nia, o którym mowa w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej5.
Do 18.09.2021 r. zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie mógł

nastąpić z odsetkami, które obejmowały okres przypadający przed
do- ręczeniem decyzji nakazującej zwrot (art. 84 ust. 1 ustawy
systemowej w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej przez art. 1 pkt
29 lit. a ustawy
5
Zob. wyrok SN z 10.06.2021 r., III USKP 55/21, LEX nr 3302372.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
z 24.06.2021 r.6). Kwestię określenia momentu, od którego należą się

odsetki od świadczenia nienależnie pobranego, rozstrzygnęło
orzecznictwo uznające, że nienależnie pobrane świadczenia podlegają
zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda i doręczy
zobowiązanemu decyzję administracyjną ustalającą nienależnie pobrane
świadczenia i żądającą ich zwrotu. Od 18.09.2021 r. przepis art. 84 ust.
1 ma nowe brzmienie. Stanowi wprost, że odsetki, z zastrzeżeniem ust.
1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do
dnia spłaty. Zastrzeżenie z art. 84 ust. 1a wprowadza zasadę, że w razie
zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w
terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych
należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od
dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.
6
Ustawa z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621).
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 32. Prawo do emerytury i jej wysokość 147
Kazus 32
PRAWO DO EMERYTURY
I JEJ WYSOKOŚĆ
Stan faktyczny
Pani Aneta 1.01.2022 r. ukończyła 60. rok życia i zdecydowała o złożeniu

wniosku o ustalenie prawa do emerytury. Posiada 16 lat
zatrudnienia, cztery i sześć miesięcy urlopu wychowawczego na troje
dzieci.
Na jakich zasadach i w jakiej wysokości pani Aneta może nabyć

prawo do emerytury?
Pani Aneta należy do grupy ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r.

A zatem mają w jej przypadku zastosowanie przepisy działu II, roz-
działu 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych1. Osiągnęła powszechny wiek
emerytalny określony w art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej, wynoszący
dla kobiet 60 lat; dla mężczyzn jest to 65 lat.
Przepisy ustawy emerytalnej dotyczące tej kategorii ubezpieczonych

nie przewidują spełnienia jakichkolwiek dodatkowych warunków dla
1
Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
148 Kazus 32. Prawo do emerytury i jej wysokość
przyznania świadczenia. Dla uproszczenia przyjmujemy, że pani Anecie

nie przysługiwała emerytura pomostowa ani wcześniejsza.
Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej podstawę obliczenia emery-

tury pani Anety stanowić będzie kwota składek na ubezpieczenie eme-
rytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych
na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego
miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego
kapitału początkowego, określonego w art. 173–175 ustawy
emerytalnej, oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie,
o którym mowa w art. 40a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych.
O tym, jak obliczyć tzw. nową emeryturę, mówi art. 26 ustawy eme-
rytalnej.
Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia

podstawy obliczenia, ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy
emerytalnej, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku rów-
nym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego (art. 26
ust. 1 ustawy emerytalnej). Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na
emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach (art. 26 ust.
2 ustawy emerytalnej).
Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet,
wyraża w miesiącach, a ogłasza je corocznie Prezes Głównego
Urzędu Statystycznego w formie komunikatu w „Monitorze Polskim” w
terminie do 31 marca (art. 26 ust. 3 i 4 ustawy emerytalnej). Tablice
trwania życia są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone
od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego (art. 26
ust. 5 ustawy emerytalnej). Jeżeli jest to korzystniejsze dla
ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice
trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął
wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn
(art. 26 ust. 6 ustawy emerytalnej), nie wszyscy bowiem składają
wnioski o emeryturę z momentem ukończenia wieku emerytalnego, a
tablice różnią się wartościami.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
150 32. Prawo do emerytury i jej wysokość
Kazus 149
Kazus 32. Prawo do emerytury i jej wysokość
Skoro pani Aneta urodziła się 1.01.1962 r., zapewne ma ustalony

kapitał początkowy, który zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej
ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., którzy
przed dniem wejścia w życie ustawy, czyli przed 1.01.1999 r., opłacali
składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali
płatnicy składek. Ka- pitał początkowy zewidencjonowany na koncie
ubezpieczonego stanowi równowartość kwoty obliczonej według
zasad określonych w art. 174 ustawy emerytalnej, pomnożonej przez
wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone dla osób
w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2 ustawy emerytalnej). Jest to zatem
równowartość hipotetycznej emerytury obliczonej według starych
zasad na dzień 1.01.1999 r. pomnożonej przez 209 miesięcy. „Według
starych zasad” oznacza, że należy ustalić także podstawę wymiaru
kapitału na podstawie przeciętnej podstawy wymiaru składki na
ubezpieczenia (dla uproszczenia przyjmijmy, że chodzi o zarobki) z
10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez panią Anetę z
ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających 1999 r. (art. 174 ust.
3 ustawy emerytalnej). Gdyby pani Aneta przebyła okres
ubezpieczenia krótszy niż 10 lat, należałoby wziąć pod uwagę okres
faktycznego podlegania ubezpieczeniu (art. 174 ust. 3 w zw. z art. 17
ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej).
Dla ustalenia kapitału początkowego oblicza się także przebyte przez

ubezpieczonego okresy składkowe (z art. 6 ustawy emerytalnej) i nie-
składkowe (z art. 7), przy czym wyjątkowo traktowane są okresy wymie-
nione w art. 7 pkt 5 – to jest: urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego
udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych
urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi,
innych udzie- lonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy
niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do
lat czterech – w granicach do trzech lat na każde dziecko oraz łącznie
bez względu na liczbę dzieci – do sześciu lat, a na dziecko, na które ze
względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny
przysługuje zasiłek pielęgnacyj- ny – dodatkowo w granicach do trzech
lat na każde dziecko. Okresów tych nie ogranicza się bowiem do 1/3
okresów składkowych (art. 174 ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy
emerytalnej).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Zgodnie z art. 174 ust. 1 i 7 ustawy emerytalnej kapitał początkowy pani

Anety oblicza się, sumując:
● 24% kwoty bazowej stanowiącej 100% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r., pomnożo-
ny przez współczynnik szczegółowo określony w art. 174 ust. 8
ustawy emerytalnej,
● po 1,3% podstawy wymiaru kapitału za każdy rok okresów skład-
kowych i urlopu wychowawczego, a być może także
okresów opieki nad dziećmi – łącznie do sześciu lat,
● po 0,7% podstawy wymiaru kapitału za każdy rok okresów nie-
składkowych (nie wiemy, ile ich posiada).
Wynik mnoży się przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie

życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173
ust. 1 ustawy emerytalnej).
Trzeba pamiętać o tym, że przedstawiony schemat jest uproszczony

i może być modyfikowany zgodnie z art. 173–174 ustawy emerytalnej
w zależności od przebiegu ubezpieczenia w indywidualnym przypadku
(np. studia, renta, służba wojskowa).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 33. Prawo do dodatku pielęgnacyjnego... 151
Kazus 33
PRAWO DO DODATKU
PIELĘGNACYJNEGO – SPRZECIW
OD ORZECZENIA LEKARZA ORZECZNIKA
Stan faktyczny
Ubezpieczony pan Alfred (urodzony w 1974 r.) wystąpił z wnioskiem

o przyznanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy oraz prawa do dodatku pielęgnacyjnego. Lekarz orzecznik w
orzeczeniu stwierdził: „Jest Pan całkowicie niezdolny do pracy: tak,
od 02.2020 r. do 02.2021 r.”; „Jest Pan niezdolny do samodzielnej
egzystencji: nie”. W treści orzeczenia zawarto pouczenie o prawie
wniesienia sprzeciwu, za pośrednictwem jednostki organizacyjnej
Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby
zainteresowanej. Pan Alfred sprzeciwu nie wniósł. Następnie
otrzymał decyzję ZUS ustalającą prawo do renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy na okres trzech lat, ale odma- wiającą ustalenia
prawa do dodatku pielęgnacyjnego.
Udziel panu Alfredowi opinii prawnej dotyczącej materialnych i pro-

cesowych podstaw odwołania się od decyzji ZUS.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75

152 Kazus 33. Prawo do dodatku pielęgnacyjnego...
Składając wniosek o dodatek pielęgnacyjny, pan Alfred winien wykazać

w postępowaniu przed organem rentowym, że jest osobą niezdolną
do samodzielnej egzystencji. Niezdolność do samodzielnej
egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności
organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub
długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu
podstawowych potrzeb życiowych (art. 13 ust. 5 ustawy
emerytalnej).
Zgodnie z art. 75 ustawy emerytalnej dodatek pielęgnacyjny przysługuje

osobie uprawnionej do emerytury lub renty, a zatem, jeżeli osoba
ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do
samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia, z tym
zastrzeżeniem, wynika- jącym z art. 75 ust. 4, że osobie
uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie
opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym
dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą
placówką przez okres dłuższy niż dwa tygodnie w miesiącu.
Jest to zatem świadczenie nierozerwalnie związane ze świadczeniem

emerytalnym lub rentowym1. W 2022 r. kwota dodatku pielęgnacyjnego
wynosi 239,66 zł miesięcznie, ogłaszana jest corocznie w „Monitorze
Polskim” przez Prezesa ZUS i podwyższana przy zastosowaniu wskaźni-
ka waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana
jest waloryzacja2.
1
Zob. wyrok SA w Szczecinie z 21.06.2016 r., III AUa 854/15, LEX nr 2137105.
2
Kwota zgodna z komunikatem Prezesa ZUS z 26.02.2021 r. w sprawie
miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury, miesięcznej kwoty przeciętnej renty z tytułu
niezdolności do pracy, miesięcznej kwoty przeciętnej renty rodzinnej, wypłacanych
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kwoty
dodatku za tajne nauczanie, dodatku kombatanckiego, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku
dla sierot zupełnych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzom
zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla,
kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, kwoty świadczenia
pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz
osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik
Radzieckich, kwot maksymalnych zmniejszeń
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Postępowanie przed organem rentowym ma charakter

administracyjny z zastosowaniem przepisów Kodeksu postępowania
administracyjnego. Zastosowanie ma tu także rozporządzenie
Ministra Pracy i Polity- ki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237,
poz. 1412 ze zm.). Tryb i zasady orzekania o niezdolności do pracy
reguluje rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 14.12.2004 r.
(Dz.U. Nr 273, poz. 2711 ze zm.). Dopiero kiedy strona złoży do sądu
odwołanie od niekorzystnej dla niej decyzji, sprawa administracyjna
nabiera charakteru cywilnoprawnego. Orzecznictwo lekarskie jest
dwustopniowe, co reguluje ustawa emerytalna, która oprócz
przepisów materialnoprawnych zawiera także szereg uregulowań o
charakterze procesowym.
Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy emerytalnej oceny niezdolności do

pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności, trwałości
lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, związku przyczyno-
wego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej eg-
zystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego dokonuje w formie
orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Osobie zainteresowanej przysługuje
sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w terminie 14 dni od dnia doręczenia
tego orzeczenia, wnoszony za pośrednictwem jednostki organizacyjnej
Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowane-
go (art. 14 ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej). Prezes ZUS w terminie 14 dni
od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika także może zgłosić
zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji
lekarskiej (art. 14 ust. 2d ustawy emerytalnej). Komisja lekarska, rozpa-
trując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do
pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności wymienionych w art. 14
ust. 1 oraz rozstrzyga w formie orzeczenia (art. 14 ust. 2e i 2f ustawy
emerytalnej). Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono
sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo
orzeczenie komisji lekarskiej stanowi dla organu rentowego
podstawę wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w
ustawie, do
emerytury lub renty oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P.
poz. 222).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do

pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji (art. 14 ust. 3
ustawy emerytalnej). Doręczenie także odbywa się według reguł
Kodeksu po- stępowania administracyjnego, ale zgodnie z art. 71a
ustawy systemowej ZUS może przesyłać pisma i decyzje listem
zwykłym, z tym że w razie sporu to na organie spoczywa ciężar
dowodu doręczenia.
Od decyzji administracyjnej, jaką jest decyzja ZUS, przysługuje

stronie odwołanie do sądu powszechnego w terminie miesiąca od
dnia dorę- czenia decyzji (art. 4779 § 1 k.p.c.).
Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecz-

nych należy do postępowań odrębnych i uregulowane jest w przepisach
art. 459–47714a k.p.c.
Sądem właściwym do rozpoznania odwołania w sprawie objętej

pytaniem będzie w pierwszej instancji sąd okręgowy (art. 477 8 § 1
k.p.c.).
Odwołanie wniesione po upływie terminu sąd odrzuca, chyba że prze-

kroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależ-
nych od odwołującego się (art. 4779 § 3 k.p.c.). W takim przypadku – o ile
strona wykaże okoliczności usprawiedliwiające przekroczenie terminu
– sąd po prostu rozpozna odwołanie i nie mają tu zastosowania przepisy
procedury cywilnej dotyczące przywrócenia terminu.
W sprawie nie można przeoczyć ważnej kwestii, która ma swoje istotne

następstwa w postępowaniu odwoławczym.
Dla możliwości skutecznego odwołania od decyzji ZUS w sprawach

tzw. lekarskich ma złożenie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecz-
nika. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8.08.2018 r., I
UZ 18/183, art. 4779 § 31 zdanie pierwsze k.p.c. w istocie ustanawia
czasową niedopuszczalność drogi sądowej w sprawach z odwołania
od decyzji organów rentowych dotyczących świadczeń z ubezpieczeń
społecznych, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia
niezdolności do
3
LEX nr 2542598.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
pracy, w przypadku niewyczerpania dwuinstancyjnego postępowania

przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w zakresie orzecznictwa
lekarskiego.
Zgodnie z art. 4779 § 31 k.p.c. sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świad-

czenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej
egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu, jeżeli podstawę wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba zainteresowana
nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzu-
tach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także
na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od
tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z
przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję,
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu
i umarza postępowanie. W takim przypadku organ rentowy kieruje
sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.
Trzeba zwrócić uwagę, że Komisja nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego

po terminie, ale w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek
zainteresowanego, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu,
w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd odwołania od de-
cyzji w trybie określonym w art. 4779 § 31 k.p.c. (art. 14 ust. 2c ustawy
emerytalnej).
Zgodnie z wykładnią przedstawioną w uchwale Sądu Najwyższego

z 15.03.2006 r., II UZP 17/054, na podstawie art. 4779 § 31 k.p.c.
sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podnosi wyłącznie
zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach
określonych w art. 14 ust. 1–5 ustawy emerytalnej. W uzasadnieniu tej
uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił między innymi, że niewniesienie
sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza, iż ubezpieczony
zgadza się, że wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe, a
tym samym pro-
4
OSNP 2006/15–16, poz. 245.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ces ustalania okoliczności faktycznych mających znaczenie dla nabycia

prawa do świadczenia zostaje zakończony.
Wynikająca z art. 4779 § 31 k.p.c. niedopuszczalność odwołania

zachodzi więc tylko wtedy, gdy jest ono oparte wyłącznie na
zarzutach doty- czących orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, które nie
zostały zwery- fikowane przez komisję lekarską ZUS. W sytuacji gdy
wnioskodawca w odwołaniu od decyzji ZUS kwestionuje jeszcze inne
okoliczności, np. prawidłowość obliczenia wymaganych okresów
składkowych w po- wiązaniu z datą ustalonej przez lekarza orzecznika
ZUS niezdolności do pracy, sąd pierwszej instancji powinien
rozpoznać odwołanie.
W wyroku z 24.06.2015 r., II UK 268/145, Sąd Najwyższy uznał,

że ograniczenie prawa do sądu przez odrzucenie odwołania od
decyzji ZUS może być zaakceptowane tylko wówczas, gdy nie będzie
wpływało negatywnie na prawa ubezpieczonego, to znaczy nie pozbawi
go możli- wości złożenia niezwłocznie nowego wniosku o rentę lub
skutecznego ubiegania się o przywrócenie terminu do wniesienia
sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. Spełnienie tych
warunków jest możliwe tylko wówczas, gdy odrzucenia odwołania
dokona niezwłocznie sąd pierwszej instancji.
Sąd drugiej instancji nie może uchylić wyroku sądu pierwszej

instancji ani odrzucić odwołania6.
Bohater kazusu winien więc niezwłocznie złożyć albo kolejny

wniosek o dodatek pielęgnacyjny, albo sprzeciw z wnioskiem o
przywrócenie terminu.
W nowym wniosku należy wskazać na okoliczności świadczące o nie-

zdolności do samodzielnej egzystencji w rozumieniu ustawy. Jednak
w myśl art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej wypłaca się, poczynając od
dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż
od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z
urzędu.
5
OSNP 2017/4, poz. 45.
6
Zob. postanowienie SN z 18.11.2016 r., I UZ 42/16, LEX nr 2163325.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
We wniosku o przywróceniu terminu wykazać należy zaistnienie „uza-

sadnionego przypadku” przemawiającego za przywróceniem terminu,
co jest pojęciem niedookreślonym i może odnosić się do
rozmaitych stanów faktycznych.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 34. Całkowita niezdolność do pracy 159
Kazus 34
CAŁKOWITA NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY
Stan faktyczny
Pan Jan prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i opłaca termi-

nowo wszystkie należne składki na ubezpieczenia społeczne. Złożył do
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o rentę z tytułu niezdolności
do pracy, ponieważ w jego przekonaniu jest osobą całkowicie niezdolną
do pracy.
Czy osoba prowadząca działalność gospodarczą może zostać uznana za

całkowicie niezdolną do pracy przez ZUS, a jeśli tak, to – czy po uzyska-
niu całkowitej niezdolności do pracy może kontynuować prowadzenie
działalności, czy też musi zawiesić bądź zamknąć działalność?
Niezdolność do pracy ustawodawca definiuje w art. 12 ustawy emerytal-

nej. Niezdolną do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która
cał- kowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z
powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania
zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1). Całkowicie
niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania
jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2). Częściowo niezdolną do pracy jest
osoba, która
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
160 Kazus 34. Całkowita niezdolność do pracy
w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem

posiadanych kwalifikacji (art. 12 ust. 3).
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega

z mocy ustawy ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1
pkt 5 ustawy systemowej) i w przypadku złożenia wniosku o rentę z ty-
tułu całkowitej niezdolności do pracy podlega tym samym przepisom
co na przykład pracownik.
Pamiętajmy, że zgodnie z art. 13 ust. 4 ustawy emerytalnej

zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w
przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnospraw- nych1 nie stanowi przeszkody do orzeczenia
całkowitej niezdolności do pracy. To rodzi ten skutek, że nie ma
możliwości uznania całkowitej niezdolności do pracy przy zachowaniu
choćby ograniczonej zdolności do pracy w tzw. normalnych
warunkach.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 29.11.2016 r., II UK 426/15 2,

przy ocenie roszczeń rentowych, wynikających z art. 57 ust. 1 ustawy
emerytalnej, który wśród przesłanek nabycia prawa do świadczenia wy-
mienia stwierdzenie u wnioskodawcy niezdolności do pracy, należy po-
służyć się definicjami pojęcia niezdolności do pracy i jej rodzajów (wraz
z przesłankami orzekania o niej) zawartymi w art. 12 oraz art. 13
tej ustawy. W myśl pierwszego z powołanych przepisów niezdolną do
pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie
rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu, przy czym
niezdolność jest całkowita, gdy oznacza utratę możności wykonywania
jakiejkolwiek pracy, tj. w innych warunkach niż specjalnie stworzone
na stanowisku pracy odpowiednio przystosowanym do stopnia i
charakteru naruszenia sprawności organizmu, lub częściowa, gdy
ogranicza się do utraty w znacznym stopniu zdolności do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Ustawodawca
odróżnia dwa aspekty niezdolności do
1
Ustawa z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 273 ze zm.).
2
LEX nr 2191451.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
161
162 34. Całkowita niezdolność do pracy Kazus 34. Całkowita niezdolność do pracy
Kazus
pracy, tj. ekonomiczny (obiektywne pozbawienie danej osoby

możliwo- ści zarobkowania w drodze wykonywania jakiejkolwiek pracy
lub pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji) oraz
biologiczny (stan organizmu dotkniętego schorzeniem naruszającym
jego sprawność). Dopiero koniunkcja tych dwóch elementów
pozwala na uznanie danej osoby za niezdolną do pracy. W
konsekwencji nie oznacza niezdolności do pracy niemożność
wykonywania zatrudnienia spowodowana innymi przyczynami niż
naruszenie sprawności organizmu i odwrotnie – nie jest ową
niezdolnością biologiczny stan kalectwa lub choroby nieim- plikujący
wskazanych wyłączeń lub ograniczeń w świadczeniu pracy. W
wyroku z 25.02.2021 r., III USKP 35/213, czytamy natomiast, że
art. 13 ust. 4 ustawy emerytalnej wyraża odrębność instytucji i celów
ustawy dotyczącej rehabilitacji oraz ustawy emerytalnej. Ta
odrębność oznacza, że ocena przesłanek niezdolności do pracy nie jest
uzależniona od przesłanek niepełnosprawności, uzasadniającej objęcie
danej osoby specjalną ochroną prawa socjalnego z zakresu rehabilitacji i
zatrudnienia w szczególnych (chronionych) warunkach, gdyż są to
odrębne kategorie pojęć. W konsekwencji niemożność wykonywania
pracy spowodowana innymi przyczynami niż naruszenie sprawności
organizmu w stopniu powodującym niezdolność do zarobkowania nie
stanowi o niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy
emerytalnej.
Konkluzja: dokonując analizy pojęcia całkowitej niezdolności do pracy,

należy brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organi-
zmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w
stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek
pracy), jak i kryterium ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do
zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą
całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy
emerytalnej jest więc osoba, która spełniła obydwa te kryteria, a więc
jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym, jak i
ekonomicznym4.
Okoliczność, że prowadzący działalność legitymuje się orzeczeniem

o całkowitej niezdolności do pracy, nie ma wpływu na samą możliwość
3
LEX nr 3126042.
4
Zob. wyrok SN z 24.01.2018 r., I UK 524/16, LEX nr 2455736.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
prowadzenia działalności gospodarczej. Uznanie danej osoby za osobę

całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej nie
oznacza samo przez się, że osoba ta nie może być zatrudniona w ramach
stosunku pracy czy realizować umowy cywilnoprawnej (np. zlecenie,
dzieło) ani też prowadzić własnej działalności gospodarczej.
Praca w ramach działalności gospodarczej umożliwia dostosowanie

wymiaru czasu pracy, godzin pracy i warunków do możliwości ubezpie-
czonego, w tym przystosowanie tych warunków do stopnia i charakteru
naruszenia sprawności organizmu. Natomiast zdolność do pracy należy
odnosić do tzw. normalnych warunków, to jest do otwartego rynku
pracy. Zatem możliwość uznania całkowitej niezdolności do pracy
jest wykluczona przy zachowaniu choćby ograniczonej zdolności do
pracy, ale w tzw. normalnych (otwartych) warunkach pracy.
Należy jednak pamiętać o obowiązku niezwłocznego poinformowania

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o osiąganiu przychodów z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej, co skutkować może zmniej-
szeniem albo zawieszeniem świadczeń w związku z ich osiąganiem.
Przepis art. 127 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że emeryt lub rencista
jest zobowiązany zawiadomić organ rentowy o podjęciu działalności,
o której mowa w art. 104 ust. 1–4, i o wysokości osiąganego z tego ty-
tułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego – o wysokości tego
przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.
Z przepisów art. 104 ust. 1–4 ustawy emerytalnej wynika, że prawo

do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają
zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlega-
jącej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, takiej jak: zatrudnienie,
służba lub inna praca zarobkowa albo prowadzenie pozarolniczej działal-
ności. Dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność
za przychód przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru
składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy systemowej.

#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 35. Prawo do renty rodzinnej małżonka 163
Kazus 35
PRAWO DO RENTY RODZINNEJ

MAŁŻONKA
Stan faktyczny
Ubezpieczona pani Anna, urodzona 3.05.1956 r., złożyła w grudniu

2020 r. wniosek o rentę rodzinną po zmarłym w dniu 23.09.2020
r. mężu Aleksandrze. W 2010 r. sąd orzekł separację małżeństwa
Anny i Aleksandra. Od momentu orzeczenia separacji pani Anna
utrzymywała się samodzielnie.
Oceń zasadność złożenia przez panią Annę wniosku o rentę rodzinną.
W chwili śmierci męża pani Anna miała ukończone 44 lata życia.
Zgodnie z art. 70 ust. 1 ustawy emerytalnej wdowa ma prawo do

renty rodzinnej, jeżeli:
1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna
do pracy albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa
uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które
nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat
życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie
niezdolnym do
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
164 Kazus 35. Prawo do renty rodzinnej małżonka
pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdol-

nym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła

wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie póź-
niej jednak niż w ciągu pięciu lat od jego śmierci lub od zaprzestania
wychowywania osób wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 2 (art. 70 ust.
2 ustawy emerytalnej).
Bardzo ważne jest uregulowanie zawarte w art. 70 ust. 3 ustawy emery-

talnej, które stanowi, że małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do
dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej,
ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków okre-
ślonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do
alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Wprawdzie wykracza to poza zadane pytanie, ale pamiętajmy, że pozo-

stawanie we wspólności małżeńskiej, która stanowi przesłankę nabycia
prawa do renty rodzinnej w myśl art. 70 ust. 3, nie może być postrzegane
jako następstwo formalnie zawartego związku małżeńskiego, ale również
jako wspólność małżeńska wynikająca lub powiązana z
rzeczywistym korzystaniem z praw i realizowaniem powinności
małżeńskich. Pojęcie wspólności małżeńskiej przewidziane w przepisie
art. 70 ust. 3 obejmuje nie tylko wspólność majątkową małżeńską, lecz
także więź duchową, osobistą, emocjonalną i uczuciową. Wspólność
małżeńska oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo,
obejmujący wspólne zamiesz- kiwanie i prowadzenie wspólnego
gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we
współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny. Natomiast
sam brak wspólnego zamieszkiwania przez małżonków nie przesądza
o braku podstaw do przyjęcia, że małżonków nie łączyła wspólność
małżeńska w rozumieniu art. 70 ust. 1 ustawy emerytalnej1.
Artykuł 70 ust. 3 ustawy emerytalnej częściowo został uznany za nie-

zgodny z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wyrokiem
1
Tak np. wyrok SA w Białymstoku z 18.08.2020 r., III AUa 182/20, LEX nr 3062019.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 35. Prawo do renty rodzinnej małżonka 165
Trybunału Konstytucyjnego z 13.05.2014 r., SK 61/13 (Dz.U. z 2014

r. poz. 683) z dniem 26.05.2014 r. Zgodnie z tym wyrokiem
wymieniony wyżej przepis traci moc w zakresie, w jakim uprawnienie
małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej poza
spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy
emerytalnej oraz wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do
alimentów z jego strony uzależnia od tego, aby alimenty były ustalone
wyrokiem lub ugodą sądową.
Dla prawidłowego rozwiązania kazusu musimy sięgnąć do Kodeksu ro-

dzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 614 § 1 k.r.o. orzeczenie separacji
ma takie same skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba
że ustawa stanowi inaczej. Zatem w przypadku pani Anny będą
miały zastosowanie przepisy dotyczące małżonki rozwiedzionej. Pogląd
ten jest utrwalony w orzecznictwie. Na przykład w wyroku Sądu
Najwyższego z 27.07.2017 r., II UK 308/162, czytamy, że orzeczenie
sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej na
podstawie art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, chyba że miała ona w
dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony, przy
uwzględnieniu skutków wynikających z wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 13.05.2014 r.
W wyroku z 16.07.2020 r., I UK 404/183, Sąd Najwyższy kategorycznie

stwierdził, że dopiero pozytywne ustalenie, że po orzeczeniu
separacji została rozpoczęta dobrowolna alimentacja w myśl art. 60 § 1
lub 2 k.r.o. otwiera drogę do uzyskania renty rodzinnej w odniesieniu do
wdowy. Po orzeczeniu separacji warunkiem prawa do renty rodzinnej jest
ustalenie, że zmarły rzeczywiście dobrowolnie alimentował
współmałżonka, a nie tylko świadczył mu wzajemną pomoc.
Pani Anna nie spełnia zatem warunków do nabycia prawa do renty

rodzinnej.
Zwróćmy uwagę na to, że ustawodawca w art. 70 ust. 4 ustawy

emerytalnej wprowadził rentę rodzinną o charakterze wyjątkowym.
Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w
ust. 1 lub
2
LEX nr 2376894.
OSNP 2021/8, poz. 91.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
2 art. 70 i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo

do okresowej renty rodzinnej:
1) przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;
2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym
na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobko-
wej, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od chwili śmierci męża.
Nie ma tu jednak mowy o małżonce rozwiedzionej (a tym samym

rów- nież o małżonce pozostającej w separacji), a jedynie o wdowie,
zatem pani Anna nie nabędzie prawa do tego świadczenia.
Data wniosku nie ma znaczenia w sprawie, ale w razie zgłoszenia wnio-

sku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po mie-
siącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty,
rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż
od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków
rodziny, a nie według reguł ogólnych, czyli nie wcześniej niż od miesiąca
złożenia wniosku (art. 129 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 36. Renta rodzinna dla dziecka 167
Kazus 36
RENTA RODZINNA DLA DZIECKA
Stan faktyczny
Pan Alan studiuje prawo. Od sześciu lat ZUS wypłaca mu rentę rodzin-
ną po zmarłym ojcu. Pan Alan, będąc na piątym roku studiów, w
dniu 22.04.2022 r. osiągnął 25. rok życia.
Jak się przedstawia prawo do renty rodzinnej pana Alana?
Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej dzieci własne, dzieci drugie-

go małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat;
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia,
nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pra-
cy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do
pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
Dla rozwiązania kazusu najistotniejsze znaczenie ma przepis art. 68

ust. 2 ustawy emerytalnej, który stanowi, że jeżeli dziecko osiągnęło
25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo
do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
168 Kazus 36. Renta rodzinna dla dziecka
Prawo do renty rodzinnej pana Alana zostanie więc przedłużone do

zakończenia przez niego piątego roku studiów.
Jednak nie zawsze odpowiedź będzie taka prosta. Przede wszystkim

– jak skonstatował Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13.05.2020 r., I
UK 212/191 – do przedłużenia prawa do renty rodzinnej
niezbędne jest, aby w dniu osiągnięcia 25 lat życia dziecko już było
na ostatnim roku studiów wyższych, nie zaś – by miało osiągnąć taki
status w choćby niedalekiej przyszłości, z zastrzeżeniem, że na
ostatnim roku studiuje student, który zdał wszystkie egzaminy i
uzyskał wszystkie zaliczenia wymagane na przedostatnim roku
studiów.
Ustalenie daty, w której dziecko pobierające rentę rodzinną było

na ostatnim roku studiów w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy
emerytalnej, następuje przy tym przy uwzględnieniu wpisu na ostatni
rok studiów dokonanego na podstawie regulaminu obowiązującego
daną uczel- nię. Pamiętajmy o tym, że w regulaminie uczelni określa
się również indywidualny tok studiów, w którym daty rozpoczęcia i
ukończenia poszczególnych semestrów i lat studiów nie muszą
zbiegać się z data- mi obowiązującymi ogół studentów. W każdym
wypadku to właśnie regulamin uczelni decyduje o tym, na którym
roku studiów studiuje dany student. Artykuł 68 ust. 2 ustawy
emerytalnej stanowi regulację wyjątkową i dlatego podlega ścisłej
wykładni. Student, który kończy
25. rok życia w okresie wakacji letnich, nie ma zatem prawa do
dalszej renty rodzinnej, jeśli nie jest wówczas na ostatnim roku
studiów2. Samo studiowanie nie jest więc wystarczające, ponieważ
stosowanie wyjątku z art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie zależy od
tego, jak starannie student przygotowuje się do egzaminów i czy zdaje
je w terminie. Nie są to przesłanki przesądzające w wykładni i
stosowaniu tej regulacji. Decyduje wiek ubezpieczonego i status
studenta ostatniego roku studiów.
Istotne znaczenie praktyczne ma uchwała Sądu Najwyższego

z 25.09.2019 r., III UZP 6/193, stwierdzająca, że osobie, która osiągnęła
1
LEX nr 3160428.
2
3
OSNP 2020/5, poz. 44.
#752aMjA0MzEwDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
170 36. Renta rodzinna dla dziecka
Kazus 169
Kazus 36. Renta rodzinna dla dziecka
25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych, przedłuża

się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów.
Ostatni rok studiów w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy

emerytalnej rozpoczyna się wraz z początkiem roku akademickiego
określonego w regulaminie studiów i trwa – w zależności od
planowanej w programie studiów daty zakończenia cyklu
kształcenia – tylko jeden semestr (zimowy) albo dwa semestry
(zimowy i letni)4.
4
Zob. wyrok SN z 18.09.2019 r., I UK 184/18, OSNP 2020/8, poz. 87.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 37. Zasiłek pogrzebowy 171
Kazus 37
ZASIŁEK POGRZEBOWY
Stan faktyczny
Pan Adam, pracownik spółki X z 40-letnim stażem pracy, zmarł.

Ponie- waż nie miał żadnej rodziny i osób bliskich, koszty pogrzebu
zamierza pokryć pracodawca. Okazało się, że koszty pogrzebu w
części chce pokryć wspólnota religijna, do której zmarły należał.
Jakie zasady obowiązują w przypadku pokrywania kosztów

pogrzebu przez dwa podmioty?
W myśl art. 77 ust. 1 ustawy emerytalnej zasiłek pogrzebowy przy-

sługuje w razie śmierci: ubezpieczonego, a także osoby pobierającej
rentę lub emeryturę oraz członków ich rodziny, a ponadto osoby, która
w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz
spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania. Za członków rodziny
ustawodawca uznaje: małżonka, rodziców, ojczyma, macochę oraz
osoby przysposabiające, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka,
dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej,
przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności
inne dzieci, rodzeństwo, dziadków, wnuki, osoby, nad którymi została
ustanowiona opieka prawna (art. 77 ust. 2 ustawy emerytalnej). Zasiłek
pogrzebowy
172 Kazus 37. Zasiłek pogrzebowy
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 37. Zasiłek pogrzebowy 171
przysługuje także w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpie-

czenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego,
świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, ale zawsze
tylko z jednego tytułu (art. 77 ust. 3 i 4 ustawy emerytalnej).
Zasiłek pogrzebowy przysługuje również pracodawcy, domowi pomocy

społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku
wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty pogrzebu (art. 78 ust. 2 ustawy
emerytalnej).
Zasada jest więc taka, że zasiłek przysługuje osobie, która pokryła koszty
pogrzebu, a w przypadku członków rodziny ma charakter ryczałtowy –
wynosi 4000 zł (art. 78 ust. 1 i art. 80 ustawy emerytalnej).
Jeżeli pogrzeb organizowany był na koszt państwa, organizacji poli-

tycznej lub społecznej, ale członek rodziny poniósł również część jego
kosztów, przysługuje mu zasiłek w wysokości określonej w art. 80 ustawy
emerytalnej.
W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż członek

rodziny, przez pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat,
osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego, zasiłek pogrzebowy
przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu,
nie wyższej jednak niż określona w art. 80, czyli nie wyższej niż
4000 zł (art. 79 ust. 1 ustawy emerytalnej).
Jeżeli koszty pogrzebu poniosła więcej niż jedna osoba lub podmiot
uprawniony do zasiłku, zasiłek pogrzebowy ulega podziałowi
między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych
kosztów pogrzebu (art. 78 ust. 3 ustawy emerytalnej).
W przypadku pana Adama należy zatem porównać wydatki poniesione

przez obydwa podmioty i obliczyć ich wzajemną proporcję, a następnie
w takiej proporcji podzielić kwotę 4000 zł. Zasady doświadczenia życio-
wego wskazują, że raczej wykluczyć należy sytuację, iż suma wydatków
będzie mniejsza od 4000 zł.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
172 Kazus 37. Zasiłek pogrzebowy
Kazus 38
WYPADEK PRZY PRACY
Stan faktyczny
Pan Zygmunt podlega ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia. Uległ wy-

padkowi na terenie przedsiębiorstwa jeszcze przed rozpoczęciem pracy.
Proszę wyjaśnić klientowi, czy przysługuje mu jednorazowe odszko-

dowanie.
Aby odpowiedzieć na zadane pytanie, należy sięgnąć do definicji wypad-

ku przy pracy zawartej w art. 3 ust. 1 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpiecze-
niu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych1.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną

zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku
z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwy-
kłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czyn-
ności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
1
Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
174 Kazus 38. Wypadek przy pracy
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji

pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Za wypadki przy pracy można uznać takie zdarzenia, które pozostają

z nim w związku miejscowym (przestrzennym), czasowym bądź funk-
cjonalnym.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 6.09.2017 r., I UK 374/16 2,

czasowy i miejscowy związek wypadku z pracą sprowadza się do
czasowego (zdarzenie wystąpiło w czasie pracy w znaczeniu
prawnym) bądź miejscowego (zdarzenie nastąpiło w miejscu
zakreślonym strefą zagrożenia stwarzanego przez pracę) powiązania
przyczyny zewnętrznej doznanego uszczerbku na zdrowiu z faktem
wykonywania przez pracownika określonych czynności. Innymi słowy,
czasowy i miejscowy związek wypadku z pracą oznacza, że pracownik
doznał uszczerbku na zdrowiu w miejscu i czasie, kiedy pozostawał w
sferze interesów pracodawcy. W tym samym orzeczeniu Sąd
Najwyższy zaznaczył, że w judykaturze łączy się przyczyny doznanego
uszczerbku na zdrowiu albo śmierci pracownika z wykonywaniem
czynności zmierzających do realizacji zadań pracodawcy, do których
pracownik zobowiązał się w umowie o pracę lub będących
przedmiotem polecenia przełożonych, przy czym przez
„zwykłe czynności” w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy wypadkowej
rozumie się zarówno czynności wchodzące do samego procesu pracy,
jak i związane z przygotowaniem i zakończeniem pracy oraz czynności
niemające bezpośredniego związku z wykonywaniem pracy, ale które są
prawnie i życiowo uzasadnione istotą stosunku pracy. Związek zdarzenia
z pracą ulega zerwaniu wówczas, gdy pracownik w przeznaczonym na
pracę czasie i miejscu wykonuje czynności bezpośrednio lub pośrednio
niezwiązane z realizacją jego obowiązków pracowniczych i czyni to dla
celów prywatnych, a w każdym razie innych niż związane ze stosunkiem
pracy.
Zagadnieniem zakresu ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z ustawy

wypadkowej zajmował się Sąd Najwyższy w sprawie III UZP 6/12, w któ-
2
LEX nr 2389590.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 38. Wypadek przy pracy 175
rej 7.02.2013 r. podjął uchwałę3, zgodnie z którą zatrudniony, który

uległ wypadkowi na terenie zakładu jeszcze przed faktycznym
rozpoczęciem pracy, także ma prawo do jednorazowego
odszkodowania, a ochrona ubezpieczeniowa wynikająca z ustawy z
30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych obejmuje zdarzenia mające miejsce na
terenie zakładu pracy także przed rozpoczęciem wykonywania
pracy.
Jak podkreślono, pracodawca odpowiada za szkody, które poniósł pra-

cownik w związku z wykonywaniem pracy, co obejmuje także przeby-
wanie w sferze interesów pracodawcy w celu wykonywania czynności
zmierzających do realizacji zadań pracodawcy, do których pracownik
zobowiązał się w umowie o pracę. Znaczenie ma więc to, że
pracownik znajduje się już (jeszcze) na terenie zakładu pracy.
Zgodnie bowiem z art. 207 k.p. podstawowym obowiązkiem
pracodawcy jest odpowie- dzialność za stan bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakładzie pracy, a nie tylko w miejscu wykonywania
czynności przez danego pracownika.
W definicji wypadku przy pracy będą się więc mieściły zdarzenia, do

których doszło na parkingu zakładowym, placu przed budynkiem, o ile
znajduje się już na terenie zakładu, na drodze wewnętrznej, w szatni,
stołówce itd.
Musimy mieć w pamięci fakt, że wypadki w drodze do pracy i z

pracy uregulowane są w ustawie emerytalnej i nie obejmuje ich
ryzyko ubezpieczenia wypadkowego. Natomiast zgodnie z art. 57b
ust. 1 ustawy emerytalnej wypadek w drodze do lub z pracy to nagłe
zdarzenie wy- wołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w
drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej
działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta
była najkrótsza i nie została przerwana; przy czym uważa się, że
wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga
została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas
nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc
drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów
komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy
3
OSNP 2013/13–14, poz. 158.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
lub z pracy uważa się również drogę do miejsca lub z miejsca innego
zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych
albo społecznych, zwykłego spożywania posiłków, odbywania nauki
lub studiów (art. 57b ust. 2 ustawy emerytalnej).
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanej uchwały, ubez-

pieczenie wypadkowe powinno być stosowane wszędzie tam, gdzie
podmiot zatrudniający organizuje pracę i powinien zapewnić bezpieczne
i higieniczne warunki jej wykonywania. Można zatem uznać, że wy-
tyczenia granicy pomiędzy drogą do (lub z) pracy a miejscem pracy
(i w konsekwencji tego – stosownej kwalifikacji zdarzenia jako wypadku
w drodze albo przy pracy oraz objęcia ochroną w ramach ubezpieczenia
wypadkowego lub rentowego) dokonywać należy w oparciu o kryterium
przestrzenne (gdzie doszło do zdarzenia).
W pamięci mieć należy obowiązujące rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bez-
pieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.),
które określa ogólnie obowiązujące zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące obiektów budowla-
nych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy (ten ostatni definiując
jako przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będącą w dyspozy-
cji pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy). Jest
to zatem pojęcie szersze niż miejsce pracy (tzn. miejsce wyznaczone
przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z
wykonywaniem pracy) oraz stanowisko pracy (tzn. przestrzeń pracy,
wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której
pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę). W odniesieniu
do terenu zakła- du pracy rozporządzenie zobowiązuje pracodawcę
między innymi do zapewnienia na tymże terenie wykonanych i
oznakowanych, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi
przepisami, dróg komunikacyjnych i transportowych, dróg dla pieszych
i dojazdów pożarowych oraz utrzy- mywania ich w stanie
niestwarzającym zagrożeń dla użytkowników. Drogi i przejścia oraz
dojazdy pożarowe nie mogą prowadzić przez miejsca, w których
występują zagrożenia dla ich użytkowników, powinny posiadać
wymiary odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowni-
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
ków oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transportowych

i przemieszczanych ładunków. W rozporządzeniu wprost wskazano, że
nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych,
dojazdów pożarowych i przejść powinna być równa i twarda lub utwar-
dzona oraz posiadać nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego
ze stosowanych środków transportowych oraz przemieszczanych i skła-
dowanych materiałów.
Także w uzasadnieniu cytowanej uchwały czytamy, że uznanie, iż z prze-

strzennego punktu widzenia zdarzenie może być klasyfikowane jako
wypadek przy pracy, otwiera w dalszej kolejności drogę do analizy ist-
nienia związku danego zdarzenia z pracą (i jego ewentualnego zerwania),
w szczególności zaś do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy dana
osoba znajdowała się na terenie zakładu pracy w celu wykonywania
zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, względnie podczas lub
w celu działania na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, czy też –
być może wręcz nadużywając swoich uprawnień – jedynie korzystała
z terenu zakładu w celach niezwiązanych z pracą.
W pojęciu wykonywania zwykłych czynności mieszczą się również

takie czynności, jak dojście pracownika do stanowiska pracy,
czynności poprzedzające i następujące po czynnościach produkcyjnych
oraz inne czynności podejmowane przez pracownika w miejscu pracy,
które nie są wprawdzie skierowane bezpośrednio na wykonywanie pracy,
lecz służą pośrednio wypełnieniu obowiązków pracowniczych i są
usprawiedliwio- ne faktem przebywania pracownika w zakładzie
pracy: przebranie się w ubiór roboczy, ochronny, a nawet
pozostawienie garderoby w szatni, spożycie posiłku, udanie się do
biura celem załatwienia spraw administracyjnych itp. Nie mają one
bezpośredniego związku z wykonywaniem pracy, ale są prawnie i
życiowo uzasadnione istotą stosunku pracy.
Na koniec przypomnieć warto, że w wyroku Sądu

Najwyższego z 20.11.2014 r., I UK 120/144, wskazano, że droga do
pracy rozpoczyna się z chwilą opuszczenia przez pracownika
mieszkania (zamknięcia drzwi domu) i kończy się na granicy terenu
władztwa zakładu pracy,
4
LEX nr 1552138.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
natomiast droga z pracy do domu rozpoczyna się po przekroczeniu

bramy zakładu pracy i wiedzie do progu domu (mieszkania) pracow-
nika. Natomiast czynność przemieszczania się pracownika do wyjścia
z zakładu pracy, po zakończeniu wykonywania obowiązków pracowni-
czych, pozostaje w związku miejscowym, czasowym i funkcjonalnym
z wykonywaniem przez niego zwykłych czynności pracowniczych.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 39. Wypadek przy pracy – zerwanie związku z pracą 179
Kazus 39
WYPADEK PRZY PRACY – ZERWANIE

ZWIĄZKU Z PRACĄ
Stan faktyczny
Zatrudniony na podstawie umowy o pracę uległ wypadkowi w

godzinach zatrudnienia. Wykonywał czynności nienależące do jego
obowiąz- ków pracowniczych (na tokarce wytaczał model potrzebny
na zajęcia szkolne dziecka).
Czy poszkodowany wykonujący czynności, które nie wynikają z zatrud-

nienia bądź zatrudnieniu są przeciwne, zrywa związek z pracą, nawet
jeśli do zdarzenia doszło w miejscu wykonywania pracy oraz w
godzinach zatrudnienia pracownika?
Orzecznictwo – zarówno Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych

– wypowiada się na ten temat jednolicie i interpretując art. 3 ust.
1 ustawy wypadkowej1, przyjmuje, że nagłe zdarzenie powodujące
uraz lub śmierć pracownika może nastąpić w dowolnym czasie i
miejscu,
1
Zob. kazus 38.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
180 Kazus 39. Wypadek przy pracy – zerwanie związku z pracą
pod warunkiem, że pozostaje w związku z wykonywaniem czynności

pracowniczych przez osobę, która uległa wypadkowi2.
Wynika stąd, że pracownik może zerwać związek z pracą, nawet przeby-

wając na terenie zakładu pracy w czasie pracy, jeżeli podejmuje czynno-
ści, które nie wynikają z zatrudnienia lub są nawet celom
zatrudnienia przeciwne3.
Rozmaitość stanów faktycznych, które powodują zerwanie związku

z pracą, jest ogromna. Warto tu przywołać okoliczności sprawy, w której
Sąd Najwyższy w wyroku z 8.05.2012 r., II UK 253/11 4, stwierdził, że
odstąpienie od osobistego wykonywania obowiązków
pracowniczych (kierowcy) i kontynuowanie podróży w charakterze
pasażera stanowi zerwanie związku z pracą, a także wyrok Sądu
Najwyższego z 2.10.2009 r., II PK 108/095, z tezą, że wykonywanie
czynności na rzecz i dla korzyści innego podmiotu niż pracodawca
może pozostawać w związku czasowym i miejscowym z pracą, lecz
nie jest wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy. Stanowi
zatem zerwanie związku funkcjonalnego z pracą i nie spełnia cech
wypadku przy pracy.
Jeżeli pracownik podejmuje czynności inne niż nakazane lub dopusz-

czone zadania pracodawcy – wykracza poza ramy związku z pracą,
określanego jako działanie w interesie pracodawcy. Tak samo ocenić
trzeba działania pracownika dokonywane jedynie przy sposobności
zatrudnienia (np. uraz doznany w trakcie bójki ze współpracownikiem).
Pracownik nie jest bowiem wówczas ukierunkowany na cele objęte
działalnością pracodawcy.
Kontrowersje budzić może sytuacja, gdy ubezpieczony przystępuje

do wykonywania czynności pracowniczych, będąc w stanie
nietrzeźwości, albo pije alkohol w pracy. Pamiętać trzeba, że to
okoliczności konkretnej
2
Zob. np. wyroki SN: z 13.07.2011 r., I UK 46/11, LEX nr 1043989; z 17.10.2011 r.,
I PK 53/11, LEX nr 1125078.
3
Na przykład wyrok SN z 3.02.2014 r., I PK 245/13, LEX nr 1646082.
4
M.P.Pr. 2012/9, poz. 490–493.
5
LEX nr 558582, M.P.Pr. 2010/3, poz. 140–142.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
182 39. Wypadek przy Kazus
Kazus pracy –39.
zerwanie związku
Wypadek z pracą
przy pracy 181
– zerwanie związku z pracą
sprawy decydują o tym, czy spożywanie alkoholu w czasie i miejscu

świadczenia pracy prowadzi do zerwania normatywnego związku z pra-
cą lub z odbywaniem drogi z pracy do domu 6. Wskazówką może być
pogląd zawarty w wyroku Sądu Najwyższego z 7.03.2006 r., I UK 127/057,
że samo fizyczne stawienie się w miejscu pracy nie wyczerpuje treści
obowiązku świadczenia pracy, jeżeli pracownik nie jest gotowy do jej
wykonywania. Świadczenie pracy w rozumieniu ustawy wypadkowej nie
może być rozumiane jako samo przebywanie w zakładzie pracy, fizyczna
obecność pracownika tam, ale jako pozostawanie pracownika w dyspo-
zycji pracodawcy. Warunkiem pozostawania w dyspozycji pracodawcy
jest gotowość pracownika do pracy – subiektywny zamiar wykonywania
pracy i obiektywna możliwość jej świadczenia. Nietrzeźwość pracownika
wyłącza z istoty rzeczy jego gotowość do pracy.
Z drugiej strony, w wyroku z 3.07.2013 r., I PK 303/128, czytamy,

że stan nietrzeźwości, który nie przyczynia się w znacznym stopniu
do spowodowania wypadku, nie stanowi prawnej przeszkody do
ustalenia wypadku przy pracy. Zerwanie związku z pracą może
powodować dopiero stan nietrzeźwości o większym stopniu niż ten,
który decyduje o przyczynieniu się w znacznym stopniu do
spowodowania wypadku.
Kluczem do prawidłowego rozwiązania będzie więc dokładna

analiza stanu faktycznego. Konkludując, należy podkreślić, że zerwanie
związ- ku z pracą zachodzi wtedy, gdy pracownik bez
usprawiedliwienia nie wykonuje pracy w czasie lub w miejscu, w
którym powinien ją wyko- nywać, bądź podejmuje inne czynności,
które ze świadczeniem pracy nie pozostają w związku. Musi być ono
ewidentne, udowodnione przez pracodawcę i winno być oceniane w
świetle wszystkich okoliczności faktycznych danego zdarzenia.
6
Zob. postanowienie SN z 9.01.2014 r., I UK 390/13, LEX nr 1646136.
7
LEX nr 299138.
8
LEX nr 1554997.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 40. Wypadek przy pracy – obowiązki pracodawcy i pracownika 183
Kazus 40
WYPADEK PRZY PRACY – OBOWIĄZKI

PRACODAWCY I PRACOWNIKA
Stan faktyczny
Pracownik realizował umowę o pracę od 1.02.2022 r. W dniu 13.02.2022 r.

uległ wypadkowi przy pracy.
Proszę udzielić klientowi informacji w zakresie obowiązków pracodaw-

cy i pracownika w przypadku wypadku przy pracy, do którego doszło
13.02.2022 r.
Aby odpowiedzieć na powyższe pytanie, musimy sięgnąć w

pierwszej kolejności do art. 234 § 1 k.p. Z mocy tego przepisu w razie
wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne
działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie
pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w
przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym
wypadkom.
Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 237 § 1–3 k.p. wy-

dane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z 1.07.2009 r. w sprawie
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
184 Kazus 40. Wypadek przy pracy – obowiązki pracodawcy i pracownika
ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 1. Obowiązki

pracownika:
● pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to
pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swo-
jego przełożonego (§ 2 rozporządzenia).
Uprawnienia poszkodowanego (odpowiednio rodziny zmarłego po-

szkodowanego):
● prawo do zapoznania się z treścią protokołu powypadkowego
przed jego zatwierdzeniem;
● prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w pro-
tokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obo-
wiązany pouczyć poszkodowanego;
● prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich
notatek i odpisów oraz kopii.
Obowiązki pracodawcy:
● zabezpieczenie miejsca wypadku i udzielenie pomocy;
● wyrażenie zgody na uruchomienie maszyn i innych
urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu
wypadku po oglę- dzinach i w uzgodnieniu ze społecznym
inspektorem pracy, ewentualnie prokuratorem, przy
wystąpieniu wypadku śmier- telnego, ciężkiego lub zbiorowego –
a bez zgody, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub
mienia albo zapobieżenia grożą- cemu niebezpieczeństwu;
● niezwłoczne zawiadomienie właściwego okręgowego inspektora
pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wy-
padku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywo-
łał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być
uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 k.p.);
● powołanie zespołu powypadkowego, w skład którego wchodzi
pracownik służby BHP oraz społeczny inspektor pracy
(jeże- li pracodawca nie ma obowiązku tworzenia służby
bezpieczeń- stwa i higieny pracy, w skład zespołu
powypadkowego zamiast pracownika służby BHP wchodzi
pracodawca lub pracownik,
1
Dz.U. Nr 105, poz. 870.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby BHP,

albo specjalista spoza zakładu pracy; jeżeli nie działa społeczna
inspekcja pracy, zamiast społecznego inspektora pracy w skład
zespołu powypadkowego wchodzi przeszkolony przedstawiciel
pracowników); zespół może też składać się z pracodawcy i spe-
cjalisty spoza zakładu pracy, jeżeli ze względu na małą liczbę
pra- cowników pracodawca nie może utworzyć dwuosobowego
zespo- łu według zasad rozporządzenia;
● w przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadko-
wego podjęcie decyzji co do treści protokołu powypadkowego;
● zatwierdzenie protokołu nie później niż w terminie pięciu
dni od dnia jego sporządzenia, przy czym pracodawca
zwraca niezatwierdzony protokół powypadkowy w celu
wyjaśnienia i uzu- pełnienia go przez zespół powypadkowy,
jeżeli do treści tego pro- tokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia
przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek
wypadku pracownika albo protokół ten nie odpowiada
warunkom określonym w rozporzą- dzeniu; zespół
powypadkowy po dokonaniu wyjaśnień i uzupeł- nień
sporządza, nie później niż w terminie pięciu dni, nowy pro- tokół
powypadkowy, do którego dołącza protokół powypadkowy
niezatwierdzony przez pracodawcę;
● doręczenie protokołu niezwłocznie po jego zatwierdzeniu (pro-
tokół dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych
pracodawca niezwłocznie doręcza także właściwemu inspektoro-
wi pracy i może być on zwrócony przez właściwego
inspektora pracy z uzasadnionym wnioskiem o ponowne
ustalenie okolicz- ności i przyczyn wypadku, jeżeli zawiera
ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo
nieprawidłowe wnioski profilak- tyczne);
● wprowadzenie wypadku do rejestru wypadków;
● przechowywanie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wy-
padku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową
przez 10 lat (art. 234 § 31 k.p.);
● sporządzenie w terminie 14 dni roboczych od dnia zatwierdzenia
protokołu powypadkowego lub sporządzenia karty wypadku czę-
ści I statystycznej karty wypadku;

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
● przekazanie statystycznej karty, z wyjątkiem jej części II, uzupeł-

niającej, w terminie do 15. dnia roboczego miesiąca następujące-
go po miesiącu, w którym został zatwierdzony protokół
powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku;
● sporządzenie części uzupełniającej statystycznej karty wypadku
w takim terminie, by wypełnioną część II, uzupełniającą, staty-
stycznej karty przekazać nie później niż z upływem sześciu mie-
sięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego lub od
dnia sporządzenia karty wypadku.
Statystyczną kartę przekazuje się w formie elektronicznej na portal

sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego (papierowa tylko dla
zatrudniających mniej niż pięciu pracowników). Problematykę tę regu-
luje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 7.01.2009 r.
w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 14, poz. 80
ze zm.).
Zadania zespołu:
● niezwłoczne przystąpienie do ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku poprzez:
– dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu
technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych,
stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków
wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć
wpływ na powstanie wypadku;
– jeżeli jest to konieczne, sporządzenie szkicu lub wykonanie fo-
tografii miejsca wypadku;
– wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan
jego zdrowia na to pozwala;
– zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wy-
padku;
– zasięgnięcie opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych
specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skut-
ków wypadku;
– zebranie innych dowodów dotyczących wypadku;
– dokonanie prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art.
3 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej, przy czym stwierdzenie w
pro-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
tokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy

pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ
na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu
wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia;
– określenie środków profilaktycznych oraz wniosków, w szcze-
gólności wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stano-
wisku pracy, na którym wystąpił wypadek;
● sporządzenie protokołu powypadkowego nie później niż w ter-
minie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – we-
dług wzoru ustalonego; wskutek uzasadnionych przeszkód lub
trudności protokół może być złożony w terminie późniejszym,
wymaga to jednak podania przyczyn tego opóźnienia w
treści protokołu powypadkowego.
Jeżeli wypadek miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, ustaleń

dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę
poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego
terenie miał miejsce wypadek.
Jak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 5.02.2014 r., I ACa

945/132, prawidłowo sporządzony przez zespół protokół powypadkowy
stanowi dokument urzędowy (art. 244 § 2 k.p.c.), którego treść
jest dowodem tego, że miały miejsce opisane w nim fakty oraz że
nadano im kwalifikację odnoszącą się do definicji wypadku przy
pracy. Na zasadzie art. 252 k.p.c. ten, kto wykaże interes prawny,
może żądać, aby ustalenia protokołu powypadkowego zostały
zmienione, co oznacza, że nie są wiążące dla sądu powszechnego.
Innymi słowy, celem protokołu powypadkowego nie jest stwierdzenie
istnienia związku przyczynowego pomiędzy określonym zawinionym
działaniem lub zaniechaniem pracodawcy a powstaniem wypadku.
Kwalifikacja zdarzenia jako wypadku przy pracy nie jest uzależniona
od wykazania takiego związku.
2
LEX nr 1439219.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Wzór protokołu określa rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i

Po- lityki Społecznej z 24.05.2019 r. w sprawie wzoru protokołu
ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. poz.
1071).
W stanie faktycznym opisanym w kazusie do 27.02.2022 r. powinien więc

zostać sporządzony protokół powypadkowy, a pracodawca powinien
ten protokół zatwierdzić i doręczyć do 4.03.2022 r. albo 5.03.2022
r.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 41. Rodzaje wypadków przy pracy 189
Kazus 41
RODZAJE WYPADKÓW PRZY PRACY
Stan faktyczny
W konsekwencji zdarzenia zakwalifikowanego jako wypadek przy pracy

z 11.09.2021 r. doszło do istotnego zeszpecenia ciał poszkodowanych,
a jeden z nich z powodu ciężkich uszkodzeń ciała będących skutkiem
feralnego wypadku w dniu 28.01.2022 r. zmarł.
Na podstawie niniejszego stanu faktycznego proszę

scharakteryzować rodzaje wypadków przy pracy.
Zgodnie z treścią art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej za śmiertelny wypa-

dek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć
w okresie nieprzekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku.
Natomiast art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej zawiera definicję ciężkiego

wypadku przy pracy, za który uważa się wypadek, w wyniku
którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku,
słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo
rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna,
całkowita

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
190 Kazus 41. Rodzaje wypadków przy pracy
lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne

zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Z kolei wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy

co najmniej dwie osoby, jest zbiorowym wypadkiem przy pracy (art.
3 ust. 6 ustawy wypadkowej).
Rodzaj wypadku stwierdza się w protokole ustalenia okoliczności i przy-

czyn wypadku przy pracy. W przypadku nieprawidłowości zawartych
w protokole powypadkowym pracodawca może dokonać ich
sprosto- wania, tak aby były one zgodne ze stanem faktycznym 1. Takie
działanie pracodawcy koreluje z definicją ciężkiego wypadku zawartą
w art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej, mówiącym o odstępie czasu
między wypadkiem przy pracy a jego następstwami. Ocena tych
następstw doko- nana przez pracodawcę wyłącznie w bardzo krótkim
odstępie czasu od wystąpienia zdarzenia do dnia sporządzenia
protokołu wypadkowego może być nieprawidłowa.
Płatnicy składek mają ustalaną stopę procentową składki na ubezpiecze-

nie wypadkowe dla swojej grupy działalności w zależności od kategorii
ryzyka ustalonej dla tej grupy (art. 30 ust. 1 ustawy wypadkowej).
Ka- tegorię ryzyka dla grupy działalności ustala się w zależności od
ryzyka, określonego między innymi wskaźnikami częstości
poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem oraz
poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich (art.
30 ust. 2 ustawy wypadkowej).
1
Zob. uzasadnienie wyroku SN z 25.10.2016 r., I PK 270/15, LEX nr 2172437.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 41. Rodzaje wypadków przy pracy 189
Kazus 42
WYPADEK PRZY PRACY – KARTA

WYPADKU
Stan faktyczny
Pan Tomasz jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodar-

czą wraz z wnioskiem o przyznanie prawa do jednorazowego
odszkodowania nie przedłożył karty wypadku.
Jaką decyzję może podjąć organ rentowy i w jakim trybie?
Na podstawie art. 5 ust. 4 ustawy wypadkowej wydane zostało

rozpo- rządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 23.01.2022 r.
w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie
ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji
prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia
(Dz.U. poz. 223), ma- jące zastosowanie do zdarzeń wypadkowych,
które nastąpiły w okresie ubezpieczenia wypadkowego osób
niebędących pracownikami (to jest w okresie ubezpieczenia
wypadkowego z danego tytułu określonego w art. 3 ust. 3 i art. 3a
ustawy wypadkowej).
Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w stosunku

do prowadzących pozarolniczą działalność dokonuje w karcie wypadku
Za-
192 Kazus 41. Rodzaje wypadków przy pracy
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
192 Kazus 42. Wypadek przy pracy – karta wypadku
kład Ubezpieczeń Społecznych (art. 5 ust. 1 pkt 8 ustawy wypadkowej).

Zgodnie z § 2 ust. 2 cytowanego powyżej rozporządzenia poszkodowani,
w stosunku do których, zgodnie z ustawą, ustalenia okoliczności i przy-
czyn wypadku przy pracy dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
zawiadamiają o wypadku terenową jednostkę organizacyjną
Zakładu, właściwą ze względu na siedzibę prowadzenia działalności.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku – nie później niż w termi-

nie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – odpowiednia
komórka ZUS sporządza kartę wypadku, której wzór jest określony
w załączniku do ww. rozporządzenia (§ 4 ust. 1).
Do karty wypadku dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i in-

formacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne
dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn
wypadku, w szcze- gólności: dokumenty sporządzone z oględzin
miejsca wypadku, inne dowody dotyczące wypadku uznane za
niezbędne do ustalenia oko- liczności i przyczyn wypadku, a także
uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku
zgłoszone przez poszkodowanego lub uprawnionego członka
rodziny.
Kartę wypadku sporządza się w trzech egzemplarzach: pierwszy eg-

zemplarz otrzymuje poszkodowany albo uprawniony członek rodziny
poszkodowanego, drugi egzemplarz pozostaje u podmiotu ustalającego
okoliczności i przyczyny wypadku (w przypadku innych tytułów do
ubezpieczenia wypadkowego są to inne podmioty niż ZUS, np. zle-
ceniodawca), trzeci egzemplarz jest przekazywany do Zakładu, jeżeli
zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy.
Jeżeli bohater kazusu zgłosił wypadek, to karta została zapewne spo-

rządzona. Gdyby jednak złożył wniosek o przyznanie jednorazowe-
go odszkodowania bez uprzedniego zgłoszenia wypadku w
terenowej jednostce organizacyjnej Zakładu, właściwej ze względu na
siedzibę prowadzenia działalności, to ZUS z mocy art. 22 ust. 1
ustawy wypadkowej odmawia przyznania świadczenia w przypadku
nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 42. Wypadek przy pracy – karta wypadku 193
W pamięci trzeba mieć jednak treść uchwały Sądu

Najwyższego z 11.02.2014 r., I UZP 4/131, w której Sąd
Najwyższy stwierdził, że w postępowaniu prowadzonym na skutek
odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania prawa
do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy z
powodu nieprzedstawienia przez ubezpieczonego protokołu
powypadkowego sąd ubezpieczeń społecz- nych jest uprawniony do
dokonywania oceny, czy dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy.
Sąd ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do dokonania oceny,
czy dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy, w sytuacji gdy
poszkodowany odwołał się od decyzji ZUS odmawiającej przyznania
świadczenia z tego tytułu.
1
OSNP 2014/8, poz. 117.
194 Kazus 42. Wypadek przy pracy – karta wypadku
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 43. Wypadek przy pracy – odmowa przyznania świadczenia 195
Kazus 43
WYPADEK PRZY PRACY – ODMOWA

PRZYZNANIA ŚWIADCZENIA
Stan faktyczny
Ubezpieczony, zatrudniony na stanowisku zastępcy kierownika i inspek-

tora BHP, w dniu 24.11.2021 r. postanowił ściąć gałęzie zwisające nad
dachem, przy którym znajdowało się stanowisko rozładunku cementu.
W tym celu ubezpieczony przebrał się w ubranie robocze, włożył buty,
rękawice oraz kask. Po obcięciu gałęzi przy schodzeniu z drabiny po-
ślizgnął się i spadł z wysokości około 4 metrów, wskutek czego
doznał urazu kręgosłupa, nogi oraz głowy. Ubezpieczony miał
stwierdzone przeciwwskazania do pracy na wysokości. U pracodawcy,
który zatrud- niał ubezpieczonego, występowały braki kadrowe, o czym
ubezpieczony informował swoich przełożonych. Przed wypadkiem
ubezpieczony oraz inni pracownicy zajmowali się obcinaniem gałęzi.
W zakładzie pracy nie było narzędzi oraz środków ochrony
indywidualnej koniecznych do pracy na wysokości.
Czy ZUS postąpił właściwie, odmawiając przyznania prawa do jednora-

zowego odszkodowania w związku z wypadkiem przy pracy, ustalając,
że naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony
życia i zdrowia było wyłączną przyczyną upadku i doznanej krzywdy?

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
196 Kazus 43. Wypadek przy pracy – odmowa przyznania świadczenia
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej świadczenia z ubezpie-

czenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną
przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3 ustawy wypadkowej,
było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów doty-
czących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego
umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Przepis ten mówi o konsekwencji związku przyczynowego między za-

chowaniem poszkodowanego a wypadkiem przy pracy, a związek
ten należy rozumieć jako normalny (adekwatny) związek
przyczynowy według przepisu art. 361 § 1 k.c., zaś „wyłączność”
przyczyny wypadku przy pracy – analogicznie jak przesłankę
egzoneracyjną („wyłączną winę poszkodowanego”) z art. 435 § 1
k.c.1
Sytuacje, w których zachowanie ubezpieczonego stanowi jedyną

przy- czynę wypadku, w praktyce należą do rzadkości, gdyż zachowaniu
ubezpieczonego towarzyszą niemal zawsze działania lub zaniechania
innych osób albo zjawiska, które mogą być oceniane jako
bezpośrednia lub pośrednia współprzyczyna wypadku. Dlatego
badanie wpływu więk- szej liczby przyczyn (współprzyczyn) na
wystąpienie wypadku należy oceniać według kryterium prawa
cywilnego, zgodnie z założeniami adekwatnego związku
przyczynowego, umożliwiającymi odpowiedź na pytanie o to, czy
wypadek stanowi normalne następstwo określone- go działania lub
zaniechania ubezpieczonego, czy też pochodząca od ubezpieczonego
przyczyna pozostawała tylko w przypadkowym związku
przyczynowym z powstaniem wypadku przy pracy.
Z treści art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej wynika, że przesłanka „wy-

łącznie” odnosi się do przyczyny wypadku, a nie do winy
ubezpieczonego. Zatem umyślne spowodowanie wypadku nie jest
równoznaczne
1
Tak jak w uchwale składu siedmiu sędziów SN z 11.01.1960 r., I CO 44/59,
OSNCK 1960/4, poz. 92, oraz w wyrokach SN: z 27.07.1973 r., II CR 233/73,
OSPiKA 1974/9, poz. 190, z glosą A. Rembielińskiego; z 3.08.2007 r., I UK 367/06,
OSNP 2008/19–20, poz. 294; z 1.04.2011 r., II PK 233/10, LEX nr 898416.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
z wyłączną przyczyną spowodowania wypadku. Brak przeszkolenia

pracownika do wykonywania określonych czynności wyklucza przyję-
cie, że wyłączną przyczyną wypadku przy pracy pracownika
wskutek jego nieostrożnego zachowania było naruszenie przez niego
przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, gdyż uchybienia, jakich
dopuszcza się w tym zakresie pracodawca, stanowią współprzyczynę
wypadku.
Stan faktyczny przedstawiony w kazusie odpowiada stanowi faktyczne-

mu w sprawie, w której Sąd Najwyższy wyrokiem z 12.06.2013 r., I
UK 14/132, uchylił wyrok sądu drugiej instancji zmieniający wyrok
sądu rejonowego – przez oddalenie odwołania od decyzji organu
rentowego odmawiającej ubezpieczonemu prawa do jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. W tymże wyroku
Sąd Najwyższy sformułował tezę, że związek przyczynowy, o
którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, należy rozumieć
jako normalny (adekwatny) związek przyczynowy według art. 361 § 1
k.c., a „wyłączność” przyczyny wypadku przy pracy analogicznie jak
przesłankę egzoneracyjną („wy- łączną winę poszkodowanego”) z
art. 435 § 1 k.c.
Dla rozwiązania kazusu znaczenie ma druga z tez – brak przeszkolenia

pracownika oraz brak urządzeń zabezpieczających przy pracy na wy-
sokościach obciążający pracodawcę jest współprzyczyną wypadku przy
pracy polegającego na upadku z wysokości tylko w przypadku pracow-
nika wykonującego tego rodzaju pracę, w ramach swoich obowiązków
pracowniczych lub nawet poza ich zakresem, ale w razie polecenia pra-
codawcy lub w sposób znany i przez pracodawcę tolerowany.
Sąd Najwyższy w omawianym wyroku stwierdził, że użyty w art. 21 ust.

1 ustawy wypadkowej zwrot „wyłączną przyczyną” należy odnosić do
sytuacji, w której pracodawca w żaden sposób nie przyczynił się do
wypadku, a zachowanie poszkodowanego stanowiło wyłączną (jedyną)
przyczynę zdarzenia3. Dlatego wystąpienie jakiegokolwiek innego
zdarzenia nie- zależnego od pracownika, nieleżącego po jego stronie,
które wpłynęło
2
LEX nr 1396382, M.P.Pr. 2014/1, s. 44–48.
3
Zob. wyroki SN: z 5.05.1998 r., II UKN 29/98, OSNAPiUS 1999/8, poz.
288; z 10.06.1999 r., II UKN 687/98, OSNAPiUS 2000/17, poz. 658.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
na powstanie wypadku, uniemożliwia przyjęcie wyłącznej przyczy-

ny wypadku spowodowanej zachowaniem pracownika, nawet gdyby
zachowanie pracownika było przyczyną decydującą. Niezapewnienie
pracownikowi elementarnych warunków bezpiecznego wykonywania
pracy z reguły wyklucza możliwość przyjęcia jako wyłącznej przyczyny
wypadku przy pracy naruszenia przez pracownika przepisów dotyczą-
cych ochrony zdrowia, spowodowanego wskutek rażącego niedbalstwa.
W razie zaistnienia dodatkowych, nieleżących po stronie pracownika
przyczyn nie ma potrzeby badania stopnia zawinienia pracownika, który
w takim przypadku, nawet przy udowodnieniu winy umyślnej, zacho-
wuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
Dla prawidłowego zastosowania art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej

w omawianym przypadku konieczne było więc w pierwszej
kolejności ustalenie, czy zachowanie ubezpieczonego naruszające
przepisy o ochronie życia i zdrowia było wyłączną przyczyną wypadku
przy pracy i czy oprócz tego zachowania nie wystąpiła inna przyczyna
tego wypadku. Dopiero w razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej
(że nie wystąpiła żadna inna współprzyczyna wypadku poza
zachowaniem poszkodowanego, jeśli uwzględnić definicję adekwatnego
związku przyczynowego) należało ocenić, czy zachowanie
ubezpieczonego było zawinione, co najmniej w stopniu rażącego
niedbalstwa.
Należało więc dokonać analizy, czy zachowanie ubezpieczonego

(wej- ście na dużą wysokość po drabinie bez odpowiednich
zabezpieczeń) było wyłączną przyczyną upadku i doznanej szkody,
czy też – w kategoriach normalnego (adekwatnego) związku
przyczynowego – do wypadku doszło również wskutek innej
przyczyny (współprzyczyny). Wystąpienie współprzyczyny wypadku
przy pracy w postaci zaniedbań organizacyjno-technicznych pracodawcy
(nieprzeszkolenie pracownika, brak urządzeń zabezpieczających,
dopuszczenie do pracy przeciwwska- zanej) należało przy tym ocenić w
odniesieniu do rodzaju wykonywanej pracy według treści stosunku
pracy i sposobu jej wykonywania. Przy tej ocenie należało mieć na
uwadze wyrażony w orzecznictwie pogląd (wyrok Sądu
Najwyższego z 9.12.2011 r., II PK 64/11)4, że normalnym
4
OSNP 2012/23–24, poz. 282.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
następstwem (art. 361 § 1 k.c.) korzystania w procesie pracy z

niewłaś- ciwego urządzenia technicznego nie jest uszkodzenie ciała
pracownika powstałe wskutek zakazanej (nietolerowanej) przez
pracodawcę czyn- ności pracownika. Odpowiednio w okolicznościach
sprawy oznacza to, że brak przeszkolenia pracownika oraz brak
urządzeń zabezpieczających przy pracy na wysokościach obciążający
pracodawcę był współprzy- czyną wypadku przy pracy polegającego
na upadku z wysokości tylko w przypadku pracownika wykonującego
tego rodzaju pracę w ramach swoich obowiązków pracowniczych lub
nawet poza ich zakresem, ale w razie polecenia pracodawcy lub w
sposób znany i przez pracodawcę tolerowany. Inaczej rzecz ujmując,
brak przeszkolenia pracownika oraz brak urządzeń zabezpieczających
przy pracy na wysokościach nie był współprzyczyną upadku z
wysokości, jeżeli dotyczy pracownika, który samowolnie, bez zgody i
wiedzy pracodawcy podjął się wykonania takich czynności. Dotyczy to
również – co oczywiste – dopuszczenia pracownika do pracy przez
pracodawcę wbrew stwierdzonym przeciwwskazaniom lekarskim.
Takie dopuszczenie do pracy może być współprzyczyną wypadku przy
pracy tylko w przypadku pracownika wykonującego taką pracę (w
ramach obowiązków pracowniczych lub poza nimi w sposób znany i
tolerowany przez pracodawcę), a nie w przypadku pracownika, który
samowolnie czynności takie podjął.
Zdaniem Sądu Najwyższego w rozpoznawanej sprawie sąd drugiej in-

stancji zastosował przepis prawa materialnego (art. 21 ust. 1 ustawy
wypadkowej) do niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego. Sąd
rejonowy ustalił bowiem – co zostało przejęte przez sąd drugiej in-
stancji – że „ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku zastępcy
kierownika i inspektora BHP; w dniu 24.08.2007 r. postanowił
ściąć gałęzie zwisające nad dachem, przy którym znajdowało się
stanowisko rozładunku cementu; w tym celu przebrał się w ubranie
robocze, założył buty, rękawice oraz kask; po obcięciu gałęzi, przy
schodzeniu z drabiny poślizgnął się i spadł z wysokości około 4
metrów, wskutek czego doznał urazu kręgosłupa, nogi oraz głowy.
Ubezpieczony miał stwierdzone przeciwwskazania do pracy na
wysokości; przed wypadkiem ubezpieczony oraz inni pracownicy
zajmowali się obcinaniem gałęzi”. Nie wyjaśniono więc (nie
ustalono), dlaczego ubezpieczony w ogóle podjął się wykonywania
pracy na wysokości (obcinania gałęzi),
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
czy czynności te wchodziły w zakres jego obowiązków

pracowniczych (zajmował stanowisko zastępcy kierownika i
inspektora BHP), czy wobec tego musiał być do tych prac
dopuszczony przez pracodawcę, czy też ubezpieczony wykonywał te
czynności samowolnie, bez wiedzy i akceptacji pracodawcy (czy
przełożeni ubezpieczonego wiedzieli o wykonywaniu przez niego
takich prac i to tolerowali, godzili się na to, czy też „sam z siebie
dopuścił do tej pracy”). Ustalenie tych okoliczności jest niezbędne dla
oceny związku przyczynowego koniecznego do zastosowania art. 21
ust. 1 ustawy wypadkowej, według zasady, zgodnie z którą, jeżeli
ubezpieczony normalnie (według treści umowy o pracę lub w sposób
faktyczny, polecony lub tolerowany przez pracodawcę) wykonywał
pracę na wysokości, to musiał być do niej dopuszczony, a takie
dopuszczenie wbrew przeciwwskazaniom lekarskim oraz brak
przeszkolenia i brak urządzeń zabezpieczających były współprzyczyną
wypadku (zachowanie ubezpieczonego – choćby zawinione w
stopniu rażącego niedbalstwa – nie było wyłączną przyczyną
wypadku przy pracy). Jeżeli natomiast ubezpieczony podjął się
wykonywania prac na wysokości samowolnie, poza jego obowiązkami
pracowniczymi, bez wiedzy i akceptacji przełożonych, to nie musiał
w ogóle być do takich prac dopuszczony, a między zaniedbaniami
pracodawcy (brak przeszkolenia i urządzeń zabezpieczających) i szkodą
doznaną wskutek wypadku nie istnieje adekwatny związek przyczynowy
(wyłączną przyczyną wypadku jest zachowanie poszkodowanego).
Odpowiedź będzie więc uzależniona od przyjętej konstrukcji stanu
faktycznego, ale wiele wskazuje na to, że decyzja ZUS była
prawidłowa.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
206 Kazussystemów
Kazus 44. Koordynacja 43. Wypadek przy pracy społecznego
zabezpieczenia 201
– odmowa przyznania świadczenia
Kazus 44
KOORDYNACJA SYSTEMÓW
ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Stan faktyczny
Obywatelka polska jest zatrudniona w Polsce, ale wybiera się do

innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej w celu podjęcia
pracy u pracodawcy zagranicznego lub rozpoczęcia działalności na
własny rachunek.
Proszę udzielić porady prawnej, w jaki sposób będzie mogła ubiegać się
o ustalenie prawa do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macie-
rzyństwa, w oparciu o podstawowe zasady koordynacji.
Od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej polscy

obywatele mają prawo do równego traktowania we wszystkich unijnych
krajach członkowskich UE (są to: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania,
Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa,
Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia,
Szwecja, Węgry, Włochy, od 1.01.2007 r. również Bułgaria i Rumunia,
a od 1.07.2013 r. Chorwacja). Przy tym przy stosowaniu zasad koordyna-
cji tak jak państwa członkowskie Unii Europejskiej traktowane są także
państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), tj. Norwegia,
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
202 Kazus 44. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego
Islandia i Liechtenstein, a od 1.04.2006 r. zasady koordynacji mają za-

stosowanie również do Szwajcarii.
Obywatele każdego z państw Unii Europejskiej mają prawo do swo-

bodnego przemieszczania się w obrębie całej Wspólnoty i zasada ta
– swobodnego przepływu osób – ma podstawowe znaczenie. Akty
prawne dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
służą ułatwieniu korzystania z tego prawa i zapewniają osobom prze-
mieszczającym się we Wspólnocie ochronę socjalną. Dzięki
koordynacji obywatele jednego państwa członkowskiego
przebywający w innym państwie członkowskim są traktowani tak
samo jak obywatele tego drugiego państwa.
W ramach rozpatrywanego przypadku najistotniejsze znaczenie mają:

● rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 z 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego1,
● rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 987/2009 z 16.09.2009 r. dotyczące wykonania rozporządzenia
(WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpiecze-
nia społecznego2.
Rozstrzygają one problem dotyczący tego, ustawodawstwo którego

z państw członkowskich Unii jest ustawodawstwem właściwym w kon-
kretnym przypadku, to jest na przykład, w którym państwie należy
opłacać składkę, instytucje którego państwa wypłacą świadczenie itd.
Osoby przemieszczające się zachowują uprawnienia do nabytych już

świadczeń i nie mogą być ich pozbawione z tego powodu, że przebywają
lub mieszkają w innym państwie członkowskim. Dotyczy to między
innymi świadczeń pieniężnych, które są wypłacane za okres choroby
lub macierzyństwa. W zakresie świadczeń pieniężnych koordynacja
ma zapewnić nabycie lub zachowanie prawa do świadczeń związanych
z chorobą albo macierzyństwem osobom, które przemieszczają się,
1
Dz.Urz. UE L 166, s. 1.
2
Dz.Urz. UE L 284, s. 1, ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 44. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego 203
w szczególności zmieniają pracę lub podejmują pracę na własny ra-

chunek w różnych państwach i podlegają systemom zabezpieczenia
społecznego tych państw, które jednak w różny sposób – wynikający
z przepisów krajowych – definiują prawo do świadczeń, zasady
nabywania tych świadczeń i obliczania ich wysokości.
Podstawowe zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

w kontekście świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa to:
1. Zasada równego traktowania.
Oznacza ona, że obywatel jednego z państw członkowskich pracu-
jący w innym państwie członkowskim korzysta z takich samych
praw do świadczeń, a także ma takie same obowiązki co obywate-
le tego państwa. Zakazana jest dyskryminacja bezpośrednia oraz
pośrednia ze względu na narodowość i obywatelstwo w przyzna-
waniu prawa do świadczeń.
2. Zasada jedności stosowanego ustawodawstwa.
Stosowanie jej zapobiega sytuacji, w której obywatel migrujący
musiałby opłacać składkę w kilku systemach, albo przeciwnie,
w żadnym z państw nie mógłby korzystać z ochrony ubezpiecze-
niowej. Z rozporządzeń koordynacyjnych wynika, że jedna osoba
podlega wyłącznie ustawodawstwu jednego państwa członkow-
skiego, zwykle państwa miejsca pracy – tzw. lex loci laboris – co
łączy się z obciążającym pracodawcę obowiązkiem
opłacania składek na rzecz tego państwa, nawet gdyby siedziba
pracodawcy znajdowała się w innym kraju członkowskim.
Zasada lex loci laboris dotyczy nie tylko pracowników, ale i osób
prowadzących działalność na własny rachunek. Doznaje ona
jednak pewnych wyjątków – także szczegółowo uregulowanych
w rozporządze- niach koordynacyjnych.
Dla potrzeb przykładu praktyczny wymiar zasady jedności stoso-
wanego ustawodawstwa jest taki, że świadczenia pieniężne z tytu-
łu choroby i macierzyństwa przysługują tylko z jednego państwa
– będzie to państwo wykonywania pracy i opłacania składki na
ubezpieczenia społeczne.
3. Zasada zachowania praw nabytych.
Świadczenia nabyte na podstawie ustawodawstwa jednego albo
kilku państw Unii nie mogą być zmniejszane, zawieszane
ani
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
zniesione tylko z tej przyczyny, że uprawniony do

świadczeń zamieszkał na terytorium innego państwa
członkowskiego niż państwo zobowiązane do wypłaty
świadczenia. Wykluczona jest możliwość uzależnienia
wypłacania świadczeń z ubezpieczenia społecznego od
posiadania miejsca zamieszkania na terytorium danego kraju, a
zagwarantowany jest transfer świadczeń.
Zatem jeżeli ubezpieczona nabyła prawo do świadczeń pienięż-
nych w razie choroby i macierzyństwa w jednym państwie człon-
kowskim, a następnie przeprowadziła się do innego
państwa członkowskiego, nadal będzie te świadczenia
otrzymywała i nie może ich stracić z tego powodu, że zmieniła
miejsce swojego zamieszkania.
4. Zasada sumowania okresów.
Jeśli w państwie członkowskim, w którym dana osoba jest aktual-
nie ubezpieczona, chce ona skorzystać ze świadczeń pieniężnych,
ale nie posiada wystarczającego okresu ubezpieczenia (pracy na-
jemnej, prowadzenia działalności na własny rachunek) lub
zamieszkania, to właściwa instytucja ubezpieczeniowa
uwzględni okresy ubezpieczenia przebyte w innym państwie
członkowskim w zakresie niezbędnym do przyznania prawa do
świadczeń. Będą one traktowane jak przebyte w państwie, którego
ustawodawstwo stosuje ta instytucja.
Pamiętać musimy o odmiennościach w poszczególnych systemach.
Na przykład: polskie przepisy nie uznają okresów zamieszkania w Polsce

do okresu wymaganego do nabycia prawa do wynagrodzenia chorobo-
wego lub zasiłku chorobowego. Jednak okresy zamieszkania w
innym państwie członkowskim zostaną uwzględnione, jeśli
ubezpieczony za- mieszkiwał w państwie członkowskim, w którym
są to okresy upraw- niające do nabycia prawa do świadczeń
pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.
W toku postępowania właściwa instytucja ubezpieczeniowa zwróci się

do zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej z wnioskiem o poświadcze-
nie okresów ubezpieczenia (pracy najemnej, pracy na własny rachunek
czy zamieszkania w tym państwie członkowskim).
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego objęte są świadcze-

nia pieniężne z tytułu choroby, w tym także spowodowanej wypadkiem
przy pracy lub chorobą zawodową, oraz świadczenia z tytułu macierzyń-
stwa, przysługujące wszystkim grupom osób ubezpieczonych w Polsce.
Świadczeniami pieniężnymi w razie choroby i macierzyństwa objętymi

koordynacją są:
● wynagrodzenie chorobowe – przysługujące pracownikom na pod-
stawie art. 92 k.p. łącznie przez okres do 33 dni albo odpowiednio
do 14 dni w roku kalendarzowym,
● zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego lub wypadko-
wego – przysługujący osobie objętej ubezpieczeniem
chorobowym lub wypadkowym przez okres choroby trwającej
do 182 dni, a w przypadku gruźlicy oraz gdy niezdolność do
pracy przypada na okres ciąży – do 270 dni,
● świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego
lub wypadkowego – przysługujące przez okres do 12 miesięcy
ubezpieczonemu, który po wykorzystaniu okresu pobierania
zasiłku chorobowego jest nadal chory, jeżeli rokuje odzyskanie
zdolności do pracy,
● zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia chorobowego lub wypad-
kowego przysługujący przez okres odbywania rehabilitacji zawo-
dowej, nie dłużej niż przez 24 miesiące,
● zasiłek macierzyński – przysługujący osobie ubezpieczonej z ty-
tułu urodzenia dziecka lub przyjęcia na wychowanie dziecka,
● zasiłek opiekuńczy – przysługujący osobom objętym ubezpiecze-
niem chorobowym z tytułu opieki nad członkiem rodziny.
Informacje o tym, jakie świadczenia poszczególne państwa członkow-

skie uznają za świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa oraz jakie
są warunki ich nabywania, można uzyskać w instytucji właściwej do
realizacji tych świadczeń każdego państwa. Można się także zwrócić
w Polsce do wydziału zasiłków odpowiedniego oddziału ZUS.
Prawo do świadczeń pieniężnych nie jest związane z uprawnieniami

do świadczeń rzeczowych w razie choroby, czyli opieki medycznej.
Instytucja innego państwa członkowskiego nie może odmówić prawa
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby na przykład z powodu bra-

ku zgody instytucji zajmującej się udzielaniem świadczeń
rzeczowych w razie choroby na wyjazd lub powrót do państwa
swojego miejsca zamieszkania w trakcie choroby.
Jeżeli więc bohaterka przykładu – zgodnie z prawem państwa, w którym

jest ubezpieczona – musi przedstawić zaświadczenie o niezdolności
do pracy, aby nabyć prawo do świadczenia z tytułu niezdolności do
pracy, powinna zwrócić się do lekarza w państwie, w którym
mieszka lub przebywa. Zaświadczenie to należy przesłać do instytucji
właściwej w państwie, w którym jest ubezpieczona, w terminie
określonym przez przepisy tego państwa.
W każdym przypadku przestrzegać trzeba przepisów państwa, które

przyznaje świadczenie, a także obowiązków wobec swojego pracodawcy.
Jeśli lekarze w państwie, w którym ubezpieczona przebywa lub mieszka,

nie wydają zaświadczeń o niezdolności do pracy z powodu choroby,
a zaświadczenia takie są wymagane zgodnie z przepisami
właściwego państwa członkowskiego, należy zwrócić się o nie
bezpośrednio do instytucji ubezpieczeniowej w państwie
zamieszkania lub pobytu. In- stytucja ta niezwłocznie oceni stan
zdrowia, lekarz tej instytucji wyda zaświadczenie o niezdolności do
pracy, a potem instytucja ta przekaże je do instytucji, która będzie
przyznawała świadczenie.
Zaświadczenie wystawione w państwie miejsca zamieszkania lub pobytu

powinno być honorowane przez instytucję ubezpieczeniową
państwa, które przyznaje i wypłaca świadczenie.
Instytucja właściwa wypłaci bezpośrednio świadczenie pieniężne, a w ra-

zie potrzeby poinformuje o tym instytucję państwa zamieszkania lub
pobytu.
Jeżeli instytucja właściwa odmówi wypłaty świadczenia, powiadomi

o swojej decyzji ubezpieczoną oraz instytucję państwa jej zamieszka-
nia lub pobytu. Decyzja taka powinna wskazywać przyczyny odmowy,

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
sposób, w jaki można się od niej odwołać, oraz termin na wniesienie

odwołania.
Jak zatem otrzymać świadczenie z innego państwa członkowskiego, gdy

mieszka się lub przebywa w Polsce?
Jeśli dana osoba, która jest objęta ubezpieczeniem innego państwa człon-
kowskiego, stanie się niezdolna do pracy z powodu choroby w czasie,
gdy mieszka lub przebywa w Polsce, a lekarz wystawił jej
zaświadcze- nie lekarskie, to powinna otrzymać wydruk
zaświadczenia lekarskiego e-ZLA, który przesyła się bezpośrednio do
instytucji właściwej, która przyzna i będzie wypłacała świadczenie.
Decyzję o prawie do świadcze- nia podejmuje w tym przypadku
zagraniczna instytucja właściwa. Jeżeli zagraniczna instytucja właściwa
odmówi wypłaty świadczeń, powiadomi o swojej decyzji
ubezpieczoną i ZUS.
Zagraniczna instytucja ubezpieczeniowa, która wypłaca świadczenie,

może zlecić ZUS sprawdzenie, czy orzeczenie o czasowej
niezdolności do pracy i wystawione w Polsce zaświadczenia lekarskie
e-ZLA są pra- widłowe. Kontrolę tę przeprowadzają na zasadach
określonych polskimi przepisami lekarze orzecznicy ZUS.
Powyższe wynika z: art. 61 ustawy zasiłkowej, art. 21 rozporządzenia

nr 883/2004, art. 27 rozporządzenia nr 987/2009, § 5
rozporządzenia Ministra Rodziny Pracy i Polityki Społecznej z
8.12.2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających
wpływ na prawo do za- siłków z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów
niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (Dz.U. z 2017 r.
poz. 87).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 45. Ustalanie uszczerbku na zdrowiu... 209
Kazus 45
USTALANIE USZCZERBKU NA
ZDROWIU I WYSOKOŚCI
JEDNORAZOWEGO ODSZKODOWANIA
Stan faktyczny/pytanie
Proszę wyjaśnić panu Tomaszowi, zatrudnionemu na podstawie

umowy o pracę, podstawowe zasady związane z ustaleniem
uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego przed organem rentowym
oraz możliwości ustalenia wyższego stopnia uszczerbku poprzez
wszczęcie procedury odwoławczej.
Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby za-

wodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
przysługuje jednorazowe odszkodowanie (art. 11 ust. 1 ustawy wy-
padkowej). Przy tym oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego
związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się
po zakończeniu leczenia i rehabilitacji (art. 21 ust. 4 ustawy
wypadkowej).
Ustawodawca rozróżnia stały i długotrwały uszczerbek na zdrowiu.
Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy wypadkowej za stały uszczerbek na zdro-

wiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje
upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
210 Kazus 45. Ustalanie uszczerbku na zdrowiu...
Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się natomiast takie naru-

szenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności
organizmu na okres przekraczający sześć miesięcy, mogące ulec popra-
wie (art. 11 ust. 3 ustawy wypadkowej).
Uznania, że pracownik wskutek wypadku przy pracy doznał długotrwa-

łego uszczerbku na zdrowiu, nie podważa poprawa stanu jego zdrowia
i ustąpienie zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu do dnia badania
przez lekarzy orzeczników organu rentowego lub biegłych sądowych1.
Jednorazowe odszkodowanie przysługujące ubezpieczonemu, który

wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego
lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przyznawane jest na wniosek
uprawnionego (samego poszkodowanego ubezpieczonego albo członka
rodziny wymienionego w art. 13 ust. 2 ustawy wypadkowej, gdy
ubezpieczony zmarł wskutek wypadku lub choroby zawodowej).
Na podstawie delegacji ustawowej z art. 11 ust. 5 ustawy

wypadkowej wydane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z 18.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad
orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu
postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o
wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz.U. z 2020 r. poz. 233).
Zgodnie z ww. rozporządzeniem:

● w przypadku pracownika dokumentację niezbędną do ustalenia
uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego, spowodowanego wy-
padkiem przy pracy lub chorobą zawodową, kompletuje płatnik
składek po otrzymaniu wniosku oraz po zakończeniu leczenia
i rehabilitacji przez ubezpieczonego, przekazuje wniosek wraz
ze skompletowaną dokumentacją terenowej jednostce organiza-
cyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu
na miejsce zamieszkania ubezpieczonego, w celu wydania orze-
czenia przez lekarza orzecznika Zakładu;
1
Zob. wyrok SN z 30.01.2019 r., II UK 379/17, OSNP 2019/9, poz. 116.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
● w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania wniosku Zakład ustala

termin badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika;
● lekarz orzecznik – ewentualnie po wydaniu opinii przez
lekarza konsultanta i przeprowadzeniu badań dodatkowych –
ustala stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego
związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową na
podstawie bezpośredniego badania ubezpieczonego i posiadanej
dokumentacji medycznej oraz dokumentacji dotyczącej tego
wypadku przy pracy albo tej choroby zawodowej i wydaje
orzeczenie o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, w
którym stwierdza stopień uszczerbku na zdrowiu oraz jego
związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
● lekarz orzecznik ustala stopień stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu w procentach według tzw. oceny procen-
towej, która jest określona w załączniku do ww. rozporządzenia,
a jeżeli dla danego rodzaju uszczerbku ocena procentowa określa
dolną i górną granicę, lekarz orzecznik określa stopień uszczerb-
ku w tych granicach, biorąc pod uwagę obraz kliniczny, stopień
uszkodzenia czynności organu, narządu lub układu oraz towa-
rzyszące powikłania; jeżeli brak jest odpowiedniej pozycji dla da-
nego przypadku, lekarz orzecznik ocenia ten przypadek według
pozycji najbardziej zbliżonej;
● przy uszkodzeniu kilku kończyn, narządów lub układów, ogólny
stopień stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu rów-
na się sumie procentów uszczerbku ustalonych za poszczególne
uszkodzenie, z ograniczeniem do 100%;
● przy wielomiejscowym uszkodzeniu kończyny ogólny stopień
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu równa się su-
mie procentów za poszczególne uszkodzenie, ale nie może być
wyższy od procentu przewidzianego za utratę uszkodzonej części
kończyny;
● uwzględnia się naruszenie funkcji organu, narządu lub układu
sprzed wypadku, ale – co istotne – jeżeli nie jest możliwe okre-
ślenie, w jakim stopniu organ, narząd lub układ był upośledzony
przed wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, przyjmuje
się, że upośledzenia nie było.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Orzeczenie lekarza orzecznika, które zawiera opis naruszenia sprawności

organizmu, procentowe ustalenie stopnia stałego lub długotrwałego
uszczerbku oraz numer pozycji w ocenie procentowej, ewentualnie
stwierdzenie związku śmierci ubezpieczonego z wypadkiem lub chorobą
zawodową, doręcza się ubezpieczonemu i tak jak w przypadku orzeczeń
dotyczących niezdolności do pracy przysługuje od niego sprzeciw do
komisji lekarskiej ZUS, ponieważ przy ustalaniu stałego lub długotrwa-
łego uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z chorobą zawodową
lub wypadkiem przy pracy stosuje się odpowiednio przepisy ustawy
o emeryturach i rentach z FUS dotyczące trybu orzekania o niezdol-
ności do pracy.
Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz

ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji Zakładu.
Decyzję Zakład wydaje w ciągu 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia
lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej albo wyjaśnienia ostatniej
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art. 15 ust. 1 i 2 ustawy
wypadkowej).
Od takiej decyzji przysługuje odwołanie na zasadach ogólnych (art.

15 ust. 4 ustawy wypadkowej), a właściwy do rozpoznania odwołania jest
sąd rejonowy (art. 4778 § 2 pkt 3 k.p.c.).
Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do jednorazowego

odszkodowania oraz jego wysokość, Zakład dokonuje z urzędu
wypłaty odszkodowania w terminie 30 dni od dnia wydania
decyzji (art. 15 ust. 3 ustawy wypadkowej).
Wypłata jednorazowego odszkodowania jest dokonywana w trybie prze-

widzianym dla wypłaty świadczeń określonych w przepisach o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego

wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu2 (art. 12 ust. 1 ustawy wypadkowej).
2
W okresie od 1.04.2022 r. do 31.03.2023 r. jest to 1133 zł, co wynika z
obwieszczenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 23.02.2022 r. (M.P. poz.
287).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały

uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej, który był podstawą przyznania
jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10
punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o
20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na
zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalone było to
odszkodowanie (art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej).
Całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji zwiększa

jednorazowe odszkodowanie o 3,5-krotność przeciętnego wynagro-
dzenia3.
Pamiętać trzeba, że do ustalenia wysokości jednorazowego

odszkodowania przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie
obowiązujące w dniu wydania decyzji (art. 12 ust. 5 ustawy
wypadkowej).
3
W okresie od 1.04.2022 r. do 31.03.2023 r. jest to 19.819 zł, co wynika z rozporzą-
dzenia wymienionego w poprzednim przypisie.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 46. Podleganie ubezpieczeniom – decyzja stwierdzająca nieważność... 215
Kazus 46
DECYZJA STWIERDZAJĄCA NIEWAŻNOŚĆ
UMOWY O PRACĘ
Stan faktyczny/pytanie
Proszę wyjaśnić, jaki środek ochrony prawnej i w jakim trybie

przysłu- guje płatnikowi i ubezpieczonej w przypadku
zakwestionowania przez organ rentowy umowy o pracę łączącej
strony oraz w konsekwencji wydania przez ZUS decyzji
stwierdzającej jej nieważność z uwagi na pozorność (umowa
fikcyjna), powodującej, że pracownica nie podlega ubezpieczeniom
społecznym w trakcie trwania umowy o pracę.
Udzielając porady prawnej, należy wskazać podstawy zaskarżenia wy-

danej decyzji.
Jeżeli umowa o pracę jest fikcyjna, nie może stanowić tytułu do

objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym.
Tytułem obowiązkowego ubezpieczenia – zarówno emerytalno-

rentowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, jak i
chorobowego na podstawie art. 11 ust. 1 tej ustawy oraz wypadkowego,
w myśl art. 12 ust. 1 tej ustawy – jest zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy
systemowej pozostawanie w stosunku pracy.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
216 Kazus 46. Podleganie ubezpieczeniom – decyzja stwierdzająca nieważność...
Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ust. 1, art. 12

ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych pracownik objęty jest obowiązkowymi ubezpieczeniami:
emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym, zaś obowiązek
ten powstaje od dnia nawiązania stosunku pracy, a trwa do dnia
ustania tego stosunku. Pracownika do ubezpieczeń społecznych zgłasza
pracodawca, który jest płatnikiem składek. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy
systemowej za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku
pracy, czyli zatrudnioną przez pracodawcę. Z kolei art. 22 § 1 k.p.
stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje
się do wykonywania pracy okre- ślonego rodzaju na rzecz pracodawcy
i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez
pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za
wynagrodzeniem.
Dla objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym zasadnicze

znaczenie ma jednak nie to, czy umowa o pracę została zawarta i czy
jest ważna (jako nienaruszająca art. 58 § 1 k.c. lub art. 83 k.c.),
lecz tylko to, czy strony umowy pozostały w stosunku pracy (art. 8
ust. 1 ustawy systemowej). O tym zaś, czy strony istotnie w takim
stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń
społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę,
wypłata wynagrodzenia, opłacenie składki czy wystawienie
świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie
elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z
art. 22 § 1 k.p. Zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego
bez rzeczywistego wykonywania umowy o pracę świadczy o
fikcyjności zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego.
Jeżeli jednak stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie
zatrudnienia, wady oświadczeń woli dotykające umowy o pracę, w tym
nawet powodujące jej nieważność, nie skutkują w sferze prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dla objęcia obowiązkowym
ubezpieczeniem społecznym istotne jest zatem to, aby stosunek pracy
zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach
pracowniczych1.
1
Zob. wyrok SA w Białymstoku z 7.07.2021 r., III AUa 455/21, LEX nr 3290080.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Jeżeli umowa o pracę została zawarta dla pozoru, nie może stanowić
tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym. Aby
móc stwierdzić, że została zawarta pozorna umowa, przy składaniu
oświadczeń woli (podpisywaniu umowy) obie strony muszą mieć (mają)
świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie
będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy – z
góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków
wynika- jących z umowy i stwarzają pozór rzeczywistego dokonania
czynności prawnej o określonej treści, podczas gdy tak naprawdę nie
chcą wywo- łać żadnych skutków prawnych lub też wywołać inne,
niż w pozornej czynności deklarują2.
Zastanawiając się nad konstrukcją zarzutów, warto mieć w pamięci tezę

wyroku Sądu Najwyższego z 4.02.2021 r., II USKP 12/21 3, który wyjaśnił,
że „złożenie oświadczenia woli dla pozoru w rozumieniu art. 83 § 1 k.c.
oznacza, iż osoba oświadczająca wolę nie chce, aby powstały skutki praw-
ne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym oświadczeniem. Natomiast
czynność prawna mająca na celu obejście ustawy w ujęciu art. 58 § 1 k.c.
polega na takim ukształtowaniu jego treści, która z punktu widzenia
formalnego nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do
zrealizowania celu ustawowo zakazanego. Czynność zmierzająca do
obejścia prawa nie może więc być jednocześnie czynnością pozorną
(...).
Podleganie ubezpieczeniu społecznemu wynika z prawdziwego zatrud-

nienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę. Nie stanowi więc
podstawy do objęcia ubezpieczeniem społecznym dokument nazwany
umową o pracę, jeżeli rzeczywisty stosunek prawny nie odpowiada treści
art. 22 § 1 k.p. Dokument w postaci umowy o pracę nie jest
niepodwa- żalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go jako
strony umowy faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej
w dokumencie. Skutku objętego rzeczywistym zamiarem stron (objęcia
ubezpieczeniem) nie wywołuje zawarcie umowy o pracę, której strony
stwarzają pozór realizacji przez ubezpieczonego czynności
odpowiadających treści art. 22
2
Zob. wyroki SN: z 4.02.2000 r., II UKN 362/99, OSNAPiUS 2001/13, poz. 499;
z 26.07.2012 r., I UK 27/12, LEX nr 1218584.
3
LEX nr 3117753.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
§ 1 k.p., czyli wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz

pracodawcy i pod jego kierownictwem, za wynagrodzeniem
odpowiadającym ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78 k.p.). Z
obowiązku pracodawcy polegającego na zgłoszeniu do
ubezpieczenia społecznego zatrudnionych pracowników należy
wysnuć wniosek, że bycie podmiotem ubezpieczenia związane jest
wyłącznie z realizacją podstawowego dla stosunków tego
ubezpieczenia warunku wykonywania pracy w ramach stosunku pracy.
W świetle tego istotne jest, czy pracownik zawierający umowę o pracę
w rzeczywistości pracę taką wykonywał. Nie można zaś uznać umowy
za umowę o pracę, jeżeli w wykreowanym nią stosunku prawnym brak
jest podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy,
takich jak osobiste wykonywanie czynności oraz pod- porządkowanie
organizacyjne i służbowe pracodawcy”.
Pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę nie można

przyjąć, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca
świadczenie to przyjmował. W cytowanym powyżej orzeczeniu Sąd
Najwyższy podkreśla, że w takich sytuacjach wskazuje się na
dopusz- czalność rozważania, czy w danym przypadku zawarcie
umowy zmie- rzało do obejścia prawa, zwłaszcza jeżeli jedynym
celem umowy było umożliwienie pracownikowi skorzystania ze
świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
W omawianym przykładzie zarówno płatnik, jak i osoba zgłoszona

do ubezpieczeń mogą złożyć odwołanie od decyzji organu rentowego
do właściwego sądu, którym w pierwszej instancji jest sąd okręgowy
(art. 4778 § 1 k.p.c.). Jeżeli odwołanie złoży tylko jedna z tych
osób, druga z nich ma status innej osoby, której praw i obowiązków
dotyczy zaskarżona decyzja – w rozumieniu art. 47711 § 1 k.p.c.
Zakładając, że ustalenia organu wskazują na to, że umowa nie była rea-

lizowana, w zarzutach należy wskazać naruszenie prawa materialnego,
to jest art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 w zw. z art. 8
ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz art. 22 § 1 k.p. i art. 83 § 1 k.c., poprzez stwierdzenie,
że umowa o pracę została zawarta pomiędzy płatnikiem a ubezpieczoną
dla pozoru i przyjęcie, że ubezpieczona nie podlegała z tego tytułu
w spornym
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
okresie obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym,

wypadkowemu i chorobowemu.
Rolą sądu w sprawie zapoczątkowanej decyzją stwierdzającą niepodlega-

nie pracowniczemu tytułowi ubezpieczeń społecznych będzie zbadanie
materialnoprawnej podstawy tej decyzji i rozstrzygnięcie, czy w świetle
przepisów prawa materialnego (art. 22 § 1 k.p.) bohaterka kazusu
była pracownikiem, a w konsekwencji – czy podlegała
ubezpieczeniom spo- łecznym jako pracownik na podstawie art. 6 ust.
1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy systemowej.
Zauważyć trzeba, że nawet uwzględnienie odwołania może nie zakoń-

czyć sprawy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może także kwestiono-
wać podstawę wymiaru składki ubezpieczonej (wysokość zarobków).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 47. Odwołanie od decyzji organu rentowego złożone po terminie 221
Kazus 47
ODWOŁANIE OD DECYZJI ORGANU

RENTOWEGO ZŁOŻONE PO TERMINIE
Stan faktyczny
Od decyzji organu rentowego z 1.02.2022 r. (doręczonej 4.02.2022

r.) odmawiającej przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy ubezpieczony wysłał odwołanie bezpośrednio do sądu w
dniu 10.03.2022 r., informując sąd, że przebywa w szpitalu.
W jakim trybie odwołanie ubezpieczonego zostanie rozpoznane? Czy

sąd odwołanie odrzuci?
Rozpoznawane w postępowaniu odrębnym sprawy z zakresu

ubezpie- czeń społecznych charakteryzują się brakiem
sformalizowania. Co do zasady, odwołania od decyzji organów
rentowych lub orzeczeń woje- wódzkich zespołów do spraw orzekania
o niepełnosprawności wnosi się na piśmie do organu lub zespołu, który
wydał decyzję lub orzeczenie, lub do protokołu sporządzonego przez
ten organ lub zespół, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji
lub orzeczenia (art. 4779 § 1 k.p.c.).
Organ ten lub zespół, jeżeli uzna odwołanie w całości za słuszne,

może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję lub orzeczenie w ramach
insty-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
222 Kazus 47. Odwołanie od decyzji organu rentowego złożone po terminie
tucji tzw. samokontroli. W takim przypadku odwołaniu nie nadaje się

dalszego biegu, czyli sprawa nie przenosi się na etap sądowy (art. 4779
§ 2 zdanie drugie k.p.c.).
Jeżeli organ lub zespół nie uzna odwołania w całości za słuszne, przeka-
zuje je niezwłocznie wraz z aktami sprawy do sądu (art. 4779 § 2
zdanie pierwsze k.p.c.).
Niezwłocznie – oznacza nie później, niż w terminie 30 dni od

dnia wniesienia odwołania, a przy tym organ przekazuje sprawę do
sądu wraz z uzasadnieniem swojego stanowiska. Wynika to z treści
art. 83 ust. 7 ustawy systemowej, bowiem w art. 83 tej ustawy
uregulowano także problematykę odwołań od decyzji ZUS.
Gdyby organ wydał decyzję częściowo tylko uwzględniającą odwołanie,

musi nadać bieg odwołaniu, czyli przekazać je do sądu.
Brak sformalizowania procedury odwoławczej wyraża się także w tym,

że można również wnieść odwołanie – z wyłączeniem odwołania w razie
bezczynności organu, o czym mowa w art. 4779 § 4 k.p.c. – do
protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie
właściwym dla miejsca zamieszkania ubezpieczonego lub osoby
odwołującej się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw
orzekania o niepełno- sprawności (art. 4779 § 5 k.p.c.). Sąd, do którego
wniesiono odwołanie do protokołu, niezwłocznie przekazuje protokół
organowi lub zespołowi, który wydał zaskarżoną decyzję lub
orzeczenie, chyba że sąd ten jest właściwy do jego rozpoznania. W
takim przypadku przewodniczący niezwłocznie zażąda akt sprawy i
nada bieg odwołaniu, przesyłając odpis protokołu organowi lub
zespołowi, który wydał zaskarżoną decyzję lub orzeczenie (art. 4779 §
5 k.p.c.).
Sytuacja opisana w pytaniu nie odpowiada jednak stanom uregulo-

wanym przez wskazane wyżej przepisy. Ubezpieczony wniósł bowiem
odwołanie nie do protokołu, ale na piśmie wprost do sądu, i to z
uchy- bieniem terminu.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Mamy więc do rozwiązania dwa problemy:

1. Czy rozwiązanie z art. 4779 § 5 k.p.c. będzie miało zastosowanie
także w tym przypadku, gdy ubezpieczony wnosi odwołanie z po-
minięciem organu?
2. Czy należy odrzucić odwołanie, zwłaszcza że ubezpieczony nie
złożył wprost wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia
od- wołania?
Na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć przecząco, choć nie oznacza

to, że sąd przystąpi do rozpoznania sprawy z pominięciem art. 4779
§ 2 k.p.c. Należy uznać, że w takiej sytuacji sąd przesyła odwołanie
do organu rentowego w celu zajęcia stanowiska, w tym rozważenia
zmiany lub uchylenia zaskarżonej decyzji1. W naszej sprawie organ
zapewne wraz z aktami rentowymi złoży odpowiedź na odwołanie, w
której będzie domagał się odrzucenia odwołania jako złożonego po
terminie. W ak- tach rentowych znajduje się dowód doręczenia
decyzji, co przemawia za przyjęciem powyższego rozwiązania.
Odpowiadając na drugie pytanie, trzeba mieć w pamięci, że w sprawach

z zakresu ubezpieczeń społecznych w odniesieniu do odwołań złożo-
nych po terminie nie ma zastosowania instytucja przywrócenia terminu
uregulowana w art. 168 i nast. k.p.c.
Postępowanie odrębne przewiduje tu odmienny tryb postępowania.

Zgodnie z art. 4779 § 3 k.p.c. sąd odrzuci odwołanie wniesione po
upły- wie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest
nadmierne i na- stąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.
Przy okazji przypomnijmy, że zgodnie z art. 71a ustawy systemowej

Zakład może przesyłać pisma i decyzje listem zwykłym, ale w razie
sporu ciężar dowodu doręczenia pisma lub decyzji, o których mowa
w ust. 1, spoczywa na Zakładzie.
1
Pogląd taki wyrażony został w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t.
2, red. T. Wiśniewski, komentarz do art. 4779, teza 3.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
224 Kazus 47. Odwołanie od decyzji organu rentowego złożone po terminie
W odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń spo-

łecznych w odniesieniu do odwołania wszczynającego postępowanie
sądowe nie są więc stosowane ogólne reguły postępowania o przywró-
cenie terminu, przewidziane w art. 168–172 k.p.c. Nie obowiązuje tu
ogólna reguła, że pismo spóźnione może być ponownie wniesione po
uzyskaniu przez stronę przywrócenia terminu do jego wniesienia. Tu
sąd z urzędu dokonuje nie tylko sprawdzenia zachowania przez stronę
terminu do wniesienia odwołania, lecz także – w przypadku stwierdzenia
opóźnienia – ocenia jego rozmiar oraz przyczyny. Sąd ma dyskrecjonalną
możliwość potraktowania spóźnionego odwołania tak, jakby zostało
wniesione w terminie2.
Może tego dokonać pod warunkiem uznania, że przekroczenie terminu

nie jest nadmierne oraz że nastąpiło z przyczyn niezależnych od skarżą-
cego. Stosownie do oceny tych okoliczności sąd odwołanie odrzuca albo
nadaje mu bieg. Sąd rozpozna zatem sprawę, gdy obydwie przesłanki
– nienadmierność opóźnienia i wystąpienie przyczyn niezależnych
od odwołującego się (nie braku winy jak w art. 168 § 1 k.p.c.) –
wystąpią kumulatywnie.
Ocena nadmierności opóźnienia powinna być odniesiona do końcowej

daty miesięcznego terminu na wniesienie odwołania, a zatem opóźnienie
powinno być liczone nie od daty otrzymania decyzji organu rentowego,
lecz od końca terminu na wniesienie odwołania3.
Przyjmuje się, że w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych złożenie

wyraźnego wniosku nie jest niezbędne, wystarczające jest powołanie się
i wykazanie okoliczności usprawiedliwiających przekroczenie terminu.
Jak wyżej wspomniano, pojęcie przyczyn niezależnych jest odmienne

i szersze od pojęcia braku winy w rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c. W
konsekwencji niektóre zachowania zawinione (np. wyjazd za
granicę, nie- znajomość przepisów czy nieporadność odwołującego) w
konkretnych okolicznościach mogą skutkować uznaniem
przekroczenia terminu do
2
Zob. postanowienie SN z 12.05.2021 r., I USK 182/21, LEX nr 3270068.
3
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
złożenia odwołania za niezależne od wnoszącego odwołanie. Niewątpli-

wie do przyczyn niezależnych od odwołującego należy zaliczyć chorobę
czy pobyt w szpitalu.
W konkretnym przypadku przedstawionym w tym kazusie opóźnie-

nie nie jest nadmierne, z tym że nie wiemy, od kiedy
ubezpieczony przebywa w szpitalu. Jeżeli znalazł się tam przed
upływem terminu do wniesienia odwołania, sąd prześle je do organu
rentowego, a po zajęciu stanowiska przez stronę pozwaną (zakładamy,
że ZUS wniesie o jego odrzucenie) przystąpi do rozpoznania sprawy,
ponieważ nie musi wy- dawać odrębnego postanowienia o
przywróceniu terminu. Natomiast gdyby ubezpieczony znalazł się w
szpitalu już po upływie miesięcznego terminu do wniesienia odwołania
(stosuje się tu sposoby obliczania terminu według zasad ogólnych
prawa cywilnego), wymagałoby to dalszego badania, czy wystąpiła
przesłanka w postaci niezależnej od strony przyczyny opóźnienia.
Z bogatego orzecznictwa dotyczącego okoliczności niezależnych od

strony warto zapamiętać tezę wyroku Sądu Najwyższego z 18.01.2017 r.,
III UK 48/164, który stwierdził, że za działania pracowników upoważnio-
nych do odbioru korespondencji odpowiedzialność ponosi pracodawca,
który pracowników tych zatrudnia, w związku z ryzykiem osobowym,
jakie on ponosi, zaś błędne podanie daty odbioru korespondencji przez
pracownika nie jest okolicznością niezależną od strony, o której
mowa w art. 4779 § 3 k.p.c.
4
LEX nr 2261734.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 48. Odwołanie od decyzji w sprawie rentowej 227
Kazus 48
ODWOŁANIE OD DECYZJI W SPRAWIE

RENTOWEJ
Stan faktyczny
W związku z wnioskiem ubezpieczonego o przyznanie mu prawa do

renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na stałe organ rento-
wy wydał decyzję odmowną. Sąd pierwszej instancji zmienił w części
zaskarżoną decyzję, przyznając wbrew pierwotnemu wnioskowi ubez-
pieczonego prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
na okres dwóch lat.
Proszę wyjaśnić klientowi możliwości zaskarżenia orzeczenia wydanego

przez sąd pierwszej instancji.
Sprawa, która toczyła się przed sądem pierwszej instancji, należała

do spraw o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo
jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy, dla
rozpoznania którego właściwy był w pierwszej instancji sąd
okręgowy.
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywo-

łanym odwołaniem sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
228 Kazus 48. Odwołanie od decyzji w sprawie rentowej
(art. 47714 § 2 i art. 47714a k.p.c.) w granicach jej treści i

przedmiotu1. Odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z
zakresu ubez- pieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna
postępowanie sądowe. Odwołujący się może żądać jedynie korekty
stanowiska organu i wyka- zywać swoją rację, odnosząc się do
przedmiotu sporu objętego decyzją, nie może natomiast żądać czegoś, o
czym organ rentowy nie decydował. Rozpoznając odwołanie, sąd bada
więc zasadność zaskarżonej decyzji z uwzględnieniem zarówno
zarzutów podniesionych przez skarżącego, jak i wadliwości decyzji
dostrzeżonych z urzędu.
W często powoływanym wyroku z 1.09.2010 r., III UK 15/102,

Sąd Najwyższy stwierdził, że zakres rozpoznania i orzeczenia
(przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu
rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugiej –
przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem
odwołania od tej decyzji. Trzeba więc pamiętać, że sąd ubezpieczeń
społecznych nie rozstrzyga o wniosku, ale kontroluje prawidłowość
zaskarżonej decyzji i skupia się na wadliwościach wynikających z
naruszenia prawa materialnego. W sporach tych sądy nie działają w
zastępstwie organu rentowego, zatem nie orzekają o wniosku, ale o
zasadności odwołania od konkretnej decyzji, w granicach co do
przedmiotu oraz zakresu rozpoznania, wyznaczonych przez treść
decyzji.
Organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do renty z tytułu nie-

zdolności do pracy, co w tej konkretnej sytuacji należy rozumieć w
ten sposób, że nie uznał wnioskodawcy za osobę niezdolną do pracy,
nie mamy tu bowiem podniesionych innych okoliczności
warunkujących przysługiwanie renty z tytułu niezdolności do pracy,
które wymienione są w art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej.
W rozpoznawanej sprawie sąd pierwszej instancji zmienił decyzję orga-

nu i orzekł co do istoty sprawy na podstawie art. 47714 § 1 k.p.c.,
zatem stwierdził, że organ rentowy w zaskarżonej odwołaniem
decyzji błęd-
1
2
LEX nr 667499.
#752aMjA0MzEwDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
nie zastosował prawo materialne – art. 12 i 13 oraz art. 57 ust. 1 pkt 1

ustawy emerytalnej.
Osobą niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo

utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności
organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifiko-
waniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest przy tym osoba, która utraciła
zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do
pracy jest natomiast osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność
do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Przy ocenie
stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy (co do zasady,
na okres nie dłuższy niż pięć lat) oraz rokowań co do odzyskania
zdol- ności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności
organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w
drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania
dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość
przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę: rodzaj i charakter
dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i
predyspozycje psychofizyczne (art. 12 ust. 1–3 oraz art. 13 ust. 1 i 2
ustawy emerytalnej).
Orzeczenie wydane przez sąd pierwszej instancji podlega

zaskarżeniu apelacją na zasadach ogólnych, a sądem właściwym do jego
rozpoznania będzie sąd apelacyjny.
Można zastanowić się nad tym, czy w rozpatrywanym przypadku nie

zachodzą przyczyny do odrzucenia apelacji, skoro strona domagała
się renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, i to na stałe, a sąd
pierwszej instancji, który przyznał okresową rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy, nie oddalił odwołania w pozostałym zakresie.
Przecież apelacja przysługuje tylko od zapadłych wyroków sądu pierw-
szej instancji rozstrzygających merytorycznie (pozytywnie lub negatyw-
nie) o tym, co stanowi przedmiot sporu w poszczególnych
kategoriach spraw.
Jednak takie rozstrzygnięcie, jak wskazane w pytaniu, w sprawie ubez-

pieczeniowej nie zamyka drogi do wniesienia apelacji. W postanowieniu

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
z 13.11.2014 r., I UZ 21/143, Sąd Najwyższy stwierdził, że nie występuje

brak przedmiotu zaskarżenia apelacją w sprawie z odwołania ubezpie-
czonego od decyzji organu rentowego odmawiającej prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli wyrok sądu pierwszej instancji
rozstrzyga o prawie do renty, jej rodzaju (całkowita lub częściowa) oraz
okresie przysługiwania (stała lub okresowa) i nie zawiera orzeczenia
o oddaleniu odwołania co do nieuwzględnionych żądań zgłoszonych
w tym zakresie przez odwołującego się.
Sprawa, która trafi do sądu apelacyjnego, będzie już jednak sprawą

o wysokość świadczenia. Orzecznictwo jest zgodne co do tego,
że w sprawie o rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w
miejsce orzeczonej (przyznanej) renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy kwestionowany jest wyłącznie stopień niezdolności do pracy.
Prawo do świadczenia rentowego uzależnione jest od stwierdzenia
niezdolności do pracy, lecz nie od stopnia tej niezdolności.
Wymiar niezdolności do pracy nabiera znaczenia dopiero na etapie
wyliczenia świadczenia. Będzie to miało znaczenie dla stwierdzenia, czy
w sprawie przysługuje skarga kasacyjna4.
Nie wiemy, na jakie zarzuty apelacyjne zdecyduje się strona (pełno-

mocnik).
Odnośnie do zarzutów naruszenia prawa materialnego zaznaczyć trzeba,

że koncentrować się należy na kwestii profesjonalnej, uwzględniającej
aktualny stan wiedzy medycznej ocenie stanu zdrowia ubezpieczonego,
a także odpowiedniego powiązania aspektu biologicznego niezdolności
z elementami ekonomicznymi, gdyż ich pominięcie stanowi
podstawę odwołania.
Trzeba też pamiętać o kilku ważnych zasadach mających zastosowa-

nie w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
3
OSNP 2016/7, poz. 92.
4
Zob. np. postanowienie SN z 8.01.2020 r., II UZ 50/19, LEX nr 3071213, i bogate
orzecznictwo tam cytowane.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
– w szczególności w sprawach o świadczenie, do którego prawo jest

uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy.
1. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia legalność

decyzji rentowej według stanu rzeczy w chwili jej wydania. Jednakże
wyjątkowo, w uzasadnionych sytuacjach, kiedy przesłanka prawa do
renty spełni się w sposób pewny po wydaniu zaskarżonej decyzji (może
to dotyczyć np. wymaganego stażu ubezpieczeniowego), sąd może przy-
znać ubezpieczonemu świadczenie5.
2. Sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany orzeczeniem lekarza

orzecznika ani komisji lekarskiej, a orzekając co do istoty sprawy, jest
zobowiązany do samodzielnego ustalenia wszystkich przesłanek prawa
do świadczenia, także tych niekwestionowanych przez organ rentowy.
3. W sprawie o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, do którego

prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy, ubezpie-
czony może w postępowaniu apelacyjnym zgłaszać nowe fakty i dowody
na warunkach określonych w art. 381 k.p.c. (prekluzja dowodowa),
ale muszą one dotyczyć okoliczności istniejących w dacie wydania
decyzji przez organ rentowy – co wynika ze specyficznego rozwiązania
zawartego w art. 47714 § 4 k.p.c.
Czym innym są nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy,

a czym innym nowe dowody, które służą dokumentowaniu stanu zdro-
wia ubezpieczonego. Mogą one być skutecznie powoływane, gdy sprawa
toczy się w sądzie, przy założeniu, że służą one wykazaniu, jaki był
stan zdrowia ubezpieczonego (czy był on niezdolny do pracy) w
chwili wydawania decyzji organu rentowego6.
4. Zgodnie z art. 47714 § 4 k.p.c. w sprawie o świadczenie z

ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia nie- zdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji albo
5
Zob. wyrok SN z 17.07.2008 r., II UK 348/07, LEX nr 447252, a także
postanowienie SN z 27.07.2017 r., II UZ 32/17, LEX nr 2342178.
6
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

jeżeli podstawę wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika
Zakła- du Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się
wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka
co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej
egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji.
W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do
rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie.
Z całą mocą trzeba podkreślić, że nie dotyczy to okoliczności, które po-

wstały przed wydaniem orzeczenia przez lekarza orzecznika lub komisję
lekarską albo powstałych po wydaniu tych orzeczeń, a przed złożeniem
odwołania. Takie okoliczności nie uzasadniają jednak odwołania, które
powinno zostać oddalone.
Przepis ten nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym 7, gdyby

nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji powstały po wyroku sądu
pierwszej instancji. Nowe okoliczności dotyczące stanu zdrowia,
które ujawnią się po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji,
upoważ- niają więc osobę ubiegającą się oświadczenie rentowe jedynie do
złożenia w organie rentowym nowego wniosku o rentę. Istotą
obowiązującego wzorca postępowania jest bowiem wyeliminowanie
sytuacji, w których ubezpieczony powołuje się na nowe okoliczności
dotyczące stanu jego zdrowia, a które nie były znane lekarzom organu
rentowego ani organowi rentowemu w dacie wydania decyzji8.
Co będzie w takim razie, jeżeli sąd pierwszej instancji nie zastosuje

art. 47714 § 4 k.p.c. mimo przesłanek jego zastosowania?
7
Zob. wyrok SN z 4.07.2007 r., II UK 280/06, OSNP 2008/17–18, poz. 260.
8
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
W wyroku z 13.02.2019 r., III UK 43/18 9, Sąd Najwyższy stwierdził, że

sąd drugiej instancji nie stosuje art. 47714 § 4 k.p.c., a jeżeli sąd
pierwszej instancji nie uchylił decyzji organu rentowego i nie
przekazał sprawy temu organowi do rozpoznania z powodu
zgłoszenia na etapie postę- powania odwoławczego nowych
okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy, to sąd
drugiej instancji ma obowiązek dopuścić dowód z opinii nowego
biegłego w celu ustalenia, czy ubezpieczony udowodnił istnienie
niezdolności do pracy na dzień wydania zaskar- żonej decyzji.
Ujawniona w trakcie postępowania sądowego zmiana stanu zdrowia

ubezpieczonego, stanowiąca przesłankę niezdolności do pracy
warun- kującą prawo do renty, nie może być uwzględniona jako
prowadząca do uznania kontrolowanej decyzji za wadliwą i do jej
zmiany. Gdy nowe okoliczności, dotyczące stanu zdrowia, zostaną
podniesione dopiero w postępowaniu apelacyjnym, to sąd drugiej
instancji także w żadnym razie nie może ich uznać za podstawę
wyrokowania, ponieważ pogor- szenie się stanu zdrowia
ubezpieczonego po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji nie
uzasadnia zmiany decyzji organu rentowego. Nowe okoliczności
dotyczące stanu zdrowia, które ujawnią się po wydaniu wyroku przez
sąd pierwszej instancji, mogą stanowić podstawę do złożenia w
ogranie rentowym nowego wniosku o rentę. Istotą obowią- zującego
wzorca postępowania jest bowiem wyeliminowanie sytuacji, w
których ubezpieczony powołuje się na nowe okoliczności dotyczące
stanu jego zdrowia, które nie były znane lekarzom organu rentowego
ani organowi rentowemu w dacie decyzji10.
W omawianym przepisie art. 47714 § 4 k.p.c. mowa o „nowych

okolicz- nościach”, które, choć powstałe po wniesieniu odwołania, mają
znaczenie dla oceny stanu zdrowia do dnia decyzji. Dla przykładu
nowe okolicz- ności to schorzenia istniejące przed wydaniem decyzji,
lecz wykazane przez ubezpieczonego dopiero po wniesieniu
odwołania do sądu albo ujawnione na podstawie badań lekarskich w
trakcie postępowania są-
9
OSNP 2019/10, poz. 123.
10
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
dowego i których nie oceniał ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska
organu rentowego.
Pamiętajmy jednak o tym, że bez oceny dokonanej przez biegłych lekarzy

odpowiedniej specjalności może nie być możliwe arbitralne stwierdze-
nie, że dokumentacja medyczna przedstawiona przez skarżącego w toku
postępowania apelacyjnego obrazuje inny stan zdrowia niż ten, który
był przedmiotem oceny przez lekarza orzecznika i komisję lekarską ZUS
w chwili wydania decyzji odmawiającej przyznania renty z tytułu
nie- zdolności do pracy. W postępowaniu apelacyjnym sąd nie powinien
więc odrzucić złożonych przez skarżącego dokumentów przed
ustaleniem, co faktycznie z nich wynika dla oceny zgodności z prawem i
zasadności zaskarżonej decyzji organu rentowego.
Czy sąd drugiej instancji może dopuścić dowód niewskazany przez

strony?
Artykuł 232 zdanie drugie k.p.c. przewiduje możliwość dopuszczenia

dowodu, który nie został wskazany przez strony. W sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych specyfika postępowania ma szerszy wymiar,
gdyż w momencie wpływu sprawy do sądu ten ostatni dysponuje okre-
ślonym materiałem dowodowym. Ubezpieczony, domagając się przy-
znania prawa do renty (renty rodzinnej), składa wniosek i załącza do
niego dowody świadczące o istniejących przeciwskazaniach do podjęcia
pracy zarobkowej. Następnie w toku postępowania jest badany przez
lekarza orzecznika, a w razie złożenia sprzeciwu – przez komisję lekarską
ZUS. W ten sposób krystalizuje się płaszczyzna sporu, z powołanych
wyżej orzeczeń wynika bowiem ocena zdolności (zakres
niezdolności) do pracy. Już sąd pierwszej instancji dysponuje
szerokim wachlarzem dowodów pozwalających ułożyć poprawnie
dalszy bieg procesu (wybór właściwych biegłych), tak by ustalić istotne
okoliczności sprawy, gdyż kwestia niezdolności do pracy wymaga
wiadomości specjalnych (tu z zakresu medycyny). Z tego względu
aktywność dowodowa sądu drugiej instancji (działanie z urzędu) w
systemie apelacji pełnej rozpoczyna się wówczas, gdy na tym polu
istniały obiektywne luki w materiale dowodowym albo – w wyniku
czynności z art. 382 k.p.c. – doszło do poszerzenia tego materiału, z
ograniczeniem wynikającym ze specyfiki konkretnej
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
sprawy. Jednocześnie warto pamiętać, że w sprawach o świadczenia (ren-

ta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna) ciężar udowodnienia
przesłanek spoczywa na odwołującym się. Proces toczy się generalnie
w myśl zasady kontradyktoryjnego postępowania, a w nim o rodzaju
i zakresie roszczenia decyduje odwołujący się11.
11
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 49. Świadczenie rehabilitacyjne 237
Kazus 49
ŚWIADCZENIE REHABILITACYJNE
Stan faktyczny
Organ rentowy mimo wniosku ubezpieczonego o przyznanie prawa do

renty z tytułu niezdolności do pracy przyznał prawo do świadczenia
rehabilitacyjnego.
Czy stanowisko ZUS jest słuszne?
Świadczenie rehabilitacyjne jest świadczeniem z ubezpieczenia choro-

bowego, a przesłanki do jego przyznania określa ustawa z 25.06.1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej świadczenie rehabilitacyjne

przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobo-
wego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja
lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie to przy-
sługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie
dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.

#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
238 Kazus 49. Świadczenie rehabilitacyjne
Przypomnijmy, że stosownie do art. 57 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1

ustawy emerytalnej warunkiem przyznania renty z tytułu
niezdolności do pracy jest utrata zdolności do pracy zarobkowej z
powodu naruszenia sprawności organizmu i brak rokowań
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Świadczenie
rehabilitacyjne i renta z tytułu niezdolności do pracy konkurują więc
ze sobą. Jeżeli ubezpieczony ro- kował odzyskanie zdolności do pracy,
nie spełniał przesłanki uzyskania prawa do renty w postaci braku
rokowań odzyskania zdolności do pracy.
Istotne znaczenie ma tu więc pomyślne rokowanie co do możliwości

odzyskania zdolności do pracy. Stwierdzenie pomyślnych rokowań co do
odzyskania zdolności do pracy może nastąpić w postępowaniu wszczę-
tym na wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Postępowanie ZUS jest prawidłowe. W § 7 ust. 1 rozporządzenia

Mini- stra Polityki Społecznej z 14.12.2004 r. w sprawie orzekania o
niezdolno- ści do pracy1, wydanym na podstawie art. 14 ust. 6 ustawy z
17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, stwierdza się, że lekarz orzecznik może orzec o
okolicznościach uzasadniają- cych przyznanie świadczenia
rehabilitacyjnego, jeżeli osoba ubiegająca się o rentę z tytułu
niezdolności do pracy spełnia warunki wymagane do uzyskania
świadczenia rehabilitacyjnego, określone w przepisach o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa.
Kazus 49. Świadczenie rehabilitacyjne 237
1
Dz.U. Nr 273, poz. 2711 ze zm.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
238 Kazus 49. Świadczenie rehabilitacyjne
Kazus 50
WYPADEK PRZY PRACY – ŚWIADCZENIA

PRZYSŁUGUJĄCE RODZINIE ZMARŁEGO
WSKUTEK WYPADKU. ZEWNĘTRZNA
I WEWNĘTRZNA PRZYCZYNA WYPADKU
Stan faktyczny
Ubezpieczony zmarł na skutek zdarzenia nieuznanego przez ZUS za

wypadek przy pracy z uwagi na brak przyczyny zewnętrznej (organ
rentowy powołuje się na przyczynę pochodzącą z wewnątrz organizmu).
Proszę udzielić porady prawnej rodzinie zmarłego. Jak wygląda proce-

dura odwoławcza od decyzji odmownej w tym zakresie? Jakie wnioski
należy w tym przypadku złożyć w odwołaniu?
W pierwszej kolejności trzeba odpowiedzieć sobie na dwa pytania:

o jakie świadczenia mogą wnioskować członkowie rodziny zmarłego
twierdzący, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy? Jak jest ukształ-
towany krąg uprawnionych?
Członkom rodziny zmarłego przysługiwać może jednorazowe odszko-

dowanie, renta rodzinna oraz ewentualnie dodatek do renty rodzinnej
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
240 Kazus 50. Wypadek przy pracy – świadczenia...
dla sieroty zupełnej (art. 6 ust. 1 pkt 5, 8 i 9 ustawy z 30.10.2002

r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych).
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje – wobec treści art. 13 ust. 2 i 3

ustawy wypadkowej następującym członkom rodziny ubezpieczonego,
który zmarł wskutek wypadku przy pracy (lub choroby zawodowej):
● małżonkowi – z wyjątkiem małżonka pozostającego w separacji;
● dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka, dzieciom przy-
sposobionym oraz przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed
osiągnięciem pełnoletności wnukom, rodzeństwu i innym dzie-
ciom, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniającym
w dniu śmierci ubezpieczonego warunki uzyskania renty rodzin-
nej;
● rodzicom, osobom przysposabiającym, macosze oraz ojczymowi,
jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego prowadzili z nim wspól-
ne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony bezpośrednio
przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli usta-
lone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów
z jego strony.
Wysokość jednorazowego odszkodowania będzie uzależniona od liczby

uprawnionych oraz od rodzaju więzi rodzinnych łączących ich ze zmar-
łym (art. 14 ust. 1–6 ustawy wypadkowej).
Ustawa wypadkowa mówi wprost, że decyzję w przedmiocie przyznania

lub odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania wydaje Zakład
w ciągu 14 dni od otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji
lekarskiej albo wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania
decyzji (art. 15 ust. 2). Natomiast z art. 16 ust. 1 ustawy wypadkowej
wynika, że lekarz orzecznik lub komisja lekarska ustala związek śmierci
ubezpieczonego z wypadkiem. Przy ustalaniu stałego lub długotrwa-
łego uszczerbku oraz jego związku z wypadkiem przy pracy stosuje
się odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 16 ust. 2 ustawy
wypadkowej).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 50. Wypadek przy pracy – świadczenia... 241
Tryb postępowania określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki

Społecznej z 18.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania
o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania
przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę
jednorazowego odszkodowania1. W § 11 ust. 3 rozporządzenie to
powtarza, że związek śmierci ubezpieczonego z wypadkiem przy
pracy, a także z chorobą zawodową, stwierdza lekarz orzecznik w
orzeczeniu.
Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku
przy pracy lub choroby zawodowej (art. 17 ust. 5 ustawy wypadkowej).
Przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej i dodatku do renty
rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia wypadkowego do
ustalenia wysokości tych świadczeń oraz ich wypłaty stosuje się
odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z
wyjątkami, które dla celów rozwiązania tego kazusu możemy
pominąć, i z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej (art. 17
ust. 1 ustawy wypadkowej).
Krąg uprawnionych do renty rodzinnej i warunki jej uzyskania określają

przepisy art. 67–71 ustawy o emeryturach i rentach Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych. Bliżej ten temat został omówiony w kazusach
35 i 36. Wysokość renty rodzinnej uzależniona jest od liczby
uprawnionych (art. 73 ust. 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 17 ust. 1
ustawy wypadkowej). Wszystkim uprawnionym członkom rodziny
przysługuje jedna łączna renta rodzinna podlegająca podziałowi na
równe części między uprawnionych (art. 74 ust. 1 i 2 ustawy
emerytalnej).
Niewątpliwie zatem zarówno w przypadku jednorazowego odszko-

dowania, jak i w przypadku renty rodzinnej wypadkowej musimy
od- wołać się do art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, który
stanowi, że ustalenia związku przyczynowego niezdolności do pracy
lub śmierci z określonymi okolicznościami dokonuje w formie
orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu.
1
Dz.U. z 2020 r. poz. 233.
#752aMjA0zEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Zgodnie z art. 14 ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej od orzeczenia

lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do
komisji lekarskiej Zakładu, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego
orzeczenia, wnoszony za pośrednictwem jednostki organizacyjnej
Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby
zainteresowanej. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie
wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu
wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej stanowi dla organu
rentowego podstawę do wydania decyzji.
Jeżeli tak, to należy mieć w pamięci szczególny przepis Kodeksu

postę- powania cywilnego, to jest art. 477 9 § 31 k.p.c., który mówi, że sąd
odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń
społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia
niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji
albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
jeżeli podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba
zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji
lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte
wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli
odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego
po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po
terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej,
sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania
organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku
organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
W zdaniu drugim ww. przepisu chodzi o to, że komisja lekarska nie

rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przy-
padkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może
przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w
razie odrzucenia przez sąd odwołania od decyzji w przypadku
określonym w art. 4779
§ 31 k.p.c. – o czym stanowi art. 14 ust. 2c ustawy emerytalnej.
O ile zatem udzielamy porady członkom rodziny, którzy nie złożyli

sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika, należy podnieść okoliczno-
ści, które wskazywałyby, że wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej. Nie może to być

jednak argumentacja opierająca się na założeniu, że strona nie zrozu-
miała orzeczenia lekarza orzecznika.
Zauważmy, że przepis mówi o odrzuceniu odwołania opartym wyłącz-

nie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Gdyby pojawiły się więc
inne zarzuty, sąd nie powinien odwołania odrzucić, ale rozpoznać je
merytorycznie.
W omawianym przykładzie będzie to raczej niemożliwe, skoro

chodzi wyłącznie o związek z wypadkiem, a osią sporu jest
wystąpienie ze- wnętrznej, a nie wewnętrznej, przyczyny zdarzenia.
Merytorycznie należy zarzucić zaskarżonej decyzji naruszenie pra-

wa materialnego – art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej przez jego błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu (w danych okolicznościach) braku
zewnętrznej przyczyny zdarzenia. Najskuteczniejsze będzie złożenie
wniosków dowodowych na okoliczność, że w sprawie zaistniały co naj-
mniej współprzyczyny zdarzenia pochodzące z zewnątrz. W zależności
od stanu faktycznego mogą być to zeznania świadków, dokumentacja
lekarska, opinia biegłego (biegłych).
Odnośnie do definicji wypadku warto powrócić do kazusów 38–41.

Jednak w omawianym przykładzie chodzi o jeszcze inny element de-
finicji wypadku przy pracy, zawartej w art. 3 ust. 1 ustawy wypadko-
wej, zgodnie z którą musi to być nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło
w związku z pracą. Element definicji wypadku przy pracy, jakim jest
zewnętrzna przyczyna zdarzenia, powinien być więc przeciwstawiony
przyczynom wewnętrznym, tkwiącym w organizmie pracownika,
takim, jak: wady anatomiczne, stany chorobowe, skutki
wcześniejszych urazów itp. Sa- moistne schorzenie, chociażby
wystąpiło nagle i w toku świadczenia pracy, nie może być uznane za
wypadek przy pracy2.
2
Zob. np. wyroki SN: z 26.09.2017 r., II UK 422/16, LEX nr 2397607; z 18.01.2017
r., III PK 50/16, LEX nr 2261777; z 4.11.2014 r., III UK 32/14, LEX nr 1628875.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Przyczyna zewnętrzna charakteryzuje się tym, że pochodzi spoza

organizmu człowieka i powinna wypływać ze sfery zagrożenia, jakie
stwarza praca, a więc z takich okoliczności, które powstały w
związku ze statusem pracownika; w przeciwnym razie zdarzenie nie
nabierze charakteru wypadku przy pracy. Praca nie zawsze musi być
faktyczną przyczyną wypadku, ale i wówczas powinna pozostawać
przyczyną wypadku w takim znaczeniu, że pracownik nie uległby
wypadkowi albo prawdopodobieństwo zdarzenia byłoby znikome,
gdyby nie wykony- wał pracy. Podstawowym źródłem przyczyny
zewnętrznej jest bowiem praca oraz zagrożenie, jakie ze sobą niesie.
Innymi słowy, przyczyna zewnętrzna wywołuje nagłe zdarzenie, które
jest zdarzeniem losowym, a więc niespodziewanym, nieplanowanym,
niezamierzonym. Dlatego też przyczynie zewnętrznej przypisuje się
także cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która nie
wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia
procesu pracy. Przyczyny zewnętrzne nie muszą być jednak
wyłącznymi przyczynami zdarzenia3.
Przyczyną sprawczo-zewnętrzną zdarzenia może być każdy czynnik

zewnętrzny (tzn. taki, który nie wynika z wewnętrznych właściwości
człowieka) zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki.
W tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną może być nie tylko
narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także praca i czynności
samego poszkodowanego (np. potknięcie się, niefortunny
odruch)4.
Niekiedy ustalenie, czy zadziałała przyczyna zewnętrzna, czy też wypa-

dek jest następstwem przyczyny samoistnej, pochodzącej z
organizmu ubezpieczonego, może być bardzo trudne.
Warto zapoznać się z obszernym uzasadnieniem zawartym w

wyroku Sądu Najwyższego z 19.02.2021 r., I USKP 15/21 5 i
cytowanym tam orzecznictwem. Sąd Najwyższy w wyroku tym
stwierdził, że praca związana z wysiłkiem fizycznym, jednak
mieszczącym się w normach z zakresu BHP, nie możne stanowić
współprzyczyny wystąpienia wy-
3
Zob. postanowienie SN z 23.03.2021 r., III USK 89/21, LEX nr 3149821.
4
Tak wyrok SN z 24.11.2010 r., I UK 181/10, LEX nr 737375.
5
OSNP 2022/1, poz. 8.
#752aMjA0MzEwDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
padku przy pracy, jeżeli nie stwierdzono żadnych nadzwyczajnych,

szczególnych, nietypowych okoliczności jej świadczenia.
Sąd Najwyższy podkreślił w uzasadnieniu ww. wyroku, że w orzeczni-

ctwie przyjmuje się, iż uszczerbek na zdrowiu pracownika spowodowa-
ny czynnikiem samoistnym (pochodzącym z organizmu pracownika)
może stanowić wypadek przy pracy, jeżeli został wywołany nadmiernym
w okolicznościach danego wypadku wysiłkiem fizycznym, psychicz-
nym lub silnym stresem. W szczególności występowanie u pracownika
schorzeń samoistnych nie wyklucza uznania zdarzenia za wypadek przy
pracy, jeżeli w środowisku pracy zaistniały czynniki przyspieszające
bądź pogłębiające proces chorobowy. Generalnie jednak wykonywanie
przez pracownika zwykłych czynności (związanych z normalnym wy-
siłkiem fizycznym, normalnymi przeżyciami psychicznymi) nie może
być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Zdarza
się niekiedy, że nagłe zdarzenie (np.: zawał serca, udar mózgu,
pęknięcie tętniaka aorty, zator tętnicy płucnej) wywołuje nie jedna,
lecz więcej przyczyn, w tym o charakterze mieszanym (zewnętrzna i
wewnętrzna). W tym ostatnim przypadku przyczyna zewnętrzna
może przyspieszyć lub pogorszyć istniejący stan chorobowy i tym
samym stać się przyczyną wypadku przy pracy. Powstaje problem, czy i
według jakich kryteriów zdarzenie wywołane zespołem przyczyn może
być kwalifikowane jako wypadek przy pracy.
Przełomowe znaczenie w spojrzeniu na tę kwestię miała uchwała składu

siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z 11.02.1963 r.,
III PO 15/626. Stwierdzono w niej, że przyczyną sprawczą zdarzenia
może być każdy czynnik zewnętrzny (tzn. niewynikający z
wewnętrz- nych właściwości człowieka) zdolny w istniejących
warunkach wywołać szkodliwe skutki. W takim znaczeniu przyczyną
zewnętrzną zdarzenia może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna,
siły przyrody, lecz także zachowania i czynności samego
poszkodowanego (np. potknięcie się, odruch). Taką przyczyną jest
również nadmierny wysiłek pracownika, za który – u człowieka
dotkniętego schorzeniem samoistnym – może być uważana praca
wykonywana jako codzienne zadanie w warunkach
6
OSNCP 1963/10, poz. 215.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
normalnych, gdyż nadmierność wysiłku pracownika powinna być oce-

niana przy uwzględnieniu jego indywidualnych właściwości, aktualnego
stanu zdrowia i sprawności ustroju.
Od czasu podjęcia tej uchwały w doktrynie i judykaturze ścierają się

dwa poglądy.
Zgodnie z pierwszym poglądem zwykłe czynności, podejmowane w co-

dziennej pracy, w normalnych warunkach, wykonywane jednak w nad-
miernym – przy uwzględnieniu właściwości pracownika, jego indywidu-
alnych cech fizycznych lub psychicznych – wysiłku mogą być czynnikiem
zewnętrznym powodującym uraz narządu zmienionego chorobą, bez
potrzeby wykazywania szczególnych okoliczności w przebiegu pracy.
Jest to więc pogląd akcentujący spojrzenie na zdarzenie z punktu
widzenia sfery wewnętrznej, podkreślający zadziałanie czynnika
sprawczego na organizm pracownika bardziej od innych podatnego
na ten czynnik.
W odniesieniu do towarzyszącego pracy wysiłku fizycznego dominująca

jest jednak linia orzecznictwa, zgodnie z którą wykonywanie zwykłych,
codziennych obowiązków w warunkach typowych dla danego stanowi-
ska pracy – przy uwzględnieniu indywidualnych predyspozycji zdrowot-
nych pracownika – może jedynie wyjątkowo stanowić dla niego nad-
mierne obciążenie i stać się zewnętrzną przyczyną zdarzenia.
Ponadto istnienia związku przyczynowego między rodzajem
wykonywanej pracy i warunkami, w jakich jest ona świadczona, a
gwałtownym pogorszeniem się stanu zdrowia pracownika nie można
domniemywać ani przypusz- czać, lecz przyjęcie takiej tezy powinno
mieć uzasadnienie w materiale dowodowym, w szczególności w opinii
biegłych lekarzy odpowiednich specjalności. Towarzyszący
wykonywaniu pracy nadmierny wysiłek fizyczny (albo silny stres)
musi zaś być istotnym ogniwem w łańcuchu przyczynowo-
skutkowym, prowadzącym do gwałtownego pogorszenia się stanu
zdrowia pracownika.
Za drugim z poglądów dotyczących zbiegu przyczyny zewnętrznej i we-

wnętrznej opowiedział się Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu,
dopuszczając możliwość zakwalifikowania jako wypadku przy pracy
doznanych przez pracownika zmian w narządzie wewnętrznym o cha-
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
rakterze schorzenia samoistnego, pod warunkiem, że w stanie faktycz-

nym sprawy zostaną stwierdzone szczególne, nadzwyczajne okoliczno-
ści towarzyszące świadczeniu pracy. Jak sam stwierdził, jest to
pogląd akcentujący spojrzenie na zdarzenie z zewnętrznej strony,
przyjmujący zadziałanie czynnika o charakterze pewnego ekscesu w
normalnych warunkach wykonywania pracy. Taką szczególną
okolicznością może być na przykład: wyjątkowy, nadmierny wysiłek
fizyczny związany z pracą trwającą dłużej niż dopuszczalny limit
godzin, wykonywanie pracy przez pracownika przemęczonego
dotychczasową jej intensywnością i rozmiarem oraz brakiem
możliwości odpoczynku w dłuższym czasie, ale także nakazanie przez
pracodawcę pracy wbrew treści zaświadcze- nia lekarskiego,
zawierającego przeciwwskazania do jej wykonywania.
Przyczyny zewnętrznej nie będzie więc stanowić codzienna, nawet ciężka

praca, jeśli w dniu zdarzenia nie wystąpiły nadzwyczajne
okoliczności w jej świadczeniu. W ewentualnym procesie istnieje więc
potrzeba wykazania związku przyczynowego między rodzajem
wykonywanej pracy i warunkami, w jakich jest ona świadczona, a
gwałtownym pogorszeniem się stanu zdrowia pracownika w celu
wykazania zaistnienia wypadku przy pracy.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 51. Postępowanie dowodowe w sprawach o wysokość świadczenia 249
Kazus 51
POSTĘPOWANIE DOWODOWE
W SPRAWACH O WYSOKOŚĆ
ŚWIADCZENIA
Stan faktyczny
W sprawie o ustalenie wysokości emerytury organ rentowy oponuje co

do dowodu z zeznań świadków na okoliczności dotyczące wysokości
wynagrodzenia wnioskodawcy, gdyż zdaniem organu wysokość zarob-
ków można udowodnić wyłącznie dowodami z dokumentów płacowych,
a nie dowodami osobowymi.
Czy stanowisko pozwanego jest słuszne?
W postępowaniu przed organem rentowym zastosowanie ma rozporzą-

dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe1.
1
Dz.U. Nr 237, poz. 1412.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
250 Kazus 51. Postępowanie dowodowe w sprawach o wysokość świadczenia
Rozporządzenie to określa:
● dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości,
które powinny być dołączone do wniosku w sprawie przyznania
świad- czeń;
● rodzaje dowodów uzasadniających prawo do świadczeń lub ich
wysokość, w przypadku gdy konto ubezpieczonego nie zawiera
tych danych;
● zakres danych, które mogą być udowodnione w drodze zeznań
świadków lub oświadczeń ubezpieczonych, wraz ze wskazaniem
formy tych zeznań lub oświadczeń.
Zgodnie z § 21 ust. 1 tego rozporządzenia środkiem dowodowym stwier-

dzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposaże-
nia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty
są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja
ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można
ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.
Zeznania świadków ww. rozporządzenie dopuszcza w przypadku potrze-

by udowodnienia okresów składkowych lub uzupełniających (§ 22 ust. 2
i § 24 rozporządzenia), z tym że zainteresowany przedkłada w formie
pisemnej lub ustnie do protokołu oświadczenie o braku dokumentów
stanowiących środki dowodowe oraz o przyczynach ich braku.
Ten rygoryzm dowodowy ma swoje odzwierciedlenie także w usta-

wie systemowej. Zgodnie z art. 50 ust. 2j ustawy systemowej wysokość
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie może być
udowadniana zeznaniami świadków. Rygoryzm dowodowy ustaje jed-
nak w sytuacji złożenia odwołania do sądu powszechnego.
Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych mają charakter sprawy cywil-

nej (art. 1 k.p.c.), zatem rozstrzygane są zgodnie z przepisami Kodeksu
postępowania cywilnego, z modyfikacjami wynikającymi z
przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa
pracy i ubez- pieczeń społecznych (art. 459–47716 k.p.c.).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 51. Postępowanie dowodowe w sprawach o wysokość świadczenia 251
W postępowaniu przed sądem ograniczenia dowodowe wynikające

z przepisów rozporządzenia z 2011 r. w sprawie postępowania o świad-
czenia emerytalno-rentowe nie obowiązują, gdyż sądy ubezpieczeń
społecznych rozpatrują środki odwoławcze według zasad procedury
cywilnej, a więc możliwe jest wykazywanie okoliczności spornych wszel-
kimi dostępnymi dowodami przewidzianymi w Kodeksie postępowania
cywilnego, w tym także zeznaniami świadków.
Zgodnie z art. 473 § 1 k.p.c. w sprawach przewidzianych w

niniejszym dziale nie stosuje się przepisów ograniczających
dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron.
Co do zasady, stanowisko ZUS jest zatem słuszne, jeżeli mamy na myśli

etap postępowania przed organem rentowym, ale niezasadne w postę-
powaniu toczącym się na skutek wniesienia odwołania, gdyż w orzecz-
nictwie sądowym utrwalone jest stanowisko, że w postępowaniu przed
sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-
-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania
stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Ubezpieczony ubiegający
się oświadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu
przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami
wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z
tytułu ubezpieczenia – także wówczas, gdy z dokumentu, np. z
zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego2.
Jak podsumował Sąd Najwyższy w postanowieniu z 22.04.2021 r., I

USK 96/213, zgodnie z art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed
sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań
świadków i z przesłuchania stron. Ograniczenia dowodowe, o jakich
stanowi ten przepis, to przede wszystkim ograniczenia dotyczące
możliwości prowadzenia dowodu z zeznań świadków lub z
przesłuchania stron przeciwko
2
Zob. np. wyroki SN: z 25.07.1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998/11, poz.
342; z 6.01.2009 r., II UK 117/08, OSNP 2010/13–14, poz. 167; z 3.02.2014 r., I UK
322/13,
OSNP 2015/6, poz. 81, z glosą K. Antonowa, OSP 2016/4, poz. 35.
3
LEX nr 3229494.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
osnowie lub ponad osnowę dokumentu (art. 247 k.p.c.). Ten wyjątek
od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c., sprawia, że każdy
istotny fakt (np. taki, którego ustalenie jest niezbędne do przyznania
ubezpieczonemu prawa do emerytury) może być dowodzony
wszelkimi środ- kami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a
ich dopuszczenie za celowe. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że
ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia
społecznego może w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń
społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których
zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia – także wówczas, gdy z
dokumentów zatrudnienia zgromadzonych przez pracodawcę wynika, co
innego (art. 473 k.p.c.). Przeprowadzone przed są- dem dowody podlegają
jednak ocenie zgodnie z regułami art. 233 § 1 k.p.c. Z samego faktu, że
przepisy o postępowaniu w sprawach z zakresu ubez- pieczeń
społecznych nie zawierają dodatkowych ograniczeń w stosunku do
przepisów ogólnych regulujących postępowanie dowodowe, nie wynika
dowolność w tej materii, zwłaszcza możliwość takiego rozumowania, które
nie wytrzymuje konfrontacji z regułami z art. 233 § 1 k.p.c.
Trafną rekapitulacją objętej pytaniem problematyki jest teza wyroku

Sądu Najwyższego z 23.01.2020 r., I UK 334/184, że w sprawie o pod-
stawę wymiaru emerytury zeznaniom świadków lub stron nie należy
odmawiać mocy dowodowej bez uprzedniego przeprowadzenia ich
wnikliwej analizy (art. 100 ustawy emerytalnej).
Nie ma jednak wątpliwości, że pomimo braku ograniczeń dowodowych,

wysokość zarobków stanowiących podstawę do wyliczenia składki
na ubezpieczenia społeczne nie może być ustalana w sposób
hipotetyczny, oparty na domniemaniu. Obowiązkiem sądu w
sprawach o wysokość emerytury jest ustalenie wysokości
wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym
okresie, a zarobki za poszczególne mie- siące oraz wybrane lata
kalendarzowe muszą być wykazane w określonej kwotowo wysokości.
Dla poczynienia wiarygodnych ustaleń faktycznych konieczne jest
ustalenie wysokości zarobków w sposób precyzyjny i to na
ubezpieczonym spoczywa ciężar przedłożenia dokumentów mających
wpływ na wysokość świadczenia.
4
OSNP 2021/4, poz. 42.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
254 Kazus 51.należności
Kazus 52. Umorzenie Postępowanie dowodowe
z tytułu 253
składekw sprawach o wysokość świadczenia
Kazus 52
UMORZENIE NALEŻNOŚCI Z TYTUŁU

SKŁADEK
Stan faktyczny
Organ rentowy odmówił ubezpieczonemu umorzenia należności z ty-

tułu składek na ubezpieczenia społeczne.
Proszę udzielić klientowi porady prawnej, czy przysługuje mu jakiś

środek zaskarżenia od decyzji organu rentowego odmawiającej umo-
rzenia należności.
Ubezpieczony może zwrócić się do Zakładu o umorzenie należności

z tytułu składek, a zatem składek, odsetek za zwłokę, kosztów egzeku-
cyjnych, kosztów upomnienia i opłaty dodatkowej (art. 28 ust. 1 ustawy
systemowej), przy czym – co do zasady – należności z tytułu składek
mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalno-
ści w rozumieniu art. 28 ust. 3 ustawy systemowej. Jednak należności
z tytułu składek ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami
składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych
przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej
nieściągalności.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
254 Kazus 52. Umorzenie należności z tytułu składek
W rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

z 31.07.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności
z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365)
określono szczegółowo zasady umarzania przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami tych składek.
Od decyzji ZUS w sprawie umorzenia należności wydawanej na pod-

stawie art. 28 ust. 1 ustawy systemowej nie przysługuje odwołanie
do sądu powszechnego.
Jakie środki prawne przysługują zatem płatnikowi?
Płatnik może w trybie art. 127 § 3 k.p.a., w terminie 14 dni od doręczenia

mu decyzji, wystąpić do Prezesa ZUS z wnioskiem o ponowne rozpa-
trzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej
instancji przez ministra (art. 83 ust. 4 ustawy systemowej).
Trzeba jednak pamiętać, że zawarte w art. 83 ust. 4 ustawy

systemowej sformułowanie dotyczące adresata wniosku o ponowne
rozpatrzenie sprawy o umorzenie należności z tytułu składek, jakim
jest Prezes Za- kładu, ma charakter przepisu technicznego,
regulującego organizacyjną kwestię – na czyje ręce kierowany jest
wniosek. Przepis ten nie jest natomiast źródłem kompetencji Prezesa
Zakładu jako organu administracji publicznej właściwego do
rozpoznania wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy1. Zatem organem
administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie o
umorzenie należności z tytułu składek, wywołane wnioskiem strony
złożonym w trybie art. 83 ust. 4 ustawy systemowej, jest nadal
Zakład, nie zaś Prezes Zakładu.
Kwestia kompetencji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w spra-

wie o umorzenie należności z tytułu składek omówiona została w ka-
zusie 56.
1
Zob. wyrok NSA z 12.09.2013 r., II GSK 782/12, LEX nr 1558893, i cytowane tam
orzecznictwo.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Kazus 52. Umorzenie należności z tytułu składek 255
Na decyzję wydaną po ponownym rozpatrzeniu sprawy przysługuje

Argumentacja zawarta we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy

będzie zależała od tego, czy ubezpieczony jest równocześnie płatnikiem
składek na te ubezpieczenia. Jeżeli nie – należności mogą być umarzane
tylko w przypadku całkowitej ich nieściągalności.
Całkowita nieściągalność – zgodnie z art. 28 ust. 3 pkt 1–6 ustawy sy-

stemowej – zachodzi wówczas, gdy:
● dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił
ruchomości niepodlegające egzekucji albo pozostawił przedmio-
ty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie
przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wyna-
grodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie
ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
● sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył
postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13
(majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokoje-
nie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokoje-
nie tych kosztów) i art. 361 pkt 1 ustawy z 28.02.2003 r. –
Prawo upadłościowe2 (majątek pozostały po wyłączeniu z niego
przed- miotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką,
zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub
hipoteką mor- ską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów
postępowania);
● nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczes-
nym braku majątku, z którego można egzekwować
należności, małżonka, następców prawnych, możliwości
przeniesienia odpo- wiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu
przepisów ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa3;
● nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępo-
waniu likwidacyjnym;
● wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty
kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
2
Dz.U. z 2022 r. poz. 1520.
3
Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
● nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowa-

niu upadłościowym;
● ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V
ustawy z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe (postępowanie
upadłościo- we wobec osób fizycznych nieprowadzących
działalności gospodarczej);
● naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził
brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
● jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się
kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Natomiast jeżeli ubezpieczony jest równocześnie płatnikiem składek

na te ubezpieczenia, sięgnąć należy również do rozporządzenia
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31.07.2003 r. w
sprawie szcze- gółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne4 i wykazać istnienie przesłanek tam
zawartych (bliżej temat omówiono w kazusie 6).
Warto w tym miejscu przytoczyć tezę zawartą w wyroku Naczelnego

Sądu Administracyjnego z 16.02.2022 r., I GSK 1436/215, że w
przypadku ustalenia zaistnienia którejś z wymienionych w
przepisach prawa przesłanek umorzenia należności postępowanie
wchodzi w drugi etap – uznania administracyjnego, tj. możliwości
wyboru określonego kie- runku rozstrzygnięcia. Dopiero bowiem na
tym etapie postępowania organ korzysta ze swobody uznania
administracyjnego.
Skuteczny może się okazać argument, że organ nie przeprowadził pra-

widłowo postępowania dowodowego w zakresie ustalenia przesłanki
całkowitej nieściągalności. Dopiero bowiem po przeprowadzeniu
pra- widłowego postępowania dowodowego co do istnienia przesłanki
całko- witej nieściągalności i stwierdzeniu, że przesłanka taka zachodzi,
organ mógłby odmówić zastosowania ulgi. W tej kwestii przyznany
został mu wybór rozstrzygnięcia, oparty na instytucji uznania
administracyjnego. Jeżeli natomiast organ ustali, że przesłanka
całkowitej nieściągalności nie
4
Dz.U. Nr 141, poz. 1365.
5
LEX nr 3322970.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
zachodzi, wówczas rozważa możliwość zastosowania ulgi na podstawie

art. 28 ust. 3a ustawy systemowej. Dopóki organ nie ustali prawidło-
wo i ponad wszelką wątpliwość stanu faktycznego sprawy, rozważania
dotyczące uznaniowego charakteru decyzji są pozbawione znaczenia.
Pamiętać trzeba, że organ wydający decyzję administracyjną o cha-

rakterze uznaniowym powinien uwzględniać szereg reguł ogólnych
rządzących funkcjonowaniem struktur władzy publicznej, a zwłaszcza
zasadę demokratycznego państwa prawnego i wynikającą z niej zasa-
dę proporcjonalności, oraz dokonać oceny relacji między interesem
społecznym a interesem indywidualnym zainteresowanego w sprawie.
Zatem rzetelnie zebrany materiał dowodowy umożliwia organowi taką
ocenę sytuacji płatnika, która – w kontekście art. 7 k.p.a. – stanowi
pod- stawę do przyjęcia, czy w świetle kodeksowej zasady
proporcjonalności należy skorzystać z przypisanej organowi
kompetencji.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 53. Prawo do zasiłku chorobowego – wielość tytułów do ubezpieczeń 259
Kazus 53

WIELOŚĆ TYTUŁÓW DO UBEZPIECZEŃ
Stan faktyczny
Dnia 31.01.2021 r. rozwiązano umowę o pracę z panem Krzysztofem.

Od 1.03.2020 r. pan Krzysztof jednocześnie prowadził działalność go-
spodarczą, z tytułu której nie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu.
Do ubezpieczenia tego nie przystąpił od 1.02.2021 r., po rozwiązaniu
umowy o pracę. W okresie od 15.02.2021 r. do 4.03.2021 r. był on nie-
zdolny do pracy z powodu choroby.
Czy panu Krzysztofowi przysługuje prawo do zasiłku chorobowego?
Odpowiedź wymaga analizy przepisów ustawy z 25.06.1999 r. o świad-

czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa dotyczących tzw. okresu wyczekiwania (zob. także
kazus 1), a także dotyczących prawa do świadczenia po ustaniu
tytułu do ubezpieczenia.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej ubezpieczony nabywa prawo

do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpiecze-
nia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie. Do okresów
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
260 Kazus 53. Prawo do zasiłku chorobowego – wielość tytułów do ubezpieczeń
ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia

chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub
była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo
odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Ponieważ pan Krzysztof, z którym rozwiązano umowę o pracę, nie

przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, zatem z tytułu
prowadzenia działalności nie przysługuje mu prawo do zasiłku.
W wyjątkowych przypadkach zasiłek chorobowy przysługuje także po

ustaniu tytułu do ubezpieczenia.
Zgodnie z art. 7 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje rów-

nież osobie, która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubez-
pieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy
co najmniej 30 dni i powstała:
● nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu
ubezpieczenia chorobowego,
● nie później niż w ciągu trzech miesięcy od ustania tytułu ubez-
pieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres
wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której
objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni
od po- czątku choroby.
Pamiętajmy, że od 1.01.2022 r. zasiłek ten przysługuje nie 182, ale

91 dni, z wyjątkami dotyczącymi niezdolności do pracy dawców
tkanek i organów, niezdolności do pracy w okresie ciąży i
spowodowanej gruź- licą (art. 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej).
Niestety niezdolność do pracy bohatera kazusu powstała później niż

w ciągu 14 dni – to jest w piętnastym dniu, a nie wiemy, czy ubezpie-
czony zachorował na chorobę zakaźną o okresie wylęgania dłuższym
niż 14 dni, lub inną chorobę, której objawy ujawniają się po okresie
dłuższym niż 14 dni.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 53. Prawo do zasiłku chorobowego – wielość tytułów do ubezpieczeń 261
Przy okazji pamiętajmy też, że ilekroć przy ustalaniu prawa do

zasiłku chorobowego lub jego wysokości okres jest oznaczony w
miesiącach, za miesiąc uważa się 30 dni (art. 11 ust. 5 ustawy
zasiłkowej).
Trzeba jeszcze przeanalizować przepis art. 4 ust. 3 ustawy zasiłkowej.

Ustawodawca wskazuje w nim kategorie podmiotów, którym prawo do
zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia
chorobowego, a wśród nich ubezpieczonych obowiązkowo, którzy mają
wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia
chorobowego.
Bohater kazusu jako prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą

może podlegać ubezpieczeniu chorobowemu tylko dobrowolnie i do
tego ubezpieczenia nie przystąpił (art. 11 ust. 1 i 2 ustawy systemowej).
Mimo stosunkowo długiego okresu prowadzenia działalności nie na-

będzie prawa do zasiłku chorobowego.
260
#752aMjA0MzEwMDN
Kazus 53. Prawo do zasiłku chorobowego – wielość tytułów do ubezpieczeń
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 54. Prawo do zasiłku chorobowego – okres wyczekiwania 263
Kazus 54

OKRES WYCZEKIWANIA
Stan faktyczny
Pan Marek pracował na podstawie umowy o pracę przez 13 lat, następnie

przez rok korzystał z zasiłku dla bezrobotnych, a przez kolejny rok, nie
mając już prawa do zasiłku dla bezrobotnych, szukał pracy i podjął ją
dnia 3.01.2021 r.
Czy pan Marek będzie uprawniony do zasiłku chorobowego, gdy za-

choruje już 17 stycznia?
Odpowiedź – podobnie jak w kazusie 53 – wymaga analizy

przepisów ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
dotyczących tzw. okresu wyczekiwania (zob. także kazus 1).
Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej ubezpieczony nabywa prawo

do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpie-
czenia chorobowego, jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu.
Do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy
ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekro-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
czyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem
bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza
niezawodowego.
Pan Marek nie spełnia tych warunków.
Jednak w art. 4 ust. 3 ustawy zasiłkowej ustawodawca wskazuje katego-

rie podmiotów, którym prawo do zasiłku chorobowego przysługuje
od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego, a mianowicie:
1) absolwentom szkół lub uczelni lub osobom, które
2) jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem
3) ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co naj-
go;
4) posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia choro-
5) funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pra-
cy na podstawie ustawy z 16.11.2016 r. – Przepisy wprowadzające
ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej i stali się
pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej
Administracji Skarbowej.
Pan Marek pracował 13 lat, podlegając obowiązkowo ubezpieczeniu cho-

robowemu (art. 11 ust. 1 ustawy systemowej), więc posiada wcześniejszy
co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego.
Choć następnie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku dla
bezrobotnych (art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy systemowej), to nie podlegał
ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo ani nie mógł przystąpić do
niego dobrowolnie (art. 11 ust. 1 i 2 ustawy systemowej).

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
264 54. Prawo do zasiłku
Kazus chorobowego
Kazus 54. Prawo do –zasiłku
okres wyczekiwania 265
chorobowego – okres wyczekiwania
Przyjmuje się, że co najmniej 10-letni okres obowiązkowego

ubezpieczenia chorobowego obejmuje wszystkie okresy
wcześniejszego obowiąz- kowego ubezpieczenia chorobowego, które
uprawniało do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyń- stwa, bez względu na przerwy między nimi
oraz przerwę dzielącą ten okres obowiązkowego ubezpieczenia od
momentu powstania aktualnego obowiązku ubezpieczenia
chorobowego1.
Z tej przyczyny pan Marek nabędzie prawo do zasiłku chorobowego.
1
Tak: K. Stopka, Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa. Komentarz, LEX, komentarz do art. 4; A. Rzetecka-Gil,
Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa. Komentarz, LEX, komentarz do art. 4.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 55. Świadczenia z ustawy wypadkowej 267
Kazus 55
ŚWIADCZENIA Z USTAWY WYPADKOWEJ
Stan faktyczny
Pan Tadeusz posiadał status pracownika-kierowcy. Będąc w podróży

służbowej, poniósł śmierć w wypadku komunikacyjnym, do którego
przyczynił się w znacznym stopniu.
Czy świadczenia z ustawy wypadkowej (jeśli tak, to jakie) przysługiwać

będą członkom rodziny pana Tadeusza?
Zagadnienie dotyczy istotnej kwestii wyłączenia prawa do świadczeń.
W pierwszej kolejności należy dokonać analizy przepisu art. 21 ust. 1

ustawy wypadkowej. Stanowi on, że świadczenia z ubezpieczenia
wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną
przyczyną wypadków, o których mowa w art. 3 ustawy wypadkowej
(wypadki przy pracy, wypadki zrównane z wypadkami przy pracy), było
udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących
ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub
wskutek rażącego niedbalstwa.

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
268 Kazus 55. Świadczenia z ustawy wypadkowej
W wymienionym przepisie mówi się jedynie o ubezpieczonym.

Zatem nawet gdyby wyłączną przyczyną wypadku było
udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów
dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego
umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, świadczenia z ustawy
wypadkowej przysługiwałyby rodzinie zmarłego. Już w wyroku z
5.03.2003 r., II UK 194/021, Sąd Najwyższy stwierdził, że świadczenia
wypadkowe przysługują członkom rodziny pracownika zmarłego
wskutek wypadku w drodze z pracy do domu, bez względu na stopień
jego przyczynienia się do wypadku. Orzeczenie to zapadło wprawdzie
na gruncie poprzedniej ustawy wypadkowej, obej- mującej także tzw.
wypadki w drodze, ale pogląd jest nadal aktualny.
Członkom rodziny pana Tadeusza będą więc przysługiwały świadczenia

z ustawy.
Gdyby pan Tadeusz przeżył i sam ubiegał się o świadczenia, trzeba

by- łoby dokonać wykładni pojęcia rażącego niedbalstwa, użytego w art.
21 ust. 1 ustawy wypadkowej. Zagadnienie to omówione zostało w
kazusie 50.
Ustawa wypadkowa nie definiuje niedbalstwa ani rażącego niedbalstwa,

dlatego pomocne będzie tu orzecznictwo. I tak w wyroku z 23.02.2017 r.,
I PK 81/162, Sąd Najwyższy stwierdził, że rażące niedbalstwo jako ele-
ment ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych
jest postacią winy nieumyślnej, której nasilenie wyraża się w całkowitym
ignorowaniu przez pracownika następstw jego działania, jeżeli rodzaj
wykonywanych obowiązków lub zajmowane stanowisko nakazują szcze-
gólną przezorność i ostrożność w działaniu, a „rażącego niedbalstwa” nie
można utożsamiać ze zwykłym zaniedbaniem, nieudolnością, brakiem
operatywności, nieskutecznością, działaniem wbrew oczekiwaniom
pracodawcy czy nieosiąganiem zamierzonych rezultatów.
1
OSNP 2004/8, poz. 143.
2
LEX nr 2252217.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
W odniesieniu do wypadków komunikacyjnych w wyroku z 4.12.2008 r.,

II UK 106/083, Sąd Najwyższy przedstawił pogląd, że: „Nieprawidłowa
technika jazdy samochodem i nienależyta obserwacja drogi, wynika-
jące z nieprzestrzegania przepisów ruchu drogowego, będące wyłączną
przyczyną wypadku drogowego mającego charakter wypadku przy pra-
cy, mogą być ocenione jako naruszenie przez ubezpieczonego przepi-
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego
wskutek rażącego niedbalstwa, i mogą stanowić podstawę
wyłączenia prawa ubezpieczonego do świadczeń z ubezpieczenia
wypadkowego” oraz że „w orzecznictwie sądowym przyjmuje się w
sposób zgodny, że rażące niedbalstwo jest zachowaniem graniczącym
z umyślnością, ale zarazem takim, które nie daje podstaw do
przypisania pracownikowi zamiaru skierowanego na popełnienie
czynu”. Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku drogowego pracownika
kierującego pojazdem jest nieznajo- mość przepisów ruchu drogowego,
to zachowanie pracownika stanowi rażące niedbalstwo4. Pan Tadeusz
przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku, co nie oznacza, że
jego zachowanie stanowiło wyłączną przyczynę wypadku.
Członkom rodziny zmarłego mogą przysługiwać z ustawy wypadkowej

następujące świadczenia:
● jednorazowe odszkodowanie (art. 6 ust. 1 pkt 5);
● renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczone-
go, który zmarł wskutek wypadku lub choroby zawodowej
lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej, który zmarł wskutek wypadku
lub choroby zawodowej (art. 6 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 17 ust.
5 i 6);
● dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej przyznawany
na zasadach i w wysokości określonej w ustawie o emeryturach
i rentach z FUS (art. 6 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 19 ust. 1).
Katalog osób uznanych za członków rodziny uprawnionych do

jednorazowego odszkodowania zawiera art. 13 ust. 2 ustawy
wypadkowej.
3
OSNP 2010/11–12, poz. 143.
4
Zob. wyrok SN z 10.06.1999 r., II UKN 687/98, OSNP 2000/17, poz. 658.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:

● małżonek, z wyjątkiem przypadku orzeczonej separacji;
● dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione
oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem
pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym
również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu
śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty
rodzinnej;
● rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym,
jeże- li w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z
nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub
rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich
utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą
sądową prawo do alimentów z jego strony.
Wysokość jednorazowego odszkodowania dla członków rodziny zmar-

łego uzależniona jest od liczby uprawnionych i rodzaju więzi łączącej
uprawnionego ze zmarłym (art. 14 ust. 1–6 ustawy wypadkowej).
Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny ubezpieczonego albo uprawnionego do renty,
który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo
rencisty (art. 17 ust. 5 i 6 ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do
renty rodzinnej i dodatku do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu
ubezpieczenia wypadkowego do ustalenia wysokości tych świadczeń
oraz ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, z uwzględnieniem przepisów ustawy
wypadkowej (art. 17 ust. 1).
Członkom rodziny rencisty uprawnionego do renty z ubezpieczenia

wypadkowego, który zmarł z innych przyczyn niż wypadek przy pracy
lub choroba zawodowa, przysługują świadczenia określone w
ustawie o emeryturach i rentach z FUS bez względu na długość okresu
uprawnia- jącego do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy na
podstawie tych przepisów (art. 17 ust. 7 ustawy wypadkowej).
Krąg uprawnionych do renty rodzinnej i warunki jej uzyskania określają

przepisy art. 67–71 ustawy o emeryturach i rentach Funduszu Ubez-
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
pieczeń Społecznych. Bliżej ten temat omówiony został w kazusach

35 i 36. Wysokość renty rodzinnej uzależniona jest od liczby
uprawnionych (art. 73 ust. 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 17 ust. 1
ustawy wypadkowej). Wszystkim uprawnionym członkom rodziny
przysługuje jedna łączna renta rodzinna podlegająca podziałowi na
równe części między uprawnionych (art. 74 ust. 1 i 2 ustawy
emerytalnej).
Renta rodzinna i dodatek przysługują niezależnie od długości okresu

ubezpieczenia wypadkowego zmarłego (art. 17 ust. 2 ustawy wypadko-
wej). Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa
niż 120% kwoty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej
zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS (art. 20 ust. 2 ustawy
wypadkowej).
Wysokość dodatku dla sieroty zupełnej określa wydany na podstawie

art. 94 ust. 2 ustawy emerytalnej komunikat Prezesa ZUS5.
5
Zob. komunikat Prezesa ZUS z 15.02.2022 r. w sprawie kwoty najniższej
emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwot
maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent oraz kwot emerytur i rent wolnych od
egzekucji i potrąceń (M.P. poz. 260), ustalający od 1.03.2022 r. kwotę tego dodatku
na 481,97 zł.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 56
UMORZENIE NALEŻNOŚCI Z TYTUŁU

SKŁADEK
Stan faktyczny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił panu Zbigniewowi pro-

wadzącemu działalność gospodarczą umorzenia należności z tytułu
zaległych składek na ubezpieczenia społeczne. W decyzji ZUS wska-
zał, że przyczyną odmowy jest brak spełnienia przesłanki całkowitej
nieściągalności należności. Pan Zbigniew w odwołaniu do właściwego
miejscowo sądu okręgowego podnosił, że zaprzestał prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej oraz nie posiada majątku, z którego można byłoby
egzekwować należności.
Czy rozstrzygnięcie sądu może być korzystne dla pana Zbigniewa? Pro-
szę podać i omówić podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz właściwość
sądu.
Prawdopodobnie pan Zbigniew nie przeczytał uważnie pouczenia pod

decyzją, skoro wniósł odwołanie do niewłaściwego organu.
Ubezpieczony może zwrócić się do Zakładu o umorzenie należności

z tytułu składek, a zatem składek, odsetek za zwłokę, kosztów egzeku-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
cyjnych, kosztów upomnienia i opłaty dodatkowej (art. 28 ust. 1 ustawy

systemowej), przy czym – co do zasady – należności z tytułu składek
mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej
nieściągalności w rozumieniu art. 28 ust. 3 ustawy systemowej, ale
ubezpieczonym bę- dącym równocześnie płatnikami składek na te
ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane
pomimo braku ich całkowitej nieściągalności (szerzej na ten temat w
kazusach 6 oraz 52).
Od decyzji ZUS w sprawie umorzenia należności nie przysługuje odwo-

łanie do sądu powszechnego. Płatnik może w trybie art. 127 § 3 k.p.a.,
w terminie 14 dni od doręczenia mu decyzji, wystąpić do Prezesa
ZUS z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach
dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra (art. 83
ust. 4 ustawy systemowej). Trzeba jednak pamiętać o tym, że
zawarte w art. 83 ust. 4 ustawy systemowej sformułowanie dotyczące
adresata wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy o umorzenie
należności z tytułu skła- dek, jakim jest Prezes Zakładu, ma charakter
przepisu technicznego, re- gulującego organizacyjną kwestię, na czyje
ręce kierowany jest wniosek. Przepis ten nie jest natomiast źródłem
kompetencji Prezesa Zakładu jako organu administracji publicznej
właściwego do rozpoznania wniosku o ponowne rozpoznanie
sprawy1. Zatem organem administracji publicznej, przed którym
toczy się postępowanie o umorzenie należności z tytułu składek,
wywołane wnioskiem strony złożonym w trybie art. 83 ust. 4 ustawy
systemowej, jest nadal Zakład, nie zaś Prezes Zakładu.
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 127 § 3 k.p.a. od decyzji

wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe
kolegium od- woławcze nie służy odwołanie, jednakże strona
niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem
o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji. Istotną cechą
wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy jest jego niedewolutywność.
Wniesienie tego środka nie powoduje skutku w postaci przesunięcia
kompetencji do rozpoznania lub rozstrzygnięcia sprawy na organ
wyższego stopnia, lecz powierza ją
1
Zob. wyrok NSA z 12.09.2013 r., II GSK 782/12, LEX nr 1558893, i cytowane tam
orzecznictwo.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
274 56. Umorzenie należności z tytułu
Kazus Kazusskładek 275
56. Umorzenie należności z tytułu składek
ponownie temu samemu organowi. Zatem jeśli przyjąć wykładnię prze-

pisu art. 83 ust. 4 ustawy systemowej zgodną z treścią art. 127 § 3
k.p.a., uznać należy, że do rozpoznania sprawy w trybie ponownego
jej rozpatrzenia właściwy jest ten sam organ, który rozpoznawał ją
po raz pierwszy. Rozstrzygając problem, w jakim charakterze występuje
Prezes Zakładu (względnie inna osoba powołująca się na upoważnienie
Prezesa Zakładu), który podpisuje decyzję w sprawie umorzenia
należności z tytułu składek, przyjąć trzeba, że w tym przypadku
Prezes Zakładu nie występuje w samodzielnej roli organu
administracji publicznej, ale czyni to zawsze w imieniu organu
administracji publicznej, jakim w tych sprawach jest Zakład. Prezes
Zakładu działa w takim przypadku jako organ Zakładu powołany do
reprezentowania Zakładu na zewnątrz, zgodnie z art. 73 ust. 1
ustawy systemowej. W ramach swoich kompetencji może także
upoważnić pracowników Zakładu i inne osoby do reprezentowania
Zakładu w określonym przez niego zakresie, z prawem udzielenia
dalszych pełnomocnictw.
Na decyzję wydaną po ponownym rozpatrzeniu sprawy przysługuje

Wracając do opisanego stanu faktycznego, należy zastanowić się nad

tym, co zrobi sąd powszechny z niewłaściwie wniesionym odwołaniem,
które winno być wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Tu sięgnąć trzeba do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Jak

wiemy, odwołanie w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych peł-
ni rolę pozwu, ponieważ inicjuje postępowanie sądowe. W zwykłym
postępowaniu pierwotna niedopuszczalność drogi sądowej skutkuje
odrzuceniem pozwu. Inaczej jest w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń
społecznych. Odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedo-
puszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest
inny organ. W tym przypadku sąd przekaże sprawę temu organowi.
Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna
sprawę (art. 464 § 1 k.p.c.).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 57. Zasiłek opiekuńczy 277
Kazus 57
ZASIŁEK OPIEKUŃCZY
Stan faktyczny
Pani Anna sprawowała osobistą opiekę nad chorym 15-letnim synem

Jackiem pozostającym z rodzicami we wspólnym gospodarstwie do-
mowym.
Czy pani Anna może ubiegać się o wypłatę zasiłku opiekuńczego? Proszę
omówić podstawę prawną.
Zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem w wysokości 80% podstawy

wymiaru zasiłku, przyznawanym na podstawie ustawy z 25.06.1999
r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa w sytuacji niemożności świadczenia pracy z uwagi
na konieczność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (nie tylko
chorym, ale i zdrowym) lub innym chorym członkiem rodziny (art. 32
ust. 1 i art. 35 ust. 1).
Za dziecko uważa się dziecko własne ubezpieczonego lub jego małżon-

ka, dziecko przysposobione, a także dziecko przyjęte na wychowanie
i utrzymanie (art. 32 ust. 3).

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
278 Kazus 57. Zasiłek opiekuńczy
Członkowie rodziny to: małżonek, rodzice, rodzic dziecka, ojczym,

macocha, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, ale – uwaga! –
także dzieci w wieku powyżej 14 lat. Wszystkie te osoby muszą
jednak pozostawać we wspólnym gospodarstwie domowym z
ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki (art. 32 ust. 2).
Uprawnionym do zasiłku opiekuńczego jest ubezpieczony, który albo

podlega obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu, albo przystąpił
do niego dobrowolnie.
Tytuł ubezpieczenia nie ma znaczenia, ważne dla zainteresowanego jest

to, że uprawnienie do zasiłku można nabyć bez okresu
wyczekiwania, gdyż wśród przepisów regulujących problematykę
zasiłku opiekuńczego (art. 32–35 ustawy zasiłkowej) nie ma
odesłania do art. 4 ustawy.
Ustawodawca kwalifikuje konieczność osobistego sprawowania opieki

nad dzieckiem chorym powyżej 14. roku życia jako opiekę nad innym
chorym członkiem rodziny. Pani Anna może więc ubiegać się o
zasiłek opiekuńczy. Jednak konsekwencją zakwalifikowania dziecka
powyżej
14. roku życia do kategorii członków rodziny jest długość okresu przy-
sługiwania zasiłku – 14 dni w roku kalendarzowym. Przy tym limit
ten obowiązuje niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku
opie- kuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków
rodziny wymagających opieki (art. 33 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 ustawy).
Należy pamiętać, że zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza

ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we
wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku
lub chore- mu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki
sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat (art. 34
ustawy zasiłkowej). Gdyby w rodzinie pani Anny we wspólnym
gospodarstwie pozostawała na przykład babcia – emerytka, zasiłek nie
mógłby być przyznany.
Aby wyczerpać problematykę zasiłku opiekuńczego trzeba dodać, że

wprawdzie zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnione-
mu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawo-
wania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat, ale
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
280 57. Zasiłek opiekuńczy
Kazus 279
Kazus 57. Zasiłek opiekuńczy
art. 32 ust. 1 pkt 2a i 2b ustawy zasiłkowej wprowadza tu – uzasadnione

życiowo – wyjątki.
Chodzi tu o:
● opiekę nad chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem
o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o nie-
pełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub
długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacz-
nie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz ko-
nieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka
w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do
ukończenia 18 lat;
● opiekę nad dzieckiem (nie chorym, ale każdym!) legitymującym
się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: ko-
nieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby
w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej
egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień
opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji
do ukończenia 18 lat w przypadku:
– porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub
rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród
lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi
sprawowanie opieki,
– pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale
opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie
leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność
leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne.
Tu okres zasiłkowy po ukończeniu przez dziecko 14 lat będzie dłuższy –

30 dni w roku kalendarzowym (art. 33 ust. 1 pkt 1a), ale liczony
łącznie z opieką nad innymi członkami rodziny (art. 33 ust. 2).
W przypadku dzieci do lat 14 okres tej jest najdłuższy i wynosi

maksy- malnie 60 dni w roku kalendarzowym, ale liczonych łącznie
na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny (art. 33 ust. 1
pkt 1 i 2).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
280 Kazus 57. Zasiłek opiekuńczy
Oprócz konieczności opieki z uwagi na chorobę dziecka, ustawodawca

wymienia w przypadku dzieci do ukończenia 8 lat (art. 32 ust. 1):
● nieprzewidziane zamknięcie żłobka, klubu dziecięcego, przed-
szkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przy-
padku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uak-
tywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z 4.02.2011 r. o opiece
nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2022 r. poz. 1324 ze
zm.), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad
dzieckiem;
● okres porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica
dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choro-
ba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie
opieki;
● okres pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale
opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie
leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność
leczni- czą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne.
Ostatnim zagadnieniem, które powinno być tu poruszone, jest dodat-

kowy zasiłek opiekuńczy w wymiarze do ośmiu tygodni przysługujący
ubezpieczonemu ojcu dziecka, gdy po porodzie matka nie może spra-
wować opieki (art. 32a ustawy zasiłkowej).
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
282
Kazus 57. Zasiłek opiekuńczy
Kazus 58
PODSTAWA WYMIARU SKŁADEK
Stan faktyczny
Spółka z o.o. o nazwie X przed Wielkanocą przekazała swoim

pracownikom talony o wartości 300 zł i 450 zł, przydzielane w
zależności od sytuacji materialnej pracownika.
Czy spółka powinna od nich odprowadzić składkę na ubezpieczenia

społeczne? Bony sfinansowane były z Zakładowego Funduszu
Świad- czeń Socjalnych.
Odpowiedź na postawione pytanie wymaga znajomości – wydanego

na podstawie delegacji ustawowej z art. 21 ustawy systemowej – rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 1949 ze zm.).
Przepisy wymienionego rozporządzenia tworzą obszerny katalog

świadczeń, które – oprócz wyłączenia z podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników, osób wykonujących
pracę nakładczą oraz członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych
wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
odosobnienia oraz zasiłków (art. 18 ust. 2 ustawy systemowej) – także

wyłączone są z podstawy wymiaru składek (§ 2 ust. 1 pkt 1–32
ww. rozporządzenia).
Przepisy te stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru

składek: osób wykonujących pracę nakładczą, funkcjonariuszy
Służby Celno-Skarbowej, osób wykonujących odpłatnie pracę w
czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego
aresztowania na podstawie skierowania do pracy, członków
rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia,
innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem
cywilnym stosuje się przepisy do- tyczące zlecenia, członków rad
nadzorczych wynagradzanych z tytułu pełnienia tej funkcji (§ 5 ust.
1 i 2 ww. rozporządzenia)1.
Wśród przychodów wyłączonych z podstawy wymiaru

składek w § 2 pkt 19 ww. rozporządzenia wymieniono świadczenia
finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Musimy zatem zapoznać się z kolejnym aktem prawnym –

ustawą z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych 2,
ponie- waż przychodem będą tu świadczenia finansowane z tworzonego
przez pracodawców, na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych, funduszu przeznaczonego na cele
socjalne: finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz
osób uprawnionych do korzystania z funduszu, polegające na
świadczeniu przez pracodawców usług na rzecz różnych form
wypoczynku, działal- ności kulturalnooświatowej, sportowo-
rekreacyjnej, opieki nad dzieć- mi, udzielanie pomocy materialnej –
rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na
cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową (art. 2 pkt 1
ustawy o zakładowym funduszu świad- czeń socjalnych). W art. 8 ust.
1 i 2 ustawy o zakładowym funduszu
1
Zob. też wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16.02.2010 r., P 16/09, Dz.U. Nr 31,
poz. 167.
2
Dz.U. z 2022 r. poz. 923.
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
świadczeń socjalnych postanowiono, że zasady przeznaczania środków

funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa
pracodawca w regulaminie, przy czym zasady i warunki korzystania
z usług i świadczeń finansowanych z funduszu zobowiązany jest określić
z uwzględnieniem ust. 1 tego przepisu, stanowiącego, że przyznawanie
ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia
się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej.
Powstaje pytanie: czy kontrola organu rentowego powinna się

ograni- czać do ustalenia, czy w regulaminie zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych istnieje podstawa do sfinansowania świadczenia
socjalnego oraz czy środki na ten cel rzeczywiście pochodzą z odrębnego
rachunku bankowego, utworzonego zgodnie z obowiązkiem
wynikającym z art. 12 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, natomiast organ rentowy nie ma uprawnień do ingerencji
w zasady przydziału świadczeń socjalnych z funduszu, to jest
badania sytuacji materialnej, rodzinnej i osobistej pracowników?
Prawo takie powierzono bowiem w ustawie o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych związkom za- wodowym, które mogą wystąpić z
roszczeniem o przekazanie należnych środków do Funduszu lub o
zwrot środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy
(art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych),
oraz Państwowej Inspekcji Pracy, która czuwa nad właściwym
gospodarowaniem środkami funduszu, stosując sankcje karne (art. 12a
ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych).
Czy więc Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych została nadana kom-

petencja do kwestionowania kryteriów przyznawania świadczeń, jeżeli
kryteria zastosowane przez pracodawcę mieszczą się w zakresie wyzna-
czonym przez ustawę o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych?
Orzecznictwo sądowe w tym zakresie długo nie było jednolite.
Jednakże obecnie należy przyjąć, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych

może weryfikować, czy świadczenie z zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych było finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjal-
ne, w szczególności – czy było przewidziane w regulaminie i nie było
dodatkowym świadczeniem pracodawcy (§ 2 ust. 1 pkt 19 rozporządze-
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
nia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szcze-

gółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe w związku z art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych)3.
W powyżej cytowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że prze-

pisy dotyczące świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjal-
nych nie są przepisami z zakresu ubezpieczeń społecznych, jak również
świadczenia z tego funduszu nie są świadczeniami ubezpieczeniowy-
mi, a w związku z tym nie są objęte kompetencjami, o których mowa
w art. 83 ust. 1 i 4 oraz art. 86 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej.
Zdaniem Sądu Najwyższego trafne jest ograniczenie zakresu
dopuszczalnej kontroli dokonywanej przez organ ubezpieczeń
społecznych do tych kryte- riów, które są wskazane w przepisach
stosowanych przez ten organ i dają się obiektywnie zweryfikować, bez
rozszerzania własnych uprawnień organu oraz subiektywnego
ustalania treści poszczególnych klauzul generalnych. „Zakład
Ubezpieczeń Społecznych sprawdza zatem pra- widłowość wyłączenia
z podstawy wymiaru składek świadczeń z zakła- dowego funduszu
świadczeń socjalnych na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz rozporządzenia z 18.12.1998 r.; ma kom- petencję
wyłącznie do weryfikacji, czy świadczenie było finansowane ze
środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach tego funduszu,
to jest w szczególności czy było przewidziane w regulaminie i nie
było dodatkowym świadczeniem pracodawcy. Środki te przeznaczone są
na cele socjalne, jeżeli przedmiotem ich oddziaływania są sfery
opisane w art. 2 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu socjalnym”.
Nie można jednak całkowicie pominąć sposobu ustalenia kryterium

socjalnego. Element socjalny realizuje się w przyznawaniu świadczeń
w niejednakowej wysokości, np. w relacji do średniego wynagrodzenia
z poprzedniego roku podatkowego.
Przy okazji Sąd Najwyższy zauważył, że prawo nie definiuje pojęcia

celu socjalnego, dlatego wydaje się właściwe ustalenie jego treści przy
uwzględnieniu pojęcia działalności socjalnej, o którym mowa w art. 2
3
Zob. wyrok SN z 18.02.2016 r., II UK 37/15, OSNP 2017/9, poz. 115.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, dostrze-

gając, że już samo świadczenie przez pracodawców z ustanowionego
przez nich funduszu usług na rzecz różnych form wypoczynku, działal-
ności kulturalnooświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dzieć-
mi, udzielanie pomocy materialnej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej
pomocy na cele mieszkaniowe, pochłania pojęcie działań socjalnych,
społecznych, zbiorowych, ogólnodostępnych dla uprawnionych, ulgo-
wych, a czasem darmowych. Uzależnianie przyznawania świadczeń
socjalnych od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej
uprawnionych do korzystania z funduszu jest w tym wypadku
superfluum, dodatkowym zdefiniowaniem socjalnego charakteru
świadczeń po stronie podmiotowej. Bez bardziej szczegółowych
wyznaczników nie jest jasne, czy socjalny charakter odzwierciedlają
wszystkie te określniki razem, czy ważny lub najważniejszy jest jeden
lub dwa z nich, co zasadniczo należy do natury udzielanego
świadczenia. Ocena poziomu życiowego z punktu widzenia sytuacji
rodzinnej nie zawsze zresztą odpowiada kondycji materialnej, a
warunki materialne mogą wynikać ze stanu rodzinnego i pozycji
materialnej wszystkich jej członków, ale zależeć także od całkiem
innych okoliczności. Powstaje w związku z tym pytanie: w jakim
znaczeniu „socjalne” mają być świadczenia z funduszu? Odpowiedź
musi uwzględniać to, że zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
nie jest przeznaczony wyłącznie dla pracowników pozosta- jących w
szczególnie trudnej sytuacji życiowej.
Na kanwie konkretnego stanu faktycznego Sąd Najwyższy zwrócił uwagę

na jeszcze jedną istotną dla praktyki kwestię. Skarżący zarzucał, że skoro
w materiale dowodowym przedstawionym przez płatnika do
kontroli nie odnaleziono dokumentów potwierdzających, by kierował
się kry- teriami pozwalającymi na zakwalifikowanie wypłaconych
świadczeń jako socjalne, czyli uwzględniające łącznie sytuację
życiową, rodzinną i materialną pracownika, to nie są one
świadczeniami finansowanymi ze środków przeznaczonych na cele
socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Zarzut ten był – w ocenie Sądu Naj- wyższego – „sprzeczny z
domniemaniem działania płatnika zgodnie z prawem, uwzględniając,
że w sporze o wyłączenie wypłat z funduszu świadczeń socjalnych z
podstawy wymiaru składek, płatnik przedstawia fakty, a dowód
dokonywania wypłat niezgodnie z ustawą lub roz-
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
porządzeniem obciąża Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Nie można

też pomijać, że płatnik-pracodawca nie jest dystrybutorem świadczeń
z tworzonego przez niego funduszu na cele socjalne. Po wydaniu
regulaminu nie ma uprawnień do ingerencji w ich przydzielanie.
Czyni to właściwa komisja socjalna, która przy indywidualnym
rozpatrywaniu wniosków uwzględnia sytuację materialną, rodzinną i
osobistą wnio- skodawców. W konsekwencji, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych musi wykazać niezgodność wypłat z ustawą i
rozporządzeniem, a zgodność dokonywania wypłat z regulaminem nie
ma znaczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8.05.2012 r., I PK
183/11 OSNP 2013 nr 7–8, poz. 77). Taki zakres kontroli jest
wystarczający do ujawnienia nadużyć w wyłą- czeniu z podstawy
wymiaru składki wypłat z funduszu i wyjaśnienia, czy sporne
świadczenia wypłacone były ze środków przeznaczonych na cele socjalne
w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”.
Konkludując, warto podkreślić, że przyznawanie kuponów podarun-

kowych czy dokonywanie wypłat ekwiwalentów w wysokości
równo- wartości takich bonów może stanowić pomoc rzeczową, która
mieści się w definicji działalności socjalnej pracodawcy. Przesłanką
udzielenia takiej pomocy powinna być jednak każdorazowo
indywidualna sytuacja pracownika. Święta Wielkanocne czy Bożego
Narodzenia są okresami zwiększonych wydatków, toteż
świadczenia z nimi związane, jeśli zostały uwzględnione w
regulaminie, stanowią pomoc rzeczową dla uprawnionych, jednakże
tylko wówczas, gdy uwzględniają ich sytuację rodzinną i materialną, a
tym samym realizują cel socjalny. Sam fakt, że zwyczajowo okresy te
mają w polskiej tradycji wyjątkowe znaczenie, nie przekreśla konieczności
uwzględniania ustawowych zasad dystrybucji świadczeń. Świadczenia
nieodpowiadające kryterium indywidualizacji, wypłacane wszystkim „po
równo” stanowią po prostu premię świąteczną, a więc przychód
pracownika ze stosunku pracy, a nie pomoc socjalną. Przychód taki
podlega oskładkowaniu4.
W omawianym przykładzie bonów nie należało więc wliczać do pod-

stawy wymiaru składek.
4
Tak trafnie SA w Łodzi w wyroku z 17.10.2017 r., III AUa 1406/16, LEX nr 2409335.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 59. Ponowne ustalenie wysokości świadczenia... 287
Kazus 59
PONOWNE USTALENIE WYSOKOŚCI

ŚWIADCZENIA. ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDU
W SPRAWACH Z ZAKRESU UBEZPIECZEŃ
SPOŁECZNYCH
Stan faktyczny
Pełnomocnik pana Piotra złożył odwołanie od decyzji odmawiającej

jego mocodawcy ponownego ustalenia wysokości emerytury. W od-
wołaniu podniósł okoliczność, że organ rentowy nie wziął pod
uwagę kilku załączonych do wniosku dokumentów płacowych.
Pełnomocnik domagał się uchylenia zaskarżonej decyzji i
przekazania sprawy ZUS do ponownego rozpoznania.
Jakie rozstrzygnięcie może podjąć sąd? Proszę podać podstawę prawną

możliwych rozstrzygnięć procesowych sądu.
Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych należy do

postępowań odrębnych. Odrębnie od zwykłego postępowania ustawo-
dawca uregulował także rozstrzygnięcia sądu rozpoznającego odwołanie
od decyzji organów rentowych i orzeczeń wojewódzkiego zespołu do
spraw orzekania o niepełnosprawności:
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
288 Kazus 59. Ponowne ustalenie wysokości świadczenia...
● jeżeli nie ma podstaw do uwzględnienia odwołania, sąd oddala

odwołanie (art. 47714 § 1 k.p.c.),
● w przypadku uwzględnienia odwołania sąd zmienia w całości lub
w części zaskarżoną decyzję organu rentowego lub
zaskarżone orzeczenie wojewódzkiego zespołu do spraw
orzekania o niepeł- nosprawności i orzeka co do istoty sprawy
(art. 47714 § 2 k.p.c.).
Sąd, uwzględniając odwołanie w części, nie ma obowiązku oddalać

go w pozostałym zakresie, co nie znaczy, że niewyartykułowana
kwestia nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej1.
Od 7.11.2019 r.2 sąd pierwszej instancji ma także możliwość uchylenia

decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi
rentowemu, ale tylko w ściśle określonych warunkach – to jest, jeżeli
decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar
tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie została wydana z rażącym
naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym
(art. 47714 § 21 k.p.c.).
W sprawie pana Piotra możliwość taka nie występuje, ponieważ organ

rentowy wydał decyzję odmawiającą ponownego ustalenia
wysokości świadczenia.
Nowe rozwiązanie z art. 47714 § 21 k.p.c. wychodzi naprzeciw postulatom,

aby także sąd pierwszej instancji nie był pozbawiony możliwości uchy-
lenia zaskarżonej decyzji i przekazania sprawy bezpośrednio organowi
rentowemu, co do 7.11.2019 r. możliwe było jedynie w postępowaniu
drugoinstancyjnym (art. 47714a k.p.c.).
Sądy sygnalizowały, że sąd ubezpieczeń społecznych może i powinien

dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwali-
fikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako
przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana
przez
1
Zob. postanowienie SN z 4.11.2020 r., I UK 357/19, LEX nr 3075147, oraz uzasad-
nienie uchwały SN z 4.08.2016 r., III UZP 11/16, LEX nr 2086134.
2
Artykuł 1 pkt 169 ustawy z 4.07.2019 r. (Dz.U. poz. 1469 ze zm.).
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiej-

kolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie
z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego.
W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna
(nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych3.
Pamiętajmy, że poza przypadkami wymienionymi w cytowanym powy-

żej przepisie postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa
ubezpieczenia społecznego skupia się na wadach wynikających z
naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji
administracyjnych spowo- dowanych naruszeniem przepisów
postępowania pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego
postępowania4.
Zasadniczym celem postępowania przed sądem jest merytoryczne roz-

strzygnięcie o żądaniach strony, co do których powstał spór. Oznacza
to, że sąd samodzielnie odtwarza uwarunkowania faktyczne wpływające
na ziszczenie się prawa do świadczenia.
Ważny wyjątek dotyczy spraw tzw. lekarskich. Zgodnie z art. 47714

§ 4 i 5 k.p.c. w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do
którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do
pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia
stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli podstawę do
wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie
na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty
sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia
niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo
stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, które
powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym
przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania
organowi rentowemu i umarza postępowanie. Odpowiednio
uregulowanie to stosuje się w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia
społecznego rolników.
3
Zob. wyrok SA w Szczecinie z 6.09.2018 r., III AUa 29/18, LEX nr 2693444.
4
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Także w sprawie, w której wniesiono odwołanie od orzeczenia woje-

wódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, sąd
nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności
dotyczą- cych niepełnosprawności, które powstały po dniu wniesienia
odwołania od tego orzeczenia. W tym przypadku sąd uchyla orzeczenie,
przekazuje sprawę do rozpoznania wojewódzkiemu zespołowi do spraw
orzekania o niepełnosprawności i umarza postępowanie art. 47714 §
6 k.p.c.
Dla pełnego obrazu rozstrzygnięć, które zapaść mogą przed sądem

pierwszej instancji, trzeba jeszcze dodać, że jeżeli odwołanie wniesiono
w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy lub
niewydaniem orzeczenia przez wojewódzki zespół do spraw
orzekania o niepełno- sprawności, sąd w razie uwzględnienia
odwołania zobowiązuje organ lub zespół do wydania decyzji lub
orzeczenia w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ
nadrzędny, albo orzeka co do istoty sprawy. Jednocześnie sąd stwierdza,
czy niewydanie decyzji przez organ rentowy nastąpiło z rażącym
naruszeniem prawa (art. 47714 § 4 k.p.c.).
Zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji (także zmiana orze-

czenia przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnospraw-
ności) – ale przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd – przez
wydanie decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub części
żądanie strony powoduje umorzenie postępowania w całości lub części
(art. 47713
§ 1 k.p.c.). Jest to przepis o charakterze lex specialis w stosunku
do art. 355 k.p.c.
Zwróćmy jednak uwagę, że w sprawie pana Piotra organ rentowy już

wcześniej wydał decyzję ustalającą wysokość jego świadczenia, a pan
Piotr domaga się ponownie ustalenia wysokości emerytury.
Ponieważ decyzje organu rentowego – poza wyjątkami – mają charakter

deklaratoryjny i potwierdzają jedynie uprawnienia ubezpieczonych
wynikające z ustawy, to przepisy odnoszące się do trwałości i wzru-
szalności decyzji organu rentowego nie mogą być interpretowane i sto-
sowane w taki sposób, który prowadziłby do trwałego pozbawienia
osób ubezpieczonych przysługujących im uprawnień. To zaś rzutuje na
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
ograniczenie ostateczności decyzji organu rentowego odmawiających

prawa do świadczenia.
Jeżeli w kolejnym wniosku ubezpieczony powołuje się na nowe okolicz-

ności lub dowody istniejące przed datą wydania poprzedniej decyzji,
a organ rentowy wyda decyzję odmowną, ale w odniesieniu do innej
podstawy faktycznej niż ta, która była objęta decyzją poprzednią, mamy
do czynienia z sytuacją przewidzianą w art. 114 ust. 1 ustawy emery-
talnej, służącą korekcie prawomocnych, a z obiektywnych przyczyn
wadliwych decyzji organu rentowego.
Zgodnie z tym przepisem w sprawie zakończonej prawomocną decyzją

organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla
lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich
wysokość, jeżeli:
1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe do-
wody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed
wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do
świadczeń lub ich wysokość;
2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy oko-
liczności faktyczne, okazały się fałszywe;
4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia
w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie
sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwier-
dzono jego nieważność;
6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysoko-
ści nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
Funkcją ponownego ustalenia prawa do świadczenia w trybie okre-

ślonym w wyżej wskazanym przepisie jest stworzenie gwarancji wy-
dania decyzji zgodnych z ukształtowaną ex lege przez przepisy prawa
ubezpieczeń społecznych sytuacją prawną zainteresowanych. Dlatego
zgodnie z art. 114 ustawy emerytalnej „ujawnienie okoliczności
istnie- jących przed wydaniem decyzji” obok „przedłożenia nowych
dowo- dów” stanowi przesłankę ponownego ustalenia prawa do
świadczeń
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
emerytalno-rentowych lub ich wysokości. Analiza przepisów prawa

ubezpieczeń społecznych prowadzi do wniosku, że użyty w nich termin
„okoliczności” występuje w dwóch znaczeniach, to jest w znaczeniu oko-
liczności faktycznych oraz okoliczności sprawy, ustalonych następczo
w kolejnym postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez organ
rentowy w sprawie. Pojęcie okoliczności ma szeroki zakres znaczeniowy,
obejmując nim ogół wymagań formalnych i materialnoprawnych zwią-
zanych z ustalaniem decyzją rentową prawa do świadczeń emerytalno-
-rentowych. Mechanizm przewidziany w tym przepisie ma doprowadzić
do zgodności z prawem wysokości renty lub emerytury w sytuacji, kiedy
błąd popełni organ rentowy, błąd popełni ubezpieczony, a nawet w
sytuacji, kiedy nie popełniono błędu, a ujawniono okoliczności
istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do
świadczeń lub ich wysokość. Funkcją art. 114 ustawy emerytalnej jest
zmiana treści decyzji organu rentowego sprzecznych z ukształtowanymi
z mocy prawa uprawnieniami osób ubezpieczonych5.
Ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości w opisanym

trybie nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wzno-
wieniu postępowania6.
5
Zob. postanowienia SN: z 26.06.2020 r., I UK 349/19, LEX nr 3153446; z 29.10.2020
r., III UK 503/19, LEX nr 3077065.
6
Tak uchwała składu siedmiu sędziów SN z 10.06.2011 r., III UZP 1/11,
OSNP 2012/5–6, poz. 68.
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
296 293
Kazus 59. Ponowne ustalenie wysokości świadczenia...
Kazus 60. Wysokość zasiłku chorobowego
Kazus 60
WYSOKOŚĆ ZASIŁKU CHOROBOWEGO
Stan faktyczny
Pan Jan w dniu 26.06.2020 r. został dawcą nerki dla swojej 8-letniej córki.
Po zabiegu pobrania nerki stał się niezdolny do pracy do 8.08.2020 r.
W jakiej wysokości zasiłek chorobowy będzie przysługiwał panu Janowi

w okresie niezdolności do pracy?
Kwestię wysokości zasiłku chorobowego reguluje art. 11

ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, znowelizowany z
dniem 1.01.2022 r. ustawą z 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń spo- łecznych oraz niektórych innych ustaw1.
Co do zasady, miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy

wymiaru zasiłku (art. 11 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Natomiast
zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy zasiłkowej miesięczny zasiłek chorobowy
wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy
lub nie- możność wykonywania pracy, o której mowa w art. 6 ust. 2
(np. nie-
1
Dz.U. poz. 1621.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
294 Kazus 60. Wysokość zasiłku chorobowego
możność wykonywania pracy wskutek kwarantanny, ale też wskutek

poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla
kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów):
1) przypada w okresie ciąży;
2) powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim
przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek
i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i
narządów;
3) powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Do 31.12.2021 r. miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w

szpitalu wynosił 70% podstawy wymiaru zasiłku, gdy jednocześnie
nie zachodziły okoliczności stanowiące podstawę do wymiaru
zasiłku w podwyższonej wysokości odpowiadającej 100% podstawy i
nie miał miejsca pobyt w szpitalu od 15. do 33. dnia niezdolności do
pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył
50. rok życia – wówczas zasiłek wynosił 80% podstawy wymiaru
zasiłku (uchylone art. 11 ust. 1a i ust. 1b ustawy zasiłkowej).
Zgodnie z art. 21 ustawy nowelizującej z 24.06.2021 r. zasiłek chorobowy,

do którego prawo powstało przed 1.01.2022 r., wypłaca się w wysokości
określonej w przepisach ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym
przed 1.01.2022 r. za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Pamiętajmy, że zasiłek chorobowy to nie to samo co wynagrodzenie

chorobowe, o którym mowa w art. 92 k.p.
Zgodnie z art. 92 § 1 k.p. za czas niezdolności pracownika do

pracy wskutek:
1) choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną –
trwają- cej łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w
przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – trwającej
łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego – pracownik
zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące
u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe
wynagrodzenie z tego tytułu;

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 60. Wysokość zasiłku chorobowego 295
2) wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypada-

jącej w czasie ciąży – w okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik
zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia;
3) poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym
dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów
oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i
narządów – w okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik
zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia.
Pytanie dotyczy zasiłku chorobowego, zatem prawidłowa odpowiedź

brzmi – zasiłek chorobowy wynoszący 100% podstawy wymiaru zasiłku.

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Kazus 61. Wypadek przy pracy a wypadek w drodze do pracy 297
Kazus 61
WYPADEK PRZY PRACY A WYPADEK

W DRODZE DO PRACY
Stan faktyczny
Radca prawny zatrudniony w siedzibie zakładu pracy w Ł. uległ wy-

padkowi komunikacyjnemu w drodze do Sądu Rejonowego w P., gdzie
miała się odbyć sprawa sądowa, którą radca prawny prowadzi w ramach
obowiązków służbowych.
Jak zakwalifikować wskazany wypadek? Uzasadnij prawnie swoją od-

powiedź.
Wypadek w czasie dojazdu do miejsca zadania zleconego pracownikowi

może być uznany za wypadek przy pracy, wypadek w podróży
służbowej lub wypadek w drodze do pracy. Wszystko będzie zależało
od zakresu obowiązków pracownika i jego stałego miejsca pracy.
Wypadek przy pracy definiuje art. 3 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpiecze-

niu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Przepis ten w ust. 1 stanowi, że za wypadek przy pracy uważa się nagłe
zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć,
które nastąpiło w związku z pracą, tj.:
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
298 Kazus 61. Wypadek przy pracy a wypadek w drodze do pracy
1) podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez

pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez
pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji
pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej na równi z wypadkiem przy

pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie,
traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ w czasie podróży służbo-
wej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek
spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, a
ponadto podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony i przy
wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy
organizacje związkowe.
W art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej ustawodawca zrównuje z wypadkiem

przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia
wypadkowego z danego tytułu i wskazuje te tytuły w ust. 3 pkt 1–
13.
W rozpoznawanej sprawie wypadek nastąpił w czasie dojazdu do miejsca

wykonania zadania, należy więc w pierwszej kolejności
odpowiedzieć na pytanie, czy radca był w podróży służbowej, czy też
wypadek nastąpił w okolicznościach wymienionych w art. 3 ust. 1
ustawy wypadkowej.
Można też twierdzić, że zdarzenie nie wyczerpuje definicji wypadku przy

pracy, ale pracownik ten uległ faktycznie wypadkowi w drodze do pracy,
określonemu w art. 57b ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl bowiem tego
przepisu za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uznaje się nagłe
zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w
drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej
działalności sta- nowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga
ta była najkrótsza i nie została przerwana, a także mimo że droga została
przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie
przekraczał granic
#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była
dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Przypomnijmy, że art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej mówi o

czasowym, funkcjonalnym i miejscowym (przestrzennym) związku
danego zdarzenia z pracą. Czasowy związek zdarzenia z pracą
polega na tym, że powinno ono nastąpić albo w czasie wykonywania
przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
ewentualnie w czasie wykonywania czynności na rzecz pracodawcy,
nawet bez polecenia lub w związku z wykonywaniem tych czynności
albo w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w
drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Związek funkcjonalny polega na tym, że zdarzenie wypadkowe na-

stępuje w czasie wykonywania lub w związku z wykonywaniem
przez pracownika określonych ustawą czynności, to jest zwykłych
czynności lub poleceń przełożonych.
Związek miejscowy (przestrzenny) występuje, gdy zdarzenie wypadkowe

dzieje się w miejscu, które jest albo miejscem wykonywania czynności
służbowych, albo miejscem na drodze między siedzibą pracodawcy
a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Jako wypadek przy pracy ustawodawca kwalifikuje więc wypadek, który

miał miejsce w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji praco-
dawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, co oznacza, że pracownik
winien w trakcie zdarzenia przemieszczać się między siedzibą pra-
codawcy a miejscem, w którym będzie wykonywał pracę. Nie może
to dotyczyć przypadkowego przemieszczania się pracownika między
tymi dwoma punktami, przemieszczanie się winno bowiem pozostawać
w związku z pracą.
Należy więc postawić tezę, że jeżeli obowiązki pracownika polegały na

przemieszczaniu się z siedziby pracodawcy do miejsca, w którym
wy-

#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
konywał on swoje zwykłe czynności (tu: do sądu), to zdarzenie

należy zakwalifikować jako wypadek przy pracy.
Dla przybliżenia tej tematyki warto zapoznać się z wyrokiem Sądu Naj-
wyższego z 16.09.2009 r., I UK 105/09 1, który stwierdził, że wypadek
komunikacyjny pracownika objętego zadaniowym czasem pracy
(cho- dziło o podleśniczego, którego czas pracy jest określany w miarę
zadań, a który wyjechał po niezbędne dokumenty do jednego z
oddziałów) w drodze pomiędzy jednym a drugim miejscem
świadczenia pracy jest wypadkiem przy pracy. Wynika to z faktu, że
przemieszczanie się pracownika wykonującego pracę w zadaniowym
systemie czasu pracy pomiędzy miejscami, w których wykonuje on
poszczególne czynności pracownicze, jest objęte jego czasem pracy.
W systemie zadaniowego czasu pracy pracownik wykonujący
obowiązki pracownicze pozostaje bowiem w dyspozycji pracodawcy.
Ta cecha nieodłącznie bowiem to- warzyszy istocie stosunku pracy jako
stosunku prawnego sprowadzają- cego się do wykonywania przez
pracownika pracy podporządkowanej kierownictwu pracodawcy
(art. 22 § 1 k.p.).
Zwróćmy jednak uwagę, że Sąd Najwyższy odmiennie ocenił zdarzenie

wypadkowe, które miało miejsce w czasie jazdy pracownika (przedstawi-
ciel medyczny – także zadaniowy czas pracy) z miejsca zamieszkania do
miejsca wykonywania zadania. W wyroku z 29.11.2006 r., II UK
101/062, Sąd Najwyższy ocenił, że wypadek komunikacyjny w drodze z
miejsca zamieszkania do miejsca wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy nie jest wypadkiem przy pracy w rozumieniu art.
3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej nawet wtedy, gdy pracownik
świadczy pracę w ramach zadaniowego czasu pracy i stwierdził:
„Posłużenie się dyrekty- wami wykładni językowej przepisu art. 3 ust. 1
pkt 3 ustawy prowadzi do wniosku, iż przepis ten dotyczy tylko takiego
przestrzenno-czasowego związku zdarzenia z pracą, który wyraża się w
tym, że pracownik w czasie tego zdarzenia był w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy”. W uzasad-
1
OSNP 2011/9–10, poz. 131.
2
OSNP 2008/1–2, poz. 20.
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
nieniu podkreślono, że pracownik uległ faktycznie wypadkowi w drodze

do pracy określonemu w art. 57b ust. 1 ustawy emerytalnej.
Zupełnie innym zdarzeniem jest wypadek w podróży służbowej.
Ustawa wypadkowa jej nie definiuje, stąd sięgnąć trzeba do Kodeksu

pracy. Do pojęcia podróży służbowej odnosi się bezpośrednio przepis
art. 775 k.p. Bogate orzecznictwo i literatura dotyczące tej tematyki
pod- kreślają, że podróżą służbową jest wykonywanie zadania
określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje
się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonym
w poleceniu wyjazdu służbowego. Istotne znaczenie dla ustalenia, czy
dany wyjazd był podróżą służbową pracownika, ma okoliczność, czy
odbywał się on w wyniku polecenia wydanego przez pracodawcę.
Podróż służbowa ma charakter incydentalny i w obowiązkach
pracownika stanowi zjawisko nietypowe, okazjonalne. Nie może mieć
charakteru generalnego i nie może polegać na wykonywaniu pracy
określonego rodzaju, wynikającej z charakteru zatrudnienia3. Co
ważne – w razie wystąpienia zdarzenia wypadkowego w podróży
służbowej, ochrona ubezpieczeniowa rozciąga się na cały czas pobytu w
podróży służbowej, a zatem także na okolicz- ności należące do sfery
prywatnych spraw pracownika (np. odpoczy- nek, spacer, droga do
miejsca noclegowego, spożycie posiłku), chyba że doszło do zerwania
związku z podróżą służbową.
Z powyższych rozważań płynie niezwykle istotny wniosek – należy

dokonać szczegółowych ustaleń co okoliczności faktycznych. Dopiero
te ustalenia pozwolą ocenić, czy pracownik w czasie zaistnienia zdarze-
nia wypadkowego był w dyspozycji pracodawcy, świadczył pracę, czy
też odbywał podróż służbową, ewentualnie odbywał drogę z miejsca
swojego zamieszkania do miejsca pracy.
3
Zob.: uchwałę SN z 19.11.2008 r., II PZP 11/08, OSNP 2009/13–14, poz. 166;
wyrok SN z 16.11.2009 r., II UK 114/09, LEX nr 558591.
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Literatura 303
LITERATURA
Antonów K., Kompetencje ZUS w zakresie weryfikacji prowadzenia
działalności gospodarczej oraz deklarowanej podstawy wymiaru składek z
tego tytułu, „Pra- ca i Zabezpieczenie Społeczne” 2021/2
Antonów K., Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2011
Antonów K., Bartnicki M., Suchacki B., Zieleniecki M., Emerytury i renty z FUS.
Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz do trzech
ustaw emerytalnych, LEX 2019
Antonów K., Suchacki B., Jabłoński A., Witkowski J., Kodeks postępowania cywil-
nego. Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2014
Babińska R., Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa
2007 Bińczycka-Majewska T., Włodarczyk M., Współczesne problemy prawa
emerytal-
nego, Warszawa 2015
Dziubińska-Lechnio E., Skowrońska E., Emerytury i renty w praktyce, Warszawa
2019
Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury pomostowe.
Komentarz, red. B. Gudowska, K. Ślebzak, Warszawa 2013
Jędrasik-Jankowska I., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia
społecznego, Warszawa 2018
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. M. Manowska, Warszawa
2021 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Wiśniewski,
Warszawa 2021 Kostrzewa P., Ubezpieczenia społeczne w praktyce, Warszawa
2019
Kubot Z., Uznanie za pracownika osoby prowadzącej pozarolniczą działalność,
„Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2013/11
Major T., Pawłowska B., Ubezpieczenie społeczne migrujących pracowników
oraz osób prowadzących działalność gospodarczą, Warszawa 2010
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. K.W. Baran, Warszawa 2022
Radzisław A., Tonder R., Ustawa o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022
304 Literatura
#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Literatura 303
Rzetecka-Gil A., Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia

społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2017
Społeczne ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe. Komentarz, red. M. Gersdorf,
B. Gudowska, Warszawa 2012
Stopka K., Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022
System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe, red. G. Szpor,
War- szawa 2016
Ślebzak K., Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2012
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. B. Gudowska, J.
Stru- sińska-Żukowska, Warszawa 2014
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych. Komentarz, red. D. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Warszawa
2010
Uścińska G., Prawo ubezpieczeń społecznych. Zasady, finansowanie, organizacja,
Warszawa 2019
Uścińska G., Prawo zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2021
Witoszko W., Jednorazowe odszkodowanie z ubezpieczenia wypadkowego,
War- szawa 2010
304 Literatura
#752aMjA0MzEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Literatura 303
SKOROWIDZ RZECZOWY
(cyfry oznaczają numer kazusu)
Emerytura
prawo do emerytury – 32
ponowne ustalenie wysokości – 59
wysokość świadczenia – 32
interpretacja indywidualna – 13
jednorazowe odszkodowanie – 45
postępowanie przed organem rentowym – 42
ustalanie uszczerbku na zdrowiu – 45
zwiększenie wskutek pogorszenia się stanu zdrowia – 45
kapitał początkowy – 32
Kontrola wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych
uprawnienia inspektora kontroli – 24
obowiązki płatnika – 10
koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego – 44
nienależne świadczenie – 14, 22, 31
niezdolność do pracy – 34, 48
Obowiązek składkowy
opłata dodatkowa – 7
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
pozarolnicza działalność gospodarcza – 21
pozorna umowa o pracę – 46
podstawa wymiaru składek – 9
Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
odrzucenie odwołania złożonego po terminie – 47
postępowanie dowodowe w sprawach rentowych – 48, 51
odrzucenie odwołania w przypadku braku sprzeciwu od orzeczenia lekarza
orzecznika – 33

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
306 Skorowidz rzeczowy
Podstawa wymiaru składki – świadczenia finansowane ze środków na cele

socjalne w ramach
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych – 58
przedawnienie należności z tytułu składek – 8, 23
Renta z tytułu niezdolności do pracy
przesłanki – 48
postępowanie odwoławcze – 33, 48
postępowanie przed sądem drugiej instancji – 48
renta rodzinna – 35, 36
świadczenie rehabilitacyjne – 49
Tytuły do ubezpieczeń
członek rady nadzorczej – 15
osoba współpracująca – 17
pozarolnicza działalność gospodarcza – 21
rozszerzona definicja pracownika – 12
twórca i artysta – 3
umowa o pracę – 11, 46
wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – 16
układ ratalny – 8
Umorzenie należności z tytułu składek
przesłanki – 52
odwołanie od decyzji organu – 52, 56
wynagrodzenie chorobowe – 25
Wypadek przy pracy
postępowanie przed organem rentowym – 42
rodzaje wypadków – 41
różnica między wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy i wypad-
kiem w podróży służbowej – 61
świadczenia dla członków rodziny zmarłego wskutek wypadku – 55
ustalanie okoliczności i przyczyn – 40, 42
wewnętrzna i zewnętrzna przyczyna zdarzenia wypadkowego – 50
wyłączenie prawa do świadczenia – 43
związek zdarzenia z pracą – 38, 39
Zasiłek chorobowy
okres wyczekiwania – 1
nabycie prawa do zasiłku – 27, 53, 54
pozbawienie prawa – 28
przedawnienie – 30
utrata prawa do zasiłku – 26, 31
wysokość – 60

#752aMjA0zEwMDN
zNTY1Mw=Bk
EwMA0DNzj2#a75
Skorowidz rzeczowy 307
zasiłek macierzyński – 29
zasiłek opiekuńczy – 57
zasiłek pogrzebowy – 37
zbieg tytułów do ubezpieczeń – 2, 4, 5, 18, 19, 20

#752aMjA0MzEwDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#752aMjA0MzEwMDN
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
Książka zawiera szczegółowo opracowane odpowiedzi na pytania obowią-
zujące na kolokwium ustnym z zakresu ubezpieczeń społecznych, przewi-
dzianym w programie I roku aplikacji radcowskiej od 2022 r. Jednocześnie
stanowi – przedstawiony w przystępny sposób – zarys wykładu obejmującego
podstawowe zagadnienia istotne dla przyswojenia tej niełatwej tematyki.
Czytelnik bez trudu znajdzie najważniejsze i konkretne informacje, a system
przypisów odsyłających do najistotniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego
i sądów powszechnych pozwoli na usystematyzowanie i pogłębienie
wiedzy z danego obszaru, co ma szczególne znaczenie w przypadku
dziedziny ure- gulowanej przez liczne, rozproszone i często zmieniane
przepisy.
Publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla aplikantów radcowskich.
Będzie przydatna również aplikantom adwokackim i sędziowskim do powtórki
całego materiału. Może być pomocna także praktykom, którzy odnajdą w niej
niezbędne regulacje ustawowe i trendy orzecznicze z danej tematyki.
Grażyna Szyburska-Walczak – sędzia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
w stanie spoczynku (od 2022 r.); od ponad 20 lat zajmuje się tematyką ubez-
pieczeniową; przez wiele lat prowadziła wykłady i szkolenia dla
aplikantów i sędziów w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury;
wykładowca na studiach podyplomowych Uczelni Łazarskiego;
współautorka komentarza do ustawy zmieniającej kodeks postępowania
cywilnego z 4 lipca 2019 r.; autorka wciąż wznawianej publikacji
Ubezpieczenia społeczne. Repetytorium.
Kup e-book i
czytaj w aplikacji
Smarteca
zAmówiENIA:
inFOLIniA: 801 04 45 45
zAMOwiEniA@wolTERSKLUwER.PL
www.PROFInFO.PL
EwMA0DNzj2#a75#
zNTY1Mw=Bk
#7#52#aMAj0MzEwMDNBMzkzNTY1Mw==

Aplikacja Radcowska Ubezpieczenia Spoleczne1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aplikacja Radcowska Ubezpieczenia Spoleczne1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

APLIKACJA

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Czasopisma, zbiory orzecznictwa i publikatory urzędowe

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Ubezpieczenia społeczne, przez rozproszenie regulujących je aktów

Opracowanie ma ułatwić przyswojenie wiedzy z zakresu

Na bazie pytań przygotowanych dla aplikantów zostały omówione naji-

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA

Pan Andrzej prowadzi działalność gospodarczą w sferze usług. Dokonał

Rozważ zasadność potencjalnego roszczenia pana Andrzeja.

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pienięż-

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń

Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek

Artykuł 2a ustawy systemowej wprowadza zasadę równego traktowania

Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności: warunków obję-

nia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, obliczania wysokości

Zagadnieniem równego traktowania ubezpieczonych ze względu na

Sąd zadający pytanie Trybunałowi zauważył – podobnie jak pan Andrzej,

składki na ubezpieczenie chorobowe w wypadku obu tych kategorii

Żeby udzielić prawidłowej odpowiedzi na zadane pytanie, trzeba wyjść

W sytuacji prawnej osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

● obie kategorie podmiotów uiszczają składki na

Elementy różnicujące sytuację prawną, na które trzeba zwrócić uwagę,

chorobowe nie stosuje się bowiem ograniczenia przewidziane-

Na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych można

W ustawie zasiłkowej wprowadzone zostały inne zasady ustalania pod-

Dla ubezpieczonych niebędących pracownikami – do których zalicza się

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 20431003A3935653

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego przedstawionej w ww. wyroku

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mają dowol-

Zasadniczym celem zróżnicowania okresów wyczekiwania było za-

Z powyższych rozważań płynie wniosek, że status osoby ubezpieczonej,

a wypłatami zasiłku w ramach danej kategorii ubezpieczonych, której

Dla pełnego zobrazowania problemu zwróćmy uwagę, że są

ZBIEG TYTUŁÓW DO UBEZPIECZEŃ –

Pani Anna jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nie-

Wyjaśnij, jakie są zasady objęcia pani Anny obowiązkiem ubezpieczenia

Zarówno umowa o pracę, jak i umowa zlecenia są – każda z nich z

System ubezpieczeń zawiera jednak także regulacje dotyczące zbiegu

ku do niektórych z nich. Zagadnienie to jest szczegółowo uregulowane

Z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej wynika, że umowa o pracę należy

W konsekwencji z tytułu umowy o pracę pani Anna będzie podlegała

Natomiast umowa zlecenia należy do tzw. ogólnych tytułów do ubezpie-

Zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia, o którym mowa powyżej,

Stosując powyższy mechanizm, moglibyśmy stwierdzić, że pani

Ubezpieczenie chorobowe z tytułu umowy zlecenia będzie dla pani

Przykład ten nie jest skomplikowany i nie dotyczy go

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE TWÓRCÓW

Pan Adam, autor kilku powieści kryminalnych, w dniu 3 stycznia otrzy-

Jaki jest zakres podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zrównała twórców i ar-

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się nie tylko oso-

Zgodnie z art. 36 ust. 4a ustawy systemowej zgłoszeń do ubezpieczeń

Jednocześnie zgodnie z art. 47 ust. 1a powołanej ustawy o

Na mocy art. 13 pkt 4 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarol-