Professional Documents
Culture Documents
NB 2023 12 08 19
NB 2023 12 08 19
NB 2023 12 08 19
Serial No.
Candidate’s Roll Number
Question Booklet
A
LANGUAGE, GENERAL STUDIES AND
SOCIAL SCIENCE
Time Allowed : 2:30 Hours Maximum Marks : 150
Read the following instructions carefully before you begin to answer the questions.
IMPORTANT INSTRUCTIONS
1. This Question Booklet contains questions of Language (Qualifying), General Studies and Social
Science which includes History, Geography, Economics and Political Science subject. Choose
the questions from any two subjects out of four subjects of Social Science. At least one subject
History OR Geography is mandatory.
2. Part–I, Language (Qualifying) consists of Question Nos. 1 to 30, Part–II, General Studies
consists of Question Nos. 31 to 70 and Part–III, History consists of Question Nos. H-1 to H-40,
Part–III, Geography consists of Question Nos. G-1 to G-40, Part–III, Economics consists of
Question Nos. E-1 to E-40 and Part–III Political Science consists of Question Nos. P-1 to P-40.
The questions and their responses are printed in English and Hindi versions both of Part–II and
Part–III.
3. All questions carry equal marks.
4. Immediately after commencement of the examination, you should check up your Question
Booklet and ensure that the Question Booklet Series is printed on the top right-hand corner
of the Booklet. Please check that the Booklet contains 72 printed pages including four
pages (Page Nos. 68 to 71) for Rough Work and no page or question is missing or unprinted
or torn or repeated. If you find any defect in this Booklet, get it replaced immediately by a
complete Booklet of the same series.
5. You must write your Roll Number in the space provided on the top of this page. Do not write
anything else on the Question Booklet.
6. An Answer Sheet will be supplied to you separately by the Invigilator to mark the answers. You
must write your Name and other particulars in the space provided on Page–1 of the Answer
Sheet provided, failing which your Answer Sheet will not be evaluated.
7. You should encode your Roll Number and the Question Booklet Series A, B, C or D as it is
printed on the top right-hand corner of the Question Booklet with Black/Blue ink ballpoint pen in
the space provided on Page–2 of your Answer Sheet. If you do not encode or fail to encode the
correct series of your Question Booklet, your Answer Sheet will not be evaluated correctly.
8. Each question comprises of five responses—(A), (B), (C), (D) and (E). You are to select ONLY ONE
correct response and mark it in your Answer Sheet. Your total marks will depend on the number
of correct responses marked by you in the Answer Sheet.
9. In the Answer Sheet, there are five circles— A , B , C , D and E against each question. To
answer the questions, you are to mark with Black/Blue ink ballpoint pen ONLY ONE circle of your
choice for each question. Select only one response for each question and mark it in your Answer
Sheet. If you mark more than one answer for one question, the answer will be treated as wrong.
Use Black/Blue ink ballpoint pen only to mark the answer in the Answer Sheet. Any erasure
or change is not allowed.
10. You should not remove or tear off any sheet from the Question Booklet. You are not allowed to
take this Question Booklet and the Answer Sheet out of the Examination Hall during the
examination. After the examination has concluded, you must hand over your Answer Sheet
to the Invigilator. Thereafter, you are permitted to take away the Question Booklet with you.
11. Failure to comply with any of the above instructions will render you liable to such action or
penalty as the Commission may decide at their discretion.
12. Candidates must assure before leaving the Examination Hall that their Answer Sheets will be kept
in Self Adhesive LDPE Bag and completely packed/sealed in their presence.
‹`mZ X| : AZwXoem| H$m {h›Xr Í$nm›Va Bg nwpÒVH$m Ho$ Ap›V_ n•> na N>nm h°ü&
PART—I
( LANGUAGE )
Directions (Q. Nos. 1 and 2) : Fill in 5. Today is Sunday. The day before
the blanks with suitable articles like yesterday was
‘a’, ‘an’ and ‘the’ : (A) Tuesday
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 2
9. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm "‡À``-a{hV' 13. CÉmaU Ho$ AmYma na Ï`ßOZm| H$m dJuH$aU
e„X h°? {H$VZo ^mJm| _| {H$`m Om gH$Vm h°?
(A) PwH$md (A) N>Ö
(B) ^md{dàb (B) gmV
(C) CÑoIZr` (C) AmR>
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
10. ^mfm H$s Cn`w∫$ n[a^mfm h°
14. "AÎn‡mU' ‹d{Z H$m°Z-gr h°?
(A) {dMma `m ^md ‡H$Q> H$aZo dmbm gmW©H$
‹d{Zg_yh ^mfm H$hbmVm h° (A) I
(B) {dMma `m ^md H$mo {b{n-{Mïm| _| ‡H$Q> (B) M
H$aZo H$mo ^mfm H$hVo h¢ (C) N>
(C) {dMma `m ^md ‡H$Q> H$aZo H$m gmYZ
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
^mfm h°
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
15. "Kmof' ‹d{Z H$m°Z-gr h°?
11. Òda Ho$ {H$VZo ‡H$ma h¢? (A) J
(A) Xmo (B) O
(B) VrZ (C) Y
(C) Mma (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
16. Òneu Ï`ßOZ h°
12. ıÒd Òda H$m°Z-gm h°?
(A) n
(A) A
(B) Am (B) \$
(C) B© (C) _
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 3 [ P. T. O.
17. "A{æ' e„X H$m {deofU h° 21. (H$) Ho$H$s, (I) {dhßJ, (J) IJ,
(A) AmJ•hr (K) {nH$ {dH$Înm| _| go H$m°Z-gm `wΩ_ "njr'
Ho$ n`m©` H$m h°?
(B) Amæo`
(A) (H$) Am°a (I)
(C) Am{æH$ (B) (I) Am°a (J)
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (C) (J) Am°a (K)
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
18. ‡Hß$nr Ï`ßOZ h°
(A) e 22. {dbmo_ e„X H$m H$m°Z-gm `wΩ_ ghr h°?
(B) g (A) H$mnwÈfçH$m`a
(B) Hw$ÀgmçqZXm
(C) a
(C) gH$bç{dH$b
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
20. MdJ© H$m Ï`ßOZ h° 24. aMZm Ho$ AmYma na H$m°Z-gm {dH$În dmä` H$m
^oX Zht h°?
(A) N≤>
(A) Cndmä`
(B) O≤ (B) gab dmä`
(C) P≤ (C) gß`w∫$ dmä`
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 4
25. {OZ e„Xm| go ›`yZVm, bKwVm, hrZVm `m 28. aMZm Ho$ AmYma na "Ob' e„X {H$g H$mo{Q> H$m
Vw¿N>Vm H$m ~moY hmo, Cgo ä`m H$hVo h¢? h°?
26. "{Ogo ~wbm`m Z J`m hmo' dmä`mße Ho$ {bE 29. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm _m{ÃH$ N>›X h°?
‡`w∫$ EH$ e„X ä`m hmoJm? (A) Xmohm
(A) AZmg∫$ (B) gmoaR>m
(B) AXo` (C) Bß–dO´m
(C) AZmhˇV (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
30. ""C{XV CX`{J[a _ßM na aKwda ~mb nVßJü&
{~H$go gßV gamoO g~ hafo bmoMZ ^•ßJü&&''
27. gßkm H$s _mn-Vm°b H$m ~moY H$amZo dmbo
{deofU H$hbmVo h¢ Cn`w©∫$ Xmoho _| H$m°Z-gm AbßH$ma h°?
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 5 [ P. T. O.
PART—II
( GENERAL STUDIES )
31. The cost of 5 bats and 18 balls is 34. The lengths of two sides of a
R 6,500 and the cost of 2 bats triangle are 8 cm and 9 cm, and
and 20 balls is R 4,200. What its area is 12 5 cm 2 . What is
are the costs of one bat and one the length of the third side?
ball respectively?
(A) R 850, R 125 (A) 5 cm
(B) R 630, R 115
(C) R 780, R 150 (B) 9 cm
(D) More than one of the above
(C) 7 cm
(E) None of the above
32. A shopkeeper purchases an item (D) More than one of the above
at R 615 and sells it at R 820.
What is his percentage profit? (E) None of the above
(A) 25%
(B) 33·33%
(C) 35·50% 35. There are 50 numbers. Each
number is subtracted from 53,
(D) More than one of the above
and the mean of the numbers so
(E) None of the above obtained is found to be -3 × 5.
The mean of the given numbers
33. A hacker finds that the ATM PIN is
of a person has first two digits
ranging from 3 to 8, and the
(A) 56·5
fourth digit is either 0 or 9. How
many attempts must the hacker
try in order to decode the PIN? (B) 53·5
(A) 48
(C) 49·5
(B) 24
(C) 720
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
(E) None of the above (E) None of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 6
PART—II
( GENERAL STUDIES )
31. 5 ~Ñm| Am°a 18 J|Xm| H$s H$s_V R 6,500 h° 34. EH$ {Ã^wO H$s Xmo ^wOmAm| H$s bß~mB`m±
VWm 2 ~Ñm| Am°a 20 J|Xm| H$s H$s_V 8 go0 _r0 Am°a 9 go0 _r0 h¢ VWm BgH$m
R 4,200 h°ü& EH$ ~Ñm Am°a EH$ J|X H$s joÃ\$b 12 5 dJ© go0 _r0 h°ü& BgH$s Vrgar
H$s_V| h¢, H´$_eÖ ^wOm H$s bß~mB© ä`m h°?
(A) R 850, R 125
(B) R 630, R 115 (A) 5 go0 _r0
(C) R 780, R 150
(B) 9 go0 _r0
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) 7 go0 _r0
32. EH$ XwH$mZXma {H$gr dÒVw H$mo R 615 _|
IarXVm h° Am°a Cgo R 820 _| ~oM XoVm h°ü& (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
CgH$m ‡{VeV _wZmµ\$m {H$VZm h°?
(A) 25% (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(B) 33·33%
(C) 35·50%
35. 50 gߪ`mE± Xr h˛B© h°ßü& ‡À`oH$ gߪ`m H$mo 53
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ go KQ>m`m J`m h° Am°a Bg Vah ‡m· gߪ`mAm|
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht H$m _m‹` -3 × 5 h°ü& Xr JB© gߪ`mAm| H$m
_m‹` h°
33. EH$ h°H$a nVm bJmVm h° {H$ EH$ Ï`{∫$ Ho$
ATM PIN Ho$ nhbo Xmo AßH$ 3 go 8 VH$
(A) 56·5
H$s gߪ`mAm| _| go h°ß, Am°a Mm°Wm AßH$ 0 `m
9 h°ü& Cg h°H$a H$mo PIN H$m nVm H$aZo Ho$
(B) 53·5
{bE {H$VZo ‡`mg H$aZo nãS>oßJo?
(A) 48
(C) 49·5
(B) 24
(C) 720 (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 8
36. Xmo ^mB`m| H$s C_´m| H$m AZwnmV 4 : 3 h°ü& `{X 39. Am{XÀ`-L1 CnJ´h H$m gy`© AdbmoH$Z
~ãS>m ^mB©, N>moQ>o ^mB© go 6 df© ~ãS>m h°, Vmo XmoZm| {~›Xw h°
^mB`m| H$s C_´ (df© _|) h¢
(A) L1
(A) 24, 18
(B) L2
(B) 36, 30
(C) L3
(C) 15, 9
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
40. AXaH$ EH$ ^y{_JV VZm h° Edß OãS> Zht h°,
37. æç1 - ö÷ æç1 - ö÷ æç1 - ö÷ L æç1 - ö÷
1 1 1 1 ä`m|{H$
H$m
è 2 ø è 3 ø è 4 ø è nø
(A) `h Im⁄-gm_J´r H$m ^S>maU H$aVm h°
_mZ h°
n -1
(B) Bg_| Jm±R> Edß nd© hmoVo h¢
(A)
n (C) Bg_| äbmoamo{\$b H$s H$_r hmoVr h°
1 (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(B)
n
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
1
(C)
n +1
41. EH$ CŒmb b|g H$s \$moH$g Xyar
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ f L = 10 go0 _r0 h°ü& nmZr _| Bgo Sw>~moZo na
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht `h H$m`© H$aoJm
(A) f L = 10 go0 _r0 Ho$ EH$ CŒmb b|g
38. _ybm| -1 Am°a 4 dmbm {¤KmV g_rH$aU h° H$s Vah
(B) c /2
(A) fine drops of water are
opaque to visible light (C) c /137
(A) E /16
(E) None of the above
(B) E /27
(C) E /81
43. Monochromatic light enters from
one medium to the other. Which (D) More than one of the above
one of the following properties
(E) None of the above
does not change?
(B) C 6H 8O 7
(C) Velocity
(C) CH 3CH 2COOH
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 10
42. hmbm±{H$ —Ì` ‡H$me _| Ob nmaXe©H$ hmoVm h°, 44. {ZÂZV_ AdÒWm _| hmBS¥>moOZ na_mUw H$s H$jm
XyaÒW dÒVwAm| H$mo Ob H$s _hrZ ~y±Xm| go _| EH$ BboäQ¥>m∞Z H$s Mmb hmoVr h°
{Z{_©V H$mohao _| Zht XoIm Om gH$Vmü& `h
(A) c
Bg{bE hmoVm h°, ä`m|{H$
(B) c /2
(A) —Ì` ‡H$me _| Ob H$s _hrZ ~y±Xßo
(C) c /137
AnmaXeu hmoVr h°ß
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(B) A{YH$Va ‡H$me {~IaH$a Am^mgr
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
AÒnÔ>Vm {Z{_©V H$aVm h°
(C) ‡H$me {H$aUm| H$m nyU© AmßV[aH$ namdV©Z 45. EH$ H•$pÓUH$m EH$ CÉ VmnH´$_ T K na
hmoZo go do ‡ojH$ H$s Am±Im| VH$ Zht E dmQ> ‡{V dJ© _rQ>a H$s Xa go D$Om© H$m
nh˛±M nmVr h°ß {d{H$aU H$aVr h°ü& O~ T /3 K VmnH´$_ H$a
{X`m OmE, Vmo {d{H$[aV D$Om© (dmQ> ‡{V
dJ© _rQ>a _|) hmoJr
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(A) E /16
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(B) E /27
(C) E /81
43. EH$dUu ‡H$me EH$ _m‹`_ go Xygao _m‹`_ _| (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
‡doe H$aVm h°ü& {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm
JwU Zht ~XbVm h°? (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) Amd•{Œm 46. AÂb, Omo AÂbr` KMnO 4 H$m aßJ ZÔ> H$a
gH$Vm h°, h°
(B) Am`m_ (A) CH 3COOH
48. Who is the architect of the new (D) More than one of the above
Parliament of India building
inaugurated recently?
(E) None of the above
(A) Bimal Patel
(B) Rahul Mehrotra
(C) Yogesh Kapoor
51. When is the ‘Human Rights Day’
(D) More than one of the above
celebrated annually?
(E) None of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 12
47. "~mßΩbma _mQ>r, ~mßΩbma Ob' Ho$ boIH$ H$m°Z 50. AµOmbr Agm°_mZr, {O›hm|Zo A\´$sH$s gßK Ho$
Wo, Omo _yb Í$n go 1905 _| bm∞S>© H$O©Z ¤mam dV©_mZ A‹`j Ho$ Í$n _| ZB© {XÑr _| G20
~ßJmb Ho$ {d^mOZ Ho$ {Ibm\$ EH$ {damoY-JrV {eIa gÂ_obZ _| ^mJ {b`m, Omo G20 H$m
Wm, Am°a {OgHo$ {bE npÌM_ ~ßJmb {dYmZ g~go Z`m gXÒ` ~Z J`m h°, do A\´$sH$s gßK
g^m Zo hmb hr _| ZE am¡` JmZ Ho$ Í$n _| Ho$ {H$g Xoe Ho$ amÔ¥>n{V h¢?
EH$ ‡ÒVmd nm[aV {H$`m h°?
(A) H$mOr ZOÍ$b BÒbm_ (A) H$mßJmo JUam¡`
(B) adr›–ZmW Q>°Jmoa
(C) gwH$mßV ^≈>mMm`© (B) J°~Z
48. hmb hr _| CX≤Km{Q>V {H$E JE ^maV Ho$ ZE (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
gßgX ^dZ Ho$ dmÒVwH$ma H$m°Z h¢?
(A) {~_b nQ>ob (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(B) amh˛b _ohamoÃm
(C) `moJoe H$nya
51. "_mZd A{YH$ma {Xdg' ‡{Vdf© H$~ _Zm`m
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ OmVm h°?
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) 10 ZdÂ~a
49. 76d| H$m›g {\$Î_ _hmoÀgd, _B© 2023 _o|,
{ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gr ^maVr` {\$Î_
(B) 10 {XgÂ~a
‡X{e©V H$s JB©?
(A) AZwamJ H$Ì`n H$s Ho$ZoS>r
(C) 24 A∫y$~a
(B) H$Zw ~hb H$s AmJam
(C) ZraO nmßS>o H$s ImH$s (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) Bihar
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 14
52. "^maVr` amÔ¥>r` goZm (AmB0 EZ0 E0)' Ho$ 55. {ZÂZ{b{IV _| go {H$g am¡` _| H$mbr {_≈>r
gßÒWmnH$ H$m°Z Wo? nmB© OmVr h°?
(C) {H$gmZ Am›XmobZ go 56. ^maVdf© _| dZÒn{V Edß Ordm| H$s {H$VZr
‡Om{V nmB© OmVr h°ß?
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (A) 81000 ‡Om{V Ordm| H$s Edß
47000 ‡Om{V dZÒn{V H$s
54. {H$g am¡` _|, "ajm~›YZ' H$mo "d•j gwajm (B) 70000 ‡Om{V Ordm| H$s Edß
{Xdg' Ho$ Í$n _| _Zm`m OmVm h°? 50000 ‡Om{V dZÒn{V H$s
(A) _‹` ‡Xoe
(C) 50000 ‡Om{V Ordm| H$s Edß
(B) CŒma ‡Xoe 40000 ‡Om{V dZÒn{V H$s
(C) {~hma
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 16
57. I{ZO {ZÂZ{b{IV _| go {H$g M≈>mZ Ho$ ÒVa 60. ÒQ>°boäQ>mBQ> Edß ÒQ>°boΩ_mBQ> ÒWbmH•${V`m±
_| O_m hmoVm h°? ~ZVr h°ß
58. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gr EH$ \$brXma 61. 22 A‡°b H$mo {H$g Í$n _| _ZmVo h¢?
\$gb h°?
(A) {dÌd n•œdr {Xdg
(A) XbhZ
(B) {dÌd ÒdmÒœ` {Xdg
(B) ¡dma
(C) {dÌd AmoµOmoZ {Xdg
(C) ~mOam
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
59. {ZÂZ{b{IV _| go H$mo°Z-go Xmo Ma_ ÒWmZ 62. ^maV H$m ÒWbmH•${VH$ _mZ{MÃ {H$g gßJR>Z
nyd©-npÌM_r J{b`mao go OwãS>o h¢? ¤mam ~Zm`m OmVm h°?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(E) None of the above
(E) None of the above
68. Who led the peasants of Bihar
64. Which of the following events
during the Non-Cooperation
happened first?
Movement?
(A) Santhal Rebellion (A) Raj Kumar Shukla
(B) Rebellion of Birsa Munda (B) Swami Vidyanand
(C) Tana Bhagat Movement (C) Rajendra Prasad
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(E) None of the above (E) None of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 18
63. 1857 Ho$ {d–moh H$mo {H$gHo$ ¤mam nhbr ~ma 67. 1922 _|, Am`mo{OV ^maVr` amÔ¥>r` H$m±J´og Ho$
"‡W_ ^maVr` ÒdVßÃVm gßJ´m_' Ho$ Í$n _| J`m A{YdoeZ Ho$ A‹`j H$m°Z Wo?
d{U©V {H$`m J`m Wm? (A) {MŒmaßOZ Xmg
(A) dr0 S>r0 gmdaH$a (B) hH$s_ AO_b òm±
(B) ~mb JßJmYa {VbH$ (C) _hmÀ_m Jm±Yr
(C) Ama0 gr0 _Oy_Xma (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
68. Agh`moJ Am›XmobZ Ho$ Xm°amZ {H$gZo {~hma _|
64. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gr KQ>Zm g~go {H$gmZm| H$s AJwdmB© H$s?
nhbo h˛B©? (A) amOHw$_ma ewäb
H-1. Who described for the first time H-4. In which year of his reign did
about the Harappa in 1826? Ashoka visit Bodh Gaya?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
H-2. Which Harappan site gives the H-5. In which inscription did Ashoka
evidence of wooden carved show his faith in Tri-Ratna?
drain?
(A) Bhabru
(A) Lothal
(B) Jaugada
(B) Kalibangan
(C) Maski
(C) Ropar
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
H-3. Which Mauryan ruler has been H-6. What was ‘Varta’ during the
addressed as ‘Sandrocottus’ ? Mauryan period?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 20
PART—III
( HISTORY )
H-1. 1826 _| gd©‡W_ hãS>flnm Ho$ gÂ~›Y _| H-4. AnZo emgZ Ho$ {H$g df© _| AemoH$ Zo
{H$gZo CÑoI {H$`m Wm? ~moYJ`m H$s `mÃm H$s?
(A) MmÎg© _ogZ (A) 9d|
H-2. {H$g hãS>flnm ÒWb go bH$ãS>r H$mo Hw$aoXH$a H-5. {H$g A{^boI _| AemoH$ {Ã-aÀZ _| {dÌdmg
Zmbr ~ZmZo H$m gm˙` {_bVm h°? ‡H$Q> H$aVm h°?
(A) bmoWb
(A) ^m~´w
(B) H$mbr~ßJZ
(B) Om°JãT>
(C) amonãS>
(C) _ÒH$s
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-8. Kautilya mentions how many H-11. Who was Michelangelo in the
types of slaves? ‘Renaissance period’?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 22
H-7. _m°`©H$mb _| "Í$nmOrdm' ä`m Wm? H-10. {H$g MaU H$mo "nwZOm©JaU H$mb' H$hm OmVm
h°?
(A) Ï`mnma Am°a dm{U¡`
(A) 12drß–14drß eVm„Xr
(B) newnmbZ Am°a H•${f
(B) 13drß–15drß eVm„Xr
(C) Xmg‡Wm
(C) 14drß–16dt eVm„Xr
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-14. Which officer was called ‘Chat H-17. Who invented ‘Flying Shuttle’ ?
and Bhat’ during Harsha’s
(A) Arkwright
period?
(D) More than one of the above (E) None of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 24
H-13. ^mÒH$ad_©Z Zo {H$go amOXyV ~ZmH$a hf©dY©Z H-16. {H$g Mmob emgH$ Zo qghb Zaoe _ho›– nßM_
Ho$ nmg ^oOm? H$mo nam{OV {H$`m Wm?
H-14. hf© Ho$ H$mb _| H$m°Z-gm A{YH$mar "MmQ> Edß H-17. "‚bmBßJ eQ>>b' H$m Am{dÓH$ma {H$gZo {H$`m?
^mQ>' H$hbmVm Wm?
(A) AmH©$amBQ>
(A) amOÒd
(B) Om∞Z Ho$
(B) g°›`
(C) A~´mh_ S>m~u
(C) nw{bg
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
H-15. {H$g Mmob emgH$ Zo gd©‡W_ gÂnyU© "–{dãS> H-18. {H$g df© brdanyb Am°a _°ZMoÒQ>a Ho$ _‹`
‡Xoe' H$mo {d{OV {H$`m? Om∞O© ÒQ>r\|$gZ Zo aobdo Mbm`r?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 26
H-19. "X doÎW Am∞\$ Zoe›g' {H$gH$s aMZm h°? H-22. {H$g ¤rn na Zonmo{b`Z ~moZmnmQ>© H$m O›_
h˛Am Wm?
(A) S>o{dS> [aH$mS>m}
(A) H$m∞{g©H$m
(B) _°ä`mdobr
(B) EÎ~m
(C) EoS>_ pÒ_W
(C) g|Q> hoboZm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-20. "Q>mBX' ä`m Wm? H-23. "X pÒn[aQ> Am∞\$ X bm∞' Zm_H$ ‡{g’ nwÒVH$
{H$gZo {bIr?
(A) Z_H$ H$a
(A) S>rS≤>amo
(B) H•${f H$a
(B) Í$gmo
(C) Ym{_©H$ H$a
(C) _mo›Q>oÒä`y
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) More than one of the above (E) None of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 28
H-25. {H$g df© BÎVwV{_e H$mo ~JXmX Ho$ Ibr\$m H-29. AH$~a H$s Aß{V_ {dO` H$m°Z-gr Wr?
¤mam _m›`Vm ‡m· h˛B©? (A) Jm|S>dmZm
(A) 1227
(B) JwOamV
(B) 1228
(C) AgraJãT>
(C) 1229
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-30. B~mXV ImZm H$m {Z_m©U AH$~a Zo H$hm±
H-26. {H$g gwÎVmZ Ho$ emgZH$mb _| EH$ Z`m nX
H$adm`m Wm?
"ZmB~-E-_w_{bH$V' g•{OV {H$`m J`m?
(A) ~ham_ emh (A) AmJam
(B) AbmC‘rZ _gyX emh (B) {XÑr
(C) Zm{gȑrZ _h_yX (C) \$Vohnwa grH$ar
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-27. ~b~Z H$mo gd©‡W_ {H$g Xm{`Àd Ho$ {Zd©hZ H-31. flbmgr `w’ Ho$ g_` _wJb emgH$ H$m°Z Wm?
hoVw {Z`w∫$ {H$`m J`m Wm? (A) emh Amb_ {¤Vr`
(A) A_ra-E-{eH$ma
(B) AH$~a {¤Vr`
(B) A_ra-E-hm{O~
(C) Amb_Jra {¤Vr`
(C) Img-Xma
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-28. {XÑr Ho$ {H$g gwÎVmZ Zo AnZo OrdZH$mb _| H-32. ~äga Ho$ `w’ Ho$ g_` ~ßJmb H$m JdZ©a
hr AnZm _H$~am ~Zdm {b`m Wm? H$m°Z Wm?
(A) BÎVwV{_e (A) hm∞bdob
(B) ~b~Z (B) d|{gQ>mQ>©
(C) AbmC‘rZ {IbOr (C) äbmBd
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-34. Who led the Revolt of 1857 at H-38. How many volunteers were
Faizabad (Ayodhya)? accompanied Gandhiji in the
(A) Khan Bahadur Dandi March?
(A) 98
(B) Liaquat Ali
(B) 78
(C) Maulvi Ahmadullah
(C) 87
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
(E) None of the above
(E) None of the above
H-35. Who was the Viceroy of India
at the time of foundation of the H-39. At which place was Ghadar
Indian National Congress? Party founded?
(A) Dufferin (A) Berlin
(B) Ripon (B) San Francisco
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
H-36. In which year was the Indian H-40. On which date was the
National Congress divided/split Constituent Assembly held its
for the first time? First Session?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 30
H-33. ~äga `w’ Ho$ g_` nQ>Zm _| AßJ´oOr H$ÂnZr H-37. {H$g df© _wO‚\$anwa ~_ H$mS> h˛Am Wm?
H$m ‡^mar H$m°Z Wm? (A) 1907
(A) E{bg (B) 1908
(B) hm∞bdob
(C) 1909
(C) doaobÒQ>
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-38. S>mßS>r `mÃm _| Jm±YrOr Ho$ gmW {H$VZo
H-34. \°$µOm~mX (A`mo‹`m) _| 1857 Ho$ {d–moh H$m
Òd`ßgo{d`m| Zo ‡{V^mJ {H$`m Wm?
ZoV•Àd {H$gZo {H$`m?
(A) 98
(A) ImZ ~hmXwa
(B) {b`mH$V Abr (B) 78
H-35. ^maVr` amÔ¥>r` H$m±J´og H$s ÒWmnZm Ho$ g_` H-39. JXa nmQ>u H$s ÒWmnZm {H$g ÒWmZ na h˛B© Wr?
^maV H$m dm`gam` H$m°Z Wm? (A) ~{b©Z
(A) S>\$[aZ
(B) g°Z \´$mß{gÒH$mo
(B) [anZ
(C) AQ>bmßQ>m
(C) H$O©Z
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
H-36. gd©‡W_ ^maVr` amÔ¥>r` H$m±J´og H$m {d^mOZ H-40. {H$g {V{W H$mo gß{dYmZ g^m H$s nhbr
{H$g df© h˛Am Wm? ~°R>H$ h˛B© Wr?
(A) 1905 (A) 5 {XgÂ~a, 1946
(B) 1907 (B) 9 {XgÂ~a, 1946
(C) 1909 (C) 14 {XgÂ~a, 1946
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
G-1. In which year was the Inter- G-4. In which year was the National
national Earth Summit held? Wildlife Protection Act imple-
mented?
(A) 1991
(A) 1971
(B) 1992 (B) 1972
(C) 1973
(C) 1994
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above (E) None of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 32
PART—III
( GEOGRAPHY )
G-1. A›Vam©Ô¥>r` n•œdr gÂ_obZ {H$g df© Am`mo{OV G-4. amÔ¥>r` d›`Ord gßajU A{Y{Z`_ {H$g df©
h˛Am? bmJy {H$`m J`m?
(A) 1971
(A) 1991
(B) 1972
(B) 1992 (C) 1973
(C) 55%
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above
(E) None of the above
(E) None of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 34
G-8. 1952 H$s amÔ¥>r` dZ Zr{V Ho$ AZwgma, G-11. boflMm bmoH$JrV Xoe Ho$ {H$g ^mJ go gß~ß{YV
^maV _| dZ AmdaU H$m dmß{N>V ‡{VeV ä`m h°?
h°?
(A) CŒmar b‘mI
(A) 67%
(B) CŒmar {h_mMb
(B) 33%
(C) CŒmar Xm{O©qbJ
(C) 55%
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
G-10. `{X D$nar {_≈>r ~h OmVr h°, Vmo Cgo ä`m G-13. ^maV Ho$ {H$g am¡` _| g~go A{YH$ dZ joÃ
H$hVo h¢? h°?
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 36
G-14. {ZÂZ{b{IV _| go {H$g gßajU aUZr{V _| G-17. {ZÂZ{b{IV Z{X`m| _| go H$m°Z-gr ZXr
grYo Vm°a na gm_wXm{`H$ ^mJrXmar em{_b _whmZm/XhmZm ~ZmVr h°?
Zht h°? 1. _mhr
2. Vm·r
(A) gß`w∫$ dZ ‡~ßYZ
3. nofima
(B) ~rO ~MmAmo AmßXmobZ 4. Z_©Xm
ghr CŒma H$m M`Z H$s{OEü&
(C) d›`Ord A^`ma`m| H$m gr_mßH$Z
(A) 1 Am°a 2
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (B) 2 Am°a 3
(C) 3 Am°a 4
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
G-15. ^maV _| Ob{d⁄wV≤ D$Om© n[a`moOZmAm| ¤mam G-18. gaXma gamoda ~m±Y {H$g ZXr na ~Zm`m J`m
{~Obr H$m {H$VZm ‡{VeV `moJXmZ hmoVm h°? h°?
(A) 32 (A) H•$ÓUm
(B) Z_©Xm
(B) 36 (C) H$mdoar
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(C) 22
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
G-19. ^maV Ho$ {H$g am¡` _| dfm©-Ob H$mo nbma/
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht nmba nmZr H$hm OmVm h°?
(A) h[a`mUm
(B) nßOm~
G-16. ^maV Ho$ Ob OrdZ {_eZ Ho$ AZwgma, (C) amOÒWmZ
‡{VÏ`{∫$ ‡{V{XZ no`Ob Amny{V© H$s {H$VZr (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
AmdÌ`H$Vm h°?
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) 85 brQ>a G-20. ^maV Ho$ {H$g am¡` Zo g^r Kam| _| N>V na
(B) 65 brQ>a dfm©-Ob gßM`Z gßaMZm A{Zdm`© H$a Xr h°?
(A) V{_bZmSw>
(C) 55 brQ>a (B) Ho$ab
(C) Jmodm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 38
G-21. {H$g Xoe _| "Py_ IoVr' (slash and G-24. df© 2019–20 _| ^maV Ho$ {H$g am¡` Zo
burn) H•${f H$mo "{_Înm' Ho$ Zm_ go OmZm _y±J\$br H$m g~go A{YH$ CÀnmXZ {H$`m?
OmVm h°?
(A) CŒma ‡Xoe
(A) H$mßJmo
(B) _‹` ‡Xoe
(B) _opägH$mo
(C) JwOamV
(C) doZoOwEbm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
G-23. J›Zm CÀnmXZ _| ^maV {dÌd _| {H$g ÒWmZ G-26. aÀZm{J[a {Obm bm°h A`ÒH$ ^ßS>ma {H$g
na h°? am¡` _| pÒWV h°?
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 40
G-27. AßH$boÌda Vob joà {H$g am¡` _| pÒWV h°? G-30. BHEL (^maV hodr BbopäQ¥>H$Îg {b{_Q>oS>)
{H$g ‡H$ma Ho$ joà Ho$ AßVJ©V AmVm h°?
(A) JwOamV (A) gmd©O{ZH$
(B) _hmamÔ¥> (B) {ZOr
(C) gß`w∫$
(C) amOÒWmZ
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht G-31. _wß~B© _| nhbr g\$b H$nãS>m {_b {H$g df©
ÒWm{nV H$s JB© Wr?
(A) 1854
G-28. nmd©Vr KmQ>r H$m ^yVmnr` gß`ßà H$hm± pÒWV (B) 1864
h°?
(C) 1874
(A) OÂ_y Am°a H$Ì_ra (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(B) b‘mI
G-32. ^–mdVr bm°h Edß BÒnmV gß`ßà H$hm± pÒWV
(C) {h_mMb ‡Xoe
h°?
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (A) AmßY´ ‡Xoe
(B) H$Zm©Q>H$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) V{_bZmSw>
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
G-29. AYmpÀdH$ I{ZO H$m°Z-gm h°? (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) bmohm G-33. ^maV Ho$ {H$g nR>ma _| bm°h Edß BÒnmV
C⁄moJm| H$m gdm©{YH$ gßH|$–U h°?
(B) _¢JZrO
(A) N>moQ>m ZmJnwa nR>ma
(C) A^´H$ (B) _oKmb` nR>ma
(C) _madmãS> nR>ma
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 42
G-34. g_Vmn_ßS>b H$s D±$MmB© ä`m h°? G-37. {ZÂZ{b{IV _oß go {H$gH$mo amÔ¥>r` Ob_mJ©
(NW)-1 Zm_ {X`m J`m h°?
(A) 25 {H$0 _r0 (A) gm{X`m–Yw~ar
(B) 50 {H$0 _r0 (B) Bbmhm~mX–hpÎX`m
(C) H$mo≈>mnwa_–H$moÑ_
(C) 75 {H$0 _r0 (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht G-38. ^maV _oß aobdo H$mo {H$VZo OmoZm| _| nwZJ©{R>V
{H$`m J`m h°?
(A) 8
G-35. AQ>b Q>Zb H$s bß~mB© {H$VZr h°? (B) 12
(C) 16
(A) 9·02 {H$0 _r0
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(B) 9·8 {H$0 _r0 (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) 10·08 {H$0 _r0 G-39. ^maV Ho$ ‡W_ H$Ém Vob nmBnbmBZ n[adhZ
ZoQ>dH©$ H$m Zm_ ~VmBEü&
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (A) hOram–{dO`nwa
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (B) Ag_–H$mZnwa
(C) JwdmhmQ>r–{gbrJwãS>r
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
G-36. ^maV H$m g~go ~ãS>m ~ßXaJmh H$m°Z-gm h°? (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) h˛~br G-40. 1855 _| ^maV _| nhbr OyQ> {_b {H$g
ÒWmZ na ÒWm{nV H$s JB© Wr?
(B) _wß~B©
(A) h˛~br
(C) H$mo`ß~Qy>a (B) gmgmam_
(C) [agãS>m
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-1. India’s per capita net national E-4. According to NFHS-5 survey,
income (at current prices) in which State of India was
the year 2022–23 was maximum multi-dimensionally
(A) R 1,62,000 poor?
(B) R 1,70,000 (A) Uttar Pradesh
(C) R 1,72,000
(B) Bihar
(D) More than one of the above
(C) Jharkhand
(E) None of the above
(D) More than one of the above
E-2. Which of the following concepts
of unemployment estimate has (E) None of the above
developed by the NSSO in India?
(A) Usual status unemploy- E-5. What was the percentage
ment proportion of multi-dimensional
(B) Current weekly status rural poverty in India in
unemployment 2019–21?
(C) Current daily status (A) 19·28 percent
unemployment
(B) 32·59 percent
(D) More than one of the above
(E) None of the above (C) 5·27 percent
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 44
PART—III
( ECONOMICS )
E-1. df© 2022–23 _| ^maV H$s ‡{V Ï`{∫$ E-4. EZ0 E\$0 EM0 Eg0-5 gd}jU Ho$
ew’ amÔ¥>r` Am` (dV©_mZ H$s_Vm| na) AZwgma, ^maV _| {H$g am¡` _| gdm©{YH$
——— Wrü& ~h˛-Am`m_r Jar~ Wo?
(A) R 1,62,000 (A) CŒma ‡Xoe
(B) R 1,70,000 (B) {~hma
(C) R 1,72,000 (C) PmaIS>
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) ÒdU© O`ßVr J´m_ ÒdamoOJma `moOZm (C) ImZm ~ZmZo H$m B™YZ
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-8. What was the Credit-Deposit (D) More than one of the above
ratio of Bihar in 2021–22?
(E) None of the above
(A) 41·2 percent
(B) 44·2 percent
E-11. The growth rate of Bihar in
(C) 72·1 percent 2021–22 was
(D) More than one of the above (A) 8·68 percent
(E) None of the above
(B) 11·43 percent
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 46
E-7. 2021–22 _| {~hma Ho$ gH$b am¡` Kaoby E-10. \$gb JhZVm go Amn ä`m g_PVo h¢?
CÀnmX _| {H$g joà H$m gdm©{YH$ `moJXmZ
Wm? (A) EH$ df© H$s H•${f Ad{Y _| EH$ hr
IoV go H$B© \$gbm| H$mo CJmZm
(A) ‡mW{_H$ joÃ
(B) H$B© IoVm| go H$B© \$gbm| H$mo CJmZm
(B) {¤Vr`H$ joÃ
(C) V•Vr`H$ joà (C) {d{^fi IoVm| go EH$ hr \$gb CJmZm
(C) Both (A) and (B) (D) More than one of the above
(D) More than one of the above
(E) None of the above
(E) None of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 48
E-13. AW©Ï`dÒWm Ho$ AmCQ>nwQ> ÒVa _| d•{’ {H$gHo$ E-16. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gr g{fiH$Q> _w–m Zht
¤mam ‡m· H$s OmVr h°? h°?
E-15. nwÈfm| Ho$ _wH$m~bo _{hbmAm| H$m H$_ amoOJma E-18. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm ghr h°?
_| hmoZm gßHo$V H$aVm h°
(A) _w–m ny±OrdmXr ‡Umbr H$s arãT> h°
(A) Am{W©H$ {nN>ãS>mnZ
(B) _w–m ny±Or-{Z_m©U H$m gmYZ h°
(B) gm_m{OH$ {nN>ãS>mnZ
(C) _w–m dV©_mZ VWm ^{dÓ` Ho$ ~rM EH$
(C) (A) Edß (B) XmoZm| H$ãS>r h°
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 50
E-19. ^maV _| ~¢qH$J {Z`_Z A{Y{Z`_ {H$g df© E-23. "{dÌd Cn^mo∫$m {Xdg' H$~ _Zm`m OmVm h°?
_| ~Zm`m J`m? (A) 15 \$adar
(A) 1935 (B) 15 _mM©
(B) 1947 (C) 15 OZdar
(C) 1949 (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-24. Cn^mo∫$m gßajU A{Y{Z`_, 2019 _|
E-20. d°ÌdrH$aU H$s {Xem _| nhbm H$X_ Wm Cn^mo∫$mAm| Ho$ {ddmXm| Ho$ {ZdmaU Ho$ {bE
{H$VZo ÒVa H$s ‡Umbr H$s n[aH$ÎnZm H$s
(A) ny±Or H$m AmdmJ_Z
JB©?
(B) dÒVwAm| Edß godmAm| _| Ï`mnma
(A) EH$-ÒVar`
(C) {dŒm H$m ‡dmh (B) {¤-ÒVar`
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (C) {Ã-ÒVar`
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-21. {ZÂZ{b{IV _| go "dm∞qeJQ>Z gh_{V' H$m
_wª` C‘oÌ` ä`m Wm?
E-25. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm ghH$m[aVm H$m
(A) am¡` AW©Ï`dÒWm H$mo {Z`ß{ÃV H$aZm {g’m›V Zht h°ü?
(B) am¡` H$s Òdm{_Àd dmbr H$Ân{Z`m| H$m (A) ‡OmV›Ãr` {Z`›ÃU
{ZOrH$aU Edß CXmarH$aU H$aZm (B) dmoQ> XoZo H$m A{YH$ma
(C) gaH$mar hÒVjon H$mo ‡moÀgmhZ (C) Amngr ghm`Vm go Òd`ß-ghm`Vm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-22. amÔ¥> Ho$ bmoJm| Ho$ H$m°eb, {deofkVm Am°a kmZ E-26. {ZÂZ{b{IV _| go ^maV _| H•${f gmI
_| {Zdoe H$mo H$hm OmVm h° g{_{V`m| H$m {ZÂZ ÒVa H$m°Z-gm h°?
(A) ny±Or-{Z_m©U (A) ‡mW{_H$ H•${f gmI g{_{V
(B) _mZd ny±Or-{Z_m©U (B) Ho$›–r` ghH$mar ~¢H$
(C) {dŒmr` ny±Or (C) am¡` ghH$mar ~¢H$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) More than one of the above (B) Growth rate decreased in
(E) None of the above 1980 decade.
(C) Service sector’s growth
E-28. Which of the following provides promoted agricultural and
refinance facilities to cooperative industrial sectors.
banks in India?
(D) More than one of the above
(A) The Reserve Bank of India
(B) NABARD (E) None of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 52
E-27. _mZdm{YH$ma Am`moJ H$s ÒWmnZm H$~ h˛B©? E-31. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm H$WZ ghr Zht
(A) 1944 h°?
(B) 1945 (A) 1950 go 1990 Ho$ XeH$m| _|
(C) 1946 Am°⁄mo{JH$ joà H$s gßd•{’ Xa
AnojmH•$V H$_ Wrü&
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (B) 1980 Ho$ XeH$ _| gßd•{’ Xa _| H$_r
Am`rü&
E-28. ^maV _| ghH$mar ~¢H$m| H$mo nwZ{d©Œm H$s gw{dYm
(C) godm joà H$s gßd•{’ go H•${f Edß C⁄moJ
H$m°Z XoVm h°?
joÃm| H$mo ^r ‡moÀgmhZ {_bmü&
(A) {aOd© ~¢H$ Am∞\$ Bß{S>`m
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(B) Zm~mS>©
(C) g|Q¥>b ~¢H$ Am∞\$ Bß{S>`m (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht E-32. ^maVr` AW©Ï`dÒWm _| 1991 Ho$ ~mX {H$Z
godmAm| _| AnojmH•$V VoO gßd•{’ hwB©?
E-29. ^maV _| _mZdm{YH$ma gßajU A{Y{Z`_ H$~ (A) Ï`mdgm{`H$ godmE±
nm[aV {H$`m J`m?
(B) gßMma godmE±
(A) 18 {XgÂ~a, 1993
(B) 18 {XgÂ~a, 1992 (C) ~¢qH$J godmE±
(C) 18 {XgÂ~a, 1994 (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-30. _{hbm A{YH$mam| H$mo _mZdm{YH$mam| Ho$ Í$n _| E-33. hmb hr Ho$ dfm] _| ^maVr` AW©Ï`dÒWm Ho$
{H$g gß`w∫$ amÔ¥>gßK Ho$ gÂ_obZ _| _m›`Vm Xr godm joà _| VoOr go gßd•{’ H$m _wª` H$maU h°
JB©? (A) {dp¿N>fiVm
(A) ~rqOJ–{d`Zm
(B) _m±J nj H$s Amoa go gßd•{’ H$mo CÀ‡oaU
(B) ~rqOJ–_m∞ÒH$mo
(C) Zr{V CXmarH$aU H$s ^y{_H$m
(C) {d`Zm–›`y`m∞H©$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 54
E-34. gH$b Kaoby CÀnmX _| 2021 _| {H$g joà E-38. {ZÂZ{b{IV _| go A_o{bV H$mo ~VmBEü&
H$m `moJXmZ gdm©{YH$ Wm?
(A) ÒQ>oQ> ~¢H$ Am∞\$ Bß{S>>`m
(A) ‡mW{_H$ joÃ
(B) {¤Vr`H$ joà (B) nßOm~ Z°eZb ~¢H$
(C) V•Vr`H$ joÃ
(C) [aOd© ~¢H$ Am∞\$ Bß{S>>`m
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
E-35. {~hma Ho$ {dŒm_ßÃr, {dO` Mm°Yar Zo
2023–24 Ho$ {bE {H$VZo Èn`o H$m ~OQ>
noe {H$`m? E-39. dm{Up¡`H$ ~¢H$ gm_m›` Í$n go „`mO Zht
(A) R 2,60,500 (H$amoãS> _|) XoVo h¢
(B) R 2,70,500 (H$amoãS> _|)
(A) _m±J O_mAm| na
(C) R 2,61,885·40 (H$amoãS> _|)
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (B) AÎnH$mbrZ O_mAm| na
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (C) g_` O_mAm| na
E-36. {dÌd {Zdoe [anmoQ>©, 2022 Ho$ AZwgma, (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
^maV H$m ‡À`j {dXoer {Zdoe _| ä`m ÒWmZ
Wm? (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) N>R>dm±
(B) gmVdm± E-40. [aOd© ~¢H$ Am∞\$ Bß{S>`m H$mo AW©Ï`dÒWm _|
(C) AmR>dm± gmI H$s ny{V© H$mo {Z`ßÃU H$aZo H$s
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
AmdÌ`H$Vm hmoVr h°, ä`m|{H$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (A) gmI A¿N>r AW©Ï`dÒWm H$m gßHo$V
Zht h°
E-37. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gm Am∞Q>mo_oQ>oS> Q>oba
_erZ (E0 Q>r0 E_0) H$m dJuH$aU Zht (B) gmI ~¢H$ Ho$ J´mhH$m| Ho$ {bE
h°? AZmdÌ`H$ Omo{I_ n°Xm H$a gH$Vm h°
(A) ~´mCZ bo~b E0 Q>r0 E_0
(C) gmI _| A{Z`ß{ÃV d•{’ Ò\$s{VH$mar hmo
(B) àmBQ> bo~b E0 Q>r0 E_0 gH$Vr h°
(C) ~¢H$m| H$m AnZm E0 Q>r0 E_0
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-1. Which country attained P-4. Who presided over the first
independence from White meeting of the Constituent
minority rule in 1980? Assembly?
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 56
PART—III
( POLITICAL SCIENCE )
P-1. 1980 _| {H$g Xoe Zo úoV AÎngߪ`H$ P-4. gß{dYmZ g^m H$s ‡W_ ~°R>H$ H$s A‹`jVm
emgZ go ÒdVßÃVm ‡m· H$s? {H$gZo H$s?
(A) {µOÂ~m„do (A) Odmhabmb ZohÍ$
P-2. ‡OmVßà Ho$ {dÈ’ H$m°Z-gm d°Y VH©$ Zht h°? P-5. ^maV EH$ ‡OmVmß{ÃH$ JUam¡` h°, ä`m|{H$
^maVr` gß{dYmZ Zo Ï`dÒWm H$s h°
(A) `h ApÒWaVm H$s Amoa bo OmVm h°
(A) {Zdm©{MV amÔ¥>n{V H$s
(B) `h ^´Ô>mMma H$s Amoa bo OmVm h°
(B) d`ÒH$ _Vm{YH$ma H$s
(C) Bggo Xoar hmoVr h°
(C) {Zdm©{MV gßgX H$s
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-3. H$m°Z-gm Xoe gmd©^m°{_H$ d`ÒH$ _Vm{YH$ma P-6. gaH$ma Ho$ {d{^fi AßJm| _| e{∫$`m| H$s
H$m AZwgaU Zht H$aVm h°? gmPoXmar H$mo H$hm OmVm h°
(A) EÒQ>mo{Z`m (A) e{∫$`m| H$m {d^mOZ
(B) {µ\$Or (B) e{∫$`m| H$m n•W∏$aU
(C) gD$Xr Aa~ (C) e{∫$`m| H$m {dHo$›–rH$aU
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-8. Who called the Right to P-11. The term of the Council of
Constitutional Remedies the States is
‘heart and soul’ of our
Constitution? (A) 5 years
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 58
P-7. amÔ¥>r` _mZdm{YH$ma Am`moJ P-10. J´m_ g^m H$m gXÒ` ~ZZo Ho$ {bE ›`yZV_
Am`w h°
(A) EH$ gmß{d{YH$ {ZH$m` h°
(A) 21 df©
(B) 1993 _| ÒWm{nV h˛Am Wm
(B) 18 df©
(C) EH$ ~h˛gXÒ`r` {ZH$m` h°
(C) 25 df©
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 60
P-13. {Zdm©MH$ \$moQ>mo nhMmZ-nà H$mo ^maV _ßo {H$g P-17. ^maVr` gßgX _| e{_b hmoVo h¢
df© bmJy {H$`m J`m?
(A) bmoH$ g^m Edß amÔ¥>n{V
(A) 1991
(B) 1989 (B) bmoH$ g^m Edß am¡` g^m
(C) 2004 (C) amÔ¥>n{V, bmoH$ g^m Edß am¡` g^m
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-14. gßK VWm am¡`m| Ho$ ~rM {dYm`r e{∫$`m|
Ho$ {d^mOZ _|, gßK A{YH$ e{∫$embr h°,
ä`m|{H$ P-18. ^maV Ho$ ‡YmZ_ßÃr H$m H$m`©H$mb h°
(A) BgHo$ nmg A{YH$ gߪ`m _oß e{∫$`m± h°ß
(A) amÔ¥>n{V H$s B¿N>m-n`©›V
(B) BgHo$ nmg _hŒdnyU© e{∫$`m± h°ß
(C) BgHo$ nmg Adeof e{∫$`m± h°ß (B) O~ VH$ Cgo bmoH$ g^m Ho$ gXÒ`m| Ho$
~hw_V H$m g_W©Z ‡m· hmo
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (C) A{ZpÌMV
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 62
P-20. {ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-go am¡`-g_yh _| P-24. gßKr` Ï`dÒWm _| AmdÌ`H$ h°
‡À`oH$ am¡` H$s bmoH$ g^m {Zdm©MZ joÃm| (A) {b{IV gß{dYmZ
H$s gߪ`m 40 go A{YH$ h°?
(B) H$R>moa gß{dYmZ
(A) CŒma ‡Xoe, _hmamÔ¥>, {~hma
(C) gß{dYmZ H$s gdm}ÉVm
(B) CŒma ‡Xoe, _hmamÔ¥>, npÌM_ ~ßJmb
(C) CŒma ‡Xoe, _hmamÔ¥>, V{_bZmSw> (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-25. ^maV _|, _ß{Ãn[afX≤ _| em{_b hmoVo h¢
P-21. "gyMZm H$m A{YH$ma A{Y{Z`_' H$mo ^maVr` (A) H°${~ZoQ> _ßÃr
gßgX ¤mam nm[aV {H$`m J`m df©
(B) am¡` _ßÃr
(A) 2009 _|
(C) Cn-_ßÃr
(B) 1986 _|
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(C) 2005 _|
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-26. nßMm`Vr amO go gÂ~p›YV gß{dYmZ H$s
P-22. J´m_ nßMm`V {ZÂZ{b{IV _| go {H$gHo$ ‡{V Ω`mahdt AZwgyMr _| em{_b h¢
CŒmaXm`r h°? (A) 29 {df`
(A) nßMm`V g{_{V (B) 18 {df`
(B) {Obm n[afX≤ (C) 33 {df`
(C) IS> {dH$mg A{YH$mar (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-27. dV©_mZ _| amÔ¥>r` _mZdm{YH$ma Am`moJ Ho$
P-23. ›`m`mYre E_0 E_0 nwßN>r Am`moJ H$m
A‹`j H$m°Z h¢?
gÂ~›Y h°
(A) ›`m`_y{V© aßJZmW {_lm
(A) {Zdm©MZ gÂ~›Yr gwYmam| go
(B) Ho$›–-am¡` gÂ~›Ym| go
(B) ›`m`_y{V© Oo0 Eg0 d_m©
(C) ÒWmZr` ÒdemgZ go (C) ›`m`_y{V© AÈU Hw$_ma {_lm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 64
P-28. O~ {dYm{`H$m H$m gm_m›` H$m`©H$mb g_m· P-31. ^maV _|, _VXmZ H$s Am`w 21 df© go H$_
hmoZo go nyd© MwZmd hmoVm h°, Vmo Bgo H$hm OmVm H$a 18 df©, {ZÂZ{b{IV _| go {H$g EH$
h° gßd°Ym{ZH$ gßemoYZ A{Y{Z`_ ¤mam H$s JB©?
(A) _‹`-Ad{Y MwZmd (A) 61dm±
(B) 65dm±
(B) Cn-MwZmd
(C) 74dm±
(C) Am_ MwZmd
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-32. ^maV H$m {Zdm©MZ Am`moJ
P-29. EH$ ‡OmVmß{ÃH$ gaH$ma ~ohVa gaH$ma h°, (A) EH$ Òdm`Œm {ZH$m` h°
ä`m|{H$ (B) EH$ gßd°Ym{ZH$ {ZH$m` h°
(A) `h A{YH$ CŒmaXm`r h° (C) H$mo 25 OZdar, 1950 H$mo ÒWm{nV
{H$`m J`m
(B) `h {ZU©`-{Z_m©U H$s JwUdŒmm _| gwYma
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
H$aVr h°
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(C) `h ZmJ[aH$m| H$s J[a_m H$mo ~ãTmVr h°
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ P-33. _m°{bH$ Í$n go, ^maVr` gß{dYmZ ¤mam {H$VZo
_m°{bH$ A{YH$mam| H$mo _m›`Vm Xr JB©?
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(A) N>Ö
(B) gmV
P-30. _ßS>b Am`moJ Ho$ ~mao _|, {ZÂZ{b{IV _| go
H$m°Z-gm H$WZ AgÀ` h°? (C) Xg
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(A) BgH$s A‹`jVm ~r0 nr0 _ßS>b ¤mam
H$s J`rü& (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(B) BgZo AnZr [anmoQ>© 1980 _| ‡ÒVwV P-34. amOZr{VH$ Xb H$m H$m`© h°
H$sü&
(A) OZ_V OwQ>mZm
(C) BgH$s {g\$m[aemoß H$mo 1990 _| bmJy (B) Zr{V {dH$În ‡XmZ H$aZm
{H$`m J`mü&
(C) amOZr{VH$ e{∫$ na H$„µOm H$aZm
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$ (D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht (E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(D) More than one of the above (C) The President of India
(E) None of the above
(D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
(D) More than one of the above (D) More than one of the above
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 66
P-35. ^maV H$m amOY_© h° P-38. gdm}É ›`m`mb` Ho$ _wª` ›`m`mYre H$s
{Z`w{∫$ H$m°Z H$aVm h°?
(A) {h›Xy
(A) ‡YmZ_ßÃr
(B) ~m°’
(B) _ß{Ã_S>b
(C) O°Z
(C) ^maV H$m amÔ¥>n{V
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(D) Cn`w©∫$ _| go EH$ go A{YH$
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
(E) Cn`w©∫$ _| go H$moB© Zht
P-36. gß{dYmZ Ho$ A›VJ©V, ^maVr` ZmJ[aH$ H$mo
{ZÂZ{b{IV _| go H$m°Z-gr ÒdVßÃVm ‡m· P-39. AmYw{ZH$ g_` _| {H$g Xoe Zo gd©‡W_
Zht h°? _{hbmAm| H$mo _VXmZ H$m A{YH$ma ‡XmZ
(A) ^mfU Am°a A{^Ï`{∫$ H$s ÒdVßÃVm {H$`m?
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 68
SPACE FOR ROUGH WORK / aµ\$ H$m`© Ho$ {bE ÒWmZ
23/MAV/M–2023–10/S3 (S)/117-A 70
SPACE FOR ROUGH WORK / aµ\$ H$m`© Ho$ {bE ÒWmZ
HHH
‡ÌZ-nwpÒVH$m
A
^mfm, gm_m›` A‹``Z Am°a gm_m{OH$ {dkmZ
g_` : 2:30 KQ>o nyUm™H$ : 150
‡ÌZm| Ho$ CŒma XoZo go nhbo ZrMo {bIo AZwXoem| H$mo ‹`mZ go nãT> b|ü&
_hŒdnyU© AZwXoe
1. Bg ‡ÌZ-nwpÒVH$m _| ^mfm (Ah©Vm), gm_m›` A‹``Z VWm gm_m{OH$ {dkmZ Ho$ ‡ÌZ h¢ü& gm_m{OH$ {dkmZ _| B{Vhmg, ^yJmob,
AW©emÛ Edß amOZr{V-emÛ {df` em{_b h¢ü& gm_m{OH$ {dkmZ Ho$ C∫$ Mma {df`m| _| go {H$›ht Xmo {df`m| H$mo MwZ|, {OZ_| go EH$
{df` B{Vhmg `m ^yJmob A{Zdm`© h°ü&
2. ^mJçI, ^mfm (Ah©Vm) _| ‡ÌZ gߪ`m 1 go 30, ^mJçII, gm_m›` A‹``Z _| ‡ÌZ gߪ`m 31 go 70 VWm ^mJçIII, B{Vhmg _| ‡ÌZ
gߪ`m H-1 go H-40, ^mJçIII, ^yJmob _| ‡ÌZ gߪ`m G-1 go G-40, ^mJçIII, AW©emÛ _| ‡ÌZ gߪ`m E-1 go E-40 Edß
^mJçIII, amOZr{V-emÛ _| ‡ÌZ gߪ`m P-1 go P-40 VH$ h¢ü& ^mJçII VWm ^mJçIII _| ‡ÌZ Am°a CZHo$ CŒma AßJ´oOr Edß {h›Xr _|
_w{–V h¢ü&
3. g^r ‡ÌZm| H$m AßH$ g_mZ h°ü&
4. narjm AmaÂ^ hmoVo hr Amn AnZr ‡ÌZ-nwpÒVH$m H$s Om±M H$a XoI b| {H$ BgHo$ D$na Xm`t Amoa ‡ÌZ-nwpÒVH$m H$s ˚m•ßIbm
_w{–V h°ü& H•$n`m Om±M b| {H$ nwpÒVH$m _| aµ\$ H$m`© hoVw Mma n•>m| (n•> gß0 68 go 71) g{hV nyao 72 _w{–V n•> h¢ Am°a H$moB©
‡ÌZ `m n•> {~Zm N>nm h˛Am `m \$Q>m h˛Am `m Xmo~mam Am`m h˛Am Vmo Zht h°ü& nwpÒVH$m _| {H$gr ‡H$ma H$s Ãw{Q> nmZo na VÀH$mb
BgHo$ ~Xbo Bgr ˚m•ßIbm H$s Xygar ghr nwpÒVH$m bo b|ü&
5. Bg n•> Ho$ D$na {ZYm©[aV ÒWmZ _| AnZm AZwH´$_mßH$ AdÌ` {bI|ü& ‡ÌZ-nwpÒVH$m na Am°a Hw$N> Z {bI|ü&
6. ‡ÌZm| Ho$ CŒma XoZo Ho$ {bE AmnH$mo drjH$ ¤mam AbJ go CŒma nÃH$ {X`m Om`oJmü& AnZo CŒma nÃH$ Ho$ n•>-1 na {ZYm©[aV ÒWmZ _|
AnZm Zm_ VWm A›` {ddaU AdÌ` {bI| A›`Wm AmnH$m CŒma nÃH$ Om±Mm Zht Om`oJmü&
7. CŒma nÃH$ Ho$ n•>-2 na {ZYm©[aV ÒWmZ _| AnZo AZwH´$_mßH$ VWm ‡ÌZ-nwpÒVH$m H$s ˚m•ßIbm A, B, C `m D O°gm Bg
‡ÌZ-nwpÒVH$m Ho$ AmdaU n•> Ho$ D$na Xm`t Amoa Aß{H$V h°, go gÂ~p›YV d•Œm H$mo H$mbr/Zrbr Ò`mhr Ho$ ~m∞b-nm∞B›Q> noZ go AdÌ`
Hy$Q>~’ H$a|ü& CŒma nÃH$ na ‡ÌZ-nwpÒVH$m ˚m•ßIbm Aß{H$V Zht H$aZo AWdm JbV ˚m•ßIbm Aß{H$V H$aZo na CŒma nÃH$ H$m ghr
_yÎ`mßH$Z Zht hmoJmü&
8. ‡À`oH$ ‡ÌZ Ho$ nm±M CŒmaçç(A), (B), (C), (D) Am°a (E) H´$_ na {X`o J`o h¢ü& CZ_| go Amn g~go ghr Ho$db EH$ CŒma H$mo MwZ| Am°a
AnZo CŒma nÃH$ na Aß{H$V H$a|ü& AmnH$m Hw$b ‡m·mßH$ AmnHo$ ¤mam CŒma nÃH$ _| Aß{H$V ghr CŒmam| na {Z^©a H$aoJmü&
9. CŒma nÃH$ _| ‡À`oH$ ‡ÌZ gߪ`m Ho$ gm_Zo nm±M d•Œm Bg ‡H$ma ~Zo h˛E h¢çç A , B , C , D Am°a E ü& ‡ÌZm| Ho$ CŒma XoZo Ho$ {bE
AmnH$mo AnZr ng›X Ho$ Ho$db EH$ d•Œm H$mo H$mbr/Zrbr Ò`mhr Ho$ ~m∞b-nm∞B›Q> noZ go {M{ïV H$aZm h°ü& ‡À`oH$ ‡ÌZ Ho$ {bE Ho$db EH$
CŒma H$mo MwZ| Am°a Cgo AnZo CŒma nÃH$ _| {M{ïV H$a|ü& Amn CŒma nÃH$ _| `{X EH$ ‡ÌZ Ho$ {bE EH$ go A{YH$ d•Œm _| {ZemZ bJmVo h¢,
Vmo AmnH$m CŒma JbV _mZm Om`oJmü& CŒma nÃH$ _| CŒma H$mo {M{ïV H$aZo Ho$ {bE Ho$db H$mbr/Zrbr Ò`mhr Ho$ ~m∞b-nm∞B›Q> noZ
H$m hr ‡`moJ H$a|ü& {H$gr ^r ‡H$ma H$m H$mQ>-Hy$Q> AWdm n[adV©Z _m›` Zht h°ü&
10. ‡ÌZ-nwpÒVH$m go H$moB© nfim \$mãS>Zm `m AbJ H$aZm _Zm h°ü& ‡ÌZ-nwpÒVH$m Am°a CŒma nÃH$ H$mo narjm Ad{Y _| narjm ^dZ go ~mha
H$Xm{n Z bo Om`|ü& narjm Ho$ g_mnZ na CŒma nÃH$ drjH$ H$mo AdÌ` gm¢n X|ü& CgHo$ ~mX AmnH$mo AnZr ‡ÌZ-nwpÒVH$m AnZo gmW
bo OmZo H$s AZw_{V h°ü&
11. D$na Ho$ AZwXoem| _| go {H$gr EH$ H$m ^r nmbZ Zht H$aZo na Amn na Am`moJ Ho$ {ddoH$mZwgma H$ma©dmB© H$s Om gH$Vr h° AWdm AmnH$mo
XS> {X`m Om gH$Vm h°ü&
12. A‰`Wu CŒma nÃH$ H$mo AnZr CnpÒW{V _| Self Adhesive LDPE Bag _| nyar Vah go n°H$/grb H$admZo Ho$ CnamßV hr narjmH$j
H$mo N>moãS>|ü&
Note : English version of the instructions is printed on the First Page of this Booklet.
72 24DK2—21621×4