თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი

ოდონტოლოგიის დეპარტამენტი

საქართველოს სტომატოლოგთა პროფესიული ასოციაცია

კარიესის, პულპიტის და პერიოდონტიტის

კლინიკა, დიაგნოსტიკა და მართვა
პროგრამულ - მეთოდური პრაქტიკუმი
 კარიესის, პულპიტის და პერიოდონტიტის
კლინიკა, დიაგნოსტიკა და მართვა

პროგრამულ-მეთოდური პრაქტიკუმი

რეკომენდებულია დამხმარე სახელმძღვანელოდ თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის

სტომატოლოგიის ფაკულტეტის საბჭოს მიერ

თბილისი
2019
კარიესის, პულპიტის და პერიოდონტიტის კლინიკა, დიაგნოსტიკა და მართვა
(პროგრამულ-მეთოდური პრაქტიკუმი)

ავტორთა ჯგუფი - თსსუ, ოდონტოლოგიის დეპარტამენტი:

პროფესორი მარინა მამალაძე - დეპარტამენტის ხელმძღვანელი,

ასოცირებული პროფესორი ნინო ჭიპაშვილი,

ასოცირებული პროფესორი ნინო კორსანტია,

ასოცირებული პროფესორი ლია სანოძე,

ასოცირებული პროფესორი ნათია ნიჟარაძე,

ასისტენტ-პროფესორი მაია შანიძე,

ასისტენტ-პროფესორი ეკატერინე ბეშკენაძე,

მოწვეული მასწავლებელი ნინო სვანიშვილი,

მოწვეული მასწავლებელი ჯონი ფოცხვერაშვილი.

საავტორო უფლებები დაცულია. ამ გამოცემის არც ერთი ნაწილი არ შეიძლება იქნეს

კოპირებული ან გამრავლებული ნებისმიერი სახით (ელექტრონული, ფოტოგრაფიული,
სკანირებული და ა.შ.) ავტორთა და გამომცემლობის წერილობითი ნებართვის გარეშე.
აღნიშნული ქმედებები შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც საავტორო უფლებების დარღვევა,
ყველა გამომდინარე შედეგით. საავტორო უფლებების დარღვევა ისჯება კანონით.

ISBN 000-0000-0-0000-0 –

4
 წინასიტყვაობა

შემოთავაზებული პროგრამულ-მეთოდური პრაქტიკუმი გამიზნულია სტომატოლოგიის ფაკულტეტის

სტუდენტთა და რეზიდენტთა კლინიკურ საქმიანობაში ჩაბმის ხელშეწყობისათვის. პრაქტიკუმი ეფუძნება
ოპერაციული ოდონტოლოგიისა და ენდოდონტიის წინაკლინიკური (საფანტომო) სასწავლო კურსების
გავლის დროს სტუდენტთა მიერ მიღებულ აკადემიურ ცოდნას და პრაქტიკულ უნარებს. თუმცა, კლინიკური
დისციპლინების შესწავლისას (ოპერაციული ოდონტოლოგიისა და ენდოდონტიის პროპედევტიკა,
კლინიკური ოდონტოლოგია, ენდოდონტია) სტუდენტებს ახალი ცოდნისა და მეტი კომპეტენციის შეძენა
სჭირდებათ. ეს უკანასკნელი პაციენტების გამოკვლევასთან, დაავადებათა სიმპტომატიკის შესწავლასთან,
დიაგნოზის დიფერენციაციასთან, მკურნალობის ალგორითმის და საშუალებების შერჩევასთანაა
დაკავშირებული.

ოდონტოლოგიის დეპარტამენტში შექმნილი პროგრამულ-მეთოდური პრაქტიკუმი სასწავლო კურსის

სახელმძღვანელო არ არის (რაც სახელწოდებიდანაც კარგად სჩანს), მაგრამ იგი არც კონსპექტია.
პრაქტიკუმში კბილის მაგარი და რბილი ქსოვილების დაავადებათა კლინიკა, ობიექტური მონაცემების,
გამოკვლევებისა და მკურნალობის მეთოდები კომპაქტურად და, ამავდროულად, დეტალურადაა
აღწერილი; მოწოდებულია დაავადებათა მართვის ეტაპური სქემები და ამ პროცესში გამოყენებული
ინსტრუმენტები და საშუალებები.

პროგრამულ-მეთოდურ პრაქტიკუმს თან ახლავს რენტგენოგრაფიული დანართი, რაც მომავალ და

ახალგაზრდა სპეციალისტებს, კბილთა დაავადებების დიაგნოსტიკას და მკურნალობის მეთოდ(ებ)ის
შერჩევას გაუადვილებს.

სწორედ ამ მიზნით შეიქმნა წინამდებარე სასწავლო ლიტერატურა. ვფიქრობთ, იგი საინტერესო და საჭირო
საშუალება იქნება სტომატოლოგიის ფაკულტეტის სტუდენტებისთვის, რეზიდენტებისა და ახალგაზრდა
ექიმებისთვის.

ოდონტოლოგიის დეპარტამენტი

5
 მინანქრის კარიესი (თეთრი ლაქის სტადია) K02.0
მწვავე, სწრაფად პროგრესირებადი კარიესი
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები კოსმეტიკური, ესთეტიკური დისკომფორტი კბილის ზედაპირზე თეთრი
ლაქის არსებობის გამო. ტკივილები არ აღინიშნება. შესაძლოა
ადგილი ჰქონდეს კბილის „მოკვეთის“ ხანმოკლე შეგრძნებას ზოგიერთ
გამღიზიანებელზე (ქიმიურზე და ტაქტილურზე).

ვიზუალურად სხვადასხვა ზომის და ფორმის თეთრი ლაქა. სჩანს კბილის გამოშრობის

შემდეგ ან მის გარეშეც და ხშირად დაფარულია ნადებით.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ამ დიაგნოზის შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.

ზონდირება უმტკივნეულო. ზედაპირი მეტ-ნაკლებად ხორკლიანია. მინანქრის

ობიექტურად

დამახასიათებელი სიმკვრივე ძირითადად შენარჩუნებულია, ღრუ არ

აღინიშნება.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) და მაღალი (60-700C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები

ტკივილს არ იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი, ეთერი,

საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები კარიესისთვის დამახასიათებელ
ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა მინანქრის რენტგენოკონტრასტულობა დაქვეითებულია.

• ელექტროოდოდიაგნოსტიკა პულპის ცხოველმყოფელობის განსაზღვრისთვისაა მოწოდებული. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ სხვადასხვა
მწარმოებელი კომპანიის მიერ მოწოდებული მოწყობილობა სხვადასხვა ციფრობრივი მაჩვენებლის სქემით მუშაობს. თითოეულ მათგანს აქვს მხოლოდ
მისთვის განსაზღვრული ნორმა. ამიტომ, ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკის ჩატარებამდე რეკომენდებულია მწარმოებლის მიერ მოწოდებული
ინსტრუქციის გულდასმით შესწავლა.

6
 შეჩერებული კარიესი (პიგმენტური ლაქა) K02.3
ქრონიკული, ნელა პროგრესირებადი კარიესი
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად ჩივილები კოსმეტიკური, ესთეტიკური დისკომფორტი. ტკივილი არ აღინიშნება.

ხშირად ლაქის არსებობაზე ექიმი ამახვილებს ყურადღებას პირის ღრუს
დათვალიერებისას.

ვიზუალურად აღინიშნება სხვადასხვა ზომის და ფორმის, ყავისფერი ან შავი ლაქა.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში. ამ დიაგნოზის

შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.

ზონდირება უმტკივნეულო. ზედაპირი მეტ-ნაკლებად ხორკლიანია. მინანქრის

ობიექტურად

დამახასიათებელი სიმკვრივე ძირითადად შენარჩუნებულია. ღრუ არ

აღინიშნება.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) და მაღალი (60-700C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები

ტკივილს არ იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი, ეთერი,

საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები კარიესისთვის დამახასიათებელ
ტკივილს არ იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა მინანქრის რენტგენოკონტრასტულობა უცვლელია.

7
 მინანქრის (ზედაპირული) კარიესი K02.0
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები კოსმეტიკური, ესთეტიკური დისკომფორტი კბილის ზედაპირზე მინანქრის
დეფექტის არსებობის გამო. ტკივილი არ აღინიშნება. შესაძლოა
ადგილი ჰქონდეს კბილის „მოკვეთის“ ხანმოკლე შეგრძნებას ზოგიერთ
გამღიზიანებელზე (ქიმიურსა და ტაქტილურზე).

ვიზუალურად სხვადასხვა ზომის და ფორმის, ხორკლიანი უბანი, ხშირად ჯანმრთელი

მინანქრისგან განსხვავებული ფერის (ე.წ. მღვრიე მინანქარი).

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში. ამ დიაგნოზის

შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.
ობიექტურად

ზონდირება უმტკივნეულო. ზედაპირი ხორკლიანია. მინანქრის დამახასიათებელი

სიმკვრივე ძირითადად შენარჩუნებულია. დეფექტის სიღრმე არ სცდება
მინანქრის საზღვრებს.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) და მაღალი (60-700C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები

ტკივილს არ იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი, ეთერი,

საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები კარიესისთვის დამახასიათებელ
ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა მინანქრის რენტგენოკონტრასტულობა დაქვეითებულია.

8
 დენტინის კარიესი (საშუალო სიღრმის დეფექტი) K02.1
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

ჩივილები ტკივილი ძირითადად არ აღინიშნება. შესაძლებელია, იგი სუსტად იყოს

სუბიექტურად გამოხატული მექანიკურ, ქიმიურ და ტემპერატურულ გამღიზიანებლებზე,
რომელიც მათი მოხსნისთანავე გაივლის. ფრონტალური კბილების
დაზიანების შემთხვევაში პაციენტს აქვს ესთეტიკური დისკომფორტი და
სურვილი, ჩაიტაროს კბილის დაბჟენა.

ვიზუალურად კბილი ფერშეუცვლელია. აღინიშნება საშუალო სიღრმის კარიესული ღრუ,

ამოვსებული პიგმენტური და დარბილებული დენტინით.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში. ამ დიაგნოზის

შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.

ზონდირება უმრავლეს შემთხვევაში ტკივილს არ იწვევს. მგრძნობელობა უფრო

ხშირად ბორით პრეპარირებისას ვლინდება, უპირატესად კარიესული
ობიექტურად

ღრუს კედლებზე - მინანქარ-დენტინის საზღვარზე.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები ზოგჯერ ხანმოკლე

ტკივილს იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები სხვადასხვა საბჟენ-სარესტავრაციო მასალაში შემავალი

კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი,
ეთერი, საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები იშვიათად კარიესისთვის
დამახასიათებელ ხანმოკლე და გარდამავალ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა კარიესულ უბანში კბილის ქსოვილების რენტგენოკონტრასტულობა

დაქვეითებულია, რაც რენტგენოგრამაზე “ჩრდილის” სურათს იძლევა.
პულპის კამერას ფარავს მინერალიზებული დენტინის სქელი შრე.

9
 დენტინის კარიესი (ღრმა დეფექტი) K02.1*
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

ჩივილები მკვეთრად გამოხატული მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი ყველა სახის

სუბიექტურად
გამღიზიანებელზე (მექანიკური, ქიმიური და ტემპერატურული), რომელიც
მიზეზის მოხსნისთანავე გაივლის. პაციენტებს ესთეტიური დისკომფორტიც
აღენიშნებათ. საღეჭი კბილების დაზიანების შემთხვევაში, აღინიშნება
დისკომფორტი საკვების მიღების დროს.

ვიზუალურად კბილი ფერშეუცვლელია. აღინიშნება ღრმა კარიესული დეფექტი,

ამოვსებული პიგმენტური და დარბილებული დენტინით.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში. ამ დიაგნოზის

შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.
ობიექტურად

ზონდირება ღრუს კედლები და ფსკერი მტკივნეულია.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) და მაღალი (>370C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები

კარიესისთვის დამახასიათებელ ტკივილს იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები სხვადასხვა საბჟენ-სარესტავრაციო მასალებში შემავალი

კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი, ეთერი,
საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები კარიესისთვის დამახასიათებელ
ხანმოკლე და გარდამავალ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა კარიესულ უბანში კბილის ქსოვილების რენტგენოკონტრასტულობა

დაქვეითებულია, რაც რენტგენოგრამაზე “ჩრდილის” სურათს იძლევა.
პულპის კამერას ფარავს მინერალიზებული დენტინის თხელი შრე.

• კარიესი უკვე დაბჟენილი კბილის ზედაპირზე ხელახლა შეიძლება ჩამოყალიბდეს. თუ იგი ბჟენის მიდამოში განვითარდა, რეგისტრირდება, როგორც კარიესის
რეციდივი (K02.8), ხოლო თუ სხვა უბანზე - მეორადი კარიესი (K02.8).

10
 დუღაბის კარიესი K02.2*
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები ტკივილი დამოკიდებულია კარიესული პროცესის გავრცელებაზე
(სიღრმეზე). შესაბამისად, კლინიკა ემსგავსება დენტინის საშუალო ან
ღრმა კარიესს.

ვიზუალურად კარიესული დეფექტი სჩანს მხოლოდ ღრძილის რეცესიის შემთხვევაში.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში. ამ დიაგნოზის

შემთხვევაში პალპაციური ტესტი არაინფორმაციულია.

ზონდირება უმრავლეს შემთხვევაში, კარიესული ღრუ ზონდირებისთვის მიუდგომელია.

ობიექტურად

ტემპერატურული სინჯები დაბალი (5-100C) და მაღალი (>370C) ტემპერატურული გამღიზიანებლები

კარიესისთვის დამახასიათებელ ტკივილს იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები სხვადასხვა საბჟენ-სარესტავრაციო მასალაში შემავალი

კონცენტრირებული ორგანული და არაორგანული მჟავები, სპირტი, ეთერი,
საქაროზის და გლუკოზის ხსნარები კარიესისთვის დამახასიათებელ
ხანმოკლე და გარდამავალ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა 2-6 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა კარიესულ უბანში კბილის ქსოვილების რენტგენოკონტრასტულობა

დაქვეითებულია, რაც რენტგენოგრამაზე “ჩრდილის” სურათს
იძლევა. ძირითადად, დუღაბის კარიესის აღმოჩენა მხოლოდ
რენტგენოლოგიურადაა შესაძლებელი.

• კარიესული დეფექტის ლოკალიზაციიდან გამომდინარე, დუღაბის კარიესის მკურნალობის პროგნოზი უხშირესად არაკეთილსაიმედოა.

11
 კარიესის მკურნალობა

ა) საწყისი კარიესის მკურნალობა - რემინერალიზაციური თერაპია და ფისურების ჰერმეტიზება

ბ) მინანქრის და/ან დენტინის კარიესის მკურნალობა
ა) საწყისი კარიესის მკურნალობა

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. კარიესის ინდიკატორი
9. ბამბის ლილვაკები
10. აპლიკატორები
11. მიკროძრავის ჯაგრისები
12. საპრიალებელი პასტები
13. კბილის ფლოსი
14. ანტისეპტიკური ხსნარი: წყალბადის ზეჟანგის 3%-იანი ხსნარი
15. რემინერალიზაციური საშუალებები: კალციუმის გლუკონატის 10%-იანი ხსნარი, ნატრიუმის ფთორიდის 2-4%-იანი ხსნარი, ფთორის შემცველი
ლაქები და გელები, ფისურების ჰერმეტები

საწყისი კარიესის მკურნალობის პროტოკოლი

ადგილობრივი რემინერალიზაციური თერაპია (თეთრი კარიესული ლაქის სამკურნალოდ):

1. კბილების პროფესიული ჰიგიენა აბრაზიული პასტებით
2. კბილების ზედაპირების დამუშავება ანტისეპტიკური ხსნარებით
3. კბილის იზოლაცია
4. კბილის ზედაპირის გამოშრობა
5. ლაქის ზედაპირზე სამკურნალო პრეპარატში გაჟღენთილი ბამბის ტამპონის მოთავსება. ტამპონების ცვლა ხდება 5 წუთში ერთხელ, სულ 3-4-ჯერ
(ჯამური დრო - 20 წუთი)*. თითოეული ვიზიტის ბოლო 5 წუთის განმავლობაში კბილის ზედაპირზე ხდება ნატრიუმის ფთორიდის აპლიკაცია
(2 კვირა, ყოველდღიურად)

12
კბილის ზედაპირზე ფთორის ხანგრძლივი მოქმედებისთვის საუკეთესოა ფთორის გამოყენება ლაქისა და გელის ფორმით, რაც უზრუნველყოფს პრეპარატის
ადჰეზიას კბილის მინანქართან. ფთორის აპლიკაციისთვის ხშირად სპეციალური კაპები გამოიყენება.

რემინერალიზაციური თერაპიის ჩატარებისას და მის შემდეგაც აუცილებელია პაციენტის მიერ ფთორირებული კბილის პასტების, ინტერდენტური ფლოსების,
მცირე ზომის ჯაგრულების და პირის ღრუს სავლებების რეგულარული გამოყენება.

ფისურების ჰერმეტიზაცია (თეთრი და პიგმენტური კარიესული ლაქის სამკურნალოდ):

1. კბილების პროფესიული ჰიგიენა უფთორო პასტებით
2. კბილის იზოლაცია
3. კბილის ზედაპირის დამუშავება 35-37%-იანი ორთოფოსფორმჟავით 30 წმ-ის განმავლობაში და მისი ჩამორეცხვა
4. კბილის ზედაპირის გამოშრობა
5. სილანტის აპლიკაცია და პოლიმერიზაცია (ქიმიური ან სხივური ეფექტით)
6. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
7. ფინირება, პოლირება
8. ლაქის ზედაპირის დაფარვა ფთორის შემცველი ლაქით ან გელით.
9. საკონტროლო ვიზიტების დაგეგმვა 3-6-12 თვეში ერთხელ

* სარემინერალიზაციო ხსნარებად გამოიყენება კალციუმის გლუკონატის, ლაქტატის და გლიცეროფოსფატის 10%-იანი ხსნარები. ასევე რეკომენდებულია
სარემინერალიზაციო გელებიც.

ბ) მინანქრის და/ან დენტინის კარიესის მკურნალობა

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი

13
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური და სხვა საჭირო ბორები, ფინირები, მიკროძრავის საპრიალებელი კაუჩუკის
ან სილიკონის თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და არაფთორირებული კბილის პასტები
12. კარიესის ინდიკატორი
13. მატრიცები, სოლები, მატრიცის დამჭერი და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
14. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
15. სამკურნალო სარჩული (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს სიღრმის გათვალისწინებით)
16. აპლიკატორები
17. ფოტოპოლიმერიზატორი
18. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
19. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

მინანქრის და/ან დენტინის კარიესის მკურნალობის პროტოკოლი*

1. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით

2. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება და ჯანსაღი
ქსოვილების მაქსიმალური შენარჩუნება
3. რაბერდამის სისტემის საშუალებით კბილის იზოლაცია
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს: მინანქარზე- 30 წმ, დენტინზე -15 წმ) და მისი ჩამორეცხვა
6. გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10.ბჟენის ფინირება და პოლირება
11.საკონტროლო ვიზიტი 6 თვეში (კბილის ვიტალობის შესამოწმებლად)

* თუ კარიესული დეფექტი ღრმაა, მაშინ მის ფსკერზე რეკომენდებულია კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი სამკურნალო სარჩულის მოთავსება ერთ წერტილში
(იქ, სადაც პულპის მფარავი დენტინის ქსოვილი ყველაზე თხელია).
ამ მიზნით შესაძლებელია მინერალ ტრიოქსიდ აგრეგატის (MTA) გამოყენებაც.

14
 საწყისი პულპიტი (პულპის ჰიპერემია, შექცევადი პულპიტი) K04.00
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები მკვეთრად გამოხატული მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი მექანიკურ,
ქიმიურ და ტემპერატურულ გამღიზიანებელზე, რომელიც მიზეზის მოხსნის
შემდეგ გარკვეული დროის მანძილზე რჩება, თვითნებითი ტკივილი არ
აღინიშნება.

ვიზუალურად იშვიათ შემთხვევებში კბილი ინტაქტურია, უფრო ხშირად კი დაბჟენილი ან

კარიესით დაზიანებული. საშუალო ან დიდი ზომის კარიესული ღრუ, რომელიც
ამოვსებულია დარბილებული დენტინით

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ობიექტურად

ზონდირება კარიესული ღრუს ფსკერი მტკივნეულია, თუმცა კბილის ღრუ გახსნილი არ

არის.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი ტემპერატურული გამღიზიანებლები (<300C) ხანმოკლე ტკივილს

იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები ქიმიური გამღიზიანებლების მიმართ კბილი მგრძნობიარეა.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა <6-10 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია.

დიფ. - მწვავე პულპიტი

15
 მწვავე პულპიტი (შეუქცევადი პულპიტი) K04.01
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

ჩივილები აღინიშნება მწვავე, თვითნებითი, შეტევითი ხასიათის ტკივილი. აგრეთვე,

სუბიექტურად ღამის და მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი ყველა სახის გამღიზიანებელზე
(მექანიკურზე, ქიმიურსა და ტაქტილიურზე), რომელიც მიზეზის მოხსნის
შემდეგაც გრძელდება. მტკივნეული პერიოდი ხანმოკლეა, ტკივილებს
შორის ინტერვალი კი ხანგრძლივი.

ვიზუალურად იშვიათ შემთხვევებში კბილი ინტაქტურია, უფრო ხშირად კი - დაბჟენილი

ან კარიესით დაზიანებული.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები- ნორმის ფარგლებში.

ობიექტურად

ზონდირება დეფექტის არსებობის შემთხვევაში, კარიესული ღრუს ფსკერის ზონდირება

მტკივნეულია, კბილის ღრუ გახსნილი არ არის.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი ტემპერატურული გამღიზიანებლები (≤300C) მწვავე და ხანგრძლივ

ტკივილს იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები მწვავე და ხანგრძლივ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥25-40 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია.

დიფ.დიაგ. მწვავესი- ქრ.გამწვავებული პულპიტი, მწვავე პერიოდონტიტი, ქრ.გამწვავებული პერიოდონტიტი, ღრმა

კარიესი, პაპილიტი, სამწვერას ნევრალგია, კარდიალური ტკივილები

16
 ჩირქოვანი პულპიტი (პულპის აბსცესი, შეუქცევადი პულპიტი)
K04.02კლინიკა და დიაგნოსტიკა

ჩივილები აღინიშნება მწვავე, თვითნებითი, შეტევითი ხასიათის ტკივილი. ტკივილის

სუბიექტურად პერიოდი ხანგრძლივია, მათ შორის ინტერვალი კი - ხანმოკლე. პაციენტი
აღნიშნავს ღამის და მიზეზობრივ ტკივილს ყველა სახის გამღიზიანებელზე
(მექანიკურზე, ქიმიურსა და ტემპერატურულზე), ტკივილი მიზეზის მოხსნის
შემდეგაც დიდხანს გრძელდება. ტკივილი ირადირებულია, პაციენტს
უჭირს კონკრეტული კბილის მითითება (მით უფრო, თუ იგი ინტაქტური ან
დაბჟენილია).

ვიზუალურად იშვიათ შემთხვევებში კბილი ინტაქტურია, უფრო ხშირად კი - დაბჟენილი

ან კარიესით დაზიანებული.

პერკუსია მტკივნეულია

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ობიექტურად

ზონდირება დეფექტის არსებობის შემთხვევაში, კარიესული ღრუს ფსკერის ზონდირება

მტკივნეულია, კბილის ღრუ გახსნილი არ არის.

ტემპერატურული სინჯები ტკივილის შეტევა იწყება ან ძლიერდება ნებისმიერ ტემპერატურულ

გამღიზიანებელზე.*

ქიმიური გამღიზიანებლები მწვავე და ხანგრძლივ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥30-50 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია.

* პულპაში ჩირქოვანი ექსუდატის პრევალირებისას დაბალი ტემპერატურული გამღიზიანებელი ტკივილის ელიმინაციას იწვევს.

17
 ქრონიკული პულპიტი K04.03*
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი მექანიკურ, ქიმიურ და ტემპერატურულ
გამღიზიანებელზე, რომელიც მიზეზის მოცილების შემდეგ გარკვეული
დროის მანძილზე „ყრუდ“ რჩება.

ვიზუალურად იშვიათ შემთხვევებში კბილი ინტაქტურია, უფრო ხშირად კი - დაბჟენილი

ან კარიესით დაზიანებული.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ზონდირება დეფექტის არსებობის შემთხვევაში, კარიესული ღრუს ფსკერის ზონდირება

ობიექტურად

მტკივნეულია, კბილის ღრუ, ძირითადად, გახსნილი არ არის.

ტემპერატურული სინჯები დაბალი ტემპერატურული გამღიზიანებლები (≤300C) ხანმოკლე ტკივილს

იწვევს.

ქიმიური გამღიზიანებლები ყრუ და ხანგრძლივ ტკივილს იწვევს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥50 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია. იშვიათად აღინიშნება უმნიშვნელო დესტრუქციული
ცვლილებები.

* პულპაში დუნედ, ქრონიკულად მიმდინარე ანთებითი პროცესი დაავადების სწორ მართვას ემორჩილება. ამის გამო, ქრონიკული პულპიტი განიხილება, როგორც
შექცევადი. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ პულპის დაავადების ეს ფორმა დიაგნოსტირებისთვის რთულია და მისი დიფერენცირება აუცილებლად
უნდა მოხდეს პულპიტის შეუქცევად ფორმასთან, კერძოდ - ქრონიკულ წყლულოვან პულპიტთან.

დიფ.დიაგ.- ქრ.ფიბროზული პერიოდონტიტი, საშუალო კარიესი, ღრმა კარიესი.

18
 ქრონიკული წყლულოვანი პულპიტი (შეუქცევადი პულპიტი) K04.04
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი ყველა სახის გამღიზიანებელზე. ტკივილი
მიზეზის მოცილების შემდეგაც გრძელდება. პაციენტი აღნიშნავს კბილის
ღრუდან არასასიამოვნო გემოს და სუნს. გახანგრძლივებული მიზეზობრივი ტკივილი

ვიზუალურად კბილი ფერშეცვლილია. იგი შეიძლება იყოს დაბჟენილი, უხშირესად კი -

კარიესით დაზიანებული. დიდი ზომის კარიესული ღრუ

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ზონდირება კბილის ღრუ გახსნილია, არხის შესასვლელების ღრმა ზონდირება

ობიექტურად

მტკივნეულია.

ტემპერატურული სინჯები ნებისმიერი ტემპერატურული გამღიზიანებელი (უპირატესად - მაღალი)

იწვევს ტკივილს, რომელიც გარკვეული დროის მანძილზე გრძელდება.

ქიმიური გამღიზიანებლები ნებისმიერი ქიმიური გამღიზიანებელი იწვევს ტკივილს, რომელიც

გარკვეული დროის მანძილზე გრძელდება.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥50-80 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია. იშვიათად აღინიშნება უმნიშვნელო დესტრუქციული
ცვლილებები.

პულპის დიდი ნაწილი არის დანეკროზებული, მაგრამ მწვერვალის მიდამოში დარჩენილია ცოცხალი პულპა.
დიფ.დიაგნ- ქრ.პერიოდონტიტი

19
 ქრონიკული ჰიპერტროფული პულპიტი (ჰიპერპლასტიკური, შეუქცევადი პულპიტი) (პულპის პოლიპი) K04.05
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები ძირითადად, ტკივილი წარმოიქმნება ღეჭვის დროს, მექანიკური
გამღიზიანებლის მოქმედებით. ტკივილი მიზეზის მოცილების შემდეგაც
გრძელდება. პაციენტი ზოგჯერ კბილის ღრუდან რბილი ქსოვილის
ამოზრდას და გაღიზიანების შემთხვევაში მის სისხლდენას უჩივის.

ვიზუალურად კბილის გვირგვინი კარიესითაა დაზიანებული. კარიესული ღრუ

ამოვსებულია პულპის პროლიფერაციული ქსოვილით, კბილის ღრუ
ყოველთვის გახსნილია.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია მიმდებარე რბილი ქსოვილები - ნორმის ფარგლებში.

ობიექტურად

ზონდირება მტკივნეული და სისხლმდენია.

ტემპერატურული სინჯები ნებისმიერი ტემპერატურული გამღიზიანებელი იწვევს ტკივილს, რომელიც

გარკვეული დროის მანძილზე გრძელდება.

ქიმიური გამღიზიანებლები კბილი პრაქტიკულად არ რეაგირებს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥30-50 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია. იშვიათად აღინიშნება უმნიშვნელო დესტრუქციული
ცვლილებები.

დიფ.დიაგნ- ანთებადი ღრძილის დვრილთან - პაპილიტი, რომელიც ჩაზრდილია კბილის ღრუში, ფურკაციიდან ამოზრდილი გრანულაციურ
ქსოვილთან ან ფესვის მწვერვალიდან ამოზრდილ გრანულაციურ ქსოვილთან (პერიოდონტიტი).
თუ არი პულპა, ზონდით შევძლებთ წრის გაკეთებას, ღრძილის შემთხვევაში ვერ შევძლებთ.
პერიოდონტიტთან რენტგენი დაგვეხმარება.

20
 ქრონიკული გამწვავებული პულპიტი (შეუქცევადი პულპიტი) K04.06
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები აღინიშნება მწვავე, თვითნებითი, შეტევითი, ხშირად ღამის და
მიზეზობრივი ხასიათის ტკივილი ყველა გამღიზიანებელზე (მექანიკურზე,
ქიმიურსა და ტემპერატურულზე). ტკივილი მიზეზის მოხსნის შემდეგაც
გრძლდება. პაციენტი მიუთითებს წარსულში მსგავსი ჩივილის არსებობაზე.

ვიზუალურად კბილი შეიძლება იყოს დაბჟენილი ან კარიესით დაზიანებული. გვირგვინი

შეიძლება ფერშეცვლილი იყოს.

პერკუსია უმტკივნეულო.

პალპაცია უმტკივნეულო
ობიექტურად

ზონდირება დეფექტის არსებობის შემთხვევაში, კარიესული ღრუს ფსკერის ზონდირება

მტკივნეულია, კბილის ღრუ შეიძლება იყოს გახსნილი ან დახურული. ძირითადად გახსნილი

ტემპერატურული სინჯები ნებისმიერი ტემპერატურული გამღიზიანებელი იწვევს ტკივილს, რომელიც

გარკვეული დროის მანძილზე გრძელდება.

ქიმიური გამღიზიანებლები კბილი პრაქტიკულად არ რეაგირებს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥30-50 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უცვლელია. იშვიათად აღინიშნება უმნიშვნელო დესტრუქციული
ცვლილებები.

მიზეზები- გამწვავებას იწვევს ჩამოფრცქვნილი დენტინით ღრუს დახშობა და ექსუდატის დაგროვება, საკვების
ნარჩენის ჩაჭედვა, იმუნური სისტემის დაქვეითება.
დიფ.დიაგ.- ნებისმიერ მწვავე და გამწვავებულ ნოზოლოგიასთან- მწვავე პულპიტთან, მწვავე
პერიოდონტიტთან,ქრ.გამწვავებულ პერიოდონტთან, სამწვერა ნერვის ანთებასთან.

21
 პულპიტის მკურნალობა

ა) ბიოლოგიური მეთოდი (პულპის პირდაპირი და არაპირდაპირი დაფარვა)

ბ) ვიტალური ექსტირპაცია
გ) დევიტალური ექსტირპაცია
დ) ვიტალური ამპუტაცია
ე) დევიტალური ამპუტაცია

ა) ბიოლოგიური მეთოდი (პულპის პირდაპირი და არაპირდაპირი დაფარვა)

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური და სხვა საჭირო ბორები, ფინირები, მიკროძრავის საპრიალებელი კაუჩუკის
და სილიკონის თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და არაფთორირებული კბილის პასტები
12. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
13. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
14. სამკურნალო სარჩული (კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი პრეპარატები ან მოდიფიცირებული ცემენტი - MTA)
15. აპლიკატორები
16. ფოტოპოლიმერიზატორი
17. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
18. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი
19. ელექტროოდონტომეტრი

22
 ბიოლოგიური მეთოდით მკურნალობის პროტოკოლი *

მკურნალობა 1 სეანსში
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება
5. ღრუს ფსკერზე კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი სამკურნალო სარჩულის მოთავსება
6. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
7. ღრუს გამოშრობა
8. ადჰეზივის აპლიკაცია
9. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
10.საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
11.ბჟენის ფინირება და პოლირება

შენიშვნა: პაციენტი იმყოფება დაკვირვების ქვეშ 3-4-6 თვის განმავლობაში.

* მკურნალობის შემოთავაზებული მეთოდი ცნობილია, როგორც პულპის პირდაპირი და არაპირდაპირი დაფარვა. შესაბამისად, გამოიყენება, როგორც პულპის გაშიშვლების, ისე დახურული
კბილის ღრუს პირობებში, პულპის ანთების მართვისთვის.

მკურნალობა რამდენიმე სეანსში

გაუხსნელი კბილის ღრუს შემთხვევაში (პულპის არაპირდაპირი დაფარვა)

I ვიზიტი
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება
5. კარიესული ღრუს ფსკერზე სამკურნალო პასტის მოთავსება (კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი, პლასტიური არაგამყარებადი სარჩული)
6. სამკურნალო სარჩულის მოთავსება (კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი, პლასტიური გამყარებადი სარჩული)
7. პროვიზორული რესტავრაცია (პაციენტი იმყოფება დაკვირვების ქვეშ 3-4-6 თვის განმავლობაში. ტარდება რენტგენოდიაგნოსტიკა და ეოდ-გამოკვლევა)

შენიშვნა: #5, 6, 7 პროცედურების გამეორება შესაძლებელია, მაგრამ არა უმეტეს სამი მცდელობისა. ჩივილების განმეორების ან გაძლიერების შემთხვევაში
ექიმი მკურნალობის სხვა ტაქტიკას ირჩევს.

23
II ვიზიტი:
1. ანესთეზია
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. პროვიზორული რესტავრაციის მოხსნა
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

მკურნალობა რამდენიმე სეანსში

გახსნილი კბილის ღრუს შემთხვევაში (პულპის პირდაპირი დაფარვა)

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება
5. გაშიშვლებულ პულპაზე სამკურნალო პასტის მოთავსება (კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი, პლასტიური არაგამყარებადი სარჩული)
6. სამკურნალო სარჩულის მოთავსება (კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი, პლასტიური გამყარებადი სარჩული)
7. პროვიზორული რესტავრაცია

II ვიზიტი:
1. ანესთეზია
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. სამკურნალო სარჩულის და პასტის მოცილება
4. თბილი ხსნარებით ღრუს ირიგაცია (ფიზიოლოგიური ხსნარი ან გამოხდილი წყალი)
5. გაშიშვლებული პულპის მიდამოში MTA-ს მოთავსება
6. სველი, კარგად გაწურული ბამბის ტამპონის მოთავსება
7. პროვიზორული რესტავრაცია

III ვიზიტი:
1. ანესთეზია
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. ბამბის ტამპონის ამოღება

24
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
6. გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

ბ) პულპის ვიტალური ექსტირპაცია

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

I ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ენდოდონტიური ბორი)
11. პულპექსტრაქტორი
12. K ფაილების ნაკრები (#8 - #45, საჭიროებისამებრ)
13. H ფაილების ნაკრები
14. სფრედერი (არხის გაბარიტის მიხედვით)
15. ლარგო ან გეითს-გლიდენი
16. აპექსლოკატორი
17. ენდოდონტიური სახაზავი
18. საირიგაციო ხსნარები:
• NaOCl 3-5%-იანი,
• ქლორჰექსიდინის ხსნარი (საჭიროებისამებრ),

25
• ედტა (გელი ან ხსნარი, 16%-იანი),
• გამოხდილი წყალი,
• ფიზიოლოგიური ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• სპირტი (საჭიროებისამებრ).
19. საირიგაციო ხსნართა შპრიცები და ენდოდონტიური ნემსები
20. აბსორბერები
21. გუტა-პერჩას წკირები
22. სილერი
23. Gutta Cut (ან მასთან გაიგივებული ინსტრუმენტი)
24. დროებითი ბჟენი
25. არხშიდა სამკურნალო პასტა - Ca(OH)2-ის ან ძლიერი ანტისეპტიკის შემცველი, საჭიროებისამებრ
26. სისხლდენის შემაჩერებელი (საჭიროებისამებრ)

II ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ანესთეზიის საჭიროების შემთხვევაში:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური და სხვა საჭირო ბორები, ფინირები, მიკროძრავის საპრიალებელი კაუჩუკის
ან სილიკონის თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და არაფთორირებული კბილის პასტები
12. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
13. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
14. აპლიკატორები
15. ფოტოპოლიმერიზატორი
16. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
17. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

26
ვიტალური ექსტირპაციის მეთოდით მკურნალობის პროტოკოლი

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება, კბილის ღრუს გახსნა
(თუ გახსნილი არ არის),
მისი ფორმირება და არხ(ებ)ის შესასვლელ(ებ)ის იდენტიფიცირება
4. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
5. არხ(ებ)ის გამავლობის შექმნა
6. არხ(ებ)ის სამუშაო სიგრძის განსაზღვრა (რენტგენოდიაგნოსტიკა და/ან აპექსლოკაცია)
7. არხ(ებ)ის ენდოდონტიური დამუშავება:
• პრეპარირება (Step Back ან სტანდარტული ტექნიკით, 16%-იანი ედტა-ს ხსნარის ან გელის გამოყენებით),
• მედიკამენტური დამუშავება (ირიგაცია ქლორის შემცველი პრეპარატებით, გამოხდილი წყლით, სპირტით),
• აბსორბერებით გამოშრობა.
8. არხ(ებ)ის დაბჟენა სილერით და გუტა-პერჩის წკირებით (ლატერალური კონდენსაციის ან მონოწკირის მეთოდით)
9. საკონტროლო რენტგენოდიაგნოსტიკა
10. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახ

II ვიზიტი:
1. ანესთეზია (საჭიროებისამებრ)
2. კარიესული და კბილის ღრუს საბოლოო პრეპარირება
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
6. ღრუს გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

* პულპის ვიტალური ექსტირპაციის ტექნიკით ენდოდონტიური მკურნალობა შეიძლება ჩატარდეს 1, 2 ან 3 ვიზიტში. აქ მოცემულია ორეტაპიანი მკურნალობის ნიმუში. ერთ ვიზიტში
მკურნალობის შემთხვევაში, დამასრულებელ ეტაპზე გამოიყენება არა პროვიზორული (დროებითი), არამედ კლასიკური რესტავრაციის ტექნიკა სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიტით.

27
 გ) პულპის დევიტალური ექსტირპაცია

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

I ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული)
9. პულპის სანეკროტიზაციო პრეპარატი
10. დროებითი ბჟენი

II ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
9. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური და სხვა საჭირო ბორები, ფინირები, მიკროძრავის საპრიალებელი კაუჩუკის
ან სილიკონის თავები)
10. პულპექსტრაქტორი
11. K ფაილების ნაკრები (#8 - #45, საჭიროებისამებრ)
12. H ფაილების ნაკრები
13. სფრედერები
14. ლარგო ან გეითს-გლიდენი
15. აპექსლოკატორი
16. ენდოდონტიური სახაზავი
17. საირიგაციო ხსნარები:
• NaOCl 3-5%-იანი,
• ქლორჰექსიდინის ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• ედტა (გელი ან ხსნარი, 16%-იანი),

28
• გამოხდილი წყალი,
• ფიზიოლოგიური ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• სპირტი (საჭიროებისამებრ).
18. საირიგაციო ხსნართა შპრიცები და ენდოდონტიური ნემსები
19. აბსორბერები
20. გუტა-პერჩას წკირები
21. სილერი
22. Gutta Cut (ან მასთან გაიგივებული ინსტრუმენტი)
23. დროებითი ბჟენი
24. Ca(OH)2 -ის ან ძლიერი ანტისეპტიკის შემცველი არხშიდა სამკურნალო პასტა (საჭიროებისამებრ)
25. სისხლდენის შემაჩერებელი (საჭიროებისამებრ)

III ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
9. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ფინირი, მიკროძრავის საპრიალებელი თავები)
10. მიკროძრავის ჯაგრისები და უფთორო კბილის პასტები
11. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
12. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
13. აპლიკატორები
14. ფოტოპოლიმერიზატორი
15. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
16. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

დევიტალური ექსტირპაციის მეთოდით მკურნალობის პროტოკოლი*

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. კარიესული ღრუს შეძლებისდაგვარი პრეპარირება, კბილის ღრუს გახსნა
3. პულპის სანეკროტიზაციო საშუალების (დარიშხანოვანი მჟავის ანჰიდრიდის შემცველი ან პარაფორმალდეჰიდის საფუძველზე დამზადებული პასტები)
მოთავსება
4. კბილის ღრუს პროვიზორული დახურვა

29
II ვიზიტი:
1. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება, კბილის ღრუს
ფორმირება და არხ(ებ)ის შესასვლელ(ებ)ის იდენტიფიცირება
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. არხოვანი პულპის ევაკუაცია, არხ(ებ)ის გამავლობის შექმნა
4. არხ(ებ)ის სამუშაო სიგრძის განსაზღვრა (რენტგენოდიაგნოსტიკა და/ან აპექსლოკაცია)
5. არხ(ებ)ის ენდოდონტიური დამუშავება:
• პრეპარირება (Step Back ან სტანდარტული ტექნიკით),
• მედიკამენტური დამუშავება (ირიგაცია ქლორის შემცველი პრეპარატებით, გამოხდილი წყლით, სპირტით),
• აბსორბერებით გამოშრობა.
6. არხ(ებ)ის დაბჟენა სილერით და გუტაპერჩის წკირებით ლატერალური კონდენსაციის ან მონოწკირის მეთოდით
7. საკონტროლო რენტგენოდიაგნოსტიკა
8. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა

III ვიზიტი:
1. ანესთეზია (საჭიროებისამებრ)
2. კარიესული და კბილის ღრუს საბოლოო პრეპარირება
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
6. ღრუს გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

*პულპის დევიტალური ექსტირპაცია კბილთა ენდოდონტიური მკურნალობისთვის გამოიყენება იმ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც პაციენტს აღენიშნება გამოხატული ალერგიული
რეაქცია ყველა თანამედროვე საანესთეზიო საშუალებაზე, აქვს ინიექციების ფობია ან მკურნალობა ტარდება ბავშვთა ასაკში, სარძევე კბილებზე. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში
გასათვალისწინებელია სარძევე კბილების ფესვების ჩამოყალიბების, ფორმირების და გაწოვის ვად

30
 დ) პულპის ვიტალური ამპუტაცია

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ფინირი, მიკროძრავის საპრიალებელი თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და არაფთორირებული კბილის პასტები
12. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
13. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
14. კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი სამკურნალო სარჩული ან MTA
15. სისხლდენის შემაჩერებელი ხსნარი
16. აპლიკატორები
17. ფოტოპოლიმერიზატორი
18. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
19. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

ვიტალური ამპუტაციის მეთოდით მკურნალობის პროტოკოლი*

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება
4. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
5. კბილის ღრუს გახსნა
6. გვირგვინოვანი პულპის მოკვეთა (ღრმა ამპუტაცია)
7. კბილის ღრუს ანტისეპტიკური დამუშავება და სისხლდენის შეჩერება
8. არხის შესასვლელებში კალციუმის ჰიდროქსიდის შემცველი სამკურნალო სარჩულის მოთავსება

31
9. კბილის დროებითი რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიტით ან მინაიონომერული ცემენტით (რეკომენდებულია მინანქრის
კონდიცირება, მარგინალური მიკავშირების უზრუნველსაყოფად)

II ვიზიტი: (ვიზიტი ინიშნება 3-6 თვის შემდეგ, რენტგენოგრაფიულად დენტინის ხარიხის ფორმირების შემთხვევაში და ტკივილის არარსებობისას)
1. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. დროებითი რესტავრაციის მოხსნა და მინანქრის კიდეების გასადავება
4. სამკურნალო ბარიერის მდგომარეობის შეფასება
5. სამკურნალო ბარიერის იზოლაცია ნეიტრალური სასარჩულე მასალით (ან MTA-თი)
6. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
7. ღრუს გამოშრობა
8. ადჰეზივის აპლიკაცია
9. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
10. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
11. ბჟენის ფინირება და პოლირება

* როგორც მკურნალობის ბიოლოგიური მეთოდი, ვიტალური ამპუტაციაც შესაძლებელია რამდენიმე სეანსში ჩატარდეს. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ გართულებების რისკი ამ შემთხვევაში
გაცილებით მაღალია, ვიდრე ბიოლოგიური მეთოდის ჩატარების დროს. ვიტალური ამპუტაციის მეთოდის ჩატარების უპირველესი ჩვენება იმ “ახალგაზრდა” მუდმივი კბილების მკურნალობაა,
რომელთა ფესვთა მწვერვალების ფორმირების პროცესი ჯერ კიდევ დაუსრულებელია და ამის გამო პრინციპული მნიშვნელობა ენიჭება არხოვანი პულპის ზრდის ზონის შენარჩუნებას.

ე) პულპის დევიტალური ამპუტაცია

მკურნალობის ეს მეთოდი მოზრდილთა ენდოდონტიურ პრაქტიკაში თითქმის აღარ გამოიყენება, რამეთუ მისი ჩატარების ჩვენება ძნელად გამავალი
და გაუვალი არხებია. თუმცა, სარძევე კბილების ენდოდონტიური მკურნალობისთვის მას დღესაც იყენებენ. შესაბამისად, მეთოდიც მეტ-ნაკლებად
მოძველებულია და იგი კბილთა ენდოდონტიური მკურნალობის ისტორიასთან ასოცირდება. დევიტალური ამპუტაციის მეთოდი არხთა სისტემაში
დევიტალური პულპის ქსოვილის მუმიფიკაციის პროცესს ეფუძნება, რაც უწინ ენდოდონტიური ინსტრუმენტების, მოწყობილობებისა და ტექნოლოგიების
სიმწირით იყო პირობადებული.

გახსოვდეთ! ადამიანის კბილის გაუვალი არხები, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, ექიმ-სტომატოლოგის ზრუნვის საგანი უნდა გახდეს; მაგრამ დაუშვებელია
კბილის ფესვის არხის გაუვალად გამოცხადება, მხოლოდ იმიტომ, რომ ექიმს არ ჰყოფნის აკადემიური განათლება, პრაქტიკული გამოცდილება და/ან
თანამედროვე ტექნოლოგიების ცოდნა ენდოდონტიური დაავადებების სწორად მართვაში.

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

I ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი

32
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული)
9. პულპის სანეკროტიზაციო პრეპარატი
10. დროებითი ბჟენი

II ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ბორთა ნაკრები
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. რეზორცინ-ფორმალინის ხსნარი და ბამბის ბურთულები
11. დროებითი ბჟენი

III ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ბორთა ნაკრები
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. რეზორცინ-ფორმალინის პასტა
11. დროებითი ბჟენი

IV ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი

33
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ფინირი, მიკროძრავის საპრიალებელი თავები)
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. მიკროძრავის ჯაგრისები და უფთორო კბილის პასტები
11. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
12. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
13. აპლიკატორები
14. ფოტოპოლიმერიზატორი
15. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
16. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

დევიტალური ამპუტაციის მეთოდით მკურნალობის პროტოკოლი

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. კარიესული ღრუს შეძლებისდაგვარი პრეპარირება, კბილის ღრუს გახსნა
3. პულპის სანეკროტიზაციო საშუალების (დარიშხანოვანი მჟავის ანჰიდრიდის შემცველი ან პარაფორმალდეჰიდის საფუძველზე დამზადებული პასტები)
მოთავსება
4. კბილის ღრუს პროვიზორული დახურვა

II ვიზიტი:
1. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება, კბილის ღრუს
ფორმირება
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. გვირგვინოვანი პულპის ღრმა ამპუტაცია
4. არხ(ებ)ის შესასვლელ(ებ)თან რეზორცინ-ფორმალინის ნაჯერ ხსნარში დასველებული, გაწურული ბამბის ბურთულის მოთავსება
5. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა (3-7 დღით)

*თუ დაავადებულ კბილში გაუვალი ან ძნელად გამავალი არხების გარდა კარგად გამავალი არხიც არსებობს, მაშინ მისი ენდოდონტიური მკურნალობა ჩვეულებრივი, კლასიკური მეთოდით
ჩატარდება და ობტურაციაც შესაბამისი იქნება.

34
III ვიზიტი:
1. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
2. არხ(ებ)ის შესასვლელ(ებ)თან და კბილის ღრუს ფსკერზე რეზორცინ-ფორმალინის პასტის (რეზორცინი + ფორმალინი + თუთიის ოქსიდი) კონდენსაცია*
3. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა

IV ვიზიტი:
1. კარიესული და კბილის ღრუს საბოლოო პრეპარირება
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
4. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
5. ღრუს გამოშრობა
6. ადჰეზივის აპლიკაცია
7. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
8. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
9. ბჟენის ფინირება და პოლირება

35
 მწვავე აპიკალური პერიოდონტიტი AAP-K04.4
(ინტოქსიკაციის ფაზა) მწვავე სეროზული პერიოდონტიტი
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად ჩივილები მუდმივი, მზარდი, ლოკალიზებული ტკივილი.

ვიზუალურად კბილი შეიძლება იყოს ინტაქტური*, დაბჟენილი ან კარიესით

დაზიანებული. დაზიანებული კბილის ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ
ლორწოვანი ჰიპერემიულია. ხვრელარხი არ არის.

პერკუსია დასაწყისში, ზომიერად მტკივნეულია (განსაკუთრებით ვერტიკალური

პერკუსიით), პროცესის პროგრესირებასთან ერთად, კბილზე მსუბუქი
შეხებაც კი ტკივილს იწვევს.
ობიექტურად

პალპაცია გარდამავალი ნაოჭის პალპაცია დაავადების დასაწყისში მგრძნობიარეა.

დაავადებული კბილის საპროექციოდ ადგილი აქვს თანამოსახელე
მხარის ყბისქვეშა ჯირკვლების ლიმფადენიტს.

ზონდირება უხშირესად კბილის ღრუ გახსნილი არ არის, კარიესული ღრუს ფსკერის

ზონდირება უმტკივნეულოა.

ტემპერატურული სინჯები მაღალ ტემპერატურულ გამღიზიანებელზე (>500C) ტკივილი ძლიერდება.

ქიმიური გამღიზიანებლები კბილი არ რეაგირებს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥100 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი უხშირესად უცვლელია, იშვიათად ადგილი აქვს უმნიშვნელო
დესტრუქციულ ცვლილებებს.

• მწვავე აპიკალური პერიოდონტიტი შეიძლება ჩამოყალიბდეს კარიესით დაუზიანებელ კბილებში (მაგალითად, ტრავმის შედეგად).

36
 მწვავე აპიკალური აბსცესი* AAA K04.4 მწვავე ჩირქოვანი პერიოდონტიტი
(მწვავე აპიკალური პერიოდონტიტის ექსუდაციის ფაზა)
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად ჩივილები მუდმივი, მზარდი, მფეთქავი (პულსირებადი) ტკივილი, ამოზრდილი

კბილის შეგრძნება. ტკივილი ღეჭვისას და კბილის კბილზე დაჭერისას.

ვიზუალურად კბილი შეიძლება იყოს კარიესული დეფექტით დაზიანებული,

დაუზიანებელი ან დაბჟენილი. გვირგვინი ფერშეცვლილია. დაზიანების
კერის საპროექციოდ, ხშირად სახის და/ან გარდამავალი ნაოჭის შეშუპება
აღინიშნება.

პერკუსია ძლიერ მტკივნეულია, როგორც ვერტიკალური, ისე ჰორიზონტალური

მიმართულებით.
ობიექტურად

პალპაცია დაავადებული კბილის მხარეს ადგილი აქვს ყბისქვეშა ჯირკვლების

ლიმფადენიტს. გარდამავალი ნაოჭის პალპაცია მგრძნობიარეა.

ზონდირება უხშირესად კბილის ღრუ გახსნილი არ არის, კარიესული ღრუს ფსკერის

ზონდირება უმტკივნეულოა.

ტემპერატურული სინჯები მაღალ ტემპერატურულ გამღიზიანებელზე (>500 C) ტკივილი ძლიერდება.

ქიმიური გამღიზიანებლები კბილი არ რეაგირებს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥100 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის მიდამოში ძვლოვანი ქსოვილის რენტგენოლოგიური

სურათი შეიძლება უცვლელი იყოს, თუმცა შესაძლებელია, ადგილი
ჰქონდეს უმნიშვნელო დესტრუქციულ ცვლილებებს.

• AAA AAP-ის გართულება

37
 ქრონიკული აპიკალური პერიოდონტიტი CAP
(ქრონიკული ფიბროზული პერიოდონტიტი - K04.5, ქრონიკული მაგრანულირებელი პერიოდონტიტი ხვრელარხით - K04.6,
ქრონიკული მაგრანულირებელი პერიოდონტიტი ხვრელარხის გარეშე - K04.5,
ქრონიკული გრანულომური პერიოდონტიტი - K04.5, აპიკალური კისტა* - K04.8)
კლინიკა და დიაგნოსტიკა
ჩივილები პაციენტს აწუხებს კარიესული დეფექტის არსებობა, ჭამის დროს დისკომფორტი. ტკივილი ძირითადად არ აღინიშნება,
სუბიექტურად

თუმცა, შესაძლებელია, ადგილი ჰქონდეს სუსტად გამოხატულ უსიამოვნო შეგრძნებას ღეჭვის დროს. დაავადება
იმდენად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, რომ ხშირად დიაგნოზი შემთხვევით ისმება ექიმის მიერ, მეზობელი კბილების
რენტგენოდიაგნოსტიკის დროს. პაციენტი შეიძლება უჩიოდეს ხვრელარხის არსებობას.
ვიზუალურად კბილი ფერშეცვლილია. იგი შეიძლება იყოს ინტაქტური, დაბჟენილი, უფრო ხშირად კი აღინიშნება კარიესული ღრუ,
რომელიც კბილის ღრუს უერთდება (“კბილის ღრუ გახსნილია“).
დაზიანებული კბილის ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ ლორწოვანი, უხშირესად, შეუცვლელია. თუმცა, ზოგიერთ
შემთხვევაში, მასზე შეიძლება შეინიშნებოდეს ციანოზური ელფერის მქონე უბანი და ხვრელარხიც.
პერკუსია უმტკივნეულო ან მცირედ მგრძნობიარე.
პალპაცია უმტკივნეულო
ზონდირება უმტკივნეულო, ღრუ ამოვსებულია პიგმენტური და დარბილებული დენტინით.
ტემპერატურული სინჯები მაღალი და დაბალი ტემპერატურული გამღიზიანებლები ტკივილს არ იწვევს.
ქიმიური გამღიზიანებლები კბილი არ რეაგირებს.
ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥100 მკა
რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ აღინიშნება ძვლოვანი ქსოვილის გამოხატული დესტრუქციული ცვლილებები,
ობიექტურად

მკვეთრი ან მცირედ წაშლილი საზღვრებით.

• დესტრუქცია შეიძლება არშიისებურად გარს ერტყას კბილის ფესვის მწვერვალს და გაფართოებული პერიოდონტული
ნაპრალის სურათს ქმნიდეს. ამ ტიპის დაზიანებებს სხვაგვარად ფიბროზული აპიკალური პერიოდონტიტები ეწოდება.
• კბილის ფესვის აპექსის ირგვლივ ძვლოვანი ქსოვილის დესტრუქციას ზოგჯერ სფერული ფორმა შეიძლება
ჰქონდეს. რენტგენოგრაფიულ გამოსახულებაზე იგი მუქი ფერის “ჩრდილად” გამოვლინდება, რომელსაც მკვეთრი,
შემოფარგლული კონტურები აქვს და საგრძნობლად გამოირჩევა მისი ირგვლივი ჯანმრთელი, დაუზიანებელი
ძვლოვანი სტრუქტურისგან. ამგვარ დესტრუქციულ უბანში წაშლილია ძვლოვანი ხარიხების და ლაკუნების
სურათი. დაქვეითებულია რენტგენოკონტრასტულობაც, რაც მინერალური კომპონენტების დეფიციტზე მიუთითებს.
ზემოაღნიშნული სურათი კლინიკურად ქრონიკულ აპიკალურ გრანულომურ პერიოდონტიტს შეესაბამება,
პერიაპიკალურ უბანში ძვლოვანი ქსოვილის ამ ტიპის დაზიანებას კი “გრანულომა” ეწოდება.
• რიგ კლინიკურ სიტუაციებში პერიაპიკალურ გრანულომას არამკვეთრი, შემოუსაზღვრავი, დაკბილული კონტურები
აქვს. დაზიანების უბანსა და ჯანმრთელ ძვლოვან ქსოვილს შორის საზღვარი თითქმის წაშლილია. დაზიანების უბანში
ტიპიური გრანულომისთვის დამახასიათებელი ძვლოვანი სტრუქტურის გაიშვიათება მოსჩანს. ადრე, ამ მდგომარეობას
ქრონიკული მაგრანულირებელი (გრანულური) პერიოდონტიტი ეწოდებოდა. კლინიკურად მას ხშირად ფესვის
მწვერვალის საპროექციოდ, გარდამავალ ნაოჭზე ხვრელარხის არსებობაც ახლავს თან, თუმცა რიგ შემთხვევებში
ხვრელარხი შეიძლება არ აღინიშნებოდეს.
• დეტალური ინფორმაცია კისტის შესახებ იხ. გვ. 40-ზე
38
 ქრონიკული აპიკალური აბსცესი CAA K04.7 პერიაპიკალური აბსცესი ხვრელარხის გარეშე
(ქრონიკული აპიკალური პერიოდონტიტის ნებისმიერი ფორმის გამწვავება*) ქრონიკული გამწვავებული
კლინიკა და დიაგნოსტიკა პერიოდონტიტი
სუბიექტურად

ჩივილები მუდმივი, მზარდი, პულსირებადი, ლოკალიზებული ტკივილი. ტკივილები აღინიშნება, როგორც ღეჭვის, ისე
კბილის კბილთან შეხების დროსაც. პაციენტის ზოგადი მდგომარეობა გაუარესებულია, ხშირად ტემპერატურა
მომატებულია. რიგ შემთხვევაში აღინიშნება სახის მკვეთრად გამოხატული ასიმეტრია და დაზიანებული
კბილების საპროექციოდ ყბისქვეშა ლიმფური ჯირკვლების მტკივნეულობა.

ვიზუალურად კბილი ფერშეცვლილია, იგი შეიძლება იყოს ინტაქტური, უფრო ხშირად კი დაბჟენილი ან კარიესით
დაზიანებული. დაზიანებული კბილის ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ ლორწოვანი ჰიპერემიული
და შეშუპებულია. რიგ შემთხვევებში ისინჯება ძვლისსაზრდელასქვეშა ექსუდატი. შესაძლოა დახურული
ხვრელარხის არსებობაც.

პერკუსია ძლიერ მტკივნეული.

პალპაცია მტკივნეული; ლიმფური კვანძები გადიდებული, მოძრავი და მტკივნეული.

ობიექტურად

ზონდირება უმტკივნეულოა, ღრუ ამოვსებულია პიგმენტური და დარბილებული დენტინით. უხშირესად კარიესული

და კბილის ღრუები ერთმანეთთან შეერთებულია (“კბილის ღრუ გახსნილია”). წარსულში ჩატარებული
ენდოდონტიური მკურნალობის შემთხვევაში არხის/ების შესასვლელ(ებ)ში აღინიშნება საბჟენი მასალა.

ტემპერატურული სინჯები არ რეაგირებს.

ქიმიური გამღიზიანებლები არ რეაგირებს.

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥100 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ აღინიშნება ძვლოვანი ქსოვილის გამოხატული დესტრუქციული

ცვლილებები (მკვეთრი ან მეჩხერი კონტურებით). ზემოაღნიშნული კლინიკური დიაგნოზის დროს, ქრონიკული
აპიკალური პერიოდონტიტის სამივე რენტგენოგრაფიულ ვარიანტს შეიძლება ჰქონდეს ადგილი- ვინაიდან
CAA CAP-ის გამწვავებაა, რენტგენოგრაფიულად ძვლოვან სტრუქტურაში შეიძლება ფიბროზული ცვლილებები
პრევალირებდეს, ან აღინიშნებოდეს გრანულური, ან გრანულომური დესტრუქცია. ასევე, თუ დაავადება
არადამაკმაყოფილებელი ენდოდონტიური მკურნალობის გართულებაა, რენტგენოგრაფიულად არხ(ებ)ში
“წაიკითხება” სხვადასხვა ტიპის სილერი/ფილერი.

• ხვრელარხის მქონე ქრონიკული მაგრანულირებელი პერიოდონტიტის გამწვავებისას, დაავადებას მინიჭებული აქვს ICD - K04.6

39
 რადიკულური (ფესვის) კისტა K04.8
კლინიკა და დიაგნოსტიკა

სუბიექტურად
ჩივილები დაავადება ძირითადად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს. პაციენტს შეიძლება
აღენიშნებოდეს და დისკომფორტს უქმნიდეს კბილის ფერის შეცვლა
(გამუქება).

ვიზუალურად კბილი ფერშეცვლილია. იგი შეიძლება იყოს ინტაქტური, დაბჟენილი

ან კარიესით დაზიანებული. დაზიანებული კბილის ფესვის მწვერვალის
საპროექციოდ ზოგჯერ შეიძლება აღინიშნოს დახურული ხვრელარხი.

პერკუსია უმტკივნეულო

პალპაცია უმტკივნეულო, ზოგჯერ ერთი ან რამდენიმე კბილის ფესვის მწვერვალის

საპროექციოდ გარდამავალ ნაოჭზე შეიძლება შეინიშნოს ძვლის
ობიექტურად

შესქელება.

ზონდირება უმტკივნეულო

ტემპერატურული სინჯები არ რეაგირებს

ქიმიური გამღიზიანებლები არ რეაგირებს

ელექტროოდონტოდიაგნოსტიკა ≥100 მკა

რენტგენოდიაგნოსტიკა 2-3 ან მეტი კბილის ფესვის მწვერვალის საპროექციოდ აღინიშნება

ძვლოვანი ქსოვილის ფართომასშტაბიანი, მკვეთრი კონტურების მქონე
დესტრუქციული ცვლილებები.

40
 პერიოდონტიტის მკურნალობა

ა) მწვავე და ქრონიკული გამწვავებული პერიოდონტიტის მკურნალობა

ბ) ქრონიკული პერიოდონტიტის მკურნალობა

ა) მწვავე და ქრონიკული გამწვავებული პერიოდონტიტის მკურნალობა

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

I ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ენდოდონტიური ბორი)
11. პულპექსტრაქტორი (საჭიროებისამებრ)
12. K ფაილების ნაკრები (#8 - #45, საჭიროებისამებრ)
13. H ფაილების ნაკრები
14. ლარგო ან გეითს-გლიდენი
15. აპექსლოკატორი
16. ენდოდონტიური სახაზავი
17. საირიგაციო ხსნარები:
• NaOCl 3-5%-იანი,
• ქლორჰექსიდინის ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• ედტა (გელი ან ხსნარი, 16%-იანი),
• გამოხდილი წყალი,
• ფიზიოლოგიური ხსნარი (საჭიროებისამებრ),

41
• სპირტი (საჭიროებისამებრ).
18. საირიგაციო ხსნართა შპრიცები და ენდოდონტიური ნემსები
19. აბსორბერები
20. არხშიდა სამკურნალო პასტა (Ca(OH)2-ის ან ანთებისსაწინააღმდეგო საშუალებების შემცველი)
21. დროებითი ბჟენი

II ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. საჭიროებისამებრ:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ენდოდონტიური ბორი)
11. საჭიროებისამებრ
• K ფაილების ნაკრები
• H ფაილების ნაკრები
• ლარგო ან გეითს-გლიდენი
12. სფრედერები
13. აპექსლოკატორი
14. ენდოდონტიური სახაზავი
15. საირიგაციო ხსნარები:
• NaOCl 3-5%-იანი,
• ქლორჰექსიდინის ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• ედტა (გელი ან ხსნარი, 16%-იანი),
• გამოხდილი წყალი,
• ფიზიოლოგიური ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• სპირტი (საჭიროებისამებრ).
16. საირიგაციო ხსნართა შპრიცები და ენდოდონტიური ნემსები
17. აბსორბერები
18. გუტა-პერჩას წკირები

42
19. სილერი
20. Gutta Cut (ან მასთან გაიგივებული ინსტრუმენტი)
21. დროებითი ბჟენი

III ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. საჭიროებისამებრ:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ფინირი, მიკროძრავის საპრიალებელი თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და უფთორო კბილის პასტები
12. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
13. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით
14. აპლიკატორები
15. ფოტოპოლიმერიზატორი
16. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
17. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

მწვავე და ქრონიკული გამწვავებული პერიოდონტიტის მკურნალობის პროტოკოლი

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება, კბილის ღრუს გახსნა
(თუ გახსნილი არ არის), მისი ფორმირება და აპიკალური მიდგომის უზრუნველყოფა

43
4. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
5. არხ(ებ)ის გამავლობის შექმნა, თუ კბილი ადრე ენდოდონტიურად იყო ნამკურნალები – განბჟენა;
6. არხ(ებ)ის სამუშაო სიგრძის განსაზღვრა (რენტგენოგრაფია და/ან აპექსლოკაცია);
7. არხ(ებ)ის ენდოდონტიური დამუშავება:
• პრეპარირება Step Back ან სტანდარტული ტექნიკით, 16%-იანი ედტა-ს ჟელეს ან სითხის გამოყენებით),
• მედიკამენტური დამუშავება (ირიგაცია ქლორის შემცველი პრეპარატებით, გამოხდილი წყლით, სპირტით),
• აბსორბერებით გამოშრობა.
8. ა. ექსუდატის არარსებობის შემთხვევაში (მწვავე აპიკალური პერიოდონტიტი ინტოქსიკაციის ფაზაში) არხში სამკურნალო ნახვევის მოთავსება
და კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა
ბ. ექსუდატის არსებობის შემთხვევაში არხების ენდოდონტიური დამუშავების შემდეგ კბილის ღიად დატოვება, შიგთავსის დრენირების მიზნით
(1 დღის შემდეგ უნდა შესრულდეს პუნქტები: 2, 4, 7 და 8 ა)

II ვიზიტი:
1. ანესთეზია (საჭიროებისამებრ)
2. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
3. არხ(ებ)ის მედიკამენტური დამუშავება (საჭიროების შემთხვევაში არხშიდა პრეპარირების ხელმეორედ, სრულყოფილად ჩატარება)
4. არხ(ებ)ის გამოშრობა
5. არხ(ებ)ის დაბჟენა სილერით და გუტაპერჩის წკირებით ლატერალური კონდენსაციის ან მონოწკირის მეთოდით
6. რენტგენოდიაგნოსტიკა
7. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა

III ვიზიტი:
1. ანესთეზია (საჭიროებისამებრ)
2. კარიესული და კბილის ღრუს საბოლოო პრეპარირება
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37%-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა
6. ღრუს გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

44
 ბ) ქრონიკული პერიოდონტიტის მკურნალობა

საჭირო ინსტრუმენტები, საშუალებები და აქსესუარები

I ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. გაუტკივარების ჩასატარებლად საჭირო საშუალებები:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი.
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ენდოდონტიური ბორი).
11. პულპექსტრაქტორი (საჭიროებისამებრ).
12. K ფაილების ნაკრები (#8 - #45, საჭიროებისამებრ)
13. H ფაილების ნაკრები
14. სფრედერები
15. ლარგო ან გეითს-გლიდენი
16. აპექსლოკატორი
17. ენდოდონტიური სახაზავი
18. საირიგაციო ხსნარები:
• NaOCL 3-5%-იანი,
• ქლორჰექსიდინის ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• ედტა (გელი ან ხსნარი, 16%-იანი),
• გამოხდილი წყალი,
• ფიზიოლოგიური ხსნარი (საჭიროებისამებრ),
• სპირტი (საჭიროებისამებრ).
19. საირიგაციო ხსნართა შპრიცები და ენდოდონტიური ნემსები
20. აბსორბერები
21. გუტა-პერჩას წკირები
22. სილერი

45
23. Gutta Cut (ან მასთან გაიგივებული ინსტრუმენტი)
24. დროებითი ბჟენი

II ვიზიტი:
1. ექიმის დამცავი ფარი, ნიღაბი, ერთჯერადი ქუდი და ხელთათმანები
2. პაციენტის გულსაფარი, ერთჯერადი ჭიქა - პირის ღრუს სავლები ხსნარით
3. ნერწყვგამწოვი
4. პაციენტის დამცავი სათვალე
5. ძირითადი ინსტრუმენტების ნაკრები
6. ხელსახოცები
7. ტუჩის კუთხეების ლუბრიკანტი
8. საჭიროებისამებრ:
• სააპლიკაციო ჟელე,
• საკარპულე შპრიცი (მონოჯექტი),
• ნემსი (სხვადასხვა სიგრძის, ანესთეზიის შესაბამისად),
• კარპულა (სხვადასხვა საანესთეზიო ხსნარით, პაციენტის მდგომარეობის შესაბამისად).
9. რაბერდამის სისტემა (ლატექსი, ქაღალდის საფენი, პოზიციონერი, პერფორატორი, მაშა, შესაბამისი კლამერი, ჩარჩო) და კბილის ფლოსი
10. ბორთა ნაკრები (მრგვალთავიანი, ცილინდრული, ალისებური, ფინირი, მიკროძრავის საპრიალებელი თავები)
11. მიკროძრავის ჯაგრისები და უფთორო კბილის პასტები
12. მატრიცები, სოლები და შტრიფსები (საჭიროებისამებრ, კარიესული ღრუს ლოკალიზაციის შესაბამისად)
13. კომპოზიციური საბჟენი მასალა, ადჰეზიური სისტემით;
14. აპლიკატორები
15. ფოტოპოლიმერიზატორი
16. საბჟენი ინსტრუმენტები (საგლინავი და შტოპფერი)
17. საარტიკულაციო (ბაუშის) ქაღალდი

*რადიკულური კისტის მკურნალობის პროცესში რეკომენდებულია ქირურგი-სტომატოლოგის კონსულტაცია.

46
ქრონიკული პერიოდონტიტის მკურნალობის პროტოკოლი*

I ვიზიტი:
1. რენტგენოდიაგნოსტიკა
2. ანესთეზია (ინფილტრაციული ან რეგიონული) საანესთეზიო საშუალებების ინდივიდური შერჩევით
3. კბილის მაგარი ქსოვილების ოპერაციული დამუშავება (პრეპარირება) - დარბილებული და ინფიცირებული ქსოვილების მოცილება,
კბილის ღრუს გახსნა (თუ გახსნილი არ არის), მისი ფორმირება და აპიკალური მიდგომის უზრუნველყოფა
4. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
5. არხ(ებ)ის გამავლობის შექმნა, თუ კბილი ადრე ენდოდონტიურად იყო ნამკურნალები – არხების განბჟენა
6. არხ(ებ)ის სამუშაო სიგრძის განსაზღვრა (რენტგენოდიაგნოსტიკა და/ან აპექსლოკაცია)
7. არხ(ებ)ის ენდოდონტიური დამუშავება:
• პრეპარირება (Step Back ან სტანდარტული ტექნიკით, 16%-იანი ედტა-ს გელის ან ხსნარის გამოყენებით),
• მედიკამენტური დამუშავება (ირიგაცია ქლორის შემცველი პრეპარატებით, გამოხდილი წყლით, სპირტით),
• აბსორბერებით გამოშრობა.
8. არხ(ებ)ის დაბჟენა სილერით და გუტაპერჩის წკირებით ლატერალური კონდენსაციის ან მონოწკირის მეთოდით;
9. რენტგენოდიაგნოსტიკა
10. კბილის ღრუს პროვიზორულად დახურვა

II ვიზიტი:
1. ანესთეზია (საჭიროებისამებრ)
2. კარიესული და კბილის ღრუს საბოლოო პრეპარირება
3. რაბერდამის სისტემით კბილის იზოლაცია
4. პრეპარირებული ღრუს გამოშრობა
5. მჟავური გრავირება 34-37 %-იანი ფოსფორმჟავით (მჟავა უნდა დაყოვნდეს 30 წმ. მინანქარზე და 15 წმ. დენტინზე) და მისი ჩამორეცხვა

47
მინანქრის კარიესი - კარიესული ლაქა
(რენტგენოლოგიურად ცვლილებები არ აღინიშნება)

48
მინანქრის კარიესი

49
 დენტინის კარიესი
(საშუალო სიღრმის დეფექტი)

50
დენტინის კარიესი
(ღრმა დეფექტი)

51
დუღაბის კარიესი

52
კარიესის რეციდივი

53
მეორადი კარიესი

54
პულპიტი

55
ქრონიკული აპიკალური პერიოდონტიტი
(ფიბროზული პერიოდონტიტი)

56
ქრონიკული აპიკალური პერიოდონტიტი
(მაგრანულირებელი პერიოდონტიტი)

57
ქრონიკული აპიკალური პერიოდონტიტი
(გრანილომური პერიოდონტიტი)

58
რადიკულური კისტა

59
6. ღრუს გამოშრობა
7. ადჰეზივის აპლიკაცია
8. რესტავრაცია სხივური ეფექტით გამყარებადი კომპოზიციური საბჟენი მასალით
9. საარტიკულაციო ქაღალდით თანკბილვის რეგისტრაცია
10. ბჟენის ფინირება და პოლირება

გამოყენებული ლიტერატურა:
• მ. მამალაძე, ნ. კორსანტია, ლ. სანოძე, ოპერაციული ოდონტოლოგია, ნაწილი I, 2011, 311 გვ.
• ე. ბოროვსკი, თერაპიული სტომატოლოგია, 2006, 840 გვ
• ა. ნიკოლაევი, ლ. ცეპოვი, პრაქტიკული თერაპიული სტომატოლოგია, 2007, 923 გვ.
• ი. მაქსიმოვსკი, თერაპიული სტომატოლოგია, 2002, 640 გვ.
• John Ingle, J. Craig Baumgartner, ENDODONTICS 6, 2008, 1293 გვ.
• A. Castelucci, Endodontics (vol I, II, III) - I edition 2004.

დამატებითი ინტერნეტ-რესურსები:
• Guideline on Restorative Dentistry
http://www.aapd.org/media/Policies_Guidelines/G_Restorative.pdf

• Guidelines for Root Canal Treatment

http://endodontics.org.sg/Guidelines%20for%20endodontic%20treatment.pdf

• Treatment planning in conservative dentistry

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3467905/?fbclid=IwAR1VHWhNSIYk0VBXlswB223PpwM2r_XHkLdWMk9R1EGMgfXoL-6d7C4Idbg

• Quality guidelines for endodontic treatment: consensus report of the European Society of Endodontology
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1365-2591.2006.01180.x?fbclid=IwAR3oieX7bDAOV8z0lKcRZ3QJ7vfnNGQiDaXKBsTVAorGnOiVASggFq-HenM

• Guideline on Caries-risk Assessment and Management for Infants, Children, and Adolescents
http://www.aapd.org/media/Policies_Guidelines/G_CariesRiskAssessment.pdf?fbclid=IwAR1R_vOmC--npC5ABc-nTQiY8hBcWrCq813uhjNNC_-j41WyeppeqGlC5A8

• Guidelines in Dentistry
https://www.dentalnotebook.com/dental-guidelines/?fbclid=IwAR0tbsefGwKU6g9du3b9et0xyk7ctzKnVaUrytocEn7b63d6EwQ1RfAfAtY

60
 ოდონტოლოგიის დეპარტამენტი

პროფესორი მარინა მამალაძე -

დეპარტამენტის ხელმძღვანელი

ასოცირებული პროფესორი ნინო ჭიპაშვილი

ასოცირებული პროფესორი ნინო კორსანტია

ასოცირებული პროფესორი ლია სანოძე

ასოცირებული პროფესორი ნათია ნიჟარაძე

ასისტენტ-პროფესორი მაია შანიძე

ასისტენტ-პროფესორი ეკატერინე ბეშკენაძე

მოწვეული მასწავლებელი ნინო სვანიშვილი

მოწვეული მასწავლებელი ჯონი ფოცხვერაშვილი

თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი საქართველოს სტომატოლოგთა პროფესიული ასოციაცია

61